Está en la página 1de 21

EUSKAL

MITOLOGIA
Egilea: mbg

Mari
Mari da gure irudirik
behinena.
Lurraren antzirudia da,
eta ahaide edo jenio guztien
ama. Ume bi izan zituen senar
Majurekin: Atarrabi eta
Mikelats. Majurekin elkartzen
denean sekulako ekaitzak
sortzen ditu. Beste izen
batzuk ezagutzen dizkiogu:
Lezeko Andre, Aralarko Dama,
Anbotoko Dama, Basoko Mari,
Mariren etxea leizea da.
Etxe asko ditu Marik, eta
denak
gure
mendietan:
Anboton, Oizen, Mugarran,
Aketegin, Aizkorrin, Txindokin,
Murumendin, Gorbeian eta
abar.
Mari
lur
barrutik
kobazuloetan zehar mugitzen
denean, ahuntz edo oilo

Mari

Esta religin precristiana estaba aparentemente


centrada en un genio o divinidad central de
carcter femenino: Mari. Su consorte Maju o Sugar
parece tener tambin cierta importancia. Esta
pareja ctnica (subterrnea) pareca tener el poder
tico supremo y tambin el poder de crear y
destruir. Se deca que cuando se reunan en las
cuevas de las cumbres sagradas, engendraban
tormentas. Estas reuniones las celebraban los
viernes por la noche, el da de los aquelarres. Los
"zezen gorri" o "behi gorri" (Betizu), toros salvajes
autctonos de la zona, eran los encargados de
proteger los tesoros de las grutas donde viva la
diosa.
Se deca que Mari viva en el monte Anboto, y que
peridicamente cruzaba los cielos como una luz
brillante para ir a su otra casa en el monte Txindoki
. Segn una de las tradiciones, cada siete das
Anbotoko Mari viajaba desde su cueva en el monte
Anboto a otra en otro monte (segn cada historia,
este cambia); el tiempo era hmedo cuando estaba
en el monte Anboto, y seco cuando estaba en
Aloa, o Supelegor, o Gorbea. Es difcil saber la
antigedad de esta leyenda; a pesar de los
elementos paganos, uno de sus nombres, Mari
Urraca, la relaciona con una princesa navarra
histrica de los siglos XI y XII y otras leyendas
dicen que tena un hermano sacerdote catlico, o
que su marido era el primer seor histrico de
Vizcaya, Diego Lpez de Haro.

Basaja
un

Basajaun basoan bizi den


euskal mitologiakoizakia
da, Olentzerorekin batera
bizirik geratu zen azken
jentila. Sinesmen
batzuetan,
Basandere
dubizarduna
Oso indartsua
zen, garaia,
emaztetzat.
eta ile luzeduna; ilea belaunetaraino
iristen zitzaion ia gorputz osoa
tapatzen.
Gizakiak baino lehenagotik ezagutzen
zuen nekazaritza, eta gizakiari gauza
asko irakatsi zizkion, hala nola, zerra
gaztainondoaren hostoa bezalakoa zela;
boluaren ardatza haltzaren egurraz egin
behar zela; burdina soldatzeko lohia
Abereak otsoetatik
babesten
erabili litztekeela...
Basotik oihu
eginda
zituen,
eta aurre egiten
adierazten
zion artzainari
ekaitzazien
Basajauna gertu
zekarrelaotsoei.
.
zegoenean ardiek txintxarrak
mugituz esaten zioten
artzainari lasai egoteko.
Basanderea ere bada.

Basaja
un

Basajaun o Baxajaun es el seor del


bosque, un personaje de la
mitologa vasca de prodigiosa talla y
fuerza. Habita en los bosques de
Gorbea en lava y Vizcaya y tambin en
Irati en Navarra. Posee forma humana,
con el cuerpo cubierto de pelo y una
melena muy larga. Uno de sus pies
tiene la planta circular, como la pezua
de una ternera.
Lejos de ser agresivo, es el genio
protector de los rebaos de ovejas y
stas indican su presencia con una
unnime sacudida de cencerros.
Cuando se acerca una tempestad o los
lobos, da gritos y silbidos en la montaa
para prevenir a los pastores.
Basajaun aparece a veces en los relatos
como un genio terrorfico de fuerzas
colosales, mientras que en otros
aparece como el primer agricultor del
cual los hombres aprendieron mediante
un ardid a cultivar el trigo.

Tarta
lo

Tartalo euskal mitologiako


izaki begibakarra da.
Elezaharren arabera, haitzuloetan
bizi da eta gazteak harrapatu
eta
jan egiten
ditu.
Elezahar batek dioena kontatuko dizuet
ondoren.
Antimuo izeneko baserriko bi anaia ehizan
ari zirela ekaitzak harrapatu eta Tartaloren
haitzuloan hartu zuten aterpe. Handik
gutxiraloak
Tartalo
begibakarra
azalduanaia
zen bere
Tartalo
hartu
zuenean berriz,
artaldearekin,
bi zeukan
anaiak ikusi
eta esan zuen:
gazteak
Tartalok
eraztuna
"Bat gaurko
eta zuen
bestea
biharko"goria
kendu
eta sutan
burruntzi
begi bakarrean sartu zion. Tartalo itsu
zen,
baina bizirik.
Ardi artean arakatzen hasi
zen gaztearen bila, baina
anaia gazteak ardi larrua
bizkar gainetik jantzi eta
Tartaloren eskuartean
pasa zen. "Tartalo gertu
zela, behatza eta eraztuna
amildegitik behera bota
zituen. Tartalo haien
atzetik amildu zen betiko

