Está en la página 1de 58

UNIVERSIDAD NACIONAL DE CUYO

FACULTAD DE FILOSOFÍA Y LETRAS

LENGUA Y CULTURA LATINA I

Cuadernillo Teórico

2018

Prof. Titular: Dra. Mariana Calderón


Prof. Adjunta: Dra. Lorena A. Ivars
Prof. JTP: Valeria Sánchez
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 2
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

EL ALFABETO LATINO Y SU PRONUNCIACIÓN

En la época de Cicerón, siglo I aC, la del latín clásico, los signos del alfabeto eran veintiuno. En la
de Augusto, se agregaron dos, que aparecían en palabras de origen griego: y – z. En el siglo I
tampoco existían los signos consonantes de la i (j) ni de la u (v); estos se agregaron más tarde.
En general, las vocales y consonantes latinas se pronunciaban como en español.

LETRA EJEMPLOS TRANSCRIPCIÓN ADVERTENCIAS Horatius, Carmina, IV, VII


Aa aestas
Bb arborĭbus siempre bilabial

Cc comae Diffugere nives, redeunt iam gramina campis


scit /skit/ siempre gutural fuerte arboribusque comae;
CH ch choros /kóros/ siempre gutural fuerte mutat terra vices et decrescentia ripas
flumina praetereunt;
Dd audet Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet
Ee pomifer ducere nuda choros:
inmortalia ne speres, monet annus et almum
Ff frigŏra quae rapit hora diem.
frigora mitescunt Zephyris, ver proterit aestas
Gg gramina interitura, simul
gemĭnis /guéminis/ siempre gutural suave pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
GU gu sanguis /sángüis/ se pronunciaba la “u” bruma recurrit iners.
damna tamen celeres reparant caelestia lunae:
Hh heredis nos ubi decidimus
como vocal quo pius Aeneas, quo dives Tullus et Ancus,
Ii inmortalia
pulvis et umbra sumus.
iuventus como consonante, quis scit an adiciant crastina summae
posteriormente tempora di superi?
“juventus” cuncta manus avidas fugient heredis amico
Kk kalendae quae dederis animo.
cum semel occideris et de te, splendida, Minos
LI caelestia fecerit arbitria,
non, Torquate, genus, non te facundia, non te
Tullus /Tul-lus/ se pronunciaba una “l” restituet pietas;
en cada sílaba infernis neque enim tenebris Diana pudicum
Mm manus liberat Hippolytum
Nn animo nec Lethaea valet Theseus abrumpere caro
vincula Pirithoo
Oo caro
Huyeron las nieves, ya vuelven las hierbas a los campos
Pp piĕtas y a los árboles su cabellera;
la tierra se renueva otra vez y los ríos decrecientes
retornan a sus cauces;
PH ph Nymphis /nimfis/ se usaba para y una Gracia con las Ninfas, hermanas gemelas, oirá
transcribir palabras dirigir, desnuda, sus coros:
griegas “no esperes nada inmortal”, aconseja el año y la hora
que rapta al día alentador.
Qq quŏ /kúo/ se pronunciaba la “u” Los fríos se suavizan con los Zéfiros, el verano trilla a la primavera
ante otra vocal que va a desaparecer tan pronto como
Rr reparant el pomífero otoño haya traído sus frutos, y pronto
retorna el inerte invierno.
Ss sumus Pero las lunas veloces reparan los daños celestiales;
nosotros, cuando caemos
donde el padre Eneas, donde el rico Tulo y Anco,
Tt tempŏra polvo y sombra somos.
¿Quién sabe si agregarán otros mañanas al día de hoy
Uu mutat como vocal los dioses supremos?
Todo lo que te regalaste con ánimo complaciente
puluis como consonante, se escurrirá de las manos ávidas de tu heredero.
posteriormente “pulvis” Cuando hayas muerto de una vez y Minos haya dictado sobre ti
sus sentencias elocuentes,
Xx mox Se pronuncia “cs”. ni el linaje, a ti, Torcuato, ni la elocuencia, ni la piedad
te devolverán a la vida;
pues ni Diana libera de las tinieblas infernales
Yy Hippolytum al casto Hipólito,
ni Teseo es capaz de romper las leteas cadenas
del querido Pirítoo.
Zz Zephyris (Versión: Prof. Gabriela Frannino de Zonana)
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 3
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

ACENTUACIÓN
El acento en las palabras latinas era de altura, melódico, no de intensidad como en español.
Dependía de la cantidad de las sílabas, de su tiempo de emisión, determinado por la duración de
las vocales que las forman.

1. Una sílaba es larga ( ¯ ) cuando:

a. La vocal es larga por naturaleza. Lo indica el diccionario. Ej: exclūdo


b. Contiene diptongo. Los diptongos latinos son: ae, oe, au, eu. Ej: poena
c. La vocal va seguida de dos consonantes. Ej: ingēntem

2. Una sílaba es breve ( ˘ ) cuando:

a. Lo es por naturaleza. Lo indica el diccionario. Ej: celĕritas


b. La sílaba termina en vocal y está seguida por otra con la que no forma diptongo. Ej: audĭo

Reglas generales de acentuación

1. No existe acento gráfico (no se tilda como en español)


2. No hay palabras agudas ni sobreesdrújulas
3. Las palabras bisílabas son siempre graves
4. En las palabras de más de dos sílabas, el lugar del acento está determinado por la cantidad de
la penúltima sílaba:
a. Si es larga, ella lleva el acento; la palabra resulta grave. Ej: argēntum /arguéntum/
b. Si es breve, el acento se traslada a la sílaba anterior, y la palabra resulta esdrújula. Ej:
discipŭlus /diskípulus/

CONCEPTO DE CASO

Caso es el accidente gramatical en virtud del cual sustantivos, adjetivos y pronombres sufren una
variación en su terminación, de acuerdo con la función sintáctica que desempeñan en la oración.

Este accidente se conservó de manera muy limitada en las lenguas romances occidentales, que
perdieron la declinación casual sustituyéndola por relaciones preposicionales. En español, el caso
se conservó en los pronombres personales.

En el indoeuropeo existían ocho casos para responder a las distintas funciones sintácticas del
nombre:
 nominativo
 genitivo
 dativo
 acusativo
 vocativo
 ablativo
 instrumental
 locativo

En latín, los casos se redujeron a seis, ya que el ablativo asumió, por el fenómeno del
sincretismo, las funciones del instrumental y del locativo.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 4
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

USO DE LOS CASOS


CASO FUNCIÓN SINTÁCTICA
NOMINATIVO ➢ Núcleo del sujeto
➢ Predicativo subjetivo obligatorio
➢ Predicativo subjetivo no obligatorio

➢ Genitivo adnominal de: Posesión


Cualidad
GENITIVO
Objetivo
Subjetivo
Partitivo
➢ Genitivo adverbal: con verbos de recuerdo y olvido, sentimiento, estima

➢ Objeto indirecto: con verbos transitivos que significan dar, decir, mostrar,
enviar, responder, devolver.
➢ Dativo de atribución: con verbos intransitivos en latín, que llevan el dativo
como régimen, como obedecer (oboedire, parere), perdonar (parcere),
excusar, dispensar (ignoscere), favorecer (favere), dañar (nocere)
➢ Dativo de interés:
Con verbos en 3º pers. sing., como: “ocurre” (evenit, accidit), “agrada” (placet)
DATIVO Con verbo sum “ser, estar”
Con adjetivos como: amigo (amicus), querido (carus), grato (gratus), útil
(utilis), fiel (fidelis), próximo (vicinus) y sus antónimos (inimucus, odiosus,
ingratus, inutilis, infidelis)
➢ Dativo de fin:
Con verbos como: dar (dare), enviar (mittere), considerar (ducere, habere)
Con verbo sum + dos dativos, dativo de interés y dativo de fin

➢ Objeto directo
➢ Predicativo objetivo
ACUSATIVO ➢ Complementos de lugar:

 QUO: dirección hacia un lugar (in / ad + acus.)


 QUA: tránsito por un lugar (per + acus).

VOCATIVO Nombra al interlocutor. Funciona como adjunto en una oración compleja por adjunción
➢ Locativo: complementos de lugar y tiempo

 UBI: lugar fijo (in + ablat.)


 QUANDO: tiempo fijo

➢ Instrumental / Sociativo:
ABLATIVO
 Circunstanciales: Causa, Lugar, Medio o Instrum., Modo, Cantidad, Tiempo,
Compañía
 Causa eficiente (agente inanimado)
➢ Separativo:

 Complementos de lugar y tiempo


 UNDE: lugar de procedencia (a-ab / e-ex / de) + ablat.
 Tema o argumento
 Escasez o abundancia
 Segundo término de la comparación
 Agente animado (compl. agente)
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 5
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

CONCEPTO DE DECLINACIÓN
DECLINAR UN SUSTANTIVO ES:

 presentarlo en los distintos casos de que dispone para expresar las distintas funciones
sintácticas

 de acuerdo con un orden determinado

 en singular y el plural

Los sustantivos latinos se agrupan en cinco declinaciones, según su tema.

TEMA: es la forma básica de cada sustantivo, que permite la inmediata inserción de las desinencias
o terminaciones casuales.

RAÍZ o radical: es la parte invariable de cada palabra, que contiene a la raíz con la adición de un
sufijo temático. Ej.

raíz
F U G A (fugarse, fugitivo)
tema

A veces el tema no se hace patente porque se han producido, a lo largo del tiempo, cambios
como asimilación, contracción y otros, que lo han alterado.
Ej: rosa  dativo plural rosis (rosa + is rosis)

¿Qué sustantivos agrupa cada declinación?

1º decl.  sustantivos de tema en -a


2º decl.  sustantivos de tema en -o / -e
3º decl.  sustantivos de tema en -i / consonante
4º decl.  sustantivos de tema en -u
5º decl.  sustantivos de tema en -ei

¿CÓMO SE ENUNCIAN LOS SUSTANTIVOS EN LATÍN? ¿CÓMO SE EXTRAE LA RAÍZ?

Los sustantivos se enuncian en latín en nominativo y genitivo singulares. Así se encuentran en el


diccionario; junto con el género y los significados en español. Se exceptúan las palabras que se
usan sólo el plural y se enuncian en este número.

En latín existen cinco declinaciones. Cada sustantivo pertenece a una sola declinación. Las cinco
declinaciones se distinguen por la terminación del genitivo singular:

DECL. GENITIVO SINGULAR


1º DESINENCIA EJEMPLO
-ae rosa, rosae
2º -i populus, populi
3º -is rex, regis
4º -us manus, manus
5º -ei res, rei
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 6
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

PRIMERA DECLINACIÓN
Pertenecen a esta declinación sustantivos en su mayoría de género femenino; los sustantivos
masculinos señalan oficios de varón: poeta, nauta, agricola, scriba.

MODELO:
rosa, rosae f. rosa + parvus, parva, parvum pequeña

CASO SINGULAR PLURAL


N rosa parva rosae parvae
G rosae parvae rosarum parvarum
D rosae parvae rosis parvis
Ac rosam parvam rosas parvas
V rosa parva rosae parvae
Ab rosa parva rosis parvis

SEGUNDA DECLINACIÓN

Existen tres grandes grupos para la Segunda Declinación:

-us: la mayoría de los sustantivos son de género masculino y algunos


1. Nominativo en de género femenino, que se refieren a nombres de ciudades, de islas
y de árboles.

2. Nominativo en –er: todos los sustantivos son masculinos


-ir: sustantivo masculino con Nominativo y Vocativo en -ir

3. Nominativo en -um: Todos los sustantivos son neutros

MODELOS:

populus, populi m. pueblo  Romanus, Romana, Romanum romano

CASO SINGULAR PLURAL


N populus Romanus populi Romani
G populi Romani populorum Romanorum
D populo Romano populis Romanis
Ac populum Romanum populos Romanos
V popule Romane populi Romani
Ab populo Romano populis Romanis

puer, pueri m. niño, joven + liber, libera, liberum libre

CASO SINGULAR PLURAL


N puer liber pueri liberi
G pueri liberi puerorum liberorum
D puero libero pueris liberis
Ac puerum liberum pueros liberos
V puer liber pueri liberi
Ab puero libero pueris liberis
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 7
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

ager, agri m. Campo + pulcher-pulchra-pulchrum hermoso

CASO SINGULAR PLURAL


N ager pulcher agri pulchri
G agri pulchri agrorum pulchrorum
D agro pulchro agris pulchris
Ac agrum pulchrum agros pulchros
V ager pulcher agri pulchri
Ab agro pulchro agris pulchris

templum, templi n. templo + altus-alta-altum alto

CASO SINGULAR PLURAL


N templum altum templa alta
G templi alti templorum altorum
D templo alto templis altis
Ac templum altum templa alta
V templum altum templa alta
Ab templo alto templis altis

ADJETIVOS DE PRIMERA CLASE

Poseen tres terminaciones: una para el masculino, una para el femenino y una para el neutro. Se
declinan siguiendo a la primera y a la segunda declinación. Los adjetivos masculinos lo hacen por
la segunda declinación (sustantivos terminados en –us o en –er); los femeninos como la primera y
los neutros como la segunda (sustantivos terminados en –um).
Estos adjetivos se enuncian con los nominativos de los tres géneros y su raíz se obtiene del
femenino (de la segunda forma): Ej. Bonus-bona-bonum: raíz= bon -a

MODELOS:

bonus, bona, bonum bueno


SINGULAR
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N bonus bona bonum
G boni bonae boni
D bono bonae bono
Ac bonum bonam bonum
V bone bona bonum
Ab bono bona bono

PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N boni bonae bona
G bonorum bonarum bonorum
D bonis bonis bonis
Ac bonos bonas bona
V boni bonae bona
Ab bonis bonis bonis
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 8
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

miser, misera, miserum miserable


SINGULAR
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N miser misera miserum
G miseri miserae miseri
D misero miserae misero
Ac miserum miseram miserum
V miser misera miserum
Ab misero misera misero

PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N miseri miserae misera
G miserorum miserarum miserorum
D miseris miseris miseris
Ac miseros miseras misera
V miseri miserae misera
Ab miseris miseris miseris

pulcher, pulchra, pulchrum hermoso


SINGULAR
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N pulcher pulchra pulchrum
G pulchri pulchrae pulchri
D pulchro pulchrae pulchro
Ac pulchrum pulchram pulchrum
V pulcher pulchra pulchrum
Ab pulchro pulchra pulchro

PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
N pulchri pulchrae pulchra
G pulchrorum pulchrarum pulchrorum
D pulchris pulchris pulchris
Ac pulchros pulchras pulchra
V pulchri pulchrae pulchra
Ab pulchris pulchris pulchris

CONCORDANCIA SUSTANTIVO ADJETIVO


Si recordamos las funciones privativas del adj. (MD y PSO / PSnoObl / PObjet,) sabemos que
siempre acompaña a un sustantivo. En español la concordancia entre sustantivo y adjetivo se
establece a nivel morfológico: el adjetivo concuerda con el sustantivo en género y número.

