Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Libro Guarani Comunicativo PDF
Libro Guarani Comunicativo PDF
en la Funcin Pblica
Guarani Mboesyry Estado Rembiappe
Miguel Angel Vern
SECRETARA
DE LA FUNCIN
PBLICA
Prlogo
Por dcadas, la administracin pblica de nuestro pas ha sido sede de una cultura poltica
basada en la exclusin y discriminacin de colectivos de nuestra sociedad con identidades
o prcticas diferentes a las hegemnicas, algunas de ellas impuestas por siglos de
sometimiento de nuestra poblacin.
Uno de los componentes de esa cultura fuertemente arraigada implic el desprecio, desde
el sector pblico, a la lengua guaran, contribuyendo de esta forma a la dilucin de un factor
clave de nuestra identidad como sociedad.
Por ello, la incorporacin del guaran en los mbitos gubernamentales, permitiendo la
atencin a la poblacin en nuestras dos lenguas oficiales, constituye una apuesta a la
revalorizacin de nuestra cultura, as como un paso firme en la lucha contra toda forma
de discriminacin en el sector pblico.
En ese marco, este material pretende ser un instrumento de capacitacin que ayude a
quienes trabajamos en las diversas instituciones pblicas a comunicarnos, a orientarnos en
la lengua guaran y a convertirnos en vehculos de inclusin de quienes por mucho tiempo
han sido excluidos de la atencin que el Estado les debe.
e'tenondegua
1
Presentacin
La publicacin del texto Guaran comunicativo en la funcin pblica, a cargo de Miguel
ngel Vern, se abre a importantes significaciones en el contexto actual de las relaciones
entre el Estado y la cultura en el Paraguay.
En primer lugar, este material marca un hito en el intento, por parte de la administracin
estatal, de capacitar a los funcionarios para atender al pblico en los dos idiomas oficiales
del Paraguay. Sometido a profundas situaciones de diglosia -derivadas de profundas
asimetras sociales y procesos antiguos de colonizacin cultural-, nuestro pas ha carecido
hasta ahora de polticas pblicas dirigidas a fomentar la inclusin del guaran en el
funcionamiento de sus propias estructuras: la gran poblacin del Paraguay habla guaran,
el poder se ejerce en espaol.
Por ltimo, este material presenta otra nota positiva: cruza diversas instancias estatales y
sociales en un esfuerzo comn por construir espacio pblico efectivo; aqul donde la
diferencia es factor de dilogo y comunicacin; aqul donde las identidades distintas
pueden coexistir sin arriesgar la articulacin del conjunto.
Ticio Escobar
Ministro - Secretario Ejecutivo
Secretara Nacional de Cultura
Presidencia de la Repblica del Paraguay
3
e'epyr
Vy'appe amoguah opavave tapicha kua ha kuimba'e omba'apva Funcin Pblica-pe ppe che
rembiapokue ojeherva Guaran Comunicativo en la Funcin Pblica. Guarani Mbo'esry Estado
Rembiappe. Rasa ningo avy'ava'ekue ojapo pete ro'y rupi karai Ticio Escobar ha kuakarai Lilian
Soto ndive roemoramo guare pete e'me oemoepyrvo guarani mbo'esyry opavave
tapichakura Funcin Pblica-pe omba'apva oemoarandu hagua guarani. Hasypeve
ahechava'ekue Paragui ojetyvyro ha osseha tenonde, orekgui mburuvicha ohechakuava tet
remikotev, oguerojera ha omboguatasva Estado ijapahpe opavave Paragui emoare ha
ndaiporihpe emboyke, upichante avei Estado ha tet omombarete ha ombohekove resisva
ie' ha reko tee.
Picha oepyrva'ekue guarani mbo'esyry ambue ary opapotaitpe, heta roemongeta, romba'apo
ha romohenda rire tembiapor. Roepyrtaramo guare rombo'e guarani ro'e mba'e arandukpa
roiporta pevar; upmaramo ha'eva'ekue mburuvichakura Secretara de la Funcin Pblica,
Secretara Nacional de Cultura ha Red Contra Toda Forma de Discriminacin-gupe che arekoha
pete che rembiapokue chu'imi ikatva ojeporu oembo'e hagua guarani e' hasy'hicha ha
pya'emi oee' hagua ko tet e' tee. Omone chve umi tapicha arandu ha roiporu umi mbo'epy
romboguata hagua mbo'esyry peteha Estado-pegua mba'apoharakura ndive.
Upe mbo'esyrpe roiporu umi kuatia ambosako'ipyre ha rohecha ovaltapa orve trpa ahniri;
roiporu ha romyatyrmimi rire rohechakuaa upe tembiporu ha'ekuaaha pojoapy guarani embo'er
ha vokikema roepyr romba'apo hese ronoh hagua chugui aranduka. Pevar heta tapicha arandu
ha py'apor chepytyv; ndaikati ha ndaikatumo'i mramo- cheresari che angir amyri katupyry
ha marngatu Karai Julio Fretes-gui, omoe' ha chepytyvva'ekue amboho'ove hagua che
rembiapo; upvare ajokui hrape ko tembiapo. Avei chepytyv Susy Delgado, Mara Victoria
Ledesma, Ana Mara Ferreira, Ins Faria, Mauro Lugo, Perla Alvarez ha ambueve. Che angir Melki
katu oipytyv omoha'nga hagua ha Kathia Floris oemohenda ha oembohete hagua ko pojoapy
ko'ga osva.
Ko aranduka eguenoh ha guarani embo'e Funcin Pblica-pe ningo tuicha mba'e. Guarani ningo
Paragui hei ypy guive ha'va akinte e' ojeporuvva ane retme; gakatu katui nungaitnte
oemboyke. Ojapma amo 150 ary potaite oemboykete hague Estado rembiapgui, jepmo
tetyguakura pva pe e'nte oiporu. Guarani ha ie'hra emboyke oimme mba'e ivaivva
ojehuva'ekue ko tetme; oemboykvo ko e' avei oemboyke ie'hra ha ojejurumboty
chupekura, ha upva rupi heta ane retygua ie'ngu, ie'rakate', hi't, ndojerovii ijehe,
mramo ndopartisipasi ha jeyvramo katu oiko emomirme. Aipr tuicha mba'e mbo'esyry guarani
e' embokatupyryr oemboguatva Funcin Pblica-pe, picha rupi ikattare maymavaite
mba'apohra Estado-pegua oe' ha ohai mokive tet e' tepe, ha'va guarani ha castellano, ha
oangareko opa tetygure ie' tepe.
5
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
INDICE
7
MBO'EPY
PETEHA
1
Maitei
9
1
MBO'EPY
PETEHA
Maitei
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
1. aemongeta
10
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Maitei
1
MBO'EPY
PETEHA
Jaikuaami
Pronombre Personales
Che Yo
Nde Vos, t, usted
Ha'e l, ella
ande (incluyente) Nosotros, nosotras
Ore (excluyente)
Pe Ustedes, vosotros
Ha'ekura Ellos, ellas
Jesarekor
La 1 persona plural incluyente (ande) incluye a todos/as los/as intervinientes en la
comunicacin; la excluyente (ore) excluye a una parte de ellos/as. Ejemplo: Ore roguapy.
Nosotros/as estamos sentados/as. Excluye a una parte de los receptores. ande jaguapy.
Nosotros/as estamos sentados/as. Incluye a todos/as los/as emisores como a los/as
receptores. En la situacin comunicativa nicamente se podr reconocer bien el uso de una
u otra forma.
11
1
MBO'EPY
PETEHA
Maitei
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
12
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Maitei
1
MBO'EPY
PETEHA
Partculas interrogativas:
Para formular preguntas, en guaran, se utilizan las partculas sufijas pa, piko, pio, iko, tiko.
Las mismas van pospuestas a la palabra interrogativa. El castellano carece de este tipo de
partculas; en este idioma la interrogacin se expresa a travs de la entonacin, en la
expresin oral, y por medio del signo de interrogacin, en la expresin escrita. Las partculas
pa y piko son las correctas desde el punto de vista acadmico, pero en el habla coloquial se
utilizan las formas pio, iko, tiko que son variantes de piko.
13
1
MBO'EPY
PETEHA
Maitei
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
14
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Maitei
1
MBO'EPY
PETEHA
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
15
1
MBO'EPY
PETEHA
Maitei
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
anemandu'a hagua:
Mba'ichapa aneko' ande Moguipa jaju ko'ga
- Che cheko' por. - Che aju che rgagui.
- Nde neko' por. - Nde reju ne rembiapohgui.
- Ha'e iko' por. - Ha'e ou facultad-gui.
- ande aneko' por. - ande jaju Palacio de Justicia-gui.
- Ore oreko' por. - Ore roju MEC-gui.
- Pe peneko' por. - Pe peju MOPC-gui.
- Ha'ekura iko' por. - Ha'ekura ou itva rgagui.
Mvapa ande
- Che mba'apohra Funcin Publica-
pegua.
- Nde indgena.
- Ha'e parlamentaria.
- ande chokokue.
- Ore empleada domstica.
- Pe mit amba'apva calle-pe.
- Ha'ekura pytagua.