Tarta
lo

En la mitologa vasca, Tartalo (o


Torto) representa a un cclope
con costumbres antropfagas y
comportamiento terrorfico. Viva
en las montaas, segn algunas
fuentes en el monte que prximo
a las localidades navarras de
Zizur Mayor y Astrin, el monte
Erreniega (1.057m) (conocido
como ms por la ermita que
tiene en la cumbre, Vrgen del
Perdn - Monte de El Perdn) y
coma ovejas, personas... Es un
ser enorme con una fuerza
descomunal, incluso hay una
vieja leyenda vasca que dice que
muri ahogado persiguiendo a
una de sus presas humanas tras
lanzarse a un pozo.

Mamurrek
eta
Mamurrek eta Galtzagorriek
gizakiei beren lan harrigarrietan
laguntzen dieten ahaide txikiPraka gorriak dituzte
txikiak dira.
soinean, eta orraztokian
ezkutatzen dira. Euren
jabeari biraka-biraka
hasten zaizkio oihu
batean galdezka. Eta
orain zer? Eta orain zer?
Eta une batean
betetzen dituzte
nagusiaren aginduak,
nahiz eta ikaragarrienak
izan.

Galtzagorriek

Mamurrek
eta
Galtzagorriek

Son los duendecillos del hogar,


que tambin se conocen en
otras partes del pirineo como
enemiguillos, o en la parte
aragonesa de la cordillera como
"nemos", que pueden ser
benficos o traviesos, pero
tambin se da algn caso en el
que un humano
(frecuentemente un cura) los ha
domesticado.

Lamiak

Euskal mitologian,
emakume-itxura duen
izakia; aldaera
desberdinen arabera
oinak ahuntz, ahate
edo oilarrarenak izan
dezakeena. Kostaldeko
herri batzuetan arrain
Mitologian
zein artelanetan,
lamiak ibaiisatsez azaldu
izan
ertzean
dute. eserita eta urrezko orrazi batez
ile gorrixka orrazten ageri dira beti. Gazte
anitz maitemintzen eta liluratzen
zituzten, baina gazteak, lamien oinetan
erreparaturik, haiek konturatzen ziren
penaz edo etxekoen esanagatik ohartzen
ziren haiekin ezin zitezkeela ezkondu.
Euskal Herrian lamiei buruz hamaika alegi
Gauez Lamia
trikuharriak
egiten dituzte
daude, adibidez:
eta harrieta
etxeetan
sartzen
pikatzailea;batzuetan,
Lamiak eta
Ligiko
zubia.
dira askotan etxekoak
oheratutakoan. Izen desberdinak
dauzkate: Maideak, Mairiak,
Intxixuak (Oiartzunen), Saindi
Maidi (Nafarroa Beherea).

Lamiak

Son genios mitolgicos a


menudo descritos con pies de
ave, cola de pescado o garras
de algn tipo de ave. Casi
siempre femeninos, de una
extraordinaria belleza, moran
en los ros y las fuentes,
donde acostumbran a peinar
sus largas cabelleras con
codiciados peines de oro.
Suelen ser amables y la nica
forma de enfurecerlas es
robarles sus peines. Se cuenta
tambin que han ayudado a
los hombres en la
construccin de dlmenes,
cromlech y puentes.

Sorginak
Sorginak Mariren leizetan
haren neskame dauden
ahaideak dira. Pizti itxura
hartzen dute sarritan, eta
gorputz atal bat falta zaie
Gauerdian
hasihanka
eta edo
gehienetan,
eskua,
goizaldeko
oilarraren
burua;
katu itxura
hartzen
bakarrik
dutekukurrukuraino
maiz.
iristen da euren
aginpidea.
Zuberoan

Katu
itxuraz
Belegile
izena hartzen dira
azaltzen
dute.askotan,
eta
sorginkeria kentzeko,
katuaren
itzalari
egurra eman behar
zaio.

Sorginak

Sorgina quiere decir en


euskera bruja. Las leyendas las
sitan como asistentes de la
diosa Mari en su lucha por
hacer pagar cara la mentira.
Como personajes histricos,
las y los "sorginak" se reunan
las noches de los viernes en
una campa llamada
frecuentemente "akelarre"
(campa del chivo) o
"eperlanda" (prado de la
perdiz) para celebrar rituales
mgico-erticos, que han
pasado a la historia debido a la
cruel persecucin con que la
Inquisicin cristiana someti a
sus participantes.

Ireltx
uak
Bizkaiko
izaki hauek ahotik sua

botatzen duten txorien edo


pertsonen itxura izaten dute
batzuetan; besteetan zaldi edo
katu dira; baina gehienetan
txerri itxura hartzen dute.

