Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Jakhukipawinaka
SÍMBOLOS DE LA PATRIA
HIMNO NACIONAL
CORO
Somos libres, seámoslo siempre,
y antes niegue sus luces el Sol,
que faltemos al voto solemne
que la Patria al Eterno elevó.
6
Chikpachaki yatiqapxañani
BANDERA CORO DEL HIMNO NACIONAL ESCUDO
Aymara
Aymara
Matemática 6
Matemática 6
DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIÓN Cuaderno de trabajo
PROHIBIDA SU VENTA PERÚ Ministerio
de Educación
6
Chikpachaki yatiqapxañäni
6 Jakhukipawinaka - aymara
Cuaderno de trabajo -Matemáticas 6 - Aimara
Luriri
Marco Antonio Ccamapaza Paxi
Uñakipaña yanapiri
Víctor Hugo Valencia Parisaca
Rixsuri
Archivo Digeibira-DEIB
Pankaptayiri
Gervacia Hermelinda Mamanchura Sardon
Deysi Guadalupe López Ventura
Impreso en CECOSAMI S.A., Calle 3 Mz E Lote 11, Urbanización Santa Raquel, Ate - Lima
RUC: 20469820531
Setiembre 2019
Sutija:
Jichha maraxa:
t’aqankthwa
Aylluja/markaja:
Yatichirijana sutipa:
Mara:
3. Qura qullanakasa 20
4. Yapunakasatha jark'irinaka 24
Yatiqatasa uñakipapxañäni 30
5. Chakanana phunchawipa 32
6. Ch'uqi llamayuña 36
7. Apthapita Achunaka 40
8. Qhatuna chhalaña 44
Yatiqatasa uñakipapxañäni 48
9. Juyphi sank'awi 50
Yatiqatasa uñakipapxañäni 66
Yatiqatasa uñakipapxañäni 80
Yatiqatasa uñakipapxañäni 94
1
100
1
100
10
Panchu tataxa jilïri yuqalla wawapa jach'a yatiña utaru khitaña amuyaski.
Ukatha akhama qullqxa ch'iqjayatayna:
11
• Nayraqata
phuqachma.
yatiñamataki uka qillqanaka uñakipma, ukatha maynïrinakaru
Qhansuyata:
Qhansuyata:
Qhansuyata:
Qhansuyata:
12
30
25
20
jakthapita
15
10
0
yatiqañanakataki manq'añataki Qullanakataki Isitaki Awtutha Umatha, lusatha
sarnaqañataki
Patakt'ayatanaka phuqachapxañäni.
50 % 50 % = 1
2
25 % 25 % =
20 % 20 % =
75 % 75 % =
Janipuni
3 3 = 0,6 = 0,6 x 100 = 60 %
armasimti
5 5
Jiwasana Aymara
markana sarnaqirina
uraqinakapaxa
kunaymana
uñnaqaniwa.
Ukhamarusa,
kunaymana
chiqanakana
uraqinïpxiwa quta
qawayansa pampa
chiqansa qullu alaxa
chiqansa.
14
Kikipa uñtasirkama,
ukhamasa
ukch'apurkama, maya
mayatuqirukiñapawa.
Pusi tuqirkama
sapayri uraqi
jaljayañäni.
15
Mayniri wawana
uraqipa rixsma.
Qillqantma:
Janipuni
armasimti.
5
Phisqa pätunkachjata katuqata = = 0,25
20
Qhansuyatama qillsma.
186,12 m
248,5 m
16
Jakhunakana Utt'awipa
Pataka waranqachjata
Tunka waranqachjata
Pataka waranqayri
Tunka waranqayri
Sapa Waranqayri
Waranqachjata
Jaljayiri ch'aqa
Patakachjata
Tunkachjata
Patakayri
tunkayri
Sapayri
SWi PW TW SW P T S , t p w tw pw
Qhansuyata
jakhuma
235,56
613892,4
84,549
=1 1
= 0,1 = =
10
17
1 2 3 4 5 6 7 8
Q P P Q
P P
Q Q Q Q Q O Q 1
Q P
P Q
Q H Q Q Q O Q Q 2
P Q
Q
Q P
Q H O Q Q Q Q 3
P Q
Q Q
Q P
Q H Q O Q Q 4
P Q
Q Q
Q P
Q Q H Q O Q 5
18
19
Wawanakasti Wankani
ayllunakanxa uñt’apxiwa thaya
qullanaksa junt’u qullanaksa,
ukhamarusa, jaxuni qullanaksa
musq’ani qullanaka.
