Está en la página 1de 68

INTRODUCCIÓN

La dialectología estudia los tipos de


variaciones dialectos en muchos niveles
lingüísticos a si como fonético, fonológico,
léxico, semántico, sintáctico y pragmático,
de acuerdo a las regiones provincias y
departamentos etc.
Para ello los dialectos es definido
por muchos autores “Al igual que
ocurre con el caso de lengua, las
definiciones del término dialecto no
son muchas veces coincidentes entre
los especialistas.”
 
Manuel Alvar, con todo, reconoce como posible esta acepción
de dialecto, que sería la de sistema lingüístico que no alcanza la
categoría de lengua; a tal efecto, previamente identifica las lenguas
con sistemas bien diferenciados y bien nivelados en su norma de su
uso, y que poseen una tradición literaria relevante. Por lo demás,
por debajo del dialecto estarían conceptos más específicos como
habla regional (peculiaridades expresivas de una zona sin la
coherencia del dialecto) y habla local (un conjunto de rasgos poco
diferenciados pero característicos de una muy concreta zona
geográfica). (Wikipedia).
Según Fontanillo (1986), se denomina dialecto a la
modalidad particular del habla en un contexto, definen,
como una modalidad particular y geográfica de unalengua
en el cual reviste modalidades fonéticas léxicas y
gramaticales. (Tesismarcapaillu)
En diccionario Larousse, dialecto m. es variante
regional de un idioma, (el dialecto castellano o aymara), -
En el área de extensión hispánica se distinguen varios
dialectos.
“Con todo, se asume como principio básico que, lingüísticamente, no hay justificación para una distinción entre las realidades
a las que ambos hacen referencia; esto es, tanto un dialecto como una lengua son «lenguas», en el sentido de sistemas de
comunicación verbales, por lo que la explicación y justificación de ambos conceptos debe hacerse teniendo en cuenta criterios
extralingüísticos.”
Magno, Carlos (2008), menciona acerca del
dialecto, “Dialecto es un término de toda noción
de prestigio o valor, utilizado para referirse a toda
las variedades que componen una lengua.
Mientras la lengua constituye un anteabstracto, el
dialecto es la realización de esa lengua, en un
medio determinado por ejemplo nosotros hablamos
determinados del castellano.” piqi….P’EQE ..P’iqi
“Magno, Carlos (2008:26), el dialecto se basa en
lo geográfico, es decir en lo geográfico, es decir los
habitantes de un determinado lugar o región tienen
peculiaridades propias, ej. Los andinos (paceños,
orureños) decimos Santa Cruz, en tanto que los
orientales neutralizan y dicen Santa Crú”
Ibarra(1996:17), señala: “un dialecto

es sencillamente una diversificación


regional de una lengua, con giros y modismos
propios, pero que no llegan a impedir la
comprensión del habla en el conjunto de la
lengua.” challwa>chawlla
k’awna k’anwa, alaxpacha> alaypacha
Wintanani> t’uxuni
dialectal,

Dialecto dialecto dialecto Dialecto Dialecto Dialecto

De aymara de Bolivia de E.U. de Francia de Perú de Cuba


El aymara como dialecto. EN LEXICO Si yo voy a enseñar en mi dialecto quizás el
estudiante se va a equivocarse.

Maqaña saraqaña

Muytaña eso es variación dialectal qiwtaña


Chile Argentina Perú
Aymara Aymara Aymara
VARIACION CONSONÁNTICA simplificación

VARIACION CONSONANTICO
Z. A) PUPU Z. B) QALLAPA Z. C) AXAWIRI ZONA D) GLOSARIO
SURATA

Qhaphi Q’uphi Q’uphi Q’api Olor

Ch’aphi Qh’aphi Ch’aphi Ch’api Espina

qhipha Qhipha Qhipa Qhipa Atrás

qhathu Thathu Qhathu Qhatu Feria

phathanka Phathanka Phathanka phatanka Estomago


(panza)
VARIACIÓN VARIACION VOCALICO
VOCALICO de a-i-u

P. Awllagas Qallapa Axawiri Sorata Glosa

Qur.i Qur.i Qur.i Qur.i-qur.u- Oro


qur.a
Ph.a.yaña,p Ph.ä.ña Ph.ä.ña Phaya.ña, Cocinar
h.i.yaña,ph. ph.i.ya.ña
u.yaña
T’axs.a.ña T’axs.a.ña T’axs.u.ña T’axs.u.ñaT’ Lavar
axs.i.ña
INTERPRETACION DE V. DE VOCAL

