Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Cuadernillo Teórico
2018
En la época de Cicerón, siglo I aC, la del latín clásico, los signos del alfabeto eran veintiuno. En la
de Augusto, se agregaron dos, que aparecían en palabras de origen griego: y – z. En el siglo I
tampoco existían los signos consonantes de la i (j) ni de la u (v); estos se agregaron más tarde.
En general, las vocales y consonantes latinas se pronunciaban como en español.
ACENTUACIÓN
El acento en las palabras latinas era de altura, melódico, no de intensidad como en español.
Dependía de la cantidad de las sílabas, de su tiempo de emisión, determinado por la duración de
las vocales que las forman.
CONCEPTO DE CASO
Caso es el accidente gramatical en virtud del cual sustantivos, adjetivos y pronombres sufren una
variación en su terminación, de acuerdo con la función sintáctica que desempeñan en la oración.
Este accidente se conservó de manera muy limitada en las lenguas romances occidentales, que
perdieron la declinación casual sustituyéndola por relaciones preposicionales. En español, el caso
se conservó en los pronombres personales.
En el indoeuropeo existían ocho casos para responder a las distintas funciones sintácticas del
nombre:
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
instrumental
locativo
En latín, los casos se redujeron a seis, ya que el ablativo asumió, por el fenómeno del
sincretismo, las funciones del instrumental y del locativo.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 4
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
➢ Objeto indirecto: con verbos transitivos que significan dar, decir, mostrar,
enviar, responder, devolver.
➢ Dativo de atribución: con verbos intransitivos en latín, que llevan el dativo
como régimen, como obedecer (oboedire, parere), perdonar (parcere),
excusar, dispensar (ignoscere), favorecer (favere), dañar (nocere)
➢ Dativo de interés:
Con verbos en 3º pers. sing., como: “ocurre” (evenit, accidit), “agrada” (placet)
DATIVO Con verbo sum “ser, estar”
Con adjetivos como: amigo (amicus), querido (carus), grato (gratus), útil
(utilis), fiel (fidelis), próximo (vicinus) y sus antónimos (inimucus, odiosus,
ingratus, inutilis, infidelis)
➢ Dativo de fin:
Con verbos como: dar (dare), enviar (mittere), considerar (ducere, habere)
Con verbo sum + dos dativos, dativo de interés y dativo de fin
➢ Objeto directo
➢ Predicativo objetivo
ACUSATIVO ➢ Complementos de lugar:
VOCATIVO Nombra al interlocutor. Funciona como adjunto en una oración compleja por adjunción
➢ Locativo: complementos de lugar y tiempo
➢ Instrumental / Sociativo:
ABLATIVO
Circunstanciales: Causa, Lugar, Medio o Instrum., Modo, Cantidad, Tiempo,
Compañía
Causa eficiente (agente inanimado)
➢ Separativo:
CONCEPTO DE DECLINACIÓN
DECLINAR UN SUSTANTIVO ES:
presentarlo en los distintos casos de que dispone para expresar las distintas funciones
sintácticas
en singular y el plural
TEMA: es la forma básica de cada sustantivo, que permite la inmediata inserción de las desinencias
o terminaciones casuales.
RAÍZ o radical: es la parte invariable de cada palabra, que contiene a la raíz con la adición de un
sufijo temático. Ej.
raíz
F U G A (fugarse, fugitivo)
tema
A veces el tema no se hace patente porque se han producido, a lo largo del tiempo, cambios
como asimilación, contracción y otros, que lo han alterado.
Ej: rosa dativo plural rosis (rosa + is rosis)
En latín existen cinco declinaciones. Cada sustantivo pertenece a una sola declinación. Las cinco
declinaciones se distinguen por la terminación del genitivo singular:
PRIMERA DECLINACIÓN
Pertenecen a esta declinación sustantivos en su mayoría de género femenino; los sustantivos
masculinos señalan oficios de varón: poeta, nauta, agricola, scriba.
MODELO:
rosa, rosae f. rosa + parvus, parva, parvum pequeña
SEGUNDA DECLINACIÓN
MODELOS:
Poseen tres terminaciones: una para el masculino, una para el femenino y una para el neutro. Se
declinan siguiendo a la primera y a la segunda declinación. Los adjetivos masculinos lo hacen por
la segunda declinación (sustantivos terminados en –us o en –er); los femeninos como la primera y
los neutros como la segunda (sustantivos terminados en –um).
