Está en la página 1de 272

PA(]I NAS I] E PÁGI NA5 DI

R ItsL I OT E BIBLIoT! CA C tÁSICA

POESIA ESPANOLA.2

En el nurco de h rntoiogi¿ crjticx Po¿jld ¡rydnolr, esta seglnda


POESIA ESPANOLA
enrres¡ está dedicadr e Ie tndición lírrca de la Edad Media.desde
ir
s!6 oígenes hasta el C,r,.iorero foúal.Vjcenq tseltran, máxino
2.
especialista er h mrteria, ha .eu do doscient¡s cincueni¡ co¡r-
2
poslcio¡es que d¡n cuenta de la direnidad r ta¡rbiér de hs t'l
constantts de cuatro siglos de poesia peninsularj La selección EDAD MEDIA:
reúnejuchas moztabcs. piezas rrovadorescas rinculadas a cones
c¡stel1¡nas, l¡s ¡rejores c¡¡rrigás gallego portuguesrs, 1as escrs:ts z, LIRICA Y CANCIONEROS
perc r,rliosas mrestns de lirica c¿stelhna del siglo xrv ) ünir dil3- c
mda reprcsentaclórr del unireto oncioneril del C¡rt¡ocientos -
(de Macias o Alionso Alvrrez deVilhsandino aJorge Manrique,
EDICION D¿
Dieso de SrII Pedre o Juan del Encina). sn olvidar algunos
romances de nd¡drble lux¡ro ,]i ple¿ celebédñrls del VICENC BELTITAN
C¡ttionao nrit¡l tl¿ P¡krio. De l¡s obras nás extemrs (como el
Bío\ tu nn Fa nt del Mrrqués d. Sa¡tillaua, el D¿ú¿re d¿ /¡
R¡z on¡¡ lal;oht¡t¡ti de lua¡ de Me o el Pldn¡o l¿ la /rtur- 2
les de Gómcz Mrnriquc) se incluyen no sólo iargos f¡¡gmenros,
sino ¡esúr¡enes de hs secciones ornitidas. de modo que el Icctor
püede h¡cerse una ide¡ deolhdr del conjunto.l Cada poenu ha
al¡
sido editado a la vis¡¡ de los ¡¡rnuscfltos originres o de ¡cue¡- a>
do ",, ". -o., o1e a, |,J\ñ, .r,o.d,d lev¡ L,n come' r-o ór,
qLre 1o sitúa en coordenadas históric¡s y ¡rt¡ticái (coD hal¡z-
su
gos de gran trrscendencir, .oño li] identinc¡cióD de Gueva¡a. {¡1
Lope Sos! o C¡ñ,ajal.s. y üuelos e importmtes datos sobre
Fnncnco l¡nperial); por su pane,la anotación se hace cargo de
lo tr'..,pr e. ¡ r blcr ". ' .hria ouc el tt''r" .. .,,'. v en no
z
pocos cros viene a esclarecer por lez prinen el cortexto v la
signifiüción de las conposiciones. !o
¡'j
P
CRITICA o
968310-5

CRITICA
flilxfiiltffiililfl11
PÁGINAS DE
RIBLIOTECA CLÁS I CA
I'UB!]CADAS TTAJO TA DIRÉCCIóN D¡
tsRANC¡SCO lltCO

POESÍA ESPAÑOLA
VOI-UMEN 2

EDAD MEDiA:
LÍRICA Y CANCIONEROS
POESIA ESPANOLA
2

EDAD MEDIA:
LÍRICA Y CANCIo,NERoS
Eprcró¡ p¡
VICENq BELTRAN

ffi
CRÍTI CA
GoNz^ro PoNróN Gt!6N Coot¿iúitu geñ.ñl

RoLANDo CossÍo S..fttaio.k ftn@ión


PROLOGO

MaNúEL Fro¡ENsA Morrr l1lolrd¿


MrDI M Forn.óypo.r\ ro l-oto,ortpo idon

q 2ooz de l, edición. pró¡ogo y noos:Vicent Beltrn


O zoo2 de li colección: Fnncisco Rico
O roo¿ d" lr p'^..F edr,ron p¿rá L.p¿ñJ ] A¡'enc¿.
EDrroRrAL Cnírrca, BaÉelo¡a
ISBN:84-8432 llJ 3
Depósito legal: a.:J I r9-2oo2
Iúpre$ .n Esprñá
zoo2. NOVAGRÁFIK. Mó¡tcidr i Rejx¡c (B{celom)

Quedan rigurcsnen¡e pruhibidas, sin h


¡utoriaoón escrit¡ de los iitllares del ¿ó¡,r¡A¡¡,
b,jo en.ion¿s cr.blecidas en las l.yes,la rep¡odu.ció¡
ltrs
tohl o prr.úl
de esá otrB por cu¿lquier médió o proce.[nnento,
comprendidor l, reprcgáá" y cl hámiento i.for ári.o,
y L d¡úibu.ión de eje¡rpLres de e[¡ mediante
alquiler o pré*aDo públicos.
Pcr d.'1 t¡a i Ait ¿ i,I¿t VIDA POÉTIC]A Y TIT.ADICIóN C]RÍTICA
Desdc cl cñal,lccjnrlenro .tcl c¡non dc l¡ lirenfur¡ españoia, fün
da¡rent¡LnenLe a travós de los trabelos de Marcclino Menéndcz
Pelayo y lrrnón Me éndcz Pid¡I, los estudios sobre lírica n1e-
ctiev¡l castcll¡na lueron lasr¡ados por lnntaciones quc conde
naron este género a l¡ Drarglnaiid¡d; algunos de estos prqjuicios
se han ven o .orrigierdo con el paso del rjempo, orlos sir¡Den
en pleno vieor y desalojarlos será rod:vía ur:l e¡lprcsa l:trga y
dificil.
Vayamos prinero a 1o quc hernos conscguido: la rehabilita
cióD de ]a poesía corrés. Hu.lga volver sobre el juicio neqarivo
de Mcnéndcz Pelayor y curnros (nrrchog 1e siguieron,: fruro de
un riempo y ünos Srsros literarios quc ya Do son los nuestros,
perc también de una notal¡le lalta de pcrspectiva hisrórica que
pervivió hasta la sceunda mrrad del siglo xx. Aunque ya cn e1
xrx sc habian pronunciado pareceres más flexibtes,r el conjunlo
de est¡ condena ro sc levanró h¡sta que .onfluycron una serie dc
factores de oígencs djvetsos, pero concordanres en su res¡rltado
fina1. Por una parrc. cjerr¿s inrcsti!¡a.iones coincidleron separa-
damente cn valora¡ el amor corrés como algo nLis que pura re-
tóri.a. puÉs sus .ontenidos resuhab¡n 1a clave herDlcDéL¡tica de
obras juz$d¡s inequivocarneDte como scri¡s (e1 teatro de Juan
d"l E, .,nrrt Lat rL.t,),: ¿.u v ¿ 1,..(,n,¡p rones ,,,,,ru
rias de cuhura occident¡I. tras h rcvuelta del 68,lemnraron Do
1a
pocos rabúcs, que slectaron profir¡rda eüte l.r consideÉción y
.,1or:.rorr del ,orrt..'vpor l'rr.rrr.r¡ o¡r,nr ,¡-rre.e.
"rrror

'w .. f oq
' ro'. . r.t
,n.
oort4,r,i,,.1. i..,.r,iFr.. :o, .,¡..¡., ',.r
I Nótense lor eje¡llló shs ¡0ir¡r.,o¡cs. tr. durÉ, d. ¡vlcr¿ndez Pid¿l sob¡.
I p.si? del a-i],.i¿,üo d¿ Ea¿,¿: llroesír insin.era, de .al v.cuid¡d, qüe no\ ele
inte¡esx¡, mis q¡e por si nnsnú. por cl.pigrrr. donde cl .oL.!, ded¡G li: .n
.¡n$r..i¿s .e¡les e h¡tórn:rs 9!. dierc¡ !1. J pocr¡ pr¡r sús !..sór i(iiintr
v...s .n .l rpig.rae h¡y no sól{) m,s i¡re'ós h¡róri.o, snro hsü ¡lás poeiitr h-
r¡te q¡e enhs.fn,fi\l Irgr!:r6el
I E5 el.a$ delMarqu¿\ de FlaNna d.l V3Ic t,J nn.hó Rryón én lx .Ad
yer¡eDcr¡ prL-hnhrr» 2 m ..h.ión d.l Cllnid,eo /..!iin(d
[r872:!i-xvinl.
l Beyrerveldi []e?zl.
6Es ta tarcx quc,.n el ca¡rpo d. L liri.r ¿s cin.ione¡o, ¡.o¡re¡ió wLinroD,
spe.nl¡n€n¡e en []eBrl.
IO PRóLOCO VIDA POÉTICA Y TRADTCIóN CRíT1CA

téricas. bas¡das en algunos aspectos de tas mnguardias pero, muy avanzado el siglo xrII mientras Ia prosa artistica habría de espe
especialmente, en la generación Poécica que Castcller bautizó rar hasta Bocc¿ccio.
como los "novnimos poetas españolcs», permitieron valorar una Mucho sc ha discutido §obre si Castilla tuvo o no lírica du-
esÉtica no basad¡ ni en e1 exhibicionsmo se¡ün1ental (insePa ranre los siglos xrr y xlv, y las explicaciones han Evado a me-
rable de Ia concepción dc la lí¡ica en la cultura occidenral dcs ." Menéndez Pidal conocía
p",t"..iq"xmo r¡acionat.
""a" "i
' ,,,¿,.,"' l,r',,
r,.,Iecr."'.nie g,lar,o porrtrgue r v 1o qur
de cl bcnltrnmo rcnacentista) ni en el DMgisterio de los PoeQS
i.,¡1, p,,¡ I¡'.o¡tes c,'rell¿na' del 'igJo xttt: ' oe-
'"".",."t"do
A su vez,la i¡rupción det estru.turalisÍro Pcrnitió abordar ]a !r dr Io cuJ, 'e que¡ab, de q,e ¿brien<io un¡ t orra de nue'-
líric¡ medievd y, muy en Particular.la poesia corresana del §i tms hisrori¿s litera;ias. advierra en rodas la falta d€ un caPirulo
glo xv con cntcrios enterameÍte nuevos.T La PcrsPectiva histó muy inlportante, mejo¡ di¡é, esencial Me refiero a los oágenes
iica actual,junto a estos cambios de orientación. hen permitido ¡. n,.ri,, p".',, li,-',,, b.'.,do. en 'u' tundrmenro' 1 zrce'
un: flor¿.ron de e*uJ,os sobre lo' ,,ncior', r.' cuJ(ro..nri rJ'. n'L indigena. o n¿c'on,le. .'' omo si II rndt ron ürica galrrro-
sometidos concinMmente a profunda revisión, y Ia notable me porruelre!¿, que \¡nrrll¿n¡ rcl¿m¿b¿ .omo PrcPi¿. no mr¡ecreta
jorr de nuestros conocimientos que, a su vez, nos han permitido Lt
""áu,. ¿i n¡rio¡,¡r". M ,, ¡¿di.rr ,. nrn,,c.trb¿ Jul,o r-€rr-
enteDder me.jor las peculiaridades esréticas e históric¡s de h es dor en el prólogo a I-a verdadera pocsia uxelland' donde rePlicaba
cuela.Todo elto nos hace esP€rar que cuanto aquí podanos de- ,..iunt,r,, ,,.'. M.nendr/ P.drl ) \¿ntiltJn¿: "l o' que r¿l dl
cir r.sulte enre¡anente (feliz¡lente) P¡ov¡ioral ..". o,. ."" lo. ¡¡i', ,rl,d"n que c¿\rÉll¡nos \ rnd¡lu"' ru\ie-
Vayarr-. ahora a L' in.u6, renct¿s de ntr^rro( . olo.'¡ r'.rrro'. ."" qi,-,",,..,. JIr,',c. v pen¿\ en s¿üeso.Como-$ PenF.v
o No f¿I¡ri¿n l¿s
Estamos lejos de haber suPerado tas lirritaciones de una visión .nor' pudrerun c:nr¿¡e en l'nsr'¡¿ errmñ¡"
( r'rro v \jn.her Albornou lu'ufic'ndo l:
de España gcst.da por la gcne¡ación del 98, esencialmente caste "1""-' á.dc¡n,.'',o
'ausencia
una lír;c¡ casten;na Por la durez¡ de la Reconquis
llJno, (nÍFr,. !n h qu" no 'en porbl, una apr. u, rórr ' on.-
pleta ni de nuestro pasado cultur¡l ni de nuestro Presente; en la ta;'" henos llegado a disociar una única persona en dos es
así
Edad Media no sóio convivicrcn, como ho)', diwersas rradiciones crnores disti¡cos. unAlfonso el Sabio, prosisü'v un Alonso o Sa
liter¡ri¡s, asentadas en las lenguas propias del solar hspano. La bio, poeta, que, al decir de algunos' no llegaron a conocerse'
co¡solidación de lat tradicion€s liter¿rias modernas, convertidas A <liférencü de hace cien años, i¡rcluso cincuenta, hov tcne-
en «lireiatur¿s nacionales, r 1o largo del siglo xrx, se produ¡o en mos en España un excelente Phncel de iDvestigadores que cono-
t¡e los siglos xnr y xvl; v el castetlano legó a este proceso rela cen inmejárablemente la lí¡ica galáico-Porruguesa'l pero (a pe-
tiv¡mente brde y de €orrna progresiva: el verso narrativo puede .r. d. Podtu sugerir la evolución política del último
juzgrne madur,, en sus verrientes cletu .yj,tglarcsc;,; coinien-
".-"t"
cuarto de siglo) estanos ie3os de coiseguir que la cultu¡a o6¡ial
zos del siglo xIIt,lá prosa no lo hizo hasta el tercer cuarro de si- t"
"..pt.
f"i","l-."r. "omo parte integünte y prcza esencial de
glo, dur;inte el renl¡do de Allonso X, pero el ve¡so ]írico seáa el lo ,t"e acabaía siendo r¡aáición cestell3na.Y sir embargo' Ia
1a
gran auseDte de este panoranu: no habría de apareccr, en una situación es mucho más compleja: enrre rrJ8 v r28o,la corre de
lengua hibridr de gallego y castellano, hasra el segundo cuarto l"on iu. .,'o de lo< m'r porenr" polo'
,o. rse\ Je LN,llr v',,o,"do,et
del siglo xrv, y no alcanzarí¿ Ia Plenitud hasta el segundo cuar- de ¡tr¿,.tón p,ra '. p-tenz,le'. mu' hot Je lo cu¿
ro de1 siglo xv. Nada que ob.jetar: también los caral3nes escri-
bieron li¡ica en rrna lenga rjem que se habían apropiado, el
provcnzrl, hasra estas mismas fechas y cl italiano no llegarír r nl
crear un tradició¡ ]írica independiente y coDsolidada hasta muy '" í"- ,.á. ¿oat.,
",u- .r¡
d¡.usión véáse Bek.r¡ [1e97':il v a¡res

" pm i"moqz,.;¿n ae cónjun¡o vétrúe los .¡Pitulos 'espectivos ¿¡ LaPtr


u"a
de la
? cuic(c [,9ae], z!"rhor 1,97o, nrtesrdó ¡rás ¡rrde cóDro nn .aP;tulo en \L [teral,ArvM-Behún l]est I'Iava;i [Ies6b]iP-¡ el 'xo 'Ó¡créto '¡niiEr
t97:l y sD [1973] Es L lire¡ que segri c. BcLnn l'9s2 y I99o¡,1. de rno¡ vé6e Beltñn [¡eej¡].
I' pPotoco VIDA PoÉTTcA Y TRADICióN cRíT¡cA T3

le(. ! .,n dudr lo. ma, pnrngiosor. to\ vairJroi o te. dcdrc¿ron El grueso de esta sección, huñildísirn¡ a pesa¡ de todo, está de-
sus obras; tampoco esta siruación encierrr hoy nineun miscerio dic¿d" , un, dc h-' : s,irr, . po, rugue.¡: no .\
I'lologi.o. v h¡rdo oblao.on.ranr. de-nvr«;a.ion en et úl- posiblc explicar la poesia cortés del siglo xv sin la antíga de ama\
.imo siglo y nledio.rz No cabe duda cle que tos casrelanos de la Iírica tradicio"al de Renacimienco sin la.a/úQd ¿e a igo,ni
esta época co¡ociar de primera mano la poesía prcvcnzat, ta Ia sárira rnedieval y barroca sin la ¿¿",iq¿ d¿ ¿i¿"rnho a 1¡ tefl(ao, el
me¡or del peúodo, y de que gustaban de elta hasra et punro dc debate sarírico de csta esctrela. El caso de lasJarchas tiene orro ca-
subvencionar generosamente a sus creadores; sin emba;so. nrir- riz; paradójicamenre, ninguna histori¡ de l¡ literatura casrellana
gun dF conjunro,ubre lÁ Hruia ¡{e t^ tn,ra¡u¡a, hi,pani. pn"crndcdeero rex,o. .,un.u.ndo.obvilmente.nunr¿u.¿¡on
',¿brro
.6, que tanto haÍ proliGrado, juzgó opo¡runo dedicartes un ca está lengra. Quizá la inexitcncia de una tradición l¡oderm que
pitulo, ni abordar el problema historiográfico de cómo o hasta pued¡ reivindicerlas h3 permitido su apropiación sin ambages
qué punto aquel episodio haya podido dererniinar nuesrra his- quc, por otra parre, retorz¡ta consicle¡¡blemen¡e la exister,cia de
toria lite¡aria y cultural. Bara hojea cualquier hisro.ia de la lire- una poesia medieval de cuyr existe¡ci¡ no cabe dudar peñ so
ratura italiana, donde los capírulos dedicados a los oígenes y ai bre la que carecemos cxsi rotalmente dc tcxtos.rl
Due,:¿nto no son posibles sin acoger anptiamente la rr¡dición A p"'¿r J- J¡r,n¡. norc,¿.. rnclu.o )r Jn, gu¿'. q,," .dre, ie-
provenzal y Éancesa, sólidamenre asentada en el Norte del país .on de ,r¿rend ¡rci,. fu. S¡,nd. I 5j-¡n e ptin,É,o .n
eD este peúodo, para perciblr la gnwedad de esra mu¡tación en "po,rr. J
la t¡adición 61ológic.r el coDocirnicnto dc un conjr¡rto textual
nuest¡o pas¡do hisró¡ico.Y aleo p¡recido pod¡ia decjrse de las que hoy conocemos con el arabrsmoJ-arrla.t1Se trata dc extos
Hísnne des leurs Jransaises. b,.t(' u.¿Jo' , .rro , r, rre o conclusion de un poen J e* riro ",,
Naturálmerre, no es este el lug:r adecuado para resotver es- árabc clásico que denomin.rmos, con otro ar¡bismo erudito,
cos prcblemas; sin embargo, no he querido de;ar de tado esr:l di- noardja. Si elenco fue aumentaclo posteriormente po¡ Carcía
mensión, de ahi las dos primeras partes de la tzroloxía. En 1a§ dos Gómez y los nuñer¡sos prcblemas que plmtea su edición han
pri]JlerA|-, Ln p¡otohisrorid de ld líríca canelland y La ¡radiión ¡oua sido objeto de sucesiv¿s aportaciones, cada vcz tnás ricas. Hoy
, ,,,.a I s, "i,,.". h" rbordJdo .,,e penod. dÉ gc.r,crón. - , que contamos con un corpus de 62 poemas, algunos de cllos repeti-
ca¡ecemos de noticias fehacienres de una producción poética en dos cn más de una ñrenre, ransmitidos ¡ tnvés de 93 moax¡jas.
casrellaÍo pe¡o que, po¡ el conrra¡io, resutra ¡iquísima si arende- árabes o hebrcas. Su cronología se extiende desde ro42 hasta el
mos a la pmducción galaico-porrugresa y prcvenzal. por razo- siglo xlv.
nes de espacio, poco h€ podido j¡clui¡ de esra escuela; he selec L3 inrerpretrció¡l y e.tición de estos textos oficcc dificuhades
cionado sóto unas pocas muestras, di¡ectánente rclaciona.las con excremas. Los vcrsos clc las jarchas usaban lenguas que carecj n
rrovadores autóctonos (Bonifacio Calvo y Aims Moniz d,Asme de un¿ ,¡¡d,. ró , cr. r¡,, rropi¿ y c.r¿bl<. el moz¿,.be v el di:rf.
o Güi¡aut Riquie¡ y Pero dr Ponre), o tup¡esenrariv¡s d. un tipo to andalusí del árabe; h¡n sido ianscritos utilizatdo los cancte
peculiar dc patro¡r¡zgo que, aun siendo accidental, debió resulia¡ res arábigos o hebraicos que, edenrás de su diÉcil a.laptación al
f¡ecuente (Raimon de Casteinou y Attonso X), y he inctuiito sistema consor:rlti.o .le las lenguas romá¡icas. no rcpresentan
|ambié¡ algunos texros sobre los que la crírica ha debatido tá¡- las vocáles. Por Í,ltnno, las copias conservndas, e¡ parricula. p:¡r¡
g¡merre. r mi p¡rrrr ron ,.§,,t,Jdos no nempre r¿n pos,rr\o\
como seí¡ de esperar (Rannbaut de Vaqtreiras, Raimon vidál). rr Me o.upé de st¡ pandoj¡.n Behnn
f¡99311
r+ Prñ hs refe.en.Fs a h eürencü d. l,sjr.l»s rnteriórcs á srern. solá sólé
Ir97r:7,3]. El fub!ó füDd?.ional tue de he.ho s¡eúr Ir943l, derubridor de las
¡: B¿r..nr d6 purais básn05 de eros trub¡jos,Milá y Fonbnrts [¡sór]
los ji(hri en nroaxaj6 heb¡eas; nplürj¡ ¿l.orpús r lis d,ó¡xajtrs íBb€s cúct Gó
y C Alvar [,977] [¡e?$] p¡n el prnonnr de los séne¡os y coüie¡tJ-, ú
r ¡rcz []ej2l, d p.1nÉr mb¡a que se dedicó ¡ eros erudios, con¡inuados d.s
'. r! J, r r, ¿tL b"., ó óLudro !1L..o,1,. t.,ror t or l
po". , pt pués por stern [1e53].BoreIo JreJel, Heser [¡eóo],Ca(i¿ Góm¿z Ire6r y re7rl,
p "o\.do'."
a um visió¡ lnás ¡dualizad¡ Riquer [r97J], cinnamo tresel y Bosñ¿t er d/. Solá Solé J¡e7r. A Jones [1e8¡l]. Gxl.rés [,eea] v Coúicrtc brnr.ip,lnrenk
úeeal.
¡5
14 PRóiOGO VIDA IOÉTICA Y TRADICTóN CRíTTCA

veces siiábica, y las Jarchas pudieran ser asonanradas' aünqlle


c§tos
1os textos á¡abes, fueron ejecutadas a mcnudo ñren del solar his- di*ut'do':o Por ÚIimo l¿
pánico, por copistas tardíos que no conocian la lengua ni co¡n- ¿"'-¡"-". hov muv
prendían el texto, con 1as corruptelas inevitablcs. Por todo ello,
de l¿ To¿x¿ir {d'l upo \BAts cd'd'd ¿b¡b
U,* *,r¿n."",1r,"',..,,hr"
los textos recibidos han dc ser coruider¡dos akrmenrc con¡etLr- ABA¡. ; J.i zer-l r.on ¡urh¿ -,''bre'e eu'.el o¡nbrllo del
rales, y las inrerpreraciores divcrgen considerablcmente dc un
,rno AB --. b \8) -'r: inrim,mente 'nlrr"d¿ ' un un¿ rr¿o'
estudioso a ot¡o. Aunque sL¡ posjcjón sea un tarrto ex.remada, ,l¿".-"*, meó-v¿I, o, rrpo popul¿rrz"nr' ref*'enrrd' un' por
.i 1,,,.,;on.orte' in t¡'rcll¡no' l¿ boltade t ¡l
a; "ilr,..il"
tiene razóD Hnchcock cuando afirma quc nos hallamos an¡e ' ar^, .n provenzal v cablán v el goa en estn úl
.rr f.r""alf"
'uno\ texto. enrsrnirico.. dc u¡ r rr ¿dición m.r$cr ita in. t.rr: ;
¡nu lensu¿. ¿!r .omo l, Úalr¿¡a ¡',lt,n, v u' d'rrvado''Arnq're'
..-" '"?r. ',..¿., ,on L p'.blen:ri'¿ d' lo' orsen^ l' dr'
de una compleja letura».¡J De un prirner rnoniento en quc se
acentuó sob¡e todo su rclación con la tr.ldición rómaDc., a pe-
sar dc un cierto rcchazo de las posicioncs e<rrenras del tradicio- .,.rrió" ..."1t" intrtncadíima, las posturas, dilciLnente concilia-
nalismo castelhno,Ió se ha pas.rdo, por parte de algunos roma- ¡i., , l" ¿"",. .0r,"". o,. ""o' 'r"'"'"' perrruten enrénd( I
nistas y, sobre todo, de los arrbistas, a subrayar slr dependencia de '"üi,, ."-o rui' probable un o!rser nrndnr'o: 1l¿rn' cu'nto
menos la arención que los partidrios más radicaies de la
tesis
h t¡adición árabe, rechazando incluso cualquier relación con la d' l¡do
romance (véanse hoy,los trabajos de Zwarrjes y Corricntc).r7 ár¡b. paen ,:le pu"iiU,' u der"n rnr¿lmenre
¿
"te ' on
ontrnurtron'
iunto Je .orn.,oen, i¿' v que e'rudi¿remos '
Más moderada es 1a actitr¡d de Galmés. Íie1 ¡l rradicionalismo, ' n"'a. ¿ ounro de r,'r,'¡'n;ioti.o-hr'r'r'o.l¿' r"r'h¡"d¡¿'n
que coreja cuidadosamentc los textos de l¡s moaxa.jas con los ac- jud,. con l, t¿n,ron romjn'r¿ dc nrujer) I-n J"r-
s,n lug-,
;;.:., '- trrr¿ de poem¿ Pue,ro' en bo'¿ retn'nin' ) d(a t'las
tuales conocimientos sobre los dialectos mozárrbes de fuente do-
cumenhl, gerlcÉlmente con gn6a laeina, y acepta como base de
su es¡udio sólo tos ¡exros que considera de fijación asegurada.I3 *a;." "-"."'", p.- "on una concepción del arnor ajena
Si ei texto de las iarchás es problemático, las d;ficultades hisró ¡drciones culus mectieváles: la su.jcción de la mujer ¿l ho'nbre'
dcas que planteaD no son menores. Lá moax¡ja. ii¡uat que cl zé ,i.* .1, t,.,."¿.,.. "rre.' ) h¿n¿ ¡ueg¿' trnr riPologi¿ 'nti¿'
,r J..r¡ s^i¿. ;,
rr e,(pr-'ion ¡ire.r I ¿e ," de*o "b'orbenrr
jrl 1-, riro.n jr¡be dr,l- L¡1. " '-,.' . on ,or,.ni.n,o.. p¡-o .n, que l, n,urer \r enrrrga ) unJ (\Pre{un lrrrgdí u'¿tnen'e mu}'
jarcha) resulm de explicación dificil cn el seno de la pocsía ára- Iír
.i-.1., , in,er, 1.. i,'go. q,e Jo¡rrrn¿rr en l¿ r-
be:1e la qosida c1ásica carece de estribillo y de div¡ión en estro- '.i" ¡op,1",i,,.'e
., á. """ "lt., 'e en "L EJ,d M"L¿ t el lren^r¡nienro'
ló. e d( 'rn).r riguro.rmen,€ cor¡-t'intrr¿ y nrunor-in,J v LrsJ
un sislema tnérrico de base acentual y cuantiratiür; los dos géne- 1".r. i, l, h'.roti¿ dt r, hÉ¡¿turJ (¿srellJnr rendemo' ¿ deno
ros que aquí nos interesan son de origen árab.' á11d¡lusí, usan -,",, ..* ",a'.,.,,"1. rin ."'rnbargouaó,,onc 'u' rela' ion<' v:n nrrr'ho
;;,u:.;;p;;;;'", o".l rr.c. aienrs rr
est¡ibiilo, ofrecen una diüsión er est¡ofas aisladas por una Partc "n 2:
de hs rnnas, que cambia para cada una de el]as, conocen una ¡ré- á*ba" á: l" R"-."- . incluso ext¡a europeas Formalmente'
crica de base problenrática y quizá ro c¡rantitativa, considcrada a
Exto de
20 Car.i, Gónez il95ól .i.le¡.Iió l¡ m¿tri'a roñrnce in'luso Pn el
r, -'.^* cJ. oP"' úonúlnlent'i o¡ih ' ' ¡"r' l'
Ij La refere¡ci¡ p¡oc¿d. d. Hit.hcock Ir977dlivéAe J.l ¡,nn1o tor y - "..¡.
.-1,1,,
", " 'o '" '
r"\e ¿a'-.'u' Je - ' ...,,uo.r' '¿..ec e'JlF'ol_ rv . r/ r!l'
L_ón €l
r¡núó obj¿ro,lr97l y ree¡l
I r rr"d. ¡¡n ". ror ¡ J rcn:r. e
_n qle 'e 'tu"ir¡" 1'' :" h¿ l¿ 'do e ruo
¡6 La srnnb.ii)n có¡rplca c. ¡ná ttrdición oml ro¡r¡n.. prctoudórcr.l '
d¡..!eou-\Do, l.Ce'b,l'eJal) D'IinIr'ridl PrÉ ' Údda
L'¿
'ori ge'Er
_'uoÓl
fue déGndidz dcsdc el p¡in.ipio po! Menéndeu Pidil lI95rl y' .on¡inuada nah
v rnn ". e"- 6" '97.,.0't',,, rub bl ' o'"n?Ó L"rün
I PJ'" lo
hoy por Frenk Ir975l, ¡unqú¿ ntr pldter"ri.ntos teó¡i.oi nú\ rrdi.rle§ aüercD
**.- ia .. " ',,;,,.'.''.on r" r''r''' ' venndr
combari.los por dglnós romanútas (S.rdierj Ruggieri r9ó:). """'...",".'".,'..,
F*r¡ 1,e5., t,_.1 l,r5'r i (l M.r'L' '/rlo" -IrouP" lrmÜl ' MonÚelro sl' ,
[r99J, 1997¿ y r997Dl y coúicnt. [1997]
', zw¡itjes o. '., .. , l, . , l. ÓDt'r_ ¡o'L
c¡tmés [¡994:ctrp. r].
'3
v ¿. 1".
",--"
,,ip-rc, "
.,¡ *.prios d' e*a tridi'ióD rlsunos de ios (úles rlcan2xn
IePará el conocimie.tó de l, i$di.ión lit¿rári¡ ir¡be.n ge¡énl, Rul,icr¡
d;*.nsiones c,si u¡i"e.qles, Hrto IIe6, v Ganguti¡ [rer2]'
free2l r sGrn [,97a1 pan los spe.os ¡ú concreús Llc IIi,orxajtr.
tó 1']t()¡,OGO VIDA POÉ''ICA Y TRADICIóN CRíIICA t7

deben ser entendidas como pocnr:rs o fragmcntos cle poemas, to- forma marcada por el parrlelismo y el encaden¡miento estróEco
mados ¡ n]odo de cstr;bi o, por lo gener¡l de .los I cuát¡o ver- o i¿i¡.a-prcn, se pusieron en el núcleo de I¡ discusión crudita so-
sos, a rrcnudo hcxasii¡lbicos, clc ¡¡¡a consonántica, a veces quizá bre los oígenes. Aplicando un principio grlo-centristA sieñpre
asonantrda, frecuenten¡enre n]rerna en las composiciones dc vivq Alfred Jetnmy'z{ consideraba que nos hatlábamos ante fru-
clratro lc¡sos. En corliunto, ho_v sc puede ¡ceptar quc l¡s jarchas tos rempnnos dc una lirica popular origin¡ri¡ de Fr¡nci¡, dondc
se vincul¡n ¡ un¡ traclició¡ süblitemria quc sólo ocasion¡lnenrc sólo se revelab¡ más tardc: la cútica vincul¡da ¡ le t'jeninsula lb¿-
intercsó al ,rrundo dc los aristócratas y los letrxdos,los irnicos ca- rica propuso desde el primer rnolncnto uü origen arrtóctono. no
paces de ¡ronerla por escrito. y nruchas clc cuyas c¡¡¡cterísticis exento de reivindicación nacionalista'5 Me¡téndez Pidal cerró
son cornunes a hs liricas ronrá ic¡s y a ciertas corricntcs tle la el broche de esra nadición filológica al senrhr quc cl dístico con
lírica latina del Medioclo estribillo era propio de la lradici(in lírica g¡l3ico-portugucsa,
En nrcstra selccció¡r hcrnos d¡do prioridad a aquellos tcxtos nrientras 1¡ cas¡ellana habúa prcftrido sienrpre el zéjel. Hoy sr-
que enl,rzan mjr il¡¡.¡5¡"¡..,rn h rr.,¿i(ión rom.i',ic¡ y penrn- be¡nos sobr¡damente que tanto los temas natur¡list¡s corno le
sular, pero hemos rcnido rambiér muy cn cüenta su grado de ro- candón de mujer en gcneral son un londo literario común
man rcl. Much¡s de las jarchas cditad¡s co¡¡o talcs apen:rs si cor¡o mínimo a toda Europa'ó y qu€ lo rrismo sucecle con las
¡¡ u,r¡s po,.,. pahbn. r.nrrrr. e. /. ¿', \únJ,,,)ro. fbrmas que les esún asociadas: el rcndcau o baldd¡, ctc cstribillo
son ininteligibls part qui.D r)o esté mtrodL¡cido e¡t los proble- ir)te¡calaa la rotroreige o cstrofa monorrnna con estribillo (Perc
mas de Ia lengla y la pocsía áralre;poco ihrstnrían ai público al sin vuelta, como en las «ntigds dt añíto),y cl zéjtl-'z1
que se clcstina esta antología. Estc misnro crirerio clc legibilnhd La cantiga de amigo construida sobre par.rlelismo con lei:ra-
es cl qlrc me ha inducido a dar priorid.rct a los rextos tal co¡ro ¡ren, basada cn símbolos del mundo n¿tural, es sin dud¡ la im¡-
los pubiica Calmés, con una ortografia not;bleDcnte adapradr a .qen del género que opera en le mente del lcctor2s l'recisando
la c¡stell:rn¡ habitu¡I, de lccnrr:r asequiblc' ¡l Iccror medio, siD nrás sus conrponentes, sc tnt¡ de un poema pucsro e¡ boca de
cluda poco acosturrbrado ¡ los complL',os siste¡1¡s de rransliter¡- ulr¡ jovcn que, con un lcnguaje sencillo y directo, se dirige a su
ción dcl ár¡be o dtt hcbreo qrre resulrarr, con toclo, indisperrsa- rmigo, ¡ su madre, herrnaruG) o a,nisa§) p¡r¡ habl¡ries dc L¡n
blcs e¡ ediciones destinadas .rl cspccialist:r. Por está n)iena ¡azón, amor nada recatado, habitualmcnte de rono mclanc<ilico, a1 quc
casrella¡iznremos la onomástica de los xurores árabcs y hebrcos cstá entreg-¡da- La form¡ exprcsiv¡ habitual es la esrroFa mo-
e¡ alguna de las f-olrrl¡s D1ás divuLgad:rs por la tr"dición críric¡ norrima, gcneralmente un dístico, seguich dc un cstribillo t¡*
española. bién monorrino, pcro de rimr clistnta a h est.oa¡ (¡a...8...,
Los cstu_dios dc pocsia trrdiciolu¡ se h:rn ocupado a rnentrdo generalmentc conocida por no:r:bre de un génem poótico fran-
d. ,r,go. Li pubticación del (-n¡¡-
de sus relaciones con las.¿fl¡i(rs
cioneirc porn\ut: da Variau por Tbeáflo Ilragr']t pr:so por pri-
¡üe¡¡ vez cn m:nos iie los csrLrdiosos el priner corpus poi.ticr.r '' U Earr¿jo dcJ.hroy Ir889], un din:) po.
de h ñlologi. ¡o"rá¡i.i, .ic.c todr_
Ljcr'¡'lo.r L€ Gdtil [tqJ]l )
ví¡ \.güldóÉs cn la.íti.¡ fi¡nter, conro
dc esrc górrc'to: no cr¡ ¡ral ¡)onrcnto, pLres l¡s rcorias sobre cl
orieen ¿e l¡ liter¡mra ronránica sinraban en este ripo ile poesi:r jr Pu la5 pori.¡on¿s rtigu¿r deüa crirn'r hnpnri.1. Menó,ilez Pchlo
[,seol,
no trovarlores.a () sogu mentc tcstinronio i dirc.to de Un:r Michaélis freo4¿:vo1. Il. cáp Xl. Lrpr l¡eró y rglarrP. III y Mcnó!¡1.2 Pid3l
lirica xnrerio, lá (xplic¡ción de I¡ ¡rl,rvillos¡ floració¡ líric¡ IÚr,:.ús 5{,1.
:ó Pia h bibliosnffi ñ:1s ¡eciente sob'. .$ós ttñrs..o'r nru.h¡ nr4'or infor_
europea de los siglos xrr _r, xrrr;por eso las conrposicioncs de estc m,ción,fümD bisi.¡s las ¡pon,.ñns d. Hxto lre65l. G.ngotir lt972l. Dro¡-
góüero, y muy e:r p.rrticular las c¡uc fucn:l concebidrs a p:rrtir kc l¡eó8:cap. I y ¡e8al. occ 0e7al, Beltritr llese¿, reeo¿, rqeal, Moral€s Bbun)
de elc¡renu¡s simbólicos d.l DruDdo vcgeral y rnirrral, con una l,r3,l, Lorcnzo cmdí¡ [,9ro],.r.
17 I,aE las v¡itd¡des erróllcas aso.idrs I e$os textos, Beltrrn
Ite84¡. ¡es4r,
:s sonsu úejn ¡rqueúpo hs comp6i.ioo.s dcjoh ¡ Zoró.M."dinho y P«,
:r Dssr [r3rr] d ho_v n¡ .di.ióñ «r¡lrncnr€ r,peÚdl Mcoeo que pu.dco !€se e¡ la ¡"¡olq{ld.
r8 PRóLoco VIDA TOÉTICA Y INADICI¿)N CNíTICA I9
cés,la rotnucnge); ce¿a p¡r de esrmfas repiren cl mismo lexto y cas. Sin duda,las del ripo con /erna-prer y simbolismo n¡ruralista
contenido, variando sólo las pahbras en h rnna heelelismo), Jebcn \cr l¡r i. fi(l(,.pue..on rrnrbién l¡s qu. n,ár,e p're.en
¡rientras la terccra estrofa comieoza repitiendo el úlúmo verso a los cspecirDenes curcpcos de los siglos xrrr a xv, bashnte abun-
de la primera, la cuaru, cl último de la segunda y ¡sí succsim dantcs en Frrnci:¡, así co'no a I:r li¡ica tradicional c¡ste¡¡ana de
meDte (l¿ix¡r-lrÉr). Las rimas son sltamente topificadas, y repiten los siglos xv-xvtt;cl resto pareccn ser el resultaclo de su adapta-
a mcm¡do no sólo l¿s ms¡nas ¿son¡ncias (í¿,/¿-¿) sino incluso t᧠cióD .r 1¡ esr¿dc¡ trov¡¡loresca B¡laico-portugr¡es¡, pues son nluy
mismas palabr:s- El lenguaje es simple y concrcto y la naturale- a6nes ¡ ciertos lnodelos de la candga de amor v dc la canriga de
za, como en l¡ li¡ica c¡adicionai castellana, esci bicn representa es.¡rnio. Con todo, no cabe duds dc que fucroü las írltimas.las
da, por 1o gereral con valor simbólico.:e nrcnos inr(lresantes par.r nosotros,las que facilitaron la enrrada de
De este tipo conservamos nedio centenar de composiciones; 1as pruneras en las cortes medievales, lo que parece haber succ
el resto, hasta más de quinie¡t¡s, responden e una tipología más dido haci¡ cl tcrcer cu¡rto dc¡ siglo xlrr. En nucstra selección,
trovadoresca. Suclcn rencr dos o tres esrrclas, casi siempre con forzosa:nentc mLry breve ci:rda la índole de cst¡ antología,r' da-
esúibilo (de rera,', en l¡ terminolosía sallcga anrisu¡). de unos rcmos priorid.rd J tipo que considcrarnos más popularizante,
seis versos que riman a menudo abb¡CC o ababCC, rienden ¡ r¡Dro por s€r, sjn duda. el que permitc una c¡pración inmediat¡
exclLrir el vocabulario concrcto (y, por tanto, desaparece 1a natu- de su beileza como por eDl¡z.r con l¡ lirica tradicio¡al dc los si
raleza y su función descripriva y siñbólica), de rin'a consonan- raios xv á xvn.
te, dotadas de paralelsmo de contenido (no rextual) y con un Dc l¡ époc¡ rrovrdorcsca pocos son los tcsrimonios c¡stella-
uso intenso de la repetición de palabras como clave retórica. nos qLlc pode¡nos aducir, y nos han llegado por ví:rs extrevagan-
Aunque la eonccpcion del ¡nror. los pe^onrjes y sus rnterr( tcs, inscrudos e .rónicas, co'no En Caldtdñ¿zot o C¿¡tan d¿
laciones se¡rr 1as mismas, tiendcn más aljuego ¡erórico y a l¡ tr1 Ro//ár. Su interés cs rnás elev¡do cuando los insertimos en unr
novación, ¡l toque personal del autor. Fueron, sin dudá, lá va- perspcctiv¡ diacró¡lica (aunquc su tcrnáticr gr¡errera, contr¡ lo
riantc qüe permitió a la cantiga de arnigo e¡rrar e¡ el repe¡torio que suele ctccirse, los aisla t¡mbión de la poesi¡ tradicio al pos-
de la sran pocsia dc la época v cn los r¿'¡rn»¡¿iros,ro ha.ta al pun- te¡ior), pero qucdxrl larri¡nos¡DeDte en cl .rire des.le cl pu»to do
to de que ninguna otra literarura medieval olrccc un invenrario
taÍ elevado de canciones de ntujcr. Disrinto es el crso tlc h segund:r parte dc le,4rrtrlogía, rnuy
Resulta imposible prccnar cuát pueda ser la relación de esre me !¡uad¡, pcro cst:i \icz por h incxistencia cte ¡cxtos. Tras l¡
repertorio con la tradicióD lírica prc-trovadoresca, pues ósta no nruerte dc S:rncho lV (r29j) en C¡srill¡ p¡recs ecljpsane el rico
la conocemos sino a tr¡vés .le su reflcjo en las jarchas y cn las pa¡roHnra que e¡ el cultivo cie la poesia percibíamos en l.r sec-
dcnrás escuclas líricas que de alguna maner:r la acogiemn y re- ción xnterior. Los provcnzalcs, igotada y exti¡¡t¡ su escuela, de$- -
su[a irllposible detcr¡rin¡r e¡ qué mcdida ésras le son 6eles, ni prreccn y la líric,r exllcg.r, rambién. Sin duda. tal fenómeno es
si existía,r dilc¡encias dc considcración segün los lugares y épo- rnás un problenra cle ransmisión que de creación; cs i¡rpensable
que la lírici desaparedera de la vida social, pcrc las guerns civi-
ro til nicJor e{uüo de.o^ju,i¡o les qrre ocuparon práctica¡nenrc ]a rotalidad del reirr¡do de Fer-
rslc rcrdo eld.AscDsio [,e7o].PItr io5
bolos de oris.n mtru¡list¿, Rcckeft [ro7ó].A2.vc,ro Fiho fre3al.Lem¡úc Ire38]'ím- n¡ndo IV y l¡ Dinorkl¡d dc Alfonso Xl debieron cortar de raíz
y B.lt.¡n [¡9ri4r, ]937¡. r98ea, r99.1 y ,997.1, rdn las esrú.ruris h¡ftics, Bell- el pape) rglutinatlor y, espcci¡l cnte, conlpil¡torio, que tuvieron
Bowa-En¡vi5de {re46l, lre7o:czp lt¡l. ravani lre366:r3-e]l y Arur, l.rs cortes dc Allonso X y Sancho lV EI cultivo dc la lirica t¡o-
Relthn [1935:2o 29J.p¡D ^senstu
Ia\,nBs,Aüinson lrrjj].E! erpüs conrpl¿rd |tr. pu- udorcsc¡ contiDl¡ó en Portugal en la corte de don Denis (t279-
irlic¡do pór Nn¡es [¡9:6-rr2ltl, el rdio.e¡tcnr de tipo Driis tádi.io¡al fue
r.nDdo por lle¡tran lr9d7ú1. Par¡ sus ftl¡.ioD€\.o. t¡ liri.¡ trin.cs¿, Fr.flk rl2s) y üno de sus b¡srldos,l,cdro de Barcclos,lic e1 compila-
,,a,:l.B.l,,Jr lrusr¿. roc ¿ r,,ru'e,,{l.Ty,.ur lr+rl.
'u P,,,¿ v' n.,, r l.r.
o., !. Bet,a» .r,,3.1.:,,rl p.,r,
"t,,ud"t" nLÁ nroi n El fudor intercs lo pú«lc npl'r h v¡ión de er¡ eu'el¡ ,uedi¿o¡c las a.-
.ion!I. oliltni Mir¡rdr [¡ee]l Frñ .¡ ko!¡do¡6.o. tologi.s de (:(hFl(r-l<¡nxx lrr§r] r AIvr Bclúrn Ite85l
20 Pi¡óroco EL CONTEXTO CUL'TURAT Y SOCIAL
do¡ de u¡ cancione¡o del que parecen derivar tas dos copias ira_ por o l¡ qur con.erv¡-no. de e.re p.riodo. ¡unque permire e.r¿-
lianas del R.nacimienro gr¡cias a tas cualcs nos ha sido posibte blccer aigunas hipótesis.
reconstruir esra cscuela: el Cd".iofl¿ro da Biblioteca Nacional de
Lsbod y el Cantioneilo da Bihtíotel Vatndno. Ntí se infil.raron al
gunos textos posrerio¡es a la época ¡roudoresca que, po¡ dive! EL CONTEXTO CULTURAL Y SOCIAL
sos nldicjos, hay que siruar eD ta corre de Allonso Xt. el re*o de
.uyá producción rcérica se perdió quizá irremisibtenlenre. Hasta Con el Cancio erc Ae Ba¿"d llegamos al peáodo hiscóri.o y ple-
Ias composiciones más antiguas det Cancianero de Baena. en l¡¡s
namente docunle¡rado de la poesia castellana,lo cual no implica
reinos de la coroña castellan¿, e1 siiencio de ta Doesía corrés en que se haya co¡servado todo: Baena actúa son crirerios tuerte
,
',, pcrodo e. ror ¡l s.n emb¿rqo. dos cl. L. compo.i. ion.* qu. menre selectivos. Fue conlpilado por Juan Alfonso de Baena,
rcprodu,.nro' ts?tnot g.fl¡a r Lr rarrr{a d, Rlron.o Xl, r,ene,i t, funciona o y letrado al servicio de Juan II de Casrilla y muerro
.,ng'.lJ n,DonJnt'iJ de d, F,o.r¡J! tJ py;\r.n. de rrn r prorundr
anres de septiembre de r43J;debe darar de hacia 1425 r43o. Hoy
evolución que anricipa las modas de li¡es det siglo xw: inrro_ copia cardía, de hacia r46j, custodiada en
ducción de )os quebrados y de tas formas zejelescas, evolLrción ia Bibiioteca Nacio¡al de Pa¡ísla. Tradicionalme¡re se vino cre
hacia una lengua poérica basada en el casrellano pero impregna yendo que estc ejemplar era el mismo o¡igúal y, sobre todo, que
da de lus¡n1os y pérdida de las récnicas construcrivas mái ca.ac B-.nJ h.bri¿ .opr,do l" poe.ia de mod¡ "¡, u rrempoi en p¿-
"ce recueil
terísdcas de 1a escueia galaico-portuguesa, especialmenre la <tis labras de Le Genril, les ceuvres que
tiDció¡ enr¡e cantigas de amor y de amigo y sus ígidos códieos i'on goütait ) la cour de Castile á la fin de la p¡emi¿¡e moit¿ du
expre.ivo, ¡brmLro, plJI, tr,-no v.on, epn,moi .. xv¿ si¿cle,,.rr Nada más lejos de la re¡lidad. Se trata de una co-
Ta bién^o(.,bui¿no
de este pedodo es un resrimonio exr¡3váganre, dos lección cn lá que aqueJ letrado pretendía salvar la poesía erudita
versos de una r¿n,¿(,¿ de erarnho rcprcdt:cidos por don
Juan Ma y sabir de las generacjones ¿nteriores, de remática mo.al y ¡eli-
nL-]. en lo. galai. o porrugu*e, :u,eqvr. in,r{r giosa. que estaba pe¡djéndose ante el éxito quc alcanzaban en el
gacio¡es han ido localiamdo otras inserciones que, sin embargo, rno,¡renro auro¡es como el jovcn marqués de Santillana y Ios
interessn m:rs para la ¡econsrrucciór de la poesía post trovado, co'rerrno. d/ .rr r cnrpo parrrdario, de un¡ nuer¡ concepción
resca cn cste Reino que en el casteltauo.¡¡ En definitiva, es mLry literarj¡ que giraba ya cn to¡¡ro a la te¡nática del ¿mor corrés y
al predominio dc las lormas breves, especialmente la cánción, o
de decires a menudo octosilábicos, más atentos también a las pri
lcmo e*udiosan .ójuD¡o de e$ ¿po.a,o,rás bien nrc¡ros de nftrp.+._ mens luces de1 humannmo que a la tradición escolástica.36
rtrción,Trvani [,es, dcsde Ii pe6pectia úovadorera )1á pafu de hs noti.ias -
dd sislo xv r"ipnno, Dcyernrond [¡e821 y Livennore [re9o]; p,runzio Conliene, en realidad, la prcducción relativa a los ¡einados de
rciliza un¡ ¡rospec.ió. de los etemeDtos .o¡runes a trs do5 narhciones
lrr93l Enrique Il (r3ó9 1379),Juan I (1179 r39o), Enrique III (r39o
P'tur
',vi i..nJ .{"'nod.tu. I'obler,Á.,,-e - úr',,.ioptJq¡-JN;dr; R.t,rrn r4oó) y los prinleros años deJurn II (14ir6 r454)j frltan sin em-
' ao dl.l ,¡q f,"o. i p .- rdro.,ró.i' -.,"'.,s ú . D,,.r ,1. ,.,;on"ó -.d¡o., bargo todos los poeras de nrás rclievc de la corte del último
iu¡que t¡nto su móiorlo .onro rr ¡e$tt"dos so¡ Druv di!.urib1es: mjs r..i¿"
(Gómez Mrnrique,JuaD dc Mená, el marqués de Santillara),:rl
re
^ uo" e, Por,' 1.",. ) .u e*' ji. rrooar qu¡ ..n,..du.,,..t..,r . t r. r,1o
.tr h .us!iórr. La e,rf¡E¡rión de e$c pÍ)ceso es todrvi? unr ñate¡ix pe.die.
re de un esudio exhanstivo. prD tos e$udios ¿n .o"c.ei. sób,e eros Éir".
l' ,¡ "ó,
ra PaD el mtrnüsc.no,Tnin n[]9ó31 y A. Ble.ux [1e7a ,e?e]j cn .onjünro,
e órb'óg.'1, d. , r
ur,o.l" ñ soD nnpotantes lós p.óloAos dos e.h.iones.la de Azicea y la de Durón y
tr las
rr A p$¡r de que ún dc $hs .o¡¡p.§i.iores, untr sürr,üa, haya
si.to .reI Gónzález Cuenca. que rcvclán dos esrdios su.esivos de nuest¡os conocimientos
nudo involu.rtrdr e¡ l¡ dncrrión sobre la aDro.tónir del gén.o (véan sregag¡o
Pi.chio rrntr y ¡e9r) _v or¡ en el próbr.m1de los orisrn.s del rÉ,nayói(É¡
oLf "l ,j ,n,,., ,.,o tr,"do tr"o.l o, c. " ue r., ¡ d vn - .r,u) rnrer¿, rr.
prn las le.n¡r¡s co¡úovertldás
sc Try¡ni r9ó5), eD a,rux .rsos si. !¿zón pó. rr¡¡a6e dc irr(io.ej
ta.dis..ó. rJ Le Ge.til [¡949 ¡9j]i7li sin c,rbarg.. e. gen{al, es iodtrvia el ñejo. eru-
'.inoó.ir" J 1,".i, or..ó rctlJno,. p,.,.{T rr..,:onr.p,,r,EU-"
.;. -.. jlnr M..1" r^^l \ t,n,,i I.o.8l dio de .óqinnto sóbre e$a épo.a.
ró Para ere pl¡nretr¡n.nro d.l problen¡a, Belo¡n Ir988d:42-aó y 2oor1,].
2¿ PR¿)LO(;O EL CONTEXAO CULTURAT Y SOC¡AT 23

gunos mlv activos va desde r4:o y, sobre todo,los grandes per_ pler o arquelipo gesrado á parrir de la prcducción de una corte
\on¿Jes.de li ronc ron rñ,ronn FÉri,Js (o,no el p,.p,., R.y. rcgia, aunque acoje también numerosos especinrcnes de pmce-
.Lr vJlido {lv.,,o Je Lun., v ct Üli,n,. EDriquc d. {rrgó,r..,v¡ dencias diversas: autores más antiguos qlre se repuiaban como
producción }l¡ dc.d¡ul,sc por tos a;os en quc B** .. i,1,a a.t clásicos (u¡ Mací¿s o un Fcrnán Pérez de Guznrán scrian carac
Cuúowrc. Los góneros predilectos de l;r época que interesaban teÉsticos de esta tcndcDcin) o nlaesrros indiscutilos, como Sa¡ri-
¡ Baen¡.enn ln' Licz¡r.\ ). lJr preHunrJr v respuev.rs; h poesrr rr_ llana o Meüa. Conrpagin¡ndo el cstado actr¡al de nuestros cono-
nr¡ un¡ runc¡on en)rn.nk.m.nrc ,ocut. con r¿pli.r, y , onrrJrr¿_ cimientos sobre rlgunas coleccioncs y rcbre algunós au¡orcs ha
plica r la pr,-rdurr.rórr dc lor poer.rs Lorresano\ y i on un in)por_ sido posible trear un esquema, válido en sus lineas gencralcs, a
tent" paprl rc.-ru.rdo ¡ loi {ti,r¡eros drrlosJdos- tos renrrs nrás
)
fre(uenr(, \r) lo. polrrreor, rrroraies. úlosól,.os y r.o¡óg¡co\ t¡l
percir dcl cual hc org¿nizado ta selección.
Por otr¡ parte, no cabe duda de que, habitual:nence,la corte
contrapanrdr. lr,Jlt,rún ru.te.o p(\¿J, y poco arrJ,rivr prr.¡ re¿l no.ól- era un loco dc cre¿, rórr lrtem¡i¡..on sus pnrpios
nosotros. Por orra prre,los aurorcs D1ís antiguos utilizan «)d;vir poetas, sillo que, odcmis, en punto en que contluían y conjun-
cl g¿Xego en .u poc\i¡ ¿',,oro$. y tJ icrmi,¡ologi¡ ré, nr(r dc t?ban sus expeiiencies aubres proccde tcs dc cortes señori.les,
B¡cn¿ r.'u,¿ unr fuere innucn. u dc t.. .Jncioneros gr[c!o, v a_ veces adversas- En la de Juan ll podeÍros ver por u¡1a parte ¡
del penvrrucnto poérrro del <rgio xrv:17 pues er ,
<olo rccoFro r.rJ -,,pÍ,ai, "" Alv¿ro de Luna y poetas que gBvrtába¡ de un¡ lonna u otr¡ a su
f'odu(. ion. .irro que ordenó tos aurore. p.r alrededor, corno Juan de Mena (rccuérdese la posición de este
epoc¿s.v por su pr<\riHio lrrerJ¡ro v ct¿yfi,ó \u obrJ por ginr_
m¡gn¡te en €l l-¿ú¿ri,¡o de Fo/tund), pero obtas como los P¡ov¿¡-
ros poctl. o(. L, a,c1I, r.n,to c.r(i I , oll)porx ion rnedi.I¡r. v.rlio,.rs üios dc Santill¡na, un encargo regio rnterio¡ 1 la caída del priv.t-
rut'r¡'Js,nrerpreut'ws o inrroducto¡r¿s que resultan un rlocu_ do, y su inrercambio de coplas con Men¡ sobrc 1a cuartana del
rnenru )nrpofl Intkrnrñ s¿tu (l t,rrorúdor .t teór ico de b trre_
) Iley, prcbablemenre muy tardíos, po¡rcn de m¡nifiesto 1¡ facultad
r¡tur¡.¡r Por el Lonrh ió. t, ohrr ti¡tcru. eo .spcc,¿l l.,s c¡nc,one, regia de atraer las rnejores plumas del Reinojle el Cdn io,l?ro d(
.rnrorosr\. lcseJ /u,,rs \erenrrr. J pe\¡r d. §u prcdomioio en Palaao, compilado segura¡n.nte en el c¡rtorno de Jüan dc A¡a-
comprlr, ¡o¡rc' nlrv po.u po\rcr¡orr\ conrc cl t:a .,on?b d, pa- gón, reúne Ja obra de los autores de esre entorno, pero t¡n1bién
¡¿(¡t. v .{ ,s po, ,. prr.(n h¡be¡ rnt¡ado ¡ rer otquc Jrt pr(\r_
la dc su encmigo Al\aro .le Luna ), h dcl propio rcy castellano
gio de sus autores. couo puede ser el caso de Viltasan<lino. hasta c) punto de ser el rnejor reprcselnnte dc l¡ producción.le
csre canc¡onero se ilaugura una rendencia que ha per_ su corte. El caso de Juan del Encinr, rás tardío pero me.jor co
.C9D
n1itjdo,.-{rorro ,,D&, un¡ Feriodizació¡ i¡rtuitiva de tá p""ri,
a" nocido, revele cómo un autor que luchó teD¡znlentc por entrar
este rglo b:r(rdr e,r l¡ .:or,\ qu. t¡ prcdujerun. y q". ,"n,,.._ ¡l servicio regio, pe¡o hubo de manrcne¡se x distancia, entre la
nro, .'orn. br.".lc l; c.rru.turr(rón d,.cirr,{,ro1o!¡¿ Cr,,.io. corte dc Alba. las cortcs cardenalicias de llorna y las ca¡ed¡alcs
nc,os lor h¿y de ¡li!er\o( ripos. y crrjn Llos dc.eiro¡los eUos de Málag y León, produjo una obr:r fuertemcnte ccntr¿dr cn el
coprr nr.,. ü rrrclo',urorir¡d.r de ur¡ cofle lir.,rri.r. pero no servicio real.ao Lo rnisrno succdió con Antón de Montoro, al pa-
cabe duda tle que, en casi todos los periodos, exisre atgún cjem_
recer ¡l servicio de lá noblezá andaluza, pero quE Feriódicamen-
tc dedicó ohras a la l\eina Isi¡bcl.
r I nt. I.. sr,'.tro. ou. .F .t, ¡n rn en \u roirhd,J ¡l L¿x,,u,oJ /r Por otr:] partc, la convivcnci¡ de divcrsos ¿utores, Ia hege¡no-
¡d¿,r¡¡rdpe.I,¡
,. 'Dr'rrc"^ nía de elguna Ggrrra prestigiosa y, sob.B todo, Ios gustos clel pa-
nr.p.ar.J,{r.,r,,¡p!\ór,str.(4.tn-
l.r rr:á/l! M{'J:7, N.e,r ., I ruTj I I ¡hrdor I,o rr ¡. p"*_ i*¿,t. ó_. . trón, hubieron dc influir poderosanrentc sobrc l:r produccií»T dc
pohi ,r1art. rn.,,,n1..,hn ¡ ,4 _ . § r . .
:,$,ra só,,i2 f n .1 F.¿,r prne de po.r
l,ur(l y§e,.1r.,o. (:.{n. h,u,nr, J. -t.\ p,obhnus pu-de ;n e h¡no,ál
. , r
t

cr.rtut ulu \ o¡ NrlDrxl'("re Fn t¡¡,,,r,, r¡\i ,fro,rr\ fl


r"P-iá ct Ad.sl p¿.¡.a.,. v...
re L65 dros p¿r, h crunoloÉ¡ dc 12 obn dcl Mrrqués h¡n snb reu'kl6 d
¡¡rn,D.,tnr,,( I rns f rlr l. K. h.r 1.,,{¿1. Lópcz Ni.to f¡ee2l.VéÁe ¡dc¡rás h roe.ióD ¡ cre L\to en lr edi.ión.lc Pé-
M Añ¿rl.vsel \ Mo, uLr-¡{,luq 1,,,""1..",,"_"*,"i,* j" .",,r_;t" ,1,:t rcz PricBo l¡979¿:2:41.
iipo ,lc ttelrnn lr,ronl. r"U. cr$ que eso.lié en Bclft¡¡ l,eee¡|.
24 PRótoco NT CONIEXTO CUL'I'URAL Y SOCIAT 25

\ ¡c.-r rle lr. . rsi polrricr.,n.et.,nrr.. l" ,a uperJ, ron e' ono-
den. i¡ no.l¡.1,n tJ..,,-res p.,,,tel,\ dc tuJ,. I J. (-¿.uii., ) c ¡ic;r v social del renÚ despuÉs de 1¡ pesre ¡eg¡a de rt18 y de las
fonsov de Aragón; ésta acogió numerosos poc¡¡s de o¡ieen cxs- guer¡as civiles del nredio siglo anterio. Jlrnto a la cornpeteocia
¡dlJno que ¡ t ¡.rril, l,¡b ¡n de rútv, r rt upr d( \,iiier \ cn cl mecenazgo y la creación lrteraria y artistica entre cl rey v
JuJr)
Li. Dueñ¡s sin i¡ más 1.jo, y, a ix tuz de los c¡ncjolreroi de'o¡i un¡ noblez¡ poderos! y ric¡, convirtieroü este periodo er unr
gen rragonés, ¿dmi¡aban sobrc rodos a dos pocras casrellanos, época dor¡da de I¡s letr¡s y la cstérica crballcrcscr, quc scría
S¡ntiliana y Mena.A pesar dc lo cual, buscaríanros en vano en ta nostálgic¡menre evocada por Jorge Manriqr¡e en sus Coplas:
, ú,.,c bJ'.clu,'e. I o nr¡ol Jnd urr.r
¡rodu. . rór, «¿Qué se hizo el re1' donJuan, / los infantes de Angón, / qué se
(rblc en \(r\o dé Jrrc m,ro¡. lene'r .,- l.,lrnrz.,nr, rrrnétur¿ Jt- hlcie¡on¡, No c¡bc duda quc cntrc ]os años 3lr v los años óo.te
)
gó,i. ¡. p,e.¡"n'.,!e lo. p.,,du -o túe rr,rro. vJre. h,bi,n este siglo- );r poesir corrés vivió su pe¡íodo de mayor creatividad
pu-ro,lemod"enh.o,,..¿.r"tt j,J q,rilih,lo t,, s.l, dc rro
delo. erud,ro< , hu. ,¿no\ . on jo Alo,).o 4. { Ferrl:n lJérez de Cuz¡rán, en sus C¿¿em¿,oa¿r y stmblanzas,
",rJce,
pues a la más inporrante .ic csras corres.Juan II n.
_ _Valamos dice ctc cstc rcy qire «fablava cucrda c razo¡ablemcntc e hrví¡
cíó c¡1 r4oj y fte coronado en 14o6, a la muertc de su p:rare en_ coDocimiento de los ones ... Pl¡ziale oí¡ los omes avisados e
rique III; reinó hasra ¡u muerte en 1454. Duranre su Dinori¡ de
sr.lciosos e notava ¡rucho lo que de ellos oia, s¡l¡í¡ fablar e en
edad,la regencia tue ocupada por su ¡na.tre, C¡Lrtin¡ de Lan.as tender latín,lcía muy bien. plazíanle mucho libros c cstori¡s, oía
ter, y su tío, Fernando de Antequera, coron:do re], de AragóÍ en muy dc grado los dizi¡es rimados e conocia los vicros dc ellos,
r412: ésre, duranre esre período, convirtió ¡ sus hiios en to-s árbi- havía gran plazer en oír p:labns alegres e bien apun6d¡s, e aún
,ro. de IJ poliu..r oe¡,ns,r,rr tuf.n.o -t MrJrr jrni;. ,.,i, rev,l. ól ¡resmo 1as sabia bien dizir ... S¡bía del arte de la nlúsic¡. can
Angon.Ju;rr. rnor de r
"m y d,,que d- n"fi"t. v . on.
p, .rr.o ia tava e rallía l¡ien, e aú¡ cn el justar e juegos cte .añas se havia
rey de Nav3rra por su marrinonio co¡ 1r heredera. Bl¡nca bien,;como vcrenios ftc pocta ocasional, al iguai que su priva
(Iazo) v sucedió a Alfonso en la corona de Ara!¡ón (r458)i Enrj_ do Alv¡ro de LuD¿ y el infante Enrique de A¡agó¡.I"os princl-
,j,,i. \cior .1. lcde.,n"y or,tc de Atbu-ouer9u, rucm.re.rmd- pales nobles de su corte fueron poeras, a veccs ran preprrados
S ntiago r ronoe J. s¿n F. eb"r de (Jo ,'¡z por .u rnJ,-.nru y vocacion.rles coD1o el Maqués de S¿,itillan¡, y también los
nio con la infanta Caratin¿, hernr¡ná dei Rey casreliano; SaDcho, burócrat¡s, cor¡ro su secretario y cronista Juan .te Meü¡. ED cl
maestre de Alcántara, murió prematuramenre pedro, et menos
,v pe¡iodo precedentc, en tl C¡ntiorero de Bazna, los podcrosos
doracto de parri¡ronjo, mu¡ió duranre lá conquisra dc Náirolcs. c¡nt¡b¡n sus amores ¡ ¡ravés de poetas mercenarios, conroVilla-
Sus hljas fueron reonor reina conso.tc de t ortug3i por su m:r_ senclmo, pero a partlr de esta época,y has¡¿ crsi el sipio xlx. todo
t¡imorúo con don Duá¡re, y Ma¡ia, rciná de Cast h por su matti_ cortcs¡üo que se prccia¡¡ debia se¡ poeta. Es er1 este Dlonlento
nronio conjuan IL Fe¡rán Pé¡ez dc Guzmán diría de é1 que «sus curnd¡¡ ¡rra¡c¡ el gran prcstigio social dc ia pocsía ciue tan es
6.jos e fi¡s poseyero los cuarro reinos dc EsDaña,. Su; ID.:h¡r plélrd os tuutos vr a dar dura¡t. el Renaciniento y c1 Barroco,
po, el poder. ru,,d.d.. en L, JI,L,h¿ -n,r--nirJ .lp
J,,.,, [. oto y es posiblc quc cste cambio se det¡¡ ¡ las anclones personalcs de
contrapesadas por la astucia y h3bilidad de Álvaro de run¡. su Fcrnando de Antequera y sus hijos.
priv:rdo, marcaron ro& nDa épo.a de s¡.r ¡eiDado, hasta su ctcfi_ Fernando y sus hrjos cortribuirán más que nadie r intrclducir
nitiva derrota en Olmeclo. en r,f4j. v sLr expulsión de C.stilta.al e¡r Castill¡ 1¡ esplétrdida l¡nt¡sía quc, cn otras cotes rte Europa,
enrpezába i donlin¡¡ po¡ este ,rismo tienlpo. La vida se mpreg-
rIPtr¡x Ix hrstoriJ dc.re pcíodo so. cscn.iatcs los esurirós.ie
n¡ clc esta a¡tlflciosicl¡d qire Huizinga ha ll¡rnado certerenre¡r¡e
Sujrez Fer-
nández,A. C,nell¡s López _vJ.Vl.eDsvives Ir9ii6] y sobr. to.lo, Suár.z Fc¡.án
orostalgla de una vid¡ rrás bella ... Fernando y sus hijos viven
dc, l,9J9lj pa.r l{¡ nrtantes de AruCó¡ ¡enenrós L .ronog.,¡r n¡¡e¡sos en el artiEcio dc lo heroico, cabalgadas eD tierrar n1n
de Benito Rur
'o_ ).1 P',¿ I 1',' !.d.1, i".,.od.q,.r"t..r , q?!ó.. \"r ,\.,.trh-. §ul,nrna\, torDeos .tcstumbn¡tes, cortes de poetas cn quc des-
roe.l . prJ rl, (orno. r(c.,,.,,,1."..,b,,,, t¡ ..lri-.1 cuell¡D los nobles por encnna de todos,lujo en 1os trajes que se
'
26 EL CoNl'[XfO CUTTUIIAL Y SOCIAL 2',1

Lolr)pl,c¡n v k(.lrgan. despl'e8uc Je rique¿rs.6est¡s y bJnqUetes. tá imposiblc xsignar todo este¡noviniento a I¡ iniciatira penonai
dpta po' I Lpúturus d. la dirá JorFc \4rnnqu( ¡i del l{ey; pero no c¡be duda cle quc esre amplio movimiento
CiertáDrenre, eD sus corres s€ obser\" un itnpulso singular dcl culnrral y lircrario o¡conró en su ()rre cl soporte reccsa¡io.
+pr rru crbrllcrcs. o y u,r ,unipulJ on dc , r.nr,:.r , y sm el quc tales rctividadcs no hrbían podido superar el estadio
'.rbipo)iu.o,.
Drot.. r\.. ! oI)o I .rrl¡nx IR\ trnrbr, n (\ . rerro q c de inicirriv:rs ársldd3s.
rodos tllos demosrnron afición ¡ t¡ lirica corresárMai v que en I loy sabc¡ros ql¡e l¡ poesír cle esra corte se nos ha consena-
.us (urt.s \e . opirrur v rr, opi)roa er)ro. ñ n,j. ! in( ronc«^ ¡ clo furidanrcntal»cnte i rravés del Caneiorcro de P¿I¿d¡ (SA7),
t,rc
en la.¡stellana;a6 pero un ¡nálisis de estas obr¡s ctenruesir¡ áu¡rque uu¡ parte de 1a nrisNa pasó a las de Navirra y Aragón,
que, en poesí¡, l¡c.on dependienres de la corre casrelaüa, cuyos inreg¡áDdose ta¡ubjé¡ cn los cancioneros dc Hcrbcray (LBz) y
principalcs ¡utores (Sanrill2na, Men¡, Gó ez Manrique) vene¡.r- .I,ri,/'",¿,Mtr. y er, el :r.1uerpo. hny ¡"'dido. á.r qL,c proc"den
b¡n. Por Rdo ello, es ¡rruv probable <¡ue et imputso dc h poesí;r los canc;oncros napolnxnos de Srú,l,ra (MN5a), Ro,¡¿ (RC¡) y
. ¡stcll¡I¡..rn rFurl .r turo¡J ,.\.cpro Irrlir. por supucsto) ,cr wncdd (VMt)-tB Sus productos más ambiciosos, las obras mayo-
,esuk¿Jo d( loi inri.(s(s del ¡buhco e ncap,/ luan II dc ( J- rcs de Me»a. Santilla¡¿ y Górrez Manriquc, suelen tal¿ar e¡r es-
tilla ) de una conjunció¡ providencial de nobid cducados v di- r¿s compilaciones, quizá por razones de su innovadon posición
lcnantcs, con a6ciones liteiarias, cuyo modeJo seírn.., ¡rni,it.rs esródcá, quizá, scr)cil1¡rDcrte, por ser posteriores a I44o, Fccha en
muy drstinros, Sancillana y Enrique deVilena. que tcrnrina, por Io gerrcral, la d¡tación del marerial de origen
Pcro J rnsnro tiempo,la cortc deJuan I fue ei ta er clc a.tap_ castcllano en estas colcccioncs, y debc'mos buscarlas eo c¡ncione-
trción del hu¡ra smo ¡ la rradició¡r cu¡tura.l casrellana, u¡ huma- tus posreriores o e¡ los individuales de los dos últi¡nos autores.
nismo que se cxpresaba, :lnle rodo, por ta asimilación de Ia culRF Como rcgla general, en estos cancioncros predominan los géne-
ra clisica y hunranísrica a rravés de versiones c¿sretla»¡s:l¡ difusión ros ligeros,la c¡ución,los dezires anrorrsos brevcs y la poeúa de
dc Sénc(-¡ y V¡lcrio Máximo, por ejemplo, tas traduc.iones de
Enrique de Villcna. y Ju¡r de Mena, ta relación con hu¡ranisr¡s
italia¡ros como Picr C¡ndido Decenlbrio, Gianozzo Mdnelri o
tJeTó].'tite l,e?ol, Rus\cu l,e?81- Rico [¡e?8n y ree]. ¡ú.quc (entrdos cn uDi
Leoturlo BruDi y la acción dc penonalidades conro AJonso ctc épo.r porte x,v.. ptuLletrDs de.rí.te. mis sen.nll y N¡der Ile7el,ói.oúo
Ca¡tageoa y su flmili¡ o Alfo»so de Madrig , el Tostado. propi_ ld ,á5 (.ie¡Es .1. l..Nv!¡cc f¡e3¿, resó y eer l, C,liedn [¡e3e¿1. .l p.ó]oe()
,

ciaro¡ rn cambio norablc cn ia perspecriva cuhu¡el sin el que d. l{oúnd ¡ ñ edi.nti drl Ii?¡ú, ú.xlu.üo For Per. Díxz .leToledo ['99]1, Gó'
n,.2 Motuno [¡ee¡j. (:rcs,s lrrejl. ModJ f¡eer y próloso ¡ l¡ edi.ión de los
no sen.r porblc. por ejcrn¡lo. la gran poi.ir Jlesóri.r y c¡rJr(.r ¡i¡,¡ d¿ li,/ln, de (itugcnr, 19961 y S.rés frrg?l
d< S-,¡rll¡n,. Mc¡,., u Cumez M ¡riquc a- NJn,rrtn,r¡rru re{,t- a¡ P¡r¿ el C¿,.io,.n, d¿ ¿rd,io te¡cnros untr prn tiv¡ ed¡.,ón p3rcial.po.o.o-
ro.i.l.. ,1. l'¡--.z (:(-)Drez Nicq [¡33aI: n..(rc .o.o.nni.nro hkóri.o de 1or
¿ukk5 ¿lli .o¡ie¡idos dep.ndc rod¿ri.r prn'citrl ¿.t. del e*trdio p.climinf i
¡: Sutez Fúnirdez [¡e5e:r05] Ri& hr se¡iüdo oftos ¡specros d¿ ejc fenó- lá .di.ló. deVc¡dr.ll d€ Millí5 [,ea(l y r estrdio prcccdcnte de her]1. pan d
(no l, !d¡ (oir.Jnr (n ntr lrr^, r ro.4l y rorr.\ tl,n(\ te\o d,spokmos d. h.drión dc Aluoz Peunero [¡eer.Det Cd,_
pol,n.a
"" ",, n, .,.r,,¿(,oD "úscukl¡d2
l, rr'ol rn".'d,r¿ i L/¡,.ry posee,¡os l¡ ednióü drAubnm [!e5,], b'¡bién.ó¡ cx.eleD-
{1 A\p.!r! que {ilrr, \ ,(¡sri,lr' ,(nk T¡tu lrrT!1. tú e$ud,o hi$óri.o dc sur poet,s. y Io nisDo pod.ü)or decl¡ ¿el Ca dorcro d.
{¡ cu¡.in.r¡Jm McJnr ' 1,., t¡Jr,údo tr rr.n.,o,r ,oúr( lInr.rñrrk.¡.
ron Jr rJ tr- Jr,i,iiq¿ g(i.§ ¡ ¡d dos lolúDEoer de salvrdor Migucl fr977 y ¡9371, ru.qu¿
Ju J. l!^R.)c§( rrótr(o,v{r d,R,,,,ln,¡ro r.nc¡ros otrs edi.n,rc ilel ¡úyor nkrés como h hntóri.r d€l it¡qtés dc
.'(,riu''
Lr,-ro.,"D,rrhp[,'cn.lpsn,
r, r.. ¿r.,. .¿i.er"., i . r(ro ,,,1JJIr- rrt d( D r,¡ ,o. Fncun¡i¡ d.lvall. y Sancho R+óD lr$721 y ltr prl.osráic¿ d. M y E AlvÚ
¡r U ,.ru¡¡ru-rr,, .k r¿ hn, r r","tu,¿ .,¡ ({. p.¡iodo
e, et .g".,..rrro .,.,r l,esrl Mn red.ot. c5 L.dición {tel Cd,¿ú¡.o d¿ Mr¡c,¿ po. ciceri [teq5l.
hl dcl dutl'o de tl{rc l'rr!t. Pr¡ cl e$ud¡o de l¿s al¡.ion.s c¡tre c«o ¡¡¡¡u*.nc hay ex..¡ente l,ibliosñ_
l1)," , ,+ ,r1,,úl;..*,J r.,p",v.r",,., ,,,,a1
t7 E5 ¡¡rNir e impo ¡d.c h bjblios.tir $br.
lir, nunqnc se tri¡ de un ¡spcc¡o c gend¡l ¡rJ coiro(ido: P¡.a SA7 son tnry
h,.ovrd¡d irLl...,:¡ ¿¡ li.-r! rjlidJ: l¡\ páanr2r quc lc dedi.r Dutton lteTel y l^ d. I*o l,ee7l, p¿D €¡ nu-
hUr d. lr pr nrD ,xnJd Jel ,'qto rr. r ,o s u,-ró obleuvo JJ r.t!, r r r. nnrÚno d. Modenx vétrs¿ Ci(.ri l¡eerl ]-, B.hirn [etr prcn! ¡l p.n l$ -..l¡.io-
Lcnib .onrplctr,snú situ¡rla sókr en un ¡ú..o n.rcntc; á ld rrL{o\ ¡e, cnúe sA?. MEr y LB: cnüe oúosi paü el c.'tj{nto d. *tos c¿n.ionercs,
}h .lir_
cos de LnlJ de Mr¡ki.¡ [rero] y Briiher l¡eóel, hen,os de añtrdir tos dc ChnI()
2tl pRór oco EL CONTEXTO CULTURA V sO(:I{L 29

circunsra,l.ia, y tieneD una oricnt¡ción rípicamefite corresan¡; o¡r¿ L oroorr:¡nd¿ polrr(J, cua¡o 'u ¡ 'drc v ''Ja 'u lrmt
es untr poesia social. concebicia co ro pasatiempo y lucimie¡ro
'r.,
t',. ru" l,'"ia" , Ñ;p"le< por L rcrru Jurnr Je Anrou-l
)urr?7o'
dc una nrinoría que sc consideraba selecta. Quizá el cpccto más d,F le desieró.r.e.o' .n Ft l(cv pr\o I lr'ilir' pem 'u
sorprendcnre, si los conrpararlos con el de Baena, es Ia ausenci¡ ili,dr ("mb;ó de opi"i.n y '¡.2o.
i,,)p(/u .rr,r l''rr I gu rr'' 'on 'lÑcr
de composiciones sarrricas y de los grandes p¡oblemas políricos sos xltibajos, que *,¡á ¡-á 1442' cu¡¡rdo consiguió cl do-
e id.ológicos clel nrunento. L¡s novcdades jnr¡oducid¡s por el minio roial dÉl Reino.
"" tltentó desPués iscgurxr un provecto he
Marqués de Sanrillana con sus grandes d(zir¿s ategóricos ñarca- geflónico sob¡e Iralia y el Mediteiráneo oricntaL que no llevaría
rian una notable cvot¡ción h¡cia ün¡ pocsí¡ más culta y ambi- i término; nurió el zi de.¡ulio de I4s8 Su nuftnnouio h¡bia
'tp 'r ''lo d 'u rttu:cr' rl
ciosa, inrpre!¡nAda de crudición clásica lmitologia y persona.jes rc*rlr¡Jo §túr,l v vivró ¡ricrr, rnrcr rc qur
históricos de cxrácter cjemplar), que urilizaba como inedio el ver- en sr¡( t,erras o.lú,.s; err N:p'le' go¿ti rrn ¡rrror otoñ
'rmró
\o de artc nlayor y lrna sinrax¡ y un \ocabulario fuertemcnte v"¡p¡.ion.,.1., fértil .n lrr. r.,ntr'' 'rpolos¡ricr' ' on I rr' rczr¿
latinizanres. Sus tcn¡s, adem:is de los ¡morosos rradicionales, se l ni"*n...,r. pretc,'d.rír 'nr. 'l Prt''' irlriu' úo'u rcr'rü L
antpliarían hacia los conteniclos políricos y rnoralesae aurrqrre, a ,""1¡cion acl .o" M.rri¿ .lt C¡*rllr P rra ' rs'r ion
diferencir del pcriodo h.rencrr'c..< (cnrr.,ri.u, nrá. en pcrspr,,,-
',i,r.'n,on'o
el Rev.A su m¡ertc le sr.rcedió en la corona (lc Aragóü su her
vas a largo plazo (la re¡ltrncia al arno¡ el estoicismo y la rcsisren- m¿no lu¡¡r ll.rt rcv dc N,:vrrr.r v padre d< Irrn'rrdo cl t rtóli-
cia ¡ 1a advenidad, el inconio de lr culrrra y la poesía en algunas .o; cn ^'tjpol... .,r' h¡o nrrurJ F.r r¡ntr. c¿l' z'' d' l¡ drn¡*i'
obras de Santillana,la unidad polítice c¡stellara y Ia conquista dc ¡r¡conesa dc lr¡lt¡.
nosible que el e.plenrlor rte tr cortc nrpolrr'rrrr tlcl Mrgrtr
'F-s
Granad¡ cn el l-lberi,io de Mena o la regeneración moral de la
«rciedad en srs Coplas de las perado-( que en problernas "1"," ¡-,.cli¡s.Jo¿,mi. J, lo co¡ven'en'' Ir ñ;:tr d' <r' hcr-
más concreto§, como I¡ asr¡uilación de"rol¡¿1¿,
los conversos o los dcsór- ,..n.,. l;,n...;", t'.¡,n.r' r,v ,le N"\¡¡r'' L lLrcgo dc la
.lenes interDos (caso de !¡s l,'il¡,,.ler de Inperi¿l), quc habí¡n do- ,.,"n: i. Angón. I'o"ur qu' 'olcmos rJrrrrbtr 'r lr cortc dc Al-
minado la poesía preccclente. ,"'xoV ¡u-rn. . r'r,r,brén v'n, ulrd" iL'r 'r lr"rrrrrr)o J v(('\
FÚnaDdo dc Antcquera, lrermano de Enrique III y regcnre .on -rv". ."".,n,;, v segur¡d¡d: f'trs¡nros p"' e.¡rm¡l'> 'tr
de Castill¡ a su rnuote, íue coronado rey de l¡ Corona de Aü- 1 ,.,¡ J. bLr<¡1,. v T,'rr.ihs. l uvo r¡nrbiÉn ¡'o' r:r
tr"cr t n lr»¡rur
'crtalana,
són tras el Conrpromiso de Cxspe (rarr). Su reinado rue breve, conro lárn rere»guer de Masdovcllcsr¡r cn la Práctica'
pucs mürió en t4t6; Ie sucedió su prirrogé'riro, Alfonso V 5o c:r- ."r ...." p"e;.* dcbicrÁ csur t¡n estrech¡nrentc vnrcüladas
s¡do con:o sabeu:os con Maria, hcrma¡a dc Juan II de C¡srilla. conlo sus políticas respectivas: Alfo¡so cr¡ el jcfe rlel ljn¡je' v lo§
Fastuoso y ambicioso, rnranrc tte las lerrasrr y habilisimo en su

.'o. J. ¡urr" " j,I' i.r.i''i Úr'J ' crr l ''"1"' rr_ l uol r'
Ó
'','
I'Arn!'.'n Ñ'P J' 'Jr''' r''-i' ¡{ !'oe r ' v"l
re PJc l,¡ po¿si¡ dc r{e p(riodo, rp.úte dr los tru¡ios genc¡¡les dc L¿ c€¡til ,,"¡" 1., ¿ro,, r,,e.',,',,,'o l'.'l'i'
[¡e¡e rer]:71, s.udi.ri Irerol. Behr¡n Ire83¿:1r-4ó],w.i$ ['eeol y Cd¡ Ri- ,,; .'"" 1".,... i'" l.' ü'r""* rñ.' dcl r"núdo J'l Nlrrn 'n'!' ! lI P'\'J 'l'
g¡ll lreer, Áí co,ú los de lrorsc, Sálv¡do¡ MiEuel, Arbru¡ yven¡lÉll d. Millís L.,i",.,-, ¡ tr,'. JJ,.,, r" c'(:'o\,',r, ( '-''LD ^'¡c'r' ¿or'ü l
r¡ib¡ .itad(tr. vémc cl ensrro de Líznro cfr.rer soiir. el weso de ¡re ¡nrvor .",D.' .",,t1*., r'. \i.lo publn 'do t'{ Álumr" | *:r' L'' u rtr" ''nnl^n'
I'o7:l Prrdótk ú'., ., pr¿'r'u, h,^ ¡i. lo\ rtrtorñ y ¿,p- rc.l" .v. p""áao ,""',.r*,i¡-.--,.i t,e7sl..l¡rnc 'ir Ir I',\\i¡ ¡"r' rror h' r''cl pr
\igue iendo ú¡il Mcnéndcz l,elayo lrsgo-¡9o$l.véa$c ad€¡rís N¿vJrru Toñás ,'., ,,"'i"" **1. ', rj. lo -r: i.ri 'r ''' lr"-o Lr'n"'('rl"'f"'r''q"'ir'
[¡15ól y thch. [¡eó:]. que, ¡rp&e dc kx aniliris c!p.ci!.r¡re tc ¡néúicos, so" "-.i".;:,,..'t, ,,por.;r', 1 r,:.r, 't"r,. ',,,,',urr" ro"1' r''"r"1"'""rlrro
bnrbi¿n útiles pr ld Eén:ro! .le fon¡ú 6j¡. ,,.'',,**' ic**i- ¡oerito ru,l rsuk¡ cu¡¡to ¡nenor' trpreorJcnt -r putde
ro PJr¡ el rcinldo del lvlrgninn¡o, rparr. dcl inevn¡ble Zulih
Irj62,.dicióñ ser snnlle rcnrlh.lo ¿c h f¡lh de e$ndios esPe'ílicos
d. ¡gó7 r935l, cl nlejor.rn(ln,'nod..no s.l d. R)dsr Ir99:lr pn un¡ vnión jr P¡; ltr «xtt lnú¡ri¡ d¿ lLl!¡ dc N¡v¡úa ie unr frt' dcl c{udio in
'nros L'deJtr¡n Ir'
p:¡orjmicr d¿ )¡ l,istorir ,lrlDlithi en ltr Ed!¿ Media, !éd. C¡lño [,9e2]. ¡ubrun h ln'ntun L i?o(¡ -v h
rod¡ctor¡o ¿c l¡q:itlrP¡¡¡ 'n d''" 'o
i..,1,,.,i,r.. , 1,,.4:¡rri i,i t, p,j,,hi(" ,r,"J',.iplJri,,
j' l'("" ¡ñsi.'.-i" J '
runque el n:.jor studio Llc co'¡unb s eldnigido por Pon¡,cri h966-1. ,ón llán"
jr Prr¡.l cn¡orno (ultu l(1,^l t{cinó de Nípoles." sE diveB¡s ¿poc1s. vértr- .,.i"c...,i+ r, ,x,h, ,..r'r d.r "',«o "'1''''
. ¡a-nürr l¡,,ño l. slr''1",r' . !r fol"m.i1(.'e\,o r .Épu,no y. prrr unJ vi- .,,,"t- ,"*,'.¡F" aubL'"lo( Por Miín PrJrllr I'+/7 v r4'81
"*^.-'
lo PRóLOGO FL CON'IEXTO CULTI]RAL Y SOCIAL 3I

de DIriñr''
cabaleros a su seNicio o el de sus hermanos, co¡no eilos mismos, ,id¿¡l en.u entorno,que bacúl¿ obrt arv¿Jrl'lurn
suerc de R,bcr¿, \¡ni¿ r". tu"r de laptr' PÉrcTotrellr§ lurn d'
rcudían a Cástilla, Navarra, Aragón y Nápoles, según las necesi
dades y las conveniencias del rnomelto.Y lo ¡nis¡ro debió st¡ce- ,t"J,,,,. n,.*" del r-^trlio. l'rn'ndo de Cu(v¿rr v d'I JlPuno
der con los poeras. ;;'í i.;" ,;',. rue cr io,o de argurro' ' dedi'rdo lo'Jmoe'
ir'o' po'.rr'" r
'r
El efecto inmediato de la lnplantación de la dnr$tia Trastá- .,.. l--.. t i \ lirratro,'omo el '
"',,.
á. r,,,.,,, d ni,¡.o." qu*ubravrb¿ l¿ 'ol"d¿d de l¿ re:tr¿
mara en la corona de Aragón sería la entrada de este reino en la 't
ó¡bita de las letras castella¡as- Aparte de coDtinuar la rica tmdi- niJ,;¿'r.r qo. L",."t,u" t, ausencia del Magnánimo de sus
ción de la poesia cortés catatana, brilló en Nápoles el cuitivo de reinos peninsulares JT
pe-
la literacura latina humanística (el Panormira, Mrnetti.Vallá), nr- Esta'escueh ofrece algunos rasgos u¡r mnto P¡radó¡rcos.A
ció una rtreva y potenre escuela poérica en dialecro nápolitano, ,". ¿. U fu..." imptantición ttel hunanismo v de la imporran-la
de la que bmtaía e1 primer petra¡quisrlo 1ocal a mediados del .i" a. r". il"'.*i* presentes en la co¡te del Magnánimo'
siglo xv, y,lo que aquí ñás Dos interesa, se impl¿nó sólidamen- .ar.ll¡n¿ ¡lh produ' i<l¿ e ' rnrlJ e\pe! rrlmenre en lo\
te ia poería cortesana e11 crsteliano que, por este rnedio, se con- '*.n.."',
"oe,u ,.p.,". mj ger urno' d" l¿ rtrdicrún ¡orr;\ Po' ¡J
virtió er una de las modas poéricas de l¡ Irali¡ .le la segur¡d¡ I-,--,', ¡. .".un ,,',. ;^. a.'' Jnroro'o séner' 'le rornÚ
mirad del siglo xv.A primera vxta, dada la larg¡ rel¡ción de can- n,,. e'o., i,l-en,. l¡ ' ¿n, ,on cn . u¡nr' ¿ lo'
cionercs a los que diversas investigaciones van ¡signando ori:len ;'..i.",,,"'*vbenaproverha'parlanrplta.
italiano §ería más justo decir aragonés o catalano-aragonés, :lesóli.¿'lJ.mel.ror¡hJbIrud,e.d.la-rp¡elon
puesto quc itaiia¡os en senddo eslrido no hay más que tres, l;..i "or etem¡lo. rerc r¿ñbrén l¡ l'gál ) Ir c¿r..l¿r'¿) \ lJ J\r
RCr, MNj4 yVMr; respecto a MEr só]o el rub¡icador dcbió '.ir,i';" i. r¡"¿.io' .,n.;rl-,." "' 'tl ¿rl¡¿l¿ l¡ ePi'ro'J) v PrJ'ser
ser italiano), parecc como si ]a producúvi.l¡d poética de la corte i;.,-" t"-u;¿" l" parodia de ceremonias sacras Allí parece la
del Ma$ánimo hubie¡a sido la ¡rás elevada dcl siglo;¡] en ¡ea umhién dontle m᧠intensamenre pen'úó el conceptismo en
lidad, parte de los poetas conteridos-en aquellos c¡ncioneros re ooesia menor' Nnguno de esros recursos l¡lta
en la corre caste-
suttan ser los clásicos dc la corte de Juan ll, cápitane¡dos por it,.,. ,','ou. .Llt, m .'te p'ri"d^' no que 'u\ por '
Sanrillana y Mena, hosriles políticamenre al partido aragonés. u' * lim,ie. , 'ólo 'vo' rc' ur'-' ' or¡ro ht' ieron
Sobre esta capa se supe¡ponen aurores cafell¡r'ros, pero vincula- i;"."' ¿" ,4'.* com" lu,n d' Du-ñ't Lop" l'.\runiB''Jr¿r
dos en su tierü al pa¡tido aragonés, como por ejemplo Lope de de l¿pi¿. i!.r: mienrtu' uhro en C¿s l' rrr'¿bJ rdcpro' er e'r1'o
latinl,,nie ,lel d¿.:n alesórico, qte ¡aramente tentó a lós
poetas
Stúriiga, con otros del mismo origen, aunque seg:ramente ads-
cricos a la cor¡e del Magnánimo, más ¡lguno de origen aragonés. del .irculo ar¿sone\.
-' p-,¿.',
En conclusión, exrste u¡¡ üómina que po.lemos 6jrr con segu- l" rrrrodu¡É¡r' d l' er-n ' ult¿ r' l:nnr'
,.;,. ::; ;i "fn".,'., ¡rre n'ror, I r¡in'¡¿¿' ión di rr rengua v er
';;;;:
Jr PrB los enüdios sob.é los.¡n.io.crosde origen it¡l¡ro o ¡ngoDésh¡y que
parn devirv¡rc 11961l,más la revúión .e.iente, en t¡nros puntc iqtcresaDte,de
vozzo Mendi¡ [Ieej]. Pa€ l¡ nóúina de lor poebs de ¿sie p¿riodo, vé¡nse los i{ lri\¡en esuóos D¡rti.uixres dtdicados alúrn eñxsPorPresoúo I1997]'
'lcD
ú,brjos dé .ónjúnt d¿ Rovna l,99o:viil yvozzó M¿rdii [r99j]; pro los dtor r,."'ai i";;, ;,';.:,.;" ioq" 'o , " ,','r,. , rLo' ' +€tu' Lo'a::r'c ' lll
cono.idos panta& uno de ellosrón,od,vix ldprescindibld ¡os úab¡jos deven- ,,*4"--.¡,-.' '"', , ¡' Po, l*".'ooq
dre[ d¿ Miliás [re]3 y ,easl, Aubrun l¡ej¡1, sJvrdor Misxel i¡e?71. Rovirtr l;;.:.;;"; ".;i;a-.ul p.,ir'e". r , n, "r;lr , 'or r c"a r Por \' h"r' '
lreeol y Mrin Plna lrerrl. P.m ¡oi dros sobre la biosEfitr y po.sir .ie S¡nrá Fe, i;;";ij-.::;;;ii;;;{Pe, -obr "b" en L 'rePU'Ü'
$n pi¿dns bsilrreJ lós tñbájós deVe¡drell de MiIis I19]j:33-roj y ¡r4Ji7¡-7r1. .,J¡ ¡. \imo Dr¡ Dkeó d.l !,J{
'-:;";,';.; i.,,"r.r--,¡r Jr \¡,u. ,.,.'o.'ol \ Ro\,'" Ir¡ \
lo
y Aubrud [,er¡:Isix-L\*ii]. De h tsuo literarü d€ Sant F€ en .l seDo dt 1¡
.ortc del Masnánimo $ l[¡ o.up¡lo ranrbién Ará¡ron , Se¡n [r97o], Row;r r99o:?t 3ó Y ,ór-2031

lreeo:rr2-,.r]1y Marin Pi"a [lee¡] pcrd la visión defiDniy¿ h d¡ 1, tesn dc doc- oli,.i l.L. -¡." u -r..h.l de L ¡eitu Mtrria t{ovira [Ieeo:I:o ]2¡] )-üto
toúdó de T¡to 11997¿, d. I que se han publicado p,rte de los ¡üteri,les en t'?illl o
r999l,y dd que ha adehnbdo.lgunÁ c.n.lusiones en T¡.o Ír»1.1996 )- 9elb) o, r"*,nimo.&añon r,e7ol.
",**.
ll PNOLOGO TL CONTEXfO CULTURAL Y SOCIAL ll
ruso intensiio de Ia nitologia y de 1a cutrura clásica pa¡ecc un (1osManáque,Juan Alvarez Gato) estuvieon por Io gener¡l at
produ.¡o geDunr de la corte casreltaná deJurn II, a peur de su servicio de algunos podcrosos, tro de1 Rey, y careccmos de un
\,crsión rii jcr¿rlr de u humanismo de segunda mano, basaclo cancionero que reúna Ia obra de cstos autores o co¡se¡ve ]a im-
c¡r rñti]u.ciones ¡1 c¡stell:no. Es a í do¡de surgen Srnrillana, ponta de su rein¡do; en gerer¿I, la prcducción de estos poetas
N,lclra y sus conriDuadores; cn la corte napotitana ran sólo Dte nos ha llegado a ¡ravés de compilacioncs posteriofts (LBt o
:,o¡el,,,,1, ¡,.e,. hrber,ido inltu,dop.,,.\,r.ui.,¡.nr-,u.1 C¡uionero de la ltiblbeta Británic¿, Cal1doflerc geaeral o rrCG) o de
sL, elesia i la muerte dcl Magnánimo, que inctuimos. po¡ e1 con_ cancioneros particulares,.o o es el caso de Alvrrez Gato y Gó-
trrrio, parcce ser en la co¡re napolir¡na .lo)de surgc con ma1:irr
nrpctu la seusibilidad hacia los tcxtos poputa.;-,res: ta c-rci¿. De ahí quc el reinado de Eüique IV no lr¡ya recibido un
con est¡ibillor tradiciorralcs de Suero de Ribera (quc no de Srn trrluniento de conjunro por los h¡toriadofts de la lite¡atu¡a. Su
r lo, rum,i,,(,de(-,1"JJ p,r<,.,, r, p,rr. \r.,bl. dr u,. producción poética ofrece l¿s ca¡¡cteís¡cas de una época de
¡,,,o,.,.,
-,11,,,.,
ñtL -l,Jn?dnr u mr)ñr, \Io.,u.h.,,,.,rrr,ti,,n t., transición; Gómez Manriquc, crya vid.r y pmducción se prolon-
época de 1os Rcyes Carólicos.r8 gaían desde las últimas décadas del rcinado de Juar II hárta casi
Si ¡hora pasmros nuevs.renre á C¡stillá, dura¡re el rerccr el §n de siglo,:runquc en su obra menor result¡ rnás rep¡esenta-
cu:rrto det siglo xv.,cl pano¡¡ma cs brilante en ta nónrina y ca- ¡ivo de los nuevos ciempos, por su importanrísj¡na obn de a¡re
lidid de l¡s grandes hdividualidadés, aunque no parece que 1a rnayor resuta ser un poe* que min hacia atr'ás, el último conr
cortc regia haya dejado $ imprcnra en ta r¡isma ¡nedicta v no nu¡dor del itinera¡io S¡ntillana-Mcna. Por el conrrario, Jorgc
r¡rul:r e,r, cron aol, oe Lxnou( l\ Manrique, Áv:r¡ez Gato y Cuerara, má jóveler, son los prime-
t ¡rr,o :oh rn¿nrr rue rn.
"e,
d( rgturrn . r .u atr.J, dor rr ,,, ros en ofrece¡ un¡s caracreísticas que dominaríar el Pañoúña
\1. . .,, 1,. f, -,/ i' .o, iale 'pr/
. que .c .j,r,drc.on r ,. bct.,,u¡ t-¡rr de todo un siglo: triunfo de las formas breves y 6jas (canción,
.i,¡orrrlo.Po fi., l,,orcn" no t. n.r.do su h,J¿J,,¿n¡ ,.,,\.,- glosas de motes, más tarde ei lrllancico...) y del preciosismo ex-
cla, segur¡mente sin mzón, de itegitinidad, si;o-su hcrnranr prcsivo qüe l¡s caracteriza (conceptismo, atnoilíñatio). Fúero¡
ls:rbel.it lodo p¡rece nrdicar qlre durame su reinado, como co¡r tambié¡ los grardes introductores de la poesía tndicional ¡1 ám-
se.ueDcia de h lucrre división entre el Rcy y una p:rte ci.^ lr bito corrés e iDrenuron la priinitivá a.limaLlción dc ¡ecü¡sos
,,1.i. /, l.'.o,rr,-.1 ¡l-rode. hr,.,. d. c.r,LIu. rr, r., Je t , p,o pe t¡¿rquistas. . . Y sob¡e todo, propiciaron el oscurecimitDto del
.ir., r^,. !o.r...,r. Lá\ nr.N--\ p"r.un¡lrd.rde, J. er. p_.,odo d¿2, alegórico. apenas pr:ccicado lucra de Gómez Mantique
(otra cosa sou los autorcs dcl ámbiro crudiro y letrado, como el
Cartujano y Grimaldo, por lo demás lnuy rrrdíos), que frre sus-
u.w',.t"n ..r-p,e.-,,.,n- -nt. . .,-.. ,...¿,j...1 , r rituido por las roplas, ocavas o décimas occosilábica¡, con meno¡
.¡ü.¡e.iz¿.1o5:.e.or¡..r» los eir¡lriltos tDdr.ionrl€s de Fr¿¡.R.o Lro.rncsrll
, presencia de1 eJemento nitológico y e¡üd;ro en generrl, menos
o'.D,..i1 L"- r 1...o ,.-.,,,d..,.,,-J t(ou,J-,¿.t||,.
r'. r.,p.,t.,t.,Jr.L,,,,., latinizante, sir las conrplejas construcciones Jegóric"s que lo ca
',....',.1
h , .Lltu Ll. \¿¡nLlrrr. M.n¡ v Córne7 Mrn,rque racterizaban. De hecho, el único ¡uto¡ cu)€ Producción queda
', No sóld n. eris¡en e*u¿ios de .oxjuntó roble i¿ ptudu..ión rrmrn de h definicivameñtc cerrada con la muerte del Rey es Jorge Manri
¡po.¡¡c E¡rique IVih proprgandr is¿beli.¿ e¡tcró l¡ 6gur¡ de e*e ¡eI.ñ n.
l,l ..'o.l ¡ lo i. o' oi-..!,.tJ,d..hor que y atgunos de tos que esrudiarernos como pertenecientes al
ro tL,i .,,lo , ipr. d(.., ".
L' .ul"u, u',lnú' ..L\,darón. J"L.,,onrr,t - ctj¿,.,,Lp"do reinado de los Reyes Católicos dcbicron empezar su andadura
dr ¿l"' (cnindez de crvilal, E¡¡i,lucz del C¡stiiló. ptrlen.ú v L «mo.idi ;nb er esta época. Los estudiosos han señalado una pmfunda reno
. .'r.' , '. I
i . .r ' . \¡.hr,J de\rtem,. rr,,{,a'o.. ,uJ,o of r, vación del )enguaje poético e¡ estos ¡u.ores, firndamentámenre
.. i, M"' r.,.. .10¡ ¡ua" ro, I Ln-mo,ló.\r,o,. !,.,. el uso del vocabulario poétjco tradicional como eulemismo pa¡a
r.'..,. ( .,. . 't.,' ' i-i,. lr.ojl p".. ? Bu.,,,jr e ) I in",o,, r,.E",rr,-
t. 'o ¡ ,é. ., ¡. a, " ,-
"
J F ,de orñ" ."o, Jej , or ,. , ,tu J- t". ,, , describir la pasión amorosa y ta reiv dicación de una concep-
,, I,- .t ,.,¡¡,, '.o,,..u\'-r,.e ,1o,,,, ,-,t--\ J. Io,,.,o¡,¡. ción del amo¡ arraigada cn 1¡ filosofia de la naruraleza, que se
enlrcntaba a la tndición in¡redi¡ta al exigi¡ ia sads¡¿cción del
34 EL CONTEXTO C¡J]]TIJNAL Y SOCTAL 3J

deseo.óo Por otra parte, ta hostitidad de los nobles más c¡racte- su famosa canción), Cartagena o 1os Pinar v algunos estudios
rizados y la propaganda isabelina favorecien¡n la creación y con- fundamentales han ayudado I ta revalorización de esta escuela
seración de sátiras despiadadas contra el Rey (Caplas ¡lel Pra,in- etr coniLrnro. pero no h"n hc, ho sno de'bro¿¡r lo qrre deberr
tial. Coplas de Míngo R¿rrljo) q¡re, segun Juicio casi unánime de ,.' l,b;',t-,n, " do' g...."."n.' Je e'rudio'o' prrc' " 'n- so-
la crítica. caracterizan i¡tensamente este período, aunque, con tonces cuando comienzt de hecho el dedumbraniento de la
tra Io que suele creerse, no sean desconocidas en Ia época de los .i"al ."'i¿' p* r, p.esía que caractcrizará los Siglos dc <)ro.6l
Reyes Carólicos.6' T"mpo.o É, icvatoriza¡ la lírica de su corte algun
"y"ádo
Dreiurc; hr.roriosrifi.u
" \uyo rner¿ enun'rd'iorr ¡"mbr": l¿
Nada más opuisro a1 peíodo de En que IV que la imagen
tradiaional que los hiscoriado¡es nos dan de la época y la cortc ir",", l.s¡, ¡lo un¿ Ll¿n,¿ ¿r¿d¿ I pr¿do'r que h¿bri¿ re'
re,

de lsabel y Fernando. Estaría luera de lugar ponderar aqui lo que chazaclo ta co«esía y Ia poesí¿ por su írivolidad;Jofles demostró
supuso desde el punro de vista histórico, pues los éxitos de sLt lo absurdo de estoi plantea,.ient"s, pe¡r la fijeza de aquellos
ftinádo (coDquista de G¡anada, unificación de la futu¡a Corona prelurcio v I' e"^, ".n ron que * dedrc'b' r la p"'r' c'rte
Española, reconsnucción marerial, social e ideológica de sus po, aqur llo' rño' rrrprdt, ron que 'u' ob'errr' rone' rrnd'ctn
Reinos, descubrimien¡o de América, expansión euopea...) han '", f.u.o.." Su inve'uLi.rón vtcne ¿ Jer¡o rr¡-' Por orrJ Pérle'
sido objeri\.o priorita{io de una parte de la historiograffa españo- rámo corntidi¿n rn .u'.,':b¿nz¿' - l¿ Reirtd c'cflro'e\ q(rc b¡' tr-
la, mienc¡as otr.r excavaba en sus punros negros (expukión de los laban en torno a divers¡s cortes ar¡rocráticas. 0uan del En'ina'
judíos, conversiones forzadas de judíos y mudéjares, impacio de carci Sánchez ile Ba.tajoz o Antón de Montorc, po! ejemPlo)'
orueb r induJ¿ble d.l p"pel c,'Jizrdor qL( l¡
('ort€Jr'eó Pn e'tt'
la Inquisición e intnnsigenci¿ religiosa...).Todos tienen razó¡,
y unos y otros dibujan el conplejo paDorama de un¡ época pu- n."-.,',". e"r.,," p,;'.. t, ¿.¿', "to'', , lo' Relr' v or h'redero
de la Corona de slrvenión de las Brróli'ar Por Jua¡r del Encine
JJnte ) creruv¿ .on .us hrrc: y su' 'ombr..6: lrmpu(ú e' il inregradas en el progra
momenro para el estudio qDe esra época me.ece desde el punto indica cómo es.as traducciones esuban
¡na cuiturrl de los Reyes; ralnbién Ñvar Gómez de Ciudad Real'
de vnca de la ¡enovación literaria. c.da vez más obvia. paje
r¡ducro¡ del TiiLtnphus Cu!ídinís de Petrarca, consra como
Sin embargo,la época de los Reyes Carólicos, por lo que res
pecta a la historia de la poesía y por razones muy diversas, ba sido al servicio de la Rinr" .,.' ¡so, y 1Jo3. una noticia que h3 pa

rcalmente poco cstudiad¡. Los grandes escritores del pe¡iodo, sado desapercibid¡ r los estudio§os.65
como Dicgo de San Pedro yJuan del Encina, h¡n iDteresado nr.i§
por.u novelr o 'u re¿uo re'pe, ri!,menr. q¡- por su poe'i;. qui
Los ¡Eb,jos de M¡.phero¡. re.rén rcunido§ eD voluntn l1993l o los
ór de
zá porque ésta se hájuzgado como menos innovadora.Tampoco
üh,¡n-rr oLe ló luercn," lr,,4l ¿{'p(ó'vd''u' Lhtu 6en''J Je"ron
se ha repando hasta lechas muy recientes en el valor de autores ,,¡,,i,,,-,.1 r.."- ¿, t" D.. i, ..,'. q;. h¿\'J,o n"rd.dó d"'oe M'né'
como el comendado¡ Escrivá (a pesar del embru.jo que eje¡ció d(/ Pel'ro lr89o rgodl ) d, " '" c¡ J_ "m-' t¿r "ñ^ l' dr'fl'h'e'r rl''"r
l,r.ri v.l .¡..o.,,,n.,4o',Asú'rc'r'ñ¿l rhd qu_ vrr L 'rhi¡' { r'ór\'
i¡"v,i.',¡¡, 'rril,ru',"no p',rr.r.. '1'Jor.o1 e' "' 'rdrm-a^r rhrn ' o Por
óó Para Ia reqoEción dcl l€nglrje póét¡o en sb épo.a véasewhimóñ []e8rl. lFr"r'en
pú¡ forü,s lirer¡rid, BeliE¡ 1r988¿r29-1561 y prri lI teoáás del amor v su rno.l" 11.p'rvrdrdrnt_<r'''rPo
las ",i..
iin.l"',"o',_tl. ¿"-'""1,'o"id Ju"en"n'to nl"''{r'del''"'ól'"
¡phcación a b ürn¡,vAse respediv2menrc Cáredm 1,939ályTolo P6cu¡ [¡eeal "L'o-'p;*ü
De los hbrjos sobrc cád¡ uno de eros pcás,.1¡do qxe en gencál há¡ sido ee 1,,b.¡ ;" .ól; l, --".os, s"o las co-Fraci"res mis nreveremes v los
a*.-*"¿.'., onr'" ur, q'ron J qu ii"rekho{'lr
tudiados sjn u¡¡ relación e¡"ljcita con h 6sun reeia (nás a ,¡enudo, en oposi "-""-.. - -"" .,nuy "rd"'o' d, r/o t,.s¡ 4l o{ic
ción r ella), no5 ocupa¡.rnós en sú lugar i,.,á-¡,a- a¡.-- !nr¿. '
ór FerÉFcliivn. [r99?]
ner, nre¡p,er", rón r',¡i ronrl. rurou" I' rótáId'd d' ^ m'r'"'lc5 oIe rpo¡Ú
6'Seí¡ ocioso intenh¡ unz aproxiñr.ión hisroriográ6.a a era épo.tr;b¡*e lnumercsos, excd. R, den,ut{ lo.onrtrn'
qlt üontr, Pre d' L rerr- Lh' r''
; L ,.,'.,, 'lu" h' Pr'Jdo
ci
tar los ú"bajos dc lno de los mqiores coDo.edores del periodo, Suárez FerDá¡ "'
,l.."De'.ibd-. " DeJ ". de
' .. ';' lr'"' rl 'Ñu¿' hrñdeP"_
dez [1986 lggo], eDÉnnÉnte ftrvo¡ible r L ngx.x de los mo.ar.as, o h biogrl "n,,_'.'
ffr múy tádi.idn¡l en sus pla¡tearnenhs de Azcon, [r993]j par¡ la pe¡spectivl ¡¿,¿ tr-,',"l.r,ood"r''r'ó_''r'oh'_cl''o'r"1 1" Du"r'ver
conrr¡ria,son paraüFmiri.rs ltri páginas que les dedi.ó A. C¡úo Ir!r8ll. r"-i,o--¿.<
en Reció [Iee6¿:7-3].
3ó PROLO(;() IA (]NFACTóN DF I]NA I,F.N(ll'A POÉT1CA l7
Como consecuencia de tanro desinrerés y de aque os prejui
Ilo de los géneros poédcos en este peúodo; capítulo especial es
rro. hr,roriogrji,, os ni .iqu¡er.r.e ltegó ¿ ,denri6,,r en et C¿¡-
el del romancero, que si ha recibido nouble atención,la canción
,¡orpo de la B,iti'h L¡á,¿ry,LBr).que (óto hoy en,p,e7J ¡ \.r e._
cortés fue estudiada también en prolundidad y el villancico cor-
,ud,,dñ de verd¿d. ¡ ,n" p,i,"
Cr,,r / Jr rsr¡ l¿ inmenv "n rnolÉ de Ioimpo,,"nr" det Cdr,ror¿,o
que J"br¿ rr r n .¿n. ro
ré,. un¿ novedrd.n t: erotucion de Jo. g;.rFro§ poeri.os que c¿_
mcte¡iza esra ópoca, ;ólo ha sido escridiado cn rehción con la
nc¡o dt ru , o¡ r. e De,de eve punro d" vr.r.. y ap:rre <J- ar rn_
rradición zejelesca.6e Sin duda. cn los póxjmos años habrá dc
ces sobre algún auror, sólo ta idenriEcación v valoració¡ del
recrbrr nurvo ,mpul'o .l e«udio del prtm.r petrurouismo. re-
Ca.n,a\,4 nusnal rfp Pata,rc \MP4t corno et reperrorro rJe.u ,a
ró¡icamenre cancioneril, del que apenas conocemos unos aptln-
f',iiJ Dor el r;nd.n Angt.s .R omeu F,guém. .ono ibuvo r dibu tes parciales sobre Manrique y la 6gura de Gómez de Ciudad
J¡r LnJ provrncr¿ dÉt m¡p¡ que ¿tgún drá hJbr"mo. Jr rraz¿r Real: es sorp.endente que no se haya protundizado en esce sen-
f,m e.l. f:lo!oró' M¿,.uFrre ¡uvo tJ poe\; retig,uq. lrsrdJ tido, por ejcmplo. en la figura .te Costana o del comendado¡ Es
rJ e.pir iru¿lidJd rrrnci.(rn. y qu¡én ,,be ,i "
J L. p, ,ajer¡. ;,nr -
t".t¿, ro¡r¡. de l¿ ¡lcv.tio nod?rnat figurr, .orno eJ com.ndrdor
Rom.n. rru) Amb,o(ro Monresino. rrar iñrgo .lc Men.lo/r o et
proprñ Diego de S"n Pedro h¿n ldo obtero,te csrudro, m.i, dE
talJ-dos y de rs,one. Je conJunro,nj,.,¡rr.L"a, ¡ ¡: re¿i¡d¿dcs
-LA CREACION DE UNA I ENCUA POETICA
I2 poesía dc estos años, como ta novela, con o Ia Cdesti¡1a. Los poetas del Cdllcionetu ¡le Bdena debi€ron enconrñrse anle un
marca¡á todo el siglo xvr, superando el impacco aparenremente
panorama pobre y
rarificado- La escasez de los testimoDios tre-
,brun-ador de h poei, perrarqursta y r.in,rtdndo\e ¿ é.r¿ n
cen.istas conservados implica, muy probablemente, una tradición
dF GónborJ \ Iope: prro -.u e, ullJ hi.rorr,. in,p..r. reducida, aunque, con seguridad, no debió se¡ inexistente. La
'i.'¡po<
ble de ralor:r debid¡ulente mien_lras no se¡mos capaces de evá poesíá del siglo xlv, en el conjunro de las literaturas europeas, pa-
luar con objetividad la masa <le la producción poétrca enr.. 1475
deció r¡n intenso empobreciniento de la literatura cor¿és y lx
y r-55o. Tanpoco abündan esiudios especí6cos sobre el desarro paralela profundización de la trrdición didáctica, cspecialmente
los tem¡s vinculados al oñtenptu mund¡,1t la lormación moral y
óóLa ide.dfica.ión dc los m¡tcrirles .omuDes r LBi
v ¡rCc .on L .orre r.1l
religios¡ y ias obras de pied¿d y medihciórl,7: cuya adaptación a
e,r¡ p-nd. J- Botr' lcj, p'-,.-.¡,. | - rrc, h¿,-. i.a -.,-,, t, . d",,,; la lírica, en el primer tercio del siglo xv, conocemos todavia
.." r.,',.¡no,'ii..i, rotr o . rorio.,rfi.o.,tue ob, ), .o1,., .u ediro¡ -;; p. a
M r lr3.o tflo olo tr. .. rdo ro o,,,¡.e.flg",^rc.
".,r ooJ.
¿4c..clv"' lro.'t.8..","n trou.d\ en !^n.¡¡. r Mo¡r- l .o L,J.d¿\, J,..,
P,, -r .,,.,.,¿o,,-J,t l. "P"a ',,".'un,^'r;\d,p", .".¿ I *,,i".. _.u.'d.r_. -n ¡ " C.n-
,'rr cx L.a,- ¡J {r v ¡iuJ,or"d^t n. q. t. :_ t" r; d- B,,b,r,,"o;1. 1",..,, ..
"
t¡,{,e I Figxrrr , r,,g,". ¡,on - ..o, 1 ,
ll y de tos crtrdios especificoi pra ere género de whinno¡¡
1,9a9:16t-29o1
núe!¿ LJniótr de Cónalez Cuen.¡ " [r9ó8 ¡9ú9] y BeltÉn [¡9811,1. Nos talú ún.{udio serio del vilLnci.o.oiós
[rrról i.érre cl .sndio d¿.onjunn) de Sübni [,ró2]rSírchez Róa.ralo Ire69]se ocu-
"' R..pl ¿ l- úo..,¿ ,-n"no, 'r v ..o , d. . o1Junró J" L- L. n,. pó sólo del tradicion¡l y Lc Gentit [I9ae:2ao 2ó2] l. dedica sólo una descrip
',, . 'rl'gr,.".
f,"a.: . io.,,,b".. prlJ. e.,!,"1"rh. rero c, , e-ate. , n , , ,n.o r .ión sunr¡rr¡, a patir de conocimientos boy yr supendor, y esPenFos l, Pú_
.L;i'.f,,.od"....r-.,lew¡,Jroon! lru s1n, \ wn.n,.^,.
r.r','r n.. ÍJ u'r" .r, Je,o,,runro pJr t" JnaJlrr rt,g.o.. lruo{l De.Ér", i,rl, bü.trc1ó. deTo,üseti l2oo,lj pu.de veEe en Ento Br.hr [,9ó2:320-]2, A 5u
' ' y.J ,ojrjr. ¡parición y su rehción .oD la c rción dedigú¿ unas !áginas en B.ltin
re\ d. r.birn',r|i,,, de t,
"p.,. tu.dr-"¡ " r r" t , ",,,. .-_..;.,,., .. ,, ,.1 [r988¿:r]: r:141, y pueden eDcontrarse üfórmácio¡es utilísiñrs én lx,bund¡nte
. ,?1 , "r"1". . cL ,.t¡ t \\pú\, t.jr..., d,Id,Irelon,r,,,,drd- bibliogá6á sobrc cl orig.n y ev.lu.ión del zéjel, enEe h 9ü. dcs¡cá Le Centil
d. r
'ro 'lr
lu."or, lo ¡', ^,. ..¡,' -.,r..r,., t"\ i,, .. v t,,o.1,.d,., dr.n.,.o l,95al,Beltnn 1r984¿l y Mórn Ire83]
'.o
.rd'Jc.rr..p e.Ld...,n,o,úrLo,r,.L. 70 frtrn Mrnrlquc rcnenros Ri.o II973r,
r937], pan Gómcz de Cnldad Rc¡1.
oH i,,ushrnn,,, -,, los üábajos de Recio [t996d y ¡e96¿].Hry E¡brjos e..úrsó para Co$a"a y par¡
..ep', ñ'- art lo r'. t,'. t. !.oú tt. J J?ro..r aod. t\..r, Jp t¿.
iu,,bne dclúi,...d -o t.,i!¡iñ...,.,,,
,,,,...,J..
el .o¡neDdador Es..ivá espero ultimr en breve ú¡, edi.ión
7'Vérse pór cjcñpló Buhor [r9ó] r9óal y Rodrígxez Rivrs [I99o].
7:Me o.upé nrás aDuli¡¡rc.t¿ dc eros aspectos en Bclkan It997b:§i wiiil
-r
l8 ?ROLOCO IA CREACTóN DE UNA LÍNGUA POÉTICA i9
mal-7r Lrs circunstancias posreriores 2 los pmgroms Judios de pero en este Peúodo su lengla e§taba siendo sometida a un
I38e y l¡s.onversiones casi siempre lorzadas inauguraron ade inte"so p.oceso .te ma¡ginalizáción. El gallego, que las elites so
ciales de este reino abandonaron progresivamenre desde fi¡cs del
pre bien inrerpretada; cs nruy probable que la corce, a 6n de aa- siglo xtv,77 debió perder el contacto con 1¡ .orte y, Pára los Poe-
vorecer l¡ integración de los crislianos nuelos. lacilitara por una ta;, sin conocimien¡o di¡ecrc dei habtr, sin una tradición litera-
parte su promoción social e incluso eclesiástica Qa fa¡1iliá Car- ria rica y !,lva. debió converrirse en una konré Poérica rari6cada,
tagena sería en esre sentido un ejdnplo clari6cador) y favore- escasamente conccird3 con la lcngua hablada y difi.il de adaPt'r
ciera a la vez la pmducción de obras que aclaeran a los crisria a los nuevos tiempos-
1os aspectos propios de su nueva fe. Incluso había Otro cs e1 caso de la llamada Escuela galaico ca§tellana. Su
qu,'"rLudi¿r \r en e\te rrmrro .e propi, rrrcn Lorrenrr esprrr primer testimonio conocido es la cantiga de Alfonso xl, y con-
tuales de tipo sincrétlco. Esros frleron los remas dorninantcs en cl dnuó con los productos lingüisticamente híbrido§ deVilhsandi-
pánorama poético del Ca tiolero de Baena; el compilador mira no y sus cooremPoráneos, cuya mezcla de gallego y castellano
l! L,ri unro h¿.,¿ ,,ri. r. cn u¡ n,oñc,)ro cn ,tu" re irapon:¿n conocemos sólo surnariame.!e desde e1 PLtnto de vnm Lngúisti
ya las nuevas corrientes caballercscas, quizá porencisdas, como co.73 A los b¡rbarismos habituales cn este ripo de situaciones ha
decíanlos, por FerDando de Antequer¡ y su fa¡nilja, recogi¡ un3 brá quc sun¡r los que añadió 13 in.o¡lpetcncia de los copisras
poesía de carácter fornlativo, se¡i¡ y elevada,Ts pero rnuy ligada cuando, hacia r46l], desaparecida desde décadas ¿t¡ás la Práctica
a las circunstarcjas religiosas y políticas del momento y, por ¡an de esta escuela. ejecrrtaron Ia copia hoy conservedr de1 Cardo,¿-
to, de escaso alcance. De ahi el nero prcdoninio del dsz, y la ro de Baena; nunc¿ sabremos hasta qué Punro inte¡vino cad¡ uno
c'r'e/ Je lr\ L¿nciones ) d. Io' r.mar de estos factores que, en conSunto, explican §u uso a veces di§
abu¡dan e¡ la obr¡ deVillasandino: la reconstrucción de la poe paratado eÍ Jgunos rates del pcríodo.7e I)e cualquier maDera,
sía cortesana, que solenos llamar cancioneril, había de l1e9r un csta hibridación quizá to deba atribuirse tanro a aalta de com-
poco más adelante, con la generación del Marqués de Sanrill¿na. petencie lingüistica como a un intento más o enos coÍscienre
Por ¡ales ¡azo¡es, es¡os cscrirores se encontraron co¡ ura rr¡- de eleva¡ la dignidad del castellano, carenre de una rradición li
dición cortés empobrccida; pero, a su vez, estaba l¿n1bién escin- rica propia, mediante su aproximación a1 ga ego, que la tenía en
dida, en los géIüos eró.icos, enrre l¡ rradición ftemria del grlle- grado sumo;habáa sido un proceso paralelo al que Santillana v
go y ]a incipiente del casrellano, añbas prcsenres er el C¿"aor¿ro sus seguidorcs reemprcnderían en ocra dirección al nnpregnar su
/¿ Bderd. Por una parre, oscllaban entre los resros de la lírica tre- Jengua poética de lacinnrnos. En aque)las co¡diciones habáa ¡e
centista. liilerá v eleg¡nte como S.¿lDl {err¡, y ta at¡acció¡ de Ia sultádo diGcil reconsrruir a partir del habla gallega una )engua li
antigua escuela gilaico porruSuesa, que rodavía conocían Villa teraria compleja y flexible, apta para los nuevos usos que 1os
sanrtino y sus coetáncos y cuyo nejo¡ ¡eprescnranre, en el esra
do acnral de nuestu coDociürientos. es el ¿sr¿rnáo de Pem Vé- Pe¡o, en esce mismo monento, la poesia didáctica tenía una
lez de Guev:r¡.76 Esra cscuela podía proponer un ¡rodelo válido fuerte impia¡t¡ción en Ia lengu:r castellan.r (y unr tradición líri-
de li¡ica amorosa. más incluso que su adápración rrecentisra,
77 P¡F la de$pjición del gXcgo .n ltr do.uñcntr.ión o¡igi¡a¡ia 'lc G:li'iá.
7r Espercmos más apo*aoo¡cs dcl tipo dc (tátedG [zooo]. Hóh elmonre¡to Mon,ergúdo [,99a:¡óe I35], pra el .anrbio tftnNeco .¡ 1¿ co¡stnúción de los
sólo .o¡ocúnros Ir rbu¡dante p¡odu.ción religioe del C]ahrianeñ d¿ Bddú,ñás Ii¡aj€s galesos .ldp.¿s de la sucr¡a enm Pedro el Cr¡el (a qún¡ sislió L no
blez¡ s¡llésr. .ncrbezad¡ por los c¡m), véase G,rci¿ Oró [1977:2ro-2]rJ.
7i Vé6e fu,dr,rDalne¡te Fraker
[¡9óó4. ?3 vase h reseñ¡ quc dcdicó Mi.haéE
lreoa] I el 6tuüo .lási.o de LaPes¡
7j Me o.upé
)a de cstr nrerpreuc,ó¡ del Ca,.io,¿d en Beh¡n [r9s8¿4:-ar] ll95l 59l,que na debcír scr si¡o la Prnturr liedri de nuer¡or 'on'_
v,onu F.n" r.'in.ipJ...' B.lr'.' f oorrl. '9Ja:tI
"P,',-rer,'o,".r'r'.ir".",ro., (l d- .r ,1"¡dl¿ r,. v-,¡ Bch,¿n cr 7evéaDse lo\ ri?ros realDe'tc pnróres.os gue PoDe de ¡elieve Pénsrdo
40 pRóLOco
LA CREACION DE UNA LEÑGÜA POETICA 4T
ca rá norable, como demuestra la cotecci¿,n de Baena);por orra
prrr.. en e\,- mi.'no p"nodo se e§rdbJ producirndo un rntenso motor d. los certámenes liter¡rios del Consistorio de Ba¡celo-
prore.o Jr rruduc, ¡ones cl- rexro, ,,j.i,o.. r.me,,r¿dos po, . t na-3a La presión do la rradición Iitera¡ia car¡lana en general, y de
primer humanismo casteltano (fundamentat-ente, en esti ,.o_ llr lí¡ica en p¡rticrla. sob¡e la castell¡na se dcjó sentir inneclia
,nenr- por {loho de ( ,r¿gen" ) tueso cton.o Je MJd,,p,t. el tamente,3J y rcsulta esenciatmen¡e bien conocida eD el campo
lo,r¡do,.3o que h,bir pene;do ,," ,;,",,r, r<]Jpta, rin del ro de ]a teoúa literaria-36
cabulario y la sini,Lxis a tas sugesriones de su mádelo, un rnovi_ Si atende¡ros ahora a la producción poétrca, en las c¡nciones
miento cuyo ejemplo inmediaro más at¡activo era Enrique de y algunos decirs amorosos deVillas¡ndino encontramos rodavía
Villcna. De este modo el casreitano se enconrraba en ;n¡¡eta- v;va l^ cdnt¡ld tle nees¡ria, sin estribillo, estilemas proccdentes dc
rables cordiciones para converrirse en €t instrumento potivatin la tGdición ealxico portuguesa, ¡sociados a menudo con recur-
te, flexibJe y prcstigioso que requería la renovación d; ta poesía sos de rryerilio, ran típicos de la antiga .le ano¡ y hasta algrna
composición donde inte¡rtr coüscientemente imitarJa; pero nrás
Como ya sabemos, hasra entonces le tradición retóricá v tir. a menudo ofrece una diccióD simple y elegance, combina octo-
rr'¡¿ dc lo. ,¿.rella¡o. h¿bi¿ rdo m-nopotizadr oor lor prer, sílabos y quebrados y hasta conserva los símiles {lorrles en la
dinre. g.-Jl¡r.o po|lugr]-s.s v grl,r,o-,¿re rno,. cn erp-¡.ron desc¡ipc;ó¡r lemenina que t¡n c¡racteristicos resultaban del
de Sanciilana, «non ha mucho tie¡npo cuatesquie¡ aezidores e peíodo .te Alfonso Xl;s? en conjunto, aunque demuestn cono
trobado¡es ds esras partes, agora auessen casrella¡os, ¡n<taluzes o cer la vicjá .dnr¿qd de amor. esta es la t¡adición más visible en su
de 1., tsr,em¿d,ra,odÁ sus ohrJ. to,,,po¡rrn rn Iengrra gr eg: ol)ra. Hasta el ¡¡oncDto no conoccmos ningun anriga de anot
o poflugue.¿,.', tn eqe nromenro. t¡ enfionr/¿, ió¡ de t, rJmr genuina datable en esre período aunque, §i atendemos al er.a/"/¡o
menor de los Trascámara en la Co¡on" de Aragón o¡ig ó un in- de Pemvélez de Cuerar¡. sLrs convenciones debieron resultar ro
te.so contacto ent¡e la nobleza de anbas co¡tes: «Co¡ muy
d,vcr.o. n,o,rvo<. c¿,, rodo, to( nobte, iIc renrarr rtgun: vgni6 En esre contcxto, el cxso de S¡rtillana-rea ua notable pro
(¿.¡on pñlitr, ¿ rueron jnv¡r¿do. ¿ \rrpón. CI rtuñ¡. rr(lu.o S, blc¡ra de historia lireratit. En si Pralrcnio e a/¡4, é1, que lo sabí3
.,1,r p¿rJ se¡ ¿sldjJdo\ \ prrJ Aonr¡r\e r tor Jnptio, ho, norre. rodo de poesía, aGrma vrgamente haber conocido en c¡sa de sü
dc Ia política internacion,t: Alfoffo Eníqucz.J;an Hu¡tado de abuela Mencía de Cnneros gran volu¡rcn de cantigas, serra
"un
Mendoza, Diego Fernández de Qunio,les, ca¡ci Fe¡¡ández nas e dezires portugueses e gallegos, de los cualcs roda ia mayor
Manrique, Diego López de Stúñiga,Juar) Fe¡nández dc Velasco p¡rte cra del Rey .lon Do.is de Portuga¡,,33 un cancionero. por
y Ruy López Dávalos estaba¡ ent¡e elos,;32 les siguicron in¡1c otn parle, cuyas crractcístic¡s resultan inconrpatibles con cuan
d,¿r¿r,e¡,e el Marqrrer de \rnLrtt¿n¿. que viv,o t",so, Jño. e¡ tJ to sabemos de l¡ o:¡¡smjsión poética dc esta escueL. Sin embar-
Cru Real angonr¿3' ; brrrque ,tc Viu.nr. emp¿renr¿.lu ,on
las casas reales de ambos ¡einos, escriror en anbas iengu.s y pro, rrvé¡se l¿ ednj¿,r .le c:iredu
[¡eer.], r\i .o,no el co¡¡unto de sur ú¡b4o\
sohrc .{¿ xuró.: dcQ.rr¿ sólo tos quc há dcdi.;do ¡ i¿ pres¿..ir dcvillc.i c.
l.§ leuxs.rtrl¡¡¡s. esre.i¡lncne sus raüjosde [¡e33, Ier3l. P ] elCons¡toro
t" véa5e pa¡. efe pcnodo, princit¡l,ne¡t¿, €l e«nLtio prehn;rr. de lvlorrjs poé¡i.o de Br..rhü y ltr p:Íi.iptió¡ d€Villcn¡, M. de Rique. Ir9ór:l,J6J
a
..,edi.ir' &Ald.$drI Jrúcer" roorl\ \e,-.""ul,o" l,.,,omo!
, \,udio prü nitur
"td, si Tc¡en¡»
¡ocos e*¡dios sob.e ere temr; s.ndieli Rülrgieri Ir93o:L¿p. Nl
" L ed.i,',n d- Mcn" p¡, r .,'t" N g, lrua4l.
"'. o po¡ lr.ri.ro, de cóne¿ Mor"no lrooo:úo.^r. p_, *F "nrñ.q,e sciul! .cperirlrncnt. .us ..I:,.¡ncs v )ó nnr¡o ¡re ocupé del innL!. dc 1¡ .¡¿6,
\é¡5e el $tD,l,o de f^ermore [r9yo j] óal sobrc h .xn.ión .¡ieu¡nr en l,e33dl. Sabenros.rá5 de h n¡pó.irD.n de hs ú,-
r:5u{ez Eer.:ndez I,er\ rrzt rlu.ciones d€l c¡t,lá¡ ¡l c¡rellano r 6nes d¿l sigb xrv y prin.ipios Jcl rv gr¡
¡ \,e"," p i' rp,l' cis i Ri.
"a', A,, er"vAlo.,,rz ra\rl ,oref,^jtuno t¿L-,,rg. I1939] y Aknózx [!99,1, 1997 y ]9991.
U"a leso {'.lJo- f.,i,ro roo{jque.p^,,rp#
1,obr,o¡t¿B8one, \,nrd ¡6 vé¡se e*e.j¡lmenre M. Ah¡r [¡e8el, wei§ [,eeó] v cónrez Redondo
re. p'rdo..''rrbr¿n JU'o' rn lcntu,, JDIJnr, o,no,uai,r¡. rro roou¿l
el co¡ocnrneDto dc tos:ltorcs c,rat¡Des por srnrithna, cab¡é
f ' - ¡"r¿
'
l¡eeil. {3
Cno por l¿ edicjón de cóDrz Moreno [,eeo:6o].
42 PRóLOGO IA CREACIóN DE UNA 1ENGUA POÉTICA 'T3

go, cüaÍdoqu¡o componer en esla lengua (véasc más adela¡re son¡r con el poeta que introduce personas pastoriles';8e seguia
e] núNero 8j) no se inspi.ó en aquellos modelos clásicos, sino en clio una araigada tndición teórica, que arnncaba de la Baja
en una conlpo§ición de Macía§, y usó una lengua compleramen- latinidad y se había desa¡rollado durante los siglos xn v xIrI, ar
tc distiot¡, ¡rás crrgada áún de castella,lismos que en sus p¡€ce- tict¡lada en 1a llalnada ro¡¿ uírgiliana.oo El estilo' er la poesia de
dentes inmediatos y orás próxinra a los usos gráficos del portu- e.r¿ éno, ¿. e r¡b" , odrñ(¿d- .esún lo' r'm^ v Io'.prot'gonst' '
gués coetáneo que de1 gallego del Cantíonero dc Baena, por no que (e Jrr,'ul.rbdn .oherenrirnenre en l¿ PPI'per r'!vd Feneric':
cuva práctica
habLr de Ios trovado¡es qüe nunc:r demuestra conoce¡. Qu;á 1io. ot.a pa.t., desde los trovadores provenzales,
süá el nro¡renro dc prcgunrarnos si esca actilud no tend¡ia algo Labía t.o.izado Danre,e' a l¡ poesía amorosa le correspondía el
ctc progrrma literario o dcJuri6caciór teó.jca de quien, a fin de esúlo elevado.lo nismo que a la moral y panegírica que se ha
cuent¡s. habi¡ creado la pocsía cortés castellana contra las co- bía integúdo en et dcir alegórico, cuyo estilo, como veremos,
rrientes donrir)¡ntes en el período p¡ccedente, acabando para estaba cáncticionado por la tradición mediolatin:r' Por el contrs
ello con todas las modalicl¡des del gallcgo iiterario y de g:lle- rio,Ia poesía satírica cstaba vincrlada al estilo bajo, que convenía
guización <iel casrellano en la poesia cortesaDa. l)eberemos pre- támbién, por razones de eicacia, a la didáctica. Los ¡r$¡Dlcntos
:luDtarnos si cl Marqués dcsconoci¡ realmente la tÉdicjón poé los habí¡ expuesto va hidoro de SeviIa:
tic, anterior o si prctdndía, simplernenre, prere¡irla. ¡na¡san'nte' e l¡s cs
Las .osás baxas o calladas dévense dezir
Resueha la elección entre cl gallego y el castellano y en¡iquc
coúovi.ias o abiv¿das sráveme¡(c, e hs nlclinadás o encorvad¿s
cjda ia tridición lingaiística caskll¡na nedi¡nte la nlasiva lati átempr:¿2¡l.¡te E.ta is la "an ¡ de l,s t¡es maneras de dezi':
nizaciórr de la lengu¡, quedaba por deirit e1 p¡oblema de los ni hun,ildoso, mediano, grand fabl¡r. Ca si graDdes 'osas dizn¡os,
veles dc cxpresión poétic¡: en esta época la estructu¡a de los devé¡1ósl¡s dezir de graDd ma¡eú; e 5i chicas subtilmente, esto
géncros littrarios es el prnner condicionentc. y quizá cl rnás in- es, más b¡xo: e si median¡s. reñPradallentc Cá en lzs chi'ás caÚ-
5as o ple,tos nor es de dezir úinguñ2.osa srande nin ¿lia.n
tcnso. dc l¡s posibiJidades ten)áticas. esrilísticás y lor¡ralcs de 1r sfa
poesía.l)csdc el RomaDtic¡nro y, sobre todo, conro resultado de blar mansamente segund costDmbre de qu¡l cosa tuerei e c¡ los
las Vangu¡rdias novccentistas, l¡ v¡loración de urla obra Iitcraria plertos mayores, do contamos de Dios o dé la s¡lud de los hont
se basa ¿nrc todo cn sL, oriilinalid¡d y en el logro de unr cxpre Lres, nrás es tle dr de grandeza e de resplandesgeniento de Pi-
láb¡as; e e¡ tos Pleitos remPrados úo¡ se laze ñ rgu¡á cosa por-
sión personal: desde c'ntonces puclo decirse que el estilo cs el
que lagamos tan sola¡rente Porque se del E el ovdor, eüPero
hombre; hasta entonccs, nruy el coutrario, el anchje sólido en la
e,ltre lo uno e lo á1 dé\ese dezir ¡teñPradameDie
tradición erá más inrport¡ntc quc la novedad, y de la t¡adición E rasuer qúe cadtr uno digá de sr¡Ddes cosas. Do» deve si'u
depeD.lía el esdlo, pero, sob¡e todo, dc la adopcñD de lrs con pre eDseñ¡rl¡s o dezirlás de grand manen, mas qur¡do cnse'ia,
venciones de u,1 género literario Estilísticar¡enrc, nacta tienc ;.r,."',,",," e b:x,nent, e quanclo alaba o dcnuesta ¡lsuDa
que ver la lirica petr¡¡quista de lloscá,r (o nr úaducción del CD/ , o.a. ,-nrpmdarr-rr.. e qur¡dñ ll'nú lo' ' o%\onr' ' olrnriu' I
tegiaao dc Castiglione, e¡ I:r ¡risnn lín.r, con { líricá de ripo convertr¡riento. dévelo dezir grá¡deme¡te usando en l! ú¡nea
ce¡cione.il, quc respondc a soü.naciones cukurales y estéticas de fáblar baxamente palabras qte cumplan, e en l' tc¡rPrrda di
conrplelanrente disrintas¡ v si nos nranlenenros en el nlargefl cho' resPlaDdeEientes, e en la gr¡¡de Pál.bras luertes c gr¡ndej'')tr
cronológico de esra l,rto/,v/rr, poca reiación gu¡rcia la obra amo
rosa de luan del Encin¡ cn arrc Dlenor y tr¡tanrierto serio (vi 3,cno por la edi.ió¡ de Rrñbáldo Ir97] I973:i 227_r:lll.
llancicos correses, cancio¡es y alglulrs coplas o églog:rs como la q"véÁ; Frál
lre:a,c,p.Itil.Arbu\ó§ [,ea8:I7 tró1, MnrPLv lreTa:¡so 'trr]'
de Plácida y VÍ1otid,1.) con sus vill¡»cicc¡s pas«rriles o con sus niontr.lo en López Es6dr ÍI9r::Ior-roól
e' En h s.g,"d¡ p¡re d. s" D¿ tulqar¡ tl¡4td ia I rn el Ca"' 'i|r'
poemas rte erte nr¡yor, por iro cit¡r sus cst¡ibillos tr¡dicioiales.
El nisno En.ina teorizó sobre la adecuación cstilistic¡ p¡ra 'r'Cnó po; h e¿i.ió. de Conzález Cuencx 11983:1,!36 r3Tl Puc¡l' vese lr
ve¡ió¡latintr y l¡ ú¡du.ción ,roderna e¡ L cdi.ió' b,lingüc prePf¡da Por Orcz
justificar su t¡aclt¡cción cle l:rs Brú/iür d. Virgilio: .acordé de la ReE [r9sz:1, r8o ]sll. Lrs d'verscn.itrs detiercn na.er v¡ d'l códi'¿ u¡lizJdo
rrobar cn ctiversos géneros .]e retro, y en cstilo rústico, por con- lror .l Gaducbr mcdiev¡1.
14 PRóLoco DE BAENA A SANTILI.ANA 45

El panorama esrilísrico era, pues, no.ablementc compiejo. por nucvos géneros, pe¡o en absoluro una revolución como la que se
una p¡rte convivia el esrilo elevado corrés,e3 basado er1 la reró- produjo en ¡qüel momento.
rica formal de las figuns de 1a expresión y et conceptismo y A pesar de todos los ca¡nbios, le cmción cortés tal como la
cuyo meJo¡ exponence serían la canción y las coptas amorosas; pracricó el Ma¡qués recuerda no pocas de las rócnicas de la.ar-
por or¡a, el estilo erudito y 1¡rinizanre del d¿.-ír. más propio de la tiga de amor,es qüe resultan lirn nlás núni6estas en sus inmedia
poesi pan%i¡ica. moral y polírica pero quc, en 1as obr;s mayo- tos seguidores, como Juan de Mena y Gómez Mrnriqne. La es-
res de Sanrillana, por ejemplo, había invadido también el d¿:ir tructura,.le base zejelesca, es totalmente nueva, y sólo tiene un
arnoroso. El conrr¡ste enrre ambos esritos será la base de una dc prcccdente en la rartr3a de Alfonso XI; pmcede con seguridad
las ob¡as mls conocidas de Men:, que 1a tradición bautizó como
de las Cart(ar de Santd Mana, sus formas estróficas, más
Clarc escuro (n." 96).El esrilo baJo renía su lugár natural en Ia sá ^iiqúe
complejas, y, en especial, la repetición de ]os írltjmos ve¡sos de1
ti¡a y en 1os géneros d€ orige¡ popular, et romance y ta canción estrib lo al §nal de la müdanz, (qüe los provenzales h¡bían de
üadicional; pero, por las razones de eicacia v adecuación á tr¡ finido bajo el térnlnro /¿¡rol¡r), deñuestmn el aprendizaje de la
públi o extenro que r.lurr¡ I.rdoro d. sevr J, h¡bfl¿ d. \er d¿,s¿ prove¡zal, que Sanrillana pudo conocer durante su estan-
¡daptado en una larga serie dc rexros didácticos como el Bí¿j cia cn la corre aragonesr.ed Sin embargo, el pa¡alelismo entre di-
.orlttd Foiu a.b Rd2óñ .ontrd Voluntd¡1 de Mena lno asi la .o¡ii_ ve¡ss secciones del co¡re¡ido (generalmente enr¡e el es¡ribiilo
nu¿cro¡ de Cómr¿ Mrnrique) ) 'o. \atqa. !.t1;t,:úialc, de perc y la vuelta, a veces t¡mbién eo l¡ mudanzá) y la intensá a¡ticu-
Gr¡illén de Segovi2 h¿sr¡ dcsembocar eñ tas Coptds a ld nuene de l¿. ion de r.d,' ell
e rr¿dle de Jorge Manrnluc. ^ medi¡nre en'uclurrr con(epr\r¿,. n,uy \ i-
§ble desdc aquelos dos autores, procede sin lugar a dudas de 1a
cdntiga de amot. tn.liso parece inspirada en ta .arrryd la loñgitud
estándar que la canción acogería enseguida. una sola combina-
LA FSTRLCTURA DL Ios CLNTRL-IS: ción de erribillo, nudanza más vuelta, catc¡cta al parecer dc las
DE BAENA A SANTILLANA tres cstmf¡s de que habitualmente se componía la .arúí!d; ranto
la darsa provenzal como el /rcl¿i francés como 1¡ /¡alla¡a naüan¡,
Estas fueron las líneas de fuerza que rigieron el resurgimiento cte sus equivalentes cn cstÁ jiteratl¡¡as, tenían tres vueltas, y dos o
la pocsía 1írica a co
ienzos det siglo xv, cuya confiquración t¡es mudanzas (coD sus vueltas corespondieDtes) es una me.lide
d, bemo.. fu¡,danenr¿lnrcnre. at propio Marquis.", trhrr poe,ra ¿ú¡ fre. uenr, enrrq -l M"rquc. ¡ rr. coerjr , o..
podemos rastrer¡ .odos los elementos :r partir de los cuales se Tampoco cabe l¡ ¡nenor duda de que los castellanos hereda-
crearon los rasgos csenciales de 1<l que sería la lírica dcl sigto xv ron la concepcióD .lel ámo¡ cortés propia de la tradición g¡Ie --
en l¡ práctica roralidad de sus gétreros, asi co¡lo ia configuración ga. Un amor desinteresado y dcscarnrlizado, sin corresponden.ia
concreta de cada uno de cllos. Su producción se .onvirció en el posible, que conducc a la desespcración, la locura y la muertc:
eje :r parrir dcl cual giraria, hasta la gene¡:ció! de só1o en ei turcer currro de siglo, en la obrr de Manriquc y sus
Jorge Man¡i_
que , Cu.\¡fu. lJ ,¡uc hoy . ono, "mo. po|rtonom¡!J ¡ úmo coetáncos, influidos po¡ 1as teoÉ¡s natu¡alistas sobre e] amor, en-
poesía de cancionero¡ y a parrir dc esre rnornenro enconrrare- cont¡aremos nlaniftstaciones menos negativrs.eT Es cie¡¡o, couo
¡ros, cie¡t3inente, u a ¡eordenación de sLrs tendencias- la acen
tuación de algrrnos de sus ¡asBos preccdenres y la aparición cte et Aprrte de los ü¡bajos .ihdós. r,lui rgo fuDdrDe¡hlnren¡e Belúa¡ [1997ü]

Para eros aspc.t¡, Ir.lhin [r933¡l:ró 7]l y pirr lós .ompo¡entes es.ú.r¡
q6

nlcs dc h ¡n,¡i?¿ l. d,r, [rooJ/,].


er Mr ó.upé de la irdición esritisti.á e!
h liri.r ¡redievxl en DettnD e7 Para l¡ evolú.ión ilc lxs téonrs Jcl rmó¡ .n ¿l ím6itó ú¡iv.dn,rio y de h
lr99Jl,:r77-rs9l y.lel es¡jlo .ófté5.stnano úr Jr990bl. especula.ión 6losóic. ra.sc Cárds [r93rr]. Pra una visión de la teoria aúro-
,a Vése ¡l respedó Beltran
IrgrTbl,cuy¡s ideas.enrrrtcs.etomo rho.¡.v.1e$ rosi cnüc los poeüs dL:l lislo xv. tD5 d .onreDido de Le G€ntil [reael. viseD¡e
,|.v.r",.p. n.,.r.'r.l J-|'.-¿ r,-1 I hash .asi hoy ñiino, rcnemos rhdá Iü enúdiós d. Vtrldc Móhe¡o [1993],
46 PRóLoco DE BAENA A SANTILIANA 47

señaló Le Centil. que tarnbién 1á iirica francesa conoció desde Reyes Católicos, cuando exrendió su r¡¡efacción esdlístjca y sus
el siglo xrv el amor siD esperanza, causado poi una dama alriv¡ peculiaridades lite¡a¡ias al conjunto de los géneros líricos, las
e inalcanzable que de6¡ió como la belle ¡lame sans z¿rá, título de .o?l¿J, casi sieñpre amorosas,y el recién creado villancico corrés.
uru obra de AláD Cha¡ticr sin duda conocida por el Marqués Sin embargo, por ser la herede¡a más genuina de l.r escuela ga-
de Santillana;0s pero ósta era una influencia externa, mientras la Uega, en Ja que la castellana se basaba, y por ser el único género
cantita de ano¡y sos derivados rrecenr¡tas peitcnecen inrinseca- volcado casi exclusivaDerte r la expresión amo¡osa,Iol resultó
n.n,e J'¿ mrm¡ rradrr¡ón r¡,, r¿rr¡ in quc don inigo, 'u. cóe- ser desde el principio un punro de referencia para la tradición
rá¡eos se h¿bíaD criado. lncluso los moüvos más conoetos (la corÉs en su con¡urto.
locu¡á de ¿tno! Ia mue.te por áDlor, el papel de los ojos y e1 co- Es segurame¡lte de ia corre aragonesa de donde procede otra
r3zón) encuentmn su correspondencia exacta en ambas escuelas. innovación, vilculada muy probabiemente a S¡nri]l¿na: la inüo-
La canción cascell3na hereda ámbién L1no de los ¡spectos prj- ducción en la lí¡ic¿ castellana de la esP¡rsa. Las coblas esparsas.
v¡tiwos de la can¡itd de anofle cxclnsión en su sisrema expresjvo ('estrofas sueltal en crtalán y provenzal) nacieror a fines del sr-
de los sustantivos concreros. que no hall:rremos en ningunr or¡a glo xrr, cuando se pusiemn de moda los flo¡itegios de can.iones
lí¡ica mmance.ee Sólo gios y carcpn, er\\ ambas lcnguas, son ad, trovado¡escas: se seleccionabr de cada una rquella o aquellas es-
micidos cn ]a cdn¡¡ld/eaflció11 y funcionan, obviamenre, como tmfas que parecian contener las expresiones más acabadas. ca-
metáfons;l¡ rendencia es tan intensa quc las ropl¡¡s amorosas, he- rac.eústicas o instrüctiv¿s y sc coleccionab¡n cn cancione¡illos
rederas del J€:i( donde los sustantivos concre.os sí entran en a¡l hoe. a wces como apéndices a otros cancioneros; al mismo
tropel, los usan casi sienlpre co¡ valor met¡fórico o alegórico, tiempo, los últimos trovadores, con¡o Bertran Carbonell, empe-
raraÍrente con valor descriprivo, que sólo apareccú a 6nes del za¡on a cultir.ar estc nuevo género componiendo nuevas espar-
.rglo. d^ l. TJn. de to. prlnero. poet¿s pérrJrqu,z¿nre. .or,ro sás,-gereúlmente de caiácter satírico o epigmmático y de unl
Guevara y cl comen.tádor Escrivá.Tambiéü procede de la tradi sola est¡of¿.ro'Este es el ¡iodelo que Pasó a la liter¡tura carala
ción galaico porruguesa el énlasis en las 6guras de la dicción, cs na y que los poetas de cancionero, con Santilanal la cabeza,
peci,lm.nte de la reperición de palabras, que adquie¡e un valor adaptaron como formas breves de la lírica amorcsarol. En iu sis
estrucrural de eficacia sin par;juDto al par,lclsmo de motivos y el tema expresivo a.ogieron casi todas las rest¡icciones de 1a can
conceptismoroo fueroD los ejcs csrructumdos de ambos géneros. ció; (sólo evitaron a menudo la exclusión de sustantivos con-
Ha de obse ¡rse que 1a canción resulta secunda¡ia en el Ca¡- creios, inviable en poemas de circunsrancias como éstos suelen
.ionerc ¡1e tue n, y ¡odawía Io es en aurores formados en la pri- serlo), pero profundizaron no¡ablemente la riqueza de los usos
_ mera ñitad de siglo como Sanrillana, cómez Man¡ique o Jual1 concept¡tas y de la annotlíndtió, qúizá porque 1;r mayor difusión
de Menaj sólo sc conve¡rirá en eje de la exprcsión corrés düran de) género se produjo dura¡te la seguÍda mitad del siglo.
te la segunda mitad del siglo xv, en lá época de Enrique lV y los Quizá fue ca bién en la corte aragonesa donde Sanrillana
sinrió con mayor intensidad la atracciór de la Anrigüedad; allí
había apuncado e1 prnner :rrisbo del humanismo Penin§ul3., es-
Ch§.Lguión [zooo] l, Rodadó Rúi, t2oool. P¿o las .onccpcio¡es de I¡ escue, pecialnente en 1a producción del círculo de Juan FernáDdez de
I¡ Er¡hi.o-potngnestr ftmiro nuev¡r¡cnte ¡ Bclrñn Ir9rtó ) ¡9e7r] t lc¡ pren Heredrr (r!ro?-rJeor.'o'alguno' d..uyo m¡nu \rrto. \c no\
e 4 pü¡ el entronque e¡rc ,mbr tradiciones han consepado en la biblioteca del M:rqués, y bajo 1a Prctec
e3 V¿s. Ld ccnrir l¡eaelj el !oe,n¡ de cnaÍie. de cr. ñ¡mo tirnló fu. ee.
tido ¡l coliD el siglo xv (Prgis r93ó y Rique. ¡981). tsloy d¡pone¡ros .le 1r
\6:ión ¿sptrño¡a,.oD unerudio dc C.Alvi. Ir99ój.
ee Sulrr¿ró cf. Irdrnn
xspc.ro en rr9o, y r99Jr] 'o' alg"'os ño'nentos,sus form¡ fú¿on snnihd2s Por l2 Poesia relignra,
ED
ro't¡ i"ttuducoó. del.oncepr¡,no[rt38r,
en ld e$údios sobre l¿ po6ix dcsiglo xv, peo co¡junto és@ rcsúlh nDrsinal.
en
Io: P¡E la esp¡rs¡ proleDzalRiegd
.omo taDt¡s oúas cosrs. \c d.be ¡Whinno¡ñ en el próloEro. \u edición de Di. l1e36l y Me.eshctil IteeI]
go de Strn Pedrc (Sevenn-Whinnoü¡ 19?9:49 §),proaundizádo l¡rcgo cn BelrnD ror P"B h espars¡ ca$euatu ren nos et a¡iiculo de claweí2 lr98el
Ire88d] v css Ireer] pri..jp¿lmeDre. véase hoy 12 €spló¡dida vúió¡ dc cdnju¡rc de cacho Blecu, tl997l
roa
48 DF, RAENA A SANTIILANA 4t
cl9n de JLuD I (r387-¡je6), á cu),a muerte, y en parre para jus- ütiva, que habrán de segui¡ dcsde Juxn de Mena hasta sus imi
tificar su acruaciór durantc aquel reinrdo, conrpuso Deinar udores de fines d€t sigló xv y principios del xvu, comoluan del
Mctge su So¿nri.roJ De cualquie¡ nrancra, como vnnos mtu ¡r¡i Encnra o el ca¡tu.jano Juan de P¡dilla. Sus ingredientes serán la
br. l¿ ddmi,,, ión de lo. .lisr.o. tarrno. :r r .,¡:ri" ré,nrfunJn,en erudición clásica. el vocabulario y la sintaxis h¡e¡tenlente lari
re cn 1., oflc c.,rcll.n¡ run trs 6gur.r..l, rnflou,. .r; ViU, n" y ¡izantes,los tem¡s eru.ti¡os, poiiticos y moralcs y ei :rte mayor.
Alonso de Cartagena, seguidos iñnlediátanrente de una coho¡te U¡o por uno hl}n sido estudirdos co,1 cierto detallc, en prrticu-
de letr:ados cuyo ¡úmerc e i¡lucncir so.iel y litemrja creceíe lar los elementos teñ:ticos, y podemos cncontrar rambién in
impar¡blemen¡e a Io largo dei siglo xv. Su innujo .n las Icrras tórrnación útil cn los trabajos parriculares sobre crd¡ autori ¡os
peninsuhrcs es paralelo e inscparable al dc sus ¡rr¡]ores intérpre- lalta, sin ernbargo, Lür estudio de conjunto d.l ds:t como gé-
tes, los esc¡iro¡es itaiianos, cr¡Fs obras, al dccir det prohei;o e nero, que, sm Ligar a clud.ts, ar¡ojaria mudÉ luz sob¡e la histo¡ia
¿¿r¡¿, «se muestran dc más altos ingenios, e adórn¡nhs e compó de la poesía y el pensnniemo literario de la p¡imer¡ mitad de sr
ne.las de f.rmosas e peregrinas historias,.,ó glo. en que fue objcro de Ia arención p.ioritaria de los mejores
Adap.r a la tr3dición lirica de la corte c.rsteltan¡ csras nove
d.des no e¡a intento nuevo, pues venía precedido por Frxncsco Como decíamos rnás ¡rriba, la alegoría procede de la intm
tmperial. Como em lógico,la espilació¡r a Lrna lireraru¡a dc altos prehción escriturísdca y emdita de 1os pensadorcs medievales,
vuelos llle senrida a Ia ¡)anera medicel. que interpretaba Jos es, que a vcz la aprendieron de los antiguos; desde los mismos
critos.te los anrisuos, al igual q¡e los tibros bíblicos. como ün origenes dc la Edad Media, lue cl vchículo idóneo para la prc
repertorio de sabiduía oculca, rccuperable a rravés de rnbajos ducción intelcctu,l y cuando fue asimilada por los escritores rc
cxe,ga_ticos um de cuyas herramienras principales era ta at€go- mances, del Ro, d, de l a Rose a 1a Coúnedia, dio iugar a obras no
¡ía.Io? A partir dc esros precedentes, en ta 1ínea que va inin, mcnos preteüciosas. Pernri¡ía convertir úr conjunto de ide¡s
tcrrumpidamenre de Iñperiel a S¡nnIana, se fue creáDdo el .,b.rr,. u,..n princrpro .u.c-prbre. ,. o J- ün tr"r,arr. nro '\po-
modelo lj.erario que podemos idcnrificar con et Dr.:¡f alegó sitivo, en un grupo articulado de persona.¡es literarios cuyas rcla
,ico. AunqLre sus prjmems cultivado¡es fucron k» poeras dcl ciones perrnirían la introdü.ción de una t¡an1a argumenral. a
C¿ntioñtta d? aacaa, en especial Imperiat y Dieso de V¡lcncj¡, m.nudo a pa¡tir de visiones o sueños. descendicntcs di'ecros de
sólo en los poemas mayores clc Santiliana cnconhz¡:i ta vía defi- 11 (:onnedi,1. Lx sintaxis y et r-ocabulario iatiniz¡n¡cs h¿bían c¡-
r¡cterizado inrcnsamente los roma¡ceámientos medievales, y se
irtensificaron espectacularmenle a fines dcl siglo xtv y comicD
'' l Jro.l.-r J,.l ¡ lL,¡ n,',,o,",Jr- ", - .,eIó .,.., h, .....J, n,o¡ zos del xv en un i3lellto d. r\innhr h ¡lqueza, ]a flexibilidad y
.i l".J - ".,.,b|c, rd,. ¡sJ" - nu,ho',. qp,, f.r,, ". J, .,.(,,
;f,,n, r-.,, las posibiklades expresivas del latín .lue escapabn al ronunce.
- pe. i.. nrn',.,1 I,.dr P uL,,o I D.t"gü-.,.("r. to.,a. .o, .,1t. .,.u.,,o
h,.",,J^en.ik ;."d^',.,'o,q.",.,.,.. , ,.,ú,t .-¡,,.\ c.r r..n o La erudició¡ ciásic¡, taDto h,stórica (procedente en seDeral de
a s! v¡lóú.ión h¡toriog,á6.r (v¿6e Rno l99r:2j7 29r y B¡ditr. sfe.i¡Incnr. compendios como el de Valerio Máximo y los encjcloPe.ti§t¡s
los dos prnn.ros úrbajós putli.?dos en 5u 1e8g. scr h!¡*1n\nn) c; €r senü.to medievales rlás o menos influidos por él,lloccaccio o el mrnio
que dcb€ daEe x s6 r¡r"t,rc c!¡¡do s. rFiic¡ a los fuiir.os d¿t jisto xv o r
sus Petrarca por ejeÍlplo) co¡no mitológicr (Ovidio y Ns nloraljz¿-
.dnrnadores .rtcllrnos dcl nnr¡o pr¡íodo. el prp.t de ios .!:rir;r.\ y rerk.tos
c ciones. la Genealo3ia de Boccaccio...),'"3 ingredicrtes inevita-
1116 cono !rc.u6üd rs!,e.to rl rro de i¡ pr,úr$,h llr¿ri.¡ nsuc \iarJo
bies de estos poemas, forn¡n el fondo crudno cle carácter profa
''ó Cono iü¡pre,.ito rsú¡ cit.ez ¡vtobro Ir9ro:js]. no más genuino dc la Edad Medi¡ y esr¡ban dettinrdos a .tar una
IorEi ya mu_v rDpli¡ h blLrliognfir sóbre
h ¡legorii dr t¡ ti¡i.,aú ,td;€y¡li
vcrecrtn's I r43 J (pe.m]"r.nr .rp XI Xll.p,ichv Li.L dc M,tr [¡95o],
Por En, mucho se ha dscutido sobre los orígencs .1e1 verso de
r

MrQu€n l,e7ol ca!.vI, Btoo¡rticld Iretr],whihrn l¡es?l t\,1ú,ris v sco;


_1r

l,rrrl,.rFcci¡lment. «r rrr }, r!¡ yJuns Ire;sl véa,xc t,.,tió;, h fág,;trs 9.. ¡rte mayor. olvidando a menudo ¡leunos principios clementrles
' .', ,l .' , , ó, .s,t ¡ -,, ,p,. ^. .,, '". ,
"r l C. ,r ,un,l-,
o\ p 1/ ., r¡lr''.,
, ;.,
''s vétrre p.in.ipxhe.te Crcsas [!99J y I99ri]
JO PRóLOGO
DE RAENA A SANTILLANA 5I
en rr¿s de l¿ c¡suísri, r npológ,cr sobre ius varirnres. ta ve¡r¡6c¿
crón ronran(e sc b¿-s sien)pre en el prin(ipio de ril¡b¿s cont¡_ no sienrpre haya sido bien inrcrpretada. El procedimiento que
.!a(. .\((pro., uando hr prerendido imrJr lor metror . ¡j.,( os; ¡hor¡ nos inte.csa es la anpl$cario, concebnJa no pam alargr el
I¡ discurso ller¡rio, corilo ingenuamontc se viene rcpidendo in
posrción de los acentos G"ríe nre.jor decir,de algún ácenro,)
rasgo sccundario y tinuuJo ¿ un¡s poc^ mod,trdadrs vervles,
es cluso ¡ot Io' rutL,n* ,,,ior ¡nrornudo(. §ino par¡ gc'trr
',:(cio-
.omo el decaíhbo lruncés y provenz¡|. S¡n en,b¡rgo. dur¿nre tr nes del m¡smo o, incluso, obras íntegras. Sus conccpciones se
Eriarl Medu. to< clérrgo, y e{otJres, po"(¿s en un ladn que ha_ han venido aplicrndo con diversa fortuna ¡ las t¡¡diciones más
b¡e perdido desde had nuchos siglos t, .apar rdad de disringuir diversas y no cabc dt¡d¡ <te que nos hallarnos ¡ menudo ente
lor¡atrcan)cnte l¡s nl¿bár larH¿s v breve. en que.c bas¿b¡ t¿ productos muy i¡rfluidos po¡ n¡s concepciones. Sin cmbargo, la
áe producción del arte mayor se ajusra ranro a Ias varied¡des regis
trr ¿ t l']sr(¡. , r.rrur, un risrem¿ ¡cen¡u¿t. ba\Jdo (n h dr{rrbu
crón Jc-l¿s nlrbas rónrc,rs y jrunas qu.. por la perv,v€nc,¡ del tradas cn su aplicación (por ejeurplo persorrfrario, dcscrip¡io, digr¿s-
a(enro de tnrensidad en tas tcnguas viv;. de torla Europr. tes re_ sio,.o,tqantío, erc.\ qúc parece a vcces pensada para ilustrrrlos- Es
rt¡I,¿b¿ pcrfer¡¿mentr p.rccprrbte.rov H ¿¡re m,u.,que. un renr:r que tsperu rod.rvia un rnwsrr¡:¡dor p¡cienre. pcro pro
t l,omo visionahlleDte podemos situar tumbién csra dependencia en e)
¿utorr\ m,jr genuinos.¡¡o era un verso r.enrual
no silábrco. no rrcnc sentido hntórico s¡ r¡o sc t¡ sirúa sobre csr.¡ h¡ber de los tlenrentos constitutivos del dc.zn que p«xedcn de
fondo. y nos renrire po' r¿nru J cnrorno dc un¿ Docrr erudiri la proclucción latina y dc sus imitaciones y derivaciones roman-
y l¡rrnrzr:rt". .o¡no el resto d. tos ces a lo largo del Mediocvo f rrrLry cn p¡rricul¡r, erl la époce in
"t"",e,,ro,
, .lel nlediatamence anterioru su nacinrien¡o-
d,c¿:r Jlegonco Como .n r¡nros orros aspectos. r ";sriL"r,,o,
ras cl naufmgro
ue.rr poesrr .uJrro«nñsr¡ \e no( hrn perJ o {rs poJbt.. pre Ha de strbrayarse que el d¿.uir no nació en principio vincula
rcdenres-..r-unr¡re cr probrbte qué in,,,,tnrcnre pt..a,.,l a. do a estos reclrrsos. SL¡ aparicióD en las lerras romances, especi¡l
un rlec¿sílabo t¡ov¡doresco gala;co-porrusués c", merte la litcr¡tr¡m fi¡nces:r- es coetáneo cle los trovedores y el
acentos de sus dos hemistiquios rtr
§r.ia" a. to. nolrbrc (lr) ¡lt¡dia ¡l hccho dc tr¡t¡rse de un géneo lírico no
canudo, sino lciclo o rccitador sí estab¡ dddicado ya desdc sus
Quccla por últirno et problena nrenos estudiado. Los escola_
res dc los siglos xrr y xru, a pertir de la cre¡ción litcr¡ria (l¡riu,
orígcr:cs, a temas serios, de üadición erudita, morales y religio-
pf)r supuL\ro) de !u rrenrpo v p¿ra l¡ explica(,ón de tas lctr¿r sos. vinculados a l¡ tradición medicEl n¡ás clerical y libresca, de
ctu.lc¿. t¡l.como er"n .Ilrcrprcr¿d¡s en ¿qucltJ ipo(¡. forjrro,r ahi quc adoptar:: rápid¡r)ien¡e los recunos expresivos de la lite
uná reoía lirerá¡ia que viene siendo conocida v eitr¡dia<la áesrte ra.ura nlediol¡rin¡. Su vinculación a gran partc de cste conlplejo
cultural (la v¡ió'r, b ategoría, €l conrenido enciclopédico) ha de
fnn.ipios d.¡ s'Hlo xx por Faral,Iucgo por Arbusow.',, ¡unque consid€rarsc hcredado de la a-'or,r¡¿d¡a d¿Dtesca, de ahí lue sus
primeros especirllenes, cn el al r,rrios¿rd r/e Baeaa, sean un tanto
rd !, r ú Nübc$
,l¿¡{o J. ru\ lrc\r|..¡p! v¡ ,v h\ drrc¡cnr\ \olucron.. quc ¡ to ¡jenot a lo que entendcnros por d¿--ir dcspués de Santill¡na, su
sislo\ \e dicron ¡ csr. DóHemtr creador en senrido estricto, y de su me.¡or representanre,Juan de
' I r b,bliorn6" Jt k.pe.b qL¡"n,¡c.,u.", p¿!¡ t".'uner qu_,.1u, nu\
o
uirc,(.:, F!,ut, he-D.nD\. h tr,o,l..t",[. .rr¿o v i,o¡,.. ,,4 i. . .]pi,.r. Mcna. Foe sin lug¡r ¡ duclas e1 Dc-:i ¡lr Ia siete ritud?s dc lntpe
cor¡apónJ¡ünc Jr t. Uend lrrra:rór {o?1. , on,o 1," {, e;,5 de N¡v¡¡rc
rj"l la pjcdra lirndacior.rl, caprz de a¡ricula¡ todos estos prece
r',h^ trrr6l v B¡h. [,ú21 \útñ rn,.ür¿ po ^, snoñdo en ñ,d rnb{o. nvd dentes c,r u¡a lórmul¿ q!'c cl M¡rqués habia de precisar¡¡r
ry6Ll. d.,'dc J, aue.úJ rn-{rcn. ,. Jr -r$ ro. -.1¿ ti,,.¡
I l¿ pre! cJ, 5., ñl¡i.o.
irr IBú.,\»J|' e . k wnu ntu¡nJo cn !, o,rgen un¿ hr.,pot¿.ron d.lG kL, ,S¡mt de eror r.\ros. Unr e\Fo!.ión snr.orári.¡ del conrenido ¡lú.ho
d,¡i, ¡n,! ,(¡ibuiJr
Jurjo Botj.rrc, pctu t¡ .viJrn!,¡ d. \u , -rtc, u,aro 1r.
r
v¿,! r96J) pgrnÍe s ¡r¡ lá .ón¡posi.rón d. percvét.z d. C""u,,e ¡rís d.tilhdr ! Ii¡1,1. es Ia.lc Artn,so§ lre43l. P!.den !€re Enrbién el .¡pitulo
s¡ e,,r.. .orr.spondien¡e d. Mrrphy [,r?a] y l<(.lly [,eerl. que ]úlnyc buem bibliosr¡
rts ternno¡jos dás .cn1p¡¿nos. "."
,'¡ su prnnc.¡ desc¡ip.ión r$enúri.¡ úa de l.s edicionc, y tndu..iores .le cnos tratados
fue obm de F¡r¿t lre,rl; a, dtud¡o n,
kodn.torio r.s¡nr l¡ ¡o(ri.r, n, *8lnd¡ p¡ri. public¡. g.ñeEtmr 'rr La t.rdición s:'lJió-po(us¡s ig oh e*e cúnérc,pres.nte en l;&cét dd
e or exro( d. 6¡!5 delsigb xx, r.¿rc.Lnrc! de tu.,lqüier .j.rrplo borlolocablc .D .are-
52 DE BAENA,\ SANT¡I,IANA 53

