Está en la página 1de 83

XIII

1352 da 1356 wlebis ori kinklosuri minaweri

ivane abuserisZis, patroni siTixaTunisa

da amirspasalar aRbuRas moxseniebiT

(teqstis dadgena, istoriul-wyaroTmcodneobiTi analizi)

Temo jojua, irma beriZe

xelnawerTa erovnuli centris qarTuli xelnaweri wignebis A koleq

ciaSi 85-e nomriT daculia sagaloblebis krebuli, igive A-85,

romlis pirveli, etratze Sesrulebuli nawili (1r-385v) 1233 wels

aris ga dawerili, xolo meore, qaRaldze Sesrulebuli da XVI saukuniT

daTariRebuli nawili (386r-488v), xelnawerze mogvianebiT aris mi kin-

Zuli.1

A-85-Si sxvadasxva xasiaTis oTxmocdaCvidmeti teqstia warmodge

nili. aqedan, sawyisi oTxmocdaTormeti teqsti krebulis pirvel,

1 abuserisZe tbeli, Txzulebani, teqsti gamosacemad moamzades, gamokvleva,

leqsikoni da saZieblebi daurTes nargiza goguaZem, mixeil qavTariam da raul

Cagunavam (baTumi, 1998), 324-326, 335. xelnaweris aRweriloba gamoqveynebulia

Svidgzis: pirvelad – 1897 wels, Tedo Jordanias mier; meored – 1903 wels, imave

Tedo Jordanias mier, rusul enaze; mesamed – 1941 wels, levan musxeliSvilis

mier (mkvlevars aRwerili aqvs xelnaweris mxolod erTi nawili); meoTxed – 1963

wels, iuri sixaruliZis mier; mexuTed – 1981 wels, imave iuri sixaruliZis mier;

meeqvsed – Tamar bregaZis mier; meSvided – nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa

da raul Cagunavas mier; qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa da mwerlobisa,

qronologiurad dawyobili da axsnili Tedo Jordanias mier. II (tfilisi,

1897), 103-111; Описание рукописей Тифлисскаго Церковнаго Музея Карталино-


Кахетинского

Духовенствa, Составил Федор Жордания, I (Тифлис, 1903), 81-85; abuserisZe tbeli, bolokbasilis

mSenebloba SuartyalSi da abuserisZeTa sagvareulo matiane, 1233 wlis

teqsti, gamosca levan musxeliSvilma (Tbilisi, 1941), 27-52; iuri sixaruliZe, tbel

abuserisZe, XIII saukunis qarTveli mwerali (Tbilisi, 1963), 37-38; tbel abuserisZe,
cxovreba qviTxuroisa basilisa, gamosacemad moamzada, gamokvleva da leqsikoni

daurTo iuri sixaruliZem (baTumi, 1981), 18-20; qarTul xelnawerTa aRweriloba,

yofili saeklesio muzeumis (A) koleqciisa, tomi I1, Seadgines da dasabeWdad

moamzades Tamar bregaZem, mixeil qavTariam da lili quTaTelaZem, elene metrevelis

redaqciiT (Tbilisi, 1973), 282-297; abuserisZe tbeli, Txzulebani, 312-333.

222 Temo jojua, irma beriZe

etratze daweril nawils miekuTvneba, xolo bolo xuTi teqsti – xelnaweris

meore, qaRaldze Sesrulebul nawils.2

A-85-Si warmodgenili teqstebidan gansakuTrebul yuradRebas

ipyrobs XIII saukunis saxelovani qarTveli mwignobrisa da mecnieris

tbel abuserisZis mier Sedgenili originaluri xasiaTis sami Txzuleba:

1. himnografiuli kanoni `galobani samTa iovaneTa~ (`galobani

wmidisa iovane naTlismcemelisani, wmidisa iovane maxarebelisa da

wmidisa iovane oqropirisani, erTbamad Semokrebilni erT mosexnaeobisaTÂs

da erT madlisaTÂs, daRacaTu winamorbedi ars umetesi yovel-

Ta naSobTa de daTaÁsa~) (219r-221v);3 2. kalendarul-maTematikuri gamok

v leva `qro nikoni sruli mi siTa sauwyebeliTa gangebiTa~ (308r-338r);4

da 3. hagiografiul-istoriuli moTxroba `axalni saswaulni wmidisa

gior gis ni~ (`jer-ars ÃsenebaÁ Suenierisa da didisa axovanisaÁ, rameTu

ese arian saswaulni wmidisa mTavarmowamisa giorgisni da anderZi misisa

sasoebiT Sevedrebulisa da amaT sityuaTa Sesakadrebelad Rirsebisaebr

mTqumelisaÁ~) (342r-353v).5

A-85-is Semswavleli interdisciplinaruli kvleviTi jgufis

wevrebis nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa da raul Cagunavas

dakvirvebiT, tbel abuserisZis mier Sedgenili kalendarul-

2 qarTul xelnawerTa aRweriloba, 282-294.

3 teqsti gamocemulia orgzis: pirvelad – 1992 wels, ramaz xalvaSis mier; meored

– 1998 wels, nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa da raul Cagunavas mier. tbel abuserisZe,

galobani wmidaTa iovaneTa: naTlismcemlisa, maxareblisa da oqropirisa,

gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni da komentarebi daurTo ramaz xalvaSma


(baTumi, 1992), 20-30; abuserisZe, Txzulebani, 5-11. garda amisa, arsebobs mesame

gamocemac, Tumca, es ukanaskneli uSualod xelnawerze ar aris damyarebuli da

ramaz xalvaSis mier gamoqveynebuli teqstis republikacias warmoadgens. nestan

sulava, XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografia (Tbilisi, 2003), 271, 306-308.

4 teqsti, uSualod dedanze dayrdnobiT, gamocemulia orgzis: pirvelad – 1868

wels, mari broses mier; meored – 1998 wels, nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa

da raul Cagunavas mier. Marie-Felicite Brosset, Etudes de chronologie technique, Premiere partie,

2, Memoires de l`Academie Imperiale des Sciences de Sankt-Petersbourg, VIIe serie, XI, #13 (Sankt-

Petersbourg, 1868), 21-56; abuserisZe, Txzulebani, 12-57.

5 teqsti gamocemulia oTxgzis: pirvelad – 1897 wels, Tedo Jordanias mier;

meored – 1941 wels, levan musxeliSvilis mier; mesamed – 1981 wels, iuri sixaruliZis

mier; meoTxed – 1998 wels, nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa da raul

Cagunavas mier. qronikebi, II, 111-122; abuserisZe, bolok-basilis mSenebloba SuartyalSi,

55-69; abuserisZe, cxovreba qviTxuroisa basilisa, 3-14; abuserisZe,

Txzulebani, 58-70. garda am gamocemebisa, arsebobs Txzulebis sxva gamocemebic,

magram es publikaciebi dedanze ar aris damyarebuli da zemoT CamoTvlili

gamocemebidan aris gadabeWdili. magaliTad: qarTuli proza, III (Tbilisi, 1982),

5-18, 430; qarTuli mwerloba, III (Tbilisi, 1988), 414-430, 456; wminda giorgi Zvel

qarTul mwerlobaSi (Tbilisi, 1991), 38, 255-268; da sxv.

ori kinklosuri minaweri 223

maTematikuri Txzulebis teqsti, `Sinaarsis TvalsazrisiT... aSkarad

or nawilad unda daiyos. pirvel da ZiriTad nawilSi moyvanilia 532-

wliani pasqaluri ciklis cxrili da masTan dakavSirebuli pasqalurkalendaruli

sakiTxebi (ff. 308r-336r). meore nawili ki warmodgenilia

aRdgomis gamosaTvleli kompaqturi cxriliTa da misi ganmartebiTi

teqstiT (ff. 336v-338r). pirveli cxrili teqstSi sistematurad

moixseneba `sruli qronikonis~ an `didi qronikonis~, xolo meore

cxrili `asuruli kÂklosis~ saxelwodebiT~.6

aq naxsenebi pirveli pasqaluri, anu aRdgomis dResaswaulis

gamosaangariSebeli kalendaruli cxrilis gaswvriv, furclis arSiebze,


mogviano periodSi moRvawe sxvadasxva pirebis mier Sesrulebuli

istoriuli xasiaTis aTeulobiT minaweris teqstia daculi. es

minawerebi, romlebic, A-85-is garda, sxva qarTul xelnawerebSic

gvxvdeba, samecni ero lite raturaSi kinklosuri minawerebis saxeliT

aris cnobili.7

kinklosuri minawerebis Sesrulebis principi sakmaod martivia:

esa Tu is piri iRebs ama Tu im xelnawerSi warmodgenil pasqalur

cxrils, sadac danayofebis TiToeuli ganivi mwkrivi erT konkretul

kalendarul weliwads Seesabameba. amis Semdeg, irCevs romelime

konkretul mwkrivs, ufro zustad ki, romelime konkretul

weliwads da zustad mis gaswvriv, furclis arSiaze aTavsebs misTvis

saintereso istoriuli xasiaTis informaciis Semcvel minawers,

riTac migviTiTebs, rom aRniSnuli istoriuli movlena swored Sesabamis

wels moxda. ase, magaliTad: A-85-is pasqaluri cxrilis 1485

wlis aRmniSvneli mwkrivis gaswvriv miwerilia: `[aq]a yaeni mo[v]ida,

samcxe [amo]swyvides, [ax]alcixe a[iR]es da awy[ve]risa RvTismSobeli

daa[tyve]ves~,8 rac imaze migvaniSnebs, rom minaweris avtoris

cnobiT, yaenis mier samcxis dalaSqvris, qalaq axalcixis aRebisa

da awyuris RmrTismSoblis xatis tyved wasvenebis ambebi 1485 wels

moxda; amave cxrilis 1498 wlis aRmniSvneli mwkrivis gaswvriv

miwerilia: `[a]qa [aTabagi patroni yva]ryva[re] miicvala~,9 rac imaze

migviTiTebs, rom minaweris avtoris miTiTebiT, yvaryvare aTabagi

1498 wels gardaicvala da a. S.

A-85-is arSiebze daculi mravalricxovani minawerebidan calke

6 abuseriZe, Txzulebani, 179-180.

7 mcire qronikebi (kinklosebis istoriuli minawerebi), teqstebi gamosca, Sesavali

werili da komentarebi daurTo jumber odiSelma (Tbilisi, 1968), 3-20.

8 iqve, 27.

9 iqve, 27.

224
jgufad gamoiyofa ori mxedruli minaweri, romlebic, Ses rulebis

drois TvalsazrisiT (XIV s.), sakmaod win uswrebs sxva kinklosur

minawerebs da Tanac, Sinaarsidan gamomdinare, daaxloebiT, erTsa

da imave istoriul garemoSia (abuserisZeTa feodalur saxlSi)

Sesrulebuli.

am ori kinklosuri minaweriT qarTvel mkvlevarTa Soris pirvelad

Tedo Jordania dainteresda. man Tavis 1897 wels dabeWdili wignis

`qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa da mwerlobisa~-s II

tomSi aramxolod gamoaqveyna aRniSnuli minawerebis teqstebi, aramed

maT mcire komentarebic daurTo:

`1352 w. – qksa :m: aqa mo[vi]da: abuseriZisa: ivanes: saxlsa: Siga

[da] amirspasalarisa da: patroni siTi[xaTun] misi[Ta] - - - sli - - -~

(mxedruli warwera ek. muz. 85 cxrilze).

aq moxsenebuli pirni istoriaSi ucnobni arian, abuseriZisZeni ix.

zemo gv. siTixaTun vaxtang-mefis coli ix. q-cx. gv. 474~;

`1355 w. – q~ks :mg: aqa: gar[daicvala?] | patroni a[mir?]|spasalari

ivane? a]|buls[erisZe?] | si]]T- - - | nbers (noembers?) - - |

es warwerilia mxedrulad ekl. muz. etratis 85 kinklosis arSiaze,

romelic waWrilia. garda amisa melanic gadasulia da swored ver

amoikiTxeba. SeiZleba `abuserisZis~ magier ikiTxebodes `abuleTisZe~,

Tumca es warwera imave xeliT aris dawerili, rogorc zemo ivane

amirspasalar-abuserisZeze da siTixaTunze 1351 wlis qveSe~.10

Tedo Jordanias Semdeg A-85-is CvenTvis saintereso ori kinklosuri

minaweris teqsti gamoaqveyna jumber odiSelma Tavis 1968 wels dabeWdil

wignSi `mcire qronikebi (kinklosebis istoriuli minawerebi)~:

`1. lT – 1351 – [aqa] m[o]vida abuseris Zisa ivanes saxlisa Sigan

amirspasaralis da patroni siTi[xaTun] mis[iTa]... sli...11

2. mg – 1355 – aq gar[daicvala?] patroni a[mir]spasala[ri]... bels...

si...~12

A-85-is CvenTvis saintereso kinklosuri minawerebis teqstebi


mesamed 1973 wels imJamindeli korneli kekeliZis saxelobis xelnawer-

Ta institutis qarTuli xelnaweri wignebis A koleqciis akademiuri

`aRwerilobis~ I1 tomSi Tamar bregaZem gamoaqveyna:

10 qronikebi, II, 183, 185.

11 jumber odiSels, minawerTan dakavSirebiT, sqolioSi aRniSnuli aqvs Semdegi:

`308r. XIV saukunis mxedruli~. mcire qronikebi, 27.

12 iqve, 27. jumber odiSels am, meore minawerTan dakavSirebiT, sqolioSi miTiTebuli

aqvs xelnaweris Sesabamisi gverdi, damwerlobis saxe da iqve, motanili aqvs

minaweris Tedo Jordaniaseuli wakiTxvis teqsti: `309r. mxedr... aqa gardaicvala

patroni amirspasalari abulserisZe siT... nbers (noembers?)~. iqve, 27.

Temo jojua, irma beriZe

225

`(mxedruliT): [1352 w. `q~knsa] m, aqa movida abuseris Zis ivanes

saxlisa Sigan ... amirspasalaris da patroni si...~ (308v).

(mxedruliT): [1354 w. `q~knsa] md, aqa gar[daicvala] patroni ...

spasalari ...bels...~ (309r)~.13

CamoTvlili gamocemebis garda, gansaxilavi kinklosuri minawerebis

ramdenime sxva publikaciac arsebobs, magram es publikaciebi

uSualod minawerebis dedans ar emyareba da zemoT ganxiluli

gamocemebis republikaciebs warmoadgens.14

rogorc vxedavT, A-85-is ganxiluli ori kinklosuri minaweri,

uSualod dedanze dayrdnobiT, dReisaTvis sul samgzis aris gamocemuli.

am publikaciebze dakvirveba aCvenebs, rom maT avtorebs: Tedo

Jordanias, jumber odiSelsa da Tamar bregaZes minawerebis teqstebi,

erTi mxriv, arasrulad, xolo, meore mxriv, erTmaneTisagan sakmaod

gansxvavebuli saxiT aqvT wakiTxuli. aRniSnuli faqti mniSvnelovnad

arTulebs am minawerebis teqstebiT sargeblobas da praqtikulad,

SeuZlebels xdis arsebul publikaciebze dayrdnobiT, raime saxis

samecniero kvleva-Ziebis warmoebas.

Cveni winamdebare naSromi am xarvezis daZlevisaken gadadgmul


erT konkretul nabijs warmoadgens da miznad isaxavs, samecniero

sazogadoebas SesTavazos am minawerebis sabolood dadgenili

teqstebi, am teqstebTan erTad ki, maTi winaswari istoriul-wyaroTmcodneobiTi

analizis ZiriTadi Sedegebi.

Tavdapirvelad warmovadgenT A-85-is CvenTvis saintereso ori

kinklosuri minaweris teqnikur aRwerilobebsa da maTi teqstis

gadmonawerebs dednis Sriftis dacviT, agreTve, am minawerebis

paleografiul pirebsa da fotoebs.

I kinklosuri minaweri

Sesrulebulia 308v-s qveda arSiis mTels siganeze, XIV moqcevis

(1312-1844 ww.) 532-wliani pasqaluri cxrilis (`sruli qronikonis~)

rigiT me-40, anu qristeSobidan 1352 (1312+40) wlis (nakiani wlis)

aRmniSvneli danayofebis ganivi mwkrivis (`n~k | a | fb | k | ap | b | dR | b |

ap | À | ia~) qvemoT. savaraudod, oTxi striqoni. teqstis (SemorCenili

nawilis) zoma: 10,1X2,4 sm. mxedruli. moSavo-moyavisfro melani.

13 qarTul xelnawerTa aRweriloba, I1, 296.

14 mag.: abuserisZe, Txzulebani, 328-329; irma beriZe, `ivane abuserisZis (XIV s.)

amirspasalarobisa da jayelTa da abuserisZeTa dinastiuri qorwinebis (1352 w.)

sakiTxisaTvis~, saerTaSoriso konferencia `tao-klarjeTi~, moxsenebaTa Tezisebi,

5-8 oqtomberi (Tbilisi, 2010), 50; da sxv.

ori kinklosuri minaweri

226

gankveTilobis niSani: orwertili yoveli sityvis Semdeg. qaragmis

niSnebi ar axlavs. II striqonis dasawyisSi, melnis gadasvlis gamo,

aRar ganirCeva, daaxloebiT, 5-6 grafema. III striqonze warmodgenili

teqstis mniSvnelovani nawili, furclis qveda arSiidan etratis,

daaxloebiT, 8-10 sm simaRlis zolis CamoWris gamo, dakargulia.

amave mizezis gamo, mTlianad aris dakarguli savaraudo IV striqonic

(sur. 1).

aqa: movida: abuserisZisa: ivanes: saxlsa: Siga:


[- - - - -]nisa: amirspasarlisa: da: patroni: siT

[- - - - - -] da: misisa<:> <m>(?)[-]<m>(?)a[- - - - -] s<u>li<s>[-] <s>(?)[-]<x>(?)

[- - -]

[...]

II kinklosuri minaweri

Sesrulebulia 309r-s marjvena arSiis zeda nawilSi. minaweris I

striqoni iwyeba XIV moqcevis (1312-1844 ww.) 532 wliani pasqaluri

cxrilis (`sruli qronikonis~) rigiT 44-e, anu qristeSobidan

1356 (1312+44) wlis (nakiani wlis) aRmniSvneli danayofebis ganivi

mwkrivis (`n~k | v | mt | z | ap | iÀ | dR | b | ap | kd | ke~) gaswvriv.

Svidi striqoni. teqstis (SemorCenili nawilis) zoma: 2,2X5 sm.

mxedruli. moSavo-moyavisfro melani. gankveTilobis niSani:

orwertili yoveli sityvis Semdeg. qaragmis niSnebi ar axlavs.

I-VII striqonebis bolo fragmentebi, furclis marjvena arSiidan

etratis, daaxloebiT, 1-1,5 sm siganis zolis CamoWris gamo,

mTlianad aris dakarguli. IV striqonis rigiT meeqvse-meSvide da

VII striqonis rigiT meoTxe grafemebi, melnis gadasvlis gamo, aRar

ganirCeva (sur. 2).

Temo jojua, irma beriZe

227

aqa: gar[...]

patroni: a[...]

spasalar[...]

buRas: [--]: [...]

sa: mz: d[...]

nbers[...]

cda: [-]r[...]

mas Semdeg, rac SeZlebisdagvarad srulad warmovadgineT

A-85-is CvenTvis saintereso ori kinklosuri minaweris teqnikuri

aRwerilobebi da maTi teqstis gadmonawerebi dednis Sriftis


dacviT, agreTve, am minawerebis paleografiuli pirebi da fotoebi,

SevecdebiT, saboloo saxiT davadginoT es teqstebi.

I kinklosuri minaweri

I striqoni

teqstis gadmonaweri: `aqa: movida: abuserisZisa: ivanes:

saxlsa: Siga:~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `aqa mo[vi]da: abuseriZisa: ivanes: saxlsa:

Siga~.

jumber odiSelis wakiTxva: `[aqa] m[o]vida abuseris Zisa ivanes saxlisa

Sigan~.

Tamar bregaZis wakiTxva: `aqa movida abuseris Zis ivanes saxlisa Sigan~.

rogorc vxedavT, minaweris I striqoni sruli saxiT mxolod Tamar

bregaZes aqvs wakiTxuli. rac SeexebaT Tedo Jordaniasa da jumber

odiSels, maT, rogorc Cans, I striqonis marcxena nawilSi warmodgenili

ramdenime grafemis amokiTxva ver moaxerxes da amitom es grafemebi

konteqstis mixedviT aRadgines: Tedo Jordania – `mo[vi]da~; jumber

odiSeli – `[aqa] m[o]vida~. aRniSnul sakiTxSi Cven srulad veTanxmebiT

Tamar bregaZes da Cveni mxriv, vadasturebT, rom minaweris I striqoni,

misi calkeuli grafemebis melnis gafermkrTalebis miuxeda vad,

dResac sruli saxiT ikiTxeba.

sakmaod saintereso suraTi gvaqvs I striqonSi dadasturebul

ori kinklosuri minaweri

228

kompozit `abuserisZisa~-sTan dakavSirebiT. Tedo Jordania am

kompozits kiTxulobs rogorc erT mTlian sityvas: `abuseriZisa~,

xolo jumber odiSeli da Tamar bregaZe mas or sxvadasxva sityvad

anawevreben da teqsts Semdegi saxiT kiTxuloben: `abuseris Zisa~

(jumber odiSeli) da `abuseris Zis~ (Tamar bregaZe). Sesabamisad,

Tedo Jordanias wakiTxvidan gamodis, rom am kompozitiT teqstSi

gadmocemulia minawerSi moxseniebuli ivanes gvari: abuserisZe,


xolo jumber odiSelisa da Tamar bregaZis wakiTxvebidan

gamomdinareobs, rom gansaxilavi kompozitiT aRniSnulia ivanes

mamisSvilobis faqti da naTqvamia, rom igi vinme abuseris vaJi iyo.

Cven srulad viziarebT gansaxilavi kompozitis Tedo Jordanias

wakiTxvas. amaze, vfiqrobT, aSkarad migviTiTebs ori mniSvnelovani

garemoeba: 1. minaweris teqstze dakvirveba aCvenebs, rom mis avtors

gankveTilobis orwertili dasmuli aqvs teqstSi warmodgenili

uklebliv yoveli sityvis Semdeg. imavdroulad, teqstidan Cans,

rom CvenTvis saintereso kompozitis SemTxvevaSi, gankveTilobis

orwertili dasmulia am kompozitis Semadgeneli ara orive wevris

(`abuseris~ da `Zisa~), aramed mxolod meore wevris (`Zisa~)

Semdeg. Sesabamisad, srulebiT cxadia isic, rom minaweris avtori

gansaxilav kompozits moiazrebs ara rogorc or sxvadasxva, aramed

rogorc erT mTlian sityvas da amitom gankveTilobis niSans svams

uSualod am orwevra kompozitis Semdeg; 2. Cvenamde moRweul qarTul

werilobiT ZeglebSi, XI saukunidan moyolebuli, dokumenturad

araerTgzis aris dadasturebuli abuserisZeTa feodaluri gvaris

arsebobis faqti. Sesabamisad, aranairi safuZveli ar gvaqvs,

undobloba gamovucxadoT kinklosuri minaweris avtors da mis mier

gvaris mniSvnelobiT naxmari kompoziti `abuserisZisa~ gaviazroT

rogorc vinme abuseris Sviloba. yovelive aRniSnulidan gamomdinare,

vfiqrobT, savsebiT naTelia, rom gansaxilavi kompozitis Tedo

Jordanias, jumber odiSelisa da Tamar bregaZis wakiTxvebs Soris,

marTebuli swored Tedo Jordanias mier SemoTavazebuli variantia

da amitom, es kompoziti wakiTxul unda iqnes rogorc erTi mTliani

sityva. dasasrul, damatebiT SevniSnavT imasac, rom Tedo Jordanias

gansaxilavi kompozitis gadmocemisas meqanikurad aqvs gamotovebuli

rigiT merve grafema `s~, ris gamoc es sityva gamoqveynebuli aqvs

odnav arazusti saxiT: `abuseriZisa~.

Tedo Jordanias, jumber odiSelisa da Tamar bregaZis publikaciebSi


sakmaod gansxvavebuli saxiT aris warmodgenili I striqonis

bolo ori sityva: `saxlsa Siga~. kerZod, Tedo Jordania gansaxilav

or sityvas kiTxulobs rogorc: `saxlsa Siga~, xolo jumber odiSeli da

Temo jojua, irma beriZe

229

Tamar bregaZe – rogorc: `saxlisa Sigan~. minaweris dedanze dakvirveba

aCvenebs, rom Tedo Jordanias gamocema am nawilSi zedmiwevniT zustad

misdevs teqsts da amitom misi wakiTxva ufro marTebulia, vidre

jumber odiSelisa da Tamar bregaZis wakiTxvebi.

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, I kinklosuri

minaweris I striqonis teqsti dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`aqa movida abuserisZisa ivanes saxlsa Siga~.

II striqoni

teqstis gadmonaweri: `[-----]nisa: amirspasarlisa: da: patroni:

siT~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `[da] amirspasalarisa da: patroni siTi~.

jumber odiSelis wakiTxva: `amirspasaralis da patroni siTi~.

Tamar bregaZis wakiTxva: `... amirspasalaris da patroni si...~

II striqonis marcxena kidura fragmenti, rogorc ukve aRvniSneT

ze moT, melnis gadasvlis gamo, dReisaTvis aRar ganirCeva. miuxedavad

ami sa, am, dakarguli fragmentisa da I striqonis marcxena kidura fragmentis

erTmaneTTan Sedareba aCvenebs, rom II striqonis dasawyisSi, daaxloebiT,

xuTi-eqvsi grafema unda yofiliyo Sesrulebuli.

