Está en la página 1de 37

#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Autores:
Mg. Juan Mollo García
Dirección: Calle Andahuaylas A. 10 - A Alto Jesús Paucarpata -Arequipa
Correo Electrónico: juanmollo2004@hotmail.com
Celular: 959117322

Mg. Josefina Mollo García


Dirección: Calle Huayna Capac 508 La Tomilla Cayma - Arequipa
Correo Electrónico: josset19@hotmail.com
Celular: 997760716

Autor - Editor:
Mg. Juan Mollo García
Dirección: Calle Andahuaylas A. 10 - A Alto Jesús Paucarpata -Arequipa

Editoras: Lic. Magaly Ramos Carrillo


Mg. Dolly Chuquicaña Fuentes

Primera Edición: – Octubre 2019


Tiraje: 100 ejemplares
HECHO EL DEPÓSITO LEGAL EN LA BIBLIOTECA NACIONAL DEL PERÚ
N° 2019 – 15131.
Impreso en Condor Producciones Culturales E.I.R.L noviembre del 2019
Urb. Nuevo Perú T-5 Paucarpta - Arequipa
RUC: 20498112332

Prohibida la reproducción total o parcial de este libro por cualquier procedimiento, sin
permiso expreso del autor

1
Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 2 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

E n la lengua quechua existen varias características o normas que rigen el


funcionamiento.
El quechua es un idioma eminentemente aglutinante. Es decir que la mayoría
de las palabras están constituidas por una raíz, un sufijo o varios sufijos.
Alqo Perro Alqokuna

Los perros Alqokunapaq Para los perros


Alqokunapaqpuni Siempre para los

Perros

La mayoría de las palabras son graves o llanas, donde el acento recae en la


penúltima sílaba, por más sufijos que se aumenten.
Wallpa Gallina
Wallpakuna Las gallinas
Wallpakunapaq Para las gallinas
Waka Vaca
Wakakuna Las vacas
Wakakunapaq Para las vacas
Cuando el acento recae en la última sílaba lleva tilde.
Arí Sí
Qanrí Y tú? Paymá
Es él Paykunamá Son ellos
Chhaynayá Así es
En el idioma quechua los artículos, preposiciones y conjunciones están unidas a la
raiz de la palabra o están en tásito. Excepto huk “un, uno, una, unos, unas” e icha
“o”.
Michi El gato
Michipaq Para el gato
Michi alqowan El gato y el perro
Huk michi Un gato
Michikuna Unos gatos
Michikunachu icha allqukunachu Los gatos o los perros.
Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
5
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

En el quechua no existe morfemas de género, quiere decir, no hay terminaciones


diferentes; para indicar el masculino y el femenino como en el español. Se utilizan
morfemas de género como “warmi” (mujer) y “qhari” (varón)

Warmi erqe Niña


Qhari erqe Niño
Warmi hamawt´a Profesora
Qhari hamawt´a Profesor Warmi hampiq
Doctora Qhari hampiq Doctor
Cuando se refiere a los animales se utilizan los morfemas “china”
(hembra) y “orqo” (macho):

China michi Gata


Orqo michi Gato
China khuchi Cerda
Orqo khuchi Cerdo
…………….. ………..………
…………….. ………..………

Teniendo en cuenta la influencia del idioma español muchas palabras han s i d o


introducidas a la lengua quechua, pero ajustadas a las reglas ortográficas y
fonologícas.

Carro Karru
Alberto Alwirtu
Arequipa Arkipa
Computadora Kumputarura, computadora, computaduray
Celular Celular
…………….. ………..………
…………….. ………..………
…………….. ………..………
…………….. ………..………

…………….. ………………..
…………….. ………………..

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


6
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Naparikusaykichis llapallaykichista, kunan noqanchis allinta qhawaspa, umaman


hap´ispa yacharisunchis runasiminchista.

¿Allillanchu kashanki? ¿Cómo estás?


