Multae nāvēs multīque nautae quotannīs in mari per-
Muchas naves y muchos marineros todos los años en el mar se eunt. In fundō maris plūrimae nāvēs mersae iacent. Nec pierden. En el fondo del mar muchas naves yacen hundidas. Y tamen ūllīs periculīs ā nāvigandō dēterrentur nautae. sin embargo, los marineros son desviados por ningún peligro al navegar. "Nāvigāre necesse est" āiunt, et mercātōrēs, quī ipsī “Es necesario navegar” afirman, y los comerciantes, los mismos que 5 pericula maris adīre nōn audent, haec adiciunt: "Vīvere no se atreven a acercarse a los peligros del mar, estas cosas añaden: “Vivir nōn est necesse!" Mercātōrēs mercēs suās magnī aestimant, no es necesario” Los comerciantes estiman mucho sus mercancías, vītam nautārum parvī aestimant! la vita de los marineros poco estiman! Nec vērō omnēs mercātōrēs domī remanent, cum Pero no todos los comerciantes se quedan en casa, cuando mercēs eōrum nāvibus vehuntur. Nōnnūllī in terrās aliēnās sus mercancías son transportadas por las naves. Algunos en tierras ajenas 10 nāvigant, quod mercēs pretiōsās nautīs crēdere nō- navegan, porque se rehúsan a creer que las mercancias son de lunt, sīcut mercātor ille Rōmānus quī eādem nāve vehitur gran precio para los marineros, así como aquél romano que en la misma nave quā Mēdus et Lydia. Is laetus Ōstiā profectus est es llevado que Medus y Lidia. Él feliz de Ostia partió cum mercibus pretiōsīs quās omnī pecūniā suā in Italiā con las mercancias de gran precio, las cuales con todo su dinero en Italia ēmerat eō cōnsiliō ut eās māiōre pretiō in Graeciā vēnderet, había comprado con su plan de venderlas a mayor precio en Grecia, 15 Ita spērābat sē magnum lucrum factūrum esse. Así esperaba que él hiciese una gran ganancia. Iam vērō ea spēs omnis periit, nam flūctibus mersae Pero ahora toda su esperanza pereció pues por las olas son sunt mercēs in quibus omnem spem posuerat. Subitō sumergidas sus mercancias en las cuales había puesto toda su esparanza. De repente mercātor ē dīvitissimō pauperrimus factus est. Nōn mīrum el comerciante paso del más rico al más pobre. No es sorpresa est eum maestum esse. que él este triste. 20 Mercātor ad gubernātōrem accēdēns multīs cum lacrimīs queritur: El comerciante mientras se acerca al timonel con lágrimas se lamenta: "Heu, mē miserum! Omnia quae possidēbam “¡Ay, pobre de mí! Todas las cosas que poseía in fundō maris sunt. Quid faciam? Quid spērem? en el fondo del mar están. ¿Qué haré? ¿qué esperanza tendré? Quōmodo uxōrem et līberōs alam? Nē as quidem ¿cómo alimentaré a mi esposa e hijos? Ni un solo as mihi reliquus est: omnia āmīsī. Heu!" me ha quedado; perdí todas las cosas. ¡Ay!” 25 "Dēsine querī!" inquit gubernātor, "Nōn enim omnia “Deja de lamentare” dijo el timonel, “Pues no todas las cosas āmīsistī sī uxor et līberi tuī salvī sunt. Nōnne līberōs has perdido si tu esposa y tus hijos están a salvo ¿No estimas plūris aestimās quam mercēs istās? Dīvitiās āmittere miserum más a tus hijos que a estas mercancias? Es mísero perder las est, at multō miserius līberōs āmittere." riquezas, pero más mísero es perder a los hijos.” Talibus verbīs nauta mercātōrem maestum cōnsōlārī Con