X O X O 21
37
K'atampi yatiqañäni.
• Ukhamasa
Julicha mamaxa kunaymana saltani pampa jant'akunaka alxiriwa.
niya jach'äki ukïri jant'akuna alapasti 1200 sulisawa.
Jach'a
Niya jach'a
Niya jisk'a
jisk'a
22
Niya jach'a
Niya jisk'a
Jisk'a
2 6 12 20 0
+4 +6 +8 +2 +8
23
• ¿Kunsa uñjasipktanxa?
• ¿Kunatakisa ukhama manq'anaka jark'astanxa?
• ¿Kunja achunakasa askipacha janchisaru ch'amanchaspha?
• ¿Markasana suma manq'anakapa uñt'araktati?
• ¿Kawkïri alata achunaksa jilapacha phayastanxa?
Nayraqataxa
wakichasmawa
akhama maya
jisk'a laphillaru.
24
K'ispiña
Jawasa mut'i
Ch'uñu phuti
Munta qhati
Q'alpacha jakthapita
Q'alpacha
jakthapita
25
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
K'ispiña Jawasa Ch'uñu Munta
mut'i phuti qhati
26
10 4 2
11 19 17
12 3 9
27
20
19
18
17
16
15
Yatiqiri wawanaka
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
10 11 12
28
Munata anatañanaka
10 %
Sullullu t'inkaña
20 % Umana
tuyuña
30 %
40 % Piluta
Piluta t'axlliña mat'aqiña
Umana tuyuña
Piluta mat'aqiña
Piluta t'axlliña
Sullullu t'inkaña
Q'alpacha jakthapita 40
29
90 % 90 % = 9
10
50 % 50 % =
80 % 80 % =
75 % 75 % =
1; 5; 9; 13; ; ; ;
Alapa S/ 2400
32
120,5 m
x = m2
Janipuni
armasimti.
=
irwaqäxa
sayt'üxa
tuqina tupupa
x tuqina tupupa
pusichjata m2
33
Uñxatataxa,
Manukuna uta
uyupaxa akhama
uñtasinïtaynawa.
4m 12 m
12 m
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
34
64 m
Alaxankiri ali uyu uñxatt'asa, p'uyuna, ukhamasa, sayt'u uyuna pusichjata
tupunakapa jikiñäni.
P'uyuna pusichjata tupupa jikiñatakixa akhama amayuñäni.
32 m 32 m
64 m 64 m
35
chikata kintala
46 kg 46 kg 46 kg 46 kg
46 kg 46 kg 46 kg 46 kg
36
Qhansuyatama:
Yatiñasawa:
46 kg = 1 q
q = kintala
Qhansuyatama:
chikata kintala
maya uru
ch'uqi paylla
Qhansuyatama:
37
• Akhamätaynawa
alxatasaxa:
jiwasana yaqha anqa markawjanakaru ch'uqi
1400000 1239892
1200000
1000000
800000
600000
400000
318042 317782
184248
200000 65463
0
Bolivia Estados Chile Francia Puerto Rico
Unidos
Yatxatayiri: INEI.
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
38
S/ 2,50
S/ 5,00
S/ 2,50
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
39
Jupanakaxa ukhamaki
jakasipxäna ayllunakapanxa,
wawanakaparusa ukhamakirakwa
yatiyapxäna jakañapatakixa.
4 12
2 10
4 =
8 4x4=2x8
2 4 16 = 16
40
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
Ukaru arkïrinakampi
phuqachma.