CONCORDANCIA
SUSTANTIVO / ADJETIVO

masc. sing.  marinero intrépido


masc. pl.  marineros intrépidos
fem. sing.  rosa blanca
fem. pl.  rosas blancas
masc. sing.  poeta famoso
masc. pl.  poetas famosos
fem. sing.  mano limpia
fem. sing.  manos limpias
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 9
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

¿Cómo se establece en latín la concordancia entre el sustantivo y el adjetivo?

En latín el adjetivo se coloca en el mismo caso, género y número que el sustantivo.


Pero, atención: lo particular en latín es que el adjetivo PUEDE NO SER DE MISMA DECLINACIÓN.

densus, -a, -um + umbra, -ae (f) = DENSA UMBRA sombra densa
gravidus, -a, -um + autumnus,-i (m) = GRAVIDUS AUTUMNUS otoño cargado
fortunatus, -a, -um + agricola,-ae (m) = FORTUNATUS AGRICOLA agricultor afortunado
parvus, -a, -um + laurus, -i (f) = PARVA LAURUS laurel pequeño

¿Qué es DECLINAR EN CONCORDANCIA?

Presentar de manera ordenada, en singular y en plural adjetivo y sustantivo juntos.

TERCERA DECLINACIÓN

Pertenecen a esta declinación sustantivos masculinos, femeninos y neutros. El nominativo es


variable, ya que distintos cambios fonéticos han oscurecido el tema de las palabras de diferente
modo:

pes, pedis homo, hominis


lex, legis fames, famis
tempus, temporis piscis, piscis

A partir del enunciado se distinguen:

TEMAS EN CONSONANTE O IMPARISÍLABOS

MODELOS:

consul, consulis m. cónsul

SINGULAR PLURAL
N consul consules
G consulis consulum
D consuli consulibus
Ac consulem consules
V consul consules
Ab consule consulibus

marmor, marmoris n. mármol

SINGULAR PLURAL
N marmor marmora
G marmoris marmorum
D marmori marmoribus
Ac marmor marmora
V marmor marmora
Ab marmore marmoribus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 10
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

TEMAS EN –I O PARISÍLABOS

MODELOS:

civis, civis m. ciudadano

SINGULAR PLURAL
N civis cives
G civis civium
D civi civibus
Ac civem cives
V civis cives
Ab cive civibus

mare, maris n. mar


SINGULAR PLURAL
N mare maria
G maris marium
D mari maribus
Ac mare maria
V mare maria
Ab mari maribus

TEMAS MIXTOS

Falsos Imparisílabos:

• Un reducido número de sustantivos masc. y fem. que llamamos de “tema mixto” tienen el
aspecto de los sustantivos de tema en consonante, pero el gen. pl. termina en –ium. El nom.
sing. es un monosílabo terminado en consonante doble: mons, montis m. – dens, dentis m.
– mens, mentis f. – urbs, urbis f. – ars, artis f. – falx, falcis f. – fons, fontis m. – mors, mortis f.
– gens, gentis f.

MODELO:

urbs, urbis f. ciudad

SINGULAR PLURAL
N urbs urbes
G urbis urbium
D urbi urbibus
Ac urbem urbes
V urbs urbes
Ab urbe urbibus

• Los neutros cuyo nom. termina en –AL o –AR, se declinan como parisílabos.

MODELO:

animal, animalis n. animal

SINGULAR PLURAL
N animal animalia
G animalis animalium
D animali animalibus
Ac animal animalia
V animal animalia
Ab animali animalibus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 11
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

Falsos Parisílabos

Se declinan como imparisílabos: pater, patris m. padre - mater, matris f. madre - frater, fratris m.
hermano - iuvenis, iuvenis m. joven - senex, senis m. anciano - canis, canis m. perro - sedes, sedis
f. sede, residencia - vatis, vatis m. adivino

MODELO:

pater, patris m. padre

SINGULAR PLURAL
N pater patres
G patris patrum
D patri patribus
Ac patrem patres
V pater patres
Ab patre patribus

BÚSQUEDA DEL NOMINATIVO EN LA TERCERA DECLINACIÓN

El problema que presenta esta declinación está en dar con el nominativo, ya que los temas en
consonante presentan gran variedad de nominativos y se producen en ellos cambios
consonánticos y vocálicos que hay que conocer previamente. Partimos de la clasificación de las
consonantes en:

labiales: p –b
Oclusivas dentales: t – d
guturales: c -g
Líquidas: l -r
Nasales: n - m
Sibilante: s

¿QUÉ CAMBIOS SE PRODUCEN EN CADA GRUPO?

Oclusivas: tienen un nominativo sigmático: a la consonante temática se le suma una S.

¿Cómo reacciona cada tipo de consonante oclusiva?

labiales: p –b + s = ps – bs en nominativo plebs, plebis / steps,


stepis
dentales: t – d + s = s en nominativo virtus, virtutis/ pes, pedis
guturales: c -g + s = x en nominativo dux, ducis /grex-gregis

Nota: Puede producirse un cambio vocálico de la –i del tema a –e en el nominativo: miles, militis

Líquidas: No ofrecen problemas. El nom. sing. termina con la consonante del tema: consul,
consulis / ver, veris

Nasales: Distinguimos masculinos y femeninos por una parte y neutros por otra.

Masculinos y femeninos  cae la nasal en el nom. y puede producirse un cambio


vocálico de –o- a –i-: latro, latronis / homo, hominis
Neutros: se conserva la nasal y siempre hay un cambio vocálico de –e-  –i-:
carmen, carminis / nomen, nominis
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 12
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

Sibilantes: en el nom. aparece la –s del tema, que a lo largo de la declinación, al hacerse


intervocálica, se sonoriza y, por el fenómeno del rotacismo, pasa de –s  -r-: honos, honoris

Nota: Los neutros siempre presentan cambio vocálico de –o- / -e-  -u- corpus, corporis; sidus,
sideris

Los temas en –i no ofrecen mayor dificultad. Recordemos que en este grupo la mayoría de los
sustantivos masc. y fem. tienen el nom. sing. en –is /-es, y que los nom. neutros terminan en –e /-al
/ -ar. Los neutros cuyo nom. tiene cualquier otra terminación, son de tema en consonante.

ADJETIVOS DE SEGUNDA CLASE

Los adjetivos de segunda clase tienen las siguientes características:


o Se declinan como los sustantivos de tercera declinación de tema en –i.
o La única desinencia del ablativo singular de estos adjetivos es –i.
o Presentan tres grupos según las terminaciones del nominativo singular:

a) De tres terminaciones: este primer grupo posee una terminación para el masculino,
otra diferente para el femenino y una terminación para el neutro.
Ejemplo: celeber, celebris, celebre célebre
  
masc. fem. neutro
b) De dos terminaciones: la forma para el masculino y el femenino coincide y el neutro
posee una diferente.
Ejemplo: fortis- forte fuerte
 
M/F N
c) De una terminación: presentan la misma forma para los tres géneros. Al igual que los
sustantivos, se enuncian mediante el nominativo y el genitivo singular. Es importante
recordar que en el género neutro el nominativo, el acusativo y el vocativo son
iguales.

MODELOS:

DE TRES TERMINACIONES
acer, acris, acre agudo

SINGULAR PLURAL
N acer acris acre acres acria
G acris acris acris acrium acrium
D acri acri acri acribus acribus
Ac acrem acrem acre acres acria
V acer acris acre acres acria
Ab acri acri acri acribus acribus

DE DOS TERMINACIONES
fortis, forte fuerte
SINGULAR PLURAL
N fortis forte fortes fortia
G fortis fortis fortium fortium
D forti forti fortibus fortibus
Ac mortem forte fortes fortia
V fortis forte fortes fortia
Ab forti forti fortibus fortibus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 13
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

DE UNA TERMINACIÓN
audax, audacis audaz
SINGULAR PLURAL
M/F N M/F N
N audax audax audaces audacia
G audacis audacis audacium audacium
D audaci audaci audacibus audacibus
Ac audacem audax audaces audacia
V audax audax audaces audacia
Ab audaci audaci audacibus audacibus

GRADOS DE SIGNIFICACIÓN DEL ADJETIVO


El adjetivo tiene tres grados para expresar la cualidad:

1. Positivo: enuncia simplemente la cualidad:


Pyramis alta est.

2. Comparativo: se compara la cualidad entre dos sustantivos y se establecen diferencias o


similitudes: Ej: Monumentum tam altum quam Pyramides est.

3. Superlativo: se eleva la cualidad al más alto grado.


Pyramis altissima est.

GRADO COMPARATIVO
Comprende tres clases:

1. Comparativo de igualdad: se forma por medio de adverbio y subordinante. Se emplean TAM +


adjetivo positivo + QUAM + segundo término en el mismo caso que el primero.
Monumentum tam altum quam Pyramis est.

2. Comparativo de inferioridad: se forma por medio de adverbio y subordinante. Se emplean MINUS


+ adjetivo positivo + QUAM + segundo término en el mismo caso que el primero.
Monumentum minus altum quam Pyramis est.

3. Comparativo de superioridad: se forma sustituyendo las desinencias del adjetivo en grado


positivo. Para ello:
- se toma el genitivo singular masculino
- se separa su desinencia (-i si es de primera clase, -is si es de segunda clase)
- en su lugar se agregan las terminaciones -ior para masculino y femenino y -ius para neutro
Así el adjetivo en grado comparativo se convierte en un adjetivo de segunda clase, de dos
terminaciones y se declina como un sustantivo de tercera declinación de tema en consonante
(imparisílabos).

ADJETIVO MODELO:

altior, altius más alto que

SINGULAR PLURAL
MASC. Y FEM. NEUTRO MASC. Y FEM. NEUTRO
N altior altius altiores altiora
G altioris altioris altiorum altiorum
D altiori altiori altioribus altioribus
Ac altiorem altius altiores altiora
V altior altius altiores altiora
Ab. altiore altiore altioribus altioribus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 14
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

El complemento comparativo, que en español se construye con “que” más el sustantivo, se


construye en latín de dos formas:

1. con el subordinante QUAM + el 2º término de la comparación en el mismo caso que el 1º.

Monumentum altius quam Pyramis est.

N C COMP
POBL N
SS PVS

El monumento es más alto que la pirámide.

2. Sin QUAM y el 2º término en ablativo. Esta construcción sólo es posible cuando el primer término
está en nominativo o en acusativo.

Monumentum vidi altius pyramidibus. (ST Ego)

N CCOMP
OD N
V POBJ

Vi un monumento más alto que las pirámides.

VALOR INTENSIVO DEL COMPARATIVO

A veces el comparativo latino NO se usa para comparar, sino con un significado equivalente a
“bastante” o “demasiado”
Se construye SIN el complemento comparativo.

Monumentum altius est.


El monumento es bastante alto.

GRADO SUPERLATIVO

El superlativo se forma sustituyendo la desinencia del genitivo singular masculino por las
terminaciones:
-issimus, -issima, -issimum.

El adjetivo se convierte así en un adjetivo de primera clase (como bonus, -a, -um) y se declina de
este modo.

