Está en la página 1de 51

UNIDAD 1

CONCEPTOS BÁSICOS PARA EL


ESTUDIO DE ARMONÍA

Arm on ía es u n a p art e in t egran t e d e la Teoría Mu s ical, cu yo


o b jet ivo es el es t u d io d e lo s a co r d es (s im u lt a n eid a d d e t r es o m á s
s o n id o s ) y la s r ela cio n es q u e s e es t a b lecen en lo s en la ces d e és t o s .

La u n id ad b ás ica q u e em p lea la Ar m on ía es el in t er valo,


h ab ién d o lo d e d o s t ip o s : el in t er valo m elódico, s i s e oyen am b os s on id os
u n o tras otro, y el in tervalo arm ón ico, cu an d o lo s d o s s o n id o s s u en an
sim u ltán eam en te.

La s er ie ar m ón ica, t am b ién con ocid a com o fen óm en o físico-


arm ón ico, rep res en t a relacion es in t erválicas q u e at ien d en a n u es t ras
n eces id a d es m u s ica les .

En la s erie arm ón ica ciert os s on id os (n ot as en n egrilla) n o s e


cor r es p on d en a los u t iliz ad os p or el s is t em a t em p er ad o. La
s im u lt a n eid a d d e t o d o s lo s s o n id o s d e la s er ie ar m ó n ica, y q u e d a lu gar
a la r es on an cia n at u r al, con s t it u ye u n m od o d e con s t r u ir acor d es .

La p rim era s ección d e la s erie arm ón ica (t res p rim eras oct avas )
n o s o fr ece la fo r m a ció n a có r d ica b a s a d a en la s u p er p o s ició n d e t er cer a s .

Ya s e h a d ich o q u e el aco r d e es t á fo r m ad o p o r t r es o m ás s o n id o s .
El a co r d e tríada es el q u e es t á fo r m ad o p o r d o s t er cer as s u p er p u es t as .
La com b in ación d e t er cer as m ayor es y m en or es n os d a cu at r o t ip os d e
a co r d e t r ía d a .
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

Cu a n d o el a co r d e t ien e en la p a r t e m ás grave a la n ot a gen erad ora


d el aco r d e, d ecim o s q u e s e en cu en t r a en es t ad o fu n d am en t al. Si n o es
as í, el aco r d e es t ar á in ver t id o .

Lo s s o n id o s em p lead o s en Ar m o n ía p r o ced en d e las es calas . Las


d e u s o m á s co m ú n s o n la s d o s es ca la s d ia t ó n ica s d e s iet e n o t a s ca d a
u n a, llam ad as es calas m ayor y m en or. La es cala m en or t ien e t res
var ian t es . Pod em os ob s er var com o la for m ación d e acor d es t r íad a s ob r e
es t a s es ca la s d a co m o r es u lt a d o la a p a r ició n d e la s cu a t r o cla s es d e
a co r d es t r ía d a .

Grad o s d e la e s c ala

Ca d a u n a d e la s n o t a s d e la es ca la d ia t ó n ica es u n gr a d o , s ien d o
h abit u al el n u m erarlos con n ú m eros rom an os , d el I al VII. Cad a grad o
recib e u n n om b re:

I. Tó nica VI. Supe rdo m inante o


II. Supe rtó nica Subm ediante
III. Me diante VII. Se ns ible (cu a n d o la d is t a n cia
IV. Subdom inante en t r e es t e gr ad o y la t ó n ica es
V. Dom inante d e s em it on o) o Subtó nica
(cu a n d o la d is t a n cia es d e t o n o )
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

Arm o n ía a c u atro p arte s

Du r an t e el p er íod o q u e com p r en d e los s iglos XVII y XVIII, la


m ú s ica er a con ceb id a ar m ón icam en t e a cu at r o p ar t es , es d ecir , cu at r o
no t as p o r aco r d e y cu at r o m elo d ías d is t in t as .

Por lo gen er al, en el es t u d io d e la Ar m on ía la con s t r u cción m u s ical


es p lan t ead a p ara s u in t erp ret ación vocal, y p or t an t o n os h em os d e
rem it ir al cu art et o d e voces form ad o p or s op ran o, con t ralt o, t en or y
b a jo . Las voces d e s op r an o y con t r alt o s e es cr ib en en el p en t agr am a
s u p erior (en clave d e s ol), m ien t ras el t en or y el b ajo s e p on en en el
p en t agr am a in fer ior (en clave d e fa). Es n eces ar io p ar a ello con ocer la
t es it u r a d e ca d a vo z , s a b ien d o q u e la s n o t a s ext r emas d eb en em p lear s e
m od erad am en t e.

Co m o la t r íad a co n t ien e s ó lo t r es n o t as , s e h ace n eces ar io la


d u p licació n d e u n a d e ellas p ar a co m p let ar las cu at r o vo ces . Po r lo
gen er al, la n ot a a d u p licar es la fu n d am en t al, s i b ien t am b ién es p os ib le
la d u p lica ció n d e la t er cer a o la q u in t a , d ep en d ien d o d el ca s o .

A la h o r a d e d is p o n er lo s a co r d es , es d e u s o co m ú n el co lo ca r lo s
in t ervalos am p lios en la p art e in ferior, y los m ás p eq u eñ os en la p art e
su p erior.

Clas ific ac ió n d e lo s ac o rd e s p o r s u
f u n c ió n to n al

La t o n alid ad r ep r es en t a u n es t ab lecim ien t o d e r elacio n es en t r e las


n ot as d e u n a es cala en p ar t icu lar con la n ot a d en om in ad a t ón ica (cen t r o
t on al). Cad a gr ad o t ien e s u p r op ia fu n ción t on al.

Los grad os t on ales , I, IV y V, s on los d e m ayor p es o en la


afirm ación d e cu a lq u ier t o n a lid a d .
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

Lo s gr ad o s m o d ales s o n el III y el VI. Tien en p o co efect o s o b r e la


t on alid ad , s in em b argo d et erm in an el m od o.

El II y VI gr ad os s on r elat ivam en t e d éb iles , s ien d o el III gr ad o el d e


m ayor d eb ilid ad en s u fu n ción t on al.

El VII, com o s en s ib le, es ab s o r b id o p or el V, p u d ién d o s e


co n s id er ar u n s u s t it u t o d e és t e.

Cif rad o d e lo s ac o rd e s

El s is t em a t r ad icio n al b as ad o en n ú m er o s ar áb igo s es el q u e
u t iliz arem os con m ayor p rofu s ión en el es t u d io d e la Arm on ía, au n q u e
n o d eja r em o s d e la d o el em p leo d e la n u m eración rom an a p ara in d icar
las d is t in t as fu n cion es t on ales en el an ális is m u s ical.

El aco r d e en es t ad o fu n d am en t al n o s e cifr a, au n q u e la in d icació n


d e lo s n ú m er o s 3 , 5 u 8 n o s d ice q u é n o t a d eb e ir en la s o p r an o .

Cu alq u ier s ign o o a lt er a ció n q u e s e co lo q u e d eb a jo d e u n a n o t a


d el b a jo s e r efier e s iem p r e a la t er cer a d e es a n o t a .
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

Siem p r e h a n d e es p ecifica r s e la s n o t a s a lt er a d a s d e u n a co r d e,
s alvo s i la n o t a alt er ad a es t á en el b ajo o en la ar m ad u r a, co lo can d o la
alt er ació n co r r es p o n d ien t e d ela n t e d e la cifr a q u e exp r es a el in t er va lo .

La q u in t a d el aco r d e s iem p r e s e s u p o n e ju s t a, es p o r ello q u e n o


h ace falt a cifr ar la. Per o , s i la q u in t a es d is m in u id a d eb em o s in d icar lo
m ed ian t e u n 5 b ar r ad o (cu alq u ier cifr a b ar r ad a s ign ifica u n in tervalo
d ism in u id o).

El s ign o + es em p lead o p ar a in d icar la s en s ib le.

Cu an d o cu alq u ier cifr a va s egu id a d e u n a lín ea h o r iz o n t al es


p o r q u e el aco r d e r ealiz a u n cam b io d e es t ad o (el b ajo em p lea var ias
n ot as d el m is m o acord e).
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

En lac e s d e ac o rd e s m ás fre c u e n te s

A co n t in u a ció n s e in d ica n la s s u ces io n es t íp ica s d e a co r d es


p ar t ien d o d e u n gr ad o en co n cr et o .

