Guia Docente 1 Er Grado Guar

GOBIERNO NACIONAL
Horacio Manuel Cartes Jara

Presidente de la República
Enrique Riera Escudero

Ministro de Educación y Cultura
Myrian Mello
Viceministra de Educación para la Gestión Educativa
Gerardo Gómez Morales

Viceministro de Educación para el Desarrollo Educativo
María Gloria Pereira de Jaquet

Dirección General de Currículum, Orientación y Evaluación
María del Carmen Giménez Sivulec

Dirección General de Educación Inicial y Escolar Básica
Arístides Mendieta
Dirección de Educación Escolar Básica
Nélida López de Lezcano

Dirección Educación Inicial
Nancy Oilda Benítez Ojeda

Coordinadora Pedagógica de la DGEIyEB
DIRECCIÓN GENERAL DE EDUCACIÓN INICIAL Y ESCOLAR BÁSICA
Programa de Fortalecimiento a la Nueva Escuela Pública Paraguaya. Préstamo Nº 1880/BLPR

Unidad Coordinadora de Proyectos MEC-BID
Estrategia de Mejoramiento de la Lectoescritura en el Primer Ciclo
Coordinadora
María Noema Aquino Velloso
Equipo de elaboración
Estefana Ramona Acosta Alcorta
Arsenia Lorenza Medina de Louteiro
Revisión y corrección
Nancy Oilda Benítez Ojeda
Favio Cabrera Duarte
Coordinación de edición
Veronique Balansa
Diseño gráfico
Adrián Brítez
Marcos Echeverría
Ilustración
Nelson Marín
Primera Edición - 2016

Asunción - Paraguay
Queda prohibida cualquier forma de reproducción, transmisión o archivo en sistemas recuperables del presente material,
ya sea para uso privado o público, por medios mecánicos electrónico, electroestáticos, magnéticos o cualquier otro, total
o parcialmente, con o sin finalidades de lucro, salvo expresa autorización del Ministerio de Educación y Cultura.
ÑE’Ẽ ÑEPYRÛMBY
Mbo’ehára 1º gradogua:
Jaikuaaháicha, ojehechávo mba’épepa ha mboýpa ikatupyry ñane remimombo’ekuéra, mitã

paraguaigua itapykueterei mitã ambue tetãguágui. Añetehápe niko heta mba’e ogueraha upéva oiko
hagua ha umíva apytépe tekotevẽ jahechakuaa oĩha ñane rembiapo mbo’eharaháicha. Tekotevẽ
jajepy’amongetami mba’éichapa ñambo’eñaína ha pe ñambo’eháichapahina ñambohováita umi
ñane remimbo’ekuéra oikotevẽ añetévahina.
Upéva he’ise ñamoambueva’erãha ñane rembiapo akoigua. Tekotevẽ ñañembokatupyry ñambo’e
hagua umi mitã ko’agagua, tuichaiterei ojuavýva umi ymaveguarégui, oha’arõháicha ñandehegui.
Ha nde, mbo’ehára, eikuaava’erã nereimeiha ne’año upépe. Oĩ nde ykére heta tekove katupyry
ndejykekótava ha nemoirûtava emoambue hagua rehóvo mbeguekatúpe ne rembiapo.
Ministerio de Educación y Cultura avei nemoirû ha ombohapévo ndéve ne rembiapo pyahu
rehekombo’e hagua umi mitãme omoñe’ẽkuaa ha ohaikuaa porãve hagua, péina omoguahẽ nde
pópe ko guía didáctica nepytyvõtava ára ha ára embo’ekuévo. Ipype niko rejuhúta mba’épa ha
mba’éichapa rehekombo’eva’erã ehóvo, mbeguekatúpe, ne remimbo’ekuérape ikatupyryve hagua
umi ko’ága rupi ojejerureháicha ichupekuéra.
Jaikuaa niko, ko’aga rupi, ndaha’evéima pe ymaguaréicha ñaimo’ãva mitã oleeha he’ívonte umi ñe’ẽ
oĩva arandukápe ha ndaoikuaái mba’épa he’ise upéva. Ko’ága rupi oñeha’arõ mitã toikûmby porã
mba’épahina oje’e ha mba’épahina oje’ese pe texto omoñe’ẽvape. Upéicha avei, ndaha’éveima pe
ymave oñeimo’ãhaguéicha mitã ohaikuaaha okopiávonte térã ilétra porã umívante. Ko’ûága rupi
oñeha’arõ umi mitã tomoheñói iñakãme umi he’iséva ha upéva tombohasakuaa kuatiápe. Upévahina
añetehápe pe jehai.
Umi mba’e rembo’e hagua niko nepytyvõtahina ko guía didáctica. Ijapopýpe oñomoirûkuri mbo’ehára
katupyry oikuaa porãva mba’épa pe tekotevẽvahina oñemombareteve mitãnguéra oñembo’ehápe
ha umi ikuaapykuéra omboguapy hikuái ko guía didáctica-pe.
Eñeha’ãkena ejapo ipype he’ihaichaite ha sapy’a rejuhúramo mba’e oñemyatyrõva’erã ipype térã
oñemoĩva’erã ipype opyta porãve haguáicha, aníkena eñongatu ndénte umíva, eikuaaukákena oréve
ha ore, katuete, romyatyrõta ko guía didáctica.
Hi’ã ningo oiko maymave mbo’ehaógui tenda oĩhápe katupyry, jerovia, arandu; oñembopyahuhápe
tapiaite tembiapo, mitãnguéra oiko hagua vy’a ha jeroviápe ha avei oĩháme mba’e porã kuaapy
rupive.
Roheja nde pópe ko guía didáctica omyesakãvétava nde rape, rojeroviágui nde rehe! Eipurúkena
hekopete embohasa hagua mitãnguérape ne kyre’ỹ rupive, oikuaa seveseve hagua oĩva ipype.
Añuã.
Ministerio de Educación y Cultura
Ko guía oguereko
JAIKUAA HAGUA MBA’ÉICHAPA JAIPURÚTA KO

GUÍA DIDÁCTICA ............................................ 10
MBA’ÉICHAPA OÑEMOHENDA KO
GUÍA DIDÁCTICA ............................................ 11
UNIDAD 1 UNIDAD 3
“MUNDOPÝRE…ÑANE IMPORTANTE JOA” “JAIKO OÑONDIVEPA PETEĨ COMUNIDAD-PE”
Clase 1 ............................................................ 12 Clase 1 ............................................................ 75
Clase 2 ............................................................ 16 Clase 2 ............................................................ 80
Clase 3 ............................................................ 19 Clase 3 ............................................................ 83
Clase 4 ............................................................ 23 Clase 4 ............................................................ 86
Clase 5 ............................................................ 25 Clase 5 ............................................................ 90
Clase 6 ............................................................ 28 Evaluación formativa ..................................... 93
Clase 7 ............................................................ 32
Clase 8 ............................................................ 35
Clase 9 ............................................................ 38
Clase 10 .......................................................... 42
Evaluación formativa ..................................... 45
UNIDAD 2 UNIDAD 4
“¡ ÑANE MBA’ETEETE!” “MITÃNGUÉRA DERECHOKUÉRA”
Clase 1 ............................................................ 48 Clase 1 ............................................................ 97
Clase 2 ............................................................ 52 Clase 2 .......................................................... 102
Clase 3 ............................................................ 55 Clase 3 .......................................................... 108
Clase 4 ............................................................ 59 Clase 4 .......................................................... 111
Clase 5 ............................................................ 63 Clase 5 .......................................................... 115
Clase 6 ............................................................ 67 Clase 6 .......................................................... 118
Clase 7 ............................................................ 69 Clase 7 .......................................................... 123
Evaluación formativa ..................................... 71 Evaluación formativa ................................... 125
UNIDAD 5 UNIDAD 7
“JAHUGAMÍNA” “MYMBAKUÉRA SAITE OPÁVA OHÓVO”
Clase 1 .......................................................... 130 Clase 1 .......................................................... 199
Clase 2 .......................................................... 135 Clase 2 .......................................................... 205
Clase 3 .......................................................... 139 Clase 3 .......................................................... 208
Clase 4 .......................................................... 144 Clase 4 .......................................................... 215
Clase 5 .......................................................... 146 Clase 5 .......................................................... 217
Clase 6 .......................................................... 152 Clase 6 .......................................................... 219
Clase 7 .......................................................... 155 Clase 7 .......................................................... 222
Evaluación formativa ................................... 157 Evaluación formativa ................................... 225
UNIDAD 6 UNIDAD 8
“MYMBAKUÉRA” ¡ORE MICHĨMI GUIVE…ACTOR HA ACTRIZ
Clase 1 .......................................................... 163 JOAITE!
Clase 2 .......................................................... 170 Clase 1 .......................................................... 231
Clase 3 .......................................................... 173 Clase 2 .......................................................... 237
Clase 4 .......................................................... 179 Clase 3 .......................................................... 245
Clase 5 .......................................................... 181 Clase 4 .......................................................... 249
Clase 6 .......................................................... 183 Clase 5 .......................................................... 254
Clase 7 .......................................................... 191 Clase 6 .......................................................... 256
Evaluación formativa ................................... 194 Clase 7 .......................................................... 263
Clase 8 .......................................................... 267
Clase 9 .......................................................... 274
Evaluación formativa ................................... 276
BIBLIOGRAFÍA ............................................ 282

JAIKUAA HA$UA MBA’ÉICHAPA JAIPURÚTA KO
GUÍA DIDÁCTICA
Romoguahẽ ndéve ko guía pyahu reipuru haçua L1 ramo guaraníme, oñembosako’íva 67 árape
guarãicha mbo’epyrã, oñemohenda 8 unidades-pe ha ndeguerahakuaa 90 minutos peve peteĩ
desarrollo de clase ára ha árape guarã.
Embo’e hagua L1 guarani, rejevaléta ñe’ẽ guaranírente rembo’évo guarani guaraníme, upeva’erã
ko’ã unidad temática irundyvéva oguerúma voi oñondivete, Comprensión Oral, Expresión Oral,
Comprensión Escrita ha Expresión Escrita ikatu haguáicha oñehenduka ñepyrũ temimbo’ekuérape
iñe’ẽtépema voi mbo’epy, oñe’ẽ, omoñe’ẽ ha ohaikuaa ñepyrũma hagua hikuái ñe’ẽ ikatupyryhápe.
Rehechakuaáta avei rembo’etaha oñondivete umi habilidades lingüísticas, irundyvéva voi
reipehe’ã’ÿre ojuehegui.
Mbo’ehára: rejapo porãsérõ ne rembiapo, rejapova’erã pe desarrollo de clase ko guíape he’ihaichaite

ndéve reipytyvõ hagua ne remimbo’ekuérape, ikatupyry pya’eteve hahaguaua hikuái, rehechakuaáta
avei mba’emba’etépa oguerekova’erã peteĩ clase ñeme’ẽ oĩmbaiteva’erãha pype umi momentos
didácticos ovale hagua ndéve pe rembo’éva oguahẽ porãmba hagua mitãnguérape ha ohupyty
hagua pe jaipotáva chuguikuéra: toikuaa, tojapokuaa ha tohechauka hekohápe pe ikuaapy.
10
MBA’ÉICHAPA OÑEMOHENDA KO
GUÍA DIDÁCTICA
Jajokuamína…
Ore ningo romoirûta mitãnguéra 1º grado guápe ko ary pukukue
Che José
Che niko Ana
Ha che katu Tomasa
Ko Guía oñemohenda péicha:
REIKOTEVẼTA.................................................... Ojepurútava mbo’epy aja
ÑEPYRŨMBY .................................................... (Inicio)
ARANDUPY ÑEMBOGUATA ............................. (Desarrollo)
Ñamoñe’ẽ mboyve .......................................... Antes de la lectura
Moñe’ẽrã jave ................................................. Durante la lectura
Ñamoñe’ẽmba rire .......................................... Después de la lectura
ÑEMBYAPU’A ................................................... (Cierre)
11
UNIDAD 1 “Mundopýre…ñane importante joa” Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA
• Ejapo mokõi tarjeta kuatia atãgui rehai hagua mitãnguéra réra. Peteĩ reipurúta remboja hagua
pe imba’apoháre (mesa térã síllare). Ambue katu remosãta hilo-pe, ikatu haguaicha omosãingo
ijajúrare hikuái ha eñongatu peteĩ vosa’ípe. Upéi reipurúta oñemoñeʼẽ rire pe moñe’ẽrã.
Mokõivéva ojehaiva’erã tai script-pe. Techapyrã:
• Ejerure mitãnguérape ogueru hagua ambue ára peteĩ espejo-i.
Dominga
• Egueru peteĩ inimbo apu’a térã madeja de piolín.

• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Che válle rory”.
ÑEPYRŨMBY
Embosako’íkena peteĩ ñeguahẽ ñepyrũ iporãmbajepéva mitãnguéra oñeñandu porã hagua

mbo’ehakotýpe oguahẽ ypy guive mbo’ehaópe. Emombe’u chupekuéra mba’emba’épepa
oñembokatupyrýta ko ary pukukue Comunicación-pe. Emombe’úkena chupekuéra igustoitereiha
ñamoñe’ẽkuaa. Emyesakã mitãnguérape ñemoñe’ẽkuaa rupi hetaiterei mba’e porã jaikuaaha,
mymbakuéra rehegua, ambue ñanderapichakuérare oñe’ẽva, ka’avokuérare ha ikatu avei jaha
viaje-pe mombyryyy, umi tenda ñaimo’ã’ỹhápe ñaguahẽtaha peichapéichante, hákatu ñane
pensamiento rupive ñaguahẽ. Ha la igustovéva ñapensáva, ñañandúva ha jahasáva ikatuha
ñamombe’u ñe’ẽjehai rupi ha ikatu ñamoñe’ẽ jeyjey ha pe jahasava’ekue na’iñambue mo’ãi
araka’eve.
1. Ñañemongetami jaikuaámava rehe

Embyaty temimbo’ekuérape peteĩ kora guasúpe ne ndive. Ere chupekuéra pehugataha peteĩ juego
hérava “Ñandu renimbo”. Ehechauka chupekuéra pe hilo ho’ávo ipopekuéra, omombe’uva’erãha
héra, moõguipa ou, mba’épa oguerohory ha mba’épa ikatu ombopochy avei chupe. Emoñepyrũke
nde. Eme’ẽ pa’ũ ikatu haguaicha maymavaite omombe’u héra.
Emombe’u chupekuéra pe ñandurenimbóicha oñondivepa pemba’apotaha ko ary pukukue. Upévare
iñimportanteterei ojokuaa ha torýpe oiko maymavaite. Avei iporã oikuaa mitãnguéra maymave
jaguerekoha ñande réra ñanembojoavýva ojuehegui, avavete ndajajojoguái hákatu maymavaite
ñaneimportánte ha ndaikatúi jaiko ojuehe’ỹ.
Pejepopete opávo ko juego, eguerohorýke hembiapokuéra.
12
2. Mbo’epy oikuaa pyahútava
• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ mombe’urã hérava “Che válle rory” omoñe’ẽ ha
omyesakãtaha hikuái moñe’ẽrã. Avei, ojokuaáta, oñohenóita ojohéra rupi ha tuicha mba’eha pe
ñande réra ñanembojoavýva ojuehegui. Emombe’u avei chupekuéra ohaitaha herakuéra.
ARANDUPY ÑEMBOGUATA
Ñamoñe’ẽ mboyve.
1
3. Hipótesis moñe’ẽrã rehegua
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã: “Che Válle
Rory”rehegua. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu eporandu
chupekuéra:
-- Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme…
-- Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã…
-- Mávarepa vaicha peẽme oñe’ẽta moñe’ẽrãme…
-- Mba’e marandúpa oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme…
-- Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
• Ehai pizarrón-pe umi hipótesis temimbo’ekuéra he’iva’ekue moñe’ẽrãre ombojoavy hagua
hemiandu opakuévo moñe’ẽrã. Ikatu rehai irundy térã hetave umi hipótesis he’iva’ekue hikuái.
Iporãva’erã maymavaite omombe’u hemiandu.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Che válle rory”. Emoñe’ẽnguévo ehechauka
rehóvo mbojojahápe, ohechakuaa haguaicha umi temimbo’ekuéra ñamoñe’ẽha asúguio (de
izquierda) akatúa gotyo (a derecha) ha yvatéguio yvy gotyo.
Eheja mitãnguérape te’i mba’épa oikóta moñe’ẽrãme remoñe’ẽ aja ko’ã hendápe:
Opakuévo mokõiha pegua haipyvo, epyta ha eporandu chupekuéra:
-- Mba’e vállepepa ojoguáne ko’ága oikohápe hikuái…
• Ejapysaka porãke neremimbo’ekuéra he’ívare ha upéi esegi emoñe’ẽve moñe’ẽrã, ha
emoñe’ẽmbávo haipyvo irundyha repytakuaa ha ere: - Pejemína chéve…mba’énepa ojapo Jasy
Jatere…
• Eporandu temimbo’ekuérape mba’éichapa osegíne ko moñe’ẽrã opredeci hagua hikuái.
• Remoñe’ẽnguévo rehóvo eñomongeta temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ hesakã porã’ỹva rehe
chupekuéra.
• Ehechakuaa hendivekuéra ko’ã ñe’ẽ moñe’ẽrã rehegua:
-- Ysyry potĩ: y osyrýva ha nda’iky’áiva, arroyo iky’a’ỹva.
-- Oñomomaitei: ojosaluda, ojoguerohory.
-- Ndajaroviaséiva: ñaimo’ã’ỹva, ikatu’ỹva jaguerovia.
-- Ojapysaka: ohendu.
-- Ikachiãiva: oporombojarukuaáva.
13
CHE VÁLLE RORY
Ijapohare: Estefana Acosta
Arsenia Medina
Oĩva’ekue peteĩ válle iporãitereíva…ojeréva
hese ysyry potĩ porã, ipiro’y’sã asýva,… ko válle ningo
1
héra “Válle Rory”. Upépe horyjoa hikuái, ko’ẽmbávo
oñomomaitei joa, oñoañuã, ojopopyhy, oñohenói
joa héra rupi… ojokuaapaite voi ningo hikuái… Peteĩ
árape... oikomi peteĩ mba’e ndajaroviaséiva
“Válle Rorýpe…
Upe árape opu’ãvo hikuái

oñomomaiteise ha ndaikatúi…
hesaraipaiteeee… naimandu’ái mba’éichapa
héra mavavéva… Oñemondýi ha he’i: Mba’éiko
péva. Mba’éiko la oikóvaaaa... Hovasy joa. Opaaa
vy’a Válle Rorýpe.
Peteĩ árape…ojapysakaaaa hikuái, ohendu py’ỹi oturuñe’ẽva, hákatu ndoikuaái moõguipa ou

upe turuñe’ẽ po’iiii pukuuu asajerei.
Ohasávo ára, hesaráima hikuái oikómivagui asajekue… Oñomoirũ Ana, José ha Tomasa
oho hagua ojahu ysyrýpe, oñembopiro’ymi hagua. Ohooo ojoapykuéri hikuái pe tape po’íre,
upeichaháguinte… José osapukái :
-Ma’emiiiii, ma’emíiiinaaaa. Amo yvyra rapokuápe ojekuaahína peteĩ vosa’i. Ana katu he’i:
-Jahamína jahecha mba’épa oĩ pe vosa’ípe. Ovy’aiterei hikuái
otopávo pype umi terakuéra okañyva’ekue. Tomasa katu he’i:
-Oiméne péva Jasy Jatere ojapohína ra’e…
Oikómiva’ekue voíningo otureñe’ẽ po’iii oikóvo
ha ñanembuesarái ñande réragui. Ha’éko ku
ikachiãiva voi.
-Héẽ… Jasy Jatere oñomi ha omoĩmbaite ra’e
ko’ápe ñande valleguakuéra réra ha avei
ñande réra.
Mitãnguéra ovy’aiterei ha pya’e

porãko ogueraha ome’ẽ chupekuéra
peteĩteĩvape la herakuéra. Omosãingo joa
ijajúrare hikuái la herakuéra. Ko vy’a oikóva
la Válle Rorýpeeee… otopa haguére jey
herakuéra. Ojoguerohory joa jeýma hikuái
ñepyrũmbýrõ guareichaite. Upe guive oiko
jey tory ha vy’ápe oñondivepa ivállepe.
14
Ñamoñe’ẽmba rire
5. Moñe’ẽrã ñemyesakã
• Hipótesis ñemo’añete (Verificación de hipótesis)
• Eporandu mitãnguérape oikópa pe ha’ekuéra oimo’ãva’ekue oikotaha moñe’ẽrãme.
• Emo’añete térã embotove rehaiva’ekue.
• Ñamba’eporandúvo:
1
• Eporandu umi oĩva voi moñe’ẽrãme iñembohovái (Preguntas explícitas).
-- Mba’éichapa héra ko moñe’ẽrã.
-- Mba’eichagua gente piko oiko Válle Rorýpe.
• Eporandu umi oñembohovái hagua oikotevẽva reñamindu’u porã moñe’ẽrãme he’ívare
(Preguntas implícitas).
-- Mba’érepa opa vy’a peteĩ árape Válle Rorýpe.
-- Mba’érepa oje’e Jasy Jatere ikachiãiha.
• Eporandu umi mba’e rembohovaikuaáva nde reñanduhaichaite (Preguntas valóricas o de
carácter personal).
-- Mba’épa oikóne nderesaráirõ nderéragui peteĩ árape.
-- Mba’épa ere Jasy Jatere rembiapóre.
6. Jehai
Ehechauka mitãnguérape peteĩ vosa’i remoĩ haguépe neremimbo’ekuéra réra (Jasy Jatere
vosa’ichagua). Ere chupekuéra pe Jasy Jateréicha avei nde reguerekoha peteĩ mba’e ñongatupy pe
vosa’ípe. Eporandumi chupekuéra:
• Mba’énepa oĩ ko vosa’ípe…
• Eguenohẽ peteĩteĩ umi terakuéra, ehupi yvate ha ehechauka mitãnguérape, emoñeʼẽ ha upekuévo
ehechauka nekuãme umi térã. Emeʼẽ pe mitã réra reguenohẽva ha tomosãingo ijajúrare ha ere
iñirũnguérape te’i jeyjey ha tojepopetejoaite hapichápe. Péicha rejapóta reguenohẽmba peve
temimbo’ekuéra réra. Maymavaite oguereko haguaicha ijajúrare ha avei imesa rehe.
• Ehechauka mitãnguérape hembiaporã pyahu, ha ere chupekuéra mbaʼéichapa ojapóta ko’ã
tembiapo. Ehechauka moõpa ohaíta héra cuaderno de Comunicación-pe.
ÑEMBYAPU’A
7. Jaikuaa ñande réra

Ejerure mbohapy temimbo’épe toñembyaty peteĩ atýpe (Ikatu avei oñembyaty po mitã, nde
reikuaáta). Tomoĩ imbytepekuéra ovapývo herakuéra osãingóva ijajúrare, tomosarambi umi térã
oĩva ovapývo ha upéi tombojere ha toiporavo herakuéra.
Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ herakuéra ha upéi tomoñe’ẽ avei iñirũnguéra réra.
Pejepopetéke tembiapo peguerohorývo.
• Omba’apo hagua hikuái hogaygua ndive.
• Ere mitãnguérape toporandu hogayguakuérape mávapa oiporavoraka’e héra ha mávapa
ombohéra chupe, avei ikatu oporandu mba’épa he’ise upe héra.
• Tomoha’anga umi mba’eita oikuaa pyahúva herakuéra rehegua ha upéi ogueraha hagua
ohechauka iñirũnguérape.
15
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Ejapo achegety guaraníme ha emboja ne mbo’ehakoty parére. Namichĩeteiva’erã ikatu haguaicha

mitã ohecha isílla guive (Pared de palabras).
• Ehai mitãnguéra réra kuatia atãme. Eipuru tai script tuicháva ikatu haguaicha oñemoñeʼẽ
mombyry guive.
• Ehai personaje-kuéra réra mombe’urã Válle Rory pegua (Tomasa, José ha Ana) Eipuru tai script
tuicháva avei.
Tomasa
ÑEPYRŨMBY
1. Che réra rembiasa (La historia de nuestros nombres)

• Ejerure mitãnguérape omosãingo hagua ijajúrare héra kuehe guaréicha.
• Embyaty mitãnguérape oñondivepa peteĩ korápe ha tomombe’u mbaʼérepa oñembohéra
chupekuéra upéicha. Techapyrã: Amombe’umíta peẽme mba’érepa che sy chembohéra Estefana
Ramona: - Kuehe che sy omombeʼumi chéve che reraha Estefana Ramona, haʼére upéva che túva
sy réra, ha che sy ohayhuetereiva’ekue chupe, imba’eporãre. Ha avei omombe’u chéve che réra
he’ise “vencedora”. Upe ára che túva oho chembokuatia ypy hagua Registro Civil-pe ha omoĩ
chéve pe téra ha’e ha che sy ohecharamoveva’ekue.
2. Achegety pared-rehe oĩva jehechauka (Presentación de la pared de palabras)

• Emombeʼu mitãnguérape otopataha mbo’ehakotýpe peteĩ tenda omomandu’ava’erã tapia
chupekuéra ohaíta jave ñe’ẽ. Egueraha ha emboguapy mitãnguérape ohecha haguame pe
achegety oĩva pared rehe.
• Eporandu mbaʼépa ohecha hikuái upe pared rehe. Emombeʼu mitãnguérape umi tai oĩva
ojoapykueripa heraha Achegety. Ere chupekuéra oĩha tai tuicháva ha michĩva, upéicha avei, ani
ojepy’apy hesekuéra, mbeguekatúpe oikuaataha ohóvo maymavaite tai.
• Eremi ne remimbo’ekuérape ojesareko hagua hérare ha tohechakuaa mba’e tai ñepyrũmbýpepa
ojehai héra, teʼi ha toheka umi taikuéra pa’ũme ojáva pared rehe. Embohasa peteĩteĩ umi mitã
omboja hagua héra oĩhápe upe tai héra oñepyrũha.
• Emomanduʼa mitãnguérape na’imandu’ái jave mba’éichapa ojehai héra ikatuha oho ojesareko
upépe.
• Egueraha mitãnguérape pe oĩhápe moñeʼẽrã “Che Válle Rory”.
16
Ñamoñe’ẽ mboyve
3. Ñamoñe’ẽvo oñondivepa
• Embyaty ne remimbo’ekuérape peteĩ hendápe ikatu haguaicha ojesareko pe moñe’ẽrã “Che Válle
Rory” oĩha rehe.
1
• Emombe’u chupekuéra peñomongetataha moñe’ẽrãre ha ombohovaitaha hikuái peteĩteĩ ohupíva
ipo upevarã. Umi ambue katu ojapysakava’erã kirirĩhápe ohendu porã hagua iñangirũ ñe’ẽ.
• Eporandu chupekuéra mba’éguipa oñe’ẽ pe moñe’ẽrã.
-- Mba’éichapa héra (Título) moñe’ẽrã.
-- Mávapa ohai pe moñe’ẽrã (Autor).
• Emombe’u mitãnguérape mba’épa he’ise pe autor.
• Eiporavo irundy térã nde reikuaaháicha omoñe’ẽ hagua pe moñe’ẽrã réra (Título del texto)
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Che Válle Rory”. Emoñe’ẽnguévo
ehechauka rehóvo mbojojahápe, ohechakuaa haguaicha umi temimbo’ekuéra ñamoñe’ẽha
asúguio akatúa gotyo ha yvatéguio yvy gotyo.
• Ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ nendive (Lectura coral…) Emoñe’ẽ nde upe moñe’ẽrã peteĩ idea
paha peve.
Ñamba’eporandúvo:
-- Mba’éichapa héra umi mitãnguéra moñe’ẽrã megua.
-- Mba’ére nepa oñembohéra “Válle Rory” ko tenda.
-- Mba’ére nepa umi mitãnguéra ovy’aiterei ojuhúvo pe vosa’i.
• Eporandu umi porandu rembohovai kuaáva nde reñanduhaichaite (Preguntas valóricas o de
-- Mba’épa ere umi mitã rembiapóre.
-- Mba’épa eréta umi Válle Rory guápe.
6. Ñe’ẽnguéra jehechakuaa- Vocabulario visual

Ejerure ne remimbo’ekuérape tojesareko pe moñe’ẽrãre ha tohechauka moõitépa ojehai moñe’ẽrãme
umi mitãnguéra réra. Emboja pizarrón-rehe umi téra: Ana, Tomasa ha José.
Ehechauka umi mitã ra’anga ha avei herakuéra peteĩteĩ. Upéi emboja avei ko’ã personaje-kuéra réra
oipytyvõta chupekuéra ko ary pukukue javeve umi oĩhápe voi temimbo’ekuéra réra apytépe.
17
1
José Ana Tomasa
7. Kóva ko che hína
• Emombe’u porãke ne remimbo’ekuérape maymave ha peteĩteĩ ñande ko hína nañandejojahái,
jajoavy ñande rete rupive, oĩ ikyráva, ipirúva, ikarapéva térã ijyvatéva. Oĩ katu ikorasõ porãva,
hetia’éva, isarakíva, ikaiguéva, oporohayhu kuaáva…
• Ejerure mitãnguérape tomombe’umi mba’éichapa umi personaje-kuéra moñe’ẽrã megua: Jasy
Jatere ha avei mitãnguéra Ana, José, Tomasa…
• Upéi ejerure ne remimbo’ekuérape toñemoha’angahaimi hikuái. Emombe’u chupekuéra
ta’angahai ha’eha peteĩ ta’anga ha’ekuéra voi ojapóva, ha’ekuéra ojehechahaichaite ha
ojoguaitereiva’erãha chupekuéra. Ere avei temimbo’ekuérape ko’ã ta’angahai ojapótava
hikuái oñemosãingotaha mbo’ehakotýpe ha avei oñeñemongetataha hesekuéra upéi.
Ehechaukamína ko tembiapo neremimbo’ekuérape. Epensa ha emombe’u rehóvo upéva:
Ama’ẽ espejo-pe (Emaña upe espejo-pe ha emboyke peteĩ hendápe remaña pukumi rire ne
ra’angáre). Che, cherova apu’ami, che akãrague hũ ha hyruparei. Aipuru anteojos, upévare
amoha’angaraẽta cheresakuéra ha upéi katu la che anteojos. Apintáta cheropea ha upéi katu
chetyvyta. E’a… haimetete cheresarái che-lunárgui cherova’yképe oĩvagui, amoha’angáta avei
upéva… Emoha’angáke nderete tuichakue javeve.
• Ejerure ne remimbo’ekuérape toho puraheipópe ha ojapo’ỹre sarambi oguapy hagua isíllape.
• Eme’ẽ ne remimbo’ekuérape kuatia oñemoha’anga hagua hikuái ha tojapo hembiapo
imesapekuéra. Toma’éke espejo-pe maymavaite ha upéi toñepyrũ toñemoha’anga. Ejerure
chupekuéra toñemoha’anga iñakã guive ipy peve ha upéi topinta porã ha’angakuéra. Ejerure
chupekuéra yvatete akatúa gotyo tohai herakuéra. Ikatu oma’ẽ hína kuehe omboja haguépe
herakuéra.
ÑEMBYAPU’A
• Ojapopa rire ha’angahaikuéra egueraha chupekuéra pe ohupitahápe hembiapokuéra, ojapo’ỹre
sarambi. Ikatu pepurahéi jey mba’e upekuévo.
• Ere chupekuéra toñemohenda ha toguapy mokõimokõi ha tohechauka ojupe hembiapokuéra.
Peteĩteĩ ikatu omombe’u hapichápe pe ohecharamovéva ha’angahaígui.
• Emosãingo hembiapokuéra ha eheja tomañami hikuái maymavaite iñirũnguéra rembiapóre.
• Aníke nderesarái rejesareko hagua ojehaípa hekopete umi herakuéra.
• Jaikuaava’ekue ko árape.
• Ehejáke neremimbo’ekuéra tomombe’u mba’épa oikuaa ko árape ha mba’épa ohecharamove
hikuái.
Omba’apo hagua hogaygua ndive

• Emombe’umíke nderogayguápe mba’épa reikuaa ha rehecharamove ko árape umi
reikuaava’ekuégui.
18
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Y potĩ ñande rekovesã”.

• Ehai organizador gráfico-pe, maerãpa ñaikotevẽ y rehe.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra tomombe’umi
mba’épa ojapora’e kuehe ha eguerohory hembiapokuéra.

• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ marandu Y rehegua “Y potĩ ñande rekovesã”
omoñe’ẽ ha omyesakãtaha hikuái moñe’ẽrã: “mba’éichapa oñemba’eporandúta moñe’ẽrã rehe”
ha ohaitaha hikuái hemiandu y rehegua.
3. Ñamombe’u jaikuaámava voi
• Eñemongetami mitãnguéra ndive mba’eichaitépa ñamomba’e guasuva’erã “Y”. Ehaimi
organizador gráfico-pe umi he’íva guive mitãnguéra. Techapyrã:

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã:“Y potĩ
ñande rekovesãme”. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu
eporandu chupekuéra: Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme… Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne
moñe’ẽrã… Mba’e marandúpa oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme… Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
19
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Y potĩ ñande rekovesã”. Emoñe’ẽnguévo
• Eheja mitãnguérape te’i mba’épa oikóta moñe’ẽrãme remoñe’ẽ aja ko’ã hendápe:
1
-- Opakuévo ñepyrũmbyetegua haipyvo, epyta ha eporandu chupekuéra: Mboy nepa oĩ ko yvy
ape ári pe y ikatúva jaipuru. Ejapysaka porãke neremimbo’ekuéra he’ívare ha upéi esegi.
-- Emoñe’ẽve moñe’ẽrã, ha emoñe’ẽmbávo haipyvo irundyha repytakuaa. Eporandu
temimbo’ekuérape mba’éichapa osegíne ko moñe’ẽrã opredesi hagua hikuái. Remoñe’ẽnguévo
rehóvo eñomongeta temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ hesakã porã’ỹva rehe chupekuéra.
• Ehechakuaa hendivekuéra ko’ã ñe’ã moñe’ẽrã rehegua:
-- Maymavaite: opavaite, enterovéva.
-- Ñande rete pýpe: ñande rye pýpe.
-- Yrei: y nahatãiva, ni notĩmbóiva.
-- Y’atã: hielo.
-- Ytimbo: y otimbóva, hérava “estado gaseoso”.
-- Pytúpe: pytuhẽme, orrespiráva.
-- Ka’avokuéra: ñanakuéra, planta-kuéra.
-- Opaichaite: opáicha.
-- Ñemityrã: kogatyrã.
-- Agua dulce: y iporãva jay’u hagua.
-- Agua salada: y oĩva umi mar rupi ha ndaikatúiva jay’u, he’ẽ jukýgui.
Y POTĨ ÑANDE REKOVESÃ

Recopilación: Arsenia Medina
Traducción: Estefana Acosta
Maymavaite jaikovéva guive yvy ape ári ñaikotevẽ ýre jaikove

hagua. Ñande rete pýpe heta y jaguereko. Jay’u rupi, ñane rembi’u oguapy
ha osyryry porãve avei. Ikatu jaikove areve jakaru’ỹre, hákatu ndajay’úirõ
naña’aguanta pukúi.

Pe y ipotĩ porãva’erã jay’u hagua ha ndoguerúiva mba’asy “agua
dulce” hérava ningo, sa’imínte oĩ yvy ape ári.

20
Ko yvy ape ári y ojetopa mbohapy hendáicha: yrei, yatã ha ytimbo. Yrei jatopa ykuápe, ysyrýpe
ha ambuehápe.

Pe yatã jatopa hielo-pe, amandáu ha avei ho’a jave helada. 1
Pe ytimbo hérava avei “estado gaseoso” ningo, opupu jave y óllape, pávape térã ambuépe,
otimboooo… ojupi yvate… ha opyta araípe.

Ñande pytúpe oĩ avei y. Yvyra ha ka’avokuéra ningo hogue rupive opoi ytimbo ha upéva
ñandekuéra ñaguenohẽ ñande pytu rupive.
Y ojeporu opaichaite: ñemityrã, ñambogue hagua tata, ñakosina hagua, ñañemopotĩ hagua,
ñamboy’u hagua mymba ha opaite mba’erã.
Ko’ãvare tekotevẽ jaiporu hekopete ha ñañangareko ýre, ñande rekovesã.
-- Eporandu mitãnguérape oikópa pe ha’ekuéra oimo’ãva’ekue oikotaha moñe’ẽrãme.
-- Emo’añete térã embotove rehaiva’ekue.
• Ñamba’eporandúvo:
-- Mávapa oikotevẽ y rehe oikove hagua.
-- Mboy hendáichapa ikatu jajuhu y ko yvy ape ári.
-- Mba’érepa ja’ekuaa tekovesã y potĩre.
-- Jaikove pukúnepa y ỹre térã tembi’u’ỹre. Mba’érenepa upéva.
• Eporandu umi mba’ete rembohovái kuaáva nde reñanduhaichaite (Preguntas valóricas o de
-- Mba’épa nde ere pe ñe’ẽ he’ívare: Y potĩ ñande rekovesã.
7. Jehai (La clase de escritura te servirá para determinar el nivel escritor del niño/a)
• Eñemongeta ne remimbo’ekuéra ndive mba’épa nde rejapo oky jave.
• Emoha’anga ne rembiasakue ha embohéra umi ta’anga. Upéi ehai pe ne rembiasakue
ta’angakuéra guýre. Eñangarekóke rehejava’erãha pa’ũ (sangría) reñepyrũ mboyve rehai ha avei
reipuruva’erãha tai tuicháva (letra mayúscula inicial).
21
Techapyrã: Ymaite che mitãme ningo avy’aaaa okýrõ ha asẽse amangýpe, ajapóma voi pya’e
umi kanoa’i kuatiágui ha apoi ysyrýre. Upéi katu ama’eeẽ hese, ohooooo pe y apére… ahecháma
katu hykupaaaa ha oñapymi. Avy’ámi añembosaráirõ oky jave.
1
• Emokyre’ỹ hagua mitãnguérape ere chupekuéra péicha: “Ajépa niko javy’aite péicha
ñañembosaráirõ”.
• Eñemongeta ne remimbo’ekuéra ndive ha ejerure chupekuéra tomombe’umi avei ha’ekuéra
hembiasakue ama rehegua hapicha oĩva ijakatúva gotyope.
• Eme’ẽ chupekuéra po aravo’i oñomongeta hagua. Upéi ejerure mbohapy térã irundy temimbo’e
tomombe’u pe ojapova’ekue.
• Ere chupekuéra tohojoaite hendápe vy’apópe ha sarambi’ỹre ohai hagua avei hembiasakue ama
rehegua. Ikatu opurahéi ohóvo hikuái. (Rutina de trabajo).
• Emomandu’a mitãnguérape tomoha’anga pe omombe’uva’ekue, tombohéra umi ta’anga ha
ipahápe tohai.
• Emaña pe tembiapóre ikatu haguaicha reipytyvõ chupekúera.
ÑEMBYAPU’A
8. Ñamombe’úvo jaikuaa pyahúva ko árape

• Emohenda tenondete peteĩ silla, ehai peteĩ kuatia rehe: “AUTOR/A”, emboja pe silla rehe
oguapytahápe omombe’u hembiasakue ohaiva’ekue. Umi mitã ohasaséva, ikatu ohasa mbohapy
térã irundy…
• Embyaty maymavaite rembiapokue ha emoĩ peteĩ hendápe ikatu haguaicha maymavaite ohecha
ha omoñe’ẽ.
• Tomomba’e guasu hembiapokuéra ha tojepopetejoaite hikuái ikatupyry haguére.
Omba’apo hagua hikuái hogaygua ndive

• Toporandu hogayguakuérape maerãpa ojepuru y.
• Tomoha’anga umi mba’eita oikuaa pyahúva y rehegua ha upéi ogueraha hagua ohechauka
iñirũnguérape.
22
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Y potĩ ñande rekovesã”.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tomombe’umi
ndéve mba’e rehepa peñomongeta kuehe. –Mba’épa omombe’u chupekuéra pe moñe’ẽrã Y
rehegua.
• Ehecharamóke pe omombe’úva maymavaite. Pejepopete joaitéke.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã y rehegua “Y potĩ ñande rekovesã”
omoñe’ẽ ha omyesakãtaha hikuái moñe’ẽrã: “mba’éichapa oñemba’eporandúta moñe’ẽrã rehe”
ha ohaitaha hikuái pu’ae y.
Moñe’ẽrã jave
3. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Y potĩ ñande rekovesã”. Emoñe’ẽnguévo
asúguio akatúa gotyo ha yvatéguio yvy gotyo...
-- Mba’éichapa ikatu jaipuru y.
-- Mba’érepa ñañangarekomanteva’erã y rehe.
-- Mba’érepa ñaikotevẽ y ipotĩva rehe.
-- Ndépa mba’e rejapóta reñangareko hagua ýre ipotĩ tapia hagua.
5. Conciencia fonológica
Eñembojaru mitãnguéra ndive pe juego “Oguahẽ peteĩ yga henyhẽtéva ñe’ẽ oñepyrũva y-gui, ko’ã
ñe’ẽicha: y, ysyry, ype, yvy, yvyra…”
23
Péicha rejapóta: Nde gua’úta la yga ha eréta mitãnguérape tosapymi sapy’aite opensa ha oheka
hagua iñapytu’ũme umi ñe’ẽ oñepyrũva tai y-gui. Upéi katu mayma mitã he’íva ñe’ẽ y-gui oñepyrũva
oúta nde ykére ha ojupirõguáicha ygápe katu, oñakaramamba nde rehe.
Opa la juego mitãnguéra ndojuhuvéi peve ñe’ẽ tai y-gui oñepyrũva.
Pejepopete joáke opávo pende juego.
6. Palabra clave
1 Ehechauka mitãnguérape pe tarjeta rejapova’ekue. Emombe’u mitãnguérape péva heraha “Palabra

clave Y” jahai ha ñahendu hagua hyapu. Emombe’u chupekuéra ojehaiha irundyháicha, hákatu ñande
jaipurutaha tai ndojoapýiva-letra scrip. Eipuru ko’ápe pe rejapova’ekue “palabra clave” rehechauka
hagua.
• Ehechaukáke tai ra’anga (gesto de la letra).
• Ejapo peteĩ kuatia atãme 28 cm x 21 cm, reipurúta rehechauka hagua mitãnguérape palabra
clave “Y” rehegua.
7. Grafomotricidad
• Ere ne remimbo’ekuérape tosapymi ha tohai ikuãme tai Y ra’anga; ikatu ohai araíre, imesáre,
yvýre ha opaite hendápe ikatu haguaicha oñongatu iñapytu’ũme pe tai ra’anga. Ojapo aja upe
ikuãme he’iva’erã hikuái: Ajupi, aguejy, ajupi…
• Ere ne remimbo’ekuérape tomoha’anga pe y ha tohai iguýre tai Y.
ÑEMBYAPU’A

• Embyaty maymavaite rembiapokue ha emoĩ peteĩ hendápe ikatu haguaicha ohecha ha omoñe’ẽ
hikuái.
• Egueraha jey umi mitãnguérape pe pejotopahápe jepi voi ha peguapy korápe. Peñomongeta
mba’épa peikuaa pyahu ko árape: Tai Y tuicháva, michĩva, ojoajúva ha ndojoajúiva, hákatu
peipurutaha tai ndojoajúiva- letra scrip. Avei peikuaa hague pe tai Y ra’anga.
Omba’apo hagua hogaygua ndive

• Tomoha’anga ha topinta ko’ã mba’e cuaderno de Comunicación-pe oñepyrũva herakuéra tai
Y-gui:
Yso Ysypo Ype Yvy Yvoty
24
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Yvy’ ỹre”.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra tohechauka
ndéve ha iñirũnguérape hembiapokuéra tai ñepyrũmby “Y” oguerekóva.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha peteĩ ñe’ẽpoty mbykymi hérava “Yvy’ỹre”omoñe’ẽ ha
omyesakãtaha hikuái moñe’ẽrã: mba’éichapa oñemba’eporandúta ñe’ẽpoty rehe ha ohaitaha
ñe’ẽ oguerekóva Y ha Ỹ.
• Eñemongetami mitãnguéra ndive mba’eichaitépa ñamomba’e guasuva’erã “Ỹ”. Ehaimi
organizador gráfico-pe umi he’íva guive mitãnguéra.Techapyrã: ysyry’ỹre, yvy’ỹre…

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei ñe’ẽpoty: “Yvy’ỹre”pe
oĩva. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu eporandu chupekuéra:
Mba’éguipa ikatúne oñe’ẽ ñe’ẽpotýpe… Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne… Mba’e marandúpa oiméne
oĩ ko ñe’ẽpotýpe… Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Yvy’ỹre”. Emoñe’ẽnguévo ehechauka
rehóvo mbojojahápe, ohechakuaa haguaicha umi temimbo’ekuéra ñamoñe’ẽha asúguio akatúa
gotyo ha yvatéguio yvy gotyo.
• Eheja mitãnguérape te’i mba’épa oikóta ñe’ẽpotýpe remoñe’ẽ aja ko’ã hendápe:
• Opakuévo ñepyrũmbyetegua estrofa, epyta ha eporandu chupekuéra: Mba’éichanepa ñande
rekove y’ỹre ha yvy’ỹre. Ejapysaka porãke ne remimbo’ekuéra he’ívare ha upéi esegi.
25
• Emoñe’ẽve moñe’ẽrã, ha emoñe’ẽmbávo mokõiha pegua estrofa repytakuaa. Eporandu
temimbo’ekuérape mba’éichapa osegíne ko moñe’ẽrã opredesi hagua hikuái.
chupekuéra.
-- Ndajavaléi: nañandekatupyrýi.
-- Japytárõ: ndajaguerekovéima, ñanepore’ỹma ichugui.
1 -- Opáma ñande pytu: ñamanóma.
YVY’ỸRE
Yvy ári jaikovéva Yvy’ỹre ndaipóri y Yvy’ỹre japytárõ
Yvy’ỹre ndajavaléi Ndaipóri y ni ysyry Ivaíma la yvytu
Yvy’ỹre mba’eve Ndaipóri Yvytu’ỹre opáma
ndaipóri yvotykuéra Opáma ñande
Y’ỹre upéicha ype, ynambu ni pytu.
avei. ypekũ.
Hipótesis ñemo’añete (Verificación de hipótesis)
• Eporandu mitãnguérape oikópa pe ha’ekuéra oimo’ãva’ekue oikotaha moñe’ẽrãme. Emo’añete
térã embotove rehaiva’ekue.
-- Mba’éichapa héra ko ñe’ẽpoty.
-- Mba’érepa yvy’ỹre ndajavaléi.
-- Mba’érepa he’íne ñe’ẽpotýpe yvytu’ỹre opáma ñande pytu.
-- Ndépa mba’e rejapóta reñangareko hagua yvýre.
Eñembojaru mitãnguéra ndive pe juego “Ñamoĩmbávo ñe’ẽ omopore’ỹva”, kóicha: Mbo’ehára
he’íta peteĩ ñe’ẽ ha mitãnguéra he’íta ñe’ẽ omopore’ỹva ha’éva hína “ỹre”: Techapyrã: Y- Y’ỹre….
Sy- Sy’ỹre…. Ama- Ama’ỹre.
-- Péicha rejapóta: Nde reiporavóta mávapa omoĩmbáta ñe’ẽ omopore’ỹva ha eréta
mitãnguérape tosapymi sapy’aite opensa hagua ohendu peve héra. Ere peteĩ ñe’ẽ ha upéi
ne remimbo’e réra. Pya’e ombohovaiva’erã.
Opa la juego nde rehechakuaa peve mitãnguéra ikatupyrymaha ko tai pyahu jeporúpe.
Pejepopete joáke opávo pende juego.
26
8. Palabra clave
Ehechauka mitãnguérape pe tarjeta rejapova’ekue. Emombe’u mitãnguérape péva heraha “Palabra
clave Ỹ” jahai ha ñahendu hagua hyapu. Emombe’u chupekuéra ojehaiha irundyháicha, hákatu
ñande jaipurutaha tai ndojoapýiva-letra scrip. Hyapu ñane tĩrupi. Eipuru ko’ápe pe rejapova’ekue
“palabra clave” rehechauka hagua.
• Ejapo ñe’ẽ ogueraháva pu’ae y ha ỹ, kuatia atãme 28 cm x 21cm.
1
Ỹ
Yvy’ỹre
9. Ehai
• Ere ne remimbo’ekuérape tomoha’anga pe y’ỹre ha tohai iguýre tai ỹ , i- cuaderno de
comunicación-pe.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tombojoapy ta’anga héra ndive:
- Sapatu’ỹ - Akãrague’ỹ - Kamisa’ỹ
ÑEMBYAPU’A

• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohechauka hembiapo iñirũ ijykeregua ndive.
ha omoñe’ẽ.
• Tomomba’eguasu hembiapokuéra ha tojepopetejoaite hikuái ikatupyryhaguére.

• Toporandu hogayguakuérape mba’épa ojapo kogakuérare ama’ỹ puku jave.
• Tomoha’anga cuaderno de comunicación-pe umi mba’eita oikuaa pyahúva rehegua ha upéi
ogueraha hagua ohechauka iñirũnguérape.
27
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Purahéi pu’ae rehegua”.

• Ejapo pu’ae jurugua ha tĩguáva oñondivéma Aa/Ãã Ee/Ẽẽ Ii/Ĩĩ Oo/Õõ Uu/Ũũ Yy/Ỹỹ, kuatia atãme
28 cm x 21cm.
• Ejapo mokõi organizador gráfico ojehechaukaháicha tembiapo 1-pe. Peteĩ rehechauka hagua
tembiapo ha ambue katu rejapo hagua oñondivepa ne remimbo’ekuéra ndive. Ehai ñe’ẽñepyrũ
(título): “Mba’eichaitépa hína ñande”…
• Ejapo peteĩ papelógrafo-pe purahéi Pu’ae rehegua iñepyrũmby guive, poteĩ estrofa-peve.
• Ejapo palabra clave ko arapegua ojehechaukaháicha ápe. Edibuja peteĩ kuatia morotĩme 28 x 21
cm.
• Ehechauka umi pu’ae a ha ã reipurúvo ñe’ẽ: akã. Embo’e irundyveháicha ikatuha ojehai pu’ae
a-ã, tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva. Eipuru ko’ápe pe pe rejapova’ekue “palabra
clave” rehechauka hagua.
• Ehechauka pu’ae ra’anga:
Akã
A Ã
ÑEPYRŨMBY
1. Ñañemongetami jaikuaámava rehe. Mba’eichaitépa ñande…

Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra ta’imandu’ami
hembiapo clase 2-pegua ojapórõ guare ta’angahai omombe’úvo mba’eichaitépa ojehecha hína ha’ete
voi. Ikatu oma’ẽ hikuái pe hembiapo autorretrato rehegua omosã ingova’ekue mbo’ehakotýpe.
Ehecharamóke pe omombe’úva maymavaite. Pejepopete joaitéke.
Eñomongeta hendivekuéra mba’érepa ñande peteĩnte, nañandejojahái ha ñane importante.
28
Edibuja peteĩ papelógrafo-pe (papel sulfito) peteĩ organizador gráfico péichagua: Emombe’úke
mba’eichaitépa nde hína. Techapyrã :
Korasõ
Vale
porã
Ana
Piru Morena
1
poí pire saí
2. Ñamba’e porandúvo texto-rehe
• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopahápe jepi voi tapiaite (área del reencuetro
ojeheróva).Toguapypa hikuái peteĩ semicírculo-pe. Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ
moñe’ẽrã hérava “Purahéi pu’ae rehegua”. Ko’ã pu’aekuéra avei ñandéicha nda’ijojahái ha
maymavaite iñimportánte, ndaikatúigui jahai hese’ỹkuéra.
• Eporandumi chupekuéra mávapa oikuaa mba’épa umi pu’ae. Emoñe’ẽmi chupekuéra pe ñe’ẽ
ñepyrũ.
• Emomandu’áke ne remimbo’ekuérape mayma omoñe’ẽ porãva moñe’ẽrã he’i raẽ mba’épa oikóta
moñe’ẽrãme omañávo ta’anga ha avei umi taikuéra rehe.
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã: Purahéi
pu’ae reheguápe. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu eporandu
chupekuéra: Mba’épa reikuaa pu’aégui… Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã… Mba’e
marandúpa oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme… Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
• Emombe’u mitãnguérape kóichagua texto heraha ñe’ẽpoty.
• Emombe’u chupekuéra umi moñe’ẽrã “ñe’ẽpoty” ha’eha peteĩ tipo de texto ombohorýva ñande
py’a, oguerekóva verso ha estrofa, oipuru rima ha ritmo. Ehechaukáke ñe’ẽpotýpe mavaitévapa
verso ha oikóva chugui estrofa.
Moñe’ẽrã jave
• Emombe’u ne remimbo’ekuérape pemoñe’ẽmba rire peñomongetataha pu’aekuérare.
Moñe’ẽrã jave
3. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Purahéi pu’ae rehegua”. Emoñe’ẽnguévo
ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ayvúpe oñondivepa.
Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ verso ha upéi mitãnguéra orrepeti oñondivepa. Aníke
pya’eterei remoñe’ẽ ha embohyapu porãke umi ñe’ẽ.
chupekuéra.
-- Ary: año.
-- Pu’ae: hyapúva ijeheguínte, vocal.
-- Ajaka: canasta.
29
PURAHÉI PU’AE REHEGUA
Arsenia Medina
Favio Cabrera
(Con la música de “Sale el Sol”).
1 Ko purahéi oñe’ẽva pu’aére

Ñanemoirũta ary pukukue. (Coro)
Oúma E oúma e
Ajépa hetia’ete
Akekẽme ojoguaite.
Ápe ou, ápe ou Oúma Ẽ oúma Ẽ
Opyta hagua Héẽ…he’i ha omohe’ẽ.
Ápe ou, ápe ou
Ñanemoirũ hagua.
Oúma I, oúma i
Vy’apópe opytáta Ipiru puku po’i
Ha péicha herakuéra Ogana chupe Ĩ
Péicha ñahenóita Orekógui ijyso’i.
Javy’áke maymave.
Oúma O, oúma o
Ápe ou, ápe ou Ápe ha pépe opopo
A, e. i, o, u ha y (2 veces) Oúma Õ, oúma õ
Péicha ou avei (2 veces) Ikane’õ ha okororõ.
Ã, ẽ, ĩ, õ, ũ ha ỹ…
Oúma U oúma u
Oúma A oúma a Opurahéi ha opuka puku
Ajaka ogueraha Oúma Ũ, oúma ũ
Yva ohóta oheka Hetia’e ha ikunu’ũ.
Hi’ã ombyaty heta.
Péina ou avei Y
Oĩ avei Ã, Ko’ápe oñembo’y
Hi’ã ñanembovy’a Ndopytaséi ityre’ỹ
Ajépa iporãkuaa Hese’ỹ avei ỹ.
Iñakã arigua
Ysoka’ípe ojogua.
30
4. Hipótesis ñemo’añete (Verificación de hipótesis)
• Eñomongeta ne remimbo’ekuéra ndive umi hipótesis ojapova’ekue hikuái omoñe’ẽ mboyve.
• Mba’eichagua texto-pa ñamoñe’ẽva’ekue. Mba’érepa.
• Oiko piko umi pejeva’ekue oikotaha moñe’ẽrãme. Mba’érepa.
-- Mávapa ñanemoirũta ary pukukue.
-- Mávapa ohóta oheka yva.
1
-- Mba’érepa hi’ã pe a ombyaty heta yva.
-- Mba’érepa he’i Ã akã arigua ojoguaha yso ka’ípe.
-- Ndéro mba’e umi pu’ae, mba’épa rejapóne mitãnguéra ndive.
• Ehuga hendivekuéra remoñe’ẽnguévo mokõiha pegua estrofa ha ejerure chupekuéra
tojepopete térã tohupi ipo remoñe’ẽvo tai a térã ã.
7. Ehai
• Ere ne remimbo’ekuérape tosapymi ha tohai ikuãme pu’ae a ha ã ra’anga; ikatu ohai araíre,
imesáre, yvýre ha opaite hendápe ikatu haguaicha oñongatu iñapytu’ũme pe tai ra’anga. Ojapo
aja upe ikuãme he’iva’erã hikuái: Ajupi, aguejy, ha amboku’a…
• Ere neremimbo’ekuérape tomoha’anga: akã ha tohai iguýre héra.
• Emaña ñe’ẽnguéra rehe ha epinta umi a, emongora ã, ha emoha’anga he’iséva umi ñe’ẽ:
- arasa - avati - ama - yvoty - porã - akãrague - opu’ã
ÑEMBYAPU’A
• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopaha tapiápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo.
Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape rehe: Peñemomandu’a jey mba’eichaitépa
iñimportánte hikuái maymavaite, pemoñe’ẽha peteĩ ñe’ẽpoty Pu’ae rehegua, pepuraheiha avei
upe ñe’ẽpoty, peñomongetaha ijespecialha avei pe a ha ã, peikuaaha avei ko árape tai tuicháva
ha michĩva ha avei pe tai ra’anga ha pehai hague oparupiete.

