Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
-. 1119
o A- \K
/V
rs
PRINCIPIOS,
w Y REGLAS DE LA LENGVA
JMS
CYM MAN AGOTA,
ARIAS
m GENERAL
NACIONES
N V
PROVINCIA DE GVMMANA
,
QV\E
E
HABITAN EN LA
!2M%
113
JL REV E REND I SS I MO
Padre Fray ChriflonaldelVtfo , Leóíor de cD.ec-
logia, Padre perpetuo de U Santa Prouincia de
Granada, y Comisario General de. fofas '
ctuz.dueuos trabajos
'Ti U Wad D°os,abraca nueua
Ú
LÍ
t
C
s ac ifiíndofc
dexando amable P a„
tolo , y
recolección
la
-
r„
!,». i»
im
tud de v„a fanta
SboPlínioenfuTrajano:A?S
pos alabo l uní
.¿ 7 1
».HW ,
!
¡unustimorPnmipmfi
,
r*'í
Ya
9» * «>'/«"«
'i
Síi
de V Ruerendifsima
fi el masmterefladc
1 7¿uo?ecides;yo el menor de todos,
me ofreo
de la ocaíion , que el Cielo
V.Reuercndiísima efte pequeño de
í on ¿ndo a los pies de breue reconoc.m.e,
5*3 nabajo.corta demonftracion.y
-
, . rt MtJreJuoi meretur.
Eg» enim indigna, , »" «/
au muchos aaos,*5cc.
Reuercnd¡f$¡mo Pa3re¿
Pcy.Rmaind¡gnif$imo fubdito;
03
I
_____
LICENCIA DE LA ORDEN.
Vífo.Lcftordc Sagra-
FRAY Chriíloualdcl perpetuo déla S.Prouin
daTheoIogia,Padrc
h de Granada, y ComiíTario General de todas las
!e las Indias Occidentales,
cum plcnitudinc po-
eftatis,&c.Por las prefentes damos licencia alPa-
Irc Fray Matías Rute Blanco 3 Leftor de Sagrada
rbeo!ogia,y ComiíTario de las nueuasConverfio-
íes de Indios en las tierras de Cumana*
para que
meda imprimir vn libro, intitulado: Principiosyy
leglas AeU Lengua Cummanagota por quanto ,
v • •
UCENCIA DEL ORDINARIO.
NOS el Do&orD. Antonio Pafqual, Arccdia.
no de las Selvas, Dignidad, y Canonigc
de-la Sanca Iglefia dcGirona, y Vicario defta Vi-
lla de Madrid,y fu Partido , por el Emincncifsimc
D.P*fau4l.
Por fu mandado.
icia, no 13-
te dedignes retroceder a pueriles,
y Gramática*
rudiínento.sconfiderando,qücelSolen lo expíendido
de
:urfo retrocedió diez grados.
Elifeo feeftrechó con el
chacho difunto para darle, vida
Aitifsimo Dios fe el
5 y,
nado para nueftro bien; Semetipfumexteanivit.
El minify
io de convertir Infieles
á la verdadera , y Católica Reli-
^esarduo,dedificultades,y peligros lleno, mas
todo lo
uiza la confideracion de que fe fírve en él ai Aitifsimo
,
extrema,fumer0Ídoscn el
ímo de los gentílicos errores , en total
ignorancia de fu
ador,y d-exar de focorrerlos,dandoIes
luz para que le fir-
i,v amen.Fuera inhumana
crueldad hazer la vífta gorda,
indo tantas almas compradas
con la Sangre de el ¡nocen.'
.ordero perecen.Cofa indecente
es, que las armas del ef*
ttu ie rindan á las de
la corporal cqwremegeia, En efta
efpfa
1
fff«.F.i^n.34a.9.^K,<pKi,lce,4£/4K/>K?.F.r4.n.37;Lio^uaftri
leCtVueftcas^.i9.n.i5.l.it.>tfc^rw«¿i»f,Iee,>rcA¿rw»^ii4.F.iy.i
^lA.Li.ypuenerHtnatlctSyyptínetHantF.it.n.yi, I. $„ dmndpchamdpr
UcidpcbtmfyrdJ?, 3 3.n.77.1.3*rcdiendo,lee, cemendo.F.34 n. 79.
*.ylo pífo,lce, yo lo pifo? F. 3 j.n.8 d, l.*.»w**»ííp<r£rf,lce> mandfeh
F. 3 5 n. 8 o. I vlctUwdp eta mctyprd lee, YLdndpchdmdpdyfrdS .
.
.n,xo| 5 5
%
\QG%jmrfum»
ERRATAS DE EL DICCIONARIO.
FOI.7tf.«oM,lce»wof» F.76 i 12, f4^fícWe,lce , r<i>4^r/r43£.]
79 -l.J i.ripidmcheAcG, tipUpdmcbe.F'AiA.z.me, lecwo, vi, mol
'F.8&I.3 3 pttnamiptondyeptlccpundmptono.V. 4 l.i 9, 7»«»0,lee,ail
1
f,ii*.y!*ndm4s$e t \o9>?i*»d?4MC«7gt
*IR|
FoJ.i
2gtf&££££S§f$£$S£$m££&3^.
TRATADO PRIMERO.
Del Nombre, primera parte de
la Oración.
L
L Nom- cion , yafsilo vfa eíle í diu-
% t
Para lo qu al es de ad- munmente de daño, aproue-
vertir que el Nominarlo
> chojcn cfta Lengua le forma
nempre es cafo» que fe junta cíja partícula uya ,pofpucfta
Coa verbosy fin H no ay ora* al nombrej v.g. Para el feñor ,
a rh
2, Principios 3 y Reglas
Yechffmtty&'P&ri el mancebo, Ke,pofpuefta al nombres v.g.
ufreptittya* Dale efto á tu hi- Con la piedra.ropKe.Con el
jo.Jiimcr uy¿ outuKchené. palo.E^/c^Ke.Con la mano.
5 El Acufatíuo , que es Em¡arK.e.Con el }>k.YptdiKe.
perfona que padece en la ora &c.
ci )íi,ó rige prepofícion,es en
efta Lengua femejante al No
minatiuo v. g. Como pan.
;
EXEM?LA\DE
Teteqtta httendpidzg. Veo la declinación de todo
el
Cielo , Cdphuenazj. Mace el nombre.
Tigre, EYLércyhuei%f.
6 El Vocatiuo,ea que fe SING VLAR;
pone perfonacon quien
la
hablamos} en efta Lengua no N.Pdtdtvlipatdr. Cafa.
fe diftingue del nominati- G>Patd,v\ patay.
y
$"^0 NOMBRES !P
<K,0 NOMBRES
primitiuos.
deínonjlmtiuos.
V
MueK,
MneKrere^
A'muere i
Aquel.
Tu.
1 LOS pron6bres^e-
monftratiuos
en efta forma los ^pulen-
fon
Aquel. tes, r
*4mm % Nofotros. Mtche,
*s4miamorcom9 ñ Efte;
Vofotros. ChenM>en, Efta cofa'.
*Am\dYcom> Vo forros. ^«fK,vl,^^ICWre, Aquel
MuKiamo, Aquellos. Bncom, £ft áS CofaSi
También á>«rí.Equiuaíe ef- Mtchamo,
ta ictra/V, a, ¿muere. Efta Eftos.
le-
'tra^arwwrK, Efta letra, y, a, %P«. Yo mifmo.
amna. Eftas partículas , Ke-,
^rnuerere, Tu mifmo.
Mmcrerey Aquel mifmo.
com , con otras letras inter-
^fmnare> Nofotros mifmos.
pucftas, como fe vera ade- ^mnikmorcomoroy Vofotros
lante.
^íímoíS.
2.Dcclinanfe dichos
MfáKlamoro, Aquellos naif-
pronombres primiduos for-
mos;
mando los cafos con las par- El pronombre, fuU lo hablan
tículas que diximos en
el afsj: ie ñ. TipmKe,
nombre; v.g. yo, T/r?, de mii Paraífi.
wt pueKe , para mi M>reúy<t, TwyaVov CuTipueKe. Coníl-
J
go:chdKer i vU<tKer.Por fí ef.
vi ,l>yano. Para el acufatiuo
tá efto independente: Tiuja-
ay varias partículas , fegun
mAnachene. Tmykno es tanv
trataremos defpuesj de mi; ,
bien^paraíí.
Trrepay, vi, poye por mi
, >>•<?- ;
M<>
Principios, y RegUs
DE LOS T<HpNOid-
bres en auanto fon acufa-
deriuatíuos.
Unos i y pajonas qut pa-
4
>^Ofa mía, animada* decen en la ora-
ción.
Cofa mia.no animada,m»Kíf
Coíacnya, ^íyeK.im>dm»Kir.
Cofa íüyZiCheKtmMite&m
é T A gran dificultad,
quefeguníeveri,
'ytHH&hr. JL,
de los pro
ay en efta materia
,
partial-
riedad de letras, y
Coía vucftra, jimamo rcomo equiualen , o fon tus
ami amo rcomo las,que
ye&m , vi ,
acuíatiuos , los qualesícoV
verOncan>fegun primeras las
Cofa de aquellos Mulk'dmo :
ktrasdelosverbos,a quie-
nes fe juntan.
Para el plural fe pofpone
la
,
7 Y afsi,quando\os ver-
articularía v.g. v
p .
bos comienzan con>¿, como
Mis anímalesiíVKt» cow Mis httarkche.huapoycdche^c. Si
cofas MulLircom. Y aísi las
lafegunda perfona haze en
:
demás* acufati-
la primera, para el
uo,w<r,fepone efta letra, K»
NOMBRES ?A- -
antes de la,rf,delverbo i
v. g.
tierra-.Prff^w.Mipayfano.
pone antes de el verbo etta
De nueftro linage. jímiia
pariente. Tcemar.
particularly fe d¡7e: B»¿-
Teémar.Ui yo lo lleuo Hh«?W«-
.wcfcr,
che,yo lo aparto.
h h w 8 Si la tercera perfona
kaze en primera, el acufaci-
:
$ typt&á
f^f/^W^me/Ie-
"°; Si el
verbo
A*Vt
^Plural hhaze perfona
en primera de
empieza con,
^gulaaedizeiv^.Vofotros
melena Ma,Jech,U¿
^miro.Sicon^esá/;^;^
**»°Xoi>«:he; yo me combido.
««ac a fa nuo, Wí .S¡ dicha fe
goda haze en tercera,fedize;
^iafegundabazeen íim.-f.
JíVofocroslülIcuaís,»,^.
re lleuas.Si r^.Si en tercera de plural
tercera haze en fí
^címaesIo^irmo:/>í ^.
rf
ii Si tercera
^fellem. Si la primera^ perfona de
Plural Plural haze en primera
enflmifma,5 fe dize de fin
v.g.^m^^,^ Y £»«
guiar,
K ul 3t. anteponen
al verbo, j,
*,
.*4- 'leuan,jya«fíífcSíenfegünda,
'«*f;« llenáis. Si tercer
Jí fepon e ,^y. g Te llenan,
.
9 SU» fegunda
« fingalar
perfona
haze en tercera
*w» Sren primera de
p!u-
«'pronombre acufatiuo, es,
r^g.NosiJeuan,^^^.
vna ,„ .antepuerta ^.Sienfegunda;v.g.Oslle.
al verbo;
v.g.Lo lleuas, marche u¿n,<tdirateucomSi en terce.
Si ¡fe. f a;v.g.Los llenan:
guada á primera de AinKiamo-
plural,
JMrdteUijardteitcom.
i) Dichas diferencias
de
e
8 ^^^¿?¿^a.aépw
M »
acufmuosay ^„, y áe fp ue S da
de pronombres
q uando!os
verbos ion aa,-
¿os,y comiencan
con,*, mas
ra ,
^
qs
r
(
.^ >
^^fc^
; cu , a COT»v
fi
comienean »»«fj¡ffl] q s conozco, X»»¥«c»M'«*»-
fomd o,de uer £n ra de plu
ees varían el ^
te , que la
quai eqmuale
M>f«
a
«
, t , con
ver ^¿ Ludizemv.g. Yolos
jc««re
qu.ro,
hazrfe
, tl((./, f „í».
bos cíe,*, uj» "•-
Sosde,¿,convetbosde,í,es, •- -,: ,
ó c. u
A haze £"u.
fe,
Si habla,
K«,vl,K fíí, con
verbos de,», de Angular en
gundaperfona
es,K0¿;v,g.Temiro.^»*- fim¡fma,elacuíatiuo,re,es,
&%/«*<•
j/f Te combido, ^v.gTequitas^rtwc'tt.
Te efeondo , Koionw^. Con otros verbos es,
¿dst.v.
ro era
dichos
acufatmosiporque
perfonahaze
de
, fon
ptonom
enfi
<i pr
mif
P W ^
ganda pe
SV^'J^,
^^
,
en
^^
Kicache.
imera ,
%
Me
^
¿«oroc^^Qnandohazefe-
elacufa-
vezes po- gunda en tercera ,
efe».
íona
5 ,
haze
dicha pnmetaper
Si
,. r
en íegnnda,ponen
ellas partículas, «***«£
•
Mner -
p
^ 17
7
Quondo
^
£
la fegand*
¡meM áe
n
de fa pt
F ; me ta de fingrfar.íaWo,
forme es la primera joca , I
anKS>
„. „„,„,, v
Yo te quito, W> íms rf,c«k
el verbo , v..g.
J"
n
.Te conozco , ^«P^m-
1
haZ£ en la tct
cfce
{ariuoes^.vl^.Yoloqu.to
ycnhéXo lo quemo,
ywMht.
«*.
£
««adepm
m*mwrr& $
a, ,{
^m ,
m/ft
,J,
¿e l<*. Zengm Mmmanagota: 9
mcdch&\ Los quitas, mmca- quitamos, amn^^nedehs Te .
I2 ;
.
Principios y y Reglas
íegunda de plural , ponen bres acufatiuos*,potqüe fi fori
la
verbos de,^,íon dichas par-^
K4¿,y a\ fin Uwm\ v. g. Lie-
tlcuhSihudTündZjmadyWc, Si
liemos os^mnd^ítdarateucom.
m v. g. íonde,e,í"on,W^?7»ec/}, mey,
Si en la vkima,ponen
tned,ne &Ct Si ion de, o , fon,
Lidiémoslos, dwnandreteuco* t
\o>ctret fK ,Regadlo,rf»¿ctfp eK
r Quíteme yo, hwtcdchy* Con
Quítelo
tercer a, es,k<*m v, g.
Sicon primera de plurahpo-
nen eypre{To,íí^^ v,g. Lie-, ;
yoXencdchy. Si la fegunda á
VLzdñOS,<tmna&dret ek. Si con- primera, con vnos verbos es
ki,y con otros es,k»iv g.Qui
figo,ponen «^v v.g. Lleuaos,
^ítrrffeK. Si coa ..la vi tima» tame,k/KdK Conóceme bu- ,
5pnfigomiíma,fed¡ 2cí v. R
nozeamonos
** Si con tercerrrXd-
Quitémoslos
WA ^ J
com.v\. t ,„J:J:*'
rl1,
,
»
. J/mmJJ^Í r plura,,
!££"
«'//*
£"
M iac '
tte
?
fe P on «> *»>»*
z 3n no
en Segunda
-D— —" de
' ''-
^
v.g.
*> «¡ífcfetfS
'"'Q^en ^!MM«i. Sí
••". plural,
i^iui a¡, le
fe
i
pone
nC
<"M»»r«»¡ 7l g,Q u i tc ;p
.
jla Si
fegunda de plu-
la
ral impera en ia primea imiamorcomo cate», v ],
4cáteH .
de com. Si en la tercera,
^ularrepone,K,>I,x«;v. fe pone,
"cer^íepone.^vj^j
;ta,iepone í »,vU»¡ v .„
<,
^imjocotate». oí Si en u
m,«V po ne „ef ,-,(,] mef-
fi roe. '
mos.fe
.Qu¡cadfo, ÍBM ,,k.
Qu mad Qu «S'T *»» v
fe' 1
W»frfC
de plural.fe one, dOT
Si en |St
Ollllvnfi»
e,WV- "'-
T,
-ÍV S*
í
mk n»^<mm. Queden-
'caní- >
.
Con( «
-
vl,K»¡v.p
P „J
OuItaHn^ ^ tfe,ae «»""».
verbos-
Sj
-^,QiS;tr. ssSBBSSg
r
i4 Principios ,7 RegUs
cera ponen ck;v,g.Mi braco?
fona,fepone,»;v.g.Muera-
Duerma, nemKu. WKét.Tu braco, adapucr. bu
fe, ndcpüyl
braco^P»^- Sefuelc cam-
Lo mífmo es en la primera los pronom-
bien expreííar
perfona,añadiendo, amnaij,.
bresiV.g.Mi braco, Wrfjwjrt
p.Durmamos amnancmhu. ,
Tubra90, dmitcrcdáger.b*
Murámonos , ámndn^myu \&w*mi*mMf$*** ^tuelí ro
de pía
En ia íegunda períona bra$o> amnaddpuer*
Vueltro
en ungular;
ral,es como el y. ddputr.
la braco , amiamercom»
o iAoñoi*<dMtt*K.-bi\
plurales n i v.g.
Braco de aquellos, makiam»
tercera de
nenfcteu. Mue-
ddftter, -
,
Duermanfe, Lomifmo obfeevan,
Con lo dicho 36
raníciwKipt^.
quando los nombres comien
•
fuficicnte-
fc han. explicado Quando
de el- can con cocona.
mente los pronombres
droerfidad» los nombres comienzan con
ta Lengua, cuya coníonante^a primera per
to-
aunque parece dificii,tenien-
na es demuda, quandono
le
docuydadoconlasperfonas, para
las expreíFael pronombre ,
quehazen,ypadecen,y
lafegundaponen,4. Para ja
dicciones,quefegun quedan
ponen^üno es qua-
tercera
expresadas les correfponden
do a otro nombre
fe refiere
a lospronombres i ie hará calo
antecedente, que en tal 1
hres >
juntos con ÍMpocutpiw.NacftraCibeca.
Vuei-
nombres. amiamorcomo pocutfue.
focutpue.
tra cabera, ntHkiamo
/^XVandolos nom- La cabeca de aquellos.
u comienean x7 Quando fe expreflart
V J bres dizcafsi:
o las
los pronombres,
Mi cabeca ,-Vrej#c»ff>«£
fe
U
nerales los pronombres,
en- C2b¿cwmuere pocntne.** ca-
dicciones , que los dan a
beca de aquel, w*K#
?ocut -
no expref-
tender, aunque fe
generalmente le
pnmiti- P»f.Ei plural
fen los pronombres partícula, com \ v. g.
per- forma la
uos y afsi para primera
;
cabecas
vocutoue-
áTgS 22&
Ai^A
fimtiuosdeefta Lengua
nemos cinco modos de
*>
*-
cvn*
i
$
^
r , ,
de
t
IüS
r
*
<"«
ce-
Pgaciones.La primera
TRATADO III.
haze,
otieneelinfínitiuoen^; y
De el Verbo , terce-
g;CW cabar. La fegunda'
tiene c Imfiníriuo
cn, w , vi
ra parte deja
ción.
Ora- 7*?, La tercera til.
cW,r,moler.La quarta'tiJ
nc cIinfínitiuocn
$.111. íW v.g.c^v
frailar. La quinta tiene el
1
p
s c! verbo cl que
fe
infínit 1U oen
3 ^ v .g.c^ w .
los
I f
s verbos
^°>yquatrode
k adiuo
Sl á los qua.
enfene.lnfinitiuoiv.g. c^*
icsfc mira, /^epfenar.
principalmente
5 Los tiempos fe for-
COnJU£ardetodosIos man en ella Lengua con
verbo! al-
ganas dicciones que fe
efta Lengua el ver- ju n .
fc/7 £í tana!verbo,advirtiédo,que
todoprefentedeindicatiuo
tit, «¿r» e " P te «««>
fuya con f„„^ Pre-
cien
y
fe ,eri
defpues.ParX
ugí
T fK1C »°
?
C° ,no'•
»
«
W»W.
verbosaffi^Ssii'S J?« • conu.ó he ¿,-
Latmos inventaron
modos de con iusacion«n,,»
quatro f'p,
E,,P feten
j . toi«iperfec-
fcrecoBocenpofS'lH f^J*™'™*' *>?«». c5
¡°Wwo confta deJ Aree de e(c
r
1 PtnC0 ? te >P° P°n¡endo efta f
£
.
Antonio; en efta
dremos íeguir
&¿* ¿ £
Hae
tf
W'l*««». ¿
|.
,a
<?>'" Yo enfeñau!,
6 cl «niunoef.
ef apache
tilo. TMn Tu, menepií „: .
íc
¿ Principios,} RegUs
t
ÍSSK3S4
MM> «MfeW«g»
f*
^flltSUj-i-
-f*
uoweformala partícula,yo co
oteo pre- uo
8 Ay también „, 0e fpues que
«rito perfefto para
cofa paf
alguntiempoiV.g.Co
ffijg^ comido,»*
fada de ^SiWwCíftíWfffC"
quel^w^Notottos,*-»»*- ^^.¡^«y,.
m ,
refpeOo de la
riar, ^n^UUrnnmen^u
Cion y las coías con
,
queje
junta.Sporlauncopa.como
"
¿ tech Aquellos, «a,
fe verá en fu
lugar.
le
io El futuro perfecto IMPERATIVOS.
por efta patticula n¿,
forma
intetpuefta entre el pronom Ara formarlos in*3
i
bre,yeUerbo,yotrasvezes en efta
Yo I") peraciuos
*
defpuesdeelvetbo; v.g. , es rneneftet
atendec
6 prefon-
avrecomido.-Ví-e »*g«imt>f- <
lo5 in fi n ¡ c ¡aos, y al
mtntpdeht.
v£tbo fegun füe te
la
elw.T;u¿*w*íw
•
rf
Aquel, ««eKwriW f
<«»«»<«. general es,
,
URac on
Conjugai-iu".
i
:
Lo
">- t>— „
.
Nofotcos.dww meiM{i*»tm<t> K,
K,
fiímpte fe acaban en,
que ítempte
algunas vejes lo
falvo.quo
«v.g.Conae,
añaden^, vi,
TlEMfOS T>E st- c „ i<p K, 5
.Dame,otX,o.Dale,.»
t»Ko , #*e. Para conocer lo
juntiuo. pronom-
que es patticula, 5
~L impelo jgBJSSSSJSK
K d
pretérito
f íuiamiuo
puente fe vera en fu
lugar)
(
ques ^«^'¿mpteíeconíetw,
¿*«g««g
«* pr0 ^^
partícula ?«»;
le forma efta t¡uo ,coniofe«.
btet6 ¿
9sssgs^^^^
.
eíefi '
particular &«* 14 p a
:
láfofs es efta
de U Lengua X^úümdnagota^ 17
Para dczir,míra tu,fe ¡nfiniciuos fon,/V,vUíV
jugaciomv.g.E) verbo,***»*-,
fe en dicho imperatiuo, que
que fe conferva, co che, que fignifíca mirar. Las
la,t,es la
conferva fon,
que las demás letras fon , 6 letras que mas
ó que forma ^anteponiendo ch,y pofpo-
pronombres, la
niendo,<?r¿fale,c/^r , que c*
el imperatiuo , ó las que ha-
fuinfinitiuo.
?gen negación.