Grad o d e la Muy e m ple ado A v eces Cas i nunca


e s cala
I IV, V VI I, III
II V IV, VI I, III
III VI IV I, II, V
IV V I, II III, VI
V I IV, VI II, III
VI II, V III, IV I
VII I, III VI II, IV, V

Las p r o gr es io n es d e fu n d am en t ales las p o d em o s clas ificar en t r es


ca t ego r ía s :

a ) Movim ien t o d e fu n d am en t ales d e cu ar t a o q u in t a. En es t e cas o


las tríad as tien en u n a n ota en com ú n . La m ás im p ortan t e d e
es t a s r ela cio n es es la p rogres ión V-I.
b ) Movim ien t o d e fu n d am en t ales d e t er cer a o d e s ext a. En es t e
cas o el n ú m er o d e n o t as co m u n es es d o s , es d ecir , s e
d ifer en cian en u n a n ot a, p r ovocan d o u n cam b io s on or o d éb il.
c ) Movim ien t o d e fu n d am en t ales d e s egu n d a o d e s ép t im a. Es el
ú n ico en lace q u e n o t ien e n ot as com u n es , p r ovocan d o p or lo
t an t o u n cam b io d e color ar m ón ico.

Co n s e jo s p rác tic o s p ara e l e n lac e d e ac o rd e s

Las n ot as com u n es q u e h ayan en t re acord es es con ven ien t e


d ejarlas en la m is m a voz . Las d is t in t as d el p rim er ac ord e s e m u even a
las n ot as m ás cer can as d el s egu n d o acor d e, p r efer ib lem en t e p or gr ad os
con ju n t os .
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

Cu an d o el b ajo en laz a p or m ovim ien t o d e s egu n d a, las ot r as voces


en laz an t od as ju n t as p or m ovim ien t o con t r ar io al b ajo, colocan d o las
n o t a s d el s egu n d o a cor d e t a n cer ca co m o s ea p o s ib le a la s d el a co r d e
an terior.

Mo v im ie n to d e las v o c e s

Dos voces p u ed en m over s e d e t r es m od os , con s id er an d o u n a con


resp ecto a la otra: en m ovim ien to con tra rio, oblicu o o d irecto.

En m ovim ien to con trario, las voces se mu even en d ir eccio n es


o p u es t a s .

En m ovim ien to d irecto, las voces se m u even en la m ism a


d ir ección . Si la d is t an cia en t r e am b as voces s e m an t ien e con s t an t e s e
d ice q u e el m ovim ien t o es paralelo .

En m ovim ien t o oblicu o, u n a voz s e q u ed a q u iet a m ien t ras la ot ra


s e m u eve en cu alq u ier d ir ección .

No rm as p ara e l e n lac e c o rre c to d e ac o rd e s

1 . No p u ed e s o b r ep as ar s e el ám b it o d e la o ct ava en t r e vo ces
con ju n t as , excep t o en t re b ajo y t en or.

2 . No s e p er m it e el cr u z am ien t o d e las voces .


Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

3 . No s e p er m it e la fo r m ació n d e d o s q u in t as o d o s o ct avas
s egu id as en t re las m is m as voces au n q u e s e p rod u z can p or
m ovim ien to con trario.

4 . Se p er m it en d o s q u in t a s s egu id a s s i la s egu n d a d e ella s es


d is m in u id a, s iem p re q u e n o s e form en con el b ajo.

5 . Las q u in t as y o ct avas d ir ect as s e p r o híb en s alvo en cier t os


ca s o s . Se p er m it e la q u in t a d ir ect a co n el b a jo cu a n d o la n o t a
q u e fo r m a la q u in t a s e h a o íd o en el aco r d e an t er io r , o cu an d o
es u n cam b io d e p o s ició n d el m is m o aco r d e.

6 . Se p er m it e la o ct a va d ir ect a co n el b a jo cu a n d o és t e r ea liz a u n
m ovim ien t o d e cu ar t a o q u in t a ju s t a, as cen d ien d o o
d es cen d ien d o, y la ot ra voz u n m ovim ien t o d e s egu n d a m ayor
o m en o r , as cen d ien d o o d es cen d ien d o , s iem p r e q u e la n o t a q u e
for m a la oct ava s ea la t ón ica, la d om in an t e o la s u b d om in an t e.

En algu n os t r at ad os t am b ién s e co n s ien t e la o ct ava d ir ect a


s iem p r e q u e la voz s u p er ior p r oced a p or gr ad os con ju n t os .
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

7 . En tre sop ran o, con tralto y ten or se p erm iten las q u in tas y las
o ct avas d ir ect as s iem p r e y cu an d o u n a d e las vo ces p r o ced a
p or gr ad os con ju n t os . En el cas o d e q u e s e for m e u n a q u in t a
d ir ect a y n in gu n a d e las voces p r oced a p or gr ad os con ju n t os , s i
u n a d e las d os n ot as q u e for m an la q u in t a s e en cu en t r a en el
acor d e an t er ior , la q u in t a s er á p er m it id a.

8 . El u n ís on o h a d e p rod u cirs e p or m ovim ien t o con t rario u


o b licu o , n u n ca d ir ect o , y s u r es o lu ció n h a d e r ealiz ar s e d e la
m ism a form a.

9. La s en s ib le n u n ca s e d u p lica, y s u r es o lu ció n s iem p r e s e h ace


a s cen d ien d o d e s em it o n o a la t ó n ica , excep t o cu a n d o el b a jo
en laz a el III gr ad o co n el IV, en cu yo cas o la s en s ib le d e s cie n d e
d e s egu n d a p ar a evit ar d o s q u in t as s egu id as .

1 0 . Cu an d o el b ajo en laz a el V gr ad o co n el VI (cad en cia r o t a), en


el a co r d e d e VI gr a d o s e d u p lica la t er cer a .
Unidad didáctica 1
Manuel Mas Devesa

1 1 .Los in t ervalos m elód icos au m en t ad os y d is m in u id os n o es t án


p er m it id o s co n la excepció n d e cier t o s ca s o s . A veces s e
t oleran , s alvo en el b ajo, la s egu n d a au m en t ad a en t re el VI y VII
gr ad os d el m od o m en or , s iem p r e q u e a la s en s ib le le s iga la
t ón ica. Tam b ién p u ed en p ract icars e los in t ervalos d is m in u id os
s iem p re q u e s e res u elvan a d is t an c ia d e s em it on o y en
d ir ecció n co n t r ar ia a la d el in t er valo d is m in u id o .

Tam p oco es con ven ien t e exced er el in t er valo de s ext a,


excep t u a n d o la o ct a va ju s t a .
Unidad didáctica 2
Manuel Mas Devesa

II. INVERSIONES DEL ACORDE


TRÍADA

Prim e ra in v e rs ió n d e l ac o rd e tríad a o
ac o rd e d e s e x ta

La p r im er a in ver s ión d e u n acor d e t r íad a s e for m a colocan d o en el


b ajo la t er cer a d el aco r d e fu n d am en t al, q u ed an d o fo r m ad o p o r lo s
in t er valos d e t er cer a y s ext a a p a r t ir d e la n o t a d el b a jo . Su cifr a d o es 6 .

Se d u p lica p r ior it ar iam en t e la s ext a, au n q u e t am b ién es p os ib le la


d u p lica ció n d e la t er cer a . La n o t a d el b a jo p o d r á d u p lica r s e, o b ien p a r a
evit ar falt as , o b ien p or in t er és m elód ico.

El p roced im ien t o r eco m en d a d o p a r a efect u a r en la ces s en cillo s y


co r r ect o s en t r e d o s a co r d es d e s ext a co n s ecu t ivo s o u n a co r d e d e s ext a
co n u n aco r d e fu n d am en t al es el s igu ien t e:

a ) Si d os acord es t ien en u n a n ot a com ú n , m an t én gas ela.


b ) Co n d ú z ca s e ca d a u n a d e la s vo ces em p lea n d o los m en ores
in t ervalos p os ib les .

Se g u n d a in v e rs ió n d e l ac o rd e tríad a o ac o rd e
d e c u arta y s e x ta

Es t a in ver s ió n s e fo r m a co lo can d o en el b ajo la q u in t a d el aco r d e


fu n d am en t al, q u ed an d o for m ad o p or los in t er valos d e cu ar t a y s ext a a
p ar t ir d e la n ot a d el b a jo . Su cifr a d o es 64 .
Pu ed e d u p lica r s e cu a lq u ier a d e s u s t r es n o t a s , a u n q u e es
con ven ien t e, en p rin cip io, d u p licar la n ot a d el b ajo.
Unidad didáctica 2
Manuel Mas Devesa

La cu ar t a d el acor d e h a d e es t ar p r ep ar ad a m ed ian t e n ot a com ú n ,


o p or m ovim ien to con trario a l b a jo . Su r es o lu ció n en el a co r d e s igu ien t e
h a d e h acer s e d el m is m o m o d o . En cas o d e d u p licar la cu ar t a, las d o s
d eb en r es p et ar la r egla d e la p r ep ar ació n , y u n a d e ellas la d e la
res olu ción .

El a co r d e d e cu a r t a y s ext a t ien e d o s em p leo s fr ecu ent es :

A) An t es d e u n acor d e d e d om in an t e, en u n a cad en cia fin al. En


es t e ca s o el efect o es el d e u n a co r d e d e d o m in a n t e en es t a d o
fu n d am en t al con d os ap oyat u r as .

