Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
ISBN: 978-84-16262-06-9
Depósito legal: M-5676-2018
Produce: Óscar Alba Ramos
Introducción 9
1. La presencia de la teología crítica escolástica en el
racionalismo moderno: una aproximación. Francisco
León Florido 25
2. El concepto de materia en la especulación medieval
y su legado al mundo moderno. Carmen Díaz de
Rábago. 43
3. El casus imminens en el tratado De ecclesiastica
potestate de Egidio Romano: y el caso de excepción
(Ausnahmezustand) de Carl Schmitt . Francisco
Bertelloni. 53
4. “Ciencia teological”. La theologie demonstrative
de l'art quaternaire de Raymond Lulle. Constantin
Teleanu. 71
5. Conexión estructural de pruebas teológicas y
método fenomenológico husserliano. Vicente Llamas
Roig. 107
6. Fe y razón en Guillermo de Ockham. Arrate Aparicio
Marcos 149
7. Thomas Bradwardine (Doctor profundus) y el
debate moderno sobre la libertad, la contingencia y la
providencia. Ignacio Verdú Berganza. 159
8. Arnau de Vilanova y la historia del pensamiento.
Maria Cabré Duran. 181
9. Apocalipsis en el inicio del Nuevo Mundo: El Beato
Amadeo da Silva. Manuel Lázaro Pulido. 197
10. Teología voluntarista y Reforma. Las raíces
medievales del pensamiento luterano. Juan Carlos
Utrera García. 213
11. Alcuni cocullati suttili metafisici. Juan Duns Scoto
& Giordano Bruno de Nola. Martín González
Fernández. 243
12. Libertad, República y Aristocracia en el
pensamiento de Francesco Guicciardini. Manuel
MéndezAlonzo. 295
13. Intentio, scientia y demonstratio entre Juan
Sánchez Sedeño y Diego de Zúñiga. Emanuele Lacca. 307
14. El debate historiográfico contemporáneo en torno
a la figura de Francisco Suárez: nuevas líneas
interpretativas a partir de las causas y los principios.
Giancarlo Colacicco. 321
15. Libertad y encogimiento metafórico en Puerta del
cielo, de Abraham Cohen de Herrera. Miquel Beltrán. 333
16. Vox naturae, vox rationis, vox fidei: un diálogo
entre Ramón Sibiuda y Michel de Montaigne. Raquel
Lázaro Cantero 357
17. Orígenes teológicos de la noción moderna de
propiedad. Mª Idoya Zorroza Huarte. 385
18. La estructura teológica del pensamiento moderno
en André de Muralt. Valentín Fernández Polanco. 401
4. “CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE
DEMONSTRATIVE DE L’ART QUATERNAIRE DE
RAYMOND LULLE
Constantin Teleanu
Université Paris IV-Sorbonne (Francia)
1. Introduction
C’est au fil des Temps Modernes que la théologie devient une
discipline systématique. Il s’agit du système de la théologie qui
se constitue de quelques divisions censées étendre méthodique-
ment son magistère. Il y a maints traités 1 des théologiens
modernes qui distinguent au moins cinq divisions –positiva, po-
lemica, ascetica, scholastica, moralis– selon lesquelles la théolo-
1
Bartholomäus Keckermann, Systema Theologiae, I, 1, 1, Apud Guilielmum Antonium,
Hanoviae 1610, 1-4. Johann Friedrich König, Theologia Positiva Acroamatica, I, Sumpti-
bus Haeredum Joachimi Wildii, Typis Johannis Kilii, Rostochii 1675, 3-4. Johann
Ludwig Hartmann, Theologia Positiva et Moralis cum Parallelismo Librorum Symboli-
carum, I, Sumptibus Johann David Zunneri, Imprimebat Abraham Lichtenthaler, Franco-
furtum 1678, 7. Johann Olearius – Christian Romstet – Gottfried Müller, Universa Theo-
logia Positiva, Polemica, Exegetica et Moralis, I, 1, Sumptibus Christophori Mylii, Halae
Saxonum 1678, 25. Laurens Neesen, Universa Theologia, § Quaestio proemialis, 2, vol.
