6.

GAIA: “Bikote-lotura desegitea”

I.-ARAUDIA

-Kode Zibila
-Erregistro Zibileko Legea eta Erregelamendua
-Prozedura Zibilari buruzko Legea
-EAEko eta Nafarroako Izatezko Bikoteen Legeak

II.-EZKONTZA: BANAKETA, DIBORTZIOA ETA

DEUSEZTASUNA

1.-Banaketa

Ezkontideen banaketak ez du ezkontza-lotura hausten. Ezkontideak banaturik

egon arren, ezkonduak daude oraindik. Soilik apurtzen da elkarbizitza, eta, ondorioz,
ordura arte haien arteko eskubide eta betebeharren inguruan indarrean zegoen eraentza
eraldatu egiten da. Banaketa IZATEZKOA edo JUDIZIALA izan daiteke. Banan-banan
aztertuko dira.

a) Izatezko banaketa

Kode Zibilaren lehenengo argitalpenean legegileak ez zuen aurreikusten

izatezko banaketa. Tradizionalki ulertzen zen, ezkontideek banatu nahi izanez gero eta,
beraz, haien eskubide eta betebeharrei uko egin nahi izanez gero, auzitegiek emandako
sententzia bidez baino ezin zutela egin, eta Kode Zibilak ezarritako kausen oinarrian.
Izatezko banaketa antijuridikotzat zuen legegileak. Baina errealitateak erakutsi du
denborarekin bikote askok erabaki hori hartzen dutela: elkarbizitza eta bikote-lotura
hautsi, baina ezkonduta jarraitu, “paperak konpondu gabe”. Horrela, 1981eko
erreformaz geroztik izatezko banaketa ez da ezezaguna Kode Zibileko xedapenetan:
zenbait artikulutan jasotzen da eta efektu juridikoak sortzen ditu:

-KZren 945. art.: No tendrá lugar el llamamiento a que se refiere el artículo

anterior si el cónyuge estuviere separado judicialmente o de hecho. (Abintestato
oinordetza)
-KZren 1393.3. art.: También concluirá por decisión judicial la sociedad de
gananciales, a petición de uno de los cónyuges, en alguno de los casos siguientes: (…)

67
3º. Llevar separado de hecho más de un año por acuerdo mutuo o por abandono del
hogar.
-KZren 116. art.: Se presumen hijos del marido los nacidos después de la
celebración del matrimonio y antes de los trescientos días siguientes a su disolución o a
la separación legal o de hecho de los cónyuges.
-KZren 156. art. (azken paragrafoa): …Si los padres viven separados, la patria
potestad se ejercerá por aquél con quien el hijo conviva. Sin embargo, el Juez, a
solicitud fundada del otro progenitor, podrá, en interés del hijo, atribuir al solicitante
la patria potestad para que la ejerza conjuntamente con el otro progenitor o distribuir
entre el padre y la madre las funciones inherentes a su ejercicio.
-KZren 234.2 art.: Para el nombramiento de tutor se preferirá: (…) 2º. Al
cónyuge que conviva con el tutelado.
-KZren 1368. art.: También responderán los bienes gananciales de las
obligaciones contraídas por uno sólo de los cónyuges en caso de separación de hecho
para atender a los gastos de sostenimiento, previsión y educación de los hijos que estén
a cargo de la sociedad de gananciales.

Izatezko banaketa bi eratan gauza daiteke: ezkontideen AKORDIO baten

bitartez, edo AKORDIORIK GABE. Banan-banan aztertuko dira.

a) Ezkontideen akordioz gauzatutako izatezko banaketa

Maiz ezkontideek izatezko banaketa aurrera eramatea erabakitzen dutenean,

zenbait punturi buruz akordio bat sinatzen dute, eta askotan dokumentu batean jasotzen
dute. Doktrinaren zati batek baliogabekotzat jo ditu akordio horiek; legearen, moralaren
eta ohitura onen kontrakoak direla argudiatu eta legez kontrako kausa dutela
azpimarratu du (kasu honetan, beraz, KZren 1275. artikuluak xedatzen duenaren
kontrakoak lirateke), edo/eta 1814. artikuluan debekatzen den transakzioa
litzatekeelako. Baina iritzi hori ez dator bat gizarteak bizi duen errealitatearekin, eta
Kode Zibilak izatezko banaketari efektu juridikoak onartzen dizkion heinean,
doktrinaren gehiengoak ez ditu akordio horiek legez kontrakotzat hartzen. Hala ere, itun
horien eraginkortasunari buruz zenbait puntualizazio egin daitezke:

1) Ezkontideen egoera pertsonala

Ezkontideen egoerari buruz ondorio batzuk atera daitezke izatezko banaketatik:

a) Banaketa judiziala eta dibortzioa eskatzeko akzio judiziala dute haien esku, nahi
dutenean epaitegietan egikaritzeko. Ezingo dute, gainera, akzio hori egikaritzen duen
ezkontidearen gain zigorrik edo klausula penalik ezarri. Klausulok ez dute baliorik
izango, akzioaren egikaritza librea baita; b) Ezkontideek, halaber, ezin izango diote
elkarri ‘familia abandonatzea’ egotzi, akordioa egon baita; d) Bizilekua ez da jadanik
komuna izango, KZren 70. artikuluaren parametroetan; e) Baina ezkontideek loturagatik
dituzten eskubide eta betebeharrak ez dira iraungiko, nahiz eta bakoitzak askatasun
handiagoa izan bere kabuz mugitzeko. Zentzu honetan, argigarriak dira Espainiako

68
Konstituzio Auzitegiaren hitzak, 1982ko abenduaren 2ko epaian: “La separación de
hecho no hace desaparecer los deberes derivados de la relación conyugal ni otorga un
omnímodo derecho de libertad a los cónyuges, que esta subsistencia de deberes es igual
para uno y otro consorte y que uno y otro se injurian si antes de que se produzca la
disolución del vínculo desarrollan comportamientos que signifiquen menosprecio o que
lesionen otros bienes de la personalidad”.

2) Mantenua

Jurisprudentziak behin eta berriz azpimarratu du, akordioz gauzatutako izatezko

banaketak ez duela desagerrarazten ezkontideek mantenua jasotzeko edo emateko duten
eskubide-betebeharra (1985eko azaroaren 25eko epaia, eta honek aipatzen dituenak).
Mantenua dagoeneko ez denez ezkontideen bizileku komunaren baitan gauzatuko,
banaketak ezkontide batentzat sor dezakeen egoera desfaboragarriak justifikatzen du
haien arteko akordioa batak besteari eman behar dion mantenuari buruz. Gainera,
inguruabarrak aldatuz gero (txanponaren debaluazioa, bizitza garestitzea…) mantenu-
hartzaileak epailearengana jo ahal izango du akordioan finkatutako kopurua
berrikusteko.

3) Seme-alaben egoera

Guraso-ahalaren titulartasunari buruz ere ezin dute ezer itundu ezkontideek, izan
ere, derrigorrezko araudia da guraso-ahalari dagokiona, eta soilik epai batek du
gurasoetariko bati edo biei guraso-ahala kentzeko ahalmena. Baina ezkontideek guraso-
ahalaren egikaritzari buruz itunak sina ditzakete arazorik gabe: nor biziko den
haurrekin, bisita-eskubidea nola gauzatu behar den, gastuak, eskola, osasuna….
Kontuan hartu beharra dago, guraso-ahala batek bakarrik ere egikari dezakeela beste
ezkontidearen baimenarekin, eta urgentzia kasuetan, zaintza duenak erabaki beharko
duela seme-alabei dagozkien aspektuak. Baimen hori akordioaren edukia ere izan
daiteke, nahiz eta errebokagarria izango den. Itunak ez du baztertzen, hala ere,
ezkontideek epailearengana joateko duten aukera, guraso-ahalaren egikaritzan arazoak
sortuz gero, batez ere haurrekin geratu ez den ezkontideak eskatuta.

4) Ezkontzaren eraentza ekonomikoa

Ezkontideek beren eraentza ekonomikoa alda dezakete, aldaketa hori edozein

momentutan egin baitaiteke, baina ez da derrigorrezkoa. Hori bai, KZren 1327.
artikuluak ezartzen duen forman egin beharko dute aldaketa, hots, ezkontza-
kapitulazioak erabiliz.

69
 b) Ezkontideen akordiorik gabe gauzatutako izatezko banaketa

Akordiorik egon ez bada ere, kasu honetan ezin daiteke esan ezkontideen artean
ezer ez dela aldatu: ezkontideen elkarbizitza hautsi egingo da berdin-berdin, mantenu-
eskubide eta -betebeharra mantenduko da, guraso-ahala haurrak berarekin dituenak
egikarituko du, baina beste ezkontideak epaileari eska diezaioke egikaritza bateratua
izatea edo haien artean funtzio-banaketa bat egotea seme-alaben zaintzari begira.
Ezkontzaren eraentza ekonomikoa alda dezakete edozein momentutan ezkontza-
kapitulazioak erabiliz, baina ez da derrigorrezkoa.

b) Banaketa judiziala

Gai honetan eboluzio nabarmena izan du Kode Zibilak. 1981eko erreforma

baino lehen, banaketa zigor gisa ulertzen zen, hots, ezkontide batek legegileak ezartzen
zizkion betebeharrak betetzen ez zituenean “errugabeko” ezkontideari banatzeko
zilegitasuna aitortzen baitzitzaion. Ezkontide erruduna eta errugabekoa bereizten zituen
Kodeak 102. artikuluan ezartzen zituen kausetan, eta banaketan errugabekoak tratu
faboragarriagoa jasotzen zuen. 1981eko erreformaz geroztik, dibortzioa onartu zen
espainiar ordenamendu juridikoan, beraz, banaketa, ezkontzazko lotura erabat hausten
ez zuen behin-behineko erremedioa zen, dibortzioa eskatzeko beharrezko pausoa. Baina,
betiere, ezkontideek beren krisialdia konpontzeko aukera zabalik uzten zuen egoera,
alegia. Gainera, ezkontide errudun eta errugabearen arteko bereizketa baztertu zen:
nahikoa zen ezkontide bat KZren 82. artikuluko kausaren batean egotea, besteak
banaketa eskatu ahal izateko. 2005eko Erreformaz geroztik, aldaketak nabariagoak izan
dira. Ez ditu legegileak banaketa eskatu ahal izateko kausak arautzen: ez da arrazoirik
behar, egun, banaketa eskatzeko. Ezkontide biek eska dezakete akordioz edo bakoitzak
bere aldetik, nahiz eta akordiorik ez egon. Ez dago, gainera, ezkontide errudunik eta
errugabekorik. Dibortzioa zuzenean eska daiteke, halaber, ez da lehenengo banaketatik
pasatu behar. Bi egoerak autonomoak dira.