Estos adjetivos se enuncian con los nominativos de los tres géneros y su raíz se obtiene del
femenino (de la segunda forma): Ej. Bonus-bona-bonum: raíz= bon -a
MODELOS:
PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N boni bonae bona
G bonorum bonarum bonorum
D bonis bonis bonis
Ac bonos bonas bona
V boni bonae bona
Ab bonis bonis bonis
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 8
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N miseri miserae misera
G miserorum miserarum miserorum
D miseris miseris miseris
Ac miseros miseras misera
V miseri miserae misera
Ab miseris miseris miseris
PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N pulchri pulchrae pulchra
G pulchrorum pulchrarum pulchrorum
D pulchris pulchris pulchris
Ac pulchros pulchras pulchra
V pulchri pulchrae pulchra
Ab pulchris pulchris pulchris
CONCORDANCIA
SUSTANTIVO / ADJETIVO
densus, -a, -um + umbra, -ae (f) = DENSA UMBRA sombra densa
gravidus, -a, -um + autumnus,-i (m) = GRAVIDUS AUTUMNUS otoño cargado
fortunatus, -a, -um + agricola,-ae (m) = FORTUNATUS AGRICOLA agricultor afortunado
parvus, -a, -um + laurus, -i (f) = PARVA LAURUS laurel pequeño
TERCERA DECLINACIÓN
MODELOS:
SINGULAR PLURAL
N consul consules
G consulis consulum
D consuli consulibus
Ac consulem consules
V consul consules
Ab consule consulibus
SINGULAR PLURAL
N marmor marmora
G marmoris marmorum
D marmori marmoribus
Ac marmor marmora
V marmor marmora
Ab marmore marmoribus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 10
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
TEMAS EN –I O PARISÍLABOS
MODELOS:
SINGULAR PLURAL
N civis cives
G civis civium
D civi civibus
Ac civem cives
V civis cives
Ab cive civibus
TEMAS MIXTOS
Falsos Imparisílabos:
• Un reducido número de sustantivos masc. y fem. que llamamos de “tema mixto” tienen el
aspecto de los sustantivos de tema en consonante, pero el gen. pl. termina en –ium. El nom.
sing. es un monosílabo terminado en consonante doble: mons, montis m. – dens, dentis m.
– mens, mentis f. – urbs, urbis f. – ars, artis f. – falx, falcis f. – fons, fontis m. – mors, mortis f.
– gens, gentis f.
MODELO:
SINGULAR PLURAL
N urbs urbes
G urbis urbium
D urbi urbibus
Ac urbem urbes
V urbs urbes
Ab urbe urbibus
• Los neutros cuyo nom. termina en –AL o –AR, se declinan como parisílabos.
MODELO:
SINGULAR PLURAL
N animal animalia
G animalis animalium
D animali animalibus
Ac animal animalia
V animal animalia
Ab animali animalibus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 11
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
Falsos Parisílabos
Se declinan como imparisílabos: pater, patris m. padre - mater, matris f. madre - frater, fratris m.
hermano - iuvenis, iuvenis m. joven - senex, senis m. anciano - canis, canis m. perro - sedes, sedis
f. sede, residencia - vatis, vatis m. adivino
MODELO:
SINGULAR PLURAL
N pater patres
G patris patrum
D patri patribus
Ac patrem patres
V pater patres
Ab patre patribus
El problema que presenta esta declinación está en dar con el nominativo, ya que los temas en
consonante presentan gran variedad de nominativos y se producen en ellos cambios
consonánticos y vocálicos que hay que conocer previamente. Partimos de la clasificación de las
consonantes en:
labiales: p –b
Oclusivas dentales: t – d
guturales: c -g
Líquidas: l -r
Nasales: n - m
Sibilante: s
Nota: Puede producirse un cambio vocálico de la –i del tema a –e en el nominativo: miles, militis
Líquidas: No ofrecen problemas. El nom. sing. termina con la consonante del tema: consul,
consulis / ver, veris
Nasales: Distinguimos masculinos y femeninos por una parte y neutros por otra.
Nota: Los neutros siempre presentan cambio vocálico de –o- / -e- -u- corpus, corporis; sidus,
sideris
Los temas en –i no ofrecen mayor dificultad. Recordemos que en este grupo la mayoría de los
sustantivos masc. y fem. tienen el nom. sing. en –is /-es, y que los nom. neutros terminan en –e /-al
/ -ar. Los neutros cuyo nom. tiene cualquier otra terminación, son de tema en consonante.
a) De tres terminaciones: este primer grupo posee una terminación para el masculino,
otra diferente para el femenino y una terminación para el neutro.
Ejemplo: celeber, celebris, celebre célebre
masc. fem. neutro
b) De dos terminaciones: la forma para el masculino y el femenino coincide y el neutro
posee una diferente.
Ejemplo: fortis- forte fuerte
M/F N
c) De una terminación: presentan la misma forma para los tres géneros. Al igual que los
sustantivos, se enuncian mediante el nominativo y el genitivo singular. Es importante
recordar que en el género neutro el nominativo, el acusativo y el vocativo son
iguales.
MODELOS:
DE TRES TERMINACIONES
acer, acris, acre agudo
SINGULAR PLURAL
N acer acris acre acres acria
G acris acris acris acrium acrium
D acri acri acri acribus acribus
Ac acrem acrem acre acres acria
V acer acris acre acres acria
Ab acri acri acri acribus acribus
DE DOS TERMINACIONES
fortis, forte fuerte
SINGULAR PLURAL
N fortis forte fortes fortia
G fortis fortis fortium fortium
D forti forti fortibus fortibus
Ac mortem forte fortes fortia
V fortis forte fortes fortia
Ab forti forti fortibus fortibus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 13
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
DE UNA TERMINACIÓN
audax, audacis audaz
SINGULAR PLURAL
M/F N M/F N
N audax audax audaces audacia
G audacis audacis audacium audacium
D audaci audaci audacibus audacibus
Ac audacem audax audaces audacia
V audax audax audaces audacia
Ab audaci audaci audacibus audacibus
GRADO COMPARATIVO
Comprende tres clases:
ADJETIVO MODELO:
SINGULAR PLURAL
MASC. Y FEM. NEUTRO MASC. Y FEM. NEUTRO
N altior altius altiores altiora
G altioris altioris altiorum altiorum
D altiori altiori altioribus altioribus
Ac altiorem altius altiores altiora
V altior altius altiores altiora
Ab. altiore altiore altioribus altioribus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 14
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
N C COMP
POBL N
SS PVS
2. Sin QUAM y el 2º término en ablativo. Esta construcción sólo es posible cuando el primer término
está en nominativo o en acusativo.