19 Para la tercera conjp
INFINITIVO. gacion fervira el verbo, >p/4-
<^,quc fignifíca buícar. Las
letras que mas conferva fon,
15 LOsinfinitiu os aca-
ban comunmen- ^jálasquales pofponiendo
*V,faIe jip/r, que es fu infiniti-
te cn>ar*e r,iV >or,tir.E\ del ver-
Nota,quea los
uo. verbos,
bo fubftantiuo es, ¡mcchiri y
abfolucamentc es,k*«.Ser que empican con
bueno,? oco mehHexneS\tn¿o tecomoel
dicho,nofc awe- f^f
pone ckpaia el infimtwo, fa-
bueno, focomehuexndauSicn
no a los de vocaU v.g. H««¿-
do tnzlícttrepra Uexnt datt:
Lwlctras
«t.fígnifica beber.
iT Parala formación de
Leu- fonenyaísi el infinitiuo es
los infinities enefta
dcziv,ehemr.
gua, es neccííario atendet a cheir>y íuelen
las letras del prefente de ei 2.0. Para la quarra conju-
verbo, htopohaa-
verboique mas fe confervan gaciones el
antes %e. Las letras que mas con-
en todos ios tiempos , ,
uo,figmfica hallar^
quinta conjugación; que en
tercera le* finales de los Parala quinta fem-
M
U
1 8 Principios jZegUs
rá el vzibajmomcindptimiiche» uo le forman citas
parti'cuías
Las que conferva mas
letras che>cbet i »ey,»eitiV.g.A
mirar,
ion, o mandar. Anteponiendo
yenechcM^cnechet , vi,
chy pofponiendo «K,íale cbo- y&k
wfj,vl,jfwm,Tambien habla
rnanafurur , que es fu infini- dicho gerundio,como^e
ty ug , íignifica torcer- En gc .
níciuoiv.g. Vengo de ver
fin, para quitar la equiuoca mi
=
*2btATiqa,huanap9y ene „ e
cionqueayen algunos ver-
yg ue ^
T^ETE^lTO Itf-
Meteu, vofotros fuifteis^&C.
Netet*, aquellos fueron.
petfecio. En dicho tiempo fehazefié-
pre el acento en la^j vltima,
z9 TT P^cta p«cr > yo por diferenciarlo de el pre-
f"1 cra,&sc. fente de fujuntiuo> que es lo
2W<¿cta p»*r, tucras,&c, mifmo.
Mdnd^\,náche^Her y aquel.
nofotros* TLVS-
&c ?\ETE^]T0
iAmnd mdndfucYy
Mdhttcheftten vofotros,
Mdhteupuer, aqucllos,&X.
Inrierefe»que dicha partícu-
la $uer % v\->f uere , forma dicha 11 T"J Vetdcdi > yo auia
tiempo de eftos exemplos; v. I"! fido.
g,Para dezir , quando yo eí- Mctúcdh tu aulas fido.
tauaalliayer: Eftauastuen EtdCdiMimetdcdi, aquel ,&c.
tu cafa \ Muentcyechtridttgun ^Amnd metdCdiy nofotros,
dfdtáucdmdncí fucvl En mi ca- Metdcdtei , vofotros auiais.
fa cftaua , fktkí*
hüdchepuér. &c.
Dicha partícula |Wr,fc facíc EtdcdtelMiwetdCdtct, aque-
anteponer al Vycverbo; v. g. llos.
*"
20 Principios* y Reglas
yo ? BmdCáyc4\ ¡nchiteucrt Mahteim, vofotros aVrcis fí«
Aulas eft ido tu? Aíetacticdlf do.
afsi las demás. ivWw,aqueIlosavrán fido.-
Se fucle hablar cfte tiempo
vvrv%o M?E\- de otra manera; v.g,
Vrtnahttachet yo avre fid o.
fetío. *AmneYcnámAcht> ca avrás»
¿Ce.
Vechimty o fcre>ef"! MueKenamandt aquel, &C.
tare,&c. *AmnA »rfwrf«4inofotros, &c.'
Mechim, tu ferás,5¿c. •AmiAmoY comna mkhtcche.
Echlnti aquel ferá,&c. MuK'ramona mahtey.
uátríndmechim, nofotros, Séc. v\*MuKidmnátcyná.
Metfch'imy vofotros fereis. Solo es de notar
q ue dicha
,
Nechy,
£ ChKe,
ten.
se cu ,
fc a a UC ]
q
eftá,
^4n«»,
atrás fido,&c. wW;y dicha^fuele fíeni-
aquel avrafido ficar,^ v.g. Que feas bue-
*****
mos
w W ;»i,nofotros avre-
'
no , p^
;
w<í w f
b«eno , f&lmmffiu
^
quc fca ,
XI
de U Ungí** QmmMógota.
(O DO OTTJTirO, fpi^ETE^lTO m«
o fubjwítiuo. fcúfecio de fubjun-
tuto,
35 VJ Vechy, yo fea,eftc,
Hec/ry,
"
tufeas,&c. 37 T T Fren//
fuera.
yueremoyyo
iMfE^JTiro.r
prefente de fubjunúuo
PRESENTE »;B
fubjuntiuo j>
co;í partícula*
neg&tiuo.
que equiuale a cum 3
38 T T VechlrUue> quan-
-
^Í»rcf?/Vco0t)' <í,, > <5 uan " íeais *
ción^ en las demás, la partí Yuechircomy<t»> quando fean.
caía, 0000, para los demás
Eftetiépo,como fe ve,fe for-
tiempos fuvenlas negacio-
ma de el infmitiuo y la par- i
nc$>hHdcbi<iitei$r4iO>£C2rd*
t¡cttla,jd«,p©fpucfta, y es fir-
mifsimomodo dehablariCo-
mo fe vera en la practica,
WrV%0 DE
5?
Scc.
H Vechiridpa
que aya
, aim»
fído. juntiuo.
$F3-
..
•
romance es propria-
los antecedentes de infmici-
mente,fi yo fuere, fi acafo
, d
uo,pofpuefta!a partícula^- íi por ventura fuere,&c.
pL
0T%0 MODO DE Di-
cho futuro.
feRo.
4o
J7 Vechirid»
fJL
pUvendy
yohuuieííe.
^ftechira* punru>
Yf/echiriav purendi
tu,&C.
aquel.
41
re fido.
H Vechtpuvpe
_ pues
,
que huie-
45 U
*-*
VachiKs h uache
tengo,&;c.
, no
gacion^mtyy la partícu-
INFINITIVO C N la , pucKe^e figni-
negation. fíe a, por.
~
z 4/ Principios > J Regia?
^¿.tiecfnpjtMptéáQipm no auer uímu^rey^hir tu has át t fer;
cu eíladojó íido. &c.
Yttechtpnar p^Ke^paz do auer Aí«?K Tvc/wV , aquel Ba de
íido aquel, &c. fer.
\Amndueehipnctr pt*eKe,poT no «4mn<tite<:hir , nofotros hemos
auer íido nofocros,&c. defer.
\Auechl?nctr compuek?* por no ^aueuhivcim, aueis de fer,
auer Cidovofot ros. Yttechircom , aquellos han de
Yuecbipneír com pueke , por no íer,&:c.
auer íido aquellos. Efte ticmpojcomo parece, es
lo mifmo que el prefence de
$%ETE%lTO fE^ infiaitiuo» y cambien le ha-
blan como futuro imperfec-
fe£lo>j plufquamper- to;v.g. Yofercj'Vye huecbir.
fetto. Tu{cik$i4uechir,Z2*c.
Según el Arcede -Antonio
47 Cd/&e
'
tiempo
ma don la
fe for-
partícu-
no tiene mas tiempos el ver-
bo fuftantiuo mas en efta ,
¿atino.
J4 T¡*Ormafeeítegerun-
T? forma con
Scc
X dio, pofponiendo
im ,
50 íe la partícula, al preferí te
%\s la particulado, de infinicÍuo,en la manera ÍI-;
* (5) * Jí
v Ecpur , lo que yo
tengo.
D ./de-
m
x6 Principios ,y Reglas
ZJuechpuri loque tu tienes, guircmos , fegun eftos é*cm-
Yttechpnr, lo que aquel tie- piares diuerfos.
ne.
\Amnmechpm, loque nofo-
J) E L S VETAOS
*Auechpwcom> lo que vofoi acliuos > que comiencan
tr s*
v ? i
COn A. exentólo.
r
Tuechpurcom, lo que a que-
llos.
Lo dicho es lo que fe ha po- 55 HVdpchd mache ,figni.
rica pifar.Su infini-
dido ajuftar en orden al mo-
tiuo es cha ¡ chamar.
do con que en efta Lengua
fe habla efte verbo íubftan-
tiuo. VOZ ACTIVA, INDI-
catino , tiempo pre-
§. IV.
fente.
ífm LOS VERBOS
acliuos de efta
5¿ TJ Vdpc hdmachéy yo lo
XJL pifo.
Lengua. Mdpchdmache, ru pifas;
MddapcbdPJdn, aquel pifa.
^rnnamdndpchdmdn no{QX.ZQs
EXEMPLO DÉLA pifamos*
i
EVTV%0 MTE\~
56 T "T Vapchdmdchepuer, fia*
í"l
yolopifaua.
MdpcbAmxcbepHer,
Mddctpchdmartpuery
tü,S£C.
aquel.
%Amnd rnAndpchdmdn puer» no*
J9 1
MT
Mdpch<tmdchm,
Vdpchtmdchim ,yo
Pifare.
cu pifaras.
.
áizcjrudpchdmctcby i ,napchdm&
fe&o. chii&c. Yquandofe habla
por interrogación, fe fincopa
57 TjVd^chimky yo lo y lavlcima íílaua, ym\ v. g.Lo
«Li
P i$ c. pifarás? Mapchx machert
Mdpch4may> cu lo pifaftes.
lHdddpckamay> aquel lo pisó.
.Amnd m*ddpch(t*najf, nofo- vvrv%P %MM
tros. feSlo.
Mdpchdmdteu, vofotroSj&C
Mddapchdmateyt aquellos. 60 HVdpchydmdneim , yo
loa*
.vte pifado.
Mdpchdmdneim, tu
VTiETE'SJTO TLFS-
quampetft&Q. Ndpehdmdneim> aque!>&:cv
*Amnd ndpehamdneim, nofo?
5 8 TJ Vdpchimht¿uy$Q tros.
•
A3
Ndj?chdmay>
Ndpehdma&iplfo'
tu*
pífelo aquel.
MODO OTTJTIFO,
Tdfcham atenta pifémoslo. o fubjuntiuo.
.AnafchdmetiYL) pifadlo.
Ndpchamdte», pífenlo?
Efte imperar iuo fe vía en el
TIEMPO PRE-
fence.
modo figuiente con los pro-
nombres acufatiuos» v.g. Pi-
{Atc*tT(4pchdmétK. 61 \T m
^4mpchdmAchi ^ yo
Pífame >Kdpc/?dm¿K. JV
IdnapchamdK,
pife.
;
pífalo tu*
Pífanos, ^mnaKdpchdmdK.*
Fifaloh^napchamdK c*m. Ndpchdmai» aquel ló pife.
, Pifadme, KdpchamdtéK* +Arnnd ndpchdtnky, nofotros,
VlizoSi^éxdpchdmateK., &C.
Pifadnos, *4mnd Kapchdmdi vándpchdmdte&y vofottos,&:c.
nK. Ndj>chdt»dt t», a quel ios pifen.
Pifadlos, +4t?d$chamdteK6orH.
f BÉSENTE N£-
MODO N E GA~
tiuo
m r
¿1 \2 vJpchdmdj, no mé HVdpchdmdmno $ no
lopiíe.
•Azjtfchdmdty note pifes, Mdpchdmdnono , no
Tdpchdmdj/, no lo pifes. ío pifes.
•Amnd^kdpchdmA^ no nos pi» Mdddpchdmanono, no lo pife.
fes. */írrmd dpchdmcinon9% no lo pi-
Tdpchdmdicem, no los pifes. femos nofot ros.
%dpchdmdtey, no me piféis. Tdfchdmdteu-i no lo piféis."
TdpchdMíOtu, no lo pifen, Mddtípchdmkúmy no lo pifen
vdmndKdpchdmdteuy no nos aquelios.
pifen. Con la negacion,#nf,Y el ver-
Td^apchámÁtcH) no os piféis. bo íubíhnt¡uo,íc forma otro
pao-
de U Lengua Cummanágota, 29
ittodo negatiuo $ v g, ^ípchd- Kdddp chamar com yin , quan*
maprd í^A>, no lo pifes. do os pife yo.
Kdndpchdmdprd guécby, no lo •Aud^dpibdmaYidü) quando te
p.íeyo. pifes.
¡AfchctmdprdeteK) no lo pi- Kap chamdYÍdu^\x2LTi¿ó me pi-
feis,&:c. fes,
¿éfflm Kdpcbdmdrldu ,quando
forros,
M»k^ww yaa^apchamar com
^«,quando fe pifen aque-
t^ete%ito TE^
llos.
feílo.
M^kJamoyapchamarlau^u.*
do aquellos me pifen, 66 X T He nap chamar ya-
MuYJamo adapchamarlau-,qu& y Pd > aunque yo lo
,
¡o ayas pifado.
Míik'am amna dap chaman a» y Mueke mpchamar yapa , aun-
quando nos pifen. que aqueU&c.
MükUm adapchamar comyau, uimna napchamaryapa&unquc
quando aquellos os pifen. nofotros,&c.
M>*k¡amo napchamav comyati, ^napchamav eom yapa, aun-
quando los pifen. que vo forros,
Mttkiam yna^jp chamarían, MtiVlamo napchamaryapa^mv
quando fe pifen aquellos. que aquellos lo, &c.
De lo dicho fe coligen ías Su formación de dicho tiem-
variaciones c©n que fe ex- po es fácil , conocido el pre-
-
preffan los pronombres , fe- fente de fubjuntiuo de part i
gunqneda latamente expli- cula,»,puefta la particula,^-
cado,§.i nuna.6.hafta 34. pa,con el ínfinitiuo.
fare.
V »*<>quatido yo pi- V^/
Vrenapchdmar*
(arlo.
pifar yo.
\AndpchdmdY ¡auena, quando Lo demás con los pronom-
tu pifares. bres,
Mue'Áe ncipchamdriaHend^mn
do aquel pifare.
\Amna napch4tndriducnd<qum¿
INFINITIVO CON
do nofotros huuie remos negación.
pifado.
^midmorcome ndpchdmdndue¿ APchdmaprdl>re , f 1, ap-
n<t quando vofotros hu-
, chtmapuinlrrt , no pi-
uiereis pifado. far yo.
Mukiamo napcUmariauetta, ^pchamdprd amuere s v\ ,apcha-
quando aquellos huuieren mapmn amueve > no pifarlo
pifado. tu.
.
Afsicon los demás pronom-
OT^O MODO QTE bres , y la segacion $ra, ó
69 T TRe ndpchdmdtpur-
OT^O MODO CON
yo
Vhuuiere
lo
Ve > cjefpues que
negación 3 j el yerbo
pifado. fuhjianimom
*An& pch amatarpe , defpues
que tu lo huuiercs
Mae ke ndpchdmatpuYpe
pifado.
7 1 '\Pr ^ndpchdmdpvahtíd
def-
pues que aqueJ,&c.
,
Ke y yo no lo pi
fo.
\Amnd napchamatpHrpe> def-
MapchdmdpYd mdxty tu, 5¿c;
ptses que riofotrosj&c.
•dnapchamap va mana , aquel,
^Amnti'
z Principios ,y Regias
3
Lo demás con loa pronom*
jimndpchétmdptd dmnd marta,
brcs,quc fe figuen en la mefc
aofotros no lo pifamos.
mddte^e > vofo- roa forma.
'jtfch<MMfr<i
tros noy&cc.
^ntfchimáfYá mddtctt , aquc* GERVNDIOS;
líos no.
jr s*~^ Hdpchdntdtopo, dé
t/dmiterendpchdtndr, tu has.
itfaek? ndpchamdr, aqu.ei,
T*4M
dt U Lengua ^ü$man<tgota. j j
Vre ndpchdmdtpw , mi pifa-f
VA%T1CIT10 DE dura.
*Av¡dp£homát¡>iw , tu pífadura.
prefente. MueKe ndfchdmdtpurM>yridp~
chdmdtpur, fu pifadura.
74 /^t Hapchamanti , el Afsi con los demás pronom-;
V^
Chdpcbamaddmo
que pifa. bres.
Otro nombre
, los que pi- ay, que faíe
< fan.' de elle verbo»v.g. ¿¿¡chama-
Dcotro
-»W modofe lu^X»
».-.V^WW »«, habla VIIV
cite tmo>s\ que
»f"-'JV» -JUV pifa,o
J-«IU)« pifador,
f 11 «VIVÍ, vf,
VI,
tiempo, con la dicción p«r- v^pc^wrffowojí^formafeóc
*>,y el verbo fubftanciuo; v. el infinitiuo,y de eftas parti*
g.Chdpchdmar ptteKe hud%c,yo CUlas",fow,vl,fom>jirjv
lo eftoy pifando.
Chdpchdmdr pueke Md^tU lo
cftás pifando.
<$ A%T ICll* 10 DE
Chdpchamat p *#rK*w¿wrf,aquel pretérito. .>
locfta,&e.
Chapchamar pueKc amndmam% j6 ftp *épchdMdcht»i> Cofa
nofotros lo cftamos pi-
fando.
X
Tapchamdchdm»
pifada. »
cofas pifaj
,
FA
y
}6 Pmciphsij Reglas
a ¿abaft
t dsv.g.^»dc<ff4,anda
*¿r>dpchdmdpopr4 > V.
ezkt > no lo mandes pi-
far. EXEMTLO. DE LOS
Kdndpchátnápoprá hud^e ,no lo "p£ríos aEliuos de la/e*
mando pifar.
Y afsi lo demás , hablando
gunda Conjuga-
dicho vcrbo>el qual caufa eí« ción. :•:
compucLto,es chapchdmdpor, ,
Mdrdche* tu licúas.
mandar pifar. Mdddrd», aquel lleuaí \
El participio ,upchctrnap o* ^mnamdd&Ydni noíorros,
chceoío mandada pifar.
&c.
MdYAteche y VofotroS,&>C.
MODODEBA^LA^ MdddrdteHt aquellos lie*
uan.
compue/tv delveríoi
Las letras que mas confer-
Tache. va eftc verbo en fus tiem-
, y pretérito
pos,;1el prcícnte
Sz TT
r
VdpchdtiMtdchty jo imperfc&o fon>4r¿ y en toa-,
lapznicutetfuere'tV.g.HHarA- r^
shcpHcre.Yo lleuaua »&cc<
TLFS* VRcndhtédrdchc
lo avre
f^ETE^JO Scc.
, >
&4 "
TVarttdcty i yo lo
M4reiacay>m lo,8¿c.
i
T%ETmjTO TE%j
¿idddrctacayrfqncli&CC. fuño:
y/ímn* m<tdarct(ic¿y, nofetros.
Marct ac at ey i vo(otro$,&.C* U \J VdYty'Jolleue;
Md*ret*cdtey&<\uu\os. J iM lo drey, lieuaC-
te.
M*rccüm\o licuarás.^
MddtrcchMo llenará.
MOW JU?E\A-
t'íHO.
+4mn* mdrkbim , lo licuare-
mos.
MdreuchimXo licuareis. ty A iPfk,lleuatiL
MddaretechlmAo lleuarán. j£\ Kdnk ,lleua me*
Efte tiempo, y el antece- ^w^^rcKilleuanoSs
dence fe forman ,fegun fe ve> w^rrKc#w,lieúalos,
de las letras de el inflninuo, iVrfrr)i,lleuelo.
quitada la, y, y pueftas las A d <4>v?,Ueucfe;
partículas,* dc*y>y chim. TavtyMcuemc.
*¿ddrey,\\cüCtC,
.¿mndydteyyWzucnosi
^ddreteucom^huQ
* (5) * N*r i teu( om-i lleuelos.
yljiVámcü^lleucloj,
os.'
3 8 Principios 9 y Regías
Tárete ^llenémoslo.
TarefenecomyWzuemoÜofi MODQ NEGATIVO*
^KííeK, licuadlo.
^reífKcom^leuadlos.
K^fekjlleu.adme.
^Amna, ^rc^M caadnos.
Tdrej^no lolieues.
./^rfrefeKjUeuad os.
K*rei,no me licúes.
#¿we»»Neucnlo.
*Amn& K<trc$>nó nos licúes;
T¿refefí>íleuenme.
Tdreicom,no los licúes.
^¿dreteityUcncnt?.
^Madarenhrto,no lo licué.
Na%dr.et e»j\cucn(e*:
TarenofiOyno me Ileue.
+Adaretet4comMc®en os.
«¿darenbno,no te licué.
Ndreteuconty licúenlos.
^AmndjAYtriónoy no nos HeucJ
Segua fe ve por cite mo-
^ídáretonocom^no os íleuc.
do impccacíuo , éftá claro el
TdvetonQcom>no los üeuc.
variar de los pronombres
acufaciuos ; y el imperatiuo
conque fe forma de el infi- svmvKrivo CO N
niriuo,que eSjcWír , quita- partícula* que equi-
da la,»", vltima , y poniendo
en fu lugar , k y quitada la
,
uale ¿>cjuando.
c/7,queequiualenal pronom fo /^l Hdreridñ quanda,
Y.<idir¿chyy yo telleue,
Kdrechkorn* vi, Kdretcchicom x f^ETE^JTO ím
yoloslleue.
perfefto.
Kadaretecticomyyo os llene»
91 T "T Varer puremo , yo
fi, lo licuara, lleua -
(V (V SV. ria,yilcuaíre» •
de U Lengua Ctímmanógcta. 59
Mdrerpm-emo^u lo,&c.
Mctdurér puremo aquel ,&rc;
m/ímn<t narer pttrémo
,
1
nofo-
MOW INFINITIVO.
tros.
Mdreterpt4remo,vo(otvos.
Madareter puremo^quellos*
»n yo.
í/rfKer,lleuarlo.
Vrenarer, lleuado
Darechea lleuar.
Vredareche>& lleuar yo;
97 CHdrefndr jw*K¡ra jipuidttche ytd%9 > voy i
por no auer lic- á lleuar leña.
uado. Es modo abfoluto de Chdr trine, v\>chdver p»eKí,po$
hablar*? lo vían también co lleuar.Veaíc el §«4.0.7 3 •
nombres, fegun oy en cierta
oeafioná vna India, á quien
pregunte porque no calenr
VA%TICI?10 DE
taua la comida; Y me refpon- prefente.
dió, dfotofnar fne^e , que es
por no auer fuego encen? 1 00 /*"t Hare ney,s\ que He*
dido.
chdreddmojos que Ileuan.
VVTV%p DE m- YesjWfd que lleua.
Texdmo ,los que licúan;
finititio. El que llena hilo , chijdtayef,
j^cwjos que Ileuan kilo, chii
PS
V Henar er yo tengo
de
%
licuar.
^Amueve navet , vi, anarer , tu
$dtd yétame.
«iuimkkeftepar. fA\TlCIfW DE
tiapio.
_ peta*»
CTtarer ptteYLe hud%e , ef- 103 fjl^rechetm,
cofa
coy licuando. Heuada.JL
7h<trer pueKe wjrf^,eftás, &cí Tdrechamo,cofas licuadas,
?harerpueKe mana , eftá lic-
uando,
feafe el§. 4. ñuni.74. Para
VOZ TASSIVA.
legatíuos fe fornia con la na .