Ej:
altus, -a, -um  altissimus, altissima, altissimum altísimo, muy alto
fortis, forte  fortissimus, fortissima, fortissimum fortísimo, muy fuerte
ferox, ferocis  ferocissimus, ferocissima, ferocissimum ferocísimo, muy feroz

Particularidades:

Los adjetivos terminados en -er forman el superlativo agregando al nom. sing. -rimus, -rima, -rimum
pulcher  pulcherrimus, pulcherrima, pulcherrimum
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 15
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

CLASES DE SUPERLATIVO

SUPERLATIVO ABSOLUTO: La cualidad se eleva al grado más alto. Se expresa por medio de
adjetivo en grado superlativo.

Ej: Pyramides altissimae sunt. Las pirámides son altísimas/muy altas.

SUPERLATIVO RELATIVO: La cualidad se eleva al grado más alto en relación con los de su
misma especie. En su construcción se emplea adjetivo
en grado superlativo  + gen. partitivo
 + e – ex - de + ablativo separativo

Ejs: Monumentum altissimum civitatis totae est.


Monumentum altissimum de civitate tota est.

El monumento es el más alto de toda la ciudad.

OTRAS PARTICULARIDADES DE COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS

Seis adjetivos terminados en –ilis forman el superlativo con: -illimus, -illima, -illimum:
facilis, difficilis, similis, dissimilis, gracilis, humilis

Los adjetivos terminados en –dicus, -ficus, -volus forman:

• el comparativo en –entior, -entius


• el superlativo en –entissimus, -a, -um

Ej: maledicus maledicentior, -ius maledicentissimus, -a, -um


beneficus beneficentior, -ius beneficentissimus, -a, -um
benevolus benevolentior, -ius benevolentissimus, -a, -um

Los adjetivos con una vocal delante de la desinencia –us emplean formas perifrásticas para
expresar los grados: adverbios “magis” más y “maxime” muy + adjetivo positivo

Ej: igneus  magis igneus / maxime igneus


dubius  magis dubius / maxime dubius
arduus  magis arduus / maxime arduus

Los comparativos y superlativos irregulares: cambian de tema con respecto de la forma en grado
positivo.

GRADO POSITIVO COMPARATIVO SUPERLATIVO


bonus, -a, -um melior, -ius optimus, -a, -um
malus, -a, -um peior, -ius pessimus, -a, -um
magnus, -a, -um maior, -ius maximus, -a, -um
parvus, -a, -um minor, -us minimus, -a, -um
multus, -a, -um plus, pluris más plurimus, -a, -um muchísimo
propinquus, -a, -um proprior, -ius proximus, -a, -um
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 16
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

CUARTA DECLINACIÓN
MODELOS:

fructus, fructus m. fruto


SINGULAR PLURAL
N fructus fructus
G fructus fructuum
D fructui fructibus
Ac fructum fructus
V fructus fructus
Ab fructu fructibus

cornu, cornus n. cuerno


SINGULAR PLURAL
N cornu cornua
G cornus cornuum
D cornui cornibus
Ac cornu cornua
V cornu cornua
Ab cornu cornibus

¡ATENCIÓN!
El dat. sing. presenta a veces la desinencia –u (en lugar de –ui) y el dat. y ablat. plural en –ubus (en
lugar de –ibus), sobre todo en los sust. bisílabos, para evitar confusiones con palabras de la 3º
declinación:

SUTANTIVOS DECL. DAT. Y ABL. PLURAL


arcus, us arco 4º arcubus
arx, arcis fortaleza 3º arcibus
partus, partus parto 4º partubus
pars, partis parte 3º partibus

QUINTA DECLINACIÓN

Todos los sustantivos de esta declinación son femeninos, salvo dies, que en singular es, en
general, masculino y a veces femenino (cuando indica un día preciso). En plural, es siempre
masculino.

La mayor parte de los sustantivos de 5º declinación se usan sólo en singular. Las excepciones son:
res, spes y dies.

MODELO:

res,rei f. cosa, hecho, asunto


SINGULAR PLURAL

N res res
G rei rerum
D rei rebus
Ac rem res
V res res
Abl re rebus
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 17
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

PARTICULARIDADES DE LAS DISTINTAS DECLINACIONES

Primera declinación

1. Dativo y ablativo plural en – abus: Algunos sustantivos que nombran seres vivos
pertenecen a la 1ra. declinación si son femeninos y a la 2da declinación si son masculinos.
Las dos declinaciones tienen la misma terminación en –is para el dativo y ablativo plural. En
ambos casos, para distinguir los sustantivos femeninos de los masculinos, se emplea la
terminación -abus para el dativo y ablativo plural de la 1ra. declinación, y la terminación – is
para dativo y ablativo plural de la 2da. Declinación. Es el caso de los siguientes sustantivos:

❖ dea – deae (f) (diosa): dat. y ablativo plural: deabus


❖ deus – dei (m) (dios): dat. y ablativo plural: deis
❖ filia – filiae (f) (hija): dat. y ablativo plural: filiabus
❖ filius – filii (m) (hijo): dat. y ablativo plural: filiis
❖ liberta – libertae (f) (liberta) : dat. y ablativo plural: libertabus
❖ libertus – liberti (m) (liberto): dat. y ablativo plural: libertis
❖ agna – agnae (f) (oveja): dat. y ablativo plural: agnabus
❖ agnus – agni (m) (cordero) dat. y ablativo plural: agnis

Ejemplos de uso:
• en lengua religiosa: deis deabusque (para los dioses y las diosas)
• en lengua jurídica: filiis et filiabus (para los hijos y las hijas)

2. Genitivo singular en –as: El genitivo singular itálico era en –as, y ha existido en latín. Hay
ejemplos en los autores arcaicos. Luego desapareció y sólo subsiste en expresiones como:
• filia familias (hija de familia)
• pater familias (padre de familia)
• mater familias (madre de familia)

Segunda declinación

1. Vocativo de los sustantivos en –us: es en –e, excepto en tres sustantivos que lo hacen en
–us:
deus – dei: voc, deus (dios)
chorus – chori: voc. chorus (coro)
agnus – agni: voc. agnus (cordero)

2. Vocativo singular de los sustantivos y adjetivos en –ius:

2.1. sustantivos comunes:


2.1.1. regla general: vocativo singular en –e
socius: voc. socie; tabellarius: voc. tabellarie
egregius: voc. egregie; pius: voc. pie
2.1.2. vocativo singular en –i
filius: voc. fili; genius: voc. geni
meus (adjetivo posesivo): voc. mi
2.2. sustantivos propios:
2.2.1. vocativo singular en –e (cuando la i de –ius es larga)
Darius (Darío): voc. Darie; Arius (Ario): voc. Arie
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 18
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

2.2.2 vocativo singular en –i


1. cuando la i de – ius es breve
Demetrius: voc. Demetri; Pompilius: Pompili
2. cuando una vocal precede a –ius
Gaius: voc. Gai; Pompeius: Pompei

Declinación de filius – filii (m)

N filius filii
G filii filiorum
D filio filiis
Ac filium filios
V fili filii
Ab filio filiis

3. Sustantivo vir- viri (m) (varón): es una variante en –ir del tipo de puer. Como puer se
declina vir – viri y sus compuestos: duumvir – iri (duunviro); triumvir – iri (triunviro); decemvir
– iri (decenviro).

N vir viri
G viri virorum
D viro viris
Ac virum viros
V vir viri
Ab viro viris

4. Declinación de deus – dei (m) (dios). Junto a las formas de declinación regular subsisten
algunas formas más arcaicas:

N deus dei (dii, di)


G dei deorum (deum, divum)
D deo deis (diis, dis)
Ac deum deos
V deus dei (dii, di)
Ab deo deis(diis, dis)

5. Sustantivos neutros en –us: tres sustantivos neutros tienen su nominativo, acusativo y


vocativo singular en –us: virus (jugo natural, veneno); vulgus (el vulgo), pelagus (el piélago,
el mar). No tienen plural.

Tercera declinación

1. Hay un sustantivo que, a pesar de su apariencia parasilábica, hacen el genitivo plural en –


um. Es el caso de

senex- senis (viejo) G pl: senum


iuvenis – iuvenis (joven) G pl: iuvenum
canis – canis (perro) G pl: canum
vates – vatis (poeta) G pl: vatum
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 19
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

2. Declinación de vis – vis (f) (fuerza). Sustantivo de tema en – i. La desinencia – s del


nominativo singular ha sido considerada como perteneciente al tema al pasar al plural, de ahí
su transformación en –r.

N vis vires
G vis virium
D vi viribus
Ac vim vires
V vis vires
Ab vi viribus

3. Sustantivos en –ter: Los sustantivos que terminan en –ter e indican parentesco son de
tema en consonante.

pater, patris (m) (padre) G pl: patrum


mater, matris (f) (madre) G pl: matrum
frater, fratris (m) (hermano) G pl: fratrum

4. Sustantivos de tema en –i: hay sustantivos que mantienen el tema en –i puro a lo largo de
toda la declinación en singular y, por lo tanto, tienen su acusativo en –im y su ablativo
singular en –i.

Ej.:
sitis, is (f) (sed) Ac.: sitim Ab.: siti
tussis, is (f) (tos) Ac.: tussim Ab.: tussi
buris, is (f) (mancera) Ac.:burim Ab.: buri
ravis, is (f) (ronquera) Ac.:ravim Ab.: ravi
Bilbĭlis, is (f) (Bilbilis) Ac.:Bilbĭ lim Ab.: Bilbĭ li
Tibĕris, is (m) (Tiber) Ac.: Tibĕrim Ab.: Tibĕri

Cuarta declinación

1. Sustantivos con dativo y ablativo plural en –ubus.

En la 4ta. declinación, la desinencia –bus del dativo y ablativo se una el tema; en la mayoría de
los sustantivos de la 4ta., la –u del tema se transforma en –i en el dativo y ablativo plurales ( de allí
fruct – i –bus, corn – i – bus). Pero algunos sustantivos conservaron la antigua desinencia –ubus,
sobre todo para distinguirla de la de algunos homónimos de la 3ra. declinación. Así tenemos:
artus – artus (m) (miembro): Dat. y abl. pl. artubus (cf. ars – artis (arte): artibus)
arcus – arcus (m) (arco): Dat. y abl. pl. arcubus (cf. arx – arcis (fortaleza): arcibus)
partus – partus (parto): dat. y abl. pl.: partubus (cf. pars – partis (parte): partibus)
veru – verus (n) (asador): dat. y abl. pl. verubus (cf. ver – veris (primavera): veribus

2. Declinación de domus – domus (f) (casa):

Tiene dos temas: en –o/e y en – u. Estos dos temas son el resultado característico de la
tendencia de los sustantivos de la 4ta. declinación que sufrieron la influencia de los temas en o/e
(2da. declinación) y que finalmente se concretó.
N domus domus
G domi domus domorum domuum
D domo domui domibus
Ac domum domos domus
V domus domus
Av domo domu domibus
Loc domi
Las formas de la 2da. declinación (domi, domo, domorum, domos) son las más antiguas.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 20
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

Observaciones
1. Muchos sustantivos se emplean solamente en plural (pluralia tantum), como en castellano,
víveres, modales, preces, nupcias. Comprenden en latín:
2.
2.1. Nombres de lugares geográficos.

Athenea – Athenarum (f) (1ra) Atenas


Delphi – Delphorum (m) (2da) Delfos
Alpes – Alpium (f) (3ra) Alpes, etc.

2.2. Sustantivos comunes

divitiae – divitiarum (f) (1ra) riquezas


nuptiae – nuptiarum (f) (1ra) nupcias
exsequiae – exsequiarum (f) (1ra) exequias
reliquiae – reliquiarum (f) (1ra) lo restante
liberi – liberorum (m) (2da) los hijos
posteri – posterorum (m) (2da) los descendientes
arma – armorum (n) (2da) las armas
inferí – inferorum (m) (2da) los infiernos
Maiores – maiorum (m) (3ra) los antepasados
preces – precum (f) (3ra) las preces
moenia – moenium (n) (3ra) los muros
manes – manium (m) (3ra) los manes

3. Sustantivos que cambian de significado al cambiar el número

3.1. de la 1ra. declinación

littera – litterae (f) letra litterae – litterarum (f) cartas, bellas letras
copia – copiae (f) abundancia copia – copiarum (f) tropas
tabula – tabulae (f) mesa tabulae – tabularum (f) registro

3.2. de la 2da. declinación

castrum – castri (n) castillo castra – castrorum (n) campamento


impedimentum – i (n) impedimento impedimenta – orum (n) bagajes del ejército
auxilium – ii (n) auxilio auxilia- auxiliorum (n) tropas auxiliares
ludus – ludi (m) juegos ludi – ludorum (m) los espectáculos

3.3. de la 3ra. declinación

finis – finis (m) fin, frontera fines – finium (m) territorio


sedis – sedis (f) templo sedes – sedium (f) templo o casa, residencia
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 21
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

PARTICULARIDADES DE LOS ADJETIVOS

Segunda clase

1. Participio presente. Su declinación es la siguiente

Singular Plural
N amans amantes, amantia
G amantis amantium
D amanti amantibus
Ac amantem, amans amantes, amantia
V amans amantes, amantia
Ab amanti (o amante) amantibus

- Se emplea ablativo singular en – i cuando el participio presente funciona como adjetivo.