N CCOMP
OD N
V POBJ
A veces el comparativo latino NO se usa para comparar, sino con un significado equivalente a
“bastante” o “demasiado”
Se construye SIN el complemento comparativo.
GRADO SUPERLATIVO
El superlativo se forma sustituyendo la desinencia del genitivo singular masculino por las
terminaciones:
-issimus, -issima, -issimum.
El adjetivo se convierte así en un adjetivo de primera clase (como bonus, -a, -um) y se declina de
este modo.
Ej:
altus, -a, -um altissimus, altissima, altissimum altísimo, muy alto
fortis, forte fortissimus, fortissima, fortissimum fortísimo, muy fuerte
ferox, ferocis ferocissimus, ferocissima, ferocissimum ferocísimo, muy feroz
Particularidades:
Los adjetivos terminados en -er forman el superlativo agregando al nom. sing. -rimus, -rima, -rimum
pulcher pulcherrimus, pulcherrima, pulcherrimum
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 15
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
CLASES DE SUPERLATIVO
SUPERLATIVO ABSOLUTO: La cualidad se eleva al grado más alto. Se expresa por medio de
adjetivo en grado superlativo.
SUPERLATIVO RELATIVO: La cualidad se eleva al grado más alto en relación con los de su
misma especie. En su construcción se emplea adjetivo
en grado superlativo + gen. partitivo
+ e – ex - de + ablativo separativo
Seis adjetivos terminados en –ilis forman el superlativo con: -illimus, -illima, -illimum:
facilis, difficilis, similis, dissimilis, gracilis, humilis
Los adjetivos con una vocal delante de la desinencia –us emplean formas perifrásticas para
expresar los grados: adverbios “magis” más y “maxime” muy + adjetivo positivo
Los comparativos y superlativos irregulares: cambian de tema con respecto de la forma en grado
positivo.
CUARTA DECLINACIÓN
MODELOS:
¡ATENCIÓN!
El dat. sing. presenta a veces la desinencia –u (en lugar de –ui) y el dat. y ablat. plural en –ubus (en
lugar de –ibus), sobre todo en los sust. bisílabos, para evitar confusiones con palabras de la 3º
declinación:
QUINTA DECLINACIÓN
Todos los sustantivos de esta declinación son femeninos, salvo dies, que en singular es, en
general, masculino y a veces femenino (cuando indica un día preciso). En plural, es siempre
masculino.
La mayor parte de los sustantivos de 5º declinación se usan sólo en singular. Las excepciones son:
res, spes y dies.
MODELO:
N res res
G rei rerum
D rei rebus
Ac rem res
V res res
Abl re rebus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 17
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
Primera declinación
1. Dativo y ablativo plural en – abus: Algunos sustantivos que nombran seres vivos
pertenecen a la 1ra. declinación si son femeninos y a la 2da declinación si son masculinos.
Las dos declinaciones tienen la misma terminación en –is para el dativo y ablativo plural. En
ambos casos, para distinguir los sustantivos femeninos de los masculinos, se emplea la
terminación -abus para el dativo y ablativo plural de la 1ra. declinación, y la terminación – is
para dativo y ablativo plural de la 2da. Declinación. Es el caso de los siguientes sustantivos:
Ejemplos de uso:
• en lengua religiosa: deis deabusque (para los dioses y las diosas)
• en lengua jurídica: filiis et filiabus (para los hijos y las hijas)
2. Genitivo singular en –as: El genitivo singular itálico era en –as, y ha existido en latín. Hay
ejemplos en los autores arcaicos. Luego desapareció y sólo subsiste en expresiones como:
• filia familias (hija de familia)
• pater familias (padre de familia)
• mater familias (madre de familia)
Segunda declinación
1. Vocativo de los sustantivos en –us: es en –e, excepto en tres sustantivos que lo hacen en
–us:
deus – dei: voc, deus (dios)
chorus – chori: voc. chorus (coro)
agnus – agni: voc. agnus (cordero)
N filius filii
G filii filiorum
D filio filiis
Ac filium filios
V fili filii
Ab filio filiis
3. Sustantivo vir- viri (m) (varón): es una variante en –ir del tipo de puer. Como puer se
declina vir – viri y sus compuestos: duumvir – iri (duunviro); triumvir – iri (triunviro); decemvir
– iri (decenviro).
