Está en la página 1de 27

DICCIONARIO GUARANÍ / ESPAÑOL

Edición especial

Nemesio Martín Román


Octubre de 2012

Arias, Córdoba, República Argentina


Diccionario Guaraní / Español

Edición especial

Diseño exclusivo de:

Nemesio Martín Román

elhuayra@gmail.com
ene_eme_erre@hotmail.com

Octubre de 2012

Arias, Córdoba, Argentina

*************************************************************************************

a / aquí
a / lugar
ã / sombra, alma
á§a / ahora
á§a / próximo jueves
á§a katu / pero
a§agui rire / más tarde
a§aite / ahora mismo
a§ave / tarde (más)
a§ui / cerca (de)
a§ui águi / cerca de(sde) aquí
a / caer
aguara / zorro
águi / de aquí
águio / de aquí para allá
aguyje / gracias
aguyje / gracias
aguyje / gracias
ahániri / no
ahoja / frazada
ahy'o / garganta
ahy'o / garganta
ahy'o voz (para cantar)
aichejáranga / pobrecito!, ay!
aipo / aquel
aipóramo/aipórõ / entonces
aja / durante
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

ajaka / cesto
aje'i(ma) / hace rato
ajépa? / verdad?
aju / maduro
ajúra / cuello
akã / cabeza
akãhatã / cabezudo, cabeza dura
akãjere / marearse
akãnundu / fiebre
akãraku / enamorado, loco
akatú(v)ape / derecha (a la)
akãvai / enamorado, loco
aky / verde, no maduro
akÿ / mojado
akÿ / mojado
Alemaniagua / alemán
alkila / alquilar
alkila / alquilar
ama / lluvia
ama'ÿ / seco, sequía
amambái / helecho
ambue / otro
ambue / otro
amo / aquel/aquellos
amo tuguápe / allá en el fondo
amyrÿi / difunto
aña / diablo
aña retã / infierno
andai / calabaza
añete / verdad
añete(hápe) / verdad (en)
anga / pobrecito
ánga / alma
anga, nga / lastimosamente
angata / preocupado (estar)
ange / hoy
ange pyhare / anoche
angeko(i) / preocupado (estar)
angepyhare / anoche
angerete / hace poco
angu'a / mortero
angue alma de muerto
ani (-tei/-ti) / no!
ani chéne! / no será, que no sea
año(nte) / solo
ao / ropa, vestido
ape / espalda
ápe / aquí
apere'a / conejo
apesã [avati] / un manojo [de maíz]
apo / confección (de algo)
apu'a / redondo
apyka / asiento

2
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

apyka'i / silla
apysa / oído
apyte centro
apytépe / en medio de
ára / día, tiempo
ára / día
ára / tiempo
ára haku / calor (hace)
arahaku / verano
arai / nube
araka'épa? / cuándo?
araka'eve / nunca
aramboha / almohada
aramboty / cumpleaños
aramirõ / almidón
arandu / sabiduría
arandu / listo
arandu / sabio
arapoty / primavera
ararecha / nacer
araro'y / invierno
arasa / guayaba
aratiri / relámpago
aravo / hora
are / tardar
are porã / buen rato
aréma / desde hace tiempo
arete / fiesta
arhel / antipático
ári / sobre
ári / sobre
árupi / por aquí
ary / año
asaje / media mañana, mediod
asajepyte / mediodía
asúpe / izquierda (a la)
asy / mucho, profundo,
ate'ÿ / pereza
ate'ÿ / perezoso
atukupe / espalda
aty / reunirse
aty / reunión
aty / reunión
ava / hombre
áva / cabellera
ava ñe'ê / guarani, "lengua del"
avakachi / ananás (variedad de)
avati / maíz
avati pororo / maíz frito
avati soka / pisón de mortero par
avei / también
ay / antipático
cháke! / cuidado!

