Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Traducir un diálogo a una lengua como el aymara va mucho más allá de una simple sustitución de
palabras en español por sus equivalentes en aymara. Requiere una comprensión profunda de la
estructura gramatical y las expresiones culturales específicas de esta lengua. Fue necesario
sumergirnos en la cultura y la cosmovisión de las comunidades aymaras para reflejarlas con
precisión en el diálogo.
Nuestra primera tarea fue adentrarnos en la lengua aymara. Esto implicó explorar su gramática, su
vocabulario y las expresiones cotidianas. Encontrar la manera de transmitir el diálogo de Iván y
René mientras manteníamos la autenticidad y esencia del aymara fue un desafío gratificante.
Descubrimos particularidades lingüísticas, como la aglutinación, que influyen en la construcción de
las oraciones. Este descubrimiento hizo que la traducción se convirtiera en un proceso minucioso y
enriquecedor.
Uno de los aspectos más apasionantes de esta experiencia fue la necesidad de comprender la
cultura y la cosmovisión de las comunidades aymaras. El aymara no es únicamente un medio de
comunicación; es un reflejo profundo de la herencia y las tradiciones de quienes lo hablan.
Representa un vínculo intrínseco con la historia y la perspectiva del mundo de estas comunidades.
Por tanto, nuestra traducción no podía ser simplemente lingüísticamente precisa; también debía
ser culturalmente respetuosa y apropiada.
La experiencia de traducir este diálogo a una lengua minoritaria como el aymara fue un viaje de
autodescubrimiento. Nos llevó a comprender que cada lengua es un mundo en sí misma, con su
riqueza única y su contribución a la diversidad cultural. A través de esta tarea, ampliamos nuestro
entendimiento de la importancia de preservar y celebrar estas lenguas, que son tesoros culturales
vivos.
La lengua aymara es un reflejo de la larga historia y la resistencia cultural de las comunidades que
la hablan. Es un testimonio de la riqueza cultural del altiplano boliviano. La traducción nos permitió
acercarnos a esa riqueza cultural y aprender sobre la vida y las aspiraciones de las personas que
hablan esta lengua. La mecánica automotriz y la educación son dos aspectos fundamentales de sus
vidas, y nuestro diálogo refleja cómo estos dos elementos pueden unir a las personas y sus
comunidades en la búsqueda de un futuro mejor.
La conclusión de esta experiencia nos dejó con un profundo respeto por las lenguas minoritarias y
la diversidad cultural que enriquecen nuestro mundo. Cada lengua representa una forma única de
ver y comprender el mundo. La traducción al aymara no solo fue un ejercicio lingüístico, sino
también una lección en la importancia de la preservación cultural y la comprensión intercultural.
Nos recordó que, independientemente de la lengua que hablemos, todos compartimos la
aspiración de aprender, crecer y contribuir al bienestar de nuestra comunidad y de las
generaciones futuras.
Iván ukat René jupanakan aruskipäwip aymara arut jaqukipañ experienciajax mä aventura kusiskañ
ukhamarak uñacht’ayirïnwa, ukax jach’a uraqpachar mantañ yanapt’awayistu, kunayman lingüística
ukat cultural ukanaka. Aymara aruxa nayraqata Bolivia, Perú ukhamaraki Chile markanakana
arst’atawa, uka suyunxa janïra colombina markana civilización ukanakata nayra pachana uñt’atawa.
Tiempompix jan walt’awinakamp uñjasiwaykchisa, aymar arux Bolivia jach’a qullunakan
ayllunakatakix wali wakiskir ch’amanchawiw qhiparaski.
Mä aruskipäw aymar arut jaqukipañax janiw kastilla aru arunak aymar arut uñtasit arunakamp
lantintañakikiti. Ukatakix aka arun estructura gramatical ukat expresiones culturales específicas
ukanakat wali sum amuyt’añaw wakisi. Aymara ayllunakan saräwiparu ukhamarak akapach
uñtawipar ch’amanchañaw wakisïna, ukhamat aruskipäwin chiqaparu uñacht’ayañataki.
Nayrïr lurawijasti aymara aru ch’amanchañaw utjäna. Ukatakix gramática, vocabulario ukat sapa
uru arsutanakap yatxatañaw wakisïna. Iván ukat René jupanakan aruskipäwip yatiyañatakix mä
thakhi jikxatañax aymar arun chiqapätapa ukat esenciap jan chhaqhañapatakix mä jach’a
ch’amäkanwa. Jiwasax particularidades lingüísticas ukanakaw jikxatasi, sañäni, aglutinación, ukax
aruchjanak lurañanx ch’amanchatawa. Uka jikxatatapatxa, jaqukipañax wali amuyumpi ukat
qamiriptayañatakiw yanaptʼäna.
Mä kusiskañ aka yatxatawixa, aymara ayllunakan saräwipa, akapach uñtawipa amuyañaw wakisi.
Aymara aruxa janiwa yatiyañakikiti; Ukax mä jach’a uñacht’awiwa, khitinakatix uka aru arsupki
jupanakan herenciapa ukhamarak saräwinakapa. Ukax mä vínculo intrínseco ukaruw uñacht’ayi,
uka ayllunakan sarnaqäwiparu ukhamarak uraqpachan uñjawiparu. Ukhamasti, jaqukipatasax
janiw lingüística tuqit chiqaparukïkaspati; Ukat culturaparjam respetatäñapänwa ukat ukarjam
sarnaqañapänwa.