Txerri
hauek
ibiltariei
jarraitzen diete gauez, eta
ibiltariak
neka-neka
eginda
hasitako lekura iristen direnean
desagertzen dira. Bermeon
Beste izen batzuk:
aspaldian akabatu zuten azken
Iruztargiak, Ieltxuak
ireltxua.
(Kortezubin), Iditxoak
(Mungian), Iritxoak.

Ireltx
uak

Estos seres mitolgicos adquieren


forma humana o de pjaro,
algunas veces. Otras de caballo o
gato, pero la mayora toman forma
de cerdo.
Echan fuego por la boca y son
tpicos de Vizcaya.
Estos personajes siguen a los
viandantes por la noche y
desaparecen ciando llegan a su
casa muy cansados.
Fue en Bermeo donde acabaron
con el ltimo Ireltxu

Miel
Otxin
Espiritu txarrak itxuratzen
dituen lapur gaiztoa da.
Astelehenean atzeman
ostean, herriko kaleetan
zehar pasearazten dute,
txistu eta danbor danbolin
soinua lagun dutela.
Asteartean, goizeko
paseo baten ondoren,
exekutatu eta sutan
erretzen dute,
herritarrek inguruan
zortziko bat dantzatzen
duten bitartean.

Miel
Otxin

El Carnaval de Lanz es una de las


fiestas ms importantes que se
celebran en Lanz y el ms
multitudinario de la
Comunidad Foral de Navarra.
Se trata de una fiesta de carcter
tradicional que tiene lugar en los das
que preceden al Mircoles de Ceniza.
Cuando cae la noche las calles de la
villa se inundan con los vecinos
representando a distintos personajes y
escenificando la captura de Miel Otxin,
un malvado bandido. que representa a
los malos espritus. El lunes es
capturado y paseado por el pueblo a
ritmo de txistu y tamboril mientras que
el martes de carnaval tras un nuevo
paseo matutino y vespertino, es
ejecutado y quemado en la hoguera,
mientras los vecinos del pueblo bailan
el zortziko alrededor de la misma.

Joaldunak
Zanpantzar
Urtarrilaren azken
asteburuan
inauterien heldueraren
berri
ematen
Gaur
egun,
joaldunek binakako
zuen
joareak
astinduz.
errenkadan jarrita
osatzen duten
dantza-taldeari deritzo.
Jatorrizko joaldunek, lehendabizi
Iturengo joaldunek Zubietako
Latsaga auzoan dantzatzen
dute, eta ondorengo egunean
Zubietakoek
Iturenen
Iturengoek
ardilarru bikoitza
zapi gorriak
dantzatzen eta
dute.
daramatzate soinean;
Zubietakoek, ordea,
ardilarru bakarra eta zapi
urdina. Guztiek eramaten
dute isipua eskuineko
eskuan eta txano dotorea
buruan. Txano honi
Ttuntturroa deitzen zaio.

Miel
Joaldunak
Otxin
Zanpantza
r

Zanpantzar o Joaldun es un
personaje tradicional de la cultura
vasca originario de los pueblos
navarros de Ituren y Zubieta que
anuncia la llegada del Carnaval
agitando sus cencerros (joaleak) en la
ltima semana de enero. Tambin se
les denomina joaldunak. En la
actualidad existen comparsas de
Zanpantzar tanto en Navarra como en
el Pas Vasco.
Se trata de una tradicin rural cuyo
origen se desconoce, pero cuyo
sentido es forzar el "despertar" de la
naturaleza, tras el invierno a base de
hacer ruido. Primero los de Ituren
realizan la danza en el barrio de
Latsaga, en Zubieta y luego al revs.

Deabru

Deabrua, Aingeru Erautsia edo


Antikristoa Kristautasunean
jainkoaren aurka altxatu zen
aingerua da, Euskal mitologi
kristautuan arimak bahitzen
dituena.
Aspaldi deabrua akelarre
izenarekin deitzen zuten, deabrua
akerrarekin erlazionatzen
baitzuten.
Deabruak toki handia dauka
euskal mitologian, eta izen
ezberdin asko eman izan zaizkio:
Gaiztoa, Etsai, Txerren,
Ilunbeetako Printzea, Aidegaixto,
Izterbegia, Gaizkin, Tusuri, Plaga,
Kinkilimarro, Iruadarreko, Gaueko,
Addar, Laxaborrete, Barraban,...
Mattin edo Patxi ezizenak ere
ematen zaizkio.

Deabru

Un aquelarre (del euskera akelarre,


"aker" = macho cabro; "larre" =
campo) es el lugar donde las brujas
(sorginak en euskera) celebran sus
reuniones y sus rituales. Aunque la
palabra viene del euskera se ha
asimilado en castellano y por
extensin se refiere a cualquier
reunin de brujas y brujos.
Se cree que en estas celebraciones
las cohortes de brujas solan venerar
a Akerbeltz (un macho cabro negro),
que tras horas de cnticos y ofrendas
orgisticas podran abrir un portal
infernal en el centro del campo o
cosechal para ofrendar culto y
consulta a Satn, con el fin de
obtener riquezas y poderes
sobrenaturales.

También podría gustarte