DOSSI l traba|o al quo Nlklas Luhmann dodlco gonorosamonto su vlda do|o dolnltlvamonto lnstalada, on ol cuoro toorlco do la soclologia, una sorlo do concotos cuyo orlgon rovlono do la blologia omirlca. Ln oocto, ol trmlno do autoolosls y sus concotos rolaclonados uoron acunados orlglnalmonto or ol blologo Humborto Maturana quo roquoria do un aa- rato concotual quo lo ormltlora oxllcar la organlzaclon do los soros vl- vos. La lncororaclon do ostos concotos a la tooria soclologlca lmllco, nocosarlamonto, su arolaclon on los trmlnos do un marco concotual quo Nlklas Luhmann vonia dosarrollando or osaclo do volnto anos. Con ollo, ol comlo|o concotual rovonlonto do la blologia adqulrlo su dlmonslon rolamonto soclologlca, razon or la cual no so uodo hablar do una blologlzaclon do la soclologia (Ll, 1987), nl tamoco do la slmlo adoclon motaorlca do concotos rovonlontos do una dlsclllna dlvorsa (kodriguoz, 1987). Ln ol rosonto articulo lntontaromos rosontar los rlnclalos olomon- tos do la tooria luhmannlana, ol dosarrollo concotual do Humborto Maturana y su rococlon on ol marco quo Luhmann vonia construyondo. - Autopoiesis, la unidad de una diferenoia: Luhnann y haturana 0AH|0 H00H|0UE/ V.`, JAV|EH I0HHES d.`` lroossor do lnstltuto do Soclologia, lontllcla Unlvorsldad Catollca do Chllo. Dr. lroossor do Doartamonto do Dosarrollo Humano, Unlvorsldad lboroamorlcana. Dr. 107 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 1 La obra dol roosor Luhmann conslsto on la olaboraclon do una suortooria, con rotonslonos do unlvorsalldad, valo doclr, quo roclama allcabllldad ara todo onomono soclal. Lsta rotonslon do unlvorsalldad no ha do sor ontondlda, no obstanto, como un lntonto do oxclulr otras oslblos lntorrotaclonos toorlcas quo - dosdo la mlsma soclologia o dosdo otras dlsclllnas, dosdo la cloncla o dosdo otros subslstomas do la soclodad - uodan lovantarso altornatlvamonto. lor ol contrarlo, la tooria do slsto- mas do Nlklas Luhmann so ha construldo on un dllogo constanto con dlorontos osuorzos concotuallzadoros rovonlontos do la llosoia, la soclologia, la loglca ormal, ol dorocho, la toologia, la blologia, la islca, otc. Ln osto lntorcamblo so dosarrollo un marco concotual quo, mantonlondo un hllo contral quo gulo la lnvostlgaclon dosdo sus comlonzos hasta su ostado dolnltlvo, lncororo olomontos do dlvorsas rocodonclas. Asi, la tooria rosultanto oroco una amlla varlodad concotual quo lo ormlto dar cuonta do los onomonos soclalos do manora radlcalmonto novodosa y quo aclllta, adoms, ol dllogo lntordlsclllnarlo. Croomos odor doclr sln oxagoraclon quo la obra do Luhmann so orlla como ol traba|o toorlco do mayor onvorgadura quo haya sldo ola- borado on la soclologia dol slglo \\. lor otra arto, al lnclulr olomontos do otras roas dol sabor, talos como la clborntlca, la blologia, la mato- mtlca, otc., ha ormltldo or voz rlmora obsorvar ol onomono soclal dosdo la orsoctlva do su croaclon on ol acto mlsmo do conocor, suo- rando asi la vlo|a dlcotomia ontro su|oto y ob|oto. Ln osta rouosta ol su|oto os roomlazado or ol obsorvador y ol ob|oto or lo obsorvado, oro no so trata ya ms do un obsorvador quo - como una laca otogr- lca - llmlta su acclon a la mora aslvldad, al slmlo hocho do do|arso lmroslonar or ol ob|oto obsorvado. Ll obsorvador roconoco on osta tooria una oslclon ms actlva, conoco modlanto osquomas do dlstlnclon, quo ha lncororado autorrooronclalmonto y quo lo ormlton ostablocor 108 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 dloronclas roclblondo, or tanto, notlclas do dloroncla. Obsorvador y obsorvado quodan, or conslgulonto, lntogrados on ol acto croatlvo dol conoclmlonto, dondo - sln ombargo - ormanoco un unto clogo lnmanonto a toda obsorvaclon. los osquomas do dlstlnclon utlllzados or ol obsorvador. Lstos osquomas do dlstlnclon uodon sor, a su voz, vlstos or ol obsorvador do sogundo ordon, aquol quo obsorva a un obsorvador obsorvando, oro - nuovamonto - osto obsorvador do sogundo ordon no uodo sor tostlgo do sus rolos osquomas do dlstlnclon. No oxlsto, or tanto, un suor obsorvador clontilco osoodor do la vordad absoluta y do alli so dosrondo quo la tooria do slstomas do Nlklas Luhmann tonga la rotonslon do sor allcablo a cualqulor onomono soclal, oro quo no uoda rotondor la oxcluslvldad nl roclamar ara si la oslclon unlca do obsorvador ultlmo, duono do la vordad dolnltlva. A contlnuaclon trataromos do rosontar un brovo osbozo do algunos momontos do la ovoluclon do la tooria, con ol ob|oto do mostrar quo sta, a osar do habor ldo lntroduclondo, a lo largo do los anos, concotos y tormlnologias do uontos no ostrlctamonto ancladas on la tradlclon soclolo- glca, ha conslstldo undamontalmonto on ol dosarrollo dol onsamlonto quo uodo oncontrarso bosquo|ado on orma rogramtlca on los rlmoros onsayos do osto autor, quo datan do comlonzos do la dcada do los sosonta (Luhmann, 1962). 1onlondo on vlstas la nocosldad do olaborar un marco concotual adocuado ara ol ostudlo do la soclodad, Luhmann so oncontro con quo la tooria do slstomas on boga ora lnsulclonto ara una taroa do tal comlo|ldad. Ll osuorzo sonoro do larsons - do lntontar comrondor a la soclodad como un slstoma ablorto y, al mlsmo tlomo, como ol slstoma do los slstomas -, rosultaba contradlctorlo o lnsatlsactorlo. 1amoco bastaba con rocurrlr a slmlos analogias clborntlcas u orgnlcas, quo domostraban sor lncaacos do ontondor la artlcularldad do slstomas constltuyontos do sontldo. Ll antlguo modolo - do la llosoia rctlca vtoroourooa - conslstonto on 109 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 consldorar una arto. ol subslstoma olitlco, or ol todo. la soclodad, no ora tamoco una altornatlva romlsorla (Luhmann, 1971, . 24). La concluslon, or conslgulonto, os quo la tooria do slstomas no ostaba lo sulclontomonto dosarrollada ara onrontar con olla a slstomas do sontldo quo, talos como los slstomas soclalos, orocian una comlo|ldad mayor quo la quo odia absorbor ol lnstrumontal toorlco dlsonlblo. So hacia nocosarlo, or lo tan- to, construlr la tooria do slstomas soclalos - lnslrndoso on los ms modor- nos avancos concotualos on dlstlntas dlsclllnas - ara luogo aroxlmarso con su ayuda a la soclodad modorna y sus subslstomas unclonalos. Ln su ostudlo acorca do las oslbllldados orocldas or la tooria do slstomas, Luhmann ronto oncontro quo las lnvostlgaclonos rolaclonadas con ol aradlgma do la autorrooroncla contonian olomontos quo odrian sor do utllldad on la comronslon do slstomas como los soclalos. Ll traba|o do von loorstor rosocto a la autoorganlzaclon y ol do Soncor-rown quo ormallza la autorrooroncla son lncluldos muy tomrano ontro los lnstru- montos do la tooria luhmannlana. A comlonzos do la dcada do los ochonta, Luhmann habia ya ubllcado aroxlmadamonto 25 llbros y 150 articulos (Luhmann y 1orros, 1996, . 275-300). Su tooria ora consldorada una do las ms lmortantos rouostas do la sogunda mltad dol slglo volnto y su olmlca con Habormas contlnuaba a travs do los articulos quo cada uno do ollos ubllcaba cada ano. Ls roclsamonto on los marcos do osta olmlca y motlvado or una critlca al llbro do Habormas. TIoo:/o do: konnun/kaI/+on /andoIn: quo on 1982 Luhmann ubllca uIoo/o:/:, /andIun und konnun/kaI/+o 1o::IJnd/un, traba|o on ol quo haco uso or voz rlmora dol concoto do autoolosls acunado or Humborto Maturana. Ln lo quo slguo lntontaromos hacor una brovo rosona do la obra do Maturana, con ol ob|oto do hacor ms clara la lmortancla do la doclslon do Luhmann do lncororar sus concotos a su tooria do los slstomas soclalos. 110 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 2 La tooria gonoral do slstomas oncuontra on ol slgnllcatlvo traba|o dol blologo chllono Humborto Maturana komocin, la oslbllldad do cumllr con ol suono do von ortalany. llogar a olaborar un aarata|o concotual lo sulclontomonto odoroso como ara odor ormltlr la comunlcaclon lntordlsclllnarla, transormndoso on un longua|o unlvorsal ara la cloncla. Maturana ha dosarrollado una blologia dol conoclmlonto, quo arto do la constataclon omirlca do la lmoslbllldad do dlstlngulr, on la oxorloncla, ontro lluslon y orcoclon. Dada osta condlclon, caroco do undamonto rotondor aoyarso on ol ob|oto oxtorno como actor do valldaclon dol conoclmlonto clontilco, or lo quo Maturana (1996, . 