Allillanmi kashani Estoy bien
¿Imaynallan kashankichis? ¿Cómo están?
¿Allillanchu kashankichis? ¿Cómo están?
Allillanmi kashayku Estamos bien
Allin p´unchay Buenos días
Allin sukra Buenas tardes
Allin tuta Buenas noches
Ama llulla No seas mentiroso
Ama qella No seas flojo
Ama suwa No seas ladrón
Hinallataq qanpas De igual manera tú también

Paqarinkama Hasta mañana


Minchhakama Hasta pasado mañana
Chaymantakama Hasta luego
Tupananchiskama Hasta pronto
Hukkaq simanakama Hasta la próxima semana
Hukkaq killakama Hasta el próximo mes
Hukkaq watakama Hasta el próximo año
Luniskama Hasta el día lunes

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


7
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

¿Iman sutiyki? ¿Cuál es tu nombre?


Noqaq sutiy Juana Mi nombre es Juana
¿Maymantan kanki? ¿De dónde eres?
Cuscomanta De Cusco
¿Maypin tiyanki? ¿Dónde vives?
Caymapi En Cayma
¿Hayk´an watayki? ¿Cuántos años tienes?
Ishkay chunkan watay Tengo 20 años
¿Imatan ruwanki? ¿Qué haces?
Llank´anin T rabajo
¿Runa simi rimayta yachankichu? ¿Sabes hablar quechua?
Arí, runa simi rimayta yachanin Sí, sé hablar la lengua quechua
¿Hakuchu purimusunchis? ¿Vamos a pasear?
¿Chaymanta maytan rinki? ¿Luego a dónde irás?
¿Lima llaqtata reqsinkichu? ¿Conoces la ciudad de Lima?
Manan riqsinichu No conozco
¿Imatan munashanki? ¿Qué deseas?
Manan riqsiykichu No te conozco
Kaypi nishutachu chirin ¿Aquí hace mucho frio?

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


8
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Allin p´unchay hamawt´a, allin p´unchay yachaq masikuna


……………………………………………………………
Noqaq sutiy………………………………………………
Cuscomanta kani……………………...
…………………………………………
Caymapi tiyani………………………..
…………………………………………
Ishkay chunkan watay……………..….
…………………………………………
Hamawt´am kani………………………
…………………………………………
Yachay wasipi llank´ashani…………...
…………………………………………
Ñawinchay, tusuy, takiy gustawan…………………………………..
……………………………………………………………………….
Ishkay uyway kan…………………………………………………...
………………………………………………………………….........
Kinsa waway kan…………………………………………………….
………………………………………………………………….....
Nutriciontam yachashani…………………………………………….
………………………………………………………………………..
Sapallaymi kani………………………………………………………
Runa simi yachayta munani………………………………………….
Chayllan chay ……………………………………………………….
Usphaláy, añay, yusulpayki, Dios pagarapusunki
……………………………………………………………………….
……………………………………………………………………...

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


9
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

LABIAL ALVEOLAR PALATAL VELAR POST- VELAR GLOTAL

SIMPLES p t ch k q
ASPIRADAS ph th chh kh qh
GLOTALES p’ t’ ch’ k’ q’
FRICATIVAS
S S h
NASALES
m n ñ
LATERALES
l ll
VIBRANTES
r
SEMI-CONSO-
w y
NANTES

ANTERIORES CENTRAL POSTERIORES


ALTAS I U
MEDIAS (e) (o)
BAJAS A

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA

10
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


11
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 12 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


13
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


14
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

A a Ch ch Chh chh

………………………………… …………………………………. ………………………………….

Ch´ ch´ H h I i

……………………….………. ………………………………… ………………………………….

K k Kh kh K´ k´

………………….…………….. …..……………………………. …………………………………..

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 15 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

L l Ll ll M m

………………………………… ………………………………. …………………………………..