Interpretación de /a-i-u/.- la vocal central


baja sonora /a/ de la glosa oro quri en qallapa
está con la vocal a en Awllagas está con la i en
Axawiri está con la vocal /i/ y Sorata esta con
la vocal /i/ /u/ /a/ la variedad entre Sorata y las
tres zonas, pero las tres zonas mantienen con
un solo vocal /i/ quri.
Variacion morfológica.-
La variacion morfológica de los sufijos de los , se compone de dos sufijos nominales se identifican

/mama/- - mma-mla- adultez femenino, (señora)

(PA) (Qallapa (Axawiri (Surat Pacajes Ancorayme


) ) a)

-mma mama -- mama Mama


mama mam    
a
-mla
VARIACION FONOLÓGICA METÁTESIS por interversión entre
vocales
P. Awllagas Qallapa Axawiri Sorata Glosa

/i,s-s,i/ Jis.khiña Jis.khiña S.i.kiña Preguntar

si.khiña
/a,l-l,a/ A.l.kula a.l.kula l.a.kula “alcohol”(a
warinti)
a.l.kula
/u,r-r,u/ Tur.kaña Tur.kaña U.r.kaña Cambiar

t.u.r.kaña
/ri,ya-ya,ri/ Ri.ya.ta Ya.ri.ta Ri.ya.ta Correa
SIETE TIPOS DE SIGNIFICADO SEGÚN LEECH

-1.SDO CONCEPTUAL.- el contenido de tema o contenido de un almuerzo que tiene algo,


(LOGICO= excelente de un alumno, una persona que hace de manera cabal,),(Cognoscitivo=
persona aprende mejor que irracional) (denotativo= representante de equipo es Javier)

2.-SDO CONNOTATIVO.- de ese representante su secundaria será Javier esta vestido de color
chompa azul, gorra, café, y zapatos de tenis, y buzo

3.-SDO ESTILISTICO.-“ en la forma del habla, “-jamphi thahakhu, -thuntha, -t’unt’a, -”haber serví
un q’ax” ese q’ax es refresco. etc.

4.-SDO AFECTIVO.- ej. Por favor en orden = yäparuw kuns lurata,- ukatarak jan walit
uñt’ayaskitasma

5.-SDO REFLEJO.- ej. Mä chachax warmipar jaytanukusax niyapuniw jiwañar puritayna,-


kunjamaskas kullaka,

6.-SDO CONLOCATIVO.-” quqax wali sumawa, quqax wali jach’awa, quqax wali ch’aphirarawa

7.-SDO TEMATICO.- “ ayer fuiste trabajo> “tu fuiste a trabajo” wasur sartat irnaqiri > juma irnaqir
sartati
VARIACIONES Y RELACIONES SE MANTICASº

Las relaciones semánticas tiene que ver con las similitudes o parecidos que el sdo tomando en
cuenta las particularidades relación de conjunto como hipóginos e hiperónimos
MONOSEMIA.- son palabras que tienen solamente un solo sdo. , entre estas están algunos
términos ej. En castellano gastritis, oxigeno solicitado, hemoglobina, isiglosa, etc.