MarancalLo
Madarancai Lo
H Varachca>
uo*
Ileuasí
llcuaí
Lo lta»
tiuo. Íleuar.
prefence de (ubjuntiuo no
MODO DE HABLAR pierde mas de la, a vkima;y t
con la partículai
afsi (oDidcupí , conque aña-
diendo los pronombres, y fi-
tache. nales de cales tiempos , fe
conjuga fácilmente.
10S Vdrctdche , yo Enelinfiniciuo, vnas ve-
JLJ. voy á licuar Zes confervan la, i, y pofpo-
fjudré tachtn ¿re i Ueuarlo. nen la , r , que forma el tal
^r-efí<,anda licúalo. tiempo;y g ^yícupin otras ve-
VíifeM»i»3i,vaya a Ueuarlo. Zes ponen , #,ent=ela,p,y la,
Varetdt ene iV^mos á leñarlo* S en efte
i;v.g. ^ícHpu'm. y afsi
F 1 VOZ
K\i
1
'
44 • -Frmdp¿os y } Regi<*¿
Jímm nádpujy ncfotroslo?
VOZ ACTIVA. /*=• , ,, , r
. t .
t m r¿\ crosloregafteis.
JJVactipidche, yo lene- ^¿¿««ffw.vUWquellos
JHI -
g °/ i
•
&fiv lo regaron.
MMupachf >tu lo riegas;
Aí^c«fpú»f,aqucl lo riega:
KS -
1
777-77^ 7T7) *P r
&c. quampe)fc£io.
Mdcupidteche , vofotros lo,
j2 aulas,5¿c,
f%ETE%TT0 M* Maddcuptach* aquellos, &c.
Perfeflo.* /4mnd mdndcuptdcay , nofo-
-
* r crosloauiamosregaáo.
Mdcuptdcdta voíocros lo
H Tr •> ¿Ü LL'J' i
auias regado.
yo lo regaua aquellos,
Mdddcuptdcdtey ,
gaua.
H»íí^c«p^^,me,&c. fetlo.
fJudcufiuteche compuere , los
I
regaua.
Lo demás como el prefente.
1 3 TJ VacupicUm
bregare.
%
yo
X"X
_ ^^,~* Mdcttpictimlo regarás.
f\ETEJ(lTO $m& M*dJc*e¡Mm,\o regará. . ,
\Am'nddcupich¡m,v\ytdcu^chh
'/¿^O
J '
vUtdwptkhim, noiottosk
$i ¡p^Jffe ^^Cvofonos^c.
gafte.
M<>ditcttfM}3qac\ lo regó.
de la Léñgüá Ctimmariégotd. 45
~<4™nd ydcuvcheu^kgucnno s.
V V *TV (R O 'P E í?
^-
-
fV- .^íkcwpcfceacew'rieguen os.
fetlo. A^tfrfc^pc/wícowíjrieguenlo s.
En lugar de la terrain a-
cion>chetii(c pone teu > como
avre regado» en el fubjuntiuo.
vi, huacupidncim.
Lo demás como el pcefente;
PRESENTE DE
fubjuntiuo.
IM?E\ATIV0,
116 ^ndcupkhyt ríe •
115 A Nacufte, riegan g.ucyo.
Kdddcupchyiticguczc
upichy yo.
¿indcuy&t C0tf>>riegalos. lAmnd »dc«p¿o>>reguemos no .
'
TandcHptencvhtdndcupchenet yo.
vl,f<*»4cap»f agüémoslo. Huacupchonocotn , no los re-
^
Solo ay que notar en efte íonas ponen, cA*i>,por tcf.
tiempo, que en las partes El pre te rito perfecto es , *\>re
que fe íucle poner, f , íe fucle nacupiriapd , aunque y o lo
aya
de la Lengua Cummanagota 47,
ya regado. El plufquam-
erfeéto es , l>re nacupriauc
verertd , yo lo regara ó hu- ,
?\ETE%1T0 TLVS.
lieíle regado, Y el futuro, quampetfeEio.
ís,"Vkí nAcufirlauena* yo rega-
re ó huicre , &c. Y el otro 12 i /~*\ Nacupndr
, no a
•
tengoderegar^
Muek e »«c«/>/V, regar lo aquel. \Amutte »4c»piV,tu,&C.
íArnm nacupir , regarlo nofo- Veafe§.4 num.72,.
tro$,&c.
^miamorcomo ndcttpir, regar-
lo vofotros.
GE^FNDIOS.
Mttklamo ndcupir , regarlo
aquellos» CHdcuptopo , de regar, d
Los pronombres acufatiuos, a reglar.
fcgun íe expreflaron en la i. Cbdcupcheta regar.
conjugación. Chdcuplr'miivXichaxupr pueKe,
por regar.
El que riega chteapnet vi,
CONNEGJCION. chdcuptono.
> ,
U4 T^fatpchem
regada.
cofa H
prefence
Vdropdchei chdropori
Las letars que mal
. verbo en el
conferva cite
pretéritos iimper-
TaettfchdmoyCofos regadas.' ,
Veafe§14.num.5y. rros,&íc.
l\ pretérito imperfeto fe Mdropotochutntvoíottos, Scci
íablacomo el preferiré, pof- Mdddropotochmn > aquellos*
)oníendo la partícula pnerey &c,
'indropdche pttere»
VVTV%0 fE%¿
feéo'r
feclg.
>7* T T Vdropotdeáy
lo auia,&:c.
Haropotac<ty,tu lo auias > 63C,
, yq
179
biado.
V
v\>Hdurofdneim&c.
Rem
che x\o avre
huáY9pA-
em-
feEío.
MODO lNt?E%d*
177 HVdropoy y
yo lo ttüo.
embie.
Máropoytu lo embiafte. i So kopoKy embiat
UaddYopüy, aqud lo,&:c. la
dmnd Wít^ojy^ofotroSj&C.' ^opokcow»embialos.;
\id ropototiyvoíott:os,8¿c. KaropoKycmbhmQ.
MaddropotoftyZqucWos loem* lAmnd Krfyoj?oK,embianos.
biaron. Ndropoy y embielo.
Trfrop<?>,embieme.
^4^0poj,embiete. f
mas. bies.
^op(?foK,embla,&c. MdddroynonoyTso embie.
^Arofoto^. rc»;,embiadlos. Tdropnono t r\omc embies.
JíarcpQtoK ,embiadme,S£C. ^Addroprjono^no te embie.
Nota i que el final de ef- i/idárognono com , no os em
tosimperatiuos es, rok, co- b¡e.
mo en los de i.z.y 3. conju- *Amnd drdponono , no embie
gación es ,teK. mos.
NaropotoH, embien aquellos. uímnd Kddartpnorjo , no ti
embiémos.
VÍSENTE SV$~ ^mndKadaropnono com
os embiemos,
, n<
&c.
NEGATIVO.
Uropor
il yo lo embiara.
pi4?remo,t\l lo, &CC.
otras conjugaciohesjConfcr-
vando el que acabe en,w.
tddaropor puerema > aquel»
&C.
imna dropor puevemo y nofo-
NEGATIVO.
tros,&c.
idrrpotor pue re m§> vofot ros,
&c.
tddaropoter ptieremoy aque*
A i?opopi*4,noembiae.
uíYopopYd yn> no em -
biar yo.
Uosj&c,
1 final de las dos vklmas ?E%FECTO,ITLV$-
:rfonas es f or,por fer verbo
qutmperfeSlo.
¡laquartiquc hazceliti-
nitiuoen,or.
187 f~*\HdYopppndY , no
158 El pretérito perfec-
>esO>renaroporykpa> aun- V^ auer embiado.
Vre nctYQpopndY put^-e t por no
ue yo lo aya embiado.
auerlo yo embiado,S£c.vt
El plufquamperfeclo es,
fupra.
*e naroporidue pxerena, yo lo El fururo de inflnkiuoes co
tibiara , ó huuieffe embia-
moelprefente; v g. Vrend-
ropor , yo lo tengo de cm-
El fucuro es Ore ndroporid*
biar.
tendajo huuierc embiado.
El otro modo ,yre naropot
irp<r,defpues de aueryoem- (?) (!) (J)
lado.
Gi G£-
¡
Principios* y Reglas
^.addropor ptt eke htd%¿¿Q ef-
coy embiando>ó¿c.
GE^VISIDIOS. Como en las otras conjuga
ciones.
1 88 S~*%Hdr*$oiond 5 vl 3
^ ¿chdropotpor
emblir,o para embiar.
, de
NOMB^ QVB
cWopoc^fjaembiar. Jdle de ejle yerbo.
y\,ddropoche » v. ^. ^4ddr«po-
che ytdzewy a embiarte. 191 /*! HdYOpOtpUY> cof
Ch drop orine y por embiar.
Y
bian.
afsi
,
dizen ; v. g.
que lo^mbio.
los que em-
Yo foy ei
192.
A Ropo püinM qu
no embia.
•Ayopopnomp , los que no err
bian.
Yre charoponey > nofotros los
que,S¿c.
"iMmnd chdroponldmo. TA%T1CI?J0 DI
pretérito.
OT^O MODO DE
participio. I5>3 fTl^eropochem, cof
Xembiada.
190 CHáiopor pueKé Tdropocbdmo , cofas embií
ht*a%e , eíloy das.
embiandoloa Con efte,y ¿1 verbo íubftai
de laLengua Cumniánagot 4. j j
tíuo fe forma la voz pafsiuaa Otudnidtt)V\>?tid'A,mafo?Qc]}'A>
M.g.TdYopoche hud^e^oy cm quandojó de aquí á quin-
biado. to tiempo lo embiarás?
Ttiropoche mache , eres em- Et indropache! que embias?
biado>&c.
Y con negación; v.g. ^ropo- CON EL VE%®0
prd huache , no foy embia-
do. Pachc. 1
interrogaüuQs. V¡de§.4.num.8ju;
INFINITIVO NE.
gat'mo.
VOZ JCTIVJ.
tien.fo pufente*
K^ndropoprahuachc na ,
deloeí.
E-^owfeK,mandad.
tiempo con
Sre Ndnontett,
vi,**», manden
lapartícula «d, '
aquellos.
es como el pretente; vg.Vte kanamnmbém yo
, lo man-
nit htidnonitdc ne ,1o avie man- daré.
da &c Lo dicho firve también pa-
j£ '
í/^oj,
Tdnonuy , no lo
201 T Vdnonuchu w, y©
T mandes.
X X manda ic, lo K<í»e»»jf,nome mandes.
M(toomchw)tu lo,&c. TawjMjH comino los ma des;
-
'Principios, y Reglas
56 k
Tanontonotüo me manden.
El otro modo es:
af puesdc
mow qze eqvi. ^r; S'adí
mié aguando.
INFINITIVO.
to> CHdnonundu, qua
do mande. 208 /~*%Hcmomy> man-
Vre ndnonurlm , quando yo V^ dar.
manuc.
mande. mandar ju.
ndnQnurymanudi
Vre nanonury
vre yo.
Quando yo mande , haz lo
Lo ¿cmás con los prqnorai
que digo, bres.
Vide§.5.num.^4«
NEGATIVOS.
f%ETE%lT0 Im-
perfecto.
mandar
AN*rm%M> nopueke, .1
^nomfra
poi
par;
di
11 3 A Norítift*M>e\ qué
JÍTl no manda.
PARTICIPIO DE
prefente. PARTICIPIO DE
iio f^H*nonney > vl>
pretérito.
V_^ anornpe , el que
manda. fT»\Anonche
Ch*nom<tmo , vi , etnompe com»
za , Cora-
participio;
como en las otras conjuga*,
c iones v g. Tdnonche huá^e
> }
foy mandado.
in S~*\H<tnonw pueKe
Y con aegacion>v.g.^«»^
\^j hmxs > cftoy
mpra huA%e,
mandando,
Veafeíj.num.123.
K4¿4»orJ«»' pwf/O &»¿¡X,e > tC
cftoy mandando.
Tdnomr pt*eKfW^> le ef- CON IN TÉRRO*
toy mandando. ¿ación.
ill VT ^inomtpUY
nanonur^ vi, »*-
, vi, M«da nonuetnccrt Lo manda?
Lo demás conloa demás
L^4 tiempos, y perfonas de efte
nontHpur , el mandamien-
to. verbo, obfervando los pro-,
^inompe^ vi j dnonton ye$ > el nombres, y la interrogación,
que manda. crf.Afsimifmo,lasotrascom-
Quien te manda? Enfaay* poficiones fe forman de las
nompe. letras ¿nun , vi , anom-, y el
>
H
vett
5§ Principios yBfgLU
verba tAehe , y el nombt-c t
j
zes.
X^ Mcache ¡ tu dí-
ras.
Mcaihim , di-
7 T Os participios de
4 En los verbos de la prefente de los
JL*
tercera conjugación , finco- verbos neutros, no fon de el
pan dipcongojfegun dexa-
el modo dicho, por que fon co-
uros dicho en ella» v.g.chacup mo ios de pretérito; y afsi,
my s el que riega. quando ferrate de ellos , fe
Chen*fmy z\ que come.
y dirá de todos.
Tpr¿ejjel que bufea.
En los verbos de la
5
quartavfon los principios fA%TlClf¡0 DE
como queda dicho , y el fin futuro.
es noyiVtg.chdropQnoyjel que
embia.
Tms mcronoyM que pinta, ó
8
LOsfouro parricidios
fon lo mií-
de
fada".
TdropecbetQmbhdo.'
'dpcbamacbc mana , eítá pi- 14 En ios verbos de la
fado. quinta conjugación , pierde
>el propio modo fe forma eldiptongo, #4 v. g. Htidna-
j
17 U
Jlé
Ste participio le
forman con el par TOSTOSICIONES V.
tícipio de pretérito, y el ver-
bo fubftantiuo» v.g. Yo ten acufatiuo.
go de fer lieuadojfdra;/;* hue*
chir. % A D figniflca a
, 1
agua.
Tuna f^c^acumaña.
c
de la Lengua Cumman agota. 63
humana mtdc<t á la otra ^tpokere 3 de aquel.
vat da. TfoKereyyemutfe,
f AtQá AC A.
al reasdor
Y de mi.
3 *Jnte. A efta cortef- ~¿yemutp e >c]e ti.
>onden ca?o , yahuapo. Cipo* ChemutfeAc aquel &:c. 5
Tnecdftdu , febre
quenta tu cinco. KeptteKe com t
fchmthotOiirape^etpe ontiYi", Por aquellos , muYJamo pos%
ke.
it Tram. A la orra par- Quandoesablatiuo en que
fe. Correfpondele , yrattya- fe pone la períona o lugar,
iema. &c.
2.4 f^/f^.Demas. Aefta 2.7 Cam. A eíla cr-rreí-
Sprrefponde^key. Demás pondejíiK, v!,?¿Ka-, vi, da-
I Ktr
a«
6$ Principios > y Re¿ hs
ken Conmigo*.?^» vl"
v,g- 30 De, ex. Quando fig*
da£>&c. niñean materia de que es
Contigo, etydKer. alguna cofa, les correfponde,
Conügo,chater, f ue\ v. g. Efte afsiento es de
Con noíouos^mnd daK.er. piedra, enyapono top pue.
Con voíotros, ayakereom. Efte mortero es de palo,
Con aquellos» muKiamo da* enchúp chdmdtopo equichpue.
31 Pre. Que es delante.
Para ablatiuo de inftrumen- A eftaequiualenlas que di-
to , fe vía generalmente de ximos««m.3.
eíta pofpoíicion,Xe;v g. Da- hi?ro , correfponden fas
f &<kei Porque?
TRATADO VI.
Bt patay*
Et canal
Por amorde queí
Para que?
Del Adverbio, Etucurpet Para que?
S- XII; ADVENIOS DE
i
pL
JL^
adverbio , fcgun
los Gramáticos, es
lugar.
I * cbty.
r
¿3 Principios
eh*y. En el monrcprfw*. En i o Adonde vis ? 5fó&jí
caía i
htteñnAfny. En los lla- fHHent4v.k Caracas , Caraca-
nos ,
cAracapoti* En Caracas, pena, A mi caía, pataca, A fa
p^'V^a-En la mar,&c. cafa, tupataea* Al agua, f«»<«
De Caracas Caracapoy. De ,
ti\ Por alguna parte , tiprd*
Cumaná» Cumanamtay, De
el agua, tunaftsay. Del rnoa- 13 Azfa donde has dé
te->ytichay* ir ? yt^hama a u t e , áz a c af a ,
i
Hcimo de la ¡nter-
dichas; V.g. Teré t ay coye> yt 9
sccion y conjun- , &c>
ción, vltirms par-
tes de la ora-
DE LA CONIFN-
ción*
y.g* ,
par
70 Prmdpks.y Regies
pair y ¿pa. Dfpues que ayas ya v ariedad de principio?
Comido ven, anenap t»pwpex movios irregulares ten
acbepbeiyip^y , tupurpdion porimpofsib-e reducir a A
las conjunciones. te, fegun coda fu lacicud ;
e i m
AD
DVERTENC1AS TÁRALA
reffa inteligencia de el
Diccionario.
h aquel Hua.
Afsirnifmojcs denotar, que pongo confecutiuaraenteá
do participio de pretérito el imperatiuo prefente, v.g. En
dicho vsrbQ:Tycov€c<t%e,cnKer*cáKidc los quales,f fema-
ses el participio de pretérito; y^ncorocaK, es el prefente
ipcratíuo.
Los números marginales íignifican la conjugación , a
re-pertenece verbo.
el
Advicrto3 que algunos nombres , y verbos eftan duplf-
dos.y triplicados, íegun la variedad ¿e los territorios de
uella Prouincia ;
y quandohuviere a la margen efta fila-
t Pd.ts íigno de que es termino de lo sin dios Palenques.
Algunos nombres eftán en eña fotma; v.g. Cerebro, re-i
yretirjmivSe entiende en eíh forroa:.ñffMcerebrc; are
, tu cerebro; yre r/V, cerebro de aquel En la mifma orden
:á:7 e nur ,<ya nur,ch en my los otros Co que fe aumentan
las
>ticias ,
y queda quitada la equiuocacion > que pudiera
icr.
DIC
n
DICCIONARIO DE
laLengua de los Indios Cum-j
managotos.y Palenques,com^
pueftapor Padre FrayMa^j
el
A
A cafa, Pataca.
A la mar, Paragudfanai
AI agua, Tuna quaca¿
A prepoíicion.Hazia, \Achd}¿ chamh
Adonde lo cc&areí uíéa chemdrM, fohtíitninidthü
A>anceB.
Abaftar,detenet el vaho, Huaw»dfxe* **<*> maídl
Abahada cofa,afsi, Tafepnd^e.ampepnak.
A babador, indumento* dwpepwdfopo.
Abalanzarte, Hua^ena^t, ma y mdda.
Abalanzada cofa, Tapuemmehe^ta^mHérf^
Abalan9adura, Yatapueypatpur.
Abarca, fue) a, YpracUr.
Abarcar , Htidptie^dcheimd^madd.
ti
Abarraganarte* Curat edaxfrfcuv*.
Abarraganado, TttcurdteKem , TmtiYdtecdrn*:
Abarrar contra alguno, Jupona guemache.
K Abar-
j4 á s tote B»
Ate c aáa 69tft»t¿i$tijp ttotí em&eht* ,
Abarranearfe.»^^ ?»
i.
Abarrancada cofa* Tohuom$che$ohuQttipiikr*
Abarrancadero» Hmruptopo tupurto*
Aballar, Yhaecc p¡4rd^e>m>4,mH>
Abañada cofa, TiuecepurocetttuecepMoi.
Abáílanca, Yuecepurotpuri y^tcfpurer*
Abatir, Guet dp Aquí d%¿ warned. 3«
Abitída cofa, Terapacchf^etapaKi
Abatimiento, chttdpdtpur*
Abatir fe Htíecetep<tche mc,tne.
%
Abeja grandc,Gfidne,cplaKtaK,
Abeja pequeña, Gudñdre. PaBdn.
Abeja,otra ncgtz>Puechy>ypHech!r.
Abejero, Gudnepdtdr Pard fytté.
>,
Abejaruco, Pon.
Abierto. Lo cerrado, Ttemcd&e,
Abertura, Yemcdne>yemcdtfur.
Abertura,dela boca, Guentumntítptírytemtdmm^*
Abertura de lo doblado , Ypecomcdtpw,
Abi!, TegudYonihónerpkno,
Abil mente, cherpe^
Abifpa, KetdYueiEtdchetfheptiviue.
Abito veftidura, Ypon.
Ablandar lo duro, Guze\ueemdxe y Ynz->xneyu
Ablandado afsi> Tejue emdcemtenejíéeemdk.
Abollar, Hnshné^p comidceymeymene»
'
Abollada cofa, Tehua^o comebe.
Abolladura, Yguá^o comtupur»
Abo*,
A; ante B* IS
Ah:>n;nc>ir ct tiempo, Gue-ce hninyzmm>Yn^m*>
Abundar, HHemdnxptdcrymeymerj f;
.
Abundancia, Temdnupchc* 5-
g, dl iWd/%
A, ante Q
iAea, adverb, ch¡achUn, chUmd,
t
_"
Acabada cofa afsi, Ta\a$£á%e dj^afiedk» t
>
Acatarrado Ta%4toneptt%c+
,
Acaudalado Taz^aknapte'^eyCtnaKridptek,
9
I.
Aclarar lo turbio, Huerveyr,4%$* ma.mada.
'4-
Aclarado afsi, TeT»eyrc?gt anayeyroK.,
Acoge ríe, Zluechcp tempid%<t r mc.
3-
Acó-
A, ante C;
^og;j arof:I , rec hePtemt cb e>echeltc. Iz
r
kccgeraotro,>, /w.
acogida cefa, Vt fupr¿
acometa, r/8 *,, VilV ;
fete» ?^'-4Sdk .
t./
1
a.
out, Hueyneremaze,
TOW.
U "l*"e"">*>
Erf? Tf nupwmXi fc
¡quia, TitntACanahHaptczem
'
Fca ptepoficion, cAir>¿.
^^
rc5t:e,rt
:
ír
cada cofa,
rur Chetaea
,
huetnazc.
w
)d) m(¡)íí
r«J^ «ch^uK: i:;
i^íPí
U
A, ante D,
7%
A,, ante D.
Adarga, IMpofo.
Adargado, Teraptoptece.
Adeline* íftófff. ^**^¿fcfoj
Adelantamiento, cWjÉp'i^; ^
#^f^f*f*
Adelgacar cofa de palo,
ÍWP%
Adelgazada cafa, ¡TfrMafe
Adelgazamiento iTchicretpur.
Adelgazar hilo, Kf/»p-
tichicre*?.
Adelgazado afsi, cfyata
Adentro, Chetdcd chetau.
Aderezar la cofa, Ymdcdxt^^.
cnmdc**-
Aderecada cofa, Xmdcdjts •
Aderecamicnto, Ymdcddpur.
Moronache^rnor.
Aiolecer,tener dolor,
Adolcfcimiento, Tlmoron^mcyon.
Alondcadverb. Ete>UettKe.
*m*r.
Adorar, Yrtdrnd^yjde
Adoración, Yndrttdipur,
^
*
Aia'car, Yuetucrd%emncttc.
Adunda cofa, rmtucroxs*nT,*tt*"*.
B^rat*.
Advenedizo, Tdroto^rd. Adu!
A % ante F. 79
^ iultcrar, v4mapm gH&Hdchqim^mk*
¡V i ulcero, EBon&dep. E&wo.