N n Ñ ñ P p

……………….. …….………… .…………………

Ph ph P´ p´ Q q

…………………………………… ……………………………….... ………………………………….

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 16 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Qh qh Q´ q´ R r

……………………………… ……………………………….. ……………………………….

S s T t Th th

……………………………… ……………………………… ………………………………..

T´ t´ U u W w

…………………………. …………………………… ……………………………

Y y
Yachay allinta,
ñawpaqman
purinaykipaq

………………. ………………..
Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
17
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

-chu Es el sufijo que indica interrogación


-nki Es el sufijo de 2da persona

1. ¿Yachaqchu kanki? ………………………….................................................................

2. ¿Yachachiqchu kanki? ……………………...................................................................


3. ¿Hampiqchu kanki? .......................................................................................................
4. ¿Elsachu kanki? .............................................................................................................
5. ¿Takiqchu kanki? ...........................................................................................................
6. ¿Hark`aqchu kanki? .......................................................................................................
7. …………………………………………………………………………………………
8. ………………………………………………………………………………………….
9.-………………………………………………………………………………………….
10. ………………………………………………………………………………………..

-mi Es el validador que se agrega cuando la palabra termina en consonante


-m Es el validador que se agrega cuando la palabra termina en vocal
-ka Es la raíz del verbo “kay”.
-ni Es el sufijo de 1ra persona.

1. Yachaqmi kani …....……..........................................................................

2. Yachachiqmi kani …………………………......…........................................................


3. Hampiqmi kani ………………………………..............................................................
4. Elsam kani …………………………………….............................................................
5. Takiqmi kani…………………………………...............................................................
6. Hark`aqmi kani………………………………...............................................................
7. ……………………………………………………………………………………........
8. ………………………………………………………………………………...............

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 18 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

-manam Es el elemnto de negación


-chu Es el sufijo que ayuda a la negación
-ni Es el sufijo de 1ra persona actor verbal

1. Manam yachaqchu kani .…………………………........................................................


2. Manam yachachiqchu kani ………………………........................................................
3. Manam hampiqchu kani ………………………………..............................................
4. Manam Elsachu kani …………………………………….............................................
5. Manam takiqchu kani …………………………………..............................................
6. Manam hark`aqchu kani ………………………………...............................................
7. ……………………………………………………………………………………........
8. ………………………………………………………………………………................
9. …………………………………………………………………………………………
10. ………………………………………………………………………………………..

-mana Es el elemento negativo que antecede a sufijo –chu de pregunta.


-nki Es el sufijo de 2da persona actor verbal.

1. ¿Manachu yachaq kanki? ……………………………................................................


2. ¿Manachu yachachiq kanki? …………………………..............................................
3. ¿Manachu hampiq kanki? ……………………….…...............................................
4. ¿Manachu Elsa kanki? ………………………………................................................
5. ¿Manachu takiq kanki? ………………………………...............................................
6. ¿Manachu hark`aq kanki? ……………………………...............................................
7. …………………………………………………………………………………….......
8. ………………………………………………………………………………...............
9. ………………………………………………………………………………………..
10. ………………………………………………………………………………………
11. ……………………………………………………………………………………….
12. ………………………………………………………………………………………..
13. ……………………………………………………………………………………….

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 19 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

1.- ¿Yupaqchu kanki?


(+)……………………………………..................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………...
2.- ¿Wayk´uqchu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
3.- ¿Qhelqaqchu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
4.- ¿Rosachu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
5.- ¿Pedruchu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
6.- ¿Tusuqchu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
7.- ¿Irriruchu Kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
8.- ¿Llank`aqchu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
9.- ¿P`acha siraqchu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….
10.- ¿Hampiqchu kanki?
(+)……………………………………....................................................................................
(-)…………………………………………………………………………………………….

