Romaní lingüísticas propias del pueblo gitano. En cuanto a la lengua, es indoeuropea, originaria Romani ćhib de la zona noroeste de la antigua India y el Rumania centro de Pakistán, enriquecida con palabras Moldavia prestadas de las lenguas que se hablaban en los Macedonia del Norte países por los que los gitanos fueron pasando. Serbia Desde su formación hace unos 1000 años en el Eslovaquia noroeste de India, hoy en día es hablada en Eslovenia Europa, oeste de Asia, norte de África y Hungría América. Chile Aspectos históricos, sociales y Colombia Alemania culturales Rusia Protección en Europa Hablado en Noruega Finlandia Suecia Turquía México Bulgaria España Portugal Francia Reino Unido Ucrania Argentina Hablantes 4,8 millones Indoeuropeo Indo-iranio Familia Indo-ario Diferentes grupos dialectales de romaní en Central Eurasia occidental. Calós Sinti- Romaní Manouches Roms Doms Estatus oficial Las lenguas romaníes son lenguas minorizadas Oficial en Ningún país por las lenguas dominantes con las que conviven. Regulado por No está regulado Varios Estados pertenecientes al Consejo de Códigos Europa (organismo que agrupa a todos los Estados de Europa excepto Bielorrusia por ISO 639-1 rom falta de garantías democráticas y Kosovo por ISO 639-2 rom ser reciente su independencia y no estar ISO 639-3 rom reconocido por todos) han firmado el tratado internacional Carta Europea de las Lenguas Minoritarias o Regionales comprometiéndose a proteger esta lengua. En este tratado cada Estado escoge los idiomas a proteger y en qué medida. Los que incluyen la protección al romaní son Alemania, Austria, Eslovaquia, Eslovenia, Finlandia, Montenegro, Países Bajos, Rumania, Serbia y Suecia. Por el contrario, queda sin proteger la lengua en comunidades romaníes de Albania, Bosnia-Herzegovina, Bulgaria, Croacia, Chequia, España, Estonia, Francia, Grecia, Hungría, Italia, Letonia, Lituania, Macedonia del Norte, Moldavia, Noruega, Polonia, Portugal, Reino Unido, Rusia, Suiza, Turquía y Ucrania. Origen Los orígenes del romaní han sido bien identificados y situados a lo largo de numerosas investigaciones desde 1830. La lengua romaní se ubica dentro de los dialectos prácritos hablados entre el año 500 a. C. y 1000 d. C. en la India. Estos dialectos están claramente relacionados con el sánscrito clásico. Geográficamente, el romaní se hablaba, en su origen, junto con lenguas indoarias noroccidentales (que incluyen al lahnda) y centrales (que incluyen al hindi). La lengua que parece mostrar un parentesco más estrecho con el romaní es el domari. La ruta de migración desde India puede reconstruirse aproximadamente ya que se han demostrado contactos con las lenguas dárdicas y con el burushaski del noreste de Pakistán. Este dato apunta a que los gitanos pudieron haber habitado en el noroeste de la India largo tiempo antes de comenzar su gran migración hacia Occidente. Las rutas seguidas se reflejan en la influencia léxica de otras lenguas. Resulta significativo que el léxico temprano no sufriera una influencia sustancial ni del árabe ni del turco, como sí la recibió del persa, del kurdo, del armenio (500 palabras) y del griego. A partir del estudio de los préstamos de otras lenguas se ha planteado la hipótesis según la cual la emigración de los rom o romá, desde la India, se produjo entre el año 1000 y el 1027.Procedentes del extremo noroccidental de la India, se dirigieron casi directamente al oeste de la costa meridional del mar Caspio; a continuación siguieron la costa occidental en dirección al sur del Cáucaso. La lengua de los lom o lomari de Armenia puede estar relacionada con el romaní. Los dom o domari de Siria y Oriente medio procederían de una migración diferente. Sin embargo, el domari parece ser la lengua indoaria central más cercana a las variedades de romaní. Desde Armenia habían pasado directamente al oeste de la costa septentrional de la actual Turquía, para continuar a lo largo de la costa del mar Negro hacia los Dardanelos y, de allí, hacia los Balcanes europeos, a donde llegarían aproximadamente entre 1250 y 1300. Variedades europeas del romaní Mapa de los diferentes dialectos del romaní en Europa. Tras su llegada a Europa, la población original comenzó a fragmentarse casi inmediatamente. Un número importante se quedó en los Balcanes. En Moldavia y Valaquia fueron convertidos en esclavos a mediados del siglo XIV, con el objetivo de usar sus conocimientos, sobre todo en el tratamiento de los metales, dentro de una economía maltrecha. La abolición de esta esclavitud no se produjo hasta la segunda mitad del siglo XIX. En consecuencia, a lo largo de estos siglos el romaní evolucionó allí aislado, en estrecho contacto lingüístico con el rumano y, en menor medida, con el húngaro y el eslavo. De ahí que surgiera como un grupo dialectal diferente dentro de la lengua a la que hoy conocemos como vlaj (es decir, "valaco"). Pero no toda la población romá fue esclavizada; el proceso de emigración continuó hacia el norte en dirección a Europa, abriéndose en abanico y alcanzando prácticamente la totalidad del continente en el año 1500. Las primeras muestras conocidas de la lengua datan de 1542, en Gran Bretaña, si bien el encargado de registrarlas, Andrew Boorde, pensó que se trataba de la lengua egipcia, por lo que las acompañó con una descripción de Egipto. La lengua que hablan hoy los gitanos de Europa se conoce como romaní común. Presenta aún una relación léxica muy estrecha con el hindi y con otras lenguas indias noroccidentales, aunque su fonología central tiene influencias del dárdico (especialmente el phalura), del armenio y del griego; además, presentan interferencias con las lenguas europeas circundantes. En total, se han registrado unos 60 dialectos distintos. En algunos países, especialmente en Gran Bretaña y España, el romaní ha sufrido una reestructuración: cuenta con un corpus de unidades léxicas en romaní, introducidas en el marco fonológico y gramatical de la lengua nacional, es decir, el inglés (anglo romaní) o el español (caló). Las diferencias son suficientemente marcadas para que unos gitanos del este y del oeste no puedan entenderse entre sí. Una división esquematizada de las variedades europeas del romaní publicada en la revista Ethnologue sería la siguiente: Grupo europeo La población que en 1986 la hablaba se calcula en 1 500 000, distribuidos por Albania, Alemania, Bosnia-Herzegovina, Bulgaria, Eslovaquia, Francia, Grecia, Hungría, Italia, Moldavia, Noruega, Países Bajos, Polonia, Portugal, Reino Unido, Rumanía, Rusia, Suecia, Ucrania. Este grupo presenta varios dialectos: El albano norte. El albano sur. El búlgaro sedentario. El churari. El ghadar. El grekurja. El kalderash (muestra escrita). El lovari. El machvano. El occidental. El rumano sedentario. El serbo-bosnio. El ucraniano-moldavo. El zagundzi. Grupo balcánico Utilizado por aproximadamente 1 000 000 en 1980, de Alemania, Bosnia-Herzegovina, Bulgaria, Croacia, Francia, Grecia, Hungría, Italia, Macedonia del Norte, Moldavia, Kosovo, Rumanía, Serbia, Turquía y Ucrania. Sus dialectos son: El arlija. El dzambazi. El sepecides. El tinners romani. El xoraxané. Grupo central No hay datos de la población que lo utiliza en Austria, Chequia, Eslovaquia, Hungría, Moravia Polonia, Rumanía, Serbia y Ucrania. Se divide en: El burgenland. El prekmurje. El vend. Grupo septentrional Este a su vez se divide en varios subgrupos. Subgrupo báltico Utilizada por unos 100 000 en Bielorrusia, Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Rusia y Ucrania. Repartido en varios dialectos: El romaní estonio. El romaní letón (letorromaní). El romaní polaco (baltorromaní). El romaní ruso blanco. El romaní ruso septentrional. Subgrupo cárpato Utilizado por más de 241 000 en Chequia, Eslovaquia, Hungría, Moravia, Polonia, Rumanía y Ucrania. Con los siguientes dialectos: El romaní eslovaco del este. El romaní eslovaco del oeste. El romaní moravio. Subgrupo kalo-finés Utilizado por una población de 8000 en Finlandia y Suecia con el dialecto romaní kalo-finés. Subgrupo sinte En 1980 empleado por 200 000 en Alemania, Austria, Chequia, Croacia, Eslovenia, Francia, Hungría, Italia, Kazajistán, Países Bajos, Polonia, Serbia y Suiza. Con: El abbruzzesi (muestra escrita). El romaní esloveno-croata, El romaní serbio. Subgrupo welsh (galés) Sin estimación de la población en Gales (Reino Unido), con el dialecto romaní welsh. Subgrupo anglosajón Se estima entre 170 000 y 270 000 en el Reino Unido, con el dialecto anglo-romaní. Subgrupo ibérico/occidental Una población estimada entre 65 000 y 170 000 en España, Francia y Portugal. Con: Idioma caló: gitanos originarios de España, Portugal y Francia (regiones de estos tres países que están dentro de la Península Ibérica). Gitanos de estas regiones que han emigrado al continente de América. o El caló brasileño. o El caló catalán. o El caló español. o El caló portugués. o El erromintxela. o El gati. Descripción lingüística Gramática El sistema vocálico y consonántico de todos los dialectos romaníes se deriva claramente del sánscrito; algunos de los cambios corresponden a los habidos en las actuales lenguas índicas, otros representan un estado más arcaico (como la preservación del grupo inicial consonántico dr-, tr- y la media st(h), si(hj) y otros son más difíciles de explicar. Las vocales de un dialecto típico central europeo son i, e, a, o, u. Las consonantes indoarias retroflejas han desaparecido del sistema consonántico, mientras que los sonidos fricativos y africados eslavos se han incorporado. El sistema gramatical de la lengua romaní es análogo al de las lenguas actuales del norte de la India. El caso romaní directo representa el nominativo y acusativo del sánscrito, mientras que el oblicuo se deriva del genitivo. Varias postposiciones se pueden añadir, como ocurre en hindi y en bengalí, para propósitos sintácticos. Cada uno de los dialectos europeos está caracterizado por una fuerte influencia de las lenguas vecinas, sobre todo en el léxico, aunque también en fonología, morfología y sintaxis. Por ejemplo, los dialectos cárpatos tienen préstamos del húngaro como maa ya gondolin 'pensar' (en húngaro már, gondol). Los dialectos bálticos tiene préstamos de prefijos y han perdido el artículo definido. Los dialectos valacos forman varios nombres plurales en -ura y sus variantes dialectales del rumano -uri. Los dialectos balcánicos han reemplazado el futuro verbal por una nueva forma usando una variante reducida del verbo 'querer' puesta delante del principal verbo. Los nombres son animados o inanimados, siendo los animados masculinos o femeninos. Hay dos números y seis casos. Los pronombres personales son: singular o me o tu o masculino ov o femenino oj plural o amen o tumen o on El pronombre demostrativo es adava ('esto'), odova ('eso'), aunque varía mucho dialectalmente. Interrogativo o kon ('¿quién?'), o so ('¿qué?'). Los numerales del 1 al 10 en la variedad de los balcanes es la siguiente: 1: jekh 2: duj 3: trin 4: śtar 5: panʒ 6: śov 7: efta 8: oxto 9: enia 10: deś 20: biś 30: triànda 40: sarànda , śtarvardeś 50: penìnda , panʒvardeś 100: śel 