3
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

chara / lana
che mba'e / mío
che rendumi / perdón, escúchame
che réra / llamarse (me llamo)
che róga opyta / vivir (vivo en)
che rógape / casa, (a/en mi)
chera'arõ! / espérame!
chichã / chinche
chipa / torta
chokokue / campesino
chokora / chocolate
chyryry / frito
dipara / echar a correr
dipara / echar a correr
e (ha'e/ere/he'i) / decir
e'a! / oh!
eíra / miel (de caña)
eirete / miel de abejas
eiru, eira rúa / abeja
ete / verdadero
eterei / mucho, muy, demasiad
eterei rasa / demasiado
falta / faltar
gana / ganar
gua / de (natural)
gua'u / ficticio, pseudo-
gua'u / ficticio, pseudo-
guahu / aullir
guapy / sentarse
guarã / para
guaraniete / guarani puro
guaripola / aguardiente, caña
guasu / grande
guata / caminar
guata / caminar
guata / viajar
guata / funcionar
guataha / viaje
gue / apagarse
guéi / buey
guejy / bajar(se)
guejy / bajar
guejy / bajar(se)
gueteri / todavía
gui / de
gui / de
gui / por
guio, guivo / al lado de, detrás de
guive / desde (que)
guy, guýpe / debajo
guyra / pájaro
§uahe / llegar
§uaiguî, §uaimi / anciana

4
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

ha / que
ha / y
ha§ua / para que
ha (aha/reho/oho)/ ir(se)
ha (aha/reho/oho) / ir(se)
ha (aha/reho/oho) / irse
ha hakykuéri / seguir
ha'ã / jugar a, disparar
ha'ã / probar
ha'aresa / nacer
ha'arõ / esperar
ha'arõ / esperar
ha'ejevy (erejevy et / repetir (volver a de)
ha'etépe / puntual
ha'evéma / basta
ha'evete, ra'evete / mismo
haguére / por (causa de)
hai / escribir, grabar
hái / ácido
háime(te) / casi
haimetéma / casi
háke! / cuidado!
haku / calor (hace)
hakykuépe / detrás
hapy / quemar
hapy / quemar
hasýpe / por fin
hasýpe / apenas
hasa / pasar
hasa / pasar
hasy / difícil, es d.
hasy / enfermo
hasy chéve / doler (me duele)
hatã / duro
havõ / jabón
hayhu / querer, amar
hayviru'i / lloviznar
he / rico
he / agradable
he / rico
he'ê / dulce
he'ise / significa
he'ÿ / soso
hecha / ver
hecha / notar
hechanga'u / añorar
hechapyrã / interesante, (digno de)
hechauka / mostrar, hacer ver
hêe / sí
heja / dejar
heka / buscar
hendu / escuchar, oir
hendu / entender, escuchar

5
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

henói / invitar (llamar)


henói / llamar
henondépe / delante
henyhê / lleno
hepy / caro
hepyme'ê / pagar
hesãi / sano
hesakã / claro
hesakã / claro
hesape / alumbrar
hese / por él
heta ára rire / mucho tiempo (despué)
heta, eta / muchos
hetaitéramo / sumo (a lo)
hetû / besar
hetû / oler
hi'a / fruta, da
hi'ã / parece
hi'ãnte chéve / ojalá
hi'ári / encima
hi'ári / además
hi'upy / comida, comestible
hi'upy / alimento
hory / feliz
hory / divertido, alegre
hovasa / bendecir
hovy / verde
hovy / azul
hovyû / verde oscuro
hû / negro
hu'u / tos
hu'û / blando
hupi / levantar
hupity / alcanzar
hyepýpe / dentro
hykue / mojado
hypýi / rociar
ichupe / él, lo, a él
igústo / gusto (tiene)
ikatu / posible (es)
ikatu / posible (es)
ilaja porã / simpático
iñepyrûme / principio (al)
ipýpe / dentro
ipahá(gue) / último
ipahápe / finalmente
iporã chéve / gustar (me gusta)
iporãma / suficiente (es)
iporãma / basta
iporãmante / bastante
irû / colega, compañero
irundy / cuatro
ita / piedra

6
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

itakua / cueva
ja / caber
ja / pegarse
ja / caber
jagua / perro
jaguarete / jaguar, tigre
jahe'o / llorar
jahu / bañarse
jahuha / baño
jajái / resplander
jakare / caimán, cocodrilo
jakuaruha / letrina
japepo / olla
japepo / cazuela, olla
japi / disparar
japi / marcharse, rumbear
japo / hacer
japo tembi'u / cocinar
japu / mentira
japu / mentir
japysaka / escuchar bien
jarýi / abuela
jára / dueño
jára / dueño
jasy / luna
jasy / mes
jave / durante, cuando
javorái / maleza
javy / equivocarse
javy / perderse
je'oi / acudir, concorrer
jeheka / dedicarse
jehu / suceder
jehu / suceder
jei / separarse
jejavy / perderse
jejavy / equivocarse
jejoko / contenerse
jejoko / agarrarse
jejuhu / encontrarse
jeko / se dice (rumor)
jekuaa / conocerse
jepe / a pesar de, aunque
jepe / incluso
jepe / pero
jepe'a / leña
jepe'e / calentarse
jepi / frecuentemente
jepohéi / lavarse las manos
jepoka / torcido
jepokuaa / acostumbrarse
jeporu / utilizar
jepy'apy / preocuparse