Horrela, KZren 81. artikuluak arautzen du banaketa eskatzeko akzioaren

eraentza: Se decretará judicialmente la separación, cualquiera que sea la forma de
celebración del matrimonio: 1º. A petición de ambos cónyuges o de uno con el
consentimiento del otro, una vez transcurridos tres meses desde la celebración del
matrimonio. A la demanda se acompañará una propuesta de convenio regulador
redactada conforme al artículo 90 de este Código. 2º. A petición de uno solo de los
cónyuges, una vez transcurridos tres meses desde la celebración del matrimonio. No
será preciso el transcurso de este plazo para la interposición de la demanda cuando se
acredite la existencia de un riesgo para la vida, la integridad física, la libertad, la
integridad moral o libertad e indemnidad sexual del cónyuge demandante o de los hijos
de ambos de cualquiera de los miembros del matrimonio. A la demanda se acompañará
propuesta fundada de las medidas que hayan de regular los efectos derivados de la
separación. Beraz, banaketa bi ezkontideek eska dezakete batera, batek bestearen
oniritziarekin edo/eta bakoitzak bere kontura. Ezkontide batek banatzeko borondatea
izatearekin nahiko da, ez da inolako kausarik behar demanda tarteratzeko. Soilik igaro

70
behar dira hiru hilabete ezkontza egin zenetik eskaera gauzatzeko epailearen aurrean,
eta, epe hori ez da beharrezkoa izango, gainera, ezkontide edo seme-alaba baten
askatasuna, bizitza edo osasuna jokoan badago.

Banaketa EPAILEAK ebatzi behar du, derrigorrez. Baina epaileak soilik aztertu
beharko du betebeharrak betetzen diren ala ez, hots: 1) Ezkontza egin zenetik hiru
hilabete gutxienez pasatu direla konprobatzea (salbuespena salbu, KZren 81.2 art.); 2)
Bi ezkontideek banaketa eskatu badute edo batak bestearen oniritziarekin, hitzarmen
arau-emailearen proposamena aurkeztu dela egiaztatzea; eta batek bakarrik eskatu badu,
banaketaren ondorengo egoera arautuko duten neurrien proposamen argudiatua eta
justifikatua demandarekin batera aurkeztu duela bermatzea. Akzio pertsonalegia da
banaketa eskatzekoa, beraz, ezkontide bat hilez gero, prozesua bertan behera geratuko
da [EKAk, hala ere, legitimazioa onartu zion tutoreari tutoretzapeko ezgaiaren banaketa
eskatzeko, haren indefentsioa ekiditearren, alegia (311/2000 epaia, abenduaren 18koa)].

Banaketa-demanda jaso duen ezkontideak ezin du oztoporik jarri, baina

ERREKONBENTZIOA proposa dezake, PZLren 770.2 artikuluak zehazten dituen
egoeretatik bat emango balitz: (…)2º. La reconvención se propondrá con la
contestación a la demanda. El actor dispondrá de 10 días para contestarla. Sólo se
admitirá la reconvención: a) Cuando se funde en alguna de las causas que puedan dar
lugar a la nulidad del matrimonio; b) Cuando el cónyuge demandado de separación o
de nulidad pretenda el divorcio; c) Cuando el cónyuge demandado de nulidad pretenda
la separación; d) Cuando el cónyuge demandado pretenda la adopción de medidas
definitivas, que no hubieran sido solicitadas en la demanda, y sobre las que el tribunal
no deba pronunciarse de oficio. Prozedura landuko denean ikusiko da zehatzago puntu
hau.

Banaketa-epaia ematen bada, KZren 83. artikuluak hau dio: La sentencia de

separación produce la suspensión de la vida en común de los casados, y cesa la
posibilidad de vincular bienes del otro cónyuge en el ejercicio de la potestad doméstica.
Bizikidetza, beraz, printzipioz, hautsi egingo da, ezkontzazko lotura mantenduz, eta
ezkontideen betebeharrak eseki egingo dira, mantenuarena izan ezik. Banaketak
eraentza berri bat ekarriko du ezkontideentzat, aurrerago aztertu ahal izango den bezala.

Hala ere, KZren 84. artikuluak ezkontideen ERREKONZILIAZIOARI buruz

hau dio: La reconciliación pone término al procedimiento de separación y deja sin
efecto ulterior lo resuelto en él, pero ambos cónyuges separadamente deberán ponerlo
en conocimiento del Juez que entienda o haya entendido del litigio. Ello no obstante,
mediante resolución judicial, serán mantenidas o modificadas las medidas adoptadas
en relación a los hijos, cuando exista causa que lo justifique. Bizikidetza, printzipioz,
martxan jartzen da berriz eta ezkontideen eskubideak eta betebeharrak ere, ezer gertatu
izan ez balitz bezala. Banaketa lortzeko prozedurak sortutako efektuak bertan behera
geratuko dira, bi salbuespen kenduta: 1) Seme-alabei dagozkien neurriek indarrean
jarraituko dute, horretarako arrazoiren bat baldin badago; 2) Ezkontzaren eraentza
ekonomikoa ez da berpiztuko. Banaketarekin kitatu bazen ezkontideek zutena,
birjartzekotan, hauek ezkontza-kapitulazioetan ezarri beharko dute berri bat (KZren
1443 eta 1444. artikuluen arabera). Oinordetzari dagokionez, halaber, errekontziliazioak

71
ezkontideen eskubideak birjartzen ditu (senipartea eta abintestato oinordetzari
dagozkionak, alegia).

2.-Dibortzioa

1889an Kode Zibila aldarrikatu zenetik, Espainiako II. Errepublikan bakarrik

onartu zuten dibortzioa ezkontzazko lotura apurtzeko bide gisa. 1981eko Erreformak
behin betiko sartu zuen dibortzioa Kode Zibilean. Bere 85. artikuluak argi uzten du: El
matrimonio se disuelve, sea cual fuere la forma y el tiempo de su celebración, por la
muerte o la declaración de fallecimiento de uno de los cónyuges y por el divorcio.
Beraz, ezkontzazko lotura soilik apurtzen da ezkontideen heriotzagatik edo heriotza-
adierazpenagatik (batena bakarrik nahikoa da), edo/eta dibortzioa dela medio.

Dibortzioa EPAILEAK adierazi behar du, derrigorrez. KZren 89. artikuluak

horrela xedatzen du, alegia: La disolución del matrimonio por divorcio sólo podrá tener
lugar por sentencia que así lo declare y producirá efectos a partir de su firmeza. No
perjudicará a terceros de buena fe sino a partir de su inscripción en el Registro Civil.
Banaketak eta dibortzioak garapen antzekoa izan dute espainiar ordenamenduan.
1981eko Erreforman, legegileak dibortzioa ez zuen zigor gisa aurkeztu, beste sistema
batzuk egin izan duten moduan. Dibortzioa jadanik errekuperaezina zen ezkontza-lotura
hausteko behin betiko tresna bezala gorpuztu zuen legegileak, ezkontideek denbora bat
banatuta eraman ostean eska zezaketen egoera gisa, alegia (lehengo 86. art.). 2005eko
Erreformak, hala ere, dibortzioa eraldatu egin du: dagoeneko, ez da beharrezkoa
ezkontideek lotura hausteko arrazoi bat aurkeztea, ezta lehenagotik banatuta egotea ere.
Ezkontzazko loturaren apurketa, beraz, askea da erabat. EKren 10. artikuluak
aurreikusten duen nortasunaren garapenerako eskubidean oinarrituta, legegileak
ezkontideen borondate askeari uzten dio haien lotura behin betiko apurtzeko erabakia,
biek eskatuta edo bakar batek hala nahita.

Dibortzio-akzioa tarteratzeko legitimazioa KZren 86. artikuluak marrazten du:

Se decretará judicialmente el divorcio, cualquiera que sea la forma de celebración del
matrimonio, a petición de uno solo de los cónyuges, de ambos o de uno con el
consentimiento del otro, cuando concurran los requisitos y circunstancias exigidos en
el artículo 81. Hau da, ezkontza egin zenetik hiru hilabete igarotzea eta hitzarmen arau-
emailearen edo neurrien proposamen bat demandarekin batera aurkeztea. Kode Zibileko
88. artikuluak hau gaineratzen du: La acción de divorcio se extingue por la muerte de
cualquiera de los cónyuges y por su reconciliación, que deberá ser expresa cuando se
produzca después de interpuesta la demanda. La reconciliación posterior al divorcio no
produce efectos legales, si bien los divorciados podrán contraer entre sí nuevo
matrimonio. Honako ondorio hauek atera ditzakegu, beraz, legegilearen xedapenetatik:

72
 1) Dibortzioa epaileak adierazi behar du derrigorrez.
2) Bi ezkontideek batera, batek bestearen oniritziarekin edo bakoitzak bere
kabuz tartera dezakete dibortzio-akzioa. Ezkontide demandatuak
errekonbentzioa planteatu dezake PZLren 770.2 artikuluaren oinarrian,
betiere, dibortzioaren epaia baldintzatuko duten kausengatik (adibidez,
dibortzioa eskatu du ezkontide batek eta demandatuak deuseztasuna eskatu
nahi du. Deuseztasuna adierazten bada, dibortzioa ezinezkoa izango da;
beraz, prozedura bati edo besteari jarraitzea erabaki beharko dute).
3) Hiru hilabete igaro beharko dira ezkontza egin zenetik (81.2 artikuluak
aurreikusten duen salbuespenean izan ezik) eta demandarekin batera
hitzarmen arau-emailearen proposamena edo dibortzioa adierazi eta geroko
egoera arautuko duen neurrien proposamen argudiatua aurkeztea, bakoitzak
bere proposamena edo ezkontideek itundutako hitzarmen bakarra.
4) Ezkontideak errekontziliatu egiten badira demanda tarteratu ostean, epaileari
esanbidez jakinarazi beharko diote, eta hark prozedura esekiko du.
Errekontziliazioa dibortzioa adierazi ondoren eman bada, ez du efekturik
izango. Ezkontideak dibortziatuak egongo dira, eta, nahi izanez gero, berriz
ezkondu ahal izango dira.
5) Prozedura martxan dagoen bitartean ezkontide bat edo biak hiltzen badira
[edo/eta heriotza-adierazpena badago], hura bertan behera geratuko da. Hala
ere, soilik epaiaren zain baleude ezkontideak, efektuak izango ditu.
6) Dibortzio-epaia irmoa denetik sortzen ditu efektuak. Ez da beharrezkoa,
efektuak izan ditzan, Erregistro Zibilean inskribatzea, baina ez bada
inskribatzen, ondarezko eremuari dagokionez, dibortzioak ez die fede oneko
hirugarrenei kalterik sortuko.