Tedo Jordania II striqonis dakarguli fragmentis gadmocemisas

sityva `amirspasarlisa~-s win aRadgens or grafema `da~-s da

teqstis am nawils Semdegi saxiT kiTxulobs: `[da] amirspasalarisa~.

gansxvavebuli suraTi gvaqvs jumber odiSelisa da Tamar bregaZis

publikaciebSi, sadac sityva `amirspasarlisa~-s win saerTod

aranairi sityva ar aris aRdgenili: `amirspasaralis~ (jumber odiSeli)

da `... amirspasalaris~ (Tamar bregaZe). sxvaTa Soris, jumber odiSelis


gamocemaSi sityva `amirspasarlisa~-s win araTu savaraudo sityva ar

aris aRdgenili, aramed dakarguli teqstis aRmniSvneli samwertilic ki

ar aris dasmuli, ris gamoc, iqmneba mcdari STabeWdileba, rom minawerSi

sityva `amirspasarlisa~ uSualod misdevs I striqonis bolo sityva

`Siga~-s: `Sigan amirspasaralis~. Cven sityva `amirspasarlisa~-s win

garkveviT vkiTxulobT oTxi grafemisagan Semdgar da gankveTilobis

orwertiliT dasrulebul teqsts: `nisa~, romelic, Tavis mxriv, sxva

ara feri SeiZleba iyos, Tu ara bolo fragmenti sityvisa: `[patro]nisa~.

Cven mier SemoTavazebul amgvar aRdgenas mxars uWers ori ZiriTadi

garemoeba: 1. II striqonis dasawyisSi, Cven mier amokiTxuli oTxgrafemiani

nawyveti `nisa~-s win darCenilia, daaxloebiT, xuTi-eqvsi grafemi sa-

Tvis gankuTvnili adgili, rac saSualebas gvaZlevs, aq daubrkoleblad

aRvadginoT navaraudevi sityva `[patro]nisa~-s pirveli xuTi grafema:

`[patro]~; da 2. minaweris teqstSi, CvenTvis saintereso amirspasalaris

Semdeg, dasaxelebulia kidev erTi istoriuli piri, amave amirspasaori

kinklosuri minaweri

230

laris da, romelic minaweris avtors swored `patronis~ wodebiT hyavs

moxseniebuli: `amirspasarlisa da patroni~. aRniSnul faqtze

dayrdnobiT, vfiqrobT, Tamamad SegviZlia gamovTqvaT varaudi, rom

minaweris teqstSi `patronis~ wodebiT moxseniebuli iyo aramxolod

amir spasalaris da, aramed Tavad amirspasalaric. es varaudi ki, Tavis

mxriv, uflebas gvaZlevs, II striqonis dasawyisSi Sesrulebuli da dReisaTvis

sanaxevrod dakarguli sityva didi albaTobiT aRvadginoT, rogorc:

`[patro]nisa~. yovelive zemoTqmulis Semdeg, sagangebod unda

SevexoT Tedo Jordanias mier sityva `amirspasarlisa~-s win sit y va

`da~-s aRdgenis marTebulobis sakiTxs. Cveni dakvirvebiT, dakar guli

sityvis am saxiT aRdgenisaTvis raime safuZveli ar ar sebobs. jer erTi,

iq, sadac mkvlevari varaudobs orgrafemiani sityva `da~-s arsebobas,

realurad, aRsadgenia gacilebiT ufro grZe li, daaxloebiT, cxra-aTi


grafemis Semcveli sityva. garda amisa, sityva `amirspasarlisa~-s

win garkveviT ikiTxeba gankveTilobis orwertiliT dasrulebuli

oTxgrafemiani nawyveti `nisa~, rac, apriori, gamoricxavs am

adgilas sityva `da~-s aRdgenis SesaZleblobas. dabolos, sityva

`amirspasarlisa~-s win sityva `da~-s aRdgena srulebiT amovardnilia

minaweris saerTo azrobrivi konteqstidan da amitom misi aRdgena am

TvalsazrisiTac gaumarTlebelia.

calke saubris Temaa II striqonSi warmodgenili sityva `amirspasarlisa~-

s wakiTxvis sakiTxi. es sityva Tedo Jordaniasa da Tamar

bregaZis publikaciebSi, daaxloebiT, identuri saxiT aris warmodgenili:

`amirspasalarisa~ (Tedo Jordania) da `amirspasalaris~ (Tamar bregaZe).

sakmaod gansxvavebuli suraTi gvaqvs jumber odiSelis gamocemaSi,

sadac gansaxilavi sityva Semdegi saxiT aris motanili: `amirspasaralis~.

aRniSnuli wakiTxvebidan minaweris dedans bolomde zustad arc erTi

publikacia ar misdevs, Tumca ki masTan yvelaze ufro met siaxloves

jumber odiSelis wakiTxva iCens. Cven upiratesobas, cxadia, dednis

Cvenebas vaniWebT da aRniSnul sityvas vkiTxulobT zustad im saxiT, ra

saxiTac is warmodgenilia minaweris teqstSi: `amirspasarlisa~15.

15 sxvaTa Soris, sityva `amirspasalari~ zustad identuri formiT (`amirspasarali~)

aris gadmocemuli zesxevis wm. Tevdores eklesiis erT-erT warwera-

Si: `p(a)tronsa am(i)rsp(a)s(a)r(a)ls aRb(u)R(a)s g[au]marjos nam<a>r(a)vl(i) m(is)

i...~ (xazi, aqac da SemdgomSic, Cvenia – avtorebi). darejan kldiaSvili, `xovles

(zesxevis) warwerebi~, mravalTavi, XIII (Tbilisi, 1986), 67. garda amisa, qarTul

werilobiT ZeglebSi gvxvdeba am sityvis iseTi paraleluri formebic, rogoricaa,

magaliTad, `amirspasahli~ (korideTis oTxTavis minaweri sabuTi) an `amilspasalari~

(`beqa-aRbuRas samarTlis wigni~): `...{dagiwere} daweril(i) es(e)... me,

Janm(a)n CiasZ[eman] – amirspasahlis(a) amiraxorman, m[as] [Jam]sa, odes patronisa

Temo jojua, irma beriZe

231

II striqonis bolos Sesrulebulia minawerSi moxseniebuli amirspasalaris


dis saxelis pirveli sami grafema: `siT~. ucnauria, magram

faqtia, rom teqstis es, sakmaod iolad gasarCevi adgili zusti saxiT

gadmocemuli ar aris arc Tedo Jordanias, arc jumber odiSelisa da

arc Tamar bregaZis gamocemebSi: `siTi~ (Tedo Jordania, jumber odi-

Seli); `si...~ (Tamar bregaZe).

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, I kinklosuri minaweris

II striqonis teqsti dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`[patro]nisa, amirspasarlisa da, patroni siT~.

III striqoni

teqstis gadmonaweri: `[- - - - - -] da: misisa<:> <m>(?)[-]<m>(?)a[- - - - -]

s<u>li<s>[-] <s>(?)[-]<x>(?)[- - -]~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `[xaTun] misi[Ta] - - - sli - - -~.

jumber odiSelis wakiTxva: `[xaTun] mis[iTa]... sli...~

rogorc vxedavT, minaweris III striqoni Tamar bregaZes saerTod

ar aqvs wakiTxuli. rac SeexebaT Tedo Jordaniasa da jumber odiSels,

isini striqonis dasawyisSi absoluturad identuri saxiT aRadgenen

melnis gadasvlis gamo dakargul ramdenime grafemas: `[xaTun]~. Cven,

arsebiTad, viziarebT amgvar aRdgenas, Tumca ki, SevniSnavT, rom

am eqvsi grafemis win aucileblad unda aRdges kidev erTi grafema

`i~, vinaidan II striqonis bolos ikiTxeba minawerSi dadasturebuli

savaraudo saxeli `siTixaTuni~-s ara pirveli oTxi grafema – `siTi~,

rogorc amas Tedo Jordania da jumber odiSeli fiqrobdnen, aramed

sami grafema – `siT~.

gansaxilavi grafemebis aRdgenis Semdeg Tedo Jordaniasa da jum -

b er odiSels TiTqmis identuri saxiT aqvT wakiTxul-aRdgenili momdev

no sityva: `misi[Ta]~ (Tedo Jordania), `mis[iTa]~ (jumber odiSeli).

Cveni mxriv, aRvniSnavT, rom III striqonis Sesabamis fragmentze,

mkvlevarTa mier nawilobriv wakiTxuli da nawilobriv aRdgenili

sityvis win, marTalia, Znelad, magram mainc ikiTxeba ori grafema:

`da~ da am grafemebis Semdeg dasmuli gankveTilobis orwertili.


rac Seexeba sakuTriv sityva: `misi[Ta]~||`mis[iTa]~-s, Cven srulad

viziarebT am sityvis pirveli nawilis Tedo Jordanias wakiTxvas:

Cemis(a), amirs[pasa]h lisa wyalobiT(a) mqonda {d}urCsa m[amuli] orTave mefe-

Tagan...~ korideTis sabu Te bi (X-XIII saukuneebi), gamosacemad moamzada valeri

silogavam (Tbilisi, 1989), 31; `...me, aTabag-amilspasalarman aRbuRa, movaÃseneT

patiosansa... mawyuerelsa da biZa-ZeTa CemTa SaSiasa da missa Zmasa safaris moZRuarsa

pafnutis... me, patronman, aTabag-amilspasalarman aRbuRa, movikle srulisa samcxisa

saqme...~ isidore doliZe, Zveli qarTuli samarTali (Tbilisi, 1953), 285, 316.

ori kinklosuri minaweri

232

`misi~, oRond ar veTanxmebiT amave sityvis meore nawilis aRdgenas:

`[Ta]~ da sapiris pirod amisa, SevniSnavT, rom aq garkveviT ikiTxeba

ori grafema `sa~ da am grafemebis bolos dasmuli gankveTilobis

orwertilis zeda wertili.

ganxiluli sityvis momdevno sityva, romelic, daaxloebiT, rvacxra

grafemisagan Sedgeboda, furclis qveda arSiidan etratis zolis

CamoWris gamo, TiTqmis mTlianad aris dakarguli. SemorCenilia

mxo lod am grafemaTa umniSvnelo zeda fragmentebi, romlebze

dayrdnobiTac, dakarguli sityvis raime damajerebeli saxiT aRdgena

dReisaTvis ukve SeuZlebelia. es dakarguli sityva Tedo Jordanias

publikaciaSi sami patara ganivi xaziT aris aRniSnuli, xolo jumber

odiSelis gamocemaSi – samwertiliT. Cven xsenebul mkvlevarTagan

gansxvavebiT, aq srulad vkiTxulobT rigiT meoTxe grafema: `a~-s,

kiTxvis niSniT – pirvel da mesame grafemebs: `m~-sa da `m~-s, xolo

danarCen xuT, jerjero biT, daudgenel grafemas wakiTxvisa Tu

aRdgenis gareSe vtovebT.

am, dakarguli sityvis Semdeg Tedo Jordania da jumber odiSeli

kiTxuloben sam grafema: `sli~-s. Cven, ZiriTadad, viziarebT am

wakiTxvas, Tumca ki, SevniSnavT, rom mkvlevrebis mier wakiTxul pirvel

da meore grafemebs: `s~-sa da `l~-s Soris aSkarad ganirCeva grafema:


`u~-s zeda fragmenti, xolo mesame grafema: `i~-s Semdeg – grafema: `s~-s

zeda nawili. amasTan, rigiT meoTxe, sanaxevrod dakarguli grafema:

`s~-s Semdeg, rogorc Cans, Sesrulebuli iyo kidev erTi grafema: a,

romelic dReisaTvis TiTqmis mTlianad aris dakarguli.

III striqonis marjvena kideSi Sesrulebuli iyo, daaxloebiT, xuTieqvsi

grafema, romlebic furclis qveda arSiidan etratis zolis

CamoWris gamo, TiTqmis mTlianad aris dakarguli. SemorCenilia

am grafemaTa mxolod zeda fragmentebi, romlebze dayrdnobiTac

dakarguli teqstis aRdgena, praqtikulad, SeuZlebelia. III striqonis

es, dakarguli grafemebi Tedo Jordanias publikaciaSi sami patara

ganivi xaziT aris aRniSnuli, xolo jumber odiSelis gamocemaSi –

samwertiliT. Cven arsebiTad viziarebT dasaxelebul mkvlevarTa amgvar

pozicias, oRond, maTgan gansxvavebiT, kiTxvis niSniT vkiTxulobT

gansaxilavi sityvis pirvel da mesame, sanaxevrod dakargul grafemebs,

savaraudod, `s~-sa da `x~-s, xolo danarCen oTx, daudgenel grafemas

wakiTxvisa Tu aRdgenis gareSe vtovebT.

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, I kinklosuri

minaweris III striqonis teqsti dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`[ixaTun] da misisa m(?)[-]m(?)a[- - - - -] sulis[a] s(?)[-]x(?)[- - -]~.

Temo jojua, irma beriZe

233

IV striqoni

minaweris IV striqoni Tedo Jordanias, jumber odiSelisa da

Tamar bregaZis publikaciebSi saerTod ar aris naxsenebi. rogorc

Cans, mkvlevrebi fiqrobdnen, rom minaweri mxolod sami striqonisagan

Sedgeboda. Cven gansxvavebuli pozicia gvaqvs aRniSnul sakiTxTan

dakavSirebiT da vfiqrobT, rom minaweris teqsti IV striqonzec grZeldeboda.

amgvari daskvnisaken avtomaturad gvibiZgebs minaweris III striqonis

Cven mier dadgenili teqsti, sadac patroni siTixaTunis iv a ne

abuserisZis `saxlSi~ misvlis mizezsa Tu mizezebzea saubari. marTalia,


am striqonze warmodgenili teqstis wakiTxva mxolod fragmentuli

saxiT movaxerxeT, magram TviT am fragmentebidanac ki aSkarad Cans,

rom patroni siTixaTunis ivane abuserisZis `saxlSi~ misvlis mizezsa

Tu mizezebze saubari III striqonze veranairad ver dasruldeboda da

Txroba ueWvelad momdevno, IV striqonze gadavidoda.

aRniSnulidan gamomdinare, gamovTqvamT mosazrebas, rom I kinklosuri

minaweri Tavdapirvelad Sedgeboda oTxi striqonisagan,

romelTagan bolo, IV striqoni, furclis qveda arSiidan etratis

zolis CamoWris gamo, mTlianad aris dakarguli. samwuxarod, am

dakarguli teqstis raime damajerebeli saxiT aRdgena, minaweris

saerTo konteqstis gaTvaliswinebiTac ki SeuZlebelia da amitomac

mas aRdgenis gareSe vtovebT.

amiT vasrulebT A-85-is I kinklosuri minaweris teqstis dadgenaze

muSaobas da samecniero sazogadoebas vTavazobT am teqstis saboloo

wakiTxvas:

`aqa movida abuserisZisa ivanes saxlsa Siga | [patro]nisa, amirspasarlisa

da, patroni siT|[ixaTun] da misisa m(?)[-]m(?)a[- - - - -]

sulis[a] s(?)[-]x(?)[- - -] | [...]~.

II kinklosuri minaweri

I striqoni

teqstis gadmonaweri: `aqa: gar[...]~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `aqa: gar[daicvala?]~.

jumber odiSelis wakiTxva: `aq gar[daicvala?]~.

Tamar bregaZis wakiTxva: `aqa gar[daicvala]~.

rogorc vxedavT, minaweris dasawyisSi, A-85-is (da ara mxolod

A-85-is) sxva kinklosuri minawerebis msgavsad, warmodgenilia sityva:

`aqa~. es sityva odnav arazusti saxiT aris Setanili jumber odiSelis

publikaciaSi: `aq~. gansxvavebuli suraTi gvaqvs minaweris Tedo

Jordaniasa da Tamar bregaZis gamocemebSi, sadac gansaxilavi sityva

zustad dedanTan SesabamisobaSia wakiTxuli: `aqa~.


ori kinklosuri minaweri

234

I striqonis pirveli sityvis Semdeg Sesrulebulia rigiT meore

sityvis pirveli sami grafema `gar~. am sityvis momdevno grafemebi

dakargulia furclis marjvena arSiidan etratis zolis CamoWris gamo.

aRniSnuli sityvis sruli saxiT aRdgena pirvelad Tedo Jordaniam

scada. man minaweris saerTo azrobrivi konteqstidan gamomdinare,

zemoxsenebuli sami grafemis (`gar~) Semdeg rva dakarguli grafema

– `[daicvala]~ aRadgina da sityva, marTalia, kiTxvis niSniT, magram

mainc sruli saxiT waikiTxa: `gar[daicvala?]~. I striqonis bolo

fragmentis Tedo Jordanias wakiTxva mogvianebiT jumber odiSelma

da Tamar bregaZem srulad gaiziares, oRond, im gansxvavebiT, rom

jumber odiSelma aRdgenil sityvasTan ucvlelad datova Tedo

Jordanias mier dasmuli kiTxvis niSani: `gar[daicvala?]~, xolo Tamar

bregaZem Tedo Jordanias wakiTxva srulebiT misaRebad CaTvala da

aRdgenil sityvas saerTod mouxsna kiTxvis niSani: `gar[daicvala]~.

Cven srulad viziarebT Tedo Jordanias im dakvirvebas, rom I striqonis

meore sityvaSi ueWvelad gardacvalebis faqtze iyo saubari, Tumca,

imavdroulad, verasgziT ver daveTanxmebiT mis im mosazrebas, rom es,

sanaxevrod dakarguli sityva ikiTxeboda, rogorc `gar[daicvala?]~.

amgvari daskvnisaken, pirvel rigSi, gvibiZgebs is garemoeba, rom A-85-

is 309r-s marjvena arSiidan CamoWrili etratis, viwro, daaxloebiT,1-

1,5 sm siganis zolze Sesrulebuli unda yofiliyo, maqsimum, sami-xuTi

saSualo zomis grafema. sxvaTa Soris, am dakvirvebis marTebulobaSi

TvalnaTliv davrwmundebiT qvemoT, roca vnaxavT, rom II minaweris

momdevno striqonebis TiToeul dakargul fragmentzec swored samixuTi

saSualo zomis grafema iyo Sesrulebuli. Sesabamisad, Tuki

Cven upirobod gaviziarebT Tedo Jordanias mier SemoTavazebul

variants, maSin iZulebuli gavxdebiT, rom I striqonis bolos, samixuTi

grafemisaTvis gankuTvnil adgilas aRvadginoT rva grafemisagan


Semdgari, anu, daaxloebiT, orjer ufro didi zomis fragmenti, rac,

rasakvirvelia, ar aris swori. aRniSnulidan gamomdinare, vfiqrobT,

marTebuli iqneba, rom I striqonis bolos vivaraudoT xuTi dakarguli

grafemis `[daxda]~-s arseboba da Tavad sityva aRvadginoT Semdegi

saxiT: `gar[daxda]~. Cvens amgvar mosazrebas mxars uWers ori ZiriTadi

garemoeba: 1. `gar[daxda]~ aris erTaderTi SesaZlo sityva, romelic

azrobrivi, fonetikuri da moculobiTi TvalsazrisiT, zedmiwevniT

zustad pasuxobs I striqonis bolos aRsadgeni sityvisaTvis wayenebul

moTxovnebs: is aRniSnavs visime gardacvalebis faqts, iwyeba grafe mebiT

`gar~ da zustad eteva misTvis gankuTvnil areze (pirvel sam grafemas

(`gar~) vkiTxulobT teqstSi, momdevno xuTi grafemis (`[daxda]~)

arsebobas ki vvaraudobT dakargul fragmentze); 2. sityva `gardaxda~,

Temo jojua, irma beriZe

235

gardacvalebis mniSvnelobiT, dadasturebuli gvaqvs sxva qronikal ur

cnobaSic, kerZod ki, vaxuSti bagrationis mier Sedgenil `qronologi ur

cxrilSi~, romelic, Tavis mxriv, darTuli aqvs swavluli batoniSvilis

fundamentur naSroms `cxovreba samefosa saqarTvelosas~ (1742-

1745 ww.). am `qronologiur cxrilSi~ vaxuSti bagrationi saqarTvelos

mefis bagrat V-is (1360-1393 ww.) gardacvalebis faqtis aRsaniSnavad

sityva `miicvalas~ nacvlad, sityva `gardaxdas~ iyenebs da mTlianad

qronikalur cnobas Semdegi saxiT warmogvidgens: `q(oroni)k(o)nebi

Cven m(ie)r povnilni wignebTa S(in)a... q(riste)s aqaTi q(oroni)k(o)ni 1395,

qarTuli q(oroni)k(o)ni p~g (83+1312=1395 w.). didi bagrat m(e)fe gardaxda...

Ze misi giorgi gamefda~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).16

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, II kinklosuri

minaweris I striqonis teqsti dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`aqa gar[daxda]~.

II striqoni

teqstis gadmonaweri: `patroni: a[...]~.


Tedo Jordanias wakiTxva: `patroni a[mir?]~.

jumber odiSelis wakiTxva: `patroni a[mir]~.

Tamar bregaZis wakiTxva: `patroni ...~

II striqonis pirveli sityvis Semdeg Sesrulebuli teqstidan dReisaTvis

mxolod pirveli grafema `a~ ikiTxeba, momdevno grafemebi ki

furclis marjvena arSiidan etratis zolTan erTad aris CamoWrili.

am dakarguli grafemebis sakiTxs Tavdapirvelad Tedo Jordania

Seexo. mkvlevarma III striqonis dasawyisSi Sesrulebuli grafemebi

16 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, qarTlis cxovreba, teqsti

dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT simon yauxCiSvilis mier, IV (Tbilisi,

1973), 896. Sdr. qronikebi, II, 201. sargis kakabaZis dakvirvebiT, vaxuSti bagrations es

qronikaluri cnoba aRebuli hqonda dReisaTvis dakarguli qronikidan, romelsac

Tavad swavluli batoniSvili `imeruli garigebis wigns~ uwodebda: `isic unda iTqvas,

rom garigebis wignis (`imeruli garigebis wignis~ – avtorebi) qronikaSi yofila

cnoba bagrat mefis sikvdilis Sesaxeb am redaqciiT: `mefe didi bagrat miicvala~ (aq

mkvlevars mxedvelobaSi aqvs `aRwera samefosa saqarTvelosas~ erT-erTi nakveTi `uwyebuleba

mkiTxvelTaTÂs~, sadac vaxuSti bagrationi gvauwyebs, rom bagrat V-is gardacvalebis

TariRi miTiTebulia `Zvels garigebis da samarTlis wignsa Sina imereTs,

gelaTursa, rameTu brwyinvalis giorgidam giorgisamde Zisa aleqsandresa swers:...

mefe didi bagrat miicvala...~ vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa,

302. – avtorebi)... Tavis qronikul nusxaSi (`qronologiur cxrilSi~ – avtorebi) ki

vaxuSts es TariRi moyavs am gvarad: qoronikons 83 (1395) didi bagrat mefe gardaxda~.

sargis kakabaZe, `imeruli Zveli garigebis wignis qronikis Sesaxeb~, kvleva-Ziebani

saqarTvelos istoriis sakiTxebis Sesaxeb (Tfilisi, 1920), 15.

ori kinklosuri minaweri

236

`spasalar[...]~ II striqonis bolos dakarguli grafemebis uSualo

gagrZelebad CaTvala da teqstis am adgilas erTi mTliani sityva

aRadgina: `a[mir?]|spasalari~. miuxedavad imisa, rom Tavad Tedo

Jordanias II striqonis bolos aRdgenili sami grafema kiTxvis niSniT


hqonda gadmocemuli: `a[mir?]~, jumber odiSelma savsebiT sarwmunod

CaTvala teqstis amgvari aRdgena da gansaxilavi sami grafema

yovelgvari kiTxvis niSnis gareSe Seitana sakuTar gamocemaSi: `a[mir]~.

aRniSnul sakiTxs gacilebiT ufro kritikulad miudga Tamar bregaZe.

man, winamorbedi mkvlevrebisagan gansxvavebiT, I striqonis pirveli

sityvis Semdeg verc grafema `a~ amoikiTxa, verc Tedo Jordanias

aRdgenas endo da amitom gansaxilavi fragmenti sakuTar gamocemaSi

mxolod samwertiliT aRniSna: `patroni ...~ Cven savsebiT viziarebT II

striqonis bolos dakarguli grafemebis Tedo Jordanias aRdgenas da

jumber odiSelis msgavsad, miviCnevT, rom am aRdgenis marTebulobaSi

eWvis SetanisaTvis aranairi safuZveli ar arsebobs.

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, II kinklosuri

minaweris II striqonis teqsti dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`patroni, a[mir]~.

III striqoni

teqstis gadmonaweri: `spasalar[...]~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `spasalari ivane? a]~.

jumber odiSelis wakiTxva: `spasala[ri]...~

Tamar bregaZis wakiTxva: `spasalari ...~

dReisaTvis III striqonze garkveviT ikiTxeba mxolod pirveli rva

grafema: `spasalar[...]~, momdevno grafemebi ki furclis marjvena

arSiidan etratis zolTan erTad aris CamoWrili. am, dakarguli grafemebis

aRdgenis pirveli cda Tedo Jordanias ekuTvnis. samwuxarod,

mkvlevris mier wakiTxul III striqonSi, rogorc Cans, meqanikurad aris

ga motovebuli aRdgenili teqstis dasawyisis aRmniSvneli teqnikuri

ni Sani: marjvniv gaxsnili kavi (dakuTxuli frCxili). am mizezis gamo,

misi publikaciidan saerTod ar Cans, III striqonze warmodgenili

grafemebidan, romeli grafemaa avtoris mier uSualod wakiTxuli da

romeli – konteqstis mixedviT aRdgenili: `spasalari ivane? a]~. amgvari

bundovani suraTis miuxedavad, dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom


Tedo Jordanias wakiTxuli hqonda III striqonis mxolod is pirveli rva

grafema, romlebic dResac garkveviT ganirCeva teqstSi: `spasalar~.

rac Seexeba danarCen Svid grafemas: `i ivane? a]~, es grafemebi, ufro

zustad ki, maTi savaraudo ganTavsebis adgili, Tedo Jordanias dros

ukve CamoWrili iyo furclis marjvena arSiidan da amitom III striqonis

Temo jojua, irma beriZe

237

es nawili ueWvelad Tedo Jordanias aRdgenad unda CaiTvalos (am

aRdgenis Sesaxeb vrclad qvemoT, IV striqonis teqstis dadgenisas

gveqneba saubari). III striqonis wakiTxvis sisrulis TvalsazrisiT,

daaxloebiT, analogiuri suraTi gvaqvs jumber odiSelis gamocemaSic.

aq III striqonidan mxolod pirveli Svidi grafemaa amokiTxuli,

momdevno ori grafema konteqstis mixedviT aris aRdgenili, striqonis

bolo fragmenti ki, rogorc daudgeneli teqsti, samwertiliTaa

aRniSnuli: `spasala[ri]...~ III striqonis dasawyisSi warmodgenil

teqsts, jumber odiSelTan SedarebiT, odnav ufro sruli saxiT

kiTxulobs Tamar bregaZe: `spasalari...~, Tumca ki, gaugebaria, rogor

mo axerxa mkvlevarma mecxre grafema `i~-s amokiTxva, romelic, rogorc

uk ve aRvniSneT zemoT, Tedo Jordanias dros ukve CamoWrili iyo

furclis marjvena arSiidan. rogorc Cans, es mecxre grafema Tamar

bregaZes konteqstis mixedviT aqvs aRdgenili, oRond is sakuTar

publikaciaSi specialuri teqnikuri niSnebis gareSe aqvs Setanili.