16
e'ndy:
17
1
MBO'EPY
PETEHA
Maitei
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
18
MBO'EPY
MOKIHA
2
eemongetavemi
Las formas de saludos que hasta ahora venimos practicando se pueden usar
a cualquier hora del da. Pero en guaran existen saludos especficos para la
maana, la siesta, la tarde y la noche.
19
2
MBO'EPY
MOKIHA
eemongetavemi
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Hablante 1 Hablante 2
Jesarekor
) En esta lengua, como podemos notar, existen saludos especficos para cada momento
del da.
20
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica eemongetavemi
2
MBO'EPY
MOKIHA
ch) En guaran se deben diferenciar dos tipos de saludos: los formales y los informales.
Todas las formas estudiadas hasta ahora son saludos formales, que se pueden utilizar con
cualquier persona. Pero existen los saludos informales, que se utilizan en la rueda de
amigos, en el lenguaje coloquial, y que no se pueden utilizar con una persona desconocida o
alguien a quien debemos respeto, dado que representara falta de deferencia. Estos
saludos se usan a cualquier hora del da.
Techapyr:
Hablante 1 Hablante 2
- Mba'eteko(pa) (piko)________- Jari
- Mba'e la prte.____________ - Jaryiete.
- Mba'e la situ._____________ - Alplo.
- Mba'eteko la situ.__________ - Altko.
- Ha upi._________________ - Ovevete.
- Hola Jos, cmo ests (a la siesta)? - Hola Jos, cmo ests (a la tarde)?
- -
.................................................................. ..................................................................
- -
.................................................................. ..................................................................
- Cheko' pornte avei. - Cheka'aru pornte avei.
- -
.................................................................. ..................................................................
- Mba'ichapa ndeasaje. - Chepyhare pornte avei.
anemandu'a hagua:
23
e'ndy:
Akinte: siempre
Asaje: la siesta
Hasykatu: est enfermo, enferma
Hecha: ver
Ie'me: en su idioma
Ir: compaero, compaera
Jepiveguichante: como de siempre
Jojuhu: encontrarse
Ka'aru: la tarde
Ka'arupyt: la nochecita
Ko': amanecer
Kuehe: ayer
Maitei: saludo
Maymavete: todos, todas.
Mokiha: segundo, segunda
Momaitei: saludar
Ndaikuai: No s
Neko': vos (t, usted) amanecs
Por(nte): bien
Pyhare: la noche
Pyhareve: la maana
Pyhareveasaje: la media maana
Ru, tva: pap
Se: partcula que expresa modo volitivo
Tapicha: persona, semejante
Tee: propio
Tembiapoha: lugar de trabajo
Tetygua: ciudadano/a, compatriota
Vai: mal, feo, fea
Vokoiete: oportunamente
Vy'a: alegrase
24
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica eemongetavemi
2
MBO'EPY
MOKIHA
ANOTACIONES
25
2
MBO'EPY
MOKIHA
eemongetavemi
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
26
MBO'EPY
MBOHAPYHA 3
aporandu hagua
- Jos: Mba'ichapa.
- Transente: Ipornte.
- Jos: Ikatpa amba'eporandu(mi) ndve.
- Transente: Ikatu.
- Jos: Mopiko opyta Parlamento.
- Transente: Opyta Paraguayo Independiente ha 14 de mayo-pe.
- Jos: Mba'ichapa hra kva ko tape.
- Transente: Kva 14 de mayo.
- Jos: Mba'ichapa aguahta
Parlamento-pe.
- Transente: Reguatava'er cuatro cuadra yvatvo, ha ppe rejuhta.
- Jos: Aguyje ndve.
- Transente: Ndaipri mba'repa. 27
3
MBO'EPY
MBOHAPYHA
aporandu hagua
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Para pedir informaciones, en guaran, se pueden utilizar las palabras interrogativas que ya
conocemos: mba'e (qu), mba'icha (cmo), araka'e (cundo), mo (dnde), ma'er,
mba'er, mba'upe (para qu), mva (quin), mba're (por qu). La pregunta inicial es,
normalmente, ikatpa, ikatpiko (katu: poder, posibilidad; pa/piko: partcula
interrogativa). As, si se desea pedir permiso para salir de un lugar se dir: Ikatpa as
sapy'aite. Puedo salir un momento? Permiso, puedo salir un momento?
La partcula es una letra o slaba que tiene sentido solamente estando unida a un lexema,
pero separada de l carece de sentido.
28
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica aporandu hagua 3
MBO'EPY
MBOHAPYHA
- Buenos das.
................................................................................................................................................................
- Puedo preguntarle algo?
................................................................................................................................................................
- Cmo puedo irme desde aqu hasta Identificaciones?
................................................................................................................................................................
- Qu lnea debo tomar?
................................................................................................................................................................
- En qu calle queda Identificaciones?
................................................................................................................................................................
- Gracias.
................................................................................................................................................................
29
3
MBO'EPY
MBOHAPYHA
aporandu hagua
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
- S, en qu le sirvo.
-
................................................................................................................................................................
- S, tenemos.
-
................................................................................................................................................................
- Cuestan 50.000 guaranes.
-
................................................................................................................................................................
- No tengo camisas ahora.
-
................................................................................................................................................................
- Maana las tendr.
-
................................................................................................................................................................
- No fue ninguna molestia.
-
................................................................................................................................................................
30
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica aporandu hagua 3
MBO'EPY
MBOHAPYHA
anemandu'a hagua:
Mopa oho ko tape Comercio-pe.
- Ndaikuai. - Ha'ekura omba'apo Secretara de
- Oho Encarnacin-pe. Cultura-pe.
- Oho oparei aguietnte.
- Ko tape oho Paraguape. Mba'piko ande andercho vyvypra
hicha.
Mba'pa jajapoana ande - andedercho jaikovvo.
- Che ambosako'i'ana pete kuatiae'e. - andedercho aemoarandvo.
- Nde reemongetarena directora ndive. - andedercho jakarvo hekpe.
- Ha'e oantendehna ova rehe. - andedercho naaemboykivo.
- ande aantende oheniva telfono-pe - andedercho aemomba'vo ande
rehe. rekovpe.
- Pe peopytyvpena. - andedercho aneambuvo ojuehegui.
- Ha'ekura omopot oficina. - andedercho jaikuaaukvo ane
remiandu.
Mopiko jahra'e kueheambue - andedercho Estado omoaetvo
- Che ahkuri che sy rgape. ande derechokura.
- Nde rehkuri ysyrpe.
- Ha'e ohkuri omba'apo'imi. Mopa aembojakuaa oepyr tr
- ande jahkuri ane irngura rgape. oembykramo ande dercho
- Ore rohkuri roandvo ore rpe. - CODENI-pe oembojakuaa mitkua ha
- Pe peikundaha Paraguay tuichakue mitkuimba'ekura.
javeve. - Secretara de la Mujer-pe oembojakuaa
- Ha'ekura opytkuri hgape. kuangura.
- INDI-pe oembojakuaa indgena-kura.
Ikatpa chepytyvmi - Defensora del Pueblo-pe
- Mba'e provlma piko jarekta. aembojakuaa maymave.
- Ko'ga ndaikatumo'i, asta'ana. - Comisin de Derechos Humanos
- Ikatu. Parlamento-pe avei aembojakuaa.
- Ko'r guive ikatta.
emongeta supervisin-pe
Mba'pa pendeguerumi Paraguape - Mba'ichapa ndepyhareve, karai.
- Che aju ahechvo che ra'pe. - Chepyhareve por, che rajy.
- Ramn ou ohekvo tembiapo, - Ikatpa amba'eporandumi ndve.
omba'apose. - Ikatu, mba'pa remandami.
- Che ryvy ou oho haguicha Argentina- - Mba'ichapa ajapova'er anoh hagua
pe. che certificado de estudio.
- ngel ou oikuavo ko tva. - Ehova'er nde colegio-kupe rejerure
- Jos ou ojapoukvo pete kuatia. nde kuatia; uppe oeme'ta ndve ha
upi regueru pe supervisin-pe rovisa
andpa mo amba'apo hagua ndve.
- Che amba'apo Ministerio de Educacin- - Aguyje ndve.
pe. - Ndaipri mba'repa.
- Nde remba'apo Ministerio de Defensa-pe.
- Ha'e omba'apo Presidencia-pe.
- ande amba'apo Senave-pe.
- Ore romba'apo Ministerio de Hacienda-pe.
- Pe pemba'apo Ministerio de Industria y
32
e'ndy:
ANOTACIONES
34
MBO'EPY
IRUNDYHA 4
Mba'ejerurer
1. amoe'mi ko emongeta.
35
4
MBO'EPY
IRUNDYHA
Mba'ejerurer
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
En guaran para solicitar algo o dar orden se utilizan partculas imperativas. En estos casos
en la segunda persona singular se usa la partcula prefija E en vez de la partcula de nmero
y persona categrica RE, y se le posponen al verbo las partculas segn la modalidad del
hablante. Estas son las modalizaciones imperativas ms usuales:
Ko' e'peh ikatu avei oho oondive, oembopohyive hagua oje'esva. Jahechami ko'
techapyr:
- aopytyvmna amohu' hagua ane rembiapo.
- Ayudmonos para culminar el trabajo, por favor.