2 4 6 8
Juk'ampi 1 kg
yatiqañäni. 4
Tunqu 1 kg 2 kg 3 kg 4 kg
41
2 4 8 10 12 14
kg 0,5
x = x
=
=
36
33
30
27
24
Siwara
21
manq'ata
18
15
12
9
6
3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Manq'iri chhiwchhinaka
42
Luriri jaqinaqa 1 2 3 4 6 9
Lurata urunaka 36 12
( ) 1
36
=
2
18
32 2 = 18 1
18 = 18
L 36
u 33
r 30
a 27
t
24
a
21
u 18
r 15
u 12
n
9
a
k 6
a 3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Luriri jaqinaka
43
Markanakasanxa jichha
maranakanxa manq'a achu
chhalañxa yatisipkarakiwa kuna
yanakampisa.
Chhalaqasiña taypithwa jiwasana
jani utjiri achunaksa yänaksa
utasaruxa purt'ayasiniraktanxa.
Yaqhipa chiqanakanxa
tunqusa muxsa puqutanaka
janiwa utjkarakistuti. Ukathwa
chhalasiñampixa uka achunakxa
jakiraktanxa.
44
10
8
6 5ri marankiri
4 6ri marankiri
2
0
Muxsa achunaka
45
12
Fi = % = Sapa
fi = hi =
Yatiqirina Mayjaru mayni
Sapamaynina q'alpachana
maranakapa jakthapita patakt'ayata
jakhupa mawjapa
jakhu sipana
10
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0 10 11 12 13 14
46
12 + + + 54
x= = =
5 5
TANTIYPACHA jaqina marapaxa "promedio” (media) satawa.
Qhansuyatama:
JUK'AMPI YAMPHI, jani sipanxa, JILA JAKHUNI
ukayristi “moda” satawa.
47
3 2
1 4
5 10
4 11 ch) 22
3 12
2 chh) 25
1 13
0 ch') 07
10 11 12 13
Maranaka
50
Mayaki
Ch'uqi
=
Pusitha
Ch'uñu Pusiki
=
Phisqatha
1 5
2 =
2 2
2
4
3
8
5
12
2
51
Manq'añataki
Ikiñataki
Ch'uñu lurañataki
Yatiqiri sarañataki
1 1
= 1 ura = ura = ura
2 4
¿Qhawqha urasa jila uchatäpacha ch'uñu lurañataki yatiqiri saraña urathxa?
Qillqsma, ukhamasa, rixsurakma:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
5
Karinaxa urampi yapt'aspha yatiqiri sarañataki, ukhamasa ch'uñu
2
1
lurañatakiraki pisiptayarakispha 1 ura, ¿kunjamasa jichhaxa uñtasispha?
Qillqsma, ukhamasa, rixsma: 2
Qhansuyatama:
52
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
53
54
Qawaya, Thiya
Manqhäxa k'uchu
Ch'utu,
Mujina
Kimsaqallqu
Paqallqu ch'utuni Llätunka ch'utuni Tunka ch'utuni
ch'utuni
55
Manqha Anqa
Saltanaka Qawaya Ch'utu
k'uchu k'uchu
kimsa ch'utuni 3 3 3 6
Pusi ch'utuni
phisqa ch'utuni
suxta ch'utuni
paqalqu ch'utuni
kimsaqalqu ch'utuni
llätunka ch'utuni
tunka ch'utuni
10 O=(5;10) P=(9;10)
9
8
7
Q=(12;6)
6
5
T=(2;6)
4
3
2
1 S=(5;2) R=(9;2)
–1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
56
10
9
I
8
7
J K G H 6
5
L M E F 4
3
N 0 C D 2
P B 1
A
–10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10
D
9
8
7
E C
6
F B
5
4
3
G A 2
1
–10 –9 –8 –7 –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
57
58
5 25 5 30
= 5(x) = 1(25) =
1 x 1 y
5x = 25
25
x=
5
x=
Qhansuyatama:
Awtuna t'ijutapa
60 90 120 150 180
(km/h)
Pacha ura (h) x 2 y
60 x 90 = x
= 90(x) = 2(60)
90 2 120 2
90x = 120
180
x=
90
x=
Qhansuyatama:
Chachanaka 3 Ch
Warminaka 4 W
Jakthapita jaqinaka 7 105
59
Chachanaka 3 Ch
Warminaka 4 W
Jakthapita jaqinaka 7 105
X= qutuna jakhupa
4X Pusitha pusiruwa warminakana jakhupaxa sari.
