Está en la página 1de 16
EL OFICIO DE ENSENAR Condiciones y contextos Edith Litwin igh PalbOS VOCES DE LA EDUCACION 8s ine yep ewt> 13 sg uproiuéoa 2] ap enduze uorodsauen eup) o sapuaide exed sepny v /spapuaide y@ asainbas anb sodwian $07 ey f SIVZION3Y SO AVSNAS YN “€ Be oF “ ean2epip &] Ua 2ps0g 19 “aresedsip yap evoY e} y sean ; i epesinosdut a5€19 e7 ze seji0ar A seanzesd 2q ez ce reer S34N83000 SYOUOVEd 577 30 SISTIYNY 73 Vave SONLVISAANBIN SODEWH SOABNN ab : seu0p ~PULs0}SUEN] SeUEISE ap Uo}DN.SUOD e] 'SeIDUELJedxe JeLIEN, 12 Jeujbeus| ‘equesaid ye sesuag OLSLNGO NB SMIONBRZENS A SYN3IS3*L ub NoroongcuLN| 8 creer sens SOUNSINIOROYUSNY (> JOION] veg queen J-EUSL-Zi-056-846 NESI soseyéwole gone pen us "seaty soueng ep eIounore 99 ‘ace 016189 189 oBenUES ‘Say Va osezdu| 000 =P eunusbay u) payig - eunuabiy evs oad, serwor-eunuabiesepied mwa se wor'spledeaveguotsnap 3841-9 Seay sound ‘ges e502}2g “OWS S9PIeg 1evDHE seugiaipe S21 $2901 99 emz ‘sangutoyu! owauueyer jo A eyesbo180e) s0pIp uaudiwes‘eqwanmposeid ojpous Joinbyens sod eug exs9 9p Yet o Teves uoponpesdase) ‘say se} va seproaaersa souersues se olegIubuMdo> Yop Se2e)ni 3] 2p e258 UOBEZUDINE e] UIs EPGIUGAE aluewesOunG epenD [uDew oveisng a9 eue!ang Srequianoy esoy ‘ug.oaa}09 sp e1orag sus.aa0 ‘qu6209 upioeulie | "S B1Sb-21-096-826 NES! (Graqivenoy "es04 J0d epsEup ¢ Ug|oEaNpa B| ap sg09q) wo OLxzE'd 2Ez = gong ‘sap 1549 9p O10 ipa NN sony souang - pe BL - sopKa}U09 K seudiipuGO REFLENIONES EN TORNO A COMO ENSERAR & mundo que comprende que las diferencias nos unen més de lo que ‘nos seperan, porque son as que permiten encontrar la esencia de {8 condicién humana, los resgos particulares, las apreciaciones diferentes, el respeto por el otro y el poder aprender de él. CONSTRUIR ACTIVIDADES, SELECCIONAR CASOS, PLANTEAR PROBLEMAS sgh ta, Ss En cada rea de conoci en cade nivel de ls ensefanze nos preguntamos cérno hacer, desde la docencia, para provocar aprendi- zajes mas duraderos, mas profundos, que recuperen el entusiasmo por aprender. Elrelato de cases, experiencias, biografis, la presenta idn de enigmas 0 situaciones sorprendentes, nos ayudan siempre 3 desarrollar la exposicién de un tema o problems. Sin embargo, los procesos de apropiacién del conacimiento son més complejos: el aprendizaje no es automatico, y no es una certeza indiscutible que se aprenda porque alguien nos ensefie, aun cuando to haga bien. Lo que se sabe ly se sabe mal, por ejemplo} suele ser resistente @ nuevas comprensiones. La transferencia de los conocimientos aprendidos en un contexto y en una situacién 2 otro contexte y a otra sitlicién no es no generamos en los alunos procesos de abstraccién que ta posibiliten. En sintesis, la enseftanza requiere que provequemnos 2 nuestros estudiantes pare que realicen diferentes actividades con el objeto de aprender, dada nuestra certeza de quiglos alunos apren- den mas y mejor cuando participan activamenteeh la organizacién y bisqueds de relaciones entre la informaciée nyzv y la ya conocida, y no sélo cuando reciben nueva informacién. "4 EL OFICIO DE ENSEBAR oe ‘UNaSN 30 19140713, 480s aqwaweunBag ‘upseteydsep saquetpmisa so] anb son) oud 50} sanaud us aysisu09 ~e1Ba1uo sisays s}sjgue ‘upiKe}481 a9 sosavaud o soyessp $0) Ase) ~sanjoser owigo Boyseuibeun soy “senyeasa A saquesasaiu“sepelien Sew 0} ap sapepmnde Sajuepnisa so) e soweuodoid “saan v Fon {PERIANIDE e} sowanosay? +e62jdsap apuayaid os anb upiz0e ap esuno jap eon9q “tis uppeiuasaudai eun ua seydL9suI Je}Se Uepand o Joie Kokesua 400 asiesava6i vapand ‘)se veseinbpe as anb opipustaud ekey as anb Us owsnewoyne un se219 uapand sauo|z2e sei anb sesouoDal a}ues -aua1ul 53 "soye ap sz0aves 0 ‘uoNNeuDD eun f uopLo un sepsen6 vep -and sevo1e se} “volsea1jU6%s e1e}9 s0U ‘oLes.W09 Ye 104 “o ea) ~204 €} anb jo exed opquas ap Jasase0 apand uoiansele e] ‘etied eso 29g “e1ue29p ja 10d epesunap o epewesBoud eare} eun ap ugranoala | owoo averpmise ap eaupjuodsa ugi20e e} o1Ue} seD\4nU9p1 sou -spod ‘seve ep uozezlieas 8} eonduu) anb “seug0 Jo ud vaiquie) e}esofaUs 0 eseyN!2e) ap zon uD UoIsuaiduieD ©} weozesnaso anb sepeatiduioa ue} ueas ease} e} © ovo) Us seu0!D ~eonydxo 52] onb sews anb ess92H4 (G01 “1902 ‘s0eIe/q) .enyoadsoutuy enjpesad, eun ap ees 25 ou o1@q “pepifo|éwoo ap jsniu Josew un {ve2 eyvopuaque e gsepnde ‘siuawesntas ‘anb seu e216} eun sa ease} Bun Sowjosas owgo Jesuad 19 © CWO} UB UO!KEYJas | UB oWOD c2nopid Jeugo Un us oqve} seavewua uapand-as sapepmnce se JoqeA JeynBuls ap senyiubos sapepianre ueseboydsap sejunBaid seisg cs9qes 01 owps? Js euesed arb? ‘;ueredwoo 95 0199? end Jod? :seyveipnyse so} & opueyundoud ofeqes) ns JeI9 1 apand 2140209 j9 upisuasdutoo e159 1es60} ese siDua1Ip euLso4 un ep euia} je Jewesaidas ‘sejbojeue sezjeas “ezqesoua8 “said ~wale & seqanud Jenuoaus ‘sauo|zeardxa sep :owsoo $921 ‘oyualwes vad uavainbay anb sopepinnse ew} un e ouJ0} Ua aged e Jenay) ap Bepiiaisod 2} owes vessussdwo> e} equosap (é641) ayiMG euly Ugsuasduso> 2} uases0Ng} anb sopepians sequavayip se 1eounusp soweuadoid fay enb ja va ‘opedtanue 0 of ~e0ue}d vane ep os:no un © putes “onunuoa un ap e120 as sos 50} sope1 u3 ueziiezaua6 ‘sisagdiy senjene A Jeqnuso} “sequebo1se1U) Jeaynuspr ‘so.ep atunas eojdust of3 “seuotdejeu A sousey 2p ugI2en ~uasqa e] ue asopupseq sequnGasd A seworqaid Jenjoses e sepuasde ue uesjua0 es sepepinnce sewaseyp se] anb Je us ‘uoretepur e| te opeseg slezipuasde ap ojapou 12 0 ‘unos eyew eun uos sodaus © sodinba us olegen yo uajnuinsa anb seiGaye.ys9 seyaLsesap A Onn, -euad000 afezipuaide op ojepou un ap siysed sowaped ‘oyduuala Jog sepueude ap souotsenis se] UB ueseua6 anb upised gj ‘sowaIWD -ouos sn "saquaDep 50] ap seayeoiunusoo sapepijens sey Jelayos op uefap 1v vesnynsns ou ‘oBeqwe uss ‘sojapow 507 ‘saqueipnyso sns e auodeud £ efardsep ajusoop 19 anb sapepinyze se} eyuauo anb afez ~1puaide ap udiodaouco eun ua sopeseg soj2ahoud siDep Se ‘sojepows ofian| v9 sowsuod upiquiey sel6aye. 59 se} 9p ugIo|UYep e| UZ “sapepyyoe sowouodoud & sojuawou sayvasoyp £0) exed se/Seyes\S9 50] SouLeyasip ‘eIsuENDas 2] epeaueyd ‘opoig yo opiBe13 “epenvape spus e1ouandes e} 1522 eed upseuoo sou Sajuany se] @ osas0e J “eeu J2 Ud eZUEUasUD 2} ap sauo!2ipexy se) "Jesny]no ousoqu9 ns ‘sasas9qU! srs “saqueIpMIs 50] 8p pepa 2} ‘ajuawesnBeg ‘Jeqeo uoysuaidwuoo eun J903s0Ne} 2 oyalgo 12 uoo opuezeiaijua er as £ ojU2IWW190U09 yap UO!IINLIsUOD 2p esa00ud j2 UB uasaytp ‘elouansas eun ueoy}duul‘oporpLs Tep UoIDe} -uawsajduuy @) ayuiad anb upioce ap osino owo9 se/6areN}s2 Seq ai ‘sIsaIyss “aysngue “upppesyunwios ‘ugieuojut ‘upiewuasaid ep seiGayensa $e} se:ouasayip se sowapog ‘ugrDe2ylUBIs sowesuo}0 2] K eWay J9Jse sowleapoy -op|Gaja ooynuala jap soge} e} erward anb oywsusnoop un ap esny29} ©] ajue|paus e}>auipul eiauew ap osieBeidsep eupod o1n1u) ap eiGajenisa es 1ejouesep sowapuayaid anb ewdjo uo> ayuaws -242au1s9 & ey>8uIp opeynauiA oaystual> uN ap epIr ej "o\dwwafs sod “auasaud anb erBayensa eundye vod opiSaye ewiay jap owalwere 1 serptu! soulapod "sowesBayaud anb opoygw yap 02seW 72 U3 fie seyasua