1000: mìa , xìliada , bar (en el sur de Italia y localmente en Rusia) Los verbos van marcados por persona y número, marcándose el género sólo en el participio. Hay dos modos: indicativo e imperativo. Se distinguen cuatro tiempos: presente, futuro, pasado imperfecto y pasado perfecto. El sistema verbal tiene tres personas, dos números, cinco tiempos (presente, imperfecto, perfecto, pluscuamperfecto y futuro) y tres modos. El orden de la frase es sujeto, verbo y predicado. Glosario etimológico Lengua originaria del medio valle del Ganges, el romanés ha, como su pueblo, atravesado el Asia en los siglos XI y XII, de donde proceden sus raíces indias e iranias (persa, kurdo, oseta), pero también armenias, georgianas y griegas para fijarse a partir de 1300 en Europa oriental. Procedentes de este largo desplazamiento histórico de población, los Rroma son sin embargo hoy en día sedentarios al 80%. El romanés presenta también préstamos antiguos de origen eslavo, rumano, húngaro o germánico. Romaní Traducción Etimología sánscrito. akṣi (अक्षि), cf. hindi. āṅkh (आं ख), proto- akh (arcaíco) ǀ jakh ojo romani. *oj-akh « el ojo » akhor nuez sánscrito. akṣōṭa (अक्षोट), cf. lomavren. aṅkhor angar carbón sánscrito. aṅgāra (अङ्गार) anglo (kaalo de Finlandia / sinto) ǀ zarcillo, anzuelo sánscrito. aṅgulīya (अङ्गु लीय) « anillo » vangli (kålo de Gales) anguśt ǀ vanguśto dedo sánscrito. aṅguṣṭha (अङ्गु ष्ठ) « pulgar » anro huevo sánscrito. aṇḍa (अण्ड), cf. kalasha. ṓṇḍrak arro ǀ vardo (kålo de Gales) harina sánscrito. *ārta (आर्त), aṭṭa (अट् ट) « comida » aster mantilla de silla sánscrito. āstara (आस्तर) « manta » aver ǀ vaver otro sánscrito. apara (अपर) sánscrito. barkara (बर्क र), cf. jaunsārī (dial. del pahāṛī del bakro carnero oeste). bākrō baj manga sánscrito. bāhu (बाहु) « brazo » bal pelo sánscrito. vāla (वाल), cf. hindi. bāl (बाल) balo cerdo sánscrito. bāla- (बाल) « niño » bango torcido sánscrito. vaṅka (वङ्क) bar huerta sánscrito. vāṭa (वाट), cf. hindi. bāṛ (बाड़) baro grande sánscrito. vaḍra (वड्र), cf. ḍoḍī (dial. kashmiri). baṛō barvalo rico sánscrito. balavat (बलवत्) « potente » baśel sonar, hacer ruido sánscrito. vāśyatē (वाश्यते ) beng demonio sánscrito. vyaṅga (व्यङ्ग) « rana », cf. oṛiyā. beṅga (cf. en la mitología persa la rana personificaba el demonio) berś año sánscrito. varṣa (वर्ष) beruli abeja sánscrito. varōla (वरोल) « avispa » bianel parir, dar a luz sánscrito. vijan- (विजन्) biav boda sánscrito. vivāha (विवाह) bićhavel enviar, mandar sánscrito. vikṣipati (विक्षिपति) « dispersar, extender » bikinel vender sánscrito. vikrīṇāti (विक् रीणाति), cf. prácrito. vikkiṇaï bilano (kålo de Gales) barrena sánscrito. vēdhanī (वे धनी) bilavel fundir, derretir sánscrito. vilīyatē (विलीयते ) bistrel ǀ biserel (kålo de Gales) olvidar sánscrito. vismarati (विस्मरति), cf. bhojpurī. bisral biś veinte sánscrito. vinśati (विं शति), cf. hindi. bīs (बीस) crudo, verde, no bivan ǀ vivan sánscrito. vimlāna (विम्लान) « fresco » maduro sánscrito. bubhukṣā (बु भुक्षा), cf. kocī (dial. del pahāṛī del bokh hambre oeste). bhōkh sánscrito. vadhuṭī (वधु टी), cf. bhalesī (dial. del pahāṛī del bori nuera oeste). bohɔṛi brivel ǀ buravel (kålo de Gales) peinar, cardar sánscrito. vivr̥ṇutē (विवृ णुते) buxlo ancho sánscrito. bahula (बहुल) buko hígado sánscrito. vr̥kkā (वृ क्का) « corazón », cf. lahndā. bukkī « riñón » but mucho sánscrito. bahutā (बहुता) « abundancia, multitud » buti trabajo sánscrito. vr̥tti (वृ त्ति), cf. prácrito. vutti- « sustento » ćaćo ǀ taćo (kålo de Gales) verdadero sánscrito. tathya (तथ्य), cf. pali. taccha romaní de Grecia. ćam « pan » ˂ sánscrito. cāmya (चाम्य) ćamikani (kålo de Gales) tortita « comida » + -ikani ćang rodilla sánscrito. jaṅghā (जङ्घा) « pierna (del tobillo a la rodilla) » ćar hierba prácrito. cāri- (चीत्कार), cf. hindi. cārā (चारा) « forraje » ćaro plato hindi. cāṭī (चाटी) « olla de barro pequeña » sánscrito. cikkaṇa (चिक्कण) « untuoso », cf. prácrito. ćiken grasa, manteca cikkaṇa « grasoso » ćikh estornudo sánscrito. chikkā (छिक्का) ćingar riña sánscrito. cītkāra (चीत्कार) « gritos » sánscrito. caṭakā (चटका) « gorrión », cf. hindi. ciṛiyā ćiriklo pájaro (चिड़िया) ćor ladrón sánscrito. cōra (चोर) ćući teta sánscrito. cuci (चु चि) ćum beso sánscrito. cumba (चु म्ब) ćham mejilla sánscrito. jambha (जम्भ) « mandíbulas » ćhar ceniza sánscrito. kṣāra (क्षार), cf. awadhī (antiguo). chāra ćhàdel vomitar sánscrito. chardayatē (छर्दयते ) ćhavo niño gitano sánscrito. śāva (शाव) « cría de animal », prácrito. chāva- ćhib lengua sánscrito. jihvā (जिह्वा), prácrito. jībbha ćhinel cortar sánscrito. chinatti (छिनत्ति) ćhivel poner, colocar sánscrito. kṣipati (क्षिपति) sánscrito. jyōtsnā (ज्योत्स्ना) « luz de la luna », prácrito. ćhon luna joṇhā- ćhućho vacío sánscrito. tuccha (तु च्छ), cf. prácrito. chuccha ćhungar escupitajo sánscrito. thūtkāra (थूत्कार) « sonido producido al escupir » ćhuri cuchillo sánscrito. kṣurī (क्षु री), cf. hindi. churī (छुरी) dad padre sánscrito. tāta (तात) dand diente sánscrito. danta (दन्त) daral temer sánscrito. darati (दरति) deś diez sánscrito. daśa (दश) devel dios sánscrito. dēvatā (दे वता) « divinidad » dikhel ver, mirar prácrito. dakkhaï, cf. hindi. dēkhnā (दे खना) √ dr̥ś- drab medicina sánscrito. dravya (द्रव्य) drakh uva sánscrito. drākṣā (द्राक्षा), cf. domari (dial. palestino). idrắk dud luz sánscrito. dyōta (द्योत) duj dos sánscrito. dvē (द्वे ), cf. hindi. dō (दो) dukh dolor sánscrito. duḥkha (दुःख) dur lejos sánscrito. dūra (दरू ) gad camisa sánscrito. gātra « cuerpo » (गात्र), prácrito. gatta garavel esconder sánscrito. gaḍayati (गडयति), cf. maithilī. gāṛab « enterrar » gav aldea, pueblo sánscrito. grāma- (ग्राम), cf. mārwāṛī. gã̄v gaʒo payo sánscrito. gārhya (गार्ह्य) « doméstico » gili canción sánscrito. gīta (गीत) sánscrito. gōdhuma (गोधु म), cf. paṅgwāḷī (dial. del pahāṛī giv trigo del oeste). giū̃ h godǐ cerebro, sesos sánscrito. gōda (गोद) gono saco sánscrito. gōṇī (गोणी) gośni estiércol sánscrito. gōviṣ (गोविष्) « estiércol de vaca » + -ni gudlo azúcar, dulce sánscrito. guḍa (गु ड) guruv buey sánscrito. gōrūpa (गोरूप), cf. prácrito. gōrūva- xal comer sánscrito. khādati (खादति), cf. tirāhī. khā- xalavel enjuagar sánscrito. kṣālayati (क्षालयति ) « lavar » ; prácrito. khālia « lavado » xandel cavar sánscrito. khanati (खनति), prácrito. khaṇaï xanro espada prácrito. khaṁḍa, cf. nepāli. khã̄ṛo ilo corazón sánscrito. hr̥dayam (हृदयम्), cf. niṅgalāmī. idə́ iv nieve sánscrito. hima (हिम) sánscrito. agni (अग्नि), cf. hindi. āg (आग), proto- jag fuego romani. *oj-ag « el fuego » jar lezna sánscrito. ārā (आरा), proto-romani. *oj-ar « la lezna » jekh uno sánscrito. ēkam (एकम्), cf. hindi. ēk (एक) jinderdi (laiuse de Estonia) arco iris sánscrito. indradhanu (इन्द्रधनु ) kalo negro sánscrito. kāla (काल), cf. bengali. kālō (কালো) kan oreja sánscrito. karṇa (कर्ण), cf. hindi. kān (कान) kangli peine sánscrito. kaṅkata (कङ्कत), cf. hindi. kaṅghī (कंघी) kanro espina sánscrito. kaṇṭaka (कण्टक), cf. phalūṛa. kã̄ṛo kaśt leña sánscrito. kāṣṭha (काष्ठ) kerel hacer sánscrito. karōti (करोति) kerko amargo sánscrito. kaṭuka (कटु क) kilo estaca sánscrito. kīla (कील) kinel comprar sánscrito. krīṇāti (क् रीणाति), prácrito. kīṇaï sánscrito. kilāṭa (किलाट) « leche cuajada », cf. waigalī. kiral queso kilāˊ « queso » (metat. < *kilar) kiri hormiga sánscrito. kīṭa (कीट) « insecto », cf. brajbhāṣā. kīṛī « hormiga » kiślo flaco sánscrito. kr̥śita (कृशित) kiśtel cabalgar, montar sánscrito. utkr̥ṣ- (उत्कृष्) kolin ǀ kol (kålo de Gales) pecho sánscrito. krōḍā (क् रोडा), prácrito. kōla koro pulsera sánscrito. kaṭaka (कटक), cf. kumaunī. kāṛo kovlo blando sánscrito. kōmala (कोमल), cf. marāṭhī. kõvḷā kuni ǀ kuj codo sánscrito. kōṇa (कोण) « esquina, ángulo » kurrel golpear sánscrito. kuṭṭ- (कुट् ट्) khabni preñada sánscrito. garbhin (गर्भिन्), cf. gujarati. gābhṇī (ગાભણી) khak sobaco sánscrito. kakṣa (कक्ष), cf. hindi. kāṅkh (कांख) kham sol sánscrito. gharma (घर्म) « calor », cf. hindi. ghām (घाम) khand hedor sánscrito. gandha (गन्ध) « olor » khas heno sánscrito. ghāsa (घास) « pasto » khasal ǀ xasal toser sánscrito. kāsatē (कासते ), prácrito. khāsaï sánscrito. khēlāyati (खे लायति) « jugar », cf. hindi. khēlnā khelel bailar, jugar (खे लना) kher casa sánscrito. gṛha (गृ ह), prácrito. ghara- khetane juntos sánscrito. ēkasthānē (एकस्थाने ) khil manteca sánscrito. ghr̥ta (घृ त), cf. palesī (dial. del shina). ghī khoro cántaro sánscrito. ghaṭa (घट), cf. hindi. ghaṛā (घड़ा) khosel limpiar sánscrito. gharṣati (घर्षति), cf. prácrito. ghāsaï khur pezuña sánscrito. khura (खु र) khuro potro sánscrito. ghōṭa (घोट) « caballo », cf. hindi. ghōṛā (घोड़ा) khuvel trenzar sánscrito. guphati (गु फति) « ensartar » ladavel cargar sánscrito. lardayati (लर्दयति) laloro mudo sánscrito. lallara (लल्लर) « tartamudo » lango cojo sánscrito. laṅga (लङ्ग) lav palabra sánscrito. lāpa (लाप) « oratoria, conversación » laʒ vergüenza sánscrito. lajjā (लज्जा), cf. hindi. lāj (लाज) sánscrito. nadī (नदी), cf. dameli. nalī ; savi. nēelī (metat. len río < *nel) likh liendre sánscrito. likṣā (लिक्षा), cf. hindi. līkh (लीख) lil carta, documento sánscrito. likhita (लिखित), prácrito. lihia sánscrito. ślēṣman (श्ले ष्मन्), cf. prácrito. silimha ; lim moco ḍumāki. līma lìndra sueño sánscrito. nidrā (निद्रा) lokho ligero sánscrito. laghu (लघु ) lolo rojo sánscrito. lōhita (लोहित) lon sal sánscrito. lavaṇa (लवण), prácrito. loṇa sánscrito. lōha (लोह) « metal », cf. bhadrawāhī (dial. del lovo moneda pahāṛī del oeste). lɔ̃u lubni prostituta sánscrito. lōbha (लोभ) « deseo, codicia » + -ni luno hoz sánscrito. lavana (लवन), lūna (लून) « recortado » maćho pez sánscrito. matsya (मत्स्य), prácrito. maccha- ungir, manchar, makhel sánscrito. mrakṣati (म्रक्षति), prácrito. makkhēi pintar mal campo sánscrito. māla (माल) mangel pedir sánscrito. mārgati (मार्गति), cf. hindi. māṅgnā (मां गना) manro pan sánscrito. maṇḍa- (मण्ड), cf. sindhi. mānī () َمانِي manuś hombre sánscrito. manuṣya (मनु ष्य) marel golpear, matar sánscrito. mārayati (मारयति) « matar » (scandoromani) marồkka ǀ márroka rana sánscrito. maṇḍūka (मण्डू क) mas carne sánscrito. māṃsa- (मांस) mato borracho sánscrito. matta (मत्त) miśto bien sánscrito. miṣṭa (मिष्ट) « delicado, fino » mel mugre sánscrito. mala (मल) men cuello sánscrito. manyā (मन्या) « nuca » mol valer sánscrito. mūlya (मूल्य) « valor » muj boca, cara sánscrito. mukha (मु ख), cf. rāmbanī (dial. kashmiri). mūī˜ mukhel ǀ mekhel dejar sánscrito. mōkṣa (मोक्ष) « liberación » mulo muerto sánscrito. mr̥ta (मृ त), cf. pašaī. muṛī ; ṣiṇā. mū̃ ṷ mutrel orinar sánscrito. mūtra (मूतर् ) « orina » naj uña sánscrito. nakha (नख), prácrito. ṇaha nakhel pasar sánscrito. nakṣati (नक्षति) « alcanzar, llegar a » nango desnudo sánscrito. nagna (नग्न), prácrito. ṇagga naśel huir sánscrito. naśyati (नश्यति) nilaj verano sánscrito. nidāgha (निदाघ), cf. rumbūr (dial. kalasha). nelá pani agua sánscrito. pānīya (पानीय), cf. panjabi. pāṇī (ਪਾਣੀ) panʒ cinco sánscrito. pañca (पञ्च), cf. hindi. pan̄j (पं ज) parno blanco sánscrito. pāṇḍu (पाण्डु) (metat. < *panro) (kålo de Gales) pasterni ǀ påšteno alfombra sánscrito. paristīrṇa (परिस्तीर्ण) « capa, tapa » paśe cerca sánscrito. pārśva (पार्श्व) paśvaro costilla sánscrito. pārśvaka (पार्श्वक) patrin hoja sánscrito. pattra (पत्त्र) (sinto) peko ǀ pako cocido, maduro sánscrito. pakka (पक्क) pelo testículo sánscrito. pēlaka (पे लक) pinʒarel conocer sánscrito. parijānāti (परिजानाति) (metat. < *pirʒanel) pinro pie sánscrito. piṇḍa (पिण्ड) « pantorrilla » piri olla sánscrito. piṭhara (पिठर) piśel moler sánscrito. piṣ- (पिष्), cf. hindi. pīsnā (पीसना) prasal burlarse sánscrito. prahasati (प्रहसति) purano anciano sánscrito. purāṇa (पु राण) pućhel preguntar sánscrito. pṛcchati (पृ च्छति), cf. bengali. puchā (পুছা) phabaj manzana sánscrito. bhavya (भव्य) « fruta » phak ala sánscrito. pakṣa (पक्ष), cf. hindi. paṅkh (पं ख) phal tabla sánscrito. phalaka (फलक) pharo pesado sánscrito. bhāra (भार) sánscrito. bhaginī (भगिनी), curāhī (dial. del pahāṛī del oeste). phen hermana bhēṇ phenel decir sánscrito. bhaṇati (भणति) phivlo viudo sánscrito. vidhavā (विधवा) phral hermano sánscrito. bhrātra (भ्रात्र) phuro viejo sánscrito. vr̥ddha (वृ द्ध), cf. hindi. būṛhā (बूढ़ा) phus paja sánscrito. busam (बु सम्), cf. hindi. bhūsā (भूसा) phuv tierra sánscrito. bhūmi (भूमि), cf. hindi. bhū (भू) decampar, radel sánscrito. rahati (रहति) « dejar, abandonar » + d- marcharse sánscrito. rājan (राजन्) « príncipe, jefe, rey » , cf. prácrito. raj señor, caballero rāyā rakhel guardar sánscrito. rakṣati (रक्षति), cf. prácrito. rakkhaï raklo ǀ lakro (ibero-romani) chico no gitano sánscrito. lāḍika (लाडिक), cf. hindi. laṛkā (लड़का) « muchacho » rani señora sánscrito. rānī (रानी) « reina » sánscrito. ārṣēya (आर्षेय) « venerable, respetable » ˂ r̥ṣi raśaj sacerdote (ऋषि) « sabio, cantor de los himnos sagrados » rat sangre sánscrito. rakta (रक्त), prácrito. ratta- rat ǀ ratǐ noche sánscrito. rātri (रात्रि), prácrito. ratti- rićh oso sánscrito. r̥kṣa (ऋक्ष), cf. hindi. rīch (रिछ) rukh árbol sánscrito. rukṣa (रुक्ष), prácrito. rukkha- rup plata sánscrito. rūpya (रूप्य) ruś enojo sánscrito. rōṣa (रोष) rroj cuchara sánscrito. darvī (दर्वी), cf. hindi. ḍō'ī (डोई) « cucharón » sap serpiente sánscrito. sarpa (सर्प), cf. prácrito. sappa saro todo sánscrito. sarvē (सर्वे), cf. hindi. sārā (सारा) saster ǀ śaster (sinto) hierro sánscrito. śastra (शस्त्र) sasto ǀ śasto (kålo de Gales / sinto) sano sánscrito. svastha (स्वस्थ) sigo rápidamente sánscrito. śīghráḥ (शीघ्रः) sikhavel enseñar sánscrito. śikṣayati (शिक्षयति), cf. prácrito. sikkhā̆vēi sivel coser sánscrito. sīvyati (सीव्यति) sovel dormir sánscrito. svapati (स्वपति), cf. awadhī antiguo. sovaï sovel ǀ sovli juramento sánscrito. śapathā (शपथा), cf. prácrito. savaha suvnakaj (norte) ǀ sumnakaj oro sánscrito. suvarṇaka (सु वर्णक) sánscrito. *śr̥ṅghati (श्ड़्ङ्घति), cf. hindi. sūṅghnā sungal ǀ śungel (kålo de Gales / sinto) oler (सूं घना) suno ensueño sánscrito. svapna (स्वप्न), cf. prácrito. suviṇa suvli cesta sánscrito. śūrpa (शूर्प) « canasto » ; prácrito. suppa śax col sánscrito. śāka (शाक) « legumbre, hortaliza » śel cien sánscrito. śata (शत), cf. maiyã̄ (dárd.). šal śeli salvado, grano sánscrito. śāli (शालि) « granos de arroz » śero cabeza sánscrito. śiras (शिरस्) śil frío sánscrito. śīta (शीत) śing cuerno sánscrito. śr̥ṅga (शृ ङ्ग), cf. hindi. sīṅg (सींग) śośoj conejo sánscrito. śaśa (शश) śov seis sánscrito. ṣaṣ (षष्) śtar cuatro sánscrito. catvāraḥ (चत्वारः), cf. hindi. cār (चार) śuko seco sánscrito. śuṣka (शु ष्क) śunel oír, escuchar sánscrito. śr̥ṇōti (शृ णोति), cf. prácrito. suṇaï śut vinagre sánscrito. śukta (शु क्त) « agrio » taxel (kålo de Gales) pintar sánscrito. takṣati (तक्षति), prácrito. takkhaï « fabricar, formar » taloj paladar sánscrito. tālu (तालु ) tato caliente sánscrito. tapta (तप्त), prácrito. tatta- tavel cocinar sánscrito. tāpayati (तापयति) « consumir por el calor » terno ǀ tarno (sinto) joven sánscrito. taruṇa (तरुण) traś miedo sánscrito. trāsa (त्रास) trin tres sánscrito. tri (त्रि) truś sed sánscrito. tr̥ṣ (तृ ष)् , cf. kāśmīrī. trēś truśul cruz sánscrito. triśūla (त्रिशूल) « tridente [arma de Shiva] » than lugar sánscrito. sthāna (स्थान), cf. hindi. thān (थान) sánscrito. dāṁṣṭra (दं ष्ट् र), prácrito. dāḍhā ; cf. sindhī. thar muela ḍ̠āṛha thàvdel ǀ thabel (kålo de Gales) correr, fluir sánscrito. dhāvati (धावति) thilel (kålo de Gales) sostener sánscrito. dhr̥ta (धृ त) « sostenido » thovel lavar sánscrito. dhāvati (धावति), cf. lahndā. dhovaṇ thud leche sánscrito. dugdha (दुग्ध), cf. hindi. dūdh (दध ू ) thulo gordo sánscrito. sthūla (स्थूल), prácrito. thūla- thuv humo sánscrito. dhūma (धूम) ućo alto sánscrito. ucca (उच्च) umblavel colgar sánscrito. avalambayati (अवलम्बयति) urnǎl ǀ oriel (kålo de Gales) volar sánscrito. uḍḍī- (उड्डी), cf. hindi. uṛnā (उड़ना) vast mano sánscrito. hasta (हस्त), cf. proto-romani. *ov-ast « la mano » venderi (norte) intestino, tripa sánscrito. antra (अन्त्र), cf. hindi. antaṛī (अं तड़ी) sánscrito. dvāra (द्वार), prácrito. duvāra- (metat. < vudar puerta *duvar) vuśt labio sánscrito. ōṣṭha (ओष्ठ), cf. proto-romani. *ov-uśt « el labio » ʒanel saber sánscrito. jānāti (जानाति), cf. tōrwālī. ǰan- ʒivel vivir sánscrito. jīvati (जीवति) ʒov avena sánscrito. yava (यव) « cebada », cf. marāṭhī. jav (जव) ʒukel perro sánscrito. jakuṭa (जकुट) ʒuvli ǀ ʒuvel (kålo de Gales / sinto) mujer sánscrito. yuvatī (यु वती) « mujer joven », cf. prácrito. juvaï akana ahora persa. āknūn ()اکنون ambrol pera persa. amrūd ()امرود angrustik anillo persa. angoštar ()انگشتر arman ǀ armaj maldición persa. ārmān ( « )ارمانdeseo » asiav molino persa. āsyāb ()اسیاب aśvar brida persa. āsfār ()افسار avgin miel persa. angabīn ()انگبین baxt suerte persa. baxt ()بخت balul (caló