- Se emplea el ablativo singular – e cuando el participio presente funciona como sustantivo o
como núcleo del predicado verboidal.
2. Adjetivos que se declinan como sustantivos de tema en consonante

Un pequeño número de adjetivos de una sola terminación se declina como sustantivos de tema
en consonante, por lo tanto hacen el ablativo singular en – e, el genitivo plural en –um y el
nominativo, acusativo y vocativo plural neutro en – a.

vetus, veteris (viejo)

Singular Plural

N vetus veteres, vetera


G veteris veterum
D veteri veteribus
A veterem, vetus veteres, vetera
V vetus veteres, vetera
Ab vetere veteribus

Siguen esta declinación:

caelebs, caelibis (célibe) pauper, pauperis (pobre)


pubes, puberis (púber)
compos, compotis (poseedor de) particeps, participis (partícipe)
sospes, sospitis (sano, salvo)
deses, desidis (ocioso) princeps, principis (primero) supertes,
supertitis (sobreviviente)
dives, divitis (rico)

La mayor parte de estos adjetivos no se usa nunca en plural.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 22
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

EL SISTEMA VERBAL LATINO


Los verbos latinos pueden ser transitivos o intransitivos.

En el verbo latino distinguimos tres voces: voz activa, voz pasiva y voz deponente (comprende una
serie de verbos que sólo tienen forma pasiva pero con sentido activo).

Reconocemos ocho modos:


a. Modos personales: indicativo, subjuntivo e imperativo.

b. Modos impersonales:

1. formas sustantivas (con naturaleza de sustantivo):

• infinitivo: se usa con función de nominativo y de acusativo. Discere est difficile.


Aprender es difícil.

• gerundio: sirve para declinar el infinitivo, supliendo los casos que a éste le faltan. Se
traduce como el infinitivo castellano más la preposición del caso, excepto en el
ablativo. Aptus discendo. Apto para aprender. / Proficere discendo. Sacar provecho
aprendiendo.

• supino: tiene sólo dos formas: en –um (acusativo, con valor activo) y en –u (dativo,
con valor pasivo), conectadas con la cuarta declinación.
La forma en –um se utiliza como complemento de un verbo de movimiento para señalar
la finalidad de la acción: (…) imusne sessum? ¿(…) vamos a sentarnos?
La forma en –u se emplea como complemento de adjetivos y de los sustantivos fas y
nefas. Nihil est dictu facilius. Nada es más fácil de decir.

2. formas adjetivas:

• participio:
➢ concertado con el sustantivo al que modifica, concuerda en caso, género y
número: Rex vulneratus cecidit. El rey cayó herido.
➢ ablativo absoluto: Rege vulnerado, omnes fugerunt. Herido el rey, todos
huyeron.

• gerundivo: adjetivo verbal con sentido pasivo. Indica algo que debe o puede ser
hecho. Se traduce como infinitivo activo: Cupidos litterarum discendarum. Deseosos
de aprender las letras. / Locum urbi condendae quaesivit. Buscó un lugar para fundar
una ciudad.

Las conjugaciones latinas son cuatro.

El verbo se enuncia mediante el paradigma, que está integrado por las siguientes formas:

Conjugación 1º pers. sing. 2º pers. sing. Infinitivo 1º pers. sing. Supino


Presente M. Presente M. Pret. Perfecto
Indicativo Indicativo M. Indicativo
1º amo amas amare amavi amatum
2º moneo mones monēre monui monitum
3º lego legis legĕre legi lectum
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 23
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

4º audio audis audire audivi auditum

Desde el paradigma puedo obtener los distintos temas que van a utilizarse para conjugar cualquier
tiempo verbal.

1. El tema de presente o infectum se obtiene quitando:


• la desinencia -RE del infinitivo en los verbos de 1º, 2º y 4º conjugación
• la desinencia -O de la 1º pers. sing. del Presente en los verbos de 3º conjugación

ama / re
mone / re
leg / o
audi / re

Con este tema se forman todos los tiempos que se denominan presentes o imperfectos, el
imperativo, el gerundio y el participio futuro pasivo.

2. El tema de perfecto o perfectum se obtiene quitando la desinencia -I a la 1º pers. del


Pretérito Perfecto en las cuatro conjugaciones:

amav / i
monu / i
leg / i
audiv / i

A partir de este tema se forman todos los tiempos llamados perfectos y pluscuamperfectos de la
voz activa.

3. El tema de supino se obtiene quitando la desinencia –m del supino del paradigma:

amatu/m
monitu/m
legitu/m
auditu/m

A partir de él se obtienen el participio futuro de la voz activa y el participio pasado de la voz pasiva.

Los verbos latinos son, generalmente, tripartitos:

1. raíz (aporta el significado del verbo)

2. sufijo temporal (indica el tiempo y el modo)

3. desinencia personal (señala la persona gramatical)

AMA – BA - MUS

raíz

sufijo temporal

desinencia personal

Son formas bipartitas el presente y el pretérito perfecto de indicativo, y el modo imperativo.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 24
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

VOZ ACTIVA
Las desinencias personales son:
PERSONA SINGULAR PLURAL
1º -O (-M) -MUS
2º -S -TIS
3º -T -NT

MODO INDICATIVO

PRESENTE

Se forma con la raíz de presente y las desinencias personales. En los verbos de 3º conjugación se
agrega una I /U (que se denomina “vocal unitiva”) entre la raíz y las desinencias personales.

Ego amo moneo lego audio


Tu amas mones legis audis
Ille amat monet legit audit
Nos amamus monemus legimus audimus
Vos amatis monetis legitis auditis
Illi amant monent legunt audiunt
yo amo yo recuerdo yo leo yo oigo

¡ATENCIÓN! La tercera conjugación posee dos tipos; al segundo se lo denomina “2º tipo de la 3º
conjugación” o “conjugación mixta” porque presenta formas de la 3º y 4º conjugaciones. Ej:
capio-capis-capere-cepi-captum (tomar)
Se distingue de lego por intercalar una –i en las siguientes formas:
* En la 1º pers. Sing. y 3º pers. Plural del Presente de Indicativo (capio; capiunt) y en la 3º pers.
Plural del Imperativo Futuro (capiunto).
* En todas las personas del Pretérito Imperfecto y Futuro Imperfecto de Indicativo, y en el
Presente de Subjuntivo.

PRETÉRITO IMPERFECTO

Se forma con la raíz de presente, el sufijo temporal –BA- y las desinencias personales. En los
verbos de 3º y 4º conjugación se agrega la vocal unitiva –E- entre la raíz y el sufijo temporal.

Ego amabam monebam legebam audiebam


Tu amabas monebas legebas audiebas
Ille amabat monebat legebat audiebat
Nos amabamus monebamus legebamus audiebamus
Vos amabatis monebatis legebatis audiebatis
Illi amabant monebant legebant audiebant
yo amaba yo recordaba yo leía yo oía

FUTURO IMPERFECTO

Los verbos de 1º y 2º conjugación se forman con la raíz de presente, los sufijos temporales -BO/-
BI-/-BU- y las desinencias personales.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 25
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

Los verbos de 3º y 4º conjugación lo forman con la raíz de presente, los sufijos temporales –A-/-E-
y las desinencias personales.

Ego amabo monebo legam audiam


Tu amabis monebis leges audies
Ille amabit monebit leget audiet
Nos amabimus monebimus legemus audiemus
Vos amabitis monebitis legetis audietis
Illi amabunt monebunt legent audient
yo amaré yo recordaré yo leeré yo oiré

PRETÉRITO PERFECTO

Se forma con la raíz de perfecto y desinencias personales propias de este tiempo:

Pers. Singular Plural


1º -I -IMUS
2º -ISTI -ISTIS
3º -IT -ERUNT /
-ERE

Ego amavi monui legi audivi


Tu amavisti monuisti legisti audivisti
Ille amavit monuit legit audivit
Nos amavimus monuimus legimus audivimus
Vos amavistis monuistis legistis audivistis
Illi amaverunt/amavere monuerunt/monuere legerunt/legere audiverunt/audivere
yo amé, he amado yo recordé, yo leí, he leído, yo oí, he oído, hube
hube amado he recordado, hube hube leído oído
recordado

PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO

Se forma con la raíz de perfecto, el sufijo –ERA- y las desinencias personales.

Ego amaveram monueram legeram audiveram


Tu amaveras monueras legeras audiveras
Ille amaverat monuerat legerat audiverat
Nos amaveramus monueramus legeramus audiveramus
Vos amaveratis monueratis legeratis audiveratis
Illi amaverant monuerant legerant audiverant
yo había amado yo había recordado yo había leído yo había oído

FUTURO PERFECTO

Se forma con la raíz de perfecto, los sufijos temporales –ERO/-ERI- y las desinencias personales.

Ego amavero monuero legero audivero


Tu amaveris monueris legeris audiveris
Ille amaverit monuerit legerit audiverit
Nos amaverimus monuerimus legerimus audiverimus
Vos amaveritis monueritis legeritis audiveritis
Illi amaverint monuerint legerint audiverint
yo habré amado yo habré recordado yo habré leído yo habré oído
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 26
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

MODO SUBJUNTIVO
PRESENTE

Se forma con la raíz de presente y el sufijo temporal –E- para los verbos de 1º conjugación y –A-
para el resto de las conjugaciones.

Ego amem moneam legam audiam


Tu ames moneas legas audias
Ille amet moneat legat audiat
Nos amemus moneamus legamus audiamus
Vos ametis moneatis legatis audiatis
Illi ament moneant legant audiant
yo ame yo recuerde yo lea yo escuche

PRETÉRITO IMPERFECTO

Se forma con la raíz de presente y el sufijo temporal –RE-. En los verbos de 3º conjugación se
agrega la vocal unitiva –E-.

Ego amarem monerem legerem audirem


Tu amares moneres legeres audires
Ille amaret moneret Legeret audiret
Nos amaremus moneremus legeremus audiremus
Vos amaretis moneretis legeretis audiretis
Illi amarent monerent legerent audirent
yo amara, yo recordara, yo leyera, yo escuchara,
amase, recordase, leyese, escuchase,
amaría recordaría leería escucharía

PRETÉRITO PERFECTO

Se forma con la raíz de perfecto y el sufijo temporal –ERI-.

Ego amaverim monuerim legerim audiverim


Tu amaveris monueris legeris audiveris
Ille amaverit monuerit legerit audiverit
Nos amaverimus monuerimus legerimus audiverimus
Vos amaveritis monueritis legeritis audiveritis
Illi amaverint monuerint legerint audiverint
yo haya amado yo haya recordado yo haya leído yo haya escuchado

PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO

Se forma con la raíz de perfecto y el sufijo temporal –ISSE-.

Ego amavissem monuissem legissem audivissem


Tu amavisses monuisses legisses audivisses
Ille amavisset monuisset legisset audivisset
Nos amavissemus monuissemus legissemus audivissemus
Vos amavissetis monuissetis legissetis audivissetis
Illi amavissent monuissent legissent audivissent
yo hubiera, hubiese yo hubiera, hubiese yo hubiera, hubiese o yo hubiera, hubiese
o habría amado o habría recordado habría leído o habría escuchado
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 27
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

MODO IMPERATIVO
Tiene desinencias personales propias.

PRESENTE
2° sing ama mone lege audi
2° pl. amate monete legite audite
ama tú recuerda lee escucha
amad
vosotros

FUTURO
2° sg. amato moneto legito audito
3° sg. amato moneto legito audito
2° pl. amatote monetote legitote auditote
3° pl. amanto monento legunto audiunto
ama tú mañana recuerda lee escucha

INFINITIVO
PRESENTE
amare monere legere audire
amar recordar leer escuchar

FUTURO
amaturum, amaturam, moniturum, monituram, lecturum, lecturam, auditurum, audituram,
amaturum esse moniturum esse lecturum esse auditurum esse
haber de amar haber de recordar haber de leer haber de escuchar

PERFECTO

amavisse monuisse legisse audivisse


haber amado haber recordado haber leído haber escuchado

PARTICIPIO
PRESENTE
amans, amantis monens, monentis legens, legentis audiens, audientis
el que ama, amante el que recuerda el que lee el que oye, oyente

FUTURO
amaturus, a, um moniturus, a, um lecturus, a, um auditurus, a, um
que ha de amar que ha de recordar que ha de leer que ha de escuchar

GERUNDIO
G. amandi de amar G. monendi de recordar G. legendi de leer G. audiendi de escuchar
D. amando para amar D. monendo para recordar D. legendo para leer D. audiendo para escuchar
Ac. amandum a amar Ac. monendum a recordar Ac. legendum a leer Ac. audiendum a escuchar
Ab. amando por amar, Ab. monendo por recordar, Ab. legendo por leer, Ab. audiendo por escuchar,
amando recordando leyendo escuchando
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 28
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

SUPINO
amatum monitum lectum auditum
amatu monitu lectu auditu
a amar a recordar a leer a escuchar
de amar de recordar de leer de escuchar

VOZ PASIVA
Los tiempos derivados del tema de presente son simples y se construyen con desinencias
personales propias.

Las desinencias personales son:

persona singular plural


1º -R -MUR
2º -RIS / –RE -MINI
3º -TUR -NTUR

Los tiempos del tema de perfecto se forman con el verbo sum como auxiliar y el participio del verbo
conjugado.