A pesar dc todo, tanto eD cl Cdn íonero de Baor¿ conro rn la existió en diversos subtipos en cu}'o detalle no v¡mo§ a cntrar
obr¡ dc SantillaDa y Mena no lalta el ¡/c-:, rle relra rnloroso! ,hora, r la prccrprrt.r lc imponí r no pocrr co')§rriccroncs formJ-
dondc la parafcrnalia ctudita se aplicabr al a¡rális,s del senti lo. rorno l¡ ncte.rdarl de r¡.petar cn las t.'Puest¿i l¿ estru' tur¡
rnicnroien estc sentido no puedc sorprcÍdernos con cuánm frc- esrrófic¡ y lxs rimas utadas Por la Preguntr- Podía ser abierta, di-
cuencia el anror era objcto dc conden¡ en cstos poemas (ccor- rig a a un público nrderermi¡r¡do o a un solo intcrlocuror' aLü)
demos la trilogía de Sar¡tilhna: cl Tii nÍte d¿ ano\ cl Sueño de qiie tambiéi: cr¡oncc:s Podi:r te¡1er resPl¡estr rrrúltiPlei abando-
anot y el Inj?/,|, de los utanaradoslta l¡ misogini¡ esraba t¡¡n po' l.r critic¿ h¡str hrcc poco rternpo Por su attilicio\idJJ
bién cntrc los .ontcnii-los popios dc l¡ tradición inrclccrual y ",d¡
\ rcr;ri, n¡)ro y por lo c¿rttisrico de tro p'co' d' §rr' ¡sPi' ro''
escola¡ dcl Me(lioevo. Será sin ernbargo cn la corre dcl M¡gDá- istir sie",i" cu los últiños años objelo de diversas invesrigacio-
nu,.r do,r.lr I,,s pucr:rs .c e,pecrali.cn nes.ltó En su primer;r ópoca, el Cancionero de Baena' patcce pto-
eplic;rr a la lirica amoms¡ estos recursos, que picrden rápida vectxda ante iodo haci¡ la contmversi, erudna (teológica. rcli-
m(ntc su pfi..r(.r.ri Lonro J, -irño.. \u\ porlJ\ r)ñ \r .rlücrun giosa y .,oral) y 1¡ sátira person:ll, más adelante (por e3en:plo co
:traídos por estr cscu.la poética, más propi¡ de l¡ r:orre castc.llan¡. i1 Cancione,a ¡cnn.t) sc volcó ¡nás a la boma y al deb¡te entre
Dc las grxndcs alegoúas (la Fortuni, por ejemplo) sc prsari a la anriso'. H¡ Je record¡rsc quc no c\ r¡n ñt( r¡entr en el peáotlo
pcrsoDificació¡r de los s€ntimicnros, peldcrí tuerza o desap¡trece- , enir.rl J-l por el crrj. rer nr'r' n 'rcrlirm'ntc "rr'-
'islo.quizá
rá por completo c) lengu;rje l:rtinizanre y cl verlo de ¿rte lnavor sano de s irr.i"""r* que llo aceptrbxn en la nlsmo nredid¡
deja¡á paso al octosílabo micntras par¡lel¡nrenre se dcsxrrolla cl ni l¡ litcratura crudita ni la burlesca.
Por una p¡rtc, estc géDcro ticnc cl indudable n1é¡ilo d€.haber
El ¡lczir y lx cancióü dominan .asi intcgmDrentc cl panomm¡ canalizrdo contenidos culturales que (.n §u nronlen¡o sc iuzgr-
de los géncros cn la prirnera mitid de siglo- Hrbría quc conr ban importantes, ¡u qüe ¡ nosotros nos puedan
plemr csrc abanico con la mención de las pregunms y (-spuesras, riles. Por otru Parte, enlazabi con el gusto Por el dcbarc' m¡
ínrinlanrcnte lig.r&s a tradicioncs muy rncdievales; cn últina c¡ractorísti.o dcl Pcnsamiento me.tievnl v h¡src de 13 vid¡ u i-
instancirr remonliban a la tenso,eljot partit y el p¿r¡i,¡., de h poc rersit.r,", qrk h.,hr¡ t^rn,do fortr', cn n' poto' rp<':ru' lc l''
sía proveDzal, i tr¡v¿'r do la ,¿,¡r¡o g¡laico-portusucsá I\4 y fre tr¿di, ión liiem¡ i¿ ront¡nce y PenrnsulJr'"' por ñrt porsu lornrr
creñtc cn el Caúioncro ¿e Bdúta, qüizá por haber siclo el sosrén de composición colectiva, eñcii¡ban perfecamcnte con uro dc
.le no ¡,'c,r (orrroverri,r. lu pseudoconrrorcrsi.r( I're\ irnr<rr¡( lor ¡ror-to,i c'.n, t,les de l¡ socied,,l Lo¡té". su 'o"Jbili'lJd v
pacta&, de ten¡¡ mor¡l o tcológico, perdi¿, después e] l¡vor del , ,.. a. los obrctivo. .le l.r proJLrctrón t anctorrertl que hoy
fúL],.ñ ¡r; ro..riri.o. y (\.r\e., cn k" c.rncjor,, roc ro.rynor/::
",,
nos sorprenden más, cl aspecto lúdico- El poem de cortc es, ante
todo. !m Docm de circu.stancias, quc prcduce Par¡ u¡l gruPo
prirxirno cie arrngos, p;rrienres y alleg.tdos' quc cscribe n1o'ido Por
¡hdo rnt.s Llel C,xtn,¿?o ¿¿ lr¡.d T¡nrpoco nos ¡.yudi en c{. .r\o ¡r r¡d,.ión
c¡hlaDo-proknz¡i. f cs en .fe iipo dr toc\ir \c .ü!pr.ó l,ijo li f.i,nr. orisi c,anto l.' !¡ust" irrquieu, public.r entre ellos inmcdi¡t¡¡cn-
ulmeDre D¡rr.tlvJ, d. I¡s /nxaddJ I,n,venzrl.s, ¿D octosíhl¡\ Gne íLnx,i si ,. .*,''" ri..t,,, ^" v l.' hrc.orr el objct. ¡rior:rtrio Je com¡l"-
. e¡lcs. ,l,sir¡er1.. o divcrrtrler: l. , rul no rrrrpcdír l r 'rPuricion
"0k6.
¡,..Ii,k)s ¡ l¡ cÁt.llrÉ) p¡rordos..tryos co¡reuidos rbrD de h f¡...itr tr l¡ didi.-
ti.r _v dr I¡ .¡rn.nnr i L alegoria, sú reln.¡ón por r¡.to .on ¡o qne Ni c! só del genio personal ni su des:rrrollo (ct caso dc Santillanr o de
¡.tu.n (]]rilh. E*r Drod¡,guc dÚ eD Cdilu¡i¡ delfltnn. rrcn' ¿el siglo x¡!,
$ lor i¡,,to coe¡inc¡ . quzí un uDto rn¡c¡nr ¡l C¡,.r'o,.^, /. ad./¡iqurzí h Maririque es Paradigrrlático en este §€nrido). Numeto§o§ crrx
hrtercgc{.idrJ cDtft ¡,rb.s liredur¡s s.,r !n nrilnio d.13 nov..l¡]dr .i.\ lór
¡n,l¡J.n l.¡ tmdi.ntn liricr d. l¡ Peninsu¡¡ lbéri.3.
"r P¡fl c$os tex«L v ius ¡cl¡ciód vétrsc el ú." 37 _! ltr bibl'ogrrti¡ .or¡espon ¡rr'|rlÁm h1.r ¡o.o sóló renianros los e*udios de CuI n¡iú [1963 v r96il v
rab«]or [rr7a]i en h últinM déctrd, h¡ sido obj*o dc tni prcfund¡ iile*isr-
": Eh cvoiu.ióD li'. puee dc rcliev..n .l estu(lio ;rrodr.hrió tr \ú .rli.ió, oón tlc c'r,,' a!ua". pubL.idr sú.csivr¡entc cn II9eú. ee7', tee1b, ete l¡e-
Jc Lopc (1. Srúiisi l,9s9l. par¡ elqu..s ¡n¡y útil .l .su(lio d. Ir¡resdf,.llc sú ¡l¿ do.6rJdo. xún inédni en 8.ar Párie) I roool
rrr vé5e por .je¡rplo (\tl'nonr lr r r¡l v Fnn.hnri ['ee3l'
s4 PROLOCO T,F RAENA A SANAILLANA 55

de revisiones de auto¡,,8 se deben a ia necesidad de da¡ una vincütade a sus modelos provenzales, fue la pastorela galaico-
lorma má cuidada a obras nacidas at calor de tas circunsrancias. portuguesa,':': en la que parece insPirarse cl Marqués de Sa»ti
Lo cual explica otro fenómeno f¡ecuenrísjDo e insepá¡abte tlana. Parece fue¡a de lugar la vieja Pretensión de un origen po
del enrerior: la ffeación colectiva. El caso más visible es et ,le t¡ pr.rlar, y los trabajos actuales tiendcn más bicn a subnyar el
ser¡anila que publicanos con cl n." 84, cn la que colaboraron a¡tiEcio de col]traponcr pe.sonajes dc cstamentos opucsto§, con
C¿rcr¿ de P(dr¿7J. Rodrigo Mrnriqu. . in,eo fopc,, d,. Men- concepciones del amor incomparibles; Andrés cl Capellán, cr:-
doza, marqués de Santillana; perc es €recuentísnno que un poe tadista clásico dcl amor cortés, Io expresó con singular crudeza:
ma despierte répjicas que dan Iugar a dúFlicas ]. conrra¡rétLcas «es muy dificil encontrar camp€si¡os que sjrmn en la corle del
hasta extremos que hov Dos parecen agorar no sólo todas lai po amor; pero ellos ejccutan las obras de Venus ¡¡n naturalmente
tencialidades poéticas det c¡so, sino nuestra capacidad de asuan- como el caballo y la mr¡la, ¡a1 como les enseña cl instinto natuÉl
rrrlo En la 4rrolo¿ia he a,,srdo vario. de ..,". ... si tc llcgara ¡ a¿raer el amor con una de esas mujeres, guár
"- "",;J.-
plo, los ciclos creados a partir de una elesía de Viuasa;din;, del date de alaba¡l¿s demasiado v. si halaras un lugar oPorruno, no
etogio de Err¿ll¿ Diar¿ po¡ Inperiat o del ronunce carothgio te de¡nores en tomar Io que desees y en poseerlas por la fuer
de Rein¿ldos dc Monralbán (,1." res). Es h misna concepción za»;I23 unas concepciones que todavía podemos rastrear en los
utilitari: y ocasional .le ta poesia que se maniiesta en pÁemas villancicos pastori)es dc Juan del Encina.
cono los juegos t¡oradosrle y que trasluce Do pocas veces rras Más complejo es el problema planteado por la§ serrani]las
los apasion2dos versos de muchos enanror¡dos quc .r ta postre. rúscicas del Arcipreste de Hita, q,re Püeden interprctarse sea
parecen empeñados (y a veces dudamos si habrá atgo más ras como rcminncerrcia de una tradición pretrov¡do¡esca, sea como
sus verso, en sorprender, disrraer o diverrir a ta corte con sus parodias de las pastorelas proveuzates o f¡2ncesas.rra De éstas
juegos de ingenio.Izo Por mucho que hoy nos sorprendan escos puede descender la serra¡il1a de Pcdro Gonzá]cz de Mendoza, el
casos, ran ajenos a la coDcepción más inrtu1§ra de l¡ poesía que abuelo de Santillana,r':s con ¡asgos dc ruscicidad, pero las serra-
se impuso tras el perrarqu¡mo, sin cllos se nos escap".ían aspic nillas de Santillana p«Jceden sin lugar a dudas de 13 tradición
tos esenciales de la poética de la ópoca. cortés n1ás refinada. y constituyeron un ejcmplo de construcción
Pasemos por 6n :r un género ma¡gnlat que, si,1 cmba¡go, ha poética cuidadísnna, incluso en su organización interna, e¡ Ia úl-
ocupado no poc¡ atencióD erudita: Ia sermnila. E. et conjunro tima lase de const¡ucción cle s¡r cancionero.''ó Temáticatnente
de la poesía romance la pastorela habíá sido cultivada primero gi¡aD cn torno a 1¿ sedu.ción co¡rés de una Pasrora, que no
por los provenzales, con un rono emiDenrenlente corrés. lue sienpre accede a sus deseos; for¡nalmentc, por los esquemas
go por los franceses. enrre los que p¡edomnrba ta burla de la vj- zejelescos, el cstilo-y 1¡ ve¡sificacií,n ro PareceD depender tanro
llana y Ja orientación anricortés.I2I Corrés rambién, y ¡,ruy

re.ibjdo .onju¡s¡¡enÉ ltr rtcn.ión de los erudnxos: vérn$' !,rnrciPrlne¡re


"3 Vése por ejemplo Bcltrun [ree:,] y las obrrq.ioDes .ól..ide¡rer .le .um Jeantuy [r839:r 44 y 1934:11,28] :94 si.órro ú,o de Iós trat,¡jos ,nás re.Én
ro. hJ" rmb"jrdo .óI,'- l¿ oo,... ar M,1Le, J, \ i.itJnr. .. ., ,. po, ,r",,,Fto tes en zink lr97rl.
rJp(.1,!srt. Pé'e/ P i uo .n.t¡"otoaó . r e.rror.J- lr¡¡l Irl Par¡ su erudro en r.li.ióD con h occit¿na, H.nr II93il. Lorenzo Gndir
n¡ estudio de la trunsnrisión t.i¡nl dcl ai6 frgBrl.
) Kerlhñl e-
lre89-,eeal. Gaspar [I9e7] y F.r,ri [,e99]. Pan u¡tr vnióD de .onjunto ¡ó cs
're El €rudi¡dó es el dc Pin¡¡ (M¿ndez coll. r)qo. Str,z Hernr.ll apen6 útil Leser JI9?ol; e¿¡se Alvar lreltrrn II93J;.t]1.
, Drr: v%"qr»
- un , " , .,,"oro ,,¿to ,n,r.,-, .\ et Cn....",.a. n, Hú, út.
'¿n'bi.1
(.J.I'J, p"Aul{r''-', I .,li,.or .,r.r \.rr.\.\\il 'rr Edición de CreixellVi&l Qurdms Ir9rJs:23]1.
''a Me inte.esa po.o ahorr lá h¡to¡ia de esa dnPuu, demas¡do .ondi'ló'adá
' " Cón,o pu\, Ll€ r.lLLv< IjurtuA lrruSl por L dncusión \obrc Iós origeDes d. ltr liri.ri !ése Por .j.n+io el -_runeD de
p-ror-.J. D',, e',/a1.. .',.,"'. p"Ut,,,J¡ por \r,r,JL tr.. .r. . li,a
'/' I - Manno I1937:¡7 641
sN por Btr.ts.h [r87o:vol ll y III] y Ls anónt,rr!, e! g¡¡n núm€ro. to h¡d sido IrJ E\ el . zti del Cd,.i¿,.ro ¿. E¿¿,¿.
"
de Duevo po¡ Rivi¿E Ir97,1-r97ó1. Llabic do s o efüLlúdas funrü¡retrratnrenre
''ó Véái. el nú¡rerc 8r de la ,4,r0¡€/¿ y h bibl,ogrrfia altí ¡d!.ida, asi .ónro
r p¡.tir dc sü wincul¡ció. con el proble¡ra d. k\ orig.n.s_ lr¡b¡ .s.n¿L! h¡n la qúe acoDrpañr rl n.' iJ.
5ó PRóLoco DE SANTIT-I-ANA ¡lL COMENDADOR ESCRIVÁ 57

Jttán dc Dueñas y LoPe d€ Stúñiga,


ñuy si$rificrtivos, te're¡nos
.¡ l¡s conveDciones dc h poesia popui¡r co¡ro ¡ las det csrito
scncillo o hunilde quc lcs convcnía por tr condición r)cixt d.l .t"Á"''."t"d^ su vueltn ¡ Castilla Paray, cl sc!+rndo, su inst¡la
ció» en 'foledo.¡,' Toledo, durante el peíodo dc Enrique lV, se
convirtió en refugio s€guro de los :t'rtienriqueños, a'ogido§ á la
Lrrorecrrór Jc qr rrznhrrpo. \lonsn ('rr llu (r440-r4b'\iJun(o I

LA ISI I(UCTURA DE LL)S (,ÉNLR()S: ¡l .'r,,. icron er) "lglrr) nlonr.nro Pero ( ;urllcn J' Seeovir'J rrn

DE SANTILLANA AL COMENDAI)OR ESCI\IVA Álva¡c, {i¡to y Gámez Manrigue, y él fue r:no de los más 6r
mcs Fáfl¡d¡rior d.l pJriido rragonós y dcl t¡trtrrrnonro ctrtre Isr
I
bel y Fenu¡.lo de Árrgórr.' v h:ts(¡ 's Po(rble que rlli re hu '
Estc cuadro de los gérreros licerarios desc¡ibc (asi cn su r()r.li.t¡d
la situación de l¿ prinrera nrit,d dc siglo;.n esre feíodo, rn po- bier" lorm¡do poétic¡rl1ente Jo+ac Manriq e'¡2e Recorriemos
cos .rnos. nrLrcrcn Juan d( Menr. ( I rry Jt¡J', II. ÁtHro Lt( r un., ouc lo, Doctr. ,n¡rorc' .lel crr.ulo rtc l',bel 11 CJ!áLc:r' (omo
y el Marq és de Santillana y diez nnos Drás rxrde cl Renro en lis me"i'on,rdo.. r-y iñigo de Mcndoa o Grrevars.'ro Proce
tero se hundc en una grrvisirna crisis cu_vo nrdir se :rlcrnz¡ en dí.rn del pr:nritivo erupo de los partidi os Jcl 'nfrntc Allon'o'
r464, cu¿ndo los nobles, reu¡idos cn Ávil3, dcpusiercD err cfigie con a"'e; nnl",,o;loi ¡ntieuo' nrirmbro' dcl prrndo :ragorrc''
¡ Enrique IV y coronáron a sL¡ hcrnuno Alfonso.Jorge M¡nri- A ¡¡i parecer, ct partido a.agonés y cl círcúlo cte Carrillo lueron
quc poetizaria una crisis que socavó ¡as estrtrctur¡s del rcino: y cl er ace .ntrc las te"¿cncias estétic¡s PrcPies de l¡s co¡tes de los
-frastámare dc Aragón y Naszrrm y la época tis los Rcves Cl¡tó-
quizá est¡s convulsiones conrribuycron :r Ia evoluctón dc la poe
sía hacia uDos ctcrrotenrs que pareccD ro¡rper, tambtéD fbnrál lieo',y.r ello< 'e le. Jcbe el , ,rnbio de orrcrrracrón e'teticJ Je lr
<.'grrndr rrrit.r<1 ,le.iglo Parece h.rberrc de'¡rroll¡dn.r c{tc rrrrr
mcntc. con h siruación anterior
,,,.nr" y .n ."i".n" el género que' desde ¡rediados dc sr
AntesscñalábaDoscónrol¡c¡¡rció¡r,cnestc¡r
elo. v "*.
denour¡¡nri toli¿r y qu. llc$rrj.t su('i'uir ¡l ¿"¿i'cnr\r'
vicrtc en el género maesrro de la cvolució¡ líricr, n¡ponicndo
sus nrodekx expresivos (cl ocrosílábo. h ¡gudezo. Jes figuras de la
penodo. y cuy"' "r.,rpl"' -i' elxhorrdo\ podemot c'¡rrctrrPl¿r
expresión, parriculrrmc,rte l¡ dflnontindtia y h t.»(tenci¡ ¡l leD cll lr poe.iit J< lorqe M,nrtqrr. ') Jc (lu"vJrr'
gurje abscrxcto) v sus icnrxs an¡orosos a ias ropl,rs, que su*imycn La clesrparición de h alegorír ntr¡?tivá á l¡ vieja usrnzr ¡'o
al antig¡o .r.:n ¡legorico y docrrirral en los r¡us«x de la corte;v nh en prinrer ptano u¡a de l¿s nxr¡Gcie¡cias n¡ás camctcrístic¿s
decíarnos tanrbién quc esta evolución se habír rnticiprdo cn la dc la preceptivi mediev¡1,l¡ de un¡ ¡eoúa de la estructur¡ irrtcr
corte del M.rg,1.inirno: sus poetas habian rcchrz«lo l:s i¡randes na de la ol':ra lrrer¿ria. El Poet¡ rcclrrre entonccs a la rnitació¡ de
co¡rstruc.ioncs alcgóric.rs y doctrnrnlcs,junt( ll artc nrayor. v ha estructuras :rrqu€tipic:ts dcl discurlo bicn corlocid¡s Por los p¡e-
bi¡n dcsarroli¡do una inclinacióD pcculiar por los remas ¡rnoro ceptistas mediev¡l;s, co¡ro la carm=de amorcs'l¡ y sus vaiiantes'
sos y las aornr¡s menorcs que bábrí¡ de crr¡Jrr cn l¡s r.¡rdJ d. couo el diálogo co¡r li ProPia crrti o co¡ un Drensa¡ero' ü otros
la segunda mitad de siglo. RecorclcDros trr»biórr quc, cn cste
Rt()nrenro. sólo a;ómez Mr¡riquc, cocráueo .tc Men¡, pero que P7 Lr¡rsri-l,cll¿Frin [,9s]:r5r.:-.1
h.rbría dc sol¡rcviv¡r h¡sta ñnales del siglo, v rlgírn ofto supervi ¡}.trI,.¡ flr{rl v Riven R€'io [¡e6e]; Pai r¡ f¡Pcl 'n
vicnte dc 13 gcncr¡cióI ¡nrerior, corno I¡ero (;uillén de Segovia, ''¡ Pr¡¡ $ rt6or¡liiud,
cl desarrclto,lc ¡¡ h.-h,rl c,*ctl¡¡¡ d..§tc P'riodo llenno RÚrño I'e6rll'
coutinuarí¡n su tr¡di.ión;eD rdehnte, ap¡r¡e (lc csros ¡rrrores. cl (iuDmins lre?rl y Morcno l.l.Ínindcz l¡r\l v su edi'ni¡ de Pcro Crill¡' d¿
¡i¿:/r clásico y htinj,aDrc qucda reclucido ¡ algún le'tracio conro Scsovitr [r989:ói-77].
nt se.;,"o ,1. H-" IIe66:r.É, :ae] y l]clúrn llee:¿j.
l'olo de G.inúl.io o el (lartujano, o .s ntilizado por L¡n auror ¡ró Rernro snnPl.nEr¡t' ¡ li bibliogrrf¡ qoe ¡'onrPlñ¡
'rd' Ú¡o d'
ello!
p¡utcico con,o Ju¡n del Encina. "
No crco quc esros daros se¡¡ ¡jcnos rl ..rnrbro pol,lico que j'' l. i',cnul I,)a,:iJ ) s.l. s'1.,d'r M'u el lrL--:Ár r^:l' Ir
'¡udÚF''a'
cL¡¡ri¡ cntre r454 y r4ó4. t.os pocrrs en c¡stcl1¡no ltuc ro.lclron ¡l noti .le Pérez Iiieso ¡ la .di.ión dc Jrrn de M€nr lt97e¿:24e-riol v
I-¡Pes¡

M:gninir;ro, ,r menudo cr:rrr castell:rnos r', ¡l nlrnos en .los .¡sos l'r8el


58 pRóroco DE SÁNTILLAÑA AL COMENDADOR ESCRIVÁ 59
moLlclo\ procedenres de tr cxperirncra ¿dminisrnuv¡ de tr
no cos castell¡nos. Por 6n,la suscitución dc la tmma alegóric¿ por el
blFz¡,.onro el pliego Lte rn.rruccione,
!,"r¿ un emb¡j¡dor.¡r: u,r relato eungélico bastaía a Froy íñigo de Mencloza para crear su
docu¡nento por e¡ que se solicirabJ rrrr" ,"erccd, un puerro
o u.a Vita Ch.is¡í y Costana convcrtiría la trama renue de unas roplas
,or)((.ión. rl r) ó ¡ curtqui(.r resporrsabte dc Io.¡ur hoy ll.r cr el entmrna.lo de una sucesión de inscrciones üricas. un cami-
rr¡nro\r¿ rL,Dr¡¡.\,r,r.rón. un carr"l dc de.¿6o o t¡ p¡r,)Jrr d( lo. no en el quc Ie habían preced o Sucro de l\iber¿ y Francisco
debates.¡uídicos, que podía crarnos desde ta
eum a dc anor cte llocanegra. Es también ¿ partir de las roplas, como sc ap]ican al
Jorg€ Manrique hasra ct pteito det nan¡o. Cabria jnclui¡ cambión desarrollo de roma¡c€s, cancionc! o escribillos ajeüos, como
.qui toJa, lls vJrrcd¡de. dc prrodj.r ucr,, corno I¡s m¡..rs cte aparecc lo que será la,glosa dc los Siglos de Onr.
¿'nor. io\ guzo\ de ¿¡mor. e¡e.¡r¡ At pcider lr gran Jlesona, que
Conto sabe¡rros. unr: cle los factores dcl crmbio Fuc la centr¡-
( orp(,¡c'l,br peron{es ¡brrncro.
y cr(.rb¡ tr posb,t,d:d ,1. L;nl Iidad de los géncros rncnores;cn la prirnera mi.ad de siglo, ésros
rrJlr,r t\euJol¡rrrrjvr. IJ .\tru.,ru¡ rción .l.l puclrr .c ,oni¡ur
estabaD representados casi exclNivanrenre por la canciírr, aun-
p":.",,,!, ,i.¡." ras potr.ncr¿s der atrrr.r y sus irr,nrG«a. ionc,' (r que Santillan¡ y sus coetáncos fueron trmbién los introducrorcs
voitin¡¡d. el,Jcvo. t.r lxüezr rte I¿ dr¡rr. to\ uJos. rt c".,an..
; de la cspá.sa.Ambos f¡énems adquieren ahora un notable prora-
v, er FoerJ rlcr¡% :.ntenuJo h¡. r¿ Jcgor.r,
cte trpo rlr. ri¡rrvu soris roi 3unlenta su producción (pc»semos, por cjemplo, en
.i ( rruliu Jc ¡n¡or. l¡ b¡r¡X¡ de ¿mor, ¡¡ n¡o <ie ¡nror... L.l p,-rc. obEs tan signific¿ti!ás como la dc Cartagena) y, sobre todo, con
¡n¿,.crro clev¡Jo y conrple.¡o r t.l v¡cjJ u.,nz.r gucdaru retrg.rdo
el cambn del ¡irz,/ a l.rs rdl,ldr, sus recursos invadcn el géncro
(-u¡Iun d_e 5ego!u o Có'i)ez MJnnqu. :r Jlgunos e.udito\ n)¿e.ffo d" l, rpo , Jrrreror. l'ero.r l¡ r.z +rf,en L¡n¡ r,¡en'¡
rransformación: se intcnsifica cl recurso a la retó¡ica de la exprc-
(orro (l (-JrruJ¿no. »rjs ¿fines ¡ .u sc¡srb¡lid.rd . ,u, r.,,us, . sión y se desarrolla hasta el paroxisrno la repetición de palabr:ts
1:
a algunos cscritorcs como Juan dct Encina, abierto ¡ tod¡s
ias y el conceprisrno, recrrrsos a cuyo t¡lrededor se concibe la can-
expcricn, ,s ( ) bren prrer r h¡bcr \iJo e¡ recur,o para Ls gr.rn
ción como una obra de marc¡disima cohesión interna. Se accn-
.te\ o!ryü4. L on,o su(eJ. con Enci¡)r f¡ .tegi¿ r tr n)u.r;c
Jct túen las par.¡dojas de I¡ prión amoros¡ y los pocras compiten en
l'nn(jpi. D,t Ju¿n. por iJ/rrrpto) o con \L u:o por (.rrrigcn.,. la ccrcióD de pcque¡as joyas de ingcnio y pcricia retórica; c¡D-
._.Psr,
l" port.n.rJtiJ¿d J.t gé,¡ero no a, abó rqui. Anre, rior ción y espars.r ocupan lugarcs se¡n(jantcs a lt:s que Jes corres-
,,ljb¡DrG cólr¡o \.rnrrl¡anr. ¡t adopur (t r.r,t(, iurrrirde p,n cr ponderá cn cl sigJo siguientc al madri1;¿l y ¡1 sonero.
¡t¿. tñ
..nd t.d Fraunn. urlu!uró un t J,¡rrno ¡luc Ilev¡ri¡ h¿,r¡ t¡. La caDci¿» exper¡nenr¿ t:rrlbié un¡ notable evolució¡ lor
Crt'tu nt ,tc rtc :u padft de )orgc Mrnnquc: csre au¡or, cn ¡nat. La tendcncia a la concnión y a los p¡ralelis¡¡os interíos
sD Qrcrclla @n¡n el at¡o¿ abrió rambión el paso a una
estrucrr¡¡a hace que qucde rcducida ¡ una soh esrofa (estribillo más una
n,:, L¡ulogrlr qr. n.rrrariv¿ o Jr! riprrvr..uyo punto irrnrrJ:r_ sola mud¡nzl y vuelt¡), aunque, de la nr.rno d€ Jorge Manrique,
dc ll(dJdJ. I tr¿ra\
'o (' r. b'(n pudo det Dint¿Ro dpt a-. 1. ,- ,,,i, l. n oa.,go
de
aparecen las quincrllas, sobre todo c¡ esrribillo y vuehá, sustitu-
ser h égtogá de luan ,tet Enclnr. de re;., yendo totalmentc al terceto, que dcsaparece, y oscureciendo el
nrol.r¡i,, \ n^ rclrgro..r . o¡r,o en roJos Io, pre.cJ"nrc( Jr¿nrí(i predomnro de las cst¡r¡cturar de cuacro versos. Fue u¡rbién
Manrique quicn se¡l¡l¿) el camino a1 rcsto de los c¡mbios, rnenos
vrvbles. por cjcrrrplo, .n ( oetrncos v corresponsJ¡.s suvo\ corno
I'rFr.r.r¿ lr j,. ru.. io' l( júe,o de eurnór* pr, qL e \., (nnrüuo,
1". ror
¿ Jurn {lvrr(z (;"ro. tn lJ ¡nren.rñ,',. ión de la' c\r,uctur.,, r.p(u
J¡t pr\! Hor.ro\o. p R_J,rFu.z Jr tenr, eJ d( Lr rims correspo»de un papel prcdonrinante a Ia rcpetición de los
rur(('tu trq77 9r-y6¡
l:\ u'. r últinx» rersos dcl csrribillo rl 6nal de la vuelt¡. el rettunx.Ta:rn-
slur -l ttu. ,,,tv(nro, ,ls,jru \ -,, s{, .lr,¡/,{ : brre |\ ,
,-r' "-
:oal.r.d{ Jr v. t,.l t.,4r } rer.!¿.,;t. bién por uflrrjo dc Mnn¡iqu€, r 6n de siglo crco¡trar€mos rl
.,1":,,,,,,'.
(,ñD.\ gún caso de c¡nció» en sextill¡s de pic qucbrrdo. que ét nlrn
l¡,ó.1,.¡ue.r "!r¡f-ió e» colnr dc ú h,po¡cri, J ¡r.¡rJrhir.rr;
rrh' Llc !{r rr, r !, ,urñ [ r roJ¡ tJ ruro¡r ¡]e \u rcrnpo (rc,h! Hu,ur{J ca h¡bia usado en oste gé¡rcro. Su obra parcce haber sido cl
,u''1' r:\ ¡(tn."',¡. r,¡j.r. _<r..rC,t¡l ro,l punto de p¡rtida de cstc,s dcsarrollos y su huella es i¡rtensisi¡na
PRóLoGo DE SANTILTANA AL COMEND DOR ESCRTVÁ
en_-cr¡si todo los poeur y. cn prr.icul¡r, cn lor de impronta
más del todo ajena la corte cestellana, runque en ru seno estas ten-
creaoora corno (:3rr¿qe d v E\crivjl
dencias hubieran qucdacto relegaclas tras la sombn omnipresen
lj .,".i". dió un hueco: et poem¿ ze
evotucrón J..r.,
te de Sancillana y McDa. Quizá sca ahora el momento de wolwcr
,,?ero
Jere\co lmple, cor¡ evr ¡brllo de dos o rres versos y vurtu mú¡b
pl., que-ibr r scr ocupado por u,¡ gencro n,,cvo, sobre la poesía deJuan ltodágüez del Pldrón, t¡n brillante en ei
ct vi uso dc los rnctros corros y el conccptlsmo (recordemos, por
.orrei., ,c Vrniutidu origrrr.rlmenre. como (lr nonrhre rn.i.o
origenes subrrrerarios ,u¡one l: rc.rbsor, rón <tel
indicJ, ¿ ejernplo, sus Cozos de anor, ¡." 8o); también a él se le etribuycn
vrll¿ncrco u.r (:unque no si,r disco¡dia) los que, de ser :rsí, serian los primeros
dr.ron,t. r urrs csrrucrr¡r.¡r form¿te. .rco8e, por h reróric¡
, ¡r¡ción y h ericr det rmor coné\.
de t¿ ronlánces rddicio'ráles copiados en zona castellana y en ámbito
Srn ,rr coriés (n-" 8?). Aunql¡c su adscripción á una corte o ¡ un ban
rur¡ form¡t ,..cor¡rrponde con ,,," "mb,,r-,
rr concenrrrcron y rrref:cción tsr rsoc -*". ni_;i:r,¿,,r *,jI.... do pende de un solo dato, su mención en una crónica, castella-
no y quizá ¡l scrvicio de Juan ll debió ser Frlncisco Bocrnegra,
,.o de s,,r"nti,r,. ,on.;.,",1 ,,^I
rl'.-]il I;::'.1;il::::.]
de reg¡sro. r onro cn tos vrl¡¿nci( o\ puorit.s a quien heuros de atribuir Ia primera cita de diversos cstribillos
de Jurn drl Enc,_ tradicionales inse¡tados al final dc cad¡ una de las cstrofas de una
n¿, donde urrr,z¡ et s:ry:grór y J! oge como recuri"
expresivo l, glosa cortés (n." rol); el ¡lismo procedimiento podcmos loca-
r tJ,(on,¡.rdJd del p,.rso aje. I n eva ¡ni,n,, li¡rer, _l
'u\rrcrdrd (o¡ré. lizark,, quizá por la nisma époc¡, en ]a pluma de un poet.r del
v,u¡tncrco sr¡etc ser tan,bren ct molde ex¡rsrvo
neo para la glosa dc vi a¡rcicos tr¡dicionales,
rn;s idó círculo aragonés, Suerc <te Riber:r (n." Ir8).r17 La aclilretac 'n
que ülargürrá rambién
,'r, I;"* .*r¡." co¡tesana rlcl rornancc y Ia poesía tradicional y su reabsorción
Juan det Encjn:r. En gencrat p,,..". ;,; por la estéticr corrés son 1os l¡ctores más sobresalicnles de este
innovación propia de la ópoca de los Reycs C¡tólicos.
cuvo bri período.
r.e|t$c:j:rnlc f.,¡ELe h'b.r §ido c",,,s.,,,.,.,
Ter Írrn
- de rdqurr'ó nohhte dcvrro¡¡o.n .ruror.s ionrlr p(dro M.¡nuet ;.;. Hemos visro ya cónro entn cn ¡n corie el villarcico co¡tési la
ixerción del villancico tradicio¡.rl en unas coplas por Sueo dc
urrcr_,.ú QuizÍ re¡ rv flcxrbitid¿d r., q,. h,;;';"i
{].lIljl:,..
v, .'rc,co,un rnotJ. fiF.uc¡rte,l" t;r po_.,r r.lisr;!. Ribera y Francisco Iloc.rnegra parece un fenómeno de impor-
hrsr, (l t¡ción. Se tr¡m de ur).r fi)rtrr¡ litc'rrri.r poco frecuentc e:r la rradi-
PuIto d( h¿bc, mpe¡Jdo Io( \iqtn. de Om y. r trave, J. l,rs for_ ción poétic, ibérica, y apen¡s .ucnta con precedenros g.rlaico-
n't\', r¡e\.n'cno¡.s
lnr) rrucrrro ti§Drpo. dr tos srgtor xvl' v xvlr. hJbcr ega(to
hrsta
porttrrucscs;¡33 por el contmrio, ft,e Lecuentisiñ¡ en la líricá
fi¡r)ces Jrl siglo yrr. t¡rJ L .¡u< <r . -n<rrv,rn , ,ri un (en,.n¡r
. .En cl conjuno de estos carr¡bios ctc orientáción, que parcce¡
haber pivotado sobrc los iurcreses dcl ento¡no de ejemplares.¡re A la vista dc cstor pocos datos, yo rre inclina-
ar:gonés, no aue ría po¡-iuzgarla de inspiráción g¡la, y no puede extüñar que sus
primcros culti\,ádores fucran un pocta casrellano de origen ge-
1¡ D(lr'llá, "ú,,,r¿. - h r,.,.1rr o,r,.qctr!,..j, ., r. t.s F.,dlo novés y ot¡o r¡dicado en Nápoles; en todo el Norre dc lt¡lia, in-
,, ..{Io \.tn.tk7 R.{aeEt".r,r'.oa: J. ..ra "nó. Bchrr J.t,,
cluida el árca li[p¡,la literatur¡ francesa donrinír du¡ante los si-
l,vsq./:,r¿,,.tJ I ¿ u¡n..,,non,.qr,fi ,.ob.. (l i.,,,,,,,
rni J¿oo'l \r I'J" J¡,i¡(!rdo r,. t,\ urln,o,,¡,",n¡,. ",t,, *;¿,, ¡. ro.. glos xrII y xrv y en la corte napolitana de los Anjou, heita el
, o'x r,$ !um. t^\ trlr,,!,r ú. ,¡. (:,tVi.
o,..,1.*, ¿"."."", acceso del Magnánimo, l¡ única tradición literaria conocida e¡¡
enr. r,.,r ¡ up", ; .,,,,, l,r;,1
tl,^,p.,, también la francesa. Pcm volvainos ¡ su iri¡le¡¡rio castellaoo.
Y c'lilern, I o/ot , \r,.o.r ",n ¡r.c,u.ü,...r.ú do5 ex"'t;..?
,rcfne. , lnr-. lJññ,
I .r:.u,,1 l,,s.l. ¿,i".1.
.!,( r.. d..1..,i\ pr
n€r:t.(nthdos cn ct r,.,t§,s rl. i, r¡nrk 6rron.l " *h,d," ",,.q,," ",,i,";";., s.
¡oju$rnentc ribuid¡ dur¡nte nu(hos triios rl M¡rqué. dc S-trrill2n, R.
",.,. -i;",.. ;; :;, ;" " ü:;l:l ;l;;.1 Hjrl:.1'i.1;:::T::Tll
¡r7
h".,,,.
irió
jr3
nu€vrn. !. z h bibliosr.,62 .nr¡r .tr el lug"r indi.do .le l¡ ¡¡¡.¡o!id.
Irr [dr¡'.n tl. ](od,rio vé6e .l .$¡dio de l¡r (los .o¡rpor.n».s de Air¡, Nunez t¡uc ofrcce l:vr
Ir9e7l ni lrr6l:i v ril. Pm .rx úiúi.jón en l¿s lcrs del sigl. xv. M riDenso [,eór].
.:-,, ,uhh r¡,.. po,H¡hrh, , o_.r ) .ru¡r,¡ Je nu o (:.útrlrsgr lre,r3l v nnüscri [¡998].
, o , ,),::,1:11".
.-,.1 1..:.
,r edtr.ror¡ . niL .r Jc !,
oh,i (n
fGprm. ro,, po, rorc rrrVétrse cl rcpc(o¡io de Milt-r¡:oll-?dtcl
[,r]:r,:: y ii, E.htr Jll.
DE SANTILLANA AL COMENDADOR ESCRIVÁ 63

A Io largo del peáodo de Enrique IV g¿na terreno en el en- pura hrpótev.. como punro de arranque de rrna hi*oti" de l¿
torno co¡tesano la aclimatación de la tírica dc tcmáricr religios3, pos¡r e.p¡ñol¿. L'r" 'upue<ro coincidi: 'on lo que en'oncc( 'e
formas zejelescas y estjlo hunnlde: Gómez Manrique de forma 1,."i, t,.i..¿" en el ¡e'to de I¿' litera'ur¡ 'uropea< e pecr:l-
anhda (n." r2e) yjuan Alvarez cato (n." r3j-rl7) con regulari mente la francesa,y enlazaba con la problemátic¡, nlás ámPIi¿' de
dad, ran incorporando a la tradición cortesana forrnas poéticas una teoía sob¡e eÍ o¡igen popülar áe las hteratu¡as roñances; ¡l
que vienen considerándose dc tipo tradicional, a uueü..'u oroblen itka ¡i t,¿o e*e npo de c'rudroi lue "brn
tribillos que pudieron haber sido amorosos. pero ya wuelros a lo dona<lo proersiv¿menre en .l ¡esro de la< rrudirone' ÉJológr' 's
diviÍo. Sin embargo, el hailazgo reciente de un cancionero ¡eli- .r-p.".,.; ¿leun¿ dc l^ cuale'. como l¿ ¡L:li¿n:. h¿ '¿ do r n
gioso, de origen monacal y vinculado a la fannlia Manrique, hoy h pr), u,a del I-b,ro d. lo' esrudio' l,terrrio' paru qu'd'r en
en estudio por P Cátedra, indu.e a reconsi.le¡rr L¡n tarto esta ,," 1"' ¿¿ f"m"r* v I¿r ¡¡,Jt. ione' popul¡¡e'. mienrr" en orm"
opinión: es probable que cuanto venr¡ros lla¡nndo líric¡ tradi .omo ta L.'ces¡, sáto muy recienremente han vuelto a la pales-
cion¡l no sea sino un conglomerado de rextos cn cstilo b¿jo, aje- rrri" . Mu\ ¿t ,.",,,''",.1 pr"risro de Menind.z Ptd¿l. ¿l exr-
nos ¡ Ia retórica cortesana, que se habria alimentado en parte de to ¡nmr<li¿to d..'t ',"e.i;g,.iáne' r l¿ rndud¿ble '¿lrd¿d de
.radiciones épic¡s (n." rJ y r7), en parre de tradiciones eciesiás- 1os productos que alumbrartn ha hecho que nos hall€mos.ante
,. '.,oít.lo esencial en la hisroria de la literatura esPáñola
I4r
ticas, como las formas afe.¡ivas de piedad típi.as de la Ba.ja Edad
Media (de la que proccderian los cstril¡illos de Manrique y o.la. l, .o1... i¿,, ¿. t qiador h¡r, el mal.no eorpas d' Fnn-k
Alvarez cato) y en parrc a¡norosas. vinculadas ¡ p¿saiieulpos s" h¿,'.u.ed,do 1". ed','one'. En rr'( 'u¿no' de ';glo d' bú''
qu.,1" rnce.rn,e. .e h¿ rcr,rnido un (onjtrnto dr 2'4oo ¡elro'
;n -
cortesanos de meno¡ consideracjón forrnal y socio liter¡ria, de
donde saldáan las cancioncillas eróticas de E:¡cina, el Con ionero áudable,nente emp".entados por unos tem¡s car¡c'eísticos, ünas
,n sicdl tu Paldeio y Gilvicente. ED suma, una subliceratura cor- formas de uso p.áL..",. y un esrilo marcadamenre unirorm€'
tesana aunque de espíritu no cortés, n:.ida en los monasterios y Como e" .l .esio de la canción románica de mujer, el Prctaso-
las corrcs reales o señoriales, entre rDienbros de la realeza y de la n¡ra es casi siempre uDa joven (aunque no faka el hombre'aa)'
nobleza media y alta. l. . u.l no rgnt6,, q,. 'r. ,"t"..' 'e¿n murerc'. dc Io qLre no
Se,.u,l *¿ \u orrgin y l¿s vur d¿ .u ,u,,'e,r.,.ion I r¡n+ ha .,ngun, p',.b, y 'i nrucho' indr. ro' en ' ontr¡:'a' l" Pror '-
misión,'4" esta Iírica enlaza de alguna mancra la poesía ¡renor g"";rt. i"p..i" .."ti¡rierto de ordiÍario melancólico' er u¡
de Ia época de los Reycs Católicos con tádiciones ran remotas ""
como las.jarchas y las cantigas de amigo. Como es bien sabido,
fue Menéndez Pidal quien, en u¡¡ famosa conferencia en el p-L l" Do.j" tcx.e., wr e h. o, ,ós.l y.r r,n.toa Do, C Pr"
'"-
Ate»eo de M¡drid€L-¡io rqrg lanzó a la 61ología espanola a la .qool. p",- lo' ',nd,o. ñ¿. e r,¡e -nlru'"''e_ l"a ro_31'' "onÓ
búsqucda de la poesí¡ popular medieval.'a¡ El problema resrrlta z\nk ft996l.
Lt p,,;.,,, "\en,c,,l^r q. - pln'"o L,.e, a'id,d d.'- on{'u,r unr hr''
cornple.¡o, pues en él intervienen tf,nto facrores de histori¡ lire- .,'.,.;.í;;;,;.i ;;-., --.".,. ..", ;,. r", r,o.',orcr .n r, q,.,e,o
raria y cultural corno nacionalistas y de prcstigio; en electo, Me- l, p.-.,", o-p,¡, tnr+'dr Ron, ¿Prk io rl.l, vrbe' r' ¿" D \lol
Io' f "ri1
néndez Pidal no admitía que la lirica galaico portuguesa, por I rr¡ S1..,"tro«t.l,quetu.r._n ór'hr¡onver"dÓIl'''F''en' oId'
"'. .r'-,..o a". .u"eo oc r. , *y . ¡-,ur" de Alia ' ra¡3 \ uorl Belñ¿n
,^-1'
haber escogido esta lengua como vehículo de expresión, fuera et
, " "l r lbe.' , ro3-1. r"* úu r'i. '.'
",1., Lrml
eslabón i¡icial de la hh¡oria de la poesía española, y proponía i ,r?" .-*l, i*^l 1,e
'
h,l l". \nL\€ nn dudr _r¿lod" d. I¡elllgrJ-v.ou-1.'u\o'd''n'rÓh'
el estt¡dio de 1¡ lí¡ica castellana popular del medioevo, entonces de e,,i ,-ñ"11,10.on D",oro r.oqlv¡rt.t lu"3l'A "rlrJol'mo '¡"i
, ,,, t,
".,ól'. ^
!ó¡ l. .rnJonao. dond. L p'_cn' k de ¡r¡' on'PoJ' or'_' ''
¡ c,,.,0,". aü..at,h tdtAa de Run'-"t,.a rorrl"el c¿'
"r.""",1. """,
.io,rd i¿ ¡¿ Cdloftütu de QneDl [,e7I].
r{ówhernalt
¡gsalrecose pruebd nor¡tles de la p¡erncia indire.ra de textos el e{udio .lel protason¡h .Ds.llino vér§e cabo [1983]'
raa Para
rrtrdi.rórdes .luc trunü.., .n l¡ lit¿Dturtr dc ltr ¿pó.i. ,+i Me o.¡pé de la supder; trúbúa femeÚ¡2 eD Behlrn [¡e76:a3 v t4] -v sc
Ia1
Lr.oDfere¡cia .le Menéndez Pid¡l fue publicrla c¡ lrrrol. ópnso MaseE Iree, que s¡guc snr cóovencerdre'
64 pRóLoco
DE SANT¡t-LANA AL COMENDADOR ESCRIVÁ ó5
lensuaje di.ecb yjusoso, basado er 1a lensua coloquiat,
con ri- mismo senrido, el insomnio de amo¡,rt7la ¡1bada o cna al am¿-
necer, { el ,,re o virnro,", rlenre,r¡o .lr
queza Je dJnrinurrro: y p¡edomrnio de.u,r2nt¡vo\
con.reros v dr
verbos de inrens¿ ¿fecr¡vid¿d. h¿ci(ndo ,§o de unr lnrrx s no
los amantes o equivalcn¡c a la mrsma relación amorosa,1a muer-
Qblement€ sinlple.ra6
te por amor'óo (conlún, trmbién. a la lírica corrér,1¿ espera de
Los ¡emas vienen siendo tos mismos que ha[ábamos en
_
, \.rr y canrigar d. ¿mrgo. ¿r¡,,que Jar la enamorada, la guarda o vigilarcia fámili¡r, generalmenre
tr m¿)or ¿bundrncr" de to. nr¡terna, e incluso, aunque más raras, Ias labores simbólicas (el
te,rimonio, y u di,penión a lo t¿¡go d.J uempo {s. xll y\ Il).
Frpa.ro (pue. no \óto atecr¿ ¡ t¿ penin.ut¡..on
el molino de anror,I6r la sicga dl' ¡mor, incluso 1¡ labranza,la vrsr
su, ne, lengrra.. te a la fuente a por ¡gua o a l¡va¡ camjs¡s,I6: los ciervos,,ó¡ las
sino.quc se"prolonga en ld úJ\pora.ri¿rdi,4 ,. h,,,,
,: h ) .l f;ü;; aves'ó4 y la cezx de a¡rorl6J). Muy peculiarcs .tei género, ajenos
,_on6r.en mayor wrred:d y riquezr de rnacr,e..
:"q.""
rr de{rpLrón femenin¿ e, mj. Lüd,da 1 d; Iu¡rr a subrrma,
a l¡ estética de la poesí¿ libresc¡ de su ópoca y base, sh duda,.le
su éxito e¡ nuestro siglo. so,1 sus procedjmienros de significl
como cr de ir morenicJ o mu¡ r moren¿,;o p,-úa" ,
,r muler qu< h¿.ono(,do v¿ronJ. tJ mJmonjada., o lr nrJtcAJ
*, * a. ción por :lusión, po¡ su€lesiiones casi nunci cxplícitas o medi¿n
te elenentos simbólicos o cuasi simbólicos.'66
o¿. ,' o IJ,nrrir en¿mo'¡da ¡s, Et lug:r de tJ riu
¡omo Én ro\ rexros m¿,.¡(¡il:os. (igue \irndo cr o det ¿n or, Su lorma liter¡ri¡ h, sido ta¡rbién estudiada a fondo. Gene
¿gur:,.j Lr, ralmen¿e conservamos sólo ñagrnentos de dos a cu¡t¡o vc¡sos,
luen,e.. lo, Iio\. t¿ ribera o. mn en generrt. un Iugrr-en
ptenr especialrnente ocrosíiabos (de vez eD cuando ¿lte.nados con
narumte:¿..de . nrido ca,i .rempre rrmbotrco y .,y; ,".,,
Inerr.,on b¿\t., pJ'á sugc¡ir un¿ rs.en¿ erór¡,¡,.¿ EnLr"
.,,, quebrador, a veces hexasílabos, a menudo irregrlar.s de rima
e,ro, asonante, organiz:dos de ordinario en form,s que llrego se voi
morivu\. ent o¡LraJ¡o, ¿tgunos pJrricutarmente , argado.:
Io. ca vieron clásicas del {blk}ore, co¡¡o )a scguidilla y Ia copla;I67 el
b¡üo\,de lr ¡oven.rr' ,ipre\.n!¿.rón de .u vrrginrdact..ul, per
drdJ denor¿ l, snrreg:. o l¡, 0or..,so . urn r.cot(.ción ,r(n.
trístico (no zejelesco)'63 tir:ne un significado parricular por su
e,re adscripción a üadicioncs nluy arcaicas y a renl¡s rr¡res- El rexro
aparece extr¡ordjnaria¡nente elabor¡do, con riltueza dc esrructu-
p; ¡as f6nicas, basadas unas ,eces en la repetición dc vocales, otras,
-.u.,', o.. r".- er \tud,ó p,ei,tur, dr ¿ ,n
,li r"omenr.,
.h ,,uñó_. \.1-
.
l' ¡ ;+;1;* r4)_7osl. en la dxposición dc los acen¡os.'óc Por lo gene¡al, no ¡esültá fá
Ber,,", l,ouo¿si .sur . Bo
1
t¡o¿. o.,;1. q, -
. ón.p¿.a,ó,. on et ..Lo "l cil saber si se crat¡ de es¡ribillos suelros, de fragmencos de textos
, . rn,,on,.,t
.on1 rrsrÉ,§ tru 4tprm i¿ Lnpor. f.il,di preexistentes o de ambas cosas a la vez, pues muy a menudo los
. j' 11'^':, ':,:.,"r",*-
I -" v.,-,1 v I'Ll M- |,o!r' p.r. r r;., r g.ueg:. rug,., b,
I 1,, ",, *,, J rr. .,usr re rnrso. que f ,o. e.L,rio ¿, ;r,",, oi.rc",o
i:",: ", ",,.
+ PJ', J,oar"lrdrce,,"to\ '57 wa¡drcpper Ir9óój
Bto\ { r v \v.'ure--t,o.U"ie,\..eI i¡Li-
/o uer@n I .8oúl v"rn.e, I rn"r trooLr , p€d6- r'.-( . ,,,"ir ,ieRonEu Figudes
"1¿5l.
troóot co, ,.r | 18,¿ . ro¡s1., ,,, jre ,i, r,,,,,- i,."" fr16:ll, D Heu¡ [rr72] y Cornrt Ire36¿].
lllY,e.pp".
' "w,,anvpDa i roo4l ün .,aoo,¿l-r¿ol v \jn. h., F.-";J"
Dih' - J'|. jr . P,m.J hsu - r,or" -.- or'w,d t ".; 16r Belt n Ir97ó:]6-4r1.
r,ll"l:llil,,l,
,.^::-1"'.oll:t lli::l
I,06 I.Eqn. [¡oB4t I
v Be]tr.n t,o o,a z\ oJ,,.,-_,.1
o!p., ró'Monles Bldunr
Iór Méndez Ferrin
Ire|r:20?-2221, BehGn Ir98aÚ] yAlb,n¡rno lree:]l
"- rrn.hcz Ronr€tuto Lrró9 7al I1966:j4-8ó], Dryc¡Dond Ir979l.lreño [¡97s1, Mo..ncs
r\u I n-"o, ir .,ó d-Le rn*rc . ..,. r"x¡ó. Bloujn f,93rl y Azc!€do F,lho Ire8]1.
[¿,]i, or rt,. fue, ,u pcre,i,
,.1ón.:r. -l pen.rmi .,'^. ,.u ¡,-dMt ,y nó ."1" , ,, J,.",i, .. ,,'!.".,, - 'ól Heusel I¡9oel, Br¡illon J¡errl, Devoto J¡eeol Cerli Ir98]l y Beltn. [¡ese,
'arbó y
" 19941.
Iój Devoro cerli lrr3r, B.lür) t¡e39,1 y s.ntll Ir99o]
,h("¿,Hom.r"t.. ,"óooal Vo,"r B.úur., ,,",.,u ,,s,,1 lre6ol, Rogeñ [re8o],
lrasrt. ¡i,r,,, I'a.a 12 tun.ni sigDii.Íivx dr cfoi .l€me¡tos en sn conjunro, vétrns¿ dr
roo ¡.
16ó
oó14 ,3-¿ ,r.-.o. t.,k.tJlr.oól
Brlo¿n '.oo¿.
¡o, ',rrdd
]9s 4ü \ to1rb_2a-2sl seDenl Recker [reer,Deltrtu [ree?¿],Misen Ir9r7l , F¡.¡k [¡ees].
'Ja [rr7o úo
[]9ójl p,ú h \qjuldilta y !,¡E
167
Vé.se FrenI la copla Alúr [r963:jr-9o].
'\r M. úr fr993l Ió3 Frenk Ir9lSó::]7-r4rl.
¡óe Altu [,9ó3:9r ¡ ril.
66 67
DE SANTILLANA AL COMENDADOR
'SCRIVÁ
enconü¡rnos exe¡tos, sin glosá. Cuando ésta aparece, ya Menén_
rlue los textos conservados no sólo proceden de ñúsicos v poetas
dez PidalrTo señaló, como dijimos más arriba, que su récnica cx-
rruy lerrados. representarltes de hs sofisticadísimas cortes lite¡a
¡acterística era la eshofa ze.lelesca,lo que la opone a 1: cantiga de liercn inlPregn¡dos inte$a-
rias dcl Renacimiento, sino qre
anrigo: un errrerno qur .álo h¡ .,do pLr, .ro .n dud r por I,i-nt.
n1eñte de su estética, sus h.'rbit,:s y sus obsesiones Con seguridad
en mi opinión equivocadarnentc.
no sóio lueron los t¡ansmisores, 5it1o que, como los colecco¡es de
Efectivamenre, la ¡rayor parte de hs glosas conscrvadas son romances cn .1 siglo xvr,Ior adaPGron Prcfundamente a sus in
del tipo zcjelesco en senrido ámplio, o sea, están dohdas de üna
clinaciones ideológicas y sus preferencias Jiterarias v estéricas El
estmfa del ripo csrribillo + Drudanza + vuelta aunqrre Ia segun_ hecho ;rctubitado de su transmisión o¡at, a través del canto, sólo
da no siempre sea un tístico mo¡orrimo; po¡ or¡¿ parte. el ar
episódicarnente plasmado sobre c1 papel, pcrrdce pmvisional-
gomento p ncipal de Frenk [1973] es que en lugar de vueita menre irnaginar es¡a cor¡ience Poética como Lt¡a sublite¡arurl
encon.ramos la reperición rotal o parcial del estribillo. lo cual,
cortés. Por fin, y casi sin exccpcioncs. los textos conse¡vrdos no
si bien cs cie¡ro, no resuha signi6c.tivo, puesto que ésre es u¡
son anteriores al siglo xv.
arri6cio co,nún a l¿ ca ción. bien co¡ocido en tódas las torm¡s
En esta selección he intenrado recogcr los texros ntás camc-
zejelescas europeas y conocido por los preceprisras provcnz:les
teásricos i partir de las íuentes mejor documentadas Muy a me-
con el nomb¡e de /e¡lo,r.r7lA pesar de todo, no es desconocida
nudo, no mc hc limnado a los estribillos o fi?gmeDtos.te tiPo
la estrofa mono¡¡ima con est¡ibiUo t¡mbién monorrimo (en par-
¡radicional. sino que los he presentado t l y como nos hán sido
ticula¡ el dísrico con estibillo de un werso, mramenre de áos¡, transndtidcs por la tr¡dición literarie. engarzado§ eD Poemas
del tipo que denominamos d€
'o¡roa.,je,
he¡edera de 1: canti- cortes¡nos que los aprovecharon Para jugar «,n el coütraste es-
ga de anligo;r7: cuando se conse¡van varias glosas de ripo rradi cilístico o po.la fue¡za de sus motivo§ más Pecdiares. Er primer
cional, éstas son casi siemprc paraletísricas, y se lisan at ;stribilto
lugar, creo que hacenros así jusricia á estos poetas que, co, §ü
oor la reperr,ron de p¿,,r de.,, rexro en tugare, prerrj,do,' , sensibilidad, nos preserv¡on un tesoro, en segundo lugar pc'rque
tjn estudio reciente, efectua¡do t¡n corte sincrónico sob,e la épo_ históri.aEente tue ¡si como se salvaror, y es tan v¡no aisla¡los
ca que ahora nos inreres¿, aportó noubles resultados sobr; ta
.ie esre contexto como pretcDder reconstruir 1a torma original y
wigenci: de cada uno de estos modelos esrróficos en la época de
los Reyes Católicos;rz+ desgraciadanente. esre ripo de eitudios,
priuitiw qur: alguna vez pudieran haber tenido Sol restos de
irn ruufragio. extraidos de su cDro¡no habitual y recolocados en
que nos permitirí¡ medir la evolución de ta escuela, apen¡s si se
otro distinto, el únipo que hoy le en la rnayoúa de
tos casos.Y el resuitailo escético de esta rnanipul:rción no es ri
Dc.puó' de e,ra rrpl¡¿,,,\",rori, cñrir¿ r\r,r,o, y¿ en con tan negxtivo üi ta inoc¡o como se puede c¡ecr; véase si no los
dicioDes de evaluar cl punto de llega.tá. La vatidez estérica de los
peculiares efectos ciei n." r97.r7J En.u¡nro a las ñrentes u¿iliza
cextos está fuera de duda, y tnmbién ln consisrencia de su r¡a.ti_ a r§sdmonios orighales:
das he acudiclo en muchos casos sus
ción cn t¿ lírica casrellana de los siglos xv,xvu. eue el fotklore .1oy tambiéD las referencias a }¿s antologías que han incluido co¡
noderno parte de ellos, cs un hccho detlosrndo; i¡fe¡ir que ¡nte¡ioridad cada cornposieión. aunque. dado su elevado núñe-
sean ün nluest¡ario del folklore anterio¡ es ticiro y esrájusiifica
¡o. he decidido incluir solamente las que ricnen un mínino apa-
do, atürque sea in.lenlosr¡ble: hay incluso razon$ pa¡a atumar
r¡to 61I)lógico.
A¡tes recordát¡amos los mnlances aribuidos a Juan Rodrí
guez del P¡drón; a pesar de haberse discutido recieücemeDre slr
y auroria. en particular por aparecet sólo en un canci<¡nero t,l¡dío
'7r lleltran Ir98a¡
(LBI) creo qu.: $ propio rxlante literario, alt¡mente innov¿dor,
r93s¿:J¡]
I72 Ro¡rn Fi$¡e6 I r9tol, ¡€bar o en L unúrotográ po.Asensio [r9J7:2ró
)ul
I7r Frcnk
¡74
Ir958¿:zó? :]o81.
'7i I)€ .rt. .o¡¡ntro ¡e problemrs. y .on espc.i¡l ¿nálisú d. ere textó. tre
Btrnos ir99r rr92l.
oopé en BelúD Ir9e3ó1.
69
DF, SANTILLAÑA AI- CoM]]NDADOR ESCN¡VA

y ltr .ohcrenci¡ con las novcd¡dcs, un tanto posteriores, de Car- coüdenatoria: "ínfinros son aquellos que snr ningún orden' regl¡
vajales eD lr cortc dcl M¡gnárrimo, reco¡nierldan mayor pru.len- niD cuento f¡z.n estos rornsnccs e cantarcs de que las gentes <le
cia. Por otra prrtc, es ló¡ji(o que los crrrcioneros de mediados y blxa c servil condiciírn se aiegran»,'3o pero dc cstos r¡ios dcb"n
re¡ce¡ cuarto dc siglo pasarrn por alto ün tipo clc obras hasta cn- ser ran«¡ los ronlanccs dc Carv.rjal' dc tipo trovadoresco conlo
tonces cuid,do$nlentc exchridas riel canon cortesano, aunque io, ou. * ,¡r'uuv.,,.r lt odrigLrc:z Jel l'¡Jrón nrjr ¡fin's ¿l ro-
Ias firm¡ra un pcrsonaje tan ilust¡e. Si o son sLryos, el priner nr¡n,.,. tr ¡.tic'o" '1, .,nrbor rrri<.¡tit-tre' quc rl Mrrquc''
poetx de cortc que habri¡ cultivrdo cl romance, csta vez de tipo L:n rrncr.,l. Io, ..tuJr.. .obrc cl rorn¡¡¡ cr^ .e h¡¡t .<nrr'tcltr
alreded"o¡ cic problemas cono los orígencs' su vuculación
a lcx
t¡ovadorcsco, co¡ lenguajc y tono .ortes¡no, h¡bria sido (iarva-
jales, cn l¡ cortc n¡poli.an¡, quc h¡t in ;"rlp:rrado rambién r:l ex- di.lús ¿rr(o< o srn d<riv¿c¡ons lolklór¡crr: h rn rr¡rcrcr'rdo trru-
perin)r:r,ro de Sucro de Ribcrr.'7ó .h" ,.-,'* 1.. '"',"..<§ d- rilo lirr' o.lo( rirr' '' 'l' lo' q'r' v:t-
El ro»a¡rccro constituyc un capítulo escncial cn los estudios r)o. ¿ o.'trP¡rno rqui. I "rriho ¡ rc r" los d' r\lrlo \orr''Jno'
61ológicos sobre litcrat¡r¡ c¡stcli¡n¡ rtcsde Mcnéndez Pidal,r77 ll.rnu.lo',.r'v« ts de<¡ectrv¡¡rentq. rrov¡dort« o' I s Po! ello que
A 3uzgar por restinxrnios inclircctos. no c¡be drda de que el ro- l.r bibliosr'rfi¡. ¡pabullante en genrr:rl prra los 'lernis 'rsos re'
ma¡cero debe ser mu), anriglro; sin c.mbargo, r.l grucso de los .rl, ' p,," ,,".",;,. esPeci¿ln)(r)rc pobre v rt¡rno.dc 1o' testo'
de qrrc rro. vrnros r ocup:r nr squier: hn Jtrrrdo lr ate'u lori
dc
ronrr¡ccs conserv¡dos, textuallneDte, no renronta más allá de
eDtra.io el siglo xvr. Si nos rtenenros a la literalid¡d de l¡s ver-
sioncs coüocidns, el rcxto niis ¡ntieuo cs Cutil dona gentil ¿ona, lln el ocriodo oue ¡horJ n'¡s rntere\á (hJra el 6nrl del reu)¡-
que puede ¡emontarse en el mcjor dc los casos hasta r4.zr,¡28 y do .1. lel'r:ndo .i C¡tólit o7. aparrr de lo' t rto' Jc tr'rrnmi'ró¡r
extravagante corno 1os arriba citados, nuestra füenre
dc infornla-
le sigrcl] Arceb¡spo de Qdrcllotd y I-Á! qkjds de Alfonso V. rccierTte
rnenre rccupcrados en copias notárialcs dc 1429 y r4J8.r79 Mo- .i¿" ."".i"r"ros: el Musicol de Palado (MPa)' el C'¡¿'¡dl
"""" ".t
cte Her¡ando del Castillo, en sus cdiciones dc Igt y rJr4 (rICG
mento cn el cual Santillan¡ pronunciaba su conocida defi¡úción
",,cC., rl le la lhbltor,.r Britát rr'r'IBr'' Ilit'rr i'tudt'do'
l" -t"' uio,"",,t".,'o' sus .rircr¡os e r'tico rrr' 'crr i\Pli'¿rir
¡7r' Prri h dn.nsión de lot ¡orDrcoorcs nrc rcntno .l lu$r .orr*pon(lieDte de ,-. t, *ti,u",,.¡" rl ,nrbi(nre cñtre\¡no dr un géncro 'ublitt-
'...'. r-"r',ir,d" hr.Lr el mo¡ircnto ,)r''lnr(n(er los ronrJni(s
'- P2¡r .l .ono.truc¡o de los frcblcnras r.hrivos rl roDri¡c.ró cs tod¡vil tradici<¡¡¡les sólo son ad¡ritidos cuando irrrc¡es¡n por su conlPo-
.scn.i: Metr¿n¡L? Pn|l [re5]l..ourpleú{ro n¡ú L lisrón tual con h pe6- corte a l¡
pe.riv¡ dc Bénicbotr lre¿81 y c.tilír [ree7l, con Di s(fúD [reó71 p.ñ úntr ,r.",. -"ti.rf, adapodo por los comPosirores dc la rrn¿
pmpudh.te in¡erprchción lnrcróo¡cr y «rn Drvoto I'r5Jl p¡ó propucrs me- ooliforri, cn¡on,es de rnod¡ tu.rndo 'on l:r h¿'c J( irrrr!r-
rodolóa,c$ ¡ltcrntrt¡vrs r l¡ dc ltr .s.nel¡ dc M.Déndez Pid¡t. cxpuesq en Me l,ó, o .ontrut", run, cortesrn¡ o i ¡rrrrdo son (l Ptrnto de Psrti
¡é¡de¿ PidJ, Car¡lix y Grl¡rés lrrr¿l; vé¡nsc trn u.¡ vnió¡ dc co,!uuro ac- cl¡ <lr urr:r r:lo', .or(¿'. Otr', c¡r'r 's l¡ crtr 'omo pa't' Je ttt'
n'al l(,s rs¡r1o. {]e l¡ cú.fl¿» .o¡r.mLlo\ en Di Sre[nrc [¡rr2], Rodrisrez
iuclio .l( ro.iedJJ (For . rcnrPlo cn ' ljucq^
nr n rr¡cs tl' Pttt'td'
Pué(ohs Iree]], Dí.u-Mú l,9e+:.ra-.lrl y Pinem Ireer]..1 frnnrm Diás úeor, rcct'ltabrn i ¡r str
r l$ t€xros trntiguos,lo! dos ínrin)6, ¡ú Ñaidos por los modemos Frñ e! .o- !,i ...r.,. **,lt,ii'"nr;, , ór)ro los ' ortcsatrñ'
¡o.i¡ienh e\h,nsti!§ d. los rex«B rorDn.isti.os uriglo, y nrode.¡os hr de
r.u,l,6ú ¡ I's seri€s pul)li.¡d¡s po¡ cl S.mnrrio Me»énd.z |idal lr957l.
l] dúcusió1r rl !úo,cn) r Lr. llNrhlicnd. nrucho, rl proLrl€n .!\ide dc cón,cz Mo.rno l¡eroit7l.
'?6 V¿¡sc
r¡ que,.¡ sh fc.hr..l¡nnre d Ol.s¡ .egnt.' h rrlqúlii(ión d.l m.úscritoi si *'s'Edi.ió,,
i.'-'",,"*- .-'**¿"s si Ll!¡ v ffÑu os I Jur' Rodí8Üc2 dcl l'r
.orrii', r .ofirr .D nn¡ur€ gue (,'bi¡ d. nre¡¡tri, y l. gx(l¡ re.od.tr. (omo .r'-' r,",,.,.r,, ^,"a.a* ¡"t P¿r'? Pn(co ltoo\l v D' \relmu I'w^l (¿uñ'lk
se vnr. suponi.ndo. o si lo hizo trn¡.hos Jin,r nris brde, trk)vido por (u qur.r y. no i'y t,,n fr{rñ¡r:, fdm lrv.m,r"Pr'¡Órn' rurr'nJ)' * Aunrur
"enu
.,.cfnrin.i¡ hoy in.acnrtrble,.xr...nlos d. k,(n) nr.ti.n, qú( pe¡¡)io rc()lwer- r, .r^' .'"bk i J".u,.h,'. 1,r'vl { h.rn." uP'J' !l( l \' oi cnt'r-"" "r'r(:r:
Io I o nrí¡ .urioso ., (tue ena últn,r¡ posib,l ú c¡i no a'h! pla¡te¿do. 1.,,-iJ;', i,,,.,. Jelo.J. Ir¡rq url.rú'J ''tr''' tr'lr hs'olL""rn-
¡7!r lircro¡ riunrLnklos r..i€nt.rutrr por N,lirio
Prdill¡ [rre7l v Mr.nr P.¡di **r., -,"'1".. . ri' l',i, " 1-.¡on'J"P' Morl'v l' " r'ú'LnÚn' lr'"3
llx ! P.dr'§r lroo,l (1ll h que cxin. nn¡ p,.-((li.ión dr nx ¡rorer. Rtr su .¡- L,1il¡^s',fi, J ' .'li7¡d¡ d., r (l.n'o ) '^ n\tr"'onru* Pkrcnrnn
rl.rcr trrmrilo. no d ¡.upxRnkrJ ¡qui,i. rno, rorroD..s. ",,.
l,eeal
70 PRóLOAO CRITENIOS Y PITOBLEMA§ DEI- ANTóLOCO 7I
vidr corid¡án¿ uno\ r(xroe poericos que er¡n rodrvi:r rc( h¡z.rctos
descripción paisajísrica y cl narcisismo sc¡rEi¡¡ren6loide con los
co'no u,lc\ por Io\ poeus de \u (nrorno v pur tos rompil¿(tore. que el c.rnon hterarro vrgenre hr conGgurado nuEstr¡ se,¡\ibili-
de los c,rncioneros. El resto de los textos c¡ie hoy n(lsc.ibinnx
dJd.'N:EnJ .\ueLr. comu ro,lr la rr¿Ji,rón .orrc¡ dc rr Ed.rd
c*e góncro e.,,.,r.i .in cxccpcron. rrorzdo " Media, se basa cn el juego lormal y en valoro sc¡ci¡les nás in
gún L forma exrrrnr y los rc.ur$s r¿.nrcos qu/
rnediatos. como l:r exhibición dc ingenrc y el gui¡-¡o de .onlpli
los.ronrances (conrenido épico tírico, expresián dialogd:r,
tbr cidad, no siemprc fáciles de captar en ucstros dirs. Pero csroy
nrulismo hJb u,¡l) ¡ero J p,rrrr de t<m¡. ¡n,.rosos. ernp¡t¡J,"
convencicto de que quieu Iea s¡r prejuicios los textos sclecciorü-
de.idcoloÉir corrés y e\pr(\Jdor cn rt lcngur¡e h.,bi,,,,t it. t.^
rlos (o rttuchísir»os de los clue aquí no aparecd, no podrá d.jar
ri,r/ar .le ánroF(
de sentir, de unu rr ot¡a maner¡, la voz in.eúrporal cle Ia Poesía.
.,' ob,;ero Jr (.r.r ,4,rt,:(/,?. Jqur uo. o, up.,k¡no. ,.lto
, F'rlcs
d. los rñr¡án( e\ ¡ir ¡cos. y
I,roi ur Jrcrro, repro.tucrr lo, resto, r¡l
corno aparecen cn el original, con sus giosas y adih¡nentos (:RITERIOS Y PR()BI EMAS I)EI ANTÓI OCL)
cor
,( €r J ,,uc\rro obr\ r,, rc. o,j,rrurr lo. posibre. .,rLlL¡,
l,r l,i'.r:.r
tipos ,lc I¡ ,r,drcián. .iro re,r rttl¡cnrc ,no,r,.,r to, t."r., QUE NO DEBERÍAN INTERESAI\ AL LECTOR
cn ,,
cntorno ñriginr¡. t¿t ,onro tos i.t(jrrer los poerrs o. J¡ rr(.no..
L¡ labor clel ¡nrriloeo no es lácil, y menos :iún cürndo pretcnde
tor co¡it.r\ y ,.drronr.y tI nrií,ro .l (
rl .^o .te l" focrir rtudicion.,t. J vc, rl cnL.,r, c rie,,e , ir., r dar Ézón de rr
co¡pus poérico cle tal m.rgnitucl. No es ficil, por
nr¿yo, in(erér, sr no €srérico, ¿l nrcno..".lirer¡r¡o y culrural. ronro"
cJcmdo, diluc;d¡r cuánt¡s composicioncs contic¡cn los car:cio .
ncros invcntari¡dos por Brian Duaon. a pcsar de no estar todos
rr¡gmento quc . ¡b.r,r ft ronr.rn(e
orcroni ú,uflL.s,rno. p(ro ir i, e¡llr¿do (n ur) c.urcion.rü.\ ¡ edc ,ir trJ los qu. son; su «lndice globrl» alcanz:r el nírmerc 9.4-:5, pero ha
bía que deducir los reiianes y cit¡s poóticas, y rro siei¡pre es
nrc.§r¡¡rc¡,r. por su rbst», rón, nrjs o rrrer¡os for¿.rct¡. , n cste cohercnte en la forma de contabilizlr texlos que son parte dc o.r¡s
é.:. er úrrco .rue. crr rr Éd¡d Medi¡. Do. h, rc.-J
qv yv!rr II'r:,rLr uc currqrrrer erplcrc.
::,:.^.,:: obras: prólogos. canciones o vill¡ncicos por desfechr, etc. ¿l'ode
nos evaluar el corpus eu u'ros ocho mil? Siernpre hc tenido cu-
.f Uñs d" lJ inu¡Frn nro,rolri..¡ y tr ¡¡ronorunrr qu. td trrctr-
cjón,crud .¡ ü¡¡rtle.¿ ¡rribrrir a tr pncsi:r corrÉ,., t ,o,¡u,,,o riosidad por sabcrlo, pero en curlquier c¡so result¡ iDabrrcable
¡orJblcnn.nre v¡riado. dc nr.rr.¿<jisi::r^ tine¡s ."otutivri v. sotrre - par¿ Lu¡ investieidor quc, sin emb.rrgo sc hx prcpuesto scl.c.io
nar ürt clcnco srt6cientc y ¡€prcsenrativo. J)os cordiciones, por
roJo. n)u) co (n m¿ cr). l,o, .§ .cnrejrnz.§ hJ ¡ri.tnro, enrrr (l
(ohtenido {lel Ca .ionek, d( *ena y <l de los ( Jncio,,cror taDLo, sn,¡¡me t€ diñcilcs de cumplir.

n¡l y dc I' Uiblior(, ¡ tirirjni( r mk rl'i,lc su.onrúrr


.,.,, Sal¡ír de antcrnano quc tendrí:r problcrnrs ecdóricos gr.wes.
ci¿ ¿ u¡,r¡i p.,,ronc. c¡, rurrl..,o,nL,¡)(. \ ,r u,,, nr¡{ru,r Jición
dcprnttcn I-a rr¡dición fiblógic¡ español¡ cmpiez¡ ¡ salir (c-on decisión,
pero corl poca fuerza) de la siest¡ de un bediensnlo cómo(lo y
rterar Lr: ¡rr lo\ r(.nr.,s sorr Io, rrr.nros (err.c¡crón he..h¡ Jct
cnror facilón porquc ¿cuál cs el nrejor nranuscrito? ¿No cxisrirá un
(orte\,,tric. §[¡ c )b,rrso. Du v r¡r¿rllfiesr¿ dc lr
nr»nl] t,, n,]), ni '.mejñr n).rnu'criro- prra.rd, ¡,'.'rnr v. to¡ r¡rro. t.¡nro\.nrrjo-
Lr. ro.rr¡. r'rel-ri.l.r r,¡,,fo, n nr J v(, (, tr Ic.*,,
i;;. rcs nt.nus.ritos,, conlo poe¡rrs? La traclición dc publicrr can
Ic. .n 1.1 l\ \\i ¡ (lc ( ;,j,.vrr¡. Co.r.rn.r v Ls, r:vr p^dt.nro.^,,.;-;.,;
rrar no po, os dr L"
errc'orr cio¡rc¡rx nrás que poetas adolecc cle Dotorias insu6c;encias, y la
^¡ctt". qu. c.r,,crcr izrñin .t ¡crrrrqui,rrr. mtu gmvc cs re¡liz¡r un tr:rba1o que no pLrede resolver como rc
g.rñ rrr!\tJ.
'urj(luc r¡,.rczc.rn rrrrborador rrr\ IornLrs c5or.it gla gr.'neral los problenrrs 61o)rigicos ctc cada tcxto. Algurras
c¡¡ncnte < r,r. i.Dcr r1,... .votJ( r(!).rd ,\ qr¡( .rr. ,.dur
rlorcs en¡re tos pr" eros pctrarqu¡rr.r. , obns mrry divu)gadas hin s;do public¡drs en divcrsas oc.rsio-
no,;.i,r n,,,p.,,.
hlrJn..d).,1,\ohrrr,. hrlhz$o...r¿ricos. t.",n" cicrro q ( h.r,r;s J.
.,, .rn.r lirrc .. o¡rr(v,, rr qrrr h: +.¡¡rrdo Lr '3'Y quc, ¡rás r,,ii d! La.,n\l.ns ¡. Mcn¡nrl.z l)rlry., y c!ánrÁ lt' hr, se
1,,,:,,1": r Jr.
Jú (,á¡( il.,.o. ic¡os de l¡ h(tsr,n, ¡i.r (tc t., rn;jro,,,, ¡o_rr gnld., hr *.gn o ol)erxndo fubR. l.¡ .ri¡.¡ rc.jeDt.,.onro !¡ede r6se cd Mi.¿J
¡, in,.,S, n. IJ l,ee+1.
7: I'R OLOG O
CR¡TERIOS Y PROBIEMAS DEL AN'T¿)TOCO 73

Jr.: .,ige¡u¡ru:
dr rcrdrd ros probren,rs de .rrsir t¡ vJ
rHnrr 1r,o¡d¿rálJy,,cá
hn y a¡..,ho, (l objctno d.t cditor ná cr¡ J¿r tllas décad,s ni siquier¿ había e España filólogos familiarizados
rnrrcr dc rod¡s l¡. obr¿.. srnu ,oto l.r rr..I)c,iD.ión cc,n l¡ problemáticn dc los rrovadores g3laico-portligucscs.Y sin
enlb¡rgo, res¡.rlta ilusoria cualquier esperanza de r¡na edición 6a-
:.,...".-1,.: r\o rrl(Jn tus (djrurrs quc * ¡,n rour¡do <t rr,.
D¡JU dc .o¡rr ronrr todG lo, t.xlln¡rr¡os ble sin aborda¡ debid¡nrent€ esros aspector, ni €s tanpoco posible
<r¡ronr cs .oDocrdos. Dch,
c'r,¡Ll.<<r rl texro criu(o d. crdr ronrposi,rón rrazar un sendem c¡re nos orienre en el periodo de los orígenes.
\e, .u obj.(ivo. El trab:rju cirlorrco,¡u"¿"U,,^
.;;,;,;;'::,;; Estas observ¡cjones no suponen una censura para nadic. Sir:
,,",nr," r,_Irñ,]
t.r. \ cn rnu, hos c¿so\ ¡r. Jcbi¡Jo rnrcirrlo por urt . u.nt,. los editores que se esforzaron bcneméritamente sobre los versos
rus vcces, h. rv¡nz?do rl!.un:i <te esr¡s cdrJi.ncr
¡.1-,- dc, po. ejeDrp)o, Antón de Montoro o Juan Rodíguez del pa-
., ,i.,;.;.;;:
,:":!:,'i p:,9 .i,r coniurrro (.r csfucrzo h ¡ ,rd<r n)ucho nrayor drón, con cl ínlimo urillaje Glológico enron¿es a su atcance, es-
:".: quc yo hrbur clcserLlo.
oer tos autores ,ro habrian enrergiclo clel silencio en que ducrmen
tsntos otros, esperando, como el harpa famosa,la mano de nieve
,l'rr: .rlguro.
ed¡croncs
poera\. d..emcradrn)enrc rruv poco\,
c¡r¡rcás pero.por l¡s r¡zones.rntedjth¿s
rine¡rror ql¡c scpa rañerlos- Sin ¡os beneméritos edirores dc cancioneros
t,,,1 , optta dide refereni D
¡o rcnemos un que qr¡cmamn sus pcstañas er ¡rchivos y crónicas no rcndríamos
er¡i/jet ,lrod.t" _;, .fi. ,, , , .i ,,;;
pro. /d( ¡( to\_rorn.rni«a. iL.rlirrro.. lb{ad0 la espléndida galeúa de rctr¿tos que {lo.ecen, por eienrplo, en los
durrnte .¡sto
orL,.'r t¡ ed¡cron de Uuv¿dorcs provenzalc,. u;nceses y v n)e, trnbajos de Francisca Vendrell, Charles V Aubrurr, J. C. Rovira o
eaiaieo Nicisn, Sallr¡dor (por cirar sólo los que han accptado cl desaEo
po,r'gueñs, y <rr trs poerrr del d¿t,c shl ovo:sr.rr",;.;ir;,;;,
c¡ ((rdio pornreno.zrdo Lte L, rrxdr(rá,r p,., de retr¡tar r¡rás de un auror), y sin los cuales no estaríamos en
."¡., ;;,';.t: condiciones de t¡xzar un mínimo nrapa de la cronología, el me-
compo\rciorcc v una rnotJciór) erhrusrrvJ y,
nor ,, ,.Jri. ;"
r.¡n¡ú{ rr-ro( y rJntos poeras 1v por ta etcvadr *l;i,a,,.¿," j" cenazgo o hs escuelas. Pero este mismo trabajo deberá rcpetirse
urm niprda. atr,rn¡L,ción .. E,;;,-,"
ininterrurnpidamente para cada autor, cada person¡je cirado o
f-..l":i: l:ll.:"1 d.se:brr edicioDcs. ((priioras .*,.",3.,".. q,i"
"_ ¡lL¡dicto, c¡da he.ho hisrórico involucrado, cada c¡ncionero y
::':-::I *'1,",,"T*,
. h¡.Íns.cn \i. o ro(o. J , e.* po, " .,o cada pocma dc los siete u ocho oril que conservamos. Sólo
fll: i:, D ¡y cur,taLto d( ld
e\ruJro
n ,bcr pr,,,,r; dc un cuando esta t¡rea esté adelantada ¡rodremos levanrar un itinera-
rr¡nvrrr,ión t.xrr¡,¡, ¡ veres oor ro¡,
c.r\r r rcxro\ (¡os c¿ncion(ros det M:rqué, ,J. S",,, ili,;,".';;, rio poético suficiente para un capittrlo que resulh esenciat en
cJ(n'plo) (lond. cl csrudro <x«.rno ¿",;*,r,,a,.1¿, nucstrn histo¡i¡ lireraria. Como ver.á el lecro¡ no pocas veces he
penrite un.r aproximación sun.iente al v,lor,tc 1",r'i". podido aportar rlgun dato, y e» algunas ocasiotes he avanzado
cad, restir:ro- trmbién csras investigAciones en trabajos eqrecíñcos. Afo¡¡una-
nio Orr¡s r.,es nos h¿tl¡n.o: rnr, e,t,cio,,r, pror,,,.rr¡;..;;,,
nn¡ colacrón conrpleta de tos n:¡¡rus, ritos ni un:r damente. el nrcnosprecio de lectores y 6lólogos por esta escuela
Jnor¡.ión su. empieza ),á a ser cosa dcl pasado y son decenas (espercmos que
6cienre; a¡ fin y ¡t cabo, un censo solventc ile 1",
.,,r.i"r.ro,
csturo,r nrr.sr¡o.rl,:¿ncc I,r.r.r l.r pri.rr,.r.r.,li,,ó,,.tct ,;" pronao seirn cenrenares) losjówencs esrudiosos, enrusiasras y bien
n),e;,;;:' preparados, dispuestos I cawar hasta dejar a la visra l¡s principates
Fe'rorro dc Du on, en rc8r. Sir luur r duda. rrrnguna e<Ición
e\ Inuur, p(m no tod.rs reruclv(n su6cientcnrcnre lós ¿veDidas de csrc irineralio rodavía ocuto.
problern.x Sin eDrbargo, el tector observará que estas obscnaciones eEn
rrrrr lor que un rrrtótqo h, d( .ter.nc.5c.
ncccsari2s prra justificarme. En primer lugat por las insuGcien-
.. Y drjo pr,." el 6rr¡l un c.,.o rrruy p.rrticul.rr: tos Lc o. , ,, .,-
rrcro u-cru,e7( lr dc q¡U-so y ca,(ellno drt cias de esta,4rrtolo3ía, quc sólo puede ser una aproximación pri-
C,,,,i",,*, ¡;8"7;. r))enz¡ ) muy provisional. pero trmb,Én por la heterogenerdarl
y xrrd )os.1e(urrclos-por r opisras qrr. rgrroraban
h tengur, cdr_
. per rrroro,as qúc nñ re,riJn ,,, .o,,p",,.u.,, del tr¿taniento quc he dado a cada poema. A veces,Ias ediciones
::II , '1",1,,": r,, do( rcI'su,. r,rvolLr. r ,d¡ y un \L\ rcar.(, vJc rrr- disponibles ofiecíu un rexro intcligible y fiable, que he repro-
lll,l,l,l,
LrrL :,1
¡onr§.hRrrn:rs o torlar rr ,rrrrprdo., (on,o H. R.'Lr¡rg. er) ir ducido sin nrás que ligcr¡s interven.iones (mayírsculas, regulá-
.st,.r., d.l r(\rrur¡( x'ni.nro ,te(iri¡onónr..o. rizació¡ ortográ6c¡ y tipoeráfica)t en algunos casos, inctuso la
r, ",.t., tr¡,r., l,s ¡hi_ anotxción de esras ediciones mc ha ¡esultado su6cientc para
I

71 PROLOGO CRiTER!O5 Y PROBLEMAS DEL ANTóLOGO 75

¡tender debidánien.e el rigo¡ que n¡pone (aforcr:nadamente) la or[nrivo:. \sinLmo, he dnl| rburdo elr-rro.n rcr'. . e.'r.i¿,
truyectoria de csra aiúliore.¿ C/¿rnd. En estos cásos, el lector ¡vi- leoún n,r u,opio , ,., i,io,nluv"m'nudo.l"ruent"' rodrrr rn-
s.:do cncontr¡¡á vacio o c¡si vacío el lugar rcscrvado para ci apa fo,m,, i¿n ,l t,!pecru \. ,'u. Púr tl',nPlo de lo c¡ncrcn'ro'
rato crítjco y las rrotas compiernentarias, donde sólo hallará la ,rrrc.rl,*; o rr I i ..,,, ",, ', h¿ d "r'rbuin' r '^l'i'ri' rnrr\ rrr
reaerencj¿ ¿ la edición utilizada. Ot¡¡s veces, sin dcjar de ser vá c1íos que traba¡aban sobrc tesrnnonios que, con roda Probrbi
lidas, est¡s edicioDes me creaban incerridü bres que obligrban a l;d,,], no separaba" los versos co¡no nosotros hrcemos (caso de
.oteiJ,l, ..a lo, ,,,"FU*',ros. o d enuq,'i¡., .u ¿nor¿r ion ron ta lírica galaico-portugues¡); cn esros casos v en algunos más (no
o¡ras fucntesj en esros crsos,la refe¡encia a la edición u.ilizada irá ,",1. t,r J,6, t,1,J, de lo' copr'r,"un lo' quebra'lo"' L
""
o,s,r,,,.ión sr.ificr rr t. r'o' o e'rror's rc'po¡d-
"runrprñad, de unJ ,rrotJción .,omplc,rpnrJrrJ o rr rprrdLo
¡ríuro, doncle constan sólo las fuentcs de inlormación compte- ci,ines fo¡males o métrices clue dependen exclusivamentc del
nlenta.i:rs. Er otros casos, a veccs por simple desasosiego perso- criterio dcl edicor.
n¿l (n1c há succdido, por ejemplo, en ro pocos textos galaico- He procu.¿do rcproclucir no sólo los tcxtos, sino r¡mbiéo 1as
cas.etlaDo, hc prcaerido a¡rosúar por mi cüerta el ñesgo de una mbr;cas ¡ en general, rodo elenento que perrnita reconstruir la
edición de nueva planra que, en algunos casos, ha resültado to lorma de vida de Ja poc§ia cortés (las Pregunta§ con sus ¡csPlle§
talmente inevicable.J por 6n, no sou pocos los textos donde me u,. l¿, r,lpli. ¡. , ,'. .u mor'' ro '. L' gru'a, , on -r terro ot igi
" '- rrl no rrb¡'rrva
hc v¡ro obligado edición po.que l¡s ance¡iores no n:1,erc.l lr poent.o,re\
rerult¡ban sencillame¡tc satisfatoriás. ni personal cono la de lLrestro sig)o, de ahí la necesidad de tener
En el tcxto y la anotación he intenrado acl¡rar ¡l mtidmo el Dresentes los elemcDtos conlextuales que nos Permrtan enten-
senrido litcral dc caü poema, lo cual no es fácil. Result2 muy
'¿*f, ." ." proPia natur^leza y en €l m¡nro co¡texto coñ que
liecucnre que el rnenosprecio tl:r.dicional por esta escuela y Ia .. i," u¡"ri,,itid". Esto vale en Párticular Para 1¡ pocsír de
convjccjón de que se trata de obras secundarias. cuando no sinr- ""r
,,no ú.,dLion J: lo' r*udto' 'obrr e'tJ 's.uch h¡n tdo 'elerr^ ro
pleme¡te negligibles, haya inducido a los cdrro¡cs a no prcocu- ,,,.eri¡Le. r.,,irndo d" ,u' .or,,
"1.a" --,
pa.sc en exceso por el sentido de los textos que, por orra parre, originxles (poemas coil citas, glosas.. ) aslando lo que' en efLcto'
no siemp¡e es claro. Nada más alejado de la ¡ealidad. Nuestros ..,n,"rr,,. qerr'1r,,o brcr: J,r.nrJo. peto dl Pre'1o d' Je'' 'rr-
L,^Lr¿. \.,1.r-b,ri ¿nrF rodo .I precron.mo exprer\o y esr¿ r uJ *"tu,1.2,rt" J¿. ¡,, .',, rmasen rrl'o de 't¡ vidr en lo' rr u'
lidad impiicaba un excelerte domurio del lenguaje. Nadie como poéticos del iiempo. El tector verá que r:on m¡rcha trecuencia
llodr;suez del Padrón oJua¡ de Mena, por ejemplo, süpiercn á"y .t,"t .ontexto§ a fii de rcconstruir la veste o¡i-
utiliza¡ el vocabulario patrimonial en sus acepcio"es menos lrc
""."",..",.
ginál q"e nos los ha t',nsnitido- Es Por esta misma razón que he
cuentes, generantio obras aún más cúpdcas que tas más de léxico p.ocui.,lo an bién dar su lugar a sátiras v géneros tan Poco afines
nás lari¡izado; el trabajo de diccionario ha sido a weces muy a ruestto gusto coülo las preguDta§ y respueslas. enrgmxs, etc'
clt¡ro. En or¡¡s ocasiones, cuando los textos disponibles eran aun En '. pie.cnr r.ió,, de ',Jr po.ra do¡ en gen' r'l l' re[ r'n
así inconrprensibles, ha bascado la colación de los manusc¡i¿os ." ".r','¡i,,"''\ .nrejror(\ i¡o"abrd: no 'remPre lrr irr'lr'¿
pnr¿ dejar de maniEesto que la dificultad em consecueÍcia de do str transcripción cr el C¿scíonffo de B. Dutron) v, a 6n de
edici.,nes insuficieDtcs; también los copistas ñedievales teDían facilita¡ stt co¡sufta, hc dado mmbién el número de identifica-
dificultades de comprensión, y los errores rcsultaban inevit¡bles. (lo) a" .,¿, p".ta et ct Catátozo'Írtdi« v er Cr'ncione.o det
Llaste .irer bs Cazos de anot de Rodíguez del Padrón como
"i¿"
r(lo ir de ste a;tor. Cuando he procedido a r¡na nueva edi
ejempto arquetípico de difrcult¿des no nNenciblcs, aunque no .ión..1,1 t.,n'L;n 't refi rl,c'¡' ¿ ro' m¿nrr"rtrn' o ImPIe'o\
sie¡1pre vencj&s. utilizados, utilizando srx si¡¡las; hc proc¡rado que sean rodos los
Aun cuando uso ediciones piecedeltcs. he rerocado siempre Jnponrbl¡r, ¿trr'.tue no. (,,Prr rré h¡ ido posiblr' Ln cl 'r1 "r''-
1a veste orrográfica y la pultüación, de la que me responsabilizo ,. . "".. '," h ruo .on:L¿r . I .h,do oe , rbtev;,tum d' ' on o-
ent-^ra¡rente incluso cuanclo acepto las propurestas de los edito¡es nante nasal, indic" eee las enmie¡das del copisur' y
"reclia"t.
76 pRór.oco CRITERIOS Y PROBLEMAS DEL ANIóI-OCO 77

media¡rte \/ los añadidos inrerlineares o al ¡rargen y en l¡ e<li me parece la reposición de la ll- inicial del vcrbo lrare¿ general
ción ¡exaurc sin previo .viso algunas partlctüs.1". p."a"" nlente :{ena a los hábitos de los copistas medicvalL:s v sin walo¡
con.iJem¡,c embcb,d¿. e, Lr prt.rbrr.r¡rrrrlr,:,om,",,,"; .,, ,." fonológico algno. aunque rcspeto!.omo es lógico,la a; el lec-
(afite4la s.t, me ht, ño t. tor cspccialista disculpará esta libcrtad, que ue hc tt¡¡rado ¡ fin
En 1a presenración de Jos rexros casteltanos he prccedido a un de no volver demasiado itasequible )a vcstc dc térmiDos tan bá
número discr*o de nlodernizaciones r fin de preserr.ar et vator nales. En 6t¡o o¡den drl cosa§, y co o es frecuenre, distingo con
divulg¿ri\o ) didj,, .o dÉ .,ra Antotoltt. i,rr..,rnao ,,o acen«¡ diacií¡co /'os, ós /nos, iil / al, ctc.
[¡l,c¡r lo. w¿lo¡c. del \i{.,,r. ronñlóLr.u J. I e p¿n^l"enrp,. ,ni,],-vit.
"ós
Po¡ el conttario, como decí¡, he dejado ral ctral el con¡unto
Ante , y ¿,, etc., ¡est¡uro l¡ nasal teniendo en cuenta Ia grrria t1e peculiaridades ortográ6cas característjc¡s dcl sntema fónoló-
mod"¡n¡ d.r, l"b,¿j. n. l" gico mediev¡l y. por ranro, l¿s oposiciores lonológicas de f ,rl-
"nrrqua.a 6n de no rnuoducr;,¡o.
g,¿1.^ no perrirrl..' cnli¡l¡a. no "dbi,lid, i,the,¡1o. no mbitu,) injcialcs o su árscnci¡, rsi coño b /,, r./ :. x / í-.e y la coDtrac
N¿rur¿lmenre, no r- p ro t¡r,po.ñ grup.Á pur¿men¡e ción de los infinnivos verbales con los pronombres átoios, relld
.-.r¡ u\
\oño pr.u,n!tun. nr forma. ..qur unenrr trbr*,.s I :..¡en,. rt por'verla'. He respetado también la forma en que se presentan
u'o. (onro k¡,rrl.,, rvc¿,F por ejen,pto et ror, don<1. 1, r¡n, ios grupos cultos: 7t-, at , -gn etc: dino o ¿eriro, pero también
exise l¿ lonericr .,odorn¿ de .,r, roponiLor. En orro, , ,ros, sancto, cabtela,.iudgar Lo mismo sucede con términos coño .t/r
púr eren,plo r¡,n,. r¡ho mrdr¿nrc ,1. t¡ rch.r¡on rr.r¡ones r a¡ h: dad, sancto, erc. y con ei grupo consonántico s¿ cn los vcrbos de
bitual en el Candonero de p¡!d.;o. t\ertuzco cl uso J" t" ..áü" , orisen incoativo (fdll¿r.¿7).
Ias posiciones donde rcsufta itnprescindibtc, y et tector cncontra He de advertir que, cuaDdo parto de ediciones ajenas, no
ra.iempr.,e..¡. nun.¿ t". (ij lo nüj,ro puede de.irk de (onso_ pucdo garantizar la coherencia dc esros procesos: obvi:mente he
n¡nró doble. (in !rtor ro,,olosico r.r.ürq, ¿ r., ij.-pto, y t, rnodcr¡,u:do cl "xro , rrrico .egun lo' , r'r -,.. (\pué.ro\. D\ ¡o
grafia de Ja ¡./ñ, ajrsrada siempE a I¡ disrribuclón rnod;rna. ¡o¡ en ningirn caso puedo reco¡st¡uir la fornra del origmal cuando
estc mismo crirer'o, rcduzco conlonanres cornpuestas de grafias ya el ediror había efectuado alguna rnodernización y esto puede
arcaizanres o culrisras, que rampoco tenian wat"i f"""tOgi.; sr¡ceder por ejemplo, e¡ la fornla de ¡epresenrar los grupos cul-
1,a,
thesorc: clúas, niu phds,
:h.il:s, t)hilosopnia, etc.), y represento tam_ ros, l¡s nasales finalcs o cl grqro r. de los ve¡bos de o¡igen n1
bién segírn la foi¡ra moderna l¡s conúacciones hatiuales en los coativo, cn quc »o hay una lr¡dició¡ consoli.la.la para su con
nxnüsc¡icos del siglo xv: dr el o del ¡o d,cl, así co»ro las que scruación o reducción.
¡l,.trn ¿ lo. p,o,,ornb¡e. iro¡o, r.rempre rnr h" p¿r(.ido.up;, Más dificil es ei caso de los rextos tro\.¡dorcscos. La edición
rluo.el u"o Jel ,pó.oof, puri,onven.rón onogr.iñcr nrodernr de los trovadores proveiz,ies sigue pc,r 1o geneml unr conven-
totalmente ajena a la rradicjón gá6ca ctet castáano). Respeto ción cre¡da a 1o largo dcl sigb xrx, cuando h len$ra moderna
sin embargo aquelos casos de sup¡esión .ie vocales ct v. ,esiit"_ no tenía una traüción ortográlica co¡sol ad¡ (runque I¡s edi
,ión rÍe.un., r l. m¡,rr. ,. R ceuL¡ ,zñ t^ gr¿6,s , , pr," -l ,,_ cio¡cs más recicnres tienden ¡ ser ¡¡ás conservactoras y ntás fie
lor consonáncico y vocálico reipectivamente, ¡cduzco a la forma les a las soluciones de los iünusc¡itor: e¡r cstc caso unifico las
mode¡na.la vari2nre ell del a¡rícu1o y orros casos semeJanres, cons.,n¡ites dobles sin valo¡ lo¡ológico v 1as alternancias i,r,/y
como ft,//, ajusto las grafias i, rj sesún los valores actuates, la o la de ,/r. Los cextos galaico portugueses se enclrentran ¡nte
grafra qua en úd (.ud11to. no quanto) y, con ,,rayo. .azó", un problerna más complcjo: )a exisrenci¡ de cuatro no¡¡rns or-
4,,ai; y
similarcs eD ra-§i, mode¡nizo las co¡sonanres 6.Aes so.das, q"e tográficas modernas en conrpetenciai dc ahí quc sus edicioncs
en esta época no tcnían tal valor fónicoj ¿red, no aler, t:rs grairas hayan oprado en general por atene¡:e a l¡ €,rafi¡ dc los ca¡cio¡e
con r- líquida, que ca¡ecieron siempre de vaior fonético. ¡os, b¡sad¡ en convenciones del siglo xul (es el crso del Caar;o-
y l^s grafras tint, grund, dk,"d, r¡?"r y similares. Con et mismo c¡i
-;r,/¿
ncirc dd Ajudd o .le las Cdntíga\ de Snntd Nfdria) o, nrás frecueDte-
terio, mprimo la I en formas como teres, así como er1 ¿iri, .,¡, rDe1]te. en l¡ Jr¡pr¿ porruEuesa dcl siglo xrv (fuDd¡t]relrtalme¡te
a¡, erc. doDdc nuüc¡ tuvieron valor fonotógico. Más discutlbic a partir del Cai.ionebo dd BiLil¡ate.a N¡.ía al o Colari-Brdncutl.
78 PROLOGO

En esros casos heoptado por conserr,ar Ia gra6a de l¿s cdicio¡es


de referencia.Así, en los textos galaico-portugueses he modcrni-
zado el uso de ú por i (mía, no mla), asi como los dc i,J, ,, o de ANTOLOGIA
a. r según cl uso modcrno, l¡s consonantes doblcs sin ralor fo-
Dológico y Ias nasales implosivas, reservando le -rr pára la nas¡l li-
nal. En los textos gallcgos postrovadorescos rcalizo una adapta-
crón a l¡ orrogr¿fir gallegr mudern¿ que \iguc un¡ nurrnr rn:s
proxima a la del castella¡o, salvo por supuesto en las peculiari-
dades que separan las dos lenglas.
Por último, hc de agradecer la colaboración inesdmab¡s dc
nu¡üemsísimos colegas y amigos a los que ese Alúología deb. no
poco; a los que me facilitaron trabajos fucra de mi alcance, pro-
pios o ajcnos, y sin los que no habría podido reunir tanta infor-
mación con:o he ido usando a lo largo de los años, y á los qüc
mc dreron acceso y me permirieron rcproducrr cdiciones aún
:nédrtr. (y que rsi .igucn Én nrL. hos , Jsos). N.rn.brarlo, ¿ rodo'
seria imposiblc, y el lector los encontraÉ en la Ilibliografia.
Orros han colaborado en determi adas rurinls inevitables c¡ ul]
t¡abajo de está5 caEcteristicas, y quiero agradecerles su aporta-
ción, en particular a Lourdes So¡iano y Gldria Sabaier que in-
formatizan:n muchos tcxtos con el r.dr,r.r, y e Edirh de ¡a Mar-
merre y Rolando Cossío que revisaron la cohereDcie intcrna dc
est¡ antologí¡-
U
tr
|-
F,6
t4P

oo
.a
>,-]
tsl id
tlL
F>
z
ANÓNlMOS

JARCHAS

Ven tidi Ib¡ahim,


yá nuemne dolche;
venr a ¡rib
de nojte
in dorr, si non qucres,
ireym'a Éb.
Gárrcme a ol¡
lig¡rte.

Mi dúeño Iblahinr, / ','e.,h ño,nore dul.-l e. r-n,', rr,. ,le n"'l-


si no, si no 9¡rieres, / vo - u. lr,¡,e " do 'd lpu.Jol unrr re'

-
Ll úu,.,.' "1'L,on c', ! tr'J L''i h" ¿ "'' ro'' on l' "p''r r' ror de r'
Pcnrr¡ r

' o' ''r. -l'' ul F''" 'r-h'r


",1""' '.pn,n¡a.P'e
!-\ 1," ",'-..".,.i,'u
dvrJo rn rtu mo.'Ji' ral l'Vr'-r"'¿C 'D'' LJb¿d' J-Qr//J?_
'Ll
d'M.l,g,,ru"q'?r'vioJr 1'J(laglolr l"1'o''\rl'J_s'l' ldarJP
,-n.¡. . ,i .,.+, ¡" ¡"1 Poea Por un 'rnio J I "_n u'' do ' ell" mtab'¿n
rnr. u''d, .1"'1. d. l'.' L JJ' h' l r P'rru' ru'' L"rrr'' \'' olr' J e" rdenr
Je . ó'npFt, ) ,,1¡ ''1. t,ro. .bl, n.PIr" riirs!L' Ú¿ln- Pti''nc "P tur
l' Lrv de
\¡1..b, (¿" *"sr,"I "qu,de' -"d"'"'o''.a'I 1ú''r^'r;' eroro'¿rdei
,i;, ,' .','i. , "1 '";' '" . po' 'r"rnúlo ra' ¿úrdo' " "nu-.'
1,1,.,..,.
''l'nao
.lo, eL l¡ r"'1u .ikb. -' s'. ..' "'err' ,Jo e''
'" -"'r' on'
'
t" uri et e,u., ú a \t, i¡ tb ú 5¿ )lt )J
"".
.".',"¡".'.*.á,,1,,.".1 p*¿, * l' 'or''b" ""r" J' l_' ' n¡ Pr' l'e'
* ..* ,, r,.
:, . ' u Co r.z p pone J * -' óo' ór'e J- eñ''úenda l'
",;, .. i"" ¿. l"s mo¡vos c¡¡acte¡isticos de l¿ Poesia populár ¡¡c-
i"" "--.""
ii"*r, v "", ¿. *' *.i,",es m:ir .onocidás resultr h ¡d'Pt¡'ió¡ troudors'a

I ¡l,r/¡ifl es h ro n¿ áobe PorAbúbrn


83
84 PROTOHISTORI¡ DE LA IíRICA CASTELLANA
«vÉuno ra PAscA ED AúN stN ELLE» 85

2
3

iAtbo dí¡, es¡e día,


día det- .ansara, haqqál Véned la Pasca ed aún snr ele
Vestirey rnico al_muáabbaj ¡Cóm cande mieo corachón Por elle!
wa nasuqqu+_rumha xaqqá.
Vie¡e le Pas.ua y áún lestoy] sin é1. / icóno arde mi cor¡zór Por éll
dir d,¿. dir de L.-nrL,n,J,..n r(r,1,d.. V-.i,r ¡,,
A,,e
iAr,bo / y quebrrreño\
.roo btu.
IJDzas.

Ljon¡edda en uDa ,norxajá írabe de Abú_i,Ab6x¡


ruorr.q,i. mur,ó en lu,,r' eJ ,ceo dé
,., .-,,,"1 ^..',
e "n,útu.¿ r,,eh,¿. ) J". p,,;:.t,,.;;,,',";;:,::J,:j 'J,1,:'i:;[Í: Esa j¡rcha ha sido onse.v,da en dos ñodaj¡s, una ánbe, ob¿ de Abu B,kr
r..dol¿..' 1. r'r 4 quinL': rt 6r¡J.,j.,á dJ,.. cU.
1,,",., _":p, *j, Yahy; ib. Baqi, ñüdio hria r¡45, y or¡ heb.ea deYeh¡dá Haleví, mJ&to há-
.on,-¿t,b,do..,. "-. a.i*, .i, r¡4o. Lr primeE es uDa coñposició, aroros,, cemda Por 16 Pdibr¡s de una
L,t,.n.n..on--"..,,;r...,.;:i;J.
¡: 6e{r .le s¡n lu.,n. ccl.bDdtr Dnr oor zb"'ono joven qúe la .l¡rcbr 6nse relroduciri la sesonda es u.á clesi¡ a ¡a úuüre de
n¿no.. v,n!uLúr.o.,ro,J"r-lrtdrrl, o,.",o lor'rr Mosh.. s.yih .omo ¡na composición de !és.,ie dirigida a s! hermánoYehü-
oen ,1¡. .*q. "¡,r.,. .... ,. .'..,, ', "' ,; ; l ::;l :,"11",1:".,,I:.::i. dá ibD Ezra, cernda ta¡rbién por e$a canción de L, 6esa de Pascu¡,
ó (o il;l-(r.ón rjm, er to\ ..,\o\ p.F. .3r a, ó, ,,,. q,. "usencü.
conro la de S¡njuin, cn común a ñúsulmns y cr¡linos, PeD también a los
r¿ in.' raJr,^n"l r¡rotU^,e..r',tJn. pu.u.ae\
I "" i,;,-,.:;i:il,: iüdios.h cstu.tuÉ métrica (,od ,o¿) es de un ti!ó vinculado tu¿nemente a l3
lirica ñ!,,cional roñ,rce: el disti.o ,nonorrimo, que generálmente se 2.om
'llr0 ll.'n w l, ^n.rru ,r,, ret p.,n,., \r^v peñrbr d. un estribillo como vereños en las cantig¡s dc amigo qtr¿ sigoen.
uni,rroro¡¿rd¿portd.u¡,.,.jó, 4",\elbo,.
'e.r'1r
pul¡rr,, .or¡iE¡rr en Jnb€ Nó,.." de r,ue.o L oñi!ón del .flbo. oPuixi,o.
eni vez ¡epusto en 1¡ úaduc.ió¡.
86 PROTOHISTORÍA DE iA LÍNICA CASTEI-LANA «GARRID VO§, ¡AY YERMANELLAS!» 87

4
5
¡Non mc n¡ordrs, ya habibi! iI-á
no qt¡ero d¡ñoso! Garrid vos, ¡ay yermanellas!
Al-gilata rajisa. iBasre! Cóm cóntener a mieo ¡11 le?
A todo nle ¡i8uso. Sin el habib non vivirelo:
advolarey demandare.

iN¡ ámgo! ¡No, / ño qu¡ero ¡t que h¿.e drño!


/
p,no 'nc.mu.rdÁ.
le, ñás,¡. B¡srá, / a toao mc n;.eo. Et cor Decid rcsotrás, iáy herDD,ilarl, / ¿Cón¡o cooterer ¡ni úal? / Sin el
aarigo no viviré: / vol¿ré a buscrrle.

NG hr,!i.to qd¿
.oñse, m lrd ,nóJr¡Jr. do\ rrube. /,,n¡ i nbién dc
Brqi. üh de Abu B¡Lr Mu¡,¿mnud ,br Abú Brk,
.Y¡Dy¿ 'bD A}lnEd ,b" R"h;;,. q,;,;:
r@) y úD hebai(¡. .oD¡o h ¡ñro n,i
:::r"cr¡,' de y.hu¿; ¡t¡*¡.rn r", ..1.
.-,". ! {d¡i uc , on}.oj,lo t, n,, hr ., boú d. ;L
rokn y r¡ Fuc¡o n de modo dtrE o on ¿t k;ro d. r.;*_"j,.
*bñr rcd(ro i¿ que rlor¡nrrnkhteÉ;,¡nr,D" ;,,..il
H....-l::s-,Ill-:,:,.,,:,1,¡
.." !,¡¡uu'¡n¡ oe r J¡Eh¿ conó h\ Nos há sido conservad¿ rü u!á úorxlj! heb.er deYchndá Haleví, de conrenido
su.ed. ¿ nrenu.to. ¡¿ loven khN r.
onlrc ,dNrr) n rnJgo. A,epro tJ v.h,ón p¡negi.ico. ¡ ctryo 6n .l (erto omrcc e poe*o eu l,oc¡ de ¡n, do!..11¡. El
d.t \cr.undo ¡.,,;, i";; ;:;",,1:
(rcr knlunEno qur, (,,
más inrenrid¡d ouc ar r:i( o squenü Dróúico * dcl úpo d6 ln .oph: ar 3{ ar &r. Nótesc hmbié¡ l. .oDe
c.ucl.ú J- pocwr ú.- üucción det lo¿iE conlo i¡tcrpela.ión iu¡ oyenre y h rp(i.ión dc tas h.rmá-
óúon.ó:9r zñ gx 7a. - t, ,.nr.o.¡o. ¡.r ,, 'scn lal¡nh*' E qu(rl¡ ns .tr .l p¡pcl de <onidcntes, ¡trrbos ¡,otis cmctcr¡ticG de l¡ .anciór F-
'ror
dicionll roñinic¡ y de h caniigi dc ¡nligo.
88 PROTOHISTORIA DE LA LíN¡CA CASTEI-LANA «QUÉ FARÉ, MAMMA?» 89

6 7

Vaise mieo córachón de mib.


Qué f!ré, mamm¡?
¡].á Rabbl si se me tornarad? Mieo al hrbib est'ad yaná.
Tan mal r¡e duóted ti_l-habib,
enfermo yed, cuánd sanara<J?
¿Quó h.ré, riadre? / Mi amigo está en lá puerta.

mi .:,r¿on de mi. , .A, s(nó, '. <r. ¿.ó mp vor\e,j) . r"n,o


:e :a
ouéLeporprrn,¡go.,ruél ne
¡¡:<nré,mo., ü.into_n¿E)

):tll lo",'"1';
*11",." '':.'l !o lnruc,.o
rodrcs Abutr6r
ño¿\¿,ra hebr.'. r, Dr, ¡e,á d( \ehud; Hrr".i.
h.,j, r¡o(, J¡¡rsrdr
'i ile J un.d".'noju
dro r¿ , rk
d. Ajlotuo ),.Añb¿, ,on Je ,rpo p negjr,.o. y ., üru. , úi"_n.
r,
en ró\ ,nbi$ o dd ._.o,,.!erc ¡tt.t hú,b:_t ¿tuao .drydnb
:?,rDle:.1'br
d "\úrnó ). rúnd e (on eljo d..poJ¡ Pro.cde dc lDa nro¡xaja hebrer de Yosef ibD Saddiq, mue o en It49, del tipo
d-,
",.eFo ob,,"mc
-"rido e,m;rc. '.¡lvá o seá, siñ e$of, i¡icúI. de !e,na anorcso,, h j¡rcha aparece puer¡ en
boca de u¡ajoven. La forñ2 erróncr es un dísii.o irregul.r ¡s6ü;bdo G¿ 8¿).
^ e, ooror por e,,"rr.( eni.rno.Tr ero.J Jnr.u,,rr en""rt¿b(J -on Adviérr,se la invo.ación de ltr joven ¡ h madre, que es prsentada co¡ro co¡ii
soDáni¡da de ritu atÉ¡n,, una coobináLión de",rimas,
como stJemór, cor.ienie deot. en ,súnros rmo¡osos. una wnión de hs Ela.iones ¡¡adre hia común a la
en l¡s_jeh"s y conocidr eD I¿ rndicióD folkló.icá.a$clana,
aü¡quc el v.rso .aDtiA¡ de anigor en l¡ liri.¡ l¿nccs, ó itáüána,!ó..t.ontr¡rlo,lá nú.lre.ncr.
eneasrabo es má3 prcpio de b fti« ;rcqdorescá 1ian.esa, proveü,I
po.nreúesa. Es losible que h e¡fermedad det áhare o gátaico- ¡. Dris r mc¡udo un papel represor. Ei estilo es Duy sen.ilio y directo, car¡cte-
codsidüación der nor
se, i,-p.
"l ai ,.a""-";,;1" rí$co en rodo de h lnlc¿ Eadi.ion¡I. L¡ presencia de l, núdre en l3 járcha ha
como e¡Grhedad ñenbr es popii .ii*,, rido objeto de dncusión, pero pncdc aceprarse .on segurid¡d por su ¿párición
ñiento filosóú.ó y Drédi.o de tá ¡dad Medú. Eftuctua estrótica:9d qb
oa qb. r¡rultán.r cn L liri.z Ltin:
9o PROTOHISTORIA DE LA LÍRICA CASTELLANA «CAIIR: QUÉ FAREYO?» 9r
I
8 9

Qué fareyo au qué serad de mibi? Garr: Qué fareyo?


iH2bibi! CótfI vivireyo?
¡No re rueJgas de mibil Este'l-habib e:pero;
por él morreYo.
¿Qué luré o qué seú de ni?./ iA¡riso tuio! / ¡No rc áp2rtes.ie ní!
Di: ¿Qúé hxré? / ¿Cónro viviré? / Al á¡r8o espe(; ./ por él úoriré.

\ no, h. ron.rrvÁ - . - dó. a.oJr¿!,,l¿ !.ireE Jp cbd B"t, MonJ, ,m.,d rbr
R'rh, ¡.. vi.' \ ln'otJ' ( d- \.\.'t. dade I r),,.,mbi¡n.. Jq, unr.ló, ofl -
,'-'J. r.'ór.. . j d¡ rcm, -,oro.o, a. óJu.,.,, o.p1 t"
dos siguient.sj la quint¡ .ontle¡e u¡a info¡m,ció¡
¡,n.q,,,.".ou.
-Urr d...rll" ¡lñno." \ p, l.'d¡ , ,"t¡.r r¿1"b,,.,1" "ai",i,"", p"*
t., .;.ri,n,"-o"o.,
.. . I ¿
h"be.,\ l. lodro abulrhr ).,or,,o,uete,u!eder.r rr. d,cu"J,.rr,grL,\ei.,)
piB ". u. núJ-lo ¿nóc e.u v .t., rnor\"J, dnr.,ror.¡le t" qu" 1 ru ..,ru. ru_
' \ ritu.
.on',
D'nli';1..,.tv"'. \ d.,,,. o r.@rJ.,on derrr., u,g"nr¿r.o1det
n,do. v. { r'(¡ie d, t¿neF,.o de l.h¡q jbn \¡doq. . ol¿bo ,:^, ñn"n, i.rc
y,.iLur..i . de qlr,n.o - \dl,,o J, .ur to. .,r.u¿nó. . onó,,rr . ornó Dox Zrs
dc L \4J"¡ u.L .orn r que tH .,do ,.,n.rdcijd¿ .,,p, ." .. .". ,. ,
ñonofuiñros '(,,¿'ene
r¿ 7a)j dc rodos ,no.los, l, lí¡ica rhdicioml ;¡stelan" é5 rica éD "i s. ¡os ha consererdd er una morxxja del Poettr h¡Pano-judio Abmh3qr Ibn
dGticos ytr¡iicosde nedidtr irreeular y pie quebEdo. por otra prrte¡ e$e tef,to
Ezr¡ (., rogz- I r6a), que .oúsb dc Preludio, .inco e*ófrs. de tem aróroso L¿
.oDtiene los elemenros rnás cam.tcísricos de la .+resió¡ lj.ica ¡ndi.ional
ét espera ansios¡ de L .mmorad¡ es hmbiéD udó de los temas ¡óPi.ós del gércrc
leDg¡r.Je diredo, h invoocióD d ?¡rigo y ta ex.la¡na.ión
cr, tod. ello inipreg¡¿do de iúetuó seDtiñeo¡atnñu.
e nreÚog:cióD retór! t;dicio.d y, .onro en h aoterior, .ombl.. los Peíodos inteÍosativos con ¡os
ea.lanrariros Estrucru.a ¿stóñ.l: td t¿ 7s 5d-
92 PNOTOHISTORTA DE LA LíRICA CASTETLANA
«vEY. YÁ RAQI,, vEY TU víA» 9l
IO II
Sepas, yá
meo a¡nore: tu ví:,
Vey, yá raqi', vey
¡tuédome lyo,,nl dormire que non mr ren-' ¡n niy¿.
ihnsi yá, nNi, habibi¡
ron ,cy lebrr ru huirc
"V". dp*e,gon/¿do. ve por ru (Jmi iu ' gue nó ¡i.ne.
rqúe no tue ña"tienes leah¿d»
H¡de.,,b¡ l¡rcrn¡io quéJon.lo.rndorrrrrr \.n
go ñjo:/ no \¿ sobrelteqr ru hu,. ),.ven,",,,.

s.el r \ de u H nr ¿r¿} J-t ropr¿ ¡r,b^ Atju . w,t,d yunu.,L,,.


:tu:,\:
Mubi. J l,:v,
Hrbb/. c Fin.d. tu Je Mu,!.J. qu- \ rrro hJ. rr . r ro Lon,u d" uxlr.
'l
pFrudro \ ! rr.o e\uofi. d¡ J ¿r,ron,r h^aro,er,,t: L .u n q ¡nr..
due h !', há. n órco(. d ."m: '-rn;r,.
, en¡ I de i\. . et .a.om ,io \.
=
rr,i¿ dr óbo de
io.moúvó\ J,queIDró ,t- tJ lni,, tEd;!,or,.i eurcp¡4.\um,¡lu,l
dr\den Jel
Jmrnr, que prodJ.r'J d..(.p,, ! rón dé lJ en,,nor,dJ \,.,,".r,...,"
óoblemÁ.pe,o.urt,B¡,,.iJy,,,,o,rh,enr,.t.qu.,eut,,..*,;,t,.;-,,;i_;. ü;. E$áj¡ich¡ se.onserh en u¡¡ no¡Mja heb.e¡ ¡.é}l1¿ y rnó.nna,de telu sesu
ten en pre¿r ób,'B?dr. I-'r f nnente panesi¡i.o. Moderadamente mblzdi en r¡ texto, es rePtusenbnte g._
., , , opr¡ rr a¡ ,. ¡¿).,o¡n .uina de l¿s c¿nciooes dé e.ójo rmorcso, cmbién crÉ.teísti.o de lá lirjca
bn6s 016j .hs,.u,)ás pecutirrid¡.ls .onentamo§ mjs frir, '¡uy
lie.ucnÉs. un d¡ti.o .s.D¡nt¡do (8d 3d)
tr¿di.ion¡I. su fo¡m¡ es una de las nrís
91 PROTOHTSTORIA DE LA LíRICA CASTEL[ANA

\2

eué fareyo, mamma? l LA TRADICION TROVADORESCA


MieoJ-habibi ya vase YSU Époc¡
con rrJnl b, t Íoror<.
¡Layta non lo amasel

¿Qxé hré, madÉ? ,/ Mi ¡n1iao ya se wa / con hD he¡nloso tutso. /

jüchr .onr.Dda en úú Do¡r¡ja hebrer rnóniDF, qu. conrá rte preludnj


.nL
. er'o'r y - d- re,tu noro... (Bun., mo,.".J. t¡ .rdraern'i, dc t"_rr,.\-n
''.d-h.L. qi";l g3l:n rm,u,-,o.deu,.¿ \ e,.r,.n -.! .ho.ó,,.,d"r,,
., ..
1.."ts,Id,: J-ie tm.{r. r.nrnó \ "ruo¡¡don.. J!^
.ü. l".ai l-.' L lre, u. n.e qu. e,. tr
olñi4i: ".h.r., Jt' ;ngá,.. .e.ptu,e, h.,..re,L, d"
r:,oo.r.!-e.p,ofa..,e.r.^,e.f,,¿h,,,1ré,
r.,.\
I1.."' \o.1. -l,"'.. hul-reii . ooiJo rro d, .e,,.
to. rrn.,.o, 6,., .o o,,¡,
"
Plrr J inr,'pel", r .tJ i ,d¡- y., o,p.',on,o,onbd.r,. t"JJ.,h. .r, "¡,,,, ¡

.",bJrg 10 h"b.r en
"L.olu,o d. u¡,.e¡¡¡lJ det enr.o,¡t., .rno l. .u iu..n
. r pó¡ roovo -.u r/ no e.p^.iñ,rdo, rur,.tu.
prcb,bl
,u. -de ún " rncnud,, lon ', , Jn, roñ ,wm"r ,(¿ dc ñulcr t-.quemd
^{,orr o o
RAIMBAUT DE VAQUEIRAS
Fue húo de un caballerc pffin2al dc esc¡sc recursos y su actividád li
tcnria r.anscurrió en parte en PrcEna, perc sob,€ todó e¡ el No¡te
de ILria, al seryicio de Bonifácio de Monaerr*o, qDe le ármó .abeleo.
Su prcdu.ción dát ble @mienz hácie rr8o y termnu eD ¡2oJ, due¡te
12 cu¡¡ra cruud¿ en la que pa¡ticipó ju¡to ¿ su seño!. Dotádo de gn¡
t¡lento literario y ve!Étilidad, coúservamos á1 me¡os winlsicte obres
de arribución segura, en l¡r qúe cültivó los géneros y estdos más eri¡
dos: le poesía lndicioúl,lf, epistol¿, l¡ .anción de rñór, ei sirvcntés.-.

r3

[Edición Liúk ]
Ms tan temo vo:tto preito,
todo ü son es.a¡mentado,
Por vos ei per'e maltreito
e meo corpo lazendo:
J la noit, cán jatz etr ñeu leito,
so nrochas werz rcspendo;
e car nonca m'aprofeito
falid'ei en mon cuidádo-

mon corasso m'avetz treiro


e mot gen favlan furtado.

Si lasmos de las j¡rchas al ámbiro cotés,la Pñtóhi"t'rix ]e l"s h'dnrr* r'_


m¡nces eD l¡ Pení^úl¡ lbéri., co,nieDz¡ cdn c$e bado. Prownz.l eD una de
sús composiciones, e¡ ru primer2 ¿rñfa, .ompuesE €n 6t. lengu¡, qPlic¡
cóño un a¡nor no cor€spon.Ido le h¡.e {deacordr / los ,noE e'Ls sos e ls len_
I?,e,ro, cotr €l valor de quecU:,de- ci6e cóño mlft.ho', m¡lt.tdo'j.l
nranda judi.ial aje¡o ¡ l¡ tndi.ióD
, es probie,ü es que ¡anto cn 1,1ens!¡ an-
dé l, liric¡ corrés, ,unque muy Ec tigua coúo eD h moderna s¿ docu
cuentc en otus coniextos. En la c.n- re¡h ¿x.lúsivame¡te co@ adjcriw.
tig¡ de ¡¡ror .e utiüza gc¡¿r¡lmeDte Por oh parte, no ap:rcce en el voca-
con l¡ acepcjó¡ Jumme¡to Gudrl' y bularlo ¿¿ iá .¡ntiga de aúoa.$lo ü
muy ¡ menudo en la eryr.siód p/¿¡o ¿ la prosa y en lú cantigs de amiso y

r -dl¡l¿iro: litenl,nenre h2 ¿¿ hdu- Tridrnd d.be ser prcve.zrtismo.o

97
98 LA TRADIC¡¿)N TnovADoREScA Y sU ÉI,oI:^
RAIMBAUT DE VAQUEIRAS 99
f Edición Mcnéndcz pidall
lEdiciónTahnil
M¡s c¡n tcnro vosrro plevro
Mas tan temo vostro preico,
todo'" soy escrrmenraao-
todo r son escarmentado:
I'or vos ai pcD'e »altreiro
pcr vos ci pen'e maltreiro
e nleo corpo lazeredo.
en rnco corpo )azerado¡
5 I-¡ nueir, can soy en rreu leiro,
la noit quan jac'en meu leico
soy mo.h¡s vczes pcnado.
t crr nonc¡ nr'a profeito, so<n> mochas vezes ¡rcrrado,
filhir soy en mon cuid¡do c car nonca m'ci proGito
falid'ci c<n> mcu cuid¡do.

Mon cora.s6 m'¡veE fteito


c, urot gcn favlan, funado.
mon corasso<n> ¡D :rvctz treiro
e, ntolt gen faulan, furt¡do.

e.,ra*. rdi Mis ta¡rto ieoo vrcstra q¡.rcll¡ ,/ q{c csroy {ntem¡rH¡rc esornrenr¡-
or J.ú t, frlrhr¿. \ lj\ r.,.| . tc É- .r., t r,.ttr.,¿ .ti!,.
loJ,,, r .k,:,/ por v¿x sufio peDa y nulrr¡ró / c¡ ¡¡i .u(rpo l¡srii)h.lo / I)c Do-
, d. cLe f¡ i,)ü,p,o. L 1e¡!xd" *r^i¿ ..j
'on (n
.eB r¡¿n..a. h.utu eD
s.;iu n, J;i:,;.1;;ii,,.i" i,;:; chc, cuaDdo yazgo en oi lecho, / mu.h2s veccs Dre sicnro pe¡¡¡do ./ !,
,:¡cn:s J€ vcnihd p,dirpc, l4j.ó,, v tr qu,n¡¡ cD unJ l.naü, q,," ., ;;";;..i;. pues nuDca recibo pbvecho, / a li plrecer, hc na.xsldo ... n,i co¿-
,J.,úi6,.,rt¡ run .**t,.i.. ,i". p,..,.,
,¡,r¡re (or c¡ r¡.rli!n¿,. § {n LrF¿r r dud¡ p2l.,r
i¡ "l " ,ón, D1e habéis t¡aicionx.lo / y, babli¡rdo .on hu.h¡ gcndl.z¡, rob¡do.
s", ,
"n,'.,,,.
p..i.',,.,¡,.,, j,;;;;.":.-",:Í;;:j*P"rruqu1' ¡:n I rnjc¡ Iu'
h.¡,,",.. i;;iii.]: I""',;:il'¿.I,::lT:l,i.ll;ll;",j}:l
"..,i,.,,"",.;,.,;,;
*
lil.illl":...",.: .*"' i. h¿.. ¡rR Jedo, J( , ,!- r2o,. \i,o
.r pb,, L7 ¡r ,
,tu\ moqk gur tor ¡ ,trb,,.-. .", ,
,.,,,. ,,.: rcns¡r\ Jh.n¡n <otr
orn's i¡,.u, dLt(nÁ. ¡_,, s.§trndñ tuArr".*,..,,i.
h.-o !t e,ord,,q.:.,,,(.,1",.,";i;.
l:,:i:u,irr:.,:ue r,.oe,v.n \on,or k, Jcr ,iro ** y.*. j.r .6r""'.,
, u¡@,. akur¡!, i,.n,J
rDdi.,ón Lk E,r¿ v rrc,,, p,.t" h,U"i,.,.,.
n@ r'¡ido por itJ tt. r.,.., ," ,.i,"".Apu-
ñtr dc "¡¡i.*,t_,.";-;_;.;,:,
¡.o, oh prñe \c h¡ f.od.a. _p.ia,,..ii.,,*
.:T.:::.,.._::ll lt T:,T
-. $uu¿ ef¿ ¡tr¡prm, rr dc rd"nfr hr.n dó.u¡¡eni,J*
", ..,¿, J,,ii-
pú¡ugusa: tr phpksu d. ,u ,denhtic.. ú
¡on (onrcrturl,_,,". h,{ó..: ." L
húoon p.¡ria d¿ tc C¿rooae"o prrcr. páry onto
uru .rrct¿ ó ,oddd, ¿t ru@r onbi¡r rod¡\ r, nút lm.iñ¡I. L. l¡.;i:
e{r t,
jll".T'j,1,-1,d,I :: "**_^. ",., J, /".,",,. pi,fli;[t,ffi.,:!T#:]
orc oc (. eik., Je Ginrnr:¡.m .r¡¡ y¡ fu*.,'aa
;,-:,_..,i-y
,,.T_.:11"-llll,: p.;,,a" 1". pi.
¡ dc ¡o\ óm,r.\ hrcruri".
¡,,,rns,r,re,..
.¡¡r¡ quf er ¡c(tor',pucd!
"-lor¡iro
y.Gdó que .¡dr inrc¡prebcidn
lorm¿-r ur,.u(ró.:h,t ,jll 6Gd; J. h.,;a;iór,
ev¿ ¿DJr;Ed. tr". .

ili f {*.lffi .* : ;#',:tr':; #::tÉJil: }in+,r,,;l:i:#,


-!, u4r
¡ ¡ú4. n¡ oc §uijn árr¡deárprcr¿! rv n4- ¡ rdc
it,,.,^.,. ¡ .:. r.
.iiiltl#1,1..1t[l,1.iit::]",::i:*. "^". *.,"
ñr dr hih¡,dr rón ¡;nFindc¡
hi;i::,*p*
'uPon., unr do!' no peq{u-
o.¡"s,"n;;
-, a o-,",,,r',"'
RA¡MON VIDAL DE BEZAUDUN

I VeBióD castellánr2dorál
RATMON VTDAL DE BEZAUDUN Tai doDá no quicro l§ervir] :lr_:, ri
que por mi no¡ quiera rogar .-=+,-l
No saberxx ab«rut¡ñe,)te ñ¡de de csre trcqdor, q(e es.ribió una Pft- de calalerc c1e Prcsc¡¡
cepriva y n¡rmcioDcs en verso, y del que al8úros fog- I
pcr quci Podrra enriquir'
nlcnros li¡icos. l'juedc ser idertific¿do con uD person,¡ie dc estc noDrbre
que .parece en Besalú eó un documcnto de rrró, y 5u Prcdu.ción se I No li qu'ero l suyo Pedir'
pr-res rrn dura ¡r'cs de f¡bl¡rr
pu.de darar un poco ántes, en el c¡¡¡bio de siglo. CoNo eD el ciso a¡-
terior, su obr¡ nos idteresá sólo eu curnto trstn,ronio ndire.ro de la un Po(o Jturi¿ nlen[tr
p¡oducció. lí.ica de lás cortes cas¡ellán¡s por su vassallo ntciorar'

t4

lvcBióñ provcnzaliz¡¡tc Lj
Tal dona no quero servir
gue Per rre Dos qu.r¡ Prcgar
de chevaler o d'enprestar unr ' rtJ rñ¡hu'Jr ' LÉ no'ut lhri¡ o t'o'r'
' 'us 'r§rcu'ttr'
,i:l ,l,i.i ...,..,r.,,'. i '*' "" ,¡", ¡-,-. no,,'!bte ' cu, r r' nFu" 'u¡'q-t
p€r qui'.s poria enriquir. ",
,..'^, *'"'.¡.¡,. * - ti'ro rmpr¿' r/ en nrJo" l'\
5 No li quero )o sicu pedir, rr ' Jso Jn'¡<rior' ¿!n-
'::l-'-:,;;,", ;,;,;,,'.,,,,'',,,-,'r
:;i:;""J;;;' '-''u"" ""'
<
pois tan <lura m'[els de p:rrlar; ,.+u¡1, t' h:n 'udilrdrdo en«' lo'5 qnc
,,,"nc"-,on r¡. oprn,on.
un poco deuria niencir ::: ;:: :fi',"-ji,:};:;i;e"* ii'i'¡". ¡'"q:.a",.*p,.- ,n poenu i¡krrrno:
JorJnu'"
er

per so bolnl \assnl nillurrr. ;:-i:i,'il;f;.r-,Ái; ;;f,l'¡r,ode dároi $¡6'i'ñrr(


'"' "''o\r 'InlPidc
ru prc'ed'ntL (PerPrñrrr)
;j5-.-. r"*,
"-
"ll'-i'l'ii,",'i' .," .:'"",¡r,kd 1n J¡ -opi r¡ ''ovrd;ouo.*' ¡4¡d'1)'
': 'lll"ll:1-'-l-
u
I"' .,* ¡. ¡rn' úh¿d lqui r¿ re Jc§sñJ '
Y ::nl:
^'i'..1**"
¡" t, ,"t".,"', ', '." lo' 'ti\"hu cniño' o' r^ ' ¡¡ua¡ c' ct var'
"t.,,¡,a
ii:;il;--;",;. ie v( ¡ ru .o
'<i''" n'¡ \c6¡nda v'r'
,
".'.
,,, ",,j¡,". ¡.'.."ü;. ,--¡jr'rrnente '3uPo,'ndo
u áurcn¡'iJjd' { e\
d¿n'*irc d'€
En unr l¡.hr impre;-,. .o¡nEúzos del sslo xx¡ Gú,lque hs üa.iones Po ff""t r :l;;;;;;;;e Fier.r. por cr conrório'
{qurer¡ en e\'e c^Ú
leía
tcr"
er
o'
texio
Prueb¡ rlCÚn' dc
hsD nEdi¡dd .1. siglo),.1 c¡alán ds e\prcsión prcvcDzil Rrnro¡ n,re'nnrd.'d ¡utor'¡I, pe'o nr
pncst¡s v¡D
(r. rl
'"lJi'j iJ;".*.i,;;;j-" ¡¡ rr;men,o corr;s (¡ ¡rcr v no der coPi*¡ Por todó
vldal .l{ Brz¡udun Bcelú) .\c.ibió um obn d. .¡n¡isri.i rnn)rcsa ri.a 'u'or crkrl¿'IlJ o:
Iiil'J .".i.',"li.,iJ a; uu,ina;cron de erprsoñ :l:c
en cnál de troqdores pov?¡2rls, -sof. / rá,-. ¡'o,, ¿i¡ -qdir ( sucedió .n tiün_
poi felic.i) EI er¡dd t¿xtun del poema 5 D¡uy.omplLjo !" s¿suD su úhúno 6- i.".".,'¡5 r,. il; ¡''ie 'n'ruso H ry' qüe Pór om Pr(' * d'bn' n{¡'
d«rnu-
rrdioso.ll. Fi(ld,lis .iivcrsas ye6ro"¿s ¡únús.¡nis.ons¿rvidas per¡enc.en i cs l"i"".l,1,"., i¡ ";: ;"'" . r"urnu dc ¡Fn rro'' Pc^o¡'rn** m(
inrms¡ te o' uP¿ñ" '¡(
r.,l,o.,cJ¿,,1o' 1.' d. (n,nólosir,',pe.¡¿ lr.l(,un'n,, ¡or ¡rnto, "o m. o{ li, ""-',,i,,*. *r,ii" p"rtu8u6' Po' otñ Prne "n¡
nnpre.n¡ qu( !:ri,rltr)icne ¡utor ¡úibnyc i Rumónvidrl h primero ve*ión I.t;J;": ;.-*;, "".L.¡, rl ¡¡'ut''¡ ¡¡ tcaro'P¡¡e(E im¡Une^c uñ¡
il,l""*".ii. ,l;;¿.r.'no¡ ,o(B que no crr('e d' P¡ñr'ro\ cn rr 6'ue-
trú. ¿ y ,9 y h s.pndr. ¡crd ¿*¡ dos es .omcmdr ex.lusiv¡n¡enlc por ún
r.trl¡me¡«, dc dos.icn¡,s \¡ ós (,n\ ,, y por su nr.lusión en lna rdvisión por h aal.ico-Porúgus,.
tenor dc ¡utori, ! .Lo.¡ó,) i¡,.ie«, pcs hrditr (nú. R). Exnie por tu una Er .^-. ¿n el (ao ¡ñkno¡. edr'o B veñ'on(1' l¡ Prm'É Pcrd k & un¡
¡ la p meÉ r¡mr d^ rr tED\N'ron
cera v.rsió., poic¡ior i I2J: v .1. oh) ¡utor que rlD'r nor intcrcs¡ nr.nos I- -,ri.i* ,"**r ,-*,,-l v pc'n
*-"*' r¡ vet\ión ! ¡'-
,i','ii-?;-á *.',¡. 'i¡t,
'rcrrrnrc
a
''

'caun't¡de r' M d'H-ur'
'tqqd¡ (o ¿D .l nrjor .le ios crsos ¡ilnrn fl.s,,. d¡v¡i «) prcü.r') i1,i".,.i, o, i''^. ,, , r, , . .*,. a.(on eÚn!
'*
c¿'
'¿" ''u'¡-'io' g2ll'o-
¿ .t" , *" *ñión rrn Pruxim t l¡ @d¡(rón
prltd) sólo pueile s.r n¡o\rnzrlnu): r .,r¡.r¿r .,I ' ..e .n grlq¡d ¡nti8uo ",- --*. r- t- nF hr:" lA do' Prim
e¡ grllego-portusnés cs¡ touDi sig .on el \rkr il.,' o ro ld¡ prcsrdo .o J",,"e"-... 'n
'
"¡*.,ón
IO2 L4 TRADTCIóN TROVADORE§CA Y SU ÉPOCA

IReconsfuccjón gálaico,po¡t¡guesa hipotétical


Tal don¿ non quero servi,. ANÓNIMO
que per mi non quera preqar
de cavaleir'ou d'enprestar
pe¡ que se poder enriquir (?)- r5
5 Non lli quer'eu o seu pedir:
En Cañ¡tañazor
pois trn dura mh'e de falaa
pouco deveria menair perdió Almangor
por .eu vassato melhorar.

No qui(rc rrr,¡ 'Jr


\enoE
que po, m, no quier¿ \e, ,ógádj / de uñ
lo b¡en. o pedrlÉ presrád", . p",
,_rb.,llprc disDngu¡do p,"
"iq,.,.
dr rnr,rtue!er / No qliero pcdirJe lo suyo. / pueJ me re.ul,¡ hn i¡¡c
terible: deberír mFDDr un po.o pe meioB, r.u q-llo.

Nós h,llámos üoÉ mre un texio c2steliano de retu éPico; Prc.eden.e de un"
copia de l¡ Ctó"e del TDdeGe, M.né¡de¿ Pidál lo co6idüó coeiáoeo de los
h¿chos; a pesa¡ de tods tas r6ems que godámos tená sobre st¡ prcPuest¡ crc_
nóiósica, es notable por su andsaedd, pues Plede EnontÚ a r¿ Gchá de rc-
üccjór d¿ Ia crónica, rúciá r23ó. Nótese gue, conro los t¿xros que signd, no es
de tema amoroso, §no guerrero- Fo.m, c*ó6ca: 7¿ J¿ Jd.

t C aiiatañdzór : Calat2atTzót'.

rol
ANÓN]MO
ANÓNIMO
t6
t7
II]
Ca¡ta¡ dc Rolclán,
c¡¡tan rtc (-rlivcro.
si n1e veré yr nú, conrigo! e non de Qorraqunr
.luc lue buen cavallcro.
tlrl
iDios senor, a ri loa[do] Crnrrn de Olivero,
quanc conozco nleu amádo. .antrn de Roldán,
Agqm e tod bien [coniso] e non de Qorraqun,
quanr conozco nleu ¡njgo! quc fie bucn barragán.

Eros. fr¿gnfnros, sir düda cer.roisihos ¡ un,


cadrig¡ de ánngó, apareccn in_
$¡udo. en ¡J R&d, di ¿ur,. que ..s!Dnen,e hJv qu.
d¿,,, ." r, p,i_", _*A
i" -;;,:";;';:;.r:ll;".iiir,Lil
del sislo x,,r. ob\eNejr qu", t" ;..",,."..,.; :
n,en,o ei.i,ormrJo p., "
up mj"Jo d $E,bruu. .on h Jr*,kn. ¡. dJ Lr nru" h,b,,,,1.. d.¡ ;lit.Ii" Ef. crntrnilto Fro.ede d. lt Cnttn¿ ¡( 1,1 toblúit ttu A,i/,r,.u,1 rcrl¡c(ni,) se
h¡ f¡ch¿do ttcir r25r rzs6 Conn l(^ inrr.rió¡cs. c\ .L t.oü h¡ri)ri.. _! rp¡r.

'i.',*ü'. rr ^ ,,','p" ;me, ;:il{ i''::ff1:il::,',:,'..'íl;;i?'l,TJl.


¿-o. L,¡ F¡gmcnro primcrc dene b Drbrén. mdudrht.,ñ aé,1_ ;.;
.c tr$.irdo ¿ !n peEon¿je q{e d.Lrió vivn'¡ ¡rerludos del nglo xrr. Obs¡rvek
*¡ que nos h¿llanror rnr. .lor rrróar\ prrrl.h¡.rs \in e*rlbillo, r\! .o,no .l pi.rD
1,1
úFgurJr L5¿ J Unqtre e¡ vc, puedF
h¿bcr _",i,ti. ,;^ ,_ ::."; gón dc un hérce 1o.rl rbrl.nsr.on los p¿lrrln¡rs d. L cFope\..¡rolnrg'¡. Es-
"d.;;;;;;,#"',;i.¿:
Er uru Ap,srón intudúrror¡. ,,U d"Lr,:-1. et *e""do ^
por prré¿do\ .rn¿do( de o! ron',hós ,miJo ¿ L runerr .
AteU¿rJ &adararr

ro5
I
BONIFACIO CALVO 1A'/

rj I'ors.1a enccndo que guisada te¡


I3ONIFACIO CALVO AÍror nris rorrc, non pode seer
que D1e non maC, e sei eu h¡,a Ien:
Es ¡rto¡ de un .nlo d. s,rveDrescs sobre los p.obte¡r¡s potíricos .le Al quc rri val nuis logu'i morte prc¡.lcr
f:.,ro.l \.1,,J .,, ..1,_.t .t.tu,. r, .,, ..t..,i,,.,, i,,, ...,,,.-.. quc vi\Er cuihd'en ¡nui gran Pavor,
de ¡bí, -v dc p.,ñ.ro .o.o.nnienro Lte la 1;i.1
rr¡i.o poitugues..
eü h que s. nrregru por )r¡ber escriro ilos .¡¡risrlte ¡,no. ¡" est: tcd
ca no¡r averei, Pois eu 1lrorb lor,
gutr, po.lemos .le.l¡r.i. qr¡e efulo uD l¡rgo rrerió.to ¡ servicio. Derie r.,l . úir., , u,,r'ii
r2óó, r¡ esae prodl¡.ción ipare.e vnrcühd¡ r 1os
Prot,teüus políti.os E qucn sorbesse como i vai, ron
de Gé¡ovi, de ahi que t. n¡ponsa va en rt¡tr¡. óe to.los es
probxb¡c que m a¡¡lili3 'e aorm¡ú prrte dc l¡ ri.x v poderos¡ .olonia"iodos. rerrir que eu sóD de bon seD
ec
,o.-'d.\.i'.v,, .-l ,. -, .,,1., o... ,. ¡,, -¡,,1.,.,,,.., i.., j. e nle leirúr vjvcri .r sen r¿zon
1.r .tu¿rd. E\ rutor d. .liecinucvc .onposicnrnes cn prornz¡1.
cnrre trs 2J ne d:r tal coit'Amo¡. rtue mi conven
.lue der¡caD, adc¡ris de los sivc¡teses potiri.os, n¡ .rD.jo.cs de ¡mor a viver rrirt'e sen rodo prazer,
) !n pld,), o limenhció¡ . 1¿ nn,$re .]e l¡ d¿úrx. re¡ra ooco tn c¡¿nte e nri conven atJ rfan solrcr
que nr¡ior non f¡zo Nosrro Se|hor.

r8
Muy grin poder tie,le el Anlor / sobrc ntí, pues ,rc h¡ce rnra¡ cle co
Mui grru poder á sobre nii Anlor. rrzórr / l¡ cos¡ del ¡ru¡clo qot úe hacc Dra-vor ./ Pena suÉn;y por torlo
pois que nri liz ¡m¡r de .orrsol esro o / ¡rc ¡irevo ! pe,rrr siqúiera cn .luej¡rnre: / tiñto rDiedo ten
¡ ¡e¡r do nru¡rdo quc Dre taz ¡run go de que Druy bieD / n)e lá hicicr¡ .tuere. Po¡ nli tr¡]. //Y no ¡re
coir¡ soñcrj e po. tod esto norr ¡provc.ha tene¡ estc.ri.do / pucs.trda di. c 1, hr.e nru.h! rás /
, .u,, r, ,.,...o1 o, j,,e tu. j\r, ,,, arrar por ¡,i ¡rl y por haccr / De recjbjr úrue.t.' .l Iln: ), fues se
conphce / dc n1i muerte.1e rogaré quc no / me l¡ r.hse muchoi que
r¡t1 gr¿¡ pavo¡ ci que DrLri gr¡n ben hr.e ¡ru.ho / qúe l¡ guise -v la descé por cro. // irues .omp.endo que
rne thi Gzese, por tneu nral, c¡uúer. ha .iispucsto ,r / Ano¡ ñi nuerte. no puede ser / que ¡o ne ¡utc, y
sé uDa cosx: / .lúe es mcJor recibir nn,erte eoscgui.la / qu. vivir sD-
E ¡on n¡i á p,ol es¡c pavor i!.er, friendo t¡ú sr¡n ¡i.do, / pucs ¡o senriré,desPués de nn¡crto, / tal Penr
.rd¡ .lix ¡r'-¡ arz nlui ¡lclhor
pois conro tengo en mi corazón. //Y qui.n n,picsc cono nre vr, ¡o / .ree
ro .¡,crcr por ¡r21 de min e por ñzer ria que esto-v .¡ ¡ri s2no Jl,i(:io / 11 seguir coD vi.lái Pue§ sin Drotivo /
nre prendcr urorre cn c¡b':. pois s"tro¡ me & Amor t¡l pena que n1e convie¡e / vivü t¡nte y sin ningúD Pl¡
:i de mia morte, roga'-1h,ci que non .er / y Dc convie¡e sufrir tal rñn / como no lo hizo nryor nuestro
Señor.
.' u. lu.\ . J(^cr^j pñr ( ,.

lJtr h siguientc scgr el esqnt\n¡ drb.l.obl.. tba!tud¿nn.)]lr ñr¡ .{rcfx tr.¿


b¡ .on l, prnner¡ rn¡¡ de l¡ frn¡era cnrcla ('or, por ló que- de ex¡tú uñl
Bonil¡.io Crlvo, o Ro,,arz .1. ce¡ux ó cénov¡..oDro s. Ir .oDo.c cn lo5 .¿¡_ qtrnh, éra repetirir todxs Ls d. lá prnnem en el .r¡nro o.d.n. Lo úr:n \or-
cioD.n» s¡Uegor,tue r.nnbirir n. .xcelenrc po4¿ er rsh lc¡g¡r A pesj d. que pren¡le¡lc ci qú. cad¡ efroñ se ¡rti.ul¡ sobr¿ dos nrorn'os. el s.gun.1o de los
.onserv¡nbi sólo do\ .onrrosi.,on.s. ¿rxs so. un Drod.k, de esúr; etev¿do_ur cuilc ¡b¡r la estroli liguie¡¡r: unrbi¿ la últn¡¿ crrol¡ ¡.¡br .o¡ el Prn .r
(úno rct,Ddl-l]tr drüe los rrcudorcs ci!cso!: trrcnsiGc¡ctón dc l¡s tignr,s de motivo dc h prn¡.ra. El .o .nido de ltr .oúrpdsicrón, ,rnio sucl. tu.c¡.r en
h .\tresión, fir.r l.l¡trr. r'..n.ept¡trxr En.u.iurr e*róti.¡: j.d roü ro; ro¡ rr l¡ .s.!.1¡, er.i ¡L¿m€¡r. bpili.rdo lcl poder onnnpot.¡te del rnrcr, que con-
.¿ r.¡l', 1," .. ..t. ..,1to.,,.,, Lt ^t,.,v,,dj a., duce ¡ h .lcserpcrr.ión l, ¡ h nnrt e) v e\Ptqdo .)ediantc utr vocrLultrrio c¡
¡r r.r...r: ,". .J.,.,j,,JrLfn
'.u'r ", ¡cú¡Lrtr. rbrn.to.
ro8 LA TRAD¡Cr¿)N TRovADoREscA y su ÉpocA ,oñrrAclo cAr-vo to9
19 25 No m puosc tener de párven lar
com sui bcnananz e joios,
T¡¡1r rur¡ .tonlpnaril fai an)¡r car Amors in'a volsut honrar
4,,,,r\ ( .tu i, r¿,, b-t.r fro.. ma¡ d'amado¡ c'anc cl mont fos.
quc sol deing,es de (lczirar E dirai trop, o non ben leu,
sui; ni vol razos,
:.3..i51 < -;r¡r,r .o1.1\.rt, {uc ;t ¡t,i , !¡¡ r
3o que, si pJagucs rmar a Dieu
*ii:ir-:., dompna del mon, avi¡cn plai
auri'en leis que chausid'ai
s.ri bes que dc teis nr'esch¡i
per.trelg t,¡t¡nz e I Drats qu,eu n.ai. C¿r v3I mais c'oni non pot pens¡r
lo reis de C¡steta n'Anfos.
s:..ro, ,.(. d( r,,( hL vns
ro Dr)r I rnr e ránr \ui volooro\
Prr. tj sui seüs, c¡r s¡ valors niempar,
s'er qui trop scnbia orgoilos;
de lcis senir et d.esauzar , l p]¡r quc t,t I , E a, r, l',,
soD prezrt prerz rot?s sazos,
qu- l rr ,r . I nr rtrrrg g-r.r
non voil alnon i"".* --1"". .,*
'::l:
er:rr c'ab sa valor dir auzant
.tL¡'er¡ D'¡i, pois ¡ol mier ar¡r¡e fcu, ,0 J,us o,, ,'rr .. ,í.nz 1u .u .,,.
rr m'aurrei a r¡zo¡, e ,on s¡i,
ror Dro ¡urrei, si lrop dig ai.
T¡D clevad. danu nre háce r¡rat / el Amor, y cs r¡. bclla _v dc r¿nro
b"n .rrr .¡ur tro¡ d.rr"r.rr ,,,.., q,,. ..^.o) Jrqño n, t..l..c.r .., n.u,.,i. ,..,-n,- i,.ól
.M '
r. ¿ ,."\ \o. 'r,7 pr.r/ . b¿1o., / ¡nnrc me superal quc lc pl.z.a que -vo / siguien ]a xnre, ni qúe ¡re
que¡ tai dc¡ nrcu rlrrnren pa!.ar dÉ por ruyo: / pero sé bi.n que en lurici¡ ¡re vierle / el ri:n v el mrl
'o l.rnr qU. roI - ll,r \o\p(,. o. qfe .§i tengo /,/ Aunque cs dc todo bien snr par / la x¡1o tinto y de
quc s;a bes que vailla.l Dieu reo t¡nto / r€rvirh y exaltar / $ pre.i:do mérno en to.l. óc¡sión, ,/
qúe el gr¡r ¡lán y el gráve to.nento / que re.ibo, t!.s Do ¡rücz.o
rI rlr-ag. , "irr.rr..trrqu. I gr., u, otr¡ rc.o¡rpe¡s., / ne los &Just,¡1ente, ) no sé, / todo lo reconozco,
vailla.m ¡lerc.s, car t¡n ben n.ai, si b. di.ho más de la cüenra. // Pero bie¡ c¡co quc,rc h. dcs.oncü
qlre dc celar podcr non ¡i. r..1.. .,.,'o n ¡r,'o,
'bJ. r.r,nph...p
to / que no .rco que exst ingih bier semcja.te ¡ mi ,/ surrirDicntoi
v si tanto he dlcho que 1. .noj¡, / váls¡me !, piedád. pues tanü di.ha
trngo / que no te¡go el podc¡ d..alla. // No pue¿o absenei¡re de
mrniiistar / .uáD feliz y gozoso csto), / pues Amor D1e hr quernto
honrAr./ ¡ni\ quc , .ingún otro emmorrdo en el oIL¡ ¿o. /Y hibláré
.lcd¡si¡do, o ¡o rtr¡y .onvenientcme,lte, / qúe. si ¡ D,os le plLlg.ie.¡
rDr¡ / x muJer üuDiLnal, ob.leo rpropi&lo / erco¡raí¡ e¡ l¡ q¡e yo
h..scogjdo. // l'ues vale nás cle 1o gue se poedc ún¡sinar / Altonso,
el rey de C.st1la, ,/ sov sulo. pues Í n1é.no ¡r. ¡mp¿r¡ / si xlgu¡o p¡
rcc. de¡r¡si¿.lo o¡gullosoi / v si ie ph.. quc rc.1.( y c¡¿lt.zc¡. ¡o
iluieúr pedlr eu o¡ro lado, / pues co¡ $ nérno osáré de.n / de .lón
.le D1c viene el ¡lán qu. sufro.
T

AIRAZ MON1Z D,ASME III

E quen ben quis€r trastornar


AIRAS MONIZ D,ASME per tod'o o mundo e ferir
r: .do ,ü u,, crb¿ircro srrhuo, d¿rrdó , ,:rj,ro mui Gsrinho xi-a pod'achar,
::
,.¡¡,,,cr¡,,.r
]::,,r:n,:6-,
214.\ !on ur¡ rrurr,,br,r.t_ t,.¡r -, , ..,jD ca, por vos honre non mentirt
( .'\r,lr.,:.n,rb.'. Je t,.¡,.rj),to It ;; on á ela lal pareser
y ton¡pJt¡btc\. ¡u,,q* ;;;r;.;t,i:]
hrporcsrs son viJbj.s
*"1"",,, Lu n.1\ .ie o prre.e .¡r .,, ,11,.,., .,,, con que s'¡ssi poss'asconder
::, rn los
vñ. B.nrf¡. iú I .1_
F,irnero\ rños de Alfod5o X. pcr como a eu d€ssinei,
¡cha-la-an, col¡sa qüe sei-

20 25 Os que me soian coitar


foi-lhes mie senhor dcscobrir:
l,ois mi nou val d'eu lr¡u;t,ar¡¡r já rni ota leixaran folgar,
¡ nria senhoa nen ¡ servir ca Ihis r¡on podia gu¡rir,
i:. nen qua ¡posr'cu s€i Dcgrr ci ben lhe'-la fiz conhocer
i.+:,1 ' o rmor <¡uc th,ei c a.ncobri¡ porque nre non quis ben fazer,
3O
a eh, que nre fez pe¡.tcr, e tenho qr:e ben me vinguci,
que mi o non poden crrtc.¡cler. pois I'en concelh'averiguei.
Já eu cht's no' n:r nes,rci,
r.el sabe¡an ctc quen rórt.€i, . .iÉáe
P..' m, vrl.r,¡r n,u.ho / J mi'enotu ni srd,rll nr con 9u< ,.n -
ili'i]d$
,ro .
Da quc á me ror semclhar rc,é/, si néc¡r , rl .üno, .tue Ic reuBo y eDcubrúl¡ . J clL, qu( ne : 6q'4_
6acc perder¡¡e, / de Dlodo que no nre lo pocden dercubrit, / ya no l.
de quantas no mund,ome vir
neaa¡é más; / !l ñe¡¡os sabrán de quiéó recibo esta injusticia;,// De la
e mais m¡ns? srbc falar
quc ricnc mejor aspecro / dc cu.nr.s uno puede ver e,1 el mundo / y
das que home fdxr oir sabe ha[¡lar con m¡vot nrosed{mbÉ / enne cu¡ntis se puede oir ha-
non vo la ei chus ¡ dizer.._ blari / no os la tengo que concrerar más... / cú.lquier¿ Ia pue.le y¡
quenqucr x'.r podc enrenJerl des.¡brir; / $ ,1o,rb.c no repcriré y¡ / pues, de hecho, y¡ la noúbré.
r5 ,i.l,l' ,:y nome ilon d,ru,: //Y qujen quisiem vigár / tor todo el mundo y rebuscár, / ñcilmen
c a aclto la nr a rlorncei te l¡ puede hillar / pues, por no ñenriros, / nó tienc ella tal l¡ernrcsu
ri / que le per¡rit¡ c$ond..sc. / T:'¡ como h describi / la hall¿¡i¡ con
toda sesurid¡d. // A los que »re soliln imporru¡ar,/ les evclé qui¿n es
nri señor: / iAhon Drc deja¡án eD piz, / pues no los podi. .vitar, / que
tien sc h di u conócÚ / poque no quiso correspotrrlern¡el / iY cstoy
l¡ rhtrx,nrs que rorn.ne h .! mno,L,¿n segúro de babcrñe veds.do ,/ pües l:r saqué á público coDocirlcntol
.r. r¡,r,,,5. .xtrrr,,r
A",
".,,i,
pD.o !ún li sigu'edtc L:nrA¿:pm
; il;"].;,,i:,, ;:,i,,:":i:,i.:Íl,::llirIi,."
cuc \u c¡r,¡.r.r r
,",¡,.j.,, ,,x,,", ,.úu,,u,, :,;¿,.,;,;;:,,;";:';:,l:.':l::'.iTl,;-_::f;;T;
\ (l'.". LJr I'u ¡'"r p,r,tr"..n nn,ó mir¡L,r
prDF," '., ,,,,,,,, ,.t,t,,,,.,, ,,, j; i,
^rnr, s" ro ,r,\tu no turutu ,f,t,¿hrn,JI (n h ,.,,,r.t, ,r t, .,,r!,rr d.i
lll,ll'll ll,iii:'11'l'-::l¡ m^ b(ür qu" '."" 'r
,r,' 'r.,.,, ,;i;,"."i;.:;
:.iritr
tsk!'o" n¡r
";; .:', :1, J;.iii'
i"l:,t., mr¡¡¡,-,.,, l"l"l** ,i:.;:,.1 ;. : L: i, .t;
' nr., , t..r.t".¡ ¡ { t,, ,, .,"..,,,¡",.. q,. .¡".ou._,t.
.t.,,1. ':;;:l
t,"t..,.,, :,;,.1,.;: :l;
" ", .. j.,,,"
ALFONSO X EL SABIO IT]

que nunca eu sen cuidado


ALF()NSO X EL SA]]IO eu vive¡ei, ca já Paris
ÉlR-y \b,o.irr¿¡ r2Á¿) no.óto tue el(F¡dor d,rcro fJ d'amor non foi tan coite¿o
o indirc. to de e nen TrisEni
\ ér rmpu(or de unr g,rn obr¿ , icnh6(r. hsori6.
8én. J \ .tetsal. .rnñ que Jpr,(( c ! oño ur¡ ho¡nbre pr,d6o. ob,e,ionÁ nunca so6emn tal afan
fo¡ -! rbr' ¡ü9rc\ d. l" Vrrgpn Mrír (cri 4Jo comporcrone.. s.m- nen an cuaÍtos son flen seerañ.
", s".,: : ponupu+. , on ú\ .o[e.ponóen¡e\ rnerod¡r,) y ru¡úr
:,- un'
o' ldrhre obr' po;r¡.d,,on.egu¡iüJ rea.ion pe,.on,t,uy4 Que fa¡ei eu, pois que non vi¡
'.u ,¡,.1," r-,,eur *pF ictñ-nn de reñ¿, u,,r,. o, e"
iair, *. la*i,, o mui bon parecer vosso?
nruy probáblcmenre te debemos tos inrenro! "
más a;ri.-, a" _r"..i.l ca o mal que vos 6i ferir
I" ercJ".,,ói po¡D. , dé ..rr c.ruetr ¿t- j" je.,-"d..i,n _d,_
:,1,i]::::: eue aquel'é meu e non vosso.
, Jn' rckltr , o¡-fMdo\ .omo
:: j:], ñecenA. E qurdo dj, ho e por ende per ren partir
qué ,eunió un¿ d^ t,s nónúna, d.
,mp]-r dF lr L,,-p" de üempo. i,-"¡Jo-. ,u, de vos muit'amar non poso
:\cnz:t ' Lnro enr* jo, ,1. tens,, p;.
.omo (nrre los de jehsu¡ s¿jlesr. 25 nen o farei.
anre ben sei ca morre¡ei
se non ei vós qüe sempr'ar1ei.