0. MONOSEMIA Glosa trad. De castellano al


aymara
Usu, Enfermedad
Samañ samsu oxigeno
K’allk’u usu Gastritis
Mayiñatak wakt’ayata solicitado

MONOSEMIA Glosa de l aymara al


catellano
Uta Casa
Jaqi Gente
K’añaskunaka Autos
Yapunaka Chacras, sembrarios
1.1. RELACIONES SIGNIFINATE –SDO - 1.1.1. SINONIMIA
Las sinonimias pueden intercambiarse sin mayor diferenciación de sdo., presentan un sdo algo
similar o parecido, pero nunca igual,. Sirve generalmente para eliminar la redundancia de
palbras y eliminar la monotonía de los enunciados, según resumen.
SINONIMIA
1.-Un termino es mas general que el otro ej. Repudiar rechazar
Castellano aymara
Repudiar/ rechazar Jan mayampitak uñt’asiña/ jan uñt’aña

SINONIMIA
-2.-Un termino es mas general que el otro, del aymara a castellano ej.
aymara Castellano

Amtaña/ ch’amt’asiña recordar/ esforzarse


Jaysaña/ iyawsaña Aceptar / aceptar confirmando
Munasiña/ q’ayachasiña Amarse/ acariciarse
Mirinta / ququ Merienda / fiambre
Apnaqaña/ irnaqaña Manejar / trabajar
En nombres.
Achachila/ awichu Abuelo / abuela
Lulu / waynuchu Joven / jovencito
Continuacion RELACIONES SE MANTICASº

SININIMIA
3.- Un termino es mas emotivo que el otro Ej, coco/ cabeza , uta/p’iqi
Sinónimos de emotivo es: conmovedor emocionante ,inquietante, entemecedor, impresionante
AYAMRA CASTELLANO Aymara castellano
sixintaña/laphi Escribir / hoja papel Jallk’a muruq’u / K’awna Delicado / huevo
k’achacht’aña/ Isthapiyaña Adornar /vestir Q’ipiqaniña/irpaqaña cargarle/pedir la mano

SININIMIA
4.- Un termino implica aprobación o censura Ej. Austero/economico /aurrador ,
qamiri/qullqiniptata/qullqichiri/
AYAMRA CASTELLANO Aymara castellano
Utña/uta Caza/ casa Jallälla/aski urupan/ kamisaki/ Buenos dias /buen dia / como esta
Aru pirwa/ amuy pirwa/ Yänak diccionario / palabras/ lexicos chhijllaña/ajlliña/murmuraña clasificar/escoger/escoger lo mejor
pirwa
/
K’ACHACHT’AÑA=ADORNAR / ISTHAPIYAÑA= VESTIR
 JILATANAKA KULLAKANA, JICHHÜRUX SUMPIN
ISTHAPISINIPXÄTA, KUNALAYKUTIX MÄ PHUNCHHAWIW
APASINI, UKHAMAT TAQINIS JIWAK
UÑÑAQAÑASATAKI.TAQINIXAY SUMA ISTHAPIT JUTAPCHINIXA.
Jichha uru= jichhüru

Isthapiyaraqitata Wawajarux sumpin, isinakapax t’axsutaskiwa,thayjaspawa,


ukampirusa, phunchhäwinx jan suma isinix ina ñuxukiw uññaqaspa, ukhamat
jaqix nayar jan uñch’ukiñapataki.
S.V.C.= JUAN COME PAN= JUAWANCHUX MANQ’I T’ANT’A
S.O.V= JUAWANCHUX T’ANT’ MANQI.
Q’IPIQANIÑA=cargarle / IRPAQAÑIÑA=pedir la mano
 Llegó la hora de la fiesta, debemos alistarnos para cargar a la fortuna, familia
alistense, por que la hora pasa muy rapido, ademas hemos quedado para esta
fecha, impostergablemente.
 aprobacion.
 Utña/ uta
 Utanakax chukiyaw markanxa waljapuniw utji ampi, sumat sumat juk’amp
waljaw mirantaski, qhipa maranakansti juk’amp walja utanakaniwa,
markachirinakasa waljarakiw mirantaski.
Jallk’a muruq’u=delicado / k’anwa=huevo
 Jallk’a muruq’unakax wali sum uñjaña, p’akhisirïtap layku, ukatsipana, akurunakansti yaqhip
jaqinakax jallk’a muruq’ur uñtatarakiw tuktanxa, ukananakaw wal amuyaña.

