Está en la página 1de 3

MORFOLOGA LXICA Y FLEXIVATA ARUSKIPTAANI

Aka morfologa sata arunaka aruskipawinakata parlaraki, ukhamaraki payaru jalxtawiraki.


a) Morfologia lxica sata.- akaxa arunaka pirqsuwiyi ukhamaraki aru jhatanaka
saraqawayki lxico ukarakiwa.
Kastillanun akhamarakispawa. (alto > altura, alteza, altivo, altivez, altitud, altamente,
enaltecer, altiplano, altmetro) m arutaki sapa sufijumpi jilaqawayi.
Ukhamaraki aymar arut.
1.-COMPOSICIN
Akan p aru ipthapitawa.
Akhama:
Qullqi + uta = qulqi uta = Banco
Qullaa + uta = qulla uta = hospital
Verbo+ Nombre= Nombre
Phayaa + uta = phaya uta = cocina
yatiqaa + uta = yatiqa uta = escuela
Verbo+ Nombre= Nombre
Aru + pirwa = aru pirwa = diccionario
Nombre+ Nombre= Nombre
Jacha + uta = jacha uta = casa grande
2.- DERIVACION
Akanxa arunakaxa saphita saraqirinakaw, ukatsti aka suphijunakawa jukampi apnaqataxa:
-ri, -a, -w, -ta.
Akhama:
Qipi = qipia (cargar)
Manq'a = manq'aa (comida=comer)
Nombre=Verbo
uma = umata (agua=borracho)
Nombre=Nombre
qamaa = qamwi (descansar= hogar)

Verbo=Nombre
yatichaa = yatichiri (ensear=profesor)
Verbo= Nombre
Maqa = manqaa (comer = comida)
Thanta = punku
3.- REDUPLICACIN.- akanxa pachpa aru kutjaa.
Qala = qala qala
Quqa = quqa quqa
Challa = challa challa
B) La morfologa flexiva sata.- akaxa aru turktawiyki ukat parlaraki. Ukatsti flexivo
sataxa jakhua, aspecto sata, pacha,jaqi, maytaa (modo) ukhamarakispawa.
Genero.- akanxa chacha Warmi ukhat parltawirakini.
Akhama:
Chacha = hombre
Awki = Padre
Yuqalla= nio
Wayna = joven

Warmi = mujer
Tayka = madre
Imilla= nia
Tawaqu = seorita

Jakhua.- akanxa jakhua, sutinaka, walxa jaktawi ukanakarakiw amuytatani.


Akhama:
Kimsa anu= tres perros
Pusi Warmi = cuatro mujeres
Plural:
-naka
Wawa= nio wawanaka = nios
Panka= libro

pankanaka= libros

Tambin marca los sufijos -naka y -pxa


nayax ulltha(singular) Yo leo
nanakax ullapxtha(plural) Nosotros leemos

jaqi.- akansti uka pronombres personales sata ukarakiw ujtatani, ukhamaraki


1persona -tha -t,-y,-tha, -0(morf. cero) akanakaw m estructuranxa ustawiraki.
nayax sara-ttha Yo haba ido
nayax sara-ytha Yo he ido
nayax sar-tha Yo voy
nayax sara-0 Yo ir
El aspecto .- akanxa suphijunakaxa tukuqata irnaqawi uachtayaraki.
jupax urukiw qallanti =

QALLTA = El en la tarde empez

jupax jachaskiwa

JAN TUKUTA = l est llorando

jupax phayatawa

TUKUTA =

El cocin

El modo akanxa jaqi amuytawirakiw.


jupax luraski

INDICATIVO

l est haciendo

Inas jupax luraskch

SUBJUNTIVO

Tal vez lo har

Pupax munaskirwa

CONDICIONAL

l quera

Jumax manqant'am

IMPERATIVO

Tu come

Tukuataki, aka morfologa sata wali sumapuniwa kunjamati a aymar estructura sata
amuytasiataki.

También podría gustarte