Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
El Nuevo Testamento
en el
mixteco de Tezoatlán
La Liga Bíblica
Las Sagradas Escrituras para Todos
2
El Nuevo Testamento
en el mixteco de Tezoatlán
Publicado por
© La Liga Bíblica 2009
Se permite copiar, distribuir y comunicar públicamente la obra bajo las
siguientes condiciones:
‣ Reconocimiento. Debe reconocer los créditos de la Liga Bíblica
(pero no de una manera que sugiera que tiene su apoyo o que
apoya el uso que hace de su obra).
‣ No comercial. No puede utilizar esta obra para fines lucrativos.
‣ Sin obras modificadas. No se puede alterar, transformar o generar
una obra a partir de ésta.
3
Prólogo
El Nuevo Testamento forma parte de las Sagradas Escrituras, mejor
conocidas como la Biblia. Consta de veintisiete libros distintos, cada uno de
los cuales es proveedor de ricas bediciones al que lo lee. Fue escrito
originalmente en el idioma griego, pero a través de casi dos mil años se ha
traducido en más de mil quinientos idiomas. En la actualidad, millones de
personas de miles de pueblos pueden leerlo en su propio idioma.
El vocabulario y la gramática del idioma mixteco son muy distintos a los
del griego, y también a los del español; sin embargo, el mixteco posee
abundantes formas gramaticales y retóricas que pueden expresar a fondo el
significado del griego original.
4
casa veꞌe
chile yáꞌa̱
cama xi ̱to
comal xoo̱
tortilla dita̱
cobija doo̱
plátano ndíka̱
mano ndáꞌa̱
sombrero mvélo̱
garrafón mvúli
5
huevo nduu̱
culebra koo̱
uno iin
frente taan
Los tonos:
Hay tres tonos distintos: alto, medio y bajo:
El tono alto se indica con el acento (á).
El tono bajo se indica con una raya debajo de la vocal (a̱).
El tono medio no tiene representación (a).
Índice
de los libros del Nuevo Testamento
San Mateo......................................................................................................1
San Marcos.................................................................................................. 68
San Lucas...................................................................................................112
San Juan.................................................................................................... 183
Hechos.......................................................................................................234
Romanos....................................................................................................302
1 Corintios................................................................................................. 330
2 Corintios.................................................................................................357
Gálatas.......................................................................................................375
Efesios....................................................................................................... 385
Filipenses...................................................................................................395
Colosenses................................................................................................. 402
Tesalonicenses........................................................................................... 409
2 Tesalonicenses........................................................................................ 415
1 Timoteo.................................................................................................. 419
2 Timoteo.................................................................................................. 427
Tito............................................................................................................433
Filemón..................................................................................................... 437
Hebreos..................................................................................................... 439
Santiago.....................................................................................................460
1 Pedro...................................................................................................... 468
2 Pedro...................................................................................................... 476
1 Juan........................................................................................................481
2 Juan........................................................................................................488
3 Juan........................................................................................................490
Judas......................................................................................................... 492
Apocalipsis................................................................................................ 495
7
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Mateo, ña̱
káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús
ni ̱ sa̱ kuu Ezequías, 10 ta de̱ꞌe
Na̱ yóꞌo kúú na̱ veꞌe Jesús Ezequías ni ̱ sa̱ kuu Manasés, ta de̱ꞌe
yíko̱ kuu̱ ndidaá ña̱yuu ni ̱ sa̱ Amón ni ̱ sa̱ kuu Josías, 11 ta de̱ꞌe
kuu na̱ veꞌe Jesucristo, na̱ ni ̱ kii tein Josías ni ̱ sa̱ kuu Jeconías xíꞌín dao
na̱ veꞌe rey David, ta rey David ni ̱ ka̱ ñani ra̱ tá tiempo ni ̱ kue̱i na̱ ñoo
kii tein na̱ veꞌe Abraham. 2 Chi ̱ de̱ꞌe
Israel noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ ñoo Babilonia.