3.-Deuseztasuna

Ezkontzaren deuseztasuna Kode Zibileko 73.-80. artikuluetan arautzen da. Egia

esan, ez da ezkontzazko lotura hausteko bidea, ezkontza existitu ez dela adierazteko
tresna baizik. Kontratuen eremuan arautzen den deuseztasuna ez da erabat aplikagarria
ezkontzaren esparruan; beraz, berezko deuseztasun baten aurrean gaude. 1981eko
Erreforma baino lehen ezkontza hautsiezina zen heinean, ez zen deuseztasuna onartzen.
1981eko Legeaz geroztik, Kode Zibilak argi arautzen du. Ondoren aztertuko da.

Legegileak KZren 73. artikuluan arautzen ditu deuseztasun kausak: Es nulo

cualquiera que sea la forma de su celebración: 1º. El matrimonio celebrado sin
consentimiento matrimonial. 2º. El matrimonio celebrado entre las personas a que se
refieren los artículos 46 y 47, salvo los casos de dispensa conforme al artículo 48. 3º.
El que se contraiga sin la intervención del Juez, Alcalde o funcionario ante quien deba
celebrarse, o sin la de los testigos. 4º. El celebrado por error en la identidad de la
persona del otro contrayente o en aquellas cualidades personales que, por su entidad,
hubieren sido determinantes de la prestación del consentimiento. 5º. El contraído por

73
coacción o miedo grave. Egile batzuek zerrenda hau irekia dela diote, hala ere,
ezkontideen erreserba mentala, simulazioa edo/eta anomalia psikikoak barne sartu
beharko liratekeela uste dute. Forma-akatsengatiko deuseztasunari dagokionez, halaber,
KZren 53. artikuluak dioena gogoratu behar da hemen [La validez del matrimonio no
quedará afectada por la incompetencia o falta de nombramiento legítimo del Juez,
Alcalde o funcionario que lo autorice, siempre que al menos uno de los cónyuges
hubiera procedido de buena fe y aquéllos ejercieran sus funciones públicamente].
Beraz, 73.3 eta 53. artikuluak lotuz, ondoriozta daiteke ezkontza deuseza litzatekeela,
beti, epailea, alkatea, funtzionarioa edo lekukorik ez badago. Beste kasu guztietan
(izendatutako epailea erretiratuta dago, edo ez da erregistroko arduraduna…), ezkontide
bat fede onekoa bada, ezkontza baliozkoa izango da. Hala ere, KZren 78. artikuluak hau
dio: El Juez no acordará la nulidad de un matrimonio por defecto de forma, si al menos
uno de los cónyuges lo contrajo de buena fe, salvo lo dispuesto en el número 3º del
artículo 73. Zehazki, aztertzen den kasua. Beraz, badirudi, 78. artikuluak 53. artikuluak
aurreikusten duen salbuespena ere baztertzen duela, baina ez da horrela. PSOEk
1981eko Legeari sartu zion emendakin baten ondorioz idatzi zuten 78. artikulua eta
xedapenak nahi zuena inolako formaltasunik gabeko ezkontza galaraztea zen. Ez da
gauza bera, orduan, baimentzailea edo lekukoak ez izatea (kasu honetan ezkontzak ez
du baliorik), eta baimentzailea eta lekukoak izatea baina izendapena zuzena ez izatea
edo haiek eskuduntzarik ez izatea. Azken kasu horiek salbuesten dira ezkontide bat,
behintzat, fede onekoa bada.

Deuseztasuna eskatzeko akzioari buruz aritzen da KZren 74. artikulua: La

acción para pedir la nulidad del matrimonio corresponde, a los cónyuges, al Ministerio
Fiscal y a cualquier persona que tenga interés directo y legítimo en ella, salvo lo
dispuesto en los artículos siguientes. Hurrengo artikuluek, erremisioz, aurreko erregela
murrizten dute: Si la causa de nulidad fuere la falta de edad, mientras el contrayente
sea menor sólo podrá ejercitar la acción cualquiera de sus padres, tutores o
guardadores y, en todo caso, el Ministerio Fiscal. Al llegar a la mayoría de edad sólo
podrá ejercitar la acción el contrayente menor, salvo que los cónyuges hubieren vivido
juntos durante un año después de alcanzada aquella (KZren 75. art.); En los casos de
error, coacción o miedo grave solamente podrá ejercitar la acción de nulidad el
cónyuge que hubiese sufrido el vicio. Caduca la acción y se convalida el matrimonio si
los cónyuges hubieran vivido juntos durante un año después de desvanecido el error o
de haber cesado la fuerza o la causa del miedo (KZren 76. art.). Lehenengo xedapenak,
74. artikuluak, legitimazio aktibo oso zabala ezartzen du, egile batzuen aburuz,
zabalegia, agian, familia-zuzenbidea izaten ari den pribatizazio-joerari erreparatuz.
Kasuz kasu aztertu beharko du epaileak legitimazio hori ematen den ala ez, egoeraren
arabera. Edozelan ere, 75 eta 76. artikuluek kasu bereziak xedatzen dituzte, adingabeari
eta adostasunean bizioak jasan dituen ezkontideari dagokienez. Ministerio fiskala
deuseztasun prozedura guztietan izango da parte (akzioa tartera dezake, gainera),
estatuak ordena eta interes publikoen defentsa egozten baitio egoera zibilen gaineko
prozeduretan.

Deuseztasuna erabatekoa den arren, Kode Zibilak zenbait ezkontza

KONBALIDATZEA baimentzen du:

74
 1.-Adin-eragozpena duten ezkontideen ezkontza konbalidatuko da, adin-
nagusitasuna lortuz gero, urte betez elkarrekin bizitzen badihardute (KZren 75.2. art.).
2.-Errorea, koakzioa edo beldurra egon bada ezkontide batengan edo biengan,
eta horien efektua desagertu ondoren urtebetez elkarrekin bizi badira, ezkontza
konbalidatuko da (KZren 76.2 art.).
3.-Eragozpenak dituzten ezkontideei, behin ezkonduta, dispentsatu egiten
zaizkienean. KZren 48.3 artikuluak dio: La dispensa ulterior convalida, desde su
celebración, el matrimonio cuya nulidad no haya sido instada judicialmente por alguna
de las partes.

Bestalde, interesgarria litzateke, puntu honetan, Eliza Katolikoaren auzitegiek

adierazitako deuseztasunaren eta auzitegi zibilek adierazitakoaren arteko lotura
aztertzea. Jakina da auzitegi katolikoek forma erlijiosoan (katolikoan, noski) egin diren
ezkontzen deuseztasuna adieraz dezaketela, baina jakina da, baita, ezkontza bakarra dela
Espainiako estatuan, forma zibila edo erlijiosoa onartzen diren arren. Beraz, prozedura
bat ezarri beharko da auzitegi katolikoek adierazitako deuseztasun-epaiek efektu zibilak
izan ditzaten, izan ere, espainiar legegilearentzat soilik izango dira deusezak Kode
Zibilak ezartzen dituen deuseztasun-kausak betetzen badira, edo, gutxienez, eliza-
auzitegiek aurreikusten dituzten deuseztasun-kausak estatuko ordena publikoaren eta
oinarrizko printzipioen aurkakoak ez badira. Estatuak eta Aulki Santuak 1979an sinatu
zuten akordioaren ondorioz, KZren 80. artikuluak honako hau xedatzen du: Las
resoluciones dictadas por los Tribunales eclesiásticos sobre nulidad de matrimonio
canónico o las decisiones pontificias sobre matrimonio rato y no consumado tendrán
eficacia en el orden civil, a solicitud de cualquiera de las partes, si se declaran
ajustados al Derecho del Estado en resolución dictada por el Juez civil competente
conforme a las condiciones a las que se refiere el artículo 954 de la Ley de
Enjuiciamiento Civil. Auzitegi katolikoek ematen dituzten deuseztasun epaiak daude,
alde batetik, eta Aita Santuak, bere irizpide soilean oinarrituta desegiten dituen ezkontza
rato eta kontsumatu gabeak bestetik. Estatuak efektu zibilak onar diezazkien,
EXEQUATUR prozesuari jarraitu beharko diote epaiok (atzerriko epaiekin egiten den
prozedura bera, estatuko legeriaren printzipioekin bat datorren aztertzeko), PZLren 954.
artikuluak zehazten dituen betebeharrak betez:

1.-Akzio pertsonal bat egikaritzetik eratorritako epaia izan behar du.

Ezkontzaren deuseztasuna eskatzeko akzioa pertsonala da; beraz, betebehar hori bete
egingo da kasu guztietan.
2.-Ezkontide biek parte izan behar dute auzitegi katolikoek egindako
prozeduran, hau da, auzi-ihesean eman den epaia ez izatea. Ez da auzi-ihesa estimatuko,
hala ere, prozeduran parte hartu duen ezkontideak prozesuari hurbiletik jarraitu badio,
edo jarraitzeko aukera izan badu, eta nahi izan ez duelako parte hartu ez badu
(kontzientzia arrazoiengatik, adibidez, EKAk emandako 150/1991 sententzian
adierazten den bezala).
3.-Ezkontzaren deuseztasuna zilegia izan dadin Espainiako estatuan. Eta zilegia
da, berez.
4.-Epai autentikoa izan behar du, betekizun formalak betez, bai zuzenbide
kanonikoaren irizpideei begira, baita estatuak galdatzen dituen betebeharrei erreparatuz

75
ere. Legezkotasun formalaren azterketa litzateke, beraz (PZLren 600 eta 601.
artikuluak). Eliza-auzitegien epaiak irmoa izan behar du, gainera, gauza juzgatuaren
efektuak sortzen dituena, alegia.

Eliza-auzitegien epaiak deklaratiboak dira, soilik. Exequatur prozedura egin

beharko dute Espainiako estatuan efektuak izan ditzaten. Normalean onartu egiten dira
[kritikatu izan da nahiko prozedura automatikoa dela Rotako Auzitegiek emandako
epaiak Espainiako ordenamenduarekin bat datozen aztertzen duena, izan ere, ez baita
beti sakon aztertzen epaiok espainiar ordenamenduko printzipioekin bat datozen], PZLk
aurreikusten dituen betebeharrak betetzen badira. Beste gauza bat da, ezkontideek,
eliza-auzitegietara jotzeaz gain, auzitegi zibiletara jo badute dibortzioa edo
deuseztasuna eskatzeko, aldi berean. Prozedura zibila bukatu bada, eta dibortzioa eman
bazaie, gerora ezin izango dute ezkontideek, eliza-auzitegien erabakian babestuz,
ezkontzaren deuseztasuna eskatu, ezta dibortzioaren prozeduran akordatu diren neurriak
aldatu ere. PZLren 778. artikulua irakurri beharra dago, hala ere.

EZKONTZA PUTATIBOA da, bukatzeko, aipatzear geratzen den egoera.