I, Apud Franciscum Fieviet, Insulis 1687, 2. Johannes Adamus Osiander, Systema Theo-
logicum seu Theologia Positiva, I, 1, 32, Sumptibus Johannis Gerogii Cottae, Tubingae
1691, 12. Heinrich Wiedeburg, Systema Theologiae Positivae, I, Typis et Sumptibus
Georgi Wolfgangi Hammii, Helmestadium 1698, 8. Joseph Patin, Theologia Universalis,
Avenione 1705, 3. Franciscus M. Assermet, Theologia Scholastico-Positiva, I, 3, vol. I,
Apud Petrum Giffart, Parisiis 1713, 11-12. Antoine Boucat, Theologia Patrum Dogma-
tica, Scholastico-Positiva, § Dissertatio praeambula, Apud Petrum-Franciscum Giffart,
Parisiis 1718, 3. François Henno, Theologia Dogmatica, Moralis et Scholastica, I, vol. I,
Sumptibus Wilhelmi Metternich, Coloniae Agrippinae 1718, 1. Hacatour Arakhelean,
Summa Brevissima Universalis Theologiae Speculativae, Dogmaticae, Positivae, Mora-
lis etc. Assertiva, I, Typis et Sumptibus Hieronymi Mainardi, Romae 1726, 1. Anton
Mayr, Theologia scholastica, I, Sumptibus Joannis Anderae De La Haye, Ingolstadii
1732, 2-3. Coelestin Oberndorffer, Theologia Dogmatico-Historico-Scholastica, vol. I,
Formis Philippi Ludovici Böck, Frisingae 1762, 3-4. Coelestin Oberndorffer – Pirmin
Schmid, Systema Theologicum Dogmatico-Historico-Criticum, § Dissertatio praevia,
Apud Ignatium et Antonium Wagner, Augustae Vindelicorum 1762, 2-3. Joseph
Monschein, Theologia Dogmatico-Speculativa, I, 1, 6-7, Impensis fratrum Ignatii et
Antonii Wagner, Augustae Vindelicorum et Friburgi Brisgoiae 1763, 4-5. Juan Bautista
Gener, Theologia Dogmatico-Scholastica, III, 1, 2, 22-23, vol. I, Sumptibus Venantii
Monaldini, Romae 1767, 291-295. Georg Friedrich Seiler, Theologia Dogmatico-Pole-
mica, § Prolegomenon, 3, Apud Wolfgangum Waltherus, Erlangae 1789, 71-72. Franz
Xaver Gmeiner, Theologia dogmatica in systema redacta et methodo scientifica propo-
sita, I, 6, Apud Franciscum Ferstl, Graecium 1807, 110-113.
73
CONSTANTIN TELEANU
74
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
2
F. MORIN, Dictionnaire de philosophie et de théologie scolastiques, ou Études sur
l’enseignement philosophique et théologique au Moyen Âge, vol. II, ed. J.- Migne, Paris
1865, 1134-1136.
3
Nicolas Eymeric, Directorium inquisitorum, II, 26, Apud Marcum Antonium Zalterium,
Venetiis 1607, 311-313.
4
J. ROURA ROCA, Posición doctrinal de Fr. Nicolás Eymerich, O. en la polémica luliana,
Imprenta Bellesterías, Gerona-Masó 1959, 3-4; 47-48. J. N. HILLGARTH, Readers and
Books in Majorca 1229-1550, vol. I, Éditions du CNRS, Paris 1991, 197-204. ID., Spain
and the Mediteranean in the Later Middle Ages. Studies in Political and Intellectual
History, Ashgate Publishing Limited, Aldershot-Burlington 2003, 307.
5
J. DE PUIG I OLIVER, “La sentència definitiva de 1419 sobre l’orthodòxia lul·liana.
Contextos, protagonistes, problemes”, Arxiu de Textos Catalans Antics 19 (2000) 370;
372-373; 374-376.
75
CONSTANTIN TELEANU
6
Thomas Aquinas, De rationibus fidei, I, 55-58; II, 2-18, ed. Fratrum Praedicatorum,
(Sancti Thomae de Aquino Opera Omnia, vol. XL), Ada Sanctae Sabinae, Romae 1969,
57-58.