• Emoñe’ẽ nde rogaygua ndive pe purahéi reikuaava’ekue ko árape. Emoñe’ẽ jeyjey opyta peve
ne apytu’ũme 4º ha 5º estrofa pe ñe’ẽpoty remoñe’ẽva’ekue. Eñembosako’íke ko’ẽrõ repurahéi
hagua ne irũnguéra ndive.
31
“90 minutos”
7
REIKOTEVẼTA:

• Embosako’i tarjeta rejapómava’ekue voi pu’ae jurugua ha tĩguáva oñondive Ee/Ẽẽ rehegua.
Techapyrã:
Akekẽ
• Ehai peteĩ papelógrafo-pe maravichu. Eipuru tai ndojoapýiva, aníke michĩeterei, ikatu haguaicha
mitãnguéra ohecha pe oguapyha guive. Eguerekopámake oñepyrũ mboyve mbo’epy.
Maravichu, maravichu…
Maravichu, maravichu…
mba’emotepa… peteĩ mba’e
mba’emotepa… Koty’i térã
hetéva, he’ẽasy ñaimo’ã
kotyguasu oguerekóva…
asuka, oĩ oikóva takuare’ẽ
reikekuévo ha resẽnguévo
rýgui ha oĩ peteĩ vicho’i
rehasamanteva’erã upe rupi.
ovevéva mante ojapóva.
okẽ
eíra
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra
topurahéi oñondivepa “Purahéi pu’ae rehegua”. Upe rire topuraheimi ha’eño’eño pe estrofa
oguerahava’ekue hógape ostudia hagua.
• Tojepopete joa hikuái hembiapo porãnguére.
• Emombe’u chupekuéra ko árape oikuaataha pu’ae e ha ẽ, omoñe’ẽta ha oñeha’ãta oikuaa mokõi
maravichu, omoñe’ẽtaha avei peteĩ ñe’ẽpoty ha ipahápe ohaíta cuaderno de Comunicación-pe.
32
2. Ñañeha’ãmi jaikuaápa maravichu…
• Emombe’u ne remimbo’ekuérape ko árape oikuaataha mokõi maravichu, ohaitaha pu’ae e ha ẽ.
• Ehechauka pe maravichu. Emoñe’ẽ hatã porã.
• Emoñe’ẽ chupekuéra ko maravichu, tojapysaka porã ha ohendupa porã rire raẽ te’i hikuái mba’e
maravichúpa.
• Ombohovái rire hikuái pe maravichu, emoñe’ẽ ambue maravichu. Ta’imandu’áke hikuái
emoñe’ẽmba rire raẽ ombohovaiva’erãha hikuái pe maravichu.
1
• Ehecharamóke imaravichukuéra ñembohovái. Pejepopete joaitéke…
• Eheja tojesareko mitãnguéra pe texto pu’ae rehegua remosãingova’ekue iñepyrũrãme rehe ha
pepurahéi oñondivepa.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Purahéi pu’ae rehegua” iñepyrũmby
guive. Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ
ayvúpe oñondivepa. Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ verso ha upéi mitãnguéra te’i jey
oñondivepa. Aníke pya’eterei remoñe’ẽ ha embohyapu porãke umi ñe’ẽ.
-- Mávapa ou ko árape ñanemoirũvo.
-- Mba’épepa ojogua…
-- Mba’épa ojapo ẽ.
-- Mba’érenepa he’i e hetia’eha…
-- Mba’évaicha peẽme mba’e porãnguéra oguerekóva ipype pe pu’ae e…
-- Ndépa mba’eichagua mba’eporã reguereko nde pype.
• Ehuga hendivekuéra peteĩ juego imaginario péicha: Emoĩ gua’u pe ajaka nde jyváre ha emoĩnge
gua’u pype ñe’ẽnguéra oñepyrũva, opáva térã ogueraháva guive pu’ae e ha ẽ :
Techapyrã… eporandu, emoĩ, eguapy, emohe’ẽ, eguenohẽ, embogue…. Emoĩ rire peteĩ ñe’ẽ pe
ajakápe embohasa gua’u ambue mitãme tomoĩnge avei ñe’ẽ pe ajakápe. Ha upéicha maymavaite
tohuga opa peve…
33
7. Palabra Clave
• Ehechauka umi pu’ae e ha ẽ reipurúvo ñe’ẽ akekẽ. Embo’e irundyve háicha ikatuha ojehai pu’ae
e-ẽ, tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva. Eipuru ko’ápe pe rejapova’ekue “palabra clave”
rehechauka hagua.
1
E Ẽ
8. Ehai
Ejerure mitãnguérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe ohai hagua pu’ae e/ẽ. Emoĩ
pizarrón-pe mba’eichaitépa ojapóta pe tembiapo.
• Ere ne remimbo’ekuérape tosapymi ha tohai ikuãme pu’ae e ha ẽ ra’anga; ikatu ohai yvytúre,
imesáre, yvýre ha opaite hendápe, ikatuhaguaicha oñongatu iñapytu’ũme pe tai ra’anga. Ojapo
aja upe ikuãme he’iva’erã hikuái: Ajupi, aguejy ha ajere.
ÑEMBYAPU’A
Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape rehe: Peñemomandu’a jey mba’eichaitépa
iñimportánte umi pu’aekuéra, pemoñe’ẽha peteĩ ñe’ẽpoty Pu’ae rehegua, pepuraheiha avei upe
ñe’ẽpoty, peñomongetaha ijespecialha avei pe e ha ẽ, peikuaaha avei ko árape tai tuicháva ha
michĩva ha avei pe tai ra’anga ha pehaihague oparupiete.

• Embojoaju pu’ae e/ẽ umi ñe’ẽ ogueraháva guive ko’ã pu’ae:
emaña
y’ỹre
E/e
emoĩ
avati
Ẽ/ẽ
he’ẽ
okẽ
34
“90 minutos”
8
REIKOTEVẼTA:

• Ejapo pu’ae jurugua ha tĩguáva oñondivéma Ii/Ĩĩ, kuatia atãme 28 cm x 21cm.
Techapyrã:
Ipiru - ipotĩ
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra topurahéi
oñondivepa “Purahéi pu’ae rehegua”.
• Ere chupekuéra tohechauka hembiapo ojapova’ekue hógape. Embohasa pizarrón-pe peteĩteĩ
tohai pu’ae oikuaámava voi: y, a, e …
• Tojepopetepa joa hikuái hembiapo porãnguére.
2. Mbo’epy oikuaapyahútava
• Emombe’u chupekuéra ko árape pemoñe’ẽvetamaha pehóvo Purahéi pu’ae rehegua. Peleekuaa
ñepyrũtama ha avei pehaikuaátama pe pu’ae i ha ĩ.
3. Ñamba’e porandúvo texto rehe
• Tojesareko mitãnguéra pe texto pu’ae rehegua remosãingova’ekue iñepyrũrãme rehe. Ere
chupekuéra tojesarekomi ta’angakuérare ha eporandu:
-- Mba’érepa vaicha oñe’ẽne ko estrofa.
-- Mba’e letra-pa vaicha oĩ ko’ápe.
-- Mba’eichagua texto-pa ko ñamoñe’ẽva.
35
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Purahéi pu’ae rehegua” pág 30, pu’ae
I-i guive. Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ
ayvúpe oñondivepa. Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ verso ha upéi mitãnguéra he’i jeyjey
1 chupekuéra.
-- Ipiru: ipo’i, ikangue po’íva…
-- Ysoka’i: yso haguepáva, ojoguáva ka’ípe, ojupíre yvyráre konĩkonĩme.
Hipótesis ñemo’añete
Eporandu mitãnguérape oikópa pe ha’ekuéra oimo’ãva’ekue oikotaha moñe’ẽrãme. Emoañete térã
embotove rehaiva’ekue.
-- Mba’épepa ojogua pe pu’ae I ha Ĩ.
-- Mávapa ikane’õ. Mba’épa ojapo U.
-- Mba’érepa he’i ipiruha pe pu’ae i.
-- Mávapa ndopytaséi ha’eño.
-- Mba’épa peje umi pene irũnguéra oñembohorýva hapicháre ipirúre térã ikyra haguére.
• Pehugami “Juego de la varita mágica” térã “Yvyra’i imba’ekuaáva”, péicha: Peteĩ yvyrapo’i
punta-re emoĩ peteĩ estrella ra’anga. Ere mitãnguérape upéva ha’eha “varita mágica” térã “yvyra’i
imba’ekuaáva”. Opokóva hese he’iva’erã peteĩ ñe’ẽ oñepyrũva térã oguerekóva i/ĩ hyapúpe.
Techapyrã: ijára iporã, ipiru, peteĩ…
36
7. Palabra clave
• Ehechauka umi pu’ae I/Ĩ reipurúvo ñe’ẽ ipiru - ipotĩ. Embo’e irundyveháicha ikatuha ojehai pu’ae
i/ĩ, tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva.
1
I Ĩ
8. Ehai
Ejerure mitãnguérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe ohai hagua pu’ae i/ĩ.
• Ere neremimbo’ekuérape tosapymi ha tohai ikuãme pu’ae i ha ĩ ra’anga; ikatu ohai yvytúre,
imesáre, yvýre ha opaite hendápe ikatu haguaicha oñongatu iñapytu’ũme pe tai ra’anga. Ojapo
aja upe ikuãme he’iva’erã hikuái: Aguejy ja ha amo’akã...
• Ere neremimbo’ekuérape tojapo peteĩ ta’anga ohechaukáva hérape pu’ae i térã ĩ ha tohai iguýre
pu’ae i ha ĩ.
ÑEMBYAPU’A
Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape rehe.

• Ejerure nde rogayguápe tanepytyvõ. Pejesareko mba’emba’épa umi ta’anga oĩva nde rógape
ogueraha hérape pu’ae i térã ĩ.
• Emoha’anga ha ehai iguýre pu’ae i ha ĩ.
37
“90 minutos”
9
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Ykua rembe’ýpe”.

• Ejapo pu’ae jurugua ha tĩguáva oñondivéma Oo/Õ õ kuatia atãme 28 cm x 21cm.
Techapyrã: Óga. Techapyrã: Kasõ
Óga Kasõ
ÑEPYRŨMBY

• Ere chupekuéra tohechauka hembiapo ojapova’ekue hógape. Embohasa pizarrón-pe…peteĩteĩ
tohai pu’ae oikuaámava voi: y, a e, i.
• Ere mitãnguérape toñemomandu’a ha te’i mba’épa oikuaa hikuái y rehegua ome’ẽmava’ekue voi:
Techapyrã: Mba’emba’épa peikuaáma Y rehegua.
• Emombe’u chupekuéra ko árape omoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava “Ykua rembe’ýpe”,
oipurujeýta estrategia de lectura “predecir” ha ojapóta avei hipótesis. Ha upéi ohaíta pu’ae o/õ
tuicháva ha michĩva avei.
• Ere mitãnguérape tojesareko pe moñe’ẽrã “Ykua rembe’ýpe” remosãingova’ekue iñepyrũrãme
rehe.Tojesareko avei ta’angakuéra rehe ha eporandu:
-- Mba’érepa vaicha oñe’ẽne ko moñe’ẽrã.
-- Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva. Mba’érepa peje upéva…
38
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Ykua rembe’ýpe”. Emoñe’ẽnguévo
Péicha rejapova’erã: Emoñe’ẽ peteĩ párrafo ha upéi epyta ha eporandu:
-- Mba’évaichapa oikóta upéi moñe’ẽrãme. Ehendumi mba’emba’épa he’i mitãnguéra ha upéi
1
emoñe’ẽ jey rehóvo. Aníke pya’eterei remoñe’ẽ ha embohyapu porãke umi ñe’ẽ.
chupekuéra.
-- Oñembojaru: ohugáva.
-- Huguái konikoni: omongu’éva py’ỹi huguái, horýre.
-- Karáũ: guyra hague hũva ha oikóva karuguáre.
-- Uruku: yvyra’ a ha’ỹi pytã porãva ha oipurúva indígena- kuéra oñepinta hagua.
-- Ypekũ: guyra hague hũngýva ha ipécho sa’yjúva.
YKUA REMBE’ÝPE
Arsenia Medina
Peteĩ árape haku porãve jave, Ana, José

ha Tomasa, oho oñembojaru ykua rembe’ýpe.
Hapykuerikuéra huguái konikoni avei
jagua’i Oli. –Ma’emi, ma’emi… he’i Ana- Oli
oñembojaruse avei. Ovy’a, opuka ha hory joa
hikuái. Ojupi ha oguejy yvyra rakãre ha José
katu opa’ãma ikasõgui upépe, osoro la ikasõ
ha oguejy jey oñomuña, okañy ojuehegui ha
ojotopa jey jepi hikuái.
Peichaháguinte José hesaho yvate

ha ohecha peteĩ guyra hũ, ikupy po’i ha
itĩmbukúva… Ohechauka iñirũnguérape. Ana
oñemboja hese kirirĩhápe ha he’i:_Ma’ẽmína!... péva
ningo héra karáũ, ou jepi voi óga jerére oveve ha oguejy uruku rakãre, ha’ete ku oñemokunu’ũséva
mba’e hína. José avei ohechauka ypekũ ipepo hũngýva ha ipécho sa’yju asy oguejy yvyramátare.
Tomasa katu apúrope ou oñemboja avei hesekuéra, osapukái ha he’i:

- Jaháke pya’eeee… cháke karaja okororõ ahendu…

Pya’éko oho joa hikuái hóga rapére.
Iporãite pe tenda, mitãnguéra vy’apópe onembosarái ykua rembe’y jerére tapiaite…
39
• Eporandu mitãnguérape oikópa pe ha’ekuéra oimo’ãva’ekue oikotaha moñe’ẽrãme. Emoañete
1
-- Moõpa oho mitãnguéra.
-- Mávapa oho hapykuerikuéra.
-- Mba’érepa mitãnguéra ikatu ovy’a ha isaraki ykua rembe’ýpe.
-- Mba’épa ikatu eremi umi tavayguakuérape ikatu haguaicha tapiaite odisfruta ko’ã mba’e
porãgui jaguerekóva ñande rekoha rupi…
• Ejerure mitãnguérape tohechakuaa pu’ae O ha Õ ryapu ñepyrũ, paha, térã mbyte umi ñe’ẽme.
Embohyapu porãke pe tyapu jurugua ha avei tĩguáva.
• Ehuga hendivekuéra peteĩ juego imaginario hérava: “Monstruo ñembyahýi”. Péicha Ojehuga:
Maymave temimbo’e oikóta la monstruorõ gua’u ha nde avei hendivekuéra. Oha’angáva
pe tekove vaietépe ohupiva’erã ijyva ha oipyso ipo yvy gotyo, ombocharachara umi ikuã ha
okororõ vaiguasu ipochyrõguáicha. Hyguatã hagua, peteĩteĩva he’iva’erã ñe’ẽ oguerekóva O/Õ.
Eñepyrũmana nde voi, ikatu haguaicha mitãnguéra ohecha ha ohendu. Ha upéicha maymavaite
ohugava’erã ha upépe opa la juego.
Techapyrã: opopo, ojoko, okororõ…

7. Palabra clave
• Ehechauka mitãnguérape umi pu’ae O/Õ. Tohechakuaa hikuái upe tai ko ñe’ẽme: “Óga”. Ikatu
pepurahéi jey pe estrofa oñe’ẽva pu’ae O/Õ-gui. Emombe’u ne remimbo’ekuérape pu’ae O/Õ
ojehaiha irundyháicha, hákatu ñande jaipurutaha tai ndojoapýiva-letra scrip. Eipuru ko’ápe pe
pe rejapova’ekue “palabra clave” rehechauka hagua.
• Ehechaukáke pu’ae ra’anga (gesto de la letra).
O Õ
40
8. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe ohai hagua pu’ae o ha õ.
• Ere ne remimbo’ekuérape tosapymi ha tohai ikuãme tai o ha õ ra’anga; ikatu ohai araíre, imesáre,
ikuãme he’iva’erã hikuái: Aguejy, ajere ha ajupi jey…
• Ere ne remimbo’ekuérape tomoha’anga pe óga ha tohai iguýre tai o.
ÑEMBYAPU’A
Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape rehe.

• Embojoaju pu’ae o/õ umi ta’anga ogueraháva guive hérape ko’ã pu’ae:
O/o
Õ/õ
41
“90 minutos”
10
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Ykua rembe’ýpe”.

• Ejapo pu’ae jurugua ha tĩguáva oñondivéma U/Ũ, kuatia atãme 28 cm x 21cm.
Techapyrã: Karáũ
Uruku Ypekũ
Ejapo peteĩ organizador gráfico:

Techapyrã:
Ykua rembe’ýpe
Ñepyrũmbýpe Mbytépe Opakuévo
ÑEPYRŨMBY

• Ere chupekuéra tohechauka hembiapo ojapova’ekue hógape. Embohasa pizarrón-pe peteĩteĩ
tohai pu’ae oikuaámava voi y, a, e, i, o .
• Emombe’u chupekuéra ko árape pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã ambue ára pehechakuaava’ekue.
Ha upéi… peikuaáta ha pehaíta pu’ae U ha Ũ.
42

• Ere mitãnguérape tojesareko moñe’ẽrã “Ykua rembe’ýpe” rehe emosãingova’ekue iñepyrũrãme.
• Eiporu pe estrategia “parafrasear” ha ejerure mitãnguérape oñemomandu’a hagua mbe’épa
oiko ra’e pe moñe’ẽrãme. Mba’épa oiko iñepyrũme, mbytépe ha avei opakuévo.
1
• Ehai pe organizador gráfico-pe umi he’íva guive mitãnguéra:
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Ykua rembe’ýpe” Emoñe’ẽnguévo
Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ párrafo ha upéi tomoñe’ẽ oñondivepa mitãnguéra.
• Eporandu mitãnguérape oikópa pe ha’ekuéra oimo’ãva’ekue oikotaha moñe’ẽrãme. Emoañete
-- Mba’épa ohecha José.
-- Mba’épa omondýi Tomasa-pe.
-- Mba’eicharupípa mitãnguéra ikatu ovy’a ha odisfruta pe ykua, yvyrakuéragui ha avei
mymbakuéragui…
-- Ha ndépa mba’e rejapokuaa erekopotĩ hagua nde róga ha nde korapy.
Ehuga hendivekuéra remoñe’ẽnguévo mokõiha pegua párrafo ha ejerure chupekuéra tojepopete
remoñe’ẽvo U térã Ũ oĩva moñe’ẽrãme.
7. Palabra clave
• Ehechauka mitãnguérape umi pu’ae U/Ũ reipurúvo ñe’ẽ: uruku / ypekũ. Embo’e irundyveháicha
ikatuha ojehai pu’ae u ha ũ; tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva, hákatu ñande jaipurutaha
tai ndojoapýiva-letra scrip. Eipuru ko’ápe pe rejapova’ekue “palabra clave” rehechauka hagua.
• Ehechaukáke pu’ae ra’anga (gesto de la letra).
43
1
U Ũ
8. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe ohai hagua pu’ae u ha ũ.
• Ere ne remimbo’ekuérape tosapymi ha tohai ikuãme tai u ha ũ ra’anga; ikatu ohai araíre, imesáre,
ikuãme he’iva’erã hikuái: Aguejy, ajere ha ajupi...
• Ere ne remimbo’ekuérape tomoha’anga pe karáũ uruku rakãrẽ ha tohai iguýre tai u.
ÑEMBYAPU’A
• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pejotopaha tapiápe jepivoi. Pejapo peteĩ semicírculo.

Peñemongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape rehe.

• Ejerure mitãnguérape tojesareko ta’angáre ha tomoĩ pu’ae ndaipóriva.
• Emoĩ pu’ae ndaipóriva.
t__t__ __r__v__ __v__ch__ k__r__
44
UNIDAD 1 “Mundopýre…ñane importante joa”
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
11
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Yvy ári ñane importante joa”.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive.
• Ere chupekuéra tohechauka hembiapo ojapova’ekue hógape iñirũ oĩva ijasu gotyo.
Emombe’u chupekuéra ko árape ohechataha mba’eitápa oikuaa hikuái ko Unidad-pe.

Hipótesis moñe’ẽrã rehegua
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrame: “Yvy
ári ñane importante joa” pe oĩva. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava.
Ikatu eporandu chupekuéra:
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Yvy ári ñane importante joa”
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Eheja mitãnguérape te’i mba’épa oikóta
moñe’ẽrãme remoñe’ẽ aja (Predicciones).
45
YVY ÁRI ÑANE IMPORTANTE JOA
Arsenia Medina
Peteĩ árape Ana, José ha Tomasa ohuga joa
1
hapichakuéra ndive mbo’ehao korapýpe recreo aja. Ana osẽ
he’i iñirũnguérape:
-Jahugamína pe Tuti-fruti mba’e… Peteĩteĩ ja’eva’erã ñe’ẽ
oñepyrũva ñande réraicha!
-Añepyrũma che… Ana, Angel, ama, arasa, arai…
Oñepyrũ mboyve Tomasa, he’íma iñirũnguéra… ¡Tomasa! ¡Tomate!...opuka joa hikuái

oñembohory ha he’i:
-¡Tomasa… nde rova tomate!.
Tomasa oñembyasyetereiii... ha osẽ oho rei…

Ohecha chupe imbo’ehára ha he’i :
-Ani reñembyasy Tomasa, nde réra iporãiterei, he’ise
kõinguemi, oikóva oñondive. Nereiméi ne año… ha pe tomate
katu osẽva ka’avógui ñaikotevẽterei jakaru ha jakakuaa hagua,
iñimportánte avei ndéicha. Iñimportanteháicha opavave
yvyra, y, ama, yvytu, kuarahy, yvy, mymba ha ka’avokuéra ñande
rekoha rupi oĩva guive. Ko’ãvare ñañangarekova’erã tapiaite,
ha’égui ñande rekovesã.
Tomasa ovy’aiterei ha omombe’u iñirũnguérape omomandu’ávare chupe imbo’ehára ko

árape: ñane importanteha maymavaite iñimportanteháicha opaite mba’e jaguerekóva ñande jerére.
5. Mba’emba’épa jaikuaa
• Emombe’u ne remimbo’ekuérape ojapotaha hikuái tembiapo ohechauka hagua omyesakã
porãpa pe moñe’ẽrã omoñe’ẽva’ekue ha mba’emba’épa opyta iñakãmekuéra ko unidad-gui.
• Emoñe’ẽ porãke peteĩteĩva umi tembiapo. Eheja tojapo hembiapokuéra ha’eño. Nde reikuaáta
araka’etépa ojapopáne hikuái. Aníke ipukueterei, térã mbykyeterei reme’ẽ chupekuéra upe pa’ũ
omba’apo hagua.
6. Kuaapy jehechauka
A. Ehendu porã moñe’ẽrã omoñe’ẽtava ne mbo’ehára ha upéi emba’apo.
Ehai ko -pe péicha oĩ porãrõ ha péicha x oĩ vaírõ:
1. Mitãnguéra ohuga Tuti-Fruti.

2. José he’i hapichakuérape ohuga hagua Tuti-Fruti.
3. Tomasa ombyasy ndaikatúigui ohuga.
4. Mbo’ehára omombe’u Tomasa-pe mba’épa he’ise héra.
5. Ñañangarekova’erã tapiaite y, yvy, yvyra, mymba ha ka’avokuérare.
46
ÃÃ. Ejesareko porã ta’angakuéra oĩva moñe’ẽrãme rehe. Eñemomandu’ami mba’éichapa oiko
raka’e umi oñemombe’úva pype. Ehai 1 oiko ñepyrũvape, 2 upe rireguápe ha 3 ipahápe
oikova’ekuépe:
1
CH. Ejerure mitãnguérape tojesareko ta’angáre ha tomoĩ pu’ae ndaipóriva.
Emoĩ pu’ae ndaipóriva:
k_ ñ_nd_ k_r_
_v_ch_ _s_ _
7. Ehai
Mba’épa ere umi mitãnguéra oñembohorýva Tomasa-re. Edibuja ha ehaimi peteĩ consejo umi
iñirũnguérape.
47
UNIDAD 2 “¡ Ñane mba’eteete!” Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Ñemondýi pyhare”.

• Ehai organizador gráfico pizarrón-pe térã kuatia guasúpe péicha:
Techapyrã:
“Ñemondýi
pyhare”
ÑEPYRŨMBY

mba’épa ojapora’e kuehe oñondivepa mbo’ehaópe ha eguerohory hembiapokuéra.

• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã: “Ñemondýi pyhare” rehegua, omoñe’ẽ
ha omyesakãtaha moñe’ẽrã ha avei oipurúta peteĩ estrategia de lectura hérava “conexiones
personales”; ombojojáta hekovére oikóva moñe’ẽrãme ha ipahápe ohaíta ojehúva hekovépe
(experiencias personales).
• Eñemongetami mitãnguéra ndive mba’énepa he’ise pe “Ñemondýi pyhare”. Ehaimi organizador
gráfico-pe ejapova’ekuépe umi he’íva guive mitãnguéra.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã: “Ñemondýi
pyhare”-pe. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu eporandu
chupekuéra: Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme… Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã… Mba’e
48
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Ñemondýi pyhare”. Emoñe’ẽnguévo
• Emombe’u mitãnguérape mba’éichapa ojejapo pe estrategia de lectura conexiones personales.
• Emoñe’ẽnguévo rehóvo epytami opávo mokõiha pegua párrafo ha eporandu: Peẽpa pehechámava
pende képe mba’evai… Mba’épa ojehu peẽme… Emoñe’ẽmie rehóvo ha ikatu reporandu avei
opakuévo poha pegua párrafo: Peguerekópa pende abuela… Mba’éichapa peñeñandu pende
abuela ndive...
• Ikatu remombe’u chupekuéra mba’éichapa rembojoja nde rekovére oikóva moñe’ẽrãme ha
2
ndéve ojehuva’ekue. Techapyrã: Peteĩ pyharépe ahecha cheképe che muñárõ peteĩ mbói
tuichapajepéva, haimete chepy’aropu ha apáy kane’õnguére.
• Eheja mitãnguérape tomombe’umi ohechárõ guare mba’evai iképe.
-- Emoñe’ẽve moñe’ẽrã ha emoñe’ẽmbávo haipyvo poha pegua, epytakuaa jey. Eporandu
temimbo’ekuérape mba’éichapa osegíne ko moñe’ẽrã opredesi hagua hikuái.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eñomongeta temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ hesakã porã’ỹva
rehe chupekuéra.
-- Maymavaite: opavavete, enterovéva.
-- Py’aguapy: jepy’apy’ỹre, tranquilidad.
-- Pytyvõ: ñemoirũ jajapo hagua peteĩ mba’e, jajoajuda.
-- Ombojehe’áta: omoĩmbáta oñondive.
-- Mba’ekuaa: imágiava, ipajéva.
-- Ombogue: oipe’apáva, oguenohẽva.
ÑEMONDÝI PYHARE
Arsenia Medina
Peteĩ pyhare ama guasu jave, Tomasa oke hína hupa morotĩ porãme
ha peichaháguinte opo, opu’ã kyhyjepópe, ñemondýi ha py’atytýipe
osapukái! Ha vaípeko ohenói isy ha itúvape: ¡Mamá! ¡Papá!...
Ha’ekuéra vevépe oho ohecha mba’épa ojehu chupe…
Tomasa oñemondýi vaieterei ohechágui iképe

peteĩ vícho ivaietereíva.

Pe vícho vaiete omuña chupe iképe
ho’uségui mitãme. Itúva, isy ha mayma
hogayguakuéra ombopy’aguapy hagua chupe
ogueru ha ome’ẽ chupe imuñéka, hymba
jagua’i “Matúte”ha imbarakaja “Míchi” ha’e
ohayhuetereíva. Mba’evéko ndoguerohorýi,
oñemondýi vaieterei.
49
Ohasa rire mokõi ára, oguahẽ ijabuela Mariana apysápe oikova’ekue. Ha’e opensa mba’éichapa
oipytyvõta iniétape ha he’i chupe:
-Eju ne mitã ñakompone pe vícho vaiete oikóva nemoangekói hína.
Ña Mariana oguerekóma iñakãme mba’eichaitépa ojapóta hína…Ombojehe’áta chiparã

imba’ekuaáva; imágiava,omboguéva opaite kéra vai. Abuela Mariana ojerure Tomasa-pe omoha’anga
hagua pe vícho vaiete ohecháva iképe. Oñondive oma’ẽ hikuái pe vicho vaiete ra’angáre ha ombogue
mbeguekatu ohóvo pe ta’anga. Upéicha avei pe Tomasa kyhyje ojei mbeguekatu ohóvo, opaite peve.
2
Ipahaitépe ovy’aiterei hikuái, Tomasa ndokyhyjevéima ha oguerohory hagua ho’u vy’apópe pe chipa
imba’ekuaáva. Pe abuela Mariana omondýi añetete kéra vai ha opáma kyhyje!
-- Mba’éichapa héra pe mitã moñe’ẽrãmegua.
-- Mba’épa oiko ama guasu jave.
-- Mba’éichapa Tomasa orresolve pe iprobléma.
-- Mba’éichapa Tomasa rogayguakuéra oñekomporta pe keravaieta renonderãme.
-- Mba’éichapa reñeñandúne ehechárõ nde képe péichagua vícho vaiete.
7. Jehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohai umi mba’evaieta ohecháva iképe.
• Emoha’anga ne rembiasakue ha embohéra umi ta’anga. Upéi ehai pe ne rembiasakue
ta’angakuéra guýre. Eñangarekóke rehejava’erãha pa’ũ (sangría) reñepyrũ mboyve rehai ha avei
reipuruva’erãha tai tuicháva (letra mayúscula inicial).
Techapyrã:
-- Peteĩ pyharépe ahecha cheképe che muñárõ peteĩ mbói tuichapajepéva, haimete
chepy’aropu ha apáy kane’õnguére.
50
• Emokyre’ỹ hagua mitãnguérape ere chupekuéra péicha: “Ajépa niko igustoite ñamoha’angapaitérõ
jahechava’ekue ñande képe”.
• Eñemongeta ne remimbo’ekuéra ndive ha ejerure chupekuéra tomombe’umi avei hembiasakue
ohechava’ekue iképe, hapicha oĩva ijakatúva gotyope.
• Ere chupekuéra tohojoaite hendápe vy’apópe ha sarambi’ỹre ohai hagua avei hembiasakue kéra
ivaíva rehegua. Ikatu opurahéi ohóvo hikuái. (Rutina de trabajo).
• Emomandu’a mitãnguérape tomoha’anga pe omombe’uva’ekue, tombohéra umi ta’anga ha
ipahápe tohai.
ÑEMBYAPU’A

2
• Emohenda tenondete peteĩ silla, ehai peteĩ kuatia rehe:”AUTOR/A”, emboja pe silla-rehe
oguapytahápe omombe’u hembiasakue ohaiva’ekue. Umi mitã ohasaséva, ikatu ohasa mbohapy
térã irundy…
ha omoñe’ẽ.

• Tomombe’u hogayguakuérape moñe’erã ohenduva’ekue. Te’i peteĩ hogayguápe omombe’u
hagua avei mba’e vai ohechava’ekue iképe, upéi omombe’u hagua ndéve ha hapichakuérape
ambue árape.
51
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Ehai peteĩ kuatia guasúpe péicha: “Ñe’ẽnguéra oguerekóva tai m”.

• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Ñemondýi pyhare”.
• Ejapo palabra clave ko ára pegua “mitã” ojehechaukaháicha ápe. Edibuja peteĩ kuatia morotĩme
28 x 21 cm.
Techapyrã:
M m
mitã
ÑEPYRŨMBY

tomombe’umi mba’evai ohechava’ekue iképe hogaygua.
• Ehecharamóke pe omombe’úva maymavaite. Pejepopete joaite.
Peikuaáta ha pehaíta pundie “m”
• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopahápe jepi voi tapiaite (área del reencuetro
ojeheróva). Toguapypa hikuái peteĩ semicírculo-pe. Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽjeytaha
pe moñe’ẽrã hérava “Ñemondýi pyhare”. Eporandu mávapa imandu’a mba’épa oikora’e
moñe’ẽrãme.
52
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Ñemondýi pyhare”
• Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ
ayvúpe oñondivepa. Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ párrafo ha upéi mitãnguéra orrepeti
• Remoñe’ẽnguévo rehóvo eñomongeta temimbo’ekuéra ndive. -Mba’emba’épa ohecha iképe
hikuái. -Mba’épa ojapo ohechárõ iképe mba’evai.
-- Mba’épa ohecha Tomasa iképe.
-- Mba’épa oguereko ña Mariana iñakãme.
2
-- Mba’érepa pe chipa imba’ekuaa, imágia.
-- Mba’érepa pe chipa ijespecial.
-- Peimo’ãpa peẽ pe chipa añetetehápe imba’ekuaa ha oipe’a mba’evai jahecháva ñande képe.
Mba’érepa peje.
• Ehuga hendivekuéra peteĩ juego imaginario hérava: ”Monstruo ñembyahýi”. Péicha ojehuga:
Maymave temimbo’e oikóta la monstruorõ gua’u ha nde avei hendivekuéra. Oha’angáva
pe tekove vaietépe ohupiva’erã ijyva ha oipyso ipo yvy gotyo, ombocharachara umi ikuã ha
okororõ vaiguasu ipochyrõguáicha. Hyguatã hagua, peteĩteĩva he’iva’erã ñe’ẽ oguerekóva M.
Eñepyrũmana nde voi, ikatu haguaicha mitãnguéra ohecha ha ohendu. Ha upéicha maymavaite
ohugava’erã ha upépe opa la juego. Techapyrã: marandu, ama, yma, amo, míchi, mesa…
7. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave rejapo va’ekue, umi pundie M ha m reipurúvo ñe’ẽ: mitã. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai pundie M, tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva.
Ehechauka pundie ra’anga:
53
8. Grafomotricidad
Ere ne remimbo’ekuérape tosapymi ha tohai ikuãme pundie M ha m ra’anga; ikatu ohai araíre,
imesáre, yvýre ha opaite hendápe ikatu haguaicha oñongatu iñapytu’ũme pe tai ra’anga.
Ejerure umi mitãme tohasa kirĩhápe omba’apo hagua imesápe. Upe rire tomoha’anga peteĩ mitã ha
tohai iguýre tai Mm.
2 • Emomgora ñe’ẽ ogueraháva ma, me, mi, mo, mu, my ipype.

• Merõ - opáma - mokoĩ - aramirõ - mykurẽ - ma’ẽ - ñemitỹ.
ÑEMBYAPU’A

Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape.

• Amoñe’ẽ ha amoha’anga he’iséva ko ñe’ẽjoajúpe che cuarderno de comunicación-pe.
Oúma mamá
Mitã oĩ amáme
54
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Ehai organizador gráfico pizarrón-pe, térã kuatia guasúpe péicha:
Techapyrã:
Jaikuaáva voi pe chipa apo rehe

*
*
*
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Chipa apo ñepyrũ ypy”
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ ha
upéi tohechauka iñirũme oĩva ijasúgotyo omoha’angava’ekue heiséva ñe’ẽjoajúpe.
• Ehecharamóke umi omombe’úva maymavaite. Pejepopete joaite.
• Emombe’u chupekuéra ko árape omoñe’ẽtaha hikuái moñe’ẽrã omombe’útava mba’éichapa
raka’e oñepyrũ chipa apo. Ojeleekuévo avei oipurúta pe estrategia de lectura hérava “conexiones
personales”. Avei peikuaáta ha pehaíta ñe’ẽnguéra oguerekóva ko’ã sílaba: ma, me, mi, mo, mu.
3. Ñamba’eporandúvo texto-rehe
• Eporandu temimbo’ekuérape mba’épa oikuaa pe chipa apógui: Mba’éguipa ojejapo. Ehai umi
ñe’ẽ pe organizador gráfico rejapova’ekuépe.
• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha pe moñe’ẽrã hérava “Chipa apo ñepyrũ ypy”
55
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã: “Chipa apo
ñepyrũ ypy”-pe. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu eporandu
chupekuéra: Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme…Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã… Mba’e
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
2
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Chipa apo ñepyrũ ypy”. Emoñe’ẽnguévo
Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩve ha upéi mitãnguéra he’i oñondivepa. Aníke pya’eterei
remoñe’ẽ ha embohyapu porãke umi ñe’ẽ.
• Remoñe’ẽnguévo rehóvo, eipurúke rehóvo pe estrategia “conexiones personales”.
• Rejapo hagua conexiones personales emombe’u chupekuéra mba’éichapa rembojoja nde
rekovére oikóva moñe’ẽrãme ha nde rehasava’ekue chipa apohápe.
• Techapyrã: chemandu’a che mitãrõ guare, mamá ojapova’erã katuete chipa “Semana Santa-
pe”. Hendive enterove ogayguakuéra vy’apópe roamasajoa pe chiparã ojapova’ekue mamá. Oĩ
ojapóva lopi, chipape térã argolla…opaichaguarei. Upe rire mamá omoinge tatakua aku porãme
ojy pytã’asy peve. Upéi katu ayvúpe rokairokái ro’úvo oñondivepa…
• Ehejákena umi temimbo’ekuéra tomombe’u avei pe ohasava’ekue chipa apo jave. Upe rire
emoñe’ẽ jey moñe’ẽrã. Remoñe’ẽnguévo rehóvo eñomongeta temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ
hesakã porã’ỹva rehe chupekuéra.
-- Retãme: tetã jaikoha.
-- Ary pukukue: áño ipukukue javeve. Año paha peve.
-- Tapicha: angirũ.
-- Maymave: opavave, enterovete.
-- Ára: dia.
-- Ñañangareko: ñañatende.
-- Ñembo’epahápe: novena pahápe, ñembo’e ojejapóva 9 ára pukukue opávo.
-- Kurusu jegua: kurusu oñemoĩva hese chipaita, yvoty térã ambue omoporãva’erã chupe.
-- Tradición: mba’e ojejapóva ára ha ára tapiaite ogaháre térã tetãme; ikatu tembi’u, ñembo’e,
jeroky.
56
CHIPA APO ÑEPYRŨ YPY
Arsenia Medina
Favio Cabrera
Ndojekuaa porãi moõguipa ou pe

chipa apo ñepyrũ ypy, moõpa oiko
ñepyrũ, ni moõpa ojejapo ypy
raka’e. Hákatu la ojekuaa porãva
ha’eha ñande Paraguái rembi’u tee,
2
ojejapógui aramirõ, avatiku’i ha
kesu paraguáigui. Ha ko’ãva ñane
retãme, ñande ypykuéra guaraní
rembi’úvavoi ymaite, iñepyrũ
guive. Chipa ou ñande ypykuéra
ñe’ẽgui. Torta, chipa, chipita,
chipacita katu España ñe’ẽme.
Chipa oje’u tapiaite ary

pukukue. Ñane retã Paraguáipe
oĩ heta tapicha ojehekáva chipa
ñevendépe. Ára ha ára ko’ẽ mboyve
oñepu’ãma ojechipa apo, ombojy
tatakuápe ha osẽma chipa aku porãre tapére
ha tavaháre oñemũ hagua…
Semana Santa-pe katu ojechipapo manteva’erã katuete, oje’u

hagua oñondivepa ha oñoconvida joa avei vecinokuéra ojoayhúva guive.
Chipa apo ningo mba’e guasu Semana Santa-pe ombyatýgui maymave ogayguakuérape
ombojehe’a ha oamasajoa chiparã oñondivepa, upéi katu ojejapóma: chipa ijapu’áva, chipa argolla,
chipape, chipa trensado, chipa lopi, chipa jakare, ha opáichagua rei… Upéi oñemoinge tatakua aku
porãme ojy pytã asy peve. Vy’ápe, ayvúpe, mitã ha kakuaáva, ohasa porã oñondivepa chipa apohápe
Semana Santajave. Ñande paraguaigua mante jareko umi mba’e porã ymaite guive ko’ága peve. Ha
hi’ã ñañangareko ko’ã mba’e porãitére ani opa araka’eve.
Ojepuruete ningo avei pe chipa ñeme’ẽ ñembo’e pahahápe ha avei kurusu árape ojejapo
kurusu jegua, oñemoapesãmba kurusúre chipaita iporã porãvéva ha tuichaichavéva umi chipa
argolla… Upe ára; 3 de mayo, oñeñembo’epa rire kurusúpe maymavaite oipo’o chipa jopói ramo ha
vy’apópe ho’ujoa…
Ajépa ningo iporãite ñane tradición.
57
Emo’añete térã embotove rehaiva’ekue.
-- Moõpa oiko ñepyrũ pe chipa.
-- Mba’emba’épa ojepuru chiparã.
2
-- Mba’érepa pe chipa apo ha’e peteĩ acontecimiento familiar avei ñane retãme.
-- Mba’épa ere pe chipa ñeme’ẽ Semana Santa-pe rehe.
• Ehuga hendivekuéra peteĩ juego imaginario hérava: “pelota tata”. Péicha ojehuga: Maymave
temimbo’e ojapóta peteĩ kora guasu, peteĩ mitã oñemoĩva mbytépe, oguereko ipópe peteĩ
pelota tata gua’u. Ombopopo gua’úta ani okái, he’ívo peteĩ ñe’ẽ ogueraháva ma, me, mi, mo, mu
ombohasa hapichápe, ha’e ojapova’erã upeichaite avei ombohasa hagua hapichápe. Techapyrã:
marandu, ama, yma amo, michi, mesa…
• Ehechauka pundie ra’anga ha ere chupekuéra tomoñe’ẽ mbeguekatu pe nde remoha’angáva:
ma, me, mi, mo, mu… Ikatúma avei pemoha’anga ha pehai pizarrón-pe ko’ã ñe’ẽ yma, ama,
mamá, y.
8. Jehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe omaña ha ohai hagua
pe sílaba peteĩteĩva ta’anga guýpe oĩva marandova ra’angápe:
ÑEMBYAPU’A
Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape.

• Eñemongeta peteĩ nde rogaygua ndive mba’éichapa ojejapo chipa. Upei remombe’u hagua chéve
ha ne irũnguérape ko’ẽrõ.
58
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã Receta chipa aporã ñane retãme guáva.
• Emoĩ pizarrón-pe térã peteĩ kuatia guasúre organizador gráfico péicha.
Techapyrã:
Mba’éichapa jahai peteĩ receta
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra tomombe’u
ndéve ha iñirũnguérape mba’éichapa ojejapo chipa hogapekuéra.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava receta omombe’úva ñandéve
mba’éichapa ojejapo chipa ñane retãme. Ñamyesakãta mba’éichapa ñamoñe’ẽ umi receta
tembi’u rehegua. Avei jaipuru jeýta pe estrategia de lectura hérava “conexiones personales”,
ñambojojáta ñande rekovére oikóva moñe’ẽrãme. Ipahápe pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ ko’ã
sílaba reheve: ma, me, mi, mo, mu.
• Eñemongetami mitãnguéra ndive mba’éichapa ojehai pe receta “Chipa aramirõ” rehegua.
• Ehai pizarrón-pe umi mitãnguéra he’íva guive pe organizador gráfico rejapo va’ekuépe.
59
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva pe texto receta chipa reheguáre. Eipytyvõ
chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa he’i ko moñe’ẽrãme. Mba’eichagua moñe’ẽrãpa
kóva.
Iporãva’erã maymavaite omombe’u hemiandu. (lo que piensa, sabe).
• Omañamba rire pe moñe’ẽrãre, tojehechakuaa mba’épa oguereko, mba’éguipa oñe’ẽ. Emombe’u
chupekuéra umi moñe’ẽrã “receta” ha’eha peteĩ tipo de texto ñane mbo’éva mba’éichapa
jajapova’erã umi tembi’u apo. Receta ningo he’i ñandéve mba’emba’épa ha mba’eichaitépa
ñamoĩva’erã tembi’úpe ñañekosina he hagua.
2 Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Chipa aramirõ”. Emoñe’ẽnguévo
asúguio akatúa gotyo ha yvatéguio yvy gotyo. Remoñe’ẽvo rehóvo eipuru pe estrategia de lectura
hérava “conexiones personales”. Emombe’u mitãnguérape araka’épa reipuru ra’e receta.
Techapyrã:
• Che memby aramboty jave, aipuru Libro de receta ajapo hagua torta ha opaichagua dulce.
Amoñe’ẽ pype mba’éichapa jajapo ha mba’épa aikotevẽta umi ingrediente aipuruva’erã pype.
• Ejerure temimbo’ekuérape tomombe’u avei araka’épa hógaygua oipuru avei receta tembi’u
rehegua, ikatu omombe’u ochipa apórõ Semana Santa-pe. Eporandu chupeku’era: -Ejapóvapa
chipa sapy’apy’a. Pehechávapa chipa ojejapórõ pende rógape.
chupekuéra.
-- Gramos: péva ipohyikue, unidad de medida, 1000 gramo ojapo 1 kilo.

-- Embory: emboyku, emohe’õ.
-- Embojehe’a: umi mba’e mezcla ramo ojepurúva, ñembojehe’arã…
-- Tatakua: yvy ha ladríllogui ojejapóva, oñemopu’ã apu’a; oñembyaku hagua ojejetapy pype
jepe’a porãgui ha upéi oñenohẽmba chugui tatapỹi ha oñemoinge pype chipa ha
sapy’aitérõ guarã ombojýma.
-- Horno eléctrico: electrodoméstico ojepurúva ko’ága rupi oñembyakúva electricidad rupive
oñembojy hagua pype opaichagua tembi’u, upéicha avei oñembojy pype
chipa.
60
CHIPA ARAMIRÕ
Oñeikotevẽva chiparã:
1 kg aramirõ
200 g kure ñandy
5 ryguasu rupi’a
1 kuchára juky resa guasu
500 kg kesu Paraguay
½ jarro kamby térã tekotevẽha peve
Mba’eichaitépa ojejapo
Emoĩ kure ñandy peteĩ ña’ẽme térã mba’yru tuichávape. Embory pe juky y’imíme ha upéi
emoĩ kure ñandy ndive ha embojehe’a ojuehe. Ejoka hi’ári umi ryguasu rupi’a ha eipyvu nde pópe
hatã porã ojehe’a porã haguaicha.
2
Ko’ága ehykuavo aramirõme rembojehe’amava’ekue ári. Embojehe’apa jey ojuehe ha eamasa
ndojavéi peve nde póre, emoĩke rehóvo chupe kambymi tekotevẽha peve. Anínteke hykúti.

Emoha’anga chipa reipotahaichaite; ijapu’áva, ipéva, tuicháva, michĩva…
Emohenda chipakuéra pakova rogue ári ha emoĩnge tatakua aku porãme, 20 minutos rupi
peve. Anínteke hakueterei nde ratakua. Oñembojýrõ horno eléctrico-pe, 30 minutos rupive oĩva’erã
pype.
Ikatu oje’u hakúre térã ho’ysã rire.
• Eporandu umi oĩvavoi moñe’ẽrãme iñembohovái (Preguntas explícitas).
-- Mba’érepa oñe’ẽ ko moñe’ẽrã.
-- Mba’érepa ndovaléi hakueterei pe tatakua térã pe horno eléctrico.
• Eporandu umi mba’ete rembohovaikuaáva nde reñanduhaichaite (Preguntas valóricas o de
-- Mba’érepa rejapose chipa ne irûnguéra ndive.
61
7. Ehai
Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe, tomaña ta’angáre ha tohai
taikuéra omoĩmba hagua umi ñe’ẽ oĩva iguýpe ko’ã sílaba rupive: ma - me - mi - mo térã mu.
Emoĩmba ko’ã ñe’ẽ umi sílabas térã pu’ae ohoporã haguaicha hese.
2
Ara___rõ __ndi’o tat__k__a
Emongora ha epinta ñe’ẽ ogueraháva: ma, mi, mo, mu ha my ipype.
mesa ama emaña mitã’i mokã muã morotĩ ñemi ysyry
8. Ñamoñepyrũ peteĩ Proyecto Chipa Aporã

• Embyaty jey temimbo’ekuérape oñondivepa área de reencuentro-pe ne ndive. Eporandu
chupekuéra araka’épa ñande paraguayo jachipa apo joaite. Mba’érevaichapa upéva oiko jepi.
Eñemongeta mitãnguéra ndive ojaposénepa chipa oñondivepa, ko mbo’ehaópe. Upeva’erã
oñembyatyta 4 térã 5 peteĩteĩva aty’ípe ha oñomongeta hagua mba’épa oikuaase pe chipa apóre.
Eme’ẽ chupekuéra 5 minutos oñemongeta hagua. Upe rire tomombe’u ndéve pe oikuaséva.
Ehaíke nde peteĩ kuatiaguasúre.
• Ejeruréke chupekuéra toñe’ẽ peteĩteĩ ikatu hagua enterovéva omombe’u pe oguerekóva
iñapytu’ũme.
• Eme’e opavave aty’ípe porandu oñemongeta hagua hogaygua ndive. Ko’ẽrõ omombe’u hagua
ndéve ha hapichakuérape:
-- Mba’éguipa ojejapo aramirõ.
-- Mba’érepa ojejapo chipa Semana Santa-pe.
-- Mba’érepa ha’e “tradición” chipa ñembojy tatakuápe.
-- Mba’éichapa ojejapo tatakua.
-- Mba’eichaguachagua receta-pa reikuaa chipakuéra rehegua.
ÑEMBYAPU’A
• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopahápe voi jepi ha pejapo peteĩ semicírculo.
Peñomongeta opaite mba’ére peikuaáva ko árape, mba’épa pe reguerohoryvéva ha mba’érepa.

• Tomombe’u hogayguakuérape mba’e tembiapo ojejapóta mbo’ehaópe. Eñemongeta nde
rogayguakuéra ndive umi porandu oguerahava’ekue. Ko’ẽrõ emombe’u hagua nde rapichakuérape.
62
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua purahéi “Chiperita”.

Techapyrã:
Mba’épa jaikuaáma pe chipa apógui
ÑEPYRŨMBY

ndéve ha iñirũnguérape mba’épa oikuaa ha ohecharamove upe oñemongetahague hagayguakuéra
ndive umi porandu rehe oguerahava’ekue ambue árape.
• Embyapu’a umi mitã omombe’úva ha ehai organizador gráfico-pe.

• Emombe’u chupekuéra oĩha peteĩ purahéi hérava “Chiperita”, omoñe’ẽta hikuái, opurahéita,
omyesakãta ha oñomongetáta avei purahéi rehe. Upe rire omohendáta araka’épa ha mavamávapa
oguerúta temikotevẽ chipa aporã.
• Eñemongetami mitãnguéra ndive mba’éichapa ojehai purahéi “Chiperita”:
-- Pehendúvapa ko purahéi…

• Ere ne remimbo’ekuérape tojesareko mba’eichaitépa ojehai, mba’érepa oñe’ẽne,
mba’épa he’íne.
• Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
63
hemiandu opakuévo moñe’ẽrãre. Ikatu rehai irundy térã hetave umi hipótesis he’iva’ekue hikuái.
Iporãva’erã maymavaite omombe’u hemiandu moñe’ẽrãre.
• Omañamba rire pe moñe’ẽrare, tojehechakuaa mba’épa oguereko, mba’éguipa oñe’ẽ. Emombe’u
chupekuéra umi moñe’erã “ñe’ẽpoty” ha’eha peteĩ tipo de texto ombohorýva ñande py’a,
oguerekóva verso ha estrofa, oipuru rima ha ritmo. Ehechaukáke ñe’ẽpotýpe mavaitévapa verso
ha oikóva chugui estrofa.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko ñe’ẽpoty “Chiperita”. Emoñe’ẽnguévo, ehechauka
2
rehóvo mbojojahápe, ohechakuaa haguaicha umi temimbo’ekuéra ñamoñe’ẽha asúguio akatúa
gotyo ha yvatéguio yvy gotyo.
Chiperita
Oadapta: Estefana Acosta
Arsenia Medina
Chiperita de
Frutos Pane y Moreno González
Oguahẽvo ko’ẽju
Ahupíma che ajaka
Ajaka henyhẽtéva
Chipahégui añetete.
Ñañemúna chipa hére

Chipahéko che areko
Hi’ãitéma ivevúi
che ajaka pohyiete.
Hi’ãitéma ivevúi
che ajaka pohyiete.
Chipa so’o, chipa avati

Chipa asador, chipa kali
Aramirõ ha manduvi.
Chipa piru, chipa kyra
Chipa guasu, chipa apu’a
Añongatu ndéve guarã. (2 veces).
64
-- Mba’e ogueraha pe chipera iñakã ári.
2
-- Mba’épa he’ise chipéra oguerekórãmo ajaka nandi ipópe.
-- Mba’érepa chipéra ohova’erã voieterei omba’apo
-- Mba’éichapa oñeñandúne pe chipéra oñemumbárõ imba’erepýgui. Mba’érepa ere.
Ñamboguata ñande Proyecto Chipa aporã

• Ko tembiapo ipuku hina. Eipurúkena pe tiempo reikotevẽva, ikatuhaguaicha osẽ porã ko
“proyecto” pejapovahína.
• Emomandu’a chupekuéra kuehe oñemoĩhague peteĩ ñe’ẽme ojejapo hagua chipa oñondivepa.
• Eñe’ẽ temimbo’ekuérape mba’emba’épa ojapova’erã. Eporandu temikotevẽre ha ehai umi
mitãnguéra he’íva peteĩ organizador gráfico-pe. Techapyrã:
1. Ejerure nde túva térã nde sýpe umi reikotevẽva chipa aporã.
2. Peporandu mávapa oguereko tatakua hógape, térã aguive escuela-gui, oñembojy hagua
chipa tatakuápe.
3. Emoĩ mba’emba’e tembipurúpa tekotevẽta ojepuru.
4. Emoĩ avei mba’épa ojepurúta oñemopotĩ hagua opávo tembiapo.
5. Ojehaiva’erã peteĩ carta de invitación hogayguápe guarã ikatúrõ ou hagua chipa apohápe.
6. Oñeñemoĩva’erã peteĩ ñe’ẽme mávapa ohóta oinvitami directora-pe ha avei mbo’ehára
ikatútavape ou ohecha mba’éichapa oñemba’apo chipáre.
7. Ko árape ojehaíta avei araka’etépa ojejapóta chipa mbo’ehaópe.
• Ehai peteĩ organizador gráfico-pe, mavamávapa oguerúta temikotevẽ, aníke nderesarái

enterovete ogueruva’erãha ojepurútava chiparã.
65
Techapyrã:
TAREAS RESPONSABLES
Tekotevẽva chiparã (Ingredientes)
Aramirõ - Ryguasu rupi’a
Kamby - Juky - Kesu Paraguay
Kure ñandy - Pakova rogue
Tembipuru ojepurútava
Ña’ẽ tuicháva, térã palangana guasu
Kyse - Ajaka emoĩ hagua chipa
Mantel potĩ porã ojetapa hagua chipa
2 Tatakua oñembojy hagua - Jepe’a tatakuápe guarã

Tekotevẽva oñemopotĩ hagua
Jabón - Esponja - Trapo oñemokã hagua tembiporu, ha mesa
Trapo ñañepomokã hagua
Jehai
Ejerure mitãnguérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe ohai hagua peteĩ kuatiañe’ẽ
oguerahátava hogayguakuérape .
_________________/_______________/_________
Che rogaygua ahayhuetéva:
Rochipa aposeningo hína ore mbo’ehakotýpe ko________________________________ ha che añecompromete

aguerúvo ______________________________________________
Hi’ãiténingo ore moirũ ikatúrõ chipa aporã mbo’ehaópe. Che moirũtarõ, emoĩkuaa nde réra
ko’ápe:__________________
Ikatúramo reipuruka oréve tatakua, emombe’umi mbo’ehárape.
Aguyjetaite ore mbojeroviáre.

______________
Ko’ápe ne firma
Mitãnguéra primer gradogua
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe jotopahápe voi jepi ha pejapo peteĩ semicírculo.

• Emombe’u nde rogayguápe mba’épa ne compromiso chipa aporã ha eme’ẽ chupekuéra ne
invitación ofirma hagua.
• Emoñe’ẽ nde rogaygua ndive pe purahéi reikuaava’ekue ko árape. Emoñe’ẽ jeyjey opyta peve ne
apytu’ũme pe purahéi “Chiperita” repurahéi hagua ne año ha upéi neirûnguéra ndive.
66
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua purahéi “Chiperita”.

• Emosã ingo pe organizador gráfico ojejapova’ekue kuehe.
• Emosaigo avei peteĩ kuatia guasu oĩhápe pe carta estructura. Upévape ohaíta oñondivepa peteĩ
carta.
Techapyrã:
______________________________(Fecha)
______________________________(Saludo)
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
________________
(Despedida)
____________
(Firma)
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Embyaty compromiso chipa
aporã rehegua oguerahava’ekue ofirma hagua hogayguakuéra.
• Ejerure chupekuéra tomombe’u mba’épa he’i hikuái chipa apóre.