Ezkontza deuseza adierazten den kasuetan, legegileak salbuespen bat ezartzen du
deuseztasunaren atzeraeraginkortasunari begira, seme-alaben interesak eta fede oneko
ezkontidearenak babestearren. Horrela dio KZren 79. artikuluak: La declaración de
nulidad del matrimonio no invalidará los efectos ya producidos respecto de los hijos y
del contrayente de buena fe. La buena fe se presume. Beraz, ezkontidea fede onekoa
izango da, kontrakoa frogatzen ez den bitartean [iuris tantum presuntzioa ezartzen du
legegileak], deuseztasun-kausa ez bazuen ezagutzen ezkontzean edo/eta erroreak,
koakzioak edo beldur larriak eraginda ezkondu bazen. Seme-alabengan ez da ezer ere
aldatuko (guraso-ahala, oinordetza eskubideak, izen-abizenak…), eta ordura arte
ezkontideen artean garatutako efektuek ere ez dute atzera egingo, baina deuseztasun-
epaia irmoa denetik, ezkontza-lotura hautsi egingo da, etorkizunari begira.

4.-Banaketari, dibortzioari eta deuseztasunari buruzko

eraentza komuna

1889ko legegileak KZren 90 eta hurrengo artikuluetan banaketari, dibortzioari

eta deuseztasunari buruzko efektu komunak aurreikusten ditu. Jabetu gaitezen, hiru
egoerek ezkontzazko loturaren krisialdia suposatzen dutela eta, horrexegatik, neurri
bereziak hartzea beharrezkoa izaten da. 1981eko Erreformaz geroztik, legegileak pisu
handia eskaintzen die, puntu honetan, ezkontideen akordioei, betiere epaileak onartzen
dituen heinean. Hiru fase bereizi behar ditugu, hala ere, krisialdi egoera hauetan,
hiruretan bete-betean ematen baitira: 1) Lehenengo fase bat, zeinean demanda
tarteratzeko intentzioa sortzen den, ezkontide biengan edo batengan bakarrik; 2)
Demanda tarteratzen denetik epaia irmoa den arte doan fasea; 3) Epaia irmoa eta
exekutagarria den momentutik sortzen den behin betiko fasea. Hirurak ematen dira,
deuseztasuna, banaketa eta dibortzioa lortzeko martxan jartzen diren prozeduretan,
Kode Zibilak aurreikusten duen eraentza PZLren xedapenekin lotu behar dela kontuan

76
izanik (puntu bakoitzean zehazten dira kontuan hartu beharreko PZLren artikuluak).
Faseak banan-banan aztertuko dira.

1.-Atariko fasea: demanda tarteratu aurretik ezkontideek bizi duten

egoeraren eraentza juridikoa

Demanda tarteratu aurretik legegileak ezkontideei aukera bat eskaintzen die:

demanda tarteratu ostean haiek akordioz edo epaileak ofizioz har ditzakeen behin-
behineko neurriak aurreratzea eta demanda tarteratu baino lehen aplikagarriak izatea.
Demanda tarteratu ostean hartzen diren neurriak behin-behinekoak deitzen dira
[medidas provisionales, KZren 102 eta 103. art.] eta demanda tarteratu aurreko egoerara
aurreratzen badira, oso behin-behineko neurriak izaten dira [medidas
provisionalísimas]. Berdinak izan daitezke ala ezberdinak, egoeraren arabera. KZren
104. artikuluak hau dio: El cónyuge que se proponga demandar la nulidad, separación
o divorcio de su matrimonio puede solicitar los efectos y medidas a que se refieren los
dos artículos anteriores. Estos efectos y medidas sólo subsistirán si, dentro de los
treinta días siguientes a contar desde que fueron inicialmente adoptados, se presenta la
demanda ante el Juez o Tribunal competente. Oso fase laburra da hau legegilearen
ustez, horregatik oso behin-behineko neurriak hartzen direnetik hogeita hamar egun
besterik ez dute ezkontideek demanda tarteratzeko. Urgentzia kasuetan garrantzitsua da
neurri hauek hartzea, hala ere. Zentzu horretan hau zehazten du KZren 105. artikuluak:
No incumple el deber de convivencia el cónyuge que sale del domicilio conyugal por
una causa razonable y en el plazo de treinta días presenta la demanda o solicitud a que
se refieren los artículos anteriores. Beraz, ezin izango da familia abandonatzeaz
akusatu arrazoi justifikatu baten oinarrian etxetik alde egiten duen ezkontidea, baldin eta
hogeita hamar egunean demanda tarteratzen badu, deuseztasuna, banaketa edo
dibortzioa eskatzeko. Oso behin-behineko neurriak beraz, behin-behinekoen eduki bera
dutenak (KZren 102 eta 103. artikuluek aurreikusten dituzte, eta hurrengo puntuan
landuko dira), epaileak hartu behar ditu ezkontide batek edo biek hala eskatzen badute
[irakur bedi, prozedurari begira, PZLren 771. artikulua].

2.-Demanda tarteratzen denetik epaia irmoa den arte doan fasea: banaketa,
dibortzioa eta deuseztasuna lortzeko prozedura zibila

Demanda tarteratzean deuseztasuna, banaketa edo dibortzioa eskatzeko

prozedura martxan jartzen denean [prozedura izapidetzeko epaile eskuduna nor den
jakiteko eta prozedura mota zein den ezagutzeko, PZLren 769 eta 770. artikuluak
aztertu], jakina da prozedura ez dela berehala bukatuko eta, bitarteko egoera hori
arautzeko, epaileak neurriak har ditzake, ofizioz edo ezkontide batek edo biek eskatuta.
Neurri horiek behin-behinekoak izango dira, baina oso behin-behinekoak ezarri badira
demanda tarteratu baino lehen, ez dira behin-behinekoak beharrezkoak izango,
printzipioz. Horrela dio, zentzu honetan, PZLren 773. artikuluak: 1. El cónyuge que
solicite la nulidad de su matrimonio, la separación o el divorcio podrá pedir en la
demanda lo que considere oportuno sobre las medidas provisionales a adoptar,
siempre que no se hubieran adoptado con anterioridad. También podrán ambos

77
cónyuges someter a la aprobación del tribunal el acuerdo a que hubieren llegado
sobre tales cuestiones. Dicho acuerdo no será vinculante para las pretensiones
respectivas de las partes ni para la decisión que pueda adoptar el tribunal en lo que
respecta a las medidas definitivas. 2. Admitida la demanda, el tribunal resolverá sobre
las peticiones a que se refiere el apartado anterior y, en su defecto, acordará lo que
proceda, dando cumplimiento, en todo caso, a lo dispuesto en el artículo 103 del
Código Civil. 3. Antes de dictar la resolución a que se refiere el apartado anterior, se
convocará a los cónyuges y, en su caso, al Ministerio Fiscal, a una comparecencia, que
se sustanciará conforme a lo previsto en el artículo 771. 4. También podrá solicitar
medidas provisionales el cónyuge demandado, cuando no se hubieran adoptado con
anterioridad o no hubieran sido solicitadas por el actor, con arreglo a lo dispuesto en
los apartados precedentes. La solicitud deberá hacerse en la contestación a la demanda
y se sustanciará en la vista principal, cuando ésta se señale dentro de los diez días
siguientes a la contestación, resolviendo el tribunal por medio de auto no recurrible
cuando la sentencia no pudiera dictarse inmediatamente después de la vista. Si la vista
no pudiera señalarse en el plazo indicado, se convocará la comparecencia a que se
refiere el apartado 3 de este artículo. 5. Las medidas provisionales quedarán sin efecto
cuando sean sustituidas por las que establezca definitivamente la sentencia o cuando se
ponga fin al procedimiento de otro modo. Artikulu luze honek argi uzten du, beraz,
demanda tarteratzen duen ezkontideak eska ditzakeela behin-behineko neurriak, bi
ezkontideek akordioz eska ditzaketela edo/eta demandatua izan den ezkontideak eska
ditzakeela, betiere, hiru kasuotan, aurretik oso behin-behinekoak diren neurriak hartu ez
badira. Edozelan ere, epaileak ofizioz erabaki dezake oso behin-behineko neurri horiek
mantentzea edo, egoki ikusten badu, aldatzea. PZLren 772. artikuluak ezartzen du
aukera hau: 1. Cuando se hubieren adoptado medidas con anterioridad a la demanda,
admitida ésta, se unirán las actuaciones sobre adopción de dichas medidas a los autos
del proceso de nulidad, separación o divorcio, solicitándose, a tal efecto, el
correspondiente testimonio, si las actuaciones sobre las medidas se hubieran producido
en tribunal distinto del que conozca la demanda. 2. Sólo cuando el tribunal considere
que procede completar o modificar las medidas previamente acordadas convocará a
las partes a una comparecencia, que se sustanciará con arreglo a lo dispuesto en el
artículo anterior. Contra el auto que se dicte no se dará recurso alguno.

Ondoren aztertuko dira, beraz, zein diren behin-behineko neurri gisa edo oso
behin-behineko neurri gisa har daitezkeen erabakiak, berberak baitira. KZren 102 eta
103. artikuluek xedatzen dituzte, atzerago esan bezala, baina bereizi behar dira bi
atalok: 102. artikuluak legezko efektuak aztertzen dituen bitartean, 103. artikulua neurri
judizialei buruz ari da:

LEGEZKO EFEKTUAK: KZren 102. art.

Admitida la demanda de nulidad, separación o divorcio, se producen, por

ministerio de la ley, los efectos siguientes: 1º. Los cónyuges podrán vivir separados y
cesa la presunción de convivencia conyugal. 2º. Quedan revocados los consentimientos
y poderes que cualquiera de los cónyuges hubiera otorgado al otro. Asimismo, salvo
pacto en contrario, cesa la posibilidad de vincular los bienes privativos del otro
cónyuge en el ejercicio de la potestad doméstica. A estos efectos, cualquiera de las

78
partes podrá instar la oportuna anotación en el Registro Civil y, en su caso, en los de la
Propiedad y Mercantil.

NEURRI JUDIZIALAK: KZren 103. art.

Admitida la demanda, el Juez, a falta de acuerdo de ambos cónyuges

aprobado judicialmente, adoptará, con audiencia de éstos, las medidas
siguientes:

1.ª Determinar, en interés de los hijos, con cuál de los cónyuges han de
quedar los sujetos a la patria potestad de ambos y tomar las disposiciones
apropiadas de acuerdo con lo establecido en este Código y, en particular, la
forma en que el cónyuge que no ejerza la guarda y custodia de los hijos podrá
cumplir el deber de velar por éstos y el tiempo, modo y lugar en que podrá
comunicar con ellos y tenerlos en su compañía.