Ben sabia eu, mia senhot


B,en . ,br¿ yo. (eñoÉ mJ que. dapúe\ JF.epát¿rñe d. \o... ñ,rñ.r
recibiia gusto / por nádá eD cuútó no os viese, / porque so6 lá ñe-
que, pois m'eu de vós partisse, jor / n¡ujer de la que nunca oyq / Mdie h¡blar, / que a vuesrrc buer
que nunca vceria sabor aspecto nadie pudo hálarle nunca iguat. //Y pues Dios lo quiso así,
/
de re,r, porr vos eu noÍ vissc, / quc ian alejado esté / de vós, es¡¿d bien sesura / de quc nunc¿ sio
porquc !ó( sodes ¿ mclhor pena / viviré, pues ya Párís / no fue t.n ¡quejado de1 amor / ni Tris
dona de que nunc,oisse tán: / nunca suFiercn táI af:¡ / ni lo lienen cuantos son ni seán. //
homen faht ¿Que haré .úándo no vea / vucstrc hermoso aspe.to? / pues el Dral
c: o vosso bó se¡nethar que os hiiió / es mío y no vuesrro. / y por tántó por nada dejrr / de
pr rrunca lh'omen poci,achar. m¡ús no púedo / ni lo ha!é, / an¡e5 sé qDe noriré / si no os tengo a
vós qúe sieúpre áDé.
E. po,s ctur o DEus r,si qun,
que cu su ran atongado
de wós, mui ben sc;dc 6s

\1".... 1 .,. ., j - j,'¿r4.,,o .,.to n,e brcre,,ó, dc rcqjo¡.,


ei ñtrn,o ruc
ouJ{ "1o, J¡ utu po.J .¿lbr?. ¡.._".y,,,,.h.,,J"..,:;-
::h,,1d.,:,,1:. ón ¡rr,- 4. ¡o. ,,.t_r.. dc t" ". *1,....,t"* _,
r". r-r:. p-,,".,h
ll'-l:1:.1,,:*, ) É,,.,.,,r" ,.";;
";;";i
r
,i,"_jl.:,1::,-.. 'rb,.qo "n
rJ ryo. r, o,, df rn,nF, p,-
::, tt:,t "'"" -,-"., );,._
rr.rp'r' r- q.' l¡ rLLo. r.,,,r. 3- L $ rb sa .b IaLos amores de P¡rn yvi,tu fúc- ros conserv¿dos son de los ,lbores dei
r,, in,A o'1. o-D..1,,r".¡ p,^,1o,¿n.n a.,,- ,,. a,,i,,...",,,*,.,:,,,;, ;; j: on divulgadGimos en todo el Me- Renacinnento. Creo po.lo demís que
J.k.o¡J ine¡.J.... o,i..i J."on,,i.¡. .ó.d-,,", -, .q_.-,*",", diocvoj c¡ l, Pcninsula ibé.ica circuló érta drb€ ser li nt¿n.ió¡ mí\ rntigul
en casellano y eD.dálán,p.ro lós tc\- .o¡ocidá de la parcÉ de ..rnoFdos.
IT4 LA TRADTCIóN TROVADORESCA Y SU ÉPOCA ITJ
ALFONSO X EL SABIO
22 E mais vos contarei de s€u saber,
que cdDos livros que el ten f-az:
Ao ¡laian de Cálcz eü achei '
mand¡-os ante si todos trager,
livros gue the levavan d'atouguer; 25 e pois que fode per eles ¡saz,
e o que os rrágia prcglnrei
§c molher acha que o dcmo ten,
por elcs, e resFondeu n'el:
-Senhe¡ assi a fbde por ¡rce e per sen,
.t corl esres iivros que vós veedes dous que saca dela o de¡ro malvaz.
e conos outros que ct ren dos sous.
iod'el per eles quanto toder quer. E, con tod'csto, :rinda faz al
E ai da vos end'e mais direi:
3o conos livros que ten, per bóa fé:
se acha nrolher quc ¡ia o ¡ral
m¡car lo leito nruitas el ouwer, deste logo quc do San Marqal é,
ro por quanro cu de sa tazenda sei, assi a v3i per foder encantar
coros livros que ten, non á n1o]her quc, fodendo, lhi faz ben senrelhar
a que noü l¡sa que semethen gmus
anguias babous,
:s que é geada ou ¡rev'e e non al.
per forga de fode¡, sc x'el qu;ser.
At Deá¡ d"- Cá.liz en.oDtÉ / litrros que lc lleveÉm rte alqu cr¡ / v al
iJ C¡ ¡on á mais, na arte do F:dea que los llevrba pregunté / por cllo5, y ,re .ortefó: Scñ.r, / .on estos
do que éno. hvros que eJ ren razj dos libros que vós ven / y co, los otros que tiene suyo P,¡pios / jode
€ el r r¡l qbor dr os leer, él curnto .tuiete jodei gracias r ellos. //Y aúD os diré n¡ás: / ,ü.gue
que nunca noire neñ dia al faz; tuvier¡ muchas cn l¡ caD1a, / por lo que yo sé dc sus cos¡s, / con los li
e s¡be d'a¡re do loder tan ben, bros que ti.nc. no h¡y nnrjer / . l¡ que .o haga qre sen¡clar grullas /
Ir¡o. los cuülos, y l¡5 rDguiLs, gusanos dc s.d¡ / 3 aúerz¡ d.loder, sl él .lui
d ¡¡ r. .. qu. er r.,., sic.¡. // Pues en elrrte delodcr no hay más / de lo que .oniicnen los
fod'el ¡s mour¿s.JJ¿ que thr pr¿r. lib(x que é1 rieDe; / y le gusta ¡¿nro leerlos / que nun.á hr.e otra .os.
de noche ni de di¡i / y sabé bnto del á¡te dejodcr / qüe con los lit ros
que tie¡e de cste arre / jo,te lás mores .üando quiere. // Y os co¡taré
más de r¡ cic¡c;¿ / que prá.ticá con los libros que tu'¡e: / úándalos
ponü rodos ¡nre sí / y después qudode mucho pór s! !.edio. / 5i en
Itrc Altd.s-l\,1 ,...,p r, d"t L"n Do, rr de r., . . .-.Jb,ino.d.\ery
d,v..o ¡raorde ¡'vr,+,r cónveÉou po¡ I c,atuL d? _n.ta ua-i," t.I .u n,n un. ,rúj.r -,,J-n¡on,,d,. ..i L¡ode p.r rrr. \ .un rL"io
Trrg- 4'n' .o.ó.'cJ d..J lrb { t,o.¡,¿.,,r,.a hre.,n d,,,w - i,,. j\ü to. q,, ..\,d--ll l,l"monronr¿I¡,]^ Y'.n,odo' r.,'od.\ " h!"
..'rr. .1..?ry .,od-\1.prc\.ro vp,oLi,,k JU orra.osr / con los litrros que deDe, ¡a lz fel / Si h¡ll¡ Dlu-le¡ ql,e tcnga
::1:-.^-,'. it-p,1.onrl,. rn.rL r.r,.¡o.. el ú¡l / .le L.ste fúego que es de S¡n Má..i.I / asi la enrbrul. Por nr jo-
w dN.,"rñ,,,.rú-pun, to
ndnr,l'-.,,, n rr"d.. ro r,¿,,r,¡o .n. rtonJ.,
r,r-,,.;. t.,...,.o t. ".,j.or,p_ der ./ que,Jodie¡do,lc h¡c-- t¡eér / qüe es helada o niete, nr.lá nrás
, .1.. r.ro,o,oi- \h,o ru, ñe,nLr(idJ,¿p.ie,r".,-,
li ".ol.,.rdo
de\ :,q.
p e
¡ó.w ro.. , pe r Je qL . ..F,r,, t. ttr-tu,d¿r o .t ,,.\.u, dr..ró
p¡' ur.,t. rej i" 'd
l. L .rt,¿d d. r,{r,r". Do, , r d- j,,rg oato.tu(.o.,.rt,,r.
.l d.,\o ",oü\ .^'.. . ptu.u. j..1. cU.., r.. ro. t,,utuhte ü eD la in)uri¡ y ¡rn d¡tnr¡ de los snventeses nrorir.s ó PoIúor d.l¡ rrrlli.ión
.'te en ¡"i,i. ulr".'" rtgurjo. pJ p¡ovc!2r, fúles¡á los siglos p¡¡r prsr. á lor .rn.ionercs cúrúo.¿D¡«s y Pro
10. \. ,ur.,t_.u,r,.,or,, ej j. n:o.
,jo.,J r.r ¿rr'J.;,¡4,,¡" po.,o trbn. \o, .r qu. rre r.po J. ¿. É, b"., long r en lG siglos ponerió-_s. Esúu.n¡.¡ errófictr: ,D¿ 1ob )an r¿b 1ú i¿t tob
".e
:I r' §¿, rld4?l: $í se li¿Dr¿L,¡ L¡n¿ €nferne,l,d.rreD
Re.ué¡¿ese q¡e las rct¿cioncs sexuál.s co¡ nu_
jeres d¿ oh rclisión er¡tra¡ duramcnte prcs.rnis. .rd frc.ncnte eD la E.hd Mcdi¡, ¡tu¿ Podu.i¡ .i.d-
zoFs y pico..\
GUIRAUT RIQUIER \17

Qu reu dezir ses vil voler


GUIRAUT RIQUIEI¡. Io dc hcts que no nr tos err¡nh¡
ptrs que ¡ sclhs d'Alámanh¡.
E"e lrovador es uno de los más prclí6cos si ercrdemós ¡ su obra coD- ni ja no m Gs PDr Plazer:
seoldx, que cubre todor los sónercs h.rários i¡.lu,drs un. .onsjdeÉ- sol, pus li nr sui autreyatz,
ble colec.ión de epistol¡s en veBo. Auror de i¡spir¡.ió! Br;id¿ y de quc ¡1 tenSucs per sreu, á§arz
8nn flexibi,idad p¡r, rratar Ios diversos géneros y esrilos, virruoso dc li 15 fora mos dezirs comPlitz:
técnica, se ¡os runifiesr¡ hoy como el úlriho erpl€ndor de Iá cs.uela,
tant m'cs so§ Pree abellitz.
que 5e ext;nsúió Prá.ticaEente con su produrcióI:los dos c¡ncionercs
que nos Ia han conservado h ton¡arcn direcr.me»re dc su ¡¡anuscrito
pesonel y reprodujersn sDs curiosísimds rutrricas, e¡ hs que se Dos jn- Taot ¡n'cs sos Prerz abc itz
dica c¡ eño e¡ que tue compusra c¡da un¿ dc sus obms, a veces tam- qu'Jb }cis me Plai quc rem<rnh¿'
brén cl n,cs e ¡ncluio (l di¿, io que lo conv'cre .n ,,,¡ L.'\o cs((p(ro- quár t¡ls huzon lo comPanha
nal de l¡ poesí¡ eurcpéa. Comenzó a prcducir haoi ¡2r4 cn la coite 20 qu'ab bon 8¡¡! er cn¡notz
del vizconde A,nalric de Narbon¡ G¡na nm¡ d.l lináJc de 1os Mánrique c quar pcr s ,rmor m ts .Jatz
ca.el¡ánor, pcro e¡m r¿7o y r28o estuvo al sdvicio d. Alrónso el Sa, sabers ab que sui Privatz
bio, por cl que n¡lnil¡sió siempre gr¿D afecto y adnir¡ció¡ Segurá- J('ls Pros enrendens fcr ver.
¡r¡enle fue udo dc los puotrles de ta produccjó¡ proven2al en su coft.. doncx .lr§rtz rt Pcr s¿Der'

tri Doncx a\sf,tz ai Per saber.


23 si grar dels Pro' rne B¿s¡nh¡'
e no r rrrrh qu ieu m( corrrPl¡nh¡
La XIlh tanson d'e Cuitdut Riquitr l'an 11 CC LXVlll de nridons, quar Part dever
qrr prr L.i< g¿zartlot¡¡tz
Dc f¡r chanson sui ¡ra¡ritz, ¡o Per lrtrs? e cum t¡nh li n srl¡u?
non guc sabers nr'en sotr¡nhl Hoc, car Per licis sui aizirz
ni razos ni res quc-y tanha, d'anror, qu'al saber nr'es guitz'
rnrs qurl hans non (\ grazr(7
5 ni donlp¡1sis ¡i guais solarz D'¡n1or, c'al saber m'es guirz
pcr glaire ni faitz honratz, rm *¡re|¿ de "tl bargPnha'
e quar silh no.rn vol valer, t.n. dous dtzn. on sc b¿nh:t
qu'ieu dc'dr scs vil volcr.
¡r
nros Pcssañeís esiauzitz
endre€! lieis, on es beutetz :.'E
E. cso .otrrposición, dat¡.h c" ¡2ó8, h¡.e a¡l¡ dc un rmtr d.s.arn¡l¡zado y e lanzors c Pretz Prezatz; '1..:rlá
desinkres¡do, ¡nüy .irrcter¡ti.o dc ru .o...p.ión poéri.¡ pcBo¡¡|, Fcro nNy so es, qu'ilh Pog e§ ev
d¡riDn).i.1 que cla Dornlrl cn su ric¡rpo, pnes cntr. I* provenzalcs rcn t¡|,¿ n i grar e laus c Podcr.
6c.ueo!e pedirle a la d,m los ravóres ¡rás .armles. LDrrc okos u,o¡ivos .liF,os 40
de ,¡en.i¿¡r, se .ücnt, .l del i¡nor .onb auedr .tr ¡odo .o¡o.n¡ncnt. Esqtr.
ni¡ .snón(o: Vt 7l) 71, 7¿ 7t 7¿ 7r' Z?, de ¡{mn co,rpie)idrd p.¡ el sistcnr¡ de r.-
peri.ióD dc rtr¡as, 9u. crca .o\d attÍnas, qo¡z k!¿¿6, túolrirt$ | dq¡ útd\ .",r t6\ Jel .üL -r'! ,tfl..r 'r 'nr(-nndr "isnth'r'rvn9'r¿l''rn(ión
Ese úllnno ¡ccurso .o¡úirti¿ ¡oüDtrI¡ente .n h ¡epcd.rirr ) Frin.ipio de.rd¡ ¿-r'.,¡, .¡ ."i"* - -t nr( P.Jrc 'lr AEsó ''ono''Jo Por l¡ lt¡ro ¡ como
.',i.'
e$«)t¿ de l¡ últinu p abm de la .sEof¿ nerio!;fue Cuir¡ut Riqui.r guieD lo r'-m.l t,¡¡,,1c, p,,e' +r" el ''no r:oo¡!r('r rÓhdo p'r ¿"ccvbt¡r'c 'oD
rnlpLó h¡rr Ii i(f¡lid¡d del veño Ú vrli¡s de rr .ornfdsnxoncs. ar drti.n-h .'.'un trr,.ro c¡ io enro sr lue e'rbr I' lbhh "r rro-
d.l pocru .onra etr h rúbric¡ dc los dor nDnuscrnos que lo hro Lonscw.¡Jo. ^l;;i.:;;;;:r,i,
lador C.rv.ri d. Gircna
t1ó
rr8 fA TRADIC|óN T¡rovAD()eEscA y su ÉpocA

H4 Belhs Deportz sobronr¡tz!


so1 que per vostrc'm tenhatz PERO DA PONTE
e chaüs cobre son dever,
No. h.,il,mo( .in'e ,rno Lr< ro' troH'ro«{
n'¡i'( Prcri[l:,:l ti:
del mon aurai nron volcr
hico oonosuer, v Probit'lenrcnte 'l nñ!rdo
i:'i:§]J:i
45 A I'efant d'Aragon Platz,
;::;í* iii;
.on.u.. d. r¡ ' ^i",1'"
*,* ':I'r
'' ' ""1,.1::: *:li:l :,$i:l;
,'m¡ r'' Pcrmliro d''rr'-.:*.ll;:,:";; ,;;; :,*" * u
don Peire. chans e solarz. .,, r no e" n.,,rr frecuentc enuc ".". ..,. ."":
Surbi¡ 6Pos¿ ;";;;,;Já r|l y n"a.
trnt que per Pretz manre¡er ---.r" Je 1., reur¡ Be¡trrz Je
lJpil,;., ", ,, "',i".a; ."'"" ''¿li':,,i .;1,il ;:]
eslorrsa gcnt solr podcr. ilfii:;r; x;
que ro cnron«amo, enz,'^d" ." ry"^:,Li:.;::'¿I
.,,. .",:, ":l:. r]', *,._,"iy ro._"¡r_
eñe-
Lá decihotercera .¡nció¡r de Cuimúi Riqnicr en cl ario t268. // Mc ",,o..,,p,.n,.-"n. ,ó\ Dóbr<,n'
.flise hácer uná cánción / no porque me falte el s.ber / !¡i el tenn Di de Alfonso X.v henro' J( c§Pcrrr quc
".ioór ot'n
nad¡ dc lo Dcccsa¡io ./ sino porc¡ue no se alabr el c¡t¡to / Di eI scrvicio ¡',.ren r¡s 'obre su rñt€r':nrisinr¿
a¡¡oroso ¡i ¡penas el alegrc solaz / ni los hcchós hononbles / y por-
que no lre quierc rDrpa¿ár aquella,/ que yo deseo sin sentinlicntó vil-
// Que yo deseo sin sentnnicnto vil / de ell¡ que rr: me fuese crquivr 21
/ más ¡tue r los dc AlentnDia / y no n,c di.sc ya orra go.i¡: / yi que g"Jo
n1e hc somer,do á ella. sólo ,/ .oD que me tuviese por suyo, bien / se- Asorr nt'prrr'eu rrrui 'ctr nruu
ría úi deseo sátisaecho; / t.nto nr ¡gñda su //Tanro me asra- ;;.,,'," l"., oictr no 'r)und:lvir'
"¡érito.
d. sú Dérno / qüe mc pl¡ce q{e ctlá lo conservé / pues t¡l ¡lab.Dza lo ct"i q"- O""' e nuo rncu Pccado'
!conlp.ñ. / que coD gusro es ensalzado. / Y pues por 5u ¿Dror u1c ts ¡i et
d¡do / el s¡bc. por el quc soy i!)timo / en !,erd¡d de los nobles c¡teñ- ,i Dc nrai'. 'e'l n]! no wl S rn' i Mr¡ ¡r'
didos. / ñe b¡st¡ .on el s¡ber. // Me basra con cl srber / que ¡1e hace ' a,''..o" uirri(o t'nl) crr L'rrqr'lo:
gJnrr (l ,c(onó.rnIen'o d. los bu"noq / y no ' oMcr¡€ que )o ¡rri ' q" nrri' J oj +re.du
o"'
queje / de ,ni senora pucs. obligación ¡p¿rte, / soy 8¡hrdonado por ""i' '* '
;; "ñ'" ..,, " nie I rron r ' cotr"*'lh^'
ella. / ¿Por ella? ¿Y le debo pues asradecimj.nto? / Sí,pucs por.lh so)'
a.osido del amor, qDe me sutu hacia et r¡bÚ. // Del áDor, qnc tuc
/ Norr viva €u se m'el hi no¡r clá consselho'
guía hrcij cl saber / y nrc su¡rd¡ de r¡to vil / te)rgo drlce desco, en
que sc báña / ñi pens¡nlicnto gozóso, / de ella, donde está l¡ bellcz. /
ro
'" non viverei, ncn é cousa guisrda'
;;:;;t;;"; *eu rur» e meu esPclho'
y la ¡lab¡nz¡ y el n1óÍto p¡ecioso / ási que ell¡ pudicsc tencr / eD ¡de-
ai eul
"*
Iante reconoci,niento y ál¡b¡nza y áurorid.d. // iAy HoDorable B.llo
Soiez! / Cotr ral que mc rengá¡ por vuesro / y el c2nto recupcre sú t¡ ocr mia vid¡ non d-rri¡ t¡ ¡dr'(elho
clerecho / obtendré del rnuDdo r¡ri desco. // Al inr¡¡re de Ahsó,), don i.i'. '*¡- ' d'so vo' (ri ' o
' ¡ss tl est ' regarl¿
l,.drc,le pl.ce ,/ mnto canro y soltrz / qúe pan fi.DreDer el hono¡ / q".. ' ¡rorr
¡u¡reDt¡ gcntilnrente su pode. 'r' ;;'';'. '" ' ro 't'nr¡nd' ,r' u rirrr'agcr
(or¡ ' P* ' d'l li- d' qit::::
In cib h'r, .onrPue{r en tr?t P¡tuJ'r l'
ili":i,:,.'.i,,,", ii-,,,,'r,/,dr. v,tFa'|no"'!M',.I': :l:,i :,I;lT :':'
,. 'i,, ,,, ¡' .' i. .' h 'cpc "ó drr t""' j. ,";";" ; '..,t""'
' '" rámbr¡n l¡ r¿P¡o! ;;;;
"-.,,,. rh l¿ tstr'enr¿ip¡rcJ¿ u ¿ ro'nPon''IÓn
';:"u. :r ¡"¡ú d r ¡'I''''r'

a' n¿ll, D?ü¡i'Bello sol,z , s.üdó- .rÍó prnnero, s! d¡ñi, h.go, lr ::liil:;il; ; i; :,:";.,;.'.,i .r púven¿,r h,t i¡ etr
v'r - Pú" {r rr r' JLidi
,;il'-l',.:'i:-, ;; ;,
ir¿s
ninto o lenhr' .oD que el rovrlor nn'crte d.. éth, á l¡Vi.gcD.
lr9
I20 LA TtrADICION'I.ROVADoRESCA Y SIJ F,P.)CA

Que ¡ vo'-lo dcmand. rneu hrhaae, I\AIMON DE CASTELNOU


senhor ñemosá, cr vos ¡re m¡tadcs,
pois voss'amor cn ral coita mc tragr,
R:nDo, de Cisrel¡ou trcudor rle <scrs¡ ob¡¡ tonocida' cntre l¡
es u¿
20 o útin mo
l
ai cu! ll', li-.". . i.¿. *.,o J' vÉt¡ 'rt"r(o Ne "frnt¿' (n
i"i ,-*-,',"',", "r¿*¿" cl pu'tlo Je vi*r¡ lúróí''o cu¡nro P(r
nos
e sol non quer l)cus quc mi'o vos crc¡dcs,
e non r¡i ral hi p¡ciro Den nre»agc. *il'1.,.i*'",i""."' J.r,ri.s J' r¡ *'*'*i.:":l':ilL::':.:,"J,'
rquí
E hides-vos c Írin dcscupar¡d€sj fonso X. A iuzs¡r
- -:_ ^
pot ür'n¡o
llod(z
:' '"',:il;;:;;;;
Y dcl ob'!sPo de d;",t"
deseúp"re-vos l)cus, a que o eu digo! '-l 'ñn¡.-1' n" a"ai"a' r rcv rsret»o-con
::I;il:iil.;,;;;:"'ip*'ia'
l'.'.*" i. i, "*i. ,r s.r de irunci¿ en t271v Ap¿r¡ Í<$16 'on 'l Pap¿
z5 l)escnrparc vos l)cus, a quc o eu digo,
uno're ro"
cr mal pcr 6c'oj'eu dcserrparado! :i'";;;,; :i; ;,;¡,o¡s ú'¡Ptri'rs "c¡o*er
timonio5 quc Permten recon(trÚr
ros Po¿ñcor que hubo de
De man non cr p.¡rrrrr( nen rrrrso 'onuLro\
¿ún sc cuh¡Eb¡ b PÑú Pro
"'-i...' i."'1"
ai eu! sc¡\¡§ cortes dordc
que m'econsclh'! E dcsaconselhado
Jo fiqu.L¡ Jr t¡'r rrgo.
scnho., se non gran coit¡ e cr¡idado. 25
Ai Deus!Válc.t', h¡rm qrc d'¡n)or morrc!
Mor¡ sirventes tmmet al cominal
Ahon me separo muy a disgusto / d.
cuaDto bien eD el Dru¡do t.¡¡í¡. de tou gen c st volon ¡uzir
/ que isí Io qDicre I)ios y mi pe..do ,/ j^y dc Dríl ,/ Ade,uís, 5i no ¡ne ni'l cntendo nr l*bo devezrr'
¡¡tpar¿ serñ¡ }lir;, / estoy abocrdo ¡ su{iir gDn (13ño; / peú nlego l quascus hi Pot niar io ben del ¡ral¡
Dios que dcsde hoy / ¡o viva )o, ri é1 »o ú)e ,conseJ.. // No vih yo
si él no ¡rc rconscjr, / Di vi!,iré, Di dcbo, / pucs. dc!d. .lue no vco nri
, .i"" cohert¡¡' ¿ r¡nr '¡zit enr brieu
' ü-;;" ;,'. no I 'ort rreg niei ' tc hom Dicu
luz y ¡rri espcjo / iAy de nrí! / no d¡rir nrdá po ri vid¡. ./ señorir y
os digo públic¡ñent. / .tue,5i yo mtrier' .1. érá, / ique os lo .lenrD ni no i trob.om merce ni .h'uzn¡cn
de ¡D lin.jcl // Qr,€ os lo dcn: de nri ltrr¡Je, / s.ñora hermos¡, quc ni vergonha ab lo Pus de la gen'
vós me nratá¡, / pue\ vt¡estro ¡ñor nre ticre er !1l peoa / iAy de ¡ril
/ y Diü no quiere sllÚier, qú. ¡1c «ejis ,/ y o r¡re vllc p.cto ¡,i ho - Clergue volon trxtot l'an Per en€lu:rl
mcn¡je. /Y os uis.y nc des¡$p¡rí¡i i.t.\¡Drpir. t)ios ¡ quieD Io d;go! ro ab cobeitat gent caussar e vestr
// ¡Desañpare Diós á q¡rieD lo digo / pucs r¡n de¡mp¡rado qr¡edo yó! c I rit Prel¡t volo'r t¡nr en¡ntir
/ jAdemás no tengo prriente ¡i ¡n¡igo / dc ñí .Ne nk ¡.on se' ct' ir"r'" rl'r5'ar lo' dePul:
sqelY desx.onkjido / queclo yo snr vós v-rv ¡o q¡ed. -/
conúigo, / searor¡,
sino g.!D pe¡¡ y cuida(lo. / iAy l)iosl i^¡rp¡rrd tr hombrc que rhcre
L.r¿ v qu,¿ ¿rsu, om dc ? *"*'"3:'í+;:[':;:].':,i::'i;::l"i::
su vtrtc ¿r 5u¡ oe l
" .. .. -.-..- ,
^" ".fl.n dej"t"'i,i'i,"¡,,'" Fr un.rc(renk ¿,.ñpro d' n'
):ll;:',';:'J:ii;;.Jü;i
cha. qtrc eri el nú.1.o drl p.ns¡nri.¡¡) .orl¡\ (i. (;r'tr¡ur Riqui.r dcbii ren'l
t[ .ho(nnrc p,u¡ ún rov,rlor F¡llúFo. pu.\ cr.¡ rr conn,l¡t.,tr.i¡l d. su t«rPi]
;,"'J.""1;li
il :, ;:5:tti::ti,;ll1li::;1;:'#l:::(.o::'i:
n
quc
cs.nel¡ .onro cxi..'v¿g¡ntc.n i¡ p'§v€ñ2il Ern'.(tr¿ .sü(itio: re ,dü ¡d ?r ¡ft :::i,.",: :.ñ,i,i,.":',l,i:j
"Hl:'."l::;il *..p"," ¡ *.v. q".,o,o der.i(Ao
.Ji,',-)1"".',-0.',,* ";üi--,i,
:,::,i'i:"i.'"i::,T:
:i ,., lnertrlm.ntc ptr.b v drou&d l,t¿rlri¡, \Úi &¡s¡m'r
honnrEjc . -:,Á" ,."-l
st
lLs:ir-.] p/¿nd ,r¿,¿.ri¿: D¡ .
(. re¡,"'r,loli. irr' l.rl ur J.- ¡r- t@ úb reb rcÁ od
un Fno ¡ropro Je l.r
& .ljúra¡¡.nto de 6d.lidid dcl \¡illo ¡ su s.iro.. ;:'.*i:ii1,i,,;il.*¡6'¿ '¡od
LA TR¡D¡CI.)N TNOVADORESCA Y SU ÉPOCA RAIMON DE CASTEINOU i¿l
e se renetz de 1()¡ un honrat fieu, A l'autr¿ gen dera cosselh lei¿l
volran l'aver e Do.I cob¡aretz tieu 5o si tot nol sa! a mos oPs rctenir:
r5 se no lor da¿ una su¡ma d,argen que quecx Pesses de be far e de dit
o no lo¡ Airz plus esr¡eg covinen. que no n ¿ufem negus pllÚ de c¿bJl
nr n port¡renr esgrig e I nosrre brieu
Rei e comre, bailo e senescal ad a¡selh iorn que redrem comta f)ieu,
volo.ls castel-s e ias te¡ras sazir 55 al derrier iorn que tenla Parlamen
dels lor a rort c l'aurra gent deli¡ aisel senhor que ns formet de nien
2o e Ii baro son ro.nar acreral;
e dJrz qu.scu.: .ieu penrur d:quo micu De rou Io. ret. ren hom p.r Pu, c,ba'
e ab tot son plus paubres que romieu lo rci n'Amfos can fai los faitz grazir:
e no teno vertat ni sagramen, e dels comces, selh dc Rodes chattzi¡
e ros áuri em rug d'aquelh eihs sc,n. fai s: qrlor e son p¡etz nacural;
e dels prel¡tz, selh de Memde, que t trieu
2J Si mo¡rge nier vol Diers que sia¡ s:l sec drechamen e despen gent 1o sieu;
pe¡ pro manjar ni per Gnrnas rcnir e dels baros. son fraire, tan valen
ni monge tünc per boutas amenri¡ .on tug (iei frg i \iei .rPrcnemen.
ni pe. e¡Auelh Tempte ni l,Ospiral
nr canonge per presrar a ¡enieu, 6j Qui mon chanr¿' mc reprcn no nr'e' griru
3o ben tenc per folh sant peir.e S"nh Andrieu si main. Fan be, si toc pauc me'n fatz ieu'
. que soari¡o per Dieu aitat turmen ¿b que l¡s sens renheson lei¡lmenl
s'aquesr se'n van aissi a satvamen. pue\ poirio,, di' 'De rolh apr.n horn 'en .

Si capel¿n per p.o beure anoal / d. tod¡ sente v, si lo quieten es-


Eñvío Di sirve,¡tés á la coñúnidad
c ligistá per to.r amanrenir cuchü / y lo e¡tiedden y Io s¿ben ;nterPretár / cadá uno Podrá d¡-
35 e ostalier per lor osta trahir ürsui¡ el tien del mál; / Pues 1¡ codicia en ¡n mor¡ento h¡ dominado
e loguadie¡ pe¡ falsar Ior iornal táJo / el mundo que no ql. el ae.e.t¡o ni llov se c¡ee en Dio§ / ni
s¡aubador e bailo e co¡rieu, piedz¡ ni .lemen.ia / ni vergücnz2 en la mavoía de la
rauban la gen, se salvo, non cre ieu Bente- // Los cléligos, quiéren todó el año sin
altibajos, / codiciosa-
que ,nerudet no vivon foihamen L""t", -t,* "..ti.
y ."" eleg¡ncia / y los Prelados ricos quie¡cn enal-
c.trre otro tánto.,/ aumentar sin derecho su be¡e6cioi,/ v si tenéis de
4cl e selhs qu.csran cotes c peneden. etlos uD buen feudo, / .tuerún tene¡lo, y no lo recnperaré¡ 1ácilmeDE
/ si no les d¡s una sulm de dinero / o no les co¡cedé¡ uñ pacto ñts
Revendedor obrier e meDesrrat riauroso. // Reyes y condes, bailes y reúes.iles / quiercn apoden¡se
nan a Dieu, si 1or o vol sofrir iD¡stámenre de los c¡súllos y las rierns / de los suvos v destruir a los
ab car vend¡e e ab pliven mentir demás, y los barones se han ,uelto coúo ellos; / v cada uno dice: "vo
/
e ca¡¡ador er home de portal t"-; l; -ío,. / y sin éñbxrso, son más Pobts que rcmeú / v no
45 e renovier issamerl quon iuzi.u; m¡nrieDen ve'dad ni juránenro / y nosotros comPártimos todos slr
¡ noirrprrier. prnán .ñ quom tor pt¡. m¡ma opinión. // Si Dnls qúiere que los nDDjes nesrcs re r¡lven / PÓr
U
l,"no ."-". y p". t."". nrujeres, / y mon¡es blancos Por f¡lsi8Qr lin
e t¡ur¡dor, terr¿s ses¿k m.nten,
des, / y por orgullo elTemPle y el Ho§Pit,],./ v los c¡¡ónigos Por Prei
7 t."g" por muy insen§¡to a Sa¡ Pedro v 2 Sán Andrés /
lestas ob¡a¡r e nlezinis c¡eze¡.
t". .""
"r,.",
I24 LA IRADICIóN TROVADORESCA
Y SU ÉPOCA
r:rTento po, D,o\..
¡3¡
l:e.:,lG_i:,:n
ros 5¿.erdorer por beber b,cn c¡ tos ¿nrve^ üra.,ón . s,
rbosJdo' Po' I
LOURENQO Y JOHAN DE CUILHADE
v io. ¿nfi,ion.s po, ,o,'""'
l"'"1"'' *' *.u' :,:",,,i ; , i.i ,';-"'"l'till,,]:t,,¿,,',';'
'1":
Desgracúdamente, la personalidad de Loulenro oos es históricamente

IL";;:"::: t*:"l' v t"' p'n'i"',,"' / vend.,rore. oh'e,o. descoDocida, aunque puede aso.iarse á un
"bofom»
ál senicio del tro-
rador y gnn señorJohaD Perez de Abon" en ¡2J9, y sólo podemos tÉ-
;".,,, p;.;;;;;" í:,il,L:,.;ffi::: r
po, vendé, .",o y por
zar uDa mírj¡r¡ bio8EÉ¿ sesun á ravés de sus contactos literarios,bas-
i:(I: ci( ud::., e,;;i"i.: ::;:;i;"':fi::' : ;,i':;.#',;
i¡h-¿ndo".ro" ren,o, de L\ ..,,,,U,,,"¿" l.."alL
ranre coNplejos por cierro. Su rel2ción (daráble en el sesundo y rercer
cu¡rto del sisló xn, con el bando de los nobles po*ugueses enñena-
resEvos y creyendo en he.h,¿os // Drñr "."r,.
, dos a San.ho II (y ¡bocados por ello al exilio, como en el caso deJoh¡n
Junque )o no ro s; .qup lo\ d'm;< (on.'Jo I.¿l
L¿¡r,, de Gujlhade) explicarí¿ como este auto¡ pudo luber renido relacióDes
s,¡",,e,*,,{ "prove.hrr.
;;: ::p:"; :",XTli:,:i_:::},1,; tanio con ¿üiorer portugueses como con auroies de la corte castellána.
-J ;l
e,.,usrrc,!rrc¡ ""d,.;..
.,qu.l,ri" cue rn¿.;^., ;;,;l;
mducro
er urbmo cür que Fuñ,rá ., ."n,.,o
, -",-¡ . .
illl " .lohan de Guilhade ha sido identific¡do con un cab.Iero po¡tusués dá
tado eútre 1239 y r27o. al servicio de 1a cda de Sous¡, coo cuyo señor
:t,', o. ,.a" '", .-v"'
cúando h¡cc esdDár suJ h..t",, ';;'";," ;:".';:::l#":'l]1l,:;.:
z u."i," 1.. , óndes..u qi;r
v .u n,i
Gónzaló Gár.iá había deambulado en su enlio por Cas¡ill¡ par¡ volver
r Portugál ¡ e.liados del siglo xnr
,,ro ñrtub¡ h¡ce derJ! rr\e .,quet
de Ródez, / enrre ro' prcrrdo'.
Mende- que lsue,". de
.l,:,;r;.* ; .v senrirmenrr ro eruvo.
' y a" t". u,-..".,, "-"",J
r."*,;".;,.;';il:.",',**''
q,*",*.,*
::ldy:y ,,.q.. to h¿qr;;,,,,,.';;;.':l;.::":i,l:.i:.;l:

l'"" póco. ,_,"1


l"
Ll_",
,ern,enre: pue, podnJn dec¡r. e".i;. ,.,,,..;
qJ" r,, Múto te wcjo, Lourenqo, queixar
"de n".¡o .- rprende p,uden.,,-. pola ccmda e polo bever
que t'o non mando dar a teu prazer,
mais eu t'o quero faze¡ melhora¡:
J pois que t'agora citolar oi
e cantar, rnando que t'o den assi
ben como o tu sabes merecer.

Johan Garcia, se vus én pesat


de que me queix'eno vosso pode¡
ro o melhor que podedes hi fazer
non ni mandedes a cevada dar

En la épo.¡ de A1fomo e1 S,bio bri!ó u¡ Aénerc poéti.o esp€cí6.o qúe tendrh


continuadores ende los pdebs de cdcionebi l¿ a,{a¿. Era en esencú u¡ deba
te eñ el qle u¡ poet proponía uD iem y odo debia contede..oD élj si enre
1os tuvadorcs próvcnz.les h,bi,n p.olif{ado ere rilo de.ontlc¡drs s6bre remas
serios, eD 12 escuela galaico portugles¡ s. puso .asi siempre al servicio del .s
carnio y l, injudr. en paricula+ntre tuvadores yjuslfes y r oenúdo .o¡ reG-

j .ii¿¡¿r:1o.ar I¡ círola . L¡ .í¡ol¡ era lor juglares que se dedicaban 2 l¡ po.-


ulr inrrtr,rento dc .rÚ.b ús,dó !,or sía ü.ic¡

I2J
L26 L^ TRADIctóN TRovADoREscA y su ÉpocA LOUREѧO Y JOHAN DE GUILHADE 127

nlal, nen o vinho quc rni non dan hi Pois Louren§o, cala-t'e calar-m'eii
tin ben conr'o Éu rcmpre mer.i 10 c todav;a tigo mi-o averey
ci vus seria gr¿ve de fazei. '. c Jo n¡cu 6lh.r qurnro ¡hr m eu d(t'

t5 Louren(o, ¿ mrn gEve non cerá loh ¡n Crr' ir' non ! u§ Glharci
de tc lJilr lrnto qu( mr qur§e'. nrrri bcn vur citohrer:
pois antc mi fezisti teu mester;
"l¿1..
e conhosco mur bcn trobar!
mu: bcq entend. c ben rejo.¡r
cor1le rc pafiu" e logo o nraDürci :; Chuf¡r, don Lourengo' chufarl
20 pág¡r:¡ hLr gr¡n vrhu quc cr.
se hü bon pao n¡ núo revcr. cebada v be-
Mucho tc veo, Lorenzo, quejar / Porque no te ñáucto d:r
Lia",, - e,,"". ¡ pe.o re to quieo -':o¡'r' 'vJ qu' rhotu-rc orBo
Joh,n c¡¡cia. ¡Jl pasr achrr: toc'r l," citcl" , ¡ cmr,r. rr,ndo que re lo J"ñ / t¡l tÓmo tu lo llD'(
cn vós o joar:r quand'a vós vcher; '.l',"'C,".
,,"'.*, I -' di'gurr qur me qÚie dc er:'tn: 1l
rnais outro. r que seu mester lezer / que mc iren n)¿rJ'
dene', , lo rirc;o, qu. p"d¿N h¿ccr 'r no ñ¿ndár
z5 que o meu ertenda n¡ui bcn, fará ;;;..;"¡", ni'er que no nre dan / tát como ro mere'í sic'¡-
qu( ¡Jnr'\ ot, ,lgo nrcr.,.rci. p-,'ip,,* ", *.'¡,-¡ "'ino
p".¡i,ar.i,t. zz t-orcu'", rcrá Psjudrcnl Pro
"o !u rr¡b'ro: 'nruv
e vosr paga bcn .r lcixarei: ;,' , ;,",,,.,urntó qntri(re. Pue, rrrre n'í hi'isr(
c pagad'a ourm jograr qualqucr. ;;:" J,.i;J-, ;" ,1, z .o-oi. p,g". v ru.s" ro runJrré r p:g:'; ('rcD'
r
Lrn Ullálo 0,,é ie,,so si en- uu buc r p¡lo r ¡r¡no' Ju'rn
*l -,u .n;..,,"á ,'ljuB,rr eu( "cudr a vo" pto
.rtch,g,quect nrio e"tr(tr,jr ¡¡'uvb'en.h¡'i / quc vo mcr 'r terÍ o
¿ (u¡lqu'er o'rc
en.¡ a $ hrbilidadcs litcürhr.Johan C;mi¡ de (iilh¿d. (\ un tuov.rlor poru-
.trn(ro v ?nuncirl ¿ ¡uro a vuc'nr prg'l: ' v P:rgJd rr"r¡r'
d. lin¿j. nob¡e qnc debjó fóre.u e. .l teguodo y terc.r .uaro del rialó iuslrr Pu, ' tor.,", c.,l'"o' 1 nt '¿llrr'1 "ú»lool oeeré 'ont'Eo ¡ Jrrerc'
i"* .",,'- * ¡. ¿" lo 'ío / Juan G¡(i'' no
gü¿s
xnr y Lourcñ(o unjugl.¡ ilue ¡lrernó po.l¡ ¿poo .o¡ lur,rer dc l¡ cor-
'nistu Lou¡c,,ro se guLj! ¡tc qu. ¡i.^'-,,'-'-r, i,,or.'.).t,óv'rn)uvt')icnr Brónrcrr'doñ
"í,,","i
tr po usuee y de la core c¡telh»r.Apar.¡tcnreDt.,
uu,lh¡d- r. pr,¡¡ nJl v ér,. . "n(cnr qu( l( prga brcn. p"n. .t ,. ., .t cr. , h pr-
g,á r.¡|'t rrr,¡lriror, uD¡ propu¿rx que ¡.our¿n(o, obviaD.r úc, r«h¡zr- E¡ e¡
üd¡d, h ..b¡d¡ (ve ¿ y I) en comidtr dc .,b¡Io y !ó sicú(lo Lourc (o .trb1-
n{o sinojuslrr se sob-..eniendé q!¿ Do ca pra N .¡balgrdtrm, sino p¡tu élr e"
cutrntd r L b.bi¡h.no dcbc ser vnro (vu: y rz),elliquido d. co6unÚ h¡bnü¡l
con l¿ .on¡id¡, t¡no srguñrnc.e ¡gu¡. co ¡o a los anim¡l§. tf, p,g1 quc pro-
D,cte Guilhadc p,É a..ll¡r sus (ru.jas cs que l. ¡l)rl& un viu¡no uro, n¡ulin
por prtida doble Gc.úénl.\c h nrrl.lición cor q¡. .1 Cl.l r¡r.¡rzr r AIIóDsovl
cd §anb Gad.a:.Viltanos te ,Drcn. AfoD$, / vilhnos quc no hid,¡goe) Etr h
úkinE dttuf¡ Lduftn(o r.pti.a que ok) ¡¡gl¡r .,p¡cir,do I. hará cónrplen.ter
.uán n¡rl le hn prg¿do, y rech,zi l¡ p¡gn. Guilh¿ds, e. I prnne¡¡ ,/ir¡dd o r-
nte$rcfa ln2l. hsist€ e¡ qu€ .oj¡ l¡ pasr. Lour.n(o l" rc.haz¡ de6úniva"Eni.
y RafirD quc s¡b€ bi.n bvtr.: ci.tu Gui¡hde con un nóni.o.tno tw¡4, siño
brcmcab. Lr discunón c¡úe cab,lleros y jusl,res sucle sesúi¡ era ñistr,, viar
desptcio dcl r e y dcl árisú por cl noblú, que lc .ubr. de i¡súkos. y ¡uto¡6r-
,D.ió¡ dcl iush. Er¡o(¿: ¡on ,.b ,ob ¡ú ,x ,e ,.¡,,.on .l recu6o r hs .¿il¿r
,l¿óL¡: las €{Nir reptcD h! nrn»t¡\ riir¡s pói p¡rcs. El úftiDo ve(ó d! L sc-
gunde,rrl¿id y cl irhimo, prr¡ rcspcbr h rcglLridad de esrc csqueür, debe.i¡n
\cr r2nrbién ¡1.«silJb.\. y .. odosihl,os conro r.su[u ser cn c]tidrd.
I
l
NUNO FERNANDEZ TOIINIiO! I29

D" meu ¡rror c do t,^s i .nurd't"v,,,,.


NUNO FERNANDEZ TORNEOL vos lhi tolhest.'s or rauros cD que Pous3vanl
El ¡uto. nos er tóralmcnre d.scónocido y et únicoToheot h¡stz t¡ fe- IJ lede n¡'¡¡d'eu.
che regisrado cn est h, áp¡¡ecido en Có¡dob¡, poco después d¿
l¡ ñronqui$a.T¡ñro -époce
los ropóñimo, de uru de sus (ompq,cion.; como Vós lhi rolhcstes os mnlos en que siixn
3u huell¡ en el r¡oqdorjohan Ai6 inducen ¡ siruárto etr Casrils. Rcsul_ e lh¡secrstes rs fontcs en t¡uc bevie:r:
ta iúr'oso ¿demi\ quc \e¿ un (rb¿llcrc (asi párecc tuge¡¡¡to ct doble lcda m'¡nd'cu.
ap€[do) que culEq los sencros Eoqdorscos. puc' cjie opo d. c¡nri.
gr suelen *t ]a especialid.d dejusl¡Es muy lisádos ¡ ros -tem;s y for_ Vós lhi tolhestes os m¡nos en qLre pousava¡r
o lhis sccastes ¡s forrtcs u so banh¡nan:
!ccla ¡n'¡nrt'eu.

27
Lev¡Dáos,.,¡iso, que dornús en l¡s mañ¡las frírs; / t(ntrs les .vcs d.l
Le\,?d', amigo, q'r€ dormides as manhias frias; D¡undo deciin por ano.: / .Sot aeliz,. // Lev¡ntáos, arligo, q¡e dormk
tod¡las avcs do mundo d'a¡nor dizian: las frías Deñ.¡as: / todas hs avts del uurdo pot rmor <.¡r¡bán: / .Soy
leda m'and'eu. feliz,. // Tod¡s las avcs del muDdo h¡blab¡tr de irnor; ./ ¡ Dri ¡Dror -\, :l
vuestd se refeúan: / "Soy
GIiz'. // To&s l,s aves ttel ¡rundo cantab¡¡
po. ¡mór:/ de mi del vucstró r ocupában / .Soi/ t¡liz" ,// A nri
¡nory
Lewad', amigo, que dormide,-las frias manháes:
áñor y al vuest¡o sc ¡eferi¡n: / vós lcs (ortireis l¡s ra»r¡s do¡Llc esn-
J todalas aves do mundo d'amor canrarz¡r: báñ: / «Soy feliz». // De ni ¡mor y del vúestro se ocuprba;: / vós les
leda m'and'eu. cortásreis las r¡mis dotrde pósab¡n: /.Soy feriz,. //Vói le' cort¡rt.is las
r¡mas do¡de esrabxn / y lcs secástcis l¡s aucDtcs et1 que bebí¡n:/ "So)'
Tod¡-l¡s ¡ves do mundo d'amor dizi¡m: feliz'. // Vós l.s cortarien las Éús doDde posabaD / y lcs sec¡steis Ias
do meu emor e do loss'en menr'avian: ruenrrs dorldc se b¡ñ,b4r: / "Soy
t'c!i2,.
leda nf and'eu.

ro Do meu ¡mor e do vo(s en menr a!,¡rn;


vós lhi toLh<strs os ramoi en que siran:
leda nr'¡nd'eu

En sr. .ohposrnin, el iuror enúcrcJe m¿hviros¡úent. los norivos más ióp!


.or y Dcjor .o.ócid6r d. ¡. .anción r¡dicion¿l eo u¡ conjunro dr iniúpr;
.iór diia2na. p.ro dc efe.@ poéiico rin duda .8..2 c inrcnso Comi.nra ;on el
cncuenro de los e¡¡mondos al ah¡¡ecer. cn un cntorno p¡¡¡jisrico y prin
vcr¡r donde .onvivcn lo5 simbolo! fundú.nt¿les d.t @o: tos p:jau y m on sú efece, stéti.o) peñ d. ent.nderque .r,n euo ¡h${.tó los Páir¡¡s y !,
hdmo5
to. Perc h cit¡ resul.¡ f.Iid.. pus cl rmiso
, r .. bo' mndo,l- gol|. rod.i lu' elcnn'nh\ (,r!' p'6rn. i¿ crr t'n P,,.n" J.'_
di.c como ¡t paso, ducrme. En gm rünbóli.unenie una interpr.ri.ión ercti.¡. Es,|or tr¡ro, úñ4 belis¡rD can-
'ós
su sesund¡ ,úud, caobú r¡dicalment€ la ¡údaduár cl ¡miso, are ¡t parecer no
s. h¡ pdc¡ado, ¿ eb{ó .on clo ¡2s .¡m¿s doDd. je po*U.,] i* .ión d. amor artido qúc, .o¡ el€mcntos ri¡rplisimos dc la li.¡.! trdi.ioDal, cr
it¡* ¡.-
.ordénoi .l ¡ño. b¡.io l¡s DtB d. I¡ tirjca hdi.iot¡¡r) y hs f.."dd;"d. ü. .ap¡z de conr.un ún complejo §sniñ@tiE sú p¡an8óo Su fon¡¡ s la tópi
bi¿D Gecu¿nlese Enibiéú que h tucnre es ct tusa. tipi.o d.l en.úentu dc tos .r dc l¡ v¡¡i¡nte más trdlcional de t¡ clnos¡ dc xñigo: dirico .., erribilo. dc
.n,nondor: el pocnu se t¡un.¡ stu ¿xp1tc¡cioñ.t ni inr.rpreacion.i (dc :hi vüsós largo\ c iÚ.gúláEs rir.de¡lor de 16 do¿. silabis y rima 6ouDtc, con la
.oñb'n.cióñ ,¿¿ 12¿ ,ts, panlelisno ln.nl y L,x,1,o¡.
r28
q MEENDTN[IO I3I
E

Esbba vo en la ermir. de san Si ón / v ñe cerca'Ó¡ lis ola' que gran-


MEENDINHO i.' -" z *'", ,,,¿o .' rrtgo -.v rendm> / F 'rndo e'¡ lJ er r'¡'Ll
",t l. ol.,' ¡rrnd* d'1 ¡r'r "'p'''n'lo '' rt
"",. .l "1",' ;''."",'.',, / t¡o rtn_
A diferencia del ¡utor anterior, éste sería el cjcñplo paÉdisnárico dc rmieo -,v v(ndá'- / / Y nre . eúron trs o¡J\ que g'¿ndcs on'
*" ¡1'.r,il* ,' *-.¡-. nu rmtgo- 'v vend r:- Y
'" '¡'
un a¡to. rrádicionzl: segummenle un jush¡ (noolb¡e sin apellidó. djmi-
r'per:ndo a
L,..""" r,' ¿. l,-*<,,1u.. Do rcnsu h"rqua^ tr¡ 'e r(r t!
nutivo dc Mendo),sn l¡lás obra co¡ocid¡ que ésr¡, quiá li8rdo ¡ la ria "r"' udñr /
d.Vigo do¡de thnsdrre la acción, quizá del tercer cu¡r.o del siglo xnr ,..t¿", ^,,-'g" -.y ,endri?- // No r'ngo b¿rquc(r 't \crrcr'ri-
nt
jDzsár por su posición en los c¿n.ioneDs.
'-"'i'¡ 1".-., l.li,are::1rr c'¡errnJo ' orr,rrÉo ¿v
a
)/Ñ" -"e" ¡".q,*" "-' sé rem¡r' / morné hern¡os¡ en li ñarca aria
/
esperando I "i vendrá?-'
Dri ¡nligo -¿y

28

Sedia-m'eu na ernrida de S¡n Sinrio¡


e cercarol-mi as ondas, quc grandes son.
Eu atcndend'o meu a¡r)igo. E ve¡rá?

Estando na er¡nida anio akar.


cercamn-mi as ondas grándes do mar-
Eu atendend'o mcu ami¡¡o. E vcrú?

E ce¡c¡ron-nú as ondas, que grandes son:


non ei barqueiro, ¡1cn renrador
Eu atcndend'o ¡reu anligo. E verú?

E ccrcaron-nri as o¡das do alto mar:


non ei barquciro, nen sei rernar.
Eu ¡rendcnd'o meu amigo- E vcrrá?
Non ei barclueim, nen rcrnador:
¡uorrerci f¡emosa no m¡r nraio¡.
IJ Eu ¡tc¡dend'o ¡reu amigo. E verrá?

Non ci ba¡queiro nen sei rem¡r:


nlor¡erci Éenlosa no alto rnar
Eu etendend'o mcu anigo. E vlrrá?
v \"n ds t'nhÁl' '\ \'
':ii.,,rlh E\pt,, ' ,"h ¡n('"doh.s
rnd(¡
n,,r'r,B.,ori¡ cn'n,rJ'i'r-
'n'l{rJr' 'n(n'
"''L' "r'r"
R¡¿ de
^;.:.;l4,..",.',i
\¡n sim,,n ü{j r rrri,deviAcI'ert(rA'r'"t''\Jl"tquL rr't¡!r''rtar
Nu€e cantig¡ de ¡¡¡iAo d(l tipo nrtu tr6n a l¡ !íri.i lridi.io¡¡I, cor csEof¡ tipo J.lr,,.¡J,,Jlilu\'ú r¿n'rsrr¡'rrrrt¡qu'fuclu¡s"t'x't'r\t(rto'l''7Jt('¡¡\r¡ri
tu¡ror¿r8e de ve¡sos ilregúl¡t s, ¡arsós l,.L'suridos, dc rnni isonant€ eD ¿¿8. Pr!¡ -', i;;,; :;;;;.',,,", ' .r,i' i' e I' sue'n ''v r""ii'q''- ao "' ' rcrr ' 'rn( r"
su interpr.t ciór E.uérd$. qu€ .l ma.o,ró L ttrente y 16 n6, cs lusar de ,l', t",,". ., ,¡'"'" r qu'cn J¡ 'e r(ri'o¿ Ln ' ' ' rPo'i'ron " i''''Éti'''
cn¡ y .ncu.nb d.los ú.nDEdos y srá inri¡umcnte árocü{io .on l¡ eúf!.-
",,'.1
o, <l uusn¡i ¡¡ ts.,rüs^ de ronrerir quc !tu/ñ l¡ &(ión 'n ut'r "rn
.ión del dñorj la ¡lscn.ia del ¡migo, ó sea, h nnedrd. es en eue ..ro el descn '.,,.,.,:.v*"a.¡..A.¡i¡ - unj'el"¡ 'let qu ''' rfJ'h' "-'h'"''Ürr'
.rderuñr. d.l peligo,qu. !. ideniifica.on lá nNert. por inesrs.ln illa coD l. Drd! .i co"sewrnr» nn+it,r¡ otr¡ comPon''oD

r30
I ROY FERNANDEZ DE SANT¡AGO r33

ROY FERNANDEZ DE SANTIAGO I Cu¿ndo Éo l¿s olas / y las alúsnnas riberas, / enseguid¡ ¡¡e vie¡en otás
,/ al corazón por la hermos¿ / iM.ldiro sea el már / que me háce rán-
I

F\.rdenr.n. !br- ron un ( rÁ, :eo .., to daño! // NuEc. veo las olas / ni los akos acánhládos,/ sin que ñe
ñr,¿sui. .JpeIrñ vengan olas / ¿l co¡azón por ni hertuosa. / ¡Matdiro sea el mar / que
,.",,1" "^1:l
l.::^,-"' .',i .c<ro .n
,i?r. supo Jp,ox,n,r,,c , ;,¡", ,i,a, de Ar.
" . pnpul¿r¡znr. -,.,1 ',re h* e ¡r"ro dJriol i. )o veo 1", ul^, y veo L\ ro!a. / rtuegu,-
':'j"*..
.,1:,."^f"," y \u ob, , p, m,,v *6,,a,.
en rodo, ros sénercs r etu,io. q.oho ", ,s..,r , ,",- d¿ mev,-nen ol¿'. ¡l,o,r/unpor l¿ b,(nhe.hJ.
iMrtdlroseJ et n-r
$rr , rrrgd..,pr2 d" ,d¿pu, rodo. tor.ódrgo e\p.es¡,o. puéde \e¡.r por / que ñe hace ranio dáño!
¡urr¿ dc .u ;mhiro hrb,iu"t: ,ev-tJ ¿. r
",Lntó.
do 'n, i',.o . u"ndo i..eS¡ coñ ",.in*,-o
.l ,,i";,; d.;;';j;:.
ctej¡,"n(o. r,rdi,.onrte. . ,. ;" .,;"

29

Quand,eu vejo las ondas


e las muir'¡les ribas,
logo mi veen ondas
al cor pola vetida:
maldiro seja'l ma¡e,
que mi faz tanco male!

Nunca vejo Ias ondas


nen as akas deb¡ocas
que n1i Íon venhan oDdas
al co¡ pola 6emosa:
maldno s€ja't mare,
que mi laz ranto maie !

Se eu vejo tas ondas


e vcjo las costci¡as,
r( lo¿o mj vcen ond.s
al cor poh bÉn Gita:
matdito seja,t mare,
que mi faz tanro arale!

\. to¡+ ., tu'.,r e, ,c rt¿ou?lL \ nue .ttJ


. .lrn".¿ r
d,Ci'.iu ck ., J r"."n.:J oe r.. h,bi, .. ,; j;;,;:;;"1,-|: y de prraleüsño, el .:linc¡tivo rl,r'd, priE¡iwo d. i¡ posia h¿iicional._. H6ta
::
ún 1a -,.,,",..
¡onrb¡e, no d rnJ nrulcr) por et u5o l, e p¡¡agógica. Esqu.mi esrrófr.o:6'd 6'b 6,d ó,b 6,C ó,C,Es múy.urioso que
rocs
L * ,¿. de ,,_s" "
. de ...¡i
trct gue Fpr€sc¡tan ios ,, .i¡,.,"" *.*; i: :i;
:; :",: ,:;"... .iJL un esribiuo .,si idéntico aFrc.¿ .irdo en ¿i D¿.¿ñ¿ron de Bocctr.cio; ¡os ha-
Uamos §n duda ante L ¿ifusióD polise¡¿sica de un misño motivo (ta id.mi6c¡,
sótpd .lel séndnneDto),la ¡ona¡o¿, el dpo errófi.o
ción del ,ur y el ¡mo, en h5 doi lirics mñn es_
rl)
T

PEITO GONQALVEZ DE POI\TOCARREII\O


JOHAN ZORRO
Los Portoc¡rrirc o Porro.¡rrc.o fireron uná ramitia portusuesa gue sc Dc sus textos se deduce que.ruvo al servi.b de algún rcy de Pornr
puso ¡l servic'o de Altonso X c¡ hs ár¡ras v ." t" igi",o. a*r,.*,a"
ta¡rbié. en liempos dc S¡¡.ho rvi snr e»rbr.go, úiguno .ie lo. qte sal, de su posición en los ca¡ci.Deros (indi.io .on cierro nrtrrgen de se
podeDros etlcoDrr¡r e¡ Castith s. amxb, pedro..rue e¡e suridad en line¡s seneralcs) que puede drtarse hrcir el t.r(er.uarto del
el no,nbE;el sislo xnl Uo poema lryo tue n¡ittr.lo por Anas Nunez (vétrse el n." 33),
-b-/ J. l n i( -.) 1 ,e-,,nJ, , ,u, o J .t nqto. s- (...b.-, ie-oI Fr Er. locali,á.lo e¡ l¡ .orte dc S¡ncho iY lo 9ue refuez¡ 1a ¿nterior conjc
frenltrdur¡ ), hcso en Andall¡ci¿, donde Dredraron, y llegaron ¡ t¡ .um_
rur:i el rey portugués h¡bríá sido pues Afonso I ll, yemo dcl Rey Sabio
bre so.irl c. trempos.le tos Re,!s Caróti.os, cn que u.o de sus des
(i2a8 1279). Conro de tipo tr¡dicionil se espe.i]lizó en
.endientes lire iinroso poet¡ del Cr¿,.nrrro
t¿r.rdl. un te.u srnbóli.o .le h n¡tl¡.¡lez¡, el ,r¡r, ¡unquc en ene .iso se dr l¡
ran cncu¡st¡nci¿ tle {tIe sean dos los po.t.ú qu. lo .on4,¡rl.¡, ó1 y

3o

o .,, . n,r.o
.,,,ct Jo n lf
f.rdr_o ñtu
. ,erJ_ n.
. chor,.u, bclal
11
El rev clc Portugale
barcas rra¡,do,t lavmre,
O anet do meu a¡raclo c lá iran nas barcrs nigo
rr.r¿,. u .\o,o v.,J. .r¿,,,o rrya filha c noss' araigo.
c chor.cu, t¡clar
- El rey portugueesc
l,erdio sdo ver.tc pino. barc¡s ¡randou f¡zer¡,
pu,rn . ho,i.u. J,i,r ,i,ro e 1á iran nrs bucas nrigo
c chor,er¡, bet¡! m).¡ 6lh3 e noss' ¡,r)igo.

ro t)e i_o soto rrde r¡allnlo, llarcas ma¡dou lavra¡e


po¡ert chor.cu, don. d'¡lgo e no m3r as deytarc,
e cho¡.eu, beiar e lá i¡an nás bsrcas niso
mya filha e ¡r.,ss' ¡nrigo.

El a¡illo <le ¡ri ?nrigo / lo per.lí b¡Jo et verde pDó ,/ y ibro, b.it.. // It Brrcrs rraldou a¡zerc
¡rt1lo de ni &nado / Io perdí b¡jo ta !ü.je ra¡ra / y l1oro, betla.,// Lo s no nlar a§ meterej
r. ¡lib,.^et .o |],,ñ.o.do...,.t. ) tor. L,rt. e lá iran nas barcrs »rigo
l.t(rdi , 'olrr.,l.,,. ,,,r. o torc \^. t,,.ir !.,. . torñ.t...rt,
LJ
mya filha e nos' amigo.

, _, /B J. c ,.- . l-,lr r , t D.r,. tir.,..,r 1,t\ ¡. L¡.sroli se ajufa nú.vrnrent. trl nrodelo.t h /odürru¿ G{rcfi .,onouD¡,
,..'pJ,. ... l. r.j.,.,oj, rr.t cnribnb nronó..i.ro), .unque con la ro¡¡rlir, c\t.rñ, a e$c g ,po, d. r€n¿r
r,,..,j-,.,, -n..,¡,,o. c., J¡¡ D.rr ..1, r., los vesos del efribiuo ¡ris h.gos que Ios dc la errof¿: ó¿ ó¿ dB ¡r¿l: ta¡$ién hs
l- d- ..r i-. \J,'e . a,,.,r e,., r¿ J.,, Jj,,t,.,,.,j,o p, 1C¡ .lmtr\ d. L crófi lon ¡¡ipi.¡s. Sin eDrb,.gd, no s¿ro .o! h¡ll¡D)ot ¡Dtc €l ¡ú
',.,.rir' .{ioJ .,. ¡ ,,¡,, , rler. ...1.tr,,n fr,,tropr,..... -, _l
.--:,:,
L?) d¿ /irrrL ltL l. delo popul¡ri?xnte d¿ disti.oi .on crribillo. pxnielisi.o\ y (o¡ /.ir¿rrl.r, de
'n
P, . rr .!nr ¿$DJt., \irrc que re¡pa¡ec€ h . p)r¿qósi(r. ¡rj! r¡rr. El nro¡ivo ¡le ld
r.l J
136 L^ TR DlcróN TRovADoREscA y su ÉpocA ZORRO t37
JOHAN
E¡ rey d( Po¡tug¿l , b¿rcú ñ.¡ndó ¡ibmr / y ¿L ¡rj c¡r tas b.r¡s con_
ñ'go¡/_m h¡J¡ y nucsrrc ¡migo. // Et ey ponugu¿\ / bircaj nu.\a, 32
mándó-hr(.r / y ,tá i¡á en ras b:rc.* connrgó.
-I r,¡, y,,.,,- ,-i_ -Cabelos, los meus cabclos,
9o..,// B¡(Jr nueqs m¡ndó labm, ,/ y bourt¡s en ct »., / y iIá r¡á cn
rar D¿rcas conmgo, / m, túJa y nuesrro ¿migo. // BJrcr, nue!"5 nrrndó el-rry m'enüou por elos!
hrcer / v me(erl¿s en ci m¿r / y ¿Ij irj en ,¡s b¡,.¡r io!,n,iso, , ,,,r hü¿ Madre, que lhis farey?
-Filha, dáde os ¡ el-rey.

5 -Garcctas,l¡s myas gerce.as,


el-rey ñ'enüou por eles!
Madre, que lhis farey?
-Filha, dade-as a e)-rey.

-C.bellos, cáhellos míos, / el rey envió por cllos, / madre, ¿que los
haré? ,/ -H!á, d¡dlos .¡ rey. // -Ga¡cetd. garcct¿s mies, / el rcy er¡,ió
por ell¿sr / m¡dÉ, ¿qué l¡s heré? / Hüe, d.dl¿s al iey.

E$a ntrcva .o.rposic,ón dc Johxn zoúo nos sirúa ente h priñ¿D docuner-
¡.ción .D lensus pe¡i6úlarcs de otÉ ¡rotirc tipi.o de Ia .¡oció¡ rEdicion.l:
16 c,b.ll6 .omo símbolo de L virginidÍI. Nót6. .n 6tc c& b nónica r€F
pue$a dc h rudrcrpuesto que s cl Rey quicn los pide,l, jovcn debc dárs€lo,
rin ñis. Da.b lá r.du.id¿ longiEd d.l po.ñ¿, p¡.e.c que su único rÉcu¡s 6 .l
conBk, s.süúm.nre i¡5nico, entE l¡ i,a.nui.l¡d dc l¡ doo.cua,9ú. .onsulo
b:Rs qk * J¡:¡r (: wu"rvctr) (ón ct . uso s rip,, o .re tó, áu.or$.Lt lil sus.ui.s ¡morcs¿s r lá ñ.dre, y lá iot.reed. Bpu.si. de ésh. L¡ estuf! $ nú.-
lu.nuc\o
glo x'n. coho ¡o r.r; dc en .t lAIo xvl p,r¡ exp* ,. L ."r",..,a. t, Émertc panlelistic¡ (!ung!e lá brcwdid dcl po.m. ¡o p.rñite cl .¡ced.-
rcu 6.a.'ón ,le 16 ¡runt.s. po' otD Fú., cq .ompmflón pLn;, un .\E¿_ " n¡mi.nto h:bitu¡l de las 6Eo&s), b nm. son¡ntc y 12 m¿ric.,.mpl.j¡ y dc
Do póDténE merpr.r¡trro, pu6 p.E(e \uAcrir un exrono x¿,¡qp; rñ¡,
cnh t¡ nu.vo coo l¡ ¡notruü, d. su mayor l6nsi.(d o cl .rribillo quc co l¡ e$mf!:
m.dre,l¡ hur v un ¡' eo d. l¡s dQs.
7d z¡ óa 6B.véase también l¡ ¡iecán¡cá dienBdciá .nirc .ab.lor y g¿tuta.
¡39
JUYÁO DOLSEIRO

/
Estas noches t¡n largás que Dios hizo en ñal di. / Pa¡a mí' qne no
JUYÁO BOLSETRO /
las duermo, ¿por qué no las háci¡ / en el riemPo etr que ñi ¡migo /
solía h¡bt¡t conmigo? // Por háberlrs hecho Dio§ tan largrs / no Pue-
Es ¡.o d. los áútores más dcsconocidos de los ¿dr.io,¿iros. ¿utor de une do dormi!, icuitada! / y, tAn desmesuiadás cóno son' / las habí¡ que-
obÉ Eriada, añpli¡ y sugestiva. A juz8.r por diversos indicios puede ri.Io eD ótm ocasión, I en cl tieñPo e,r que mi amiao / solía hábl¡r
ser unjuglar y ha dc situárr én Ia cortc c¿stell¡ne, haci. el scguDdo rer conDiao. // Pues Diot lat hizo tán g!¡!d6, / dernesund¡s siD medi-
cio del riglo xlr, quiá con Alaonso x. d2, / ¿por qué no las hizo r¡les / én cl tieñpo en que mi ¡rnigo / so-
iia hablar connigo?

33

Aquest¡s noites lan longas


que Deus fez en grave dia
por m;, porque as non dórmio,
e por que as ñon fazia
J no temPo que meu amigo
soia falar comigo-?

Porque fez Deus tan grandes


as
Don posso eu dormi¡ coitada!
c, de conro som sobejas,
quisiera-m'outra vegada
no tempo que meu anigo
soi¿ falar comigo.

Porquc as Deus fez tan grandes


scn mesura desiguaaes
rj e as eu dormir non ¡roso,
por¡e as non íez ataaes
no tempo que meu an)igo
soi¡ fala¡ conligo?

ED xlgnnos Dron,.mos,jugó á.ér!«hDE¡te con los ¡¡oiivos de ln pocsí! tmdi-


.ional, como €n 6ra co¡¡pcició¡ donde d6arDll¡ el i¡soú io de amor. Sie
p.e ha rorprcndido la rüÉj.na .nrc sus pnm.rcs vhór y uú csúibillo d.l
Caúowo ¡Mnd d¿ t alúio Lv¿* ¡ú ¡d.bn¡e.n.q 228);en rnbos.N6, h pro
tagonnm sc hd,.nta d. l¡ lónsitud de ula noche sin ¿mó. L, folu etuófic¡ s
l¡ más tlecueDre en csls coñposi.ion.s (7'a ?'b Z a 2 b 7'C Z'O y hs .rér csrc
fir ofe(en p¡nlel¡úD s6ánt¡co,
rl8
-r.

I4O LA IRADIC¡(JN TROVADORESCA Y SU ÉPOCA


34
M_al rne t¡agedes, ai filha., porque quer,avcr PERO MEOGO
amigo
e pors eu con vosso medo non o ei.
nen é com.i-ó,
Dr» ¿iidc-t., mir gtu(¡-e dé vos ¡¡eur.,r¡ ,nj, Es ot.o !!DD dcscó.ocido. Su ob¿, conro l¡ de offos ¡utores popul¡rF
¡rrhi que vos,rrsi f.rqi. filha quc vo\ J<si fr!¿. Á-l'ñr' z:.rcs, gni en tornó a u¡r horlvo .eDtril. ct simbothmo (lc los cienos, v
se l;nn¡ al sénerc dc l¡s .a¡tigas de a,rigó, lo qú.: inducc á conside-
5 cá sen amigo Dunca aoi lnolhervigosa,
mrlo uD juel¡r, cómo Johán Zorro. Mr.rii Cód,x o los ¡utores .le c¿n-
^ -Sabedes
e p¡rque rtu -o non lejx.¡de, rvLr. n,ir 6¡h,, rrcnro.¿, tig¿s de roneíi. Su posición en los .¡n.ioDeror, ¡rleniJ dc relorz.r cs
noj {¡de_t¡ mie Bm(r-e dé vo( | ¡ u§..,i ,nia 6lha, t(x indicios- h.ceñ peDsar quc pudo ser gallego (cl apellido es lie.ucnte
nrhr que vo\ a«i f¡r¿. ñth¡ quc vos rsr figa. en G¡lici¡ v Portrgal) y k, sirí¡¡n en l¡ ópoca alfonsi. Es un m¡errc
tambión e¡r el uso rlel parulelisnro con .rcivTrrr.
cu non ei meu rm,go. non .i ren do quc d.se¡o,
,"
ru _ T,,po,s
m¡r. vós vco D)r¡ rjthr. or" ,j
no,' rjJde-l¿ rniá dr.r\r c dó. vo( D.U.,.,i rnl.¡ "";
;:;
6lhr 35
filha quc vo< asi irqr. fithr que vor asi
falr
Pcr vós perdi rnru Jnrigo. por qu. ll-evou-s'a lougana,l levon s'a vclida:
c, po,, qr¡c.,ni o vó. tolhercs .
snrn ( orr¡ DJdesco vay lavar cabelos, nr font¡na fria.
,_ <" ,ó, pr;.,;-'
r5 non ¿JrdeJr nrir gD(, c d¿ \,os -i¡¡".
l)cus. ¡i ,r,,, fiih,,
-' Leda dos ¡morcs, dos a¡no¡es lcda.
Ir¡h¡ que vos r\si faqr, filha que vor rsi fr6a.
llevolr s'x velid¡.] levou-s'a louqana:
M,lnk Jy hür. porguc qú,erc rcnc. un ¡nr¡8o. / y pue(
5 vay l;rvar cabelos, na liia fontana.
'E¡ri,, yo. .oD Lcda dos ar¡rorcs, dos ano¡es leda.
¡'| A'¡i.' on'¡u*U-',, i.nsi. n,, g,,.i,
;:::'§,:l'::";
u!o. u,u:, ry nU¡ l"¡trL.
l:':'t!o
hlr que $i n\ hJFa, hrJr qu. ."i t ag, ,, S"lv
nuncr hrrbo nrr¡er rJ,isr" i y.i*r,",""-r"
"" Vai lavar cabelos, na fontan¡ fri¡:
re¡e,. homos¡ húr. / no ,ensái;,,,, a.¡i. p:tsou seu amigo, quc lhi bc¡r que¡i:1.
,¡ud 'n, s,;1i., y d¡ot nro,. ¿v hii, ,;ü
euc rr 01 ñJgd. h,J, qur ¿ti ó. hrFJ.. pu,.s
no reng" 1" nr, Leda dos anrores, dos amores lcda.
i-,::c: ñiü rensiF
,-T:8:, ro_que deseo. ,/ yr que po. ,ór rn; ,ino."
hi¡r
m, gr¡t ir v dió\ D¡os, rr hn¡ mr¡, h.í
has¿. hrIrue ¡., o. ha8,r. pa.
ro Vay lavar cabelos, n¡ lria fonr¡¡a:
¡o 1l:.J)l.o\
i1 qu. filro srrl c'ri,r, , y pue§ vós "ó, r.di , ,,;i ,_8".;;.
lo t¡uu:sttr
passa seu ¡n1igo, que x lruyfaurava
nóu que vos. / no tensjii m, aE.h me v soy ma her_
v d¿os Dios, ry i¡¡" i,,,. z i,¡,
Led¡ dos :rmorcs, dos :rnrores lod.¡
que trr o( h,sr hrj¡ que ¿! ü. h,sa.

Otm..nn'{¡ d. @¡<o ,lrl ñisnb ruB¡r,.nh g¡,(,,r *r,,b¡


..o,,r.. .r" ,, n ri,o,, ,*¡,".¡,r. ,,"rucl¿o p¡rcdi-
en et Esh .¡itrisr ñ¡e sn¡ dud¡ ndh.1J po, dor DcDis y, ann üon h hEunr de $ pn-
:: :::m^l:,,o--dc^rG.Ddth, ii,,",,.*" uD¡ Júósfer .ré¡ica ;¡igurl¡irle. E¡ s¡ €rructun, núRad¡
;;;J""ñ:l:.:¡lt :.,:i t:tlI"i ;l:tT:ti.,^l : i,:ilJT::il::i5l D,eDt. n¡rrativr roDo rs ur!¡l .n N otna. su nos w h,bndo lo5 clenreDn,s ¡F
quetipicos d€ la (..rión dc u,ujer: h jden q{c r iev¡trlr trl rlbá,6.r\ión .tc l¡
:- ..j,r-oi:,.-¡o:,i:"j: d" hidk
o.Jm,rb ¿mbJ. nurci^ ¿nd¿ñ b,e,. Jvcnrd^. v D¿_
ro,ut h¿n., \¿: .on rodo, h pdodi. ú eü, r;. cú¡. y ( he lor c¡bcllós e¡r h fúcúi.. dóxde ¡cud.¡ prime¡o cl rlnie3) l lu.go
cl ¡ns.¡nno .icrvo, sínbolo eróii.o po¡ ex.clctrcia.Y¡ e)nre.aüu cn n» tex-
ur6, ¡',tr nú¿. / h,i¿ gue rj os hrga. Cnmo * pucJe "n li;;ri".;;:"1
por rJ r,¡qúa a. r" *,¡,...o_.",¿ v
li1,_.JI,"*I. ios pro.cde.rd.l Elor iigniEcrtivo d.l róDne.cr ! cl ¡güi. ún pan'drla¡ lá
,r. huraBión de uu F;nem rin rop,ú.¡do ,.g., t,, p..,;,r,á,i.; fi,eD.e, rsi .o¡no de los c¡b.llosi cl hecho dc hi¿i .urlquier !,re dr o pa.t. del
,r) l¡leb, l¡ i,srnJ..ión ru rr o6cro t_i enttk¡nr"mtri,n.,,,r,"a" i,ai,., _.,J" cu¿rpo tcrí, indud¡bles .eionlncús .riticas ko,no bien dc.n Corcó,.1¡ que
¡u.qu.
d(N6,o.,,t"i"p;;;;.;;,.; del biño sienc.bi€n sabe l(' quc qui.r."l,sobr. todo.úitr.lo sc $ocúb¡ ¡ la nG
.{¿. rn turtro ¡tipi(o ,o. u" ,", .",,U,tro n,",-,",-,
,.r, u" ,r¿ ,¡.. .he de S¡nJuaD o ¡ 016 ¡notivos scnránri.nn¡eo¡e y¡ d¡rsarlos. como los c¡be
"i
r4r
142 LA TRADICIóN TROVADORESCA Y SÚ ÉPOCA

Passa seu imigo, que lhj ben queria:


o cervo do monte a áugua volvii. MARTIN CODAX
rJ Leda dos amores, dos ¡mores leda.
Puede decirse dc é1 ló mismo qúe dc Perc Meogo, aunque la presencia
Passa seuamigo, que a nuyt,amáve: constá¡te del mar devigo etr sos cantiaas (eleñénro simbólico que lo
o cervo do monk volvir r áugur. cancreria) da n¡lyor seguridad ¿ l¡ hipóresis dc sú origú gall.go. Ex-
Led.r dos amorcs. dos amo¡es tect: cepcionÁl¡r¡re, sus siete cantig¿s de amiso nos há¡ llegado, adcnús de
los graDdes c¡ncioneros, a t ávés del pers¡minoVindcl que incluye seis
de sus melodíesi de áhi la import¡ncie quc he ádqúirido rü obr¡,la úni-
te tevantó tá hermos¡: / v¡ .r t¿v¡r s$ (,beIos ca lírica prcfoa dc csra escüela conscmda con su músicá si extcptua-
:e-leEntó ¡ /loTen¿.
D ruerre rn¡- r¿h2 d. (u. ¿mok,. de q)s ¡morcs fcl¡r.
¿
mos el hallazeo ¡uás rccieDtes de unas po.as cantig¿s de don Denis. Po-
Se tev.rnró lr
urrmor. \c revaxú t¡ ro/Jroi / q r tJv,r ¡ l¡ ñí, fonran¡, po¿tico scmejente al de Johan zorro, con d que quizá
/ fclü de sus ¡'noF.. de sus ámorcs reti7. ,//su\Vrc¿belto.
¡ l¡qr rus ehelc a I¡ enEó en competenci¡ ¡ pesar de siru¡rse en cortes distinrás.
,:,1 ," , * -1.its9 que brpn r¡ quÉri¡ rcti/ Je su\ r,nores,
fl:, //V¡
^", reti/ r hv¡r,u., rbelo) ¡ lr fi, fonrrne. / pr$ su
¡oiso que múcho L aro. / Griz de sús ehores, d. .,,
ét.. zz 36
P$, <u;nrigo que bren lá quería: ct ,,ervo dpt rnon¡. .evot,iá",,o* el
ó".
. ,ehz de .u! ¡¡¡orc., de \u. ¿nr,re, .tjr. .. p^¡ su ,",,go q.e
la ¿nu. / el-(ieM del monre rerc¡vir .t
,nu"cho
Qu.rntas sabedcs amar amigo
Jgú:. , fe¡iz ,te ,us ',mores, de
treides conig'a lo mar de Vigo
c banhar nos-emos nas ondasl

Qrrantas sabc.des arnar amado


treides comig'a 1o nrar levado
c banhar Dos-emos nas ondas!

Treides comig'a 10 rnar deVigo


e veere¡Do'io rueu allrigo:
c banh¡r ¡os-emos nas ondas!

IO Tr€idss con g'¡ lo m¿r lcvado


c reeremo'lo nrcu ¡nrado:
e banh¡r-nos-emos nas ordasl

obsé¡vcsc .ómo co,¡bin¿ l¡ nNib.ióD r Lr cDrDo d¿s. nnita.ión dc l¡ i¡vit¿-


ció¡ al b¡ile de otrs con,p6i.io¡6, .on el ¡¡otno dc l¡ ribe y cl b.ño dc
rhoa todo lo cnil 3e id.Dti6cr, en ln prá.d.a. con l, cni ¡¡nossa. El verso, cl
Ió,. Co,'¡o - ,turm¿l o, s,r. conlpos.,otreli uu lJ fo¡,,u €*róú.r octosihbo (equiv¿lcntc J c!,e6ílrbo crst.l¡no) .cruEdo cD su mitád. se ar!i.u-
d. i¿ h en el doDebido disri.o con c$.ibiuo <ie l¡ r.trolá¡{¿..oú l! vrir¡t. de la rin¡a
@,Da,'¡k stre vels ¡jrgos , .ñur¡do\.n \u ntruJ,,rEg"t,*
y ., .,.., f". coDsomntc, más p¡hlcl¡n¡o lirenl con /:,iz-pr,: 3¿ 3¿ AB, Ette jugl¡r ha tenido
o¡ce 3l¿b4 con le esrGruB de hs .nDas d¿a.
b ro(uo¡ de so .l úDi.o ¡nror cuyo reperto.io ros h, lleFdo c.si .omplcto
r43
I

FERNAN ESQUIO
Fernen Esquio es un trovado¡ de la com¿rca ferrolana, cuya lamilia. ii-
gxda ál monasrerio de xubj¿, está bien docu¡tnt,d¡ en la PriDrera ri-
tad del siglo r«vi con rodo, nada sabemos de é1, ni los documentos con
semdos nos da¡ noticia aleuDa. Se ha tendido a súponer que puede ser
el Ferdn Casquicio citado por el mrqués de Sanhllána en su Prche
nüó e , r¡ t". ¿ungue re'ulu hJr ro in,prob"ble qué núe ¡ro fró. e, re' o.'
d¡H un autor ¿l 9!e se atribuyeú sólo rnedia docena de .omPosi.ionesi
por otú parte, C.squicio, es ¡pellido co¡ocido en ca*eltano, por 1o que
nó puede ceÍárse la posibilid¡d de q¡. tál es.rirór hubier: cx¡tido.

37

Vaya¡noE irmaná. vayamos dormi¡


nas rrybas do labo, bu eu andar vy
a las aves, meu amigo.

Vaiamos, hi¡mana, vai¡mos tblg¡r


5 nas rribas do lago, hu eu vi andar -
a las aves, meu :migo-

Enas ¡ibas do lago, hu cu an&¡ vi


scu arco na maio as aves ferir,
a las aves, mcu amigo.

Set¡ arco na mano as aves {Lrir.


e las que c¿ntavan leixa-las guarir
a las aves, meu anigo.

Seu arco na mano a las aves tyrar,


e hs qüe cantavam non-nas quer ¡1ata¡.
I5 a las awcs, meu amigo.

,o' p"¡r- dc t^.


,..n.¡.,., de.
hoir !'-l'J Je o ,q.,j,,.o óct . cto rr,,'. on .r aor . tsr., ¡nG sú obra, destáca er¿ .antiga de aúúgo. únjco r¿P¡.sc¡tante en la Pe¡insul¡
"n.
.. h r¿ .or'v.' rid^ e,,, ¡r, o¡n'b¡e e¡ Fr ,ón nu!",,. d, .!¡i q.e de la caza de amo!9úé bnto dc*rouo alcanzú en los siglos xv¡ y xvn;dvióF
r..D¡.,ó.," * 1..
tase cóúo el ruror cnireEj. e$c morivo cón h .naju¡to rr a$, (el i¡so) don_
"-p",..r".,"r,1i.1 dc está et ¡miso, y cómo srlrray¡ h ariiñciosid¡d de b rupuera .¡zá en lr úki-

r45
-E
,46 LA TRADICIóN TROVADoRESCIi
"
SU ÉPOCA r
V¡yamos, hcrnun¡. layánros a dorñir,/ á t¡ ¡iber¡ det
l¡go. donde vi
i
¡nür /,¿ por ln w(. J mi .,m,so. ?,v¿y¿müs. he,,** *!,-*
t"r / , lJ ribc.J d.l IJpo, dondc !i Jnd¡r , por 1,, ¡-. , ;, ,frj;;.; "
r,a- AII{AS NUNEZ
A l¡ nbcr¿ dcl t¿Bo. dond" ,n¿r. l" .. z .",i ," ,,." ." t" ,,,-",:
'"',y.' a por tF Jve(. , mi Jnúso.. A 1.,,,b.,, det r,s".;;;e .,_ Fue clérigo. rtarado cn r28a ál sewicn, de Sin.ho IV y q¡izá colaboñ-
í:, I
¡o t¡ ¿ndrr. / (on su ¡,(o É,, L nuno, r rinr J t,, .*",, , , p"; dor dc Alfonso cl Sabio c)1 sus C¡¡tig.rs de S¿nta M¡úa. De obrd muy
I¡,,^,
¡ ¡,i em,Ao. /,/ Su rco en tr mino ¿ ¡as ¡vp, c¡/¿,. Z r t,. quc c,nteb,n sotisric¡d., con conocimi.ntos de lí.ic¡ prcvenal y fñncce, oscilá sú)
r¿. dej¿ ulvJs, / J pu, tás a\r, ¡ rnj ¿mi8o. 5u cEbarSo eDtE una producción claránrente letmda y lá ¡d¡ptáción de
.n t; tuno e ta
¿ves rinr, / ¡ l¡r que (Jutrbun no tas quicrc ¡D.rr¿,. "co r¡lotivos v fomrás de le tredición popularizante- Dos de *s cornposi-
/ . por trs ¿ves ¿ mi cion$ puedcD fechlre eñ r28ó y 1289. uD de ella, referide al conflic-
r" c rtr-. S¿rrl,o Iv y lo. infJlre. d. L¡ ('rd".

38

Baile'nos Dós ja todrs rres. ai a¡rigas,


so aque§t¡s avelaneiris frolidas,
e querr ftrr velida como ós, velidas,
sc anrigo ¡mar,
5 so ¡questas rvclaneiras frolidas
verú bail¡r.

A¿'hr,)os nós já tod,' tr'. .r irrrr'r¡ ^.


so aquesle ranlo d'cstas avelan¡s,
c quen fourana conro nós, louqanas,
ro se amigo an1a!
so aqueste rauro d estas avclan:rs
vern bailar.

l'o¡ Deus, :ri amigas, nrc[tr'al norr fazr¡rros


so aqueste ramo l¡olido bailefios,
r5 e quen ben pirect'r (omo nós p¿re(c'nos.
se amigo ¡mat
so aqucste ra o, sol que nós bailemos,
ve¡rá bailar.

sol'rc cstr .onrposic,ór orr¡ d.l ¡ns¡,o Ai¡ás Nü¡ez y oD, tÚ.c.¡ dc Joh¿»
,r,e.u,tr ""Itr,r $lq.e rr.t.Lld.¡nDr.pJ,. pú .jlu, .". Zoro, L .¡iri.a dct sigl6 prsrdo cDn$ruyó u¡ ps.údogéoen, popul¡r,l¡ bahdi
er¡ mrnü¿n ú(rtr.un c¡ ! r,(o d. Lb ¡w\ dr Nuno Fertu rura. ),ur.. o b¡ili., d¿ ¡Dror. L! i¡r,n¡cióD ¡¡ baile. dol q¡e vilo pL'cdc, p¿rtjcip¡r l(ñ eni-
.¿ tofl ;,.t LJ 6@ uo.¿do\ ú ún .1. ¡enb pRianr. cn la üri.a mcdiev,r fr¡tr.s d. ripo poPüllr,
f, 6 l¡ tipi.i de shr romposicio..s, co. cl vcBo hrg. ccsur,do eD su
NoniDcir, dj$ico .on e$ribill, (,rd ,d ir) y parateü;no ltüal.on
¡nitr.l, y (c.dió nr.luso ¿ li prov.nz¡I, tán her¡réri.a p¡n 6tos motivos; ¿ñ li P.tiF
&ix;F;€,. Ñl¡ cs üis rin y no tendríá nrü dr exúdo qüe pro.cdiese dc L nnnáclón dc

\17
I48 LA TRADICIóN TRovADoREscA y su ÉpocA

B¡ile,nos ),á lis rrcs, a), anrig¡s, / bajo esros rvcll,nos iloridos / y quicn
sea hcr¡losá coDlo nosotr¡., hermosas, / si IR¡ . un .nrigo, / b¡jo es-
l
GOMEZ GAtTCIA, AI]AD I)E VALLADOLID
tos ¡vellaDos floridos / vendrá ! bail¡r ,/,/ B¡llemos ya lrs trer,ay her
Danas, / bajo esr¡ rima de estos avellanos ,/ y qujcn se¡ lozrná como
tJmrnk I onocrdo I'oled:no por
Nor h,lhnrñ' xtrt( un P'r'o¡u¡ FFí''
oo$rns, lozar¡s, / si ama ¡ un ar)iso, / baJo esta ra a de esros rve[¡-
not ./ r,¡drá á b.ilar // l,or Dios. ay aDig¡s, si no h¡cer¡os nada már,
:;';;i;"'.,';"''
J
" 'n
S¡nchu IV
¡':lji ru " r
to¡ qu'tn 'e'"l:r::::''^i¿:':i'"
€nrre¡ tHi:
muerte- iunto
. "^: .-^.. J ",..' 1b¡'l dev¡Iadold (un
él úo!"rdñr e' noñDrado
/ bailcDros b!.jo est¡ nm¿ florid¡ / y quien sea hern¡osa co¡lo lo so- Po'mrem-
mos nosotms. / si a,n ¡ un aaiso, / b¡io esta ran¡, coD ral que báile- ,'::;':;i":';; ;' v '.'poi'i3n(c 'jerc:do or'rinirirn'enrc
'"LI'".'1" M''vo.rel trernÓ dP I eóñ v por ñn
nros rosotEs. / v¿.¿rá i hiilár .,.' "¡j.l* =o Nor
po,bre oú< c'c' " á*g""' 'l'r rzu'<'
'tro
Hlol;""'ü;il1i-1"'L^
J nqu. ¡nrrru 1l §igutc"tc
'ño

19

Diz n]'t¡ ámigo quc ¡ne serve bel11


( qu. ftrr ')on lhe ncnrbra *rron mt'
oe¡ol ioi s 'l nor(ro ch ' d áq'tr
l.n ,r''t' g"do' nrri' r'rrci-lh eu por ett
< Dor oúrnirrrdort 'rli *cn nteu pt tzer'
' lr,. i"¿ i'" tenrpo 'crr nre' h'nr trz'r'
Fl t'!n or't Lluc logo i'rvcr rj
r.rnigo, sol qrt( v(cr e nrr vrr'
. el oue'r.i, (ortrñ nre lol \(r'v'r' já
," a. qrriscr' nrri' frrei- lhr*o
',;"
nor .ru.rnt a¡dorr rli 'tn rncu prrzet'
n'eu bemfrzcr'
l": l"¿"
"
temp" 'err

Por .ruc 'c foi r o rr!,: non vi'


¿i" rs del I"r nrurJ''
" '-ovctr c" nrc' rluiser frlrr'
., n
'',. "u-ndo
Jo''qu' o f'l (u lhi t r«i ¡' i
por qtrani'n'tou ¿lá sen rrr+u Pra¿er'
lr,. i"a' -' tcrrpo scn meu bemfizer'
¡crts ao.nñxr d. todo Dodoi róng,\. cn .nenta qle eni .otupo\i.¡in P,rc
ce imirÍ trJoldr Zork¡. qú. pldo s(r antcrior El esqtrcB¡ 6úó6co,.on .nri ( qrc '' JJCllr p¡n 'ervtr 'l r
billo o ¿riii,, i.tercalar (,r'd tt n 11 a tB 11'n JI),.\ ripl.o rte nn2 trrdi.iór ñt- Fl no<n,r p,(. (i' l¿ ."É<doÚ d" ür"oirJo rÉr:li]*fff::,'::i1'"
ñil hüy livi ¿n g]láico-porilgués y cn fGncés, dcl que poccd.
poptrl¡riztrnte,
cn i¡ltimr in{an.,r cl D"d.dx.Vése hnrbién d p.nlclir¡o de .onrenido: rods
"'iiil'i'i"i"i;,
:,
Er'c,'i,o':e¡r (te ""-
'" de h" r''
co*' " J: h':''' ' *' li
P'erPn\o

t¡ , anirpa d ' ¿miBo P f¡ ru''rft' r


^:l:;;-do v rá ,ñonn?¡ dc rr
¡e'¡ lJ '1"r.:1:";
Ixs csdfir r.pncn idénricos concapu. En.n.nto ¡ 16 cte¡r.n¡os sinlbóli(oi de
p-ogo''"",, p.- t' *tt
rr
hx PÓvtu¡Úo r¡
'n
ii,,L."J,i ;* ¡,,
tipo l,rn iri.o. nóksc qur cl bailc se snúa b2jo hs ...ús de utr irbo¡. 'rro
| 41)
¡JO T,A TRADTCIóN I'ROVADORESCA Y 5U ÉPOCA

Drce mi ¡n',go que n¡e s'rve bicn / y que de n¿dr se a.úente


sino de
mr,,/ peD el ojrc (lí¿ se rúe de ¿qui / 1in m ti(ent i¡, pero te háré
erc. poc§ .e fuc I dr5r.ro ¡hio qu,.est; u» tieopo'..n nf rnoripor :
REY DON DENIS
Er p,.ns¡ ¿hora quc prcr'ro sc .v.ndrá / coófnigo. (on
rát quc venS¿ y Rey de Pórtugal cntre 1279 y t325 y nieto de Alfo'so el Sebio fue fer-
me va. ) él cu ri rrurlI" como (uere. , ,; ," r. .
.' r ru. r dngu*o m¡o / quc cré un riempo ",ii.,.,rni"É
mr
vieDte adnrir¡¡or de l¡ obra cultural de su abuelo, el nrás .on§llnte de
los tto!ádorcs (cicnto treinta y ocho con¡posicionc, v gr¡D tDeceDas,
enro,. //.Por que \e tue .in quc ¡o üera ¡ntes, / sin
decirm;to, ¡ viür así como uno de los ¡rejores t.yes de Ponug¡I, quc le dcbe 12s báss in-
.
.l:" +1 -. (u-cndo a i8a ) qurer¿ h,br¿flne, . pues ¡o hi¿o, yo ¡o
in¡re a,:,/ puB tc tuc a dissuiro nrío / quc csté un riempo rn mi ¡mor rerior€s de su expánsiófl bájo-medielál. Su Poesía es Pirrjcularme¡rtc
áfect¡ ¡ ld pbcedimientos ñás PrcPios de l¡ es.uelá,sin excesivá etetr-
cióD a los lcnóñerros fornales, que taDto atraián cl intcré§ de los tro!"-
dores, perc r'c¿ en suserEn.'ú, se'r, ienro§ y Cnum dc <sPniru. ¿ rnc-
r¡udo rónica p¡E con los motivo. ¡r,dr.ion¡ls.

4O

-Ai flores, ai, flores do verde pio,


se sabedes novas do meu arnigo?
¿i,Deus,cué?

Ai, oores, ai flores do verdc ramo,


se sabedes nolas do 4eu an¡do?
ai,Deuseué?

Se sabedes norns do meu amigo,


aquel que mcntiu do que Pós comiSo?
ai,Deus,eué?

Se sabedes novas do mer¡ amado


aquel que mentiu do que mi ájur3do?
ai,Deus,eué?

.n¡ J.\p.diBe o }{dtr lccx, \c gur, úD rt d(E!.hó fcn.üt nx vJv¡to ¡,.


Est¡ ..¡d9 de úrigo dcl Ey doD Dcnn cs un¡ de ls .omPosicioo€§ nrtu co-
ob6rñ ¡ocidas de ta 6.u.ti. L¡ ¡nen.iór de Ia' oorcs .omo snñbolo dcl ñor es Pre
,: ,

e qn pr !\ ' Jü \L lJiur. . L rpl,.¿ció,, J ¡ ,or,lc h, non!-


ll'J:.,,Y".,
ruo.1, to qu. rsnkr ¡j5 prcp,o dc t¿ (ú.iBJ Je ¡nbr quc de h Jc rD,so
pia dc tód¡ h frica popul¿r ñedicv¿I, §i bi.n rcr¡lB nru.ho nrcnos frccucnte la
;rcrp.laoón ¡ b n;t";ba, y renor .úD qu. ésh cort6te. Es n¡uv Pób¡l'le
.x,t¡ra ¡r ¡p¡(,, r.úi(h,l tófl,,ut.r. Nó,-h"!,,nos, por h;o, que nos lullcnos antc unr innoh.ióD del rey-Poeb, ¡nuv d¿do aljueso nr
rnk ún kxro m'ónú¡. ltrt, do.gLr Jpü.r , ¡" 'b
veD(ron6 d.l ¿nDr , o s NuemenG cn.on¡m,,os -"u{" d. *k s.,.; l*_;" trnio. El mohvo dcl n¡do qu. xo vueh, en ,l PL7., fi,rdú , provo ' lJ xF
uru dc I¡ fodnuts Di\ iu¡ctud o cl ."o¡o ¿e l¡ emmoñ.j, 6 ü¿8, ¡.ruo. o d. lr .¡nns¡ d. dugq 'Ai
[a<!en,« .h r. r". úr. Dd ,o! )ob bd td- toL ,on «,,re¡nüo teEh,enc
mt.risrk o y i?ru<'ón dc htrtrto' onro re.,,tu !\r( (o
p¿_ ono et distico co¡ e*ribillo d. rima ¡ron tc; el vc6o decñüábi.o' \in etrrbf
g), cs más pbpio de l, tr.dición Prov.trz¡¡i2¡nte de 1¡ .a¡tiFr de áüror' EI es

t5r
f52 LA TRADICIóN 'TROVADOIiESCA Y SU ÉPOCA
i REY DON DENIS r53
I

V-ó, ,ne pr(grn,¿dc!


_ poto ros.,.¡D);B.r) 4t
E er¡ ben vo\ digo quc é \t e vrvo.
rJ ai, Deus, c u é? O meu ¡mig', amiga- non quer'eu
que .ja grrrl pesar, neü gran Prazer.
Vós me pregunrr<ter ¡oto vos<.¿nr¡do, e quer'eu c§tc Preir'ássi trager,
E eu ben vor digo qL( ¡ viv.i s¡o: clr m'arrevo tanto no f¿iro seu:
ái,Deus,euó? Don o qrrero gLr ir, ne,l o nracaf.
ncD o qucro dc mi des.rspcrar.
E cu be¡r vos djgo que é s¡' c v,vo
20 c seerá vosc'ar1t,o prazo saiclo:
C¡, se lh'eu amor nx)srrasse, bcn sei
ai,Deus,euó? que thi seria end'etan gran ben
que lh arerianr d'entcnder Poren
E eu ben vos digo qLre é viv, e s¡o qu:l ben ni quer, e poreD csto lxrir:
vosc,ant,o prazo passado:
c slelerá
non o qlrcro liuarir, ncn o rl¡lar,
ai.Deuseué? ner o qucro de mi desasperar,

Av flo,cs,l) flo'cs dél vdd. p'no,, jsibé,, o,r.,,\ cre h,.rn,,goj / E, sc lhi mostrasialgun <tcsanror,
nio.. ¿v dúndc r.rá? . Ar 0o,"...¡, 0or.. d(t ,"r,t. .rn,o, i ^y rron sc podia guardar de morte,
...i;¡" n"
rici¡s d. mi rmadoT / Ay Dios. ¿y dónde esú? // ,Sabéis no;cj¡s de D,i l5 r¡nC¡ve¡ia en coite fo¡te.
Jr,¡i8o- / -l qu. r.rinuó en to qJc ¡, ordó,onmgo: . at Oi,..¿y ao» rrrais, por eu no¡ err¡¡ e¡d'o mclho¡,
dc 6r¡l /, .SJh r noo<,s d( n,i ¿,,,rao / cl gue rn,Dh" .¡r t"
trne Jumdo? -/ Ay Dios, ¿y dónde esrr? /,/ -¿V6 ¡le pregunrijs por
il* ,i. non o qu€ro guarit nerl o nl¡tar,
nen o qucro de mi dcs¡sPe¡.rr.
!ucrrc¿n¡iso, / Pue\ yo bicn o, Ji^o que.,,,.,." y .,,". ¡l rr,o.
-' ,lo,,de..rj, .Vos nr- pru5unr.rr. p"..,.,«" , r,.-,-
"i"...:csrr.,.
Drfn ó\úgoquccrá v'vo y \¡no. /Ay D¡o\..ydóndp p.¡.\ E ¡ssi sc pode seu tcnrPo Páss¡r,
vo br.n ovr,8o quE cni \¡no ) vivó. y crJrr con vo\.,nrc( de.¡¡bJr quando con prrzer, quando con pesar.
et pl,t?o. / Ay D,os. r Llór¡Je .*it pues vo hrrn o. d,qó _r.,
\,iv. y q o y ..(.¡rr ( o¡r vo: .,n(es ¡le prur el pl.rzo , Ay Dio.. tucdotr
¿y

L ovrtr. Jrtr( el J'l"rL' del po.l( t!nrr\,o[c\ 9ue Pnc'l' hr'r ''l Jnngo'
r .,r..i..n.'br¡ u.n' .!"/r'o'r 'c'''cr' l'h
lLrlr -k,i0"., k"rl¡r er,¡.¡,ú,,A.Jct ri|o,.{,o,x,\,.,,or prEl(t,:nró tnt,.,t 'uL.''nJ(dr..l.'n
'.topr., tc-¡¡an¡Gcsta or¡,¡roñil¡,
t¡¿l:s¡ s¿ élse ¡lcga¡í hD.o qu' ¡o Podrá coót€¡'e
.rr¡ p.J Lr[Jrd du e+J !.rnpo§, ,o.. L rirn] .tc \, ,.,1
v l¡r.u-pa,. r{6Fe, (o ¡ y t¡lttrrí xl .l(b.r dc h dir.re.ióD, si se Ic Drusúi h.*¡l nuúi dc rro! dc rhi
ú i co, v.".,1 ñri rd-t-. p,,ür(rJ / ut,r,,.¡r e¡ p¡ópi¡ ¡J,,rñ ¡i. t¿ u¿ri(run ¡r .,".,l"r,.lc au¡.lr "n eo,Llb¡n,,1.1"¡do v sn'rñ Dr {rAfr' erl(. ' nu'rlc tu
knn¡ g,hr.o p.ruAuñ c¡mñ d. l¿ p6,¡uFn$ mod.ru s( hJr Jr.lo .!Lcr- j-.."*,,r.. r, a. cuo..iol¡ ¡,1o, .¡r',o e" hnrn rl ¿n 'u¡, ,i¿ .orridcn'1¿ '
s cxP[,¡croné5¡l..rrr"ñi,p"rr.ó,rdet,d!.Jc¡ prn. ,dcl que re pueJe dc_ ,., "i,,'r, ¡¡",." ,"",o .l r.y w húurxrr,lo lo' un¡vo' ropr'a 'lr lu' ¡rcv¡
cn q¡. slo flor€.e .n s¡tido c$ri.t¡,nenre boútri.q
ll nmo. fo'ñ.n rérn"no, a, (\pericn.r-.o,,dr,r"j.p.,o ¡.- -*- i. r" q," doles dc cscucl!, peñ ebc Ponórlos alsdvrdo dc un' ¡!é(dottr nrBcDio$ t
p.,cJ.
¡¡n,ñrrñ por .r g!!6 d( dotr DenF por t¿ srprñr , t, o,,Brn¡l,drd o^\ptlJ^L
or¡si.rl. El orturo r;ó co .1;l Dís fr.cur.¡e en h E¡di(ión truvrdo'elcJ s¡
l.' DrA+. de cr¡ a L .0or. rr.que
b,<n p,{ Li;-por¡$,csa. l¡ 'epdi.ión de Pil¡bnsilas úcs e$rcOs. «D ettrib o vfn¡ld,
', -r,. in ,trc ,üx,o. ,om"nr(ó\. sin ey- co".ro. d rr' rr' nluv l'xr J'lN-
crDrr,m pofb'úJ¿lr. que tu.E ¿rnid¡ por L a\or¡Jntu c,r.¿a ¡6p,(¡ de h, r- "",¡"i:,r ^oc,ror
y l¡ , on(nh.,in '*róÚ, ¡ r' lr Inj\ h¡nrl: ,,¿ úh t't Úb tot: toC-J"
op: dc inncc runquc c.rc e,
",jn un r!,,pó .on ¿sp-"r.. por crpl.r. 'rn¡r
'leL{',ú.
rnlgúl¡s o difeentes d caJr c$.ofi
I54 LA TRADICIóN TRovADoRE§cA Y sU ÉPocA . EY DON DENIS IJJ

Yl^Tf::,,:lt, ." rens¡ snn peer ni sr"n so/ú. / ) 42


ro qurrc curur.ni ¡n¡urlo, / tu qujero qüe áesesperc. zz pue, s, yo
ercr, bicn.s¿ / eue rcib,áa un gr.rn binc6.io .lu. tÉ h,_
te O voss'amia', ai amiga,
'rGrBr
bnrn de nour por ctto / .úinro nre quicrc, y por eso h¡É ,s;: / de que vós muito nades,
No lo
tanto quer'eu que sabiades
ddsdm. / no sc pod¡ía suard¡r de que üa, que Deus maldiga,
T'_.1ll,,1lci" , -,"n.. z u, gou
nE'. por ¿certrr (n ro mejor. / No lo q,;"-
l.li i",,.,,,1". .,,í
por rni deerpere. // y ..i p".ai u ,g,"n,.n",
vo-lo rcm louqu'e tolheito,
e nroiicnd'cu con despeito.
do. / un¿r lcces LoD pl¿cer. ok¡, con pes¡r
Non ii ren que vos asconda,
nen vos se¡á encoberto,
mais sabede ben por certo
que úe, que Deus cofonda,
vo-lo ten louqu'e tolheito
e moir'end'eu con despeito.

Non sei molher que se pague


de lh'outra o seu afiigo
rJ 6lhar e por en vos digo
que üa, que Deus esrrague,
voJo ten louqu'e tolhei¡o
c¡roiiend'eu con dcspcito.
E fago mui gran dereito,
pois qucro vosso proveito.

Vuesrro rmigo, ay amjg¡, / del que múcho fiáis, / quicrc qüe sepáis /
qu€ une que Dios ñaldisa / os ¡o ticne loco y en¿jeüdo / y yo ¡¡úe-
ro de detpecho. // Nndá tcngo que cscondercs / ni os seá €ncúbierto,
/ pem s¡bed de <ierro / que uná que Dios contund2 / os lo tioc loco
v cnaleDado ' v yo nrupro <le de.pEcho. ' No 'é D,ujer quc 'e p¡sue
/ dÉ qu. orra su amigo / le quire, por eso os digo / quc u¡¡ quc Dios
lastime / os Io tiene locó y enáje¡ado / y yo dc despecho. //
"rucro
Y obo enjustlcia, / pues quiero ñcaEo prcÉcho.

Obrélves. ot¿ wez ¡ doñ D.¡ir Gl,ndo con gr¡.ejo los pmbl.m6 dc Ia c¡nción
d€ mjei Uó. j@n le .ue¡u a uú añig¿ qu. uo. E(.ú,'gu. Dios mldis¿',
p*sisue al niso de l, segúndd, d. lo quc l, primem co¡6§ morir d. d6pecho.
Un. 6r¡tu¡á intlenicí§m qu. pemite al rey pl§mir dc t¡ipl6 do6 y de .n-
cellrló ¡ tod6i sin dúda, un¡ orisi¡a! aüpD.ión dcl sáp p@Hz¡!. La lórmúL
6¡.ó6.¡ 6 úo Ei¡nte d. la lrtet;,ór lld zb 7d ?b 7C ?Q, más pópü de l¡ ddi-
cióú de Ia c¡nlisa d. anngó, próxnn. x ¡¡old.! méúicos poptrhB (nótd. que !l
hcpt siLbo @má¡i.o 6 el ¡rismo ws que ¿ la .¡stel¡ao¡ * e¡nd. com un
IJó Lrl TRAD'CIóN ]]IOVAI]ORESL,A Y SU ÉPO'A

43

,fu. ru mur Jong.eslou


P-ero
AFONSO SAN'JHEZ
dr nlir s.lhor c do §.Lr beD,
Dun.¿ Drc Deus dé o seu be¡
Aronso Sanchez (r,89-rjr8)
fue h¡o b.s¡ardo de doD Denü, ). uno .le
sus predilectos. La afinid¡d enüe pád¡e. hijo produlo la ri\alidid dei
p"-ro m'eu d'e1a 1ong. estou,
prn¡osénito y la guerra civil, y á Iá núerrc de do, DcDis hubo de exi
§e non e o coraEon meu li¡rse a Cestilla. donde murió. Es y¡ uno dc los erígonos rte la es.ue
mais preto d cta quc o seu li. Su poesítr destrca por el ü¡aner¡¡ric.to fornr¡l y uDtr fictu.¡ cli
E, pcro to¡rs'esrou .1,¡li.
du aeora é nri¡ senho¿
non aja ben cia mia senhor.
pero Dleu lo¡g,esrou d,ati, 44
se non e o .oraljon rnerr
rnais preto ri'c1a que o scu. Muitos ine dize¡ que servi dó¡do
i¡a doDzcla que ei por senhor.
E, pero longe do to«r
Diz¿ 1o poden, ¡rais ii DeLs loadol
estol¡ que non poss,al f:rzcr
IJ Dcus no¡ mi dé o seu bcn fazer poss'cu lazer quen quner sabcdor
pero long' estou do logar, J que non é\si; ca ¡se rne venha benl
se no]r é o coraCorl ñeu no,r é dórd.'.p^r nI Jerr po, er
Dlais p¡ero d'et¡ que o seu rtlui grand'aIan e dcsLu'c cuidado
C'a vezcs rcn en ¡l o seu
e s.nrPrc' sigo ren o nlcu.
Que oüvi d'ela. poi' la vi,levaclo,
por¡rre L v end . ¡mrf^.. rJ ','.'u .
to coita do mundo;ca ¡mo pecrcto!
scnlpr'cLr ouvi por ¡nr¡r desamo¡.
De n¡ia senhor tod'este ¡ral me ven:
e al me ven pcor, ca me fez quen
sé¡vio senir, c non scer rmado

15 Po¡ én; mais eu, r,¡uc rnal-dir fui nado,


onvi a lcvar aqucsto dr melhor
.tas quc Deus lezo, ca non outro grado
al¡ncj'rvet de que nr. \'en peor:

En.d. ct. rplo, I .óncren¡ción de esn¡.¡,Es (on(cpti$.tr t*i reforz¡dr po¡


el en.¡l,al$nieDto nrntrÚrnnpilb.lc yrr\d\ ! rnrclxs htrr¡ d fintrl. un pn)
.cdnnrcntó 1p.¡.rrdi\inx).. 1tr.s.¡cltr qu. s..ono(itr (onD úúipá nkhú¡.
Enru.¡u¡ erróil.r:,,¿ roD li..r¡¡t. c.te L,r i.o
r¿" rdü i¿.,¿¿ r,¿. !trsr¡n.
vadores salar.o ror¡nsueres ('.s.nh v...s, d,cdo.ho d. los .u¡1es .on d..r!i-
hbos trgúdos y otrrt v.ntrisén .ombnr¡ndo ¡c div€.5r\ turnrtrs l,x rAudos v los

r57
r58 LA TRAD¡CIóN TRovADoREscA y su ÉpocA

ca Deus Se¡hor qüe nunca ¡ul fez ¡eü


2(r foi dar a min p€r quen perdi o scn
e po¡ que moi¡'assi desempacdo UN SIGLO SIN POESIA
EN CASTILLAY LEON
De ben; que ¡pa¡ Deus que m'en pode¡ ten!
quen-nJ don/el, \ri. llcrri ,1r,
com'eu 6quei, de gran coit¡ coitado.

Muchos me dicen que seri de balde / á uDa doncelli Élue tengo por
seirora. / Pu.de¡¡ decirlo, pero iDios tea loadol / puedó informxr a
guien quiern saberlo / que nó es ásíipo.qoe, iasi ¡11e ay¡ biell / no es
de balde, pues me dio por e¡lo / muy g.an afán v .leseo y cúidádo //
qre llevé por ella después que la vi ,/ porq¡e vi\o ási, a,nigos, e¡ l¿ n¡a-
yoi / pená del mundo; pues ¡ma1 pec¿dol / siempre recibí, por amar,
des¡mol / De mi senoh me vicne lodo este nul / y oüo nie viole
peorj que me hizo ¡ quien sjrvo / scrvir y no scr aDiado // por ello:
Pero yo, que e¡ mal día naci,,/ hube de lev¡r esto de ]a ¡rejor / .le
cuantas Dios hizo, qr¡e ningun otro gusto / an5io te¡er de quien me
viene 1o peo¡i / pues Diós nuestb Seño. que Dunca hizo nadá ñalo /
me dio por quien perdí el.luicio / y por quien ¡¡r¡erc así desamparado
// de bien; que ipór Dios qúe me tiene en su poddl / quie¡ \,ea l¿
doncellá quedaráf .omo )o quedé, aqueJado de sran pena.
ANÓNIMo

45

Ir siguient! coErposició¡ pñcc&c dÁ ljb@ d. Í6 M dr don luan


Müucl: seAún A, €I iEyjeime I dÉ A¿Só¡, h¡b{i¡ p¡ct¡¿o l¡ boda de zu
hijrcoñtanz¿ con el i,fete Eftique de Cfttilh, hijo de F€ñedo IU,
y aporque el rey & ron torc ['ñzatuvo o cunplió'] el pleito
pi¡so con don Atriqu€. Áziercn E l t¿¡ dc qr
t'compomiso'l qué ^¡¡góa
me non *ue¡do si¡on del rcfráa, que dize':

Rcy bello, que Dco confonda,


tres §on é§tas cona ¿e Mdonda.

Rey viejo que Dios con6¡n¿l¿, / o€¡ rón e3t¡. .or l¡ dc Mrueda-

obÉérv*e que €l texro esá red¡cEdo ineqrihment. en saneso, coho


d.nunci¡¡ Lr rims. Etr cwto a la <Lt?ción. Ios hechos relabdos son de hacia
¡252. ¡u¡quc, @iunlr¡¿ntqla re.l¡cciór de doljun MaDuei y, ¡or eDde, ei t*-
to que ¡os tr¡úsmite,6 más údía. Fórmul¡ e$ró6ca: 3¿ r¿¿ (medidos los €rsos
¡ 1a ca$eIina 7¿ 9¿ si.pÍcaoo, 16 norlB doúdorescas).

¡ úr¡lo:'Eno' o 'üejo' . Dtu:'Deus' o'Dic'.


: Md¿o,¡l¿;Mrlú€n.b, en soriá.
I6I
162 uN sIGLo sIN poESlA EN cAsTtLrA y LEóN
I ALEONSO

46
Xr t63

ALFONSO XI I

En un tiempo cogi flores


Nácido en ¡3r¡ accedió al üoDo ¡l eñó sjAuienre po! la muerre de Fer_ de1 nuynobre ParaGo,
¡¿ndo IV y fue de.lando náyo¡ de cdád en rl:5. Mn.ió dc pesre negra, cuitado de nis amores
n ,l !,,,. d- Crb,rl'rr. (n I I o \u r-rnr.to r,u.o p,"* ,oo"t¡n. n,. ño e del §u lie oso rlsso;
r l.,'e,rrble.ris^ pol:ric¿ Jp}e,rd- .onel .onflr,ru-r{n Alion,ó \) e sempre vivo cn dolor
Sancho IV que ni éste ¡i su h¡o Fe¡nhdo rV por la brevedád de su
5
e -va lo non Puedo sofrir:
rci¡ádo, pudiercn Esoler.Atforso hubo de poner fin a ta ¿na.quía de
su minortdad y enpre¡ldió una dura canpaiia conra 1os musuimoes ürllis me valria la muerte
gEnadinos. en cuyo escenario halarí¿ lá muerrei su hecho nilirar n1is que cn e] ñundo viver.
notablc es h vicroriá ¿e] Selado (¡lao) donde aborró el üüno inteoro Yo con cuid¡do cte a¡rores
de los mosulm¡nes noneafti.ánós (es¡a vez los beniñe.ine, por re.u- ro volo vengo yr a.lizer:
perar su coDrrcl de 1¡ Penirsula Ibérica.TÉs haber con.errado u¡ ma_ ,Quc é dc aqueste nri senhora
t¡ituoDio con Consrana. hija del esc.üor doD Ju¡n Manuel, &¡npió que nuclo dcsejo tr¡verl
con ell¡ p.ñ cas¿r con Maria, hta deAroDso rV de po¡tugat, por to que
.nr¡,i en un . unri, ro pe, .upod-,ñ.ov¡¿ ñ de({rn,r Ln el tiemPo en que solíá
rri,n. nio rL.,o -l hcr'd(,¡ P. ir rl ,,,,-.pp.utñ ,mo¡É.det R e) \on yo .oger ,1e ¡questJs florc\,
leo,,o, d" Clu/nri. de l. qL- ru\o d,F/ hrto., t.
con0ictór coo el Renio vecúó y dcsencadenaron rras su ñlerre la vió-
rs d. ¡1 cutJ¿d. non h,lr¡
lenta .rún que ¡cabó coD l¡ vidá de Pedrc y cntrcni,ó .l basrardo En- .lesque v, los sus añorcs;
riquc .le Tr¿stáma.r. ED ¡l phno cuhur¿l tomentó inrensamenre el es c rron sé Per crul vcntura
pjrjtu cáballeresco (de ahí la crea.ióD de tá ordcn .le ta Ba¡da),foñentó
nre vi¡o a ctefali¡.
la producción de .róücás (de su rei¡r.lo coúse.emos dos rc¡siones de
una crónica en pros¿ y orra en vÍso, et po.,,¿ ¿,4trorro xr) y, siD dud¿,
1a litentura cortesa¡a:en renr¡do $e]e situ3rse por eiemplo la redac,
,ión del Aqdl,.. l., po..nr, q,e nAr¡. n \ .ü,.rj,¡r.nJ,.r\ r,a¡r (J\
y aorrDls dcmuesrÉD que h¡bó d. da¡ oQsión a u¡a ¡,.otur.la renó-
delacióo de la rradición poéricá peninsular, aunque áque|a obÉ se per
.liera iftemxible,¡ente.

" ¿'.a.r r! fofln¡ Srllegl


I2,Lr¿lo: des.o $ s! lb¡¡a g egr'
4/uúoe ¡¡i: hcnnos r'
3 /i,¿,: !ivr' sesú. tr lórnD usurl
ió4 uN s¡clo srN poEsÍA EN cAsrtLLA y LEóN

si lo fizo el mi pcc¡do,
si lo 6zo el mal dizer. ANÓNIMO
Yo con cuidado dc amores
volo vengo ya a dizer:
¿Quc é cle aquesra ni senho¡¿ 47
quc mucho desejo haver?
Senhor genta,
:5 No creades, mi senhora, nri tormenta
el mal dizer de las gentes, voslanror en guisa tal,
ca Ja nruerte me cs lhcgada que torlnenta
si en elo parardes micntes.
5 qu€ eu senta
¡Ay, senhora, nobre rossa! outr¡ no¡ m'é ben nen mal,
3o merced vos vengo pidir; mais la vossa m'é mortal.
havede de rni dolor
Leonoret¡
c no'm dexedes Dtorir. fin roseta,
Yo con cuidado de amores Io bella sobre toda íro¡,
volo vengo )e a dizer: 6n roseta,
3J ¿Que é de aqtresr: mi senhora DOfI me meta
que mucho desejo haver? cn t¡I coita voss'an1ol
Yo soy la flor dc l¡s fiorcs Das que vejo
de que tú coger sotías. 15 non desejo
¡Cuitaclo cte mis anrorer. outra senhor se vos nol1,
bien ré Io que tu gueíasl e desejo
Dios ¡o ha puesto por ral grrisa tan §obejo
que rc lo pueda 6azer; mat¡ria un teon,
anC yo quería mi nluerte
2c¡ senhor do meu coracon.
quc re ;isí dcjar morir.
45 Yo con cuidado de amores
volo vcngo ya a dizer: L¡ 3isuiente .¿r¡i{¿. fribúidr tr¿diciom[»c c , toEdor Johan de Lot ia. e§

¿Quc é clc aquesta nli seDhorl anónirr y por div.Bas nzoncs, csPecial¡nert. li fo.m¡, el estiló v scnr.jan-
strs

que ml¡cbo desejo haver? zs con h antelior, dcbe sit!árse en 11 ¿Poc, de xl, desisp¡do bijo ¡¡
itu4en he.áldi.l dcl león. L¡ .¿Joror¡¿ a quico vr^lfo¡so
dcdi.ldo €l Poeúá d.bc s¿r
su ¡r¡¡nie Lconor de cumár. Esh composición tue radu.ida ¡l .stcI.no v
publi.¡d¡ en el *no d.l,4,rd¿lt d. G¿!d, co ri@rudo un Prcblem bistorio-
s¡i6co qúc v, iñtinDnentc üs¡do ¡ Ia hntoii¡ de su texto y de su hiPo!É.ic¡
aribrción ¡vsco de Lobei€ G{ I! vcBión quc áhoD Publi.rnc).Li forn¡.s
úó1.1 Lr¿ Ja 7b jA )¿ zb zb 3C tC 7D Jc jC 7D).pót li combi.¡.ióñ dc v.F
sos y qúebñdG y po¡ l. or9riz¿cióo dc l¡t.nns, d tiPi.a dc L de¡d.ñci¡ del
e -.'¡ ¡lEú: t ¡.ú,ri¡ . con ¡r for- bsnli¿ .1. tr p.riodo hEdorcsco, p.ro sda hab .l C,,tiffi ¿¿ &.e Sc 1P.rt d.
ct¡. prcpi¡ det po.tlgués. l¡ tnd¡.iód bvdorcf¡ '.ri¿
en la .o'Dpanciór dc l¡ uú flor (qu. Prc-
nu glu.gr p¿a .l !c.t'o qu. «tuiv¡le :3 \i l. Dkfi,s ¡Lcnció, 'nuje..od
:t .edc d. l¿ ri¡i.a nrriaD¡ y' ea p¡.ti.ula! dc l¿s C-¿r¡,84, ,re :Sa b Matía alforú16).
- :!( ir -..//..\'.¡.1. -o
r¡,i, - .. . cn h inrrcdu€cióo dc sú$,ñtivos coñcÉros y e¡ l, ligercz¡ de l¡ ¿aPresióñ, nis
' .r: fr U-"r'..J,1r,.' r./
t." a,,. r. J( r,.,,,rn-r". propir d¿ l¡ époc¿ deviü¡s¡ndioo.
Ió5
I
16ó uN srclo stN poEsíA EN cAsttLLA y LEóN

LeoDorcta
6n ¡oseta, ANÓNIMO
bella sobre toda lior,
fin ¡oseta.
2J no¡ me meta 4il
en ral coira vosíamor.
Leonoreta.6n roseaa,
Mia ventura blanca sobre toda flor,
cn loucum fin roseta, no ¡re meta
me meteo de vos amar; en tal cúca vuesrro ¡mor'
3o é loucura
que me dur:r Sin ventura yo en locura
qur r e no,r po\\ñ (n qulrr. n1e metí en vos añar.
es locua que nre dura
iai lrsmusum sen par!
Leonoreta sin me poder apartar'
35 fin roseta, iOh hermosurr \in Pár
b,l.¿ .ob,e ,od¿ f!or. .tue nre da pen: Y dulsorr
6n mseta, Fin roseta. no n1e meta
non me-¡Detz en tal cuita vuesEo amor.
en tal coita vosíamor.
Las que v€o no deseo_
oira sino ¡ vos servrr;
SeñoÉ gentil, / me atormenta ,/ vuesrro anro¡ de t,l forñá / que otro r5 mi deseo es devaneo
to¡ñentó / que yo sienr¿ / ¡o mc cs bucno ni meló, / pero el vuerro do no me Puedo Partir;
me es morral../ Leonoreta, / 6n¡ rcsita, / bcllá sobE toda llot / no me pu€s que no Puedo huir
met¡ / en ral pe¡¡ vueto amor. /,/ De l2s que veo / ¡o deseo / otn de ser vuesrrc scnidor,
señor. sino a vós,/ y deseo / tán extreñádo / maraía un 1eón, / señó- no me meta, 6n roseta,
ra de Ei corazó¡ / Leónórete... // Mi ventura / en la lócura /.1e
puso de amaros / Es ló.um / que me dúm / de la que ro me púedo €n tal cuita vuestro amor.
libral / ¡Áy irerDló5urá si¡ pái! / LeonoEt¡...

E ¡a 6la tód¡.cióñ .a$el2m del ú¡mo tcxto co'serúd¡ er cl'¿m¿díJv ad'p-


;;; J,i,;;; .",,..,'", , h',úrm..,,nonrA dc .r e-r- "¿i' 'ón '«eu"n¡d'rr
I r3o v r4r r rotñi
;,1 :;;" l. po, ro "Lto'e' r"'do'
"r;;.
7a".i.*, ¿" .,,,.' ,,.r.... .N 'n,,d-n
".,,,",br
uPr'md
k der 'ot b''go ol\ ore'hr/o ü'€dc'
-pu'To de lo'
*"".t,""' ."..*'- ,¡-". ^ 'i' 'rn "n 'Ób¿
i"i""i" " .","1""r". aa .lÁb"re x", .""*'"' l" '"-P'nción de la müjer con

r67
r68 UN SICLO SIN POESiA EN CASTILLA Y LEóN

Aunque mi quexa paresce


¡eGrirse a wos, seño¡a.
otla es Ia vencedora.
ANÓNIMO
orra es la matadora
que mi vida desfallesce:
Aquesrá tiene el poder 49
de me hazer toda guerra;
Senhora, por amor Díos,
aquesta puede fazer,
aved alsún duelo de mi,
sin yo gelo merescer,
que los mios ojos como ¡íos
que muerro viva so tierra.
co.ren del dia que vos vi,
ermanoseprimosetíos
rodos los yo por vos perdi;
si vos non pens¡des de rni,
fi.

En el Calrioneno dd Bibliotcar N'{ior¿1, cnh. L§ .oñposiciónes dé Alfónso X et


Strbio, se jncorpo¡a e*. t.rto fr¿gmeDtario, i¡dndabl€menre en .,stell,nó. Ni
por su rcróri.r ni po¡ .onte¡ido p,rcce corresponder.on lo5 prccednnientós
.ompositivos del pcnodó trcEdoresco.Aüq¡e+¡¡ ¡.cpt"do si¡ rcprro! en el
.orpus trlfonrj Gi bieD nun.i sr h¡ d¡do una edición críti.a) ten¡o que púcde
t'"Er.e d" r.ñ, r',p, L, ,on dc l"\ ñr.hri qrc "
(s¿,rór!c,¡d, n."" 47, snr lr ñás'",¡rr.
lrjos). En cu¡lquier cÁo el rexio es oriei¡.I y di
6.ilde ¿rpli.rr en anD nedid¿ pór áprra6e rambién de h rradjción .Dcione
ril del siglo xvi b,$r .omo boróD de m.süá el uso dcl cne.ril"bo, pcro ram
bién l¡s inrágenes de los vv.I y t Si puede ser de ftadición trc€dorsca l, f.rñ.
errófi.¡, quizá f,ltá Je u.o o dos v.rsós de riñr prre,.L. Eshs di6culirdesjls
ti6cm I¡ inte¡preta.ió¡ Fródi.a que se ha prcpuefo, según la .Ml .l ténrinó,
delv 3 seár un¡ inte¡jección dcspe.riv¡: resul.¡ wemsínnl,lerc cabe pe¡sar sinr
En .1.4ñdr'lr, a 6n de subqar ta 6.telid2d dc pleme¡te .n l, prnnerr silab¿ de uD ve.só donde. por ls ázons qur sea, se in-
á Orj¡ü y convcriir el
F\rc pre.rd k en u,¡ puE c.n, ión de tuo, p"- l. i",., I
^nD.tis , ;;,.;;
q dedi,r.L. ¿.Ak k\ro le fu..óJódo et ,g!rerre Jpe;ü.e, qne "",".:;,
!rrece d. p¡e
!edenrs en r¡ orrg,n¿l g:l¡r.o_po uaue\ y n, por \u .,tilo ni por 'l)/or e;la ¡ce.tu,.ión ¿tinolósi.¡, ¡ntisu.ó
+ru.iu-
6róri. r. ¿je¡u ¡ t¡s .onv.rcione de t¿ (¿n.ión. purde vi".ut;. ¡"uh obn ¡n_ plen¡.reDr€ vlgenle en e{e períodoo 6 La .olocación del p.ono¡nbre áro-
j ,rior detr. rtntuxÁe
-iór. .orno no ldJ pIe.. r..ord,r los u\os siorác
e*ige L .rétri.¿ , p.rrnnis li lengu¡ ri.os de la koiDé galaico-poirrgúesr..

r69
r', ¿.
<a
¿;
Frl
./c
:- Ltl
7¿
L!lr
¿1

,L, )
A LL]

,)>

.-,l,trl""
,,!;
'il
*.-!i;llj l
MAYORARIAS
Con:ct'adoc cntre lac páginas dc urn riiscd¡rce l!¡tóric¡ dc la Bit¡lio-
th¿que N¡tion¡le dc hdr estc pocm¿ y cl que siguc corstituycn et
clio !¡uy chm dc .prcñ¡€ch.micnto & ú t.m¡ tr:dicion¿ cl mar
como sírnbolo de la s.pención, .n ur¡2s circunsunciás quc podcmos
idcnrific¡r prríccrrmcnlc. Artc h p¡E3ióD ¡ quc los tu¡cos s@ictí¡n
Constanrinop!¡, y ¡ 6.u dc concclhr sus e.ñ¡€r¿os coDt¡¡ ú ercmigo
común, EEique III & C¿stí[¿ cflvió .n r4o3 un¡ enbajed¡ al tryTa-
morlán, también cn gu.rr¿ contr¡ los túrcos; uno de sus mi.hbros,
Ruy con ¡lez de O.vijo, n¡¡r6 lo. h.chos quc acontccicron dunnt¡
cl virje cn un ¡ibro muy coDocido. Los doi pocmas poctizan la dcspe-
dida one Ruy Conrálc, y Mzlo¡ A¡ia§,.u mujü.

f73
r74 LOS PRIMENOS AASTÁMARA MAYOR ARIAS 175

Jo de aquí es párrido
non sé par¡ dói
Dezn de ottu nrcnsaj?n que d dítho rcy.lo Enriq t non sé tu tráitión
c'1hio orr¿ vc. al di.ho kbo án: 20 si rompió la tcla.

¡Ay, nt:lr braba. esquib¡, En su casa est¡v¡


de ti doy querella, rico e asoscgado,
f:zesme que viba ce¡ras non pen§¿va
con tan grant mrnzela! de en ti ser eD.rado.
2J E1 ley que lo a¡rrava,
5 Tcnia meus amorcs enbióle m¡ndado
que rvía conoscido, que él tenía ordenado
ecntil más quc flores, c¡ la mar ca¡rera
onra<to ¡narido-
Por scrvir sei)orcs. parr ir Dlensájcro
ro en ri cs nrdido: 3o al rey Tavorlán,
,r,m, ,,don.lc r. iJ.. que él d¡ri¡ dinero
dó volvió l¡ veh. e un trujamán,
diólc m¡rincos
El rni amor qtiericlo c visr:ocho pan-
en cl cor¡só¡, 3J l'or sjempre lo ¡vrán
15 de mí'ni
bien servido por noble en Castilla.
con graud devoqión,
Vendaval fazi¡
áqucsa ¡l:liraDr,
se h¡ dis.orido si ere ¡oerm fúc rcal¡netrtc .onr$rero por doñr MJ.vor o si, levav.n por via
.o,ro di.e n, nlbri.r..! dcl profn, .n..njefo,, o s.¡. §u DÚnlo. \nr enrbarso.
y lo .oinprrrnns .on el «an.do, p¡6ro .¡ tro.r dc ¡re,.r prnneh r.nütr ¡;rtis
,.'.rn,,,1" I¡r./,¡.rLh.ron¡l lbr tJ GrruL "{rÁr¡" ,ejet-... L.4E,,iü poéti.a de t&nrinos lb¡aé€n,.ri. ,i,cohlFatlbl¿s: -,,,r¿k ñ srU.go y n¡D o e.
.¿.¿rnn\. ror h nrérd (Fob,blcmc,tc d. trate bcx¡sitábicr. ¡uDqu. muy dc- &¡añie de hü, tld (vilidG isuatmentr cn gaLlcAo y c¡stel^¡o) Tütlck, !c.11.ñn
rprd:,) r por el sribilk), ¡si .onlo por prcs.nra¡ n¡a cón(.f.iín, d.l rnor sih (o ri¿(!.d),.d,¿,¿ (ruDque s.ri, sólo rson,nr. dc li IboD. s¡IcF¡ .¿,ei,) y -¡r
vincúl¡cio¡s ¡a,¡ lá cróLic¡ corúr. Por ot,¡ parte no r.sült¡ .xtmiú lue Ix rL,¡- ,¿¡¿, C6r¡¡¿ resulta revesible cD C6¡dd y.rrl1,¡ en dr.i:,pcro vuela es.st]ll-
bric¿ ¡ ¡¡ .c\r6 lue en.ib.z. uu serie n¡bdú2ci a su k, I¡ s¿nc ;o¡npl.(,,, .o y sin €qu'v¡len¡e válidó .n gn.go (don,r. dan¡ @),lo nnsno q¡e n,.ed€
por lo que bicD ptrdiertr ¡nun.in. rimuháñcüneDre h .2n.ntn de dc!!.djda y lr .oü ri¡l, (cüyo e.rüiv.lcnc es ¡al¿) s.,ilr¿ y dr,r¿rd (qu. <lnár .tPotd, esPoa o .'
rerpne«r del.rü.ido h le.gnr cni tu¡Lrién má\.xr¿I irnd¡ eD t. {l6p.did: .,dr¿). En.le6nitiv,: csos ve4os no plcdcn rñNr úi cn g¡u.so, ni en .¡stclhno
dc l¡ .lposa qu. €n h rcspuena d. 5u @rnio. perc Do ebunn,s h,r.¡ qué pun- ¡i mezc,¡ndo a ca.b póo solo.ion.! de ¡mb¡s lenguas, ¡o ,n¡.& qu. 5ucede
to pudo rc\üh¡r dcntrp.nl¡r por lG.op¡os.,{ pr!!r dc todd, revel¡ ,,trr m¡{o- .ón h .¿,¡iq¿ dc AroDso xI
h¡zr nrl,soluu. dr rÉrmirns ¡n h rnna, qnc iDvn¡h x Fcnsf en lr !(trMletr(i.,
¡o ¡r¡,, pu€dc crrcD,l.re .oDro l¿ 31 t¡tt¡¿nin o ir.jn ,in:'ín¡étptre'.
',r. ¡i,/dt r¡d./r¡: i¡. con .1.{ribittó r¡ rio¡l (le h .,»rrp6i.i¡,)
(lurrclló tch dc vclrs. au¡quc hmbién
tas pu.- ( ,i.&r" pd, o ¡,:.dr¡o: Pr. .ocrdo
ta ti'. i fl¿¡:c1¿: \ndcilh.liri¡h de ecr unx ücráforr por lá v ,. dos vcccs, quc dunbi tr)u.ho,y <on el
r EI n r. di.er--s
,r.i «rr,jo por n i grtleso \,,ioi NórGc quc .t :r .¿rd: 'cicrtamenkr. E5 ¡rcaGmó qu. n' rbtr*éci.n los rivios
zoD.s ,éri.ar y Forquc es l¡ fo¡nr vc6o ',¿,J: vuclrc
se lcxjitrk¡ i teenn,j re ¡¡n¡d,:!c h¡.ío . ¡r ¡ú. . ror P/a:
.tue ¡|'ft.. .u.úiL]o se.oprtr d. .uevo ,ni¿,.1 cqúi!¡leDt. galleg. (tL ¡¿,ia. 'par¡ seglir r¡ crnino'.
I?6 Los PR¡MEtros TRASTÁMARTI MAYOR ARIAS I77

4ct a 1a tr¡6úrontan¿; ni ¡un cuantraPeo


d¿rccho seía óJ fasta mis amores
de se¡ en Tiia¡¡; vengan, que deseoi
si tú ovier¡s gana, por ti, segund creo,
y¡ tucra en Seü a. non daú de esPuela.

aJ Duer¡a ¡nuy onrad¡, Non avré alegranga


yo te a§egum 70 ni¡ podré reir,
asme waldoñado, vivré en tristanta,
de nada non curo; iglesias se¡vir;
mas esta vega<1a por esta ordenanga
Jo por t'uena fe juro avré de wenir
qDe .'.e¡ná seguro 75 fasta de é1 oír
por ri. que ercr vela. si es en Tudela.

Dióte Dios podcr Si e¡ l3 tu noricia


que al que É qüe¡es é1 era ya entrado,
55 algún bien lazer flol tomes cudi§ia,
guiasle e non le Ácrs; 8o perdi dél cuidado,
qüié.ote prometet nol fags malicia
si tú esto 6zie¡es, nin seá atormentado,
doquier que estudie¡es, dale tal gunado
óo de servi¡ ru esrrella. que venp a esta villa.

Vivo en o¡a.ioncs, sj Avé de él Piedad


este es ¡ni menco, que es de pocos días,
no¡r visrré colores en su mocedad
__ corre tántas vías:
ao d ld twñontana: n".td 1a úamoF que li Virgen po¡e sie'npre ebre sus
bDa, o No*e' Seguntu€Dr.
rea. el fieles-
bó¡de,ún la córt¡ pcninsúlf,r ha*a el Jór.'eJ:'hier6, eolpeái
Norte p¿¡¿ dngr-e , o{e¿ndo h.\'r o ¡¡alp,6 'ñ¡uqe,ñ'. óa úanrap.ó:
P.d¡a le¡erce en el
?r ."it¿nrd: lrGtez¡ .
60 n¡
§r¿¡l¿: q¡izá ñetáfon pára de ¡eso.esisno .d,rdl¿!. jubón'. .un 7ó ri p¡re.c una exF.esión
¿r ¿, ?i¡d¿/a
,r drrno: jrsto . sig¡¡r á L ürgen Maria. pus .E iNo- qre c$á documút do sólo ddde ñe- de tipo prcrerbi,l. pe¡o no la he Po
arA pa.or de e*e moDento l¿ Ftu cada f¡ecnc¡t.ñe.te .omo ¿nP¡1, l, diados d¿l sislo ¡v- De todos ñódos, dido docúm¿mar. Tratá¡dose de uni
hgorisd s. dirigc á lá Virg.n Ma.ia. ,¿r o 6rell¿ le¡ lí¿ y ¡'i se ie luede la gra6, es atipica, pücs se esPeraúa ciudad en la l¡onten naq¡rc 6t¿Ia-
a7 kb,,a¿.:Asi eD el ¡u¡üs.inó;in \ú .n b\ Cá"¡irú de Sd d Mond ó. qúntdpeo y e\ ,nus.rito ofrece ló n¡, púede signili.r que eú a Punto
éobarso, b .lma ense u/ro,.,ld, qúc Allonso X. La .ó6úu.ción se cxpli.a qüe pue.l¿ s¿r ú¡á c -
no .iene sentido, po¡ lo qu€ quiá deba porqü¿ ¿Jr.lla sie7ri6.r t.ñbié¡ 'des- ó3 No entiendo .l rc(o, Púes ,1dr d¿ r5á,¿: habed', .on el s.nrido de
Bp,¿/¿ se docuñenta coño sinóni¡ro
62,".n.0: t¡ato, come¡cio', au¡quÉ de espolcar'. y .so es lo qle se 6pe_ '" de ro¿or ¿¡ó. Jolcñ .
r7f,3 en a¡juventnd / re.o.rc taniG
j'al¿: lie a',alud'e¡do ala ten.ióD
aqui prre.c conwenirie ñás el seDrido n .lel ausente, que ,cclere su regreso
@ akrn 4d '¡lÉzti^ .
178 Los piIMERos rtaAsrÁMARA

Kev de lrrnr.i,.t
90 co; h5 tres Marías RUY GCNZALEZ DE CLAVIJO
lc darán por guía
al ángel que vel¿.
5r
Crco cn Dios del cielo,
en Sanla Maía, Dezir .b este ñeflsagetu
9j en sanro EvaDgelio
.
que non meDriria Pois me voy sin f¡lirr¡ento
!,endicion de abuelo onde Deus rover por ven,
que Io rraiáa dóvos Deus consola¡¡riento
a ver e María qu€ todo el mundo mantén;
roo que dcxó pequeña. señora de pr€z loadá,
do meu cor faze morada,
Yo fago pronresa me lexo cr¡ voso Poder
en vosos altarcs con qr¡e 6lledes Plazer'
que, si por mi puerra
veo a Ruy Go¡gales, Deus r,os reña eo su encomend¡
'toj de sacar de pena por que sejades guardada
dos almas mo¡tales .lé tó.lo m¡I. sin conliendr.
e ve§rir dos ñaires de alegía acompañada,
de 6ne vurneta, de tceltad bien guarnida,
Porque en toda vosa vida
¡A¡ mrr brava, csqurva, I5 amedes muy pur¡mente
¡¡o de ri do querell¡, e mi, que soy vo§o serviente.
ázesme que viva
con ran g¡anr m¡nzel¡l Que por donde quier que for
voso seré sin dud¡n§a,
membnndoln' de gentil flor,
dc bosa gcntil senblanga
por Ia cual mi coragón
suflilá trivuláción
fásta que sej¡ tornado
ver voso viso adonado.

E\h ¿\ lr E$u6¡J dc Ruv cónálc¿ de cl¡vllo ¡ su 6Po{'que isÚ' ¡lPoetu


mrc'ior. e*iL¡our src6t, sa & a. & ¿l sd dr gnn ¡Edi''ón rchdo_
na sb
,: ,,{sI4,. ,s.r¿ en e¡ m.nu$ritorh m!¿ pucs 6ultJ li ú3 frc.uenr..n l¡ lniüJ P@vo'j¡l v un Etrro ñ'n6 or lr
éxprsióo »o ric¡e scüridot e@i€ndo d. ttdPao 'c iñPo" n l¡s fortu'
eú el áDsel 'o3,!¿r¡d d, s.guñmen¡e, óú,a¿, s.r '* o-p.*u¡,".- Notcic qre en Cd "or-;
que vela', o se.,.ángcl de tejido dc es.¡, c.lid2d y muy popular divisibls .n dos señiGtrcfs snnétric¡s.
l. su¡rd¿ . en h R.ja E.l¡d Mcdi¡.
'o'El m.D¡scriro dic. @,or, qle no úeñüa¡¿o':'§Lt1\btá¡do r.', a.oilándoñe'.
'e
179
r8o Los pRrMERos rRAsrÁMARA
2J Meus amigos, roda ora,
cuanro§ lne queredes ben, MA']íAS. EL ENAMORADO
confortad ¿ ni seño¡aj
que non cr¡re de otra ¡en Macías debe sc¡ el ¡utor más antiguo del Cda'ioiüo d¿ Baend v' er ge'
sinon .te lexa¡ rrisrura neral, de la escucla glaico-.arellaúái aun.lúe carecemos de datos segu-
ros sobre s" biog-fia, hay indicios de que pod'íá remoñtá¡ i'cluso '

3o e vevir en grand fotgura,
éDo.e de Pedrc el Cruei (I15o Iló9). ED sú escásá obB de atribÚción
que el que ben atende aver
,.n"o r¿. .'n.o : Jr'z po"r',. - 6un ro' e tudiu(o Lh'¡n¿n l¡"'n-
non deve quexoso ser.
,
';*. ... '," e , qJll(ao on orrJ 'lo-dP E¿'l-¿o l rsrUano '" mez
.1," i"*-oUl.-át".:IaDto o mis que Por su Poesía, el personale ha
Que non faré demudanqa i'reres¿d; en tradición literaria por las lelendrs e' tórno á su ñúer-
h
della en ninguna guisa, lo.onvifl,crcn en pennn rie ,n.vn,ble "n lo' mt
35 porque firme lealtanra .i"1",¡. ."..*r .lPl .iel, \v .le.lc 'l 'lnñqrno rl< lo"D'ñor rdo '
.,mor me Cio po¡ devi.¿. del ;"rq"é de \Jn ll,¡¿ l- p'léro' 'ñ'onrrrl rn' urc en L "Glótrr
por lo qual a Deus plasiendo d'ámop del catalán Fr¡ Rocaberti.
escriví ,sí diziendo:
que el que bien está e se mucta
4o nol faz como ren sesuda. 52

Carivo, de m;i¡ t'istum


Pucs
"re
!.oy si" fálra /
.londe Dios rengá a bien, / Dios os dé consue ja todos Prenden esPanto
!o. / [é]l que sosriene .1 múú¿o; / senom de Dérilo ¡tábado.,/ donde e Pregunün qué ventura
móñ mi .oÉzón, / me abandolo en vucs[o poder ,/ para que os ate- foi que me tornlent;r tanto-
gré¡. // Dnx 05 te¡s¡ a su .uidádo / p¡ra q¡e seáis s¡árd..tá / .{e rodo
n,l, snr pendeDcia, ,/ ¡compañ,d2 de aleg;¡ / bien gu¿r.láda por lerl, : MJI' LUn "ei no ntund" ¿nrigo
a quien máis de ¡ncü ql¡'branto
úd ,/ p:ra quc en toda vuestm vjd2 / úe amé¡ ñ¡v er.eradeúente /
v ".,rc.-,.,dor 'Pué por do,,lé qlieP lu"n,e,e diga de esto que wos djgo:
",,.t,'..;"
vuesrro seré sin du.lá / á.ordá¡dome de Cenril flo., / de vuesrn ge¡rit Qtten ben séc nunea da¡tía
senlbla¡za / po¡ 1, qúe ñi corazón / süFirá üibulacióD / hasla que át ptnsaa que Jaz Jalía.
vuelv¿ ,/ tr \r¡ vuesrrc rostro lleio dc ghcias. // Añigos nríos, co;ñ
.uamente, / cu¿nros nre qüeréis bien, / coDfo'tad a ¡ri seño.a. / que sc ro Cuidé sobir en ¿lteza
preocúpc por Dad¡ / sino de álej¡r triztez! / y vivir con nl,chó .eso, Por cobnr maYor csrado
c¡ó, / pues quie,r espera ser feliz ,/.o dcbe esrar queJoso. /,/ ene no e cai en tal Pobrezr
haré mud,nz, ,/ de su anlor e¡ ningu,E nunera / porque 6rtue leahad qur tnorro d(irnPJrJdo
/ el ánor ñe dio por div¡¿; / por ló .ual, coñplacicndo a Dios, / es.r;
bi dicieDdo ási: .tre quien bieD cstá y cánrbia / no obr¡ sc¡s.ramente.
R..ñ,]u-rmó- ur,, J,'u', o,'ooi' i"""' a nre'''n ( \ J'wl"rdr' {'urd_
enml.. queh...onoü1,""i,',.g,,d "'rr J'"mJ' cnl'""draon'¿k
ll¡na; cs m¿ c¡nci¡n .o" cit¡s, .¡.la un¡ dc 'u)t§ crrcfi! termin' con un
ÉFin
dls;to a ñodo de csftibilo. Fu. cnadtr por el mrrqu¿s de Smtil É eñ ]' "Que
reu" .lc amoo.J.» Ro.líg.cz d.l Padrón (el ¡utor que ¡rás co¡Úibuvó 'on-
a
ro-{oHay qúc .ntende. .l úhimo lorq¡É el que c$á bie¡ y se,nuda... y r ",it.1, Gó,)ez Mrn.iqüc. Gonzrlo de nrquemldi' Dieep
distico l¡ mu.ltrnzx' De ¡ingúntr manera pu.d. trplicarse a
.or¡o refe.ido a ,l.vr; "--.Áu.
'e-- v s rchó AloDso {1. Montoro. E!ü'nu e{ró6'Ó: 3¿ dÚ 3¿ 3¿'j 3t 3l' &
dana púed€ es¡r re- la prr¡id¡ dc Ruy co,rzález dc (]Ix ,"¡' *,il¡lu" a. a"' ,*.os EI prinrer verso 'csulta hipe¡méúico' aungúe É_
gur. dc que ¡o Iá dejrrá por .üi- v¡o "i .égülarizablc
ciln.nre
r8r
I82 Los PRtMERos rRAsrr(MARA
con pesar e con desejo;
r5 que vos dirié, malfadado, PERO VÉLEZ DE GUEVARA

ffi lo que yo he, bcn o vcjo:


Cando o loeo quer náis alto
pt.rrle nq\» saltü
Se
b
reta .le PercVélez de Guevara, señor de Oñate' v formab¡
noblea del Norre (rsturiáros, vascos v nav?ro, que
parte de
ProsPeraro" 'z
,,,.¿',¿"' ¡.1 !slo \!\,.rr (l rmbro de Jn' hJ'"'P( rr'lnr'nr' 'on
sr)bn,

Pero quc prov¿- sandcce i.;,; i i, , " , ,,'o,. r*"o.'n"' 'r¡cr¡n c¡ r' r¿ ic hr Je 'ú r& rrnic'rrÓ
2t> por quc mc deva pesa¡,
,,,;;J;';;"i;;;.:,i;ededo, ¡rc !J\, Jño en qú' 'u' PJdr" BPrrúñ
("r
l" ¿.".1,," , M.,n¡r c¿r,,J de Ay:l¿. lr( ub¿ñ 'l$i, \" ti'n'Po
miri¡ locrr" ,sí .res.e do, Ll q'o.onl.,b.l dicdrrllJ.\'JJdÉlello.l'¡o: u /c/dcr re)a
ton,o \l \ \-,nr-no d. Lrtrique ll' Debro nrorrr <l '¡ d(
quc Doim por én tornar, rP('emoF
Pero máis non avcr.i i. ,i,o-,'i..1 ,'..,'.'¿'n lo"o"de J' un're'Arrns'r' r'tu" J
n'" nv lc 'r
ll"
si non ver e dcse¡ar; .', ,., ai .' ,.'- + ..,r m 'u vrrrul¿cron pornn' 'rr'
2J e por é¡ ási direi: . ó"'irt. i""á. "¡*.ió televa'tes servicrcs a Enriqúe III v Ju¿n Il
"¿
il;;..';l i;;"i. r¡ dc Fernáodó de
Qutn ú árctl soL bi r ."surúrente con connaúz¿
en .árcet ¡teseir i¡Düü. a"*-q,..,. i'".,i.1p¿ t"",tl¿" *t¡"-""r" en hs qucrellas de los ban-

Miña ve¡tr¡r¡ en de¡nancl¡


me puso atáD dubdadx
3t> que mru coraeón me ñanda
9ur n'Jr §rrrrt,t- nrg¿l r.
pc¡o mán noD s¡berin
de nriña co lazdnda
e por én así diráni
3s Can ñ,ioso é.osa br.1*1
de s \úo/ s¿ qu( trdn.

Desdichrdó, de ñi tristez¡ ro.los \e esp¡nt¡D y p.eeunran qué desri¡o


fue el, que tanto me atorDrenra. Perc no sé ¿n el nundo ¡n¡iso ¿ quien
disa de ni peoa ñás de ero qu. os digo:Quien bien esrá, nu¡ca de
be;a peDs.r en nade nrás, pucs hace locun. // Pe¡sé subir nás alro por
alcanzar rayor estado y c.í er trl potrrez¿ qus ¡ruero des¡¡lpandd de
pesar y de deseo; qué os dií¡, nfeliz,lo que rcngo, bieó lo veo, cue¡-
do el nnprudenre quierc subjr Dris al¡o, de ¡ris aho cae. // Annquc
probé insenetez que nte dcbi¡ pesrr. rlj locur¡ oece r¡nro qúe úúerc
por volver áIli, pero no recil,iró otm cosi sinó ver y desearj y po¡ e5o
diré así:quieo súele vivir e¡ cárcel, e¡ cá..ei ¿esea D1o.ir // Mi suerte
nle pDso en prete¡sión t¡i di6.il qL¡. D); corazórr he nalda gue ser
sie¡lpre negáda, pero no sábrán nrás de ni pena desdichade y por eso
asi dirán: perrc ebioso es cosa brav¡, de su scnor sé qúe tñba.

r83
r84 LOS PRIMEROS TRAS.fÁMARA PERO VÉLEZ DE GUEVARA I85

5l e des aqueles que de él decendeún


u !,os criastes, segund me disiercn,
Este dezhlzo e odeú el díeho don Pen Vé\cz de Cuebara a ana nunca mais de esto lucstes demandada.
dueña ñBy víid q e andan en pdlnrío del Infante don Fernando
e ñon hd"ía en el Reíno quien quisíese .on eqa cd:sar, nna etaJea, e 15 Eu, por que vejo vuatra soedáde,
áe vieja e de pobrc, non esb¿,gante que era rLftñd de nuy buen linaje: veño vos €sto, señom, i dizer:
Vos non querades en al contender
Sancha Carrillo: si voso talante si non en esto, por vosa vondade,
. e de cassát fazed'ora assi que si por esto non fore, scñot
como n1e cu pasue de vos, e dezi nunca creades que enrendedor
sed vos segura de ser ben and¡n¡e: moira de amores por vos¡ beldade.
j rodas e5 donas de quc ¡ne pagey
r.os acharedes que eu as casey Que Deus ¡on quiso que fose otorgada
antes qüe rey nin reina nin inf¡nte. aquesta gracia a condes nin r€Yes
nin an poder todas as trcs leYes
Mas veio vos eu muy despas:da
de vosa ventura. ¡v--ndo servido 25
ro a Rey doD Alforuo, que ovo vencido
mais si vos ende podedes Stisar
Albuhacen e o rey dc Granada;
como vos eu ame e posa loar
,ntes de un ¡ño seredes velada.

Era con¡posición. única del a¡rór cn gallego, p¡ede drt¡.se ,lrc.tcdor de raoo,
rmé! en rodo caso, d€ gue FernaDdo dc Anreque.a, a qni€! se reti.r L .úbri Fínida
c¡. tueB.oúnrdo Rey dc AEAón eD r4ri.El niv.l.le lengxr 6
exceienre y etr
ru erro6!¡o y rc.ursos lneariG, espe.i,lnre¡re en et uso de b nonir .o¡rc éj€ E si vos de esto queredes dubdar
.oñpósitiw. ft.uerda müy d¿ cerca las ré.dc.s úsuales e. le cantig¿ de ¿J.¿ftñd 30 que vos ojc desen tod¿ ultra nn¡
gtrlaico-portüeus.. Es $¡prcndcnte .ómo el veso, se ,.oge ¡ la paut¡ runca ataroqa seredes chamada.
"unque
aceDtual .lel ar¡e mayor se ciñe en lá pá.iictr ¿ los usos méúj.os g¿t,t.ó póru
gucscs ptr¡r 6de€r los probl.m¡s {ie si¡alef3 y hiIó, y .ó,¡ó couserva L .rden-
ci¡ deldecasilabo tóv¡doresco, dcl qne no co¡ozco otró ejenplo cn lo5.rncio
n.rc\, Jr.lLno. L¿ D"r virrn, i, de to.lo, ¡+o', *,,., !, u.L, p.lp,bh,-
",..
r2sobre ere ve^o se ¡Pot2 la su h¡beÉc esPe'i'liu do en 1¡ sátin v co'
hasá qué punro di¡.oDo.idas.n C,srilla Ia leng¡a,l¡ té.ni.r y ioj nsos en se- .ú-{- d. \Jn hr ( r,'rlo Al- 'dor pevo'rnvo r'rnrrnle''''in "1tu'
veteT
neEl J( h n¡drro. r'oqdoFs¡r'i rn p,1'oJo rrn r,.¡"",.,,,.",,r.. i""'o xl h"uu mue,ro.n rr o porlo ü/ Portivo que !'mPF ruvo én ¡¡o
1oA )oB loB loA toc t.C 1oA- ',u".1,o ." . r, ¿""" ,e hrbtr .' udo _a 'u Fn/ 'l'Allon'o Al\i" 7 dr Vrllatrn'Ino
'
.',., ¡.¡.." ,..", ,l ,n. n", , rn. .,er u.ó"tecuivrl"nFv.rb¿l.oni.q!ru*
Rúbri.1.¡úl¿.@: en rodoslos ronún_ en.u.n@ en dóD Denn,Johrn soxrcz rnos en ¿l monrento de h .o¡rPot IE r'¿pción v senndo Positivo:
.6 ¡.tiguós t¿nti el seniido dc srla de Coelho. Fcrn¿, ctrrcia Esg¡r¿vDnhr, ción. ñe na' ?agá¡to / d'que nelza "dr /
¿ñtdrtet
.eunión',,rás qnc ¡, mode¡na dc cdi Afonso Paez de B¡reir, pxy sor.ez dc 'ó ¿,t,¡L,rd7: prccede.te de la¡.rr¡- n¿ b qu¿ \ituo de ¿rdtlo-o
6.id qótiü pro"e¡al, .D d e(ü :r a Lv¿J: las E€s r€ügrones'
Tiv.yñs, pe.o dr PoD¡e. Lotrr.nEó y dóiogia 'ri5
I ¡d¡d,,¿r'des.o, vol¡¡n¡rd. Pero Lrrou..o n¡"eiae re¡ació" e'tre ii dama v ei momi v judior'
lianos, '¿J
en,,ron.lo, .uando ella le ic.Poba :ó8'¡¿r: P'ePrra!, dnPone¡'
¡vud""
'/a?.,/': nnpenrivo ganeso ,:e/¿, Io El .ey
Alfonro xt dc cNilrr. _r
con elisión de h vo.al tinrl. lt Albtha.¿ c o ry te Cranadd (yr- .6',,oD,erendier¡e.DeD,nru'o",r',o iente l¿ ¿Po'' ko!'dÓtut'¡'
a r./: .ast.lbn¡dro en lugar d. §¿¿l¿ \uf¡) er¡n los rontcndient.s .le Ataon Ie L"d;r el ao.c d; lo. pl¿.e,¡, "*- pm !¿nrbi¿n en 'atellJno n'"óevJ
7E$a erpresiór 6 los
.orrie¡re XI, r
quieDe! .terotó c¡ l¿ b¿t,Ul r".oiuenm " r,i"-t...¡. n/¿'ad: €njñbe'Pu"d'in
úovrdóB .on !¡lor en.oñijsrico: la
eD so
",1.' 'Jqd¿
lo. rrcvrdore.é.U,eo.r aq''e l-aa' re'Pr'r¡ñe "omo uñ tenruno iróni'o
del Salado..D rl,1o
r8ó LOS PRIMEROS TRASTAMARA

Sanch¡ Carillo, si @estrc deseo / es de casar. haced de ñáner¡ / que


esré satisaccho de vós y en ,del¡nte / sed \esura d€ ser feli,: / toda\ L' DIEGO HURIADO DE MENDOZA
/ /
damas que me gustaror hallarén que las casé arres qúe rey, ni reina
P''Ie del n'rrqu¿( de \ralirl'nJ
n¡('do
Di infante.// Perc os veo muy dngu*ad: / de vuestra venturá, habieD- D,eco HuÍtJdo dc Men'lorr
do servido / ¡l rey do¡ Alfonso que a?n.ió / á Albuha.én y ¡l Rcy d. r,,.ir¡c..rr'.a].'r..'.d.lJÚll3de.Jel]'/7.JUnquc
GÉnad,; / v desde ¡quellos qúe des.endieroo / de aqu¿l con qui.n os he.h- €l c'rso h,<ro r3e4 1 fuP uno dr lo\ hornbre\ mr' rrro'dP
¡

d' §'n-
.ri¡steis, segú¡ ne d¡ercn, / ¡{nc2jámás ftrisreis eo cllo requ.rida. //
"..*". t".¡i-r".+, p-re,'rle Gu'm'n' que t' dedrco niu 'u'
Pues Dios no qúiso que fuese orórgadá / esta gncia ¿ condes ni reyes ¡¡,,l, . "',i.'. ." r4o4 r lJ 'JrJ de 'u'teni' "ño'
/ ni tienen póder les tres leyes / ... / nus si podéis d¡ponerlo / de for-
ma que os ame y os pueda loar / anres d. un año seréis casrdtr //Y si
vós pretendéis dud¿r de .sto, / .unque os diese¡ toda Ultramar / nu¡
ca casadá seréis Uamada.

el ¡utor Ie prcpond;¡ un maEimonio 'a I¡ mornca'


po. rrntq sin válidez enft .r¡:
sÉAún 1, ley á¡abe, y.
ri¡nos. No podia haüu una p¡opuesh nús ofeDsiu

r87
r88 LOS PR¡MEROS TRASTÁMARA D¡EGO HURTADO DE MENDOZA r89

s4 J5

A aquel árbol que buelbe la foxa Setnna. Diego Furtado De M¡)ndac'1


algo se le antoxa.
Un día de esL3 semana,
Aquel árbol de bel mirar partiendo de ffri ostal,
f¡ze de m¿ña oo¡es uure¡e d¿r: vi passar gentil serrana
algo se Je antoxa. que en mi vida no wi tal.
Aquei árbol de bel veyer
Preguntéle do benía
faze de maña quiere florezer:
o a qué .ierras Pa-§aiB;
algo se le antoxa.
díxone que caminava
Faze de maña fto¡es quiere dar; al prior de Rasc¡6ia,
ya se demuesra, satlid¡as ,nirar: a fazer donde solía
algo se le antoxa. penirencia €n la solana
por dexar vida mundana.
Faze de m¡ñ¡ quiere tloreqcr; todo pecado mortal.
ya se demuestra, sallidlas a ver:
algo se le antoxa.

r5 Y: se demuestra, satlidlas mirar;


vengan las damas la fruta cortar:

Ya se demuestra, salidlas a ve¡;


vengn las d:rmas la f¡ura coxer:
zo algo se le ancoxa.
E$i cs uná dc l,s súm¡illas mis ¡otigúis que se.oDsermn en €l \igló ar.si bien
Es la últime nrucrr¡.rstcllana de dis¡icos cón erribilo, e,
,a s! pa.lre, Pero González dé Mcndoz¡, había .ulEúdó tl génerc, co¡nr bien
6FuctúEs ptrnl€lnti obteNó el Marqúés de Strntiita¡a en su ¡rdñ¿fltd ¿.¿/r¿- El ¡u¡ol .on ltr ]e¡gu
crs.on /¿a¿ ,]ú¡,a¡nqu.li pres¿n.iJ delúltiñó veso.lel esr,biüo.I6n
c$rofi pare.e l, vDeha
de.ádá
rer,,_td. de u.r e$rcf¡ zej.Lr.". E,t.".r,." .,t.ó;;",
i
elegánre senciltá tipn¿ de las serñnillas, describe su en
beüa y distinsuida que Eusú su deseo ¡l revelMe .orno u¡a devotr Pe'itenÉ
to4 68 /ú.t,1. oBo\^ rl prnrr¡ p, J- e,m¡^. , , tb_leAo},l Esgú.m .súó6co de cáncióD, usado E¿.úentemente e¡ las serndillas: dá dB 3B
o¿n el ¡r+o r. prcbrhk qde los . *.ó. . , ó
".,., .-d"..u" p*,
g¡la.jdd nréfuicr ddfoqn¡. ¡r ár¡o1 s, Éobablé,nqrte, --;* i, *l
sinbo¡o iet ano..
3A / 8. ad 3d 3¡ 3. 3b 3b 8a Co,¡o cs fre.uente e¡ e5tc Periodo,la vuelta .o-
/ /
mienz¡ cpirieDdo l¡ última rima de la úldanza y ¿sE carece de |¿ron o rep.ri_
y.,.omo y2 sbe,ros, tiene pre.cdentes áDto .n ta liri.a Úá¡jjcioDaf
como eD l; cióD de vesos o patabFs en h .im¡.
I¡erat¡n erudih: ¿i Arari¿n /,¿,'or de Mrttie E¡ e,gaút (tndúcido ,l a¿ná;t
]l .arethno düranr. ¿l sisto xú) comenzrba co¡ ú, esq¡e",a ,lc ros er.rnento's h6trr, ,roja,ñcnto'- nieDtos que no cono.cn e«e carso.
'zdJ,¿¡:
del rmo¡ cn es6 tbrma. pór ora pare. coser lá ,.ub hr Je ürendeBe ger,¡l es .¡tiEcaijvo propio de
r úm R6.qff¿: lugar snúdó eñ el vrlle del
coho co_
ser ¡a flor. o scr, sozar del aDró. (vérse el n " 2ro). dam,. mts qúc de úná serEü. t-ozo,á,.erca de lo qle r.ru¡lnr€nb es
j r'o: de donde. el c5¡ilo del R¿,r de ManzrD¡res y
3¡rior: en un conwento o mo¡ase- nú.lco d€ ls tictr6 de ¡a.trn Me¡
rio, cs la s.g¡¡di digrú.tád después del doza €, C¡siilla.
xb¡d, o h p¡nnen en los e*trtilcci- r'ro¡,4¿: lugÍ soletrdo .
ALFONSO ALVAREZ DE VILI-ASANDINo t9r

ALFONSO ÁLVAREZ DE VILLASANDINO 56

Rúbri..t: Aquí se coniensan las «ntígas nuy esañd¡¿¿\


Con esra .antigá. v segurámeire de forn¡¡ intencion¡I por su re¡na reti-
!rutiosaúcn¡e asoft¿.las, lds pleÍun¡as e rcspuest¡1s ntiles e bicn
Eio$. cmp(.rr cl Cd\io1do dc Bñ.aa ! <l dc .u ¡rr n,:r po. r:, Alr",r.o
e
o cna¡la\ ! los dczire\ nry lit ados e l,ien.f¿dios ( de inJinítis
'."Ddi¡D Ll tubrrc¿ 9u. Io crnat,ez.,. y qri. ,-¡ro.t,,c,,.
Alv-rrc¿ d. V¡ll
dJ Ic dc lJ inrefldones q efzo c ú|enó en su tkmpo cl muy sdb¡o c disd!¡o
'limir,d¡ Jdnrir¡ción qúe B.rena \enr¡i ¡or r"r ,uror, el út- vaús e nuy si4eulat @mponedo¡ en ¿sta tnuy grarídsd d/te
de lo que dcbió .e, un" c.cu<t¿ uo¿,,, r que. p¿r_
rie,klo .1. Ii c.rurla sJlrico-por.ugueu, ¡ ¡ruvés d. t., po.m¡'.telJbte. de Ia poetia e gaya ciencid Alfo,lso Al,arcz d! Villdsa dino,.l c al,
cn I¿ é|oc,r dc AlroD\o xt. ttesrri¡ hrj., c{e . r[ü,-¡-ru. t.. ,,bió rodr_ pot llncia i fu qte Dios en él puso,Juc esnalre e luz e espcjo
ir
' cD a 'lieg,.. J,,nque rn su ,,1-r¡ predomi,,, .t r. r. t .uro. . { ,rnpti_ e «rand e ma area de todas lot poetas c t¡obarlorcs q k lastd
!n'r pmduc(¡un ton<eMdá G exridnde -,r* r¡Zr , ¡.¡:t. r,.t,, p-_
brbh de zu muote. Parece háber esra.to rt servi.io de los prim;rcs
oy Juercn en to¿a EsNña
T¡ ,.tjr,"m" r¿,rell,nu.. en espe, iJlJura I (r a .q_rtro. quc to h.,l.rl rrr_
Generosá,
ksrido , rbJll, rc. y de s nobte/a, hsrá F(¡nán¡to ,1. Aricqu(rr.J,Bn
y Alvfuo de Luna. Su pocsia s, anrc ródo, ob¡¡ De¡.cn¡;ia y il. .ir- nluy fermosa,
. un(tJn, r.. nruy !a¡¡Jdr e, Io\ r(¡ns y fi¡¡e\ sin nunzilla Virgen Santa,
r¡.(.t,Lü.n,¡ ,f..,,.g,,,,,,. virtüosa,
fe¡o tJr,b'r¡r rlorol.r v r.li8,ou) y cn lu( qc¡rcros (ror nr. ñ¡.n. tJ" rrpo
/'J(lc\^.p.J^'rnrl-rin decrr.. tegóri,od., ficJ, v -t-¡,¡r,,'.r,,,.1,r. J( 5 pode,osi
te.,¡'cr por Io seDehl \.Dci¡h de quien Lucifer sc espanral
t¡nta
lue )a tu gran omildad.
que toda h 'rrenidad
en ri §e cn§ier¡a, §e canra.

fue el primero
gozo, Señora, que ovúie:
cuando cl vero
r5
re s¡lvó, rír respoudistei

La /6laai¡¿ quc .iem 6m .omposicia,¡ ¡bre uo uso que sc polong¿á haso ¡xs
égloeás dFúáti.s d.Joá¡ d.,l En.i¡tr y l$ dnmrtursos de su ¡ie¡npo: r..minar
un loe,tu largo con oh
co.to, ¡ modo dc .onchsión, (lue uev¡ sú nibric¡rhs
fortu! eEó6cs úrilia&s cn erc c¡ro cr, las de lipo zejcl.sco, cdciód y
vi¡lancico. Aobos 'nás
loeDN abu¡dán en exprenoDs lari,nB, a w{.s l.Mentr.as-
tella¡izid¡s, lrocedcdtcs del .ulto mrri¡no EdN.ruEs e*.ó6c¿s: ,¿ 4a .r¿' 4¡ 1d
3ú & & 3¿ cn cl po€'m y 3A aA // ¿h 3b 6b 3d tt\ l^ ¿.tla¡¿, El prnner es-
"ú debió €5br de Doda en c¡ sislo xrv ¡juzF¿r po. tos cjen¡plos .onÉiden-
queDa
tcs dcl CanLionen, ¿. Baoln y de l, .úción.Sc¡hor genli'iel ¡egundo ca Iá for-
trÉ tipic¿ de¡ .rft:ü,l. etr 6!. C¿xrio{.¡,.

¡90
192 LOS PRIMEROS TRASTÁMARA AI FOÑS() ÁI-VAREZ DE VILI,\SANDINO r93

tfoxisre Quicn te ap€la,


en tu seno virgiral
al P¿d¡e Celesú¡l, dor del ángel salüdada,
,o al .ual sin dolor parrsre.
45 non recel:r
¿Quién sabría l" tcnebrosa moradr;
nin diría Criada
cuánta tue iu omildanga? luste iimpi3,si¡ error,
iO Maria, porque cl Alto Emperador
25 pue¡ra e vía 5o re nos dio por abogada.
de salud e de folganga!
Fianra Quc parúas
Eengo en ti, muy dü]qe flo! al Meías
que por se! tu servidor dixcron gcntes disoeras:
3o hawé de Dios perdonanga. Gere¡rías
55 e Issaías
Noble ¡osa, Daniel c otros protctas;
6ja e esposa
de Dios, e su madre dina: te 1oa¡ e loa¡á¡,
e los saDtos cantaráD
35 es la tu prosa, óo po¡ ti en giotia ch¡nqonetas.
Ave ütela ñatutína;
enclina iO beara
tus orejas de dultor nln1acular¡.
oyendo a mí, pecador, sin error desde al, e,t iol:
40 ¿yudándome fe.r;ná. bien barata

:r ,m,¡¡id¡rd: 'humild¡d . ¡ste dpo de de la Peninsula a Eavés de l¿s C¿r¡kd ¡úeniüd;i¿ tlh d le¡lidad dc oÍ:
deriados, usdos seler.üúeDt¿ en li d¿ S¿ri¿ M¿rid de Arfónso el s¡bio. a' Expresión F.ocede¡t€ d.l hinnnr expresón L¡n¡,¡u"quc rdbos t¿rnn
rim, 6.án e¡rair¡dos en la hdi.ió, A,t nl¿tn s¡dld. en 1^s Cd"tigl\ ¿. Sán' ¡oi h¡n en¡r¡do cn lá ledgua coti.Li¿-
ürica d.l sis,o x¡v, y perdunría¡ iod. rr p¿r¿ er¡ en €l M€.üodo u¡ texro rirv¿ri¿ alfonsies )a se llanD r men! u .o'no .ulrisnros de orig€n ccleiás
vi2 en ei xv. l.tino de éÉ.ter poético e¡ cuatquier do tr lavirgen Esr.l¿ dó ,rd¿o
forma q¡e se aprtan de h méai.¡ a|s¡ caúte]", sin prevención', li Vir ór ¡ú ¿,rtD: trd rn¡o , desde el p.i¡

k¿,ad: d6anso, .oúienro'. .lá!i.2i nórr.rñ.nte se dába de rex sen,pórjúsa, no sÉ¡re ¡l¡pin tenror .ipioj el rúror ronr¡Dlzl süp..l.li1
'óf l" ¡¿,¿tDra ,"o,a¿l¿. cl in6erDo. mente ¡n moüsmo iatino reÉrente al
'7 Fid4at'corÁúza'. ros e.lsiásticos, hus¡c¡dos,pan el oE x
ro p.n d,¿,«:'perdóD'. Nólese.óho cio litúrgi.o. Por so Berceo de.i3 tue- tr.rurl dogD¡.¡róli.o en elque lavir
se han lorzádo l¡s d.riv¡.iones pua rcn a la eslesia cút.ndo .ici p@s'.o geD nació snr el lecado origi¡,liyá.¡
obtener ün jueso completo d€ .iñ* 3ó Ertftld ñdlodinv es r¿rb¡én coño
?ar ¡i eh llori¿: po. ú\ g)o.i¡ . .han-
6a lós I'to,.'¡ioJ (3,22) se usa la flase i'¡ i,
l]¡m¡ Nfbnso el Sábio ¡ Ia vngen e¡ ron.ra:'.¡ncioD.ill¡i; es pri.ismo nio en unr expresión que se +li.i r ll
3r La compaúció¡ de lavircen con sús C¿,,AA d¿ S¿,,¿ M¿ld y eD oEos 6t-6) beafa / iituatu¡átd llienla.nú' sabjduna Y, 6gu.rdiñcnte, a ia Vilgen
la ós procede de la tcd¡ción ú,ri, lus¡res Erk¡d /io r'ü.o ¡ád¿ inmacül¡da', pues no fue ñánci
n" l2tin: v enbó en las leB rom¡ncs roler,ru :'Pro¡t¡, ráPid,mente'. lladr ni por la co¡cep.ión ni Por ll 6a ú"'¿rd: pro.ede, obÉ'.
194 LOS PRIMEROS TRASTÁMARA
ALFONSO AIVAREZ DE VILIASANDINO ¡9J
6J quien t. cat¡
s7
m¡nsamenle. sin bollició.
Se¡vicio E:ta antl¿a rle Sanra Mai¿ tan noble e ¡an brcn or¡lcrccla ¡i¿o
faze a Dios nucsrrc Señor
el ditho Affonso Alúdlez dcVillasa dino su de,Jteha delk
quien re sirve por amor, por ate de esrilnte, la atal es muy bienJedn e odenada
70 non dando a sus carnes vicio. e Staciossament assonada; e ral, que muchas uc:cs díxo el di¿ho
Afonsso Alwrez quc soia libodo del entnigo pot ella.
Desfe.ha de elta untipa ¿e Sañ¡a lVlala:

Virgen digna de alabanqa,


cn ti es mi espcran§a

¡ Sanra, o .leñens, o
pit,
o dul¡is Virgo Ma¡ia!.
ú me güárda noche e dia
de mal c de tribulanqa.