exed sousibaa anb osaooud Jap e211 ag “epuardusca as anb sowepuaraid & soweyjaus -259p 0] "ew9} Un sowerUasasd anb e} uod e:suansas 2} Ue koporpu! tun ua aquosur as anb.onunuod un ua uejeisul as sapeplanze sey OLNAINIOONOD 3d NOIDDNALSNOD V1 VUVe SHAVGIALIW SV NgIOOV NB 010140 73 EL OFICIO EN ACCION & estimulo para que cada alumno se involucre de manera responsable en ta concrecién no tienen recetas, y forman parte del complejo y 150 oficio de ensenar. LOS CASOS EN LA ENSENANZA Otros disefios narrativos, tanto en los estudios del curriculum Universitario como en tos discursos de las clases o en disefios de investigacién, muestran la eficacia del tratamiento de casos para favorecer los procesos comprensivos. Entre’ los mas conocidos podemos citar los de ta Escuela de Negocios de Harvard, las refle- xiones de Bruner referidas a los relatos judiciales como narrativa (Bruner, 2002: 59-601, los de la ensefianza de ta medicina por medio de casos en distintas universidades argentinas y extranjeras. También encontramos investigaciones de metodologia de ta ensefianza que describen los estudios de casos como una nueva estrategia de ensefienza. Ensefiar mediante el estudio y anélisis de casos nos ofrece una estrategia novedosa e interesante para el tra- tamiento de temas y problemas del curricuto, Si los casos son bien seleccionados, seguramente se veré favorecida la comprensién det tema que los mismos encierran. Esta es la principal razén por la que sostenemos el valor de la estrategia. Los casos nos ayudan a cono- cer pero también constituyen por si mismos conocimiento. Casos bien seleccionados o construidos nos permiten tratar temas que por 8u complejidad dificilmente nos atreveriamos @ abordar, Ademés, despiertan el interés personal de profesores y atumnos, y pueden ser lvitaiones para seguir pensando, pare fvorecer al recuerdo y suscitar ~si el tema lo posibilita- la emocién. Dos son tas perspectivas de trabajo para planear los casos: la primera consiste en seleccionar casos reales y la segunda, en cons truirlos para la ensefianza, En ambas situaciones la estrategia de trabajo mediante casos puede ser una manera de sbordar un tera ©, superando la estrategia particular, constituir la propuests meto- dolégica elegids para el tratamiento de una asignatura por entero, Los casos son una invitacién para pensar, entendiendo que el pen- samiento, la reilexién, son procesos inherentes a la condicién huma- ysque implican creer, suponer, conjeturar, adiviner, buscar razo- 8%; idear, inventar. Las cualidades de los buenos casos consisten ‘encegtimular el pensamiento, la busqueda de razones y el deleite o = sliplacer por esta misma actividad, En el buen pensar se integran et 2Qué es un caso y qué ne lo es? El caso es une herremienta o un instrumento pare la ensefianze de-un tema, La forma que adopie es una narracién, esto es, un rel- Jtoven el que se cuenta una historia, se describe céme acoritecié un ". suceso. Al elegir un caso para el tratamiento de un tema en una dis- ziplina 0 area de conocimiento se involucran cuestiones de otras isciplinas 0 dreas, en tanto los problemas o los hechos de la re -dad dificilmente se puedan circunseribir a une sola. Por lo tanto, los ~tésos son esencialmente interdisciplinarios. Los buenos casos encierran dilemas, situaciones problematicas de dificil o compleja ‘tesolucién. No se trata solamente de elegir una estrategia que hace ‘mas vivide 0 comprensible la ensefanza, sino de estimular el pen- -samiento y le reflexin. Por ello, los casos inscriben o plantean ver -daderos problemas. No se trata de une estrategia para resolverios sino de la eleccién de une estrategia que dé sentido a un interrogan- 2e genuino permitiendo sbordar los temas en toda su complejidad. Se trata de incorporar en ls vida del aula una pequefa parcela de la ‘realidad. El problema que nos planteamos tos docentes es: {cual es la realidad que merece ser llevada al auia para su tratamiento en profundidad? La respuesta que demos implica un progeso de selec~ cién de temas y de jerarquizacién de los mismos. Identifiggmos un tema entre otros, lo privilegiamos y decidimos quewale le pena tre~ tarlo de otro modo, utilizar m&s tiempo, trabajarlo con mayor pro- fundidad. El aprendizaje requiere tiempo, y trabajar cor casos requiere tiempos protongados para dar el espacio y ts opoffunidad para pen- ser, pera buscar nuevas fuentes de andlisis y pars'conjeturar 0 res~ ponder al dilerna que se plantea. Las positilidddes de recurrir 3 diferentes elementos teéricos 0 fuentes son ampliasty ricas. EL OFICI0 DE ENSERIAR @ am te HYN3EN 30 AIAN 9 S20 ua ajvewerdwe sew sesuad oBan) sowepod soja ua anb e420 uevesua as seimieutise se) ap sewajqoid & seway souanyy seuias £0 soseo squetpaus Jeleded spioep A seway so} sezinbsesal “ono Jog op ~2voI922I96 ews) j3p gofen 2 VoD euseswue 9s ea/0} J) epLEUIOp sou anb odusay ye and soulSies soyuasoe 50) ‘oGrequis uis “oqna}uIm9 jap sewial ap pepgues suljoua eun eved ajqisod eiBarennsa eun eas ‘sis -neue j@ eed seany/b seyunfiasd seaqueyd A ‘senesseU ap eulso) ua sewaigoud sawuaiayip 501 e opeowiubis ap serap and aygeqoud 53 ceBayense esa ayuerpow opeyasua Jes epend op0? jeue yo sezpunjaud sopod es Jevonseies A uptsnsip 0 ssneue je Jewaue oied coveted i -2epau ‘oynoquna yep ela} un uoD e\zaulp UppaUED UOD ose> un sea 07999195 0 JIquaSa Us a\S|suOd eiGiajesjsa 2]59 JiGare ‘sisayUjs ug sajueBausaiul soxanu sevau96 ap pepioedes e} ap A epenb ~80q €] U8 Up;DeDYISVaNP e} ap JO}eA Ja JeNNSOW ap ‘sisneue Je eved sejuoloip sexnsadsied seyuaye ap ‘ewe o s9puowU9 ep pepnyarsod et 3p ous “9569 j9p oweIUIyes Jp oIns}OUIOD "s0po}Bsed eLeisejones fysandsav eum sestuooue ap even 2 oN -pepilayduleo ne epor uo so, ~sez}eue X saqueGousayu! So) e sepuodsau uenwuad anb ‘SeySIAaT IUD 9} vojaemens eye soynive sag sovedend uopond solumoc on aye tied seuss: &Seynogep stuns 9 euouysnpapul 9 odes le S40 9 emus se ab squad 5 sedope oF 19 opm fond po Souuunje $07 “ewa} J9 asyezeue apand anb e} oa 2 od UprDe}aJ UB onSasBeud sisngUE UN UpuINUNed se} cunBaid se7 ‘ezanbis 0 pepnigetien ns opveisejuew ‘setous}suna, : © Susi iaoouoes opueiuid &seponbeng se oevohans cg “Zee euopnie end seiundaid esuguaseUssaap vse>}sopeuen 198 0 014958 284 evn ‘epenn eandsase| ap @ jemiaey eyuntond 2] 8p uoleescxa 2 sas ueyiaqap s0se> soy esaueUs sunburns “20d ano sed e 2 oBsau ap someusane sovues voir men 252) Savaseyp se anb ef vesuade umjaut ant soured eet ‘yn olonjoses e} ‘eaueaye ouysenu @ uplanjos eun Lo2 soweyuo> ef and >] eed ojjonbe s1q1u95e ap eyes) a6 oN ‘eusayIp o ewa}gosd UN UayuaJJUa A sajeas wees saleucs.ed $0) anb e} ua ‘eiLs959 vaig “ewoysiy euanq un 195 e1aqap eUo!D20}95 as 0 aquiosa as anb oyeyas 1g VeIEN © en ‘9s ose9 jo anb j2 ua o1pmse ap ove o Janu Jap opuarpuadap ‘veseD}, \duus 35 ayyeulayduiis 0 upsesndap ‘ugsasanbisua as ayuawesnBas eaneass pepiajne esa Ud X “oqiasey eupod as ‘sow9sa vesaianse ou Ig “SeDUaAA A seLIO}SIY SNS SoUseIUOD Uapand K ueapos Sou anb seu “osiad se} 3p Sopsansas so] ua ‘Suny Ua 'Se1sined UB ‘SOAIYIUE ap