español) bellota kurdo. belût berk ǀ brek pecho persa. bark (کً )بر bezex pecado persa. bazah ()بزه bibi tía persa. bībī ( « )بی بیdama » buzni cabra persa. boz ()بز ćerxan ǀ ćerxaj estrella persa. čarx ( « )چرخcielo » + -ani derǎv mar persa. daryā ()دریا desto mango persa. dastah ()دسته diz fortaleza persa. diz ()دز dośel ordeñar persa. dūšīdan ()دوشیدن dumo espalda persa. dom ( « )دمrabo » ester (caló español) acémila persa. astar ( « )استرmulo » hajer (calão portugués) ǀ xajeris (caló español) higo kurdo. hejîr xanʒ picazón persa. xanš ()خنش xer burro persa. xar ()خر xulaj dueño persa. xodā ()خدا xurdo pequeño, menudo persa. xord ()خرد izdral temblar persa. larzīdan ()لرزیدن kamel querer sánscrito. kāma « desear », persa. kāma, PIE *keh2. katun (kålo de Gales) tela persa. katān ( ˂ )کتانárabe. quṭn ()قطن keź seda cruda persa. kaž ()کژ kirmo gusano persa. kirm ()کرم kisi bolsa persa. kīse ()کیسه kirvo padrino, compadre kurdo. kirîv korro ciego persa. kūr ()کور kući taza persa. kūze ( « )کوزهjarra » kuśtik cinturón persa. kostī ()کستي kunʒ esquina persa. konǰ ()کنج mol vino persa. mol ()مل mom cera persa. mūm ()موم parvarel alimentar persa. parvardan ()پروردن patavo media persa. pātābe ( « )پاتابهpolaina » pendex avellana kurdo. bindeq poxtan paño, lienzo persa. poxte ( « )پختهalgodón » + -ano por pluma persa. par ()پر porizen tamiz persa. parvizan ()پرویزن postin piel persa. pūstīn ()پوستین pośom lana persa. pašm ()پشم phol moneda de oro persa. pūl ()پول phurt puente parto. purt resel llegar persa. rasīdan ()رسیدن ruv lobo persa. rūbāh ( « )روباهzorro » rril pedo persa. rīdan ( « )ریدنdefecar » sini (kålo de Gales) bandeja persa. sīnī ()سینی sir ajo persa. sīr ()سیر rez viña kurdo. rrez taxtaj vaso persa. tašt ( « )طشتcopa » tang ǀ tango (kålo de Gales) estrecho persa. tang ()تنگ tover hacha persa. tabar ()تبر veś selva persa. bīše ()بیشه zen montura persa. zīn ()زین zor fuerza persa. zūr ()زور zumavel probar persa. azmūdan ()ازمودن arćić estaño armenio. arč ̣ič ̣ (արճիճ) asan piedra de afilar armenio. hesan (հեսան) parte, beneficio, baźin armenio. bažin (բաժին) ganancia bokoli pastel armenio. bokeł (բոկեղ) bov horno armenio. bov (բով) burnik puñado armenio. bṙnak (բռնակ) ćekat ǀ ćikat frente armenio. č ̣akat (ճակատ) ćovaxano fantasma armenio. č ̣iwaġ (ճիւաղ) + -ano dudum calabaza armenio. ddum (դդում) dzet ǀ džet (sinto) aceite armenio. dzet’ (ձէթ) dzeveli tortilla armenio. dzvaçeġ (ձվածեղ) + -eli gomeź burdégano armenio. gomeš (գոմէշ) « búfalo » grast ǀ graj (norte) caballo armenio. grast (գրաստ) « caballo de carga » xenamik consuegro armenio. xənami (խնամի) « alguien emparentado por el matrimonio » xip tapadera armenio. xup’ (խուփ) xor hondo armenio. xor (խոր) xumer masa armenio. xmor (խմոր) koćak botón armenio. koč ̣ak (կոճակ) komoni alguien kon + armenio. omən (ոմն) « alguien » kotor pedazo armenio. ktor (կտոր) morthǐ pellejo armenio. mort'i (մորթի) ogi alma armenio. hogi (հոգի) patǐv honra armenio. pativ (պատիվ) piśot fuelle armenio. p’k’vots’ (փքոց) purśuk miga armenio. p’šur (փշուր) + suf. dim. -uk (-ուկ) rikono cachorro armenio. koriwn (կորիւն) « cachorro (de cualquier bestia salvaje) » thagar rey armenio. t’agawor (թագաւոր) them país armenio. t’em (թեմ) « distrito, provincia » thumbuk tambor armenio. t’mbuk (թմբուկ) ʒoro mulo armenio. ǰori (ջորի) camcàle pestañas georgiano. c ̣amc ̣ami (წამწამი) càmla ǀ simbli (erromintxela) castaña georgiano. c ̣abli (წაბლი) khilǎv ciruela georgiano. k'liavi (ქლიავი) khoni grasa georgiano. k'oni (ქონი) arde ǀ orde aquí oseta. ardæm (ардæм) avsin ǀ absin acero oseta. æfsæn (æфсæн) « hierro » feder mejor oseta. fidar (фидар) « firme, duro, sólido » vordon ǀ verdo carro oseta. uærdon (уæрдон) tirax zapato oseta. tsyryx”x” (цырыхъхъ) « bota » mangin tesoro mongol. möngön « plata, moneda » (мөнгөн) (cf. ocupación del norte de Irán en el siglo XIII por la Horda de Oro) (calão portugués) (caló bagim ǀ baxin español) atención, respeto turco. bakım amòni yunque griego. amóni (αμόνι) angali abrazo griego. ankaliá (αγκαλιά) « brazada » bùca (kålo de Gales) pelota griego. býtsa (μπύτσα) « pelota de madera usada en los juegos » bùka (dialectal) poco griego. boúka (μπούκα) « bocado » < latín. bucca cèrha ǀ cèxra tienda griego. tsérga (τσέργα) « manta de lana » cepàni (sinto) ǀ čepaňi (eslovaco del oeste) corona griego. stefáni (στεφάνι) čepī (kålo de Gales) punta griego. tsípos (τσίπος) cìpa cuero griego. tsípa (τσίπα) ciros tiempo griego. kairós (καιρός) còxa falda griego. tsóxa (τσόχα) « manta, bayeta » ćobàni pastor griego. tsopános (τσοπάνος) dìngla cincha griego. nígla (νίγλα) drom camino griego. drómos (δρόμος) dromin (sinto) ǀ tromin (kålo de Gales) moneda de oro griego. drachmí (δραχμή) « dracma » drosin ǀ dročin (kålo de Gales) rocío griego. drosiá (δροσιά) durika (kålo de Gales) doce griego. dódeka (δώδεκα) džaliben (kålo de Gales) desmayo griego. zalízō (ζαλίζω) « aturdir, pasmar » enia nueve griego. ennéa (εννέα) fasuj ǀ faćòja alubia griego. fasóli (φασόλι) feleśnòdi (sinto) nubes, niebla griego. nefelódis (νεφελώδης) « nublado » trampa de lazo, feli ǀ felin griego. thiliá (θηλειά) « lazo, nudo corredizo » horca filatǐn castillo griego. fylakí (φυλακή) « prisión » (sinto) (kålo de forlòco ǀ folašo Gales) guante griego. foresiá (φορεσιά) « vestimenta » fòros ciudad, mercado griego. fóros (φόρος) frìma (eslovaco del oeste / España) poco griego. thrýmma (θρύμμα) « pedazo » gambàna (sinto) ǀ kamàna (kaalo de Finlandia) reloj griego. kampána (καμπάνα) « campana » xamaćùri (kaalo de Finlandia) fresa silvestre