1.-........................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
2.-........................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
3.-........................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
20
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

P A Y L L Ñ S W A Ñ U Q E Q Ñ M L Y O R E Q
E Y A Ñ A W I N C H A Y M Q T L A S A M Y E
R A K T S S U W A Ñ I A Y A A C A R M A Q Ñ
Q S U W A Q L Y Q S N A N N H W K N C L M E
A N E Ñ T L A Ñ A A Q A K A N A Ñ H Q M L L
I H P A R K Q W H L Y A Y A H Q A U K N U P
R U N A H H A C E I N W R C H Y I Q W I Q H
A Q R S W N I H T A A N W A Q T U W R H W A
w H A Q U P Q I Q S L I Q L Ñ Q H E L Q A M
Y M N T H A M P I Y O H E R U Q O L Q E I P
U w A I W Q L L A Q T A Ñ K Q H Q Ñ K O H I
E H N Q M I K H U Y E W I I A O R Q O I M Q
Q A P M A P I R Q W R H A M K Q I Ñ S R I L
T O Q O I Q E A A I C P P M H Ñ L A W U C Q
A K I T L M K N A A M A A A A L W A Q N H A
R I T I L N U N M A R N R N Ñ A Q R L U I N
Q R Q I A H U A P A K K A I N A H I S A W A
I I H L K Ñ K A L A A Q K I L M I K H U Q H
P R L I U Q Y Q E Q L L P H P A C H A L A C
M O M P I A L R L E L M Q A Y A K R A H T N
A Q A R Y A W W H A A W L I W R U W E W A A
H P A C H A E Q M H R U M I Q H A N U R W K

Hampiq Hampiy Hamp´ara Ñawinchay Rumi Hampina


Qhelqana Qhelqay Pampa Punku Puñuna Wasi
Qata
Qero Sawna Tiyana T´oqo Perqa Runa
Unu Yaku Waqtu Wayra Rit´i Yachay
Orqo Qori Qolqe Hark`aq Hark`ay Mashkay
Waq´a Mikhuna Mikhuy Liwru P´acha Pacha
Llank´ana Llank´aq Wasi Llaqta Kamachiq Yachay wasi
Raphi Qhelqa Qhatuna wasi Suwa Suwaq K´anchana
Pichana Mallki Aya pampa Wañuq T´ika Uywa
Chakra Manka Michi Hampi Aya Runa

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


21
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Tiyana ................................ .................................

….............................. …............................. .. ..…............................

.............................. …............................ …............................

….............................. ……............................ ……............................

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


22
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

.............................. .............................. .............................

.............................. .............................. .............................

.............................. ............................. .............................

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


23
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Los pronombres personales en la lengua quechua son siete; tres en singular


y cuatro en plural.

PERSONA SINGULAR PLURAL


GRAMATICAL Noqanchis Nosotros (I)
Noqa Yo Noqayku Nosotros (E)
Qan Tú Qankuna Ustedes
Pay Él - Ella Paykuna Ellos, Ellas

Pay Ustedes
Noqanchis Nosotros (Ex)
Qam Ellos, Ellas
Noqayku Él, Ella
Paykuna Nosotros (In)
Qankuna Yo
Noqa Tú

Yaw yaw puka pulliracha


Yaw yaw puka pulliracha.
Imatan ruwanki chakray ukhupi
Imatan ruwanki saray ukhupi.

Mamaykimansi willaykamusaq
Taytaykimansi willaykamusaq
Chakray ukhupi qhospasqaykita
Saray ukhupi pukllasqaykita.
(Carnaval de Apurimac)

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


24
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

1 ………………………………………........
2…………………………………………….
3……………………………………………
4……………………………………………
5……………………………………………
6 ……………………………………………
7……………………………………………
8……………………………………………
9……………………………………………
10……………………………………………
11 ……………………………………………
12…………………………………………....
13…………………………………………………………………………………………
14…………………………………………………………………………………………
15…………………………………………………………………………………………
16 …………………………………………………………………………………………
17…………………………………………………………………………………………
18…………………………………………………………………………………………
19…………………………………………………………………………………………
20…………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 25 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA

5
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

…………………………………………………………………………………………….…

……………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………..