Abraham ñoó ni ̱ sa̱ kuu Isaac, ta 12 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kue̱i na̱ Israel ti ̱xi
de̱ꞌe Isaac ni ̱ sa̱ kuu Jacob, ta de̱ꞌe ndáꞌa̱ ta̱ Babilonia, dá ni ̱ sa̱ io iin
Jacob ni ̱ sa̱ kuu Judá xíꞌín dao ka̱ de̱ꞌe Jeconías ñoó, ta ni ̱ sa̱ naní rá
ñani ra̱. 3 Ta de̱ꞌe Judá xíꞌín iin ñáꞌa̱
Salatiel, ta de̱ꞌe Salatiel ni ̱ sa̱ kuu
naní Tamar ni ̱ sa̱ kuu Fares xíꞌín Zorobabel, 13 ta de̱ꞌe Zorobabel ni ̱ sa̱
Zara, ta de̱ꞌe Fares ni ̱ sa̱ kuu Esrom, kuu Abiud, ta de̱ꞌe Abiud ni ̱ sa̱ kuu
ta de̱ꞌe Esrom ni ̱ sa̱ kuu Aram, 4 ta Eliaquim, ta de̱ꞌe Eliaquim ni ̱ sa̱ kuu
de̱ꞌe Aram ni ̱ sa̱ kuu Aminadab, ta Azor, 14 ta de̱ꞌe Azor ni ̱ sa̱ kuu Sadoc,
de̱ꞌe Aminadab ni ̱ sa̱ kuu Naasón, ta ta de̱ꞌe Sadoc ni ̱ sa̱ kuu Aquim, ta
de̱ꞌe Naasón ni ̱ sa̱ kuu Salmón, 5 ta de̱ꞌe Aquim ni ̱ sa̱ kuu Eliud, 15 ta de̱ꞌe
de̱ꞌe Salmón xíꞌín Rahab ni ̱ sa̱ kuu Eliud ni ̱ sa̱ kuu Eleazar, ta de̱ꞌe
Booz, ta de̱ꞌe Booz xíꞌín Rut ni ̱ sa̱ Eleazar ni ̱ sa̱ kuu Matán, ta de̱ꞌe
kuu Obed, ta de̱ꞌe Obed ni ̱ sa̱ kuu Matán ni ̱ sa̱ kuu Jacob, 16 ta de̱ꞌe
1
San Mateo 1, 2 2
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaki Jesús Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌa̱n ta̱ ndi ̱chí no̱ó
18 Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaki Jesús: ni ̱ kaki Jesús
María, ta kakuu naná Jesús, sa̱ ni ̱
2
1 Ta ni ̱ kaki Jesús ñoo Belén, ña̱
xi ̱ꞌo va xi to̱ꞌon xi noo̱ José ña̱ nákaa̱ chí kuendá Judea, ta daá
tandaꞌa̱ xí xíꞌín rá. Tído tá ko̱ ñáꞌa̱ nákaa̱ Herodes kúú rá rey chí
nakiꞌin táꞌan na kandei na, kúú ni ̱ kuendá Judea. Dá ni ̱ ka̱sáa̱ dao ta̱
tu̱u va María ñóꞌo de̱ꞌe xi, chi ̱ ndi ̱chí ñoo Jerusalén, ta ni ̱ kii ra chí
Espíritu ii ̱ Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ ndato noo̱ xíno ndi ̱ndii. 2 Ta ni ̱ nda̱to̱ꞌón rá
ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: kúú ni ̱ naá vá ini ra̱, ta dión taꞌani
―José, na̱ veꞌe David, o̱ sa̱ nákani ni ̱ ndoꞌo ndidaá na̱ ñoo Jerusalén.
kuáchi ̱ ino̱n kiꞌón María kakuu 4 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kana Herodes ndidaá
ñadiꞌóo̱n, dá chi ̱ mií Espíritu ii ̱ kúú ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱
Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ꞌa ndato yóꞌo noo̱ xí, ley Moisés, ta ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ tu̱u xi ñóꞌo de̱ꞌe xi. 21 Ta ―¿Ndeí kaki na̱ kakuu Cristo, na̱
dákáki xi iin tayií lóꞌo̱, ta chinanón dáka̱ki ñaá?