30) alrma. Ia: o\I/a/ono: /onI///a: no o\I/an un nundo /ndoond/onIo, o\I/an Ia o\o:/on/a doI oI:o:+ado:. Anto osta constataclon, Maturana omrondo un amblcloso royocto toorlco, quo lo llova a rolantoar los undamontos dol conoclmlonto huma- no y, como consocuoncla, a dlsonar una nuova baso ara ol mtodo clon- tilco. Ll crltorlo do valldaclon do las oxllcaclonos clontilcas ya no nocoslta rocurrlr a la roalldad ob|otlva, slno roconocor quo su uonto so oncuontra on la oxorloncla. on la cloncla no so oxllca ol mundo, slno la oxorloncla. Maturana os ol onsador quo hoy on dia ha dado con ol rlncllo toorlco ms radlcal ara ontondor un gran numoro do osoras y roblomas do la soclodad contomornoa. ol matorlal oxloslvo do la auIoo/o:/: (Luhmann, 1991, . 480). 1 La radlcalldad oxloslva dol concoto do auIoo/o:/: conslsto on quo obllga a mlrar dosdo otra orsoctlva un nu- moro olovado do cortozas con las quo ooramos. Ll bonolclo do osta ors- octlva conslsto roclsamonto on quo os otra y no tanto on ol |ulclo do valor (quo soria todavia romaturo) do quo os mo|or... Maturana os, antos quo otra cosa, un blologo. Sln ombargo, ol rlncl- lo toorlco con ol quo aborda la oxllcaclon do la roroducclon do la vlda, 1 Asi caractorlza la autoolosls Nlklas Luhmann. 111 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 ha sldo asumldo (con sulclonto roosocllcaclon) on muchas camos do lo quo la tradlclon ha vonldo llamando clonclas dol hombro. Con ol concoto do auIoo/o:/: tonomos uno do osos casos claros on quo so conlrma la osoranza do oscaarso do la contraoslclon ontro clonclas do la naturaloza (duras) y clonclas dol osirltu (blandas), o tambln ontro mbltos do ob|o- tos quo obodocon a loyos y mbltos ob|otualos quo solo uodon sor lntor- rotados on orma do toxtos. Ll rosultado do las dollboraclonos toorlcas quo roono Maturana rovlontan ol ormato comaratlvamonto modosto do una tooria unlvorsal clrcunscrlta al camo do la dlsclllna blologlca. Lsta tooria, cuyo gozno ost constltuldo or la noclon do auIoo/o:/:, no os on sontldo ostrlcto blologia, slno habria quo comararla con osos dlsonos motatoorlcos quo cumlon con la unclon do sorvlr do cosmovlslonos. La lmagon dol mundo quo aorta Maturana os lntonsamonto transluclda. ol rlncllo constltutlvo do la clula, on calldad do ultraolomonto do los organlsmos, so mantlono on todos los nlvolos do comlo|ldad quo tongan quo vor con lo vlvo. clulas, organlsmos, slstoma norvloso, comunlcaclon, longua|o, concloncla, soclodad. Con otras alabras. no hay dlscontlnuldad ontro lo soclal, lo humano y sus raicos blologlcas. Lsta baso, contrarlamonto a muchas do las consocuonclas quo so dorlvaron do la tooria do la ovoluclon do Darwln, no oxrosa rooronclas do domlnlo dol ms ato. oI ano:, o :/ no quo:ono: u:a: una aIaI:a Ian /uo:Io, Ia aoIa/n doI oI:o ]unIo a uno on Ia on+/+on/a, o: oI /undanonIo I/oI/o doI /onnono :o/aI, :/n ano:, :/n aoIa/n doI oI:o ]unIo a uno no Ia) :o/aI/2a/n ) :/n :o/aI/2a/n no Ia) Iunan/dad. CuaIqu/o: o:a quo do:I:u)a o I/n/Io Ia aoIa/n doI oI:o ]unIo a uno, do:do Ia onoIon/a Ia:Ia Ia o:o:/n do Ia +o:dad, a:ando o: Ia o:I/dunI:o /dooI/a, do:I:u)o o I/n/- Ia oI quo :o d oI /onnono :o/aI, ) o: IanIo Io Iuna- no, o:quo do:I:u)o oI :oo:o I/oI/o quo Io ono:a 112 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 (Maturana y Varola, 1984, . 163). Autoolosls Sl so obsorva la ovoluclon do la matorla on nuostro lanota (sltuada aroxlmadamonto haco clnco mll mlllonos do anos) hay un sucoso quo ormlto lmaglnar ol surglmlonto do lo vlvo. No todo lntorcamblo molocular condu|o a la aarlclon do lo quo hoy so doslgna como vlvlonto. Las mol- culas quo orman lmlnas do mlca no tuvloron las rolodados nocosarlas ara ormltlr on ollas ol surglmlonto do la clulas. luo monostor contar con molculas caacos do Iau:u:a::o ronto al modlo amblonto. Lsto uo oslblo graclas a la gonoraclon do mombranas sulclontomonto ostablos y, a la voz, lstlcas. Lsto tlo do molculas (y solo sto) uo caaz do ormar barroras ooctlvas y, al mlsmo tlomo, tonor rolodados camblantos ara dlundlr lonos on tlomos rolatlvamonto largos, con rosocto a las volocldados molocularos. A osto tlo do molculas ortonocon las rotoinas cuya loxlbllldad y caacldad do asoclaclon os rctlcamonto lllmltada. Solo cuando on la hlstorla dol lanota tlorra so dloron las condlclonos ara la ormaclon do osto tlo do rotoinas surglo la vlda. Ll unto doclslvo quo ormlto trazar un limlto ontro la contlnua roducclon molocular ablogona (todavia sln la caractoristlca do lo vlvo), quo so llovaba a cabo on la suorlclo do los maros y on la atmosora y la lrruclon do lo vlvo, ostrlba on quo hubo un momonto on ol quo uo oslblo la ormaclon do cadonas do roacclonos molocularos do un tlo ocullar. Lsta ocullarldad Maturana la llama auIoo/o:/:. La noclon do auIoo/o:/: slrvo ara doscrlblr un onomono radlcalmonto clrcular. las molculas orgnlcas orman rodos do roacclonos quo roducon a las mlsmas molcu- las do las quo ostn lntogradas. 1alos rodos o lntoracclonos molocularos quo so roducon a si mlsmas y osocllcan sus rolos limltos son los soros vlvos. Los soros vlvos, ontoncos, quodan dolnldos como aquollos cuyas 113 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 caractoristlca os quo so roducon a si mlsmos, lo quo so lndlca al doslgnar la organlzaclon quo los dolno, como organlzaclon autooltlca. /a a:aIo:/:- I/a nJ: ouI/a: do un :/:Iona auIoo/I/o o: quo :o Io+anIa o: :u: :o/o: o:dono: ) :o on:I/Iu)o ono d/:I/nIo doI nod/o /:undanIo a I:a+: do :u :o/a d/nJn/a, do IaI nano:a quo anIa: o:a: :on /n:oa:aIIo: (lbld, . 28). Clnco son, or lo monos, las rolodados quo caractorlzan ol onomono autooltlco. uIonon/a. la clula ono do manllosto la suoraclon do la corrosondoncla unto or unto con rosocto al modlo amblonto. a no os la clula un comononto constltuldo solo do tomos o molculas, slno una orma osocilca (autooltlca) do comblnaclon do dlchos comonon- tos. Lsta orma-osocilca-do-comblnaclon oxlgo una orsoctlva do autonomia on ol sontldo do quo la clula roquloro do la croaclon do dlstan- cla con rosocto al modlo clrcundanto. La autonomia do lo orgnlco, on ultlmo trmlno, slgnllca quo solo dosdo la orsoctlva do la clula so uodo dotormlnar lo quo lo os rolovanto y, sobro todo, lo quo lo os lndloronto. :/, on oI :o:onIo do o:Ia do:/+a naIu:aI oIuIa:, Ia: nonI:ana: oo:an I:an:o:Iando /ono: do :od/o ) aI/o, ) no oI:o: (lbld, . 51). /no:on/a. ol surglmlonto dol ordon cualltatlvo do la clula - dlvorso, or o|omlo, a las molculas quo orman lmlnas do mlca - no uodo conclulrso a artlr do las caractoristlcas matorlalos o onorgtlcas quo, a su voz, comonon la clula. La omorgoncla sonala roclsamonto la lrruclon do un nuovo ordon, cuyas caractoristlcas solo uodon sor lnducldas una voz quo ol nuovo ordon ya ost constltuldo. Lo quo os omorgonto on la clula no os quo las molculas uodan croar lndolnldamonto ms molculas, sln nlnguna nocosldad do rocurrlr a olomontos onorgtlcos dol modlo amblonto, slno al hocho do quo las clulas doondon, on su ooraclon, do la orma on quo ostn organlzadas y do como osta organlzaclon so llova a oocto. Slomro quo so habla do un ordon omorgonto, quoda rosuuosto 114 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 (oro no lncluldo) ol contlnuo do onorgia o do matorlalldad sobro ol quo una unldad so sostlono. La omorgoncla dol ordon modllca la comoslclon lntorna do la matorla. or o|omlo, la oloctronlca lntorna dol tomo so transorma on cuanto surgo ol ordon omorgonto do las macromolculas. Do aqui, quo la onorgia atomlca no ormo arto dol rocoso quimlco quo constltuyo la clula (ior suorto!). Sl so omloara un dlsono do tooria lnso- llto como ol do la tooria do slstomas quo so orlonta or la dlstlnclon :/:Io- naonIo:no, ontoncos so tondrian quo consldorar a los tomos como on- torno dol slstoma do organlzaclon autooltlca do la clula. CIau:u:a oo:aI/+a. Los slstomas autooltlcos son slstomas cuya ooraclon os corrada y cuyos comonontos son roducldos al lntorlor do un rocoso rocurslvo quo so llova a cabo dontro do una roticula clausurada. Corradura no dobor ontondorso aqui como lo ouosto a aortura, slno como la condlclon do su oslbllldad. Lo quo ost clausurado on la autoolosls os ol control mlsmo modlanto ol cual los olomontos so