\ re dead verb. Trpenend^mueridm.
i
A, anee F.
afeamiento, Tcrozgnadpur.
\feytarcon nauaja, Huapcu^ map, madcap,
Vfeytadacofa, Tapcd^e.^ndpcak.
\feytadot inftrumento , ch^ca top».
Ifllaii Huc%¿crd%¿.E%dcr€K é
\fil ar Yeptazg, muiep, muen.
,
2.
Mil ida cola >Tepte^enyeptelC.
afilador inftrumento, TeptetQpol
afirmar Ja cofa, Huipeveptdrj, mamada:
ifirmada cofa, Tdperepte^. ^mperepteK.
Vhrmamicnto, chapertptedpur.
^fligirfc,Pámpdmid<^e,A muen. )
ifligidacofa, Tipanapdmche.uípdndpdmK*.
^mgimiento, Tpanaparntapur,
^floxar lo zvtztzdojgwrogmropd'zc^.
Mjoxada cofa, Tigmro guoropdzf.Onguo.
Mjoxamicnto Tguoroguoro patpur*
,
\tiechos, CbepHtpue.
arencar a otro, Tp'idpdmpíd%e,mui,mue.
Mrentado, Tipia panttpchc.Empla
pamf.
afrenta , Ypidpdnuptupur*
Mrcntatfe, PUpdmia^j^müen.
afrentado, Tipiam che^pidpdnfctl
Mrenta , Piapdmtupnr.
A, ante G;
agalla de & ombre, GwgHmt>¿gHtr¿tw.
Ag*
Agalla de peFcado, ficto y echm*
Agena cofa, uéuto muquir.
Agora, advetb. chagutnáj.cherk
Agora poco ha > Pen* pchdcd. ^
Agora de aqui á poco , Empcklcái
Agorar, Ttampd^mUim^e»
Agorero, Tdmpdtono,
Agotada cofa, r\tdm^dxs>Ytdmidifm
*Agofto,óEftio, Hueyu,
Agotar bebiendo , Hudchttcd^fi
Agotada cofa, Tdchucd^,
Agotamiento, chdcíwcdrj.chdchucdmñ
Pal,
Agorar fe, Y^úevUd^mue.
Agotadarcofa, Tiputrecd%e. Em$tmeuK{
Agotamiento, Yp'íerecddpur*
Agro, Tezne, !> tetme.
Agro por madurar, Ti?d%dud<¡fte.
Agradará ctro,Hmcvdz¿>rAd> mdd*
'ÁendoiChicretfur.
Agradecer, Yfench¡ni%eí Vtde ejtirxdv,,
Agradecida cofa, Tifene. ^
Agradecimiento* Vt fugra.
Agradar, Ypocowpidty m!*> m9 <
'
Ag'JayratrJento, Yndri^mddpur.
Aguardar, Ymusqmdxj^ ntuU fnueni
Aguardada Enmuek?
cofa, Timitekche.
Aguardador, YmueKneyep.
Aguardamiento, Ymuextu$ur.
Acucio, Tenyev chem.
Ag'iji para cofer, chdchimtopó.
Aguja para enfartar i abaco , tdmjdtopo toffi
Agir
1
A; ante H;
Agugero, cheutd,
Ag^ar, httepchacra^e t ntepi mep, wencp. 45
Agrada cofa, tepch*cro%e> encpchdcroK*
Ag«9amiqtico, chepchdcrodpur.
Aguijón de Abeja, ti$re > 'ylde flech*.
Águila, Guaragua.
Aguilucho, dría, toronoycoiptdna.
Aguiluchos ouoSfpipicotCdracdrt) te<{mette\ut\
A* anee H»
Alt
8¿ A, anc* Y, & K;
Ai anee Y-
A, ante L.
84 A* r SntS I¿*
Alentado, t Motare, avotaK.
Alerta, tufdndrt) tupdndre ctek» ..
Alefna, cheutdcdtope,
Alcxarfc, huecdmerejuetdzj* z?
Alexadacofa, ttcdmere<\uepxe%e.
A\cxzmitr\to> cheedtnerequeftedfuri
Algo trae» etmdrene enepKe*
A]godon>Otoqudte,chipdfd.
Alguno irá, tehul etemuichyl
Alguna vez, tehuinmare.
Algunos, tchmncom.
Aliento, refpiracion,W/>í?p»e, kudpepmrl
Alimentar, hueded^e, med> mend. i.
Alimentada cofa, teded^j, enedcak.
Alimento, chedcadpur.
Alimentarfe, huc^evep dptd<zj>mc%€, ú
Alimentado, tethtrep apt eche,
Alimento, cherepdptedpur t
Aliñar, "v/í/e adornar;
Aliñada cofa, timdcd^e, :.
Aliño, ymdcddpur.
AUñarfe para caminar, huatamorudche^ \Hdt4, J2¡
Aliñado, tdtamorchei atdmorke,
AUfar, ypchemá%¿ mup, muep,
% i •
'A\\anzmlemo,ypemdCddpur,
Alii, adverb. meyeX motnte.
Alma, yacum* l.yacato.
Almagre para ceñir, parichd ymdrmar?
Almagrar, vide manchar, ycGropirache, i:
Almagrada cofa, ticoropireche^
¡M*
1
Á; ante t; 8¿ M; 8i
me ja de Rio, á<jmyi,
meja de la mar, hudcueoi
cnidon, emidmoychemiámutychlplpd CariuCí
quílar, huepepta^e ¡Vide pagdr.
quilada cofa,f<rj> eptc%e> enepepteK.
rehedor, ypoquer , ypandrpoquer.
Co ,ynecdptdr,
¡turade monte, yuchu ymmpnompe¿
lumbrar, y^eyea^e, mu, mué. i.
lumbrada roía, tñeycd^enyeycaK*
lumbramicnto,j>fjcdú(p»*\
U^cohbhncaitumtunemftaremtunieml
{vMt^yumtumnadpur,
A, ante Mí
.mador, fumtoi apunóte, ypunoto^
ima.r,ypune hua^e.
imada cofa, tupunem , ypune, e%K?2
Ltnada cofa, chdbuantep emana*
imox^ypmedpúr.
amancebado, tamicáKem ,~V¡de abdvvdgdriwft
toancebarfe, ydmica^e*
Vmancebamienco,ck¿ micddpHYl
\.man derecha, cherpanuye.
\ man izquierda* poyehmye:
amanecer, huenuepid^e, men, 5J
amanecido, tenuep^e, enuepYLe.
\manccicndo, chemepuit iau.
amanecer, ydpidpitd%e,tíyayydpial í?
amaneciendo, yapiapitdridu,
Amanfar lo fiero, huepdnupia^e^ me,meye. H
Amanfada cofa, tepdmpihe, empawpKe*
Amanfar.
Amanf?dor, chepdmtpney.
A nanfamicnto, chepamptupar.
Amargar, t¡ %newdnd yuchumnd^ei
t ¿f.
Amarga cofa, te^ne, mohnne^
AfBiáíg
.
S$ A, ame M,
&tTi*tgVitz>tettmien> fn^nemí
Amarillo, furarem 5 twiurem.
Amarilisrfe, mutd%e, amtt muen: y
Amarillez, yrmttddpnr,tnrnut*Kf*
Amafar pan en bchs>httdmoKma%e, m4 y w<td<t:
Amaíado, C dmoK-rhü%¿ , ¿nctmokmaK,
Amafador, chamoY^maneipe*
Amafadura, chamokmddpur*
Amafar barro, hue^ueemache*
Ambos á dos, d%dccrmdret r d%dCormdr*
Amenazar, yhnepd^t mu, mne.
Amenacado, tihuepo^ey ehuepoK.
Amenaza , yhuepodpur.
Araenudo»adverb. exepueKer.
Amigo, paneta,
A migo, ydc4.no. Vunoto
Arnift ar, hua conom^A%e y md> mddd*
Am©, ó feñor yethempeJ.Yechemo,
,
Amoneftar»^Wwwfíícrf^,»ií-, mete.
Amoneftadp, tehudnmacd^e, enehudnm*.
Amonciracion,dconrejo ^chehudn mdeddpur*
Amontonar, ymdrnta^e. mue> muen.
Amontonada cofa, tlmdmteche>emdmtek.
kmontommicvitQyymfimteipur.
Amontonadorcs,j> mdmtcm&mo.
Amortccerfe, hndtjmpÍ4%ecur 9 md, mdnd.
Amortecida, td^Va^mpchecart aya^mpVect4r:
Amortecimiento, f)>dKptipuiricur.
Amort igu arfe, huempur mdrmpidxj, mete.
Amortiguado, temptirmdmtpchf.
Amparar, ypunampi^e, mx, mue.
Amparado, tifuninup^e.
Amparador, pundmptomyep,
Arnpara, ypmdmtptm>ur.
Ampolla, hinchacan y^cocttr:
,
Ampolla de el igm.chswpoytdivur.
Andarle» aucgigarfe,^^ c- 1.
A,
A, ante N. 97.
A, ante N.
inca de el animal *hocma(<tr 9 1. Tocmatdr ymar*
f
\
kntes ^eyojpe^r^.
An-
88 á; ame % O,- & ti
Anticiparfe, hmziemefdcd%e> mezf. u
Anticipado, te%¿m&t¿c<*%cy t%emétA c«K,
Ante zyctimonhHdiLmonhftdre.
Antiguo per ÍQm^pjndtorot notpne%
Antiguo fruta, yapito.
v
Antiguamente, pena, l,f«wr$"
Ancuelo, ho»tQhuet&p&»
A, ante
h% anee O.
A, ante P.
Á, atíté P¿ %$
Apaciguar, hulmán yemd-y^ > me i;
Apagar fuego, h*tprtopídz¿,mcf t mcyep a
Jf
A vagido, ttpno^tnepnopke.
Apagador, epneptonoyep.
Aparejarte para caminar, htidtdmerttd^ tndtdj
*;
Aparejo, vide aliñarfe, huaumortir.
Aparejado, t ¿y at ¿mor che.
Aparcar, hndpdrdcd^ mdd% maid! f¡
Aparcada cofa, tdpdrdcd%e\d»dfidrdcdk.
Aparcamienco, chdpdrdcddpur-,
Aparcarfe, hvd^dp&y cache , ma^d. i:
Aparcado, td'édiypoycdehe, d^jpoycdK.
Aparcar los cafados, ypwica%e t apuitc¿Xe: f
Aparcar czhdoStyhmcdXfydhmtcazj. té
Aparcar, yetedehe, ayetca, muen. U
Aparcada cofa, tetcache, enetcdKc.
Apegar vnacofa á ottz % hiéctpocrdxj)ind>fndid* 4,
Apegado, tdpocw%e dndpocroK.
s
M Aprcí
.
$6 X, ante P, Q^ & R.
Apretada cofa, tdtfemdch?, atftmaK*
Apretamiento, chdul^madpur.
Apretar, hHAtydche, rrd^ madu^ *•
Apretado, tdzjMtchc, ¿^«tK.
Apretar,jF.I?»í<míi»Mc«^r. 5.
Apriefa, chape y trepare* dfdrmk.
Apriefa, dp4rie, cdkche tecaKcne^'^j^He^e:
t
Ápñft<m¿ri2ftdnfid%e* muí?* 3í
Apriíionado, t¡ptdfnche,yprdmKc.
Apriíionaraíento, yptdmtHpur.
Apurar perfiguiendo, huemetdcdxcy me* %*\
A* ante Q:
Aquel, mueky 1. «KiVe j* maMre%
Aquello, mmn%rme ñire,
Aquefe, mttecrere, mutkirc»
Aquefo, muetii muenire*
Aqucfte, meche.
Aquefto, e», emú
A qui, tartar**
A, ante -.-R5
Arb«l» equkhe.
Árbol fmtéfmiépdi C9topr}chy€dmfepr i mdHio] nügfiál
f
Arca, ó caxa,o>e »
i d $ mwiqwr, foco, cnechue.
A> ante S*
Afido, tagtHcke.
Afmu -'1/
Arpera CQÍZytnhaonemí
Afpereza, twhnorumttfurl
Afpero al gufta^caíf »*£**.
Afpereza afsiowtowfod^rtir*
Affadero, yfmtofo.
Aífadura de animaí,c7?4r0K,j)Wwr>4^w*i
AíTar,jiffM^f m* , wc».
, y* ,
AíTcchar^o^í^M^ffjWWvwa. i»
Aflechada cofa, tipnrexma%c, cr*parc%r»aK«
Aííechador, $ore%rnatono.
AíTechan9a, ypore^madpur.
AíTentar dmrioj7ttafoot4%e9 md mana. t 4*
AíTcntado, t<tfote%¿i anapootolL.
Af siento , inftrumento, aponto> futaca.
-AíTcntarfc> hd^a^ta^ maza* 4*
Aft
A, ante S, 8¿ T* pj
Afcntodo, tduaxjifotoxSi d^dpotoK-*
Adcncamicnco, yltd^dpotedpur.
A'sicnro en común, yapomyputded*
Afsi, ad verb j enecdy pdnerne, htardy,
Aísi como, muemnecdpd.
Afsignar, fen 9\w,yHKpd%e muKpdytnowtk. i;
,
A> ante X»
Atzdurtiychttntupur.
AxiTyychimid'xey muiy mué. $;
Atado, tichimche, enchimKe,
Atadero, ychimtopo.
Atentar, bufear atiento yyer»idcdYt47^^emi0tml &¿
Atentado, temidcdKtdxjy emidcdktdk.
Atentar con la raano,>r Jugrk*
.Ate&i
Atentado, *Vf /apa,
Atentaríe*
Arencado.
Atcntador,
Aterccerfe de íclo.yeiche hft<t%f.;
A, anee V.
A, ante X.
Jaqueca, fcutpue ch*cchHcw+
kxuar de cafa, pofoyttv.
A> ante Z;
A^zedia de cftomago, yahu¿npicatpttr:
kzeda cofa, tehuampica^e.
¿Vzcdarfe, hue^hu ampie a^c, mezg. i§
Azcyte, o manteca, yaritir,t¡c4ty.
A.zey tofo, mantecofo,, f icatiKcn.
Azeycc de palo, cttrcay.
A.zey te de lcbtzndiC) mamada yarichír.
Azcdar, huetumna^y metum.
Azedo, tetnmn9%e) cnetumnoKe, ¿hctmrttófwfc
Ai
jf6. B* ante A; .
B,- ante A;
3atal!a7;«df4K»í.
Bacallar, httAtaKU^e, md m*;
t Ji
$atata>fruca, chaca.
Batir Cac2o,yucrd^, jj
í acido afsi, tuertee, onucrdK.
Batidor, in ft rumen to, yucrdtop9\
[
B, anee E^
N 3.
$Í A." ante Y, L, & Q.
A, ante Y»
Bifabuela,"Vf (upra.
Biínícto, pueyhmpueypter.
Biinieta >>f fttpra.
Biuda, yuyeptunX ygUdnerpmnH* pmputi
Bíudo } ypmtpmm
Biadez.
Bigot e 9 pot ¿ychapert
A, ante L;
B, ante O.
B, ante R?
ira^ada, motd* I. motarpe.
ka£0, yAfuety aydpuer> chdpuer,
kacear, hnd-^dpnemi^e* d^dpuerndK.
$ ramar,j)i4f?ai;ref<í^f, ddAnhmdndm
Ni' Bra^
loo B, ante R, & V.
m
Bra ido, ymbret.
Brafa de fuego, cdrachuvAcaratuK
Braua cofa, tdmp'.c*xe*\ .tdnipicd^em,
B ^tar árbol; hadroKra^e, fn¿t t ma.
,
I»
Brocado, tdroKtd^e, dtoKtaK,
Brotadura, ydroKtadpttr.
Brocna, cofa afpera, mmtácdtono.
Br Lmir,^»í^^s »m», mué. $.
Bruñido,f^^^f , empue¥>>,ypHeYL¡pYdl
Bruñidura ¿ypueKtupter*
Bíuíca, yerva, curunoyept Lhtterdmndyef:
Brujo, dndhtidKet»
$\xvz>pM¡yi»
B, ante V,
Buche, huoW)d,y.
Buche.
Bullir, ycotomdXfimuytrto: ftl
Bulllmiento, ycotemddpuryencotomdK*
Burlar de palabra, ye¿iucrehuc¡%eidde >tnune.
J$urhdoríchciuerehudney,ddeK€reuruinKe,
V
Burla, yhuequcreummt upur.
Bafcar,^/?!^, «w, meipUm 3.
Bufe ida cofa, f/pc/:?e, enipKe*
Bufeadores, ypmy^ypncldms.
Bufcamienro, jpfapar.
Bu ícar de comer, ythudrimd^ me>mtne* 1 2,
Bu fe ador, tehttdYimd^tmyep*
B afear
de coméfrít»*rtr *:</» w«, w«ew» 1;
Bufcar palpando, hxechemidKidxeimc, me, 3¿
Vuelco, terdwtdzg, erdmdK,
C. ante A,
CabaI,e^Trfc.^,l. ti'cdrer,
A. toi
Cabecear, mouer cabera, hntfánámdxs% Mtwcne. 4
la
Cabeceamiento, yepdnamadpur.
Cabello de la cabecil , puydr.
C a be u dos t¡pnydXen->\ . ypnya Kpuirt;
! i
ioi C, ante Kl
Cal , hu¿trhíidrchdn*, otra, edcwe*
Calambre, pvimamne.
Calauera.fMCwfpwef,
Calcañar, puitayetir, áptájyptd*
Calcar, huept¿cUftd%e, mep, menep. )gf
Qaft&ntaitethiid%dtttnitf%eiind%4. I«
Calentado, ta%4tumct%e, a %4t%md&»
<
Calentadora , yhuetttamadpHr,
Calentador, yptátumAtopoA.yftdturndmi
Calentador» inftrumento,^f<íí«íw^op*.
Caliente nombre, t*tune,\. ete^uepe.
Calentara, cuctne*
Calor del Sol hticydwy> tdtttythtidZfi.
t
Cambio, cíitripter.
Caminar, ycttlvmna^e, did ydchmmmr. |J
,
^zníadojecheKetdníipzetecheKetámfei::
Canfancio,j#c^Kíí<<wíf/*jMir, '
Canfarfc, hue^ken^e.
Canfado, teuecheKeta^f.
Canfancio, yy € ckket ¿ttpur.
Cantara, mucura.
Cantar el aue, taron» metan.
Cantar de repente, huemptycáxjtymm.
Cantador aísiychempeyeanet.
Cantar, htidrazg, r*»hua 9 m*en» p,
Cantadores, hudreKet torn.
Cantado, nmarém^e.
Caña, prefoco*
Caña dulce, huachuca.
Caña grucffa, tapaca t \.ycm.ufchíi
Caña flílola, humectar.
Carne, ypun.
Capar, huemcdche^ mtnca%e rme.ntml i
Capado, temeachen, tomcachen.
Capadura, chcmcadpur.
Capar el tabaco, ,?»;>c¿3^, mupcwmuf,
Capado afsi, tuyea^e^om^caís.
Capador, yupcaney.
Cfe
l
iP4 C, antff^Ai
Cara.pefíír. /
Caracol grande, hotutui
Caracol otro, cuiga.
Caracol oteo, chihadtd.
Carcoma de nztunUcotorl^bud^el
Carcomida cofa, techeche colche.
Carcoma de madera, puñ<tKe.
Carcomedura,»ffc¿pcfcffcekfnp»f.
Carc -jtticr(Cih*cchechec9Cfia%et meché, f
Car g¿ , y ectehir.
Cargar, ypuimdntdXf* #» «** **
Cargado, tipmmdnte^e.L tiguewch*.
Cargador, ypwmdmteney* empmmmte%i
Cztg^yprnmamtdpHr. "
Carcax de flechas, preü.pochemmu
Cardenal de golpe, tmfummt^u
Carrizo, hudtpd*
Carbon, $ar¿tmdcdtd*
Cafa, fdtdy 1, f 4?d»*.
Cafarle el hombre, pmttd^el
Cafado, tlpmtquem. „ ,
Cauadura.
CwadurZichtcddpuriLchdpodpur:
CzutdoTcsMcdm4mo \.yapomdm&; i
Q\x\*i<}mdpo<ldLche¡ma'>mddy
^,
Cauado,
tdpoxjy dndpotcfc*
Czuzdm a, ch dp oy.
Cauador, chdporiey.
Cauerna, chacay eyw2
Cauernofo, tentaren»
g, ancd A3
^mbuWkyyemukhdche.dde , muettti
$3
9am bullido, tchnemuichc, ddemulke.
$zmbu\\imitnzo>ycmmtneiyhHemmtfc
$ambullirfe, l>t fupra.
9ambuliido ,>f fupta.
9angoletcar , yupedma^e , mp t mup^tufcmd^ i *##
Ceática, yocmdtdrmoron^
Cedro, huopnery.
Cegar á otro, huemchummct. 4}
Cegado, temchunem.
Cceeofo, temche, temchementpd^
Ceguera, ebempa^deury emchupc.
Cegajofo, tempd^dcreni
*peja, emeridehifoi
Cé3
1o¿ C,
ante E.
Ccíar, cunumuitche, m^yucumm >yMummXet % $;
Celebro, r efir> aret ir, yretir.
Ceniza ,
hueíimno>
Ceniciento, huerimnopan:
Centella de fuego^WríkíjWK, apote titir,
CcnicWar&erl&dache* muen, iKedKxP. i2
Centro de la tierra, nor.oyahuan.
Ceñ ir > htteemiache> me, mede, l•
Ceñido, temche.
Ceñidura, chemtupur.
Ceñidor, yemmt, chemtopo,
Cera,7»d»ú
Ceta del oído, panaiBunt.
Cerca, propoficion, cheprdl
Cercado, chdptedpur.
Cercar en redondo, hu¿r*ft<>x e )WA> márdp. *.
Cercado aísi, tarápte^e, araptek.
Cercenar, vide cortar, ypotupca^e. i.
C, anee H¿
Ch&muCcMryucdchc.
Chamufcado, t ucd^el
Chzm\ifcadüri y yHCdd]>tér,
Chico, pichiptL
China, topoptikj
Chorto,yahud%4rer>ych¡ch¡r¿
Chorrear» JMdvgrcdétchc. ¿¿
Chifpa, dpotokeriKer.
Chorreado, tdhud^drecñe.
Chupar,y potdmchucd^e f mo mo. 'ilt
ij
Chupado, te^mdebe, ene\mdk t
C, ante I¿
ClcgOitemchunetH.
Cielo, cdf»
Cieno, ydpchucur.
Ciento pies, cumepe:
Cicrrarnente,^«rf»f, pmmng
Ciervo, coz?.
Cigarra, chacari.
¡Oí Ciar,
íó¥ C, ante I,L,&0.
Ciar* tunhtthya hudrimÁzg.
Cháüt&it(mh»(ittyct charwar^
Ciento en numero, petpe* emUtone.
Cinco vczcs,petpeymt4er.
Ciruela» fruta , marap**
Cite \x\o% y etnnh.
C. ante L£
C, ant¿ O,;
Codorniz, chequiryl
Cochino montes, ba^mra.
Coger fruta, huonaptdze, momtpy onuptakl í¿
C.)ger femenrera, ymereca^e .
Cogida , timerecax?.
Cogedura, ymerecddpur.
Coge dore s, y merged mamo.
Coger de qua) quiera fuerte, huapuexachey ma macla, y 3.
Cogida cofa, tapuezj> anapne^e.