Jaqukipaña lurawina nayraru sartasaxa, aymar aru ukhamaraki uñt’ayata saräwiru wali yäqaña
ch’amanchaña. Aka aruxa janiwa mä yatiyaña thakhikiti; Ukajj khitinakatï uka aru parlapki
ukanakan khitinakas uk yatiñatakejj wali wakiskiriwa. Ukanx mä tesoro de conocimientos ukat
perspectivas culturales ukanakaw utji, ukax jiwasan planetasan kunaymaninak qamiriptayi. Aymara
arunak imañax wali wakiskiriwa, ukhamat uka saräwinakampi, uraqpachan uñjäwinakampi, jutïr
pachanakan jakirinakar puriñapataki.
Jaqukipañ tukuyasax walja arunak ch’amanchañax wali wakiskiriwa, ukhamarak uraqpachan jisk’a
arunakan jan chhaqhañapataki. Sapa aruxa mä tesoro de conocimiento ukhamaraki mä ventana
ukhamawa mä sapa perspectiva cultural ukaru, ukaxa jiwasana planetasana kunaymana yänakaru
qamiriptayi. Aymar arut arunak imañax wali wakiskiriwa, ukhamat uka saräwinakas, akapach
uñjäwinakas jutïr maranakatakis wiñayatakïñapataki.
Iván ukat René jupanakan aymar arun aruskipäwipax mecánica automotriz ukat yatichäwinak
Bolivia markan jach’a qullunakan munasiñap uñacht’ayi. Panpachaniw mä uñjäw uñt’ayasipxi,
yatiñanakapampix ayllunakaparu ukhamarak suyunakapar askinchañataki. Aka uñjawix barreras
lingüísticas ukat culturales ukanakat sipanx juk’ampiwa, yatiqañamp yatichañamp munañax
taqinitak utjatapat uñacht’ayi. Mä amtayäwiwa, kuna arunaksa parlstanjja, taqeniw nasïwitpach
yateqañ munañasa, jiltañasa ukat suma uraqpachar yanaptʼañsa muntanjja.
Aka aruskipäw aymar arut jisk’a arut jaqukipañan experienciapax mä autodescubrimiento ukan
saräwipänwa. Sapa aruxa mä pachawa, sapa mayni qamirïtapampi ukhamaraki kunaymana
saräwinakaru yanapt’atapampi amuyañataki irpxaruwayistu. Aka lurawimpixa, uka arunak
imañaxa, jach’anchayañasa wali wakiskiripuniwa, ukaxa jakaña tesoros culturales ukanakawa.
Aymara aru yatxatasa, ch’amakt’ayañasa, aka aru suma uñnaqt’anitapa, aymara jaqina
saräwipampi, khitinakasa wali ch’ullqhi mayachata uñt’ayasiñataki yanapt’apxitu. Arunakax mä
ayllun patrimonio cultural ukat patrimonio ukanak apt’irinakawa, ukax mä amtawiwa. Jaqukipäwix
aka herencia ukar respeto uñacht’ayañawa, mä thakhiw uka arunakax jaqinakatakix wali askiwa
ukat uñt’atarakiwa.
Aymara aruxa, uka aru arsuri ayllunakan nayra saräwipa ukhamaraki saräwi ch’amanchawipa
uñacht’ayi. Ukax Bolivia markan jach’a qullunakan riqueza cultural ukan uñt’ayatawa. Jaqukipäwix
uka riqueza cultural ukar jak’achasiñatakiw yanapt’awayitu, ukat aka aru arsur jaqinakan jakäwipata
ukhamarak amtanakapat yatxatañataki. Auto mecánica ukat yatichäwix pä aspectos
fundamentales jakäwinakapawa, ukat jiwasan aruskipäwisax uñacht’ayiw kunjams uka pä
elementos ukanakax jaqinakar ukhamarak ayllunakapar mayacht’aspa mä suma jutïr thaqhañataki.
Aymara aruxa, aka uraqpachana walja yaqha indígena arunakjamawa, jani walt’awinakampi
uñjata, ukaxa jark’aqañataki ukhamaraki ch’amanchañataki. Mä uraqpachan juk’amp uñt’at
pachanx, kunayman arunak uñt’ayañax mä tesoro ukhamawa, ukax arxatañasawa, uk amtañax wali
askiwa. Uka arunak jark’aqañax mä acto de justicia cultural ukhamawa, ukhamarak mä thakhiw
indígenas ayllunakan arunakapasa, amuyunakapas jichha pachan ist’asiskakiñapataki.
Aka experiencia tukuyatatxa, jisk’a arunakaru ukhamaraki kunayman saräwinakaru wali yäqaña
jaytawayistu, ukaxa jiwasana uraqpacharu qamiriptayi. Sapa arunakax akapach uñjañ ukhamarak
amuyt’añ uñacht’ayi. Aymara aru jaqukipataxa janiwa mä ejercicio lingüístico ukhamakïkänti, jan
ukasti, cultura jark’aqaña ukhamaraki cultura taypina amuyt’aña wali wakiskiri yatichañataki. Ukax
amtayawayitu, kuna arunaks arsusktan ukax taqiniw yatxatañ, jiltañ ukat ayllunakasan ukhamarak
jutir maranakan suma jakañapatak yanapt’añ amtäwimp chikachasipxta.