Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1352 და 1356 წლების ორი კინკლოსური მინაწერი
1352 და 1356 წლების ორი კინკლოსური მინაწერი
Zuli.1
Svidgzis: pirvelad – 1897 wels, Tedo Jordanias mier; meored – 1903 wels, imave
Tedo Jordanias mier, rusul enaze; mesamed – 1941 wels, levan musxeliSvilis
mier (mkvlevars aRwerili aqvs xelnaweris mxolod erTi nawili); meoTxed – 1963
wels, iuri sixaruliZis mier; mexuTed – 1981 wels, imave iuri sixaruliZis mier;
Духовенствa, Составил Федор Жордания, I (Тифлис, 1903), 81-85; abuserisZe tbeli, bolokbasilis
teqsti, gamosca levan musxeliSvilma (Tbilisi, 1941), 27-52; iuri sixaruliZe, tbel
abuserisZe, XIII saukunis qarTveli mwerali (Tbilisi, 1963), 37-38; tbel abuserisZe,
cxovreba qviTxuroisa basilisa, gamosacemad moamzada, gamokvleva da leqsikoni
mTqumelisaÁ~) (342r-353v).5
3 teqsti gamocemulia orgzis: pirvelad – 1992 wels, ramaz xalvaSis mier; meored
– 1998 wels, nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa da raul Cagunavas mier. tbel abuserisZe,
wels, mari broses mier; meored – 1998 wels, nargiza goguaZis, mixeil qavTariasa
da raul Cagunavas mier. Marie-Felicite Brosset, Etudes de chronologie technique, Premiere partie,
2, Memoires de l`Academie Imperiale des Sciences de Sankt-Petersbourg, VIIe serie, XI, #13 (Sankt-
meored – 1941 wels, levan musxeliSvilis mier; mesamed – 1981 wels, iuri sixaruliZis
5-18, 430; qarTuli mwerloba, III (Tbilisi, 1988), 414-430, 456; wminda giorgi Zvel
aris cnobili.7
8 iqve, 27.
9 iqve, 27.
224
jgufad gamoiyofa ori mxedruli minaweri, romlebic, Ses rulebis
Sesrulebuli.
si...~12
12 iqve, 27. jumber odiSels am, meore minawerTan dakavSirebiT, sqolioSi miTiTebuli
225
I kinklosuri minaweri
14 mag.: abuserisZe, Txzulebani, 328-329; irma beriZe, `ivane abuserisZis (XIV s.)
226
(sur. 1).
[- - -]
[...]
II kinklosuri minaweri
227
aqa: gar[...]
patroni: a[...]
spasalar[...]
nbers[...]
cda: [-]r[...]
I kinklosuri minaweri
I striqoni
saxlsa: Siga:~.
Siga~.
Sigan~.
Tamar bregaZis wakiTxva: `aqa movida abuseris Zis ivanes saxlisa Sigan~.
228
229
II striqoni
siT~.
kinklosuri minaweri
230
TvalsazrisiTac gaumarTlebelia.
(zesxevis) warwerebi~, mravalTavi, XIII (Tbilisi, 1986), 67. garda amisa, qarTul
231
faqtia, rom teqstis es, sakmaod iolad gasarCevi adgili zusti saxiT
III striqoni
saqme...~ isidore doliZe, Zveli qarTuli samarTali (Tbilisi, 1953), 285, 316.
232
233
IV striqoni
wakiTxvas:
II kinklosuri minaweri
I striqoni
234
235
`aqa gar[daxda]~.
II striqoni
1973), 896. Sdr. qronikebi, II, 201. sargis kakabaZis dakvirvebiT, vaxuSti bagrations es
Tavad swavluli batoniSvili `imeruli garigebis wigns~ uwodebda: `isic unda iTqvas,
cnoba bagrat mefis sikvdilis Sesaxeb am redaqciiT: `mefe didi bagrat miicvala~ (aq
vaxuSts es TariRi moyavs am gvarad: qoronikons 83 (1395) didi bagrat mefe gardaxda~.