 K’anwa.
 Wallpa K’anwax mañaq’añatakiwa, akürunakansti wallpax walipuniw miranti, ukhamrakiw k’anwax
utjaraki. Chanipasti janiw ancha irxatatakiti, k’anw alasiskakiñani.
 Me= itu
 Te= tam
 Se= si – pxi…. Is
 Nos= stan
 t’a
 Si
 Manq’añani= comeremos
 Manq’asiñani= nos comeremos
 Aglutunante, sufijante, trabado, oclusivo, glotal
 Manq’antasiñani= nos comeremos

Aru pirwa/ amuy pirwa/ Yänak pirwa


La tarea Nro. 9 de aru pirwa realizada el 13 martes
de mayo

Aru pirwa/ amuy pirwa/ Yänak pirwa

En los posteriores años vamos hacer un diccionario


de la lengua aymara, a fin de que podemos tener
nuestro propio diccionario con los términos que hoy
se hace difícil de traducir.
RELACIONES SE MANTICASº

5..-Un termino es mas profesional que el otro: asistente/ ayudante “ukankiri/ yanapiri”

Continuación sinonimia
5..-Un termino es más profesional que el otro: asistente/ ayudante “ukankiri/ yanapiri”

aymara castellano aymara castellano


P’iqi/p’eqe Cabeza /cabezona Tatayitu/ awki Papá/ viejo
Pisi amuyuni/ luqhi tocado/tonto Aynacht’ata/puwri Vajo economico/pobre
Kuna /ja Qué/ que Jisa / saya si/si pues
Atamiri/ kunputarura compu/ ordenador Irnaqaña/ trawajaña trabajar/tarabajar
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº sinonimia

6.- sinonimo.- un termino es mas literario que otro: ej. Declinar/rechazar


“irant’aña/jan chhaqhayaña”
ayanara castellano aymara castellano

Amuyt’aña/uñisiña Darse cuenta/odiar ullaraña/liyiña leer/leyer

Qillqaña/ luraña Escribir / hacer Sixiña/ siqintaña firmar/ escribir la firma

Uñacht’ayaña/ Validar /demstrar Saphintaña/ enraizar/ensilabizar


uñjayaña qillqantaña

qutu/jasa Oración/ simple Wakichata/ wakt’ayata compuesta/


complemento

K’illphani/ phuqhata Yuxtapuesta/en samichaña/ Ñuxuña Pintar/ pingtorear


conjuncion
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº sinonimo

7.-Sinonimo.-Un termino es más coloquial “charlar/conversar” – p’arlt’asiñani/


arsukipañani-

Aymara Castellano Aymara Castellano

Q’axtaña/musq’ Destapar Q’unt’asim/ qunt’am Sientetate/ sentad


umaña botella/destapar la
botella
Ch’allaña/ jallukipaña Ch’alla/regar algo Junt’ u urnu/ junt’u Es un horno/ es calor
ayllu fuerte

um churita/um Dame agua/regalame Qhinchha/ jan wali makanudo/malo


waxt’ita agua jaqi inonciencia

Axtañasti /akjamasti Que huevo/ que joda

Kuna yuqallachi/kuna Que cojudo/ que


jan pisi chuymachi descuidoso

tixi/ jisk’a Chato/ bajo


Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº sinonimia

Por otra parte , existen sinonimos lexicas y sinonimos parafrasticas :


a) Sinonimia lexica: lexemas SIGNIFICATIVOS similares con distintos SIGNIFICANTES
:
1.- sinonimia completa: intercambiable en todo los contextos del discurso: no se cambian
es intercambiable ej. Lindo / hermoso “suma/ k’acha”

ayamara catellano
Wali / khusa Bien/ lindo

Suma / yäpa Bien / exelente

Juyra / rikaru Alimento/ recado

Jaxt’a/ aycha Carne/ charqui

Thuk’a /chuxu Desnutrido/ flaco


Continuando Sinonimia incompleta de relaciones semanticas

2.- sinonimia incompleta


Challwa/ p’ap’i Pez/ pescado
Thantjaña/uskusiñ qalltaña Debutar/ estrenar
Amstar puriña/ puriña Arribar/ llegar
Yatiqiri/suma yatiqiri/ jach’a yatiqañan yatiqiri Alumno/ colegial, estudiante/universitario