• Emombe’u chupekuéra ko árape omoñe’ẽjeýta ha opuraheitaha “Chiperita”.
• Peñomongetáta avei “Proyecto chipa aporã” rehe.
• Ha ipahápe ohaíta hikuái peteĩ carta de invitación ogueraha hagua pende rógape.
67
Eñemongetami mitãnguéra ndive tomombe’umi mba’épa he’i moñe’ẽrã “Chiperita”-pe. (Parafrasear).
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe ñe’ẽpoty “Chiperita”, emosãingova’ekue área de
reencuentro-pe. Uperire tomoñe’ẽ oñondivepa ha pepurahéi joaite.
• Emoñe’ẽnguévo, ehechauka rehóvo mbojojahápe, ohechakuaa haguaicha umi temimbo’ekuéra
ñamoñe’ẽha asúguio akatúa gotyo ha yvatéguio yvy gotyo.
2 Ñamba’eporandúvo:
-- Mba’éguipa henyhẽ chiperita ajaka.
-- Mba’e órapa vaicha osẽ hógagui pe chipa vendeha.
-- Mba’e óranepa chiperita ovendeve ichipa. Mba’érepa ere…
-- Mba’épa ere umi ojehekáva rehe chipa ñevendépe, kuña térã kuimba’ére. Mba’érepa.
(Enfatizar el valor del trabajo sin discriminación de género).
Ñamboguata ñande “Proyecto Chipa Aporã”

• Jajerure mitãnguérape topurahéi joaite vy’apópe purahéi “Chiperita”.
• Eñemongeta temimbo’ekuéra ndive mba’eichaitépa iñimportánte ñacumpli maymavaite ñane
rembiapo osẽ porã hagua pe ja’eva’ekue jajapotaha.
• Jajerure mitãnguérape tomoñe’ẽ jey pe ojehaiva’ekue ambue ára kuatia guasúpe mba’emba’épa
jaguerúta maymavaite ko’ẽrõ chipa’aporã.
Jehai
• Ñapensa ha jahaimi peteĩ carta ña’invita hagua ñande rogayguápe ou hagua oipytyvõ chipa
apópe, ikatúramo. Eipurúke pe kuatia guasu remosãingova’ekue ñepyrurãme upevarã. Pejesareko
porãke mba’e mba’épa oguerekova’erã upe carta: Arange (Fecha) Maitei ñepyrũ (Saludo inicial)
Cuerpo (Tete) Maitei paha (Despedida) Teraguapy (Firma).
• Ejerure mitãnguérape tohai oñondivepa pe carta oporo’invita hagua, neñepytyvõ rupive.
• Pemoñe’ẽ joaite pehechakuaa hagua moõpa oikotevẽ ñemyatyrõ térã nahániri upe carta
pehaiva’ekue.
• Pejepopete joaitéke pendekatupyryhaguére.
ÑEMBYAPU’A
• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pejotopahápe voi jepi ha pejapo peteĩ semicírculo.

• Emombe’u nde rogayguápe mba’épa ne compromiso chipa aporã ha eme’ẽ chupekuéra ne
invitación ofirma hagua.
68
“90 minutos”
7
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua purahéi “Chiperita”

• Emosãingo kuatia guasu ojehai hápe mba’emba’épa ojejapóta ha mávapa ojapóta.
• Emosãingo ojehecha haguame upe texto auténtico receta chipa apo rehegua.
• Peteĩ mesa remoĩ haguame umi tembipurukuéra ha mba’e mba’épa reikotevẽta chipa aporã avei.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive.
• Pemoñe’ẽ oñondivepa pe purahéi Chiperita ha upéi pepurahéi hatã porã.
• Ejerure mitãnguérape toha’anga ha tohechauka pe purahéipe he’iháicha.
Peguerohorýke pene rembiapo pepurahéi porã haguére.
2. Ñamoañetévo ñande Chipa apo

Ejeru mitãnguérape toñembyaty oñe’organisahaguéicha tembiapo.
Emoĩ omotenonde hagua pe tembiapo peteĩ túva térã sy oúva oipytyvõ hagua mitãnguérape chipa
aporã.
Emombe’úke iñimportanteha ñañangareko ñane higiene personal-rehe ha avei ipotĩ porãva’erãha pe
tenda jajapotaha hi’upyrã. Péicharõ jaguerekóta hábitos higiénicos ha ñañangarekóta avei ñaneresãi
hagua tapiaite.
Ejerure toñemopotĩ pe tenda ojejapotaha chipa.
Ere maymavaite toho tojepohéi.
Ejerure umi omotenondéva atýpe tome’ẽ ingredientekuéra ha mba’yru ojepurútava chipa aporã.
Emoñe’ẽ pe receta peleeva’ekue ambue ára chipa apo rehegua, mitãnguéra ha hogayguakuéra ojapo
hagua mbeguekatu he’ihaichaite pype.
Oñembojehe’apávo umi ingredientekuéra,pe omotenondéva umi aty tomboja’o pe masa chiparã
umi mitãnguéra ikatuhaguaicha ojapo chipa ha’ekuéra ogustahaichaite: argolla, trenza, ipéva, lopi,
palomita…
Opávo pe chipa apo, umi omyakãva tembiapo tomohenda asadera-pe chipaita ha tomoinge ojy
hagua tatakuápe.
Emombe’úke neremimbo’ekuérape ambue ára ho’ysã rire umi chipa, ho’úta hikuái imeriéndape.
69
3. Jajapopávo ñande chipa
Ere mitãnguérape opávo upe tembiapo katuete ñamopotĩva’erãha pe tenda ojepuruva’ekue ha avei
umi tembipuru. Ere jeýke iñimportantetereiha jaiko tenda ipotĩvape ñaneresãi hagua tapiaite.
Eme’ẽ jeýke ijárape umi tembipuru reipuruva’ekue ha eñongatu umi ingredientekuéra hembýva.
Ejerure neremimbo’ekuérape to’aguyjeveme’ẽ hagayguakuérape ouhaguére ha avei
iñepytyvõkuéra rehe.
ÑEMBYAPU’A
Peñomongeta mba’épa pe oguerohoryvéva chipa apóre ha mba’érepa he’i.
2 5. Amaña cherembiapóre
•
•
•
Pemañami jey umi compromiso pejapova’ekue chipa aporã.
Peje mba’e mba’épa pehupyty ra’e. Mavamáva rupípa ojehupyty.
Mba’eichaitépa ha mba’épa ndaikatúira’e pe-cumpli. Mba’épa pe ohapejokova’ekue upéva.
• Mba’épa jajapóta osẽ porãmba hagua tapiaite ñane rembiapo.
• Pemoha’anga peguerohoryveva’ekue chipa apo jave. Pemombe’úke mbo’ehárape ha pene
irũnguérape mba’épa ha mba’érepa pejapo upéva.
• Peguerohorýke pene rembiapo porãite.
70
UNIDAD 2 “¡ Ñane mba’eteete!”
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
8
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Aguara’i guiso”
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive.
• Ejerure mitãnguérape tojesareko ha toñemomandu’ami umi ñe’ẽ ogueraháva sílaba: ma - me -
mi - mo - mu - my.
• Emombe’u chupekuéra ko árape ohechataha mba’eitápa oikuaa hikuái ko Unidad-pe.
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrame:
“Aguara’i guiso”-pe oĩva. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu
eporandu chupekuéra:
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Aguara’i guiso” Emoñe’ẽnguévo
ehechauka rehóvo mbojojahápe. Eheja mitãnguérape te’i mba’épa oikóta moñe’ẽrãme remoñe’ẽ
aja (Predicciones, formulación de hipótesis).
71
AGUARA’I GUISO
Ijapohare: Keiko kasza
Arsenia Medina
Oikomiva’ekue yma peteĩ aguara’i
iñembyahyietereíva, ha’engo okarusemínte
voi. Okarupárengo ja ojepy’amongeta jeýma
hína mba’épa ho’úta agamiẽ. Peteĩ árape
oñantohaiterei chupe ho’u mba’e peteĩ guiso
ryguasu.
2 Oipykúi tape ára ha ára oparupirei

ryguasu kyra hevéva rekávo, ha péicha
oikohárupi hesaho sapy’a peteĩre…ha he’i:
-Ma’emína… pévagui hetereíta peteĩ guiso…
Oñakaramáta jave katuete pe

ryguasumíre ou iñakãme peteĩ mba’e:
Ikatúnepa amongyramie ko ryguasumíme…
péicharõ añoite tuichave ha hetavéta upe
che guiso.
Vevépe ko oho hógape okosina… Ñepyrurã ojapo 100 chipa. Pyhare pyte porã jave oho oheja
ryguasu róga rokẽme ha he’i mbeguemi:
-Ekaru hetáke che ryguasumi porãite, nde kyra porã hagua che guisorã.
Ambue pyharépe ojapo 100 mbeju.

Pyhare pyte porã jave oho oheja ryguasu róga rokẽme ha he’i mbeguemi:
Ambue pyharépe katu ogueraha chupe peteĩ torta oguerekóva 20 kg. Pyhare pyte porã jave
oho oheja ryguasu róga rokẽme ha he’i mbeguemi:
Ambue pyharépe, upe pyhare aretéma oha’ã rôva’ekue… Omoĩ tatápe peteĩ ólla
tuichapajepéva ha oho oheka ijyryguasu…
Oiméne pe che ryguasu ikyraitéma, tuichavémane peteĩ globo guasúgui; opensa aguara’i._
Jahechamíta…ombojoapy.
Oguãhẽvo ryguasu rógape, ojei sapy’a ryguasu róga rokẽ ha osapukái pe ryguasu: ¡Héẽ,
ndéiko ra’e karai Aguara’i!
72
¡Che membykuéra! ¡Che membykuéra!. ¡Pemañami… umi chipa, mbeju ha ni pe torta ningo
ndaha’eiete Papá Noel oguerukava’ekue ñandéve raka’e, nimbora’e tio Aguara’i jopói ra’e!
Amo 100 ryguasura’y rupi oñañuã ha ohetumba aguara’ípe. -¡Aguyje Tio Aguara’i, nde ningo
rekosinakuaaiterei, ndevaleterei…!
Upe pyharépe pe Tio Aguara’i ndo’úi upe guiso ryguasúguiguare, hákatu pe ryguasu omosena
chupe peteĩ tembi’u hetereíva.
Pe Aguara’i oho jey hógape ojepy’amongeta ohóvo…
2
¡Ko’ẽrõ akosináta 100 galletita hetereíva umi che sobrino’ikuéra mimíme!
• Emombe’u neremimbo’ekuérape ojapotaha hikuái tembiapo ohechauka hagua omyesakã porãpa
pe moñe’ẽrã omoñe’ẽva’ekue ha mba’emba’épa opyta iñakãmekuéra ko unidad-gui.
A. Eñemomandu’amína pe mombe’urã remoñe’ẽva’ekue: Aguara’i guiso ha emba’apo
ne’añomi:
1. Emongurusu umi personaje-kuéra oñe’ẽvare mombe’urãme.
2. Emoha’anga pe ndegustavéva moñe’ẽrãme oikova’ekue.
Ã. Ehendu porã moñe’ẽrã omoñe’ẽtava ne mbo’ehára ha upéi emba’apo. Ehai ko péicha

oĩ porãrõ ha péicha xoĩ vaírõ:
1. Aguara’i ningo iñembyahýi tapia.

2. Peteĩ árape oñantohaite Aguara’ípe ho’u guiso ryguasu.
3. Aguara’i oheka ryguasu ha ndotopái araka’eve.
4. Aguara’i omongaru heta pe ryguasúpe hetave ho’u hagua chugui guiso.
5. Aguara’i ho’u heta porã pe guiso ryguasu.
73
Ch. Ejesareko porã ta’angakuéra oĩva moñe’ẽrãme rehe. Eñemomandu’ami mba’éichapa
oiko raka’e umi oñemombe’úva pype. Ehai 1 oiko ñepyrũvape, 2 upe rireguápe ha 3 ipahápe
oikova’ekuépe:
2 E. Ejerure mitãnguérape tojesareko ta’angáre ha tomoĩ pu’ae ndaipóriva.

Emoĩ sílaba ndaipóriva térã embohéra umi ta’anga.
……sa ……kõi … kurẽ ……….. ……….. …..tã
7. Ehai
• E-dibuja ha ehaimi repensáva aguara’i rembiapóre opakuévo moñe’ẽrã.
ÑEMBYAPU’A
• Opávo pe tembiapo eguerohory ha embyaty umi tembiapokuéra. Pepurahéi jey hatã porã
oñondivepa purahéi “Chiperita”.
74
UNIDAD 3 “Jaiko oñondivepa peteĩ
comunidad-pe” Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Abuela Mariana rógape”.

• Ejapo pe palabra clave rejapoháicha jepi voi ambue ára.
Techapyrã:
P p
Pakova
ÑEPYRŨMBY
• Emombe’u mitãnguérape ko árape oñepyrũtaha peteĩ unidad pyahu hérava: “Jaiko oñondivepa
ñande rogaygua ndive peteĩ comunidad-pe”.
• Ere ne remimbo’ekuérape te’imi mba’éguipa oñe’ẽne ko unidad. Emoñepyrũ hendivekuéra
ñomongeta pejévo mba’érepa jaiko oñondivepa.

mba’épa ojapóra’e kuehe oñondivepa mbo’ehaópe ha eguerohory hembiapokuéra.
• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã: “Abuela Mariana rógape”, omoñe’ẽ ha
omyesakãtaha ko moñe’ẽrã ha avei oipurúta peteĩ estrategia de lectura hérava “conexiones
personales”; ombojojáta hekovére oikóva moñe’ẽrãme ha ombojojáta peteĩ moñe’ẽrã ambue
moñe’ẽrãre oleémava’ekue rehe avei (conexión texto-texto) ha ipahápe omoñe’ẽta, oikuaáta ha
ohaíta tai p ha ñe’ẽnguéra oguerekóva tai p.
75
“Jaiko oñondivepa peteĩ
Ñamoñe’ẽ mboyve comunidad-pe”
• Eñomongetami mitãnguéra ndive ko’ã mba’ére: ohóvapa ojepasea; máva ndipa, araka’épa,
moõpa, mba’emba’épa ohecha, ojapo, ho’u….Ehaimi pizarrón-pe umi he’íva guive mitãnguéra.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã: “Abuela
Mariana rógape”. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu eporandu
chupekuéra: Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme…Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã… Mba’e
3
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Abuela Mariana rógape”.Emoñe’ẽnguévo
• Eporandu mitãnguérape mba’épa pe estrategia de lectura conexiones personales.
• Emoñe’ẽnguévo rehóvo epytami opávo mbohapyha pegua párrafo ha eporandu: Peẽpa pehómava
pejepasea pende abuela ndive. Mba’épa ojehu peẽme…
• Emoñe’ẽmie rehóvo ha epyta peteĩ hendápe ikatuhápe reporandu. Peñemongeta ha pejapomi
conexiones texto-texto, penemandu’amína peleémava’ekue voi rehe ko moñe’ẽrã: “Ñemondýi
pyhare”: Personaje-kuéra, mba’épa ojapo, máva ndipa… Ikatu reporandu avei: Peguerekópa
pende abuela… Mba’éichapa peñeñandu pende abuela ndive. Mba’eichaitépa umi abuela-kuéra.
• Ko’ápe ikatu ñambojoja pe moñe’ẽrã: “Ñemondýi pyhare”-pe abuela Mariana oipytyvõ iniéta
Tomasa-pe oipe’a hagua pe kyhyje ijehegui, ko moñe’ẽrãme katu abuela Mariana oipytyvõ avei
iniéta ha iñirũnguérape ohasa porãite hagua. Mokõive moñe’ẽrã ohechauka ñandéve umi abuela-
kuéra oĩ oipytyvõ tapiaite hagua inietokuérape.
• Eheja mitãnguérape tomombe’umi ohechárõ guare mba’evai iképe.
chupekuéra.
• Ehechakuaa hendivekuéra ko´ã ñe’ẽ moñe’ẽrã rehegua:
-- Okonvida: oinvita, oipepirũ.
-- Toryvére: pukavýre, vy’ápe.
-- Ohuguaitĩ: osẽ ohapeha’ãrõ.
-- Hopejúva: ne’iraiva hi’aju, hi’ajupotáva.
-- Pekõi: oĩva pype mokõi pakova kuã.
-- Guyryry: sarambi, sapukáipe.
-- Aguijeveme’ẽ: oagradece.
76
ABUELA MARIANA RÓGAPE
Arsenia Medina
Peteĩ ka’aru piro’y porã jave, Tomasa
okonvida iñirũnguéra José ha Ana-pe oho
hagua ijabuéla Mariana rógape ohuga
hagua peteĩ pakovatýpe, oĩva tape ykére.
Upekuévo ombyaty hagua hikuái pakova aju
osãingopáva.
Ovy’a joáko hikuái oguãhẽvo abuela

Mariana rógape, upépe ha’e toryvére ohuguaitĩ
chupekuéra peteĩ ajaka guasu ijyváre ha he’i
mitãnguérape:
3
-Jaháke pakovatýre… ñambyatyparaẽta umi
hi’ajúva ha upéi umi hopejúva…Pejesareko
porãke ani pepyrũ ryguasu kuru rupáre mba’e…
José-pe katu he’i:
-Eñatendéke ne mitã ani ndeikutu ñuatĩ, cháke pynandi rehohína… Epytánte tape potĩ porãme…
Vy’ápeko oho hikuái, opopo, opuka, opurahéi, isarakijoa. Ohecharamoite hikuái umi pakova
hesa’yjupáva ha ikuã pekõimbáva.
Péicha oikohárupi osẽ ayvúpe ipepo charachara peteĩ

ryguasu kuru pititi oñenóva hína hupi’a ári. Vaípeko ojecha
hikuái cháke pe ryguasu omuña chupekuéra ipepo jepysópe
ñaimo’ã acordeón mba’e…
Ápe ha pépe ko pakovatýre oiko la guyryry,

osapukáiva, ojeruréva socorro ha ambue katu opuka
pukúva…
Abuela Mariana katu he’i chupekuéra.
-Ani pekyhyje…! Mba’evéko ndojapomo’ãi

penderehe ryguasu kuru pititi. Upépe ipy’aguapy umi
mitã, omaña ojuehe ha opukajoa ohóvo…
Oguahẽvo ka’aru, heta ovy’a rire hikuái, oaguijeveme’ẽ

abuela Mariana-pe ohasaporã haguére hógape upe árape.
77
-- Moõpa oho oguata Ana, José ha Tomasa…
-- Mávapepa okonvida Tomasa oho hagua ijabuéla Mariana rógape…
-- Mba’érepa umi mitãnguéra ovy’aiterei…
-- Mba’érepa umi mitãnguéra oaguijeveme’ẽ heta abuela Mariana-pe…
-- Mba’épa repensa abuela Mariana rehe…
3 7. Conciencia fonológica
• Emoñe’ẽ jey hatã porã umi párrafo oĩva irundyha ha pohápe, moñe’ẽrã “Abuela Mariana rógape”
rehegua. Ere ne remimbo’ekuérape toñemokuãmbopu ohendúvo ñe’ẽ oguerekóva tai “p”.
Techapyrã: opurahéi, opopo, opuka, pititi, pakova…
8. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave ejapova’ekue. Umi pundie P ha p reipurúvo ñe’ẽ: Pakova.
• Embo’e irundyveháicha ikatuha ojehai pundie P p/ tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva.
Ehechauka chupekuéra nde po rehe pe tai ra’anga ha emoĩ chupe umi sílaba: pa-pe-pi-po-pu-py ha
tomoñe’ẽ hikuái upe rehechaukáva nde po rupive.
Ehechaukami ne remimbo’ekuérape mba’éichapa ojehai. Eipurukuaa pizarrón upevarã.
Ekonvida mitãnguérape toho kirirĩhapete jepiverõguáicha pe henda mba’apohápe ohai hagua
ikuatiápe pe tai oikuaa pyahúva.
78
Tohai ikuatiápe:
• Ere ne remimbo’ekuérape tomoha’anga ipo ha tohai iguýre mba’éichapa héra upe ta’anga.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
ÑEMBYAPU’A

hikuái.
• Egueraha jey umi mitãnguérape pe pejotopahápe jepi voi ha peguapy círculo-pe. Peñomongeta
mba’épa peikuaa pyahu ko árape: Tai P tuicháva, michĩva, ojoajúva ha ndojoajúiva, hákatu
peipurutaha tai ndojoajúiva- letra scrip. Avei peikuaahague pe tai P ra’anga.
• Tomomba’e guasu hembiapokuéra ha tojepopetejoaite hikuái ikatupyryhaguére.

• Tomombe’u hogayguakuérape moñe’ẽrã ohenduva’ekue.
• Tombohéra ko’ã ta’anga:
3
……ra ……..... ……..... ……kova ..…t....
79
comunidad-pe”
Clase
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Ehai peteĩ kuatia guasúpe péicha: “Ñe’ẽnguéra oguerekóva tai p”.

• Ejapo peteĩ pelota ojehuga hagua conciencia fonológica.
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Abuela Mariana rógape”.
ÑEPYRŨMBY

iñirũ ijykereguápe hembiapo ojapova’ekue hógape.
• Ere mitãnguérape tohasa peteĩteĩ ohai hagua kuatia guasúpe ñe’ẽ ogueraháva tai P.
• Ehecharamóke ne remimbo’ekuéra rembiapo. Pejepopete joaite.
• Eiporavo peteĩ mitã ombyatyva’erã iñirũnguéra rembiapo.
• Pemyesakãvéta avei ko árape upe moñe’ẽrã: “Abuela Mariana rógape”. Ipahaitépe pehaíta pene
rembiasakue avei.
• Ejerure mitãnguérape tomombe’umi ha’e oikuaahaichaite mba’épa oiko ra’e pe moñe’ẽrã “Abuela
Mariana rógape” kuehe omoñe’ẽva’ekue. (Estrategia de Parafrasear).
• Ehejáke mbohapy térã irundy mitã tomombe’u oikuaáva pe moñe’ẽrãgui.
Moñe’ẽrã jave
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Abuela Mariana rógape”
emosãingova’ekue área de reencuentro-pe.
• Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ
ayvúpe oñondivepa. Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ párrafo ha upéi mitãnguéra orrepeti
• Remoñe’ẽnguévo rehóvo epyta ha eporandu temimbo’ekuérape:
-- Mavamávapa ijabuéla…
-- Pehóvapa pende abuela rógape…
-- Mba’épa pejapo… (Estrategia de Conexiones personales)
• Ñamoñe’ẽmba rire
80
-- Mba’épa Ña Mariana he’i José-pe…
-- Mba’éichapa pe ryguasu pepo…
-- Mba’érenepa ryguasu kuru pititi ipochyeterei…
-- Pe Ña Mariana nde abuela-ramo, mba’épa eréne chupe…
6. Jehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohai umi mba’eita ojapóva ijabuéla rógape térã ijabuéla ndive.
Nderaẽ emombe’u nerembiasakue, emoha’anga ha embohéra umi ta’anga. Upéi ehai pe
nerembiasakue ta’angakuéra guýre. Eñangarekóke rehejava’erãha pa’ũ (sangría) reñepyrũ
3
mboyve rehai ha avei reipuruva’erãha tai tuicháva (letra mayúscula inicial).
Techapyrã:
Peteĩ ka’aru aha che sy ndive abuela rógape. Vy’apópe oreruguãitĩ abuela;
ojapóma pororo, avati pipókagui ha che katu upe aja ndaipóri ajapo’ỹva : ajupi
tupápe apopo, amuña ype kuru oñenóva hupi’a ári…ndaipóri ajapo’ỹva… che
sy ipy’aropumo’ã ha he’i chéve.
-¡Anive ne akãhatã ne mitã pokovi! Tereho ehuga canchítape mba’e….
Che abuela katu he’i:
-Eheja che memby… mitãko hesãinguinte iñakãhatã.
• Emokyre’ỹ hagua mitãnguérape ere chupekuéra péicha: “Ajépa niko javy’aite péicha
ñañembosaráirõ”.
• Eñemongeta ne remimbo’ekuéra ndive ha ejerure chupekuéra tomombe’umi avei hembiasakue,
hapicha oĩva ijakatúvagotyope.
• Ere chupekuéra tohojoaite hendápe vy’apópe ha sarambi’ỹre ohai hagua avei hembiasakue
• Emomandu’a mitãnguérape tomoha’anga pe ohasava’ekue, tombohéra umi ta’anga ha ipahápe
tohai.
81
ÑEMBYAPU’A

Emoĩ peteĩ silla tenondetépe oguapy hagua pe autor. Emboja pe síllare peteĩ kuatiahaipyre
he’ihápe: “Autor”omoñe’ẽ hagua ohaiva’ekue.
• Pejepopetéke maymavaitépe ikatupyryhaguére.
• Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape.

• Eñemomandu’ami umi ñe’ẽnguéra ogueraháva tai P. Emoha’anga ha ehai herakuéra.
• Techapyrã: Pyta-tape-pytã…
-- Emohenda porã ko ñe’ẽjoaju. Ehai porã iguýre ha emoha’anga
3 1. Po’i mitã pe opopo
1……………………………………………….
- Emoha’anga pe he’iséva ñe’ẽjoaju.
82
comunidad-pe” Clase
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Ñañangarekóke”.

• Ehai organizador gráfico-pe:
Techapyrã:
ñañangareko
ÑEPYRŨMBY

tomombe’umi mba’épa ojapo ra’e kuehe ha eguerohory hembiapokuéra. Eporandu mávapa
omoñe’ẽse hembiapo.
• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ purahéi hérava: “Ñañangarekóke”, omyesakãta
moñe’ẽrã. Oipuru jeytaha estrategia de lectura hérava: “Conexiones personales” ha “Conexiones
texto a texto”. Eporandumíke chupekuéra mba’épa ko’ã estrategia-kuéra. Avei ohaitaha ñe’ẽ
oguerekóva tai P.
• Eñemongetami mitãnguéra ndive mba’épa he’iséne pe ñe’ẽ “Ñañangareko”, mba’érepa…
• Ehaimi organizador gráfico rejapova’ekuépe umi he’íva guive mitãnguéra.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã:
“Ñañangarekóke” oĩvape.
• Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’épa pe oikótava. Ikatu eporandu chupekuéra:
Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme…Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã… Mba’e marandúpa
oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme… Mba’éichagua moñe’ẽrãpa kóva…
83
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Ñañangarekóke”, emoñe’ẽháicha jepivoi.
• Emoñe’ẽvévo rehóvo moñe’ẽrã, ikatu rejapo mitãnguéra ndive conexiones texto-texto.
Techapyrã: Eréke neremimbo’ekuérape tomombe’u ha tombojojami mba’éichapa umi mitã
pe purahéipe oinvita iñirῦnguérape oreko potĩ tapia hagua umi tekoha maymavaite mba’éva,
maymavaite oipurúva ha javy’a joaitéva pypekuéra. Upe rire tombojojami avei mba’eichaitépa
abuela Mariana oguereko hóga, hogajere ha oĩva guive ijykére.
• Eporandu mitãnguérape mba’épa ojapo oguereko potĩ hagua hekoha.
• Eñomongeta temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ hesakã porã’ỹva rehe chupekuéra.
-- Ñañangarekóke: ñañatende, ñamopotĩ, jareko potĩ.
-- Mayma: enterovéva.
-- Rekoha: jaikoha, jaguataha, jaipurúva oñondivepa (óga, tape, mbo’ehao, cancha).
-- Tapia: Manterei oikóva, py’ỹi oikóva térã ojejapóva.
3
ÑAÑANGAREKÓKE
Arsenia Medina
(Ritmo de Rap).
Mayma mitãnguéra Mitã cheirῦnguéra
Mayma, maymave Kakuaáva avei
Ko’ápe ha pépe Hi’ã ñande jere
Ohuga katuete. Ñamopotĩ joaite.
Hóga korapýpe Ta’ipotĩ tapia

Escuela jerére Ñande rekoha.
Orekórõ plaza Upéicha avei
Upépe ijayvu. Tape jaguataha.
Canchita ryepýpe Mbo’ehao korapy

Pelota ochuta Ñande róga jere
Vevépe, vevépe Canchita ryepy
Oñondivepa. Ta’ipotĩmba tapia.
-- Moõpa ohuga katuete mayma mitãnguéra…
-- Mba’érenepa umi mitãnguéra ijayvu umi korapýpe, escuela jerére, térã plaza rupi…
-- Mitakuimba’e añóntepa ochutakuaa pelota. Mba’érepa…
84
-- Ndérõ pe mitã purahéi pegua. Mba’éichapa reñangarekóne nderekoháre…
-- Mba’éichapa reñangareko nderekoháre…
7. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe, tomaña ta’angáre ha
tohai taikuéra omoĩmba hagua umi ñe’ẽ oĩva iguýpe ko’ã sílaba rupive: pa - pe - pi - po - pu térã
py.
• Emoĩmba ko’ã ñe’ẽ umi sílaba térã pu’ae ohoporã haguaicha hese.
3
____tã ____ ta___ tu____ ____ru __ ru’__
ÑEMBYAPU’A

hikuái.
• Egueraha jey umi mitãnguérape pe pejotopahápe jepi voi ha peguapy korápe. Peñomongeta
mba’épa peikuaa pyahu ko árape.

• Tomombe’u hogayguakuérape oikuaa pyahuva’ekue ko árape.
• Tomoha’anga mba’éichapa oipytyvõta hóga ha ijere ipotĩ hagua tapiaite.
• Emongora ha epinta ñe’ẽ ogueraháva: pa, pe, pi, po, pu ha py ipype.
purahéi - pytyvõ - pokovi - chupe - ajakape - porandu - piro’y - opa
85
comunidad-pe”
Clase
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Ñamba’apojoaite”

• Emosãingo pe purahéi “Ñañangarekóke”
Techapyrã:
tembiapokuéra
ÑEPYRŨMBY

ha tohechauka ndéve ha iñirũnguérape mba’épa ojapo oguereko potĩ hagua hóga ha hogajere.
Avei umi omongorava’ekue tai P. Ere jeyjeýke chupekuéra pe compromiso jajapórõ ñakumpliva’erã
katuete jaiko porã hagua oñondivepa.
• Ejerure ne remimbo’ekuérape topurahéi kuehe peikuaava’ekue purahéi.

Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava:“Ñamba’apojoaite”, oñe’ẽva ñandéve
tembiapokuéra ojapóva opavave peteĩ comunidad-pe. Ñamyesakãta moñe’ẽrã. Avei jaipuru jeýta
pe estrategia de lectura hérava “conexiones personales”, ñambojojáta ñande rekovére oikóva
moñe’ẽrãme. Ipahápe pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ ko’ã sílaba reheve: ta, te, ti, to, tu ha ty.
Eñemongetami mitãnguéra ndive ha eporandu chupekuéra mba’évaichapa he’ise pe ñe’ẽ:
“Tembiapokuéra”.
• Ehai pizarrón-pe umi mitãnguéra he’íva guive pe organizador gráfico rejapova’ekuépe.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva guive pe texto “Ñamba’apojoaite” pe.
• Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa he’i ko moñe’ẽrãme. Mba’eichagua
moñe’ẽrãpa kóva. Mba’érepa he’i.
86
• Omañamba rire temimbo’ekuéra pe moñe’ẽrãre, tojehechakuaa mba’épa oguereko, mba’éguipa
oñe’ẽ.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Ñamba’apojoaite”. Emoñe’ẽnguévo
ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Remoñe’ẽvo rehóvo eipuru pe estrategia de lectura hérava
conexiones personales. Epyta mbohapyha pegua párrafo-pe ha ikatu eporandu chupekuéra:
Mba’épepa omba’apo nde sy térã nde ru…
chupekuéra.
-- Oñopytyvõmba: ojohechakuaa.
-- Kogaty: oñeñotỹva kokuépe: avatity.
3
-- Taruma: yvyramáta hi’a hũmimíva.
-- Mayma: enterovéva, maymavaite, opavave…todos.
-- Comunidad: tekoha,ojeikoha…lugar donde vive el vecindario.
ÑAMBA’APOJOAITE
Arsenia Medina
Tomasa familiakuéra ningo ojoayhueterei, ha’ekuéra
katuete oñopytyvõmba ogueru hagua tembi’urã
ogapýpe.
Isy opu’ã ojatapy kakuaa, pe tata opiriripa, omoĩma

mandi’o opupu, ombojýma ijyképe rambosaguã.
Itúa oguereko kokue guasu kogaty memetéva,

ombojeréva tapiaite. Upépe oñotỹ avati pipóka, tupi
pytã, tupi morotĩ, petỹ, jety, tomate ha oguereko avei
mandi’o ty tuicháva. ko’ẽ mboyve ohóma ikokuépe
omba’apo. Asajepyte, okaru mboyve oñembopiro’y taruma
guýpe ho’u terere hembireko ndive.
Tomasa ha iñermanokuéra katu oipytyvõ avei isýpe. Oitypei korapy ha oheja potĩ vera, oipyso sabana
tupa ári ha ojoheipa tembipurukuéra ojekarupa rire.
Tomasa omombe’u iñirũnguéra rogaygua avei omba’apojoaha. Tito ru ningo albañil, heta ógama
ojapo, isy katu mbo’ehára. Nico ru katu policía ha isy peluquera. Mayma vecino-kuéra oipytyvõ
hembiapo rupive ani hagua oĩ tekotevẽ hekoharupikuéra. Mba’eichagua tembiapohárapa avei
oñeikotevẽ peteĩ comunidad-pe.
87
-- Mba’éichapa pe Tomasa familia-kuéra.
-- Mba’épa okosináne rambosaguã pe Tomasa sy.
-- Reiko mba’érõ pe Tomasa comunidad-pe, mba’éichapa reipytyvõne.
• Ehuga hendivekuéra peteĩ juego imaginario hérava: “pelota tata”. Péicha ojehuga: Maymave
3
temimbo’e ojapóta peteĩ kora guasu. Peteĩ mitã oñemoĩ mbytépe oguereko ipópe peteĩ pelota
tata gua’u. Ombopopo ipópe ani gua’u okái, he’ívo peteĩ ñe’ẽ ogueraháva ta, te, ti, to, tu terã
ty ha ombohasa hapichápe, upe iñirũ ojapova’erã upeichaite avei. Techapyrã: tata, tapiti, mitã,
petỹ, tupa, potĩ, typycha…
8. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, umi pundie T ha t reipurúvo ñe’ẽ: “tata”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai pundie Tt/ , tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva.
• Ehechauka pundie ra’anga-
T t
Tata
• Ehechauka pundie ra’anga ha ere chupekuéra tomoñe’ẽ mbeguekatu pe remoha’angáva nde

pópe (gesto de las letras): ta, te, ti, to, tu, ty…Ikatúma avei pemoha’anga ha pehai pizarrón-pe
ko’ã ñe’ẽ : tupã, pepo, peteĩ, otopa, tape, pyta, pytã…
9. Ehai
Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe.
Tomaña umi ñe’ẽ pehenguére oĩvare ha tohecha mba’e ñe’ẽpa ikatúne osẽ chugui, upéi tohai ha
tomoñe’ẽ.
88
tu ta pe ta pa ta
1. ____________ 2. ____________ 3. ____________
Embohéra ko’ã ta’anga:
ÑEMBYAPU’A

3

• Emoñe’ẽ mbeguekatu ko’ã ñe’ẽjoaju upe rire emoha’anga mba’épa he’ise:
Tomasa otopa peteĩ tapiti tapépe
Tetéu ipepo pẽ
89
comunidad-pe”
Clase
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Ñamba’apojoaite”.

• Emosãingo pe purahéi “Ñañangarekóke”.
• Ejapo peteĩ organizador gráfico péicha:
Techapyrã:
-- Ko´ã servicio comunidad pegua:
Tembiapokuéra ojejapóva comunidad-pe Servicio oguerekóva comunidad
Agricultor Comisaría
Carpintero Bomberos Voluntarios
Albañil Hospital
Jardinero Escuela
Modista Iglesia
Abogado/a
Maestro/a
Médico/a
ÑEPYRŨMBY

• Eñemongeta mitãnguéra ndive tembiapokuéra ojejapóva pe comunidad-pe ha te’i mba’épepa
omba’apo hogayguakuéra. Avei peñomongeta umi servicio oguerekóva comunidad ha
mba’emba’épa oguerekova’erã peteĩ comunidad.
• Ehai organizador gráfico rejapova’ekuépe umi mitãnguéra omombe’úva.
• Peñemomandu’a jey pe purahéi: “Ñañangarekóke” rehe ha hatã porã pepurahéi oñondivepa.
• Pejepopete joaitéke.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽ jeytaha pe moñe’ẽrã: “Ñamba’apojoaite”, omoñe’ẽta ha
omyesakãvéta. Upéi omoñe’ẽta ha ohaíta ñe’ẽnguéra oguerekóva tai m, p, t. Ohaíta avei mba’e
tembiapópa ojapo oipytyvõ hagua hógape oikoporãve hagua maymavaite.
90
3. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Ñamba’apojoaite” emosãingova’ekue
área de reencuentro-pe.
• Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ayvúpe
oñondivepa. Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ párrafo ha upéi mitãnguéra omoñe’ẽ jey
• Remoñe’ẽnguévo rehóvo epyta ha eporandu temimbo’ekuérape:
-- Mávapa omombe’use mba’épepa omba’apo hogayguakuéra…
-- Pemba’apópa avei peẽ. Mba’épepa… (Estrategia de Conexiones personales)
-- Mba’épepa omba’apo Tito ru.
3
-- Mba’érepa pe tata opiriri.
-- Mba’éichapa nde reipytyvõ nderogayguápe.
Conciencia fonológica
• Emoñe’ẽ jey hatã porã umi párrafo oĩva mbohapyha ha irundyhápe, moñe’ẽrã “Ñamba’apojoaite”
rehegua. Ere ne remimbo’ekuérape tojepopete ohendúvo ñe’ẽ oguerekóva tai “t”.
Techapyrã: tereré, taruma, oitypei, tupa, tata…
5. Jehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape toñemongetami umi tembiapo ojapóva oipytyvõ hagua hógape,
oiko porãmba hagua hikuái oñondivepa.
• Emombe’úke avei ndépa mba’e rejapo nde rógape peiko porãmba hagua oñondivepa.
• Emoha’anga umi rejapóva guive nde rógape ha embohérake maymave ta’anga rejapóva. Upéi
ehai iguýre pe remombe’úva.
Techapyrã:
Ko’ẽmbávo apu’ã voi porã, amopotĩ che róga korapy typycha charápe, aike che kotýpe aipyso
tupa, aha ajahu. Upéi akay’u che ména ndive, arambosa ha ajúma mbo’ehaópe…
91
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohai mba’éichapa oipytyvõ hógape nde rejapo haguéicha:
tomoha’anga, tombohéra ha iguýre tohai hembiapo maymave hogaygua ndive oiko porãve
hagua.
• Ere chupekuéra tohojoaite hendápe vy’apópe ha sarambi’ỹre ohai hagua avei hembiasakue

Emoĩ peteĩ silla tenondetépe oguapy hagua pe autor. Emboja pe síllare peteĩ kuatiahaipyre
he’ihápe: “Autor”omoñe’ẽ hagua ohaiva’ekue.
• Pejepopetéke maymavaitépe ikatupyry haguére.
• Peñomongeta opaite mba’e peikuaáva ko árape.
3
• Ejapo peteĩ entrevista nderogayguápe.
• Eporandu chupekuéra mba’érepa ñaikotevẽ ko’ã mba’e jaguereko: centro de salud, mbo’ehao,
tupao, policía, bombero… ñane comunidad-pe.
• Ehai nde kuatiahaípe 6 ñe’ẽ ogueraháva ijehaípe tai: m, p ha t.
Techapyrã: Topepi…
1. ____________ 4. ____________
2. ____________ 5. ____________
3. ____________ 6. ____________
92
UNIDAD 3 “Jaiko oñondivepa peteĩ comunidad-pe”
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Ñañopytyvórõ jaiko porãve”
ÑEPYRŨMBY

• Ejerure mitãnguérape toñemomandu’a mba’emba’épa omoñe’ẽ ko unidad-pe ha avei mba’éguipa
oñeñe’ẽ umi moñe’ẽrãme.(Temas tratados). Techapyrã:
Moñe’ẽrã Mba’e mba’éguipa oñe’ẽ

Abuela Mariana rógape. Mitãnguéra ovy’a joa tenda potĩ porãme… tesãi ha tory gueruha,
abuela Mariana rógape.
Ñañangarekóke. Purahéi ñanemomandu’áva iñimportanteha ñañangareko ñande
rekoháre… potĩ ha tesãime jaiko hagua.
Ñamba’apo joaite. Maymavaite oikóva peteĩ comunidad-pe omba’apo joaite ha upéicha
oipytyvõ oĩ porãmba hagua hekopete upe hekohápe.

• Emombe’u chupekuéra ko árape ohechataha mba’eitápa oikuaa hikuái ko Unidad-pe.
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare moñe’ẽrã: “Ñañopytyvórõ
jaiko porãve”-pe oĩva.
-- Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã.
-- Mba’e marandúpa oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Ñañopytyvórõ jaiko porãve”
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe ha eheja mitãnguérape tojapo conexiones
personales ha conexiones texto-texto avei.
93
ÑAÑOPYTYVÓRÕ JAIKOPORÃVE
Arsenia Medina
Tomasa, José ha Ana ningo ko’ẽ ko’ẽre oho oñondivepa
mbo’ehaópe. Ohasa manteva’erã hikuái peteĩ korapy ky’a vai,
jai memetéva renonde rupi…Upépe oñemombo opáichagua
yty; ¡Ivaieterei ningo!
Peteĩ árapente Tomasa, José ha Ana oukuévo hína

mbo’ehaógui opyta omaña hikuái pe javoráire ha hesaho
sapy’a hikuái pe jaikuápe peteĩ mango máta tuichávare,
ha he’i:
-Ema’emiii, ema’emína… pe mango máta iporãite ñamoĩ
hagua kyha.
Upéinte Ana ohecha avei peteĩ yvoty pe ytykuápe.
- Mba’éiko nañamopotĩri mba’e ko tenda jaipuru hagua…he’i Ana.
3
- Aikuaáma mba’épa jajapóta, he’i José.
- Ñamopotĩna, jahuga hagua upépe ha jajotopa hagua ñane familia-kuéra ndive.
- Héẽ, jajerurénteva’erã ijára karai Taníme jaike hagua ikorapýpe. Ha’e ningo ko yvy jára, he’i Tomasa.
Umi mitã oho oñomongeta karai Tani ndive. Chupe katu ogustaiterei voi ko’ã mitã ojaposéva ha he’i
oipytyvõtaha chupekuéra.
Ambue ára mitãnguéra oho oñe’ẽ vecino oikóva upe jerére ndive omopotĩ hagua hikuái upe tenda.
Oñekompromete joáko hikuái omopotĩvo ha omyatyrõvo ágã domingo pyhareve…
Oguahẽma upe ára, ha umi vecino-kuéra avavete ndoúi. Ana, José ha Tomasa katu ojepy’apýma…
Upéinteko oguahẽ peteĩ vecino pala ha machete ipópe. Abuela Mariana katu ogueru rastrillo ha
vosa. Upe rire katu maymavaite oguahẽ…karai Taníma katu ogueru umi rueda tujakue ha omosãingo
mango rakãre.
-¡Ma’emína…¡ jaguerekóma ñañemyatimói hagua!...osapukái José.
Ára pukukue javeve omba’apo hikuái upépe, oikytĩko ñana, ñuatĩ, javorái oĩva…! Yty onohẽ ha
omombo hikuái…Abuela Mariana katu ojapo peteĩ plantera’i yvoty, Ana otopava’ekuépe. Peteĩ
vecina katu ogueru heta planta ipoty porãporãva, oñotỹ ha orrega.
Ka’aruetéma, opa sapy’a tembiapo ha oguapy omaña joaite hikuái mba’eichaitépa iporã opytávo pe
tenda.Tomasa katu ojepopete hatã porã omañambaite haguaicha hese umi oĩva upépe¡Plas, plas,
plas! - Pehendumína ikatúramo.
-Roaguijeveme’ẽse maymavaitépe oreipytyvõ haguére jaguereko hagua ko tenda iporãitereíva.
-Roñekompromete roñangarekóvo tapiaite hese jaipuru hagua oñondivepa jaikóva guive ko’ápe
-He’i Tomasa.
-Aguije peẽme katu, peẽ rupi jaguerekóma peteĩ vecindario iporãmbajepéva -He’i abuela Mariana.
Maymavaitéko ojepopete mitãnguérape hembiapo porãnguére.
94
omba’apo hagua.
A. Eñemomandu’amína pe mombe’urã remoñe’ẽva’ekue: “Ñañopytyvórõ jaiko porãve” ha
emba’apo ne añomi:
1. Emongurusu X oikohaguéicha:
Mba’emba’épa oiko térã ndoikói moñe’ẽrãme: Oiko Ndoikói

1. Vecino-kuéra omombo yty peteĩ korapy nandípe.
2. Ana, Tomasa ha José oñemoĩ peteĩ ñe’ẽme ojapo hagua peteĩ tenda
3
ikatúva ojepuru ohuga ha ojotopapa hagua ivecinokuéra ndive.
3. Pe yvyjára noipytyvõséi mitãnguérape.
4. Pokã ou vecino-kuéra oipotyvõ hagua umi mitãme.
5. Vecino-kuéra ohechakuaa ñañopytyvórõmante jaiko porãveha.
6. Maymavaite okopi, omombo yty, oitypei, oñoty yvoty, omoĩ kyha…
Ã. Emoha’anga oikóva moñe’ẽrã ñepyrũme, mbytépe ha ipahápe.
Iñepyrũme
Mbytépe
Ipahápe
95
Ch. Emoñe’ẽ ko moñe’ẽrã ha upéi emoha’anga pe he’íva.
Umi mitã otopa

peteĩ tapiti
yty apytépe
tapiti oma’ẽ
ha opo opo upépe.
3 E. Ejerure mitãnguérape tojesareko ta’angáre ha tomoĩ héra
_________ _________ __________ _________ __________ __________
7. Ehai
Emoha’anga ha ehaimi ikatuhaichaite rehasava’ekue rehórõ guare plaza-pe térã reñemyatimóirõ
guare: Mba’épa reñandu, mba’éichapa rehasa, mávandipa reho.
ÑEMBYAPU’A
• Opávo pe tembiapo eguerohory ha embyaty umi tembiapokuéra.

• Tomombe’umi mba’épa pe ogustavéva chupekuéra ko Unidad 3-gui. Pepurahéi jey hatã porã
upe purahéi peikuaava’ekue: “Ñañangarekóke”.
• Pejepopetejoa penerembiapo porã haguére.
96
UNIDAD 4 “Mitãnguéra derechokuéra” Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Mitãnguéra derechokuéra”

• Ejapo peteĩ organizador gráfico péichagua.
Techapyrã:
• Eikytĩ kuatia po’i ha ehai pype mitãnguéra derechokuéra.
ÑEPYRŨMBY
Emombe’u mitãnguérape ko árape oñepyrũtaha peteĩ unidad pyahu hérava: “Mitãnguéra

derechokuéra” . Ko Unidad-pe peleéta opáichagua moñe’ẽrã.

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure tomombe’umi mba’épa
ogustave Kuri chupekuéra pe Unidad 3-gui, hérava: “Jaiko oñondivepa peteĩ Comunidad-pe”.

• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha mombe’urã mitãnguéra derecho rehegua, omoñe’ẽ ha
omyesakãtaha ko moñe’ẽrã ha avei oipurúta peteĩ estrategia de lectura hérava ”conexiones texto
mundo”; ombojojáva oikóva moñe’ẽrãme ha oikóva avei opáichagua tetãre. Ipahápe ohaíta umi
mitãnguéra derecho rehegua…
97
• Ejerure mitãnguérape toñemongeta iderechokuérare, mba´épa oikuaa, mba’épa ohendu…
Ehaimi organizador gráfico rejapomava’ekuépe térã pizarrón-pe umi iderechokuéra he’íva guive
mitãnguéra…

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã:
“Mitãnguéra derechokuéra”-pe.
Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme…Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã… Mba’e marandúpa
oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme… Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
Iporãva’erã maymavaite omombe’u hemiandu oikuaáva iderechokuérare.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Mitãnguéra derechokuéra” rehegua.
4 • Emoñe’ẽnguévo rehóvo ikatu reipuru umi estrategia de lectura hérava: predecir, térã conexiones
personales(CP) avei, conexiones texto mundo (TM).
• Techapyrã: ikatu epyta opávo peteĩ párrafo ha eporandu: Peẽpa peikuaa mitã omba’apóva, térã
oiko asyetereíva…
Emoñe’ẽmie rehóvo ha epyta peteĩ hendápe ikatuhápe reporandu. Peñomongeta ha pejapomi
conexiones texto-mundo,avei: Eporandukuaa mitãnguérape oiménepa opavave tetãre oĩháicha
mitãnguéra oguereko avei derecho… Emombe’u chupekuéra mitãnguéra derecho oĩha opaite
tetãre, ndaha’éi ñane retãme añónte, mitãnguéra derecho niko universal voi. Oĩ opa hendápe:
Brasil, Argentina, Chile, México, Estados Unidos, China, España, Rusia ha ambuevépe.
chupekuéra.
-- Derecho: ley-pe he’íva artículo-kuéra rupive oñekumpli hagua derechokuéra.
-- Oprotege: oñatende, oñangareko, okuida, omo’ã.
-- Representante: mitãnguéra derecho omoñepyrũ ypyva’ekue oñemboguapy hagua Ley-pe.
-- Tetãmegua: opáichagua tapicha onaséva ha oikóva peteĩ tetãme.
-- Ojapo’ypy: omyakãva térã omoñepyrũva tembiapo.
-- Artículo-kuéra: ley rehe oñe’ẽva peteĩteĩ mba’eichaitépa oñekumplíta.
-- Oñerrekonoseva’erã: ojehaiva’erã héra ha ijapellído Registro Civil-pe oguereko hagua ikuatia
“certificado de nacimiento” ha ojekuaa hagua tetã oikohápe.
98
MITÃNGUÉRA DERECHOKUÉRA
Arsenia Medina
Yma ymave ningo, oiko peteĩ gente aty…opa tetã oĩva ko mundo ape arigua ningo ou
oñomongeta hagua mitãnguéra kuña ha kuimba’éva ndoikoporãitéivare hína, ohasa asýva…
Oparupiete ko yvy ape ári oĩ mitã oikotevẽva oprotehe chupe peteĩ kakuaáva. Oĩ ndahógaiva, oĩ
katu ni familia ndorekóiva, ndaipóri oñangarekova’erã hese, ndohói mbo’ehaópe, imichĩ guive katu
omba’apómava…
Upe aty guasúpe, umi representante maymavaite tetãmegua oñemoĩ peteĩ ñe’ẽme ikatu
haguaicha ome’ẽ protección maymavaite mitãme, taha’e kuña térã kuimba’éva. Kóva rupi ojapo’ypy
hikuái pe mitãnguéra derecho ñemombarete (Declaración de los derechos del niño y la niña).
Pe declaración oguerekóva umi artículo oñekumpliva’erã maymavaite tetãme. 20 noviembre,

1959 jave…Naciones Unidas guive, omosarambi hikuái ã mitãnguéra derecho:
4
• Mitãnguéra derecho oñerrekonoseva’erã
taha’e ha’eháicha oñemaña’ỹre moõguápa,
ni ipire color, kuña térã kuimba’épa, iñe’ẽ,
irreligión térã ambueve mba’e.
• Maymavaite mitã oguereko derecho héravo
ha hetãteévo.
• Maymavaite mitã oguereko derecho héravo
ha hetãteévo.
• Mitakuña ha mitãkuimba’e oguereko
derecho okaru porãvo, hógavo, ohugávo ha
oñeñangarekóvo hesekuéra hesãi hagua
tapiaite.
• Mitãnguéra oguerekóva guive problema
físico térã mental, oñepohanova’erã
hekopete, oñehekombo’e, oñemoarandu ha
oñeñangareko porã tapiava’erã hesekuéra.
• Mayma mitã oikotevẽ mborayhu ha
oñehendu chupekuéra odesarrolla porã
hagua pe ipersonalidad. Ha’ekuéra
okakuaava’erã itúva ha isy ñeñangarekópe.
99
• Maymavaite mitã, kuña ha
kuimba’éva oguereko derecho
oñehekombo’évo, oñemoarandúvo
mbo’ehaópe opaga’ỹre mboyve ha
avei hetãteévo.
• Mitakuña ha mitãkuimba’e oguereko
derecho ohugávo ha ovy’ávo.
• Umi mitãnguéra mamo oimehápe
taha’e ha’ehápe, tenonderãite
ojesokorreva’erã ha upéicha avei
oguerekova’erã protección oikórõ
mba’evai.
• Ni peteĩ mitã ndaikatúi omba’apo
kakuaáva mba’apópe.(No, al trabajo
infantil).
• Mitãnguéra kuña térã kuimba’éva
oñeñangarekova’erã opáichagua
discriminación racial, religiosa térã
ambueichaguágui.
4 Ñamoñe’ẽmba rire
-- Araka’e guive piko oñemosarambi mitãnguéra derechokuéra.
-- Moõ guive piko oñemosarambi umi mitãnguéra derechokuéra.
-- Mavaitévapa pe derecho rehecharamõve. Mba’érepa…
-- Mba’épa repensa umi opaite tetãmegua oñembyatýrõ guare rehe. Mba’érepa.
-- Mba’épa rejapóne rehechárõ nde rapicha mitã omba’apóva.
Eñemongeta peteĩteĩ Deréchore ikatu haguaicha hesakã porã mitãnguérape. Mba’emba’épa he’ise
peteĩteĩva.
100
7. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe. Eporandu mba’e
deréchopa ogustaitereive chupekuéra. Eheja toñomongeta michĩmi ha upéi toiporavo peteĩ
ogustavéva chupekuéra, tomohanga ha tohai iguýre.
• Ehai peteĩ kuatia guasúre ojehecha haguaicha pe título: “Mitãnguéra derechokuéra”. Upépe
omoĩ hagua temimbo’ekuéra ojapopa rire umi hembiapo.
Techapyrã:
Mitãnguéra derechokuéra
4
• Ere mitãnguérape toho ambue grado-pe, tokonvida hapichakuéra ha mbo’ehárape ou hagua
ohecha hembiapokuéra.
hikuái.
ÑEPYRŨMBY

• Egueraha jey umi mitãnguérape pe pejotopahápe jepi voi ha toguapypa hikuái círculo-pe.
• Peñomongeta mba’épa peikuaa pyahu ko árape. Tojepopetejoaite hikuái ikatupyryhaguére.

• Tomombe’u hogayguakuérape moñe’ẽrã ohenduva’ekue iderécho rehegua. Ere chupekuéra
toporandu hogayguápe mba’e deréchopa oñeñatendeveva’erã ñane retãme, ko’ẽrõ ñañomongeta
hagua oñondivepa.
101
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Mitakuña’i hera’ỹva”.

• Emosãingo pe organizador gráfico peipuru va’ekue kuehépe, mitãnguéra derecho rehegua.
Techapyrã:
A. Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe pundie “K/k” reipurúvo ñe’ẽ kanóa. Emombe’u
chupekuéra tai ojehaiha irundyháicha, hákatu ñande jaipurutaha tai ndojoapýiva-letra scrip.
Ã. Ehechaukáke tai ra’anga (gesto de la letra).
A. Ã.
K k
Kanóa
ÑEPYRŨMBY

Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tomombe’umi
oñemongetava’ekue hogaygua ndive umi “Mitãnguéra derecho rehegua”.

Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ mombe’urã hérava “Mitakuña’i hera’ỹva” omoñe’ẽ ha
omyesakãtaha ko moñe’ẽrã. Avei oipurúta peteĩ estrategia de lectura hérava “conexiones texto
mundo” Ipahápe ohaíta ha omoñe’ẽta umi oikuaamavavoi ha oikuaa pyahútava ñe’ẽ ogueraháva
pundie “k”.
102
Ejerure mitãnguérape toñemomandu’a pe iderécho he’íva: “Maymavaite mitã oguereko derecho
héravo ha hetãteévo” eporandu: Mba’érepa iñimportanteterei umi derechokuéra. Emombe’u
chupekuéra mitã onasévo, tuvakuéra omboguapyva’erã héra ha ijapellido Registro Civil-pe. Upépe
ome’ẽ pe “Certificado de Nacimiento”.
Upéva ojapo rire mante oguereko hetãtee pe onasehaguépe. Upépe’ae ikatu he’i:

Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare avei moñe’ẽrã: “Mitakuña’i
hera’ỹva” pe.
-Mba’épa ikatúne oiko moñe’ẽrãme… -Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã… -Mba’e marandúpa
oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme… -Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
4
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Mitakuña’i hera’ỹva”. Emoñe’ẽnguévo
rehóvo ikatu reipuru umi estrategia de lectura hérava: predecir, conexiones personales (CP)
térã conexiones texto mundo jey. Eñepurũ mboyve eporandu chupekuéra: -Mba’épa he’ise
pe estrategia de lectura conexiones entre el texto y el mundo (TM) Techapyrã: Maymavaite
mitãnguéra oguereko derecho héravo ha inasionalidávo… Eporandu chupekuéra -Mba’e derecho
-pa oguerekóne avei opáichagua mitã ambue tetãre.
chupekuéra.
-- Pochy: py’a tyai (enojo). -- Hi’ãiguivévape: tenda aguĩvévape, lugar
-- Upéicha rupi: upévare. más cercano.
-- Jasy: luna. -- Tetãgua: onaséva ha oikóva peteĩ
-- Imbyry’ái: hy’ái, haku chupe. tetãme.
-- Ikangy: nahi’ánimoi, noñanimái -- Hasyeterei: nahesakãiva, noñentendéiva.
mba’everã.
-- Upémarõ: upévare, upéicha rupi.
103
MITAKUÑA’I HERA’ỸVA
Arsenia Medina
4
Oikómiva’ekue peteĩ mitakuña’i kanóape yguasu rehe itúa ha isy ndive, peteĩ ára pochy
jave…hatã yvytu ha upéichahárupi okañy rei ko mitãmi, upe guive ndoikuaái mba’épa oikopa
ifamiliakuéragui ha upévare ha’eñoreínte anga oiko.
Kuarahy ha jasymímante omoirũ chupe, ha’ekuéra ohesape tapiaite haperã ysyrýre.Ha’e

ningo okyhyje, iñembyahýi, imbyry’ái, ikangy ha ikane’õiterei avei.
Péicha oikoha rupi ojotopa sapy’a umi pescadorkuéra ndive. Ha’ekuéra ohecha ha’eñoha pe
mitakuña’i ha upémarõ oguenohẽ chupe y rembe’ýpe.
Ko’ã pescadorkuéra oporandu chupe héra, ha pe mitakuña katu nontendéi mba’épa pe

oñemba’eporandúva chupe, nohendúiva péichagua ñe’ẽ. karaikuéra ogueraha chupe pe táva
hi’ãguĩvévape oikuaa hagua hikuái mba’e tetãyguápa ko mitã. Maavéko noñe’ẽi pe ha’e oñe’ẽháicha.
Upémarõ ogueraha chupe hikuái pe Karai Intendente rendápe. Pe Intendente opensa’imi ha he’i:
-“Oikóta che rógape ha roñangarekóta hese ojetopa peve igentekuérape”.
-Hákatu, hasyeterei ningo oñeñangareko hagua hese opaite mitãicha, ha’e ndahérai ni ndoikuaái
mba’e tetãyguápa, ha umi ambue mitã katu héra joaite katuete…ha avei oikuaa hikuái mba’e
tetãyguápa avei.
Hapicha mitã ningo ohayhu joa chupe, oguerohory ha ohecharamo. Ni upéichavérõ ndojeíri
chugui vy’a’ỹ.
104
Peteĩ ára ohasa rire, upe Intendente oñemoĩ oheka ko mitakuña’i familiakuérape Oguenohẽ
rrádiope, ohechauka télepe ha’anga ha omombe’u ko mitãmi noñe’ẽi ni nontendéi castellano ni
guarani…
Oheka avei peteĩ karai marangatu oñe’ẽkuaáva heta ñe’ẽme ha ikatúva oipytyvõ oñemyesakã
hagua pe mitakuña’i ñe’ẽ…
Péicha oikohárupi, heta ára ohasa rire ontende sapy’a ko mitã ñe’ẽ, nimbo ra’e ha’e oñe’ẽva
alemánpe ituvakuéra oiko ra’e Río Verde-pe! Ha nimbo héra ra’e Wellshan Wills.
Ovy’ajoa hapichakuéra oikuaámare héra, ha he’i chupe.
-Rovy’a nendive Well rejotopajeýtama nde rogaygua ndive.

Karai Intendente ohekauka umi ifamiliakuérape ha ou ojotopa hikuái… Vy’a ha torýpe
ohuguaitĩ ituvakuérape ha ãva ohechauka icertificado de nacimiento; ápe ojehai héra, mávapa itúva
ha isy ha onase hague Río Verde-pe avei… Ohechauka avei icédula de identidad, upépe ojehecha la
ifóto.
Ko’ã gente ovy’aiterei otopa jeyhaguére ifamília ha oaguijeveme’ẽ heta karai Intendente-pe
4
ha umi oikóva guive ko tava’ípe.
Péicha vy’a ha torýpe oje’ói hikuái ivállepe…¡ Ajépa iñimportánte jaguereko ñande reratee ha
ñane identidad!
105
-- Mba’épepa oho yguasúre pe mitakuña’i.
-- Mávapa ogueraha pe mitakuña’ípe Intendente rendápe.
-- Mba’érepa pe mitakuña’i iñambue ambue mitãnguéragui.
-- Mba’érepa pe mitakuña’i opyta ha’eño yguasúre.
-- Mba’e nacionalidad-gua nepa pe mitakuña’i.Mba’érepa.
-- Mba’érepa pe mitakuña’i sy ha ru oaguijeveme’ẽ heta karai Intendente-pe.
• Eñembojaru mitãnguéra ndive pe juego ”Oguãhẽ peteĩ kanóa henyhẽtéva ñe’ẽ oñepyrũva k-gui,
4
ko’ã ñe’ẽicha: kasõ, kure, kesu, kygua, kangue…”
• Péicha rejapóta: Nde gua’úta la kanóa ha eréta mitãnguérape tosapymi sapy’aite opensa ha
oheka hagua iñapytu’ũme umi ñe’ẽ oñepyrũva tai k-gui. Upéi katu mayma mitã he’íva ñe’ẽ k-gui
oñepyrũva oúta nde ykére ha ojupirõguáicha kanóape,upéi katu toñakaramamba nde rehe ha
perrema gua’u ýre.
• Opa la juego mitãnguéra ndojuhuvéi peve ñe’ẽ tai k-gui oñepyrũva térã ñe’ẽ ogueraháva k pype.
• Pejepopetejoáke opávo pende juego.
8. Palabra clave
• Ehechauka mitãnguérape pe tarjeta rejapova’ekue. Emombe’u mitãnguérape péva heraha “tai
K/k” jahai ha ñahendu hagua hyapu. Emombe’u chupekuéra ojehaiha irundyháicha, hákatu
ñande jaipurutaha tai ndojoapýiva-letra scrip.
106
9. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe omba’apo hagua
i-cuaderno de Comunicación-pe.
Embojoaju ko’ã sílaba rejapo hagua ñe’ẽ. Ehai pe pa’ũme ha upéi embojoaju ha’angáre.
Ka ña ------------------
Ku su -----------------
Ke pi ------------------
Ke sõ ------------------
4
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha jey umi mitãnguérape pe pejotopahápe jepi voi ha peguapy kora’ípe. Peñomongeta
mba’épa peikuaa pyahu ko árape. Tojepopetejoaite hikuái ikatupyryhaguére.

• Tomombe’u hogayguakuérape moñe’ẽrã ohenduva’ekue iderécho rehegua. Ere chupekuéra
toporandu hogayguápe ha’épa oguerekóma icertificado de nacimiento, ha Cédula de Identidad.
Ko’ẽrõ ñañomongeta hagua oñondivepa. (insistir con los padres de familia desde la comunidad
educativa que se cumpla el derecho de todos los niños de tener un nombre y una nacionalidad.)
• Ejerure umi mitãme tomoha’anga ha tohai iguýre ñe’ẽ ogueraháva ka, ke, ki, ko, ku, ky.
……............... ……............... ……............... ……............... ……............... ……...............
107
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Mitakuña’i hera’ỹva”

Techapyrã:
Ñepyrurãme Mbytépe Ipahápe
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Te’i mba’épa he’i hogayguakuéra
pe moñe’ẽrã omombe’uva’ekue mitãnguéra derecho reheguáre, oñemboguapýpa herakuéra
Registro Civil-pe ha oguerekópa idocumentokuéra:certificado de nacimiento ha Cédula de
Identidad.
• Ejerure chupekuéra tohechauka iñirũ ijykereguápe hembiapo ojapova’ekue hógape.

• Pemyesakãvéta avei ko árape pe moñe’ẽrã: “Mitakuña’i hera’ỹva”. Avei oipurúta estrategia de
lectura hérava “conexiones texto-mundo”. Ipahápe oikuaamiéta ñe’ẽnguéra ogueraháva tai K.
108
Eñemongeta umi mitã ndive mba’e significado-pa oguereko ko ñe’ẽ: Jaguereko peteĩ tetã…
4. Ñamba’e porandúvo textorehe

• Ere mitãnguérape tojesareko moñe’ẽrã “Mitakuña’i hera’ỹva” rehe remosãingova’ekue
iñepyrurãme.
• Eipuru pe estrategia “parafrasear” ha ejerure mitãnguérape oñemomandu’a hagua mbe’épa
oiko ra’e pe moñe’ẽrãme. Mba’épa oiko ñepyrurãme, mbytépe ha avei ipahápe.
• Ehai pe organizador gráfico rejapova’ekuépe umi he’íva guive hikuái .
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Mitakuña’i hera’ỹva”. Emoñe’ẽnguévo
rehóvo ikatu reipuru umi estrategia de lectura hérava: predecir, conexiones personales (CP) térã
conexiones texto mundo. Eñepyrũ mboyve eporandu chupekuéra: -Mba’épa he’ise pe estrategia
de lectura conexiones entre el texto y el mundo (TM) Techapyrã: Maymavaite mitãnguéra
oguereko derecho héravo ha inacionalidad-vo… Eporandu chupekuéra -Mba’e deréchopa avei
oguerekóne opáichagua mitã ambue tetãre.
4
-- Mba’e piko he’i pe intendente ojeguerahávo hendápe pe mitakuña’i.
-- Mba’e documento piko ohechauka intendente-pe pe mitakuña’i sy ha ru.
-- Mba’épa oiméne opensa pe mitakuña’i ojejuhúrõ ha’eño.
-- Mba’érepa pe mitakuña’i sy ha ru oaguijeveme’ẽ heta karai Intendente-pe.
-- Ndérõ pe mitakuña’i, mba’épa rejapóne. Mba’érepa.
-- Mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽra.
7. Ehai
¡Jahugami gestokuéra ndive!
• Ehuga mitãnguéra ndive oadivina hagua ñe’ẽ rehechaukáva gestokuéra rejapóva ndepópe rupive.
Techapyrã: ky, y, kepi, ypekũ, kũ, pekõi, ama, ype, …
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe, tomaña ta’angáre ha
tohai iguýre ta’anga réra.
109
……................. ……................. ……................. ……................. …….................
ÑEMBYAPU’A

hikuái.

• A-Emoñe’ẽ ha emoha’anga he’íva ko ñe’ẽjoajúpe.
4

1. José omoĩ peteĩ kepi pytã
2. Ko tukã opo ikupy mokõime.
• Ã-Emongora ha epinta ñe’ẽ ogueraháva ipype: ka, ke, ki, ko, ku, ky.
Pakova - kurusu - pokovi - mykurẽ - kyse - karumbe - kuña - kirirĩ
110
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Teo, Ana angirũ”.

• Eprepara mokõi vosa ha mokõi banderita, pehuga hagua.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra
tohechauka ndéve ha iñirũnguérape mba’épa omoha’anga umi mokõive cuadro-pe ambue ára
oguerahava’ekue hógape ojapo hagua.Avei umi omongora ha opintava’ekue ñe’ẽ ogueraháva
ipype ñe’ẽpehẽ: Ka, ke, ki, ko, ku, ky.
• Ere mitãnguérape toñomongeta mba’épa ojapova’erã hikuái peichaháguinte okañy mba’érõ
sapy’a.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã (historieta) hérava “Teo, Ana angirũ”:
Ñamyesakãta moñe’ẽrã. Avei jaipurujeýta pe estrategia de lectura hérava “conexiones texto
mundo”, ñambojojáta ñande rekovére oikóva moñe’ẽrãme… ha ipahápe pehaíta peteĩ moñe’ẽrã
hérava”historieta”, pévape ningo oñembojopara umi ta’anga ha ijehaípe omombe’úva mba’épa
oiko ipype.
• Eñemongetami mitãnguéra ndive umi iderechokuéra rehe ha avei umi mitã nahesãiva hetépe térã
iñakãme, oje’éva chupe avei problema físico o mental oguerekóva, iderechoha oñepohãnóvo,
ohóvo mbo’ehaópe ha oñeñangarekóvo hese hekopete ha oikotevẽhaichaite.
• Eporandu neremimbo’ekuérape oikuaápa peteĩ tapicha oguerekóva discapacidad. Mba’éichapa
oñerrelasiona hendivekuéra.
• Eñemongeta avei ikatuha jaguereko hína ã mba’asy:nañahendúi, ndajahechái, ndajaguatái,
nañañe’ẽi… Eréke chupekuéra maymavaite oguerekóva térã ndajaguerekóiva discapacidad
ñandevale, jajapokuaa heta mba’e ha oĩ mba’épepa ñandekatupyryve, péicha jajoavy
ojuehegui ha avei ñande especial joaite.
111
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva guive pe texto “Teo, Ana angirũ”me.
moñe’ẽrãpa kóva.Mba’érepa he’i.
• Omañamba rire temimbo’ekuéra pe moñe’ẽrãre, tojehechakuaa mba’épa oguereko, mba’éguipa
oñe’ẽ.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã:“ Teo, Ana angirũ”.
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Remoñe’ẽvo rehóvo eipuru pe

estrategia de lectura hérava conexiones texto texto (TT) conexiones texto mundo (CTM). Epyta
ha peñemomandu’a pe texto oñe’ẽva mitãnguéra derecho rehe: eporandu chupekuéra: Peikuaa
piko ambue tapicha Teoichagua… Mba’e discapacidad-pa oguereko…
Mba’éichapa oiméne oiko ãichagua mitã ambue tetãre… oñeñangarekónepa ideréchore…
Penemandu’ákena mayma tetãnguéra oguerekoha compromiso oñangarekóvo mitãnguéra
4
derecho rehe… “Maymavaite tetã ndohejareiriva’erã mitãnguéra discapacitado derecho”.
chupekuéra.
-- Angirũ: iñirũ, iñamígo.
-- Oipytyvõva: oajudáva.
-- Opárupi: opaite hendápe.
-- Ijerére: ijypýpe.
-- Ojepy’apy’ỹre: oñekevranta’ỹre.
-- Sistema Braile: peteĩ jehairã ojepurúva ohecha’ỹva ohai hagua.
TEO, ANA ANGIRŨ

Arsenia Medina
Kóva ningo Teo, Ana angirũ ohecha’ỹva. Teo oipuru peteĩ bastón puku oipytyvõva
chupe oguata hagua ha’eño opárupi.
112
Pe bastón oipytyvõ chupe oikuaa hagua Ohóvo mbo’ehaópe Ana oipytyvõ chupe
moõpa opyta térã oĩ umi mba’e ijerére ohasa hagua umi tape ha oguahẽ hagua
ojepy’apy’ỹre.
Mbo’ehaópe oñembo’e chupe ohai ha Maymavaite mitãnguéra ohayhu ha

olee hagua peteĩ sistema-pe hérava ohuga joa hendive: tuka’ẽ, pelota tata,
Braile,ojepurúva ãichagua tapicha ndive. karréra vosa… Teo ovy’aiterei…¡valíta kora
jepengo ohuga hendivekuéra!
4
-- Mba’éicha piko héra Ana angirũ.
-- Mba’eichagua derecho rehe piko oñeñangareko ko moñe’ẽrãme.
-- Mba’éichapa reñeñandúne nderehecháirõ ko mitakuñáicha. Mba’érepa.
• Ehuga hendivekuéra peteĩ juego Teo ohugava’ekue: “Karréra vosa”. Péicha ojehuga: Maymave
temimbo’e oñemoĩta ojoisýire, fílape.Rejapóta peteĩchaite mokõi fíla ha pe hu’ãme remoĩta
mokõi banderita yvyra’íre. Umi mitã oĩva tenondete oñepyrũta pe juego. Oikéta hikuái pe vosápe
iku’a peve, opopohápe ha py’ae ohóta ipojái hagua pe banderita remoĩva’ekue amo hu’ãme rehe.
Ojagarrávo pe bandera rehe he’íta ñe’ẽ oguerekóva tai V. Ehaíke uperire pizarrón-pe umi ñe’ẽ
osẽva. Techapyrã: vaka, vosa, voko, vícho, výro, yvyra, yvoty… Pe juego opa ohasapa peve umi
mitã oikéva vosápe ha he’íva ñe’ẽ v-gui oñepyrũva.
113
8. Palabra Clave
A. Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe pundie V ha v reipurúvo ñe’ẽ: “vosa”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai pundie V/v, tuicháva, michĩva, ojoapýva ha ndojoapýiva.
Ã. Ehechauka pundie ra’anga.
A. Ã.
V v
Vosa

pópe (gesto de las letras): va, ve, vi, vo, vu, vy…
9. Ehai
Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa oguapy hagua isíllape kirirĩhápe jepiverõguáicha ha oguapypa
rire peñomongeta: Eporandu chupekuéra mba’éichapa oñeñandúne hikuái oguereko mba’érõ peteĩ
4 discapacidad física. Mba’e tembiapópa ikatu ojapo ha mba’épa ndaikatuichéne ojapo. Mba’érepa…
Emongyre’ỹ chupekuéra omoha’anga ha ohai hagua iguýre pe opensahaguéicha hikuái. Ikatu ojapo
historiétaicha.
Upevarã rehechauka jeyva’erã pe historieta pemoñe’ẽva’ekue ha emombe’u chupekuéra mba’épa

pe historieta. Ehejáke chupekuéra tohai ha’ekuéra ojaposehaichaite.
ÑEMBYAPU’A


• Emombe’u nde rogayguápe pe historieta reikuaava’ekue ko árape.
• Emoha’anga, epinta ha ehai umi ñe’ẽ ojehaíva pundie “V” gui.

……................. ……................. …….................
114
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Teo, Ana angirũ”
ÑEPYRŨMBY

mba’épa he’i hogayguakuéra pe historieta oikuaáva ha omombe’uva’ekue chupekuéra rehe.
• Tohechauka hapicha ijykereguápe pe hembiapo ambue ára guare.
• Embyaty neremimbo’ekuéra rembiapo rehecha hagua avei .

• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽjeytaha moñe’ẽrã (historieta) hérava “Teo, Ana angirũ”:
Omyesakavéta moñe’ẽrã. Pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ ko’ã sílaba reheve: va, ve, vi,vo, vu ha vy.
• Ejerure mitãnguérape tomombe’umi ha’e oikuaahaichaite mba’épa oiko ra’e pe moñe’ẽrã “Teo,
Ana anguiru” kuehe omoñe’ẽva’ekue. (Estrategia de Parafrasear).
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Teo, Ana angirũ” emosãingova’ekue área
de reencuentro-pe.
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ayvúpe
oñondivepa. Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ párrafo ha upéi mitãnguéra orrepeti oñondivepa.
Aníke pya’eterei remoñe’ẽ ha embohyapu porãke umi ñe’ẽ.
115
-- Mba’eichagua problema físico piko oguereko Teo.
-- Mba’érepa Ana oipytyvõ Teo-pe ohasa hagua tape.
-- Mba’éichapa reipytyvõne ãichagua nderapichápe. Mba’érepa.
5. Ehai
Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa oguapy hagua isíllape kirirĩhápe jepiverõguáicha ha oguapypa
rire emombe’u chupekuéra tembiapo ojapótava. Ehejáke tomba’apo ha’eño ha oikuaahaichaite:
A- Emaña ta’angakuéra rehe ha upéi ehai herakuéra:
4 ……................. ……................. ……................. ……................. …….................
Ã- Emoñe’ẽ ha upéi emoha’anga:

- Avatitýpe oĩ peteĩ yvoty pytã.
- Vaka osẽ tapépe.
116
ÑEMBYAPU’A


A-Emoñe’ẽ ko’ã sílaba, upéi emboja ojuehe ha ehechakuaa mba’e ñe’ẽpa ikatu oiko chuguikuéra.
y te va vy tu ky
va vo sa ka vo vo
ku pi to ta ti pu
4
Ã- Emoñe’ẽ ha upéi ehai umi ñe’ẽ:
1. ____________ 4. ____________
2. ____________ 5. ____________
3. ____________ 6. ____________
117
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Mitã kakuaa porã”.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ
peteĩteĩ umi ñe’ẽ ojapova’ekue hógape.
• Embyaty umi tembiapokuéra emaña hagua uperire.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava “Mitã kakuaa porã”: Ñamyesakãta
moñe’ẽrã. Avei jaipurujeýta pe estrategia de lectura hérava “conexiones texto mundo”,
ñambojojáta ñande rekovére oikóva moñe’ẽrãme (Estrategia de lectura comprensiva conexiones
personales) ha ipahápe peñeorganisáta pejapo hagua peteĩ dramatización.
• Ejerure mitãnguérape tojesareko pe moñe’ẽrãre. Ejapo peteĩ organizador gráfico ehai hagua
mitã he’íva. Eporandu chupekuéra mba’épa he’ise pe ñe’ẽ
Mitã kakuaa porã

*

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive pe texto “Mitã kakuaa
porã”-me.
moñe’ẽrãpa kóva.Mba’érepa he’i.
118
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Mitã kakua porã”.
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Remoñe’ẽvo rehóvo eipuru pe
estrategia de lectura hérava conexiones texto mundo (CTM). Epyta ha peñemomandu’a pe
texto oñe’ẽva mitãnguéra derecho rehe: eporandu chupekuéra opávo mokõiha pegua párrafo…
- Mba’e Deréchopa oguereko mayma mitãnguéra oĩva opa tetãre…
- Mba’éichapa oiméne oiko ãichagua mitã ambue tetãre…oñeñangarekónepa ideréchore…
- Peikuaápa mitã omba’apóva…(CP)
Aníke penderesarái mayma tetã oñekomprometeha oñangarekóvo mitãnguéra derecho
rehe… “Maymavaite tetã okumpliva’erã mitãnguéra ndive”.
chupekuéra.
-- Mbarete: imbaretéva, ipyapy mbaretéva.
-- Tava’i: válle michĩva.
-- Tavaygua: Oikóva pe távape.
-- Ndohupytypái: ndoguerekopái, ofalta.
-- Kane’õ: ndopytu’úi térã omba’apo heta rire oñandúva hetépe.
4
MITÃ KAKUA PORÃ
Ijapohare: J.L. Sánchez - M.A. Pacheco
Oadapta: Estefana Acosta - Arsenia Medina
Oikomiva’ekue peteĩ mitã kyra guasu, puku,

kakuaaporã ha imbarete karia’ýva. Peteĩ árape ohojeývo
hógape ovisita rire ijabuélope, ojuhu upe tapére
peteĩ tava’i. Umi tavaygua michĩmichĩeterei,
ikarapemimi hikuái, ndojoguaiete ivalleyguápe.
Ohasávo upe válle iñembyahýi ha

upémarõ opyta okaru hagua peteĩ copetín-
pe. Heterei ningo pe tembi’u oguenohẽva
chupe hikuái. Ho’upávo, opu’ã ha oho opaga
hagua ho’uva’ekuére. ¡Reikuaami piko
mba’épa oikomi heseeee!!!! ndohupytypái
chupe ipláta opaga hagua. Pe copetín jára
he’i chupe omba’apomanteva’erã opaga
hagua hembi’úre.
Pe mitã katu he’i chupe ha’e nomba’apokuaaiha. Ha’eningo peteĩ mitã ndaikatúivagueteri
omba’apo. Umi vallegua katu he’i chupe: -mitarã ndetuichaitereíma, ha ikatúma remba’apo, ha
oimeva’erã remba’apo porãvéta katu orehegui…
119
Ko mitã ningo iñovediente ha oñepyrũma omba’apo voi. Hetaiterei omba’apo, ha
upéva omoñembyahýi jey chupe. Oho okaru ha ikane’õitereígui opyta oke upépe. Ko’ẽmbávo
omba’apojeymanteva’erã opaga hagua upe tembi’úre ha avei okehaguére.
Ára ha ára ningo omba’apove ha upéva omoñembyahyive chupe. Ha’eningo mitã, ha pévare
ningo oimehaichagua tembiapónte omokane’õ chupe ha umi tavaygua katu ovy’aiterei ohechágui
mba’éichapa pe mitã kakuaa porã omba’apo… Ha’ekuéra katu mbovyvéma oreko hembiaporã.
Umi mitã vallegua katu ojepy’apyeterei…ohasávo umi ára ko mitã kakua porã, ikangy ha
ndovy’ái, oñembyasy…hovasy oikóvo. Oĩva mitã ogueraha irrekreorã ha hembi’u hógagui, ome’ẽ
joaite chupe ha ni upéicharõ nahyguatãi… iñembyahýi voi… Ha’ekuérako omombe’u chupe umi
mombe’urã iporãmbajepéva ha ni upéicharõ ndojehasái chugui vy’a’ỹ.
Upévare he’i ojupe ko’ã mitãnguéra ojapotaha pe tembiapo opytu’u hagua pe mitãmi
iñamigokuéra.
Ha’ekuéra ningo mitãnte avei,ha omokangy chupekuéra pe tembiapo pohýi… ndaikatúi

ohuga, ni oho mbo’ehaópe, ni oiko bicicleta-ári…

Umi tuakuéra ohecha mba’eichaitépa ikane’õ ha ikangy mitãnguéra.
Peteĩ árape opilla sapy’a umi tuakuéra mba’épa pe oikóva hína ha he’i hikuái okastigataha
pe mitã kakuaa porã omomba’apo haguére mitãnguérape. Ohechávo oguahẽ pe mitã ru ha sy;
oikóva oheka imembýpe opa válle oĩ mimívape,
ohechakuaa hikuái ojavyhague… ¡Pe gigante
nimbora’e peteĩ mitãmínte!
Pe mitã kakuaa porã

he’íva ha’ekuéra, oho itúva ha
isy ndive. Umi tavaygua tuicháva,
ombyasyeterei ha ojapo jey
hembiapokuéra yma guaréicha.
Araka’evéma omomba’apo
hikuái mitãnguérape tuichavérãmo
jepe.
120
-- Moõpa pe mitã kakuaa porã oguahẽ okaru.
-- Mba’épa ojapova’erã pe mitã opaga hagua hembi’úre.
-- Mba’éichapa pe mitã kakuaa porã reko. Mba’érepa ere.
-- Mba’érepa ndaikatúi araka’eve oho ivállepe upe mitã.
-- Mba’éichapa oiméne oñeñandu pe mitã kakuaa porã pe válle ambuépe. Mba’érepa.
• Emoñe’ẽ jey hatã porã umi párrafo 10 ha 11-pe oĩva moñe’ẽra “Mitã kakuaa porã” rehegua.
Ejerure umi mitãme tojepopete ohendúvo ñe’ẽ ogueraháva v terã k. Techapyrã: Tuakuéra,
oikóva…
8. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa toguapy isíllape kirirĩhápe jepiverõguáicha. Tojapo
dictado umi ñe’ẽ ñamba’apova’ekue:
4
1-Upe mitã kakuaa mitãnte avei. 2-Ana ou oipytyvõ mitãme. 3-Upéi otopa isýpe, ovy’áma voi.
Ñadramatisa ñande derechokuéra

• Jajapo hagua ko dramatización ñañemomandu’ami umi mombe’urã ha historieta-kuérare oñe’ẽva
mitãnguéra derecho rehe. Imandu’ávo umi mitãnguéra iderechokuéra rehe ehai kuatia guasúpe
rehóvo. Techapyrã: Maymavaite mitã oguereko derecho héravo ha hetãteévo… oguereko derecho
okaru porãvo, hógavo, ohugávo ha oñeñangarekóvo hesekuéra hesãi hagua tapiaite… oguerekóva
guive problema físico térã mental, oñepohanova’erã hekopete, oñehekombo’e, oñemoarandu
ha oñeñangareko porã tapiava’erã hesekuéra… oikotevẽ mborayhu ha oñehendu chupekuéra
odesarrolla porã hagua pe ipersonalidad… okakuaava’erã itúva ha isy ñeñangarekópe… oguereko
derecho oñehekombo’évo, oñemoarandúvo mbo’ehaópe opaga’ỹre mboyve ha avei hetãteévo…
ohugávo ha ovy’ávo… ndaikatúi omba’apo kakuaáva mba’apópe. (No, al trabajo infantil).
Ejerure chupekuéra oñembyaty hagua atýpe 5 mitã , toiporavo peteĩ coordinador omotenonde
hagua iñirũnguéra ndive mba’e derecho-pa ohechaukáta hikuái ha mba’eichaitépa ojapóta,
mba’épa oikotevẽta avei osẽ porãmbaite hagua hembiapokuéra.
Peteĩ kuatia guasúpe avei ikatu rehai umi oñeikotevẽtava ha mavamávapa ojapóta térã oguerúta.
121
Techapyrã:
TAREAS RESPONSABLES
Materiales
Partida de nacimiento ojapóva cartulina-pe, térã original oguerekórõ.
Fotocopia de Cédula de Identidad
Ñane bandera
Juguete-kuéra
Kuatia’atã ikatúva cartulina,cartón, pincel…
Typycha,ajaka, mba’yru ojeguerojaha yvy, y, ladrillo...
Vidrio ñamopotĩha
Hácha, asada…
Ejerure tohasa peteĩteĩ umi aty oñensaja hagua pe dramatización ohechaukatahápe hikuái
iderechokuéra ikatu haguaicha ambue ára osẽ porãmba tembiapo outahápe ambue iñirũnguéra.
Tekotevérõ oñensajamie hikuái ikatu ojejapo jey Educación Artística aja…
ÑEMBYAPU’A
4
• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo. Ejerure
chupekuéra tomoñe’ẽ pe dictado ojapova’ekue. Ehai pizarrón-pe.
• Mitãnguéra omañava’erã pizarrón-pe ohechakuaa hagua hembiapo oĩ porã terã oĩ vaípa.

• Emombe’u nde rogayguápe pejapótava mbo’ehaópe ha pehai cartulina térã cartón-pe tai guasúpe
ojekuaa hagua mitã derechokuéra. Uperire eñensaja hendivekuéra ikatu haguaicha osẽ porãmba
ko’ẽrõ pe dramatización pejapótava mitã derecho rehegua.
122
“90 minutos”
7
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Mitãnguéra derechokuéra”

• Emoĩ peteĩ kuatia guasu, emosãingo hagua umi tembiapo mitã derecho rehegua.
ÑEPYRŨMBY

peteĩteĩ umi cartel-kuéra ojapova’ekue hógape. Eñemongeta hendivekuéra mba’épa oñemongeta
hogayguakuéra ndive umi mitã derecho rehe. Avei moõpa ohupise hikuái umi cartel-kuéra
maymavaite ohecha ha omoñe’ẽ hagua.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã “Mitãnguéra derechokuéra”. Ojehechaukáta
dramatización rupive umi mitãnguéra derecho oiporavova’ekue mayma aty’i ha uperire
oñemomandu’áta mba’eichaitépa ojopóta hikuái umi ñoha’anga.
3. Ñanemandu’ami jaikuaámava voi mitãnguéra derecho rehegua

Ejerure mitãnguérape tomombe’u imandu’áva mitã derecho rehegua oĩva nande Ley-pe, mitã
paraguayo háicha. Upe rire emoñe’ẽ syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Mitãnguéra
derechokuéra” emosãingova’ekue área de reencuentro-pe.
-- Mboy Artículo- pa oguereko pe Declaración de los derechos del niño y de la niña ojeheróva.
-- Mba’érepa tekotevẽ raka’e oñemboguapy ley-pe mitã derechokuéra.
-- Mba’épa ere umi tapichakuéra oikuaáva mitã derecho ha ni upeichavérõ nopenái hesekuéra.
-- Mba’épepa ikatu peipytyvõ mitãháicha oñekumpli hagua umi pende derecho.
123
5. Jajapóvo ñane dramatización
• Ejurure chupekuéra oñembyaty jey hagua iñirũnguéra ndive opresenta hagua pe derecho
oiporavova’ekue odramatisa hagua. Eñemongeta umi coordinador ndive, omotenondéva guive
umi aty’i reñemomandu’a jey hagua mba’e deréchopa orrepresentáta ha mba’éichaitépa ojapóta
hikuái ha mba’épa oikotevẽta avei.Ejerure avei umi aty myakahãme tome’ẽ iñirũnguérape
oikotevẽtava ha tohechauka porã maymavaitépe pe cartel ojapova’ekue hikuái. Toñembosako’i
odramatisa hagua.Maymavaite ojapysaka porãva’erã peteĩteĩva umi derecho ojehechaukáva
rehe.
• Oñemoñepurũ mboyve emombe’u umi invitado-kuérape, maymavaite mitã ko grado-pe
omba’apojoaite hague ohechauka hagua mba’épa he’i ñande Ley Guasu- Constitución Nacional
umi mitãnguéra derecho rehe ha ohechaukataha hikuái peteĩ dramatización rupive, 5 umi 10
deréchogui.
• Peñepurũ katu umi dramatización peñensajahaguéicha.
-- Ere mitãnguérape opávo upe tembiapo katuete ñamopotĩva’erãha pe tenda ojepuruva’ekue
ha avei umi tembipuru. Ere jeýke iñimportantetereiha jaiko tenda ipotĩvape ñaneresãi hagua
tapiaite.
-- Eme’ẽ jeýke ijárape umi tembipuru reipuruva’ekue.
-- Ejerure ne remimbo’ekuérape to’aguijeveme’ẽ hapichakuérape ouhaguére.
-- Pejepopetejoaitéke penerembiapo porãitére.
6. Oparire upe dramatización

• Ejerure mitãnguérape tomosãingo umi cartel-kuéra ojapova’ekue hikuái ikatu haguaicha
4 maymavaite ohecharamo, oikuaa ha okumpli mitãnguéra derechokuéra.
ÑEMBYAPU’A

Peñomongeta mba’épa pe oguerohoryvéva dramatización ojapova’ekuégui ha mba’érepa he’i.
Autoevaluación
-- Pemañami jey umi compromiso pejapova’ekue dramatización jejaporã.
-- Peje mba’emba’épa pehupyty ra’e. Mavamáva rupípa ojehupyty.
-- Mba’eichaitépa ha mba’épa ndaikatúira’e pe-cumpli. Mba’épa pe ohapejokova’ekue upéva.
-- Mba’épa jajapóta osẽ porãmba hagua tapiaite ñane rembiapo.
-- Pemoha’anga peguerohoryveva’ekue dramatización-gui. Pemombe’úke mbo’ehárape ha
peneirũnguérape mba’épa ha mba’érepa pejapo upéva.
-- Peguerohorýke pene rembiapo porãite.
124
UNIDAD 4 “Mitãnguéra derechokuéra”
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
8
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Mitã hesa peteĩva”
ÑEPYRŨMBY

• Ejerure mitãnguérape toñemomandu’a mba’e mba’épa omoñe’ẽ ko unidad-pe ha avei mba’éguipa
oñeñe’ẽ umi moñe’ẽrãme.(Temas tratados). Techapyrã:
Moñe’ẽrã Mba’e mba’éguipa oñe’ẽ

Mitãnguéra derechokuéra Oñemoñepyrũ’ypyramo guare mitãnguéra derechokuéra.
Mitakuña’i hera’ỹva Maymavaite mitã onasévo oguerekova’erã identidad.
Teo,Ana angirũ. Historieta oñe’ẽva umi discapacidad ojeheróva rehe.
Mitã kakuaa porã Mitã ñemomba’apóre na’iporãiha.

Emombe’u chupekuéra ko árape ohechataha mba’eitápa oikuaa hikuái ko Unidad-pe ha omoñe’ẽtaha
peteĩ moñe’ẽrã hérava: “Mitã hesa peteĩva”
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare moñe’ẽrã: “Mitã hesa
peteĩva”-pe oĩva.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Mitã hesa peteĩva”. Emoñe’ẽnguévo
ehechauka rehóvo mbojojahápe ha eheja mitãnguérape tojapo conexiones personales ha
conexiones texto-texto avei.
125
MITÃ HESA PETEΙ͂VA
Ijapohare: J.L. Sánchez ha M.A. Pacheco.
Peteĩ pyharépe… ramointénte ningo, oĩva’ekue peteĩ planeta ojoguaitereíva Planeta Tierra-
pe. Umi oikóva guive upe planétape ndojoguaiete avavépe; ha’ekuéra ningo hesa peteĩnte.
Péva pe tesa ningo oikoite peteĩramo jepénte,ikatu ojehecha pype pytũmbýpe ha

mombyryeterei guive, avei tapiakuá rupi jepe ojehecha pype.
Péva pe tesápe ningo ikatu jahecha umi astros ojeheróva yvága pegua, telescopio-pe
jahechárõ guáicha ningo ojekuaa pype ha avei umi vicho’i michĩ michĩvéva.
Peteĩ árape onase peteĩ mitã noĩ porãiva, idefecto físico…ha peikuaami piko mba’épa pe
idefecto físico…hesa mokõimi ningo upe mitã…
Ituakuéra’anga oñembyasyeterei…upéi niko pya’éma oñekonsolajey hikuái, mitãntengo ha

hetia’eterei… ovy’aitereíma katu heseve hikuái ha oñangareko porã hese maymavaite.
4
Oparupiete hospital-pe ogueraha chupe jahechápa ndokuerái…ha ni upeichavérõ…na’ipohãi,
he’ijoa ituakuérape umi doctor. Ã doctor ndoikuaái mba’épa ojapóta pe mitãmíre. Okakuaáko ohóvo
pe mitã ha upéicha avei hetavéma iproblema: ndohechái pytũmbýpe,oñepysãngaparei…
Mbeguekatúpe katu, mbo’ehaópema avei itapykue,imbo’eharakuéra oñangarekove hese

ambue mitãnguéragui oikotevẽvégui ñepytyvõ umi iñirũnguéragui.
Pe mitãmi oñeñanduvai, opensamavoi ndovalemo’ãiha okakuaapa vove.
Ha péicha oikohárupinte ohechakuaa sapy’a ha’e ohechaha umi ambue ndaikatúiva ohecha.
Upepeténtemavoi oho omombe’u isy ha itúape mba’eichaitépa ohecha umi mba’e oĩva ijerére.¡ Isy
ha itúa ovy’aiterei!...
Iñirũnguéra mbo’ehaópe ohenduseveseve umi historia omombe’úva ko mitã hesakõiva.

Maymavaitéko ohenduse omombe’úrõ mba’e kolórpa umi yvoty,mymba,arai ha hetave mba’e…
Péicha rupi ko mitã ifamosoitereíma,avavéma ndohechavéi pe idefecto físico, ha ni ha’éma

katu ndohechakuaavéi pe oipy’apyva’ekue chupe. Oĩramo jepe heta mba’e ndojapokuaáiva,
ndaha’eiete hína vale’ỹ.
Oiko chugui tuicha mba’e…oñemomba’eguasu ha ojehecharamovéva pe iplanétape niko

ha’e.
126
omba’apo hagua.
A.Eñemomandu’amína pe mombe’urã remoñe’ẽva’ekue: “Mitã hesa peteĩva” ha emba’apo
ne’añomi:
Emongora umi personaje-kuéra oñe’ẽvagui mombe’urãme:
x
4
Ã- Emongurusu pe oikohaguéicha mombe’urãme:
Máva piko onase…

Peteĩ extraterrestre Peteĩ mitã Peteĩ rréi
Ch. Ehai 1 pe ta’anga ohechaukáva oikoraẽvéva ha 2 oikova’ekue upéi rire.
127
E. Ejapysakami mitãnguéra derecho ha obligación-kuéra rehe, omoñe’ẽtava mbo’ehára. Epensa ha
embohovái “Héẽ” oimérõ oñemba’apo raka’e ko unidad-pe. “Nahániri” katu napemba’apói rire.
1. Maymavaite mitã iderécho héravo ha avei oguerekóvo peteĩ nacionalidad.
2. Mitãnguéra iprobléma físikova iderécho oñepohãnóvo, ohóvo mbo’ehaópe ha oñeñangarekóvo

hese hekopete.
3. Umi mitãnguéra mamo oimehápe taha’e ha’ehápe, tenonderãite ojesokorreva’erã ha upéicha

avei oguerekova’erã protección oikórõ mba’evai.
4. Avavete mitã ndaikatúi omba’apo.
5. Mayma mitã oikotevẽ mborayhu ha oñehendu chupekuéra odesarrolla porã hagua pe

ipersonalidad. Ha’ekuéra okakuaava’erã itúva ha isy ñeñangarekópe.
�. Emoñe’ẽ ha emoha’anga he’íva ko’ã ñe’ẽjoajúpe.

1. Mokõi mitakuña’i oho kanóape.
2. Peteĩ karai puku oka’api ikokue
128
7. Ehai
• Emoha’anga ha ehaimi ikatuhaichaite mba’épa rejapóne reguerekórõ peteĩ ne angirũ, térã ne
vecino oguerekóva discapacidad física.
ÑEMBYAPU’A

• Tomombe’umi mba’épa pe ogustavéva chupekuéra ko Unidad 4-gui.
• Pejepopetejoa pene rembiapo porã haguére.
129
UNIDAD 5 “Jahugamína” Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Recreo ijojaha’ỹva”

• Ejapo peteĩ organizador gráfico. Techapyrã:
Juegokuéra
• Ejapo peteĩ tarjeta de 28 cm x 21 cm, reipurúta rehechauka hagua mitãnguérape palabra clave
“Mbo’ehára” rehegua.
Mb mb
mbo’ehára
Emombe’u temimbo’ekuérape ko árape peñepyrũtaha peteĩ Unidad pyahu hérava ¡Jahugamína!.

Eporandumi chupekuéra mba’eguivaichapa oñe’ẽta ko Unidad - pyahu. Ehai pe organizador gráfico
rejapova’ekue pizarrón-pe umi he’íva guive mitãnguéra.
Ere chupekuéra ko Unidad pyahúpe pemoñe’ẽta heta moñe’ẽrã, mombe’urã rehegua. Pemoñe’ẽvo
peipurúta estrategia de lectura: conexiones personales. Avei peipurúta peteĩ estrategia pyahu hérava
“Inferir”; ja’e hagua mba’épa ñanembo’ese umi mombe’urã. Avei pejapóta peteĩ libro’i pehaitahápe
opaite huegokuéra rehegua.
130
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tomombe’u
peteĩteĩ ojapova’ekue hógape.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã: “Recreo ijojaha’ỹva”. Peipuru jeýta pe
estrategia de lectura conexiones personales, mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽrã, ha avei peleéta
ha pehaíta ñe’ẽ oguerekóva mb. Ko tai ningo ndaikatúi oiko ojuehe’ỹ, mokõiramo jepe ha’ekuéra
peteĩnte ha upévare héra “digrama”, oĩ hetave hína ãichagua taikõi.

Ejerure mitãnguérape tomombe’u mba’e juego-pa ogustave chupekuéra. Ehai pizarrón-pe umi
juegokuéra ha eporandu chupekuéra mba’éichapa jahuga umi mba’e.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive pe texto “Recreo
ijojaha’ỹva”-pe.
moñe’ẽrãpa kóva. Mba’érepa he’i.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Recreo ijojaha’ỹva”.
• Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Remoñe’ẽvo rehóvo eipuru pe estrategia
5
de lectura hérava “conexiones personales” (CP). Ikatu repyta 3hª párrafo opávo ha eporandu:
-mba’épa peẽ pejapo recreo aja okýramo. (CP) Eremi avei chupekuéra pemoñe’ẽmba rire ko
moñe’ẽrã pejapotaha “inferencia” pehechakuaa hagua mba’épa ñanembo’ese ko moñe’ẽrã
apohare.
chupekuéra.
-- Mbo’ehao: escuela.
-- Ijojaha’ỹva: nda’ijojaháiva, ndaipóri ha’eichagua.
-- Iñipytũmba: oñemboty ára, arai hũmba.
-- Mbo’ehakotýpe: clase-pe.
-- Ambyasy: arombyasy.
131
RECREO IJOJAHA’ỸVA
Arsenia Medina
Peteĩ árape Ana, Tomasa ha José oguata ohóvo
oñondivepa mbo’ehaópe. Omaña hikuái yvate ha ohecha ára
iñipytũmba, arai hũ mante ojekuaa. Ha’etéko okypotaitéva
mba’e hína.
- Hi’ã chéve nañasẽmo’ãi korapýre jahuga hagua recreo-pe

ko árape - he’i José.
- ¡Ambyasyetéiko!. Che ningo ahugaseterei tuka’ẽ kañy
recreo-pe – he’i Tomasa.
- ¡Aikuaáma! ¡Aikuaáma!… ñane mbo’ehakotýpe
ikatu avei jahuga heta mba’e…ta-te-ti, tikichuela,
gallito ciego ha hetave mba’e…-he’i Ana.
- ¡Iporãite pe eréva!... Ñaporandumína mbo’ehárape
ikatúpa…
Upéi katu mbo’ehára he’i hemimbo’ekuérape:
- Recreo-pe, ikatu pehuga ko’ápe…
Oguapypajoa hikuái peteĩ circulo-pe recreo jave ohendu hagua mba’éichapa ojehuga,
mba’épa jahechakuaava’erã. Mbo’ehára he’i chupekuéra:
- Peteĩteĩ pemombova’erã pe dádo, pemaña mboýpepa opyta ha upekuévoma peje peteĩ ñe’ẽ
5
oguerekóva sílaba upe dádo ho’aháicha… Osérõ 4 guive ikatúma peje peteĩ ñe’ẽ ouraẽvéva pene
akãme ha pendegustavéva. He’i hetavéva ñe’ẽ ogana pe juego.

Umi mitãnguéra oĩháicha oñembosarái recreo pukukue javeve… Tilililimmmmm ipu pe
campanilla, ni noimo’ãi hikuái opamaha recreo. Vy’ápeko ohasa hikuái imbo’ehakotýpe peteĩ recreo
iñambuéva… okýramo jepe oñembojarujoaite hikuái.
-- Mba’érepa oñe’ẽ ko moñe’ẽrã.
-- Mba’e piko oiko Ana, Tomasa ha José ohokuévo mbo’ehaópe.
132
-- Mba’érenepa ko moñe’ẽrã héra “Recreo ijojaha’ỹva”.
-- Mba’érepa upe ára recreo igustoiterei.
-- Ikatúpa jajediverti mbo’ehaópe oky jave. Mba’érepa ere.
-- Mba’eichagua mbo’ehárapa reguerekose. Mba’érepa.
• Eñemongeta hendivekuéra mba’e juego-pa ojapo umi mitã mbo’ehaópe oky jave.
-- Máva ndivepa ohuga hikuái…
-- Ekonvida umi ne remimbo’ekuérape pepurahéi hagua oñondivepa ko purahéi: ”Mbo’ehára”.
Pepurahéi “Fray Santiago” ojepuraheiháicha.
Mbo’ehára…mbo’ehára jukyete…jukyete
Imba’e porããã…imba’eporããã
Ha ombo’e…
Tapiaite…tapiaite.
Pepurahéi rire tosapymi sapy’aite hikuái, oheka hagua iñapytu’ũme ñe’ẽ oguerekóva tai mb. Ehaíke
upe rire pizarrón-pe umi ñe’ẽ osẽva.
Techapyrã: mbo’e, mbotove, mbaraka, mbói, mbokaja…
8. Palabra Clave
Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai mb reipurúvo ñe’ẽ: “mbo’ehára”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai tai Mb/mb, tuicháva, michĩva.
5
• Ehechauka pundie ra’anga:
mb
133
9. Ehai
• Ejerure neremimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe omba’apo hagua
Embojoaju ko’ã sílaba rejapo hagua ñe’ẽ. Ehai pe pa’ũme ha upéi embojoaju ha’angáre.
Ka mbu ------------------
Le mbe -----------------
Te mby ------------------
Mbo pi ------------------
5 ÑEMBYAPU’A

• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo.
Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ ojapova’ekue. Peñomongeta mba’épa peikuaa pyahu ko árape.
Pejepopetejoaite pendekatupyryhaguére.

• Ejerure mitãnguérape tomoha’anga ha tohai iguýre ñe’ẽ ogueraháva mb.
……............... ……............... ……............... ……............... ……............... ……...............
134
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Recreo ijojaha’ỹva”

• Ejapo peteĩ tova ra’anga oñembyasýva hína, ehechauka hagua pe estrategia de lectura hérava
“inferir” jaipuru tapiaitéva.
• Ejapo peteĩ jakare guasu ra’anga ojurupe’áva hína.
• Ejapo peteĩ tarjeta-pe tai ‘ (puso).
• Eprepara peteĩ kuatia guasu térã cartulina pehai hagua pype mba’éguipa oñe’ẽ mombe’urã,
mba’épa ñanembo’e.
Techapyrã:
Recreo ijojaha’ỹva
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tohechauka
iñirũ oĩva ijasúgotyope hembiapo ojapova’ekue hógape. Ejerure tomoñe’ẽ hembiapo.
• Opávo pe tembiapo, embyaty umi cuaderno-kuéra emaña hagua upéi.

• Emombe’u mitãnguérape pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã: “Recreo ijojaha’ỹva”. Peipuru jeýta pe
estrategia de lectura conexiones personales. Avei pe estrategia de lectura hérava inferir, jaikuaa
hagua mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽrã, ha avei pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ oguerekóva mb.

Ejerure mitãnguérape tomombe’u imandu’ami hagua mba’épa ñanembo’e pe moñe’ẽrã
ñamoñe’ẽva’ekue ambue ára. Ehai peteĩ kuatia guasúpe umi he’íva hikuái Clase 4-pe reipurujeýta
hína.
4. Presentación de la estrategia de lectura

Emombe’u mitãnguérape ko clase 2-pe peipuru jeytaha estrategia de lectura conexiones personales
(CP) ha avei peteĩ estrategia pyahu hérava “inferir”. Ñamyesakã hagua mba’épa he’ise “inferir”
jahugamíta péicha:
135
Peñembyaty kirirĩhápe ha pejapo peteĩ círculo. Ejerure peteĩ mitãme tohasami mbytépe, ohasávo
emombe’u mitãnguérape rembojataha pe opytáva kora mbytépe lómore peteĩ ta’anga ha’e
oadivinava’erã mba’e ra’angápa oĩ ikupére.
Upe mitã lómore emosãingo peteĩ tova ra’ánga hova ñembyasymíva hína. Ere mitãnguérape ani
omombe’u mba’evete iñirũme; he’ivaránte araka’etépa oñeñandu hikuái upe ta’angáicha. Pe mitã
oĩva korápe ojerejereva’erã ikatu haguaicha maymavaite ohecha pe ta’anga oĩva ijatukupére.
Techapyrã: Che añeñandu péicha che sy cheja’órõ… térã, péichava’ekue che rova pe che jagua’i
hasýrõ guare… Upe mitã oadivinárõ, maymavaite ojepopeteva’erã chupe.
Emombe’u chupekuéra pe mitã oikuaa ohecha’ỹre mba’éguipa oñeñe’ẽ, iñirũnguéra he’ígui

opáichavorei ikatu haguaicha omomba’apo iñapytu’ũ oadivina hagua. Upéva he’ise: “inferir”.
Péicha avei ñamoñe’ẽvo opaite mombe’urã, umi personaje-kuéra ome’ẽ ñandéve pistas ikatu
haguaicha jaikuaa mba’eichaitépa hemiandu ipy’aite guive, térã ikorasõ mbytete guive. Ko’ãva
rupive umi ijapoharekuéra ome’ẽ ñandéve heta temimbo’e porã ani hagua ja’a mba’evaípe, térã
jajapo mba’evai: Ko’ãva apytégui oĩ ani hagua ñanderova mokõi, japoromboyke… ha avei jajapo
hagua mba’eporãita ãichagua; jaiporopytyvõ, japorohayhu ha hetave mba’e porã.
Ikatu peñemomandu’ami mba’épa ñanembo’e moñe’ẽrã “Ñañopytyvórõ jaikoporãve” ehai pe

organizador gráfico rejapova’ekuépe.
Techapyrã:
Mba’emba’épa ñanembo’e
Ñepytyvõmba:
5
Maymavaite oñemoirũmba oñopytyvõ ha omopotĩ peteĩ korapy
“Ñañopytyvórõ jaikoporãve”
ky’a ikatu haguaicha mitãnguéra oguereko peteĩ tenda ohuga
hagua igustoitépe.
Creatividad:
“Recreo ijojaha’ỹva” Peteĩ oky jave mitãnguéra oñembyaty, oñemoĩ peteĩ ñe’ẽme ha
ohuga imbo’ehakotýpe. Upéicha rupi ohasa porã recreo- aja.
Emosãingo pe kuatia ojehecha haguame. Ere chupekuéra ko ára guive pehaitaha upépe umi
mbo’epy pemoñe’ẽva tapiaite moñe’ẽrãme.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmi jeýna syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã: “Recreo ijojaha’ỹva”.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eipuru pe estrategia de lectura hérava conexiones personales (CP) ha
inferir avei. Techapyrã: Ikatu eporandu -Mba’épa pehuga ra’e recreo aja – Mba’éichapa ohasa
umi mitã recreo aja. – Mba’érepa peimo’ã ohasa porã hague hikuái.
136
-- Mba’épa ombyasy Tomasa ohokuévo mbo’ehaópe.
-- Mba’épa ojapo recreo-pe upe ára umi mitã.
-- Mba’érepa upe ára recreo iñambue.
-- Mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽrã.
Ere mitãnguérape pehugataha peteĩ juego hérava “Jety aku” péicha: Peñemoĩ peteĩ círculo-
pe. Eme’ẽ peteĩ jety ra’anga kuatiágui rejapóva ombohasava’erã hikuái peteĩ pógui ambue pópe
pya’epya’e hakúrõ guáicha gua’u, opuraheikuévo purahéi “Mbo’ehára” peikuaava’ekue ambue
ára… Opa hápe purahéi ha pe oguerekóva ipópe jety aku, he’iva’erã peteĩ ñe’ẽ ogueraháva tai mb.
Techapyrã: Mboy, mboyve, mbaraka, mbotove…..
8. Ehai
icuaderno de comunicación-pe.
• Emoñe’ẽ moñe’ẽrã ha upéi emoha’anga he’íva:
1. Mitã ome’ẽ tembi’u isýpe.
5
2. Lembu oveve pytũmby vove.
9. Pundie ojepuru meméva jehechauka

¡Jaikuaamína mba’épa puso!
Pepuraheimi jeýna purahéi “Mbo’ehára”.
Ejerure ne remimbo’ekuérape tojesareko pe palabra clave kuehe guare rehe. Eporandu mba’épa
ohecha pe ñe’ẽ pa’ũme … (puso). ’
Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ pe purahéi ha tomongora ñe’ẽ ogueraháva puso.
137
Emokyre’ỹke ne remimbo’ekuérape ohuga hagua peteĩ juego hérava “Jakare karu”. Péicha ojehuga.
Emoĩ tenonde rejapova’ekue jakare ra’anga ojurupe’áva hína, peteĩteĩ ohasáta umi mitã omombo
jakare ahy’ópe umi sílaba móvil rembohasáva chupe ãicha: ka -‘i / so-‘o/ ka-‘a/ mba-‘e/ ku-‘i…
Ohasapávo maymavaite térã nde reikuaaháicha, ere chupekuéra toguapypa jey hendapekuéra.
Ehechauka chupekuéra pe pundie ojepuru meméva rejapova’ekue peteĩ tarjeta-pe ha emoĩ pe pared-
re oĩhápe umi ambue taikuéra ikatu haguaicha ojesareko hese mitãnguéra ohai vove.
Emombe’u ne remimbo’ekuérape péva niko ha’eha peteĩ tai hy’apúva ñande ahy’ópe, omopa’ũva
ñe’ẽ osẽvo ñande jurúgui, ha héra “puso”. Ñe’ẽnguéra ogueraháva puso, oñemboja’óvo sílaba-pe,
puso oho pua’e mokõiha pegua ndive: sa-ko-’i, se-vo-’i, mba-’e…
Pemoñe’ẽmi ñe’ẽ ogueraháva ko tai:
Tembi’u- piro’y- mba’eve- mbo’ehára- mbo’ehao
• Emongora mitãnguéra ndive sílaba oĩhápe puso.

• Emoĩ puso tekotevẽháme. Ehai porã iguýre.
Poi kapii kaa maẽ
1-………............…… 2-……...............……… 3-…..................………... 4-……………....................
ÑEMBYAPU’A

5 Ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ hembiapokuéra. Peñomongeta mba’épa peikuaa pyahu ko

árape. Pejepopetejoaite pendekatupyry haguére.

Ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ hogaygua ndive ha tomba’apo hendivekuéra.
• Emboherami ko moñe’ẽrã ha upéi emoha’anga mba’épa he’i pype.
_______________________
Mbo’ehára ombo’e
mitã’i akãhatãme
ovy’avy’a pytûmby peve.
• Emoñe’ẽmi.
• Emoĩ puso tekotevẽháme, ehai porã iguýre ha emoha’anga mba’épa he’ise umi oración.
1-Vaka hou kapii.

1-…………………….
2-Che sy omboi soo.
2-…………………….
138
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Pelota jehuga”

• Emosãingo pe organizador gráfico: “Mba’emba’épa ñanembo’e”,
• Ejapo peteĩ organizador gráfico reipurútava rehai hagua iñimportantevéva oikova’ekue
moñe’ẽrãme...
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure peteĩteĩ tomoñe’ẽ
hembiapo iñirũnguérape, embyaty umi cuaderno-kuéra remaña hagua hese ha upéi katu emoĩ
ojehecha haguame.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã: “Pelota jehuga”. Peipuru jeýta pe estrategia
de lectura conexiones personales, ha ambue estrategia hérava inferir, jaikuaa hagua mba’épa
ñanembo’e ko moñe’ẽrã, ha avei pemoñe’ẽta ha pehaimiẽta ñe’ẽ oguerekóva mb.
3. Ñamoñe’ẽ mboyve
Eñemongetamína temimbo’ekuéra ndive mba’éichapa oñeñandu oganárõ térã operdérõ peteĩ
juego. – Mba’épa rejapo reganárõ rehuga jave… Mba’éichapa reñeñandu. Ha reperdérõ….

