Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
S IKA OKA ESTE(A) ESTO
I
IRI, IRO ESE(A) AQUEL(LLA)
N
(IORA- ORA )
G
PRONOMBRES POSESIVOS
S 1° Nashi Mi
I 2° Pashi TU
N
3° Irashi Su (de él)
G
3° Así Su de (ella)
2° Pashijei Vuestro
otsiti Otsitipee
Pantyo Pantyopee
Tyapa Tyapapee
kisaro Kisaropee
tisnane Tisnanepee
inchato Inchatopee
PRONOMBRES INTERROGATIVOS
jaanika? Quién?
jaoka Dónde?
jaoka Cómo
paita Qué
P 1° A - te Nuestro
L
1° No -tepee Nuestro
U
2° Pi -tepee Vuestro
R
A 3° i -tepee Su de ellos
L o- tepee Su de ellas
Cuando tertmina en tsi / ntsi desaparece tsi /ntsi
Okintsi= ojo akontsi = mano shempatsi = hombro borotsi= cara iitontsi = cabeza
Pankotsi = casa pearentsi = masato pierde el sufijo eT
Mi Noki Nako Noshempa Noboro Noiito
Tu Pioki Pako Pishempa Piboro Piito
PRONOMBRES PERSONALES
S 1° Naro YO
I 2° Abiro TU
N
3° Iora EL
G
Ora ELLA
3° /Orajei ELLAS
tercera tercera tercera
primera segunda persona persona persona tercera
verbos persona persona (masculino) (femenino) primera segunda (masculino) persona
singular singular singular singular persona plural persona plural (femenino)
tiempo tiempo tiempo tiempo tiempo plural tiempo tiempo plural tiempo
presente presente presente presente presente presente presente presente
No-i Pi-i i-i o-i No -jeiti Pi-jeiti o-jeiti i-jeiti
agarrar ajirikaantsi najiriki pajiriki iajiriki ajiriki najirikajeiti pajirikajeiti iajirikajeiti ajirikajeiti
amar nintaantsi noninti pininti ininti oninti nonintajeiti pinintajeiti inintajeiti onintajeiti
bañar kataantsi nokati pikati ikati okati nokajeiti pikatajeiti ikatajeiti okatajeiti
callar majeretaantsi nomajereti pimajereti imajereti omajereti nomajeretajeiti pimajeretajeiti imajeretajeiti omajeretajeiti
cocinar kotsitaantsi nokotsiti pikotsiti ikotsiti okotsiti nokotsitajeiti pikotsitajeiti ikotsitajeiti okotsitajeiti
comer oaantsi noa poa ioa oa noajeita poajeita ioajeita oajeita
amanantaants
comprar i namananti pamananti iamananti amananti namanantajeiti pamanantajeiti iamantajeiti amantajeiti
conversa kenketsataant nokenketsa nokenketsatajei pikenketsatajei ikenketsatajei okenketsatajei
r si ti pikenketsati ikenketsati okenketsati ti ti ti ti
correr shiaantsi noshia pishia ishia oshia noshiajeita pishiajeita ishiajeita oshiajeita
cortar totaantsi nototi pitoti itoti ototi notojeiti pitotajeiti itotajeiti ototajeiti
cruzar monteaantsi nomontei pimontea iamontei omontea nomonteajeita pimonteajeita imonteajeita omonteajeita
decir kantaantsi nokanti pikanti ikanti okanti nokantajeiti pikantajeiti ikantajeiti okantajeiti
dormir maantsi nomai pimai imai omai nomajeiti pimajeiti imajeiti omajeiti
entrar kiaantsi noki piki iki oki nokiajeiti pikiajeiti ikiajeiti okiajeiti
sankenataants nosankena nosankenatajei pisankenatajei isankenatajei osankenatajei
escribir i ti pisankenati isankenati osankenati ti ti ti ti
golpear posaantsi noposhi piposhi iposhi oposhi noposajeiti piposajeiti iposajeiti oposajeiti