[Este párrafo ha sido modificado por la Ley 15/2005, de 8 de julio, por la que
se modifican el Código Civil y la Ley de Enjuiciamiento Civil en materia de
separación y divorcio (BOE núm. 163, de 09-07-2005, pp. 24458-24461)]

Excepcionalmente, los hijos podrán ser encomendados a los abuelos,

parientes u otras personas que así lo consintieren y, de no haberlos, a una
institución idónea, confiriéndoseles las funciones tutelares que ejercerán bajo
la autoridad del juez.

[Este párrafo ha sido modificado por el artículo primero de la Ley 42/2003,

de 21 de noviembre, de modificación del Código Civil y de la Ley de
Enjuiciamiento Civil en materia de relaciones familiares de los nietos con los
abuelos (BOE núm. 280, de 22-11-2003, pp. 41421-41422)]

Cuando exista riesgo de sustracción del menor por alguno de los cónyuges o
por terceras personas podrán adoptarse las medidas necesarias y, en
particular, las siguientes:

a) Prohibición de salida del territorio nacional, salvo autorización judicial

previa.

b) Prohibición de expedición del pasaporte al menor o retirada del mismo si

ya se hubiere expedido.

c) Sometimiento a autorización judicial previa de cualquier cambio de

domicilio del menor.

[Este último párrafo fue añadido por la Ley Orgánica 9/2002, de 10 de

diciembre, de modificación de la Ley Orgánica 10/1995, de 23 de noviembre,
del Código Penal, y del Código Civil, sobre sustracción de menores (BOE
núm. 296, de 11-12-2002, pp. 42999-43000).]

79
2ª. Determinar, teniendo en cuenta el interés familiar más necesitado de
protección, cuál de los cónyuges ha de continuar en el uso de la vivienda
familiar y asimismo, previo inventario, los bienes y objetos del ajuar que
continúan en ésta y los que se ha de llevar el otro cónyuge, así como también
las medidas cautelares convenientes para conservar el derecho de cada uno.

3ª. Fijar la contribución de cada cónyuge a las cargas del matrimonio,

incluidas si procede las "litis expensas", establecer las bases para la
actualización de cantidades y disponer las garantías, depósitos, retenciones u
otras medidas cautelares convenientes, a fin de asegurar la efectividad de lo
que por estos conceptos un cónyuge haya de abonar al otro.

Se considerará contribución a dichas cargas el trabajo que uno de los

cónyuges dedicará a la atención de los hijos comunes sujetos a patria
potestad.

4ª. Señalar, atendidas las circunstancias, los bienes gananciales o comunes

que, previo inventario, se hayan de entregar a uno u otro cónyuge y las reglas
que deban observar en la administración y disposición, así como en la
obligatoria rendición de cuentas sobre los bienes comunes o parte de ellos
que reciban y los que adquieran en lo sucesivo.

5ª. Determinar, en su caso, el régimen de administración y disposición de

aquellos bienes privativos que por capitulaciones o escritura pública
estuvieran especialmente afectados a las cargas del matrimonio.

KZren 102. artikuluak xedatzen dituen efektuak OPE LEGIS ematen dira; 103.
artikuluak aurreikusten dituen behin-behineko neurriak epaileak hartzen ditu, berriz,
prozedurak dirauen heinean. Neurri horiek, 103. artikuluan ikusi ahal izan den bezala,
LAU ardatzen inguruan lantzen dira: 1) Guraso eta seme-alaben arteko harremanak
[nork hartuko du seme-alaba adingabeen eta ezgaituen zaintza, nahiz eta printzipioz,
guraso-ahala biena izan; zaintza ez duenak zein bisita-eskubidea duenak; zein da seme-
alaben mantenua bermatzeko beste ezkontideari eman behar dion diru kopurua,
ordaintzeko modua eta kantitate horren eguneratzea; ezkontide batek seme-alabak
bahitzeko arriskua sumatzen bada, neurri bereziak aurreikusten dira (pasaportea ematea
debekatzea adingabeari, guraso horri estatutik ateratzea debekatzea edo epailearen
kontrola areagotzea adingabearen bizilekuak izan ditzakeen aldaketei begira)]; 2)
Familiaren bizilekuaren erabilpena, etxearen jabea edo maizterra nor den begiratu
gabe, eta etxeko arreoaren banaketa ezkontideen artean, eta ondasunen inbentarioa
egitea; 3) Ezkontideen ekarpena familiaren kargekiko eta litis expensekiko, kontuan
izanik ezkontide batek seme-alaben zaintzan inbertitutako lana ekarpen gisa hartuko
dela. Ekarpen horiek finkatzeko kontuan hartuko dira, noski, ezkontideen diru-sarrerak
eta baita seme-alabenak ere. Ekarpen horiek bermatzeko neurriak eta bermeak xeda
ditzake epaileak, halaber; 4) Ezkontzaren eraentza ekonomikoa ez da desegiten,
automatikoki, prozedura hasten denean (hala ere, jakina da ezkontideek kita dezaketela
nahi izanez gero), baina beharrezkoa da neurri batzuk hartzea. Legegileak, 103.4 eta 5.
artikuluan ezartzen ditu: ondasun ganantzialak eta pribatiboak zein diren zehaztea, eta
beroiek administratzeko eta xedatzeko neurriak hartzea, ondasun komunen gaineko

80
eragiketen kontu-ematea arautzeko. Gainera, ezkontide bakoitzaren ondasun pribatiboen
administrazioa eta xedapena ere neurtu beharko da, familiaren kargen aurrean
erantzuten baitute.

Edozelan ere, KZren 103. artikuluak aurreikusten dituen behin-behineko neurri

horiek epaileak hartu beharko ditu, ezkontideen akordiorik ez dagoenean. Gogora
dezagun, KZren 81 eta 86. artikuluek behartu egiten dituela ezkontideak, demanda
tarteratzen dutenean, behin-behineko neurrien gaineko proposamen bat aurkeztera, bai
banaka aurkezten badute, auzi-bidezko prozeduran [demanda tarteratzen duenak bere
proposamena aurkeztu behar du eta demandatuak berea, bi proposamenen arteko
akordioa ahalbidetzeko] bai akordioz tarteratzen dutenean. Horregatik, hasieran
auzibidezko prozedura gisa hasten dena, akordioz buka daiteke. Ezkontideen
proposamen horiek, edo/eta akordioa, HITZARMEN ARAUEMAILE batek jaso
behar ditu. Hitzarmen-proposamen bat edo bi aurkezten dituzte ezkontideek, orduan.
Hitzarmena onartzen ez bada, edo/eta akordiorik ez badago, epaileak hartuko ditu
ofizioz neurriok.

Puntu honetan, derrigorrezkoa da KZren 90. artikulua irakurtzea,

hitzarmenaren edukia zehazten baitu: El convenio regulador a que se refieren los
artículos 81 y 86 de este Código deberá contener, al menos, los siguientes extremos: A)
El cuidado de los hijos sujetos a la patria potestad de ambos, el ejercicio de ésta y, en
su caso, el régimen de comunicación y estancia de los hijos con el progenitor que no
viva habitualmente con ellos. B) Si se considera necesario, el régimen de visitas y
comunicación de los nietos con sus abuelos, teniendo en cuenta, siempre, el interés de
aquéllos. C) La atribución del uso de la vivienda y ajuar familiar. D) La contribución a
las cargas del matrimonio y alimentos, así como sus bases de actualización y garantías
en su caso. E) La liquidación, cuando proceda, del régimen económico del matrimonio.
F) La pensión que conforme al artículo 97 correspondiere satisfacer, en su caso, a uno
de los cónyuges. Los acuerdos de los cónyuges, adoptados para regular las
consecuencias de la nulidad, separación o divorcio serán aprobados por el juez, salvo
si son dañosos para los hijos o gravemente perjudiciales para uno de los cónyuges. Si
las partes proponen un régimen de visitas y comunicación de los nietos con los abuelos,
el juez podrá aprobarlo previa audiencia de los abuelos en la que éstos presten su
consentimiento. La denegación de los acuerdos habrá de hacerse mediante resolución
motivada y en este caso los cónyuges deben someter a la consideración del juez nueva
propuesta para su aprobación, si procede. Desde la aprobación judicial, podrán
hacerse efectivos por la vía de apremio. Las medidas que el Juez adopte en defecto de
acuerdo, o las convenidas por los cónyuges, podrán ser modificadas judicialmente o
por nuevo convenio cuando se alteren sustancialmente las circunstancias. El Juez
podrá establecer las garantías reales o personales que requiera el cumplimiento del
convenio [KZren 90. art]

Lehenengo bi fase horiek laburbilduz, demanda tarteratu aurretik dagoena eta

ezkontide batek edo biek banaketa-, dibortzio- edo deuseztasun-demanda tarteratzen
dutenetik epai irmoa ematen denera arte dagoena, honako ondorio xume hauek atera
daitezke:

81
 1) Demanda tarteratu aurretik, eta egoerak hala eskatzen badu, KZren
104. artikuluak aurreikusten dituen OSO BEHIN-BEHINEKO
NEURRIAK eska ditzake ezkontideak epailearen aurrean, betiere,
gehienez 30 egunetara demanda tarteratzen badu epaile eskudunaren
aurrean. Efektu eta neurri hauek KZren 102 eta 103. artikuluek
xedatzen dituztenak dira, baina demanda tarteratu aurretik eskatzen
direnak.
2) Oso behin-behineko neurri horiek hartu baditu epaileak,
demandatzaileak eskatuta, normalean prozeduran zehar mantendu
egingo dira behin-behineko neurri gisa, epaileak, ofizioz edo
ezkontideek eskatuta, aldatzea erabakitzen ez badu, behintzat, egoera
berriari erreparatuta.
3) Ez badira oso behin-behineko neurri horiek hartu prozedura hasi baino
lehen, behin demanda tarteratuta, bai iniziatiba hartu duen ezkontideak
bai demanda jasotzen duenak epaileari BEHIN-BEHINEKO
NEURRIEN proposamen bat aurkeztu behar diote, hots, HITZARMEN
ARAUEMAILE baten proposamena, alegia. Bakoitzak berea edo
akordioz bakarra. Epaileak onartzen badu akordioa edo/eta prozeduran
bertan akordio batera heltzen badira ezkontideak, epaileak horiek
onartutakoa xedatuko du epaian. Baina ez bada posible akordioa
lortzea, epaileak berak ezarriko ditu 102 eta 103. artikuluetako efektuak
eta neurriak. Kontuan hartu behar da 90 eta 91. artikuluek hori diotela,
eta, azken finean, hitzarmen arauemailearen eta epaileak hartu behar
dituen neurrien gutxieneko edukia berbera dela.
4) Prozedura bera nola gauzatzen den aztertzeko, irakurri, halaber,
PZLren 770 eta 777. artikuluak, adostasunik gabekoa lehenengoa eta
adostasunezkoa bigarrena.