7
A. MADRE, Die theologische Polemik gegen Raimundus Lullus. Eine Untersuchung zu
den Elenchi auctorum de Raimundo male scientiarum, I, 2, 2.1, Verlag Aschendorf,
Münster 1973, 71-78; 80-85. ID., “La polémica teólogica en torno a Ramón Llull. Una
aportación a la história del antilulismo”, Estudios Lulianos 14/1 (1970) 113. A. LLINARÈS,
“La presencia de Ramon Llull en Francia, Estudios Lulianos 19/1-3 (1975) 110-111. J.
STÖHR, “Las ‘rationes necessariae’ de Ramon Llull, a la luz de sus últimas obras”, Estu-
dios Lulianos 20/1-3 (1976) 7. E. COLOMER, Nikolaus von Kues und Raimund Llull. Aus
Handschriften der Kueser Bibliothek, Walter de Gruyter, Berlin 1961, 9-39. ID., De la
Edad Media al Renacimiento. Ramón Llull – Nicólas de Cusa – Juan Pico della Mi-
randola, Editorial Herder, Barcelona 1975, 78-118. ID., “Doctrinas lulianas en Emme-
rich Van den Velde”, Estudios Lulianos 3/2 (1959) 117-136. ID., “Ramon Llull i Nicolau
76
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
77
CONSTANTIN TELEANU
2. Logique et Théologie
C’est à l’incipit 13 du Compendium Logicae Algazelis de
1271-1272 que Lulle octroyait son intention de décrire
compendieusement la science de la logique avant de rendre
quelques abrégés de théologie ou de philosophie –pabulum
11
S. GARCÍAS PALOU, “San Anselmo de Canterbury y el Beato Ramón Llull”, Estudios
Lulianos 1/1 (1957) 72; 84. ID., “Omisión del tema del primado romano en los tratados y
opúsculos orientalistas del Beato Ramón Llull”, Estudios Lulianos ½ (1957) 245; 248.
ID., “Hacia la localización del punto de emanación del espíritu de la Teología luliana”,
Estudios Lulianos 2/11 (1958) 67-69; 70; 72-73. ID., “¿Fué Ramón Llull el primero en
usar las expressiones ‘teología positiva’ y ‘teólogo positivo’?”, Estudios Lulianos
2/2,1958, 190; 193-194; 196. ID., “Índole cientifíca del saber teológico, según el Beato
Ramón Llull”, Estudios Lulianos 2/3, 1958, 319; 321-322. ID., “Las ‘rationes necessa-
riae’ del Beato Ramón Llull, en los documentos presentados, por él mismo, a la sede
romana”, Estudios Lulianos 6/3, 1962, 324. J. BATALLA, “L’art lul·liana com a teologia
filosòfica”, Revista de lenguas y literaturas catalana, gallega y vasca 15 (2010) 342-343.
12
H. DE LUBAC, Le fondement théologique des missions, Éditions du Seuil, Paris 1946,
60. J. GAYÀ ESTELRICH, Raimondo Lullo. Una teologia per la missione, Editoriale Jaca
Book, Milano 2002, 105-111. F. PORSIA, Progetti di crociata. Il De fine di Raimondo
Lullo, Chimienti Editore, Taranto 2005, 18.
13
Raimundus Lullus, Compendium Logicae Algazelis. Quellen, Lehre und Stellung in der
Geschichte der Logik, Prologus; VIII, 8.01-8.13, Inaugural-Dissertation zur Erlangung
der Doktorwürde der Philosophischen Fakultät der Albert-Ludwigs-Universität zu Frei-
burg im Breisgau, Vorgelegt von CH. H. LOHR S. J., Universität zu Freiburg im Breisgau,
Freiburg im Breisgau 1967, 94; 116-123.
78
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
14
CH. LOHR, “Sesion academica celebrada con motivo de la investidura de ‘Magister’,
recibida por el Rev. Dr. Charles Lohr, S. J.”, Estudios Lulianos 17/1 (1973), 116.
15
F. GRIFFEL, Al-Ghazâlî’s Philosophical Theology, Oxford University Press, Oxford-
New York 2009, 115-116; 120-122. ID., “The Introduction of Avicennian Psychology
into the Muslim Tehological Discourse: The case of Al-Ghazâlî (d. 1111)”, en M. C.