Sc} -uauun2op Us “1220] © jeuolGas "jesuanlun esnjeseyn e) us 'Sos1pqued s0} Ua Wess sopeDyqUap! ered salueny Se} A Saye Jes Uapand sojejas S053 ‘eWay jap wo!s2NpaNU! €) eued enb ojo, Te QI asa 0 e89Snq as ‘opevoIDajas Zan eu “eseUeW E189 ap OUepIOGE eed ojnsusno Jap euay Ja JeUDID9—I9s expod a5 “seG} JausLsd UR ‘yesuad e eyesap so) A saqueypnisa so] ap sguazul ja ewe1dseq]“o) -opugzyjeue senunuod exed sauozes sauofaw ap epanbsng e]e seis -~s8n0s]U09 se20u00a @ ‘oped sewO} e eN1DUI ‘ugISN2sip e} eDdneud ose> vanq up “opuakay senunuod e eu) and esmii2se e} ap ene 42 A ,esouluim), eunjisose eun Jeuatuod Jod ‘ayuedenne J9s sod upg -uwe} ous 8113959 ugisasdxe e198109 ns Jod ayuauseyos OU ‘peplte> ap 449s agap veisataua anb eneueu e] 'Seuc|pe.JeU ap euLJo} Ua Ue}UOS aid as s0se9 50] 009 “o}n2UINd jap SeIUEAaTRs © SoagueIsNs SEWA} ‘ap ajen) as anb ua aysisueo upisednoeaid Jofew e} aad ‘some 3p 50]Je4 uo Up|2e}23 sepsenG epand ose2 12 "Se]eeu So4DaY $0} 2p peplt -ajdwioo e} epep ‘and ayqeqaid sg veuasua apuajeud as anb ojnouun> 9p saquensjas sewe) Soy UoD ayuand un sapuiay Uaqap SoseD S07 eyne 12 va eiGazesyse e759 eo1joe1d &} 2 seAajfoweg? ‘os€2 un sInsysu03 eLipod 86 Soid}.osap sojuaWa]a So} sp anued e anb e2yiu6rs 0183 “olpmse yo veozenbuve K uandwe anb sei ~unBiaid opuesoge}e ‘peptfaydwioa e} ap o1pnise j JeuaL1e eupod os enijeiieu esa ap snsed y “eayueyd anb sayesous serauansesuo $2) 0 setouenin ap snied e ewayqoud yap pepifaydizos 2 sspuaqua je oonew -aylp opuas oxej> un ap evseyep ‘elauatiadxa e352 Uann anb osany k auised ap seuosiad ednjoul anb ojejas un od Je1v09 soweLeqag Noloay N3 019150 73 cuestiones. Es come sifueran puentes que nes permiten atraveser un camino para poder detenernos en otros lugares que constituyen ver- daderos espacios de reflexién, Por eso, eunque fuera posible organi- zar en le escuela todos los temas en forma de cases, no seria reco- mendable, porque ls coberture del curriculo no seria resquerdada Por otra parte, los docentes sabernos que no todos los temas pueden ser transformados en verdaderos dilemas ni vale la pens hacerto. Wasserman [1999] diferencia entre ensefiar mediante le meto- dologia de casos y ensefier con casos, entendiendo que en esta dlti- ma propuesta se trata de situaciones que sirven de ejemplo de tos atributos que se desarrollan y situaciones auténticas que nos per- ten entender un tema o problema. Los expertos elegirén, proba~ blemente, buenos casos pare ensefiary las narraciones que los con- tienen serén, seguramente, de una naturaleza humana poderosa. En tuna investigacién anterior (Litwin, 1997) reconecimos casos pare~ digmaticos en los diferentes campos disciplinares que generaron buenas comprensiones. En ese mismo sentido, el retato de alguna obra en la literatura o el de un experimento esencial en la psicolo- Ipor ejemplo, el de la conservacién en el marco de los estudios de la epistemologia genética) permitieron reconocer un problema profundo o una dimensién de andlisis sustantive de un campo-disci- plinar. En mas de una oportunidad, una narracién que se estructura 2 partir de una comparacién permite identificar los dos términos sustantivos que constituyen los polos de le comparacién; sin embar- 90, 8 medida que se comprende cada uno de los elementos o térmi ros de la comparacién, ésta pierde su sentido. Le narracién no se limita al discurso del docente: es probable que la reconozcames en exposiciones de otro tipo. Narrar, describir, explicar 0 presenter ‘casos para el analisis o la comparacién son instancias diferentes de las pricticas de la ensefisnza y pueden reflejer también perspecti- vas diferentes a la hore de pensarlas. También es posible introducir otra estrategia que podria ser la organizadore de una clase o de todo un ciclo de estudios, tal como el det sprendizaje basado en problemas (ABP), estrategia que enten- demos favorecedora de comprensiones profundas y complejas, que ofrece un camino distinto a la ensefianze directa, por descubrimien= to 0 mediante casos. EL APRENDIZAJE BASADO EN PROBLEMAS. EL eprendizaje basado en problemas es uns estrategia de ense- jiariga en te que se presentan y resuelven problemas del mundo real. La tres del docente consiste en a seleccién de situaciones proble~ maticas y la orientecién a los estudiantes para que las indaguen de la manera rds amplie y significativa.posible, con el objeto de llegar 2 una resolucién o conclusién, Son los alumnos los que comprender el problema y sus alcances y planear los pasos necesa- rios para su resolucién, Esto hace necesario que el problema sea tan desafiante como para interesar e inquietar, pere también que sea posible encararlo. Quizés, el mayor desafio para los docentes es encontrar te adecuacién del problema a las posibilidades cognitives, de sus estudiantes: ni tan simple como pare que lo desechen ai tan complejo como para desanimartes. En retacién con ellos, esta estra- tegia permite que encuentren con facilidad la relacién de los cono- cimientos cientificos con la vide real. La clésica pregunta: “Para qué tenemos que estudior y aprender esto?” encuentra en esta estrategia una respuesta al alcance de la mano del docente. Resolver problemas utilizando nuevos conocimientos permite dotar de sentido a esos conocimientos por adquirir Ms de une ver se ha identificado esta estrategia como si perte~ neciera sélo al campo de la matematica. Por el contrario, se utiliza, significativamente en diferentes disciplinas, tales como las pertene- cientes al campo de las ciencias sociales o al de las experimentales. Es interesante destacar que los cientificos pudieron generar avan- ces cada vez que identificaron problemas y procedieron a su resolu- cin, Esto hace que reconozcamos el valor del métad por sobre las estrategias de ensefianza y como una modalidad de razqyamiento de la mujer y del hombre de las ciencias En mas de una oportunidad, pare los estudiantes te situacién problemética es confusa y dificil, no cuentan con suficiente informa- ccidny es probabie que al reunirts encuentren que el problema cam bia o se reorienta. Los alumnos deberan identiff@r, por una parte, lo que saben, y por otra, lo que necesitan saber. E&to los lleva a eva- luar constantemente si la informacién con la ajle’cuentan es suti- ciente 0 no para la resolucién, En estos procesos évetuativos pueden EL OFICIO DE ENSENAR, ee eee epesiueld ewsyqaud yo seuoronzos Jod epantisng e} U2 geo e Uavenay] 25 enb sease} $e} @o0u0a exed “upKDEnjenaoIne 818 opuewaje sepgpiance seysa s093J0ne) ueiped seque0op $07 ‘feq -21) }9P ojjousesep 4s eyed auayy oun epes anb sapepnigesuodsay sey 2221}2816 & suunse ‘4edoudoas anb upspua} song “seave) seise uarq aivaueougivodse wsfeduosep Ou souwnje 507 "sewap so} eved os ~n224 Un ue ewojsthi as soye ap oun ened and k seiuaseuip seapl 22905 uasaqiap ‘sis9i9diy awuoujuo9 A vajnusio;‘sease) ueAnglsisip “vsoquebvo 95 sazuelpnysa so} anb ayussed odinba ua ofeqes 19 ‘savojanjos f soujuses sesuadas exed epem ere 428 apand pepneuiBue K pepiive> ap up}reuiqusod e] eqvoUeul4 PepneulBu0 2} soweyuaje seuesixe