Cven, Tedo Jordaniasagan srulebiT gansxvavebuli saxiT aRvadgenT III

striqonis dakargul fragments. oRond, vinaidan es aRdgena mTlianad

momdevno, IV striqonis Cveneul wakiTxvazea damyarebuli, amitom

orive striqonis teqsti qvemoT, IV striqonis dadgenis Semdeg gveqneba

warmodgenili.

IV striqoni

teqstis gadmonaweri: `buRas: [--]: [...]~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `buls[erisZe?]~.


jumber odiSelis wakiTxva: `bels...~

Tamar bregaZis wakiTxva: `bels...~

II minaweris teqstis dadgenasTan dakavSirebuli sakiTxebidan,

Cvens gansakuTrebul yuradRebas ipyrobs IV striqonis dasawyisSi

warmodgenili da dRemde, praqtikulad, dauzianeblad moRweuli

xuTi grafemis `buRas~ wakiTxvis sakiTxi. aRniSnuli grafemebi Tedo

Jordanias publikaciaSi Semdegi saxiT aris motanili: `buls~. rogorc

vxedavT, mkvlevarma savsebiT sworad waikiTxa IV striqonis pirveli

ori grafema `bu~, Tumca momdevno ori grafema: orkbila `R~ da masze

gadabmuli `a~, SecdomiT, gaiazra rogorc erTi grafema – samkbila `l~

da amitom IV striqonis dasawyisi SecdomiT waikiTxa, rogorc: `buls~.

aRniSnul Secdomas Tedo Jordaniaseul publikaciaSi jaWvuri reaqcia

mohyva. mkvlevarma mis mier SecdomiT wakiTxuli grafemebi I kinklosur

minawerSi dadasturebuli feodaluri gvaris `abuserisZis~ erT-erTi

fonetikuri variantis `abulserisZis~ (?) Semadgenel fragmentad

CaTvala da amitom, Sesabamisi sityvis aRdgena II minaweris teqstSic

ori kinklosuri minaweri

238

scada. am mizniT, mkvlevarma III striqonis bolos aRadgina erTi

dakarguli grafema `a~, IV striqonis bolos – kidev eqvsi dakarguli

grafema `[erisZe]~ da minaweris es fragmenti, marTalia, kiTxvis niSniT,

magram mainc dasrulebuli sityvis saxiT Seitana Tavis gamocemaSi:

`[a]|buls[erisZe?]~. garda amisa, Tedo Jordaniam, rogorc Cans,

CaTvala, rom I minawerSi moxseniebuli ivane abuserisZe da II minawerSi

mis mier aRdgenili `[a]buls[erisZe]~ erTi da igive piri iyo da amitom

III striqonis dakarguli fragmentis dasawyisSi kiTxvis niSniT aRad

gina sakuTari saxeli `ivane?~. sabolood, Tedo Jordaniam A-85-is II

minaweris III-IV striqonebi Semdegi saxiT Seitana Tavis publikaciaSi:

`spasa lari ivane? a]|buls[erisZe?]~. IV striqonis pirveli grafemebi

ki dev ufro arazusti saxiT amoikiTxes jumber odiSelma da Tamar


bregaZem. maT aramxolod III-IV grafemebi `Ra~ gaiazres rogorc `l~,

aramed Tedo Jordaniasagan gansxvavebiT, II grafema `u~-c SecdomiT

waikiTxes, rogorc `e~ da IV striqonis dasawyisi sabolood Semdegi

saxiT daadgines: `bels~. rac Seexeba III-IV striqonebis dakargul

fragmentebze saxeli `ivane~-sa da gvari `abulserisZe~-s Semadgeneli

ramdenime grafemis aRdgenas, jumber odiSelma da Tamar bregaZem,

rogorc Cans, ar gaiziares Tedo Jordanias mier SemoTavazebuli es

varianti da III-IV striqonebis Sesabamisi fragmentebi samwertilebiT

aRniSnes sakuTar publikaciebSi: `spasala[ri]... bels...~ (jumber

odiSeli); `spasalari ...bels...~ (Tamar bregaZe).

Cven, cxadia, ver gaviziarebT III striqonis pirveli grafemebis

verc Tedo Jordanias, verc jumber odiSelisa da verc Tamar bregaZis

wakiTxvebs, vinaidan am adgilas, sinamdvileSi, ikiTxeba ara oTxi

grafema `buls~ an `bels~, aramed xuTi grafema `buRas~.

III striqonis dasawyisSi warmodgenili am grafemebis swori

wakiTxva saSualebas gvaZlevs, argumentirebulad aRvadginoT III-IV

striqonebis dakarguli fragmentebi. daviwyoT III striqonis bolo

fragmentiT. specialur literaturaze dayrdnobiT, dabejiTebiT

SeiZleba iTqvas, rom XIV saukuneSi amirspasalaris saxelos flobda

mxolod erTi iseTi piri, visi saxelic mTavrdeboda grafemebiT `uRa~.

es aris aTabag-amirspasalari aRbuRa I jayeli, romelic araerTgzis

aris moxseniebuli XIV-XVI saukuneebis qarTul da ucxour werilobiT

ZeglebSi (amis Sesaxeb vrclad ix. qvemoT). Sesabamisad, A-85-is II

kinklosuri minaweris teqstSi moxseniebuli amirspasalari, romlis

saxelic sruldeba grafemebi `uRa~-Ti, sxva aravin SeiZleba iyos, Tu

ara aRbuRa I jayeli. aRniSnulidan gamomdinare, III striqonis dakarguli

fragmentis bolo nawilSi aRvadgenT or grafema `[aR]~-s da mTlianad

sityvas vkiTxulobT Semdegi saxiT: `[aR]buRas~. paralelurad amisa,

Temo jojua, irma beriZe

239
Cven viTvaliswinebT im garemoebas, rom sityva `[aR]buRas~ naTesaobiT

brunvaSia dasmuli, amave naTesaobiTi brunvis niSnebs `is~-as aRvadgenT

misi msazRvreli sityvis `[amir]|spasalar[...]~-s bolo, dakargul

fragmentze da sabolood, minaweris am nawils vkiTxulobT Semdegi

saxiT: `a[mir]|spasalar[is aR]buRas~.

minaweris IV striqonze dakvirveba aCvenebs, rom aq pirveli xuTi

grafemis `buRas~-a da Sesabamisi gankveTilobis orwertilis Semdeg

Sesrulebuli iyo ori grafemis Semcveli sityva da Sesabamisi

gankveTilobis niSani. dReisaTvis xsenebuli ori grafema, melnis

gadasvlis gamo, aRar ikiTxeba. samagierod, garkveviT ganir Ceva

maT Semdeg dasmuli gankveTilobis orwertili. dakarguli ori

grafemis aRdgenaze muSaobisas Cveni yuradReba, pirvel rigSi, I kinklosuri

minaweris im fragmentma miipyro, romelic, Sinaarsobrivi

TvalsazrisiT, Zalzed axlos dgas II minaweris CvenTvis saintereso

fragmentTan: I minaweri – `amirspasarlisa da, patroni siT|[ixaTun]~;

II minaweri – `patroni: a[mir]|spasalar[is: aR]|buRas: [--]:~.

vfiqrobT, aq motanili fragmentebis urTierTSepirispirebidan

naTlad Cans, rom orive minaweris teqstSi saubari exeba erTsa da imave

pirs, amirspasalar aRbuRas das, patron siTixaTuns. Sesabamisad,

II minaweris IV striqonze, pirveli xuTi grafema `buRas~ Semdeg,

dakarguli orgrafemiani sityva unda aRdges Semdegi saxiT: `[da]~.

minaweris IV striqonze, Cven mier aRdgenili sityva `[da]~-s Semdeg

Sesrulebuli unda yofiliyo, daaxloebiT, sami-xuTi grafemis

Semcveli teqsti, romelic dReisaTvis, furclis marjvena arSiidan

etratis zolis CamoWris gamo, mTlianadaa dakarguli. winamdebare

naSromSi Cven SevZeliT, srulad aRgvedgina es dakarguli fragmenti,

Tumca amis Taobaze qvemoT, minaweris V striqonis teqstis dadgenis

dros gveqneba saubari.

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, II kinklosuri

minaweris III-IV striqonebis teqsti dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:


`spasalar[is aR]|buRas [da] [...]~.

V striqoni

teqstis gadmonaweri: `sa: mz: d[...]~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `si]]T- - -~.

jumber odiSelis wakiTxva: `si...~

vidre teqstis dadgenasTan dakavSirebul ZiriTad sakiTxebze

gadavidodeT, gvsurs, aRvniSnoT, rom minaweris V striqonis Tedo

Jordanias gamocemaSi mcire teqnikur uzustobas aqvs adgili. kerZod,

aq meore grafema `i~-s Semdeg erTmaneTis mijriT aris dasmuli

ori kinklosuri minaweri

240

aRdgenili teqstis dasawyisisa da dasasrulis aRmniSvneli teqnikuri

niSnebi: Sesabamisad, marjvniv da marcxniv gaxsnili kavebi, romelTagan

pirveli kavi, SecdomiT, marcxniv aris Sebrunebuli. es teqnikuri

niSnebi, rogorc Cans, mesame grafema `T~-s marcxniv da marjvniv unda

yofiliyo Sesrulebuli. aRniSnulis gaTvaliswinebiT, gamodis, rom V

striqonidan Tedo Jordaniam mxolod pirveli ori grafema amoikiTxa:

`si~, momdevno, mesame grafema ki, savaraudod, I minawerSi moxseniebuli

amirspasalaris dis, siTixaTunis saxelis gavleniT aRadgina: `[T]~. V

striqonis pirveli ori grafema zustad Tedo Jordanias publikaciis

msgavsad aris warmodgenili jumber odiSelis gamocemaSic: `si...~

rac Seexeba Tamar bregaZes, mis publikaciaSi V striqonis teqsti

saerTod ar aris Setanili. Cven vadasturebT, rom minaweris dedanSi

V striqonis dasawyisSi namdvilad warmodgenilia grafema `s~, Tumca

ki, aqve SevniSnavT im faqtsac, rom mas mosdevs ara grafema `i~, rogorc

amas vxedavT Tedo Jordaniasa da jumber odiSelis gamocemebSi, aramed

grafema `a~, romlis Semdegac dasmulia gankveTilobis orwertili.

minaweris dedanSi V striqonis pirveli ori grafemisa da Sesabamisi

gankveTilobis niSnis Semdeg Sesrulebulia, agreTve, gankveTilobis

orwertiliT dasrulebuli ori grafema `mz~, romlebic teqstSi


ueWvelad ricxviTi mniSvnelobis (47) gadmosacemad aris gamoyenebuli.

Tu Cveni es dakvirveba sworia, maSin gamodis, rom `mz~-s win, anu IV

striqonis bolosa da V striqonis dasawyisSi, warmodgenili iyo,

daaxloebiT, xuTi-Svidi grafemisagan Semdgari sityva, romelic, erTi

mxriv, azrobrivad ukavSirdeboda am ori grafemis daxmare biT gadmocemul

ricxviT mniSvnelobas (47), xolo, meore mxriv, srul de boda

grafemebiT: `sa~. aRniSnuli moTxovnebis gaTvaliswinebiT, `mz~-s win,

SeiZleba, Sesrulebuli yofiliyo mxolod sami sityva: 1. `[q~kn]|sa~;

2. `[wel]|sa~; da 3. `[wli]|sa~. daSvebuli hipoTeturi variantebidan,

amTaviTve unda gamoiricxos pirveli ori varianti: `[q~kn]|sa~ da

`[wel]|sa~. marTlac, amgvari daSvebis SemTxvevaSi gamova, rom teqstis

am fragmentiT II kinklosur minawerSi gadmocemuli ambavi TariRdeba

XIV moqcevis mz (47) qronikoniT an amave moqcevis dasawyisidan aTvlili

mz (47) wliT, rac, orive SemTxvevaSi, qristeSobidan 1359 (1312+47)

wels gvaZlevs. arada, zemoT ukve aRvniSneT, rom gansaxilavi minaweri,

ufro zustad ki, misi I striqoni, Sesrulebulia pasqaluri cxrilis

danayofebis 1356 wlis aRmniSvneli ganivi mwkrivis gaswvriv, rac,

Tavis mxriv, calsaxad migviTiTebs im faqtze, rom minaweris avtors

teqstSi gadmocemuli ambavi gansazRvruli aqvs ara 1359, aramed, 1356

wliT. Sesabamisad, gvrCeba sanaxevrod dakarguli sityvis aRdgenis

mesame hipoTeturi varianti: `[wli]|sa~, romelic zedmiwevniT zustad

Temo jojua, irma beriZe

241

Seesabameba II minaweris saerTo azrobriv konteqsts da gvauwyebs, rom

aRbuRa amirspasalaris da gardacvalebis Jams mz, anu 47 wlis iyo.

aRniSnulidan gamomdinare, minaweris IV striqonis bolos aRvadgenT

sam dakargul grafema `wli~-s da Sesabamis sityvas vkiTxulobT

Semdegi saxiT: `[wli]|sa~.

V striqonze, sityva `mz~-sa da Sesabamisi gankveTilobis orwer tilis

Semdeg ikiTxeba erTaderTi grafema `d~. misi momdevno, sami-xuTi


grafemisagan Semdgari teqsti furclis marjvena arSiidan etratis

zolis CamoWris gamo, mTlianad dakargulia. am, dakarguli fragmentis

aRdgenis Sesaxeb qvemoT, VI striqonis dadgenisas gveqneba saubari.

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, II kinklosuri

minaweris IV striqonis bolo fragmentisa da V striqonis teqsti

dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`[wli]|sa mz (47), d[...]~.

VI striqoni

teqstis gadmonaweri: `nbers[...]~.

Tedo Jordanias wakiTxva: `nbers (noembers?) - -~.

minaweris VI striqonis teqsti mxolod Tedo Jordanias publikaciaSia

warmodgenili. mkvlevari aq martooden pirvel xuT grafemas

`nbers~ ganarCevs da kiTxvis niSniT gvTavazobs am, fragmen tulad

SemorCenili sityvis miseul aRdgenas: `(noembers?)~. VI striqonis teqsts,

Tedo Jordaniasagan gansxvavebiT, rogorc Cans, fragmentuladac

ver kiTxuloben jumber odiSeli da Tamar bregaZe, ris gamoc es

striqoni maT gamocemebSi saerTod ar aris Setanili. Cven mTlianad

viziarebT VI striqonis pirveli xuTi grafemis Tedo Jordanias

wakiTxvas da Cveni mxriv, vadasturebT, rom aq dResac ganirCeva

grafemebi: `nbers~. gar da amisa, Cven viziarebT Tedo Jordanias mier

gamoTqmul im mosazrebasac, rom es xuTi grafema weliwadis erTerTi

Tvis aRmniSvneli sityvis Semadgeneli fragmenti unda iyos,

oRond misgan gansxvavebiT, vfiqrobT, rom teqstSi ikiTxeboda ara:

`(noembers?)~, aramed – `d[eke]|nbers[a]~. gansaxilavi fragmentis

maincadamainc aseTi saxiT aRdgenisaken, pirvel rigSi, gvibiZgebs

is garemoeba, rom V striqonze, sityva `mz~-s Semdeg, anu aRsadgeni

sityvis pirveli grafemis savaraudo mdebareobis adgilas ikiTxeba

ara grafema `n~, aramed – grafema `d~, rac, cxadia, calsaxad miuTiTebs

imaze, rom gansaxilavi sityva iwyeboda grafema `d~-Ti da amitom is

SeiZleba aRdges mxolod erTaderTi SesaZlo saxiT: `d[eke]|nbers[a]~.


kidev ufro martivad aris saqme amave sityvis bolos grafema `a~-s

aRdgenasTan dakavSirebiT. es grafema furclis marjvena arSiidan

ori kinklosuri minaweri

242

etratis zolis CamoWris gamo, dakargulia da amitom is, erTi mxriv,

konteqstis mixedviT, xolo, meore mxriv, Zveli qarTuli enis normebis

gaTvaliswinebiT gvaqvs aRdgenili.

dReisaTvis furclis marjvena arSiidan CamoWrili etratis

zolTan erTad VI striqonis kidura marjvena fragmentic aris

dakarguli. am fragmentze warmodgenili teqsti qvemoT, VII striqonis

teqstis dadgenisas gveqneba aRdgenili.

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, II kinklosuri

minaweris V striqonis bolo fragmentisa da VI striqonis teqsti

dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`d[eke]|nbers[a] [...]~.

VII striqoni

teqstis gadmonaweri: `cda: [-]r[...]~.

minaweris VII striqonis teqsti Setanili ar aris arc Tedo Jordanias,

arc jumber odiSelisa da arc Tamar bregaZis publikaciebSi. Cven striqonis

dasawyisSi garkveviT vkiTxulobT gankveTilobis orwertiliT

dasrulebul sam grafema `cda~-s. gankveTilobis niSnis Semdeg

Sesrulebuli iyo ori grafema, romelTagan pirveli grafema, melnis

gadasvlis gamo, aRar ganirCeva, xolo meore grafema ikiTxeba rogorc

`r~. am grafemis Semdeg Sesrulebuli teqsti, furclis marjvena arSiidan

etratis zolis CamoWris gamo, dakargulia, Tumca am teqstis aRdgena did

sirTules ar warmoadgens. marTlac, minaweris saerTo konteqstidan gamomdinare,

dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom VI striqonis bolosa da VII

stri qonze gadmocemuli iyo dekembris Tvis erT-erTi dRis aRmniSvneli

ricxvi `[o]|cda: [e]r[Tsa:]~ an `[o]|cda: [o]r[sa:]~.

amrigad, yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, II kinklosuri


minaweris V striqonis bolo fragmentisa da VI striqonis teqsti

dadgenil unda iqnes Semdegi saxiT:

`[o]|cda[e]r[Tsa]~ an `[o]|cda[o]r[sa]~.

amiT vasrulebT A-85-is II kinklosuri minaweris teqstis dadgenaze

muSaobas da samecniero sazogadoebas vTavazobT am teqstis saboloo

wakiTxvas:

`aqa gar[daxda] | patroni, a[mir]|spasalar[is aR]|buRas [da,

wli]|sa mz (47), d[eke]|nbers[a o]|cda[e]r[Tsa] (an `[o]|cda[o]r[sa]~).

mas Semdeg, rac SeZlebisdagvarad sruli saxiT davadgineT A-85-

is CvenTvis saintereso ori kinklosuri minaweris teqsti, gadavalT

am minawerebTan dakavSirebuli istoriul-wyaroTmcodneobiTi sak

i T xebis Seswavlaze da warmovadgenT am kvleva-Ziebis safuZvelze

miRebul ramdenime ZiriTad daskvnas.

Temo jojua, irma beriZe

243

1. A-85-is gansaxilavi ori kinklosuri minaweris daTariReba

I minaweris qronologiis sakiTxs pirvelad Tedo Jordania Seexo

da minaweris TariRis Sesaxeb imTaviTve ori gansxvavebuli mosazreba

gamoTqva. kerZod, man Tavisi `qronikebis~ II tomis 183-e gverdze gansaxilavi

kinklosuri minaweris qronologia m (40) qronikoniT, anu 1352 (40+1312)

wliT gansazRvra, xolo amave wignis 185-e gverdze igive minaweri ukve

1351 wliT daaTariRa: `1352 w. – qksa :m: aqa mo[vi]da: abuseriZisa: ivanes:

saxlsa: Siga...~;17 `...es warwera imave xeliT aris dawerili, rogorc

zemo ivane amirspasalar-abuserisZeze da siTixaTunze 1351 wlis

qveSe~.18

jumber odiSelma Tedo Jordanias mier SemoTavazebuli am ori

TariRidan (1351 w. da 1352 w.) upiratesoba meore TariRs (1351 w.) mianiWa

da minaweris qronologia sakuTar publikaciaSi 1351 wliT gansazRvra:

`lT – 1351 – [aqa] m[o]vida abuseris Zisa ivanes saxlisa Sigan...~19

jumber odiSelisagan gansxvavebul daskvnamde mivida Tamar


bregaZe. man Tedo Jordanias mier SemoTavazebuli ori TariRidan

(1351 w. da 1352 w.) ufro sarwmunod pirveli TariRi (1352 w.) miiCnia da

minaweri 1352 wliT Seitana sakuTar gamocemaSi: `[1352 w. `q~knsa] m, aqa

movida abuseris Zis ivanes saxlisa Sigan...~20

I minaweris qronologiis Taobaze erTgvarad winaaRmdegobrivi xasiaTis

suraTs vawydebiT nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa da raul

Cagunavas naSromSi. aq mkvlevrebi, erTi mxriv, aRniSnaven, rom gansaxilavi

minaweri Sesrulebulia 39-e, anu lT (39) qronikonis, igive 1351

(39+1312) wlis gaswvriv, xolo meore mxriv, amave minaweris citirebisas,

teqstis dasawyisSi uTiTeben ara qronikon lT-s (39), aramed qronikon

m-s (40), rac, Tavis mxriv, 1352 (40+1312) wels gvaZlevs: `meToTxmete

moqcevis 39-e qronikonis, anu 1351 wlis gaswvriv damowmebulia vinme

abuseriZe ivanes saxli.. `qk~s m. aqa movida abuserisZisa ivanes saxlsa

Siga [da] amirspasalarisa da patroni siTi[xaTun] misi[Ta]...sli...~21

I minaweris qronologiis sakiTxs sul bolos winamdebare naSromis

erT-erTi Tanaavtori, irma beriZe Seexo. man srulad gaiziara Tedo

Jordanias mier SemoTavazebuli pirveli TariRi (1352 w.) da minaweri,

Tamar bregaZis msgavsad, 1352 wliT daaTariRa.22

17 qronikebi, II, 183. Sdr. `sinduxtar unda iyos zemo aRniSnuli (1352 w. qveSe)

siTixaTun...~ iqve, 183-184.

18 iqve, 185.

19 mcire qronikebi, 27.

20 qarTul xelnawerTa aRweriloba, I1, 296.

21 abuserisZe, Txzulebani, 328-329.

22 beriZe, `ivane abuserisZis (XIV s.) amirspasalarobisa~, 50.

ori kinklosuri minaweri

244

I minaweris daTariRebis msgavsad, sakmaod araerTgvarovani vi-

Tarebaa II minaweris qronologiasTan dakavSirebiTac. aRniSnuli minaweris

daTariRebis sakiTxs pirvelad isev da isev Tedo Jordania


Seexo da minaweris qronologia mg (43) qronikoniT, anu 1355 (43+1312)

wliT gansazRvra: `1355 w. – q~ks :mg: aqa: gar[daicvala?] | patroni

a[mir?]|spasalari...~23

Tedo Jordanias mier SemoTavazebuli TariRi (1355 w.) srulad iqna

gaziarebuli mogviano xanis araerTi mkvlevris: levan musxeliSvilis,

jumber odiSelis, nodar SoSiaSvilis, nargiza goguaZis, mixeil

qavTariasa da raul Cagunavas mier: `XIV s-Si gvxvdeba vinme abuserisZe

ivane, amir-spasalari, romelic 1355 wels gardacvlila~;24 `mg – 1355

– aq gar[daicvala?] patroni a[mir]spasala[ri]...~;25 `XIV saukuneSi cnobilia

amirspasalari ivane abuserisZe (gard. 1355 w.)~;26 `amave ivanes

gardacvalebas varaudobs T. Jordania 1355 wels. cnoba mas aRebuli

aqvs A-85-is qronikidan~27 da sxv.

II minaweris qronologiis Taobaze gansxvavebuli mosazreba aqvs

gamoTqmuli Tamar bregaZes. es ukanaskneli minaweris TariRs, CamoTvlil

mkvlevarTagan gansxvavebiT, md (44) qronikoniT gansazRvravs,

oRond am qronikonis TariRis qristeSobidan aTvlil welTaRicxvaze

gadayvanisas meqnikur uzustobas uSvebs da minaweris citirebisas,

teqstis dasawyisSi, SecdomiT, ara 1356 (44+1312), aramed 1354

wels uTiTebs: `[1354 w. `q~knsa] md, aqa gar[daicvala] patroni ...

spasalari...~28

Tamar bregaZis publikaciaSi gaparuli mcdari TariRi (1354 w.) upirobod

gaiziara winamdebare naSromis erT-erTma Tanaavtorma, irma

beriZem da II kinklosuri minaweri agreTve 1354 wliT daaTariRa.29

maSasadame, irkveva, rom A-85-is CvenTvis saintereso kinklosuri

minawerebis daTariRebis Taobaze samecniero literaturaSi ramdenime

gansxvavebuli mosazrebaa gamoTqmuli. kerZod, I minaweri daTari-

Rebulia 1351 (jumber odiSeli), 1352 (Tamar bregaZe, irma beriZe) da

1351//1352 (Tedo Jordania, nargiza goguaZe, mixeil qavTaria, raul

23 qronikebi, II, 185.

24 abuserisZe, bolok-basilis mSenebloba SuartyalSi, 23.


25 mcire qronikebi, 27.

26 nodar SoSiaSvili, `abuserisZeni~, qarTuli sabWoTa enciklopedia, 1 (Tbilisi,

1975), 47. Sdr. `XIV saukuneSi cnobilia amirspasalari ivane abuserisZe (g. 1355)~. nodar

SoSiaSvili, `abuserisZeni~, saqarTvelo, enciklopedia, 1 (Tbilisi, 1997), 39.