B) Co m o a co r d e d e p a s o o d o b le b o r d a d u r a (en es t e ca s o t ien e la
m is m a fu n ción q u e las n ot as d e p as o o las b or d ad u r as ).
Unidad didáctica 2
Manuel Mas Devesa

Se rie d e s e x tas

A la s u ces ión d e varios acord es t ríad as en p rim era in vers ión y con
m ovim ien t o p aralelo s e le d en om in a s erie d e s ext as . Se realiz a
s u p rim ien d o u n a voz (la s op ran o o el t en or), y colocan d o t od as las
t e r ce r a s en u n a m ism a voz , y tod as las sextas en otra voz , d e m od o q u e
las s ext as s iem p r e es t én p o r en cim a d e las t er cer as . De es t a r ealiz ació n
res u lt a u n m ovim ien t o d irect o d e t res voces .

Pa r a q u e u n a s u ces ió n s e co n s id er e s er ie d e s ext a s , és t a h a d e
t en er com o mín im o cu at ro acord es s egu id os en p rim era in vers ión ,
t en ien d o t od os la m is m a d u ración .

Si la t o n a lid a d d el ejer cicio es t á en m o d o m en o r , en la s er ie d e


s ext as n o s e u t iliz a el VII gr ad o co m o s en s ib le, s alvo q u e lo s eñ ale el
cifr a d o .
Unidad didáctica 3
Manuel Mas Devesa

III. ACORDE DE QUINTA


DISMINUIDA SOBRE SENSIBLE

El a co r d e d e q u in t a d is m in u id a fo r m a d o s o b r e la s en s ib le d e
am bos m od os , s e com p on e d e u n a t ercera m en or y d e u n a q u in t a
d is m in u id a, a p ar t ir d e la n ot a fu n d am en t al. Su cifr ad o en es t ad o
fu n d am en t al es u n cin co b a r r a d o .

Es t e a co r d e r es u elve s o b r e el a co r d e d e t ó n ica en es t a d o
fu n d am en t al. Al s er u n acor d e d e t r es s on id os , es p r ecis o d u p licar u n o
d e ello s , s ien d o la n o t a elegid a p a r a ello la t er cer a d el a co r d e.

En cu an t o a la r es o lu ció n d e las d is t in t as n o t a s d el a co r d e, s e h a
d e cu m p lir co n las s igu ien t es in d icacio n es : la n o t a d el b ajo , s en s ib le,
r es u elve en la t ón ica; u n a d e las d os t er cer as r es u elve p or gr ad o
co n ju n t o , as cen d ien d o o d es cen d ien d o , m ien t r as la o t r a r es u elve d e
q u in t a d es cen d en t e; la q u in t a r es u elve d es cen d ien d o d e gr a d o .

Co m o t o d o a co r d e d e t r es s o n id o s , a d em á s d el es t a d o
fu n d am en t al, es t e acor d e d is p on e d e d os in ver s ion es .

Prim e ra in v e rs ió n

La t er cer a d el a co r d e fu n d a m en t a l es t á en el b a jo (II gr a d o d e la
es cala), q u ed an d o fo r m ad o el acord e p or u n a t ercera m en or y u n a s ext a
m ayo r . La n o t a a d u p licar es la d el b ajo , y s u cifr ad o es 6 .

La r es o lu ció n d el a co r d e es la s igu ien t e: la n o t a d el b a jo r es u elve


en la t ó n ica o en el III gr a d o co n a co r d e d e s ext a ; la d u p lica ció n p u ed e
r es olver d e cu a r t a a s cen d en t e o d e q u in t a d es cen d en t e, d ep en d ien d o d e
Unidad didáctica 3
Manuel Mas Devesa

la r es o lu ció n d el b a jo y d e la d is p o s ició n d e la s vo ces ; la t er cer a


d es cien d e d e gr a d o ; la s ext a , s en s ib le, a s cien d e a la t ó n ica .

Se g u n d a in v e rs ió n

La q u in t a d el aco r d e fu n d am en t al es t á en el b a jo (IV gr a d o d e la
es cala), q u ed an d o fo r m ad o el aco r d e p o r u n a cu ar t a au m en t ad a y u n a
s ext a m ayo r . Se d u p lica la n o t a q u e fo r m a la s ext a co n el b ajo . Su
cifr a d o e s 6.
+4

La r es o lu ció n d e es t a in ver s ió n es la s igu ien t e: la n o t a d el b ajo


d es cien d e a l t er cer gr a d o co n a co r d e d e s ext a ; la cu a r t a , s en s ib le,
r es u elve en la t ón ica; u n a d e las s ext as s u b e o b aja d e s egu n d a, m ien t r as
la o t r a s ext a s u b e d e cu a r t a ju s t a o b a ja d e q u in t a ju s t a .

Ac o rd e d e qu in ta d is m in u id a s o bre e l II g rad o
del m odo m enor

En es t e acor d e p r ocu r ar em os n o d u p licar la q u in t a p or q u e es


d is m in u id a, y p or t an t o, es u n in t ervalo d is on an t e q u e t ien d e a
en laz ar s e d es cen d ien d o u n a s egu n d a. Po r lo d em ás d eb e s er t r at ad o
co m o u n a co r d e o r d in a r io d e s egu n d o gr a d o .
Unidad didáctica 4
Manuel Mas Devesa

IV. PROGRESIONES UNITONALES


Marc h as p ro g re s iv as

Se p rod u ce u n a m arch a p rogres iva (t am bién llam ad a progresión


arm ón ica) cu an d o el b ajo (m ás ad elan t e t am b ién lo verem os en la voz d e
la s op r an o) p r es en t a u n d is eñ o m elód ico q u e s e im it a a con t in u ación ,
una o m ás veces, con el m ism o cifrad o y los m ism os m ovim ien tos
m eló d ico s y r ít m ico s , a d is t an cia d e s egu n d a o t er cer a, as cen d en t e o
d es cen d en t e. Ta l co m o s e r ea lice el d is eñ o , lla m a d o m odelo , se
realiz arán las rep et icion es , im it an d o cad a voz lo q u e ella m is m a h aya
h ech o en el t r an s cu r s o d el m od elo a la m is m a d is t an cia in t er válica q u e
s e efect ú e la r ep et ició n .

Ha y q u e t en er p r es en t e q u e el en la ce d el ú lt im o a co r d e d el m o d elo
con el p r im er o d e la r ep et ición n o h a d e p r es en t ar n in gú n t ip o d e falt a.

Si en la re p et ició n r es u lt a u n gir o m eló d ico d efect u o s o , p er o


cor r ect o en el m od elo, el gir o d e la r ep et ición s er á p er m it id o. En las
r ep et icio n es lo s gr a d o s d e la es ca la p ier d en s u ca t ego r ía in d ivid u a l, p o r
lo q u e p u ed en , s in n in gú n p roblem a, res u lt ar s en s ibles d u p lica d a s y n o
r es u elt as .

Si la t o n a lid a d d el ejer cicio es t á en el m o d o m en o r , s ó lo s e


u t iliz ar á el VII gr ad o co m o s en s ib le, a n o s er q u e el cifr ad o as í lo
in d iq u e.

El fin al d e la ú lt im a r ep et ición p u ed e p r es en t ar u n a r ealiz ación


d is t in t a o var iad a d el m o d elo s egú n in t er es e.
Unidad didáctica 5
Manuel Mas Devesa

V. CADENCIAS

Cad e n c ias

No h ay fórm u las arm ón icas m ás im p ortan tes q u e las


u t iliz ad as p ar a con clu ir las fr as es . Es t as m ar can los p u n t os d e
r es p ir ación d e la m ú s ica, es t ab lecen o con fir m an la t on alid ad y d an
coh er en cia a la es t r u ct u r a for m al. Es t os ele m en t os d e p u n t u ación d e la
m ú s ica s o n la s ca d en cia s .

Po d em o s cla s ifica r la s ca d en cia s en d o s gr a n d es gr u p o s : ca d en cia s


con clu s ivas y cad en cias s u s p en s ivas .

Cad e n c ias c o n c lu s iv as

En es t e gr u p o en t r an t o d as aq u ellas cad en cias q u e t ien en car áct er


d e t é r m in o y d e r ep os o fin al. A es t a clas e p er t en ecen las d en om in ad as
ca d en cia p erfecta y caden cia plagal.

a ) Au t én t ica o p er fect a .

Es t a ca d en cia s e fo r m a co n el en la ce d el a co r d e d e d o m in a n t e q u e
va a r es o lver s o b r e el d e t ó n ica, es t an d o lo s d o s en es t ad o
fu n d a m en tal.

b ) Plagal.

La ca d en cia p la ga l s e fo r m a co n el en la ce d el a co r d e d e
s u b d om in an t e q u e va a r es olver s ob r e el acor d e d e t ón ica, es t an d o
los d os en es t ad o fu n d am en t al. Tam b ién p u ed e s u s t it u ir s e el
cu art o grad o p or u n acord e d e s egu n d o grad o en p rim e ra
Unidad didáctica 5
Manuel Mas Devesa

in vers ión o u n acord e d e s ép t im o grad o en s egu n d a in vers ión ,


tan to en el m od o m ayor com o en el m en or.

