Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1. SIMICHAQKUNA = VERBOS
Ajllay : Escoger
Añanchay : Agradecer
Apay : Llevar
Armay : Armar
Asiy : Reir
Asnay : Apestar
Astay : transportar
Atiy : Poder
Ch´akiy : Secar
Ch´aqey : Tirar
Ch´aqlay : Bofeton
Ch´away : Exprimir
Ch´eqtay : Despedazar
Ch´usay : Alejarse
Ch´ustiy : Quitar
Ch´uymay : Vaciar
Churay : Colocar
Chutay : Estirar
Hamut’ay : Reflexionar
Hamuy : Venir
Hank´ay : Tostar
Haykuy : Entrar
Hayt´ay : Patear
Hisp´ay : Orinar
Hunp´iy : Sudar
K´amiy : Insultar
K´umuy : Agachar
k´uskiy : Buscar/Investigar
K´utuy : Morder
Kachariy : Soltar
Kanay : Quemar
Kay : Ser
Khamuy : Morder
Kichay : Abrir
Kuchuy : Arinconar
Kusikuy : Alegrar
Kutay : Moler
Kutiy : Regresar
Llalliy : Vencer
Llank´ay : Trabajar
Llaqway : Lamer
Llinphiy : Pintar
Lloqsiy : Salir
Llullay : Mentir
Malliy : Probar
Maskhay : Buscar
Michiy : pastorear
Mijuy : Comer
Much´ay : Besar
Munay : Bonito
Ñak´ariy : tener dificultad
Ñak´ay : dificultar
Ñakay : dificultad
Ñaq´ey :
Ñawinchay : carear
Ñuñuy : Lactar
P´akiy : romper
Paray : Llover
Perqay : Muro
Phalay : volar
Phaway : Correr
Pichay : Limpiar
Puchuy : Sobrar
Pujllay : Jugar
Puñuy : Dormir
Puriy : Caminar
Pusay : Acompañar/Llevar
Q´epiy : cargar
Q´oñiy : Calentar
Q´otoy : engañar
Qapariy : Gritar
Qatiy : Seguir
Qelqay : Firmar
Qespichiy : Alegrar
Qarpay : reniega
Qhasuy : Obedece
Qhatuy : ofrece
Qhaway : Mirar
Rakiy : Mover
Rantiy : Comprar
Riqch´ay : Despertar
Reqsiy : Conocer
Rimanakuy : Conversar
Rimay : Hablar
Riy :Ir
Rutuy : Cortar
Ruway : Hacer
Samay : Descansar
Saminchay : rezar
Saqmay : Golpear
Saruy : Pisa - pisar
Sayay : Para - parar
Seqay : Subir
Sillakuy : Sentar - sentarse
Sipiy : matar
Siray : Coser
T´aqay : Golpear
T´aqsay : Lavar
T´ikariy : Florecer
T´inpuy : Herbir
T´oqoy : Ahuecar
Takay : golpear
Takiy : Cantar
Tariy : Encontrar
Tarpuy : Sembrar
Theqtichiy : Freir
Thoqay : Escupir
Tiyay : Sentar
Tusuy : Bailar
Tuytuy : flotar
Urayay : bajar un objeto
Urmay : Caer
Uyariy : Escuchar
Wachay : Parir
Wachuy : Centrar
Wañuchiy : Matar
Wañuy : Morir
Waqay : Llorar
Wajay : Llamar
Warq´ay : palanquear
TAREA - TRADUCIR
UYWAKUNA
Wayronqo : moscardon
Lachiwa : miel de abejas
Uru : gusano
Apasanqa, qanpu : tarantula
Pachajchaki : Cienpies
Pallaysu : Cucaracha
Akatanqa : Escarabajo
Hamak’u : garrapata
Ch’illiku : Saltamonte
Sisi : hormiga
Q’esqento : grillo
P’enqoyllu : Cigarra
Haq’arwete : lagartija
Ch’iya : Liendre
Pinchinkuru : luciernaga
Pillpi : mariposa
Usa : Piojo
Thuta : polilla
Piki : Pulga
Tankayllu : tabano, mosquito
Wanwa : zancudo
K’uyka :
Kuntur : Condor
Wallpa : Gallina
K’anka : Gallo
Aqchi :
Tunki : pájaro de color naranja
Anka : Aguila
MIJUYKUNA – ALIMENTOS
Uchu - Aji
Hak’u - Cañihua
Hawas - Haba
Lakawiti - Calabaza
Uman Hilli -
Apichu - Camote
Rumu - yuca
Inchis - Mani
Sara - Maiz
Aycha - Carne
Runtu - Huevo
Masara - Queso
Ñujñu - leche
PACHAPI KAQKUNA = LA NATURALEZA
Aqo - Arena
Aqo panpa – Arena de playa
Qhata - Barranco
Ichhu - Paja
Ichhu ichhu -
Are -
Lloqlla –
Mach’ay -
Mayu – Rio
Mayupata –
Moqo -
Orqo – Cerro
Mallki -
Sach’a - Arbol
Allpa -Tierra
Rumi - Piedra
Qaqa -Roca
Uywa -
Kuru - Lombriz
Qora - Hierba
Qocha - Laguna
Unu- Agua
Yunka - Valle
Pichinkukuna – Pajarito
Laphachukuna -
AYLLU –FAMILIA
Ñaña - Hermana
Tura - Hermano
Wayqe - Hermano
Pana – Hermana del hombre
Ususi, Warmiwawa - Hija menor
Kuraq Ususi – Hija mayor
Churi – Hijo
Qhariwawa – Hijo varon
Tiyaqmasi –
Qhari - varon
Warmi – Mujer
Qoya - esposa
Apucha - Abuelo
Haway – Ahijado
Tayta – Papa
Mama - Mantay
Wawa - Bebe
Qatay - Yerno
Sipas - Soltera
Wayna - Joven
Warma – Joven mujer
Sispa Pana – hermana de varon
Sispa Ñaña - Hermana soltera
Sispa Tura – Hermano soltero
Sispa Wayqe – Hermano soltero