Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
M 19
Reembolso de los gastos de Comprar ahora
ar 4
ía 8
S. - 2
devolución*.
G 01
*Se aplican términos y condiciones.
on 9
zá
lez
Atención: La información de este artículo es obsoleta.
Sumario
1 Guía rápida de la lengua Muisca
2 Pronombres
2.1 Pronombres adyacentes
2.2 Ejemplos con objetos:
2.3 Ejemplos con verbos:
3 Verbos
3.1 Verbos terminados en “skua”
3.2 Conjugación del verbo bkysqua
3.3 Verbos terminados en “suka”
3.4 Conjugación del verbo guitysuka
4 "Verbo sustantivo"
4.1 "Verbo sustantivo" en presente y pasado
4.2 "Verbo sustantivo" en futuro
4.3 Pregunta del "Verbo sustantivo" en pasado y presente
5 Referencias
Aunque no soy un experto en la lengua muisca voy a tratar de explicar, a través de la interpretación que hago del manuscrito anónimo de la Biblioteca Nacional de Colombia,
las características principales de la lengua.
M 19
ar 4
ía 8
Quizá lo primero que deba saberse es qué significa muyskkubun, expresión compuesta por la palabra “muyska” que quiere decir “gente” u “hombre” y por la palabra “kubun”
S. - 2
G 01
que traduce literalmente “lengua” o “palabra”. En el caso del vocablo “muyska” es necesario prescindir de la última vocal para darle un carácter posesivo, así “muysk kubun”,
on 9
zá
traduciría “lengua de la gente” o “lengua de los hombres”.
lez
Pronombres
Los pronombres personales en la lengua muisca son:
hycha: yo
mue : tu
chie: nosotros
Sin embargo, existen también otro tipo de pronombres que se adhieren a otras palabras como verbos y objetos. Estos pronombres “adyacentes” si acompañan objetos le
otorgan a estos un carácter posesivo y si acompañan verbos nos dicen què sujeto realiza la acción.
Pronombres adyacentes
chi-
mi-
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 2/9
28/3/2021 Gramática/Muisca guía rápida - Muysc cubun - Lengua Muisca
zeboi Mi manta.
M 19
umboi Tu manta.
ar 4
ía 8
S. - 2
G 01
aboi Su manta.
on 9
zá
lez
chiboi nuestra manta
zebkyskua Yo hago
umbkyskua Tu haces.
abkyskua Él hace.
Verbos
Podemos clasificar los verbos muiscas en dos segùn sea su terminación en presente; unos terminan en “-suka” y otros en “-skua”.
La siguiente es la conjugación del verbo bkyskua (hacer) y está basada en el manuscrito 158 de la biblioteca nacional de Colombia
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 3/9
28/3/2021 Gramática/Muisca guía rápida - Muysc cubun - Lengua Muisca
M 19
ar 4
ía 8
S. - 2
G 01
on 9
hycha mue asy chie mie
zá
Modo indicativo / Persona
lez
1p. Sing. 2p. Sing. 3p. 1p. Plu. 2p. Plu.
Pretérito perfecto y pluscuamperfecto zbky umbky abky chibky mibky
Tiempos Presente y pretérito imperfecto zbkysqua umbkysqua abkysqua chibkysqua mibkysqua
Futuro zbkynga umbkynga abkynga chibkynga mibkynga
Supino 1° zbkyioa umbkyioa abkyioa chibkyioa mibkyioa
Supino 2° kyka
Pretérito perfecto y pluscuamperfecto chaky maky ky chiky miky
Presente y pretérito imperfecto chakyska makyska kyska chikyska mikyska
Participios
Futuro chakynga makynga kynga chikynga mikynga
Futuro 2° chakyngepqua makyngepqua kyngepqua chikyngepqua mikyngepqua
Imperativo 1° kyû kyuua
Imperativos Imperativo 2° chakysca makysca kysca chikysca mikysca
Imperativo 2°A chakyia makyia kyia chikyia mikyia
La siguiente es la conjugación del verbo “guitysuka” (azotar) y está basada en el manuscrito 158 de la biblioteca nacional de Colombia.