K’ächa/ yäpa/khusa Genial/ lindo /waso


Parlaña/arsuña Hablar/ conversar
Jachaña/ awulliña Llorar/ aullar
Qinaya / phathi Nube/ nubarron
Continuando RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº “SINONIMIA PARAFRASICA”

B).- sinonimia parafrasica.-se expresa con cierta ampliación y énfasis enunciativa:

Mä markax nayrt’askiwa/ markax nayrt’atawa -país en vías de desarrollo/ nación


subdesarrollada

Juwanchux mä pank ulli/ pankax Juawanchun Juan lee un libro de semántica/ un libro de
ullatawa semántica es leido por Juan

Q’aranakax pisi chuymaniwa / janq’u Los españoles son tontos/ los gringos son
jaqinakax luqhinakawa innutiles

Utanakax utachataxiwa/ jaqitak qamañax Las casas ya son terminado/ la habitación es


tukt’ayataxiwa acabado
Pankx Antonio jilataw luri / Antonio jilatan Juan hizo el libro/ el libro fue hecho pro Juan
lurataw pankaxa
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICAS “ANTONIMIA”
ANTONIMIA .- Son relaciones semánticas que se excluyen el un al otro: (EXLUSION DE
SDS).-
a) Antonimia lexica : léxemas compatibles:
1).-Contrariedad: Términos extremos
(la clasificación debe ir en relaciones ej. De escolar o de otros)

positivo negativo

suma jaqi=bueno Qhuru jaqi=Malo

Janq’u= blanco Chiyara=Negro

Aynacht’ata= Pobre Qamiri =Rico

Uma= agua Nina =Fuego

Jaya= lejos Jak’a=cerca

Irnaqiri =Trabajador “” Jayra=Flojo


Jach’a= garnde Jisk’a= pequeño
K’acha= lindo Axta= feo
Ch’ikhi= inteligente Ipi= tonto
Contin- TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANT. COMPEMEN- DE ANTONIMIA

2.-COMPLENTACION (DE ANTONIMIA.)- la negación de uno es afirmación de otro

Uru/ aruma Día/ noche

Chacha/ warmi Hombre/ mujer

Urqu/ qachu Macho /hembra

Thaya / junt’u Frio / calor

Lik’i / thuk’a Gordo/ flaco

Jaysaña/ janiw saña Aceptar/ negar


Continuac.RELACIONES SE MANTICASº ANTONIMIA

3.- RECIPROCIDAD.- cuando los términos contrarios se necesitan (antonimo)

Alxiri /aliri Vender / comprar

Manu /phuqhiri Deudor / acreedor

Yatichiri / yatxatiri Docente /Estudiante

Jawasasipxi/jan jasaskapxiti Se llaman/ no se llaman

Jachayasipxi/ laruyasipxi Se hacen llorar/ ambas se rien

Qhumasipxi/ uñisisipxi Se abrazan/ se odian

Janp’atisipxi/ k’umisipxi Se besan/ se asquean


RELACIONES SE MANTICASº

B) ANTONIMIA ORACIONALES.- se presentan en las oraciones disyuntivas y


adversativas
Disyuntivas : se forman con las conjunciones (o,u) ukatsti, jan ukax.

Umatat jaytatacha O lo tomas o lo dejas

Samaratat Irnaqatacha Descansas o trabajas

Saratat janich sarkata Vas o te quedas

Tayanit lupinicha Sera frio o sol

Yatichatat musphakitacha Vas a enseñar o te quedaras pensativo

Pichatat janch pichkata Vas a barrer o no o que va pasar


Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE Man. (antonimo)

b) Adversativas (ANTONIMO) Se forma con las conjunciones (pero, sin embargo, mas,
sino…)

Uru paqari yatiqta, ukampis janiw amuykti Estudio todo el día, pero no logro a entender

Wali yatiqiriwa, ukampirus qhuruwa Es estudioso, sin embargo es torpe

Thuru isinisktwa, ukampirus thayajaskakituwa Tengo ropa gruesa, pero me siga haciendo frio