Techapyr:
- Takaru che, ekaru nde, tokaru ha'e, jakaru ande, torokaru ore, pekaru pe, tokaru
ha'ekura.
- Tahke che, ehke nde, tohke ha'e, jahke ande, torohke ore, pehke pe, tohke
ha'ekura.
37
4
MBO'EPY
IRUNDYHA
Mba'ejerurer
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
anemandu'a hagua:
emongeta mba'apohpe
- Pejumna, che irngura, chepytyvmi.
- Mba'piko reikotev, Jos.
- Ajejopypaite che rembiappe ha aipota
chemoirmi.
- Mba'pa jajapta nendive.
- Pemohendapamna ko' kuatia ha
38
e'ndy:
39
4
MBO'EPY
IRUNDYHA
Mba'ejerurer
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
40
MBO'EPY
POHA 5
Che rete
1. Jaikuaami ande rete vorekura.
Kva Kva che
che ak nambi Kva
Kva
che
che ajra
rye
Kva che po
Kva
che Kva
atiy che
ku
Kva che
jyvanga
Kva che jyva
Kva che
py
Kva
Kva che
retyma che
renymy
Kva che pys Kva che resa
Che ak pete,
che po ha che py moki,
che t po'imi pete,
che jyva ha che retyma moki,
che juru pukavy pete,
che resa h por moki,
ha heta che akrague.
41
5
MBO'EPY
POHA
Che rete
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................
43
5
MBO'EPY
POHA
Che rete
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ane rapypa'me:_________________________________________________________________
ande ati're:____________________________________________________________________
Ne akre: _______________________________________________________________________
44
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rete 5
MBO'EPY
POHA
- Japoropichi
- Jasavi jahayhvape
- Jachuta pelta
- ambopu mbaraka
- ahet mba'e ryaku
- aekmberi
- Japoropopyhy
- ahendu purahi rory
- apensa
- Jakaru
- Jajohavi'u
- aemokuh
- ambovyvy ao
Jaikuaami hagua
Jajesarekomijey texto epyrhapegure. Pype ojehaihve ko' e': pete, moki. Ko'va
hna papapy (nmero). Jaikuaami guarani papapy:
Nmeros cardinales:
Pete: uno Mokipa: veinte Su: mil
Moki: dos Mbohapypa: treinta Mokisu: dos mil
Mbohapy: tres Irundypa: cuarenta Mbohapysu: tres mil
Irundy: cuatro Popa: cincuenta Irundysu: cuatro mil
Po: cinco Potepa: sesenta Posu: cinco mil
Pote: seis Pokipa: setenta Potesu: seis mil
Poki: siete Poapypa: ochenta Pokisu: siete mil
Poapy: ocho Porundypa: noventa Poapysu: ocho mil
Porundy: nueve Sa: cien Porundysu: nueve mil
Pa: diez Mokisa: doscientos Pasu: diez mil
Pate: once Mbohapysa: trescientos Mokipasu: veinte mil
Paki: doce Irundysa: cuatrocientos Popasu: cincuenta mil
Paapy: trece Posa: quinientes Sasu: cien mil
Parundy:catorce Potesa: seiscientos Posasu: quinientos mil
Papo: quince Pokisa: setecientos Sua: un milln
Papote: diecisis Poapysa: ochocientos Moki sua: dos millones
Papoki: diecisiete Porundysa: novecientos Po sua: cinco millones
Papoapy: dieciocho Pa sua: diez millones
Paporundy: diecinueve
45
5
MBO'EPY
POHA
Che rete
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Nmeros ordinales:
Techapyr:
Peteha: primero
Mokiha: segundo
Mbohapyha: tercero
Irundyha: cuarto
Poha: quinto
Poteha: sexto
Pokiha: sptimo
Poapyha: octavo
Porundyha: noveno
Poha: dcimo
46
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rete 5
MBO'EPY
POHA
anemandu'a hagua:
47
e'ndy:
Ahy'o: garganta ep: paraltico, deforme Py: pie
Ajra: cuello es: arrodillarse Py'a: estmago
Ak: cabeza Pasua: diez millones Pyap: ua de las manos
Akrague: cabello Pa: diez Pyapy: mueca
Apek: paladar Paapy: trece Pyr: pisar
Ati'y: hombro Paki: doce Pys: dedo del pie
Atukupe: espalda Papapy: nmero Pysp: ua de los pies
Ha': jugar Papo: quince Pyta: taln
Hagua: para Papoapy: dieciocho Pytas: tendn de Aquiles
Hecha: ver, observar Papoki: diecisiete Pyti'a: pecho
Heta: mucho, mucha Paporundy: diecinueve Pytuh: respirar
Het: besar, oler, olfatear Papote: diecisis Sa: cien
H: negro, negra Parundy: catorce Sasu: cien mil
Hunga: golpear Pasu: diez mil Su: mil
Irundy: cuatro Pate: once Su'u: masticar, morder
Irundyha: cuarto Pete: uno Sua: un milln
Irundypa: cuarenta Peteha: primero Syva: la frente
Irundysa: cuatrocientos Po sua: cinco millones Ti: diente
Irundysu: cuatro mil Po: mano, cinco Timbra: enca
Jahu: baarse Po'i: fino/a, delgado/a Takamby: entrepierna
Japyhy: agarrar Poapy: ocho Tako: vagina
Jehu: acontecer, suceder Poapyha: octavo Tayk: quijada
Jeka: quebrar Poapypa: ochenta Tapypa: regazo
Jepoity: llamar con la mano Poapysa: ochocientos Tapypi: vulva
Jepytaso: afirmar los pies Poapysu: ocho mil Tasyo: hospital
Juru: boca Poha: dcimo, dcima Tatypy: mejilla
Jyva: brazo Poha: quinto, quinta Tembe: labio
Jyvanga: codo Pohnohra: mdico, mdica Tembi'u: comida, alimento
Kma: seno, teta Poki: siete Tembo: pene
Karu: comer, almorzar Pokiha: sptimo Tenymy': rodilla
Kopi: corpir Pokipa: setenta Tesa: ojo
Kva: ste, sta Pokisa: setecientos Tete: cuerpo
K: lengua Pokisu: siete mil Tetyma: pierna
Ku: dedo de la mano Popa: cincuenta Tetymaro'o: pantorrilla.
Ku'a: cintura Popasu: cincuenta mil T: nariz
Mba'apo: trabajar Popyhy: apretn de mano Tiri: fisura
Mbaraka: guitarra Popyte: palma de la mano Topea: pestaa
Mbohapy: tres Por: lindo, linda Topepi: prpado
Mbohapyha: tercero Porundy: nueve Tova: cara
Mbohapypa: treinta Porundyha: noveno Tovayke: mejilla
Mbohapysa: trescientos Porundypa: noventa Tuguy: sangre
Mbohapysu: tres mil Porundysa: novecientos Tyekue: intestino, tripa
Mbovyvy: coser Porundysu: nueve mil Tyvyta: ceja
Mitrusu: el joven Posa: quinientes Vevuikue: pulmn
Mohangahai: describir Posasu: quinientos mil
Moki sua: dos millones Posu: cinco mil
Moki: dos Pote: seis
Mokiha: segundo Poteha: sexto
Mokipa: veinte Potepa: sesenta
Mokipasu: veinte mil Potesa: seiscientos
Mokisa: doscientos Potesu: seis mil
Mokisu: dos mil Pukavy: sonrisa
e': corazn Puru': ombligo
embo'y: ponerse de pie Py ape: dorso del pie
48
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rete 5
MBO'EPY
POHA
ANOTACIONES
49
5
MBO'EPY
POHA
Che rete
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
50
MBO'EPY
POTEHA 6
Che jere
1. Jajesareko ko ta'ngre.
51
6
MBO'EPY
POTEHA
Che jere
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
2. amoe'.
52
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che jere
6
MBO'EPY
POTEHA
53
6
MBO'EPY
POTEHA
Che jere
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
aembyaty mokimoki ha amo mesa jerre opaite che rembiapo irngurape. ae'ke
guaranme. Jajapke tembipor ojerure hicha.
54
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che jere
6
MBO'EPY
POTEHA
anemandu'a hagua:
Mopa peime Mopa aime
- Roime ne renondpe. - Che aime Parlamento renondpe.
- Roime nde atukuppe. - Nde reime Parlamento kuppe.
- Roime nde ykre. - Ha'e o Parlamento ykre.
- Roime nde aspe. - ande aime Parlamento ryeppe.
- Roime nde akatape. - Ore roime Parlamento renondepegua
- Roime nde reipotahpe. okaruspe.
- Roime yvate. - Pe peime Parlamento rokme.
- Roime yvpe. - Ha'ekura o Parlamento rovi.
55
e'ndy:
56
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che jere
6
MBO'EPY
POTEHA
ANOTACIONES
57
6
MBO'EPY
POTEHA
Che jere
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
58
MBO'EPY
POKIHA 7
Che rogayguakura
Jakaru
Oguahma asaje
pejke mespe jakaru.
Mesa akme toguapy
che sy ha che ru.
Ijapykva toguapy,
oreko'va togueru,
tembi'u mima otmbo,
o kumanda ha so'o
mandi'o, mbujape ityrar,
ryguasu rupi'a at,
maymave hi'upyr.