PACHECO – J. F. MEIRINHOS (eds.), Intellect et imagination dans la philosophie médiéva-
le, Actes du XIe Congrès International de Philosophie Médiévale de la Société Interna-
tionale pour l’Étude de la Philosophie Médiévale (S.I.E.M.), Porto, du 26 au 31 août 2002,
vol. I, Brepols Publishers, Turnhout 2006, 571-573. F. JABRE, La notion de certitude selon
Ghazali dans ses origines psychologiques et historiques, Librairie Philosophique J. Vrin,
Paris 1958, 47. S. ZWEMER, A Moslem Seeker after God. Showing Islam at its Best in the
Life and Teaching of Al-Ghazali, Mystic and Theologian of the Eleventh Century, Fle-
ming H. Revell Company, New York-London 1920, 193.
16
Algazel, Logica Algazelis, Proemium, 1, 6-54, éd. CH. LOHR, in Traditio. Studies in
Ancient and Medieval History, Thought and Religion, vol. XXI, Fordham University
Press, New York 1965, 239-241.
17
Algazel, Metaphysica, I, 1, 3-6, éd. J. T. MUCKLE, (St. Michael’s Mediaeval Studies),
Published by The Institute of Mediaeval Studies-St. Michael’s College, Toronto 1933, 2-
3.
79
CONSTANTIN TELEANU
18
Ramon Lull, Libre de Contemplació, III, 29, 170, 29-30, ed. J. RUBIÓ I BALAGUER –
A. SANCHO – M. ARBONA – L. RIBER, in Obres Essencials, vol. II, (Biblioteca Perenne,
17), Editorial Selecta, Barcelona 1960, 489-490.
80
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
3. Theologus Philosophus
Le premier Art du Libre de Contemplació renouvèle tant la
théologie que la physionomie scientifique du théologien19 –hò-
mens qui aprenen teologia– qui doit apprendre une espèce de
théologie que Lulle ne redéfinit bien qu’à titre de science
démonstrative. Quel théologien connaît-il la théologie dé-
monstrative? Pour y répondre, Lulle fait appel à l’honneur inte-
llectuel du sage. Il s’agit de l’homme sage qui n’apprend pas la
science du droit à l’honneur sensuel des rois du monde, mais
Lulle allègue que tel sage apprend la théologie à l’honneur
intellectuel du Roi du royaume céleste. Le sage théologien aime
plus la sagesse de Dieu que la science du monde. Le magistère
de la théologie démonstrative de Lulle convient à l’instruction du
nouveau genre de théologien qui enseigne la théologie aussi bien
qu’il éprouve la médecine de l’âme ou la vraie philosophie.
Le théologien 20 parfait –tel que Lulle ou son disciple
Raymondiste– n’est pas moins médecin de l’âme –tealog, qui és
metge de les ànimes […]; metge teòleg […]; lo natural […] lo
teòleg […]; maestres qui tracten de filosofia e de teologia– que
vrai philosophe qui acquiert certification intellectuelle de
l’appréhension des dignités de Dieu tout comme la science du
physicien dérive de l’aperception des causes naturelles. Ainsi
Lulle admet-il qu’aucun des anciens philosophes n’était autant
subtil qu’un théologien de son Art qui s’avère aussi subtil en
questions21 de logique –raons logicals e naturals e teologes […]
19
Ramon Lull, Libre de Contemplació, V, 39, 292.25-26, cit., 911-912.
20
Ramon Lull, Libre de Contemplació, III, 23, 115.25-28; III, 29, 173.25; III, 29, 175.15;
III, 31, 215.12-14, cit., 349; 499; 505; 633.
21
Ramon Lull, Libre de Contemplació, V, 40, 364.9, cit., 1242.
81
CONSTANTIN TELEANU
22
Ramon Lull, Libre de Contemplació, III, 29, 187.19-21; V, 40, 362.23, cit., 549; 1233.
23
Raimundus Lullus, Vita coetanea, III, 16, 195-200, ed. H. HARADA, in Raimundi Lulli
Opera Latina 178-189 Parisiis anno MCCCXI composita, (Corpus Christianorum-
Continuatio Mediaevalis, 34 – Raimundi Lulli Opera latina, 8), Brepols Publishers,
Turnhout 1975, 282.
82
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
24
Ramon Lull, Libre de Contemplació, I, 5, 11.28, cit., 126.