Ejerure mitãnguérape tojesarekomi ojehaíva ha oñemoha’angáva avei moñe’ẽrã: “Pelota jehuga”pe.
- Mba’éguivaichapa oñe’ẽta ko moñe’ẽrã, mávanepa umi personaje-kuéra, mba’énepa ojehúta umi
personaje-kuérape…
Ehai peteĩ sulfito-pe térã pizarrón-pe umi he’íva guive mitãnguéra.
5. Ñañemomandu’ami jey umi estrategia jaipurútava rehe

Ere mitãnguérape oipurutaha pe estrategia de lectura hérava conexión texto – texto. Eporandu
chupekuéra mba’épa he’ise upe estrategia… Ere jeyjey chupekuéra ikatu haguaicha ohechakuaa
característica-kuéra; ojojáva, ojojoguáva ha ojoavyha umi moñe’ẽrã ñamoñe’ẽmava’ekue. Techapyrã:
Penemandu’ápa umi derechokuéra ñamba’apomava’ekue Unidad 4-pe. – Mba’épepa oñerrelasiona
ko moñe’ẽrã “Recreo ijojaha’ỹva” ndive.
139
Moñe’ẽrã jave
6. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã: “Pelota jehuga”.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eipuru pe estrategia de lectura hérava conexiones texto-texto (CTT)
Techapyrã: Ikatu reporandu:

-- Umi mymbakuérapa oheja ohuga hapicha mbopípe. Mba’érepa.
-- Ha pe moñe’ẽrã “Teo, Ana angirũ”-mepa mba’éicha otrata hikuái Teo-pe. Mba’érepa.
-- Mba’épepa ojojogua avei umi moñe’ẽrã.
-- Mba’éguipa avei oñe’ẽ ko moñe’ẽrã “Pelota jehuga”.
-- Mba’épa he’ise ñandéve pe ijapohare.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eñomongeta temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ hesakã porã’ỹva rehe
chupekuéra.
Ehechakuaa hendivekuéra ko’ã ñe’ẽ moñe’ẽrã rehegua:

-- Guyrakuérava: maymavaite guyrakuéra añónte. Ipepo ha ovevéva.
-- Mymbakuéra: maymavaite mymba ndaha’éiva guyra. Ipy ha oguatáva.
-- Katupyry: ivale.
-- Mbopi: mymba okambúva, ovevéva pyharekue, ipy ha ipepóva avei, ho’u yva opaichagua.
-- Yryvu: guyra hũ ho’úva te’õngue.
-- Oñakarama: oñeprende, ojagarra.
PELOTA JEHUGA
Mombe’uhare: Joseph Bruchac ( Relato Indígena)
5
Arsenia Medina
Ymaite ñandekoraka’e, umi guyrakuérava guive ha ambue
mymbakuéra nda’ipepóiva oñembyaty oñomongeta hagua
oñondivepa.
- Ore orepepóva guive orekatupyryve pendehegui. He’i
guyrakuéra.
- Nda’upeichaieteeee katu. He’i ambue
mymbakuéra.
- Ore orerãiva ningo ore katupyryve.
Mokõive aty ojodiskuti, oikovaíma katu

hikuái, haimetéma voi oguahẽ ñorãirõme.
Upémarõ yryvu; guyrakuéra ruvichavoi ningo ha’e,
ha pe jaguarete, ambue mymbakuéra ruvicha,
orekomi peteĩ idea.
- Mba’égui piko ndajahugaimi pelota… Omoingeraẽvéva
peteĩ gol oganáta ko discusión-he’i yryvu.
140
¡Peteĩ idea porããã upéva…! Equipo operdéva ojapomanteva’erã omandáva chupe pe
equipo oganáva -he’i jaguarete.
Upémarõ oguata ha oveve hikuái cancha gotyo ha oñemboja’o mokõi equipo-pe. Peteĩ
hendápe oĩ umi ipepóva guive; guyrakuéra opáichagua. Ambue gotyo katu hãiva guive, mymbakuéra
opáichagua avei. Ha ojejapóvo umi equipo-kuéra peteĩ hemby…! Opytarei… Peikuaami piko mávapa
upéva… ¡Mbopi! ¡Ha’ẽngo ipepo ha hãi’ave! ¡Mba’éiko oikomíta chuguiii…! Ohóko ágotyo pégotyo
ha ndoikuaái mba’épa ojapóta. Ñepyrũrã oho umi nda’ipepóiva gotyo
- Che ningo cherãi. Aimeva’erã kóva ko equipo-pe -he’i mbopi. Ha jaguarete oñemyakãvava.
- Nda’ihustomo’ãi, nde ningo ndepepo. Rehova’erã umi guyrakuéra atýpe. Ha upémarõ oveve
ipepóva equipo gotyo.
- Chemoĩngemína pende atýpe, pemañána… chepepo ningo -he’i mbopi. Ha umi guyrakuéra
oñembohory hese.
- Nemichĩeterei oreipytyvõ hagua. Ndoroipotái orendive. He’i guyrakuéra.
Ha upémarõ mbopi oho jey umi ambue mymbakuéra equipo gotyo.
- Pechemõingemína ikatúrõ. Ojerure mbopi.
- Guyrakuéra ningo opukapa cherehe ha nachemoĩngeséi ijekipopekuéra.
Pe jaguarete ombyasyeterei mbopípe.

-Nandetuicha guasúi ningo, ha oĩko avei ára ñaikotevẽha umi michĩvévare jepe. Eike katu ore equipo-
pe, rehejanteva’erã umi tuichavéva raẽ ohuga. He’i jey jaguarete.
Oñepyrũma pe juego. Oĩko ovevéva, oguatáva, odisparáva pelota rapykuéri. Ipepóva oipe’a
pe pelota ambue mymbakuéragui, ha’ekuéra ningo ikatu oveve yvate ohupyty hagua pelota.
Oganáko ohóvo hikuái. Mymbakuéra ja’ikane’õma ha pytũma katu ohóvo. Haimetéma ndohechavéi
hikuái. Peichaháguinte yryvu oñakarama pe pelótare ha oveve arco gotyo. Omõingétama katuete
gol. Upépe oñandu peteĩ ha’etéva arai hũ ohasávo ijypy rupi ha oipe’a chugui pelota… ¡Peikuaami
piko mávapa!… ¡Mbopi! Ha’e ningo noikotevẽi hesakã ohecha hagua hape ha oveve ápe ha pépe
gotyo cancha ryepýpe.
5
Ha avave ndohechavéimarõ ndaikatúi
ojoko chupe ha omoĩngéma katu pe gol.
¡Ogana mymbakuéra!
Ha péicha mbopi oje’asepta agãite

peve mymbakuéra atýpe. Hapichakuéra
oheja chupe he’i hagua guyrakuérape
mba’éichapa opagáta.
-Peẽ guyrakuérava guive, pehejava’erã
ko yvy áño mbyte vove. He’i mbopi.
Upe guive guyrakuéra oveve

norte gotyo ro’y aja.
141
-- Mávapa ojodiskuti vai atýpe.
-- Mba’e idéapa oguereko pe mymba ha guyra omotenondéva umi aty.
-- Mba’érepa pe equipo perdedor ojapomanteva’erã pe he’íva umi oganáva upe juego.
-- Mba’épa repensa umi mymba ha guyra rembiapo rehe.
Ehai pe organizador gráfico-pe umi he’íva guive mitãnguéra, peñemomandu’a hagua tapiaite.
8. Ehai
-- Emoha’anga, ehai ha emombe’u 4 mba’e oikova’ekue moñe’ẽrãme péicha.
Mba’épa oiko iñepyrũmbýpe….
5 Ha upéipa mba’e oiko…
Mba’épa oiko ipahápe….
Mba’épa ñane mbo’e ko moñe’ẽrã……
142
ÑEMBYAPU’A

Pejepopetejoaitéke pende katupyry haguére.

• Emoñe’e pya’epya’e ko moñe’ẽrã:
Mokõi mbopi oveve
mymba apytépe
pytũmby paite vove.
• Emoñe’ẽ umi ñe’ẽ, ha ehai chuguikuéra ñe’ẽjoaju:
Ou mbopi mokõi
ovy’a Ana ykuápe
1-…………………….....................................................................................................................................
2-……………………......................................................................................................................................
143
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Pelota jehuga”

• Emosãingo pe organizador gráfico omombe’úva mba’emba’épa ñanembo’e moñe’ẽrã,
pejapova’ekue clase 2-pe.
• Ejapo peteĩ organizador gráfico reipurútava rehai hagua iñimportantevéva oikova’ekue
moñe’ẽrãme.
ÑEPYRŨMBY
• Ehechauka pe moñe’ẽrã remosãingova’ekue área de reencuentro-pe: “Pelota jehuga”. Ejerure
peteĩteĩme tomombe’u jey ndéve pe moñe’ẽrã. (Parafrasear)
2. Eipuru pe organizador gráfico rejapova’ekue rehai haguã iñimportantevéva

oikova’ekue moñe’ẽrãme he’íva ndéve umi mitã
Mba’épa oiko moñe’ẽrã ñepyrũme Mba’e oiko moñe’ẽ rã mbytépe Mba’épa oiko moñe’ẽrã pahápe
3. Ñañemomandu’ami jey umi estrategia jaipurútava rehe

Ere mitãnguérape oipuru jeytaha pe estrategia de lectura hérava conexión texto – texto avei
estrategia de lectura comprensiva hérava sintetizar. Eporandu chupekuéra mba’épa he’ise upe
estrategia… Mba’épepa oñerrelasiona ambue moñe’ẽrã ñamoñe’ẽmava’ekue ndive.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmi jeýna syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã: “Pelota jehuga”.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eipuru pe estrategia de lectura hérava conexiones texto- texto (CTT)
Techapyrã: Ikatu reporandu:
- Mba’e moñe’ẽrã ndivepa oñerrelasiona ko moñe’ẽrã. Mavaitévandipa… Mba’éichapa…
-- Mávapa nda’ijái avavete equipo-pe.
-- Mba’épa ojapóta umi equipo operdéva.
144
-- Mba’érepa pe jaguarete he’i mbopípe “rehejánteva’erã umi tuichavéva raẽ ohuga…”
-- Mba’épa nembo’e ko moñe’ẽrã.
• Ehai mba’épa ñanembo’e moñe’ẽrã organizador gráfico-pe, pehai haguépe ambue ára. Ko’ágã
remoĩva’erã ko moñe’ẽrã “Pelota jehuga” mba’épa ñane mbo’e.
• Pemoñe’ẽ pehaiva’ekue ha eheja jeýnte hendápe ojehecha haguame tapiaite.
6. Ehai
• Emoñe’ẽ moñe’ẽrã ha upe rire emoha’anga mba’épa he’i pype. Emoĩmi chupe peteĩ título oho
porãva hese.
Mokõi mbopi, oveve mymba apytépe pytũmby paite vove
• Embojoaju umi sílaba ha ehai ñe’ẽ.
y mo o y mbo kã te mi re ‘e kã tu Ku pi
1.___________ 2.___________ 3.___________ 4.___________

5.___________ 6.___________ 7.___________ 8.___________
• Eiporavo mbohapy ñe’ẽ ha ehai ñe’ẽjoaju.

1. 2. 3.
5
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo.

• Ejerure umi mitãnguérape tomoñe’ẽ hogaygua ndive.
• Emboherami ko moñe’ẽrã ha upéi emoha’anga mba’épa he’i pype.
Mbohapy tapiti , oike vosápe ha upéi osẽ jey vy’ápe.
145
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Juegokuéra pyahu mbo’ehaópe”

“Havõ ” rehegua.
H h
Havõ
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive.Ejerure peteĩteĩ tomoñe’ẽ
iñirũnguérape hembiapo ojapova’ekue hógape. Upéi embyaty umi hembiapokuéra remaña
hagua hese ha emoĩ upeirire ojehecha haguame.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã: “Juegokuéra pyahu mbo’ehaópe”. Peipuru
jeýta pe estrategia de lectura “conexiones personales”, ha avei pejapóta “conexión texto
a texto”.Pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ oguerekóva H/h. Ko tai h ningo guaraníme hyapu joavy
castellano-gui ha hyapu péicha (emitir el sonido de la “h” en guaraní “he”).
Eñemongetamína ne remimbo’ekuéra ndive mba’e juego rehepa ra’e pehaíma ambue clase-pe.
Eñemomandu’ami jeýna umi mba’ére.
Ehai umi juego rerakuéra pizarrón-pe.
Emoñe’ẽ umi juegokuéra rehaiva’ekue. Upeirire emohenda pe organizador gráfico-pe. Péicha ikatu
remohenda.
146
Techapyrã:
Juego jaguapyhápe jahugáva Juego ñamyĩmiẽva’erã jahuga hagua
•
•
•
•
Eñe’ẽ mitãnguéra ndive mba’eichagua juego-pa ohugase.

Ejerure mitãnguérape tojesarekomi ojehaíva ha avei oñemoha’angávare moñe’ẽra “Juegokuéra
pyahu mbo’ehaópe” oĩva. – Mba’éguivaichapa oñe’ẽta ko moñe’ẽrã. Eréke chupekuéra iporãva’erã
ñamoñe’ẽ mboyve japredesi mba’éguipa oñe’ẽta moñe’ẽrãkuéra. Ehai peteĩ sulfito-pe térã pizarrón-
pe umi he’íva guive mitãnguéra.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã: “Juegokuéra pyahu mbo’ehaópe”.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eipurúta umi estrategiakuéra lectura rehegua rejapóva jepi voi. Ejapo
5
hagua conexiones personales ikatu eporandu: -Peẽpa pepensa avei pejapóvo ãichagua recreo…
Ejapo hagua conexión texto - texto (CTT) eñemongeta mitãnguéra ndive ãvare: Mba’eichagua
moñe’ẽrã ñamoñe’ẽva’ekuépepa ojogua ko moñe’ẽrã. Mba’e mba’épepa ojojogua ha ojoavy umi
moñe’ẽrã ñamoñe’ẽva’ekuégui.
chupekuéra.
Ehechakuaa hendivekuéra ko’ã ñe’ẽ moñe’ẽrã rehegua:

-- Ambue: otro…
-- Ñamyĩmiẽva’erã: ñañemongu’eveva’erã.
-- Ta’anga ñembojoaju: rompecabezas.
-- Ñañemyatimõi: ñañemongu’e, jaju ha jaha jajupívo kyhápe, ruedakuápe… osãingóva yvyra
rakãre.
-- Vy’arã: sarakirã, jehuga hagua.
-- Maymavaite: opavavete.
147
JUEGOKUÉRA PYAHU MBO’EHAÓPE
Arsenia Medina
Peteĩ árape…ohasa rire pe recreo ijojaha’ỹva mbo’ehaópe ku
okýramo guare, Ana, Tomasa ha José oñembyaty iñirũnguéra
ndive, oñomongeta joa hikuái ojapo hagua peteĩ recreo
igustopajepéva avei…
Opensa hikuái ha he’i: ¡Jajapóna ñane

mbo’ehao korapýpe juegokuéra opaichagua!
- Oĩ ningo juego ojehugáva jaguapyhápente ha ambue
katu ñamyĩmiẽva’erã jahuga hagua.He’i Susana.
- ¡Héẽ!.. he’i Rosa,-Jahugakuaa: panchalán térã
descanso, baraja…
- ¡Ta’anga ñembojoaju, figurita, tikichuéla, pisa
pisuela,sale el sol, la bruja de los colores!…osapukái Ramona.
María katu he’i: - ¡Tuka’ẽ kañy, pasará pasará, pelota muerta, avei!

Pedro ombojoapy;-Mango rakárẽ ñamosãingokuaa cubiertakue ñañemyatimõi hagua, térã
yvýpe japo hagua hi’ári jagua’i karẽicha…
-¡Jahamína ñamombe’u mbo’ehárape!; he’ijoa hikuái.
Ohasávo upe ára, ehecháko oguerúva vosa,

ruedakue, kyha, piola, mbokaja ha hetaiteve mba’e…
5 Mbo’ehára ojapo yvýre ojehuga hagua

descanso, omoĩ avei peteĩ hendápe umi cartón oĩrõ
ohugaséva tikichuéla.
Oĩma katu oguerúva mesa ojehuga hagua

baraja, dominó, figurita, ta’anga ñemboja…
José katu ogueru jugo he’ẽ porãva ha héva, ho’u

hagua maymavaite iji’yuhéiva.
Omoĩmba rire hikuái opaite vy’arã, mbo’ehára he’i

chupekuéra:- Aníke penderesarái opamboyvemi recreo kirirĩhapete ha sarambi’ỹre peñemopotĩ
porãva’erã peike jey hagua mbo’ehakotýpe, ha ani penembohasy poky’a. Peipuru katuetéke y ha
havõ upevarã.
Ohuga joa vy’apópe ha oñemoĩ peteĩ ñe’ẽme oinvitávo maymavaite mitãnguéra mbo’ehao
peguápe ojapóvo avei hikuái vy’arã ohuga hagua opa ára mbo’ehaópe recreo aja.
148
-- Mba’épa ojapo Ana, Tomasa ha José ohasa rire pe recreo ijojaha’ỹva mbo’ehaópe.
-- Mba’érepa Ana, Tomasa ha José ojapose ambue recreo ijojaha’ỹva avei.
-- Rejaposénepa peichagua recreo ne mbo’ehaópe. Mba’érepa.
Ehai kuatiaguasúpe (papelógrafo) mba’éguipa oñe’ẽ mombe’urã, rejapoháicha jepi voi.
• Emoñe’ẽ ko moñe’ẽrã mbykymi, ha ehendúvo ñe’ẽ oguerekóva tai “h” ejepopete hatã porã.
José katu ogueru jugo he’ẽ porãva ha héva, ho’u hagua maymavaite
iji’yuhéiva.
Omoĩmba rire hikuái opaite vy’arã, mbo’ehára he’i chupekuéra: -Aníke

penderesarái opamboyvemi recreo kirirĩhapete ha sarambi’ỹre peñemopotĩ
5
porãva’erã peike jey hagua mbo’ehakotýpe, ha ani penembohasy poky’a.
Peipuru katuetéke y ha havõ upevarã..
Techapyrã:
he’ẽ´, ha, héva, ho’u…. Upéi rire ikatu temimbo’ekuéra he’i avei ambue ñe’ẽ ogueraháva tai “h”
149
9. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai h reipurúvo ñe’ẽ: “havõ”. Embo’e irundyveháicha
ikatuha ojehai tai H/h, tuicháva, michĩva.
10. Ehai
Ejerure neremimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe omba’apo hagua icuaderno
de Comunicación-pe.
5 Ehechauka pizarrón-pe mba’éichapa jahai tai “h”.
150
Eheka ko’ã ñe’ẽita atýpe, ñe’ẽ oguerekóva tai h ha upéi emongora:
h a v õ a i
p n v h ũ o
y o d j l h
a h è r a u
h e t a h ‘u
u a v mb t p
Ehai umi ñe’ẽ remongorava’ekue.
1.___________________ 2.___________________ 3.___________________
4.___________________ 5..___________________
ÑEMBYAPU’A

5
Pejepopetejoaitéke pendekatupyryhaguére.

• Emoñe’ẽ ko’ã ñe’ẽ ha emohenda opyta porã haguaicha umi ñe’ẽjoaju.
1. oho mitã mbo’ehaópe Mbohapy.

2. héra Amo Tomasa mitã.
3.hepy pyahu ao Umi.
Ehai umi ñe’ẽjoaju remohendahaguéicha. Emoha’anga.
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
151
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Juegokuéra pyahu mbo’ehaópe” pemoñe’ẽva’ekue

ambue árape.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure peteĩteĩ tomoñe’ẽ
hembiapo iñirũnguérape, embyaty umi cuaderno-kuéra remaña hagua hese ha upéi katu emoĩ
ojehecha haguãme.

• Emombe’u ne remimbo’ekuérape pemoñe’ẽjeytaha moñe’ẽrã: “Juegokuéra pyahu mbo’ehaópe”.
Peñe’ẽta umi juegokuéra igustovéva jahuga rehe. Avei pemombe’úta mba’éichapa ojehuga.
Ipahápe katu peiporavóta peteĩ juego pendegustavéva, pemoha’angáta ha pehaíta mba’éichapa
ojehuga upe juego peiporavova’ekue.
• Ehechauka pe moñe’ẽrã remosãingova’ekue área de reencuentro-pe: “Juegokuéra pyahu
mbo’ehaópe”. Ejerure peteĩteĩme tomombe’u jey ndéve pe moñe’ẽrã. (Parafrasear)
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã: “Juegokuéra pyahu mbo’ehaópe”.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eporandu chupekuéra ikatu hagua omyesakã ohóvo umi hesakã
porã’ỹva. Reporandukuaa:
-- Mba’e mba’épa jaikuaava’erã jahuga haguã. Mba’érepa. Techapyrã: Jahuga hagua baraja ningo
iporãva’erã jaikuaa: mavamávapa ohugáta… mba’éichapa ojehuga… nañanderesaraiva’erã
mávapa ohugaraẽvéta, ndajaikovaíriva’erã oñondive ha jarrespeta umi reglas del juego.
152
-- Mba’eichagua juego-pa ojapose umi mitãnguéra.
-- Mba’éichapa oñeñandu umi mitãnguéra upe recreo-pe. Mba’érepa.
-- Mba’e juego-pa ndegustave ha rejapónepa avei ne mbo’ehaópe. Mba’érepa.
-- Mba’épa ñane mbo’e ko moñe’ẽrã.
Ehai kuatiaguasúpe rejapoháicha jepi voi mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽrã. Techapyrã: Ãva ikatu
hína ñanembo’e moñe’ẽrã: ñopytyvõ, mba’apokuaa, creatividad, jehechakuaa...
6. Ehai
Eñemongetami jeýna mitãnguéra ndive mba’épa jahechakuaava’erã umi juegokuéra ñaorganiza
porã hagua ha ani ñañorairõ jahugahápe. Ehai pizarrón-pe umi mitãnguéra opensáva ha he’íva.
Techapyrã: maymavaite ohugaséva oñemoĩva’erã peteĩ ñe’ẽme… opavavete jaikuaa porãva’erã
mba’éichaitépa jahugáta. (reglas), jarrespetava’erã mba’éichapa ojehuga upe juego… ñaha’ãrõva’erã
ñane turno ha jarrespetava’erã ohupytývo ñande rapicha ohugasévape avei, nañandepochýiva’erã
nañaganáiramo… na’iporãi nañembohory ñande rapicha operdéva rehe upe juego, etc.
Eñemongeta umi mitã ndive pe juego de piola rehe. Mba’éicha ojehuga, mba’épa oñeikotevẽ…
Omombe’úvo mitãnguéra mba’eichaitépa ojehuga pe juego, emoha’anga ha upéi ehai peteĩ kuatia
guasúpe. Ikatu péicha rejapo. Techapyrã:
Techapyrã:
Temimbo’e porã
5
Paso 1 Paso 2 Paso 3 Paso 4
(emoha’anga) (emoha’anga) (emoha’anga) (emoha’anga)
Mokõi jugador Maymavaite Upe rire katu Pe mitã opovahína

oñakarama pe piola ohugaséva oñemoĩ peteĩteĩ umi opyrũrõ piola
apýragui ha ojoko peteĩ fila-pe oha’ãrõ mitã opo piola rehe operde ha
hikuái. Peteĩva iturno ohuga oñembojeréva osẽ juégogui, térã
oñakarama peteĩ hagua. Umi mitã hína ári. Oĩva oñemoĩ jey fila
apýragui ha ambue oguerekóva pe piola tenondete pe fílape pahaitépe oha’ãrõ
katu, pe ambue ijapýragui, oñepyrũ omoñepyrũ pe jey iturno.
gotyogui. ombojere iñirũ juego.
ndive upe piola.
153
• Emoñe’ẽna mba’eichaitépa oiko pe pehaiva’ekue.
• Eñemongeta ne remimbo’ekuéra ndive peteĩ juego ogustavéva rehe chupekuéra, mba’éichapa
ojehuga. Ere mitãnguérape toiporavo peteĩ juego ha tomombe’umi avei nde rejapohaguéichaite
peteĩteĩ. Ikatu omoha’anga ha upéi ohai umi ndahasyivéva jajapo… ikatu juego de piola, balita
jehuga, hakembo, tuka’ẽ kañy….
• Emomandu’a chupekuéra ohaiva’erãha juego réra. Iguýpe, omoha’angava’erã mba’eichaitépa
ojejapo. Ipahápe katu ohaiva’erã mba’éichapa jahuga upe juego ogustavéva chupe.
• Ere jeyjey chupekuéra tomba’apo ha’eño, oikotevẽramo ñepytyvõ tohupi ipo ikatu haguaicha
oñeipytyvõ chupe, mbo’ehára ohóta oipytyvõ hagua ojerurévape ha oikotevẽhápe.
• Ojapopa rire hembiapo omañava’erã mba’épa ikatu omoĩve, térã omyatyrõ iporãve hagua.
(revisión y publicación).
ÑEMBYAPU’A

Pejepopetejoaitéke pende katupyryhaguére.

1
2
5 3
5
4
154
“90 minutos”
7
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pe regla de juego pehaiva’ekue kuatia guasúpe área de reencuentro-pe.

• Eguerekóke retopa haguãme peteĩ kuatia guasu (Mural de producciones) omoĩ hagua mitãnguéra
hembiapo juego-kuéra rehegua.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra toguapy
iñirü ijasu pegua ndive ohechauka hagua ojupe mba’eichaitépa ojehuga pe juego ohaiva’ekue.
(Formas, reglas de juego).

• Emombe’u chupekuéra ko árape orrevisataha pe tembiapo kuehe ohaiva’ekue ikatu haguáicha
ohechauka opavavépe umi juego-kuéra ikatúva jahuga recreo-pe mboehaópe.
3. Ehai
Tembiapo jehechauka hagua
• Ejerure umi mitãme tomaña jey hembiapo ojapomava’ekuére. Oimérõ ndojapopái, nocompletapái
hembiapo, tojapo ko’ágã umi regla de juegokuéra. Térã tomoĩmba mba’éichapa jahuga….
Eipytyvõke umi mitã oikotevérõ, umi ñe’ẽnguéra tojehai porã, torekopaite umi paso omombe’úva
peteĩteĩ mba’éichapa ojehuga, ikatu haguaicha mayma omoñe’ẽvape hesakã porã. Ojapopamírõ
pe hembiapo ombohasava’erã peteĩ kuatia morõtĩme ha tomohenda hikuái opavave ohecharamo
haguãme pe mural de producción-pe.
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha ne remimbo’ekuérape jotopahápevoijepi ha pejapo peteĩ semicírculo. Ejerure
chupekuéra tomoñe’ẽ ojapova’ekue.
• Omoñe’ẽmba rire umi mitãnguéra togueraha tomboja pe “mural de producción”-pe, ikatu
haguaicha ojehecha hembiapokuéra.
• Jaguerohory oñondivepa ñane rembiapo porãite ha jajepopete joaite.
• Ejerure mitãnguérape toñeorganiza ohuga hagua hikuái recreo aja umi juego ohaiva’ekue.
155
• Ejuhu ñe’ẽ ko “sopa de letras apytépe”, emongora ha upéi ehai umi ñe’ẽ rejuhúva.
H A V Õ A P
E P Y A H U
P A H Ũ E K
Y H E T A U
K A R A I B
MB O H A P Y
1.___________________ 2.___________________ 3.___________________
5
4.___________________ 5..___________________ 6.___________________
7.___________________ 8..___________________
156
UNIDAD 5 “Jahugamína”
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
8
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Soldadito plómogui ijapopyre”
ÑEPYRŨMBY

iñirũnguérape peteĩteĩ hembiapo ojapova’ekue hogapekuéra. Eguerohorýke hembiapopokuéra
porãita.

• Emombe’u chupekuéra ko árape ohechataha mba’eitápa oikuaa hikuái ko Unidad-pe ha
omoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava: “Soldadito plómogui ijapopyre”
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare moñe’ẽrã: “Soldadito
plómogui ijapopyre”-pe oĩva. Emoñe’ẽ pe moñe’ẽrã réra ha ere chupekuéra tomombe’umi
mba’épa he’iséne: soldadito…plomo…
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Soldadito plómogui ijapopyre”
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe ha eheja mitãnguérape te’i mba’épa oikóne ha
upéi esegi rehóvo.
157
SOLDADITO PLÓMOGUI IJAPOPYRE
Ijapohare: Christian Andersen
Oikomiva’ekue ningo mokõi hermano ojoayhúva ha ohugáva tapiaite oñondive… Ha’ekuéra

ningo hetaitereimi ihugéte. Ãva apytépe oĩ peteĩ juguete ha’ekuéra ohecharamovéva, peteĩ soldadito
plómogui ijapopyre ha hetyma peteĩva… ¡Mokõive mitã ningo ohayhuetereiii chupe!
Omosarambíko hikuái ihugetekuéra mesa ári, ha ãva apytépe avei oĩ peteĩ bailarina
iporãitereíva ha ojerokykuaaitereíva… ijukyetereivoi... hetyma peteĩrengo ojeroky… ¡Ohupi jave pe
hetyma, ijukyvéntema!. Pe soldadito oimo’ã ko bailarina ha’éicha hetyma peteĩnte avei ha upéva
ombopy’a rory chupe ha oñenamora hese.
158
Peteĩ árape, umi mitã ohuga jeýma hína… ha
peichahápe, omoĩ ventana ári pe soldadito-pe hikuái
ha ho’ami upégui calle-pe ñaimo’ã’ỹre. Ohekavérõko
ohekave chupe hikuái ha mamóta piko…
ndotopavéima araka’eve pe ihugéte ohayhuetéva
hikuái.
Ambue mitãnguéra ohasáva upe calle rupi

otopa ko soldadito-pe. Ãva ojapo kuatiágui peteĩ
kanoa’i, omoĩnge pype chupe ha opoi ysyry guasúre.
Pe kanóa oho ysyry guasúre, ha oike peteĩ puente

guýpe. Peichaháguinte osẽ peteĩ anguja guasu ha omuña
soldadito-pe. Omuña aja pukukue chupe upe anguja,
ha’e firmete opyta ha ndohechaukaiete okyhyjeha
mba’e. Anguja katu araka’eve ndohupytýi chupe.
Ho’ytahárupi yguasúre pe kanoa’i

kuatiágui ijapopyre, hykue, osoropa ha pe
soldadito oñapymiii… Ojepy’apyeterei ningo ha’e
ha he’imavoi ndohechamo’ãveimaha pe bailarina
iporãitéva ha ijukyetévape…Peichaháguinte… ou
peteĩ pira tuichapajepéva ha omokõ chupe…
Heta ára rire, peteĩ pescador oikutu upe pira

omokõva’ekue chupe ha ovende pe pira peteĩ pescadería-
pe… ¡Ha peikuaami piko mba’épa oikooo!. Pe mita’ikuéra
sy ojogua upe pira ha ombyaívo… otopami hyepýpe
5
imembykuéra juguete ohayhuetéva.
Umi mitãnguéra ovy’aiterei oujeýre

hendapekuéra ihugéte ohayhuetéva.
Hasypeve soldadito plómogui ijapopyre ou jey
iñangirũnguéra apytépe ha pe bailarina ohayhuetéva
rendápe.
Umi mitã oheka peteĩ mba’yru

iporãmbajepéva omoĩ hagua pype ko soldadito
ivaletévape ha pe bailarina porãitéme oñondivemi
ha oraka’evéma ojei ojuehegui.
159
omba’apo hagua.
A. Eñemomandu’amína pe mombe’urã remoñe’ẽva’ekue: “Soldadito plómogui ijapopyre” ha
emba’apo ne’añomi:
1. Ejesareko porã ta’angakuéra oĩva moñe’ẽrãme rehe. Eñemomandu’ami mba’éichapa oiko

raka’e umi oñemombe’úva pype. Ehai 1 oiko ñepyrũvape, 2 upéi oikova’ekuépe,3 uperireve
oikova’ekuépe ha 4 ipahápe oikova’ekuépe:
5
2. Emarka X oiko haguéicha:

1. Anguja oisu’u hetymáme soldadito-pe.
2. Soldadito oñenamora bailarina-re.
3. Soldadito ojepy’apyeterei oimo’águi ndohechamo’ãvéima pe bailarina
iporãitévape.
4. Soldadito opo ventana rupi osẽ hagua calle-pe.
5. Heta mba’evai ohasáramojepe pe soldadito ivaleterei.
3. Emongora mba’épa nembo’e ko mombe’urã:
Vale Katupyry Chentese Aña Respeto
160
Ã. Ehechauka hesakã porãha ndéve pe remoñe’ẽva.

1. Emoñe’ẽ ha upéi emoha’anga he’íva oración-pe:
Mbohapy mbopi ho’u pakova.
Mati hãi rasy.
Lembu oveve yvate.
5
2. Emoñe’ẽ ha upéi embojoapy umi ta’anga héra ndive:
• mboka
• kamby
• havõ
161
7. Ehai
Emoha’anga ha ehaimi ikatuhaichaite mba’épa rehugaseve ha mba’éichapa ojehuga pe juego.
ÑEMBYAPU’A

• Pejepopetejoa pende rembiapo porã haguére.
162
UNIDAD 6 “Mymbakuéra” Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Granja-pe guare”

Granja
“nambi” rehegua.
N n
nambi
Emombe’u temimbo’ekuérape ko árape peñepyrũtaha peteĩ Unidad pyahu hérava ¡Mymbakuéra!.

Eporandumi chupekuéra mba’éguivaichapa oñe’ẽta ko Unidad pyahu.
Ere chupekuéra ko Unidad pyahúpe pemoñe’ẽtaha heta moñe’ẽrã, purahéi, kũjererã, káso ñemombe’u,
mombe’urã ha avei moñe’ẽrã oporomomarandúva (T. Informativo) rehegua. Pemoñe’ẽvo peipurúta
estrategia de lectura: conexiones personales, inferenciales. Avei peipurúta peteĩ estrategia
pyahu hérava “Visualizar”; péva ningo peteĩ estrategia de lectura nepytyvõva remyesakã hagua
remoñe’ẽva, upéicharõ resapymíramo rehechávaicha pene akãme mba’eita oikóva moñe’ẽrãme,
mba’épa ñanembo’ese umi moñe’ẽrã. Pemombe’úta ha pehaíta avei peteĩ mombe’ugua’u.
163
ÑEPYRŨMBY

tomombe’umi peteĩteĩ ojapova’ekue hógape ambue árape.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã: “Granja-pe guare” Peipuru jeýta pe estrategia
de lectura “conexiones personales”, ha avei peteĩ estrategia pyahu hérava “Visualizar”.
Pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ oguerekóva “N/n”. Avei pehecháta ha pehendúta mba’éichapa
ojehai ha hyapu pe tai pyahu peikuaa pyahútava.
3. Ñanemandu’ami jaikuaámava voi rehe

• Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa he’ise pe ñe’ẽ “Granja”.
Ehai pe organizador gráfico-pe umi ñe’ẽ he’íva guive ndéve umi mitã.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive oĩva pe moñe’ẽra
“Granja-pe guare” pe. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa he’i ko
moñe’ẽrãme. Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva: Mombe’u gua’u, mombe’urã, ñe’ẽpoty…
Mba’érepa he’i upe iñembohovái. (Reconocer las características de los textos).
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã:“ Granja-pe guare”.
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Remoñe’ẽvo rehóvo eipuru pe estrategia
de lectura hérava conexiones personales (CP). Emoñe’ẽmba rire peteĩ párrafo paha peve, ikatu
6 repyta ha eporandu hembiasakue: -Peẽpa pehómava peteĩ granja-pe CP) -Pehechámavapa

mba’éicha oñeñami vaka. (CP). Opávo upe 5ºpárrafo ikatu eporandu avei -Peẽpa pehechámava
ñandu guasu. Ehejamína tomombe’u mba’éichapa pe ñandu…
chupekuéra.
-- Katuetéko: oikóva térã ojejapóva manteva’erã. Ndaikatúiva ojeheja ojejapo’ỹre.
-- Rambosaguã: hi’upy oje’úva pyhareve.
-- Ombo’ygua: y oñemoĩva mba’yrúpe hoy’u hagua mymbakuéra.
-- Inambi máta: oñepyrũháme inambi.
-- Okára: óga korapy jere.
-- Jepe’ava: jepe’a ñembyaty ojejatapy hagua.
-- Osununu: hyapu vaíva.
-- Javoráire: ñanandýre.
164
GRANJA-PE GUARE
Arsenia Medina
Favio Cabrera Duarte
Vacación oguahẽvo,peteĩ árape Ana vy’ápeko oho itio rendápe Chaco-pe. Itio niko hetaaa
hymba hógape. Ko’ẽjúvo… oho itia Nini ndive korápe ovaka amívo ogueru hagua kamby rambosaguã.
Upe rire katuete ohova’erã kokuépe oguerúvo mandi’o, kumanda… ha hetave mba’e okosina hagua
karurã.
6
Oukuévo hikuái kokuégui…Ña Nini,Ana tia, opyta chikéro rokẽme ha he’i chupe:
- ¡Néike!...¡néike! ne mitã, pya’e pya’e emombo pe mandi’o umi kurépe...oiméne ivare’aitereíma’anga…
ne’írãko orambosa hikuáiiii!!!
- ¡Kúchiii!¡kúuuuchiiii!!!!.. he’i tia Nini… ehecháko pya’e hasẽmbáva oiiĩoiiĩi, oiiĩĩĩiii hasẽjoa umi kure
nambi guasu ojávo mandi’o reka.
165
Ana opyta omaña mombyry umi kure kyra nambi guasúre, mba’eichaitépa okaru, upéi
katu oho peteĩteĩ ojapajeréi tujukuápe. Aaii mba’eichaitépa oñemona hikuái inambi máta peve pe
tujurýpe, Hahahahahaaa opuka pukuuu Ana.
Asajemiẽvo oho hikuái ombo’ygua ryguasu, ype, pávo ha ambueve mymbakuéra.

Mba’eichaitépa Ana, omomba’eguasu ha oguerohoryeterei umi mymbakuéra ohecháva itiokuéra
granja-pe.
Upéi riremi tia Nini he’i Ana-pe jaháke pya’e ne mitã jajepe’ava, anítei opa mba’e hína
ñande rejepe’a ha ofaltáma jajatapy hagua. Ombyatývo jepe’a ohendu osununúva javoráire, tuicha
ñemondýire ojere oma’ẽ ha ohecha sapy’a ñanduguasu ita’yraikuérare… sarambípeko oho hikuái
upégui.
6 Katuetéko osenamba rire oñembyaty hikuái okára potĩ porãme ha yvytu mante oipeju
piro’y’asy… Oñemoĩmbaitéma ojapysaka hagua tio Íno okaseárõ, ha’éko okaseakuaami… hetaitereivoi
ningo oikuaa umi Jasy Jatere rehegua, omombe’úma katu ohendúrõ guare asaje akuve jave
oturuñe’ẽvo ñanandýre Jasy Jatere. Omombe’u avei, pombéro opiãpiãha visita jave. Hetamii káso
ñemombe’úko oiko jepi káda pyhare. Upéi katu Ana itia sái ruguáirema ipojái oike hagua kotýpe,
hasyyypeko opytami oke upe káso ñemombe’u rire.
Ana-pe hi’ãma oho jey mbo’ehaópe ha ojotopa iñirũnguéra ndive omombe’u guasu hagua
chupekuéra mba’eichaitépa ohasa porã i-vacación-pe ha hetaaa… ovy’a ha oikuaa mba’e pyahu
itiokuéra granja-pe.
166
-- Moõpa oho Ana ohasa i-vacación.
-- Mba’épa Ana ojapo itia Nini ndive ko’ẽjúvo.
-- Mba’ére piko Ana pyharévo itia sái ruguáirema ipojái oike hagua kotýpe.
-- Mba’e mba’épa oikuaa Ana granja-pe oiko’aja.
-- Mba’érepa Ana ohasa porãite vacación-pe.
-- Mba’épa repensa pe Ana rembiapóre. -Mba’érepa.
• Ejerure ne remimbo’ekuérape toñemomandu’ami jey pe moñe’ẽrãre ha eporandu chupekuéra:
-- Moo piko Ana opyta ra’e omaña mombyry omombóvo mandi’o tia Nini…
-- Moo peve piko umi kure oñemona tujúre…
-- Mba’eichaguaite piko umi kure…
• Ere chupekuéra pemoñe’ẽtaha peteĩ kũjererã kure nambi guasu rehegua. Kũjererã ningo hína
ñamoñe’ẽ ñane kũ ojere porã hagua ha avei ñañe’ẽ porãve hagua.
Kure kyra nambi guasu

Okaruse ha hasẽ guasu,
eru kure ñamongaru
kure kyra nambi guasu
kure kyra ani ipiru. 6
Pemoñe’ẽ jeyjey kũjererã, uperire ejerure chupekuéra tombopu ikuã ohendu vove ñe’ẽ ogueraháva
“n” omoñe’ẽvo mbeguekatu kũjererã. Upe rire tosapymi sapy’aite hikuái, oheka hagua iñapytu’ũme
ñe’ẽ oguerekóva tai “n”. Ehaíke pizarrón-pe umi ñe’ẽ osẽva.
Techapyrã:
nambi, nanga, nambre, néike, nahániri, ne’ĩra. tanimbu, enohẽ, einupã, akãnundu…
167
8. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai n reipurúvo ñe’ẽ: “nambi”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai tai N/n, tuicháva, michĩva.
9. Ehai
Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe omba’apo hagua i-cuaderno
de Comunicación-pe.
Ehai pe tai reikuaapyahúva.
6 Embojoaju umi silabakuéra ha ehai ñe’ẽ.
Hẽ ũ na ha néi ndi no mo
ke po nu na no ku no õ
1. ____________ 2. ____________ 3. ____________
4. ____________ 5. ____________ 6. ____________
7. ____________ 8. ____________
168
ÑEMBYAPU’A

1. Ejerure mitãnguérape tohai mba’éichapa héra ko’ã ta’anga.
……............... ……............... ……............... ……...............
2. Emoha’anga ha epinta mba’épa nde gustave ko moñe’ẽra “Granja-pe guare” gui.
169
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Granja-pe guare”

Mba’épa oiko iñepyrũrãme Mba’épa oiko mbytépe Mba’épa oiko ipahápe

• • •
ÑEPYRŨMBY

peteĩteĩ ojapova’ekue hógape. Tomombe’umi avei mba’épa ogustave chupe pe mombe’urã
omoñe’ẽva’ekuégui ambue ára. Mba’érepa.

• Emombe’u ne remimbo’ekuérape pemoñe’ẽjeytaha moñe’ẽrã: “Granja-pe guare”, ha
peipurujeytaha pe estrategia hérava “Visualizar”. Eremi avei chupekuéra pemoñe’ẽta ha
pehaíta ipahápe peteĩ dictado ohechauka hagua mitãnguéra opytámapa iñakãmekuéra umi tai
ome’ẽmava’ekue.
3. Ñanemandu’ami jaikuaámava voi

Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikora’e pe moñe’ẽrã
ñepyrũme, mbytépe ha ipahápe avei. Ehai pe organizador gráfico-pe rejapova’ekue ñepyrũmbýpe.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Ejerure mayma mitãnguéra omoñe’ẽséva guivépe tomoñe’ẽ peteĩteĩ moñe’ẽrã “Granja-pe
guare”. Eipytyvõ chupekuéra tekotevérõ.
• Emoñe’ẽmba rire peteĩ párrafo epyta ha ejerure mitãnguérape tosapymi ha tohecha iñakãme
mba’épa oiko pe moñe’ẽrãme. Ikatu reporandu: - Mba’épa pehecha ojapórõ Ana ha itia…
• Pe 5°- párrafo opakuévo ikatu reporandu avei – Pesapymírõpa mba’e mba’évaicha ohasa pene
akã rupi….ha péicha ejapo rehóvo pemoñe’ẽmba peve.
170
-- Mba’épa ojapo jepi Ana itiokuéra ndive osenamba rire.
-- Mba’eichagua kásopa oiméne omombe’u Tio Íno Ana umíape.
-- Mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽrã.
-- Ndépa mba’éicha rehasa ne vacación. Mba’érepa.
6. ¡Jaipurumína pe estrategia de lectura hérava “Visualisar”!

Peñomongetapa rire mombe’urã “Granja-pe guare” rehe, emombe’u ne remimbo’ekuérape
pehugataha peteĩ juego ojepuruhápe maymavaite sentido-kuéra jaguerekóva guive. Upevarã
pemoñe’ẽjeýta mbykymimi moñe’ẽrãme oikova’ekue omomombe’u hagua hikuái mba’éichapa
pe hemiandu ohasávo iñapytu’ũ rupi umi omoñe’ẽva.
Ejerure ne remimbo’ekuérape te’i peteĩteĩ sentido-kuéra jaguerekóva. Nde rehechauka

ñepyrũva’erã mba’eichaitépa pejapóta. Ehai rehóvo peteĩ cuadro de doble entrada-pe kóicha:
Techapyrã:
Temiandu jehechaukaha (Sentidos) Mba’épa ñañandu térã jahecha (Visualización).

Jehecha kure ojapajeréi tujukuápe.
Ñeñandu yvytu piro’y asy che rováre.
Ñehetũ kure chikéro hyakuã vai.
He Hetereiii kamby’aku kangymíva oñeñamimbávonte.
Ñehendu Tia Nini ohenói kure.
7. Ehai
Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe ojapo hagua peteĩ dictado
mbykymi i-cuaderno de comunicación-pe.
Ejerure mitãnguérape toñemomandu’a mba’éichapa hyapu ha ojehai umi tai ojekuaa pyahúva. Ere
6
chupekuéra tohai avei pizarrón-pe.
Emoñe’ẽ jeyjey umi ñe’ẽjoaju ojehaítava, embohyapu porãke ikatu haguáicha mitãnguéra ohendu
porã ha ohai porã avei. Upe rire edicta chupekuéra mbeguekatu porã peteĩteĩ umi ñe’ẽ. Ejerure
chupekuéra tojesareko umi palabra clave o de uso frecuente ojeheróva rehe, imandu’a porã hagua
maymavaite.
1. Ana ho’u kamby. 2. Ana ha itia Nini oitypei. 3. Ku vaka hũ nambi haso.
4. Panambi hovy oveve. 5. Amo mitã heta mba’e oikuaa.
171
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo. Upépe
ejerure chupekuéra tomoñe’ẽmi hembiapokuéra.
• Upéi ejerure mitãnguérape toñokambia pe i-cuaderno hapicha ijykeregua ndive ohechakuaa
hagua oĩ porãpa térã nahánirĩ. Ejerure peteĩ mitãme todictami umi ñe’ẽjoaju ha ehai pizarrón-
pe. Embohyapu porãke maymavaite ñe’ẽ rehaikuévo ikatu haguáicha mitãnguéra ohechakuaa
taikuéra umi ñe’ẽme.
• Upe rire ere ne remimbo’ekuérape tojesareko porã iñirũ cuaderno rehe ohechakuaa hagua umi
ñe’ẽ ohaiva’ekue hapicha.Tohai peteĩ rraja’i ojehai vaíva guy rehe, térã peteĩ pepo’i ra’anga oĩ
porãrõ. Eñemongetákena hendivekuéra ani hagua omongy’a térã oñembosarái hapicha cuaderno
rehe. Ere avei chupekuéra ani ojepy’apy ojavýrõ ohaikuévo, pe jejavy rupivéko jaikuaave avei
jahávo. Eréke mitãnguérape nderehejamo’ãiha oñembohory avave hapicha rembiapóre.
• Pejepopetejoaitéke pendekatupyry haguére.
• Embyaty umi cuadernokuéra ejesareko hagua upe rire.
• Pe dictado ningo ohechaukáta ndéve mba’eichaitépa ohai hína ne remimbo’ekuéra; ohai porãpa
térã nahánirĩ. Ikatu haguáicha reipytyvõmiẽ oikotevẽvape.
1. Ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ha upéi tombohéra ko moñe’ẽrã.
....................................
Kanóa ýpe, ype yvýpe

oke mboyve ha’e oytase.
Mbovy vaka oke okápe.
Mymba oĩva ohose oke.
Kanóa ýpe, mymba yvýpe
Kanóa ýpe, ype hyepýpe.
6 2. Emoha’anga ha epinta he’íva pe moñe’ẽrã remboherava’ekuépe.
172
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Ñandu guasu”

Mba’épa jaikuaa ñandu guasu rehegua. Mba’épa jaikuaase pe ñandu guasúgui.
“ñandu” rehegua.
Ñ ñ
Ñandu
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ
peteĩteĩ pe moñe’ẽrã oguerahava’ekue hógape. Tosapymi sapy’aitemi ha tomombe’u mba’épa
ohasa iñakãrupi omoñe’ẽnguévo pe moñe’ẽrã. (Visualización).
173
• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã: “Ñandu guasu”. Pemyesakãta ha
pemoñe’ẽmbarire pejapóta peteĩ síntesis umi opaite mba’e omombe’úvagui pe moñe’ẽrã.
Emombe’u chupekuéra mba’épa he’ise pe sintetizar:
Sintetizar ningo he’ise ñamombe’u mbykymi iñimportantekuete oikova’ekue moñe’ẽrãme.Ere
avei mitãnguérape pemoñe’ẽta ha pehaitaha ñe’ẽ ogueraháva “Ñ/ñ”, pehecháta mba’éichapa
ojehai, pehendúta hyapu, ha avei pehecháta tai ra’anga.

Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikuaáma pe ñandu guasu
rehegua. Ehai organizador gráfico-pe, he’íva guive hikuái ñandu guasu rehegua.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive rehe moñe’ẽrame.
Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa he’i ko moñe’ẽrãme. Mba’eichagua
moñe’ẽrãpa kóva: Mombe’u gua’u, mombe’urã, ñe’ẽpoty… Mba’érepa he’i. (Reconocer las
características del texto).
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Ñandu guasu”. Emoñe’ẽ rire peteĩteĩ
umi haipyvo (párrafo), eñemongeta mitãnguéra ndive mba’érepa oñe’ẽ. Techapyrã: Moõpa
oiko, mba’éichapa hete, mba’épa ho’u..mba’éichapa oñemuña… ikatuhaguáicha umi mitãnguéra
ocategoriza marandukuéra omoñe’ẽva.
• Remoñe’ẽnguévo rehóvo eñomongeta avei temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ hesakã porã’ỹva
rehe chupekuéra.
6
-- Ñandu guasu: mymba,guyra guasúpe ojoguáva, ipepo, hetyma mbuku, hete tuicha ha
ndovevéi.
-- Yvy ape ári: yvy ári.
-- Tuicha: erádo.
-- Hopea puku: tague ipukúva oĩva hesa ári, ityvyta guýpe.
-- Omnívoro: okarúva opamba’e reíre. Ho’úva opa mba’e.
-- Haitykuéra: huparã ojapóva guyra omboja hagua hupi’a.
174
ÑANDU GUASU
Arsenia Medina
Pe ñandu guasu ningo Sudamérica pente

oiko. Hetamiii oĩ ñande Chaco paraguayo-pe ha avei
Argentina ha Chile-pe.
Ñandu guasu ningo hína tuichavéva guyrakuéra

apytépe ko yvy ape’ári ha ovy’a umi ñu guasu rehe.
Ha’e ijespesial; tuicha rupi. Ijajúra puku ha ohecha
porãiterei. Ipepo, ha ndovevéi. Ipohyieterei ningo ha
upévagui nda’ipu’akái hetére oveve hagua. Hetyma
pukupuku mbarete porã, odispara kuaaiterei, iñakã’i,
hesa guasuguasu ha hopea puku porã.
Ñandu ningo opamba’erei ho’úva, upévare

oje’e chupe omnívoro. Ho’u mbói, yvyra’a, ñana ha
mymba’ikuéra michĩvéva.
Pe ñandu guasu familia-pe ningo oĩ peteĩnte

pe máchova ha hetaaaa ñandu kuñáva hendive.
Pe máchova ojapo haitykuerarã ha umi

kuñáva katu oĩháicha ombo’a upépe. Upéi pe
máchova oñenõ tupi’a ári, ha osẽ haitýgui okaru
haguaite, sapy’ami. Ojávo pe hupi’a onase chugui
ñandu guasu ra’y.
Ko’ágã rupi ñandu guasu ojeguereko

estancia háre térã ambue hendárupi
6
oñeñangarekohápe hese.
Ñañangarekóke hesekuéra ani

opa mba’e ñande rekohágui.
175
-- Mba’ére piko pe ñandu ndaikatúi oveve.
-- Mba’égui piko oñalimenta ñandu.
-- Mávapa ojapo haityrã.
-- Mba’érepa oje’e umi ñandúre ijespesialha.
-- Mba’érepa pe máchova oñeno tupi’a ári ha ndaha’éi kuñáva ambue guyrakuéraicha.
-- Mba’épa nde ere ñandu mácho rembiapóre. - Mba’érepa.
-- Mba’épa oikóne nañañangarekóirõ ñandukuéra rehe.
• Emombe’u mitãnguérape pemoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã ñandu rehegua. Ere chupekuéra
tojepopete ohendu vove pe tai ñ ryapu. Uperire toha’angami ñandúpe he’iháicha ko
moñe’ẽrãme.
Ñandu mácho ovy’a ñu

potĩme, ñandu kuña
ovy’a hendive ñúre.
Oñembosaraki, ojaitypo,
oñomuña, okañy
6
ñanandýpe oñondive.
Pemoñe’ẽ jeyjey kũjererã, uperire ejerure chupekuéra toñemokuãmbopu ohendu vove ñe’ẽ
ogueraháva tai “n” omoñe’ẽvo mbeguekatu kũjererã. Upe rire tosapymi sapy’aite hikuái, oheka
hagua iñapytu’ũme ñe’ẽ oguerekóva tai “ñ”. Ehaíke upe rire pizarrón-pe umi ñe’ẽ osẽva.
Techapyrã:
ñaña, ñana, ñati’ũ, ñu, ñemu, oñe’ẽ…..
176
8. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai Ñ/ñ reipurúvo ñe’ẽ: “Ñandu”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai tai Ñ/ñ, tuicháva, michĩva.
9. Ehai
Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe omba’apo hagua
Ehai pe tai reikuaapyahúva
Embojoaju umi silaba-kuéra ha ehai ñe’ẽ.
ña rai ky ñe ña ñu ño
6
mi ña rõ ty ti ku rã ndu
1. ____________ 2. ____________ 3. ____________
4. ____________ 5. ____________ 6. ____________
7. ____________ 8. ____________
177
ÑEMBYAPU’A

……............... ……............... ……............... ……...............
2. Ehai ñe’ẽjoaju umi ñe’ẽ rehaiva’ekuégui.
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
4. ......................................................................................................................................................
178
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Ñandu guasu”.

• Ejapo peteĩ organizador gráfico reipurútava rehai hagua peteĩ síntesis ñandu guasu rehe oñe’ẽva.
• Ejapo tarjeta rehai hagua ko’ã ñe’ẽ:
Ñandu, ñati’ũ, ñasaindy, ñakyrã, ñu, ñanandy, ñe’ẽ, ñorairõ… Emoĩ hagua upe rire pared de
palabra-pe.
ÑEPYRŨMBY

peteĩteĩ ojapova’ekue hógape. Tomoñe’ẽmi umi ñe’ẽjoaju ohaiva’ekue,uperire toñokambia
ikuatiahai iñirũ ijasugotyogua ndive ohecha hagua hembiapokuéra.
• Emoĩ umi tarjeta peteĩ carton’ípe ha ere chupekuéra tohasa peteĩteĩ omoñe’ẽ ha uperire
tomohenda pe kuatia guasupe umi ñe’ẽ oguerekóva tai “ñ” ojesareko hagua tapiaite.
• Ere ne remimbo’ekuérape ko árape omoñe’ẽjeytaha pe moñe’ẽrã omombe’úva ñandéve ñandu
guasu rehegua, ikatu haguáicha omyesakãve omoñe’ẽva. Avei ohaíta peteĩ “síntesis” ñandu
guasu rehegua.
2. Ñañemomandu’ami jey estrategia jaipurútava rehe
• Eñomongeta mitãnguéra ndive pe moñe’ẽrã pemoñe’ẽva’ekue ambue áraguipa mba’épa
imandu’a. Mba’épa pe imandu’a porãitevéva, ohecharamovéva. Ehaíke rehóvo pe organizador
gráfico-pe he’íva guive mitãnguéra.
Techapyrã:
Mba’eichaitépa ñandu guasu Jaikuaáva ñandu guasu rehegua

Ñandu guasu kuñáva ombo’a ha pe máchova oñeno hupi’a ári oja
Mba’éichapa oñemuña.
peve.
Moõpa oiko.
Mba’eichaitépa hete.
Mba’épa jaikuaave chugui.
179
Moñe’ẽrã jave
3. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmi jeýna syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã: “Ñandu guasu”.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo epyta’imi jepi ha eporandu mitãnguérape mba’éguipa oñe’ẽ pe párrafo
tahe’i mba’éguipa okaru, moõpa oiko, mba’eichaitépa hete, mba’éichapa oñemuña… Péicha
rejapova’erã rehóvo opaite párrafo-pe ikatu haguáicha mitãnguéra ohechakuaa mba’épa pe
iñimportantevéva ha mba’e mba’épa nahániri.
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tomoñe’ẽmi pe síntesis pejapova’ekue mba’eichaitépa opyta.
5. Ehai
• Ere mitãnguérape toñomoirũ mokõimokõi ha upéi tomoha’anga ñandu guasúpe.Toiporavo
omoha’angátapa ñandu guasu máchovape, kuñávape, ita’yraikuérape térã oñondivepaite.
• Topensa, toñomongeta hapicha ndive mba’eichaitépa pe ñandu ha upéi tohai mba’éichapa
hete, moõpa oiko, mba’épa ho’u, mba’éichapa oñemuña ha ambueve mba’e iñimportantevéva
oikuaáva ñandúgui.
• Eromandu’áke mitãnguérape ndahesaraiva’erãha ijehaipyre oguerekova’erãha iñepyrũmbýpe
moñe’ẽrã réra ha mávapa ohai pe moñe’ẽrã. (Título y autor/es).
• Eipytyvõke ne remimbo’ekuérape ikatuhaguáicha ohai pe omombe’uva’ekue hapichápe oikuaáva
ñandu rehegua.
• Tomoñe’ẽ maymavaite hembiapo ha tomyatyrõ ijehai neñepytyvõ rupive.
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo.
Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ ohaiva’ekue. Peñomongeta mba’épa peikuaa pyahu ko árape.