59
7
MBO'EPY
POKIHA
Che rogayguakura
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Tero: sustantivo: Jajesarekomi ko' tero rehe oeguenohva texto-gui: Sy, ru, tembi'u,
so'o.
En guaran los sustantivos tienen distintas formas. Hay algunos que tienen una sola forma
para el uso, otros dos, otros tres, y otros hasta cuatro.
La forma iniciada con la letra t recibe el nombre de absoluta, las dems, las que inician con
la r y la h, son constructivas.
En los sustantivos biformes, que son vocabularios de uso familiar: tva, ru (padre); ta'ra,
ra'y (hijo del varn); tajra, rajy (hija del varn); tyke'ra, ryke'y (hermano mayor del varn);
tyvra, ryvy (hermano menor del varn); tykra, ryke (hermana mayor de la mujer), la forma
iniciada con r se usa para la 1 y 2 persona del singular y plural; la iniciada con t, con la 3
persona singular y plural.
60
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rogayguakura 7
MBO'EPY
POKIHA
Che ru (mi padre), nde ru (tu padre), itva (su padre), ande ru (nuestro padre), ore ru
(nuestro padre), pende ru (su/vuestro padre), ituvakura (su padre).
La palabra teindy, reindy, heindy (hermana del varn), memby (hijo de la madre) y
membykua (hija de la madre) constituyen excepciones entre los vocabularios de uso
familiar, dado que la primera es triforme y la segunda y tercer uniformes.
En los sustantivos triformes, la forma iniciada con la r se usa para la 1 y 2 persona del
singular y plural, y la iniciada con la h se usa para la 3 persona singular y plural.
Che retyma (mi pierna), ne retyma (tu pierna), hetyma (su pierna), ane retyma (nuestras
piernas), ore retyma (nuestras piernas), pene retyma (sus/vuetras piernas), hetymangura
(sus piernas).
2. amoe'mi:
Che rgape orereta. Che ru hra Carlos, che sy hra Luca, che jari (abuela) hra Vicenta, che rami
(abuelo) hra Antonio, che reindy hra Ana, ha che katu cherra Jos. a Vicenta ha karai Antonio che
ru sy ha tva.
61
7
MBO'EPY
POKIHA
Che rogayguakura
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
4. amba'apove jahvo:
Jos tva.
Carlos:....................................................................................................................................................
Luca:......................................................................................................................................................
a Vicenta:............................................................................................................................................
Karai Antonio:.........................................................................................................................................
Ana:........................................................................................................................................................
5. ambohovi:
62
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rogayguakura 7
MBO'EPY
POKIHA
Jaikuaami hagua
Adjetivos Posesivos
1 persona singular Che mi
2 persona singular Nde/ne tu
3 persona singular H, ij, i, i, hi' su
1 persona plural incluyente ande/ane nuestro/a/s
1 persona plural excluyente Ore nuestro/a/s
2 persona plural Pende/pene su, vuestro/a/s
3 persona plural H, ij, i, i, hi' + sustantivo + kura, ngura su, sus
Esta regla rige para los sustantivos triformes como (tesa, resa, heta), pero no para los
uniformes como: t (it), tyvyta (ityvyta), t (it), tupo (itupo).
63
7
MBO'EPY
POKIHA
Che rogayguakura
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Estas son las reglas generales, pero siempre existen excepciones. Cuando se utilizan estos
adjetivos con palabras castellanas rigen las mimas reglas. Como ejemplo podemos tomar la
palabra auto: hi'uto (su auto).
e' ogapypegua
8. ambohovaimi:
Jesarekor:
Indgena guarani apytpe kua ha mit oemomba'e, ko'te ymaiteve. Kua mramo noemomich
tr ndojeapo'ri, jeyvramo katu ha'ekura omyak komunidakura. Mitngura, kua ha kuimba'e,
avei oembotuicha ha oeangareko hesekura jejahei'me. Mramo noembyepotri mit.
anemandu'a hagua:
Mavamvapa peime pende rgape Mvapa ikaru ande apytpe
- Roime che ru, che sy, che ryke'y, che - Che chekaru.
jari ha che. - Nde ndekaru.
- Ore katu roime che ru, che sy, che kyvy, - Ha'e ikaru.
che kypy'y ha che. - ande andekaru.
- Ore roime che sy, che ru, che ryvy, che - Ore ndaorekari.
tio ha che. - Pe napendekari.
- Ore roime che sy, che ryke, che kyvy - Ha'ekura nda'ikari.
moki, che jari, che rami ha che.
andpa anemombyry Paraguagui
anderetpa ande rgape - Che chemombyry Paraguagui.
- ande andereta. - Nde nemombyry Paraguagui.
- Ore orereta. - Ha'e imombyry Paraguagui.
- Pe pendereta. - ande anemombyry Paraguagui.
- Ha'ekura imbovy. - Ore oremombyry Paraguagui.
- Pe penemombyry Paraguagui.
andpa aneaku - Ha'ekura imombyry Paraguagui.
- Che cheaku.
- Nde neaku. emongeta ogapy rehegua
- Ha'e iaku. - Fernando, pe piko pendereta pende
- ande aneaku. rgape.
- Ore oreaku. - Orereta. Ha pe.
- Pe peneaku. - Ore orembovy.
- Ha'ekura iaku. - Mavamvapiko peiko pende rgape.
- Roiko che sy, che ru, che reindy ha che.
andpa ande'va puku Ha pe.
- Che che'va puku. - Ore roiko che jari, che taitachu, che sy,
- Nde nde'va puku. che ru, moki che reindy, mbohapy che
- Ha'e hi'va puku. ryvy ha che.
- ande ande'va puku. - Iporite. Amke andereta ningo javy'a.
- Ore ore'va puku. - Upichaite. Upva ri ore roikopor,
- Pe pende'va puku. roopytyv ha rojoayhu.
- Ha'ekura hi'va puku. - Vy'apav ndve upvare.
67
e'ndy:
A: fruto Nandi: vaco, vaca
Agui: cerca Nde/ne: tu (adjetivo posesivo)
Akrague: pelo, cabello embotuicha: magnificar
Aku: veloz emboyke: discriminacin
Anambusu: grueso, gruesa embyepoti: castigo fsico
nga: alma. emomich: subestimar
Ape: corteza, envoltorio Ore: nuestro/a/s (adjetivo posesivo)
Api: punta, extremo Pende/pene: su/sus, vuestros/as (adjetivo
Apytu': cerebro posesivo)
va: cabello, cabellera Pokiha: sptimo, sptima
Che: mi (adjetivo posesivo) Por: lindo, linda
Era: miel Pu'ae: vocal
Guah: llegar Puku: largo, larga
H, ij, i, i, hi: su (adjetivo posesivo) Ra'y: hijo (usa slo el varn)
Hi'upyr: comida Rajy: hija (usa slo el varn)
Ir: compaer, compaera Rami, taitachu: abuelo.
Jari: abuela Reindy: hermana (usa slo el varn)
Jeapo'i: subestimar, minusvalorar Remiarir: nieto, nieta.
Jejahi: maltrato Rogaygua: familia
Jejopyvai: aprieto Ru, tva: padre.
Jepy'amongeta: reflexin Ryguasu rupi'a: huevo de gallina
Jurugua: oral Ryke: hermana mayor (usa solo la mujer)
Kamisa: camisa Ryke'y: hermano mayor (usa slo el varn)
Karu: comiln, almorzar, comer Ryvy: hermano menor (usa slo el varn)
Ko'te: ms an So'o: carne
Kumanda: poroto Sy: madre, mam
Kypy'y: hermana menor (usa slo la mujer). Tembi'u: comida
Kyvy: hermano (usa slo la mujer). Tero: sustantivo
Mandi'o: mandioca Tmbo: humear
Maymave: todos, todas T: pique
Mbohysi: citar ra: gusano
Mbujape: pan Vai: feo, fea.
Memby kuimba'e: hijo (usa slo la mujer). Vy'apav: felicidad
Memby kua: hija (usa slo la mujer). va: mango
Mombyry: lejos
Muanduhe: acento
ande/ane: nuestro, nuestra
emomir: humillarse, empequeecerse
68
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rogayguakura 7
MBO'EPY
POKIHA
ANOTACIONES
69
7
MBO'EPY
POKIHA
Che rogayguakura
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
70
MBO'EPY
POAPYHA
8
Che rga
72
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rga
8
MBO'EPY
POAPYHA
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
.............................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
Jaikuaami
Las palabras resaltadas en el texto son posposiciones. Estas palabras sirven para unir
elementos en una cadena hablada.
Jajesareko techapyrre:
Techapyr:
1
Rupi es adems un conector causal.
74 2
Paragui tavusu ningo hra moki. Guaranme Paraguay ha castellnope katu Asuncin.
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rga
8
MBO'EPY
POAPYHA
75
8
MBO'EPY
POAPYHA
Che rga
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
anemandu'a hagua:
Jaikuaami mogupa ande Jaiporumi guive e'teja
rogayguakura araguvaramo
- Che rami Kuruguatygua. - Reguah guive pe reembosari.
