Está en la página 1de 4

Narciso Ramón Colman

(Ybytymí, 1876 - Asunción, 1954) fue un poeta y prosista en lengua guaraní, conocido
bajo el seudónimo de Rosicrán, palabra que se construye invirtiendo Narciso R. Valor
destacado de la literatura autóctona de su país y figura clave en el resurgimiento del interés
por la cultura nacional originaria, durante los años veinte y treinta del siglo pasado.
Narciso R. Colmán escribió sus poemas y canciones en guaraní bajo el seudónimo de
Rosicrán. De sus libros más conocidos hay que destacar: Okara Poty (1917), antología que
reúne más de setenta poemas, y Ñande Ypykuéra (1929), su obra cumbre, con 2800 versos.
También es autor de Ñe'ënga Rovy (1934), Ñandejára ñe'ë poravopýre (1935) y Nuestros
antepasados (1937, traducción de Ñande Ypykuéra), entre otras obras publicadas, y de una
serie de poemarios y versos aún inéditos.

Vida
Narciso R. Colmán nació en la ciudad de Ybytymí, en el noveno departamento de
Paraguarí el 29 de octubre de 1876. Escribió sus poemas bajo el seudónimo de "Rosicrán"
y fue conocido también como "Anacreonte Paraguayo". Su padre fue el señor Juan
Vicente Colmán y su madre la señora Rosa Isabel Cuellar.

Realizó sus estudios primarios en el Liceo de Niños de la Capital y luego en la Escuela


Normal de la Asunción. Se dedicó a la profesión de telegrafista del Ferrocarril Central. En
esta empresa ocupó rápidamente el cargo de Jefe de la Estación de Ybytymí. Luego viajó a
la Argentina donde siguió trabajando como telegrafista, pero esta vez de los Ferrocarriles
Argentinos. Regresó al Paraguay en el año 1901. Más tarde se desempeñó como juez de
paz en la ciudad de San Bernardino. En esa época empezó a cultivar su lengua nativa, de
allí nacen sus primeros trabajos de prosa y verso, que más adelante se publicaron en
semanarios asuncenos que fueron redactados en guaraní.

En 1917, reunió sus poesía, en un solo volumen, y las editó en Asunción, bajo el título de
Ocara Poty. La traducción en español de esta designación es “flor silvestr e”, “flor
campesina” o “flor del campo”. La obra llevó un prólogo del señor Rufino A. Villalba,
quien, también escribió la guía prosódica, ortográfica y las notas aclaratorias de cada canto.
En el año 1921, se publicó también en Asunción la segunda edición de “Okara Poty”, en
dos tomos. El primero llevó una introducción del señor Juan E. O'Leary, en prosa y el
segundo, del señor Cecilio Báez, en verso.

Su obra “Ñande Ypy Cuera” fue premiada en el Congreso de Americanistas, que se reunió
en la ciudad de Río de Janeiro en el año 1922. Este se refiere a un poema mitológico y
etnogenético. En él se desarrolla la protohistoria de la raza guaraní, a la que le sigue un
estudio etimológico de los nombres, de los mitos y de las voces que fueron empleados en
la obra por el autor.

Mombe’ugua’u – Mitos

Mombe’ugua’u ha’e umi mombe’u oiko gua’úva rehegua, oñemombe’u mba’e ikatu’ ÿva
jagueroviapa ava terã ambue rehegua.