7
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

jepy'apy / sufrir
jere / contorno, vuelta
jere / girarse
jerere / alrededor de
jeroky / bailar
jerokyha / baile
jerovia / confiar (en)
jerovia / fe
jeroviaha / documento, papeles
jerure / pedir
jetapa / tijera
jetavy'o / aprender
jety / boniato, batata dulc
jevý(ma) / otra vez
jevy / volver a
jevy, jey / de vuelta
jevy, jey / otra vez
jey'u(rã) / bebida
joa(ju) / juntamente, juntos
jogapo / construir
jogua / comprar
jogua / parecerse
jogua / parecerse
joguapy / bulto
johéi / lavar
jojói / hipo (tener)
jojói / hartarse
jojuhu / encontrarse
joka / romper
joko / sujetar, atajar
jokoha / obstáculo
jokuaa / conocerse
jokuái / emplear
jopara / mezcla de guarani-español
jopara / mezcla
jopara / mezclado
jope / calentar
jopi / picar
jopói / regalo
jopy / apretar
jopy / apretar
joso / moler, pisar
jovái / enfrentarse
ju / venir
ju'i / rana
juavy / diferenciarse
juayhu / amor mutuo
juhu / encontrar
juhu / encontrar
juka / matar
juky / sal
juky / simpático
jukyry / salmuera

8
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

jukysy / caldo
jupi / subir
jupi / subir
jupi / subir
juru / abierto
juru / boca
jurujái / admirarse
jurumi / oso hormiguero
juruvy / medio abierto
jyva / brazo
kã / seco
ka'a / hierba mate
ka'a / monte
ka'a / hierba, planta
ka'aguy /monte, bosque
ka'aguy /bosque
ka'aru / tarde
ka'avo / hierbas, verdura
ka'ay / mate
ka'ê / asado
ka'i / mono
ka'u / borracho
ka'ygua / mate (recipiente)
kachiãi / indisciplinado, info
kái / quemarse
kaigue / sin ganas (estar)
kaigue / aburrirse
kakaha / letrina
kakuaa / adulto
kakuaa / crecer
káma / pecho (de la mujer)
kambuchi / cántaro
kamby / leche
kambyrypy'a / cuajado
kamísa / camisa
kane'õ / cansancio, cansado
kangue / hueso
kangy / débil
kangy / deprimido, lánguido
kañy / esconder (-se de)
kañy / perderse(-le a)
kapi'i /paja
kapi'y /carpincho
kapilla / ciudad
kapiÿva / carpincho
karaguata / bromeliácea
karai / señor
karai / ñe'ê español
karame§ua / caja
karame§ua / armario
karape / bajo
karia'y / mozo
karu / comer

9
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

karu / comilón
karugua / ciénaga, estero
karumbe / tortuga
karumbe / coche de plaza
kasõ / pantalón
káso / historia, cuento
katu / sí, pues
katupyry / inteligente, hábil
katupyry / inteligente
káva / avispa
kavaju / caballo
kavara / cabra
kavure'i / pájaro de buena suer
kavure'i / atractivo
kay'u / tomar mate
ke / dormir
ke / entrar
ke / entrar
keha / hotel
kéra / sueño
kerana / dormilón
kesu / queso
kirirî / callarse
ko andar/vivir
ko / este
ko / vivir
ko / árape hoy
ko / rei estar ocioso
ko'á§a / ahora
ko'a§apeve / hasta ahora
ko'ápe / aquí
ko'árupi / por aquí
ko'ê / amanecer
ko'ê / mañana
ko'êmbuéramo / pasado mañana
ko'êro / mañana
ko'êroite / muy pronto de mañana
ko'êsoro / romper del alba
kóche / coche
kóga / huerto
kóga / huerta
kóicha / así
kóina / he aquí, toma
kokue / chacra
kokue / chacra
kokuehe / hace unos días
komû / letrina
kopi / desmalezar, rozar
kora / corral
korapy / corral
kororõ / rugir
kotevê / necesitar
koty / habitación, pieza