- Che jari Santanigua. - Ko' guive pyt meve oemoarandu.
- Che ru Coronel Oviedo-gua. - andejra oity guive ko' omba'apo.
- Che sy San Jos-gua. - Jaha guive Paraguape ndajapytu'uvi.
- Che reindy, che ryke'ykura ha che katu - Rohecha ypy guive rohayhu.
Ka'akupegua. - Onase guive che ra'ykura oikuaa
vy'apav.
Jaikuaami mopa jaiko ko'ga
- Che aiko Itaugupe. Jaiporumi peve/meve
- Nde reiko Paraguype. e'rireguramo
- Ha'e oiko Fernando de la Mora-pe. - Rohta oondive upe peve.
- ande jaiko San Lorenzo-pe. - Ohta hikui auto-pe nde rga peve.
- Ore roiko Limpio-pe. - Rohkuri visiklta ri Tovat meve.
- Pe peiko Lambarpe. - Ndoroikuai mo mevpa roguatta.
- Ha'ekura oiko Luque-pe. - Ota hikui ko'a peve oondive.
76
e'ndy:
77
8
MBO'EPY
POAPYHA
Che rga
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
78
MBO'EPY
PORUNDYHA 9
Che rembiapo
En guaran existen varias divisiones del da, pero cinco son las
principales:
Ka'aruete Pyhare
79
9
MBO'EPY
PORUNDYHA
Che rembiapo
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
80
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rembiapo
MBO'EPY
9
PORUNDYHA
Jaikuaami
Ko ra: hoy.
Ko'ga: ahora, en este momento.
Upi: despus.
Aje'i: hace un rato.
Angete: hace un ratito, recin.
Aki: como de costumbre, siempre.
Ko'r, ko'ramo: maana.
Ko'ambur: pasado maana.
Ko'ambuetr: de aqu a tres das.
Ko'ambuetevr: de aqu a cuatro das.
Kuehe: ayer.
Kueheambue: anteayer.
Kueheambuete: el da anterior a anteayer.
Kueheambueteve: dos das antes de anteayer.
Kokueheve: la vez pasada, hace poco.
Ko': amanecer
Ko'ju: el amanecer color oro.
Ko'pyt: el amanecer color anaranjado.
Ko'sak: el amanecer ya claro.
Ko't: alborear.
Ko'mba: el amanecer totalmente consumado.
Ko ra:...................................................................................................................................................
Ko'ga:...................................................................................................................................................
Upi:.......................................................................................................................................................
Aje'i:........................................................................................................................................................
Angete:...................................................................................................................................................
Aki:.......................................................................................................................................................
Ko'ramo, ko'r:...................................................................................................................................
Ko''amburamo:....................................................................................................................................
Kuehe:....................................................................................................................................................
Kueheambue:.........................................................................................................................................
Kueheambuete:......................................................................................................................................
Kueheambueteve:..................................................................................................................................
Kokueheve:.............................................................................................................................................
81
9
MBO'EPY
PORUNDYHA
Che rembiapo
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
82
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rembiapo 9
MBO'EPY
PORUNDYHA
anemandu'a hagua:
Araka'pa okra'e Jaikuaami mba'pa jajapo ko
- Okkuri kuehe pyhareve. pyharevpe
- Okkuri kueheambue pyharevete. - Che aha amba'apo che ru ndive.
- Okkuri kueheambuete pyhareve asaje. - Nde reho reemoarandvo mbo'ehape.
- Okkuri kueheambueteve ka'arupyt. - Ha'e oho omba'apo ikokupe.
- Aremma oky hague. - ande amba'apo voi guive.
- Kokueheve oky porkuri. - Ore romok ore ry'i ore syvgui
pyharevete guive.
Araka'pa pehomta che rgape - Pe pepyta pemba'apo pende rgape.
- Rohne ko'r. - Ha'ekura oho hembiapohpe.
- Ko'r ko'ju rupi roembojta rohvo.
- Rohoserona ko'ambur. Mopa ande amba'apo ha mba'etpa
- Ropensa rohvo ko'ambuetr. ane rembiapo uppe
- Roembosako'i roho haguicha - Che amba'apo Ministerio de Justicia y
ko'ambuetevr. Trabajo-pe ha aime recepcin-pe.
- Nde remba'apo SAS-pe ha res rejapo
Mba'e oraitpa aepyrta ane tembiapo okpe tetyguakura ndive.
rembiapo - Ha'e omba'apo Secretara de la Mujer-pe
- aepyrta ko'r ko'ju jave. ha omba'apo gabinete-pe.
- aepyrta ko'r ko' mboyve. - ande amba'apo INDERT-pe ha aime
- aepyrta ko'pyt rupi. director ramo departamento-hre.
- Ko'mba mboyve aepyrmava'er. - ande amba'apo Ministerio de Salud-
- aepyrta ko'sak rupi. pe enfermera ramo.
- Ko't rupi roha'arta aepyr hagua. - Pe pemba'apo Ministerio del Interior-pe
secretario ramo.
Jaikuaami mba'pa jajapra'e kuehe - Ha'ekura omba'apo Direccin de
- Che aha che facultad-pe pyhareve. Promocin de Lenguas, Secretara
- Nde reho ne rembiapohpe ko' Nacional de Cultura-pe.
mboyve.
- Ha'e omba'apo ko' guive pyt meve. emongeta tembiapohpe
- ande japytu'u ande rgape arete rupi. - Mba'ichapa. Mopiko nde remba'apo.
- Ore ka'arukue roho knchape rohecha - Che amba'apo Ministerio de Salud-pe.
partdo. Ha nde.
- Pe pyhare peho cine-hpe. - Che katu amba'apo Ministerio de
- Ha'ekura oho ohechvo isy ha itvape Hacienda-pe.
ka'arukue. - Mba'piko rejapo Hacienda-pe.
- Amba'apo recepcin-pe. Ha nde.
Mba'pa pejapose pe ra pukukue - Che pohnohra ha aime traumatologa-
- Ko' mboyve roimese ore ruppe. pe Hospital de Clnicas-pe
- Pyhareve rokay'u rire rohose ore - Naporandi ndve mba'ichapa nde
rembiapohpe romba'apvo. rra.
- Pyhareve asaje katu ro'use terere rupa. - Cherra Federico. Ha nde.
- Asaje ro'use tembi'u opyvoipva ijykpe. - Cherra Ana.
- Ka'aru roimese ore rgape ore - Avy'aite roikuare, Ana.
rogayguakura ndive. - Che avei, Federico.
- Ka'aruete oemaorandva toho
mbo'ehape.
- Pyhare rohechase tle, romoe''imi
aranduka ha upi roeno roke.
83
e'ndy:
84
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che rembiapo 9
MBO'EPY
PORUNDYHA
ANOTACIONES
85
9
MBO'EPY
PORUNDYHA
Che rembiapo
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
86
MBO'EPY
PAHA
10
emuhpe
87
10
MBO'EPY
PAHA
emuhpe
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
aemogeta:
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
88
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica emuhpe
10
MBO'EPY
PAHA
Jaikuaami hagua
1. Observamos las palabras resaltadas en el texto ledo: amo, pva. Las mismas son
adjetivos y pronombres demostrativos. Estas palabras sealan el lugar que ocupa el
objeto en relacin con las personas del dilogo.
Adjetivos demostrativos:
Pronombres demostrativos:
Techapyr:
Techapyr:
3
90 ame'makuri mbo'epyaty pokihpe.
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica emuhpe
10
MBO'EPY
PAHA
AMBA'APOMIVE:
...........................Mit iakhat.
................................................................................................................................................................
...........................jagua hetaitma chemoakrasy.
................................................................................................................................................................
...........................mesa ipyahu.
................................................................................................................................................................
...........................vaka okarujoahna.
................................................................................................................................................................
...........................karia'y che memby ir mbo'ehape.
................................................................................................................................................................
...........................kuata hetaiterema omba'apo.
................................................................................................................................................................
...........................aranduka ame'mbta.
................................................................................................................................................................
...........................auto ndaipotavima.
................................................................................................................................................................
...........................mitkaria'y oho kokupe.
................................................................................................................................................................
91
10
MBO'EPY
PAHA
emuhpe
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
- Mba'ichapa ndeasaje.
- ..............................................................................................................................................................
- Ikatpa roemongetami nendive. Ore Canal Paraguaigua hna.
- ..............................................................................................................................................................
- Emombe'umi orve nde rra.
- ..............................................................................................................................................................
- Mboy omapa remba'apo hague ko'pe ha mba'etepahna ne rembiapo.
- ..............................................................................................................................................................
- Mba'ichapa pene rembiapo guive pemba'apo tetyguakura ndive.
- ..............................................................................................................................................................
- Emyesakmi tapichakura nerendu ha nderechvape mba'etpa pe peikuaave' ko'a guive
chupekura
- ..............................................................................................................................................................
- O ningo tapicha he'va pe noeangareko poriha hese, napenderoryiha hendivekura hamba'e.
Mba'pa nde eremi umva renondpe.
- ..............................................................................................................................................................
- Mba'pa ereseve tapichakura nderecha ha nerendvape.
- ..............................................................................................................................................................
- Aguyje ndve.
- ..............................................................................................................................................................