hablar neanataantsi noneanati pineanati ineanati oneanati noneanatajeiti pineanatajeiti ineanatajeiti oneanatajeiti
jugar neatsataantsi noneatsata pineatsata ineatsata oneatsata noneatsatajeita pineatsatajeita ineatsatajeita oneatsatajeita
lavar kibaantsi nokibi pikibi ikibi okibi nokibajeiti pikibajeiti ikibajeiti okibajeiti
leer neanataantsi noneanati pineanati ineanati oneanati noneanatajeiti pineanatajeiti ineanatajeiti oneanatajeiti
llamar kajemaantsi nokajemi pikajemi ikajemi okajemi nokajemajeiti pikajemajeiti ikajemajeiti okajemajeiti
mirar amenaantsi nameni pameni iameni ameni namenajeiti pamenajeiti iamenajeiti amenajeiti
nadar amataantsi namati pamati iamati amati namatajeiti pamatajeiti iamatajeiti amatajeiti
parar katiaantsi nokatia pikatia ikatia okatia nokatiajeita pikatiajeita ikatiajeita okatiajeita
pedir manaantsi namani pamani iamani omani namanajeiti pamanajeiti iamanajeiti amanajeiti
pegar pachakaantsi nopachaki pipachaki ipachaki opachaki nopachacajeiti pipachakajeiti ipachakajeiti opachakajeiti
pescar konataantsi nokonati pikonati ikonati okonati nokonatajeiti pikonatajeiti ikonatajeiti okonatajeiti
querer koaantsi nokoi pikoi ikoi okoi nokoajeiti pikoajeiti ikoajeiti okoajeiti
salir sokiaantsi nosoki pisoki isoki osoki nosokiajeiti pisokiajeiti isokiajeiti osokiajeiti
saltar mitajaantsi nomitaji pimitaji imitaji omitaji nomitajajeiti pimitajajeiti imitajajeiti omitajajeiti
saludar betsataantsi nobetsati pibetsati ibetsati obetsati nobetsatajeiti pibetsatajeiti ibetsatajeiti obetsatajeiti
Pasado
segunda tercera tercera tercera
primera segunda persona persona segunda persona persona
persona persona masculinasi (femenino) persona (masculino) (femenino)
verbo singular singular ngular singular primera plural plural plural
tiempo tiempo tiempo tiempo persona plural tiempo tiempo tiempo
pasado pasado pasado pasado tiempo pasado pasado pasado pasado
infinitivo
n/no-ke p/pi---ke O--ke/ka i-- ke n/no-ke p/pi---ke I--ke/ka O--ke
-antsi
agarrar ajirikaantsi najirikake pajirikake Oajirikake iajirikake najirikajeitake pajirikajeiti ajirikajeitake ajirikajeitake
amar nintaantsi nonintake pinintake Onintake inintake nonintajeitake pinintajeiti Inintajeitake onintajeitake
bañar kataantsi nokatake pikatake Okatake ikatake nokajeitake pikatajeiti Ikatajeitake okatajeitake
nomajeretajeitak pimajeretajei Imajeretajeita omajeretajeit
callar majeretaantsi nomajeretake pimajeretake Omajeretake imajeretake e ti Ike ake
okotsitajeitak
cocinar kotaantsi nokotsitake pikotsitake Okotsitake ikotsitaake nokotsitajeitake pikotsitajeiti Ikotsitajeitake e
comer oaantsi noaka poaka Oaka iaka najeitake pajeita Iajeitake oajeitake
Oamanantak namanantajeitak pamanantajei
comprar amanantaantsi namanantake pamanantake e iamanantake e ti Iamantajeitke amantajeitke
kenketsataants nokenketsatak pikenketsatak Okenketsatak nokenketsatajeit pikenketsataj
ikenketsatajei okenketsataje
conversar i e e e ikenketsatake ake eiti take itake
correr shiaantsi noshiake pishiake Oshiake ishiake noshiajeitake pishiajeita ishiajeitake oshiajeitake
