Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
SUPERIOR
ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
Reconocida por Ley Nº 2574
Mbo’epyrã: Mombe’ugua’u
Mbo’ehára: Hilda Cáceres Vázquez.
Temimbo’e: Mirna Otazú Santacruz.
Mbo’esyry: 1ha. Ary: 2021
Ñe’ê aguyje (Agradecimiento)
Che aguyje Ñande jarape peicha ome’ehaguére cheve tesãi ha arandu ajapo
amohu'ã porã haĝua hekopete Kuatiajehaipyre, avei che sýpe ojepytaso haguere
El Folklore es una de las ciencias del hombre, es un parte de la Antropología Cultural que
abarca el saber tradicional, el conocimiento de la clases populares, incultivadas de las
naciones civilizadas. Tiene su campo de estudio y aplicación, sus objetivos, su técnica y
método de estudio e investigación, su aplicación, su utilidad, sus límites, su dinámica.
El folklore estudia el saber popular, el saber del pueblo. Viene del vocablo anglosajón Folk
= vulgo, pueblo; y lore = saber, conocimiento, ciencia. Es el término propuesto por el
arqueólogo inglés Williams John Thoms, en su carta del 12 de agosto de 1846 a la revista
londinense “The Atheneum” y publicada el 22 del mismo mes (de allí que el 22 de
agosto es el Día del Folklore). Lo hacía para designar las tradiciones, creencias,
costumbres, mitos, leyendas, canciones, proverbios, decires, refranes, supersticiones, etc. de
las clases populares, y desde entonces es un término universal.
Advertisements
REPORT THIS AD
Tavarandu niko peteî kuaaty ijáva Avakuaaty tembiapoguiguápe. Ohapykueho, ombyaty
ha oikuaakajeýva arandu ka’aty. Mayma kuaaty oguerekoháicha, tavarandu oipuru
avei aporeko ha tapereko oipytyvôva ichupe ohupyty haĝua hembipota. Tavarandu térâ
tetâkuaa, ha’e kuaaty (disciplina, ciencia) tetâ rembikuaaguigua. Upe ñe’ê
omoheñoiva’ekue peteî karai katupyry hérava Willians John Thoms, ary su poapysa
irundypa poteîme; ha ojepuru oñehenói haĝua umi mba’e chae, jeroviapy (creencias),
jepokuaa (costumbres), mombe’ugua’u, mombe’upy, ñe’êarandu (proverbios), ñe’ênga
(refranes, decires, sentencias, comparaciones), tetâygua rembiapokuéva. Upe ñe’ê ojepuru
mayma tetâme, yvy ape ári oîva.
2. Es vulgar, común, propio de la gente común o simple, del vulgo. El hecho o creencia no
se explica por la razón, por la lógica; responde a un sentimiento, a la fe, se cree
simplemente, porque sí, sin entrar a analizar, sin saberse el porqué, el cómo, sin necesidad
de comprender para aceptarlo. Responde, no a la lógica racional, sino a la lógica de los
sentimientos.
3. Es anónimo, es de autor desconocido. Por supuesto que alguien fue el autor, en ser el
primero en realizarlo, pero con el tiempo, al tradicionalizarse el hecho, ya no se sabe quien
fue el autor, se volvió anónimo.
4. Es funcional, cumple una función, es utilitario, sirve para algo: para alegrar, distraer,
trabajar, instruir, etc.
– TAVARANDU ÑEMOHENDA
Incluye el estudio -por ejemplo- de las creencias, supersticiones, mitos, leyendas, káso
ñemombe’u, ñe’ênga, juegos y pasatiempos, devociones populares, etc.
hay una planta de aromita hay una planta de takuare’ê
hetaite jepe la gente Ko’aĝagua kuñataîkuéra
pero che rohetûmíta ohohape oñe’êrei
1.2. Ñe’êñemiguerojera niko ñe’êporandu oñepyrûva maravichu maravichúpe, ha
oha’ârôva ñembohovái katupyry.
ñapo’êramo hesape okaru (jetapa) peteî karai po’i oike ka’aguýpe
ha osê iñakâ rehe
ysypo (ju).
1.5. Paje niko mba’ekuaa ojepurúva mba’e porâ ha mba’e vai ojejapo haĝua tapicháre.
Upevarâ ojepuru opa mba’e: ñana, y, tembi’u, yvoty ha ñembo’e jepe.
En muchos se mantiene aún la creencia -que viene de los Guarani- de que la enfermedad
puede ser debido a la penetración en el cuerpo, de espíritus malignos; el mecanismo sería
por una acción maléfica de otra persona, de poderes mágicos, de fuerzas extraordinarias, de
conjuros, etc. El ente maligno, la enfermedad, puede penetrar en uno por descuido, de
modo natural, en ciertas ocasiones (heridas, sustos), por la conjunción de circunstancias
adversas (Chejéta aikóvo; ho’avaipa chéve; mba’eve nosêporâi chéve), épocas de
epidemias, etc. Para nuestra gente también ejerce influencias el tiempo que puede exacerbar
la fiebre, empeorar un estado, las heridas, etc., como el plenilunio, el viento sur, el
noroeste. Algunas “enfermedades folklóricas”, a criterio del vulgo, son: ohéo (especie de
hidrocefalia); py’aruru (especie de hepatitis); tavardillo (fiebre puerperal); kambyrujere
(gastroenteritis aguda en los recién nacidos sobretodo); mitâreterasy (dolores musculares
del recién nacido); isípula (erisipela); topepireko (orzuelo), etc.