Qhansuyatama:
4 W
=
7 105
Qhansuyatama:
60
1rl
2rl
1 rl 2rl kunjamasa
Wallpanaka 11 5 janiwa
Jipiña utanaka 3 3 phuqaskiti
1rl
2rl
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
61
Uwija
Allphachu
Qawra
Waka
1 5 uywampi sasiwa
1 3 uywampi sasiwa
1 2 uywampi sasiwa
62
fi = Sapa
hi = % = Sapa mayni 1 muyu = 360°
mayni
Uywanaka Q'alpachana patakt'ayata muyuna mayawja
uywana
mayawjapa sipana k'uchupa
jakhupa
30 30 30
Uwija 30 × 100 % = × 360° = 108°
100 100 100
Allphachu
Qawra
Waka
32
28
24
20
16
12
8
4
63
• Kastanchañatakixa
ukhamaraki.
akhama rixsma, sapamayni tupunakatakisa
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
• Kawkïri tupunakasa yamphixa, jani ukaxa, jila jakhuni uka jikipxañäni. Ukaxa
“moda” satawa.
Qhansuyatama:
64
Usuta jaqinaka
360
320 Qasawi phaxsi
280
240 Llamayu phaxsi
200
160 Marat'aqa phaxsi
120
80
40
0
Ch'uxu usu Lluqu usu Maymuru usu laka k'ama usu
Usunaka
65
1
4
4 1
9 6
Qhansuyatama:
68
Nayrja jikitama
–3 –2 –1 0 1 2 3 4 °C
°C
Ukatha
–3 –2 –1 0 1 2 3 4 °C
Nayrja jikitama
–3 –2 –1 0 1 2 3 4 °C
°C
Ukatha
–3 –2 –1 0 1 2 3 4 °C
1 Pachana
0 sarnaqatapa
–1 J J A S O N D
–2
–3
–4
PHAXSINAKA
69
Qhansuyatama:
2,5 kg
1500 g
Qañiwa
Jawasa
125 g
1 kg 750 g
2
70
71
72
a
Suxta kikipkama ajanuni tikaxa
a "cubo" satawa.
a
Jakhu Chiqanakapa c
H
1 Ch'utu (q'achi)
2 Ajanu
3 Qawaya (lakxa)
4 Sayt'a
G D
5 Ch'ina
F E
73
74
40 cm
12 cm
10 cm
12 c 25 15
m m cm cm m
12 c cm
25 15 c
Q'alpacha Q'alpacha
T'ixina Ch'inapana
ajanunakapana ch'inapampi
phuqantatapana pusichjata
pusichjata ajanunakapampi
tupupa tupupa
tupupa pusichjata tupupa
PB x ap
V = AB x h AB = AL = PB x h AT = AL + 2AB
2
12 cm
12 c m
m 12 c
40 cm
25
cm cm
25
ap=6 5
10 cm
15
cm m
15 c
75
76
• Ukathxa
qillqsma:
kamisatixa Panqaraxa alki ukhamaru tusina ch'ulluna alatapa
+ + =
ch'ullu tusina
chalina tusina
chumpa tusina
Qhansuyatama:
77
810 g
1 2
= g
Qhansuyatama:
= g
– = g
= g
Qhansuyatama:
78
Qhansuyatama:
Punchu: x
Wayita: 5x
Qhansuyatama:
79
Titu tataxa mä uruxa thayacha alxaña apsüna. Uka alxañansti nayra uruxa
S/ 30 jalaqayatayna, payïri urusti S/ 40 jalantatayna, ukathsti kimsïri urusti
jalaqayataynawa S/ 20.
¿Titu tataxa kimspacha urunxa jalaqaypachati, jani ukasaxa,
jalantpachacha?
Qhansuyatama ………………………………..
12 cm
36 cm
25 cm
+ + =?