Kontuan hartu behar da, beraz, legegileak ezkontideen akordioari pisu handia
ematen diola, ezkontideek, haien interesei erreparatuz, lortzen duten itunari, alegia.
Baina itun hori epaileak onartu behar du, derrigorrez. Hark aztertu beharko du, erabakia
hartu baino lehen, hitzarmenak ez dituela ezkontideen eta seme-alaben eskubideak edo
interesak kaltetzen. Kalteren bat nabarmentzen badu, ez du ituna onartuko eta
ezkontideek errebisatu beharko dute akordioaren edukia. Epaileak motibatu behar du
bere ezetza, hala ere. Beraz, hitzarmena ezkontideek sinatzen duten negozio juridikoa
da, baina epaileak onartu behar duena. Egintza mistoa, orduan. Akordioa lortzen ez
bada, epaileak 103. artikuluak aurreikusten dituen neurriak hartu beharko ditu ofizioz.

3.-Deuseztasun-, banaketa- eta dibortzio-epaien efektuak. Prozeduraren

amaiera.

Epaileak prozeduran aurkeztu diren hitzarmen-proposamenak edo/eta akordioz

lortu den hitzarmen bakarra aztertuko du eta prozedurari bukaera ematen dion epaian
ebatziko du ituna onartzen duen ala ez. Ez badu epaileak hitzarmena begi onez ikusten,
HAMAR egun eskainiko dizkie ezkontideei beste hitzarmen bat edo dutena zenbait
puntutan aldatzeko aukera. Hitzarmen berria aurkezten dutenetik, epaileak HIRU egun

82
ditu auto bidez bere ebazpena kaleratzeko. Seme-alabak baldin badaude, gainera,
epaileak ministerio fiskalari txostena eskatuko dio, hauen interesak hitzarmenean behar
den neurrian jasoak daudela bermatzeko, eta, gainera, seme-alabei audientzia eman
beharko die, hamabi urtetik gorakoei beti, eta arrazonamendu maila egokia badute,
hamabi urtetik beherakoei ere. Hitzarmena ez bada, finean, onartzen, epaileak berak
hartuko ditu epaian BEHIN BETIKO NEURRIAK, prozedura bukatzean aplikatu
beharko direnak (KZren 91. art., PZLren 774.4 art.). Gerora aldagarriak izango dira
(PZLren 775. art.).

Prozedurari bukaera ematen dion epaiak GURASO-AHALARI dagokionez

sortzen dituen efektuak KZren 92. artikuluak argi aurreikusten ditu:

1. La separación, la nulidad y el divorcio no eximen a los padres de sus

obligaciones para con los hijos.
2. El Juez, cuando deba adoptar cualquier medida sobre la custodia, el
cuidado y la educación de los hijos menores, velará por el cumplimiento de
su derecho a ser oídos.
3. En la sentencia se acordará la privación de la patria potestad cuando en el
proceso se revele causa para ello.
4. Los padres podrán acordar en el convenio regulador o el Juez podrá
decidir, en beneficio de los hijos, que la patria potestad sea ejercida total o
parcialmente por uno de los cónyuges.
5. Se acordará el ejercicio compartido de la guarda y custodia de los hijos
cuando así lo soliciten los padres en la propuesta de convenio regulador o
cuando ambos lleguen a este acuerdo en el transcurso del procedimiento. El
Juez, al acordar la guarda conjunta y tras fundamentar su resolución,
adoptará las cautelas procedentes para el eficaz cumplimiento del régimen
de guarda establecido, procurando no separar a los hermanos.
6. En todo caso, antes de acordar el régimen de guarda y custodia, el Juez
deberá recabar informe del Ministerio Fiscal y oir a los menores que tengan
suficiente juicio cuando se estime necesario de oficio o a petición del Fiscal,
partes o miembros del Equipo Técnico Judicial, o del propio menor, valorar
las alegaciones de las partes vertidas en la comparecencia y la prueba
practicada en ella, y la relación que los padres mantengan entre sí y con sus
hijos para determinar su idoneidad con el régimen de guarda.
7. No procederá la guarda conjunta cuando cualquiera de los padres esté
incurso en un proceso penal iniciado por atentar contra la vida, la
integridad física, la libertad, la integridad moral o la libertad e indemnidad
sexual del otro cónyuge o de los hijos que convivan con ambos. Tampoco
procederá cuando el Juez advierta, de las alegaciones de las partes y las
pruebas practicadas, la existencia de indicios fundados de violencia
doméstica.
8. Excepcionalmente, aun cuando no se den los supuestos del apartado cinco
de este artículo, el Juez, a instancia de una de las partes, con informe
favorable del Ministerio Fiscal, podrá acordar la guarda y custodia

83
 compartida fundamentándola en que sólo de esta forma se protege
adecuadamente el interés superior del menor.
9. El Juez, antes de adoptar alguna de las decisiones a que se refieren los
apartados anteriores, de oficio o a instancia de parte, podrá recabar
dictamen de especialistas debidamente cualificados, relativo a la idoneidad
del modo de ejercicio de la patria potestad y del régimen de custodia de los
menores.

KZren 92. artikuluak guraso eta seme-alaben arteko egoera arautzen duen
bitartean [guraso-ahalaren egikaritza bateratua edo banakakoa, bisita-eskubidea…], 93.
artikuluak beste efektu garrantzitsu bat gaineratzen du: El Juez, en todo caso,
determinará la contribución de cada progenitor para satisfacer los alimentos y
adoptará las medidas convenientes para asegurar la efectividad y acomodación de las
prestaciones a las circunstancias económicas y necesidades de los hijos en cada
momento. Si convivieran en el domicilio familiar hijos mayores de edad o emancipados
que carecieran de ingresos propios, el Juez, en la misma resolución, fijará los
alimentos que sean debidos conforme a los artículos 142 y siguientes de este Código.
Atal hau, beraz, banaketa, dibortzioa edo deuseztasuna adierazi ondorengo egoerari
buruz ari da, zehazki, eta bi ezkontideek seme-alaben mantenuari begira gauzatu behar
duten ekarpena finkatzen du. Normalean, ezkontide batekin geratzen dira seme-alabak,
ordura arte familiaren bizilekua izan den etxebizitzan, eta besteak MANTENU-
PENTSIOAREN bitartez gauzatzen du bere betebeharra, eta hilero, diru kopuru bat
ematen dio beste ezkontideari; adingabeak direnean, guraso-ahalaren mantenu-
betebeharraren ondorioz (KZren 154. art.), eta diru-sarrerarik ez dituzten seme-alaba
adin nagusi edo emantzipatuei dagokienez, KZren 142 eta hurrengo artikuluek arautzen
duten mantenu betebeharrari jarraiki.

Hala ere, KZren 94. artikuluak argi xedatzen du seme-alabak berarekin ez dituen
ezkontideak BISITA-ESKUBIDEA izango duela, nahi izanez gero: El progenitor que
no tenga consigo a los hijos menores o incapacitados gozará del derecho a visitarlos,
comunicar con ellos y tenerlos en su compañía. El Juez determinará el tiempo, modo y
lugar del ejercicio de este derecho, que podrá limitar o suspender si se dieren graves
circunstancias que así lo aconsejen o se incumplieren grave o reiteradamente los
deberes impuestos por la resolución judicial. Igualmente podrá determinar, previa
audiencia de los padres y de los abuelos, que deberán prestar su consentimiento, el
derecho de comunicación y visita de los nietos con los abuelos, conforme al artículo
160 de este Código, teniendo siempre presente el interés del menor. Epaileak, beraz,
ofizioz edo hitzarmen adostuari jarraiki, epaian bisita-eskubidea arautuko du, bai etxetik
ateratzen den ezkontidearena, bai honen gurasoena ere haien lobekiko, nahi baldin
badute. Bisita-eskubide hori esekia gera daiteke epailearen erabakiz, eskubidearen
titularra den ezkontideak bere betebeharrak larriki betetzen ez baditu, edo/eta egoeraren
larritasunak hala galdatzen badu.

Bestalde, KZren 95. artikuluak, epai irmoak EZKONTIDEEN ERAENTZA

EKONOMIKOA desegiten duela argi xedatzen du: La sentencia firme producirá,
respecto de los bienes del matrimonio, la disolución del régimen económico
matrimonial. Si la sentencia de nulidad declara la mala fe de uno sólo de los cónyuges,

84
el que hubiere obrado de buena fe podrá optar por aplicar en la liquidación del
régimen económico matrimonial las disposiciones relativas al régimen de participación
y el de mala fe no tendrá derecho a participar de las ganancias obtenidas por su
consorte. Nahiz eta ezkontideek edozein momentutan kita dezaketen haien loturan
indarrean dagoen eraentza ekonomikoa, epai irmoak efektu hori dakar, automatikoki,
ordura arte kitatu ez bada eraentza. Baina egoera ez da berdina banaketa, dibortzioa edo
deuseztasuna adierazi bada. Banaketa judizialaren aurrean bagaude, epaia eman ostean
ezkontzak eraentza ekonomiko bat izango du, ezkontideak ezkondurik jarraitzen duten
heinean, nahiz eta ordura arte indarrean zegoena eraldatua geratu. Disolbatzen den
eraentza irabazpidezkoa izango da, ez baita ulertzen, banaketa- edo dibortzio-egoera
baten, ezkontideek oraindik komunitate-eraentza bat izatea. Normalean, banaketa-
eraentza aplikatuko da epaia irmoa denetik, lehenago hori erabaki ez badute
ezkontideek. Deuseztasun-epaia bada, halaber, eta ezkontide bat fede onekoa bada,
honek aukera dezake partaidetza eraentzak aurreikusten dituen efektuen
aplikagarritasuna, hots, fede oneko ezkontideak bestearen irabazien ehuneko bat
eskuratzea, eta besteak fede onekoaren irabazietan parte hartzeko eskubidea baztertzea.
Eraentza ekonomikoa landuko denean jorratuko da, sakonki, eraentza honen egitura,
hala ere.