Po r t a n t o s e llega a la co n clu s ió n d e q u e u n a ca d en cia p la ga l es t á


co n s t it u id a p o r el m o vim ien t o q u e r ealiz a el b ajo d es d e el cu ar t o
grad o al p rim er gr a d o , s ea cu a l fu er e el a co r d e q u e s e co lo q u e
s o b r e el cu a r t o gr a d o .

Cad e n c ias s u s p e n s iv as

Es t as cad en cias m o d ifican el s en t id o co n clu s ivo d e las an t er io r es ,


t en ien d o car áct er d e r ep os o m om en t án eo. A es t a clas e p er t en ecen las
sem icaden cias, las caden cia im p erfecta y la ca d en cia rota.

a ) Sem ica d en cia .

Se p r od u ce u n r ep os o m om en t án eo s ob r e u n acor d e q u e n o s ea el
d e p r im er gr ad o. El m ás fr ecu en t e es s ob r e el q u in t o gr ad o.
Unidad didáctica 5
Manuel Mas Devesa

b ) Im p er fect a.

Se p r o d u ce es t e t ip o d e ca d en cia , o b ien cu a n d o en u n a ca d en cia


p er fect a el a co r d e d e t ó n ica s e p r o d u ce en p a r t e d éb il, o b ien
cu a n d o en u n a ca d en cia p er fect a u n o d e lo s a co r d es s e p r es en t a
en p rim era in versión .

c ) Ro t a .

Es t a s e p r o d u ce cu a n d o en la ca d en cia p er fect a s e s u s t it u ye el
a co r d e d e p r im er gr a d o p o r ot r o in es p er ad o : s u ele s er el aco r d e
d e s ext o gr ad o , p er o t am b ién p u ed e s er , a excep ció n d el s ép t im o
gr ad o , cu alq u ier o t r o .
Unidad didáctica 6
Manuel Mas Devesa

VI. ACORDES DE SÉPTIMA

El ac o rd e d e s é p tim a s o b re d o m in an te

De lo s aco r d es fo r m ad o s p o r cu at r o s o n id o s , el fo r m ad o s o b r e la
d om in an t e es u n o d e los m ás im p ort an t es . Los acord es cu at ríad as ,
d en o m in ació n q u e s e d a cu an d o es t án fo r m ad o s p o r cu at r o s o n id o s
d ifer en t es , s e p r o d u cen al s u p er p o n er a u n aco r d e t r íad a u n a t er cer a
m ás.

El acord e d e s ép t im a s ob re d om in an t e, com o s u n om b re in d ica, es


u n aco r d e cu at r íad a cu ya n o t a fu n d am en t al es la d o m in an t e d e la
t o n alid ad en la q u e s e es t á. Se co m p o n e d e u n a t er c era m ayor, d e u n a
q u in ta ju sta y d e u n a sép tim a m en or en am bos m od os.

Su cifr a d o e s 7+ .

La r es o lu ció n d e es t e a co r d e es co m o s igu e: la n o t a d el b a jo
r es u elve en la t ón ica o en el s ext o gr ad o; la t er cer a, s en s ib le, r es u elve en
la t ó nica p or m ovim ien t o d e s egu n d a m en or as cen d en t e; la q u in t a s u b e
o b a ja d e s egu n d a (s i el b a jo r es u elve en el s ext o gr a d o , s ó lo p o d r á
r es olver b ajan d o d e s egu n d a, evit an d o as í q u in t as s egu id as ); la s ép t im a,
d is o n a n cia , b a ja d e s egu n d a .

De l e n la ce d e l a co r d e en es t ad o fu n d am en t al d e s ép t im a d e
d om in an t e con el d e t ón ica s u r gen falt as , y es p or ello q u e p ar a evit ar las
u n o d e lo s d o s aco r d es d eb a p r es en t ar s e d e fo r m a in co m p let a. Si
es cogem os com o acor d e in com p let o el d e s ép t im a d e d om in an t e, la
q u in t a d e és t e t en d r á q u e s er s u p r im id a, d u p lican d o en t on ces la n ot a
d el b ajo , q u e en s u r es o lu ció n p o s t er io r s e m an t en d r á q u iet a.

Co m o t o d o a co r d e d e cu a t r o s o n id o s , a d em á s d el es t a d o
fu n d am en t al, es t e acor d e d is p on e d e t r es in ver s ion es .
Unidad didáctica 6
Manuel Mas Devesa

Prim e ra in v e rs ió n

Esta in ver s ión s e for m a cu an d o la t er cer a d el acor d e fu n d am en t al


(s en s ib le d e la t o n alid ad ) es t á en el b ajo . Es t a in ver s ió n q u ed a fo r m ad a
p or u n a tercera m en or, u n a q u in ta d ism in u id a y u n a sexta m en or. Su
cifr a d o e s .

En cu an t o a s u r es olu ción : la no t a d el b ajo , s en s ib le, r es u elve en la


t ó n ica ; la t er cer a s u b e o b a ja d e s egu n d a ; la q u in t a , d is o n a n cia , b a ja d e
s egu n d a; la s ext a p er m an ece q u iet a.

Se g u n d a in v e rs ió n

Es t a in ver s ión s e for m a cu an d o la q u in t a d el acor d e fu n d am en t al


es t á en el b ajo (s e gu n d o gr ad o d e la t on alid ad ). Es t a in ver s ión q u ed a
form ad a p or u n a tercera m en or, u n a cu arta ju s ta y u n a s exta m ayor. Su
cifr a d o e s +6 .

La r es o lu ció n d e es t a in ver s ió n es la s igu ien t e: la n o t a d el b ajo


s u b e a l t er cer gr a d o co n a co r d e d e s ext a , o b ien ba ja a la t ó n ica ; la
t er cer a, d is o n an cia, b aja d e s egu n d a; la cu ar t a p er m an ece q u iet a; la
s ext a, s en s ib le, r es u elve en la t ón ica.
Unidad didáctica 6
Manuel Mas Devesa

Te rc e ra in v e rs ió n

Es t a in ver s ión s e for m a cu an d o la s ép t im a d el acor d e fu n d am en t al


(cu a r t o gr a d o d e la t o n a lid a d ) es t á en el b ajo. Es t a in ver s ión q u ed a
form ad a p or u n a s egu n d a m ayor, u n a cu art a au m en t ad a y u n a s ext a
m ayo r . Su cifr ad o es +4 .

Su r es o lu ció n es la s igu ien t e: la n o t a d el b ajo , d is o n an cia,


d es cien d e a l t er cer gr a d o co n a co r d e d e s ext a ; la s egu n d a p er m a n ece
q u iet a, o b ien s u b e d e cu ar t a ju s t a; la cu ar t a, s en s ib le, r es u elve en la
t ó n ica ; la s ext a , s u b e o b a ja d e s egu n d a , o b ien s u b e d e cu a r t a ju s t a .
Unidad didáctica 7
Manuel Mas Devesa

VII. ACORDES DE NOVENA SOBRE


DOMINANTE

Es t e a co r d e d e cin co s o n id o s , p er t en ecien t e a lo s a co r d es
q u in tíad as , s e form a s obre la d om in an te d e los m od os m ayor y m en or.
Se com p on e d e u n a t ercera m ayor, d e u n a q u in t a ju s t a, d e u n a s ép t im a
m enor y d e una nove n a m ayor, en el m od o m ayor, o d e u n a n oven a
m en or, en el m od o m en or. El acord e d el m od o m en or p u ed e s er
u t iliz ad o in d is t in t am en t e en am b os m od os , n o s u ced ien d o lo m is m o con
el acord e d el m od o m ayor, u t iliz ab le ú n icam en t e en el m od o m ayor.

Cu an d o em p leem o s el aco r d e d e n o ven a d e d o m in an t e d el m o d o


m ayor, s iem p re t en d rem os en cu en t a q u e la n oven a d eberá es t ar p or
en cim a d e la s en s ib le.

Dad o q u e en n u es t r o es t u d io d e la ar m o n ía d is p o n em o s s ó lo d e
cu at r o vo ces , el aco r d e d e n o ven a t en d r á q u e u t iliz ar s e s u p rim ien d o u n a
d e s u s cin co n o t as . La q u in t a s er á s iem p r e la n o t a s acr ificad a, q u ed an d o
el acord e form ad o p or la fu n d am en t al, la t ercera, la s ép t im a y la n oven a.

La r es o lu ció n d e es t e a co r d e es co m o s igu e: la n o t a d el b a jo ,
d om in an t e, res u elve en la t ón ica; la t er cer a, s en s ib le, as cien d e a la
t ón ica; la s ép t im a y la n oven a, d is on an cias , d es cien d en d e gr ad o.