seapy Jesuad seunsoud ye ose) U2 "pepyued e] soluequaye ‘iojen ns ap en109e olsini yo ua sesued US. Seept seynuliey 9p se}e.) Ty “sojvaloxauy! © sevesta soudionios aauanoua anb e sequaye epand 9s ugiquiey ‘setje ap pepnues soxeus £1 opuaypowoud ‘e9p1 0 upionjos eun ap Ou 0 J0}en jap eade2e sein =n sejnuusoj ap ebua}sqe as onb oxuespnysa ye uipad apand a} 2 of Cieq “Sesopaxou Seapl ap upioonutsuos e} JaDalore) esed seo;us9) Zesivooue uepand 2s anb Jes0ua2es siuesaiaiu! $3 uequse anb,e) © Uptanjes @)‘usuneuy “seojunuioa { seyenjena ‘sauoronjes sayqisod £20496 9p o1afgo J@ Ue> upreeuuoy spseduso> K ssunas Usvagap aonb $0) sejueypnjsa so ues “senueisns seap1 se] vos $2) m9 ages en 52) anb 0} Auages anb o} osey> souey ‘uezuesje enb uorsuasduses 99 ope j9 Je20uczas soLiagep ‘soqueIpmse 50] vo> upisejau U3 Soule So] € sayLa.2yp sa}0u sayseuBise ap Kou 0 ovipiNp 2° Et veuanuooe| epizep usinb ~eutoyqaid 2p ow 0 pepifaiduion ey & szueyasue &| ap sousgdaid 50} equano va epuaiuay- aquaD9p ja esys ‘ese9 epeo ug ‘sejvelpnysa ap sodnub soiuesoyp e sopeubise Jos lapend enb “swaygasdgns us osiejnuey apend euoiqoid un 7 ‘Sevoron}0s ap eatyjeue epandsnq 1 eis 9p Uepvald ou anb axed ssjueipnise so) asiua upinesaqeyos 3p Sose0oud uebenpaid as anb ap opueyenn ‘einuyysa ap sa oyuaa0p J2p eave) e| ervewow asa.op anied.y ‘23 ‘oapin un “eI>N>U eyes un 2p eunio9)&)‘eo)iguesp upjoelseu eun aqueypeu 0 oquaiunsop un © ouelp |@ ower saje) "sawuanj ewerpow Jes opand ewsiqo.d E JP vorpewvasasd e7 "2}q\Sod upisinaid Jofew! e} Yoo oyeynusios 2p 0} “alge 12 woo ages a5 ou end 6] Kaqes 3s anb 0) seaynuepl e souumnje a gure siemta 55 eaten so] € exepnfe as k ewaiqoud 12 euequasaud as ‘ofan ‘evadse as anb ofeqe.y ap odh Ja ‘opeubise odwien jo ‘ease1 e} ap aauedye ya sazueIp -nyse $0) © Je|eyes oulesadeu se ‘eiGarennso €) JemsIU! ap STUY soqualuseyes) saJofaw seoasoney exed oqusne 0 epnke ap on nou gis sequeIpnyse So} ep oZs9n4S0 J9p K sauoIDNjOS= Se] 29 UDI -enjera © “pepipunjosd ap janu JoAew UN Ue eUIeIGOAd Y9p OWE! -eje Je Gueyaisod saved ap 0 odna6 ua ofegen js avaweunéas ‘upionjoses e Jeuigisod esed sosinaas $0130 n SeISIARJIUa © OID, a sepuasains se} "soquany ap sauomsepuawooas se} “sewueipnisa 50] ap upizisodsip @ ugspuod as anb sajelisjew So) UpJes Sajend A ‘oyuaiuieyen; ns exed Jepsoge uespod as anb sopiuayuo> so, Uos sayeno veziteue ueliogap ‘sewaygasd so) Jeuasip je ‘Sa1us90p $07 ‘sajgesuodsa, & sewougine savoisizap opusiwinse ‘Jepuasde { seyasus euad e} aon and 0] ued apuoge oynajisna ye JeUE e JaROn k Jewesap ‘seusie ap ours o}x94 Un ap Sopiuayuo9 so] Jeonde ap e3eN3 9s oN "]ev0!S9j0ud eon2eud eun @ seyvev24ul Los Seavey seys3 “ezuEyasuA fg] eled ewsjgoud J2 sInsjsu09 A e1seIp ayeqap jap SeUssI So] UOD so} ~sevolDe|2s je Soyipuedse ‘oynoq.una jap Sewa} So] se2ynUapI ap e123 ays gupad ‘o1se oyzay ey anb zea eur ‘gajenyoe saue!sednooasd Se] uo> se]Na114N9 eUsa} JP JeIDaUOI ap PEP -nigisod e) eueipnysa aquauneuy f “ena ap eany A ugiBay e] ua s8u0l> -ednaeasé Se} ‘oLeIp eieqap yap jeumtyna A oonyiod opewUe> jap Seen -u99 seusay £0} euezjeue ‘ofan soja uo Jevesue Uapusiaid es and sajueyiodiul seap! Se} ssqu0Da) ap pueTes ‘SopeUol2o9|es z2h eUN OWSILL Jap Sa|UEA@}ey Seay So] J#24RUAP| Va eis|SUOI eale) EEL -ud ns ‘oyp2|L3n9 JB evasip uainb sa sIus0p 2 anb soulspuarve IS ‘aquen0p jap ealey 27 ‘ugiomjes eun sezuesje Ue orsend gise ‘seus -ajqoud op ugyanjosa e} ua ‘anb ses.uatus ‘usiweiest ns ua oisend 2169 020} j 50529 Soy ua ‘anb s]9uays0s sowepod ‘sewlaygoud A sose2 aujua ainBunsip ied “vo!enters 0 uglxeyjas & uayd jap eysew US txsand ‘ueyd un ap voigesogeys ‘eweigosd yep volsuaidwo> :sosed saivain6is so) v2 eiSaresisa ©} Jeznoyus SoWeupog ‘voIDMoses fs exed sonnewsayje soulwieD Jejnuso) & ewaigosd 19 se\nuojas BE eo GB Notaav Na 01914073 5 Finalmente, queremos sefialar que no todos los temas del curricu- lo se pueden ensefar mediante las estrategias descriptas ~casos, problemas, narraciones- y, probablemente, tampoco valga le pena hacerlo. Sin embargo, aquellos temes que podames desarrollar de estos modos atractivos comprometerén al estudiante en un verdade- ro esfuerzo cognitive que dotard de sentido a la ensefianza en cuat- quier nivel o campo disciplinario. LASIMULACION COMO ESTRATEGIA DIDACTICA La simulacién como estrategia se organiza para que los estu- iantes aprendan mediante la participacién en una situacién similar 2 le real, concientes de que es una participacién ficcional. Mas de una vez, se le asigna un sentide lidico que estimula la actividad. Se trata de replicar una situacién © construic un modelo para que tos estudiantes participen en una experiencia de aprendizaje tructifera Es posible que una vez que se ha participado de la experiencia, se analice cémo resulté, las dificultades que se afrontaron y las que se vencieron, El andlisis posterior 3 la actuacién permite un nuevo aprendizaje y provee de una experiencia que tiende un puenté a te teorizacién, Se trata de aprender en situaciones de practica, en tanto recono- cemos que si los estudiantes participan efectivamente en la orga zacién y desarrotlo de una situacién, en ta bisqueda de informacién, experimentendo alternativas diferentes de resolucién e involucrén- dose y asumiendo riesgos, los aprendizajes son mas duraderos, impactan en sus conciencias, promueven reflexiones y permiten mejores procesos de eutoevaluacién. Por otra parte, es posible ana lizar y distinguie las conductas {e hipotetizar si podrfan haber sido otrasl, comparar acciones y responsabilidades. En todos los casos, las experiencias de simutacién se constituyen en una invitacién inte- resante para el enélisis posterior, que se transforma en uns queva propueste de aprendizaje. Cuanda la simulacién es obligad EL atractivo de las estrategias de simulacién es la posibitidad de apfnder actuando en situaciones similares a las reales sin los ries- gossque es2s actuaciones po ar. Los riesgos son propios de las actuaciones en algunas reas y en algunos proyectos, y se debilitan en otros, Un ejemplo habitual de entrenamiento para los pilotos de aviacién es el desemperio en un simulador de wuelo. Los simuladores son, en estos casos, sistemas que replican la experien- cia de volar. Pueden construirse en un videojuego o en un sistema en el que se reproduce una cabina real de una aeronave montada con tun programa computadorizado, También se entrena a los médicos pare participar de events quirdrgicos en situaciones simuladas que evitan las riesgos de las malas practicas o de la inexperiencia mien- tras se adquiere destreze en el desempefo de la tarea. En et campo de la economia se podria desarrollar un sistema que permitiera experimentar con los efectos de una devaluacién, las mosificaciones en los mercades, una catdstrofe informatica, los cambios en las tasas de interés, el revaldo fiscal, etc En sintesis, son numerosas las areas en las que le preparacién para ta actuacién profesional requiere obligadamente le construc- cién de experiencias simuladas, por las consecuencias que podria acarrear una practica inexperta en una