Aw D"i Mdrd Al d,
llená bien como la pahtu:
torne ¡ni fortuna cn calma
marrsa con mucha bonarrqa.

Irviolata pe/mansíst¿
cuando ,4.gnas Da pariste:
fazme que non biva triste,
mas ledo sin roda err¡nsa.

II Tú fueste e se¡ás e e¡es


bcndita entrc l:s mugcrcs:

Rúbri.¡: ar,tu¡ld: a.o'npañ¡da d. 3 lid¡: .ársr o .oLm'. L¡ ?r¿r¿ 6 h


úftie'. €,¿,¡*0: .l dcmol'o, del qu. 'p¡lm€¿', sín,bol6 de fccundi¡lad en
! lür¡ri¿ por l¡ ayuda qu¿ s,¡o M¡-
í¡ le concedeí¡ co¡ro pEm¡o por I¡
coulpo3ición de e*¡ canrig! de h qo.. r' p.rn,.ecnG nrvlol¡.I¡,sno h|i-
süponimdo guc no se¡ todo inrnción no, ap.nas ca$e[]niadd en l¡ -¿ 6a¡!
d. Arena, est¡ba ¡¡uy ólguldso. p a pcn¡i.ir r¡ rima.
6 tí¡ bollnio o ,-. Expresio¡c ptucedcnB dc la n Asn$ Dti,'el cordcrc dc Diot.
b lliciot,Év¿Étta.
s¡¡ 7o,¿ú, mimo. Egato, d.l.i¡e,j . la,
¡lboób ; cu¡lquicn de 616 &6 so, ¡om¡R' que ,c da a J$rcriró e¡ la Ii-
c¿rncl'o r¿ ¡i.u.rPoino h¿, quc d¡r- t gada:'gnátüñe'-
lidc qle cn cne .onrelto: hay qué le d.r¡nso, nno mo i6c¡rto (on pe_
D,e
7 Eaprcs¡ó¡ poftdent. del hiñ.o
¡nir¡¡ r l¡ Vrrgcn con hrnsedd¡rb¡e. '. l¿r'o: (oúr.rio, .l.st. .
196 Los pRIMERos T¡aASTÁMARA ALFONSO ,ÁLVAREZ DE VTTLASANDINO ¡97

ru§ gozos fueron plazcres


5lt
cn el mundo sin .tudansa.
Esta cantiga jzo t1 tl¿ho Alfouo Áluarcz de Villasa*lino
llosá cn Gericó planrada, por anor e loor* ¡te la rt ha ¡lond J and tu So¡¿ et nane¡a
2() dc ánseles gloriEcadi: d? rccwla ¡tut ovo to tu rciseior
rú seas mi abogida,
Pues en ri tcD€io fianEa. Eutrs Doiro e Miño estando
ben preto de Salvaterra,
Tálamo de Dios c templo: fui 6llar conrigo guern
cuando tu vida contemplo, rrn ruisseñor que c:rntando
:j por lcyes nin por enxe¡nplo j cstev¡ de atnor, e cando
non ñllo ttr egualanga. vido que triste seia
dixo:.Amigo, en gmn follia
Cmciosa vi¡a, dt cedo, re vcjo escrr cLridando.
por qu;en se conpusso cl Credo,
rórname de rriste, Iedo, Véjorc morrer cuidoso,
3o con rus dones dc rmistan¡r. ro' e non podcs bevir müiro,
noire e día dando luiro
Contrario dc Eva, auc; a ¡eu co¡acó Pensoso:
dc los cielos pu€rr¡ e ltala: e seú nruy perdidosso
. rucga Jt ru Fijo (ú¡ve o Anlor en ie perder:
que nre oya mi rogan§:r_ rs porén re mardó dizer
que Don sejss un quexoso.

Eu rei t'¿. si¡r fati¡ricDto


tu nrotte e lu soedade:
anclas por saber verdade

Juana de Sosa tuc a.úntc dc E¡riquc ll ¡ l¡ gu€vi¡lie¡ldino d€dicó qrios Poe-


¡r¡s.drt¡bles cn rj77-r37§. Conrosudc ri.eder€¡ h ob.
usó todávtu cl s¿llcso cdülo lens!¡ foóti.r. aunquc. ¡ pelr de cuinto dic. li
rúbrie,no p.r..¿ dhse y¡ dc um.¡nrila1,nno de trn de.n ¡legóri.o y n¡m-
'3,ix,id,¡¿.',luJ¡. El ruror rquc buF Aq ,11¿ia, gbtid ?ldtd.y ¿l ¡oitbre ó. úvo. EI roi!ño. füe el ? etrülemáti.a d. anor desdú ¡¡ po6ia Gdi.io¡¡l me
(¿D.lor'mx ,le cufo"¡¡ to,¡o-*, l¡ p(idoo ¡va fúc ú¡ rcuBo któ diml y los rrcv¡do-*§ .v, Drny a mcDudo, co'no lqui, se .o¡wicit cn ru ¡,e'ú,-
¿¡ -dní, de xl,i la r..¡rÉ.ci¡ ¡ deri rico oiilizadln»o en rodi l¡ litcmtú jeroi.ur¡do lc recomien(ln nl rtor qú. finjr s¡lrir por su d¡n¡ y pe^everc
v{tú po.o .o,úDcs, !n núri¡na de ¡! ldad Medi¡ , fn de
I r¿r": con{i¡¡ztr'. .l.bándolá (f¡lkrdo, po! e¡ro. rl dd,.r dc l. ie¡lod y la siñ..rj&d) c5 deiP.di-
subBy* quc i por Eu UcBó .t p{¡ do- ob6Érle que l¡ .oNn6'.ió. p¡r.(c de e..r.go. PÚ, celebnr ¡ la ¡DDnte
1ó f¡dt¿,J¿: igu.tdrd, igud,. ro, I'or l¡ onc.p.ión vúsnat de tr
r7 Exprerión procedcnte r.a¡a:6 u¡ h.ch6 habnu, .n 6te pcriodo:, prrrir dcl rei.¡.!o d. Júan ¡1, ¡ot
d. t¡ -sr¡r Virgc,' Mrr; fnr r.ómdr ¡¡ ¡ru¡u¡r
¡{nndes cint.rán ellos.¡isrnd sút,¡,orct,nD nierv.D<ión de Phnn,s mcrccn.-
d¡d. Se pued. cn.oútEa por .j.úrplo. rirs. Erru.r¡rr e*ró6..i li¿ ¡ü db &¡ ,9d d¡ ¡. 3¿.
ro ¿rrir¿,a¿: oüsr.d . d$dr Str¡ Be.núdo de Chmv¡l l¡ase
} Ee,¿Er¡a coñt.¡posi.ión eñrre el Bc!.co .l
y ALoGo Sabió-ó r.fxi plcdc kr Dn ,i¡n rcrcem peaom (LorcDzo
saludo dcl ar.áns.l c,bri(t ¡ Mritr
r98 LOS PRIMEROS TRASTÁMARA ALfONSO ÁLVAf,EZ DE VTLLASANDTNO r99

de teu alto pensanrcnto, Entre el Duero y el Miño est¡ndo, / muy cer.a de S¡lva¡ern, / nabó
e tr¡ges maginamenro qucrella conmigo / un ruireñor quc dt¿ndo / esmbá d. amor y,
cuidando que tú feziste cuando / vio que cst¡b¡ triste, / dijo: e¡ gian desatino / te vco
"Amigo,
una gran dona ser rriste pe¡rs¡ndo-,// Te veo rnorir sufriendo / y ¡o puedes vivir ñucho, / d¡D-
por teu fol depa.tjmcnro. dó luto no.hc y dí¡ / ¡ tu coráán peNti@i / y pe¡deá mucho / .l
Amor rt püde¡te:/ por eso te mndó decir / que no estés tan queio-
25 De esto non hajas pavor, so. //Yo sé bien, sin errcr, tu ñuertc y ru Eistcze: / inquieres la verdad
que quen de amor se cingen ,/ dc tú roble inte¡ción / y te pGocupd pensendo / que hiciste / en-
tristcceBe une g¿n señóra / co¡ tu insens¡ta pertida. // Por esto no
Por rnoitas vezes se en6ngen te¡¡gls miedo. / quc quie¡.s de mor se .iñcn / nluchas veces se ál¡br¡r
que llcs fáz haver temor; / de que él les h¡cc sufir t rnor; / y scp¡s bien cierto / qu. ecibirá!
€ tú sei beD sabidor ¡ecompe¡sa de ella / si se prueba tu léájtad / loando su g.an mérito,.
3o que havnás de ela bon grado // Le co¡testé co¡ gm¡ siñar / "Ruitenor, que Dios re ayude. / vetc
si forcs leal, provado, ¡hoE en hor¡ buen¿ / á heblar por cso montaña- / que ¿sta Peo¿ tan
en loer seu gran valor». sr¡nde ./ es mi plác€¡ y descansó / r.ro¡d.ndo Iá herr¡rcsún / eñÉf¡l.-
da dc ,ni señorá. / Siempre rccibí n1al dc Aflor / y de ti, su nlcnsijcror
Respondíle con sran saña: / siehpÉ funte u¡r ch¡rl¡tán, / gran mentiroso: / no te puedo decir
.Ruiseñor. sí Deus te a.;ude, mís, / perc debo obcdecer a l¡ de noble sulin e¡ro / que mucho Ble
]J vaite ora con saúdc
parlar por essa montaña,
que equesra coi.a ramaña
es ni plazer e folgura,
membr.ándonre á ferñosDrá
de miña seño¡ esritña.

Dc Amor semprc owe nral,


e dc ti, seu mensajero;
sempre tc aché parlero,
mentidor dcscomu¡il:
45 nón te posso dize¡ á1,
rnas convén de obedecer
a de noble parecer
que no mundo muito va1,,.


4!d .r fom¡ inqrüb¡€ álnúEc- ul6, nó \ie¡prc r @os.ribe l¡ ib¡e-
rc (LorcDzo rer:wr.lI s-v) aún o¡ li wiáfur¿ que epr.seDt. hibitu¡lnenrc
h nñal iDpl$ivr, hsh .l ptrnro de
!7 ¿,!rqi( .on¡o Efl¿xno, d tópi.o quc ht rcnün.iado ¡ Epoducir st¡
cr los .¡Ddoñeús eralleAo! cón .l
.álab*c'.
rn- iDDhli¡ grá6ü¿ dn tl rp¡ o.áti.o.
tido fr..ue¡rc d. Re- 13
EI teEo rcn,h, bl
"rás quc en
cuérdeic 'n.ompEnrhlc
C¿rd¡,eD ¿c E¿.d, couo liens en el nuDus.rno y lo he
.onro ú ,richc nBn¡ritos ¡ndie- c.ü¡codrdo .o tu casi ¡oia¡iüd.o
LOS PRIMEROS TN¡STÁMARA Ai,FONSO ÁLVAREZ DE V¡LLASANDINO

59 De\.le que me rep¡¡é de vós, / hu de estos ojos nríos, / por 1¡ fe que


debo a Dios. / j¡m:;s vi placer: / ta¡ gráves penis sufrí, / §uFó. espero
Ena úntíra jzo et diho Atfonso Átwrez de Vítlasaulino süfrn / que, pues no os puedo ver, / ¡o sé qué sel de mí. // Llorán con
por anot e loores de una su señora que d¿zian . . . ge¡ ¡ñor¡Dz¡ ./ eros desverturados oJos Díos: / muertos so¡, pe¡o án-
da. vivos / ú.ffeniendo lealta¡l; / senoñ, gr¡n crueldad / háres er ol-
Desqu< dc vós nrc pani. vi.ler / a quie no le place ruinr / sino vu.st¡a sra¡ belleza. /,/ M¡
lume de estos ollos r¡eus, ojos rndan ninndo / Doche y dia , todas pa¡tcs / buscando de ¡ruchas
por la fe que devo a Deus, mDeras / cóño no mueE penándo; / pero mi corazón. ,/ pensando, /
jamás plazer nunca vi: no ].s quierc .]ar placer: / por ol,edecercs sienrpre / ellos oo cesán de
J can g.aves cuitas sofri, lló'.,'
rufm, "r"ndo .urn r '!r +i#
que, pois non vos poso i'er.
nor se que seja de üi.
Cho¡an con gran soedade
ro ésros meus ollos cativos:
mor(o\ son. pe,o ¡nd¿n b,vor
martenendo lealtade;
señora, gran crueldade
fa¡edes en olvidar
I5 a que non Ie phz mirar
rinon vo*a srar beld;de.
Meus ollos andan ñir¡ndo
noit€ e dia a todas pa¡tes
buscardo por muiras artcs
2l) como non nloiü penaDdo;
mais meu coragon, pemando,
non les quere dar plazer:
por vos scmpre obedecer
elos non cess¡n cho.ando.

¡ .u , o'
'!or, ron.!o' ¿e\pt.tñrtuñ?(t?t,tú-úuo,L¡§.por J
.nk ul.{;i-
tud dr hs esEó¡ar.sú üso de la ,¿]l.r,rio, el p¡ralekDro .oncelrual y l¡ elccción
del g¿Iego es el ntento ¡Dís.larc de n¡nación dc h tr¡tigü, csctrela por prrre d.
uD inror d¿ é58 épo.r;tambi¡n el re¡,x erlaza coD sus hátrnos: el dolor dc L se-
paoción y ]a peñoturi.ació¡ de los ojor y el cóázón,sobre los que et ruror pro
yech los senúnieDtos dercritos Sin embargo, sus .onvcn.io¡es c*,btrn ir.e¡t-
di¿i,lemente¡rue.tas: l¡ cómbi¡rció! de las .nnó (3a 3ú d,3d 3d 3. d.3d) já ás
tue urilizad¡ por ¡os Eou.lores y ei autor no respetr la posicjón .le las ¡nnis ¿gu
das y gr:ves de una a otra csüof. .oDro hacian los Eoadoles.

B rib¡r. nuy ll-gór.oparcl no'nb.. o. tr d" -


rin¡uria ile er¡ ca,.ión.
203
LOS PRIMEROS TRASTÁMAR]I ALFONSO íLVAREZ DE 1/lLLASANDlNO

6o complida en parescea
que Deus vos lcz de ¡¡1 valor
Erd ra ¡igdjzo el ditha AtJonso Ábarez por amu t loors que todo el mundo, inda aInor.
de la dicha ¡lond Judnd de Sosa vos van sempre obedescer.

Tempo ha que muito alanci Obedescer semPre vos van


miña señor, por vos servir, amor, ventu¡a e Poder;
e ja no posso encob¡ir de cuantos no¡r wos Poden ver,
r . oi," e,) q re eu b^,ei: 2J ben sei que ]€v¿n gr¡n afán:
\ poF m-,,.d ,)on po.o '.h", ¿que devo Yo, trisre, sentir'
en vós, 1a gentil sin par, pois ora me conven Parrr¡
longe de aqui por vós irei. do rneus ollos non vos venni

Por vós irei longe de lqui /


liace tienrpó que me esforz¡ba / seiróra miá, Por serviros' v
'.o
Puc
onde piazer non ar-erci que viviréi / Pues Do Puedo hallat nÉ(cd
i" * "".,it';' z r" p*" en r.,o.J-,qoi
-"i,".,,,**;r Por\oiré'e'
nm gasallado: assi motrei ',1, p.,r por ro. r'
loando rcmpre a quen scrvi ,"' ¿" ,."' ' ¿""¡, n' 'en'lrl gur" nr r' oer'lr: '* ñorr* rrrbr"
e servire o quer que for', ,1., ..;,;,1;" , ..,". *''i ¡ 'I^"" d^ndeqrr':' qu' ruer¡' ' \u"
a vós, fe¡mosa e mellor h.,-", \ l'-"¡"' a' .rr.t"' pude t"r ni 'r" Ni \i d''urtr"
de cuaDtas pude ver n;1 vi. ..'. ¡¡." .c,rJe no \eré isrrJl de vo'' hcn o'''' r"u' r"r'i"
""1"
, J,¿ , '" u'1",,. 1ue Dro' h rc de t,l n''r rro .ue roJo -l m'rn
'"t siemPre /
IJ Nin vi, de cuantas pude ver: ;;.-;.;t' "-"'. ¡ "' .¿"."" sie¡,pre // os obedecen / bie¡
ben sei que non veré igual .,,i"', y Pode¡i / de cuartos no os pueden ver' se que
p,,," "",.".,
g." ¿q.¿ debo vo, triste, sentr, pues debo ihon Partir /
de vós, ftrmosa. muy real, "re,l,
donde nis olos lo os veúr?

Era .¿¡.9.r es tipica .]e los p.o.ednnienros .ompositivos propios d.l Cá,.ú"¿ro
¿l¿ ¡Jd.d y dc L ¿r.¡.li gri,i.o-crrelldÉ, a la q¡e p. cnc..n lá fraseologia (gg,
t¡¡ :¡ji p¿r | 6. tlázr non ot ,ei \. 9) r muy en pafii.ular, su uso dcl l.&i-!¡¿,
.o¡ibnndo .on ltrs drl¿r aprnidát l¡o !¿ ¿e dqú por r¿: n¿í / / Pot uó\ nei bnge ¿.
,r!i,.t.). rsi.omo por las rcpe¡icioDes de palabr¿s $cesims (wq II ¡r,,erlr,,i
.le los w ¡a rJ). Sin enrbargo, ¡eñóntr ó dcre¿ remont¿r x h rrxdi.ión úova
dór.s.tr en .¡pr.sio.es co¡\o pl¿zú.. nin r¿'¿ttddo l\\.s-ró) ol¿t 1osa. n'ellor
(\: ,r.Ar quc.onriene ronralias, el ve(o pare.e ser el odosil¡tro EoEdóats
.o (equiv¡le¡le ¡l e¡e$iLbó crr.n¡no) y ia .onüinación de l¡ rimas (¿¿¿¿¿),
que erá cnüe lás más fiecuen.es del ¡ertudo úovadores.o, es ya r¿n en él C¿,-

I a El t.xto rtel ¡r¡nusc¡ito está nru-y rnt€rior,y los p¡res de errois I ll,ill-
.s@peadoiFor ello.cgultr.izo los pre- IV r.pnc¡ en .r.L unó dc ellos el nis
térnos rúb¡ld er $ ,on¡a gtrllega, úoluego de rn¡6 (!v. r, a > w 2, r.
qu€ ¿pare.en asi .. L riñr d. ltr rc- 7 Ltr rxpreliaJn ¡ó,rq¿ ¿,?,i care.e de
$rndr c$rol¡ .n el ¡nanuscrnoi tod6 prece.lentes, que no faltan, aunque nó
laserrol¡s repnen xlgunr ¡imr dc l¡ rbúnden, par¿ lo,(. ¿. ¿,7,i
AI,ÉONSO ÁlVAREZ DE VI¡-IASAND¡No 20J
lo.f rós 9RfM fipos TnAs't'Ar!f^nA
6r loores, cosal§¡ndentos
sean daclos, volo nr.¡rdo
Esta ditird.fi.o
el ¿nho Atfatso Áhnrcz por ahtbdnqa c loorts f5 ¡l san.ro l{ey don Fcrr¡ndo'
dc ld rcdudable dbdad rle Sevilla, e prcscntóla u cl cdbildo e.li:ogtla pues ganó tales ci¡ricntos.
antar «n jugLates dalatrk, irJ or.tu/.§i ¿ .11,¡ nan¡láronle dar
en aguinan,lo den doblas de oro por esra canriga L nt e u «lcla¡¡te Mor¡r deve en P¡raíso
d? úrla a'io pot,ada «' itd nttu' tu1ln quien grrcrreando con moros
gal1ó mn ricos tesoros
Fuente de gran nr¡r.rvilh, :o e txntá tierr¡ emProvlso:
jardín dc dulce olor. e\tx Cjbdr.t que dcviso
morada de Emperado¡ «'á cn ¿l llirnada
'nundo
b mr¡v bien¡vcntur¡da,
rica. fermosa baxilla:
5 digán esto po¡ Sevilia a quien l)ios bien c¡riere c cluisso'
rrovadores e Poet¡§,
puc< que srnos e pl,,rets ,5 CI¡¡irlad c discreció¡'
lo sostienen sin nl¡nzill¿. esfuergo e caballeria,
grxn linlpiez¡ e lo§aní¡
Eu clla los elen:entos noran en su pob)acióu
ro (agu¡, tierra, fuego !- aire) pues f¡zer dcvt ¡nención
son riquezas e donnire, r.,1. nrundo en verd¡d
"l
- lrL,os e ¿bunLl¡,))icnto\. dc ran perfecca cibdad
e de s cosclación.

C¡tiFa .n al¡t¡¡z¡ o Ioor dc SeviUa, sesitr¡ I¡\ .n umr".!¡s que 5e n,dic¡. eD


h n-,bri.¡. Et úov¡dor Pe¡o di Pdnte €\.rihió _vr un¡ .¡¡(ión dc &¿ tipo p¿a
cclebnr la .aíh dc h dud,d .¡ m¡nos .lc I'crn¡ndo III d) rr43. pcm no px¡.'
ce qoe c\no i,rguna reh.ión c¡Ee hs dosi.re ¡po (lc lo¡rposicioncs. co,no
dice la .úbri.n, cr¡n e.c¡rg¡h, por los con.:.ir¡ prr¡ cclctrrÚ los ¡¡érnos de su
ciud¡d,ruquc lis devildndino $n las úñic¡\ gue sc nor h¡n co'úcd¡do Re-
ruli¡ um .onlposición eD.ooiíri.2 int€rdr¡rr. r nruv Frot'ir dé l¡ €rri.r¡ itr
tcrreL.ióD cnrrc póesia e iñicrcs.s socixlcs trn ¡ropb dc h liri.¡ mc&cv¿lcomo
rccluz¡da d.sFúús. Fo.ma cskófi.a:8¿ 3t 8, §1¡ ¡¿ d. á¡ ¡r,.

Ir-úbri.r: r¡d!d¿¡l.: ri.r. plcDt. .¿- jius \. únb dc o,o y pl¡ta. por ov
¿¡L'lo:.o¡sftsr.ión q¡e sobicr¡r un2 tenu.ia,n o .ono uedio de ¡tesra
cntid,d, .otrrc cs .l c,so de u.i .iu ntrcDro, dc trhí h trreiifoñ dc lhnDr x
d¡.\ . d!!"n do o ngi ál¿a: ¡.g¡lo qüe uü¡ .iudad lcflir»a vajilh'.
r. d¡ po. ilgu¡$ ier¡s, espc.irlr¡cn 7 JnDr o ¡ic,d dcl .iclo, tonrtchcj o ¡-i .n¡dad dc selilli aue !.i dda l sr¡ en l¡ Crpilla l1e^l¿c nr CredBl
:o.ñ,,,¿úro: ¿e nr¡P¡6v¡o, dc fo ¡
16 nnKunntrn.§ por F.rnrndo III ctr
'N
rc por Naw ¡Ll.
r si no s expresión puran¡cnt. €n x
¡,, !,Jri.,.,:
ii¡rt)os y pltrnetás so*ie- noDizado .. ió7r kle ahi d ¡l¡¿ del nnprclista , ron li8¿m c¡tr.I2nizr.n'rn
(o¡¡iiu.a, pucd. hrrcr rcfer.nci¡ ¡ las n$ gr"nde2i d. Scviltr Jtu ,¡¿¡.i
ltr r 17-inlPrcpio d( uD P€sonajc v.r s¡_
lúg^ y coDti úd"s 6trñ.irr de Al- /i¿:\i, deL.k) o nr¡n.ha. titic¡do). cuyos rcsos,.on lós d. r' 'i ¡/d/,r¿: cuento, 'llcrc'.
mu .r,lJcdrE JÉ \uthu v los r'L¡.or.¡¿¿ió" o o"r¡.1¿rid, dc trD lu
fbDso x cn csr cn¡dad. rr ,.,¿t: gentilczr, grtrci¡ . lri r'r qoe le r.\últába ProPió
a.fffro-.¿ d,ild:urigunr.rte hs ia- r: urio: pl2c.a. ;t.l h,,6 d. rnrtnB. Nlúnn, x. ,1¡t Jn g3r cri ei.linu
LoS PRIMEROS !-RAS]'ÁMARrl
ALFONSO ÁLVAREZ DE VII LASANDINO
62
e desque vi
arau linda criatura,
nuy rnt r.knaso t:o tt ¡ti,h., Atj,n.,, Atua,,
,,::1,**:"
o. / tdsatrtr¡r pü nk,or ? tooft: .te . perdi rodo meu se¡r:
td di¿h ,t.,i; y*_ a, 5","
c rt qu rdd tM.¡tn k:a .t ,tdn assi foy conquistado;
LM ¡). ¿,út í,,a^ ,.t .i"¡,.
cr optñnrt tc ,h,r rl,p Ia.ti-a d td R¿i
o ¿c Nnrr ,t 25 todo riempo en iristura
e dcssejrndo a quen
Sin lallía
non sabe ¡reu cuid¡do:
me conquiso,
que me priso
en miña vida
ora un clia
ja pcrcaida
J con scu viso 3O
non sera de mi, cuirado,
dc muy grande atcgria.
aquesta porfia.
. Eu, pec¡dd.,
que bcn scguro esr.rvá
a lez Deus tan fer¡¡ros¡,
dc ¡a nunca aver
pois mc conven sofrcr
ro grave coir¡ de arnores,
gran tempo en Castela
vi un dia respJandor
tan claro que paxava,
c üda renrerose,
segúD nlcu .nrcndet
por non lle osar dizcr
toclos los rcsplandores;
miñas coiras a ela-
tal scnrblanqa, ¡Qué nr¡nzcla
sio dudrngr,
Si se ensañ¡
clm¡naredes Bor das do¡es
por én 6ri lindá esrreli,
Lle grrn valia.
4J dc mi ¿qr¡e seria?

¡Ay deus dc amorl


¡url¿rl(ú',,r",.1,,.(r.o.j,rF, ! Seja vosa bonrlade
f.,t.nd,h.p,rt¿p,cv,..LJcu,.er hrt¡o,
.;"11,, ..r,.r.,.. ¡o,
l::":,. i:1"-1,:,-:, , o,\,o t1", 1!':
tto,: t\ ,,,
.r¡i"J
lr, J,r".p,..,""""
r,,uv , errJr,, t. ¡, r¡,,.,
sp«ro' 1lImJB L tu?,tc to\ \ r. r r. rr t¡,.,D,ej.xr.rd, t.,,¡.¡ e,, .¡,.,
\1-¡.r¡l¡..r.Ldr\ ..tr ¿¿.,,,,:,1J,. ., /i;¡¿, o¡¿¡,,,,;el jo es Enriq¡. tl y l, cnnrisi erri. dcdi.rd¡, cotr¡o orrs nrch¿s, a tu ,¡:¡nte
tln¡nt¡,t,t¡l v. o n tuad¿,tr(,, d.t ! ._, r,-unr ".,,,.;.,f , ... r",,. ," ,,;;,., ;., , ;;:
Ju¿m ¡1c sosaj oú¡ es b Inji de csc Rey, Leonor que en ,175 .asó cd. Cárlos lll
r¡¡,brc,,
a, u.L úc\"dore.J v riL t. ,ir..
¡l.t.rAl. \rv. r. fo.u .,nrJ L a*,.
".,,r*.-. de NámrÉ, y ¡ quien van dedicados otos poeñB del .¡n iorerc; h m.nciór dc
,.r"
- t,(Ucr.¡ \ u sóled¿d delpocta eD Ctr$ill, (v.16) y la l,¿,¿nd¿rr¿ quc espen.la d¡mr (v. t7)
,r:,
"", J{'i .',r , o,,.rtrN,.,.ro ,; .,-o..
8,";,, ., r, ,,ru",.,, i, a",
:."€.l': ls,.h,
ronnie.rócnurrrrr,,h,\Jrt,n¡,j,jq,,,LrjL,Jd,atnLdrIt^.y1.,;,;;",iv;: pirc..o Ffon¡r h úlii¡na opción; de cu¡lqüier foi,n¡, es úr. dt l¡s n¡is be[,s
.otrDosi.ion.s de Villaslnüoo. E5üú.rm néüi.a: r-4 r B 18 tA 48 zA / / !. 7¿
7( 7f 5, 7d ?t 7¡ 1J as ar 3J 6d, iúnque I¡ ne{iida P$enta divc66 ¡Do,nrlias.
., ;;i;'il: j# :il; ;: l;;:rIlj;,
hr¡¿r,r¿.ü(,m.,.¡
'ó tJ
,oqd.{« sáh,.o p.,,,,8",,i"'
t.fEui
.;;tos
ne s r¡o, d"
rr /oy licnc senc¡¿lm.nic el alor de f!c, pcrc ho
,o\con'o2quí.vJcp, ..rp-!n,. c^ .¡ .¡,. ilo,", ,"p., .;.,.;,;;. fzlt¡ cl dc tui que aqui lc có¡vie.e.
i,,u".n 1,, r,to, ¿"r ,g1,. *rv. ro
¡m¿í¿d: 1»uy .l..aidr'.o
LOS PR¡MEROS TRASTÁlvlAR-A AT-FONSO ÁLVAREZ DE VILLASANDINO 209

de le querer nembrar 63
a forte tribulanf¡
Jo que esre meu cor Quien de linda se enamora
sufre por iealdade, atender deve Perdon
no¡ o§ando nombrar cn casso que sea mora.
scu nome de alegranga;
esPer¡n9a
55 me faz ledo
porque cedo
loaran a benandanga
de esta señora rniá.

Si! lálta / ñe conquisró, / / con su rosÚo /


pues rne apresó ,/ ur¡ día
de muy gran ¡l.gríá, // Yo, pecador, / qu. muy seguo esr¡ba ./ dc ,?
nunca r€cibú / pcna dúra de a¡¡orcs, / vi un día resplaDdor / raD claro
que ercedíá, / á nli paie.et, / todos los ¡esplandores. / EDmorados, /
tal GÜo / sin duder / llam?Én / 0or de l¡s lores / de gan ménto- /
Y desdc que u / tan lif,d¡ c¡;turl, / peidí rodo el juicio: / ¡sí fui con-
quisradoi / vivo rsí,/ siemp¡e.on t.isreza,/'y deseando / a quien no
.oDoc. nú pen¡: / áormcnudoi ,/ en ñi vidá ./ ya pe.dida / no seÉ
por mi, crritado, / csr¿ porÉa, // Por t¡i mal Dios I¡ hizo tx¡r he.mosa,
/ pues debe.é sufti¡,/ gren tieñpo en Castill¡ / pcna morrrl / y vida
te¡neros / por no atreverme a decirle .z mis penás / ¡Qu¿ dsdicha /
rxn extrenuda! / Si se e'x¿ñ¡ / por mi 6tá lindá ertrclla / ¿qué seríá de
aí? // jAy Dios de amorl / Tened la bo.did / de quererle recordar /
lA fuertc tribul¡.ió¡ / que este corazóD nÍo / su&e por leah.d, / no
osando nolrbf¡r / §u no'rrbre dc ¡legrí¡: / espennz. n¡e wch,r aleg¡e
/ porque prónio / álábarán / L foronr dc elt¡,eñor¡ m;á.

E{e crrib!üo. oor su §tilo nmple. Pucdr Protcd'r de un¡ Je ¡fo¡so


'¿n'ron
Á*" á. v,ri,L*¿-", -" scÁü i¡ ct ca¡¡¡o v* aa¡¿' Ar 'ontono dc ñi
t',u¡"¡. v ."".i¿.Endó qú. h ¡mPlhud 'omPl'r'd'd dc l¡ obo d'
"-J..
Viu,*"a* , .u sim,6c¡ció¡ hstótic¡ m" h'n obüs¡do ¡ eÉenderme en dü
§elec.iót. suprimo la sle. &
Fo¡mr .st¡ó6s: 8¿ 8t
2to LOs PNIMEROS T RAST.ÁMAIiA ALF()NSO ÁLVARIZ DE VILLASANDINO 2Lf

64 si nofl puedo vos dezi¡


quc errastes, á1 non §é.
Esta canttgafzo cl dnho Atta ,o Átuñcz t ü tooft
de ta ditha doña luata Linda con toda beldad,
do¡'¡ossá sin crueldad,
Linda, desque bicn miré ¿5 seirora: haved piedad
vuestro asseo e gentil cos, de mi, pues encomendé
de igualar otra con vós mi servicio e leahad
¿rl cr¡id¡¡ nunca cuidé. a quien amo e amaÉ.

J Linda, graciossa, real Linda ¡ossa, flor de ab¡il,


claveüina angelical,
3o müy süave, doñegüil,
la joya que por señal vuesft¡ prcsencia geDtil
atendí e non la hé
pero serviendo leal auDque §ufr:t Penas nril,
¡o siempré la arenderé. otra nunca servrre.

Linda, muy ferrnosa flor,


delic¡da e sin error:
de scrür otra señor
non piemo nin pensaré¡
rJ muchás g¡acias haya Amor
po¡ quien todo bien cobré.

Linda. vuestrc buen reí'


donosso me faz mo¡ir
pues vos tanto amo servi¡
non ptredo dezir por quó;

Elb w/.prE tub¡ ¿.1,.ñd.c NaD.Vill¡sl'dino Mogiú un teng rre,¡ás sen-


nuo v rcoFo. moo. en.t É,nbiuo. h, p€r,,r,do p.ns:r a" m .,,,
qúe. ¿l
¡*deo¡g.n rmdic'uru1.Sh
"mturso.¿ p*¡ dc un mr¡but ro ruv ¡t.r¿do ¡te
16 dri6 J. ruyoB úrbicDnB. odr crrcf¡ .stá b^¿d¡ bb,e d6
E n;b e-
tóricos d. orism trcEdoRsco y crudiro: I¿ ,níroE tn¡.td it .i."do .t
p¿ÉnónEj\ rr 6n, d. h6tñt:d,i¿d, úd.tv.4t,dttdt. ddt¿h".@y
;;a
pt¿iro --- ptrcüi fv. ra). €r(. Nói.se ct rc.trtu tl. (ohp¡r¡¡ r t¿ \v\.¡t-to), xI lo rhún1o que cl ñod.lo méoi.o del Prnrcr Pocm de c*e ¡uto¡'
d¿m con uñ¡ Véas. la .oincide.cü e, el u$ det .¡liñc¡tiro ¡¡i¡.h con otns coúPoncion's
^rfoDs
tor GIoh tti a \ ¡n, o tlot Jp and !..- o.. qnc, nllzJ.o ; hs obrÁ
Ltc t, ¿po.¿ dc de Vills¡ndioo y muy en P¿rii.ul¿r con et Po.m, anterior. Esqnmi sFó6o
_ _
^_
: dr@ Blc Jqui. *Éu¡rn'{re¡ ..l¿ar¡dr. ,l¡v.t llA dB 38 3A // 8¡ & / 3t 3d & 3¡.
po¡ de 0016 **L[s,.
tompoNn ú'BLdrka,@¡.rñrpo. y .di.trdo: \r rvÉndo,. .üüñ
c. el q
" Nu-na p.Ni o rur. L¡ p.nq
ej¡ndo 'r drar.ri se rc6erc ál mom.ntó .D dn:c r3.
." ¿t.¡¡tcñ .t\p¿tu¡.. qtre no coftspondió , su tt¡o. !o- rr ,rolsrc: '8É.ios'.
'nicnro'. '3 /,ruso:.qE(i@.. /d:.h¡c... niéndolo ¡ punb dc nu.rt.. .ouro r' ,/d,ñ¿rxl: \eñoril .
IOS PRIMERos .TnAsTÁMAnA
Ar r-oNso AfvARt,/ r)r \ rr r A\Añr)rNo 2r3
6J de peliejos dc cordcros
15 por curnto srises nú veros
f :,, pt ti,h AUaú,r Atua¡.. ¡1. V¡ttúst1n¿ih .n toarc\
L,.te. d¿:t.t
non son para l]1i est¡do.
nd ¿orte ttldltL lan t:4,¡ d¡,uat,d¡,,d n_,_1.;¡r r:e
r Qan(ot¿ Fe .t ,. túrdt., t' ¡ .tt t to t t, ta
¡ ...tt ,t a.radr_trtL_
,1

ueJo d gr¿n Alto re1', llcguó cansrrto


?ie\\a se üarió la nutd, epl¡ándotc e
_le t)i¿í¿nAob a esra vuestra cibdad
t¡1úced e dy da pdtu campnr ottu
por seguir su volunta.l
prnlcjpe ¡ruy cdór9rdo, clel gran condestable onrado:
canl nre costó, cuitado,
re). profundo sin m¡nziUe
su cordura e lealtad,
clc Ar:rsón c de Sezill¡,
que por su pricssa, en verdad,
de Dios bi.n ql¡isro c amr.lo,
yo 6nco dcscavalgdo.
5 ,vo, el vuestm Jcal provado,
vengo agora de Casrilia
por mirar cl atta sill:r
2J Desque füi rquí lleg.rdo,
(io sercdes coronário. señor luego a rcñrcr día
una geÍtil nlnla mja
por ve¡ir ap.esurxdo cayó muerta mal su grado:
ved, seiror, qüé g¡sa.ja.1o
lo. l,ov r,m(ro ,
no¡ truxe nruchos ctine¡os 30 p¡rá su posiremeúa
ilel muy trisrc, que cntcndía
rrrr vinc muy apostado,
pc¡o vcngo :r.ncssado
r d- ¿q,,í b,ea .on,ol,d..
I'ues Gchura só e crirdo
de vuestra gcneración,
¡, ertr.omposi.ión ¡os hjll¡.b trnt. or.o dc t..
j, "ñ.r, r..;..,,D t, 84, t.-t ...1 . :,, . :j en lx gmn corcn¡cióD
- ' 1, , 'r,' ":,. ; i,,t:'.,' ;:;,':l]. 1..i,t;. ; sea de vós visitrdo,
l'^:':0"1.'..',;'1:i " "' uó d"J
P,.:.t-tl l .: -.,i.:--¡J.,.':1,',.,oJ-,,.-..-.,dJ.l F.'i¿ ,r.,,-, J ro que grrn tiernpo h;r pasado
rrronó ¡tf.ró\-nr,,r¡o, t, .,...J.1."-,.,,, que, con pequeña mzión,
pn .r¡,o.. r., .,.....,,.1.t '.,
.on¡,,tcnrJ t,te_.,;.
d tn yo bivo sin qunación
llr,tr,..'u".¡ -j,to t-.. ,-...,.i. ,.,,,,, ."i ,;;_;..;l;":":' 41r por guxrda del Rey loado.
4nf,u.¡ L t 1,. " ¡'.J,1.
n¿ P , . ., n. ¡¿.Jr,Ft,.e,
Rúb.ica: Fernrndo deADt.gue¡r aue nrernorial v..siti.:¡o
,.ótu'.,do -.' Zrr¿,, et -,,,i,r,. I \..,t,\L,xr.
le f.b', rc ¡. r¡r¿. \ poeta cornc¡z. !n, des.¡ip.ióD ca¡i- :a
/¡ro: qnedo
,. t, . .- .

n' ¿ l¡ g-r' noL,l.7¿ .o , .x,.1.' .Ll,rn .. c¡!rcs.¿ y nnseEble.le si ¡¡ir¡o a 6D :e.qdi,l¡do: as¿ejo .
o de povo.r ltr hilaridrd y dé$ertr h
d§r2bte ucjó a Ruy Lópü Diútos ,, i_,", ,,"1".. 3o
lorz,r¿,'¿: p.drnncn,, úxeae'.
AJ\';'L".e.o'.,o e, - n,a., td¡ ,._ genc¡ósid"d d. r prctccror. )a
lek.tu.ión: da.ión : v¡ll¡s¡¡dinó
rpr- 1 ..., av )o, 'j s'ir.r:'piel de árdiua, comadrej¡ o €r¡ .¡rellano co¡ro Fe.ntrndo de An-

lltl" *",,,,.1., ".u,,,J. io


,j, ',t.,J
., .",..,. .:'",;-';.:'",;:"..r'_J,..'.I mafu d. .olor pido . ,¿Dr: pieles rle t¿qú.¡,, y cl poe¡ra se es.ribe .n Zl
marta, de .olor grú', ¡ruy apreciad¿s r¡goza.
t. ,,,. , .n tr épocr.
, , "t .,,,. ",,,;.
prón ne,,'¿ ic to\ Jo. ,,j, ..,ro o., 33 /.:ión: pago dc lar grnos d€ mrD
,,r, . ,titi ,o o ".'
, ,, . .;- rI.,i¡ado: d.rdi.hJdo'
les. Sc rn¡i ¡i ñÁ nj mc¡os qúe de un no,.gxarnl.io"s d" f", *b"n;;.;l
214 LOS PRIMEROS iTRAS'IÁ RA
)\,rA
ALFONSO ÁLvAREz DE vIf.LAsANDINo 2I5
fo por mi pmGtizrdo,
tindo Rev. non Io negu(des. 66
que Dios sabc c vós s:¡bedes_
cómo ove denunciadu Es¡e tt?zn.fr.a et ditho Ayota Átuarc. p* aeslcct a

4s por (i mundo. puht,(JJ(, dcnrc obo dezi nayot


e¡ ü runto que tcnedes.
aunque bien lo merecedes Algunos profaqarán
yo non lui por esso errado. despDés que csto oirán.

Señor, pues tarr ob)igado


Non será el alto ungido
- Rev de Esp¡ña csch¡escido,
5o a laVirgen vos mosrr.rdcs.
por su a¡nor nor consinradcs 5 rr¡s a1gún loco acrevido
quc padesca yo olvidado r¡vi¡¡á conlo ll1al car1.
en este vuestro reinado;
pues que de frrnqueza rr.. rtt,.
. Non seráu los rnuy privados
clel Rey c sur allcgados,
J) dJ'rdo ofic,o\ e he,eJJde\,
mas algunos malfadados
yo non vaye desdeñ¡¿o.
ro snr porqué me maldirá¡.

_Si de aquí non vo tibntio, Non serán los diamanres


yo lojuro a Mossén Borra
que runca ú)te ¡1ir co¡ri lirrdos e nobles i¡f¡nres,
6() más de curn¿o he trot:¡do: mus algunos malanclantes
rornaró dcsesperado con enbiclia bufaráD.
do dcxé nrugcr honrada
como quien de la ¡razoorr¡ rJ Norl serán los mucho honraoos
va fuyendo rescatado. condes, robles, perlados,
que con tales gasajados
sin malicix rei¡án.
Fini¿.1
óJ Rey genrit muy ilusrr¡do,
la vuestra merced acorr¡, Como dice h i,ibrica.6ic dczir .i por dssf€ch¡ o d6hcch, il. otu d¿2ir ánrc-
rior:.on,o eD or¡os c¡«\. ü¡ ¡rocnü si.ve de condusiór ¡ orro poeúH. El teDu
ca. si nri persona cngorra,
es,.onro di.c la ¡ibri.i rl.l p¡ccedenrc,"p.ñ et R.y N\¡ero scñor 9!exánd6e
muerra lá veo privado- a tu mcr.d de bdos n,! porre«\ po. qu€ non ie dalin la puertá c!ándo i!á a
p.lacio», o ser. porquc no le dejrb¡r cdEar. Es unr de ¡!s có lposicioñes petno
,'J5 qn. En po.i' h."cfi(L'n r nuu\úo( útos l¡ nr g.n ¡l.t Junr.|fó guc r{'1.
g./m,rr.:¿:.¡ibcE¡id¡¡t,. ráD in¡prc..¡ndible.. pJÍ, .a .riJ.¡ L por(ron .J,
sú_r,r"'po, ¡uro ¡nk, ve,rúronú J,pto_ d. l, pocrJ c, ru u.r.,pu:
\7 /¡á,¿,tu. 'r,¿b,(ndo
robiido io .'tr 4nt1r.qD. I É J'Éb¡s J üv.^," pofl ( d. lJ .t,,,,,,
'Jl poco peh.pohtcs. p"r
ox. Drrt¡.¿! rnuy qt,.!(tJs \ ¡J,trx\uJ r¡
rnE co¡r.!)oDrle
h,,mbrr\ Js lLú.¡ sr rr,Lb., { ..n \o\p.\hJr que bJ),, ¿\r( ,op{e \..!.undc un¿ wtrr hter¡r¡r hoy por h,».
',úren
J¡ ,trd,¿; d--,.Mos,i,,,"o
r¡h- nr.o,lprensibl.. Ene uenc cl nr.rés,lc rsxr nn¿ sftofa z(.retcj.a sirrplc (d¡ .r¡ //
cl
,h,(ñro rc\erv¡do r lo\ L rh,,llE¡\ eD l¡
r.E tod¿vi¡ m cl chn{ro d€ I¡ C.rr
coNnr Jc Ahg,tn Lst€ cs u! Dc^o
,Dle b,.,, .o'¡o.,do, turon de tj..ii" 67
¡plofr¿,¡,: .leró$rri, , ¡os «ni- r, ,/id,d,r: rcsuñ¡rentc conrc adrc-
.trro,,: 'ernsr'. ,isi¡lix
re¡¡ rñAonesa,y er¡ ¡¡uy rpru.id¡lo.n 60 pnh¿d: .cnsc¡ari(tu .rrán- ti!o. brilt¡Dte,.
. ó rarr'pern,. r7 .asrsrjor.
r.rkrrrror:
2t7
ALFON§O ÁLVAREZ DE VILLASANDINQ
216 IOS I'RIMEROS TRASTÁMANA
6,7
No¡ se¡án los rnarisc¡les
:o qr¡c no,r son ¡cidenrnc.. t: ^ ) ''' É -'^ "t t'thn AttoÑo Atua¡É {Mndo tI ¡fitho s"not R(y
¡¡as otros que non son taies ";:,: E;:,i;:,; ;:,;,',i,",;,,t i, ¿ ¿, n t t" n, -, itc' 4i') biú ret'r
t ¿ ¡,so,1 c N N'; d ¿. a

rristes gcstos mostrl¡¡án. ,': ^:.': ;."::;;,'; ,,,",' '.,, ,t¡' , t.t. 'untd'
,,,',|*,: ,,,i,i, i ¡!,. ¡te ti¡ho dt n cv¿tr o¡rus r/' : ites'
Non scci Ju¡n dc c¿yos ' "' '""',;:;,;;;.
i')."',1,'
",,¡tnr
;,;;,' tct 'l¡ho nnan"tt¡c ¡1't "aa' RPv
nin Moraña, ffo cn Dios,
)( que Jrrnro\ rqucros Jñ( L:r no' h' ter' dr l¡ t{ctl' rrriót
lo bicn fecho loa¡án, ¿.il ¡' 'r¡tu¡r¡¡ientos e sietc'
"¡o "r't
¡ron sé en cr¡ál gui3 Il1ts nrilnos
aPrlcte'
Bien seú mcdia dozcna rrrr gr'rrr livot ovc Llc un¡ ü§ton:
con el vegué de Bacna, Itqurr de rc!elJcrÓñ
''
quc desc¡re pujá su ¡v.ena ] ,"' ¡'''i'i' " '"- 'lue ll'¡rrru f¡l!rn'
3o pcor mrerde que ahcrán. PJl¡bras virrJa' l'rrN
r¡r1'
¡" irrslo e rribulrció¡
Non sú e] del CalLr¿vr, "'i""¡ 'le
si scrá en aqucsta priessa,

Lr una rraía cororl¡ de §sPxrto'
cl cu¡i, trobando, coDficssa lo su c¡ra fernros¡ rumprtle c 'an¡¡rttntal
- rJ ' dr'nu'1'r' orrnietttr'
se¡ sus dichos dc ¡ruhán. i. "'p
"""
i; ;'';t""" ';""' 'r"cbrado el u¡r cüarto;
Finidd

lJ t'ues los r¡lcs cantarirn, cl P" ¡' \


on,',di.," i',":l 1: ]':,*;:iiÍ;,";:,]:';':i:::
,i:: :".f' i" "b*
IJr,
rc
los saPos rebctrtaút). ,¿ ,,n,(n,b,¿
'i ¿' u
::i,""":'.;:?1,1 i'ii''',"r,¡ "'".,p:.;," ", ¿.
ll.); Í :ll\illl i,l ll';i1 ", i'.' " L'](¿:"'¡' "' :l ;:ff :;9".,:'Ii:-
"r.¿.¡¡,,'p,.,'¡s¡-¡u¡o,,:Jr::w
dc BrdR', FdvM'tsÚ)lobk(t
l:;;;,il -rúrunud.ros
'-- lun,AfoI§ .;;" d.,'r:i¿ ,¿no E 'u(iro (nuq.e 'j
:o d.i.ldr¿¿r: o.asioürlcs, .ventu! uD cirgo nruniciP¡I, rcPresc¡tr.te del
:,1;.i::',1:.,:.,;
Drurer... rt¡cs o rl'gonrrs qü(
üor¡r' por unr trn ll:::;::::1H:;
les'- podc! dcl Rq-p.rc no cri\tiá bl nonts
re_r' Los cnrrisre.üG no serán los bre cn C¡tiuo dc Btrrm (qnú el prc '\, (r'".'j,,,1"
iu'r L' «'J"rüI' 'l+ '-l'd"¡l'Ón"lrA't'l"'¡Jnl'r''o-
mienbú del séquno .on.¡rso hcre pio Jun Alfoóro?), ni que<t¡ .hro r ,,.,,1..,, i;¡"- ";1,,::.'.: "t::;1"'l;,p, (r,o.¡ru,o,o po,,,s
dnr.io, st,o los qú. lo rjencn e!cn- qüé p¡cde referiBe la ¿r¿n¡; cxn(íi el r¿

tual¡ne¡te y. po. t¡¡to. r.n.n lJ coD-


.uúcncia .lel autol
reli.i¡ .Do mucho Pújá el ¡vc¡a, co
gen ftub de fornicio,. cihdo Por el
;i:l ;: ;.,: ñ*:,:'.': iii:::li l;",::i,':l*,:ltlÍ :lt:::x'JJ"
'3_jaju ¡ de G¡yós y Jurñ de Mora- propiovilltsr.dnló tr otró tcxro Sos
ña so dot xDtor.s de .uyx obn o¡.1¡ pecho que !6 6tos vcsos Pu¿d. .§
:: l;.:';";ii,,:.;- "iL;;,
c,J,,¿.,.rrcc,R.y¡únrw".,t,11T.
":-,' :,::;il;: ;:'.jli",,.,
.¡¡. _
,.. 'll,,llilll,t 11" .i ,"_,t""",".,..
sabcnos.pcro qúc.iL'.1 Pd¡c,,i" fal ..ndcrc un¡ ¡hsióD nr¡lévoli ¡l poe_ :( r,,. pu,'.1,' ..¡ h!'',¡.r -''!r''""' lcub¿'
r¿ delm quérd( Srntillim (onio vin- b .on¡pihdor del C¿ oo,¿ru. que en
1,.-.,.,1 r" ¡-. l,tJnJi¡ ro
cul,dor¿su cüñ¡rlo Ftr.liique,co.d.dc bue¡¡ opnlióD rcDi¡ dcvillasindino.
Tnsrámar¡ y dlque de Aiotr¡. po.ta rr tc{tro de ¡¡ C¡Iú,viestr .s aDto¡ rle
o.trsion"l. ¡¡u.rio e¡ prúió. .l I41o. obÉ reducidá. Pc¡o ¡luy nneres¡oie
,('rr

^,,j':.j,i
M..l"revü l,É v'rnnrm' v i¡]'r'zos
i
1,", ..-,a,
;:l'l;;'i;' l;::l,i'"' tlÚ ";"'";"''"'
rr'trr
"s,¿
t, I st¿ tl"cbrada tt

)l i:i1J:l',f,:X:;
rs-le Igrxro qüión pucda $r cl 4t!¿
Pór vlvr(i&d y Porsu des.nt-¡do.n (.pr(r. {rF¡ \ o(¡ litJ'J d(
(.n l, Coron, dc A.Js(in..l 41ax" cn tem$ ¡nrorc$r.
218 [os Pn¡MERos ,r.RASTÁMARA
I AIfONSO ÁLVAREZ DE VII.IASANDTNO 2I9
. Ia otra gemía corno dueña en parro,
assaz consoladaReina de Casrilla,
re ier.to cn sus mrnos una crirz dc pilo, € agora mc vees llamándom' mesilla?
rj e iva! diziendo: «iay. nrundo vit, maio.
lo Perdi mr marrdo, n); Rey. mi \(riur.
,lc n¡s lrovimrcnros ¡ne quito. mc p¡rro!.
assí que jamás biviró con dolor
poniendo nli mcssa sin rica baxilla»
Yo cuando irs vi, nugucra Iloros¡s,
senrí quc c.an dueñas de nruy alt:r guissa,
La segunda dixo: oYo só h Justicia'
quiün r. rvi\¿, señcr¡ e amárga, siD todo ¡b¡igo.
tro hnqu¿ los 6no.¡os drzrcndo: .Fcrmoras.
i5 Perdi mt pilr,.,rri Rey, tni rmigo.
¿qlré nucv¡s son ésras ¡rán clolorosas, que n1e sosteDí¡ sin tod¡ malicia;
o por quién tazedes lanro tan esquivo, agor¡, cuit¡da, toda nri cob¿icia
o cómo Lti.é xltí do¡de bivo
e' ir r brvir r Ycrmur cstmño'.
cuáles so¡ los uo¡ni¡res de cales tres cosas?»
bren torro beguina fr.til lu' vcilrr ¡ño'.
4u sJvo \i s. enmjenü rlgunr rtnrtctr".
2j La prjDlera dixo con Euy gr3n ln¡Dzjltaj
«¿E tú Don ¡ne ves, que só la muv
tristc En woz doiorida, con gesto llo¡oso.
,lor')r CrrJtir,,r .lr¡. rri .§.r vit(
la .crcera dixo fablando muy qucdo:
Ia Iglesia grandc de Tbledo,
"Yo soy
a quien ápart¡ron dc su buen cqroso
,r. - .. 1". h,b.'r"t.. . a §k cr.., Jc . o,,jp,,,..o,,.. ' 45 e ¡gor¿r nre quiercn c¡s¡r e non oso
: ,,1,, L' .ur.jr. rodo .l
t.t h:¡,nt \ h f..o t.tit! ¿¡ /¡d,--¿ dct M¿r¡lu!.\ u,.n el cásatnicnto dezirle dc non
Ur¡ U J \r,
:l:::1.,:1,,r.-. p,{.1,ón.+? MJl que. v ro rr.,n,, \c pu.Je de"r,
r¡r.Dz. Jet lyd" óo¡ l-.¡,J.r. o.j r.r.".-¡rr.,,,,Los der (n_ Porque los que vierlen de contr¡-Aviñór
üntelJ ¡r p¡vm¿ m slo $ utu .túHi¿ ¿ t¡ ,u.,i,, Jr:,,o,i,", J. p^r1 I",.cjr afirmar al novio por n:uy gencroso».
Fndgúe ti.,r r¡ kx_
ró riJ{úe d tJ'nb',.r1! Doltrn.,.l ( \.,aun,,.b¡ (u!,
sü(n." Jc Fernr -
:: ',:1,.,ij !,J n-rNe' r.,., ,r.,-"," F.^,.,d¿flór,"t d¡ to\ d.,.!r,os
! Jr¡nnr dr L¿,r J{er, pur\ (t rer ¿ru, u. en §u (e,Etrr.,,ro, üs
,cAe s , t,'!ih'mr .:,¡ór.r gue.r, L ,".,,¡,,¿p,,",",.""..t,
to1 hrhr¡ ¡te. Lñ¡lo
'e ¿¡.sil¿ o i¡skll¡': h*ralrle, des- 3q el §€ri,.l Primer ¿ito de §u 'án¡-
v
-,.rn,r ¡e !, Lir.. nlc,rrr e., ,r ,rtr,ú k.,,n ,1" hJ6
Á;,;.
.D
di.hrJx' inf€tiz
. ,¡.r¿ '.(ü1t ,'
do ef.ctivo.Vóes. el
.i.
r6de l. comPo-
qu .iCUC. dónJc . ' 'e Je'L'1'
'r rcrrcEó.¡ rmr rl ¡,,fr,,. En L s.xk ! ir n,\cn¿ ¡,run, u to q,c ,cé t¿ p,,- ¿d¡¿:p vrrond¡l¡'.d- 'ón
ao¿e¡',ú'.l .,nr,Jo.r"-¡o J' h
rbrr r¡üs'.q Jr F. ¡ndo ,t( An,rqnr,¿ , o,,ro rcg"nte de L.rn¡; '"n¡ n,¿
, on)o r<c\ ,t. Ar"gó., rli. ,.r f mj. rr;..
.. n B r.tr., XI,\ LreJ..tcA\rño,r,Erro,.,-
,nodidádtry tujc có¡no m¡nif.ración exPrcsió¡ se ¡lc e*¡P!; s€soñme't'
¡1o y DúúicI ert ofas de rte núyor, q¡e fldt!¡ de dolü j¡uto ¡l ve6o ternr' dcbe coDte'er
,bd,l,lcc7. ! r¿,i.ro: \ola'. isuo¡ referc ci, a prol,le,¡s dc ia su-
rr.¡¡: lc r7 r¡ld¿:il.sventnrid¡ ..o6dníd: de- ce§iótr que no tre Pódido docuñdb'
¡dlo o d. n¡¡derl, dc escr- :ardrb ¡parece us¡do
$ vi¡lor.o,!o lo\ 5in,botos prcc..lol n¡ás en su semido seo vch.nrenr.'. ar la lSlesia
Ínnde .lc l¡kda P!'de rc-
Ae¡¿rico, que i¡.¡ur tJnro ¡o <tr¿ p.{enc.e r i!
r'¡,,8!,r¿: trnú€. l€rn i Ii Ialcsi¡ cst.lhna PuLsTolcdo
livó .omo Io ¡o .orpoñt krcqr orderr d€ s¡D FnD.isco /.n! fuc s.d€ Prnn¡da desd. lá ¿Pda vis!
'7,r11,,¿r,: ¿uque. .orno 'nu.r.o,
lo c\ptrnu¿1. trrJnlr(c¡p.eer gótici; Pero ¡1. inclino tr interPr't¡r
re I¿ ons h¡ dc cntendebe que li Juri
r¿ ¿,irdr'sc inIó.n¡,. sE '.cüno erpüL¡.e qué 5 ¡ú qu. hc
cia esp".: ver. at'rnrlonaáa, vnic¡do ¿tos verso§ en su scDlido literll
'r ,,es:'¡oiicixí. ¿r¿,: hn . '¡ás
."n"i u"" p"U.., t,,*" el rño t€in!( .omo la sed. ePi$oPrl deTolédo'Por
:r ¡/// do,¡t rn{:sigui.Ddo 'r ,tr/,:r/¡d 'lJrr"
r. peni . ,l¡ siEl ,, . p,,* / r(r. r,\ ' '7^ne. qu. .xPorcó ¿ ón Dn¿' ión'
i raro.
coD el I '- a-,r,rxr,lc rrnü¿$.r. l, ".
dcl t(.v dilubto erlt c.ir h hrvo.ii a!{¡ Eros veisos deb.¡ iDrüpre&r
gü¡¡rDro d. la vinóx, sc supooe qu. ")udr J(
Enriqre UI;.'xnte r¡¡ senrbt¡nzr
ésh se produ.. aler¿
s¡¡y¡ de .d¡i ,ic su hrrc¡1.ft,,-lo ¡ U, nr.ido s. .D retr.ión .on el ci$u dc occi-
rlrlnúrdo d€ tos cn hs C¿¡úd.ioh6 y *nbldn.a! de Fct-
elóJcn.ú2.."rao(,1,n,\!zhrb'( .lentc y lo. ¡rchl.rns,l" "l drrtr/do5
¡)órez.le ctr?ñin . ,rúr., h-i¡ Lo,:Innqu lll h-l',¡ ll(v"d'
'" i.h't" l^.
l^
"áD 'ñ,'..ori,'i.
rOS PRIM]]ROS TRASTÁMARA ALFONSO ALVAREZ DI VILLASANDINO
E desque la causa vi tan dectarada.. «E a vós, poderosa Iglesia nornbmdr,
n'u) L,iin -,,r..,d!1,. du.ir,. q,,ren rr , por uno rtc tres quc sorl en el mundo,
c dixE: ,señora\. tos 9ue rltsesperro load el prnlero, romad al segundc,
pe¡escen e pie¡den tr gtori:r ororqada: pues viene la cosa po. llios ordeDada;
e vós, genril Rcin¡, que.tades cas;d:r que ya conreció Jguna veg3da
buen ¡,,o. Re, ti,jdo,lon 1.,.,,,, pe¡der su gran lu¡nbrc el sol por Fo¡tuna:
JJ For 9urer1 hs Esp¡ñJ\ vo\ r.lor¿rrn pues, düeña, gozávos con h .l a luna,
e asi biviredes servida e loirda,. .lue JÉ \ uÉ,ro ."r.,Jo ,ion rc pl rJ, nrd.r
.A vós,la Juficia, ds Dlos mr¡cho ¡nrada.
bLrscado vos tengo un noble rnarido:
el sentil Ina¡rlte, de bon.lad gua¡ni.:lo.
6o ton quren vo( rlc!.dts rrr,.r por onrrdJ,
c Lt<'qrre t,.n el vos vrere¡ run¡¡,t,
de tod¡s ir5 srnre! ;.,,n.r",
pues non vos quitedes '..e.t.,
ctc ac¡uesta parrida,
que ¡ruy neccssaria nos es vuestra est¡d¡».

un¡ lohi.a de horisrmi.nto .onh trr u¡co 91! el Y 6ó r.fuerzr c$r in_
Bcn.di.ro XIil, el aragonés p.dro dc
Luná, r qui.. lleeó a surturr h óbe_ rq rk,rL nrd¿¡es
diencir de l¡ ial.la .rreuantr, soDrcri
prn.rpJlE\ Jjr
!lJ\ o yr no don!!lL\ .,, ee r-. l
.h trrdicion,lDe¡te al p,ptr deAviñón Ja secún el tertrmsÍo
(¿ e{! ¿pboJ o Jeb¿ rellrr rl r ¡. Fnn.,-
4a) llr el ¡L\ ,ñ¡ lurn ll Lt.l),.,,-.rn .,,
tl rcy.¡r¿Tl¡Lo '
mJr\ de lr¿' Fe¡rrnllez !fuV.tr\,, y
la Unive$tdrd d€ paris. obrie; r ios l)iego lópúz d. \¡r,l ¿r peró Fe¡nrn
dos P.p¡- el de Rotu y el d.'i!ii,ón. .1., de Anrequ.r., .,\ u,lo pJ,r qur ,rue-
¿ ¿¡co¡úá.jr¡nros,D¿ sóiución rl cn- ¡rtu L R.intr !ncr¡sJJr
ma o. en .asó coDt rrio. dcDoD.rlós ,
de \L .u_tódrJ
! el t,/d,k es Fenrndo deA¡con.- "ó,,ó ,6: er. p¡s¡¡' es ¡Ny du-
¿r¿ ptsllg Por .!ú drsdi.h¿. Er¿ húók-
lñ- Jo\ pór l¿ fuLrz¡ v Elr¡,r n,,et. doso. De ser .iero mi nterpret¡.]ó¡, $ ro d.rDieDte que Alvr..z d.Vill¡
D h.flrLno dL Enn!tue tJI ! a!n,m,e\ el p¡üú¿ (e 65) s.ri, el P¡px, ¿l se- sandDro bubicn to.mdo abiertann.,-
PJPJ. tr ¡uLfe det (ev
,,;uo l, t,_ ,le A¡rs¡., J quj.n cl Rd Ikh,tr D. ,
de esre proye;to ; L vu.ltl
gúndo, sobiino ¡ q¡ieD l¿ Idesn !o- r¿ prrtido por F.rnando deADtequer¡.
euid¡ción bi,do .L ri r. r¿n drro tus¿rú( ,n.tru- led¿n¡ habí¡ {le (,nxr, *, ptupio Ar
¡ h obedie.cü de lrencdict; v L f;d. !,ucs el I»fante ñe \icnprc Jirdó tel
,o. rn h.crnJ Crtrtr¡i L¡ ¡u\brL ¡.r¡r zobispo, h¡ná ..1ó,..s JeJrdo de ru del t'apr Pedtu dc Lu¡r, que lo ayurló
de Avinó, (v 47) Cat,e sin ;mb-Bo q".d,rpu".-.,su,,,,,,,1,v;1,-"¡;-
otrr',rerpretr.ióD. e§rech¿nEnre rj scde por la oposi.ró¡ de Enriqüe III, con tod$ ntr fuerzas a.onsegurrla co
Do rbr¡z¡ n sln lu':lr. dndrs et ¡r.ti de trbj 9u. .tebr tlcgir l¿ .l¿t¿ ¡" á roDa de Arisó¡, ! ¡,o de sus nris fic-
gadá coü ¡f¡ p.rc .rás .....etr: uD. do .r.1 rnfi.tc, r quicn que.ltrrá l;grdo
de los ep¡odios dcl enrient,D;cnto (v. 7,). El tc¡..ro sc.i¡ orc hoDlóni- le5y t.nrp.¡nos paúd¡rios eD (ar¡jll¡
.onro vrüos .on m¡e.iori,t,¡ mo y sobri¡o del t'¡f], prcbo*e .]c Iú. cl uzobnpo de'aól.dó I'.dr. ¿€
cnEeEn¡jque llt y B.¡.di.to X¡II tu. ói
l¡ !ie., ro,i l Lon\trgLr.ró¡ por ¿sre ¡arnn1: ..n l¡ tr.ep
segün"r¡te \'¿len.ia v lu.so obilpo deI¿riósr.' Er¡ errofr pfe.e regútrar 6cl-
Luna.
.¡ó. .o¡rpdrh¡1ient.. nr.¡. ¡e ¡ñ 70 ¿l Jo¡i el .¡ndidr.o de E¡nque lil ment.li poLti.a e.l.siá$ic¡ del lnf¡D-
Je -u !,h rro v touD¡n,r, p,.r-,t- !!Llcr. rurtLE p",1"i,,,,-p..i,6.
Lunr, .onb trrzobnlo de Toledoj t¿¡a h 5e.1. tolc.ltrm r¡r S¡n.h., hto rc a l¡ ¡red. dr E,rtnc lli. cutrs
nnrb'en .o'Do t., f.,.. o.p-;¡" ,1. d. F¿.ntrndo de A¡requer¿, a qureD prrnre.rs ñtrniier!.iones fue.on i¡
nne¡trri el Pápa lo .ónsag¡rbtr e¡ Ali I \ p¡iriJr o\ ¡el rnl¡!G
nó¡, el Rey ordenabr rr:nrervdri,ín 6a.rra¡l¿:
puede retirn co¡ *F nEráaoo;nóÉ tr..prx.ión enToledo.le I'¿dro ¿e Luna
p¡r,.I¡,den:ortr iunro J rrr-
¡ie h 5ede y t2 .ó¡rr.ación de sx\ ren,
¡nr!,¿ eü L .dprblc.l. qu.
se que 5i _v la vuel.a nrme.lir¡, r l¡ ob.dien.lr
a Í. t los su_r,os p¿«ti. cl Arob¡p¿do, ¡o podir .ul-
223
FRAY DIEGO DE VALENCTA

Por ende dectaro la dueña Primera,


FRAY DIEGO DEVALENCIA oue trac corona de esP¡rro muy vil,
riet dicha Castilla, 1a reina gentil.
Diego ¿eValenciá, nacido enV¿lencia de don Juan (Leó!), ¡¡poruxte que h¿ poco üenrpo que cn¿J¿ ür¡
l)octa del Crd¡d¡r¿lo, qúe rivió aproximadanrente enrre r:tJo y r,fr2 y o¡' ¡]to t noble Je strnt1 mrner¡'
,
luc reputado teólogo, ¡1úy preo.up:do por problenn5 .omo 1, p¡ed.s el Rev don Enrique, desí de su ¡güelo;
tiDa.ióD y l¡ ibrtun¡. Su poesir .oDtribu).¿, al desarrollo ¡lel 1¿:ir ¡¡ro ¡5 ."" * 'i'. de Paños de durlo
roso. y.unque se hizo eco d. sus p]¡¡tea¡lienior teolósi.os, no eludió "".
L't¡ Je l¿ dich¡ err'
¡i la poes;r de cir.u¡\t.ú.i¡\ ni h srtiri.r No obsh.te, y r re.or dc ss ".¡* ";"'
p..ocupacioncs lrofcsiolalcs. .lest.có espe.i.lrLe.¡e en las pregurtrs !
E for otro\ reYcs qut iueron err clla'
qu. son ohrJaclos d. est¡ nre¡nort¡'
68
¡or ouie,r fut oñr¿dtr' sesuL1 l¿ e\torrr'
b-d, e trLsre que lhmrn C¡till'r'
".u
biva lloros.con müy gr.rn ma[zilla
Etu dtzit lzo el ú¡¿nro l:rey Diego de yalenda e respuesta
, .t. ¡t,t /, I d¡ ¡"ir -..qc d, p ¡ q,p ,t dLl'¡ ltt¡a n A1- , p"r serupartadr de ules e rtnro'
" quc son gloriosos etr P¿hi\o srnroi'
.li:o al.l'inanenta t(l d|ho set¡ot R¿y ¿on Enrí41t..
Ll ntnl ¿íeha dczi es bi.h lccho, no¡t atbarta¡tc qut non rcspondii .i g,..d¡ ov .1i¡ l¡ sL¡ Le¿l s¿<ll¡.
pü las .t\tsan.' tcs funo devid
2J La ducñ3 §esunda que tteve espacla'
L.r.,,,d. p, ,-,1do en u¡., \ i,r-I la nancana ¡vuso. el cuarro quebrado'
qLrevio un poeta no¡ h¿ muchos di¡s es a buen csiuc.eo, que por sLr pecado
e v,rrr L co J, , u ,. rue,o,, u r i¡., cxstelanos Pier.ien de cacta vegad¡;
,t,.., 1,6¡, eltJ g.nte fucsc concord¡J¡
L¿ sL
. f¡,,, / ¡,,r Jrro J. I ucr¡ r.,zán lo i fucsen junt¿d" dc un cor:lotr'
,1.,1 rJr .l r;.1'o tor orrr trgLrrJ.
ca non son los sesos de un¡ ¡a¡ur¡
lrr fJl L¡ poe,r po, u,,.. -¡rrrn,i.n. " A p rur de et. Pufto, ei ru!tr re
¡r tuu:i¡¡¿1
I
líinm. P¿na'
q¡e csán en t]
l-os ¿ ¡dr,¡r
ronl L,s ¡lcs.nÁ .lcl poen r Jr VtllJ ¡¿J¿r

str¡¡ino, oPoniéndole 5u proPh inicr P¡rx¡o so¡l(¡ a¡tcrioies reves de C¡s


d. En.iqüe III pñvo.ó ¡illá, cuyr viud.z éfa liora con la 'lc
I.tr ¡rucrtc üD ci.lo .le poeDras que el C¡úío"úa de B¿¿d
'JL\PUts 'lE sü Lós dós últnnos Enriqúet
micul¡ en ronro . h p.e.edeDre .omposición ¡evil]sándnro. E¡ ést¡ cl auro¡ '+ ¿? | tft nt ,ru¿¡d +er¿'r,. . /¡ ¿rlr¿¿ll¿ li \ udr'
repli.l i Vütrstrndnro, ,¿usjnd.nr rl p¡.e.er de divnln ¡ bs .¡rellanos .or Ns ,búel, 9,'e h, ) !e^ ve \ólo Lónro ' rJL o Eonu ¡e n's
propue*as y proponietrdo a N rez h nrid¡d cñ ltr gxer.i co¡trx los nru$¡lnu \uLJr tn!J Cr{rll.,lDbnJ enJdo !r Cr¡|tu. eu¡Ldr l.
..s gÉnadiDos. Adviértase cirnro h rúbri.¡ censur2 que,.o.ú,lo oftt.ülló pór ..,1; .. nJrnn.nr¿ .on dos Etriqúes: ¡Dr¿ ores RúYe )J d tunt'\ P¡" 'r
h pre..ptivr, nó üsf¡ c. su .¿pl,ú l¡s.n¡¿t o ".o¡so¡trnles, devrll¡sa¡dnro. Es Enrqúe II (r:ló9 rr79) v su .ieró E¡ \u.Aor,lxr. fl r¿.¡1, ' r¿¡¡¿ \rlh qu!
.r ,egrrJi¡enL .,{n" det'e le'¡!c fuc-
tru.tur¡ er.óljc¡: ¡BA.rrCC7. versos de xr¡e mtryor. rnNe l¡l (r37e-'aóó). de .uF r¡uerte
se;cuF¡ el poeúlr. El Prece¿lenic En
llúbrictr:.r,d,r.n,o: l¡lle.nniento'. .r¡m¡ ¡n¡r\ , I tur L'
re\ F'ño v adgrz lnr'i'lo ,,r,r.,'. .t .üd r .tbüñdo
1.tna¡,.,at--JD--. 'gul
e r20r refró <nrt rrr+ \ rtrL7) Pe'- ",ri,s"
l, t"t,qr¡..o,]'jcrtr.,r..i.\.¡mr ' en h hisori¡ l¿j¡na de C§tiUtr, prrte \'gu' rePr_
r,úo,,,kJ: u¡a ¡espüerx ¿ u¡ formr li.¡ órB Se reiere i quc .lesea p.o dido rn-
r¡r.rror deb hrc¡r xpor los .on- |oner otr¿ nr.rprchción. .le qricñ ¡{¡ no PÍece F acord¿rse' rien.lo las des.riPciooes dcl Po'nD
n raDtey,e$o es,repn'eDdo su esq¡. 7 no tJdo\ lor ,ui.ios ¿e la Dr¡ml
',,.'rr.,' "(.. .. r,." n.,uFl-/,. t6 vér§c 1¡ noB rl v r9 de l¡ ..m
Diego de V¡len.ir) pe¡ó ta,rbi¿r sus 3 dronú,: inrcn.ró!'.
rú d._t,¡,t¿.¿n: en un soh voltrnrad '
LOS PRlMEROS TNASTÁMARA F¡,lY DIEGO DE VALENCIA 225

non sé en á mundo un solo retrcó¡r Creo qut ser muY descorxolarl:


que non conquistassen con toda Granada. to si los estrangeros la üenen servrr'
ca fuerte se ruge quc qureren venrr
Mas por la inbidia, que non se conrentn ¡ pmpiá vis¡ón Por 5c. otorgada
cl uno del otro en ninguna guisa, Dor et P¡dr. Srnto muy d'na 'ruzsoa'
15 Castilla se pierde, pues a¡¡dá devisa, oue seán rs'ekos de todot Pe(¡dos
cr t.ae quebrnda su espada o.inicnt¡j J5 lis que mu.ier"n con los renegados'
c quien la traia en rnoros sangrie ta in6eles vasJlos dcl reY de Granáde'
nor¡ puede sacarla por inucho oín;
pucs ora, señorc§, pcnsad cn Ia fin Fin la
e, clc essa desonra. cada cual sienta.
Pues orr. señotts, Pensad en las ducñas'
L, dueña rersera, su gesto de rcina, non oasse C,:stille tan g¡andes ltrgücñ¡s'
que tr¡ía crú dc palo €n las manos, rrus ier por wós scwid: e honrada
es ia santa fe de los c¡stellenos
porque fue Castilla católica 6na;
45 mas hor¡ se Il¿ma ¡Cuitada, mesquina,,
porgue süs criados ¡on quiercn venir
pel€ar con moros, vencer o morir '
cn lt]erra tan justa, muy sanra, ran dina,

Cakln¡. Pe.o la rc¡cció¡ de Fcr¡Dndó


rr Lr ¡nid¡d de los csr.[úo5 cñ l¡ fue íúrantáne¡: ep¿driür el proye.to
.oñqniÍ¡ d. G.rmd, cs.un üejo prc- de .ruzadá, ponú. ¡ rrentc d( su cjér
gñ.!r p.liiico de la ¡ooa.quí: c.s(c- .no y dividi: Castilh en dos ár.¡s dc
ll¡¡¿ quc rrsurgiír cou viAor e¡ cl si- adüinnlració¡ áuióno¡¡il. cl no e,
slo x\., en pl.nas d¡coilüs .iviles, pm domin¡do !o. hs fon.lezó d..l pltri
.c!L,.rti6e €n el etc éológi.o dÉ lá! ñoñio persod2l dcl ltrfúE, p¡É C¡r¡-
/¿rien¡d dc lurn de Mcd¡ y del nue- li¡a,ye¡sur,.onb nontcn dc cÉE.la
vo..\rriino regio.EÍor ve66pú.dc. y el prcsupucsto d. euer ,pañ el lF
.oDteDcr clnúd{ del cnfrenhnicDto fante.qu€ se cónvirlió de f..to.n el á.
c¡r.e liay Dieso dcV¡lenci¡ yvüasaD-
d,!ó. r.nrdo Por su co¡tinenr¿ dc
diwidir 2¡ rci¡o .on rut prcprcsbsi ls
d.lor exknjcros de ¡cu_
e*robs \iguicnles dcs¡rrollaD e$ ide¡, 3ó oririe"¡ai oxid!d,. cubiü¡¡ Jo El d6eo
de
di. la gueda coóúá lo. hoús deF
! '' n d!.:\uenr."'drr('
se observ¡rá que. e. h inrerprcticióD our
IDP$ 4ró¿. ¿Pulqu€ dk't
:,
ds Diego .tc Vrle,.ii,l, da@ ab.ndo- re l¿./i,¡:'6n en f.m¡¡ino- contuel¡ la f. c§tella¡a. Pu.s we que
j" El s.diido sús rzNEl< ño desrrcüan *mej¡nt'
D6 h ¡.nldo u¡tr vríon PróPr¡:'
n¡dtr no ti.neF nada qu. ver.on !n¡ del vcso oo cred, cl,-
pre¡og¡.v¡ regia. _v 5ú rel¡.ió¡ .on el ..1o. L¡ Ptim.€ de.nión & gÓbierno
dn. roúo Férn¡ndo de An¡.queE tu'
ra 6k¡ior: ¡biü.ltol.
Fei¡rúdo d. Anreqúen qúed¡ Jr,¡d, Hc opr:do s.¡cilame¡tc por lá 5r ú, ¡dr tr¿¡¿rdJ: hch¡ndo
'naanre
total¡i.¡rc lotr El prot¡gonira dc h nrcncn.,ón nenos ¡gresim.on h ]e. ucar el eino ac Ga,u.te' Pcrc c'eo nnúulñ¡n6 'onÚ3
suern .ootrr .1 in6.l, scgi¡n inEe¡o, s.- ru¿ clas .o¡BlJcr..Lond s( dcb'n ¡l los re¡cg3dos, los
ír L E¡l.z¡,ylc únicos rey6.oon¡- ar /¡or¿: ¡hon . O¡ed¿'dsdich¡da liccho dc q,e las ho.uridrdcs ton src j3
.
r.rno h¿birn .«¡lhdo Poco ¡nte§ tJ' rr¡¡i.rrJ: w.reicnar'
dor en c$rlh enojúin l¡ y su ñ¿d¡.
T
JUAN ALFOÑSO DE BAENA
69
JUAN ALFONSO DE BAENA e\¡c tibro'
Dne tiezí¡ Íizo Johan Afotso de Baua, conponator dc
Sabemos poco del autot, ftc esc¡ibano de
Juá¡ II, aunque Do de hraJe ),t Í,,an¡no-,)e d'ttu entt rev l. n fa¡iqh' a |¿t do: 't*4t
'ua¡
converso como r ha ¡orñado a vec* sjo ninún ñndanNrro s¿rio, y
i-¡''i' ^', ¿",,"¿". tti¿n ,tueb'n¡tatu t pti¿tdt c¡u't tt n
debió poscer notable e¡udi.ió,l, preocupación por lós relr¡s lnenrios .t a,iu dct ,,to 'tru "a p,' att" .¡'tu" ¿.1lad¡'
y bLreDos conocimientos de 1¡ rcoíá y p¡áctica de h líri.¡ eD Casiilh y ",
e lo tott-.d,a t" uan nuY L"n ¿ua"lad"'
en 1a corcna de Arasón. En su cancionero inctuyó un prótoeo y rubri
cas expljcativás que consíruyen u¡¡ de l¿s fi¡entes de informa.ión,¡ás
lértiies par. el conoci,¡icoto de la coltula t;rcari¡ del momemo. SL, El soi inocenrc, cotl mucho quebranro,
propia poesía le revela muy preocupadó por rcmas de áhuü urrele.tutrl dexó a la luna con sus dos est¡c11as:
y por un elevado .oncepro de Ia posiá, pero h¡biá rnue¡ú y¡ en Jep_ a muchc,s señorcs e clL¡eiras e donccllas.
por ser tiJleudo 1.s Pu\o t¡ t\flrto'
Dór ende. tel'roLe5, arz,c¡do Hr¿n llrir!o
i'" ah"s cl..no.es l" demos querellas
a Dios e ¡ 1¡Virgen; l¡¡qando cerrrcllas'
con grandes gel¡lidos lapsmos su planro.

La rein:r mu.v :11a, planendo sus oios'


de lágrimas cubra su noble regago;
las ot¡¡s donzell¡s sc fagin retato
los rostros c Dlanos e torrren enojos;
Ias sus ví¡s sean por senrlas dc abrojos,
vestidas con iuto .li' ¡oto Ped¡to:

de r'
Oc,¡u. (l-l /. a i" r-y D";r ¡' V,,'' , . & ' óu^ '' l' 'o\ ' 'e '"'"
¿n '"b n' ' '
i j,-¡. i,",¿. ¡.1"' rJ '
r' rn¡
,,--"- ,"".¡"1 , .o o''pJ"d-' d-' ¡r''o"'o L'" o 'ipo'' 'o ' '
"
;,.; i.;;,.;,-,";..: -r ¡...o. ¡- -, ,c'oq'""'j'¡ t"r r'1 ''Jón
.-, ,, ,:. 1..,.,.* *.tr." ,at1L l.lt'B l. ' 1 ''.'' ' 'l_ r' n'\"-
r ¿ li,¿f6 ¿ el nrnuscriro.gue
Rúbri.ri ¡dr¡Po,c¿l,r: .ornPilidor' 'orri_
,"¿,¡É¡¡o: mueú¿ . ql¿bñn1ndo: lj\- jo lrtu slv- ltr e§úu.rura méti'a 'l'
'rünoso'. ,.1,¿ro
,¡¿nidd: üondo'. ¿¿¿o

.r: el he'.hó .lel teml . orDri:rd.¡rí" ó


a,..ll6,t*p...i"t.. d. d"l"i-
*túf¡eni.o's 7.¿,r.¡¡6: sis¡or de se¡b¡nielro
d¿ @,,¡ln /oá¡¿rd: l¡
ruidá ¿ D¡nir dc dos se,ne*¡oas que
Es u
."-purtl" h' .lós riñás ex.e.nrs.' ";¿r¿a ,¿t¿fo: rássucn 'os
¡Da¿ / ,4CCá er este Q§o .on ve' rux,b,< d.'.rrpiLr'ó ¿uñ¿ñc ':u v
, ,,".. ,.ño xDn'l.nJ.rón de dol"r
po¡ u¡ dijxnto.
jj r+Coúo oúú exPrerones q¡e
'ln lun. roh tus doJ sr¿¡l,J: lcgur
le¡¡os rdo vicndó,sigri6c'] en een@l
üEDt. l¡ reina ynld¿ y s¡s dos hlios el
Ey lúaD tl y h nrfanta M,ria, '¡úe '¿ rc¡uncia ¡ I¡s có¡rorlid¡des 'omo rg-
srri¿ con AlfoDso .i NlxsnáDü¡o.
T
228 Los pRI M¡iRos fRAsrÁMAR^ JUAN ALFONSO DE BAENA 229

rj hs dueias ancianas la rollr.n de braco Los otros señores ássrz de Casrille


c üo¡en ron ill¿ Jc i,rc, c\ e in,)jor. Ilorando muy fuerte se ll¡men cuir¡dos;
lJ vasalos, 6dalgos, obispos' Ietrados,
Con boz percntoria, el genril Infante doctores, alcaldes con pura manzill¡'
alce su grito en so» razorable; rque'to' , on orro' llamrndo: ';Merlh'-
con boz ¡cessoria, el gran Condestable e suaven donzclcs. sus lindos cri¡dos'
20 con lloro pcrfeto se rrruest¡e pens¡nre; p,i* qr.¿rr am¿rgos. de lloro b¡sr¡do'r
cn pos de los dichos cl Doble Ahnirarrre 4() con mu.ha trrstura rr: esta tu¡drill¿'
luego rcspolda con boz cspantable,
e Diego Lí:pez, con boz onorable, Fagan gran llanto 1os sus coDtadorcs.
cJün de Velasco dizicndo adel¡nte. con ellos consistan los sus tesoreros'
porteros c guar<lis e sus dcsptnseros'
2J Los Doblcs ¡naesr¡es en elA¡rdaluzía con éstos recl¡men sus recabdadon's,
f:gn su llanto muy firerte. sobejo, 45 nr¡esrres de sala, aposentadores,
c digan: .A»úgos, sabed que el espejo e ocrosí lloren los sus camare¡os'
tle toda Castilla, que bico reluzi¡, umbién esso mcsmo 1os sus repo§tcros
¡r¡nr¿r nrerccrlc. ¡ roJtx úzr¡, de estrados e Plata, e sus tañedores'
.jo vo. rs l"ües.rdo.:, tonrc,, , ñrrsejo
.¡urrran.lo conrun<. J. i-r.h,oni.¡o. En 6n de.nzones, con Poco consuelo,
c llo¡e , o,r cll.' lJ gr.¡r' cl(¡./iJ. 50 todos los dichos faán sü dcvisa
de xergas c sogas, tambión de otr¡ sisa
cabcllos e barvas lalgar por el suelo,
rlqando .lrmores cobiertoi de duelo
por ser malogrado. según L pe'qutsr.

Qtriá dcb.¡i'i ¡lc.i. d. ¿rn?i ¿ nr ls el Rev vrrtuoso de n¡uy iltr gulsri
¿ror..t)o§Eda y ¡reü¡radai. \ ltuh Fernánncz .!t V.tB@, c.ana-
Ios llo¡os e llantos traspasscn el cielo.
'7 El t Jdñt¿ et F&n"n.lo d. .{n rem D¡avor dtl Rcy. Eros dos peao
icqu$r, hern¡no de E riqúc III y nrjs h¡bh¡ rcdbido el enc!¡¡ao d.
.o¡r.j¡r¡te d€l .ci¡¡o.o .úro.iii L iesonr (te J!ü II hsta
'e.o, ¿,: dr6Jd,¿:'.o. voz qu. .lr w n'lyori¡ .ie ed¡d. ¿Éicl/o ¿¡r.r¿trr.:
perd.,lc 12 p.nrcrp¿l,la del hfrnte.Sc
tnE d. Ru)r Lópcz Div¡los El t].eo rj /¡J d¡¡¿J /ftJr¿r de L\ ó.dcoes
e¡rr)§r¡ aq¡i r lor honrbr.s a¡rrcs dcl f,,iiiLLr.s: Lórcnzo Suárez de Fi$r.o, rr dsd;: bsta¡te .Es ¡dvert io, por lo ho¡res o nót,bles n¡ic'nbros dcl i{o-
sobi.rü. de EDriquc lll pero. s.brc ¡. h órten de Sinriago, En.iquc de qúe scgln'ne¡te hlodifca l¡od¡ld d.l bie.no, siauen los tuncionrios dc n¡
«xlo,¡ los p..r,najes rlós qne ére h¡, vil¡eDtr. dr h de C¿l¡rrav,, y F.rnín y t,{i .r€ ripo .lc consEu..ion.t con
bii dido el .o¡rrul dcl poder cn Iro.trigu.z dev¡¡l,lobos, d€ la d. violcrto hipérba¡otr soD c¡Ec@ristic¡§ tl ¿o,rür¿,:'se rnú.n'.o
tr¡r.nro. Rüy Lópe2 Dívalos cst¡b¡'r.\ .¡ntJn. Su presenc,! en And2h¡.i¡^l-
se
aa r¿.í,ru,:'inrcgucn, [ü!.n' Ó
cn(irg¡do de Ls rnandás ptr.ri rh..s d€bcria ¡ que ir ¡n,Lre so¡pr¿ndió 2 3'',,¿r:i¡ld: l:istim!. p.nr'. Jo d.,ird: \en.l quc dniing!ía ¡ un
Enrn¡'. I I I .u¡ndo prep&b. ur¿ cim- 17 M¿J,¡¡d: inGliz , D.bia se. Y! ú! go¡o', c¡ .*e .Áo .l de lo5 .onúis-
1o¡dd¿,¿: iál.xiyo , .omo tu:.,¡- o¡r.r E,los Dor l¡ mue(c Jel RiY
frr'ir
( los cr¡n¡<¡nos noto(io ¡GGmo en .ra éPó.,.
,/¿ (l.hi¡ Dronrtr^. Fen,ndo d. ,&r :ñ!nq¡, e\rrcDxrlo . r' ,;. ój¿au: Tel¡ Eru6, Y to*¿"
¡ n,{ú¿\: I(ú lnxtr btur tle c¡dl re ¿dnddor o ¡br5bds : \2ri\fc.hos, v6ti.l¡ $ 3cñal de du.li)
:r El rr,¡rdr¡¿ er¡ Aló¡«r EnrílL,cz !on( 0r. . gób,.' Do uruni.ipJj ecuór J{ ¿¿¡oSrddo: En¡iSuc III murió .oñ
:: rr,n,¿/,k: que c¡^a esprn.'. ¡clc rtu.16 n-l,lrs lolian e$ar.r.lui- a' .r¿drroEJ: fun(ion¡rios úo'
delaidñi- veinrniele ,cridad,
11
l)nyo Ut!: r1L SLú,iiE¡, _Juslnrtr ñ,@ción de haci.n¿¡. T.¿, los ricos_ rr jsir¿:
23O Los PRIMERoS TRA§TÁMARA

Agora. .eñores. det R€y qu€ d<viso


tue m¿ravi¡loso .l su fin¡mcnro, FRANCfSCO TMPERIAL
pues tue cn el día de ru nrscimienro
60 Jei Fijo de Dios que esú en par¿iso, Frencisco lnrperi¡l cs áutor de rn grupo de obras compuestas entrc
al cu¿l rescibió ron ptazer e r¡so, r4oo-¡4o7r coDtn lo qse se vienc pensndo oació ¡ntes de 1370, pu.s
con gesto ¿moroso, según quc )o n€nro; en el padrón sevillaDo de 138.{ figur¡ yá como co.rribuyeDtc x por
de rodo ét ovo buen meres;imiento ránto, m¡yo! de ¿d¡d y familiarmcnte c¡bez¡ de f¿mül Por docúmcD-
iDios le dé glo¡ia, pues que ¡ssí lo quiso! tos de archiro sabcmos que era lugartenieotc del AlmiEnte de Casrili¡
en r4ol y que hábía mu.rro en ¡bril dc r4o9: h¡bía n¿cido .n Génou
y .staba a6ncado en Sevilla, sede del Alminntazgo. Se le encuentm
nhb¡én.n ¡a rel¡ción de lo' c¡b,Ueros rvilLnos que pa,,,.ip¡rcu eD
un álardc el año !4oJ,enrre los ricoshoñbrd de la ciu&d. Del conjun-
to de su óbr¡ desr¡caD dos hechos fündáñentales:fue el abá,deDdo dc
l. inEoducción de 16 ecu.ros y récnicd dc l, lítica it¡liará cn les le-
tEs c.stell.nar, e. parti.ular e\ Dole ril nouo yD^nte,y fue ra»rbiéD in-
trcductor y priúer cuhiv¡dor del ctrdecasílebo- A5i¡r¡mo r coNirtió
cn l¿ relernciá ir¡discutible de cuantos poetas, a lo 1árgo del siglo xv,
quisieron escribr una lirici elaborada y de gran calado cullur¡li a sú in-
0uencia i¡mediárá sobre ¿útoEs coetáneos como FerÉn Mennel de
Lando, Ruy l'áez de Ribela o Fe¡rár Pérez de Guzmán hay quc surmt
la más complcja sobE lo' máxinlq poetá' del sislo: S¡ndlzna, Men¡,
Padila. Se Ie ha criticado ! menüdo por no haber logndo la perGcció¡
o la altua necesaria,sio ¿teDder debidamentc a la pob.ez¡ del uüIaje a
su alcance ni . 1á dist .cia quc €xistír enrre la concepción poética de
esre liempo y sus modelos ,iálianos.

ro como cucdJ dr.ho. Lnlique UI r.urió ct ,riJ dc

211
232 LOS PRIMEROS TRASTÁMARA
FRANC1SCO IMI'ER¡AI 233
7O
Su¡ro Apolo, a ti mc cncomiendo,
Deztr de MiGt Francisco a ayúdame tú con suma sapiencia,
lds siere lbtudes
que cn este sueño que esc¡evir atiendo,
El riempo pcrde¡ pesa a quieD más sabc del ver non se¡ ¡1 dezir deErencia:
e dondc aqueste principio yo tono entra en mis pcchos, cspin tu cicnci¡,
Don es menesrcr que por mí se ,labe: como en los pechos de Febo espi¡aste,
ab me la ddndum non suhl sulciens hono; cuando ¿ M¡rcir sus nliembros sacaste
de la su váina por su excelencia.
-5 non en ranto, nin €n cuánro, nin en cómo,
el11pero loando el pri¡cipio romado,
por yo non cstar ur día ocup¡do, 25 iO smra luz que tarto te aiqaste
de h mi hed¿d ron aún en e1 somo, del concepto nortal, a r¡i memoria

cerca la hora que el pláneta enctara


ro al oriente, que es llarnad.i aurcra, te, qne lc elserió
"i¡s
sier. errelhs que cn el cielo relurrbran / e los sus rayos
fueme a una luente por Iavar la cara
quc rl nrndo ,u,,bn¡, (w rr3-rr9) en rn prÉjc donde .óbs rngekates crn
hb¿n ¡labanzá! , Diosi Ls érrellas snnbo[zan hs vntudes reologaler (Caidad.
en un prado verde que r¡n ¡osal enftora; F.. Esp.ranztr) v I¡s.ard¡ales 0úri.n, Fo :J.zr, P.uden.n y.lLtnphn2a). clda
e a¡sí adando vinome a essa o¡a un¡ .on u. s¡quno dr .loncelhs oDüién nnrbóI,.n Sü hz Do rlú¡br¡ Csti]l
utr g.ave sucño, maguer non dor¡nía, porque b nnpidr¡ l¿s si.i. s.rpién¡es,que vuelc¡¡ rodos los wicios sobre l¡ ciu-
drdi Di.te exp¡i.a que .de elitrs nxi.c drt vcló / qné . priu h v¡6 del .ielo»
15 mas contcmplando la nri fantasía
mpidiendo rc.ibir.l resplnDdor de las Vntudes. Ilurmdo poMra.iEo, el po.
cn 1o que et alnn dulce assabon. ti pue¡l€ percil,i. el cinto de los .oro§.cl.nd y deiFicrrr cón l, v¡ión d. I Vi.
gen. Rcpioduz.o rl conrienzo del poenlx, quc será mod.lo rcpctido inca¡sabic
nt€nte . lo ia¡go d.l sigl., y L pxrte .lue descriLre ¿quell¡ .nrd¿d, qtre si¡ lugar a
¡n .u ubr¿ ,,r"vor. ^. D.r )la. rL,n¡"¿ Inp,,-l n,rroJu.eet"nd!!Jrt,bo dú.iA h.mos de ¡den¡6.¡r con S.§ini \in .lrbrrso, sisui€n.lo l, rmdi.ión na
,n1.,.. pnm.,.rtruIe.u r¿do de \r onr¿r,únh o, limtr (y antisx, de L5 ciud¡des-es¡do, hemos de n&¡p..hr q¡e su metraje 6
ápli.lble 2 todo el .eino. No pucdc dudrdc, en tódó .r$, del oble¡iwo pólnico
. ón
"r !er,o de .r, f ,"o,. \ 1r .,, É.,8 drnrc., ": J(.d- L _i,u.,,rB Je80n. r
hr rd pr\{e, n'uy . on,I,r. . rodo n /un." CJjú.¡ro v !u\uD i1¡.r¡¿ del r¿-., del pocnB (d,bblc .on o.trsión de la v¡na a Scvrh de E¡riquc III cn ¡:l9j) que
,o, brer','.rcrró q, eJunro .ul,ur, , t¿\i, ¿ re.pe rrtñenre ,,rrñ ¡bre un caliruló inrcrcsr¡tisnno y po.o .o,ocido de las le¡ras de los si-
loSi¡ y erudició¡ 3nris¡4, did¡.tjsmo mediev2l, ia Biáti¿ y ü;rsú y .últun rc_ glos xrv y xv: h prcfecía de .ont.nid. politi.o, u¡r de lx§ rr.ras más usr.l¡s en
ligiosa. Conn¿nza iDvo.ándo a Apolo pin que to ¡yúd" .",o. l¡ prcla9.da rrÁrtrnr.im y muy en p¡.ticuhr po¡ Fernando de Ant€quem y
rD¡necer cnconüó ún j din .üri.lo, en el que e.i.ó y donde " """ ""i0", ¡
enco¡ró ¿ Dán-

¡ Es t¡"duc.ió¡ del verso 1,73 IT rpolo, e¡ h lxtológir cli\icr pre rr El ráriro Marsi¿s erab¡ tan orC!-
del 3 :in h¡ber lésado rodrvia ¡ la .ú! iidii ti .oo de las mnsas y sc pr.rc¡ llóso d. su músl.¡ que .les¡fió á Febo,
dúd:. ¡\. óL\ i¿,nenrc t¿ o
o,q t o\moros,r de tr tabr por un¡o .ómo €l $mo nxpin- pa.bndo qne el ve¡cedo¡ hlía su vo-
._ lho otdndd_
_

.i,ápli,JeDr,¡".qu!.,oñuJr,
^, cl epo.J. to er¿ rsbre,, ct .ot ¿,,/¿,¿ lu.hd con el vencido: cu¡ndo cl sári-
veBo te.cerc Do n.ccsjt, ser ¡labádr. ,acl.b al 3nareccr ro fue d.rroudo. F.bó l. i.r:n.Á lx
a iNo renso capacidad suticieD¡e
:
,¡/,¿-.:,mc fui. :o que no hrla dif.ren.ir ent¡e Lo p,el en vrvo, r.¡ndo nri.ñb¡os d.
F- "ry/¡oz..0om.ao!do,n..onno. v¡to y lo ¡arrado , quc sc, tesrnio
sus
piel .ono si hubEse desenvrin¡do
E que .c¿ ¿l¿b,J. pr, mi..o Itr
o
tlriüDio lohadn: on¿¿ rcG .ió d.l dc Io quc vio'.,.rori¿: difc-
a su primlr vdso (;omdo',r. D,"e) .iunque,. ra
ra
-d!!¿,: NáturajD¡enrc sc :I rol n, ¿r.e/.,.n:'por la .,li¡lad su-
.oEo al úlri¡ro de la c$rcfa,que prú ¿r'r,¡h lnspi¡a o.n,.i¿::¡ber'. p.rior'dc Fcbo.
ftb de un sueño sob.enatunl, deri_ rj L¡ luz, eD el iensnicnro
&ásea ¿l primerc de la c¿, .did: (Nel ¡ado ¡ ¿ar p"so a un, visión. ' conro i¡splñd. cd los pechos de medie-
¡rezzo dil ca¡min di Dosh vit,...» ,r-ó.sino que ñ fa¡rasiá febo i cra uD eliteto d¿ Apol(,,
FeLro val, er¡ lgno de lo b in
más elewado:
contem-
? d,/¿¡ro: imped,do'.ó
ptab. ló que el at,na dulce sbore¡'. úátándósc pór tr¡ro .lcl peso- t.lig.,.1r,lx belt.ztr..1 bien y la divi
'nnDro
n,il¡d.^ to hrso del poemá. La iuz es
231 LOs PRIMEnos TRASTÁMARA FRANCISCO, IMPERfAL 235

represta un poco ¡o quc ¡re mosrrastc, proveimientos, que a medio febrero


c f.r: nu lengrrr r¿nro rrcrirorrr non llegn sanas las del mes de enero,
que una ccnrella soJ de la tu gloria rrnto que a)can. en ¡lto. \u\ cobilF '.
3o pueü rnostrar al puebto prcsenre,
c quieá después ¡tgírn gr.rn prudentc que f¡zes clere.ho.
"Ora te alegm.
la encenderá en ¡rás alta es«:¡ia!. 37o pucs que triunfas con justicia e paz,
e multiplica dc trecho en rrecho
ranto el bicn que el uno al otro laz
«¡O cibdad noble. pues te esmensre por el comírn; cacta uno más faz
en todo el regro por n1ás escogid¡, que 6zo en Roma Metilo tribuno;
355 que de csras sierpes una ¡on dcxaste, 375 nrirx e vee si cn ti hay uno
quc todás sietc cn ri han glrarida! clue cate al cielo e colore su faa.
VergücDsa vergücn(e ru Dr¡lreeida,
verguenq¡ !€rgueÍce el espelunca, «Mír¡e, cieg¿, mirate el sono,
que luengo trenrpu h.r qu< (n ri nun(J nrira tus f:rldas, después eI rcg¡Co,
360 passó 1a lansa nnr ñre cspada ergxida». nrir¡ l¡s riendas e mir¡ el freno
38o si cn ti queda seno algun pcdago:
«Canten Pompco, Ciccró,r, Fabricio nriémbmte, tri§tc, que eres Sran brago
e los que crr Roma fueron ran ceviles: de codo el regno, siquicre h¡ve duelo
.rl bierr bevrr non fiüirron un q,,it ro
¡ pa¡ de rus ofici¡¡es genrites,
16j que fazen tan disc¡eros e soriles
dos d€ 1¡ p¡Lbn. 'corlcrno, .du..do nru¡idrdj pcro por $puero no sólo
y pasan.'. los eobcr,lrnres cri*iano! nó hacen coúro Metelo, rino quc nr
de ia ciud¡d. pa !o ve¡gü¿nzi, citá¡ .u.¡en en el vi.ió dc ,rrquill,6c q¡e
la irndi¡rió¡ de lñ
vi.rudes, .túe los róo L¡ ci\¡dad vive ¡p Bd¡ d.t cieF lejos d. tcn.r l¡s vntuder civi.§ que
prlrJor h¡rn q,'( n, p.¡- ci.io h.¡oico d€ ¡j suerh'ó,qnizá nrc- tuvierotr ld r?ó.¿¡. ¿l.¡¿Io: mi.c dl .i.lo.6¡0 ts,
'mprJ,cnJu ¡2gznor.
h..ió', \ b(llezr se¡ fer.,t,rd¡ l1o' to\ jor, l¡ju$i.i¡ ¡o r ¡ ica.on ¡isoi, r¿6 pnnaü,i¿,roJ: prulide¡ci¡s, de.¡ h re.titr¡d yjLuticn .o¡re J!r:: qui
ño.ales. invo.arh. .l po.u ib!ó.1 pues12 espádi, pao el ri¡rbolnmo po sionet. /,(dio:'redi¡do'. zá l. ¡dortc con re.uBos .osúóticoij
^l potc¡ciás supe¡ior.s del
t¡,hbi¿r lJ liri.o n¡.dicv¡], rprcscDbb, ¡a jLs¡icú ró7 i¿,,r: int.grar'. Aunquc ño hay cs¡ corrmbr., vivá en h epocn, tue
Peñ.ali.ü¡. ..is¡i¡no, qi: i. á¡zi so crpli.¡.nh sarislic«xi, prñ l¡ con.or si.mprc ceúunda por loi ñon¡ieB§
br el .oú..ptó ó pcns."icntd ¡rortal ¡ó' V.rso tót¡I,¡e¡t( e*rópc¡do cn d,n.ia, hi
de reaérirsc a ¡/oai,rer¿J. Dc lodos Dodos, Ntque la .onstR'c_
:7 n?is¿,:
un m¿¡uscriio. Poáp.o pnede sc¡Tb ró3 ¡¿rro: dc ¡nodo que.ó.oúi¡¿Jo d ción úntácdca no favo¡ece e$¡ ntter
pÉB dc Dúo,ó, vnclv. , laol,onpeto, que, .on:o Ci.eún. clo ¿,16: su¡ridas de 16 ánimles salDi€i. prcbció!..rco 9u¿ s§h nFjor cncd-
gió h hoDÉda pobrczr de C¡yo Fn- Siani6.r qúr l.sd.cision5 tom.ds en der \e sonroje a¡re h innón de la
re.¿ ¡./ld chnpa'. rol.t..
sol: bi<io l-uscnlioj lüe ófe un páúicio eñüo Do dunn nrás dc hAh mcdndo
rr
/,¡¿,r.: doúdo dc dr.ernir¡te¡- nn¡trno, qu. r.husó l$ oÉe.nrücnros fcbErc si to.an lós ttrc¡eses dc lor po- r7e La ,i.,d6 y €l ,r,o co¡ qu. dc-
¿. Pirrc y los sannrihs.o des. Lr .onsEuc.ión m.m.l seri2 bieñ .otrtular* a si trü,ü-
r: ¿'4,/¿r; . . ¿rrri,: la ihsrrrr¡ .o¡ 16: ¿¿yiLr: .ni.ór, quc ptu.ricin l¡s r3r,,i¿,á7,¡¿:'a.uó.¿ri. .
i7¿ n rd: de hl modo'. rÚr r32 Estos dos i.rsos sueieren qne
rrT Vcreüenza rvc¡¡sii.n.. ..' ,,dr¿ úr
!ü¡l ¡.obitr¡o
rr¿,: huc«i ()..Loj n,¡trDos. rtl Mctclo se e¡frctrtó a Césrr a'te .l poeh PicDe en u¡¡ <irdad coD.r.-
,s,?d: .o ilD .ivi.o!- no tuuurcn ün hüe.o el renrplo.lr \rúrño p¿E J.f.n,ra el u. lo , url. kJ
rrB ¿(¡.¡rr.¿ .xrv¡,rrúró " (n quc \c prrr Ia hue¡r !j& ,1o¡lo l{, dirren por bien públro.Ed eshfa I¡ dc cnten litéñrio, tro inrpide toñtrr e¡ Pocn¡2
htr co',rrüJo Sevilli ¡o' eld.lgot'.r de6e irónicrmcnt.r los .i!.tadú,os ronro un¡,dmoni.ión ¡ la cónnnndad
rtu ¿ ¡tr ¿.r'r
senrej,»za .le' (¿,ril¿r: dcben áhararse, pues vlven y obrrn or { corjurio.
9uiá cl ru(orJu(gtr con los dú *nti- Jur.¡¡.«' por .l bcde6cio dc h .o- r3r i¿* .rrc¡o: duél.t¿ o
2o8 IoS PRIMERoS TRASTÁMARA ATfONSO itVAREZ DF VII I \SANDINO 209

de le querer nembrar 63
:
forte cribulanga
5r) que este meD co. Quien de lirda se enamora
sufre por leatdade, atender deve perdon
non osando nombrar en caJso que sea mora.
seu nome de alegralea;
esperan§a
J.t me faz ledo
porque cedo
loaran a benandanga
de esra señora ñi,

l-lu ñp .onqu¡,ó pue" ñ" Jp,(.ó un dP , o,, .u ,o,rro


-(in.,,'81," pecrdor. rlue muv,rsuro ñr¿bá de y¿
l.i r-Lrbr, "rF8ri¿.,//yo.
,rú-\¿ 'penJ dun d-
lue e", ed-".
"nroie.. ,i.e.plrndor-,
un drr r".ptándor ú., ctr;o
rod-, ro. t-nJmo¡rdo.,.
,.'l rc.úo .,n dudrr. ,Lm¿ej, 0ord- Ir noP, dc gEn,nc,
o.
Y dsde quc\,,rDl,ndJ.ri,,u?,, pe,dr,ódo ertur.,o. .¿., fu,.on
qurrado. v^o r.; / \'émDré,on rri.tezr oe.-,ndo / r qurer
)
.onoce ñi pena: / aroimenrádo; / en ñj vida ,r
Do
,va püclitla / no será
pü ñi, crirado, / esra porfi.. // por mi nut Dio, L ¡i," t L*-*",
/ pucs deberé su1ir,/ gÉn lieñpo e¡ Cáfiltá / pena,¡orrat" / y ü.ta
te,¡erosa,/ po¡ ro aúcverme ¿ deci¡te / nris pen¡s,/ jeué.lesdi.hr,/
.."11*:"*. (, \ .n\r i. pu- e.," r,n¿,.,,"ri, I que .en: de
_lc1-J
i',_ ,Av Dio,.:é ",,,or, L bonú.I d- qL-,erte ,c.ordJj
la li¡e.re ribulación ,/ que esle có.azón D;o / surr; por jcákád,
ñ r-do nor,b,r .u non,b.e de átrshr, ..nF,rn¿.
/ no
¡,e q"ir-.rjeg,e
purqu- ptun'o. ,t¿b,nn l¿ ¡o,¡u», de
-i"..nor. ñk.

Este esEibillo, por sD e$iló simpl¿, puede proc.-der de un, qnqión de,{fonso
Ávez d. viüas.¡di¡6. .onscrv,.lá en el C¿,aó"m d¿ Ed¿ra.Al co¡E¿rio de mi
prccedd habnuai, y .omideBndo quc l¡ añplittrd y comPlejidad de l, ob d€
villaÉnüno y t¡ siB¡ific¡ción h¡tóri.¡ me han oblig¡do a ctenderme en 6b
sélé..ión, srp.n¡o h glosá. Form .rró6ca: 8a 8¿ 3d.
¿IO ¡OS PRIMEROS TI¡ASTÁMARA
ALFONSO ÁLVAREZ DE VTL¡-ASANDIN.) 2tt
64
si non puedo vos dezir
Ena cantíga ¡zo et dieho Atfonso Átvarez
que erra§tes, il non sé-
par ioores
de ta dirha doíia
Juana Linda con toda beldacl,
donossa sin crueldad,
Linda, desqr¡e bien miró
vuesEo asseo € genril cos,
25, señora: haved piedad
de igu¡l¿¡ orra con vós de rní, pues encomendé
ral cr¡ida¡ nunca cuidí.. mi scrvicio e lealtad
a quien amo e amaé.
J Linda, graciossa, reál
Linda «rssa, flor de abril,
ct¡veline angcticat,
la joya que por scñJ 30 muy süeve, doñeguil,
\¡uestra preseDcia gentil
atendí e non le h¿
pero serviendo leal
ro si(mpre lr atenderé. aunquc sufra penas mil,
ot¡a nunc¿ servi¡é.
Linda, muy fermosa floa
delicada e sin erlor:
de servir otra señor
-rJ Don pierao niD peEari;
muchas gracias haya Amor
por quicn rodo bieD cobré.

Linda, vuestro bue» rcír


donoso me faz morir
pues vos r¡nto amo servir.
20 no¡r pucdo dezir por quój

FBr¡.v, aen.üno s@s¡ü un rergurj!. hn sen.


lr
luo f.jr_:,11:l
y tcú.ús quu. 1,,i,1M8
"l h.n., útr.¡ cy,¡billo. hrn p. r úi,lo p.n_r;n
,s dc úi8cn hdicrcDt. sin en:b,,So. ¡ pe¡ úu.en*
B d.!,B.re nkro6 hhi.,on-!.¡d, ;,hf¡ dcst¡ui,heü;; -"v .,t.r.,d;;.
"o,,bdt";io j;;;.,,I;;:
ton.os dc oriB.n rrcqdüs. o y crudró:
pán¡lman ¡ti'Dl de h storz:úidú I¿ rrífon /¡,/r tr,.nd" .l .;,-,;;.,
ñ;¡ _' ;;;,;;',;
tú_ I¡).rL.Nótc\r s¡ rc(Jrn) \v.4t.
___dti¿¿ ;_,,i;;, Alforso XI lo Disdo quc el DiodL.lo mé¡ri$ ¡lcl primÚ po.@ de csre .ntor
l||:, 1..4
ttot t t@ úh. v. b. n n..t¡o, dc ¿ó4r v:!,.
Je,ornp,rar I L arrn, <on uru
Vé.sc l. .oin.id.nci¡ eo el u$ d.l .¡1i6.¿rivo lnd¿ .on ót6 .onrposiciones
<tur cnhz¡ .or; 1,. J. t., 6;:,-;; de Vil¿s¡ndino y muy etr p¿niculú con .l poe,tu út€rio. Eylrúz esÉó6co
:dr¿ %1" Jqur. \cg!rdrenr.. po¡ ó¿¡¿-lfi¡¿r.!t.,v.t"b,¡. 3A 88 88 3A // & 8t / & 3a t¡
.comPoruE'o'gerol€á ..kü¡!. 3a.
o¡ (crpo.. "*i",¿,,...¡."¿",, úore
dc
Nuno p¿Lé . ruv¡ iJ p.nla_ o ¿/.¿¡ta,r:,c,ocr¿ró.. t""ri.JJ. r: t6¡5: k r6eÉ ¡l ¡ñom(.nro eD dicc en €l ! 18.
.__ qu. no corrcspondió a 5u ¿o1or po- ra lotus¿:
rio,o!o:.Amc¡o.o,. /¿::,h.,c., sr¿cios¡.
'3 ¡iéDdoh , punro dc mu.re. .o,no ró lor«!¡l: i.ñoril .
I.C)S PRIMEROS TRASTAMAIiA AI fONSO ÁI,VAREZ DE VIIIASANTJINQ
2rj

65 dc pellcjos de corderot
¡5 For c(¡rnto gtr§(. Din veru'
I^re d..n-fizo d dnha Alfonso ;ítrarc: rle Villasautino n loat¿s non son p:rr: nti est:tt1o.
del noble h{anc don Fuando ata*1o m ya rcqLbido t se iw
i Qararaca pd se ñro'úr, ¿ Nr cu ¡o tor h n'¡t (l Ca, lestdble Alro re¡ llegrré c.ursado
vieio a gtun ptit'ssa lc Ie noió la nula, soplnáúole t píliéndole a clta vt¡estra cibdad
rerced e ny da pnn ftñpldr ottd ¡ror rcguú ru !olunr¡(l
det gran condesrable onr' o:
Príncipe nuy csforqado, crr§ nre costó, cuitado.
rs prolirDdo rin nr:nzilta *r cordura c leatad,
de Aragr'rn e tte Sezilla, que Por su Priessa, en veRlad.
de I)ios bjcn quisto c a»ado, yo 6nco d§sc¡valgado.
j ),o. el vuesrm lcal provrclo,
vengo agora dc Crstill:r 25 Desque fui aquí llegado
por rninr el alta silla señor, lue€io a tercer día
. do scrccles coro¡atlo. urta gentil nlula rí¡
cayó muerra nral su gmtlo:
I']or venir.rpresur¿do ved. señor, qué eas¡jrdo
Io c nor en los postrinreros, lo Fir¡ su postremenJ
non truxc Duchos dineros dtl muY trist<, qur enrrntLi't
nin vine rnuy apostado, ir rte aquí bien conscnrdo.
pero rcngo rrncssrclo
Pucs fcchura só c tindo
de vuest¡a generación,

.r¡ .otrrposición no\ hrü,no:.nrc orm de ¡o: ñp..krs escn.iales de li poe


35 en la gran coron¡crón
En sea rle vós visit¡do,
si¡ eü c, (-ir¿dn.n, /. B¿¿,,¡,.on lo¡.1¡s ir;(.s cn l¡ tndició¡Juglárcsca:.1po.b
rdúhdor ), pedi8üeiú, quc rpr)vr.hr .trrlqoi.r opor nrdi p ¡latr¿r a los 9ur srrD denrfo hr P¡§'ldo
podcDq6) !!evi¡ riétrp.. .l ¡+¡n tr! Bnino Je (ú ¡e.csidader ..onónric¡s; e¡ que. (on Pequeñ, ralon,
trlgúoor rspe.nx eDhzr .oii .l .l.brt. rDr¡e Lourc.có r Joh:n de G¡ils¡].. En vo brvo lrn qurt¡clon
u, futuro huy prirxnno, esu a.tnrd ñ¡ri¡ rcni.lr .oi h .tignidrd dc! e5.ritor, ao p". g,r"rdn del ReY loado'
El ru«,r nrnb cl erib dc ld nj.¡n,iil.\,.(n uN rehció¡ dc 1ór h..hos quc
.ónduc. ¡ uDa peti.'ón ¡«luenú cstriifico: J,¡ 3¡, J¿ .e¡ J¡ 3, dü 3¿.

Rúbri.,: Fcrñrndo ¡.leAnt.quctu rue


coon¿do cn Zar¡sozi.l donrñFo Ir poeh .onndr¡ un. dscripción cari-
de f(bEñ dc t i r3re kro i¡,v, '-h,r€s.r
v mis.rable dr si nnsDo ¡ hn
ro,,o,ntrLn¿ 'po{nn'üi¡ .
'4r4, c¡reltrn¡iel .on
ró i la g¡rn .obleza fdJ¡r,í.¡or I 'úhunoi. d. povo;r l, hihridid Y desPe¡td lr 'nuerte-
Vrll¡
'1' 1r (¿n¿¡¿r". n¡.'ón.
dcsdble üLjo eú Rny Lópcz Dilllos. EenLrordJd d. ru Ptur..ro¡ 'dió"
de An-
,r {,',¿r: piel ,le ¿rd,ll¿. (om¡dr€J, eÉ c¡rellano co¡ro Fer"ndo
' Adviértas. cónio c¡ t.rro cnlfi.z: ': ¿por¿do: .oDrp{cro. alavitrdo . " t.qú.¡a, y ci PoenÉ se e<rihe en zr_
.oñ los títDlos dcl R.v v sigu. nre- 11
r".$d/d: '(oD cl rrD¿s puesto'; y m:tu dc Lolor Drr,lo . r,uj.'P¡el.s de
di¡nre un. ¡,rÉc¡ón c!.udx.telos he po rrrc ent.ndi¡ entoncB $útó el -,r,. ,rc coloi sni, ,nuy :Prccrrdrs
rr ¡¿ri,i": P¡gó dt l¡§ gr*o§ dc ¡D¿n-
rhos, cvoc¡ndo l¡s f.r¡nalnl¡ds ! 1r «nlju.to de a úrn,dro y ¡bvios dc
p6¡ neu«a de 16do.unrentos olici¡ uD otir¡Lro .otrro él setrtido noder- 'r .!r¿,,o, d.sdi.h¡do'. re
les.Sc ú i ¡i n1ís ni trrnos qú. (i. un no, 'l{u¡mi.iones de lar .¡b¡üe!í§' EI 4,nd.ió,:\ueldo'.
214 Los PRIMIRoS ¡RASTÁMARA
ALFONSO ÁLVAREZ DE VILLASANDINO 215

Lo por mi profetizado,
66
lindo Rey, non Io neguedes,
que Dios sabe _e wós sabcdcs_
cómo ove denu¡ci¡do
lt* de:n lit el ditho AlJonsa Alvanz por tlesJiha
,fr por ei mundo, publicrdo
destre otro dezir rnayor

el triunfo que tenedes:


Algunos profagaán
aunque bien lo mereccdes
después que csco oirán.
yo non aui po¡ esso errado.

Señor, pues ran obligado


Non será el to ungido
I\c\ de España csclarcscido,
5o a la Virgcn vos mosrrades,
5 nu. .,lgr',n lo, o ¡rrcvrdo
por su ¡mo¡ non consinü¡des
raviará co¡no mal can.
quc padesc¡ yo olvidado
en esre vuestro reinado;
prres quc de frrnq,,czi u*,,.t,-
Non serán kx muy privados
dcl Rey e sus allcgrdos,
ij dJndo oficios e hered.rdes.
nras algunos malladados
yo non vaya desderiado.
Io sin porquó ure rnJdirán.

,Si de aquí non vo librado, Non serán los diamántes


yo Io juro a Mossén Borra
lindos e nobles inF:tnrcs,
quc nunca trote nin corr¡
óo más de cuanro he rrorado:
rlrs algunos malandartes
con enbiclia bufarárt.
rornaré desespe¡ado
do dexé muger honracta
como quien de ta maz¡norr.,
15 Nor serán los mucho honrados
c<,ndes, nobles, perhdos,
va fuyendo rescatado_
que con hles sasajados
sin malici¡ rei¡án.
t:ifli!1¡t
6i Rey genril muy ilustrado,
Ia vuesrra merced ¡corr¡. Conú dice lá n b¡i.a. ene dczú er por Llcsfe.h, o .leshcch. dc oro dczn ü¡€
rio¡i como cD or¡or .Jv¡, n¡ poe¡ri sirv¿ dc conclurióD a oE6 poc¡r1.El t.D¡
ca, si mi penona engorra, cs, como dice h rubr.¡ del p¡c.edcnie,rpan elRcy Nucs!rc Señor qrexándosc
muero Ia vlo privrdo. ¡ sumcr.ed d¿ rodos ns póre«É por quc nón le dNan Ii püc& cuandó iu l
prltr.io». ó sca,lorqüc ¡o le.tejábM cn¡rllEs un¿ dc ias coúposiciones pctno-
rias quc oD po.o bene6.nn r nucsbs dos I¡ i¡Esen dclrúror,petu que r6ul
r{./¡¿,tx.--¿:,übenlid¡d,. tun itrpr€s.indibles par¡ rrtcbdcr lá posició¡ social de I¡ poeli¡ en ñ ri.mpoi
rr ni ue¡tpo. iülo nree?D.roncs dipto sin en,barso, lú dosions a óveñx poeras de L époo. po.o p.rceptibles. per
/iá¡¿,/¡ 'Lrbr.nJo .óhir,tu I, qn. núti.as huy q¡orid¡s v h ¡nrntid rl. n,nen sospechár que bio .st{ op¡je s. s.onde unn úor¡ liteÉri. hoy pór lioy
t¡on,b.§ d¿ lctú!. su i,""0" ,"
r§ .l,r¿JJ¿, ¡i¡rd.M.$en.en
cl ¡¡rb- -",_
3.r% tód¡vii cn el chur,o de h Ctrr."-
oniputsible. E!t. ti.k cl üt.rés d. urtr n¡j 6ftli:¡ zelcles., simplc (d, ¡,,1 //
'n
nricDro rserv¡do ¡ los.¡b¡Iercs ah
Conrn¡ .le Ár¡Bó¡. E{e .\ un
n{e biur¡ !órn'Lrdó. buaux Ljc hFero-
rurt. r'7
¿¡cda: .rx¡','farxlin'
I
¡roldf¿l¡,r '.lcDorar¡i. nos . ri- rr ¡/ü2,r.: r.gunDcn.e conro rdjc
¡.¿lrDeoDee.y eE ¡,uy ¡preci¡to eD ó3 prd¡io: '(Ds.guidtr
crrin. ilo.'b¡ill¡nrc .
6 ¡¿¡: pc¡rc'. r?,{6¿r¿110r: 'rgñ,joi.
2I7
A!ÉONSO ÁLVAREZ I'E VILLASANDINO
216 TOS PNTMTROS TNASTÁMARA
67
Non seún los ma¡iscales R'v
20 Álvat ¿ aÚlo el trÍhoScnot
que non son acident¡lc§.
¡113s Otros quc non son t¡lc§
': . !"'i' t;'¡¡t ¿ith') lllotso ¿i'"t'¿" ¿"''''-
"');,,'ái,'li;i",,li'":,i,",;';'í)i"¿ r'- 1, 'a'!'*,,
",t ,iÍ,\i:,:,'í!.,,"
rri.tes tcstos mostr rrín. ,/cr .¡ro ,/, ir,l . rr¡J¡r''|'r'1¡''\ ' .'i o,ús (tc,itt<.
. -t, *,tl i vnió ; t n¡|t:ldttt' 'lt 'st¿ tttdto 4
^,^,
\on 'crj Juan dr t,aYór ' " "|l?i),ii,),.,'i ,¡tt 'l¡¡ut,'n'""uto ¿t '"¡o' r<"v
nin Moraña, fio cn l)ios,
2l que ju¡tos aquestos dos I r noih¡ tt'cr¡¡ Jr l¡ Redencrón
e s'e(e'
lo bien fecho loerán. año 'lc ¡il cuitrcci€ntos
'1el
t¿ tn t"itt glu§a nis rn os-rPnele'
Bicn seá media dozena "o"
trn qr'rn P'¡vñr ovc Je uttl v'(sron:

'"'il ''i ñeu. d( 'rrre ll¡n¡o r'zi tn'


con el vegré de Baena, rcvehcion
.lue desque Pqa su a!'en:r
' ]1"' ¡""¡-'i
¡o pcor rlruerde que rLcr.in.
"."'
oue cn stl p¡l¡bns vtud¿s PrRs(ur)'
" ¡' iutlo ' J< rrthul¡ ión
Non.i el Jcl C¿ltr¡vte*¡ "i""'^
csParto'
si se¡á en aquese Priessa, La una Úair coro'1¡ dc
ro romPrüJ < {r)gflcrrt'tr
el cu.¡1. t¡obando, confiess¡
'" 'u ' tr¡ [<rnro\J
ser sus dichos de truhán. i;;';"' "' " t'p'dr J<''rucrr' orrnitntt'
i; ;;;;n'*" quebra'1o c'l ttn cuarto:
avusso'

Fn¡id¿

,5 Pu(\ los t¡lcr t¡t¡ur,i¡t. t'r (o',,o'nd ('n'r P" r'r v l' " "1 T"::'. :' :.i::,:T,'::i:;:;','J,':i:;:
los s¡Pos rebcnrarán.
I *'r';ii*lti,',-'r;;i,: [ :i;;'¡$g] i5r:t:¿*:
:o
ti.
¿.i¡l¿rrr¿í o.dsio¡rles, cv.¡tu¿_ !o .rrgo nNni.ip¡I, ¡cPR§'¡¡¡ntc dd
Foder dcl Rcv Pcñ no e\istía Elnonr-
:i:',-jlü'*5iti#.'j*J¡l-*I''r*'
nr'. r' N¡',r*r':-
re-:ILor eot¡isiccidos no $áñ los bden C¡tilt¡) de Bácna (quiz:i
'lP!o I s, ( 'h,,'.\ALn' rJ ¡,d(rÓ'r :r':li,l,i::,::'*"n
ñie¡¡brcs .tcl séquno .on c¡rgo hcrc Jú ni qrcda cho ñ-r rr,ó Nr" r,!h.u"l'/iu.ll:ll '"
diBrio, §nro lo! gue 10 rien.D cv.n
Pio Alforso?),
l' ¿ktrdi dri$i¡ '1 ¡icl .,a ¿l r ,l, Jn Fnlbtc. ú
:, ¡d('" :;,;' ;,,,,r¿ errc.,rurc.opo,r,..
qúé Pucdt rel¿riB¿
f.,,_ ,,",¡ .t,. ,,.-"r- a-
, ,,lI _1 i,.1,::;i;,,,,",*
,",.",
r.,..," rc L. p ed., .¡,,, . r\u
..
",¡"*.r" . oo¡ un,, (1',_n l' .on_ ,"Lr;a 'Do rnu' ho PulJ cl Acnr" o_
!¡¡ ,''l *. .. .. q*,,4_
rur.-D orl ñ¡or. s.ñ rut' d' ¡orntrro" 'r¡du Por Úl
, re l.» dtr( 'h Y ¿7, Prrr '-.-.0, o*,¡,d"'
:r_:iJüln de Gryó\ ) Jmn tlc Mon_ proPiovili'§nr'li'ó 'r otu t'xo' sos- v. ¿7 i I''hr'.'r' N'r 'LrdL'
rlron'' , 1].".i.",1" .-,.- r-. ¡ o"-. ,u-
ña soD-dos rúd6 ltc ü¡v¿ ob.r D¡d" Pe.ho que rú! $tos v'6o5 pucdr 4- q,,( .l Rcv rún !'r. .Y "l- . . . .',,,.:1.o" .l pono «ido r,'
lbeúto.,ferc.rue,i,, If,ó\,n'¡o/¡t rlndcB( "ñi .hhron nr 'l"v '' ' 'lpo<-
et J,r ctr
..y,..¡rc.r.. - r.,, ,.,.. ,,-.",",,- li.,.lI..lj. 0",", "i,"¡¡ . rr.*u"
r¿dél \rnnll. rr..novrn- u (o,'¡PiLü" del C¿ 'id'c'd que ¡rn '-ll,-, *,,-,r pw-,,rr' e.L,,r'
c"larlo.. si, crriado r"dnqte,.ondc de búe¡¡ oPiDiótr tcDia dcVillrsandnro' i:: :;;l::;':llS;'::'l:i:lí;l
'n¡;quesJr
TarámrH y duqú. de Á¡jon¡, Poeti r¡ Pedro ¡le h Cálmlie$ c§ ¡otor dc .rrd, (" n,.,nú J¡ r' m L r hn :.' :l' l:':l"r: y u$u rcr Rev
ócasion¿].ñu.rb cn prisióD.l r41o obfu rcdu.nta. Pcro úr¡v int€rcs¿Dle J r,."," t,',"r'd"'" v 'J'r(¿os 't' ¡'ro' ;,"r,:,;,
'3-:e lg¡oro quié¡ puc<i,.¿r.l ¡«!¿ Porsu
viu.¡&d v Por5u desenl-edo cn :.;;,". ;,s, . o!^ f,b'§ de
(en la Corcna dc Ar¡eón, el a{¿./ e Nna aD)orosos.
218 los PRIMERoS TRASTÁMARA
ALFONSO ÁLVAREZ DE VILLASANDINO 2I9
Ia orra ge¡rría como dueña eD parro,
rerricnclo er sus manos un¡ crr,? de p.lo,
ass¡z consolada Reina de Castilla.
r.¡ e egora me vc€s llamándom' ¡nesill¡?
e rvrrr rtizrmdo..;Av, mundo vil, maio.
lo Per¿i mi marido, n l{ey, mi scnor,
,,,r ,1,¡iro c mc p rrro," assi que Jarnás biviré con dolor
yo ,.u¿nrto t¡, vi. rrr.rgucn ponicndo mi mcssa snr rica baxillr,-
llororas,
(rnu qur ¡rrn duerirs dc
nruv.rlrr gurrsr. La segunda dixo: "Yo só lajusiici¡,
c con rc\Trr.I.r¿. , onro q,rr(ñ sc rvi,¿,
:o l,nqué lo. 6,roJo\ Ji/¡en,tu: señera e amár€F, sin todo abrigo.
¿quÉ
"t_crmosá,
nuev.,s,oll é\r.r\ rrjn rtoloro§... lJ l)crdi mi pilar, mi Rey, mi aDrigo,
o po, qr¡ie,r fJzcde( flanro uD esqurvo. que lc sostenia sin toda nralicia;
o cóDio diró atii donde bivo ,gorr, cuirada, tod.¡ mi cobdicia
es ir a bcvir a yernlos esrraños,
cuálcs son los no¡rbres de tales rres
cosrr?,, hien ,:onro begrr:na. fi\r.r lo\ verntc rioc.
:, ¡o salvo rc enmiend¿ algun: avarrcra".
'i
_L.r.prjrrrcrr Ltixo Lon muy grun rrrrnzrrrr:
ves. qur sú la muv trr.rc
tro,rr (.rrJ¡llrr qLr. (r¡ Jyc¡ virr. En voz dolorida, con gesto lloroso,
la terce¡¡ dixo f¡bla¡do inuy qucdo:
(Yo soy la Iglesia gr tcle de Toledo,
a quicn ¡Frtnron de su buen esposo
'',n¡ ,1r lo\ rouenH\ h,bt:11(, (.,e u¡., ¡. , onr[o{r.o,j..
.j*!,. ..,¡'- (., L t rt{ , t_, ,-¡ drh,j,e rJJw ci 4l c agora me qt¡ieren c¡s¡r e ron oso
-n¡¡¡d ¿¡ ro,r.-J Jcl Mr^lu;. . ,,,, ü,,,," , .; al cas¡D ento dezirle cle non
p"r L.f,r/ M,,trrq,c., r.1 , r.n.o {. porqur lo. que v,(nc,r dc conrn Átir'rón
1,.:'-', :,,**.. !,r.de dc ,, r...o-
lil,"'i:i:,'; i r''t
tR'
¡rn''Iunoruer r' rn,hu\
-"¡,!! ¡, ¡, rornr no ¡u ,c\,¡nr r-sr,,J ¡ t., ¡,.,,-r¡.,t- Er.r,qL." p-...a.,".
l*11 -"i,",",,.
¡ti:en ! ,cx-
¡finn¡n ¡l no'"ro por r,¡u) gcnrro\o".
ro tij.tu! r rt , rnb,u Jr
¡ót x,,.lu( \.rLU,xrJhr (on.tJ:rrn\o Je Ferñ¡.
l. i. \,i,"!.-.",,.
.11--
ru,.a,r., un. Jr.,r rr" ..o.,..8-.-D J( ro.
p,-..r ,ey d¡r,unú sr ru rñumertro. ro\ h¡hn dcrrr,o. uc
¡!Éq,, i ':
:.::111:l ¡oruU rrDÉnrj. .n. -.lde dcrLr¡ro
c t" e{mt¿ .úpr nr¡ ,.on.-r¡ ¿ l¿ k(,nJ ' ,E ¡/lr o mesic¡h : lniser¡ble, des aqu€l s.ri2 cl pr nner ¡no d. su r.ini_
..:l:1,::: dnhidtr','inf.liz' do efectivo,Véasc el v ¡6 de Ii compo-
:,:".:r "i.:i
,rc \u rn,., tudnn\ ., r,. _"* "*.i^ ¡"i,.,, r, I'i,,¡t: tieDipre . sn:ión que sisü., donde sí ie dccl..r.
i. F ,u,¡,r. i,;;,i:ili .;;1;:[::,:,,,1,1"i*1i1l.:
,¡r., r.,,.,o.., r:.n¡ ¡i.¿ ¡¡¡i¡l¿: p¡i!¡ción de las co ¡o ¿,¿ri.i¿: el scntido exa.to .lc lr
¡r..,.2.,, o B.,,cJ !ru \l¡r ! tJ .-Je Jeittri;u. ¡rodidadcs )' luiG como nüoite{¡oó. expBn',, se m. cscap¡; sesúntr,e¡tc.
Do y .\.rr,.¡: .rrcr¡s dc rltc nüyor E,rm6r_ d. doló. jruro alverso rerior, debe coúter$
9ue ¡nu. .{itB,{áCC¡. r¡ *l¿ldi ról¡'. rlgxna .cfercDcü a pr)bls Ds dc l¡ su
r{ ¿,r: ¿ o (le nD{le¡¿, de c5.a
p¿l¿ :a ¿ú¿J
rr d¡¿¿l¿: desEñttrr¡dr' .d¿ri,¿¡¿: de- .!sió¡ que tu he podido docuD¡eqt¡r
h trPfecc undo d su scnrido seo vehcúrent{r. rt ld INI¿\id gtd¡,1e d('rDlctlo púc¿e ¡.-
valor co¡¡o lor sinrbolos pr€.cd.n,
Dár acoér¡(o, que nr.luye tanro lo r, ¿*,n,¿: nú.r quc Frt.tr€.c tr l¡
v,vó romo 1., niucrro. to c.¡Dó¡il a.ri. ¡ lx Ia¡esD cstelhD2. púes loledo
'7 ru¡r",r. ',,u,qu"'. tercerx o¡den de sañ Fh..is.o. /¿n¡- fuc 5edc ¡rinr¡d, derd€ la épo(a visi_
.o,no ¡o esrrnn'¡t. podn¿ trftrp;r¿r-
4v,n¡U\t'n,iorn'
c r.i,hu eyp¡trr. q e es to qu. hr
¡. ¿,n,r hr d. €nrcnderee que hjurú- s&id; pe@ mc in.ln,o . i.t..p¡cr¡r
r',,a{-": ¡ori.i¡s,. ¿d,:.¡D, .i. estera versc ¡bindomd., vivicndo e$os versos cn su scnrido más ln.rdl
: rr,:¡¡l¿ hrunr. ¡r¡J, .onx, u¡r pobr., l¡r! el ¡'io vcini. .omo l¡ sc{ic €pn.oprl d.'aól.do'por
I ,¿/ ¿,r¡r¿ l,n : sisr¡iúdo .on
.t ¡. 'l rclu. el ,a ,o. tu, s -l k r-.n" ro , onc. q,'¿ , {r,nÁo . 'oñ utrL. 'ón
'7 ci,¿¿,¿ .lr LJurisre. t, vi,,J, .t" del R.v diEuro citJblc.i¡ h m¡yori¡ 'u.r ¡s Enos rrBo5 dcben n*crpret1r
sunoto de h rúion,5r ú}D ( Ljuü En.ique L¡r ex¡t¿ u¡! se,1lrtr.2r si,vx
6.J sc ptuJut( tu( rr J.t munJo il. ¡o{ d. cdd de s¡ hcedctu,Jur) ¡t,nlci¡:lo se en ¡c]¿cian con el cisnri dc o.ci-
¿D hs (;LL@r¡i,{i ), io,i/,,¡6 .te F.;- el ó dc rlizo de r,ror, nn¡ vcz hubje dcnr. y 16 prcbl@¡s de él d.riv¡dos
¡íD ¡)ór€z de Cuz¡nán.
rtr cu¡rtlido lor.itor.c ¡ños,.ón qu. ¡i.i¡ t,rosi Enrique ll¡ hibia llevado
ALFONSO ÁLVAREZ D! V¡LLASAÑDINO 22\
LOS PNIMENOS TRASTÁMARA

E desque la causa vi tan declara<h., r,1 "t r vós, podero..r lglc'ia


nonrbratl'r'
JO muy bien entcDdí l¡s duelias qllién eran, Dor Lrno tlc lrc\ qrrr:o,r err (l mundo
e dixe: (Sc¡iorás, los que drsespcran io,rJ eI prrnrero. torned:l scgundo
perescen c piercten la glorir otorgada; pues üene lJ.os.r por DIos ordcn'd'rl
e vós, genril Rcina, qued¡tlcs c¡sad¡ oue va.oDtE.ro slaanJ vtg¡d'r
con vuestm buen fijo, tley ü1do .ton Ju¿n, 70 perd;r'u gr.rn lurtrbrc cl 'ol Por Fortun'r:
55 por quien las Espanas vos adorarán Duri. dueña, qozÍvo( con h Ll¿''r lrrnJ'
e assi biviredes sewida e loacla,. q". a. "r*,t er'rJo r)orr se Plcrd( n'dJ"'

"A vós,Ia Jusrici¡, de Dios nrucho rnra<1.r,


btisc¡c1o vos te»go urr roblc nrarido:
cl gerrtil Inlante, de bondad guarDi.io,
con quien vos cleverles rencr por onracta;
e dcsque con él vos viercn junrada,
d. todas I¡s ,jc¡ltes serecles tcmict,¡:
pues non vos quitcdes de aquesta parrida,
que nruy necessarix Dos es vuertra cst.d¡».

un. polnrca dc horieFnrie¡to .ontn bs. Creo qus cl t. ó6 Pñ¡eur es¡ nF


Bcn..Iicio XIII, cl a.,goDés Pcdrc dc
Lú¡¡, r quien ll(só a ru$ner ¡.¡ obc- jo.lx¿'idJ: !¡ujer.s pri,r.iprles (re-
d¡eDci¡ dc la ig¡ésii .asrcll,¡2, someri dat o ],a no don.cll¡s cn ge rr¡t-.
da kadi.io.xl¡ncnre ál l,¡!i d. Aviñ¿,n J¡ Segxu cl r$ünen«, de ED¡iqnc
(a cstc tpircdio dcbe nfcrn el v: ia). Il¡, cl rey-¡i¡oJnin u d.bitr,tu¿.lrr.n
El rcy.trttllanó se profo.i¡,jnnto r nlnos de Juu Fc.nt¡lcz delthsco y
la U¡ive¡\i.l¡d dc ParíJ, otligrr ¿ tos Dr.ao Lópcz d€ Stúñin¿,peo ¡..nan-
d6 Paprs, c¡ d. Róma y cl de^vinón, .lo de An(cquen .yúda, I¡rtr 9ú. qu€-
a enconmrjunbs nn, rolo.ión ¡l.n- dri lxRenú enc¿rs¡dn dc su.u*odn. óo ¡¡o n¿ rrc¡r c«e ¡¡s¡le .' ruY du- F'ir"=!c Fo¡ e(r dc\drhJ E{r h'Pot¡-
ñ¡a ó,.n cáso co tnrio, depo¡.r16 ¿ J, cllñl¿,k 6 F.rn,ndo {l€Aút.quc- .l.s De \cr .i.¡a .n ¡nterprcrxcrón r' uo;.inkn( .rúc Alvrr.z J( v'llr-
los dos por la fu.rz¡ y .lcgi. ¡úcvo .r,h.rm¡úo de Enrique III y fniuro rcy ¿ o,iñ.to l!. ci se,,J el Ptrt¡ .1 \'_ 5¡n.hDo hubier¡ tomado abicita'Dien-
P¡p¡i li nnrerre dcl Rcy su!trro l¡ l! dcAEgón,¡ quie elRcy habii tron} qú;do.n, \obrLn(, J q drtJl8l.n,n- re !J(r,lo Foi F.¡nnJo dc tutcql'i'
qui.L.ió. de 6.. pro}t.k» I¡ vuelo bGdo eD su t6trn).¡to r.g.nre ¡'rdivi- |.,l:E hrbu dc rún'rr. {' ProP'o Ar . ;\ el lnirnt. tt'c ieúrpre Jlt,lo lid
l! obedic¡.ú de B€n€di.to y h i.dc ro.o¡la r.tu cf¡lin:.L!Ju*icn debc hbúDo.l,¡tr <nton.d rleirdo de ni il.l t',pr Pcdru 'te L.ñr' 9,. lo 'v nlo
. oL rods 16l¡.rzi r üóbcgur r !o-
a
de Avlñón (v 47). cibe sin einbarg() qut(l¿¡, púcs, sn sus n¡nosjVill¿landi \ede;or h unorooD Jr E'únlu' lll
oñ i"tüpr.t¡.ión. es«h¡mcü.c li no ¡bnza ya si. llgar a duds el p&ii- .lc rhi qu. dcL'r cleair ld 'ld'¿ I' r'r dB .lr Aúsótr. l, ¡no de sut nrás fie-
gadr .o¡ óstx p.rc m:,r con...ii; u,o do d.l InOntc, ¿ qu,en quedarí lilido (v 7r) !l retuetu serir ot¡' lrumonr_ l"\ v trnDnnos nrrflth ,Á ¿n ax¡llr
lur el r;ob"p.' ,1. Tol.,lo lt'l'o 'l(
"-, ! $bnoo Jrl P,Pi. P^b'dtr
de lor epi$diG del .nli€nt niento cotrF vnno, .on amsioridrd J.
\riL;.ia v heso db¡po de liJrto .Ó l-nna Eü edrof¡ Ptrre(. regisúú i'l
cdiE E¡rique Ill y Beucd¡.to XIll tue ói p¡fi¿¡: segrmnre.tc co¡ L rc.p-
Ia clec.ión y consrg.r(ió. po¡ ¿r. .ión tónipo.qDncnro, nr)do de prc- 7ó ¿¡ Jo¡: el .¡ndid¿ro .]e Eblique lll cnt. l¡ p"Ú¡(r ..le{iu'J JEI lnri _
de sú iobrn¡o y LoEónnno. Pcdo dc ..d.r'. ¡unqu. podnr nrrrpr.r,Bc p,rÉh \(dü ¡olcJru (ru s,r(ho l¡Uo rr ¡ l¡ tucrtr dr Enrique lll. ruYrs
Lunr, con)o ¡rzobispo dc Tol.d.; rrnlbi¿n coü,o h P¡ft'o'pxn¡Jo'd. d. Fe.nindo dc Ant.quer'', i q"r'n pn¡*4,,n¿n,fe*¡ci"n.' fue¡on lt
miéorf,s el Pap¿ l() .onegntx cn los parida.ios del ¡nt¡ntc. Dúede r.fenr ('n e<r ntuloru' n'nr- oonenfolcdo d. P.Jro J' Lunr
'.1D
il'".1n',,,n(du0 r h ob(dE"(,J
iró¡, cl Rq ^ri-
oileü¡bn la inrepcnción ú{.r¿¿i¿: p¡nd¡,d.úo
¡,nto ¡l In- l. oue e l:dt"r¡.tu h rulpJbl( ¡lL qtrc "
de l! sede y L.ox6!.rcióD de {is tun- lcri,.ru olArzub^p.rdo, no lodr: c'rl-
223
FRAY DIEGO DE VALENCIA

Por ende dcclaro la dueña Primera'


FRAY DIECO DEVALENCIA oue trae coroná de esPato muY vil,
ser clicha Castila,la tina gentil.
I)icgó Je Válenciá, .¿c o enV¡le..ia de don JuaD (León),,npor¡¡nre que h.r poco tiemPo que casada cra
poeta del Ó',rr.n»¡./., que vlvió apróxtr,la¿r¡¡ente entre rlJo y J4rz Y con alto c noble de saflta mrnera'
l-Lre reput¡do teólogo, 1n!¡y prco.upa.ló por proble¡us .ómo lr predes el Rev don Enrique, dcsí dc su a€lielo;
¡i,1¡ción y lá lorrun¡. Su pocsi¡ codtribuyó al de\rrrolló del /¿:ir x,¡o I5 Dor esso se vrsB de PJnos Je duElo
Fso, y ¡nnque se hizo eco dc sús planternrienk,s reológi.os, nó elu.lió i*- "ernre,¡os.l. l¡ drch¡ er¡'
¡i la poesj¡ de circúnstán.iás ni l¡ srtiri.tr. No obsttrnre.I a te.or de rr
preo(uf,^.iones profesio¡al.s. dcsi¡.ó espe.irlme¡te eD lxs preguntxs y
E por ono' re¡c' qu. fucron en elh'
que son oludrclos d.
por quren fuc ontud.r'.egun l¡ estoflr'
68
.sr¿ hrud: e rulre qLre ll¿nrrn Cr\trlt¿,
Es¡. deznjzo ¿l nenrc Frey Diego t1e Vdlend¿ e resrylsta biv¿ lio¡osa con rnuy gnn manzilla
te est¿ otto Lltzit tu ucina antt de éstc, que el dnho Alfouo Aluarcz p.r s.r rprrudr de rler c r¡ntos
qu¡ en P¡r¡i:o s¡nrt's,
fi:o dl.l'iuneno del L|íLho señor Rty don Enriqu. 'on eloriososl¡ r.¿l
El . d niho de¡ e! bien licho, rcn enbaryantt que non rcspordíó e eu..,la d', 'Lt 'telt¿'
"Y
pot los ca'isa n"¡¿s caño de"í¿
r1 La dLteila segun.l¡ que rreve esPada,
l-..1J,,d^ pr,..,n,iu la rl:n,.anr.ryuso. el cu:rco qutbt:do,
que vio u poet¿ rlon ha Dluchos días es cl buc,r erfuer\o, que Por \t'r Frcrdo
r vr.tn 1.. . o.J,.,..1 .astell¡nos ¡rie¡den de cada vegada;
.,¡.,i l" fi,, J-.1¡ Lt,n.lu,ror.. ca si est, een¡e luesse corcordada
.l-\o de hue,,¿,,/on lo e fuessen juntados de un coratón,
.l¡ lrrJr "l l-cho por or" f.gu,r.
ca non so¡ los sesos de un¡ D¡tur¡
n.r l.bl¿n po((J. p-r r.rra cnr.n. ion. r,,,'zr¡á.'h{'n'r. PcnJ
' \ Frd ¡ de . L Fufft\ el ruror r'_ I Lo. r,/.§ . r¿,tn, q!¿ e{r" cn e
r.' rJ L\ JeAóriA del PoemJ de VLlltr
s¿o.Iino, oPo.réDdolc su PrcFia nter- I,rníó soF lrx r.teriores rn.s de C¡s
Lr ñuere .le Enrlque lU pRrvo,i un ci.lo de poen¡s que e Cáuiondo de Baeti till]. .uy, tntdez é$a Uor¡ 'on l¡ de
iti.tr]a en toDo a h lre.e¡e¡te compoi.'ón devilasrn.lino En ¿$r cl rne, ) t¿, d, \t ¿lu.la .le'pues de 'u lós do§ arltimos E.tiques
q¡. hoy Perviv. sóló cono 'a c,¿,¿l¿ ... ¡d rn n'¿¡ re!r¡¿: I¡
,iud¡
r¡pli.a . Villas¡Ddino, a.usá¡dolo al parecer de .Lvidir r lós .¡$ella¡os .o¡ nr
Crs;lh, surd¡ h silL o to¡o de tr
trbncLo',
irrcpu.fts y p.oFodicndo tr su v.z Ir unrdrd en ia guern .oDú¡ los nusuina !',1-¡rinno.o C¡$ill¿ h¡bria c*¡do.a
¡es granadinos. A.1viér¡rse .ómo la !úbrl.¡ .eqsutu qüc, ( onr.r lo drddrd{, p6r ed;r..Ént.menie .on dor EDriqueri ,¡reriores Rtycs Yr dilu¡tós |]ra tl
l¡ prc.eptira,.o us¿¡a en su rép1,.¡ las rnntrs o (..nsortrrrcs, d.Vllrs¿¡dmo. Es- En.ique ll (,1ó9 1379) v su nicro E¡ stc.sor,lúan Il rc¿¡¡d o J¿l¡¿:'silh'. 9úe
r.u.tu rx .r¡ó6.¿: ,t AB,.l,.1(]C,t, versos Lt. n. rnayol dquL lll (rr7r_r+óÁ). d' .uv'' mue't¿ d se+lrámeDE.ó¡ró debc le'se P¡$
\< ñLUnJ rl PoEnrJ !lfrL.ed.nte EiF
llLlb.i.r:r,¿,r¿trb: f¡ll.cnrnc¡ki nn!¡6 íque I lue u Év ünn v tucrz ltu'i'j"
" ,yr', ',h¿o .t ,ud')a qtrb¡ldÓ
¡nnas.
h , tb¡\a-...' te.' d.tri- r,/. !vt. t...,tc p.. !¡''.. q' e¡ ruor iLinó eDFr r:r4 v rzrT) prf-
.o,so,¿rr¿r: ün¡ reipu.§¡ r nn poemr li.r oü¡'. Se reliere a que des€a pro- ¡i¡. e¡ 11 hnbria leiam de C¡$iüa, PÍte' Siguc rePr_
ri.nd.l¡s des.riP.ior* del Póemr ¡n
de qnien éntr to Prde Ytr tr.ordrs
soD¡Dr.s, cró ¿s, su c\,1¡¿ 7 iro todos los ¡¡i.ios de h ¡nsnr
^-pidcn,ld ii ¡ot¡ v r9 de la co¡'
'"
n'e'rro, e.r¡oll,o ( on,o 'ó v¿¡se
al
,' ¿Jr",o,¿,0¡: .n ., ,"r, .or,no¿ '
l)iegó de Vne¡.ir) pcro r2.rbié¡ su! 3 ¿,¡¿,.n : nrcn.ió¡'.
224 LOS PRIMEROS TR¡STÁMARA ¡:RAY DIECO DE VAI-ENCIA 225

non sé en ei mundo un solo rencón Cto


que sea muy dctcon§o¡'¡d'
que nou conqu¡usen . on rod¿ (;r:¡n,dr JO
h !T enen strvir,
sr los cstrmgerqs
ca fuenc se ruge que q
Mas por la inbidia, qu€ non se co¡tenra ¡ propia v6¡ón Por 5er ocorgada
el uno del otro e» ninguna guisa, .i P,¿- Santo muY drna cruzad¡.
"".
ioe scrá, rsuelto. de todos Peodos
]J Cast la sc pierde, pues anda devisa,
J5 ü. q,re -,.i..en con
ca trae quebEda su cspada orinienta; los renePdos'
c quien la traía er moros sangrienr¡ in6cles vxallos del reY de Cranad:
ron puedc sacarla por inucho orín¡
pucs or¡, señores, pensad en Ia 6n Finind
c, de essa dcsonm, cAda cual sienr¡.
Pues ora, scñores, pcnsad en las dueias'
La dueña tergera, su gesto de reina, non oasse Castilla tan gandes vergueñl5'
que üaia cn¡z de pdo en las manos. m-rs ier pot vóe scrvida e honn&'
es la santá fe de los castellanos
poque fue Casrilla católica 6naj
4J mas hom se l¡ma (Cuitada, mesquina,,
porque sus criados non quicren verir
Pelea¡ con ñorcs, vencer o morir .
cn guerre tan justa, muy santa, tan di¡a_

Ca&lnr¡. P.¡o l¿ rer..ión.le Fe¡n¡ndó


r: Li nnidad dc los .ótellin6 ú l¡ fu. ins,nti¡nea: ¡a¿drin ct prolc.to
.o.quro d. Gamdi 6.utr viejo p6, de üuz2d¡. pone6. ,l frcnte dc su cjéf
gÚn¡ pólhi.o dc l¡ hon¡¡qui¡ c¡$c chó y djvidir C6rilh €D do! áeas dc
I¡L que resu¡snír co¡ visor e" el si- ¡dninist(i.ló¡ ¡úróDonras, cl [orte,
glo rv. cn pleD* discordirs civüer,p a donnnrdo por hs fo¡lilE¡s del parri
.sñ1«i¡.. e. .l .je ideolósi.o d. la5 ñónio pcrso,al del Inl¡nt ,paÉ C¡r,-
,¿i.i¿,i.6 deju dc Mena y del nue- hD.y d $r. con l¡ fmñtcn de c.!D¡d¡
vo cesrirDo lc8jo.Eros veñospucden y cl pre$puero de Fuerc.?ú el ln,
.ootencr cl lnc¡co del .nt€ñt¿nnenió aánre,qu.3c convrlió de fa.ro cn ¿lár,
entrc fr¡y ¡)iego dcvr¡eD.i2 yvill-a¡-
&no, a.lsdo lor su conrinc¡Dt¿ de
dividú ,l ¡einó coD sus prcpue$¡s; lI
errofdr siguient.s ¡lcer6I2r ró orri¿nr¿: oxidld!, cubier¡. d. roEid6.o de los.rúanje¡o5 d. ¡cu-
est! i¿e¡.
, la su.¡E .onká lo' ñoos d's I'r u*-'su.n¡, t d'ct '
Sc obscrv.á qu...n la inE.pr.áción dü
" a p,ip¡ ¡¡¡;" ¿Po^luc
dlos
de Di.A. dev¡lcncia,la dznr¿ ab.ndo- re l¿ r,,: ú¡ en aenrnino. consuel¡ l2 f. cútell¡n¡, Púes w¿ r¡uc ""*
nrdr Do ricne ya nd¡ 9ue vÉr.on un¡ 10Él scntido del vcso úo rus mnr.l.s ¡o d¿sánotl¡n r¡tj.ot€ ñ.,¡ h¡n tenrdo únr vnión ProP'tr/
cued¡ cl,
p.erog.iiv, rcgi¡,y ru relaci¿,r con el rcj qu,zá deberi, tec(. @¿ ad¿ tál ..1o. L¡ Drimeú de.;ión de sobi.rno
r";ó F.tr¡ndo d. A"req',.'2 fu' ra 6,¿¡10r: ¡bru.lt$'
inf,nie Fer.mdo tl€ ADtcqúcr¡ quedl ri.¿¡d. H. optado s.¡.illamenrc po¡ Ir rt..,
.ót¡ld¡.¡t. mb. El próh8oniso de 12 int.ñención medos ¡AEnv. .óñ l.lec-
"".
;dr €l r.ino ,lc cú¡¡ü. P.o <reo ¡dr r.¡¿¡u¡ldJ: t{ch¡ndo cont{¡
cu cm .oDt¡ .l nrficl. se$in idñero, se- due dDs eonldeñ.,onei tr dcb'n ¡l los Étr¿gados, ¡os drusulm'n§ '
;a h re¡lcz¡,ylos Lhicos r.ycs coo¡a- a5 hah: ihor¡ Clnddd: desdichddn. lictho dc que h. ho*rhrJ,de' con erc
dds .¡ Cliina eÍinJ¡¡n ¡l y su n,adr (.nro h¿b n errll¡do Pocd ¡nr<' tlc J3 Eriri¿t!ú: '!.rgüeñz$ .
I
JUAN AI,TONSO DE
RAENA

69
JUAN ALFONSO DE BAENA c'rr libro'
F.p d.:it fi¿o t¡han Alton'o JL Bacn ran¡otndr 'lL
-"1,',i)),i","
i" i¡,i, enor rev l,tn Lnnqrc et' t'tte't:' 't '"at
i'r t t ¿h b t qu et t
Slbcn1ós poco del áútoi, fuc escribáno d€ Juan II, aunque no de linaje
,"' :,,'' ::|;;; ;"i ;*; ;'",,l,"ai-' pú'i
t itrosi w por"'atu «"»tt dobtala'
.onversó .onlo se há a6r¡ñado a veccs §n¡ Dinsún fuDd¡¡rento s.rio, y ;, a
"' ii
debió poseer noreble erudició , preocup¡ción por los teñxs litenrios
y bucnos conocimienros de l¡ reoí¡ y práctica de la líricá en Castilá y
-- "l*"*
",iút".,,'"*''*^ van nuv bnt ¿uotdad'.
en la coróná dc Aregór. En su cancioncro nlcluyó un prólogo y rúbrF "
crs explicáriÉs que consütuyen una de las auentes de inforrli(ión
El sol irrocence, coD mucho c¡trebranto
fértilcs pa¡e el coDo.iñiento de h cuhuÉ liter¡ri¡ del nx,¡renro.'násSú
rtexó a l¡ luna col) sus dos estrellasi
propia poesia lc revel¡ ñuy preó.upado pór tem:is dc áltúr¡ itrtelecto¡l
y por uD eievádo conc€pto de I¿ poesia, pero había muerto yd en scp
¡ muchos señores c dueñrs c doncell¡s
¡or ser falle«tdo los puso ett csprtttol
i..' ""¡....;"-', r".icndo Srrn ll:nto
i",ttos cl.mo..s lc demos qutrelhs
r Dtos c ,r LVrrq<t:r bnq¡rrdo ccrrtcll¡s'
con grrnJe( Hen)rdus [¿E!r)1o\ str plrnro

La reina muy :rita' phirendo sus cr.ios'


de lágriuas cubra su noble rcgaqo:
las oras donzell.rs se fagrn retato
los rostros e m¡nos e tonrcn cno.Jo§;
l¡s rs vi¡s se¿n Por rnJ¡ J< abroJos'
ve+'dJs con luto Jt roto PcLl''\o:

V"Lz d' Cucv¡_


lr\DUc\ Jel ¿1., Je tBl Dtea- d' Vrl(n' 'r' 'ian' 'rn' '1" Peru
l;.1-,?.'i;i;';:;:";;.,1*. " r,*"
* ",'."-,,, e, qu' tr¡N' bn¡''1.r
Frr omb'rriót' '' u"r
o_
Jrl ( r¿'
'",..r"J,."* ¡r "*'" _rnP'lrdur 'Jx"J '
..,,.-,,.,"",, L
-.-.¡¿"''i ¡'"'''''' ¡'' ""'r'"llR(!''d'JNn
ll,i',.,i,..i';',.'"* -.¿tr, Irr¡Lijrr¡?r" {r \'r o Jr rn' n'r}o'
'
r¿ ¡r,,.iiD . cl nu' F(tno
que LorF
Rúbflc2. .u,rpo"¡/,t: "mP'ltrLloi l: e,EUctuE m¿rri'J dc
n¿a-'l¡- pJrJ srlvtr
rr",,i.rrd.'n]ueftc'.,!kh¡ Jó
rixron,. rk,¡d, Uomdo'. rtu 'lei tr¿ro ;e\Pr¡$' nc! d' d"|o'
h.:ho del re-, . úrun ',.L rn 4(k¡ld
"- ,r.ú,l do¿l¿la: li esrol¡ esú
, .c,¡.1¡,!:'sisnos d. s¿DuDncnto '
dr,¿ 'ons
q((
rurdtr r Púur d. do' rr csrc'x
.oñp¡ften l¡s do' r'¡ \ erlc¡' " ,'j,q,ra rr1, ra'gucn e, h '"r
dc'.Jrpnt o rñn'6e 'r¡ v
,4BBá /,4CC, c¡ este c¡so, 'oD vcr
a¡mbre
.no5 .o 'o m,nrfc*rcron 'l' dul"r
qu(
! tu»¿ ¡on tt\ dor .r¿¿lla: s€sür¡_
1¿ 'srrres'on'5
n,.ote 1! (nr¡ wiu.t, y sus dos hÚo\' sl
Le¡(* ido vicndo rgDi6'¿ en Sdurl
r.y luJn ll Y L n¡¡nu M¡rir' q"'
(r_ i{ü"ci, ¿ l!} .on'düldes cono ss_
erir .on Alfoñso ¿l Mren; '¡rÓ'
I
228 LOS PRIMEROS TRA§TÁMARA
JUAN ALFONSO DE BAENA 229

r5 las dueñas ancia¡as la toDen de braqo de Casrilla


Los ot¡os señores assaz
e lloren con ella de prcces e inojos.
Ilorando muy fuerce se Ilamen cuitados;
35 rasalos, 6drtgos, obisPos, letr:dos,
Con boz perenrorra, ct gendt lnt,nre doctores, alcaldes con pura manzilla,
¡lce su sriro cn son ruzonable: aquestos con otios thmando: «iMesilla!,
con boz acessoria, el gran Condestabte e süayen donzeles, sus lindos criados,
con 11oro perfeco se ¡nuesr.e pensan¡ei pues quedan amargos, de lloro bastados;
en pos de los dichos el noble Almi¡aurc con nuch¡ tristura iá esta cuadrilta.
luego responda con boz espantabte,
e Diego López. con boz ono¡ablc, Fagn gran llrnto los sus concadores,
e Jr¡an develasco diziendo adclante con ellos consxta¡ los sus tesorcros,
porteros e guardas e sus despenseros,
rs Io( ,,uble\ el Andrtuz; con éscos ¡echmen sus recabdado¡es,
fagan ru JJanro muy tuerte. sobc;o,
e drg,n: An,rgo...rb-d que rt <spe¡o
+s maestres de sala, aPosentadorcs,
e ohosí llo¡en los sus camareros.
de toda Casri a, que bien retuzía, también esso mesmo los sus rcpostems
acancas mercedcs, rodos tazia.
de estr:dos e plata, e sus tañedo¡es.
¡o vos es É¿llescrJo"; e rom.n coDsc¡o
junrindo.omurc5 Je (¡d¿ con.;io. En 6n de.¡¡zones, con Poco consu€lo,
c llo¡c (on eüos la sr:r ttcrez,r. jo todos los dichos farán sr devisa
de xergas € sogas, también de orra sisa
cabellos e barw:s hngar pot el suelo,
alqando clamores cobie¡tos de duelo
16 ()uizá dcb€.i¿ de.ir .i. ór@r ¿ r, nrayor, que m.n'r en raoT
po, ser malogrado..egun l, pe'qur''.
postr.l¡s y ¿úódilh.l"s .
ol¿r, )1l¿d Fctnát1de? te vetüo, cxña JJ el Rey virtuoso de muy alta guiss;
'1El InJdnk es Fer¡hdo de An rero frvor d.l Rey. lros dos peEo los llon¡s e llantos traspasen el cielo.
tequ€¡tr, hcmtaoo de EDrirltre ltt v Í,,je. h h¿n k-h'do ct en.¿rso de
.orregcnre del reino.o _ .ü$o.lúr ltr perso!! :t..Jxrn !r h6ra
Io ¡0,
¿o: ¿¿¿JJo,a: co. voz que de !u nl.¡jortu .le edad_ ¡izk da d¡jddnt :
!rin.1prl,la del I¡ftr.re. S.
Pende ¡le la
¡r,ta de Ruy López Dávrlos. El poerl tr!Lr ,,¿l¿" ,'d6rp' de lás tude.es
.nu,re.a aqui á lo5boDrbEs fuer6 d¿l ¡rl¡ur.r: Lore¡2o Suár.z de Figue¡o¡
gobie¡no de E,rique II¡ peó. sobr. dL L o¡dcn .l€ Srn¡ go. Ennqur de
ri ¿sd:: b¡rante . Es adverbio, lor lo homes o not2blcs miembros del go
todo, a los persoDajd,lói {lue és. ha-
que segunñcnt¿ ñódi6cá /lol¿,¿¿del bierno, sigúen los fu¡cion"rios de sü
viUlnr, dc lJ Je C¿htr¡m. v Fern¡n ' .4,'r.rpoJ".or^'ru,.'o',.,on,dnar.m.ron.
6i¿ dado el co.ttul dclpoder.'su res Rodrisa.z vixrlobos, de ja de At-
de violento hipérbaon sod .iBcte.j5ti.s ar.o,tiJ,¿,: k sniren'.o
t¡ihento. Ru_\¡ I-ópcz Dávalos ¿trtrbr .i¡re. Sú p.esenci? en A¡&lucir se aa r¿¿ldm¿,:inwquen, Iimen'.o
.Dctrrgado de Ls mandás par¡i.tri"¡es debeía ¿ que ltr mue.te sorpftldió a 16,d,zi¡¡d:'listim, pen¡'. ,o d¿,ird:lenal qú¿ d¡iiDguía a un
Enrique tll.urndo preprjba un¡ cam- r, r:f¿rilld: iD¡eliz'. Debia ser,a un grupo , en ere .,so el de los .onEú

?.,r¿,¡¿: reflexilr', .orno /¿:.,,- prña .oDr.r los g¡anr.IiDos.
nolorio rc,ismo en .st, época. tados por l, muere del Rcy.
¿,le debii nror.:6e Fer¡rn.¡o ¿e A¡ 'ó d,¿r, .rk"".-n.' r' ,e,s, oj¿B¿i T.l¡ eruee y tona
! .".;".., ¡- nriembror de o 2bóbdoJ: e¡ scial de duelo
,
:t El ál,r¿,r. Alón1o EnriqL,c?.
cada re údr¿l¿i satisfechos. vestid¿
era .o¡.cro o gol,,e.no.runi.rpátr recu¿r Ja á¿¡q,¿do: Enrisuc ¡lI murió .on
rr r¿a*aÚle: que caxa espuo ,lere qu. tos nobles soli,n efar.rclui
:t D¡¿lo l-r.z dc
.
Srúñistr, luricr.¡
aI .o"¡¿lorsi:tuncio.¡rios de lá adBi
nisrr¡.ión .ie hl.iend,.T s los ricos-
I
:

230 LOS PRIMEROS TRASTÁMARA

Agora, señores, del Rey que deviso


túe merrvilloso el su Gnamento, FRANCISCO IMPERIAL
pues fue en el día de su nascimiento
6o dcl Fijo de Dios que esú en paraíso, Ftancisco Irnperial es ¡utor de un grupo de obras compuesr¡s entrc
al cud rescrbió con ptazer e riso, r4oGr4o7; contra Io que se üene pensando n¡ció aDres de 137(r, pües
con gcrto ¡rnoroso, según que yo stenLol cn el padrón seviuano de 1384 figura y¡ como contribuye¡1tc y, por
de todo él ovo br¡en mer.sc¡mi.rto tanto, mayor de edad y f¡mili¡.mente cabez¡ de familia, Por documen-
¡Dios le dé gloria, pues que assi lo quiso! tos de archivo sabe¡nos que era lusa¡teniente del Almi.ante de Castilla
en rao3 y q¡¡e h¡bí¿ muerto eo ,t.il dc r4o9: habia rocido en Cé.ov¡
y esrab¡ áfincado en Sevilla, sede del Alminntazgo. Se le enct¡entrr
tañbién en ¡¡ rel¡.ión de ¡os cab¡Ieros selrurnos que párti.iparcn en
un áIer¿le el año r4or,e¡trc los ricóshombrcs de la ctud¡d. Del conjun-
ro de su obra desracan dos hechos fu¡rdament¿les: fue el abandcrado de
l¡ iútrodúcción de los recu.sos y técnicas dc lá üric¡ it¡li¡n¡ en las lc-
tr¡s castellan¿s, en parricula el Dol.e stil ¡oñ yD^nr.,y tue ta¡rbién in-
troductor y prnner cultiiador dcl endccasf¡bo. Asim¡mo se coovirtió
en lá rcGrencie indhcutiblc de cuantos poetas, a lo largo del siglo xv,
quisielon Bcribir une lírica eiaboradr y de gran cal¡do cultúrál; á su in-
0ue¡cia iDñediar¡ sbre autoB co.táneos como Fe¡ráú Manuel dc
Lando, Ruy l'áez dc Ribela o Fernán Pérez de Gttzmán hay que sumat
l¡ ñás complcj¡ sobe los máximo5 poetas del siglo: Sánrittan., Mena,
P.dilr. Se Ie ha cliticado a nenudo por no haber logndo la perGcción
o 1¡ altur¡ neceerie, sin atender debid¡me¡te a la pobrez¿ del uti aje I
su alc¿nce ni á la dir¡ancir qúe .xistí¡ e,trc Ia concepción po¿tica de
este ti.mpo y sus modelos itáIianos.

roCoño qú.d¿ djcho EEique trr ñu ó et dí¡ d.