9
El cifr a d o d el a co r d e en a m b o s m o d o s es 7 .
+
El aco r d e d e n o ven a d is p o n e d e cu at r o in ver s io n es , d e las cu ales
s ó lo s e u t iliz a n d o s , la p rim era y la t ercera.
Unidad didáctica 7
Manuel Mas Devesa

Prim e ra in v e rs ió n

Es t a in ver s ió n s e fo r m a co lo ca n d o en el b a jo la t er cer a d el a co r d e
fu n d am en t al, es d ecir , la s en s ib le, q u ed an d o com p u es t a p or u n a s ext a
m en or, u n a qu in ta d ism in u id a y u n a sép tim a m en or en el m od o m a yor,
o u n a q u in ta d ism in u id a, en el m od o m en or.

Se cifr a en el m od o m ayor, y en el m od o m en or.

La r es o lu ció n d e es t a in ver s ió n es la s igu ien t e: la n o t a d el b ajo ,


s en s ib le, as cien d e a la t ón ica; la s ext a, la d om in an t e, p er m an ece q u iet a;
la q u in t a y la s ép t im a, d is o n an cias , d es cien d en d e gr ad o , q u ed an d o
d u p lica d a la q u in t a en el a co r d e d e t ó n ica .

En es t a in ver s ión las n ot as h ab r án d e colocar s e en el or d en q u e


in d ica e l cifr a d o .

Te rc e ra in v e rs ió n

Es t a in ver s ión s e for m a colocand o en el b a jo la s ép t im a d el a co r d e


fu n d am en t al (cu ar t o gr ad o d e la t on alid ad ), q u ed an d o com p u es t a p or
u n a tercera m ayor en el m od o m ayor, o u n a tercera m en or en el m od o
m en or, u n a cu arta au m en tad a u u n a segu n d a m ayor.

3
Su cifr ad o en am b o s m o d o s es + 4 .
2
Es t a in ver s ión s e r es u elve d el s igu ien t e m od o: la n ot a d el b ajo,
d is on an cia, d es cien d e d e gr ad o a la p r im er a in ver s ión d e t ón ica (t er cer
gr ad o con acor d e d e s ext a); la s egu n d a, d om in an t e, p er m an ece q u iet a; la
Unidad didáctica 7
Manuel Mas Devesa

cu ar t a, s en s ib le, as cien d e a la t ó n ica ; la t er cer a , d is o n a n cia , d es cien d e d e


gr a d o .

En es t a in ver s ión las n ot as h ab r án d e colocar s e en el or d en q u e


in d ica e l cifr a d o .
Unidad didáctica 8
Manuel Mas Devesa

VIII. EL ACORDE DE SÉPTIMA


SOBRE SENSIBLE

Es tad o f u n d am e n tal

Es t e acord e s e form a s ob re la s en s ib le d el m od o m ayor y m en or,


com p on ién d os e d e tercera m en or, q u in ta d is m in u id a, s ép tim a m en or en
el m od o m ayor, y d e s ép t im a d is m in u id a en el m od o m en or. Su cifrad o
en el m od o m ayor es 7, y en el m en or 7 barrad o.

Su r es o lu ció n es la s igu ien t e: la n o t a d el b ajo , s en s ib le, r es u elve


a s cen d ien d o a la t ó n ica ; la t er cer a s u b e o b a ja d e gr a d o (s i es t á co lo ca d a
p o r d eb a jo d e la s ép t im a s ó lo a s cien d e d e gr a d o p a r a evit a r q u in t as
s egu id as ); la q u in t a y la s ép t im a, d is on an cias , r es u elven b ajan d o d e
gr a d o .

El aco r d e p r o p io d el m o d o m ayo r s ó lo p u ed e em p lear s e en es e


m od o, m ien t ras q u e el p rop io d el m od o m en or es u t iliz ad o
in d istin tam en te en am bos m od os.
Unidad didáctica 8
Manuel Mas Devesa

Prim e ra in v e rs ió n

Se fo r m a co lo ca n d o en el b a jo la t er cer a d el a co r d e fu n d a m en t a l
(II gr ad o d e la es cala), q u ed an d o com p u es t a p or t er cer a m en or , q u in t a
ju sta (m od o m ayor) o qu in ta d ism in u id a (m od o m en or), y sexta m ayor.
Su cifr ad o en el m ayo r es , y en el m od o men or .

En cu a n t o a s u r es o lu ció n , la n o t a d el b a jo a s cien d e a l III gr a d o


cifr ad o con acor d e s ext a (p r im er a in ver s ión d e t ón ica); la t er cer a y
q u in t a, d is o n an cias , d es cien d en d e gr ad o ; y la s ext a, s en s ib le, as cien d e a
la t ó n ica .

En el m od o m ayor h a d e r es p et a r s e el o r d en d el cifr a d o (la


s ép t im a s iem p re p or en cim a d e la s en s ible).

Se g u n d a in v e rs ió n

Se fo r m a co lo ca n d o en el b a jo la q u in t a d el a co r d e fu n d a m en t a l
(IV grad o d e la es cala), q u ed an d o com p u es t o p or t ercera m ayor (m od o
m ayor) o tercera m en or (m od o m en or), cu arta au m en tad a y sexta m ayor.
Su cifr ad o p ar a el m o d o m ayo r es , y p ara el m en or .
Unidad didáctica 8
Manuel Mas Devesa

Su r es o lu ció n es la s igu ien t e: la n o t a d el b a jo , d is o n a n cia , d es cien d e d e


gr ad o ; la cu ar t a, s en s ib le, as cien d e a la t ó n ica; y la s ext a s u b e o b a ja d e
gr a d o , o s u b e d e cu a r t a ju s t a .

En el m o d o m ayo r h a d e r es p et ar s e el o r d en d el cifr ad o .

Te rc e ra in v e rs ió n

Se fo r m a co lo ca n d o en el b a jo la s ép t im a d el a co r d e fu n d a m en t a l
(VI gr ad o d e la es cala), q u ed an d o com p u es t o p or s egu n d a m ayor , cu ar t a
ju sta y sexta m en or en el m od o m ayor, y en el m od o m en or p or segu n d a
y cu art a au m en t ad as , y s ext a m ayor. Su cifrad o en am b os m od os es +2.
Es t a in ver s ión t ien e d os r es olu cion es :

1 . La n o t a d el b a jo , d is o n a n cia , d es cien d e a l V gr a d o cifr a d o co n


cu ar t a y s ext a (s egu n d a in vers ión ); la s egu n d a, s en s ible,
a s cien d e a la t ó n ica ; la cu a r t a a s cien d e d e gr a d o ; y la s ext a ,
d is o n a n cia , d es cien d e d e gr a d o . En el a co r d e d e cu a r t a y s ext a
r es u lt a d u p lica d a la s ext a .

2 . La n o t a d el b a jo , d is o n a n cia , d es cien d e a l V gr a d o ; el r es t o d e
las voces s e m an t ien en q u iet as , r es u lt an d o s ob r e le q u in t o
gr a d o el a co r d e en es t a d o fu n d a m en t a l d e s ép t im a de
d om in an t e com p let o. En el m od o m ayor, la n ot a d el b ajo t ien e
q u e es t ar p rep arad a m ed ian t e n ot a com ú n .
Unidad didáctica 8
Manuel Mas Devesa
Unidad didáctica 9
Manuel Mas Devesa

IX. MODULACIÓN

Mo d u la ció n es el p r o ces o m eló d ico-ar m ón ico p or el q u e s e cam b ia


d e t on o o d e m od o en el t r an s cu r s o d e u n a ob r a. Exis t en var ios
p roced im ien t os p ara m od u lar, s ien d o la d en om in ad a m odu lación
d ia tón ica la q u e vam os a es t u d iar a con t in u ación .

En t r e la s t o n a lid a d es exis t en u n a s r ela cio n es d e a fin id a d q u e s e


b as an en el llam ad o fen óm en o d e la r es on an cia ar m ón ica y en el cír cu lo
d e q u in t as . La t eo r ía d is t in gu e en t r e t o n alid ad es cer can as o lejan as .

Las d en o m in ad as t o n alid ad es cer can as s o n :

1 ) La t o nalid ad r elat iva p r o p ia d e la t o n alid ad b as e (co m p ar t en la


m ism a arm ad ura).
2 ) Las t on alid ad es llam ad as vecin as , con u n a alt er ación m ás o
m en os q u e la t on alid ad b as e (t an t o el m od o m ayor com o el
m enor).

El m ecan is m o d e la m od u lación es t á d et erm in ad o p or u n as


n or m as . La m od u lación d iat ón ica s e r ealiz a p or m ed io d e u n acor d e q u e
t en ga d o b le fu n ció n , es d ecir , u n aco r d e q u e p er t en ez ca t an t o a la
t o n alid ad en la q u e s e es t á co m o a la t o n alid ad a la q u e s e va a m o d u lar .

Es t e acord e es u n elem en t o p u en t e en t re am b a s t o n a lid a d es .