Jesarekor:
Ko embosari ikatu ojejapo aty guaspe opaite tapicha ndive petete. Avei ambue
mbo'epykurape peichagua tembiapo ikatu oemboguata. Pytyvhra ikatntema onoh
iakgui ha oemba'apo hi'ri oemokyre' hagua tembiapo ha oee' pya'evvo guarani.
93
10
MBO'EPY
PAHA
emuhpe
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
anemandu'a hagua:
94
e'ndy:
Ambue: otro, otra Mitkaria'y: el joven
Amo: aquel, aquella Moakrasy: causar dolor de cabeza
Amva: aqul, aqulla Nahniri: no
Aranduka: libro Momaranduhra: periodista
Asuka: azcar Nemba'e: tuyo, tuya, tuyos, tuyas.
Aty: grupo anemba'e: nuestro/a, nuestros/as
Avati: maz embosari: juego
Chemba'e: mo, ma, mos, mas. e'jovi: entrevista
Guasu: grande, venado e'ryru: diccionario
Hav: jabn embosari: juego
H: s emu: comprar, mercar
Imba'e: suyo, suya, suyos, suyas. emuha: centro de compras
Imba'ekura: suyo, suya, suyos, suyas. Oremba'e: nuestro/a, nuestros/as
Juky: sal, donaire Ovale: valor, el costo
Ka'a: yerba Ovet: ventana
Ka'avo: verdura Paha: dcimo, dcima
Kamby: leche Pe: ese, esa
Kamisa: camisa Penemba'e: vuestro/a, vuestros/as.
Karia'y: el joven Pva: se, sa
Kas mbuku: pantaln Por: lindo, bien
Kas mbyky: short Pot: limpio
Kesu: queso Pyt: rojo
Ko: este, esta Sa: cien
Ko', : estos, estas Si: vestido
Ko'va: stos, stas Sapatu: zapato
Kotev: necesitar Tenda: lugar
Kva: ste, sta Tory: cordialidad
Kuatia: papel, documento Tuja: viejo
Kumanda: poroto Umi: esos, esas
Kuakarai: seora Umi: aquellos, aquellas
Kuata: la joven Umva: sos, sas
Mba'apohra: obrero, obrera Umva: aqullos, aqullas
Mba'ejogua: comprar, comerciar Vaka: vaca
Mba'erepy: mercadera Voko: bolso
Mbo'ehakoty: aula de clase Yva: fruta
Mbohysi: citar, poner en fila Yvoty: flor
Mbujape: pan
95
10
MBO'EPY
PAHA
emuhpe
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
96
MBO'EPY
PATEHA
11
Mba'apohpe
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
- ..............................................................................................................................................................
- ..............................................................................................................................................................
- ..............................................................................................................................................................
- ..............................................................................................................................................................
- ..............................................................................................................................................................
98
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Mba'apohpe
11
MBO'EPY
PATEHA
Jaikuaami hagua
- Ahta Banco-pe.
Voy a ir al banco (ta: futuro).
- Ajne asaje.
He de venir a la siesta. (Ne: futuro).
En guaran las partculas de nmero y persona (a, re, o, ja/a, ro, pe, o) van antepuestas al
verbo, como ya vimos anteriormente. Las partculas temporales, en cambio, van
pospuestas a la raz verbal.
Techapyr:
Recordemos que el tiempo indica el momento en que se realiza un proceso. Para facilitar y
4
simplificarlo, dividiremos el tiempo verbal en: presentivo, retrospectivo, prospectivo.
4
Esta clasificacin pertenece a Silvio Liuzzi. Revista Amerindia, n 14, ao 1989. 99
11
MBO'EPY
PATEHA
Mba'apohpe
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Techapyr:
Inminencia Ta
No inminencia Va'er
Marca de finalidad
R, guar (ligados a nominales)
Hagua (ligado a verbos)
Marca de hiptesis, duda Ne
100
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Mba'apohpe
11
MBO'EPY
PATEHA
Yma 1980-pe aju Paraguape aemoarandvo. Upr areko 20 ary, ha aike Universidad
Nacional de Asuncin-pe.
En este breve ejemplo las palabras decticas son yma y upr. Las mismas ubican la
narracin en el pasado. Como podemos observar, los verbos aju, areko y aike no tienen
partculas retrospectivas. Es como el presente histrico del castellano.
Jaikuaami umva:
Arapokindy: semana
Arate: Domingo
Araki: lunes
Araapy: martes
Ararundy: mircoles.
Arapo: jueves.
Arapote: viernes
Arapoki: Sbado
101
11
MBO'EPY
PATEHA
Mba'apohpe
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
102
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Mba'apohpe
11
MBO'EPY
PATEHA
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
anemandu'a hagua:
Mba'pa jajapra'e kuehe Mba'pa Estado ojapova'er
- Che ahkuri che ru rgape okahre. tetyguakura hesive hagua
- Nde rehkuri nde sy rgape. - Estado ojapova'er hembiapo ha ani
- Ha'e ohkuri omongu'e kuatia Palacio de oemolmo tetyguakurape.
Justicia-pe. - Omopu'ukava'er hospital mamo
- ande jahkuri amopot ande korapy. oeikotevhpe.
- Ore rohkuri rokaru pete bar porme. - Ohekombo'eva'er opa hendicha
- Pe pehkuri pete amandaje (congreso) tetyguakurape tesi reko rehe.
hpe. - Omoguahva'er marandu guarani ha
- Ha'ekura ohkuri oka'api mandi'oty. castellano-pe opavave oikmby hagua.
- Hetave pohnohra ha enfermero/a
Mba'ichapa ikatu aangareko porve oikuave'va'er tetyguakurape.
tetyguakurare funcin pblica guive
- amba'apo kyre' ha torpe. Jahtapa ko'r seminario hpe
- Opa ra aemoarandu ha - Che ahne ga.
aemomarandu andekatupyryvvo. - Nde rehne ga.
- Jaikuaave ande dercho ha ane - Ha'e ohne ga.
rembiapor tee. - ande ikatu jaha.
- Ani mramo amboyke tetygupe, - Ore ikatu roho.
taha'e ha'vape. - Pe pehosepena, ajpa.
- aembokatupyry yvypra - Ha'ekura ohne.
derechokurare, ani hagua apyr hese.
- Jaikuaa por mokive ane ret e' tee emongeta ogapypegua
ha jaiporu tetyguakura ndive. - Che sy, amohendamna ane rembiapo
- Jaikuaa ha jaguerovia aete anderehe ko arapokindpe guar.
tuicha ojekohahna ane ret Paragui. - Tekotev aete upva, r icharapa
ane rembiapo.
Mba'pa jajapta ko aretpe - Ko rape, arateme, japytta ande
- Che apytta che rgape apytu'umi. rgape japytu'umvo.
- Nde rehta Bolivia-pe. - Opor. Ko'r, araki, voi jahava'er
- Ha'e ohta omba'apo. ane rembiapohpe.
- ande aemoarandta - H, ko'amburamo, araapy, areko
aranduchaukar. pete seminario che mba'apohpe.
- Ore ndoroikuai gueteri mba'pa - Ko'ambuetr, ararundy, che
rojapta. amohu'va'er pete marndu ore
- Pe pehta pevisita pene irngurape. smbyhyhrape guar.
- Ha'ekura ohta ysyrpe - Ko'ambuetevr, arappe, jahava'er
oembopiro'ymvo. ka'arupyt nde tia rgape arambotyhpe.
- Arapote pyhare peve che amba'apta.
Mba'pa jajapova'er aneresi hagua - Arapokime katu amba'apo asaje
- Pevar aangarekova'er ande jehe. pevnte.
- Jahava'er pohnohra rendpe jepmo - H, ka'arukue japytta amopot ande
naaandi mba'eve. rga.
- Japytu'u por ha aembosaraimimi. - Upicha jajapta.
- Jakaru jaikove hagua ha ani jaikove
jakaru hagua.
104
e'ndy:
105
11
MBO'EPY
PATEHA
Mba'apohpe
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
106
MBO'EPY
PAKIHA
12
Che tva
107
12
MBO'EPY
PAKIHA
Che tva
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
2. Hesak por rire, jahai o porpa (P) trpa o vai (V). Ovaramo jahai
mba'repa.
108
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che tva
12
MBO'EPY
PAKIHA
Techapyr:
Mansna che aspe gupe o mbo'ehao. Kva ikoty mbohapy, peteha tuichave, hovet mbohapy ha
hok pete; hi'ri oveve Paragui poyvi. Ijykre, akata gotyo, o pete michvva, kva hovet
mbohapy; ikuppe katu ojekuaa ambue mbo'ehakoty. Ko mansnape avei ojehecha moki yvyra mta.