25
L. SALA-MOLINS, La philosophie de l’amour chez Raymond Lulle, Mouton-La Haye,
Paris 1974, 37.
83
CONSTANTIN TELEANU
4. Art et Théologie
Le commencement scientifique de la théologie fonde la vraie
philosophie 27 chrétienne, selon M.-D. Chenu et G. d’Onofrio,
puisqu’elle n’acquiert pas entièrement son échafaudage scienti-
fique de quelque manuel des sentences théologiques du XIIe
siècle, mais de la méthode des sommes théologiques du XIIIe
siècle qui définit bien la science de Dieu comme théologie. Aussi
J. Pinborg, A. de Libera, R. Imbach et G. Klima admettent-ils
telle émergence scientifique de la théologie28 médiévale dont M.-
26
E. COLOMER, El pensament als països catalans durant l’Edat Mitjana i el Renaixement,
Institut d’Estudis Catalans-Publicacions de l’Abadia de Montserrat, Barcelona 1997, 44.
J. CARRERAS Y ARTAU, “El Antiscolasticismo de Arnau de Villanova”, Miscellanea
Mediaevalia 2 (1963) 619-620. L.-J. BATAILLON, “Les crises de l’Université de Paris
d’après les sermons universitaires”, Miscellanea Mediaevalia 10, 1976, 167-168.
27
M.-D. CHENU, La théologie comme science au XIIIe siècle, Librairie Philosophique J.
Vrin, Paris 1969, 67-70; 97-99. G. D’ONOFRIO, Vera Philosophia. Studies in Late
Antique, Early Medieval, and Renaissance Christian Thought, Brepols Publishers,
Turnhout 2008, 59-63; 69-76. ID., “Quando la metafisica non c’era. Vera philosophia
nell’Occidente latino ‘pre-aristotelico’”, en P. PORRO (éd.), Metaphysica – sapientia –
scientia divina. Soggetto e statuto della filosofia prima nel Medioevo, Atti del Convegno
della Società Italiana per lo Studio del Pensiero Medievale (S.I.S.M.), Bari, 9-12 giugno
2004, Annuario di storia della metafisica, Brepols Publishers, Turnhout 2005, 112.
28
J. PINBORG, “Diskussionen um die Wissenschaftstheorie an der Artistenfakultät”,
Miscellanea Mediaevalia 10 (1976) 240-241. A. DE LIBERA, “Philosophie et censure.
Remarques sur la crise universitaire parisienne de 1270-1277”, Miscellanea Mediaevalia
26 (1998) 85. R. IMBACH, “Autonomie des philosophischen Denkens? Zur historischen
Bedingtheit der mittelalterlichen”, Miscellanea Mediaevalia 26 (1998) 128-129. G. KLI-
MA, “Ancilla theologiae vs. domina philosophorum”, Miscellanea Mediaevalia 26 (1998)
396-397. J. M. M. THIJSSEN, Censure and Heresy at the University of Paris, 1200-1400,
University of Pennsylvania Press, Philadelphia, 1998, 113-117. L. BIANCHI, Censure et
liberté intellectuelle à l’Université de Paris (XIIIe-XIVe siècles), Société d’édition Les
84
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
Belles Lettres, Paris 1999, 14; 125. ID., “Les interdictions relatives à l’enseignement
d’Aristote au XIIIe siècle”, en C. LAFLEUR (éd.), L’enseignement de la philosophie au
XIIIe siècle. Autour du «Guide de l’étudiant» du ms. Ripoll 109, Actes du colloque
international, Brepols Publishers, Turnhout 1997, 117-118; 126-131. J. MARENBON, “The
Theoretical and Practical Autonomy of Philosophy as a Discipline in the Middle Ages:
Latin Philosophy, 1250-1350”, en M. ASZTALOS – J. E. MURDOCH – I. NIINILUOTO (eds.),
Knowledge and the Sciences in Medieval Philosophy, Proceedings of the Eighth
International Congress of Medieval Philosophy (S.I.E.M), Helsinki 24-29 August 1987,
vol. I, Yliopistopaino, Helsinki 1990, 262; 264-266; 271-273.
29
Ramon Lull, Libre de Contemplació, IV, 34, 230.30; IV, 35, 234.6, cit., 686; 698.