• Ejerure umi mitãnguérape tomba’apo hogaygua ndive.
6
• Ejeporeka ko’ã tai apytépe mymbakuéra réra oñepyrũva tai ñ-gui.
ñ a nd u p j m mb
a y t ñ ñ e t ĩ
t v k ñ a t m k
i ñ u r u m i ñ
‘ p k t a m i o
ũ ñ a h a t ĩ p
Ejapo ñe’ẽjoaju umi ñe’ẽgui:

1.________________ 2.________________ 3.________________ 4.________________
180
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pe síntesis pehaiva’ekue kuatia guasúpe área de reencuentro-pe.

• Eguerekóke retopa pya’e haguame peteĩ kuatia guasu (Mural de producciones) mitãnguéra omoĩ
hagua hembiapo “Ñandu guasu” rehegua.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra toguapy
iñirũ ndive ohechauka hagua ojupe mba’eichaitépa ojapo hembiapo hógape. Tomoñe’ẽ peteĩteĩ
umi ñe’ẽjoaju ojapova’ekue.

• Emombe’u mitãnguérape ko árape orrevisataha hembiapo ohaiva’ekue kuehe iñirũ ndive,
ohechauka hagua maymavaitépe mba’eichagua mymbápa “Ñandu guasu” ha avei omyatyrõ
hagua hembiapo tekotevẽháme. Ipahaitépe omosãingóta ikatuhaguáicha opavave ojesareko
hembiapokuéra rehe.
3. Ehai
• Ejerure umi mitãme tomañami jey hembiapo ojapomava’ekue rehe. Oimérõ ndojapopái ra’e,
nomohu’ãi; tojapopa ko’ága. Emomandu’áke chupekuéra ani hesarái mba’evete ñandu guasu
rehegua; omoĩva’erã mba’éichapa oñemuña… mba’éichapa hete, mba’épa ho’u moõpa oiko…
Eipytyvõke umi mitãme oikotevẽrõ, umi ñe’ẽnguéra tojehai porã, ikatuhaguáicha mayma
omoñe’ẽvape hesakã porã. Ojapopamívo pe hembiapo ombohasava’erã peteĩ kuatia potĩme, upéi
tomohenda hikuái opavave ohecharamo haguame pe mural de producción-pe. (Publicación).
181
ÑEMBYAPU’A
4. Ñamombe’úvo jaikuaapyahúva ko árape

• Egueraha ne remimbo’ekuérape pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo. Ejerure
haguáicha ojehecha hembiapokuéra.

• Emohanga ha embohéra ñe’ẽ ogueraháva tai “ñ”
……............... ……............... ……............... ……...............
182
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Ryguasu Pititi”.

• Ejapo peteĩ tarjeta de 28 cm x 21 cm, reipurútava rehechauka hagua mitãnguérape palabra clave
“ryguasu” rehegua.
R r
ryguasu
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ ha
tohechauka umi ta’anga ha ñe’ẽ oguerahava’ekue hógape ojapo hagua.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã: “Ryguasu Pititi”. Pemoñe’ẽnguévo peipurúta
umi estrategia de lectura ñame’ẽmava’ekue. Avei peipurúta peteĩ estrategia pyahu pemyesakã
hagua mombe’urã, pe estrategia de lectura hérava “formularse preguntas” he’iséva hína umi
mba’eñeporandu ohasáva ñane akãrupi, térã ñañe-imagináva, ñapensáva, ñamoñe’ẽnguévo peteĩ
moñe’ẽrã. Pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ oguerekóva “R/r” ndahyapu hatãiva. Avei pehecháta ha
pehendúta mba’éichapa ojehai ha hyapu pe tai peikuaa pyahútava.

• Emombe’u mitãnguérape pepuraheitaha peteĩ purahéi hérava “Ryguasu rague chara”
• Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ nendive ha upe rire pepuraheijoa. Eipuru 10 aravo’i upevarã.
183
RYGUASU RAGUE CHARA
Arsenia Medina
Con la música de “La gallina Turuleca” Payaso Miliki, ojapova’ekue.
Oime peteĩ che’irũ

Ogueru peteĩ ryguasu
Ha’etéva umi yryvu okurúvaaa.
Hetyma perõ puku

Ndokarúigui iperõmba
Ipiru perõ vai, ivaíkooo.
Ombo’áko ñañandýpe
Ombo’áko kosináme ha
Hupápe, nombo’áikooo.
Ryguasu rague chapĩ

Yryvu rangue voi
Itavyraipaite.
6 Ombo’áko peteĩ, ombo’a

Mokõi, mbohapy ha irundy.

Ombo’a avei po, poteĩ ha pokõi
Poapy, ha porundy…
Mamóiko oho pe ryguasu
Yryvu rangue voíva
Pehejána ,tombo’aa..
tombo’ána pa peve.
184
• Eporandu chupekuéra, mba’épa oikuaa ryguasúgui: moõpa oiko, mba’épa ho’u,mba’éichapa
hete,mba’emba’épa jaipuru chugui ñane rembi’urã, mba’éichapa ñañangarekova’erã hese…
• Ehai pizarrón-pe he’íva guive umi mitã.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive rehe moñe’ẽrãme.
Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa he’i ko moñe’ẽrãme. Mba’eichagua
moñe’ẽrãpa kóva: Mombe’u gua’u, mombe’urã, ñe’ẽpoty… Mba’érepa he’i. (Reconocer las
características del texto).
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Ryguasu Pititi”. Emoñe’ẽ’aja eipuru pe
estrategia de lectura “formularse preguntas”. Techapyrã:
a) Emoñe’ẽmba rire 1-ha pegua párrafo, epyta ha eporandu: Pe ryguasu otopávo avati ra’ỹi…
pepensamína, peñe-imaginamína…- Oiménepa ko ryguasu opensa porã ko ojapótavare. –Upéi
ndokyvéi mba’érõ -Heñóinepa avati ra’ỹi, mba’épa peẽ pepensami, mba’e porandúpa ou pene
akãme…
ã) Opávo 2-ha pegua párrafo, ha eporandu jey -Mba’épa eñeporandu ndejupe hína…. Che
añeporandu che jupe… -Otopánepa ko ryguasu oipytyvõva chupe.
ch) Opávo pe 4-ha párrafo, eporandu: -Mba’épa eñeporandu nde jupe…Che añeporandu: -
mbe’érenepa avave noipytyvõséi chupe.
e) Peichaite avei ejapo opávo 5-ha párrafo. Eporandumi: -Mba’épa eñeporandu ndejupe hína…-
Che ningo añeporandu hína… - Ipohýinepa pe vosa avati ku’i ryru.
ẽ) 6-ha párrafo-pe eporandu: - Mba’érepa Pititi hakate’ỹete ivosáre. -Mávapa oñomise mba’éne
chugui…
g) 7-ha párrafo opakuévo eporandu: -Mba’érepa ryguasu Pititi hovasy ha hovapukúma voi
omañávo i-vecino-kuéra rehe.
rehe chupekuéra.
-- Pititi: hague hũ ha morotĩ mimíva.
-- Mbovymi: pokãmi, sa’imíva.
-- Avati ra’ỹi: avati ojeímava, ojehekýiva avati’yguégui.
6
-- Ñemity: ñeñoty heñói hagua peteĩ yva’a, térã oimeháichagua ka’avo.
-- Pytyvõ: oje-ayuda, oñepytyvõ.
-- Omyasáĩ: oipyso.
185
RYGUASU PITITI
Arsenia Medina
Oikomiva’ekue peteĩ ryguasu
kyra guasu hérava Pititi…… Ha’e ningo
oiko peteĩ granja-pe imemby’ikuéra
ndive. Peteĩ pyharevépe, ombyaty
jave jepe’a,otopa mbovymiii avati
ra’ỹi. Upépe opensa ha he’i ijupe-“
¡Ndahetái ningo ko avati raỹi,
ndaikatumo’ãi ningo amongaru
maymavaite chemembykuérape.
Añotýrõ katu….. aguerekóta hetaaaa
avati imba’erãkuéra”!
Upémarõ ryguasu Pititi oho

oñemongeta i-vecino-kuéra ndive,
umi oikóva ijypypemiẽ: ype, kure ha
kavaju:
- Ko avati ra’ỹi ningo atopa ha añotỹse,
ikatúnepa che pytyvõmi…
- ¡Che nahániri!- He’i ype.
- ¡Che nahániri avei! He’i kure.
- Chékatu nírõ ndoroipytyvõmo’ãi!, he’i kavaju.
- Upéicharõ … chétamante !-he’i ryguasu Pititi.
Upeichaite oiko, ryguasu Pititi oñemitỹ ha’eñoite’asy. Ha’e vy’apópe oñoty pe avati ra’ỹi.
Upéi he’i imembykuérape:

- Peẽ mitãnguéra… ára ha ára jarregava’erã ñane ñemitỹndy. ¡Aníke penderesarái! Ñande
ñañopytyvórõ, osẽ porãvẽmanteva’erã opaite mba’e.
6
Heta ára ohasa rire… iporãitereíma pe kóga ra’y, upéi katu hi’apáma pe avati, haỹi porã porã.
Pititi ojerure jey i-vecino-kuérape oipytyvõ hagua chupe:

- Ikatu piko cheipytyvõmi ambyaty hagua avati…
- ¡Che nahániri!- He’i ype.
- Upéicharõ … chétamante ! -he’i Pititi.
Upeichaite oiko, pe ryguasu Pititi oikytĩ ha ombyaty ha’eñoite’asy pe avati.
Upéi omyasãi kuarahýpe ikã hagua.
186
Ikãmbávo umi avati ra’ỹi, Pititi ojerure jey i-vecino-kuérape oipytyvõ hagua chupe ogueraha
hagua omongu’ika ijavati ra’ỹi.
- Ikatu piko cheipytyvõmi agueraha hagua amongu’ika avati ra’ỹi…

- ¡Che nahániri! - He’i ype.
- Upéicharõ … chétamante ! -he’i Pititi.
Upeichaite oiko, Pititi ogueraha ha’eñoite’asy omongu’ika avati ra’ỹi. Upépe pe avatimongu’iha
omongu’i ha ome’ẽ peteĩ vosa renyhẽte avati ku’i chupe.
Upéi ryguasu oguahẽ hógape ha oñongatu porã kotýpe ijavativosa ani hagua avavete opoko
hese, ha he’i imembykuérape:
- ¡Ajapóta peteĩ sopa paraguaya hepajepéva ko avati ku’ígui. Amoĩta pype heta sevói, kesu,kamby…
hetereiiitaaa!.
Upeichaitéko ojapo Pititi. Uperiremíntema opaite hendárupima hyakuãvurei pe tembi’u

ojapóva ryguasu!!!.
Oporandu imembykuérape:
- Peẽ mitã…
- Pe’útamapa ko sopa he ajapova’ekue.
Pya’etereíko ype,kure ha kavaju

oguahẽma ryguasu Pititi rokẽme:
- Che ha’use, he’i ype.
- Che avei, he’i kure.
- Chémakatu ha’usetereiii, he’i kavaju.
- Ore ro’useee… he’ijoaite hikuái.
Ryguasu Pititi hovasyyy, hovapukúma

voi ha he’i chupekuéra:
- Ajerurérõ guare peẽme chepytyvõ
hagua, avavete nachepytyvõséi kuri. Ko’ága
ndape’umo’ãimante, pepytáta tye kororõre mante.
6
Upémaro,ype, kure ha kavaju oñembyasyetereiiii… otĩetereiiii ha ojere hikuái hogarapére.
Ryguasu Pititi ningo imba’eporã ha ndaikatuivoi ipochy are. Omaña hesekuéra ha ombyasy i - vecino
- kuérape..
- ¡Nde!... he’i peteĩ imembýpe.
- Tereho ehenói chupekekuéra ñakonvida hagua ñane vecino-kuérape.
Upe ára guive… ype, kure ha kavaju opyta imba’eporã ha oipytyvõ tapiaite i - vecina, ryguasu
Pititípe.
187
-- Ma’épa ojuhu ryguasu Pititi ohekahápe jepe’a.
-- Mba’épa ojapo pe avati ra’ỹi otopava’ekuégui.
-- Ma’ére nepa noipytyvõséi Pititípe umi i-vecino-kuéra.
-- Mba’épa repensa umi Pititi rapichakuéra, ype, kure ha kavaju rehe.
-- Ikatu rire reñemongeta ype, kure ha kavaju ndive. Mba’épa eréne chupekuéra.
• Emombe’u mitãnguérape pemoñe’ẽ jeytaha purahéi mbykymi “Rygyasu rague chara”. Ere
chupekuéra tojepopete ohendu vove pe tai “r” ryapu. Upe rire topurahéi hatã porã oñondivepa

Yryvu rangue voi
Itavyraipaite.

Ombo’áko peteĩ, ombo’a
Mokõi, mbohapy ha
irundy.
6 Upe rire tosapymi sapy’aite hikuái, oheka hagua iñapytu’ũme ñe’ẽ oguerekóva tai “r” iñepyrũme
térã mbytépe. Ehaíke upe rire pizarrón-pe umi ñe’ẽ osẽva.
Techapyrã:
rova, rovasa, rembe, rye, ko’ẽrõ, kurusu, kuru…..
¡Jaikuaami mba’épa pronombrekuéra. Ñe’ẽ omyengoviáva terakuérape!
Pronombre ningo hína heraháicha guaraníme, ha’e umi ñe’ẽ omyengoviáva terakuérape. Techapyrã:
Ha’e ogueraha avati, Che nahániri, Ñande ñañopytyvõ, Peẽ pe’úta sopa…
188
8. Palabra Clave
Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai R/r reipurúvo ñe’ẽ: “ryguasu”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai tai R/r tuicháva, michĩva.
9. Ehai
1- Ehai pe tai eikuaapyahúva
2- Embohéra ko ta’anga emoñepyrũvo tai r-gui umi herakuéra:
189
3- Embojoaju umi sílaba oĩva ha toiko chuguikuéra ñe’ẽ.
ku re ma re ry pa ru
te ru re ty ro ru re ru
1. ____________ 2. ____________ 3. ____________

4. ____________ 5. ____________ 6. ____________
7. ____________ 8. ____________
4- Eiporavo umi ñe’ẽ omyengoviáva térape (pronombres personales) ha emoĩmba ñe’ẽjoaju

oĩ porã haguáicha:
Ha’e / Che / Ha’ekuéra / Ñande
---------amongu’i avati.
---------ho’ujoa sopa paraguaya.
-------- ivare’a.
ÑEMBYAPU’A

Pejepopetejoaite pendekatupyry haguére.

1. Ejerure mitãnguérape tombohéra ko’ã ta’anga.
6
……............... ……............... ……............... ……...............
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
4. ......................................................................................................................................................
190
“90 minutos”
7
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Ryguasu Pititi”

Techapyrã:
Mombe’urã réra:
Mavamávapa Moõpa oiko Iñimportantevéva Mba’e piko umi Mba’éichapa
personaje-kuéra umi ojehúva oikóva problemaita oñesolusiona umi
mombe’urãme. mombe’urãme. ojehúva problema
(Tenda) chupekuéra.
• Eipurúta pe kuatia guasu rehai hagua pype, mba’épa ñanembo’e ko mombe’urã.
ÑEPYRŨMBY

tohechauka iñirũ ijykereguápe hembiapo ojapova’ekue hógape. Upe rire eiporavo 4 térã 5
tembiapo omoñe’ẽ hagua hapichakuérape.

• Emombe’u chupekuéra ko árape pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã “Ryguasu Pititi”. Ha
oñomongetataha pe mombe’urã ambue ára pehechakuaava’ekue rehe.
Pemyesakãvéta avei ko árape pe moñe’ẽrã. Ere avei chupekuéra peipurutaha pe estrategia
de lectura hérava sintetizar, pehechakuaáta mápa cuento rehegua. Upéva he’ise: Mávapa
personaje-kuéra,iñimportantevéva guive oikóva moñe’ẽ’rãme, mba’e problema-pa oguereko
hikuái ha mba’éichapa oñesolusiona umi mba’e. Avei pehechakuaáta mba’épa ñane mbo’ese
ko moñe’ẽrã. Ipahápe pehaimíta peteĩ dictado umi ñe’ẽ oguerekóva tai peikuaámavagui.
191
• Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikóra’e pe mombe’urã
ñepyrũme, mbytépe ha ipahápe avei. Eipytyvõ chupekuéra ko’ã porandu rupive. Techapyrã:
Mba’épa oiko mombe’urã ñepyrũme. Mba’épa he’i Ryguasu Pititi ojapotaha pe avati ra’ỹigui.
Mávape ojerure oipytyvõ hagua chupe. Mba’éichapa opa ko mombe’urã.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe mombe’urã “Ryguasu Pititi” pemone’ẽmava’ekue
voi ambue ára. Ikatu mitãnguéra omoñe’ẽ nendive…
-- Moõpa ogueraha Pititi omono’õ rire ijavati.
-- Mba’épa hyakuã pe Pititi róga jerére.
-- Mba’épa he’ise: “Pepytáta tye kororõre mante”.
-- Ndéramo pe ryguasu Pitititi. Mba’épa rejapóne.Mba’érepa.
-- Mba’e mbo’epýpa oheja ñandéve ko mombe’urã.
• Ehai pe kuatiaguasúpe peguenohẽva’ekue pe moñe’ẽrãgui mba’épa ñanembo’e ko mombe’urã.

Umi mbo’epy ohejáva ñandéve pe mombe’urã ningo ikatu hína: Ñopytyvõ, mba’apo, jepytaso,
esfuerzo…
• Eñemongetami mitãnguéra ndive mombe’urã oñembohyruha katuete(estructura) kóicha:
Ñepyrũmby, mbyte, paha, avei oguerekoha personaje/s, peteĩ tenda oikaha upe mba’e,
6
oĩva’erã problemaita, heta mba’e oikóva avei ha ipahápe oñemombe’uva’erã mba’éichapa
oñesolusiona oikóva pe mombe’urãme.
• Peñemomandu’ami pe mombe’urã “Ryguasu Pititi” rehe, pehechakuaa hagua: Personaje-
kuéra, moõpa oiko pe mombe’urã, mba’e problema-pa oiko ha mba’éichapa oñesolusiona …
• Ehai he’íva guive ndéve umi mitãnguéra pe organizador gráfico rejapova’ekuépe.
6. Ehai
• Emombe’u ne remimbo’ekuérape ko’ága ohaitaha iñirũ ndive peteĩ mombe’urã. Upevarã
opensava’erã mávapa personaje-ta. Moõpa oiko oñemombe’útava, mba’e mba’épa oikóta,
mba’épa pe problema ojehútava ha mba’éichapa oñesolusionáta térã opáta upe problema.
• Ere chupekuéra ehechaukataha mba’éichapa nde rejapo peteĩ mombe’urã. Emombe’u
peteĩ mombe’urã mbykymi oguerekóva pe estructura pejapova’ekue: Peteĩ kuatia guasúpe
emoha’anga ikatuhaichami pe remombe’uva’ekue. Upe rire ejerure umi mitãme nepytyvõ
hagua ha ehai hendivekuéra. Techapyrã:
192
Oikova’ekue peteĩ ype hérava Karape osapukaikuaitereíva. Karape ningo oiko peteĩ
granja-pe heta mymba pa’ũme. Iñe’ẽngatuuuuuu…ningo Karape, ndokéi voi ningo … ára
ha pyhare osapukáiiii: Kuaaa…Kuaaaa, Kuaaaa. Osapukái!!! Nomongéi avavépe…
Peteĩ árape, ikuerái chugui ijára, ijayvuetereígui, ohupi mesa ári ha he’i chupe:
- Nde mba’e ñe’ẽngatuuuu…ekirirĩmína!!!
- Nerekirirĩiramo..romoĩtamante ólla hũme, heta porã mandi’o akúre mba’e!
Ndaikatúi ni pyharekue apytu’u ndehegui….
Aĩchenjáragai karape, ko’ágã oha’angántema...
¡Iñe’ẽnguete opytávo!
• Ejerure mitãnguérape tohechakuaa upe estructura oĩva mombe’urãme: personaje-kuéra,

moõpa oiko, mba’épa oiko…mba’e problema-pa oĩ… mba’éichapa oñesolusiona upe problema.
Ehai pizarrón-pe rejapohaguéicha ambue mombe’urãgui.
• Ejerure umi mitãme tojapo avei iñirũ ndive peteĩ mombe’urã.
• Ejerure chupekuéra toñemongeta pe mombe’urã ojapótava rehe. Ere chupekuéra tomboja’o
ha tomoha’anga 3 térã 4 hendápe oikóva upépe. Ojapopávo pe ta’angakuéra, tomombe’uraẽ
ndéve ayvúpe ha upe rire, peteĩ ohai porãva tohai icuaderno-pe.
• Eguatáke eikóvo umi mitã apytépe ikatu haguaicha reipytyvõ chupekuéra oikotevérõ; ojavýrõ
omoĩ porã hagua hembiapokuéra. Emomandu’ákena chupekuéra ikatuha ojesareko umi “Pared
de palabras-re” oikotevérõ ñepytyvõ avei.
• Ojapopa rire rejeruréva mitãnguérape, embyaty hembiapokuéra ikatu haguáicha ejesareko
hese ,eipytyvõ hagua ko’ẽrõ maymavaite oikotevẽvape.
• Mbo’ehára: Iporãva’erã reheja mitãnguérape mbeguekatu porã tojapo hembiapokuéra. Nde
reikuaáta araka’etépa ojapopáne ijehai.
• Aníke nderesarái pe jerrevisa ha ñeguenohẽ (revisión y publicación) pejapotaha ambue ára
pejepokuaaháicha jepi pejapo ambue unidad-pe.
ÑEMBYAPU’A

hikuái.
6

• Ejapo 5 ñe’ẽjoaju umi ñe’ẽ reikuaámavagui.
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
4. ......................................................................................................................................................
5. ......................................................................................................................................................
193
UNIDAD 6 “Mymbakuéra”
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
8
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã : “Pescada-hápe”
ÑEPYRŨMBY

iñirũnguérape peteĩteĩ hembiapo ojapova’ekue hogapekuéra. Eguerohorýke hembiapopokuéra
porãita.

omoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava: “Pescada-hápe”
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare moñe’ẽrã: “Pescada-
hápe” oĩvape. Emoñe’ẽ pe moñe’ẽrã réra ha ere chupekuéra tomombe’umi mba’épa he’iséne:
pescada…ysyry…pinda…
-Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã…
-Mba’e marandúpa oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme…
-Mba’épa ojehúne Ana, José ha Tomasa pe…
-Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Pescada-hápe”. Emoñe’ẽnguévo
ehechauka rehóvo mbojojahápe ha eheja mitãnguérape te’i mba’épa oikóne ha upéi esegi
rehóvo.
• Ejerure peteĩteĩ mitãnguérape toñeha’ã ha tomoñe’ẽ ha’eñoite ko moñe’ẽrã.
194
PESCADA-HÁPE
Arsenia Medina
Ana okonvida iñangirũnguéra José ha Tomasa-pe

oho hagua oikutu pira isenarãnguéra, ysyry guasu
ohasáva itio Íno granja-rupi. Pe sábado
pyharevete Ana, José ha Tomasa oho
opeska. Ogueraháko chipa kavure,
mbeju, chicharõ ha ryguasu chyryry
hetereirasáva imatularã…! Avei
ogueraha hikuái pinda, sevo’i
carnadarã ha kyse omopotĩ hagua
pira oikutúva guive hikuái.
Tapére ohokuévo ohecha

ñandu kavaju tuichapajepéva!
José oñemondyietere!!! hasẽma
katu voi!! Avavéko ndaikatúi
omokirirĩ chupe. Ñandu kavaju
katu ohónte hapére mbeguekatu
opena’ỹre hesekuéra. Upépe’ae José
ipy’aguapy.
Oguahẽvo ysyry guasu rembe’ýpe, ehecháko

lomitã oñakaramáva ipinda rehe ha oñemoĩ
opeska hikuái. Ana-pe hi’ãiterei oikutu peteĩ
pira tuicha porãva isenarãnguéra. Oĩĩĩĩ hikuái
upépe ha ndoúii ni peteĩ pira, ndokarúiiiii
mba’eve.
Ika’arúma hina, ikueráima

hikuái ha ohótama
hogapekuéra… José oñandu
jave
sapy’a ojeitira ipinda, ha’ete

ku okarúva mba’e hína…
6
Ombyatymbyaty pe pinda sã
ha oguenohẽ peteĩ pirãi kyra
guasu. Osapukái joa hikuái…
ovy’aitereiii! Oguereko
sapy’a hikuái isenarãnguéra…
¡Vy’ápeko oguata
ohóvo hikuái hóga rapére!.
195
omba’apo hagua.
A.Eñemomandu’amína pe mombe’urã remoñe’ẽva’ekue: “Pescada-hápe” ha emba’apo ne’añomi:
1. Emarka X rupive oikórõ térã ndoikóirõ:

1. José oikutu peteĩ pirãi.
2. Ana noñemondýiri ñandu kavajúgui.
3. Mitãnguéra oho o-pesca.
4. Sapy’aitemiii o-pesca mitãnguéra.
5. Upe árape mitãnguéra osena hetereiii pirágui.
--------------5 puntos
2. Emoĩmba tekotevẽhápe ko mápa cuento-rehegua.
Mavamáva piko personaje-kuéra.
Moõ piko ojehu pe omombe’úva moñe’ẽrãme.
6 Mba’e piko umi problemaita ojehuva’ekue chupekuéra.
Mba’éicha piko osolusiona umi problemaita oguerekova’ekue hikuái.
--------------4 puntos
196
3. Emongora mba’épa ne mbo’e ko mombe’urã:
Respeto / Oha’arõkuaa (paciencia) / Tolerancia
-----------------1punto
4. Eiporavo umi ñe’ẽ omyengoviáva térape (pronombres personales) ha emoĩmba ñe’ẽjoaju

oĩ porã haguáicha:
Ha’e / Che / Ha’ekuéra / Ñande
______ aikutuse pira.

______ oikutu peteĩ pirãi.
______ vy’ápe oho hogarapére.
------------3puntos
Ã. Ehechauka hesakã porãha ndéve pe remoñe’ẽva.

1. Emoñe’ẽ ha upéi emoha’anga he’íva oración-pe:
José oikutu peteĩ pirãi.
Ana hasẽ ohechávo ñandu kavaju.
6
------------4puntos
2. Ejapomi dictado:
1. Pititi ombyaty avati. 3. Ype oho tapére.

2. Kure kyra ho’use tembi’u. 4. Ana oike ysyrýpe.
------------4puntos
197
7. Ehai
• Ejesareko ta’angáre. Epensa, einventa ha ehaimi peteĩ mombe’urã oikoháicha ta’angápe.
6
ÑEMBYAPU’A

198
UNIDAD 7 “Mymbakuéra saite
opáva ohóvo” Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Jakare, mymba opáva ohóvo”.

jakare
“jakare” rehegua.
J j
jakare
Emombe’u temimbo’ekuérape ko árape peñepyrũtaha peteĩ Unidad pyahu hérava ¡Mymbakuéra

ka’aguy opáva ohóvo!. Eporandumi chupekuéra mba’e mymbáguivaichapa oñe’ẽta ko Unidad pyahu.
Eporandu mba’épa he’ise “Mymba opáva ohóvo” (mymba opáva ohóvo, ndaiporivéigui hekoha,
opágui ka’aguy, térã avei ojejukaitereígui oje’u hagua ho’o térã oñevende hagua ipire). Emombe’u
chupekuéra ko Unidad-pe pemoñe’ẽtaha opaichagua moñe’ẽrã mymba ka’aguy ñane retã Paraguáipe
opáva ohóvo rehegua. Umi moñe’ẽrã, ohechaukáta ñandéve heta temimbo’e. Avei jaipurujeýta
estrategia de lectura ñane potyvõva hesakã porãve hagua ñamoñe’ẽva. Conexiones personales ha
sintetizar. Ipahápe peiporavóta peteĩ mymba ka’aguy pehai hagua peikuaáva hesegua pemoĩ hagua
“Diario Mural-pe” maymavaite omomba’eguasu hagua avei mbo’ehaópe.
199
ÑEPYRŨMBY

peteĩteĩ umi ñe’ẽjoaju ojapova’ekue hógape ambue árape.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã hérava: “Jakare,mymba opáva ohóvo” Peipuru
jeýta pe estrategia de lectura “Sintetizar”. Pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ oguerekóva “J/j”. Avei
pehecháta ha pehendúta mba’éichapa ojehai ha hyapu pe tai peikuaa pyahútava.

• Peñemongeta peteĩ mymba ka’aguy oikóva ñane retãme ha ikatúva opaite hína. Ãva apytépe oĩ
avei: Jakare. Ejerure mitãnguérape toñemomandu’a, mba’épa oikuaa pe mymbágui.
Ehai pe organizador gráfico rejapova’ekue umi ñe’ẽ he’íva guive ndéve mitãnguéra.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive oĩva pe moñe’ẽra
“Jakare, mymba opáva ohóvo”pe. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa
he’i ko moñe’ẽrãme. Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva: Mombe’u gua’u, mombe’urã,
ñe’ẽpoty, moñe’ẽrã oporomomarandúva… Mba’érepa he’i upe iñembohovái. (Reconocer las
características de los textos).
• Ehai pizarrón-pe umi hipótesis temimbo’ekuéra he’iva’ekue ombojoavy hagua hemiandu
opakuévo moñe’ẽrã. Ikatu rehai irundy térã hetave umi hipótesis he’iva’ekue hikuái.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Jakare, mymba opáva ohóvo”.
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Ha avei eipuru umi estrategia de lectura
peikuaámava: Predecir, conexiones personales, conexiones texto texto.
Ejapo hagua predicción ikatu eporandu: Mba’épa ikatu omombe’u ñandéve ko moñe’ẽrã. Pejapo
hagua conexiones personales: Ndépa mba’e reikuaa jakarégui.
Ha rejapo hagua conexión texto - texto eporandu: Mba’épepa ojojogua ko moñe’ẽrã ambue
moñe’ẽrã ñamoñe’ẽmava’ekue ndive.
chupekuéra.
7
-- Mymba: animal.
-- Karugua: tuju, yvy apasusũ ikatúva ñandepyte ha jaha huguápe.
-- Korócho: havaráva, isyi’ỹva.
-- Hyeguy apesýĩ: hye ikorocho’ỹva.
-- Tenda: ojeikoha.
-- Imbarete: oguerekóva pu’aka.
-- Omymbajuka: omarika,ohóva ojuka mymba ka’aguy.
200
JAKARE, MYMBA OPÁVA OHÓVO
Arsenia Medina
Jakare ningo hína peteĩ mymba oikóva umi y térã

karugua oĩhápe ha ovy’ave voi hína ysyry guasu térã
y’apu’a oĩhárupi.
Ovy’a avei umi tenda hakuvehápe ha oky

py’ỹihárupi. Umi tuicháva ikatu ipuku 2,5 metro
rupi peve. Ijuru ha itĩ mbukuuu… ha hakuaaa.
Ipire marrón ha ikorócho vai. Hyeguy apesýĩ
ha sa’yjungy. Hetyma mbykymbyky ha
imbareteee. Huguái mbarete avei ha
oipytyvõ chupe oyta porã hagua.
Jakare ningo otyryry yvýre ha okaru ambue mymbáre… ho’óva guive… tojeíke hapégui,
upévare oje’e chupe “carnívoro”. Ho’u pira, kururu, mbói, guyra, ha umi mymba michĩ okambúva.
Arakuépe oke ha pyharekue omymbajuka hembi’urã.
Jakare oñemuña ára hakúpe. Ombo’a 20 térã ikatuvoi 40 peve peteĩ hupápe ojapóva y
rembe’ýpe oikoha ypy rupi. Ombo’ávo oñomi yvyku’ípe umi hupi’a anĩ hagua ambue mymba
ho’u mba’e chugui. Kuarahy ojope ko’ã tupi’ápe ha jakare kuru ojesareko hesekuéra 2 meses
pukukue, oja peve.
Onasévo heta jakare ra’y ambue mymba ikatu avei ho’u chupekuéra.
Jakare ningo peteĩ mymba huguy ro’ysãva. Oiko tapiaite ýpe, ha osẽmante va’erã y
rembe’ýpe oñembyaku hagua kuarahýpe. Upéicharõ mante oikove.
¡Peikuaamiii piko!: Jakare omokõ ita oĩva ysyry

guasúpe ipohyive hagua ha oiko hagua y térã
karugua ruguaitépe.
Jakare opa potaitéma hína opa

tendágui; upévare oje’e oĩha “en peligro
7
de extinción” gente-kuéra ombyaíre
hekoha térã ojukáre ho’u hagua ho’o
ha ovende hagua ipire ojejapo hagua:
cinto, cartera ha sapatu ojejapóva
chugui.
Ñañangarekovaerã ko mymbáre
ani opa ñane retãme.
201
-- Mba’eichagua mymba piko jakare.
-- Mba’eichaite piko jakare rete.
-- Mba’ére piko oje’e jakare oĩha “en peligro de extinción”.
-- Mba’érepa jakare pyharekuénte oheka hembi’urã.
-- Mba’épa ikatu eremi umi ojukávape jakare.
-- Mba’épa ikatu jajapo ani hagua opa ñande pa’ũgui ko mymba.
• Emosãingo maravichu maymavaite mitãnguéra ohecha haguáme. Emoñe’ẽ ñe’ẽpu porãme, ikatu
reha’angapavoi hína…
Che juru tuichaiterei,

Che lomo korochopa…
che vai ha aporomondýi
katuete.
kañyhápe aiko yguýpe…
pyharekuémante akaruse
Arakuépe ajepe’e ha
amokõ avei ita…
-Mávaiko che….
(jakare)
Pemoñe’ẽ jeyjey kũjererã, upe rire ejerure mitãnguérape toñekuãmbopu ohendu vove ñe’ẽ
7
ogueraháva “j” omoñe’ẽvo mbeguekatu maravichu. Upe rire tosapymi sapy’aite hikuái, oheka hagua
iñapytu’ũme ñe’ẽ oguerekóva tai “j”. Ehaíke pizarrón-pe umi ñe’ẽ osẽva.
Techapyrã:
jakare, jagua, jaguarete, jopara,jety, jeroky, ju’i, juky, jukysy, juru, jurumi…
202
8. Palabra Clave
Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai “j” reipurúvo ñe’ẽ: “jakare”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai tai J/j, tuicháva, michĩva.
9. Ehai
1- Ehai pe tai eikuaapyahúva
2- Embojoaju umi sílaba ha ehai ñe’ẽ.
ja gua je jo ka ty re ja
7
ka ju mi ju ru ru pi ju
1. ____________ 2. ____________ 3. ____________
4. ____________ 5. ____________ 6. ____________
7. ____________ 8. ____________
203
ÑEMBYAPU’A


……............... ……............... ……............... ……...............
2. Emoha’anga ha ehai mba’épa nde gustave ko moñe’ẽrã “Jakare”gui.
204
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Jakare, mymba opámava ohóvo”
ÑEPYRŨMBY

hembiapo ojapova’ekue hógape. Tomombe’umi avei mba’épa ogustave chupe pe omoñe’ẽ
va’ekuégui ambue ára.

• Emombe’u ne remimbo’ekuérape pemoñe’ẽjeytaha moñe’ẽrã: “Jakare” rehegua. Peipurúta pe
estrategia de lectura peikuaámava voi, hérava sintetizar. Eremi avei chupekuéra pemoñe’ẽta ha
pehaíta ipahápe peteĩ dictado ohechauka hagua mitãnguéra opytámapa iñakãmekuéra umi tai
ome’ẽmava’ekue.

• Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa jaikuaa pe moñe’ẽrã
jakare rehegua ñamoñe’ẽva’ekue ambue. Pe’organisa pehóvo umi información omombe’u porã
hagua. Ikatu eporandu: mba’éichapa hete, mba’éichapa oñemuña, moõpa oiko, mba’épa ho’u
ha opa mba’e ikatúva ja’e hesekuéra…
4. Ñanemandu’ami pe estrategia de lectura rehe

• Ere jupekuéra ko árape peipurutaha pe estrategia de lectura hérava sintetizar. Pemoñe’ẽmba
rire pe moñe’ẽrã jakare rehegua peñemomandu’áta umi información iñimportantevéva
ojeikuaava’ekue moñe’ẽrãme ikatu haguáicha opa omoñe’ẽva oikuaa avei
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Ejerure mayma mitãnguéra omoñe’ẽséva guivépe tomoñe’ẽ peteĩteĩ moñe’ẽrã “Jakare”. Eipytyvõ
7
chupekuéra tekotevérõ.
205
-- Ma’ẽrãpa jakare omokõ ita pe oikohárupi.
-- Mba’érepa omano jakare ra’y.
-- Mba’ére piko oĩhápe ýmante jakare ikatu oiko.
-- Mba’érepa jakare oñotỹmi yvyku’ípe hupi’a.
-- Mba’épa oikóne noñeñangarekõiramo ko’ã mymba rehe.
-- Mba’épa nde rejapóta ani hagua opa jakare ñane retãme.
7. Jaipurumína pe estrategia de lectura hérava “Visualisar”

• Ejerure ne remimbo’ekuérape te’i peteĩteĩ umi mba’e iñimportánteva jakare rehegua (síntesis)
opytáva chupe iñapytu’ũme. Nde katuete rehechauka ñepyrũva’erã mba’eichaitépa pejapóta,
ikatu haguáicha ikatupyryve umi mitã. Ehai rehóvo peteĩ cuadro de doble entrada-pe kóicha:
Techapyrã:
Mymba Jakare Mba’épa jaikuaáma jakarégui

Mba’éichapa hete…
Jakarekuéra ningo oñemuña tupi’águi. Ara haku jave ikatu
ombo’a 20 térã 40 peve peteĩ haitýpe. Kuarahy ombyaku
Mba’éichapa oñemuña…
umi tupi’a. Isy oñangareko tupi’áre 2 meses onase peve umi
jakare ra’y.
Moõpa oiko…
Mba’épa ho’u…
Opa mba’e ikatúva ja’e hese…
• Ohaipa rire tembiapo ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ peteĩteĩ upe tembiapo.

Pejepopete joaite pene rembiapo porã haguére
7
8. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa kirirĩhápe jepiverõguáicha imesápe ojapo hagua peteĩ
dictado mbykymi i-cuaderno de Comunicación-pe.
• Ejerure mitãnguérape toñemomandu’a mba’éichapa hyapu ha ojehai umi tai ojekuaa pyahúva.
Ere chupekuéra tohai avei pizarrón-pe.
• Emoñe’ẽ jeyjey umi ñe’ẽ ojehaítava, embohyapu porãke ikatu haguáicha mitãnguéra ohendu
porã ha ohai porã hagua avei. Upe rire edicta chupekuéra mbeguekatu porã peteĩteĩ umi ñe’ẽ.
Ejerure chupekuéra tojesareko umi palabra clave o de uso frecuente ojeheróva rehe, imandu’a
porã hagua maymavaite.
206
Jakare ha’e peteĩ mymba oikóva ýre. Ipuku 2,5 metro rupi. Jakare okaru opa
mymbáre. Oñemuña ára hakúpemante, ombo’a 20 térã 40 peve peteĩ haitýpe.
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha jey ne remimbo’ekuérape pe pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo. Upépe
ejerure chupekuéra tomoñe’ẽmi hembiapokuéra.
• Upéi ejerure mitãnguérape toñokambia pe i-cuaderno hapicha ijykeregua ndive ohechakuaa
hagua oĩ porãpa térã nahánirĩ. Ejerure peteĩ mitãme todictami umi ñe’ẽjoaju ha ehai pizarrón-
pe. Embohyapu porãke maymavaite ñe’ẽ rehaikuévo ikatu haguáicha mitãnguéra ohechakuaa
taikuéra umi ñe’ẽme.
• Upe rire ere ne remimbo’ekuérape tojesareko porã iñirũ cuaderno rehe ohechakuaa hagua umi
ñe’ẽ ohaiva’ekue hapicha.Tohai peteĩ rraja’i ojehai vaíva guy rehe, térã peteĩ pepo’i ra’anga oĩ
porãrõ. Eñemongetákena hendivekuéra ani hagua omongy’a térã oñembosarái hapicha cuaderno
rehe. Ere avei chupekuéra ani ojepy’apy ojavýrõ ohaikuévo, pe jejavy rupivéko jaikuaave avei
jahávo. Eréke mitãnguérape nderehejamo’ãiha oñembohory avave hapicha rembiapóre.
• Pejepopetejoaitéke pendekatupyry haguére.
• Embyaty umi cuadernokuéra ejesareko hagua upe rire.
• Pe dictado ningo ohechaukáta ndéve mba’eichaitépa ohai hína ne remimbo’ekuéra; ohai porãpa
térã nahánirĩ. Ikatu haguáicha reipytyvõmie oikotevẽvape.
1. Ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ha upéi tombohéra ko moñe’ẽrã.
..............................................
Jakare oho ysyrýre ho’u pira. Okañy. Y rembe’ýpe, omaña opa mymba rehe. Ipuku, ipire
hũ, hãi akuapa, huguái mbarete ojapajeréi, imbarete. Jakare kuru oñangareko hupi’áre, ani
hagua mymba ho’u chugui.
2. Emoha’anga ha epinta he’íva pe moñe’ẽrã remboherava’ekue.
207
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Paseo jave Itaipúre”.

“saríã” rehegua.
S s
saríã
ÑEPYRŨMBY

peteĩteĩ mba’emba’épa ogustave pe Unidad 6 gui. Mba’épa hasýra’e chupe, mba’érepa he’i.
Eme’ẽke chupekuéra tiempo oikotevẽva ikatu haguáicha odesarrolla porã pe (expresión oral),
toñe’ẽ porã ha avei todesarrolla pe capacidad ñehendu rehegua, toporohendukuaa. (comprensión
oral)

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava “Paseo jave Itaipúre”. Pejapojeýta
pe estrategia de lectura hérava “Sintetizar”
7
Ere avei mitãnguérape pemoñe’ẽta ha pehaitaha ñe’ẽ ogueraháva “S/s”, pehecháta mba’éichapa
ojehai, pehendúta hyapu, ha avei pehecháta tai ra’anga.

• Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikuaa mymba ka’aguýre,
ehai organizador gráfico-pe, he’íva guive hikuái mymba saite rehegua.
208
Mymba ka’aguy

• Emoñe’ẽ pe Título moñe’ẽrã: “Paseo reserva Itaipúre. Eñemongueta hendivekuéra mba’épa
he’ise pe término reserva de Itaipu. Emombe’u chupekuéra upéva ha’e peteĩ tenda tuicháva
oĩhape heta ka’aguy avave opoko’ỹva ko ñane retãme mante oĩva, avei upépe oĩ heta mymba
ñane retãmegua oñeñangarekóva hese ani opa. Upepe oiko porã, ,oñecontrola, oñepohano
ikatuhaguaicha oñemuña porã jevy. Reserva-pe oĩ avei peteĩ Zoológico, ikatu hagua umi ohóva
upépe ohecha ha oikuaa mymbakuéra ha’eha nañe mba’e teete.
• Ejerure temimbo’ekuérape tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva
guive rehe moñe’ẽrãme. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa he’i ko
moñe’ẽrãme. Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva: Mombe’u gua’u, momembe’urã, ñe’ẽpoty…
Mba’érepa he’i. (Reconocer las características del texto).
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã:“Paseo jave Itaipúre”. Emoñe’ẽ rire
peteĩteĩ umi haipyvo (párrafo) eipuru pe estrategia de lectura conexiones personales. Upevarã
eporandu – Peikuaápa ko’ã mymba ñamoñe’ẽvaa hina. – Mba’épa peikuaa chugui.
rehe chupekuéra.
• Ehechakuaa hendivekuéra ko’ã ñe’ẽ moñe’ẽrã rehegua mba’épa heíse:
-- Saríã: Mymba, guyra guasúpe ojoguáva, ipepo, hetyma ha ipíko pytã mbuku, hete tuicha ha
oveve mbyky.
-- Reserva: Peteĩ tenda guasu oikohápe heta mymba ka’aguy ha yvyrakuéra oñeñangarekohápe
hesekuéra ani hagua ojepoko reireínte hesekuéra, ha ani opaite ñane retãmgui.
-- Mymba ka’aguy: mymba oikóva ka’aguyrupi.
-- Mbovymínte: sa’imínte, pokãmínte.
7
-- Háula: mba’yru ojeguerekohápe ñongatupýpe mymba.
-- Onnívoro: mymba okarúva opaite mba’égui, ñana rogue térã ho’óvagui.
-- Ñuhã: trampa.
209
PASEO JAVE ITAIPÚRE
Ijapohare castellano ñe’ẽme: Arsenia Medina
Raquel Rodas
Ijapohare guarani ñe’ẽme: Estefana Acosta
Arsenia Medina
Ana, José, Tomasa ha iñirũnguéra mbo’ehao pegua
ningo ohomi ovisita Itaipú . Upépe ningo oĩ peteĩ tenda
opáichagua mymba ka’aguy oñengarekoha, hérava
“Reserva de Itaipú”. Oguãhẽvo upépe ohuguaitĩ
chupekuéra peteĩ karai omba’apóva upépe, ha’e
ningo héra Karai JuanSant. Oguata oñondivepa
mbeguekatu ohóvo hikuái, ohecharamo
mba’eporãita oĩva upépe. Karai Juan he’i
chupekuéra:
- Pehendúke mitãnguéra, ko’ága jaháta

jahecha ha jaikuaami umi mymba oĩva ko’ápe
ñañangareko va’erã ani hagua opa yvy’ape
árigui … mbovymíntema oĩ. Jaha ymbove
iporã vaerã ñamoĩ ñati´ũ pohã. Hetaaa oĩ
ñati’ũ… Iporãko ñañangareko ñandejehe ani
ñanderasy mba’e.
- Héẽ, he’i Ana. - Mbo’ehára omombe’u Kuri oréve oĩha heta mymba oĩ pokãmava, “en peligro de
extinción” ojehe’éva, umíva rohechasetereiiii …
Oñepyrũvo oguata hikuái ohecháma peteĩ aty guasúpe, guyra nde tuicháva haimete 1metro
rupi ipuku hetyma ha ipiko pytã , hesa sa’yju asy. Pe ipíko kuágui vaicha osẽ peteĩ hague ha’etéva
“avaníko” mba’e. Opuraheijoa omaña ore rehe. Oĩva peteĩ háulape karai Juan omombe’u chupekuéra
pe guyra guasu heraha. “Saríã”.
Saríã ningo guyra oikóva ñúre, sa’i oveve, hákatu ipya’eee oguatakuévo, hetyma mbuku, pytã
ha imbareteee. Ho’u opa mba’erei, upévare oje’e chupe”omnívoro (verificar caractrísticas)
Saríã ypýpe ohecha hikuái peteĩ guyra iporãmbajepéva oĩva háulape avei… Mbo’ehára
omombe’u chupekuéra pe mymba heraha gua’a pytã. Iporãitereiii umi hague sa’yju, pytã, hovy,
verde… Gua’a pytã ningo pe mymba tu’ĩ apytépe tuichavéva oĩva ñande ka’aguy rupi ko Paraguay-pe.
Oiko oñondive mácho ha kuñáva térã mbovymi hikuái oveve upe rupi. Ombo’a ha oñemuña arapoty
7
jave. Ojaitypo umi yvyra kuápe térã pindo rakãme, mokõimínte avei ombo’a ha oja 30 dia vove. Ho’u
yvyra’a ha yvyra ra’ỹi. Ñane ra’anga ñañe’ẽháicha ha ikatu oikove 50 ary peve. Opa potaitéma ñane
retãme oĩgui tapicha oitýva ñuháme, ojagarra ha ovende chupekuéra ojeguereko hagua ogaháre.
Oguatamiẽvo hikuái ohecha peteĩ jaguarete tuichapajepéva… Karai Lucio omombe’u

chupekuéra pe mymba hete hague para sa’yju ha marrónva héra Jaguarete. Ho’u ho’óva guive,
upévare oje’e chupe “carnívoro”, ãva apytépe ho’u pira, mbói, kururu ha hetave mymba michĩva.
Oiko ka’aguýre ha avei ñúre.
210
Pe ambue mymba pehecháva katu héra mborevi.
Mborevi ningo ho’u yvyra rogue, ha’eningo “herbívoro”
upévare. Tuicha chavurróicha. Ovy’a y ha tujúpe. Oiko y
jerére ha ka’aguýre avei.
…….Ko’érõ jahechamiẽta mba’épa oiko paseo hápe.
Ovy’ajoa umi mitãnguéra oikuaávo heta mba’e

mymbakuéra rehegua, ha péicha oikohárupi hesaho
mokõi mymba oĩvare oñondivemi…¡Guasu! He’i José…
ha Santi katu oñepyrũma omombe’u chupekuéra
mba’eichaitépa ko mymba:
Guasu ningo ymavémi hetaaa oĩva’ekue,

ko’ágã rupi sa’íma oĩ, oiko umi tuju térã y’apu’a
oĩhárupi ha ysyry guasu Paraguay ha Paraná jerére
avei.
Guasu ovy’a umi tenda hi’umedahárupi,

umi yvy hu’ũvehárupi, yjerére ha heta ñana
guasuguasu hetahárupi. Oytakuaaiterei,
upévare ova peteĩ hendágui ambue gotyo
pya’etereiii. Hague pytã paranunga, ro’y aja katu
pytãve voi ha huguáipe katu ikãngymiẽ, inambi
jerére morotĩ, hetyma ha itĩ hũ, ipyapẽ mbuku ha
hakua, hatĩ umi máchova ha guasu kuña katu,
nahánirĩ.
Pyharekue oikooo pe jaíre, ha’eño’año

oikove hikuái; umi kuñáva katu oiko imemby
ndive okakuaapa peve, peichaháguinte avei ikatu
jahecha 5 guasu rupi peve oikórõ oñondive. Umi
ambue mymba ikatúva ho’u guasúpe ningo oĩ
jaguarete, puma, jakare ha mbói tuicháva.
Guasu ho’u kapi’ípe, yva ha ñana rapo.
7
Oñomuña arahaku aja, hyeguasu ha imemby 200
ára rupi rire, peteĩnte imemby, imemby jave.
Ko yvy’ape ári ohundíva guasúpe ningo

ojejuka oje’u hagua ho’o, avei oñembohypa
hekohakuéra oñeñemitỹ hagua pype ha avei
oñemuña hagua vaka, térã ambue mymba
granja- estancia hárupi.
211
Ohomiẽvo hikuái ojuhu jurumi oikoha. Kóva ningo peteĩ mymba okambúva ha ikatu ipuku
hína 2 metro rupi ha 40 kilo rupi peve ipohyikuaa. Huguái ojogua nunga peteĩ plumérope, itĩ katu
ipukuuu ha hakuaaa. Naháirĩ,ikũ pukuuu ha ha’ete ku orekóva pegamento mba’e, péva oipytyvõ
chupe ojagarra hagua tahýi ha kupi’i, hembi’u ho’usevéva. Peteĩ árape ikatu hína ho’u 30.000 tahýi
rupi. Oñemuña peteĩteĩnte ary pukukue javeve.
Oĩ tapicha ndaheko porãiva oitýva ñuháme ovende hagua.
Hetave mymba ohecha mitãnguéra, hákatu pe ohecharamovéva hikuái ningo pe tatu ape’atã,
hérava tatu volíta. Kóva niko mymba okambúva, “mamífero” oje’éva chupe, ipire’atã ha’ete Karumbe.
Hetyma guasu guasu oguata pya’eee upéva rupi. Hakuaaa pe ipysapẽ ojo’o hagua haityrã ha avei
oheka hagua hembi’urã. Ho’u mymba michĩva, yso, lembu, ju’i…Ikatu imemby 12 rupi peve peteĩ
haitýpe. Oje’usee pe ho’o, upévare ojejukaiterei.
Santi he’i jeyjey chupekuéra ñembyasypópe ã mymbakuéra oĩha en peligro de extinción

opapotaitémagui. Ñane retãme hi’ã ñañangareko anive ojejukaiterei, ni oñembyaieterei
hekohakuéra. Ko’ã mymba rekove ha ñande rekoha ningo oĩ maymavaite pópe. ¡Ñañangarekókena!.
7 Ikane’õmbaitéma mitãnguéra ha avei iñembyahýima, hákatu vy’apópegueteri… mbo’ehára

he’i chupekuéra oguapypa hagua kapi’ipe ári ha ho’u hagua oñondivepa imatulakuéra. Mitãnguéra
oipyso vy’apópe imantel ha oguenohẽ hikuái mbeju, chipa, ryguasu chyryry, eíra kesu ha hetave
mba’e.

Upe rire puraheipópe ojupipajoa hikuái colectivo-pe oje’ói jey hagua mbo’ehaópe.
212
-- Moõpa oho Ana, José, Tomasa ha iñirũnguéra.
-- Mba’érepa ojeguereko umi mymba reserva-pe.
-- Mba’érepa saríã opa pota ñane retãme.
-- Mba’ére piko ñañangarekova’erã umi mymba ka’aguýre.
• Ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ko moñe’ẽra. Ohendúvo pe tai “s” ryapu toipyso ijyva ha
tomomýi oveverõguáicha ha tombohyapu tai s.
Saríã ningo peteĩ mymba saite oikóva sununúme isaraki umi ñanandýre térã ka’aguýre.
Sapy’ánte osapukái hatã ha’eñónte térã oñondivepa. Ikupy ha ipíko pytã ha hesa
sa’yjuete. Ho’u ningo opa mba’e rei..sevo’i, mbói … ha vicho’i oĩva guive….
Oñembosaraipa rire ere chupekuéra toñemomýĩ saríãicha ha tojuhu ñe’ẽ ogueraháva tai “s”
Techapyrã: sokórro, sareko, sevói, sy, so’o, syva, sapyso,…
8. Palabra Clave
Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai S/s reipurúvo ñe’ẽ: “saríã”. Embo’e irundyveháicha
ikatuha ojehai tai “s” tuicháva, michĩva.
S
7
213
9. Ehai
1- Ehai pe tai eikuaa pyahúva
2- Ejerure mitãnguérape tombohéra ko’ã ta’anga.
……............... ……............... ……............... ……............... ……............... ……...............
ÑEMBYAPU’A


1. Embojoaju umi silabakuéra ha ehai ñe’ẽ.
o vo sy nu mi ra sa
se su sa va py sa ki vói
7 1.
4.
7.
____________
____________
____________
2.
5.
8.
____________
____________
____________
3.
6.
____________
____________

1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
4. ......................................................................................................................................................
214
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Paseo jave Itaipúre”.
ÑEPYRŨMBY

iñirũ ijykereguápe umi ñe’ẽ ha ñe’ẽjoaju ojapova’ekue hógape. Uperire eiporavo 4 térã 5 tembiapo
omoñe’ẽ hagua hapichakuérape.