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
109
12
MBO'EPY
PAKIHA
Che tva
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
110
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Che tva
12
MBO'EPY
PAKIHA
Jaikuaami
Techapyr:
111
12
MBO'EPY
PAKIHA
Che tva
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
113
12
MBO'EPY
PAKIHA
Che tva
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
anemandu'a hagua:
114
e'ndy:
ANOTACIONES
116
MBO'EPY
PAAPYHA
13
Yvypra dercho
117
13
MBO'EPY
PAAPYHA
Yvypra dercho
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Art. 48. Dercho joja kua ha kuimba'vape guar rehegua: kua ha kuimba'e ojoja
iderchope; oporoporavvo, ojeporavvo, oemomba'vo hekpe, mba'erekopyre ha
arandukuape. Estado ojapova'er tekotevva upe jojareko upva iaete hagua, oipe'vo
opaite mba'e ojokva ijapo ha ombohapvo kuangurape oike hagua omba'apo opa
mba'pe tet tuichakue javeve.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
119
13
MBO'EPY
PAAPYHA
Yvypra dercho
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Jajepy'amongeta hagua
emboyke Paraguipe
ane retme ningo ko'ga tuicha japayve, anessove ha ae've avei; ymavmi
ndaikatimi ni ae', ahendukasramo ane remiandu aemonambi ha jajegueraha
ka'irime, aemos ane retgui ha ovokatu ojejukva hamba'e. Jepmo tuicha
anessove, heta emboyke gueteri jahasa. Heta mit'i, mitkua'i, mitkua guasu ha
mitkaria'y ndohi mbo'ehape imboriahgui, heta mit ha mitkua noe'inskrivri Registro
Civil-pe avave ndojepy'apire hesekura, heta mit omano noepohnire, heta sy
hyeguasva omano imembykuvo. Upichante avei heta tapicha tr tapicha aty ohasa
emboyke, umva apytpe anemandu'akuaa tapicha orekva discapacidad, ane
pehngue indgena, chokokue, kuangura, mitngura, umi tapicha ipirehva, kuakarai
guagui ha karai tuja, minoras sexuales, hasva hamba'e. Avei ohasa emboyke ndevava
guarani e'harakura het tepe.
Ko' emboyke ningo ombyai Paragui reko, omomar ande rekove, ohapejoko
demokrsia, ha anembotapykue tet hicha. Ndaikatumo'i Paraguipe ipyenda mbarete
jojareko oramo emboyke, ndaikatumo'i avei aakrapu' tet hicha ndokakuairamo
joja paragujo ha paraguajakura apytpe, he'ihicha ande Li Guasu.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
120
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Yvypra dercho
13
MBO'EPY
PAAPYHA
Jaikuaami
amoe' jey tet Li Guasu. Pype jahecha mbohapy e' ojehaihvva: Joja',
ojeporombojoja', ojeike'. Ko' e' ombotove pete tapicha tr pete mba'e.
Jahechahicha, ' hna e'pehtai upeigua. Esta es una de las formas de negacin,
contenido que hemos desarrollado en la leccin anterior.
Techapyr:
Techapyr:
Techapyr:
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
121
13
MBO'EPY
PAAPYHA
Yvypra dercho
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
anemandu'a hagua:
122
e'ndy:
ANOTACIONES
124
MBO'EPY
PARUNDYHA
14
Mymbakura
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
- Jagua oar.
- Mbarakaja omi.
- Ryguasu okokore.
- Gllo otokoro'o.
- Tro omburea.
- Gui ha vaka oamindu'u.
- Ype ojahu.
- Gua'a oe'.
- Tapiti oemohimbiti.
126
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Mymbakura
14
MBO'EPY
PARUNDYHA
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Jaikuaami mymbakura:
1. Vaka _____oar
2. Gllo _____h
3. Korochire _____oe'
4. Mbi _____oamindu'u
5. Yryvu _____morot
6. Ryguasu _____otokoro'o
7. Kavaju _____okokore
8. Guyrat _____osyryry
9. Jagua _____ikyra
10. Mbarakaja _____opurahi
11. Gua'a _____iaku
12. Kure _____ongyryry
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
129
14
MBO'EPY
PARUNDYHA
Mymbakura
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
130
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Mymbakura
14
MBO'EPY
PARUNDYHA
Jaikuaami hagua
Volvemos al texto inicial. Observamos en l las partculas puestas de relieve. Las mismas
establecen relacin entre una proposicin adjetiva y el resto de la oracin.
5
Las proposiciones adjetivas son proposiciones subordinadas que cumplen en la oracin
una funcin adjetiva, o sea la de modificador directo del sustantivo. En guaran hay dos
partculas que cumplen la misma funcin que el pronombre relativo castellano y son VA
(tona) y HA (tnica). Estas partculas se posponen a modo de sufijos al verbo de la
proposicin adjetiva. La eleccin depende de la funcin sintctica que desempea en la
proposicin adjetiva: VA para sujeto u objeto directo y HA para las dems funciones.
Techapyr:
Avei o jagua oangarekva gare. Tambin est el perro que cuida la casa.
Ha mbarakaja omuva anguja. Y el gato que persigue al ratn.
Jagua oarva ndoporosu'i. Perro que ladra no muerde.
Pe mit ohova'ekue nde rgape che ra'y. El nio que fue a tu casa es mi hijo.
Aipota pete tapicha chepytyvva'er. Necesito una persona que me ayude.
Uso de HA
5
Gramtica Guaran. Presbtero Jos Valentn Ayala. Edicin del Ministerio de Cultura y Educacin de la Nacin,
Repblica Argentina, 1996. Pg. 370. 131
14
MBO'EPY
PARUNDYHA
Mymbakura
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
En la mayora de los casos ha, hague, har y hagua cumplen funcin locativa, es decir,
sealan lugar.
anemandu'a hagua:
133
e'ndy:
134
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Mymbakura
14
MBO'EPY
PARUNDYHA
ANOTACIONES
135
14
MBO'EPY
PARUNDYHA
Mymbakura
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ANOTACIONES
136
JOAPY
PETEHA
1
e'epukuaa: fonologa
Fonemas:
Son las ms pequeas unidades fonolgicas de la lengua dada. Constituyen marcas distintivas de las
formas de las palabras. Su cantidad es limitada en cada idioma.
Grafemas:
El alfabeto guaran consta de 33 fonemas y de igual cantidad de letras o grafemas. Cada grafema
representa a un solo fonema, y cada fonema se representa por un grafema. No existen letras mudas.
a ch e g g h i
j k l m mb n nd ng nt
o p r rr s t u v
y
Jesarekor: la ltima letra '' recibe el nombre de puso o consonante glotal.
Pu'ae he'ise ipva ijehegui tr ha'eo, ha'e ante ipva, oikotev're ambue tai rehe.
Pundie he'ise ipva ambue ndive. Pe ambuehna pu'ae ha'e oikotevva ipu hagua. Herakura ja'e
hagua ambojoajuva'er hesekura pu'ae e. Aipr ja'e hagua pundiekura rra jajapta picha: che,
ge, ge, he, je, ke, le, me, mbe, ne, nde, nge, nte, e, pe, re, rre, se, te, ve. Puso hra teevoi.
Ojehechahicha, puso ha'e avei pete pundie. Ko tai ojeporu moki pu'ae pa'me ha mramo
ndojeporuva'eri moki pundie pa'me tr pete pu'ae ha pundie pa'me.
Techapyr:
Ka'i, ki
Ku'a, kua
Puso jeporu por tuicha mba'eterei guaranme; ko taipu (fonema) omomabue e' he'isva. Pete
mba'e he'ise mbo'i (pedazar, partir), mbi (vbora) r mboi (desvestir).
Guaranme avei jareko pundie ohva oondive ha mramo ojepe'akuaa'va ojuehegui ha're pete
taipu ante, umva hera pundieki (digrama): ch, mb, nd, ng, nt, rr.
Techapyr:
Chve: ch-ve
Mberu: mbe-ru
Pundie: pu-ndie
Marngatu: ma-r-nga-tu
Ha'nte: ha-'-nte
Karru: ka-rru
Ambueve marandu:
Los sonidos ca, que, qui, co, cu del castellano en guaran se escriben con la K: ka, ke, ki, ko, ku, ky.
Ejemplo: Kavaju, kesu, kiveve, kokue, kure, kygua.
Los sonidos ba, be, bi, bo, bu del castellano en guaran se escriben la V (labio dental): va, ve, vi, vo,
vu, vy. Ejemplo: Vaka, oveve, viru, vosa, ovu, vro.
Los sonidos za, ce, ci, zo, zu del castellano en guaran se escriben con la S: sa, se, si, so, su, sy.
Ejemplo: Sapatu, Sepi, so'o, sunu, syva.
Los sonidos ja, je, ji, jo, ju del castellano se escriben con la H.
Ejemplo: Hasy, he'i, hi'va, ho'u, hu'u, hy'a.
Los sonidos ya, ye, yi, yo, yu del castellano en guaran es escriben con la J.
Ejemplo: Jatevu, jeguaka, ijita, joja, juhu, jyva.
139
1
JOAPY
PETEHA
e'epukuaa: fonologa
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
6
Guarani ha castellano achegety embohovakepyre
E
S B C D F LL Q X Z W
P
G
A A CH E G H I J K L M U
A
O
L N O P R S T U V Y R
A
N
G I MB ND NG NT RR I
U
Acentuacin guaran
En guaran, como en el castellano, existen dos tipos de acento: prosdico y ortogrfico. El prosdico
es cuando se carga la voz en una determinada vocal pero no se pinta o grafica. El ortogrfico es el
acento pintado o tilde.