organlzan do manora omorgonto. Lsto control-mlsmo-do-la-organlzaclon so uodo vlsuallzar on la slgulonto cadona do la ovoluclon. tomos quo so transorman on molculas, molculas lnorgnlcas quo so convlorton on crlstalos y solu- clonos, macromolculas (os doclr molculas olimoros) quo asan a sor clulas, clulas quo so transorman on organlsmos multlcolularos. La clausura ooratlva do la autoolosls haco rolaclon dlrocta al nlvol do ostabllldad quo alcanza una ooraclon, ba|o condlclonos dotormlna- das, y on la quo nocosarlamonto osta ooraclon tlondo a ormar un clculo rocurslvo quo slomro dobo volvor sobro si mlsmo (autorrooronto). Con la caractorlzaclon do Iau:u:a oo:aI/+a lo quo so rotondo ostablocor os quo las clulas roducon ooraclonos oxcluslvas quo roroducon la vlda quo las mantlono on vlda. Lsto quloro doclr. ol slstoma solo uodo dlsonor do sus rolas ooraclonos, o, con otras alabras, dontro dol slstoma no oxlsto otra cosa quo su rola ooraclon. Lsta ooraclon unlca logra conormar dontro dol slstoma dos acontoclmlontos 115 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 undamontalos. la construcclon do ostructuras y la autoolosls. uIo on:I:u/n do o:I:uIu:a:. dado quo la ooraclon do la clula ost clausurada, no uodo lmortar ostructuras. olla mlsma dobo construlrlas. lor tanto ol concoto do autoconstrucclon dobor ontondorso on rlmora linoa como roducclon do ostructuras rolas, modlanto ooraclonos rolas. Los slstomas clausurados on su ooraclon roducon sus rolos olomontos y, or conslgulonto, sus rolos camblos ostructuralos. No oxlsto una lntorvonclon causal dol ontorno on ol slstoma sln quo ol mlsmo slstoma lo rovoquo. todo camblo do ostructuras - trtoso do rocosos do adataclon o do rochazo -, os on ultlma lnstancla autolnducldo. uIoo/o:/: slgnllca, ontoncos sobro todo, dotormlnaclon dol ostado slgulonto dol slstoma a artlr do la ostructuraclon antorlor a la quo llogo la ooraclon. Ln rosumon, con ol rlncllo do la auIoo/o:/: so alrman, con radlcalldad, cuando monos, clnco caractoristlcas. autonomia, omorgoncla, clausura ooratlva, autoostructuraclon y roroducclon autooltlca. 1odo ol onomono do la organlzaclon do lo vlvo os asi, ontoncos, un acontoclmlonto quo uodo sor oxllcado a la luz do osta onomonologia do clnco acotas. La cadona ovolutlva da lnlclo con la autoolosls do la clula y, on un sontldo ostrlcto, so alrma quo sta os ol unlco onomono blologlco rolamonto autooltlco. Ll slgulonto oscalon lo constltuyon los organls- mos lurlcolularos (motacolularos do sogundo ordon. or o|omlo, una ballona). Aunquo so udlora dudar acorca do sl ostos organlsmos comlo|os so tuvloran quo consldorar, a su voz, autooltlcos, Maturana no do|a dudas al alrmar quo lo quo si osoon os Iau:u:a oo:a/onaI on su organlzaclon. :u /donI/dad o:IJ o:o///ada o: una :od do :oo:o: d/nJn/o: u)o: o/oIo: no :aIon do o:a :od (lbld, . 59). Sl so contlnua on la oscala do comlo|ldad do lo vlvo, ol slstoma norvloso so uodo oxllcar a la luz do osto rlncllo onomonologlco dol 116 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 ostar clausurado ooratlvamonto. lor lo gonoral, on la comronslon ms usual sobro ol slstoma norvloso, so tlono la ldoa do quo so trata do un lnstrumonto quo obtlono lnormaclon dol modlo amblonto, quo luogo utl- llza ara construlr una rorosontaclon dol mundo y, con ollo, odor roson- dor con una conducta adocuada ara sobrovlvlr on l. Sln ombargo. oI :/:Io- na no:+/o:o no aIa /n/o:na/n doI nod/o anI/onIo, ono a nonudo :o o:uIa :/no quo, aI :o+:, I:ao un nundo a Ia nano aI o:o///a: qu on//u:a/ono: doI nod/o :on o:Iu:Ia/ono: ) qu anI/o: aI/IIan :Ia: on oI o:an/:no (lbld, . 113). Ll rondlmlonto ovolutlvo dol slstoma norvloso conslsto on quo oslblllta la oxanslon dol camo do ostados oslblos dol organlsmo. Do osta manora so trata do un aumonto do conlguraclon do los ostados lntornos quo, dosus, un obsorvador uodo on|ulclar do corrolaclon acolada con ol mundo, oro quo, on sontldo rostrlngldo, no son slno ormas crlstallzadas dol modo lntorno do ooraclon do un slstoma. Dobldo a la caractoristlca oxanslva do comortamlonto lntorlor quo so logra modlanto ol slstoma norvloso, ol onomono dol conocor no os ox- cluslvo dol sor humano. Ln ol lano do la organlzaclon do lo vlvlonto todo oorar orgnlco os conoclmlonto. Todo Iao: o: onoo:, roza ol adaglo do Maturana. Ll conoclmlonto no oora - y no uodo oorar - vallndoso do una rorosontaclon quo so haco sobro ol modlo amblonto. Conocor os ol oorar do los comonontos do un slstoma dontro dol domlnlo do sus osta- dos lntornos y do sus camblos ostructuralos. Ln la loglca do osto rlncllo do clausura, la ovoluclon dosarrolla, on rlmora linoa, unldados orgnlcas lndlvldualos quo ooran con autonomia. Las vlnculaclonos coloctlvas surgon on ol momonto on quo las lntoracclonos ontro los organlsmos do una mlsma osoclo, a lo largo do una hlstorla, adquloron un carctor do rocurroncla. Do tal manora, quo so uodo alrmar quo ostos organlsmos quodan acolados on ol lano do la ostructura, lo quo, a su voz, ormlto la consorvaclon do su lndlvldualldad autooltlca on la 117 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 larga hlstorla do sus lntoracclonos. Lo coloctlvo, ontoncos, no os un onomono osonclalmonto humano slno blologlco. a artlr do unldados lndlvldualos autonomas surgo un ordon quo coordlna ol comortamlonto ooratlvo do las unldados lndlvldualos orgnlcas, cuando ontran on rolaclonos rocurrontos. Ll sustonto blologlco do la vlda no contraono lndlvlduo y coloctlvldad. :o o: aII:u/:IanonIo oo/:Ia ) oo/:IanonIo aII:u/:Ia, o:quo Ia :oaI/2a/n /nd/+/- duaI /nIu)o Ia o:Ionon/a aI :uo quo /nIo:a (lbld, . 131). La comunlcaclon, on su sontldo ms gonoral, os la coordlnaclon do conductas quo, or si mlsmas, no odrian croar actos coloctlvos rocurrontos. Do aqui quo la comunlcaclon no translora contonldos, slno ms blon coordlno comortamlontos. Ia) onun/a/n ada +o2 quo Ia) oo:d/na/n onduIuaI on un don/n/o do aoIan/onIo o:I:uIu:aI (lbld, . 130). Aunquo la comunlcaclon no so agota con la aarlclon do las conductas llngistlcas, os ovldonto quo ol longua|o os un onomono lndlto, or ol slgnllcado lnmonsamonto abarcador ara ol sor humano, aunquo haya, on otros nlvolos dol ordon dol mundo anlmal, oqulvalontos do comortamlontos llngistlcos. Ll longua|o lntroduco una doblo dlmonslon on la hlstorla ovolutlva dol sor humano. rlmoro, or ol longua|o omorgo la oxorloncla do lo montal y la concloncla humana como oxroslon dol contro ms intlmo dol hombro, sogundo - y on osto qulzs conslsta lo ms sorrondonto -, os quo al sltuar al lndlvlduo on ol lano do la coordlnaclon do las lntoracclonos rocurrontos |unto a otros, doso|a al lndlvlduo do toda cortldumbro absoluta do lo orsonal y lo lnvlta a sltuarso on una orsoctlva ms amlla. la do la croaclon do un mundo |unto con otros
(lbld, . 163). Autoolosls y tooria dol conoclmlonto Sl ostos rosuuostos toorlcos so trasladan a la tooria dol conoclmlonto roducon lmactos cuyos ooctos son lncalculablos, ya quo lnducon a onsar quo ol conoclmlonto solo os oslblo on la modlda on quo ost sustontado on 118 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 ooraclonos quo no uodon ontablar nlngun contacto con ol ontorno. La tooria dol conoclmlonto ha dlscurrldo - oxuosto do manora tosca, sobro todo sl so tlono on cuonta ol alto nlvol tcnlco alcanzado on la dlscuslon - sobro dos o|os quo han sldo, hasta ahora, lrroconclllablos. Ll rlmoro, ol raclonallsmo, sostlono quo ol conoclmlonto no uodo artlr do la lnmodlatoz do la roalldad, slno oxcluslvamonto do la oslbllldad oscuota. loslbllldad slgnllca slmlomonto lntollglbllldad oxonta do arado|as. Do aqui quo ol conoclmlonto soa un rocoso omlnontomonto doductlvo quo so dosrondo do concotos rlmoros y axlomas, con tal do quo so culdo do no caor on contradlcclon. Do manora radlcalmonto ouosta so oncuontra ol omlrlsmo quo oora ba|o ol rosuuosto do quo os la roalldad la quo ha do docldlr lo quo os vordadoro o lo quo os also. Los hochos son datos on bruto quo uodon sor aclarados, con la unlca condlclon do quo so omloo un mtodo oxorl- montal lo sulclontomonto rlguroso. Do osta manora, la roalldad mlsma os la quo conlrma y la quo ormlto doscartar orroros. Ll omlrlsmo sostlono, ontoncos, do muchas manoras y muy comlo|as, quo oxlsto una cortoza