Cogollo de árbol, recdpur.
Cogollo de palma, necapur-, ipncchar e\ de cocuiza.
t
panache, me;
^onfenndo,f^ w f
on
jm^^
bt>timicntQ>hue?4nazc*Jfur.
k#
^
Confenridores, pan^t omccm.
Configcc^aK^
rni/f /
a a °} t0 W>A»«\^ ™h me,
Coníolado, tipmajpamctze, a^na^mtídK
Con-
J
Coníohdor,^w¿j>¿?*cd^>- ;
chepca^e, I ,
^
eonfumido, tdmxdtltAxs^ techepcdxe*
Confumir.ogailarlacofa^W^fc^e» me 9 memtu **
Contractezir,fc«mkp0»ffw«<¿»?»f0f- I.
fftfrir.
Conuco, roza , tdcoYopo*
Coraron, ymdrdcdre.
Coraron de palo, ydhüdn*
C, ante D. |f|
Corcobar, man* mad.
hi4dntcoypd%e> i Í
C, ante R.
Crecer la planta, hud$eretd%e> md s man. 1.
Crecido afsi, tdperetd^e, dnaptretaK.
Crecimiento, ydttdperetadpur.
Crecer el animal, ft fupra huonHd%e, mo.
%
C, ante V.
Cuajo, chctmerlp.
C uajar, \wdmeñpnopd7ze¿ñd. ^
Cuajada cofa, tdmeripnop^dnmevipnopkel
Cuajado, t dttdzjimeripnopche.,
Cual, cneke>e»ebehttctrddo.
Cual de los dos, d^d^uecom cneKe:
Cual de muchos, opoddmeom eneyue*
Cuando, ctiaut I. otttdrndu, otodptdu.
Cuantos, otftdcom.
Cuantas vezes, ot ud imuzr % l.otudmttf;
Cuarenta, d^djnechoto.
Cuat to en orden*yufpdr.
Cuarto en numeto , y ufpcl
Cucaracha, cuy uta.
Cuchara, pichto*
C uenca del ojo, chencuhndr*
Cuerda del animal, chdi:
Cuerno , ret ir , ydrdr.
Cuerno de cierro, ct^eydrdK
Cuero, píxjpe.
Cuerpo, yep, dyep, che£
Cuervo,c<írdc4re.
Cueua, cheutd.
Cuefco de fruta, chetdr.
Cuyo, ó de quien , encke muquir*
Cuyo animal, eneKeye^mn.
Culebra, oceyu."
Culebra del agua, ocorcre.
Culebra cafcabel, tdudruqmenU
Culebra de coral, macurdeurd.
Culebrrotra, maedu.
Culebrilla enfermedad, chorfl
Pi Cu-
i tí Canee V,$, inte V, D,ante A>Sc E,
Culo )hue%e»*r.
Culpa, mdchtr, dmachir, y,
Cumbtd necáptdr.
Cuñado, yecher,<tyechey> chech er¿
Cuñada, yttmpntHpter.
Curar, hneffd%e, meffc
Curado, tefp*it&, cneydK.
CmQL t
yepp¡chhyeppit,
Cutído^yeppdtono,
Curar, yeppittazie, fueppittd^e: 24
Curado, Utfitteiy, eneppiteK.
. 5, ants %
$ume, fc«K
curaoía cofa,* ecurULe m,
%utdo yfoyehmyano.
zurita , Paloma, lutcu*:
D, ante JL;
D, ante E,
De allí» meyehuiye*
De aquí, cheje.
De aquí apoco, emech p'tchaca:
Dcbaxo, chepchatt^ypnahue,
Deccndcr de linage,Btcpueyptazie,iHé> we. %
Defendientes, tettcpHeyptc%amo.
Dezimo, emidtemere.
Declarar, hue^isremaxei m*e* wuen> í2 ^
Declarada coí^,teHejuerema%e, ene&crgnwhi
j
Declaración, hnequerentddpur, anejín*
Dedo, emia, ami*r> almiar, ch*
!
Dedo pulgar, emlanot.
Dedo anular, emiar.
Dedo menique che^nem natur*
8
Degollado, t¡$umca%c*
%>¿'
P$ t>, anee E*
Be gol a u t^yfmmcadpid.
] ti
Deprendedor ztsUyyechepdmr.
Deprendedorés, y^echtfanoYcbmi
Derecha cofa, tepeharono.
Derecha mano, emiacherpdno.
Derramar, ycamoda^jt muy^ mué,
4;
Derramada cofa, üc^mo^e, encamoK..
Derrama, ypeca^e. mi, mene. 1.
Derramada cofa, tipeca%e empecak; t
Derramamiento, ypecadpttr.
Derramar, huetarea-^e^ me, mene. i%
Derramada cofa, tetavea^e, ctaveaK*
Dejamiento, cWdrcdr
Derrengar, ymteryca^e^ muim. r.
Derrengado, t>mteveache,ymtercaK,
Derrengamienco,j«f*rc¿í/p«r.
Derretí r^cacdcta.
Derretí lo, Ucuctcfíe, encucaK.
Derretimiento, ycucar.
Derr voir, ypea^f i tmpy nutip,
De ir ib a a o, tipca%c> enipcaKe
Def-
D, ante E: 119
Dcficoftumbrar, hu^epam:a'^e % me%e. t»
Dclacuilumbrado, tenechepgmca'ze.
Dcíaíiarjdizcn, mayte tat Átate.
Deíafiado.
Dciafiador.
Defaíio.
Desamparar, ó dexar, ynache, mm y mue¿nan. %¿
Deíamparado, tineche.
D«íamp.aro,j))«eaf«r.
Desañudar yjrwríiTtfcd^, mu'u mué, f.
Deíañudado, titurumcczj:, entmttmca&e.
D^fañud .miento, yturumcadpnr,
Deíarmar, hmcapY&cache ymA maá. x 1*
Dcíarmadura> chacap racadf nr.
Dcfarrajgar,jw/fcrfc^, »»«/. i.
Dc far ray gado, úmLt cache ym¡tcaKc.
y
Defarra^adura, ywitcadpur.
Defarraygador, ymkcatom,
De(at2r,ycb¡mca'%e } míil,mue, i;- ,
Defcnconado, te^ntdrecdche,
DQ(cncQn¿mientQ che%mdrecddptérj
t
TyeLcngzñ&rthuemputmdcdcheymennerH* I.
Defctlgaüado» tewpu%mdcdche empu%mdcdk*
,
Ddefperarfe, hudrdcromiKia%g. y%
Dcfengañador » tmpntmdcdney±
Dcfcngáño> empiétmdcddpur* s
«
D, ante E: Hi
Qctcng'anwí^huecheMptétmdcdchet rrtch. U
Dcfcngañado, teuechempHtmdcdche.
•¿Tcchempfitmacdke.
Defenccrrar,/w#»rf»ic<<cAf, m*, mod. i.
Defenterrado, tonamemhe, onamcaKc.
Defence rramiento, ondmeddpur.
Desflorar, hucptcdT^et me> mene, t.
Desflorado, tepicache.
D csf r utat , hueperucd^f* me, ye. I
J
Desfrutado, teperfícd%e 9 eperucd^e.
Defgranar, httacd^f, mdcdy ntdné» X¿¡
Deshollinado, tihtterechucdchc*
Deshollinador, ¡nftrumcnco, hmrcchficdrwi
Deshojar, j^r^írc^.
DcshojadojiaKefifyf^^^ffeKCiiK^
Deshojamienco, chdretcrcdr.
Desjarretar, hnddocd^e-i md t yddé. it
Desjarretado, tddocdche.
Dcsjarrccador, chadecdneyl .
-Dwfpearíe, hnodocota^e.
D^fpeado, tnodocotache.
&z(pe3micmo,yhtiGdocotddpt4r.
D-ífedagar,^^^^,^, mopup. 4.
OMpedagado, tipupno^ ompupno&9.
DMpeda9amienro,j
Defpcda^ador,^^»^^.
W W^.
Dífpedíríe, huecbcpecaychache.
Deípedido, teuechepecdyche.
Dcípeñar, temeviaK€mpoy kuemdehe.
j£
apenado, temeriaKempoy tcmache.
Pcfw
-
1
D, ante E. *¿J
D;fpe?umIenC3 >temev idKentpty chenddpue.
Defpcñarfe, tcmeriaKem poyhftee»d%e. r.
Difperudo, temer iaKempoy tettenacbe.
D;fpeñamicnco, temeridYiempoyeyVenddpuf,
Defcfperar, enutcd^ey deHitt,yen. I.
Defefperado, tenutedche, aenutcake;
Dcfefperacion, enmcar^ enuteddpur.
Defcfpsre5arfe, 1. huopueredche.
Defciperegado, towpneredchem.
^¿fefpsrec, amiento, ^¿«^«frcdí/pw.
Dsfpcrcar, pdedche, mpded, mpdCdn, U
Difpercado, tlpdcdche ¡empACdKt.
Dcfpiercii dpdCdky dp cdt ek.
Defplaccr, Vydpr<tmdnd>ydhHAntefr<t}
Defplacido, y^udntepmn,
T}¿(p\egaZ)ypccomci%e % mH, mu. i;
Difplegado, tipecomed^ej empecomcdKc.
í)efplegad or , ypeeomedney.
Dcfplegarme nto, ypecomeddpnt.
Dcfplumár, yhpocdche 9 mu> muenyh. i;
Defplumado, tyhpocache entbpocaK.t
T>c(p\um*dov>yhpQCdney»
D¿(pluradura,jy^owí/p«r;
Dsfpojar, y p9poycd^e. i?
Dcfpojadt), t¡popoyc(t%e,yp{>p0yCdK el
Defpojo, ypopoycddptir.
Defpacs,propoficion, muemtuparpc»
Defpues, adverb, pddpue,
Defpues que, mttenytptivfe;
Defpuntar,jyj>0f*p<r4¡^, «*/?, méttl i:
Defpuncado, tipotupedxe^ empotupcdKé
Defpuntamicnto, ypotupeddpur^
Dsfpuntador» ypotupedney.
Defibrida cofa, yedtemprd.
D efear, e^pdyhnd^ , ypenampid^é»
Defcada cofa, tipendnepche, empenánopke-
Defeo, p*y, penznQY.
Defeador, hue^iwr. •
D¿f-
ii| D, mto E.
DeftecFur» ht*áf€á$g % m<tp\ md
% i.
Deílechadíi cofa, tapcazj, ¿nupcaKe.
Deftechador, chapcdncy.
Deftechadur a> chapear.
Daftemplar el arco, captar hueppuentpcd^, •
Defvanecido, tempwrmdm^
Deívan^ciniicncoi huempurmamnlr.
DcC^t aüzr hujemtdkenepd^fi men»
i ti
Defvario, chemtaKe?;epdr.
Defvaria, menemtakenepdn.
Ddvchxíchiteye^pidche, tt^cxmdcht.
Dcfvergonc,arfe,j>M/>407c¿3^, apid,ypi<¡t, i
Detener Jittecheptdnepiuche. 3.
Detenido, techeptdnepchtiedrptdntpKt
T)ztzncióv)ihíteche$tctnepntr.
Debanar, hnomid%e mo mo.9 t 3¿
.Dcbanado, tttomchc, onnomKe .
D, ante E, &H Ul
Dibanador, hmmney,
Debanadura, ¡womuir.
Di vcrdidijtiitne, ¿rcre % ytene> chdte§;
D " verdad, ¿¡luxne mucnt.
Dcxatjj^^í, tnue> muednctn* &3
laxado» tinezj, tnncK,
Dvxacion, ymdfttr.
Dezí r cuazg,txcd%e inchdn %
, % cviK** %
Dc vnavcz, tehuiye.
D. ante L
Día, chith.
Dia,y noche, chiclwftay y*Ur*
Díasha,¿>?0<í.
Dia>y medio, tehmchichiyemtdft y/Xfi*$
Dicipulo, eche$utono,
Dkipuios, echepadamccm»
Dichofo, tupuncm.
DkntCidtr^derychtr*
Dieftro, tehudrvno.
Diez, emidtcmere.
Diez y feis, tehulfond ftdfuek^
Diez y fíete, *%d<}ueyfond y}UpueK.e%
Diez y ocho % d%$yOduif9Mttdpue K**,
Diezjy nnc\ic,yH%feypo»d ftdpucKc*
Diez días, emddterncre, chick,
Diez rnefes, emidiemere nmo;
iXiezzñoSyemUtemtrecinrKe,
Diez vzzesytmidtetnete ymmr^
Diligente, chdpdnoi
Diligentemente, tehudre*
Diftribuir, hudri^edche, i:
Díftribuido, tdri^ache^ dri%Cdfc
•
Diftribucion»cW/^crfr«
Díftribuido r, chdrixedtono, chdri^cdfiey»
Dita mo Real, tdmiye$±
Piuexia cohydutorQi
DIuii
.
Hi D, anea h $¿ ."-O.
Diuinar porfueños» ht*eyechetm4%e% meyechet. 4
Dificultar, htiepdtixf* m: % m e*
Dificultad,, eph
D, anee O;
Domado, tepdnufche>eHepdmpKe,
Domador epdntiptonodep»
,
jyomádür&t-chepdmptuptir.
Donde al Lugar, dchd.
Donde en Lugar, ere^«e, ete¿
Donzella, eutdcdpnin»
1
Dormir, haem^maT^y mc me * , j;
Dormido, tehuemI(cbe s dhnemK, t
D, ante
D,antc R,Sc V.E.antc A,B,& C. x vj i
D, ante R,
Drago, Mucdrtdna.
D, ante Y»
Dulce, f*Vf»K#V:
Dudar , nanabm^e.
Dura cofa , teypano, teypel
Dureza, fry/dr.
£> ant e A;
Ea, para difpcrtar a alguno , afucátyayo.
Ba, pues,je,p*f, y .
E, anee B.
E. ante C
Eclípfe de Sol, c&/c, mQchoYQi&net*
Eclipfarfe el SoUchkhm»%orocan.
Eclipfado, tc/HQ%erocache.
Eclipfe deLuna, nunomechutladfur:
Eclipfarfe la Luna, nuno memedm^ian.
Eclipfada, nuno timechutta^e.
Echado,© rendido, cacheperehua%ei
Echar arras, yemtacama^ huemAche.
Echado aísi t yem acama, remache.
Echar agua en hoyo,ch>tmotocom yacdhftemache*
lachada aíúychamotocem yaca temache.
Echara perder la cofa, yma tracke> tema^trecU.
K
Leñarle a perder, husma^rache, mema^trey.
. 1
,i8 %m^O,tMHi
E, anee D.
TB dificado, t'ydtdft
tzjuntfAttyU &.
Edificio, fatar, qAUtlyfAUu
Edificadorcs,^i>rff<t^»/«wa.
Edificación, ypdtdpter.
Edificando cftán, jp4Mf*wf»eK* t»**H*i
Edificado efta, ti?4t*?teche .mjtna.
E, ante U
El, ftf»<?Ke. -
E, anee M.
Embevido , tdnxtapache.
Etnbevedura, chdtdfddfur.
í,
Embeverfe, KichihuitA^é, *Kí, *»«*»•
Embevido, tiKickthwtdche,
Embe vedura, y¥Lkh¡hmt»dfur.
Embiar, yemcudxe* ayeyneno, %.
Embiada cofa, tenocchertt *»•£*.
Embhdura,je»0c«>*.
Embiar > h<4dro}<t%e md % y tttddd. 4
Embiada cofataropochc> tiMpák?
Embtadura, ydropor.
E ujbíar hMrtmAchti rnA f mddd* 1
>
Em
, 4 .
E, ante M. it 9
Embjado, tdrimachey arlntaK,
Em biadura, ydrimdrj.ydrimanet.
Embhdor >yarir»atorío>Lddrimato»o¿
Etnbidi ar,c«»«w>d^jr,rfc»ijG«». j
Embidiada cofa, ticmum^e.
Embidia, cunum*
Embidiofo, yucttnumKet.
Embol vcv i hnocomict'^e me, m$tio.
>
J«
Embuelco, tocomche, onocomKt.
Emboltorio, huocommr.
Embolvedor, ecamney.
Embofcaxíc httotondmid%e in9 ié&, j¿¡
i
i i
i jo E, ante M,ScN,
Emiendate de tus pecados ><tmáchircornf> cy ¿yetherepcdK.
Ernpalagarfe, yahndnmuytjche, ay, mandg, I •
Empalagado, talHthuanmtiytache.
Em palagamiento, ycOn httanmuyt ddpur .
Empachaife, md%dhuotdxs-> *m> km& 4.
Empachado, tima^ahuotc^e,
Noíc empachen , uud^d mototoupue, azjtmot**
prd «¿K#.
Empacho, md%dmotor^ 1. md%dh»otou
Emparejar, ¿^¿y^e.
Emparejado, axaraytiche, d%drdy erKf.
Emparejadura, d^drdy itpur,
Empeyne, enfermedad , kerekerepddiom*.
Empeyne del pie,p«f4wfm
Empellón, chari^mdr.
Empinar, fireyd^f>piremm, J.
Empinado, pire.
Empinarte, firehuetitt%e. 3.
Empinado, p/Ve.
Empinadura,p/V^«ff/V.
Empobrecerfe, Wc/?//»í<wíáxe, mechtt. I.
Emplafto, y dhudnrdpono.
Empollarle el hucuot ympueychotopemdnd.
Empollado, chotope.
Empreñarfe, hucz¿yecrd%e 9 me, 4.
E mpreñada tiue^ecr»^e s tiuccre»
,
E, ante N.
pn algún tiempo, ¿uto ddu,
Ennamorar, ypdndmio^e^ mu, 3.
Ennamorado, tifdndmxe,
Ennamorador ypdnctmney,
,
Encalvecido, tipepopui».
Encaminar, echemapra^e.
Encaminador, echemdpteneyi
Encaminadura, echemaptedpur.
Encancccrfc, pttntHmtd%e,dpun. i;
Encanccimicnco, tupmtumtar.
Encanecido, tupuntumtache.
Encapotar los ojos, k»*chencHmnd%e*
Encapotado, t encumbre.
Encapotadura, fVecbencuror.
Encasar, yorttp\d%e, mo y mornpUn. fl
Encaxado, torup%¿, tompmp^e.
Encajadura, jrara/wpwV.
Encenegarfc, yepticra^e, dyep, men. í$
Encencgado , tepúorechex dyepticreKl
Encender, ypotvd%e% mu, mo, 4.
Encendido» tipotro%e k ompotro^
Encendedorcs, ypotrotón*.
E nee nd io^yucadpttn
Encenderte, yotpotrttxe,y$tc4x*. *2
Encendido, tíY§tcd%e.
Encerrar,jyfw/<i^e, me t neml, zl
Encerrado, tiemche, eniem&c.
Encerramiento, yemtnpnr.
Enzemáot^yemney.
Encima, yrapo, ynecdptduel
Encogcrfe los miembros, huomomidxf» rnotn:
Encogido» tomomche.
Encogimiento, hmmomtttpur.
Encogedc, pitmd%e> dpitmdmKeti J.
Enconarte , hudzghuddozg, md^dl
Enconado, tdnauo^e.
Enconamiento, yaber.
Encontrar, huopohudz/, mo, mo. 4.
Encontrado, topoche* empoK, ofoprd.
Encontr amiento, chopo*.
Rx En
íjt E; ante NV
Encontrar fe, huo^op^hua^ m&%j, 4;
Encontrado, touo%&pQ%e. ....
Enfadarfe, hudtaypa^e,tataypdy.
Enfado, ha at aypar.
Enfermar, yapU^e, ada % ydpian.
¡ 3.
Enfermo, ttdpcke, ocurepe, ocope.
E n fe med a d y apta r, adaptar.
r
,
En#
E, ante N: $||
Enfriamiento, ptievne, dpaeridncd*
Enfriado que tiene frio,K«rw«/^Kf.
Enfrente, j^rd^, ¿tard?*.
Enganchar, hwnnardptdche> dndmdYd^teKe. %¡
Engalanar ['Cihuo^routdehei o^routdtd.
Engañar, huempíitmdxe\ mem, wen. Cll«
Engañado, temputrnache, emfw^maK*
Engaño, chetnp ¡tmdY.
Engañador, empuimdtono.
Engañar, huemcupta-^e-i me¡ ne» z* P&,
Engañado, tenucupte%e.
Engañador» cnucupteney.
Engaño, enucttptér temtcuptey.
%
Engaño, huezjmputmdr*
Engordarte, btte%epMtd%e 3 we%e¡
Engordado , tepache.
Engordador, hue^efutono.
Engordar, hutfuchache* me»
Engordado, tepache.
Engendrar , ymrehna^ , mumlrrehuazg , muemwmrei
¡wan.
Engendra do, t'tnTvYthudchc.
Engendr ador, ware Wfo??é>.
Engendramiento,^»f»2>yf/7^4¿/fa> ; í
Ennegrecido, teKichine.
Ennegrecerte, fc»i?KfcfoW<<i<*. 4.
Ennegrecido, tekkhinén.
En ninguna manera, h»dch¡¡uene time pa.
t
E no jo, ydmpcapdctpur.
En otra manera, dutbhpe.
En otro Lugar* ¿«f of ¿»,l. 4tttop4chety4u*
En otro tiempo, ditto daw,
Enrramar, \)Mptdx¿ t~\\de cowjdr*
Enrramado, tdpte^e.
Enrramador, chapteney.
Enrramamiento, chdptedpwl
Enrramarfe, hno-^pomtdche.
Enrtamzdoytipomteche,
EnzczmamkntOiehftoxpomtodptir.
Enrredar, hiidmocua'xs, md> m<tn4. $•
Entrcdado, tdmoKche, drtdmoK.
Eqrredar, hvdchlrocudxS*
Enrredarfc, hudtamiettd%e, mdtd*
y#
Enrredado, tdtdmoc%e> dtdmolze.
Enrredamiento, httdtdmocur*
Enrre jar, yr¡tmt4M t mm, mae.
3
Enrrejado, tiramche, yrdmKe.
E, ante N. íjj
Enrriquecer, hudtdmd\e, ma i ndl I.
Enriquecido, tduat¿tmd%¿.
Enrcequecimiento, hudtdtnddpur.
Ennofcarfe la culebra, >4^»<<c«4^, ma%4.
Enrrofcada, titta^jtndc^e.
Enrtofcamicnro,'V4^i<»rfc^
Enrrcfcar, liar, ymom¡A%e> mu , mon* 3.
Enrrofcada, timemche, ommomke.
Enrrofcador, ymomney.
Enrrofcamiento, ymomtnpnr.
Enrrollar,~Vf fupr*.
Enr roll ado, timom^»
Enrrollador, ymomney.
Enr rolladura,^»? omuir.
EnrronquecericWc/^c/??»^*, we. **
Enrroquccido, techechertcace.
Enrronquecimiento, y\ echechcncar*
Enfayarfe, huechefdee^meche. J.
Enfayado» t*ueche$d%j.
E nfay ador, ~vecht$>4ney.
Enfayo, yechcpddpttr.
E nfay ar, httefd^e, mtja^ti mene. J.
Enfayado, ief>ache> ene$ak.
Enfayo, efddfttr.
Enfanchar, hudfetdtd^jfmdiWdnd, 2,.
En fe a nga, epadpw.
Enfeñarfe, hue^e?*^?, me^. I*
Entenado» teuecliepa^e,
E n ie ñ a rca» > f c tap ¿/paiv <#
Eníartar,/?»rfctapf4a^» a.1
Enfuciador, o%mdn?y.