85
CONSTANTIN TELEANU
30
Ramon Lull, Libre de Contemplació, V, 40, 363.1-2, cit., 1235.
31
Ramon Lull, Libre de Contemplació, V, 40, 366.16, cit., 1254.
32
Raimundus Lullus, Ars compendiosa inveniendi veritatem, Prologus; II, 2, 1-7, éd. I.
SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. I), Ex Officina Typographica Mayeriana,
Moguntiae 1721, 1; 17-26.
86
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
33
Raimundus Lullus, Ars notatoria, II B, 10, éd. J. GAYÀ ESTELRICH, Fundación
CITEMA, Madrid 1978, 69-71.
34
Ramon Lull, Libre de Demostracions, Del pròlec; I, 1-50, éd. S. GALMES, (Obres de
Ramon Lull, vol. XV), Diputació Provincial de Balears-Institut d’Estudis Catalans, Palma
de Mallorca-Barcelona 1930, 3-5; 7-50. Raymond Lulle, Livre de Démonstrations,
Prologue; I, 1-50, éd. C. TELEANU, Schola Lvlliana, Paris 2014, 29-69.
87
CONSTANTIN TELEANU
35
Ramon Lull, Doctrina pueril, LXXV, 1-7, ed. M. OBRADOR Y BENNASSAR, (Obres de
Ramon Lull, vol. I), Diputació Provincial de Balears-Comissió Editora Lulliana, Palma
de Mallorca 1906, 134-135. Raimundus Lullus, Liber de doctrina puerili, LXXV, 1-7, 2-
59, éd. J. MEDINA, in Raimundi Lulli Opera Latina 7-9 annis 1274-1276 composita,
(Corpus Christianorum-Continuatio Mediaevalis, 215 – Raimundi Lulli Opera latina, 33),
Brepols Publishers, Turnhout 2009, 371-375.
88
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
36
Raimundus Lullus, Liber de gentili et tribus sapientibus, § De narratione, ed. I.
Salzinger, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. II), Ex Officina Typographica Mayeriana,
Moguntiae 1722, 3-5.
89
CONSTANTIN TELEANU
90
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
37
Raimundus Lullus, Liber principiorum theologiae, De prologo, 10-39, ed. M.
ASUNCION SANCHEZ MANZANO, in Raimundi Lulli Opera Latina 12-15: Quattuor Libri
principiorum, (Corpus Christianorum-Continuatio Mediaevalis, 185 – Raimundi Lulli
Opera latina, 31), Brepols Publishers, Turnhout 2006, 16-17.
38
Raimundus Lullus, Liber principiorum theologiae, I, 2, 160-168, cit., 23-24.
39
Raimundus Lullus, Liber principiorum theologiae, I, 4, 441-454, cit., 32.
91
CONSTANTIN TELEANU
40
Raimundus Lullus, Liber principiorum theologiae, III, 1-20, 7-336; IV, 5-296, cit., 135-
145; 145-154.
41
Raimundus Lullus, Liber principiorum medicinae, I, 5, 267-275; I, 5, 306-309; X, 6,
85-87, éd. M. A. SÁNCHEZ MANZANO, in Raimundi Lulli Opera Latina 12-15: Quattuor
Libri principiorum, (Corpus Christianorum-Continuatio Mediaevalis, 185 – Raimundi
Lulli Opera latina, 31), Brepols Publishers, Turnhout 2006, 453; 455; 545.
92
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
42
Raimundus Lullus, Ars universalis, Prologus; III, 4, ed. I. SALZINGER, (Beati Raymundi
Lulli Opera, vol. I), Ex Officina Typographica Mayeriana, Moguntiae 1721, 2; 123.
93
CONSTANTIN TELEANU
43
Raimundus Lullus, Liber de sancto Spiritu, § De prologo, ed. I. SALZINGER, (Beati Ray-
mundi Lulli Opera, vol. II), Ex Officina Typographica Mayeriana, Moguntiae 1722, 1.
44
Raimundus Lullus, Liber amici et amati, § 339, éd. CH. LOHR – F. DOMÍNGUEZ
REBOIRAS, in Traditio. Studies in Ancient and Medieval History, Thought and Religion,
vol. XLIV, Fordham University Press, New York 1988, 370.