• Emombe’u chupekuéra ko árape pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã “Paseo jave Itaipúre”.
• Ha oñomongetataha umi mymbakuéra opáva ohóvo ñane retãme kuehe omoñe’ẽva’ekue ikatu
haguáicha omyeskãve omoñe’ẽva. Avei pehaíta peteĩ síntesis mymba ka’aguy rehegua.
Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikóra’e pe moñe’ẽrãme,
mba’épa imandu’a porãitevéva, ohecharamovéva. Ehaíke rehóvo pe organizador gráfico
rejapova’ekuépe umi he’íva guive mitãnguéra. Ikatu eporandu rehóvo: Moõpa oiko, mba’éichapa
hete, mba’éichapa oñemuña… mba’épa ho’u, ha ambueve mba’e.
Mymba - héra - ha’anga Mba’épa jaikuaáma chugui

Moõpa oiko
Mba’épa ho’u
Mba’éichapa hete
Mba’éichapa oñemuña
Ambueve mba’e jaikuaáva
Mymba - héra - ha’anga Mba’épa jaikuaáma chugui
215
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe mombe’urã “Paseo jave Itaipúre”
pemone’ẽmava’ekue voi ambue ára. Ikatu mitãnguéra omoñe’ẽ nendive…
-- Mba’e mymbaitápa ohecha hikuái pe Reserva de Itaipúre.
-- Mba’érepa ñanangarekova’erã ko’ã mymbáre.
-- Mba’ére nepa sa’i oveve pe saríã.
-- Mba’épa ere pe karai Santi rembiapóre.
6. Ehai
• Eñemongeta mitãnguéra ndive mba’emba’e mymbápa ohecharamove oñemoñe’ẽmava’ekue
ko moñe’ẽrãme.
• Ehechauka kuatiaguasúpe upe proceso jajapóva jahai hagua. Emoha’anga porã pe mymba
eiporavova’ekue, upéi embohéra. Upe rire ehai reikuaamíva guive mbykymi mba’épa reikuaa
upe mymbágui upe ta’angaguýre. Techapyrã: Ere chupekuéra emoha’angáta ha ehaitaha pe
mymba jakare rehegua. Iñepyrurã añemoĩta apensa opaite mba’e aikuaámava chugui. Aikuaa
oikoha ýpe, ha oĩhápe mbyry’ái. Ikatu okakuaa 2 metro, ijape korochopa, hãimbuku’akua,
ipyapẽmbuku ha hakua, ipy katu ipeguasu ho’yta hagua. Ha’e niko otyryry yvýre ha ýperamo
katu ho’yta, huguy ro’ysã ha okaru ho’óvare; upévare ojehero carnívoro, ho’u pira, ju’i ha
ambueve mymba ojuhúva haperãme.
• Upe rire ejerure mitãnguérape toiporavo peteĩ mymba saite umi oleemava’ekuégui:
jakare, saríã, gua’a pytã ha jaguarete…. Ejerure chupekuéra oñemongeta hagua pe mymba
oiporavova’ekuégui, hapicha ndive oĩva ijasúgotyope.
• Oñomongetapa rire hapicha ndive tomoha’anga i-cuaderno de Comunicación-pe upe mymba
oiporavova’ekue ha tomboherapaite ikatumíva guive.
• Ere chupekuéra ko’ẽrõ oikuaavetaha hikuái umi mymba opapotáva ohóvo (vía de extinción-pe
oĩva) ñane retã Paraguay-pe.
ÑEMBYAPU’A
7 7. Ñamombe’úvo jaikuaa pyahúva ko árape.

• Ejerure mitãnguérape toporandu petẽi hogayguápe mba’épa oikuaa umi mymbakuéra opáva
ohóvo ñane retãme.
216
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:

• Eguerekóke retopa pya’e haguáme peteĩ kuatia guasu (Mural de producciones) mitãnguéra omoĩ
hagua hembiapo “Mymbakuéra opáva ohóvo rehegua”.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra toguapy
iñirũ ndive omombe’u hagua ojupe mba’épa omombe’u chupekuéra hogaygua upe mymba
ka’aguy opáva ohóvo ñane retãme.

• Emombe’u mitãnguérape ko árape ohaíta ha orrevisataha hembiapo ohaiva’ekue kuehe,
ohechauka hagua maymavaitépe mba’eichagua mymbápa oĩ ko ñane retãme ha avei omyatyrõ
hagua hembiapo tekotevẽháme. Ipahaitépe omosãingóta ikatu haguáme opavave ojesareko
hembiapokuéra rehe.
3. Ehai
• Ejerure umi mitãme tomañami jey hembiapo ojapomava’ekue rehe. Oimérõ ndojapopái ra’e,
nomohu’ãi; tojapopa ko’ága. Emomandu’áke chupekuéra ani hesarái mba’evete pe mymba
oiporavova’ekue rehegua; omoĩva’erã mba’éichapa oñemuña… mba’éichapa hete, mba’épa ho’u
moõpa oiko… Eipytyvõke umi mitãme oikotevẽrõ, umi ñe’ẽnguéra tojehai porã, ikatu haguáicha
mayma omoñe’ẽvape hesakã porã. Ojapopamívo pe hembiapo ombohasava’erã peteĩ kuatia
potĩme, upéi tomohenda hikuái opavave ohecharamo haguáme pe mural de producción-pe.
(Publicación).
217
ÑEMBYAPU’A

• Egueraha ne remimbo’ekuérape pejotopahápe jepi voi ha pejapo peteĩ semicírculo. Ejerure
haguaicha ojehecha hembiapokuéra.
1. Ejerure umi mitãnguérape tomba’apo hogaygua ndive.

Ejeporeka ko’ã tai apytépe mymbakuéra opáva ohóvo réra rehe .
ñ a j u p j s mb o
a ñ a n d u a ĩ m
t v k ñ a t m k k
g u a ‘ a m i ñ v
s a r ĩ a m i o t
ũ ñ e h a t ĩ p o
j a g u a r e t e
2. Ejapo ñe’ẽjoaju umi ñe’ẽgui:
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
7 4. ......................................................................................................................................................
5. ......................................................................................................................................................
218
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Paseo jave Itaipúre”

• Eipurúta pe kuatia guasu rehai hagua pype, mba’épa ñanembo’e ko mombe’urã.
ÑEPYRŨMBY

peteĩteĩ umi ñe’ẽ ha ñe’ẽjoaju ojapova’ekue hógape.
• Ehecharamóke ne remimbo’ekuéra rembiapo. Pejepopete joaite. Eiporavo peteĩ mitã
ombyatyva’erã iñirũnguéra rembiapo ikatu haguáicha oma’ẽmi tembiapokuéra rehe.

• Emombe’u chupekuéra ko árape pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã “Paseo jave Itaipúre” continuación.
Oñomongetajeýta mayma mymbakuéra opáva ohóvo ñane retãme, ikatu haguáicha omyeskãve
omoñe’ẽva. Avei pehaíta peteĩ síntesis mymba ka’aguy opáva ohóvo avei, ñame’ẽva hína ko’ága
rehegua.
• Ñañemomandu’a moñe’ẽrã ñame’ẽva’ekue rehe.
• Emosãingo moñe’ẽrã “Paseo jave Itaipúre” rejapoháicha jepi voi, área de reencuentro-pe.
• Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikora’e pe moñe’ẽrãme,
mba’épa imandu’a porãitevéva, ohecharamovéva. Emombe’u chupekuéra pehechavetaha
ambue mymba oĩva ñane retãme ha opáva ohóvo avei…
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Paseo jave Itaipúre”.
rehe chupekuéra.
-- Tenda: yvy térã ojeikoha.
-- Hi’umedahárupi: yvy he’õ tapiáva oĩháme.
-- Hu’ãvehárupi: yvatevehápe, yvyra ru’ãme.
-- Oytakuaaiterei: oikokuaáva ýrupi oytahápe.
-- Ambue gotyo: ótro ládo.
-- Ipyapẽ mbyky: nda’ipukúiva pe ipyapẽ.
-- Hakua: ipúnta po’íva.
-- Matula: avío, tembi’u ojegueraháva oje’uva’erã viaje-pe.
219
-- Mba’e mymbaitápa ohecha ko’ága umi mitã..
-- Mba’épa ogueru ho’u hagua oho mboyve.
-- Mba’érenepa pe guasu kuñáva nahatĩri.
-- Mba’érenepa Santi he’i ko’ã mymba rekove ha ñande rekoha oĩha maymavaite pópe.
-- Mba’épa pe rehecharamõvéva ko moñe’ẽrãgui. Mba’érepa
-- Mba’épa ikatu rejapo ani hagua opa mymbakuéra ñande yvy ape árigui.
• Ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ko moñe’ẽrã. Ohendúvo pe tai “g” ryapu tombopuku ijuru
gua’áicha, tojurupe’a oñe’ẽtarõguáicha ha tombohyapu tai g.
Ange pyhare, peteĩ guaiguimi iñangata, ogue’ẽ, hye rasy… opu’ã guararápe ha oñepysanga
peteĩ gua’a hovy oikóva hógape rehe guatambu ru’ãre. Jagua katu oguahu puku, ñaimo’ã
oikuaáva hasyha’anga ijára.
Oñembosaraipa rire ere chupekuéra toipyso ijyva gua’áicha, toñemomyimomýi ha toheka ñe’ẽ
ogueraháva tai “g”
Techapyrã:
guaiguimi, gueraha, guatakarẽ, gua’i, gotyo…
7. Palabra Clave
G g
7
gua’a
220
8. Ehai
• Eñemongeta mitãnguéra ndive mba’emba’e mymbápa oñemoñe’ẽmava’ekue ko moñe’ẽrãmepa
ohecharamove. Ejerure chupekuéra toñemomandu’a umi mba’eita oñemoñe’ẽ va’ekue mymba
Jurumi ha Guasu rehegua. Mba’emba’émapa oikuaa hikuái. Ere umi mitãnguérape toiporavo
peteĩva mymba, tomoha’anga ikatúramo ojoguahaichaite upe mymbápe, (dibujo científico):
Omoha’angapa rire, omboherava’erã katuete pe mymba oiporavova’ekue. Ijykére katu ohai
paiteva’erã mba’eita oikuaáva upe mymbágui, ojapo haguéicha ambue árape avei. Ere chupekuéra
ikatuha ojesareko umi tai, térã ñe’ẽ oĩva guive mbo’ehao kotýpe rehe oipytyvõ hagua chupe ohai
hagua g - g . Techapyrã: guasu, gua’a, guaigui.
Mymba opátava ohóvo ñane retãme che Mba’épa oikuaa chugui

ahecharamovéva
Mymba réra:______________________
Mymba ra’anga:___________________
• Emombe’u temimbo’ekuérape ndojapopáiramo ko árape, ani ojepy’apy… ikatu ojapopa ko’ẽrõ.
ÑEMBYAPU’A

• Tomomba’e guasu hembiapokuéra ha tojepopetejoaite hikuái ikatupyry haguére. Eme’ẽkena
tiempo omombe’u hagua ojapova’ekue. Upéva ningo iñimportanteterei oñe’ẽkuaave hagua, ha
avei oipytyvõ chupekuéra ohendu hagua oje’éva

7
……............... ……............... ……............... ……............... ……............... ……...............

1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
4. ......................................................................................................................................................
3. Ejerure nderogayguápe tomombe’umi ndéve oikuaáva mymba opáva ohóvo ñane retãme
221
“90 minutos”
7
REIKOTEVẼTA:

• Eguerekóke retopa pya’e haguáme peteĩ kuatia guasu (Mural de producciones) mitãnguéra omoĩ
hagua hembiapo “Mymbakuéra opáva ohóvo” rehegua.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure chupekuéra toguapy
iñirũ ndive omombe’u hagua ojupe mba’épa omombe’u chupekuéra hogaygua upe mymba
ka’aguy opáva ohóvo ñane retãme rehe.

• Emombe’u mitãnguérape ko árape ohaíta ha orrevisataha hembiapo ohaiva’ekue kuehe,
ohechauka hagua maymavaitépe mba’eichagua mymbápa oĩ ko ñane retãme ha avei omyatyrõ
hagua, hembiapo tekotevẽhápe. Ipahaitépe omosãingóta “Mural de producciones-pe” ikatu
haguáicha opavave ojesareko hembiapokuéra rehe.
3. Ehai
Emombe’u temimbo’ekuérape ko árape pejapotaha heta mba’e iñimportánteva osẽ porã hagua
tembiapokuéra:
1. Torrevisa hembiapo. Upeva’erã tomoñe’ẽ jey, ikatu omoporãve, omoĩve opa mba’e imandu’áva.
Oma’ẽva’erã oñentendépa pe he’íva… upe borrador-pe (Revisión)
2. Avei jahecháta oñondive ha peteĩ ñane irũ ndive oĩpa tai jahai vaíva, ñamyatyrõ ha ñamoĩ porã
signo de puntuación. (Edición)
3. Ipahaitépe jahechapaite rire ñambohasa kuatia potĩme opyta porãve haguáicha tai iporãvévape.
Ñamoha’anga iporãve hagua umi tembiapokuéra. Ko’ága’ae ikatu ñamosãingo “Mural de
producciones- pe”. (Publicación)
222
Ejerure umi mitãme tomañami jey hembiapo ojapomava’ekue rehe. Oimérõ ndojapopái ra’e,
nomohu’ãi; tojapopa ko’ágã. Emomandu’áke chupekuéra ani hesarái mba’evete pe mymba
oiporavova’ekue rehegua; omoĩva’erã mba’éichapa oñemuña…mba’éichapa hete, mba’épa ho’u
moõpa oiko… Eipytyvõke umi mitãme oikotevérõ, umi ñe’ẽnguéra ojehai porã, ikatu haguáicha
mayma omoñe’ẽvape hesakã porã. Ojapopamívo pe hembiapo ombohasava’erã peteĩ kuatia potĩme,
upéi tomohenda hikuái opavave ohecharamo haguáme “Mural de producción-pe”. Ikatu pejapo
oñondivepa péicha… Techapyrã (Emoñe’ẽ va’erã mbykymi mba’eichaitépa ãmymba)
Mymbakuéra opáva ohóvo ñane retãme

Heta mymbakuéra ka’aguy opa ohóvo ñane retãme, ombyaígui
gentekuéra hekoha térã oikoitereígui mymba jejuka oñevende hagua
ho’o térã ipirekue. Oĩ avei oñevendéva ojeguereko hagua mymbarã
ogaháre.
Tekotevẽ maymáva ñaĩva ko Paraguay jerére ñañangareko ani hagua
opa, ikatu haguáicha opavave ohecharamo tapiaite ha avei oipytyvõ
hagua pe biodiversidad-pe.
Ape oĩ mymba ka’aguy opáva ohóvo ñane retãme
jakare jaguarete jurumi

Gua’a saríã guasu
• Eme’ẽ chupekuéra peteĩ kuatia ombohasa hagua pype hembiapo umi mymba oiporavo
va’ekue rehe oñe’ẽva.
• Ndojapopáirõ hembiapokuéra ikatu omba’apo Medio Natural y Salud hora-pe.
• E’organisa temimbo’ekuérape ikatu haguáicha ojehechauka tembiapokuéra pe mural-pe
maymave mitã mbo’ehao pegua ohecha hagua.
7
• Ejerure ne remimbo’ekuérape ohechaukávo umi hembiapokuéra tomombe’u hikuái mba’épa
oñandu ojapórõ guare hembiapo, mba’épa oikuaa ha mba’épa oguerohoryvéva.
223
ÑEMBYAPU’A

• Embyaty umi mitãnguéra rembiapo ha peñepyrũ oñondivepa pemoĩ pe “mural de producción”-
pe, ikatu haguáicha ojehecha, ojeguerohory ha oñemoñe’ẽ hembiapokuéra.

• Emombe’u nderogayguápe pejapova’ekue escuela-pe umi tembiapokuéra mymba opátama
ohóvo ñane retamẽ rehegua.
• Emoñe’ẽ ha emoha’anga he’íva ko’ã ñe’ẽjoajúpe
1. Guasu oiko ñúre.

2. Jurumi ho’use tahýi.

3. Mokõi jaguarete omaña ysyrýre.
224
UNIDAD 7 “Mymbakuéra saite opáva ohóvo”
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
8
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã : “Jakare resay”
ÑEPYRŨMBY

ha tohechauka iñirũnguérape peteĩteĩ hembiapo ojapova’ekue hogapekuéra. Eguerohorýke
hembiapopokuéra porãita.

omoñe’ẽtaha peteĩ moñe’ẽrã hérava: “Jakare resay”
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare moñe’ẽrã: “Jakare
resay” oĩvape. Emoñe’ẽ pe moñe’ẽrã réra ha ere chupekuéra tomombe’umi mba’épa he’iséne:
iñembyahyieterei… oñembyasyka…jakare resay…
-Mba’éguipa vaicha oñe’ẽne moñe’ẽrã…
-Mba’e marandúpa oiméne oĩ ko moñe’ẽrãme…
-Mba’épa ojehúne Jakarépe…
-Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Jakare resay” Emoñe’ẽnguévo
rehóvo.
• Ejerure peteĩteĩ mitãnguérape toñeha’ã ha tomeñe’ẽ ha’eñoite ko moñe’ẽrã.
225
JAKARE RESAY
Ijapohare: Keith Faulkner

Oadapta castellano-pe: Arsenia Medina
Gabriela Sieveking
Oadapta guaraníme: Estefana Acosta
Arsenia Medina
Peteĩ jakare tuichapajepéva, oyta oikóvo ysyry
guasúpe ha upeichahárupinte iñembyahyietereiii
sapy’a. Hye kororooõ…
Ãicha oikohárupi hesaho peteĩ ka’i

rehe,oñesãingóva hína yvyra rakãre ha oñepyrũ
oñembyasyka péicha:
-¡Che ningo chevaietereiii! Hesayyy pe jakare.
Maymavaite mymbakuéra ningo

oipuraherekoiterei chupe.
Ka’i omokyre’ỹse jakarépe ha he’i chupe ipire

porãitereiha, verde ha ikorócho asýva.
Gua’a, mymba kuriosoite…oñemboja jakare

ypýpe ha he’i chupe huguái mbareteha ha tuicha
porãha...
Ha jakare katu ipyahẽnte voi ha hesayyy.

-¡Che niko cheporãseeẽ! Oñelamentaaa jakare.
Upéi katu peteĩ pira tuichapajepéva onohẽ

hete ýgui ha he’i jakarépe hãi porã, kakuaa guasu ha
hakuáaaaha.
Pépe katu guararápema jakare opo umi
mymbakuéra rehe omokõ hagua chupekuéra
oisu’u’ỹre voi.
Umi mymbakuéra katu ipya’eve jakarégui

ha okañyyy hikuái…
7 Jakare katu ipyaheeẽ jey:

-¡Anichéne voi ningo!
Hasẽ puroitee, ndaha’eiete hína oje’eháicha

“lágrimas de cocodrilo”, jakare resaýnteko.
226
omba’apo hagua.
A. Emoñe’ẽmijey ne añoite moñe’ẽrã “Jakare resay”.
Ã. Eñemomandu’amína pe mombe’urã remoñe’ẽva’ekue: “Jakare resay” ha emba’apo ne’añomi:
1. Emoha’anga 4 hendápe umi iñimportantevéva oikova’ekue moñe’ẽrãme.
Ñepyrũrãme oikova’ekue

Oikova’ekue upéi
Upe rire oikova’ekue
Oikova’ekue ipahápe
7
---------------4puntos
227
2. Emoha’anga 4 hendápe umi iñimportantevéva oikova’ekue moñe’ẽrãme.
a) Moõ piko oĩhína ra’e pe jakare.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
ã) Mba’e piko he’i ka’i pe jakarépe.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
Ch) Mba’e piko jakare ojapose umi mymbakuéra rehe.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
-----------------6puntos
3. Eiporavo ha emongora umi ñembohovái oho porãvéva porandukuérare.
3.1. Mba’ére piko pe jakare oñembyasyka hína ra’e:
a) Oipotágui iñangirũrã.
ã) Ho’uségui ambue mymbakuérape.
ch) Oñembojaruségui ambue mymbakuéra ndive.
3.2.Mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽrã:

a) Maymavaite jajapova’erã ñane rembiapo
ã) Jarrespetava’erã ndaha’éiva ñane mba’e.
ch) Nañandejapúiva’erã avavépe.
------------2 puntos
228
Ch. Ehechauka ndekatupyryha rehaikuévo.
1.Emaña ta’angakuérare ha ehaimi héra:.
_________________________ ________________________ _________________________
_________________________ ________________________ _________________________
_________________________
2.Ejapomi dictado:
________________________ _________________________
-----------------3puntos
7
1. Jakare ho’u guasu. 3. Saríã oguata sevói pa’ũme.
2. Amo guasu irari. 4. Che ru ogueru jepe’a.
-----------------4puntos
229
7. Ehai
Ejerure mitãnguérape toñemomandu’a pe mombe’urã “Jakare resay” rehe. Ere chupekuéra
topensami mba’épa he’íne jakarépe oñe’ẽramo hendive.
Reñe’ẽ mba’érõ jakare ndive…mba’épa eréne chupe…Emoha’anga ha ehaimi:
7 ÑEMBYAPU’A

230
UNIDAD 8 ¡Ore michĩmi guive…actor ha
actriz joaite! Clase
“90 minutos”
1
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Anguja ha mbarakaja”.

anguja
“anguja” rehegua.
Ng ng
Anguja
• Emombe’u temimbo’ekuérape ko árape peñepyrũtaha peteĩ Unidad pyahu hérava: ¡Ore

michĩmi guive… actor ha actriz joaite!. Emomandu’a mitãnguérape ambue unidad oñe’ẽ hague
mymbakuéra ka’aguy opa potáva ohóvagui ha ere chupekuéra ko unidad-pe ojapotaha teatro
oha’anga hagua umi mymba michĩvévape oikóva ñane pa’ũrupi, ñane retãme ha tetã ambuére;
ãva apytépe oĩha ñane mbohasýva ha ñane pytyvõva. Hetápema ombohasy ha ojuka voi ave ha
ndopái, oñemuñaverei. Avei omoñe’ẽtaha opaichagua moñe’ẽrã oñe’ẽva ã mymba rehe.
• Ejerure ne remimbo’ekuérape topensami ha te’ijoa mba’e mymba michĩvagui vaichapa oñe’ẽne
umi moñe’ẽrã, ohechaukátava ñandéve opa mba’e mymba’ikuéra rehegua. Avei peleéta ha
pehaíta ñe’ẽ oguerekóva tai ndaikatúiva ojei ojohegui, mokõiramo jepe ha’ekuéra peteĩnte ha
upévare héra taikõi térã “digrama”. Jaguereko taikõi apytépe ko’ã tai: mb, nd, ng, nt, ch ha rr
(Ejapova’erã tarjeta rehai hagua ko’ã taikõi, upéi rehupíta ojehecha haguáme).
• Pehecháta avei mba’épepa ojojogua ha mba’épepa ojoavy moñe’ẽrãita pemoñe’ẽtava.
• Avei jaipurujeytaha estrategia de lectura ñane pytyvõva hesakã porãve hagua ñamoñe’ẽva:
Conexiones Personales, Conexiones Texto-Texto ha Sintetizar. Pe teatro pejapóta hína ko
Unidad pahápema.
231
ÑEPYRŨMBY

tohechauka umi tembiapo ojapova’ekue hógape ambue árape. Upe rire embyaty umi
tembiapokuéra. Ehecharamóke temimbo’ekuéra rembiapo.
• Pejepopete joaite

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã hérava: “Anguja ha mbarakaja” Peipuru jeýta
pe estrategia de lectura “Sintetizar”. Pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ oguerekóva “Ng/ng”. Avei
pehecháta ha pehendúta mba’éichapa ojehai ha hyapu pe tai peikuaa pyahútava.

• Ehai pe organizador gráfico rejapova’ekuépe umi ñe’ẽ he’íva guive ndéve mitãnguéra, anguja
rehegua.

• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive oĩva pe moñe’ẽrã
“Anguja ha mbarakaja” ryepýpe. Eipytyvõ chupekuéra oñeha’ã hagua he’i mba’évaichapa he’i
ko moñe’ẽrãme. Mba’eichagua moñe’ẽrãpa kóva: Mombe’u gua’u, mombe’urã, ñe’ẽpoty…
Mba’érepa he’i upe iñembohovái. (Reconocer las características de los textos).
• Ñanemandu’ami estrategiakuéra rehe
• Ejerure mitãnguérape ta’imandu’ami umi estragiakuéra oñeme’ẽmava’ekue. Peteĩteĩ tomombe’u
oikuaahaichaite mba’épa ha’e predicción, conexiones personales, conexión texto-texto, conexión
texto mundo ha inferir.
• Emomandu’áke chupekuéra pe estrategia inferir ha’eha hína umi mbo’epy ñanembo’eséva hína
umi mombe’urã ñaguenohẽva personaje-kuéra rembiapógui.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Anguja ha mbarakaja”. Emoñe’ẽnguévo
ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Ha avei eipuru umi estrategia de lectura peikuaámava:
Predecir, conexiones personales, conexiones texto texto.
Ejapo hagua predicción ikatu reporandu Mba’épa ikatu omombe’u ñandéve ko moñe’ẽrã. Ojapo
hagua conexiones personales: Ndépa rehecháva anguja reikohárupi.
Ha rejapo hagua conexión texto- texto eporandu: Mba’épepa ojojogua ko moñe’ẽrã ambue
moñe’ẽrã ñamoñe’ẽmava’ekue ndive.
8
chupekuéra.
-- Marangatu: imba’eporãva, iñe’ẽrendúva. -- Ojerovia: oikuaáva ikatutaha.
-- Renyhẽ: henyhẽ. -- Imbarete: ipu’akáva.
232
ANGUJA HA MBARAKAJA
Anónimo
Ijapohare guaraníme: Estefana Acosta
Arsenia Medina
Peteĩ tava’ípe, ymaaa… ymaite, oiko va’ekue
peteĩ mitakuña’i nemarangatúva hérava
Ana. Ha’e ningo tuicha’íma, upéva rehe
ikatúma oipytyvõ isýpe óga ñemopotĩme
,mbo’ehaógui osẽ rire.
Peteĩ árante… omopotĩ jave

ohóvo kosina… osapukái vai paitee…
¡mamáaaaaaa!
- ¡ Anguja! ¡anguja!- he’i. Itavyraívaicha
oho isy rendápe.
- ¡Mba’éiko ojehu ndéve che
membyyy!.
- Mba’e piko ajeve peichaite resapukái
- he’i Ña Mariana
- ¡Ahecha peteĩ anguja, mamáaa!
- ¡Uummm!.Ndachegustaietee ñande
rógape peichagua mbohupa…
- Aguerútamante peteĩ mbarakaja
omondyiva’erã chupe - he’i ña Mariana.
Ambue ára ko’ẽme, Ana ru oho

mercado-pe ogueraha heta naranja ha
ryguasu rupi’a ovende hagua. Upépe
ohecha mbarakaja oguapýva hína
mesaguýpe, peteĩ karai oguerekohápe
imba’erepy avei. Upémarõ karai Tani
oporandu:
- Nde karai, eme’ẽnepa chéve ne
mbarakaja… ko ryguasu rupi’áre.
Aikotevẽterei hína ógape..ore’upa potáma
niko angujaita.
- Ikatueteee nde karai, ógape oĩ heta
mbarakaja. Py’ỹite imemby- he’i chupe
upe karai.
- Ikatupyrymi piko… omariskakuaárõ ojukapaitéta angujamimi oĩva guive-he’i karai Tani.
- Ivaléko hína, ógape noguahẽi anguja- Ombohovái mba’evendeha.
8
Vy’apópe oho jey karai Tani hógape. Ohechauka maymavaitépe imbarakaja ombohérava
“kichíro”.
233
- Ko’ága ikatúma jake py’aguapýpe… ivaletereiii ñandeko omariska hagua anguja.Omombe’u karai
Tani.
- Miaaãuuu!!! Hasẽ mbarakaja. Ojeroviaiterei ijehe. Ndaipóri vaicha anguja hembyva’erã chugui.
Oguãhẽvo pyhare, umi anguja ndoikuaaiete mbarakaja oha’ãrõha hína chupekuéra.

Osẽmbaite oheka hembi’urã .
- Jaháke lo mitã jajediverti kosináme, heta tembi’u oĩ ja’u hagua. He’i peteĩ anguja omyakãva upe
aty.
Vy’apópe osẽ joa ikuáragui hikuái ha oho kosináme, ¡Peichaháguinte ojotopa sapy’a
mbarakaja ndive!. Tuicha ñemondýire oñemoĩ odispara ha okañy haitypekuéra. Sarambi ojapo
chuguikuéra mbarakaja. …¡itarovamo’ã angujakuéra!
Upe ára guive umi angujakuéra oĩhaguéicha , nosẽvéi pyharekue.
Ogajára ovy’aitereiii, opáma py’atytýi hogapekuéra

hemby mba’érõ hembi’ukuéra kosináme.
- Opáma anguja...ajépa ikatupyryyy ñande
Kichíro- he’i joa hikuái.
- Hummmm - he’i mbarakaja -
Nosevẽiete katu angujakuéra,ivaise
chendive la pórte, tekotevẽ
ajeporeka mba’éichapa ikatu onohẽ
anguja ikuáragui -Ojepy’amongeta
mbarakaja.
Aremi oĩ rire péicha, omaña

sapy’a peteĩ yvyra poguasu
jepe’arãre oĩva kosináme ha
upepete oike iñakãme ojapova’erã
ombotavy hagua angujakuérape.
Ojupi jepe’a ári ha osapukái:
- Che ningo peteĩ jepe’amínte. !! che
ningo peteĩ jepe’aaa…
- JA JA JA:.. -opuka puku peteĩ anguja
ikuára guive-
- Ee’áana… che ningo jepe’a – he’ijey mbarakaja.
- Ikatu añete mba’e upéva – he’i anguja - tambotovéntena… taha’ejepe ita… nañembojamo’ái jepe’a
poguasúre, itáko na’ipyapẽ mbukúi che’irũ…
Este cuento nos demuestra que los hombres prudentes, cuando han experimentado la
8
maldad de algunas personas, no se dejan engañar con sus mentiras.
234
-- Mba’épa omondýi Ana-pe.
-- Mba’ére piko anguja na’iporãi oiko ogaháre.
-- Mba’épa ikatu jajapo ani hagua anguja oĩ ñande rógape.
• Emosãingo pe maravichu maymavaite mitãnguéra ohecha haguáme. Emoñe’ẽ ñe’ẽpuporãme,
eha’angapáke voi.
Maravichu…maravichu…Mba’émotepa
Cherova po’i, che nambi guasuguasu, che rãi akuaa,

pyharekuémante asẽ, arakuépe aĩ chekuárape ha
pyharekuémante asẽ aheka kesu…
Mávapa che…
(Anguja)
Ejerure mitãnguérape topensami ha tosapymi sapy’aite, oheka hagua iñapytu’ũme ñe’ẽ oguerekóva
pundiekõi “ng”. Ehaíke pizarrón-pe umi ñe’ẽ osẽva.
Techapyrã:
anguja, angu’a, ánga, angekói, angepyhare, angata…
8
235
8. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai “ng” reipurúvo ñe’ẽ: “anguja”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai tai ng/, tuicháva, michĩva.
Ng
9. Ehai
Ejerure mitãnguérape tohai mba’éichapa héra ko’ã ta’anga.
……............... ……...............
Ehai ñe’ẽjoaju ko ã ñe’ẽgui.
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
ÑEMBYAPU’A


• Emoha’anga ha ehai mba’épa nde gustave ko moñe’ẽrã “Anguja ha mbarakaja” gui.
8
236
“90 minutos”
2
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã: “Mymba’ikuéra”.

“ñandupe” rehegua.
Nd nd
Ñandupe
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive.Ejerure peteĩteĩ tomoñe’ẽ
iñirũnguérape hembiapo ojapova’ekue hógape. Upéi embyaty umi hembiapokuéra remaña
hagua hese ha emoĩ upe rire ojehecha haguáme.

• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽtaha moñe’ẽrã: “Mymba’ikuéra”. Peipuru jeýta pe estrategia
de lectura “conexiones personales”, ha avei pejapóta “conexión texto- texto”. Pemoñe’ẽta ha
pehaíta ñe’ẽ oguerekóva Nd/nd. Ko tai nd ningo oĩva avei taikõi apytépe.

Eñemongetamína ne remimbo’ekuéra ndive mba’e mymba’i mba’asy reruhárepa peñemongetara’e
ambue árape.
Ehai mymba réra pizarrón-pe.
Emoñe’ẽmi hendivekuéra rehaiva’ekue.
Eñemongeta mitãnguéra ndive mba’e mba’asýpa ogueru pe mymba ha te’imi avei oikuaárõ ambueve
mymba vai oikóva ogaháre.
237
• Ejerure mitãnguérape tojesarekomi ojehaíva ha avei oñemoha’angávare moñe’ẽra
“Mymba’ikuérape”oĩva. -Mba’éguivaichapa oñe’ẽta ko moñe’ẽrã. Eréke chupekuéra iporãva’erã
ñamoñe’ẽ mboyve japredesi mba’éguipa oñe’ẽta moñe’ẽrãnguéra.Ehai peteĩ sulfito-pe térã
pizarrón-pe umi he’íva guive mitãnguéra.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã: “Mymba’ikuéra”.
Remoñe’ẽnguévo rehóvo eipurúta umi estrategiakuéra lectura rehegua rejapóva jepi voi. Ejapo
hagua conexiones personales ikatu reporandu: - Peẽpa peñomongetáva avei mbo’ehára ndive
mba’asy rehe, mymba’ikuéra oguerúva mba’asy rehe… Ejapo hagua conexión texto- texto (CTT)
eñemongeta mitãnguéra ndive ãvare: Mba’eichagua moñe’ẽrã ñamoñe’ẽva’ekuépepa ojogua ko
moñe’ẽrã . Mba’e mba’épepa ojojogua ha ojoavy umi moñe’ẽrã ñamoñe’ẽva’ekuégui.
chupekuéra.
-- Upeichaháguinte: peichaháguinte, de repente.
-- Ñandupe: ñandu’i hũ ha ipéva, iponsóñava.
-- Hakua: ipo’i pukúva ha hãimbéva.
-- Manterei: py’ỹipy’ỹi.
-- Mba’asy: tesãi’ỹ.
-- Akanundupepe: akanundu tuicháva.
MYMBA’IKUÉRA
Arsenia Medina
Ana, José, Tomasa ha iñirũnguéra

mbo’ehao pegua ningo oñomongeta
mbo’ehára ndive umi mymba ka’aguy
opávo ohóvo yvy’ape árigui rehe,
omombe’u avei hikuái mba’épa ikatu
jajapo maymavaite ani hagua opaite.
8
238
Upeichaháguinte imandu’a rire hikuái, Ana osẽ he’i
oĩha avei mymba’ikuéra ñanembyaíva:
- Aníkena ñanderesarái, heta mymba avei
na’iporãiva oñemoña ñande rógarupi.
Ombojoapy.
- Héẽ, umíva apytépe oĩ hína anguja, tungusu,
karachã, chichã juru puku,ysau, ñandu, ñati’ũ,
tarave ha hetave vicho…he’i avei mbo’ehára. –
Ñamoñe’ẽmíta ko’ã mymba jaikuaave hagua:
Anguja ningo mymba

ndatuichaietéva, 15 centímetro rupinte
ipuku, huguái upéicharupinte avei ipuku. Oĩ
hũva, hũngýva ha marrónva avei. Oikove 2 año
peve...
Ko mymba hãi hakuaaa, inambi guasu,

ohetũ ha ohendu porãiterei. Ikatu oguata pya’e,
opo ha oytakuaa avei.
Oiko técho kuápe, ombokua yvy

oiko hagua upépe ha avei umi avati vosa
oñembyatýva kua rupi okañymínte oikóvo.
Hetaheta imemby, pya’eee oñemoña.
Ho’u opamba’erei, upévare oje’e chupe
“onnívoro”, pyharekue osẽ ha oguata
oparupirei otopáva guive ombyai ha
ho’u: tembi’u óga pegua, ñemitỹre taha’e
avati, mandi’o, jety…ko oikohárupi okaka
ha okuaru, ha upévagui ikatu ñanembohasy
vai, oguerovakuaa ñande rehe peteĩ mba’asy hérava
hantavirus ha upéva katu ñandejukaite voi.
Tungusu avei peteĩ plaga okambúva

jagua, mbarakaja,anguja, tapiti ha
guyrakuérare, ho’u tuguy. Ikatu opo avei
ñande rehe ha ñande pyte. Ndovevéi ha oja
hatã ko’ã mymba pirére térã ñande rehe.
Ombo’a manterei ára ha ára, 15 térã 20
rupi voi, upévare pya’e oñemoña…Mba’asy
oguerúva ñandéve chiri vai, sevo’i ha
8
karácha.
Ambue ára ñamoñe’ẽmiẽta jahávo…
239
Ñandupe ningo oparupieténte
oiko, oñemoña pya’énte voi, heta
ha manterei ombo’a, omongu’e
mantemante ha pya’e pe ipo ha
ojapo henimbo hendýgui, ñandu
opáichagua oĩ, 36 rupi voi ha
maymavaite opoi peteĩ veneno.
8 hesa, ohecha porãiterei ha
oñemuña pya’e umi hapicha mymba
ho’usévape: ñati’ũ, mberu… umi
ñandu kavaju térã ñandupe ñande
jopírõ ikatu ñanembohasyetee
akanundupepe ome’ẽ pe veneno
opoígui ñande retépe.
Ñati’ũ mba’asy reruha

avei, dengue, fiebre amarilla,
chikungunya, ha ko’ágã Zica.
Oiko ñane retãme ha avei umi
tetã oĩva ñande jerérepe avei. Ko
ñati’ũ tuicha, hetyma para morotĩ
ha oñemoña y potĩme, 150 rupi
voi ombo’a peteĩ hendápe. Ñande
jopi arakuépe ñaneretymáme
katuete. Ndajahejaiva’erã y ono’õ
rruedakuápe, botella-pe ha
ambue mba’yrúpe nañañohẽitarõ
tapiaite.
8
Ambue ára ñamoñe’ẽmiẽta jahávo…
240
Karachã ningo peteĩ
mberu ka’aguy. Okambúva
jagua térã ambue mymbáre,
ogueru mba’asy hérava
leismaniasis. Ko mberu kuñáva
oikotevẽ pe tuguýre oñemoña
hagua ha upéi ñandejopírõ oheja
ñande retepýpe pe mba’asy ha
upéicha rupi oñembyaikuaa
ñande rova, ñane tĩ ai ha
ivaieterei.
Chichã avei peteĩ

mymba vai, okambúva ñande
pirére pyharekue ha avei umi
mymba huguy rakúvare.
Oiko umi kochõ kuápe,
tupa vakapi kuápe okañy
ha umi tápia oñembyaíva
kuápe avei. Ndovevéi,
michĩ ra’ymi hũ ha pytã
marrongy, ñamaña porãrõ
hese jahecha. Ko mymba’i
ñande jopívo ñanembo
karachapa ha opyta ñande
ruguýpe ivenéno ha are
rire ñanembohasy, ñane
korasõ omongakuaa,ha ikatu
ñandejukaite voi ñande tuja térã ñane
8
guaigui miẽvo jahávo.
241
-- Mba’eichagua mymba piko na’iporãi oñemoña ñande rógarupi he’i mbo’ehára.
-- Mba’e mba’asy piko oguerukuaa ñandéve anguja.
-- Mba’ére piko na’iporãi oñemoña ñande rekoháre umi mymba michĩva he’iva’ekue mbo’ehára.
-- Mba’e piko rejapova’erã ani hagua nderasy dengue, chikungunya térã zica-gui.
• Emoñe’ẽ ko moñe’ẽrã mbykymi, ha ehendúvo ñe’ẽ oguerekóva tai “Nd” emongu’e nde po
ñandupe ojaporõguáicha henimbo.
Ñandupe, ñandu guasu ha ñandu kavaju oha’ã iñakuãvéva ñanandýre. Ñandu guasu
oñandu operdetaha ha oñani pya’eve ñanandy vaíre.
Techapyrã:
Ñandupe, ñandu guasu, ñanandy…. Upe rire ikatu temimbo’ekuéra he’i avei ambue ñe’ẽ ogueraháva
tai “Nd”
Emombe’u mitãnguéra ko’ẽrõ oikuaamietaha ambue mymba’ikuéra rehegua.
8. Palabra Clave
• Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai Nd reipurúvo ñe’ẽ: “Ñandupe”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai tai Nd/nd, tuicháva, michĩva.
8 Nd
242
9. Ehai
• Ehechauka pizarrón-pe, mba’éichapa jahai tai “Nd”.
Eheka ko’ã ñe’ẽita atýpe, ñe’ẽ oguerekóva tai nd ha upéi emongora:
p y n a nd i
a e a k p t
t k nd e s s
t k nd e s s
u v i ch m mb
h e nd i v e
i ñ a nd u ‘i
Ehai umi ñe’ẽ remongorava’ekue.
1. .................................. 2. .................................. 3. ..................................
4. .................................. 5. ..................................
8
243
ÑEMBYAPU’A

• Emoñe’ẽ ko’ã ñe’ẽ ha emohenda opyta porã haguáicha umi ñe’ẽjoaju.
1. Ñanandýre Ñandu oñani.

2. Ñandupe yvyráre Mbohapy ojupi.
3. Mitã Pe pynandi.
Ehai umi ñe’ẽjoaju remohendahaguéicha. Emoha’anga.
1. ......................................................................................................................................................
2. ......................................................................................................................................................
3. ......................................................................................................................................................
8
244
“90 minutos”
3
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã “Mymba’ikuéra”

• Ejapo peteĩ organizador gráfico rehai hagua mymba’ikuéra rehegua (características).
• Eipurúta peteĩ kuatia guasu rehai hagua pype moñe’ẽrã “Mymba’ikuéra” pehẽngue oñe’ẽhápe
ñandupe rehe.
• Ejapo peteĩ ñandupe kakuaa porãva ra’anga, ijurupukúva ha ojurupe’áva hína.
• Ejapo peteĩ tarjeta de 28 cm x 21 cm, reipurúta rehechauka hagua mitãnguérape taikõi
ojepurumeméva “nt” rehegua.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe nendive. Ejerure chupekuéra tohechauka
iñirũ ijykereguápe umi ñe’ẽjoaju ha ta’anga ojapova’ekue hógape. Upe rire eiporavo 4 térã 5
tembiapo omoñe’ẽ hagua hapichakuérape.

• Emombe’u chupekuéra ko árape pemoñe’ẽ jeytaha moñe’ẽrã ”Mymba’ikuéra” ha
peñomongetataha umi mymba’ikuéra na’iporãiva oñemoña jaikohárupi rehe, ikatu haguáicha
omyesakãve omoñe’ẽva ha pemoñe’ẽmba rire pejapóta peteĩ síntesis umi opaite mba’e
omombe’úvagui pe moñe’ẽrã. Emombe’u chupekuéra mba’épa he’ise pe sintetizar:
Sintetizar ningo he’ise ñamombe’u mbykymi iñimportantekuete oikova’ekue moñe’ẽrãme.
Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikóra’e pe moñe’ẽrãme,
mba’épa imandu’aporãitevéva, opytava’ekue iñakãme. Ehaíke rehóvo pe organizador gráfico
rejapova’ekuépe umi he’íva guive mitãnguéra. Ikatu eporandu rehóvo: Moõpa oiko, mba’éichapa
hete, mba’éichapa oñemoña… mba’épa ho’u, mba’e mba’asýpa ogueru ha ambue mba’e jaikuaavéva
avei mymba’ikuéragui…
245
Techapyrã:
Mymba réra ha ha’anga Mba’épa jaikuaáma chugui
Moõpa oiko
Mba’épa ho’u
Mba’éichapa hete
Mba’éichapa oñemoña
Mba’e mba’asýpa ogueru
Otros datos interesantes
Mymba réra ha ha’anga Mba’épa jaikuaáma chugui
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme pe moñe’ẽrã “Mymba’ikuéra” pemone’ẽmava’ekue
voi ambue ára. Ikatu mitãnguéra omoñe’ẽ ne ndive…
8
246
-- Mba’e mba’asy piko oguerukuaa ñandéve tungusu.
-- Moõ piko oñemoña chichã.
-- Mba’éicha piko oike ñande retepýpe mba’asy oguerúva karachã.
-- Mba’e piko rejapova’erã tapiaite ani hagua mymba’ikuéra mba’asy reruha oñemoña nde
rógape.
6. Ehai
• Eñemongeta mitãnguéra ndive mavaitéva mymbápa oñemoñe’ẽmava’ekue ko moñe’ẽrãme
guipa oipy’apyve chupe. Mba’érepa.
• Ehechauka kuatiaguasúpe upe proceso jajapóva jahai hagua.Emoha’anga porã pe mymba
eiporavova’ekue, embohéra. Upe rire ehai reikuaamíva guive mbykymi mba’épa reikuaa upe
mymbágui upe ta’anga guýre. Techapyrã: Ere chupekuéra emoha’angáta ha ehaitaha pe mymba
ñandupe rehegua. Iñepyrurã añemoĩta apensa opaite mba’e aikuaámava chugui. Aikuaa
oparupiete oikoha,oñemoña pya’e, omongu’e pya’e ojapoha henimbo hendýgui. Oĩha 36 rupi
chagua ha maymavaite opoi peteĩ veneno, 8 hesa ha ho’u hapicha mymbápe umi ñati’ũ, mberu
ha ambuevépe.
• Upe rire ejerure mitãnguérape toiporavo peteĩ mymba’i omoñe’ẽmava’ekue: anguja, tungusu,
ñati’ũ…. Ejerure oñemongeta hagua hapicha ndive oĩva ijasúgotyo oporandu hagua chupe
oikuaáva pe mymba oiporavova’ekuégui.
• Oñomongetapa rire, tomoha’angami i-cuaderno de Comunicación-pe upe mymba oñemongeta
hague, tomboherapaite umi omoha’angava’ekue. Ikatu ohai iguýre oikuaamíva guive.
7. Pundie ojepuru meméva jehechauka

Jaikuaamína ambue pundiekõi
Pemoñe’ẽmi jeýna moñe’ẽrã “Mymba’ikuéra” oñe’ẽhápe ñandupe rehe (rejapova’ekue kuatia
guasúpe).
Eguenohẽ peteĩ hendápe ojehecha porãve haguáme ko moñe’ẽrã: emoñe’ẽmi ha ehechauka umi
ñe’ẽ oĩhápe pundie “nt”. Techapyrã: oparupieténte, pya’énte, manterei, mantemante… Epinta
upe pundiekõi.
Ejerure ne remimbo’ekuérape tomoñe’ẽ ha tojesareko porã pe ñe’ẽre. Eporandu mba’épa ohecha
pe ñe’ẽme… mba’épa oñepinta (pundiekõi nd).
Ejerure chupekuéra tomoñe’ẽ pe moñe’ẽrã pehẽngue ha tomongora ñe’ẽ ogueraháva

pundiekõi nt.
8
247
Emokyre’ỹke ne remimbo’ekuérape ohuga hagua peteĩ juego hérava “Ñandu juru karu”. Péicha
ojehuga. Emoĩ tenonde rejapova’ekue ñandupe ra’anga ojurupe’áva hína, peteĩteĩ ohasáta umi
mitã omombo ñandupe jurúpe umi sílaba móvil rembohasáva chupe ãicha: manterei / ha’énte/
ohónte/ chénte/ añeténte…Ohasapávo maymavaite térã nde reikuaaháicha, ere chupekuéra
toguapypa jey hendapekuéra.
Ehechauka chupekuéra pe pundiekõi ojepurumeméva rejapova’ekue peteĩ tarjeta-pe ha oĩva umi

ñe’ẽ reguenohẽva’ekue moñe’ẽrã pehẽgui. Emoĩ pe pared-rehe oĩhápe umi ambue taikuéra ikatu
haguáicha ojesareko hese mitãnguéra ohai vove. Techapyrã: nt
Emombe’u ne remimbo’ekuérape péva niko ha’eha peteĩ taikõi avei mb, nd ha ng- ichagua, mokõi tai
ramo jepe, peteĩnte ha’ekuéra, ndaikatúi ojei ojuehegui. Ñe’ẽnguéra ogueraháva nt, oñemboja’óvo
sílaba-pe, ohova’erã oñondive ambue pundiekõicha: ma-nte, me-mé-nte, mba-é-nte…
Pemoñe’ẽmi ñe’ẽ ogueraháva ko taikõi:
Ñandénte-ha’énte-orénte-peẽnte
Emongora mitãnguéra ndive sílaba oĩhápe taikõi nt.

Emoĩ taikõi nt, térã nd tekotevẽhápe. Ehai iguýre.
Po’imí…e añeté…e ñana..y ñana..ý..e
1. ........................... 2. ............................... 3. .............................. 4. ................................
ÑEMBYAPU’A


Ejerure mitãnguérape toporandu peteĩ hogayguápe mba’épa oikuaa umi mymba’ikuéragui. Oĩmapa
oguerova hague mba’asy, moõpa, mavaitévape, araka’épa. Oĩpa hógarupi, mba’épa ojapo opa hagua
hekohakuéragui.
Emoha’anga ha ehaimi oñemombe’úva ndéve ã mymbágui.
Eheka nde rogaygua ndive mokõi ñe’ẽ ogueraháva pundiekõi nd ha mokõi ñe’ẽ ogueraháva nt. Ehaimi:
1. ........................... 2. ............................... 3. .............................. 4. ................................
8
248
“90 minutos”
4
REIKOTEVẼTA:

Mba’épa jaikuaa chichã rehegua. Mba’épa jaikuaase pe chichãgui.
“chichã” rehegua.
Ch ch
Chichã
ÑEPYRŨMBY

peteĩteĩ hembiapo omoha’anga ha ohaiva’ekue omombe’úvagui chupe hogaygua mymba’ikuéra
rehegua. Tosapymi sapy’aitemi ha tomombe’u mba’épa ohasa iñakãrupi omoñe’ẽnguévo pe
moñe’ẽrã. (Visualización).

Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽjeytaha moñe’ẽrã: “Mymba’ikuéra”. Pemyesakã porãvéta ha
pemoñe’ẽmbarire pejapo jeýta peteĩ síntesis umi opaite mba’e omombe’úvagui pe moñe’ẽrã
opaite peve. Ere avei mitãnguérape pemoñe’ẽta ha pehaitaha ñe’ẽ ogueraháva “Ch/ch”, pehecháta
mba’éichapa ojehai, pehendúta hyapu, ha avei pehecháta tai ra’anga.
Emombe’u ne remimbo’ekuérape ch niko ha’eha peteĩ taikõi avei mb, nd, ng, nt- ichagua, mokõi tai
ramo jepe, peteĩnte ha’ekuéra, ndaikatúi ojei ojuehegui. Jaguereko ñande achegetýpe 6 taikõi: mb,
nd, ng,nt, ch ha rr. Ko taikõi rr hyapu határõ ñe’ẽ ñepyrũme térã mbytépe ojepuru. Techapyrã:
rrádio, karréta…
249

Ejerure mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa omombe’u chupekuéra
hogaygua mymba’ikuéra rehegua.
Ejerure chupekuéra topensami ha toñemomandu’a mba’eichagua mymba’ikuéramapa

oikuaa hikuái, ehai kóicha he’íva guive hikuái.
Mymba’ikuéra
Ere mitãnguérape tomombe’u ndéve ha hapichakuérape mba’épa oikuaáma pe chichã rehegua ha

mba’épa oikuaase upe mymba’ígui. Ehai organizador gráfico rejapova’ekuépe, he’íva guive hikuái
chichã rehegua.

• Emoñe’ẽ pe moñe’ẽrã réra: “Mymba’ikuéra”.
• Ejerure temimbo’ekuérape tojesarekomi mayma ojehaíva ha oñemoha’angáva guive rehe
moñe’ẽrame (umi ne’ĩraiva pemoñe’ẽ). Ejerure mitãnguérape te’imi mba’éguivaichapa oñe’ẽta
ko moñe’ẽrã. Mba’épa he’íta pe mymba’íre. Eréke chupekuéra iporãva’erã ñamoñe’ẽ mboyve
japredesi mba’éguipa oñe’ẽta moñe’ẽrãkuéra. Ehai peteĩ sulfito-pe térã pizarrón-pe umi he’íva
guive mitãnguéra.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã: “Mymba’ikuéra” ( umi ne’ĩrãiva pemoñe’ẽ).
Emoñe’ẽ rire peteĩteĩ umi haipyvo (párrafo), eñemongeta mitãnguéra ndive mba’érepa oñe’ẽ.
Techapyrã: Moõpa oiko, mba’éichapa hete, mba’épa ho’u..mba’éichapa oñemoña… ikatu haguáicha
umi mitãnguéra okategorisa marandukuéra omoñe’ẽva.
rehe chupekuéra.
8
-- Tupa vakapi: tupa tráma, inimbe, tupa ojejapóva vaka pirégui.
-- Tápia: pared, ogyke.
-- Karácha: kuru vai.
250
• Emombe’u mitãnguérape pemoñe’ẽtaha peteĩ kũjererã chichã rehegua. Ere chupekuéra topo
chichãicha ohendu vove pe taikõi ch ryapu. Upe rire toha’ãmi mávapa pya’eve he’i kũjererã.
Chichã vai, chichã karu

Chichã okambu che piremíre.
Che piremíre ha’e
okambu ha che reja
chalái, chapĩ, karáchapa.
Pemoñe’ẽ jeyjey kũjererã, upe rire ejerure chupekuéra toñembokuãmbopu ohendu vove ñe’ẽ
ogueraháva taikõi “ch” omoñe’ẽvo mbeguekatu kũjererã. Upe rire tosapymi sapy’aite hikuái, oheka
hagua iñapytu’ũme ñe’ẽ oguerekóva taikõi “ch”. Ehaíke upe rire pizarrón-pe umi ñe’ẽ osẽva.
Techapyrã:
cháke, chúko,chíki, kuchu, arachichu, karachã, karácha…..
8. Palabra Clave
Ehechauka pe palabra clave rejapova’ekue, pe tai Ch/ch reipurúvo ñe’ẽ: “Chichã”. Embo’e
irundyveháicha ikatuha ojehai taikõi Ch/ch, tuicháva, michĩva.
Ch
8
251
9. Ehai
1- Embojoaju ko’ã sílaba rejapo hagua ñe’ẽ. Ehai pe pa’ũme ha upéi embojoaju ha’angáre.
chi chára ------------------
cho chã -----------------
chi kokue ------------------
ku pa ------------------
2- Embojoaju umi silabakuéra ha ehai ñe’ẽ
cha ka cha chi ka ‘i chã
hã rá ‘ĩ ve cha chu ra chá
1. ____________ 2. ____________ 3. ____________
4. ____________ 5. ____________ 6. ____________
8 7. ____________ 8. ____________
252
ÑEMBYAPU’A


……............... ……............... ……............... ……...............

......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
3. Ejerure ne remimbo’ekuérape tomombe’umi hogayguakuérape chichã rehegua.
8
253
actriz joaite!
Clase
“90 minutos”
5
REIKOTEVẼTA:
ÑEPYRŨMBY

tomombe’umi mba’épa he’i hogayguakuéra pe chichã rehegua omombe’uva’ekue chupekuéra
rehe.
• Tohechauka hapicha ijykereguápe pe hembiapo ambue ára guare.
• Embyaty neremimbo’ekuéra rembiapo rehecha hagua avei .

Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽjeytaha moñe’ẽrã hérava “Mymba’ikuéra”: Pemyesakãvéta
moñe’ẽrã tekotevẽramo. Pemoñe’ẽta ha pehaíta ñe’ẽ ko’ã sílaba reheve: cha, che, chi, cho, chu
ha chy.
• Ejerure mitãnguérape tomombe’umi ha’e oikuaahaichaite mba’érepa ra’e oñe’ẽ pe moñe’ẽrã
“Mymba’ikuéra”pe kuehe omoñe’ẽva’ekue. (Estrategia de Parafrasear).
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Mymba’ikuéra” emosãingova’ekue
área de reencuentro-pe.
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe. Upéi ejerure mitãnguérape tomoñe’ẽ ayvúpe
oñondivepa. Péicha rejapova’erã: remoñe’ẽ peteĩ párrafo ha upéi mitãnguéra he’i oñondivepa.
Aníke pya’eterei remoñe’ẽ ha embohyapu porãke umi ñe’ẽ.
• Pemoñe’ẽmba rire ko moñe’ẽrã ejerure ne remimbo’ekuérape tomombe’upaitémi opytáva
chupekuéra ha ontendehaichaite omoñe’ẽva’ekue.
• Ere chupekuéra te’i mba’épa ñanembo’e ko moñe’ẽrã.
254
5. Ehai
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tohasa toguapy isíllape kirirĩhápe jepiverõguáicha.
1. Ejapo dictado umi ñe’ẽ remba’apova’ekuégui:
-- Che sy ojapo mandi’o chyryry.
-- Amo charáta oveve yvate.
-- Chachíta osẽ asaje pyte.
-- Chokokue ogueru mbokaja chapĩ.
-- Vaka ho’u arachichu.
2. Emba’apo ne’año ha reikuaahaichaite:

Emoñe’ẽ ha upéi emoha’anga:
-- Che sy omondoro arachichu.
-- Mokõi chahã oveve ñúre.

ÑEMBYAPU’A


A. Emoñe’ẽ ko’ã sílaba, upéi emboja ojuehe ha ehechakuaa mba’e ñe’ẽpa ikatu oiko chuguikuéra.
chy a va ka chu chi
ko cho ry ku cha chi
cha pi ra ry ra
Ã. Emoñe’ẽ ha upéi ehai umi ñe’ẽ:

1.
4.
____________
____________
2.
5.
____________
____________
3.
6.
____________
____________
8
255
“90 minutos”
6
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pe ñoha’anga (teatro) “Chíka, Chúko ha Kesu” ojekuaa haguáme.

• Ejapo peteĩ kuatia guasúpe pe “diagrama de Venn” kóicha:
Techapyrã:
Mba’épepa: Ojoavy Ojojogua Ojoavy
Anguja ha mbarakaja Chíka,Chúko ha kesu
• Ejapo peteĩ papelógrafo-pe re’organisa hagua tembiapokuéra ñoha’angarã:
Mba’emba’épa ojejapóta Mba’emba’épa oñeikotevẽta Mavamávapa ojapóta
ÑEPYRŨMBY

toñemomandu’ami mba’épa he’i ra’e hogayguakuéra omombe’úvo chupekuéra mymba’ikuéra
ñanembyaíva rehe.
• Tohechauka hapicha ijykereguápe pe hembiapo ambue ára guare ojapova’ekue hógape.
• Embyaty neremimbo’ekuéra rembiapo rehecha hagua avei.