Halaber, KZren 96. artikuluak, FAMILIAREN ETXEBIZITZAREN

ESLEIPENARI buruz hau dio: En defecto de acuerdo de los cónyuges aprobado por el
Juez, el uso de la vivienda familiar y de los objetos de uso ordinario en ella
corresponde a los hijos y al cónyuge en cuya compañía queden. Cuando algunos de los
hijos queden en la compañía de uno y los restantes en la del otro, el Juez resolverá lo
procedente. No habiendo hijos, podrá acordarse de que el uso de tales bienes, por el
tiempo que prudencialmente se fije, corresponda al cónyuge no titular, siempre que,
atendidas las circunstancias, lo hicieran aconsejable y su interés fuera el más
necesitado de protección. Para disponer de la vivienda y bienes indicados, cuyo uso
corresponda al cónyuge no titular se requerirá el consentimiento de ambas partes o, en
su caso, autorización judicial. Beraz, printzipioz, etxebizitzaren erabilpena seme-alaben
zaintza hartzen duenak izango du. Seme-alaba batzuk batekin geratzen badira eta beste
batzuk bestearekin, epaileak erabakiko du, egoerari erreparatuta, nor izango den
etxebizitza erabiliko duena. Ez badago seme-alabarik, etxearen titulartasunari begiratu
gabe (jabe edo maizterraren egoera juridikoa eta etxebizitzaren erabilpena banatzen dira
maiz kasu honetan), epaileak ezkontideen beharrei begira erabakiko du nor geratuko
den, eta zenbat denboraz, etxebizitza horren erabilpenarekin [Hiri Errentamenduei
buruzko Legearen 15. artikuluarekin lotu behar da alderdi hau etxebizitza alokatua
baldin bazegoen]. Baina etxebizitza horren gaineko xedapen egintzak burutzeko, bi
ezkontideen baimena beharko da (titularra ez denaren baimenak kontrol-funtzioa izango
luke, berak ez baitu eskubiderik etxebizitza horrekiko) edo, horren faltan, epailearena.
Oro har, epaileak babes handiagoa behar duten interes alde egin beharko du erabakiotan.

Garrantzitsua da oso, baita, KZren 97. artikuluak xedatzen duena, ezkontideen

artean ezar daitekeen PENTSIO KONPENTSATORIOARI buruz: El cónyuge al que
la separación o el divorcio produzca un desequilibrio económico en relación con la
posición del otro, que implique un empeoramiento en su situación anterior en el
matrimonio, tendrá derecho a una compensación que podrá consistir en una pensión
temporal o por tiempo indefinido, o en una prestación única, según se determine en el
convenio regulador o en la sentencia. A falta de acuerdo de los cónyuges, el Juez, en

85
sentencia, determinará su importe teniendo en cuenta las siguientes circunstancias: 1ª.
Los acuerdos a que hubieran llegado los cónyuges. 2ª. La edad y el estado de salud. 3ª.
La cualificación profesional y las probabilidades de acceso a un empleo. 4ª. La
dedicación pasada y futura a la familia. 5ª. La colaboración con su trabajo en las
actividades mercantiles, industriales o profesionales del otro cónyuge. 6ª. La duración
del matrimonio y de la convivencia conyugal. 7ª. La pérdida eventual de un derecho de
pensión. 8ª. El caudal y los medios económicos y las necesidades de uno y otro
cónyuge. 9ª. Cualquier otra circunstancia relevante. En la resolución judicial se fijarán
las bases para actualizar la pensión y las garantías para su efectividad. Seme-alabak
berarekin izango ez dituen ezkontideak haien beharrak asetzeko ordaindu behar duen
MANTENU-PENTSIOAREKIN batera, ezkontideen artean ere, kasuz kasu, beste
pentsio bat ezar dezake epaileak, edo/eta ezkontideek adostu hitzarmenean. Pentsio
horren izenak (PENTSIO KONPENTSATORIOA) argi uzten duen bezala, bere
helburua banaketa, dibortzioa edo deuseztasuna adieraztean ezkontide baten egoera
desfaboragarria konpentsatzea eta orekatzea da. Urteetan zehar, kasu askotan, gizonak
emakumeari ordaindu behar izan diona da, izan ere, emakume askok ez zuten diru-
sarrera propiorik eta etxean lan egiten zuten, familiaren kargei eusten bere dedikazio
pertsonalarekin, ez euskarri ekonomikoekin. Ezkontza-lotura eraldatu edo hautsi bada
(edo deuseza deklaratu bada, KZren 98. artikuluak dioen bezala, pentsio hori
‘indemnizazio konpentsatorio’ bat izango da, ezkontide bat fede onekoa bada eta bestea
fede txarrekoa, egoerari erreparatuta, noski), ezkontide baten egoera izugarri alda
daiteke, askotan txarrera, duen adinagatik, osasun-egoeragatik, lanpostu bat aurkitzeko
zailtasuna dela eta… Horregatik, haiek adostuta edo epaileak aginduta, egoera hobe
batean geratzen den ezkontideak lagundu beharko dio, ekonomikoki, beste ezkontideari,
bere egoerari eusten, periodikoki ordaintzen den pentsio baten bidez, edo/eta ordainketa
bakar baten bidez gauzatzen den indemnizazioaren bitartez. Pentsio hori eta mantenu-
betebehar eta -eskubidea ez dira bateraezinak, baina egoera orekatu beharko da, biak
adostu badira.

Pentsioaren kopurua eta ordainketa-sistema epaileak ezarriko du epaian, baita

kopuruaren eguneratzeari buruzko neurriak (KPIari jarraiki, normalean) eta berau
betetzeko dela ziurtatuko duten bermeak ere, kasuz kasu. Hala ere, pentsioa behar duen
ezkontideak bere eskubideari uko egin diezaioke, ez baita derrigorrezkoa. Gainera,
KZren 99. artikuluak beste aukera bat ere ematen die ezkontideei: En cualquier
momento podrá convenirse la sustitución de la pensión fijada judicialmente conforme al
artículo 97 por la constitución de una renta vitalicia, el usufructo de determinados
bienes o la entrega de un capital en bienes o en dinero. Baina pentsioa ordaintzeko
beharra ere desager daiteke, ezkontideen egoera aldatzen bada, KZren 100. artikuluaren
aginduz: Fijada la pensión y las bases de su actualización en la sentencia de
separación o de divorcio, sólo podrá ser modificada por alteraciones sustanciales en la
fortuna de uno u otro cónyuge. Horregatik xedatzen du honako hau KZren 101.
artikuluak: El derecho a la pensión se extingue por el cese de la causa que lo motivó,
por contraer el acreedor nuevo matrimonio o por vivir maritalmente con otra persona.
El derecho a la pensión no se extingue por el solo hecho de la muerte del deudor. No
obstante, los herederos de éste podrán solicitar al Juez la reducción o supresión de
aquélla si el caudal hereditario no pudiera satisfacer las necesidades de la deuda o
afectara a sus derechos en la legítima.

Gai honen bukaeran prozedura hauei buruzko eskematxoa erantsi da.

86
III.-IZATEZKO BIKOTEA DESEGITEA

1.-EAEko 2/2003 Legea

Izatezko bikotea amaitzea legearen 18. artikuluan arautzen du legegile

autonomikoak: Lege honetan aipatzen direnetarako, izatezko bikotea ondorengo
arrazoiengatik joko da amaitutzat: a) Kide biak horretan ados jarri direlako; b) Bietako
batek hala erabaki duelako, eta besteari egiaztatzeko moduan jakinarazi diolako; c)
Bikotea osatzen dutenetako bat hil delako edo hildakotzat jo dutelako; d) Izatezko
bikotea osatzen dutenak elkarrekin ezkondu direlako; e) Bikotea osatzen dutenetako bat
ezkondu egin delako. Ikus daitekeenez, beraz, bikotearen desegitea kideen edo
kideetako baten borondate soilean oinarritzen da, inolako prozedura berezirik ez baita
martxan jarri behar horretarako. Heriotzak, heriotza-deklarazioak eta ezkontzak efektu
bera ekarriko dute, halaber.

Legearen 19. artikuluan arautzen dira, bestalde, desegite honen efektuak: 1.-
Izatezko bikotea amaitzen baldin bada, bi kideek, edo bi kideetako batek –erabakia
bakarrarena izan bada-, kasuan kasuko erregistroko izen-ematea bertan behera uzteko
eskatu beharko dute. Ez kide batek ez besteak ezin izango du lege honen araberako
beste bikoterik osatu, aldez aurrekoa bertan behera uzten ez baldin badu. 2.-Erabat
egiaztatuta baldin badago izatezko bikotea osatzen dutenetako bat edo biak hilda
daudela, edo bietako bat edo biak ezkonduta, izen-ematea bertan behera utzi ahal
izango du Administrazioak bere kabuz nahiz interesatuak eskatuta. Beraz, erregistroan
desegite horrek ere azaldu beharko du, hirugarrenen babeserako, eta kideek beste bikote
berri batekin izena eman ahal izateko.

Desegiteak kideengan sortuko dituen efektu pertsonalak eta ondarezkoak kideek

ados ditzakete eskritura publiko baten eta, nahi izanez gero, edukia izatezko bikoteen
erregistroan inskribatu. Ez badago bikotekideen arteko akordiorik, legegileak klausula
orokor batzuk ematen ditu aukeran, kideen eskura. Desegitearen efektuekiko, 6.2
artikuluak arautzen du klausula orokor horren edukia, akordio baten faltan: (…) 2.-
Bikotea amaitzearen ondorioak, honako hauek zehaztuz: a) Behar bezalako
mantenurako bikotekideren batek behar izan lezakeen aldizkako pentsioa, egoera
hauetakoren bat gertatuz gero: 1. Bikotean elkartzeak diru-sarrerak eskuratzeko
gaitasuna gutxitzea eragin izana pentsioa eskatzen duenari. 2. Bien artean izandako
seme-alabak zaindu beharragatik lanean aritu ezina, edo eginkizun hori lanean aritzeko
oztopo handia izatea. b) Ordainik jaso gabe edo behar besteko ordainik jaso gabe
bikotearen etxebizitzarako edo beste bikotekidearentzako lan egin duen bikotekideak
jaso beharko duen ordain ekonomikoa, baldin eta lan horrengatik bidegabeko
aberastea eragin bada, bien ondareen artean desberdintasuna sortuz. c) Kideetako
baten heriotzagatik edo heriotza-deklarazioarengatik bikote-harremana amaitzen
denean, bizirik gelditzen den bikotekideak edukiko duen eskubidea etxeko arreoaren
jabetzarako eta heriotzaren ondoko urtean zehar etxebizitza erkidea erabiltzeko, baldin
eta bien artean elkarbizitza egon bazen eta nahitaezko oinordekoen seniparteari
kalterik eragiten ez bazaio. Ez du eskubide hori izango izatezko bikote berria eratzen
badu edo ezkondu egiten bada. Klausula hau onartu dezakete bikotekideek edo haiek

87
akordioz beste zerbait adostu. Hutsik ere utz dezakete haien desegitearen araudia. Seme-
alabei buruz desadostasunak sortuz gero, jarraitu beharreko prozedura PZLk ezartzen
duena da. Diru-erreklamazio bat bada, prozedura arrunta izango da, bestalde, PZLri
jarraiki, ez baita desegiteagatik prozedura berezirik egingo.

2.-Nafarroako 6/2000 Legea

Nafarroako legegileak 4. artikuluan jasotzen ditu bikotearen desegite-kausak: 1.