lnmodlata dol mundo oxtorlor y quo olla os lo conlrmanto. Kant - y robablomonto dosdo la orsoctlva osoclallzada do la olstomologia constltuya la cumbro - on contra dol raclonallsmo osta con- voncldo do quo los |ulclos unlvorsalos y nocosarlos (todos los hombros son mortalos) no uodon sor solamonto analitlcos, slno tambln slnttlcos. no solo han do tonor caacldad do oxllcar, slno la do amllar ol contonldo lnmodlato do la roalldad. Con todo, ostos |ulclos slnttlcos quo han do tonor valldoz unlvorsal y nocosarla, no uodon undarso on la oxorloncla on ol sontldo dol omlrlsmo - uosto quo sta aorta solo lo slngular y lo contlngonto. Ll robloma ara Kant so rosuolvo sl os quo oxlston |ulclos slnttlcos a rlorl, quo so undamontan on rlncllos rooxorlmontalos y quo, a osar do oso, aortan un aso adolanto al conoclmlonto. Lsto lantoo sltua ol 119 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 robloma do la ostructura dol conoclmlonto con una roundldad quo sobroasa las rorosontaclonos olstomologlcas do su oca. Dosdo ontoncos, so va a constltulr on tradlclon comrondor ol conoclmlonto a artlr do las condlclonos rovlas do su oslbllldad. nuo:I:a nano:a do onoo: Io: oI]oIo:, on uanIo :Ia o: o:/IIo, a :/o:/ (Kant). La tosls lnal do doscarga dlco. la roalldad on :/ os lrroconoclblo. Dobo quodar ablorto, ara lnos do osto articulo, sl osta caractorlzaclon comacta corrosonda lonamonto a los osuorzos toorlcos do Kant. Maturana rosumo osto rocorrldo clslco do la tooria cognltlva, on tr- mlnos do tramas dol conoclmlonto. La rlmora trama os croor quo ol mundo do los ob|otos uodo dar lnstrucclonos al conoclmlonto, cuando do hocho, no hay un mocanlsmo quo ormlta tal lnormaclon. La sogunda, os quo una voz quo no oxlsto ol control do la cortoza lnmodlata, abandonados a la oscura lntorlorldad do lo oslblo onsado, amonaza ol caos y la arbltrarlodad. La rlmora trama croo quo ol slstoma norvloso traba|a con rorosontaclonos dol mundo, cuando do hocho su modo do oorar ost dotormlnado, do momonto a momonto, dosdo ol lntorlor do la clausura ooraclonal. La sogunda, tlondo a atrlbulr a la clausura do ooraclon una absoluta solodad cognoscltlva (sollslsmo), y so dosontlondo do oxllcar la asombrosa conmonsurabllldad ontro ol oorar dol organlsmo y ol mundo. /a :oIu/n, ono Ioda: Ia: :oIu/ono: do aa:onIo onI:ad//ono:, on:/:- Io on :aI/::o doI Iano do Ia oo://n ) anI/a: Ia naIu:aIo2a do Ia :ounIa a un onIo\Io nJ: aIa:ado: (lbld, . 89). Maturana sugloro camlnar on ol //Io do Ia na+a]a y llovar una onIaI/I/dad I/a ara oncontrar sallda al robloma dol conoclmlonto. lroono una dlstlnclon. la do la ooraclon/la do la obsorvaclon. Dosdo la ooraclon, ol conoclmlonto ost clausurado y solo rosondo dosdo sus ln- torloros dotormlnaclonos ostructuralos. Ll obsorvador, quo ost colocado 120 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 uora do la ooraclon y quo mlra dosdo un lano ms abarcador, uodo llovar a oocto onlacos causalos ontro ooraclon y mundo clrcundanto quo no son accoslblos (como obsorvaclonos consclontos, or o|omlo) a los organlsmos quo los ooctuan. aI nanIono: I/n/a nuo:I:a onIaI/I/dad I/a, o:Ia onI/a/n :o d/:/a, )a quo no: Iaono: a:o do o:Ia: do: o::oI/+a: ) Ia: :oIa/onano: on un don/n/o nJ: aIa:ado: quo no:oI:o: o:IaIIoono:. :/, no noo:/Iano: :ou::/: a Ia: :o:o:onIa/ono:, n/ noo:/Iano: noa: quo oI :/:Iona oo:a on un nod/o quo Io o: onnon:u:aIIo ono :o:uIIado do una I/:Io:/a do aoIan/onIo o:I:uIu:aI (lbld, . 91). Sl ostas roloxlonos so llovan al lano ormal do la gonorallzaclon, ol quo ol conoclmlonto ost constltuldo or una ooraclon quo ost clausurada quloro doclr quo no uodo ostablocor nlngun contacto con ol ontorno. Lsto os un rlncllo toorlco comllcado quo contradlco toda la tradlclon rolo- xlva sobro ol conoclmlonto y quo dobo quodar, aqui, conslgnado como llamada do atonclon. 1odo conoclmlonto sobro la roalldad dobo roallzarso como actlvldad lntorna dol conoclmlonto, dlrlglda modlanto dlstlnclonos rolas (ara las cualos no oxlsto nlnguna corrosondoncla con ol ontorno). La rogunta horadanto os ontoncos ccomo so conlgura ol conoclmlonto: 1oda la tooria dol conoclmlonto doondo do la rosuosta quo so d a osto lantoo. Maturana ara osto robloma dlicll roono un concoto, lgualmonto, dlicll. aoIan/onIo o:I:uIu:aI. Lsta noclon rosuono quo todo conoclmlonto (quo os una ooraclon omorgonto autooltlca) oora como un slstoma dotormlnado solo dosdo ol lntorlor modlanto sus rolas ostructuras. So oxcluyo, ontoncos, ol quo datos oxls- tontos on ol ontorno uodan osocllcar, conormo a las ostructuras lntor- nas, lo quo sucodo on ol slstoma. 121 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 Maturana dlria quo ol acolamlonto ostructural so oncuontra do modo ortogonal con rosocto a la autodotormlnaclon dol slstoma. Lo quo quloro doclr quo una cortoza lnmodlata do la roalldad, aunquo no dotormlna lo quo sucodo on ol conoclmlonto, dobo ostar rosuuosta, ya quo do otra manora la autoolosls cosaria. Ln osto sontldo todo conoclmlonto ost ro- vlamonto acolado do manora loxlblo al ontorno (o no oxlstlria), oro hacla ol lntorlor dol radlo do acclon quo so lo conloro, ol conoclmlonto tlondo a dar rosuostas acoladas on modo rigldo. La roalldad, or conslgulonto, slrvo solo do modlo loxlblo y ablorto, ara quo ol conoclmlonto aorto, dosdo si mlsmo, acolamlontos rigldos y conlgurados sogun su rola ldoa do ordon... Autoolosls y tooria do la soclodad Cuando un concoto, or su rlquoza do allcaclon, so lmono con lauslbllldad ms all dol contoxto do lnlclo on ol quo uo onsado, so transorma on una ostructura gonoral quo uodo sor allcada on muchos camos. or o|omlo, la catogoria do rocoso uo doscublorta, rlmoro, on la |urlsrudoncla y luogo adatada a la quimlca. Lsto tlo do noclonos ovadon los controlos do orlgon y dan lo a lntorrotaclonos somntlcas lnosoradas, a las quo, on ocaslonos, sus mlsmos croadoros so roslston. Llnstoln aorto, ms quo nlnguno otro, todos los rosuuostos ara ol dosarrollo do la tooria cuntlca, oro mantuvo sorlas rosorvas ara acotarla. Ll rosultado ha sldo quo la islca dobo orlontarso or dos toorias unlvorsalos quo, hasta ahora, no ha sldo oslblo conclllar. la tooria do la rolatlvldad gonoral quo aroco gobornar la ostructura a gran oscala dol unlvorso y la mocnlca cuntlca, cuyo oco do atonclon so dlrlgo a la ostructura do mlcro oscala on lo molocular. Con la noclon do auIoo/o:/: ha acontocldo un onomono, sl no oxactamonto lgual, si, al monos, arocldo. al quodar oxuosta al rocoso do roosocllcaclon on cada una do las dlsclllnas dol osirltu, ha tonldo 122 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 quo surlr modllcaclonos on la lntorrotaclon. La dloroncla ms notablo do algunas roclslonos do sontldo do osto concoto so locallza on la dlscuslon actual ontro blologia y soclologia. Lsto avlso do nlnguna manora rotondo oxrosar un |ulclo nogatlvo sobro Maturana. Al contrarlo, osto os solo ol rolo|o do la vohomoncla y ol onomono oxanslvo quo ha rovocado su tooria. lara rosaltar con ms lntonsldad la lmortancla do la obra do osto blologo chllono os convonlonto rostar atonclon a la manora on quo ol dostacado soclologo Nlklas Luhmann dosarrolla la tooria do la auIoo/o:/: do la soclodad. Asi como ol orlgon do la vlda tlono quo vor con ol rocoso do clausura do clortas rotoinas, asi, on la rouosta do Luhmann, aquollo quo so ha doslgnado como rocoso do humanlzaclon (soclallzaclon) uo oslblo graclas a quo surglo una orma omorgonto, una rod corrada (autooltlca) do comunlcaclon. Solo a osta rod corrada do comunlcaclon os oslblo doslgnar con ol concoto do soclodad. luora do osta rod no oxlsto comunlcaclon. Llla os la unlca quo utlllza osto tlo do ooraclon y on osta modlda os roal y nocosarlamonto corrada. Dosdo ol momonto on ol quo on la humanldad da comlonzo ol rocoso clvlllzatorlo (Norbort Lllas), no lmorta la ocha on quo osto so roclso (c4,4 mlllonos do anos:), la soclodad os una orma clausurada do comunlcaclon quo tlono la cualldad do alborgar dontro do si mlsma, do manora omnlabarcadora, todo lo quo tonga quo vor con ormas do comunlcaclon do sontldo. La ovoluclon oncontro on los rocosos comunlcaclonalos ol modlo do la soclallzaclon do los soros humanos. Ln otras alabras, la clvlllzaclon y sus rosultados son consocuoncla do las condlclonos