+ + = 18
a) 13 chh) 15
– =2
ch) 14 ch') 16
Ayllunakasanxa, nayrapachansa
jichhapachansa, achunaka apthapiwsinxa
sumakirakwa wakichapxäna. Yaqhipa utanxa
wali ajlljapxäna kunaymana manq'añataki.
Ukhamawa imapxirïna awti pachansa
jallupachansa mach'a maransa
manq'añataki, phawañataki, jak'uptayañataki,
ukhamarusa, kunaymanataki.
Yaqhipa utanxa jank'akiwa lurapxäna, kimsa
urutha pusi urutha, waljanithjama.
1 Aka jiskt'awinakaru arumpiki jaysapxañäni.
82
83
84
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
85
YATIÑA UTAMANA
86
Jupaxa askipacha
amuyaski ampstana tupupa
5m
yatxatañatakixa.
?
Qhansuyatama:
87
L 5m
¿Qhawqha m2ru pusichjatasa putukuna ch'inäxapaxa?
Qhansuyatama:
¿Kawkch'aru
Akhamäsphawa pirqaxa sayt'uru pirqsutäpachasa uka
uñtasispha ukaxa. pirqaxa?
(b) ampsta = 10 m
h
(h) sayt'a = 2 m
Yatiñasawa: ¿Kunjamsa 3
mujinani pirqanaka
3 mujinanina pusichjapxsna?
pusichjatapana 3 mujinani
tupupa h
pirqanakana,
bxh akhamawa
A =
2 pusichjatapaxa.
ukhamawa.
b
Qillqsma qansuyatama:
88
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
89
90
2 + 4 + 6 + 8 + 10
91
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
92
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Maya jaqixa 158 wank'wa uywatayna. Uka taypinxa urqunakaxa 3ru mirayataxa
18 jilawa qachunakatha sipana.
¿Qhawqha qachu wank'usa utjixa? ¿Qhawqha urqu wank'usa utjixa?
Qhansuyatama:
93
500 cm 5m
Ikiña
3m Sart'iri
uta
katuqaña uta
Manq'a
200 cm
phayaña uta
Wawanakana Jarisiña
30 cm
ikiñapa uta uta
6m 40 cm
Akïri jach'a k'ullu khituta uñxatawsina, jiskt'anakaru jaysañäni. Ukathsti
chiqaparu jaysatama mä siqimpi ch'ikullma.
1. K'ullu khituri jaqixa uka 4 k'uchuni k'ullu kikipa
thiyankama juk'ampi kuchunuqaña munixa,
¿Qhawqha tupunïxasphasa 4 k'uchunina
thiyapaxa?
a) 12 cm chh) 32 cm
ch) 20 cm ch') 42 cm
256 cm
96 cm
2) ¿Qhawqha 4 k'uchuni kikipkama thiyani
kuchunuqatasa mistuspha?
a) 18 chh) 36
ch) 24 ch') 48
Jakawisanxa kunaymana
uywanakampiwa sarnaqasipxtanxa.
Ukhamasa janiwa mä ayllunxa
q'alpacha kasta uywaxa utjkasphati.
Yaqhipa uywanakaxa yapu luraña
yanapasiriwa, mayninakayristi
khumnaqaña yanapasiraki.
Ukathwa uka uywanakaxa suma
yaqasiñaxa yanapasitapatha. Yunta
tururuxa suma awinatha liwasiñaxa, wali
q'altatha.
Mayni yanapasiri uywanaksa sumrakwa
yäqasiñaraki, ukatha yaqharu uka
uywanakxa lakisirakiña.
96
3 4
Jani manq'aña
uywanaka
wakisiri
97
98
•
Suq'a ayllunxa maya yatiqaña utanxa suxtïri marankiri wawanakaxa
akhama arunaka yatipxatayna. Jichhaxa amuyasina chiqapa
jakhunakampi jiskt'anakaru phuqachma.
Aymara aru Qhichwa aru
12 2 3
5 1 4
6
Kastillanu aru
10 7 12
3
99
5 6 7 8
100
Chikata jach'a
r
1
tupupaxa
2
r "radio" satawa.
