Está en la página 1de 16

“QOSQO ANDINA HATUN SUNTUR YACHAYWASI”

“UNIVERSIDAD ANDINA DEL CUSCO”


UAC

CHAWPI RIMAY PIRWA ISKAY T’AQA CHUNKA AYLLU


CENTRO DE IDIOMAS - BASICO II GRUPO 10

QHESWA SIMI YACHAY


ESTUDIO DEL IDIOMA QUECHUA
2024
Yachachiq: Eufemia Villafuerte A.
ANTICHAY ESQON P’UNCHAY
AYRIWAY KILLA ISKAY WARANQA
ISKAY CHUNKA TAWAYOQ WATA
Dios yaya

Dios espíritu Santoq sutinpi

Dios churi

Hinataq kachun
Jesus
PADRE NUESTRO
YAYAYKU
Yayayku hanaqpachakunapi kaq,
sutiyki much’asqa kachun;
qhapaq kayniyki ñoqaykuman hamuchun;
munayniyki ruwasqa kachun,
imayna hanaq pachapi,
hinallataq kay pachapipas.
Kunan qowayku sapap’unchay t’antaykuta,
huchaykutari panpachawayku
imaynan noqaykupas,
noqaykuman huchalliqkunata
panpachayku hina.
Amataq kachariwaykuchu wateqeyman
Urmanaykupaq, aswanraq mana
qespichiwayku.
Hinataq kachun Jesús (Amen)
La enseñanza del Idioma Quechua otaq Runa Simi dulce en su habla por
ser una lengua aglutinante, tiene la finalidad de seguir con el aprendizaje
para contribuir con el desarrollo de nuestra identidad y lograr una actitud
positiva de sentirse orgullosos con su pasado glorioso.
Valoremos nuestra lengua, parte de nuestro país que nació y se engrandeció
con ella.
Runasimi Kawsachun
Chawpi rimay pirwa iskay t’aqa chunka ayllu kawsachun!!!
Añay.

Yachachiq : Eufemia Villafuerte


MORFOLOGÍA QUECHUA

QHESWASIMI SEQ’E YAPAY CHANINCHAQKUNA


En quechua la morfología estudia las palabras en forma
independiente, separando de su contenido gramatical, para reconocer
con exactitud sus formas externas y los cambios que
permanentemente sufren con ellas, según la función morfológica que
desempeñan se clasifican en Categorías Gramaticales o Grupos
Morfológicos siguientes:
CATEGORIAS GRAMATICALES

El Sustantivo : Suti
El Adjetivo : Sutiq Ranpaqnin, Chaninchaq
El Pronombre : Sutiq Rantin
El Verbo : Simichaq
El Adverbio : Simichaqpa K'askaqnin
La Posposición : Seq'e Yapakuq
La Conjunción : Huñuq
La Interjección : Qapariq
RUNAKUNAQ SUTIN = PERSONAS
Mariacha Maria
Pedrocha Pedro
Juancha Juan
SUTI SUSTANTIVO

El sustantivo se define como la UYWAKUNA = ANIMALES


palabra que sirve para nombrar Alqo perro
personas, animales y cosas. Michi gato
El sustantivo en quechua también Waka vaca
tiene accidentes gramaticales de
Género, Número y Casos en las
declinaciones. IMAYMANAKUNA = COSAS
kay hinata (de esta manera) Tiyana silla
Punku puerta
Manka olla
SUTIQ ORQO CHINAN

GENERO DEL SUSTANTIVO

QHARI……..VARON

RUNAKUNAQ……..PERSONAS
USUSI…………HIJA
WARMI…….MUJER IPA……………..TIA
QOYA………….ESPOSA
SUTIQ ORQO CHINAN

GENERO DEL SUSTANTIVO

ALQO……..PERRO
ORQO……..MACHO MICHI……..GATO
KHUCHI……CERDO
UYWAKUNAQ……..ANIMALES
CHINA ALQO………..PERRA
CHINA………HEMBRA CHINA MICHI……….GATA
CHINA KHUCHI…….CERDA
Hoq sutikunawan hunt’arimayta ruwana

Juana wasiyta hamun Juana vino a mi casa


Pedro mana allin kashan. Pedro esta enfermo
Khuchiyki askhata mikhun Tú cerdo come bastante
Sarata Calcamanta rantimuy Compra maíz de Calca
SUTIQ YAPAYNIN NÚMERO DEL SUSTANTIVO

CH’ULLA……SINGULAR ASKHA……. PLURAL


RECUERDA:
Runa Persona Para pluralizar el Runakuna Personas
SUTI (sustantivo)
P’acha Ropa se le agrega el P’achakuna Ropas
Ayllu Familia sufijo KUNA Ayllukuna Familias
SUTIQ PHASMIKUYNIN
CLASIFICACION DEL SUSTANTIVO

IMANINANMANTA PACHA Semánticamente


TUKUY HAP’IY MANA RIKUY, ASKHA MANA YUPAY
CHANIN SUTI MANA CHANIN ATINA MANA HAP’IY ASKHAMANTA ATINA SUTIKUNA
SUTI SUTIKUNA ATINA SUTIKUNA SUTICHAQ
Sustantivos no
Sustantivo Sustantivo Sustantivo Sustantivo Sustantivo Colectivo Contables
Propio Común Concreto Abstracto

QOSQO WARMI HANP’ARA NUNA AYLLU KACHI

PEDRO QHARI RUMI KUSI SACH’A SACH’A AQO

PISAQ ATOQ TIYANA IÑI RANRA MISK’I


SUTIKUNAQ PHASMINKUNA
qhawarichiykuna

SUSTANTIVO PROPIO: URUBAMBATA CHHUSASAQ = VIAJARÉ A URUBAMBA

SUSTANTIVO COMUN: WAYNAKUNA TUSUNKU = BAILAN LOS JOVENES

SUSTANTIVO CONCRETO: RUMIKUNATA APAMUNI = TRAIGO PIEDRAS

SUSTANTIVO ABSTRACTO: ANCHATA MUNAKUYKI = TE QUIERO MUCHO

SUSTANTIVO COLECTIVO: AYLLUYWAN LLANK’ANI = TRABAJO CON MI FAMILIA

SUSTANTIVO NO CONTABLE: AQOTA ASTAMUSAQ = TRASLADARÉ ARENA

YachachIq : Eufemia Villafuerte


VOCABULARIO = SIMITAQE OTAQ SIMITAQE – MOSOQ YACHAYKUNA

Khawa Madeja, ovillo


K’anchay Alumbrar Willakuykuna Noticias
K’anchana Linterna,velas, mechero Manuy Prestar, fiar
Onqoq Enfermo, embarazada Tupay Encontrarse
Hanpi Medicamento Munay Querer
Hunp’iy Transpirar Munani Quiero
Mallki Árbol Malliy Probar
Sach’a Arbusto Mallichiy Invitar
T’ika Flor Llank’ana Tarea
Wayta Flor
Yachachiq: Eufemia Villafuerte.

También podría gustarte