MODO INDICATIVO

PRESENTE

Ego amor moneor legor audior


Tu amaris / amare moneris / monere legeris / legere audiris / audire
Ille amatur monetur legitur auditur
Nos amamur monemur legimur audimur
Vos amamini monemini legimini audimini
Illi amantur monentur leguntur audiuntur
yo soy amado yo soy recordado yo soy leído yo soy escuchado

PRETÉRITO IMPERFECTO

Ego amabar monebar legebar audiebar


Tu amabaris / amabare monebaris / monebare legebaris / legebare audiebaris / audiebare
Ille amabatur monebatur legebatur audiebatur
Nos amabamur monebamur legebamur audiebamur
Vos amabamini monebamini legebamini audiebamini
Illi amabantur monebantur legebantur audiebantur
yo era amado yo era recordado yo era leído yo era escuchado

FUTURO IMPERFECTO

Ego amabor monebor legar audiar


Tu amaberis, amabere moneberis, monebere legeris, legere audieris, audiere
Ille amabitur monebitur legetur audietur
Nos amabimur monebimur legemur audiemur
Vos amabimini monebimini legemini audiemini
Illi amabuntur monebuntur legentur audientur
yo seré amado yo seré recordado yo seré leído yo seré escuchado
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 29
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

PRETÉRITO PERFECTO

Ego amatus, -a, -um sum monitus, -a, -um sum lectus, -a, -um sum auditus, -a, -um sum
Tu es es es es
Ille est est est est
Nos amati, -ae, -a sumus moniti, -ae, -a sumus lecti, -ae, -a sumus auditi, -ae, -a sumus
Vos estis estis estis estis
Illi sunt sunt sunt sunt
yo fui /he sido /hube sido amado, -a yo fui, / he sido / hube sido yo fui, / he sido / hube yo fui, / he sido / hube sido
recordado, -a sido leído, -a oído, -a

PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO

Ego amatus, -a, -um eram monitus, -a, -um eram lectus, -a, -um eram auditus, -a, -um eram
Tu eras eras eras eras
Ille erat erat erat erat
Nos amati, -ae, -a eramus moniti, -ae, -a eramus lecti, -ae, -a eramus auditi, -ae, -a eramus
Vos eratis eratis eratis eratis
Illi erant erant erant erant
yo había sido amado, -a yo había sido recordado, -a yo había sido leído, -a yo había sido oído, -a

FUTURO PERFECTO

Ego amatus, -a, -um ero monitus, -a, -um ero lectus, -a, -um ero auditus, -a, -um ero
Tu eris eris eris eris
Ille erit erit erit erit
Nos amati, -ae, -a erimus moniti, -ae, -a erimus lecti, -ae, -a erimus auditi, -ae, -a erimus
Vos eritis eritis eritis eritis
Illi erunt erunt erunt erunt
yo habré sido amado, -a yo habré sido recordado yo habré sido leído yo habré sido oído

MODO SUBJUNTIVO

PRESENTE

Ego amer monear legar audiar


Tu ameris / amere monearis / moneare legaris / legare audiaris / audiare
Ille ametur moneatur legatur audiatur
Nos amemur moneamur legamur audiamur
Vos amemini moneamini legamini audiamini
Illi amentur moneantur legantur audiantur
yo sea amado yo sea recordado yo sea leído yo sea escuchado

PRETÉRITO IMPERFECTO

Ego amarer monerer legerer audirer


Tu amareris / amarare monereris / monerare legereris / legerere audireris / audirere
Ille amaretur moneretur legeretur audiretur
Nos amaremur moneremur legeremur audiremur
Vos amaremini moneremini legeremini audiremini
Illi amarentur monerentur legerentur audirentur
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 30
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

yo fuera, fuese, sería yo fuera, fuese, sería yo fuera, fuese, sería yo fuera, fuese, sería
amado recordado leído escuchado
PRETÉRITO PERFECTO

Ego amatus, -a, -um sim monitus, -a, -um sim lectus, -a, -um sim auditus, -a, -um sim
Tu sis sis sis sis
Ille sit sit sit sit
Nos amati, -ae, -a simus moniti, -ae, -a simus lecti, -ae, -a simus auditi, -ae, -a simus
Vos sitis sitis sitis sitis
Illi sint sint sint sint
yo haya sido amado/-a yo haya sido recordado/-a yo haya sido leído/-a yo haya sido oído/ -a

PRETÉRITO PLUSCUAMPERFECTO

Ego amatus, -a, -um essem monitus, -a, -um essem lectus, -a, -um essem auditus, -a, -um essem
Tu esses esses esses esses
Ille esset esset esset esset
Nos amati, -ae, -a essemus moniti, -ae, -a essemus lecti, -ae, -a essemus auditi, -ae, -a essemus
Vos essetis essetis essetis essetis
Illi essent essent essent essent
yo hubiera/hubiese, habría sido yo hubiera/hubiese, habría yo hubiera/hubiese, habría yo hubiera/hubiese, habría
amado/-a sido recordado/-a sido leído/-a sido oído/-a

MODO IMPERATIVO
PRESENTE

amare monere legere audire


amamini monemini legimini audimini
se tú amado se tú recordado se tú se tú escuchado
sed vosotros amados leído

FUTURO

amator monetor legitor auditor

amantor monentor leguntor audiuntor


se tú amado mañana se tú se tú leído se tú
sean ellos amados recordado mañana escuchado
mañana mañana mañana

INFINITIVO
PRESENTE

amari moneri legi audiri


ser amado ser recordado ser leído ser escuchado

FUTURO

amatum iri monitum iri lectum iri auditum iri


haber de ser amado haber de ser recordado haber de ser leído haber de ser escuchado

PERFECTO

amatum, -am, -um esse monitum, -am, -um esse lectum, -am, um esse auditum, -am, -um esse
haber sido amado haber sido recordado haber sido leído haber sido escuchado
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 31
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

PARTICIPIO

PASADO O PERFECTO

amatus, –a, -um monitus,–a, -um lectus,–a, -um auditus,–a, -um


amado recordado leído oído

FUTURO O GERUNDIVO

amandus, amanda, monendus, monenda, legendus, legenda, audiendus, audienda,


amandum monendum legendum audiendum
que ha de ser amado que ha de ser recordado que ha de ser leído que ha de ser escuchado
el que debe ser amado

VERBO SUM-ES-ESSE-FUI
MODO INDICATIVO

PRESENTE PRET. FUT. PRET. PRET. FUT.


IMPERFECTO IMPERFECTO PERFECTO PLUSCUAMPERF. PERFECTO
sum eram ero fui fueram fuero
es eras eris fuisti fueras fueris
est erat erit fuit fuerat fuerit
sumus eramus erimus fuimus fueramus fuerimus
estis eratis eritis fuistis fueratis fueritis
sunt erant erunt fuerunt /fuere fuerant fuerint
soy, estoy era, estaba seré, estaré fui, he sido, hube había sido /estado habré sido/estado
sido/estado

MODO SUBJUNTIVO

PRESENTE PRET. PRET. PRET.


IMPERFECTO PERFECTO PLUSCUAMPERF.
sim essem fuerim fuissem
sis esses fueris fuisses
sit esset fuerit fuisset
simus essemus fuerimus fuissemus
sitis essetis fueritis fuissetis
sint essent fuerint fuissent
sea, esté fuera, fuese, sería, haya sido/estado hubiera, hubiese,
estuviera, estuviese, habría sido/estado
estaría

MODO IMPERATIVO

PRESENTE FUTURO
2° sg es esto
3° sg. -- esto
2° pl. este estote
3° pl. -- sunto
sé tú sé tú (mañana)
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 32
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

INFINITIVO PARTICIPIO FUTURO

PRESENTE FUTURO PERFECTO futurus, futura, futurum


esse fore/futurum, fuisse
futuram,
futurum ese
ser, estar haber de ser, haber sido, que ha de ser, estar
estar estado

COMPUESTOS DE SUM
Absum, abes, abesse, afui (estar ausente)
Adsum (estar presente)
Desum (faltar)
Insum (estar adentro)
Intersum (estar entre, intervenir)
Obsum (oponerse, perjudicar)
Praesum (estar al frente de, presidir)
Supersum (sobrar, sobrevivir)

SINTAXIS DE LA VOZ PASIVA


En una oración pasiva encontramos los siguientes elementos:
• Sujeto paciente en nominativo.
• Verbo en voz pasiva en concordancia con el sujeto.
• Atención al sujeto: posibilidad de cambio en la persona verbal.
• Si es un tiempo perfecto, recordar que el participio debe concordar con el sujeto en caso,
género y número, y el verbo SUM, en número y persona.
• Puede llevar COMPLEMENTO AGENTE, que designa a quien realiza la acción.

✓ Si el agente es animado (personas o animales) se llama COMPLEMENTO AGENTE y se


construye con A / AB + ABLATIVO
Ej: Folia moventur a puero. (Las hojas son movidas por el niño)

✓ Si se trata de agente inanimado, el complemento se llama CAUSA EFICIENTE y se


construye con ABLATIVO SIN PREPOSICIÓN
Ej: Folia moventur vento. (Las hojas son movidas por el viento)
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 33
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

PRONOMBRES

PERSONALES
CASOS 1º PERSONA 2ºPERSONA 3º PERSONA
SING. PLURAL SING. PLURAL SING. PLURAL

N ego nos tu vos x


G mei nostrum/nostri tui vestrum/vestri sui
D mihi nobis tibi vobis sibi
Ac me nos te vos se-sese
V - - tu vos x
ab me - mecum nobis - nobiscum te - tecum vobis - vobiscum se-secum

POSESIVOSUn
1º PERS. SING. meus, mea, meum ¡ATENCIÓN! vocat. sing. mi
2º PERS. SING. tuus, tua, tuum
3º PERS. SING. Y PLURAL suus, sua, suum
1º PERS. PLURAL noster, nostra, nostrum
2º PERS. PLURAL vester, vestra, vestrum

DEMOSTRATIVOS

CASOS SINGULAR PLURAL


N hic haec hoc hi hae haec
G huius huius huius horum harum horum
D huic huic huic his his his
Ac hunc hanc hoc hos has haec
Ab hoc hac hoc his his his
TRADUCCIÓN este esta esto

CASOS SINGULAR PLURAL


N iste ista istud isti istae ista
G istius istius istius istorum istarum istorum
D isti isti isti istis istis istis
Ac istum istam istud istos istas ista
Ab isto ista isto istis istis istis
TRADUCCIÓN ese esa eso

CASOS SINGULAR PLURAL


N ille illa illud illi illae illa
G illius illius illius illorum illarum illorum
D illi illi iIli illis illis Illis
Ac illum illam illud illos illas illa
Ab illo illa illo illis illis illis
TRADUCCIÓN aquel aquella aquello
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 34
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

CASOS SINGULAR PLURAL


N is ea id ei (ii) eae ea
G eius eius eius eorum earum eorum
D ei ei ei eis (iis) eis (iis) eis (iis)
Ac eum eam id eos eas ea
Ab eo ea eo eis (iis) eis (iis) eis (iis)
TRADUCCIÓN este/ese este/esa esto/eso/ello

CASOS SINGULAR PLURAL


N idem eadem idem eidem (iidem) eaedem eadem
G eiusdem eiusdem eiusdem eorundem earundem eorundem
D eidem eidem eidem eisdem eisdem eisdem
(iisdem) (iisdem) (iisdem)
Ac eundem eandem idem eosdem easdem eadem
Ab eodem eadem eodem eisdem eisdem eisdem
(iisdem) (iisdem) (iisdem)
TRADUCCIÓN el mismo la misma lo mismo

CASOS SINGULAR PLURAL


N ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
G ipsius ipsius ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
D ipsi ipsi ipsi ipsis ipsis ipsis
Ac ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
Ab ipso ipsa ipso ipsis ipsis ipsis
TRADUCCIÓN él mismo ella misma ello mismo

RELATIVO

➢ Hace referencia a un elemento oracional (sustantivo, pronombre) mencionado previamente


en el discurso, que recibe el nombre de antecendente.
➢ Cumple las funciones propias del sustantivo en la proposición que inicia.
➢ Tiene accidentes de caso, género y número.
➢ Concuerda con su antecedente en género y número, el caso depende de la función que
cumpla en la proposición.