Yatiqatat jan ukax irnaqatacha Vas a trabajar o vas a estudiar

Jaqichasitat jan ukax yatiqatacha Te vas a casar o vas a estudiar

Jupax yatiwa ukampirus qhuruwa El sabe sin embargo es malo


Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº

POLISEMIA.- Una sola palabra tiene varios significados, adquiridos por ampliación o
restricción de su significado original, de modo que todos ellos están emparentados
semánticamente.
1) La polisemia presenta pluralidad semántica sobre la base de un significante
a). Con distintas funciones : “PERRO” (ANU)
aymara castellano

Uka jaqix sinti anuwa Ese hombre es muy perro = adultero

Anux jinq’jasisaw mistuwayi El perro salió ladrando= rabioso, renegón

Junt’u anu-mp k’uchirt’asma Deléitese con un perro caliente= sangre calien

Anu puraw nuwasiñ munapxi Quieren pelearse entre perros = malo

Anux ch’akh achu El perro lleva hueso = chismoso

Anux qullq lunthatasitayna El perro robo dinero= chorro

Q’añu Anux janiw ut uñjkataynati El perro no habia cuidado la casa=


irresponsabilidad del hogar
Continuando con polisemia , inciso b)

Continuacion de POLISEMIA
B) Estrechamiento de sentido: el sdo. se reduce

AYMARA CASTELLNAO

Janchi qulliri Doctor =en medicina

Ina ch’asat sutpach yatxatat sata Doctor = honoris causa= ascenso sin estudio

Sutpach yatxatat -Doctor = (persona con grado académico


superior)>

Arxatiri Doctor= abogado

Laka qulliri Doctor = odontologo

Janchi qulla yanapiri Doctor=Enfermero


Continuando DE POLISEMIA –-… “OTRO, AMPLIACION DE SENTIDO”

c) Ampliación de sentido.- una palabra se DE POLISEMIA


pueda aplicar a muchas cosas

AYMARA CASTELLANO

Wallpa aycha Carne de pollo

Patu aycha Carne de pato

Jamach’ aycha Carne de ave

Khuchi aycha Carne de cerdo

Iwij aycha Carne de oveja

P’isaq aycha Carne de perdiz


Continuando para polisemia otro: d) transferencia d esentido

d) Transferencia de sentido (parte de polisemia).- se da mediante la continguedad ,


parecido, causa, metafora:

AYMARA CASTELLANO

Asnu= q’ipikhumu Burro= animal de carga

Asnu= pisi chuyman jaqi Burro= persona imbécil tonto

Asnu= asnur uñtat sarnaqiri Burro= persona lerdo

Asnu= asnur uñtat jan ist’asiri Burro= persona que no se escucha

Asnu= asnur uñtat sirariri Burro= persona que se surra

Asnu= asnur uñtat chhux mukhiri Burro= persona o animal que huele orin
Continuando de la polisemia el siguiente es fuentes de la polisemia

2).- FUENTES DE POLISEMIA.- que surgen de palabras y luego se generan otras


a).- cambios de aplicación

Jala =luräwi Diestro =derecho,

Jala= anuyu diestro=habil, entendido, ducho

Jala= jaja jala Diestro = agil

Jala= wakichata Diestro= listo

Jala= pisi chuymt’ayiri Diestro= astuto

Jala= yatiyata Diestro= avisado

Jala= jaljtata Diestro= suelto


Continuando de polisemia el siguiente es “especializacion de un medio social”

b).- Especialización de un medio social: accion

Luraña( arxatiritak chiqap lurawi ) Acción legal para el abogado

luraña Acción operación militar para el militar

luaraña Acción operación intervención quirúrgica

luaraña Acción operación una acción militar

luaraña

luraña

luraña
TERMINOS RELACIONADOS CON LA SEMANTICASº

Hiperonimia: Es la relación que se da entre una palabra (hiperónimo) cuyo significado, más general, está
totalmente incluido en los significados de otras palabras más específicas (hipónimos): "árbol" es un
hiperónimo de "sauce, olmo,...", porque el significado de estos últimos incluye todos los rasgos de
"árbol".