dol comotldo do la comunlcaclon. No son los soros humanos los croadoros dol rocoso do su rola clvlllzaclon, al contrarlo. los soros humanos so hacon doondlontos 123 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 do osta rod omorgonto do ordon suorlor, ba|o cuyas condlclonos uodon ologlr los contactos con otros soros humanos. Lsta rod do comunlcaclon do ordon suorlor os lo quo donomlnamos soclodad. Lo soclal no surgo dol hombro. Conslsto on una soluclon do tlo ovolutlvo quo rocodo a los su|otos quo ost oncamlnada a rovoor do ostructuras (iormas!) do sontldo quo so lmonon a la tondoncla radlcal do la doslntograclon. La soclallzaclon do los soros humanos no os, on sontldo ostrlcto, humanlzaclon. Sl so arto do la romlsa do quo la soclodad os ura comunlcaclon, ol dosarrollo do lo soclal so dobo ontondor como un au- monto on ol dosomono comunlcatlvo, oro no como una amllaclon do humanlzaclon on la dlrocclon do koussoau o do Nlotzscho (ol rlmoro, la oroctlbllldad do la naturaloza humana, ol otro, la suoraclon do las onorgias dlonlsiacas). Lo soclal nunca ha sldo (y robablomonto nunca lo sor) ol osaclo do la roallzaclon absoluta do las oslbllldados ms humanas dol hombro. La soclodad manllosta una conslstoncla rola (sl blon dlnmlca y ovolutlva), una rogulaclon autorrooronto quo da lo a quo cada lndlvlduo la oxorl- monto on grados do roundldad (o do dococlon) y on dlrocclonos dlvor- sas. loro ostos grados do vlvoncla sub|otlvo no ortonocon rolamonto al mblto do lo soclal. ostn ublcados on ol otro lado do la orma do lo soclal, on ol ontorno. Ll doscubrlmlonto modorno do lo lnconmonsurablo do la lntorlorldad humana, a artlr do lroud, advlorto quo no os oslblo cons- trulr una soclodad quo uoda corrosondor a talos oslbllldados do varlaclon. Luhmann conocta dlroctamonto con ol concoto do auIoo/o:/: on ol momonto on quo consldora la soclodad como una rod corrada, autorrooronto. La critlca a osto tlo do soclologia os ol roaro do quo con- sldora la soclodad como una osoclo do roalldad orgnlca arohonslblo on ormato grando. So acusa a la tooria do socloblologia. Luhmann dolondo. '/ Ia no/n do auIoo/o:/: quo do::/Io Ia /o:na do Ia 124 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 +/da ,) a:a AaIu:ana no :Io do::/Io, :/no quo do//- no oI onoIo n/:no do Ia +/da) o: aoIaIIo a:a Io: I/Ioo:, no :o :/uo do aII/ quo oI onoIo :oa :Io I/oI/o. '/ ononI:ano: quo Io: auIon+/Io: I:aIa]an on un noIo: /nIo:/o:, o:Io no :/n///a quo oI onoIo do noIo: doIo quoda: :odu/do a Io: auIon+/Io:. Aada Ia) quo /n/da oI quo I:aIono: do +o: :/ Io: :/:Iona: :o/aIo: :on auIoo/I/o: on I:n/no: do :u :o/o nodo do :odu/n ) :o:odu/n, on Iua: do on:/do:a:Io: on I:n/no: do Ia oo:a/n I/oqu/- n/a do Ia +/da (Sclulll, 1994, . 42). No solo ostn organlzados autooltlcamonto las unldados orgnlcas, slno tambln las ormas soclalos y las conclonclas do los lndlvlduos. Luhmann gonorallza ol concoto do auIoo/o:/: y lo allca a otros mbltos do la roalldad. Los slstomas vlvos, los nouronalos, las conclonclas, y los slstomas soclalos son (ara Luhmann) slstomas autooltlcos, osto os, slstomas quo so llovan a cabo graclas a una roroducclon rocurslva do sus olomontos como unldados autonomas. Ll concoto do auIoo/o:/: ost tomado on la dlrocclon do la autoconsorvaclon dol slstoma modlanto la roducclon do sus rolos olomontos. Cono auIoo/I/o: no:oI:o: quo:ono: do:/na: aquoI I/o do un/dado: quo roducon y roroducon los olo- montos do los quo ostn constltuldos, a artlr do los olomontos do los quo ostn constltuldos. Todo Io quo o:Io: oIononIo: uI/I/2an ono un/dad ,)a :o I:aIo do oIononIo:, do :oo:o:, do o:I:uIu:a:, do :/ n/:no:) doIon :o: :odu/do: nod/anIo o:a: n/:na: un/da- do:. C d/Io do oI:o nodo. no o\/:Io n/nuna un/dad quo :o do:onono ono /nuI a:a oI :/:Iona, n/ n/nn ouIuI quo :/:+a do un/dad quo no :o+ona doI :/:Iona. /:Io no qu/o:o do/: quo no Ia)a n/nuna 125 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 :oIa/n on oI onIo:no, o:o o:Ia: :oIa/ono: :o :/Ian on un n/+oI do :oaI/dad d/:I/nIo aI do Ia auIoo/o:/: (Luhmann, 1995, . 56). La soclodad os, uos, un ordon omorgonto quo so dosllnda do lo osocilco do la vlda orgnlca y do la vlda lntorlor do las conclonclas. Ll concoto do omorgoncla doslgna la lrruclon do un nuovo ordon do roalldad quo no uodo sor oxllcado (nl roducldo) on su totalldad, a artlr do las caractoristlcas do la lnraostructura sobro la quo so oncuontra sostonldo. Ln ol caso, or o|omlo, do la rolaclon ontro concloncla y corobro, la concloncla ost sustontada sobro rocosos nouronalos, oro las nouronas no roducon nlngun tlo do onsamlonto o do rorosontaclon. La raso, cuya atonto so ad|udlca a Lrnst loch, do quo or ms quo nos asoramos or las azotoas dol corobro nunca nos oncontrariamos alli una ldoa, llustra ol contonldo. La dlmonslon do qu slgnllca quo la soclodad soa un ordon omor- gonto autooltlco dobo sor soosada con toda gravodad, ya quo contradlco toda la tradlclon llosolca y soclologlca quo so sustonta on la concotuallzaclon dol su|oto. ol sor humano, on osto tlo do tradlclon, constltuyo ol ultraolomonto do lo soclal. La tradlclon consldora a los soclal como ol slstoma omnlabarcador quo so constltuyo a artlr do lndlvlduos y dol con|unto do sus rolaclonos. Do lgual manora osta tradlclon consldora quo los soros humanos son los quo comunlcan y so comunlcan con otros. Dosdo ol momonto on quo Luhmann ota or la concotuallzaclon do la auIoo/o:/: romo con la tradlclon dol onsamlonto ourooo. Lo soclal, on osta tooria, no ost constltuldo or lo soros humanos, slno or la comunlcaclon. Ln osta dlnmlca do onsamlonto los soros humanos no ostn consldorados como los croadoros do la comunlcaclon. La comunlcaclon no os nlngun rosultado do la acclon dol sor humano, slno una ooraclon quo solamonto so haco oslblo gonulnamonto or si sola, os doclr, or la soclodad. Ao o: oI IonI:o qu/on uodo onun/a::o, :Io Ia 126 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 onun/a/n uodo onun/a:. /a onun/a/n on:I/Iu)o una :oaI/dad ono:onIo :u/ ono:/:. /o Ia n/:na nano:a ono Io: :/:Iona: do onun/a/n ,ono IanI/n o: oI:a a:Io Io: o:oI:o:, Ia: IuIa:, oIIo:a), Io: :/:Iona: do on/on/a IanI/n :on :/:- Iona: oo:a/onaInonIo o::ado:. Ao uodon Iono: onIaIo uno: on oI:o:. Ao o\/:Io Ia onun/a/n do on/on/a a on/on/a, n/ onI:o oI /nd/+/duo ) Ia :o/odad. '/ :o qu/o:o on:ondo: on :u///onIo :o/:/n Ia onun/a/n o: noo:a:/o o\Iu/: IaIo: o:/I/I/dado: ,aun Ia quo on:/:Io on onoI/: Ia :o/odad ono un o:/:/Iu oIoI/+o). 'oIanonIo una on/on/a uodo on:a: ,o:o no uodo on:a: on on:an/onIo: :o/o: donI:o do oI:a on/on/a) ) :oIanonIo Ia :o/odad uodo onun/a:. Y on Io: do: a:o: :o I:aIa do oo:a/ono: :o/a: do un :/:Iona oo:a/onaInonIo o::ado, doIo:n/nado o: Ia o:I:uIu:a (Luhmann, Do Clorgl, 1993, . 52). La soclodad os autonoma no solo on ol lano ostructural (a lo quo habia llogado ol ostructurallsmo), slno tambln y undamontalmonto on ol lano dol control do la organlzaclon do sus ostructuras. La soclodad uodo hacor surglr ooraclonos rolas solamonto omalmndolas a ooraclonos rolas y on antlclaclon a ultorloros ooraclonos do la soclodad. No obstanto, cost Luhmann on lo |usto: Olgamos ahora al maostro chllono. /:Ia d/::oan/a on /uInann no o: I:/+/aI... C/o:IanonIo :o uodo Iao: Io quo /uInann Iao aI d/:I/nu/: un :/:Iona o::ado do//n/IIononIo auIoo/I/o on oI o:a/o do Ia: onun/a/ono: quo I IIana :/:Iona :o/aI. /o quo )o no :ounIo o: :/ Ia no/n do Io :o/aI ono :Ia :u:o on oI JnI/Io oI/- d/ano ) :o aI/a adouadanonIo a o:o :/:Iona. o: do/:, no :ounIo :/ oI :/:Iona quo /uInann d/:I/nuo ono 127 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 :/:Iona :o/aI ono:a Io: /onnono: ) o\o:/on/a: quo on Ia +/da oI/d/ana onnoIano: aI IaIIa: do Io :o/aI. Yo /on:o quo no, quo no Io Iao, ) /on:o, o: Io IanIo, quo Ia no/n do Io :o/aI o:IJ naI aI/ada aI I/o do :/:Iona: quo /uInann IIana :/:Iona: :o/aIo:... /o :o/aI no o:Ionoo a Ia :o/oIo/a, o:Ionoo a Ia +/da oI/d/ana, ) Ia :o/oIo/a :Io Iao :onI/do ono /nIonIo o\I/aI/+o do Ia +/da oI/d/ana, :/ no, o: :Io I/Io:aIu:a. Todo Io quo /uInann a:oo quo:o: o\I/a: on :u Ioo:/a do Io: :/:Iona: :o/aIo: :oa:ando Io Iunano ) do]JndoIo ono a:Io doI on- Io:no, ) nuIo nJ: quo I no uodo o\I/a:, ono oI o:/on doI Ionua]o, ono oI o:/on do Io Iunano, :o uodo o\I/a: :/n o:o a:unonIo (Maturana, 1992). 