3
4
5
Khuysatha
aksaru jalt'iri
jach'a tupupaxa
0 1
Esperanza TV
2 3 4 5 6 "diametro"
satawa.
101
Ch'ikunchata
Ch'ikunchata Ch'ikunchata
102
YATIÑASAWA: AO = pr2
Qhansuyatama:
22,4 m
18 m 20 m
34 m
Qhansuyatama:
2 cm
Qhansuyatama:
103
Mariya ?
?
Karina
Fig. 1 Fig. 2 Fig. 3 Fig. 4 Fig. 5 Fig. 6
Pawla ?
1 2 3 4 5
104
x 50x
Qhansuyatama:
3x
Juwansu:
2
x
Luwisu:
2
Amaru: x
Qhansuyatama:
1 1
2 kg 2 kg 1 kg 1 kg
4 4
Qhansuyatama:
105
Jiwra Qañiwa
jak'u jak'u arusa
1 kg 1 1kg 3kg
2 kg 4 4
3kg
1 kg 1 kg 3kg 1 kg 1 kg 1
x 2 2 kg
4 4 4
Qillqsma qhansuyatama:
1 1 kg 2 3 kg
2 4
106
Qhansuyatama:
C =
107
• ¿Qhawqhanisa chachaxa?
• ¿Qhawqha chachasa 20 jila maranixa?
• ¿Qhawqha warminakasa 20 maranixa, qhawqhanirakisa pisi
maranixa?
108
20 maranitha 20 maranitha
Q'ALPACHA
jilaru pisiru
warminaka
chachanaka
q'alpacha 300
+ + =
Qillqsma qhansuyatama:
109
Qillqsma qhansuyatama:
Qillqsma qhansuyatama:
Qillqsma qhansuyatama:
110
www.agrodataperu.com
111
2 1 kg 2 1 kg
2 4
22,5 cm
7,5 cm
26 cm
Akïri qutuchjata uñxatasina, jiskt’anakaru jaysañäni. Ukathsti mä
siqimpi ch’ikullma, chiqaparu jaysatama.
Ch'iwa
Siwulla
114
10 x 10 = 102 = 8 x 8 = 82 =
6
5
5x5=25
5 6 52=25
5 x 5 = 52 = 6 x 6 = 62 =
3
2
2 3
1 2 3
1x1x1=1 2x2x2=8 3x3x3=
13 = 1 23 = 8
Yatiñasawa: 25 = 2 x 2 x 2 x 2 x 2 = 32
Akhama ullañawa: 25 "Paya phisqa kutiru miratatayata"
Akïri wakichata askipacha uñxatma: sapa mayni 3 mujinaninxa.
¿Qhawqha jisk'a 3 mujinanimpi luratasa?
Miratatayatha jakhumpi jaysañäni.
?
. . .
1 utt'a 2 utt'a 3 utt'a 4 utt'a 5 utt'a 20 utt'a
115
Qhansuyatama:
x x = =
Miratatayata jakhu
Qhansuyatama:
116
Maynïri pusichjatanxa
49 kajunallawa utjixa.
¿Qhawqha kajunallasa, sapa
36 49
maysäxapana utjpacha?
36 = 6 49 =
16 25
9
Yatitäskiwa:
9 = 16 = 25 = 7x7=49
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
25 3
8=2
= =
9 (kunathsa 23 = 8)
3
144 + 3
27 = 125 =
4 36 + 3 100 = 16 + 105 =
117
118
Uraqixa alxañäskiwa
62 m ukjawa irama tuqixa
145 m ukjawa ampstapaxa
Alaparakiwa S/ 125 sulisawa sapa m2
¿Qhawqhäsphasa pusichjata m2 tupupaxa?
¿Qhawqha qullqirakisa wakisispha uka uraqi
alañatakixa?
Luwisuxa uka uraqina tupupampi alapampi yatiñatakixa akhama rixsuwsina
qhansuyatayna:
145 m
62 m
Qhansuyatama:
119
Tatajana yapu
luraña uraqipaxa 2 Nayana tatajana
iktarya chikataniwa. urakipaxa 24 500 m2
ukjawa.