xi ̱ Jesús, dá chi ̱ ta yóꞌo dáka̱ki na̱ 5 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá:
ñoo xi ̱ no̱ó kua̱chi kée na ―kaá na̱. ―Kaki na ñoo Belén, ña̱ nákaa̱
22 Ta ndidaá ña̱ yóꞌo ni ̱ kuu, dá ni ̱
kuendá Judea yóꞌo, dá chi ̱ diꞌa ni ̱
xi ̱nko̱o noo̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios xíꞌín taa iin profeta ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios
profeta, táꞌa̱n na̱ sa̱ ka̱sto̱ꞌon xíꞌín xíꞌín ná:
ña̱yuu to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n mií Ndios xíꞌín 6 Ñoo Belén, ña̱ nákaa̱ kuendá
ná, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱: Judá,
23 Miía̱n tu̱u iin tadiꞌí tákí kañoꞌo kandaya̱ꞌi cháá ka̱ yo̱ꞌó noo̱ dao
de̱ꞌe xi. ka̱ ñoo ñóꞌo kuendá Judá,
Ta chinaní ná xi ̱ Emanuel. dá chi ̱ xaa̱n kaki iin ra̱ katiin
To̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ kaa: Ió Ndios xíꞌín ndaa na̱ ñoo Israel, na̱ kúú
yó. ñooi ̱,
24 Tá ni ̱ ndoto va José, kúú ni ̱ kee
ta dándáki ñaá rá, kaá Ndios
ra choon ni ̱ saꞌanda ángel ñoó. Ta xíꞌín profeta na̱
kúú ni ̱ ta̱ndáꞌa̱ vá rá xíꞌín xí. 25 Tído ―kaá ra̱.
ko̱ ní nákiꞌin táꞌan taꞌon na kudi ̱ 7 Dá ni ̱ kana de̱ꞌé rey Herodes ta̱a
nduú na̱ xía̱n nani ni ̱ sa̱ ñoꞌo taleé ndi ̱chí ñoó, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ndichí
ñoó. Tá ni ̱ kaki xi, dá ni ̱ chi ̱naní ñaá ñaá rá ndá kuu̱ kúú mií mií kuu̱ ni ̱
ná Jesús. xi ̱nko̱o ti ̱ñoo̱ ñoó. 8 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱
3 San Mateo 2
ta̱ndaꞌá ñaá Herodes kuaꞌa̱n ra̱ ñoo ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Herodes.
Belén, ta kaá ra̱ xíꞌín rá: Dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n
―Kuaꞌán ndo̱ ñoó ndato̱ꞌón va̱ꞌa Ndios xíꞌín profeta na̱: “Nda̱ ñoo
ndó ndeí ió tayií ñoó. Tá ni ̱ na̱níꞌi ̱ Egipto ni ̱ na̱kanai de̱ꞌi ve̱i xi.”