Mg. JUAN MOLLO GARCIA 26 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

W C H H A R Q O Y Y T H Q W I Ñ A Y U M A H
A M A C H A Y A W A H P W A Ñ U Y A P U Y Ñ
S A C H A S K I Y N U Y O H Q O H C T N M A
A Q C H A N S A Y A P A Y R E Q R H A A O W
N C K U T I Y Q R P A R M R C A U A W Y S I
C H L L I M P I Y A Y I I M H R W C Q I Q N
H I L L U L L A Y Y A M A S U I A H A P H C
A Y W I C H A Y M Y A A T M Y Y Y I Y I O H
Y I R Y M I R Y R O T P U K L L A Y H S Y A
L Q H A W A Y I Y Q Y Y R U K U T I C H I Y
L L A M I Y W R A R A M I C H K A N A Y M O
O W A Y T A Y U Q A Y S M H T P H A P I Y Q
Q H E L Q A Y P E Q I A A U A I Y M Y P A N
S T A Q S A Y U S U T K Y Y R T A Q I I Q A
I Q O T O Y A H C I P S H A I A G E N T A N
Y Y U Y A R I Y Q W M A Y W Y Y A H C I W A
A A S I Y K U Y U Y H Y A U I U P I Y Y T Y
K K Q R T U Y U Y A I I R S W L Y Y U U A A
N H W A Y K U Y Q L S R U U Y L A I Y M P H
A S M Y A S W A K L P A H Y A Y S K A S U C
L A S A Y K U Y Q I A Y C A M A Y A R I Y A
L M U S H K H I Y W Y U K Y A W A T U K U Y

Yachay Waqay Wichay Thupay Wichay Ruway


Hamuy Tawqay Takiy Asiy Urayuy Llank´ay
Yachachiy Wañuy Tiyay Qhelqay Ñawinchay Yuyariy
Wiñay Waylluy Watukuy Wasanchay Kawsay Sayariy
Nanay Saksay Pukllay Riy Waykuy T`ipiy
Amachay Mushkhiy Qechuy Churay Niy Chaskiy
Kutiy Aysay Kuyuy Maywiy Puriy Kanay
Ismuy Qoy Tusuy Samay Sayk´uy Tukuy
Suyay Mosqhoy Mashkay Llullay Hisp´ay Oqariy
Pagay Tapuy Chharqoy Willay Tariy Hap´iy
Uyariy Suway Sipiy Phaway P´itay Chhulliy
Ch´oqhoy Q´otoy Pichay Chansay Wayt`ay Lloqsiy
Llimp`iy T`aqsay Maqchiy Apay Yupay Munay
Yanapay Tuyuy Kutichiy Wayk`uy Llamiy Qhaway
Seqay Qarqoy Kuchuy Rimay
Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
27
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Yachay ............................. …...........................

….......................... …........................... ….............................

….......................... .. .......................... ..............................

.............................. ….......................... …...........................

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


28
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

* En la lengua quechua todo los verbos son regulares; al conjugar el verbo desaparece el
infinitivo Y .
del plural de la
primera persona, se refiere a todos en general.
Noqanchis kanchis. Nosotros somos
del plural de la
primera persona, se refiere a todos nosotros
menos al interlocutor (el que habla).
Noqayku kayku. Nosotros somos, (e).
Noqayku runasimita yachashayku
(Excluye al docente)

Noqa ka-ni Yo soy


Qan ka-nki Tú eres
Pay ka-n Él es (existe)
Noqanchis ka-nchis Nosotros somos (Incluyente) Noqayku
ka-yku Nosotros somos (Excluyente) Qankuna
ka-nkichis Ustedes son
Paykuna ka-nku Ellos son

Noqa hampini …………………………………………


Qan hampinki …………………………………………
Pay hampin ..….…………………………................. Noqanchis
hampinchis ………………………………………… Noqayku
hampiyku ………………………………………… Qankuna
hampinkichis ………………………………………… Paykuna
hampinku …………………………………………

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


29
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………..………………………………...........
……………………………………………………..………………………………...........
……………………………………………………..………………………………...........
……………………………………………………..………………………………...........