Rupavẽ ha Sypavẽ imemby mbohapy kuimba’e ha heta kuña. Umi ojeikuaavéva apytépe
oĩ: Tume Arandu, ikatupypyrýva, ojeikuaáva arandu túvaramo, oúva ichupe yvágagui; ha’e
Pa’i Sume mombe’upykuéragui. Marangatu, ha’éva Kerana ru. Japeusa, heñóiva ipýguio,
ha’e memby hekovaíva, opamba’e oñepyrũ ojapo hapykuéguio. Hogayguakuéra ndaija’éi
hese ome’ẽ haguére ojavývo heindy Yrasẽmape pohãvai; upéi oñapymi ýpe ha omano,
hetégui oiko japeusa, ha péicha oiko hapykue gotyo opaite árama. Kuñanguéra apytépe oĩ:
Porãsy, he’iháicha héra porã sy, imbaretéva. Guarasyáva, o’yta kuaáva, omendáva Karive
ndive, herajo’áva Paragua (Raza Guarani ypykue). Tupinamba, avei imbaretéva omenda
Mba’erory ndive, herajo’áva Amaraso, Paragua ryke (Raza Tupi ypykue), Yrasẽma, ysyry
purahéi, iñe’ẽ puasyetéva, ombopu porãitéva mbaraka. Ohasávo ary…atýpe oĩ peteĩ
kuñataĩ ndeporãva ha’éva Kerana, Marangatu rajy, Tau, ha’éva aña ñemoñare oñembokíva
hese, ha ojerováva karia’y nde porãvape ha omondaséva kuñataĩme ; oñemoinge
Angatupyry , imarangatu rekóva , oñangareko hag̃ua hese . Oñorãirõ pokõi ára pukukue,
pyhare jepe ha osẽ itenonde Tau, oipytyvõ ichupe Pytajovái, heko ñañáva, imbarete ha
oñorãirõ kuaáva. Tau ha Kerana ári ho’a Tupã ñe’ẽpochy ha upévare omoñemoña hikuái
pokõi tekove ndevaipajepéva ha’éva: Teju Jagua, Mbói Tu’ĩ, Moñái, Jasy Jatere, Kurupi,
Ao Ao y Luisõ.

Teju jagua

Ha’e Tau ha Kerana memby ypykue. Ko mymba tuicha ha ivaietereíva, hete teju ha iñakã
jagua. Oje’e hese oguerekoha ipoguýpe itakua ha avei oñangarekoha yvakuéra rehe.

Mbói tu’ĩ

Tau ha Kerana memby mokõiha. Hete ojogua mbóipe ha ijuru ha’ete tu’î. Mbói tu’î
oñangarekóje umi mymba oikóva yvy ári ha ýpe oikokuaáva rehe.

Moñái

Ha’e hína Tau ha Kerana memby mbohapyha. Mbohapy hague, umi ñu ha yvytyjere,
ipokovívare ija’éva ha mondaha pytyvõhára. Ha’e karai guasu umi ñúre ha oñangareko
yvytu ha guyrakuéra rehe; ha’eichagua ndaipóri umi tendáre.
Jasy jatere

Tau ha Kerana memby irundyha. Ko mitã’i yvágaicha hesa hovy asýva ha kuarahy
mimbícha iñekãrague sa’yju. Michĩ ramo jepe mborayhu añetégui henyhẽ ha oguahẽvo
asajepyte osẽ omosarambi, yvoty ropéicha, mborayhu eirete. Oje’e hese opívo oikoha opa
rupiete ha ipópe ogueraha ka’a rakã pehẽngue ome’ẽva ichupe mba’e kuaaita.

Kurupi

Tau ha Kerana memby poha. Ha’e ndajeko peteĩ karia’y karape’i oikóva asajepyte
ka’aguýre kañyhápe. Oikóje ohape ra’arõ mitãkuña osẽva asajerei hógagui.

Ndaipóri kuñataĩ oñanise’ÿva ahechávo karia’y vaiete. Kurupi ojura katuete ha ogueraha
ka’aguy hesakãhápe kapi’ipe hovyũ ha hyakuãvureíva ári arairõ ombotarova térã ojuka
peve.

Ao ao

Tau ha Kerana ñemoñare poteĩha. Oje’e niko Ao ao oikoha kure ka’aguýcha, aty atýpe
oñondive, ha oikoha yvypóra ro’óre. Upévare oiko tapia ko’ãva rapykuéri.

Oĩ ramo ojupíva yvyra rakãre ani haguã Ao ao ho’u chupe, pindo mátare ojupívare katu
mba’eve ndojapói, ku oguerokorõguáicha hesekuéra kurundu.
Luisõ

Tau ha Kerana memby pokõiha. Ha’e peteĩ mymba jaguápe ojoguáva, ivai, hesa vera ha
iñakã guasu. Pyhare pytévove oho ojapajeréi te’ongue ári, upévare hesa’yju ha ine.

También podría gustarte