10
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

kotyo / hacia
kóvante jepe / por lo menos
kove / vivir
koygua / campesino
ku / aquel
kû / lengua
ku'asã / cinturón, faja
ku'e / moverse
ku'i / molido
kua / agujero
kuã / dedo
kuaa / saber
kuaa / conocer
kuaa / saber
kuairû / anillo
kuarahy / sol
kuarahy'ã / sombra
kuarahyreike / este
kuarahyresê / oeste
kuatî / zorrita, ardilla
kuatia / papel
kuatia ñe'ê / libro, carta
kuatia ñe'ê / libro, carta
kuave'ê / ofrecer
kuave'ê / ofrecer
kue, ngue / ex
kuehe / ayer
kuehe / ambue anteayer
kuera / sanar
kuerái / estar harto
kuimba'e / hombre, varón
kumanda / poroto
kumby / probar
kuñakarai / señora
kuñataî / muchacha
kuñataî / señorita
kundaha / investigar
kunu'û / mimado
kunu'û / caricias
kupépe / detrás de
kure / cerdo
kuriete / tarde (muy)
kuru / lepra, sarna
kururu / sapo
kurusu / veve avión
kutu / herir, clavar
ky / llueve
ky'a / sucio
ky'a'o / limpiar
ky'ÿi / ají
ky'ÿi / ají
kyha / hamaca
kyhyje / temer

11
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

kyhyje / temer
kyju / grillo
kypy'y / hermana menor
kyra / gordo
kyra / grasiento
kyre'ÿ / ganas, tener
kyrÿi / tierno, frágil
kyse / cuchillo
kytî / cortar
kyvy / hermano (de la mujer)
lája / carácter
lája / costumbre, clase
lembu / escarabajo
liga / conseguir
mýi / moverse
ma / ya
ma'ê / mirar
ma'ê / atender
ma'ê / observar
maerãpa / para qué?
mainumby / picaflor
maiteipa / saludo
malisia / pensar, suponer
mamóguipa? / de dónde?
mamóngotyo? / hacia dónde?
mamópa? / dónde?
mamópa? / adónde?
mamoyguápa? / de dónde (originario)
maña / mirar
mandi / pues, sólo
mandi'o / mandioca
mandu'a / acordarse
manduvi / maní, cacahuete
mandyju / algodón
mano / morir
mante / solamente
manterei / continuamente, siemp
máramo / nunca
marandu / noticia, mensaje
marangatu / santa, bendita
marangatu / estimado
marave / nada
marave / ndoikói no importa
marcha / funcionar
máva / mávapa? quiénes?
máva / mba'épa? de quién?
mávapa? / quiénes?
mayma(va) / todos
maymáva / todo
mba'apo / trabajar
mba'e / cosa
mba'éguipa? / por qué?
mba'ehápa? / por qué?

12
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

mba'éichapa? / cómo?
mba'embyasy / triste (estar)
mba'épa? / qué?
mba'ére(he)pa? / por qué?
mba'eve / nada
mba'evete / chéve no importa
mba'evete / chéve no me importa
mbaraka / guitarra
mbarakaja / gato
mbarete / fuerte
mbayru / coche
mbayru / recipiente
mbegue / despacio
mberu / mosca
mbichy / tostado
mbo'e / enseñar
mbo'ehao / escuela
mbo'ehára / profesor/a
mbo'y / regar
mbochyryry / freír
mboguataha / el que hace caminar
mboguejy / bajar
mbohapy / tres
mbohe / condimentar
mboheha / condimiento
mbohory / alegrar, encantar
mbohovái / desobedecer
mbohovái / contestar
mbohupa / huésped
mbohupa / albergar
mbói / serpiente
mboja'o / compartir
mbojaru / burlarse
mbojegua / adornar
mbojere / dar la vuelta
mbojere / traducir
mbojoja / igualar
mboka / arma (de fuego)
mbokaja / cocotero
mbokapu / tirar (dar fuego)
mbopi / murciélago
mbopu / tocar
mborayhu / amor
mborayhuhápe / cariñosamente
mborevi / tapir
mboriahu / pobre
mbota / golpear
mbotavy / engañar, atontar
mboty / cerrar
mboty / cumplir
mboty / ary cumplir años
mbou / enviar
mbovýpa? / cuántos?

