Está en la página 1de 6

LA CONJUNCION “Y”

La conjunción “y” une palabras, oraciones y proposiciones dentro


de una oración gramatical.
1º CASO: denota compañía, se usa habitualmente con un valor de
unión, enumeración. En quechua existen valores equivalentes a la
conjunción.
- Ima. (coordinante libre)
- Wan…wan (morfocoordinante)
- Puwan…puwan (morfocoordinante)

- MARISA, ANDREA, EDSON, HANS, JOSE LUIS Y PERCY


VIAJAN HACIA URUBAMBA.
- MARISA, ANDREA, EDSON, HANS, JOSE LUIS, PERCY IMA
URUBAMBAMAN CH’USANKU.
- MARISAWAN, ANDREAWAN, EDSONWAN, HANSWAN,
JOSE LUISWAN, PERCYWAN URUBAMBAMAN
CH’USANKU.
- MARISAPUWAN, ANDREAPUWAN, EDSONPUWAN,
HANSPUWAN, JOSE LUISPUWAN, PERCYPUWAN
URUBAMBAMAN CH’USANKU.
- LOS TRES CHANCHITOS Y EL LOBO FEROZ
kimsa kuchikunata, asuka phiña IMA
kinsa cuchikunaWAN, asuka phiñaWAN
kinsa cuchikunaPUWAN, asuka phiñaPUWAN

- GABRIEL GARCIA MARQUEZ, CESAR VALLEJO Y JULIO


CORTAZAR SON ESCRITORES MUNDIALMENTE
RECONOCIDOS.
Gabriel Garcia Marquez, Cesar Vallejo, Julio Cortaza IMA
reqsiska qelqakamayoqkunata teqsimuyun.

Gabriel Garcia MarquezWAN, Cesar VallejoWAN, Julio


CortazaWAN reqsiska qelqakamayoqkunata teqsimuyun.

Gabriel Garcia MarquezPUWAN, Cesar VallejoPUWAN, Julio


CortazaPUWAN reqsiska qelqakamayoqkunata teqsimuyun.

- JOSE LUIS, KINDOR, RICHARD Y ALFREDO TRABAJAN


EN EL MUNICIPIO DE WANCHAQ.
Jose Luis, Kindor, Richar, Alfredo, IMA Municipio Wanchaqpi
llank´anku.
Jose LuisWAN, KindorWAN, RicharWAN, AlfredoWAN,
Municipio Wanchaqpi llank´anku.
Jose LuisPUWAN, KindorPUWAN, RicharPUWAN,
AlfredoPUWAN Municipio Wanchaqpi llank´anku.

- LA CONSPIRACION DE AMOR, LA ISLA DE LAS


MARIPOSAS Y UN VERANO EN ESCOCIA SON OBRAS
RECONOCIDAS.
La conspiración de amor, wat´a pillpintu, Ruphay Mit´a
Escociapi IMA Reqsisqa qelqaskakuna kanku.
La conspiración de amorWAN, wat´a pillpintuWAN, Ruphay
Mit´a EscociapiWAN Reqsisqa qelqaskakuna kanku.
La conspiración de amorPUWAN, wat´a pillpintuPUWAN,
Ruphay Mit´a EscociapiPUWAN Reqsisqa qelqaskakuna
kanku.

- LA KAYPIRIÑA, EL MOJITO, EL CUBA LIBRE Y LA


ALGORROBINA SE VENDE EN PAUCARTAMBO
Kaypiriña, mojito, cuba libre, algorrobina IMA paucartambopi
qhatunku.
KaypiriñaWAN, mojitoWAN, cuba libreWAN, algorrobinaWAN
paucartambopi qhatunku.
KaypiriñaPUWAN, mojitoPUWAN, cuba librePUWAN,
algorrobinaPUWAN paucartambopi qhatunku.

- MANUEL, JHON, NESTOR, NOTWIN Y MICHAEL BEBEN


KAYPIRIÑA
Manuel, Jhon, Nestor, Notwin, Michael IMAkaypiriñata
ukyanku.
ManuelWAN, JhonWAN, NestorWAN, NotwinWAN,
MichaelWAN kaypiriñata ukyanku.
ManuelPUWAN, JhonPUWAN, NestorPUWAN,
NotwinPUWAN, MichaelPUWAN kaypiriñata ukyanku.