27 abuserisZe, Txzulebani, 329.

28 qarTul xelnawerTa aRweriloba, I1, 296.

29 irma beriZe, `ivane abuserisZis (XIV s.) amirspasalarobisa~, 50.

Temo jojua, irma beriZe

245

Cagunava) wlebiT, xolo II minaweris qronologia gansazRvrulia 1354

(Tamar bregaZe, irma beriZe) da 1355 (Tedo Jordania, levan musxeliSvili,

jumber odiSeli, nodar SoSiaSvili, nargiza goguaZe, mixeil qav-

Taria, raul Cagunava) wlebiT.

gansaxilavi minawerebis Cven mier Sesrulebuli teqnikuri aRwerilobidan

aSkarad Cans, rom I kin klosuri minaweri Sesrulebulia 308v-s

qveda arSiaze, amave gverdze war modgenili pasqaluri cxrilis danayofebis

sul qveda, rigiT me-40 ga nivi mwkrivis, igive me-40 qronikonis,

anu qristeSobidan 1352 (40+1312), na kiani wlis aRmniSvneli striqonis

qvemoT, xolo II kinklosuri mi naweri Sesrulebulia 309r-s marjvena ar-

Siis zeda nawilSi, amave gverdze war modgenili pasqaluri cxrilis danayofebis

rigiT 44-e ganivi mwkri vis, igive 44-e qronikonis, anu qriste-

Sobidan 1356 (44+1312), agreTve, nakiani wlis aRmniSvneli striqonis gaswvriv.

amrigad, yovelive aRniSnulidan gamomdinare, sabolood dgindeba

Semdegi:

a) A-85-is CvenTvis saintereso I kinklosuri minaweri TariRdeba ara

1351 an 1351//1352 wlebiT, rogorc amas Tedo Jordania, jumber odiSeli,

nargiza goguaZe, mixeil qavTaria da raul Cagunava fiqrobdnen,

aramed – 1352 wliT, rogorc amas Tamar bregaZe da irma beriZe aRniSnavdnen;

b) A-85-is CvenTvis saintereso II kinklosuri minaweri TariRdeba

ara 1354 an 1355 wliT, rogorc amas Tedo Jordania, levan musxeliSvili,
jumber odiSeli, nodar SoSiaSvili, Tamar bregaZe, nargiza

goguaZe, mi xeil qavTaria, raul Cagunava da irma beriZe fiqrobdnen,

aramed – 1356 wliT.

2. ivane abuserisZis amirspasalarobisa da misi gardacvalebis

1355 wliT daTariRebis sakiTxi

I minawerSi moxseniebuli ivane abuserisZis amirspasalarobisa da

misi gardacvalebis 1355 wliT daTariRebis sakiTxi dRis wesrigSi

pirvelad Tedo Jordaniam dasva. aRniSnul sakiTxze msjelobisas mkvlevari

mTlianad emyareboda I da II minawerebis teqstebis miseul wakiTxvebs,

romelTa mixedviTac mkvlevars minawerebis Sinaarsi, rogorc

Cans, Semdegi saxiT esmoda. I minaweri – 1351//1352 wlebSi amirspasalar

ivane abuserisZis saxlSi mivida patroni siTixaTun; II minaweri – 1355

wels gardaicvala patroni, amirspasalari ivane abulserisZe: `1352 w.

– qksa :m: aqa mo[vi]da: abuseriZisa: ivanes: saxlsa: Siga [da] amirspasalarisa

da: patroni siTi[xaTun]...~; `1355 w. – q~ks :mg: aqa: gar[daicvala?]

| patroni a[mir?]|spasalari ivane? a]|buls[erisZe?]... SeiZleba `abuori

kinklosuri minaweri

246

serisZis~ magier ikiTxebodes `abuleTisZe~, Tumca es warwera imave xeliT

aris dawerili, rogorc zemo ivane amirspasalar-abuserisZeze da

siTixaTunze 1351 wlis qveSe~.30

miuxedavad imisa, rom Tedo Jordanias mier gamoTqmuli mosazreba

ivane abuserisZis amirspasalarobisa da misi gardacvalebis 1355 wliT

daTariRebis Taobaze sakmaod bundovani da naklebad dasabuTebuli

iyo, mogviano xanis mkvlevrebma: levan musxeliSvilma, Tamar bregaZem,

no dar SoSiaSvilma, iuri sixaruliZem da sxvebma, es mosazreba mainc

ukritikod gaiziares:

`meore mxriT, XIV s-Si gvxvdeba vinme abuserisZe ivane, amir-spasalari,

romelic 1355 wels gardacvlila. Tu Cvens ZeglSi (`axalni saswaulni

wmidisa giorgisni~-saTvis darTul abuserisZeTa sagvareulo


matianeSi – avtorebi) moxsenebuli uaxlesi Taobis (tbel abuserisZis

Svilebis – avtorebi) wlebi 1210-1260-iT ganvsazRvreT da ivane amirspasalaris

dabadebis weli 1300-is axlos vigulveT, maSin Cveni Zeglis

ukanasknel Taobasa da ivane amir-spasalars Sorisac ori ucnobi Taoba

unda vivaraudoT~; `sainteresoa, rom meore minawerSi... is (ivane – avtorebi)

ixsenieba `[a]buls[erisZe]-d~; `sakuTar saxelTa saZiebeli...

abuserisZe ivane IV, amirspasalari~.31

`pirTa saZiebeli... ivane abuseris Ze (amirspasalari)...~32

`abuserisZeni, XI-XIV ss. saqarTvelos did feodalTa sagvareulo...

XII-XIII ss-Si iyvnen mxolod xixaTa erisTavTerisTavebi. XIV s-Si cnobilia

amirspasalari ivane abuserisZe (gard. 1355 w.)~.33

`ivane. am saxeliT `anderZSi~ (abuserisZeTa sagvareulo matianeSi

– avtorebi) ori piri ixsenieba: mwerlis (tbel abuserisZis – avtorebi)

mama da Svili. ise ki mTel saxlSi (abuserisZeTa feodalur saxlSi –

avtorebi), jerjerobiT, oTxi ivanea dadasturebuli. pirveli (artanujis

erisTavi) iovaned iwodeba, xolo danarCenebi – ivaned. amaTgan

erTi ivane II (abuseris Ze) aWaris erisTavT-erisTavi iyo, xolo ivane III

(XIV s.) – amirspasalari...~; `saZieblebi. pirTa saxelebi... ivane amirspasalari

(abuserisZe)...~34

`abuserisZeni, XI-XIV ss. saqarTvelos did feodalTa sagvareulo...

XII-XIII ss-Si iyvnen xixaTa patronebi da erisTavTerisTavebi... XIV s-Si...

dawinaurdnen das. saqarTvelos samefo karze da miaRwies amirspasal-

30 qronikebi, II, 183, 185.

31 abuserisZe, bolok-basilis mSenebloba SuartyalSi, 23, 88.

32 qarTul xelnawerTa aRweriloba, I1, 457, 488.

33 SoSiaSvili, `abuserisZeni~, 47.

34 abuserisZe, cxovreba qviTxuroisa basilisa, 71, 78-79.

Temo jojua, irma beriZe

247

arobas. XIV saukuneSi cnobilia amirspasalari ivane abuserisZe (g.


1355)~;35 da sxv.

CamoTvlili mkvlevrebisagan gansxvavebiT, Tedo Jordanias mier

gamoTqmuli mosazreba ivane abuserisZis amirspasalarobis Sesaxeb,

rogorc Cans, jumber odiSelma ar gaiziara da I minawerSi moxseniebuli

ivane abuserisZe da amave minawerSi naxsenebi amirspasalari sxvadasxva

pirebad miiCnia. amaze, pirvel rigSi, migviTiTebs misi publikaciisaTvis

darTuli `pirTa saZiebeli~, sadac ivane abuserisZe raime samoxeleo

wodebis gareSea moxseniebuli, siTi-xaTuni ki, sapirispirod amisa,

swored amirspasalaris dad aris warmodgenili: `saZieblebi. pirTa...

ivane abuseris Ze II, II, 1 (igulisxmeba A-85-is CvenTvis saintereso I kinklosuri

minaweri – avtorebi)... siTi-xaTuni, amirspasalaris da II, II, 1

(igulisxmeba igive I kinklosuri minaweri – avtorebi)...~36

jumber odiSelis naSromis gamoqveynebidan sakmaod didi xnis Semdeg

Tedo Jordanias mosazrebis marTebulobaSi eWvi nodar SoSiaSvilmac

Seitana, romelic manamde, rogorc ukve vnaxeT zemoT, srulad

iziarebda debulebas ivane abuserisZis amirspasalarobisa da misi 1355

wels gardacvalebis Taobaze: `XIV s.-is abuserisZeebze cnobebi saistorio

wyaroebSi metad mwiria. T. Jordanias `qronikebis~ II tomSi gamoqveynebul

erT-erT minawerSi, 1355 wels gardacvlili ivane abuserisZe

amirspasalarad ixsenieba, magram, es minaweri damaxinjebuli Cans. abuserisZis

wakiTxva aq saeWvoa da ivanes amirspasalarobac eWvs iwvevs~.37

ivane abuserisZis amirspasalarobisa da misi gardacvalebis

sakiTxs sul bolos winamdebare naSromis erT-erTi Tanaavtori irma

beriZe Seexo. man erTgvarad dasrulebuli saxe misca jumber odiSelisa

da nodar SoSiaSvilis mosazrebebs da samecniero sazogadoebas

ori ZiriTadi debuleba SesTavaza: 1. I minaweris teqstSi moxseniebuli

ivane abuserisZe da amave minawerSi naxsenebi amirspasalari sxvadasxva

pirebi arian; da 2. II minaweris teqstSi saubaria ara ivane abuserisZis,

aramed amirspasalaris dis, siTixaTunis gardacvalebaze.38

iva ne abuserisZis amirspasalarobisa da misi 1355 wels gardacvalebis


sakiT xTan dakavSirebiT, sxva mkvlevrebisagan gansxvavebuli

pozicia daikaves nargiza goguaZem, mixeil qavTariam da raul Cagunavam.

maT, erTi mxriv, sarwmunod ar miiCnies Tedo Jordanias mosaz-

35 SoSiaSvili, `abuserisZeni~, 39.

36 mcire qronikebi, 136, 139, 141.

37 nodar SoSiaSvili, `abuserisZeTa saxli XI-XVI saukuneebSi~, abuserisZe tbeli

– 800 (Tbilisi, 1999), 8.

38 beriZe, `ivane abuserisZis (XIV s.) amirspasalarobisa~, 50.

ori kinklosuri minaweri

248

rebis is nawili, romlis Tanaxmadac ivane abuserisZe amirspasalarad

iyo miCneuli, xolo, meore mxriv, upirobod gaiziares amave mosazrebis

meore nawili da ivane abuserisZis gardacvalebis qronologia, Tedo

Jordanias msgavsad, 1355 wliT gansazRvres: `meToTxmete moqcevis 39-e

qronikonis, anu 1351 wlis gaswvriv damowmebulia vinme abuserisZe

ivanes saxli. `qk~s m. aqa movida abuserisZisa ivanes saxlsa Siga...~... amave

ivanes (abuserisZis – vtorebi) gardacvalebas varaudobs T. Jordania

1355 wels. cnoba mas aRebuli aqvs A-85-is qronikidan~.39

mas Semdeg, rac SeZlebisdagvarad sruli saxiT davadgineT A-85-is

Cven Tvis saintereso kinklosuri minawerebis teqstebi, SegviZlia, kidev

erT xel davubrundeT ivane abuserisZis amirspasalarobisa da misi

1355 wels gardacvalebis problemas da sabolood gavarkvioT es bundovani

sakiTxi.

I minaweris Cven mier dadgenil teqstze dayrdnobiT, dabejiTebiT

Se iZleba iTqvas, rom minawerSi sami sxvadasxva piria dasaxelebuli:

ivane abuserisZe, saxelis gareSe moxseniebuli amirspasalari da am

amirspaslaris da, patroni siTixaTuni. II minaweris Cven mier dadgenili

teqsti kidev ufro azustebs I minaweris cnobebs da gvauwyebs, rom

I minawerSi dasaxelebul amirspasalars saxelad aRbuRa hqvia da warmomavlobiT,

rogorc ukve aRvniSneT zemoT, ara abuserisZeTa, ara med


jayelTa feodalur saxls ekuTvnis. amave II minaweris Cven mier dadgenili

teqstidan aSkarad Cans isic, rom teqstSi saubaria ara ivane abuserisZis,

aramed aRbuRa amirspasalaris dis, siTixaTun jayelis gardacvalebis

Taobaze.

amrigad, yovelive aRniSnulidan gamomdinare, sabolood dgindeba

Semdegi:

a) ivane abuserisZe moxseniebulia A-85-is ara orive kinklosur

minawerSi, rogorc amas Tedo Jordania, levan musxeliSvili, nargiza

goguaZe, mixeil qavTaria da raul Cagunava fiqrobdnen, aramed

– mxolod I minaweris teqstSi, rogorc amas jumber odiSeli da Tamar

bregaZe aRniSnavdnen;

b) ivane abuserisZe A-85-is I kinklosur minawerSi moxseniebulia

ara amirspasalaris saxeloTi, rogorc amas Tedo Jordania, levan musxeliSvili,

Tamar bregaZe da iuri sixaruliZe fiqrobdnen, aramed yovelgvari

samoxeleo wodebis gareSe, rogorc amas jumber odiSeli,

nargiza goguaZe, mixeil qavTaria, raul Cagunava da irma beriZe aRniSnavdnen;

g) A-85-is kinklosuri minawerebis Cven mier dadgenili teqstidan

39 abuserisZe, Txzulebani, 328-329.

Temo jojua, irma beriZe

249

gamom dinare, avtomaturad ecleba safuZveli nodar SoSiaSvilis mier

1990 wels gamoTqmul erT uaRresad mniSvnelovan mosazrebas, romelic

mkvlevars, daaxloebiT, Semdegi saxiT aqvs Camoyalibebuli: XIV saukuneSi

dasavleT saqarTvelos samefo karze amirspasalaris saxelos

flobdnen abuserisZeebi, ris dokumentur dadasturebasac warmoadgens

A-85-is minawerebi, sadac ivane abuserisZe swored amirspasalaris

wodebiT aris moxseniebuli;

d) A-85-is II kinklosur minawerSi gadmocemulia ara ivane abuserisZis

micvalebis faqti, rogorc amas Tedo Jordania, levan musxeliSvili,

nargiza goguaZe, mixeil qavTaria da raul Cagunava fiqrobdnen,


aramed amirspasalar aRbuRa I-s dis, siTixaTun jayelis gardacvalebis

ambavi, rogorc amas irma beriZe aRniSnavda.

3. patroni siTixaTunis sagvareulo kuTvnileba, misi da-Zmis

vinaoba, ivane abuserisZis `saxlSi~ misvlis mizezebi da dabadebagardacvalebis

TariRebi

A-85-is CvenTvis saintereso kinklosur minawerebSi moxseniebuli

siTixaTunis vinaobis sakiTxs pirvelad Tedo Jordania Seexo. mkvlevris

dakvirvebiT, siTixaTuni da saqarTvelos mefis daviT IX-is (1346-1360

ww.) Tanamecxedre, 1354 wlis erTi dakarguli wyalobis wignSi moxseniebuli

dedofali sinduxtari erTi da igive piri iyo, romelic, rogorc

abuserisZeebTan daaxloebuli piri, samcxis aTabagebis, jayelebis na-

Tesavi unda yofiliyo: `1354 w. – qks: :mg: Cven mefeman daviT da dedofalman

sinduxtar giwyalobeT... sinduxtar unda iyos zemo aRniSnuli

(1352 w. qveSe) siTixaTun... albaT romlisame aTabagis naTesavi, radgan

daaxlovebuli yofila abuserTa saxlobasTan~.40

mogvianebiT, Tedo Jordanias es mosazreba winamdebare naSromis

erT-erTma Tanaavtorma irma beriZem kidev ufro ganavrco. mkvlevarma

gaiTvaliswina is garemoeba, rom vaxuSti bagrationis `aRwera samefosa

saqarTvelosa~-s cnobiT, 1334-1361 wlebSi aTabagis saxelos yvaryvare

40 qronikebi, II, 183-184. mefe daviT IX-isa da dedofal sinduxtaris mier gacemul

1354 wlis dakargul wyalobis wignze saubrisas Tedo Jordania mTlianad emyareboda

vaxuSti bagrationis mier Sedgenil `qronologiur cxrils~, saidanac Cans,

rom swavlul batoniSvils, Tavis droze, XVIII saukunis I naxevarSi, xelT hqonda

aramxolod aRniSnuli dokumentis teqsti (sruli an fragmentuli saxiT), aramed

daviT IX-is mier gacemuli kidev erTi, 1355 wlis wyalobis wignic ki (agreTve, sruli

an fragmentuli saxiT): `q(oroni)k(o)nebi Cven m(ie)r povnilni wignebTa S(in)a...

q(riste)s aqaTi q(oroni)k(o)ni 1354, qarTuli q(oroni)k(o)ni m~b (42+1312=1354 w.).

Cven m(e)f(ema)n daviT da dedofalm(a)n sinduxtar giwyalobeT...; q(riste)s aqaTi

q(oroni)k(o)ni 1355, qarTuli q(oroni)k(o)ni m~g (43+1312=1355 w.). Cven m(e)f(ema)n

daviT yovlisa saqarTvelosaman giwyalobeT~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).


vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, 894-895.

ori kinklosuri minaweri

250

jayeli flobda da gamoTqva mosazreba, rom A-85-is I kinklosur minawerSi

moxseniebuli siTixaTuni swored aTabag-amirpasalaris yvaryvare

jayelis da iyo: `vin iyo saqarTvelos amirspasalari 1352-1354

wlebSi da visi da iyo abuseriZeTa rZali siTi-xaTuni? Cvenamde moRweuli

werilobiTi wyaroebidan cnobilia, rom 1334-1361 wlebSi aTabag-

amirspasalaris saxelos yvaryvare jayeli marTavda. Sesaba mi sad,

cxadi xdeba isic, rom siTi-xaTuni, romelic 1352 wels abuserisZeTa

sax lis rZali gaxda, aTabag-amirspasalar yvaryvare jayelis da iyo~.41

A-85-is kinklosuri minawerebis Cven mier dadgenili teqstebi ramdenime

Zvirfas cnobas gvawvdis siTixaTunis vinaobis Sesaxeb da saSualebas

gvaZlevs, sabolood gadavWraT aRniSnuli sakiTxi.

daviwyoT siTixaTunis sagvareulo kuTvnilebis sakiTxiT. II kinklosuri

minaweris teqstSi pirdapir aris aRniSnuli, rom igi aRbu Ra amirspasalaris,

anu XIV saukuneSi moRvawe cnobili istoriuli piris, aTabagamirspasalaris

aRbuRa I jayelis da iyo. Sesabamisad, mTlianad dasturdeba

Tedo Jordaniasa da irma beriZis mier siTixaTunis sagvareulo kuTvnilebis

Taobaze gamoTqmuli mosazrebebi da irkveva, rom es ukanaskneli

marTlac jayelTa feodaluri saxlis warmomadgeneli iyo.

calke ganxilvis sagania siTixaTunis da-Zmis vinaobis sakiTxi.

zemoT ukve aRvniSneT, rom, irma beriZis azriT, siTixaTuni aTabagamirspasalaris

yvaryvare jayelis da iyo. A-85-is kinklosuri minawerebis

Cven mier dadgenili teqstebi ar adasturebs am mosazrebas da

sapirispirod amisa, gvauwyebs, rom siTixaTuni, sinamdvileSi, aTabagamirspasalaris

aRbuRa I-is da iyo.

aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT, gansakuTrebul yuradRebas

ipyrobs XIV-XV saukuneebis bizantieli istorikosis miqel panaretosis

mier Sedgenili `trapizonis qronika~, sadac vkiTxulobT Semdegs:


`14 marts, paraskevs, meToTxmete indiqtons, 6882 (qristeSobidan 1374

(6882-5508)) wels, mefis (trapizonis imperatoris ioane-aleqsi III-is

(1350-1390 ww.) Ze, batoni despoti andronike didi komnenosi gadmovarda

didi komnenosisa da mefis andronikes sasaxlidan da, rogorc ki

Seiyvanes sasaxleSi, gardaicvala... xolo saqorwino piroba, romelic

dadebuli iyo iberiasTan Tbilisis mefis daviTis (saqarTvelos mefis

daviT IX-is) asulisaTvis, aRbuRas (aTabag-amirspasalaris aRbuRa I-is

– avtorebi) diswulisaTvis, gadatanil iqna Cveni mefis umcros, Rvi-

Zl da kanonier Zesa da Wabuk mefeze, baton manuilze, did komnenosze

(SemdgomSi trapizonis imperatorze manuil III-ze (1390-1412 ww.) – avtorebi).

roca Suamavloba Catarda, wabrZanda mefe da Cvenc masTan er-

41 beriZe, `ivane abuserisZis (XIV s.) amirspasalarobisa~, 50-51.

Temo jojua, irma beriZe

251

Tad 10 maiss, meTxuTmete indiqtions, 6885 (qristeSobidan 1377 (6885-

5508)) wels. lazikeSi rom mivediT, mTeli zafxuli, 15 agvistomde, iq

gavatareT, adgilSi, [saxelad] makregialuss. maSin wamobrZanda igi

[e. i. qarTvelTa mefis asuli] goniidan makregialuss. meore dRes daviZariT

da 30 agvistos, kvira dRes, mivaRwieT trapizons. axali wlis

xuT seqtembers, SabaTs, pirvel indiqtions, 6886 (qristeSobidan 1378

(6886-5508)) wels, daedga mas sadedoflo gvirgvini da ewoda evdokia,

pirvelad ki gulqan-xaTuni erqva~.42

rogorc vxedavT, miqel panaretosis TxzulebaSi xazgasmiT aris

aRniSnuli is faqti, rom mefe daviT IX-is asuli gulqan-xaTuni, SemdgomSi

evdokia, imavdroulad aRbuRa I jayelis diswulic iyo. Sesabamisad,

irkveva, rom aRbuRa I-s hyavda da, romelic saqarTvelos mefis

daviT IX-is Tanamecxedre iyo.

miqel panaretosis zemoT citirebul cnobas erTgvarad azustebs

zemoT erTxel ukve naxsenebi 1354 wlis dakarguli wyalobis wigni, romlis

erTi fragmenti vaxuSti bagrations Tavis `qronologiur cxril-


Si~ aqvs Setanili. rogorc am nawyvetidan vigebT, daviT IX-is meuRles

saxelad sinduxtari erqva: `q(oroni)k(o)nebi Cven m(ie)r povnilni

wignebTa S(in)a... q(riste)s aqaTi q(oroni)k(o)ni 1354, qarTuli q(oroni)

k(o)ni m~b (42+1312=1354 w.). Cven m(e)f(ema)n daviT da dedofalm(a)n sinduxtar

giwyalobeT...~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).43

sxvaTa Soris, swored vaxuSti bagrationis am cnobas eyrdnoboda

Tedo Jordania, roca aRniSnavda, rom daviT IX-is Tanamecxedre sinduxtari

da A-85-is kinklosur minawerebSi moxseniebuli siTixaTuni

erTi da igive piri iyo (ix. zemoT).

Cven mTlianad viziarebT Tedo Jordanias mosazrebis pirvel

nawils, romlis Tanaxmadac, daviT IX-is meuRle, sagvareulo warmomavlobiT,

jayelTa feodalur saxls miekuTvneboda da saxelad sinduxtari

erqva. Tumca, imavdroulad, veranairad ver gaviziarebT mkvlev

ris mosazrebis meore nawils, romlis mixedviTac dedofali sinduxtari

da A-85-is kinklosur minawerebSi moxseniebuli siTixaTuni erTi

da igive piri iyo.

42 miqael panaretosi, `ambavi trapizonis mefeebis, didi komnenosebisa, TiToeulma

rogor, rodis da ramden xans imefa~, georgika, bizantieli mwerlebis cnobebi

saqarTvelos Sesaxeb, teqstebi qarTuli TargmaniTurT gamosca da ganmartebebi

daurTo simon yauxCiSvilma, VII (Tbilisi, 1967), 206-207. Sdr. miqel panaretosi,

`trapizonis qronika~, berZnuli teqsti qarTuli TargmaniT, Sesavali weriliT,

SeniSvnebiTa da saZiebliT gamosca aleqsandre gamyreliZem, masalebi saqarTvelosa

da kavkasiis istoriisaTvis, 33 (Tbilisi, 1960), 41-42.