ndo̱ xí, dá naki ̱ꞌo ndó kuendá noo̱í, 16 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ iní Herodes ña̱ ni ̱
dá ná koꞌo̱n taꞌani yuꞌu̱ kandaño̱ꞌi xi ̱ da̱nda̱ꞌí ñaá ta̱ ndi ̱chí ñoó, kúú ni ̱
―kaá ra̱. xido̱ nda̱ꞌo ini ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
9 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n Herodes dión,
saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná kuu ndidaá
dá ni ̱ ka̱nkuei ta̱a ñoó kuaꞌa̱n ra̱. Ta takuálí yíí ko̱ ñáꞌa̱ xi ̱no uu̱ kuia̱ ndéi
ti ̱ñoo̱, kirí ni ̱ xini ra̱ nda̱ ñoo mií rá ñoo Belén xíꞌín ndidaá takuálí yíí
ñoó xíonoo rí kuaꞌa̱n ri ̱ noo̱ rá. Ta ni ̱ ndéi ñoo kuálí ñóꞌo noo̱ kúú kuendá
saa̱ ri ̱ ni ̱ sa̱ tuu rí dini ̱ véꞌe noo̱ ió Belén ñoó, chi ̱ sa̱ kuaꞌa̱n xi ̱nko̱o uu̱
tayií ñoó. 10 Tá ni ̱ xini ra̱ ni ̱ sa̱ tuu rí,
kuia̱ ni ̱ xini ta̱ ndi ̱chí ñoó ni ̱ xi ̱no
kúú ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo iní ra̱. 11 Dá ni ̱
ti ̱ñoo̱. 17 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ra dión,
ku̱ꞌu ra veꞌe ñoó. Dá ni ̱ xini ra̱ xí sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xi ̱nko̱o no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n
xíꞌín María, naná xi ̱. Dá ni ̱ sa̱ kui ̱ta profeta Jeremías:
xi ̱tí rá noo̱ xí, ta ni ̱ sa̱ ndaño̱ꞌo ñaá 18 Tái ̱ káyuꞌú na̱ ñáꞌa̱ ndéi ñoo
rá. Dá ni ̱ sonó rá yúꞌu̱ sato̱ noo̱ ñóꞌo Ramá.
ña̱ va̱ꞌa, dá ni ̱ taó rá ña̱ ni ̱ doko̱ rá Ni ̱ꞌi nda̱ꞌo sá kíán, ta ndaꞌí
noo̱ xí. Ta ñoó kúú oro, xíꞌín du̱sa tánaán xíꞌín ndirá noo̱an ̱ .
támi sáꞌa̱n, xíꞌín sití támi sáꞌa̱n naní Ta ndéíꞌi ̱ Raquel saꞌa̱ de̱ꞌán,
mirra. 12 Tído ti ̱xi sa̱ni ni ̱ kaꞌa̱n
ta ko̱ ku̱ú taꞌon natiián ta̱ndeé
Ndios xíꞌín rá ña̱ ná dáꞌa ni nandió iní, chi ̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ndiꞌi xi.
kuéi ra noo̱ Herodes. Sa̱ꞌá ño̱ó iin ka̱ 19 Tá ni ̱ xiꞌi ̱ Herodes, dá ni ̱ naꞌa̱
va íchi ̱ ni ̱ na̱ndió kuéi ra kuaꞌa̱n noo̱ túku iin ángel ni ̱ kii noo̱ satoꞌo
nóꞌo̱ rá. yo̱ Ndios noo̱ José ti ̱xi sa̱ni noo̱ ió ra̱
ñoo Egipto, 20 dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌání rey Herodes ―Ndako̱o, ta kuaka tayií lóꞌo̱ xaa̱n
kua̱ꞌá nda̱ꞌo taleé xíꞌín naná xi ̱, ta nandió kuéi ndó
13 Tá ni ̱ ya̱ꞌa ta̱a ñoó kuaꞌa̱n ra̱, dá
kuaꞌán nóꞌo̱ ndo̱ Israel, dá chi ̱ sa̱ ni ̱
ni ̱ kaꞌa̱n iin ángel ni ̱ kii noo̱ satoꞌo xiꞌi ̱ ndiꞌi va ta̱a, ra̱ ndúkú tayií lóꞌo̱
yo̱ Ndios xíꞌín José ti ̱xi sa̱ni, dá kaá xaa̱n kaꞌání rá ―kaá na̱.
na̱: 21 Dá ni ̱ nda̱ko̱o ra, dá ni ̱ na̱kuaka
―Ndako̱o yoꞌó, ta kiꞌin taleé xaa̱n ra tayií lóꞌo̱ ñoó xíꞌín naná xi ̱, dá ni ̱
xíꞌín naná xi ̱, ta kuino kíi ̱ kuaꞌán kee na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo Israel.
Egipto, ta ñoó kandei ndó nda̱ ná 22 Tído ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon na ña̱ Arquelao
kasto̱ꞌon tukui xíꞌín ndó, dá chi ̱ ni ̱ na̱kuíi ̱n noo̱ tatá ra̱ rey Herodes
kasáꞌá rey Herodes nándukú rá taleé dándáki ra kuendá Judea, sa̱ꞌá ño̱ó
xaa̱n kaꞌání rá ―kaá na̱. ni ̱ yu̱ꞌú na̱ koꞌo̱n na̱ kandei na ñoó.