cortar totaantsi nototake pitotake Ototake Itotake notojeitake pitotajeiti itotajeitake ototajeitake
imonteajeitak omonteajeita
cruzar monteaantsi nomonteake pimonteake Omonteake imonteake nomonteajeitake pimonteajeita e ke
decir kantaantsi nokantake pikantake Okantake ikantake nokantajeitake pikantajeiti ikantajeitike okantajeitike
dormir maantsi nomake pimaake Omake imake nomajeitake pimajeiti imajeitake omajeitake
entrar kiaantsi nokiake pikiake Okiake ikiake nokiajeitake pikiajeiti ikiajeitake okiajeitake
Osankenatak nosankenatajeita pisankenataje isankenatajeit osankenatajei
escribir sankenataantsi nosankenatake pisankenatake e isankenatake ke iti ake take
golpear posaantsi noposake piposake Oposake iposake noposajeitake piposajeiti iposajeitake oposajeitake
noneanatajeitak oneanatajeita oneanatajeita
hablar neanataantsi noneanatake pineanatake Oneanatake ineanatake e pineanatajeiti ke ke
noneatsatajeitak pineatsatajeit ineatsatajeita oneatsatajeita
jugar antabetaantsi noneatsataake pineatsataake Oneatsatake ineatsatake e a ke ke
lavar kibaantsi nokibake pikibake Okibake ikibake nokibajeitake pikibajeiti ikibajeitake okibajeitake
noneanatajeitak ineanatajeiak oneanatajeiak
leer neanataantsi noneanatake pineanatake Oneanatake ineanatake e pineanatajeiti ei ei
ikajemajeitak okajemajeitak
llamar kajemaantsi nokajemake pikajemake Okajemake ikajemake nokajemajeitake pikajemajeiti e e
mirar amenaantsi namenake pamenake Oamenake iamenake namenajeitake pamenajeiti iamenajeitake O--ke/ka
nadar amataantsi namatake pamatake Oamatake iamatake namatajeitake pamatajeiti iamatajeitake
ajirikajeitake
parar katiaantsi nokatiaake pikatiaake Okatiake ikatiake nokatiajeitake pikatiajeita ikatiajeitake
onintajeitake
pedir manaantsi namanake pamanake Oamanake iamanake namanajeitake pamanajeiti amanajeitkeokatajeitake
nopachacajeitak ipachakajeita
omajeretajeit
pegar pachakaantsi nopachakake pipachakake Opachakake ipachakake e pipachakajeiti ke ake
okotsitajeitak
pescar konataantsi nokonatake pikonatake Okonatake ikonatake nokonatajeitake pikonatajeiti ikonatajeitake e
querer koaantsi nokoake pikoake Okoake ikoake nokoajeitake pikoajeiti ikoajeitake oajeitake
salir sokiaantsi nosokiake pisokiake Osokiake isokiake nosokiajeitake pisokiajeiti isokiajeitake amantajeitke
okenketsataje
saltar mitajaantsi nomitajake pimitajake Omitajake imitajake nomitajajeitake pimitajajeiti imitajajeitake itake
ibetsatajeitak
saludar betsataantsi nobetsatake pibetsatake Obetsatake ibetsatake nobetsatajeitake pibetsatajeiti e oshiajeitake
FUTURO
tercera tercera
primera segunda persona persona tercera tercera
verbos persona persona (masculino (femenino) segunda persona persona
singular singular ) singular singular primera persona plural (masculino) (femenino)
tiempo tiempo tiempo tiempo persona plural tiempo plural tiempo plural tiempo
presente presente presente presente tiempo presente presente presente presente
No-e Pi-e i-e o-e No -jeite Pi-jeite o-jeite i-jeite
