Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
MITOLOGIA
Egilea: mbg
Mari
Mari da gure irudirik
behinena.
Lurraren antzirudia da,
eta ahaide edo jenio guztien
ama. Ume bi izan zituen senar
Majurekin: Atarrabi eta
Mikelats. Majurekin elkartzen
denean sekulako ekaitzak
sortzen ditu. Beste izen
batzuk ezagutzen dizkiogu:
Lezeko Andre, Aralarko Dama,
Anbotoko Dama, Basoko Mari,
Mariren etxea leizea da.
Etxe asko ditu Marik, eta
denak
gure
mendietan:
Anboton, Oizen, Mugarran,
Aketegin, Aizkorrin, Txindokin,
Murumendin, Gorbeian eta
abar.
Mari
lur
barrutik
kobazuloetan zehar mugitzen
denean, ahuntz edo oilo
Mari
Basaja
un
Basaja
un
Tarta
lo
Tarta
lo
Mamurrek
eta
Mamurrek eta Galtzagorriek
gizakiei beren lan harrigarrietan
laguntzen dieten ahaide txikiPraka gorriak dituzte
txikiak dira.
soinean, eta orraztokian
ezkutatzen dira. Euren
jabeari biraka-biraka
hasten zaizkio oihu
batean galdezka. Eta
orain zer? Eta orain zer?
Eta une batean
betetzen dituzte
nagusiaren aginduak,
nahiz eta ikaragarrienak
izan.
Galtzagorriek
Mamurrek
eta
Galtzagorriek
Lamiak
Euskal mitologian,
emakume-itxura duen
izakia; aldaera
desberdinen arabera
oinak ahuntz, ahate
edo oilarrarenak izan
dezakeena. Kostaldeko
herri batzuetan arrain
Mitologian
zein artelanetan,
lamiak ibaiisatsez azaldu
izan
ertzean
dute. eserita eta urrezko orrazi batez
ile gorrixka orrazten ageri dira beti. Gazte
anitz maitemintzen eta liluratzen
zituzten, baina gazteak, lamien oinetan
erreparaturik, haiek konturatzen ziren
penaz edo etxekoen esanagatik ohartzen
ziren haiekin ezin zitezkeela ezkondu.
Euskal Herrian lamiei buruz hamaika alegi
Gauez Lamia
trikuharriak
egiten dituzte
daude, adibidez:
eta harrieta
etxeetan
sartzen
pikatzailea;batzuetan,
Lamiak eta
Ligiko
zubia.
dira askotan etxekoak
oheratutakoan. Izen desberdinak
dauzkate: Maideak, Mairiak,
Intxixuak (Oiartzunen), Saindi
Maidi (Nafarroa Beherea).
Lamiak
Sorginak
Sorginak Mariren leizetan
haren neskame dauden
ahaideak dira. Pizti itxura
hartzen dute sarritan, eta
gorputz atal bat falta zaie
Gauerdian
hasihanka
eta edo
gehienetan,
eskua,
goizaldeko
oilarraren
burua;
katu itxura
hartzen
bakarrik
dutekukurrukuraino
maiz.
iristen da euren
aginpidea.
Zuberoan
Katu
itxuraz
Belegile
izena hartzen dira
azaltzen
dute.askotan,
eta
sorginkeria kentzeko,
katuaren
itzalari
egurra eman behar
zaio.
Sorginak
Ireltx
uak
Bizkaiko
izaki hauek ahotik sua
Txerri
hauek
ibiltariei
jarraitzen diete gauez, eta
ibiltariak
neka-neka
eginda
hasitako lekura iristen direnean
desagertzen dira. Bermeon
Beste izen batzuk:
aspaldian akabatu zuten azken
Iruztargiak, Ieltxuak
ireltxua.
(Kortezubin), Iditxoak
(Mungian), Iritxoak.
Ireltx
uak
Miel
Otxin
Espiritu txarrak itxuratzen
dituen lapur gaiztoa da.
Astelehenean atzeman
ostean, herriko kaleetan
zehar pasearazten dute,
txistu eta danbor danbolin
soinua lagun dutela.
Asteartean, goizeko
paseo baten ondoren,
exekutatu eta sutan
erretzen dute,
herritarrek inguruan
zortziko bat dantzatzen
duten bitartean.
Miel
Otxin
Joaldunak
Zanpantzar
Urtarrilaren azken
asteburuan
inauterien heldueraren
berri
ematen
Gaur
egun,
joaldunek binakako
zuen
joareak
astinduz.
errenkadan jarrita
osatzen duten
dantza-taldeari deritzo.
Jatorrizko joaldunek, lehendabizi
Iturengo joaldunek Zubietako
Latsaga auzoan dantzatzen
dute, eta ondorengo egunean
Zubietakoek
Iturenen
Iturengoek
ardilarru bikoitza
zapi gorriak
dantzatzen eta
dute.
daramatzate soinean;
Zubietakoek, ordea,
ardilarru bakarra eta zapi
urdina. Guztiek eramaten
dute isipua eskuineko
eskuan eta txano dotorea
buruan. Txano honi
Ttuntturroa deitzen zaio.
Miel
Joaldunak
Otxin
Zanpantza
r
Zanpantzar o Joaldun es un
personaje tradicional de la cultura
vasca originario de los pueblos
navarros de Ituren y Zubieta que
anuncia la llegada del Carnaval
agitando sus cencerros (joaleak) en la
ltima semana de enero. Tambin se
les denomina joaldunak. En la
actualidad existen comparsas de
Zanpantzar tanto en Navarra como en
el Pas Vasco.
Se trata de una tradicin rural cuyo
origen se desconoce, pero cuyo
sentido es forzar el "despertar" de la
naturaleza, tras el invierno a base de
hacer ruido. Primero los de Ituren
realizan la danza en el barrio de
Latsaga, en Zubieta y luego al revs.
Deabru
Deabru