N2viüd

23¡
232 LOS PRIMEROS TRASTÁMARA
FRANCISCO IMPERTAT 233

7O
Sumo Apolo, a ti me encomicndo,
ayúdamc tú coD süma sapiencia,
Dczn de Mrcer Frantísto d lds siete ,iiudes que en este sueño que escrevir ¡tie,'Ido,
del ve¡ non sea ai dczir dcfirencia;
EI rje¡rpo perde. pesa a qrien más sabe
eütm en nlis pechos, espira ru ciencia,
e donde aqueste principio yo tomo
non es menesrcr que por mí se alabe: como en ios pechos de Febo espiraste,
¿b me lañdndun non sun s"jcíens hono;
cua¡do ¡ M.ricia sus mie¡nbros sacasrc
de 1a su vah:r por su excelencia.
j non en ranto, nin en cuá¡to, nin e¡ cómo,
enlpero lo¡ndo cl principio tomado,
por yo non cstar un dia ocupado, :5 iO suma iuz que ta¡ro tc álqáste
del coDcepto morüi, a mi memoria
de la Dú hedad noD eún en el somo,

cerca la hor¡ que el planeta enctan


ro al oriente, gtre es lla¡rad¡ aurora, ie, .lnelr €nseñó ¡rs \i.re e$rellxs qu. .n .l .ielo reluml]r¡n / e los nrs rtryo\
qu. ,1 rundo xhürbru¡, (vv. rt3-rre) en un p aje donde co.os ¡¡eelc¡les can
fueme a una luente por iavar ta cara nban ¡l¡brnz* ¡ Diosj las e*¡ellas snnbol,zan hs tc.lós3l¿s (Crrid¿d,
en un pmdo verdc que un rosat enflora; ';trd¿s
F., Espaú.z4 y lxi .fdinrlc. llüri.n, Forrlczr. Prudencú y Te¡npla¡zá), .adtr
c ansí ¡dando vínome a essa ora un¡ .on un s¡quno de don.clls tambi¿n snnbólica' su luz no rlunbn C¡sill¿
un g¡ave sueño, mague¡ non dormía, porque lo n,fiden l¡s siere serpientes,que vxel.rn tódós los vicios sobr€ L ciu
dad; Dtrnte r+li.: qne euas nrr.c rul vclo / qre .-. priu la v¡ra del ci¿lo,
r5 mas co,templando la nri f¿rtasía "de
nnpidrendo ¡ecibi. el resplándor de ldVúnües. UlsEado po¡ su m,ertu, el po.-
en lo que el ¡tm¡ dulce ¡xabor¡. u pue.l¿ per.ibir cl .rnto ¡ie k\ coro\..lLrts y drspiert¡ .on h vnrón d.lxvl.
gcn. R.piodú2.ó .l co.n.r)zo dcl poe¡u, quc seii ¡rodc¡o reperido incx¡sablc-
mente a lo lalgo .]el siglo, y la late lue derJibr rqucl] .i.drd, qü. sl. luga¡ a
Er su obn ¡r¡yor, el D¿.-il ¿ l¿J !¿/( ,n¡,,r¿J. lmp.riJ inrodu.. .t en¿ec¡ihbo dudtri hemos de ide.tilic¡. .on Srvilhi i. c¡rbfgo. siEluiendo la ¡r¡di.ión ir¡
(.on una frecuente r...tua.ióD cn s¿ptimr sihbtr,ren,lt.do de su.o,táDnm.ión l,n, \y,'.,,p1, d. i'. .Jrl d, ".' rlo. l'..ri de.rtr('l{.. qú-.L'nen -l-..
.ón el ve^o de ¡rte mayor) y h rleaoría dm¡es.á; des.le 1a e$rü.r¡m atesó¡i.¡ apti.able a todo el ¡eino No pu.rle du.Lrs.. .n ródo .¡so, r:lel obl.tivo poliri.o
hsb psajes nuy .onc.etos, rodo rczunD d¿nümo v .últun iE]nn, ,tel ¡,¿-"- d.l póc.D (drbblc con o.rlión de L v¡ná a Scvill¿ d€ EDrique III en tjgJ) que
rbre un.apirulo inte¡es¡DtGnDo y loco coDocido dc lis lcrñs de los si-
,o. b,en e.
"i"r," qu, .ut,u,..jirr,".pc.,,tmen,",1i,.,
logir , .rudi.ió¡ a¡osxa), d,dr.t¡.ro ¡redi.ql, ttr B,li¡i, y L;rsir y cultu¡a re, glos x¡v y xv: l¿ p.of€cia de co¡renido politi.o, u.tr dc las an¡as rsád,s en
lisios,. Conrienzr inwocando a Apóto paF que lo ayu.re ¡ contir rina vts¡ón: al ir prcp,grn,lr ú,sürnxrl y muy en ptrti.ul¿r por Fenr¡ndo .le'nás A.¡equem y
rD¡necer encoDtró unjá.din ceredo, en et que .¿rró y donde cnconkó a Drn-
r Es 17
¡po¡o, e. h ¡úoloCia .lás,.: pre- rr EI sári.o Mrsiis érhba rrn org¡-
t.adú.ciór del ve6o 3,73 dcl 3 lin haber t¿grdo todávia lá cús
" sidi. el co.o de ks nnEs y se prcsen iloso .1. su rnúsl.¡ qtrc des¡ió r Febo,
1dón,1. .-.
tono es, obvi"rDcntc, I¡ hb¡ por bnto .orn, el n,mo ¡splB ptr.b¡do qne ei ve¡cedor ha.ñ $ vo-
tl$da, p,m la .osñologia de la
e
lu¡¡d con el vú. o;.urdo el siti-
Cb-m¿¿ia de D,Dre, qnc,.oúrc dic€ el ¡poca. lo e.a rdnbiÉ¡ el sol. cnddtu:
ve6o tercerc Do necesib ser ¡libr¡]a. tu f.c d.rtutrdo, Febo lc rrúncó li
. xNo redgo capacid¡d su6.ie¡re pl :o q0. no htrp ditc¡.n.i¡ enirc Ió piel en vivo, s¡.an.lo sus ¡¡i€mbrcs dc
vrro y lo n¡rrxdo', que sc, t.rnno- 1¿ prel conro ri húbi¿r. dese.vrioado
E_que \e¿ rLbrdo por n" o ,r ¿4rda: .0ore.e,
o :doina con ao
o
pn".¡io ¡0,,¡ro.puede rcfc¡ir bnro nro 6el de lo que vio . ¿.rr,.ü:'üfe
Ia,ra¡,¿¡: aunq¡e. Narur¡lnrnte :atorrr ¿¡..t¡.i¿: por la c¡lidad su-
a su primü veBó (lonudo'de Danic) 5e
coúo al último dela esrcf",gue p¡n- rñta de ú- sueño sobr¿narunl, dcri 'I:1 .r¡rü¿: inspn¿ .o .n?¡",:\abei
ñáse¡ el prinerc de 1¿ Co-,,¿¿id: .omo i.spiri{. en los ¡,echos d€ 2J L, hz, eD el petr¡ntento medie-
"Nel nad6 ¡ dar p¡so a una visión.
v¡I, e.¿ lgno .le ló más eleu¿o: la in-
mezzo dil c.Ilmin di nósrÉ ü8...". ¡j ró
¡¡o que mi fanusía co¡ten Fcbo ; ¡ebó cr¡ un epit*o
dc Apolo,
? @pddo:'impedido'.o pLba lo 9úe el alma dúlce s¡borca'. ralíDdose po. hnR, dd ¡nismo perc telig.n.ir.li bellez¡, el bic¡ y 1a divi
nidrd.A lo 1¡rgo del loe¡ra,la luz rs
234 los }RIMEnos TRA§TÁMARA FRANC ISCO ,IMPERIAL 235

rcpresta uD poco lo quc nre nlosrrasrc, proveimientos, que a medio febren¡


, f¡z nri Icngur rrnro n)eritorr¡. non llegan san¡s las del mes de enerc,
que una cenrella sol de la tu glorir
unto que alcancen altos sus cobiles».
30 pueda nlostrr. al pr¡ebto prcscnrc,
e qui1.i Lirpue, rtg,,¡,
Hrrn prudc,¡rc «Or¡ te alegra, que fazes derecho,
t¿ cnt ÉnJer.i c r»j\ rk¡ e\ronat
37o pues que üiunfas con justicia e paz,
e rnulaip¡ica dc trecho en trecho
(¡O cibdrd noble. pues tc csn¡cr¿lrc tanto el bicn que el uno al otro faz
por el cor¡rún; cada uno más faz
en todo el rcgrro por más cscogida, que 6zo en Rorna Merilo tribuno;
3JJ quc dc cstas sicrpcs t,na no,r dex¡ste,
375 mira c vee si cn ii hay uno
que rodas sierc en ri h¡n guaridal
.tue care al cielo € colore su faz,.
VergaienCa verguence ru malregida,
wrguen§r v(rgurrr(e ct c.pcttrnca, «M;m.e, €iegá, mirate el seno,
que ¡uenHo flc¡r,p\, hr que c¡¡ u nu c¡
nri¡á tus faldas, despüés el rcgago,
jóo p¿ssó h I¡ncr rrrn fire espllJ erguidJ".
mira hs ricndas c rnira el frcno
rCanren l>ompco, Cice¡ón, Fabri.io l8o si en ti queda sano algún pedaqo:
miémbrate, tristc, que eres gran braqo
e los qrre en Ro¡na tucro¡ tan ccvilesi
dc todo el regno, siquierc have duelo
¿l bien bcvrr non fi, r.r,¡, ,,n
a par dc cus oficialcs ge»dles,
,,,,.,o
3óJ quc f,zcn ran cliscrc¡os c soriles
dos de la p¡¡)bn. cones¿no, eduftdó' Düñidadj pero po¡ nrlnh{o no sólo
y'p,g]no' Los gob§rú.rcs.ristil¡os no h¿c.n coño Mcre¡o, nño que üL
ldr¡rJr¡i,aJcL\LriiuJc..q-!lu .L,.,uLdvrvcJf dc h cñd¡rl, p¡rr n¡ ve¡giienz,, .sÉn curr.n e¡ cl vicio de DrquiI¡Gc an.
hdJ.t.¡aer_ lejos dc tencr lJ vntuder civic q.e
pc.¡do\ u¡r' h,p'dr.ndo q (:ú p,a ,,," L._(o,t, t" B"|m o.,lu¡zi;,._ rf
r. cdÁr y l-l*r ¿¿r¿ ,l ¿¿L: mire !l cielo. 6io rs.

nrc r-,{ mvGrh, ", pcj , xi, p r lo Ir.t,rUrlxr.osc"Dtic¡.;n,,s.i róó


/dren ¡r,,i,i: 'providcr.üs, deci- l, rcctitud y justi.i¡'. .o/ór r,./d:, qui-
ct po.r¡ nNó,J pu^ ¡r.\p¿Jr. p,n rtwñb.,[{n,.-po-
rJnh'eI r.¡ f,frn!iJ\.urcr,^,e\ J". sioncs .,./,¿:'nedi¿do'. zá li dornc.oñ rcdros.osoÉ.icós :
LrL" u."djcfxt.,.t,r§e,,(¡br trJr,.r,,ra
pcftúi.¡r. .risi:io, qu. rc á12¡ so- rcoi, o
n,¡dJ: nncgú1. Aunque do h2y
ró7 es¡ co$umb.e, viva eD Ia ópocr, fnr
br. e¡ co¡.epio o p€Dhmienro ¡roÍtat cxpü.¡ción etisa.«rü p¡r¿ la coDco! sienrpre ..Dsu.rd¡ por los ,¡ora¡¡t¡s.
ú, v"oo ,o,,1,""n,. .smpc¡{io ..
o:lrttl'l1' 'l :ójr drncia. hi de ¡eteriBc a ¿,óE rldr¿r De tod6 modos, rúnqu. Ia .onttru(-
_' rp,:¡i: prelq , r" mr'.d' !i,o r,,¡ro puede ".r r¡o- :r3 r¿¡ro:'¡le urotlo qu¿i.o ¡¿ó¡l¿., o ¡¡- cióó sintí.ticr !o favo¡cce e$a inrcr
d. rrc. vuctve ¿ao pó,trp.tu.qu..(!,m., Ck er¿n, ctó- ¡nd:'gu¡nds de 16 n.im¡16 salv¡jE . preb.ió,, cEo que seía n¡elor enlcn-
¡u,a¡a¡l¿ i tsp, )j,o t_ Lo,,rid; I ob¡ /" de , ryo ¡ tu- Sisnilic! que ls d..isioDes roñad6€n de. !e soDrole' ¡nte h visión de ll
!/:\otó..
rrp,r'.rr.: doFdo de dnc..trimie¡_ i* i, ¡ ,.,,n¡o. ru. 6F ú r,n,\re
roDtrno, qD. r.husó IG of¡¿.inüc.tos
cñeo do dunn más dc h¡sr mediádo
r7e Ls /¡¿rd6 y r!,tux. con
b-o jui.D'. d. r,ir; v los sann,ibt ó
f.brerc si tóc¡o los intcrscs de ¡os po- qu¿ de
r: ñd"/¿¿.... ¡/oan. tr rruihn dero$s. L¡ «»rrucción nonnil súi¡ bi.r¡ .oDtrc¡a^c ¡ si nrnrná.
ron -.,-,r.:.1,,.",,1," p.,,,.,, r,, r3, ,,ni,,¡,,¡¿: a.úé¡d¡rc .
r ,- { \,,,uJc,rvi(...
"i_¡i.,o
' \?rfu4'r ¡rrFiiena.... /¡¿rp. .o, r7r ¡d,ro:.dc htmodo.. r3, r3: Estos .los v;ños 5usi¿r€n quc
._ , ,xi¿ .hua,,, /J .t.!^ tuDrrn.¡, rzMcte¡o sc enfr.nt-, ¡ Césr ,,ie ¿l po€á pi.ff, en un¡ d¡d¡d.oo.re-
hparx.d:tueq¡¡n,ñecniu..e prrrhl_u.,rr\jJr,.rud¡,1,,.lJc$nD.¡ cl tenrplo de S¡turno pd¡ defender ét h, Io .ü¡1, ser ciüró o re.r(o
¡ conr¡hdo
,,¡ \úrIJ ¡., ctJr\pohlc, bi€d públicó.Esá esbf2lu ¡le cntcn- ln.ñrio, Do i¡ipide lohÍ 'neo.l poema
,1,",...... ,r / r .. e lerJnT¡ de.. dcrse iródictfrent.: los (iudadaDos .onro ¡n¿ rdmoni.ión a la .ó,hunid..l
. ,«1('d. r¡rgo. " *r¡,ra: Jel--'' rlefl rr." pu". \rv.n v ol-á o,onjur o
.tr,,/j (l r,,nr ,u"s¡ ,ún tu, d.,,*nL-
iurrn.nre por e! b.nc6cio de la co- ',rt: idr /,¡¿L. dtrétetc .o
r -16 IOS PR¡MEROS TRASTÁMARA FRANCISCO IMPE¡¡1AL

de la do)encia del niño moquelo,


e guarda, guarte, guárdatc del nraso».
7f
Ene dczir fizo eL dnho nnet Frdñ.is.o h peial par anor e loore¡
l8J «Ca si cerca el alva la ve¡dad sc sueña,
d, sna.fernosd ñuger d. Seúlla qLE llnnó ¿l Estrclh Diand;
cuando la fanrasía vuestra desca¡sa, ? Ji:olo m dia qu Ni¿o e ]d (lld
a ri averná como a fe¡¡rosa dueña, ' iró a er guisd, yenlo por la pucnte
de Scñlla a La lrlesid dc Santd AM l¡lcn de ld cib¿ad
que co:r dar bueka su dotor am¿ns¿
antes que cumpla la besria m3nsa
Non fue por cie¡to ni carrcra we¡a
l9o cie¡rto coD cienro e cua¡cnca luna¡ios. pa$a¡do la pucntc de Guadrlquevir
rilrlDdo los nlanros e escapuiarios; ¿ t3n buen encuentro: que yo vi vcnir
ca ya de vos sofrir ta tierra cansa».
ribera dei rio, en me.tio Triana,
a la muy fermosa cstrclla Diana,
«A los tus sLrcesores claro espejo
cual sale por mryo a1 alvr del dír,
será, rxra, et golpe dc ta maga, poI los s¡ntos p¡ssos dc ]a roDrcría:
j9j scrá, míralo. el cuchjtlo b€rmejo nlu.hos loores haya Sante ADa.
que co¡.ará doquier que fa|e ¡aza;
esronces luzirá cn roda ptaza
E por galardón deños¡r¿rrne quiso
la cur¡tr de aquesras est¡elas 1a muy delicacta flor dc.¡azmín,
c cantáú¡ rodas estas donzellas:
4oo ',Bivr el Rey doJU\Lj.,¿ en..J\J . ..

Lr co¡rposición qr. d.di.ó l¡np..nl r nnr mujc. e¡.rtler¿ bajo e! scudónn.o


de an¡¿I¿ Di¿"d ¡!¿rccc üen¡ de rcso¡¡n.i¡s ftrlitrniz.,.É\,o h mejor r¡.]i.ró¡
del dol¿¿ nt¡ ,.,?l Lr bellezr del F.emtr lo hx.e ¡rcrc..¡or de xpr.c..r ea .ual-
r3r ,/di.,.ü: ¡fl]..i(,i.,tio se rpli.¡- q.izt \c re6ertr ¡l ¡¡,o del n¡-
enrtargo, {tül.r antologn, rpitc d. lLb.. ...rdo ún juego de hrr¡ .uaro ¡épii.rs. r lxs
br a v..es r dolcscenrcs ,¡or!e/o puc cnrnenb d.l Cordcrc, o su, det ,J.i
dc ser dúrn¡urivo .ón valo. afe.rivo de
que InIP..il .r,re$ó en dos o.¡siones E$e.o¡lunó.s uná.lD nruifer¡-
nnento de Cr¡to.o .i(,r de l, dnir.niión $cixl y púLrinr ¿r l, poesi¿ de cancio¡erD, p.ro rimbién
,"oro.itüe h¡ pas¡do lá pnb.rhd . Eso
expresión pórlrir sigtriEcx pues lo
reo Inte¡preto
.o¡
cre verió.o¡)o 1r dcl lbismo e(éti.o qu. scp¡rtrb¡ cl ,/o¿? lil nód Je los pods c¡relh¡os de cfl
rcJ. riro nreas qLL, épo.r. ]]] .iclo debe daarse poco ¡ntes de ¡4ó4, quizi .rr r,1o2. El p.e.u, desdc
!¡n',y se apli.¡rj¡ pcrté.t"ment¿, En- .rdu!id, : iño\ Ji lr ! arJ ilL ,s ero li.les.ripció, rFrr.¡t.me.r .¿:¡nú (r¿¡, preñ.da de senREsiñbó!.ol d3 !a
.rque Ill que e! rr95 reni, diec¡iete
anécdóia n¿¡md¿ en la errot¡ pü!re.¡, htrs¿ h $.6iir, dc .o¡rprn.rones 0o
r3i ,nr¿zo rales dc lá s.gúmL, pero,sob.e rodo,porr, fiDum y elcg¡¡.ü, ¡e.D.rdr dár tr los
¡,,,r¿ .urd:rc' ,,,li, s¡t !Á ¡k¿ h.hr nrrr!1L,.úlpr o vi¿ro'rir¡i qle r 1or áút.rcr .¡{clLnós d. r rlenrpo, e.la,a cl¿rameDte .o¡ .l
r,3 Re.úérd j: \Hon !ónn\
e quc .,,y,, (.t,,.,.é, l,.o.l.,,.r,a ., .\p, .,.
_r,

rBJEra dos últim¡s esiofas resulb¡ re en dos e¡rpos de crrehs (¡,no d.


esp..iJmente óscurár, quizá po¡que n¡ tres y otro de duro) ..n aornú de I¡.¡brica: ,i¡10: vlo'.ó ¿ J,.quiJ¿: i n' .uiD ns derrtr.tor.s, ¿.¡sá¡dole de li
.onre¡ndo proiÉiico 5i Ió exigía. E{. do¡..llasjen cl grupo
vd\o .esuk¡ obvirnre¡re
d€ Ls cnatro, (lx guro ¡¿ ¡,rn¡c: pren¡e se usó .o¡ro .eD.roso y pr.r!.ruósó.o
lx ver§iinr de / bltrndicn.to e¡ ttr aenúDño hsú in.luso el siglo xvn 3
L¿ parroqui¡ de Snnta Antr ertí en
ñr¡o u.tr gr .rp¿da /
e e, L oú¡ I L¿nen nn¡: .,ñinó pÚdidó'i * I;In,i, do¡de el poerx vio a Esrcur
r37 ¿r¿l,¿; lu.ederá E*os ve.sos \. ¡r¡o un pc$o derc.ho, (vr. r3.-r32): tmb d. uD proErbio tien.o,o.ido Dl¡¡. Si ¿str itr,.n ronren¡ ¡ Sa¡ttr
.oñprendeD dá]por.onteDer uDa re- ie trirJ po¡ r.nro d. Ttr rürbc,a. ou.
ac.en.r¡ cllpticr ¿ Da¡td, que t.¡rtu..:
durrte rodr Itr E.]]d Me.lir: (Amr x An¡,lor ne.hos sobre los qü. se b¡l
er. lor.tR.\ ¡ ourú;Í q!'cn no te ¡ma,7 a&ris.arrer¡ pudicron su...ler tt 24.lejuLo.
la üüje. enrc.nD que .,tnr. su dolo¡ ,l¿b¿'mpl¡nt,dr
.n el v.Fo aoo L, n-,cen ,1. en?,.L¡ r.cFtr.ióD de 3u ¿nro¡ lor l¡ e!d/,¡dó,: r..o¡rp.nstr. .l¿,drt¿,,¿:
.ambitrndo su posi.ió¡ en I cahtr o Enr'q,Le lll corr, rn ¡,.-,.., fo","
r¡e Pucd. enrcnderc dtr,n: cantádr kóñó e\Eii.tr cn I{x ensen¡.¡re'r el rle¡o .le d¿,¡,Jr¿, .
ltr ¡¿Jrr¿
cue p¡rt. del ¿pmto proprgandiri.o dc l¡ wq ¡r,etra leie¿rc¿ uia soüisa.1. .sL¡]l;ü,¡¿ n y ¿¿natk.flor... tn¡
,,¿,J¿ esAri.s..l signo del zodir.oisin
¡.ogidr,.s rno de los F¡fros que r¡ {wq ¡ó-rr.qubr..ono rc..¡rp€n! ¡
238 IOS PRTMEROS ¡RASTÁMARA FR¡NCISCO IMPERIAT 239

rcsa novela de oliente jardín que en tierra llana e non muy labrada
e de verde pra.lo gentil flo¡ de liso, 30 nasce a 1as vezes rrriry oliente rosa:
el su gracioso e onesto risso, así es aquesta gcntil e Grmosa,
senrblante amomsso e viso $ave: que lan alto meresce de ser comparada.
Ii p¡opio t]1e paresce al que dixo:'Avc',
cüando enbiado fue dcl paraisso.

Cal1en poecas e callerl autores,


Ornero, Oracio,Vergilio c Dante.
e con eilos c¡llc Ovidio De Añante
e cuantos escrivieron loando señorcs;
que ta1 es aqrresta entre las mc¡orcs
coño el Lucetu ent¡e las esrrellas,
llam¿ muy clar¡ a prr de cenrell3s
c conrq la rosa encc las Ilores.

2J No,, .. J. d ne lJ n,,§ d"l,.rdJ


tufreg,rru: srrega.4e 1". gnegr. flor.
nin dc las Úoyanas la noble seiror
por ser aquesta atanto load:;

su at!,r y reñ¡l .1. .órturFónden.itr, l.' 'ó ,, bi¿do.l,e d.t p¿tdi:e a ta'tierL
mofr¿ sú ¡¡¿ hoDesa v se,nblanre pafu trnuncitrr a Maria su eúbr.rzo so
añooo. La desc.ip.ión que siEue está
impr.gi¡,lr dc lhli¡¡¡nús: d,¿/,, '7 a-d¡l¿, poe¡6 pues dc lar
ol¡¿h\:, a.i.óda... que contribuyeD ¡ ",neun¡ podja
mr¡eres de qü. cllós hablircn
darle .¡ l.dcgrLlc ¡i¡c Jr¡,o/¡,ú. t¡ .omptrnrse a éra. Es un¡ qri¿¡te del
.luso l¡o parece uDa ¡d¡lta.ióD naft ¡rorivo dE h ineñbilidtrd, un, Íorr¡¡
nizánte del término arrn.és ¡r,gDe en de or. e.er ¡ntr bclczr ta¡ -ftnk
úó con sü foún¡ orig,n¡l.n .Atclá.o dtr qué .esulia indescrip¡ible o
juntó ¡l paEinDni,l li;o ¡e Dt dñdnt¿: rcírcncl^ )l Aa ¿ñd -
Ir no¡,.1¿; iruL.vá'. o¡,¿,¡¿: olo¡oso.
ro J¿,tu¿J: '.inoró¡.o
" ¡,!.do: el pláocuv.nus. la más bri-
'r rsor'.isi rptr.1ble, sonr¡r'. I¡nté .le las e$rel* del .ielo.
ra r¿,ó¡,¡r.,,iro: n,$ro,
crr¿' 'r 'll¡m3 b¡ lúrnnósr .o.ro nn rayo'.
4,. lr,: !,¿'
,j p/o¡,o: áprcp!.lo'. ¿¡ ró Asamenó; prcmeiió a los dioss
cs cl arcinsel C¡briel- que elL,dó 6i a que l.s srrri6.rú lo már b.[o qdc
Mr¡jr .utrndo lc trnnn.iii ,lüc se.fi ltr poseia si le dabán bue,os vie¡tos;y lo
m2d.e del Mesi?si.o¡ él es.ompar¡dtr miis h.llq lo que hul,o de s¿.rilica.
l¡ Lrelezr y scndlrzi de [*rell, Ditrn] r¡.r, ll,,¿: lierr¡ corrient.'. im Mednra:h duú caótada eu de có¡ü
'e
Lecuérdese que .omparÍ ¡ h nrjer rr l¿ dl,/. renor de las ¡royan$ e5, ¡l peri¡l $gn'rc ¡qui lo quc será el l¿i¡
anDd: .on !n¡ figu.r angéli.i es $m iu.¡lnert. Hclcnr..uyo rrpto por Pl ,m¡, de las répli.s de EernáD Pérez ro o/i¿"¡¿: ol.roso, ¡romáti.o', véase
b,éD un tópico .l.l /on" ni¡ ,¡/o' r¡ p¡No.ó la guera de Trq:.o d. Cnzrnjn y de Diego Mi.ti¡ez de
FERNÁN PÉREZ DE GUZMÁN 24r

'72
FERNÁN PÉREZ DE GUZMÁN
Eve ttezi¡ fizo Feñn Pi¡ez dc Cuzn;'1, seior dc Batft!
El d.:n de Imperi¡l p@rccó um *ne de 6ptr6tás que Fn ¡toble- n ¡?sfue:td tt; cr" otrc Cezn pnñelo qu' ?l dkho Mket Fnwko
lreDt. nr.6antB; pú une prñc revel2n hastr qDé punto reathabr iñ- liz¡ a ta di ha Es¡/etla Dana' el ual es Jerho
porunte o súgestiw u¡¡ obñ ti¡ bBe, Por otr¡, sn un ejer¡plo heÍ po, toí roruonan¡es " arrc que ' l otto Piñ'rc dPzt
rnnablc de la cónvivencia y p!.ticip2ción poética de los auro¡e. de l" 'nu^.
cpoca, nunifesada como es frecue¡te ¡ tmv6 de Éplic¡s y ontr¡r¡¿- A las vezes Pierdc e cuida que gana
plic¡t; el .ició conrpleto consuba de oúos seü poen¡as, de lor quc el
ouien buen c.rDar rroca por mucho de7;t'
primcrc .s el sigrlie,¡tc, del pocta y crc¡hu Fernán I,érez de Gú,nín
(. i378-6nes de 146f)). Sn .ctividád polírica está doctrnrenrá&r e tÉ J n"" d."e gra.tr nin bren rcscebir
1429 y r4t2, en gue, por scr p?rtlddio dc los l¡¡fa,ts dc Añsón, fue
.uien lo¡ in6n(osso por lranr'
'odicrr
cnorcc.ludo por Aturc de Lun¡. Libendo poco despué., d*páreció de 5 asaz Pareciera comP
la vid¡ politicá haste que tn ,447 rcibió üña donación dejun IL De- Poner simPle Pre'io ¡ Poca valía'
bió .norir e¡ lá se$nda mitad de ¡460- tlombE de gñn prstjsio lne- rn¿. con l¡ dees, qtre cJ'rid¿d guir
r¡rio e r¡tele.tu¡I, uno de lor más interesantes de stá época, fte iurór non fue por cierto egualáDtá llena'
de un¡ extcne ob¡a lírica d. nrarc¡do c¿ácter monl v didáct¡.o.
El que Poco vee o h¡ turb¡do el visso
ro por eliueldo viejo cuida que es floín;

como:6rma h rúbrná. €l siguieat áezir, tcspuesa acl ¡¡rerior' 6ri h"ho


si

a *,....quun, e'uóri"c nnr' quc ¿ lt r'Ñ IAIJBAA'


-i."U" -i.-"
á.,.,.'4.
v
r, -.-,,."ii,,a. L, p,,,'..."'or' -ü{ ¡ l"'r'n"l dc l'''b-'
JU.a" , * ¿.- -.;¡" por un de'rc drshoner" ('od(r @'¿ Jel !' ¡)' l' n
r..t'*.¡'iú lmPcn:l ¿€ qu' lr dinrr l' rorR\Ponde $lo b¡'
.'i, ."'-r,..
^"¿; i *--- ¿¿ .*',roodá, l, ¡c¡ co r e*¡"J,h¿x de qu" ¡?n ¡<n¡'les
Doct,, deb¡n"trllir po' h rnef¡h'ljdrd dc n¡ bclletu l¿ c
v r'' l' rmer'r¿r "o'
ii,"--. ¿. ltg.,il ¿.-$ J¡tu de l¡ ntolosir que rtfn"ron 'quclh -om-
*.i,a.. r.ró*,! q.. "a p""m¿ d.ImPe ¿lPÉ{Pon"uurr)Ór'¿ro} Pl¡t¡n'
1" . r" **- ¿. r* tl( Jx quc Pu'dr mrufsEr h rqurr\'ntir d'
i¿,*. *""*. r-"¡""i¡-,ir¡.
pérc¿ de G";n'in lo interP¡ei' scaln et estilo cortés

ti há de.barñdo coúP¡raú(lo tr su
: 'quien cmbi¿ bn€n .¡llir Po nu d¡,¡¡ .oD Diani. Pücs no hry ¡rcPo!
c,ór.nft ¡3u(ll¡ .rujer cor r(nr e Y Lr
a b¿ ¡zf ,to: !¡ab¡ ens¡ñoeIn nte, .tns dc t¿ .¿nidrJ Nótese Drnbi¿n
fits.mc;t.'. po¡ ¿or'i¿i¿ ror¿: .ón dseo ouc l,s bell¡s unisenes Poúti.rs de
I;rb.!úl son co tcshdA «,n ull dic
ró teú un¡ compú¡.ió. lProPii.b <ió; sentc..ioe,n¡á5 PúPn de h lre
d.r Dúó rzjor ¡ lo que ¡ene Pó(o É(un didá.u.á y. Púb¡blenl.trrc de la
7 L dca¡a c"t ¡u¡¡t¿¿ su'": t¡ I'og idiGin.arir
,
dé!rutor
qu. mu..E, él ü¡d',o de la r¡ri.l¡d-. ¿.: ve. h¿ ¡ródld ¿¡,úJor'ic¡e ltr

3.lxdldqd lldd: \au¡ld¡d o .omPJ_ 'o rdlo ,i¿lo: .l


sueldo cH lr !ion'
Éción rprcpÉd¡ o confome . El PG- d! dc .ú.nE t,dicional en Csiilla,
242 LOS PRIMEROS TRASTÁMARA
EERNÁN PÉREZ DE GUZMÁN 243
aque§te quc assí deson¡ó el ser¡6n
:tmor lo cegó, srn dubda to prirso; oiga err sentencia; e enniende querclla
de aqu$re pecrdo que yo ¿quí dcvFso e pida perdón dc aquestos errorcs.
es nrenesrer que §u§ manos lave
IS o Ponge a sr boca ran §ecrera Ilave 25 Si se non sentiesse de aquesta vegadr
que non diga cossa de quc sea repi§so. la fernrosa griega cie este dessoror,
denuncie qucrella ante el dios dcl amo¡
lá noble Adriana, que fue injuriada,
io. que (n \ilpncro rentn r .rquc\ro. dotorc!l non menos Daiñir] se sienre ofensad¡-
todo el mur)do deve ser pcss.rnrc,
que por nrug€r brxx de pobre scmbJrnrc 3o que entiende por Érculcs vencer toda cose;
pcrc'sc:n hs dichos dt Ios s¿bidorcs espere el crratlo la lid pavomssa
Mas el que iguató a las lintias flo¡es o luego dcsate su cá¡tica crrad¡.
ia nrejor que bive entre éshs, a aquel¡.r

,,..J'$
Je, r I j,, r.,r: a _, r.j ,,,.s,r\rc. v
::l.l:]".]
pur o¡n pr ,neDo, ,no .c,¡ e.. , ..co
c quc .r ctrf¡Jo de [e,n¡n pi¡Fz sc ,lub. q,.
n, nr. r¡ttJ .tLr F.nIrlh I ¡rn.,, J_ Jhj qu! h,t ,t, ¡ p-p;;,;,,: .;
", :,,;;';,;,,
con sr (rDlruLnni(nrd crltsv. ",t
,t",",,t,;,,
xunque rjn en(,r h, errmnlos J. Dr!_ h'.n,lp rndrcre.rón i nnpcrrl qu..
z¿s ¿cuñad¡\. sk no¡nbr ¿1.,,
con !c¿ a hrÉs d(¡ Í,onúrc.sr¡ ¿ hv;,1.
ñvn.dr d€ o.o irL Jo primen, cn !. urunr¿nci¡5 .onteñrd¡\ e¡ su bo._
Florctror y lu.B.\ a ,m J.;óD yryr, ¡n ,nJ. hJhrir Jg,,Jo rhnur,r5u D.6;u_
ra.ob de Aj.¿so \ eD oú:5 nn,.trr ¡iJ¡¡
¡IEl rzlr 'ó,.pr(¿ ¡rrepenndo
p¡rcr c ser,¿ urrnr¡ r^- I" r ¡odo ét tun,lo
tr utu dcnün,nidon i.;pr,p,.¡,1, Jcbr Düs¡rte
ry,,"!./ ¿,,rd. prcbrbtcDreñ!c.J¿
¡oz¡dr por t¿ rlD Fr.¡ CJbr,et. ou. (ondrión s.'r¡ tu @tft lotbknk,Á"
¡r,
no en,ecün rno r( 1t¡(t It,. {tuJu
r' r p¡rir de ene egu,vó(¡ percz ¡lc :ó rdr,/ors.
luz"Dn xo r( 6kD (Ín.ndo ¡ or¡¡ A,tr,gu¡J¿d (h.,onrJus hbroa, lo5 Docr¿s ,le ti
mújer.5u PrcPi¡ nrdr, ? h qüc hjá ;¡ ¡r srof:
.or*t,ond,enre d. tmDcr¡t.
refercD.ia ár 6ná1dc l, cróf!;suie¡- :r ¡: 'c¡ qu¿ pun,.n
¡trosmo Dt,ñ.,
,,p,6o: c¿ubvó Li (onDr.rrion L'\ hrla ,odJ 0¿s u,ulc¡es d ee;enrr
y b r¡ejor de ell¿i. jesun hx ,h¡er_ :r
exrseÉdr cs fruró d. lJ ..s;cn ¡let
Prea<bn,k hgor qñ tiw úúre ta, t¡*
,x.r/¡d: dnüdir, gueja'. En str, abrñdo¡dá y. §.Aún alqunos tru.oret,
gull co¡¡o en el v 27.
t /@,,n, . üqio',.Den,¡,D, ^r
*ri! ¡., dr»¡ onhd. Por er ¡rc;,o ¿tr,ri6«: qu.j§.. ofcnJnh Dqinn¡ m-
:') ¿jas¿¿¿:
rerez re (:uDin, qur v hJbrn e*o r,
'J r@h i/da: Urve;.u¡rá o Ekrh- Et'¿tid¿ (n rx rn¿.ro por lhpen¡t .rl
i¿ /;,,¡o$d tr¡qd: 'tlig.ni¡'. Et LJ tra¡ H¡ru16 y lc ol¡e.ió u!¡ rútricl
Jr. r ¡, que náLIc rtnHr r.r6u.. I,b- pñncraste sobre büs, r: d¿nrr dr bn
/¡ondr .s .onscctren.i: dc h,[r. (i.]. u.sd¿ .o¡ lo que c¡.yó sc¡ ún 6hro
bablc Jurur I L obtigrLrór, d. tor
es.aso .¡ó.no con,o Erftll¡ Düu:
.o¡rp¡hda dúf¡bnbldúnre .ón n¡¡ rm,ro!': €¡ r.¡lidrd er¿ I¿ lr¡cn dc
cnn.tDtlos .ó e*\ I \€. Rrc^.rd6s por so nnú.r ¡ruy nracriór ! ela. l¡ tlnl¡!,y prclo.ó h muenc de l-lér-
en lá cxprusión dc sN r»rorcs,a rl¡r d.
el poera sehovés es .o¡¡lm2_ :r,d/idd. scgún¡¡e.te por 'Arird .ule\ D,nr. lr Ih¡ l¿ ltrll¿ l).i¿nn¿
prerM¡ cD s.c¡eto et noDbE Llc \ur r,/í,¡a oir l¡ re¡knci! de h d¡hr o y_
do
a qtri.D s. reticre ntrerro autor v
u',1, c¡rlond¿ de lc*o rlüc le ayu ¿c rbi, quizi,su posirión cn .sé c1rá-
.ló ¡ d[ Drcn. , rú propio l)rrhx
'l¡ruli rl ¡Lrúr rsJhJ Jru\rn,l6 r"n_ ¡ ctuucñ¿t ¡a
logo ,lc b.l¡.zrs ofc¡didas.'
fx.¡cl¿ o queji de és; .o. cl MiDotauru. pcb que ¡ucso tue
¡,IECO MARÍÍNEZ DE MEDINA 245

me guarnesc¡n un Plumaje
DIEGO MARTINEZ DE MEDINA de flores de gentileza
15 con el cual faré Pmezá
segl¡n 6ze ornenaje'
73
Non vos hc Por ran fr'rerte
Este dezir jzo el ditho Diego Ma í'rc¿ rle Me¿ifld tn rcspsda que non haYades Paror
de e!Íc otro ¿ezir d( nirct Fnnciso e dizie,¡do e alegando úntru él de Dadescer cruelmcntc'
en ánto él teúa otras n?iorc\ e flás lin¿as an ns qw b auía dado .¿o ui.id,, tarr gnn resPhn'lor
?l Anot on las quales lo entendía tlesbantdr e ,ure¡ como Venus e Amor
Ponen en mis sobrevistas
Pues la sloria nlundanl Por que de vós sus brenqui\(rr
vos fuer(á e amonesr:r non resciban dcsonor.
que por Esrrella l)iana
tomedcs r¡D e¡¡n ¡ccuesta.
t la batalla vos es presra,
{lucnis c do¡zeltxs / de quicn cllos tucÑ' sienrP" \¿rv'dor$!
(vY 8 y :1 2'1)'
siquicr¡ I roCo trance, ii.,,i'.i ','.., -r -. - ¿"nr de nue n"io (r((§u'r^ r¡ 'it'r vtho\ '"
¡" sL' i3b sa & a' dd ' r lerr'' quc -
r
por qrrc veng.,nsr ,rl( "n.e ,"',i,i." . ". "t **.-, '' o: (l PlerLo Jr -' PoeÚt ""re-
Vcnus dc quicn la denuesta. ,".- ¡. i- ,_r...f,;r v F torrmentt rl"go'r r.en'i¡ soricib a su d¡mtr
:l::".i; J;:;il; ;,'; duero i",li.iar. t .o e"
r'vrk'r. !'t'b rno.o(' / 'c'
:l; i: ;J; ,,,;'l"il ,,.rirrirn-, omo ¡ trr'
Vt¡cstra rccu¡st¡ réscibo :::. :,I:;, ";; i;. ".,v.,ó-r') v vuerrc vrnin-/ d- Mcd,ir ' "n ¿'u 'I;
ro cbD fi¡du¡ll e gajc, ;l-:,,';":J. ,;;i;., "u'", ,-."r. -'¡,,. .t.h"" iúo dr u' rr NÁr'-
" " "P¡rndu
e luego vos apcrsibo :^-:,.-i;,;;.;;i .'.1.,,,¿" ,- *" -*¡".,¡or'n'uv i,not''dou d'er un" on'
queVenus e su li'1¡sc .i"l,",'.i"ii.. -;*'';cnre 't¡r's'z¡rre' "n 'on'e'i'o
pr'a-n'('ir' -n ro' $ ri" ''rrú " ¡
: -i.;,;i:'.
'; li., " r"* -,**'* rn I
.,,,,";;,:'"..;,;i;.;,;' p*'I -.i'u""' n'v^'r"r "¡r'i"-'úr'
ia?,^,;; ¿; á.na 'on ¡.xto m' hse'o ' 'rc
io n'dó
'r¡rh ' '
&trc cl dezir de Péez de Gu,nriD,lmFeri¡l salió .n def.re ¡lc (u drDa pl¡.
.
"",.-,i
,1"-,l x ,lr l¡ Deede, ,lo(«rnrl v dcl Iensurr' l¡rini'/rñ
leándo l¿ conrove6ii cóD el lc,1s!4É rlc nr! ¡!.r¡. j ú di.itr!, .cnxr }¡ cz ú.1 cuál J.*i; ",."':.,.i;.,;.. E",'..,"*,; - o't'ur'"re r' PJc'ir'duantc he''r(? -n
p!óponir ilAlni ntc .le Ctrstill!, su nnncdi¡to rip.rior y pÍicnte de fer¡án i. r,l 'i''J.- ¡;,'.vtr'"nd 1^' orrc rrc'r " 'Pondir r" 'i
I,érez Ge tn¡b,por oo«,. de Diego HurttrJo d. M€Ddozr.gue o*.¡ró c5re.¡.Crr
"",-.
;:',il i". i.;ii D,.so A hrrm¡o dc " f'Eir der caúñnc, n¿ Bd n¡'

dcsde Irrt lDra str nu..tc en rao.r: fe.h¡s.l¡"e p,.,1¡.hrr.ión dcl.i.¡o).T¡'n- l""Li" r"iJ"". ¿; ¡r'.¿n¡. v rmbos ruenn r c"d¡do'ts d' h er €n u ' iu
evj doüurncr á
bién .re Du.vo po.,:,i de I¡rF¡ül r ¡¡6t¡b¡ a lr nlkma róiinnl! nréri.o-es ¡J r,.,".. "i..¡.a" raoo-tato. Dreto M
"tincz -
de
¡
Mcdrn¡
(r, Fnlh'e dr I¿<¿ h \r''
trónca quc kx andntcs, axrqu( de ñryor lor¡rnud. Quien rcr.ió enton..r fu. ;-,:il:: , ;J";;"ü''n a'
'-'tL 'r''¿" a
¡wn¿rd} rcf'rtr ¡l mnmo P"'
Di¿so Müti¡ez de M.di.¡.¡tr¡do de s.vilh..ó¡ o(o poe.ra dc .u b crro- ., .n.l¡.,1 a. ¡¿só, una fcchr\ un t¡nro PJm
ejen)Pn rer
r;! v .por n^ n urnos .,,nsor ¡ ,n«<' d,l ¡,' r(ru,{^ r(u..r ronc\ \on mu} s("x ¿unque no tüvor lonFtvi'l¡d dc t¡ qu' tuñ Por
'on¡te, 'mPü'¿r
jxDtcs ¡ l¿s de Pére¿ dc Guzn,áa. rnDqr¿ ¡ris crfli.i¡¡s: cl poetn hxbrir ¡1i.us n:i¡ Pélcz de Gúzñín.
vulómdo l,s lind¡r por rnn villanr,, con lo !uc,I. dne. qn¡c.osprcci¡$es
"todA prendrs con ño.ivos h.rfldicos qu'

{nnr'¿J¿, . P@vdn .

r ,@¿i.¿:'denlio . ror¿¿,, .r¿l: fi r¡ y p@dá qúc d("a¿ o Éeu.jc avens drnd" iba¡ sobB l¡ ¡rnúduú."
'6 ¡r r r ¡r.f4uin¿i o eriinkl¡s de vc-
r p¡.r¿: ¡lispDer¡'. A¡rlntiztrn su segurklid ¡¡ie el .o¡¡ \e en¿nrori dc su ümr LuYo m'flto
- * ,lr¡únc . d€fcnd{ ljenc r ló5 elo- nus deL,cnsc;hs d .zdr ¿,ro,¿¿la q!e,
¿
'por lo nreros sh ep,qr cn riee t,arc,Edre I um rmi.nh o cneajo d.l
goi Er¡ .l tiFo de der"6o nliis peli deJtrado EY s.sun clFóenr¡ r.'231 del miim- ru
op¡ente ó sns rnrigos, pariidrrios o eos;uc ¡'nPeri¡l h¡bi¡ tr
to;. hrbi¡ ,ñrur¡do lmP.¡iál , c¡nor
gfñ, pu.r podi¿ lrcF¡. a l¡ húcrr. füirnres.
Ln!¿q : iDjurú . ¿¡.n¡,o: advrerto :: rol,¡¿,¡¡¿r en PluÉl dcben ser !Ú
3
" .
246 Los pRIMERos,rRAsrÁNTARA
DIEGO MARTíNDZ DE MEDINA 247
?j Langr verde, muy ¿gud¡,
Pues Venus vos es conúaria
de sus biene\ rirul¡d:
¡re dan, con la cual, sin dubda, 5o c de aquesto non falles6c,
vuesrra cota ¡an lo¡da ran presta c voluntaria
es cn quaDlo en mí gurrnesce:
será róda desrnallarJa;
non digades quc norer:e
lo e creed, dor Descorrés,
en superlativo grado,
que todo el vuesuo a¡nés
vos valdr.í poco o n¡da. 55 e loadla mcsur¡do
tanto cu¡nto Pcrtenescc.
Mi escucto sea todo
dc lindeza arnesado: Dc loor de¡nasiado
j.t cuanto hay de o¡o a lodo non cumple que la locdes,
mas pedir por lo pasad<r
es del vuesrro aventajado;
luerremenrc embmsado óo ¡¡ucho pcrdón merEscedes;
con bcldar c garride2a e si sto non fazedes
de Ja que, por su noblcza, c queredes porfiar,
yo non los cr¡ido dex¡r
4o meresce muy gran escado.
firsta rluc vos retr:redes.
De vuestra potida flecha
yo non he pavor nin curo. -
pucs de otra mejor Gcha
Vcnus me fizo segu.o;
+S e me dixo:«Yo tejuro,
que aquéra poco áduxo
de lo lindo que debuxo
en hs que yo n:ás apuro,.

':t k,/¿ Jcl co¡or lte ¡J .soe¡¿n,¡


'ñ qu. hr rccrbL.to ",- r3 qdhT¿¡d. .!:¡h
r¡. prUr¡dir.
lor.bk¡ó o ", del
"","¡*
¡hor:.
n u
rt{o En¡i.ndo.rue e¡ ;uror ¡ecucrd.,
'e(onrpoú¿,
'",d¿ i¡r¡dus r.rm¡dr Dor u¡ r"_ ,' l¿s l,.n,r t /óx:J/¿r que ¿n su pwE_
J,Jo de nDll¿\ de h,.rm nu ¡n¡erior (2rr dc pNr,! 2r) dcúrn
tr, ¡.&edl¿da:.desh..ha
j véas. Ia nori .{r¡ úfrnd,{rs con ¡n,Ilenrl Dor hitrr l¡ beUcza ni él nté.iro que o*cnon sus m¿i reobiü trn, ¡¡ábtrú¡ excesiH rc-
ir..¡.úc¡.lo 5, .¡nr;, ,¡¿q"kr¿J, .u)o búe¡ noúbre don ¡$ h.lc¡i.¡d¿ aEr--lla Dia.¡.E,1¡ es
ró rld l)6.0r¿r: , to ¡ un¡ vil D ".-i", "_ trofá sisni.ntc d€sÍrolta csE ide,: ¡rás
sobrc lÁ dJms, Lrrpr.,Jl hr pc.Jd,, ¡¡¿px,¿. cr;.ul.. (v., hrb {, ri_ quc rLbxr.on devncsuñ,le co¡,icne
ra i¡o dej¿ de ¡tcnder r ello'. pcdn pcRlóD por\a era,es psrdoi.
xürr, perte.crono'. pucno qnc t.ú ,r il¡!d,¡¿r.r 'droriz¡ . Venus cs ¡¡n r7'có¡ trlab¡nz¡ dsocs"nd¡ o cx-
D»s d. Imprrrl \oñ h\ .n¡¡rd¡ds
rJ ¿,¡.J¿¿o: ¡,lo¡n¡do ,le contm.ia ¡ ¡¡nperúl .omd li,rarrrlrle ¡
, . Errclh Diin¡,si Venls no sc hr crne, 6. re"¿ r.J: ?nnxdín'. Se espeEri¡ ¿
E1 .lcudo s. 6jabl otr¿¡&,1 /ot¿ o rrdo :l rk¿rh no |odñi couDeu¡ cotr
sea, poDicndó
c 1bkz.¿ttu a
cl brázo¡ ttuvés d€ h h\ dc Lton Drcsó. D,(tro de !nr., ,h _ ' rn ¡i¡rd¡i6: qúi.r. de.n
sús.ulpas pradas.debc ¡lab¡r
CU.. @
con ñE-
údi«Lr o r.r¿¿rd¿r, perc ¡o lo f¡cili
h la ¡rúúi.x .n .! segundo .¡«, .i lo
A¡ que Uehbr m n¡ ncra,Vcn6 no puD eo Er«.üa Dúná
iur, hrtt, co6r!3rir cl perdinr,pucs e! pqDnr! Itr rnn, en cl prihero.
AL¡ONSO VIDA! 249

Fázenme su pedimiento
ALFONSO VIDAL cada día tres vcgadas,
que haya Por encerradrs
Tr¿\ cl dp?,rtrnre,'or.e,.ó -t . n to -t gue sguF.
de Atfon,o vrdrt. urn zo e faga encerramiento
b,cn Jur¿.to de Sr! ijlJ. quc.,i hen¡or de, k(r lr
nih,,., t o,óto rj d;. de r¿zones .on buen tiento;
otJPtdo énrre |.mpp,,Ji ) D,cso MJ.onc¿.te rue.ün., o +r,lo. non curedes de otro ruego,
dFl , eto. L polbté que o!rc\ .c h,vr" pe,J,do.
!i-----------------re

\obF c{F pssonrje. drl .rue ou .o¡urcn,o\ orD rn! uFron pongo plazo para luego
po;ri.¿. h^y .in n;ngin deienimiento.
r!ru'.iór,.onruJutuJo -\r,trno cn r4o2. ;ar5. r4rñ y
I439.
l) L lrslu e(te Pro, .s\o
todo bie¡ de arriba ayuso
14 e leído verso a viesso
cada uno 1o que Pusso
..Esk dezn d¡ze,t quc.fzo utt jutdlto rte Sevítk anan
Altot¡:o viddl.,t.unt t. -n¡-,, tt,dn.. a nañ¿,o dc jR¿ pñtr.
qk fasta que fuera concluso
lot ¡liho: n¡ier I ¡an,r.o p Dipto .t,to¡tiacs. c ,;to pt jo de las parres Por un modo
renrencid por et di.ho nícer Ftunci:t:o pot ld.for q*
tlrtrc ¿rc e aviendo sobre todo
a * *rii"*
",1ii
. mi acuerdo, como es usso,

En ü¡ pleiro que cs pendiente


Fallo que el EmPerial
ante vós, el .iios d. amor,
aprueba por ley espresa
yo, cl vuesrro servidor,
- .lui.ro,cr IJga,,-ni_nre, :s en que lavenus diessa
non meresce ser igual
j e seré Druy ditigc¡te,
de la Estrella cabdal
vgün n,i po, r cié,¡c,.,, que Dios fizo esmerada,
pJra dJ,
"n él .en,en.r¿
conrra el desobedicnre.
la cual digo quc fue d¿da
4o en el nundo por seiial
Et muy atto amor dizc
ro que lc pt¿ze Dluy de gÉdo _' Sin embargo, de la diosa
que ci¡zen de Ioc rmorrs.
que sea su delegaito
por la pcrición qu§ 6ze,
17 aú¿i¿l: prin.ipal'- Recuérdeie que
" po,.r,,c Ir re¡d,d ,rrze p¿diñi¿ to: peti.\ón.
,1

¡ guns:r de bucn atcalde. l¡ c5t ltr Diána, que nósorrcs .onóce


re gtu¿,¿dd: .o¡chi.las o úos comovenüs o Lucerc det Alba 6
15 que rodo sc taze en baldc 20 .,.¿,r¿-,¿, ro : 'con.lusión'. Sc re- la óás v¡ible del cielo. Aqui el ¡útor
si et uno non defoize. 6e.e eD los dos .¡os a las fars de u¡ jú.g¿ con l¡s cuaüddes que se d.b.n
p.ocedinúcnro juridico-o á ambs diois, Diana y venus, en el
r d¿d6: tencán cuid¡do'. paDreó¡ p,g.no, do¡de l¡ primeñ re-
Esqueñ2 est¡ó¡co: 3¿ d¡ d, s¿ 8¿ & ,e, ¡r, pes.nhb" l, .ótid:d, y la segutd¡, el
nor y el dcsco. El autor júeg, tám-
¡r ,3 .¿,r.: 1u,,. . ,. ..
p,, . ,,, e, ,, ,l ."Dh.,, bi¿n .ón oh tópi.o d¿ lá poesia me
J. arodo ..., ,.,,,, , ,1. 0;, ;" ;, ;i_'.,,í;"." a ¿oú¡eJ¿:'con.luido'. die\€l: ¡a dáma .s h hechun már p$-
n d?td. ? ' ,,,ion...F,..
tatmJ rr Joór rdd,:1obre ¡odo eüo'. fe.6 del nnsmo Dios.o
,rri¿ pc¡re,,.... ¿l v.rr,o ¿.Ir, o ,1.¡,n * ,1,r,,,- .U,,,.; trrbr, gue t.", Ii ,liesa: deesa, üos, . a2 Esro s. Ia dlos, venus.

:48
LO§ PRIMERoS TRASTÁMARA

legú¡ dizen sabidore§,


bien tengo que sea glossa,
que nunca ovo ral coss:
FERRAN MANUEL DE LANDO
4S
salvo, dizen, glori¡ r"¿na:
N¡dr s¡bemos cn concreto sobrc Ferrán Mánuel de L¡Ddo: sólo ¡os
mas l¡ Estrell¡ Di¡na .onn¡ por Argote dc Molida qúc descendia por su abueh Je1 es«¡or
visto cs que es fermossa. dotrJu¡n Mrnuel y que po.!'diá de Am i¡s sevil¿D¡s de póder y pre\t;
gio e¡ lr cill.ld y á n1e udo vi¡.ulad¡s con h casa real: él misrno h¿bí¡
Por ende ¡l de Mcdnli s,do doDccl dejúan II. El ú¡mo ArSote de Molina io riene por repu-
Jo yo mando qr:e se ilesdiga, t.do poeta y.,ba ero,en dya obr¡ se nos t¡uesra seguidor de Imperial.
c quc r.(r¡ sLr rnri{r A pes,r di ello pudieñ habü co»rp,.rido ideas rcológicas que corri¡D
le fag:¡ s.¡l'tr.rinr. cDton.es cnüc ¡os convdsos-
que lon nreresce ser dina
tornar por ella recucsta.
75

Esl" ¡|.zb.fzo e o {e ó el ¿itho I:¿¡m rlo Manucl ¡1. Iando


cn bores Lle nuesrro kay Vicnte aeatado, e atíehdo anten'plació
d s$notables sennones e a lds de.eblinas e atonokal
¿e :us d(vo¡¡1s @mpdñas; el 'ida
dl llezt $ tnry bienf¿tho, sabhnlen¡(
ordenddo e pol so¡il a ¿

Scñorcs, mirenros el noble docior,


maestroVicent€. devoto es¡erado,
que ansi nuevamente no! cs cntbirdo
de Dios glorioso, Nuestro Salv¡dor;
5 e catrtemos gracias er alto, el amor
a la su eterrra real Magestad,
pues quiso membrrrse con gran piedact
de nós, quc pec¡mos en grave l€nor.

lup.riori.l,,l de \d pn,pu trnnqJ sobrc


ar ,.,joj
luzso'. dd$¿ .h l¡ .¡pri.l h dúelh Du,,J.rnrjd¡ por r;nD.h¡. Snnvice.tc Fer¡crp¡.di.ó cn CadLl..on snn énb e.kc en€ro de 14¡t y ¡L,ril
ü'ón gue se poñir 2t rhrrscr Jc u¡r hv dc rat:.y su p¡so por elllcino fue dc txscendenci, singul,r éD.odoslos órd€-
ró'nu, \(,4jn pire«, h,oqon E;rbr¡
o de u,, rcr¡u b,buco ; de .u¿lqu¡er ¡cs, desde cl ró,nento dcl enrilud¡is,no hnE su ,i.nz¡ con Fcrnudo dc Aue-
oh todos /or .irm¡ purbs Jr¡ !rlo
ch\¿ prB f¡.,LtJ¡ 5u cumD¡¿¡lon 9úm, r qui.n ¡yúd¡ri, ¡ .oúcgun h .oró.a de A¡agóni t2ürbi¡r la poesia de
o .on¡p¡e( lo. N¡rur¿¡n¡cna_ I¡ ,rxtr Villa$ndn¡o 5e hac. cco, ¡nquc m.!g'nal. de csE predic¡ción. El poe.¡a ¿. Fe-
r uná ley no renü qtorte$l en 5i;ns ilA ju2sar po¡ fftn Mrnu.¡ de t¡do rpbdúce ci .j. d. ¡$ <o,iruvesi¡s quc siF¡ieroD al s¿n
L, Je Jhi qu(.keuo ct ¿urcr L ¡hr- úkinr¡ srofJ debG en¡r,rromp¡.o,
ha exñencia devenus, siendo glos, de kidos ¡',uJo5 t,,
22o-
Rúbric¡: .l¿¿l,li,6: dnciplinas, ¡l S¡Dtó c.¡ u¡o d. lc aspc.tos quc ¡e
no se¡ .osa .icft¡, sino w¡ha \u{¡n.,rt ,l.t re\ tcjque se ápücln lorpcnitencia ¿lor .rnic^ban sus censo.es. de ¡hi la de
iu prRlc )¡ Ji.ho y ditic !.ri: uuc
5r Obsérv€se que
Mdti,)ez dc Medi- lo. ..r'"r ¡"-0,..,¡,,, .uu,¡.i," tilial: aporóti€o, efcrc.¡. a lsAp,í- Gn$ de L¡n.lo.
¡o ¿.c rn :u po( .v¡¡.nl'e . r, *mido. r¿Er¿:.ite_ «ncJ,.n e$e .aso, que \iguc su I ,r!¿M,r,k': lecicnt.trre¡tc .

n'r rJhbiix pJr., dcfcl¡!rl.L Ljemplo . Obsérvesc que !a turb¡ dc 7 n¡M&46¿: ¡cordáse .
'urervnr, penitc¡r.§ y discipbrnt.s que 3egni¡n

,5 r
fOS PRTMEROS TRAST,4MANA FERRÁN MANUEL DE LANDO 253

ts cl¿ro e nororio que en e{á pa,rrJJ, Jamás non tractando en otr¡s cuistiones,
Io de grand(s e chir.o.. de mar r{. t¿ eente, ca éste es su gozo, e su gloria, su vicio.
bivía sin orden asaz larsamenre.
enbueka en pecrdo, e mu) cor rompitl. Lrs dubdas escuns que son peligrosas
\obFru¡¿. orgulo(r,,u ¡n,rencendiJ" : los inorantes en la fe crrstiana.
e roda nuiicia en trono reinando: 35 aquésre 1as muestra, dispone, esptana
I5 mas este bendito nos va va tomando en formas sotiles e muy Prove.hosas;
a obras perGtas de muy sanra vida. condena e estmye las artes dañosas
clc los adevinos e falsos profetas,
Aquésre nos manda, sin roda dubdaDsx, mostrando que sinos, ctrrsos, Planetas.
que siempre loemos a Dios e siwamos, a Dios obedeceu en todas las cosas-
e que por t3I via le sacisfasamos
zo que de nuestros yerros non rome ven!3Dqa; Yo vi nuchos omes de religión
de orra riqüeza, podcr nin privanca señoras e monjas de alta loanqa,
non riene cuidado nin fazc minción, tratar luengos tiempos con gran áfincanqa
ca todo er puesto el su coralón e non rcaba¡ ufl §olo Perdón;
cn l¡ perdurab¡e b,en¡ventunnz¿ ,t5 mas aqucste justo, pefecto va¡ón,
si¡ les ¡equerir nin les suPlicaa
25 Con gr¿n abstinencia e duro citic;o los injuriados lc vienen buscar
s.gun que al mundo se wa pubJicando, e todos perdona de buen coragón-
eD rodos los días devotos. Uorando,
p¡esenta a Dios et su sácriEcio; Aun otra virrlrd cn é1 es faüad¡.
e desque fenesc€ tan Doble oficio notoria señ¡1 de gmn pcrf.ción:
5o
3(] luego pronuncia sus altos sermones

en a.-rnl,. rn,ld'. l, opo. , ion que leqnúb, un¿ 6gxm ,1" nor.bl- Tdl rtb rr nb'o: desc¡úo . Ceo qúe los w. lo n,ú¡mad¡ y elicaz, cn l, que jugab
'o
¡eugrú ^. Ln'o e" to re,en, re r rJ.or.vi.er,.j,.on to\ un papel impo la Éqerüs y
'¡o
plrnkrmcno Judro\.on,o er, ." 12 h,¡ de interpÉás€ de la sisuiente
".tisn¡o
d.l prcbhrn, de,r eobr,z,:qu,,,,.0n, t",,,,,d d,,,;;, I]meB: despnés prcnuncir rus eleva- ej¿ñplos de la vida coridiáná. áT n,r
oLe l. rDU\ bJ ds idrdrmenr" r .on L que el vo et prrdr!¿dor
dunnk unó. dos sernones ,.. pues ¿r. es su go2o geD de los hdrciontrles.
L.
": v.,.o. de Jfl" a ¿\or que ,,m¿n ,l AB,t,,li , ,4. y L sloriá dc Dios,su desca¡so'. Li vi- 17.Jr!1r'¿ rdeset¡ye'.o
úón ex.remda que d¡ d¿l g¡to es rern,oJ: siErnos, irdl.ios usados por
¡drid¿: pa.te, región, reino :J El d'1,.io eB ma
los ¡diwino5. En .re veso rFta de las
e
r' algunos cntré los pode.osos y hu-. fb¡ña de ñod6 ajosbda a h realidad hiróric¡ de su 6
ca¡se p.-nir.ncialme¡te qú¿ coGis¡ia gún y de sü prcdi.ación apoctrlipti.i. supéñri.ióncs ádivin¡tori6 9úe el sa¡
Drildes,la nByor pa¡t. de ¡a grnre .
ri d¿: ¡d{¿-¿,re:'desde htrce muchó
en vesiir ¡elas ásp¿ras o d¿ sa.o eD con que a.nss¡ba : las lB*.
ecto con 1, carDe, o eD rjustasc baio ra_rJ s. rcaeft r los pürtos ¡¡^ co,-
16 pEndas interio¡es una faj, ¿e cu; Aictivos del pesa¡nieDto reügioso de
'r ¡l¿á¿: firepa de la pó,óD', en ere dr o de .,JerullJ met¿Ica .on DUnr. . Ia époc¡, eD los que más r menudo se .r ,¿¡d,:'discurrir', en este c¿so,'pre-
crso de los pe.:dos enum¿ndos. cue 'e ci¡v¡b¡n e! el cu.rDo ' dicar'. LaEor ¡rápor: \nucho ti€¡1po .
rr rú',¿,lo: volvi.ndo'.
'r .-'rr",,1" q". -"!o ..
rebsb: uonndo-i*
, ;1
'e ia¡iya¿,r¿J: lat¡As,moí. dc t¡ pftdicrció.
de Smvicent¿ ic at no conseguir un solo a.lepenti
r2.oseo p¡ ni hace inención . re-
emoL io
.omo drce el kxro..omenaba ¡'Dre-
n i de\pues. ró
.M.lerizaba por pm co-
su facilidad
irjéndore siemple ¡ S¡nVicenre hin .ome¡ido in-
drca. munic¡r .o¡ todos los públi.os, do. .7 nr;,nddor: qu--
2a pd"htib:ererna,
tos e i$16tute\, gú.is á su .iic.ión
. ¿e l¿ir,€la¿,6@: d6pués que terhi.a',
ÉERRÁN MANÜEL DE LANDO 255
241 LOS FRIMEROS TRASTAMARA

que cualqujer persona de rr»la e¡teneión ¡rue murhos comiso esun concord¿nrcs.
que una vez vea su vida esmenda. 8o c.;togo. ,ltos c ¡rnndcs docrore'
:tsí es corregida, así es emendada,
que todos sus graves e feos errores E yo, contenplando su üd¡ escelente,
55 convierte cn virtudes, c¡ntando loores devo¡a, benigná, e jttsta oPinión
a la magestad de I)ios coronada. de todos los buenos cristianos quc son
en aquestas Parks de contra ocidenre,
Por la su dewota e bt¡ena doct¡ina, 8j tan bien de letrado como de ¡stiDente,
se vee claramenre por espiriencir cacólico hnPio c sanrá Percom,
a muchos errados faze¡ pedtencia mi simplc juizio le d¡ la corcna,
con áspera, fuerte, cruel deciplina; e asi concluyo aquí 6naLnenre.
su 6rme planeta así nos enclina
que luego en punro a Dro.
Po¡ ende, señores, sin dubda creamos
que biye :rlumbmdo dc gracia divina.

6S Algunos, movrlos a pura maldad,


retraen sus dichos por vías mintrosas:
personas cativas e muy enbidiosas,
sir fe, sin querencia, sin toda bondad:
que sus obns d;gnas de gran santidad
e frutos que f¡ze su predicación
dan de él lestimonio que su entención
es buena e limpia, e ama verdad.

Non me quieran rnal alsuDos seño¡es


leüados e sabios quc son el Castilla 1e .!án otuóddnt s:'con \ter¿xtl'. letado .omo de lego'. El údic¿lnEó
nin hayan n rengan a g¡an Íraravilla relEroso dEl düo v, en eiPe.!¿l su crF
75 1e 3oq ¿ ntthos tohisa eaák @úú
dant¿\, /
kóloga\ dlta: e lran¿6 ¿adoft' c..idrd¡ d.fen" ,1. h P6bre,,.l€!¿nQ
por yo dezi' de él .an altos looresi bán la úpotc'ón de lÁler¿flluió e'lc-
.s &se cond i.lá .on fuete hiPérba-
anre rewoquen sus viles errores ro¡: muchos teólogos altós y g¡rn¿6 sr{icr5 t l. r,ohlcz¡, de ¡hi l, viv¡z
los que cootn él íuere¡ rerratantcs, do.tores .on.rcrd¡D có.migo'
3{.0Ú¿r'hácia'. 3ó ¡id,ú: ri¡ ¡¡ácula, si¡ Pecrdo.
3j r¿n ¿i¿": taDtó . ,ri,¿¡!¿ o d¿,ra
s'.,-¡,/" pucde rgniÚcar'sencrlJo'
,¿r,¿: admnc dilersó§ signinc2dos, rn dobler, o'isnoÍÚE , .n nDrte\
'd.ren¡'nrdr , Con él se trzdtrhrn.omo mortiIi.tr.ión ig!¡lm€rie bue¡o§ tación de noderir. ¿olod: seguÉm'q-
'quc rb{i.',e. qulzi que n! Pn.- t., de santidad Nóte.e qüe ¿i verbo d¿
r:-Jr L,. .onvcrsio¡s y ar¡epenti- ó¡ ?/,¿er¿:'dernro, hado'.
'e
n¡¡ l¿.1.kÁ.o qu¿ pH.¡.r l¡ \triud debeía iener .oñó suiéro al d del
mientos cotreguidos por el Strnlo enn óó tr¿¿,i 1. echan en .¿üi rcpro- de l¡ ,b$inencia', de .orEr c¿rDc los ve6o 8I, y no ,,i rin¡l¿iunió. Pá§ados
pa!¡ si€mpre, no frtrio de unr lmpr. chan , o. quizá. rcie¡en. cnentaD . /o¡ djas que m,rcá la igle§ü, con lo que varios versos dcsp!és de haber comen-
sión mon ntáne¡ y fuFz. rr'¿r ni,]s6:'e. for¡D mendri. vendrí¡,sig¡ili.ar't€l crjsti,no', o,ln zado l¡ É_¿sc, el ¡úio¡ ha cambi'¡do la
n" ¿Giphú o ¿i\Litlild.'¿z<it dc .t b7
.dd{r: lü1vrdái. clüso, ca*o, co¡tine¡tc'. Dadó el con- .o¡$ru..ión sotr€ l, mÍcha oDl-
nJño. , on vrno, mm¿|., ,')o. e\rr- rexto ñ. nr.li¡o pór h pri.rera Posi pieodo coú cse anacoluro l¿ §intrns
nos sou ordinaria,¡ente m:is sru.sói 73r¿¿" /¿r¿r¿d6, lo! que le .ri.i.an.o bilidádi el ve!\o signiE.rria trntó de
F¡iRAAN SAN(]HEZ CALAVERA

76
FERRÁN SÁNCHEZ CALAVERA
Este dezi.liso e ordenó el dnho Fená¡t Sánehez Calavera e¿mo
Aunque lás ideái Eológicás que deGende esre ¡uto¡ hañ sido ¿sociáda en nanera r1e pregunras e rccuesta qu,:.fasía e ponía eon¡rd utn seiiora
con los coDversos, fue en realidád un cábalero de ta órden militar de
Caleüara, documenrado como,ey GabáIerc) entre r4r7 y r42, y
de quc tl andaua nuy enanora¡lo; ¿l anl dez¡r n
mty bien Jt&o
por rud11¡o tn la una copla dize é1 con¡ro eLla la entcn iók de sus arnar¿s
coño comendador devil¿rrubia de los Ojos eDrE.1122 y ta:,4_E^les
tábrLa\ del Cañ.ío etu de B¿er¿ se le Iaña a menudo *comeodádór, v e respóntlete ella luego en la otra opla delenrliéndose tu él nury bíen
.. Apc, rb, r que romo el hjbrto de C¿l¿uá\r. ¿demá( (e no\ re6er que
aue do¡cel del Rey y que ruvo relación con Enrique In. Lás aecias Señora muy lrnda, sabed qre vos amo
áüibrjbtes a alsunas .omposiciones nos UeEn á 1a primeE décadz del e ¡ndo e bivo so vuestra espe¡aDt¡,
siglo xv, quizá le épo.á de su permanencia en lá cone reeia. Desde una e vuestro apellido cn m¡bbres llanro
peñpecti@ acrual, es muy posibl€ que la prcsenciá de ranros et.ñentos h .viendo e,r r u<s¡r¡ v¡ior , onf¡n¡ ,:
áp¡¡eDtemenre judai2anres en poeras de la corte se deb¿ a un inrenro 5 el mi cor inf,ama la vuestra rnembranqa,
oficial de fonrenla¡ u¡ sincretismo que facititan l¡ asimilación de los desco por sicmpre servir e loar
conversos en la socied¡d crntiaDa. Su ob¡a oÉece et refejo de uD espí_ a vós, muy gentil, gracios¿ sin p¿r,
ritr ato¡u¡enrado:incidenciá en le cádu€idad de tas cosas ñundán¡; v de rlto lnuje e noble criangr.
p¡obletuas reológicos (le predesrinación, 1á Trinidád).
-Amigo, Írirando aqucl verde ramo
ro que en el paraiso h Virgen alcanga,
en más poco tengo que pájr nin tamo
aqueste vil munrio e su buen anda»ga;
que la que non ama bive en fólganea
e su coragón en paz, sin pesar.
rJ e quien ¡mor si¡ve srrele ¡Ica¡car
to. r,.. o pl a , rwz rr rb.rl.rn1,.

En póesir, cl ¡¡Dr
tiene escasr pr€scr.ir, y .a1 siúñpn e¡ et nr¡mo lono d.
e$a conrfor.ión;u.dcbtrtc c¡te el ena,rondo, que ntenta sedtrcn tr u.r don
.ena, y én!, gue deEende la moral eclesiá$icr y social de la épo.¿, .oni¡¡rltr trl
¡morversos de árte nry.a.on est¡udura de las rnr$ IB,!aB(--CR En fo.nra
de deb¡e, .rd¡ rr dc errcf¡s. n¡a pregunE y su ¡espL¡era, relne. hs mi\nDs

I ro: bajo'. 3 florle rid,fd: lo5 hijos de lós .óbl$


I4,¿¡r7or'grnó d€ nue¡rtr con elqnc solirn scr ovirdós p,.r su c.lu.¿.ión l
se.onvo.¡ o excn,, h gulyn'.Enüe .6a de algxn podcrcso.
oto\, podia se¡ el apellido dei senor, , ,¿rl. ¡a,¡o:sjmbolo de ltr virsnndrd
quc dc ordh¡rlo .oincidia .on cl ., h i.ónóg¡rli cr¡tiinr.
,ombre de su seirorio. Aqúi sig¡ilic¡ rt ¡,r¡,: pelusilh. polvó o prla ¡rly
qú. cn su a.túrción iDwoca el ap.Ildó pcqncrl" que sé ltrrDü ¡l úilla¡ dlver
o nombre de famill, d. r! dámá. ss se¡ntlÁ o bxjo los mú€blet
j @r: 'conzón'. h¡¿nbrdnrd: 'rc.Det
'' ¡,., ,,¿/¿rr,: buena foru¡t.
dó . vúcsbó ¡e.ue¡do i¡flanr. úi .d 'r dk¿,4i: placer descanso'.
razón'. \6 ttib"k
tn:'tibtrl^.ión'.
256
258 IOS PRIMEROS TRASTÁMARA
I
FERRÁN SÁNCIIEZ CALAVERA 259

-¿Pues cómo, señora, la vuesrra niñez, que mi co¡asón serié conquisiado


ve¡dad t3n estraña, se podría absrener 45
si vos consintiese ltegr a mi faz;
qu€ un ticmpo o otro en ¡lguna vez
rengo que a muchas sin duda el agraz
non querrá Io que oiras quisicrcn saber?
con tale§ ¡¡anere§ avedes echedo,
Por cierro, yo dudo si ral puede ser;
por ende, según vuesrro dempo devedes
usar de esrc mundo que, puesro que errcdes, -Pues que tenedes propósito sanro
Jo e de presente estades guardada
podr.dcs despues penircn.i¡ fazer.
cual nünca donzella nin dueila fue tanto,
fazedmc, señora, merced scñalada:
2S -Conlio, amigo, en Dios,jus.o joez, si esr¡ cn¡ención vos fuerc mudada
que po¡ su bondad, sin yo merescer,
e vos persiguicren las puntas de amor,
mc libro farta aquí, que más de r¡hez
55 que sea yo vucstro c lcal servidor
segun mi hedad pucticra caer,
e vós nri señora, mi bi€n, mi amáda.
de aqui adeianre me querú sostener;
que es más provechoso, \egún vós sabedes,
-f.a ¡ri entcnción seá firme cuanto
3O
vencer ¡l diablo cuar¡do echa sus ¡edes
¡ni alnra Ezierc en mi cuerpo morada,
que tccho el pccado remcdio poner.
membrándome siempr rquel cruel lhnto
6o que faze el ¡l,na que va condenad.ri
-A mi bien me pJaze, gcnrii wida mia, e Ia tal proñesa por mí olorgada
que Iimpie vivades de todo pecado,
a vós non scría nin otra mayor,
3J pero L¡na cosa tan soi¡ que¡ría
ca el duice canto del gr:n brerador
como por f¡ura e buen gasajado:
€ngiña e mata ¡l ave cuirad¡.
porque yo bibiese muy ledo e p¡grdo
cu¡ndo con vós Jeparra en solaz.
ój Agor¿ vos digo que puedo, scñora,
que vos pluzuicsc qLrc vos diesc p¿z;
notarvos Por rnás crucl e ,)1ás dur¡
4O e de e'(o scnr ¡srz coDr.D¡f,do
de cu¡utas coDosco ni sé fasta agon
nin se falar puede en toda escritur¡;
-Sí Dios me consuele, yo leda seía dól¡ al di¡blo atanta cordur¡;
de vos corrrplazer, señor, muy de grarJo
sicmprc dezides al ome dc non: -
cn ¡o que mi bien, mi onrra e ralí¡
má5 lortalez¡ t€néis que Sansón:
en prez c onores non fuese menguado;
co¡ vós non me v¡lc razón nin mesura.

t1n¡ne. podiz .x!eod.r 5u senrido :7 l¿,¿¡¿¿:'ficilme¡ra,


hish l¡ cdnd núbil e nr.tuso ,rís taF
de, co¡D qued¡ di.ho. 'ópt .t ¡a c L'udt r6ájátto:'tói\ó Jo8r¿n/¿./a: visil¡dr'.
r3 ¿r
li ¡¿ si 6 con§ntisc bsrnE,.o¡- Jr 'si ca¡¡l,i¡rxir d. opiDió¡
rold:: ¡gmditl.rncn¡e, por pl:- quist,ri.5 nn corazón isc end.nde qü. r¡
'r Po, .id¡d: e¡ ver¿1,1 l,!,rdJ: n§.h6. po¡.iné.doqu..
_vr no Podrh ncs¿r1e trd¡ Di§.
ir J.r,r¿rr¡, es L cxprdi¿rn quc iódi-
21
seEún hÉttu ti.útpo:'sesnn v!.srr^ re /i.r¿ pá: djse uo beso .n señ¡l ¡' ,.,{o ,!t :,'uvi ., ¡¡ dep.¡d.oc¡¡ fcl¡dzr y. por m.tá
4"¿: 'pr!,njD que'.
:r sin,nldüraa.Tcme quc le arcbate h fon. la su¡¡isión d.l c¡¡nnBdo.
¡,¿r,, f,c ¿md¿J: runqúe pcqué¡ . at St'Asj . /cdd .oDr.nb, ilcsre. inoccncú d h vn8nrid2d ne\ ój ü¡.rdddl 're.l¡n,o pa.¡ c.zrr áEa.
Nóre cl cin¡dro del ptrntea¡ricrb. .le
6¡ r",¡¡l¡: detdi.h¿.¡? .
I
26 I-OS PRIMERO§ TRASTá.MARA

-Quicn cerca de vós coíÉrca e mora


bien le co¡rvieoe memori¡ r,ruy pur¿,
que ao sé cristiana,judía nü mora, CORTE DE JUAN II DE CASTILLA
a quien vucstrm dichos non pong¡n locu¡¡; (r4o6-r454)
maguer que de fuera demuestran dolgura,
encierrán por¡toña en d cor¡gón
c. diz rrn erre¡¡rplo: .QüeE cree a \,"¿¡ón
sus lágrirres siembr¿ con mucha tistura¡.

7t @tu1'eñ\ §ná.1la¡,)'. Fro p.¡<. u Efiárl.,úqu. ¡o oe


n úqús l.!agú.'. ¿.Ir.ft'.pt h¡ rido lGibl. .locumdádo como
r

EL REY JUAN II
Dcl rcyluan II de Castila (n¡ádo .n I4oJ, rEy desd. r4oó, mueno e¡
1454) coñerv¡mot .uá§o composicionca: dos (¡nc¡on6. un¡ €sPeM y
un¡ inwn.ión: ademi respondió en ve¡to J pregunr¡s poérica§ dcJuán
dc Metu y A.lv¡m de Lun¿. Aunque obviamente no re\ult¡ un Poeu
cxccpcional, erta obá t¡n rcducid¡ ¡crcdite su intcrés peson:I Por t¡
po6ía, superio¡ ál de cu¡lqui$ oEo rEy de su época, y su f¿rñili¡ridd
€on sus convcnciones.Juan Aronso de Becn¡ se di.i8ió a él comojuez,
lo mnmo quc G¡r.;á dcVinusa: recibió ¿d"más dJdicrto¡irt PoéucA
cxplicié" del mismó B¡cn¡,Juan de Dueña', P(dro Iñigue,.JuanAgr¡2.
Vil¡qdjno, Ruy Páez de RibeÉ, Ruiz dc Toro, FEncisco Boc¡neAE.
Aurc de Lun¡, Femndo dc l¡Ton€ y S¡rtil¡n¡. P¿p su conc hteB.i¿
y su imponancia en Ia historia de la lítica c¡stcllana, wéase la intro-

263
264 coRTE Dtr JUAN rr DE cAsr'rLL^

77
ÁLvARo DE LUNA,
Ca ,ió . El senyo/ R?y de Cdnilla
CONIf ESTABLE DE CASTILLA
\rnor. v., runcr te,r.e. Álqro .le Lunr fue cl honlbre ¡¡ás Pode¡oso dt su tienpo. ts¡stardo
aunque podero§so eras, sobrino del papa Beredicto xllI, acudió üoyjo\en ¡ Castillá, donde sc
que podriás rencr ¡raneras crió cónJuan II;.onsiguió ún .on!rci dificil de e¡te¡der 5obre cl lrcv'
para rnstorDrr l¡ lc, h¿sta el punto de ¡egir Castiua en su nombrc Sus h¡trilidides Politic¿s
¡ i,.r: ,eor. qu- Io . . lc perniiieroD enlientarse y por 6n vercer a los pod.rotos úrf¡rlrcs dc
Arigón. El {\ey le hizo conde de S¡n Ereb¡n dc (;o¡Dnz, condestablc
PeDs.rv¿ quc conocido dc Carill, y ¡r¿e\tt dc Sx,lti,go, hastr quc $mmb;ó
re devía yo rener, alianza cle ¡obles y auc ¡jlúticiado ed LrJli cl mdqoés.1e Santilla¡¡,
mas non podier:r crccr
qu- .,..LJ , '. .., .n(,,',go . l" d, dr" er '"r' ri rt o r rón u ''' ' iri
ra aeóz, el .Doctrin¿l de Privedo!,, y todxví¡ l¡s Co1'ldi d' Manriquc
que eras r¡n mal sabido;
recuer¡tan "que lo vimos / degolledo" Como trntos nobles dc su tjc»r-
ro ,,in ,.,,',po, o )o p.n.;, po fue poeta o.rsion.l, arúque Dn t¡nto .onstante a juzsat por las die
aunqrc poderoso eras. cnéx coniposicjones que conocenlos, todas, er«pto dos. comrudr
que podriás tener naner.rs írnicr¡cnti ar el C¿¡donero tlc Pat¿ti¿: pÚo dtbió tencr anibiciones li
prr¡ tr.tstorDrr 1;r fL, l'.ll''.jL/g,'por,U"blle,l,i,,.,,d"d.,,l
f-,r., ,¡,or¡ euc lo - .

En c{tr .i..n',D, el Rey der nci¡ el poder omnipotc¡te d.l r¡ror, qnr es í¡rz
incluso de .an ria! un eni,rori.i.nb por oüoi eD nr cou$.u..ión dc{rcx .l
usó Jcl .quno.o ,. x dr l. fo.¡ral, h rdop.ió .1. L qu. §.íx lirDra de,ilnivl
de h.a¡.ió,: rrribi[o y vneh snnéEr.] ) uso d.l ra,.,r. L.p¿ii.ión cn l¿
vuelt¡ de los ¡rltlmos versos d.l crriblilo; €n cre .aso. rLl.,ris de la r.petl.t¿rn
ntcgrx de ru! últimos .ur¡ro \r.sos, en.o.t.rnn¡ tanrbiér L d. L paht,n .n Ia
rnn¿ del prnD.ro (r,¿ J4. Eú .óxrpo.i.ión, r,nque sóto s.r por { rüton¡. fu.
rnuy pópnl!¡ puc\ la .ú¡D el rnóDimo IlLroa dc Lllj,ID§r,r. de Dioqo Mr
,do\Jo'oM'-u. ,r'1, ,l.l ¡ ¡, r,.w Jtoü
"1.,-ro F, ¡t I t'.,
a
3¿l ¡¡ rr,i // 3¡ 3¿/ ¡, § / ,] xR,rB ¡.,1 /r¡

I
fod,ni! L¿ r,cdnl¡ d.l vc.$ e*igc
.f, rc..tMció¡, cono.'d¡ y .lo.!- +
r¿ pucde c¡tcndúe co¡ro !»Lbri
Drentadtr .¡ el siglo xv v rú:r viva en d¡dr' ó
Gdeinl¡d'i r¡ürs ¿.epcion.s
Hisp¡,oa¡lAi.r o ,r,,ctr¡J: pu.d. \is so. .or¡ienrcs en l: líri.r .r¡.i¡rrer;l
nii.rr'for¡r¡s dc Lrce.', pero r.nrbrén e ,,,I J,l,/or '.lu¿ tñre ¡r¿l¡s ¿ .s .

2ó5
I
266 CORTE DE JUAN I¡ DE CASTILLA
78
ALFONSO ENRIQUEZ
Candón. Luna, ron¿es t¿ble
\ eu,,d:d 'obrc qu,én {e I -rP Per'orHe' lñdicionrln (ñtc cn
Ple
No h¿v
,¿. .,, ., ;,,'.'
, Almrr¿nre Je e'Le non'hr'' tÉ''!do
Si Dios nuestro salvador r,.-
'i'"""'. Iarü, o b,en con u nrto n'rctJo (n¡r ' rJ2 v '44J
howiera de tonur amiga, dond"'
fue¡a mi competidor.
,ii'"1,i'."" -;, cr ,üror ñJs *cicnre de lo' irn(ion'rc' ni¡gÚno
.""'",* * "¡., pcro'tr.onrPo'tcior Pucd" no rt¡'burBc ¿
t"nrntc
4. r,,. ¿"' ,", u *fer* ," , ün obspo de I r 'boa p+fc'
Aun se me anroxa, señot "."'
la'.""n.lirl ,.. j*, debe d**'e en il peíodo r4'1r '4¿2'qu:/r
5 "","¡fcth¿ o. rnclu\o' i flne( de lr a"err'
si esta tema romaras,
-;..".-, ¿. l¿ l,prrrd(eaPorrús¡r '4ao A
que justas e quebrx. varas i" a.' ó*',., erPo\¿ reonor d< AÉsón lrubo de
"¡ el Arzobspo p¿t rtdrr ro F
6zieras por su amor: exrJune " Crr rlh. a.ompri,áa por 'uYo v e
lr
si tueras mantenedor, "".-, o... " o, "',* ,"r, . cl'br¿r 'u PÉen'i" en C+irllr rv qurzi
contigo me las pe€rara á"'*' i*., J," *¡J.n 'er h' mureñ ): lJ w' 8t '88 PodrJn
*, r","-.,..',¿i, ,'"*. r, r,e., ,ó. áe un'ruda l,e'ho re' rt ntc' L vuch,
ro I e non te alqa¡¡ la vara
po¡ ser ni conlpetido¡. i*Iir" á. ¿"¡" r--. Por estas mismas fechas (abril de ra4r) lene
a" m."so Eníquez que fue derrot'do Por los parti
-"'-""'i.1"'
¿'t. a.-cl',- ""a. Lunr. Por lo eúe áeb; nrltr¡rpudo cn (l b¿ñdo dr 1o'
rr P rmre der
;;,;,":;. ;;-"; .;-" **t'" ,.t", q,. ui"
ED este
Ár-i'",,. r"¿'iq"" ¡";qucz' drular de lá csa en este Peáodo.
." n*.""i" 1"' ooem* que L'o'm' dc Ún docurcn-
';"1. 'dopun
unrt rn'hu'cione' PrÉ urr me4q e_
,".."-" .., ,
",u, ut, rncnrortrl
," .'," te'ume¡ro. v é r- d.t ró divulc?t'e b'(r¿nrr' Pue\ \P cn uenr rr

Ertr .ompoi.ión pÍtc dc úna i..cr.¿n.ir religios¡ en el esribilto, n¡da ajena


a los hábnos de la e{rela, y d*úola lueso .$e süpue,to e. la slon. Esqueña
e*róñco: 8l ,Ir 8.¡ // d¡ & & ¡a / 8d 8d 3d 3¡. Posiblernente, cl r.xio erá grá-
vem.nic nútil¡do: no convcn.e sú c$ribillo {le ues ve¡sos con vueha de cuarrc,
ni h nrednta dei segxn.lo verso, ¡i B.ios versos ul .o,ro vicnen cn .l mrntre

r .¿-¿: porrr, idetr 6jr' 3 n,¿,¡¿,.dd¡: encÍgrdo de d€Gnder


.ntr" u1 'o,ieo'
.ineúl¿'^.
c.billeroi 9,¿úr¿r kd: los conbtes e Ere vcrso ro cná.lIo;er el ?nte
se h¿.ia¡ hasa qtrebE. o rompe. 1¡ rior larece iDdi.ar que arremete.ía
hn2a,r la que se lsaba en lasjusá re- .o.úi Dior. pcro rqui a6rñi que nó
cibía c{e noñbÉ. pondria su l¡na e¡ posi.ión de ataqn..
267
2ó8 coRTE DE JUAN rr Dtr c^st.rltA ALFONSO ENRíQUEZ 269

79 ie dexo por curador


al muy hortado señor
1¿s¡dnetlt<' ¡tu doñ Alfo so Eñ/i.ttc: argobspo dc Lisbona

En nomb¡e dei dios de Anror 2J al curl en grrn ¡ncrced pido


público, nororio sea con volunt¡t a6uc¡da
cómo raü claro se vea have¡la rccomcnd¡da
el mundo fallecedor¡ por cuanro )o he serido
s que, s íuerga er sin .ecucsra, ct ser mi tesrlmentario:
con rodo n1i senrimiento, lo que f)ga et mande fazer,
ordeno mi tesramen¡o. sin se nada fallezer,
del ru¡l l¡ reno, o <'r- que se compla nli envent3rio.

Dó a Amor, primcr.rmente, Ordcno nri nonunlcnto


¡o mi alma; que f¡ga dc eila ser en esta glna obrado:
ei cual lecho et ¡cabado
-blanca, uegra, fea o be11a :15

co¡1o le será ptlzieme; ,cgún mi orden¡ñienro,


cuanto biel Ez fastr agora si or.o tnl se lailarc
et f¡¡é cuanro bivie,€, mándome luego quenar,
rJ si lo rezebir quesierc, &zer polvo et .rventar
dólo .odo a ni señora. cuando más rezio venrare.

l)óle más, cuanto turare Ser dc la scpultura


vivo, el n1i cue¡po rodo, la noble doñ3 Teresa,
que f¡ga de él a su modo, vesticla como francesa,
2c) .Omu \. lnJ., o¡lellJn ! ]a some¡¡ cobertu¡a;
e yo, muerta ¡i persolta,

" ú¡¿,lnr:'gne rie¡e lós bicDcs dc rr .o-¡ld: .lDrpl¿ . ¿,,¿fl¡¿l,,: inven-


óttu r su.Ígo po¡ dcc¡ió¡ .rudi.i¿I .
El.po..rr, pó.lx p.esen.ir de .i.as !oóri.¡5, enlazr .on .se ripo de .h.ló¡ y 21¿úro,¿ era varianre a.ecucnr¿ por rr,,o¡!,,¿,.o: scpulcro.
nrás con.rtr¡rrrc !ta.ir!, at que cih do5 re.es _v Lt.t qu"_,. pu"a" u". .,"
coD 'I-¡botr' L¿ ¡,eAontrldtrd dc 6t. óLnpo r+!,¡d: m rem'. ot¿dó:'hecho'.
.jemplo snnihr .D el . . 12. como pu.de juzatrúe,se ttuta de un ¡l"c nniento e! dc i¡.ll dctÚmin¡ción. pu.s ente t' adend,tdtó. lrdc¡¡rnien¡o, nr-
o1.. f ,.. .lo ¡.or',, {'.. .on,1.. t,F.o, p.., on
,
r,iú ".,
j 1' b.'a,.,-t.,.io¡.,,o-.,,t.,.,,-. J..,.,j.o q,, .t J.,r^, ra2r y ¡aJ2 lo lire Pedú dc Nórcña
r?.¡,í,r: hrlhre, en.óntare
J"a,J,_ ¿ q,,.. ,. Le /¿ por A L úücrr. .tel ..y do. Dtráne ¡omó -
sú L,cll.zr y 5us .r.lidrdc§ rrtisric¿s. Lá idenii6.á.ióo de l, ¡"rnti.l",t ,1" lo, p;.- cl patidó dc $ viudr Leonor, h¡¡, ro cutrDk,mis..cio soplc el lieDto .
sonajes .úrdos pod;a dár h .Lve den¡nivr pan 6Ér la i¡lcnti.l¡d v cl cn;no como salremos, de Fer¡ando J.Ani¿ Si sc en.¡€¡tra otrc sepulcrc tan her
,l. .uo t^r'.. .. ., ¿r3,JróJ. f¡i8lj queú, y hnbo dc .ailiÍsc r Crstilla. ¡roso, co¡ro .arigo ren¡n.i¿ a ser en-
dónde p.rm¡ne.ió Lrúe raao y ¡aar: tcrrtrdo. y pidc qúc lo incine.en ,
thlc,.ld: úl- u ./)¿ do) ha de obse.v¡rse rl re\p..b qu. el,Al-
I,¿¿n5¡¿: peti.ióD o'o.pe'".1..
Jeururd¿'. ir..o¡ro le súra q"¡rc .rL. dona Te¡esa
nlr"nrc niliubr cn .*c mo¡ren¡o en a{ Pl ¡urc.
3¡,J,.1,..u.a,'ü\o.,.n,,a.,t.,.r,,'f. t.... -rÁ-,,t.ü,. el b¡ndo de los infintcs de Aüeón ! pore sobr. su scprl.ro, surirúy€ndo
e¡ el géDe¡o, to{lavn hoy alte.¡rn el ¡/¿/,:to d()v.. '6 ¿,ii,.,¡.¡a: '6.me, pesNÚr.d. (!. 17) bs .¡.lddr o canciones r¡in.-
."1-, \ | .'oj'
'6
t, t.,\ ,,", ,",f" ,,,",., rrlr¿¡l¿:d: filbl. bres (vé¡e él n " ro4. r ltr nruerre de
"-",.
27O CORTE DE JUAN II DE CASTILLA AT,FONSO ENRíQUEZ 271

¿s un laúd bien errcordado. Ya' señora, ¿fasta uando?'


desligados sus cabellos, la fáz un Poco llorosa.
por endecha los ?eáellor
cantando bien ¡cordádo. 6J Sea a la cabecera
Ctara la muY esPecial,
Por que sea más apuesta, co¡1 gesto muy cordlal
5o sera a la diestm pared .anL¡ndo en r(ta lrsn(r:!:
E]tira, por su ñerced, Ano¡ úüel e¡ bríoso,
cantando la cmzión esta: 7o nal haya la tu dlteza,
<Po¡leroso Amo¡ loado, p es non fdzü isudteza
de ci haya perdonanga seyendo tan Poderoso.
JJ pues veo que 6z erranza
en te ser desmesurado». Sea la 6xa del ama,
Leonor, toda vestida
La orrá parte ser.á 7i de negro, muy dolorida'
la diestra Mari Guillén, a tos Pies, como quien llama:
por la cual creo ranbién . .Doña Beatriz, señola»,
óo que se ennoblezerá deziendo: . Venid, veréís
el monumento gran cosa, eI que tan gan bíen querék,
en son de planco, cantando: 8o ved la Posada en que nora''

Dei sePulcro tan honrado


qtrierc que see luzillo
Gaiilén Peraza) po¡ lós ,¿¡r¡¡ói: se ú¿ a¡r¡, -¿r4¿. d. procedcncir trchdores la seño.a de Vadillo
h de or térnino g¡llego, equiv,le¡te c., e.an huy ic.uentes en los can.io- cantando muy mesur¿do:
dei .sE[a.o t úeJi6, divcsióD, eÑe nercs, esFe.ialmenre cn riña.
te¡i,¡ne.to . Má.i,s úsó e*e rNrantivo Jó dcrrer,/¿¡id: descoÚés, insole¡re, 85 «'lbdas Passa en Grmosur¡
prn irt¡oducir cadi un¡ de las .it revido. La rus,'¿ ('corte'h, co¡redi- la que dixo ende rnal:
poéiic.s .oñ que rermina su .,.ción ¡niento ) d" vnrud denci¡l paÉ la so Adeus, adess, Potusdl,
{Prové de büs.á. ñeiDn' de ¿ñn.t.
pudo hah€r tonDdo el áútór et eje¡,- di6¡a: hábil'. Nótse que si EIwi-
r3 ?aiirmt señ codlt¡a»'
p1o que sigüc en este poema. Obs¿- n eshra h diesh pared,.o s.r,
debía
vsc el2ire alege y cortsrno que lide a lá dcÉcha del nbnumenro, a Mari-
pan s¡ túñuloj 5e tRta, .omo Ésolt¡ Cuilién Ie coftspoDdi¡ l, izquie..Lr o 61 lYa seioE,f*b cuáDdo, es el pri 7, g!¿kzd: isurldád';io ElL1s a ro
evide¡re, d€ u¡jüego éhr.e anngos.o sinier.aj el autor no sólo ha .virdo ¡,er vÚso de un c$ribiUo insertado en
ae P¿r q,e:'paa que'. efc té¡ñlno equivo.o y la d€scorresia óúi conpósición .on .nas, rnónnna, 7",;, pie'.lcl *pukro. pues ¡ h c¿_
.le titua. a una drña e¡ ol lugr, sino con$váda e! el C¿,.io,¿tu d¿ P¿Idió.o
J: Este Erso p¿rece citár un¡ .o,¡- quc ltr h, .rli6.ado con orrc equivo- óa.&z: .¡n . se obscnará s!c. a pe- , Est" deberia 5.r orn ciu Poéti.a,
posi.ió¡ ¡.t.rior, qujzá Ia misü I la er de .itú un te§o k;te, debe €st2r que ¡o ha sido localizada.
que se refirió J an d. Duenas e¡ orm ó': ¿,
io, dep¡¿,¡d:'a rDnen de Idts a¡anrs.un po.o llorov,.
del C¿eiorero de P¿¡li, qúé .ontiene to';eD li tÉdicjóD g.liico porrug!6a, ó, r os .u¿rrc \e6o\ 6n¡¡e\ dc ¡¡ €s
rambién cit s poéti.§, {Séñor:1, yo es- rl ¡¿,ro eB uDa .aneió¡ ¡ lá müede trorr so¡ el cstibillo dc una can.ió¡
3_ /,¿r//o:'urtu de P'r.lD en L gue
de una p€6óna,y el térmi.o ¡pa.ece a .lcl poeta M.cias, co¡ocidisiñr y di sepulhban a los Pode$ot.
sJ:33 Esros versos s¡n muy esEoPe,_
5a pe,lohdtttd:'pe¡dóD' _ ¡r€nudo .on c$e sentido c¡ lós .an vulgadísnna er ere denlPó.Ó
Ji o¿a,:,: dror'. Lós rén¡iros en - F dl.z¿: nóblezr, súndeza. .tost pa,ecen rcferjr r la Einá LeoDo.
272 CORTE DE JT'ÁN ¡I DE CASTILLA

.Entiérrcnme nrr¡y rpr rcs\l


eo (nbuelto en un ccnchl rloblc,
cn je posad¡ muy nobtc JUAN RODIT.íGUEZ DEL PADRóN
de l¡ señori (ondesa.
.r to5, pi€s dc su r¡rarj der pidrón o de r, cimrD tue Ino de ro.
sr_por eDo ¡lgt¡ quiiere ly-Yf**
m¿5 prolihre\ v coD m¿wr ¿¡ro cnhe
los ¡ie \u tlcn,po.
e(itores
-9) crcrdór (lc t¡
o(¡ e cua¡)ro yo roüere nolErá,t€numntd csrc[¡n¡ con \u S¡tr@ /¡¿r
/! ._.i ,.¡*-, ¿. 1",
d.ror¿¿r dc olrdjo en su au6¿,¡o. po¡em¡b
tasta nada no queda¡. profem,^ir" .. ," Cr;;;;
dr ro,or y rpuLrd,imo-poeu al que
quiá po¿mo, *"U,;. l, ,,¡*",,]
Su¡ rmu¿.ióD rrrnric" de romroce. d. upo rradicro,,.t:r, ,,d",,
Fín oe l!,'.crJs, \e conqidó en un mi!o. hr5tá "-:; ;"
et punro d. ."r,.^.,,",;.-.;.;
noveLh dcl sislo xvrr robr su fiBuh Dedó
Si lo nrío non basr¡rc n,cs, ¡ lrna.tÉl -.r^ _,
en-h,zona dc p¿dron (ti Coruñ¡), y dcbió
mis rios. ambos ¡ dos_ cri,". .. ;i;;;;-
pttad¿ aJua¿¡ por tus mnocimi.nró\ "i.r",
de corrsn y herjtdicr
tash to pcdir po¡ l)ios. urtr uc És res¡s (r¡src icomo letr¡do erruvo al .er",c¡o Derc úh_
roo dei .rrden,l
dén¡a cunro demandim )u¡n.dc ccmh(er.con rrq,,e pudo (oDocer d,E,,"r pj;il;i;;,:
por t n,,p¿,e(e documentado enne tos
FancuL¡nos ac.1**"r+,, Ao."-
dertomó .l háb'to er raar. ere fual. poco acordc coo su e, tit!_
eurzá
qo ñcrf,¡¡á sobn tcm¡s ercricos y co, su f¡m¡
d" .p,.ionrao
y dcssr¡r i¿do. .ontribuyó no pocó ¿ ¡¡
leyendr de su"-,"..
vid¿.

dcrpidr¿hdok dc poÍtuÁrt,
de ¡,ri L
rorhurl en portuEUés ,.rito6 ardi..i
ar¡ Erñ¡ lui¡ l: qu.. sup.ru a toJ,. l5¡.';Y;.fi :'li:":',?i::,1.: i:Lt:
c,o: ¿reln¿ de su n¡ttrel.zr o
o. expehd¡ dArfohnidJ
su
v" E b3 rcR6 permúeh su.ónrr
ruo"r .rpeao c"nerua",r. f,",?.i quc cj ru'or fuch sob¡:no dc¡
"t l*,iil nDrc d.n F?ddgn¿;en
ir¡n_
.fccró .i vriñ
;:r';ii},tr: ::t::f,::J,,".:Ít_ ahnntc. ¡i hortr, d9ó dos
hno! ;_
rcD6. e¡ iu.cio. don F¿d.ioue-u
süñ, o h¿hnro mr.nr¡do al m;ntr o ¿t.n
- euEj rqui drb.n¿ deirdd¡a¿k¿ ¡nr,que. qr. tuc L¡"Je
de Ari¡ d.
,-¿,ñeJ','.aDrn:' d¡rte 5u ptun¡¡rd¿d Dó jeé
ffcit de
eo drtdd!:.ú;\ta de tho, fino y
Da-
pBoe¡ AlDih c dejó ruer
ffc,d¡r,

273
274 CORTE DE JUAN fI DE CASTILI-A JUAN RODRíGUEZ DE PADRóN 275

8o El Pttue¡ gozo
El Primer gozo se cante:
I-ns siete Saes tu dnor de lohan Rodnzuez del Padñn caus¡r la Primer¿ vista
oue la seirora bien qtrista
Ante las puertas del templo com'enq" a 5.. del a'r»'te
do ¡eribe el .¡r nficro r5 cuanto a ia leY verdadera,
Ainor. (n cuyo servicio fe m¡restra de bien amár
noches y días concemplo, le plaze de me tornar
5 la tu cAridad denlando, amador, de ciego que era,
obedescida señot e de creYer e afirmar
a aquesre ciego am¡do., 20 o morir o defensa.
el cual te dirá canando,
si de él te mueve dolo¡, Yo sólo dirán que fuc
ro los siete gozos de amoL el ciego contenPlador,
quien cegó tu resPlandor
Los.Siere cozos de a¡noo es u dc áqDelar puodias sacro-prctan]s que ¡d,pra- la oIa que te n1i¡é;
ban a la cxprcnón trmóros¡ el lens!¡je y hs ceremornas de la Ielesia, tan lopuh
res dunnte €l sielo F .omo cctuund¡s después,, tue un auténti.o clásico de la
pocst .te .ancione@, .olseruado en .arorc. minúsditos. Estrs composiciones Lc7 qu"
partian de un tiFo de poesitr s¡cr¡,l¡ que canEba los gozos y los dolores de la ro.tu.ron.,- .i,u,hr. de .ñn"luión,.4 d-.InnbEr renrc J" :¿ P"r'ka pPir{t ron Ú
sH m',,io t oa ¿n'ór D'tr "llJ' \_ oidu Po' 'Ll ''
lr
V4!€, Márja etr .e)aciótr .on el h¡.imiento y la pasióD de Cr¡to; es ése un k vc á l¿ J
"'H. ¡ orF 'Do"J do v r¡ solo
úotivo clásico de 1a litentrE ¡uriana desde el siglo xnr,extendido por to¿§ Ls L'nu'cr uue_ll¿/'epre u o"jo "c'P"' n'z" de 'er
liteÉ¡utu eúrcpeas,que listrLra itimrmentc L expe.i¿.cia hur¡am, mreú1al, de ; i l',1:;l;;,,,.;,;,;,'",a, --. - ¿1".-.,-.¿" "' ,ó. ' aer'hrb-r ¿L'n¿'dó
lavirgcn,.on l, s€n,ibiü¿lad del creyenre. Se M.ba de fomcnr,r la religiosidad ;;:-,..,;o",, a' .¡". ¡r"."' -'¡oe .on'r
::;l;..:,';.j.';,i;;.";;",',"-" 'Ir-'
A' 6nr
'ñPr''' v
'
v.',,
i;l;l:..:; "i, ;; '' - ! rr ¡a'o¡dL'¡ ¡¿ a a/
,';..i;,;;,
;ti, o,¡,¿,' r'', '*""''^v
Pre¡
po. h via aG.úv¡, uD nrenro c.á.tensi.o.le Ia experi.-n.ia religios" blrgu.sa
en lá b"ji Ed¡d Medir mu, lisado, p¡imero, tr l, ddi.ión Ernciscana y poteD-
ciado después lor Ia d¿dr,¿ -¿,r¿ru. Lor gozos y dolores, al p¡incipio .n núñc- ;;?;;l':''."f*;i'i-i;; a; sa ;rb a' 8¡t ae sl s¿ 1' st.:edroras xr-xrrr 3¿
'ú 'Ú
rc hr¡ble acabaíaD Ejándose €n si€te. Ls p,bdl"s d. tdros relisiosos fuerc!
t: 1¡dr\¿, nctdñdh¡¿ t¿ Ptnñ'i-1 rts'do ¡v' r'r P¿'r 9K:Ú\ oJo\ e
también mny &..uenrcs: el misno Juan Ro&ísuez del Padrón .oñpúso unos I' ru' re r' \ rr ft'
Diez n&idanientos d. dnot y d.bcrbi r Sueo de Ribor t[a Mis¿ dc dñoLvn
po!. n.j\ r.'lr. I., ge Mr', rque e" ¡ibrn" .h" rtaÍ",ñ k dnat, \ tad¿r ) lu.1
'-, o.;". ." , i, ¿,-, r'".i q," 'l
,.unre o 'D;rn"" ' "'rdrd
" .;;; ,. endnóF
-;:"b",;d" "llá D:É? tt
'1 t? tn ¿addor'tc
h L¿ f. en,e,,J .
¿el Fn.rnr p.rodirnr in "ñbrg.. L\ or.'o. relg'oios. por cj-mplo .n l, ¡rt -.- ,;-, ;:";;.. ;"*,, -. ."
'd
gu, vorvcrn" en'nlo.Jo r' '^ñ'
y el .ambio dc se¡sibilidad renacen
¿n dc Plártdd y l4aóñahotsólo el er¡snns"ro
¡ish rcabária .on esa trtrdl.ió. poéti.a. La ¡útrrica de BMl dice qüe esb óbrr ,,.;::i;'-;;;;;;i:],--r v :'" .,o' ptd\¡d" m'u(rre'nro'
ib" deücadi q la prince$a doña M¡rir, Reiná de Cstilla,, o sea, Maria deAE- o defen- caDcionercs'o
""4,..*-.Ie.*. Lro< -"iir
:.;i;;;;,;:r re¡.ñ. re'urun
'ó ¿'rd'd'id?ten¿'i
són, h¡¡ d. Fern¡ndo .le Anrequen y slos de JDá¡ I¡ de CÑill2 (eD conE¡
r^¡rmo- fi'' tt¡'
dicción con lo di.ho en el !r r24), vlnculando ese composición ¡ l,lcycnda dc "" .-"*,,. ¡t- en ¡odo. lo'
j;';,.;. ..',;';*.,"., , p", ¡ vo "' ¡4'n dirjn qr( vo
unos mor6 iñposibles que h¡bían llevado ¡l áuror a l, desespeación, que él ";;:
'
' "oro eó tr er
l:";..;;i" .;;Ji;;b;,: ,,,' r qu:{ iu F.¡rJndo'I
D¡mo pinta i¡cansablementc en tód, sr obra.En ere poema, el aúror dsgñnr ",
16 sozos del amor, cada uno en un s¡upo dc rrcs c$rcf,s (L pri¡lem es de in- rsunJ u' \u'
¡i^ ,,"- ¡,, a,v,n, 1o "eeó "¿mno d" 'ñúi.r , o'no lu/ ú on
t t" .aiddd d.na do. pido tn c,ri, 7 a dqu6te:'para esre. El ¡ulo¡ pid. ii;;:,..;', ; ;:;.;,i. D;"' r. ¡, -'.'.*. .e'n'u¿'or' ru'eo'
t'
ñ,o"'r -'
d2d- .drd"d pá¡¿,i m,no. ¿,,¿lo' rnJ'1u l"iil';;;:;; i"'-;;Ji. ' '' "p' " ¿' ¡ ¡'rcv' 1 v lonsuh'r¿nr¡r
Á olrede.rd¡serion'.segxoñenr. c rrdo o :;il ,;",;: ffi. ,:;; i;; r.'ebl¡':
"¡". . '^ . .p
"^ 'Ion"'
h'rom-d*wre\ ,r-
lJ beuc/¿ que''rd(n xtrbr"^D u-
poettr s¿ dirige yr a la dama, .omo h¿rá e ri d¿ ¿¡ ,¿ á,¿r: ti te .onñueve su r.,.","1'e on'.¡¡¿'l,'ri
tunoqdrd'o
a Io l¡rgo de todo el poe¡lr.o dolor'. L lur" Con,o P.blo. rI
"nr
nloEdo 'uc
276 CORTlj DE JUAN u DE CAS1 ¡LLA JUAN RODRíCUEZ DE PADRóN 277

2J cl sol no pudo c¡us3r +¡ cl cu¡1, según la le nuestra


con tod¡ su clarcd¡d en que soy el rnís costantc'
lo quc tr¡ sola beld¡d: es aqLrcl primer semblante
no es de nlari¡vill¡r; (tue lr scñorr derrrue5!r¡
ioh se t¡¡rto o la me¡t¡d ¡l sit¡vo dendc ¡delat:tu.
lo fuesse la tu pitdadl
so Solo Yo. !r¡te, drró,
Dc mov,.rre r ronrplión estc ohzer no go{rn'lo'
,lt
non te dcv¡ retr¡er oo. nuesr.a lev r.á. ¡rr'¡nd"
yo vcr bien e corlos.cr .1. r" qu. -.'',.t". P".'é'
.runque crego. nu pasrón: arnador quc t¡nto antise
3J la pen¡ clcl senti¡:riento 55 ro digarr que se! Pr¡diesc;
c deseo no complido, 1'o sólo dián que ruesc
aunquc el sentir he pcrcliclo- :rquél qtrc la leY Pasase
,con doble senticlo siento: . de a¡rar. e amor venctesse'
cuanto más mi rrue¡te pido,
+o sc dobl¡ mái ¡ri sen¡irlo. En voz Ílás triste qre leda
60 el segu,)(lo Y¡ c¡nréi
il Por ri rro goci"
'ipordefalt:
El segtndo gozo de :nur no qtrctta'
El priüer gozo feDecc cl .lue h.r de hrver vicrort¿.
si¡r feneccr desscar: sin ttr bond¡d ofc¡de¡'
cl seguntlo es rlc cantar 65 en amar, yo he de scer;
la contra del 'no fallesce'; a cuantos Posseefl gloria
o passsr o Gn€scer.
& & ,¿ & 3d re íf¡¿ 4e ü cstuñs XIV-Xvl &¡ ¡.l, & 3¿ ,el, &, ,. ¡i¡, & ¡¿ erb-
f¡sXV¡l-XlX 3¿ áf 3¿ 3a d..,/ &, d. ,Jd 3¿i e$ofrs XX-XXII &, ¡b 31, 3¿ $r 3d
Jr e Jr/. XXIII dd.J, J, qd M tL' I 4l & dJ ót t.
!\ tr ¡t .!¡r:'ta f€ d¿ lú eD no- JÉe3 í¡o ¡) ,rr.i.s.: dirá» quc
r',J¿: ¡i . ,¡.d¡dd:'n¡ibd .o v..os i p,fti. dc setrtjF y sus deriv¡ sóto yo h,yr edo qurcn cxtcJr:t !:
)e e ¡r./ d,¡n ... úkid,r.r'el [{s!odo lcy d. J ñr [h....r ]tn] Y v(nocr
l)lt ... pnd¿d:'ojx\it tu piedrd dos.dcl quc drriv¡.1arre rctóri.o.lc ¡5
íuese sólo h núhd de ru belt.2x!.
r' ! lr' .-. p¿$d,: E(o»o.c. yo
sros vcsos, $ esp..hl dili.¡hrd. @zol - ltr Pdu,rr erlrr$n''n 'lc f"
44'zn¿ktu ... d¿Jc¿r: Muere c¡ pri- ;" q,,. * "t*^, en .l rcm Jc rr
Dnlno,¡!!que ci.g6. mi pasión,¡o te ¡rer gozo sin,norir el dós.o.TrmhiéD ,'nx.l¡ dctDU¡3 (l.l e.¡nrorJrai€dto'sc-
debe rcr,(r de lscntir] .on1t¡siór por cs inftnx..o il ¡re dc la poesh de s'n Jr. ;úc«r, Iet,sr¡not. .uYo
('l o,
r- i 'prr ru .1trir' Al .(ore-
h,b.r
nti ¡iú. e . c rxnrero cl uso d€l n¡6,nrivo (o. h s^y.l n¡¡5 ..n.bñ¡c (onse+'do que tllr n'uerrc
Í to L, p¡lz . . r,r,/o: runque hc slor Jc \ur¡nhro. {3 d.¿r¡errd: \nú6út lodtü su ¡oa no h¿ Podido goar
p.rdido .l sentn lo sea: h f.rc.Fció¡ ar'1'1 .¡ r¿{!,¿io .
.
J6Í¿r¿: el ssundo ae ¡nr,ó: tc.vi.lor' d.l rúor.o ¿"¡1c:
r-q ;; kth ... *,tyü: y roóo eto
dc l,s .oMsl, siento «» dohle senodo lgozol es .rfui h voz (lc b]jo d. la
h *¡: <o¡ doblc *-ntnnien¡ol lr p€ná .ódnán.ir'. qu. es lo conr..io del ,o-)r,s.;¡o )! . /,ri¿. Sólo yo Jrré ¡o h¡ sido Po. amr Po.ó: nn qüe 'Io
pór.l stnri¡úeDro lcl dolor que.iúe werbo./dx.r¿: f.ltr' Obsérv.\e qtr. l, qu. hrbrclps¿ o .r.udr nrre5mJ l* of.ndá tu bond¡d, Jo he ale sd quien
cl anbrl y dero nNátnfecho; cu¡nro expr.snin rl¿i¿ .rí srintivád¡, ;rñ,¡1o nris Jc lo que clli m'rdr' \in hi dc óbtr'ñer L tictori¡ en lbieDl
¡ar, o €accdcr ¡ cua.tós Pde'n li
¡rás pido nú in¡erte,,nás se dobla nri .oño el 6óy {o fue,y uD seú y nn es sor de enc Phcer Ih.xPrsióú i'o
"d
tc¡timiútro - vé6e cl jurso de e,túi- .aDs¡(io' de Qudcdo o slo¡i¡ [del alnorl o n¡orir'.o
278 CORTE DE JUAN TI DE CASTILLA
JUAN RODRiGUEZ Dtr PADRóN 279

El te@r lozo 9J y a biva muerte muriendo,


EI tercero gozo con deseo dc üorir,
es
cl amance se¡ oído .e descob¡í
como el gue e( Pue\(o ¿ rút mcnto
que, por fuerqa,
los traba-ros que después
de su wista te han venido roo su mal biene a confesar
e, tornádo al scntimiento,
cl cual tiene por seDti¡ más se esfuerEa
quien fasta aquí de lo encobrir e ncgar.
75
el tuego do suele arder
quño a todos e¡cobrir, El onrto gogo

por más gloria merescer. El canro \,¡a feÍescieDdo


ro5
8o Si lue de mi oGndido ¡nas no plañir y llor¡r;
amo¡ e sus servidores menos ca¡idad si¡tiendo
alsun día, que primerc,
fue por no ser enrendido del cuarto vengo a tracca¡
que en bivo fuego de amorcs rro el cual es, pues que dezir
85 yo ardía, me es forqado
ni ru merced enrendiesse dónde el fuego_ concebí,
Ia tal flama discreta señor servia
en e§tado
,o senti¡ e padece!
con teñor que no ardicsse rr5 o en viftud mayor de sí.

90 la tu fama
por causa de me valer:
e537 | d bib... l¿ d6.oül:'perc e! obligado a cónaee¡ su rmor, faltrndo,
$ndó ¡nte Ia muerte, ré lo des.ubri o ¿si.,i respeto qüe debi3 a l, diI
lo que, el seso resestiendo. ,o3 .que ¡l p.i¡cipio..
-

fqgdr: como el que,


rú ni orro pudo oír !ó-n1 pues q,e dezi / ñe .r Ió4ddo:
lor la füerz¡ del tormento acabe.on_
Jamás de mí, fesDdo su ñ"1 p.ñ. volviendó sotrre 'pues sé obüE¡ a decirlo'.
,I..donde fu.ió el ¡ñoi,
sus sentimi€¡ios, se estuerá aún ,s
en enctrbri.los I negarlc'.
lat tomddó aI s¿ntisinto:!óleieldo rt \s dintetd s¿-ar - - nayor d. 4:
70r¿.o,r¿,ro: ..'6riendo .
7: /e !r ,6n,:'de qn¿ huLieP
36-e' d
tu ñ.@d ... he \k.,Di rn a ocup"ñe de $ aflic.ión L"bnu¿l,uná 'servir señom dúcleB, de coñdición
v¡to a .o.rpasión comprendiese que yo seo- vez pasado €1 tórm.nio'. rús aib 9úe el eümondo Por su !ir-
¡ia y padecia r,l I¡má con ei remor de rarnda¿,loi va acab¡ndo el .2nto ¡ud y e$¡do sócül'. R..uérd6e que,
7r ./€r¿¿,r¿: 'coD ei dcseo'.
gue ¡u lbúenal fañ, Do ardiesc po¡ et s¿ún la rúbrica de BM!,1, ánDda dél
tu ¿/ .d¡: el gozo tercerc, rl ¡¡
que dcseo de al,ú.la.Dre'.o ¡utor fúe h rcin¡ Mana de Arlgón,
hecho efe.e,c'r en ¿l y 68. ¿/ dr¿l r¿ rq.did¿l: la caridad .onsÉte c¡ nujd de Jran II de Casti¡I", rünque
,¿?,or r¿r¡rtr'.1 cDal gozo no ha senti e' @/l: l¡ co¡di.ión 5oci,l del 2útor Permiiia
q "ñpaGr,
ayudri. ¡ñú a Diós sobre tods I§ .osas y aI
3rpo, ¿d s.r e,¡¿¿li¿ld: porquc no
resistiendo éljui.io h presión de prójiñó cono a si n¡nmó. No 5¿ !c que .ualquier drñ. d. la nobl€a cor
rnis se¡rimien¡os, j,.,ás lo.omuniqué ¡ y clarc por qüé érá debe'jl hber tcsDa pudlec serl, desúnrarú de.e
fuer¡n co¡ocidós n¡ senriri.¡toí. dñninuidó: quizá porque se ha vj$d
T
i
JUAN RODRíCUEZ DE PADRóN 28I
28o conTE DE JUAN r¡ DE cAsrrr,lA
EI qtin¡o qo1o
Fl prrmero rnovinrrcnt,,
al se¡¡undo I.ro El qlrinto 3'zu rn¡r¡rrll-
¡tnrca pudo cotrtr¡s(¡r sin fin h¡ver nrts ctrrl¡drx'
havi.lo conocim;.Dto rrras sicmPre rlultiP)icarrdc"
r2o cn el mundo cl cuaro Ya discordando
ser tú 1A más singul¡r; rrlis scrltidos trcb¡xrdos,
conoscan ser tu loan!f, r+i e¡l sus m¡les co¡rtcrnphrrdo-
más dcvida cs poder en la seirom
hs altas de gran pode¡ el §crvic:lor cnreDder
r25 pues la bienaventur¡n§a su sewicio L:Lralquictc or:t
de esta vida olreciéndo1e Phzcr'
cs virtucles poseer.
t\o Pucs nLi servi';') nu \'L\
Conro sea na¡1ifiesro conr¡¡rt¡r .r l.rs virtude\
¡Ír vence¡ nurifiesh§ que Posees,
r3o las virn'des en bond¡d, ni dcm¡rda, scstln clees
por ventur:: dcsoncsto quc rlr buen dc"o nrLr'1c''
mi quercr ris q're 1o Lontrxrio dcst((:
judgaú tLr wolunrad, ,ro te sea co§¡ ltlertc
mas por.¡re vcr. el fin en gr:'do lo rccebir
r35 desseado - Jc qtrreo PicJrd u rnucrrt
Jc vnrLrJ ¡o J.'r i.r Iio cu§r dc tt f'dir'
nri ¡rotc del serafin
infl¡mado Si l¡ tu gran cthc¡cccióD'
re plega dc t l¡sonxr
'óo una virrud Poseyendo,
ya Po§ce cuantas §on,
tt6 ñotnnio o: 'inqúiüud. coDnx! 'r¡
¡ró .Pcm
Pir¿ {ru. vcae .í)mo .l Por css¡ mesma mzon
nn qrc d$co no se rp¡rta de h vi¡-
¡' n3 El ,,i, .to thavi¡ i?tto --- .. -
,¿r¿r:'cl prin¡er hovimi..to, ¡¡ Gri '' d.: t.\to vc6ificrdo de uno o -dcvaiirir o nterprcr'¡ durnn, c,¿o'L' D",ld'd serqd"r kn''
.hd o ¡nhr que cll¡ lcnrFi.i,noludó d.s very,r,.D c] qne loi c¡brllcNs .n- 'r',,iln,,trr
tr.¡üi. Por tr¡trI()gí¡ ,i,.,.1i¡ , .,,Jl.lui,r l' '' '
¡.sistn al scgun.lo,la n.c.sidrd dc e\- cerr¡ban, velándolo. alBin rspc.to d.
un es.ldo (le se
".¡,,.,. '
trnl!.,i hn¡h,r" ¿ ¡loEs.ldru§.d¡F¡ rj'¿ir
pli.¡¡ sn ¡!h Londi.ión' .or¡r,sr¡: t.ñon¡lidrd, gcn€mlmeDrc at8ún . ",.^ ¡.'xenro' !ó r'¡('nenitr'o ' rdqd. oPorcB¡ , conro en el
r.drúo rnorc«)i n¿dr r¡be¡,o, .1.1 lo"¡¡ es,,lui ¡ c¡so"
r'e ¡r'Una motc .lel ¡uiór ¡l que aqui hacc refe- ,5r q¡e rN
vcz lup¿ guc ¡ú ú¡s ran tr- 'r+ Ll Fuet.r nn!,J J.lunúo É'¿" 'rr'Mis «{vicn)s Pnic dcsccs
rú:ci.¡;lo\ rcñ6,.s cnn ln jenrquir.n ,.', {s ,.us,los Jh'"¡dcs for \ukr_ des o c¡¡rbics tu ¡u(d deseo v
... ,od.r: conozc¡n pc¡brde 1(^ átrg.lcs seg¡¡ crego¡io c¡
DiÉnto dcl .üdo gozo; de
jtri'l uso
da en.trmbr¿d¡r 9ú. l¡s al¡btr.Z¡s (ir¡ nr¡ d.los.u¡ls, 'l 'r,,r,.No re\ ser cávoso recibnlo
Ia5 de, ptrr¡e tr¡5 su d.l Fcrurdn, ,lli,r,!lo .n rtitcs¡ con rrol ' on I rPÓv'
t¿ $n x ri má\ d.bid,s'. .xnl.. k'üib¡i¡
.oDlcrri.ló en ló! ¿. lmi' r(!!,.,o(,
Er !o'Es nrni6e5ro o pútrlic. qrL ¡rouiG La iD¡gen .lcl ánlacl caido en- r¡¡ ,/,¿rd.l¡r: ,n.lrrc.[os. que htrn üon d. q"nr, ro..'' J' ¡c'lrr PrcdrJ
tí¡ pcns en botrdd ¡ l¡s p@pi¡s vi.- .rjrria pr.fc.i"ñ.nrc cor Ia lcy.nd¡ rfiido ú¡bri¡dos o n in ientoi'
¡nrxos dcl ¡nior. pe¡o ignoro có,¡o 1óo-,ór El seDrido rtf efos v.rsos .\:
,r!!r 1u volu¡r¡d j¡zslni quc úi .onu;DLnd..us rnil¿i.o
'1t ,+s
podrir reliciomct ere supu6«) co¡ ,{. t, ;¿a __ ¡rttl d. hún. tt 'Si tetrieD&) u.r vúnrd. tr dis're(ión'
c¡ .o¡tc¡ido dc cs¡ .sdoar.o
282 CORTE DE JUAN !I DE CASTILLA JUAN RoDRÍGUEZ DE PADRóN 28]

una sola falleciendo r90 Esperansa e deseo


róJ e las otras po¡ rái son: son en ran gran división
para se! pues, virtüosa que, segun la Perfección
gloria qur tanro deseas- de la tu bondad, yo creo,
conviene que piadosa aunque Dios tc perdonase
contra mí, forgado, seas. r95 e la gente
no lo pudiesse saber,
que tu merced ro pecasse,
El sexto gozo

17o Del quinlo n1e despidiendo por t" virr"d marrtene..


sin dar fin al crisre canro.
el sesto en voz de pla¡to
El seteno gozo
por orden wo prosiguiendo,
ei cual es, si la tardanqa 2ao Del sexto ¡ne delivrando'
r7J i Por ri cessa, sin Pod€r mi gran Errneza
de largo me reprender la sobra de tu c¡ueza
la verdadera esperanza vencer, Íxls acrcscenrando,
o Pmmessa el 6nal gozo nombrado'
det deseado plazer. zos solo fin de mis dolorcs,
es amar e ser amado
¡8o Cuanros aman atendiendo el amante er igual grado,
desaman desesperando, que es Ia gtoria de amadores.
e yo, menos espcrando,
I¡aás enfuego me enciendo;
e1 Pues obra de caridad
la voluntad no movible, 2ro es amar ¡1 enetnigo,
coDviene que al amigo
¿quién la podú constreñir? a¡res dc necessidad;
Cüando a Dios es imposibte si voluntad no consiente,
la tai cosa, = virrurl la dcwe forqar
yo no puedo .esisril 2r5 a amar tu leal serviente
en el grado tranzendente
que re ama sin mal Pensa.

La muerre siento veDir,


en rko gBdó.l,s tie¡s todas, del mii
¡¡o rbdo, falraDdo un¡, f,lian tod.s dtr,d¿'esDer: ¡6' del cuerpo no sé que fagas;
.ó4.follTi |¿o : .fattao¿o
.o '¡" dr¿
_
'3]'sr.,o que J.p... ,".,", ,,,,"
róJp. a¡ ro,: dc tal tu¡e,.
.o td ñi: co¡n1ica'-Jo4d¿o.'tot- I3a,o áo,¿L: inanovible,.ónsraD¡c 2úr7 que .l ¡mante añc y seá
'@ 'e¡ e$án ¡¡n dividrdri.
nado c¡ la ¡lsna nreüd¡ .
l7r ,o:-woy', Ú? Obviamcnre, Dios ,o pue.le :'7sn¡ dl fdd.'sür nralós P¿n§
'o'z elexcesÓ de tu .rúcldád
176d¿ /¡¡go: ge¡eros¡mente'-ó ¿ con$reñü u oblis¡r t, libre votutrrad :o+ el cpzo enumendo al 6nal, cn mjentos, si¡ PeDeñie¡tos ind¿coó-
pr¿,&r: 'co¡sérvar'. Es 1,.inismo se-
284 COnTE DE JUAN rr DE cAsTrLrA JUÁN RODRíGUEZ D]] PAD¡óN 285

22o nruévanre las ctuco piagas, i ilr


(celos, amar e prrrr, I

bien alrar sin atender, Esra cdntird fzo Juds Radisuez de Pd¿nnt cu¿n¿a e fut
ama¡ sicndo desanado, a)erunl,n n ¡1¡pe¡ln¡,,tn ¡1e
y desamar no poder) 'u.'i¡"n
22j pues Do re pucden mover Bive leda. si podrás,
los gogos que re he cantado_ non esperes arendicndo
que, segua peno sulriendo,
Fini¡1d
que jamás
Si te plaze que nis días É k¡é nin ¡ne verás.
yo renezca
rnJogrado
¡C)h dokrrosa partida
2lo tan en brevc, de üisre anlador, .tuc pido
,plégare que con M¡cias liccncia, que,ne despido
de ru vista et .le n1i vi&r]
sepultado; El trabajo pe¡derás
e por brcve, en haver dc mí más cu¡a
2lJ do la sep. cun sea: qr¡e. seeún mi gran rr¡tura,
"Una rierr¡ los crió,
uoa muerte los l1evó, rj
una glo¡ia los posca,. te verí' ni¡ rre ve¡.jts.

Era . ció¡ Llc lnr¡ l\odriguez del ¡'¿¿róD lut xni .lr hr xlár populxrcs d.l \i
slo xvi adenús .le ¿p3recer en nucvc .r.ió.ctus (,nn lx .na dei in.ip¡ en cl
nrdi.c d. o(o, donde 5e pe¡lió d tcxto).ine nr..4ronda ¡ poenras con ritrt por
Gó,rez Mrnrlq¡c, Gi.i Sán.hez de ntrdt(, yJc.ónimó Pl.Ú, glosdr por Lnn
del Crstillo y un aDónn¡o, rnbó\ en cl C¿,, n,,./o .q¿,.¡¿1, po¡ el ComeDdador
Ereltr (en por crtiLn,). pór Di.go R¿¡rír., l'xgj¡, Fe.nín Gónzálcz de Esl§'r,
Q¡ptrh r Burguillos. y ñe cit¡d¿ en L óbr¡ dr C.¡tób¡l de C¡tit¡ejo y deJutu,
d. V¡ldés. Su linra debió exr..d..sc, por hnio, : lo largo de lodo el sigio xv y
.úérdese que )i .n el r2¡9,x,tr l¡ n! gran lartc del xvr.Li.r¡.ión inrpFsionr po. h r:ntprr.¡Liá cn la cxpresió¡ de
:ió
"5 .onmuév¡nre m¡ .in.ó heri ¡nn.¡.ia dc h m¡..te, el poer¡ inre los seDdnüentos. por su n¡pre.¡ció. xblc.ttr r l¡ dxn¡á y por la seo.illez expre-
d¡s o r¡f.imieDtos ... y¡ que no ¡e co. r.osab¡ tr su .lam: d.l &¿¡¡,o ,o r¿ 4,. siva, tan trj.m ,l é$ilo aL¡,bi.rdo y co.ceplnr¡ de lo5 Coz¿J ¿r¿ ¿,rd, por ejem
,¡r¿vcn tos suzo\ quc r hE.d¡hdo.
rrz J¿¿¡:\er', rnonosiLbo:.n !lo.A ¡nenrdo sc ha pensa.lo que estr .rr.ia» .s r.§puc$i , $ "oh desveiadtr
rro t: n.e
cono suel. ,ucede. ¡ to lIlo sitr de enc sislo, h ¡l¡e¡r¡n.ix en; h I/¿d¿: rlegre'D ripo¿rÁ: \i pücdes. Fnto. s, r.ücio) sin rú pcnnisd.
.id 5iglo xv, Mrcias, dc qnien r dc:; fori¡r Dr.'osilabr y h bnntrb¡ sc debe : dr.,,]i¿rdd: I,r¿:
cspertrndo .untxdo'. Recuénlese que cl
habc. lido¡rucrr, por cl m.¡ido dc t¡ r.re,udo ¡.rit.rios m¿r.i.os,y o¡-
.
la 3 ¿n¿d,»: enrnro¡:do, am¡¡¡c .ó seño. rcnia el debc. d. proicgcr á1 v¿
.,ujer amadá. se .onvieit€ en ct ¡ro togáfi¡ sucl. depender
deló inevn bl. de los ,r:i.tir.s oor
más de lo. há e |re,.n: pcrmlsó.El cntr,rondo em $lld, dc d¡r¿7 ó.úldrr i¡a a.
bitos del colist, quc .te lx crru.tú.r un rryidor de su d na,u,ueuofen Ir ,ir!/¿: tnreza . Es¡os deriwados
lóni.¿ requerid, por cádr verh. dá].y.óño ral ¡o podi, p:rtir dc do¡- en &r tueron ünbié. ñúy.$iñrdos
rrr?l¿q,/¿r 1€ k gu{c, rra¡r.,¿: lnsc.ip.ióD.ó
Fi¡z.¡, Rc de elh cfuviea Gbndó¡a,rdo, |or pór I(,s pd¿trs dc can.ionerc.
286 coRTE DE JUAN II DE CASTILLA JUAN RODRÍGUEZ DE PADRóN
287

t|¡"1 82

Puc, quc furte' l¿ prrrner¿


de quien yo me carrvé. Quién tr-rviese atal ventura con sus amores fóigare
como el infanre A¡naldos la mañana de San Ju¡ne
desde aquí vos do mi fe:
Andando a matar la ga¡§a Por ribe¡as de la nure,
20 vos serés la posr¡imera.
vido veni¡ un navio nsvegando Por la mare;
marinero quc dene¡o viene diziendo viene este c¡ntare:
la mi galca, Dios te me guarde de male,
de' mundo. de L' ond"\ rle l' T:Ie
"Galea
<le lo. peltgro'
drl regollo de Leo¡e. dcl ¡,uerto de Cibrrltrre.
de trei castillos de moros qu€ combate¡l con 1a Dlare''
Oido lo h¿ L prircesa en lo. PJ¿.io' dñ crJe:
«Sí sallésedes, mi madre, sallésedes a mirare,
y veredes como cant¿ la serena de la ¡rare'-

El.,.clon€s LBr copia enrc lá 6bE d.la¿. Rodrigue2 del P¡drón un g'upÓ
de rcmancd ddicio¡;ld que,de §.r suyos o habé§elos áploPiado élñismo' ee
trrir¡ sin lus¡r a .lu.ls enft los más úrlgros, Pues h¡búan de datarse anr€i de
su entrada e:n relisión en IaalÁunque e1¡rát¡i§ de la ors¡nización de obm
en e*e canclone¡á evet¡ una cóñPlejr constucción bieda en su biosnfia 5en
,'ñ."L1 \ ux tuD,oo rerrdo J, Fl¡.L, n. rnrcrre\ru"le .' {o',o'n'PL' qu" i'¡
. J ;, l. i., ¡""',. pue''^u', h'l "u'l "n lo' . rnt,onetu' d- "u'or -
"..- Por o@ prt.,la.oñPleja
dicv¡]er. P¿Áón¡[d¡d litenrü de '$e alro¡ v su '3Pi_
cid:d de cre,r séieros y forms poétrx pumrn *ribrirle e$r novcdad' R€-
Dn,Jr imo\ er--o"ma 'l lor,u",' 'lr'cond" Arri¿lóó" o1k"rn'Jñ l
'ue,
,,,., *l ,. . o, ,', "."-.i"o q,. P,*." nk\ Pópro J''l rorirJ' 'rE'del 'or'd_
ól'..' ó co,,d( Ni ló. h' ñ, que ote l. . -n''on de'u er'Jr'óüdo ¿ne' m"
dre. hüi co¡llpiten por anór d;lcahlterc y la P.inlera , Perdetordelr 1a eje-
sndí¡, (lD o,2a),pües asiconsb en !¡rios nranuscritosj sin emhrsó.l, tádi.ión .".i¿r a.1".'"-.,i."; -a siturción aPeo¡s sc esbozi en l¿ Pr'se¡te versión
c{u¿|.d. . ,. ro5 reñó. r. ürrnu. v pudrcmn h¿ber joo fnrpfrd^ por .u Pá , Js .ug_ur". Ln tó'rñP"rul 'orF ' 'd" ' 'r'o el 'ñ 'd"
r¡ul¿á'. p,^¡'Áon,¡, Jel ontn,. qu" llñ¿ <u ' omh''' \e Pt'err' Prim"ro
cóúo sint;le e;e.b,lor o i¡úodu.ror d.l .ánro de un m¿rideo P'rx decirse
rio de l¡ iervidunrbrc (dependen.ia de
13
h ..€n- un ho'nb.e no iib.e respc.ro , su se-
3 ztotro: cJi. seno dcl ¡rar cnt€ dos
¿d,t l:'caurivé, @rnoré .
' ¿bl:.tal rlc¿E: holgár. coza. o ale-
tuación d. l. suñ¡ión y depeDden ia ñor o dueño, dnrinro de 12 rel¿ción gÉ6.'. Nótese la p,nsose o adicióo
delenamomdo ftspe.ro a su.bma, su- feud¡l) y d. l, prnióD o cicel de aoor. de uDa { 6D que se ¡ePn á 1o largo 1a
!dh.¡o\: en la len$, antigüa, su
pcrior .n h ¿rica a¡norcsá de €re p¿ que .dnngr¡ria L ñovela de Diego de senrido ¡eJ er¡ !trhs..srn.iás
: rr Si:¿f¡ parti.nla es rmbigxr. Pre-
riodo: h de h é|oo roEdor¿rca, no t{rd,¡€: 'nino. joven . S¿,¡,rc: rc_
lodiá y, crpÉrse snnplefteD¡e 3 ú¡ 'er: Prcmda.Jusa¡ con tas !,í,lti, cué.dese ¿l c¡rácter dáEli.o de erl de inrer!¡eB6e coDó un¡ .odjuDcron
vés de Ia ¡el¡.ión v§,uo_s.iro., pu§ .l ples accp.bnes de ¿$a palabÉ es fre mñ,!a en et fótklore y la Pocsi. ft- .o¡dicion,l o coú\ó un rdverbio qúe
l]elo eÉ u¡ honlbE libre y el Etra_ .úenre y G¡ri I pr.a la eró¡ic¡ d. los exDr6" desEo, rr, ot,lr , m¡\ ¿corde
j..una El¡.ió¡ .odtÉcturl riLrenEnE r ,d¡¿r ¡a a¿r¿: cl .onde cauba aves -,^ l, ..*".-,.n e¡t:'¡'¿ '¿/¡¿'¿
§tablecid¡ y conseffidtr. Po. eso en I: :o/or¡,,¡r¿i ¡ltnna. L, dans es Ia con un h?].ón, depo¡t¿ ,rútocríti.o d¿r::,licsen .
,:
poetia del siglo xv es Ge.ucnre que e1 prn.eá de qure¡ se enanroró y no t es t,mbién rmbiguá; si ei ver
amor se e\prese a tBv¿s del vcablta- vólveú a e¡.úon6e de oh. so anterior es interPretrdo como u¡a
28S coltTE DD JUAN_lr DE cA§TIrr.A
«jQuc Do¡) era h scre¡¡ l:r serc¡¡ de la rrarc..
que no" cr¡ ('no Artlat&x e¡a el intante,
rj q!. ll-.,,', r¡,u<n.^rDatdo$,
di.,nrñr(s. ,tuc \ ,rucrir únJrel INIGO LOPEZ DE MENDOZA,
,qrr¡r, rr l. t'.i.lr(\. \.,lr.L ,t,r.,Jl n., .rñ
MARQUÉS DE SANTILLANA
t..
I..,,,..,
Nació cn 1398. h¡ó y nicto de ¡obl.s áficionedos á la poesia y poetas
ocasionats ellos múmos; quedó huérfúo en r4o4, pero debió tene.
un¡ educáción esmeñd: a juzg¡r por sús wriadísiúos iñtcrBes litem-
rios y ñ inquictud inrelectDrl. Cue¡do Fersando de A¡t.qúea fue co-
rotr¡do rv dc AÉsón eñ ,a¡r le áco'hprñó y pe,runc.ió e,o( ¿ño\
en ¡quel Eino, f¡¡nili¡rizándóse con Iás letns dc ru .onc y Bt¡blccien
do ¡D1istád .otr sus poe¡¡s y ckriror.§. especiálnrente Jordi de Sá¡t Jor-
di,Ausiis March y Enriquc devilena.A pe¡rir de r42o participó en l¡s
suerrás civiles c¡sr.lle¡s. ddrivád¡s del conoi.to ende Iá nronárquja y
l¡ noblea por el conEol polínco dcl Reino: cl bando ár¡stoc¿itico cs-
r¿bi en. rb./rJo por l infirtei.dc AmÉn.loi hUó. de Femúdo dc
"
{nrcqJÉrá.
"l n,o,r;rquico. por AIv¡¡o dc Luü. Como cr¡ he, tr. rc,
ciDbió várj¡s veccs de p¿nido,segrn I¡ corrcnicnciá del moñe¡to, perc
cu¡ndo lG I¡f¡nrcs de Angón tuercn dermi¡dos de6¡itiqnrente en Ol-
medo (r¿+s) tüvo h $eric de encontmrsc al lado del Rey, que ie dio
el titulo de r)arqués de S¡rtilla¡á con que !o conoccrnos. Luego se
opuso a Á!,ro de Lü.¡ y cuando éste perdió cl poder y fue ejecutado
(rasl) Ie dedi.ó una wiolenta úrira. Murió en I4J8. Corño hombrc de
leE¡s, reunió unr de l.s inqjores biblioteG ¿e su licnrpo,cn prte con
sew¡& !oúvíi. rbmenró l. thdDcción al castellano de lo, clásicos latinos
y fuc u» excelente coooccdor de toda la póesie rcñañ.etla italir¡a, su
prcfc.ida.la .át,lan¡ y pbvenal coetáner, la f¡¡nccs, lá ga¡¡ico-porru
gucs¡ y, pó¡ sup¡esto,l¡ c¿stcll¿na. Su lrol¡¿,,n..¿¡¡¿ al Condesable de
Porrus¡l es la nrejor üsión de co.junto dc l¡s letrás mccliev e' quc sc
csüibió.D Esprña en este peíodo. Fomentó L1mbiéo los cont¡ctor de
$ts conteñporánec co¡ los hunánist¡s italiános y ñáDtulb ex.el.nt.s
relaciones con los primems hum,n¡tas ..stellanos, a.tuando en conjün-
ro (ono el ejc dc l¡ prodLrc.ióó lircridá y, espe.ialmente, de la reDová-
cióD de la po(si. de su tic¡ñpó. Como esc¡iror, dio un enlpujc definit;
!o ! u¡ tlpo dc litent(r que n¡ció con él v 8¡¡cias ¡ ól se co¡solidó-
nor luego qu. s úl !uúr nr r.)ftrd.¡¡ir.E{.u.tr¡r¡ e{róf¡ca Los poet,s del pcíodó anteriór .ontenidos en el C¿kciotoo de Baeña,en
.;:l,h.ró . 1 r.i .., p..," .Jr .r ,-",.,,,r. ,. , ,,",,, dclronun.c o.
s.ncnl enn prrridariós de uná pocsíá de coDrenido moral y educacivo,
.:
.,'i' lrllll I f,.lr\..'.
i .'¡,, nki¡ !,, Lr,rj,, .-.,.x,-,,{.\ r(rn»
r., ,q",,.:". .r.
pero de escasa inspiñción n en geueral, de escaso risór en sús fotnt¡s
poétic.s. El Máiqués y sr¡ circulo de a¡nisos y rauidorc§, en un prifl¡c.
óB.xnr «,ndi.n,r.ü. :erá litreosrnre¡.. r.ri¿n rónro .¿nr¡. mo¡nento revit¡lizarc¡ Ia poesía a»rorcsa, que estab, en dec¡dencia, re
re u,
xdv.rbio dc lugár i¡li,.iu¡r, ¿l , sn, dcr.,rr¡. .l
¡Dr':11 \trli.s.n I nrn:r, v.;ris .ó¡ro
:c¡rido d$id.r¡^,or !!rl, sals{ir. . for ündo la c.nción dc rmo! y foDrentando cl desárollo de géneros
veri,ris.órr) rlli.tr.t¿. .. h 6p¿F¡ (poená breve, de unr sola estrcf,)i dás tirdc
¡ili c¿nrr... ;pc(, si 1,.\prjan) rnre
rior riene v¿lor .s.l¿mrdvo, Iu.ije srr desarrcll¡rcn el ri¿zn o dccia petr)a lIgo,litenrir e tclectDal'nente
'j rd¡.:.6n¡r. morn. ¡¡rbicio5o, en krsos de arte mryor, esnofás .omplejás, l.¡guaje latini-
inkr¡¡.sdo tan,bi¡n como unr .on ¿
k/.,. \,trr. r,nprr,ú , .on .
Ju..i(irr .opúlrriv¡: ojrlá y (,iñ,ltr r p(\Jr ¡e n! ({$ I, J- zaDte y e¡udición clásica (mitológia, historie antigua...), que aplica¡on
'alir\cn eD lr nDh a I¡ poesí¡ anlorose peo, sobre todo, x 1¡ pocsi¡ polític¡ y moral En h

:89
290 CORTE DE JUAN ¡I DE CASTILLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA 29f

persona del Me.qués coincidieron todos los factores necesarios pára r5 de tale§ cololes
que su obB fuer¡ t¡n impo¡tárte como ;r¡fluyente: gÉn cultu¡a lite cu¡l nunca vi dama
r¡ria, extraordineria capacided de cre¡ción, calidad expresivá y posi nin otra, señores.
ción sociel releqDre. Lá poesí¡ de 1¿ primeE ,i.ad del sislo xv giró
toralúente en to.no a su perso¡a,la de lá segunda mit¡d, hasta i. épo-
ca de Garcilaso, .¿mbió sustxncialñente su orientación, aunque si- Por lo cual: «Señora,,
guió, eD el fondo, fuerteDrente ¡ncleda eÍ iá forma en quc é11á había le dix.e, «en we¡dad
la \.oestr1 beldad
sal&á desde agoÉ
de entre estos alcores,
83 pues meresce fama
de grandes looPs,
Moguela de Bores,
allá do la Lama, 25 Dixo: i Cav¡llero,
púsonre en amores.

Cuidé que olvid¡do


ca dos Iabr¿dorcs
como quien se havía 3o me piden de Frama,
gran tiempo dexado ent¡ambos Pasrorcs».

que más que la llama ¡Señora, pasror


queman arnadores.
tnandanne podedes
Mas wi la rermose 3J como ¡ §ervidor;
mayores dulgores
de buen continente,
será a mi la b¡ama
la cara plazieore
quc oír ¡uiseñores».

rel¡¿ deS¡.chctti. Esquenr 6nóñ.o: 6A óB óA / / & 6d ó¡l 6' / 6d 6b ó¿, ¿e .]ua'


Esb se@riul ¡¡rn el e¡cuentu ñne úr poera y una paron o serm¿ ¡ h que, m voelu.. ¡.ote"e oirc e' lrco.ñk d uo de hc{óJ'bo' en l' Lt^' m(ütrorul
como 6 d. rigor, intcnt" se<luciry en esc c,so coúeto,lo coroigue á dvés de v cn l¿ poe.i¡ IH+D en sen._¡l duñnrr bd ' cl{elo Yv.
!n .orejo deüqdo en el qu. se smete a los dese6 de l¡ úújer, cono correr
pondia a un aIr@t¿ .orés.Todos los lusrr6 qúe et áuror ñe¡cioDa esáD en La o¡r¿:'ni d. órB.lase súial'. r7 ¿,/d,r¿: voz de torDs. cienos y otrcs
UébaDa, Sanonder, y for¡mban p¡fte del parimonio d.l M,rgués. Se ebe qu€
'7
1r "ü
a/.dtu: coü¡dot,'cerol. Dnnaies curndó esán en celó'.Ténga_
€stuvo alii cn r43o y se supo¡e qu. esb obñ debe ser de aquel ri@po. Es co¡ ,!21ta¡Ma de Stunds looret,pot sn- se en cue¡b que s.gún l, tadición
vincente la aprcxima.ión que se ha BBblecido .nd sra sernnilla y uni pd¡o- púesb, es l¡ que 1e dáb¡ el PGE can_ peo.¿ rc¡n¿n.e. el ru,*ñor eE el Por
taDdo sú an,o., de ahí que a§rñ. el a\oz del trmor, p¡rdcul¿rm¿nre en l,
6.¿¿r, ,¡érito de la p$to€, cápaz de 6gunr líric, co¡tés, por lo que eros ve6o§ Do
t!id: .omo a quien'.
¡o'quemn a atudor€s .o entre las s.ñóms de l, Corte es un i¡cen dplifrcar ii dúPosnión d¿]
siDo
ri.,,!a¿¡.:'disposición del curlo','aspecto'. método de seducción que le d¡á ei poeta .onvertirse en Pastor exPr§-
,
rr
¡/¿z¡1¿,,¿: pláce'. dr á1 comienzo de l¡ esúoñ
"gád¡ble','qüe
292 CORTE DE JUAN II DE CASTTLf-A INIGO LOPEZ DE MENDOZA 293
Assí concluimos El cará.rer colecrivo y só.Él de ]a poesía del sislo xv exptica perfecra
4O el nuestm processo mente está composjción, doñde Rodrigo Manrique, .oñendador de
Sesura (h¡ego maeske de Santi¿so y padE de Jorse Manrique), Íñiso
I opr¿ d- \,1-¡do/J v C,,.; dr Pedr¿/J tqurz.j Peo G"n ia d- H"r r.
E fue¡on las flores ru, seior de Pedraz¡ y ltlego Marisc, dcl Rey) compusiercn coniunra
de cabe Espinarna nenre un, serraoillx á Ie que cada uno de ellos confibuyó coD una es
4J rrcaa, quiz:i rDres de ¡4j9.

84

El Coñcnda¿ot de Segura

De Loqoya a NavaÉía,
acerca de un colmenar,
topé serrana que amar
todo oñbrE codicia havía.

A ia cual desque llegué


p¡egunté si e.a casada.
Respondió: «No. en buena fe,
nin tampoco desposada;
.tue aun oí en este día
mi padre lo va fablar
aquí cerca a un lugar.
con fiio de ]oan Garcia».

Los dos pucblos ¡n.,.io¡ad.s en el lrim€r vÚso, Lozoya y NayrÉía, se hal¡n s!


hados a nbos l¡dos del prÚro de NaÍ¡fría, enrrc l,s ¡cluales prcvi¡.irs de Má
d¡id y S¿govia, y pcrtenecian a la riera dé Buitngo, de la gue er¡ señor Santi,
ll¡a. Miendrs Rodrigo M¡nrique y el múq¡és corejan á li sdrrna h:tán.tole
coúó r un¡ señora, c¡r.iá d. P€dnzr le re.ue¡da iróDicamenre sú .ó!di.ió.
servü y páso.il. Esquema esuó6.o de .an.ión: 8, sB sB s:A // k st sc &1 / aa
3¿ ,¡ 8d. de tftr vDehs

2 tuetu d.:'.erca ¿e menre di.ho y sú .o6umdón podia


I rol¿: encó,né . celebaae a ve.es mucbos añ; d6_
&,,¿..'iunro ¡'. \o!c c tr d"L,,de?r , , n qu" .( ' r'p§4,. 'r! qur' puñ, ¿unque to( r.pon-le, ren,s v¿
p,-! ¡¿ .on\um¿.rón de .u. ,--".,,.. . ,. .t *"
3 /apo"d¿¿ p¡omc.jd,' t, p,,mem ior.-óni.o ysu rup,uñ,equerir d,.-
", , r t, \ez fásc de unmarrlmonio era el cóavedio petra eclsiásrica.
lmbóti! , r omo eI lr ..rJon b,dr r n.,t,
re¡lEb de ltr\ ¡loF
de espotu,res e¡tr¿ Ls famiii¡s de los ,ó
"d .fabl
: riere que teeBe .q r
.ontayeDte! el máftiñonio popia- hablá¡'.
294 CORTE DE JUAN tI DE CA§TILLA INICO LOPEZ DE MENDOZA 295

Eñego lrpeq de Meñdoza 85

.Serrana, tal casamiento


Por amar non saibamentc,
no consienco que áaades, ñais corno louco sirvenre,
rJ car de vues.ro perdimienro,
hei servido a quen non sente
nuguer no me conoscades, meu cuidado,
muy gr¡n de.p¡¿zer h¡váJ
en vos ver enagenar
en poder de quien mirar
s Nen j.rmars quer rentir
miña cuit¡,
20 nin tratxr non vos sabri¿», que por meu gmn mal padezco,
la cual non poso rcfrtr:
Carcía de Ped¡az¡ itanlo é muital
«Serrana,si vos.que¡€des
ro Pero vejo que Peresco
e noÍ sei po¡que cnsandesco
der¡, de e\ro§ sr¡ (on.eja. e meu cora§om consente
yo faré que vos casedes que muir¡ como inocente
con 6Jo de Mrnso olejr. culPádo,
:< t'reed qu< gran bren sen.) lom
que lo fuésernos Ilamaa
car más vale su solar !sá canción es ei úirimo intenro de esdlbir en gallego en lá coro¡, d. Casti[a;
que de or¡os gr¿n v¿I¡- en ¿l ñ,rúscrio orisin¡rio de¡ M,rqués (SA8), orde¡ado conológicamente,
apalece e. priñc.lug?r, po. lo que bien PudieE ser l, máta¡riguá ó bien hr
be. sldo colo.adr e¡ ¿ste púnto púi enlazar coñrieotemen¡e con la @dición
gál¡ico-loduguee, o ñás lbpiamente con lá glaico c,§teü,n¡ de la genea
ción ¡Dtc¡io.Aunque a primen vistr ¿l g¡ltego de S¿ntilana no Parcce €tr todo
hn málo como el de ios pó.rls det c¿úionao de B¿.na, .sel¡ ün conocimie¡to
escso de l2 lc.gúa y tiñeono de la @dición Poérica doqdoresc¡; dc hccho €r¡
c¡nción siá c¡lcada sobrc el esquenu errófi.o y méúico de otÉ de Má.ías, y
es co¡ esta escúel¡.on la que el Marq!és,segnmente, qú.riá co¡¿.ta.i lá me.
I Jd,rd-d¡¿: tabiañenre', o seá. coñ t -i jamás quie.e s¿ntir'.
ó ni¡d: mi . ¿,n¿, que se
prudencitr,.ón ñcsun'. Lo tereo por Flleg ismo
coDserh en la tensua de los cancione-
¡ lor@:'loco, ins.traro'. Es .érmino rcs, en donde ¿qúihle a l, pena del
g€núin,mete g,ltego, aunque en l¡ 1í-
rica trcvadoresca apens se ús.ba: ea
'{rs¿d.r: h¡sáB'. de Pedr,za lé di.e ! ia se.En¡ qú¿ sus preferiü L form 6andeu'- J,ru,¡e:
rip¿rdi,i,¡d: pcrdi.ió.. la esÉn eD.ed¡ndo .on ro¡- tirviente, rervidoi. L¡ fortu g¿llega
.onoz.á¡ . "migos
teías: pór cso le p.opode c§,i. .on es señ€nte,;guizá h. resulEdo inoui
t\ sei: 'sé . eftdndevo: '.nandezco.
'ó.o,or.¿d¿r:
17
l¿?l¿2¿r: dissúro Mi¡so oveja, nombrc y ápeüido de la
'3 eaageaar: poner en poder de ob, ¡ús ún.ia Eadición burlesco-p¡*oril, 3 la 12 .o/¿r¿- por'.or¡zó¡ 6 gú6á pro_
ha wido et un caseltm¡mo;
como ei úni.o apopido p"ri eüa. aqrigú leóg!¡ trc%dorese. .omo él pia del portugüés del siglo xv..o,J¿,_
re2'El ,úido v l¡no qu. le han 2r ¡6.les:'c6éis. gallego modemo, descono.e ios tiem- ¡e:'.oüie¡te
buscado a h ser¡¡n¡ no sabria laerla 17 ró¡¿r: ¡inaje'. obsérv¿se otü vd la pos comp¡esos; ei por¡ugués modeF rr ñ,ia dcb¿riá ser.moia,, muerl'.
.oño ¡ únr .rami,.óño elll mÚc.e. ircnía sobre et linmje de un oveja_ no los h¡ deerrcüado p,nir de1 au- oaosBfia Portu-
r¡ o,rgd: p ¡ana, .uenro'. Grcia :3 hI/¿: mér¡o'. " de
xilúr aep (len.r'), nunc¡ bajomedreul.
"tuveo. su.sa
296 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA ¡NIGO LOPEZ DE MENDOZA 297

rJ Ben seria que siúesscs, 8ó


iay corafon!,
e bivesses rrabátiado,
Cuanro más vos mir¡¡in,
si por señi¡ atendesses muy excelente princesa,
bom gualardom tanto más vos loarán.
:o dos turnrenros que has paxado.
Mais vejo, por mer: pccado, Quien vos veú cicrtamente
que sempre som padescente ¡ non dubda¡á si veni
e nunc¡ bom continenre de la real flor de lis,
hei achado. visto vuestro coniiDentc.
Y a todos nos bendl¡áu
por levar trn gentil presa,
ro 1os qüe nos ¡escebirin.

Yo dubdo poder krar


la vucsrra nruch¡ cordura,
honestad, gracia e rnesrrra
cuanto se deva ensalgar-
rj Los que verdxd fablárán
tal nava¡¡a nin franccsa
nunca vicrun nm vcrán

clón de L dr¿ o ¿Dn¿ (w 6),sin hgr: dudrs, tiendc tr hered¡r cse sust¿ntil,o tan
Er¡ .rt.ión aue .onrprcf, c. r,14o,... nrodlo dr ltr bo.l¡ enFc E¡riquc IV
dc (:)rilla I Bir¡.a .lc N¡vrtra, un ¡ra¡rn,onio que a.abó eD .l .rryó¡ rl. lG
,mlten{r o d" l¡ mdr ro¡ FrlleA¿. D*d- , I p, nro d. v .tu Je L t,.,¡w¿, -m!.. frr.isosj.ós conra qúc .l Mrqu¿s c$xbi.nt¡.ld úobles que ¡cudie¡o¡ tr L
"jr \olu. onune. " l¿ r ! e"tr. o ,. ,e "nr on or fro¡tn a E.ihir r la prnrcesa.Aq¡i reNcn¡ uD nro¡vo yr ,r.ri.o,lx conn¡rr-
pbpi,§ del'onA, " '.li.,on,tuqdo,".
portúgúés del siAlo xv y no pocos b¿rblisos ftér¡je las nohs).Es .ión Je h nrljer.on untr tlor (el 1¡ eq se cóo), usdo po. arl¡.)tr v.z cn L ü.i
gu.nra .$róúco:3á &,1 3, tB // B. 1¿ ie s. ad s. / s¿ s¿ & aá dc dós vuetas.
cr .¡n.bn¡.il quiTi p.r su siFri6.á.ión hcráldi.,='s.b!:] ¡*er¡a fueju¡ni d.
Nótcse que la combi"rción de ocosjhbos y qüebrrdos en l, .an.ión, y sóbre
FüD.ia, cspo$ dc C¿rlos ¡I¡ el Malo dc N¿va¡G, y ¿qu.llx 0o¡ 6snrr .n Ls i.
todo $ cólo.,ción i¡disiintameDt. cn ef.ibillo-vuelrá y Dudanzr,¿s propio del
,Ds .1. ru .r§r. Es rü riFi.r .rn.lón ¡ic loores,.rcrira en ¿hl,rnza de unr dtr,nj
periLdo del Ca$ionerc de Bde¡¿,I¡ épo.r üremrir que et Mr,l"és p¡er.dc i-iur.
de 1., qtre .o .s nc.esrio ¡ro$rr¡se cñr¡o¡rdoj.«c nrbq¿n.rc .irnú ir¡rbiaD
nnnedia¡anren¡e c. .r¡¡ y delrlaiecerá ¡o.o después d.l !so poari.o. E\qu..r¡
I7 r¿r¿x¿,rdr tn¡¡jido" en el sentido dezco,; l¡ for.ra sú6.r del ve¡bo cs c«.óE.o: 3¡ 3¿l ¡á // 3. 3d ,/ 3¿ / 3¿ 3ó ,¿, de rrc\ yuclr¡ sin repe.i.1ón d. ld
.on,úD al ca*eltano antigúo de esíor- h co¡*.uc_
portuguesa ile lá épo.a, veros linrl.s d.l e*ribillo o /¿tuo¡i,L en nús .m trl Mylné\
?.noo,. ¿p,,ndor .ión pc,,f,ih(J. pi"p. a. r, po.,, '.tur¡
'" ¿p,¡r,."p".'".Derr',.. E. r¿rnbr,',,. r-ttr.," de, penodo I,rn¿7¡,:itriren'. L¡.on$rr..ión d. gi .ón Ii doble r.ep.ióD de pr¡io¡.-
¡cepción común a¡ galego,porrug!és :].d,¡r@,r.:.pó.te, gesto.Acep.ión
y c¡stell¡no. .omún rl grlego y rt .a¡telt¡¡o ami
oF.io».s srbordin¡das ¡eDpor¿l.s.o¡ n _v'pres¡ de .rzr', resú. .l ,c.urso
r) buúul"dóror.ómperh¿. ón gL¡¡.¿urtue.r,,{¡,uq,,. fuúro es l¡ regl¡ dúrr¡rc to.l¡ h Ed¡d eTresivo de l¡ c¡z¡ d. rúrór ripi.o.l.l
hJl.¿o,u r,¡m.ero y de l¡ lii.¿ ¡ndr.ioDdl.
glrrpolrmevdcrJepo.¿. n-nrr.l"¡ag.'lcgo...,¡¡¡s¡¡sn¡..o ,o,.r..l,ir;,: re.itrr.'

¡6 /6Jdd¿: fornú.ión ¡rorfolósi ,a he enconüa¡o.. .A.hD .s se¡uF r .,nra,¿"t,: dnposi.ión d.l .uerpo
.a .6reXa¡a, eñrañ, ái eFXego y por- n¡m€nte galtego, a""que ta consruc_ , 'r /¡¿¡¿Ji¡¿l: ho¡e+i¿2d Fr lx¡ifis,ir,
iúEu¿s, como que.L dicho (v ,.
u$do e. I¡ l.ngur trntigul
.ión, .ono gueda Ij.lrúl,,i,: hrble.. disr,. Es r:iso
r: soá p¿,r¿i.¿r,¿: \óy ptrdecedor, p" .hñe¡te c.r;n-a. dichó, resulte niri
, p¿J¿: p«rbable¡¡.nt. Similltrnr lue
299
298 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA íñr(;o LóPEZ DE MENDoZA

Taritá wida vos dé Dios.


87
princesa de gr¡n v,rtud,
20 táñtór tieñes e s,lud Coronatíón de Mosón Jotdi
.uanros mcrc.¿.lec vós.
Ca certas por vos dirán La fermosa comPañera
virtuosa sin ¡epresa de Titófl se demostr¡ba'
los que vos conoscerán. e las sus tustas bogava
contra la mrestra ¡ibe¡a,
< e la más conina esPera
, los monales sintía
la diurnat alegria'
magu€r luesse Postf imera'

E l¿ nocurna escureza'
como vencida, fuía
e sus péñolas cogia'
aunque sintiesse graveza;
€ coño Aiigeri reza
do recuenra que durmió,
r5 en sueños me Paresció
ve¡ Lrna iai estrañeza.

M"r-
lord, .1. sdxt lo'dr . uno de 'ó' mclo'" PGr¿' "ul¿Ú' le.lJ cPr a d"l qu" rÚn
ii,i'. ¡. 0",'í.,.i, r'¡,¿ r.{elenr;'ro'r'nro d IPrcv'n'J reñsur en
'',,'k cl k''1o {sjo xv' Fl MrqÚe ',que
1".*-*ü".'. -.-1, 'sun¡lo
del
? ¡d ¿ ¡¿r'ueñ
r" u"*t''
;,T;;..*.;l;, ",,4,,g""¿. "' a ftoh?nú e, nj mo
:::::;:Jl:i.;:i:;,";;;,;.:-p,"",,,'","'".,..o'§,¿§.úr¡e *isur
:j"1; r,;"1,1;::;;l :;;.'-.i- "-"r"'""-t
*u'tr¡dr h Ldrd
tumbú
' '"M'du' D¿rre' Pot
de rc

;";;; ; r;.'p;;;. -,i"*r rue en 'rem-


,, te.ogia o pleC¡ba sus pluúBs o
'{ Y¿ ¡D"rccu lr ntmm Por el mrr
a¿ o¡roe v et nrundo dc los !'vos
l. aleÉ.i" del di¿, ¡rnqúc tucse
12
jraaz¿: 'pesadez'. El Poet¡ linta '
5c¡tía
l, oscúrid¿d como
intue ' qu¿ ál Uesár el dr. r rent€ inhddi
t-z cañPdñúó / ne1'nóñ '1^
r ¿ú0rr¿6¿: mosdba . Por el sopor det sueño
I F,r6:'galen pequena, navío' bord' rró En ¿e¡enl. ene npo de Poerl
co-¿¿l'¿
ffi co¡d¡cia r.mao.lo' -sulo de li,n0,encü d' L¡ Nvo ¡na
,l¡ntso;el autor cüenti Aue
:: errJ; eo verdrd, .iert¡m¿ntc'. J .o¿,'ind .rxrd: esfcF .on¡gúí' .nión .omo lá qúe nxr.a D'nte a tE
Es
vés dcl .ual ftcibió revel2cio¡e§ sobre-
.orricnie eD cá$eltano mediml.
¡qrso: 'reP...sií,', ce.su- .
3 p¡rñi¡cr,: úhinu .
'r
r1 e .5.!rzd: oscuridád'
16
.i,ñn :¿: cosa insólita"
¿¿,o!¿r¿,: cooozcán'.
3OO (:ORTE DE JUAN I¡ DE CASTIL¡,A íñ¡co LóPEZ DE MENDoZA 3or

Un pndo de gran llanura Tal dizen que Eneas vido


vcia con rant¡s flores a Ia Cipriana, cuando
que sus dirersos colores 1j se le demostró caeafldo
2() ocultav¡¡1 la vcrdu¡a, cerca los reinos cle Dido,
odífer¡s sin ¡nesura, porque luego mi sentido,
en corno del cual parava ¡l E¿¿id¿ rccordando.
un flumen que Io ccrcava üdo ser ell¿s del vando
corricnre corr gmn fondura. 40 de la mrdre de Cupido.

:j E por el lerñoso prado Entre las cuales venia,


gran compaña de tloncellas a la parte de Lev¡nte,
vi venir, c todx ellas un poderoso elclante
quc en sorrro dc si traia
de trajo non usitado:
cada cual arco embraqado 45 de fermosa ge umetri:r
un castiilo bien obrado:
3o a manera de espartanas,
cómo e¡a fabricado
las faldas non cortcssánas,
pcro l:rs flechas .rI lado. expressar non lo podía.