CASOS SINGULAR PLURAL

N qui quae quod qui quae quae


G cuius cuius cuius quorum quarum quorum
D cui cui cui quibus quibus quibus
Ac quem quam quod quos quas quae
Ab quo qua quo quibus quibus quibus
Que,
TRADUCCIÓN quien,
el que
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 35
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

INTERROGATIVO-INDEFINIDO

CASOS SINGULAR PLURAL

N quis (sust.) qui (adj.) quae quod qui quae quae


G cuius cuius cuius quorum quarum quorum
D cui cui cui quibus quibus quibus
Ac quem quam quod quos quas quae
Ab quo qua quo quibus quibus quibus
¿Qué?, ¿quien?, ¿cuál?
TRADUCCIÓN Alguien, alguno/-a, algo

INDEFINIDOS

COMPUESTOS DE QUIS Otros indefinidos


aliquis/ aliquid, aliqua, aliquid/ aliquod (alguien, algo) alter, altera, alterum (el otro, el segundo -tratándose de
quidam, quaedam, quiddam /quoddam (cierto, uno, dos-)
alguno)
quisque,quaeque, quidque/quodque (cada uno) alius, alia, aliud (otro -cuando se trata de más de dos-)
quivis, quaevis, quidvis/quodvis (cualquiera) totus, -a, -um (todo, todo entero)
quilibet, quaelibet, quidlibet/quodlibet (cualquiera) solus, -a, -um (solo)
quisquam, quaequam, quicquam/quidquam (alguien, ullus, -a, -um (alguno)
algo) nullus, -a, -um (ninguno)
uterque, utraque, utrumque (cada uno de los dos, uno y
otro, ambos)

CONJUNCIONES COORDINANTES

CLASES PRINCIPALES TRADUCCIÓN INDICAN


CONJUNCIONES
COPULATIVAS et, ac, atque, -que, ac y (e) adición o
nec, neque, neve, neu y no, ni unión
COPULATIVAS et…et ,-que… -que, non no sólo…sino también
CORRELATIVAS solum…sed etiam
tum…cum tanto…como
modo…modo por una parte…por otra
neque…neque, nec…nec, ni…ni
neque…nec
DISYUNTIVAS aut, vel, -ve, sive, seu O opción
DISYUNTIVAS aut…aut o…o
CORRELATIVAS vel…vel…, sive…sive ya…ya
seu…seu sea que…sea que
ADVERSATIVAS sed, verum, at, autem, pero, mas, sino, sin oposición
vero, tamen embargo, por el
contrario, por su parte,
con todo
CAUSALES nam, namque, enim, pues, en efecto explicación
etenim
CONSECUTIVAS itaque, igitur, ergo, luego, por tanto, así consecuencia
proinde pues, en consecuencia
quapropter, quamobrem, por lo cual, por eso, así
quare, ideo
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 36
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

PREPOSICIONES
RIGEN TRADUCCIÓN INDICAN
ABLATIVO
a /ab de, desde lugar o tiempo: unde
por causa / agente animado
e / ex de, desde Unde
de, con Materia
de, desde Unde
de de, sobre, acerca de tema o argumento
después de Tiempo
por Causa
cum con compañía
con Materia
prae frente a Lugar
por Causa
delante de Lugar
pro en lugar de sustitución
a favor de Interés
de acuerdo con Relación
sine sin privación
coram en presencia de Lugar
clam a escondidas de Modo

RIGEN TRADUCCIÓN INDICAN


ACUSATIVO
a, hacia lugar quo
ad para fin
junto a proximidad: ubi
según conformidad
por, a través de qua
per durante tiempo: quamdiu
por medio de instrumento:
persona
junto a, en casa de, en el país lugar: ubi
apud de, entre los escritos de
ob delante de lugar
por causa de causa
propter al lado de lugar
por, a causa de causa
secundum a lo largo de lugar
según conformidad
al lado de lugar
praeter fuera de, excepto excepción
proper al lado de lugar
erga para con relación
contra, versus, contra, frente a oposición
adversum
ante, post, delante, después, cerca, lugar
circa, circum alrededor de
trans, ultra, tras, allende, después, sobre, lugar
supra, inter entre
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 37
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

RIGEN ACUS. Y TRADUCCIÓN INDICAN


ABLATIVO
in + ablat. en lugar: ubi
a, hacia lugar quo
in + acusat. para fin
contra oposición
hasta tiempo
bajo, debajo lugar
sub + ablat. cerca, ante lugar
en el momento de tiempo
de materia
sub + acusat. bajo (con movimiento) lugar
al pie de, hacia al, cerca de tiempo
sobre lugar
super + ablat. hacia tiempo
acerca de, sobre tema
sobre, encima de lugar
super + acusat. durante tiempo
más de, más allá de

ADVERBIOS. CLASIFICACIÓN SEMÁNTICA


ADVERBIOS DE MODO: derivan de adjetivos (y en menor grado de sustantivos)

PROCEDIMIENTO DE DERIVACIÓN EJEMPLO


Los adjetivos de primera clase doctus, docta, doctum  docte sabiamente
terminados en –us agregan –e al tema
Los adjetivos de primera clase liber, libera, liberum  libere libremente
terminados en –r añaden -e al
nominativo singular masculino
Los adjetivos de la segunda clase fortis, forte fortiter fuertemente
agregan:
–ter cuando la raíz del adjetivo termina velox, velocis velociter velozmente
en –i
-iter cuando no termina en –i
A veces se usan como adverbios el
acusativo o el ablativo singular neutro multum mucho crebro frecuentemente
de algunos adjetivos: paucum poco raro raramente
nimium demasiado falso falsamente
parum demasiado poco fortuito fortuitamente
demum finalmente sero demasiado tarde
iterum por segunda vez merito con razón
solum solamente necesario necesariamente
tantum únicamente gratuito gratuitamente
facile fácilmente
impune impunemente

Acusativos singulares de 1º decliación Palam en público


Acusativos singulares de la 3º Partim en parte
declinación (tema en –i) Paulatim paulatinamente
Formas en –itus, derivadas de Radix radicitus de raíz
sustantivos o adjetivos Antiquus antiquitus de antiguo
Divinus divinitus por la gracia divina
Derivaciones irregulares de adjetivos Violentus, -a, -um violenter violentamente
Audax, audacis audacter audazmente
Bonus, -a, -um bene bien
Difficilis, -e difficulter difícilmente
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 38
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

GRADOS DE SIGNIFICACIÓN DE LOS ADVERBIOS DE MODO

Para el grado comparativo de superioridad se utiliza el acusativo singular neutro del adjetivo
correspondiente en grado comparativo: doctus, docta, doctum doctior, doctius  el adverbio en
grado comparativo será doctius más sabiamente.
El superlativo se forma cambiando la terminación –us del adjetivo en grado superlativo por –e:
doctissimus, -a, -um  doctissime muy doctamente

Adverbios con comparativos y superlativos irregulares:

GRADO POSITIVO COMPARATIVO SUPERLATIVO


bene bien melius mejor optime muy bien
male mal peius peor pessime muy mal
magnopere en gran manera magis más maxime lo más posible
paulum poco minus menos minime lo menos posible
multum mucho plus más plurimum lo más posible, muchísimo

ADVERBIOS DE LUGAR: derivan de pronombres

PRONOMBRES ADVERBIOS DE LUGAR


Quis? UBI? UNDE? QUO? QUA?
hic  hic aquí hinc desde huc aquí hăc por aquí
aquí (de (hacia (por
donde donde donde
estoy) estoy) estoy)
iste  istic ahí istinc de ahí(de istuc ahí(hacia istac por ahí
donde donde (por
estás) estás) donde
estás)
ille  illic allí illinc (de illuc allí(hacia illac por allí
donde donde (por
está él) está él) donde
está él)
is  ibi allí inde de allí (de eŏ hacia allí eă por allí
donde (donde (por
dijimos) dijimos) donde
dijimos)
idem  ibidem allí indidem de allí eŏdem hacia allí eădem por allí
mismo mismo mismo mismo
qui  ubi donde unde de donde quŏ a donde quă por
donde
quicumque  ubicumque en undecumque de quocumque hacia quacumque por
cualquier cualquier cualquier cualquier
parte parte parte parte
donde donde donde donde
aliquis  alicubi en algún alicunde de algún aliquŏ hacia aliquă por
sitio sitio algún algún
sitio sitio
alius  alibi en otro aliunde de otro aliŏ hacia aliă por otro
sitio sitio otro sitio sitio
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 39
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

ADVERBIOS DE TIEMPO

TIEMPO FIJO TIEMPO DURATIVO


QUANDO? QUAMDIU? ¿Por cuánto
tiempo?
adhuc aún numquam nunca cotidie cada día
aliquando una vez nunc ahora diu por largo tiempo
ante, antea anteriormente olim, en otro interdiu durante el día
quondam tiempo
brevi en breve postea después interdum de cuando en
cuando
cras mañana postremo, finalmente
demum,
denique,
tandem

deinde después postridie al día


siguiente
heri ayer pridie el día antes
hodie hoy prius primeramente
iam ya rursus, de nuevo
rursum
interea mientras tanto saepe a menudo
mane por la mañana semper siempre
mox pronto simul al mismo
tiempo
noctu de noche unquam alguna vez

ADVERBIOS DE AFIRMACIÓN Y DE NEGACIÓN

ADVERBIOS DE ADVERBIOS DE NEGACIÓN


AFIRMACIÓN
immo antes bien haud no
quidem, en verdad mixime, nequaquam de ningún modo
equidem
saltem por lo menos ne… quidem ni siquiera
certo seguramente non no
sane ciertamente non solum, non no sólo
modo, non tantum
vero verdaderamente numquam nunca
scilicet sin duda nusquam en ninguna
parte
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 40
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

ANÁLISIS MORFOLÓGICO

▪ Es importante para la traducción. Anotamos:


 La morfología a partir de los contenidos gramaticales y del diccionario
 Los significados posibles

MORFEMAS FLEXIVOS CLASE DE PALABRA ENUNCIADO

sustantivo 1º/2º/3º/4º/5º nom. y gen.


SUSTANTIVO caso núm. gén. decl.
adjetivo 1º/2º clase nom. de los tres
ADJETIVO caso núm. gén. géneros
Pronombre personal/ nom.de los tres
caso núm. gén. posesivo/ etc. géneros
PRONOMBRE (cuando
corresponda)
verbo transit./ intransit./ paradigma
VERBO pers. n tiempo modo voz conj. deponente (tiene cinco
ú formas)
m.
adverbio modo/ tiempo
ADVERBIO ------------------- etc. -----------

coord. copulat./
COORDINANTE -------------------- adversat./ etc. -----------
preposición rige caso x
PREPOSICIÓN --------------------- -----------

EJEMPLO:

ANÁLISIS SINTÁCTICO:

Poeta deorum potentiam in suis odis saepe laudat.


MD N
GAd N Sub T CCT
OD CCL UBI Quamdiu N
SS PVS

ANÁLISIS MORFOLÓGICO:

▪ poeta: nom. sing. masc. sust. 1º declinación poeta, -ae poeta, vate
▪ deorum: gen. plural masc. sust. 2º declinación deus, -i niña, dios
▪ potentiam: acus. sing. fem. sust. 1º declinación potentia, -ae poder, dominio, fuerza
▪ in: preposición de ablat. en
▪ suis: ablat. plural fem. adjetivo de 1º clase suus, sua, suum suyo
▪ odis: ablat. plural fem. sust. 1º declinación oda, -ae oda, canto, poema
▪ saepe: adverbio de tiempo a menudo, frecuentemente
▪ laudat: 3º pers. sing. presente modo indicativo VA 1º conjugación TR laudo, laudas, laudare, laudavi,
laudatum alabar

TRADUCCIÓN:

El poeta a menudo alaba el poder de los dioses en sus odas.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 41
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

EJERCITACIÓN

1- ORACIONES PARA TRADUCIR ORDENADAS POR TEMA

PRIMERA DECLINACIÓN
1-Agricola aquilas nigras et magnas vulnerat.

2-Agricola terram arat, poetae vitam rusticam laudant.

3-Agricolae nautas sagittis vulnerant.

4-Agricolae silvam amant, poeta musas cantat.

5-Agricolae terram arant et saepe casis habitant.

6-Antonia puella est, beata est. Antonia puella beata est.

7-Aquila alis volat.

8-Aquila nigra est. Columbae albae sunt et erant.

9-Aquilae magnae sunt, columba parva est.

10-Diana erat dea. Agricolae deam Dianam amabant et laudabant.

11-Diana, lunae silvarumque dea, sagittas portat atque sagittis feras vulnerat.

12-Est vita rustica beata? Est vita urbana odiosa?

13-Fabius in provinciam ex Italia copias ducebat.

14-Filiam dominae videmus.

15-Fortuna adversa virum magnae sapientiae non terret.

16-Iniurias fortunae patientia superamus.

17-Musae multae et beatae erant. Poeta multas musas cantabat.

18-Musae poetis famam et gloriam dant.

19-Octavia domina est, pulchra est. Octavia domina pulchra erat.

20-Octavia, domina pulchra, Antoniam, puellam beatam, amabat.

21-Poetae vitam rusticam laudabant et vitam urbanam vituperant.

22-Prudentiam dominae laudatis.

23-Puella pulchra columbas albas amabat et amat.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 42
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

24-Puellae impigrae dominas et magistras amant.

25-Puellae pulchrae vitam beatam et rusticam amabant.

26-Regina bona servas impigras laudat et laudabat.

27-Rosa est pulchra. Puellae pulchrae sunt.

28-Verae amicitiae sempiternae sunt.

29-Veram amicitiam in adversa fortuna videmus.

30-Vita rustica beata est, vita urbana odiosa erat.

SEGUNDA DECLINACIÓN
31-Aeneas, deae filius, trans terras navigat et ad Italiam venit. In Latio, Italiae terra, inmatrimonio
Laviniam habet et contra Turno bellum facit.

32-Agricola frumenta servat.

33-Agricola in silvis lupos gladio vulnerabat.

34-Belli causa inter Romam et Albam minima erat.

35-Bonum vinum virorum animos laetificabat.