Eníucimíaraiento,p^rWp»í\
Enlucí ar, ycoro^wa^e, mtt>mít* Ij
Enfunado» tQcoro-^ne*
JLnfacnaor,j!coro%mdtono.
E a íuci am'ien to, ycorg^ma dpur{
Htáucizr y y puiticrds^e.
En i uciado, tipmticre%e.
JLn(ach<\or,yp/tmcre»ey.
En í ti c i a r»ie njg, ypmmvedpw,
JLKVdCii\'Í£% hueqwchimnd^¡me t mw» 4»
EníiiciamimtOiyfHicbimnodv&y*
Encallecería^ ye'-vas» 'ytfpch*t4%f* wuft m»mp.
Entallecido» tupchdfd^e.
E¡n¿ÚQQÍmÍ£iMo,yi*pch<ttddpur, yapehan
En canco que, adverb, pemd.yepulrpema.
Encarnecer, m^liche^ «tm¿t $.
Encardecido,^w4ttf0¿rp¿.
Encardecedor, timdmitlrYlern.
Encardecimíento^tttfttfwfrf <r.
Entenado, yepumteney.
Entender, htíeta^e, mstd-xj, me¿ i¡
En-
E, ante N. *}7
Encendido, tetare, et*k.
Encendedor, c(d»ey etdnUmtl
t
Entendimiento, pocotddpar.
Encera cofa> td(*rano % tdhudrare¿
Enceramence, tdurare t tahwrdvt;
Enccrnccerfe, htia^dmoddche, mt^él 4!
Enternecido, td(*d%¿mo%e.
Enternecimiento, , ><t^< mor:
Enternecer á otro, y%cdshi t mí%% muernn^
Enternecido, t¡%Keche emzJCek.
%
E, ante P.
Epilepfia, enfermedad;
E» ante R,
Erbolario, chupchtiV ¿trofo,
Eredad> mtlr.
Erizo de la mar, curttpo.
Ermana, mdeur.
Ermano mayor, ruyu a $ y¡ t
E, anre S.
140 E, ante S.
Eicard at, ynA%e> mu¡ % muí* I
Efcardado, tifiare.
Eícard adur a, ynddpur.
Eicardillo, hudtd.
Eicarneccr, ye i]uerehuA%e y aue t me* f*
Eicarnecido, tekereu^e.
Eicarnio, yeKereur,
Efcacvar, h(tdKi%cá'%e, md, rmtdd, i.
Efpefar, yKi^mdnupia^e.
Efpcíado, u¥,\%mdnupche.
Efpoío, t iKi^pdnQy tt&ifft,
Eípefo, nombre, t'iK¡xpdno> p'i^mdno.
Efpefa lluvia, thpthpe, chi^utrpe. Pa.
Efpcfo llueve, tuptupe mcendn conopo.
Efpefaríc el monte, pl^m.amid^ mu. 5
Efe
%4-% ''% *BW 8*
TÍercol, chimno.
[timar, ypttne 3 ].ypmehud%*.
^midoytipuneA.tupttnei
ítimacion,p««í.
tío, hueyu.
^omigo i yahu4»$mt4r'¿
Tornudar, huaca^pd^ nid\ Mdid. i;
•tornudo,^c<^4í(p»r,l. chacharte
tranar, ypocotaprd.
traño, tHnhuerano* tu>ahuerdno.
t regar, ypirUha^e^ mu* mué.
3;
Tregado, tipirichche, empirkhiK.
Tregador,jpíV/c fj. ^
fregadura, jpirichidpur.
Trecho, tachicren* tichiKie.
£rc nido, y>ecdf ttm t y\e capra,
Treñirfc, y^ecaprahuache.
Jreñez, yaTsachiKiripir, tayachifutrilicht*
tiella,c/;/VKf.
* reliade la mañana, diptacd.
Trelladacofa, tich¡r<jucKt.
írella de la tarde, tncuyn.
Sí?
i'44 E. a»?s S,'5C,^F,arjtcA.
'Edrcnac, humoYudche.
Eitrenado, tamorupche»
Eft re n adiara, chdtnorur, yhfid*:
Eftriuar, hud^dfueychdehe% ¿zjifue^Ke,
Eftropecw, huefrept*md%c> Wfrcfc tl
Eftruendo,^^;' '• *
Eftcujar.'jwpcfcuwjv, mí#. i.
¿
Eftrujado, tupchttcd^e 9 ymfcbu€dK,
Eftcujadura,^fe»f4^«r. s
€/ a»c« X.
Exalacion, w*t*mu&--'~
ExcrcicIo,jy¿w<t;<rfíwrf» KtHetfdK
Exereitarfe, hud^dhndn ^entcpdche*
Exercteado, tdnd%dhudn kenefdchcé
F, anee A?
Fácil, emprn^cdno.
-
Fauocec"hij,fjW<<ffíc/)e.> innotdptek.
Fauor, mtdftttopt*
Eauorecedor, notdptetop$ mtdptetonoi
i
F, anco E¿
F, aaté 1^
Tiir,epepprdytud%f. f«
Fiado, epeppra tuithel
Fiador, epepprayutneyi,
Fianza, epepprd yttttur.
Ficción, ynftupwl
Fiera cofa, tdmpi(d%em'¡
Figura, ydcdto.
Figurar, ym»utrdiy»yiii pintdfl m
Figurado, timemero^e.
Filo, erdretX te%dvet.>
Fin de la cofa, chdcoyuA. chdcoym;
Vingir yyucttdche, muu< meyít;
Fingidor, yuftonsi
Fingimienro, yttSiupur.
Firmar, httdpereptd%c,Md y ntdní 12
Firme, uypt* tdperepteche.
Firmado, tdpereptt^e, andperepteK.*
Firmeza, teypdv.
Filióla, J«erewffw%¡
F*
iJ$ F? ante L.
F, ante L,
flor* y ep'iry.
Florecer, hueplrichachfi
Florecido, tipwen* cheplvytdroptnl
Florecimiento, chepiri.
Floxo }yumpijtte>yHnKete.
F loxo tihuonurKen.
,
Floxeria, pQicz^htturtur^dhmnuri
Fluxo de fangre, mechu6idne.
Fofo, cofa muelle, tambre.
Forjar ¡ytejfAtdmpiax?,
Forcexar, teypatd^e, ata rmtent. f
Forccxado, teypatd^e,
Forccxa miento, teypdtar.
Forcexador, teypano.
Formar, yd\e> Yide hd<%er.
Formado, tiche* ticapehe.
Formación, n¡r,ycdptn.pur.
Forma, huechirme.
Fornicar, huectta%e mccít*t 4: '
, .
•
Fornicado, tecuche-
For nicacion, checur.
Fornicar, huo%?c*d%e, mo^ú*
4.
Fornicado, ti»o%acuche*
Fornicación, jMo^cur* ;
F, anca R,
Freeh a, fren.
Frechar, y p ache, mpd mpa n.
t %;
Frechado, ripneche, emptteK, ttpuej.
rrcehadura,^»^, ypnetpur .
Frechero, mpatono,
Frcgar,^c»^f4^f, y\de Uudr. 14
Fregado, ticorocd^e, encwcdTL*
Freír, hutyeedche, ma. 1.
Frico, tayecache, ayccaKe.
Freidura, chayecdr.
Freidcro, in ftrumento, chdyecttep; \¿
Frente, pet dr, per, pe%a.
Frcfco por frio, Kemw Ke*
K
Frcfco recience, yrat *,
Fccfco hueuo» tnatoto.
Frio, ptterne, YLemm^auet.
Fruta en comun, eper*.
Frucificar, hneperuchdche, me:
J.
Frutificado, teperuche, epernprd.
F, ante V.
G, ante A,
Gazapo, cdrpd.
Ti Gaí
.
G, ante I.
G> ante L:
Gloriado, tacreche.
Yo me hue!go,6 glorio, ocurc
Glotón, endfi eKpuin> jra^ca&fuun
Glotonería, r arcane»
G, ante O*
Golfo, pdrdhud.
Golofear, ra^cadache 9 4rw& m*cth ti
Goloiina,r4^xri»e.
Goloio, endpttjuepuin.
Golondrina, tejrtt.
Golpear, yhudche* moy monudni %\
Golpeado, tihuechc, enueKc*
Golpe, yhuedpur.
Gom i , ej ttiche> yertdenr,
Gomofo, tenacurqutm.
Goma como incienfo, chdrpdry*
Gomkzt *
~y en <ttdchcyf)>e>
y .
G, anta R.
Graciofo, tatre.
Gnima, yerva, hfterhtierlfUr.
Granar el maíz, huerentai^e, merca» j,
Ganado ztsi, tereutache.
Grano, chereut4r,jdnnr t j4»or 9 den
Granadilla, yerva, aperceo.
Glande cofa, cachipra.
G randas, ypatpne.
Grano de razimo, chepem.
Grano,ó ampolla,.?^™»'.
Greda, cUYptmntu.
Grillo, k-rich?.
Gritar el grillo, Kirichache.
Gritar, >r (mpra.
Güczdi cofa, tiKirichache.
Gritador, ctaKnct.
Grho,chct yet.
t
Grita, jet,
Gr uñir , htétcrotumU^e wd. i
, ;
Gru-
C, ante R,&0. i/i
jñidor, dcrotum^uet»
mimiento, chderotumuir.
icjTo, corpulento, tapocrem.
íeílo pan, tetera dpcheKe».
G, ante V,
\at¿ar>yKirpdche, enKirtaK. I?
i3ad&v,ymdch¡c¿xeti»ttt,mfte» :
1. Pa.
urd?do, tirn,ichic£t\e enmdchicd^e,
%
Ur dador, ymachictney.
iarda tinaja, capihua, 1, parutir,
urdar , ypvechictche*
Jedcja, puyan dfuyat,ypttydr,
ueita, ndtir , andtir^ yr.dtn,
ueto huevo, tit aruBaíhei tdueytdche,
uerrcar, hudtd^tdxe^iáebdtdtiarm \\
ueneado, tihuataKchc
uerra, httdtdkir> buetwne,
uiar, cchemaptM^e. l>
uiado, tcchemdptechf) tcht'maptéK.%
uiador, echemdptemy,
uia, echemdptetopo.
uiñar del ojo, huechen chlmd%t,
uihador, techenchimache.
uiñadura, huechenchimadpur*
luirnalda, yorucur,
ycumdzj, w», w».
fui far, t?
ruifado, tucum4%e, encutnaK,*
ruifador , ycumaney,
Juifo, ycumadpur.
íuií ar, jy ptcuacbe>mtpe. U
iuifado, tipectidcheyCtrtpecteaK*
iuíano, orco,
¡ufano de monte, yzjue.
iufano qrerefa» hucrchucre.
juítar,^cdfcwdc/?e, wa, w«r*. I,
jüftado, ticatene, cncdtemüK.,
Gufe
'i f% G? mm V»teH #
iBt*'A;
Haragán, yHmpiKe,yttmK*te m
Harina, tdpochcm, tdtnbretyp.
Hartar, hndmKnopid%e, tna, %«
Harto, tdmKnopxj$ andm&nofie,
VlarturZichdmKnopuir.
Hartarfe, hw^rneddche* mo^ %• Pa»
H art arfe, huanipid^e.
Harto, tudnip^e* teuechefurey dddnifl&e,
Hafta aquí, entere,
Haíla quando, nydu^tfédmdH^ otudfttu*
Haftarai»jfw*jfta'*,
H 2
H, ante A,& E. 'ÍJ
Hafta al'a, meyere*
Hail a ¿MlyWientere,
Haz de qiulquiercofa, hmmneY, pochemuit,
Hazcr,jF4X<?» muyale, mujan, $.
Hecho, f/c/>?, tlrichc, erke.
Hizedor, yn'tono^ytonodep.
Hechura, ydpvr, n'tr, anir,
HaZerfe, httetid\e y httetir, dhuetir.yhuetiYi
Hazcr de co ner y&cmeptd%e
, , mt$ } metí, 2,
Hecho ttKemepte'^ftenKemepteK',
,
H, ante E.
Hebra, chipdtd.
\ Hechizar, yborekldmo pdnd^cdche, x,
Hechizado, yhoro<jmdi9i$ tupam^edehe.
Hcchizero, ¿»¿><«Kf r, dchimt-, to nepote*
Hechizo, yboro^mamo, ypand%c*r.
Heder, pui»er*%e t
H, ante I.
—— "
H,
Hija dc padre, TycmchW.
ante I, & o. *ss
Hija de madre, jMfi
:
,I
Hilar, hiioKfuci&chc, moK.
w .
j, w .
*
Hilado, tokpu e %e.
Hiladura, choKpuechir.
Hiladora, ^^«^¿/^
Hilo, cbipata*
Hincar, ypache^lde fl w ¿ 4r .
Hincado, tipueche.
Hincadura, ypucr.
Hincharfc, hut^'da^ma^c; 4.
Hinchado, f*>i«0cW<i>4x*>0*r.
Hinchacon, >4»o^, atanor, yya*$r.
Hipar, tetpueKe mana.
Hipo, cbet> yet, ayet.
Hoz, ocafis.Wf*.
Hocico, ymtar/potttri
Hocino, charapa.
Hoyo, cheuta> chamot;
Hoguera, rf/wfo.
Hoja* ytretery darctcr.
Hogcccr ios ^bo\cs,yp 0c hu n9 cuacU.
4.
Hojeado, tipochumene,
Holgarfe, hua^acrache, ma%. %.
Holgado, tacrecbe, tepo'core.
Holganga, chacrer,pocur.
Hollar, huati^ma^e, ma, na. f¿
Hollar la tierra hua^pa^e. '¿j
V 1. Ho.
\5§ H, ante O f
SeV¿
Horadado, teutdedxs* tnuucai*
Horadadura, cbeutdcddpm.
Horadador, cheutdcdnej.
HoraJadero, cheat tcdhpol
H, ante Y.
Humo, chichimur.
H ymedad, chechin*
Hundirfe, buorupUcbe, mo, mob, \l
Hundido, t'ihuorHpche.
Hurgar, bnO>d<¡md%¿> me, m. 3.
Hur-:
-
H,intc V.&Y,anteD,G,& j. ilfj
Hurgado, teudyuecbe.
Hmgador^e^Kfow;
Hurgadura, chcy*q*k»
'%;
HuLtar, hueYnemfdxjt me* mtnt.
Hurtado, ttmerr>fd<x¿> encmemffc
Harto, cmewpAá$ur> trntrnt^u
H« f
o, purttd.
Huíada, ó majorca, puruJyechcpHK
I, anrc "A*
Y, ante V>¡
Yda,*>ríw,lf^
Ydolo, atdynar.
Y drop ico, tduafoxf*
Ydropefia, >*£><>»•.
Y, feneé -Ga
Ygua!ar,«¡^<tr4j4^e;.
Ygualadoj d%dr<iyticht, tene$£t
Yguald ad, charade. .
•' i
Ygualarfc, chdrddehucttd%c* .
.'.$•.
Ygualadq, tdranomtefhe,
YguM^áichdrdnomtedpur»
Ygualarfc> hudranomtdche, md, &$
'
.te-.
Y, ante §.
Y ja da de pefeado, huptoyicndr*
Yjar,j0c*á»*.
Yjada> enfermedadj.jocpMr Mownl
%
ij8. Y, mío L,M,8c M,
Y, anee L.
Ylieltacofa» cwipw,»^,
Yluftrc,crf^|«i».
Y, ante M.
Ymagea de alguna cofa, acate.
Ymaginar,© ')*ZgH 9JJUfm$g$ mn$>mue,
Pa!,
Ymaginado, titipre^e.
Ymaginacion,jf^rf^»r.
Ymzgimáax % ytifreney.
Ympacicntc, temet dcd%sm,
Ympaciencia, hftemetacadpur»
Ympzcicatiuyahm^iéentpttdc.
Yttípzcicnt3Lr>k*emctdca%e*in*nf* i.
Ympacicntadoi temetdca^et enmetacdK*
Ynipedir, yme%popndche, m» mcmem$ y
Y, anca N.
Ynílabíí, tehuareprn».
ynhabIlicar,>/Vr Impkd'tr. *V¡*
Yacijnar el cuerpo, h**tdp¡rdefie djdt*f¡rcK
% m 2.
Y^lm¿rhc^bc^UfPummchihHdíhe. 4.
Yncliruda, tenefHtnUi cbih#o¿«ek
Y ic!I nación,
yuepumuiehíy$r.
Ynconftance, eutc4\emuin t
Ynconftancía, che*pc*t*mndr¡.'
Yncont¡net)tc,jcocpH¡n,opo C dpMÍ». I
Yn-
— -
Y, ante N,3cO. 159
i* r\c\tz¿ot, yme^ponty*
ifncitacionj^wf^po»'»
if ndigcfto, atdrncdfuin.
Ynformado, tthuequcremaxe*
Ynfamar, htéayanicraché, ma >madd.
Y nglc, y acdtahmur.
Ynjuriar, hutyamcrache. i.
Ynjuriado, taTxtwcrechey ana>ankreKt
Ynjuriador, ayanicretom.
Y njuria, y ay anicrer.
Ynoccnrc, chercuy, chercupc,
Ynquiccar,enfadaroíf¿íM» juenepa^tí
Yn quieto, tchttan$uencpa%c.
Ynquiccador, yebuan<juenepatont.
Ynquiet\id>yehHanfifenef4r.
Ynftinco, tipocotatpur.
Ynftrumeato, yrit opo:
Ynterprccc, cife^uerentaney. .
Ynhumano,jpfw«/».
Ynhumanidad,jjFf/w»4r.
Ynvcntar, Yipace mu, ntoypan.
t 4*
Ynvcntado, úpoce* em'pok,
Ynventador 5 Tip omy, y^oniamo,
Ynvcncion,Yipor yip 6 p Hr ,
y
Ynvierno, eonopodar.
Y, ante O.
Yo,><?.
Ioyas, Kf?«ff, rotiy martchur*
Iornal,jrcf trp » r.
Iof;
.
Y, ante R^
..? . . -
.
Yda»>íír,>ff»f/. t i,
Y* anee &
Yshypdrdhfid ydhudn.
Y«la particular borracha, táminal
Ysiccas daPiricu,c0*|47M.
j, ante V,
junco de (\idadtto,Kereredeg*
junco de eftera, htttrudep.
juncia, chárchár.
Yugo^»»«.
juncar ¡ymdntdzftmy* i*
juntado, t'wiMiize, emmdmteK.
junrador , ymAmttmnzy*ymdmtnémi
)un€adnri> ymarnter* y mimtttfttr.
junco a algún Lugar ¡ydhsKre^yfifiMyyemCitfo;'
jut gar , hua~\>dt cache , »»4 > w»4. 5
jurgado, tamr cdchey/fin* yAKdK.
jurgador , chdy¡trcaney.
jufgar s hufcdmp'hi^e , »íí. $. Cu,
juzgado ittcdniptg.
¿Ujfzioj hnecanepmr*
Yuz
«
Mme V,Se Y,anteZ,A,&:E. 161
juzgjr, ytiprd^e, mm\ mue . a.
juzgado» titipexf. enetipnK.
iuzgzúorjytitreneyíytipretóm.
juyzío, ytipretpur t ytiprer.
juyzio iuyo es, ytiprer mdre:
Y, anco Z.
Yzquierdo, poyehmydno^ypode.
Yzqmerda mano,, fw^ cferra*?, emi*t$J$ e
Y, ante A,
Y,con¡uncion,^K<?H, 1. ¿K**,
Ya, adverb. td,ye,pdy}o.
Y, ante I,
x T,
iói Y, ante V, Sellante A;
Y, ants V.
L» ante A.
LaVar^covocrf^ffjiwWj nton. I.
Lavador, ycorocd»ey\ yeoroedtono.
Lavado, ticoroedxe.
Lavadurajjcorocííí/f^.
Lavar, yutuvrndzg^muim». f?
Lavado, tutuumttchei ontumtKt.
Lavbdov, yutumaney.
La v adura, yutumddpurl
Labrar pa.\o>huonopid%f >mo y mo* $*
Labr ado, tonopche>onop¥Le,
Labradura, onoptupur.
Labranza, huanapo, hudndpuv.
Ladera, huipepiary hufepidt.
Lado, fdtidpo. i
Lamido, tamecbeydndmeK,
Lamer, h»amercmd%f ma, mad. % %,
Limsncarfe, murtáa^C) ¿mu^ rnusn* I
La-
;
L, ante E.
Lechuza, chamry.
Ley, neMBnur.
Legumbre, fir*.
Lengua, nnry.
Lcnguagc, maymur> mayttm>eutH;
Leña^por»^
Leño, cquichi.
Leon, co^eyco.
Lepra, putiULy.
Levantar, huaniml<i%e, tod, mani. y.
Lexos, cdmareKe.
Lebranche» peicado) mdrndya.
X
íl4 t¡ ante I,&0.
L, anee I.
Libr?r aotroiypíinanupiache. $•
Librado, tipunanupehe.
r
Librador, ypunanuptont. I
Libramienco, 3>p«tfrfw#p«/r.
Librafe, notdptache.ano, menotdf. %1
Librado 2(ü> tuhotápttche , anotépteYit
Libramiento, notapt Hpnr.
Llbtcmucuypepra.
Liberal, yoptttono,
Ltfa, pefeado, buáYdypdtdmcHry.
Liendre, adamo emboy*
Ligero, td*ene.
Ligereza, yarenedpur.
L[m^T,ypue^uÍ4chey'yiderder. |?
Limado, tipueKche.
Limadura, ypueKir.
Lima, in ftrumento, ypuc*top$.
Limofna, Kt chmto.
Limoínero, eKmatowdep.
hi(zr,ypchtmá%e> enepchimoK, t;
Limpiar, ycoroca%e,l ychimmca%e. u
Limpiar Copiando, yP ezmache> mu u
Lito, tipchenttipchima^e,
Liuiana coía, tarene ,<tmch¡m¡>rdr
Liuiano^ bofes, ytbrotoror.
hhv>yfo^emia-%e,tn'hynt, $«
Liado, tipo\emcbe y cmpocemKe* ,
Lm,m9mid%e ornmemKe.
t
5.
_
L, ante O.
Loban illo, ymurftmur'tryl
Lóbrego, taltarnncm*
Loco, cauca.
Lo
.
L, anee V*'
Luchar, hueudjmd%e>nH>nc< 5,
„uchado, tuaVche.
-uchador, tua&t cm,
Lucha, chcsa&ir,
Luego, «met
Lugar, pacta*.
Lumbre, "Vejwr.
Luna, ««wo.
Lunar, nunoltet.
Luxuria, yhno^pcttrS
v
l.ux\ir \q(o,jkuozocurkcH
Lu2,*Vry»r> W?o.
Lucero del Alva,cfc/pf4C4i3
Lucio, t'Oteyuquenu
Lucir yhueyuftd'zji nm> mchui.
,
ij
Lucido, ttthueyuptezj.
Lucimiento, yhntjHjt*tfwr %
LL, anee A»
L1aga,>rf>
LI ¿gofo, far^Ke», ffrfffftffc
LUgofos, tetciuiamo.
Llama, rTr/r*
LUous» íiííVcoWr.
Lla3
.
Llamador, chanlknej.
Llamamiento, chmiKttipur,ydr>iKir»
L\ano,yrQmompe, chacatar.
Llanada» chdcdtar.
Lhnto,hu4%ctmor 9 ahu4>yhud.
LL, ante B.
Llcnadura, chdnnl&mpmr.
