Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Aymar marka taypinx yatirix wali yqatawa. Jupax mayninakar yanaptiriwa, kunayman tuqitw jisktasiraksna: kumar jakaxata, irnaqawxata, qullqichawxata, chacha-warmi sarnaqwxata, jukampinakata. Yatirin irnaqwipax inalmam uxatas jutir lurwinak yatiyaawa. Ukatakix taripx apnaqasipuniwa. Janir inalmam unxatkasax yatirix kunayman apunakaruw mayisi: Pachamamaru, Achachilanakaru, Wakanakaru ukjamarak jan ujkay chamanakarusa. Uk lurx ukjakiw jisktasirir jaysaatak inalmam thawtaraki. Yaqhip tuqinx kuka laphin janqu unaqapaw wali saraapatakix aski, sapxiwa, ukampirus maysanakanx chiyar ajanuparakiw askit utata. Maysa tuqutx, jisktasirix tarinw nayrach (qullqi) uskuaparaki, ukax yatirin payllwipaw qhiparux tukxarakini. Yatirix janiw inalmam unxataak yatkarakiti, jan ukax kunats m usux usti ukjamarak kunjamats qullasispa uk amuyaatakis wali khusawa, jupat qullasp jan ukax yaqhacha, uks jisktasirirux sa yatirakiwa. Yatirix kunayman ynak apnaqi: alinaka, liki, kupala, millu, qata, waji, kunayman samin tarwanaka, muxsa tikanaka, churunaka, alkula2,
* PARA CITAR: Ajata, Elias (2013). Yatiri [versin digital]. El Alto, Bolivia: KURMI AJAYU. 1 Universidad Pblica de El Alto (UPEA) jacha yatxata utan yatiqwinakap tukuyawiyi.
jiskalla kampana yqh. Yamakis jupax ajay usunaks janchi usunaks qullaqarakiwa. Ukatakix, uywanaks mayipxarakispawa: wila kanka, chiyar anu, janqu qarwa, sullunaka. Niyak qulla tukuyxasax, yanapiriruw apnaqat qullanak m yqat chiqar (chinkna, jawira, piya, kallka, wasar chiqanaka) jaqtaniapatak khitharaki. Yatiriptaatakix janiw aliq ukjamakkiti, jan ukax pachan ajllitapawa. Ukjampanx qixu qixun puritanaka, ispanaka, kayullanaka, suxtallanakakirakiw3 (jan ukax jukamp lukananinaka) yatiriptapxaspa. Jichhurunakax jacha markanakanx khithis yatirit sas sarnaqxakirakiwa, chiqpach yatirinakax wali thaqhatapxiwa.
Aru qhanancha YATIRI. s. Mdico somtico-espiritual andino. QULLQICHWI. s. Economa, manejo econmico. KUMARA. qh. Sano. TARI. s. Tejido cuadrangular de tamao mediano que sirve para guardar la coca. NAYRACHA. s. Moneda que se coloca en el tari para la lectura de coca. YANAPTAA. l. ayudar. UYWA. s. Animal. SULLU. s. Feto abortado.
Yatirinakax taqi aka ynakanipxaspawa jan ukast janiraki. Ukampirus aka ynakax kunatakiy munasch ukatjamarakiwa: quwachataki, phisqkhuqataki, challataki, yqh. 3 Janiw akanakax taqpachkiti, jukamp tuqinakatw yatiriptaax utjaraki.
2
CHURU. s. Concha. KAYULLA. s. Persona cuyos pies han salido antes que la cabeza en su nacimiento. Jisktanaka 1. Kunxats yatirir jisktsna. 2. Khithinakas yatiripxaspa. 3. Khithinakarus yatirix janir inalmam uxatkasax mayisi. 4. Kuna ynaks yatirix apnaqi. 5. Jumax, yatirin jakwipxatx kuns amuykiptta.
J a l l a l l a!