- CUSCO EN PORTADA, EN DETALLE, MAGAZIN Y QOSQO


TIMES SON NOTICIEROS CUSQUEÑOS.
Qosqo punkupi, paskasqa, magazín, Qosqo Times IMA Qosqo
willakuyninkuna kanku.
Qosqo punkupiWAN, paskasqaWAN, magazínWAN, Qosqo
TimesWAN Qosqo willakuyninkuna kanku.
Qosqo punkupiPUWAN, paskasqaPUWAN, magazínPUWAN,
Qosqo TimesPUWAN Qosqo willakuyninkuna kanku.

2º CASO: denota comparación y secuencialidad, se utiliza el


morfocoordinante “TAQ”.
COMPARACION:
- RINA ES PERIODISTA Y MARISA ES INGENIERO
QUIMICO.
Rinaqa willaqkamayuq MarisaTAQ K´illikacka quimicon.
- JOSE LUIS TRABAJA EN EL MUNICIPIO DE WANCHAQ Y
PEDRO TRABAJA EN EL MUNICIPIO DE SANTIAGO.
Jose Luis wanchaq llaqtapa wasinpi llamk´an pedruTAQ
santiago llaqtapa wasinpi llank´an.
- EN ESE PARTIDO LOS PERUANOS APOYARON A LOS
ARGENTINOS Y LOS CHILENOS APOYARON A LOS
BRASILEÑOS.
Chay pukllaypiqa Peruano runaqa Q´emeranku argentino
runata chileno runakunaTAQ brasileño runakuna Q´emeranku.
- JUAN TOCABA LA QUENA Y ROBERTO TOCABA EL
BOMBO.
Juanqa qenata pukuran RobertuTAQ wanqarta p´anaran.
- MI MAMÁ COMPRABA POLLO Y MI HERMANO
COMPRABA PESCADO.
Mamaymi chiuchita rantiran TurayTAQ challwata rantiran.
- SHANDY LAVABA ROPA Y ROCIO COCINABA.
Shandyqa p´achata t´aqsarqa RocioTAQ wayk´uran.
- YO ARREGLO MI CASA Y MI MAMÁ SIEMBRA FLORES.
Noqa wasiyta allichani mamayTAQ t´ikakunata tarpun
- JUAN TRABAJABA EN LA COMPUTADORA Y ROXANA
DORMIA.
Juanqa computadorapi llamk´aran roxanaTAQ phuñurqa.

SECUENCIALIDAD:
- LA ANACONDA SALIÓ DE LA LAGUNA, REPTÓ POR EL
BOSQUE, ENGULLÓ UNA SACH’AWAKA, ASUSTÓ A LOS
ALDEANOS Y VOLVIÓ HACIA LA LAGUNA.
- Yaku mama machaqwaytaq qochamanta lloqsiran, sach´a
sach´anta suchuran, huk sach´awacata millp´uran, yunka
runakunata manchachiran, qochamanTAQ kutiran.

- INKARI VOLVERÁ, ARROJARA A LOS HOMBRES BLANCOS


Y RESTAURARÁ UN NUEVO TAWANTINSUYU.
Inkariqa kutimunqa, runa yuraqkunata wikch´umqaTAQ
kamarinqa huq mosoq Tawantinsuyu..

- JUAN PREPARARÁ ALMUERZO, ESTUDIARÁ CON


RODRIGO, ESCRIBIRÁ UNA CARTA Y RECOGERÁ LA
BASURA.
Juanqa mikunata ruranqa, Rodrigowan yachanqa, huk qelqata
qelqnqa q´opataTAQ hojarinqa.
3º CASO: denota INTERROGACION, se utiliza el sufijo “RÍ”
pospuesto después de una palabra.
- Y ROBERTO?
Robertori?
- Y JUÁN?
Juanri?
- Y LOS POLLOS?
Chiwchichakunari?
- Y LOS TRABAJADORES?
Llamkaqkunari?
- Y LA OFICINA?
Llamkanari?
- Y MI CELULAR?
Celularniyri?
- Y TU LAPTOP?
Laptopniykiri?
- Y NUESTRA CASA?
Wasinchisri?
- Y MI QUENA?
Qenayri?
- Y TU MOCHILA?
Qipikunaykiri?

También podría gustarte