3 loso a la olnlon critlca do Maturana, quo muostra arto do las dlo- ronclas ontro ambos autoros (kodriguoz, 1987), do los rraos rocodon- tos so uodo dosrondor quo Luhmann oncuontra on ol traba|o do Maturana los concotos adocuados ara oxrosar do manora roclsa y ologanto, valo doclr sln oxcoso do tormlnologia aclaratorla y rodundanto, las caractoristl- cas do los slstomas soclalos. No so trata, no obstanto, do la slmlo lmortaclon a la soclologia do concotos olaborados on ol sono do la tooria blologlca. lara hacor una arolaclon ooctlva do la concotuallzaclon, os nocosarlo adatarla a los slstomas soclalos y dotormlnar sus condlclonos do allcabllldad (Ll, 1987). Un slstoma autooltlco os ol quo roduco sus rolos comonon- tos. Ls nocosarlo, or lo tanto, roconocor los olomontos quo orman los slstomas soclalos y quo son croados or ostos mlsmos slstomas. Lstos olomontos dobon sor rolamonto soclalos, asa|oros y ormltlr 128 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 quo so ostablozcan conoxlonos ontro ollos, ara ormar una rod do roducclon quo los roduzca. Luhmann consldora quo la comunlcaclon cumlo con ostos roqulsltos. a) La comunlcaclon os soclal, dado quo nocoslta do al monos dos orsonas ara roduclrso, b) La comunlcaclon os asa|ora, aonas comlonza, tambln omloza a dosvanocorso, y c) La comunlcaclon va do|ando uontos, va tondlondo conoxlonos con otras comunlcaclonos quo ormlton contlnuar la autoolosls dol slsto- ma soclal. La comunlcaclon no os una acclon, tamoco una acclon comunlcatl- va, slno un ovonto dloronto, quo roquloro do la artlclaclon do ms do un actor ara tonor lugar. Ln ol concoto olaborado or Luhmann, la comunlcaclon os una sintosls do tros solocclonos. a) La solocclon do una lnormaclon, on quo IIo: docldo cul do las dlstln- tas altornatlvas do lnormaclon do quo dlsono va a solocclonar. qu +o) a /n/o:na:, qu +o) a do/:. b) La solocclon do una oxroslon o acto do comunlcar, on quo IIo: ota or una orma do oxrosar la lnormaclon. no Io d/o. c) La solocclon do una comronslon/lncomronslon, on quo /o ollgo una do las oslbllldados do comronslon o lncomronslon do lo quo IIo: lo ha transmltldo. Ln osto acto, /o dloroncla ontro la lnormaclon y la oxroslon. qu onI/ondo. Como so uodo vor, osto concoto do comunlcaclon lmllca la artlclaclon do ambos lntorlocutoros y no uodo sor conundldo con ol slmlo acto do comunlcar. Luhmann os muy ontlco al rosocto y os la razon ara romarcarlo, al lnvortlr ol habltual osquoma do la comunlcaclon on quo os /o ol quo habla y IIo: ol quo oscucha. Ll doclr quo IIo: solocclona una lnormaclon y una oxroslon o acto do comunlcar, on tanto /o solocclona una comronslon o lncomronslon, ost orlontado a hacor 129 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 notar quo la comunlcaclon solo ocurro cuando /o roacclona comrondlondo o no. Sln ombargo, dado quo - ara quo la autoolosls dol slstoma contlnuo - la comunlcaclon roquloro ostablocor vinculos con otras comunlcaclonos, las dlstlntas artos do la comunlcaclon so atrlbuyon como acclonos a los lntorlocutoros. so sabo qu/n d/]o qu. Con osto, ol slstoma do comunlcaclonos gonora una vorslon slmlllcada do si mlsmo, ontondlndoso como un slstoma do acclonos. La soclologia ha vlsto solo osta vorslon slmlllcada do los slstomas soclalos y ha ontondldo, or oso, quo la acclon os ol olomonto do lo soclal. Las comunlcaclonos son ovontos ugacos quo so conoctan ontro si modlanto ol sontldo, quo os una ostratogla do solocclon quo ormlto dlstln- gulr ontro las comunlcaclonos quo ortonocon al slstoma y lo no ortonoclonto a l. Ll sontldo quo so construyo on la comunlcaclon, os lntorsub|otlvo, oro no doondo do nlnguno do los hablantos. Uno do los lntorlocutoros uodo darlo un sontldo rolo a su artlclaclon, oro ara quo la comunlcaclon ocurra os lndlsonsablo quo ol sontldo soa comartl- do. Ln ol modlo do una dlsortaclon acorca dol concoto do autoolosls, ol roosor no uodo, sln ms, lntorcalar una raso roorlda a lo blon quo lo aso la volada do la visora. Los alumnos quodarian atonltos y roguntarian or la rolaclon ontro la ultlma comunlcaclon y ol sontldo do la claso. Los slstomas soclalos so oncuontran clausurados ooraclonalmonto. Las comunlcaclonos quo constltuyon sus olomontos son roducldas al lnto- rlor dol slstoma y no rovlonon do su ontorno. luodon roorlrso a asoctos dol ontorno, oro ara quo ostos soan artlclados on la comunlcaclon doborn sor tomatlzados on olla. Un truono o un ruldo onsordocodor, or o|omlo, no son arto do la comunlcaclon. Sl ol ruldo os domaslado gran- do, uodo obllgar a los hablantos a olovar la voz. ludlora, lncluso, lntorrumlr la comunlcaclon, oro no sor arto do olla, a monos quo so hablo do l on la comunlcaclon. quo los lntorlocutoros docldan trasladarso a otro lugar orquo oI :u/do no nos do|a hablar. So sabo con atoson, sln ombargo, 130 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 quo oI :u/do no os ol ruldo, quo la alabra :u/do slmlomonto tomatlza un onomono amblontal quo ormanoco uora do la comunlcaclon. lara quo un dotormlnado onomono soa tomatlzado on la comunlcaclon, os nocosarlo quo conslga hacor rosonancla dontro dol slsto- ma soclal, valo doclr, quo aolo a alguna oslbllldad dol slstoma quo guar- do slntonia con l. So udlora hacor la motora dol dlaason, quo vlbra or slmatia, valo doclr, quo comlonza a omltlr una nota cuando una cuorda do la gultarra alnada ara osa nota os ulsada y hocha sonar. Ll dlaason - como ol slstoma - no nocoslta sor ostlmulado dlroctamonto, slno quo rosuona on concordancla, al sor ostlmulado o lrrltado or ol sonldo al quo ost alnada su ostructura. Nlngun otro sonldo va a rovocar osto rosultado, ol dlaason os sordo a todo otro sonldo. Los slstomas soclalos cuontan tambln con osto mocanlsmo do contacto con ol ontorno. Su ostructura rosuona al sor ostlmulada or algun onomono ara ol quo ost slntonlza- da. Ll rosto do los onomonos asa dosaorclbldo. A osar do la clausura ooraclonal y do la autonomia do los slstomas soclalos con rosocto a su ontorno, ostos so oncuontran acolados ostructuralmonto a los slstomas do concloncla. Los slstomas soclalos ostn comuostos do comunlcaclonos quo son gonoradas autooltlcamonto or las rolas ooraclonos do ostos slstomas. Ll acolamlonto ostructural do los slstomas soclalos con los slstomas siqulcos conduco a quo la comunlcaclon solo uodo sor ostlmulada o lrrltada or los slstomas siqul- cos y no or onomonos u ob|otos islcos quo uodan sor tomatlzados on olla. Ln oocto, ara quo un dotormlnado sucoso soa tratado on la comunlcaclon, os roclso quo soa orclbldo or un slstoma siqulco quo, luogo, lo transorma on la lnormaclon quo artlclar on la comunlcaclon. Una critlca rocuonto a la tooria do Luhmann conslsto on sonalar quo do|a uora al sor humano, dado quo consldora quo los slstomas soclalos no ostn comuostos do soros humanos, slno do comunlcaclonos. Al rosocto, os convonlonto tonor rosonto, quo on osta tooria so do|a al sor humano 131 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 toda su comlo|ldad, quo no quoda roduclda a la do un comononto quo dobo somotorso a la autoolosls dol slstoma dol quo os olomonto. lor otra arto, las comunlcaclonos no uodon tonor lugar con rosclndoncla do los slstomas siqulcos a los quo ostn ostructuralmonto acoladas. La comunlcaclon constltuyo ol nlvol do omorgoncla do lo soclal, asi como la clula lo os do lo blologlco. No uodo habor slstomas blologlcos quo no cuonton con molculas o tomos, oro lo quo caractorlza lo blologlco - la vlda - omorgo on ol nlvol colular. Ll acolamlonto ostructural conslsto on una adataclon ormanonto ontro slstomas dlorontos, quo mantlonon su osocllcldad, no so uodo roduclr un slstoma soclal a los slstomas siqulcos nl vlcovorsa. Los onsamlontos do un slstoma siqulco no son comunlcaclonos, slno ovon- tos rolos do la roroducclon autooltlca do la slquls, quo ostlmulan o lrrltan al slstoma do comunlcaclonos. La comunlcaclon, or su lado, tamoco lngrosa al lulr do onsamlontos dol slstoma siqulco do Lgo o do Altor. Su aol so llmlta a ostlmular, gatlllar o lrrltar onsamlontos on ol slstoma siqulco. Lsto nos ormlto ontondor quo una mlsma comunlcaclon ostl- mulo onsamlontos dlorontos on dlstlntos lntorlocutoros. La comunlcaclon no conslsto on ol trasaso do un dotormlnado contonldo do un omlsor a un rocotor, slno on la croaclon lntorsub|otlva do sontldo, quo dollmlta un slstoma soclal. Lo antorlor quloro doclr quo los slstomas soclalos so oncuontran do- tormlnados ostructuralmonto, las comunlcaclonos so van oncadonando con otras comunlcaclonos y los onsamlontos solo uodon dosoncadonar comunlcaclonos oslblos, valo doclr, consldoradas on la ostructura dol sls- toma soclal. un lntorlocutor rocuorda roontlnamonto algo y lo quloro hacor sabor, oro dobo antos advortlr dol camblo a sus oyontos orquo do lo contrarlo su comunlcaclon no har sontldo. 