situacién real. La simulacién como laboratorio de analisis, En el campo de las ciencias sociales es posible construir una situacién que requiera que los estudiantes actien, participen en ta toma de decisiones y las sometan a prueba, agumiend® tareas y roles diferenciados, enriqueciendo el proyecto. Asi, adquieren expe- riencia y analizan y debaten las actividades desplégadas. La cons- truccién fiecional perrpite la participacién de los estudiantes en una experiencia tefida de juego que invita a la aveNtura, a la construc cién de hipdtesis y a ta comprensién de, réalidades complejas mediante realizaciones que ofrecen experiefcig, reconocimiento de limites y andlisis de consecuencies. La potencialidad didéctica de la R EL OFICIO DE ENS oe me) 2 viy35N3 30 c10140 73 opinsisuo> ojrejuoo un 0 UplDenuts eun UB senjDasazul e uapuede 881U2}0n)S2 50} ‘aivausyuapIng “2IU290p J9 eYdope o an.su09 anb Jevosiad ugizeaizas & op A pepiiess 2 ap olayas ja sayuaipnysa so, ved uaqueseidas afezipudidé ye ered epeass epejnwis ugisenyis e] © oielgo je anb aigegoud 83 “soBsay! soars eves 19 ua uanIDe £9}, -usipnisa so) anb eved Bigpow jap 0 upioeny|s e} ap UpiDe=i> &) Jupipeinuuis e & oWs01 ue SOBseL f senstuptog ‘e]Uepepnis e} ap ayed veUio) anb ‘seyei0Ul sezanpuco se) ap eoe0e slezipusude cxysanu uanasones aquawelgesuadse: sewep so) ow venyze e sowepuaide anb so} va soBant soy ‘oye Jog “esneo ns siwinse A se6n) ns u2 2532u0d 'soxto $0) ap souotoenize se} sepueyus eed pep ~ppedeo e} usiquuer ovis ‘pepinbs f eransn{ uoo aquawewoupine Jen}oe ® Japvaude sa oj95 0U JeJow upineonpa e7 “sapepniqap o so2ej0p sns od upiquse} o1ed sopnyia sns tod ‘soe Jod Jopuodsai e ‘soseueduioo ns ap afveo aszeoey © aveipnyse eped e syevesua anb eaqey sope) -AULIS SOUaSIp $0359 UJ ‘UoIsedwo> e] K pepniqesuodsai e} ap ‘oBo|zip 18P 29NB GUN ap LorreUEJUOD e} Ue aiogejoa anb enyisodsip un sins} ~Suo3 ap Bje.1 9g ‘Pepaln0s ua epine| ap sajeuolW seined ap uosoisinbpe | eugisad seiovanzasucs sequaijua A sapnuin sa20uc0a) “sobsau! siuunse ‘ews j@ pepipunjoud ua Jezqeue © salueipnise so) e Jena) £ sevojanjosau seidope eed sajeqap Jeuodarg ‘opewueaul ayuapioul un o “se}euarsoy upiquier 'seyanpuod se] amin! e sowajawios anb se] ua sep -e]AWIS SeuoIDenTs Ua sUINbpe apand as eUEpepnID UODELLIOY e eroueisunasi9 K oduian sainbjens eed epnen alezipuaide ap eifsie.ysa eun owor scjopugpauera: ous “4019 J9 enay|uoD ‘anb sofsaul so} suas UIs Japuaide ap oitspdosd awn j3 Uoo o>neUN ~2uP 9] Jezneiespsap ap even 2 'sepepunBasur o sapeynoyip se} “Sanu ep Sousjas Ue} WUed SoU A seonewnen Jas ap sofa) upISe Sem -uatsadxe seyoip anb ap ojalgo je Uso eyBeye e} A sowny vang j2 Uas bye anb snjuisad X eysuansadxa e} ap ioiow owoa oBiant ja 1euays0s “uaiquiey eque}odusi 53 ‘voeGajdsep as anb sapepinze A séjaonpuos se} SisiTpue @ s9]8UJ0$ =p oYelgo ya Uod eIouaLiadxa e} ap uoLsasod ® sauawuna 0 seajqusese J2uedoud & seuoioenys senanu sesodsoaut 'S0p123009 So) JeyUaqUIas ‘cUeUSDSe Je JeDYIDOW siqisod $3 ‘se}e) Se eRe EEE EEE ‘sat age -vauioas & sepetdosdeut seionpuco se] © @iU94j Jeyale ‘souozeJepIS -uoo seaanu sauodaud { sajuejonyse $0] @p Se}anpuoD Se} JeasoN]UOW seque2op 50} e ese yqiqisod sejequatuisodxe sauorsenys ap ugieas2a1 0 ugineaio 27 “ouelp JIN yep aysed ow09 soBsaLs sowerdeve anb se ua sauoiremis se) ep pepifaidwioa e} Jepuajua & sepepyiqesuodsay “iedusoo ‘sos19 50, Uod axyuendus J9p Jojen Jap e!9uaIDUED LINDE “Sosjuiosdusoo seidane sequeipmyss soy e uaylwsiad oy9)yu09 ap S2U0!> -emis ua ugiseuawyedye e} eJed S2y04 Bp UgioUNSe ap soBant So euepepnis ugleusio) 9p elfiajestsa ow9D UpIDe;NWIS e ‘epeajdusa etiad e} ap 0 sepuaude ee{ anb 0) ap e1ousiou02 sewioy ap oysiqo J2 vo2 “eganud © sor sand soiualwuiooue> So) ‘sezauisep se) 'senitequay se] ‘oBen{ ue set “sand seunns se] 'volDenype ap $0959 So] JeyapISU0 e saUeIPMIse 50) ¢ sepnie sowaipod s3]UsD0p 507] “u9!Den}enaoine ap sosaDoud 50) eved sejsidosd uos Ue!De|AWIS ap pepinde eun o oI2eKo4d UNUS ugisediored e} ap ope sod uasainbpe as anb se!suatiedxe 32%) upnseno ue odwe> ep sojueruio0un9 $0} ap oaseu Ja Ue SpaIU! Bp €8s Uo!DENIIE e] 9p yped © uorkayj2s €] anb ap & {asapise UIS oyUenut UN OU A ayqisod 03 ~xaquoo Jo ua epeDsewua "eas 0} ,epeundiasip, €8s wolseni2e e} anb ap ajuaueuised 10.3409 12 "UorIeM5 ef ep ep|penbUUS uo}2onAISUCD fe} auainbas ove} Ua ‘onpue Se sayuez0p $0) ap ofeqesy J? 'peHn> yp uss 1se> eBandsap 28 souMnre so} ap pepinyae €] OWED Ise “Ob ciequia ulg ‘saiueipmse so) exed alezipuaide ap Soyesap souapepson a asuimsueo uapand opesed oda ye se6n! { eqne aaus opefap uekety 25 anb sejsid Se} Jes uooue ‘gem e] ua ugieuioyur Je2SNg ‘sop}oe|uooe soszons So) & odwiay! un Jezijeue Ueyuised UeMIes2qU salevosiad soso A soysg anb, ue oixajuo2 Yep upsaansSUOD e) A s3leU “osuad SopeulWwsajap ap epi e} ap uo|DezREWesp e] “eUOISIY UB sselpualiadxs sesa Ua sopewesiua UesjUanoua as an sauorpednaoasd se} 'sewiay $0} ‘soideau09 so} soudrzeny2e Se) ‘ujua 2juand un opusipuar ‘sefaydwoo seus sauolsussdiso> se] U322) one) $2Ua00p $0) anb ua esoUEUL 8] ¥OD A 2eN}>€ © eA! as and 12 Us opinsisuo> oyaeAesd yap ezanbs €} uo> epeuelseyss eysa eysendasd \NpIO0¥ NB oFaH3O 713 g z e para la ensefianza pero pueden creer que la complejidad de tas actuaciones puede ser simplificada, que los objetos andlogos son idénticos a los reales, que se puede reproducir ta complejidad de ta realidad, etc. Actuar en uns situacién simulada debe siempre con- templar el riesgo de creer que la situacién es idéntica a le real Tenemos que comprender, también, que actuar bien en la experien- cis construida para el aprendizaje no-es el reaseguro de una buena actuacién en la situacién andloga. Por otra parte, no es posible pre- decir de manera absoluta y general cémo actuars el estudiante en una situacién real a partir de su actuacin en una situacién experi- mental. Se trata, simplemente, de la adquisicién de experiencia y, por lo tanto, de préctica y no de una actividad predictiva En todas las tareas que despliega el docente, y que hasta aqui des- cribimos, nuestra preocupacién central consiste en cémo ayudar a los estudiantes 2 aprender. Mas de una vez, las explicaciones de los docentes y ta ejercitacién individvat ofrecida no alcanzan para resol- ver los dificiles procesos de la comprensién. La ayuda éptima, esto es, la mejor ayuda pare orientar esos procesos, requiere pasos interme- dios para efectivzarla. Ayudar a los estudiantes resolviendo los pasos dificiles 0 advirtiendo tos momentos complejos remite 2 dos interven- ciones diferentes en la busqueda de la autonomia en los procesos de construccin del conocimiento. En muchas circunstancias, le autono- mie se conquista una vez que se he pasado por un proceso de ayuda entre pares. También la construccién colectiva de un producto sélo se alcanza cuando se lleva a cabo un trabajo compartide en el que se potencia ta posibilidad de realizacién por este tipo de interaccién Aprender a trabajar colaborativamente en grupos se transforma, entonces, en un objetivo en si mismo, en tanto no sélo desarrolia y consolida