tales palabras el marinero al comerciante triste intento 30 cōnātur, sed frūstrā, nam ille prōtinus "Nōlī tū mē cōnsōlārī" consolar, pero en vano, pues aquél en seguida “No me consueles” inquit, "quī ipse imperāvistī ut mercēs meae dijo, “¡el mismo que ordenaste que mis mercancias iacerentur!" fueran lanzadas!” Gubernātor: "Iactūrā mercium nāvis servāta est." Timonel: “La nave ha sido salvada por la pérdida de las mercancías.” Mercātor: "Rēctē dīcis: meae mercēs ēiectae sunt, ut Comerciante: “Bien dices; mis mercancías fueron echadas fuera, para 35 nāvis tua salva esset!" que tu nave fuese salvada!” Gubernātor: "Mercēs iēcimus ut nōs omnēs salvī essēmus. Timonel: “Lanzamos las mercancías parque que todos notros estuviéramos a salvo. Iactūrā mercium nōn modo nāvis, sed etiam vīta No solo la nave por la pérdida de las mercancías, sino también la vida omnium nostrum servāta est. Mercēs quidem periērunt, de todos nosotros ha sido salvada. Sin duda las mercancías han perecido, sed nēmō nostrum periit. Ergō bonum animum pero ninguno de nosotros pereció. Por tanto, ¡un buen espíritu 40 habē! Laetāre ūnā nōbīscum tē vītam nōn āmīsisse simul ten! ¡Alégrate junto con nosotros de no haber perdido tu vida al mismo tiempo cum mercibus! Hominēs felīcēs sumus." con las mercancías! ¡Somos hombres felices!” Mercātor: "Vōs quidem felīcēs estis, nēmō enim Comerciante: “Sin duda ustedes son felices, pues ninguno vestrum assem āmīsit. Mīrum nōn est vōs laetāri. At de ustedes perdió un as. No es sorpresa que ustedes estén contentos. Pero, nōlīte mē monēre ut laetus sim, postquam omnia mihi no me aconsejen que este feliz, ¡después de que todas las cosas me 45 ēripuistis! Laetitia vestra mē nōn afficit." me han arrebatado! Su felicidad no me afecta.” Gubernātor: "Nec quisquam nostrum tristitiā tuā afficitur. Timonel: “Y a ninguno de nosotros por tu tristeza es afectado.” Semper gaudeō cum dē līberis meīs cōgitō, quī Siempre me alegro cuando pienso en mis hijos, quienes māximā laetitiā afficiuntur cum patrem suum ē nāvigātiōne por la mayor alegría son afectados cuando ven que su padre de periculōsā salvum redīre vident." la peligrosa navegación vuelve a salvo.” 50 Mercātor: "Ego quoque līberōs meōs amō nec eos Comerciante: “Yo también amo a mis hijos y no quiero que dolōre afficere volō. Sed quōmodo vīvāmus sine pecūniā? se afecten por el dolor. ¿Pero cómo viviremos sin dinero? Quōmodo cibum et vestem emam īnfantibus meīs? ¿Cómo compraré comida y ropa a mis bebes? Ō dī immortālēs! Reddite mihi mercēs!" !Oh, dioses inmortales¡ ¡Devuélvanme las mercancías!” Gubernātor: "Quid iuvat deōs precāri ut rēs āmissae Timonel: “¿En qué ayuda rogar a los dioses que las cosas perdidas 55 tibi reddantur? Frūstrā hoc precāris." te sean devueltas? En vano ruegas esto.” Mercātor: "Quid ergō faciam? Ipse dē nāve saliam, Comerciante: “¿Por tanto qué haré? ¿Yo mismo de la nave debería saltar an in eādem nāve maneam vōbīscum?” Vir ita perturbātus o debería quedarme en la misma nave con ustedes? El hombres esta así de est ut sē interroget, utrum in mare saliat an in nave perturbado que se pregunta si salta al mar o en la nave remaneat. se queda.