45
A. BONNER, The Art and Logic of Ramon Llull. A User’s Guide, Koninklijke Brill,
Leiden-Boston 2007, 54-55.
46
Raimundus Lullus, Ars demonstrativa, I, 10, 421-456, éd. J. E. RUBIO ALBARRACÍN, in
Raimundi Lulli Opera Latina, (Corpus Christianorum-Continuatio Mediaevalis, 213 –
Raimundi Lulli Opera latina, 32), Brepols Publishers, Turnhout 2007, 37-39.
94
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
47
Raimundus Lullus, Liber de quattuordecim articulis catholicae fidei Romanae Eccle-
siae sacrosanctae, Prologus, éd. I. SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. II), Ex
Officina Typographica Mayeriana, Moguntiae 1722, 1-3.
95
CONSTANTIN TELEANU
M Expositio
1
PM Contra divinam veritatem nulla est expositio.
2
PM Quo altior est expositio, in eo altiori gradu est credere vel intelligere.
3
PM Omnis expositio debet reduci ad necessitatem principiorum.
48
Raimundus Lullus, Liber propositionum secundum Artem demonstrativam compilatus,
II, § De theologia; IV, 6, ed. I. SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. III), Ex
Officina Typographica Mayeriana, Moguntiae, 1722, 9; 27.
96
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
M Expositio
1
QM Utrum expositio sit major in demonstratione, quam in suppositione?
2
QM Utrum in expositione magnitudo sit in majori concordantia, quam in differentia?
Solutio Expositio-Dignitates-Relatio Affirmatio-Dubitatio-Negatio
T⋅Theologia
P1 Cum T investigantur et inveniuntur multa altissima puncta et principia in theologia.
S⋅Theologia
P1 Theologia est spiritualis cibus, ex quo S vivit in A.
V ⋅Theologia
P1 Theologia est lumen clarificationis V lividi.
X ⋅Theologia
P1 X est ascensus ipsius E ad theologiam.
97
CONSTANTIN TELEANU
Theologia⋅Philosophia
P1 Theologia et philosophia conveniunt mediante lege scripta et lege naturali.
Quia C et philosophia conveniunt in lumine intelligendi, appetit D loqui de
P2
theologia mediante philosophia.
P3 In philosophia apparet, quomodo de theologia praedicandum est.
Theologia⋅Jus
P1 Jus est instrumentum, ut theologia sit objectum ipsi E, injuria vero ipsi I.
Theologia⋅Elementa
P1 Loquendo metaphorice elementa sunt exemplar, quomodo theologia praedicari debet.
T⋅Theologia
Q Utrum theologia prius incipiat in majoritate, quam in minoritate?
1
Q Utrum theologia melius investigari et inveniri valeat per unum angulum T, quam per alium?
2
98
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
S⋅Theologia
Q Utrum S habeat tantam potestatem in theologia per N, quantam per E?
1
Q Utrum S habeat tantam virtutem in theologia per triangulum rubeum, quantam per croceum?
2
V ⋅Theologia
Utrum sit major concordantia inter V lividum et theologiam,
Q
1 quam contrarietas inter V rubeum et theologiam?
Q Utrum theologia sit plus credibilis, quam charitabilis?
2
X⋅Theologia
Utrum essentia et praedestinatio habeant majorem concordantiam,
Q
1 quam esse et liberum arbitrium?
Utrum perfectio plus contradicat imperfectioni per realitatem,
Q
2 quam per rationem?
Solutio Praedestinatio-Esse-Liberum arbitrium Essentia-Dignitates-Relatio
Theologia⋅Philosophia
Q Utrum S possit melius scire theologiam per philosophiam, quam e converso?
1
Theologia⋅Jus
Q Utrum jus sit majus in actibus dignitatum Dei, quam in ratione?
1
Theologia⋅Elementa
Q Utrum metaphorizare sit necessarium ad theologizandum?
1
99
CONSTANTIN TELEANU
49
Raimundus Lullus, Ars demonstrativa, III, 3-14, cit., 139.
50
Raimundus Lullus, Introductoria Artis demonstrativae, I, 4, ed. I. SALZINGER, (Beati
Raymundi Lulli Opera, vol. III), Ex Officina Typographica Mayeriana, Moguntiae 1722,
3.