aprendizajes sino que ensefia el vator de ta ayuda, del tre- bajo solidario, el aprender a respetar y consensuar opiniones diversas y al disefio compartido de propuestas y cursos de accién EL TRABAJO GRUPAL Son numerosos los estuidios que. fortalecidos con trabajos empi- ricos en los salones de clase, relevaron le importancia del trabajo en “grupo © simplemente con otro par como motor del aprendizsje, Los © ‘procgsos de interaccidn entre pares, la produccién de trabajos de manere conjunta, la resolucién de problemes asignando tareas dife- renf@s 2 cada uno de los integrantes de un grupa y promoviendo el enciZentro para su resolucién fueron parte de les estrategias que favofacieron los docentes con el abjato de promover mejores y mas potentes aprendizajes en algunos casos, casi como condicién dal aprender. Una primera aproximacién para justificer la estrategia \podrfa inscribirse en una suerte de oposicién a las précticas solita- rias dirigidas y controtadas por los docentes que infundian temor y fundamentalmente inseguridad a los estudiantes por los riesgos 0 consecuencias humillantes del error. Esa organizacién individual y competitiva era ajena a una cultura fraterna en el ai cién de la ayuda 0 2 Le construccién de responsabilidedes que al asumirse en grupo se comparten y se instalan un escenario soci zador. La heterogeneidad en los grupos, en cambio, provoce la ayuda entre unos y otros. La explicitacién de les diferencias puede promo- ver intercambios que favorezcan el crecimiento de cada uno de los integrantes. Por otra parte, la complejidad de las taress puede hacer ‘que la conformacién del grupo sea la condicién necesaria para afrontarlas. Seguramente, los docentes pueden orientar a los gru- pos para que las preguntas que se hagan, tas reflexiones que se ‘compartan, las propuestas que se encaren favorezcan ta participa- cién de todos los integrantes y permitan alcanzar la meta propues- ta. En sintesis, las razones que promueven la organizacién de los grupos en los salones de clase podrian orientarse en una suerte de oposicién a las practicas tradicionales basadas en la contemplacién el estudiante como un individuo que aprende segiin-sus intereses y esfuerzos personales; otras se instalan en la preocupacién por for~ mar grupos que reflejen las ciferencias existentes en el cSnjunto de la sociedad y posibilitar asi conductas ciudadanas en las que ta ayuda, el trabajo y la responsabilidad compartide Sean parte de la formacién; finalmente, se apoyan en resultados-de investigaciones inscriptos en tineas cognitivas que reconoceriape el grupo es el lugar privitegiado para dar cuenta del nivel coghitivo, de las ideas y representaciones, yal explicitartas en un grupo ge'pares se promue- ve un proceso de negociacién que favorece el aphegdizaje. Se plan- EL OFICIO DE ENSEH ¢——__ HUNRGHD ae HIN 5 Wy eulo} un @ Ouse) Us eyesBouow eun $2 Ig ‘up!>onpoud esa oD Seiuavayoo souayuo uoo aszenjene esaqep opezueaye orsnpoud 13 soiep S212 s2uaigo e1ed Beiépienso seno ap asveanoud upsagap sasa0p S01 e811 38 053 2p 1g Splurnbpe owuanuizou0d je uapnye anb sajenpin {eebseenoeoune> eid e6ieiso slow ey 39 ov voweinbas & opebzn{ sas aqap ah }2 oyonpeud jo 53 jolegen j3p ugIDaisues #1 e1ed aiqjpurasauduil pynsas eun epes opuend selualayip Uey searey Jef2n! 0 se1sueveyp'owipg? odwan je sofa sesed exed senayes seuduieo awveweyduuis o ofegen je Jesc001d esed exopeynduio> 81 epin6asuo> Jagey opnd 0.90 & ewsbtua un Jemoses e gpnke anb Sundaid eun Je0ey opnd ounbje “usloseney 0 uploesogeye ap 50140 “sajuan} ap eninsudd & ugr2uaygo ap ozsanjsa un seey uoselpnd $3} -Letpnise sounbje o1anpaid un ap ugioevogey9 e} eee “sojenpiapul Seuatmevogeys © ewes eyeuoyip 9359 010d oronpaud ye Je.0}en 2pand ag cionpoud ns Aodnu6 un ap ease 2] 9p e122) 9G “seyueipnisa 501 ap sojeuosiad safezipuasde so) Jenjero eued elBo}e1150 solaws e} $2 ou anb sowewye upiquies‘saruasaylp sovoisedionied sejnunse cred esonen 59 jedru6 pepiaze e) and sovlaus;sos owos Joy ‘odnu6 yep Saques6arut 50) ep s2juazajip setonpuod se] aiqos uejges ek anb oj ap souoreuisyuo> ‘299 $e] 9p euoAew ey ‘uos anb sauo[emaide Uezieay soseo soso ug “swawerersuesoyp Jeoyine9 4 sinbunsip uewniqisod opezneay 0} 3P Uo.s|sodke &] 0 esuajep e) anb voUerssos “odnU6 jap souqUIOlU $0} 29 oun Ppe2 sod sepenjens spepinnae se) sinGunsp esed efeydusos eisandosd eun ajuejepe ueram "soses soiss ug ‘o2onyso ouuw Un opuzzieau Sewiep so} ap ofegeni 13 ua epnose as anb je A ayuaus ~#0€210}89 © epnzuaroued ofegenn anb je opous jen6i ap Jezojea olsnh S2°0u anb eispisu0g -ogeo e gray odin Jap scuquiaiwi so) ep oun epe2 anb sepepianoe se) sin6unsip uavodu 3s soqu2009 £0) zon eun 3P Su ‘o1onpoud ns ap & epentneys eave} e] ap ugioe!oaude e) uy coditsB jap ofeqe.y ja senjeng : ‘ewenowosd exed "e!suersunaut9 ese 2 ‘sofow e] sa epi6aja eiBayesas2 2] and auodns as 4 ojusiwisoues ve gureent 1@P Up|onASUOI ap soseroid arasoney epipuaidwa eaie, 2) o1Ue} Us opyjuas auati saquaa0p 50] ap uprsednagaid €7 “opacey exed sap ~21n2yIp UBUa!, 0 LeJ0qe|09 OU anb so] e opueUaTE ')s ax)Ua asad -009 anb eved seiuelpnise 50) e sefode ap eves 2g ‘Sopo} ap ugise/6 aul 2} e0zasonej Ou eol\WeUIp e} anb ue sose> so ua aquawie|os “vad ~onsed and e sejueipnisa 30) e seyuaye eved-ewndg epnde e} e asiey ~1wn el4agep a1vad0p Jep ugiouansaqu) e} pepinnce e} ep upIDe2! 21 v3 “sessanip sopepisedes ajjoisesop auquseius epes anb eved oleq ~211 18 sequaIs0 A ‘oyUnfucd ofegent ap sosezosd uesainbaz and Jed e} b ‘sequa.a)19 Ueas sauoivedioned seusip and seoey."saquesGewul so} 2p oun eped ap uoioediaiied e} uerenwiosd anb sapepinnse sesuad 21ue}soduu! $2 ouesip 19 UZ ‘Uoroasu0D ns exed epnfe ey e sepLajay se] pepianze 2] 2p oussip ep seaiey se} JelsuasoyIp sowepog ‘sodns6's0] ap sepepinoe se] La syuaoop yep eave} €7 odns6 9p Soqued52qU1 ap csawiny ja Je2aIgG218@ e1ed UoIDeWUaLJ0 JoloUs e} e185 souwnje so] oged e sexat] UpJagap anb ease) e} ap sisngue 13 “osouawinu sew odns6 un suanbas apand (ugisemoe ‘owen sea ‘ely -e160U29s2.'voinS jap e:mi}.059) eojisyive Ug}sequDsaida, eun oad sosquialus sex} Jod equauzeoye opezijeas Jas apand ooyes6ouow ofeqes, Un “eny2aj2 vo!dedianied eun sesava6 ap pepitaisod ©) ap A e242) e} ap opuaipuiadap ‘sias Jod o sosqwialus sexy 40d op ~inypsuo> uaig Anus Jeys@ apand odns6 un “epeuBise ease} e} ap ap -uadap ‘ensadsiad ejsa apsap ‘odn.6 un ap upizewuo1yo9 7 '2U9309 Jap savolzeSepul se} 0 sauoyoisodxa se} ap.uepuadap ou A soyains sowsiw so) ua uanb -nluoo as afezipuaide’ya X ezvevasua 2] anb asey anb seiGayesis3 3p o;unfuo2 un esindux ‘sanrieanpe sousodaud o sejaw Jerejsnes exed salueipmisa ap sodn.6 ap upioeuss0ju09 e) uananuosd sajuadop $0} ‘anb 72 vs ezuevasua ap ojapow owon ‘onnjeradoos afezipuaide 13 'sauoi21UB09 se] ap uprsisodxa ap 0 seUsa}e.) ‘sesopezyieisos seionuos se] seBe\dsep opipod uevaigny as ou anb 52] Ua Sennisodxa sese}> Se} ap 12 aluauayip ezueyasua ap ojapow un sessous exed odn6 ua olegen ja sexowoud ap pepisaaau e} Ise “e3) ® Ng1O9Y N3 O19140 7 EL OFICIO EN acount rico o de las ciencias de la naturateza, se debers