griego. chamokéraso (χαμοκέρασο) (kålo de Gales) xåmavel ǀ bostezar griego. chasmouriémai (χασμουριέμαι) xamuvèla (kaalo de Finlandia) xarkom ǀ xarkum cobre griego. chálkōma (χάλκωμα) « objeto de cobre » ( ćuxnìtko de Letonia) xelidòni ǀ golondrina griego. chelidóni (χελιδόνι) čeladoin (kaalo de Finlandia) xinel defecar griego. chýnō (χύνω) « verter, vaciar » xoli ǀ xolǐn bilis, rabia griego. cholí (χολή) kakaràśka urraca griego. karakáxa (καρακάξα) kanzavùri erizo griego. skantzóchoiros (σκαντζόχοιρος) kakàvi caldera griego. kakávi (κακάβι) kapa (kålo de Gales / sinto) manta griego. káppa (κάππα) ˂ latín. cappa « capa, cubierta » karavdǐ cangrejo griego. karavída (καραβίδα) karfin clavo griego. karfí (καρφί) kires ǀ kireś cereza griego. kerási (κεράσι) kìtos ballena griego. kḗtos (κήτος) « cetáceo », en griego antiguo « monstruo marino » klidǐ llave griego. kleidí (κλειδί) kòkalo hueso griego. kókkalo (κόκκαλο) kòmbo nudo griego. kómpos (κόμπος) komi (kålo de Gales) más griego. akómi (ακόμη) kòrako (norte) cuervo griego. kórakos (κόρακος) kudùni (norte) ǀ gudunis (kaalo de campanilla, Finlandia) griego. koudoúni (κουδούνι) « campana » cascabel kukudǐ granizo griego. kokkídio (κοκκίδιο) « gránulo » kukrùnǎ (sinto) maíz griego. koukounári (κουκουνάρι) « cono de pino » kurko domingo griego. kyriakós (κυριακός) « perteneciente al Señor » liparel ǀ riparel recordar griego. lýpi (λύπη) « añoranza » luludǐ flor griego. louloúdi (λουλούδι) lùtra ǀ lutrìa (kålo de Gales) trascocina griego. loutrós (λουτρός) « cuarto de baños » màmi ǀ mamin abuela griego. mámmi (μάμμη) « partera » masxari ǀ maxari (ćuxnìtko de Letonia / la Virgen griego. makários (μακάριος) « bendito, dichoso, favorecido de ibero-romani) los dioses » mesali mesa griego. mensálion (μενσάλιον) « mantel » mitrin (sinto) ovario griego. mítra (μήτρα) « matriz » moliv plomo griego. molývi (μολύβι) (kålo de musùkos ǀ musùgos Gales) rata, ratón griego. myḯskos (μυΐσκος) « ratoncillo » oxto ocho griego. októ (οκτώ) pàxos hielo griego. págos (πάγος) (sinto) paxùno barbilla griego. pigoúni (πηγούνι) paianō (kålo de Gales) pavo real griego. pagóni (παγώνι) pale de nuevo griego. páli (πάλι) papin oca griego. pápia (πάπια) « pato » pàpus abuelo griego. pappoús (παππούς) paramìći ǀ paramìća historia, cuento griego. paramýthi (παραμύθι) paraśtovin viernes griego. paraskeví (παρασκευή) pavuna (kålo de Gales) ǀ bavunis (kaalo de Finlandia) lapa, mejillón griego. pigoúni (πηγούνι) (doblete de paxùno según Sampson) pètalo herradura griego. pétalo (πέταλο) (norte) (kaalo de pezal ǀ peesal Finlandia) a pie griego. pezí (πεζή) + -al pixtin jalea griego. piktí (πηκτή) pilstèri (sinto) paloma griego. peristéri (περιστέρι) porik uva pasa griego. opōrikós (ὀπωρικός) « fruta » prandel ǀ prandinel casar griego. pantreýō (παντρεύω) rafin espina dorsal griego. ráchi (ράχη) rapàni ǀ repàni nabo griego. rapáni (ραπάνι) « rábano » ravnos (kålo de Gales) cielo griego. ouranós (ουρανός) griego. revíthi (ρεβίθι), cf. griego antiguo. erévinthos rendundes (ibero-romani) garbanzos (ἐρέβινθος) rìni ǀ rìna (kålo de Gales) sierra griego. ríni (ρίνη) « lima » roxerel (kålo de Gales) castrar griego. órchis (όρχις) « testículo » rovli bastón, vara griego. ravdí (ραβδί) rrutuni ǀ rrutuj ventana de la nariz griego. routhoúni (ρουθούνι) sanadi (kålo de Gales) tablón griego. sanídi (σανίδι) sapùni ǀ sapuj jabón griego. sapoúni (σαπούνι) silavis ǀ silavo (kålo de Gales) tenazas griego. xylávion (ξυλάβιον) « pinza para carbón » simadǐ prenda, fianza griego. simádi (σημάδι) « marca, sello » skafidi mesa griego. skafídi (σκαφίδι) « artesa » skamin silla griego. skamní (σκαμνί) « taburete » smaùra (kålo de Gales) frambuesa griego. sméouro (σμέουρο) stadǐ sombrero griego. skiádi (σκιάδι) « sombrero de paja » šambona (kålo de Gales) ǀ trompa griego. tsampoúna (τσαμπούνα) « cornamusa » džambona (sinto) tajsa mañana griego. tachiá (ταχιά) timin (norte) precio griego. timí (τιμή) triànda treinta griego. triánta (τριάντα) tromel (kålo de Gales) atreverse griego. átroméō (άτρομέω) « no temblar, ser intrépido » valgora (kålo de Gales) feria, mercado griego. agorá (αγορά) valin (kålo de Gales / sinto) botella griego. ýalí (ύαλί) « vidrio » zervo izquierdo griego. zervós (ζερβός) zilvasel (kålo de Gales) ǀ silvel (sinto) despertar celos griego. zīlévō (ζηλεύω) zumi sopa griego. zoumí (ζουμί) (ibero-romani) bàto padre ruso. bátʹuška (ба́тюшка), ucranio. batʹko (батько) berikobe (caló español) bigote serbo-croata. brkovi bòbo haba eslavo. bob (боб) (kålo de Gales) bogoni viruela serbo-croata. boginje (богиње) (caló español) bucharar ǀ woosher (anglo-romani) echar serbo-croata. vući (вући) « arrastrar, tirar » bujno (kålo de Gales) ǀ bojno (sinto) orgulloso, altivo polaco. bujny « exuberante, opulento » buklō (kålo de Gales) jarro serbo-croata. bokal (бокал) celo entero esloveno. cel búlgaro. čin (чин) « rango, grado » < antiguo eslavo. činŭ ćìno (caló español) alguacil (чинъ) dièlos (kaalo de Finlandia) parte eslovaco. diel dìvio salvaje esloveno. divji dòsta bastante eslavo. dosta (доста) dràgo querido, estimado búlgaro. drag (драг) dùxo aliento, espíritu eslavo. dux (дух) dvòro corral serbo-croata. dvor (двор) dyūta (kålo de Gales) pito, flauta checo. dudy « gaita » dželto (kaalo de Finlandia / sinto) amarillo eslovaco. žltý < proto-eslavo. *žьltъ gràmbos (kaalo de Finlandia) tumba eslavo. grob (гроб) grèxo (dialectal) pecado ruso. grex (грех) serbo-croata. grudi (груди) « pecho, corazón » < antiguo grōdī (kålo de Gales) médula eslavo. grǫdь grùśa ǀ gurùśa moneda