iajirike
agarrar ajirikaantsi najirike pajirike ajirike najirikajeite pajirikajeite iajirikajeite ajirikajeite
ininte
amar nintaantsi noninte pininte oninte nonintajeite pinintajeite inintajeite onintajeite
ikate
bañar kataantsi nokate pikate okate nokajeite pikatajeite ikatajeite okatajeite
imajerete
callar majeretaantsi nomajerete pimajerete omajerete nomajeretajeite pimajeretajeite imajeretajeite omajeretajeite
ikotsite
cocinar kotsitaantsi nokotsite pikotsite okotsite nokotsitajeite pikotsitajeite ikotsitajeiti okotsitajeite
ioa
comer oaantsi noa poempa oa noajeitempa poajeita ioajeitempa oajeite
iamanante
comprar amanantaantsi namanante pamanante amanante namanantajeite pamanantajeite iamantajeite amantajeite
kenketsataants ikenketsate pikenketsatajeit ikenketsatajeit
conversar i nokenketsate pikenketsate okenketsate nokenketsatajeite e e okenketsatajeite
ishia
correr shiaantsi noshia pishie oshie noshiajeita pishiajeite ishiajeite oshiajeite
itote
cortar totaantsi Notote pitote otote notojeite pitotajeite itotajeite ototajeite
iamontee
cruzar monteaantsi nomonte pimontee omonte nomonteajeite pimonteajeita imonteajeite omonteajeite
ikante
decir kantaantsi nokante pikante okante nokantajeite pikantajeite ikantajeite okantajeite
imae
dormir maantsi nomae pimae omae nomajeite pimajeite imajeite omajeite
entrar kiaantsi noke pikie ike okie nokiajeite pikiajeite ikiajeite okiajeite
isankenate
escribir sankenataantsi nosankenate pisankenate osankenate nosankenatajeite pisankenatajeite isankenatajeite osankenatajeite
iposhe
golpear posaantsi noposhe pipose oposhe noposajeite piposajeite iposajeite oposajeite
ineanae
hablar neanataantsi noneanate pineanate oneanate noneanatajeite pineanatajeite ineanatajeite oneanatajeite
ineatsata
jugar neatsataantsi noneatsate noneatsate oneatsate noneatsatajeita pineatsatajeite ineatsatajeite oneatsatajeite
ikite
lavar kibaantsi nokibe nokibe okibe nokibajeite pikibajeite ikibajeite okibajeite
ineanate
leer neanataantsi noneanate pineanate oneanate noneanatajeite pineanatajeite ineanatajeite oneanatajeite
ikajeme
llamar kajemaantsi nokajeme nokajeme okajeme nokajemajeite pikajemajeite ikajemajeite okajemajeite
iamene
mirar amenaantsi namene namene amene namenajeite pamenajeite iamenajeite amenajeite
iamate
nadar amataantsi namate namate amate namatajeite pamatajeite iamatajeite amatajeite
ikatie
parar katiaantsi nokatia nokatie okatia nokatiajeite pikatiajeite ikatiajeite okatiajeite
iamane
pedir manaantsi namane namane omane namanajeite pamanajeite iamanajeite amanajeite
ipachake
pegar pachakaantsi nopachake nopachake opachake nopachacajeite pipachakajeite ipachakajeite opachakajeite
ikonate
pescar konataantsi nokonate nokonate okonate nokonatajeite pikonatajeite ikonatajeite okonatajeite
ikoe
querer koaantsi nokoe nokoe okoe nokoajeite pikoajeite ikoajeite okoajeite
salir sokiaantsi nosoke nosokie isokie osoke nosokiajeite pisokiajeite isokiajeite osokiajeite