reconocer el valor de las fuentes, la originalidad en ta construccién, ta sintesis 0 con- clusién elaborada, le claridad conceptual y a atencién a las normas de escritura y presentacién. que se hayan estipuledo. En algunos 280s, el producto permite la diferenciacién de tas participaciones; esto sucede cuando los capitulos se escriben de manera individual y evan el nombre de cada uno de los autores. Es probable, sin embargo, que en estos casos la obra pierda sentido como unidad y sea una suma de individualidedes. y no un trabajo de construccién y ereacién colectiva En la clase y fuera de ella Los docentes proponemos, més de una vez, actividades para rea- izar fuera del espacio del aula ode la escuele. El estudio de las con- Giciones pars que se lleven a cabo debe formar parte de la progra- macién. Las bibliotecas o las salas de informatica de las escuelas pueden ser buenos espacios para estas concreciones pero, cuando esto ne es posible, deben identificarse las posibilidades de que tos alumnos, segtin la edad, puedan trastadarse, encontrar un Juger alentador y apropiado para trabajar, etc. No es igual planear una actividad grupal en el trabajo diario del aula que generar una nece- sidad sin conocer las posibilidades concretas de llevarta a cabo Las tareas grupales en el aula necesitan también cambios en ta disposicién de los muebles del salén. Los bancos alineados en filas no favorecen este tipo de trabajo. Por otra parte, es imprescindible preparar a los estudiantes para esta actividad. Asi como debertamos averiguar si cuentan con condiciones para su realizacién fuera del espacio escolar, los estudiantes deberian compartir con los docen- tes el requerimiento de estas actividedes, el valor del trabajo en grupo, 19 necesidad de ls ayuda, el sentido de la colaboracién. Se trata de ensefiar ta importancia del trabajo en grupo y compartir con los alumnos el sentido de responsabilidad de le nueva tarea que emprenden y la confianza pare llevarla adelante en forme conjunta, La conversacién en el aula acerca de la estrategia, el valor de Ia dis- tribuci6n de funciones, el necesario respeto por las opiniones diver- gentes, ls confeccién del plan de trabajo, entre otros aspectos, son imprescindibles. También es necesario cerciorarse respecto de la -coniprensién de lz consigna y de la tarea que alummnos y docentes ttiefen que llevar @ cabo. Monitorear, mientras lo hacen, si han com- .prepdide bien es una condicién para que el trabajo sea productive y sno Conduzca a.equivocos. Por otra parte, las controversias interpre- tativae que plantesn los estudiantes desde el comienzo mismo de (a actividad, el exponer y contrastar puntos de vista favorecen la bus -queda de nuevas opiniones y nuevas fuentes. Es importante recono- cer que en el corazén de esta estrategia esté la confrontacién como sestimulo para el analisis y la busqueda de nuevos elementos, con- ceptos, procedimientos, Le divergencia es fuente de crecimiento siempre que no lleve al empecinamiento-o a sostener a toda costa una idea o un curso de accién. Las primeras conversaciones que leva adelante el docente y la intervencién para que la controversia se suscite sin anular las ideas consisten en une de las actividades mas importantes para la conduccién efectiva del trabajo en grupos. El aula de la diversidad ‘Més de una vez sostenemos que la dificultad para encarar nues- tro trabajo se explica por la heterogeneidad del grupo, creyendo que tun grupe homogéneo hace mas productiva ia vids en et aula. Sin embargo, entendemes que ess homogeneidad es mas una aspira~ cién © una creencia que una verdadera posibilidad. Los grupos nunca son homogéneos. Se diferencian por sex0, por intereses, por experiencias construidas a lo largo de su trayectoria educativa 0 Sus trayectoriss familiares. Entender las diferencias es entender la riqueza humana, y aprender a trabajar entre diferentes ffene fuerza ‘educativa y moral. Nos deberia ensefiar a trabajar con los otros y@ apreciar el valor de ta ayuda para nosotros y para los demés, enten- diendo que de esta manera aprendemos a vivir en sociedad. La escuela es el primer microcosmos para ensefiang vivir en democra- cia, Experimentar y aprender con sentido moral sélo se logre cuan- do aprendemos a vivir, convivir y gozar con Auegtros pares, iguales y diferentes 2 cada uno de nosotros. 4 EL OFIOIO DE ENSEWAR e 2UyNISNA 30 O19140 1 =Inge & sauangl‘soa1y 50] ueyussyve nb so} osz0K9 uo UanbyydUIS Seine se] ue Sopeniwis sajeiow sew} so1sa anb sod ugioedna 021d e} uejeyas enbyua ajs9 ap sosoipmysa sounbyy -sauotuido se) Jeiwowepuny eved sojuatiméye ap epanbsoq 2] ueweynuunse sean) 09 savorseny's se153 ‘eluayp jap soajewiayje senbo\ue JesepisucD Aseaqueyd & saiverpnisegg) una soyeayiuease ‘sajeseus Seuyip 102 ~fleve eved soangiodiy seauews 0 sowuawnye Je3s9 ap elsueysod ult 8] s20u0za1 ome eved X ‘seuouadns sedeya se) sezuesye aygeasop 21195 "Jes0w o1sinf yap uo.a/sinbpe e} ap sedeja sias { sayoalu sl) 391/984 anb €] vo eLoayns ap o>sew J@ Ua “464 BIBRYOY eeg “oge> © enajy anb seis ~uatiadxe se} ap snued @ apuaide aquerpmse ya anb ja ua ayuabialua oynaj4sn9 un ap ojd2u02 yo Ue UEDJeUIUe as seapi seys3 -|e!0W) Ugraewoj e & sasoqen so} e eperIpep eale un ap sauodsip ou & ‘op ~weanpe ja esaise.je anb sey sod sefsueyadxa & sapepInaoe se} sepoy ap aigeiiraul 2 sjuessaqy oyed ou ‘seqeis05 sauc|zejar se} ap k ousequa yep eoygwayqoud e} ap oxquep epe|dwiaiuos sas aqap jeow Lo}2eanpa e] anb sowopusyuy “sezueyasue seisa eved jelsadsa eaug Un ojno,Lun> }9 Ue INBURSIp oLeseDaU 98 Is soWelUNBaid SoN-* ‘S019 50] 3p sapepniaisod o sapeynoyip se} atuawierq)suas ved ~Zouonas A say2e Sns ap opnuas jap & Se:auenaasuoo se] ap erouarueD \alwo1 0 uaaneue "soquaiwnuas sns ap uaigey seaiyo A soaiuo so anb se} Ue seuoizenys sanowold ap pepisoocu e} 'sayei0U se}onpueD se, 98 wotonjona e} Japuaive ap peprsezau e} Va spiouloD ueyedased “Je] ~0089 epeuiiy eun apsap “obuequia uis “sayuasayip seisandosd ‘ajuau suns ‘ananuiaud & penniq)suas @] 0 e(sue;2uee e} ‘uo>eunpew e} ap jeded je 'seuozes sns “sojafns $0] 9p aysed Jod sayesow se}anpu0s 321 9p uorodope e} ayuasayp esauew ap eondra eica1 ene “seuosiod 381 8p otjousesep ja ua opituas ns 4 sajesow seionpuco se] ap upi2 ~tsinbpe e} ep ojpadsas ssuoipeayidxa se} uos sessonip “sisoqus ug ye1Ow ez2}/90 ensanu sows ~inbpe otja ap eisua!ou0>'e} u3 “sowarey ayuawyeas anb o se\duia} ~u0d f Jepe2osies sowagap Ualg Ja 42>2y eied seuwnyn savozes se} Je05nq 9D Zen VE UleIsUaBHIAY eed |LL1 #7661 ‘nalsleW) euale pep ugestodsas e} ap ayqesucdsay aaey au anb jejouase ersuabixa ese $2 'seuMo7 "3 aap “eons e7 soweydope anb savojsioap se) op se "Bojea|ed o seatsy selauandasio> se} Jeaynuap! ap ele.) 95 “sewlap wea ape 50) op sowarusques 50, 40d s9uaqu! 12 0 eHeduis 2] ua esaudxe es anb jesow pep ajeJow Soyttalui!a0u00 So} & pepyeu olDeu e} cuioD sajey se2UER|e eued soDeNISGe Sold!ouL ap e181 as ou anb sauaysos e sosoipnysa soun6je & uenay sajeiow Soidiouls< ap enjuo0 ugiaisinbpe 2] ap e1suanaes e] @ OWL ua saxeqap 507 (@€ ‘2002 ‘seuseH) Jesvantun