Recordemos que el acento es la mayor fuerza con que se pronuncia una slaba o vocal de la palabra. En
guaran, a diferencia del castellano, se acenta la vocal y no la slaba. La vocal acentuada se denomina
vocal tnica y la no acentuada, tona.
En guaran se pinta el acento cuando la vocal tnica no es la vocal final de la palabra: ga, amva,
mramo; si es la final, por ende, no se lo pinta: karai, yvyra, mesa.
Marca de nasalidad
En guaran, como ya hemos visto, existen grafemas orales y nasales. En las vocales la nasalidad es
expresada a travs de la marca de nasalidad (~). Las vocales nasales que forman slaba con una
consonante nasal pierden la marca de nasalidad, puesto que la consonante nasal ya las nasaliza.
Techapyr:
Pete, tetyma, moki, por, pe, marngatu, ko'va, ak, ok, pyt, okre, hu', tup.
Jesarekor:
- En tetyma, la a perdi la marca de nasalidad, puesto que la m ya la nasaliza.
- El uso del puso es de suma importancia, dado que produce cambio semntico. No es lo mismo ok
(puerta) que oke (duerme l/ella), pyt (rojo) que pyta (taln), hu' (blando) que hu'u (tos), tup (Dios)
que tupa (cama).
- La marca de nasalidad siempre se pinta, sin importar su ubicacin en las palabras. Pete, ko'va,
Marngatu.
140 6
Oenoh Avae' , Tadeo Zarratea ha Feliciano Acosta aranduka, hogue 39 gui.
JOAPY
MOKIHA
2
Purahi
141
2
JOAPY
MOKIHA Purahi
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
1. Japuraheimi hagua:
142
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Purahi
2
JOAPY
MOKIHA
2. Japuraheimi hagua:
emit
(Carlos Federico Abente)
143
2
JOAPY
MOKIHA Purahi
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
3. Japuraheimi hagua:
Arekva iongatuhpe
Amo che nga rugupe
Che sy ne mborayhumi
Avave noguahi hendpe
Ha pe kuarahy raticha
Ohesapva ha omimbi.
Aromandu'a ne marngatu
Mombyry guive che symi por
Mombe'upyr manteko ajuhu
Nde rekovekue ysyry sak
Kua Paragui nde rekopete
Nde ndereikuai yuhi, kane'
Nde sgui reru Residenta-kue
Ha che ne memby pina amono'.
144
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Purahi
2
JOAPY
MOKIHA
4. Japuraheimi hagua:
Yvytoty apyra
(Carlos Miuel Gimnez)
Estribillo
5. Japuraheimi hagua:
Che mbo'eharpe
(Teodoro S. Mongels ha Epifamio Mndez Fleitas)
146
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Purahi
2
JOAPY
MOKIHA
6. Japuraheimi hagua:
Chokokue kerayvoty
(Mauricio Cardozo Ocampos)
147
2
JOAPY
MOKIHA Purahi
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
7. Japuraheimi hagua:
Panambi Vera
(Manuel Ortiz Guerrero)
148
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Purahi
2
JOAPY
MOKIHA
8. Japuraheimi hagua:
9. Japuraheimi hagua:
Tapi ha'eo
(Pedro Barboza)
150
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Purahi
2
JOAPY
MOKIHA
Mborayhu Asy
(Rosala Daz Leon ha Juan Escobar)
151
2
JOAPY
MOKIHA Purahi
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
Jasy morot
(Daro Gmez Serrato)
152
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica Purahi
2
JOAPY
MOKIHA
La Cautiva
(Emiliano R. Fernndez)
153
2
JOAPY
MOKIHA Purahi
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ane aramboha
(Flix Fernndez)
Oimnepa ko arappe
Ndicha iporva tet
Ojeguapva yvotpe
Omimbi ha ojajaipa
Tovna ku pyharr
Tajahecha pe jasy
Arapegua ramoguicha
Bis
Omysiva asaindy
Estribillo
Che Paragui rasahar
Ndaiporichne mamove
Che Paragui ndve ha'e
Rohayhuve kda ko'.
Pejna mombyryguva
Pehechami ko tet
Katuetei pejuhta
Tory, joayhu ha vy'a
Ko'pe jeko ymmi
andejra oiko oguata
Ha ipyporpe ohejva
Bis
Hetaite mba'e por.
Estribillo
155
Guaran Comunicativo
en la Funcin Pblica
ARANDUKAPORUPYRE
1. Alcaraz Var, Enrique y otros. Enseanza y Aprendizaje de las Lenguas Modernas. Ediciones Rialp.
S.A. 1993.
2. Ateneo de Lengua y Cultura Guaran, Guarani Rayhuppe Irundyha. Guarani e' Mbo'eharar
Mbo'esyry. Centro Reprogrfico Sal, Asuncin, Paraguay, 1999.
3. Ateneo de Lengua y Cultura Guarani, Guarani Rayhuppe Mbohapyha. Guarani e' Kuaa'ypy
Mbo'esyry. Centro Reprogrfico Sal, Asuncin, Paraguay, 2001.
4. Ayala, Jos Valentn. Gramtica Guaran. Ministerio de Educacin de la Nacin Argentina. Gramtica.
Buenos Aires. 1996.
5. Bello, P, Feria, A y otros. Didctica de las Segundas Lenguas. Santillana S.A. San Dalmacio, Espaa.
1990.
6. Cassany, Daniel y otros. Ensear Lengua. Imprimeix. Espaa 1998.
7. Constitucin Nacional de la Repblica del Paraguay. Versin Castellano Guaran. Editorial Latindata.
Asuncin, 2002.
8. Jean Dubois y otros. Diccionario de Lingstica. Alianza Editorial. Quinta reimpresin. Madrid, Espaa,
1998.
9. Espinet, Montserrat. La Comunicacin en la clase de espaol como lengua extranjera. La Factora de
Ediciones S.L. Madrid, Espaa, 1997.
1. Garca Arreza, Miguel. Participar para aprender. 100 actividades para la clase de idiomas. Ediciones
Aljibe. Archidona, Espaa, 1995.
10. Garca Hoz, Vctor. Enseanza y aprendizaje de las lenguas modernas. Ediciones Rialp, S.A. Madrid,
1993.
11. Guasch, Antonio. El Idioma Guaran. Gramtica y Antologa de prosa y verso. Cuarta Edicin. Ediciones
Loyola. Asuncin, Paraguay. 1976.
12. Guasch, Antonio; Ortiz, Diego. Diccionario Castellano-Guaran, Guarani-Castellano. Novena Edicin.
CEPAG, Asuncin, Paraguay, 1993.
13. Littewoos, William, La Enseanza Comunicativa de Idiomas. s/d.
14. Liuzzi, Silvio. Tiempo y aspecto en Guaran. Revista Amerindia n 14, 1989.
15. Lorenzo, Enrique. Fundamentos de Lingstica. COLIHUE SEPE EDICIONES. Impreso en Argentina. (sin
ao de edicin).
16. Lyons, John, Semntica Lingstica, una introduccin. Ediciones Piados Ibric, S.A. Barcelona
17. M. J. De Grerogio, de Martnez, Ester. Los actos de lenguaje Ms all de lo dicho. Editorial A.Z. 1995.
18. Marn, Marta. Lingstica y enseanza de la lengua. Aique. Edicin dirigida por Susana Pironio.
19. Ministerio de Educacin y Cultura. Las lenguas enseadas en el tercer ciclo de la EEB. Asuncin,
Paraguay, 1999.
20. Meli, Bartomeu. La Lengua Guaran en el Paraguay colonial. CEPAG. Asuncin, Paraguay, 2003.
21. Roln de Saldivar, Mirian E. Idea y Produccin, de Myrian E. Roln de Saldivar (sin ms datos).
22. Romero, Roberto A. Protagonismo Histrico de la Lengua Guaran. 2 Edicin. Arte Final. Asuncin,
Paraguay, 1998.
23. Scout, Pablo. Curso Breve del Idioma Guaran. Segunda Edicin. Asuncin, Paraguay, 1981.
24. Serrano, Joaqun y Martnez, Jos Enrique (Coordinadores). Didctica de la Lengua y la Litertura, 1997.
25. Zarratea, Tadeo; Acosta, Feliciano. Avaa'. Editorial EMASA. Asuncin, Paraguay, 1981.
157
+ 021 492 109
+ 021 497 308 SECRETARA
+ 021 451 925 DE LA FUNCIN
Constitucin Esquina 25 de Mayo
PBLICA
sfp@sfp.gov.py
www.sfp.gov.py
ASU.PY
Nuestra Misin
Formular y garantizar la implementacin de las
polticas para la gestin y el desarrollo de las personas
que trabajan en el sector pblico, orientadas a su
profesionalizacin para el servicio a la ciudadana.
Nuestra Visin
Una institucin transparente, cercana a la gente,
protagonista del cambio cultural en la gestin pblica,
garante de trabajadores y trabajadoras del Estado con
tica e idoneidad, capaces de brindar servicios
pblicos eficaces y eficientes, con calidad y calidez
humana.
Nuestros Valores
Igualdad
Equidad
Imparcialidad
Honestidad
Transparencia
Responsabilidad
Eficiencia
Eficacia
Austeridad
Participacin
Diversidad