Luwisu Katy
YATIÑASAWA: Maya (01 ha) iktariyaxa 10 000 m2 pusichjatampi sasiwa.
120
km hm dam m dm cm mm
Qhansuyatama:
121
Justiku tataxa ch'uqi satiriwa suyu tuqipa sarixa. Ukanxa pusiruwa kikipkama
yapupa jaljayi. Payawjaparu ch'uqi sataña amti; mäwjaruraki ulluku. Jakhupa
patakt'ayatatha sipanxa, ¿qhawch'asa apilla satañataki puchuski?
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
122
Jaljayatana T'unjata
Rixinaka Patakt'ayatapa
samichatapa jakhunaka
0,25 25 %
3 = 1
6 2
21 =
4
Qhansuyatama:
123
= 40 %
=5%
= 25 %
= 10 %
= 20 %
= %
= %
= %
= %
= %
Qhansuyatama:
124
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Maya sayt'u uyuxa 248 x 124 mitruniwa. Uka uyuxa 50 % paruxa siwulla
mallkintatawa. ¿Qhawqha m2 -ru siwullaxa mallkintatasa?
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
125
¿Kunjamsa anatapxpachänixa?
Wily yuqallaxa Luwisu yuqalla masiparu akhama
satayna:
—Jumatixa, paypacha tikanaka jaquwayasina, 2;
3 ; 4 ; 9 ;10 ;11; 12 jakhunaka apthapita apsunta
ukjaxa, nayaxa 1 sulisa qullqi churamamaxa. Jani
uka apskanta ukjarakiwa jumaxa nayaru 1 sulisa
churitantaxa —sasawa satayna.
Luwisuxa uka qullqi laykuxa sarakitaynawa:
—Anatañänisaya ukhamaxa —sasa.
Ukhamawa jupanakaxa jayp'u tuqiruxa iki
puriyañkama anatapxatayna. Jichhaxa jumana
amuyumathxa ¿chiqakiti Luwisuxa atippachäni?
¿Janicha? ¿Kunathsa?
126
Antaña
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
kutinaka
1ri 100 kuti
2ri 100 kuti
3ri 100 kuti
4ri 100 kuti
5ri 100 kuti
Apthapitapa
127
Tikana
1 2 3 4 5 6
jakhupa
1 (1; 1)
2 (2; 5)
3 (3; 3)
4 (4; 2)
5 (5; 4)
6 (6; 6)
P(7 jakthapita) = =
128
Qhansuyañataki amuyañasawa:
Janirja uka surti yant'kañataki, akhamanakawa mistusphaxa:
700 350
a. P(A) = 1000 → P(A) = ________ chh. P(C) = 1000 → P(A) = ________
300 650
ch. P(B) = 1000 → P(A) = ________ ch'. P(D) = 1000 → P(A) = ________
129
400 m2
L2
L1
132
Purapa = Paralelas
L1 L2
L2
L3 L4
Chiqt'anaka = Perpendiculares
1
2
K'uchunaka L1 L3
3 4
L1 L4
L1 L2 L3
K'uchunaka
L2 L4
L4 L3
L1
55° L2
133
45°
45°
A= B= Jakthapitama
60° 3x 2x
30°
A= B= A=
5x+45 x+15 2x B=
x+30°
134
b A D
B C
a c
a c
Akïri kimsa mujinani saltanakanxa jakiñäni jani yatita “x” k'uchuna tupupa:
x x
70° 55°
100°
55° 3x 140°
50° x 25° x
Akïri pusi thiyani saltanakanxa jikiñäniwa jani yatita “x” k'uchuna tupupa:
x 80°
95° x 94°
115°
95°
80° x
x 80° 46° 4x
95° 85°
135
S/ 6 S/ 2 S/ 2 S/ 2
136
r=9 cm r=9 cm
r r
h = 12 cm h = 12 cm
137
120 cm 120 cm
50 cm
• ¿Qhawqha cm 2
pusichjata tupunisa sixixa?