JASY JATERE
Kóva hina Tau ha Kerana ñemoñare irundyha. Ko mitâ’i yvágaicha hesa hovy hasy ha
kuarahy mimbícha iñakârague sa’yju. Oĝuahêvo asajepyte ndaje osê omyasâi mborayhu.
Oje’e hese opívo oguataha ha oguerekoha ipópe ka’a rakâ pehêngue ome’êva ichupe
imba’ekuaaita.
KA’A
Peteî áraje Ñande Ru ou, tujamíramo, yvy ape ári oguatávo, ha ikane’ômarô oheka
peteî ogami opytu’u haĝua. Ohohápente mavave ndoipe’ái chupe hóga rokê. Maymávante
oñembotavypa chugui. Ipahaitépe, oĝuahê peteî tujami rógape. Upéva ombohasa chupe
hógape, ome’ê chupe y ha tembi’u, ha okemi haĝua avei ome’ê chupe. Upe tujami oikóje
itajýra ndive, ha mokôive rasa oñangareko porâ Ñande Ru rehe.
1.10.
Péicha ndaje, peteî ko’ê, ojuhu hikuái juky iñasâiva hóga jerére. Osê ha ohohápente, hóga
jerére, juky mante ojuhu. Oñemondýivoi ha’ekuéra. Oñembo’e avei, ha upéi ohypýi
ykaraipyrépe. Ña Carmen -Hilario rembireko- oitypeíkuri ha ombyatypa peteî vosápe,
ha’e…. ka’arupytû jave oñotŷkuri -iména ndive- kuarahy reike gotyo.
Upeichavérô jepe, upe ára guive nosêporâvei mba’eve chupekuéra. Ña Carmen jeko oúkuri
hasykatuetévoi. Hilario katu ojuhúkuri irundy hymba vaka oñekarâi ha huguypáva, upéi
omanombava’ekue ichugui. Ha’e oñangareko aja hembireko ha umi hymba vakáre,
ysokuéra oñemohyĝuatâkuri imandyjutýpe. Upeichaite jekoraka’e ojehúkuri. Vaípeko
ojehecha hikuái. Iñambuepaite hekovekuéra. Peteî pohânohára chae he’íkuri chupekuéra:
“Mba’evai niko ojejapo penderehe. Ndaha’éi vyrorei. Che ndachepu’akamo’âi hese.
Pehayhúramo pende rekove ha pene ñemoñare, pehova’erâ ko’águi ha pya’e ave.
Pepytáramo ko’ápe ikatu pemanomba; pehóramo ikatu peñakârapu’âjey”.
Mbohapy ára ohasa rire jeko Hilario osêkuri ohopa heseve Brasil-pe, ha upépe
ohepyme’êkuri. Heta pirapire ndaje oñeme’êkuri chupe. Upégui ou rire, ojoguákuri hogarâ
Paraguaýpe. Ko’aĝaite peve oiko ko’ápe. Ipirapire heta jepiveguáicha; ha’e… kakuaa
omba’apo. Añetémbora’e upe he’iva’ekue chupekuéra pohânohára chae: “Pehóramo ikatu
peñakârapu’âjey”. Ha añetehápe, upeichaite oiko hesekuéra. Mba’e vai rire, mba’e porâ
manteva’erâ, péicha niko oje’evavoíjepi… … ha
upépe opa.
2.1. Óga oñemopu’âvo oñemohendava’erâ tekotevêháicha ani haĝua yvytu vai ojeity hi’ári.
Oî óga ojejapóva mbokaja yguégui ha oñemo’â kapi’íva; ha upéicha avei ojogapóva
ipyahuveháicha, oipurúmava yvy’atâ (ladrillo) ha yvyrajegua.
Las dependencias, muebles y enseres de la vivienda son: En la casa, el corredor, la
cocina, o en algún galpón, nunca falta el sobrado, pequeña plataforma (colgada) de madera
o varilla (takuára), donde la gente coloca el queso fresco, o guarda algunas especies y
utensilios. La cocina puede formar parte de la estructura posterior de la casa o estar
separada de ésta. En ella el piso puede ser lugar de la fogata (tataypy), colgándose del
techo un alambre que sujetará la olla. En otros casos la cocina cuenta con fogón de material.
Anexo también va el horno (tatakua), hay veces en el suelo o sobre un pequeño sobrado.
Es de forma semiesférica, con dos orificios uno mayor y otro menor. Allí se cocinan el
chipa, la sopa paraguaya, el chipa guasu y otros platos. En los alrededores, encontramos
también el pozo, fuente del vital líquido, cuenta con brocal, roldana, y piola que sujeta al
balde. Un poco más alejado de la casa está el excusado (ñaimeha) o baño (jahuha), que no
pasa de ser una simple excavación cubierta por una plataforma que cuenta con un orificio.