236
`patroni, a[mir]~.
III striqoni
237
warmodgenili.
IV striqoni
ori grafema `bu~, Tumca momdevno ori grafema: orkbila `R~ da masze
238
239
Cven viTvaliswinebT im garemoebas, rom sityva `[aR]buRas~ naTesaobiT
naTlad Cans, rom orive minaweris teqstSi saubari exeba erTsa da imave
V striqoni
240
ki, aqve SevniSnavT im faqtsac, rom mas mosdevs ara grafema `i~, rogorc
241
VI striqoni
ara grafema `n~, aramed – grafema `d~, rac, cxadia, calsaxad miuTiTebs
242
`d[eke]|nbers[a] [...]~.
VII striqoni
`[o]|cda[e]r[Tsa]~ an `[o]|cda[o]r[sa]~.
wakiTxvas:
243
wliT gansazRvra, xolo amave wignis 185-e gverdze igive minaweri ukve
1351 wliT daaTariRa: `1352 w. – qksa :m: aqa mo[vi]da: abuseriZisa: ivanes:
qveSe~.18
TariRidan (1351 w. da 1352 w.) upiratesoba meore TariRs (1351 w.) mianiWa
(1351 w. da 1352 w.) ufro sarwmunod pirveli TariRi (1352 w.) miiCnia da
m-s (40), rac, Tavis mxriv, 1352 (40+1312) wels gvaZlevs: `meToTxmete
17 qronikebi, II, 183. Sdr. `sinduxtar unda iyos zemo aRniSnuli (1352 w. qveSe)
18 iqve, 185.
244
a[mir?]|spasalari...~23
spasalari...~28
1975), 47. Sdr. `XIV saukuneSi cnobilia amirspasalari ivane abuserisZe (g. 1355)~. nodar
245
Siis zeda nawilSi, amave gverdze war modgenili pasqaluri cxrilis danayofebis
rigiT 44-e ganivi mwkri vis, igive 44-e qronikonis, anu qriste-
Semdegi:
aramed – 1352 wliT, rogorc amas Tamar bregaZe da irma beriZe aRniSnavdnen;
ara 1354 an 1355 wliT, rogorc amas Tedo Jordania, levan musxeliSvili,
jumber odiSeli, nodar SoSiaSvili, Tamar bregaZe, nargiza
– qksa :m: aqa mo[vi]da: abuseriZisa: ivanes: saxlsa: Siga [da] amirspasalarisa
kinklosuri minaweri
246
ukritikod gaiziares:
erTi ivane II (abuseris Ze) aWaris erisTavT-erisTavi iyo, xolo ivane III
(abuserisZe)...~34
247
248
ivanes saxli. `qk~s m. aqa movida abuserisZisa ivanes saxlsa Siga...~... amave
sakiTxi.
teqstidan aSkarad Cans isic, rom teqstSi saubaria ara ivane abuserisZis,
Taobaze.
Semdegi:
bregaZe aRniSnavdnen;
249
TariRebi
Tesavi unda yofiliyo: `1354 w. – qks: :mg: Cven mefeman daviT da dedofalman
40 qronikebi, II, 183-184. mefe daviT IX-isa da dedofal sinduxtaris mier gacemul
1354 wlis dakargul wyalobis wignze saubrisas Tedo Jordania mTlianad emyareboda
rom swavlul batoniSvils, Tavis droze, XVIII saukunis I naxevarSi, xelT hqonda
daviT IX-is mier gacemuli kidev erTi, 1355 wlis wyalobis wignic ki (agreTve, sruli
250
251
zemoT erTxel ukve naxsenebi 1354 wlis dakarguli wyalobis wigni, romlis
daurTo simon yauxCiSvilma, VII (Tbilisi, 1967), 206-207. Sdr. miqel panaretosi,
252
cocxali iyo: `...da movlida ese daviT mefe samefosa TÂssa zemo-quemosa,
amer-imerTa da ganagebda, nadimobda, nadirobda da iSuebda; aramed
Tuni ara erTi da igive piri, aramed sxvadasxva pirebi, ufro zustad ki,
aqamde iyo miRebuli,45 aramed – ori da: sinduxta ri, romelic, vaxuSti
minawerebSia moxseniebuli.