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 4/9
28/3/2021 Gramática/Muisca guía rápida - Muysc cubun - Lengua Muisca
M 19
ar 4
hycha mue asy chie mie
ía 8
Modo indicativo / Persona
S. - 2
1p. Sing. 2p. Sing. 3p. 1p. Plu. 2p. Plu.
G 01
on 9
zá
Pretérito perfecto y zguity umguity aguity chiguity miguity
lez
pluscuamperfecto (z- guity) (um- guity) (a- guity) (chi- guity) (mi- guity)
zguitysuka umguitysuka aguitysuka chiguitysuka miguitysuka
Tiempos Presente y pretérito imperfecto
(z- guity -suka) (um- guity -suka) (a- guity -suka) (chi- guity -suka) (mi- guity -suka)
zguitynynga umguitynynga aguitynynga chiguitynynga miguitynynga
Futuro
(z- guity-nynga) (um- guity -nynga) (a- guity-nynga) (chi- guity-nynga) (mi- guity-nynga)
zguityioa umguityioa aguityioa chiguityioa miguityioa
Supino 1°
(z- guity-ioa) (um- guity-ioa) (a- guity-ioa) (chi- guity-ioa) (mi- guity-ioa)
guityka
Supino 2°
(guity-ka)
Pretérito perfecto y chaguity maguity guity chiguity miguity
pluscuamperfecto (cha-guity) (ma-guity) (guity) (chi- guity) (mi- guity)
chaguitysuka maguitysuka guitysuka chiguitysuka miguitysuka
Presente y pretérito ymperfecto
(cha-guity -suka) (ma-guity -suka) (guity -suka) (chi- guity -suka) (mi- guity -suka)
Participios chaguityninga maguityninga guityninga chiguityninga miguityninga
Futuro
(cha-guity-ninga) (ma-guity-ninga) (guity-ninga) (chi- guity-ninga) (mi- guity-ninga)
chaguitynyngepqua maguitynyngepkua guitynyngepkua chiguitynyngepkua miguitynyngepkua
Futuro 2° (cha-guity- (ma-guity- (guity- (chi- guity- (mi- guity-
nyngepqua) nyngepkua) nyngepkua) nyngepkua) nyngepkua)
guityû guityuua
Imperativo 1°
(guity-û) (guity-uua)
chaguitysuka maguitysuka guitysuka chiguitysuka miguitysuka
Imperativos Imperativo 2°
(cha-guity -suka) (ma-guity -suka) (guity -suka) (chi- guity -suka) (mi- guity -suka)
chaguityua maguityua guityua chiguityua miguityua
Imperativo 2°A
(cha-guity-ua) (ma-guity-ua) (guity-ua) (chi- guity-ua) (mi- guity-ua)
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 5/9
28/3/2021 Gramática/Muisca guía rápida - Muysc cubun - Lengua Muisca
M 19
Tabla en construcción.