Una dueña que vestía


5o paños dc claro rubi
enrre sus almenas vi,
tlo, ane (oroD¡do y¡ nrur(o, y Pcir¿rcr, eD cuyo ej.nrpio, sc¡aunD.¡ t., s. iñspi- de qtien por cierto cliría
ró .«c po.DU. fu. (oloD¡lo en rl Pih.io drl Sen&lo de Ro ü et lJ de abr¡ dc que la su Glosomía
¡j4r. str .omposi.ió. det c ser amcrior I h nrcrtc dc Jorti dc s,nr Jor.li, su.c-
did! utet dcl ro de ..eñ dc t.12t, Fornr c*.ólicr: d¡ 3¿, 31, ad 3¿ ,. r. a¿. c forma non era hu¡r¡n¡,
jJ nh de la regla profan:
¡7 ¿. jrd, lld,,di 'rtúy U¡oo ticmpo- Co¡crer¡nEntc, el rlior cvo- dc la terrcstre bailia.
:o .r 6p.sor de hs 0or.s ,ru dcjib¡ ca aqui r.i desc¡ipción d. la E,¿rd¿,
vcr .l vcilo. d. Ii hie.bf. cn l¡ que lA don(cuó c.¡zrdo.¡s vcF
j' or'f.,,s: odorif.ns': h snr.opi o L ti¡n f¿lds sobre t¡s rc.li¡ttr5 p¡¡, quc ro rr yi¿d: vio - bi¡ vüto nuücr nn c¡efante: los quc
.ctr.i¡ p:.¡ qu.los poet¡s pue.Ln,ño- l$ storb¡mn eo sü ejercicio;e! md.o Jr Ciprdtr¿: Chiprioh', o s.a.v€nus. ib.n aPtrrejados PaR .l .oñhitc llw¡-
di6c¿r lxs prl¿btus $¡ scn§xl en el s; qúc us, p¡ru expli.rlo puedc debe6c El pa$je dc lá apa¡ición de venus ! bao ctrciñr !n ib¡i8o Pda lós sold¿-
slo\\.v r.\ "p,trn,r'1.'r!r'-'-ripü ¿ lu nr.lcL,!b\o tue e¡' \u o.mpo rÉ- E¡e¡s en forma de c¿adorá p.ocedt, dos qDe ordi.ári¡mcDrc emn ds.not
d¿ (omFo\iciodesi (¡ prop¡) Ncbrri l¿ súlrrbr er¡ rorE d.v€rircn un¡ <^mu ,onlicq el iu¡or. ,ltl pnnr.r por IoS icb e',oP(ós,omo '^o'
¡ccoDoc,ó c¡ su Ctd ú¡n a sh¡ tt$u- jct-E*^ 'nu-
es]d n'dnqd ¡1¿ sp¿ddú6 (!.3ci) cá¡¡to .le ia ¿:,,¿il¿. los co6nádos Por ilmems.o
rrr\in ,nedidr'. exp.esión to'¡ad¡ taDrbién de lá ¡&i- rJ d.,órró: m¡nif.{ó, müEó - Jo ¿e .ldm ,r¿'i: d. cokn roJo
i>tr+ E¡ ro¡no .r.l jrdnr pa5ab¡ ur ,i¿, y por so lú tt^ñ¡ tal¿ot rcn .on.- ró br rn¡or /¿ D,i/o: Dido, r.itu d. t' ¿¡',¿,¿J: l¿s cue rcmbb'n el .ar
rio proftúdo y dc rircric.orrl.nre que id,6 (v 3r) El conrponeór. nesa¡ivo Cart¡go, se eD¡noró de Enc¿s y sc su! ullo coDsruido $bE cl elefante,co¡ro
locc rlr¡..rr¿(:'río. de 6h d.scripción prc.ede delos co- cidó .l *r ¡bándoraü por ú1. * exPlica en la nottr ¿l v aó.
r¡.o,,¿,t¿: por hip¿rbaton..a¡ili.r ¡ úi.¡rinr¡s cr¡daú6 de ¡. b¡ja bno! .o ¡¿ -¿d( ¡L C,/i¿, es, For supu6- !.rt Joñr¿: 6sionor{!. aspe<ro dc h
qu,r,r'¡io J. o i.'tr" .iJJ y d. l. EJrJ Mc,trr tuc ..,nntr¡ to.VcÉus.
'',,r,.,;¿ \ n,r¡.'ii -.'.ipid,' F.,n ¡;fl'j" dr J( ![btr I t¿ dio$ ar ¿¡ro,o:..ncimá,. stdqta ptoti"a: 'l.y o prn,.ipio
:3 rdi, ,x x"nrdr: ,,J,e, v.\üJo J+- y h "-
rú2q¡b¡n u (on,len¡ de h ti- lt Íúñola geM.tíd:'he.mot¡ 6guñ . qué 5igocr ló c@s ¡jenó ¡ I¡ divini-
úetó' Púcdr ier nn lus¡rlo. viind¡d dc venusr al Marqúés pudo lle- qni2á hermo¡. propor.n'rn', pues éshs .Ld'. km# Üd,¡ldr brilia 6 el ter.ito-
:8-rtr Lógn:ine¡(e, I¡s lignrs núo- g$le r t.¡vós dc ¡¡ tr¡¿ucci¿n co¡ncn- ;n el objeio de aq¡clt, ci.n.i¡ rio b¿ló h ¡dmn¡sráción dc u bilei
lógicas no ve$ian.oüb l,s da,ms dc s! ad. dc [¡ri¡]ue devillén¡.o ró !,.6¡¡tor¡toiá el Marqtré. nó há- la .er.riÉ ú¿¡li¿ ¿5 Por hto. el Iüe¡¡
3O2 aORfE DE JUAN ll DE CASTTLLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA 3o3

E ios cabellos de o¡o De rubies e dramantes


le vi, que me parescían ei¡ la m¡§onería'
flrmar que rsplandescran e de gruessa Perleúa
6o o fornras del alto co¡o: lás lizer¡s circunslarte§'
l¡ he¡mana de Polidoru. 85 esmeráldasrelumbrantes
loada de fermosura. e sa6res orientales
noh hovo tál aposrura. havia tantas e tales
si yo la verdad disfloro. que non bastan consonantes'

óJ Andoüemn de tal guis¡ Volvi al siniestro lado


águesra noráltle gente 90 e vi tres magnos varones
fasta ceica de uná fu€nre que las sus disPosiciones
con plr¿;enie gozo e ri,¿: denotáan gran estado:
en el conbite de Eliss¿ non vestían purpundo
70. non se 620 t¡h g¡an 6esta nin hábito de seglares,
cotno en aquella floresta 9j nus en toga§ consul¡r's
que mr prccesso devis:. Ios vi. si sov¡cord¿rlo.

Non tardaron de poner E vi más un cavallero


cabe la fuente L¡na silla, que delante ellas estaü
,5 tan fermosa a martrvila e Inuy manso razonav¡
que eagr¡ve dc lo creer, roo e con vulto falaguero.
ca su gÉÍ resplandescer Mas por fablar ver<iadero
toda vista contrastava. sr¡ razón non Ia diáa,
assí que me denegar.a maguer que me parescía
Ito el verc recorio§.er- en la loquela estrangero.

'tuzon€ía, ¡o<l.dc erjr¿r.Ja¿.: .o¡dición so.ül ele-


dc los hoñbtesy lás coss tro divin6 a lsunlo o rehto eD saórillána.Véase mdao¿¿rí¿:
'!'
Ias ql¡e erb .¡¡m, qtre ,o, ¿¿ ¡!¿de. prcccsirlo en el !- ts1- ¿evnd ó d¡a"d: q
'cuenta'; 6 6'nbién italiannmo. 3a /izsi6: qui2á lizor, ¡nos de la @- p!¡Pur¿do: .olor PUrPúc'
§' ¡,rd .oau/¿¿: l¡ toCa err l¿ Pren-
ro dcl ¿r,.rÉ: dcl com a,cÉlico, an- ftJpld ¿ei.r tespl,ndol. En la
71 3ñ
r¿n6, á6rct, rc ¿ como insu d¡ ex¡erior dcl ve*ido o@no-
hr úr,, por eso formb¡ ct P¡úol er -
co Jóy a¿,/¿/o. ri 1. recúerdo'.
selicál' en con,o le parecia la beueza poesia de cancioneb en &ecue¡tísiño
úsar el.infiDitiwo co¡ vilor d. merc ¿r, y podia ser m¡s€u¡lno o feme¡ino, eo r,y ddtrro. \osegadrmenre
'"' ,,i¡ol,/¿rqfl.'-(rc hJ¡ereñó
o
ór 'Polixem,l¡ amanle de Aguilei. de .hi la coñcord,ncia .on r¿r,6 s rá_
ór a¡»st¡¡¿: 'eso¡lez,, aspecto . 73.d,rar,tr: re§iitr ¿nE nsbá'. El ¡¿i dei veñ sigüiente.
q !i de &¿rco , la rer.l¡d', n¡!a- rsplándor qüe chán,b, de l¡ süa,f¡u- 3! ¡o¡ bo¡¿¿ o¡¡¿a¿¡e: ¡o se P¡ede ,oL
t¿,¿, ,¿fndd¿m: décrr ve¡Jtrd'
b de su tieUeza, deslumbÉb¡ y asi se eúlicar ¿¡ ri@ o en vesos tó-
Es el t¡tir ¿ l¿ ltrd¡J no
incap¡citaba l¡ vira pr., per.ibi¡coD
tr ni;o {ic la iGfabilid"d, de ta i¡rposibi .lií, r, ;ó¿. ó s.x, lo qte estaba dl_
@ E¡ns¿: Dido', que rambién asi se .larid¿d su fonna y .ualid¿dú iidd de .+lica. álso po. i6u6.icn.i. .icndó, aunque a juze¡r Por sú /o{kl"
n,ebai se E6@ ,l b2¡guerc que ó6c- 3óaro: verdrdero'i el rcspla.do. le .lel esüito. o inc¡Pacidd de la Ie¡gua o lensutr .,itrl.n o, qurzJ. €l Pro_
(e¡
eó fldfloi: srandes', cultismo. en que cscribia) P¡re'i¡
ció a Ene,s a su lles¿da a Cartaao. nnpedia idenrificár.on ceriez¿ lo que "szr.l€nBür
72 pro¡.iro tiene a h€nudo el v,lor d. eI .iúrdJrio,.5: calariliá, c€¡rilez''
3O4 CORTE DE JUAN 1I DE CASTILTA íñrco LóPEZ DE MENDoZA 3o5

roJ Tildos f usrro diziendo: "Los diputados,


e non r on Própem Pfle\v Ydea, que a ti venimos
se tue¡on do la deessa r35 homiimente te pedimos
era en su trono Porente. quc seaños escuchados».
Salváronla rcve¡ente,
rro según f,2c§e devía. aquella que previenes
Venus con g,¿n J¡egn¿ "Como
en todos 1os ires esrados
les fabló graciosamenrc. e los fazes sojudg¡dos,
r4o do mandas e Por bier denes,
Gencraim.nre ce,só ioh planeta, que sostienes
b¡ugido e todo ru¡nulro, toda valor e virrxd,
rr5 e con muy honesro wulto anad¡ juventudl,
de
la deesa comenqó ¿quién reconraú tus bienes?»
su fabla e l.< pregunró
"Anügos. ¿¡1ónde pr ,sre. r4J (ioh luz crern¡, diafana,
e de qué reino venistes, fúlcida e neta claror.
r2o o qué barca vos passó rnadre del Primero amor
e de Jí¡piter cercafl!
en esta floresta mía, Más fer osa que Dianá,
a do non son otras genres r5o materia de dictadores,
sinon estas mis sirvienres e de fieles amadores
q rre tmigo en mr,ompanr:: fo¡taleza sobe¡ana,-
rz, ¿Por rcnrum ". vue.r% v:.,
adelanb o rasra aquí? los ilust¡ados
Non ¡eceledes de mí "Dcesa,
valentíssimos poetas,
alguna descorresía». rss vistas ]as obr¡s pe¡feccas

- ros i¡ojos inctine.ios,


r3o de los tres uno respuso '¡ rp!¡ddd: rcpreseDbnéi srrve .óño es p¡opio de los .ulh$¡os
Ir+ Yd.;: ¡daptación dcl fcmeDino de
e altamencc propuso
pr» sus cursos hordenados, i//¿ó o id¡rio, diot .n nali¡no 'aófl¡i¿¿: fúlgida, resplandecien¡e .
ja7
IrJ ¡0,¡1»¿,¡¿: hnmildemente . ¿I t/n,¿¡ d,¡or deb¿ s.r Cupi¿o,
rr3 lor ,,6 er¿dú ! órdenes en que r h¡o de venus y M,rdÓ
orga¡izaba la socie.ld medieBl: cléri '+3 d. Jú?,i¡ú ar¿,d, pu$to que en
'oj s, .orrr¡&..: enscsüi.L . peBomjes se ,c.rca.o¡ át rono de gos, tr.bles y puebb n¡no Rccuérde
t6 púpda. Liprlz jo d,aad,,¿r: és.ritorei.
Qurcrt de.,r gue se,.omo dice e¡ los r.dós qne sialre'. I

.e dirigieon ¡i!rd¡ p.r.,o.cHrd ¡Ln ira &tugido:tunn


¡o.tuido',crtrt r¡. qüe ve¡trs, o ser, rn,or,lo reúa tó.Io, r! ¡l,srd¿ór: inrruidol. Nótrse el
te, co¡ro .or¡espondiá , personas dc sin que ¡ádic püdiera es.ap,. de su c6n&pto ffudno )' cult6 qu.- de la
gnn dig:n.¡¿d,]itrcir el treDo {,e la diosa. "j Bro: rosro',.omo eD e! r roo. poesi2 tenia el Mrqués,.omo .n gc-
ro7
dd: donde . ¡/.¿s¿: dn\a . rrTr!rú1,: 1ü n,onamienro iar
,?¿ ¿,¿: obs¿rvese que los phncias nen) lós Lómbres de 5u tiempo.
roe
si?¡á¡o,¡¿: tr salL¡dárcn'.o ¡rj I:ó ¿venis ,q!i o erjis de p,so lievan el noñbre de los dios.spáganos,
Ira ,¿ld¡ísi,or: quc v,lcn. v,üosóa
Irr C¿,¿r¿1,,¿,¡.: en
Aenenl', sin dis Es p¡rtjcipio d¿ prcse¡te de'mle.', un
tin.ión algún¡ rodos iG .uidos cesa- tipo de cótuúuc.ión latinizante lie
lon sin e\.ep.lón en.u2nto los .nrtrc
'r:.,ios ¡orr¿n¿¿or: expresiones ar laa i¿d,¡¿l: .óntárá, reGrin .
t¡ric.mcnte elaboá.Li.. 1a5
dii¿n¿: diáf^na , con el ¡.enro .ücntc e¡ los autores delsisló xv.
306 CORTE DE JUAN II DE CAST1LLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA 3o7

e muy soriles tr¿ctados fue con tat solennidad


por MossénJorde acabados, cual yo jamás, Por verdad,
suPlican a tu persona non ü en aqüesta vida
que resciba la corona
¡60 de los prudentes lerrados». r8i" En tal guisa se Partieron
los poetas todos cuatro
Al efecro replicando, del selvático teatro'
les dixo: «Pues satisface desquc su fecho exPedieron'
sq cienciá e ros aplaze, EI camino que siguieron
yo mando determinando r9o no¡ recuentá mi üactado'
165 que non punto dilatando e basr lo Prcessado
resciba en nuesüo verg€I Para el acto que fizieron'
la corona de laurel
que impetró poetizando».

El prelocutor ciente,
¡7o que en eI principio propuso,
regraciándole respuso
su sarisfazer prudente,
e dixo: «El gán elocuente
Homero, el Mantüano,
rZS e yo tercem, Lucano,
te Io damos por sirviente».

A las nanos fue trrída


po¡ una gentil donzelia
de Ia magniEca estreüa
r8o una guirnálda escogida,
e dada e rescebida

¡16 ,r¿¿d,roJ: 6üitoj. Efe ié.mino. 16, pdoratar .hnk: cls'bio goe ]hx-
qDe hoy se apüca ex.lusimm.nte a B-
c.nós de .,rí.ter i¡forúativo, enron- '71 r.!¡úiá ¿okl morEándole aañde
ces ea hbién apli.able ¡ textos po¿-
ticos, qúe 5e coGidenban no meDos r7a I7r Homerc, el DanrumovnCüo
ricos en informción cültúál. y Lt.ano son qüien6 p@pone¡ l, .c
!6r ¡ór 'pues su ciencia nos satisface rcna.ión dejordi de santjo¡di porve-
.omo dice cn la €sm)aa tercen
y pla.e o güsi, . Ob5éBe €ómo h nus- dios de lós e.2ñóndd. i37 r¿atD.n el sentido Dleotórico de
poesia amorce que pmdi.aba Jolrti de rre ¿Jr¿l,¿: Venut que 6, ¡o 10 01ü- 'lúmr,lond€ súcedc, r.onteciñienrܧ
r§r' r,Je¿¡d ¿qtrli¿m/: deplch']rcn su
sanr Jórdi es L@da raorbié¡ d?úi¿. demos, una diosa y lDa esEella. R€ ".i,¡l.i ."'". en expesoner dei
,i, pr-§¿ró o púúsdb 'n.rndo
'6j
.snr
dilabdo m momcnto'. .ordeúos que en el q r4r lá hábí,1á- upo erro de h brrll¡. r/Ylrid, PU6
'ó3 iz¡erró: ioücitó encaecid:mente . ro.lo rr¿nscuroó €D úr ¡utsir rncuko
308 CORTE DE JUAN II DE CASTITTA íñrco !-óPEz DE MENDoZA 3o9

88 Por cuánto a dczir cr¡ál era


el selv¡ge peligroso
Wct'1o ¿e los enanoñdos cn r€conlar su rnrnerá
20 c§ aclo nrár¡villoso,
La ForruDa qu€ rro cess¿, c' Yo non Pi¡to nj glo§o
siguiendo cJ curso f¡dado, silogisnos de Poer¡s,
en u¡e monraña espessa, nras siguiendo líneas rcctas,
separada de poblado, l¡blaré non !n6ntoso
5 mc ¡evó. , -u,o rob,d(,
fuera de mi podcrío; 25 dcl su nroclo inconsol¡ble
¡ri que el franco rlvedrio non clescrivc tal Lucano
me fue del todo privado. de l¡ selva inabitable
que taló el bravo románo-;
¡Oh vos. Mlsas, que cn pcrna$ si por metro5 non csPlano
ro aazf,des h.biración, 30 mi proPósito e menglarc'
allí do 6zo Pegaso cl que defecros f:rllare,
la fuenre de perGcciónt, tonrc la pltrnra en la nrano.
en el fin e conctusión.
en el medio e comensando,
¡5 vuesrro strbsidio denrando rlrqu'I,r.,,"'.,{, l,', tr,t"'r } l¿ tEl,rnr'rn unr rcPrñ"urr¡ó" r'quruPLr Jrl
esta prcposición *,¡i,',i.". 1,,"."," r,* .,,,!uhr I \Jttrrll¡n¡ v \ur c"nx''nP!tr]'n '^ \' r'n\cÉ
e" ,los d¡ trs qúc Publica¡tx I¡ últn,¡i cl ¡uto¡ co'tpÚ$ cD rcali
"¡ te. ol,",s quc pr-cc" p¡cs.nrx¡ rlco¡¡ünto dc sus reflrxioDes '¡ t(úno ll
"c'si"""*.
a,a
,,,,o,..,,,,,.,,,',-..i.,,. q,,.(\i¡'u"nrl'uenruh'n'rl "rr':P{nl"' r'r"'J
El I'rGen$ d€ los.¡.¡¡dndos cs ¡.¡ inrit¡.ióD tl.l !.gu¡do cir.uld (. rov) ,""t","i,, o.¡o,,.¡..'l.Iri,,¡,fc¡r de r"n'F 'n'pnrdo '1r "r ' rriu'fo" 'tÚr"ron
J.l l"fir 6,l. r p,^e rrbJ, tu. ne,\,n,J"..,,,-, \.FúI L h r l,
¡rntc. Jond" én( J,caL-.tc i'",, ".'l '\r,'.J' v^'e'lnf'nr'' l''d'u' r(^fr'n\"_1
.,ir¡^J¡(/..l.hliJr!'.,'do!ond-, rorr'p-."d,,d(tt.,,i.,.!l ..,^,,(D,.a. p,'..r r'.'pir,J..'i "',,' ente
be. P"''ñ'diF ' h qL' prcr""
rir { r
'; -'nal',.
Ll lnfi.rno d, lo. (n...nor-Jo. qr,rdo F,{,rn itJr( .t...n!.rir,to . ,-,,, ri",'- .1, ., ,..',* ,l .rrtr por scr pe' ruuro'o I p'r rn' r'r
J(l rnbr.^rJ
tl'póLro (fJh.,rn-nk ¡c".'do d( t,¿brrh fo¡¿-¡o p"r r, ,",dnri¡¡ t, ',.i,. ',b,"
cl (uu'l'h¡k, ("k.,órrl \'.1 J'ú'"lomtnro En( Poer¡'r 'reJi¡
"-ñ',,J,,,,-(. .:.-.. t cd.,\,.rlrzJ- lJ.,J,taz
.le,cu'os rcquernnicnrdi h¿bir re.hrz2do, tu. mu.ro ¡ p*i.ión d. su p¡dre) y 1,".
'-.r', '"., ', 'rbrercn omr d. 'l''
illi podrá .oDremplü los .sbaso, que fr.n 1os oÉtrrc-i". .tr"r,-., q;" r" i"l
.lucen ¿l dcsengiño. En e$a
^..cr.¡.iirn.s¡nrilana ü1p¡ó et e{u.¡u ;h k¿di_ ,.,J d. kodrd. Fu, d .{¡iÍ!r. er .r 'r.t iil' dÚ A & 3'
c¡ótrlúfádic¡ ha.,cndo qu. etporilloz d. kx prc.n6;c¿ Mrci¡s. ct¡rquc.ipo de
nri.dr por !übrpco sus prt2b.ás rr¡.tuccn hs qúe Dánt. p"." úr b".",t" ia" :3 ¿l ú'¿o roú¡¡o; Csat qnc üDndó
cs.a d. Rnrndi: lNesuD DrJg¡¡ior dolole / che ri.o«t!ói del tempo aelicc / De r{ di:\ü) tr,.rtni'. Srrlltr-
o, ny'n ohr el bosqu. us.¡do, .érctr dc M¡F
l¡ miscri¿, (r,y'.r,o.V rrr rjr; ¡ri, I¡ rjdicnin ,¡ü«ni¡ .rrend¡n ;e dis¡inc¡ba na ¡lúdc en er¡ csrofa a h t¡¡d,ció¡ \elh ul cómo cu.nt¡ Lu.rno e¡ ll
r,d¿l.,: pr+.lc'hn.ñr' dudnr pñ.cd.nt( d. Ari\«ircl.s s.-
¡t¿us tl p.c,r p,de ¡ r.n,.ru,.nir lJ sun li c!,1 l¡ Pócsia .o¡hb¡ belhs
re S.elr¡Dre.rc la'n..b no Poder
r+ L,.,id:'tosqu.'. ,r\t- j ió,, Jc tJ. a.ue, p.,m ,J (n, u nrcniirN. ¡ dilir.n.i¡ de la Histo.ir, conhr cl .pisodio e¡ lneüos clísi.or,
_
{¡.,rr': r'.h r".lo. nror{o qúc s( rerJ (ú .to.J rnreñ que r o.up:ür dc steso. rcrles: él §. h ¡os, conro lor dc Luca¡o, Po¡ eso
''] P¿,/,br: thrtu\o etrrf,¡e l,g,,do r to, ¡¡¡húo( de h rF dc L Po.- ¡Nib I los deoflrcD!Ós de su obÉ ¡
t] trc . dt p.atpoijn; ineúe ¿. H'p"- ¡pan í..1,.e, de 16 t'.uBG
rigúedrJ p¿gzn¡ v pn.vú.,, ¡ menrdú sir,pucs lo qtrr Jc§.¡ referir ácoDtc.ló qnc tontn l¡ plunl¡. Esb aPelición ¡ Il
!r(nc'. Jh,cr' e., P.po ¿l Hú|f", (l^,h"/ód.1". len..,do,.\ ) por,^ hunnldád s u¡ É.iN) EecucDte
del tlclicó¡. (jstú¡os, cn cspe.i¡t c¡ textos dc t. rt de li foln¡ .¡ qoe r¡l Lrosg¡. r",¿,¡¡ dz: f31hre r lo quc d,c Pn,
no dcl P.rn¡n;iui s..euniú hs ñu Nári.a rtigiosa o ¡nóE¡.o púdr.c dcr.onsuclo . o sc¡. dc 5u d_ porgo', \i no .orsiSo e:plicár debida_
sas. q¡e sc v.i,n nBpiEdas por sui lugr..
'r ¡"ro¡,oJ¡.iri, * re6c*- ¡ h obra. Dren.e Io 5p¡ntxo de!
3ro (-.OnrE DE
rurtN tI DE CASTILLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA 3rI
Sus Éondas comunicavan
con et cieto de Di¡na, como nave combarida
d€ los adversarios vientos
3-5 c ran ahas se ¡nosrravaD que dubda de su partida
que naturalez: humana
no se f¡¡la, nin explana 60 por los muchos moümientos,
por attores c.n lecura er¡, con mis pensámientos,
que yo me§mo no sentía
sclva de ran grán altura,
cuál camino seguiía
40 nin Olirnpo de Toscana. de menos contr'¿stamicntos.
Muchos 6eros animales
se nrostravan e leoncs
65 E como el falcón. quc núr.r
la tierra más despoblada
e serpieDtes desigu¿les,
e la lambrc allí 1o rira
H!¿nd.s gres r drigones: por fazer cicrra bolada,
a5 dc sus diversas rá.,6ñx
yo comencé mi jornada
non relato por esrenso,
por cuanto fablar inmenso 70 faza lo má accessible,
aviendo por imposible
. e¡ conüa t¿s conctusioncs.
mi cuita ser reparada-
Vengamos ¡ le co¡on¡,
jo que )lr non rcsplanJerqi,r, Pero non andove ranto
d( ¿Ltuct fiio d. LJroD.
- fDn cuanto mc convenía
nr¡r ,lcl rodo se ey on<li¡- 75 Por la noche, con esPanto
que las hntcbr¿s trJi¡:
c yo, como non sabía
dc nri, sinon quc wentura, el propósiro que haüa
por éstas fue contr¡s.ado,
JJ conFa ¡azón e nresu¡",
así que 6nqué cansado
me levó do non queía,
80 del sueño qu€ me 1€ncia.
\.ftond,B: foll4c-. ,dLhrañ luÉ h)- nno ¡n Trrt,¿ (CF.iJ)
¡," ¡*. ." -¡",o ,,-.t.,.,,,," .i"_ J7 Lá 6gun dc la Dave ¡zotadr por q .orrr¿r¿,i.",0r: e*orbos.
'. r¿,6r¿,u{: :p¡r€c,¿n,. ptrcde rr et re¡nponl, t6u¡to dc t2 situación ¿J L, imaam de¡ h¿lcóo, ál 9ü€ cl
rt ¿¡ diló ¿c Di?rd o de l. Lü,r en .2 {r e ,.¿rer . r.?,i2,6:.s,ro animica de los e¡ úomdos, prcccdia hambre apdta dc l, d§n d€spoblada,
I¿ nri\ ¿ l¿ e!
oérn de h5
teoñes dc los !@v¡doc! de qui€¡6 p¡5ó á si parccc prccedcr dcl Pttgdó,¡a, xix
conro .erpicnrer: .on erc ,eDrido. es
'ú,nedi¿a
remr (on(errrcas qur, setrn h .ó- Datrtc y por 6D , PchEl Co!úunte §64-6ó-0
uná.onsúuc.iótr l¡¡inizaDt..
hoaraEa ¡nti¡.u" y Dedi;¡1. fónnx- . r d¿J'jx¿I¡r. ,enornE, de l¡ po€sía peniffutar dc los siglos xv 67
r,ñ, lo h¡ce sáli¡'.
d*D@Dorcio y xvl,.rco qü. .l oriseo in@diáro del ó3 d¿ñ¿ áol¿d¿:'rchclá o$D' o vuelo
nrd2s
,ór7 qu. en ct, ,o s. h¡Uan hoD_ ¡i d¡aó6J@¡,cs:'drter.nks ,hotivo ro dcbe se¡ d,¡tero, siño pe seEúro', que .l vúeló dé ca¿ s.gün.
bres,p¡e, soo sel%s dcrh¡bn¿dñ v o hcchúni
sDe.ro§ tmrguirb o, ioclüo. cú.ioncrü-o 7o
¡,2a: h..tr' .
d6i$bs de nnuÉ¡rz¡ l{nuor' 5e d"bda de:'rcn'. 11¿"dow.'¿ñdu!e'.
a3.oú1"'ioms: en et vo.¿bul¡rio ó ,oún,ifl,ó: movimi.nto o ált.E
J7r3.¡i s.xPliñ ür h obh dc 76 ,¿/a: no ie .ntiende 6re verba: ¡¡
¡ú_ .ientifi.o r¡nsuo c'¡ ciDunro de D,.
td, ,lc ción' de loi cleÉcDros D2iuDles que cotutrucció¡ debcóa.et.l Bpanto que
dirusion. qu., nr"ml- prcduce l¡ io.menb. l8 t¡níc ú ¡nt¿ ,y dc ni¡aaú, mane
¡o"n¿
r3 drd,cJ: anrores,
un úilianisnro.
Es n)cnte, podir .Er protrto.
a" 6I ft: 6ta fns€ estí so,ncddá á un m pucd€ s€r *¡*o 62¿,¡0.ó
El nbnre ()InrDo, ,lo¡Jc h¡6,D- \¡1,', L¡,,ñ:
d¿ er rct . que vr jü.G hipérbaton üole¡tísimo; l¡ coffEuc
b¡n Iüs üüs*, (ñ f¿,nolo pór n/ ¿lru 73 .,,16r¿10: 'Gsnrido-. Las tiniebhs
01,¿ poD,eDdo y cuyr.co;,¡¡ ¡,,nn¡"_
h: atrns¡. no cshba en ro«¡n¡ (tE_ dón córrcctascría:'yo (* jl) .h coho rqisti.ror i sn dlseo de ¡nd, cuáñto
una náve.ombiiidá d.los advers¡rios pudicn'.
vi€ntos . (w. j7 y s.). b.frnqú: nttdi.
JI2 CONTE DE JUAN II DE CA§ITLLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA lr3
L dorrní. p.ro ro,r ocna. Ya mi seso r€tlDcede
- en
r¿.r¡ rque ¿ sazón Pensando ¡antas ¡azones.
que comienga Filomena
la ¡riste lame¡ración
E5 de T!¡eo e pa.dión,
roJ ioh s¡bia Tesalianal,
si la vi¡gen Atxlanre
al riempo que muestra el polo a nuestra vida mund¡Dá
Ja gentil cara de Apolo
es posible se le\ánte,
c diurna inflamación. yo sería deñandante,
r¡o .on devida cerimoria.
Así prise nri camino si el puelco de Calidonia
9o por vereda que inorava, sc most¡ó tan admiÉnre.
esperando en el divino
misrerio a quien invocawa Pero tornando al wcstiglo
socor¡o; yo, que mirava e su difo¡me fechun,
en torno por el selvage,
rr5 digna dc ser en el siglo
9J vi andx. po¡ et boscáge p¿rJ rcmPrÉ en e'crrPrufJ.
un puerco qLre se ladrava. digo que la su 6gura,
- magrer que de puerco fuesse,
¿euién es que lneúificando ya non es quienjamás viesse
eu coplas nin distinciones, rzo ca1 b¡aweza en caradur¡.
e,¡ p,elr run Lo,,,on,ndo
roo tales diformes visiones.
Bien cono Ia lilam¡ ardiente
.in ¡rrut¡rrud J, renutorrr,.
que sus ccntellas enbía
el (u fccho dczjr puede? en to¡no. de continente,
de sus ojos prcscia
r25 que sus r¡yos espaPi¡
3 ¡,,0r,,r,.
',ser,o q,e.,,r,".
r" puto Éqo
on r ,:nv.,* p: re v d /,;_, ,,4-,,.-,. .,..pr,".ro, ¿ u5td ,in¿ n"tu|¿tu.
lllt
irromEn:. hrl¡\ d¿ 1¡,o.-e
P¡ódroni proqne J,r..
,r,.1 Aftso
rlr,.r,3lo: nronrruo'.
'oj M¡sa', pncs
ra¡Jid T¿r¿li¿"d: sabia
. ó.o l-'eo.qu..-ennjo.,dcL ¡,prnr.oq1
lo'rÉ,H r lJ Uolo. 'Jrrc le ,..,ro t,
éshs núfubán en Tésalir, e¡ el ñónre "j </¿, ¿lrrt¡o: dtnr en el mu¡do'
",,*,jé "_ et .¡d",o e u..ho o,.. El trspe.to del ñoD*ruo dá b¡ di8-
rjl,cy, p1* q." ,,o pudre,r . on,.,ro JD'( ."-,.,. , .,,;;, 106
,4 ¡dld,¡r¿: .ázadon lesendarir' y no de a.hnacióD que re laba disDo
.f i",g" .. !1i.. rI hpi/ dor,.r. et DJ.o ^ponr"n- ";.l,
dr pí or,. o njn.rr., virgen,.omo Dia¡a, qu€ pati.iPó ¡c- de iÚ perpetúrdo a ú¡vés dc 12 es.ri
::,,*" . * .,,9: , d( * derdó on o. .,¡.,f,". dr.,vrd^ n, . crv. J eJ, rivanrente en h .rza deljab,li de C,
P¡og1p miqroñ J h,jo J- rrr J, r-
)
.E.upod.rL--...DcLc.!,,,,.,". I'dón y fue lá prn e.a en hernb .o¡ n¡ ..e¡ro ó j2lraü'. Desde h
P!¿r.¿:
- y \ l^ J:ercn r., on é¡. Aj de. ,r nrmo ¡e /.o.,a" tet ..,o,,g,,r,,;. antigúed¿d, en que era sacriEcádo ,
'. tus fl¿.h$,.o¡ro .u¿ntá elMaqúés eD
bf io.u, e LJo leFo quso Lurtrlr rornuJv po, ..m mo p,o!có,,
e¡ro. venus por so fe.uDdid,d y lútrri., .l
t o,dr^a pr" prceg.,ir..,onLrr,'¿..,d1"..e..r,.,r,ñ,.,r,n,.or. r",r,,t¿rr¿: ¿dnnúble'; &niillá¡¡ cer¿o simbolizáb, e$e vi.io, y óí eE
,r"ñ,n ¿ Prcsre un solund,,,rJ
" tio-
urcnr-'.¡Jhrño \ JT-,eo..n¿but-,,
"j,rrn,,io,..
-,,.r,¿,,r,: .expt,"r.,ne.,.
w,.,u. ,ndo e$í .ompaFndo el mo¡st¡uó que se d.s.rito y cáliicado Énio Po¡ los ¡,
.,", le a!»rece ed rú vúióD, d6crito en ¿l t¡ralisbs rniiguos coúo porlos besú-
n] ¡-a ]roÉ e¡ que.rnra .l ru¡énor es uno .le los proediniúbs .l.t tnr,to ¿ 9ó, cón .l que nraró AtalaDte óAtá-
la rúron. i¡tele.tu2t un asp¿cto hn bnvio'.
lántu. de ahi que hrga voros Por su re ''"
3I4 CORAE DE JUAN II DE CASTILLA: íñ1co LóPEZ DE MENDoZA 3rJ

¡ do quierque regua¡da1á, De la su gran fermosura


que mas f¡ble
e fuerremente rurbava
I quien meno( lo tenxa. 55 cr por bien que la es'riPturr
' óuóiese Io r¡zomble
E como cuando ha ti¡ado .econtar,
'ne'tim¡ble
uo la bomba¡da, en derredo¡ era su c¡r¿ luzienfe
queda el corro despobtado como el sol cu¡ndo en oriente
del su gran tumo e negror, 160 faze su curso agradable'
bien de aquel mesmo color
una niebla le salia Un Palafrén cavalgara
r35 por la boca r do bolvía muy ric¿mente gu¡rnroo'
demosrrando su furor. e I¡ sila demoscrava
ser fecha de oro broñido¡
E bien como la saeta, ró5 un c;Plrote westido
que por fuerca e mre«ri: sobre un¡ roP¡ bien techr
sale por su línea recta rÉí4. la mang¿ estrecha'
r,¡o do h ballesta la enbía, a guisa de ombre entendido'
por semejante fazía
a do sus púas langava, Traía en la mano diestra
así que mucho turbava ¡ro un venablo de ¡nontero'
a todo ombre que 1o vía. ¡r¡ alano a la siniestra'
fermoso e mucho lige¡o;
r4J Esr¡ndo muy espantado e bien como c¡vallero
del animal mosúuoso, animoso e de coraje'
vi venir acelemdo r75 ¡quex¿v¿ !u vi¡ge
por el valle fronduoso riguiendo ei vestiglo trero'
un ombre, que tan lermoso
r5o los biwicntes nunca vieron Non se demostró Cadino
nin aquellos que escriüerol con deseo. tan ferviente
de Narciso el amoroso. a ferir al serPentino
rso d. h um¿n imr( ntel
I:ó r¿llarl¿k miEba. Sus miradas
'aeE"e pe¡somje, como dirá más
ad¿lo:'lúa.ort¡ Y arrcjadlza''
¡^_ttz4¡¿5rae /a tdzoúbl. / r¿.o tar
I7o
pareci¡n nyos que a.rcjaba ¡ quien Io adela¡te, ¿s HipóIi¡o, muero por su t1' \if¡¿std:'tzgts\.rd, .
popio p¡d.E alser acusadopo.su m- 'qú§'ese .onErlo. m2on¡blemenre o
4o bonb¿nla: can6n p.i¡riiivo. El dr¡sd. Fedá. d¿ habeü foEado. Se le '?,¿axddE"rpEo:ba'
17 ¿l no o c¡d,no los¡ó d.rñucÉ
humo ¡eg6 de li bómbarda vrcia cl presena, por hDb, como páládin dc lá rJ7 ir¿fir¿ál¿ incaPáz de se¡ eÍima
6pacio qlc lá rodea, pues ]c ar¡iileu
te ¡ ur¿ 5erprenr€ glganld¿: se'nbró
¡pabD cuando dnpár¡. ,ó1 .K üenres. v de euos n¿'ieon hoÚ-
se 'jr Ndr.ir: ftcü¿rdB¿ 9úe 6tc petso- f "¿,¡ir'o: lsarneci¿o . r.-. ie enÉenuron' Logró ma_
tt3 d dirigia un aüenro De-
¿ó bol,l¿ náj. mitolósico, al conremllaBe er um ró3 Ln¿rrdú: lnanife$2ba ",t se
urlo. ¡ odo' eK¿Pto ¡ crn<o qxe !'
gro y espeso cono el liúmo de Ii fuente y veñe ¡,¡ hcrñoso, se ena- ó).¿p o/¿ c¡PU.hJ cuYo e¡reño'
móró de si mir¡o. dáoroJo: enamo muv irrc{,.aD \obre el hombrc
,l!¿ron con el ) .on lG curles rundo
'i,opi ',-ndo ,,nPl,o Y 'ueho'
3\6 CONTE DE JUAN II DE CASTILLA
íñIGo LóPEZ DE MENDoZA 3r7
nin perseo mtu valience
\e moqro cuando .onoui(o E con alegre presencia
rJ' uc, hermana que i,,.o zro me diro: «Muy bien vengdes».
. on rJd¡ resptrnde, E yo, con gran reverencia,
r.nft.
respondí: «De quien árnad€s
rsJ E desque vido et venado vos dé Dios, si desseades,
€ ios daños que fazía, phzer e buen galardón,
§olró Druy apresurádo 2rJ sesun que 620 altrsón,
al atano que traia, pues tan bien vós ¡azonades»
e con muy gran osadia
r9o b¡¿vanlente lo fi¡ió, «Anigo", di-\o, «notr curo
así que luego cayó de amar nin ser amado,
con ta muerte que scnría. e por Diana vo!jDro
22o que nunca fue enamorado;
E .un,o quren rtt ofi( io e maguer que amor de grado
to r¡ás del tiempo sesuía procuó rni compañía,
r.¡. .¡ruiendo d. ¿quet ,erlt¡o vista por mí su falsía,
que a su dees, ptaa". me gardé de ser burlado».
¡c¡r,o sLr mo¡reri¿,
c falagando los canes 22s Yo le repliqué: (Señor
otviciava tos afanes ¿qué es aquesto que vos faze
2oo e cansancio que r¡aía. can suekame¡te dc amo¡
blasGmar, e así vos plaze?
por s¡bcr más de
su fecho ¿Es que Do vos srtislaze
delibré dc to srlvar 23o seúicio, si le Lzistes,
e fu--me luego derecho o por cIál razí»r dcxrstes
para é1, sin más rardar; que su lecho vos desplaze?,,
2oJ e ya sea qL¡e avisar
yo me quisiera p¡ime¡o, Dixo: «Anngo, no querades
anres se riró el sombre¡o sabe¡ más de lo qüe digo,
que le pudiese fabtar.

pe^éo r..¡ro ¡r", I,ka¿..u\o af,\uro er,,.r.


1rr Nótese que l¡iro.,.iór r Dios. ba.so, el ejemplo. a tcnor d.l objetivo
.-.I-ljl,",:.::.. U.,Jd"eU-. , -,i.- .e h-e ,.i.;:;.,: 5udd r atrnqúe sea como muletilla o sole.is, dc esre Foema, ¡esul¡a equivoco, pues
'nuererrah.eoreoru\
Merl .¿prr,6-rbJj.u,.,o.t"ni., ;;;;,'
p,,.,.a*,,0. Do del lensnáje, crece de s.nrido ü lue8oJ6ón lá ab,.dónó y Medc, u.
róEro ver dl, .e- ".'..,a.l/r';...rtu.lr,..o Es dló y ndó a cabo u¡¡ venF.z¿ san
rigiéndose a un, deid¡d mitológicá.
úethdo \u ar.¡l¿ rn ,I $, udo ese tipo de aDcoqismos (e ircluso grienta.
' / .go:..n,eslrdr. otus r¡ás gmves: la miiología de estos ,ore:.tui,.
,nre¡¡e rrobi, e. n. -. ., - * * [.p,d; p,_';i; ;;
,,?,,¿o .'nhs.
, urqu.er.,¡.. d- .¿/" ,.t"vor. pócmó suele ser de .arón pie.ln) Io :2, ¿da,4: au¡que. d¿ .d.
'.on,bF 4i-rr .. ,b,""t. .;.. ,d,/o:
d,. rr .,mprm k.\.r"d., .,";,-.;,.,,;. que el M,rgúés se pbpuso y log.ó evi- buena eFm .
.,"il.,,J.;.::"*r,.-:. er 'o'nb*rc lpan {-
p,,*;, i;a"; tar en s! BLt .ó ¡ra Fón nd r:r ü,ldlo:'eng,nádo .
. ¡ , a-. ^ a -, , -,* "-," r.,,r,._.r l'qurro
Lo :rJJ6ó, üo re.ompeNdos sus amo- 2:7 J!¿l¡dñflr.: IiseRDrerte'.
PU, r- \Jron.,. ..,.""'i:;j;*j'**-- ..* ¡es .on Medea, qü¿n l€ ¿yudó ¡ con, :rq ü¡úJ¿:¿: 'premia'
quist.r el veliócino de oró; sñ em rrr le.¿o:'trcción, o¡¡r',
3r8 CORTE DE JUAN I¡ DE CAST¡LLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA 3r9
2lJ ca. si bien .onsiderades,
e fuentes con agua clara
mÍs es obm de enemrgo
apurar mucho el resogo
260 en los valles apartádos,
que de amigo verdadcro: e arcos amaestrados.
rnas. pues queredes, yo qurer<r
con quc faga ciertos tiros,
:4o oear por qué non Io riso. e centauros e sariro§,
que me cnseñen los collados.
Yo só njero de Eceo.
fijo del duqr-re de Atenas
2('5 E pues gue vos he contado
aquel quc vengó a Tideo el mi fecho entenmcnte.
ganando rierras agenas, queráa ser informado,
245 e soy el que las cadenas señor, si vo§ €s plazienre,
de Cupido quebranré, de cuáles rierras o gence
€ mi nave levanré 27o parrides, o qué forruna
vos tráyó, si¡1 causa algu¡ra,
sob¡-e sus fuelres cntcn¡s.
en este siglo presente..
Ipólito fui ilamado
25o c moé Ca non es omb¡e del mu¡rdo
según murieron
otros, non por su que entre ni sea osado
Pecedo,
que por dorus padescieron; 275 en este lugar profundo
mas 1,.:s dioscs que sopieron e de gentes separado,
como no fucarr culp¡ble, si non el i:rfortunado
25J me dan si¡do dc¡e,rable Céfalo, que retuyó,
como a los que dignos fueñ,n. a quien Diana tr¡yó
28o en el su ¡nonte sagredo.
E Di¿n¡ me deDan
en odo denrpo vcnados Otms que hovo en Grecia
que la t víá siguieron
c, según 6zo Lucrecia,
no es donún¿dJ po¡ ct r¡nrDó¡¿l nno
1i|,":'Y'' que r len, o reAUe sobrc
. .t ¿uqu¿ \tcy Fdfr nóloúos) ,# sus o, ¡ór ¿,,,6r¿dor: f¡bri.idos con ¡rie 6dclid¡d: rl oif ün ruido hi trDos r-
¡¡d6 6 T.eo, hrto de E@ v bz.tr rfl6, ¡DteD¿r ó p,ro! (v :a3), quc R- 16r Los
.
4á¿r'oJ vivian cn los bo5 buios, confúDdióDdd¿ coD un ¡ni. l.
dcJ,$n. ¿oho é¡ refi.r. Se ob.;*; qú6. Nóresc que el Marqués ¡.entúá la ¡E:v6ó con su jáb¡lin¡. @. (r!),ó:
cómo.r tenor d. tr rdeolosir dc I¡ ñ§ 'ro Aq-, po. prim.a ,cz .. i¿"., Céa,lo rmb. cdr cn lds monre§ !o
6cr el pesonaje del ¡ru. s¡nril¡ni vje-
blcá nredi€El, ¡r p€@n¡ldrd v .r n. hrbl¡ndo de5d€ et v ¡¡o.
¿óe :7o d¡llsi ,.. 1¿ri¿.s: de qué pais karios, de ¡hi los c.los de csposl
-i.*o a. un r,omoe
",np,"an
p.l._ aof rl!r/:..rcuost¿ncid. :r¡Quizá deb.ría lccsc OleJ ¡¡d,o
,.r Tideo qt¿ .vrd¡,o !o5 d,orr.ebedoB
¡rJ
tuc mucrro porTcseu en .
de gue rDurió iñjbthenre eor t¡s :7J R..üó¡desc quc el
q . d Cft.id, p!6 ctE consEu..ióD
.l rbquc a Teba. qu. .on.itrsró ?dz¿, ¿ue.'o¡es dc un¡ DuJc¡, te h r dádo M,qués ¡c está en clañ ¡ücoluto".
.cde ¡r.eh.¡ado pór la Fo¡tun¡ i ¡n '3r lrdd¿ 6pos de Ta.guiñio Co-
do, por tr¡ro, iis,Á ¡1{¿,6 coho dice u'D !,.,¡ Ueru dc tlet(nc etr cl p¡8,-.
Lr e¡ ve6o r@icnr€. ¡7 Rc.ué.des. qn. Di¡nr rqdo d€ uthtú¡ñbr, .t inEcrno de látino, se sui.idó bs se. viohd¡ por
,., *- *n--" d cn¡n)ondo.
oo ró¡o S.xto Tlrqd¡o; su historia, cont¡da
eó l¿ d¡oq d€ l¡ c¡a, nlo 6mbiéD d"
.onro Dris ¡irib¿ (v. ,7): p¡rc cir vrz
¡73 céfro, cu¡ndo .@ba, e.¡ espi¡- po. Tito Livio, ¡¡ convirió eD cjeorplo
Ia cn$idá.l
do por sú cspo!¡ quc sospech¡lra dc su de fdclidad y .srid.d.
]2O CORTE DE JUAN II DE CASTII,LA ¡NIGO LOPEZ DE MINDOZA 32I
po¡ casridad padesciem¡. lro me soy da.to por siNienle
285 los cuales rodos vinierorr ¡ quien dixc q[e non siente
en e§te lDgár qlre vedes ¡ri cuid¡do e perdició¡».
e con sus canes e redes
fazen lo que allá iizieron». Una gmn picqa cuidenclo
csrovo en 10 que dezia,
Respondí: «De l:r partida rrJ e después, como dubdxrclo,
29o soy do nasció Trajano; «¡qué bieu seía
"¡Ayl». dixo.
e Venus, que non otvida que siguiésedes mi via
el nuestro siglo mundano, por vcr en qué trabaj.rdes
DC dió señora remprano e la glorj¡ quc espcradcs
en mi jovenit hedad, 32o en vue§tra postreDerial»
295 do perdí mi liberiad
e me 6zo sufragano». ll maguer que -vo dubdrse
l el crr Do i¡rusitado,
«E verttrra, que t.asmuds pensé, si 1o refusase,
¿ ¡odo on,bre rn rardrnqa que me luesse reprov.rdo;
e 1o lleva do non cuda 32j así 1e dixe: «Paga.io
3oo desque buelve su baianqa, sof e presto i vos scgrir.
quiere que taga mudanqa. ¡on cesanclo de se¡vir
e trayóme donde wea a Amor a qüien me soy dado».
estc lugar, porque crea
qüe amar es desesPcranga»; Comenqámos dc consunc¡
3to cl crm¡ro peligroso
loj «pem es bier engñada, por ul valle conro bruno.
si piensa, por rat mzón, cspc'o e Eucho lr¡goso;
que yo fiziesc mo¡ada e sin punro dc rcposo,
do noD es nri-€¡2ri¡ción. aquel día non cessamos
ca de cuerpo e coraqón
rI' rr: .ó¡to .or¡cspón.le ¿ u¡a J.l l,onl,.r. tru¡quc !n1 duda s. tutr
d¡n¡,h rn ¡ de Sdlana É lrün r. .q i ¡ los no!¡nnos del homl,rc,
'33 Ta¡to d .aza. .omó at scguir la jo. ¡or¡na'. rd-!z/¿:lronsmub,.on rtr i.difereü.e ¡ sus rcquidbrcs y r hs der,no 6nrl que h'ltologir rrntiaD
.rridad, esror peñntrjes siguieron el vi€.re una .o5a en otrtr' pen.s qnc por su i¡¡or sulie lcñrltrirl pr¡r h ridar r¡uefte j ui.io, ln
:ee ¿d¿: ,cuidr, pieDsa, r'7,í,: 'cannno; Hipó¡no l¡rirJ l nüno I glon¡. No oilldemos qu. el
r"'/No c! corri€¡te la brltrD?: .6nni SrnrlllaD¡ ¡ seguirle prrr qüc pued¡ ¿utor v: ¡ronurros cl inli.rno rlo¡de
)ed Sa¡rili¡ntr ,p¡recé
conxJ comp, aúibuto dc l¡ Fortunr juzg, .ó,nó 6 ct nnor .n qrc ú¿ba p.nrn lós ..rmondos.
pt
úiou d.l Enrperador. m.ido en Sevill.. kluttdn¡a: es 1¿ expresión
[q]d hr_ /r¿s (r rr3). o sea, lor el que os .r r2I ,fu¡d¿i.r tenrieJe'
'eó r,t/i¿!¿d: luliagáneo' o
.lepen- hitual prD iodicár un cambio ¡fe.tjvd, rrr n¡,rt¿rd: ¡.sui.do .
.licntc de al€!¡no. Er t¿rmi¡o fuer iitJ¡or¿ p.. jrJ Irldo:
como .omp.r un anór o .r¡rbúrlo Ls e] té rnDo utjlizrdo s¡tiste.ho
i ienrc rnclado etr h Énnhotoeia por oúú Quedr .l:ro qu¿ el MJ¡que\ lo\ poehs del siglo xv pm d.sisrr la 116¡rJ¡o.di\Pneró,.
eclesiásti.i. pü* un obúpo 6 súrngá- l,J \ido ÍrrEpo idó r :qurt tuFr J ún l¡li.idr.l.lel rmor.órrcspordido. rre./¿ ¿o,J,,diluntol.
de qrE 5e d.\.ng:ñ€ Llrl nnó. r:o
/orr¿,¡¿n¿ o po*r!n€í¡'pn.d.
¡1 ,r,,0: os.!o'. Debe ser üD.¡á-
:e7 ,¿,r,¿: i¡erre, d€ftno, qnizá ¡ne- 106 ¿x,mi, ¡,nF¡.rñr¡ ns.i6.¡r el i¡ltúno pe¡io,lo rn I¡ ridx
322 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA íñrco LóP[z D]l MENrr()z,\ 323

rJ) tsu rrnro que il.g¿mo, «e rcda vil covardía


en un castillo c§pantoso conviene qüe desecheños.
e yo seré vuestra guia
cl cual un fuego cercava ñsta tanto quc llegremos
en torno, como fosado, 165 al logar do fall¡¡en1os
c, po¡ bieü quc reini¡avl la dcsconsolada gentt
34o de qué Buisa er3 labrado, que su dessco fcrviente
el fu¡¡o desordeDado los puso en tales cstre¡x¡Y'
dcl todo me resistia,
asi que no drsiernia Entra;uos Por la barren
punto de to fabricado. l7o del alciqs¡ bien n1üÉdo
last¡ lx puerta Prinler:,
j4j E como el gue retrayendo a do yo vi entallado
afuem se vr del muro un título bien obrado
e ciel taragón cubriendo. cie lco as, que concluía:
tc¡ricndo el comb¡e tluro, -175 "El quc Porvenus se gui¡
dcsque el lüego ra¡ obscuro vcnga a Penar su Pccado»
:So yo vi,6z ¡quel sembla¡re,
fasra que ei férmoso infante lpóiiro me gu¡rdava
nrc d,\o: " Mrtud .egurc 1a cara. cuando leia,
veyendo quc ia L'rdeva,
ca uon cs flama quemante, 3E''- .on rcmor que me Poma;
comoquier que lo pa¡esc¡, e por cierto que P¡esumí¡
355 ésta que vedes clelante, que yo íuesse arribulado,
nin ardor que vos empcsca¡ sintiéndorne Por culP.tdo
ardimienro Don aallesca, de lo que alli sc eDrendi¡
e segridnle diljgente:
pasenrs Juego la puenre, I tis Díxo¡re; «Non ¡ecctedes
160 antc quc más daño c¡esc¡,; de penar, maguer verdcs
en l.rs lerras que leedes
r)ur¿,¡¡l¿rr¿: resfto, Dunili$r.ión algunas concraliedades,
xe ¡¿,,¡,a/¡¡ Dnrah ¡.pctid¡meoE, de rfr.to'. Se ftti¡i ponieDdo l¡ nns-
.o, aren.ión y reflcxionando'. nr¡ e+resión eD su rcstñ qrc tendía r7r¿,!¿ll,Jo: cs.ulpnl(,.
rquel supnc$o roldado del snnil. ró,Toda €rtr esro& cni inspiñ&,
r4rp,,¡oi ñr&' ./,r'n¿d,: .o¡rrüj co¡ro oEos nu.hor Ps¡jñ dc h obn, r7i T¡¡rbir, h .ntrü ¡l /,i,¡o dtr¡_
3r3
fuon querúnk:.]Iúú q@ ste res.o (in,o) .$aba rclutrdx co, el co
úc'. Los p¡.ti.ipios de presenre .oñ. en L Co,¡,r¿l¿ de l)ante"
,i /r¿),.tr.1o: re¡i.ando - er€ r,r
uD re.urso hüitürl r6e ,,re¿ es la fortin.acióD qüe .lc oo.ido v..so l,!i¿¡¿ o!,i r¡r7d,:¡ m¡
del e$i]o
r+7 r¡r¿!ó,: cs.udó', ¿uDre¡taovo d. LriDizame del siglo. fendn L ürndr del .arillo
rr+.or¡,4,k/ i7. r,",¿lo: rmu¡alhdo'. r77¡ !Íl¿d: rnu¡ba'
nrrir .lel Y r84. El Ma¡qn¿r re Fnra ¡ 4u¿; trunque .
si Drúino .orno ur sol&do q¡c sc hl r7I
¡df¿ !ri?u¿: S3¡iil1¡Dr des.ribe
,sI p¡u$rn| .o¡jctunbi.
¡..r.rdo ¿l Dru6 de u.¡ tor¿lez¡ p{¡ rJr' e¡¡¡¿¡¿¿:'esto.be'. el alcázaro.,*rllo con ¡los o nrji mu 'ró r,¿-q,. ,u"q,e
rq3,d/d,¿,k /¿1.1 'rd!er\ drde de\
¡trlt¿rlo. y rl f.r.rs¡r, rerrc.ede crid¡ ri7 ¿¿nM,o: tile¡tir, áaiúro'.rl¡.! tus .on.¿núicos. de ¡hi que deba Pl "
.loenÉ.re, ü¡briéndósc «ü el erudo. srr por puertas .es,v¿s veDruü., sesú¡amen¡e it¡lirnismo.
324 CORTE DE JUAN II DF CASTITLA Íñrco r-óPEz DE MENDoZA 325

que el tilu]o que mi.ades fazes el orbe mundano


39o :l ánima se dirige: cl¡rífico e propolentel
, r,.o qu,.,t.ue,ou t. .,8e. S.ñor. r1 caso Presente
de sus pcnas nor temadcs,. tír me rfluyc Poesía,
4r5 Por.tue nrrre sin rahía
E l,ien como el que l,or yerro lo quc vl discretamerte.
de crimen es condepn:do
395 : muerre dc cruel fiemr, Non vnnos al can Ce¡ve¡o.
e por su ventura o l¡Lio a Minüs nin ¡ ?lstón,
cle 1o tat es relevado ni las .res l¡das del ficro
e r.torna eD su salüd, 42o llanto de gran coofusión,
así 6zo mi wi¡rud mas Féli¡ c Demofbn,
.too en el su primem ertado. C¡nasce e Macatco,
Eu¡ódicc con Orleo
,Entranos por la escureza \rnno\ eo un¡ ¡l^nsión
del r¡iste hgar ererno,
, do vi t;rnra s¡.veza 4:J Vinlos l']oris con l¡se¡rá,
como dentro en el infi.r o: vimos Eneas e Dido
4oJ Dédaio, que el gran claverno
ob¡ó de ral m¿cstría, rlne los dor !c suicidtr.on.
arI or¡¿,,,n1,,o: L nc'rr'
- por cierro aquí dubclarí:r
"'D¡"¡r.xr r.l x.Lr¡l 'n'
r_ l''no' ') r''t"o ' l'" ""''
su saber, si bien disccrn(i. ,,.ñ.ó;,..¡¿,/;.0..'.'iro,J'.¡¿,"po d."''' o'""" r:"J'nu"o
,,",,n,,. .,,,,,, " ,ó'r'_. ll'','
,, ," r,,"";, n.-J.r",,r,, '¡,'dr,r-r..u'L ,',',,."'.,do
¡O tí¡, plxnera diai,úlo. to o,e \r r- r '-d" ." l^, r. b"r' r l' 'f , '
4Io quc con ru cerco luzientc { r-d C.,ú,0.r,...r-r'o.l ,' .r oa'J,, '_
'ir'w',..od'L¡".-
sr" o 'l' I _'r'
,r",^ oue aloJb. I _, 'l ,r "
,'.."" ";.,,; r' " or ¡ "¡a'r r ' '' o'"'r r'r'
,, ¡,.i,"" . \,i,.. (,. u,o ,l .o ,' "' ' .-' ' d. 'n,'.'" \" ' l 'b'r
¡r',,,.l Do' l' .lef'J' rl" uD'1'"" 'n'or'o'¡'
ie¡ ,¿xft, ,x.: en soto que ; trguellos rn ltilir.o. ',.--delr.'-',o
lo re¿¡.,¡,d^., , pjo ,p ,
ibi. di.lSdos tr lós vi roJ.¿rl.,,d p¡.e.e r¿.nrnro desco- a,- h t,.. M¿a it-. 'J ,,,.,r ,1,.. y,_ p lJ ,.'." t'.
'J.o q¡ie¡es pt'dan ser €ri
vos,.u,v¡ ¡lma erab¡ tod¡vir aso.ixd¡ ¡o.,doiseú s.qurtrm.¡t. un dc,iv¡do ro eran hs nÚlas, ;,rp;rdon. ae rods ig¡o¡o
a'J
,r.u .d. .l '(t,r, .l-,,¿,., ',."t r I v,'ru". p.., lxr m:ldrdes v ..iñc;es d.los vrvos v Prtuj¡r ¡lgú¡ ¡¡oi¡dor los h¡ ideniiñ-
s."ri. 'p
t.flor tr p.sI de l!¡berse .o,f. referirs¡ rt lrberin¡o .ón*rudo por .,c,.s.1* .i a i,,n.."n a. r"-""" .rdo con Paris v Elenr, P'ro dc éros
str.lo e¡trlror¡do r decrdrdo r segui¡ ¡l Dódtrlo e. (:Ie.áj rqu¿1, a pesr. .lc 5u or a ios conae¡a¿os. t ocúP¿ .l.s "eso' úás ab¡jo
(¡e¡.i¡, rn l{rgnúa entcnder ta .o¡r a:' F¿lÁ o Film., cn¡n r¡dx J. D. aró Li hstori¡ de Eners v Dido o'u-
rer
¡d, r¿,0:'por cfor' ptcj,dal d. e$¿ in6emo. /idfd, o Demófonte. h¿roe s.icso LI. Pa la Prnnen Pxrte de h E'¿i'ra: Eneas
r,¡,,, o.r¡1,:luere o hrdo, a.1 aó\ l- ,ue,,- Je lLo\..,r r' ' r''d.'-. r¡'r'ror'^ ('
'no' lr e ' " " ' e
,'
reó des- !ú.idta ¡q,! Aubdntía / su 5d "'
re, ¡si re¡o¡¡ó ,ri vigo. o nlo!'.
¡./:'.r.rttr'n.nt€. $ cE!.,rrenx,rii .¡ ell,\.".'d.. r,,.,, "1 .'¡, ' \ ''rJ' D''lo -'
.se .r$ r¡..,{: dls.ier¡o'. use su oL,¡ol e.rnón Perdidrnrentc de é1' E¡es'
aÓ, .r,J¿..¿:'.\.urid¡d, roe¡,¡¿x¿¡¿ lidl¿,o, co¡ rftto g !r, t" E¡r¡no$da Cán¿.. rl.{ hEr¡¿ lL.udo I ftndrr una grrn 'iüdrd
aor!/¿,¿:dr'di6.ulad.'¡role{ii. .\ el 5o1i r¡ cin,rrgo, ? t¡rvés d.l a9 n. M,careo. tuvo un hitoi.] Prd.. d. (Ronul.L ¡br¡dona v se surcid¡
F,!o e, .ó¡ellaDo ¡ntiguo .o¡no, en ¡6, Srnlla.a iDvo.r , Apolo. dios de ¡mbos, Éo1,. roió rl .;.ién ¡r.¡1o ¡ l'ó +:i EIetu es¡br 'lh cl rev
'¡strda 'on fiP_
u¡ rntido !rá\ próx,mo al .lel r.x¡o, ]a póesir. h mús,.¡ v hs tr.les.o 1o, p..rc" y h, ,l;,, u"n -¡ld¡ .on i¡ c\Pruno MeDel¡Ó
'u¡ndo 'Lrc
326 coRTE DE JUAN II DE CASTILLA íñrco r-óPEz DE MENDoZA 327

e la muy fermosa Elena Hércules eviolaite


44J
co¡ el segundo nr¡rido; vimos en aquel rormento
c nrás en c1 dolorido e nuchos que no ¡ccüenro,
43o tormenro vimos a Er¡J que lue¡r desPués c anle
coü el su buen compartero
en cl lago percsctdo, E por el sinies¡ro lado
a5o cxda cu¡l era fer;do
Archilcs c Policena cn el pecho, e roradado
e a lpcrinesrre con Li¡o, de gran golpe doiorido,
43j e Ia dona de Raven¡, po¡ el cu21 6rego eñcendido
cle que tibla e1 florenti»o, selí¡ que los quemav¡:
4J5 Pr.su d quien úl Pasava
de ser cn ta1 pena puesto¡ si dcvicra ser ¡áscido
e vimos. estando cn esto,
4.ro ¿ Scmiramis con NiDo. E con la pena del fuego
tristenente lament3var,
O/,,,,pIr de \4J, e.i-,i,, Pero que torlavaü 1uc8o
rnadre dcl gran bataliante,
460 e nruy maüso nzonavan;
Ulixes, (lirce, P¡usoni¡, e, por vcr de qué ü¿ctávr ,
Tisbe .on su burn a¡»ante, muy p:rsso me lui llegando
a dos, que vi razona¡do,
t¡dr por el trg€Do P¡¡nj L vele¡¡zi lri ¡d ¿1o,¡ /¿ R¿,¿,, es F.an.es.¡,cl que nüest¡a len€lua lablsvan
de e$c deshonó. .16ó l¡ sú¿m de sr.ttr .on cirn.iott. Mrlirera, señor
de Rn¡nrir le,cn.lo¡,ntos tr\ rv.ntn
n\ de L¡nzrrote s. cnrmoró de $ .u-
,16J las cuales, dcsque mc vieron
e sinrieron rris Pisadas.
'o L.r,üo
&,clos
.¡uzrbr a n¡do Iós l)r.
pa¡a ptrsa¡ la no.hc .on Herc
iir.n, Paol.. p.r lo qnc .e.ibreroD
merte. uDa ¡ otra sc bolvieron
SoD los póirgonntas .le1 ca¡-
b¡ra qtr€ .n,rió ánogtr.lo eD uni tem .o v del Lrd,c de D¡rq .1./¡¿r,¡r¡o l¡ien como nuraviiladas:
p.sd; at dir sigrne¡te, irs ol¿s ¡r¡oj¡
ronsu c¿d;ver cn l¡.iben v clL trl ver a¡'sr¿,,t¿n¡ fu. rl Ljrnp!. ¡]e h n,-
Io se n¡i. ó. ve.¡nos cn.diEros, se comu¡icrL¡D a cl fuego que 16 ab¡rsJb¡, ¡retái¡ra dc
a¡ La Íoyana l,olixe,¡ o l,oli.en¡ arr.¡ .qn¡" ¡¡rr1¿,¡¿ es Alqrandro táv¿s de un, .(trI¡já de la pared: u¡
fue atrú¡r porAqrilc!; hs la cridr dr d. ,rnllrt
Mag,ro, h¡o Filipo y Otnnpi¿,,ev€5 €quivo.o hizo que se suiciJtrnn trl li¡- aie ptu 4¡e.. . tanaún l"ega:
12 .iuda.l. muero el h¿rc.. iu espifuu 'ensegtlda recrperaban el conocrnicn-
se ¡pa...ió a h¡o Neoptólcrno e{i {ar UDr d. ls av.ntu.¡s de Ul¡es, +{i Ha.ules s. cn,moró deYol¿,r lx n, ,lc si m6¡ros. volvird en si de su
sie¡do ,L rowe¡ .ómo n, pxrre d¿l d.nnt n¡ rgúo ¿ jho.fuc L de sus que conlirtió eD su r¡r¡nteiPor
lós ce
totin, y ti¡e inmol¡di sobr. e, tunira .'nxr.es .ór Ia ¡r¡gi Circe, que .o,- los de e$¿ reltr.lón. DeFnila,$ e5po_
+r4l-as .incue¡ra l!Jr\ de lrx¡r. .c ver¡ir eD a¡lnrles ¡ cuanto! llcgtrb¡n a sa.Frovocil sú mueúe. Las y.rsiones ¡l- aór ,trrl /úro: rNy despacnt'
.trsa.o..on kx hiios ¡c $ f¡nno tu nla.Ulises.o sóló c\.¡!ó por rt rern,n L foü¡a YóLrtc oviohn¡e- I. rój /di d,¿¡¿r: ¡ecuérd€r que efi h:-
EBip¡o y .uDrpl1.nd. \ur ótulen.s i(x (u.ia tr ere dcdino,sDo qne.o¡rguió
¡lxtrron c¡ la no.he d. b.das: sótó
.u.l no tic,. n¡da de extr¡ño, p es bLndo.l€ lás aln s dc los .ond.nados
9ue (tlolviera ionnr hunr r s!§ e.¡r equivaleDres en h útrdi.ló¡ !e E¡ esr esroa, se mul¡iP)i.f los €.ós
Hiper r¡erh. rmnn,rrd¡ ¡. rnr.eo. hor¡b.es.lg¡o,o quié. pucde se¡ Paü- de h an,n,¿¿,]i., dond. Dxnie .úent¡
Io sdvó. lgnoo por qué Str.tillaD¿ los s7 ¡¿¡¡r¿,¡,' renero' .ó¡¡o se a.er.x .on esPe.i,l nter¿\ á
i.cluye en cr¿ grlda de ¡nrór.s .ral 4{r I,i'¡nb yTÁbc fu.roD
o¡.¿ p¡.e- hs trln6 de $.o.Pat.ioirs coq quie
+a, rn¡i¿rro: izqúie.do'. Nólesc qüe
rr de .nntrDtes p¡rrdisniti.os: hi¡r .le es el Ldo del .onzóD. dc d. te sxli¡
328 coItTE DIj JUAN II DE CASTILI,A
INTGO LOIEZ DE MENDOZA 329
«io ánimas afana.tárt»,
¡o )o ler .|xe. .,1uc cn Lp ,rl .s nlenbrarse del plazer
I N¡ rre...j ¡,on mr , r,gJ j., cn cl tiempo del dokr;
l;r fabla, o tuestes criadrv; c Ya s.e qüc el ardor
.ie1 I¡ego nos atornreot.r.
'Jczrdm' de qr'1 ','r'', +')J ¡r1.'vor peüa nos sug err.
rractades, después del llorc, esra rr¡tcza e langoD.
,175 en esre hrbo e mrsctir.
do tur1or fizo su tesol<)? "E srbe que nós tmct.lnros
Assnnesrno vos nnptoro de los bienes que perdrros
que sepa yo dó n,.isres e del gozo que passamos
e cómo e por qué venxr.s soo mientr¡ en el mundo bivimos
48o cn el ¡úserrble coro». l§ta txnto que veninos
arder cn aqtrcsta ll¡nu.
E bicn co¡ro la sercDtr do non se cur:n de l¿ma
clrando plxñe a la ürrin¡, ni dc las gbri¡s que hovimos,,.
comenqó su cantilera
la un ánnna mesquina, Joj .E si por ventura quicres
48j diziendoi "Persona d'gú,] sal,er por qué soy penado,
que po' el fu.go ¡r :.,. plázcn1e, porque si fueres
cscucha, Pues pre!¡untistc, rl tu siglo tr:rsporedo,
si piedxd aleo te enctin3, iligrs quc tui condenado
r r.r por seguir de Amor rr vi¡s.
«La nrayor cur¡a que haver e fiDalnrente Maqias
.19o plrede nmgirn amador cn Españ¡ f11i llanr¡do»

¿ñ,d¿,r: rf¡,oei l)csquc vi su conchsión


a6e rrntxn c xtienden fl lrncD r.n,Do¡11,.
rt+ //o":
ll¡nto' Erá pregunrando de ru /,¡,,i. ,r r, -r',r,r, 1o,.¡ j;nr, ,l e lal pel) inesrinDble,
qu¡ s. o.úp,. .d.más de ilo¡4 srs sin fazer l¡rga razón,
sc¡ti.lo ignrrdo, {¡r.,./n : in.lnr¡. ocrsutr,le' rcsporldí: (Tan espantable
'.o,iunn, dc u\I, rero bhb,é¡ p.r a¡,u,rr 'pe.¡ El ieEo¡:,je Lrue hx cs el ii'cho abo¡rinable,
sonÁ, dc smn vtrlof.I,.ru elAxror los Lrja es .o,no \e ¡fÍ rn el { Jlr,tl poe
.ntrmondos de los que sc hx apóden- t¡ M¡.i¡si snr rmbJgo, S¡ull]]¡r .o
pon. r¡ su bo.¡ ni¡guro de !ú v.rsó\,
r¡¡Lr rr,6 o siFn¡ €o¡ tM jui- .on,o seri .orrie¡( cn los tn6crnos +e' ,(,rirdr¿: .¡.. ¡ñ . r¡o ¡/¿,1-d¡ r,r ,idJ: los .r.ú¡os del
.ióstr\ que .n €i buen (empo Lio bxn d. r,nor quc sc ei..rbr..oD fo¡ trrfln {e'l¿",(,,r: l¡ngfr(l.z,r¡lt¡ (lerú.útr. ¡moi. obsélvese.ó¡ro M¡.ias, cl pl
previ.ndo cl dtrñ6 qle el cambio htr lo de ¡re, snro Ix .csirucq qle r1tó ¡Lr d¡¿:¿ ¿ /¿,,!rr \. ¡cll.r. xl recuer r¡dicnü de los .nrnondos, se m.i-
Lri¿ de ¡r¿erlesiy vi.evr^.,,r al.snbrl F.rnces.¡ de Rn¡i.i , Dsnrc e'1 el ¡o de l¡ li'li.idrd frs.n . que ¡¡L("1." Áes rrrepéntidó dc ptrsidr p¿sión
.on ltr tempest,d, us l¡ que nrclntr- ¡,¡r¿,D 9ue, .s. i rr vez. una .nr d. i¿ ld ionneD¡os ¡el fireeo y d¡prc$o a ofre.ere como .r.r.
l,lenre¡te ll.'giri¡ h.rlmr E¡ cl sone- Boecio: rN.$!¡ n»gi. dolotu / che
jDo
,r¿,,n¡: irn.¡tib'. ¡rie¡ro ftrrr los c¡amor?.los
io )lxl, el Ma.qnés expli.,6re ñoti ri.ordrrse dcl t.nr¡o ii.li.d / ¡€lli nri
j'r .roa,r'po¡rn .!idxdo'. l-r5 J¡sa jra ú¿ni,r¿¿l.i nnposiblc de elrlu¿.
vo:
"En .l prósp.ro ti¿nrp las te.enas / sel¡".' Nó¡rs. tr dig¡rr.r.ión d.l nó sc ó,up¡n y¿ ¡. l¿:.{/,ri¿r 4/¿ ¡,,i- derne{r¡da .
¡hnen e llo¡¿D re.clandó cl mrl; / en vrte tr¡.Ji.ñnrl ¡l a.óscr eJpre\ióD .ie ,,oJ, r.o sóló .lcl ...ú..do ¡. r¡ leli J5 inr h¡.er un L.gó pr¡rmeD¡o,
.l ¡dv€.!), led¡s Jaleer.sl c¡¡ntú,¡! trn r.c.drxdó\ pr.c.d.rtes Ll ' r J".'. ^. .ro. r{- . rr
Jos j¡qlo: \nn¡.t. ' !6 ¡v¿r¡ll¡: 'esp:n¡oso'
33O CORTE DE JUAN II DE CASTILLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA 3lr
Magias, que me Écuenras, del águila que leedes,
que rus e§quivas tormenras 5ao segun vos es demosrr¡do,
52o me fazen llaga incu¡able». de tai guisa fui robado
que no sope de mí parte,
«t e¡o como el Sober¡¡¡o ni por cuá] razón nin arre
sólo puede reparar nc wi, de preso, librado.
eü hles Fechos, he¡mano,
plégate de perdonaa
Fn1
525 que ya no me da logar
el riempo que me derarde,. 54J Assi que 1o processado
Respondióme: «Dios ce guarde, dc todo amor me desparte,
el cual re quiera guiar». ni sé tál qüe no se apárre,
si non es loco provado.
E bo)üme por do fuera,
){o cohro quien no.e confia.
bur JnJo qu,en me ruxe,¿
en ,u gu rrü c comp¿nir:
mr$rera que en ro, no viJ
I¡. jnim¿. qu" re¡uenro.
J3J no 10 vi, ni füi conrenro,
ni sope qué me faría.
E bien como cannnedes
al ciclo fue amebrt¡,.{o

rr¡ ¡¿¡¡¿,r¿r: re6etua. e¡a,iondos.rás bien eD la aniesla del


j'e.rsril¿r ¡or,¡¿".¿J: áspe¡xs ¡dversi r,/e,¡o, dond., iunq¡e rr co¡deniclón
era réalmente etern¡,Iás p.n,s ¡esulta-
j:rS,ú.¡ad: Diot. Só1ó Dios puede ban de cs.ára enridad, melos grawes
r¿paur los dairos de la .onde¡acióni qúe las aqui desÍitrs.
dado que el definó de los condenados j2ó
d¿,¿nl¿: derenga,.
carece de remedio, dcberemos rc.or j'e me volvi por.londe habi, ido
dár .lu€, eo rer,did, ¡ pesar .]e lo que Jrr se reliere, n]tu.¡lÍe.t¿, á Hi-
dicen las ¡ibri.,s r ¡re po¿nD (Iaf¿, pó¡to,'?que lo h2bi3 guiado har¡ ¡lü y
,o d¿ ¡¿J ¿,a,,o,¡/or, el PrcPio Poea lo a quien no volverá , ver.
ha de6ñdo ¿n .l v. 475 .omo /iuiJo o i! m¿8!¿u: aunque. /ía: 'veia .
.Mdo E¡nsitorio ant€s de p¡sr rl cie- ilt /.d¡.r¡,o: rcÉeró , rérmino 6..u cn sao dd o*tudo: ln¡¡iferado, de.l¡- por el ador. El amo¡ cót¡o prilióú cs
lo. E(c sdír el rérnrino más ¿Frcpi¡do ¡e dn¡Jnte .oda la .o¡r!osi.ión. uni nÚálon que hará Iorh,na a 6nes
y teolósica"reDte ,d..nado ptrñ deli ir7 C¿,ú¿d6 (¡o Ganímedes, .omo dcl siglo x!,.ú,ndo drrá rir¡lo a la co
Inrlo. L, .ondentr del :mor pie¡d€ asi a.entumos hoy) en un.rzrdo¡ o ps- ír'no sule ,¿da d€ nri'. nocid, novela de Diego de S,n Pedrc.
flerza y G¡lta ñás cóhüeni. .ó¡ ltr tor que,pór su belleza, tue mpbdo por laap7.Jd pór el á¡to. Ge.uérdesr L, experjen.ii vilida lo ha litre¡ado
éti.r del rmor coúés y con l¡ prcpia Júpner, que lo ll.vó il Olimpo y ló qne, más arriba, ¡l ideúti6c¡rse,vt2s9 del a¡ror y su dominio.
tradicióD dc D"ntc,9u. colo.trb¿ a los convirtió eD su copero- y $.) se habi, ñinlaestido ¿nljc¡ado
CoRTL L]E JT]AN II DE CASTIILA íñrco LóPEZ DE MENDoZA :t:t l
89 ¿Puedes tÍr ser cxinido
dc l, mi juri.lición?
Ilí^s ;Qué .s 1., que pieDsas, Foltuna? Bí^s Sí, que non he devoción
;'1-i ne cuidxs molcsrar r nnrgí:n bien in6ngido.
o ¡1c Pi.D§á§ espant¡r- Gloria nin rriünlo nrun.l¡no
bien conro a niño .tc clrn¡? non 1o ariendo;
icónrol ...Y
¿piensas rÍr que non? J en sola virtud entiendo.
Vcrlu h-.. la cual es bien soberano.
BiAs F¡z lo que faze¡ po.lrás,
c¡ yo bivo For razón. Tu cibdad faré rcbar 25
e será puesta so nrano
¿Cómr, cntiendes er defe»sa de lnal príncipe tir3no.
o puédcsio presumir, Poco me puedes dañar:
o nre cuid¡s rsistir? rnis bienes llevo cornigo;
BíAs Sí, c¡ non re lago ofensa. 3o
SubJüdgados sois ¡ rri :rssíqu€ yo voy seguro
sin temor dci enemigo-
BíAS Non son los rJ
nin curan punto de ri. Tu casa seá tonuda.
non dubdes, de llano en l1¡no.
c medda a saco¡rano. 35
El d,án)go d. tsi¿r..,tu ¡,,¡rtr¿ $ uno dc los n'xros nis .nrbl., ri.ós del ¡rar
qu¿s .le 5¡nüU¡nr p.r,ln.rsor nxtivos. IL€lleseDta su prn).b¡l apo.b.ión,l h aórñi cr qn. Srn¡ill¡ü int¿ ¡ .eñns. ¡l ho¡izonte ,ncnrrl de un sabio de la
rem¡ de li ¡o¡rmr, crr¡.re.iri.o Jr l$ F.co.uptr.n,nes yit¡les del siglo xv y ¡Drisiied¡d. evn¡ndo .üid,dosnrni. (-v .on ¡.ubl. r.ieto) Poner cn \u bó.r
pr.sc¡rc hnrb,ón .n otrs obr¡s d.l ¡i¡eln .on.cpto nnrropro ni ».róni.ó. Crco que su jnniE.¡ción del $i.Idio
'¡$ro ¡utor,pe.o, F¡nrcipalmeDte, olic.. cl
máxnno puntó .t. inll€xiótr cD cl p¡o..nr dd ?.hmtrció. de h cuhrra clisi.¡ d. los ¡ntiguos no se d€bc ¡ $ ¡cuerdo lersoDal, sino ál lnrc de.o.o hnr¿irl.ó;
e, l¿ prnncr pr¡t. d.] sislo Co¡,o ie .rpl.tr cn su lróloeó en ptusr, SaDrilla la in.o¡rplenró. d. n,s.oetir.os, ¡:lue Intenbrntjústi¡.¡. o en¡¡..d,r N Pá_
ntr lo .ónpuso pm .orroh¡ .n l.¡ ¡{lversid¡d ¡l enton.6 .oDde dc Alb", Itrb §. sc d.bc snnple¡neDG i l, diteren¡e r.tnud que ad.pr¡ún ¡nte el nrundo
.',,,(i,,,P'rli\''o,,,,,n4,]3,,,,h','n' an¡iEir¡o, y L¡ perspectivr h¡tóri.a qu. demo$ró €l Maqnés e5 Itr mejor .I.ños
ro qu. Sóne.¡ eruvo .1. n'odr .n L .o'.e deJuar ll,lo .nsno que cr. trrdu e.ión d. cujn lejos [egó rn ]a .apt¡.ión dc la A¡¡gü.&d -v nN valores, ¡ l¡
. o al .ralá. v .r{.U¿¡o |o¡ eni épo.x,.,.rc en n,neún oro ato¡ se obscF Dnen hunrnistica FortuInente, el rutor Pare.e brsrrsc en l¡ técnic¿ trr.ll
v,¡ ¡¡l imprcgnr.róD de L ati,r .nor.a qo. l. ll.vr r r.épii¡ h dignidad del cional del deb¿te e¡ vcrso. aunlu. l¡ desigürlLltrd y 1¡ disqibú.ión tóBlme¡tc
sui.idió..o¡tf las e.sLñtr.ztrs dcl c.Ñirnnmo que, por rpleso, ¡o cfá totrl rrbiútrrir .]eld pfla¡re¡¡os cn reh.ió¡ .ón d erroñs¡rc dcsnne¡ie ere Plo
ncnre ¡usenie d¡ l¡ obr¡. Llias .rtr u. 6l¿i\oao nnti.o de h ¿niigüe.hd, u¡o de fósnoi ¡rás bietr luede edrzar .on lós primeros e+e¡imentos drtrmáti.o\.,ñuv
loi ricr. srl,iú5 Ll. Grr.ir, rtn. ..Dni¡ l¿ ¡Dtl. .ondr.ión de pcnsado..roi.o y en ptr.ri.ulrr.on c]pofe¡io. Dúlata d?1 ¡nrctfr Vi.io dc l¡.od.iÉro dc Coia.
dc gotrern¡.tc, .or el qn. t¡Dto .l M,.9u¿r .oñ) c¡ .onde de Alba se podirr V¿Á. r¡¡bló. .ó¡ro re.ün.l¡ 3 l¡ iar;iizx.ión de la l€ngü¿ ,l en gener¿l r los
sen¡i. ,drntiñ.3dosr lo qnr .lr él se strbn e.tón.cr (v prá.ti.rmenre lo nnsmo red,ros del ,.zi¡ (¡legóna, versos dc rtÉ ¡r¡y(r), 'novido si. dudx p.¡ h cxi
quc.rb.mos ¡osot(N.pncs n' ób.¡ .o.e h¡ conservado) cs.úú.1o pó. el MaF gentix de un erllo [ano, lropb de ]¿ póeir didí.¡.4. F.{¡u.tuÍ méti.3:3. ¡¡l
qúés ¿n cl pranogó .n pu¡. dondc.Éproduce lambiÉn las Fáximas qne s. Ic ¡rD tr¿ s. r,l &l ¡. etr l¡ qu€,.omo e!¡ .orr,.nte en l¡ l;r.i dldá.ti.¡ (e. ns /'ro
¡úibuitrn y quc son .ntrnio .onserrtrnros de N ¡c.sa li.nto. Lo más nortrble es ,.rl,ioi, e¡ tos s¿¡,r¿J d¿ Perc GLiü¿n d. Seg.rir y L¡t¡ ls Cor,¡¿r d. Mr¡riqu..
qúe .oincidi.ro. t¡mbién en cl uso del .{ilo seD.illo .r.indo ua t¿dició. li
'ó ¡¿n,,,: !o5pechzr' ienri coheren¡e) combnD oc¡osiltrbos y queLrndor
3
/,o, ¡¡._ó,: ¡rz&i
!ecú. ltr rj No esin lrúbv¡s¡dós] ló!
soD
e .nticr.l6 cn: tt ó.upr de, prút.n d¿r varo.ei. :o t¿rl8n,¡: 6¡gido, f¡lso'. ra d.ll¿tro ¿, l¡¡,0: thn¡¡eole .
dei. ió arnrn: sc preocupan .
334 CORTE DE]UAN I1 DE CASTTLLA Íñrco LóPEZ DE MENDoZA 335

BíAs Toñen, que non me d-a nada. Bí^s Si yo non busco riqueza,
Más seá de cobdicioso ron me será trabajosa.
Fácil es de lo dezi.
rcpa do non la falla¡e; BíAs Y aun de fazcr
pobredad es g¡an reposo- a quien se quierc abstener
y ie plaze bier bevir.
Conviéaete de busca¡
c,sa trDeva, donde bivas. Los ¡icos mucho bien fazeq
Bí^s Tales cosas son esquivas e aquellos que mucho tienen
a quien las quiere esrimar a riruchos pobres sostienen, 15
o tener en máyor grado dan y p¡estan y complazen;
4J
ca si juntas son riqtleza
ca toda cas" o mesón
presto lo havremos dexádo; dan perfección a bondad
e resPlandor a franqueza. Eo
dezi¡ me h3s a quién fallesce
o mengua morada pobre, Ca non se puede estimar
,o por razón nin escrevir
sea de nudoso robre
o de cañas. si acaesce; qué dolor es rescebir,
o sea la de Ainiclate, e cuánto plazer el dar.
do arribó Siempre son ácompañados 85

el César, cuando 1()ó los que tienen,


JJ
I¡ so üda sin dcbate. cua¡do van o cuando vienen,
e si non, sotos, ñenguados.
Y demás, natu¡¡leza
nos dio Ias concavidades BíAs ¿Cómo, non pueden bevir
de las peñas e oquedades, los hombres sin demanda¡? 9o
do passemos la braveza Esto es querer fablar
en tiempo del inv€rnada, e volunr¡d de enca¡i¡
de los Gíos, las cosas en más que son,
los soles de Ios estios,
en ota brevejornada. ca non se puede negr 9J
nin contrastar mi razón.
Huéspeda muy enojosa 6J
es lacontirüa pobreza. Pitágoras non pidió
cn público ni en oculto,

r, scú ñás que codi.ioso', pues .on- César pidió 2 ¡¡niclas que le tBsltr.La
seguiú algo nnposiblq eb¡r¡€ lo que de Grccia a Italia en so btrrco, xúnque
ó3 rr¿¡,¿rdd: llú De co$rá tntrajo e: e,.¿¡r: eDclre.c. pondenr'
no alaba s! vida, co¡ro dice el rexto.
eTEn la infortración que .n uhba
obrczr',
aó p r obre dd rl :' p e; la EdadMedn sobre los strbios de la
Jr En la Fa^,/ü, Lucano .trcnb .óho i7 Y /¿,"¿r:'y además. so
rr¿,q,¿:¿: libeúlidad . anrigiiedad y er qüe sc bas Santinda,
336 CONTE DE JUAN Ii DE CASTILLA íñrco rór¡z DE MENDoZA t]7
nir avergoñó su vulto; seún o lueron seguros
antes es cierto que dio. de las tLrs persecuciones?
Mas bive su aucto¡idad Si farán, y ¿quién 1o dubda?...
e bueD enxieñplo BÍAs
como glorioso te¡lplo el contrario e non lo creo, t3J
de cl¿ra mc¡ralidad. nin es sabio quien a] clrda.
Todo hombrc pue.le bien dar, 10J ¿Qué es de Nínive, Fortuna?
si lc pJaze, su fazienda,
¿Qüé es de:rbbas? ¿Qué es de Atenas?
sin dehte, sin contienda, ¿Dó sLrs murallas e menas,
sin reñir sin ahercar. que non pa.esce ninguna? f40
Pero de tales vi pocos ¿Qué es de Tiro e de Sidón
e muy raro§i e Babilonia?
liberales nin avarcs, ¿Qué fue de tácedemonia?
e si to f¿zen, son locos. Ca si fueron, ya non son.

Las riquezas son de amar Dime, ¿cuál paraste a Rorna, LIJ


ca sin ellas grandes cosas aCorintioeaCarrago?
magní6cas nin famosas rr5 ¡Oh golfo cruel e lagol
non se pueden acabar ¡Sorda e wiceral crrcoma!
Por elles son eDsalqadot ¿Son inlperios o regiones.
IJO
príncipes e emperadores, coron¿snin dignidades
e sus fechos memorados. que non 6eras o baldones

E por ellas fabricados agora por eneñigos


son los templos venerables e combate e n)ano armada?
c I¡s mo¡¡das notables, Y si dexas el csprda, IJJ
e los pueblos son murados; desacuerdas los amigos
los solennes s¡crificios r2J E por tal modo lo fazes

nin snr ellas se árian o si queremos por b,


larguezas nin bcneÉcios. cua¡ro feziste, desfazes.
UÍas ¿Essás ediEcacn,nes, Dexa ya los generalcs,
ricos ternplos, torres, muros, llo mtiguos e ágenos dáños

rró ¿/ ¿,¡l¿: .uid¿ o pie»sr otra .o§ . e$,dós hegeúó¡icos de l¡ Gre.iá 2tr-
Priisoú5 apüe.e como cl hijo de u¡ dg¡a, que riulizab¡ con Are¡?s
ri.o qüe ñ.oospreci¡b¿ las riqx.2¡5 'ra,",r¿,16: n¡nuBIádol
I{J.ü¡,,16¡.: en qoé p¿.ó .
ee ¿tqonó !" ,,r,: rvergonzó su 'r3 /¿A,¿:¿J: gene¡Dsidrd€i. 'ai L.¿d¿úo,ü: '¡s!¡.tr', u¡o de lo§
,:: ¿d¡.rürer: injürieí.
138 COR'IE DE JUAN II DE CASATLLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA rt9
quc pasaron ha mil años, f¡vorccidos, Bías le deñuesrñ que no lÓ fueron t¡irlo' o
c llora tus propios ¡rüles. q,,"
".ú l" f".-" ,i".,p.e,y le aútcpoúe los gue suÍieron por clla Ve:
Bí^s Llore¡ los que procu¡aron IóJ mos brcrÉ fragmÉnto:

e sienran los sus dolorcs, Anco Mrrco, Poderoso


pues .ienerl 1() que buscr¡oD. n'y, lo fize nuchos anos
ledo snr algunos daños, 35i
Ca yo non he sentimiento .loñinante. victoriosoi
de 1as cosas que tú pjensas, labl¿, pues, ¿dc éssos qué s¡b.s?
e las victorias e ofe¡rsas
un¿s son ¡l que es corlrenro e darre he por uno, cicnco,
de 1o quc naturalez:r porque de ésta non te ,labes. 3óo

a éste non vio cuidado 175 ¿Diris de los succesores


nnr lo coenosce rris¡ezx- de esse M¡¡co qüe l'abl¡Ste,
e cómo Jos engañasre?
Yo soy fccho bien andanre, Di, ¿crrescieron de honores?
ca de poco soy contento. BÍ¡s Ciertarnenre mejor íuerr. lóJ
el cual hc po¡ fundam€¡.o, Di lrs causás.
cimieDto firm€, costanre. I IJO Sus 6r1es e .risres Pausas
Pucs sé ya que 1o que basta lazen mi co¡clusión veü.

yo quiero comigo paz, Non tc cligo yo quc seas


pues quien más riene, más gasca- txn sol3mcrte criicl 17()
por Tarquino e Tanaquel,
Yo soy amigo de rodos r85 nin por Servio, assí lo creas:
e todos son nlis a¡nig(». mas a todos inhuman],
e fui dc los eneDrisos gencral
amado por tales modos: enemiga capital
t'-rziendo como que¡¡ia dc 1¿ gcnte fabiá¡¡.
que r¡e f:saDi 190
cr los que de csro se pasar.
sigueD la derecha vía.
r! Marcio lue und de ¡os .c
Forr¡na le inlen¿za con 1a pérdida dc los trnrisos, ttr des¿p¡ri.ión .le su y€§ dc ^¡.o
Rom,; co¡r€n2ó su eaPrnsión r IiL.lurnn Llrbe \erT¡ Lr",n r l¡ tr
cnrtad v ñ¡rili¡ y el dcsiierro, sin doblcg¡rlo. Empieza enmnccs uD re te¡rnorirl, sin ¿c¿b¡r dens.rd:trentc, L¡..xrJo ,,,. TrnJqú'1. quc o Lllli
p.ro dc los cxsoi de Forrunr, o sea. dc los pe6onaJes jllúúcs: Forrunr desce.de¡.iai é$ adoPtó a servio su
co¡retro. f.liz, rlcgre'
rJJ ¡¿do: su.csor gue núrió ¡s.rna,ló Pór Tr'
reler;.. ¡ los mó- qunñ .l Sobcrtto
167
?,¿!r¿: detre !6 i*úñd . FdL:k,1¡¡r¡ln ro,¡¿¡tr
m.nros e¡ q¡e 1¡ L.tuna ñó los Pro
'7tr lx¿J rd,:ion lo ]ni$(i. '7' 1,i., ¿,¿,,.: ti.hosó, srtnaecho . rn .ros moLne¡!\ ú eFn J6- que o.upó n¡lortr¡L's rrrgisrraúr¡s
Ia C!kltrdo, preocupacrón, n. [r ¡2 ¿¡rn-- srn.]cnte . reero:
Quiere de.lr s.LL.los,.omo en l'* /i'.'.'LJndo loi dun.te la RePúblic¡ n nana Parr er
qne se có"irrnr¡.o¡ ió lmpres.in.übtc. rb¡ndoDó dcEni¡,anre¡!¿. ringuirse en el siglo n
34O COnTE DE JU^N rr DE CASTTLIA íÑrco LóPEZ DE MENDoZA
A unos po¡ cobdiciosos Por sus drrios
aParcjadá la caida Parescieron rur engaños
se:r, por enxiemplo Mida, cuando las forcas grurit'trs'
¡ orros por dadivosos. .l8o
Provarte quiem sin glos:¡ Tú de aqueü;s misrrr¡s glorüs
)o que digo; que rePr¡tes' enbidiosa'
E purio será tesrigo tornas en Pronro sanosa
e su muerce d<,loros¡. e revocas las victorias'
.to5
Si te Plazen otms Prucvas
A orros por rron osaclos de rus fechos'
J85
abaxas c diminuyes, §i son buenos o dercchos'
e muchos otros destrLrycs Postumio diSa las nuens'
por gran sobra de csíorqarlos.
Nin olv as' segun creo'
iOh Micipsas! ¿soslcrnedcs
ca non es fabla 6ngrda'
(:l co[trario? 390
M¡rco Marrio, Gayo Mario. la irlrerte con l¡ -caída
del Poderoso PomPeo'
¡ncgáctmelo si c¡uerrerles! testteo
¿Quiero Yo mayor
de rus leYes?
¡Cuántas car¡s sx¡uladas T¡iunfos de veine e dos reyes 4r5
fazes a los_rristes hombres,
augrncntándoies renombrcs
ro lc v¡lieron cortigo'
39J
con fictas honras inflad¡sl Los Cés¡res quién han sido'
iCrántrs redes! icuántas minis! FoRruNA
Bías, e to quc 6zieron'.
lo' oue de Ronu ercrtvtcmn
lo ooncn en olvido'
""n
Lrs zonas inhabit¡btes
rTe rIil¿ o Mxl¡s .ryó eGcrlv¡.¡rn- ¡dopt¡do. Srnú[rni ¡.¡dc r9tri tr tres sóhú füeron
tc por codicnxo. pües r..ibió .l don prohon¡bres rrmanos iirror» por s! Jquell¿s que non sintieron
(lcquc.unto bc¿¡¿ sc convirtier! en d.ssrá.ii pxñ qne l. dn.l.n .n nr dn l¿s sus huestcs esP:nt rblc's'
oój .otrro cste pDdiAio { cf..tu¡bl .urión con I¡ Fo.h¡Dtri fcr«»ri6.r a
t »bié! .on L .oDiü, trcrbó nnnen- loi lnrerios .s un rc..no tipiúo d. lis
slmۖtc ri.o pem trnrriendo de hrnr
re¡Mr.o Mxnlio tue (1.\l.nrdo dcs r"e pd¡¿r¿i¿'o !e nÉt"ae{Jó'i ¡'s Por!-id Albi.o R.Pril.6c. qtc
r3r rn¡
!¡6¿: lcnriuan¡entc . La 8lo5a dc.l Cipnolio. Cryo Mrrnr f!c mtr.r P" hr6 !¿,¿ir6 etr ts horcr 'ru_ N Dombre con¡Plclo,fue el quc' ¡l
cD ta cxplicd(ión qüe rcciLii¡ u. r.r- to por n¡ p$pio escláv. t¡., s¡l!16e ,li.s: lG rom lo', (¡ 5'r v'ncrdos cr¡
fr.nE dc lós @ranos. iufrió h hÚmi
to: si Ár€ o, snnplc, s.ñ<illo o sn) de la cñcldad de Sü. po¡ los smn,E!, tu€mn hudu¿d6 ¡l
ll¡ci¿,n de hs horc¡s 'rldinis' '!'rdr:
onDleiidrd, no ne.cs¡hb¡ slosu rl- 1r6l.n§: 6(ri.i.¡'i.s l¡¡i¡is¡ró ser obLFJos ¿ Pur §{o ún rugo
reTfas R.< soÍ, rútu!.dnlcnrr, l.N Pr{o'er6 qúo\ Lonricn€n trn hi_ tr'' Porñr\o. der'otrd" Po¡ C¡srr Y
r3r Ert¡.io M.lo,.ón l ro!,¿no,tue i¡rDlprs dc Fortu¡x px'i pes.)r in Derb.ro.i h,Y que cnrcoder' cnvi. (l,EF.lo e; F.si¡tu. fue nluero iúi
ge¡uos: las ,¡n¡¿! crxn rú..lcs crvtrdos i""r rlc hs nrms slorrrs qu' rcPar
r33 ro¿'r,/.r'der¡sndo' brjo h! nNrullas p¡n,le¡.uirlas, y ' r.,,,r/u¿¡rdr¡..''nhó9ui.
r3e Mi.ipe, Lr- de Nu¡nidin.tuc d€s rcsuhañ .na¡¡os o.ukor. .oEo I!\ .or ,oma .tr: vu€lss dc ¡[i o §c¡'
ar{.fd, rl.J: elPmtosas'
rD¡ado por YnE!u.t¡- r glicx h¡lix
343
14tr CORTE DE JUAN II DE CASTILIA íñICo LólEz DE MENDoZA

Esros assí f¡voridos ¡rás dexa 1() Proferido'


425
dc las mis claras esper:rs, e dexa sernblantes modos
desplegaron sus vandcras, de po¡fi¡s e argume¡tos
e tanto fucron renridos loeicales.
,tJ5
qüe, si los hovi$a Mares anzuelo de los mo¡tales,
,130 lazo de los más co¡rtentos
non hovier¡n sub].ugado
¡ús presto ricrras e m3res.
AíAs Pucs ranto 1o¿s sus vidas
BíAs Pues si clc cartagmeses
quiero yo 1lonr sus nuertcs
o álricos lablaremos
dolo¡osas, tristcs, tuer¡es, 415 y¡ tú sabes e sabeinos
sus desastres. sus caídas:
sus cont!¿sles e reveses'
ci jamás larás isuales AlibJ? ó45
¿Querrás clezir de
tsíAS ¿E cómo non?
é1 t dcl PnncrPe Annon
de sus turrrbos e baxezas, De
n;n sus hien-'s,le \üs nr"lec e dc su heLnr¿no AsdLub¿l
De esc César. el mayor Essos 6ze vic¡onosos
e principal en el mundo, ójo
.n toren e ,ruev¿ h'J¡d'
cl cual non hovo segundo Sirmr'.lhvcledrJ
en n§ tieüpos Din ¡1ejor,
;cuáles fueron §us rcPosos?
¿qué tlizes de tanto ma1? 4,15 La si yo bien he sentido
Ca de ]¡rto
enfusca¡on Casio c tsruro óJ5
a estos fenlces o Pcnos
e] su tro¡1o inlperial.
siempre buscastc roido'
Uno solo non son todos. A Ios fines de la trerra
tsíAs Por n¡ucñ¡¡ es ,¡no h¡vi¡lo
aun [cgaron tus eübidixs'

izjrio,r¿o\: fivorecidoí. {7 4! j¡¡tí rgurttrrj\ §, n».rn, n-,* aado,.on'o 'l '4ddbdl del
a'ó er¡r¿J: cl¡rtra So¡ l¿s esGrxs quc pucda hab€r su.€dirlo a ¡ru'hos
, el quc L,'r"" Uno v Ó-Ó
con.énri.¡s que fornlaLxD cl .icl(, v +ar atl El Cis¡r núyor / . pti".ipn¡ et "as.;n ¡-r eto" e' lu'h¡ l'"
.onteniár ló§ .uerpo5 .eleres segú. rrn.ximeDre Jutio cósar. +'p'olÚiro 'pinpne{o ¡..o,,1- "'
la ..r¡ognfia anogu¡i qui.r. d..ir q'4 ¡dJr.nl¿'' log'.ó, E r el \eAo |i!
.dirr¿,,: ixore.i.on Por -
aa7
que cs cllr, ¡nrtur¿, l¡ que, r.gún Il Puefo, lulio c¿sl no o{.nr-r ¡un.l R;s nxbi¡ el.v¡do a .rtesona unn'c'- ó r p.,D:L¡ntrmu for li DJt'
in¡uencia que Iós srñr cj.r.e. \obre eltitrlo dc.mpendor v.¡qui Srntill¡ strl I César, Y Fdrtuntr 10
lo $.cdido ó5i,r,t r:'fer.ioi. Pucs (-dago nÓ
los hó¡rbr.s,regulJ n, ünurfo ó n¡ f¡tr nr nr.u.re en ur r.Fr q¡e .. hal,ria r.ur de unr Ístd6 d m deno{u .olonir te cr' l'"dj
co¡rctido un ¡Dtigroi s¡brto c\. por "-, .;," u",
are,u,rr ó+r;f,i.or o árri.rroí, liucs cd¡go J¡Jpi, ¿l t.mrn' h¡no'PU'n"' que
es Marte. cl dios ilc Ix otro ia(1o,.ó¡ro aitrsñ Ilrub lo m¡- d.ltnbr r lo '¿'úg nes¿s'"
-a¡a'-, el ¡¡ortc d' ¡fic¡, o el 'c-
_\/
u'i ¡,.¿v. ,,,d, huscr{e rui'io o
lio ü¡o cs tc¡ido o v¡le po¡ Dn!
.1,ói El §l.ndo .l¿ Cónr vrle po.l.
¿'15,1"ir¿¡. en esta éPo.l, solir 1'cn-
CORTF I)N JUAN ¡I DE CAS ILIÁ
I Íñrco r-(iPEz DD MaNDozA 345
I
.on rodos los eDndcs lidi,s cllo\ brN.¡ton \us rl¡lcs
. l.s f.rzcs m¿t¡ srrr¡: c srs cr«rs llgrrnro-.os. 68o
dc rsro{ ii¡uron Arr,rxc6(.\, 66(J

Essos quc rss; dcscc'rdicron


.rburnd¡nrc rrl .¡ orr¡, Llt los ¡Írlurncs rc¿lcs
A\hrgü\, f).rrío e Xurxcs f rroDos inrpcri¡les,
¡.or rcrdrd rntcs subicron-
De Sardanápolo e Ncro I,r¡('! non er d§ hur¡r¡id¡d ó3j
665
¿qu¿. quicrcs dezir, Forr¡na?
, au.,),)n tr .rrJ¡.r rrrn3,n.r
.rr segLlrLk,
Lodos ticrrr¡os crr urr sL:r
niD pr,||r(ro crerD.r P11)st)ef,1l¡d
()prot b dc los hu¡¡¡nos
es fal¡hr. nin por r.rnrL) lxs clcvi(l¡s
ó7o
, -nte¡rr »itr or¡tr.¡r gracus c1e lirs \us vi.«)ri¡s;
tlt t¡n r¡r¡los Jo, rira»o, lorbles linras e glori;rs,
:' nrí, di, ¿scrár perdid,rs?
Mas di clc Iicstes c Atreo. (:) h ¡1),,.1t. nrlllril
c cl.l¡¡:te de srrs d-¡¡t<:s.
lro¡nl¡req de ranrÚ\ eng¡ño\j r1i sorr conlbr,rrcs l(x ,nodos 695
( r qujrres dc T.reú.
675
cie ucsrr¡ ,"id¡ hunr¡rul.
r
Yo ios fizc gcrrerosos
NiD seríi yo t:orturr,r
Din frinces¡ dc plaüetrs.
¿ r I t¡ !:n.s r.), puñr si l¡s tovicssc (tui.tx\
r ltu tr(
,,",,,,," ¡,"h..hr.,,;;,:',:";J;';':,", j",Jrj-',(ü !u(b,, h,,,o. ¡¿,,,n c )¡:r.odos ti(.¡rrPos u¡'.r.
'1r:i: :':".1 :":al.: :' ":ii"' :'":í':i:,lll:"ll': ),,,l,'Ji
.,,,,.,,,,,r1,.,
;
Mrs de sus l:ir¡,es c nrrles
.,,",,.,,,-;...:,;,,1,; :.i;;i, :,1"
¿,"r..",,,.,^arc**,,r.,¡,.ir,. ;:,;,,,,"'
lI::,1'Po'cx.,pi,'r,q,r.'.,ho.
;
ca dubdo qrre los l¡llcr¡¡os
r nh,.. lrr ro -"{i" ,,, i..,,,.,- "._-''" u"'^rrurú,d iJ(loh, cn el peso ser iguJcs.
V' ,- *r'," ro l,resó I rlonr l.' v
.U(lA.t." ,:K.r .. ", a, 'r ...,,.,J, r¡oú¡r..
,j. r," ,".. *, *,,,,,*," ¡i. r". ..,:il
r,,,.,ú ,..! d,. Ci¡ l¡s cos¡s sor jLr(lsr.l,s
l¡"J:. ;' ,
,
ur4 rJ HÉ, , ,r¡ s 7()5
e por ¡rás c r»¡vo¡es p¡¡¡cs:
Jtr.f,.^ *\_,re, o, ¡h," D,,,,..ei¡;, :;;il ; ;lll::;,::f.;:i:-;ll.l:
..ri nruno rs6,,r¡d(, et !{o tr (: y,,-
,:,,ll:,,"r:;,;i.;:.:],:' i. Il .- .,.. -
l,ti]"ii l; i I :. i",t,,: r:,1:.;.
'" t.\ñ. npota...,,,," .";.;;;,;;;- ¡l ,";i"1,:, - "," r.¡.f."o , r.." .r.,
r'Ni
dr I
iiirn.,¡r: .lalnbrei: er l!!n'isDnr
lo, r¿¡l¡¡ir'¡,r v¿«l¡,1'
/'eJ
r lrs lb¡n s prcpis de h Y
huD ,¡ no soD es¡irer'
.,

'r'r /dr ¡o¿sv {ri4rs: \e nli.ft ¡ /dJ


r'r5,/. ¡r,rn,i,nr/:'hu¡r¡no'
,..,r,.,r.,.. rM..,q,+... r,..r,,.r,,,if,
;.;;:l;:l'',, "*'.n,. r.1. ¡.. rio,^ r'ri d/.i ¡ir¡,trh: 'srenrne'
,u,,cru(Á!,¡.,.qu(,c¡ü1,!r.,.y.\in. tu¡' ¿ ¡¡" h«rD¡.¡ F,r r,,, /,/,x11rs.I2bitnrlnkmc Lnrc¡uN.h ll

f : l!:l:::; :l l;iü;:l'
' -,,.r-",,",,1,r..¡,.,,,,.,,",.,.,-
i,;# ¡Jnor\
i,;:"i ¿:l'J l', i:l l. I l:;; ;l:l :i"
Edr arúr d.F¡d. rod¡ví' .lrl 'r
¿'s,

,o .J d. ¡,,rD¡idddi ¡i s\ hunUo
6$j ,
E(!r(l MEdil
r") Í¡,, xEnui'blc. §ú \¡ tr.xln'. ts
tc¡{ etcrnr prospcn.L.l ¡j t{1§,1d, huni{no. '

;lll']:,: " . ",r( ho,. h,a.',...'..


.ons . p.rlnh h glorir\,t{s s 7t':
trrirtr¿ {: fl,t,qnd¡os.
',,,¡'.1D¡,1,,' '.f;'"*:':.':':;';:,j;:;jl $
ise
rr¡Nr¡le?a .rer. isu¡l qu. t¡ ¡rnrrr.'. ,'r\'
hable
I íñIco Ló¡Ez DE MENDozA 347
346 CORTE D]] JUAN II DE CASTILLA

assi lo quleren las artcs 715


c lás sciencias ap¡orad¿s.
gloria me serán las Pcnas
Fago fin a ni sermón.
c comer ei cibo a Peso'

Que ¡ mí on Plazel los Prernios


e sepas, Bias.
que yo quicro que tus .]írs nin ouos gozos nurdanos'
§c Lnesc¡n en prlsión.
sinon los e§toiciaros.
74(J
Uien qu¡ier¡ ¡lc dexrras en comP3ña de academios
BíAS
contrasta¡ las rus escLrsas,
c 1os sus .lustos PrccePtos
divin¡les,
nlas vco q e 1.r recusas, 715
que .o¡ l.ren.' tnm-n''1e'
e del elecro desp.tras
e p"r l.r üo*' cl<cto''
con ntenazas dt prsiones
quc me fazes. Do se failan 1os cxemPlos 745
Yo rcnio poco tus ¿zes de hs cnatro sanus lunlbres,
e tus hucstes e legiones. e tod:¡s nobles costumbres
C¿ si tÍr De prende¡ás,
c serwicios de los temPlos;
c las seDte ci¿s deTalc!
busca c¡ otro l¡ deslerra.
e Quilón.
Yo soy ya fuera de guer¡¡
nin pido 1o que tú das, dc Pitaco e de Zenón'
e sus doctrnlss nlorales'
ca son bienes ¡ viccnd¡s: 725
_ l¡ rntigiiedtrd- con 'Úvr obra Piensl
Bjas cnúnle.¡ I los pensadores '1c
e tcso¡osj
luros,D seria¡ e lloros, .oDsolar su nrrortunio -! a'áb¡:
dissc¡siones e contien.las.

Nin c¡e¡s me robarás


.:':iil':"'L:1:,:,::::iif: i"';$
ji tl.;::"i'i::,:il::,I':ü1,:';"8::"
las lerras de ns pasados,
nin sus libros nin rractados,
130
:;ri::lí::ij:;': ;:"i]i ";: :;':'::"i :l:r:''I,"'r
por bicn que ras¡sj¡ tás; .,ij-ll,I',i1"'.1"-'.. "¿,
:;:l::;; :,:i";;,,",,,",j.
e corr ranro, ¡uguer pftso
':'1,,,.,," ,o . ,o ro , ,. P r;"j;:.'J jiil li
7Ir rJ¡".rz,,!€ r.rbdi.Nó¡ese que
"":.;;1',d.,ú,
'; .,,,,
," :11,1r,il,,:.."p--,i.d,,,,
;-c:,; ''i:'-,;,";i"',;"1':1,,:T',, o",,,.
cl.on.lc d. AIbr. ¡ quie¡ !¡ de.tn:trdo ,¡¿dd!-nrer. ¡bi¿blei- 116
7trj d J"":'::'i ":;
' ::1,1',',',."]'l'. '" ' M' ro 'P'n' rcdcro 'r" '
:'
el poc r¡, ekb¡ en.ar..Ldo rié'ü e ¡ los ,i.,.s que dr li Fór! ,
7'6.rd ¿/¿¿o ddp¿7¿r: n¡FnE .rr n:;rigniE.r quc ][.os¡s iÚeDis_v nrl
",,. ;.;.;;;"
r,", ¡ " " ' '' 'r: dr
("" -
"i.T'l'i"";i";
i¿ Fo unr prete¡d¿ evnrrquc sig¡ ulcn ex¡ctanente lo n mo. Es un
'.":li:
:,r ;ii*;11 ""::
iltr l¿s
el debre,{¡n la r¿pli.r d. Bias.al ¡nr¿
*:;-r" : .
;,; ; - i;;, j,¡'.,, r ,1 ,r. " '
¡o ¡¡¡ /¿r¿Ji los es.rnos'de l.s.\.rr
krel rntiguos, (r lG quc cl sabro sc " r" l-,"; ;::Tl;" --,'
7Ie,--¿r: ha.es, ñltr\ cr qüc lorma l¿
.o.n,.Itr. B u. úrorivo recnrent. .n ,,o. p.¡u'.- r'-"'-"rd "
,,"1"1,,,,.1 r.,.,,.,.,-..,,..¡".¿-
":,
7:tr .Lra,,: il¡sen\nt,, d¡.orditr'isi e\
cn.¿r.eltrdó. nó seguni )¿ la .onrlen-
ere Epo de lirerurua y lo rcgoiri sien
ii'"' :'J,:T'.: l:,';l ; :,::"i $n el
i'nus
:"1f,".';:;;.1";-"'""
da q¡c ienír .on Fo um. 7rr ,¡43'.r:.¿unque que te,dixn , ftrrxr enos '{o''r'
]48 CORTE DE JUAN II DE CAS.I'ILLA íñrco LóPEZ DE MENDoZA It49

E las obras de PlatóD, 78J


príncipe .lcl Acadenlia, fue dividido por Dios
quc ir \r\J iún nrn Pr, ,ri, co¡r tan diligenre curr,
cligió ral banición;
e l¡s leyes celesrjales que antes que sc aparrasscn
que trllyó las rierras del Oce¡no, 3ro
190
aquel .tue l¡s colocó aúe, fuego sobcrano,
en las meDtes hu¡¡¡nates. e con fo¡ma se formassen,
un bulto e ayuncamieDto
E muy much¡s orras cosas, e¡a todo,
desiru¿\ de ]¡s absotures c colgregación sin modo, 8r5
prosrs, quc son como frutas
795
sin liorden¡nea i,r cuenro.
.te dulcc qusro e sabrosas.
de lil(-,soros diversos E juntos e discordantes,
e Poer¡§; todos los cuatro €lenrcntos
fibr¡las sotilcs, neras, eD uno, r¡as descontentos
reri;d)s en pri.Ios vcrsos, de sus obras no¡r obr¡ntes
eran, c sin a.te alguna;
donde se f¿tia el processo nin un solo
de la matcri¡ primera. rayo demostrava Apolo
e cón,o . por cuát manera nin *r cl¡ridad la Lun¡.
por horclcn c mrDdo expresso,
Más netura narurantc. 82j
aquel globo de natura 8oJ
sinrunor e sin rebate,
desbolvió tan gran debete
,3ó1tr A.r.lcmir e.r l¡ .n:ueh de petía¡ .l judtrnmo,
hs .eveh.bns
Plrtón. o¡Enr¿tes y el neoptatontrnroo ¡.ó.dúr. .caos.. .o. la tr.e¡tutrct¿¡r \rgúr t¡ .\..
7s7 udd.itil ¡i pt."tin: ftin.ó\1.i 7q ¿¡,,¿|,¡¿J..sUp nrÁ, .or.ieme cn ri.n{ro.o ]ásti.tr, c¡¡ ¿1 ProPio Dros o l¡ Iuerz¡
- qt,:".,, ., ,.oo,r-,.,,"o...,",.o.o,,.no,oo,. sú
r ó,." .,' d. ' e.ro.
¡'o Or¿,o. en rn,¡ on sr¿dxo.o .reador¡ ¿ ¡l nibo.dinadr; Srntill¡n¡
\DJr,,dr¿q, . MJrqu¿. ,". ,are cl 3II ¡Ir Ai.e,:gú,, fuego y ti Póncr el .onc.Pto .rls¡ixno de
,". h,yó,.ú,j".. a" r, -i,.ia" *g"',. r", _..i-
-t-tq\d)uI t., ,.,-tt -;i. !¡.a .l p.¡gnn¡nto a¡iiguo los cuatro un solo Dio5 .rcádor en bo.tr de u!
,..-Jr.\J,\,de.h L clc entos de qne 5e..mponian tod¡s Pensador Pigrno. le«r nr.ú.rc .n .1
r- l-rnrúL,de,l'" (rl\l- - o' ,o .,.p"r-ro, deu",bilrioJ.c,rCen l¡s .osas exi*rntcs. racrornt¡o de i¡rlil¡¡e un .oD.cP_
á.óno.crr los ho'hbres Ls rtrtrl¡s de h $coliri.o e.i¡di¡e.bmenre ,riri;. ¡'r ¡r,/¡o: ,Ds¡ nrdiferen. dx. «) .s.olárico, gc..ndo Por el Penstr
le\ o'vnf,-1,rn.,"'.' ., ... I e,.,,,tnjr¡re...gue.on,"ndó.¡.o,r. ¡{rtó!, r,'o,/¿ / \nt h¡t¡l!1antn ¡r.di.val R¿sPe¡r, snl e¡rbr_
.ó¡ró s ióg¡.o, h uió/¡ir y 1tr5 ritrul¡s hl .onb de¡ir v;rt$ u¡ pen${ior d¡."¡o o rer,ltr fonna, sin o e¡ ¡i
"u¡ nnento
go- lx o¡ie¡tx(ió. Lna. (sj se ¡re
h.b€* .d aucrcu .ono.id:s por tos gtrno, segú¡ h .osDrogo,rt', !¿
mcJmr'. FcÍinte el 2n].¡ornsDo), nr¿cPcn{lÉrr
.,1n,r¡ 1.,..'lo r'.n ,Jo,l .'. r pmpo .n tuE:, d; t. ";gentc'r" 3Ie or !,0: juntor, indif e..irdos . te de l¡ trdi.ión ..i5ti¡ü, qüe dóni-
\,,.,'1,,. .,.r, -,.;,-." r'o orr¿!,¡d, oán¡ár.r:\D crptr.idrd dc ni a l(, ltrrgo dc todo el poenra 1 que
¡".;.¿d ,8!,endó t. \,.
.r. p¡s¡c y lór qDe sisueD, ¡ribuye tr sión p¡Aana de L crea.ló,, b ,nderii r.iió¡ nrédn¡ io vuciv. rm órigjDal eDrre los Po€txs
Bi:s Dn .onocnDieiro lilo5ó6co drl preexstir ¡ l, a..ión de los .liojes en !:I .,¿,: csbbx¡'. rifl ,r.: rn, vntud .a$elLnos de su ticnlo
úpo dcl .tu. tcni¡ L so.iedtr.l ¡om,¡¡ iórma de caos, ¡Dtes .te que ta ct,si6 o disposi.ión para hrcer mdx ,iner¡es,
3'ó ¡¿&at', p¡¡dencia'
de los sislos xjv,.urn¿o en Ro.rtr y c¡rañ v co¡fo.,,,,..,, ..,,i" c"."¡" .,, nr.¡p¿.cs. 3:7 .L5D.l,i¡'i ¡lteró o .,obró su fi
:' 14 o . l.'.pcr.¡, ¡ v.,,,¡ rg .érir ¡. ¡:r /D,ld s. For $pusto. el §ol. g!n!
CORTE DE JUAN II DE CASTTLLA íñ¡co róp¡z DE MENDoZA 3JI

e mandó, como imperante, pues cstudia, si quisieras. 89J


que los cielos sus lumb.er¡s las sus tojas e columüs
8jo
e por cursos hordenasen E nuchos otros eno¡os
las otras baxas espens. te laré por tc apartar
del gozo de1 estudjar.
Ahon Bitrs \igue co¡tando el nritó neopl¡ó¡ico de la crc¡ción h¡str lá Dime, ¿lecrás sin ojos?
trprrición deL hombrei si los sabG repÉse¡aban los creadores rlel pen- Dcaócrito se cegó,
s¡,nieDto que él .brazaba, asi quiere resuni¡ el lllndimcn.o doctrr,ál
.tue d¿ sentido ¿ su vid¡. Sisue luego coo cl pla¡ dc !,ida que c{ebe lbr
de esta üda de rePoso,
lárse un sabio en l¡ adversi.lád:
e Homcro, ciego, cantó.
E la blblioteca núa
Los bienes que tc dezía ,oJ
allí se clesplegará:
allí n1e consolará iiTs que yo lev.rva comigo,
éstos so¡, verdad re digo,
Ia mor¡l, maesrra mia.
e .loycles quc traia;
E ¡nuchos dc mis amigos,
mal tu grado, c¡, si ¡rucho non me en,laiio.
9ro
seránjunros d mi lado,
actores e los sus cestos
que tueron tus enemigos. 88o
entran comigo cn el b¿ño.
E assi se!é yo ¡tento
de todo en todo al estudio. Por rodos oúos doiores,
e luerx de este tripudio
dolenci¿s c c e¡medades,
e de cu¡ntas calid¡des 9rJ
del vulgo, que es gran tormenro
Pues si tal captivdad r(N5
cscrivicron los rcrores
conremplación cti toda la medicitra,
p:rssrrás.
trae, non seú prisión,
mas cal¡u felicidad. BÍAs ¿Mori¡é?
Non morirás...
FoRruNA Si tu .árcel fuesse, Bías,
Non t¡n aín¡.
como rú pides, Por cierto 89o
con m¡yo¡ razón liberro
que preso te 1lamarías. pu.lri .1 tr.. \ 'hrLn,¡LLl.\.
eo' Cirultrbrn .livers¡5 nte4rret,-
Libros nin lell1s alguDa§ ciúDcs tr l¡.c!:ner¡ de D(.rl.rito.que .oxr-.n"'rplrrr
É1.¿." delrdjvj rofiEli..
rlon esFeres; r. hábria produ.klo él ¡rn,r. ¡ tin de en el d¿ Edipo, quicn se c.gó .uando
lo es.ncirl, Ptrrr Do Aes.ubrió l¡ \e¡&d de { .lesnD mal
.odi.nr a ltr\ nNje^..s o Paru .o ver h
8rs ;nrl¿,¡¿ittu¿ irnpen o mandr'. s3r r? /iúi d¡.ztr',qnizá .o¡ el ,ol Ltr .esncr¡ d. Homero foimtr ,'3 jo)¡clo, Joyds Pe!¡üeññ.
rr' ¿vua':'esl€r¡,cuc+m ceisi§. !¡ ti.ló dr'bullicio' Pu.d. i.r htnnrno'.n- prte e\en.i¡l d. r leycn.h- Recu¿r-
I¡ crex.ión.se o¡strdzó prnnerc el.irló. o nalúD§"ro. dese gue en el .n,ndo mnguo -\' .sPe
¡?3 r rL¡ pesar.. 3¡r ¿l,r¡: ,,tesc¿nsd,,. .irlneDte c üt l1» eiricgos.l¡ .egLr.¡a
Ji2 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA
lñrco LóPez DE MENDoZA 3J3
Btls Pues ll¡c!¡o non serán r¡nros,
sí sc podr.in comporrar, Min lo quc 62() Dido,
quc non clen cu¡lqLrc tog¡r, e otras qutc la siguieron.
92J
sir: tc¡rer k¡s rus espentos,
a !.rs mi: conrenrphcioncs:
Non l:ue caso peregrino, 955
qus ya Porcia patrizó,
r)rlj serán .t bdos n)iies c sin culP¡ rc trató
sii:¡ves nredic¡cior)es. la muger de Collatino,
930 Bien assi fizo Daimir¡
Nin picnses ra» nr¡l a¡nrado e Jocastai 96o
tú ¡re l¡llcs de pacicncia ca cercas quien la conrr¿fa,
e toda gravc dolencia corta e débi!¡rentc mi¡a.
qLrc venga eu cualquier estaclo;
Pues si la ral cligierou
nj nle f¡ll'úa digno
de n1i nonrbre
935 Por mejor los feininilej
si nori me Í¡llasses ho¡rt¡re áninos, t1i, los vitiles 9ó5
c b¡callador contilo. ¿qrré farán? Lo que fizieron
¡ruchos otros: recebirla
roRr uN,\ ¡Morir. rnorir re convienc!
pues, iBi:r, a sin puDto de rcsisten.ia,
1as m¡nos, Días!
liíAs (i¡idrw¡ que ¡¡c dczías tto e, :un oso dezir, pedirla.
Lxl.os¡ qirc r.rrde avicre.
o contingcnte dc r¡roj
e! Did(). rein¡ .lc C¡.ogo. wiurL bmbié¡ sui.nü: púd. rr l¡tir$mo o
(rF"'pl,r.rt¿,'J,»'ósu',.¡ro,rl cnrno- rLürn.n'o
cs una gcncral srcrte
9-! t _¿r.c o< Err r.:.d.trr.io _r.
r¿,ao y lr'r l. :¡r, I ¡.rccu.p'.t'ról¡ n,u.'-
sin defensr, sin rep:rro. rba¡ddnó, elta Jc súicidó.Aquí cmpie- r. a wivir .on ¿l d¿shonor d. hábcr
¿r hrlabrnz: del süi.idio diAno, por sido vió¡.dr por T¡.qüino Scrto.
desprecn, d. l¡ n¡uere, dc tr¡di.ió¡ ete Dünnin o Dcruin, csP@ &
ioh Forrunr! ¿Tú nle quicres e*oi.a, uú¡ actiNd tro bidn vistl d6d€ tslér.ules,se sui.idó tB lrabe¡ c{údo
.(¡) ¡nuerrc fizcr renrot h éric¡ dc h An¡igücdád .onro .echr- inrclu¡i2rirúenrc su muertc cotr I¿
quc es un tarr Ieve dolor ¿¡ü d. ptrno por cl crtri,nismo dce túnia que le r¿Fló, sin eb.. qúe .F
que vr vnDos de rnugcrcs, dr sin nót.s. .l .ufe'ñismo lx ob¡ ¿nv.trdLd¡.on la ensr. de Ia
9Jo
lartis de ri,ln quisicron / tiot pattnlod.lasrv,!a7 94e
qr¡tie ¡^8ú5ú¡i Hidtu dc L.r¡a.o
tan ¡l sui.idjo Los contcñ- e6o Yocso. "údr. y .s!os¡ d. Edi
refcrüse
Fori¡os d.l M¡.qu6 ccñure)r 6E pcsc su¡.idó ál descübrir el inccsro en
paeje, rib¡yérdoleuna.6nformi.Ld qreiNoluntariuücntehabi. in.urri-
.oncr(cnciasprs Ds9úc,s.sunmeD- do ¡1 .*¡fte c6D ñ hijo después de quc
,:{ ri: s; , ¡li.nrJ(nin. o rii . (on n, livo c. (:órth.omo cónsecue.cir dc tq6bb¡ l.jos d. s.nti¡; en ¡ri opinió¡, éste D¡iiru Layo, $ esPoso y padrc
santill¡n¡ * lin¡ta a aribu¡r rcdtudd 6pe.tiv¡¡rs¡{c "
vilor ¡nrigrD. De Jn'hns r-on¡¡ ü.n. n¡ ¡dnri¡¡ciórr por San.cr.?
drx,l, . .1.., 1l¡14r ¡ p.s¡¡a, ¡ ¡n pens¡do. p"g¡ño,lo quc a6'¿.rtúr '.i.rtr,ñente, en vc¡dad.
f¡ir,r, los retólicos po$erior€shabíin de.lc- ,J!i¿, ¡d d,r,¿r¿: qúizá qdcn se opó-
d. A,¿..rir. LIuu,,
,rr E c, ura .¡r¡n nunif€so.nnr de ,¡r.¿nrn,(.,,¿ ¿e .¿¡¿:.gue ¡.ó,rtr.c Domio¿r el d€coo dc¡ pe6oD,je.D n€ ¡ h mue ¿: obséñ6e guc cl en-
uno,.B"x xnb(¡do .n .t pdr o r,.cde mDñ.nt¿,. eró Por.ia * n'icidó .l cono.er h c¡b¿ñi.nto de l¡ 6tuf¡ 3i$¡ieDe
'rn¡t ,r'urr¡e Jc (u Jrrdo B,uto ¡r,.d rlude ¡ ell¡ u- lugár ¡ dúdts.
y Pa¡ri.uh.D,cnre ,io r¡,,r!r'obm de d.i¡b$. '
der¡ns¡, ',F,,' . . I rJJrc', t .,ñn d¿ t:', ,, ,..etr/, 'rcrbnl¡.

JJ4 CORTE DE JUAN II DE CASTÍI,LA IN¡GO LOPEZ DE MENDOZA u55
Así lo 62<) Cetón
encDrigos y tus elegido paÉ gobernarl¡. A.tuó co desprendimiento,
assí lo fizo Anibat. boDd¡¿, equi&d yjurriciá, obreniendo el asráde.iñieúro y a¡ror de sus
ca la ponqoña mortal coDciud¡d¡nos, sin hibei pedido nunca recoÍrpeosa- Por esó. despren-
hovo por singular dor. dido de toda glori¡ lcrrer¡, no teme a Fortuo¡. Estr le ¡DreDlza e¡¡ton-
Scévo1a non fizo urenos, ces.on los t.rrores.lel otrc Drundo co¡ro lo.orcebí¡D los paganos,
975
quc a Ia pcna perc tlias reinvindica paru si l¡ bienñeo¿u¿nzi de losJuros:
¡nre vino de porsena:
ca 6n es tr¡or de buenos. En el pofundo del Huerco
¡ do tú üon cuidas, tsías,
E con esre mesno zclo assí como boze;as
se dieron por sacrificio impiden e1 passo al puercr:,
98o
el animoso Domicio te faré pcn¡r cien áños,
e el conrineüe Merelo,
si César lo rescil,iera llr€ üon seas sepulcado!
al qsPada; Drque non quedcn .us d¡ños
pues de mí non dubdes nad¿
98J
más rcfusc Ia c:tlrer¡. tlíAt ioh cuánto ligeramentc t2)5
con la bucra confianza
Ca si ¡ral párrido auera. passa cualquier rribulanga
)¡o non tc lo demandara. e c¡si dc continente!
lin creas buelvr lá crñ Pues ya prueva, si podieres,
porque digas: ¡Muera, muer:r!, dc ¡uzirme, rr_lo
990
¡nas sea muy bienvenida c non crcas rcdlrcirme
ral señora; a tus f.ívolos quereres;
ca quicn su vcnid¡ lora,
poco sabc de esta vida. ser Ja pernrrbación,
empachos o decenencia,
BíJ. .otu(nA .¡t,o,, un, Ir,É¡.\plrrcrón d. po! contmstes o resistencia
qui no (emc
muer¡c. Recib,o unr nbu,.-"n .,^.*¿., _"i¿ po..o¿o IJ r235
como tú dizes, o non,
rD. de vuerr.' ¿ tpFmeo, ju , rudrd nJ¡rt. t¡ ,tEfcndió.on .t o.S. "...
e{t" d:,r". c¡, disue[o de ]as ligas

non remo algunos males


,7r C¿ldr d. útica, el .¡ h ba!üh de FaBálir
¡ludido en contmrios nin encmig.rs.
e3: lu.io Ceci¡io
e7:
¿8r¿t óAníb¡lo pruErió.1 we¡e- ron ru clerpo
M.reto def.ndió
hs p c r dct c¡niro_ Mas clcxada la siniesrra
no a¡t.r qu. ser enr.eg¡do ¡ tos rc_ lio ürc l¡
.\prdi de Céqr .,/¡¡;¿x¿: carrera do los culpados
'gu¡rd¡¡do la .o¡np6tuh ¡rte l¡ ¡m€
rrotar J (v
e?i Mu.io Scévot¿ quiso
PoBená, gue sedi¡ba nj c¡udad: dc.'- e3ó FoÍuna
.ubr.ro..¡ ,,r¡ó rbru\,\u b¡J20 ü_ .lebe .lu¿r si rrirs rehu
:JE crr.¿nüm.l¿ ú¡ucrre.¡¡¡ ou. to
,dber f¡lhdo en el hren¡o h,.,eron tós.ru. r.Jbr de kcord:.
r:r7 lr,e, u OEo .ra él níier.o .le g]b¡n ¿tcrnan)enG sú hau¡r dcsca¡so.
|,7d c úno:'s¿ anÚdp;' L r.li8ión anri8ua, o bien el dios qú.
¡ri7 in¿r¡a,J¿ r lflbula.rór'-
"'tu(ro Donxrro E obailó,,trr,.
dr I'\ rn5(puho§ 'J- |:].¿c',re:.dan¡n,¿'
''¡tL¡ ¡lm¿5
3Jó coRTE DE JUAN II DE CA5,I.ILLA íñlco LóPEZ DE MENDoZA 357

cruelmente son cruciados, ca se cuenta sü desseo


e prosiguiendo la diesrrá, ya sc obtuvo de Cerbero
mira¡é con ojo fl-\o f245 r-tro
el ardo¡ E¡údice; cómo e cuándo
del que sin ¿19ún remor bien es cuento pl¡cent€ro.
ha Gcho mal o lo clixo
De esta tie¡ra su aParencia,
E la suelta mancebez segirn que se certifica
de los Titanos, gig.rntcs r2JO por rnuchos c testifica, rlr5
irnpremidos o penantes es de muy gran exccllercia
de Ia noxia vejez, e pintura tan fermosa
porque sobervios lenraron que bien muestra
ofender ser fábrica de la diescra
al üonante Jupirer. r2J5 sabia ¡rano e poderosa. r32()
lo cual de fecho assayaron.
Allí ]¿s diversidades
Sigúe ¡efiriendo los suplicios de ios con.tenádos que él no verá y acaba
son tantas de las colores,
Elatando cótuo espera ir con los eternámenre felices:
recontado por actores
E los Ciclopes dexados de grandes auctoridades,
quc ésras de nuestras pinturas rltr5
en Ios sus a¡clie¡tes [:rnos,
saliré por los adornos
verdes e férriles prados,
son como lumbre de esrreUa§
ante el sol en sus alturas.
do soD los C:rmpos ¡o$dos
Elseos,
En aquellas praderias
do todos buenos desseos
dizen que son acabados, e planicies purplrra&s r 130
dizen que son colocadas
a perpetuales &s
Do can¡ando rañe OrGo, rlo5 las personas que fuyercn
el saccrdore de Tnci¡,
la lira con tanta gracia,
e los ¡ectíssimos ritos I]3J
glardaron e mantowiercn.
I:ar .n{i¿¡ló: cruz¡dor,.
r?| ¡/i.J/,r: de¡c.ha, re.rtr' Estas gcntes eximidas
''i"Los ri¡aDes ayuda.on x Cronos r)rJ,tu¡of¿:Júp¡er g,rn¿r en et¡ex_
son cle 1as enferned:des.
m ú zNi y fu{or .nte.rados po. too) dontmb2 et nyo y el üucnd
ite en I' prclund;.,d d. r , e'r.'. '*',a d).n., p.obr,,,a.,nren,drc,,
'" np,"a¿a, I'te,,ra-nrr. tr, ,",o.,",. -d, v de rr". F,..,
dos o inüo¡¡.idos.oD ludz2 eD el in- ñú5i.o, quc .onsinúó et privil¡gn,
'róeEl .¡n C€rbero cra el p€.ró 'rIr ¿r,¿/¿d¿: aPari.n.ii. ¿rd ¡'úd es
mónstruoso que vigil¡ba la Puerta el PrÚiso, los CamPos Eliseos cuvr
terrcr.le algo , en sE arc. cn ¿l 5e.o excep.ioD2l de *soar r * *¡ou. d"l I l_' 1. y ,1" q len O., o ob n \'rrP, ró1 PnlPie/¿
dc l!Ti.rrá, En¡l.on cl que fi¡.¡ó¡ /¿ Enridne, det nú..no. ¿unquc tr-p.r vo sú d¿s.o ¡l poder lib.rt¡r a Euri
,,,¡er. penadot D .asrigrrloi por Jú, üó en et últi dice. fr: !¿?¿tldl¿r: peipetuos, eternoi.
3J8 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA íñrco LóPEZ DE MENDozA 3J9

han prorrcgadas edades E todas l¿s nobles art.s


sobrc las nuestras e vidas; r3.10 e po¡ metropología
son de más bivos sentidos las rezan con alegía,
e sabe! todás juntrs e por p3rics.
rnás p¡esros en discerner, E co¡r larges vestiduras
en sus fablas nás polidos. grrvedrd
gr: n honesrrd
Selvas en esra región r.1,15 lls sus comendables curas
son, e floresras fermosas.
de Éuct¡les abondosas, Hánse allí piadosamente
ñondescen toda sazón. codos los tienpos dcl airo,
Aguas de rodas mancras, frío non les faze da¡lo
pe¡enales 115t) oin calor por consiguicntel rl8o
fuentes e íos cabdales dc guisa ql¡e los arutales
e mlry f¿'rtiles ribems. que allí biven.
según cuentan e descriven.
Eridano mansamcnte son por verdor inmo¡trles
rieg¿ roda 1a monteña
r385
s riguridad nin sañ¡, 1U5 J Otros siguen los venados
. ur o p1,,, ie ntc. paseando l¡s veredrs
cuyas ondas muy siiaves so las Érescas arbolcdas;
f¡zcn son e por los altos collados
c dulce modulación con diversidad de canes
rl9()
con los cantos dc las ¿ves. r3Óo
sat¡Face¡1 a Plazer,
E aquellos mesrnos oficios srr congoxas nnr afanes.
que en esu vida siglieron
lr. ploguieron E si lucron caqadores,
son alli sus exercicios; - .r11í de todes m¡neras
f.rllan capas placenteras, r395
Ios unos con instrurnentos I r65
e.3ntares nobles falcones e aqores.
cantan loores solares, Ot¡os corren á rablados,
otros se muesir¿n scienres. otms danqan,

,r7o ,,cr,?old!id: lnéüica . ,lepo¡i. po.¡üdo Porl¿ nobl'


rle 41o tienen ed¡des vid¡s m:i\ IrJr El no Eádtrno rirstr 1os Cürpos rrr'.o,,¿nddúLs: rc.ottend,bles 7¡!órLo 'nu\
enEn¡rxennr FrL¿ tr gü.r0,
prolongaüs que LJ ru€$.,s
_v
!r7 ¡73 Tods las esE.i.nes ti¿-¡d) F', eeD.¡al. en l¡ r\úot¡, SDDII¡nI
¡e*'.,Sc ¿ p,rus".or¡" lug,r a".¡.
.
r!i l¡J.¿¡,e| d¡cernia. 'ri, riq,/id¿d: rigor'. lld ¡ño r .or¡pofuñ (¡I¿r4 de aor
,rar./¡;¿;s,, r,rn,i."o. ¡D iFrlnenE bcnigna (?iadoÚr¿ú¿). \L pod'J'i.el.hr¿r ccr ¡rmc'tre los
"e.de..". ererDs'. 'jó3 rd'.,r.r' 'srbios . SL¡ du.la debe
denortc5 \ Jite6iones nu\.¿n.tEn\
rxo p¿p¡¿l¿r: peren¡?les, lee.se .ri.,r¿r, (o¡¡o eige itr ncdidtr ,re7 ¡dúl,rd:losjueeos de fubl¡s, «rn
¡ri, .,ld¡lcr: caudrlei. \isienr€s cD al¡D..ár unas tablzs, cr,d ,i,',. ¡. .hse .. el Medio.lo.
';
160 coRTE DE JUAN II DE CA§TILLA Íñrco tóPEz DE MENDoZA 36r

e todas cosas ilcan9an, glori.osos,


sin asrucia nin cuidados. do triunfán los vir¡üosos
e buenos en todos genos.
Aunsona í fabricados
r.mplo. d. mu.h¿ (rr elen, r¿. Esle camino seá t425
e dioses con gran femencia aquel que yo faré, Bías,
de estas gentes adorados- en rnis postrimeros días.
Unos con otros conEeren si re phze o pesará,
las respuestaa a las bielavenrurangas;
muy ci€rras e maniiesras Lt3o
de aquello que les requieren. beviré. siempre gozando.
do cessan rodas nudanqas-
Cuáles el Febo e Diana
en la ínsola Delhós Yo ne cuido con ¡azón,
nascie¡on ambos a dos rne¡a Juscicia e derecho,
e la su lumbre diafana, haverte pro satisfecho; r435
dizen se¡ vistos alli e assí fago conclusión,
actualmente, c sú vergiienqa ninguna
vi.rorio\oi del se,pi.nre f475
e de Acteón ¡ssí. al nuestr¡¡ tema e diré:
¿Que es lo que piensas, Fortuna? 1.+,to
Mas a la ¡uestra morada
do 1as ánimas benditas
tienen sus sillas conscriptas,
n]ás lexos es 1¡ jornada; t42O
que son los celestes senos

rrió Acteó¡ tue co¡vertido e¡ we¡a


'aoo:i¡ eng:nos ni preo.u!¡ciones .
É.íñent. se obtiene .ünto re dese¡. do y devorido por los perbs. Htry di-
qo/e ,¿,ar. :Én. ilirco, vehenr.n !e.s¡s versiones dc ltr c¡usa de e$e cas-
.ia Ya Ber.co describia con e$e !ér- iigoigue pu<lo debers. r haber v¡ro,
-iñ. l.(.,¡ros del P:mí\. la diosá Diitu desnuda, nicnr.ás sc
I{oj.o,r4.r,:1ntán .Véóe €l v 67r. btrniba,o a habe. imc¡bdo wiola.ia; h¿
14'óí¡rol¿ D¿lrór: nla Deloi, donde de ¡ecord"^e que Di¡na qú.ía vivlr
ü.ie¡on Apolo y Dirqa. iienrpre vjrgen, dedicada a la .azá.
I{rrdlóoJ ¿ l¿J los dos. Ia'o @,q/¡6:!sig,Ddes'
'1': ¿al¿ff, coD acento chwe, .omo r+I
J¿,os puede lener áqúi el ulor rprentenlentc lresundrostr. cr¡ba Drás
suele suceder en crá ópo.a.o látinó de hondonadá o parre del pai rlri ¡,k¿¿ ¡r¡: teneft¿ por'. que furdad¡. No es diEcil l¿ exbrPo
'a'J Li s¿rpieDte Pnón ocuFba el saje c.lcsc. runque es apli.rble hm ¡{+o Aqüi Bias r¿pltrntea e¡ dcsáfio L.ión politi.,: el Co¡d.d¿ Alba, in-
sa.turio de Delfos ha$a qú. fue bién la acepción de abrigo, refueio', mi.i¡l.on!r¡ L ForNn¡,rrxi hxber de ¡Éhnrntc encarcclado, no renia por
muerta !'o. Apolo 6n de imtalarse e¡ coñún trl carell¡no y J italiano y de ¡rosErló .od copia de Ígümentos qtre qué doblegase ante l, Fotun, ni,
" "i
por nrpuesto, ánie Alwrró d¿ Lúü.
el qu¿ sÚiá su te¡¡plo. ru r.útrd de meno$re.io r dcs¡fio,
j61
362 .ORÍE DE JUAN II D[ CASIIIIA íñrco rór'sz D¡ MDNDoz^

9o Así non lloren iu muerte' maguer sea

ro en hcdad nueva c tie¡rPo triünf¡nte.


En ete quin¡o \o úa tL dc¡ot labla cn d¿l ínJin¡e ¿on Eniq"e, mas Ia mi triste vida quc dessea
"onbrt
e mrcsrra cónto se qrxa por la mrLcúe de la scñora infanre, * nugtl ir .lotrde tucres. corrlo fiei añante'
e dke qte nan solatnemc aÍ (i(lo e per¡lurdble :alLÍia la qtLísitta e coxeguirtc. dulce mía Idea.
to st! ir, ¿onde él \t tuida e ha por drcho ella nta, scgún la uí¡la e ¡¡i dolo¡ accrbo e incessanre'
e obtas suyas, nas aún al injoro c nalígno entro, si pot ,.ttura
dado le.luese.ftnrse él nevno e darse a I¿ nuer¡. por sotry ¿e fi.rro
o en orra atalquierd manera

lsó eto vl
Non solar¡cntc a] tcmpto divino,
donde yo crco seas rcceptada
según ru á¡iÍro santo, benigno,
prectaia lnf:rnte, nrLrger nucho arLncla,
s mas al abismo o centro m1lgno
te seguiría, si fuesse oto¡grda
a cavJlero por golpc lerrnro
corr¡r la tela tor Cloto fi]ada.

El nurqü& .1. Srtilx;r .ós de.ró un tot¡l de c!¡.eDta , dos sone¡osi.ontri l()
que suele creeñe, no es el úni.o ntento de rdtrpu.iórr rlc ei¿ formx ¿faJli.x
.n el \igló t!. pncs rrx,bi¿.luan d.Vilalp¡.do hizo er. e\p..nnento, r bjen
usó versos de rre ¡D)o¡ Los de Santillan¿ h¡n despertrJo .ie(¡ polémn:x Lirc
nrn derde dive.\o! puRx .1. rnttr, p.¡o úruy .n pIticL,Lrr por n:b.¡los¡¿g¡-
PrL' ' r .''.. .L J Jrl- ,' .. '-4rnó.o. -J. ,' . ,.,".'i
'.'c
rúlbr. cl nrr'¡nre Enflquc er¡ h¡o de .oD ,.ld (r. 3), en l,¡srr de .on s, nfe
Fe xDdo deÁDtequera;su murer. Cr b rerl,.or¿, I'oribLer¡enic se trrir d.
,JLn.. ,. h , , r,.d o. Ju".i rd" L.
tilla y lille.ró de prrro en ¡a:r9 ¿d,J¿ 7r,,r¡d: del)icro'.El\uni(, ,idprtr
!rn: ¡lcan\'. uti'l¿ ¿ ha |ót ¡7rr¡: .rec lorürr adjetivo! d. pro.edrn.ix es lie-
y ticne por segurc que'.,l,/r¡,d i.n¡¡o: .!enÉ en la lengu¡ .le ere peío{lo
recuérdese .ónn lo más frofun.l. .lel in\pirár.ló\c, .on a.ecucn.ir. cn .l lr-
/'4¿,¡d dh¡.!.o. .on itr..ú rlt .on. tí) En ere.ño.sñ cnb¡rgo..o pue
nrvetido, .oi n.i.litr .on el .e.tro .tc h dr olvidtr.sc ct rrlüno /¡,i(,. "
ti.¡fu. 3 Pai¡ la ¡)nologitr trndgu¡,I¡ rma de
| ¡.n'plo tlirt|: dc l\ loDrbr émbtr regui¡di po. tr.§
el .ielo, n)ondtr
trioi'. h.r¡Ds tejedor:, Lr Pr...u. Lr ¡el¡
2 ¡..¿¡¡dd¿:!e.ib,dr'.Es uD l¡¡nnlro. que Clo¡o ibr ¡,|¡ndo er¡ l¡ ridr.
a L,,únk po¿ir {. nus.ul,no, .o¡ro L:iqnern re§'Lbtr cl dcrnro d. ctrd, ro {Ld .iuvdril Y ¡1. m'men(o ric ,ubr.J- (ue slór ' (\Flr.¡ el '^nrt-
,,,.1" ¡¡ ', ,,.," /n.¿ 'óosr'. t\ trrÜi
hoy. ó fe,nenino. como aqui. ho¡nbre y l¿ ,nuere leDi¡ reeid¿ ¡or
5nbk ao¿úrón¿li! a: eltcnrrc dcl Aúópó.qú. cn.u nomrn«, ..rttrbtr .l rr .onJ¿c!n/.: ¡I.¡nz¡rte ; ¡.r:lr.\t ¡É¡¡o
Itr
i

nifi.rn.' h,l. qu. el té_rnnro ¡Prc.e hmlrjé. .n 'a d¿¿ttu: 'r¡el'


tó,1 CORTtr DE JUAN tI DE CASTI!LA INIGO LOPEZ DE MENDOZA 365

()r 92

En ¿s¡e ses¡o soneto el actor ¿kc qrc d arud fdse señdl en ta piedra, Otro \oneto del Mdrq'é|
e ha ústo pazes después de gtat gfiera, t qrc el bieñ ni et ndt no
drmn;nas que su trabdfu n nt¡ cesd. L dtst: dsi ee a que si su lSone«, xlxl
\eñatu le quitrt d?sn qw ella nd1 h ha Ltba d cl rral:ajo quc pasa,
Lexos de vós e cerca de cuidado,
Jirá él a La ordenan¡a dc aniba, owiene t sabe¡ de tos Jados,
¿qué
pobre de gozo c rico de Íistez¡,
¿ las úal$ n¡nr no ¡1. las úatdl$ puLrtt fas./ resistuda i «)ntrcdesb?
r.ll do oe repo.o é Jb.A ¿do
de mortal pena, congoxa e gr¡veza;
lSonero vtl
J desnudo de esperanqa e abrigedo
El agua bt.rnda en l¡ pcña drrr¡ de innensa cuita, he visto 3spercz!
faze por curso dc ticmpo señ¡l, La vida ¡re fuye, mal mi sra¿o,
e la rucda rod¡ntc ]a ventura e muene me persigue sin Perez¡
¡rsmud¡ o rroc¡ del geno humanal. Nin son bastantes ¡ s¿tislazcr
5 Pazes he visto aprÉs gr.rn rotura. to la sed ¿rdiente de ¡ri
gran cleseo
¡tarde tura el bien Di. leze el mat; Tajo ¡1 Presene, nin me socorre¡
mas la mi pena J¡más ha lólsur¡ la enfcrma Gu¡diana, nin lo creo;
nin punlo cessa mi langor morral. sólo Guadalquivir tiene poder
Po, \.,,ru,r d,,,,. i.l.'r ¡ i.,, de me guari¡ e sólo aqué1 desseo.
ro que a ri no¡ pl¡ze del ¡ri pc ullie¡.o.
¡Dtes repruev¡s n1i locá por6¿.
Dr rq,re t,r. n o. .,1 or.l .r.,r,r-,r^
J, A|or. q i. pr \ ¡ (o¡ J \rno,,, E*e soncto, qui2á por n¡ reson¡n.j¡s P.trrrqrcs.¡ e¡ la lrr$ s.rie de o4.Ji
k de Ios dos curr.tos,.s uno de los más .irados Por L ..iti.¡ an¡sux, desde
e rige e manda nuestlo c¡re¡dir¡ieDto? rlerrer; hr$ Lüin. T¡nrt ién .s pekarqu¡b. rnnquc .o,rP¡¡tLdr .on todá h Poc
iia eu'ope¡ del siglo xv, lá v¡ión mónodánia.a del xmor; lo más can.terísri.o
dc Ped2rcr cs h formx dc expr*rlo. L¡ asnnih.ión de div€s?s ienden.i! Poén
Erlfe¡rr efrótco: ¡¿ ,¡ rt¿ iib iid 11tr 11¡ 11b ri. iid )ir 11¿ t. 1j,r. cxs en un, m¡üiz ioI¡nia¡t¿ p,re.c ser el signo dc los so¡eios.le Srdl¿¡a,rb
que en su ¡.nDguc ¿rc se pa.ec€ ¡.úblcmente a u¡ ,¿l¡¿,i. de Guillaunre rle
¡rúb.l.r: r¿r¿Jd: p¿.rliJr.l, rorn.n 'irtrn!¡!¡¡ o .orvi€.re en orD ,l;\rnr- Mr.hrnt. Ésqu.¡r¡ súólico -d ttb Dd tlb 11. 11b 1t¿ rll, ilt 114 11t rt¿ 1n 11¿
¡o'..¡/d,., k ¡d !rh,..., si c[tr ie dis ¡r'Itr x.,,,r, o luertc dc .ada .uá1.
.ulfr y id.lercnri€n.le de su n¡frnrn€I +¡¿r ¡,,,.d1: g¡neo hu¡r.o'.. I .,i¿¿lo: :ob..sJto. tenoi. ildl !r!,k: ¡¡om, en ¿r. mo
¡o. ¿.ó¡1o s. c.frenuú i ru d.r1¡.?' 5 .1,(: despr¿§'. rcrrd: toptuú' r á¿¿J¡ddo: ¡bá*e.ido, sansfe.ho'.
./;do o hado es el ds¡no.divtr)i.ltrd pa 1',¡¿nl¿ ¡,¡n: r¡r¡ \cz dura'el
bien. ni +t¿r:,: pesadez, dit.rlt¡rl, inco. t2 dlkma sü¿c nterpre¡a$e como
grü 9ne resi¡ tr¡ti $bre los hómbrc\ lo ha.e cl ú,xl.Todo .s in.o¡srante. alusión a Ia d.sr!tr¡i.Ió¡ d.l Gur.li¡n¡
.otrlo sobre tos diosesipo¡ eso no se le i/¡¡qú¿: dcs.rsso, ¡.poso . ú,¡¿: ¡0i.ción' o rn\n'. ¡s ,¡to: el
6 .n trlg¡¡os trechós de su . {ei la
s /¿,3di: Irnguor. h¡guidez o debl expl'cacrón trdqúnae werosinritinrd si
rcnbdo de e*e vcBo cs ,tr¡y .onfro
I pdr d,ro ¿l¿ ri¿ápo: .on el p¡$ .l.l vcrido; in¡e.p¡.to ¡¿ como Io.m3 dcl nrerpreta.ros esa t,]Lbn .omo lrri
rie.rpo'.I¡ imxgen de I¡ gotr de ¡gu,¡ , niol,: idolo'. es.oroo.lo .n.ñ¿ veibo ¡d,.¡ rsu,endo r Rohlánd de nlsrb, pucs INTIRMLIS reni¡ las x.ep-
gne ilesg) la pie.l¡r p¡o.edc .ie .n liano ¡r.dn\:1, ¡uDquc ,renos 6ecuen- ciones 'débii' (.o¡sery¿dx por el na
t1¡v.rbio clásico, usxdo entr. orros lor t. luc L v¡rn.t. r!]r.üln» idolo'o e Ni" Jo, ¿'¿Jttr .J: er¡ con{rn..ión li¡nó) y !!ndo, rnlbrs p.rdi.lxs ..
rq pdlt,afo:
Ovidio )r I-ucre.io, v renrl¡a .orrr.nle lerdi.ión. e¡ise un su.je¡o eD plúr:l o v ios 5ú .rrellano. Cutrlqni.rr de las dos expla
rr od¿,i,¡¿,i,: ir..le¡'
ret¡. que serir. Taja l!. ¡t) y Cúd¡d- .¡ria su6.i..r.úe¡te el Por quó de l¿
I r¡r.¿¡ /0./,,r¿ o *
¡ueda qu€ .eim 4l,ird n,ld J.,nrñ',r: d--spoj¡ dc erdo ,r' (Y ,z). .olocados por bnto en uD ocúktr.ió. de su .n.só.
h ruedtr de l¿ Fortun¡, que ,¿i, ,r,, dortinio. hipérbdon not¡blenrmc rorzado.
JUAN DE MENA 367

pta
tórica v c]ásica... E§ta parE de su obn ha hecho pasar a segundo
JUAN DE MENA
;; h *"',.,",,.,"-.;,. . on.id(t¡d" Teno,.. r om' l ¡' "n' i"n's v L
ob,,,mo'o*, nror,l o rclrs,o.¡ en Eenerrl en L' qu- Jl Je'rr Jel ri8r'
,o'o pJJd Je Ju,. .le vJlé'. 'e. L 'crcad c' rngrrLn*'mo'lo ni'
lurn .- Men". dc r¿', ni| ub'F. .,un{tu( Je . . ¡.o r<.u,.o..n..,ócn .,i* -.', l- po-!r d('i,'un{rn'u' BrrUa'rnpre el po'r' 'odo'
Có ób!, en I4rIi lire ñáestro en Artes Por Salam¡ocr y debió con- l" ion,,l'L rrque¿r ) Proru'Jrdrl¡ ' \PrP ¡' ''n rodo'
pletár estudios en ltálir, púes lo sabeúos en Florencia en 1442 1443, --'i.. * r, J,,
lo, r(sbtr, Docr, ú , qu- 'rbe rrmbien 'er n¿rumr J di e ro ' u¿' do l'
-\
quizá estuvo en Rom¡ ánres de 1434, fechá en que eitró ál serü.io de
Juln II; en r44j fue ñoñbrádo seüetarió de cartas latnr¡s y e¡ 1444.
..-,J, l. oi¿' \.n¿ €ro Plerender d, aqui unr \Frón iquier'' P'r
:J;;",'.',.'". Lp". ro q'i".^,.t"n * rr,vin¡ +re''ton+r mc rnu
córista o6ci.l del Reiúó, careó que coúP2r¡ió con el deveinrictatro la iña
de Córdoba, ciud¡d con la que nanttrvo sie,rPre uná est.eche Eiacióñ. taré a u,os texto' quizá poio conocidos que poeden comPleiái
E¡ r4j4, tr¡s la múerte de Juan II. se retiró a sD ciudad n¡tal hasra sr¡ gen de er¡ tn.lición Poética
muerte, acaccida en rai6. Ajuzgar por diversos re§dmonios, dcbió cr-
sa! dos veces, áunque no p¿rece háber tenido lijos. Lá figure intelectú,l
y hte¡ária de Juán de Mena es, ¡nte todo, l¿ de un human¡ta, aunqúe, 93
co¡no suele tuceder con los aútores de su tje,nPó, en sus obms Drás tar
dí¡s rl. en pirticúla!, en las Co?ldt de los siet. Peünos nor¡aler, Pare.e vol Ptquntd:
ver a los vrtores dc1 crniian¡úo más tr¿dicionál, Poco toler¡n¡é co, la
culrura secular v prcfana del huoanismo e¡ señtido estrjcto. No se co Dczidme cuál es la cosa
nóce e1 result¿do de sú irte ención cóño croDista de Ju,n iI, pero su tlrilagrcsa
obú nos h¿ dejadó huen¿ eüde¡te de süs excelentes tláciones liteE- que de bocas tres alcanea
rjási el inlante Pedro de Portueal, el "P¡udentíssimo, úagnáDimo e ü- y es en sí taD cencb¡oslt
scme c¡v¡lleró iñigo López de Mendozá,, de "volá¡re fáma,, comó lo 5 y espaDtosa
llama er ei prólogo a )a Co¡o¡,d¿i¿" que le dedicó en 1438, quizá la 6 que Por todas fuego larga'
sur¿ I;terari2 y social que n1ás huclla dejó e¡ sü obr¿, el condéstablc Un¿ bo' ' dr ( r¿ Jh{¿
Aiarc de Luna, a quiel e. el lÁber,r,o nos rNerra conlo 6gure ejenl co¡ne Pxja
pla¡ a quien dedicó versó: y l^s M arids de ilqstroi li"¿i6 (uúo de los
escasos elemplos conservados dc liteatún genealógi.á en el siglo xv) -v Y no beve Por ninguna;
cbyo Liblo de lds f .ldrdJ ú18¿16 Protogó y, por 6n, el *muy pe- to ofta rienc ta1 vent¡ja:
"n/,osil
porenre don Jú¡n .l Sesundo», desú¡at¿rio del l1l¿li,ro, la más añbi quc trabaja
ciosa de sus obns. También tlvo exccle¡tes relaciones con el circulo Y con Pan se desaYuna'
co¡lobés. t.nto los poderosos, como el conde de Niebla, a cuyr lamilie
.1edicó úri¡s coptas del Lá#i¿ro, co¡no ótrcs esffitores allj asehtádos,
coúoAntón de Montorc,Juán AsÉz y Peú lafur. Mená ha pásádo a la E*e rexto es utu ¡diYinanzx, .ont6bdá Por un ánó mo inrerlo'Úlor que 3pÓr_

¿. l¿¡.t.o *Db,ro: ¿;'bs $ reÉde" a uD horno Hov


puede
l-I¡toria dc Ia Liteút¡ra graci¿s, nNy en parricular 2l IÁberintó d. Foni' . -.,-"di** un u'''
,a, termiDado y preseorado al monarca en r444,1a úás 2mbicios. y ele- ,-'..., - *.¡. --o " 'ó lJré' d' rodr lr ¡-d'd V'dr' ene n"
vadá de sus ob.as, párcdi¿d^ en la Cdñjnonedia, cómentadá por huma- :l;';',';. '"*.
.J '
'¿oo , prcpro J' pe"on't"_rnnuid2'v uor'"re-
. *-^. .l *",,,. a_ ^,, ó'r¡'bl(r.'''J' A¡ol''tuJ 'ts"n"lpoeñr'_'
,'r.r'.. omo He,nJn Nune¿ ) el Brc.(n.e f\ren-o Po.m" rr¿rr. ti\o j "'"" - ¿' -'vn,'u"o.v'l ¿no¡ ri'o \''{Á'r'ror
..ir,." ¡'.--, 'u e''r'
alesóricó, de con.enido políti.o v rnorr, presenr. a Ju¡n II y r 1¡ no 'r'bu\-od']
1". lm ,i, ..r,.,* ,". ,*" o)J.l'1 dP lrro 'coa'o(' APo'Ó
1."7.' . r{éllJn., un p,.ommr d. l,. F,rude. ,d"Jl- ) de r'no. h"ó! o "r
,.,'. ,Jo. .obr- '., p, l.I,r qu. de.,¡ óll,b, Alsro de ¡,,n" en noml-rr 3a 1d 3b 3a 4a 3b & a¡ 6d 3¡ 4, 8d
del Rey. En csta ob , como en la Cd"¡d.rjl,Ias CoPlas 'le lú siete Pc@-
dos ,,o¡rdl.r y, en gene.¡I, en sus otÉs oayo¡es, es dóDde al.anze su m¡
yor des¿rrolo la récnic¡ det ,/¿:it verso de arte mayo¡, lar;rzación n1 a. A".^ ,. ¡ ,t o,, " por " ' ho'á" Nore'
tensa de la leogua, estilo elevado y compleio, contenidos P¡opios de tas .l h'pdbrtñi, t p'.o d.l .!olo brnrizrrre
?,,r,,r '¡r .L,le. utL's¡l'o ,lónr6ti'u '
mayores atubiciones éticas. sócialcs y Po1íti.rs, abund¡¡rte .rudición his

166
168 CORTE DE JUAN II DE CASTILTA JLTAN DE MENA 369

94
I'}ara da¡ señor, tal glosa,
Vuestros ojos que miraron
con tan discreto i¡rirar
huvo en mí descon6anga
porque es tan ccnebregos:
' 6rieron e non dexaron
en mí n¡da por mrtar.
terer nri seso espe¡anga;
f a mi ver rssí se ataja
J Y aun ellos, no contentos
de rni persona venqida,
tal bada:
dan ¡ ¡ní ¡ales to¡mentos
quc dizen que esrá la lun¡
que me tormcnta 1¡ vida.
sobre é1 y, quieD lo sovaja,
Después que me :ojuzgaron,
terná ncgra la taciruna
lo e üo con Poco pen$r,
firieron e no dexaron
hasra que halle laguna.
en mi nada por matar.

por strs igú,I¿r, co,no es eD gcncúl el


a lc.ebMa, .ubierrx de
rfl¿rugoJ¿: otrjeto de 1" liri., .rDcioDeril de tipo C,nció¡ deJuan {t¿ Mena. Pnedc sorPre.de¡ h e§.¡s¡ comPlcjidad del vo'rbu-
tini.bl¡s, o sea, oscün', y quizá \uc culto dé I¡ que parricipabx .rura de iário y ]tr inúxis Gólo e5 dc ñ.n.jo.rr h .o¡rruc.ión lrtirizaDre dei p,ri.iPlo
en el { 6) perc no hemos de olvidá. qtre ér¡ eran ¡trr .rr¿.tenni.rs Proli¡s d'
!:éne.o,lo mivnó qtre el ur, ñmi6ero dc l2 rcpeticiótr de Palabms En ere tex
7_3 J¿ ¿rdJ, / ¡¿i ¡¿rtyd: se rc{elwe e{x 'r h ¡tr4ir o henbn del gnjo cs, to ¿nr.rgc yr li for¡,¡ crnó.'cx de ja .an.ró, co ¿s..onÉ en h óbÉ de Gó
como todos los .órvidos, negra. mez Maniique, mientrrs que en el M?rqué\ dé S¡nrillana v los Poetas Lle $ se
e ¿rl ¡d /,,,: es¡ar la lun¿ sobrc cl 'z t¿thna n\e ¡esult¡ des..nocido, es ¡ní5 Eecúente
"€nciónEl rutór¡¡ega .or
b Prco'uPrció' Por esquemis de nralror
'Ómplejidtrd
horno'en 6ase proverbirl pra n i.¡r au¡qrc qúizii puc.l¡ irterpretaEe .o¡ro i¿.¡i.r l¡s ,.e¡i¡óns del nor.ómo heridr v co¡¡o luch¡
al qüe hábl¡ sin úro. Con .r¡ frise, L:l d.riñ.lo de r¿.r¿ o'lit.'. .on h ñ¡erza de b nnmda sedu.ton de Ix dadú v con h hipérbole de la nruerrc
rüto¡ álude a un réaer¿ni. l,ngüistico - tc, d d.berá .rknd.{e .óñó si .le i,no. Fon¡, e$róica:3,4 38 3A lts // k ¿ ¿t3¿/ 3d3bU 3a' co¡ Íetonx
pan el obje¡o dcs.rno en ia rdivi¡rn né.d.que de'agu con q¡¿ lavr6e las o rep.ti.ión iex¡ual de lós dos últnnos ler5os del .rribiuo J lin de U vüel¡a'
zr,r h vez que.onsigue una .onsúu.- rD..!ás .r¡sdas por el con¡á.ro .on
ció. os.uF y cuhtr, ínó ntrcrp.erabl,- 'o r¿"Jdr{tuiz:i debeí¡.drregirse Por fJdr
IUAN DE MENA 17f
37O CORTE DE JUAN 1I Dt LASIILIA

9J Lo que non rescibe e1 saco


eso guardan en el scDo;
más faze tirar el t¡ueno
Pues la paz se certiEca
quien rr:cr bien el t¿co;
r1os malos quc Ios pencn,
que preslüIcn )¡2 quc ticncrl los luego* de 'o tl .'trlñ.
sob¡co
bien at¡dx su borricaj n nca vrn Por un
drando mucho dei 6to
5 si rodo se justefi.a,
ctuebr:rá por 1o más flaco
r:l g 1o se espantará
que b,en '( p,en.¡ qu" ".r'i
z5 Ya llegaron, rron sé cómo'
en saivo, pues que replca
: morlr encanijaclos
muchos que entre los Pasedos
ai-rro -. qu-
qure¡r "riz¡
retoEava¡ con el lono:
ro non quiere ñatar el fues",
1os que nadan Por en somo'
tas ascuas quc qucman luego
lo no parejo nin redon.lo,
des¡tués se fazen ceniza¡ ,si se van a lo fbndo
lunque ladrr, temporiza como si Íuesen de Plono
el c.rn. po¡ bravo que viene,
i-r porque Dlayor rniedo tieüe
Fijo dc padre dcbiso
cluc ponc cuando se eriza.
que pueda ser luengamcnte
15 igualdad not] lo co¡siente

Es tu qen,do r\.e]¡.t. Llc po.sir politr.¡. t¡i .o,ro sc reni¡ prx.ti.ando desde b.rG.re .lel rÉ \ tr l'L ' §tu J' n du\
cl Ci,¡¡,¿rd ,. Br¿,a. C.lebm h p¡z al. rzada entE]u¡n Il y el p.n¡ogéni¡o 17 !s re&án equivrle¡tc ¡ ir'o trl

Enriq¡. en t.149i ltr entrr¿tr .¡ lizr .l.l Lc¡rdc.o .on lós noblcs §,lrcudos, que
'3
,l en$ié¡ po'¡ co. .eg.rt:.'A 't' P'lur/lo ¡l _
sco t otro !aPó',
'o!Ó'i_ dcJur (7)',e*J !rLrtrrr prÍL!e Pro"der
bus.rbru lesnn r. rr r..ón .on cl ¿poyo de nriembros rele!f,ntes de la faniha ,t¡,.¡nE 1., DoLu. m¿dre\Jl6
,1e l: aor¡rJ ¡r.5,}\ulgrtlr 'lcl rrlr:'n
rcrl, es uD¡ tle l¿s con$d.s ,le L toliri.r inrerió¡ .r$clxtu I Io hrgó d. ioda ''" c'.,"ao . ¡ se .ompr.L l¡ 'M"ni1o rcdoddo quicn 'ó slbc ¡idar
Itr Edrd Medir N¿nese qrc M.nr ir¡rpoco acude aqri ¡l erilo elev¡doiantes al pólvo¡x .o e) rico, ñás Potc¡r€ es eL
re. érdese que lxs arrros de luc_ vxe : io hondo'. o.ocid¡ 'n los R¿
.o.ú¡r,o, jreCtr .o¡¡nn,a¡re.¡e .on rearxne5 y mo¿ii'¡or .olóqui¡les y hr*a rirc':
vulgrrnnroi ¿ 6¡ .lc qú! ru ñ¿nujc r lrror d. l,.o.cilir.ió¡ entr p¡dre e L, 'ú .¡,s,bJn núnurlmenic P"¡ u t¿,6 de s¡ni h,¡. Probrblémehtc'
h¡o s.r trs.,ltriLl. prra iodos Cor¡o A¡aD poe¡¡, se ma,lites¡ ¡ner.o en todor Ú".¿ .o, L pil'o.,. d b.^ v l, b¡|, M.nr hr lozádo elsisniEc¡do de este
los posibles regisror dc 11 l.nsur lnr rir. Enrn.tu.x c{ró6.¡: 3¿ 3, 3¡ 3d 3¿ ,e ,1,1),tr .or1or.t¡! debidrn ent" ,¿,Duo Dú dr¡e ñ s'n¡'lo 'llc "
"'_r crr. Lon u .. ñrro PoJ'' r"\ F¿ÍJlrl
,",!o, ¡¿ v 10 L.rj. I , robn,o e' cn ¡. l, ' slren( mseÍJ'
aeneful 1o qu. ha.c á es.ondd¡s; sc-
,-. *,"
'.^*r ¿ !, \ Áu, riregllJ n'n_
los oue Dr.l¿
cs $brc rii2ár y :pr$r cl lircgo. Áúr:n)en¡e..¡ erc.óo,hs n úigas Po * hunden rtuD
rI ¡,.!or'eD seeuidr' Nn.m retiá¡. . v ."
I p¿J ,¿,: nnrgrn¡n'.
:l2i Lo.u.ió¡ cquiul.nie r'l¡ cuer_ "",
§i¡,le¡1c¡te'.
",.¿,..
S.ri¿
5
i,neti.¡ a uiifú: rrt1J' 'J¡¿np;:¿: .ónteñporizr, sc drp
conüa l.s intrigxD¡t§ que enfre¡t¡baD
¡ Atud. rl ¡ú¡ín A salvo erá el que ¡a a las .irunsaúciai. Nuevo reGáñ, d¡ rempc aieñIPre Por lo niás dóbil
repi.r', eD elseniiJo.le quc el felig¡o rbD.{t¿n¡emente registndo eD ¡a E.ltr.l :ó¿,.,,r¿ld: t¡llaquc.idos, eDtcr r lur¡ Il . {, .l h.tJdó ¡r'riqu'
1r ,rPr^" 'd^rdido. cP¡L.1o
Do afc.tr a l.\ qú. crán fuctu dc ¿1. Medir, y .qrlvtricn¡. ál ñodcrno
Dcbe ¡hdi¡ r rsún p*son¡je que 'perm que ladn Do Dnrerde'. :t ¿¡¿r¿rzz o retoz¡b¡¡r"1»ovnnien_ ra ¡,.ridri¿r¡¿i lars¡¡rtnte Padre e

¡unejrbtr r dnán.i¡ lor Lllos dc L rüs pe.ro . pat l,ran qrc ú.n¿: alegBy¡su.(oDs ProPios dc ani lriio no;ued., e{rr lÍso iie'npo d!
'r.¿,: tos
.o¡dr .¡re el Rey )$ h¡o. 'aunque erá ¡nuy b!avo'. dlleJ que, trpli.xdo a h§ perlJnas, !e-
ri tio lo .onstnte lá cónfortnidad
to ht¿¡ú 4 f)tro: E¡ ltr
trptrstrrl.,' !5 r" El perrc ticn. ftis mi€,lo ¡l.l
:'¡rtr., $do: encimi. quc e\Ñe úrre P¡'16 e hÚoi
Edr.l M.rlli .ri(ni vxrirnr.r.. r.li)- que pone r lós demás .¡rndo sc §iz¡ sobÉ l¿ $_
372 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA JUAN DE MENA

nin rezón nunca lo guiso; si se ena¡te que s€ esconda,


vos junto§ amos Y dos,
Pues dc ianto vos aviso:
qu;en non pone meleziná 5J temeún todos a v(x'
en su llage muy aína, et sed seguros que Dios
40 busca dc ir a paraiso. con su grácia vos resPonda

Quien se mueve ¡ Ia redonda,


luego cac si €stropiesa;
lo que laze la cabega
Ia cola non lo cofonda;
45 non se ñe de csta mnda
el que culp¡do se laere
por dezir que ntrnca 6ere
cuantos espaDta la fondá.