43 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, 894-895.

ori kinklosuri minaweri

252

amgvari daskvnisaken logikurad gvibiZgebs ori ZiriTadi garemoeba:

1. vaxuSti bagrationis cnobiT, 1360 wels, roca mefe daviT IX

gardaicvala, misi Tanamecxedre, dedofali sinduxtari jer kidev

cocxali iyo: `...da movlida ese daviT mefe samefosa TÂssa zemo-quemosa,
amer-imerTa da ganagebda, nadimobda, nadirobda da iSuebda; aramed

geguTs yofasa Sina gardaicvala q(oronikon)sa C~tÁ (1360 w.), qarTulsa

m~À (48+1312=1360 w.), dauteva dedofali coli TÂsi sinduxtar da

Ze bagrat. mimRes (!) da dafles gelaTs~.44 rac Seexeba siTixaTuns, is,

A-85-is II kinklosuri minaweris Cven mier dadgenili teqstis Tanaxmad,

1356 wels iyo gardacvlili; 2. amave II kinklosuri minaweris sabolood

dadgenil teqstSi siTixaTuni moxseniebulia ara rogorc mefe daviT

IX-is meuRle, aramed – rogorc amirspasalar aRbuRas da. Cveni dakvirvebiT,

es faqti amTaviTve gamoricxavs patroni siTixaTunisa da

dedofal sinduxtaris erTmaneTTan gaigivebis SesaZleblobas: yovlad

warmoudgenelia, rom siTixaTuni saqarTvelos gaerTianebuli

saxelmwifos pirveli piris, mefe daviT IX-is Tanamecxedre yofiliyo

da es faqti gakvriTac ki ar aReniSnaT kinklosuri minaweris teqstSi.

maSasadame, irkveva, rom dedofali sinduxtari da patroni siTixa-

Tuni ara erTi da igive piri, aramed sxvadasxva pirebi, ufro zustad ki,

debi iyvnen. Sesabamisad, cnobili xdeba isic, rom aTabag-amirspasalar

aRbuRa I-s hyavda ara erTi da, rogorc es samecniero literaturaSi

aqamde iyo miRebuli,45 aramed – ori da: sinduxta ri, romelic, vaxuSti

bagrationis cnobiT, saqarTvelos mefis daviT IX-is Tanamecxedre iyo

da siTixaTuni, romelic A-85-is CvenTvis saintereso I da II kinklosur

minawerebSia moxseniebuli.

siTixaTunis da-Zmis vinaobis sakiTxis ganxilvis bolos, gvsurs,

yuradReba sagangebod SevaCeroT kidev erT saintereso garemoebaze.

vaxuSti bagrationis `aRwera samefosa saqarTvelosa~-sa da `qronologiur

cxrilSi~, SedarebiT ufro adreuli periodis kinklosur minawerze

(?) dayrdnobiT, aRniSnulia, rom 1358 wels dasavleT saqarTvelos

mefis miqelis (1327-1329 ww.) vaJma, imereTis erisTavma bagratma,

mefe daviT IX-is nebarTviT, colad SeirTo aTabag yvaryvare sargisis

Zis asuli: `da Zisa miqel mefisasa ityÂs qoronikoni. `miqel mefis Zem

da ara mefeman bagrat, yuaryuares asuli SeirTo colad q(oronikon)sa


44 iqve, 260-261.

45 qronikebi, II, 183-184; iuri sixaruliZe, `samcxis samTavros politikuri istoriidan

XIII-XV saukuneebSi~, samxreT saqarTvelos istoriisa da eTnografiis

sakiTxebi, VIII (baTumi, 1975), 50; mixeil baxtaZe, jayelTa sagvareulos istoria XIXV

saukuneebSi (Tbilisi, 2008), 78; da sxv.

Temo jojua, irma beriZe

253

C~tnÀ (1358 w.), qar. m~v (46+1312=1358 w.)~;46 `xolo am giorgi mefisagan

(saqarTvelos mefis giorgi V brwyinvalis (1299, 1318-1346 ww.) mier –

avtorebi) iqmna erisTavad Ze miqel mefisa bagrat, da iyo morCilebasa

Sina giorgi mefisasa Sorapans... xolo amisa Semdgomad moiyvana colad

asuli yuaryuare aTabagisa bagrat miqel mefis Zeman, q(oronikon)

sa C~tnÀ (1358 w.), qar. m~v (46+1312=1358 w.) da iqorwina mis Tana nebiTa

daviT mefisaTa...~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi);47 `q(oroni)k(o)

nebi Cven m(ie)r povnilni wignebTa S(in)a... q(riste)s aqaTi q(oroni)k(o)

ni 1358, qarTuli q(oroni)k(o)ni m~v (46+1312=1358 w.). m(e)fis miqelis

Zem bagrat, yvaryvare aTabagis qali SeirTo~ (qaragmis gaxsna Cvenia –

avtorebi).48

vaxuSti bagrationis am cnobebis garda, Cvenamde moaRwia caiSis

eklesiis omoforma, romelic XIV saukuneSi anCis saepiskoposo taZris

sakuTrebas warmoadgenda da romlis warweraSic moxseniebulia amirspasalarisa

da samcxis spasalaris yvaryvares asuli (?), dedofalTdedofali

naTeli: `q. saSinelo xato anCisa! Seiwire mcire ese omofori

dedofalT-dedoflisa naTelisi, Zisa didisa sulkurTxe||ulisa amirspasalarisa

da samcxis spasalarisa yuaryuaresi aqa da saukunesa. a(me)n.

anCelisa TeofanesTÂs Sekeruli~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).49

omoforis warweris teqstis pirveli gamomcemlis Tedo Jordanias

azriT, am warweraSi moxseniebuli amirspasalari da samcxis spasalari

yvaryvare da vaxuSti bagrationis mier naxsenebi aTabagi yvaryvare

sargisis Ze erTi da igive piri unda iyos. mkvlevris dakvirvebiT,


yvaryvares hyavda asuli, omoforis warweraSi moxseniebuli dedofalTdedofali

naTeli, romelic vaxuSti bagrationis cnobiT, colad

gahyva imereTis erisTavs bagrat miqelis Zes.50 Tedo Jordanias

mier gamoTqmuli es mosazreba dReisaTvis samecniero literaturaSi

TiTqmis mTlianad aris gaziarebuli.51

samwuxarod, Cven, jerjerobiT, ar SegviZlia, dabejiTebiT vTqvaT,

46 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, 302.

47 iqve, 802. Sdr. `kualad amav daviT mefis nebiTa SeirTo bagrat erisTavman miqel

mefis Zeman asuli yuaryuare aTabagisa~. iqve, 260.

48 iqve, 894-895.

49 qronikebi, II, 186. Sdr. eqvTime TayaiSvili, `arxeologiuri mogzaurobidan samegreloSi~,

Zveli saqarTvelo, III (tfilisi, 1913-1914), 183.

50 qronikebi, II, 186.

51 TayaiSvili, `arxeologiuri mogzaurobidan samegreloSi~, 183; qeTevan daviTiSvili,

`qarTuli naqargobis uZvelesi nimuSi~, Zeglis megobari, 22 (1970), 30-33; sixaruliZe,

`samcxis samTavros politikuri istoriidan~, 42; valeri silogava, kaxa Sengelia,

tao-klarjeTi (Tbilisi, 2006), 63; da sxv.

ori kinklosuri minaweri

254

ra saxis naTesauri kavSiri arsebobda vaxuSti bagrationis Txzulebasa

da caiSis omoforis warweraSi moxseniebul aTabag, amirspasalar da

samcxis spasalar yvaryvare sargisis Zesa da siTixaTunis Zmas, aTabagamirspasalar

aRbuRa I-s Soris. Tumca ki, Tu samomavlod sabolood dadasturdeba

ucxoeli kavkasiologis kirile Tumanovis mier gamoTqmuli

mosazreba, rom aRbuRa I swored am yvaryvare sargisis Zis vaJi iyo

(mkvlevris mier gamoTqmuli am da sxva mosazrebebis Sesaxeb vrclad ix.

qvemoT), maSin avtomaturad dadgindeba isic, rom A-85-is kinklosur

minawerebSi moxseniebul siTixaTuns, dedofali sinduxtaris garda,

hyavda kidev erTi da, caiSis omoforis warweraSi moxseniebuli dedofalTdedofali

naTeli, romelic, vaxuSti bagrationis cnobiT, 1358


wels colad SeirTo dasavleT saqarTvelos mefis miqelis vaJma, imere-

Tis erisTavma bagrat bagrationma.52

patroni siTixaTunis ivane abuserisZis `saxlSi~ misvlis mizezebTan

dakavSirebul sakiTxebs dRemde mxolod erTi mkvlevari, winamdebare

naSromis erT-erTi Tanaavtori irma beriZe Seexo. misi dakvirvebiT,

`siTi-xaTunis es `misvla~ an Tavad ivanes Tanamecxedred, an kidev,

misi saxlis rZlad miyvanas unda niSnavdes~; `A-85-is 1352 wlis qronikaluri

minaweri mogviTxrobs samxreT-dasavleT saqarTvelos or did

feodalur gvars, jayelebsa da abuserisZeebs Soris momxdari dinastiuri

qorwinebis ambavs, ufro zustad ki, aTabag-amirspasalar yvaryvare

jayelis dis, siTi-xaTunis abuserisZeTa saxlSi rZlad misvlis

aqamde ucnob faqts~.53

miuxedavad imisa, rom aRniSnuli mosazreba sakmaod logikurad

gamoiyureba, arsebobs erTi metad sayuradRebo garemoeba, romelic

Zalauneburad gvibiZgebs am mosazrebis gadasinjvisaken. marTlac,

Tuki Cven gaviziarebT im mosazrebas, rom A-85-is I kinklosur minawer-

Si siTixaTunis abuserisZeTa feodalur saxlSi rZlad misvlis ambavia

gadmocemuli, maSin logikurad unda davaskvnaT isic, rom siTixaTuni

gardacvalebis Jams an ivane abuserisZis, an kidev, misi ojaxis romelime

sxva wevris Tanamecxedre iyo. am SemTxvevaSi, vfiqrobT, logikurad

52 meore mxriv, dedofalTdedofal naTelis patroni siTixaTunis dad gamocxadebas

garkveulwilad erTi mniSvnelovani garemoeba ewinaaRmdegeba. vaxuSti bagrationis

mixedviT, yvaryvare sargisis Zis asuli bagrat miqelis Zem colad SeirTo

1358 wels, patroni siTixaTuni ki, rogorc qvemoT vnaxavT amas, daibada 1309 wels.

Sesabamisad, Tuki gaviziarebT im varauds, rom siTixaTuni da naTeli debi iyvnen,

maSin gamova, rom erTi dis dabadebisa da meore dis gaTxovebis TariRebs Soris

uCveulod did, TiTqmis naxevarsaukunovan qronologiur Sualeds miviRebT, rac,

cxadia, naklebad sarwmunos xdis aRniSnul mosazrebas.

53 beriZe, `ivane abuserisZis (XIV s.) amirspasalarobisa~, 52.

Temo jojua, irma beriZe


255

ibadeba kiTxva – ratom gakvriT mainc ar aris naxsenebi siTixaTunis

abuserisZeTa saxlis rZlobis faqti A-85-is II kinklosuri minaweris

teqstSi, sadac, erTi mxriv, siTixaTunis gardacvalebis ambavia gadmocemuli,

xolo meore mxriv, misi Zmis, aRbuRa amirspasalaris vinaobaa

xazgasmuli? gana ufro mosalodneli ar iyo, rom imxanad jer kidev

abuserisZeTa feodaluri saxlis kuTvnili A-85-is kinklosur minawer-

Si, pirvel rigSi, swored am xelnaweris patronebisaTvis mniSvnelovani

detalis, abuserisZeebsa da gardacvlil siTixaTuns Soris arsebuli

naTesauri kavSirisaTvis gaesvaT xazi da ara, vTqvaT, siTixaTunis Zmis

vinaobisaTvis?

Cveni dakvirvebiT, aRniSnul kiTxvas mxolod erTi sarwmuno pasuxi

SeiZleba hqondes: rogorc Cans, siTixaTuni abuserisZeTa ojaxis rZali

ar iyo da misi ivane abuserisZis feodalur saxlSi misvla raime sxva

mize ziT an mizezebiT iyo ganpirobebuli. rac Seexeba Tavad am mizezsa

Tu mizezebs, maT Sesaxeb, savaraudod, A-85-is I kinklosuri minaweris III

da IV striqonebze unda yofiliyo saubari. Tumca, am striqonebze warmodgenili

teqsti, furclis qveda arSiidan etratis zolis CamoWris

gamo, rogorc ukve aRvniSneT zemoT, TiTqmis mTlianad aris dakarguli

da amitom gansaxilavi sakiTxis Sesaxeb raime kategoriuli mosazrebis

gamoTqmis SesaZlebloba, jerjerobiT, ar gagvaCnia.54

A-85-is II kinklosuri minaweris Cven mier dadgenili teqstis Tanaxmad,

patroni siTixaTuni gardacvalebis Jams, anu 1356 wels, 47 wlis

iyo. aqedan, avtomaturad gamomdinareobs daskvna, rom siTixaTun

jayeli dabadebuli iyo 1309 (1356-47) wels.

54 ivane javaxiSvilis dakvirvebiT, `oqros urdoSi janibegis yaanobis dros ukve

1346 w. gaCnda Savi Wiri, romelic xalxs musrs avlebda, iqiTgan es moaruli yirimsac

moedo. raki Semdeg Savi Wiri jer rumSi, xolo 1348 w. asureTsa da egvipteSic

Zalze gavrcelda xalxSi ise, rom mosaxleobis naxevari am moarulis msxverpli

Seiqmna, amitom cxadia, rom rumsa da yirims Sua mdebare saqarTveloSi 1348 w. gavrcelebuli
`didi sikvdilobac~ (igulisxmeba qarTveli mwignobris avgaroz bandaisZis

mier gadawerili 1348 wlis `paraklitonis~ anderZidan citirebuli fraza,

sadac saubaria mosaxleobis `sikvdilobaze~ – avtorebi) amave Savi Wiris moarulis

mZvinvarebis Sedegi unda yofiliyo. ramden xans gagrZelda saqarTveloSi Savi

Wiri, amaze cnobebi ar mogvepoveba. magram rogorc SemdegSi davrwmundebiT, 1366

w. bagrat V-is (saqarTvelos mefis bagrat V-is – avtorebi) Tanamecxedre elene dedofali

swored am avadmyofobam imsxverpla da es gvafiqrebinebs, rom moaruli

CvenSic didxans yofila dabudebuli~. ivane javaxiSvili, `qarTveli eris istoria~,

III, nawili I, Txzulebani Tormet tomad, III (Tbilisi, 1982), 179-180. sainteresoa,

siTixaTun jayelis abuseriZeTa feodalur saxlSi misvla (zemo aWaraSi gaxizvna?)

da misi iq gardacvaleba xom ar iyo dakavSirebuli swored Savi Wiris epidemiasTan,

romelic, ivane javaxiSvilis azriT, 1340-1360-ian wlebSi mZvinvarebda saqarTveloSi

da romelmac, TviT samefo ojaxis wevrebic ki imsxverpla?

ori kinklosuri minaweri

256

siTixaTunis dabadebis zusti TariRis dadgenas sakmaod didi mniSvneloba

aqvs misi Zmis, aTabag-amirspasalaris aRbuRa I-is mamisSvilobis

sakiTxisa da XIV saukunis jayelTa feodaluri saxlis istoriasTan,

genealogiasa da qronologiasTan dakavSirebuli araerTi mniSvnelovani

sakiTxis sabolood garkvevisaTvis. Tumca, am sakiTxebis Taobaze

Cvens sxva publikaciebSi gveqneba saubari.

amrigad, yovelive aRniSnulidan gamomdinare, sabolood dgindeba

Semdegi:

a) patroni siTixaTuni moxseniebulia A-85-is ara mxolod I kinklosur

minawerSi, rogorc amas Tedo Jordania, jumber odiSeli da Tamar

bregaZe fiqrobdnen, aramed – orive kinklosuri minaweris teqstSi;

b) siTixaTuni Tavisi sagvareulo warmomavlobiT ekuTvnoda

jayelTa feodalur saxls, rogorc amas Tedo Jordania da irma beriZe

fiqrobdnen;

g) siTixaTun jayels namdvilad hyavda Zma, oRond ara aTabag-amirspasalari


yvaryvare I, rogorc amas irma beriZe fiqrobda, aramed –

aTabag-amirspasalari aRbuRa I;

d) siTixaTun jayeli da saqarTvelos mefis daviT IX-is Tanamecxe

d re, dedofali sinduxtar jayeli erTi da igive piri ki ar iyo,

rogorc amas Tedo Jordania fiqrobda, aramed isini sxvadasxva pirebi,

ufro zustad ki – debi iyvnen;

e) siTixaTun jayels, dedofal sinduxtaris garda, SesaZloa, hyavda

kidev erTi da, dedofalTdedofali naTeli, romelic dasavleT

saqarTvelos mefis miqelis vaJis, imereTis erisTavis bagrat bagrationis

Tanamecxedre iyo;

v) A-85-is kinklosuri minawerebis analizi ar adasturebs irma beriZis

mier gamoTqmul mosazrebas, rom siTixaTun jayeli abuserisZeTa

saxlis rZali iyo;

z) siTixaTun jayelis abuserisZeTa saxlSi misvlis zusti mizezebi,

jerjerobiT, daudgenelia;

T) siTixaTun jayeli 1309 wels daibada da 1356 wels, 47 wlis asakSi

gardaicvala.

4. aRbuRa I-is mier aTabag-amirspasalaris saxelos miRebis

TariRisa da misi winamorbedi samcxis mTavrebis (XIV s.) zeobis zeda

qronologiuri zRvris dazusteba.

A-85-is kinklosuri minawerebis Cven mier dadgenil teqstebSi moxseniebuli

amirspasalar aRbuRas, igive, aTabag-amirspasalar aRbuRa I jaye

lis Sesaxeb araerTi qarTuli da ucxouri werilobiTi Zegli gvawv dis

cno bebs. Tavdapirvelad movitanT am Zeglebis Sesabamis fragmentebs.

1. mandaturTuxuces beqa I jayelisa da CvenTvis saintereso aTabag-

Temo jojua, irma beriZe

257

amirspasalaris aRbuRa I-is mier Sedgenili e. w. `beqa-aRbuRas samarTlis

wignis~ (XIII-XIV ss.) I varianti:55

`wigni samarTlisa kacTa Secodebisa yovlisave.


saxeliTa RmrTisaÁTa, – dausabamoÁsa mamisa, Zisa da wmidisa sulisaÁTa,

– meoxebiTa yovlad wmidisa RmrTismSobelisaÁTa da yovel-

Ta wmidaTa zecisa da queyanisaÁTa, me, aTabag-amilspasalarman aRbuRa,

movaÃseneT patiosansa... mawyuerelsa da biZa-ZeTa CemTa SaSi asa

da missa Zmasa safaris moZRuarsa pafnutis, xuTsave Temsa samcxisasa,

taovelTa, SavSTa da klarjTa da maT Sina myofTa episkopozTa da

meudabnoveTa, moweseTa mowmobiTa mindobilni RmrTisani da yovlad

wmidisa RmrTismSobelisani, dav[i]deviT winaSe patronisa papisCemisa

beqaÁs ganaCeni, igi srulebiTa da uklebelad davwereT da, raÁca JamTa

siaviTa sxuani uwesoni saqmeni Semosrul iyvnes, maTi samarTali zeda

daurTeT, ase rome raÁca sisxlisa, gerSisa, dasxmisa, Ralatisa da raÁsa

ginda TeTrisa sauravisa saqme iyos.

patonis papisCemisagan ganaCeni yazanuri TeTri iyo. ama Jamsa Sina

yazanuroba arRara iyo, didisa mefisa giorgis Jamisa TeTri gavaCineT...

[aRbuRa aTabag-amirspasalaris samarTali].

me, patronman, aTabag-amilspasalarman aRbuRa, movikle srulisa

samc xisa saqme. Jamisa siaviTa didi kaci ipativebs. masve laSqarTa Sina

cxenisa parva Seqnil iyo. ewyina sapatioTa kacTa da mas winaSe sapatio-

Ta msxdomTa kacTa, mekobris gaCenili Zvelsave miayoles...~56

55 `beqa-aRbuRas samarTlis wignma~ Cvenamde ori variantis saxiT moaRwia. aqedan,

I varianti daculia vinme ieses mier 1672 wels gadaweril xelnawer wignSi, xolo II

varianti warmodgenilia qarTlis janiSinis (1703-1714 ww.), SemdgomSi qarTlis mefis

vaxtang VI-is (1716-1724 ww.) iniciativiT 1705-1708 wlebSi Sedgenili `samarTlis

wignTa krebulis~ Semcvel ramdenime xelnawer nusxaSi. ivane javaxiSvili, `qarTuli

samarTlis istoria~, I, Txzulebani Tormet tomad, VI (Tbilisi, 1982), 102-108.

56 doliZe, Zveli qarTuli samarTali, 285-286, 316. Sdr. `vaxtang VI-is samarTlis

wignTa krebuli~, qarTuli samarTlis Zeglebi, teqstebi gamosca, gamokvleva da

leqsikoni daurTo profesorma isidore doliZem, I (Tbilisi, 1963), 425, 450. `beqaaRbuRas

samarTlis wignis~ II varianti: `SeviyareniT WulevTa mindobilni RmrTisani

da awyurisa RmrTismSoblisani, da gaqcevisa (?), davideviT wina patronisa


papisCemisa, mandaturTuxucesis beqas ganaCeni da agreve srulebiT da uklebelad

davswereT da, raca JamTa siaviTa sxvani uwesoni saqmeni Semosuliyvnen, maTi samar-

Talica zeda daurTeT, asre rome rac sisxlisa da gerSisa, dasxmisa da Ralatisa da

rasa ginda ferisa dasaurvebeli saqme iyos. patronisa papisCemisagan ganaCeni yazanuri

TeTri iyo da ama JamTa Siga yazanuroba aR-sadme-moklebuliyo (?) da didis

warCinebulis mefis giorgis Jamisa TeTri gavaCineT... [aRbuRa aTabag-amirspasalaris

samarTali]. aw patronman, aTabag-amirspasalarman aRbuRa, moikla srulisa samcxisa

saqme da ama JamTa siaviTa didi moave kaci sabatiobasa (?) Tana gar(?) Tavadad

ori kinklosuri minaweri

258

2. sofel xovles sanaxebSi mdebare zesxevis wm. Tevdores eklesiis

samxreT kedelze Sesrulebuli, 1360-1380-iani wlebiT daTariRebuli

nakawri warwera:

`p(a)tronsa am(i)rsp(a)s(a)r(a)ls aRb(u)R(a)s | g[au]marjos

nam<a>r(a)vl(i) m(is)i | ||| R(merTma)n Cemn(i) c(o)dv(a)ni m[ou]y(a)r(e)ni

y(vela)m | ||||| S(eundve)n R(merTma)n. s(a)rg(i)s S(eundve)n R(merTma)n. beqas

S(eundve)n R(merTma)n. | S(a)lv(a)s S(eundve)n R(merTma)n. Sv(i)ln(i)

yov(e)l[Ta] C(uenT)a | Zu(e)lT, ax(a)lT S(eundve)n R(merTma)n~.57

3. ierusalimis jvris qarTvelTa monastris saaRape wignis XIV saukunis

II naxevriT daTariRebuli 153 aRapi:

`[Tuesa ianvarsa z (7)].

am(a)sve dR(e)sa wirvaÁ da aRapi aRbuR(a)si, Seundven

RmerTman~.58

4. XIV-XV saukuneebis bizantieli istorikosis miqel panaretosis

laSqarTa cxenTa parva Seqmniliyo. ese iwyina da amave sabatioTa kacTa mas winaSe

sxdomiTa da bWobiTa saparo-sainjuTa da mekobris sapatiJosa ganaCenni Zvelisave

miayoles...~ doliZe, Zveli qarTuli samarTali, 285-286, 317. Sdr. `vaxtang VI-is samarTlis

wignTa krebuli~, 425, 450.

57 kldiaSvili, `xovles (zesxevis) warwerebi~, 67-68. Cven mier citirebuli teqsti wakiTxulia

darejan kldiaSvilis mier, amave teqstis ivane javaxiSvilis mier Sesrulebul


gadmonawerze dayrdnobiT (gadmonaweri daculia xelnawerTa erovnul centrSi, ivane

javaxiSvilis pirad arqivSi). kldiaSvili, `xovles (zesxevis) warwerebi~, 65-67. sakiTxis

srulad ilustrirebis mizniT, ucvleli saxiT movitanT Tavad ivane javaxiSvilis mier

Sesrulebul gadmonawers: `{p}tronsa amirspsrls aR{bRs} | g|marjos namarvl mi | || Rn Cemn

cdvni mynyrni ym | ||||| Sn Rn srgis Sn Rn beqas Sn Rn | Slvs Sn Rn Svln yovel Ca | ZolT axlT

Sn Rn~. iqve, 66. Sdr. darejan kldiaSvili, `jayelTa feodaluri sagvareulos istoriidan

(XI saukune – XIV saukunis I naxevari)~, naSromi istoriul mecnierebaTa kandidatis samecniero

xarisxis mosapoveblad, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis korneli kekeliZis

saxelobis xelnawerTa instituti, 1981, 102. garda amisa, aqve warmovadgenT citirebuli

warweris kidev erT wakiTxvas, romelic levan musxeliSvils ekuTvnis da romelic, ivane

javaxiSvilis mier Sesrulebul gadmonawerze, ufro zustad ki, am gadmonaweris odnav

gansxvavebul variantzea damyarebuli (warweris gadmonaweris es, odnav gansxvavebuli

varianti levan musxeliSvilisaTvis uSualod ivane javaxiSvils gadaucia). levan musxeliSvili,

arqeologiuri eqskursiebi maSavris xeobaSi (Tbilisi, 1941), 73-74. sagulisxmoa,

rom levan musxeliSvili, darejan kldiaSvilisagan gansxvavebiT, warweris pirvel

naxevars gabmuli saxiT ver kiTxulobs: `aq TiTqmis mxolod imis gageba SeiZleba, rom

ixsenieba patroni amir-spasalari aRbuRa~. rac Seexeba warweris meore naxevars, is mkvlevars

Semdegi saxiT aqvs wakiTxuli: `– Seundven RmerTman, sargis(s) Seundven RmerTman,

beqas Seundven RmerTman, Salvas Seundven RmerTman, SvilTa (Svilni?) yovel(Ta) CemTa

ZuelT(a) (da) axalT(a) Seundven RmerTman~. musxeliSvili, arqeologiuri eqskursiebi

maSavris xeobaSi, 74.

58 elene metreveli, masalebi ierusalimis qarTuli koloniis istoriisaTvis (XIXVII

ss.) (Tbilisi, 1962), 93, 156-157.