1amoco las comunlcaclonos uodon gonorar onsamlontos quo no soan oslblos ara ol slstoma siqul- co. no so lo uodo onsonar a multlllcar a un nlno quo no soa sumar, slno 132 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 quo hay quo ormltlr quo la ostructura do su slstoma siqulco abra la oslbllldad do oso camblo, ara - rocln ontoncos - gatlllarlo dlclndolo quo una multlllcaclon os una suma con sumandos lgualos. La dotormlnaclon ostructural do los slstomas soclalos, conduco a quo su acolamlonto con los slstomas siqulcos soa condlclon dol slstoma soclal, oro al mlsmo tlomo, quo los camblos do ostado dol slstoma soclal solo uodan sor osocllcados or su rola ostructura y no or ol ontorno. Nlngun slstoma siqulco uodo dotormlnar ol sontldo do una comunlcaclon, sto os lntorsub|otlvo. Ln la tooria do slstomas, sogun Luhmann, han tonldo lugar dos camblos do aradlgmas. Un camblo do aradlgma ocurro cuando ol nuovo aradlgma os caaz do dar cuonta do todo lo quo oxllcaba ol aradlgma antorlor y, adoms, lncororar nuovas dlstlnclonos. Ll camblo do aradlgmas, or conslgulonto, no slgnllca ochar or tlorra lo logrado con ol aradlgma an- torlor, slno construlr sobro sus logros. Ll nuovo aradlgma, or lo tanto, ha do sor caaz do oxllcar al aradlgma quo suora. Ln ol rlmor camblo do aradlgmas, ol antlguo aradlgma do Iodo/ a:Io: os roomlazado or ol do :/:Iona/onIo:no. Lsto camblo so roduco on los lnlclos do la modorna tooria do los slstomas. Cuando von ortalany oroco su modolo do :/:Iona: aI/o:Io: a su ontorno, suora la antlgua vlslon do los slstomas como ontldados corradas, caractorlzadas or ostar comuostas or olomontos y rolaclonos ontro ostos olomontos quo hacian quo ol todo uora ms quo la suma do las artos. La lncororaclon dol antlguo aradlgma on la nuova concotuallzaclon lmllca quo las artos son vlstas como dloronclas :/:IonaonIo:no al lntorlor do un slstoma. Ll sogundo camblo do aradlgmas os ol aso do la tooria do :/:Iona: aI/o:Io: a la tooria do la auIo::o/o:on/a, aradlgma quo so comlonza a orllar tomranamonto, con los traba|os do von loorstor rosocto a la autoorganlzaclon y quo conducon a la tooria do la auIoo/o:/:, olaborada or Maturana y gonorallzada or Luhmann. Ll aradlgma do :/:IonaonIo:- no os lncororado on ol aradlgma do la auIo::o/o:on/a, al sonalarso quo la 133 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 dloroncla slstoma/ontorno os un momonto do la autorrooroncla. Los slsto- mas autorroorontos so dloronclan rosocto a su ontorno. Lsto nos llova al toma do la obsorvaclon, quo os otro do los untos lmortantos on la tooria do Luhmann. Un slstoma autorrooronto so uodo dloronclar do su ontorno al hacor uso do la dloroncla slstoma/ontorno como orlontaclon. La clausura autorrooronclal solo os oslblo on un ontorno y sto os ol corrolato nocosarlo do la ooraclon autorrooronclal. La obsorvaclon utlllza osquomas do dlstlnclon, oro la unldad do la dloroncla so constltuyo on ol slstoma obsorvador y no on ol slstoma obsorvado. La obsorvaclon tlono un unto clogo quo os, roclsamonto, ol osquoma do dlstlnclon utlllzado ara hacorla oslblo. Ln la obsorvaclon do sogundo ordon. Ia oI:o:+a/n do Ia oI:o:+a/n, so uodo obsorvar un obsorvador obsorvando, valo doclr, haclondo uso do su osquoma do dlstlnclon. Ln osta obsorvaclon do sogundo ordon so uodo obsorvar ol osquoma do dlstlnclon utlllzado or ol obsorva- dor, oro ol obsorvador do sogundo ordon no uodo vor su rolo osquoma do dlstlnclon. No oxlsto un obsorvador do torcor ordon, dado quo ara l os vlldo lo dlcho ara la obsorvaclon do sogundo ordon. quo uodo +o: Io: o:quona: do d/:I/n/n doI oI:o:+ado: oI:o:+ado, o:o no Io: :u)o: :o/o:. Los slstomas soclalos son, adoms, slstomas autoobsorvadoros, lo quo no slgnllca quo cuonton con ooraclonos caacos do obsorvarso a si mlsmas on cuanto obsorvaclon on curso, orquo osto soria lmoslblo. So trata, ms blon, do slstomas on los quo so lntroduco la dloroncla slstoma /ontorno on ol slstoma quo so constltuyo or su lntormodlo. Lsto os lo quo Soncor- rown (1979), donomlna :o-onI:). La autoobsorvaclon os un momonto ooratlvo do la autoolosls dol slstoma orquo la roroducclon do los olo- montos ha do basarso on osta dloroncla slstoma/ontorno. lo ortonoclonto y lo no ortonoclonto. Ln la ooraclon do obsorvaclon, so ostabloco la dloroncla ontro autorrooroncla y hotororrooroncla. ontro lo quo ol obsorvador so atrlbuyo a si mlsmo y lo quo atrlbuyo al slstoma obsorvado. lara ol caso dol slstoma do la cloncla, or o|omlo, ol slstoma dlstlnguo ontro autorrooroncla 134 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 ,onoIo:) y hotororrooroncla ,IoIo:). So trata, on osto caso, do onuncl- ados acorca dol slstoma ,onoIo:) y onunclados acorca dol ontorno dol slstoma ,IoIo:), oro ambos son onunclados y, or lo tanto, llovados a cabo or ol slstoma. Ln otras alabras, ol slstoma obsorvador dlstlnguo lntornamonto ontro auIo y IoIo:o::o/o:on/a, ontro lo roorldo a si mlsmo y lo roorldo a su ontorno. 4 La acoglda quo osta nuova constolaclon concotual tuvo on la soclologia uo cautolosa. Aunquo so habia ya rosontado ol concoto do autoolosls on congrosos do slstomas (Zolony, 1981), a los quo habian aslstldo tambln soclologos, no uo slno hasta quo Luhmann lo lntrodu|o on su tooria quo la soclologia comonzo a acotarlo. Las dlsclllnas clontil- cas, lncluldas las |ovonos como la soclologia, son ronuontos a la lncororaclon do nuovas tormlnologias y colosas do su autonomia, razon or la cual no os muy blon vlsto nl cllmonto acotado quo so lmorto todo un comlo|o concotual rovonlonto do otra dlsclllna y quo, adoms, rocln ost slondo rosontado on olla. Homos vlsto la olaboraclon soclologlca quo haco Luhmann do los concotos do Maturana. Ll rostlglo lntoloctual do Luhmann, su conoclda caacldad lnnovadora y la gran comlo|ldad atrlbulda a su onsamlonto hlcloron oslblo quo la soclologia alomana rlmoro y la lntornaclonal dosus tormlnaran or acotar quo la autoolosls y sus concotos rolacl- onados uoran consldorados como ortonoclontos al baga|o do la dlsclll- na. La soclologia, sogun Luhmann (1988, . 292), so oncontraba ostancada, acumulando datos y volvlondo una y otra voz a los clslcos on busca do lntorrotaclonos y rolntorrotaclonos. Lra nocosarlo volvor la mlrada a los dosarrollos quo so roducian on la tooria do slstomas. on la blologia con Maturana y Varola (1973, 1984), on la clborntlca do sogundo ordon con Holnz von loorstor (1984), on la loglca ormal con Soncor-rown (1979). 135 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 Con todo ollo so odria gonorar un lndlsonsablo camblo do aradlgmas quo hlclora oslblo dotar do nuovos osquomas lntorrotatlvos a la tooria soclologlca. Ln otras alabras, dol mlsmo modo on quo los clslcos do la soclologia construyoron un marco concotual adocuado ara ontondor la soclodad do su oca, la comlo|ldad do la soclodad contomornoa roquloro do la olaboraclon do una rod do concotos sulclontomonto comlo|a como ara dar cuonta do la onormo comlo|ldad do su ob|oto do ostudlo. La cloncla do la soclodad, on sus dlvorsas dlsclllnas ostaba dosarrollando nuovos marcos lntorrotatlvos ara oxllcar ol lnmonso cau- dal do datos quo ano a ano so acumulaba. Ln dlvorsas dlsclllnas so ostaba ya roduclondo un camblo do aradlgmas quo os lo quo Luhmann roono ara la soclologia. Ll lmacto dol traba|o do Luhmann on la soclologia ha sldo onormo, oro todavia contlnua roduclndoso. Con ostorlorldad a la aarlclon do su obra undamontal, Dlo Cosollschat dor Cosollschat, han soguldo ubllcndoso monograias, talos como. Organlsatlon und Lntscholdung y Dlo kollglon dor Cosollschat. Otros toorlcos han asumldo ol dosaio do lnvostlgar dlstlntos asoctos do la vlda on la soclodad contomornoa con un marco slstmlco on ol quo los concotos do autoolosls y rolaclonados ocuan un lugar contral. Asi, las lnvostlgaclonos do Wlllko, aockor, Stlchwoh, Lsoslto, Corsl, Do Clorgl, or cltar solo algunos, domuostran la vlgoncla soclologlca do concotos quo una voz uoran lmortados dosdo la blologia do Maturana. Ll traba|o do Maturana, or su arto, ha sldo loido y dlscutldo uora do los limltos lmuostos or la dlsclllna. Numorosos soclologos han rocurrldo a la loctura do los llbros undamontalos dol autor, lntorosados on conocor la vorslon orlglnal do los concotos quo han rovoluclonado la soclologia. Otras roas dol quohacor soclal quo tambln so han vlsto lnlu- oncladas or ol onsamlonto do Maturana han sldo la torala amlllar slstmlca y la oducaclon. 