ar 4
ía 8
S. - 2
G 01
Adverbios de lugar
on 9
zá
lez
Demostrativo -na -ca -sa
naka
I. Sufijo que indica quietud. Cercano xis xis-na > xina xis-na-ca > xinaca xisy-sa
1. Ver sinaka.
Lejano ysy ysy-na > yna ysy-na-ca > ynaca ysy-sa
2. Ver ynaka.
3. Ver anaka.
Remoto asy asy-na > ana asy-na-ca > anaca asy-sa
"Verbo sustantivo"
"Verbo sustantivo" en presente y pasado
Afirmativos Negativos
gue banako nza nzabanako
hycha hycha gue hycha banako hycha nza hycha nzabanako
1p. Sing. Yo soy / Yo era Ojalá fuera yo Yo no soy / Yo no era Ojalá no sea yo
mue mue gue mue banako mue nza mue nzabanako
2p. Sing. Te eres / Tu eras Ojalá fueras tu Tu no eres / Tu no eras Ojalá no seas tu
asy asy gue asy banako asy nza asy nzabanako
3p. Sing. Él es / Él era Ojalá fuera él Él no es / El no era Ojalá no sea él
Nombre Pedro gue Pedro banako Pedro nza Pedro nzabanako
3p. Sing. Pedro es / Pedro era Ojalá fuera Pedro Pedro no es / Pedro no era Ojalà no sea Pedro
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 6/9
28/3/2021 Gramática/Muisca guía rápida - Muysc cubun - Lengua Muisca
M 19
ar 4
éramos nosotros éramos nosotros
ía 8
S. - 2
G 01
mie gue mie banako mie nza mie nzabanako
on 9
mie
zá
Vosotros sois / Vosotros Ojalá fueraís Vosotros no osis / Vosotros no Ojalá no seais
lez
2p. Plu.
erais vosotros erais vosotros
asy asy gue asy banako asy nza asy nzabanako
3p. Plu. Ellos son / Ellos eran Ojalá fueran ellos Ellos no son / Ellos no eran Ojalá no sean ellos
Afirmativos Negativos
nga ngabe nzinga nzanebe ó nzabanai
hycha hycha nga hycha ngabe hycha nzinga hycha nzanebe
1p. Sing. Yo seré Si yo fuese Yo no seré Ojalá no fuese yo
mue mue nga mue ngabe mue nzinga mue nzanebe
2p. Sing. Tú serás Si tu fueses Tú no serás Ojalá no fueses tu
asy asy nga asy ngabe asy nzinga asy nzanebe
3p. Sing. Él será Si él fuese Él no será Ojalá no fuese él
Nombre Pedro nga Pedro ngabe Pedro nzinga Pedro nzanebe
3p. Sing. Pedro será Si Pedro fuese Pedro no será Ojalà no fuese Pedro
chie chie nga chie ngabe chie nzinga chie nzanebe
1p. Plu. Nosotros seremos Si nosotros fuesemos Nosotros no seremos Ojalá no fuesemos nosotros
mie mie nga mie ngabe mie nzinga mie nzanebe
2p. Plu. Vosotros serais Si vosotros fueses Vosotros no serais Ojalá no fueseis vosotros
asy asy nga asy ngabe asy nzinga asy nzanebe
3p. Plu. Ellos serán Si ellos fuesen Ellos no serán Ojalá no fuesen ellos
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 7/9
28/3/2021 Gramática/Muisca guía rápida - Muysc cubun - Lengua Muisca
Afirmativa Negativa[1]
M 19
va
ar 4
ía 8
S. - 2
hycha hycha va
G 01
on 9
zá
1p. Sing. ¿Soy yo?
lez
mue mue va
2p. Sing. ¿Eres tú?
asy asy va
3p. Sing. ¿Es él?
Nombre Pedro va
3p. Sing. ¿Es Pedro?
chie chie va
1p. Plu. ¿Somos Nosotros?
mie mie va
2p. Plu. ¿Seréis vosotros?
asy asy va
3p. Plu. ¿Son Ellos?
Referencias
1. ↑ En el manuscrito 158 no se especifica, tendríamos que mirar otros documentos; podría ser "hycha nzava, mue nzava... etc, o simplemente no existiría en la lengua."
Me gusta A 5531 personas les gusta esto. Registrarte para ver qué les gusta a tus
amigos.
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 8/9
28/3/2021 Gramática/Muisca guía rápida - Muysc cubun - Lengua Muisca
BAJADA DE PRECIOS BAJADA DE PRECIOS BAJADA DE PRECIOS BAJADA DE PRECIOS BAJADA DE PRECIOS BAJADA DE PRECIOS
M 19
ar 4
ía 8
S. - 2
G 01
on 9
zá
lez
Compra en The North Face
The North Face
Se editó esta página por última vez el 13 jun 2018 a las 16:11.
muysca.cubun.org/Gramática/Muisca_guía_rápida#.22Verbo_sustantivo.22 9/9