13
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

mbovy / pocos
mbovyetéramo / menos (por lo)
mbovyve / gratis
mbovyve / menos
mboy'u / dar de beber
mboyve / antes
mboyvytimbo / levantar polvo
mbujape / pan
mburika / mula, mulo
mburukuja / maracuyá
mburuvicha / gran jefe
mburuvicha / presidente
Mburuvicha / Róga casa presidencial
mbyai / estropear
mbyaku / calentar
mbyaku / calentar
mbyaty / reunir
mbyja / estrella
mbyky / corto
mbyry'ái / calor (tengo calor)
mbytépe / entre
mbytépe / dentro de
me / estar
me'ê / dar
memby / hijo, hija
memby'anga / ahijado, ahijada
membykuña / hija
meme(te) / continuamente
ména / marido
menda / casarse
menda / bodas
mendare / casado
mi un / poco
michî / pequeño
míkro / micro, colectivo
mimbi / brillar
mimby / flauta
mimói / hervido
mirî / pequeño
mitã / muchacho, joven
mitã / rerahaha niños, el que lleva
mitã / Tupã arete navidad
mitã'i / niño
mitã'i / (okambúva) bebé (lactante)
mitãkuña / niña
mo'ã / pensar
moa§e / acelerar, apresurar
moakãrasy / dar dolor de cabeza
moambue / cambiar
moherã / dudar
mohesakã / explicar, aclarar
moî / poner
moinge / meter

14
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

moirû / acompañar
mokã / secar
mokambu / amamantar
mokõi / dos
mokunu'û / acariciar, mimar
momaitei / saludar
momba / acabar
momba'apo / hacer trabajar
mombáy / despertar
mombe'u / narrar
mombyry / lejos
mombyrygua / de lejos, forastero
momorã / admirar
mondýi / asustar
monda / robar
mondaha / ladrón
monde / vestir
mondo / mandar, enviar
moñe'ê / leer
moñenoña / criar
mongaru / alimentar
mongaru / alimentar
monguera / curar
mongy'a / ensuciar
mono'õ / cosechar
moõpa? / dónde?
mopane / desilusionar
mopotî / limpiar
morotî / blanco
mosaingo / colgar
muã / luciérnaga
myakÿ / mojar
myaña / empujar
myasãi / extender, publicar
myatã / estirar
myatyrõ / arreglar, componer
myendy / encender
mymba / animal doméstico
mymbakuéra / ganado
nahaniri / no
ña / señora, doña
ña'embe / plato
ñaimo'ã / igual, parecido
ñakyrã / cigala
nambi / oreja
ñana / hierba no medicinal
ñana / letrina
ñaña / malo
Ñandejára / Dios (Nuestro Señor)
nandi / descubierto
nandi / vacío
ñandu / araña
ñandu / visitar

15
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

ñandu / sentir
ñandu / guasu ñandu
ñanduti / telaraña (encaje art)
ñandy / grasa
ñangareko / cuidar
ñangareko / cuidar
ñani / correr
ñañuva / abrazar
ñapy'û / sartén
ñapytî / atar
narã / naranja
ñarõ / salvaje, bravo
ñasaindy / luz de la luna
ñati'û / mosquito
nda / véima ya no más
ndahasýi / sencillo (no es difí)
ndahepýi / barato (no es caro)
ndaikatúi / imposible (es)
ndaipóri / no hay
ndaje / se dice
ndikatúi / no es posible
ñe'ê / palabra
ñe'ême'ê / prometer
ñe'enga / refrán, proverbio
ne'îra / todavía
ne'îra / gueteri todavía no
ñeha'ã / esforzarse
ñehê / derramarse
ñehendyvapo / afeitarse
néi / permitir, consentir
néike! / vamos!
ñekuave'ê / ofrecerse
ñekytî / cortarse
ñembo'e / rezar
ñembohory / burlarse
ñemboi / desnudarse
ñemboja / arrimarse
ñembojaruhápe / en broma
ñemboki / enamorarse
ñembosako'i / prepararse
ñembosarái / jugar
ñembyahýi / hambre, tener hambre
ñembyai / estropearse
ñembyasy / sentir, lamentar
ñembyaty / reunirse
ñemi / esconderse
ñemiháme / escondido, a escondi
ñemitÿ / sembrar
ñemoî / ponerse
ñemonde / vestirse
ñemongeta / conversar
ñemu / vender
ñemuha / vendedor