Zis asuli: `da Zisa miqel mefisasa ityÂs qoronikoni. `miqel mefis Zem
sakiTxebi, VIII (baTumi, 1975), 50; mixeil baxtaZe, jayelTa sagvareulos istoria XIXV
253
C~tnÀ (1358 w.), qar. m~v (46+1312=1358 w.)~;46 `xolo am giorgi mefisagan
sa C~tnÀ (1358 w.), qar. m~v (46+1312=1358 w.) da iqorwina mis Tana nebiTa
avtorebi).48
47 iqve, 802. Sdr. `kualad amav daviT mefis nebiTa SeirTo bagrat erisTavman miqel
48 iqve, 894-895.
254
misi saxlis rZlad miyvanas unda niSnavdes~; `A-85-is 1352 wlis qronikaluri
mixedviT, yvaryvare sargisis Zis asuli bagrat miqelis Zem colad SeirTo
1358 wels, patroni siTixaTuni ki, rogorc qvemoT vnaxavT amas, daibada 1309 wels.
maSin gamova, rom erTi dis dabadebisa da meore dis gaTxovebis TariRebs Soris
vinaobisaTvis?
1346 w. gaCnda Savi Wiri, romelic xalxs musrs avlebda, iqiTgan es moaruli yirimsac
moedo. raki Semdeg Savi Wiri jer rumSi, xolo 1348 w. asureTsa da egvipteSic
Seiqmna, amitom cxadia, rom rumsa da yirims Sua mdebare saqarTveloSi 1348 w. gavrcelebuli
`didi sikvdilobac~ (igulisxmeba qarTveli mwignobris avgaroz bandaisZis
w. bagrat V-is (saqarTvelos mefis bagrat V-is – avtorebi) Tanamecxedre elene dedofali
III, nawili I, Txzulebani Tormet tomad, III (Tbilisi, 1982), 179-180. sainteresoa,
256
Semdegi:
fiqrobdnen;
aTabag-amirspasalari aRbuRa I;
Tanamecxedre iyo;
jerjerobiT, daudgenelia;
gardaicvala.
257
samc xisa saqme. Jamisa siaviTa didi kaci ipativebs. masve laSqarTa Sina
cxenisa parva Seqnil iyo. ewyina sapatioTa kacTa da mas winaSe sapatio-
I varianti daculia vinme ieses mier 1672 wels gadaweril xelnawer wignSi, xolo II
56 doliZe, Zveli qarTuli samarTali, 285-286, 316. Sdr. `vaxtang VI-is samarTlis
leqsikoni daurTo profesorma isidore doliZem, I (Tbilisi, 1963), 425, 450. `beqaaRbuRas
davswereT da, raca JamTa siaviTa sxvani uwesoni saqmeni Semosuliyvnen, maTi samar-
Talica zeda daurTeT, asre rome rac sisxlisa da gerSisa, dasxmisa da Ralatisa da
rasa ginda ferisa dasaurvebeli saqme iyos. patronisa papisCemisagan ganaCeni yazanuri
saqme da ama JamTa siaviTa didi moave kaci sabatiobasa (?) Tana gar(?) Tavadad
258
nakawri warwera:
RmerTman~.58
laSqarTa cxenTa parva Seqmniliyo. ese iwyina da amave sabatioTa kacTa mas winaSe
miayoles...~ doliZe, Zveli qarTuli samarTali, 285-286, 317. Sdr. `vaxtang VI-is samarTlis
57 kldiaSvili, `xovles (zesxevis) warwerebi~, 67-68. Cven mier citirebuli teqsti wakiTxulia
srulad ilustrirebis mizniT, ucvleli saxiT movitanT Tavad ivane javaxiSvilis mier
cdvni mynyrni ym | ||||| Sn Rn srgis Sn Rn beqas Sn Rn | Slvs Sn Rn Svln yovel Ca | ZolT axlT
Sn Rn~. iqve, 66. Sdr. darejan kldiaSvili, `jayelTa feodaluri sagvareulos istoriidan
(XI saukune – XIV saukunis I naxevari)~, naSromi istoriul mecnierebaTa kandidatis samecniero