Par a m o d u lar d e u n a t o n alid ad a o t r a cer can a b as t a t am b ién co n


h a cer es cu ch a r el s o n id o ca r a ct er ís t ico d e la n u eva t o n a lid a d , q u e
gen er alm en t e es la s en s ib le, p o r lo q u e el aco r d e ap r o p iad o s er á aq u el
q u e co n t en ga la s en s ib le d e la n u eva t o n a lid a d (a co r d e d e s ép t im a d e
d om in an te, n oven a d e d om in an te y sép tim a sobre sen sible). Tam bién
p u ed e valer n o s co m o s o n id o car act er ís t ico d e la n u eva t o n alid ad s u
cu a r t o gr a d o .
Unidad didáctica 9
Manuel Mas Devesa

Ot r os d os t ip os d e m od u lación , q u e s ólo ver em os d e for m a


t eó r ica, s o n la m odu lación crom ática y la m odu lación en h arm ón ica.

La m od u lación cr om át ica s e car act er iz a p or em p ar en t ar d os


t on alid ad es m ed ian t e u n acor d e q u e h a s u fr id o u n a t r an s for m ación
crom át ica. Las n ot as q u e h an d e evolu cion ar crom át icam en t e d eb en
h acer lo en la m is m a voz , d e lo con t rario s e p rod u ciría u n a fals a relación
cr o m át ica.

La m o d u la ció n en h a r m ó n ica s e p r o d u ce gr a cia s a l u s o d e a co r d es


q u e h an s u frid o u n a t ran s form ación en h arm ón ica t ot al o p arcial d e s u s
n ot as .
Unidad didáctica 9
Manuel Mas Devesa

Pré s tam o s

Es la p r es en t ación mom en t án ea d e u n acord e ap aren t em en t e


d es co n ect a d o d e la t o n a lid a d o r igin a l p er o q u e r ea lm en t e es t á vin cu la d o
a e lla :

1 ) p or u n acord e com ú n .

2 ) p or la t ran s form ación crom át ica q u e h a s u frid o algu n a o


algu n as d e s u s n o t as .

3 ) p o r el vín cu lo q u e r es u lt a d e u n en lace d iat ón ico m od u lan t e. Es


m u y fr ecu en t e q u e el m od o m ayor u t ilice acor d es d el m od o
m en or d irect o com o p rés t am os .

En el s igu ien t e ejem p lo s in con exión ap aren t e, vem os com o el


acord e p rés t am o p roced e d el m od o m en or en vez d el m ayor.
Unidad didáctica 9
Manuel Mas Devesa

Marc h as p ro g re s iv as m o d u lan te s

Es t e t ip o d e m arch as es s im ilar a las es t u d iad as an t eriorm en t e. La


d ifer en cia en t r e am b o s t ip o s s e en cu en t r a en el cam b io d e t o n alid ad q u e
s e p r o d u ce cu an d o s e r ep it e el m o d elo en u n in t er valo d is t in t o en las
m arch as m od u lan tes, m ien t ras q u e en las n o m od u lan t es n o exis t e t al
m o d u la ció n en la s r ep et icio n es d el m o d elo .

Par a q u e u n a m ar ch a m od u lan t e s ea cor r ect a h a d e cu m p lir s e lo


s igu ien t e:

1 . lo s gr a d o s d e la es ca la h a n d e s er r es p et a d o s , es d ecir , s i en el
m o d elo u n cier t o s o n id o es el I gr ad o , s er á r es p o n d id o en la
r ep et ició n p o r el I gr ad o d e la n u eva t o n alid ad , y as í
s u ces ivam en t e p ar a t od as las n ot as .
2 . la r ep et ición h a d e llevar el m is m o cifr ad o q u e el m od elo, la
m ism a rítm ica y los m ism os m ovim ien tos m elód icos. No es
ob ligat or io q u e m od elo y r ep et icion es es t én en el m is m o m od o.
3 . al fin aliz ar la ú lt im a rep et ición , el ú lt im o acord e, s i con vien e p or
m o t ivo s d e en lace co n el s igu ien t e, p u ed e cam b iar d e p o s ició n o
d e valor.
Unidad didáctica 9
Manuel Mas Devesa
Unidad didáctica 10
Manuel Mas Devesa

X. SEXTA NAPOLITANA

La t r íad a m ayo r cu ya fu n d am en t al es el II gr ad o d e la es cala


r eb ajad o cr o m át icam en t e s e co n o ce co m o sexta n apolitan a (N o –II6 ).

Tr a d icio n a lm en t e es t e a co r d e d el II gr a d o a lt er a d o s e u t iliz a en
p rim era in vers ión , es d ecir, en el b ajo ap a r ece el IV gr a d o d e la es ca la ,
q u ed an d o for m ad o con t er cer a y s ext a m en or es en am b os m od os . Se
d u p lica la n o t a d el b a jo .

La n o t a q u e fo r m a la s ext a d eb e d e es t a r co lo ca d a p o r en cim a d e
la t er cer a. Su r es o lu ció n es la s igu ien t e:

1. la n o t a d el b a jo a s cien d e a l V gr a d o cifr a d o co n la
segu n d a in versión .
2. el r es t o d e la s vo ces d es cien d en d e gr a d o .

Tam b ién es p os ib le ver lo r es u elt o s ob r e la d om in an t e.

Su u t iliz ación origin al fu e en p rim era in vers ión , n o obs t an t e, en el


Rom an t icis m o lo vem os em p lead o en cu a lq u ier es t a d o .
Unidad didáctica 10
Manuel Mas Devesa

Ac o rd e d e s e x ta n ap o litan a m o d u lan te

Cu a lq u ier a co r d e p er fect o m a yo r d e cu a lq u ier t o n a lid a d p u ed e


in t er p r et ar s e com o s ext a n ap olit an a d e la t on alid ad cor r es p on d ien t e.
Para ello, t en d rem os q u e t rat arlo con las n orm as q u e s e refieren a la
d is p o s ició n y r es o lu ció n d e ca d a u n a d e la s n o t a s d el a co r d e d e s ext a
n ap olitan a, tal y com o h em os visto an tes.
Unidad didáctica 11
Manuel Mas Devesa

XI. ACORDES DE SOBRETÓNICA.

Ac o rd e s d e u n d é c im a y d e c im o te rc e ra

Es t o s a co r d es s e em p lea n s o b r e la t ó n ica .

El a co r d e d e u n d écim a s e fo r m a co lo ca n d o s o b r e la t ó n ica el
acor d e d e s ép t im a d e s u p r op ia d om in an t e a q u ien s e le s u p r im e la
q u in t a . Su cifr a d o es +7 .

Lo s a co r d es d e d ecim o t er cer a p u ed en fo r m a r s e d e d o s m o d o s :

1. co lo ca n d o s o b r e la t ó n ica el a co r d e d e s ép t im a d e s u
p rop ia s en s ib le d el m od o m ayor o m en or, a q u ien s e le
s u p rim e la t ercera. En el acord e d el m od o m ayor, la s ext a
h a d e es t a r co lo ca d a p o r en cim a d e la s ép t im a.

El aco r d e d el m o d o m ayo r s e cifr a 6 y el m en or +7 .


+7 6

2. co lo ca n d o s o b r e la t ó n ica el a co r d e d e n o ven a d e lo s
m od os m ayor o m en or a q u ien s e le q u it a la q u in t a o la
s ép t im a. Las n o t as s e co lo can en el o r d en q u e in d ic a e l
cifr a d o : 6 .
+7
5

Tod os es t os acor d es r es u elven s ob r e la t ón ica fu n d am en t al,


p u d ien d o ir p r eced id o s d e es t e m is m o a co r d e. So n a co r d es co n fu n ció n
d e a d o r n o ; s i s o n p r eced id o s d el a co r d e d e t ó n ica s u efect o es d e a co r d e
d e flo r eo , y s i n o s o n p r eced id o s p o r és t e s u efect o es d e a co r d e d e
ap o yat u r a.
Unidad didáctica 11
Manuel Mas Devesa
Unidad didáctica 12
Manuel Mas Devesa

XII. DOMINANTES SECUNDARIAS

Cu alq u ier fragm en to m u s ical que obs ervem os m os trará


n u m er o s as alt er acio n es cr o m át icas d e las n o t as d e la es cala d iat ó n ica.
Es t o n o s ign ifica n eces ar iam en t e q u e h aya t en id o lu gar u n a m od u lación .

La s u ces ió n V-I es la m ás im p ortan t e d e cu a n t a s s e d a n en el


s is t em a t on al.

Sin p erd er d e vis t a q u e: d om in an t e es u n acord e m ayor y t ón ica es


u n acord e t ríad a m ayor o m en or, p od em os d efin ir u n a relación d e d os
acord es com o d om in an t e -t ó n ica s i cu m p len la s d o s co n d icio n es
an t eriores .