oon oyd}auud Un ap o21eu js Ua ajqisod azewinu sokew 19 eved sig Jokew Je Ja00u0D—L eISeY ‘JeID0s aig Je Jee! :a) 2) andusnout o sdusna ap o1syeusq-03509 J Hje!Doshue exanpueD @] e:U09 sauo|pues auodww! anb je190s odnJ6 oyenbad un sp ostUsp ‘se|puen2@sueo Se] Jevapisuod ‘ug!25e eun ap ozeyd o103 € se!suEN9 -a5u03 Se] JeJapisod ‘ej uarpago e} sod Je0e]d A obnseo Je Joulay sod vaknuisuoa 25 Seyanpue> se} enb so) ue sowarwewodwes sod epeubis yexow eared eun apsap ‘sedere 0 sasey seiuain6)s se] sod suunasues} anb euosiad ap Upisipuod e} e!9ey owualwize.o Un owoa 220w ojousesap Ja UeJeUaS SoAAMORS soJapow soUNBIy "sereIOW ser -onpuos se} ap pepifeyduwoo e] ap ojualwsroovonas jo Ua osed JowLsd un sezuere syuusad sou seyevaide A sepinbunsig “uauodiadns 2s ‘zen eum ep seu “anb yez0w 0} ep eaa9e seuoiadasuea sepeLien uasig upiounsip eysa asopugzn ~eueg oujwses { ojnojssno yep SeWal ep pepalien ausi0Us e} & Sonne! -ojen sopluaquco sInqure-eyqisoduut ens 929A se} ap evoKew e} anb pep ‘seuss 50389 Jeoy.eyp & gpnde OU WinynoLLIND J2 UD SoAeIOIeR & seqequawspanaad ‘sejemydeouon sopiuaiuo> anua upiouNsip ©} ‘aseyo ap souo}es So} ua ‘ezueussue e} uo Uednoo anb Je6n |p oradsas osuasuon OWISIL Jo a4SIX9 OU OUed ‘uos 0} OU anb seyanbe stuyidad A seyesow seionpuoa seidope op pepisedau e} eD0uozar assaquscep seanzeud se} Ue A sentieonpa sauoionysul sey Ga anb ap. epnp agea cu 'Sosea So} Sopo} U3 “salezipusude.sosa ap ugisenjens £].8p equ908 sa@uolselép|suaD se] A ojna}1in9 J@ Ue VOIsM>U! AS UdId -ednzoaud ap oyvanj £9 ugiquie] guapuaide as opuop A? ";sajes0W seronpuco se) evesua ‘ayusWeUinsGe) ‘end ye.59 uging? LeUeY 9 owg2? 'spulape Oleg “Sepeasap ou Se1anpuod se} w1Bass09 aquaweyd sis 0 e20W &} ass2uasuD agap 1s ap 2oJ89e seuo!2edn30aud Se] @ 3} =wed sejanasa se] Ua e1s1940,3U09 A ajeqap 9p SeWA) $0} ap LIQ WYOW VZNVNBSNS VI novovna oso EL OFICI0 EN ACCION tos en el mundo real. Por ello, proponen que sean los dstudiantes quienes identifiquen la cuestién o describan el problem: can seluciones elternativas. construyan hipdtesis 0 recopilen datos acerca de las posibles consecuencias de les soluciones, adopten una decisién y la justifiquen (Stephenson et a, 2001: 32] Propuestas de ensefiariza moral En el marco de las experiencias que los estudiantes pueden lle- var 2 cabo, es importante que desarrollen sus propios cédigos per- sonales y se interesen por los otros, reflexionen sobre sus experien- cies, se respeten a si mismos y respeten los valores compartidos (tales como la verdad, ta justicia, la honrade2], emnitan juicios social mente responsables y justifiquen sus decisiones y actos [Stephenson et at, 2001). Pueden, también, Ulevarse a cabo expe- riencias asigndndose roles y puntos de vista diferentes, Varios son los problemas de le formacién de las conductas mora- les en nuestra sociedad: desde el reconocimiento de conductas incorrectas de personas que -se supone- deberian ser ejemplo de conducta moral, (2 existencia de conductas morales correctas pero cuestionadas por tradiciones locales 0 familiares, ta ensefanza de falsos dilemas que pone en cuestién situaciones imposibles de abordar por los estudiantes, entre tantos otros. Por otra parte, resultan significativas algunas reflexiones y pro- puestas que tienen a los docentes como centro vital del andlisis. Se trata de que los docentes ocupen un tiempa diario en el andlisis de cudles son sus valores personales, cérno obtener de sus estudian- tes una mayor sen: d hacia los problemas ajenos, con qué fre: cuencia realizar comentarios morales en el aula y cudles son las situaciones que conducen a esos comentarios. Este registro les per- mitira entender mejor las acciones que despliegen. disefiar otras y proponer experiencias pare llevar a cabo. Es indudable que las situaciones de violencia en (os salones de clase nos preocupan, pero entendemos que estas-précticas, aunque tne solucionen todos los problemas, son propuestas que permitiran ensefiar y aprender a vivir en convivencia, en un escenario en el que ‘se privilegia el respeto por los puntos de vista ajenos. se enseia comprendertos y 2 reflexionar acerca de los criterios para la toma de degisiones, Se trata de aceptar y respetar las diferencias, compren- defy respetar la diversidad con toda la complejidad que acerrea. Le esguela guarda un espacio privilegiado pare ensefier conductas morales. Los maestros han aceptado a lo largo de los afios, inde- pendientemente de tradiciones de la ensefianze 0 del debate cu cular, que ellos son legitimos cuidadores de précticas que conllevan un sentido moral. Le reflexién en torno a estas précticas y las expe- riencias formativas pare que los estudiantes torien conciencia de lo que implican las decisiones morales abren un camino sustantivo para creat y consoliar uh ambiente educetivo de valor. Finalmente, en el andlisis de le complejidad del oficio docente, y para abordarlo también desde una perspectiva moral, elegi un cuen- to que muesira las vicisitudes del rmaestro, sus temores y sus aspi- raciones. Un relato singular El escritor argentino Jorge Luis Borges en “El soborno”, relate incluide en El libro de arena, describe magistralmente @ un viejo maestro, investigador, que acaba de llegar de un congreso en un pais extranjero donde expuso sus temas de preocupacién tedrica. Ei viejo maestro contaba con un discipulo desde hacfa ys muchos afios. Ala vuelta de su viaje otro joven solicita también integrar el modes to equipo. Con el paso del tiempo llega una invitacién para asistir nuevamente @ un congreso en el tema de especialidad del viejo maestro, quien decide que uno de sus discipulos debe hacerlo. AL poco tiempo circula por la universidad un tibelo que dian las ideas del viejo maestro, sus métodos y principios. El anénimo, sin embar- 90, esté firmado con las iniciales del nuevo discipulo. Si bien et maestro evaliia le cosveniencie de enviar a uno ¥ otro de los disci pulos termina definiéndose por el nuevo discigtHo, autor de la difa- macién, con el afén de ser justo. Antes de parti, el nuevo discipulo viene a agradecerle al maestro que lo haye’eledjdo y, en una pagina de escritura brillant, le explica la tramps cong ade lo obligé 2 ete- EL OFICIO DE ENSERAR a Ngiogy Na a1aig07a isepepnigep seiysanu ap eun 980 epusiases anb ejonpuoo eun sowsibixe epusyeud ov eroysniut 1 un Jayaiuos ap ofisaLy © une anb ‘apyjuiny sew eisendaid eun ua + ouseyeisul a}qisod e185? colayo yep UgI2!OU0D e} sa e\s3? “serDUey sunauia Se} ap erouepuadepul vod ‘veBuarsos as anb sci {2} A yay 2ssa20y0394 78 ‘peprUIUENd9 e} "So 9e 50} ap ais asse)SOWEp ap pepisaneu e] s9Ua}S0s & eBngo anb ‘uoIsajold ‘9p exousyodivwio e] seo\nUep! ayqisod so ‘ouea6109 oVej=u 12 UR (S461 'S2640g) ova + quioy Un sas 9p auueypel esed 9hode 0} of ‘ewadelesis9 esolu Sur ns ap asueizel esed opeysin ey aw pars ‘pepiuea e} - foujsaew 2901p] aun sou opesed UN. ipepmgap ns va upiquier euossuELD '222|240} ns Jas eypod anb ‘e1s3 "soIsn{ so} ap oisn{ sew asquioy 428 agap enseew un anb 2a, onsaew Ja and gIpuadUiog “O16 sa queen

También podría gustarte