16
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

ñemuha / negocio
ñemuha / tienda
ñemuha / ñemi contrabandista
ñeñandu / sentirse
ñeno / acostarse
ñepyrû / comenzar
nga'u / espero que, ojalá
ngotyo / dirección (en de)
ngotyo / hacia
nohê / sacar
nohê / ta'anga sacar fotos
ñongatu / guardar
ñonte / solo
ñopu / herirse
ñorairõ / guerra
ñorairõ / guerrear, luchar
ñorairõ / pelearse
ñoty / sembrar
ñoty / enterrar
ñoty / cultivar
nte / sólo
ñu / campo
ñuã / tapar, abrigar
ñuhã / trampa
núne / tal vez
nupã / castigar, pegar
ñurumi / oso hormiguero
ñyrõ / perdonar
o§uahe (che) / pópe recibir
óga / casa
oî hay
oî porã / está bien
oîma / listo (está)
oimehápe / dondequiera
oimeraêva / cualquiera
oimeraêva / cualquier(a)
oka / fuera
okára / campo
okaraygua / campesino, forastero
okê / puerta
oñemboty / cerrado (está)
opa rire / después de todo, al
opaite / todos
opáma / acabó ya (se)
opárupi / por todas partes
osoro / roto (está)
ovecha / oveja
ovetã / ventana
pýpe / dentro de
pýra / crudo
pa / todo
pa / acabarse
pa / totalmente

17
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

pa / acabarse
pa'ã / obstrucción
pa'ã / depender
pa'i / sacerdote
pa'irã / seminarista (futuro)
pa'û / intersticio, espacio
paha / final, último
paje / encanto, magia
pakova / banana
panambi / mariposa
pane / mala suerte (tener)
papa / contar (números)
para / agua grande, mar
paraguái / paraguayo, Paraguay
Paraguay / Asunción
páy / despertar
pe / en
pe / ese
pe / ancho
pe / ese
pê / romperse (en)
pe'a / abrir
pe'a / quitar
pehengue / pedazo, fragmento
péicha / así
péina / ápe he aquí
pepo / ala
pererî / delgado
peteî / uno
peteîha / primero
peteînte / único
petÿ / tabaco
petÿndy / tabacal
péva /ése
peve-meve / hasta
pi / escampar
piári / en busca de
piko / ¿legalmente?
pila'i / cansado
pinda / anzuelo
pindo / palmera
pióla / cuerda
pira / pez, pescado
pirãi / piraña
pirakutu / pescar
pirapire / dinero,
pire / piel, cáscara
pire / cáscara
pire'o / descascarar
pirevai / malhumorado
piru / flaco
pita / fumar
po / saltar

18
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

po / mano
po / guýpe en poder de
po'a / suerte (tener)
po'i / estrecho
po'i / fino
po'i /estrecho
po'o / arrancar
pochy / enojo
pochy / enojarse
pohýi / pesado, grave
pohã / remedio
pohãno / curar
pohãnohára / médico, doctor
pohe / hábil
poi / soltar
poko / tocar
pombéro / espíritu de la noche
porã / bueno
porã / lindo
porãiterei / excelente
porãmínte / bastante bien
porandu / preguntar
poravo / escoger
pore'ÿ / ausente
poreno / fornicar
poriahu / pobre
poroapo / apreciar, valorar
porombo'e / enseñar
pororo / chisporrotear
poru / usar
poruka / prestar (dar prestad)
pota / querer
pota / desear
potave / querer más
potave / preferir
potî / limpio
poty / flor
poyvi / hilo recio de algodó
pu / sonido
pu'ã / levantarse
puka / reírse
pukavy / sonreir, reir a medi
puku / largo
pukukuévo / a lo largo de
pupu / hervir
purahéi / canción
purahéi / cantar
py / pie
py nandi / descalzo
py'a / corazón, entraña
py'a / mirî temeroso
py'a / rasy hambrecito
py'aguapy / tranquilizarse, esta