Fenida

La concordia non abond¡


50 si 6ll¡1eza non rescibel
fasta tanto que concibe
non se queda la cachonda; -

re i/,r,: h.rida . ¿/r¿r'co seguida'. cu(o no cs el6n¡l de L p¡rridr.y qlc


r' i. d p,rdiró:'qdú ¡o cDn Épid2- tod6 E¡ a pásr sut culpa ,uDqüc de
mmt su hdiü (o s.¡,'quien no rc- ñomcnb no lo p¡eze-
nurci. r süs intri8a{ ní , p.!aíso'. Rúb.jca:r,¿idd o l¿,¿r¿ es l. circfa
erf.mismo üónico po¡ '.¡co¡tFú l¡ 6nal, e¡ la que * concluyc el po.rü.
En 6E o$ in luyc trE invih.ió¡ .
at a b tuknda:'ttr.d.¿ot . L uni.hd .ntrc prdre c hüo: § con6F
P.t ttuli.td,' rropicza'. mn y rcfncüaD sú con.ordii, los te-
.. .orz¿¿: co.tuDd¡ ; Cúe la .ol¿ 06 ¡DeúD Io Dob¡s y DiG los ayu.hrá,
mblé) no sc .ng.ñe Gpccto . los me ' .e dbos¿d: 'b^sra. es súÍici.Dte': l.
ljmi.nros d. h cabez¡ (el Rey y el concordi! pesenlc enúe padre e hijo
Prin.ip¿). Nucqme¡t. !s¡ ún Bfrin no b6t¡ s¡ úo es 6rme ó no r.sulb r-

4, Dtrd¿ d.b. sd áquí témióó pc l, q@,1¿: esrá guict¡ o .al,n¡¿t¡'. .¿-


ced.nte del jucgo dc d¡.ts, t rd¡ ó .l,od¿:'.n .elo, ercitada scxtr¡l¡re.te .
turno d.jü.go pm él .onj.¡to d. los L. hanbD cn celo ro s .¡lma mim-
t6 tu qucd¡ embrGad¡- tbrc.e ¡plr
a{rdd: hon<l¡'. El coDjunto d. 6- ¡ los nobles quc
pr..cun¡ lrÉnaza p¡r¡ Ios .ónr. $ .4¿r.: he.hia, enC!ñt. Si l¡ coñ- t¡,,,or y Jú: sgur.DrenÉ '¡mbos ¿
tos v.Eos coropimbtn I¡ Monirqui¡: ¡o .l P'r-
rcbcld6 qu. 6peÉn eü. bien libr¡ .tu.d¡ú¡ c.¡mado5 fiedh5 no al.an- jun .ngña o sc b.chia húb qu.d¡r ,16, lc d;i.J"nt6.l ReY Y
dd; v.¡.lri¡ ¡ dc.ir qu. I¡ jusd, e¡ <ipc .onjúr¿rán todo! 16 Peügffi-
374 CORTE DE JUAN ¡I DE CASTITTA MENA
JUAN DE 375

9ó rJ pe sé que mi pensamienro
ranio lüerte
Et sol ct¡mcia los nrontes Acavos.
non toviera «rbre r¡ué,
lo, v,l(s dp Crc,, c r"*.. de ó¡..
sobrc quó darrne torDlento
por nuestro en sperio rcndiendo sus r¡vos,
sobre muert.-
el vrso devenus razicndo más flaco.
j El cu¿l reporreva fondón dcl sobaco
hs ruedas del c¡rro do manso seveDito 2o ¿Cónro el clarífico escudo de Pa)as,
por .urros nr(..lidos cómo el alfanje podrá mercurino.
"¡,,hv¡ .orri.nJo
I¡ doze señ:ites det gran el dardo de Céf¡lo e so.iles ¡l¡s
zodi)co.
qu. Dédrlo 6zo en I¡ , jrcel do vt,ro,
CuaDdo vi Drorir mi vidá cór¡rc el ve¡¡blo del fuerte C¡dino
ro e vida clar a nris m¡les. zs dc pen¡s mi pena podán deGnsar?
cuya vida es despedida C,r bien rengo yo quc nasci por pcnár,
dc quie¡ fue descognosqi(Ir r.ih"úrc S,rurno er1 el C¡nc¡o. nr¡ sino.
¡ m; penas dcsigD:rtes,
esronccs bie¡) Dre pensé, Yo pienso much.rs rcgadas
e f:llo scr nrrt:h¡s nrás
ro nris penas cten:asirdas
rc po.,¡a F,r.l,Hrnjri.!- ,e.r,iJr d" M-a.,. qrre Ls dc tudos dobhdas.
!':,", o .(,1-,....urc
r.'rJu, l::
Et rn,,tó 1.,,,ct1,,j, jr r L,!Jr.i.,..p1". o (,rot^ que nuuca cessan 3amás;
u, ¡¡(,r.,sr.vrr,rulr¿.J(!utúrn^,j¡(.it,¡u\vr(.\xu,,,t,.,,1,,.,,rt,,¡¿É,
t¡rimd quién podrá sentir
.,. .-,.,r,tL..to ro, -, .,.n scnrir scguro remcciio
",.,,.,,,r,.,, l-,',,:,, c!,rú,.,o v 1,,. ,u.ro t.
l:,::1111 :.,,.:
.^,^, quu
":* Lr r.,r,nr r¡,,,,,
",,,,¡"".,¿" " ,+,,,,. ,-u i" ,.
15 a mal ran):rño,
,.¡,.
",,.f1,,,-,r¡,r.^.,.nrtLn rnu\ o,llJrt.,.,uuqr. tl
tuón rlr ¡¡ r[ú¡ u|ud ñ r.r¡trnenrc r]r,,,,,r¡ cn , J,tr , ¡\o ct
".,"rt,,. on ci quc
,
:
' El sol iluht¡¿bi snnulránein¡cn- tino.o, andcúos d¡vidi¡n .t .¡.¡. i. crno.c cne Fo.,r se dcbe ¡ qur, trcbabl.!¡.Dtc, el lec«rr dc iin.s d€l si-
te l¡ lrdia iromi ¿¿ Afto o t(! cÁtilos glo x! er¡hl.v¡ n¡cnos h¡l)ituado ! tas dilicuti¡de\ d€lvÚr, de rtc nuyor. mc-
E{c ,r¡nque .traladd. ?!,sio¡e5 3:, nor tie.ucore !-á por crtr ¿po.á e. 16.ncul6 cortesx.os, que r las del con..P_
edrú.r,l"s ¡,r ere t)jos ejr cl ,lL. tu. thlógi.¡s y mrológicrs pim dclidr.l
su pJj\ \egú,r l¡,,u(J,,ar).(;ru.r¡ l¿" n¡om¿De) en qu( §ured¿ ¡r ac.ión es
t¡.ró .rrcioneril, entonccs e¡ trog!. E$n'ctua .sBóli.!:,41JáBBCCB paá l$
,,o¿¡a ,¿¿yor o de A(¡y¡) y C¡crr t,¡,r .ópl¡s d€ arte mryo., ¡,, 3¿ ,{, 3¿ d. é/3! J. 3/3-{ ,. prr¡ l,§ de ¡rte ,.eDo.
tipico.l.lor rl.góri..j cb r.t.
hto. .n li lr.lir yr te.¡¡jnrtra el ¡il nrJyor y .«ilopoc¡1rs
:n¡¡n..rJ .n rLr.,s qe:,
htnriz¡Dte.
'¡ Sn pe¡Mnnenb no parccir poder
:7 Los nacidos .¡ el signo dr cán
'c ¡?¡I¿ ¡l¿' d ,,r ,¡¿l.J:
.aluDrbrar
'ni.niri\
r .,x,/rmj hemKüno. nn d¡rlc Dn€Y6 rorn..«,§ úñ¡ vcz hrbil ccr, bajo d renrdo de SaurD, er¡n
dolge.i¡ . En el ¡ron. ro de\crnó. cl áhri.¡ios,
4 llrxr s l¡ er.clh d.l frio!. pobrcs
átbr, .uyo ! (D:nrurrl.lo.urt pu.o 6¡ a su rj ñi ",.h¡cól¡.os,
Hr o tunn, r \: deh,túr,,do (I¿J.,,¿, fñetu vi.h (el ¡n¡,r.u ro nr,(¡rc 6 tr!¡, J.
:o cl es.urlo dc PiLs At.netr y maln:iosor. rntft olr¡s crract.¡isri.as
,¡tr /h,r ¡ ,[cd',], q r rnr,hcce. Di h.sprd¡ o ¿¡f¿,!i¿ de M.rcurio,Dr el igu2l¡ncni. ,e8¡¡}"s. Eds err., puer.
los hotihs mis fr..uentés de t6i c¡¡,
{ ó SrÉumhenre
tós \.^.. xnDt,.-, dudo .on que C¡iilo núró a $ cslo l1s no!ás dessñ.itrd.s que elauror¡tr;
.ionetu\) v dio n¡ú,ücrkr r {, des sr Pro.r¡, ¡i Ls ihs coD que Dédtrlo bule N .rrá.t$ d.stiDadó po. t¡n«)
que Al{no. \urcbnJ. t¡ úc"d¡; 1,.",, (ttrc el ukx carsó.
a
l.s hn'2". DoJr.rbr tlrh,.r,lJ,t ,1",.t err.ix. t1 tl6a\!
o\ild .úqrah. i.sensiHe,
Es.¡pó delLbcrinto de (:rct¡ ¡i h lan
z¿ de Cr.l',ro podri¡ dcl'cndcr¡r. d€l )B rr'Mu.h¡r vece\ pie¡$ v 6ruo
LJ drD¡,
,_'( ..nr ,' nú,h, rtÉut,rr por t,r p.Dqr xl no reco,ocer Di rc.onr- suLn ern, . Lne.¡lDeo!., el v. :j que.,is Füm cr..sivrs quej rás cc-
{, J,nor ¿Jp,/,¿j su !,d,r qui.r€ d..ir qu€ l¡s p..rs d. n' r¡.or sr, $D Dru.ho xDloE3 que hs de ro_
Jó.. \i|nó- rlcl zodr,L(o ex uL. t.\ , i,/.v¿rd/., dcrn¿.l,Jr. tiirin .u.vxs peDns. .]os los ¿€ ris dobltrd¡¡ .
376 C('R-I'i l)E JUAN II ¡)¡] C?l5.I-IL¡,A
JUr\N DE MENA 1?7
pucs rodo c¡ nru¡rdo suarir.
sulrirDoD ptlede to Ilrcdio
r)o ni e¡ Pcnelope,la bn,da ¡mlest¡,
Ulixes (le Troya non ¡epsrrinr)te,
de Dri d.ño.
ni en ArreDisia, rnugcr ilel puxante
cn el ¡cino dc Cari¡ muy sr¡n Mau\ol.
Ntr
cá L:r§res D,,] Lelcs. N¡risio,
nrn cubreo tinicblxs. ni¡r luurbre d.:1 v>l
40 Al¡.«iri(lo Din yporco.
Vixs,
6_t r11i pxr, en añores t¡D persevcr¡¡rte.
nun.r F-,(rrc,u rtn yd.r.. Euri( ro,
Ac,sro e F¡r¡sio. de Etide Fi¡eo,
rru,'(.J ('i¡rc!¡r.yt.^ u Cef(.o Mi lcaltad, ¡madores,
vucstras obras non devtdas
¡.r.:r ti , tr,, Jc ,,,,r, .rv ten*. ,cr¡rn
4s nin vie¡oD }ri§S3dos, nin bivos oycron faze, a poder de dolores,
r.,bt,i ,tc ,rl l,t.¡g.r t u¡t ,obre ¡ní r.eo de cobrar merecedorcs
7() .on Dli nNertc, vrtestms vi(l.s;
M,s danos nraraviilosos us¡ndr.: de tal manera,
l¡rn sido rrnr()s e talcs
tal m¡nera, mi bivi¡
qtre <te atgunos ctcseosos. erÍ,ñ,nrente
so cle lealrad int¡rcliosos, me será gloria r¡ue mucra,
hovc tccho ctcsic.rles: 75 qrc nuera Por rcderx.
d., .ot,j- r,n Jtro grrdo, a ernta gente.
grado de srrn te:,lrad,
cu¡1 no» se t¡lta Tricipites s;erpcs nin bravos vcsriglos,
sJ ,i,rü rn nri iLr<rpn II.rg.r(Lr. Cicutas, ponqoD.¡s nin tigres ¡m¡y iieras
ll.,Ir¡dñ p-r (ru.idJJ
de ral b¡t¡rtl¡.
to T¡rgunno.,¡,., .r"¡ fu. li únntr Je h¡ per\.vcr¡nte .onn) il (. ¡Dror.\.
Irt Argíx, Luc¡eci¡ ¡ri eD Iporn)csr¡ dr.uenrr h.nnrrs hli{r dL DárDo ój,¡ !tr:'tr1i r rcj¡¡r..
_
le¡k¡ri Don
hs
o D¡n¡ides qn. sr ¡egó ¡ urrtrr ¡ sI ó7,o, ld,nl.rJ: segur¡trrentc sc rdic-
\, 1.rll¡ ser rrnto cor)s¡n11te,
¡ndo .l
di¡ de h bo.h. .rlFs .D quc i¡¡.nrre¡ los
re a ltrr
¿"-ór P¿¿.lqr o P.Délopc fúr deñás en¡rift,fudos. d. Drnos mériro
r'' rr'N.trli. puc(lc 5uf.r ".6sr-
d¡ o ¿D¡¿r¿¿¡ por sDs pr.rendi€nt$.
ttr ,jjr¡d d. rr ri Mn male\ de rnror hxn \nlo 7'
t¿¡n» y eD !¡nrdcs. que ¡lqunos.
q!e,rnt.l¡ ¡¡rdrnz: ¡l.ru n1úid. Uli- óó Edihor2dós: ¡r¡ lérltad .oD .l
r, ¡, M(.lr¡sro. i¡¡ir. ti pr.rcDci¡ de rcs. .uya /¿¡d,ri,uió, tr¡s h grc¡r¡ dc h¿rno de nú linnrcn«). 01!,.. nr-
ü¡ Éb.¡li guc rru!¡,rl- l¡s.o{,.h.Á. lr¡¡b,¡n poseidosl del núDo ileseo. T¡oya se dc ¡oró l.rg¡!r.ni. po. l¡ recedor$ de recibn cl nor de v¡.s
.an!o.(!, los.ió!.D8 n¡i\ jtrtcro!» tr "'tr'Jkrc d rn l.úrd_ hru oucJir., ..emir¡d d. tos diós.s, pret€rdía" n' rr drnús (¡,¿r'¿i ,¡r?¿d ¡ .ora Nii
le,, ,,{!,r¡n.h,nt .o,no ,l*h.iti\: r¡x nr¡¡o _\? o.uPJo. Pe¡D'i'r.¡tc¡r.nrc
A.x!¡ ,) .r nrir.nri.¡rrr. tos qu. (o¡ Irrl .!, ,o \, n, .\nk en,, yn l.4i
, r., ¡.rc¡. Fii.n,,¡(t(,§ .. ef¡ .sr(fi.
7' 7ó por eso prtu n s¿á gloria mo-
cn¡Lr Akltrnh. dr h (lnr s. eDr¡jo¡ó
,¡¿1i0: p,r nr p.Dr,,J.l
{ne..l,i9L'L Arie¡risir .onrru-vri r Mrüsol,
6¿_6r ri¡. p¡es ¡sí rcdidr¡ r los dctr,iir cDn-
heri.l p,r l¡ .n,cldrd ¡. rrt brhti:
fr.^,^ Jrr.l,, {¡ J"(tr. h.,.lo r,,J \.¡¡,, ' su he.ma¡o y n¡¡ido.rey dc Caria,un Dror¡doi. Nórese qu!' §c prseno ! si
f,n,c,'r(.l\l.1r,r fu.jn. t.r nonrlr§ v i3 En e{. .\tufi dcrribe s.pu¡.ro qu( li,€ untr ,1. I¡r m¡nvillaj mnmo co lo nn Meri¡r we.id. il
h 1..\.'\lr \lc ¡i Cürr¿¡ /rn,,i¿, dorü; dive60s
qisnlil$ .lrsi.os dc lideftd $nvu d. la ¡ntigú¿.l]d. dc ahi cl sún,rtivo urrn.lo p¡n sJlv¡r r lü qüe rh2n.
h.rl)tu lx rtl.¡¿
lsrdo L.,rrJ lirrn¡c qrlv trr',,'o\, /trjl,, \!FUtrñ r r, §pu {:o¡rúñ ,¡¿,nr.o: 2demár dnolvió sü\ 77 Trnipl(: ¿e rrcs c¡l,ezas'. ri.r?.r:
'c cc.iztrs y ls bebió, nnrri.ndo dc} \erpienrel. PvA¡oJ: )noñstruoi,
,L4i r\ ¡L.(11 ¡,, Nirj!un".1..^j . n' Pólrnr¿t. d!§fiindo lJ Drohihtrron Sc_
llu, r,(r.(\ J'.e .t ,;,",. ,,,rr.:r,,,, úrtr de un! a.u¡rulr,(t¡ dc l¿tinüñor
drl n1 Cfurr ¿,i,rd, r d,o n!tr..rr. qjj Ni b¡jo clsol n.n 16 tinÉblat. propiG dcl ¿rilo cl.lado dc Me¡¡-
d6})u¿\(lc hrbEr sido ti,z& por S.x_ o s.¡,e. todo el nnn¡io,llry qüi.n !.) ?3 p.ntordr: ponzo,ias o Rncnoi.
378 coRTE DE JUAN It D! cAst.¡LLA JUAN DE MT]NA 3'79

del siglo már fondo de todos los siglos, EDídice fembra con su dulqe c¡n.o:
IJo rayos nin fuegos run 0anras, fo¡¡ucras, sernblarret passiohes me fizo quebrit»to
Cicladás nir Sirres nin ondas caferx robet nl¡lograda la vid:¡ tcnrpr'Do
que vrn los petigros d.i nr¿r de Minoco.
todos aquesros toviera yo cn poco Mis ¡r¡les fallé ser buc»os'
segin mis passi<rrcs de ¡:uch¡s maneras.
¡o5 non por nrcnguá de quercll:r,
m¡s Pensando los rgenos;
8s Deseo y beldad agena, l) nru.rte nTe tovo en lnenos
que vertes que nre llevó quc yo la urdatl§a de etla
a morir en ri cadenr.
ioh, cuánto bastó n'i ie'
pudo menos quc D1i pcna lto ri fe, Por do es notorio
e mucho nrás quc non yo; que Posseo
90 si quicn no',n quiso querer til pen§aniento que sé,
quere r)udar non qulsiese ctuc sé será Purg¡rorio
su r¡lanre, dcl deseo!
¿cuál bien me podía f¡zcr,
lazea cou que rrrc fizierc
lI) (:o,,1o cn lr. prrre' Jel re' o ."r''
9J bienindanre?
ftre Anñarao en Poco DlomeDtoi
sctlü1 l¡ respuestJ dc Apolo 'u dros
Más causan ¿nrores Dri daño ctiur¡o que el fin de 'u vid I non h¿ d(trrrr|nro'
que non 1os de Vc-Dus, ¡),uge. d€Vutc¡no, ru¡l t tv¡. f.ndo¡r rlel rcrre\'re 'lcr"'nto
nin dc los rrcs 6jos que hovo Sanrrno r2o el amigir de Febo fuc sePelida
rD Op¡, tr fija dcl reyvariarlo. rt,l b,r- r,, por,¡rr vtJa ¡<r.rll.r
roo n¡,¡ dcl r¡rre srco del .,bi\IroJ,,r¡,,o Don cucDro ser vida. nl¡s nuert. que srento

¡'C?/¿¿6 v Sd.r son lugücs dc na- nncntl y nr;s quc yo n'hn¡r, puL\ Itr,
veg".niD pelisr.sl en el M.dile.ráneo. !¿\rru¡ J m.f,r en nl «r/.,i
conro cl gollo CJf¿tuu dur e ¿ prE "..,. rbrió uD rbsnrú L,i¡, Ns Pies dondc
Ju.in¿ñ l^ a,/4(./¿6. Not hru ,os ,o eJ Si ¡luien Do quie ¡nr¡r !. tro
senqrDtes pa\io..s Dr€ rob¡nn !en!
rnre en'ü.,o'¡ E(oAri6.tr ú sütr, úpF qunieh ür¡br,tr ñ Js€o l¡,/¿kr, ¿qu. pmno l¡ nralogr¡d¡ ridá Es uhtr.ons- "3.r,l,n,¿,n lon t¡ t,"rdJ no.on\i-
LJ JJ úk .rli, de Ma! v r, ñ,,;¡. oú- ¡rr,' pwún¡ hJrernc r(,n qu. ruc guió ¡nóü6.rr .l ,in de !¡ vidr.
3',W¡o.o p".dc s- el nr¡¡ úu.cióq lntácdcr Ltnrizmi.. '
Mico¡o,
'": J.,n /i"¡sJ: \etr,ejanrei.
1")
l¡ú¿ói att h\i.!a ¿ttiknta: cn cl
que b.ñi Creb. A fh6 d.¡siÉlo xv s. ¿,,,o:'.or irDó.
e"
"! n{,r: o{uro- tético .¿óJ: cio§.
'roI.¡¡.nrt,. l,"r d¿ OÍ.J'no, fu.
recoDo.i3 ¡ lós po.t¡\ l¡ li.en.ia de at- e3 ees¡rur.ó tuvo
d. q\, hilr de
t--rú l¡ ronna de I¡s paláLas por ruz! abnúo , ¡centuldo Par¡ rnn2r .oD
aftDa (t¿i" o) ! Hrdcs, r,o\eidó¡ y lDJ,.oxro en otlos Póenr¡s.omenil' rmJ¡r Do¡ Fcho u H.l'o.,que Por c¡lr
nes ñótri.rs o ¡lc rn»a. .ónro reri" 7."r\ ,1.1o, i.Lr, E<r.."1n",i: P.r lo' c'-
¡r 3r
Ioo
d¿¡J,,orrr¿,.: rbis¡¡o inferior'. c¡ "ó ¿r¡ un lrtve int_
luo ,¡d,¡.",o: cn los. r.rlo nr' r r"'e\ r ()rc¡mú que
I:dos
e*os peügros «,n cscs.x ;r6..no.Alude il nnto d( Orf.o qn., tr¡te'.Anñar¡o, tuy dcArgós, rábi¡ Por e¡.eró r hilJ en u¡¡ .nevrl ¡.üo
(o,rp¡a{or.o. h prsión quc el tr.\,r .on s¡ ( ro,s.ó r su nnúd, Eurjdrce, l¡ co.virtió .D ni.icnr).
s\ r,cs prcféticis (hs ¡itc§ de APon,
tj 3e
dct üfi.¡no, p¡ri pe¡d.r¡¡ dc6.r^,,ts qúe Dxri.ir €tr h guerr¡ d. T¿b¡ji 'rr ¿r¡¡ ,¡,o l'D cs h or¡.ión Princ¡P¡l
Mi
desrc y lJ be¡1.2r de ¡) nren,c (u¡Ddo csiJbr 1 pu ¡o de Ur$r oblisr¡or prrn.iP¡t ntreD¡ó hun cn .le L ,lur dtpc'rlÉ¡' lo. P.rid6 PÉ.c_
d¡m. pudieron Drenos quc u nti! JL'trr\. ( o',. ¡x /,. ¡Jl¿ ... v ',,¿/ Dnr
r ltr \üpcr6cie. d ,,on,c¡b de h dcrot¡, l€ro z{u
coRTE DE JUAN rr DE CASTILLA JUAN DE MENA ]8I
38o
Mis cuitas siendo ¡mores, quien podriá fazerme 6rme
non seriá daño este mío en la ürtud,
rz5 que es mayor de los mayores, r5o luego mi t¿rdado bien
dolo¡ de todos dolores bien podúa restituirme
que fuerga mi poderio; la salud.
yt non sé yo qué me diga,
qué me diga nin qué faga, Cabo
r3o nin qué plense,
nin fallo vía que sig:, Sela todo el gran gentío
gue siga, que de esra plaga e jovenil baroni¡
me de6ense. r55 mi pesar.
por que, viendo el d:ño mÍo.
Non me conüene la gran disciplinr desespere quien contia
r35 de la poesia moderna ¡busiva, en esPerer'
nin hove bevido Ia l¡nfa diun¡,
fuenre de Febo, muy rdmimuva,
nin sope el camino por qué lupr iva
la selva Safós en cl montc Parnasso,
r4o rrrs cf,us¡ me muere del dáño que p¿sso.
que tuerqas y seso y biene\ me prrq.

Tinieblx de grande olvido


non perturbando mi fama,
aún podríe se¡ venido
r45 el querer de haver que¡ido
amarmc quien me desama;
si sola qlrisiesse quien,

¡:a r¿ñ¿ deb¿ mcdnse.o¡no bisíhbo. Fs a8tla daban h irspiÉció¡ poétic..


Eñ Énibién lic€¡ci¡ admiti.L nDdi6- rie El Pame cn e¡ mont. habiÉdo
cár Iá pGición dcl ¿.6io con 6n6 mé- po¡ Apolo o F.bo y l¡s Mus¡s. rt qü.
tricos, y quizá ¡,y! gue enicndo de l¡ habriá $,bido Sáfo p a ¡prender erte
mismá m.ren el q 9j. arte. Sgrór, a.e¡tuació¡ documert.d¿
'tr d.¡tu. ,]e ¿{cM¡ ó'dcfénd.í .
rJr ¡1.
€¡ l¿ E<l¡d Medi¡, viúe .xigidi por la
El póer¡ ¡¡uncia 9u. nó ¿eb.
.sios vesos al dt. poética dificil dc h r.r_ral El poco.xpesá ¡quí L é!p.-
rt¡ Al .oddio que en .l v ¡a? sentir.l L $ii5ri(¡crón s.n-
époé, ni .l ejmplo de lc poc6 cli- rúa dc sd 9u6ido por ru fam de
si
'mo¡.Por
riñGnt¡l prcpi¡ d. .u (l8c Y ¿duc'-
r¡c6, lino que é .fctu d.l .mor (¿l ¿quí ¡c.rtuanm6 Pd'r¿ &beridos
IaTAhencióñ en la ñ.did, s¡ábica hacer hi¡to e. Éx¡rli'rñe. ción) conoz.¿n l¡5 Pd6 d. ¡n nnor
¡ h üucheduñbre d. lo3
,J! Que p¿ñ qu( sepán cuil Po(¡ esPerrnzr
¡ró ¡i,r{ir'linf,,.gu¡'. dcl v.rbo d¿tl por ?odl¿, qne deb€
¡rUQrr ñobl6 crPr"' d' ;"ñen d€ rr co espond¡do!
d. Fel,o: fucnte CisElia, .G Jówn$ (los
'jmros
r
182 coRTE DE JUAN rr DE CASTILLA JUAN DE MENA :18 3

97 desnuclos todos, rebados.


soü caídos ct1 Pobrcás,
-Muerte que a codos coflbidas, non 1es valen sus riquezas
dime qué son tus nunjares. nin iesoms In: ganados-
Son tristezas e pesares,
llanros, bozes doloridar; 25 Non lcs valen Ios lugres
; en posadas mal guarnidas nin castillos que poblarl)n,
entran sordos, ciegos, mudos, nin sus 6jos que quedaror)
donde olüdan los sest¡dos en lo sus grandes solares
fueros, leyes e partidas. rrin parientes carorales
lo nin criados mu,\, ccrc;ino§
Pucs dime los parameibs, nin am,gos com¡¡c¡nos
ro lo! arreos e posadas. aunque íuesen nil mjll¡res.
-Dc tje¡¡a sendás bratadas,
a todps fago contcntos¡ lle codo cuanto sana¡on
de esta guisa cien mil cuentc,s en aquesta vida estrecha,
de orncs tengo aposen*dos: ¡on les vale ni aProvecha
rJ sabios, ricos, esforq3dos, salvo x¡lo el bien que obr¡roni
pobl,dore. de, imrerrru.. er si tierras cotrquistarcn
por fuerqa o por üña.
-Los que son tus conbidados, cua¡do dc ellos hove saira,
Muerce, diñe qué se fazcn. poco 1es aprovecharon.
So la tierra dura yrzen
o p rr.r
'rr
mpr. .c¡,uk"do.. Según esro, tÍr m3t¿ste
al nucsrro prinrero Padre¡
pues a Eva, nuestra madre.
El sigúic,lie es !D ¡exto nnportinte t. el ir,¡e¡¿rio poé¡i.o de h Druerie en el
Muerte, non le Perdo¡astc;
sislo xv, t¡¡ú pór su o.ietrta.ió¡ y ctrlidid .omo po. el ni,ne.o de m¡nulcri
tos que Dos lo h¿n tnDsn¡iri.lo EI hecho de qne la úrryor p¡¡te d. elor nó Ió 45 a Alixanctre derribasre
rEiLruF. r Mena, asi .omo al$ntr tr¡omrli¡ que fle erudr¡di po. ¡-ida de Mal- de la silla poderos:r;
krel, hizo dtrda¡ de sn p,ter¡idad, que cad¡ vez páre.e ñás segur¡; cnl,r pcr- en ]a casa teme¡osa
tc.t¿nrente .o. I¡ inllexión rcligiosr que sc n¡!!so en las Cotl¿s de los pñ¡to\ al ¡ey Darío enc¿rcelasre
moi¿les; pór órñ pr.tc. por su_vo lo teDi¡ A¡rón d¿ Monto.o, pinrno, coetíneo
y admindo¡ de Men¡. L¡ ób.r se ¡bre .on un diálogo entre Ia Druert. y .l áu,
br si$e el crtálogo de los rnucrtos iluf.r§. do¡de rpale.en tánto pe6onaJes de Non dexaste Absalón
la Aúisnedad .oDro de origc¡ tiblico, hisróri.olegendMñ (cono codofr..lo
JO por la su gran lermosura
de lronill.,n) o dtrru¡enre 6c¡i.iós.odb Arrüro, y lernnna.on la a6rma.jón de
la vhidad del nur.io. donde sóto valen las bucns ób.r§, una ori.ión por su
prcpú sálv¡ción y una invo.r.iaú rl lc.ro. Esquenu e$ró6.ó: a¿ li¡ a, a¿ d¿ &
13 Jol¡r¿-§: tl ro¡¿r de u,a f¿lnla o d. li,1¡Éd,¿/¿: Al¿j¿Dd¡o MtrCno'.
+3 ¡)díó fue d re) d! lor Perss qúe
u¡ ünaje eo ellugú del quc pro..di¡.
gí¡dl,n/¿J: gxr.n..iJr\'. re.dro",/¿r: .rrnales,.onsa!$i¡eoi. ¡.J¿ió h widr en de Atej¡ndnr
' r,,\brló.,hijo de
J
"Dnós
Drvid mu.ió vio-
,
l,¿7¿,,€¡¡or: adornoi. Ir
A,¡¿: lntrncrx' ar.,.dJ: inillón¿í. r' .o¡ndrdor: quc hrbit¡n cn h !r¡-
'",,¿or: rttrvio\, trdornoi. ¡6 au.dadores de .iu.r¡des o lin?jeí. nr .or¡¡.c¡, vc.nroi.
ldJ¿J¿:
IUAN f'E MENA 185
384 conTE DE JU^N rr DE cAsr-rLLA
75 rcy Artur el Carkrs Mano,
nin catasre la cordura
rcv D¡vid et Tolonrco,
del gran s:bro Sa)anrL;r.
aMembrodcrSansón
l l'}orc ct ¡ Tcseo,
.r Ércoles el gigantc'
tú los devier¿s dexer ()\'idio
e D¡nt.,
segírn
55 c dcxar.rs ordcnar
orros r¡rrchos bisr lo cr¿o'
a Luc¡no et :r Catón.
M¡txsie a Ot¡vi¡no
ACéssareaPo¡npeo
cl polenLe. tirn f¡lrtoso'
tllatase po¡ omezillo,
otrosi Lrl Podcroso
:r Josué, el eran cabdilo
Anib¡l cl Afric¡¡o,
óo dc todo el pucblo ebrco,
Ncro ctVcsP¡§iano'
al gran Judas Macabco,
otros nruchos que irnperaron,
tl orre vio cl rrnto Prñ'r
poi do tue fccho ¡rrrn d;rno
ltraDdes sabios que ordenaron en el pu.blo .g.¡ci.rno'
las, esrorias que oy leo.

6J Tú mataste a Gerión,
el señor de toda Españaj veri rcch¡¿¡da, s sui.idó, Pero
"r ár¡, o ¿\rturo. .cY núti(o
¿e loJ
non fezisre gran fazaña ,1.¡i u',r (rrE.r h qur L' rLurhr'ntes
f¡l
brctoric\. h5 Jv.¡ Lr$ de 'rbr-
en marar a Cipión, rl"-. los .1.'
'Úv'^ s.n
L tJl'h E,l¡ndJ, a;r,tre dr lrb.nr srurdo Y Tc!'o
'l to nr¡ldiio. frolo.¡ndo su nru{ie' t'or
- a Arquilss er ¡ Jasór1, núclco del.iclo trolclcr'o nr'ts n¡¡or
ftne (1. h Edxl Nledir. Cnr/¡J rV"Ó o fi¡ Ilseo fúc de{§n¿dó v nrurió r§c_
7o al vrlicnte cabaüero
r rrl,rrr¡:,T.. ,eY lrarx' qu< eutrr'
esforgado c buen guerrero, ts A¡r.ul$. !¿ruc de l¡ iotisü€dld
I',", {, ú".lcr ¡od¡ I r.tr^r¡ Y l'" renF (1ri_
noble duque de Bullón. ti-u-ri. h.L "t 'rd¡i\L LUL¡n'r truror.le lrs Protz¡s reuDidxs b{o
'",-'
EüDCi¡¡ior t'e.on{ru)tnJo ci'r'cr¡_ ttno .ó,nú d. $s DGe rnÚ¿¡ (qu€
M¿usre rl rier re Anr.o , *,;. .l l""\ri. ¡c L)..,1.rr. .onró EDrnlL,t dcviUcn, Y otnr Dü_
e a don Etor el troyano, ¡ l-¡r'r¿ is ct héroc biblico gtr' ,, olidio. €n lus M.tfubíntt Y en
r GoliJr ) con'Pu§o loi
qli'os
---'r'rb
-o H,,t,o nlir,. rsc\ ec,Fúh^ d. ¡5t¿ nu lr¿,oil6 !úó el coniunto mis sig-
,,."nx. .n h i!o\; hrlúu§ri('1. ú§ h n'li.¡livo d( iibulrs ¡rÚgns que.ono
.on.R,.,,,1" iciFr' Po' Al.iJ'hiro .ió L Ed¡¡ N1.ü¡:r¡mbién li Co"¡¿
,r .vm¿,or': fúe el rGponeble dc li O¿i.¿.J¿Jd" fue el hérce quc,.on los
Nlrg¡o Dr ., Y or lrrti'ular su ¡y'o'o
¡i,¡ dc
codstúcción dc I! Tore de B,bcl rÉ¡lizó lá prceze de .o¡- ' r,r' te\ rJiú \un.nl n,uinúr¡o¡ un nrnelso rePercno
t, ¿a¿'¿( orl¿,r,: dcb.ñas h¡bcr de- ^rgonluts,
ssun ct eüocino de orc.
,¡,r, L ' F-r J. lsos cJe'nPh¡$ que fuc lc8uido
jrdo trribü'- Lúcino f{. poee htino, i1 ¿aqrt de BUIó¡: 'Godofredo de
Nl,;n', A.xr,,,,lu Te5.ñ rl't cl h'ro' J -,"'1. l .r¡tu.¡ diüi.n.r v ¡leaód'r'
(:rtón. cl ¡nror dc uóosdisticG de tc¡n¡ tsuilon', héro. de h p!im. Cruzrllr ' ri o.üviiDo es .1 enpcr¡dor AÚ_
qurrr { rrrh'n ltr ssrr''on (lJ 'rr'
nbnl lcidisimos I lo hrso de tod¡ ¡a criluno deJerus¡lén.
y prnn.r rey
.lor. 'enr I tlr Iu! 'nrrurr('tros b¡_ so{o, el d¿ ai& fetiz rc'úerdo enÚc los
7r Antco eú un gig¡¡tre nn,crto por
snos .1c su J.;)ocmciir rerlizó gr¡n'l*
13 oá¿zilL: ene¡¡i$rd .
hrzJirs, ¡ruc 'omndii" 'on l'rr d( r'
só trta ¡lusión $ iroúPrcúiblciiS
ór ordfldn": es«ibiercn'. r Hé.tor, guerreD modélico, hio Er'tls¡nro
ói C¿i,i, cÉ úñ rey miuco de Esp¡ña, de P¡i¿mo y Hécub¿, ¡eyes dc T6y,.
.-,so H¡-ul(...o,,," l' '['l' d'l l¡' ,,orú ,1u'(tr PUdo P¡ño '
tl,ñó rl Puebh c¡"¿idxo o
h,.,,,'. ¡. crcn \ h vr.rorii r'hrt hs '\ Ll ,LU.
.uyo nrd aobierno l¡. cor.egidó por .h el pil¡dh de los troyanosisu rási- ADmzontrs.P,r fi;.rró I'c'l'r qtr' (Lr!.ro ruJr,er Mois¡s.Pcm su ¡P¿-
ñDnos de por 'otr ,liPólno, ,,r,á¡ *' ¿tl"m h,tdon de to wr
^quilcs
de.nióD de los dios.s .s ei momento
r "n.n¡¡ró tlc su hii¡src
hUo (1. um urió¡ ¡nt;rtr dcTe'(i rl
6q
¡¿¡,¡ldr: Aqsiles. el L¿roe dc l¡ .ulmnlrnt¿ dé 1, ¡i¿da
38?
38ó CORTE DE JUAÑ II DE C¡\STILLA JUAN DE MI]NA

PriaDo et Laumedón. rrj religiosos Pobrcs matas


9o poderosos e temidos, en quie¡ lrluestras tu crüeza;
conqu;sr¡dos c vencidos los que son en más alteza
los ma¡astc a gran baldón, todos temen tu venida
Menalao er A$menón recelando la caida
que montó su gn!1 viroria, rzo quc havrán con gran tristeza.
95 pues non cuenta su ¡rori¡
que ganasen tu perdón. No aprovecixn los ebe¡es,
nin l3s arte§, ¡D 1as nañas,
A los griegos er troyanos. nin p¡oczas nin fazañas,
Muerte, a todos kx vcnciste, grandes pomPas nin Podercs,
et tú sol¡ disposisre r25 srandcs casas üin haveres,
Ioo 1os ponrífices ro lanos; pues qüe tocto ha de quedrr
a 1os píncipes crisriaDos §¡lvo el solo bien obrat
no pcrdonas a niuguno, Muerte. cua¡do iú v€nieres.
anres ,I¡tils uüo e uno
cu¡ tos pue.les con rus inanos. ll Jesú gloriEcado,
rlo que re dio ran gran Podc¡
ro5 Pádre sa¡ro, emperadorcs, e re bino a obedescer
cardeDalcs. arEob¡pos, - cn la cruz crucificado,
patriarcas er obispos, nre libre clue condenado
reyes, ctuques e señorcs. yo ¡o1r sca en 1a Pa¡tida,
los macsrres e priorcs rl5 cuando Párt3 de esta vida
rto e 1os sabios colcgiales ñi nul mundo acabado.
tú los fazes ser igl¡ales
con los simplcs labr.rdores. Fil
A los grandes por ri.lucza QuicÍ oycre Iiú tr:rctado
non los remes nin acatrs. a obr¿r bien se comida
pues la mue¡re non olvida
r4o a nrrr$uro, m31 Pecado-

¡e Púarno. ¡ey dc Troya,


c¡s¡do co¡ .¿lao y uno dc ló5 pahdnres g.iegos
H¿.ub2 y padles de Hé.tói gue pro en .li.htr suera, rtrs .u Gg.eso su6ió
tasodz¡¡ó. h d.rrótr y la ruin¡ dc su rg.o¡¡iniosx nuerre ¡ mrnós de su
.tudád L?r,,.dd, o L¡ó,r.d.nre, p¡ ¡ruj.r y su rnúe Egi{o El desnje de
dÉ de Pn¡mD. tuc d rey de Trqa quc er¿me¡ros y g¡rndeztrs vi.rinitr de ltr
con*ruyó ns munllas, pero ¡or ¡er nr.rie 9!e signe tr .óntinua.ión y cl
jlro lo nrtó H¿r.ules¡'nto I todó $ igualiurismó trnte la üu.rte son ele
¡ren¡os c¡r¡.teíni.os de hs Dd,:,r ¡/¿
er Menelró fu. .l nurido dc Hclr r'7 eD
-¿J ¿l¡eza: los ,ri5 .n.u¡$rtrrlo§ o Po'l¿rosoí
m,.u-\,? tug¡ .oD Par¡ .rusó la gue.ri ,e ¿{"6n¡¿: p¡slse a !¿ne,sepr nc.
de Tror.. Agrnen(nr, hermrno.l. M¿ 'rB Je.o-il¿:!e dispo¡si'
-]88 coRTE DE JUAN I¡ DE cAsTIlLA JUAN D[ MENA 389

de la n rcrt?' dispo e I« @rftptió't de ld 'ída


98 Pto("ii. a e I,or L)s ítt¿i.¡os
Venid, lisongems canrs'
Debate Jón tado e &htpueno po¡ J an d¿ »fc,N de Lt Razó Lluc t¡¡dáis denusiado;
¡ontra la Voluntad rir'rd Pre+rrrciones v¡n ''
.o ,l ti<r"P" r'r'' r"'rl g''udo'
Argunenro brew de toda la ob¡a e inooratítu Lg.r nu cLlüdo
ca¡ólíc¿ "ue"o
I'i\o enrct'der
J mi qLre
Canta tú, crisri¡na musá, incicrto dcl bien f¡zer
la más que cevil batalla
Y del mal ccttificado-
que enrreVoluntad se falla
v R¡zór¡ quc no( rcusri ( dPIíút
s rú, gr¡cia de Dios intusa, Co'úP¿rd
recuenra de t¡l vito¡ia 25 Como casa envegccitla
quren deve levar h glorrr, cuyo cinli€nlo se acucst¡'
pues cl campo no se escusa, que rtnetr¡zr v
'nlonel¡
ton s(ñ¡lcs \u (¿tor'
Dtspidc las rnsas gcntilcs, pue: ha ínorado la úntiand §i ¡sí le nuestra vid¡
¡o cs conrtr¡o ¡rnt¡r'rz¡d¿'
Fuid o crll¿d, .r'or qué scr" saltc¡d¡
' ro 'ercn¡<,
que en la mi edad pasada Je nruene r¡n conredid¡?
ral dulsum emponzoñ,d,
derramastes por mis vcnas;
mis entrañ¿s, que eran ller¡as C¡»tüú"t
de perverso íund¡lnento, L¡ vid¡ P¡sada es Parrc
r5 quiera el divinal alicüto <ie L mucrt' ¿dvcnrd' ¡¡:
de malas fazer ya buenas. es Pasado Por est¡ arte
35
lo que Porvcntr se esPera;
que nltrerel
E*c póúi., uno de lo! ürimff dcJú"D .le Me¡i dodr .ntom eD prae ltr pa-
¿qu;a" no "ttttt" antes
linodi¡ de sus in.lin,cions hloDditi.s,.s un hrEo debitc de l¡ luzór .onrx .: l¡ nltlcrt( Iro <§ rnorir'
bvo¡u.od (,rorot¡os dií rkx Des.o') ó cont¡¡ los sirre p..iaos ntorhles, so
bcúi¡,Avrri.ia, Luj!rh, !m, Gul¡, Envidid y Percz¡, que prcse¡b c.¡)d l,s ¡i.rr
cahr devolu.bd. Coñco¡de co¡ 6re prcpósno, Mcn¡ redu¡.i r li lensu, llti
nizrnte y .l ¡rte Drlyor, reduc. las ñu.shs dc emdi.iób dÁsic¡ que nDcia .r tüvo éxito d.sn..lido;Pór o$ P ¡e' __$lb b nB¡ifñtf ión Eis ptlp¡ble de
u''i'
i,:;:i .i;:,". :,." *.,,i.b,.r r.u',..'¡¡r.'.Áo ¿nrr r''¡n'nro'' r"
dcspre.ia. y u.úde d cstilo htrDilde, <ou¡o ro.responde ! I! i¡¡encioD¡li.Lll di- cn i. oPr'
dácica: lengo{e intrlisiblc y comFrñcions y ¡¡etáfoÉt con elcm.¡tos dr h :'::1":.H""ll l*: ;; ;ffi rr. q*n" -"' "-'p' r" "'u nnr''I r'n'cn.n¡e
',x]'.'::'#;,i;;;;;;" P'r
nrzo qr. r"'tr conti"ur'ro 'ndeP(ndn
cxp§icn i¡.otidi¡ñr. Hoy nos paecc un¡ abdi(&ión lircr¡ria,pero c¡ 5u épo orr''no' ¡¡r'¡'¡<n un*ere'l*''r r r-ru
l:i lJ,;:l:i;:,,;;M";;;'q,, r.rJr''
rl." ¡, o,¡¡r ' nr'qr* I 'r' -!ua enró!i'''' d¡ ¡Ü Íi
Ja r¡
:..u,/ o ,¡,1: . ruil. ,o 1pu\it'án i'"],'i]""i ;....; ,

t yólünta¿: deseo . 'rn-


in@ción ¡ l¡r nusas q!., .D .ürtrro s/ s,l..r,r, er(il,io L "nhtru crruf¡. 'lü( rirtrx ''nÚ¡'da¿¿r
divt¡i.t¡d.s p¡gilF§,.onsiden rhon
N
a,,?,, b¡alh - rechiznblesi por .so L: .oxlPala .o! Rú;ica: l,sd'":d:''xPone cl lDhcnrio
, rn,s: .li¡e@i El tru ior hacc refe l¡s sirenas, que c¡tGvi¡br¡ ¡ lor ñ,vc- ',r r r¡ad: {ur¡,1
tuncia aqui . l¡ útrdición dc .mpczr. g¡ntes con rut crnros
¿/d,ricñ,: $lnJerJ.6 uni.
]9O CORIE DE JUAN ¡I DE JUAN DE MENA ]97
'ASTILI-A
pues .oDsist€ cn el bevir, digo males de Tereo,
4cl ttlas cs tln de Ia carre¡a. ¡ Egisto rePrehe¡do.
mis gran.les vicios de6endo
F.,r . . n,. ,ne ¡i-sl
.,1u, )- Ios agenos rfco.
cstas rug:rs sin virrud,
el m:rl quc con Ia salud
Có tinúa
a mc¡udo ha grandes brcgas,
4i las vist3s rurbias c cic$s, ó5 A Di.to con otras gerltcs
dcserr¡das las enzí¡s, rrrirno rrrn' ha v'¡;rJ '
.ioyas soD quc ¡os enbías ióo m:rl cn l;rs Pasactrs
tú, n1u.rtc. cuaodo re lleg¿s. Porquc yerre las p¡csentes:
riro los incoüv1n'eütes
Cdní.qa el nal tienryo ra\tdda 7C) con ensie¡rrPlos de mald¡des;
las o¡estas voluntades
Non sc gasre nás pavilo de sanas lago ctolientes
Jo eD iaber qujér aue Pce3so,
las dos cu¡rbres de Pe¡n.ro
1os siere bragos clc Nilo; Arr"ye ¡le dos sentjdllzds
pues nos lleganos al hilo
y sabemos quc de nós Anurillo faze el oro
al que sigue su minero'
JJ iuzg¡ndo re.ibe Dios
más la obra que el esrilo. 75 y tcmblador el rcsoro
dcl azoguc al dcl vencrc:
pues si del bien verdadero
Retrata las obras unas Jis¡a drytí fethas teneños ¡1!+rD3 brizü¿,
De lucrtc alabo a Tideo, lüigaños l(J que nos rizn¡
a Lucrccia. dc rnuy casta, 8C, co¡1o la fragua:l terrero'
¡ 1os bivos no ¡re bastr
óo que a los nruerros lisongeo, Cese ¡uest¡a labla f¡ls¡
de dulce razón cubiert¡,
quc es así como la salsa
ao .naúd:.tmino' r los ternri .cligiosos. A .óntnrr.ión quc el aperito rlesPierta;
ar z{,j rn, ,n¡,/: rdusr\ 5nr ugoa .nu¡re!¿ eiemplos d. cre s?ber:h nn-
que.¡n.k.r¡n ltr vejez. totósi, (P¿saso, el.rb¡nó ¿hdo),I¿ seo
ad ¿.r¿dd¿\r 'desher¡trd¡s, snr l)e¡r,
sEfia miti.tr (d monre pmtr$. n;tu
du¡xs, o \e,,snr dienres. dtr dc L: Mus, y h smqnÍi¿ rc¡t (los

' ebr.¿o'.rr. .,..tr,1^


rep,,ilo: p¡bilo o pib .'..ordón de d.rnnro,f,dun).
.,
irilo o algodón qu. rrdc en ixs !rLr; j7 Trdeo, uno de
los si.te .ru.lillos
qurc.r decir que Do dcb. dcdi.¿6e mis que ¡ú.aron Tebrs. fue
!ñverbitrl por
edirerzo .d h elr.ld,t,a,r de hx \rbe N vilor ), {' le.o.jdad.
rcs pretrnos, enmeDdan¡o fr,¡rl¡nen- J¡ L!m.i¡i,esposr dc r¡.qnnrio Co]],
ic n¡ ú4É.torir dc p.crr hri 2?.r. y tiDo, se n'i.nló es n¡ vnrad, |or
prol,',or..,"C.¡i. i.....1.n I'cir-,,.o trLlu,,
I

392 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA


MINA ]93
JUAN DE
8J luxuria no nos convierr¿
eD besrial inclinación. rro dcsechemos como esPinas;
Io que guía el a6ción por haver las cosas dinas
las nrenos vczes acicrra. romP¡Íros Eodes sus ven3r.

Redarguyc las poesías


Conparurión dc ta úeja te¡'

Aunque mucsr¡e ingraritud Prinrero seyendo corÉdas


oo .r la, dulcer ¡oc.il. l¡s uñas e los cabellos,
las sus tales niñerias ¡lJ podi3¡ casar entre ellos
v¡yan con ta jovencud; su§ cadvas iforradas
remedio dc ral s¿l¡rd los judíos, y limpiadas,
enconada por el vicio fazerlas israelitas
puras. limpras Y bctrdit.r''
9j cs darnos en sacrj6cio
r la su ley consrgradas.
nós mesmos a la virrud-

Libi¡a Lo que din de tas pocs¡as


APIkació a Ia Poesid

Mas por eso no se entienLli Det esclava Poesia


que no quiero ser vezino lo supelluo asi cirado,
dc ll qrre rt srnro camino lo dañoso desechado,
roo nos guían porjusta senda; rcglure su comPanla
cúmplenos en r¡t fazienda r¿s a la católica vía
r¡sar de sabi¡ caurela: reduziéndola, Por nrodo
r unas rtar del espueta, que valga más quc su rodo
r otr¡s rener la rienda. l¡ parte que tego mr¡

roJ Usenros de los poenras Pero con sermón onesto


to¡¡ando de ellos lo bueno, tlo ,}riere Ia Pure intención
mas fuigan cie nuesrft) seno cl que mira el .oracón
las sus labulosas temas; y no juzga por el gesto;
{ur 6crone\ y poblrnrrs si verd¡d es todo eslo'
cn ello Parañdo micnte§'
rlJ dexemos los incidentcs.
bolvamos a lo ProPuesto-
'd rr,¡: obssióD, xt.r Gji. en..ae vn¡ ¡ ronB¡ d. t¡ mnobsi, v l¡ hú_
rcDcú ¡ los renus b¡bnutes dc h poc tori, clÁsicr sót(, la eDscn¡¡2j ,!,.¿i,
rii, vin«rhdd\ xl úr(r -'t po. riDto, al r..h¿zlndo ¡r lcnezr de I¡ ibrnD; €s
pe(.dÉ o ¡ .úcsrio¡.s de po.i hon l¡ p6tuñ @dicion,t d. ¡r rgtcsia €n t¿
t¡ quc dn«rc¡ de ld 9¡c resuh¡ real- Edrd Meditr.<oürn l¿ ntrevtr ¿ctnud dé ,, ür,c dh,: ror, .It\' ''' i,,/Drp. ri.¡oi Prc¡,Jre d.r'tr
nreDr. n¡tortrñte, l¡ verd:des dt la los húú¡¡nist¡r, qulenes ¡doáb¿n prc_ - "á-.,1". ti¡.-¿,.. .l-o".' d. hr_ o. l¿.lJ lo' (jc rPlo' v ' r''unllquro' L

rrisión. ¡emÉñi.su sreti.ilnb v to .on;er, b.,I..'ddo l, l¡b-b,j . lin'¡ rrsümcnrJ dc !u oh'r


rclver ¡ I¡
'frchl,.n'ri. Fl n,- lll e[ vJto, tqmüdrl y ú .,,. ,i;,i.¿. quir¡ao. t. uu(rcu" .nk( RrzóD ! Dcs.o ov-
'@ r"¡,¡¿¡,d. 'uro¡ ra ¡r.xdicndo r €llo'. ['nkJ'
394 CORTE DE JUAN I¡ DE CAST¡LLA JUAN DE MENA t9J
Despedido del proenio daJoma a td obn r6i espía sodl, esenta
A cualqurrr ücro que inctine de Ia ganancia escondide,
l.rVolunr,rd y lo siga, lo que a otms da la vida
la Razón lo conrradiga, a ¿sta sola atormentá.
¡4o la Prudencia dete¡mine;
pues dc aquí sE vos asine
Fig,ltu Ld telcela era. De la LururiL,
por !üeslro juez prudencra,
porque ¡or h su .enrenci¿ Mostro la cara siguienre
nuesr¡J vrda se enc¡mine. r7o pintada de ferrnosura,
de emponzoñada pintura
Figura la.forna de la Voluxtatl como cuero de scrPiente;
de fue¡a toda la frentc
r4r Con muy diforme 6gura inflamada como fuego,
)aVoluntad aparece; t7J los ojos en nlal sosiego,
a desor.r nrengu¡ y crece la boca por consiguiente-
Ia su forma y est:ura;
penetra con crtadua
r5o de siete cans y bocas, Fígutu la cuaúa .ard- D. ld Ira
rodas feas, e no en poc¡§.
Con los dientes rcgañados
desonesta fer¡rosura_ dernostró su cuárto gesto,
a todo daño dispuesto,
FQura la prinera cara. De ta sobe¡via !8.r sus sentidos alterJdos;
Müy aldva y desdeñosa los sus ojos derramados
vi h su primera cara, pmcunndo la venganga,
rjt i[flada, turbi¡, non clara, desechada la tempranC:r
sin cáus¿ siempre s¡ñGa; y su: acros olvidados.
or¡s rrisrcz¿ pomposa
con turbio gesro úostraDdo, Fieun la De la Cul¡,
¡ las vezes declarando $hta ea¡a-.

róo potesrad presrutuosa. rSJ Con goloso paladar


y los carrillos rellenos,
nunca se nos qui§o nrenos
Fiqura la scgnda can. Dd auanda
la quinta cara mostrar;
Sotil y magra, fambrienra, de que la vi deieitar
mostró Ia cara segunda, r9o cn el ap€riro Puro,
menguada de cuanto abunda. aunque qu¡iera, a Epicurc,
de bien ageno scdienur; non lo pudier¡ olvidar.

tcs poéri.os .omo cn ¡os tor¡e6 v bo.a,.or¡o pu¿dc deduciñc de lo ¡¡rcrior'.


ra: Exisia únjúez q¡. donoc¡a la ju,br bijo oyG '7"'l¡
nodelos $ ¡pi; rz ftj¿t¿l¿r: qtrüá c,señá¡do l6s di¿rter co,nó los
hzón y h b¡«, en tos dcb¡ pcrros culndo n8¡ñan .
'ic¡ori3
396 CORTD DE JUAN II DE CASTILLA JUAN DE MENA 397

Fígun la scs¡a cara. Dc la Eúídii así fue yo consolado


Muerra con agena vida. cuando vi muy de rendón
iisesta cara Dr¡tiza
l:sseñas ¡le la Razón
asomar Por el collado.
r95 de color cle la ccniz.r,
riispas¡da y carcomida,
de sus ojos combaticla, ConPdnrión
dc bien ageno ¿lolienre
y mal de buen acidente, 225 Como eI sol ch¡o ¡elumb¡a
2oo saDa y de dentro podrida. cuando lar nuves desecha,
a tal la Razón acumbra
Figutu ld setend conta nós x mán de¡echa;
e ?ostrhrcra «rd. De Id Pereza
Voluntad luego se estrecha
Soñolienra y desg¡eñáda z3o vista la su fortaleza,
vi su cara postrimera, ca do meneua 1¡ crmeza
nigligente, m"l granjcr¡, Temor crece la sospecha.
no brunida ni afeitada,
2oJ difo¡me, muy m:rlrrarada,
fecha a sí lnesmo enojos", ConParación
buscando la vida ociosa,
sin t.abajos trabaj¡da.
I rTo L¡t ¡lterr(ron
con los sus fzlsos üsajes,
235 cual fazcr los personajes
Adnnnción del dutor cuando les fallece el son:
Trrrbado de la 6gura la sü medrosa inrinción
rro de tan diformc quiDera, por sus caras destnbuYe;
en mí non tovo nesu¡a cuanto más etla ¡efuye
la firrneza que quisiem; 24o más sc acerca la Razón-
alterónre de mana¡4
1¡ su diforme visión,
2rj que n1i graD alre¡¡ción Declara nás la propíedad de Ia Razón
cualquicra la conociera. La su rc'L-rmb¡ante cara
y sr gesro cristalino
Conpdtdciót reparten lumbre muy clara
CoDlo ei wando quebrantado
po¡ rodo el ai¡e vezino:
en esfuerqo n]ás se ee¡era
cuando ¡soma la vandera
:zo del socorm dese¡do, 1:,
f,¿: tüi
:'7 dr,t¿:'encúmbn, P¡e h cuñ
:r: EPIo bn dcl .ollado Por donde h$ia
,1¿ ¡.,¡lóx: .le rod¡ón. snr aso_
Nó"-_ ' o'no nr'lo lJ RrTon'
l,J fuerzas pscoló€lic¡§.n..ntie¡d¡ 5. rr¡.dn./¿ ,¿r: hr.itr nosotrcs
2r: $Pr¡¿:tc.elo'.
rcv¡¡en de ¡.cióú nilnar.
PEDRO DE SANTA FE
S¡nt¡ Fe p¡rece de odgen aragórés, seguráme,te zarasózáno, y es el
prime.o de los narivos de esre ¡eino que se incorporárc¡ e la lradicióD
lite¡ária y cancioneril csteuána;¡o párece cierro que procedierá de uná
fmni¡ de conve¡sos del mistuo apellido- Debió rucer ant6 de r4oo, pues
en F .dulto ha.iá r4r8, c¡lando ostentabá el título ácadémico de (Be-
.h'lle, en rfles \ rc, ibrJ un¿ ryud¡ del M¿g,mmo prra .o"bnu¿r .u.
estudios. Const¡ ft'peñdáñeDte eD lá documenr¿ciór de l¡ Cáse Reel
.óño hombre el seúi.io del Rey, igno¡¡mos si como caballero o como
firncion¡rio: s¡be¡nos de sú viáje á ltália con la expedjción del Megná
Dimo en r42o; su úttiña tuencióú documenrá] es de r4jr .uándo re-
pesentó al Rey en uú súbástá de librcs, y e¡ orrc momemo le encargó
lá obtención de un iibm qúe teniá don EDrique devilen¡:le párticipa
ción de Santa Fe en sús empress .últui¿les y sus cont¡ctos con los es
.ritores de la Corte, dónde estuvieron en está épocá Ausi:s Már.h y
Jordi de Sántlordi, erá, paes, bien documenLld¡. En su poesía Dos ha
ble del eñbárco del Rey en r42o,la entrada en Nápoles á 6n de año y
el aelto a lá ciudad de r423.Vuetros ambos ¿ l¿ Penícule, en r42j se
h.ce eco de lá liberacióo del inaenre don Enrique. Cante umbién a di-
versas dañes:Timbor de CábEá, espos¡ deJuan Fe¡nández de Húar (el
gue seú loado pór Gómez MaDrjque). Isabel de Foixi, Maraa.ira de
Pndes (reI¿cionadá literariameDte con SantJordi, Santillana y ótros tu-
tuerosos escrirorer, Sanch¡ de Lubitu y Leorór de Cas!rc, aunqúe pó¡
lo geneol ig oemos las ci¡cunst¿ncias que se relacionó
con e[as. Perdemos su r¡stro tEs el añó r4]r y es en la déceda ánterior
cuando heoos de siruar, ercsimi¡rne.te, sú actu¡ció¡ liteñria conocid¡.
En su obr¡ queda pátente te influen.iá de l¡ escuela glaico casrellana
-de he.ho se le deben dos obms e¡ gá ego que no tienen orm expli-
c¡ciór- a¡í como de los recursos litemrios de la époc¿ ¿el Cdfl.iondo de
&44 pór otr¡ p¿rre, e¡c¡rna )á las nueus tenderlci¡s heci¿ un¿ poesía
elegnte, de teme amorcso y expresión .oncna que se acoge a las for-
tuás 6jas y ál octosílabo, como los poeras de la corte dcJuan II de Cas-
till¡. Coño süele suceder con los poetas det ambiente aEaonés, no se
obsem en ning¡in nomerto la ásimitació¡ de las forms eruditu, ¡ lo
Ju¡n de Mená; lo cual, por otE parte, es obüo si .oDsideramos que su
obn 6 anterio. a est s ionov¡.ioDes

425
CORTE DE JÜAN ¡I DE CASTILI,A JUAN DE MENA 4OT

.Cl¡¡amcnre te confieso se suscenaD con grrn pena,


que allego toda vez, 8¡s puso 6n a Juan <le Mena
47,s y por ser en mi vejes yo pensé de Proseguir
lo guardo mejor por eso;
ca este mundo t¡ai,icso escaobra comctrgrda
por quien non se faze cura, con aquel mcsmo temor
buelve sr¡ buena ventura que ve tras el corredor
43o munchxs vczes aI avieso, 860 cl gLre teme de celada:
que siendo princiPi.rda
-Y ¿un ,Ucgo porque o. Por ombre t¡ntu Prudente,
por )o quc rengo, preciado; dc or¡o más elocuenre
allego por ser vengado deviem ser acabada.
de los que mal quiero yo;
a85 allego porque do estó
.o) ñ¡'.o r u¡r)Jo .onvi-¡.i Sig,tc c totipaat
, ,. c, r que bren n,, v¡e,,,
UÓ5 S con 1a gr:rde pobrezr
aJgunas vegrdas dó».
rle l¡ mi s¡bidurí¡.
Después de haber ¡eplicado uno a uno los a¡suñenros dc Aváriciá, iá
no Pod¡é segui¡ Ia via
Rázón se e¡lrenra a 1a Lu¡urir y a l¿ tra, v tr.s r¡n¡ larsr exposición de su perfeta sabisza,
qued¡ el pocñá ;r¡cabado, ral co,¡ó 10 dejóJua, de M.Da. como niño .1ue se vez3
Coñienzá entonces la cor¡inuá.jón de cóDrcz ManriqDe. de cD)2 87o r mudar tl:s c¡rretón.
figun nos ocuparemos h¡eso,gue debe elc.bez¡r esr¡ p.rte erplicaDdo consiguiré su sermón
las ¡azones de sL, inr.rvención. Esre póeta cambi¡ norablcúlente et plaD pero non su Poljdeza.
irici.l; respeta, por supuesro,h rorna csrró6.a,pe¡o deja de t¿do ta sin-
plicidad exp.esna de Me¡e para prcceder por acunrlrlación de erudi-
cjón rclisiosa ybíblica ediánre un lersuje más rebscado. Repneua las poétttas itlt'o{a.íoflcs, Pra.uri la di'it¡
- Para 10 cual non nlvoco
Por Jdtl.tit iento .lel.fanoso poetalua rt? Me11d, 1as cienci¿s acoscumb¡¡das,
ptosigrc Cónez MaotiEE estd obrd 87J y las Musas i¡vocadas
por él nncreada eJaze rm broe proe»tío: Por los Poetas revocoi
Pues estc nes.o ¡norir
8Jo que no nnrguno perdona, pues de todo tie¡e l1
dcsctc reyes con corona
3iq o,¿.ld: \oldtrdó aY¡nzrdiih . inroD.r¡.ión',
!ó' ¿¡d¡i¿: e¡rbos.?dt. Dc$¡.r unos otr de M.nr .o,r.qun.on ere valor
dispuestos para bevir soldrdos .isLdos paF 9úe tuenn des- er un cúlt¡mo evide¡re
¡ó¡¡d¿.¿: p¡l.ri¡ud o prinror'.
5t?
fasta los que de pedir .rbiertos po. el e.cmigo )'. .1 Pc6e
i ¡n¡ .nbos.¡dx eri s7a,i.,.i¿r: .oDo.nnientoi Se reie-
guirlos, lleurlós
un¡ técd.. de coñbit. .orric¡te en rc ¡ la d¡dición ¡rnológi.r. a l¡ que
ümbié¡ habn renu,.üdo como renún_
a¡ dl¿g: ie.o¡' nr./¿,.:: cn todo r' rtr¿'J,/J 'eaxmdo. ou!ldú 3ó3s¡üiez, s¡l¡rduri¡' dlian en genc.¡l los aurores qne to
{ ol.¿,¿ ¡r,t^o5o. rLb;n1.. 36e,¿z¿: 3.orumb.r'. ..¡ban t¡.rxs cr¡tianor.
r30 ¿l ¿rr¿\¿..r1 r-te.' 37'1qt¡né su sc nón, ¿n.trso o
FI{ANCISCO BOCANEGRA
ANONIMO

r03
¡04
I
No paseldesl, cscude¡o. ¡Llorad las dan,as, sí Dios os vala!
Guillén Peraz¡ quedó en La Paln:a
l.r ol horrl por aqui, la flor marchita de la su cara.
si Do. .,bJx¡ré n1,s ojo§,
Jurarc que non vos vi. No ercs pahna, eres reta»ra,
ercs ciprés de triste rama,
. ll eres desdicha, desdicha ñala.
C¡¡irado,
todo nri tr¡brjo er¡ v¡no. Tus campos rompan tristes volcanes,
no vean pl,ceres, sino pesares;
cubmn tus florcs los arenales.
III
Non soy vues¡ra cnrmora&. cuillÉn Peraza, Guillén Peraza,
Yo os io drxe otra vr.gada.
¿dó está tu escudo, dó esrá tu lanza?
Todo lo rc¡ba iá malandanza.
IV
Desde agora
a l)iosscá§. ssñorá

De l, époc¡ deju¡n ll Gú,que ro (.n.,ros Dingxn E\d¡notrio 9üc p¿rlnit¡ vn!


cu¡..IN a 3u.orie) pueden cl n¡ejor dc ¡os cÚos,l,s.opl¿s ¿róniút ¡ 12
scr, en
mucñ de Güi¡lén Pétu,.c.c6id. .ñÉ r4,(J y 1443 con n,od@ d. ún. in.ar-
sión de coüquistr ¿ las Catr¿rias, qre suelen dabBc alrededor de eso Gch!; se-
E¡ ¿ Cdhd@n dc .,¿4¿,../o. .n .t \end dc riáD de dl' ¡Dncq l. m¡ .niisu¡ c¿nción tndrciorel póc.dentc de CasriU¡ e¡
un¡ rrn.ron (on (ú¡s ¡ribuidr ¡
hm^(.,Do o.a,r. d@.,1 re e*c periodo- scain .l h¡ioriadórjuan dr AbEú, rodávi. 3. canBbáñ 2 6n6 drl
Ju"n I I,le,,$t¡¡ en,a4,..c,n.ruq¡n diver_
s5 sftrl) lor de üpo r¡d,cjoórl sr un Doütu du, sislo xv,. Est¡ co¡rposiciótr csá fornEd¿ por !n dcúso tcji<lo de .cos fteú.ios
uapfl.,b,do en L\ ¿n,órosi,,. ,,, ,u.,",,,. oir¡n,e lá,ao oe'npo, pet y bíbU.G, Ento ..n.io¡cril.s coño @dic¡o¡al.\, cúrá tn¡u ha sido p,ci.ñr.-
*..;,,.
Ribm. Fh. e.rmt. de h ;,"il ,i,;;:i'.;'il:;::*",?:lü,:,Í::5:,::
(Dñ¡ .rr'brüo\ !tr¿d,r..t p¡,,n.ro
úcñtc EcoEtruid¡ por R. S@bc y E Rico, de siDaüler c6oci¡ par. l, .xprc-
sión del p¡!.dsmoi de$,crñ cn €*c senrido la involucración de h n urlleza
..
r¡ñk .oJo c¡ rdo cvr. Fo.ms nr¿trrü_ l.\
, uJ(\'rLe I** d,,;;;;,;;d*
I .rr r,
ot ¡_
ó\ a' r'oPL) lt J¿ & ((on ¿§o tod¡, cmp.ando por ¡G vo¡canee, quiá el e¡eñeñto s.ográ6co dc lb ld¿s que
..","1.11¡ ¡, ri, ¡v
v ¡,, ¡, mís podi¡ nñprionar ¡ uñ eúop.o. El tri$i.o n¡onor.i¡D (,ó¿ ,ó, ,e), seóc-
mlhcnre .¡ !e6os d.csilúbicos coo cesuÉ en su mitld. te asocú ¡ h endecha
ó ¡¿úeooción ñ¡n.brc dc oria€dc a(ai.os , se .xticnd. 1 uD vafo r..rúorio,
.o! tudifcsucioDcs coD6i.bs en Ctrrariú, Euzt li y Córc.sá-
4O4 CORTE DE JUAN II DE CASTILLA JUAN DE MENA 4O5

aquí concluyendo bash, el derccho seso suyo,


que m queda¡á§ agora n,uncho lu.ne \. d.l ru,tu
93J dc esros otros veDcedora, 9óo rl 'rbo, del pJrd,r'.
mas por n1í bien se conrr¡sra»

Continúd ld pridera, dcl quebrantdnie ro del avuno'


Responde la Razó'1 Pruera rcnJo a¡^
-iolr
rú. mor rrl rnrmrgr .Que nunca Dios a!abó,
de la nobte joventud; nin la su santa escritura,
de la torpe senecud, aquél quc con gulr Pura
94o en esrr€midad aniigat poco nin muncho comió;
Yo fállo tanro qué diga 96J anies leo que penó
de rus males, qlre las suaas al su puebto de Israel
munchas manos con sus plumas por un Poqurro d. nrt'l
non rpornian sin fariga». que su capitán gustó».

Responde a lo que díxo q'e Lonen pol be"ir y eon?atu La segunda, de coner manjarxs vedados. Prueva ton Aáán
04 s "Ihra comer por benr más de Por Lrn bocado
poco faze menester, "No
97o .1ue nuestro prirnerc Padre,
mas tú bivcs por comer engañado Por li rnadre,
morir;
e comes para dei árbol comió vedado,
nuncá vi menje veni¡ füe con ella condenado
95o a ql¡ien coDe pan y agu3, a tenebrosa p*ión
q're jamás arde frasxa de do fue por la Pasión

975
sin carbón enrreveni¡r. del 6jo de Dios libmdo».

Rcspon¡le al ¡1i.ho rle Saa Mateos alegando tres manens de C¡ia L,a ¡c\cñ ndnerd, d. rcno o bever ná. d. lo nae'dno'
y tos que fueron por eltas penados Pruevd .ot Lor, ernano de Abrchá't
"Tú n,c prue\ó no J¿ñ¡¡ ,,En eJ tibro fallo yo
10 que enrra por ta garganrá de la Ley. de Lol esc¡ilo,
955 con escritura ran sanra que, siguiendo su aPetito
que no puedo reprovar;
98o que tarde se contentó,
pero si le quietcs dar

e:3.?¿7¿¡¡, r¿ro: re.tido .or¡e.to . gxdo de los Elisreos, y estuvo , Pntto


er6 ra¡d,r6rd:\e coDrrapon.'la vi.- e+'e, .r¿,riddd: en exrre,ro' de perder h vida Por elo L¿ i¡¡eNen
torii qú. RázóD h, ob¡enido Jnté ]G ea{ .pondrih, ,óTJonatán, húo d. s¡úl, .omió tr¡ .ión del prel,lo h.b¡eo lo srlvó.
1)o,,',fl: es.nbniá¡.
anteriores lecadós c¡pitdes,y l¡ vicro e{e á¿i¿:1nédico'. Es un .¡ht¡Dx- po.o de miel tin saber 9úe su Padre e73lot fuc ¿mbora.h,do por sus
rii que 12 Gula crá segura d¡ poder md Eecü€nte e¡ el cr$ellaDo mcdieqt habia nBldecido al qu¿ .o,nieE .ü,1- hijas, que rprovech,rod Para conce
err ¿,,/tu r: .interv.nir" quiercostr ¡ntsdeqü. se hubierr ven-
416 CORTE DE JUAN ]I DE CASTILTA ANTóN DE MONTOiO 4I7

qrrepiénbme po.que
hice la forma dcl homb¡e';
Por ld ú"wte de J nn d¿ Mend t5 Por cuánto se ve y veá
lo que vuesrra lengua dice,
CoI¡o f¡ce¡1 los novicios t¡as bonaíza temporice,
en esrudios muy disuetos de seguro que diá:
usandojóvenes viclos poque deshice
"pésame
y de casos no perñctos, 1o mejor que en parte 6ce».
bien así por los derierrcs
que la muerte y su brabor Séneca, folgarás ya,
wos puso, Mem, scñor, qüe s¡¡isre de cadem:
mosrarán todos srx yerros goz:l de gloria sin Pena,
siD ve¡güenza
"i teDlor
de vos, cl su reprensor 25
tuelg¡, pücl ri¿¡es allá
tu primogénito Mena;
dicc Córdob¿, Eu .radre,
Dixo Dios así por nombrc. con otros que ñft cobioi
segirn letura de fi: que sobe nobles elijo.
quc la pérdida del prdt
lo tue genar con le del hijo.
El ¡,oenu tue.o¡1puesro.ón flrorivó.le h,¡u.rre dejuan.ic Morx,.n
B.np,ú1..trou.tohutr,.e.,.",F",lo ¡ qu¡ . . ,,r no ¡ .u ,, ¿, , rc,.r4ró.
,
,l
b'.m ó1.p1. Jó ,. ¿lAuno_J( lo\ o,o.e. ,o,e. d I Rop r.. ¿u,,9. ( no pó j-ao. Cabo
J. :irók¡n"'" n.o\rdó'n,ptcr.1cd d. .,,.'o, r g.np,""
.odobés En efec¡o, eD su
obn n,n tie.¡enres tas relácio"- ln;.... :-" M.ú, Pues veas qué ha fecho Dit,sl
perc éfc er¡ba &nbién rel,ciomdo conlos.ú.ulos có.dob.xes
de,:tuc ae¡eni quc cuando tas manos dél
di, Mo¡roro que. .omo sabenos, vo ehbién vircutos heDrjos-con
;trcs
grand.s_¡odA de la épó., co¡ro Srn¡i|¡m y cónez Mamgue. Forñr
errófi,
.¡ uri¿ble
según tls eshf¡ : ta Bb ü ib k sd s!1 s¡ sd &l / s; st sJ s. s! sh th sÍ
ó\rt. hú.j4&3pbtq q.3/ sa !. &a .¿ rp s/, §J /r óJ
'r -
17 úofld"za: cl búen tiempo 9üe h¡ p.e tu¿ra se¡tido como Púpio Por 16_
',d,nior: pued. sigDi6ca. persorl ó
¡,dód,:.bmvun, (?). u rorFrE.e c¡st.ltános y rcivindicdo por los cor_
qü. ha i¡gr¿edo e, uDa or¿en reli- bí. se8uido .l rempoEl del.¡oio di-
inrenur L rccrex.ró! de h exEaordi .lobs6, y duúie el renúdo de Ju,n II
giosa. pero rodávir no ha ro¡r.lo c! vino, ¡d?o,t¿:'se a.oDrode'; s¿ t,6
ntr.ia rlqueztr lnrgü¡rio de M¿¡r,ev! hubo un intcNo moviñicnto de m_
!ábno'; !e.o cono l¡dnnmo pod¡t. de u¡ !érmino @do por MerD, ¡!n
ddk nenE \r s aprliJ¿/r que reg8rodo Por Ic dic.iómrios Púa dúcciones ile su óbr2, fomenádr Pór
sig¡iic ráúbiéD'prilcipianrc.eui- ! nr ufc.preri.rón es.o¡Í!L Rey y p¡otagoniads Po. Alonsó d€
zá sea er¡ la i¡rención dei aror
)r¡EJ: la l.¡s!, antisuz:o el verso dice que ¿t
t2, los érroB eD e1 uso de Iá lengu:, cart¡gc"¿ y el .írcúlo de inteleciu¡16
rldr,B qúi¿, en ste .ontex Dios. a Ia üs¡ de li obn de Men¡,re
,¿ioJ, .tryo d.ber¡do. tul,nr §do J!ú dc co6idcu!á su eDojo conim el
ro,1¡trIñ corunrbE juvcnnei, Férc sé¡c6 17.¿¿,,o:'t¡po, es.oDdo . Quizá §erir
t,mbié¡ €!¡016 dc priDcipiilre', más I' Alñón ¡l ,J¿:t ¿o"r¿ /, Mr.ft hum¡Do y lé ps,ú haber co¡sentido
rdcLUJdo r b,nErpÉútrón p«,pLe\e
de l. ñsste d¿l poÉt¿ (w. ,e-2ó). ñ,ot teer orés d& qu¿.o

4 r¿
Jua¡ d. MeD¿ (,&,.. n.'e7) en lue .n p¡r¿: .n eitio o lúe:1. '3 Jo¡,a: 1deñG de'
¿aor nD,r.rEib. iJmbren cqu .entutrba a h Muerte 'o
es :r re¿uéldese qú. sé
r, prr,odl¿¡ro: re c¡
¡¿dr¿: S¿o<¡'.
tr o.6iones in¡dec¡, " ¡,¡ ,o,,¡/¿: segú¡ finra ,:cgú¡ -!o el hijo:'t¡cn - En co,npam.ión
dot,lero txñbiéo nnprcFiedadcs gn-
se ncca y Meú dan cóidobes.s. Por otn
p.(e,lá doctrira .roica de Sén..a 5e con l¡ pérdid¡ que represedb la aner
maticáles, It€rtrlñcnte, nso i¡rcor¡c.ro
'r'seguD l¿ B'b|¿'. pue h .,h q,,e .ristiaDizó iotensamenr€ en la Edad te d¿ Meni, la de Sénc.2 tue um 8¡_
rgLL frulcrle dcl .-. ¿!r o Mcdiá.1¡ á6niüd lo.al hizo que tlcn}
408 CORTE DE JUAN II DE CAS.IILIA JUAN DE MENA 449

consolad los afligidos; ¡23o que viene gr¡n dáño de ellos;


r2oJ §ean los milos pu¡idos, do pusierdes vuestros sellos,
los blre¡ros, renluneredos: jañás haya rnudanie¡tos».
así seréis bicn amados
de los vuesrros e renridos,.
Toa b¡eve ¿¡ el tercem, ile los labradores

«Vosotros, cultivadores,
Fabla de los cdba ctos e es«tteros e
«mpara fuid rentas c m¡licüs,
{E voso¡ros, defensores rz35 pagad dieznros e prcrrricias
r2ro que seguís crválléría, de ctianqas e lavores;
ro uséis dc rir¡nía bevid por vuertros sudores
como lobos robadores curando de vuest¡os bueyes;
mas como lindos aqores, dcxad las armas e leyes
qi¡e ninguno de la vanda I24o a fidalgos e dotores».
I2r5 jam& come con quien anda,
antes son sus guardadores,,
Dd u,ti,c'dal eonsejo

«A todos en general,
sQue en 6n de nri presupr¡esao,
rPues guardad con drlisencrá amenazo y amonesEo
los resallos e amrgos, - con el dír judic;al
a los justos enemigos ¡24J en que eljuez diviml
tzzo perseguid sin nigligenciaj vos llamará con su trompa,
oser!ád la pre¡hinencia donde mostnn sin ponrpa
de Ios wuestros soberanos lo que fizo c:rda cual,.
dándoles consejos sanos,
pospuesta benivolencia».
Pone kmorcs ¿¿l j ¡zio
«Allí ¡esucita¡éis
Si..¿ue n¿s r25o cuanlos la muerte lcvó
12zS .E comp¡id sus mrndrmienros- en h hedad que murió
digo los que fueren jusros, aquel juez que veréis;
e poned a los iDjustos allí cuenta Ie daréis
onestos defendinienros j desdc el día que D¡cistes
nunca fagáis jur:mentos, r2s5 e cuanros ¡nales fezistes
escntos los lel-¡réis».

tr:¡ A los ghndcs


dehe acoGeDÁe_ 'ra /y'ñ,¿i-¿ldJ:.n»pednn€ntoa
ls (o. pruh¡d¿d, siD mojrtu h€;.v^_ ,,.. n¡tu ¡.",¿-tÉm;¿t6 rrrz ,xdd,,,.,,os: . DbiG. Lc scUos úentili.abr,
.o" rG otr.."
lcncia su3 ehors o d.biü&der lre. er rnorr.mos ae prcoprtrciOn. los do.¡¡,entos guc, por táltq dcbía rr ú.¡.s.
t tunnnuh\to, :, ór,)añes,. rrla
',, $h l] Frud.rtr,: debiJr. i¡rdi.idl: ilcl ¡¡icio fiml'.
412 CORTE DE JUAN I¡ DE CA§TILLA ANTóN DE MONTORO 413

99 Los ino.jos encorvados


¡5 ) con muy gran dcvoción
A h Rei a doiia Isab?l en los días señalados
con gran devoción contados
,Oh l\.pe.' Jnrrrgo. rr\te.
que »o sientes tu dolorl los nudos de lx P3ssión'
¡S€tenta años qre naciste 20 adorando a Dios Y Hombre
y cn todos siemPre dixiste por muy aho Señor nrío'
Si tiolata pennnsis¡c tor do mi culP:¡ se escombrc,
y nunca juÉ ¡t Criador! no ptrrle perder el »ontbte
Hize el Credo y adorar de vie'io, puto y judío
oll¡s dc tocino grucso,
torreznos a me¡.lio rsar, 2J Pues, alr¡ Rein¡ sin Pat
ro oír y .ezar,
risas cil cuyo ¡r¡ndo consisro,
sanriSrar y persi¡¡nr gran razón es de lo¡r
y nunca pude nratar Y ensalz¡r
esrc r¡stro de confeso, l¡ ¡nuy s¡nt¡ f.c de Cristo;
.!alor,
30 Pues I\cina d€ gr¡n
quc la t¡nta lee cfectenta,
E¡ b prnneri p¡.re dt ¿rti roDrposi.ión, cl poeta sc an.j¡ de su propi! suerÉ no qujcrc Nuestro S§rior
.o,no .onvérsq gue ,o hr losndo nuDt¡ h cÓn6anz¡ dc los cr¡tianG vicjos ¡
pes¡r de su f. n¡cen; €n b s.S'nda. s. di.iae ¡ l¿ ftin, k,bcl p¡É p.dirl. qD€
la muerte del Pecaclor'
poDF 6a ? l. p.Bec&ión que éros s,fÉn, id¿núficabl. con lc pÉgrcúú d.
r47r-r474.Todo ello en nn,»ú«r d¿ ú1íxnn¡ ehboRció, fofln r. Lr critic¡ ha 3i ¡Das ituc biva Y sc' ariePienta'
supue*o de o¡dinario h ¿utcniicidid dcl s(Dli¡niento d. .s. composición, ¿un
lue \u nn¡l iró !o h¡ llc\¡dr cn a)eurros caso', pmponcr lo,o"ierro;cn ,c* q't * cornPhuc
lid2d, ,b$ n crprchcion.s csulbn isú.lm.nie üabl.s y .r, .ñbiñ.d¡d es .oún¡bst¡n.irl rl «)ño h¡biturl.ltl Poeb, de 'ráct'r bufonesco
.,'*---.l"t *,¡,¿. sotc,irnes co¡ ls boqr ¡úr nÉdecudas' Fón !-
", -¡s odolabos qucbndos que conr
r De ere vc6o se ha dcduodo Ix fe v¡lids prn las dos .rcenci,s, hjud.i- U *.¡Ut. v "",v .o¡4n.j¡,I b6e de v
dÉ de nacnnicDkr del ¡úto¡, fucso c! y Ia.ririlniil. invoc,ción a Dios "ti.¡n-
bn)xD ve6os dc ¡nDs alternrs coD se¡ies dos' rres D
'tc e¡ sus Go'oJ
que h collposició¡ hi dc .lf$e en coDto C¡eador dcl Du¡do ¡.únc ess ,",,,.¡. ¿-",,.',"ll-. ".o¡1o h¡cnlúN Rodísxez dd Pddrón
torno lo\ ¡4q'o,' de judios d. raTl car¡crerLticar,por co r6.mr que nun- ;.;;,;,, ,;..". ;.. i'or ¡¡ ¡r, r¡.v¡ s, s¿.t 3,i & & & ñ '{d / &'E 3' 3? 4car¿ftq
"
y r+74- (¡ luró, uD .orumbre corricn¡c eoEe ii,.'" ¡¡, , ,¡ ¡r q Bk ! 8t 4k sk st / an 3n 3ñ lrn 8ñt 4n 3n 3o 3¡
j R.fftdci¡ di¡e.b J h virgioidad ,6 c.isti¡nos pcru,i l¡ vez,pc.edo cod- ". "i¡,
de M¡¡iá; los conv€6o5 soli¡D t.ncr rn .l prnn¿r nr¡nd¡nnento.
pNbleDus parr dsnnihr hs fonms y 7 A partir .le corienz¡ l" '¡L' enu0+i.r..Llc''r,J-<lülú'n_' Jc's'FJ'kh\L nre e'l($hc'_
-"ste
'erso
cre.r.itrs .eligioss rsp..ílic nen¡e tDúürtación d. ccemonüs (isti.ms i...i,¡. . -,, '--t I'ur'r L'ú'qur rv 'l It de d(ictnbre
',,..i.
,,,,",, '.-'ri^'. .rtr_
.rstianas, ti¡ ¡n¡e.edrDr€s cD.l,l,¿r )-, hibitos qu..l úo¡ h¡ ejereitado a -1,-i,n c5D<.ili.r',tntc ,1. ,,r74'
;;;;,:;.;,,1.' rundo.L¿¿u'iúndrd
!¡o Tstuoúo ni corrclrb etr el he- ñd dt demorr¡r su ae El ¡r.id.,lc -:;.1 ,-,i,, ¡. uu .o,J'¡, i,,n un de L (irr " I h'ñJ¡mcnro rn clquc
br¡isnlo; dr rhi que pro.la )u ! di¡rio ¡¿¿c:,.r y rodos lor prcpa.rdós culin¡-
I¡ fe en la .o ccpció¡ vngnlrl (ie M, rnx i bse de (cRto e$¡bm pohibi ulo o. r.rJ¡ u»¡ Jr lo r""\J(lvtr
í¡ fúeú coú5i¿cndopo¡ cl¡utor.oDro dos tldto p¡rn lo,judios cor,o p¿¡i los ii,.,i .,i']" ..". , ,u. n., rr+crc, de' Jn,- 'Pcv¿r'Fo'"'
'ño1.1¡bo.Lr
dupriJrión
r¡sAo de lo acDuinó y pnro ,lc sú f¿. ¡rotirc; iu .onrnno ..r .rpc.i6c¡ .,, , l. *-¡, ¡n'oro J r p¡i d'l lJ r" oen' rrtoñe\ "x'lu'ivrñ¿nr'
cu¡)otóBn*,rn El¡crcn tuneun2 'Ón
¡: ,'¿r¿r'ap¡g-¡r'. ".-i'"."'*,¿,'
i t.,l,.l t,, qu,.n p.'*, _ a.h.rn' l¿ fouior¡'
o .ibic t.ndirn ¡ desrrcllnr ñrm* -r
.rpreriones d. r.ligiosid«lti»üéti.¡. 'r .o,y'erd: lúdio .oDve¡so . ..,' . ".,r .., '.i, r'uÉ r-' l"u-iJ t 1-
412 (:ORTE DE JUAN II DE CAST¡LLA ANTóN DE MoNToRo 4r3

99 Los inojos encorvldos


ri y con muy gran devoción
A la Rcina do ¿ kabel en los dias señalados
con grán devoción contados
;Oh Il.^fer¡r .rnrrrgo, rri<te. y rezados
que no sientcs tu dolor! los ¡udos de 1, P¡ssión,
iSerent¡ años que naciste -¿o ado¡ando a Dios Y Hombre
y en todos siempre dixiste por muY alto Señor mío'
S í@iolata penunsistc Por do mi culPa se escombrc,
y nuncr jLué al Criador! n. ¡u.{e ¡, rd' r cl rromhre
Hize cl Credo y adorar dc üejo, Puto Y judío.
olls de tocitlo grucso,
torreznos a ¡¡edio asar. 25 Pues, alta Rein¡ sin Pat
ro oír n y rezat
¡s en cuyo ¡¡ando consisto,
s¡nti|¡ar y persignar gran razón es de loar
y nunca pude mat¡r Y cnsalzar
este r¡srro de conf¿so- la muy sañt1 fee de C.isto;
3o pues lr.eina dc gran valor,
qle la sanea lee crccienta,
En b p¡imeE p¡t. de esr¡ .o,,pos¡c¡ón, .l port¡ se qu.j¡ dc sú prep¡. !u.re no quic¡e Nuestro Señor
coDo <o.!rso, qú. .o ha lo8Édo ñun.¡ 12 úoDñJrzr dc los sntúms vicj6 con furor
p6¡r dc su fe s,n..r¡i cn h fFüDd¡. se di¡isc ¿ h reina lsrh.l p.a pedirl. que"
po¡gr nd i L persecu.i¿,n .lue &«ts suf.en, c¡tiE.able .on Ios prcgmnx de la muertc del Pcctdor'
r47l-r474.Todo ello .o un nú.co de nrt\iñr .hbom.ió¡ fomat. La .ritic¡ lir .lr rr'J' qu. brt r v 'c ¡rrcp ttrt't
supúcro de ordinario l¡ ltenti.id¡d delsendDne¡ro de.st. (omposiciór, ¡ún-
quc ru Íú¡l i¿ni<o hJ U, vido en Jlg¡do\ !r\o\ ¡ pruponer to coninro:sñ r€r
li.¡rd, ¿n:brs rnre¡prctacio¡s R5uh¡n iglal,ncñte üables y .st¡ ,ñbigü.d.il es co¡$¡b5hn.id d t)¡o h.bnurldel PoeE..L c¡r¡'rer t']ufoDc§c"' qúc * co'nPlace
cn orr-,sr l¡s vú&.1s úí¡ vnc,-"es co¡ L'ju'¿s ¡rís lrtrd{u¡d¡s' Fó¡nru
los
r Dc.r¿ vcso sc h¡ dcdu.ido li f.- vá¡idi! páa Ls dos creen.ús,l¡juüi h ciróti.r wirblc y muy .on¡Pleja a bñ de odol¡bos v quebndos que conts
.h¡ d¿ nacnrnen¡o del rtrior, pucro .¡ y l¡ cristia¡r; h i¡vo.r.ióñ, Dios 6n,r¡ versos J. nn,rs ¡licnu§ co¡ srit§ d. d6. úes ó
que l¡ .oñpoli.ión h¡ de darart. cn .oD1o Cr&dor dcl rcúñ€ 6a5 Inor,rrr x )(,tr.t¡Drc r..trr.lu, u ¡utr lrodrir'z dclP¡drc¡,'n \u\ Co'o,
torno . los ¿/o!ro,r dejudios d. ¡471 'nundo
.¡.i.teristicas, por 60 ,6rma qúc nun- /"n 1,iv..,"u n.'x;) {.¡ d'/, S¿ r, &?¡¡'&¡/& & & t¡ 3¿ t 3r3[8'k1'&at
y 1474. §/, .t ¡¡ r/' / rii $ ¡', 1i sj ¡& 8l ¡k ,& 3[ 8l / 3n 3n 3Á 8ú 3h 4ti 8n
Ao 3P 3o
.ajuró, u¡a co*¡nlbre coÍkñtc .ntre
j Rcf.rencitr dnc(ra ¡ h virgirlidrd los Úis¡i¡Dos pero, a l¿ vez, peddo con
de M hj los .onErsos solí¡n tcner trcl prnner nDr.l¡núcnro.
prcblc,n¡. p2ra diDil¡r las tornras ) 7A prrnr de e$. rem .oñi.ñz¡ l¡ ld ri o¡ en Senorir rr¿s l¡ muet. d. su her
'¡ L¡ ae¡u0cxió¡¡,deriEda dc
creenci¡s religioras .spe.iar.¡¡reDic crun:.nciónd...rcúoni¡s.ritd¡.,s tos d. qsauaje fcud,l. cs oú¡ uDres u¡ld EIúiqú. lV el I3 dc dic¡enbrc
.ristirn¡s, si¡ ¡nre(edcDes e¡ cl ,,Itr¡L el ror h. d.r.nrdo ¡
y hábika que tr.i6r lei,sn,sn §Pe.ifi.¡¡rente .ri§
:6.o4¡¡o: lüc fundo'. Lt
rta Te!¡ kú ¿ ri coüclxtó en el hc- 6¡ d. de¡kxr¡l sr le. El ¡d¿iro, kx ^uto.idid
benmorde rhi quc procl¡rnr r di.rio ro,¿:,o¡ y rodo! 16 pr€p¡Édos .ulini- 1, s. inhbl de uD .ordón .on ü, .1. ¡r r.in¡ es cl li,nüñento cn ¿l qúe
L f. ü l¡ concep.ió¡ vn8iml d. N,1, rios ¡ b¡s de .üdo 6t¡b$ prchib; nudo por.rdi utu de lotPasos dclvía
:el¿
.i¡ tu.ñ cosidcr¡do l)or.l rutor.oh. dos t.rro pih kx¡,díó! co¡ro p¡ú los crucisi .pli.:do con nru.lu ti(-cuen_ cs nrcnosilabo L¡ duPhcr.ión
n\go dc Io senuüo y prro de su f.. DÉ¡i6.os; su consumo .r, esp.cífic¿- cü á h !o.sír ¡ñoro$ ¿ Pirtir .l€l dc l, ee tienc lazo.es exclusiqmente
ó Losionr.,"^ lop¡d... " -ni.ro. cr'.n-,'o ernDológicrr, rin relación 6in¡¡un¡ con
o ribios t..di,n r dsárrcllI t¡iln¡s y
' 'rñrr
D itdtt ap^Plr', :r kJbel l, x quren p,,ecc ,lt.ltcrre
e\prcrion6dercl¡giGid¡dsnrcr¡ticls.'r.o'!Éi:judio.oN€Bo' cn. .on¡p6i.iin¡, lúe Procl.tr).da Fi r' ¿rolfl ld: r.reci.nr¡'.
,lo8 coRtE DE JUAN rr DE cAs.rtllÁ ]UAN DE MENA +o9

consolad tos afligidos;


I23o que viene gran daño de ellos;
do pusierdes vuestros sellos,
rzo5 sean los mJos punidos,
Ios buenos. remurerados; .lanas haya mudamientos',
¡sí seréis bicn amádos
de los vuesros e remidos». Toca breve en el rercero, de los labradores

«Vosorros, cultiradores,
Fabla de los caba ero\ e eseuderos e conpara fuid ¡entas e malici¡s,
. «E vosorros, defenso¡es
1235 pagad diezmos e Prenúcias
de c¡ianEas e lavores;
r:ro que seguís cavallería.
bevid por vuestros sudors
no uséis de .iranía
curando de vuestros bueyes;
como lobos robadores
dexad tas tmas e leYa
mas como lindos asores,
que ninguro de Ia vanda r24o a Edalgos e dotores»
rzr5 jamás corne con quien anda,
antes son sus guardadores». Da uninrsal ans¿jo
.Atodos en gene¡a1,
sw" en 6n de mi presüPucsto,
«Pues guardad con ditigencia
¡menazo y smone§to
con el día judicial
los vasallos e ¡núgos,
a los justos enemigos
r24i en que el juez divinrl
wos llamará con su tromPa'
r22o perseguid sin nigligencia;
donde arosrrara sin PomPa
oseú?d 1a preminencia
de los vuestros sobe¡anos
lo que 6zo cacla cual',

dándoles consqjos sanos,


pospucsra benivolencia». Pone tenores del juízío

"A1lí .esucit.rcis
Sig e nás I25o cuantos la muertc levó
1225 «E complid sus mandanicnros.
en la hedad que murió
aquel juez que veréis;
digo los que rueren justos,
e poned a los injustos
a[í cuenta le daréis
desde el dia qr.re nacixes
onestos defendimienros;
nüDca fagán.ju¡amenros,
1255 e crantos males rezistes
esentos los levaréis».

I::+ A Io\
sand.\ ¿ebe ¿.oGéri6e- )'13 d4¿ dh@úo\'inrpedtr,Lenrwi.
r:n.¡,fduord. ú¡en
Pr: ,,,d,d@r¿r: .rntridj. Lo5 s.Ios rúientin'rb l
le\ .oD probid.d. rn n,óú be;."o mrtes tos que \e los documenros que, Por tr¡to,debnn ser 6rns
lencü .on sus errc.es o debiü.Llds. h,ce"., rnomenr^' de pre.,p,ec¡on, Irr4j,.l¡¿rl:
D2s nn¡ldtnie tot: 6r¿ene\' .in l: !,rLden.ir debrú
del ¡,iclo 6Drl'.
MONTORO 1I7
4r6 coR'tE DE JUAN rr Drj C^SlrLLA ANTóN DE

IOI qrrePiéntome Pofque


hrce l¡ forma del hombmr
I,or la nwerx dt.lmn de lllant r5 oor cu:nto se ve y veá
io qr. lengu dicc'
tr¡s
""".,o
bonanza temponce'
Conro laccn los novicn,s
de scgum gue dirá:
cn estudios nruy discretos
.pes.rme potque dcshice
usardo jóverrrs vicios
y dc casos no pcrfe*os, lo meior que en Párre uc€''
bicn así por Ios desticrros
que la mucrte 1" su brabor Séneca, folgrás )a'
vos pu$, MerE. sei)or. que saliste & cadenr
nrostrarán torlos srrs y'crros eoz¡ dc glori¿ sin Pena'
sin rcrgiienz, ni tcnror ñr.lga P"cr tiarcs ¡lli
rle vos, el su reprcnsor. ¿s
- tu Primogánito Mena:
,li.; Córdobá. rú ñadre,
(on otros que más cobijo'
Dixo Dios así por nonrbrc,
sobre nobles eliio'
scgún lctura ctc G: "',e
que la Pérdi& dcl Padrt
lo tue g?nrr con Ie del hÜo
[¡ po€n¡i a¡€ co¡npucsto con n¡oriio dc l¡ nnrcrte dc Ju dc M.nx. e¡ ¡{r,
lnen puüc¡r scr quc lo Lubicn .,.Íg.do «, qtre, rl ,ncnos, su redacción hu-
Cabo
bi.r¿ .omplac,do 4 al!{no dc los prccdores ¡lel Ropcrc, rúnqtr. no poder(x
d.§.m¡ que ¡c(an n¡o\ndo 3n¡pkDtüte dc ,u adn¡irr.ión por el !:nn poeti l)iosl
.ordobés. E¡ cfcso..n su dbr so. F«xr.t$ ls r¿L.ionc\ lncrrri¿s cotr Me¡r, Pues vcas qué ha fecho
pero érc eúb¡ t¡nbló¡ rela.iotr¡do .on 'los .irculos co.dobcs.s d¿ quc de¡en- quc cuando Ix manos dÁi
¡lia Moñ!,o que, .on16 s¡ber¡os. tuw bmbión $inctrloi litcnrtos con otrcs
gñDdes pocrxs d. la ópocá .o¡ro S,n¡llina y (;ó¡nez M¡nrlguc. For¡l¡ e{.¿,fi-
u vari¡ble selii¡n lii errot¿s: Jd .rÜ d¿ ¡¿ ,9. dd ¡/ ¡'. ¡/ dd / ¡¿ 3/d/& 6x 3/¡ dÁ 8!
ll¡ 3, / & rV 3r .{¡ q 3t d¡ ¡¡ dl . / 3,, &¡ 3, J¡r &r ¡/, rp 3o li}, dr 16' -
bd,¿,zd, el hú.n u"u'po qúi h" Pr( luer¡ r'¡ddo como Pmpiu.Poi
s;, li"iil ,i',.-,",¡ ii
'- a ¿¡'cnrñ' Y *Niñdk¡do por ro"or'
Iill*jl,'j"-,-:,.''.."-"ac;-'q.
' ,d/i.ior: pucd. sisDi6.a. fe^o¡¿ 1,,,áú: bovúa (?). EI au«n prre..
ó
sr a¡u dotes,v d"m(.r ,'mdodcJ@ rl
9u. h¡ ingñirdo en ún¡ orde¡ rel- nftnt¡r lr r.retr.ió¡ ,Ic l¡ cxFrordi-
;;;', hubo unúFsómo!¡n( odc h
gnx¡, p.ro todavir ¡o ha ton¡rdó €l ¡¿rn quez¡ lirrgiiiii.i d. M.n¡,.vi- ::":"";lffi por;ill.ü,; du(tton'! ¿e obÉ fÚ'nenuda Por
hibnd'; pe¡o .oino laünnmo pd.lri¡ d¿D¡coitnre iili \u.rp¡cidrd. ou. t!{Ñdo 16 d¡(''oÜ's P¡É 'u
dre iúe 't R'Y v P¡'Dson,irs Pd Nodo
3,tí.J:si,intcrp(txci¿,rcs.orrc(: dc
signi6.¡. hmbi¿" principi,.k. Qúi ili.;H;;;,;;i*.'. ¿" v*,';" c (rse dc lnrer«tu,tñ
zú se¡ est¡ Iantcn.ió¡ dcl autor, ú,lor crrores $ el lso d. h lengn¡, ó,1'ii.,r".-Jl.¡- v rr
( oFr" 'iruro
rjór¿d quiá. .n dte .onrt\ c"yo d.'L'.l,,lor habri, sido Ju¡n J. .-'ii.¡ - *.¡.-* el a¿ñrc de-r crondo-' Qurzi rri¡
.oru ,bes juvenn6, perc ¡vlc¡r.
b, ¡nahs '.i¿or, ii.,.1,1" " r.
"-,á ¡,¡* -,**,¿" » 'oürp:'rrPo'
hc,rd úd
tr¡rhiéñ '¿rtftr de p.nrcipúntC, ¡rás ¡oAIÁión ¡l dr¿ru,r, ld,rr',út d. il':I!'".Jü;:.;, i;;-;") NePI
¡'ob'.:aú' ¡soe'
{¡co
¡dc.úrdo ¡ b ntelPrct2ción poprab Júrn (le Mdr (v¿¿r.. ¡ o e7) en qtr.
¡ ¿¿ .dú p.fe,or es hmbiúf, equí- .¿ns{r¡b¡ a I¿ Mue(¿.
". u o.asioncs núdctutr r'tl ,,,r(r'r.grir f¡n¡ \.sú¡ sc
,o," M1,:.;,i!io o ¡úFr.
. i,l i,r,'-s,,,,, **.'a-. s," s.
;:i/í.'í ilT;:i' ."
o«r - l' "! --p,*.,*
, n... v M.¡¡ @n .ordohÚ.s' Po¡
doi,p.ñ oñbién inrprcpiedrd.t sh- .r..'(?).
nr¡rical$. lnenlldtq n$ nror¡e.ro r:
.3cgü¡
h Aiblú', pus lr cit¡ i]uc iii:il"{i::1,:i::r*"1:u:;::Lrf,i;,ur"'$l".l*T:
sic¡! ¡t"D'
d.los (r$' sigué fro.c.l. d.l Cré,LJiro lo.al Iúzo
M¿¡Iir h ¡ftnidid que
1O4 CORTE DE JUAN II DE CA5I'ILLA JTfAN DE MENA 4OJ

aquí concluyendo basra, el derecho seso suyo,


que rú quedarás agora mrrncho lu.ñe ra del tuY.
935 de esros orios vencedon,
9oo rl 'abor del pJ"dar".
mas por n1í bien sc conr¡a§h».
Co tínúd l¿ primerc, del quebnntaníetto del quno.
Resporule ta Razón Pna,a rcn Jonatás
"¡Oh tú. morrat encmig. "Que
nunca Dios alabó,
de la noble jovennrd; nin l, su sanrá escritur¡.
de Ia torpe senerud, aqué1 que con gula Pue
94o e¡ esr¡e.lidad aniiga! poco nin muncho comió;
Yo fallo tanto qué diga artes leo que Penó
de tús males, que tas sumas
96J
al su pueblo de krael
munch:s manos con sus plumas p.r un poqurro de nriel
non,pornían sin fatiga». que sü cápitán gustó».

Rcsponde a lo que dixo que conen por bevn y conparu t a segunda, de coner matlares uedados. Prueva con Adán
945 «Para comer por bcvir «No nás de por un bocado
poco faze menester, que nuestro primero Padre,
rna. rú bives por comer
97o
engañado por la madre,
e conres pam morir; dcl árbol comió vedado,
nünca vi menje veni¡ fue con ella condenado
9Jo a quien co¡1e pan y agua, .r cenebrosa prisión
que jaDlás arde la frasua de do fue por la Pasión
975
sin carbón ent¡evenir». del fijo de Dios libEdo».

Respon¡le al dnho d? San Mateos aleldfllio ¡es naneras de Cula


b teftn nanera. ¡te eomet a bever nás ¡le Io netesario'
y tos quej úon por eúas pena¡jos Pueva con L¡t, ermana ¡1¿ Abrahán
" ú r)r, pru.nr no d,ñ ,r
I el libro fallo yo
1()que enrra por ta ga¡ganrá "En
de la Ley, de Lot escrito,
9J5 con escrirura lan sa¡ra que, siguiendo su aPetito
que no puedo reprovar; que tarde se coDte tó,
pero si le qüieres dar
98o

eis ¡iffiro tu¿:le¡rido cóúe(o . g:do de ló! filn¡eor. y e$uvo , Punm


er¿ re .0,116r.: te coDcGpo¡.'h vi.- ¿, .fre,rid.¿: en exhemo de perder I¡ wi¡tr Porello.L3 i¡tervcn_
eao
toria qúe Razóñ h¡ obienido aDte ]ós eaa
/"r,t¿¡, pondíaD. cs.ribirja,.
qe n¿,J¿.'niédico
,óTjonarin, hto de srúI. comió n. ció¡ de¡ pucblo hebrco lo $hó
anle¡ior.s pecados.,pitales,y l, vicio, Es un crtal¿n¡- e73 Lói aue eñbo¡nchado pó. sús
ria que la c¡12 e*á segua de póde. po.o de ñiel sin eber que su padre
.b Íiecú.nte en ¿l c¿r.Iho ¡nedi.val h¡bi" nuldecido ¡l que coni¿r¡ .úál- hijs. que rpovechrron Pao coDce-
e31 e netenir- lDreL!.nir'
quier.osa ¿ntes d. que 5e hrbie¡a ven-
FI{AN']ISC() BOCANEGRA ANÓNIMO

ro3 l04

I :Llora.i l¡s d¡m¡s, si Dios os v:rl¡!


huitlén Per¿zr qu(do en L¿ P:t)nrr
No pase[des], escudero,
la {lor marchiu de la su cara'
[a crl hora] por aqui,
si no, rbaxaró rtris ojos,
No eres Palma, eres retanta'
juraré que non vos vi. r¡m¡'
cres crprés de trisre
eret desóch3. deldichr mrl¿'
II
Cuitado, Tus camPos rompln rri§tes !'olcancs'
todo mi trab:r.jo en v.rno. no vean placeres. sino Pes¿resl
cubr¡n tus florcs los ¡renalcs'
Ill
Guillén Peraza, Guillén Per¡za'
Non soy vuestra enamorada, ,.1ó esrá tt¡ escudo' dó esr¿ tu l¿nza?
yo os lo dixe otra vegada-
i"a" l" ".,1," t¡ m¿l:rnd¡nz¡ -
IV
Dcsde agora
i Dios scáis, seilo¡a.

ll l¡unqk Ñ KnÑG ngin tdhmonio qu' P€rmD vrD-


De h éDo.á d.Ju¡ñ
cr qcror rcr'' Ao! rr'
ii,i-', " ."ii., *.a*;'..!' crre 1445 Ia{s'on .otivJ
'oPr¡''nóÑns
¿ r¿
re uná in' ur'
;:""';: ;' ;;;ué; il'"'' ¡e'rd¡ )
ll,l''i:il.,"#;^¿:;*:.*'-:'":i::"jlT.y$f.::J::h':;
;,- ,1..«: mrncB l: nrir ¡nrigua (¡n''on tnü''or
:I ilJ". ;ü; ; ;':;ri,d'rru, a' ro'u'D '" (¡ntrbrn ¿ 6ne d¡
En cl Can.¡onqa d. ()dllatulo, en .l
srno de un¡ c¿n.ión .oD cit¡s lt.ibtrid1 ¿ re,do d' e'or I'rmrios
Fran.i.o Bo.¿ñesra, don.el d. Ju¡n ll dc C2rill. €n ¡{¿t, * ircru'i¡¡ diwe¡- «r rórruar
i,li""iil.il, .1,.*".¿. ^bre"'
por dens
(oño md(io 16 r'Nr hrr h¡ ndo p¿(iente'
"n
sos .tribilor d. tipo t¡¡di.ioDal c¡ un poe¡ú qú., duútc lá.go ticrnpo, p¿s
"iii-"-,i -i¡*.'r.'R' SenJbrc v L r<¡üo' de vngul'' '6«o'
p'ru h erl*-
dcspcrcibido cn !¡s tr.tolosi,s Más idcl,ntc verc.xx orn semcj¡nts d. §ueb dc uexr. r(.ótutruiJ, Por d' r¡ n¡tu,re'¿
il';"i;lJ;", i..,.."n ú Bk rdrdo h
Rjb.n, prc.ed.¡te de h cofu d. Afonso cl Mastúnimo. Rccoaemd sólo los ddm 'nvorurn'ión dc l¿r l5lÁ qué
o¡@ §Eibillos .ihdos, .l prnncú d. l$ cul.s fu. lú.go divulgádGimo du- ,"ü,.-,]*"¿. p", r"t *lcm6 Er ñrkoqúui
't
o raeográ6(o
ñúorn::
ñn.e rodo el3ido rvt. Formas méíicas: ¡ dx 3d & &¡ (copla),lI J¿ 8¿ (con so- ;;;;;'. -,p*';*, . ,t sóp.o.
, ¡-."¿ .^ vcso. d*¡ilíb ff,1"1 l,-l;SIi,
un(iá),lU 3¿ &¡ y Iv r¡ &,. 'á""u* ú¿t'os v \e e\¡i'nd
.''ü,i'li,--.ii,, ¿.
.-',,.",r*.u'".. . "nscñd
""".'ü'
cn C¡nrÚ Eu'k¡d' v CóR'¡¡¿'

.!20 12t
4OO COR'TIJ DE JUAN t. DE CASTILLA MENA
JU¡\N DE 4OT
(Clar?menre lc conccso
§e §usrentan con gün pena,
que ¡l¡ego roda vez.
,t75 y por ser .n mj veics
8J5 puso 6n aju¡n de Mená,
yo pensé de proseguir
to grrardo nrejor pár e".,;
ca esre mundo ú¡vieso
por quien non se faze cura. esta obra c<»rrene¡da
buclve su buen¿ vcntura con aqucl mesmo tdnror
48o munchas vezes zl avieso,. que va tras el corredor
860 cl que teme de celada;
que siencto prnrcipirda
"y aur a ego porque só, por onrbrc tanro prudcnre,
por Jo quc rrngo.
¡reci:rctor
¡ cgo por ser vens¡do dc orro nrás eloct¡entc'
de los que mrl quiero yo: dcviera ser acebada.
a
485 ego porque do esró
.oy fiarrco cu.rndo convrcnc;
Siqtrc ¿ @mpaftt
ca, si sé que bicn nre ucne,
rtgunas vegrdas dó». 8ó5 S1 con ]a grande pobreza
de 1¡ n¡i sabidurí¡,
Despúés de h¡be¡ rep¡i.ado uno á uno los no podré seguir Ia vía
drBü,,enros d" Av¡rn ¡r, Ia
i:::".:. ""6",:"H:.¡,Jbrdo,
! !,j.," y, r¡ rr.r,, rix
ral co,,,o Io JeJó
nn. r,.¡, -*p"",ia,, dc su pefeca sabieza,
como niño que se vez:l
lu4r de Mc;¿.
o¡¡rcp, ororx el Ie (on¡inuá. ión de GóDr.z 87o a mudar tras crrretón,
r ...-(
ngur¡
M¿n¡ iou., de .,,yr
ños ocup.rrcn,o. trr.go. que Jrbc cnc,b-7¡r ,..ttr
ns ¡¡¿ones de ! intt.,r.D.ión. Esr. porr¡ D¡rrc L\bli.rn.t., consiguiré su scrmón
c_t ¡ ¡,. pcro non su polidcza.
" ""uüt""*",.
sto. ta forrn: e*róficr. pcro d"¡: .h. r:,to l.r irm_
p¡rcro.'d exprc.ira dc MrDa
ción reitsiosr
fru ptu, -dcr por ¡(u,,,úta(k!, Jé (rudF
y bihtic¿ n:ed¡,ntc un tensur;e n,i, ,.busc.,.t"
Rcpruen las poétnas itlyodltioflcs, p,oilm la divina
Pa¡a lo cual no¡ i¡rvoco
PüJd e.i ¿d fantoso poetd )u.tn ¡tc M.
tic,,to d, las ciencias acostur¡bradas,
ptosigue Có, ez Maniquc.ua obn
pot ¿t,oa,.,t«dn cJa:p t t brcu pt\llir:
875 y las Musas ¡rvocadas
por los poetas rcvoco;
pucs este negro
mor ir
6to 9u( no r)inHuDo ferLlo,,!,
d<de reves con comn, 3ie.oftl,r: 3otüdo cn ¡u¡adiU2' ¡noncstr.ión , pu.t d. ¡odo ticn. la
3ó" ar¿,r¿: cmbos.ad¡'-
dispuestás panr bevir Dc$rc¡r unos obm dc M€n,..ó,rl{x¡¡ con ñtc v¡lór
Fast¡ los que de pedir soldldos ¿nLdos paÉ que tuerú der e! un cühisn,o .vide.tc.
.ubi.ros por c¡ en..rigo ¡¡ [cBe 37r
tD¡ile.,: pu¡rnud o prinror'.
eÁ .i.r.,6: cono.¡Dientos se E6e
sunbs, [.ra.los ¡ ¡nn c'nLosc¡di
'i. en
uñ¡ ré.hlcr dc comb^t. .orricnie etr rc i l¡ erudiciótr nnológica, ¡ l. que
.?{ r/¿go: reloro n'¿d,v::.cx to,lú qmb¡én habil Éhúncúdo .omo n_nun
rs:pm,¿¡r¿:..{rnrrdo,
rno¡rnro. ri.mpre. riñ;¿,. \tr,trro.o, 9,rc,nto,. só§
rd¡,'tz¿:'$biduri.'. .¡ri¡n o gensil los au¡or6 9u. to-
a" a.",ü,1¡ r(-,. ti¡-.Dt. cib.n tú¡s crislnros.
36e
¿¡ drr.r.:',, /¿zd: trcosi¡hbú'.
'"vei. 37¡'scguné su *móñ. dncurso o
PEDRO DE SANTA FE
Santr Fe p¡rece de origen erasonés, seguremeDte zaragózáno, y es el
primerc de los ¡utivos de esie reino que se incorporaron á lá radiciór
IiteBria y c¡ncioDeril cástellan¡;no p¡Éce cieno que Procedierá de úná
famlia de comros del mismo apeÍido. Debió nacer antes de r4oo, Pues
em )á ¡dulto hach r4¡8, cuando ostenteb¡ el úrulo acadéúico de "Bá-
chiller eo artes, y recibi¡ una aluda del Megnánjmo paÉ co¡tinuár sus
estudios. Const¡ repeti¿lemenre en la documentxcjón de lá C2sá Reál
como hornbre al senicio del Rey, is¡óÉños si como cab¡lero o coño
tunciona¡io: sabemos de su viáje a Italiá .on le exPedició¡ del Mágni-
niúó en r42o; su úkiru mención documenr¿l es de r43r cuando re-
pÉseútó al Rey en úD subasta de librcs, y e" orb momento le encargó
lá obrenció:r de un iibrc que tenia doD EDrique devillená:lá Perticipa-
ción de Sant¿ Fe en sus empresas cultuÉles y sos contactos con los es-
critores de l¡ Cort€, donde esiuvieón en está époc¡ Ausi:s Mát h y
Jordi de SáDtJórdi, esú, pues, bien documentada. En su poesía nos he
blá del e¡rbarco del Rey en I42o,12 enrade en Nápoles a 6n de año y
el aseltó á lá ciudád de I42t.vueltos ¡mbos a la Península, §n r42J se
hec. eco de lá liberación del infa¡te don Enrique. Cánia hmbién a di
ve6as d.ñas:Timbor de CábÉÉ, esposa de]u,n Fernínde, de Hiar (el
que sení loádo por Gótuez Mánrique),Isabel de Foii, Ma¡garita de
Prades (relecionad¡ liteÉriáñentc con Sant]ordi, Santillana y ótros nu-
nerosos esünorer, Sánchá de Lubitu y Leónor de Castrc, ¡unqúe Por
lo gener¡l igDonmos las circunstancias que 5e Élácionó
con e[as. Peldemós sü nst.o tr¡s el áño 1431 y es en la décáde anterior
cuendo hemos de siruár, vercsí¡nh^enre, sü acruación litemria conocidá.
En su obra queda parente la iDflúercia de Ia escuelá galaico cestellána
-de he.ho se le deben dos obms en gliego que no tienen otm exPli
ceción- así como de los recuFos kemrios de ]a époc del Canciotdo de
B¿erai por otre pa¡te, encarn¡ )a Iás nueqs tendencies hacia un¡ poesía
eleg¡nte, de tema amoroso y expresión con.isá qúe se acoBe a l¡s for-
¡us 6jás y al octosílabo, como los poetas de la corre de Juan II de Cas-
till¡ Como suele suceder con los poetas del ámbie.te angonés. no se
obserq eñ ninsún nomerto la ásnnila.ión de l¿s for¡ras eruclitas, a lo
Juan de Mena; lo cual, por otra part€. es obüo si considemños que su
obÉ es anterior a esras innovacio¡ies.

425
39ó COR'IE DE JUAN I¡ DE CASTILTA JUAN DE MENA 197

Figura la sesta caru. De td Enbídid así fue yo consolado


Muerra con agena vida, cü¡ndo vi muy de rendón
la sesta cara nrariza las señas de la R¡zón
r95 rtc color de la ccniza, asomar Por el collado.
traspasada y carcomida,
de sus ojos combaúda,
Conqaflción
de bien ageio doiienre
y mal de bueD acidente, :25 Como el sol claro ¡elumbra
zoo sana y de denr¡o podrida. cuando ]as nuves desecha,
a ral la Razón acumbra
Figuu la setend e potuin¿ra ara. De la percza cont¡a ¡ós a man derecha;
Volunrad Iuego se esüech¿
Soñolienra y desgreñada
230 vista la su Fortaleza,
vi su cara postrimera,
ca do mengua la firmeza
niglig.nte, n1.l granjcra,
Temor crece l¡ sospecha.
no bruñida ni ¡feitada,
zo¡ difi:¡rme, muy maltratad¡,
fecha a sí mesmo enojosa, Co,nparaci¿n
busca¡do 1¡ vida ociosa,
sin rrab¡jos t¡abaj¡dr. Fizo tal alteración
con los sus falsos üsajes,
235 cual fazen los pe¡sonajes
Adniación ácl autor
cuando les fallece el son;
Turbado de Ia 6gura la su medrosa intinción
:ro de tan diformc quimcra, por sus caras destibuyc;
en ¡nr non tovo mesu¡a cuarto más clla reluye
la finneza que quisiera; más se ace¡ca la Razón.
altcrónc de maner4
la su diforne visión,
2rJ que D1i grarl aheración Dccldtu nLt ld propiedad ¡le la Razó¡t
cualquier¡ la conociera.
La su relumbrantc ca¡a
y su gesro cristalino
Cakipdtdtió!t reparten lumbre muy clara
Como el vando quebrartado por .odo el 3ire vezino;
en esfuerqo más se esmera
cu¡ndo asomr l¡ vancie¡a
22o del socorro deseado, ,, /r.r'fui . :r7 ¿dn¡Úm: en.umbc, pM la.u.!
:rtr ¡L ¡¿ndó,: de ¡on¿ón, snr rep,ñ'. bre del .ollado ¡or donde habia aso
' ..r¿"c kn.L.¡rc, Ni,. '.o,.'o n'r.lo l¡ R. óa
hs fúczrs picotóScN cn conticnda se 'r§ .o"úd 'dJ: hacia nósótrci-
:o3 dó4ü¡l¿: c,nsdr'. rew¡¡en d. rc.ión müita. :r: r,Jp¿¿¿:'receló.
tos
t'
42ll fRASTÁMAFA ANAGONESES PEDRO DE SANTA FE 429

¡oó Desperté por contdir


e comidicndo pensava
Otn suya r5 que Ia mi piensa velava,
m¡s el vehr fue dormir:
En la Lort de anror pujé dormicndo fue a sentir,
c, pr¡jando, he caido, e sintiendo presumi
e caí como perdido: que mi sentido fali
pcrdiendo. sero (obR1 e falido mc avné.

S Cobrando quiseme als¡r, Aviso cuJ.lquierjücz


alqómc el su señueto: jutgc si passo la ia)á;
scñé, mas cansé mi vueto, mrl rayo criiel me ca¡
1olé ún ¡es atcansar; 5i yo c¡yo otra vez,
alcancé ássaz pessár, 2S que vezado muy rafez
ro pesé Io que non renri. seria, que si L:ien vi
non srnücndo. yo cai: vcr c dir dó'rn repentí,
caycndo nre despcrté. a repenrir n1e torné.

Crn(ióo sobrc kr! cf.chs dcl ¡nlor, guc derjca c¡ mü.hós scDridos por un. en MeDa) y. «,brc iodo, Ia p¡¡ad<ú¡ y €l en.¡denamicnk' y supcrP6ició¡ dc no
.o$trtr.cii,n ¡rcaizaú.. L¡ lengu2 Esi*.r nús oric.blisu)s d. tc .;ricnt.s delot o¡.c¡n¡ale! l¡.i.ip.¡ h on.ióD rlc lia.r dcl tiglo xv. Esquc¡r sró6.o:
(qne son mudx*) y h reió.ic¿ ¡p¡rcce pcndie.te dc t¡s rcF.ricioDc\ de p¡tabBs,
¡,1 38 J8 d¡ // 3r ri¡l 81 3. / d. & J. &¡.
esp..iál c¡re rc«nn¿ndo rl principio de cad¡ vsso el 6¡ ,let .iglicnE.
que ur c¡ráderisricN dcl uso dcl C¡x.Dr¿d ds ¡do¡,.Tr¡rbién .l"üb
rna 6(«i6.o. sin rp.d.io¡es textn¡les dc tos úhn¡oj v
ripo d; .sque_ 'r o¡¡¿rtr puede rt¡rr dor s.ntidos ¡3 Jrfi.n¡lo: e\pcri,ne.tr¡do un¡
que .onvicnen en er. .o¡tef,to: pE Jcmacióñ - No 5 iñprc3ci.dibl. cn2
vurlb que eDrpicz, epiriendo l¡ úlútu rüD deta ¡nrdúza y coü I¡s ri¡r¡s.tc.n_ Dre{lih¡, ioür¡r prcc¡ucionel, o nro- doble iñtcrprct¡ció¡ dcl verbo, aunqtre
l¿ce e"tre ésb y el c$ribillo limir¡.Ls al vcBo 6Dat soD rc.u6os pbpibs de lquel d*a(e, conreneEe'. Crco qúe rqui se p .ce .ónvcnn a los p.o.cdn¡i.Dlos
pcnodo. P e.e .onb si Dor .nconúáEmoj antc úú i¡t. ;- xplic¡ ¡¡cjor I¡ pri¡r.É: antc ¡os li¡tr- (omposiúvG de la .inción y r.rnia.
" l,rñ*i."rno..t¿l.qui_
no,, rn-,{rnre. Muy ¡l , on¡ñío. ¡¡ .on,ptc,¡dr¡ ,.r,.pE¡l:h.&dj sos énúncia.tos inrcntó moder.6e er c¡ oalquicr ce, .oh.rcnie
rc.o. (l u.o ,1. ¿(cp.ionñ dcsF¡Ja dc h\ prLhr§ (nú. ,",u,t,. p".
"r.,"p1". I+¡¿,i¡a: pue¿. tener .l scotido :orllido: .trs-rñado'. d,6l: 1nc inlbF
|.or: corü E5 u¡ oricn¡¡lirmo .¡- r. e. el diilc.to .nsonés. 'nDgnDb1 mis quc cl d. rcícxion¡bt. ¡)ó ó iEkuí,¡E di cscDh'.
rJanisnx) o arugon.siúo, d. ¡os qúe ? r¿r¿: 'icñ¡lé. con el
se¡tido d. i, p€.erii.nro, mcotc. E§
e{á nrprcgmd¡ cs¡ composición. '¡D¡gff, h¡cer ¡n ¡hrgo, inici¿r ún, ¡ir¡r¿: :r j¿rs¿: juzBu.'. quiá orieDi¡lisn,o,
¡rr'¿: rubi'. E5 orru orientatiuró iDe_ ic.ión'. Nótese que cl¡uro¡ rprcwch¡ '6 Ad-"i. ,1.1 .".,,^" I r.r.rro rl xl denos en su forma grá6.a.
quívo.o,luDqu¿ ro d.i ¡odo dcs.ono ¡qui e¡ voc¡L,uli.io de l" caz¡ d. .e oximoron, nrepar¿hl. d. h expreiió. :r.4d: 'c¿iA2' Es oticñblisño, ló
.ido eñ .lstell¡¡o prinnrirc- t¡úa prri I. ¿rTrcsióo ¡m6os1 m;s d€l imo. dcsdc 16 pruEnz¡16. el au- tri$ro quc .l ve6o siguiente-
, rJ.: jtri.io' .o¿l:tecob.¡'. prcpio dc la po6ia r.idi.ion"l_ tor deerrcll¡ aqui h con.cp.nn, ¡,é-
J il rccob¡ar .l juició ¡nc quise tc-
r¿§: !¡d¡'. En .srclhno e D un :J r:dld: '¡coruúbado, cxtcrto .
N
di.tr dc l. cnÍernredrd áDrorcsá.{nó dc
6 ./ r¡ r¿,i¡¿lo:
ar.aisno co c*a épocr:.e tr:ta ac otrc eñ .l
cuyos sí1to¡tus desasosi.go y l, L|l hmbión un ori.ni¿¡ilno.
',i.::
6Aur¡ de rve, Íozo de ori.ntalúmo cvidetrtc. pdida dcl .onro¡ cons.ientc de los
.r.ne o filar¡6 c¡ g.r¡eEl quc ae en 'o?B'¿: plBce cócpondcrtc ct scn- e*ados d. áoiño y de si n¡smo c¡ gc- r7 Este re6o rcsultr incompNnsible.
señ¡ pirá lir¡er á lls avci. Li .dns- ¡idó me pcsó . Ei siefli6cado d.t v.so int.rprcúce ,a
!rü..ióD .on ¡r¡i.llo y pronombre \eri¿.9uizí.'mc peió cl Jnror qu. no rTlr:.tui.Es orc aúson.*nlo. re,
Qulá púeda como
'v.rdádcro'. o¡ieDhlisr¡o o .últbrtó.
pos¿sivo áto»o cs yi ¡r.¡iziñt. er el scnú . 6¡0 (s, quc no v'o .orrcrpón- rt: ¡qui .l Ebo qúizá debr iñt.iprc p.o en src c"só ore(cí¡ de *nr¡do
.a*cltrno d. §E épocn, p€rc rori€¡, ta& en rl ..n.ido .1. 'Lment¡i.
4]O LOS TRAST,ÁMARA ARAGONESES PEDRO DE SANTA FE 437

ro7 es:, cuando no cuyda, caye;


r5 eü boca que tal ensaye,
El poder de amor Pu de Sanra Fe estr regla he Fallada.

Los hombres de amor tocados Amor, cuan hombre no cata.


¡1i hoyen ni sienten ni veyeD:
allega más que parece:
si saber o seso prove,vcn si por conuerte no fallece,
ñuy poco son escuchados; 20 tel nudo no se desata:
breve, sin pensar, rebara
5 ios más subtiles provados
dos quereres en amar.
aquí pie¡den su scienciá,
qu< en r.rr fue, rr dol, n( rJ Lo que él quiere allegar
rodos andan rel¡atados. tarde o nunca se esbarata.

Aqui queda muy atada z5 ¿Cuil santo canonigado


Io toda poderosa lengua, füe de tanto percebido
aquí es cierto que nlengua que non a1a faltecido
úda savieza pensad¡; si de amor íue conwid¡do?
la razó¡ lflás sfortadr, Fue¡te, ardid, bien armado
30 que de amo! tome conba.e,
enantcs qüe no se acate
se fala desbamtado.
Er, .onpoli.ión i.tctjzi los .onicnjdos hrbnutrlcs qrlc los póeGs .or¡esanos
ádibui¿n al dnor. su aDdadu.a sentén.nfi se aJuso perfe.r¡menle con el óbje- Cevalle¡o virrüoso
t üdácti.o y con la tádi.ión sápien.ial de los p«rv.rbios, ñuy divúlgadá en Ia ¿o lo vi, o fuc bien tarde,
Edad Mediá a rnvés de los D¡r¿¡a a,¡o,¡r que sc rsxban eD la enseñanzaj en Iá
Corora de A.¿gón, e$ fórmr tue uriliz¿dtr po. el rroudor (jerwn d. Giro¡¡. 35 que, ante cle amoa corardc
Nórcsc támbi¿n el estilo sencillo, sj¡r ornato retó¡ico párti. u lar, propio d,- la dl-
díctica. El au¡orjueea co¡ e$a5 .ónnorá.iones erudtas y, por 6nto, clerlcrlcs y
mortrlizan¡es, prú legar al 6n , nna .on.tusión pmd¿¡j., y NbvÚsiva en e$e
. or¡ex,o- trc. n..Jnlm-nk. c., ri , u"L -no,' .'
Ia cu,d.tono teúe,.r¿ . Prra evitrr si no se ,caba Por la fu.¿á dei ánimo
"l rmor "s omporea,e. n."iór h lrjpennetría, h"bri¡ que leer .,d¡, ¡o se deeE'.
nó oponerse a é1. Eiquetu estóEcoi a¿ a6 3¿ a¿ 3¿ 3¡l a¿, 3¿.
como en el v 17. Como hs formas de ]r al¡¿3d¡: unir'.
Rúbrica: Pr: 'Pedro Es l" fórñi rLár ex¡renr?&s ean cattrLos,.hs por los w. 2 y 4, es un angonesnmo. El '+¿rá /a¡,: dcsbanta',quizá arlgone-
h3bnu]l de p..seotar cl nónúre del los módicós ent.e l¡s e.fermedades ,cntido de e{o, vebos e5 aue L .¿¿o,. i o.
G,¡o. ' ¡aPcrcibido.
¡lror en lás ¡úbflcil. menÉl€¡-' cuhdo É ve reñe.ada
;dr cl ':ó 44¿¿üo: Prevenido '
' /.y.,:'!en . Es aÉsone$ñd 3 ¿r¿,¡lor: areb¡bdos . ,r ¿mor,"o
cae doñidáda por é1 . '7 Jdtleó,101'n^lbdo Pecado
rpnrr¿,: proveen . 'pr{iene!, re ró ñ¿r¡¡¿d¿:'he hallado';Ó es tú aá :e,rdd: va¡ientc aniñoso Es oD
" Elapo.anjeDto,la incaFcid¡d de
r.rren . nue\o rr8 n. ¡{p,e ¿' .L. gones¡mo o c*álánismo si¡tá.ti.o. aragonesnmo o cat¡lanisno Ef¿ ver
,ne'i
j próklói: cxperimenhdos. I'Jp'w .énbni.nro. e.
'7 dd,: 'cú,ndo'r puede se. bmbiéD
exper uno de lós s'nroú»s mis .¡ra.¡erisdcós §oha deserel sujeto dé ¡o,,¿. cn el ver-
d¿l ¿mol un cát¡h¡nmo o ¡dgon€snmo. .atd: so sigúicDte
'him, vigil¡'. rr ¿M"¡6r'iüei r.d!¿ co¡ el sehodo
rd,¿,,, '.n'.,,n.dro'. Ir .nrErn pud"n,rr.l.
del amor .omo enfe.me¿r.l e. E indudrble ¡.¡gonesn¡ro o catJ2nnmo, dl¡qr;: tolicie' o '"tu'.
'3
anúguo de rec€ldrsc,Preve rse '
.ucñte enr 16 cs.riro¡es medieales aunqr. ené do.úñcdtrdo., el caste
te
.otr!d,e: fue¿tr, á¡nno', derivado r' /¿J¡dtd¡¿lo: 'derótado
y en pa¡ricular en la poesía de ca¡cio llano prnnitivo. pens¿da: \nedita<l^', de .onfbrar'.Pueae ser otu oncnols ri ¿/r¿ d¿ ¿-or: ámc rñor', e¡ Pre
Dero! pue$o que 5us rrnif.fr.iones qui2á nrejor ieflexrvt. nb F.l rniido senr: cl nudo del ¡úó¿ s€nciá del amor'.

,l
432 LOS TRASTÁMARA ARAGoNEsEs PEDRO DE SANTA FE 433

fion o r!:¡voroso;
sca to8
vcng¡ el muy más fa¡Doso,
faga cuanto fcr qüsier Per de Santa Fe. Fecha a la 5.1yo¡a donaTimbo¡
que, depues, ha conocer porque non roné coniat de ella
40 amor es ¿Entajo\o.
Porque partr¡ Prcsumí,
señora, sin deligencia,
Fn¡
sea Ia mi Penitenci¡
Amor ato c pode.oso, p¡rrir donde me Partí;
la cara vos pueda ver J e desí
que más ¡nro, cierto, ser perdonad cuando querredes,
vucst¡o que no por6oso. pue§ pena non me da¡edes
mát fuerte qlre Yo sentí.

Dizen cuantos vos viyeron


de los sentidos curi,les
que crtre sus ojos mentales
nuDca tal danm sintieron;

tan complida vos fallaron,


IJ que si Po¡ otra botaron
más dc mil vezes murieron.

En¡ 6 u¡¡ dc t¡s .on¡posicion.s ¡lcdi.rd¡s a Timbor dc C¡bEr¡. L '§Po5i dt


hun I ernjnd.z Jc Hit]t El rútor .. er(u\¡ p.r hrbry P¡itido.sn Pedtrlc lLcn'
i", ,,'-" ¡"¡i.1"... -,.,¿,ro vr'Jllo enr úr¡do 'e runrfir¡ Pot el dolo¡ qu"
L o¡iird.le c.'utr v ¡6nñ¡.lrrü iu b_U'/". según.'o''-n''' Jc l"\ ' Ó'F ''nos ''
ruiorcr , t¡ ¡c ru¡lq.,o "r; d n". t"!a 'iPrrJ Pi, L 'lc loor.(. ¿ir' Icn{r(i le
l,'po*. co,r«¡n m t pn'nc,¡ m¡ú.1 dJ n8lo rv E\qu'n c{rob' o' er ^ü d'
¡¿ J¿ e & &,(nn N,ln;ó,' til¡hi.r.u elqú.1'Éü, múv dPtJ rJ'trbkl¡ J' cte
¡criodo y 1uñ dc todó él siglo
Rúbri.¡: P.¿ .oDlo propi¡da¡,cnte por ir¡ici¡riu PñPiá
pú.d€ ser vÍi¡Dtc del nonrbr. del
Épzrcrar tor!!re'. Pu«te *r rn brióso, d. M¡círi- dond. ú,ni¿ rim: poc¡a. .¿ñ-¡ ú ternnnobsí1 feudd e,¡trD¡: 'vi€ññ , scguññen¡. 3ñ-
'p.ini$ p¡F nurch¡r o déjir cl kF
!3,fa: baca'. En castdlano ca parti.ipio de
'o r¿rriloJ: !€trsibl.a,
1a un ra r.¡ n¡.s¡. : cxprGión feud¡l po¡ sd vicio : ñ un o¡icdtr,llsmó.
arca¡úro c, §r. +oa, por Io que h¡ vuc\@ vi\rllo o se¡.erar oD¡róEdo i
I¿J,,r/:ltre.r!.vi. \cDtir'. L¡ exprcsión rcsuLa fo¿¡<t!,
de erfrli.¡6c co¡no aúsoncaismo. poy'iDJ,: obsrinado. Nóte&- qr. 6Drl ! d¿liq¿,.id: dili8o].ia, cui¿¡do qüe p.rc lo rEs,to n¡ccdc .on .l rcno sr
re ,]a.o"ed: óeE ¡,¡16:
9!c r..o¡ocr¡ o $ndójj.ó,¿h tarlo que cl inD. esbn dcbió po¡.r .n h5 for¡Dli{iadct de 5u guicnte. coresaDoi
,' oioín.z¡¿¡6: .¡p¡.idd d. p.e.p-
Podce, v¡t. nús rendic. bu6a pen,a,.
ao 6 dw¡ajüo:'ttn ycooit' . ¡¡etrte que luch¡r .ón@ é1. L¡ con ¡ r'otrla dc do ,lc El .¡*¡8o d€he
a'Sopecho quc ere verso pu.de clusión h¡b.í. lcvaDEdo Ls iFs de un scr U s.prJcióo. o scr. pdjr Por or «,rpid¿:'.úüplidr,.abal. p.rfe.tr'.
'a
conte¡er !n¡ dunóD i "A¡br.ruél " d$ de la d n¿ d. donde pútió inr )r rddo¡: loomn,Jlifod.
CARVAJAL 435

CARVAJAL r09
NinBin daro re ha podido Pues mi vida es llanto o pena
.,y","^b* ¡.,.".i,;;.;. toc¡liz¡r sob*
ffi;:",:':.'.. f"":h¿jc. re§pecro ¡
sin lazer mudanga alguna,
libh que se re.puecrJ d.";,r;;'¿H::Tjil"i::?::hj:ff. faré como la se¡ena,
que centa con la fortuna
HilTj:.:::Yj",_Tl.cil" r",:r rey rcrnnre ac Nápo¡cs. De
5u
y en bonanga sufre pena.

ll'::ft i[Lt'=.ffi ii:iEx*[*f;ri,.:xüi:r: Cuando lloro, cuando canto,

;,;a 1ui I,
;; I .r. "";::-":,i:.,J:, ::* il:.iff 1,,:§:T,"j cu¡ndo muero porque bivo.
cuando fago amargo planto,
li iIJl"l,Xli'áHl'üi;.ffi i""il:'"1,j.::t-isnco: §on,b;nd¡nre\
,r. '.rnnirá. su ob*
cuando mis cuitas escrivo,
p¿Fce uno dc ros primerc,:ñ;;;;.;'il::,:'"
niLcion det mh¿r(e por
pues Fortuna sí lo ordena
scguiendo voluntad una,
faré como Ia serena
que canta con la fortuna
y en bonanga suñe pena.

Ciñ.ión basd¡ .n una 6süB mirológio: l. scn¡ qúe, scgún ú¡¡ ródición ñe
dicvlI. cr¡ bn pruden$ qu. c"¡r¡bá.on la ródnc¡tá.pu.s preveia h ncgá.Iá del
bucn richpo, y ¡lohb. co¡ la bomnz,, tcmiendo el c¿ñbio ¡n.üt¡blc;.d hrá
.l po¿t¡, pues su vidá es n¡v¿¡úbl.ñ.nr¿ rrnt..D.st ci l. pá¡adoja.lel v,?,¡!¿¡
.lo tntdo tóqrc biñ Eiqueña csró6.o: ,á 3ts &4 8B 8A // ¿¡ U & ad / 3a 3b
¿,{ 38 8.4-Típico de la .,n ión .onés co¿ ¿roe d. ú.s ve6os.

¡/d!!r¿: torñob. Pú.de s€r ud rc¡¡id¡d que l¡ deidich¡ de um vid.


it¡lianisno, ¡u¡qne difDdidó cn .l si¡ añor.¡ más dun qüc la ñudtc.
c¡stdl¡no dc €sb ¿poca. E rl. di.o
7Nó¡.se h pdndoj!, qué r.ndri¡ rr !rd: úni6', 'si!$iendo {ña sol¡
sqó éxito ¡ 6ner del sido:sieri6c..D volunbd'. Es ur l¡tinirúo.ó
134
CARVA'AL
437
416 LOS TNASTT{MABA ARAGONESES

IIO Du€s servís atal señora.


'..ntroquéis sed¡ Por lana;
2s nin qucáis dc mí burlar'
Saücndo de un olir,ar,
pues sabéis §o enagcn¿da'
más fermosa gue arreada,
Vi serrana que lornar
vi serrana, que tornar
me fizo de mijornada'
me 6zo de mi jornada.

Tornéme €n su compañía
por faldas de una montaia,
suplicando si'l plazía
den,ostrarme su cabaña:
Dixo: (Non podéis librar
señot aqüeste vepdei
que supclluo cs demandar
a quien non suel€ dar nada»-

Si leaLad non me acordara


de le más linda 6gura,
rJ del todo me enan¡orara,
tanta vi su fcrmosur¿.
Dixe: (¿Qué quetéis manda¡
señom, pues sois c¡sada?
Que los non quiero enojar
ni ofender m; enamorada,.

Replicó: "Id en buen hora,


non curéis de a¡na! villana;

Se.rinila, sénerc cultiv¡do ohs cihco vcces por Cuvaj¡l. e¡ esrc .a@ siguc la
tFdición conés prcpia d.lú
seronillas dcl Ma.qués de S¡nrillan¡ aúnque la s.-
ra,¡ s¿, con¡o .Ua misu dice, uM vilana:.n órhr @nor6 no dúd2 .o pG
3.trÉr como blci a d¡ms dc h corc. Nó¡esc qu.. al 6nd, rodo se coDvicrte en
um .o¡r¿s üb.@ dc l¡ dá@ ¡rud¡ .D b@ ó: l¡ rmn. Fotu 6úó6.! dc la
canción, (on @s vúel6 y tu,Dd .éducido a ¡¿ úkiha st ot¿.3A 88 3A 88 //
e3dk8d/8d8ú3d3h
: ¿tu¿r'.: orr.d., eDs.l ¡da'. mcnte ! la s.du.cióD mprtndid1
rr dm¿"/a/:'rcAar, pretender',
n ¿s¿ldr' d.be ¡eesc coúo bisthbo.
3,?c¿¿¡rm¡¡¡: cmcñaune'.
e tibtur. '¡ab,.'i s E6ce. nrural- :2 lir ¿.:'po¡sís cuidado en'.
CARVA.IAL 439
438 rOS TRASTÁMARA ARACONESES

III Cierto es que el1 blasón de arma§


más 21ta color es Pu¡Pura;
Por nndan¿ Luüe¿d d'Aldño en Id n4ot edad
bien así. enrre las damas'
de su bell.zd respl:ndesce más que Ilat»a
zs vuestra lind¡ le¡mosura'
F. non ¡nenos es la ros¡
¿Quién podía comporrrr, sob¡e las flores loadi;
aunque digan ser locura,
bier asi vós más fe¡¡ros¿
si lengra tiene, callar
vos rnostráis, joYa Preciosa'
oyendo a todos ioar
30 .ie las bcüas esnrer¡da'
j la vuestra linda figur.?
Fasra aquí gran volunrad
Sola vós Por don Precioso
pelsé a muchos Lrzía dezir;
merecistes set aquella:
mas, fablando la ve¡dad,
sentar en el tcmcrcso
es tant¿ vuesrr¡ bcldad
si$o srdiente, Peligroso
ro que non se pucde escrcvir
por la nr.is crst: donz'll¡
35
Mas laré u,ra colación Porqu. vn gen, Don tenn(rrdo
cl fumL de sL¡nde( rrrrrs'
brevemcnie, sin e¡rar,
¡ras etl¡s de vós tuYe do
desechando dilación,
e vós muY ledr sndendo,
loendo vuesrra p.raeció¡
rJ que cs bieD disna de nrrar. 4() cono entrc flo¡es e r¡m¡s'
E quien tiene enanror.rda
En rodas cos3s amor
que de muy be)1a presuura,
62o vuestú Parte bLrens:
perdónemc esta veg¡dal
la ve¡d¡d será l¡blada
2(r porque non mieüta nri pluma. r:mbién dcsusadr d€Fués 'le V1lla
" ¡,¡6ún ¡i. ¿r,,r: d€scriP'ión de lÚ los
sandino. ru¡que fié'uente €ntre
¡. p,,¡,"r con a.¿rtur.ión gnv.:.no
r" ñ¡¡i¡1. dócumc¡tr. otr¡ elern!16, ra En la üadi.Iór trrtúri.a exnth un
e' Po isento en tr ebla redo¡dá de A!tu¡o
Era es un, .omposición en Jabrnz¡ de Ln.rezi, d Alag¡o. Fornut,ne¡re pue oeLo t, d,rtoc,ro. ae! -'"r'
de enúonca¡ con ]ós r,rl¿,¡ri e¡ ¡1gun6 re.u¡sós. 1u.9ue ¡odos .[os son f¡. ;núdr pór l1 L,oe .¡. del Pt'o¡':Pr ,e..r\.rl¿ p¡ir un .¿t"Iero !irge¡ v rn
cüe¡t.s cnvillasandño y,.dn.rer¡Drenrej cn nDtr co¡rposi.li)n rrriba rep¡odu.i- pJre .' a¡c.!r' te cn lo' l¡onr rrlÉ duúnle lr.onquFL de N;Po
d¡ (n." 64) donde concurcn mú.hos de eros eldmentos: t¡ .ómpr.r{:ió¡ de la "rir l* Alforsov l.r ¡doPtó 'ómo emblcnrl
DUj .oD un¡ joyr o unr uor, et .rhli.Inó ?ir.r¡l, .rc Elgue¡r¡ efró6.or s, ,¡ ja o ;'nr. Era ü¡,:lició se adtrPb aq"i
rd,¿: u¡nD'i Pu.de sc' anconc- .¡ .urDro Lu.reziá ¿ ALg:ro cons
3d 3¿ dü .!. 3¿/ 3¿ ¡¡ dd, con u¡r, qnd Etire et esquenÉ de uxtr r.nier.oa¡ Dr ¡úmd o úero láijni¡ró gráh'o'
v.AÍ rnoDrali¡s.r¡t.i.r\. :ó l-¡ .omDanción de tr cÓn ruo lc¡rpre qu.lo"o(e r'o 'le Ai-
'Lutr l'
,.. ¡or. oú; Ltrbia deÍPre.ido i,".o rcutn. t¡ Perfe' I '¡r ¡¡¡ ¡e
'ortr"tt1't,l,t j' lni.¡ c¡\;elL¡¡
'le
.les¡']üés dc V¡ll¡eD' ." t" q¡e ci Poeti ¡lüdirá
| ,,,,,¡ ¡_ ",-..i,. "
d.sd. et 1ó Y r Parú¡ del v ó¡inai¡-
{
dno,.s oúo re.¡r$ xrc2izxDle de Ña
F
I /¡¡d¿: es l¡ i¡bl.
rérnnno ar.rlztr,te para
.n",¿nie. L ¡rüi.iosidtrd de L' situa
ljri.x coltés, de lx que des¡pare.ió ', .o¿¿ó,: .otqjo, coDpjn.ntn o u mp.aion.nn tr hr¡A''PuJie! 'r
despu¡s de Vjll¿s¡¡dinDi si cs nris i6 ¿,¿,no¡dd¿ y rus der iqdos
son b"ts ,rr ElhrF"Lo Lterrrjo Pue '{e n' r cló¡ dnr t¡¡nbiÉ. luFr a 'hs'Írilos
.ó..ieDte e. h liricr tradi.ional.. y sáúd entre $ c¡ennsÓs'o
b,én extonos ¿l vo.rbutrrn) .o¡iÉs. er are.uente .nrre los ri¡'oliJ'i'o
ó
'{¡
,a,/: amor. áf..tó' ,3 ,,.¡¡l¿: ,e, tre
]r comp¿rx.ión coD ú¡a iq' es
440 LOS TBASTÁMAIA A¡AGONESES
cA¡vaJAL 41r

quc vos dio conqu¡r¡dor r-uestr¡ faIlre paiE3ció r¡m¡


quc César eñper¿dor, 6S que dc un árbol se caYese;
porque Dio6 quiso ñctstr¡r
4j des que éste nasció, nor suena; 0or nueva lobre l᧠llores
la bcldad s€t tod¡ i'l¡csEa
§eg¡in dize la escriplura, por todo cl mundo mata¡
e segtin opinión nucstr¡, v a vos soh sahár,
a vós 620 Dios por mu€sE¡, 70 purgtorio de rmadores.
5o afinando su pinturr-
Fín
Sola vos, gcntil señore,
Si mi lcngua non Pregona
sé que os tovo Dios guardáda
ra virtud c¡¡¿nrá cn voc c¡be.
de aú iaiaio fasta agora
por la más fermoee dona
pam aquel que vos adora,
\¡o5 prEsefio l¡ comm'
JJ por quien soes dea ll¿rrid¡,
73 po¡qúe oEe non se ¡l2be
cuy¡ farrre se consuen¡
scr Inás bella qüc no estava ..

.la fcrmosa griega Elena,


ni la lin& Policena
cuando por Éctor llorara-

Lucrecia, vuestra gr¡n fama


ron creyeB si non ücse,
rnas de qr:e vi tan linda dama

t) .ú{kt¿t!ü d. Nipol§: .t poet¡ ñuy divuls¡d. dcd. l¡ Ed¡d Matü-o


no d6¡powcha h o.¡§ón d. clogür r!,¿rir¿1n o ¡ú ir'¡¡: ióo.ió! b.iü
con cl *dido d.'d.sd. .l p.in.ipio';
se Nen.ioni', li sesunmc¡té h¡b¡i qu. .nt.ndcr 'ds-
ÉE dc Cée, h¿ ndo a¡fti& pd & .l mm.nto d. l¿ .É¡ción'.
Jr ,Br h¡y que l..r'5i5 , pus aí lo
¡7 Al p.Ed.c pü.de rferi¡.t céE_ .xigc h n!éEi.¡. ¿r.¿: did'- Et ur ¡¡
s¡, sesrin el.ual, Dios.&ó rl honrbre
á {' *m.jrra; 6¡. .óEh..ión, co¡ ró.ñ,@: '«i cn poporión'. Su
sú verbo e, ¡D6oirivo r.r d.l vcso Gru stí .n coEeh.¡óú .on l¿ de El.
aor.rior, dep.ndérí¡ del v.rbo 1," det ú y PoüceD. ¡ l¡s qú. supm.
i3 cómo e! b¡eú ebido, cl r¿pro d€
ae S. tÉb d.l ñotivo, &..!cnrc c¡ H.l@
¡2 b.¡la por P¿rü tuG L e@
bda la tñdi.ión ,hedi.v,l. de scr l¡ d€ l¡ sücrÉ dc Trc'r.
.l¿m¡ E óbE m6h dc Di6.o te P,lida l¡ hdtum dc Héctor y
ro La idea de Dios .omo pinto. es Mlada d. Aquf6. . Ia que r.c¡1ñó 7, do"¿: ñuja , rrro¡ !.ñon r P.d. td ¿n8one
próxim ¡ h dc dí6ce o rte@.8¡-
dor, y córno clla, .lc o¡igc¡ ¡ñtislo y ór /¿ q¡¡:'dcsde que
-
443
IOS t RASTAMARA ARAGONESES

aquí mosrrava sus secretos, los quc yo ver de§eav¡'»


;On a^,.'-..t, rór'unJr Olr rtJ¡ r¡n n
rlf¿drd¿l
trrible duelo fazía, en la cárcel donde estava, TJrle..runre ¡,r pl,z-r ctr,trJo Frj' 4"/ñ'' -'r 'rr
Carvajal cuando moáa, que de amores se aquexava; t)h 6nicrr.,. t,i' roh"J-l ñh . "n¿r' de'nol"J'l
ir.,,¿ .',',,,'e", p,-.1-'. rlni \rJ" trn JnrJ¡g¿:
la lnuerte poco remrda, la vida menospreciada. llorcn rod.',ru. 'n,rtso. ¡n¡ plrdr'l¡ r¿n ''r ¿
¡ V'-'rJumr r, ir., p¿, Jo de quren rn* q,,e ¿ m, rn J\ ,. c llo¡cn mis trisres ojos coü ravia dcsorden¡da,
viendo yo robado cJ templo rlo nn vida contemplava, 25 rlc liurn,.,. rJT,endo r"1rJ d' an;re p'rrifi ''dr'
viéndome p separado de mi linda enanlo.ada, n,'.,á, o 1.o.,."n. por mr o¡o .rilror'
aflicto, con mrrcha pena mi persona tabajada. regando nu tristcs pechos, quemando tóde nn c¡¡a
lisit¡ré yo los iugares do su señoría estava, Sobracto de gr.rn ctolor a mí mesmo preguntava:
ro h .¡r; ¡ , ru,l¡ fie,r¡ que mi ,eño,¡ prJ\, ;Dónde estái tú. mi señor¡? ¿Bives, como vo' Pena'ta?
e diré, tristc de ¡1Í: «Por aquí se paseava, jq"ie" p.;"a l¡ nuestra vista de mi¡ar e sc¡ ¡ri¡ad¡?
:rquí la vide td día, aquí conngo fablava, ,O,,,¿' i'',,i" tJL sr¿ , ¿r'ror coa i¡(uJ tdrrro tsa"rd¿d¿?
aquí llorando e sospirando mis malcs Ie ¡eco¡tava; \n.; .". p,,,;n,.'.-bo. r"r".l' rilirn' r"':¿d¡'
aquí peurlava us crbellos, se vescia e ilespojava, """ ¡ ",inos trist. de nós rnuv agrarnente llorawa'
rs aquí 1a vidc muy bel:t nrü.has vezes desfraq.d:r; ¡,¡.,a n.ri"* gr:rd' rrrr ' rr,cl que t'us rr''r vr'
aquí la vide t¡l fiesta cuando mi vida pe[ava
con graciosa t'¿¡Drosura mucho más que arreada;

(lrnjrl§ auc .l más rntislro autdr dc c¡,.io¡e.o que, sin \onbra de dúda, ¡co-
91ó L for¡r del ro.ü¡ce para un¡.onposi.i¿rn del ripo que solemos.ono.er
.o¡ro úoudores«,- Dq(r di.ho, p,ú dos de el1¡s, tr, ILrb de h r.ir¡ M¡li¿
Fór ltr trnse,.[ dc sú .stoso,,{{bnso e) Mag¡áD,mo, y ére, donde r.E el É¡ú
po.o fie.oen¡e de el .reDnato d€ li il isa. Qnizá ef. p.€ced€nt. pu.¡o .o,
di.ionxr quc los pó¿fus ¡r c¡..1onero eligieran ¡ 6¡es de siglo el ronla¡.e, con
Dot¡ble fie.u¿n.ia, p¡r¡ Exrrr enu\ dcgir.os. Et po.d\, rn¡e.ior en lós nrtr.ls
.rnos, untrr ¿opl¿J, t¡trtr cl ¡trsno t..r.¡, y en rs w.4:l ,1j Fodc.ros leer: "Nm yl
!o.lé¡ l:zer peor,/ que m¡ta.nre !¡, sei,o. / e llevrrnre rrn seirora,: ¿aludirá ¡tui-
zá r l¿ ¡ruerre Jel M3gnánlmó? En ttrl .rso, ambrs .onlpóii.¡Dcs scntr, pore
rior¿i rl27 dc}.lo de r4i3.

' ¿¡,¿¿l:.. cl modld de I¡ .:ir.elsim- iella,o nlediev¡ló lryoi*¡: desnu


bólica del ¡nor Fn fre,¡erte en ]r dibr'; rurque do.unreDt,do en .,$c-
pocsia .ortesxnr llano.es nrter.r,ntc n.rr¡ qúc.óincide
I d4,¿rd/¿: ¿trigir'. ..n L5 tu..ras aragones y .atalala o
j.t u,r¿¡ld: ..r.r.lo, ród.ádó' t\ desfai,ld: ¿nÉrzrdr', iu.que pue malhiád¿
I p¿rdor \ep¡rado'i es u.¿ ¿.ep.ión de expllc¡.se .omo una variante drl :''e -d¡laa¿r¿:
F¿¡l¿J.iófl e: Frlióme'
)6 ¡5¡ih¡r¡:d.$ihd¡'
rie.uente d¿ etr. pxrtnipnr en l, poc r€rbo norDál en c¡$elltrno por %.il¡-
rrr,Ar¿,: venranri, .orleDte etr 'r sdá¡,ld le:lnPer,.lo P.. el dolor.
r'ro¿¿l¿: vez'..onún t,nbién al c¡s
sir d€ .u.iodcro,.. pa 1.ul¡r en el .ión eD el ¡nnb¡e deltrsátonas i/.,!ue .trsellano r¡tiguo Fero conr.ident., dc
C¡tdon tu !úre lie t5¡t.' .tc ser trnbi¿n .at¡lanúnro o ¿r¡gonc nrcvó. .on la prl¡t,r¿ hrbnu¡l c. rra_ telh",i ,ntis,o v ,l cat,lán v "rgo"és
|,r¡n¡d: r¡isrdo', px i.ipio;rrcgula. sisnro,cuy¡ ¡ptrrl.ió¡ cs nn¡) Ge.uente rr ¿!rd,,¿,,.r 'rgrirürent. i nueva
segura¡rente por .ultisDro. entrc ló! poetas de los sará,nirr dc :r r¿r,¿rd: bn gr¡Dde ni.¡i. .onr. e unJ f.r a, d..unr¿n_
5 2ó hacic¡do rinix .on lx sang¡c ta.L rn c.relL o. .o. ltr hilritual en
''Ir ,i/r: Li' ÁJagón.o
.rt¡lán
l¿,,/¿rtr: 'peú¡b¡ , coDrnr eD .¡! " ¿,¿,rld: ador¡¡da, e¡g¡l¡rda' purili.rdi, na.i.ltr del dolor y rl.rilrrltr y, qulz:,. a.trgon¿s.o
«GENTIL DONA. CENTIL DONA» 415

Alli dixoel escudero: no es horx de rende.


ANÓNIMO La muller tingo fermosa, 6ges he de mantener;
at ganado er Ia cierra que se me va a perdcr;
II3 to eh perror en les c,Jen", que no rienen qui comer...
-AIá nges, mal willano, Dieus te quera mal feser.
Gentil dona, gentil dona, dona de bell parase¡ Por un poco de mal ganado dexes coerpo de plaser.
r:. q": d,g: en ra rerdur¡ e.pe,"nao e,re pt,.er.
Por hj pr\sj el er udero .re.ur¡¿o . , o.res, Ia esonagwla es
les parautes que me dixo rodes ercn de
amo¡és. Mal rni quere mestra Gil e faselo con drecho;
r Crre. e.cu&ro..sre coerpo. cste Lorpo r ru ptJ.e,:
les rrrrü.. rgudille( qu. et bn¿t qr*,, f"ra.,. ben nn qucre su muger qui me echa en cl son lecho.

a¡quetipo del ciclo- Cuenra Ia ¡ve¡rur¡ dc ün pesonaje requ€¡ido de amores por


:::. :l:lll!?T,:,- r. ,,,?b¡po d. fahso(d \ !^
t",oatudo de (exro nrj\4uoa
AtÍoñ.o v..re
¡uuguo.
d? eñ una d¿ma a quién.echaz,; originalmente ha.le interpÉB¡e como um bu.l¿ dé
,a2,.(on que .uete d¿6ñc h¿ de ex,.nde¡\e Junqúe I¿ fe.h¿ 1" rusricid:d del pe6onaje, no infÉcu€nte en la poesia de ripo rndjcion¡¡; en
e,, ¡c¡üdrJ , á, r * l""i,j"'.. esc csq sir embárgo,la orientáción crñbitr por conrple¡o :¡ múdrr su pe6o-
n¡r hoiJ tr bLn, o d..un Uhrc
^, "l¡r pbp,e,lrd dr J,,-. a ol._, .1,.¿,*. ¡alrdad po¡ la de ún escudeñ,áDque Ia na.uraleza origin,l det paror qúeda de
:1'"":1,]1":cue :(::,o :omó oL¡"quio .¡ r4¿r. nn que leprño\.on .e¡.c.
,o
l]@i6eso en los w. 9 12. Coñó e¡ .¡§ rodo el ci.lo de lá .láña y et pston h
,.dLua qúe er tunu..nro .on,ienc. h. poema ürn o, en seBualidád d¿sborü en todo el texto. Esúuctür cfó6ca del rorü¡cc o.rosilá
L D,e.en.ir de .Jr,l,"n;o. no be¡Dk r, bi.o asonanhdo. El tex.o acrba con nn¡ (esco!!egx.l,, (¿totnada o¡n1J,en rcx-
d,'J¿.obrc tr per{h.t,üd da."p",,. r.r"
r,,,,. ;;f ;;;,.il:".:.: iidád !n¡ expresión ptuverbiál.
.uge¡rdo. pued- h¿be, .jdo,n0uido
pñ, .t",u._",
,-U**" ,.,p"t,,i"" a. lf-,".i
,,.t" t-,r;_o y.t ! b, y .ontpne.\pre\ione..o
::y1.*""i:1,:lt. *Ra,af\d.9u. 7 ¡¿"d¿ñ entende.. .otr la a.cpción mrnlfiesro en era pirt€ del om,n.e,
e h"n inroprer,uo g."en;enr.omo
i¡ d" (¡o. ,.tun, tener reláciones a¡ro¡osai.o pod;r tDfurse de otrá rcminiscercia
un¿
'nuur¡, e. shr" u,r onsin¿I ,-a..i,t .,t, f,J._. ,i 3
-,ll¿r: 'mújei, c2rat¡ntn¡o. rn{o: del prctago¡¡ri orlgiñ¡I. Di¿lJ: DioJ.
I¡lo"¿ \cno'" ¿nrc. que.nuja 1b. p¿rávtp...t¿. pJ"brr.. 'bnso.r,,6a: hdD6i..rj5: fii,s, guizá cruce or¡ográli.o con el_c"ralán
tj Ét .op^b htal. L ndúrlización de ¿/.
un LJ,,l¿nrno. . oño r-uo ¡, *¡1*,,.¿o "*,
¿"// po, á¡onrs D.,. {,¿7¿i qniefu, con h ortogr.6á
p¿l6rer: ¡p¡rc.c! aspccb'; rparte del perñne tlmbiéD que lag ant. ¿ teng.
h e,ruinlente ",p*.i;,
cá;r,"". rl^*i,_
, er.ónea del diltongo./¿ia fazer o ha-
\e€. prcduao ¡'mb,¿n de ¡r nk¡rc ¡or aenómeno .rp[, r ¡,¿ra o.r -i*" el v.lor fonérico de j, ló cu¡l por oi¡a .Ú', .od los errc.es b¡biiú,Iés en lás
prúe es muy 6e.ueD!e .n l, o.roga
¡áL,rnr y pr- .o". ,-_^ ¡^t"...o. ¡ilDor 1odr, a /¿ átonas y lás sjb¡a¡res.
\enre en todo c¡ rexró, noF.e qur l¿ É..uc e.,omohem6u*óe,,LDñe_
*.,¡". ¡: El prnner henifioúio es hip¿r
.egundr d no $.ino lJ o,'os,r6r v, * *¿,
e ¿/!¿ndl¿: el
canado', con neuhü- métri.o; podír .orregirse suprimien
.,l"nre de ir ¿. -.J, ;:.;:
po, t¿ n.uh_ d"to. R.ic,r
;:;';.í; z¡ción d€ la vocál cn el iiculo. ¿i¿r¿: do m¿|. /ef6: dex"s, deja'. Es cf¡-
"relrnr
x7-a on"de lr,.to. \o.Je úpGr.ún
,róLio\. 'sierra'. .on h vacilación en L oÍ.- l¡n¡.rd. ¿o¿,/o de p¡¿r¿r '.úerpo de
).d,...rr.mjE..oNenfth¿¡ rJm
runérr ñ úpúo drt hr.n ¡r ¿ Jon¿ t"¡.,,"_"
g.a6a de lrs dveolares sibilanres que pl¡.el (véátue I"s,i,¡ms snrA en los
turálin or¡en,J . ,_". .¡octeriz¡ rodo €l texro.
. ,.,r. ..;;;;;;,
;; ,,;r,.,,';Í_ eb pabs en les catld.r-'16 perrcs
fl o,"u,.
1o
i, ,,, r,
,,p.ia, *^. r!¿,¿ quiere'.o -¿Jr¡d es um de
'r
,"'l_1 -l'i:_l,1r"l-,:,1r"ñb,én he_ ,. y a. ro. ip,o,go. laados] en l¡s cadens', .on lá form hs sÉfi¡s posiblesd.l .ar¡lán á.rr,
¡¿.4¡eno\ dt \¿úIn. 'mestd,con senddo coloquial o de§
.uenre r ro Jrrgo de¡ t.\'o. R{uérdr , tiil.; drudittp,
t.b ¿r ¡ard, _N. '¡ @a6: v¡y"s', cat lanisho. ,iil¿,o: pe.tivo. efá documentdo a lo
¿ad¡ .(ur,r¿ que * U*"U" .-"¡,¿ ,i
d/¿.,¡¿
le,kmr m L posk nrdlrciit.p/6,¡: sie¡do el prcbgoniso íomDlñedte ún larso de rod¡ b Edad Medúj de todos
.úerpo po, tá !,n(u¡r. o ax,¡d,.,au¡e_ escuderc. h" de entenderse e¡ \ñii¿6
rr¿lión de ,en,, _6n r, *,"n- hódos, h métrica eng. l.er la forr¡a
L {hüJnh rlkolr !omo u.edr e¡, rnreriu,;"nre: -.".,"_a.. peyontivo, qu. .rrece de los vdó.es
,":,.1..,1:1.-|p.1",,. ¡i¡lJ(,or, ¿/e;rón" v q
d16.utbr.n
sociales dc Ia co.resiay buena.ri,nzá'. t!.ts: quiere. ,,i: 9ne, quicd',
.. ¡¿ ¡"po¡jr..,ón del drD
,onso. lr."la i orú,, .,,,.,r u", h.;-
Dado quc s¿sun,¡ente ¡l escude.o es p.o¡o,nbr rclitivó ¡eferido I persoDtrs
diev.¡ y trl .rrrlin rúxtlicación del prótrgon¡tá brbituJ en c atán. ¿¡ ¿¡ rdn r¿dD: etr el !u le_
¿.¡i", .tel ci.lo, nD pastor, .omo qued¡ de .rr. . !icn.lo ro, el posesivo .¿!alj¡.o
414
P!RE'IOFBELIAS O TORROETLA 447

ft4
PEIl.E TOI\RELLAS () TORIIOELLA
Coplas fethas por nosén Pedro To¡ellas de las rdlidades ,lc !a: tlous
CaraláD de n¡ctrDiento, fu< uDo dc lo' prnnctus poeras .orteeoos bi
linaües, de obrr extense y abierra ¡ rod¡s l¡s influe.cias, t¡nro l,s Je
orisen c¡stell, o, como Mcn2,.óno ias de origcD cár¡lá¡r, como Ausi:is Quien bien amando persigue
March. Eo algunos c.sos ¡l.rnzó Dotes de gran orighalid.d tre,lte á dueñrs, a sí mismo destruye,
ambas rr¡diciooes, como co la elegía a l¡ úuc.rc de su hijo, tvó. Ade- que siguen a quien las fuyc
más de s! exte so .¡¡cionéro, siguierdo l¡ úr.ticióD tirereritr cD boge e fuyen a quien las sigue;
Por estos airos, cs también a¡ror de uDa noráble coleccióD de cpisrolas .
J non qui€ren por scr queridrs
en prose. La ¡bu¡d¡Dre docuñenBción sobrc s¡ vid¡ sc cxriende eDtre
nin g¡l¡rdonan servicios
r4l8 y I47J, su poducción lirerári¡ d¿rable, e¡rre 1416 y ra8ó Esn¡vo
vi,.ul¡do, pri¡cipaln¡ente, x la cofte dcJu¡n II, r quien rNió.ou IeaI mas, todas desconoc¡d¡s,
tad dúraDte la guerr: .ivil cir¡l¿na y de ( uyr prote.ció¡) sozó; pc!o. se- por sola tema regidas
rcpsraen sus b.neficios.
sun l¿ do.umenración consc.vad,, esrüvo al ¡¡renos dos k.es . li cor-
te de¡ Masnánnno y se vnrculó de divers¡s n¡rnens ¿ los poet¡s de 5u
corre, por ejeD¡plo, p ricip¡ndo eD kx elogios ¡ Lucrezi¿ d Al¡sr)o; du- Donde apctccen Ios ojos,
nnre un tiempo, en los ¡ños dc su .cbelditr, p§maneció Ju¡ro .l priD- siD orro coDoscimieDlo,
cipe de Viáná. I,am l¡ r¡dición poéti(a posfurior quedó can.rerizado ¡l¡í u el consenriñienro
coño el euror dcl Mdldezir ¿e ,iurcr.s o Copl¿s el'r lds «littads ¿¿ tds acompañado de antojos,
.lo ¿r, una sírin nlisógi¡¡ que reúnc el .onJunro de los tópi.os ¡ntifc
¡ninistas propios del sislo.
c no es más su bondad
IJ que vana parenceía:
a quien no han voluntad
muestran que por honestad
cont¡a§tan ¡ su porfia.