36-Brutus ad amicum epistulam ex Asia misit

Caesar Pompeii socer erat, sed socer generum non amabat.

38-Clare Vergili, tua gloria magna est et semper erit.

39-Clarorum virorum pulchra monumenta in Italia fuerunt.

40-Deorum dearumque aras rosis ornabant ibique columbas et capras sacrificabant.

41-Dominus servos amabat.

42-Dominus servos bonos liberabat.

43-Eloquentiae fundamentum sapientia sit.

44-Equus erat albus; asinus ater in taetro stabulo est; alba stella strenuis nautis veramviam
monstrat; albas rosas in horto amoeno vidistis; in pueris teneris non sunt albi capilli;albi capilli vir
erat, nam albos capillos iam habebat.

45-Forum Romanum plenum pulchris statuis erat.

46-Frater meus omnes litteras de nostrae patriae moribus scribet.

47-Graeci gladiis Troiae incolas necabunt.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 43
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

48-Graeci pueri non saepe adulescentiam sine crudeli bello agebant.

49-Hannibal per loca alta, per silvas incertisque itineribus exercitum ducebat. Postea Romani
magnam cladem acceperunt. (Aníbal puso en jaque a Roma en la batalla)

50-Hispania liberorum virorum patria est.

51-In castris viri magna diligentia arma parabant.

52-In civitate mea, pueros multos et multas puellas docent litterae Romanae antiquae.

53-In Italia multae villae multique horti erant.

54-In templo Minervae Fidias auream et eburneam statuam sculpebat.

55-Ira initium insaniae erit.

56-Legatus ab insula magnas copias in Sardiniam mittebat.

57-Libri boni sint muti magistri.

58-Ludus discipulorum animos delectabat.

59-Medicus servorum morbos curabat.

60-Miser puer oculos nigros habebat.

61-Numantia, Hispaniae parvum oppidum, magna et diuturna bella cum Romanis gessit.

62-Nuntiavit fumus incendium.

63-Propter nostra infelicia tempora, nostri mores mali erunt.

64-Propter nostra vitia, nostra tempora felicia non sunt.

65-Puellae deae crepundia dabant.

66-Pueris et puellis magistrae boni sapientiam dare debent, sed in belli tempore non possunt.

67-Rex noster ducet copias magnas et virtutes magnas semper populo demonstrabit.

68-Rex noster e terra nostra ducet copias magnas et novas victorias habebit.

69-Romani castra oppidumque expugnaverunt.

70-Romani copias in Graeciam duxerant.

71-Romani magna templa et monumenta in foro erigebant.

72-Romanorum copiae Roma discesserunt et in Galliam venerunt.

73-Romanorum imperium a Romulo initium habet.

74-Scopulos periti nautae vitabant.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 44
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

75-Servi validi lecticam portant.

76-Servus litteras domino suo tradit.

77-Servus rivi aqua hortum rigabat.

78-Uxores Sabinae inter tela pacem petiverunt humilibus verbis.

79-Venti agricolarum casas nocebant.

TERCERA DECLINACIÓN
80-Auctoritas ducum magna erat inter equites peditesque.

81-Carmina tua magna delectatione legimus.

82-Celeritas virtusque saepe militibus victoriam dat.

83-Cervus velocium canum turbam vitabit.

84-Crudelitatis mater est avaritia.

85-Fortitudo est dolorum laborumque contemptio.

86-Fratres pares in amore sunt.

87-Graeci scriptores de multorum hominum laboribus scribebant.

88-Hieme Caesar legiones in hiberna reducit; aestate agmen legionum adoppugnationem


munitionum ducit.

89-Homo brevi corpore est.

90-Homo homini saepe lupus est.

91-Homo loquax fictas fabulas imprudenti ore narrabat.

92-Hostes iam ad ripam Tiberis appropinquabant et Urbs in periculo magno erat nampons iter
hostibus dabat.

93-Hostium magna pars celeriter pervenerat ac fortiter proelium commis erat.

94-Humum gravi aratro agricolae laborant.

95-In belli temporibus terra habet magnum numerum corporum.

96-In pace leo, in proelio cervus est.

97-Inter densas arbores venatores multi erant.

98-Ira furor brevis est.

99-Iudices, inter arma silent leges.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 45
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

100-Iustitia virtutum regina fuerat.

101-Magnus terror senatores populumque Romanum invadit; agricolae ex agris inurbem properant,
milites urbem praesidiis saepiunt.

102-Mala iuventus miseram senectutem gignit.

103-Menenius Agrippa, vir insignis et patribus ac plebi carus, concordiam inter patres plebemque
restituit.

104-Milites audaces fortiter pugnant.

105-Milites magna audacia pugnaverunt locumque defenderunt.

106-Militum duces leges pacemque defenderunt atque ducum vox ad victoriammilites saepe duxit.

107-Multa itinera in oppidum ducebant.

108-Multi reges antiqui malos mores habebant et saepe homines multosnecabant sine rationibus
veris.

109-Multis aedificiis antiquum romanum forum ornabatur. In illo loco, Vestae templum est.Huius
templi Virgenes Vestales lumen semper aluerunt. Civium multitudo in istis foris laborabant et
animum delectabant.

110-Nomina carminum magnorum et antiquorum in libro nostro scribit discipula.

111-Nubes montium cacumina saepe occultant.

112-Omnes cives magistratibus parebunt.

113-Pastores Romani uxores non habebant, sed mulieres vicinarum civitatumrapuerunt.

114-Romani milites in oppidi oppugnatione magnos labores toleraverunt.

115-Sidera caelum illustrant.

116-Sub dulci melle impia venena latent.

117-Tempus breve erit.

118-Tempus delet urbium moenia et hominum stirpem.

119-Utilitas saepe cum honestate certat.

120-Veritas temporis filia est.

121-Virorum sapientium consilia utilia sunt.

122-Virtutem militum laudamus, nam pedites equitesque strenue pugnant.

123-Voluptas est inimica virtutis.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 46
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

CUARTA DECLINACIÓN
124-Aestate agricolae ab ortu solis usque ad occasum laborabunt.

125-Discordiarum inter cives exitus est aut omnium interitus aut victoris dominatus.

126-Genua flectamus.

127-In dextro cornu exercitus equitatum collocabis.

128-Peditatus equitatusque hostium impetus frangent.

129-Senatus magnos honores tribuet exercitui post reditum in urbem.

130-Senatus magnum exercitum in hostes mittet.

QUINTA DECLINACIÓN
131-Annus est longa series dierum et noctium.

132-Catilina fuit homo sine re familiari, sine fide, sine spe.

133-Cives impii perniciem rei publicae paraverunt atque ea re multi boni civescum magna rei
publicae pernicie in acie ceciderunt.

134-Diebus festis res asperas non agemus.

135-Fatum est inmutabilis ordo seriesque rerum.

136-Res humanae fragiles et caducae sunt.

137-Res publica est res populi.

138-Senatus rem publicam consulis fidei commisit.

139-Spes et fides magnae virtutes semper fuerunt.

140-Thucydides res gestas Graecorum narravit.

PREDICATIVO
141-Avaros homines non solum malos, sed etiam miseros iudicamus.

142-Ennius sanctos appellat poetas.

143-Epaminondas omnem civilem victoriam funestam putabat.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 47
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

LOCATIVO Y COMPLEMENTOS CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR Y


TIEMPO
144-Agamemno longo amplexu filiam suam tenet. Pater et filia lacrimas effundunt;filia gaudio
lacrimat; pater imminentem filiae mortem cogitat. Tamdem sacrificii tempusappropinquat. Sed
Diana, magna misericordia mota, cervam per aera traxit etIphigeniae in sacrificio supponit; deinde
Iphigeniam per nubes in terram tauricamabripuit ibique Dianae templi Iphigenia sacerdos fuit.

145-Caesar Romam milites duxit.

146-Caesar totam noctem ad exercitum manere decrevit.

147-Castra hostium duo milia passuum a nobis aberant.

148-Domi multi servi ancillaeque laborant.

149-Heri pater meus paucos amicos ad cenam vocavit. Occasu solis domumvenerunt paterque eos
in triclinium duxit. Mensam servus inter lectos posuerat; in mensapanis erat, et lac et optimum mel
multique alii cibi.

150-Hic locus ab hoste circiter passus sexcentos aberat.

151-Multos dies domi permansi.

152-Populus Romanus domi militiaeque magnam patientiam habebat.

153-Punico bello duodecimum annum Italia urebatur.

154-Ruri servi sunt.

155-Villa abundat porco, gallina, agno, caseo. Servi terram aratro arant, vites autoliveta curant;
pastor oves pascit. Ver flores praebet; vere omnia ruri rident, prata etarbores florent.

COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS
156-Aestate, noctes breviores sunt quam dies; hieme, longiores.

157-Amicus magis necessarius quam ignis et aqua est.

158-Avarus miserior est paupere.

159-Caesar quam maximum potest militum numerum imperat.

160-Cato severior fuit.

161-Cicero acerrimus defensor libertatis fuit.

162-Consilia minus utilia sunt quam exempla.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 48
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

163-Curatio vulneris gravior vulnere saepe est.

164-Decimo anno postquam Hannibal in Italiam venerat, (Hannibal) metu prope urbem accessit.
Fortissimum militem omnis exercitus misit ad Caesarem.

165-Dolor animi gravior est quam corporis dolor.

166-Ex omnibus floribus pulcherrima rosa est.

167-Ex omnibus Gallis fortissimi et bellicosissimi sunt Belgae.

168-Ferrum durius et utilius est auro; aurum pretiosius est ferro.

169-Firmissima est inter pares amicitia.

170-Graviora quaedam sunt periculis remedia.

171-Hercules ab infantia firmissimus fortissimusque fuit.

172-Hieme dies brevissimi sunt, aestate longissimi.

173-Leo est nobilissima ferarum.

174-Luce sunt clariora nobis omnia tua consilia.

175-Mea Terentia, fidissima et optima uxor, et mea carissima filiola, valete.

176-Melior est canis vivus leone mortuo.

177-Meliores, prudentiores, constantiores nos tempus faciet.

178-Melle dulci dulcior es.

179-Mens hominis omnium rerum cellerrima est.

180-Mors servitute potior est.

181-Nam risu inepto res ineptior nulla est.

182-Nihil est homini dulcius libertate; nihil carius quam patria; nihil est amabiliusvirtute.

183-Nihil est in homine divinius ratione.

184-Nihil peius est dedecore.

185-Nullum malum gravius est quam bellum civile.

186-Omium ferarum callidissima est vulpes.

187-Omnium Gallorum fortissimi sunt Belgae.

188-Pacis dulcissimum et pulcherrimum est nomen.

189-Platonis oratio melle dulcior est.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 49
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

190-Pulcherrima carmina scripsit Horatius.

191-Romae plurima aedificia pulcherrima erant.

192-Romani magnificentiores in suppliciis deorum quam domi fuerunt.

193-Saepe remedium malo peius est.

194-Saepe utilior est homo silens quam loquax orator.

195-Saturnus, saevissimus patrum, filios suos vorabat.

196-Senectus est loquacior.

197-Socrates est omnium sapientissimus oraculo Apollinis iudicatus.

198-Socrates omnium hominum sapientissimus fuit.

199-Solon sapientissimus fuit ex septem et legum scriptor solus ex septem.

200-Taurus est minus velox cane; canis est velocior tauro.

201-Terra maior est quam luna, sed minor quam sol.

202-Turpis fuga mortis omni est morte peior.

203-Vergilius poeta tam clarus est quam Homerus.

204-Virtus magis necessaria est quam doctrina.

NUMERALES
205-Amicitia est unus animus in duobus corporibus.

206-Dies est tempus quattuor et viginti horarum.

207-Roma sub regibus fuit prope per annos ducentos quinquaginta.

208-Romulus Romam condidit septingentesimo quinquagesimo tertio anno anteChristum natum.

209-Seneca mortem invenit anno sexagesimo quinto post Christum.

210-Septem sunt colles Romani.

211-Triginta quinque erant tribus populi Romani.

PRONOMBRES PERSONALES
212-Consul sibi domum aedificavit.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 50
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

213-De suis laudibus homines libenter praedicant.

214-Dominus vobiscum sit.

215-Dux cum exercitu suo urbem cepit, sed eius incolis veniam dedit.

216-Ego reges eieci, vos tyrannum introduxistis.

217-Fili, tu semper mecum eris et omnia mea tua erunt.

218-Hostes se nobis tradiderunt.

219-In nobis est innata erga patriam caritas.

220-Libri colore rubro picti mihi placent.

221-Magister nos ad se vocabit.

222-Mater mecum veniet, postea vobiscum manebit.

223-Matres non sibi vivunt, sed liberis suis.

224-Melior pars nostri est animus.

225-Multi nostrum felices sunt, multi vestrum infelices.

226-Nobis fabulam narravit.

227-Nobis ob merita tua carus es.

228-Praesidia mea tu possides,ego aliena misericordia vivo;mea domus tibi patet,mihi clausa est.

229-Stulti se laudant; Antonius se laudat, nos eum vituperamus; Antonius sibi nocet.

230-Tibi salutem meam committo.

231-Tu rides, ego fleo; tu scelere vicisti, ego virtute vincam.