saxelobis xelnawerTa instituti, 1981, 102. garda amisa, aqve warmovadgenT citirebuli
warweris kidev erT wakiTxvas, romelic levan musxeliSvils ekuTvnis da romelic, ivane
naxevars gabmuli saxiT ver kiTxulobs: `aq TiTqmis mxolod imis gageba SeiZleba, rom
ixsenieba patroni amir-spasalari aRbuRa~. rac Seexeba warweris meore naxevars, is mkvlevars
beqas Seundven RmerTman, Salvas Seundven RmerTman, SvilTa (Svilni?) yovel(Ta) CemTa
259
1374) wels, mefis Ze, batoni despoti andronike didi komnenosi gadmovarda
aTabagobisas~.61
Ta matiane, qarTuli samonastro sulTa matianeebi, I (Tbilisi, 2008), 61, 163. `s(u)
lsa aTabagsa abuRas S(eundo)s R(merTma)n~ (qaragmis gaxsna Cvenia – avtorebi).
ivane javaxiSvili, sinis mTis qarTul xelnawerTa aRweriloba (Tbilisi, 1947), 243.
260
aRar mokles~.62
lang-Temursa Tana~.63
Za saboZvari mravali~.64
citirebuli Zeglebis garda, aRbuRa I moxseniebulia XIV-XVI saukuneebis
1937), 39, 63. Sdr. pirTa anotirebuli leqsikoni, XI-XVII saukuneebis qarTuli
468.
261
(?); e) fasih ahmed ben jalal ad-din muhamed xafis, igive fasihi xafis
ad-din huseinis, igive xondemiris (gard. 1536 w.) `habib as-siiar~ (`cxovrebaTaRmwerlobis
megobari~).
samwuxarod, CamoTvlili sparsuli da sparsulenovani werilebi-
1. nizam ad-din Sami, muin ad-din naTanzi, Seref ad-din ali iezdi,
hafez-e abrus, fasihi xafi (?), abd ar-rezay samaryandi, mirxondi (?) da
raki Temuris survili misi cixis garemocvis dros iyo am quranis xelSi
1965), 377.
144-149. sxvaTa Soris, muin ad-din naTanzis am bolo cnobis interpretaciam didi
dava gamoiwvia qarTul istoriografiaSi. kerZod, karlo tabataZe fiqrobs, rom
200; kacitaZe, saqarTvelo XIV-XV saukuneTa mijnaze, 123, 130, 153, 199-201. karlo
263
saaRape wignis ara zemoT motanili 153 aRapi, aramed ori sxva, 154 da 223
artanujeli, xolo meore aRapis teqstSi – aTabag ivanes da, dedofali naTia-yofili
nisime: 154. `[Tuesa ianvarsa À (8)]. am(a)sve dR(e)sa wirvaÁ da aR(a)pi sargisis
264
Salvas Ze marTavdnen.73
beqasi;
73 iqve, 3-6. Sdr. sargis kakabaZe, `zarzmis mxatvrobis istoriul pirebis vinaobis
265
C~tld (1334 w.), qarTulsa k~b (22+1312=1434 w.). xolo mefeman miuboZa
amav daviT mefis nebiTa SeirTo bagrat erisTavman miqel mefis Zeman
75 vaxuSti bagrationis TxzulebaSi giorgi V-is mier sargis beqas ZisaTvis aTabag-
266
a C~tpz (1387 w.), qarTulsa o~e (75+1312=1387 w.). xolo Temur tyuehyvna
Ze sar gisisa, mokuda ese yvaryvare q(oronikons)a C~tÁa (1361 w.), qar.
mokuda ese beqa q(oronikons)a C~tJa (1391 w.), qar. o~T (79+1312=1391
ese iovane q(oronikons)a C~umd (1444 w.), qar. r~lb (132+1312=1444 w.)...~
k(o)ni k~b (22+1312=1334 w.). mokuda aTabagi sargis, dasva giorgi m(e)
saxiT davadginoT:
77 iqve, 702.