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………….........................................................
……………………………………………………..………………………………...........
……………………………………………………..………………………………...........
……………………………………………………..………………………………...........

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………….……
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………….……

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..…
……………………………………………………………………………………..………

Mg. JUAN MOLLO GARCIA


30 Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

*Noqa tusuni…………………………………………….…………….
*Pay purin……………………………………………….…………….
*Noqanchis pukllanchis………………………………....…………….
*Noqayku ñawinchayku………………………………...…………….
*Paykuna t`aqsanku……………………………………..…………….
*Qan qhawanki………………………………………….…………….
*Pay llank`an ………………………………………………………….
*Noqanchis qhelqanchis………………………………...…………….
*Qankunamikhunkichis………………………………...…………….
*Pay mashkan………………………………………………………….
*Noqanchis wichanchis….…………………………….……………...
*Noqa thupani………………………………………………………….
*Qankuna phawankichis………………………………...…………...
*Qan puñunki………………………………………………………….
*Noqanchis tusunchis………………………………………………….
*Qan uyarinki………………………………………………………….
*Noqayku samayku…………………………………………………...

……………………………………….……………………….....................................
…………………………………………………………..............................................
…………………………………………………………..............................................
…………………………………………………………..............................................
…………………………………………………………...............................................
…………………………………………………………................................................
………………………………………………………….............................................
…………………………………………………………..............................................
…………………………………………………………..........................................

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


31
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

¿Qan hamawt`achu kanki?


• Arí, noqa hamawt`am kani
• Manan noqa hamawt`achu kani
¿Paykuna tusuqchu kanku?
• Arí, paykuna tusuqmi kanku
• Manan paykuna tusuqchu kanku

1. ¿Qankuna yachaqchu kankichis?


………………………………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………………………….......
2. ¿Paykuna yachachiqchu kanku?
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………..................
3. ¿Pay t´aqsaqchu kan?
…………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………......................
4. ¿Qan hampiqchu kanki?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..............
5. ¿Anhil, hampiqchu kanki?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………...............
6. ¿Uskar, yachachiqchu kanki?
…………………………………………………………………………………………….……
………………………………………………………………………………………..................
7. ¿Paykuna tutaraqchu hamunku?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..............
8. ¿Darwin, Rosa tutaraqchu hamun?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..............
9. ¿Dariyu, qan tutaraqchu ripunki?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..............
10. ¿Qankuna hark´aqchu kankichis?
…………………………………………………………………………………………….……
…………………………………………………………………….....................................................................

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


32
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

1 ¿Hamawt´achu kanki?
……………………….……………………………………………………………………
….…………………………………………………………………………………………
2 ¿Hampiqchu kanku?
…………………………………………………………………………………………….
….…………………………………………………………………………………………
3 ¿Hark´aqchu kankichis?
……………………………………………………………………………………………
….…………………………………………………………………………………………
4 ¿Yachaqchu kanku?
……………………………………………………………………………………………
….…………………………………………………………………………………………
5 ¿Yupaqchu kayku?
……………………………………………………………………………………………
….…………………………………………………………………………………………
6 ¿Kawkachu ruwaqchu kankichis?
……………………………………………………………………………………………
….…………………………………………………………………………………………
7……………………………………………………………………………………...……
……………………………………………………………………………………………
….…………………………………………………………………………………………
8…………………………………………………………………………………………
….…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
9………………………………………………………………………………………….
….…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
10…………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA

33
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………..

…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
..................................................................

…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
…………………………………………
. .................................................................