232-Unus vestrum me tradet.

233-Vobiscum bellum faciemus.

PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
234-Bello troiano dei ipsi pugnaverunt; eidem dei semper eidem populofavebant; Venus ipsa
Hectorem ipsum in proelio adiuvit.

235-Eodem die equitum magnam partem trans flumen traiecit.

236-Equites nostri in duas partes se distribuunt.

237-Hae causae aperuerunt Alpes Hasdrubali.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 51
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

238-Hic canit gallus, illic gemit turtur.

239-Hic me dolor frangit, haec cura sollicitat.

240-Illi subito se ex silvis eiecerunt.

241-Ipse Caesar milites ad proelium duxit.

242-Ista audacia punita erit.

243-Iste homo ceteris hominibus saepe mera mendacia narrat.

244-Maxima pars istius turbae patria caret.

245-Muta iam istam mentem, crede mihi!

246-Non egeo medicina: me ipse consolor.

247-Prima luce hostium equitatus ad castra accedit et proelium cum nostrisequitibus committit.

248-Redittae mihi sunt a Caesare litterae.

249-Romulus et Numa fuerunt primi Romanorum reges; hic fuit pius, ille belicosus.

250-Unam cohortem nostri circumveniunt atque interficiunt.

PRONOMBRE RELATIVO. PROPOSICIONES DE RELATIVO


251-Beatus ille qui procul negotiis paterna rura bobus (de bos, bovis) exercet suis.

252-Bis miser est ille, qui ante felix fuit.

253-Bis vincit, qui se vincit in victoria.

254-Civitas popularis est illa, in qua omnia in populo sunt.

255-Clementes simus erga eos, a quibus iniurias accepimus.

256-Diligens agricola serit arbores, quarum fructus ipse numquam aspiciet.

257-Ea sunt his ipsis malis, in quibus sumus, miseriora.

258-Eget semper, qui est avarus.

259-Fere homines id, quod volunt, libenter credunt.

260-Hic puer idem est, de quo tibi dixi.

261-Hoc illis narro, qui me non intelligunt.

262-Homini natura addidit rationem, qua regerentur animi appetitus.

263-Homo, cuius filius sum, meus pater est.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 52
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

264-Ille dolet vere, qui sine teste dolet.

265-Is, qui non propulsat iniuriam, improbe facit.

266-Levis est Fortuna: cito reposcit quod dedit.

267-Libri, quos lego, mihi placent.

268-Mihi gratior est is, qui verum dicit, quam is, cuius verba dulcia sed infida sunt.

269-Milites progrediuntur ad oppidum quibus in monte positum erat.

270-Miserrimus est qui, quod edat, non habet.

271-Multis timere debet, quem multi timent.

272-Navis, quae in flumine magna est, in mari parvula est.

273-Nemo est tam agrestis, quem non contumelia moveat.

274-Non qui parum habet, sed qui magis cupit quam habet, pauper est.

275-Nulla acies humani ingeniii tanta est, quae penetrare in caelum possit.

276-Nullus dolor est, quem non longinquitas temporis minuat ac molliat.

277-Nusquam est, qui ubique est.

278-Omnes homines, quicumque sunt, fratres sunt nostri.

279-Omnes principes qui aderant magno fletu auxilium a Caesare peterecoeperunt.

280-Peccatum extenuat, qui celeriter corrigit.

281-Phidias Minervae simulacrum fecit, quo ornavit templum, quod Athenienses illideae
sacraverant.

282-Quos invitaverat, interfecit.

283-Res, quas dicis, bene scio.

284-Urbs, quam videtis, pulcherrima Italiae est.

PRONOMBRES INTERROGATIVOS

285-Cuius sunt istae domus?

286-Quae est maxima egestas? Avaritia.

287-Quid est in homine ratione divinius?

288-Quid est optabilius sapientia?


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 53
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

289-Uter est insanior horum?

OTROS PRONOMBRES

290-Etiam capillus unus habet umbram suam.

291-Nemo sine vitio est.

292-Nihil est utilius sale et sole.

293-Nihil tibi deest praeter voluntatem.

294-Nullius vita supra leges est.

295-Nullum est animal praeter hominem quod habeat notitiam aliquam Dei.

296-Qauedam bestiolae unum diem vivunt.

297-Quisque suae fortunae faber est.

298-Si quam iniuriam ab aliquo accepero, ei ignoscam.

299-Sibi quisque confidat.

300-Unis moribus vivunt.

301-Unum atque idem sentiunt.

TIEMPOS VERBALES
302-Accipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno disce omnes.

303-Aemilius Scaurus, avidus potentiae et divitiarum, vitia Iugurthae silebat.

304-Alba, Latii oppidum, contra Romam bellum fecit.

305-Catilina per montes asperos magnis itineribus Romam suas copias adduxit.

306-Cernes urbem et promissa Lavinii moenia.

307-Fortunate senex, ergo tua rura manebunt.

308-Mercurius, Maiae filius, deorum nuntius erat; animas mortuorum ad inferosducebat.

309-Multorum oculi te custodient.

310-Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turres.

311-Prima luce puer e lecto surgit; togam praetextam propere induit atque adludum cotidie venit.

312-Roscius cum Caesare Capuam pervenit.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 54
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

313-Sensus interpretes ac nuntii rerum sunt.

314-Solvite corde metum, Teucri, secludite curas.

315-Succedit Romulo Numa Pompilius. Ille sacra et caerimonias omnemquecultum deorum


inmortalium docuit; ille Pontifices, Augures, Salios, ceteraque populiRomani sacerdotia instituit.

316-Villam urbanam aedificate pro copia.

USOS DEL SUBJUNTIVO

317-Amemus patriam, pareamus senatui, praesentes fructus neglegamus,posteritatis gloriae


serviamus.

318-Cautus sis.

319-Gratias deis agamus.

320-Sit tibi terra levis.

321-Utinam veros amicos habeat.

PASIVAS

322-A falso amico accusabar.

323-A perito patrono defendebaris.

324-Ad arma concurritur.

325-Ancus Martius a populo rex creatus est.

326-Auxilia in Hispaniam mittentur.

327-Bellum adversus hostes gerebatur.

328-Bellum crudelissimum a me sedabitur.

329-Camillus dictator dictus est.

330-Carmina poetarum a pueris lecta erant.

331-Classis a praedonibus capitur.

332-Deae Minervae magna templa aedificata sunt.

333-Dei providentia mundus administratur.

334-Dolores mitigantur vetustate.

335-Eo libro a nobis Philosophia defenditur.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 55
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

336-Frangar, non flectar.

337-Haec improbantur a Peripateticis, a Stoicis defenduntur.

338-Honestissimus inter suos numerabatur.

339-Hostes a duce exercitus Romani victi sunt.

340-Hostium exercitus Romanorum impetum non tulerunt, regressi sunt et pacemdeprecati sunt.

341-Hostium impetus tempestate retentus est.

342-Idibus Martiis Caesar mortus est.

343-Iesus Christus aetate Augusti natus est et aetate Tiberii mortus est.

344-Iudicabor, sed non damnabor a iudicibus.

345-Laudaris carmine nostro.

346-Legati Romani a duce Helvetiorum auditi sunt.

347-Lucius Catilina, nobili genere natus, fuit magna vi et animi et corporis sed ingenio malo
pravoque.

348-Ludi Olympici a Graecis instituti sunt.

349-Multae litterae familiaribus a Cicerone scriptae sunt.

350-Multae res ab exploratoribus confirmatae erant.

351-Multi dei et multae deae a populo Romano colebantur.

352-Multi pontes a militibus facti sunt.

353-Ne audiantur improbi cives.

354-Nemo nascitur dives.

355-Nihil sine magno labore in vita mortalibus datur.

356-Nostri milites a duce et a fortuna deserebantur.

357-Occasu solis pastor cum grege a monte revertit.

358-Oppidum validis munitionibus muniebatur.

359-Pares cum paribus confringentur.

360-Poetae audiuntur, leguntur, ediscuntur.

361-Pons interruptus tempestate erat; sed a militibus refectus fuit.

362-Qui erant cum Aristotele, Peripatetici dicti sunt.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 56
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

363-Rex atque amicus appellatus erat.

364-Roma a strenuis militibus defendebatur.

365-Senes a iuventute honorentur.

366-Studio gloriae omnes trahimur.

367-Templum in media urbe aedificatur.

368-Theseus rex creatus est et a populo laudatus est.

369-Urbs validis munitionibus atque natura loci muniebatur.

370-Urbs hostium magnis praesidiis saepta erat.

2- ORACIONES TOMADAS DE LOS TEXTOS DE CULTURA

Marcus Tulius Cicero. De amicitia


(1) (…) me ad pontificem Scaevolam contuli, quem ingenio et iustitia praestantissimum dico.

Confero, contuli, collatum. 3 tr.: llevar ; dirigirse a, entregarse a.


Dico, dixi, dictum. 3 tr.: decir, llamar, pronunciar.
Praestans, praestantis: p. presente: adj. Excelente, superior, distinguido, eminente.

Se trabaja: concordancia adjetivo-sustantivo; grados de significación del adjetivo; sujeto tácito


(pronombres personales); proposición adjetiva; el verbo dico; circunstanciales QUA y de causa.

[5] Tum, senex, ad senem de senectute scripsi; sic hoc libro ad bonum amicum scripsi de amicitia.

Tum: entonces, en aquel momento.


Scribo, scripsi, scriptum 3tr.: escribir, trazar.
Senex, senis: viejo
Senectus, senectutis: f. vejez, ancianidad.

Se trabaja: concordancia adjetivo-sustantivo; circunstancial de tema; pronombre hic, haec, hoc;


oración compleja con suboraciones adjuntivas;

(9) Quo modo, mortem sui filii tulit! Memineram Paulum, videram Galum, sed hi in morte puerorum;
Cato in morte perfecti et spectati viri.

Se trabaja: relativos qui, quae, quod; tercera declinación tema en –i; omisión de verbo; sustantivo
vir, viri; verbo videor; conector sed; pronombres posesivos suus, sua, suum

(19) Illi, qui ita se gerunt, viri boni nominavi sunt a civibus.

Se trabaja: proposición adjetiva; pronombre ille, illa, illud; voz pasiva; predicativo subjetivo
obligatorio.
UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 57
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

(19) Viri boni fidem, integritatem, aequitatem et liberalitatem habent.

(19) Viri sequantur naturam, quae optima dux bene vivendi est.

Se trabaja: verbo sequor deponente, proposición adjetiva; infinitivo.

Lucius Anneus Seneca. De Providentia

Si mundus regnatur Providentia, cur multa mala se accidunt viris bonis?

Temas: Voz pasiva; preguntas directas (adverbios interrogativos); adjetivos de primera clase;
declinación de vir, viri; verbo impersonal accido

Te conciliabo cum deis, qui boni cum boni sunt (…) Inter viri boni et dei una amicitia, quam condit
virtus est.
Temas: futuro imperfecto de la primera conjugación; circunstanciales; PIA; sustantivo de
segunda declinación deus, dei.

Cur se accidunt viris bonis multa mala? Nihil malum viro bono se possunt accidere.
Ita impetus rerum adversorum non mutat animum viri fortis.

Temas: adverbios interrogatives; adverbio nihil; verbo irregular possum; circunstanciales de


modo; quinta declinación res, rei

Viri fortes non timunt res difficiles. Non te interest hoc quod pateris nisi ut se pateris.

Temas: pronombres demostrativos; verbos irregulares y deponente patior (sufrir); nisi (después
de negación)

Deus animum paternum habet ab viros bonos et se amat constantia.


UNCuyo. Facultad de Filosofía y Letras 58
LENGUA Y CULTURA LATINAS I

Lucius Anneus Seneca. De constantia sapientis

I. 2 At itinera per quae uocamur ardua et confragosa sunt. Sed ne tam abrupta quidem sunt quam
quidam putant. Prima tantum pars saxa rupesque habet et inuii speciem, sicut pleraque ex longinquo
speculantibus abscisa et conexa uideri solent, deinde propius adeuntibus eadem illa quae in unum
congesserat error oculorum paulatim adaperiuntur, tum illis quae praecipitia ex interuallo apparebant
redit lene fastigium.

III. 3 Ego uero sapientem non imaginario honore uerborum exornare constitui, sed eo loco
ponere quo nulla permittatur iniuria.

IV. 1 Non erit aliquis qui sapienti facere temptet iniuriam? At satius erat neminem esse qui
facere uellet. (…) Diuidamus, Serene, iniuriam a contumelia. Prior illa natura grauior est, haec leuior,
qua non laeduntur homines sed offenduntur.

V. 4 Sapiens autem nihil perdere potest; omnia in se reposuit, nihil fortunae credit, bona sua in solido
habet contentus uirtute, quae fortuitis non indiget ideoque nec augeri nec minui potest; nam et in
summum perducta incrementi non habent locum et nihil eripit fortuna nisi quod dedit; uirtutem autem
non dat, ideo nec detrahit: libera est, inuiolabilis, inmota, inconcussa, (…) non uinci possit; aduersus
apparatus terribilium rectos oculos tenet, nihil ex uultu mutat siue illi dura siue secunda ostentantur.

También podría gustarte