Se considerará disuelta la pareja estable en los siguientes casos: a) Por muerte o
declaración de fallecimiento de uno de sus integrantes; b) Por matrimonio de uno de
sus miembros; c) Por mutuo acuerdo; d) Por voluntad unilateral de uno de los
miembros de la pareja, notificada fehacientemente al otro; e) Por cese efectivo de la
convivencia por un periodo superior a un año; f) En los supuestos acordados por sus
miembros en escritura pública. 2. Ambos miembros de la pareja están obligados,
aunque sea separadamente, a dejar sin efecto el documento público que, en su caso,
hubieren otorgado. 3. Los miembros de una pareja estable no podrán establecer otra
pareja estable con tercera persona mientras no se haya producido su disolución
mediante alguno de los supuestos descritos en el primer apartado. 4. La extinción de la
pareja estable implica la revocación de los poderes que cualquiera de los miembros
haya otorgado a favor del otro.

Halaber, Nafarroako legegileak legearen 5. artikuluan bikote-harremanaren

edukia lantzen du. Artikulu horrek bost puntu ditu eta 4 eta 5. paragrafoetan ere
bikotearen desegiteari egiten zaio aipamena: (…) 4. Al cesar la convivencia, cualquiera
de los miembros podrá reclamar del otro una pensión periódica, si la necesitara para
atender adecuadamente su sustento en uno de los siguientes casos: a) Si la convivencia
hubiera disminuido la capacidad del solicitante de obtener ingresos; b) Si el cuidado de
los hijos e hijas comunes a su cargo, le impidiera la realización de actividades
laborales o las dificultara seriamente. 5. En defecto de pacto, cuando la convivencia
cesa en vida de los dos convivientes, aquél que, sin retribución o con retribución
insuficiente, haya trabajado para el hogar común o para el otro conviviente, tiene
derecho a recibir una compensación económica en caso de que se haya generado por
este motivo una situación de desigualdad entre el patrimonio de ambos que implique un
enriquecimiento injusto. Nabaria da legegileak 4. zenbakian MANTENU-PENTSIOA
aurreikusten duela (seme-alaben eta egoera desfaboragarriena duen bikotekidearen
mantenu-beharrei begira), eta 5. zenbakian, PENTSIO KONPENTSATORIO bat,
bikotekideen desoreka nolabait ekiditeko. Horregatik 6. artikuluan bi eskubide hauen
erreklamazioa lantzen da. Hala ere, bikotekideek itun bidez legeak ezartzen dituen
eskubideok ezaba ditzakete.

Legegileak legearen 6. artikuluan lantzen du, izatez, pentsio horren

erreklamazioa: 1. La reclamación de los derechos a que hacen referencia los apartados
4 y 5 del artículo anterior debe formularse en el plazo de un año a contar desde el cese
de la convivencia. 2. La obligación prescrita por el artículo 4.4, en el supuesto de la
letra a), se extingue, en todo caso, en el plazo de tres años, a contar desde la fecha de
pago de la primera pensión, por las causas generales de extinción del derecho de

88
alimentos y desde el momento en que quien la percibe contrae matrimonio o convive
maritalmente; y, en el supuesto de la letra b), cuando la atención a los hijos o a las
hijas cesa por cualquier causa o éstos llegan a la mayoría de edad o son emancipados,
salvo los supuestos de incapacidad. 3. El pago de la compensación prescrita por el
artículo 4.5 se hará efectivo en el plazo máximo de tres años, con el interés legal desde
que se haya reconocido. La compensación se satisfará en metálico, salvo que haya
acuerdo entre las partes o si el juez o jueza, por causa justificada, autoriza el pago con
bienes del conviviente obligado. 4. La pensión alimenticia periódica será disminuida o
extinguida en la medida en que el desequilibrio que compensa disminuya o
desaparezca. Nahiz eta artikulu honen azken zenbakiak (4) mantenu-pentsioa bakarrik
aipatu, konpentsatorioa ere bertan aurreikusten dela pentsatu behar da, beharra eta
desoreka bukatzen diren neurrian pentsioa jasotzeko eskubidea iraungi egingo direla
aipatzeko.

Aurreko artikuluak epeen gainean burutzen dituen adierazpenak argitzearren,

honako hau azpimarra daiteke, beraz:
1.-Legearen 5. artikuluaren 4 eta 5. atalek aurreikusten dituzten eskubideak
erreklamatzeko, hots, MANTENU-PENTSIOA eta PENTSIO KONPENTSATORIOA,
urtebeteko epea izango du eskubidedunak betebeharrak betez gero.
2.-Zehazki, 4. atalaren a) azpiatalean jasotzen den MANTENU-PENTSIOAk,
gehienez, hiru urte iraungo ditu. Epe hori igarotzean iraungi egingo da, baita mantenu-
eskubidea ere iraungiarazi egiten duten kausa orokorretariko bat betez gero, eta baita
pentsioa jasotzen duen bikotekide ohia berriro ezkondu edo beste bikotekide batekin
bizitzen hasten bada ere. 4. atalaren b) azpiatalean jasotzen dena iraungi egingo da,
aldiz, pentsioa jasotzen duen bikotekide ohiak haurrak jada zaintzen ez dituenean,
edo/eta hauek adindunak edo emantzipatuak direnean, ezgaitasun-suposamenduak
kanpo utzita.
3.-5. atalean jasotzen den PENTSIO KONPENTSATORIOA ordaintzera
behartuak hiru urte izango ditu gehienez, diruaren legezko interesa barne. Dirutan
ordainduko da, bikotekideek besterik adosten ez badute edo, epaileak, arrazoituta, beste
erabakarik hartzen ez badu.
4.-MANTENU PENTSIOAren kantitatea gutxitzen joango da (iraungitzeraino)
inguruabarrek hala agintzen dutenean.

Legearen 10. artikuluak, halaber, desegiteak seme-alabengan izan ditzakeen

efektuak aurreikusten ditu: 1. En caso de cese de la pareja estable en vida de ambos
miembros, éstos podrán acordar lo que estimen oportuno en cuanto a la guarda y
custodia de los hijos e hijas comunes y al régimen de visitas, comunicación y estancia.
No obstante, el Juez podrá moderar equitativamente lo acordado, cuando a su juicio
sea lesivo para cualquiera de los miembros o para los hijos e hijas comunes. 2. El Juez
acordará lo que estime procedente respecto de los hijos e hijas comunes, en beneficio
de éstos y previa audiencia de los mismos, si tuvieran suficiente juicio o fueran mayores
de doce años.

89
IV.-IRAKURGAIAK

-ALAMILLO SANZ: “Las crisis matrimoniales y la adjudicación en exclusiva de la

vivienda familiar al cónyuge no arrendatario”, La Ley, 1985, 990 eta hurrengo or.
-CABALLERO LOBATO: El reconocimiento de efectos civiles a las sentencias
eclesiásticas de nulidad matrimonial, Bartzelona, 2002.
-CAMARERO SUÁREZ: La convalidación del matrimonio civil, Madril, 1984.
-CAMPUZANO TOME: La pensión por desequilibrio económico en los casos de
separación y divorcio. Especial consideración de los presupuestos de su otorgamiento,
Bartzelona, 1986.
-CORDÓN MORENO: “Algunas consideraciones sobre la acción de separación
matrimonial”, AC, 1992, 7. zk., 83 eta hurrengo or.
-DE LA CÁMARA ÁLVAREZ: “La separación de hecho y la sociedad de
gananciales”, ADC, 1969, 3 eta 263. or.
-DIEZ-PICAZO: “La situación jurídica del matrimonio separado”, RDN, 1961, 15 eta
hurrengo or.
-EGEA FERNÁNDEZ: “Pensión compesatoria y pacto en previsión de una ruptura
conyugal”, Estudios Jurídicos en homenaje a L. Díez-Picazo, III Liburukia, Madril,
2004, 4551 eta hurrengo or.
-FERNÁNDEZ-CORONADO GONZÁLEZ: El abandono malicioso, Madril, 1985.
-FUENMAYOR: “El derecho sucesorio del cónyuge putativo”, RGLJ, 1941, 431 eta
hurrengo or.
-GARCÍA FAILDE: Nuevo estudio sobre trastornos psíquicos y nulidad del
matrimonio, Salamanca, 2003.
-GORDILLO CAÑAS: “La protección de los terceros de buena fe en la reciente
reforma del Derecho de familia”, ADC, 1982, 1111 eta hurrengo or.
-JORDANO BAREA: “El matrimonio putativo como apariencia jurídica matrimonial”,
ADC, 1961, 343 eta hurrengo or.
-LALANA DEL CASTILLO: La pensión por desequilibrio en caso de separación y
divorcio, Bartzelona, 1993.
-LANZILLO: Il matrimonio putativo, Milan, 1978.
-LEÓN GONZÁLEZ: “La indemnización del artículo 98 C. c”, ADC, 1993 (2), 961. or.
-MOLINA HERREZUELO: “Problemática sobre la forma de matrimonio a la luz de los
artículos 53, 73.3 y 78 del Código civil”, ADC, 1990 (I), 83 eta hurrengo or.
-MONTERO AROCA: La pensión compensatoria en la separación y en el divorcio,
Valentzia, 2001.
-MOREU BALONGA: “La sanción del artículo 95, párrafo 2º, a la mala fe en el
matrimonio nulo”, RDN, 1984, 365 eta hurrengo or.
-PANIZO ROMO DE ARCE: “Reconocimiento civil de resoluciones canónicas de
nulidad y dispensa “super rato” en el nuevo sistema matrimonial español”, ADC, 1984,
1007 eta hurrengo or.

90
-PEÑA YAÑEZ: “El juicio de reconocimiento de las resoluciones eclesiásticas”, Jus
Canonicum, 1984, 47. zk., 358 eta hurrengo or.
-RAGEL SÁNCHEZ: Nulidad, separación y divorcio en la jurisprudencia, Madril,
2003.
-RAMOS OREA: “Separación de hecho y convivencia de hecho en el matrimonio”,
RCDI, 1983, 1435 eta hurrengo orr.
-RODRÍGUEZ CHACÓN: “Ejecución de sentencias matrimoniales canónicas en
España. Constitución y Tribunal Constitucional”, RDP, 1984, 28 eta 149. or.
-SÁNCHEZ PEDRERO: La obligación alimenticia en los procesos matrimoniales,
Valentzia, 2002.
-SARMIENTO RAMOS: “Dos sentencias del Tribunal Constitucional italiano sobre
cuestiones matrimoniales”, ADC, 1983, 817 eta hurrengo or.
-TORRENT: “Unión de hecho y separación de hecho”, RDN, uztaila-abendua, 1988,
287 eta hurrengo or.
-VALLADARES RASCÓN: Nulidad, separación y divorcio. Comentarios a la Ley de
reforma del matrimonio, Madril, 1982.
-VALPUESTA: Los pactos conyugales de separación de hecho, Sevilla, 1982.

91