HIPERONIMIA
AYMARA CASTELLANO
Yapu Chacra
Uta Casa
K’añasku Movilidad
Quqa Planta
Uywa Ganados
jaqi persona
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº

Hiponimia: Es la relación inversa a la hiperonimia, en la que el significado de una palabra más específica (el
hipónimo) contiene todos los rasgos de significado del término más general (hiperónimo); así, "olmo" y
"sauce" son hipónimos de "árbol", porque en su significado incluyen los rasgos de este último, que es su
hiperónimo.
Ipónimo
Aymara castellano
Iwija, Oveja
wallpa, Gallina
khuchhi, Cerdo
phisi, Gato
Qarwa llama

Hiperónimo Hiponimo hiponimo hiponimo


Yapu “chacra” siwar yapu= chacra Qañaw yapu= chacra Jupha yapu= chacra de
de cebada de cañawa quinua
Tunqu yapu= chacra Puqut yapu= chacra Jawas yapu= chacra
de maiz de platano de haba
Uta = casa Ikiñ uta= dormitorio phayañ uta= cocina yänak imañ
uta=despensa
Anaq uta = cabaña Ch’uñu uta= guarda Ch’uqi uta= casa de
chuño papa
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº

Cohiponimia: Es la relación que se establece entre hipónimos de un mismo hiperónimo, de modo que "sauce"
y "olmo" son cohipónimos, pues ambos tienen un mismo hiperónimo, "árbol".

COHIPONIMIA
Aymara Castellano
Achu Produccion
C’uqi Papa
Warwichu Remover la tierra
Sata Sembrarios
Thaya Frio
Yapu Chacra

Otro choiponimia Aymara y castellano


Ayamr a y castellano
K’añasku “movilidad” Jaqi khumu “transporte de persona
Pä kaun siklu = viceleta Q’ipirapita “cargador”
Qipinaka “bultos” k’añask sartayi uma “Gasolina”
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº HOMONIMIA

 Homonimia: Pertenece al mismo tipo de relación que la polisemia; varios significados


asociados a una sola forma, pero ésta no se origina por la divergencia de significados, sino por la
confluencia de formas entre varias palabras que eran diferentes en origen, de modo que sus diferentes
significados no guardan relación entre sí.
 Existen dos tipos de homonimia:
A) Homofonía u homonimia parcial: Las palabras tienen la misma pronunciación, pero o bien no tienen la
misma grafía o bien no pertenecen a la misma categoría sintáctica. Ejemplo: Baya (fruto) / vaya (verbo
ir), basto (tosco) / vasto (grande), mate (hierba) / mate (verbo matar).

A) HOMOFONIA
S-aram = anda Jaram “desata”
Wikhaña “jalar ” Sikhaña “jalar uno por uno”
Uñtaña “”mirar Antaña “alzar como huevos”
Achtaña “alzar con boca ” Ichtaña “alzar un niño”
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº HOMOGRAFIA

B) Homografía u homonimia absoluta, en la que no hay ninguna diferencia en la forma,


pero las palabras pertenecen a la distinta categoría sintáctica. Ejemplo: carpa (pez)/ carpa (cubierta).

B) Homografía
Chiqa “recto” Chiqa “verdad”
Achaku “raton aniamal” Achaku “maus de computadora”
Qhulu “duro” qhulu “persona tacaño”
Q’aspa “gorra” Q’aspa “pan de trigo”
Uñta “mirar” Uñta “para rogar anticipar”
Ikiña “dormir fisicamente” Ikiña dormir espiritualmente
Usuta “enfermo fisicamente” Usuta “enfermo espiritualmente”
Continuando TERMINOS RELACIONADOS CON LA SE MANTICASº paronimia

Paronimia : Es la relación existente entre dos términos parecidos, aunque no idénticos en la


forma y de significados diferentes. Ejemplo: Absorber/absolver, reja/regia.