78 iqve, 895-896.
267
4. aTabagi ivane (1391-1444 ww.), Ze aTabag beqasi.79
I-is arsebobis faqts saerTod ar icnobs, ris gamoc mas XIV saukuneSi
spasalaris sargis II-isa; 3. aTabagi (1361-1391 ww.) beqa II, Ze aTabag yvaryvare I-isa; 4.
aTabagi (1391-1444 ww.) ivane II, Ze aTabag beqa II-isa. viqtor guCua, `beqa II~, qarTuli
sabWoTa enciklopedia, 2 (Tbilisi, 1977), 346; SoTa lomsaZe, `ivane II~, qarTuli sab-
WoTa enciklopedia, 5 (Tbilisi, 1980), 89; viqtor guCua, `sargis II~, qarTuli sabWoTa
enciklopedia, 9 (Tbilisi, 1985), 102; viqtor guCua, `yvaryvare I~, qarTuli sabWoTa
lomas-Zis savedrebeli (XV s.) ierusalimSi gadatanili 1160 wlis garejuli krebulis
xati, romlis vercxliT moWedil zurgze dimitri baqraZem Semdegi warwera amoikiTxa:
`w. zesTa: arsTasa: arsisa: RmrTisa: mmisa: Tanarso: Rmro: Zo: ieso: Cn-
wmdisa: xatisa: Senisa: saswaulTagn: saSinelsa: Zvisa: da: nCisa: mosavi: Sen: damn:..
raiTa: mcresa: ncvlne: aqsa: amas: nWni: wyalobaTa: SenTani: da: mermesa: mas:
268
твоим сын великаго сахлт-ухуцеса Беки, атабег и спасалар Самцхе Шалва... прими малые
сии
дары милостей Твоих и в будущей жизни сопричисли меня к стоящим одесную Тебя!”
Димитрий
атласъ, с одной картой и с четырьмя чертежами, I, #4. pavle ingoroyva Salva beqas Zeze
1963), 583, 585-592, 705-706, 765-766, 770-771. rogorc vxedavT, pavle ingoroyvam
Tuxuces beqa I-is vaJi (Sdr. sargis kakabaZis mier gamoTqmul analogiuri xasiaTis
II-is gardacvalebis Semdeg, 1361-1370 wlebSi; da sxv. Cven qvemoT vnaxavT, rom vaxuSti
bagrationis sqemaSi, sargis kakabaZisa da pavle ingoroyvas msgavsad, araerTi
269
saaRape wignis 273 aRaps (`[Tuesa ivlissa k (20)]. am(a)sve dResa aRapi S(a)nSas Svilis
mis Sesaxeb Tedo Jordania aRniSnavs Semdegs: `es cnoba rusuls gujarTnusxaSi
ipoveba da TviT gujari ver aRmovaCine sin. kant. siglebSi~. qronikebi, II,
270
aRbuRa I-isa.85
aRbuRa, realurad, erTi da igive piri iyo. garda amisa, kirile Tumanovma
qronologiac:
beqa I-isa;
sargis II-isa;
3. aTabagi (1361-1391 ww.) beqa II, igive aRbuRa, Ze aTabag yvaryvare IIisa;
4. aTabagi (1391-1444 ww.) ivane III, Ze aTabag beqa II-is, igive aRbuRasi.
86
gameorebas warmoadgens.