136 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 La odorosa adataclon quo Luhmann hlzo do concotos rovonlon- tos do la blologia omirlca contrlbuyo notablomonto al rolnamlonto y roclslon concotual do una tooria dostlnada a la comronslon do la soclodad modorna. Lsta tooria so construyo or osaclo do casl trolnta anos (Luhmann, 1997, . 11) duranto los cualos so uoron agrogando concotos quo ormltloran dlstlngulr las caractoristlcas do los onomonos soclalos, consorvando su artlcularldad y roduclondo su comlo|ldad, valo doclr, contrlbuyondo a su comronslon soloctlvamonto, oro sln ordor caractoristlcas contralos on osto rocoso do solocclon. La tooria soclologlca do Nlklas Luhmann constltuyo un lmroslonanto andamlo concotual arolado ara contrlbulr al conoclmlonto do la soclodad mundlal y do sus rocosos. Como toda tooria con rotonslonos do unlvorsalldad, tambln ha do oncontrarso conslgo mlsma ontro sus ob- |otos do ostudlo. La soclologia os - tambln olla - un onomono soclal y, or lo mlsmo, arto do su ob|oto do ostudlo. La onormo orudlclon do Luhmann y su dlsoslclon hacla la roloxlon toorlca - quo llogo a sor calllcada do aslon (aockor ot al., 1987) - lo ormltlo tonor un ructioro dllogo lntordlsclllnarlo con dlvorsos clontilcos. La bovo rosona quo homos hocho domuostra como logro lncororar a la soclologia ol comlo|o concotual do la autoolosls obtonlondo asi un modo lnnovador do roconocor ol ro- bloma do la autorrooroncla como un onomono constltutlvo do lo soclal. Ll dllogo ontro Luhmann y Maturana ormltlo quo la soclologia contara asi con un nuovo lnstrumontal toorlco ara contlnuar dosarrollando su taroa lnvostlgadora. kooronclas ALMAkAZ, }os. La leoria sociologica de 1alcoll Parsons. Madrld. Contro do lnvostlgaclonos soclologlcas, 1981. ASH, W. koss. An inlroduclion lo cybernelics. Now ork. Wlloy, 1958. 137 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 ALCKLk, Dlrk. Informalion und kisiko in der Markwirlschafl. lrankurt a.M.. Suhrkam, 1988. ALCKLk, Dlrk. Womil handeln anken lrankurt a.M.. Suhrkam, 1991. ALCKLk, Dlrk. Organisalion als Syslem. lrankurt a.M. Suhrkam, 1999. ALCKLk, Dlrk ot al (Hrsg.). 1heorie als Passion: Niklas Luhmann zum 60. Coburtstag. lrankurt a.M. Suhrkam, 1987. COkSl, Clancarlo, LSlOSl1O, Llona, AkALDl, Claudlo. Closario sobre la leoria social de Niklas Luhmann. Mxlco. Anthroos/Unlvorsldad lboroamorlcana/ltoso, 1996. DUkKHLlM, Lmllo. De la division del lraba|o social. uonos Alros. Ldltorlal Schalro, 1967. LLlAS, Norbort. ber der Prozess der Zivilisalion. lrankurt a.M. Suhrkam, (2 tomos). 7 odlclon, 1980. lOLkS1Lk, Holnz von. Observing Syslems. Callornla. lntorsystoms, 1984. CAkClA kUlZ, lablo, lLAZA DL LA OHZ, }osus. 1alcoll Parsons: Llemenlos para una leoria de la accion social. lamlona. lubllcaclonos do la Unlvorsldad do Navarra, 2001. Llll, Wolgang. Autoolosls blologlsch, Autoolosls sozlologlsch. Wohln hrt Luhmanns laradlgmawochsol: Klner Zeilschrifl fr Soziologie und Sozialpsychologie, Hefl 3, 1987, . 452-470. LUHMANN, Nlklas. lunktlon und Kausalltt. Klner Zeilschrifl fr Soziologie und Sozialpsychologie ",1962, . 617-644. LUHMANN, Nlklas. Modorno Systomthoorlon als lorm gosamtgosollschatllchor Analyso. ln. }rgon Habormas y Nlklas Luhmann. 1heorie der Cesellschafl oder Soziallechnologie. lrankurt a.M.. Suhrkam, 1971, . 7-24. LUHMANN, Nlklas. Autoolosls, Handlung und kommunlkatlvo Vorstndlgung. Zeilschrifl fr Soziologie 11, 1982, . 366-379. 138 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 LUHMANN, Nlklas. Soziale Sysleme. lrankurt a.M.. Suhrkam. 1raducclon al osanol. Slstomas soclalos. Mxlco. Allanza Ldltorlal/Unlvorsldad lboroamorlcana, 1991. LUHMANN, Nlklas. Nouoro Lntwlcklungon ln dor Systomthoorlo. Merkur, Hefl 4, 1988, . 292-300. LUHMANN, Nlklas. Sislemas Sociales: Lineamienlos para una 1eoria Ceneral. Mxlco. Allanza Ldltorlal/Unlvorsldad lboroamorlcana, 1991. LUHMANN, Nlklas. Dlo autoolosls dos owubtsolns. Soziologische Aufklarung $, Oladon, 1995. LUHMANN, Nlklas. La ciencia de la sociedad. Mxlco. Anthroos/Unlvorsldad lboroamorlcana/ltoso, 1996. LUHMANN, Nlklas. Die Cesellschafl der Cesellschafl. lrankurt a.M.. Suhrkam, 1997. LUHMANN, Nlklas. Organisalion und Lnlscheidung. Oladon. Wostdoutschor Vorlag, 2000a. LUHMANN, Nlklas. Die keligion der Cesellschafl. lrankurt a.M.. Suhrkam, 2000b. LUHMANN, Nlklas, DL ClOkCl, kaaolo. 1eoria de la Sociedad, 1. Ld. Cuadala- |ara, Mxlco. Unlvorsldad do Cuadala|ara/Unlvorsldad lboroamorlcana/ltoso, 1993. LUHMANN, Nlklas, DL ClOkCl, kaaolo. 1eoria de la sociedad, 2. Ld. Mxlco. Unlvorsldad lboroamorlcana/1rlana Ldltoros, 1998. LUHMANN, Nlklas, 1OkkLS, }avlor. Inlroduccion a la leoria de sislemas. Mxlco. Anthroos/Unlvorsldad lboroamorlcana/ltoso, 1996. MA1UkANA, Humborto. lology o Languago. tho olstomology o roallty. Mlllor & Lonnoborg (Lds.) Psychology and iology of Language and 1houghl. Acadomlc lross, 1978. MA1UkANA, Humborto. Lrkennen: Die Organisalion und Verkrperung von Wirklichkeil. raunschwolg, Wlosbadon. Vlowog & Sohn, 1982. MA1UkANA, Humborto. Comontarlo manuscrlto (no ubllcado) al llbro Sociedad 139 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 y 1eoria de Sislemas do Dario kodriguoz y Marcolo Arnold, Santlago do Chllo, Lnoro 1992. MA1UkANA, Humborto. l. lundamontos blologlcos do la roalldad. ln. La realidad: Ob|eliva o conslruida Mxlco. Anthroos/Unlvorsldad lboroamorlcana/ltoso, 1995. MA1UkANA, Humborto. ll. lundamontos blologlcos dol conoclmlonto. ln. La realidad: Ob|eliva o conslruida Mxlco. Anthroos/Unlvorsldad lboroamorlcana/ltoso, 1996. MA1UkANA, Humborto, VAkLLA, lranclsco. De mquinas y seres vivos. Santlago. Ldltorlal Unlvorsltarla, 1973. MA1UkANA, Humborto, VAkLLA, lranclsco. Ll rbol del conocimienlo. San- tlago. OLA/Ldltorlal Unlvorsltarla, 1984. lAkSONS, 1alcott. Ll sislema social. Madrld. kovlsta do Occldonto, 1966. kODklCULZ, Dario. Llomontos ara una comaraclon do las toorias do Luhmann y Maturana. Lsludios Sociales n. S4, 1987. SClULLl, Davld. An lntorvlow wlth Nlklas Luhmann, Davld Sclulll. 1heory, Cullure & Sociely v. 11. London, 1housand Oaks and Now Dohll. Sago, 1994. SlLNCLk-kOWN, Coorgo. Laws of Iorm. Now ork. Dutton, 1979. S1lCHWLH, kudol. Die Wellgesellschafl. lrankurt a.M.. Suhrkam, 2000. WlLLKL, Holmut. Syslemlheorie. Stuttgart. Custav llschor Vorlag, 1982. WlLLKL, Holmut. Syslemlheorie II: Inlervenlionslheorie. (2 Aul.) Stuttgart. Luclus & Luclus, 1996. WlLLKL, Holmut. Syslemlheorie III: Sleurungslheorie. (2 Aul.) Stuttgart. Luclus & Luclus, 1998. ZLLLN, Mllan. Aulopoiesis: a lheory of living organizalion. Nuova ork. North Holland, 1981. 140 SOClOLOGlAS Soclologlas, lorto Alogro, ano 5, n- 9, |an/|un 2003, . 106-140 kosumon Ll articulo oroco una rosona do la ructiora rolaclon toorlca ontro Nlklas Luhmann y Humborto Maturana. La tooria luhmannlana os un odllclo concotual cuyas dlmonslonos abarcan la comronslon do todo lo soclal. loso al alloclmlonto dol autor on 1998, todavia hoy so contlnuan ubllcando oscrltos ostumos y la lnluoncla do su onsamlonto so oxtlondo aulatlnamonto a dlvorsos mbltos do las clonclas soclalos. larto contral do osto comlo|o onsamlonto so dosarrolla con la ayuda do concotos quo Luhmann adato do la blologia do Humborto Maturana. Ln osto traba|o so oxllca ol modo do osta vlnculaclon y los alcancos quo tlono ara la comronslon do la soclodad globallzada modorna. lalabras-clavos. autoolosls, omorgoncla, clausura ooraclonal, comunlcaclon, acolamlonto ostructural, autorrooroncla.