To d o gr ad o p u ed e t en er s u p r op ia d om in an t e; as í, igu al q u e
h ab lam os d el V com o d om in an t e d el I, p od em os h ab lar d el VI com o
d om in an t e d el II, et c., s iem p r e y cu an d o la r elación s e aju s t e a las
co n d icio n es q u e a ca b a m o s d e s eñ a la r .

Dom in an t e s ecu n d aria es , p or t ant o , cu a lq u ier gr a d o d ifer en t e d el


V con la in t erválica y la fu n ción d e u n a d om in an t e.

La d o m in an t e s ecu n d ar ia m ás fr ecu en t e es la q u e s e r ealiz a s o b r e


el II grad o, y recib e el n om b re d e d om in an t e d e la d om in an t e (V-V), por
s er d om in an t e d el V grad o d e la t o n a lid a d .
Unidad didáctica 12
Manuel Mas Devesa

Re s o lu c ió n d e la Do m in an te d e la Do m in an te

El a co r d e d e s ép t im a d e d o m in a n t e p u ed e co lo ca r s e s o b r e el II
gr ad o d e u n a t o n alid ad , r es o lvien d o a la s egu n d a in ver s ió n d e t ó n ica o
al aco r d e d e s ép t im a d e d o m in an t e fu n d am en t al d e la t o n alid a d .

En es t e en lace y p ara u n a m ejor res olu ción , con vien e u t iliz ar el


acord e s ép t im a d e d om in an t e s ob re el II grad o in com p let o: s in q u in t a y
d u p lican d o la fu n d am en t al.

La p r im er a in ver s ión s e coloca s ob r e el IV gr ad o d e la t on alid ad ,


a lt er a d o a s cen d en t em en t e, res olvien d o a la s egu n d a in vers ión d e t ón ica.
El IV gr ad o h ace fu n ció n d e s en s ib le d e la d o m in an t e.

La s egu n d a in ver s ió n s e co lo ca s o b r e el VI gr ad o d e la t o n alid ad ,


r es olvien d o a la s egu n d a in ver s ión d e t ón ica.

Al igu a l q u e el a co r d e d e s ép t im a d e d om in an t e, el d e n oven a d e
d o m in a n t e en es t a d o fu n d a m en t a l p u ed e co lo ca r s e s o b r e el II gr a d o d e
u n a t on alid ad , r es olvien d o a la s egu n d a in ver s ión d e t ón ica, o al acor d e
d e s ép t im a d e d o m in a n t e d e la t o n a lid a d .
Unidad didáctica 12
Manuel Mas Devesa

En ocas ion es , n o em p leamo s u n aco r d e s ép t im a o d e n o ven a d e


d om in an t e com o d om in an t e s ecu n d aria, s in o u n acord e d e s ép t im a
s ob r e s en s ib le q u e act ú a com o u n o d e n oven a s in fu n d am en t al. Es t e
aco r d e r ecib e el n o m b r e d e s en s ib le d e la d o m in an t e (VII-V), sólo
p u d ién d o s e u t iliz a r en estad o fu n d am en tal o en p rim era in versión .
Unidad didáctica 13
Manuel Mas Devesa

XIII. SEXTA AUMENTADA

Lo s a co r d es q u e co m p r en d en el gr u p o co n o cid o co m o a co r d es d e
s ext a au m en t ad a t ien en en com ú n el in t ervalo d e s ext a au m en t ad a q u e
s e form a en t re el VI grad o m en or y el IV grad o elevad o crom át icam en t e.
El n o m b r e d er iva d e la d is p o s ició n ha b it u a l d e lo s a co r d es , en la q u e
es t e in t er valo car act er ís t ico s e en cu en t r a en t r e el b ajo y u n a d e las vo ces
s u p eriores .

Es t e a co r d e s e co lo ca s o b r e el VI gr a d o d el m o d o m en o r o s o b r e el
VI grad o alt erad o d es cen d en t em en t e u n s em it on o d el m od o m ayor.
Res u elve s o b r e el V gr ad o en es t ad o fu n d am en t al, o cifr ad o co n aco r d e
d e s ext a y cu ar t a (s egu n d a in ver s ión d e t ón ica). La n ot a q u e for m a con
el b ajo el in t er valo d e s ext a au m en t ad a, r es u elve as cen d ien d o d e
segu n d a m en or. Com o p od em os observar las d os n otas im p lica d a s en el
in t ervalo d e s ext a au m en t ad a, al res olver, form an u n a oct ava. La
r es o lu ció n d el r es t o d e las n o t as s e at en d r á a las p r em is as d e s iem p r e.

Es t e a co r d e p u ed e fo r m a r s e d e s eis m o d o s d is t in t o s :

1. con t er cer a m ayor y s ext a au m en t ad a, d u p licán d o s e la


t er cer a. Recib e el n o m b r e en algu n o s t r at ad o s d e s ext a
italian a.
2. co n cu ar t a y s ext a au m en t ad as , d u p licán d o s e la cu ar t a.
3. con t er cer a m ayor , cu ar t a y s ext a au m en t ad as . Recib e el
n om b r e d e s ext a fran cesa.
4. con t ercera m ayor, q u in t a ju s t a y s ext a au m ent ad a.
Recib e el n o m b r e d e s ext a alem ana. Al res olver ap arecen
d os q u in t as s egu id as q u e s on p er m it id as s iem p r e y
cu an d o n o ap ar ez can en t r e s op r an o y b ajo.
Unidad didáctica 13
Manuel Mas Devesa

Las d o s s igu ien t es fo r m acio n es d e s ext a au m en t ad as s o n s ó lo


u t iliz ab les en el m od o m ayor, res olvien d o ú n ica m en t e a l a co r d e d e
t ón ica en s egu n d a in vers ión .

5. con t er cer a m ayor , cu ar t a d ob le au m en t ad a y s ext a


au m en t ad a.
6. con t ercera m ayor, q u in t a y s ext a au m en t ad as .
Unidad didáctica 14
Manuel Mas Devesa

XIV. SÉPTIMA DIATÓNICA

En s en t id o es t r ict o , el a co r d e d e s ép t im a d ia t ó n ica es u n a co r d e
t r íad a al cu al añ ad im o s u n a t er cer a m ás . La co n s t r u cció n d e es t o s
a co r d es s e r ea liz a s o b r e cu a lq u ier gr a d o d e la es ca la a excep ció n d el V y
VII, grad os q u e t ien en s u p rop io a co r d e d e s ép t im a .

El acor d e es d is on an t e p or la s ép t im a q u e con t ien e. En la


u t iliz ació n d e es t e aco r d e h ay q u e t en er en cu en t a q u e la s ép t im a (n o t a
d e r es o lu ció n o b ligad a) o r igin a u n a d is o n an cia co n la fu n d am en t al q u e
en la ép o ca b a r r o ca d eb ía s er p r epa r a d a (in t r o d u cid a en el a co r d e
an t erior com o n ot a real y en la m is m a voz ) y res u elt a (con d u cid a
d es cen d en t em en t e p or s egu n d a).

Ac o rd e d e s é p tim a d iató n ic a s o b re e l II g rad o

El a co r d e fu n d a m en t a l r es u elve a l V gr a d o , cifr a d o co n a co r d e d e
cu a r t a y s ext a (s egu n d a in vers ión d e t ón ica) o con s ép t im a d e d om in an t e
en es t ad o fu n d am en t al. En es t e ú lt im o cas o s e r ealiz a u n aco r d e d e
s ép t im a com p let o y ot ro in com p let o, s in q u in t a y d u p lican d o la
fu n d am en t al. Su cifr ad o es 7 .

Los cifrad os p ara la p rim era , s egu n d a y t ercera in vers ión s on


resp ectivam en te 6 , 4 y 2 .
5 3

La p rim era y la s egu n d a in vers ión res u elven al V grad o cifrad o con
a co r d e d e cu a r t a y s ext a o co n s ép t im a d e d o m in a n t e en es t a d o
fu n d am en t al.

La t ercera in vers ión res u elve a la s e n s ib le cifrad a com o p rim era


in vers ión d e s ép t im a d e d om in an t e o com o s ép t im a s ob re s en s ib le en
es t ad o fu n d am en t al.
Unidad didáctica 14
Manuel Mas Devesa

Ac o rd e d e s é p tim a d iató n ic a s o b re IV g rad o

La ú n ica d ifer en cia co n el a n t er io r ca s o es t á en el gr a d o s o b r e el


q u e s e co n s t r u ye el a cor d e. El cifr ad o es el m is m o.

El es t a d o fu n d a m en t a l r es u elve a l V gr a d o cifr a d o co m o a co r d e d e
cu ar t a y s ext a o com o s ép t im a d e d om in an t e en es t ad o fu n d am en t al.

