Está en la página 1de 4

LOS SALUDOS EN EL QUECHUA CENTRAL

Yachachiq: Robher Jhoel RODRIGUEZ MALPARTIDA.


LOS SALUDOS / NAPAYKUNA:
Son sumamente reverentes, es decir inspiran respeto y cordialidad.
Ejm:
-¿Pitaq kanki?.......................¿Quién eres?
-Riqichikuy…………………… Hágase conocer
-Alli hunaq……………………..Buen día, buenas tardes, buenas noches
-Alli patsa………………………Buen día
-¿Allillachu mama?...........................¿cómo esta señora?
-¿Allillachu tayta?............................¿cómo esta señor?
-¿Hawkallachu?……………………….¿cómo esta?
-¿Yamayllaku?....................................¿cómo esta?
-Winchisllaa…………………………….Hola/ como esta.
-Alli hunaq hatun yachachikuq…………Buen dia Maestro/ Profesor

-Alli chakay,………………………………Buenas noches


-Winchis tayta…………………………….Hola señor
-Winchis mama…………………………..Hola señora
-Hawkallachu mama……………………..Como señora
-Hawkallachu tayta………………………como estas señor
-Napaykuykallaa tayta…………………….Le estoy saludando señor
-Napaykuykallaa mama…………………..Le estoy saludando señora
-¿Allillachu kaykanki?...............................¿Como estas?
-Nuqaqa, allillam kayka……………………Yo, estoy bien; bien nomas
-Winchis…………………………………….Hola
-¿Imanawllata kaykanki?..........................¿Como estas?
-Allillam kayka………………………………Estoy bien
-Hawkallachu wawqi……………………….como estas hermano (varón-varón)
-Hawkallachu pani ………………………….como estas hermana (varón -mujer)
-Hawkallachu turi…………………………………..como estas hermano (mujer-varón)
-Hawkallachu nana…………………………………como estas hermana (mujer a mujer)
-Riqichikuy ……………………….HAZTE CONOCER
A.-¿Pitaq kanki/ pitaq kaykanki………………..¿ Quién eres?
B.-Nuqaqa Robher Jhoel R.M. kaykaa………….yo soy Robher Jhoel R.M.
A.-Nuqapa hutimii Rosa……………………….….Mi nombre es Rosa.
B¿Allillachu Rosa?..............................................¿Cómo estas Rosa?
A. Nuqaqa, allillam kaykaa…………………………. Yo, estoy muy bien
A. Qamqa, ¿allillachu kaykanki?...........................Y Tú, ¿Cómo estás?
B. Nuqapis allillam kaykaa…………………………Yo también, estoy bien.
A. ¿Maypitam kanki?.......................................¿ De dónde eres?
B. Nuqa, Paucartambo markapitam kaa………Yo soy del pueblo de Paucartambo
A¿imaniraqmi/ imanawmi markayki?...................................¿cómo es tu pueblo?
B.Markaqa kuyayllaapa markam; markachaw atska uywakunan kan, tukuyniraq
hachakuna winan………….Mi pueblo es muy bonito, en mi pueblo hay muchos
animales, crecen diversos tipos de plantas.
A. ¿Maychawmi yachanki/ maychawtaq yachanki?................¿dónde vives?
B. Nuqa, Pasku markachaw yachaa……………….…Yo vivo en Pasco
B. Qamqa, ¿maychawtaq yachanki? …………….…Y usted, ¿Dónde vive?
A. Nuqa, Uliachin markachaw yachaa………………Yo vivo en Uliachin
A. ¿Imamantaq/ imapaqtaq shamushkanki?...................¿A qué has venido/ Para que has
venido?

B. Nuqa, ayllukunata watukuqmii shamushkaa…………Yo he venido a visitar a mi familia.


A. ¿Imapaqta yachakuykanki?......¿Para que estas estudiando o preparándote?
B. Nuqa, qichwata shimita yachakunapa yachakuykaa ………Yo he venido para aprender el quechua

A. ¿Imatataq taytaykipa, mamaykipa hutin?...........¿Cuál es el nombre de tu papá y de tu


mamá?

B. Taytapa hutinmi, Eliseo, mamapa hutin Cirila.


A. Kanan aylluykikunapita rimay…………………..Ahora hable usted de su familia
B. Ayllukunami kaykan: taytami Juan, mamami Olinda; wawqikunam kimsa kaykan:
Juan Carlos, Juan Luis, James Bond; panii hukllayllam kaykan: Liz Giannina.
A.-¿Imatata rurayta yachanki?.........................................¿Qué es lo que te gusta
hacer?
B. Nuqaqa yanukuytam, awayta, ratashkunata takshayta yachaa……Yo sé cocinar, tejer, y
lavar.