PARONIMIA
Tanta “reunion” Thanatha “ropa vieja” T’ant’a “pan”
Pata “encima del cerro” Phatha “aburrirse ” P’ata “perro come carne”
Kaya “chuño de oca ” Khaya “adj. pr. aquel ” K’aya “ropa arinado”
Chisi “dormir simplificado” Chhisi “dormir en la noche” Ch’isi “ frio”
Ququ “fiambre” Qhuxu “el rio suena” Q’uq’u “pequeña oreja”
Juyu “fresquito” Khuyu “silvar” K’uyru “gusanera”
Jaxu “picante” Xaxhu “variacion picante” Wax’ “perro ladra”
1..Lengua, Es un sistema de comunicación propio de una
comunidad.
2..Lengua, Conjunto de sonidos articulados mediante el cual
las personas manifiestan lo que piensan o sienten.
3..lengua franca Lengua sobre la cual recae el privilegio de
ser una lengua puente: el suahili es la lengua franca de África,
el inglés funciona como una lengua franca en el mundo, el
esperanto se proyecta como la lengua que puede ser la
lengua franca a nivel mundial.
4..lengua madre Es Aquella que es origen de otras, como las
lenguas indoeuropeas.
5..Lengua materna La primera lengua, la que se
aprende/hereda en/de la familia o de los padres.
6..lengua muerta La que ya no se habla.
LA GEOGRAFIA
LINGÜÍSTICA.- La geografía
lingüística es una "rama de la
dialectología que estudia la extensión
espacial (geográfica de área) de los
fenómenos lingüísticos
(fónicos, gramaticales, léxicos,
sintácticos, onomásticos y
toponímicos),
EL SUPER ESTRATO.- Se entiende otro idioma
hacen desaparecer el aymara otro aparece y vuelve
en causada de la lengua, pero sin sustituirlas y que
finalmente puede desaparecer que en latín en
cuestión de lengua como español Ocurre la
desaparición ej.
-Latin
-Pukina (sectorAglutinantes
de lago es Chinchaya), y por ese
lado estaba pukina

Vuelve a parecer
aymara mediante de eso es el súper- estrato.
VARIACION DIATOPICA.- Se refiere a la variación Lingüística producida en el censo de
una lengua a causa de la procedencia, de los hablante s de ahí se o i la de los regiones, como
el español latino americano, español mejicano.
……………
……………….. Dentro de ese también hay
……………….

Español americano

Bolivia Argentina México


Paceño Camba
Refresco gaciosa

En Bolivia también hablamos variaciones

Varia varia varia una palabra varia en el paceño en diferentes provincias


Difásico.- Zona variables realización estilísticos, de la lingüística como el tema del discurso,
el contexto y los interlocutores.
Cuestión sintáctica/,
Cuestión semántica/, manejamos nuestra lenguaje.
Cuestión gramática/,
Discurso Cuestión fonética
Difásico Contexto
Interlecto
DIASTRÁTICO.- Dentro de la concepción de la dialectología estructuralista se refiere a la
sociedad de la lengua que resulta del diferente uso, de ella hacen las diversas socioculturales se
refiere de una comunidad profesión, se maneja el habla como manejamos la educación, -como
se utiliza el lenguaje del profesor, en caso de los niños ¿Cómo se puede hacer entender a los
niños?
Con los estudiantes.
Acrolecto.- se refiere a la forma de habla, ‘de las clases socioculturalmente altas, un idioma,
una sociedad alta, a ver el castel ano,- kunjamsapnaqapxix, por ejemplo, el castel ano usan muy
diferente.
En Achunani
En Chulumani como utilizan un idioma
ISOLECTO.- Se refiere a la modalidad del habla de 2 clases, socioculturalmente, iguales por
decir acá mismo,
Ejemplo de acrolecto paceño
Camba no van a manejar,
El castel ano manejan de diferente manera
IDIOLECTO.-Es el modo y característica de una habla de una sola persona que refleja una
determinada norma individual y esto usa de idioma individual por tanto no puede ser hasta
una variación. Una persona no basta porque tiene diferente idiolecto.
Sobre 1000 habitante es el 20 %

También podría gustarte