51
Raimundus Lullus, Lectura super figuras Artis demonstrativae, § De figura theologiae,
1-9, éd. I. SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. III), Ex Officina Typographica
Mayeriana, Moguntiae 1722, 42-44.
100
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
52
Raimundus Lullus, Liber super Psalmum ‘Quicumque vult’, Prologus, 3, 4-17, ed. I.
SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. IV), Ex Officina Typographica
Mayeriana, Moguntiae 1729, 4-6.
101
CONSTANTIN TELEANU
53
Raimundus Lullus, Disputatio fidelis et infidelis, Prologus, 1-2; § De divisione, 2, éd.
I. SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. IV), Ex Officina Typographica
Mayeriana, Moguntiae 1729, 1-2.
102
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
54
Raymond Lulle, Félix ou le Livre des merveilles, I, 12, éd. GIFREU, Éditions du Rocher,
Paris 2000, 82.
55
Raimundus Lullus, Compendium seu Commentum Artis demonstrativae, I, 1, 1; I, 2, 1-
4, ed. I. SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. III), Ex Officina Typographica
Mayeriana, Moguntiae 1722, 5; 35-44.
56
Raimundus Lullus, Quaestiones per Artem demonstrativam seu inventivam solubiles,
IX, 202, 1-4, ed. I. SALZINGER, (Beati Raymundi Lulli Opera, vol. IV), Ex Officina
Typographica Mayeriana, Moguntiae 1729, 202.
103
CONSTANTIN TELEANU
5. Conclusions
La théologie de Lulle ne se définit bien qu’au moyen de son
Art quaternaire. La science théologique intègre la vraie philoso-
phie de l’Art de Lulle afin de parfaire une théologie probative ou
démonstrative. Il s’agit de la théologie philosophique de Lulle
qui relève tant des articles de croyance que des raisons néce-
ssaires de l’intellect par lesquelles la plupart des articles sont
démontrés. Le savoir théologique de Lulle, sinon la sagesse 57
acquise par la dialectisation des articles de croyance, selon M.
Cruz Hernández et F. Canals Vidal, devient bien systématique.
Le montage combinatoire des principes de son Art accomplit
la démonstration des articles au moyen des raisons nécessaires.
Il élabore ainsi une théologie démonstrative. Mais Lulle s’a-
perçoit qu’aucune des démonstrations antiques –issues de l’héri-
tage dialectique du Stagirite– n’y est adéquate. C’est pourquoi
Lulle invente une démonstration miraculeuse. Le miracle
acquiert des principes de l’Art de Lulle une démonstration qui
transcende la nature. Il requiert toutefois que la lumière de la
croyance ou de la grâce du Saint-Esprit illumine la puissance
naturelle de l’intellect pour atteindre la hauteur surnaturelle de
points transcendants des objets suprêmes. Le pinacle de l’inte-
llect s’élève ainsi jusqu’à l’appréhension intellectuelle des
articles de croyance qui ne sont ni sensibles ni imaginables.
57
M. CRUZ HERNÁNDEZ, El pensamiento de Ramon Llull, Fundación Juan March-
Editorial Castalia, Madrid 1977, 161-162. ID., “La fundación de Miramar y el sentido de
la ‘sabiduría cristiana’ de Ramon Llull”, Estudios Lulianos 22/1-3 (1978) 5. F. CANALS
VIDAL, “La demostración de la Trinidad en Ramón Llull”, Estudios Lulianos 25/1 (1981-
1983) 15.
104
“CIENCIA TEOLOGICAL”. LA THEOLOGIE DEMONSTRATIVE DE
L’ART QUATERNAIRE DE RAYMOND LULLE
58
S. GALMÉS I SANXO, Lul·lisme, Publicacions de l’Abadia de Montserrat, Barcelona
1997, 108-110.
59
E. COLOMER I POUS, El pensament als països catalans durant l’Edat Mitjana i el
Renaixement, Institut d’Estudis Catalans-Publicacions de l’Abadia de Montserrat,
Barcelona 1997, 216. IDEM, “Ramón Llull y el judaísmo en el marco histórico de la Edad
Media hispana”, Estudios Lulianos 12/2-3 (1968) 136.
105