14 Dá ni ̱ ndoto José, ta sa̱kuaá kuu̱
Tído ni ̱ ka̱sto̱ꞌon tuku Ndios ti ̱xi sa̱ni
dáá ñóó ni ̱ kiꞌin ra taleé ñoó xíꞌín xíꞌín José ña̱ ná koꞌo̱n na̱ chí kuendá
naná xi ̱, dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ Galilea kandei na. 23 Dá ni ̱ saa̱ na̱
Galilea, ta ñoó ni ̱ sa̱ ndei na. Dión, ña̱ ve̱i dándóꞌo naní nío̱ ndo̱? 8 Koo
dá ni ̱ xi ̱nko̱o no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n profeta ña̱ ini ndo̱ kee ndó ña̱ va̱ꞌa, ña̱ náꞌa̱ ña̱
kananí xí ta̱ ñoo Nazaret. miía̱n ndaa̱ kuiti ni ̱ na̱ndikó iní ndo̱
saꞌa̱ kua̱chi kée ndó. 9 Ta ná dáꞌa ni
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ka̱sáꞌá kásto̱ꞌon kaꞌán ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó na̱
Juan ña̱ kasaa̱ Jesús veꞌe Abraham, sa̱ꞌá ño̱ó ka̱ki ndó.
ka̱sáꞌá Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱ kuu va ndee Ndios yuu̱ ndéi yóꞌo
ña̱yuu, dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu noo̱ kakuuan na̱ veꞌe Abraham. 10 Ta
kúú yukú i ̱chí chí kuendá Judea, 2 ta kanaꞌá taꞌani ndó ña̱ sa̱ ió nduu va
kaá na̱ xíꞌín ná: hacha kaꞌandaa̱n yo̱ꞌo yíto̱, sa̱ꞌá ño̱ó
―Nandikó iní ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ndi ndáa mií vá yíto̱ ko̱ xíꞌo kui ̱ꞌi
ndó, chi ̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati va kuu̱ ña̱ va̱ꞌa, yiróón kúú rá taꞌa̱nda̱, dá ke̱e
ndu̱ꞌu ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios ra kei ̱ ra̱ noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱.
dándáki ñaá ná. 11 ’Miía̱n ndaa̱ kíán dákodo̱ ndúta̱í
ná”, kaá na̱. iin ta̱a tánee iin ña̱ꞌa ndáꞌa̱ ná dáxi ̱xi
4 Ta dáꞌo̱n ni ̱ sa̱ ndixi Juan ni ̱
na tirió xíꞌín tachi ̱. Ta ki ̱ꞌo dión taó
ka̱va̱ꞌa xíꞌín ídi ̱ camello. Ta iin xóo na noni ̱ tirió tein xe̱ꞌán. Ta
cincho ñíi ̱ ni ̱ kao̱ noo nákaa̱ ti ̱xi na. nataán va̱ꞌa naa̱n ini yáka̱ ná, ta
Ta sa̱ seí ná ti ̱ka xíꞌín ndu̱dí yukú. xe̱ꞌán ñoó chiñóꞌo̱ na̱ xíꞌín ñóꞌo̱ kéi ̱,
5 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi ñoo
ña̱ ni iin kuu̱ o̱ ndáꞌo̱ ―kaá Juan.