Llenar, hnetdYHptd^j, me, ne. x.
\Atno>tetdrHpttzg> etdrupteK,
Ü
Llenadura, chetarHQter.
Llevar , hudrd^e, ma, mad*. %.
Llevado, tdre%e, areK,
Llevadura,jwtfí/p«»y
Ll, ante O.
Llorar, htélchd^e, m»'h muenu
Llorador, httlchiKpu'in.
Lloro, haichit.
Llorar, md^jtm»daxe% md^¿ 4.
Llorón, tiHa^atnerKen.
Lloro, Ird^dmer, ¿yd^dmor, yyd^,
Lloucr, conopo meenam
LIu-
LL,anteO.&V,&M>antcA. 167
loviznar, ch'rkudche.
.hvizmjchiriettr.
Áo viz n ando cftá > ychiricurpueKe manay.
LL> ante V,
Llavhtconopo,
Mi anee A.
vlaza, yhuctopsl
Vlaiz, erepd.
Víaiz viejo, dpitQ t rmcvo,d%cmpc*
Mac.orcado, tepemiinre.
M ¿zizo, tahuameypdyuem»
Machucar» htidpchdtndche> maps ndp. j;
Machucado, tapehamá^r^ dWpchdmdKi
Machucadura, chapthdmadpur.
Madexar, huarar¡pra%ei ma, net^ 2.
Madexado, tuuartripteche , drdrtpteJZ»
Madexa, y)f¿rdry,ylrdrdriry,
Madraftr a, chdmpteney-> chanupter.
Madrea chdn ymd(¡tée mama.
y %
i 68 Mi ame A.
Majadura, chdpchdmddpur.
Majadero, inftrumenco, chapchmttppo;
Mal, curepra.
Malo, c«racta, eurepuin. Pal,
Mala cofa, curepra, 1 curefui».
yia\¿2id<>curepnar>dci4ref>»<tr, jj>,
Malcncolico, tipanapamche,
MzXcncoWzy ypdnapamtupur9
Maliciofo, cutcfnari,
Maligfto, ntd%je, curepuimne.
Malva, huonyep.
Malvar, huonyep patari
Malvado, curepumme.
Mamar, huochuoKgax?* me, **9* '¿;
Mamado, toch(wxfax?,ochu9K¡>aK*
Mamantón, ochuoKpaKet.
Mamar, chororohnd^e, achororadd%e . 1 1
Mamado afsi, tichor o remana.
Manantial, hmmem.
Manear hudpuemU%¿, md rnadal
, *
^i
Maneado, tdpxemzg, anapuemKe.
Mancad nvzyyapuemt upur, aya, cha.
Manear los píes ,ypramd^e muip, muepi y
$;
Maneado, tiptdmche, emptamKe.
Manea, iníhutrtento, hueptamtopo.
Maneadura, yptamtupur.
Mancar, hudpocomia^e, ma, tnaaa. $
Mancado, tapocom^e andpocomke, ,
M n ca r fe ht*d^dpocomid^e, m*%a,
i ,
3
Manco, tdlmAXdpocom^e%
Mancanílla 5 árbol, pucury.
Manceba, picotdiLpeyuc.
Mancebo, arJpik.
M Debar, yptrera^, muí, muep. %.
a
M nck
a a ríe,
huepticra^e, ayep, muep. u
Mandudo, tepticreche, dyepticreK*
Man:
M, ante A. 169
Mandado, tanonche idnonKo.
Mandador, dnompe, anontomyep.
Matado, tihuecheientteK.
Matador> htteney ye^yhmtono.
Matarfe, hnetua^e. 2..
Matack), tuhttetue-^e,
}sflztcnatmunHr>dmtinur t y*
Mazamorra, peroro.
Mazamorra otra, hudtacd.
Mazamorra otra, porrococo.
M, ante E.
Meado, tochu£tdz< e i
ochfi£t<t&.
Meados ychucu.
Mea dura, hnochuKtddpur,
Meon, huochu&tdKet,
Mecerfe, huete(¡uir¡md<ze¿
'MQCÁáOjíejuirimd^e^eneK.irimak' .
Mecedero, ch&Kirimatofo*
Me ce dar ai che&ivlmdr*
Media parte, ycurctdr.
Mediano, xapomnt^ empmsgdnoé
Medio, ycuntdr.
Medicina, yepichy, yefit.
Medir, y ucud^e.
Medido, tucud%e dnoKe. 3
Ivit ed d n r a yucuddpur.
i ,
Medida, inftrumento,j«c«<tf0/>*.'
Medir, yHXpttZfilridf feñáLr.
Medio aleado eirá, dnifichymdwa*
Medio quemado efta, yucdpichi m<tn** .
Me-
M t ante E. 17»
Media noche, a^ranyetu
Medio efU lofoi ido, tipercAchc.
Mejorar, ypocma^e.
i.
M^d,o de agua, **«.,<.,
Mejorado, f/pocw^r.
^c« w .
Mejoría, pocm<tr,pocm<ttpur
t
MfWifnmtnplchdc*. **-
Mebfo.r^e,! tenure.
Mellizo, chtmaj,
M«carft,d MCM(
^.^
,
Si
Meneado, f0 „, f)
c
Mer a u ;rir;¿r^-- K
a -
UtT i
A
0> ,a,
^ che ' '«"«(«che.
Menguante,^,»^^ -
/Mf *
Menear.jw.w,^,. £
Meneado, f/wfswrf
Meneadura, ycotamtdpur.
„ C9K
Meaeftei,»,^^
Me»fagcro fW
. irflli4/wi
Mentar, c
Meneado,
^ r
r^,^
^^
Mennr, potachache.
p>
*
*'
.
Mcwtido.t'tpotachpc.
Mem'm>yp9t4chi ri!
Mentirofo .iweW^f^
Meo<
l7 z M, ante E,8cL
Mefturar,6iw^»<» Wi ^ I,
Mcfacacfc, etechebt*dnh*dcbt.
Mefurado, etechehudnmdttd.
Mefura, ctechehuanhucttr.
Metido, teromche*
Metimiento, cheromtHfur. t
w*«¿.
Meter acomodando,/*»* 4mu;<*>w*í¿>
Metido, tstdmche, enctdm&t*
Metidura,c^f4wf«p»r.
Megiila,pfi^.
Mezclar^/^wff/1^4»».
Mezclado, toxmdcbc.
Mezcladura, tbox&dr.
Mezquino, amonety amomiKee,
M, ante I.
Mío, wi«Kir. ;
Miedo, tUrctchmyháchin. ¡
U
WLiTrntheeutdcdsh-evmeiintncu.
Minada cofa, teutdcdche* etttdCdb*.
Minador, «uidcdtono.
Mina 4 f«»Mf»i». U
Migas de pan, tete¿u¿tdmsdcbem.
M.Íg%s>tdmcdchtim,
%*
Mirar, huendche men, muye,
%
M, anee 0¿
Mocos, c^ndcljucur.
Mocoíbj (ñtndchucfdno.
Moquear, oynacbftcca%c< 'i:
Montería, tutdpe.
Monteadores, tutdmdmt,yuchdtiUitte*
Montón, ytiriimdr.
Movzycuechue yeperu, Cdyyete*
Moral, cuechue.
Morciegalo» rere.
Morder, yechecdcht, dye 9 neckt. *•
Poí!
$7* M,„ mm 0> U V,
Mordido, If cheeache, epheedK,
MQt<&záur$y yeehecadpur.
M p ancc V.
Mudzn$z 9 cbepatey.
Mudo, euttHpmny chcrctty»
Muela, der> adcr* cher.
M iger caf da, humeh tmyeV
J e% tihftanerKeit-
M mucho, opoyene.
ly
M .iladar,
ctiimnipatar.
Mu^cr folcera, y tiyepmn t yhttdnepuin. ,
Multiplica^ bt*emanitf4xeyYhe>mmd, U
Multiplicado, reuemanttpche, enemdnupKc
Multiplico, chemanupuir.
Mu«
M,anreV.&N,anccA,&E.
Muñeca, emuhue^tipter *75
M-irmurar, huec^upra^mech.
*;
M-uoiurado. techerupte
Murmuraron, huecher^er, Ke, echeryptcK.
ayef *
Murmuradores,,^,^.
Muslo,^,^,^ 0Cch
N, ante A;
Nacer, huehndce, meeh.
i.
jNpacido ,yetMr,
ajenar.
m4na .
Nacido, frf^Mccfe, f,*,,^.
r;
N acimiento, yyapatacadpur.
Nacido, o grano, cWar.
Nadar, huapuenachema.
™**ao, tapien, quemmke.
Nadador, tapuenem.
^adardeefpaldas,^^;^»^.
Sal" "/¿ffif
Cl
^^™KWm*í*m
íalgas,^/^^,^^^^
Jala, Puenye.
iatZychacron.
naturalmente, r/Vy¿
¡aturaleza, W^.
¡atura demugcr.c^
Nauegad© ,tanmade
, */,»*£;
N, ante E.
ebliaa, htierech»,
checbh.
Nc-
ni H, mm 2»í»^ «
Neceísidad, /**«"**•
McceCstoáoi,- 1^135^*5
Necesario, WbW-*»*-
Neeio» che? ct«¿. *„
Negaduraaísi, ti?¿»**t*?*™*<
f^egocLar,^p^c^,*?tf. 3«»
Negregueado, (fffWW< .
mchwr*,tn!Hrnncm,
Negro, t H
Nervio, 3><«fo» cww«
Nervioío,^*^^
N, ante fc
Nido,^po».
Nieto, 2dr,apdr,y?**¿
Ninguna f oía, uhmpepr&
Ninguno, tehmpepvt.
Niño, mwA.tico,ym*dfti
Nmo,feiM»f»friK,fW*fiír*
rau
Niña, huarichuptiK.
Niña de el ojo, etnwhudrdcdrt*.
N, anta O.
Pal.
N, atice V¿
Nuea,^fí»\
Nueve vezes,j»«^^*jM ymner*
Nuera» pdyche.
Nucvo,^4f0, chd hudndrott*
Nuez de el cuello, neur y dnettr t yntU¥i
Nunca, ctídufeprd.
N\ivc,c4pyemutu, ytm* chechum*
Nu * e de el ojo, yen&utu.
Nudo, ypneyu
Nudo de caña, pripocoycrwr:
Nudo de $z\o,ypueyi.
Nublado, cempoy ¿rucar*
O, ante B.
Oi
mi O, ante CAF,5íG;
O, ante C,
Occidente, chkhl>endrl
Ocio, huonw ipuelkefptdl
Qcio{o,tihuonítr&en pueke tepuiní
Ocho en numero, arrodo ypona}
Ocho en orden, arrodo chopendr.
Ocuparle, auto yrpneKehuá%¿.
Ocupado eftá, auto irpueKe mdm\
Ocupación, yhttd%4)>enepcdr. -
O, ante D.
Odio , che%meticd$ur¿
Odioío, tez¿neneche¿
O, ante IxÚ*
Ofender ihudmpCdddcheitnd* i.
Ofendido, Jantpcdchej ampcaK,
Ofenfor ydnipcaney,
,
Qíen{&,yanipc¿r.
Qñcio,ydmam¡m<i dddmdmirn. ,
O, anee G.
o,
O, ante I/j, L, &: M, ir9
O, ante I»
OXtchdhHítndre, che^c.
Oi'> hitctd^f, met, mttdn.
1
I."
O? anee j.
Oja,jM^.
Oía, «•r.WiMíf •€&««•:
O|ear,ocfpancar,^c^c^. i
O, anee L;
O\ct t ypoch»ocudche> 4.
Olorofo, tupuchunc, túpale.
Olor , ypozgor.
Oler mal» te^ue^ue mdrtd*
Olla, tr/W, h; ermdK.
OWiázxteJyuechchudrtcdxetiHeche. 1?
O, aice M¿
Otnbligo» mdruete.
Ombre, c&ofo,
Ombre cafado, tlpuitKcrt:
O nbrccillo, httdidpito.
Ombro» f**r¿r dmotdr, ymotdfi
9
Z¿
—
j$0 O, mü KR,S,U T¿
O, ante N.
Onrrar, ymuepache s ml, men. z
Onrrado, timueptc, enmueptcK,
Onrrador, ymucfteney, ymuepons.
Onze en numero, tchttiptapHeKe.
O, ante R;
Ot&>J)dC4.
Oro, carcury.
Orcuelo, efiro, tepr$YL<m*»*i
Orégano, carama.
Ordeñar, huccucache.
Ordeñado, teencache.
Ordeñador, chemcatene. »no s O
i
Ordeñadores, checttcaniamol
Ordeñadura, checucar.
Oreja, paxar, dp<tnar m
Or ieate, chi^bnaclaehet.
Orilla, chctfer.
Orilla de la mzr*farahuayarar:
Orilla de el Rio, tuna yarar.
Orinar, yide mear.
Oruga, gufan0,,wcí>.
Orcalíza, »**;>, anatir>ynatlr.
O, ante S,
Ofadía,f^4p.
Ofarfe , teypatá%e> auy.
Ufado, teyfano.
Oío, hormiguero, huariche.
Oío orro s Ancha.
s
O, ante T.
Otoño, c<m«pfdart
Otro,
-—
0,áriceV,8¿ X,& P,áncc K; 1 8
Dcro, autoy autorot tanto*
Otra cofa, auto, antore.
Otro tanto, eneca ¿uto. *_.'
O» ante Yi
Guillo, h*omncr.
O, tntt X,'
OxcadQTCSttHtmmtfJwchaMamol
Oxeo, tntape.
p, anee A5
Vzhbrstok ymdyimtket.
Paladar déla boca, c<¿c¿j. «ftiiti
Pancon.^^Kp»/».'
Pantornlla, puch*, dpuchuty puchar!
y
PancornlIudo,jjj^c^/^»^
Pararfc^w^W^. .
c
Parado, ttmmnlmch?, áyemt^nltfker
Paranada,»*^»?, emsren? at
;
w
Pared, ^#¿ p/>.
Fareja cofa, * m «jp, tenepe» chdra», \
VKicQtc,yew4r.
Pares de parida, ypompur*
Parir, hi4eendche> mee, meendn;
%;
Parida cote, yenfir¿dywd* chendr.
r
Pmdorzt ymreKpuir,
i arpado de los Q)o$Ac>ittmcoy:
Parpadeados exempmtcdKpún.
V MUX, ypupndche. 4.
Vztúáo.tipupnoch^omiupno^
¥midun,ypu0nor»
Par/
P, ante A,&E. i%)
'arte, nombre, jj/wi.
^ttit >yfcotacbe. 4;
'arcido* tipcotochc, onopcotoK;
'articion, ypcotor.
'aliar caminando, ypatctche, m'h wempá 23
De va lado á otroytekutye aut otaca.
filado, tipatecke, aye^ateK^
'alio, ypatcdpttr.
>a ffa r, hut cr orache, me. 4:
^aliado, teHecrozyche, autcmoKl
ZÍhdüthjyecrotor.
*afmarfe, pi^mamiache. 31 ¡
raimado, tipi^mamche.
Pafmo, ypi\mamutr.
Paílear, hudchnache.
Parteante, tdchne, tachintl
™ttco,yacht*tache, adamad* $1
Pato Real, htterhucry,
Paco grande otro, cut ita.
Pato otro, chaettmr.
Patear, hueptaKUche. r;
Pateado, tit&che, ayepta&iKt;
Pateador, tptdKtonoyep^
Pateadura, che/tahr.
Paxaro, urong.
Par, a%aj*e.
Patear, huapchamdche> Iride ftfdt:
P, ante EJ
E<¡2
.
Ped*F8aj,£40fiHftf.
Pedir, hatpwzjiehe, mepa> me. | •
Peer,píKfí<c^ ? 4píK,witfpíK, i;
Pedo» pic4.
Pegar, jk«<f^y, to*MI» tihm%$
Pegar vna cofa con otra, hH4pocvd<¡he,mé \ wdL
Pegado, tdpocroche, dndpoertK.*
Pegadura , chdpocrw.
Pegadura coftra» chdp&roi
Pegarfe la comi¿^iht4dp9rond^e%md9 fHdftdi f
Pegadat tdp9rond%ei tdporondy,
Peynar, hftepid^dcheyme.
Peynado, tepid^dchei enepid^Kir.
Peynar fe, hud^dmocécb?, mé¡$ai\ i. PaL'
Peynado, td^dmocdchc, d^tmocdKi
Peynaduca ) chd^dmocdr,
Peyne grande, ¿mdcdcbl,
Peyne chico, micho:
Pelar, ypucdche^mu, r:
Pelado, tipusdche ¡ onttpucdk;
Pclad0r,jp«cáf¿>Mt?.
Peladura,jp0cW/>«p.
Pelar trafquiIando,j¿jpíc¿cfrf,d¿*,^¿; . j.
Pelado, tdpicctche, dndpicdK*
Pelador, ydpicdto no.
Peladura, ydpicddpur*
Pelar arrancando, huetpocdche^met* l¿
Pelado, tetpocachc, ypotcoK,
Pelador, chetpocdtono*
Peladura, chedpoed?.
Peligrar, ytdxpadehudzf.
?$\igt.o t yt4xp*de.
El que peligra,3^p*fc*i3
Pelo, ptfyát puy<tr,
Pglofa? $hm 3 \JmdpU t
Pe
p, anee E. *«*
Pella» fomocmdchemi
Pellizcar, ypi*m*cnache,mt$. 4»
Pellizcado, tipitmcche, $mpu*téK*
Pellizco, ypanucur.
Pena, pdndpdmwrypdndpdmtHpuY*
Penacho, ttrapte.
Vena, ddpuer.
Penca, cogollo, ypttcchdr.
Penfar, ytipraag, mm, W*f¿
Pcníado, tttipre^e.
Pe nf amiento, yúprtdpur:
Peña, topo.
Peones, caydpdtom.
Peor, yemkem,ye mtdnoi
Pepita, chetdr, etdr,
Vetder)htteti%macheityetd%2 l|
Perdiz, mdcHdhnd.
Perdido, tetd7^ndche,enetd^mdk¡
Perdimiento, cheta^rnar.
VczderfcjddZfdchcatddzcdche. ti
Perdido, titdchc.
Perderfe en camino,f<r&4/«¿ td^cdihil
Perdido, echemdtitdche.
Perdidura, netd%m<tv.
perdonar, ypoed^e, mu, mon, XI
Perdonado, úfocd^f, ompocdK.
Pcrdonador, ypoedneyep.
Perdón, ypocdtpttr.
Perecer, Um^«J¡
Perecido, faVaatfcojcdcfef .
g ¡
Perecimiento, yTrdwyc* *}
Perecido, pípwa.
Pereza, yhuomr.
Pere$ofo, tihuonttrte*i>l ynmjiKU
Perla, pdtehenuru.
Perlefía, chihmylr.
Perlático, tichihtttyiKeri
Permitir, uhnt* tch**huáehei
A Peí»
i8á P, ante E,&6
Permitido , teíwe.
Permiíion, tehu*.
Perfeguir , enfadari haehudn Kenspá^e, r#e* I
V&tíeguláo^ebudnKenepd^e.enehudn^cncpdK^
PcrfcguidoVyyehuanKenepdneyep.
Perfeguimiento, chehttdnKentpar.
Perfeverar, t ehuenyuehudche-
Períeverancia, tehuen^uehuechir,
Pcfada cofa» tdmdnne,
Pefar en valanga, hudnchlmdche , mdm. í.
Pefado afsi, tdmchimdche> dmchimak.
Peío, hudmchimatopQ.
Pefac de lo malo, hteecherepUche^ mech.
$
Pefado, teuccherepehe) düecherepKt,
Pefadumbre, Ttecht repuiry "etcher tpnt*
Pe fe ar, ¡moto ihner.
Pefeado, ¡moto.
Pe fe ador, huotohueneltn
V QÍCUCqo^ypMtmuir.
Peíco^adao'^ímjrfr.
Peítaña, enchapo.
Pzft¿ñcar y bue%empHetcdche. 1¡
Peftañeadura j/j«^ í W p ííífcrfr#
)
.
P, ante I.
.
PhchezryypUchpdclicyuRvd^.
Piachado, tipid^ache, tuKwche.
?iachezduxíi,ypiachpdr,yt¡&nar.
Picante, te^pe, tetuniem.
Picar el pimiento, permiten* mdná*
Vic<kT,ypcotache, yttmdche.
i. 4,
Picado, tipcoto^e.
Picadura,j¿)ccfc>r.
i icar el calino, echtmdhftdpuüwa^ci
& 'i*
P, ante I, & L* f«7
Picado z(su tdpuche.
Picador, cchcmdddpuneyl
Picadura, chdpur.
Pie, putar* aptdr^yptdrl
Piedra, topo.
Piedra vez al, cachet*}»?;
Pierna, pwer.
Pilar maíz, md'r^yhndchci
Pilado, tihuccht.
Vúdniut** yhuedpur.
Pimpollo, ynecapur*
Pina, frura, huewro.
Piñón para purga, curdnodep,
Pintat,ymenucrd%e. 4.
Pincado, timemeroche.
Pinrura, ymenucror*
Pintor, j menucrotono,
J?int*x y yc*rkache. Paí¿
Pinrado, tichoriKc».
Vintat^ ymawcrodpur.
Piojo de la cab.ee, a, adamo»
Piojo del cuerpo, tnacapo.
Piojo de auc» tormo da<\mtl
Pifar con pifon, huatfcmachc* 14
Pifado, tatiKmache.
Pi fadura, ehatlKmadiur»
Pifon, apehamaupo.
Pifar con los pies, hudpckdmdX*y™ft> 1**t t
Pifado aCsi, tdvchamd'%js> afchamar**
Piíadura, chapchamdtfur.
P, ante L<
P> ante O.
Poblar, jfátdptdche)tnu,mHtn % %}
Pablado, tipdtdpteche.
Poblador, ypatdpteney:
Pueblo, chotocompdtdr.
Pobre, tiyizjnetche.
Pobreza, /V/'^wdr. i
Pov pHeKe,p6tdy%
t
P, ante E3
Prado, hucrertd.
Preguntar, huechitd%e> mechi* niechu
Preguntado, teueehitd%e¡ echitaK*
Pregunta, hucchitadpur.
Preñada, th>ecure.
Prepara rfe, hudtdmorud^eyWdymd*
Preparado* tauatamerchey dtdmorKc*
Prcftarj^»f»4^f, w», mo, 5^
Prcftado, tutucbd otcoy ontnK,
Prcítamo,^»r»ííp«t!.
Prefto, worepdrey dpavnid, fipdric.
Prefto, dnaye , teedqucne* chape%
Primohermano,jew<«r,
Primero, capoye, capone.
Principal, techeKem.
Principio, cap&yato.
Pringar, ypirkhdcheimi. $}
Pringado, f/pjWcta> empirichKel
Pririf
»
190 P, aaee R, 8c V;
Pringadura, ypinchb,
Priuado,jMC0?*0>
Proas camhita potar.
Procurar, ypw^e^'dehnfcdr, JÍ
Procurar hazcr, yripidche. 5
Prodigo, ecmdtomdep.
Prometer hnd%4hudn y'dpmddche.
,
P, ante T.
Pu jadura,^ó<*^t»w»w»íl^«r«
Pulga, chip-, chipcom,
Pvalgas chifcom.
P ulmones, yt orotoror*
Pulpejo, emidbuen.
Pulió, huQCUQcttr*
fiinqtVtypdchctYtde flecbdr^
Pui
o
P, ante
nejado, típtteche.