Temo jojua, irma beriZe

259

`trapizonis qronika~, romlis Sesabamisi fragmenti zemoT erTxel

ukve gvqonda citirebuli:

`14 marts, paraskevs, meToTxmete indiqtions, 6882 (qristeSobidan

1374) wels, mefis Ze, batoni despoti andronike didi komnenosi gadmovarda

didi komnenosisa da mefis andronikes sasaxlidan da, rogorc ki


Seiyvanes sasaxleSi, gardaicvala... xolo saqorwino piroba, romelic

dadebuli iyo iberiasTan Tbilisis mefis daviTis asulisaTvis, aRbuRas

diswulisaTvis, gadatanil iqna Cveni mefis umcros, RviZl da

kanonier Zesa da Wabuk mefeze, baton manuilze, did komnenosze. roca

Suamavloba Catarda, wabrZanda mefe da Cvenc masTan erTad 10 maiss,

meTxuTmete indiqtions, 6885 (qristeSobidan 1377) wels. lazikeSi

rom mivediT, mTeli zaf xuli, 15 agvistomde, iq gavatareT, adgilSi,

[saxelad] makregialuss. maSin wamobrZanda igi [e. i. qarTvelTa mefis

asuli] goniidan makregialuss. meore dRes daviZariT da 30 agvistos,

kvira dRes, mivaRwieT trapizons. axali wlis xuT seqtembers, SabaTs,

pirvel indiqtions,À6886 (qristeSobidan 1378) wels, daedga mas sadedoflo

gvirgvini da ewoda evdokia, pirvelad ki gulqan-xaTuni erqva~.59

5. XV saukunis I aTwleulSi Sedgenili sinas wm. ekaterines monastris

qarTvelTa eklesiis sulTa matianis erT-erTi mosaxsenebeli:

`s(u)lsa aTabagsa a{R}buRas S(eundo)s R(merTma)n~.60

6. 1419 wels gadawerili somxuri xelnaweris, grigol taTevacis

kiTxva-migebanis hiSatakarani (anderZi):

`[wigni daiwera] qarTvelebze aleqsandres (saqarTvelos mefis

aleqsandre I-is (1412-1442 ww.)), bagrat mefis (bagrat V-is) Zis,

[i]usuf paronisagan mokluli, kostantianosis (saqarTvelos mefis

konstantine I-is (1407-1412 ww.)) Svilis mefobisas, aRbuRas Zis ivanes

aTabagobisas~.61

7. XV saukunis bolo meoTxediT daTariRebuli istoriuli dokumenti,

zevdginisZis saCivris wigni:

`[gamoÃda did]i xani da gailaSqra giorgi me|[feman (saqarTvelos

mefe giorgi VII-m (1393-1407 ww.) – avtorebi) TaTar]Ta. aq Cemi guaris

59 miqael panaretosi, `ambavi trapizonis mefeebis~, 206-207. Sdr. miqel panaretosi,

`trapizonis qronika~, 41-42.

60 darejan kldiaSvili, sinas wm. ekaterines monastris qarTvelTa eklesiis sul-

Ta matiane, qarTuli samonastro sulTa matianeebi, I (Tbilisi, 2008), 61, 163. `s(u)
lsa aTabagsa abuRas S(eundo)s R(merTma)n~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).

ivane javaxiSvili, sinis mTis qarTul xelnawerTa aRweriloba (Tbilisi, 1947), 243.

61 somxur xelnawerTa XIV-XV saukuneebis anderZebis (hiSatakaranebis) cnobebi

saqarTvelos Sesaxeb, Zveli somxuridan Targmna, Sesavali, komentarebi da SeniSvnebi

daurTo aleqsandre abdalaZem (Tbilisi, 1978), 37.

ori kinklosuri minaweri

260

kaci ocda cxra|[ni daÃocnes] da erTi ÃelTa dairCunes. d|[a aTabagsa

a]RbuRas TaTarni mouÃdes. erTi | .........Tavadi TaTari darCa ÃelTa

da is | [Cemi guaris] kaci imiTa daixsna didma aRb|[uRa. gauS]ua da imave

mkuidrsa mamulzeda | [movida. da qarT]velni erTob daRonebulni

| [iyunes. wavida giorgi] mefe da aRbuRas Seexuewa. | ............gamoarCives

erTi uSvilo ka|[ci. uTxres: `me]fe ÃelTa SevipyraT da qarTli | [Cuen

dagur]Cebiso~. Wukas guaris kacman Cemsa | [guaris kacsa ga]ando. iman

mefesa ar daumala. | [uTxra mefes]a: dasturad guiRalatebeno. | [Rames,

r]omelsa uRalatebdes, mefis sageb|[elSi is Cu]eni guaris kaci dawva da

mefe w|[avida. mivides da Cemi gu]aris kaci dairCunes da mwoved dako|[des

da sikudil]sa ulamodes da, rogorac es | [icnes, rome z]evdginiZe ariso,

aRar mokles~.62

8. beri egnataSvilis mier XVIII saukunis I meoTxedSi Sedgenili

`axali qarTlis cxovreba~, igive, `axali qarTlis cxovrebis~ pirveli

teqsti: `maSin (Temurlengis 1403 wlis laSqrobis dros – avtorebi)

aTabagman, aRbuRas Svilman ivane, aRiRo manca ZRueni turfa da mivida

lang-Temursa Tana~.63

9. anonimi avtoris mier XVIII saukunis SuaxanebSi Sedgenili `qarTlis

cxovrebis~ gadamuSavebuli gagrZeleba, anu `axali qarTlis cxovrebis~

meore teqsti: `kualad (Temurlengis 1403 wlis laSqrobis dros

– avtorebi) warvida aRbuRas Ze aTabagi ivane, da mivida igica ZRuniTa

mravliTa lang-Temurisa Tana, da Seiwyala igica, da sca pativi, da ubo-

Za saboZvari mravali~.64
citirebuli Zeglebis garda, aRbuRa I moxseniebulia XIV-XVI saukuneebis

ramdenime sparsuli da sparsulenovani werilobiTi Zeglis

teqstSic. es Zeglebia: a) nizam ad-din Samis `zafar-name~ (`gamarjvebis

wigni~) (1401/1402-1404 ww.); b) muin ad-din naTanzis `monTaxab aTTavarixe

moin~ (`moin [ad-din naTanzis] rCeuli istoriaTagani~), igive

`isqanderis anonimi~ (1414 w.); g) Seref ad-din ali iezdis `zafar-name~

62 niko berZeniSvili, `feodaluri urTierTobebidan XV saukuneSi (dokumentebi

kritikuli weriliT)~, masalebi saqarTvelosa da kavkasiis istoriisaTvis, I (tfilisi,

1937), 39, 63. Sdr. pirTa anotirebuli leqsikoni, XI-XVII saukuneebis qarTuli

istoriuli sabuTebis mixedviT, gamosacemad moamzades darejan kldiaSvilma,

mzia surgulaZem, II (Tbilisi, 1993), 224.

63 beri egnataSvili, `axali qarTlis cxovreba, pirveli teqsti~, qarTlis cxovreba,

teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT simon yauxCiSvilis

mier, II (Tbilisi, 1959), 335-336.

64 `axali qarTlis cxovreba, meore teqsti~, qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili

yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT simon yauxCiSvilis mier, II (Tbilisi, 1959),

468.

Temo jojua, irma beriZe

261

(`gamarjvebis wigni~) (1424 w.); d) Sixab ad-din abdalah ibn lutfulah

al-xafis, igive hafez-e abrus `zobdaT aT-Tavarix~ (`matianeTa naRebi~),

igive `majma aT-Tavarix~ (`matianeTa krebuli~), (1423-1430/1431 ww.)

(?); e) fasih ahmed ben jalal ad-din muhamed xafis, igive fasihi xafis

`majmale fasihi~ (`fasihis konspeqti~) (1442 w-mde) (?); v) qamal ad-din

abd ar-rezay samaryandis `maTla as-saydein va majma al-bahrein~ (`ori

bednieri mnaTobis aRmobrwyinebisa da ori zRvis Serwymis adgili~)

(1467/1468-1470/1471 ww.); z) mohamed ben havand-Sah ben muhamedis, igive,

mirxondis (gard. 1498 w.) `rouzaT as-safa~ (`siwmindis baRi~); da T) Rias

ad-din huseinis, igive xondemiris (gard. 1536 w.) `habib as-siiar~ (`cxovrebaTaRmwerlobis

megobari~).
samwuxarod, CamoTvlili sparsuli da sparsulenovani werilebi-

Ti Zeglebis Sesabamisi fragmentebi winamdebare naSromSi, rigi mizezebis

gamo, citirebuli ar gvaqvs (gamonakliss warmoadgens muin addin

naTanzis erTi cnoba, romelic qvemoT gveqneba motanili). Tumca

ki SevniSnavT, rom am ZeglebSi aRbuRa I sul sam konkretul ambavTan

dakavSirebiT aris moxseniebuli:

1. nizam ad-din Sami, muin ad-din naTanzi, Seref ad-din ali iezdi,

hafez-e abrus, fasihi xafi (?), abd ar-rezay samaryandi, mirxondi (?) da

xondemiri (?) mogviTxroben, rom 1386 wels, monRoli sardlis, maveranahris

emiris Temurlengis (1370-1405 ww.) mier saqarTvelos winaaRmdeg

mowyobili I laSqrobis dros, yarsidan Tbilisisaken momavalma

monRolTa laSqarma saSinel sicivesa da TovlSi gadaiara aRbuRas samflobelos

maRlobebi (`aRbuRas mTianeTi~).65

2. muin ad-din naTanzi gvauwyebs, rom Temurlengis mier saqar-

Tve los winaaRmdeg mowyobili 1400 wlis laSqrobis dros monRoli

sardali Sida qarTlidan (dasavleT saqarTvelos sazRvrebidan) mtkvris

xeobas aRma auyva da samcxis samTavroSi (`aRbuRas vilaieTSi~)

SeiWra.66 aTabagi aRbuRa, romelsac saqveynod ganTqmuli qurani cxeni

hyavda, erT miuval cixeSi (`aRbuRas cixeSi~) Sevida da iq gamagrda:

`cnobili iyo, rom aRbuRas samefo sajinibos Sesaferisi cxeni hyolia

65 karlo tabataZe, `axali qarTlis cxovrebis~ zogi cnobis warmomavlobisa da

sandoobis Sesaxeb~, qarTuli wyaroTmcodneoba, III (1971), 209-210; karlo tabataZe,

qarTveli xalxis brZola ucxoel dampyrobTa winaaRmdeg XIV-XV saukuneebis mijnaze

(Tbilisi, 1974), 62-63; daviT kacitaZe, saqarTvelo XIV-XV saukuneTa mijnaze

(sparsuli da sparsulenovani wyaroebis mixedviT) (Tbilisi, 1975), 130, 136.

66 karlo tabataZis mixedviT, es iyo Temurlengis VI laSqroba saqarTveloSi, devi

kacitaZis mixedviT ki – IV laSqroba. tabataZe, qarTveli xalxis brZola ucxoel

dampyrobTa winaaRmdeg, 113-150; kacitaZe, saqarTvelo XIV-XV saukuneTa mijnaze,

144-149, 172-173, 175.

ori kinklosuri minaweri


262

da Tu mis cixes ar aiRebdnen, im cxenis xelTgdeba SeuZlebeli iyo~.67

Temurlengma, romelsac Zlier undoda aRbuRas cxenis xelSi Cagdeba,

cixes alya Semoartya da masze ieriSis mitana brZana. ga afTrebuli br-

Zolebis Semdeg aRbuRam monRolebTan dazaveba scada, winaaRmdegoba

Sewyvita, Temurlengs piradad eaxla da ZRvnad, Tavisi cxeni mihgvara.

monRolma sardalma saCuqari miiRo, aRbuRas Secodeba (`sisxli~) apatia

da aRar dasaja: `aRbuRas rom ilaji miuwyda da uvicobis fexi

wamokra gaWirvebis qvas, is devbuneba, feriis naSobi qarisfexa bedauri

Temurs mihgvara da TviTonac zariTa da vedrebiT warudga win. xolo

raki Temuris survili misi cixis garemocvis dros iyo am quranis xelSi

Cagdeba, amitom aRbuRas sisxli apatia da ara avno ra~.68

3. Seref ad-din ali iezdi, hafez-e abru (?), mirxondi da xondemiri

gadmogvcemen, rom Temurlengis mier saqarTvelos winaaRmdeg mowyobili

1403 wlis laSqrobis dros, kolaSi dabanakebul monRol sardals

samxedro banakSi eaxlnen saqarTvelos mefis giorgi VII-s Zma, batoniSvili

konstantine da aTabagi ivane, romelic aRbuRas Svili iyo.69

rogorc vxedavT, Cvenamde moRweuli qarTuli da ucxouri werilobiTi

Zeglebi ramdenime saintereso cnobas gvawvdian aTabag-amirspasalar

aRbuRa I-is Sesaxeb. aRniSnuli cnobebiT jer kidev XX saukunis

dasawyisSi dainteresda sargis kakabaZe da zemoT citirebuli

werilobiTi Zeglebis erT nawilze, ufro zustad ki, `beqa-aRbuRas

samarTlis wignze~, miqel panaretosis `trapizonis qronikasa~ da

67 daviT kacitaZe, `isqanderis anonimis~ cnobebi saqarTvelos Sesaxeb~, Tbilisis

saxelmwifo universitetis Sromebi, 116, aRmosavleTmcodneobis seria, V (Tbilisi,

1965), 377.

68 tabataZe, qarTveli xalxis brZola ucxoel dampyrobTa winaaRmdeg, 31, 142-143,

187-188. Sdr. tabataZe, `axali qarTlis cxovrebis~ zogi cnobis warmomavlobisa

da sandoobis Sesaxeb~, 209-210; kacitaZe, saqarTvelo XIV-XV saukuneTa mijnaze,

144-149. sxvaTa Soris, muin ad-din naTanzis am bolo cnobis interpretaciam didi
dava gamoiwvia qarTul istoriografiaSi. kerZod, karlo tabataZe fiqrobs, rom

aq saubaria Temurlengis mier aRbuRas datyvevebaze, devi (daviT) kacitaZes ki miaCnia,

rom aq gadmocemulia aRbuRas mier TemurlengisaTvis morCilebis gamocxadebis

ambavi. tabataZe, `axali qarTlis cxov rebis~ zogi cnobis warmomavlobisa da

sandoobis Sesaxeb~, 220; tabataZe, qarTveli xalxis brZola ucxoel dampyrobTa

winaaRmdeg, 160-179, 188, 194-200; daviT kacitaZe, `epizodi XV saukunis dasawyisis

saqarTvelos istoriidan~, ciskari, 12 (1972), 124.

69 tabataZe, qarTveli xalxis brZola ucxoel dampyrobTa winaaRmdeg, 166, 179-

200; kacitaZe, saqarTvelo XIV-XV saukuneTa mijnaze, 123, 130, 153, 199-201. karlo

tabataZis mixedviT, es iyo Temurlengis bolo, VIII laSqroba saqarTveloSi, devi

kacitaZis mixedviT ki – agreTve, bolo, oRond, VI laSqroba. tabataZe, qarTveli

xalxis brZola ucxoel dampyrobTa winaaRmdeg, 160-179; kacitaZe, saqarTvelo XIVXV

saukuneTa mijnaze, 153-160, 174-175.

Temo jojua, irma beriZe

263

Seref ad-din ali iezdis `zafar-nameze~ dayrdnobiT, daadgina, rom

aRbuRa I jayeli XIV saukunis II naxevarSi moRvaweobda da 1386 wels

jer kidev cocxali iyo: `beqa-aRbuRas samarTlis wignis~ SesavalSi

`aRbuRa aTabagi swers: `patronisa papis Cemisagan ganaCeni (dasaurvebeli)

yazanuri TeTri iyo da ama JamTa Sigan yazanuroba moklebul iyo

da didis warCinebulis mefis giorgis Jamisa TeTri gavaCineT, oriani

xuTi dangi wminda vercxli~. yazani iyo mongolebis yaeni sparseTSi

da mokvda 1304 w. beqas dasaurveblad am yazanyaenis, misi Tanamedrovis

mier moWrili fuli gauCenia, magram aRbuRas dros es fuli ukve

`moklebuli iyo~ da mas `didis warCinebulis mefis giorgis Jamisa Te-

Tri~ daudgenia. es giorgi unda iyos giorgi brwyinvale, romelic vaxuStiT

gardaicvala 1346 w., xolo Cemi qronologiiT 1338 wels. aRbuRa

da giorgi brwyinvale biZaSvilebi iyvnen (giorgi mefe dediT agreTve

SviliSvili iyo beqasi) da erTmaneTzed axlo dros cxovrobdnen. am

moxsenebul sityvebidan sagulisxmoa, rom aRbuRas samarTlis daweris


dros giorgi brwyinvale ukve cocxali ar unda yofiliyo (`mefis

giorgis Jamisa TeTri gavaCineTo~) da marTlac, aRbuRas giorgi

brwyinvalis sikvdilis Semdegac ucxovria. sparseli istorikosi

Serifaddini mas cocxlad ixseniebs Temurlengis saqarTveloSi Semosevis

dros 1386 w. 1402 wels ki igive istorikosi ixseniebs aRbuRas

Svils ivanes, maSasadame, aRbuRa am dros ukve mkvdari yofila. aRbu-

Ra moxseniebulia kidev mix. fanaretis trapezontis qronikaSi. 1376

wels momkvdari andronike, Ze imperatoris aleqsi III-isa (1349-1390)

daniSnuli yofila tfilisis mefis daviTis asulze, gulqanxaTunze,

romelic qronikis mixedviT iyo diswuli aRbuRasi. rogorc konteqstidan

Cans, aRbuRa am dros (1376 w.) cocxali yofila. amgvarad... aRbuRa...

mjdara aTabagad me-XIV saukunis meore naxevarSi da cocxali

yofila 1386 wels~.70

garda amisa, sargis kakabaZem, `beqa-aRbuRas samarTlis wignze~, miqel

panaretosis `trapizonis qronikaze~, Seref ad-din ali iezdis `zafarnameze~,

ierusalimis jvris qarTvelTa monastris saaRape wignze71 da

70 sargis kakabaZe, sjulmdebelTa beqas da aRbuRas vinaoba (tfilisi, 1912), 6-7.

71 aq sargis kakabaZes mxedvelobaSi aqvs ierusalimis jvris qarTvelTa monastris

saaRape wignis ara zemoT motanili 153 aRapi, aramed ori sxva, 154 da 223

aRapebi, romelTagan pirveli aRapis teqstSi moxseniebulia sargisis vaJi, SaSia

artanujeli, xolo meore aRapis teqstSi – aTabag ivanes da, dedofali naTia-yofili

nisime: 154. `[Tuesa ianvarsa À (8)]. am(a)sve dR(e)sa wirvaÁ da aR(a)pi sargisis

Svilisa SaSiasi artanuj(e)lisa, Seundven RmerTman~; 223. `[Tuesa maissa e (5)].

amasve dResa aRÁpi aTab(a)gisa i~vanes disa dedoflisa naTia-yofilisa nisimesi,

Seundven RmerTman. gauCineT wmidisa irines dRR(e)s(a)swaulsa (!) wirva da aRapi,

ori kinklosuri minaweri

264

caiSis taZris omoforis warweraze72 dayrdnobiT, gamoTqva mosazreba,

rom mandaturTuxuces beqas gardacvalebis Semdeg samcxis samTavros

erTdroulad jer beqas Svilebi: sargisi, yvaryvare da Salva, xolo, Semdeg


– beqas SviliSvilebi: SaSia sargisis Ze, ivane yvaryvares Ze da aRbuRa

Salvas Ze marTavdnen.73

yovelive aRniSnulidan gamomdinare, XIV saukuneSi moRvawe samcxis

mTavarTa sargis kakabaZis mier Sedgenili genealogiur-qronologiuri

sqema SegviZlia warmovadginoT Semdegi saxiT:

1-3. sargis, ufrosi Ze mandaturTuxuces beqasi;

1-3. amirspasalari da samcxis spasalari yvaryvare, SuaTana Ze mandaturTuxuces

beqasi;

1-3. aTabagi Salva, umcrosi Ze mandaturTuxuces beqasi;

4-6. artanujeli SaSia, Ze sargisisa;

4-6. aTabagi ivane, Ze amirspasalaris da samcxis spasalaris yvaryvaresi;

4-6. aTabag-amirspasalari aRbuRa (XIV s-is II nax.), Ze aTabag Salvasi.

aTabag-amirspasalar aRbuRa I-is zeobis sargis kakabaZis mier

dadgenili qronologia (XIV s-is II nax.) qarTvel mkvlevarTa erTma

nawilma upirobod gaiziara,74 Tumca, mkvlevarTa meore nawilma scada,

kidev ufro daezustebina es sakmaod vrceli qronologiuri monakveTi

da am mizniT, ZiriTadad daeyrdno vaxuSti bagrationis fundamentur

naSroms `aRwera samefosa saqarTvelosa~ da missave `qronologiuri

cxrils~, sadac XIV saukunis samcxis mTavrebis Tanamimdevroba da maTi

zeobis wlebi sistemuri saxiT aris warmodgenili.

`aRwera samefosa saqarTvelosa~-s I fragmenti: `maSin ica Jami brwyinvaleman

giorgi mefemanca (saqarTvelos mefe giorgi V brwyinvalem

– avtorebi) da ganasxna TaTarni saqarTvelosagan, romelnime

gonierebiTa, romelnime brZoliTa da ZlierebiTa da mospna yovelni

da raca waigos m(a)s dRis(a)Á misT(Â)s, Seundven RmerTman~. metreveli, masalebi

ierusalimis qarTuli koloniis istoriisaTvis, 93, 99. Sdr. kakabaZe, sjulmdebelTa

beqas da aRbuRas vinaoba, 5; aRapni juaris monastrisani ierusalimsa Sina,

qarTuli dedani 16 paleografiuli suraTiTurT gamosca niko marma (sankt-peterburgi,

1914), 39, 57.

72 aq avtors mxedvelobaSi aqvs omoforis warweris Tedo Jordanias mier gamoqveynebuli


teqsti, romelic zemoT ukve gvqonda motanili.

73 iqve, 3-6. Sdr. sargis kakabaZe, `zarzmis mxatvrobis istoriul pirebis vinaobis

Sesaxeb~, saistorio moambe, I (tfilisi, 1925), 240-242.

74 javaxiSvili, `qarTuli samarTlis istoria~, I, 105-106; berZeniSvili, `feodaluri

urTierTobebidan XV saukuneSi~, 5, 63; doliZe, Zveli qarTuli samarTali, 39-41;

miqel panaretosi, `trapizonis qronika~, 83-84; metreveli, masalebi ierusalimis

qarTuli koloniis istoriisaTvis, 156-157; da sxv.

Temo jojua, irma beriZe

265

sazRvarTagan TÂsTa. merme moiyvanna yovelni amis qveyanis erisTavni

da warCinebulni, reca darbazobad civsa zeda hereTisasa da moswyÂdna

mun urCni TÂsisa mefobisani da daadginna yovelTa adgilTa warvlinebulni

erisTavni TÂsni morCilebisani da daipyrna amiT umetes yovelni.

maSin miuboZa sargis jayelsa (mandaturTuxuces beqa I-is ufros vaJs

– avtorebi) aTabagoba da amirspasalaroba75... merme STavida odiSs, munidam

afxazeTs... ukmoiqca, Semovlo guria... da movida samcxes. aramed

samcxes yofasa Sina mefisasa mokuda aTabagi sargis q(rist)es (aqaT)sa

C~tld (1334 w.), qarTulsa k~b (22+1312=1434 w.). xolo mefeman miuboZa

Zesave missa yuaryuares aTabagoba da dasxna erisTavni TÂsni klarjeTs,

spers, kalmaxs, artanujs da samcxes artanisa da wunisa da am

saerisToTgan romelime miuboZa biZaTa da biZis ZeTa yuaryuare aTabagisaTa

da iyvnen eseni morCilebasa aTabagisasa... xolo Semdgomad mefis

giorgisa dajda Ze misi daviT (daviT IX – avtorebi) mefed... kualad

amav daviT mefis nebiTa SeirTo bagrat erisTavman miqel mefis Zeman

asuli yuaryuare aTabagisa... gamefda Semdgomad daviT mefisa Ze misi

bagrat (bagrat V – avtorebi)... amasve welsa (igulisxmeba bagrat V-is

gamefebis meore weli, anu, vaxuSti bagrationis qronologiiT, 1361

weli – avtorebi) mokuda aTabagi yuaryuare da miuboZa aTabagoba mefeman

bagrat Zesa missa beqas, romeli iyo pirvel mandaturT-uxucesi...

aramed Temur (Temurlengma – avtorebi) daipyra ra sruliad sparseTi,


da warmoemarTa Cuen kerZod da Semovida somxiTs, mosrna, moswyÂdna,

Semusrna simagreni da mostyuevnna. merme noenbersa Sina moadga kars,

Semusra igica da daadgra mun zamTarsa mas, rameTu iyo mksinvareba

Zlieri da Tovli did-friad... aramed aTabagman beqam ixila ra Zliereba

Temurisa, SeuSinda, uar-hyo mefe TÂsi da mivida Temuris winaSe; xolo

man pativiTa Seiwynara, moscna niWni da ganuteva, raTa arRara mierTnen

mesxni bagrat mefesa. amisi msmeneli mefe damZimda friad... ganamagra da

ganamtkica tfilisi da ganavsna spiTa da daadgra maT Sina. esma lang-

Temurs mefisagan magreba da brZolisa mzadeba, gamZÂnda da warmoemar-

Ta gazafxuls... movida da moadga tfiliss... Semdgomad moadgnen cixesa

da... gamoiyvanes mefe bagrat dedofaliT TÂsiT annaTi q(rist)es (aqaTs)

75 vaxuSti bagrationis TxzulebaSi giorgi V-is mier sargis beqas ZisaTvis aTabag-

amirspasalarobis boZebis Semdeg gadmocemulia ori ambavi: 1. mefis mier ranisa

da Sarvanis dalaSqvra; da 2. giorgi V-is dasavleT saqarTveloSi gadasvla

da imereTis SemoerTeba. es bolo ambavi swavlul batoniSvils 1330 wliT aqvs

daTariRebuli:`q(oronikon)sa C~tl (1330 w.), qarTulsa i~À (18+1312=1330 w.)~. vaxuSti

batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, 256-257. Sesabamisad, irkveva,

rom vaxuSti bagrationi sargis beqas Zis mier aTabag-amirspasalarobis miRebis

faqts 1330 wlis winare xanebiT aTariRebda.

ori kinklosuri minaweri

266

a C~tpz (1387 w.), qarTulsa o~e (75+1312=1387 w.). xolo Temur tyuehyvna

mefe da dedofali... xolo Ze mefis bagratisa giorgi (SemdgomSi,

mefe giorgi VII – avtorebi) damZimda friad sminebiTa esreTiTa, warmovida

imereTidam da movida qarTls... Semoikribna spani, raTa mivides

da Semoimtkicos kualad aTabagi beqa... Semdgomad mokuda aTabagi beqa

q(rist)es (aqaTs)a C~tJa (1391 w.), qarTulsa o~T (79+1312=1391 w.) da

nebiTa mefis Zis giorgisaTa dajda aTabagad Ze beqasi iovane~ (qaragmis

gaxsna Cvenia – avtorebi).76

`aRwera samefosa saqarTvelosa~-s II fragmenti: `esreT rameTu


mok uda sargis jayeli, Ze beqasi, q(oronikons)a C~tld (1334 w.), qar. k~b

(22+1312=1334 w.) da dasua brwyinvaleman mefeman giorgim yuaryuare

Ze sar gisisa, mokuda ese yvaryvare q(oronikons)a C~tÁa (1361 w.), qar.

m~T (49+1312=1361 w.), dasua Ze yuaryuaresi didman mefeman bagrat beqa,

mokuda ese beqa q(oronikons)a C~tJa (1391 w.), qar. o~T (79+1312=1391

w.), da dasua iovane, Ze beqasi, didis bagratis Zeman giorgim. mokuda

ese iovane q(oronikons)a C~umd (1444 w.), qar. r~lb (132+1312=1444 w.)...~

(qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).77

`qronologiuri cxrili~: `q(oroni)k(o)nebi Cven m(ie)r povnilni

wignebTa S(in)a... q(riste)s aqaTi q(oroni)k(o)ni 1334, qarTuli q(oroni)

k(o)ni k~b (22+1312=1334 w.). mokuda aTabagi sargis, dasva giorgi m(e)

f(ema)n aTabagad Ze misi yvaryvare... q(riste)s aqaTi q(oroni)k(o)ni 1361,

qarTuli q(oroni)k(o)ni m~T (49+1312=1361 w.)... k(uala)d mokuda aTabagi

yvaryvare, bagrat m(e)f(ema)n dasva Ze misi beqa... q(riste)s aqaTi q(oroni)

k(o)ni 1391, qarTuli q(oroni)k(o)ni o~T (79+1312=1391 w.). mokuda aTabagi

beqa. da dajda nebiTa giorgisaTa aTabagad Ze misi iovane... q(riste)s

aqaTi q(oroni)k(o)ni 1444, qarTuli q(oroni)k(o)ni r~lb (132+1312=1344

w.). da mokuda iovane aTabagi...~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).78

citirebul fragmentebze dayrdnobiT, vaxuSti bagrationis mier

SemoTavazebuli genealogiur-qronologiuri sqema SegviZlia Semdegi

saxiT davadginoT:

1. aTabag-amirspasalari (1330 w-is winare xanebi – 1334 w.) sargis, Ze

samcxis mTavris beqasi;

2. aTabagi yvaryvare (1334-1361 ww.), Ze aTabag-amirspasalaris sargisisa;

3. aTabagi beqa (1361-1391 ww.), Ze aTabag yvaryvaresi;

76 vaxuSti batoniSvili, aRwera samefosa saqarTvelosa, 256, 258, 260-265.