A. ¿Maychawmi/ maychawtaq yurishkanki?.....................¿Dónde nació usted?


B. Nuqa, Tápuc markachaw yurishkaa……………Yo he nacido en el pueblo de Tápuc.
A.¿Kanan patsachaw aruykankitsu/ uryaykankitsu/ llamkaykankitsu?..............¿actualmente usted esta
trabajando?./ trabaja usted actualmente….

B. Awmi, kanan patsachaw uryaykamii/ llamkaykamii/ aruykamii……….Si,


actualmente vengo laborando, trabajando.
A. ¿maychawtaq arunki?............................¿Dónde trabaja?
B. Nuqa, Yachay wasi 34217, Chipipata markachaw aruykaa, ……………………..Yo
trabajo en la I.E. N° 34217 de la localidad de Chipipata.
PREGUNTAS: TAPUKUYKUNA
A.-¿Maychawtaq markayki kaykan?............¿En dónde queda tu pueblo?
B -Markalla karuchawmi kaykan…………..Mi pueblo se encuentra muy lejos.
A.-¿May markapitam shamuykanki?........................¿De qué pueblo estas
viniendo?
B. Nuqa, Yarusyacán markapitam shamuykaa………Yo vengo del pueblo de
Yarusyacán.
A.-¿Ima uywakunata wasikichaw uywanki?....................¿Que mascota o animal crías en tu
casa?

B. Nuqa wasichaw uywaa: haka, allqu, mishi, waaka, uusha, wallpa, kakash, paku,
llama, kuñi, kapish…… yo en mi casa crio: cuy, perro, gato, vaca, oveja, gallina, gallo,
alpaca, llama, conejo, cabra, etc.
A Kuyanqayki uywaykipa, ¿Imam hutin?....................De tu mascota preferida
¿Cuál es su nombre?
B. Kuyanqa uywapa hutinmi: lucero……………El nombre de mi mascota es: Lucero.
-Uywapa hutinmi boby………………………..Mi mascota/ animal se llama boby
-Mishipa hutinmi estrella…………………….El nombre de mi gato es estrella
-Allqupa hutinmi toby…………………………El nombre de mi perro es boby
A.-¿Aylluyki kantsu?.........................¿tienes familia?
B. Aw / awmi, ayllumii kanmi……………………si, tengo familia.
Manan, aylluu kantsu……………………….no tengo familia
A. Maa, ¿aylluykikunapita kanan rimay?................Haber, ¿Háblame de tu familia?
B. Nuqapa ayllumii: Rodriguez Malpartida.
A.-¿Computadora, teléfono nishqan kapushunkitsu?.......¿Tienes compudora, teléfono?
B. Awmi kaykan/kapuykamanmi………………………….si tengo
A.-¿computadora, telefononiki, imapaqmi alli?................Tu computadora, tu teléfono ¿ Para que sirve?

B. Computadorawan yachakuq wamrakunata yachachii: qillqayta, ñawintsayta, rimayta,


yapayta, qichuyta, miratsiyta, …………yo con la computadora les enseño a los niños a:
escribir, leer, sumar, multiplicar, restar, etc.
A.-Yurinqayki hunaqchaw, ¿Imatam ruranki?.......................En tu cumpleaños,
¿ Que haces/ que preparas?
-Yurinqaa hunaqchaw, nuqa pachamanka , haka picante ruraa, llapan
ayllukunawan mikunanchikpaq, niykur kalichitii upyapakarii, taqririta
tushupakuu, llapanchik kushi-kushilla.
-El día de mi cumpleaños, yo cocino la pachamanca, el picante de cuy, para comer
con toda mi familia, luego preparo calichi para tomar todos, y bailamos el tagriri, todos
muy contentos.
A.Maa nimay, ¿Imanawpam papata markaykichaw murupakunki?-………………………Ahora digame, ¿ Como se
siembra la papa en tu comunidad?

B. Markachaw papata murunchik shilkaypa, rawayninpapis……En mi comunidad


sembramos la papa por surcos.
A. Maa nimay,¿imanawpa hachakunawan markaykichaw hampikariinki?.............
¿como se curan en tu pueblo con las plantas medicinales?
B.Marchawqa, nuqakuna hampirii: borrajaswan, maticowan, ukalituwan, ahuswampis,
tsay hachakunatam shumaq timputsirkur shanaykaqtam upyanchik/upunchik.
Tsaynawpam markachaw hampikarinchik.

También podría gustarte