271
hyavs Tavisi uSualo winaprebi: mama – Salva, papa (mamis mama) – beqa
I da didi papa (papis mama) – sargis I.89 garda amisa, mirian rexviaSvilma
beqa I-isa;
da aTabagis Salvasi.90
erTi da imave pirad miiCnia.91 rac Seexeba aRbuRa I-is zeobis qronolo-
88 mirian rexviaSvili Salva beqas Zeze saubrisas, lixauris xatis warweris garda,
272
(1308-1334 ww.) da aTabagi (? – 1334 ww.) sargis II, ufrosi Ze manda turTuxu
sparseli da sparsulenovani avtorebis: nizam ad-din Samis, Seref ad-din ali iezdis,
abd ar-rezay samaryandis, muin ad-din naTanzis, isqanderis anonimis, fasi-hi xafis,
46-47, 51-52.
273
II-isa;
spasalaris Salvasi;
5. aTabagi ivane (1391-1344 ww.), Ze aTabag-amirspasalar aRbuRasi.95
wlebiT.
SevZeliT. kerZod, mixeil baxtaZe erTgan aRniSnavs Semdegs: `XIV saukunis 30-90-ian
wlebSi moRvawe aTabagTa qronologia, Cveni azriT, SeiZleba Semdegi saxiT warmovadginoT:
1334 wels aTabagi gaxda sargis II-is Ze yvaryvare II, xolo misi gardacvalebis
Semdgom (pirobiTad 1361 wels) misi biZa, sargis II-is umcrosi Zma Salva. Salvas Semdeg
44-56. rogorc vxedavT, mkvlevris am mosazrebis Tanaxmad, Salva beqas Zem aTabagoba
miiRo, pirobiTad, 1361 wels, xolo misma vaJma aRbuRam – kidev ufro mogvianebiT,
suraTs vawydebiT amave naSromis sxva adgilas, ufro zustad ki, XI-XV saukuneebSi
1334-1361 wlebiT, xolo aRbuRa Salvas Zis samcxis mTavrobis qronologia – 1361-
1391 wlebiT. rac Seexeba Tavad Salvas, genealogiur cxrilSi misi samcxis mTavrobis
gardacvalebis Semdeg, anu 1361 wels, samcxis mTavari, Sesabamisad ki, aTabagi, gaxda
aRbuRa Salvas Ze. es debuleba aSkara winaaRmdegobaSi modis zemoT citirebul fragmentTan,
sadac aRniSnulia, rom 1361 wels aTabagis saxelo, masTan erTad ki, samcxis
mTavroba, miiRo ara aRbuRa Salvas Zem, aramed Tavad Salvam. amrigad, safiqrebelia,
imis Tqma, Tu, realurad, ra periodiT gansazRvravs igi Salva beqas Zis aTabagobisa da
274
wliT.
Cven ver gaviziarebT verc erT am SemoTavazebul TariRs da sapirispirod
miRebuli hqonda ara 1361, 1360-ian, 1370 an 1374 wlebSi, aramed gacilebiT
275
dakavSirebuli.
arian:
periodiT.
276
I naxevris farglebSi.
Semdegi:
aTabagis Tanamdebobac, miiRo ara 1361 wels, 1360-ian wlebSi, 1370 welsa
wlebis dasawyisSi;
beqas Zis, yvaryvare beqas Zis, Salva beqas Zisa da yvaryvare sargisis
wlebiT, 1370 wliTa Tu 1374 wliT, rogorc amas pavle ingoroyva, iuri
277
bibliografia
Tbilisi, 1941
Tbilisi, 2008
Tbilisi, 2010
berZeniSvili niko. feodaluri urTierTobebidan XV saukuneSi (dokumentebi
1977
1985
Tbilisi, 1986
22, 1970
278
I. Tbilisi, 1963
1912
1981
1986
Tbilisi, 2008
Tbilisi, 1980
Tbilisi, 1941
279
Tbilisi, 1968
miqael panaretosi. ambavi trapizonis mefeebis, didi komnenosebisa,
1967
Tbilisi, 1963
VIII, 1975
2003
Tbilisi, 1982
Tbilisi, 1973
280
Tbilisi, 1975
Tbilisi, 1997
Tbilisi, 1991
1947
281
erovnuli centri.
282
erovnuli centri.