“Solo salta” dijo el timonel, “ninguno de nosotros te prohibēbit. At certē nōn tam felīx eris quam Ariōn, quī lo prohibirá. Pero ciertamente no serás tan suertudo como Arion, quien delphīnō servātus est." ha sido salvado por un delfín.” Mercātor, quī Arionem ignōrat, "Quisnam est Ariōn?" El comerciante, quien no conocía a Arion, “¿Quién pues es Arion?” inquit, "Nē nōmen quidem mihi nōtum est.” dijo, “ni siquiera el nombre me es conocido.” 65 Gubernātor: "Ignārus quidem es sī illum ignōrās. Timonel: “Sin duda ignorante eres si esto desconoces. Ariōn, vir nōbilis Lesbī nātus, tam pulchrē fidibus canēbat Arion, hombre muy conocido nacido de Lesbia, tocaba tan hermoso la lira ut alter Orpheus appellārētur. An tam ignārus es era llamado com segundo Orfeo. ¿O tan ignorante eres ut etiam Orpheus tibi ignōtus sit?" que también te es desconocido Orfeo?” Mercātor: "Minimē vērō. Orpheus quidem omnibus Comerciante: “Pero de ningún modo. Sin duda Orfeo por todos 70 nōtus est. Is fidicen nōbilissimus fuit quī tam pulchrē es conocido. Él fue el más conocido tocador de lira quien tan bellamente canēbat ut bēstiae ferae, nātūram suam oblītae, accēderent, tocaba que las bestias salvajes, olvidando su naturaleza, se acercaban, ut eum canentem audīrent, ac rapidī fluviī cōnsisterent, para escucharlo tocar, y los rápidos ríos se detenían, nē strepitū cantum eius turbārent. Orpheus para que con su ruido no molestaran su canto. Orfeo etiam ad īnferōs dēscendit ut uxōrem suam mortuam también a los infiernos descendió para hacer volver a 75 inde redūceret... Sed perge nārrāre dē Arione." su esposa muerta de allí… Pero continúa contando sobre Arión.” Gubernātor, cum omnēs attentōs videat, hanc fabulam El timonel, cuando vio que todos estaban atentos, esta historia nārrat: narro: "Cum Arīōn, nōbilissimus suī temporis fidicen, ex “Cuando Arión, el más famoso tocador de lira de su tiempo, de Italiā in Graeciam nāvigāret magnāsque dīvitiās sēcum Italia hacia Grecia navegó y grandes riquezas con él 80 habēret, nautae pauperēs, quī hominī dīvitī invidēbant, tenía, los pobres marineros, quienes envidiaban al hombre rico, eum necāre cōnstituērunt. Ille vērō, cōnsiliō eōrum cognitō, decidieron asesinarlo. Pero aquél, al conocer el plan de ellos, pecūniam cēteraque sua nautīs dedit, hoc sōlum su dinero y sus otras cosas a los marineros dio, esto suplicando ōrāns ut sibi ipsī parcerent. "Ecce" inquit "omnia quae solo que a él mismo perdonaran. “Mira” dijo “todas las cosas que possideō iam vestra sunt. Dīvitiās meās habēte, parcite poseo ahora son de ustedes. Tengan mis riquezas, perdonen 85 vītae! Permittite mihi in patriam revertī! Hoc sōlum mi vida! ¡Permítanme regresar a mi patria! Solo esto precor." Nautae precibus eius ita permōtī sunt ut manūs suplico.” Los marineros fueron así de conmovidos por las suplicas de él que quidem ab eō abstinērent; sed tamen imperāvērunt sin duda las manos mantuvieron lejos de él; pero con todo ordenaron ut statim in mare dēsilīret! Ibi homō territus, cum iam que en seguida al mar saltara! Allí el hombre perturbado, cuando ahora vītam dēspērāret, id ūnum ōrāvit ut sibi licēret vestem de su vida desesperaba, rogo una sola cosa que le fuera permitido 90 ōrnātam induere et fidēs capere et ante mortem carmen ponerse su ropa decorada, coger su lira y antes de su muerte un canto canere. Id nautae, studiōsī cantum eius audiendī, eī cantar. Los marineros, deseosos de escuchar su canción, le permīsērunt. Ille igitur, pulchrē vestītus et ōrnātus, in permitieron esto. Así pues, aquél, bellamente vestido y adornado, estando de pie celsā puppī