checo. groš gùsto (kaalo de Finlandia) ǀ gośto (kålo de Gales) espeso serbo-croata. gust (густ) gužum ǀ kužum estómago, molleja serbo-croata. gušom < caso instrumental de guša (гуша) hàlla (kaalo de Finlandia) montaña polaco. hala « pradera de montaña » (sinto / ibero-romani) xajèra ǀ heyro (anglo-romani) moneda eslovaco. halier xolov ǀ xolev pantalón, media ruso. xalyava (халява) « botas altas » izba (sinto) ǀ hisba (kaalo de Finlandia) cuarto, casita polaco. izba kaxni ǀ khani gallina checo. kachna « pato » krlo garganta serbo-croata. grlo (грло) kirćìma posada, taberna eslavo. krčma (крчма), del proto-eslavo. *kъrčьma kòmora habitación checo. komora koňerel (kålo de Gales) defecar esloveno. gnoj « estiércol » korin (kålo de Gales) raíz eslavo. koren (корен), del antiguo eslavo. *korenь. korpica ǀ kurpica (ibero-romani) arroz eslavo. krupica « sémola » kòśnica cesta búlgaro. košnica (кошница) kraľis (dialectal) rey serbo-croata. kralj (краљ) lasno (caló español) barato eslovaco. lacný ločel (kålo de Gales) poner, parir serbo-croata. položiti (положити) lovìna cerveza eslavo. olovina (оловина) màćka gato eslavo. mačka (мачка), del proto-eslavo. *mačьka màzos (kålo de Gales) ǀ mràzo (sinto) escarcha serbo-croata. mraz (мраз) mižak ǀ mižax (norte) malo serbo-croata. mrzak (мрзак) « detestable, aborrecible » modro azul checo. modrý (kålo de Gales) molṓna relámpago ruso. mólnija (молния) < del antiguo eslavo. mlъnija (dialectal) nèbo cielo serbo-croata. nebo (небо) (kaalo de Finlandia) palsos pulgar búlgaro. palec (палец) papìris ǀ papìro papel serbo-croata. papir (папир) pernica edredón macedonio. pernica (перница) (sinto) (kålo de plesrel ǀ peserel pagar, Gales) serbo-croata. platiti (платити) recompensar (dialectal) plàśta capa eslavo. plašt (плашт) (kålo de Gales) pokoňo ǀ pokono (sinto) tranquilo, quieto eslovaco. pokojný pràxo polvo, ceniza eslavo. prax (прах) prosarel (dialectal) perdonar serbo-croata. oprostiti (опростити) purum cebolla esloveno. pórom < caso instrumental de pór « puerro » pùśka escopeta eslavo. puška (пушка) ràca pato esloveno. ráca, cf. rumano. rață ranī (kålo de Gales) temprano eslovaco. raný < del antiguo eslavo. *ranъ sìla fuerza, violencia eslavo. sila (сила) semensa (kålo de Gales) ǀ ruso. semeistvo (семейство) « familia », del antiguo primo simmensa (anglo-romani) eslavo. *sěminь sìvo gris serbo-croata. siv (сив) esloveno. esloveno. škórnji < caso nominativo plural de skorni (kålo de Gales) ǀ škorni (sinto) bota škorenj « bota » smentàna crema búlgaro. smetana (сметана) stànǎ (dialectal) cuadra eslovaco. stajňa (kaalo de Finlandia) stòngos ǀ stùgos (kålo de Gales) almiar serbo-croata. stog (стог) sulum paja ruso. soloma (солома) svètos mundo eslavo. svet (свет) śùba (kålo de Gales) vestido, toga checo. šuba « abrigo de piel » trùpo cuerpo eslavo. trup (труп) tùga (kålo de Gales) ǀ tunga (kaalo de Finlandia) pena, tristeza serbo-croata. tuga (туга) ùlica calle eslavo. ulica (улица) (kålo de Gales) (anglo- uzin ǀ wizzen romani) saúco ruso. buzina (бузина), del proto-eslavo. *bъzъ verìga cadena búlgaro. veriga (верига) vervèrica ardilla macedonio. ververica (верверица) vìna (ibero-romani) defecto, tara eslavo. vina (вина) vòdros (dialectal) cama búlgaro. odŭr (одър), del antiguo eslavo. odrŭ + -os zèleno verde serbo-croata. zelen (зелен) zèro (sinto) estanque, lago ruso. ozero (озеро) zil (kålo de Gales) ǀ džill (kaalo de vena, arteria, Finlandia) serbo-croata. žila (жила) « tendón, nervio » nervio búlgaro. slivom (сливом) < caso instrumental de sliva zulum (kålo de Gales) ciruela (слива) « ciruela » źàmba rana eslavo. žaba (жаба) bowro (anglo-romani) ǀ bauri caracol rumano. bourel « corniforme » ćokàno martillo rumano. ciocan mančel (kålo de Gales) animarse rumano. mângâia « consolar » gruòpa (kaalo de Finlandia) tumba rumano. groapă bòrzo erizo húngaro. borz « tejón » ezèro ǀ izèro mil húngaro. ezer kikno azul húngaro. kéknek < caso dativo singular de kék bèrga (norte) montaña alemán. Berg xistàri (sinto) ǀ xastàri (caló español) caja alemán. Kiste, Kasten + suf. -àri xumìstos (caló español) albéitar alemán. Hufschmied « herrador » kitavel (sinto) ǀ xitovel (norte) hacer cosquillas alemán. kitzeln + -av- klustùri (sinto) ǀ kostùri (caló español) convento alemán. Kloster mùza (kålo de Gales / caló catalán) gachas alemán. Mus niglo (sinto) erizo alemán. Igel banàka (kaalo de Finlandia) tortilla(de harina) escocés. bannock ʒùrupos (kaalo de Finlandia) casa de campo nórdico antiguo. þorp « aldea, pueblo » Comparación léxica Los numerales para diferentes variedads romaníes son: Romaní GLOSA Báltico Carpático Romaní Romaní PROTO- Domari Balcánico Valaco Zargarí ROMANÍ (Polonia) (Austria) finés sinti yēka~ '1' jekʰ jek ek iek jek jek jek(ʰ) *yek yōka '2' dui dui d̥uʲ dui duj duj duj *dui (də)dī '3' tri trin trin triːn trin trin terin *trin trən '4' ʃtar ʃtar ʃtar staːr ʃtar ʃtar iʃtaːr *štar štār '5' pan(ʒ) panʒ pantʃ͡ paŋgx pantʃ ͡ paːndʒ *panč panɡ̌ '6' ʃov ʃov ʃof xou ʃow ʃov ʃov *šov (šēš) (ḥawt)~ '7' (efta) (efta) (efta) (efta) (efta) (jefta) (eftaː) (ḥaft) '8' (oxto) (oxto) (ofto) (oxta) (oxto) (oxto) (oxto) (ḥašt) (nu)~ '9' (eɲa) (jenˈa) (eɲa) (eɲa) (eɲa) (ɨnja) (enna) nah '10' de(ʃ) deʃ d̥eʃ dex deʃ deʃ deʃ *deš (dazː) Los términos romaníes entre paréntesis son préstamos léxicos procedentes del griego, para el domari los términos entre paréntesis son préstamos del kurdo. Bibliografía Luque, (1999). «La lengua de los gitanos: algunas consideraciones lingüísticas, históricas y culturales». El Fingidor 1 (5): 14-15. ISSN 1139-9236.