19
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

py'aguasu / valiente
py'akue / hígado, tripas
py'amirî / cobarde
py'apy / afligir
py'apy / pena, quebranto
py'arasy / dolor de estómago
py'aro / odio
py'ÿi / frecuentemente, a me
pya'e / rápidamente, aprisa
pya'e / porã rápidamente
pyahu / nuevo
pyapy / muñeca
pyhare / noche
pyhareve / mañana
pyhy / coger, fornicar
pypore / huella
pyrague / espía
pyrû / aventajar
pyrû / pisar
pysã / dedo del pie
pysyrýi / resbalar
pyta / quedar
pyta / talón
pyta / pararse
pyta / detenerse
pyta / quedar
pytã / rojo
pytagua / forastero
pytangy / color rosa
pyte / chupar
pyti'a / pecho
pytû / oscuro
pytu'u / descansar
pytumby / anochecer
pytyvõ / ayudar
pytyvõhára / ayudante
rã / futuro
ra§e / prisa (tener)
ra§e / hávo apurarse
raha / llevar
rambosa / desayunar
ramo / acabar de, recién
ramo / cuando, si
rangue / en lugar de
rapykuéri / detrás de
rasa / extremamente
rasê / llorar
rehe / por
rei / en vano
rei / de balde
reínteko / de balde no más
rekaka pa'ã / estreñimiento
rekakahýi / defecar, sentir gana

20
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

rekávo / en busca de
reko / tener
remby / sobrar
rendápe / al lado de
rendápe / hacia
renondépe / delante de
resarái / olvidarse de
rire / después
ro / amargo
ro'y / frío (tener)
ro'ysã / fresco
roguerohory / felicitación!
rohory / apreciar
rohory / felicitar
rojy / bajar
ropehýi / tener sueño
ropurahéi / cantar (a uno)
rovái / enfrente de
rovia / creer
ru / traer
ru'anga / padrino
rupi / por
rupi / alrededor de
rupi / por
ruru / hinchado
ruruka / hacer traer
ry / líquido
ry§uatã / satisfecho
ry'ai / sudar
ryakuã / oler bien
rye / diarrea (tener)
rye / guasu embarazada (estar)
ryguasu / gallina
ryguasu / rupi'a huevo (de gallina)
sa'i / poco
sa'yju / amarillo
saingo / colgado (estar)
sambyhy / manejar, conducir
sambyhy / conducir
sapatu / zapato
sapukái / gritar
sapy'a / py'a de vez en cuando
sapy'a / py'aite raras veces
sapy'a / súbitamente
sapy'a(mi) / ratito, un momento
saraki / vivaracho
sarambi / desorden(ado)
sãso / libre
se / querer
sê / salir
sevo'i / lombriz
sevói / cebolla
so / romperse

21
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

so'o / carne
soka / palo del mortero
soro / romperse
soro / romperse
su'u / morder
sunu / tronar
sy / madre
sy'anga / madrina
sÿi liso, / resbaladizo
syry / fluir
syva / frente
ta'ýra-ra'y-ita'ýra / hijo
ta'anga / imagen, foto
ta'anga / foto
ta'ÿi / semilla, brote
ta'ÿi / testículos
taguato / aguilucho
taguato / resay aguardiente
tahýi / hormiga
tahachi / policía (agente)
tái / picante
tãi / diente
taita / papá
taita / guasu abuelo
tajýra-rajy-itajýra / hija
tajy /lapacho
takã / ramo
tako / vulva
taku / calor
takuára / caña
takuare'ê / caña dulce
takykuégotyo / atrás (hacia)
takykuépe /atrasado
tanimbu / ceniza
tapýi / rancho
tape / camino
tape / carretera
tape / guasu carretera
tapehû / carretera
tapi'a / pene, testículos
tapia(ite) / frecuentemente
tapicha / prójimo, gente
tapiti / liebre
tapo / raiz
tapykue / parte posterior
tapykuéri / detrás de
tapypi / vulva
tarave / cucaracha
tarova / enloquecer
tasê / llanto, lloroso
taso / gusano
tasy / enfermedad, enfermo
tasy / dolor