AL = LO × h = 2pr × h
Qhansuyatama:
AB = pr2
Qhansuyatama:
V = AB × h = pr2 × h
Qhansuyatama:
12 cm 15 cm 10 cm
r = 4 cm r = 2,5 cm r = 5 cm
V= cm3 V= cm3 V= cm3
Qhansuyatama:
138
h=12 cm
13 cm
12 cm
r=5 cm
r=5 cm
tupupa tantiyañäni:
Vt'uyu p r2 . h
Vchumpu = V=
3 3 V = AB × h = pr2 × h
V=
3
13 cm 12 cm
V=
h=12cm 3
V= cm3 r=5 cm
5 cm
139
>;<;≥;≤
140
Nayana tansajaxa
Nayaxa siriksmawa,
jilt'atawa 150
tansajaxa 2ru
sintimitrutha
miratathxa 5 cm
sipanxa. ¿Jumansti?
jilxatatawa 75 cm
sipanxa.
141
Jasintu, nayaxa
- Ahh, Akïri kajunallanxa
10 sullullunakwa
utjaskituwa sullullunakaxa.
qhatutha alasintha. Jichhürurakiwa 4
alasiniraktha.
x kg x kg
x kg
¿Qhawqha kg jathi tupunakampi sasisphasa?
Jichhaxa jithnaqiri jakhunakampi amuyasina qillqsma.
× 1 × 4
Mayjaru apthapitatxa akhamäsphawa.
1 × 4
C.S. = { }
142
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
YATIÑASAWA.
Kunapachatixa ukhama jani suma
yatxatata amuyunaka kikipt’ki
ukaxa, maya aytilirina uñjataxa
“inecuaciones” satawa.
143
•
¿Suni suyunxa kunjamsa uywanaka ch'uwapxpacha?
Jiwasa Perú suyusana walja allpachurakiwa utjixa. Ukatha INEI sata jach'a
jakhuchiri utawa akhama nayra maranakatha allpachunaka utjirxa
yatiyasi suyuthjama.
Región sata uka suyunakanxa akja allpachunakawa utjatayna.
Lima 33 173.8
Junín 1 % 39 445.22
Tacna 1 % 54 328
Pasco 1 % 66 112
Moquegua 2 % 88 723.4
Apurímac 5 % 191 449.4
Ayacucho 5 % 194 281
Huancavelica 6 % 243 031.6
Arequipa 12 % 486 110
Cuzco 14 % 584 483
Puno 52 % 2 171 880
0 500 000 1 000 000 1 500 000 2 000 000 2 500 000
Allpachu jakthapita
144
100
0 2017
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Maranaka
Jichhaxa alaxana wakichata uñxatasina, kunaymana jiskt’awinaka
amuyatamarjama qillqsma.
145
146
70
60 59 %
50
40
30
20 22 %
15 %
10
4 %
0
Rusawra Kasimiru Antuku Alunsu
WAWANAKAPA
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
Qhansuyatama:
147
A C
x°
138°
Y°
N B M
220°
Akïri jani kikipasiri phixtunaka uñxatasina, jiskt’anakaru jaysañäni.
Ukathsti jaysatama chiqaparu mä siqimpi ch’ikullma.
1. Karmicha kullakana marapaxa 2ru mirayatawa,
ukhamasa 8 marampi yapt’atawa. Ukasti 40
jakhuru sasisphawa, jani sipansti, 40-tha pisi jakhuru
sasisphawa. Yatisiwa: jupaxa 10-tha jila maraniwa,
ukhamasa, marapaxa 5tha 5tha jakhuta jalt'iriwa.
¿Qhawqha maranisa Karmichaxa?
a) 30 marani chh) 15 marani
ch) 16 marani ch') 25 marani
2. Akïri wakichatana: 3x + 4 < 25, chiqapa wakisiri
jakhunakapa qhansuyma: C.S. = { }
6
Chikpachaki yatiqapxañani
BANDERA CORO DEL HIMNO NACIONAL ESCUDO
Aymara
Aymara
Matemática 6
Matemática 6
DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIÓN Cuaderno de trabajo
PROHIBIDA SU VENTA PERÚ Ministerio
de Educación