stāns carmen clārā vōce ad fidēs cecinit. Ut en la popa elevada canto la canción con clara voz junto a la lira. Orpheus cantū suō ferās ad sē alliciēbat, ita tunc Arīōn Como Orfeo atraía hacía si a las bestias con su canto, así entonces Arión 95 canendō piscēs allēxit ad nāvem. Postrēmō autem cum mientras cantaba atrajo a los peces hacia la nave. Finalmente, con su fidibus ōrnāmentīsque, sīcut stābat canēbatque, in mare lira y adornos, así como estaba de pie y cantaba, al mar dēsiluit. salto. "Tum vēro nova et mīra rēs accidit: delphīnus, cantū “Pero entonces una nueva y maravillosa cosa sucedió: un delfín, por el canto allectus, repente hominem natantem subiit eumque in atraído, de repente se puso bajo el hombre que nadaba y lo 100 dorsō suō sedentem vēxit et in lītore Graeciae salvum transporto sentado en su espalda y en la costa de Grecia a salvo exposuit. Inde Ariōn prōtinus Corinthum petīvit, ubi desembarco. Entonces Arión en seguida se dirigió a Corinto, donde rēgem Periandrum, amīcum suum, adiit eīque rem sīcut se dirigió al rey Periandro, su amigo, y le conto el evento justo acciderat nārrāvit. Rēx haec parum crēdidit, et Arīonem como había pasado. El rey creyó apenas estas cosas, y ordeno que quasi virum fallācem cūstōdīri iussit. Sed postquam Arión así como un hombre mentiroso fuera custodiado. Pero después 105 nautae Corinthum vēnērunt, rēx eōs interrogāvit los marineros a Corinto llegaron, el rey les pregunto 'num scīrent ubi esset Ariōn et quid faceret?' Respondērunt ‘¿si acaso sabían dónde estaba Arión y qué estaba haciendo?’ Respondieron que 'hominem, cum inde abīrent, in terrā Italiā fuisse ‘el hombre, cuando de allí se fueron, en la región de Italia estaba eumque illīc bene vīvere, aurēs animōsque hominum y él allí vivía bien, lo oídos y espíritus de los hombres cantu suō dēlectāre atque magnum lucrum facere.' con su canto deleitaba y una gran ganancia hacía.’ 110 Cum haec falsa nārrārent, Ariōn repente cum fidibus Cuando estas cosas falsas contaron, Arión de repente con su lira ōrnāmentīsque cum quibus sē in mare iēcerat appāruit. y adornos apareció con los que lo habían arrojado al mar. Nautae stupentēs, cum eum quem mersum esse putābant Los marineros atónitos, cuando lo vieron –a quien pensaban que estaba ita vīvum appārēre vidērent, prōtinus maleficium ahogado– aparecer vivo, en seguida confesaron su suum cōnfessī sunt." crimen.” 115 Hīc Mēdus "Etsī nōtum est" inquit "nōnnūllōs homi- Aquí Medus “Incluso si es conocido que” dijo “pocos hombres nēs delphīnīs vectōs esse, tamen dubitō num haec fabula por delfines sean transportados, con todo dudo que acaso esta historia vēra sit." sea verdad.” Gubernātor: "Sīve vēra sīve falsa est, valdē mē dēlectat Timonel: “Si es cierta o falsa, mucho me ha deleitado fabula dē felīcī salūte Arionis, nam sīcut ille mīrum la historia sobre la salvación afortunada de Arión, pues, así como aquél 120 in modum servātus est, cum iam dē salūte dēspērāret, de maravillosa manera fue salvado, cuando ya desesperaba por su salud, ita hominēs nōnnumquam contrā spem ē māximīs periculīs así los hombres a veces son arrebatados del más grande peligro ēripiuntur. Hāc fabulā monēmur ut semper bonō contra la esperanza. Por esta historia somos advertidos de que siempre con buen animō sīmus nēve umquam dē salūte dēspērēmus. Dum espíritu estemos y no desesperemos nunca por la salud. Mientras anima est, spēs est." haya espíritu, hay esperanza.” 125 Haec verba tandem mercātōrem perturbātum aliquid Con estas palabras el comerciante perturbado por fin parecía cōnsōlāri videntur. estar algo consolado.