22
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

tata / fuego
tataindy / vela
tatakua / horno
tatapÿi / brasa
tatarendy / llamas
tatatî / humo
tatatína / niebla
tataypy / cocina, hogar
tatî / espina
tatu / armadillo
táva / pueblo
táva / ciudad
tavy / ignorante, tonto
tavy / loco
techapyrã e/ jemplo (por)
teindy / hermana (hombre)
teju / lagarto
tekaka / excremento
teko / costumbre
teko /naturaleza, modo de
tekotevê / necesidad
tekotevê / tener que
tekotevê / importante (necesida)
tekove / vida, persona
tembe / labio
tembe'y /orilla, frontera
tembi'u / comida
tembiapo / trabajo
tembiasakue /historia
tembiporu / utensilio
tembiporu / cubierto
tembireko / esposa
tembo / pene
temiarirõ / nieto
temimbo'e / alumno
tenda / lugar
tenda / montado
tendy / saliva
tendy / luz
tendyva / barba
tenonde / delante de
tenondépe / adelante
tenonderã / primero, ante todo
tenonderã / especialmente, ante
tepoti / excremento
tepy / precio, valor
tepy / valor
téra / nombre
térã / o
téra / joa(py) apellido
tere§uahe / porãite bienvenido
terere / mate frío
tesa / ojo

23
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

tesãi / salud
tesay / lágrima
tetã / patria, país
tete / cuerpo
tetekue / cadáver
tetyma / pierna
tevi / culo
tî / tener verguenza
tî / nariz
tie'ÿ / escandaloso
timbo / humo, cigarro
togue / hoja
topa / encontrar
tory / felicidad
tova / cara
tovasy / tristeza
tove / no, deja
tove / si, que sea así
tû / pique, nigua
tu'ã / cima
tugua / fondo
tuguái / cola
tuguái / apéndice
tuguy / sangre
tuguysê, / regla, menstruación
tuicha, tuvicha / grande
tuja / viejo
tuju / barro
tuku / langosta
tumby / asentaderas
tupa / cama, lecho
tupao / iglesia
Tupasÿ / Virgen (la)
tupi'a / huevo
túva-ru-itúva / padre
tuvicha / jefe
tuvy / tío
ty / echar
ty / acumulación de (al)
ty / tirar
ty'ai / sudor
tyahýi / orinar (tener ganas)
tyapu / ruido
tyapu / ruido
tye / vientre
tyeguy / bajo vientre
tyke'y / hermano mayor
tykua / cebar (mate)
tykue(re) / zumo, jugo
tyky / gotear
tymba / animal doméstico
tymba / animal doméstico
typei / barrer

24
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

typycha / escoba
tyre'ÿ / huérfano
tyvy / hermano menor
tyvyta / ceja
u (ha'u/re'u/ho'u) / comer
upéi / después, luego
upéicha / así
upéicharamo / si es así, entonces
upépe / allí
upéramo / en aquel tiempo
upy / comestible
výro / tonto
va / mudarse, cambiar de
vai / feo
vai / malo
váicha / chéve parece (me parece)
vakapi / fútbol
vakapi / piel (de vaca)
vale / valer
vare'a / hambre, tener
ve / más
vende / vender
vera / brillar
vera / relampaguear
veve / volar
vevúi / ligero
vo / al, para, en
vo / cuando
voi / temprano
voi(ete) / temprano
vokói / luego
vosa / bolsa
vove / encuanto
vy / medio
vy'a / alegrarse
vy'a / divertirse
vy'a / contento (estar)
vy'a'ÿ / malestar
y /agua
ÿ / sin
y'aha / salto de agua
y'u / beber (agua)
y'uhéi / tener sed
yga / rupa puerto
ygára / canoa, "barco"
yke / lado
ykére / al lado de
ykua / pozo
yma / hace tiempo (que)
ynambu / perdiz
ypýpe / junto
ypa / lago
ype / pato

25
Nemesio Martín Román DICCIONARIO GUARANÍ – ESPAÑOL

ypy / comienzo
ypy / origen
ypykuéra / antepasados
ÿrehe / sin
yryvu / cuervo
ysyry / arroyo
ysyry / río
yta / saber nadar
yta / nadar
yvýpe / abajo
yvýrupi / pie, a (por tierra)
yva / fruta
yva / fruta
yvága / cielo
yvate / alto
yvate / norte
yvoty / flor
yvu / manantial
yvy / tierra
yvy /suelo
yvy /sur
yvy /mundo, tierra
yvy /tierra, suelo
yvyku'i /arena
yvypóra /hombre
yvypóra /gente
yvyra / madera
yvyra / árbol
yvyraty / planta
yvytimbo / polvo
yvytu / viento
yvytu / aire
yvyty / cerro

Nemesio Martín Román

22 de octubre de 2012

Arias, Córdoba, Argentina

26

También podría gustarte