Jerusalén xíꞌín na̱ ndéi dao ka̱ ñoo 13 Ta kúú ni ̱ keta Jesús chí kuendá
ñóꞌo chí kuendá Judea xíꞌín na̱ ndéi Galilea ve̱i na̱ yu̱ta Jordán noo̱
ñoo ñóꞌo yati yu̱ta Jordán ñoó sa̱ kii nákaa̱ Juan, dá dákodo̱ ndúta̱ ñaá
noo̱ nákaa̱ Juan. 6 Ta sa̱ naꞌo̱ na̱
ná. 14 Tído ko̱ xi ̱ín taꞌon Juan
kua̱chi na̱ noo̱ Ndios, ta kúú sa̱ dákodo̱ ndúta̱ ñaá ná, chi ̱ kaá na̱:
da̱kódo̱ ndúta̱ ñaá Juan ini yu̱ta ―Yuꞌu̱ diꞌa va xínñóꞌó kodo̱ ndúta̱
naní Jordán. kee mií ní. Ta, ¿ndiva̱ꞌa ve̱i diꞌa ní
7 Tá ni ̱ xini Juan ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱
noo̱ yúꞌu̱ ña̱ dákodo̱ ndúta̱í mií ní?
fariseo xíꞌín ta̱ saduceo ve̱i taꞌani 15 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ná:
kodo̱ ndúta̱ rá noo̱ ná, dá ni ̱ kaa na̱ ―Joon ní kaao̱n, dá chi ̱ kánian
xíꞌín rá: kee yó ndidaá choon saꞌándá Ndios
―¡Ndoꞌó kúú tata de̱ꞌe koo̱! ¿Ndá ―kaá na̱.
yoo kaá daá xíꞌín ndoꞌó ña̱ dión oon Dá ni ̱ xino̱ ini Juan dákodo̱ ndúta̱
ni ka̱ki ndó no̱ó ña̱ xído̱ ini Ndios, ñaá ná. 16 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sodo̱ ndúta̱
5 San Mateo 3, 4
Jesús, dá ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi na̱ ini Ta kuita nduu na̱ xíꞌín ndáꞌa̱ ná
ta̱kui ̱í ñoó. Kúú mií dáá ni ̱ nonó natiin na yo̱ꞌó,
induú. Dá ni ̱ xini na̱ Espíritu ii ̱ dá kía̱n ná o̱ tákueꞌe̱ sa̱ꞌo̱n kee
Ndios ni ̱ na̱xino̱ na̱ sata̱ Jesús, ta yuu̱.
káa na táto̱ꞌon káa iin paloma. 17 Ta 7 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌán:
nda̱ induú tái ̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios xíꞌín ―Ta diꞌa taꞌani kaá tuti ii ̱ Ndios:
Jesús: “O̱ sa̱ kórndodó ndó Ndios, na̱ kúú
―Yoꞌó kúú de̱ꞌe mani ̱ yuꞌu̱, ta satoꞌo ndo̱” ―kaá na̱.
nátaꞌan nda̱ꞌo inii ̱ xiníi ̱ yo̱ꞌó ―kaá 8 Dá ni ̱ kee tukuan ndáka ñaáán
4
1 Dá ni ̱ kee Espíritu ii ̱ Ndios
9 Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná:
ndáka na Jesús kuaꞌa̱n na̱ dini ̱ ―Ió yuꞌu̱ ña̱ naki ̱ꞌoi ndidaá ña̱ káa
yúku̱ i ̱chí, dá korndodó ñaá ña̱ uꞌu̱. noo̱ ní tá ná nakuii ̱n xi ̱tí ní no̱ói ̱, ta
2 Ta ni ̱ sa̱ neꞌe ii ̱ ná uu̱ diko kuu̱, uu̱
kandaño̱ꞌo ní yuꞌu̱.
diko ñoó, ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ ní seí na̱. 10 Dá ni ̱ kaa Jesús:
Ta ni ̱ ndiꞌi, dá ndaꞌí ni ̱ ka̱sáꞌá kuíko ―Kuya̱ꞌa kuaꞌán noo̱í, ña̱ uꞌu̱, chi ̱
na. 3 Ta kúú ni ̱ ka̱sáa̱ ña̱ uꞌu̱, ña̱
diꞌa va kaá tuti ii ̱ Ndios: “Koo ini
xírndodó ñaá, noo̱ ná. Dá ni ̱ kaaa̱n ndo̱ kandaño̱ꞌo ndó iin tóꞌón dini ̱
xíꞌín ná: Ndios, na̱ kúú satoꞌo ndo̱, ta sa̱va̱ꞌa
―Tá miía̱n ndaa̱ ndisa de̱ꞌe Ndios noo̱ iin tóꞌón míí ná koni kuáchí
kúú ní, dá kía̱n kaꞌanda ní choon ndó” ―kaá na̱ xíꞌán.