N vir viri
G viri virorum
D viro viris
Ac virum viros
V vir viri
Ab viro viris
4. Declinación de deus – dei (m) (dios). Junto a las formas de declinación regular subsisten
algunas formas más arcaicas:
Tercera declinación
N vis vires
G vis virium
D vi viribus
Ac vim vires
V vis vires
Ab vi viribus
3. Sustantivos en –ter: Los sustantivos que terminan en –ter e indican parentesco son de
tema en consonante.
4. Sustantivos de tema en –i: hay sustantivos que mantienen el tema en –i puro a lo largo de
toda la declinación en singular y, por lo tanto, tienen su acusativo en –im y su ablativo
singular en –i.
Ej.:
sitis, is (f) (sed) Ac.: sitim Ab.: siti
tussis, is (f) (tos) Ac.: tussim Ab.: tussi
buris, is (f) (mancera) Ac.:burim Ab.: buri
ravis, is (f) (ronquera) Ac.:ravim Ab.: ravi
Bilbĭlis, is (f) (Bilbilis) Ac.:Bilbĭ lim Ab.: Bilbĭ li
Tibĕris, is (m) (Tiber) Ac.: Tibĕrim Ab.: Tibĕri
Cuarta declinación
En la 4ta. declinación, la desinencia –bus del dativo y ablativo se una el tema; en la mayoría de
los sustantivos de la 4ta., la –u del tema se transforma en –i en el dativo y ablativo plurales ( de allí
fruct – i –bus, corn – i – bus). Pero algunos sustantivos conservaron la antigua desinencia –ubus,
sobre todo para distinguirla de la de algunos homónimos de la 3ra. declinación. Así tenemos:
artus – artus (m) (miembro): Dat. y abl. pl. artubus (cf. ars – artis (arte): artibus)
arcus – arcus (m) (arco): Dat. y abl. pl. arcubus (cf. arx – arcis (fortaleza): arcibus)
partus – partus (parto): dat. y abl. pl.: partubus (cf. pars – partis (parte): partibus)
veru – verus (n) (asador): dat. y abl. pl. verubus (cf. ver – veris (primavera): veribus
Tiene dos temas: en –o/e y en – u. Estos dos temas son el resultado característico de la
tendencia de los sustantivos de la 4ta. declinación que sufrieron la influencia de los temas en o/e
(2da. declinación) y que finalmente se concretó.
N domus domus
G domi domus domorum domuum
D domo domui domibus
Ac domum domos domus
V domus domus
Av domo domu domibus
Loc domi
Las formas de la 2da. declinación (domi, domo, domorum, domos) son las más antiguas.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 20
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
Observaciones
1. Muchos sustantivos se emplean solamente en plural (pluralia tantum), como en castellano,
víveres, modales, preces, nupcias. Comprenden en latín:
2.
2.1. Nombres de lugares geográficos.
littera – litterae (f) letra litterae – litterarum (f) cartas, bellas letras
copia – copiae (f) abundancia copia – copiarum (f) tropas
tabula – tabulae (f) mesa tabulae – tabularum (f) registro
Segunda clase
Singular Plural
N amans amantes, amantia
G amantis amantium
D amanti amantibus
Ac amantem, amans amantes, amantia
V amans amantes, amantia
Ab amanti (o amante) amantibus
Un pequeño número de adjetivos de una sola terminación se declina como sustantivos de tema
en consonante, por lo tanto hacen el ablativo singular en – e, el genitivo plural en –um y el
nominativo, acusativo y vocativo plural neutro en – a.
Singular Plural
En el verbo latino distinguimos tres voces: voz activa, voz pasiva y voz deponente (comprende una
serie de verbos que sólo tienen forma pasiva pero con sentido activo).
b. Modos impersonales:
• gerundio: sirve para declinar el infinitivo, supliendo los casos que a éste le faltan. Se
traduce como el infinitivo castellano más la preposición del caso, excepto en el
ablativo. Aptus discendo. Apto para aprender. / Proficere discendo. Sacar provecho
aprendiendo.
• supino: tiene sólo dos formas: en –um (acusativo, con valor activo) y en –u (dativo,
con valor pasivo), conectadas con la cuarta declinación.
La forma en –um se utiliza como complemento de un verbo de movimiento para señalar
la finalidad de la acción: (…) imusne sessum? ¿(…) vamos a sentarnos?
La forma en –u se emplea como complemento de adjetivos y de los sustantivos fas y
nefas. Nihil est dictu facilius. Nada es más fácil de decir.
2. formas adjetivas:
• participio:
➢ concertado con el sustantivo al que modifica, concuerda en caso, género y
número: Rex vulneratus cecidit. El rey cayó herido.
➢ ablativo absoluto: Rege vulnerado, omnes fugerunt. Herido el rey, todos
huyeron.
• gerundivo: adjetivo verbal con sentido pasivo. Indica algo que debe o puede ser
hecho. Se traduce como infinitivo activo: Cupidos litterarum discendarum. Deseosos
de aprender las letras. / Locum urbi condendae quaesivit. Buscó un lugar para fundar
una ciudad.