saltar mitajaantsi nomitaje nomitaje imitaje omitaje nomitajajeite pimitajajeite imitajajeite omitajajeite
saludar betsataantsi nobetsate nobetsate ibetsate obetsate nobetsatajeite pibetsatajeite ibetsatajeite obetsatajeite
Verbos Adjetivos
Nintaantsi Amar kametsa Bonito /hermoso/lindo bello
Anintaantsi Caminar TeIkametshate / teokametsate Feo / fea
Koaantsi querer attsnake Podrido
shitoriataantsi Estudiar antyaro Grande
Oaantsi Comer orijanike pequeño
Maantsi Dormir Matsari /matsaro Delgado / delgada
Ajirikaantsi Agarrar Te ojitya No sirve F
Viajataantsi Viajar Te ijitya No sirve mujer
Menaantsi Mirar itsitake sucio
Sankenataantsi Escribir kiteitake Limpio /limpia
neanataantsi Leer kishinkare Malo
kiaantsi Entrar kapichaji Poco
iotaantsi Aprender Ampitsitake torcido
posabakaantsi Pelear Osheki Bastante
mitajaantsi Saltar boreantsi Brillante
oyaantsi Esperar cansatakena cansado
iraantsi Llorar kemakena Lleno
Kemaantsi Escuchar Notashe Tengo anmbre
amanantaantsi Comprar tashentsi Ambriento
Ventetaantsi Vender Batsanti/batsanto Gordo/gorda
tsarotaantsi Ladrar Shinkitinkare borracho
Posaantsi Golpear shitoriatatsiri Estudioso
Jokaantsi botar teikishiaje bueno
shirinkaantsi arrimar
shitikaantsi amarrar
shitantsi cerrar
LA NOMENCLATURA
A B C CH D E F G H I
A Ba Cha E I
CASTELLANO J K L LL M N Ñ O P Q
ASHANINKA Ja Ka Ma Na Ña Pa
CASTELLANO R S T U V W X Y Z
ASHANINKA Ra Sa Sha Ta Ts Tya Ya
a
CASTELLANO
ASHANINKA
EL ALFABETO ASHÁNINKA
a. VOCALES
A E I O
Etini = armadillo
Eroti = loro
emoki = suri
Iitsoki = huevo
Iitintsi =pie
Itontsi = caveza
Inchato = árbol
Otsiti =perro
Ovisha = Oveja
Boroontsi =cara
Ooka = esto / esta
b. CONSONANTES SIMPLES
B - CH - J - K - M - N - Ñ - P - R - S - T - Y
. CONSONANTES COMPUESTOS
NEANTSIPEE
J
B CH J
batsatsi carne chapiti gusano jenoki arriba
batsanto gorda chakami trompetero jebarentsi abanico
chokio periquito jetari caracham
a de pieda
chacopi flecha jeto araña
chochoki caramelo jananeki niño
k M n
kamari diablo maranke culebra netsi piojo
kemi zapallo maniti tigre nija agua
kemari sachavaca menkotsi Tarima nintaantsi amar
kitsapi tierra mereto corbina naro Yo
kaniri yuca mashero Sapo nampitsi pueblo,
comunida
d
Kitotsa bagre mapi Piedra nenetsi lengua
Ñ P R
pareto loro irashi de él
pearentsi masato iriori él
tambien
parenti plátano iriitake él es
pankotsi casa parari
S T Y
sankiro caracol tibi sal yeritontsi rodilla
sani avispa tibana piña yotaantsi saber
soroni oso peresoso toniroki aguaje yorini gallito de
la roca
sonkari zampoña tyapa gallina
SH TS TY
shempiri tortuga tsimeri Pajaro tyaapa gallina
sharoni cupte tsarato bolso tyopiiki pillito
shitsa lombriz tsonkiri picaflor antyashipari viejo
shitoni mono tsiteniri noche pantyo pato
BETSATANTSIPEE
KITAITERI
¡Buenos días!
TAMPAATIKA
Buenas tardes (mediodía)
ISHABINIJI
¡Buenas tardes!
TSITENIRI
¡Buenas noches!
Arii hola
Pabishe pase adelante
Pinpoke pinkibantena - ven visíteme
Pisaike siéntate
Jataajana hasta luego - chao
Nojatabajeta ya me estoy yendo
Aneabakajea ya nos vemos
kameetsa pimpoke Bienvenido