Tum vērō Lydia ad Mēdum versa "Modo tē interrogāvī"
inquit "tuane esset pecūnia quā hunc ānulum ēmistī. Cūr nōndum mihi respondistī?" 130 Ita repente interrogātus Mēdus *sēpecūniam ē sacculō dominī surripuisse' cōnfiitētur. "Ō Mēde!" exclāmat Lydia, "Fūr es! Iam mē pudet tē, fūrem nēquissimum, amāvisse!" At Mēdus "Nōlī" inquit "mē fūrem appellāre, mea 135 Lydia! Dominus enim aliquid pecūliī mihi dēbēbat. Pecūlium dēbitum sūmere fūrtum nōn est." Sed Lydia pergit eum fūrtl accūsāre: "Fūrtum fecistī, Mēde! Frūstrā tē excūsāre cōnāris." Mēdus: "Sī fūrtum fecī, tuā causā id fecī. Eō enim 140 cōnsiliō nummōs surripuī ut dōnum pretiōsum tibi emerem. Nōnne hoc beneficium potius quam maleficium esse tibi vidētur?" Lydia: "Facile est aliēnā pecūniā dōna pretiōsa emere. Tale dōnum mē nōn dēlectat. Hunc ānulum iam 145 gerere nōlō: in mare eum abiciam!" Hoc dīcēns Lydia ānulum dē digitō dētrahit, sed gubernātor prōtinus bracchium eius prehendit. Simul Mēdus ānulum ē manū Lydiae lāpsum capit. Lydia īrātaexclāmat: "Abstinē manum, nauta!" at ille 150 "Nōlī stultē agere!" inquit, "Nēmō tibi ānulum ita abiectum reddet — nisi forte tam felix eris quam Poly cratēs, tyrannus Samius, cuius ānulus, quem ipse in mare abiēcerat, mīrum in modum inventus est nōn in fundō maris, sed in ventre piscis!" 155 Lydia: "Cūr ille tyrannus ānulum suum abiēcit?" Gubernātor: "Ānulum abiēcit, cum sēsē nimis felīcem esse cēnsēret. Nihil malī umquam el acciderat ac tanta erat potestās eius, tanta glōria tantaeque dīvitiae, ut nōn sōlum aliī tyrannī, sed etiam dī immortālēs el 160 invidērent. Tum amīcus eius, rēx Aegyptī, cum felīcitā- tem atque glōriam eius ingentem vidēret, tyrannō suāsit, ut iactūram faceret eius reī quā māximē omnium dēlectābātur: ita deōrum invidiam āvertī posse spērābat. Polycratēs igitur nāvem cōnscendit et ānulum 165 quem pretiōsissimum habēbat in mare abiēcit. "Paucīs post diēbus aliquī piscātor in eōdem mari piscem cēpit quītam formōsus erat ut piscātor eum nōn vēnderet, sed tyrannō dōnāret. Vērum antequam piscis ad mēnsam tyrannī allātus est, servus quī piscem secābat 170 eī ānulum attulit 'quem in ventre piscis inventum esse' dīxit. Polycratēs, cum ānulum suum recognōsceret, māximā laetitiā affectus est." Mēdus: "Nēmō umquam eō tyrannō beātior fuit!" Gubernātor: "Nōlī quemquam ante mortem beātum 175 dīcere! Hoc nōs docet fortūna illlus tyrannī. Polycratēs enim paulō post ā quōdam virō fallācī, qul eum falsīs prōmissīs Samō in Asiam allēxerat, terribilem in modum necātus est. Ita nōnnumquam vita beāta morte miserrimā fīnītur.Varia quidem est hominum fortūna, 180 sed homō prūdēns bonam et malam fortūnam aequō animō fert nec alterius fortūnae invidet." Dum gubernātor loquitur, altera nāvis procul in marī appāret. Mēdus eum apprehendit et "Dēsine loquī!" inquit, "Cūrā negōtium tuum! Quīnprōspicis? Vidēsne 185 nāvem illam vēlōcem quae ā septentriōnibus nōbīs appropinquat?" "Per deōs immortālēs!" inquit gubernātor, cum primum nāvem appropinquantem prōspexit, "Illa nāvis vēlōx nōs persequitur. Certē nāvis praedōnum est. Om- 190 nia vēla date, nautae!" Nāvis autem vēlīs sōlīs nōn tam vēlōciter vehitur quam ante tempestātem, nam vēla ventō rapidō scissa sunt. Itaque gubernātor imperat ut nāvis rēmīsagātur. Mox rēmīsvēlīsque vehitur nāvis quam vēlōcissimē po- 195 test, sed tamen altera nāvis, cuius rēmīquasi ālae ingentēs sūrsum deorsum moventur, magis magisque appropinquat. Gubernātor perterritus exclāmat: "Ō dl bonī! Quid faciāmus? Brevī praedōnēs hīc erunt." 200 Tum mercātor, cum gubernātōrem pallidum videat, "Bonō animō es!" inquit, "Nōlī dēspērāre! Spēs est, dum anima est."