El verbo se enuncia mediante el paradigma, que está integrado por las siguientes formas:
Desde el paradigma puedo obtener los distintos temas que van a utilizarse para conjugar cualquier
tiempo verbal.
ama / re
mone / re
leg / o
audi / re
Con este tema se forman todos los tiempos que se denominan presentes o imperfectos, el
imperativo, el gerundio y el participio futuro pasivo.
amav / i
monu / i
leg / i
audiv / i
A partir de este tema se forman todos los tiempos llamados perfectos y pluscuamperfectos de la
voz activa.
amatu/m
monitu/m
legitu/m
auditu/m
A partir de él se obtienen el participio futuro de la voz activa y el participio pasado de la voz pasiva.
AMA – BA - MUS
raíz
sufijo temporal
desinencia personal
VOZ ACTIVA
Las desinencias personales son:
PERSONA SINGULAR PLURAL
1º -O (-M) -MUS
2º -S -TIS
3º -T -NT
MODO INDICATIVO
PRESENTE
Se forma con la raíz de presente y las desinencias personales. En los verbos de 3º conjugación se
agrega una I /U (que se denomina “vocal unitiva”) entre la raíz y las desinencias personales.
¡ATENCIÓN! La tercera conjugación posee dos tipos; al segundo se lo denomina “2º tipo de la 3º
conjugación” o “conjugación mixta” porque presenta formas de la 3º y 4º conjugaciones. Ej:
capio-capis-capere-cepi-captum (tomar)
Se distingue de lego por intercalar una –i en las siguientes formas:
* En la 1º pers. Sing. y 3º pers. Plural del Presente de Indicativo (capio; capiunt) y en la 3º pers.
Plural del Imperativo Futuro (capiunto).
* En todas las personas del Pretérito Imperfecto y Futuro Imperfecto de Indicativo, y en el
Presente de Subjuntivo.
PRETÉRITO IMPERFECTO
Se forma con la raíz de presente, el sufijo temporal –BA- y las desinencias personales. En los
verbos de 3º y 4º conjugación se agrega la vocal unitiva –E- entre la raíz y el sufijo temporal.
FUTURO IMPERFECTO
Los verbos de 1º y 2º conjugación se forman con la raíz de presente, los sufijos temporales -BO/-
BI-/-BU- y las desinencias personales.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 25
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
Los verbos de 3º y 4º conjugación lo forman con la raíz de presente, los sufijos temporales –A-/-E-
y las desinencias personales.
PRETÉRITO PERFECTO
PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO
FUTURO PERFECTO
Se forma con la raíz de perfecto, los sufijos temporales –ERO/-ERI- y las desinencias personales.
MODO SUBJUNTIVO
PRESENTE
Se forma con la raíz de presente y el sufijo temporal –E- para los verbos de 1º conjugación y –A-
para el resto de las conjugaciones.
PRETÉRITO IMPERFECTO
Se forma con la raíz de presente y el sufijo temporal –RE-. En los verbos de 3º conjugación se
agrega la vocal unitiva –E-.
PRETÉRITO PERFECTO
PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO
MODO IMPERATIVO
Tiene desinencias personales propias.
PRESENTE
2° sing ama mone lege audi
2° pl. amate monete legite audite
ama tú recuerda lee escucha
amad
vosotros
FUTURO
2° sg. amato moneto legito audito
3° sg. amato moneto legito audito
2° pl. amatote monetote legitote auditote
3° pl. amanto monento legunto audiunto
ama tú mañana recuerda lee escucha
INFINITIVO
PRESENTE
amare monere legere audire
amar recordar leer escuchar
FUTURO
amaturum, amaturam, moniturum, monituram, lecturum, lecturam, auditurum, audituram,
amaturum esse moniturum esse lecturum esse auditurum esse
haber de amar haber de recordar haber de leer haber de escuchar
PERFECTO
PARTICIPIO
PRESENTE
amans, amantis monens, monentis legens, legentis audiens, audientis
el que ama, amante el que recuerda el que lee el que oye, oyente
FUTURO
amaturus, a, um moniturus, a, um lecturus, a, um auditurus, a, um
que ha de amar que ha de recordar que ha de leer que ha de escuchar
GERUNDIO
G. amandi de amar G. monendi de recordar G. legendi de leer G. audiendi de escuchar
D. amando para amar D. monendo para recordar D. legendo para leer D. audiendo para escuchar
Ac. amandum a amar Ac. monendum a recordar Ac. legendum a leer Ac. audiendum a escuchar
Ab. amando por amar, Ab. monendo por recordar, Ab. legendo por leer, Ab. audiendo por escuchar,
amando recordando leyendo escuchando
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 28
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
SUPINO
amatum monitum lectum auditum
amatu monitu lectu auditu
a amar a recordar a leer a escuchar
de amar de recordar de leer de escuchar
VOZ PASIVA
Los tiempos derivados del tema de presente son simples y se construyen con desinencias
personales propias.
Los tiempos del tema de perfecto se forman con el verbo sum como auxiliar y el participio del verbo
conjugado.