La p r im er a in ver s ión r es u elve al V gr ad o cifr ad o com o acor d e d e


cu a r t a y s ext a o a la s en s ib le cifr a d o co m o a co r d e d e s ép t im a s o b r e
s en s ib le en es t ad o fu n d am en t al.
Unidad didáctica 14
Manuel Mas Devesa

La s egu n d a in ver s ió n r es u elve a la s en s ib le cifr ad a co m o aco r d e


d e s ép t im a d e d om in an t e en p rim era in vers ión o com o acord e d e
s ép t im a s ob r e s en s ib le en es t ad o fu n d am en t al.

La t ercera in vers ión res u elve al II grad o en es t ad o fu n d am en t al o


cifr ad o co m o aco r d e d e q u in t a d is m in u id a s o b r e s en s ib le en p r im er a
inversión.

Se rie s d e s é p tim as d iató n ic as

Al igu al q u e s u ced ía co n las s ép t im as d e d o m in an t e o las s ép t im as


s ob r e s en s ib le, las s ép t im as d iat ón icas t am b ién p u ed en s er u t iliz ad as en
s er ie. Las s er ies d e s ép t im as d iat ón icas p u ed en or gan iz ar s e d e var ias
form as:

1. en laz an d o el aco r d e fu n d am en t al co n la s egu n d a


in vers ión o al con t rario.
2. en laz an d o la p rim era in vers ión con la t ercera o a l
con t r ar io.

Es t e t ip o d e s er ies s e r ealiz an ú n icam en t e en s en t id o d es cen d en t e,


en laz an d o las voces p or grad os con ju n t os o p or n ot a com ú n .

Tam b ién p u ed e r ealiz ar s e u n a s er ie co n el aco r d e en es t ad o


fu n d am en t al: el b ajo co n s is t e en u n a s u ces ió n d e n ot as or gan iz ad as p or
in t er valo s d e cu ar t a as cen d en t e y q u in t a d es cen d en t e. El co n ju n t o d e la
s er ie es d es cen d en t e, el r es t o d e las vo ces en laz a p o r gr ad o s co n ju n t o s
o p or n ot a com ú n . En es t e t ip o d e s erie h ay q u e ir alt ern an d o u n acord e
d e s ép t im a com p let o con ot ro in com p let o (s e s u p rim e la q u in t a y s e
d u p lica la fu n d am en t al).
Unidad didáctica 14
Manuel Mas Devesa

La s s er ies p er t en ecen ca s i p o r co m p let o a la t o n a lid a d d e la q u e s e


vien e, p u d ien d o s er m od u lan t e en s u fin al. Tod os los acor d es d e
s ép t im a q u e for m an es t as s er ies s on d iat ónico s excep t o el ú lt im o q u e
p u ed e s er d iat ó n ico , d e d o m in an t e o d e s en s ib le, en es t ad o fu n d am en t al
o in vert id o.

Si las s eries es t án en m od o m en or n o s e u t iliz ará n u n ca el VII


grad o com o s en s ib le p ara evit ar, p or el m ovim ien t o d es cen d en t e d e la
s er ie, el int er valo d e s egu n d a au m en t ad a.
Unidad didáctica 15
Manuel Mas Devesa

XV. RESOLUCIONES IRREGULARES

Re s o lu c ió n irre g u lar d e l ac o rd e
d e s é p tim a d e d o m in an te

Com o ya vim os an t eriorm en t e, la res olu ción regu lar d el acord e d e


s ép t im a d e d o m in a n t e s o b r e el a co r d e t r ía d a d e t ó n ica es
p robablem en te la p rogres ión m ás im p ortan te y comú n en la m ú s ica
(V7 – I). Tod as las d em ás res olu cion es q u e verem os s on irregu lares .

La r es o lu ció n ir r egu la r d e es t e a co r d e s e p r o d u ce cu a n d o la s n o t a s
d e r es olu ción ob ligad a n o lo h acen en s u for m a n at u r al. Es t as n ot as
r es u elven q u ed an d o q u iet as , cr o m át icam en t e o d e s egu n d a m en or o
m ayor , a ot r o acor d e d e s ép t im a d e d om in an t e o a cu alq u ier ot r o
a co r d e .

Se rie s d e s é p tim a d e d o m in an te

Un a s er ie d e s ép t im as d e d o m in an t e co n s is t e en la co n cat en ació n
d e u n cier t o n ú m er o d e a co r d es d e es t a cla s e. Pu ed en for m ar s e d e
d ivers as form as :

1 . Form ada por acordes de séptim a de dom in an te en estado


fundam ental:

El b ajo s e p r es en t a en p r ogr es ión as cen d en t e con in t er valos d e


q u in t a ju s t a y cu ar t a d es cen d en t e, o en p r o gr es ió n d es cen d en t e co n
in t ervalos d e q u in t a ju s t a d es cen d en t e y cu a r t a ju s t a a s cen d en t e.

Las ot ras voces en laz an p or n ot a com ú n , p or s egu n d a m ayor o


m en or, o crom át icam en t e, y s iem p re en la m is m a d irección d el bajo. Se
r ealiz a co lo can d o u n aco r d e co m p let o d e s ép t im a d e d o m in an t e y o t r o
Unidad didáctica 15
Manuel Mas Devesa

in com p leto (s in la q u in t a, d u p lican d o la fu n d am en t al). Par a elegir cu ál


va co m p let o y cu ál n o , s e t ien e en cu en t a el fin al d e la s er ie.

2 . Form ada con en laces de in v ersion es o de in v ersion es con acorde en


estado fu n dam en tal:

Tod as las voces van en s en t id o p ar alelo, a s cen d ien d o o


d es cen d ien d o, y en laz an m ed ian t e n ot a com ú n , s egu n d a m ayor o
m en or, o crom át icam en t e. En es t e t ip o d e s eries n u n ca s e u s an d os
in ver s io n es igu a les s egu id a s (d o s cifr a d o s igu a les ) y el a co r d e en es t a d o
fu n d am en t al s e u t iliz a s iem p re com p let o .

En las r es olu cion es ir r egu lar es d e d os acor d es , el p r im er o


p er t en ece a la t o n a lid a d en la q u e s e es t á , y el s egu n d o a la t o n a lid a d a
la q u e s e m o d u la. En las s er ies , el p r im er aco r d e p er t en ece a la t o n alid ad
en la q u e s e es t á, y el ú lt im o a la q u e s e m o d u la . Lo s a co r d es
in t er m ed io s p u ed en p er t en ecer a cu alq u ier t o n alid ad .
Unidad didáctica 15
Manuel Mas Devesa

Re s o lu c ió n irre g u lar d e l ac o rd e
d e s é p tim a s o bre s e n s ible

La s r es o lu cio n es d el a co r d e d e s ép t im a s o b r e s en s ib le d el m o d o
m ayor s on m u y es cas as y p oco em p lead as . Es t e acor d e s e em p lea
r es o lvien d o s o b r e aco r d es d e la m is m a es p ecie o d is t in t a, s ien d o
fr ecu en t e q u e el a co r d e en es t a d o fu n d a m en t a l va ya s egu id o d e la
segu n d a in versión o al con trario, y q u e la p rim era in versión vaya
s egu id a d e la t er cer a in ver s ió n o al co n t r ar io .

En am b os cas os , t od as las voces van en s en t id o p ar alelo,


en laz an d o m ed ian te n ota com ú n , segu n d a m ayor o m en or, o
crom át icam en t e.

La s r es o lu cio n es d el a co r d e d e s ép t im a s o b r e s en s ib le d el m o d o
m en or (acord e d e sép tim a d ism in u id a) son m u y n u m erosas y p u ed en
tam bién u tiliz arse en m od o m ayor.

Pu ed en t am b ién form ars e s eries con las in vers ion es y el es t ad o


fu n d am en t al. Han d e s egu irs e las n orm as ya vis t as p ara las s eries :

1. t o d a s la s vo ces va n en d ir ecció n p a r a lela a s cen d ien d o o


d es cen d ien d o , en la z a n d o s iem p re m ed ian te s egu n d a m en or o
crom át icam en t e.
2. n o s e u s a n u n ca aco r d es d e s ép t im a d is m in u id a s egu id o s en el
m is m o es t ad o.

En las s er ies s ó lo p u ed en em p lear s e aco r d es d e la m is m a es p ecie, es


d ecir , s i com en z am os u n a s er ie con u n acor d e d e s ép t im a s ob r e s en s ib le
Unidad didáctica 15
Manuel Mas Devesa

d el m od o m ayor, t od os los acord es q u e le s igan s erán d el m is m o m od o.


Lo m is m o s u ced e s i em p leam os el acor d e d e s ép t im a d is m in u id a.

El ú lt im o a co r d e d e s ép t im a d e la s er ie p u ed e s er d e s en s ib le o d e
cu a lq u ier o t r a es p ecie.

El p rim er acord e d e u n a s er ie o d e u n a r es o lu ció n ir r egu lar p er t en ece


a la t o n alid ad en la q u e es t am o s , y el ú lt im o a la t o n alid ad a la q u e s e
m o d u la. Lo s aco r d es in t er m ed io s d e la s er ie p er t en ecen a cu alq u ier
t o n a lid a d .

También podría gustarte