77 iqve, 702.

78 iqve, 895-896.

Temo jojua, irma beriZe

267
4. aTabagi ivane (1391-1444 ww.), Ze aTabag beqasi.79

rogorc vxedavT, vaxuSti bagrationi aTabag-amirspasalar aRbuRa

I-is arsebobis faqts saerTod ar icnobs, ris gamoc mas XIV saukuneSi

moRvawe samcxis mTavrebis Tanamimdevroba da maTi zeobis wlebi iseTi

saxiT aqvs dadgenili, rom am sqemaSi aRbuRa I-isaTvis adgili, ubralod,

aRar rCeba. aRniSnuli xarvezis daZlevis mizniT, mkvlevrebma gadawyvites,

erTmaneTTan SeejerebinaT swavluli batoniSvilis genealogiur-

qronologiuri monacemebi da sxva weri lobiTi Zeglebis cnobebi

XIV saukunis samcxis mTavrebis Sesaxeb, am gziT daezustebinaT aRbuRa

I-is aTabag-amirspasalarobis wlebi, sabolood ki, sargis kakabaZis mier

gamovlenili am naklebad cnobili istoriuli piris saxeli aRedginaT

samcxis mTavarTa qronologiur rigSi.

aRniSnuli mimarTulebiT pirveli nabiji pavle ingoroyvam gadadga

da vaxuSti bagrationis sqemaSi arsebiTi xasiaTis cvli le bebi

Seitana. mkvlevarma am sqemidan, saerTod amoiRo mandaturTuxuces

beqa II-is, rogorc ararsebuli istoriuli piris saxeli da mis nacvlad,

Sesabamis qronologiur monakveTSi (1361-1391 ww.), ori sxva istoriuli

piris saxeli aRadgina. eseni arian: 1. lixauris monastris macxovris xatis

warweraSi aTabagad da samcxis spasalarad moxseniebuli Salva, mandaturTuxuces

beqa I-is Ze, romelic, pavle ingoroyvas azriT, mogvianebiT,

aTabag-amirspasalaris saxelosac flobda;80 da 2. sargis kaka-

79 vaxuSti bagrationis es sqema, praqtikulad, ucvleli saxiT aris gameorebuli

viqtor guCuasa da SoTa lomsaZis mier Sedgenil saenciklopedio statiebSi, romlebic,

Tavis mxriv, `qarTul sabWoTa enciklopediaSia~ dabeWdili: 1. aTabagi, amirspasalari

da samcxis spasalari, sargis II (gard. 1334 w.), Ze mandaturTuxuces beqa

I-isa; 2. aTabagi (1334-1361 ww.) yvaryvare I, Ze aTabagis, amirspasalarisa da samcxis

spasalaris sargis II-isa; 3. aTabagi (1361-1391 ww.) beqa II, Ze aTabag yvaryvare I-isa; 4.

aTabagi (1391-1444 ww.) ivane II, Ze aTabag beqa II-isa. viqtor guCua, `beqa II~, qarTuli

sabWoTa enciklopedia, 2 (Tbilisi, 1977), 346; SoTa lomsaZe, `ivane II~, qarTuli sab-

WoTa enciklopedia, 5 (Tbilisi, 1980), 89; viqtor guCua, `sargis II~, qarTuli sabWoTa
enciklopedia, 9 (Tbilisi, 1985), 102; viqtor guCua, `yvaryvare I~, qarTuli sabWoTa

enciklopedia, 10 (Tbilisi, 1986), 638. aRniSnul saenciklopedio statiebze dayrdnobiT,

vaxuSti bagrationis sqema ucvleli saxiT gvaqvs Setanili Cvens erT-erT,

2006 wels gamoqveynebul naSromSic. Temo jojua, `artanujeli piligrimis giorgi

lomas-Zis savedrebeli (XV s.) ierusalimSi gadatanili 1160 wlis garejuli krebulis

(Ven.4-is) arSiebidan~, qarTuli wyaroTmcodneoba, XI (2006), 125-126.

80 aq avtors mxedvelobaSi aqvs lixauris monasterSi daculi macxovris ficris

xati, romlis vercxliT moWedil zurgze dimitri baqraZem Semdegi warwera amoikiTxa:

`w. zesTa: arsTasa: arsisa: RmrTisa: mmisa: Tanarso: Rmro: Zo: ieso: Cn-

Tis: Cendamde: damdblebiT: kcqmnilo: ondoTa: mwisa: nivTTaiT: gimkob: saxesa:

wmdisa: xatisa: Senisa: saswaulTagn: saSinelsa: Zvisa: da: nCisa: mosavi: Sen: damn:..

li..w..lobaTa: Seni: Ze: didisa: sa...Txcesisa: bqisa: aTbg: da smcxisas...slri: Slva:

raiTa: mcresa: ncvlne: aqsa: amas: nWni: wyalobaTa: SenTani: da: mermesa: mas:

ori kinklosuri minaweri

268

baZis mier gamovlenili aTabag-amirspasalari aRbuRa.81 amasTan, pavle

ingoroyvam, raime argumentaciis gareSe, gamoTqva mosazreba, rom Salva

beqas Ze aTabag-amirspasalaris wodebas 1370 wlamde atarebda, xolo

amave 1370 wlidan aTabag-amirspasalarobas ukve aRbuRa flobda:

1. mandaturTuxucesi sargis II (1309-1334 ww.), ufrosi Ze mandatur-

Tuxuces beqa I-isa;

2. samcxis spasalari (1309-1330/1335 ww.) da amirspasalari (1330/1335-

1361 ww.) yvaryvare II, SuaTana Ze mandaturTuxuces beqa I-isa;

3. aTabagi da samcxis spasalari (1330/1335-1361 ww.), aTabag-amirspasalari

(1361-1370 ww.) Salva, umcrosi Ze mandaturTuxuces beqa I-isa;

4. aTabag-amirspasalari aRbuRa (1370-1391 ww.);

5. aTabag-amirspasalari ivane II (1391-1444 ww.).82

ziarmyo: marjvniT: Sensa: mdgomareTa: Tana: “Небесных существ Существа Бога-

Отца Единосущному Богу-Сыну Иисусу, смирившему себя за нас принятием плоти, из


скудных
вещей украсил святаго лика Твоего страшный чудесами образ........ уповающий на Тебя.....
уделом

твоим сын великаго сахлт-ухуцеса Беки, атабег и спасалар Самцхе Шалва... прими малые
сии

дары милостей Твоих и в будущей жизни сопричисли меня к стоящим одесную Тебя!”
Димитрий

Бакрадзе, Археологическое путешествие по Гурии и Адчаре (Санкт-Петербург, 1878), 110-


111,

атласъ, с одной картой и с четырьмя чертежами, I, #4. pavle ingoroyva Salva beqas Zeze

saubrisas, lixauris xatis warweris garda, emyareboda kidev or werilobiT Zegls:

XIV saukunis anonimi qarTveli JamTaaRmwerlis e.w. `aswlovan matianesa~ da ierusalimis

jvris qarTvelTa monastris saaRape wigns, agreTve, Wules monastris

freskul portrets (am werilobiT Zeglebsa da freskuli portretis ganmartebiT

warweraSi Salva mxolod saxeliT aris moxseniebuli). ingoroyva, `rusTvelianas

epilogi~, 586-587, 589-590, 592.

81 pavle ingoroyva aRbuRaze saubrisas emyareboda mxolod sam werilobiT Zegls:

`beqa-aRbuRas samarTlis wigns~, miqael panaretosis `trapizonis qronikasa~ da

ierusalimis jvris qarTvelTa monastris saaRape wigns. ingoroyva, `rusTvelianas

epilogi~, 586-587, 592.

82 pavle ingoroyva, `rusTvelianas epilogi~, TxzulebaTa krebuli, I (Tbilisi,

1963), 583, 585-592, 705-706, 765-766, 770-771. rogorc vxedavT, pavle ingoroyvam

zemoT aRniSnuli cvlilebebis garda, ramdenime sxva mniSvnelovani koreqtivic

Seitana vaxuSti bagrationis sqemaSi. man, magaliTad, gamoTqva mosazreba: rom

amirspasalari yvaryvare II iyo ara mandaturTuxuces sargis II-is, aramed mandatur-

Tuxuces beqa I-is vaJi (Sdr. sargis kakabaZis mier gamoTqmul analogiuri xasiaTis

mosazrebas); rom es yvaryvare II samcxis spasalaris Tanamdebobas flobda mamis gardacvalebis

Semdeg, 1309-1330/1335 wlebSi, xolo amirspasalarobas – 1330/1335-1361

wlebSi; rom, Salva, mandaturTuxuces beqas umcrosi vaJi, samcxis spasalarobas

da damatebiT, aTabagobasac, flobda Zmis, yvaryvare II-is mier amirspasalarobis

miRebis Semdeg, 1330/1335-1361 wlebSi, xolo aTabag-amirspasalarobas – yvaryvare

II-is gardacvalebis Semdeg, 1361-1370 wlebSi; da sxv. Cven qvemoT vnaxavT, rom vaxuSti
bagrationis sqemaSi, sargis kakabaZisa da pavle ingoroyvas msgavsad, araerTi

mniSvnelovani cvlileba aqvT Setanili sxva qarTvel da ucxoel mkvlevrebsac:

iuri sixaruliZes, kirile Tumanovs, mirian rexviaSvils, darejan kldiaSvilsa da

Temo jojua, irma beriZe

269

pavle ingoroyvas Semdeg gansaxilav sakiTxs iuri sixaruliZe

Seexo. mkvlevarma, agreTve, arsebiTi xasiaTis cvlilebebi Seitana

vaxuSti bagrationis sqemaSi. iuri sixaruliZem am sqemidan, pavle ingoroyvas

msgavsad, upirobod amoiRo mandaturTuxuces beqa II-is,

rogorc ararsebuli istoriuli piris saxeli da mis nacvlad, gansaxilav

qronologiur monakveTSi (1361-1391 ww.) samcxis ori sxva mTavris

saxeli aRadgina. eseni arian: 1. aTabag-amirspasalari yvaryvare II,

SuaTana Ze mandaturTuxuces beqa I-isa;83 da 2. sargis kakabaZis mier

gamovlenili aTabag-amirspasalari aRbuRa I, romelic mkvlevris azriT,

swored am yvaryvare II-is vaJi iyo.84 iuri sixaruliZis dakvirvebiT,

yvaryvare II aTabag-amirspasalarobas 1360-iani wlebis I naxevarSi

flobda, amave 1360-iani wlebidan 1380-iani wlebis miwurulamde ki aTabag-

amirspasalaris wodebas ukve misi vaJi, aRbuRa atarebda:

1. aTabagi (1320-1334 ww.) da samcxis spasalari sargis II, ufrosi Ze

mandaturTuxuces beqa I-isa;

2. aTabagi yvaryvare I (1334-1361 ww.), ufrosi Ze aTabagis da samcxis

spasalaris sargis II-isa;

3-4. aTabag-amirspasalari (1360-iani ww-s I nax.) yvaryvare II, SuaTana

Ze mandaturTuxuces beqa I-isa;

3-4. aTabagi da samcxis spasalari (?) Salva, umcrosi Ze mandatur-

Tuxuces beqa I-isa;

mixeil baxtaZes. samwuxarod, aRniSnuli cvlilebebis ganxilva Zalzed scildeba

Cveni winamdebare naSromis intersebis sferos. amitom, am cvlilebebis, koreqtivebisa

da dazustebebis Taobaze Cvens sxva naSromebSi gveqneba saubari.

83 iuri sixaruliZe yvaryvare beqas Zeze saubrisas emyareboda: anonimi qarTveli


JamTaaRmwerlis `aswlovan matianes~, ierusalimis jvris qarTvelTa monastris

saaRape wignis 273 aRaps (`[Tuesa ivlissa k (20)]. am(a)sve dResa aRapi S(a)nSas Svilis

Sv(i)lisa aRbuRasi, Seundven RmerTman. da aRmsrulebelni amisni akurTxnes Rmer-

Tman. gauCina yÂaryu<a>r<e>s meoRl(e)m(a)n bur(e)na~ (metreveli, masalebi ierusalimis

qarTuli koloniis istoriisaTvis, 104), anCis macxovris xatis warwerasa

da aTabag-amirspasalar yvaryvares mier mcxeTisaTvis micemul 1363 wlis sabuTs

`sofel kordovSi~ mosaxle `maxaraZis~ Sewirvis Sesaxeb (sabuTi dReisaTvis dakargulia.

mis Sesaxeb Tedo Jordania aRniSnavs Semdegs: `es cnoba rusuls gujarTnusxaSi

ipoveba da TviT gujari ver aRmovaCine sin. kant. siglebSi~. qronikebi, II,

183, 185), agreTve, safaris, zarzmisa da Wules monastrebis freskuli portretebis

ganmartebiT warwerebs (yvaryvare II safarasa da WuleSi mxolod saxeliT aris

moxseniebuli, xolo zarzmaSi – amirspasalaris wodebiT: `amirspasalarÁ yuaryuara~).

sixaruliZe, `samcxis samTavros politikuri istoriidan~, 38, 46-49.

84 iuri sixaruliZe aRbuRa I-ze saubrisas emyareboda mxolod sam werilobiT

Zegls: `beqa-aRbuRas samarTlis wigns~, Seref ad-din ali iezdis `zafar-name~-s da

miqael panaretosis `trapizonis qronikas~. sixaruliZe, `samcxis samTavros politikuri

istoriidan~, 47, 49-51.

ori kinklosuri minaweri

270

5. aTabag-amirspasalari (1360-iani ww. – 1380-iani ww-is dasasr.) aRbuRa

I, Ze aTabag-amirspasalar yvaryvare II-isa;

6. aTabagi ioane (1390-iani ww-is dasawy. – 1444 w.), Ze aTabag-amirspasalar

aRbuRa I-isa.85

srulebiT sapirispiro daskvnamde mivida kirile Tumanovi. man,

pavle ingoroyvasa da iuri sixaruliZisagan gansxvavebiT, sruli ndoba

gamoucxada vaxuSti bagrationis mier SemoTavazebul sqemas da

gamoTqva mosazreba, rom swavluli batoniSvilis mier naxsenebi mandaturTuxucesi

beqa II da sargis kakabaZis mier gamovlenili aTabagi

aRbuRa, realurad, erTi da igive piri iyo. garda amisa, kirile Tumanovma

savsebiT sarwmunod miiCnia vaxuSti bagrationis cnoba beqa IIis


zeobis 1361-1391 wlebiT daTariRebis Taobaze da zustad amave 1361-

1391 wlebiT gansazRvra beqa II-sTan gaigivebuli aRbuRa I-is aTabagobis

qronologiac:

1. aTabagi da amirspasalari (1318-1334 ww.) sargis II, ufrosi Ze mandaturTuxuces

beqa I-isa;

2. aTabagi (1334-1361 ww.) yvaryvare II, Ze aTabagis da amirspasalaris

sargis II-isa;

3. aTabagi (1361-1391 ww.) beqa II, igive aRbuRa, Ze aTabag yvaryvare IIisa;

4. aTabagi (1391-1444 ww.) ivane III, Ze aTabag beqa II-is, igive aRbuRasi.

86

kirile Tumanovis Semdeg gansaxilav sakiTxs, praqtikulad, erTdroulad

Seexnen mirian rexviaSvili da darejan kldiaSvili.

mirian rexviaSvilma sarwmunod ar miiCnia iuri sixaruliZisa da

kirile Tumanovis mier gamoTqmuli mosazrebebi da TiTqmis mTlianad

pavle ingoroyvas mier SemoTavazebul debulebebs daubrunda.87

mkvle varma vaxuSti bagrationis sqemidan upirobod amoiRo mandatur-

Tuxuces beqa II-is, rogorc ararsebuli istoriuli piris saxeli da mis

nacvlad, Sesabamis qronologiur monakveTSi (1361-1391 ww.) pavle ingoroyvas

mier dasaxelebuli ori sxva istoriuli piris saxeli aRadgina.

eseni arian: 1. lixauris macxovris xatis warweraSi aTabagad da sam-

85 sixaruliZe, `samcxis samTavros politikuri istoriidan~, 38-51.

86 Cyrille Toumanof, Manuel de Genealogie et de Chronologie pour l`histoire de la Caucasie Chretienne

(Armenie-Georgie-Albanie) (Roma, 1976), 205-206.

87 samwuxarod, mirian rexviaSvilis statiaSi gakvriTac ki ar aris naxsenebi pavle

ingoroyva da misi Sesabamisi naSromi. arada, mkvlevris mier gamoTqmuli mosazrebebis

erTi nawili swored pavle ingoroyvas mier SemoTavazebuli debulebebis

gameorebas warmoadgens.

Temo jojua, irma beriZe

271

cxis spasalarad moxseniebuli Salva, Ze mandaturTuxuces beqasi;88 da


2. CvenTvis saintereso aTabag-amirspasalari aRbuRa, romelsac, mirian

rexviaSvilis azriT, zesxevis wm. Tevdores eklesiis warweraSi CamoTvlili

hyavs Tavisi uSualo winaprebi: mama – Salva, papa (mamis mama) – beqa

I da didi papa (papis mama) – sargis I.89 garda amisa, mirian rexviaSvilma

yuradReba miaqcia im faqts, rom miqael panaretosis `trapizonis

qronikaSi~ aRbuRa 1374 wlis movlenebTan dakavSirebiT aris moxseniebuli,

aRniSnuli qronologiuri monacemi, rogorc Cans, aRbuRas zeobis

aTvlis wertilad aiRo (?) da sabolood, gamoTqva mosazreba, rom

Salva beqas Ze samcxis spasalarisa da aTabagis saxeloebs 1374 wlamde

flobda, amave 1374 wlidan ki aTabag-amirspasalaris wodebas ukve misi

vaJi, aRbuRa I atarebda:

1. samcxis spasalari da mandaturTuxucesi sargis II (1308-1334 ww.),

ufrosi Ze mandaturTuxuces beqa I-isa;

2. amirspasalari yvaryvare I (1334-1361 ww.), SuaTana Ze mandaturTuxuces

beqa I-isa;

3. samcxis spasalari da aTabagi Salva (1361-1374 ww.), umcrosi Ze

mandaturTuxuces beqa I-isa;

4. aTabag-amirspasalari aRbuRa I (1374-1391 ww.), Ze samcxis spasalaris

da aTabagis Salvasi.90

mirian rexviaSvilisagan sakmaod gansxvavebul daskvnamde mivida

darejan kldiaSvili. man detalurad Seiswavla gansaxilavi sakiTxi,

srulad gaiziara kirile Tumanovis mier gamoTqmuli mosazreba da

vaxuSti bagrationis mier naxsenebi mandaturTuxucesi beqa II da sargis

kakabaZis mier gamovlenili aTabag-amirspasalari aRbuRa, agreTve,

erTi da imave pirad miiCnia.91 rac Seexeba aRbuRa I-is zeobis qronolo-

88 mirian rexviaSvili Salva beqas Zeze saubrisas, lixauris xatis warweris garda,

emyareboda kidev oTx werilobiT Zegls: anonimi qarTveli JamTaaRmwerlis `aswlovan

matianes~, ierusalimis jvris qarTvelTa monastris saaRape wigns, anCis

macxovris xatis warwerasa da zesxevis wm. Tevdores eklesiis warweras, agreTve,

Wulesa da safaris monastrebis freskul portretebs (am werilobiT Zeglebsa da


freskuli portretebis ganmartebiT warwerebSi Salva mxolod saxeliT aris moxseniebuli).

rexviaSvili, `Salva, samcxis spasalari da aTabagi~, 40-43.

89 mirian rexviaSvili aRbuRaze saubrisas emyareboda mxolod sam (?) werilobiT

Zegls: miqael panaretosis `trapizonis qronikas~, zesxevis wm. Tevdores eklesiis

warwerasa da savaraudod, `beqa-aRbuRas samarTlis wigns~. rexviaSvili, `Salva,

samcxis spasalari da aTabagi~, 41-43.

90 mirian rexviaSvili, `Salva, samcxis spasalari da aTabagi (1361-1374 ww.)~, Zeglis

megobari, 3 (1986), 40-43.

91 darejan kldiaSvili aRbuRaze saubrisas emyareboda ramdenime werilobiT

Zegls: `beqa-aRbuRas samarTlis wigns~, miqael panaretosis `trapizonis qronikas~,

ori kinklosuri minaweri

272

gias, darejan kldiaSvilma, rogorc Cans, savsebiT misaRebad CaTvala

am sakiTxis Sesaxeb iuri sixaruliZis mier gamoTqmuli mosazreba da

aRbuRa I-is aTabag-amirspasalarobis qronologia, Tavadac, 1360-1380-

iani wlebiT gansazRvra:

1. samcxis spasalari (1293 w-is win. xan. – 1334 w.), mandaturTuxucesi

(1308-1334 ww.) da aTabagi (? – 1334 ww.) sargis II, ufrosi Ze manda turTuxu

ces beqa I-isa;

2. aTabagi (1334-1361 ww.) (?), amirspasalari (? – 1361 ww.) da samcxis

spasalari (1334 w. – ?) yvaryvare I, SuaTana Ze mandaturTuxuces beqa Iisa;

3. aTabag-amirspasalari aRbuRa I, igive beqa II (1360-1380-iani ww.), Ze

aTabagis, amirspasalaris da samcxis spasalaris yvaryvare I-isa;

4. aTabagi ioane (1391 w-dan), Ze aTabag-amirspasalaris aRbuRa I-is,

igive beqa II-isa.92

gansaxilav sakiTxs sul bolos mixeil baxtaZe Seexo. mkvlevarma

vaxuSti bagrationis sqemidan, pavle ingoroyvas, iuri sixaruliZisa da

mirian rexviaSvilis msgavsad, upirobod amoiRo mandaturTuxuces beqa

II-is, rogorc ararsebuli istoriuli piris saxeli, oRond, dasaxelebul

mkvlevarTagan gansxvavebiT, aRniSnul qronologiur monakveTSi


(1361-1391 ww.), beqa II-is nacvlad, aRadgina ara ori, aramed erTi istoriuli

piris, sargis kakabaZis mier gamovlenili aTabag-amirspasalaris

aRbuRa I-is saxeli.93 mkvlevris dakvirvebiT, es aRbuRa I swored vaxuSti

bagrationis mier SemoTavazebul qronologiur monakveTSi, anu

1361-1391 wlebSi flobda aTabag-amirspasalaris saxelos:

1. samcxis spasalari (1280-iani ww. – 1327 w.) da aTabag-amirspasalari

(1327-1334 ww.) sargis I, ufrosi Ze mandaturTuxuces beqa I-isa;

2. aTabag-amirspasalari (1334-1361 ww.) da samcxis spasalari (?)

zesxevis wm. Tevdores eklesiis warwerasa da zevdginisZis saCivris wigns, agreTve,

sparseli da sparsulenovani avtorebis: nizam ad-din Samis, Seref ad-din ali iezdis,

abd ar-rezay samaryandis, muin ad-din naTanzis, isqanderis anonimis, fasi-hi xafis,

mirxondisa da xondemiris cnobebs, ufro zustad ki, devi kacitaZis informacias am

cnobebis Sinaarsis Sesaxeb. kldiaSvili, jayelTa feodaluri sagvareulos istoriidan,

100-104, 134, 136, 139-140, 143-144. aqve, vsargeblobT SemTxveviT da madlobas

movaxsenebT darejan kldiaSvils, romelmac saSualeba mogvca, gavcnobodiT misi

sakandidato disertaciis saavtoro egzemplars.