MODO INDICATIVO
PRESENTE
PRETÉRITO IMPERFECTO
FUTURO IMPERFECTO
PRETÉRITO PERFECTO
Ego amatus, -a, -um sum monitus, -a, -um sum lectus, -a, -um sum auditus, -a, -um sum
Tu es es es es
Ille est est est est
Nos amati, -ae, -a sumus moniti, -ae, -a sumus lecti, -ae, -a sumus auditi, -ae, -a sumus
Vos estis estis estis estis
Illi sunt sunt sunt sunt
yo fui /he sido /hube sido amado, -a yo fui, / he sido / hube sido yo fui, / he sido / hube yo fui, / he sido / hube sido
recordado, -a sido leído, -a oído, -a
PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO
Ego amatus, -a, -um eram monitus, -a, -um eram lectus, -a, -um eram auditus, -a, -um eram
Tu eras eras eras eras
Ille erat erat erat erat
Nos amati, -ae, -a eramus moniti, -ae, -a eramus lecti, -ae, -a eramus auditi, -ae, -a eramus
Vos eratis eratis eratis eratis
Illi erant erant erant erant
yo había sido amado, -a yo había sido recordado, -a yo había sido leído, -a yo había sido oído, -a
FUTURO PERFECTO
Ego amatus, -a, -um ero monitus, -a, -um ero lectus, -a, -um ero auditus, -a, -um ero
Tu eris eris eris eris
Ille erit erit erit erit
Nos amati, -ae, -a erimus moniti, -ae, -a erimus lecti, -ae, -a erimus auditi, -ae, -a erimus
Vos eritis eritis eritis eritis
Illi erunt erunt erunt erunt
yo habré sido amado, -a yo habré sido recordado yo habré sido leído yo habré sido oído
MODO SUBJUNTIVO
PRESENTE
PRETÉRITO IMPERFECTO
yo fuera, fuese, sería yo fuera, fuese, sería yo fuera, fuese, sería yo fuera, fuese, sería
amado recordado leído escuchado
PRETÉRITO PERFECTO
Ego amatus, -a, -um sim monitus, -a, -um sim lectus, -a, -um sim auditus, -a, -um sim
Tu sis sis sis sis
Ille sit sit sit sit
Nos amati, -ae, -a simus moniti, -ae, -a simus lecti, -ae, -a simus auditi, -ae, -a simus
Vos sitis sitis sitis sitis
Illi sint sint sint sint
yo haya sido amado/-a yo haya sido recordado/-a yo haya sido leído/-a yo haya sido oído/ -a
PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO
Ego amatus, -a, -um essem monitus, -a, -um essem lectus, -a, -um essem auditus, -a, -um essem
Tu esses esses esses esses
Ille esset esset esset esset
Nos amati, -ae, -a essemus moniti, -ae, -a essemus lecti, -ae, -a essemus auditi, -ae, -a essemus
Vos essetis essetis essetis essetis
Illi essent essent essent essent
yo hubiera/hubiese, habría sido yo hubiera/hubiese, habría yo hubiera/hubiese, habría yo hubiera/hubiese, habría
amado/-a sido recordado/-a sido leído/-a sido oído/-a
MODO IMPERATIVO
PRESENTE
FUTURO
INFINITIVO
PRESENTE
FUTURO
PERFECTO
amatum, -am, -um esse monitum, -am, -um esse lectum, -am, um esse auditum, -am, -um esse
haber sido amado haber sido recordado haber sido leído haber sido escuchado
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 31
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
PARTICIPIO
PASADO O PERFECTO
FUTURO O GERUNDIVO
VERBO SUM-ES-ESSE-FUI
MODO INDICATIVO
MODO SUBJUNTIVO
MODO IMPERATIVO
PRESENTE FUTURO
2° sg es esto
3° sg. -- esto
2° pl. este estote
3° pl. -- sunto
sé tú sé tú (mañana)
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 32
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
COMPUESTOS DE SUM
Absum, abes, abesse, afui (estar ausente)
Adsum (estar presente)
Desum (faltar)
Insum (estar adentro)
Intersum (estar entre, intervenir)
Obsum (oponerse, perjudicar)
Praesum (estar al frente de, presidir)
Supersum (sobrar, sobrevivir)
PRONOMBRES
PERSONALES
CASOS 1º PERSONA 2ºPERSONA 3º PERSONA
SING. PLURAL SING. PLURAL SING. PLURAL
POSESIVOSUn
1º PERS. SING. meus, mea, meum ¡ATENCIÓN! vocat. sing. mi
2º PERS. SING. tuus, tua, tuum
3º PERS. SING. Y PLURAL suus, sua, suum
1º PERS. PLURAL noster, nostra, nostrum
2º PERS. PLURAL vester, vestra, vestrum
DEMOSTRATIVOS
RELATIVO
INTERROGATIVO-INDEFINIDO
INDEFINIDOS
CONJUNCIONES COORDINANTES
PREPOSICIONES
RIGEN TRADUCCIÓN INDICAN
ABLATIVO
a /ab de, desde lugar o tiempo: unde
por causa / agente animado
e / ex de, desde Unde
de, con Materia
de, desde Unde
de de, sobre, acerca de tema o argumento
después de Tiempo
por Causa
cum con compañía
con Materia
prae frente a Lugar
por Causa
delante de Lugar
pro en lugar de sustitución
a favor de Interés
de acuerdo con Relación
sine sin privación
coram en presencia de Lugar
clam a escondidas de Modo
Para el grado comparativo de superioridad se utiliza el acusativo singular neutro del adjetivo
correspondiente en grado comparativo: doctus, docta, doctum doctior, doctius el adverbio en
grado comparativo será doctius más sabiamente.