• Emombe’u chupekuéra omoñe’ẽtaha peteĩ ñoha’anga (teatro): “Chíka, Chúko ha Kesu”
rehegua, omoñe’ẽ ha omyesakãtaha moñe’ẽrã ha avei oipurúta estrategia de lectura hérava
conexiones personales, conexiones texto-texto ha inferir; ombojojáta hekovére oikóva
moñe’ẽrãme, ambue hendápe ha opensáta he’i hagua mba’évaicha oikóta moñe’ẽrãme.
Ombojojáta térã ombojoavýta moñe’ẽrã omoñe’ẽva’ekue clase 1-pe “Anguja ha mbarakaja”
ko ñoha’angáre “Chíka, Chúko ha kesu” ha ipahápe katu oñomongetajoaitéta pe ñoha’anga
jejapóre ko moñe’ẽrã “Chíka, Chúko ha kesu”-gui, ha avei he’íta peteĩteĩ mba’emba’épa
ojejapóta ojehechauka hagua pe teatro.
256
3. Hipótesis ha ñamba’eporandúvo moñe’ẽrãre
• Epresentamína pe ñoha’anga “Chíka, Chúko ha kesu”. Emoñe’ẽ pe héra ha eñomongeta
mitãnguéra ndive hese: Mávanepa Chíka… Mávanepa Chúko… mba’éichanepa ha’ekuéra…
mba’érenepa kesu oĩ hendivekuéra. Ere ne remimbo’ekuérape tojesarekomi ta’angakuéra
oĩva ñoha’angápe ha to-predeci mba’épa oikóne pype, mba’éguipa oñe’ẽne ko teatro… Ehaíke
pizarrón-pe he’íva guive mitãnguéra.
• Ejerure ne remimbo’ekuérape tomombe’umi oikuaáva guive ñoha’angágui/teatro.
• Emombe’u chupekuéra peteĩ teatro niko hína ñomongeta oikóva mombe’urãme,
oñomongetahápe maymavaite personaje. Katuete umi actor ha actriz oñemonde ambue,
oipuru disfraz ha hovaregua máscara oje’eha, oha’anga porãve hagua upe personaje-pe. Avei
oñemoporã pe tenda escenario oje’eha, oñemohenda pe oikohaperõguaichaite oñemombe’úva
ñoha’angápe ha avei sapy’ánte oñehendu purahéi ojoguave hagua pe oñeha’angávape.
4. Estrategia de lectura jehechauka

• Emombe’umína mitãnguérape ko árape peipurutaha estrategia de lectura hérava inferir.
Ejerure chupekuéra tomombe’umi mba’épa he’ise pe inferir.
• Nemandu’áke inferir ha’eha hína peteĩ conclusión ñaguenohẽva ñamoñe’ẽmba rire pe
mombe’urã. Emombe’úke mitãnguérape ñamoñe’ẽvo peteĩ mombe’urã umi personaje-kuéra
he’i térã ojapo heta mba’e jahechakuaa hagua mba’eichaitépa ha’ekuéra…imba’eporãpa,iñañápa,
hovamokõi,nda’ijapúi, ijapu…. Ãva ñanepytyvõ jaikuaa porãve hagua mba’épa pe personaje
remiandu añete ha mba’éichapa heko. Kóicha rupi pe autor ohaíva mombe’urã omoguahẽse
ñandéve peteĩ mbo’epy. Ãva ñañandu ñane korasõ mbytetepevoi.
• Emombe’umi avei ne remimbo’ekuérape pemoñe’ẽmba rire ko teatro, pembohovakéta pe
mombe’urã “Anguja ha mbarakaja”ndive. Ere chupekuéra topensami ohóvo mba’épepa
ojojogua ha mba’épepa ojoavy ã mombe’urã.
Moñe’ẽrã jave
5. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko mombe’urã “Chíka, Chúko ha Kesu”.
Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo mbojojahápe, ohechakuaa haguáicha umi
temimbo’ekuéra ñamoñe’ẽha asúguio akatúa gotyo ha yvatéguio yvy gotyo.
• Remoñe’ẽnguévo rehóvo eñomongeta temimbo’ekuéra ndive umi ñe’ẽ hesakã porã’ỹva
rehe chupekuéra.
-- Haityrã: ikuararã, oiko hagua.
-- Jajeporeka: jajeheka, jaheka.
-- Pehẽnguemi: pedasomi.
-- Ñembyahýi: vare’a.
-- Hasykatu: hasy, ndahasyetéi, nahesãiri.
-- Ohechaga’u: oporohechase, ohechase oĩvape mombyry.
8
257
ÑOHA’ANGA:
Chíka, Chúko ha kesu
Ijapohare: Irene Hernández
Oadapta guaraníme: Estefana Acosta
Arsenia Medina
Personaje-kuéra:
Omombe’úva: 1 térã hetave María: 1 mitakuña’i.

mitakuña’i, mita’i térã mbo’ehára. Juan: 1 mita’i.
Chíka: 1 mitakuña’i. Vecino 1: 1 mitã. (ména)
Chúko: 1 mita’i. Vecino 1 rembireko: 1 mitakuña’i
Kesu: 1 mita’i térã mitakuña’i. Vecino 2: 2 mitã’i. (ména ha ta’ýra)
Guaigui: 1 mitakuña’i. Vecino 2 rembireko: 1 mitakuña’i.
Angujara’ykuéra: 10 mitakuña’i
ha mita’i. (ikatu mbovyve)
Omombe’úva: Chíka ha Chúko ningo mokõi anguja’i ho’usetereíva kesu.Ho’usetereiii voi ningo…
oimeraẽ mba’e ojapóta hikuái ho’u hagua kesu.
Chíka ha Chúko oiko peteĩ óga tujápe, 10 imembykuéra ndive. Upépe ojapova’ekue hikuái haityrã ha
oiko ko’ápe vy’apópe imembykuéra porãita ndive. Ko ógape oiko avei peteĩ guaiguimi ho’usetereíva
avei pe kesu.
Ivare’ávo anguja’ikuéra osẽ jepi haitýgui ha ohóma guaiguimi kosináme.
Chúko: ¡¡¡Háiii…chevare’aitépa…!!!
Anguja’ikuéra:¡ Mamáaaa…! Oreñembyahýima avei ore… pehekáma papá ndive oimeraẽ kesu
pehẽnguemi pe guaiguimi kosináme…
Chíka: ¡Jahána guaigui’i kosináme jajeporeka kesúre…!
Omombe’úva: Chúko katu ombohovái omañávo ita’yrakuéra rehe.
Chúko: Pepytánte peẽ orera’ãrõ ko’ápe…aníntema argelrã penderecha mba’e imembykuéra añaite!
Omombe’úva: Upémarõ mokõive iñakasẽ’imi haity rokẽme ha ohechávo guaiguimi okeee hína, pya’e
porãko oho kosináme ho’u hagua hikuái kesumi ha ogueraha hagua avei imembykuérape.
------------------------ Ápeve escena peteĩha ---------------------------
Omombe’úva: María ha Juan ningo guaiguimi memby nopenáiva isýre, oheja chupe ha’eño ha
sapy’ánte ou hikuái isy rechávo.
Peteĩ árape guaiguimi hasykatu ha ohechaga’u imembykuérape ha hasẽ hína hi’añorei, upe jave
oguahẽ imembykuéra hendápe.
María: Mba’éiko mamá rejaporeína...
Guaiguimi: ¡Ha pohechaga’u che memby! Nacheresãivéimako…
Juan: ¡Mba’e piko la reñepyrũta resasẽ hína! ¡Ñaimo’ã mitã mba’e...nanere’éi péicha… mboriahúko
nahasẽiva!
María: Oréko ndaikatúi roñangareko nderehe tapiaite…romba’apova’erã ningo!
8
Omombe’úva: Guaiguimi membykuéra pochýpe oje’ói ha ha’e katu hasẽjey, omokã hesay, oñekonsola
ha he’i:
Guaiguimi: ¡Ambyasyete piko péicha amomgakuaa hague ko’ã che memby!
258
------------------------ Ápeve escena mokõiha ---------------------------
Omombe’úva: Ohasávo peteĩ ára…ivare’a jeýma anguja’ikuéra… osẽ jepi haitýgui… ohose jeýma
guaiguimi kosináme.
Chúko: ¡¡¡Háiii…chevare’aitépa… aréma ndajajeporekavéi guaigui’i kosina ruguápe !!!
Anguja’ikuéra: ¡Mamáaaa…! Orehaitémana toroho roheka ja’umiva’erã guaiguimi kosináme…
Chíka: ¡Nahániri…ikatu penderecha mba’e umi guaigui’mi membykuéra añaite’asy…!
Omombe’úva: Chúko katu ombohovái omañávo ita’yrakuéra rehe.
Chúko: Pepytánte peẽ orera’ãrõ ko’ápe…rogueruva’erãko peẽme pe’umiva’erã.
Anguja’ikuéra: ¡Héẽ…!...oĩ porã…jajapova’erã ñande sy ha ru ñe’ẽ.
------------------------ Ápeve escena mbohapyha ---------------------------
Omombe’úva: Ã mymba’ikuéra,péicha jepi ojapo tapiaite, ha peteĩ árape… oikomi peteĩ mba’e
ñaimo’ã’ỹvarã. Katuetémi oĩ galleta ha kesu pe kosináme, ha upe árape ndaiporimi mba’evetee voi.
Upémarõ Chíka ha Chúko oho jeýmante haitypekuéra vare’avére.
Chúko: Iñambuete piko kóva! ¡Mba’éiko oiko mba’e…Ñandejára!
Chíka: Ko guaiguimi niko katueteee oguereko jepi hetaitereii kesuuu… ha ko’ágã ndaipóri mba’evetee!
Omombe’úva: Oñembyasy hikuái…
------------------------ Ápeve escena irundyha ---------------------------
Omombe’úva: Ára ha ára ohasávo ivare’ave hikuái ndojuhuvéigui mba’evetee guiguimi kosináme.
Chúko: ¡Iñambuetereíma ningo ko oikóva…! guaiguimi aréma nosevéi hógagui ha ápe ndaipóri
mba’eveee ja’uva’erã!
Omombe’úva: Ojepy’apyy anguja’ikuéra ha omaña ñembyasyy guiguimíre haity rokẽ guive.
Peichaháguinte ohechakuaa sapy’a mba’épa upe oikóva. Pe guiguimi ningo iguaigui rasaitereíma ha
ikangýma osẽ hagua oñemu ha oguapyy isillónpe ñembyahyipópe.
Chúko: Chíka, jajapomanteva’erã oimeraẽ mba’e…
Chíka: Ñande tapiaite ja’úva ikesu ha ko’ága piko mba’égui ñande ndajahekái kesumi chupe guarã
avei.
Chúko: ¡Héẽ…!¡ Ajépa nde!
Omombe’úva: Upe árapema voi mokõive anguja’i ha imembykuéra osẽ ojeporeka kesúre…
------------------------ Ápeve poha escena ---------------------------
Omombe’úva: Oparupirei oikundaha Chíka, Chúko ha imembykuéra kesu rekávo ha ndotopái

mba’evete’asyyy voi…
Tapére ojotopa hikuái guaiguimi vecino otereréva hína hembireko ndive ha oporandu hikuái:
Vecino 1: Moõ piko pehojoa hína…
Chúko: Roheka hína kesumi guaiguimi rembi’urã…
Vecino 1 rembireko: Añete nepa hína…ndaha’éipa peẽme guarã hína…
8
Chíka: ¡Añetete…! guaiguimi ningo nopu’ãvéima ha imembykuéra hesarái chugui…
Omombe’úva: Osegi hapekuéra ha ohomiẽvo hikuái, ojotopa ambue guaiguimi vecino ndive
oñembopiro’ýva hína hembireko ha ita’ýra ndive yvyraguýpe, ha omombe’u chupekuéra ojehúva.
259
Vecino 2: ¡Añetee piko…ambyasyeteee!
Vecino 2 rembireko: Ndoroguerekóinte mba’eve rome’ẽva’erã pegueraha hagua guaiguimíme.
Vecino 2 ra’y: ¡Aichẽnjáragaĩ!
Omombe’úva: Heta oiko rire…ikane’õma hikuái ha otopa sapy’a peteĩ kesu tuichapajepéva ogueraha
hagua guaiguimi rógape.
Otopávo pe kesu, oñeha’ãmbaite hikuái ogueraha hagua guaiguimi rógape…Ha’ekuéra ningo
michĩeterei ha nda’ipu’akái pe kesúre…
Upéi niko otopami hikuái peteĩ karretílla, ohupi upépe ha oguerahaaa hikuái vy’apópe upe kesu
erádo.
Oguahẽmavo hogapekuéra, Chíka ha Chúko omboja’o 13 hendápe pe kesu: peteĩteĩme guarã.
Ogueraha mbeguekatumi ha omoĩ hikuái pe kesu guaiguimi oguapyha ypýpe.
Pe guaiguimi noimo’ãi… ¡ovy’aitereiii!... ho’u pe kesu vy’apópe ha he’i:
Guaiguimi: ¡Avy’aite piko! ¡Ajépa penemba’eporãitee!.
Omombe’úva: Upe guive anguja’ikuéra oñangareko tapiaite guaiguimíre ha araka’eve opa kesu
hogapekuéra.
OPA
-- Máva piko Chíka ha Chúko.
-- Moõ piko oiko anguja’ikuéra.
-- Máva piko oiko avei anguja’ikuéra ndive pe óga tujápe.
-- Mba’e piko ojapo anguja’ikuéra ivare’ávo.
-- Mba’ére piko Chúko ha Chíka ndoipotái oho imembykuéra oheka hembi’urã.
-- Mba’ére piko umi guaiguimi membykuéra noñangarekoséi isýre.
-- Mba’épa ere umi guaiguimi membykuéra rembiapóre.
-- Mba’épa ere umi anguja’i rembiapóre ohekávo guaiguimíme hembi’urã.
• Ejerure mitãnguérape toñemomandu’ami jey pe mombe’urã “Anguja ha mbarakaja” rehe
8
omoñe’ẽva’ekue clase 1-pe.
260
• Ere chupekuéra tombojojami mombe’urã “Anguja ha mbarakaja” ko mombe’urã “Chíka,
Chúko ha Kesu” rehe. Ejerure mitãnguérape tohechakuaa mba’épepa ojojogua ha mba’épepa
ojoavy mokõive mombe’urã.
-- Mba’épe piko ojojogua mokõive mombe’urã…
-- Mba’épe piko ojojogua umi personaje-kuéra oĩva mokõive mombe’urãme.
-- Mba’épe piko ojojogua mokõive mombe’urã paha.
-- Mba’épe piko ojoavy mokõive mombe’urã…
-- Mba’épe piko ojoavy umi personaje-kuéra oĩva mokõive mombe’urãme.
-- Mba’épe piko ojoavy umi tenda oikohápe oñemombe’úva.
• Ehaipaitéke he’íva guive mitãnguéra pe diagrama de Venn rejapova’ekuépe.
Ko’ã mba’e ikatu he’i hína mitãnguéra:
Mokõive mombe’urã ikatu ojoavy hína ko’ã mba’épe:
Anguja ha mbarakaja:
• Mitã imba’eporã isy ndive.
• Anguja oporo-perjudica.
Chíka, Chúko ha Kesu:
• Mitã noñangarekói isýre.
• Anguja imba’eporã.
Mokõive mombe’urã ikatu ojojogua hína ko’ã mba’épe:
Anguja ha mbarakaja:
• Oñe’ẽ angujáre.
• Anguja ho’upa tembi’u otopáva.
Chíka, Chúko ha Kesu:
• Oñe’ẽ angujáre.
• Anguja ho’useterei kesu.
7. Japreparávo jahechauka hagua ñoha’anga “Chíka, Chúko ha Kesu”

• Eñemongeta ne remimbo’ekuéra ndive pejapo hagua peteĩ ñoha’anga/teatro pe mombe’urã
pemoñe’ẽva’ekuégui.
• Ere mitãnguérape topensami mba’emba’épa ojapova’erã oha’anga hagua pe teatro “Chíka,
Chúko ha Kesu”. Ikatu he’i hína: omoñe’ẽva’erã pe mombe’urã, pehecha mávapa oikóta
Chíkarõ, mávapa Chúkota, mávapa guaiguimi, mávapa kesu, vecinokuéra ha hembýva guive
katu oikóta Chíka ha Chúko membýramo. Aníke penderesarái oĩva’erãha avei omombe’úva
pe oikóva, relator oje’eha, ojejapova’erã máscara,mba’eichaitétapa pe escenografía, ojekuaa
porãva’erã umi ñemongeta, ojehekava’erã peteĩ purahéi kangymi, oñeñensajava’erã pe obra,
ojejapova’erã invitación túva, sy ha irũnguéra mbo’ehao peguápe ou hagua ohecha pe teatro.
• Ehaimi umi idea osẽva guive peteĩ cuadro-pe kóicha.
8
261
Oñemoñe’eva’ẽrã pe obra Obra ñoha’anga rehegua Maymavaite 1° grado-gua
ñoha’anga rehegua
Ere mavamávapa personaje- Obra ñoha’anga rehegua Mitãnguéra réra ha ipersonaje
kuérata ojapótava
Kóva niko peteĩ obra ikatuhápe
opartisipa maymavaite
mitãnguéra oha’angávo
anguja’ikuérape, imembykuérape,
guaiguimíme, imembykuérape,
ivesinokuérape…
Ojejapova’erã opaitéichagua Cartulina, cartón, kuatia morotĩ, Ereva’erã mavamávapa oguerúta
máscara oipurútava personaje- lápi de color, hilo, jetapa… umi mba’e oñeikotevẽtava ojapo
kuéra. hagua pe imáscara.
Escenografía Sulfito, cinta, crayolas, pincel, lápi Ereva’erã mavamávapa oguerúta
Epreparava’erã ta’anga opaite oñepinta hagua, plasticola… umi mba’e oñeikotevẽtava
henda pegua oikohápe umi ojejapo hagua pe tenda oikotaha
oñemombe’úva:óga tuja, ñoha’angápe he’íva.
kosina,anguja kuára, tape,
vesinokuéra oguapyha…
Oikuaapaiteva’erã umi Ñomongeta Peteĩteĩ temimbo’ekuéra.
oñomongetaháicha personaje-
kuéra.
Purahéi Radio,CD térã ambue. Mbo’ehao, mbo’ehára.
Ehekava’erã purahéi kangymi
ohótava pe obra-re oñembopu
hagua ojehechaukakuévo teatro.
Oje’emava’erã araka’etétapa Arapapaha/ calendario. Maymavaite 1°grado-gua ha

ojehechauka pe teatro. mbo’ehára.
Oñeñensaja pe ñoha’anga. Máscara-kuéra ha ñomongeta Maymavaite 1°grado-gua ha
ojekuaapy pyre. mbo’ehára
Ojejapova’erã tarjeta Kuatia, cartulina, lápi, lápi Maymavaite 1°grado-gua,
oñeporo’invita hagua. oñepinta hagua. mbo’ehára ha mitãnguéra réra.
Mávapa ikatu ogueraha umi
invitación.
ÑEMBYAPU’A

8
• Ejerure mitãnguérape tomombe’u hogayguakuérape ojapotaha ñoha’anga ha oikuaapava’erãha
ñomongeta oñeme’ẽva’ekue chupe oikuaa hagua. Toñensajáke hógape.
262
“90 minutos”
7
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua mombe’urã: “Chíka, Chúko ha Kesu”.

“guaigui” rehegua.
• Ejapo peteĩ cuadro kóicha:
Techapyrã:
Mba’e problema-pa Mba’éichapa

Personaje-kuéra Moõpa oiko
ojehu oñesolusiona
• Ejapo peteĩ organizador gráfico kóicha:
Techapyrã:
• Efotocopia umi ñomongeta parlamento oje’eha oĩva mombe’urãme ha eme’ẽ ne

remimbo’ekuérape oikuaapa hagua de memoria
ÑEPYRŨMBY

tomombe’umi mba’épa he’i hogayguakuéra omombe’úvo chupekuéra pe teatro rehe,
ojejaposéva hína mbo’ehaópe.
• Ejerure neremimbo’ekuérape te’imi oikuaava’ekue hógape omoñe’ẽjeývo pe mombe’urã...
263
• Emombe’u chupekuéra pemoñe’ẽjeytaha pe mombe’urã hérava: “Chíka, Chúko ha Kesu”.
Omyesakãvéta moñe’ẽrã. Avei oñomongetáta hikuái moñe’ẽrãre ohecha hagua mba’éguipa
oñe’ẽ, oipuru jeýta umi estrategia de lectura oikuaamavavoi. Ipahápe pemoñe’ẽta ha pehaíta
ñe’ẽ ogueraháva tai tĩgua: g
• Eñemongetami mitãnguéra ndive pe mombe’urã ñoha’anga “Chíka, Chúko ha Kesu” rehe. Ejerure
chupekuéra toñemomandu’ami umi personaje-kuéra rehe, moõmoõpa oiko pe oñemombe’úva,
mba’e problema-pa ojehu ha mba’éichapa oñesolusiona. Ehai umi he’íva guive mitãnguéra pe
organizador gráfico rejapova’ekuépe.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Epresentamína umi personaje-kuéra oĩva ko mombe’urã “Chíka, Chúko ha Kesu” pe, upe rire
emoñe’ẽmi hatã porã ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã ha embojopara ne ñe’ẽ oñekambiávo
avei personaje-kuéra. Emoñe’ẽnguévo ehechauka rehóvo ejapoháicha jepivoi. Remoñe’ẽvo
rehóvo eipuru umi estrategia de lectura oikuaamavavoi mitãnguéra; hérava conexiones
personales, conexiones texto-texto, inferir...
chupekuéra.
-- Roñangareko: roñatende hese, ro-cuida hese…
-- Ndajajeporekavéi: ndajahekavéi…
-- Ñaimo’ã’ỹva’erã: jaguerovia’ỹva’erã.
-- Oikundaha: oho oparupiete, okorrerei opárupi.
-- Erádo: tuicha.
-- Máva piko oiko avei anguja’ikuéra ndive pe óga tujápe.
-- Mba’e piko ojapo anguja’ikuéra ivare’ávo.
-- Mba’ére piko umi guaiguimi membykuéra noñangarekoséi isýre.
-- Mba’épa ere umi anguja’i rembiapóre ohekávo guaiguimíme hembi’urã.
8
264
6. Palabra Clave
• Ejerure mitãnguérape toñemomandu’ami jey máva rógapepa oiko anguja’ikuéra (guaigui).
• Ehechauka pe palabra clave reipurúvo ñe’ẽ: “guaigui”.
• Embohyapu pe g ryapu, erévo mitãnguérape hyapuha ñane tĩrupi ha upévare héra pundie
tĩgua.
• Embo’e irundyveháicha ikatuha ojehai pundie tĩgua $/§, tuicháva, michĩva, ojoapýva ha
ndojoapýiva.
§uai§ui

pópe (gesto de las letras): ga, ge, gi, go, gu, gy… Ikatúma avei pemoha’anga ha pehai pizarrón-
pe ko’ã ñe’ẽ : guaigui, gue’ẽ, guarã …
7. Grafomotricidad
• Ehechauka pizarrón-pe, mba’éichapa jahai tai “$”.
Ojapopa rire tai g, peñomongeta: Eporandu chupekuéra mba’éichapa oñeñandúne hikuái oguereko
mba’érõ hógape peteĩ guaiguimi/tujami, taha’e ijabuela, abuelo, isy térã itúva. Mba’éichapa
oñangarekova’erã hese. Mba’érepa…
Emongyre’ỹ chupekuéra omoha’anga ha ohai hagua iguýre pe opensahaguéicha hikuái. Ikatu ojapo
mombe’urãicha.
Upevarã rehechauka jeyva’erã pe mombe’urã pemoñe’ẽva’ekue ha emombe’u chupekuéra ndépa
mba’éicha reñangareko nde sy, ru, abuela, térã nde abuelo-re. Emoha’anga ha ehai iguýre. Upe rire,
ehejáke chupekuéra tohai ha’ekuéra ojaposehaichaite.
8
265
8. Jajepreparavévo jahechauka hagua ñoha’anga
• Ojapopávo hikuái pe jehai ijeheguireínte, embyaty rehecha hagua upéi.
• Emombe’u mitãnguérape oha’anga hagua umi personaje-kuérape mombe’urãmegua
oiporavova’erã pe ogustavéva chupekuéra, oha’angasevévape. Eme’ẽke maymavaitépe
ojapova’erã teatro-pe. Aníke nderesarái maymavaite mitã opartisipava’erãha.
• Eme’ẽ chupekuéra pe parlamento he’ítava hikuái. Emonúmero umíva oikuaa hagua araka’etépa
oñe’ẽta peteĩteĩva. Máva raẽpa oĩ, mávapa upéi, mávapa oñe’ẽ upéva rapykuéri…ha péicha
opa peve.
• Ejerure mitãnguérape tomboja pe i-parlamento i-cuaderno de Comunicación rehe ani okañy
chugui.
• Embosako’íke pe escenografía oikotaha pe ñoha’anga.
• Embosako’i avei peteĩ cartulina-pe pe carta de invitación ko’ẽrõ omoĩmbava’erã mitãnguéra.
ÑEMBYAPU’A


• Emaña ta’angáre ha emoĩmba tekotevẽhápe:
Pe…………………………………yvyraguýpe.
Amo mitã………………….
Ana oipo’o yvoty isýpe………………….
8
• Emoñe’ẽ pe erétava ñoha’anga rejapokuévo. Ejerure nderogayguápe tanepytyvõ reikuaapa
hagua de memoria.
• Egueraha cartulina marrón, hũngy…,crayola reguerekórõ, lápi repinta hagua, avei jetapa rejapo
hagua máscara.
266
actriz joaite!
Clase
“90 minutos”
8
REIKOTEVẼTA:
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Ejerure toñemomandu’ami
mba’éichapa oipytyvõ chupekuéra hogayguakuéra oikuaapa hagua de memoria pe i-parlamento.
• Tohechauka hapicha ijykereguápe pe hembiapo ambue ára guare ojapova’ekue hógape ha
upekuévo emañami avei ndave.
• Ejerure ne remimbo’ekuérape toñembyaty oĩháicha umi escena 1, 2, 3… ha toñensajajoa pe
iparlamento.
• Emohendáke umi rembosako’iva’ekue escenografía-rã.

• Emombe’u chupekuéra oñensajataha pe ñoha’anga (teatro): “Chíka, Chúko ha Kesu”, ohaitaha
pe invitación o’invita hagua hogayguakuérape ha avei umi iñirũnguérape ambue grado-guápe.
Ipahaitépe katu ojapóta pe máscara omoĩ hagua hovarekuéra ojapo hagua ñoha’anga.
3. Ñanemandu’ávo pe obra ñoha’anga reheguáre

• Ejerure mitãnguérape toñemomandu’ami pe problema tuichavéva oikova’ekue pe
ñoha’anga”Chíka, Chúko ha kesu”-pe,ha mba’éichapa oñesolusiona. Ejerure chupekuéra te’i
mba’éguipa oñe’ẽ ko mombe’urã. Ehaíke umi he’íva guive mitãnguéra peteĩ sulfito-pe rehupi
hagua upéi ojehecha haguáme. Ãva ikatu hína: poriahuvereko, ñepytyvõmba, mborayhu, ñaña…
4. Ñañensajávo pe obra ñoha’anga rehegua

• Embyaty mitãnguérape umi escena ojejapotaháicha. Emohenda chupekuéra mba’eicahitépa
oikéta hikuái, oñe’ẽta. Upevarã ojesarekova’erã pe remonúmerova’ekuére umi he’ítava ha
he’itahaichaite hikuái.
• Nemandu’áke ndétaha hína pe remombe’úva oikóva teatro-pe (narrador/a).
• Peñensajamína ojejapotahaichaite. Ko’ẽrõ ikatu peñensajamiẽ ha ambue ára pehechaukátama
ñoha’anaga.
267
• Oñeñensaja aja aníke penderesarái ko’ãvagui:
-- Peñe’ẽ hatã, pembohyapu porã umi taikuéra ha pekambia peneñe’ẽ oñe’ẽháicha gua’u umi
personaje-kuéra.
-- Aníke rekyhyje, eguata pe escenario rehe kyhyje’ỹre.
-- Eipurúke nde rete, emomyĩmomýĩ, ehechauka nde po, ne akã ha opaite mba’e rupi ojapótarõ
guáicha umi personaje-kuéra:
“Chíka, Chúko ha Kesu”
Escena 1
1. Omombe’úva: Chíka ha Chúko ningo mokõi anguja’i ho’usetereíva kesu.Ho’usetereiii voi
ningo… oimeraẽ mba’e ojapóta hikuái ho’u hagua kesu.
Chíka ha Chúko oiko peteĩ óga tujápe, 10 imembykuéra ndive. Upépe ojapova’ekue hikuái
haityrã ha oiko ko’ápe vy’apópe imembykuéra porãita ndive. Ko ógape oiko avei peteĩ
guaiguimi ho’usetereíva avei pe kesu.
Ivare’ávo anguja’ikuéra osẽ jepi haitýgui ha ohóma guaiguimi kosináme.
Escena 1
2. Chúko: ¡¡¡Háiii…chevare’aitépa…!!!
Escena 1
3. Anguja’ikuéra: ¡Mamáaaa…! Oreñembyahýima avei ore… pehekáma papá ndive oimeraẽ
kesu pehẽnguemi pe guaiguimi kosináme…
Escena 1
4. Chíka: ¡Jahána guaigui’i kosináme jajeporeka kesúre…!
Escena 1
5. Omombe’úva: Chúko katu ombohovái omañávo ita’yrakuéra rehe.
Escena 1
6. Chúko: Pepytánte peẽ orera’ãrõ ko’ápe…aníntema argelrã penderecha mba’e imembykuéra
añaite!
Escena 1
8 7. Omombe’úva: Upémarõ mokõive iñakasẽ’imi haity rokẽme ha ohechávo guaiguimi

okeee hína, pya’e porãko oho kosináme ho’u hagua hikuái kesumi ha ogueraha hagua avei
imembykuérape.
268
Escena 2
8. Omombe’úva: María ha Juan ningo guaiguimi memby nopenáiva isýre, oheja chupe ha’eño
ha sapy’ánte ou hikuái isy rechávo.
Peteĩ árape guaiguimi hasykatu ha ohechaga’u imembykuérape ha hasẽ hína hi’añorei, upe
jave oguahẽ imembykuéra hendápe.
Escena 2
9. María: Mba’éiko mamá rejaporeína...
Escena 2
10. Guaiguimi: ¡Ha pohechaga’u che memby! Nacheresãivéimako…
Escena 2
11. Juan: ¡Mba’e piko la reñepyrũta resasẽ hína!¡ Ñaimo’ã mitã mba’e...nanere’éĩ péicha…
mboriahúko nahasẽiva!
Escena 2
12. María: Oréko ndaikatúi roñangareko nderehe tapiaite…romba’apova’erã ningo!
Escena 2
13. Omombe’úva: Guaiguimi membykuéra pochýpe oje’ói ha ha’e katu hasẽjey, omokã hesay,
oñekonsola ha he’i:
Escena 2
14. Guaiguimi: ¡Ambyasyete piko péicha amomgakuaa hague ko’ã che memby!
Escena 3
15. Omombe’úva: Ohasávo peteĩ ára…ivare’a jeýma anguja’ikuéra… osẽ jepi haitýgui… ohose
jeýma guaiguimi kosináme.
Escena 3
16.Chúko: ¡Háiii…chevare’aitépa… aréma ndajajeporekavéi guaigui’i kosina ruguápe!
Escena 3
17. Anguja’ikuéra: ¡Mamáaaa…! Orehaitémana toroho roheka ja’umiva’erã
kosináme…
guaiguimi
8
269
Escena 3
18. Chíka: ¡Nahániri…ikatu penderecha mba’e umi guaigui’mi membykuéra añaite’asy…!
Escena 3
19. Omombe’úva: Chúko katu ombohovái omañávo ita’yrakuéra rehe.
Escena 3
20. Chúko: Pepytánte peẽ orera’ãrõ ko’ápe…rogueruva’erãko peẽme pe’umiva’erã.
Escena 3
21. Anguja’ikuéra: ¡Héẽ…!...oĩ porã…jajapova’erã ñande sy ha ru ñe’ẽ.
Escena 4
22. Omombe’úva: Ã mymba’ikuéra, péicha jepi ojapo tapiaite, ha peteĩ árape… oikomi peteĩ
mba’e ñaimo’ã’ỹvarã. Katuetémi oĩ galleta ha kesu pe kosináme, ha upe árape ndaiporimi
mba’evetee voi. Upémarõ Chíka ha Chúko oho jeýmante haitypekuéra vare’avére.
Escena 4
23. Chúko: Iñambuete piko kóva! ¡Mba’éiko oiko mba’e…Ñandejára!
Escena 4
24. Chíka: Ko guaiguimi niko katueteee oguereko jepi hetaitereii kesuuu… ha ko’ága ndaipóri
mba’evetee!
Escena 4
25. Omombe’úva: Oñembyasy hikuái…
Escena 5
26. Omombe’úva: Ára ha ára ohasávo ivare’ave hikuái ndojuhuvéigui mba’evetee guiguimi
kosináme.
Escena 5
8 27. Chúko: ¡Iñambuetereíma ningo ko oikóva…! guaiguimi aréma nosevéi hógagui ha ápe
ndaipóri mba’eveee ja’uva’erã!
270
Escena 5
28. Omombe’úva: Ojepy’apyy anguja’ikuéra ha omaña ñembyasyy guiguimíre haity rokẽ
guive.
Peichaháguinte ohechakuaa sapy’a mba’épa upe oikóva. Pe guiguimi ningo iguaigui
rasaitereíma ha ikangýma osẽ hagua oñemu ha oguapyy isillónpe ñembyahyipópe.
Escena 5
29. Chúko: Chíka, jajapomanteva’erã oimeraẽ mba’e…
Escena 5
30. Chíka: Ñande tapiaite ja’úva ikesu ha ko’ága piko mba’égui ñande ndajahekái kesumi
chupe guarã avei.
Escena 5
31. Chúko: ¡Héẽ…!¡ Ajépa nde!
Escena 5
32. Omombe’úva: Upe árapema voi mokõive anguja’i ha imembykuéra osẽ ojeporeka
kesúre…
Escena 6
33. Omombe’úva: Oparupirei oikundaha Chíka, wChúko ha imembykuéra kesu rekávo ha
ndotopái mba’evete’asyyy voi…
Tapére ojotopa hikuái guaiguimi vecino otereréva hína hembireko ndive ha oporandu hikuái
Escena 6
34. Vecino 1: Moõ piko pehojoa hína…
Escena 6
35. Chúko: Roheka hína kesumi guaiguimi rembi’urã…
Escena 6
8
36. Vecino 1 rembireko: Añete nepa hína…ndaha’éipa peẽme guarã hína…
271
Escena 6
37. Chíka: ¡Añetete…! guaiguimi ningo nopu’ãvéima ha imembykuéra hesarái chugui…
Escena 6
38. Omombe’úva: Osegi hapekuéra ha ohomiẽvo hikuái, ojotopa ambue guaiguimi vecino
ndive oñembopiro’ýva hína hembireko ha ita’ýra ndive yvyraguýpe, ha omombe’u chupekuéra
ojehúva.
Escena 6
39. Vecino 2: ¡Añetee piko…ambyasyeteee!
Escena 6
40. Vecino 2 rembireko: Ndoroguerekóinte mba’eve rome’ẽva’erã pegueraha hagua
guaiguimíme.
Escena 6
41. Vecino 2 ra’y: ¡Aichẽnjáragaĩ!
Escena 6
42. Omombe’úva: Heta oiko rire…ikane’õma hikuái ha otopa sapy’a peteĩ kesu tuichapajepéva
ogueraha hagua guaiguimi rógape.
Otopávo pe kesu, oñeha’ãmbaite hikuái ogueraha hagua guaiguimi rógape… Ha’ekuéra ningo
michĩeterei ha nda’ipu’akái pe kesúre…
Upéi niko otopami hikuái peteĩ karretílla, ohupi upépe ha oguerahaaa hikuái vy’apópe upe
kesu erádo.
Oguahẽmavo hogapekuéra, Chíka ha Chúko omboja’o 13 hendápe pe kesu: peteĩteĩme guarã.
Ogueraha mbeguekatumi ha omoĩ hikuái pe kesu guaiguimi oguapyha ypýpe.
Pe guaiguimi noimo’ãi… ¡ovy’aitereiii!... ho’u pe kesu vy’apópe ha he’i:
Escena 6
43. Guaiguimi: ¡Avy’aite piko! ¡Ajépa penemba’eporãitee!.
Escena 6
8 44. Omombe’úva: Upe guive anguja’ikuéra oñangareko tapiaite guaiguimíre ha araka’eve

opa kesu hogapekuéra.
272
5. Ehai
• Ejerure mitãnguérape tojapo ne ndive pe carta oñe’invita hagua maymavaite hogayguápe ha
iñirũnguérape ambue grado-gua ou hagua ohecha pe obra ñoha’anga rehegua ojapótava hikuái.
• Ojapopa rire pe invitación, eme’ẽ chupekuéra peteĩteĩ ha ere mitãnguérape toikytĩ tekotevẽhápe,
ijerekue ha topinta iporãve hagua.
• Togueraha hogayguápe ha hapichakuérape.
6. Pejapóvo máscara penderováre guarã

• Emombe’u mitãnguérape ko árape peñepyrũtaha pejapo pe máscara hovakuéra rehe omoĩtava
maymavaite personaje-kuérape guarã oĩva pe obra ñoha’anga reheguápe: “Chíka, Chúko ha
Kesu” ryepýpe.
• Ere ne remimbo’ekuérape maymavaite ojapóta pe máscara oipurútava ohechauka hagua pe
personaje oha’angátavape.
• Eme’ẽke chupekuéra pa’ũ ojapo hagua pe hovarekuérare omoĩtava.
ÑEMBYAPU’A

• Ejerure chupekuéra tomombe’u pe ohecharamovéva ko árape ojapova’ekue.

• Ejerure mitãnguérape tomombe’u hogayguakuérape oikuaapava’erãha ñomongeta
oñeme’ẽva’ekue chupe oikuaa hagua. Toñensajáke hógape.
8
273
“90 minutos”
9
REIKOTEVẼTA:

• Emosãingo umi ta’angakuéra rejapova’ekue escenografía-pe guarã.
• Epreparáke pe equipo remoĩ hagua purahéi reiporavova’ekue. Ejerure peteĩ mitãme térã ambuépe
nepytyvõ hagua upépe.
• Pemoĩmbaitémake silla oguapy hagua pene invitadokuéra.
• Eprepara peteĩ ñe’ẽ ñepyrũmby remombe’u hagua mba’éichapa pejapora’e pe obra ñoha’anga
rehegua: mba’éichapa pejapo pe obra, umi máscara, mba’éichapa peñensaja…
• Ejeruréke tokirirĩmi maymavaite ojehechauka aja pe obra, ikatu haguáicha oñehendu umi actor
ha actriz-kuérape.
ÑEPYRŨMBY

• Embyaty temimbo’ekuérape oñondivepa peteĩ aty’ípe ne ndive. Embyaty pe carta oñefirma
pyre hogayguakuérare.
• Ejerure chupekuéra mba’épa he’i hogayguakuéra pe invitación-re.

• Emombe’u mitãnguérape ko árape ohechaukataha pe obra ñoha’anga (teatro): “Chíka, Chúko
ha Kesu” rehegua, avei ohechaukataha hogayguakuérape opa hembiapokuéra. Ikatuha avei
hína ohechauka jey ko obra de teatro ary pahápe, opávo tembiapo mbo’ehaópe.
3. Jahechaukávo pe obra ñoha’anga “Chíka, Chúko ha Kesu” rehegua

• Eprepara mitãnguérape pe mbo’ehakoty ojehechauka hagua pe obra de teatro. Pemohenda porã
umi silla, pemoĩ porã pe escenografía óga tuja, vecindario…. Eprepara avei pe equipo purahéi
kangymi oñehendu hagua.
• Emohenda ne remimbo’ekuérape pe inúmero osẽ haguaichaite rupive. Ejerure chupekuéra tomoĩ
pe máscara hovarekuéra ha toñemoĩ kirirĩhápe ojapysaka porã hagua osẽta vove o’actua.
• Emomandu’a jey mitãnguérape opávo pe teatro oguapypava’erãha hikuái pe escenario renondépe.
• Ejerure mbovymi mitãme omoguahẽ ha omboguapy hagua umi oúvape ohecha hagua pe obra
de teatro.
• Oñepyrũ mboyve ojehechauka pe ñoha’anga, obra de teatro emombe’u maymavaite oúvape, ã
mitãnguéra omoñe’ẽ hague ko áñope opaichaguarei moñe’ẽrã: mombe’urã,ñe’ẽpoty, mombe’upy,
moñe’ẽrã omombe’úva oikóva, receta oñekosina hagua …ha ko árape ohechaukataha ñoha’anga
rupive peteĩ obra de teatro hérava: “Chíka, Chúko ha Kesu”.
• Ko ñoha’anga rupive mitãnguéra omyesakãve Kuri moñe’ẽrã, ohechakuaa mba’e mbo’epýpa
oheja chupekuéra ko mombe’urã, avei oñe’ẽ porã ha oñe’ẽ kuaave hagua otĩ’ỹre ni kyhyje’ỹre ha
avei ikatu haguáicha omemorisa, opyta hagua iñakãmekuéra pe omoñe’ẽva.
274
• Ojapóvo mitãnguéra opa tembiapo ohechauka hagua ko obra de teatro, avei opyta hína
chupekuéra pe ñopytyvõ, jehechakuaa, opororrespeta hagua, ojapo hagua hembiapo ojejeruréva
chupekuéra hekopete, avei ojerovia hagua ijehekuéra ha hapichakuérare.
• Ikatu haguáicha ñahendu porã ko teatro ñakirirĩmi ikatúramo, ñamokirirĩ avei celular, ani ñapu’ã
manterei jaguapyhágui, ni ñasẽ ha jaike mbo’ehakotýpe.Péicharõ mitãnguéra avei oñeñandu
porãta ha osẽ porãmbáta chupekuéra hembiapo.
4. Jahechaukapa rire pe obra ñoha’anga “Chíka, Chúko ha Kesu” rehegua

• Eaguijeveme’ẽke mayma sy ha rúpe ouhaguére omoirũ imembýpe ha emomandu’a chupekuéra
mba’eichaitépa iñimportánte oykeko imembykuérape tapiaite…péicharõ mitãnguéra oñeñandu
porãve ha oikuaave imbo’epy.
ÑEMBYAPU’A

• Ohopávo umi ouva’ekue ohecha obra de teatro, egueraha jey umi mitãnguérape pe pejotopahápe
jepi voi ha peguapy círculo-pe. Peñomongeta mba’épa ohecharamove ojapova’ekuégui ko
árape.
• Ejerure chupekuéra tomoĩmba ko autoevaluación omarkávo peteĩ X oikohaichaite:
Autoevaluación Héẽ Nahániri

Aikuaápa heta mba’e: Mba’épa:………………………………………………………
Amoñe’ẽmbaitépa pe ñoha’anga “Chíka, Chúko ha Kesu”.
Aikuaapaitépa de memoria pe ha’eva’erã.
Aipytyvõ piko che’irũnguérape rohechauka hagua ko obra de teatro.
Ahendupaite piko oñemombe’úrõ pe obra de teatro aporoñe’ẽjoko’ỹre.
Aipytyvõ piko oñemopotĩmba jey hagua mbo’ehakoty opa rire teatro.
6. Ehai
Ejapo ko tembiapo recreo rire
• Eñemongeta ne remimbo’ekuéra ndive maymavaite umi unidad-kuéra pejapova’ekue ko áñope
rehe.
• Ehechaukami hembiapokuéra ha toñemomandu’a hikuái mba’éguipa oñe’ẽ umi moñe’ẽrã,
personaje-kuérare, umi mombe’urã ohecharamoveva’ekue ha opaite mba’e ojapova’ekue hikuái.
• Ejerure mitãnguérape toiporavomi pe unidad ogustaveva’ekue chupekuéra ha tomombe’umi
hesegua: mba’e mombe’urãpa ogustave chupekuéra upévagui ha mba’érepa, mba’épa ojapo
raka’e upe unidad-pe ha ogustavéva avei chupekuéra upévagui, mba’emba’épa oikuaa upe
unidad-gui.
• Ere chupekuéra tomoha’anga ha tohaimi umi omombe’uva’ekuégui.
Jahechaukávo jahaiva’ekue
• Egueraha jey umi mitãnguérape pe pejotopahápe jepi voi ha peguapy círculo-pe. Ejerure
chupekuéra toñembyaty atýpe mbohapy’apy omoñe’ẽ hagua iñirũnguéra rembiapo.
• Emokyre’ỹke chupekuéra oiporavo hagua pe atýgui peteĩ hapichápe omoñe’ẽ hagua hembiapo
ohendu hagua maymavaite.
• Ehecharamóke hembiapokuéra.
• Ehupíke hembiapokuéra ohecha haguáme maymavaite.
8
275
UNIDAD 8 ¡Ore michĩmi guive…actor ha actriz joaite!
EVALUACIÓN Clase
“90 minutos”
10
REIKOTEVẼTA:
• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua moñe’ẽrã : ”Caperucita Roja”
ÑEPYRŨMBY

mba’épa he’i hogayguakuéra ouva’ekue ohecha pe obra de teatro ojapova’ekue hikuái ñoha’anga
“Chíka, Chúko ha Kesu” rehe oñe’ẽva.
• Emokyre’ỹke avei ne remimbo’ekuérape oñe’ẽ hagua pe ha’ekuéra oñanduva’ekue oikóvo
chuguikuéra actor ha actriz imichĩmi guive.

omoñe’ẽjeytaha peteĩ moñe’ẽrã hérava: “Caperucita Roja”
• Tojesarekomi temimbo’ekuéra mayma ojehaíva ha oñemoha’angávare moñe’ẽrã: “Caperucita
Roja” oĩvape. Emoñe’ẽ pe moñe’ẽrã réra ha ere chupekuéra tomombe’umi mba’épa he’iséne:
Caperucita…lobo…ka’aguy mbytépe…
-- Mba’épa ojehúne Caperucita Roja-pe.
Moñe’ẽrã jave
4. Ñamoñe’ẽmi
• Emoñe’ẽmína syryrýpe ha ñe’ẽpu porãme ko moñe’ẽrã “Caperucita Roja” Emoñe’ẽnguévo
rehóvo.
• Ejerure peteĩteĩ mitãnguérape toñeha’ã ha tomoñe’ẽ ha’eñoite ko moñe’ẽrã.
276
CAPERUCITA ROJA
Ijapohare: Hermanos Grimm
Oadapta castellano ñe’ẽme:
Gabriela Sieverking
Lidia Fabio
Oadapta guaraníme:
Estefana Acosta
Arsenia Medina
Peteĩ oga’imíme amooo mombyry… oikova’ekue

peteĩ mitakuña’i hérava Caperucita Roja, ha’eningo
oiko isy ndive ha oipuru tapiáva peteĩ saco igórra
pytã’íva.
Peteĩ pyharevépe isy ojerure chupe ohomi

hagua ijabuela hasykatúva rógape ogueraha
hagua chupe ryguasu vori ha peteĩ torta… ha he’i
chupe:
- Aníke reñe’ẽ avavete reikuaa’ỹvape che memby.
Caperucita Roja oho pe tapére

ka’aguy pa’ũ rupi ha hesaráima isy ñe’ẽgui,
ne’irãmívonte… ojotopa peteĩ lobo vai
añaite’asy ndive. Kóva oporandu chupe:
- Moõ piko reho hína ne mitakuña
porãiteee.
- Aha hína che abuela rógape. Ombohovái
Caperucita Roja.
Pe lobo… pya’e poraaã

oho Caperucita abuela rógape.
Oguahévo upépe, omoinge pe
aguelamíme peteĩ rropérope,
oñemonde upe abuélaicha ha
oñeno hupápe abuelarõguáicha.
8
277
Oguahẽvo Caperucita
ijabuela rógape, omaña hese ha
oporandu chupe mba’éichapa iko’ẽ…
ha oñemondyietereiii ombohováivo
chupe ijabuela:
- ¡Abuelaaa…nerãi guasueteee
pikooo!. He’i Caperucita.
- ¡Pévango romokõ pya’eve
haguánte!. Ombohovái pe lobo.
Caperucita oñemondyivéntema. Osapukái…

¡Socorrooo!...¡Socorrooo!... He’i.
Oiko hína upérupi karaikuéra ohóva
jepe’ava, ohendu osapukáiva ha oho
oipytyvõ Caperucita-pe…
Oinupa hetaaa pe lobo-pe, vevépe

osẽva upégui…
Upéi oguenohẽ pe aguelamíme ropero-

gui ha vy’apópe ho’u oñondivepa pe torta
hetereíva oguerahava’ekue Caperucita.
8
278
omba’apo hagua.
A. Eñemomandu’amína pe mombe’urã remoñe’ẽva’ekue: “Caperucita Roja” ha emba’apo ne’añomi:
1. Embohovái ko’ã porandu:
Mavamáva piko umi personaje. Moõpa oiko pe oñemombe’úva.
Mba’e problema piko oĩra’e. Mba’éicha piko oñesolusiona upe problema.
---------2puntos
2. Ehai peteĩ X umi oñe’ẽvagui mombe’urã
Mombe’urã oñe’ẽ:
1. Ñe’ẽ rendu
2. Honestidad
8
3. Ñepytyvõ
---------2puntos
279
3. Emoĩ X oikohaichaite mombe’urãme:

Autoevaluación Héẽ Nahániri
1. Pe abuela hasy Kuri.
2. Pe lobo ho’u abuela-pe.
3. Jepe’a apoha oipytyvõ Caperucita-pe.
4. Caperucita ndojapói isy ñe’ẽ.
5. Pe lobo ho’u Caperucita-gui i-torta.
---------5puntos
Ã. Eñemomandu’ami umi ñe’ẽ reikuaava’ekuére ha emba’apo
1. Emoĩmba ñe’ẽjoaju eipurúvo ã ñe’ẽ: ñandupe, guaigui, itungusu, ñanandýpe, chipa:
a- Amo…….ojapo…………………..
ã- ……………..oĩ………………………..
ch- Amo jagua ……………..heta.
---------5puntos
2. Embohéra ko’ã ta’anga:
……............... ……............... ……............... ……...............
--------4puntos
8 --------4puntos
280
4.Ejapomi dictado:
1. Guaigui oho karrétape. 3. Ynambu oveve ñanandýre.

2. Che rupáre henyhẽ chichã. 4. Tungusu opo jaguáre manterei.
--------4puntos
7. Ehai
• Reñe’ẽ mba’érõ Caperucita ndive, mba’épa eréne chupe. Emoha’anaga ha ehaimi upe
repensava’ekue.
ÑEMBYAPU’A
8
• Opávo pe tembiapo eguerohory ha embyaty hembiapokuéra.
• Pejepopetejoa pemba’apo porã haguére.
281
bibliografía
• PARAGUAY. Ministerio de Educación y Cultura (2011). Dirección General de Curículum,
Evaluación y Orientación Educativa. “Programa de estudio. Primer grado”. Asunción: El
Ministerio.
• PARAGUAY. Ministerio de Educación y Cultura (2009). Dirección General de Educación Inicial y

Escolar Básica. “Guía del docente. Primer grado. Estrategia Leo, Pienso y Aprendo”. Asunción:
El Ministerio.
• PARAGUAY. Ministerio de Educación y Cultura. Dirección General de Curículum, Evaluación

y Orientación Educativa. “Cuadernillo de Trabajo Momarandu Comunicación”. Primer grado.
EEB. Asunción: El Ministerio.
• CASSANY, Daniel y Otros (2003). “Enseñar Lengua”. Editorial Graó. Barcelona. España.
• AGUILERA, Nelson (2010). “Comprensión lectora y algo más”. Editorial Servilibro. Asunción.
Paraguay.
• PARAGUAY. Ministerio de Educación y Cultura (2006). Dirección General de Desarrollo

Educativo. “La Educación Bilingüe en la Reforma Educativa Paraguaya”. Asunción: El Ministerio.
• PARAGUAY. Ministerio de Educación y Cultura (2012). Dirección General de Educación Inicial y

Escolar Básica. “Test de Competencia Lingüística para niños/as del Preescolar y/o Primer grado
EEB en Lengua Guaraní y Castellano. Manual de Aplicación”. Asunción: El Ministerio.
• DÍAZ, Frida (2004). “Estrategias docentes para un aprendizaje significativo: una interpretación
constructivista”. México: Mc Graw Hill.
• SMITH, Frank (1994). “De cómo la educación apostó al caballo equivocado”. Editorial Aique
Grupo Editor S.A. Buenos Aires. Argentina.
• VILLAGRA de Batoux, Delicia (2002). “El guaraní paraguayo: De la oralidad a la lengua literaria”.
Editorial Servilibro. Asunción. Paraguay.
282
Contrapa
insertar archivo
de corel
POR FAVOR AJUSTAR EL

LOMO DEL LIBRO COMO
LO REQUIERA LA
CANTIDAD DE PAGINAS

Guia Docente 1 Er Grado Guar

Cargado por

Información del documento

Descripción original:

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

Guia Docente 1 Er Grado Guar

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

GOBIERNO NACIONAL

Horacio Manuel Cartes Jara

Enrique Riera Escudero

Gerardo Gómez Morales

María Gloria Pereira de Jaquet

María del Carmen Giménez Sivulec

Nélida López de Lezcano

Nancy Oilda Benítez Ojeda

Programa de Fortalecimiento a la Nueva Escuela Pública Paraguaya. Préstamo Nº 1880/BLPR

Estrategia de Mejoramiento de la Lectoescritura en el Primer Ciclo

Primera Edición - 2016

Jaikuaaháicha, ojehechávo mba’épepa ha mboýpa ikatupyry ñane remimombo’ekuéra, mitã

JAIKUAA HAGUA MBA’ÉICHAPA JAIPURÚTA KO

BIBLIOGRAFÍA ............................................ 282

Mbo’ehára: rejapo porãsérõ ne rembiapo, rejapova’erã pe desarrollo de clase ko guíape he’ihaichaite

Che niko Ana

Ha che katu Tomasa

Ko Guía oñemohenda péicha:

REIKOTEVẼTA.................................................... Ojepurútava mbo’epy aja

ÑEPYRŨMBY .................................................... (Inicio)

ARANDUPY ÑEMBOGUATA ............................. (Desarrollo)

Ñamoñe’ẽ mboyve .......................................... Antes de la lectura

Moñe’ẽrã jave ................................................. Durante la lectura

Ñamoñe’ẽmba rire .......................................... Después de la lectura

ÑEMBYAPU’A ................................................... (Cierre)

• Egueru peteĩ inimbo apu’a térã madeja de piolín.

Embosako’íkena peteĩ ñeguahẽ ñepyrũ iporãmbajepéva mitãnguéra oñeñandu porã hagua

1. Ñañemongetami jaikuaámava rehe

Pejepopete opávo ko juego, eguerohorýke hembiapokuéra.

Upe árape opu’ãvo hikuái

Peteĩ árape…ojapysakaaaa hikuái, ohendu py’ỹi oturuñe’ẽva, hákatu ndoikuaái moõguipa ou

Mitãnguéra ovy’aiterei ha pya’e

7. Jaikuaa ñande réra

• Ejapo achegety guaraníme ha emboja ne mbo’ehakoty parére. Namichĩeteiva’erã ikatu haguaicha

1. Che réra rembiasa (La historia de nuestros nombres)

2. Achegety pared-rehe oĩva jehechauka (Presentación de la pared de palabras)

6. Ñe’ẽnguéra jehechakuaa- Vocabulario visual

Omba’apo hagua hogaygua ndive

• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Y potĩ ñande rekovesã”.

1. Ñañemongetami jaikuaámava rehe

2. Mbo’epy oikuaa pyahútava

4. Hipótesis moñe’ẽrã rehegua

Y POTĨ ÑANDE REKOVESÃ

Maymavaite jaikovéva guive yvy ape ári ñaikotevẽ ýre jaikove

Ko’ãvare tekotevẽ jaiporu hekopete ha ñañangareko ýre, ñande rekovesã.

8. Ñamombe’úvo jaikuaa pyahúva ko árape

Omba’apo hagua hikuái hogaygua ndive

• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Y potĩ ñande rekovesã”.

1. Ñañemongetami jaikuaámava rehe

2. Mbo’epy oikuaa pyahútava

1 Ehechauka mitãnguérape pe tarjeta rejapova’ekue. Emombe’u mitãnguérape péva heraha “Palabra

8. Ñamombe’úvo jaikuaa pyahúva ko árape

Omba’apo hagua hogaygua ndive

• Emosãingo pemoñe’ẽ hagua “Yvy’ ỹre”.

1. Ñañemongetami jaikuaámava rehe

2. Mbo’epy oikuaa pyahútava

4. Hipótesis moñe’ẽrã rehegua

1 -- Opáma ñande pytu: ñamanóma.

• Ejerure ne remimbo’ekuérape tombojoapy ta’anga héra ndive:

- Sapatu’ỹ - Akãrague’ỹ - Kamisa’ỹ

10. Ñamombe’úvo jaikuaa pyahúva ko árape

Omba’apo hagua hikuái hogaygua ndive

tt rv vch kr