L¡ .riri.. más inrigná lo considenba itrusbncúl, b2¡aly tópi.oiun .irico r.-


.i.Dte Do h! dud¡do cn a6rñtrr que r.vcl¡ ¡D dcelente conocnrienlo dc lu
xiúr¡1.2¡ fcúenim. co I¡ qúe el ¡uror h¡ cn¡do .o¡ potuDdid¡d soQrc.detr_
rc y con inre,Bidd de lo quc nruchos crcen" s. h¿ discutido ñucho G
'ñny!r que ha venidó oscil"¡do cr§. ,44r y t453i sin .mb.¡go, rú i¡F
bE su d¡tación,
.lusión eD .l C¿ruo,r'¿ r¿ ,q..¡d¿y lLB2) y cn el Cdna¡cn d. Mó¿dd (MEt)
cña. un¿ J¿uc'on ¿nt(nor ¡ rno d quc pr.e Emonut "ono mirum
.l .nsü.j. dc ló! r.xtos ónuDcs 'aa5. a a.¡bos- Poem difi¡ndidrsimo, t@rntido
(iotesrc o frll¡rndtarn, a tmvés dc nrás de vcinle úa¡uscrúos, ¡l quc Monrorc
y Suerc d. RibeB rcplic o¡ c¡ defe¡e Jc ht tuújeres, y .onúa d que Gó¡¡cz

1 ¿6.üdi.lú:'inBo6s -
¡ñ h¡r¡¡¿¿. .úro4 Jición o af€.!o .
3 i¿,¿: obsiimcióo, porñ¡. idc! 6ja '7 l¡o¿6¡¿¿ honesti.¡¡d'.
'3 a,rr^/¿r: tsnt.n . porldr 'insis-
e ¿¿¡¿lid¡r: 'bieod ltcchos LlAui.¡ - tcrcia t¡po¡tur2 par¿ coñseguir uná
'¡ .o,@i,,iúrd: oteDdirúcnb' o's!- cos'. Ls d,¡8. ¡t er coñej,.l¿s por
q!i.n .[s no dcse]n,se.xcuen eD la
rJ
p¿reru./¿: lucimieDto, bodo'. Pn e- honcsid¿d p¡r¡ no .o4sponder a li!
dc ser Dn .ihl2nirno p(tensiónes dc su5 gal cs.
446
448 Los TRASTÁMARA ARAGoNEsEs
PERE TONRELLAS O TORROELI-A 449
De natur¿ de lobas son
fo ciertam€nte en escoget fazen la paz en secrero;
de anguiles en ¡erener, dissrrnulan l'cntendea
e en conrra.rar! de eris\óui de¡uestan lo que desee¡,
no¡¡ esti¡nan virtud ni abteza_ fingen de enojo, pbze¡
seso, bondxd, nin sabet 3j 10 que quiercn, no querer,
25 m¿s catan aünenteza, e dubt¡¡ cuando más crean
talla de obrar o fnnouez¿
do puedan brenes haver Por non scr poco estimadas
cte quien mucho hs estima,
Tened ¡quesre concepro, faziendo dc ones¡¿d, ri¡¡ra,
amadores, vos suplico: 6ngeu dc mLrcho guardrdas;
3o con quien riñen en publico mas con quicn las r¡acra en son
de sentir 1o que merescen,
sin deteÍer $la¡dón,
1.r persona y coraqón
M¡turque *rib'ó uu Épuñb ..hf. J s@f¡: e¡ pbp,o Torrel¡s hubo dc 4S ¡bandonad¡s ofrecen.
"¡@¡ ¡" paünodia (on un R@tuiclb .n prc\, .n deteoa d. t8 doh6. b,t .át^_
I
relon e? "ú ¡opr^ quc d den d. ¿qr. 6 .añouso.yz ¿ 6n de 5isró e; roüü,
En Br.Dde el€,o de su compo,icran quc.,ua; aet Muchas, po¡ non dcscob¡i¡
tncin¿ votüo.n d.rcbá.le
B muj4e :¡m enb¿.go. trs do\ e.mf.. dej¡n p¡l¿din¿mente algun¿s faltas secretas,
ronoo sr poem¿ no chrc ouc en er
- smo un.toFio enLubrertó dc \u arru. qu.,crU,ye. a las personas discre.as
9u. ¡ *;e,1,.,.,.in Lf, potémc¡ je_i,ü p;do
lo\ homb,e. rú\ d(G(o. de
non dcxan :rI 6n venir;
::1: .T'I".."-"--TI :"'m-m v m t'no de ru.rnien'ó erlibl,o¡úr; po' JO bie¡ las demostran amar
mdor. ro¡m¿ Fúó6(¡: ú, s¿ sb sd 8, sd s. s¿
p, s; e que bondad tas detienc,
re
Vqso ¡ip.r¡n¿Íico.ó ermlladas e¡ los mas con equellos tracta¡
B¿Júrior medicu-
'o Es.ogen, como ls lobas. d mi§ ha en sus enganos lugar
vil';6 uná r.¿dición bic¡ .onocid¡ en o
':r dúk2¿ eit.z'..exceteno¡_ oe. lo que en secreto conviene.
rec.ron o
'zr ll deüa eoEe 16 de_
ansula sc
dos y Bulta ñuy diÍicü de qeñ.r: 25
catdi..'ñiran, epmin7r,. d,in.rte-
S¡n Jerónimo .onEibuyó ¿ ditundi; z¿:'ocasió¡ . Es .aialanirm.
sb experiencia aDi@üsrica .¡ t, :6,a/[. csri documentrdo rr 'ocnlBn Io qu. eben 'o lo que ¡esÚ!a. y¡ ¡nás tiempó .l.q¿l,rd¡, o
en ]nso
Ed¿d Med,¡.o Es !oibt.,5in emb¿rqo. né, cón e¡ senndo de p¿to o c¡D so_ lecompensi p,n el e¡amondo, lo
quc h .xprdón knq¡ et lcnddo r;- ]1,l.ñrcs¡¿n: i\ftúaD'. .ó¡.cden ereg1rid¡
brc el que h¿cen
ñrio, pues se ob3ena t mbién lna -¡a- ,,- -L-
cuen6,o pe.o no he do.u;e¡Edó ru /¿úovrd,:'maDi6.sb¡. p.uebr.'.
ñdjc'ón segu t¡ .ü¿t t¡ :nsüJ¡ ,o§ oba. ltanEr.a:. exenció¡
¿¿ le o,er¡¿d: honeridad . Colwe.tnh L¡ supresión del ¿ipto.go !¿ por la vo-
b.ne el «bo con ht tuea que pre_ o,tibetai c! ¡iúd puede se. nuá,oe,.on el in c.l ¡.s hrbitual en is copüs c ál.n§
nere morú ¡nt6 d. iotb,lo:o@ Dosi_ r3 tido de convierren la hón6iidad eD rn
.oe?,o: 'opinió¡, coDctusión. iui' j:
b,üd¡d es sn conEnin¿óón c;n b cio'." E.u6ó reróricó o unjucgó'. ,r C¡eo qn€ puede interpr.rañe:
réhon, dc I¿ qne r crcir ouc Dó.lil ro?,ú/í.o con acenruacióD +o de ,r¡.ro j!d/.,¿¿¿r:
de eftr niuy '.on ¡qnellos E¡os úer¿ lugar eD r§
dercner ltr ru(h¿ de nn l.da. El vigil¡.I¡l pó. ia famiiia. engños 10 quc .onvie"e ren r secE-
::.o,,,c,a,:.e!,ur, """i^ lmbjó en h ¡.entu¡oón d. l8 p¡t¿ al-a'z .n tan / d. Í¡ú
oDone§e, el &c bB tro 6 un¡ exc.pcrón.¡ e¡jslo¡!, lo tt". ñ.ren¿
'co¡no quie¡ barrunr. lo que mc¡¿
: (o i cón sus rrru¡É.os .órsiglen [e
rdr o eruo (po,bt. ca;t¡ñi5¡m)..uEr y luc ga. al 6n de 5üs ¡,¡ores mnrcnie"do
expr€norenr. ¡urori¿¡do, por .en,
h¿büdrds défec,qs son b,€n .o.ó ghplo.porJuan detEñ.m¡ y por Ne a sabjeDd¡s de la verdrd r.jpe.to ¿¡ secreto rú d.fe.tos o.uhos. Ii eF
cid,s y fúéron .xhordin{i¿mente .le_ ¡ su natúalea o i..li¡aciones. trcf. .s mly oscura, y .sta i¡rerprer¡-
t¡rUJ..omo quedó drcho m:\:r,htr ó ai r/aerer: etener'. O so,gue no st .ión ha exigido una .oú.c.ión.
PERE TORRELLA§ O TORROÉLIA
45¡
450 LOS TRAST,{MARA ARAGONESES

55 Son todas naruralmente No presumáis con amor


malignas e sospechosas, rr.rerlas a bien ninguno.
mal secretas, menti¡osas ¿Queréis que fagan alguno?
e movibles certamentel Prinero vaya el lemor.
bolven como loja al viento, Mas, dcl vicio embevecidos'
ponen J'.rbsenre en olvido, crecn los hombres en ellas:
quieren contentá¡ a ciento rOh cuir¡dos. decebrdos,
y es el que es más contrento i". 1.,
"l;
¡nd¡is vendrdos
más cc¡ca de abo¡rescido. 9O J pasáis sin concerlas!

Si las queréis amendaa Comete cu¡lquier maldad


65 las havéi por enenugas müger encendida en ira,
e por muy gancles amigs así cucnta la nT cntira
si las saber lison3ar; corno si fuese ve¡dad;
por gana de ser loadas no conscrvan cosa en Peso,
cualquier akbanga cojen, ¡I estremo han de correr,
van a las cosas vedadas, dan priesto a cualquie¡ malleso
desdenan las sojusgadas y siempre tienen buen se§o
y las peyores acojcn. snro cuando es menester.

Sentiendo que son subject¿s roo Deleite e Provecho son


e sin ningún poderio, el 6n de todas sus obras;
75 a fin de have¡ seiro¡io, en guarda dc las sosobras
tenen engsiosas sectas; suple renor e ficción;
entienden en afeitar, si Dor temor detenida
en gestos Po¡ atraer, ,o.i l. -¡a"a ¿. ellas no fuesse
saben neutir sin pcnsar, e'condrdr'
o por 6ccrón
80 reír sin causa y l1orar non sen¡ hombrc que vid¡
y cmbaidoras seer. .on ellas faser Podiesse'

55 pot narnr^lezn
n¿turdl¡r¿nt¿.
Mugcr es rü animal
J7 ,¡d¡ J¿m,6: indis.--.t3i.
"7 ¡üo,idr: l[oDJear'
rro que <e dtzc hombre inlPerfe'to'
s3 ttouibles .dtdn?n¡c:'co, ceieza in- 12
?a]!Óft\ .\ aragonesümo por ¡rocrerdo cn el clefecro
.o6bnres, vólublei ObsérveÉ nue
va¡nenre el .atalaD¡mo sán.o dr la ¡ !,¿ridd ó i¡,r¡6, sujuzsd¿s
súp.csión dcl diptongo. 7i r¿no¡Io: doñinio y digridd del
ie l,ot,¿,: !e wuetve¡ ; ñucvane¡¡e. el ¡!,r¿.á',lor'.nÉ:ñrdoi. úfter¡ric¿ de los .opis(¡s 'aálrn6
''r ¿, p.§J \n Ll'frrse ¿ un ltrdo oi
o.,or.p¡r, gurrd¡rk de L i$esu
copútr ha redu.ido el diltonAo 7ó ¡¿"¿,:1ieftn', nueE oúisióq dcl
6: .or¡iftr, puede sÚ.rtur d.l.op¡- diprongo. r..r,r: creenciás, líneas d€ ¡d¿d ,;ple \u' . endñ 'on micdo
rá, pu6 no lo documento eD los Alo ,- ,,,.vo 'p,c{o, n/nih ¿ 'n,l '
'JF'Jo roe lf, id.¡ de rr la mujer un ser nn-
77,/sit,,: ¿donur, hermoseai, pero oLua'a,,.'
ó4 ¿-.,¡14r: e¡rDdat, trrn,a Dredie hnrtié¡ 1&. itui!€s o .osnréticoi. "g.".ao.,-"t
o: z",obrI'. L¿ JIrerJ'r'n nerl¡.io ren¡ooh ¿ArÑóteles v fue Óu¡
¡',,¿,i.io'a: e¡rbáu.rdoÉJ. ','.r,Á: idi áo¡i, !t. la ú¡oBinia ñcdiev¡l
val dc cnme¡da¡',.ón orog 6r .r, en la o ografii de l,s alv¿.jla¡es es cr
452 LOS TRASTÁMARA ARAGONESES
PERE TORRELLAS O TORROELIA 45]
del buen cator narur:J;
aqui se enctuyen slrs m:ties r4o vos sois la que deslazéis
y ta falra del bien suyo, 1(] que conticn€n mis venos,
rrJ e, pues les son natu¡ales. vos sois la que me¡ecé¡
cuando sc demuesüan r:rles, rcnombre y laor cobrén
que son stu culpa conctuyo. enrrc las otras divcrsos-

Cu¡ndo ,on de po( ¿ ed,d Fin


c doF¿ell. .n , I nombr<
r-o ignor,n , o|o<p, honrbrE r45 Dando 6n a la presente
6ngiendo de casridad; escriptura non bien fecha;
e cuando en el acte son mas de sobra razón ilrecha
do se concluya et amor, fundada, que es muy prudente,
por conGrmar su razón concluyo que de las damas
12J musrr¡n senrjr p¿s,ón rJo hay muchas de buenas famas,
y h¿n p¿rrdo rjn dotol c si algunas no 1lr soñ
será por '".uestra ocasióD
Esta es la condición que urde las t¡l€s trnnrs-
de 1as mugeres comuna,
pero vlrrud Jas rcnuna
rjo 9u( les conlrcnce r¡zoni
assí la parre mayor
¡nuchas, disponen seguir
e tanto a más loor
cuanto el defeco mavo¡
r3J ellas me¡escen veni¿

Ent¡e la orm, sors vó!.


d:raa de;rquesu nr vrda.
del t¡asre común salicla,
una cn el mundo de dos;

¡:: ¿¿¿ es caráta¡n¡ro Iri/¿ prre,/¿)d/\cflJ


ort.sráfi.o li dE lJ vftuJ
'r' /¡¡,on¿,"dere.roDJn .
'jrr,,¡r¡¿,: ¡nuestran,. puede s., u¡ r'_'3J lanto me.eacn
merc .ralannmo g¡árco én lus¡r de venir a má§
Ir3 116..:
I¡ .,@: loo. ¿lab2¡ztj segaEnr.re r17 I43 ¡fu.drdr $bre argu¡renro
,:3 rd,f,,a] .co,nún' .
tDza. condi.ió¡. modó Ae
I:!rro'v'rrL,l repusl,J e¡ rI¿s lo uu. r', Lr oúr 1aa
,live$s:se ref\ete rhóúbt y loot rrr ,,¿f,¿ d.dríófl pue.le aludir a l¿s
¡tr n2ón 1¡Lnd,en,lo ltrtuhcio;.< jqu¿L su tuc rsu:t¿ con l¡ oDe \. ^l
que la d.ma ñerece, üsrintos .n rodo teno.io¡es d€ los hoñb¡es, c¿ue Ée,
J .us drhr p^drn rr h Rel". quc conespo¡d€n a las de,nÁ da-
q izi.l:vjrAen Mrri¿. " a los
¡bs con
cuenr€, kguo los momi¡tas de la épó
las que la comp..r. ca, de los le.trdos de tas nuj.r.s.
455
SUERO DE RIBERA

tr5
SUERO DE. RIBERA
Respuesra de Sue¡o de Ribera en deJensión de las donas
El úri.o documento conocido sobre su peison¿ es un salvoconducto
de Aronso el Masnánimo. de r44ó, donde le llan¡a ,ol,¡len. Quizá estu- iPesoltn.i¡ Por l¿s lengtrrs
vo t¡mbién en ta corte de Jua¡ ll de Castila, y a veces se h¡ supuesto que fabtrn mJ de l¡s don¿sl
que d.bió conponer en la de Ferrante, sucesor del Masnánimo.Su poe-
5í. es rica y vari¿da: eD sus se¡ranill6 hay ecos del doLc i¡,/ ,o,o, escri-
Non sé las rales Personas
por que dizen c1e 'i mengurs'
bió un poema para la educ¡ción del cortes¿no qur veremos lueso, un¡
misa de amor. uná cánci6n co¡ cit¡s de versos tmdi.ion2les (atribuidá a r mosrrindose m'rldizrentes
veces al nrarqués de S:ntillana), otn en ál,ba¡za de seis dan»s napoli nor Dor vi¿ de iusticrr
tanas y diversas poesías amorosas, que 1o ac¡editan como autor fino y ,-,. ion sobn de rmltci¿
cridadoso, ate.to ¡ no desbordar lós lituites de lá discre.ión, la ñesúra o Porque so¡1 imPotentes
y el buen rono coItesnó. Unos ve¡sos súyos tuercn .itádos por aiómez
M¿niique y por Atvam de Brito,lo que muesrÉ su popúláridad. Sostener cosa tan mala,
oue nrsce de vil tonge
.i hombrt de buen lin'ge
es tacha, Fi Dios me,vala!
Por cierto mejor sena
razonar a la comun¿
I5 sin dezir ¡nal de ninguna
usando de cortesía

A los de wil condición


consiento que digan mal
segutenJo su naturaJ
sD treno de discrecióni

\l nph, " r.trrclJ'.\u('o¡' Rrbe'r "Ó,,"'ólo. n


"l-.
ol';.\.;::illi'ii.
rñ. h;nrf- .n L. . ,,dJ. r". a,LJ.re. q.,, ,,.i
de
qlc oÉ'Errr a. p,"a"..,..
ello ¿n uD ronu nr¿suÍJdo v drgn''
::;."::;';';;.'..,,' "r,ie.,rba"
o-r'" r''-n'r¡",.,,.,"
e en un P{br"rr d'
E.oL' L!'r ' ''iof' 3¿ ¡¡ d¡ ¡¿ 3 3/r 3d a
:,;,. , . ..,," ..,. '
",
perc
: ¿Dn¿J'\¡úierd, reño$s o damas ' c¡*el]]' o'.o¡rJe ' rL uc'on' 'ri
rñ fenso Do..rGt¡fi\nr^ o g,ll.§nro,
+ n¿¡¡-r: ,-e¡g¡i, Pero !án¡bién
'.tes.!é.lito, deshonü . Nótese com' , .1"'.."4. A' '*'_' '"
""
rnun.i¡ vtr el s.ntido de su comPÓs' qúrz,.orD'J'frbln'o
.ión: oni€n h¡bl, m,1 dc las nuierts 'a, l¿,odrr,'
m'in. u!d. n ^ !e'es e¡ el Cor6'-
$á Lúündo sü PrcPia mersur o des hrbhr !ulgtr ¡'nre' hrbltrr
.ro. o 'e¿,
rd,,-q¿ Ptre.le signiicar, cÓmo et
'"
154
1
I(lS TRASTAMARA ARACONESES PBDRO D! SANTA FE 427

roJ quien lavor ten Por escudo


detle en mundo o seu rey'
1

De k drigralda.l . Sd,ltd F. por tenro l¡tu cr¡J¡rev:


que Jat)or ¡ne
;Ay. f:v"rl, ,Av. lreus. frvorl
Pois por aavor. cierto sc)',
h¡ todo ome o mcllo¡, C¡ndo ven a vía fora
por tanro heu cridarev: .]e quien aavor da so sPrito'
non cessa quien Do adorá
¡A)-,lavorl, iAy, Deus, a¡vo¡l
o quien nnl.tiz ó bendito:
r Bexo u¡ omc ente¡dido, donde eu, repiro,
savio, de bon senti¡1ienro, reverercia le dareY,
. si non é favorido por tJnru hcu crid¡r(Y.
ha rruv poco eDduzimie¡to; rAy. tr!oL!, ¡Av. D.us. f¿vorl
e pois tal conociniento
ro yr m¡ntén lavor por ley.
'P,,es .iert¡¡¡ente totlo honbrc recibe lo melor Favor'Por eso vo
por tanto eu cridarey: \:o 'lc
lo'r'br' P''rrl_"'r'
e u.-.:A,V.,,r¡.,' ,A\ Dro.^'r,rJ'' rrn J
iA,v, favorl, iAy, DeLN. lrvorl i,;."'i;. 1,,oj,-o,,,r,,,. p¡ ^P^', '\¡ l ' Por '' r''o vo
I '-; "o "mo rror-¿ de ' or'
' ''
Crto otro necio, ¡u.loi .,.,,1, ,cr,"*¿,,.t¡l ú,o...¡,d., \4,,,,d"ouo. n-.'o. ruJo , t,
si favor por scu 1() pr¡o ""r 1 -t qur'u r^ '''r"'¡s'
i-¡.-,*"'ñ,1o. ^ or\:J-r¿r' pr- r"uld' Pot 'F
r5 todos o dan por envno ," ",,,.,,,,;.,'
:,r'.
t¡r. r,or ''.Loo
¡ r'-r'e -n el
('rJn lo tlcsr l r ferr' uri
l-'o'. Áurrr'
e dizen que cs mtiy sesudo¡
'",1, *:',,'. +,'¿,'.,Ar.
¿-" i..'".." a.',,ii,.i , q,t."'.la e1 ¡¡"o' s' f"eu'
no retü lo
']do
'ruien l' J_r"'
_'
,- "l "". ñ,,,1,, c. oendrro: ¡"r lo luc ro' r-pr'o r¡<r n u
Enr es lntr de hs dos obÉ\ gileg¡s ¡tribunt¿s ¡ Santi Fe. sigDo evidenr€ dc i¡ ,,", i".'";,,', -. icr ¿Ild'1. i\v. D' " ¿\u'l)"
¡sn¡iL.ión de k¡dós lós .ó,lponentes de h túdi.ió. c¡ncioneril .,rellana por
ios póettrs de l¡ .orte ¿r¡gonesr. Lr .rn.ión se .o.sruv¿ .n torno a l¡ personi-
Ii.tr.ró. !t. ri,,.a no ra sijúgx¡do.o¡ el eqün!.o entre $ se!¡ido t.óti.o o,
§nrplrnente, .omo pro¡er¡ r¡te lx tr¡Lnrtr.i¿did de lG ¿rnós so.i¡les. Por \ü
¡rs..rhnz¡ de B:lleBo. .trst.I.no ) ¡ragonét, y segu¡ar¡.¡te por ltrs di6.nlu.les
de trtr»str¡sión. cl texro es di6.iü!imó, pdro nr.l¡Éo en edc ¡pccto resuk¡ re
pr.se¡tadvo de los p.oblenrs propios de i¡ poesi¡ dc cr¡ época, !o. lo que h€
.le.idiJó nr.lui.l{, .n cú sele.ción. Esgu€.rtr .*.ónco: ¡,, 38 3A 38 // 3. &1 3.

'r"d¡ e5 téúr¡no d¿ve de sb .óx)


posi.¡óni nsIili.tr ryu.L, $.o.ro, pe ¡ r,/r.-/,r"¡o: 'capa.nitrd .1. pcrsu¡-
ro ttrnn)ién 'Loxr¡. ben.fi.io- grr.ir'; .r ,, ." tr¡ quren lo.,o pro.e¡e .1.
\isnin.a rtrml,ié¡ e¡ c6tell,n. tr.epta- tt pat \\t lo tti\a: her¿l¡ne.te, lo Is Et di6.l1 de .nte.der v 1¡
lerso cs
.1óD,l¿1.ortej..lc ú..rnondo,.o omir ¡or su-r'o o sea, por r rrsrllo; t.trd¡..,ón d. c.¡eDdcse.omó unr
h¿ l, ¡rrfll¡.r,,n enke 4rtr, \ l: frr'r
.¡.WorJ.n.ra e¡ .l r¡nrr', pcro e*l es nreriilor¡ pró.edente del vocrbuh- inte+reo.ión Nmtr.rentc nr.iettr. ito.. ,; nó tie¡c s€¡tido ¡€stivo.
:\ d vtd Jonl: gniz; .r¡¿bnnmo u 14 in,i.¡ m¡ldl.e. en L¡srr d. ka
r..t.idr, pr.ien[ e¡.¡r.lL¡o ¡l nre .nr a.udll y .o olidemoi qúe ¡no de
."t',¡áo. .edt,.a bendno \i dene el
Dos derlejuan de M D,o no L hc po- Ios debercs dcl s.ñór era proteger rl orientd¡mo coD el §e¡¡ido de 'P¿ii
FtrJo¡.1. $ hdo Quñ * un e.o dcl
rlido do.u,nsrr d, sr]].sp ¡riSro. qúe mtrldLce,.I¡l hl d' oir"
j diddl.y:
srtrtrr¿'. Es ¡rxAone5nmó rj .,,iJd: pref¡or, pmde¡te .
I r¡ind: esPirnu', trogoDesinno ¡elrin "El
SUERO DE itBERA 457
456 l-os rRAsrÁM^RA ARAGoNEsEs
Ir6
nras en lo§ talcs afere§,
cuando scrá menesrer-
)os fidalgos han de ser Non tenienclo qué Perder
dcfensa de hs mugcres. he ocnsado de la gala
*¡iñrr. sr l)ios mc v¡l¡
2J En bocr de gentilhonrbre lo qüe se deve fáser'
nral está 1¡ villanía, el 91án cuál ha de ser ser'
usando por otra vía esrremo clafo. distrnto'
conwiene qr¡c nrude nombre, según aqui vos lo Pi¡rto
que donas, namraLnenre, a todo ¡ru Parecer.
lo si conrplazen nuestro modo,
nososotros sonros er todo El galán Person¡ onesia
la caus¡ del acidente. ha de ser, e sin rcnsilla'
non ir solo Por la villa
Por Io cual es gr¡n vileza c ser dc buena resPuesta;
dezir »ral dc Ias leales ten* la malicia Presta
35 por otras baxas, non tales, por 6ngir el rvrsado
que callar es gentileza; r5 c¡v¡tqar lucngo, tir¿do
en tan vanos pensamientos como quien ¡rnla bállesta'
non quemdes entendc¡
qr.:c asaz tencdes que vcr Ha de ser maginativo
en vuestros fallescimien¡os. el n¿lán c dorrnidor'

Ft
Todo hoñb.e maldizicnte sn.m dr Rrbcd .( rnuv drJo ¿ h cen'un ' on@ lot rnrl6 'orrcuno!de 'omo r' di
courete tacañería. ,:l:ii:.":-';: i. . ;;;;'i.,^n rF' o, a u,dEd,d muv rnk'(i'nre b-
¡-¡-, -"¡c'¡",. ¡.',o tr. ucnr"n ' Átell¡no oB Poñri meno6
cuanto ¡¡rás de conpañí¡ - 'nr É {¿de vár'i¿?r' 'Ardrd-r §n
i,,.lll"-,,.,,, .",i" "r "",t uilto ¡ Drso de %rc¡"
que nos es taÍto plazicnre: ,,itri,, .G. , ¡bcn§ (l 'Do(rÚrl 'lc Acn¡l'z¿' d' Hern¿ndo dr Ludu'n¡'
45 pues de ducñas e donzellas ;;; r: ;;". i;';; ¡" opo. re deüemo' un' IrrsJ 'oñPo'r rón r,Lev
"rc
rnal haya quen nral ttixiue :,1.';;"' :;, ;i;;.' ;,,r.j ¿*- .*' qectedst'Á--*'n¡o r"' ondx'on" d' r"'
P'nenr6 der'o 4¡
y también el que lo oyere il..1;;,*i;.. i tr'qr rg"'' r'b* r¡'
si non rcsponde por ellas.
,","i. -""1,. v .r' unsi,,i i¿.ü. (¡ rbren ironic¿ "r'nu'l'o§ Punlo''
rrcniz¡ d6Jc er^PJr¡c
oe

.;;;:;;.',;.;";.".,; *^Jñ der h mhr(l dc qrón,oEñ' com¡cn-


., ,'1, ""' .*-.1,,. "'¡," cl sAto 'ob¡c úlo' v & ¡(Pcrtos r n PJtr''n-

i, .,, i^'.i.i'L. l.*"'. t"qtr;m¡ .rró6'0' & 8ú 3ú & & & &'
:r¿la.J"^unro.. .e lr\ eulc" r.'u.. tuliu(Ñ m
',rso(ró\' Qu-¡ló ¡o
prcn¡Ó
trnticu.do .n .l . r.I¿no dcl siglo xv, f¿[aronn'.,¡.i:'«!tp§ .
'/¿ r,¡,
"' el .on'un«,
a. ," .**.,n..
¡lc l¡s
'r¿( t'sno: ¡sÚJo v
cl h¡bl¡ y. ñuv cn P¿rn(ul/r..n » rc
:ú¡qúe se lrr co.scrvrdo cn arusonér az turñ.nd:'baje¿!, vilcza . sesurr- "**1,.
6 .xrMrümen!€ ilústt, d!§nsui Plic¿'
y .¡blán.Ó ni."tc orro .¡át2ninno o
do rrltrfn ¿l dÚ'J¿do: h¡ceBc el ent¿-
quc a, .r¿.,,,/d,if¿: ¡.firi¿ndose i lis nnts
rr_ra Si hs nnúeres comphceD Io
.l hon¡brc pi.lt d€ .us, et hoD)bc re, jc.rs, .otr¡p¡i.ns dc aquel¡s m¡tdi- 'r n.hl. $b.c una de l¡5.:m(re_ r¿do''
,l'-^'a ".' *f.r',,r*i rt',-." '1t¡b¡Frr e'F{tdo' suÉdo
(?)'
sultá .u,pibc de su deshonñ. Nórer- .i.diei.

l
458 LOS TRAS-IAMANA ARACONESES SUERO DE iIBERA 459

donoso. morejador, Prro ,ron trJer Pe,les,-


en las por¡uedades, bivo, f¡scr los tlcrrlPos egu3ler
con gra¡ preiürlcjó¡r altivo, eÍ i'lvierno e v€rano'
disi¡tulador en risa.
Capelo, galochas' guantcs'
nrostárdose en toda guisa
el galán dcve traer'
a los groscros csquivo.
bien cantar Y cotuPoner
por coplas e consonarltes;
2J El galán flaco, anrarillo
ha de ser e muy cortés, 45 i. ca"all.ros ¡nda"tes
rason¡r bien del ar¡ós leer cstoriss e librós.
la sill¡ e los esrribos
mas non curar de !'eñilo,
a la gala ct:ncordantes'
cavalgar trotón morsilto
lo o laca rucia rodada, El galáu nñgúu dí:t
nu¡ca en cl ñeno barvada. no¡ derc comcr cocido
5O
cl npnco corto e sensillo. salvando fruca Y rostido
que quita malenconía'
lla dc ser hrdo, logano,
Pero cen¡r todr"ir
el grlán a la mesura, ,,on nruy b¿§to.
l5 aprerrdo en la cintura, rr n,n tom'r ' utnt' Jtl g'*t'
vcslicio sienrpre liviano, quc <' modo de grL'senr'
muy bien calqado de mano
Flauta,laud' vihuela
,irrdxd!':
d'l g'tirr ron hicn rrrrigos'
srnc(xo,.¿i¿l¡r:lir.nl Deg(, .on v¡o rcjro. .rnr.rr -as trr§(e(, Jnrrgo\
trlcnic srber nrtrolis¡r ,rtr.r, brev.s r"./;(, o j¡.r'es uo .rb¡uó de pó.,
.o¡rposi.n,res de trno o do{ tc6d .n rlzrd2. nr¿id: colo¡ p¡¡to cl¡rc'. ¿ol¿ óo es cosa guc lo consuela;
qne se cxhibi} la ¡gnrt€ztr, el loseúio y iü: co" ¡ran.hú tudo!.le¡d$ de color non calqar más de un esPuela
ll b]bilid,d vcr!6. orn. En vn ¡d nr¡r nquert¡ el establo:
cseNiil del bü.n .ortcsDo.o rI¡,¿tud¿: c¡d.niür que fri el fieno ,,1. e"" t"*' qu' lc's I rblo
:óPolxrl,.r.J:
lrequeñ¿.é§, ..es dc sc de\€ tcner
pocr n por.¡nüir' 0nb: a¡inroe. vi- ¡ ¡or¿,": orgul¡oso, altivo'. Peo nó ''scuels'
rcse quc se a$cia I /i"/d, cotre .!yós
:r ¿,,ü/,¡,s,¡d: de r.'d¡sl¡s s¿¡d¡los tMb¿n bn.no o primonxo'.
¿\ 'n¡¡¿r¡í.
El ¡mói .ú_u\ ,Enifcrb.ion.5 perc u'nbi¡n ¡f.mi¡r¿do ; y recu¡Íie rq,,,?r.. prn(,rc tr.,r/, q* -.- ¡Jdli:l"l;lll;,1,1')1"'1,*",0..
ñás extL-mad¡s enn .:¡r¡log¡d,s .otrh sc que ior,d .n
".lj.rivo
rcscrv&1o ¡
'',?'lr-t, ',"-*.," o r,, "{rr qu.r'*r' p*' .lmr l" meh, ol'' J l^'"
.,,;i," j.:;r;;;.,,,. r.r'n,r¡¡.. .liñnd." l,:,Íl:1";ll;i:ÍX:1'.:
un¡ cnf.rn«h¡1. enfl¡que.i¡ v hrcñ h müjc¡ cn li ürica de úpo hdi.io
pcrler cl .olrr r los cnaúor¡dos o
, dfft: .o¡irtrro d. piezs de h r-
¡¡1. C¡co quc son estás Ls nrgcrenciás
que cl áutór p¡erende ewo.i. , rr,do . fr.,.n.n«, dd .i¡:' . \v i"iiif*.",i:* f.,.,.-,,,r.,*,,r, e.,
nr¡.lu¡¡ . Otr.¡rEs. l.' ironir: d.t
'l'
pr. rJ rñ6¡r¿: guizá.
e
"q!¡,
nredidt
:::;'.,il: , ,,r..,".r* .,
:. , ,
suntr dc ¡.Dr¡s. pero no usrrl¡s.El ru- ró ¿,i¿rd:
lucde si!¡nl6.rr 'co¡ to.l
16\ f{r,h6 }(,
ti::.:I.:j ll;,';;;"1',::iil,jl.
,
ro',J¿.n'J'.-':'"''i"l"l.l.
(ór w¡ desgnñ¡ndo 1.6 ln¡udes que r)p¡ (v¿¡$.ótr,ó en los \1. re ao d. deb"n v¡,, s,..
¡l!.beri¿r' rcr pnrli¡s dcl sol&do, pc¡ó pli6.2 cl .ali6cari,. Jk,pr) p¿ro o 'r oiri,¡ ¿er v iirro I d'r P'¡'{¡¡c. "" i' "'::;, ..",,.i -1,.,,,.
..
.'..¡¡?n/u:'r..'.,*-rt" r"rJ ",1?,,;,i.:;-,;,"....,nf,.rh,ru-
, ,.,,..,,,,.,
gue al .orcsno o .o .jido. de nn¡ h¡ de olvidfse rr ¡ccp.ión lnrojr{ri- ".;,.
Jerc5 le t,¡«a .o¡ 6ngnl¡s
"lil,,*,. ,^,, ---.,.. *4, n. ' ' r'r " c'p. r"' oeo no ' 'h¡rn'
:e rórd,: .at,¡üo' r,o6rln, tb .olü r7
¿ hi.Ji.¡lz¡dos I(r guntci?
460 rOS TNASTÁMARA ARAGONT]SFS SUERO DE RIBEI¡A 46r

óJ Todos ciempos cl galán Tome Prcstados din€ros


deve fablar poderoso 90 cl galáo de bucmmente
e fc.ngir de grandioso e P2gue por acidente
n1ás quc el duque de Milán; ¡ sastres e 9aP¡ceros'
caqador de gvilán, e tenga a sus compañeros
quc es manera dc ñdalgos, cn poco a do Posaren'
non sca, nin cría glgos 95 e, si non lo comPorhren,
poriluc gastan mucho pan. les pueda llamar groseros

Dauus e bucnos olores Al galán son todos dias


al galán es gran folgura, iguales Para tomar
75 c dangar so la frcscum plaseres e desechar
todo fardido de amoresi roo cnojos. malenconías,
a ficstas con anr:¡dores sosrener grlñdes Porfias,
norr perder punto nin ora a ta fin nunca vencido
ct desir que su scñora por desir que ha corn o
cs m€:jor de l¡s ,ncjo¡es. faisanes Y golloías.

EI galán muy nrcsurado IoJ Non quiero maYor arenga


faser de la galanía
deve ser en el bevcr,
pues la dexo Por tal via
por cnbsa de bien oler
dc toda s¡lsa quitado; en orden qüe se nantcngx;
85 c por fazer más estado m3s es nlcnester que tcnga
ha dc ser gran jurador, rro el gdán bullón e tass
que Dios al buen anrador sin dexar cl ¡ltá gre§¡
nunca dc,n¡rda pecado. Por gran fortuna que venga'

ó7is HcrDs de p.ner9üe tal hipór


noblca. p,ú evn¡r cre d.po(.. No
bole.sóto PUcJc s ,rónrcr olvi¡l.trxx rarnpoco que tos ,iit¡k6
.r¡u h nohlez¡ hnjJ, pohr. i h luc
$s um ir.nia, L¡ .!za .le cctrerir .n d gal,in no \ruicE p¡¡ecebL
pirticularyh c¿2¡ cn ee¡erjlcrun de-
po(6 indisolublernent€ lig¡dos , ltr 7or,¿do o ,¡,¿d.: eü.nr. inkap, e" ,L l,n¿d,"or¿:'*g'¡¡ le Plazca..o !¡ de.abca tudonderd! Y donda 9úc
¡ristocmcia y l, Hka, qúc ¿cobbln ,r lsdz,:\e h.slcd¡Ér' se poDh .ordo adorno . que Pudicr¡
do ; p.ru .on L rcsri.ción
.¡ro,r.nb,. ., dflor¿r.
r€ncr scnlido, PeD »o .ncuerió nm-
p¡r¡ ii mún)os los bosques, puct r los 7¡
,,,",0I e¡ ,óObsérecse cómo lcs recoi,lco-
coDside.,br ú¡ cntrcmDri€¡to pin l¡ tr d,r¡¿rlr:'JD.trti¡ü' .h ni.¡o\pre.i¡r r sus ,gualer Y des qtrn: rrLFcrón d. r¿rd quu loNenaJ'
gr¡crm, y los .lrgos de hrlcoúco y si, 37-ir E$o.,:Bos.ond.".,, ¡rt.ur r lo' ,nar¡ior.r. " t, n\*o ene vc o cued,.l]ru:
nrilmr emn dcrcnhdos por l$ dobl§ ""..", cl dr¿ p!§.le s.. "ra dá¡z' origin'riá
(n ¡a c,e dcl R.y. Ló qúe 3iguc debc
.lcnr. i.oDii sobrL .¡ .omporr¡ú¡i.n- ' ",r¡d¿.o,¡ú ñLl¡'*oliJ' de h Ah¡ N. P.o
Bnir. no se eñ-
¡o d. lc emmorudos. que úlocab¡n 'i'¡ .c,,ldld: sotl.í¡.
n¡anj2r exsunúo
s{.onsideEdo .o"¡o los pretcxtos de sicútpre ¡ Dios cn su ¡yú.t¡ iBflor¿n.tó
¡quelos s,l¡ús, ¡rás amisos dc hsnh que. scsúD l,s rú,c,i¡lzas d.l) iglcri¡, "ó QucLlJ nruy ,ñuró el kn dú de "¡rrorrrd t,r'nqñJ u lr¡ero¡) Jd-
¡Ycs que de hr virudcs súercÉs de ltr .o¡\,rl,n pe.á¡lo .lc lujuria. ene rrso b l/¿,,, ¡o¡¡,,¡ Pn.d.,er'.lJ-
462 ros aRASTÁMARA ARAGoNEsEs
SUENO DE RIBERA 463
tt7
antc vuestro continente,
A vór, hndá, tor¡é non diúan cicrt¡n, cnte
de muy gracioso gesro; 20 lo quc yo por vós diré-
guien dixierc corlr¡n csro
yo ¡¡clo r onrtrarrre. Polixenr. h infante
que m3.ó l)irus a tuerto,
J Loaron de »rt¡y fer¡rosr por quien Arquiles ñre muerto.
J Elc¡¡J Dir¡\.r t,rri(, Ancílogo en essc istante-,
la cual vio cn et renrplo p:lr,s :t5 la su vista centilante
cn ora ¡nuy dolor¡rs:ri dízennle; seirora, bell.r
ya quc sea tau ferrrrosz rnás soes vós que no ella:
ro n)ás que dezii no¡ cale, cou razón lo provaré.
pero convusco se iguale
¡)unc¿ t]l (unscnrir¡.
Gincbra, ¡r:i¡¡ to¡cla,
:cnom dc ( rnr.rtu,c.
rj por quie¡ 6zo Lancarot¿
rerr rhler gotpes dc ,.1,,.t ,,
\,.r¡¿ fu(s,. cs¡,,d., ¡útr ¿nun.ii su d6co dr ñon ¡ c, elfotürc lo quc en rc¡lid¡d csú dn:icndo:
.rq.hñrr cs o¡ás b€l!¡ (lue nn,guDo d. los ¡.quc.ipoi lib--s.o3 €n rigor Es
co"x, s a¡u¡ciárx qu. cn cl tiÍuro la lo{ri¡ y 5.rviriá si.nrp.e. ErqreDu cnró-
,:".';., // ái &i 3d &' / ¡( & d¿ 5¿.
6co: ó,{ JrJ ¡¡J 8,{
t;t lii.':I;;,1§:;::"jj: iij Lll: [:]lI:11; ::i:,:;
.j, fuJnJo,l r r...... -. .i.., Lr.,ta. ,,. .. . ,c d v../
.t1,.,]t i. a»rn¡.,¡r: po.t., ¡ctnrd..on¡pos- cn. tarhlno, coo el sdrtido niño , se
i3

¡pli.a sin Bria.ión ál nur.ühú t rl


",.p," ".,,,,,""*,,,,i, "^,il;;.;,:;,1,,ff;:,],,i,:' ::l:;:
,;,l.:;l;:::j:":; ]IPolñen¡. p.j¡.s¡ rtuta.a hUr de f.mcnino-
Priamo )¿ Hé.ut,¡,de qti€n se cnimo , f¡n6: Pnro, húó dc A<luiles.Véase
. .. )? q¡¡. Juxqr(
¡j r' o 1¡ r!¿ -po- róAquil.s;.on el prtc\b dc und..- Ia ¡o¡¡ ióterior¿ r¡rero:'núxshtr,cntc'.
,: ll- "
. , 1,1'
ejl ,-.""¡. .,1,'
¡
rEvút¡ .o¡ ell¡ li¡c ¡Etrido al iúmplo :r Véns. ir ¡o(A a¡ e ¿r. rr{,i¡.J por
''Bnó\\u¡¡r.,.,,rD,ri..,..rú;:;;,;;,.,,.,,11j,:.,,,,r,,,.'.,rnrnr'F.s,mc. deÁpolo y ali lo m,ió Parn dc tr¡ flc Aqtril.s; es h form¡ ¡¡hnú¡l dt eir
" ,rntuqnJ¡e. !o¡(tuJ,rc. t., herin! .h"zo cn el iiü¡. único pu¡io vulne- ¡odrbrc d¡rantc rodo cl nreóocvo.ó
." r J,.'is,¡,c.,, áble de 5u .u{rpo. D6pués dc ¡, .¡i¿
:.f,;,.¡.,_,,",r.,;;,,.-;l;;l;:,,.,.:,";:,:,."
-.tucnr. en r\.¡nriox.iñ ':i ándi,¡o: Antilo.o. protoripo del
de ToyJ fue í.rili.Jd. por Pntu, hi- ¡mor lilial e. li Antigü.d¡d. Pi(o, q-
",r r,,,;. yá *,. ü",11., ,"""_". , .-,1:1,. i, :, ,.'n., .,, A. .,r.,. -i , rr jo dc Aquner. Es. rcnúnti.a h¡¡ona .ri6c,tdo á l,olikm en mentoria de
:j:r;r;il",r"l":::::ij,:**;.:i:" l,;I: ;,.1r,I1."-,,;,:,,:,Ii
r, L,',,n,(,
J:,; la coDvi.tió cn uno dc lo5 pc6omje! N p¿&c, se .órrviíió e» pútotipo del
his cclebndos dc h n¡iolosia aDoro rrnor 6lial con¡o Io hrbí, sidoA¡.lo.c
,.,¡. r". e,"¡,. ;i;;.i";;:' l""i:"j. in,il¡q¡ po, cli.
",, sa dur^nt. cl s,slo xv.o,y'¿nr: hto dc ¡j rrr,ld,¡¿: i:enrle ri.
ro ,ncdievrt dc ¿qu.t ¿venb - ,;;
h,.¡".,.,, ¡ey , y Pri¡nro, prdre de Pohxcn¡, lo 'ó Rcpá.cr en el h,pórbdon; ¡r .otr-
p", *., -.,6, q,;; i;,;;il:li:.,, ;.:J:,;l,*r 1c¡ hr,(¡.
_...-
c,n,c,u, qJ en d. roE R6nlh dili.il expl¡car h rucciín: ¡ormál seá, ¿i:o,,¡¿ (.otr el
".' _,pr,¡D,o- J,. .n -!, r¡ r¡.,rrn ¡d(rk,a^,,u,, y
lirrn¡ cb . p¡rá el f.ncrino,pu.s tm senrido de i¡. scgur t) ld rr ún,
::":r,,,r,..",.,.¡,.
lqe u ¡cqu¿ g¡k§o,a to el c¡hlá¡ .omo el e¡*eliano h¡bian r.,¡i¡!rr. /¿ rroiired... Tanbló, er¡s
,1
n,,.,_ /rr¿¡ i,urr..c rnr,ru. \..
denrr)[xd6 !D tcmc.ino ].¡lógi.o conrru.c,ons n» nrás Eecücnres €n
-/prr."e¡¡¿66¿"6¡.,"*,,,,,,-,,,,.,;r, desdc artisuoirnc prestrhto sis. kat¡ rl /.:¡t quc .n l¡.an.ión.
¡á de u¡ nJi¡ isDro,lcngna r, l¡ qu¡ _ 17 J!¿x: so¿s , ht cnlo:ó¡ .
464 ¡-os rRASTÁMARA ARAcoNEsEs SUERO DE RIBERA 465

rrg t5 L¡ otra üon grrn üisrura


cotn€ncó dc sorfirar
wlla¡cillo Y a dezir este c¡rrt¡r
.on nruv honesm mesura:
Por r.rna gentil floresta niña que los aflrores ha'
"La
dc lindas flores y rcsas, zo sola, ¿córrro donÑrá?'
vide tres damas fermosas
que de amores han rccuesta. Por no tes fazer turbanga
J Yo, con voluntad muy presta, no quise ir más adelantc
me llcgué a conosrell¿s: a las t¡ue con ordenirnqa
, omen¡ó la rrn¿ de ellas cont¡v¡n trl consonanE
esta canción tan honesta: 25 L¡ otr¿' con bucn qcmbl¡ntt'
«Aguard:n a mí: düo; ,Señoras de esr2do
Io nunc¡ tatcs guardas vi,. Pues las dos avéis
quc
canrado'
cante':
a mi conücne
l>or mirar su fcrmosura «Dexaldo al will'rno Pettc:
de estas trcs gcntiles damas, 30 vénguenre I)ios dc elc»'
yo cobínre con las nmas,
metí e so la vcrdt¡ra. Dtsqut huvrtron crnudo
estrg !eñor¡§ qLlc dlgo
vo sali desconsol¡clo,
lomo hombre sin abrigo'
Era coúpcicióñ coD cn¡r, lna forh¡ tílic¡ dc lirentun fr,úce qué cnüó
Ia
cspo.ádic$rente ¿n l¡ po.§ia g¡l¿ico potugü6. y c¡ lor cancioñercr, pertene- ¡r Ellas dixdron: aAnrigo'
--
ce seFÉnr.nte i s¡.tu.1. Ribeñ,pnes a él l¡,üibuy.n dos.¡nciorcA dcl si- non sois voc el .lrrc bu<' Jrrro'
glo xv:SAz y MNri;¡r atribuci .l r»rqtrós dc Sa¡.iüana,qucbr he.ho fod!- mas cr¡trd, pu's que cafrl¡nros''
m por h .e¡€v!D.i, del áuto. § p¡opin d. idti,nonios t¡ldios e inp¡sos cn el Dixe este cantar antiguo:
rislo xvt.T npoco puedc *r fruto dc h csD¿lidad que uno d. los prj¡,ercs «SosPirándo iva ]x niña
poet¡s <ofiBrnos qu. .oncedió aten ión ¡ l¡ poesíá tEdicioñal par¡ sler sus
pft,du.rós sc¡ a¿s.rib,bl¿ a Ii .ó.te ¡rágon6á de Nápol§, !!6 h nrclnDció¡ 4C) y non Por rrn.
popsla.i2,nt. eñ &ccueDte enke lor poe¡¡s n¡polit¡nos cn lengu¿ vulg'¡r. Int - quc Yo brcn ge lo entendp
resá repbducir €l rexto .o,npletd po¡ l¡ herercddil del géncD y ¡ 6¡ d. que
pucda ob(frr* la p..üüa¡id.d del uso quc 6rs autors {tc D!¿dj¡dos del rigk)
xv h&iu de h lirica rrdicion¿I. §ú tr¡.u es I¿ óc.!!¡ octosilíbicá 3d 3¿, ¿,ó 3,
& ,. a¿ a¿ en las dos prin¡'6 Btrcfas,3¡ 31, & ,¿ 3¿ & & 3¿ .n las dos úhims,
y rd .¡ü ú¡, d. las .rrufas siglc unr cit¡. EsB son @s d¡ri.6 ñoodrünos
(e dd.,,u sJ y rd 04 v Lñ.nr{i' o'M !'': :'.:'i::li,'s:i;: :'"r[:,::,
rlol¿rr¿: ÉrEro ftoDdoso y an$o, e'to Asu¿r¿a¡ --- r,nn J. l!\ üurtu .rtrrruÚs. los nú\ '¡'tr'r'níc "Lrr'Yto
pobl¡do dc á¡bolci. Es el comicnzo ti
¡rk¿il6: pr6báble-
n1e¡te jueso de p¡lab¡d enü¿'isurdr' ,jl'iili,"i,.",-;,¡"'.,,*o,n' o re ,'I v r" J' ''r" r( r' nrn¡' 'ñ'
'
"'''"':';i;,é; o*.;; r," un.r dr '¡ p. r.:r¡ ¡o.,r,o A do.unrenuJ^ dd
pico d.l¡pocsía ¿1.8óric, d.lsiglo xv, c.n el s.nti<16 arti.rado de su¡rdlio r''pu':"c'uu
nnihdo de la c,¿,-¿¿ü dc Dtrnte. visilar'. tem ripico d¿ la doñcella qüe lll,"l",l l;,ü,*'"*. -*,( . on dnrun rrodL*no'rerqu'
r ui.].:'vi .ar..c de libert¡d dc movinteoros-
a nn,.J¡d: p.riciód,rcriucrimi.do', o sic¡¡prc b¡jo Ir c$rodia dc als gu,r-
:r ,r,lM .r:1ú!b¿.ión r'Por !o NrbÑLi o ¡roiefül's"
se¡,que hs ú.s drmas sóñ coite¡d4 dal o .roBpa,ia¡res. y el s¿nrido mo- hnu ¡n¡onn '
t¡,/¿í¿: prcparrda, dispuct!. dili dcrno .lcl v.rbo agu¡rdlr', csper¡r a 4 @ ¡d;r dúüúÚ 'dnÚrrm 'on
gente. al$¡ier'.
¿ó /, ¿n¿dd:'4r
¡lc '
'oddicióD
467
JUAN DE DUEÑAS

JUAN DE DUENAS
I tt9

It¡ mo ¿¿ antorl
E<tu\o dcd¿ ruyJoveD.'l "crfk,o deJuÚ Jc NJvarr.r. r quren.ryudo
(.{' I' pluo'., y h. p.rdr , .r',-,,flict".,.*r<ll,no'.Jr,rr., AlvJro tl( Err altis ondas de amar
Luna. EDtr r4lo y ¡¿¡¡ se le docuntnu al scrvtio dc la corre MErn, navegando con forturl¡
doDde estc ¿ño ejercn cl carso de n1¡esrrcs¡la. TanlbiéD N poesíi se al tiempo vela ninguna
¡lá¡ifiest. al servicio rlc la c¡us¡ de los inl¡Dtes dc Arasón, ¡l menos no podiendo comPortar'
desde so nrter.ámbio d..ophs.oD cl Marguér de Santillaú¡.n ¡429
):ln ¡437 fue prcso .n trcció¡ nriljtár; en lá cárcel conrpuso, al parecer,la
contrarios vientos a Par
Nda de dúor. Ei I4l8 y r4l9 se le docur¡ent, al servicjo de AtfonsoY fatiganclo las cntenas,
dun¡re xu c.mp¡na nápolitáná, y en esrc m¡nro áño re.ibió dcl Mag- con vel¡s buenas,
"sforcé
nínn¡o u¡¡ amticca.ií» y liceDcia prr¡ volver a Castilh, donde pudo lna§ no Plrde contrast¡r
cstar en ¡44o Al parccer, cs á partir de esre ano cua,do perdc,nos ¡le6- al gran poder de mis Penal'
nnn?DrcDte su r¡stro y en este it¡rerv¡lo se le pucde eDconÚar t¡nto al
servicn deJuú de Navrrra coDD dcl MasniDino, ál igurl quc ta D1¡- Nave de gran onilclanqa
vorí¡ dc los poehs que asocian¡os a estos reyes. Es autor de una erte,¡- 6z por comPis nrvel:ndo'
se póducción y sus rclacioncs liter¡ri¡s le pusicron en coútácro cor los
en ¿n1or torohc¡ndn
plnrcipales poetás y personajes dc lás corte! c¡stell¡n¡, uavarr! y ¿rago-
so cimi€nto de esFeranea:
nesa en tl scgrndo cufto del siglo xv.
las tablas de lcaltanqa
rj iunr¿das .on ctis.r"tót'
enrpegrd:s de mzón
cn caxa de temPcr¡n§a
srrmndo justo el rimór'

ll ¡u(ú J* ol,( nr J.rJn h¡' rt ro oÚ¡< (o'n' cl ñ¡uhrgin 'le "N n¡!t' 9Ñ¡r
{ br"n romo
1.1i,.,",*,,,. ' r, -,'*'" dcl de cre 'noriv'r Po' rtrn' recortco-u,:
,"".ili.-',*'.'.¡ no( c'qucn¡'"{ r 'rtrvñ
',"' etr l. 'Pr 're tl' lr rle¡:''n¡ rn ¡sr,
tonvc'-o't 'n

i, .i-.i. ,¿" .*--"*,r ",,o "
:il:i: ;*1:ü",i;. ;i,"".. a*,.,u' r" **'"''il::;
lc -"r lt,s.r,lúllco' § " ro ¿7): lLksu v'cnc r¡ rcnr
i:ll:;T*;i
I ¡¡ po¡
1,"';" J,, ,";,,;";.,.., -..n -r . *o. r, "q"'i'.r'nL'i¡ ''iñhür, 'c
'/,{ ,'" n.'.rJ p(!ó.rl'vcu"rn Nlr/v'u' J"rrt'rJo"( r neo'(11's'no'
rr{¡gu"io'Po' P'r_
'1-iiij),A**,,"',.'
,".,.,t,..
:,i'i"' .
oe o'
's<n '¿rJl¡¡'
,"r. p,. mm (z cn sE cno' r v en er er¡o'no
.t '.'i,i i.',..." r''r",,,**
,"i.p"''r' ¿nEon¿''our¡iPo! rr¡n r'rternro'"
..;';,, , ,,.; . '' .J:'"or". .

"".,,,.," 'r kJn¿n''' r'¿rhd'


'",1-^.1',1' "p,r".""--¡" 't -
_"¡,¡--,,-.¡u-¡¡*r.. r.,. r,," *
,.,.I::-.;:;;.í;r;.,,'a'r'?¿"a:'nrrúr¡'¡h'üarh'
*.,*
al gozo " '" F'l' .lli,l,il
",illlli.,.. ,,_o...
.lérL?!üo\,6«u$rc
h.l r^"r Jr
cn
l.' !oe'i2
Prok
(¡r.v 'lc 'Ú'g'rr '¿¡rl¡
"PÜrene'
",',';l:l :;-fii.i, :;;;i ."",pu ' *,,," "e'iu"or"¡ir
m""r''tu

.t66
468 LOS TITAS'TAMARA ARACONE§ES JUAN DE DUEÑAS 169

Yo fizc de for*lez¡ l)esque fue toda gua¡nid¡


el rnásrel y la nrezana, de las cosas necesartas,
las entenas de nruy sana contÉ fortunas contrari¡s
fi.rsta nuev¡, sin cortez¡. .lonoble¡lente ba§tccida.
y la xrrcia de 6rmeza, oferta sienlPre nri vida
lis velas otro qüe rali a scrvitud sin error,
2S la sorra puse de sal varé ¡ni nave, señor,
pistada, por más 6rmez:, con pmcesión ofrccida
con obedienciá coral. 4i :1 cemplo del Dios dc Arror'
Desque vi la perfeciorr Ya nunctr tal fcrmosur¡
de ¡questa preciosá ¡¡rc, vieron mis ojos de cosr,
lo cr poder pusc la I¿vc cn las ondas alterosa'
de discreta execución !in*l¡ndo 6rm(. segtrre'
y tize sotapatrón (o do-sobi con ve\ridtrm
largor trtrnpos abrrJneDL rr. de EEn alrror e§tima'ta'
¡r)irincros, a pácier.i¡ dc azul Y oro franjad¿,
3s confo¡nres, en opinión, .on riser¡s de nrcsur¿
3 singul¡r diligcncia. la f¡lda bicn cerccnada

rs Yo, al Pucrto deleitoso'


*L r l' .s ¿pe¡as .ccord1d. (v rao por ci.nlplo). Oh .¿¡.cte¡¡ti.i .o.süu(ti- , l.r coll¡. l¡ mr¡ calma
\. p¡op¡r de h ú¡dición .an.iorcril s l¡ .dop.i¿nr dc üñ .squeD¡¡ dis.ursivo tan llana conro la Palma'
¡«rccde¡te d.lá tr¡dkión do.n úrcdirl: todo rl po.nrJ es co¡ro uú nrfo.nré rle er) lodo vjcflto rePoso
vño rl l\ey de únx e¡i$cs¡ p¡r¡ la que se pid. r xtudr. Denác¡ 6mbión 1¡ sc¡rtí, gentii, anloroso,
obn for l¡ riqu.za de (.!.inologi2 .íú.ic¡, geñcr,nmc¡re d. origcn .,¿nio,
que sc cncuenú¡ ¡ meñu.to cnire l¡s prn eEs doc{nicnr¡ciures cn c¡retlátro y
que xcredita un, b¡q dalra.rnr del Nto¡ a los Dbicñrcr nErnreros dc los
rj<r us d,l MJsn¿run'o t¡ ol,,¿ ,uLo ú,'r, i\no lrúe r¡,rru.r en r..¡ r¿n.io 1..{,d,xd¿"cqu,prd¿..¡rúr§- rl:::,:l ]il",::l;il':l'l':l::i :J,::
neói)., ti¡e ñú..d!, entm orús, por el.om.ndJdor Es.ri!á. tanrbi& docr¡rcn-
hdo eú l¡ .ói. vnr.n dc Nider mednJ 5is1o u,is rrde. Erquen¡r enó6co:
&r 36 31, ,¿ & ,r ¡. d¿ ,..
;:f,i:;:;,::ii::.:l-
.,i"'., r..,,t'-'-'
:Í""i.:r;:';,;.''",,''"""",.,
Pre' e '¡ar'r§nro'
" "'.*,i,
,.ll',llli,,.i l...''¡*,,r". . ,"*¡",, p uro/d do 'nrvisndo
'n
$ ruDi'o
;:'i:;.1;;-" ;;;''' )'r:oL"''rjmborrzrbj!o"(ro'
'",iij¡el: pál(i. ,r':an¿ ines¡n¡, el za)¡
J,"*ll;: ;:"',: ,,,.,,""'.. p*"-u"' ',1:ll'"1 :.,j ;::l:
"-''í'['
Prohnble .Mlánn,1o.
¡rírtil nris ¡ pop¡' y trnrbión vclá .1. trs D¿nt,¡a: de5dc
r'!,q¿hn: \ub.om aue . :;
Ls.e D¡áfil'. rd¡nE , gue
:: Í,r¿ .n 6tc .Ao sig'ü6{? ,¡¡dc scri, lx rbfire¡crr largo ricmpo t()le- "'l:|fÍ ll"'ill"" *..*, .,,i"i¿¡ rr¡en". F, . rur¡smo do
r'rr¡eñtJJñ 'ñrhrrn -n
-,^,,",..,r ,-**, "**..
tr¡Ao¡*'
rtj.s !u c*¡ldlisob o Maero.esismo. rrda. El coür.drn¡e dc h n^€ scrn "nc.'ltd u ¡ n'\'
qi, .or.rd sisnili.¡ t¡mbi¿¡, n¡.r¡t6ri r/irrdd rl¡/a:ó,..¡ ctr]-'o pod.r pnso l¡ i""'j'iil'i. - "." i" ",""' '"''- " d r'¡ ¡ol/¿ ''on ra veras JUn Pr'!*,'
c,rr€nt(.\n,r{*¡.,d.d'.o üdr(\.lo). :i' :'",1i:";;;¿1""'#;;- ' " "' r',, 'r* p'' '.t""*"' P¡B arPr' Esdrc'" r¡n'
:r$r¿o'j cix', xprrejos ! .,bor de ! ró Elpr¡jc os Nln{nrc ü6d1.ln- :'^;:l;:.i';i,:r-" r'Farr u'"roÉ' ru uú¿ 'r'
u¡ bnqúe . ¡..pfto:'lbic€l núincc .n opniión rr /.¿¿rd: (n n¡d¡,cn ntng.ün¡ ¡rE ' uÚrrl
:J !m¡: laste . Er un <¡r¡l,nismr. con fint¡l dc contortr)es [conror- .'"i,"".1 ,."á. ',".rn-; +J '*'* i - Lr erFÉ'otr
:"r¡dld: nDch¡c¡da , cs úatianisno lo nudosl r p¡cieDcia v, dili8.nci¡ sjn J-.:.,'J;J;; ;;',:;:, o .1. rcm' r'rr-' n'úcá: DóDonqó lenri 'r Po\' '"
'7.o7dlr '.o.di¡l. qtrc sr¡c ¡le¡ .orá sulú'. ;lil il,'" ;:.i;";i.;, " qr. 0o* to'lo'r'nr" gerdr'"'r'oru\u de r"sbrF
DUriÑAs 17r
LOS TRA§TAMARA AR-{GONESES JU^N DE

60 de las undas de poniente, no podían resistir


un aire tanto placiente i 85 nin los tLtve Por seguror,
<¡ue cle mis velas gozoso tan esPantables y dufos
Ie 6ze rico presente, cran los vientos foranos
otrosí los co¡1arc¡nos,
Y mi navc roda uná, con los cielos ran cscuros
las manos'
ós rompiendo las aguas biws 9o que r)o nlc vix
con defensioncs pasivas
a conrr¡srar la aortuna, Pero ya tanto el desma-r"':
como qlrien va Por laguna non fi.re Por cosa que vtesc
co¡tento dcl naweg¡r que dc orderrensa s:Iiese
en un punro vi la nrar ptiegue Jc todo Iur cns;to,
sin umildanqa ninguna, 95 ¡r¡s l¡ norenct¡
¿c un relo
cn rcbelión snrgular, que en la mi nave cayó:
iclas v er)tena§ rorrlPlo
A las horas yo mc velo, v llevá rcdo en 'osl'Yo
con scrvicio, en 6l de roda, luanto en la tolda fálli¡'
75 comporundo la mar toda,
rlesdcnosa, por el cielo, ioo I-levóme los marnleros
ccLpsa.Io coD recclo ¡m¡dos dc nri sin arre'
de las ondas desiguálcs; otrosi la urayor Párie
vjentos y grupos mortales de mis Polirlos aPeros;
8o vi cobicrtos por el vclo dcsctavóme los ntaderos
tle los br rvos temponles.

A cr.ya fuerga, los muros dt 6Pesor


clel contemplar y scrvir el autorr¡rüdona en cre Puoro k der_
'nlicsuc con:ú nr¿rilor¡
.rn.¡ tir(¡,1<l hrrLo Y l¡ tod cnrá t"ro "*'dn P"d""n "n
'.i"í-.." que
r.DJeñc r nnnn@'r
",i, ,**t.. ¡ Flr,¡, rnlh.lro del 'rFrrE\'
i"-.. r-, -,*."¡,t.*"'" ¡" t' ¡""' t" .".1.lor.len d. m' rntenro 'o ser' que
h¡bir sucedrdo !"n €l
d¡s dc ponicnte... En cra *trcl¡ o¡i.uál¡mo (cú¿l¡númo o aü¡<o¡t- heuc¿4 y \u' \c;\,.ro' (dcq)''¡¡n le ".,.1¡,rrDr.vúto
s.,,' r.,i,po.l L' cJús' Jc \u des¿$k
pa-
rc.e rccordrr el Poen¡ lixx .lel dn \nmo) perd 6¡á dó.u¡hq ¡lo.n c* r"n¡¡n uu¡ ¡unll.,. PEn¡ ño PucÚ'
Esisrir el .mbat¿ dct t. lPonl, cso es' ;ó h:h.¡ aJo ¡<J. rn'r cl 'c''dertr
óó.r¿-tra,,,¿r: dcten$t. L¡r d¿Jt ,D'
ic[,noóysewrtve ¡ cncoñtnr cn Gó- iñr\trhl..l.lri\o qIe Jcs'rihc r rÚ'-
mez Manrique. rk,rio: velo, visild (?).
pdrr$ puedc¡ se. cl .onjun¡o ta ., f¡ ¿. ñ/dr'gur.d¡ndo cqúilibrio t? l,Í¿,ú: lo'íreo\, d€ flcn .
,7 ¿,r¡rld:vé¡se cl \' ó'
i-u,¿" *,.
trcr d¿
ip¡rejos .oD quc la n¡ve preten.lia sob^- el rcnr.to de proa d.l nawío' Es '. ..r¡n,o«^ " .luN'
Lon'¡rr'Jc lr es.,r Jd.¡¿),. ¡le <on,yo, obüorm.n
.oDhsor la fue¿i dc l¡s rg¡'¡§ y ror ir¡lndosir de o.iscn ca¡ali..o lor rte' o: L,rcPios '1. h te. de ú¡Y¿r"Ó
¡lentasi llánu¡sc i¡mbién ll¿/¡,r¿r las 1t .o'hpoúa¡¿a: sntíeDd.' . .rbÉrt¡ de h nak P6tcCts
're k'/,¡.,:
ro n¡cion6 de.ucriL o matcoald'r 7¡ El or¡r, desdeño$, habia n'bido
dr .onrtu .l Es Fn'
fuego 'ncnr'¿'
ú1+ntcs qu. s. cu.leÉn de l¡ñ cosbdos his$ .l .i.lo. .(lipsándolo cón su olas e' ¿.r- !o: d.sá¡ntro'. njnolo od8'n .

ordo¡..o'cieno que sts htn tr trcDi.tr o 'lc


¿. ls ñav6 p¡n cvi¡ar su rc(e conE¡ '1 oÍl&,;ry: scsnnD.¡t ctrhlinr' docuñc'i¡do Po¡
7elaldrr'fuer.s colp.s d. vi.nto',
lor m{ciles u or.rs emha¡.,cionds.
7: !,",1dd,(¿:'hurulrLd'.
' ,r{{ Eros .tos lcreos soD úu-v di pri.*n o erc t*to''
"a
'o' rn, ,/!.r\in .¡Si¡o
7r..9 /¿i ,o|¿J: ..toncci lh!..c un s'a) ¡o! tlrtó! / d¿¡ ú»úeú!,la¡ I rtuh i.ilcs. DDdo si ftrede n¡t'Pr'h*c
472 IO5 lN¡lSTÁMARA ARACONESES ]UAN DE DUEÑAS 473

roJ del govierno temperado, r:j lorn¡do Ya sin aliento,


dexóme desampar.rdo. t.rrlbl.ndo con)o izogado'
en los desicrros más 6eros
dc los rnarcs ergolfado. La sorr¡, qL:c defe¡dia
r de las nr¡res fondas'
Vi las vclas ),.r roDlpidas 'ní cl lgur dc l¡s ondas'
cor
rro y la {ilsia descosjdx, rlo 'cñor. tod¡ se fundial
Ia xarcia toda podrida, tl crntierto Ya eruxrr
las €ntenas esparcidas t Lr. I.rtn r' ,le'menri¡n
y hs r¡blas corconridas I 1.. .mbates c.ecian:
d.l grrwno dc r uiLt:do.: í.* ,ienro, con s" Por§a
r ¡j vi los ¡násrcles qucbmdos, r¡s clel muncto nre dc§fazían'
las vand¡s todas caidas,
lor c I rclcs de¡ro(.,do\ ¿Quiét sr.rfrió nunca dolor
igual de aqucste Pesar/
\ nr¡nJrr
Lr" hor:rs, rni Ila,ricrrrñ ¿Qu,¿r) gu§ró nuncr
turbatto, sí I)ios nrc acorr:r, Je L¡n iñ¡r*o srbor?
rzo abrxcóme con la sorD, I-ro ¿Qutér) vido furi¿ de a¡ror
(ngr(8.rdo d(l cr,rri.nro. clerLoc,tr, t.'n tnrpunaote'
con terible d.eticnto, ñrerg.r sin Par admirable'
coño ravioso rr¡birdo, (u¡nto -vo ron vr.lcnor'
yo rnc vi ,redio .icgac¡o, un ¡1icdo nr:§ esPrntJblc?

rtr De.rqutst., Pcna morr'rl


ro,4in¡': \im6tr . ¡¿,,p.n¡¡lo (tetr! rin(r) Jqutx:ido silr d'fcrrsr'
'oJ se docu.retrh .n .drlán rlFo

pLdo, n,odeh.lo ), resuh¡r..te ic ¡rirs que.D .arr¡l.no,aú..1u. en ár! ¡tormc tada Plensa
,phünnovrJl 'r.'n,ñd- l¡ n ,.lno ¡-s.. p¡co htru(n¡,.o Ll<l er:rn t<rnor desiSuJ'
rl brctr gobi.rrc dcsi mnnro. ¡ h m! 'n'(Ir.\.arouzón
,t- ddr¿nr: d. t¡bla! coD ío¡ttrn¡ descomtrnat'
dc.,ción y tnro c. ñ .oDrpor(hrje¡- que sc .ierr¡¡ I* c!.ori¡hr, .áño6c-
io, dcrpedazel(, ¡o¡ h tornr.nta se¡ri- r¡s, $..'
r5o por dctnorrrarsc quten ts'
fizo¡re d¡r ¡l travcs
'rr Lú /,o¡¿i: .nron{ 6-.
ro3 0¡qo!/¿¿': e¡ Jti ,ui. en un: PlaYa de sal,
¡:o jor,: liúe'. Recú¿rdcs. quc
cD do ¡ne delezn¡n los Pies'
"o./nr¿ debc sieniñcar rirll @dc- .Jol: el nrr¡ndh ha in.o.¡o.rdo en]
.¡ . «,Do eú .l v. tr2. ,.J¿o\rl¿: 'd.§ n- r.epció¡, nü.pendicnG dc r¡ r.cp-
enrbl&lr. n(t! Estr p¡hb.¿, ¡pli.rd.r .ió¡pri¡r.ry¡l. trrcr¡'. lor!.rss ¡nrerior.t. sin txPli'n¿r h
rl cnrr¡rbbje d.l nlidcnnkn de uD 'rr ¿¿F{d¡lo r'¿: nf.rndo ¡ . E5 .ér '.Da€rnto de! vaPor dc ..ur,¡l.nc¡¡ Jc (rd¡ clenrento d€
D¡lio e$á do¿umcDtrdr en cat¡lin nnDo D y rÍó Rccnérd6c I¡ expre- ':'! ¿:,o,¡idr L co¡'¡rrrrrt'. c"n cl ¡értrnno r(rl
n-,I¡u",, n,"rcu.i"".¡u" Pttlutt'"'
sión r;ni¿,n, l¿ ¿.V,.d"a¿ ¡l.l f, 13: .¡ .. 6 en d( rrú( ( los krtos n¡'_
Ir dr,,,,i/¿r:'.¡(omi.l,s'." ¡.tor. itrt é¡.rDlitraio,\e alirÉri lr '.*[m' Es 'e¡ti'I"
'¡¡.¡i¿¿ior:'!r.elos, sobres¡hos. rc- ';' J^-úr¡ tr,' r¡7 Es un oricn-
¡¡flJd:'Pcnsañicnro
ir: ,i.J¿¡¿rd: 'inqoi.rud . e- ulirD¡o- .¡olinino o arigone§smo'
r:6 h¡l6 (L 'a Nor.k ltle d Jutor di Pór rr¡ r¿¡¿:,nr: rtb.l¡!'. CoNo di" a
o tutr.16: bahnda hre.,l ':r'¡sidó (o'no rJhi@. h,,lo r qu¿ f.rrPttir.onLNrr (rmiE
h n¡vc. .oshdo CotrK t¿lrnro nr- ':a dn¿,«¿,i '¡|ogado . r"rJ ) r' hr.' ¡ l'r'f!'' (n «nrtinuacióD, h¡ qucdado riD $idcrc
'io 'rrr.r,)
474 LOS ANASTÁMARA ARACONESES
JUAN DE DUENAS 475

, Lo
r\) de
tual. srnor. me dc:rie¡r¿;
lal guisa me embar¡r¡ mas de aquel cimicnto noble
qrr,. la, on,tr m. drn .:\.¡. en csperanqa fundado;
r85 pcro, señor muy loado,
tJ. rlonrJñ¡5 y dc las ¡ablas quc Dre sobral
i¡ sierra
5e n¡e fze desear:
nin de aquellas que se cobran.
160 fortun¡ non da lugar
no puede ser acabado
que pueda ro¡nar ta derr¿ si vu€stras manos no obrrrr.
nin me lauga de Ia mar
r9o porque vos pido rnerced,
En esra vida prJescc, en merccd que mc ayudéis,
Rcy poderoso. nri alm.. defsDdáis y amparéis
rój qüe ni¡ l¡ rna¡ faze calma tras !.ucstnr firnre pared,
nrn I.r pLy.r ¡¡re barr.ce; porquc los lazos y red
¡nres, señor, e§rablece r95 do la forcuna rne gría
(rd¿ cuJ delrs por J rompa vuestrr señori¡,
n¡orr¿tes penas r Dli: mi scño¡, si no, sabed
r?o €l nri cor,lión Dcres.. qüe la pla}1r se desví¡.
dc ro.lo cuantá serü
F'in
.1o, r¡ü¡aDdo
como cío
nlientre más ."jto.h b;;;. Si Ini le¡gua dcsvaáa
)' que se ro¡¡rpe l¡ sosa 2oo con la gr.rn necesidad, -
r7¡ del rnás noble tie»r¡o"nrlu, la vuesrra sercnid¡d
I{ey de sumo podeúo. perdonc lr culpa mía
qucrria muLtar dc posta, con discrcción y bondad.
n.rvegdndo po¡ la cosra
cn algun 6rme navio
r8o clo mc v¡tg¡ de l¡ osra.

f I.cr,jl teri!o (ornr,r(rdu


non dc nradcra dc robic,

úrnk n úr úuh r cñe¡nr¿(v6rr


rgl,h
€) u¡ \e',¿i!¡o jLLrrfo !,, det vdb; :rd orüu o Je h .ou,Dor-
L,u'r. i:t ¿uú,r
¿id rqN hr(r ros,prr¡ .¡€rn_ luc¡1r ."rr.,.,,t.,,;.,,.
. ,',-
'-r _',/ ¡¡o.r
¡ .tugar J, nd. Jn.jrn t6 nL
/dp¿ hcne do\ .., ,1t,Á (l tteDl \r,a. ¡_ un !¡ol¡¡rmo ó
( r(¡:'¡¡ ) y cl [slhdo (.tortun] r3odra: pEe v. ¡ze: lr¡y que entende.lo .on'o un Rcyr Fatcc sug.rir qur l¿ d,nr¡ a l¡
u
ooñ cGuu,¡e-),.h€ .(i.. quc Lt artr-
.._
dcl iparqo dr li nrve
qu. hr dcc'dido 3crrir t¡r'm6. pa(e
nretu ó cl \en¡do t,rúruj ,ru. que rNc pirJ iz¡r tJ\ vehs o re3s d¿r,íd: sc apaft¿, se ¡lcja'; I¡
cx,u: et ,¡,Lo qoe n.n¿ dcl séquúo o de lx f n i¡ re¡l.VéaL
.oD(exrc (r fegrn,Jo. er:ürdu .o¡,,eDaJo .\ u¡ pl¡y¡, o*¡, cl lug¡r rgtrro, ic luclF se ch e\tc Jcnrido lós do5 v.66 si-
r;¡_ an!o(iab¡.n.t i. c,.z,ble si no ¡¡oz¡ dc l, ¡yudr dcl
477

JUAN DE TAPIA tzo


,i1,,1." hr c.ru,:,1o probrcrn.r. oue. ,,n r.,p,.,. U alv¡tá qw nñn.ló Johán de Wí¿ a ]a -lij,l de ta a»'¿{'a rt¿ Ar¿nas
)", ""
llll- ,i'.,":,:, ,Dr-...,
. o,, roJr ,c-a,.
_r L.¡¡.,.af¡J.q,,.,a/
J. ,; , ,.b;:;
L orte dcJu",r rr de ¡*,iur.,.,,,,..r,,,.;,,r;;,:,,...].
I

;u.lyu..c,ñ,,,:,,
rrrrnr(s de AnBoni p$rndo r ttrl¡r,
j. Donzella iraliana
p¡m(ip¡rí., ." t h.,;jil;,;;: que ya fuiste aragoncsa,
1;li'i1,,11""5* l:'1"1*' r' r"r s'"",.',i r-n¡rc ,4i8 v 44o
'os
eres tornade Gar¡cesa.
. . d.r M,"§"i,;;".
der periodo r 14: L144i
;i"";:.;:J::: ::;lJ.i:l:,1,i:* ll,:l' non quie.es scr cat¡lana.
cn ¡¡¡r fue ¡o,nt ra'rt urrro
poe,,,,,.,,,*" .,". ..,1:,^1:o hJ\rr r4'r, .rc rrcpc:
(,¡urp,¿ co u,,J de n^ J Salud. Rccomeüdación
.lepue*o. sigue --¡,;,¿" a", cn que tuc de mí non recibirás

T"^ i.
oe
*"'n,0" .., I .,.r. d,,
tra\8) \iguió
.i ;;;, il:,l,ni :i::'iiÍ,:,T:
",i",,11.,¿ítr'^ ¡in tú me la mandarás
reniendo tal opi ión;
^ll-Dso rt l¡do dct Du.w- r¡, h,'o
J.,r,. o ,,, s p;_,"., ,,,- J.;,1"; n qu -D rú fázes como Adñana.
rio r keo. r,*do,o\,.r",^,,:;;:;::",::, "., '---,J,iR..
;;,;éi :".':,j,Íi;l :: :],:ll;I; ro enemiga ginovesa:
coho u,' poeLl que doDrn¡ jar tornr¡s eres tornada frances¡.
Ln¡, pJi¡.xnprtu.,onjrru..:on- v srr qk -h. Jero"-

¡rrcó¡,,". i:r'ccro: non quieres ser catalana.
rr., ¡¿r,.,, r.,'.¡ ilrr.. :'1.:1:llil"Ti:,J.1,[,],
_*rr,ió,¡,rorrc,
cJrerJ,rr) y lJ Jinrijrció,, J.
(o ri'nbr¿n h p¡ródiJ Lle (erenk¡¡rr5 ",",t.io.,:,",,iJ.,;,;;:;.,;;,tj;I;i":,]:
si.m( ,. UD d¡klá o 2lb,lá (É un dó.ú,i.¿to (lic¿..iá. cú¡á de pas,, e(.) ú¡ qu¿ r h¡-
nú\, dc Jmo, sue
rros h: uesrcro rnconrprc,,
, ,, ."pi;,.,r;,,,.
i;;;;i"l'::i:.:-,unr ,odo.
da coúsar ¡lgúD exréú¡o requeribtc eD ptrerbs o ¡duanú. El póÉh ue ese .!
r , {,* ;¿;;';::_1T;:1"';i.::li:,P.r,-n,,.ú qtemi pam drnunci.r públiceente l¡ .ond!.r¡ de lx f nilu C,Bc.iolo
rersoni6.xü c. s, h,jr Mrña, cond.str de Are,ms, qrc prti.ipúon en la (be-
&i¡, d. los b¡roD¿r (:o¡¡n Fera¡tc,l4o d.l M¡sDí¡rnno _v N hcred.¡o en l¡ «L
rcn! (le Nápoles. Los Fbeldes (tar8-,aó¡) rpoy¡rcD ¡¡.and'drtub d€Je2n dc
A.jo¡ al trcno D¡pólna,o, dc ¡hi .ljucgo de p¡hbrs del efr¡hillo Es posiblc
que el .ontenido $tni.o d€l poflna ¡dquien l¡ lbn¡liacióD n¿g:rivr ¿el €lo!:io
co¡tcs¿no Forñ¡ e*ró6.i dc l¡ cáldón .ón /.rorx irr¿gxlrr (¡,4 .eB 3B .ü //

: d¡¿*o,sd: d jucFo de na.ión¡ijdi- gEiqrt.. itue no pert.Dc(e .': 2 l¡ |rr-


dcs sirvc rl rnror pnr¿ denu.cia. cl *ologii ó6.id snú al obJ.ro rxl J.t
rnDbio de p¡ftido (le ]G Canccn o. poema.l¡ ccnsun d. !' condu.h no-
Conro arrgoneí crr y es c<,nd(ida c¡ liri.,.
It¡li¡ li di¡trsúá reil de Nálol.s tirn- 3 oll,rrl,: q¡iz:i s.
usc trqui e¡ .l \en-
d¿d! po¡ el Magná¡¡¡o, e¡ oposición tido dc 'ideas o p¡rec.res popios dc
¿ lñs rng-nno\ !u( b r"tr'.do un qrÍtd h", ucn,c etr , I¡lin \'gnr-
deal( l¿ v¡ ron¡ ,1. '6' 'n
aen.ren¡o por b, ¿n¡tr. .n re¡Id¿d. ¡lC.
c¡rlós de Anjou (126r» 'e¡ner¡,ic ¡t
Drodcrno parrido .
¡ ¡dkld,¿,.trbbnes cnn um¡do, ch e¡¿li¿n¿ o Arir.tn¡ ¿yrdó tr Tcs(o.
csi¡ ópocr,c. elR(n1o de N4,oles,ln un eyú!,rjc¡o. I nuor cl N.llnoriúlo.
esP¡nohs que h¡bíD rsurdo álMag- pero lucgo fae rnicio¡á.¡¡ por é1.
[í¡nüo ] Ihli¡. tu.tu cual fuese su lu- ro l-hnü r M¡ri"
od,s;sr,¿rj¿ o
F¡r rlc ouge" scn¡rv(sJ pufl e5ú kpúbl¡.r m i-
'S'.¡¡¡,/e\Lr,J'r'.rde.'lutu,.iónq"e mr de l-Encr¿. fu. lr rn.nngr
'hrc.l c, ..óo,t.l Jo..r, r.¡o.V¿,*. r"drlcn'l
'Li/d.'
J. JeAJ,""r,.n
, orrr¡!c !.!r
' l d'in,
'.' ": I r(nÁtr r- cl McJtrúr'nro.",,nJ,.,
476
47'\ Los :rRAsrÁMARA ARAGoNEsLs JUAN DE TAPTA !179

YJ l, c¿! Jc A.rgó'l Mugeres que non cenés


de ti sc puede quexaa 3O fe, anlo¡ e le¡Itad,
15 quc la fr¡iste a dexar diré bicn de la bondad
rinse niuguna razón; y n1al del m31 que fazés.
pues, ¡par Dios, d¿ma locan¡! ioh crLicl naPoletans'
coD doior de d me pc5¡. bolt¡ci¡ con nuev¿ emPres¡,
quc eres tornada francesr, l5 eres tornada fÉncesa,
non quieres ser caralana. non quicres ser catalana.

A¡tcs eres enJuina, Si la rued¡ rle Ventura


de su sectr e dc su ley, nos rorna er1 ProsPeridad,
has falecnto a ru Rcy: vencercmos tu belclad
vas con Ia griega raprm, y ta ru gran fermosuB;
con la Cava casrcllan¡ lazer te har .eciii¡na,
re sentarás a la mesa aunque eres calabresa,
y coD le señoE ingl.sr, dexa¡ás de ser francesa
con Breceida la troyana c toroarás cat¡lanr'

45 Escívcme cómo estás,


3. 3d 3¿ 3. /
38 3A). ¡tipica por .xEem¿d: longnúd .le ¿;ez luelhs: e5
3n 3h cómo pasas de tu vi&,
um anorulí¿ Do infr¡.uenre e¡ L ob.a de er. rüto. dn.¡nte su.trptr ir¡I,¿¡¡i
si eres ¡r¡ePentida:
¡e.u¿rdese ¡l ..rpc.¡o que lá ,,¡la¡,, el eqüilrtente c\tróli.o d. ltr cm;rón .ñ¡e
! n, ",, (.r. cpo." J- h-. ir, ,.r. de roclo mc avis¡ús;
áu¡que §el, nlás galan:,
'6 n,r¿: \m . Es rngo¡es¡nq .o Ertád Medi! cirul¡ro. por hs .¡óni 5o de nruchos scrás represa,
.rnn ¡aütJian ai .atalán y rl ir¡liano. cas cstlh¡ás. h Cau. !!¡ dcl ..¡de que eres to¡nada É¡ncesa,
i7
ipr¡ DioJl: ipor Diosl . Es únr lo.u- viisodo.h,liá!, gobcr¡rdor de Ceuá, non quieres scr catala:ra.
.ió. fie.u.nrc e¡ ¡odo el Medioevo. se anrn.ebó .on el rey Rodri,.o; la
:r ¿,r"i,d: ¡.scvin,', v.ns.nzr de Julinr .óntr¡ sh ¡f¡ene
!aridi.ir Ll€ la
fi¡e trb¡i. a los nnúüln)trnrs.t p6o dcl
' 1.,,: telgió¡, regla. ó.{:tcn' La ex- Estrec¡o .as€iLrlá., .at;5an¡o ttr péF lrmilia, lícgo .,yó en ¡r¡no§ de Ag¡
pre$ón l. r/ J¿d¿ ¿ /s !r /./ ri.!e el did¡ ¡le ¡span¡. En ¡nrbos .isos, ri ü.nó¡ y Aqulies, úloj¡do. rlr rdonó a'..¿ili¡,,: ticiliata', es ortografir
ür¡tno senridd que ¿tn it, .lel q B. poet¡ conrp¡rx tr Mtr.i¿ coD hs ¡uJe .l ejércltó ¡queó. que tue durj.rente ie.uenr¿ e¡ h ¿Po.tr.A Páúe de jusú
trunquc ,¡ucho fuás cargadr dc co¡ res LviaDas que .ausáron h térdjda d. .stigado p.r los trcYá.os con l¿ .oDú¡Posi.ióD coD 'c'¡labresa'
nohcioncs negatias por cl boror d¿i ün pájs. Hel..tu y L Cavl del \160 Jqui.'tre, I'r d' knehc cr
hombre ¡nedid¡l anre la h..¿Jir. '7 la vi¡úd ¡ngL\n deLre se¡ h r¿nr¡ u /L 'ptu'nesl ó prhho'. E\ u )en .ucnr¿ que \i.rl'r, ¡ lJ rnne ' del
:rJ¡l/¿.riro:,falrádó. dcjado, erado
Gincbo. Sú rdul¡e¡ió .ón Ltrn7trrot€ rao prct:n" mur li.Luenk .n lr I fl MJgnrn D,,.',o r rnLgró en el rei¡'.'
puede tun'ú.r'5§ dL\Llc lr per-p!!LvJ .. dr ..n.ro¡etu en e{e .rú \c ¡Ph Drñ.hanó de Fed¡nre,nnu q e§glro
rr /d.{¡q, rdln¡¿: L grieStr úbrdr',. del rmor .^'t.\, \eCdtuÍ,'<n¡c. Trp r ca,.omo ¿,rory /e,¡r¿d, a l¡s relx.iones a.;oL.eniló ¿ l, c'{o¡r de {tusotr
o srtr, Helenr, rcbad¡ por P2.is, .uyo rlude a su a¡)tr...banrie¡¡o 6 ál .o¡ i . u le "L'oyo re,.Pre v'!v're r'l-
r¡pb dese,.¡.]c ó Ir g err¡ de Troy¡. Mó¡dred. que .¡usó ltr gu.rm,l¡ ¡ruer i-n, .u"*¡lL¿. pu¡, ¿ p¡,r del p,*,
En los vc*ó\ siguie¡tes,cl rnror conr re deArturo t L dc*ru..ió. d€l renro I,a¡oLr¿,rd: ntrpoln¿nr' r. r.,".* t,ro.,¡le,l¡ -',¿u Y,
par¡ a M¡ía .óD dtrm,s de l¡ lc}?a¿i rl rol¡¿d¿: vuc'lt¡, gnda htr.ir'. Puc- Jed d'Anjou. trl Prido rásonés fi_
qu. c¡us¡ron desasr.s y, ¡ su vez, los '3 Ar¿¿¿i¿d .auró y ftie vi.rinE de dc ser un ctrttritrn¡mo o ¡r,gon€snmo. vor¡blc al rey lef¡nte .ono 'spccth
trúltiples desdi.bas. P¡imero perc t¡nibién un ii¡lirrns.ro o .r c¡ k,\ .1os lcEos siguicnres.
:J SeSi. l¡s leye¡d¡ que
dunn¡e lr paD rpódehrs. de ell¡.m¡tó r^q!úes. rs r,.r ¡.ñ,¿dd:1e IL¡s vuelto P,¡?tr\¿: rePrcndi.li.
tod¡ !ú
4¿io Los rRAsrÁMARA A¡¡AGoNEsEs
,UAN DE TAPIA 487
yo te embío
esca canción ungfa, rudesca, ¡lcmana,
(j.ripu onro atvatj;
.
mora, turca o charquesa,
JJ nrira ru ñnra tló va,
75 renegzdz y non É¡nces4
rigc tx ,u discrec,ó..
morir quierrs cat¡lane
ct" Lr*..ü la;;;;"
tc recuerdo sin oFessa,
quc eres rornrd:r frar¡cesa, Fin
óo no, quie¡es scr cat ¡ana. La ce.a rgll d€ F.r¡ncia,
juntos e elteza,
sus reino§
, . t),. mi ,c clui(ro dezir, Césarcs de grrn frenqueza
f¡blindore tr verrl¿d.
que, reruendg leattad, 8o fueron en gran abundmci-a,
(rirüano quiero morrr; jarnis les plugo con gma
ai (i ,rrndJ\ algo. ,er r¡¡r¡, lo¡ non le¡les en su mesa;
at rey o r tr Pues erftrr e§ ser francese
¡rincepu. y ¡slt¿d rcr cát¡I¡na.
to f¿ré, nuev.r fr¡n.csr,
porquc fuiste catalana.
El \obrc esdi?,ó d.l dludlá
I)err era gcnrc prganr.
70 non qur.ra d<sespcrar, 8, A ti, mádr¡dá M¿¡í.¿,
rórnrte ¡ b¿urizár. Caráchula e1 sobtenombre,
sé Ia segunda Drina, Johán de Tepi2 es el hontbre
qüe aqu€sta aI!.alá te embL.

Ji Lr rnr.rprrrcrón r,lj\
e¡hp¡e ru óc
Rc.uérJ¿rc (Án,o
srcr. recur.L r 9 u. L u. R.r¡, dshoxp, ú(1 lv 2r),
€qu¡prmbr etbrnJo tubetdc y
dJ por rtrrgu,nr.sc\utrj¿i , ftrüeevj ¡¡qchno
.on uru vco o rclgron, ab-z:ria
¡.'r r L aJnItiJ r{r !L¡Eucx¿r su r*.
pu.¡, rbju r¿r Jct c rntj úmo.Exr.¡ v{-
Ll.nrplo Jeb¡n¡ ¡rcrtu¡r Mrtu c¡_.-
so: iisurnres, (t
.io¡o prra gue t¿nlPo.o.th h¡cieo r ¡ocb ¡¡E
s€ .,fiL(c
..q sobre sú aanritia u¡, có.du.h veF
usr un DEn§¡j. ¡ F.rEnE,Drob¡brr
n'mk dc son,c¡nlcmo v GdctrJJd
CúnzosJ. cn .rc ¡r¡o tJ rarLrcn ¡t rv
F.tor. p,e- nr rq",en tos fmn.*..
LJ pr,.¿Ad o p n.ee \.¡i l\rbEl
¡c-(J¡rrmonr $poi dr Fqanr.,
lonto ó.e cn Io5w. rr s". h áccDr¿- -rt
hn con esE tulhr. Elpmble,,u 6! ño rcmp¡o nlás ¡nrpo(¿Drc de I¡
¡tr'Eu¡ Rom entE
u,¡x¡ ft el dc¡ Ávrnüno. habi¡ .¿nI
otu¡Ar¡los 7''7J Estc t/t:¡s d.pénds dé
hibÉ dr enrendcr* que hs in.¡¡¡¿ tos r¿ d.¡
Lroncs Folíh.rs d. M¡nr eBn
f,uto de
vds r¡iido 6: é húr-
¡nr€¡ior El 7, No hc podido dcumdta¡ .¿¿r
ortu npo de ¡eL(ronc,:Js permr.
.onrruidñ por los onr¡nur, sarz .-. inclu$ Ér.g¡d,, cu,lgoi.r
su ¡r.xte ron sus ¡tiJJos.ptrE po¡.rJUhE
bro co.á, p.6 ¡o F¡oce¡a'. Rúh.ic¡:$¿t 6aipa o \obesrito'
¡oDcrlo el enfirs d¿ d..I.¿rtc bd, L prcrecc'on Je t¡ d,or t: prinut;.,
un.'crorr . ste peBon:Je. rde»is,le 11 tttsa d.be scr 'hi)n* r^'. t*l.nd: enr l$ ieñas del dcstinaúio y d.l É-
r¡nr.n.'ón r DirE n¡ij ,b¡lo. .on}ül¿r¿.ión d( cru,l2des Je¡ L¡.ro '¡l.DD : .n * ido éricb, procc- mi¡..t.. que s¿ d!¡biu en ¡¡ p¡rr.
A ft¿És de 6o ¡lusior¡ bn €ru.tr¡ y d.nt. d. l¡ S¡toni¡ d.ro¡ d. ¡¡ €É un¡ €
- ¡t. L odn __, / k rñinto:.tt re \urr, lrpiJ in.nr ¡ M¡riJ Crm..róro tr
Emb,¿n
'nf..iór,¡ lós hibi
plcg¡d¿ s-
.!(rdo ¿ Lu..ccr¡'.ó o^,,¿:,.ra¿ñr o dlárn .r{'e2ó d6¡gúndo bE ru rcvtu y s.lld¿.
Econ<rl'¡r tos dós pa¡u,los t¡nr.s d. lá zoDá occidcDral dc le r.- 3ó d€ ipellido Crr¡c.iolo', .st.U¡-
Erí docuDrDt¡do cn c;ulán v s úrD¡ suerB
cn it¡lir¡. n'po cndo que nó te"nrr;,erd.
.rvr,, tual Alcmni¡, auDgu. ácabó iñpo- niando l¡ orosra61 d.l noñbE cotu
i urn¡ cúnro üo$ d€ b Cúrid¡J niéndosé . r,15.ó, múy 6.cüent. c¡ err cor.ieñi€ €n l¡ époc¡.
483
482 LOS I RAsT,ÁMARA ARAGONfSL\ JUAN DE TAPIA

t2l La claridad escuresce


¡nte vuesr¡ fermosur¿.
Cantión de lohán de Tiryía a Ia liia del duque de Milán, IJ h escurid¡d esclaresce'
siendo él en prcsíón
r,t es la vuest¡a 6gura;
la nieve, de wó§ Prescntc'
sc müe§tra ser otr;I co$'
Muy alta e muy cxcelente tal es la vucscra graciosa
pri¡1ccsa, n]uy gcnerosa,
cara ñuy resPlandecientt
más ger¡til e más fermosa
que no cl sol cuando es l¡zicnre.
El fucgo fazérs morir,
nuY discrera coatut:'
La luna teme clc vós, xl , nstJl nonéF rrrsttrrr'
gentil dama, e la l)iana
ls oredr¡s t¿zér furr'
e las estrel¡s, par Dios,
tr5 el c¡rbonclo reltrziellte
tlnro sois bella e losána; 5u esPlandor mostrar no'r osx
yo, el triste padesciente,
ante la vuestra graclos¡
me enco¡riendo a vós, scñom,
car¡ nluy resPlandccienre'
más gcntil e más femlosa
que no el sol cuando es luzientc.
El agua clara es turbadr
30 ante Ia vuestÉ üesura'
e todo nriralle cscur¿
Er..amió¡ fú..s.rih.nr¿ zgcro d€ pri¡cipios dc !43ó. én¡ndo el
rútor pres en G¿óou con ¡o.ivo de la'43r.v
ba.rua d. Ponz¡. L¡ d§.iñlt¡rú 6 si€ndo alli vós Prescrtad¡;
Bi¡n.¡ MIiaVis.o¡ti, hlji de Filippó M{ü, duque de Milu, y, guizá ,¡oqdo el ÉYo nlüY reluzienre
for I¡§ .ircu urlDci¡s, ds¡r¡oll¡ !l¡nánmo elclosio dc iá bellczá fen,cnin¡:véa su clrror noslrar no!1 osa
se có!ró, al coro..r pór l¡ nibric¡ Ls cir.rnrM.ió d. su .rc¡.ióD qocda¡ t- ¡f rntc l3 vutstr¿ gr¡c;osJ
scm.n.iados ¡is.onceptos mi5 hiperüóli.os de l¡ hdiiio.¡l sumisión del cú
hoEdo. t¡ obo oc..e mul.nud dr roqu.s iiilirniant$, nrás con.rc!¡nrntc
c¡rl nry resPhndrcientc'
stilnoviticos; de .hí l, su.csnin de sinil.s, táD !a6s eD l¡ poctir c6tell^na inies
del Rcnacnrnento. Can.ión con zro,¡ aripico (nótesc qu. i plrir dc l¡ tercerr
vuelt. .o Rpite.l6n dd sribiló.sn,ó el dc l¡ vueha *sund¡),de sqú.,¡2 ei
rró6co: aA 3B ,lt aA // k 3¿ & 3¿ / t¡¿ ¿th aA 3R

t Es¿ es l¡ fódDul¡ usüal pán diri- .oD,panrlo .o¡ I¡ drn¿ tieñc cl pre-
gi.sc ¡ lo5 njemhros d.l¡ .ase ru¡I. .edelE de (iuido Guinizzclli, que 'r r,^,,.¿ truD{u{ cn er' ¿P'rJ lodir :ar.l¿r órcoü.r\.'úiút¡lnrc'tre. que
rcnr,_.t senuaá üe'rcsm :qui h'uri 6ro d' r'
a El sol y l, loz cstib,n cn l. raíz d. h.bia s¿suido Imper¡a1 en .l ciclo a
5u !'ori -, át emn l¡ 'ut'd¡¡
au. cnten,l.r 6t¿ ptrl¿bn ún
l¿ 6tétic. medi.yl, y 6i 10 ásim¡I"rcn E!úella Dima, ád¡br suü¡.Io. j, rp.«o.*tc,'oi P"* d' L c:- rc [unn'osiJ¡d v l¡ b€ll'a rno timbtén
ldr poc6 itdirú6, qu. d6.rilrí¡o ¡ nr ,p¿¡r¿rdldre: tu6idoa. el quc pad€-
nudo l¡ beuea feoenim .omo luz.o (c'. EI usó de los p¡rricipiG de pÉ-
rrl', r , ..nxrul¡cion dc rútnnnos
J T¡o,biéDJuaú de Me¡a co
p¡nba s€Drc r. puso dc moda iÉs l! búnB rr uú ¿r¡conesh_
Jnritéti.os es un r..u6ó tíPico del len ',,:alle:'sPejo .Es
su rhnB.o¡1¡ lu¡a e¡ la.oñposición .ión d.l leosuajc poéüco eo ii.npd
Mtr ñós .l,a 4w la lqL lur¿ EUvrdoE*o que Pe(¿r¿¡ re
r: ,E¿¡d,i¿: Puerr dtl¡ntc 'nonr_
ó t¡ ¡lüsión ¡ I"ír, p,o t, po-; dc h R¡J¡ Eird
D¡a.a nó h,y 9u. .n- ro E,.d¿,m.id6c ¡ l¡ dam. Do cs.qui l, Con 6rc scnÍ!'l' \c ''lo'unrtnr¡
reñd¿rh en l, id¿nti6.:.ió. mnoló un¡ meáfóh prcced$re del DruDdo frecüentcnaittc Y d'sdc úuY
hüguo
.o¡ ] luná, si¡ro que, <oü¡o .¡ f.údal, sino untr expresiór cn su s.nti $Pecto" i['¡P¡z de
eic¡
nálirno, se r.6cr. al pla¡et¡ venusi .n,uhr L b.ll. blancuD Y ln@no
484 LOS TRASTÁMARA ARAGONE§ES
JUAN DE TAPIA 485
Árbotes. aves e yeruas,
lo\ rrund¿nos el.mentor, 122
a todos fazéis conrentos,
40 a .odas cosas corser\,ra5; Un dezn que lzo loha¡ne de Ta!ía loando et nonbran¿o
)os peces de ta corriente. todas las danas de Ti.ryia
cualqtúer animai reoos:
viendo la vuestra giaciosa Siendo enemiga la tierra
cara muy resplandeciente. y Ia mar muy trabajada,
mi vida mucho penada
cot1 el mundo et con la gue¡m,
5 aunque Amor me destiern,
muy Dlalcontento en amar,
qr¡ise lás damas loar
perdiendo la mi desderra.

La vi¡tüos:r Bolcana
¡o con la bellisima B¡una,
la Tbrre co¡ I¡ Fo¡tuna,
la cocc_ntnra galana,

Er¡ .onrposi.ión .ontien. h ¡abtrn2¡ de ún .onjunto de d¿nÉs rclacion,drs


có¡Túrpía o T¡opea, eD Calabrú. dc h qre tue gobernador entre t44t , t,r49,
y sc la há conriderrdo ,n¡erior a 1448 por no ver una .lm r¿f.ren.i¡ i Luc.e-
zL d ALE)o, coove¡tid. e«e triro cn 1¡ amanre del Rey, entre l¡s da,¡as de su
f¡milia G.@ véanse los vu 3r,r2)- La shf¡ inlrcdúciorir y h últiña re expli-
ciían me.jor pensDdo en ú¡ recié¡ Uegldo r 1, ciüdad. Ere ripo de .ompoei
.io¡es so¡ .ierhmente &e.u.Dt8. y h r de considense liuro del ,nás ele¡nen-
t¡l s€nti.lo dé l, corte\ir poérica: por ejemplo. cono.eños unr de Suero de
I¿, &d: Calabria, donde e$ba 6
-¿l.o,rero:'derco"tento'.
Tbp.i, fue Iá b§. de ll revuelta de ¿¿rr¿m: término poco cláro que
3
Antonio Centeltes en ¡444i el noñ pD¿de sigd6c¡. 'üscordia', quizá ¡lú-
bhmieDtó de Tapia coDro cx*ella.o diendo ¿ la reciénte guqÉ y a la
debió form,r !.re de l,s medidás pam deñb de los c.tábrs.s.o
somcte¡ la riern tes la de.rch dc los e ao/.ad: seguBñente, pertenecien-
€beldes, dc .hi q¡e s¿ p.esenre a si te a la frñili¡ Vulcáno, ,lgúnor d€
¡nisho eD tierm en nng¡. Sin eúbar .úyos miembrcs residhD en TrcPc..
goi,o cEo que esb expresión d.ba IgI)orc quiénes puedrn ser hs .l¡,üs
entcnderse pie de l¡ letm, pues se- que se e¡uñeán cn los ve.sos si
gnnñe¡re "les un prccedimi.nto ¿e
coftEr. pan e¡alrecer aún mís los t' .Nenriú. sniú'd¿ CoseDza (?).
mé.itos de rs dams., .¡yo canto q PeD nótesc támbién qu. rl servicio de
I
+o.o,s.¡,¿J:
lnnes.i E! un ctrhirn,o. Feronte esuviercn ]os €len.únos
¡ rdóg'dld: n¿n, .ondei dé Co.cni"im.o
de rnbajos'_
'IAPIA +87
486 Los rRAsrÁMARA ARAooNEsEs JUAN DE

Ia F¡carla muy lo9ara Avláaas son ]¿s estrellas


. la liparote bela, e la Sava es Ia luna,
rJ con la Toraldá donzella 35 Anroncla Pata es una
la honesc¡ catalana. muv fermosa entre ellas;
Catalin¡ muy graciosa el sol que alumba las be)las
con la gentil cordovesa, es mi darna Por amores,
con Isabeta lia¡cesa, c meor de hs mejores'
zo la Campavista es la rosa; a mr parescer. don.eUas
Ansiona la fermosa,
P¡inave¡¡ la --ntendida Adoina et Penántela
que faze penar mi vida, sor ñás clara§ que el luzero'
la Langalota donosa. el rlva pooe Primero
ia D Afliro Por aquella;
25 Las ro¡ranas la§ sentidas, 45 la desdeñosa Pucela.
tmachella que paresce Ia villana muY devota
señora, que 1o meresce con t. moqa de )a mota
por sus virtudes complidas; que es mis cl¿r¿ que urr eslellr'
las Del Año muy g¡rrid¡s,
3o sobradas de fer¡nosüra L¡ Castana erVeintemilia
con la gentil criitura, \o br.n nrlr'§§¿n
polida entre las polidas. ks de Lo Saco salams
sou de roda aquesta ulla:
toda obra Pone ma¡§illa
a las del viso gracioso'
Rib.rr y orÉ d.l .om€ndrdor Es.rivá y én .i¿rtr mrnca ha de inrcsn.se tain- s5 c! d< rostro muY fermoso
bién en e$a tipologi¡ el 7?f,ns,¡o de Enriquez que pDblicamos úir
l, v..in¿ de Conchillr'
aÚib¡. Nú.st¿ lg¡ónn.ir ñspc.to r hs^lonso
p€rsonás .óndei2s y a 16 anécdobs á
que pudo referirse vuelven el poeriD mny .úptico páB el l¿.tór moderno.
Esquema estró6co: 3d 6ú 81, 3¿ &r 3¿ d. ra.

:' +'l!:.d del dba,o se,.el Plaretave


ven¡mglu eÍrn uü PodÚ't¡ l¡mÜl
'a liptoto:'de Lipati . ."r¿,!rida:!abú', quiá djs.rem . ñ: úo de cuYos núen'bÓs' Úro
{.,11.
t5'Ibtdl¿d: de ]a firnilir Tónldó', 23 üñplidd\ n
untli.!6: c,bnes,per- nus. R..oérdese l¡ iñPr'nu estilno-
vs¡.: .le 6a 'omprEón !¿nnr,.le{rco dúÍ'nrc el 'e'nrdo del
nobles mpoiibnos erablecidos en
MJqnJn,no ) su hU¿ EuB"Ú e*¿bl
+a l.] Dol,le am'L: nrPohtdtrD Afi
Trope2, de un¿ {te cu}o5 n¡€mbros Dr ', D¿¡ lio: la fa¡nüa d'AlaCno, ¡ l¡ ,.\r1¡ .on Fran.t<o de \'"Jr' (urn-
qr'Y
.ió Lr.r¿zü d'Alágno. qúe peÍ.n.ci¡ l] b€lla Lu..ezi, que se io tenitr des.cndencia e¡ TrcPe¡ v uoÓ NoLe\'
d..^ ".,e",brc' trD¿¡e.. en eno' r¡os ile C¿l"bn: d6d' raaa'
'7 C,t¿¡il¿: guizí Ctrterinela Orsi.i, habi, dc conve.rir en amnte del Mag-
en L,,_ ro \cnrn'o\ dtcrendo r'er¡ de l¡ or
a qden el antor dedi.ó otú poe"D. ninnno P.{tri; v"... lós w.^.s si-
"re.r,¡do.dE.6¡. soh,er"o de lJ obr¿ qu' d' ler
"ñ d--n¿.ro¡
'e k.bera.han.esa: quizá tsabel de guieotes una alusión a b df,ma, pero, 'nteúra h:
.,,1e.u¡dtr\ en¡s'JenÜ6"'rune\'nÓ
Cl.irrnónt o k,b.tu ü CLlaromo¡te .onlo ed .l ú 19, u¡ minnno de ó¡8t-
l,nr retud".¡ .u<nc I'rngun G'ror de
.omo l¡.o¡oció en Iéiia, c¡sada en
se Diza.ióD engia s¡ pr6c,.ia en.abe a7l,¿,, no.¡cul', ¡ ll'¡o' o'"-
1444 ro¡ el dtrque de CaLbrir y tutrF 2rrdo h serie de damas load6, o .e- ¡rur rl !{reur¡w Y Jl rtJirn" Y lJe ' , ,'" §,.o 'JtT¡ eJr:\r1" 1:)'L¿i
indol¡.r¿¡rd¿i: gár¡.as, ciegrtet. .u¿nre.nú. lo, roPon'f ,o\'¡hbretr
ro rey Fermnte. De ser ¡si, sorprende
r rl ,l.,ni, üu,r\ d. e$r E{r-l¡ Y l' 'i-
un tanto q¡c .o le corr.spo¡dier, r: ¡olidd o ¡,/¡ild: ¡gra.iad2, pul.n. {e C¿ldtu qu'z.i Peden¿.icnte
I t,nIl'r
D¿Ur LscsnJ. l.t,i¿'nr¡¡d: Io! su,.nre \on po¡ hov xde'thÚ'rLles
I
488 tos rRAsrÁMARA ARAGoNLsBs
T,\PIA 489
.IUAN DE
La Barrieta es altera,
B;anca6or y Violante,
Ia Láca €s müy amad¡,
s¡s ¡rúsicas como Orfeo.
bien Dleresce ser toadá
ño Brcnron¡r en det¿nrcr¡. y es de muy gentil rreo
la d'Alexe faes que wera
Arigeta en su semblante;
de loor mucho complido,
8J Milla por el semejrnte
de muy b€llas faciones,
bien lo most¡ó en su marido
roba muchos coraqones
con fadga verdade.a.
L.oncta sin amanie-
6j Buscóse er Casrellam¡. La de Íxa¡, duena acabada.
cierramenrc bien son digDas <)o la de ios 6jos galaÍtes,
loárse po¡ las marinas;
sólo por tales infantes
non se deven de callar non dewe ser olvidada;
otras que qLriero loar: beaca la muy deseada
7O Gloria coD la Estavela, Margarella la garrida,
con la que rexió la tela Calidonir ]a entendid¡.
9J
non la queriendo acabar. la mi 6ja afortunada.

Lucrecia la Turpiana De Perna la ginovesa


quc es el mayo con sus flo¡es, con los süs cabellos de oro
75 Blanquina ncresce honores es cl arca del tesoro
e rcverencia la F¡na, roo e de anrores trae la empresa:
honor la cecliána, iDios sabe cránto mc Pesa
Dios de amorcs. ni contn es¡ que sea malmaidada!
la Co¡teslasco revesa Su ventura fue rnenguada
8o con Ia flecha melitana. e su suerte muy rcves¡.

óI Ere ve¡so resuh


nr.onrprensibicj
.l no eDiender lA ,r6ions d. ¡os nom-
, d$tejtr por ir noche; s¿ nos es.¿pa.
sin €mbárgo, la rci,ción enbe era 6- 3r ¿r¿ó: rtavio,
bres prcpiós. los .olisbs ¡dorno'. h,bix us¡do rá c$e término ¿n el u 29.
debieród ex- ExE y l¡ d¡ña o drÉ ¡ hs qú. € $j
wq¿n¡4 igúrnente'. e7 P¿,¡¿: sc h¡ .o¡jetuado sue pu-
¡Evr¡ñe no ñenos que rr§oms. ¿plic¿, que pudreE er Jrb¡ndo por ,,ú ¿l
o( scñor de 3rju:n Fenándcz de Húar. duqn. dieE ser .rrcr por'Delna o Ado¡no y
C¡n.Iimm¿re di Sbb,, ,u 6deh.¡rd ronyue¡l
fue RaihoDdo di Piedcóni. h belle! D réfiino
dc H¡Í. de er¿ poderñ lanúli¡ ¡n r. h¡ identiic¡do con b esPos, dc
re,¿J¿: poco c¡.o,ir.om- go¡esa, €l Drn¡¡o lórdo po¡ Gómez cuillén R¡món dc Moncadai pero
dc cu),á esposa, Marsherib Minutol,, l,
lrersible trnte op¿cid¡d det con- Matuique,fue viÚey de C¡l,brii cnte Sucro de Ribeú lá loa como .buena
frre lor.li e¡ uDa.oñposi.ión dé Sue-
3ó I.12r y t423i¡ su vez, €¡tr bijo de lirda co¡ bueno .,sáda,o por lo qte ¡l ñe
fl¿¡?¿,¿: .tc Melito'. cuyos seño-
7' 7: Es tÉñspáftnre la aLsión ¡ pe- C€ñÉlles,de este iin,je v¡len.iano dcl nos uno de los dor iu¡ores debió ac-
res ehn los Cam.ciolo. con.lcs de Are ñd
nélope, l¡ spoe rle Uliss que, du¡¡, qúc dcs.cnd'a h¡rtrién Anto o ce¡ tuár con ¡tuli.ia o esc.i¡,ir .on
nát, a Ios qu. dedicó'I¡pia el primerc
te su larg2 ausen.ja en Tbya, entrerc te¡18 Es prob¡ble quc hubien dejado
de sus textos qre aqui pubiica»os. El
ni¡ ¡ 3us ámanrd con et pret¿xto de algr¡n, .Lm¡ dc su familia en¡re l¡ .o- 'óa ffJa: 'condria . E5 un sentido
té.n,j.o J¡¿./,a De.ejiraria tambié¡ bien docu cni¡do en .,rilán, qúizá
rcaba. üña tel, gue cjtá ducnre el dia
ear¿ñl¿:'g¡linr. clce3nre'. El autor difun<hdo en aEgon¿s.o

_t
LOS'IRASTÁMARA ARAGONESES

r(r5 Las o.ras de la cibdad


ANÓNIMO
)'o les demando perdón
Porque yo non sé quién son t23
nin su nombre sé en verdadj
3 todas con honestad
Ies sea reco¡rendado: La niña g tillos dar
si bien non las he loado, no es de ma¡¿villa¡
damas, todas perdonad.
Mucho gritx la cuitada
con 1¡ voz desmesurada
¡or se veer ¡.¡lre¿d¡;
'."n es d. m¿-"iU,.

Amor puro ]a venció


ou< a rnu.hrs engrño:
,i por ¿l .e de'.'bró
no es de marauilla¡.

Temprano quiso saber


el tnbajo y Plazer
oue el amor nos faz ¡ver;
ion es de muavillar'

r rn..oi',"n.ñj¡drrtFvc' ¿4 t'atrcr'aa ¿r t1'tb\¿t- '' :lll qu_


"-t'1" poeoro' -l-
I
"onor.le \rqrr, h¿.u ra^, y óu. in, lt ve'e¡'Ó' d' lo' i" urÓ' dlurndr
* ."*i" ¿,-"¿" .. L, or'^ ' 'reu"n'' r r'rm v r'rg"ne- Por
t,.,, ¡,-- a. ¡,,s"n En.onoJ''nÓ'J 'n'nudÓ rurot''
-" "-' ' " a *t' * ct' L'j " r'r' ronr
No'
i.l ;i:l :;;"::.'il' u:dedr,n*,llili
i,L,,l.,l,"il-i*-" il";:;p" L, ',, ',"o- ''ur
d_ ÓrrP"a ' orr"'¡nu' ¡_1o h"'' ur'
mEDl' Ó
elG rr v §r:lá elo ¡ a 'roduJr ",'".o'io"¡
i--^ -,,- -r,"i-* " to' *{o d"ltjPo rn¿"ronJ
i:'í:,':;:.:TJ;:üd-'''ii"¡ e¿ ¡¡' r-' *"'' r b'u nó 'r cru o
li.il'H,],]ii;"'"ü;;;;;;i." ¿" r. r;i." oi'i"'¡ '"mo d's'orocido en rós
o-¡'; oo;,r, o de 's 'qlo \' " \' r'
'"esb^'
¿ r, 'uiter' ¿pJ e' _ oo ca'' 'k nr'rl'' '^Óne Po hl'_:
uñ.".",L,.o,, ¿¡,o de ,;d
^¿¡t¿¿¡l¿ r"lL""do" ' \'
los ouc no ¡D¡rece d'¿l¡¿¿do ' el ver te3'lo'
rrlSe spe(rir nd, or ¡¿ ¡o¿lo. . l-r,. r,J*;",," +,. ', ¡ * d'"'bi''1'g"ri".'
49r

l
192 LOS T¡ASTÁMARA A&AGONESES

- A losdediez
IJ ¡ños comDlidos
h¡ersn ela conocido_s
todos sus cinco scnridosi DIEGO DEL CASTILLO
non es de mrrávillar.
Careccmos tot¡lmente d. datos r.gurcs y 6¿btes sobÉ esre peson¡je,
quc dcbió componer ¡lsunas obDs en h co.re de F«@te i;medi¡;-
_ A los quinze ¿qué
lsro norar se devrá
raú? menrc después de l¡ múelte del Mágnánirno. Ha sido posibtc idenri6_
crr diverso\ penonijer con erre ap.I¡do en et Nápote. aragonés, ct út-
por quien la praticaá; rimo d. 16 cu¿l.s .É es<udcrc de Femándo et Cerót'(o en su ¿po<á dc
non es de maraülla¡ pílcipe de Sicilia. Litenriamentc m¡luvo rel¡<ioDes con lic;db, y
Com.z M-rnriquc. 5u obh no es muv ampti¡. y $ "11,
desr¡an ,nui
en p¡rii(u¡Jr l¿s do! elegias r l¡ muene det M¿Bnán'ñó.

\24

Onas suyas naldiziendo a s amíga

Pues con sí me despeüse


de ü fe,
Y ageno me heziste
de cu¡nto bien prometistc
sin porqué,
ruego a Dios que siempr seas
desamada,
y jamás que nunca veas
la gloria que más desex
ácabada.

E\ un nrlde.ir d. L d¡nr, s¡¡eo


9u¿ ren¡¡ nouL¡e tEúrión cn prcv.na¡ y
.¿ú¡:tr. no bnro.n,aeu¿do. pu.d. vttr.n .t:ruqu. um fcud¡lu,.ión
d.t
l.nsur. .n'ororo mi\ rnr.nsr de to que rn t¿mbién f,ciuen¡c .n .^kthno.
\ p($r Jc ., nohhlp longirud v dr l¡ rnevriabtc ronoronj. oc 18 ñJdrciones
que desgBna conrb su d¡E.l¡ co¡¡bin¡ción d.
odGÍt¡bos y qucbadG y el re_
oso ¡t si¡o hümilde (bmbién 6.cu€dte cn 16 ñ¿An, (aot""6 d.l p;.¡odo)
d r ¡ l¡ cornposición un notáblc .rñcrivo. Erru.tura esttt*. u au ai a,
aiít

' rr.Jr'¿,rnk: rc;¡psc h r.la.ió¡ dc cióD.fe rctigi@ , b¡sáD<t6c en ta rE-


s¡ü¡jc. dtción reióiica de a.l¡ph.ión corrés
'J.:'6deüod
't pdnúá.,pbnc^r¡,,,.olvcrs¿rí o rEr.rá, co¡.lta qucedcbc¿lrd¡u. d. tos seneR» y p, vóc¿butr,,o r.ti.
Peb guiá el¡utorJUea. (on l¡ a<.p- sioso.o

493
491 LOS TRAST,{MARA ARAGONESES T DIECO DEL CASTILLO 495

Sienpre bivas manziltada Al que más amor tuvieres


y dotorida:
nunca veas consotada Do más 6rmeza pusieres,
la tu cr¡irá más dobtada con doblados displazeres,
15 y aflegida; 5O
sic¡npre vaFs con denuesro
donde ñreres, Aborrézcante las gentes
nunca sea tu p¡opue§to
complido con 6n onesto Donde más parares rnientes,
2(r do qunie¡es. te sigan i¡rcorNinientes
55
euedes con ran graD rorrnenro Jamás ninguno te entienda
cuat rne dexas,
r1l) se vea ser contenao Tu bivir sea contienda
de llora¡ ru pensamienro y t¡istezá sin emienda
_:5 ni de quexas.
Mu¡iendo bi\,as coitada,
no creída; Siempre bivas desqucrida
siempre mueras mat tograd: bien amando:
¡Oh muger despiedada penada sea tu vida
3o sin medidal y de cuitas bastecida
6J
Jamás te url: vedad Sean todos rcvessados
ni te siga;
tórnese la piedad destruidos y robados,
Para ti gIan crüetdad en duro luto torÍados
3J Y fatiga- 70 tus arreos
Tü pl¡zer se torne llanto
tenebioso, De ningun hombre mortal
siempre bivas con espa¡1to, hayas consuelo;
sosPr¡ar sea ru canto desde el cielo imperial
40 sin reposo. te vengan cuitas Y mal
Tü gozo luego fenezca
75 sin recelo.
Fuyá de ri todavía
con trisruB; el Plaz€r;
el bien todo te fallezc¿,
pa¡a ti sola perezca
45 la vertura.
jr c.¡.uidrdo'.
¡¿l¿trJ ni¿,¡.J: dcdit¡ras
i5 d¿Jlo,er: itrulscces.
lt' d?nu¿tto:
itittÁ' 7o aÉdJi atavios. adordoJ.
'I3¡np,¿nd: ;rcpó\ición, propDera (?)
49ó Los TR^STÁMAR,i. DIEGO DEL CASTILLO 497
^RAGoNESE§
Dior Le dé por .ompa6ia
El biür t€ sea muerte
trabajor y glao por6a i
80 po¡ querel
la muy desastráda suerte
sobre ti venga tán fuerte
Sie¡npre seas perseguida II5
y mal tratada; que reparo a consolar
seas ré sola naci¿l
para ser aborrescida ni jamás re dé lugar
85 y desdeñrda. la Forruna de pujar
Cuantos dias rú bivieres
sean pena;
en cualguier riempo qüe tuercs. De .i sola, bhsfemando,
dolor sean rus ptaz eres maldiré
90 po¡ estr¿n3. aquel día trisre, cuando
mis ojos a ti mandando
rb,as, en lusar de onor, r25 cativé
!1tuperio; mi penona libertada
sea toda tu farcr fasta allí,
trabajos y gran dotor de quien sieñpre malrratad"
9J sin ¡efrigerio. alegría fue negada
Corras y tuya dc ti t30 para ñí.
bicnandanga¡
pu€s anando re perdí,
Maldira sea la ora
por satud vengas á mí
roo sin tardanga, en que tú, c¡üel señorá,
de mí solo ñatadom
l¿.uJt desde Jqui re niego r15 con tormcnto,
por ru mal; has querido destruir
y con.ienro que ral ruego
¡e se¿ fl¡ru de fuepo el triste que, sin mori¡.
roj infernal te süpieE bien servir
po¡que veas tus ent¡añas y loar.
encendidas,
y de tus crüeles mañas
se Dos mucstren tus hazaió
rro conoscidas.

Prsúto:'alivio, co6uero,. 'ró rp¿r, dcfcnsa. renredio'.


"J
e7 bien and dh@:'f.\cidnd.
IIe p¡r¡l: tubn . Es ¡ngon.sisno.
dich,
498 LOS TIÁSTÁMARA ARAGONESES
DIEGO DEL CASTILLO 499

125
Pues me das causa que hablc
como üi§tq Desñdón del tíenpo en que la vuron de lo seguient¿ s? @mier'7a
no re sea detestabl€ sobre la muette dzl rey ilon Alfonso,Jetha pot Díego del C,asríllo
la conseja miserable
\45 quc me diste;
Hawiá recogido sus crines doradás
que Ie mi lengua plagadj
Apolo, lazicndo lugat a Di.rna;
sin razón, era llegada la noche oceana,
de tus males abastada
regián los pastores sus gr¿ndes mo¡¡das;
fabla como rnso¡sada
rJo de passión.
J ya, des que tomendo sin rcr desveladas
imagen de muerte con muy dulce guerr¡,
cobiertos dc sombr¡ los cielos e tierra,
fazián su reposo las almas cuitadas,

Descrtue ld on en que las ,isíones comen?ton

dcl su rnedio cuno en csr¡ s¿zo¡


Io serián l¡r estrell¡s ¡pcnas boltadás,
de súbito, cüando haviá tnsportadas
sur Furias austr¡les el gren Orión.

E5t. e¡.sia ¡ I¡ úuerrc d.l M¡g,ániño cs l¡ +orr¡ción lnás susren.üI, por ro


decir h ú ca, de ¡os poeos d. su core a l. úbd¡ del dezir c!údjtoi sin cDb¡r-
so, po¡ su tueE y sü pacriúo ú.rcco¡ ún luga! de hóno¡ en cú¡lqúi¿r úto-
rqiá, y Do er olv¡do en quc h¡ 6ado sumtd2- Esquem sn6f!.o: ABBAACCA,
con rrsos de arrc halor

' rrdü: ¡2 ¡.eorueció¡ de est¡ p¿12- a ere máry ¡ sus oriUas, eD cl Cs-
_tl¡sí d.l1'Oe6
bo oo es ya li más (o¡ricnte ¿¡ sra dc Nápol* 6 d,odd. Nvo
cp@, peo Btrlo exi8i.l¡ po. .l ¿.m- lús.r l¡ mu.re d€l Re-v.
oo d¿t re- t¡ técniq &l ,.rc m¡yor a ts¡án, 't.gian'r coño .¡ .l cso
era prcpche á l¡ altcmción violcno ,¡tcrior, er. a.eniu¿ció¡ (oEad¡ es
dc h fdm¡ d. l¡s p¿l¡bB y N¿b.ü.. .ngid¿ por el .itmo vcEl. Lor p.s-
en su C.¿ñtur¿, h ¿uto¡izb. .xpre- toB sob.rDb¡n l¡s gr¡ndcs ntoÉdás
snEnb con cl nombré dc éct¡sú (po- de lá noch.', b.[isim, imrsen p.F
¡s el rénb.sobre ün" sil.b¡ áton¡) o d*ribir l, snndca d.l p.is¡j. noc-
s¡rtole (d.jar áror¡ uñ¡ sílaba róúi.¿)
y c6n el ejemplo dc J¡án dc M.na.o t ds qr. toñando:'d6ptés d. habú
véd. lo dicho en l¡ úoE át v re.
: Hrbi¡ rccqido .¡ Sol sus ñyo¡ ¡¿n¿ld, voherdal. orielráhño.
'o
d@dos dcjando su lusar ¡ h Lunt. 'L eshcuú apen¡s hrbí,D údado !a
r @,2¿: 'o.é¡i.¡. dcl Océ2oo'; !. dé iu .úrso .
rcGerc scgummente ¡l Mediteráneo, 'niodSe crcí2 que les Fur¡s (cspiitus
':
pus ya luan dé Mena habíá ll.¡nado inf.rn¡ls d. h ren|Fnz¡, cuyos norh-
5OO LOS TRASTÁMARA ARACONESES DIEGO DEL CASTII-LO 50r
Aleto e Megera con el Tesifón otros quedamn con dolor sin remedio
mowiendo e soplando sus 6eras rempelr¿s, y cualcs causavan sangrieÍta partida.
r5 \.ruetun r¿üo¡ds muy mJl que moJt j r.,
d,rordra sen,branJo .on duro b¡.¡ór.
Conparación
Las oras Eolo, por ser convocado,
.omicns¿ féroce Io. su, n,ud¿nrren,os. Cual el peligro vorace y glotón
l:. agua. b mran. tuth¿r¿n tos vienro,, de Scila c Caribde se muestra raüoso,
.o renran lo. sur grupor en \on pre,ur¿Jo: 35 que muy más espanta que faze medroso
l¡, ondJ. o¿nquit¿, Jel ¡rur,egurrdo a quien menos teme mimr su visión,
asi muy disforme weniá de ral son
p¡e:,o t¡n crud¿ foriun¡
'ornJron
qu.. non "ruy aquesta con gesto crüel, espantable,
permjriirdo bon¿n\J nrn8un,
su estruendo jarnás yaziá ¡eposado. algando sus griros con boz miserable,
40 faziendo femce tal triste pregón:
z5 Traiá la su rueca de Cloro ceñida,
Laquesis el fuso con etla 6tando, Plegón ind\nado en el .ual Antrcpos ásperomen¡e
Anrropus venía sus filos co¡tando, de los mundanos se quexa
ctc muy espantables cochilos fo¡nid¡:
robara a los unos temprano la vida, Aquesaos mis actos, pues son tan ocultos
3o a los otros los dias trangava por medio, quc de ellos non curan los 6jos mundanos
nin fazen memo¡ia de ser suÉaganos
a mi, que he desrnrido sus vidas e l¡ultos,
bres e¡ú¡rer¿ en.el veso sisuie¡rc), bIroDs rcmpc*uosos y.hutlscos. Es 4J fa¡é sin dubdár tan grandes insulros
.rusrntes dc los ¡emporaies, ü,n t.2i. que dellos se fagan estorias e leyes,
das por h co¡s.ela.ió¡ dc O.ió¡,pues :!0,¡16: otas r..q,r,/o:,aseguodo, porné mi cochillo por sangre de reyes,
cn ó.¡ubr!.LLJndo Áb ¿p¡rcl,r ¡oret faré tal uhrance que rescen sepultos.
horiz ,ne-.lleg¡br r¿¡rLir¡ t¿ epó.: de " te .o¡vftreron de golpe en .r¡-
]trs rorn,cnqs. Sus nombres, co'no rc
.ue.Jr el poeB.cnn ñe.to, M+E . ziTDs ias Furiai, lle$n I¡5 par.$,
TÑIi,"P .leiüdes i¡Güirles .lüe .esrl¡n el de r'ú¿¡¿r: álgünoi; s ftucúente en la preocupan lor eüos ,1os hombres vi
17
I4 did: ¿¡toncci, orie¡t:t¡mo. \err Je h riJ¿ y h nNc¡;.h D.m¿ lengua antigua su uso ¡bsoluto, sü rr ve¡ despcocupados de la ,nuere.
I3/¿ro(: Groz', cult¡ño intrcdú.tdo
L, Cloro hrl¡b" el .lúuno dc L,. h.m- riculo,.óñó pronombre o adje¡vo rc- ar J,fi¿n¿¡oJ:.su&ásíneos, súbo.dina-
For Jurd lte Me¡a. ,,!/¿,¡ie,¡os: 1D! brs con lr rueL¿, húiJmEtrr r¡nau¿, l¡tivo. r¿r¿»¡: en¡ caus¡' doí. Es un cult¡¡no procede¡É del
dúzai;1, ,,riabüidad del vi¿¡to es como ¿ hdsó. quc \er vr¿ pJ.i hnr rr rcr¡re: cultú¡ro por'voraz'. le¡suaje eclesiático, y usado ¡ me¡u
prorcrbial aúD en nu*ros dis.
'ó'L¡quers,.on.t hr.o. h¡Jndo.on ra Es.il¡ y Caribdis eran los ¡omt res do en l. poesia crüdita-
'e ó'd,,í¿,: bomabrn, seclra,nenre Cloro',pues er¿.tla la que trsienabr los amiguos del¡s penas que limita¡ cl ai i¡r!¡los: ofensai, .ulúvno dlvúl
es
iralün6mo. Nórcse qn. debe a.entu¿r- lotes qüe Ie .orespoDdi¿n e; h vjda i.ec\o ¿e Me$ina, pe¡jgrcsisimo pañ g¡do en 1¡ l.ngu lltcaria del sisló.
se seg!. la Dorn¡ rctual:sin embrgo,
cn elverso nguiente he,nos dc rcentüa. :7 Efec¡ivr¡teDte,
losnaviosqne rádsir,ban por é1, de ¡hi obsé¡vese que Áhpo h, pr.iendido
er¡ Átropo lr qn.. su ñetafó¡ica voncidád y gloioncía conve(ü la ,ruere del Maenániño e¡
,¿"ü, p¡ra q¡c no se pier.¡: el c\que, ,l .ortar cl hilo de h vida, dcternnn¡ q¡e d.s.ribe en el ve6o anreriorptr€s un ¿jeúPró pd qüe los hú@os nó
rm a.enrud bisico.l¿l arte ñ2yor con ba el nro¡nento de ¡a muerre pa.j .r.l¡ se decia que los absorbia o trl§rba olviden su condición mortal, eleván
dos trenr¡tiqujó. c¡da u¡o de los cua- rJ
les hr de con¡e¡er dos silabas áion¡s :3«p¿"¡,r/.r: espantosoi. 'hís que miedo,p¡oduce espanto dolo, por t¡niq al nilel de a.quetipo.
r,,i,l¿: r7 d¿ d¡ r¿,: de tal ñ¡!en'.
cñtE .los rónica (óooó). r- /¿'@: te¡oane¡te r3,l¡rd,.c: violeD.ia, inju$icia'.
tro.q,?or: gólpcs de vienro E5
.on nu- ro ¡ñ,r,e: 1ron.h,btr' a: que lo5 b¡os del nn¡¡do Do s.
502 rOS TRASTÁMAR¡ ARAGONESES DIECO DEL CAS'TITLO 5O3

Se¡án desqrtados con esta mi espada Aquí Annopo: ditgc 'u Jdhla rcflld cl " not ftv
JO sus cuerpos de fuera en sol1 muy disforme,
de dentro non menos, con miedo conforne, iQue r,,itesr,. mrdre' qu' fUo' l¿tieron'
pñr r,l qrre peri/. rn , on muer re doblJJ¿. curados los f'ros de t¡ crud¡ madrel
iNación inorante, dc seso menguadal :' ¡Oh , uerpo inl.lr.e \lr t'. t Jno fJore'
ioh gente cati!?. oh pueblo perdido, viejo mesquino, que cuanros tc vtero¡
Ya te pluguiese de ser enrendido uda bcvir se tLrYercn
por .al que Prüdencia re fuese abogada. v ser e; el mun.lo p'r 'retnpte n ^' rdo'l
Ñin ellos re valen nin §on ácorridos
Abre rus ojos y mi¡a, si puedes, qo nin rú los rp,n'.'i bt.rr Ie nruieron'
ni muy peligrosa mano criienta,
verás de qué son 6ere e turmenta De ser muY humano te congloñavas
a los que se pieDsan ñ,i¡ de mis redes; creyendo que fueses por eso inmortal,
varones cuitados que ya presurniedes del gran Julio Cesar, guerrero Anibsl'
bevi¡ para siempre con toda demencia, del rey Alixandre loarte Pr.ciavas;
plañi.l !-uesbas vidas, lorad coD pacienci¿, 8J a todos gentíos tü fam¡ cantavas
que, prcsto, del mundo robados seredes. por rJl qu. ru nonrbr. nor 'rre'e ' ¿ll'do'
ie'ra*.. po' clerto, me;or contejado
ój Non vos engañe la gran co¡fianqa si pa¡te me dieras de cuanco Persaús,
de wuestras riquezas, resoros guardados,
que rantos dolorcs verés ayunt¡dos, l,s óÉs tu fu.ras ¡oD t3. descebido'
que prefo farés de siglos mudanga, en Ia preminencia de tu monarquia:
9o
e non serés libres por inucha pujanea,
.o por \Fr grn(mio\ nir grande, ,"ñore.
re¡did vuesrras vidas a mí, pccadores,
a otro que esfuerqo dad vuestra esperanga. po[¡nr (espe.nhre¡te C¿$t Pó]i!i<'j,
Rúbrica:..¡!r¿: há.i¡.
7+.,ú¿¿or: dcsdichados . r¿¿: cruel'. gu¿rrero yPtblicnt¡ de sus crmpañá9,
Las ñádres fueron .rúeles cngeDdnn_ su valor (AníbtrI, qle 6tuvo ¡ P¡nro
a, d¿r$r¿d¿J: deetr*..los, derrui- duerre y acraúa¡ en conse.uencia. do húos que qucdaí¡n sujerós a l2 de a.rbr con el poder de Roma) Y
ie de q¡é so¡: de qué mnea'. lus virtu{l¿s ¡nrclectu,tes v ¡nó'¡les
5ó eñ ñlt
d¡\Jotú¿:'¿e nlanen óe- ó1
?r¿J!ui./.r: prerünil. t3 pü ritrp(: p,ñ siedpre' (Alejr rc, dis.jPulo de A¡istóteler,
fornre o'ondesproporcioDada . 7e,a¡¿n: á,rpann,.o,id¿i:to.or.i rúnque l.\ oe. P¡(i.iP¿f.n '¡')or
.d,2rom¿: proporcio¡ado, acordc o men, r srtrdo de róda' est¿s cu¡]i
"
.ón la viol€ncia 6sicr des.rih en el 63
Jd¡¿\,'t,a,éis'_ que ptesto ¡d,¿, ¿¿ 5i
3o ¡c¡,¡¡s: ..ncdias, das ánimo 5¡
verso antérior er2É l: vi.l.n.i, mo g/or axld,ra: segDúmente .on el sen-
3J ¡.d¿r .¿,¡ior: 'rodas las sente§'. Es
rtrl , que les so"retcrá. iido dc .,ñb,¡.é¡lo que habéis hecho Nr
iror s€r lrrmano te llenxbas dc u" t¿-¡io,nuv "tihz¡¿o Po'Jua¡ ¿c
! l¿ J¿io ñe,tk¿,:'de juicio dismi dumDre sisloj, ó ser, dejrré¡ de olvi-
d,r r l, MueÍe .omo h3b¿ir hecho 3r,l,tldl co" ,.cnio ,s!do. co,ro es
!7 ¿idr¿J: qredrs..o qndo, 2.o'

"e'y no os libráréis pór ñu.ho po- 3a ¡odre te ja.útras dc rr


pr.du: 3¡
¡df! áe di¿¡dJ: ñc parriciPar¡s. nre
5ó pú hl
que ..- kJ'6p ¿bolattd: pta rltrbrdó .omo otro Aníbrl. Cés¡. o ,nao n¡na.
se tas o¡as: '¿'¡¡o¡ccs'. t't Jse'a: non
qüe .. abog¡c por ri, re deGndrcsc'. 71¿rr¿(o: áínno. vig.a v¡lor'. !o Alejandrc'. Nóksc que cnn los ar
Si el pueblo tuera sabio, su prudeD.i¡ nerl vue$É espeGtrza en otra.ós2 qú. quetipos de l, ¡r¡¡ocrá.ia y l, re¿lezá fdh de\rbi¿ó'. ri no fir€rás ra. e¡gl
le pe.ñnl.ir ente¡de. el lodr¡ dr ltr ¡redievrl por represen¡ar ¡a s¡bid¡¡ia
DIEGO DEL CASTTLLO 5O5
5O4 LOS T¡ASTÁMARA ARAGONESES

dime: ¿qué rale la gran osadía tu lerusalen, de ul excell€nci¡-


de tánios honores que has adquerido? el iu Rosellón, l¡ ru gÉn Atenas'
h ru NeoDa¡ri¡ e tierr¡§ tan bu€n¡s
¿Qué te ap¡ovecha, si tuiste temido, ni (lemcnciá?
nombndo por u:ro dc rres en grandeza? r20 ¿por qué no. ,. pttton s¡lud
9J Ca non te de¡ibra ru mucha riqueza
nin la presunción de muy enrendido. ¿Qu¿ es de ru viü. tu tiemPo Pesado?
,.¿. dÁ t"n t". 6estx, rus gals e PomPr?
Y¡ vicle, cen¿n¡ de rr, nn furor, üte. qu. t" llama le mi 6eru tromPa'
ya sc te allega Ia om muy cruda, nnd€ l¿s irm¿s Pues ercs fo¡c¡do;
I\azón non re puede presrar ral ayuda ¡¿'¡ ;Oh rey preheminente. scñor ran loado!
roo que libre te falles de tanto dolor: iOu( tus exc€l.nci¡s e ánimo tuerte
las muy bivas llamas del Dü gran rerror
i,ú*. "", * pued(n asor¡ d' muerte'
agora comiengan a ardcr bivanlente:
nin d¿rtc (ons(ro de reP¡r¡dol
'cr
apresta las manos, tú, buen rey porente,
vffás qui re lale si tuisrc reñor. Lo tus oensamientos de §rr t¡n altivo
rto
- rsor, \e quedan su'p"sos en crlm:'
IoJ .ánr,.".. fo'crdo' que rin&s el alma
¡Oh rey poderoso! Tu gran discreción, aunque non temo ningún ombre biwol
ru seso mundano, las tus \,?naglorias,
abre tus oios, te¡reno, Pasrvo,
los rus hedeficios, rus grarrdes cstori¡s,
mir¡. Pueder' m» ¡speros modos'
pt"ti"'i ,¡ue
tu uda pomposa, tu gr¿n presunción,
ru sublime nombre dc rey de Aragón, ,¡s de sangre de godos
"e"gas
rro tus grandes armadar. tu du¡¡ porfi¡, verás st te f¡go Por fu.r(r c¡trvo'
rL' ,i.r Se('l'¡ c.l reino dr UnBri,.
tus muchos rributos e gran nrostración, Y¡zes tendido en ese tu lecho
muv soütario, ¡ guisa de Pobre'
l¡ ru deleiros¡ e noblr V¡lcucr¿, tu ;d¡ non quiere rrzón que se cobrc
tu fé¡til Cerdcñn, tu gentil Mallo¡ca, I4o nin meno§ ya Puede ralerte derccho;
rrJ la Córcega sana, tu chica Mcno.ca,
l¡ tu C¡uluñ¿ con gr.'nde porenr r¡.
¡¡7 El ¡utor v. .numerlndo €r c*as Pir'cione5 ¡ una tlonarquil uniw€Ñ1
srofi! ló5 btul6 que crrábez¡b¡n l6s
e{'frrbso por *r úno d. fts i"."-*-' *"i"1, ¡tsüno< rcrlc, , 'ri3d¡E
uoPdrd¿: d¡n '
loe dudrdo ¡6pe.ro algén¿rc <lcr@.'.n-
i" Ñ"v ¿. ¡.e,,;. ')) @Rao:
¡4¡cn¿t'. P4i@: e''ú
e6orc i
üiis gmndel. SesuBn¡ente
qu. Io! kr
s¿
rcyes ñtu pódero«» del
tonces nítr¡ d.s.ó¡o.ido en
pu6 h{t¡
el siglo xrv eÉ &ecu.nrc
c¡r.Iáno.
;il:il;:,J"*.á";aü .;,-
"i..,,,-."",*i"' 4. p..q* ÁrcPo se 6'ii &¡is¡'ndo ¡r

ñürdo e.iiLnbl mn .D ¡quell! ópe Éuró de h hdició¡,.orto At.n¡s v Rcv,a ñu'rtÓ


t\ pu6b .t"t:',§nqi¿
.¡ .l de C¡si¡la. el de Fran.ir y el dc
gue los sur¡ntilos .erminados en -or
pu.licr¡tr scr tarto ¡rasculinos .o,,o
r"' -.1,*. t,¡;,; ¡t'
't*t 1o'
".-i"*,-.,.
du,;tc cl{do xrv Perc.uvo d¡r:\ñndi(¡ón el'v¡d¡:r¿ nobr'a v r¿
-"";Jo
;:"i;.;;;;;';á.,""l'n t,ss, rc¿r'a cst'rr'nr r' ur¡tub¡n de de!
e3 d/¡«¿:'a.cr.¡'. rñ,r'¿: .n'cl. n., de r.ru'¡tcn. <cnd' ¿c 16 8od6' qN hrbr¿n d.*-
:;;;;-.'i;i
r.i*w¡.í- .do, r"s 'ruños v rs h¡bian
ror
¿prrrrr: p.ep¡r¡, dúpóo . ¡Pod(-
(trdn¿ do queda d.ro.o, quién rliEnúc lás áreis de.apiosió' d.l ;;::'i*';;
i"-",. .,i"' ";;;ü.
¿'j.,".' * r, ,.rn,. do de uM Prk d' rñP{io
e7
.on.u.rd¡. Es posibl. que lo h$. con MryDininlo e, oricnre e$2ba .1 ¡.i- ¿. ¡-*¿" , c*-
-j"'i. r,I--".1 c*oti.., 'ri ¿ s'nd d': ¿ modo 'k '
l¿ d¡¿,ld¡ \cBo \¡gü'.n!(. ñ p6'ble, no,lr Htrtrgn¡ re \eP1ft"
ruD.tu. ,nás f)¿¡do, qrc .l rntor hrF i I
,drn ,ó,: e\hibi.ióñ (). iil-, .., i". ¡.y* -** ^ "ttr
'
5O7
50ó Los rRASTÁMA{A AFAGoNEsEs D1EGO DÉL CASTILLO

eres venido eD un ra.l esrrecho Atal vimos luego con esee semblaÍte
que de esa tu carne combrán los gusanos, lleca¡ l¡ muY c¿sr¿ rein¿ nrtron¿
verná tu conquisra en ra¡ duras manos ,,*"¿" * c:ra, 'u noble Pesona'
que. presto, yo creo se pie¡d¡ de fecho. ¿iándo: "Yo. biuda, conviene que ca¡te
r45 y Ilore mis curtrs, pue' un ¡delante'
r,tj Caerá la memoria de cal nombradía, stn ürr¡. rrP¿rn de ri nn queu(ro'
más nola tu f:ma de ser renombrada; ,,.. ,1" t¿tto. r¿n txcl¿rescido
dispcnso con e[a de aquesh vegada, rey cnrre reys müY más abund¿nte''
v, p,ie\ que ro\ ,.re l" ¡rJn rnoriJ.
que siempre se vea bevir todavíá: Cotrúeo I's fados por drrtne faror'
I5o po. ral que silcncjo non marc su glo¡ia -"
2to qui\reron"que' trr'tr' vo tuc'e ' ¿rd¿'
non r.m¿ d. muerrr ru nol,le vi.to¡i¿. ;;;';. -i ai.,"';*"valori
Jor;r dobr'd'
que wida le d:rmos de ric¡ valía. de rlco
f:m: w est¡do
oor u rne fazran los LeYes honor'
Tomer licenc;a de ri los criados, i"* -* ,*'-"' i' Pot lo' comatc:no''
de,prdc,. pr.ro del m,rnJo. { quiere.. ,.' oo..j"r. rendi¡n a mt los hum¿no'
¡JJ. e non re de§plega, nin te desesperes, los rerno'de L'P'ñ' n'e dr!:rn
¿mot
que todos a esto nacés obJigados;
bastarre ya deven los tiempos pasados Yo. con tu vida, Por reina biwía'
etr que por Iralia feziste g¡an guerra: Dor (er tu rnusPt m glor ia dob)*a'
pdgJ. ¡ue. de\.( rl cuerpo a l: rrcrr:. ,- " *i."t-U* mi' Jho bolrq'
róo y ven, e nor tardcs, que somos llamados. ,"" ."" a"Ut. \ rcro'r¿ nti ttrerpo'en¡ri
Dor ri mi bcvrr rtrnto vali¡
Después de b ntrerveoción de Átropos, coraienz: Ia l¡menración de lós l"e r¿mj"q'""1 de mi i¿lle Jonr'
servidores de Alfonso, desolados con lo que llon des i", í g.' ",""t" mi nobh coron'
.onsohda la renra Maía, viuda del Masnánirlo:
'^*.". ull miedo de controweru¡'
26s Por ti governlva los siervos leales'
tiunfó tohl,nedt .on el Renacr oor tr Jaur leY a tus strtÉgano§'
,a:.. r¿,: one.á¡i, foün, d. ,nedtó;¡órese sin enlbargo que...mo
fn
ttro tipica¡nentc r.rsones¡. Re.ordar rlirm en el ve.so rigxiente,se hr¡ de P"'t, -.to""'n lo' ¡urbl" humanos'
r los hdr,lc\ que los gusnos comc n¡a cx.rpció¡ que aplica a csc .aso,
rirñ su .arnees úno de los rópicos más no de una .egh e.nenl.
rePetidos er Ia ¡bundanrc lneDtur? raT lúruro: haco utu ¿x.cp.ión'.a ri,J,,.: .cyú E\ !n ¡Gsoftqro
mrcabm d. ra Brja Edad Media, 6c :ar Recuérd6e .óúo los elogios de
la¡ : h Érnr M¡nl ¿r,¡l¿,r 'doElo tn rbun'lr'r¡ r'co '
cuenie en los rexros dc insplEcióD re, )dr!.r: ya qü¿.puéi irño¡'d:,do los Doet¿' ¡msorreses Ii.o, ¿rdloJ: ve.i¡os'
ligios¿ y .omsuncll a Ia D¿,:¿ l¿ l¿ de.;.rb¿n lenrprc 'o cú¡d:Ll, Pda re
'rt r¿¡ldl/d : :i e¡rpre . .""rruo hdetiÁd durúre hs de'¡d^ :ü ¿o,¿: mú|ea. Es ú¡cpnúrsño.L¿
Ijo I' Con 6l que ei olvido Do .ca- q e su m¿r'do v'v'ó en tt¡lD d¿sd' d
, .,l.nr¿ Jrl wño re\ulE müv toradtr
t1s nohbtdtíd:'i¿ñ . bc con ¡u elori, / no tenu ru noble 16 Jc nDvo d< 141,, en que se desPl ¡ ¡ ,.n¡,u!.r'd .on(r!eúD' Nótese
viftori {tu famal :1a ,úcn¿ / pu$ le drcrcn.n el p¡l¿oo re¡l llrr'¿lonr'
.'a6 tnoñbra¿¿: llaDDd¡'. Lá popia
d¿ cn
Atopo, o se¡,la nrlrerre, re.onoce qr. no habna¡ de volver ¡ !c6'' ¡ .l dernazrúienro del a'ento esre
dtrnos una vida tr tu f¡nul de san rr Pe
.^" c,r ¡u¡c,on ¡e t' 'n''
no puede r.rba. con la f¡ru, idcál que s¡r de que r¡rbos liviercn tod¡v1a
úu.,/.,r¿,Io' lufrJsaneos $bordt
se fue i,nponiendó c¡ ltr.uhu.a ar¡ró §i
cútica de ltr úliima Edid Media
.16?/¿j¿: despLsa, d¡Elure'. nrdoi. Recuerd'\e qu¿ M¡nr gobEr-
_r,

-t
DIEGO DEL CASTILLO 509
Jo8 tos TRASTÁMARA ARAGoNEsEs

por ti me tcmian los descomunales, Dios no contrrtes


de ¡quesre l¿ vtda. por
por ri nre servian los mas especiales; c,, *,t tan..qulro c"al h¿< comenrado:

27o con trono nruy alto yo soh rgi:, ¿95 3 ,11 non toc¡ndo,, mi de buen grado'
segirn te ploguiere' coDsiento quc fta(es'
por ti mi plazer bivió todavía,
¡Oh dulce marido, salud de mis r¡ales!
A nri con la muerte §crás J usticie¡a'
Agora yo,ola, por brrrda mesquine, oor frn de nus duelos non meno( rmrFÉ:
seré vituperio de todas las gentcs, .r él si destruYe' sc*s enemig'r'
z:¡ l.r már condolicla de Due.rros bivienres, roo de todos ll¡m¡d¡ ta gren carnicera;
rorn¡dr. con duelo. de curras vczin.r; .,. li né(irndo- seri tu rtnder¿
seré yo la ravra que nunca se 6na ío,,nu.ho. gr"tío' mrrad¿ con nrredor
guiando los fuegos de tiempos muy largos, s.á, Pot aq.reste con brvÓ denuedo
cubierta de luto, con llantos amargos, ll.,nr¡d¡- si muere. cruel, omez¡en'
28o rré conro Furra q¡re \renrFre c¿nrrna.
3oS Se¡é yo, Por cierto, non tan clefensom
Si non é
convence¡ los jrsros clamores
cscontra rus fuerqas' co¡t nrenos corale;
de aquestos mesquinos e rrisles c¡iados, poJÉ' sn r.guarde f.zct tu ' ¡rn{e
muévantc, rrruerte, los mis renorados
atán miser¡bles e c¡t¡dos dolores.
.n nti. sin vcntura, do trrstczJ mori¡:
notr me dcrer¡gas' Por Dios' nrás un ora;
285 non quieras causar tan grandes errores
indrgnr ¿ tt1 \Jñ¡ \eré vo Ia mu'rt"
que por $ sc nresen las mis uej¡! cánr\. Jro
nin quieras que ronlpa, con manos proaanas,
ror r¿l quc non veaJJI¡r:' 'lr{cuh'errr
la c¡rne se¡vida de tantos señorcs.
i. t"' ,,i,., rni crrcrpo a de'orr'
'"u't'.,
.
A mí,jusL1mente, será bien que mates sr oudo I¡ ReinJ' nruser de rquel gri'go'
29o e dexes r él bevi¡ en cl mr¡ndo; .1. tt is"nc"t ul don §cñ¿irdo
a mi, reiná triste de ran gsmcb¡rndo ¡rS q," poi l¡ su nn:rrre rc*¡se bb¡¡J'
siglo cuitado, es bien que desates; (u quisto rJrrdo. lrzréI)dore rueFo'

nó .on cfi.ri, los dominic húpáni- bellos y E\grr cl rorro .omo m¡riG3
.os de h coona de turgó. dnnot¿ I¡ hciór cxrcnn dc Jólói p'n..nnbrr ru !iJ¿ P'tr ll
:er'Do hags úiro coD ¡ vidn. s. nii.'d(i
I¡rg¿ ausen.ir de su Drarido. '¡11t3 que tohtpd,a) fldno' ptuJr ú, / .l€ €1.¡ q rntrhr iP¡'dnrJrNnk'
,eu
:ó3 lestozrmier: normalneate sisni- .dne stuid¿ dt ta¡tú ftiot': vétse lo
ñc" !¡onstruosos. deforni.J. Dúdó si
l¿
dicl\ó en tl !. 23ó.ld ráñr \otuild d. tdn-
r'r rn¿:r.¡d'h.,m'ci.n, l, rñr.tdr'. ¡". Jewek, del rnfi.rno. uL' b'Ur
,tue iitres P"r H.otl5 o PÚr t'Ü\iio_
¡Eibuirlc uñ sdtidó .uldr¡. como an- r,J r.roar es, n¿tu.al,nenre, cl cue.po
tq,teú¡d?: regu¡rdrr', Pucdc nc, rrr¡resronrdos prr \u_s.r¡h o t
tónlnro de '.ommunis'.o. el seorido de h RcnB.que dscr n3s¡. y rotr,pcr 'l.
nhi6.r 'cu,d.do. pÉ(¡ or ' re(elo rlftúDnn,. Nóte§c coo que ¿('er(' rRr
de rf¡blc', por lo qüc deberirno5 nF p¿6 banife$¡r cl dolor por l. n ucr
etantor.stc mno, deerrcUbdo su E
t.rprcbr'in ivils, destetrtot. 'ere ¡i¿eonc¡¡mo. ¿¿',¿J. 'mo rnd¡d',
17' to¿dúta:'sieñpre letaz gdabúdo / tigb ditddo:.\ñr- ¡únqur pódi¡ s'snr6(¡r tmbién'.¿rnc nuÉ y patetirno en lu8¡t d. urotrto_
-
do desdichrdo y siñi.nte'. sscr qu€ ll¿v¡b¡ l¡' eñb¡r(J.J.nei Nr lu6ú romúne5 n!tolóEi(os ü^nro
E\:tuso esn,n^ sotün_hacer los Po.rs de s" rslo
's" t¡ Furis p.eeuian inca¡sble- la Érez¡ de rDtcponc. u¡ ¡djetivo
^tiénd¡scy
r'1El¡nror.luJe:qu' ¡lmro d. Al- r'. dlSd,¡r¡rr'dcaM¡r'
oEnt. a los €ulpables beando sú ,ina. pospóncr otu. d. sñn .6o.i, erilG-
236ñc:d lds nis ,i46 rans: rccúr- .so\ nq¿r ¡e Adrnero, n\ Ll. feE5 rrJ 7dJ/dJ¿: qued¡se .
ró q,nr.: \uGi.lo'.
dse h <6n¡mbrc de mee6. los a- .le vi.h fT.strIr) .\ñ( h ¡'uc c Lle n' r¡rlJo,
'e¡ ¿¿d¿r <lc tós te2os 12
JTO Los TRASú MARA .ARAcoNEsEs DTECO DEL CA§T1LLO 5II
fazerme bien puedes en un ranto fuego Conparación
que sea rni vidá rrocada por éstc
por rel quc ¡ri muerrc salud le compresre Corno sc falla muy desbaratada,
3.zo y él que bivierdo, peresca yo luego. 45o sin el capiún la huesre. y vencida,
y dondc segrro defieoda su üda
Fazlo ya, nlucrre, non seas tln esr¡aña, fuye c :rguija por scr reparada,
da 6n a mis males con cste renledio, :si bicn aqucsros, después que cesada
a ri sola quiero que scas et mcdio la biva razón de lo prosupuesto,
por tJ¡ que non ve¿ de gtorir r¿nuñ¡ a55 fuycndo, dcxaron su noble rey puesto
32r JJnrá( rpJrradr tJ noble de Esp¿ñ¡. en un pobrc lecho, la vida robadr,
ni¡' biuü se lJrnrc de ot crpiun.
ftzftj. non dubdes, que sicmprc drrjn
de ti. r lo frzes,loabtc fazrñtr. Conpatatión

Así como cu¡ndo Ia nuve se Para


Átrcpos rcspondc nrrUgnrda {luc Du¡c. alteró len igúát p¡r¿ rodos, y ilelante del sol, quc da tenebrura,
quL 1¿ ¡r'ky¡e. m cl roñdo. - un" t,b(ret,on qu. lo. mor¡¡lc. ¿.Sc;.n
JFruoúerlf-.p A s' uqc.J'¡ eterD¿mente y queda la rierra en f§n de t¡istura,
9ue.l¿rirñ s,rmprc t{o .|óo
n,iDio Jr Frn,,na, l"- dlo, u-. Dtr¡nd¡n .or cJ.tüc.6 .,,gri,"_.."ttto tu.bi¡ ro.Dada de como fue clara.
)
drtu¡,ro ¡cy hr nJo.l n)ás rorrun,do.ya que L reiDr le hiofi«,,1á
y .i atal bie¡ ¡sí mosrró la su cara.
p(Konr. h empl¡a J mor¡¡
! cerrados los ojos, la su lengua muda,
et pt¡zo de nes me.e\ (murió. d. h..t,o,
"n
,l ¿ dc .<ptrcn'bre Jel mismo ino,. \ Iu, ( ¡do, t.s r-.urr(t, tñ. nr - su carne real tendida e desnuda,
mot prjncipios, y .ñ.de: por quicn rrri sentido turbado quedara.

"Si n1ás larAo ric¡npo ésre bivier¡, Aqui el auroa condolido del fty,Jaqa eon su uerPo
muricra l¡ fama de los subcesores,
los curles, seyendo tan chicos seirorcs,
siempre c:rllado su nombre sc vie¡a: 4ó5 ioh nobl€ rey, cligno dc ser memorado!
q4s pu.\ un ral hrrnrano. dczrd r ¡rrdrer,r ioh púncipe g¡¡nde, ilustre mona¡ca
quc, contra Fortun¡, tan firme tu barca
razon conscnrir r¡ue so¡do quedrra,
regisre, sin ¡nieCo de ser nabucádo!
y su noble fijo que nunca ¡einara
Los grandes señores qüe tú has criado,
por ser dc virtudes tan rica v¡ndera».
47o duques, Darqueses condes, varoDes,
privados y sicrvos tle t¡ntas n¡ciones,
¿dó son que tc dcxan cst3r olvidado?

ireon¡¡are: co¡rpr¡re t es to¡ur¿ ¡¡n /d¡ o i.qnuar r..t.


.{ Rccuérdesc qdc J¡ Magnáoino $: rviu elpso, ¡ccleÉ. pr¡ n,oJili.¿r f(úm dc l¿5 P¡l¡br¡.
r:o,, ¿gú¡¡¿: l¿
¿¡ 9!? ái,r¿¡.rd: , qu. vivie¡do rc \u(eóebn \u h.rm ,oJurD, r.y de ar.1¡o$p,er¡o: ese térmioo su¿|. tr- d.fenúd: t¡nrd por.l-llr. /¿ lre¡¿, de
él'. El viole¡ro hipérb oD se debe á h N¡vJrru. un L C,ronr dc AÍ¿g\,D, y ner cl v,lor.le desigDio, propóntu : cn E¡cnú cont por la Cr¿,¿¡@ dc Ne-
nc.¿sid¡d dc i..erponer dos sil¡bxs
átoD¡r enrc dos róni.¡s .o¡se.ubv.' 'u huo rúntr¡l F(rrJrúc u i¡ rtc Nx cnc .oDre\to, sin enü¡rgo, pr.e.. sig
r:r El r.gnndo henü{iqutr) ticnr cs nificar lo ü1in o guc prpdt., '.x- r5d ú¡¿úd: oscsridid .
tru.tuE det¡c¡roe: hrbrir lue suDri,
aa" ror¡lo: lilen.ioso. c¡llido. sil$.i)- pucro j debe¡ia expli.¡rse por la li le.orüdo'.
46j -¿r,rd.io:
.. (i¡ dc los auiores de .rG rictrlpo ¡6¡ ¿¿ó"¿dr'd: E8!o.ado, ohú.¿do'.
512 LOS T&ASTÁMARA ARAGONÉSES

Agor¡ tus caca§, las tus embexadás,


tus grandes combitcs, las tus monrcrías,
4't5 t¡¡s muchas labr¡ñtas, las tus maserí¿§,
tu rico tinel, tus joyes prcsciadas,
Época or ENRIQUE tV DE CASTILLA
tu grande capilla, reliquias guadadas,
(t¿s+-t+l+)
la tu drapcria, los tus ornamentos,
tus dulces cantores, los tus estn¡mento6,
48o por cie¡to, son cosas de se¡ bien lloradas.

Seú tu cástillo Del Hue\,o rlombrado,


verá tu ñemoria j¡rnás decaida,
seá la tu fama por siempre crccida,
iú por el mundo tu ser más loado,
48s pues tú solo fr¡iste tan digno fallado
que cn ¡i Perescies€ un rcy ranro gr¡nde;
razón es, por cierro*que gloria demande
tu muy rico nombre, sin ser olüdado.

UUtñd

Como las barcas que, por la ribera


49o del mar, bolteando, consiguen las ondas,
do muchas de vezes en el agua fondas,
y ot¡as se fallan €n s€co de fuera,
atal bien así, con esta ma¡ere,
después que minda la t¡iste visión,
49J me vi separado, non sé po! qué son,
abEente de áquello que más ver quisien.

a7J d6&¡6:.mxhs, c8.íoi. 'v.su,no'. Es otu ú8ordi3mo,o


.r,in¿l: pr¡cio o ta¡ón del p¡lacio .x Bdá.,ror;'iEEtrtneqtoC.
doDdé sc cel.bFb¡n los actos rolcú- aBtED r.alided, AlfoDso Esidi¡ en
ñ.l.Er c.t¿t nioo (no he podido do- Cú.dnñ. pñ tu. büd.do ¿ CÉ
come¡t¡do .n ¡n8onés, eunquc puc- tel dcl'ov6 b$c¡ndo nejores ¡iÉs
d. qú. cxisticÉ t ñbié¡) que no debe p2r. su .ñf.¡m.d¡d y .[í ñurió, dos
.onfundiB. con cl itaü¡nisño ,i@lo, hoús et.s dcl .tuecc dcl :z de jo-
'conedor d. l¿ sediduñbrc', prcscn-
i., por cjemplor .n TorB Nah¿¡B- a31 ¿daad..' deq pt.Én¿z'
.7' /¡¿p¿l": '.onjunto d. tctai, q"-á aeo rotri{,r&: liguen'.

También podría gustarte