El superlativo se forma cambiando la terminación –us del adjetivo en grado superlativo por –e:
doctissimus, -a, -um doctissime muy doctamente
ADVERBIOS DE TIEMPO
ANÁLISIS MORFOLÓGICO
coord. copulat./
COORDINANTE -------------------- adversat./ etc. -----------
preposición rige caso x
PREPOSICIÓN --------------------- -----------
EJEMPLO:
ANÁLISIS SINTÁCTICO:
ANÁLISIS MORFOLÓGICO:
▪ poeta: nom. sing. masc. sust. 1º declinación poeta, -ae poeta, vate
▪ deorum: gen. plural masc. sust. 2º declinación deus, -i niña, dios
▪ potentiam: acus. sing. fem. sust. 1º declinación potentia, -ae poder, dominio, fuerza
▪ in: preposición de ablat. en
▪ suis: ablat. plural fem. adjetivo de 1º clase suus, sua, suum suyo
▪ odis: ablat. plural fem. sust. 1º declinación oda, -ae oda, canto, poema
▪ saepe: adverbio de tiempo a menudo, frecuentemente
▪ laudat: 3º pers. sing. presente modo indicativo VA 1º conjugación TR laudo, laudas, laudare, laudavi,
laudatum alabar
TRADUCCIÓN:
EJERCITACIÓN
PRIMERA DECLINACIÓN
1-Agricola aquilas nigras et magnas vulnerat.
11-Diana, lunae silvarumque dea, sagittas portat atque sagittis feras vulnerat.
SEGUNDA DECLINACIÓN
31-Aeneas, deae filius, trans terras navigat et ad Italiam venit. In Latio, Italiae terra, inmatrimonio
Laviniam habet et contra Turno bellum facit.
44-Equus erat albus; asinus ater in taetro stabulo est; alba stella strenuis nautis veramviam
monstrat; albas rosas in horto amoeno vidistis; in pueris teneris non sunt albi capilli;albi capilli vir
erat, nam albos capillos iam habebat.
49-Hannibal per loca alta, per silvas incertisque itineribus exercitum ducebat. Postea Romani
magnam cladem acceperunt. (Aníbal puso en jaque a Roma en la batalla)
52-In civitate mea, pueros multos et multas puellas docent litterae Romanae antiquae.
61-Numantia, Hispaniae parvum oppidum, magna et diuturna bella cum Romanis gessit.
66-Pueris et puellis magistrae boni sapientiam dare debent, sed in belli tempore non possunt.
67-Rex noster ducet copias magnas et virtutes magnas semper populo demonstrabit.
68-Rex noster e terra nostra ducet copias magnas et novas victorias habebit.
TERCERA DECLINACIÓN
80-Auctoritas ducum magna erat inter equites peditesque.
92-Hostes iam ad ripam Tiberis appropinquabant et Urbs in periculo magno erat nampons iter
hostibus dabat.
101-Magnus terror senatores populumque Romanum invadit; agricolae ex agris inurbem properant,
milites urbem praesidiis saepiunt.
103-Menenius Agrippa, vir insignis et patribus ac plebi carus, concordiam inter patres plebemque
restituit.
106-Militum duces leges pacemque defenderunt atque ducum vox ad victoriammilites saepe duxit.
108-Multi reges antiqui malos mores habebant et saepe homines multosnecabant sine rationibus
veris.
109-Multis aedificiis antiquum romanum forum ornabatur. In illo loco, Vestae templum est.Huius
templi Virgenes Vestales lumen semper aluerunt. Civium multitudo in istis foris laborabant et
animum delectabant.
CUARTA DECLINACIÓN
124-Aestate agricolae ab ortu solis usque ad occasum laborabunt.
125-Discordiarum inter cives exitus est aut omnium interitus aut victoris dominatus.
126-Genua flectamus.
QUINTA DECLINACIÓN
131-Annus est longa series dierum et noctium.
133-Cives impii perniciem rei publicae paraverunt atque ea re multi boni civescum magna rei
publicae pernicie in acie ceciderunt.
PREDICATIVO
141-Avaros homines non solum malos, sed etiam miseros iudicamus.
149-Heri pater meus paucos amicos ad cenam vocavit. Occasu solis domumvenerunt paterque eos
in triclinium duxit. Mensam servus inter lectos posuerat; in mensapanis erat, et lac et optimum mel
multique alii cibi.
155-Villa abundat porco, gallina, agno, caseo. Servi terram aratro arant, vites autoliveta curant;
pastor oves pascit. Ver flores praebet; vere omnia ruri rident, prata etarbores florent.
COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS
156-Aestate, noctes breviores sunt quam dies; hieme, longiores.
164-Decimo anno postquam Hannibal in Italiam venerat, (Hannibal) metu prope urbem accessit.
Fortissimum militem omnis exercitus misit ad Caesarem.