92 kldiaSvili, jayelTa feodaluri sagvareulos istoriidan, 59, 68, 78-79, 100-

104, 131-152. Sdr. kldiaSvili, `xovles (zesxevis) warwerebi~, 70.

93 mixeil baxtaZe aRbuRaze saubrisas emyareboda mxolod sam werilobiT Zegls:

`beqa-aRbuRas samarTlis wigns~, miqael panaretosis `trapizonis qronikasa~ da

zesxevis wm. Tevdores eklesiis warweras. baxtaZe, jayelTa sagvareulos istoria,

46-47, 51-52.

Temo jojua, irma beriZe

273

yvaryvare I, ufrosi Ze samcxis spasalar da aTabag-amirspasalar sargis

II-isa;

3. aTabagi (?) da samcxis spasalari (?) Salva, umcrosi Ze mandatur-

Tuxuces beqa I-isa;94

4. aTabag-amirspasalari aRbuRa I (1374-1391 ww.), Ze aTabagis da samcxis

spasalaris Salvasi;
5. aTabagi ivane (1391-1344 ww.), Ze aTabag-amirspasalar aRbuRasi.95

rogorc vxedavT, zemoT ganxilul avtorebs aRbuRa I-is aTabagamirspasalarobis

sargis kakabaZis mier dadgenili qronologia (XIV

s-is II nax.) erTmaneTisagan sakmaod gansxvavebuli saxiT aqvT dazustebuli.

kerZod, pavle ingoroyvas aRbuRa I-is aTabag-amirspasalaroba

daTariRebuli aqvs 1370-1391 wlebiT, iuri sixaruliZesa da darejan

kldiaSvils – 1360-1380-iani wlebiT, kirile Tumanovsa da mixeil

baxtaZes – 1361-1391 wlebiT, xolo mirian rexviaSvils – 1374-1391

wlebiT.

am qronologiuri monacemebidan winamdebare naSromSi mxolod

94 samwuxarod, mixeil baxtaZis naSromSi Salva beqas Zis aTabagobisa da samcxis

spasalarobis qronologiasTan dakavSirebiT, garkveuli bundovaneba SeiniSneba, ris

gamoc mkvlevris mier am sakiTxis Taobaze gamoTqmuli mosazrebis reziumireba ver

SevZeliT. kerZod, mixeil baxtaZe erTgan aRniSnavs Semdegs: `XIV saukunis 30-90-ian

wlebSi moRvawe aTabagTa qronologia, Cveni azriT, SeiZleba Semdegi saxiT warmovadginoT:

1334 wels aTabagi gaxda sargis II-is Ze yvaryvare II, xolo misi gardacvalebis

Semdgom (pirobiTad 1361 wels) misi biZa, sargis II-is umcrosi Zma Salva. Salvas Semdeg

aTabagi am ukanasknelis Svili aRbuRa gaxda~. baxtaZe, jayelTa sagvareulos istoria,

44-56. rogorc vxedavT, mkvlevris am mosazrebis Tanaxmad, Salva beqas Zem aTabagoba

miiRo, pirobiTad, 1361 wels, xolo misma vaJma aRbuRam – kidev ufro mogvianebiT,

Salvas gardacvalebis Semdeg. aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT, sakmaod gansxvavebul

suraTs vawydebiT amave naSromis sxva adgilas, ufro zustad ki, XI-XV saukuneebSi

moRvawe jayelebis genealogiur cxrilSi, romelic naSroms boloSi aqvs darTuli.

am cxrilSi yvaryvare sargisis Zis samcxis mTavrobis qronologia gansazRvrulia

1334-1361 wlebiT, xolo aRbuRa Salvas Zis samcxis mTavrobis qronologia – 1361-

1391 wlebiT. rac Seexeba Tavad Salvas, genealogiur cxrilSi misi samcxis mTavrobis

qronologia miTiTebuli saerTod ar aris. baxtaZe, jayelTa sagvareulos istoria,

78. maSasadame, genealogiuri cxrilidan gamomdinareobs, rom yvaryvare sargisis Zis

gardacvalebis Semdeg, anu 1361 wels, samcxis mTavari, Sesabamisad ki, aTabagi, gaxda

aRbuRa Salvas Ze. es debuleba aSkara winaaRmdegobaSi modis zemoT citirebul fragmentTan,
sadac aRniSnulia, rom 1361 wels aTabagis saxelo, masTan erTad ki, samcxis

mTavroba, miiRo ara aRbuRa Salvas Zem, aramed Tavad Salvam. amrigad, safiqrebelia,

rom mixeil baxtaZis naSromis am nawilSi raRac mniSvnelovani uzustobaa gaparuli da

sanam mkvlevari Tavad ar daazustebs am bundovan adgils, manamde SeuZlebeli iqneba

imis Tqma, Tu, realurad, ra periodiT gansazRvravs igi Salva beqas Zis aTabagobisa da

samcxis spasalarobis qronologias.

95 baxtaZe, jayelTa sagvareulos istoria, 44-56, 78.

ori kinklosuri minaweri

274

aRbuRa I-is mier aTabag-amirspasalaris saxelos miRebis TariRze gavamaxvilebT

yuradRebas. sakiTxis Seswavla aCvenebs, rom mkvlevarTa

mier SemoTavazebuli yvela TariRi, realurad, or werilobiT Zeglzea

damyarebuli. es Zeglebia: 1. vaxuSti bagrationis `aRwera samefosa

saqarTvelosa~, sadac aRniSnulia, rom mandaturTuxucesma beqa II-m,

anu, mkvlevarTa erTi nawilis azriT, igive aTabag-amirspasalarma aRbuRa

I-ma (kirile Tumanovi, darejan kldiaSvili), xolo mkvlevarTa

meore nawilis azriT, ararsebulma istoriulma pirma, romelic swavluli

batoniSvilis TxzulebaSi, SecdomiT, aRbuRa I-is nacvlad aris

dasaxelebuli (pavle ingoroyva, iuri sixaruliZe, mirian rexviaSvili,

mixeil baxtaZe), aTabagis Tanamdeboba daikava 1361 wels; da 2. miqael

panaretosis `trapizonis qronika~, sadac 1374 wlis ambebTan dakav-

SirebiT, pirdapir aris moxseniebuli aRbuRas, rogorc saqarTvelos

mefis daviT IX-is asulisa da trapizonis momavali imperatoris manuil

III-is Tanamecxedris, dedofal gulqan-xaTunis, igive evdokias biZis

(dedis Zmis) saxeli.

am ori werilobiTi Zeglis safuZvelze, kirile Tumanovi da mixeil

baxtaZe aRbuRa I-is mier aTabag-amirspasalaris saxelos miRebas 1361

wliT aTariReben, iuri sixaruliZe da darejan kldiaSvili – 1360-iani

wlebiT, pavle ingoroyva – 1370 wliT, xolo mirian rexviaSvili – 1374

wliT.
Cven ver gaviziarebT verc erT am SemoTavazebul TariRs da sapirispirod

amisa, A-85-is kinklosuri minawerebis sabolood dadgenil

teqstebze dayrdnobiT, gamovTqvamT mosazrebas, rom aRbuRa I-s

amirspasalaris saxelo, masTan erTad ki, savaraudod, aTabagis wodebac,

miRebuli hqonda ara 1361, 1360-ian, 1370 an 1374 wlebSi, aramed gacilebiT

ufro adre, sul gvian, 1350-iani wlebis dasawyisisaTvis mainc.

amgvari daskvnisaken, pirvel rigSi, gvibiZgebs A-85-is II, 1356 wliT

daTariRebuli kinklosuri minaweri, sadac aRbuRa I swored amirspasalaris

wodebiT aris moxseniebuli. amgvari daskvnis sasargeblod

metyvelebs A-85-is I, 1352 wliT daTariRebuli kinklo suri minaweric,

sadac, marTalia, amirspasalaris saxeli pirdapir miTiTebuli ar aris,

magram, vfiqrobT, yovelgvar eWvgareSea, rom aqac aRbuRa I-ia nagulisxmevi.

sxvaTa Soris, is faqti, rom zemoT dasaxelebul mkvlevrebs aRbuRa

I-is mier aTabag-amirspasalarobis miRebis TariRi, mTlianobaSi, 1360-

1370-iani wlebiT hqondaT gansazRvruli, gasakviri sulac ar aris,

vinaidan maT xelT arsebuli mwiri werilobiTi masala am faqtis 1361

welze ufro adreuli periodiT daTariRebis saSualebas, ubralod, ar

iZ leoda. A-85-is kinklosuri monawerebis teqstebis sabolood dad ge-

Temo jojua, irma beriZe

275

nis Semdeg suraTi arsebiTad Seicvala, Sesabamisi wyaroTmcodneo biTi

baza ori axali werilobiTi ZegliT, 1352 da 1356 wlebiT daTariRebuli

kinklosuri minawerebiT gamdidrda, ris Sedegadac aRbuRa I-is mier

aTabag-amirspasalarobis miRebis TariRma avtomaturad Caiwia qvemoT,

1350-ian wlebSi da sabolood, gansaxilavi faqtis qronologia, daaxloebiT,

1350-iani wlebis dasawyisiT ganisazRvra.

mas Semdeg, rac A-85-is kinklosur minawerebze dayrdnobiT, Se-

Zlebisdagvarad davazusteT aRbuRa I-is mier aTabag-amirspasalaris

saxelos miRebis TariRi, aucileblad unda SevexoT kidev erT saintereso

sakiTxs, romelic aRbuRa I-is winamorbedi XIV saukunis samcxis


mTavrebis zeobis zeda qronologiuri zRvris dazustebasTan aris

dakavSirebuli.

zemoT ukve vnaxeT, rom dReisaTvis specialur literaturaSi

gamoTqmulia ramdenime gansxvavebuli mosazreba imis Taobaze, Tu,

saxeldobr, vin flobda aTabag-amirspasalaris, aTabagis an amirspasalaris

saxeloebs aRbuRa I-mde. mkvlevrebi gansaxilav periodSi

aRniSnul saxelmwifo Tanamdebobebze sul oTx pirs asaxeleben. eseni

arian:

1. sargis beqas Ze: aTabag-amirspasalari – 1327-1334 wlebi (mixeil

baxtaZe); aTabagi – 1320-1334 wlebi (iuri sixaruliZe); aTabagi – daudgeneli

droidan 1334 wlamde (darejan kldiaSvili);

2. yvaryvare beqas Ze: aTabag-amirspasalari – 1360-iani wlebis I

naxevari (iuri sixaruliZe); aTabagi – 1334-1361 (?) wlebi (darejan kldiaSvili);

amirspasalari – 1330/1335-1361 wlebi (pavle ingoroyva);

amirspasalari – 1334-1361 wlebi (mirian rexviaSvili); amirspasalari –

daudgeneli droidan 1361 wlamde (darejan kldiaSvili);

3. Salva beqas Ze: aTabag-amirspasalari – 1361-1370 wlebSi (pavle

ingoroyva); aTabagi – 1330/1335-1361 wlebi (pavle ingoroyva); aTabagi –

daudgeneli dro (iuri sixaruliZe, mixeil baxtaZe); aTabagi – 1361-1374

wlebi (mirian rexviaSvili);

4. yvaryvare sargisis Ze: aTabag-amirspasalari – 1334-1361 wlebi

(iuri sixaruliZe, mixeil baxtaZe).

Cven, am uaRresad rTuli da bundovani sakiTxis Sesaxeb sakuTari

mosazrebis gamoTqmisagan, jerjerobiT, Tavs SevikavebT. TumcaRa,

aqve xazgasmiT aRvniSnavT, rom erTi ram srulebiT cxadia: sargis,

yvaryvare da Salva beqas Zeebis, agreTve, yvaryvare sargisis Zis aTabag-

amirspasalarobis, aTabagobisa Tu amirspasalarobis qronologia

SeuZlebelia ganisaz Rvros 1350-iani wlebis dasawyisze ufro gviandeli

periodiT.

aRniSnuli mosazrebis gamoTqmisas Cven mTlianad vemyarebiT


ori kinklosuri minaweri

276

A-85-is 1352 da 1356 wlebis kinklosuri minawerebis sabolood

dadgenil teqstebs, saidanac aSkarad Cans, rom 1350-iani wlebis dasawyisisaTvis

amirspasalaris saxelos, masTan erTad ki, savaraudod,

aTabagobas, ukve namdvilad aRbuRa I flobda.

amrigad, dgindeba, rom aTabag-amirspasalar aRbuRa I-is savaraudo

winamorbedi samcxis mTavrebis: sargis beqas Zis, yvaryvare beqas Zis,

Salva beqas Zisa da yvaryvare sargisis Zis aTabag-amirspasalarobis,

aTabagobisa Tu amirspasalarobis zeda qronologiuri zRvari ganisazRvreba

ara 1361 wliT, 1360-iani wlebiT, 1370 wliTa Tu 1374 wliT,

rogorc es aqamde iyo miRebuli samecniero literaturaSi, aramed

1350-iani wlebis dasawyisiT da Sesabamisad, xsenebul pirTa zeobis

qronologia, nebismieri daSvebis SemTxvevaSi, mTlianad eqceva XIV saukunis

I naxevris farglebSi.

amrigad, yovelive aRniSnulidan gamomdinare, sabolood dgindeba

Semdegi:

a) aRbuRa I-ma amirspasalaris saxelo, masTan erTad ki, savaraudod,

aTabagis Tanamdebobac, miiRo ara 1361 wels, 1360-ian wlebSi, 1370 welsa

Tu 1374 wels, rogorc amas pavle ingoroyva, iuri sixaruliZe, kirile

Tumanovi, mirian rexviaSvili, darejan kldiaSvili da mixeil baxtaZe

fiqrobdnen, aramed – gacilebiT ufro adre, daaxloebiT, 1350-iani

wlebis dasawyisSi;

b) aRbuRa I-is winamorbedi XIV saukunis samcxis mTavrebis: sargis

beqas Zis, yvaryvare beqas Zis, Salva beqas Zisa da yvaryvare sargisis

Zis aTabag-amirspasalarobis, aTabagobisa Tu amirspasalarobis

zeda qronologiuri zRvari ganisazRvreba ara 1361 wliT, 1360-iani

wlebiT, 1370 wliTa Tu 1374 wliT, rogorc amas pavle ingoroyva, iuri

sixaruliZe, kirile Tumanovi, mirian rexviaSvili, darejan kldiaSvili

da mixeil baxtaZe fiqrobdnen, aramed 1350-iani wlebis dasawyisiT


da Sesabamisad, xsenebul pirTa zeobis qronologia, nebismieri daSvebis

SemTxvevaSi, mTlianad eqceva XIV saukunis I naxevris farglebSi.

Temo jojua, irma beriZe

277

bibliografia

abuserisZe tbeli. bolok-basilis mSenebloba SuartyalSi da abuserisZeTa

sagvareulo matiane, 1233 wlis teqsti. gamosca levan musxeliSvilma.

Tbilisi, 1941

tbel abuserisZe. cxovreba qviTxuroisa basilisa. gamosacemad moamzada,

gamokvleva da leqsikoni daurTo iuri sixaruliZem. baTumi, 1981

tbel abuserisZe. galobani wmidaTa iovaneTa: naTlismcemlisa, maxareblisa

da oqropirisa. gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni da

komentarebi daurTo ramaz xalvaSma. baTumi, 1992

abuserisZe tbeli. Txzulebani. teqsti gamosacemad moamzades, gamokvleva,

leqsikoni da saZieblebi daurTes nargiza goguaZem, mixeil qavTariam

da raul Cagunavam. baTumi, 1998

aRapni juaris monastrisani ierusalimsa Sina. qarTuli dedani 16 paleografiuli

suraTiTurT gamosca niko marma. sankt-peterburgi, 1914

axali qarTlis cxovreba. meore teqsti. qarTlis cxovreba. teqsti

dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT simon yauxCiSvilis mier.

tomi II. Tbilisi, 1959

baxtaZe mixeil. jayelTa sagvareulos istoria XI-XV saukuneebSi.

Tbilisi, 2008

beri egnataSvili. axali qarTlis cxovreba, pirveli teqsti. qarTlis

cxovreba. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris mixedviT simon

yauxCiSvilis mier. tomi II. Tbilisi, 1959

beriZe irma. ivane abuserisZis (XIV s.) amirspasalarobisa da jayelTa da

abuserisZeTa dinastiuri qorwinebis (1352 w.) sakiTxisaTvis. saerTaSoriso

konferencia `tao-klarjeTi~. moxsenebaTa Tezisebi. 5-8 oqtomberi.

Tbilisi, 2010
berZeniSvili niko. feodaluri urTierTobebidan XV saukuneSi (dokumentebi

kritikuli weriliT). masalebi saqarTvelosa da kavkasiis istoriisaTvis.

nakveTi I. tfilisi, 1937

guCua viqtor. beqa II. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. 2. Tbilisi,

1977

guCua viqtor. sargis II. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. 9. Tbilisi,

1985

guCua viqtor. yvaryvare I. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. 10.

Tbilisi, 1986

daviTiSvili qeTevan. qarTuli naqargobis uZvelesi nimuSi. Zeglis megobari,

22, 1970

doliZe isidore. Zveli qarTuli samarTali. Tbilisi, 1953

vaxtang VI-is samarTlis wignTa krebuli. qarTuli samarTlis Zeglebi.

ori kinklosuri minaweri

278

teqstebi gamosca, gamokvleva da leqsikoni daurTo profesorma isidore

doliZem. tomi I. Tbilisi, 1963

vaxuSti batoniSvili. aRwera samefosa saqarTvelosa. qarTlis cxovreba.

teqsti dadgenili yvela ZeriTadi xelnaweris mixedviT simon yaux-

CiSvilis mier. tomi IV. Tbilisi, 1973

TayaiSvili eqvTime. arxeologiuri mogzaurobidan samegreloSi.

Zveli saqarTvelo. tomi III. tfilisi, 1913-1914

ingoroyva pavle. rusTvelianas epilogi. TxzulebaTa krebuli. tomi

I. Tbilisi, 1963

kakabaZe sargis. zarzmis mxatvrobis istoriul pirebis vinaobis Sesaxeb.

saistorio moambe. wigni I. tfilisi, 1925

kakabaZe sargis. sjulmdebelTa beqas da aRbuRas vinaoba. tfilisi,

1912

kakabaZe sargis. imeruli Zveli garigebis wignis qronikis Sesaxeb. wgn.

kvleva-Ziebani saqarTvelos istoriis sakiTxebis Sesaxeb. Tfilisi, 1920


kacitaZe daviT. `isqanderis anonimis~ cnobebi saqarTvelos Sesaxeb.

Tbilisis saxelmwifo universitetis Sromebi, 116, aRmosavleTmcodneobis

seria, V. Tbilisi, 1965

kacitaZe daviT. epizodi XV saukunis dasawyisis saqarTvelos istoriidan.

ciskari, 12, 1972

kacitaZe daviT. saqarTvelo XIV-XV saukuneTa mijnaze (sparsuli da

sparsulenovani wyaroebis mixedviT). Tbilisi, 1975

kldiaSvili darejan. jayelTa feodaluri sagvareulos istoriidan

(XI saukune – XIV saukunis I naxevari). naSromi istoriul mecnierebaTa kandidatis

samecniero xarisxis mosapoveblad. saqarTvelos mecnierebaTa

akademiis korneli kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituti. Tbilisi,

1981

kldiaSvili darejan. xovles (zesxevis) warwerebi. mravalTavi, XIII,

1986

kldiaSvili darejan. qarTuli samonastro sulTa matianeebi. wigni

I. sinas wm. ekaterines monastris qarTvelTa eklesiis sulTa matiane.

Tbilisi, 2008

korideTis sabuTebi (X-XIII saukuneebi). gamosacemad moamzada valeri

silogavam. Tbilisi, 1989

lomsaZe SoTa. ivane II. qarTuli sabWoTa enciklopedia. 5. TuTia-koqteili.

Tbilisi, 1980

metreveli elene. masalebi ierusalimis qarTuli koloniis istoriisaTvis

(XI-XVII ss.). Tbilisi, 1962

musxeliSvili levan. arqeologiuri eqskursiebi maSavris xeobaSi.

Tbilisi, 1941

Temo jojua, irma beriZe

279

mcire qronikebi (kinklosebis istoriuli minawerebi). teqstebi

gamosca, Sesavali werili da komentarebi daurTo jumber odiSelma.

Tbilisi, 1968
miqael panaretosi. ambavi trapizonis mefeebis, didi komnenosebisa,

TiToeulma rogor, rodis da ramden xans imefa. georgika. bizantieli mwerlebis

cnobebi saqarTvelos Sesaxeb. teqstebi qarTuli TargmaniTurT

gamosca da ganmartebebi daurTo simon yauxCiSvilma. tomi VII. Tbilisi,

1967

miqel panaretosi. trapizonis qronika. berZnuli teqsti qarTuli

TargmaniT, Sesavali weriliT, SeniSvnebiTa da saZiebliT gamosca

aleqsandre gamyreliZem. masalebi saqarTvelosa da kavkasiis istoriisaTvis.

nakveTi 33. Tbilisi, 1960

pirTa anotirebuli leqsikoni. XI-XVII saukuneebis qarTuli istoriuli

sabuTebis mixedviT. gamosacemad moamzades darejan kldiaSvilma,

mzia surgulaZem. II. Tbilisi, 1993

rexviaSvili mirian. Salva, samcxis spasalari da aTabagi (1361-1374 ww.).

Zeglis megobari, 3, 1986

silogava valeri, Sengelia kaxa. tao-klarjeTi. Tbilisi, 2006

sixaruliZe iuri. tbel abuserisZe, XIII saukunis qarTveli mwerali.

Tbilisi, 1963

sixaruliZe iuri. samcxis samTavros politikuri istoriidan XIII-XV

saukuneebSi. samxreT saqarTvelos istoriisa da eTnografiis sakiTxebi,

VIII, 1975

somxur xelnawerTa XIV-XV saukuneebis anderZebis (hiSatakaranebis)

cnobebi saqarTvelos Sesaxeb. Zveli somxuridan Targmna, Sesavali, komentarebi

da SeniSvnebi daurTo aleqsandre abdalaZem. Tbilisi, 1978

sulava nestan. XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografia. Tbilisi,

2003

tabataZe karlo. `axali qarTlis cxovrebis~ zogi cnobis warmomavlobisa

da sandoobis Sesaxeb. qarTuli wyaroTmcodneoba, III, 1971

tabataZe karlo. qarTveli xalxis brZola ucxoel dampyrobTa winaaRmdeg

XIV-XV saukuneebis mijnaze. Tbilisi, 1974

qarTuli mwerloba. tomi III. Tbilisi, 1988


qarTuli proza. wigni III. meTerTmete-meToTxmete saukuneebis mwerloba.

Tbilisi, 1982

qarTul xelnawerTa aRweriloba, yofili saeklesio muzeumis (A)

koleqciisa. tomi I1. Seadgines da dasabeWdad moamzades Tamar bregaZem,

mixeil qavTariam da lili quTaTelaZem, elene metrevelis redaqciiT.

Tbilisi, 1973

qronikebi da sxva masala saqarTvelos istoriisa da mwerlobisa,

ori kinklosuri minaweri

280

Sekrebili, qronologiurad dawyobili da axsnili Tedo Jordanias mier.

wigni meore (1213 wlidam 1700 wlamde). tfilisi, 1897

SoSiaSvili nodar. abuserisZeni. qarTuli sabWoTa enciklopedia. 1. aatoci.

Tbilisi, 1975

SoSiaSvili nodar. abuserisZeni. saqarTvelo, enciklopedia, 1. a-gildia.

Tbilisi, 1997

SoSiaSvili nodar. abuserisZeTa saxli XI-XVI saukuneebSi. kreb. abuserisZe

tbeli – 800. Tbilisi, 1999

wminda giorgi Zvel qarTul mwerlobaSi. Seadgina, gamosacemad moamzada,

Sesavali, leqsikoni da komentarebi daurTo enriko gabiZaSvilma.

Tbilisi, 1991

javaxiSvili ivane. sinis mTis qarTul xelnawerTa aRweriloba. Tbilisi,

1947

javaxiSvili ivane. qarTveli eris istoria. wigni mesame. nawili pirveli

(XIII-XIV ss.). Txzulebani Tormet tomad. tomi III. Tbilisi, 1982

javaxiSvili ivane. qarTuli samarTlis istoria. wigni pirveli. wgn.:

ivane javaxiSvili. Txzulebani Tormet tomad. tomi VI. Tbilisi, 1982

jojua Temo. artanujeli piligrimis giorgi lomas-Zis savedrebeli

(XV s.) ierusalimSi gadatanili 1160 wlis garejuli krebulis (Ven.4-is)

arSiebidan. qarTuli wyaroTmcodneoba, XI, 2006

Бакрадзе Димитрий. Археологическое путешествие по Гурии и Адчаре. Санкт-


Петербург, 1878

Описание рукописей Тифлисскаго Церковнаго Музея Карталино-Кахетинского

Духовенствa. Составил Федор Жордания. Книга I. Тифлис, 1903

Brosset, Marie-Felicite. Etudes de chronologie technique. Premiere partie. 2e Livraison.

Memoires de l`Academie Imperiale des Sciences de Sankt-Petersbourg. VIIe serie. XI.

#13. Sankt-Petersbourg, 1868

Toumanof, Cyrille. Manuel de Genealogie et de Chronologie pour l`histoire de la Caucasie

Chretienne (Armenie-Georgie-Albanie). Roma, 1976

Temo jojua, irma beriZe

281

sur. 1 sagaloblebis krebuli (A-85), gv. 308v, I kinklosuri minaweri. xelnawerTa

erovnuli centri.

ori kinklosuri minaweri

282

sur. 2 sagaloblebis krebuli (A-85), gv. 309r, II kinklosuri minaweri. xelnawerTa

erovnuli centri.

Temo jojua, irma beriZe

También podría gustarte