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


34
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………

……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………
……………………………………………

……………………….………………………
………………………….……………………
…………………………….…………………
……………………………….………………
………………………………….……………
…………………………………….…………
……………………………………….………
………………………………………….……
…………………………………………….…
……………………………………………….
……………………………………………….

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


5
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

36
Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
}
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

37

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA


#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Huk.- ¿Mayqen rimaytaq nin? “Las mujeres”


a) Warmi b) Warmin
c) Warmiy d) Warmikuna

Ishkay.- ¿Mayqen qhelqataq nin? “Cuál es tu nombre”


a) Iman sutiyki b) Iman sutin
c) Iman sutinku d) Iman sutiykichu

Kinsa.- ¿Mayqen rimaytaq nin? “Buenas tardes”


a) Allín p’unchay b) Allin thuta
c) Allin sukra d) Allin chisi

Tawa.- ¿Mayqen qhelqataq nin? “Estamos bien (In.)”


a) Allillanmi kashanchis b) Allillanmi kashayku
c) Allillanmi d) Allillanmi kanki

Phishqa.- ¿Mayqen rimaytaq nin? ¿Eres abogado?


a) Hark’aqchu kanki b) Hark’aqchu kani
c) Hark’aqchu kan d) Hark’aqchu kayku

Soqta.- Hunt’apay rimayta; Qankuna ...........................................................


a) Ñawinchan b) Pukllanku
c) Tusunku d) Purinkichis

Qanchis.- Hunt’apay qhelqata; Noqa ..............................................................


a) Ñawinchanku b) Ñawinchan
c) Ñawinchani d) Ñawinchayku
Pusaq.- Hunt’apay rimaykunata ¿Hampiqchu kanki? / Manam .................kani.
a) Hampiqchu b) Hark´aqchu
c) Hark'aqmi d) Yupaqmi
Esqon.- ¿Mayqen qhelqataq verbokunallamanta riman?
a) Kawsay, niy, qoy , muskhiy , phaway
b) Takiy, waqaq, llank’ay, ruway, wichay
c) Kanay millay, waqay, hamawt’a takiq
d) Takiq, qhaway, chakra ruwaq tiyaq
Chunka.-Runa simiman kay rimaykunata t´ikray (comida, puerta, pan y cama)
a) Punku, perqa, hamp’ara, tiyana. b) Punku, hampiy,rumi, llaqta
c) Perca, t’oqo suwa liwru d) Mikhuna, punku, t’anta, puñuna

Mg. JUAN MOLLO GARCIA


38
Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA
#WASIPI QHEPAY - #YOMEQUEDOENCASA - COVID19

Rimay T’ikraynin Rimay T’ikraynin


1.- Mesa 1.-Hamp´ara 11.- Llik’iy 11.-
2.- Zorro 12.- Pallay
3.- Cuy 13.- P’akiy
4.- Plato 14.- P’itay
5.- Derecha 15.- Ñawinchay
6.- Sawna 16.- Llank’ay
7.- Kuchuna 17.- Watukuy
8.- Orqo 18.- Suyay

9.- Qhari 19.- P’istuy

10.- Muya pampa 20.- Mushqhoy

1.- Arí yachaqmi kani 1.- Sí, soy estudiante


2.- Manan yachachiqchu kani
3.- Noqaq sutiy Luis
4.- Allillanmi kashayku
5.- Limamanta kani
6.- Arí runa simi yachaqkunam kayku
7.- Manan takiqchu kani
8.- ¡Pampachawaychis yachaqkuna!
9.- ¿Hampiq yanapaqchu kanki?
10.- Imaynallan kashanki
11.- Hasta mañana
12.- ¡Por favor profesor!
13.- Buenas tardes compañero
14.- Hay un perro
15.-
16.-
17.-
18.-
19.-

Mg. JUAN MOLLO GARCIA Mg. JOSEFINA MOLLO GARCIA

También podría gustarte