182-Nihil est homini dulcius libertate; nihil carius quam patria; nihil est amabiliusvirtute.
NUMERALES
205-Amicitia est unus animus in duobus corporibus.
PRONOMBRES PERSONALES
212-Consul sibi domum aedificavit.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 50
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
215-Dux cum exercitu suo urbem cepit, sed eius incolis veniam dedit.
228-Praesidia mea tu possides,ego aliena misericordia vivo;mea domus tibi patet,mihi clausa est.
229-Stulti se laudant; Antonius se laudat, nos eum vituperamus; Antonius sibi nocet.
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
234-Bello troiano dei ipsi pugnaverunt; eidem dei semper eidem populofavebant; Venus ipsa
Hectorem ipsum in proelio adiuvit.
247-Prima luce hostium equitatus ad castra accedit et proelium cum nostrisequitibus committit.
249-Romulus et Numa fuerunt primi Romanorum reges; hic fuit pius, ille belicosus.
268-Mihi gratior est is, qui verum dicit, quam is, cuius verba dulcia sed infida sunt.
274-Non qui parum habet, sed qui magis cupit quam habet, pauper est.
275-Nulla acies humani ingeniii tanta est, quae penetrare in caelum possit.
281-Phidias Minervae simulacrum fecit, quo ornavit templum, quod Athenienses illideae
sacraverant.
PRONOMBRES INTERROGATIVOS
OTROS PRONOMBRES
295-Nullum est animal praeter hominem quod habeat notitiam aliquam Dei.
TIEMPOS VERBALES
302-Accipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno disce omnes.
305-Catilina per montes asperos magnis itineribus Romam suas copias adduxit.
311-Prima luce puer e lecto surgit; togam praetextam propere induit atque adludum cotidie venit.
318-Cautus sis.
PASIVAS
340-Hostium exercitus Romanorum impetum non tulerunt, regressi sunt et pacemdeprecati sunt.
343-Iesus Christus aetate Augusti natus est et aetate Tiberii mortus est.
347-Lucius Catilina, nobili genere natus, fuit magna vi et animi et corporis sed ingenio malo
pravoque.
[5] Tum, senex, ad senem de senectute scripsi; sic hoc libro ad bonum amicum scripsi de amicitia.
(9) Quo modo, mortem sui filii tulit! Memineram Paulum, videram Galum, sed hi in morte puerorum;
Cato in morte perfecti et spectati viri.
Se trabaja: relativos qui, quae, quod; tercera declinación tema en –i; omisión de verbo; sustantivo
vir, viri; verbo videor; conector sed; pronombres posesivos suus, sua, suum
(19) Illi, qui ita se gerunt, viri boni nominavi sunt a civibus.
Se trabaja: proposición adjetiva; pronombre ille, illa, illud; voz pasiva; predicativo subjetivo
obligatorio.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 57
LENGUA Y CULTURA LATINAS I
(19) Viri sequantur naturam, quae optima dux bene vivendi est.
Temas: Voz pasiva; preguntas directas (adverbios interrogativos); adjetivos de primera clase;
declinación de vir, viri; verbo impersonal accido
Te conciliabo cum deis, qui boni cum boni sunt (…) Inter viri boni et dei una amicitia, quam condit
virtus est.
Temas: futuro imperfecto de la primera conjugación; circunstanciales; PIA; sustantivo de
segunda declinación deus, dei.
Cur se accidunt viris bonis multa mala? Nihil malum viro bono se possunt accidere.
Ita impetus rerum adversorum non mutat animum viri fortis.
Viri fortes non timunt res difficiles. Non te interest hoc quod pateris nisi ut se pateris.
Temas: pronombres demostrativos; verbos irregulares y deponente patior (sufrir); nisi (después
de negación)
I. 2 At itinera per quae uocamur ardua et confragosa sunt. Sed ne tam abrupta quidem sunt quam
quidam putant. Prima tantum pars saxa rupesque habet et inuii speciem, sicut pleraque ex longinquo
speculantibus abscisa et conexa uideri solent, deinde propius adeuntibus eadem illa quae in unum
congesserat error oculorum paulatim adaperiuntur, tum illis quae praecipitia ex interuallo apparebant
redit lene fastigium.
III. 3 Ego uero sapientem non imaginario honore uerborum exornare constitui, sed eo loco
ponere quo nulla permittatur iniuria.
IV. 1 Non erit aliquis qui sapienti facere temptet iniuriam? At satius erat neminem esse qui
facere uellet. (…) Diuidamus, Serene, iniuriam a contumelia. Prior illa natura grauior est, haec leuior,
qua non laeduntur homines sed offenduntur.
V. 4 Sapiens autem nihil perdere potest; omnia in se reposuit, nihil fortunae credit, bona sua in solido
habet contentus uirtute, quae fortuitis non indiget ideoque nec augeri nec minui potest; nam et in
summum perducta incrementi non habent locum et nihil eripit fortuna nisi quod dedit; uirtutem autem
non dat, ideo nec detrahit: libera est, inuiolabilis, inmota, inconcussa, (…) non uinci possit; aduersus
apparatus terribilium rectos oculos tenet, nihil ex uultu mutat siue illi dura siue secunda ostentantur.