119a dura, ypuer,
V,8í QjjuueV,
m
>nca ypotur.
iño, emiamomu,
iñada emidmomKebuedpttr.
,
irgarfe, htioppachucr*%e.
irgado, tuppdchucroz¿> oppdchttcroK*
irga» hito^pdckucrctopo.
iccar, tHhuam<¡kempc búa*/*
ica, ttihuancjucm.
ico, huaraco, yecunej.
Q, ante V,
uando, */>«, itudnydHl \
uc cofa, *r.
•uebrar cofa {o\ld¿>hudpdrdpc4ze y nta,ntAnV fü
[uebrado, taparapca^e, <ttMfarapca&.
[tiebradura, chaparapcadpttr.
¡ü-brat vafija^iw^crfcfce, mí,
tntnel
... *s
>uebrada, tihmig aKc, c»ehm%G*K.
l^brsíáurzt jbui^cadpfir.
iacbrar, partir, ^wfí^.
4.
[uebredo,f i^coto^e, onopestok.
)uebrar, j^fcd^f , w«, we „. r¡ Pala
Quebrado, 1 ¡perecee, emperece
Quebradura, yperecadpur
¿iedo cofa, tehuicarno, tebmnchdrenoi,
Juedo, tehue»jue y tehuamhdre.
Eítace quedo^pofiftjw, tehuanehure e%)tt}
Juedarfe, b^e^ndeh^mtiet^mne^. 2.
)uedado,f,fA« e ^„ fC /, r , f ^» e K.
JucmaríWr^íd^jWíjWo. Jé
femado, terepetdche.
Juemadura, cherepetar.
Jucmadorcs, erepetdwdm»;
Quexado, itrnturadáetíe, - •
Quexa,fw»Krf£/<<K.
Quiza.* dter*
Qpen , we/fue , ene fue hu*r*y*
QjÚQpQ^enéqtddmo,
Quinto, petpdr,emidtone¿
Quiaze, petfeyptapueke.
Quitar, y'ckche, rrfü, mucdti.
Quitado, tkd%e* encdtCé 9 t¡Cdyi
Quicador,j><>4we7, yedtono.
Qu itadura, ^cWp»**.
QuitadoreSj^iCííMiííwa.
^
Quitar por fuztqzyhúemldrCdchél
Quitado, temldrcaché»^
Quicadura, chemidredr.
"
Quixada,ery#ow0 e
R, ants A.
R, ante E.
Revelado, tiua^arachndche.
Revelamiento, hud^drdchptdr.
Revene ar poftema %t y»M«»w»KC<<c/7e, mu^mu, i.
Recentado, ttmumrcdchc, ymunmeak.
Rcventamicnto, ymtm*rc<tdpur. -¡
Reventadora .ylm^cdv.
Rcviuir^yeend^etedeen, menee*
Reviuido, telreendche.
Rcvolcar&tthudrdcotpmdqe. i.
R e volcado, tdl/ardcotomache.
Revenida cftá la yuca, huoregoropemk Kíchcre?
Re volcadura, huardeotomdr.
Rebol ver vna cofa con otra , htto^mdche , fM»^! «•*
do%. i .
Rebo\ver,yramdcke mm } mue. , i.
Rebofado, tipectcbe.
Rcbrfirypctazcacbeimttimene I.
Recoger locai do, y mdmt ache, mu t mue. t»
Recogido, timdmteche.
Recoger el maíz, ymerecdx¿\ mu, mucn* U
Recogida* timcrecd'zj. enmerccdK»
Recogedura, ymerecddpur.
Kccogeioryymerecdney.
Recogedores, ymerecdnidmo % ymerecdddmf.
Recoger, albergar, Wy$<*^ m*v*m*n*f.
Recogido, t»hu*ptcxe> enbndpteY.
No me cuydan,6 albergan, hnagtctefi* trtddtt»
i
Reconocer f ¡midcare , yp ocot dr.
i
•
Recibimiento, ddpuecbtr.
RccchttetbHotondmidchetmtt. $i
Recelado, toronamche.
Rechac,ar, budraptdzj?, mdrd^tdn.
Rcchacado, tf»drapttcbe.
Rechazo, budrdpter.
Rechinar, hitubemumcudcbc.
Sfo% Re»-
e
jff R, ante E.
Rechinado, tehuechemunucche.
>x
Rcchlnzmkntoáuechemuwcur.
Red en común, atarraja.
Rid para pefcar, tiramchen*
R^d en que nace el niño ¡ypompttY.
R^iondo, tomocsnem.
Redondear, huomocmache nto\mod.
t tJ
Redondeado, temocmache, onomoemá^.
Redondea dor, chomocmaney.
Reducir, huabuan yápueda^e, ma,y<t, %2
Reducido, tahuandapuechc, anahuanyaptteK.
Reducimiento, chahuanyapuer.
Refregar yupebaca^e, mu> monup. i.
Refregado , tupehuca^e orwpchacaK.
,
Rzhcg\áw a, yupchucadpur.
Refr (c a r f e , huemet ampiare, me, mene. .'
3
Refrefcado, tehttemetanipche, emetampKe.
TkzuctcOyythnemetaniptupur.
Refrefcar hcomiáz,ymetampUché tenapcht*»%
Regañar, huafo^mache* f.
Reganado, ta¡: orache ¡anapozjnalU
Regaño, yapo^mar*
R ígd ñ ador, yapo^maney, yapo%matoM$
Reglar, yuKpa%e,yide medir,
Regoldát>rrf4^>, aáe, nmnenetaH*
Regüeldo, etdunto.
Regoldado! etatmnepum,
4
,
Reufar, huo^notamach^mo^ 1.
Re ufado, to\o\nét amache.
Reifj huechemn&p¡a%e. 5.
Rci-
R, ante E w,
Reidor, echemriopticpuin.
Ula, haecbemnofwr.
Reir haziendo burla, yc¿itcrch*achc 9 4¿c,i»mi
{eid^ aísi, tequerenche.
Reidura, chequercur.
Relampaguear, menbuecuecud».
Relámpago, ttttr.
Relumbrar, huayejrdche* md t mida. ¿5
Ulumbrofo, tihueyuKem,
Remanió de ei Rio, tuna dartmnfr.
Remolino de el Rio, tundhud\avdndcur%
Remolino de viento, tupuryono.
Remolino de la cabera, pocutpue retir.
Remedar» chctttyuctédche t mit», moya. J¡
Remedado, tucche, onuco»
ERemedo, yuftupur.
Reme da dor yucney
, .
Remiendo, cheutkptopo.
^tñenázKihucutdpudxesyncHityenl $;
Remendado, teutápuchü) f«f«}«K.
Remojar, htttcupiache* $.
Remojado, taenpehe, dndcufKe.
Remojador, chdcupton:
Remojar, yparuptacht, tipdmftext* '*•
Remuda, yhuaddcan
Rendir, huacori tdch*<> md y wddd*
Rendido, tdcoretache.
Rendimiento, chocotetdr.
Rendir fe >ydcor< tai he¡ ddd> n>dd. rj
Rendido, tacoretachet addcorctd]^.
Rendmuer*to,^«corff«r.
Rcnoí
f 98 R ®m® Ee
Renovar» ypocwdche* ewpocwalii !•
Renovado, tipocmache»
Renovación, ypocmar,
Renneuo, ytorocur.
Rencilla, chapo%w<tr.
Reñir, hudpoxm4%e, m4i mddd* f.
Reñido, tapo'^rndchc) atidpo%ntali.
R i ño m e, ytppfgrnan. ,
R>
too R, ante I, U O.
R, ante I,
Ribera, tundytntdrytrdf.
Rio, tundymtdr.
Ricoitattatamdche. ^
...
Rigurofo, rigor, tahtt^mem.ydhumimr*
Riguroío, hm tonodef, huetecpm»*
Rimero, ytmmdpter.
Riñon, ychdcw.
Rifa, ehechcttnopmr, chefuerewl
Riíueño, echemnepmcfnifü,
Rifco,/wj*,l.%*.
R> ante 0-
Roble, nwcdi
i.
Rogar, j>míc* Vide defyer>dr*
Rozado, timche.
Rozador, y mneyefi
Roza, ynadpur. '
ti.
Rozar por abaxo, yapidcdche^bdp^Cdr.
Rociar, hudeupidehe. V_„
Roci ado Ja cupe he Á ndcufác*
,
Rociadura, chdcupir.
Rocío de el Cielo , chinet .
Rodar, hndtdcorozjndche. I*
Roncar, eunafurudche? $•
Roncador, ff«»<<pián#Kp»tjf t
Ronquido» cheunapurur*
Ronquera, ettndputHT^
Ronco, techencAche:
Roncha, mueñtiYí:
Roña, chimno*
Roxo ycarapirenjucoroplgré*
R>oZMQ>y*mkret,yet,
Ri ante Yi
Rueda, toctomlcchem*
Ruego, yepecdt ir.
Ruido, mwu %
Ruin, hudydpité. V
Rubio, car apir entl
Rugido de Tigxcymbret, tpen>ymhreti
S, ante A*
Salado, tine^d^eiyne^mdV.
Salador,jf»e^w4»oí', ^wfiywrfrowo/''"
Sal ad ura ynexmddpHY^ym %mar.
,
Sal, pamoypdmuir.
Salir, imdf atacare ma mdnd.
t t
S> ante £.
Ssis>tehuypo»d,
Seis en or den, tehuíchepandr.
SQtt\braV)yp<*taftdcheitni,men. -xl
Sembrado, tipdtdpteehe* tiche.
Sembradura, ma^dquir, dma^d,ym4%»
ScmbtM,yd%c>Vtde poner ?.
Sembrar, trafponiendo, yhudiaftd-xj^mut^ m0k
Sembrado afsi, tihuadaptexj!> enbuaddfteK*
S€mbv2ámz yhtiddaptedpur > yhttdáafter %
i
Señaladura,j«c»*\
Señal ador, ytfcney.
Scñalador inftrumento, yttttoph*
Senas, hue%e&eremdmriQt*
Señor, y eche mo+ ,«
S, ante E,I,& 0. lOJ
Sepuktita, t<\ uepe ondmtopo.
S jalear, h(4on4mi<t%e ytde efcondcrl
t
Servido, tipiripteche.
Servidumbre, yp'mpter^
Sefenta, ¿zorodochoto*
Sefos, pocutpueyamtidri
Scvo,yaritir,
Sx aneé I¿
Suynd>yndic9>thk
Si, conjunción, httere.
Si en algún lugar, tehmtaunai
Si de algún lugar, tehuitdyná*
Si á algún lugar, tehmpdihetyacdnél
Siempre, par*, ««co&pMtKf, cfec/>/wíKeJ
Sien,jj)p4wrfp/4»».
Sienes, ypandptárctm.
Sicrvojó efelavo, muenny^ mticuypei
Siete, d'Zdqmypon*^
SilvariyctaKnddeydyct&nitriJfoi
SilvOjjrí.
Silvador^MKfo»»,
Simple, chercuy.
Simpleza, ychercuyurpel
Sitio,© lugar, paehet.
Sitio de cafa, patddpatMr; ....
S, ante OJ
Sobaco, metdddcnar.
Soberado, cW¿.
Sober vio, .ca^fmm^t czgddenol
m
*
%&$ Si- mm 0,
Sobervia por tener* cd%$nimpe $ft*Kt*wi*ft£
Sobrar» huacítyuptdchttifiá, mad. *»•
Sobrado? tacuyttpteche.
Sobra, chaattyfipten
Sobrar, tdhueremánd.
Sobrado, t*h*ñp* -, . .
$Qbta,chajbi*ci4r.t.'
Sobre alguna co(»^f4po,j»íC4jpf4i*
Sobrenombre! yechetrdpt* >
Soltadara,J<f«) '^<*wc<^í^f|«> .
,
,
Soltarfe, htíechichlmcdXf* me »
Soltado, tebvechchi mcdce. ¡*» " V
s
- -
Soltura, htechichint cddpur.
Sombra, >0 .*>*!* * v )D*c¿f4.
p <?
Sonar los m )C is , h'*o>%*pc httcdxj) in&nd, Ii
Sonados, tonaochvcdcbe.
Sonadura, chonapchuciídpttr.
Sonarfe los mocos, h*¿%$*dpcfm*Qhe> mo%¿i
So-
r *
¿
S, ántre O.
Sonado!, toxp^apchtecA^e.
Sonar, yctd^e^yey mette.
Sonido, yet.
Señar, huechetU^ty me. j
Soñador, huethete.
Sueño, huechetir, thnecheiÍK
Sueño, Iff»».
Sopear mo jan do, yucupUze. Ji
Sopeado, tonKtpchc, tnKipKe.
Sopeadura,j*c«/>r*;«>\
Sopear, migar, hudmcd%¿> ttmeáchu
Soplar, j^w^, w /, memptZj i.
Soplado» tipi%ma%c 9 empi^maK.
Sop\czdara> yp¡%m<tdpnr*
Soplón, ypt^maKet*
Soplo, ypt^maneu
Sordo, panampe.
Sordccct(c>pandrMtdche>4p4. i¡¡
Sordecído, ttpandmwtdche.
Sorber, haemeddche, inerte» ju
Sorbido, temeche.
Sorbo, chemer, chemetl
Sofo, fin fal, ycatembrd.
Sofyechzvyyttprazjiytiplrdtymítü
Sofpechado, ntípreche 3 titiprethc*
Sofpecha,f/)/Vír.
Sofpechador, tipiretons.
Soffegará otro,^ocrfc^ musmón*
ooííegado, t'>pocach e m t empocdK.
Sotekgo^y^opocddfur.
Soílegarfc, kuopocdckcy mo mom.
}
Sofregada, toyopocache..
Sofsiego, yopacddpur.
Sobar, huejueemache, me, mene.
]
Sobado, temetmd&e^ne^eemJL*.
sobadura, che^eemddpur.
io8
S, aiite V¿
Suauidad, chew- ^
*•»- vi-
Subir, fc^iwcwWi
Subido, ttthwnuchcaonuK*. [
Subidor, Uonucney.
U(nm * f *
Subida, h»*n*ft»t**>*
Subimiento, huonueitr
Suceder a otto en oficia
*»<* «ai**™ &« W'
ÍSu ccffor,#>»i^^-
add. I.
Sudar, yctrarnticidche,
Sudado, tattarmumchc»
Sudor, ¿rámneo*
Suegro, ^0?.
Suegra, yaborpur t
Suela, pwtdde».
x
$ut\áo,yefetptér»ye¥et-
Suelea cof a, f ¡Wrncacbf.
.
Sueño, >íf»w«,
Suero, yfcchcUf,
SaííUiyrQCMChcmeri $2
$iifriAo%tHr§cche%onro*o.
Sufrimiento, roe^.
Sumir» hHtmétn*nt}r#Z*f
?
V
Sumido, tíHemmtt>4MfW?t
Suípcndcrfe* hmx^nimMnu
Su, genio, táux^mmcbt* Su
S, anrc V,3cT, an teA.
¿Of
o ayo, ymfejuirpe
T, twc A.
Tabaco, tam^tamn.
i.*
,0,a > fWrecbcm.
ra lecida, teucpmtacbe*
téueplre.
rallo, jyrp/r/.
ran, adi erb. comp.^4^,
anfoen, >*£,,..
W<W#.
"anpoco, ¿*Ker.
[an folaraente, ?«,-**.
]*?**% tweutapuache. me, mede. 12
apado, teutapucheycnentaPHK,
apadura, chstétdpur.
apador, chemapnney^
apadura, cheat aputopo.
ancr, huerncacbe , «í^»,
m, ¿ «¡
anido, ttruachty emctaKc*
anedor, erucuatone.
añedura^ cherucuatfnr.
Di Tar*
no T ante A, & E,
dmd muen
T ardar, tadmache*
mAmuirt*.
y
Tardan^»
Tardeado, timdmchcm*
Tercio, timdmche; i
T, ante E,
TGla,tic*pcJ>*»»Wf "tf**
Telaraña,»**™.
Temblar, huezjhmchdcbe, meXj
Temblada* *%ehmchic?*m
Temblor deríerra,»o»ofc»í^«c^«
TembUdura;fo»wfc*j«k^ r *
Temido, tindmachem,
Temerofo, tdvji^riem.
Temor, ydrachm.
Tempeftad, co»É»powí^.
r
Ycmp\Mikudtttrmtnucttdche i indd» 5-
Templado, tdtnmumcGhe>dtumumK* .
W
f^^«/V^^,^«^«ín|ir.
Temprana fruta r
I.
Tcndctthudcdpndzeitndymddd.^
Tendido, tdcdfndch, artdcdfndK.
fendeaou chdcdfnaney. .
mdd. *«
Tendedura de pan, hudprdKe, m*>
Tener poJucion, hudzyrcdeh** j
Tenida,¡t¡1fan&K*ey, .
Teñidura, yHd^dnsmtedpftr.
Ternilla, yeipuechucuen
Terremoto, nonohuezguchir.
Teta, mat ir*
Tetona, ymdt&pmnl
Texct,ycdpd%£> mué , mué: $':
T, ante
Tio, pafuertfapneyemar:,
Tigre, eKere,curdcne*
Tierna cofa» teqaene.
Tierra, nono,nonbr%
Tinaja» mucura.^
Tiritá,r%wVi.
Tiña,KiVi>i«V
Dd» TU
%t% T, ante 1,8c O.
T i'rar cores, hn^ptdrnd^ me, meneptá. j \
Tirado, ftptdmache* eneptdmtK»
Tirar á algo con flecha, ypttcr tpidche, ntfueri
Tirado, tiptteripche.
Tirador, p*<r»7f6«0.
Tito,pueriftupur»
TÍCon, titpdfp».
Tirar de algo, huechiqutdxe, mech, fj
Tirado, t echiKche, enechiK,
Tiradura, chechiKtupur.
Tfi.nztiy\tichimndxej muí, 4^
Tiznado, tiKichimno^j,
Tizne, Kichin.
T iqori) dpotopidttHe.
T, ante O.'
i Áfa»
Tollido, eptiercdpain*
Tomar, hndpuexacht^m.*, wdd. |J*
Tomado, tdpueche y andpuecKe,
Tomadura, cffipuqdpur.
Topar, huopoh«dchei Üá^moií 4«
Tapadura, chepodpur.
Tovccuypuechd^empHe^Ke.
Torga!, tQcmdndporchem, tifucidif.
Torcer htéoemandpurudche»
,
y¿
Torcedor, choemanapurnej.
Torcer ropa, hnocromi^md^e^motwodi
Torcida, tocromicche, ovocromi&c,
Torcedura* shocromtupur.
-
T ante 0,&K; ii£
Tortuga, acuaj.
Tofca cofa, tapuecrem,
Tofer, y it one h(*a%e,
Tofc, afon<ft c.
Tofedor, tatonorem, didtonnrumKt .
T, ante R;
Trabajar, hudxtkuenefcdze, n>d7¿ iS
Trabajado, tihuAT^tuenepca^e,
Trabajador, yhua%dHentpcdney*
Trabajo, hud^nenepcdr,
Tt*$M t yucfaz¿>muc>t*oyHC* ti
Tragado, tucfaiht^mcpdK*
Tv2$adot:>yucp4ney¿
1 rago, yucpdtop».
'Tx2ct % hucnepid^e i nie i nf2 3J
T raido , tenep'^e , enepke.
Traedor, enepney>ye*cm*yczjimol
Traedura, encftupur, nenepuir y *r>c.
Traer,© traeré, irregular, chtSwx cchtprél
Traer aqucílas, wttrhpo huenepU^e, |,
Traído, m uropo tenepehe.
Tragar, hntnocHdchc^ ne< meien
%
Tragado, tenocche* enuo^o.
Tragón, enuoHocpuin.
Trabar el cabdlo>/>«j<irjriow4^. |j
Trancado afsi, iirdmch**
Trancjadura, yrdmt upur.
Trafmañana , ntoncecoro*
Trampa para matar animales, ¡mWJ
Trafponer, huaddpta^eX yhudidc&ztl Ú2
Trafpuefto, t'>hudd*ptci'he> enhudidptfo
Tr auar. Vide maneat ar,ypt mia^e.
Tm
ires dias ha, d^prodt* man.
Trcze, d^oroptdpue^e*
Trefquilar, hudptcdX^ *«\ .
Tf efquiladura, cha^cddpitr.
jdhuan IfertynWw*
T ripas,tipdndfdtnche.
Trifte,
'intixza.tdndpdmtupur: , -,
Trompetero, y*ty9ft*m*fp.
Trompo, pete,
Tronari mcrtidn.
Tronido, o trueno, meru.
Trocar , hud%di&oromdche , **%*%*
Trocador, d^^oromaMi
T zote, yecdcntr.
T, aatc V. 1
tesmeche.
Tuerca cofa, no derecha, t ocmtty
Tuerto, arma, tincachtn. "
Tuecano,ef4r, depyetar.
Tullido, UQomche. .-
l%
Tupir, ypigmdche-í'éinfiV"**
Tupido, pierna tipi^dche.
Turbar á otro, httemtdtmdcbe,
mmnem i.
Turbarte, huecbimtdtmdche.mgchem.
Turbado, temchemtdtrKdche»
Turbación, shechemtdtmdr*
Turbio, tMH'rfnt.
-Turma de animal icbmmchemrcemi
i
Tu
V, Inte B,E,L,M,&N. líj;
Ui amuere,
uyo , ¿muktr*
una, planta, chefcreperi
V, ante B;
V, aneé E;
V, ante IV
Vltimo, cWjj, chafar}
V, ante Mj'.
Vraedecerfe, huechache*
Vmcdcccr, htteche%r<tche>i*cche%» ¿3
Vmedccido, teucchezgeche.
Vmedo, teche%rem> techre^
Vmedad, chegre?.
Vmildc, etcácafmn^AUd^AmcoWochtl
Vmildad, huazamcoyror.
Vmillarfc, huw^amcoyrdchei wd%* 4«
Vm illado, t<ñ>a%timceirvche.
Vm ¡Ilación, huazjmctiror*
V, ante N«;
V, aneé S,
V, anw-.V,-
TV ante A¿
Vado,j3r»íTj[>43r>fí»^F.
Vadear^wMK/waapw^e, mu. 43
Vadeado, tumarpampnoxff, enmtrponop*
Vagar, eftár ociofp, tehmn^e hueste > \>uhninchirí i
Vttehuicdm**
ág"ieadp r , ¿chinetmet y ene* •
V-agusamienco, yachimmtupur.
Vaguido de eabeci, huempuwumng t
Y» ante E;
y&CQ*témitpncnH
YV ante G¿
Voluntad, ^¿r*,^*,**^, tinyi:
Vi ante Y:
Vucftro es efto, mnKir f cm*n*ch$*;
X, ante A,
t#
Xaquíaia,i0/#i;0/«¿
X, aneé E.
X, anee Y¿
Xugo, cheur.
Xugofa cofa, tecttrKem*
Xugo no tiene) ccttpramtnál
Zl
*io ¡g, mm A$,0,& V.
Z, ante A.
Zamuro, cttrumo.
Zarco de los ojos, tenurarem.
Zangaño de colmena, cabpat}.
Zt anta E¿
Zerbatana,JfcgNtl
Z, ante P, •
Zoáomiz^r^yhítyufáchet m* I.
Zodoqaia,,.? W»p4r. .
Zoiomitz* jhHW2Mm>yhurfttaXer¿
Z> ante V, *
F I N.
,
PS
¿í*3