no̱ó yuu̱ xaa̱n, dá ná nduuan pan 11 Dá ni ̱ ke̱xoo ña̱ uꞌu̱ kuaꞌa̱n. Dá
―Diꞌa va kaá tuti ii ̱ Ndios: “O̱ du̱ú Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús dánaꞌa̱
ta̱ꞌón tóꞌón pan xínñóꞌó ña̱yuu keí na̱ no̱ó ña̱yuu
ná, dá kataki na̱. Diꞌa to̱ꞌon Ndios 12 Tá ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon Jesús ña̱ nákaa̱
kúú ní, dá kía̱n dánkao ní mií ní kaꞌa̱n profeta Isaías, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa
nda̱ no̱ñóꞌo̱ káa, chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱ na̱:
Ndios: 15 Diꞌa ndoꞌo na̱ ndéi kuendá
Kaꞌanda Ndios choon noo̱ ángel Zabulón xíꞌín na̱ ndéi kuendá
ná saa̱ na̱ kandaa na̱ yo̱ꞌó. Neftalí,
San Mateo 4, 5 6
táꞌa̱n na̱ ndéi chí yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱, ña̱ 22 Ta kúú vitíꞌón ni ̱ da̱nkoo ra tatá ra̱
nákaa̱ iin ka̱ xoo yu̱ta Jordán, xíꞌín barco ñoó. Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n
noo̱ kúú kuendá Galilea, noo̱ ra̱ kanoo ra xíꞌín Jesús.
ndéi ña̱yuu ko̱ kúú na̱ Israel. 23 Ta ni ̱ na̱taꞌan Jesús ni ̱ xi ̱onoo na
16 Ta ña̱yuu ndéi ñoo ñoó, sa̱ íin chí kuendá Galilea ñoó sa̱ da̱náꞌa̱ na̱
naá ña̱xintóni ̱ ná, iin rá iin veꞌe noo̱ ndítútí na̱ Israel.
tído viti ndato ni ̱ na̱too̱n noo̱ ná. Ta dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa, ña̱ kía̱n
Ta va̱ꞌará sa̱ xi ̱onoo na iin íchi ̱ káꞌa̱n ndi koo ndu̱ꞌu yó ti ̱xi ndáꞌa̱
naá noo̱ kuu na̱, Ndios. Ta sa̱ ndu̱va̱ꞌa na ña̱yuu ndóꞌo
tído viti ndato ni ̱ na̱too̱n noo̱ ná, ndi ndáa mií vá kueꞌe̱, ta sa̱ ndu̱va̱ꞌa
kaáa̱n. na na̱ uꞌu̱ ñíi ̱. 24 Ta iin níí kúú
18 Ta noo̱ xíka Jesús kuaꞌa̱n na̱ nda̱ꞌo na̱ ndéi kuendá Galilea, xíꞌín
yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱ naní Galilea, ñoó ni ̱ xini na̱ ndéi ndin uxi ̱ ñoo káꞌa̱n xíꞌín ná
na̱ uu̱ ta̱a, iin ra kúú Simón, táꞌa̱n ra̱ Decápolis, xíꞌín na̱ ñoo Jerusalén,
ni ̱ chi ̱naní ná Pedro, ta iin ra̱ kúú xíꞌín dao ka̱ na̱ ndéi kuendá Judea,
Andrés, ñani mií rá. Ta ñóꞌo ra xíꞌín na̱ ndéi iin ka̱ xoo yu̱ta Jordán
chíkaa̱ ra̱ ñóno̱ rá ini ta̱kui ̱í, chi ̱ kúú tákuei na Jesús xíonoo na.
rá ta̱ tíin ti ̱yaká. 19 Dá ni ̱ kaa Jesús
ñóno̱ rá. Kúú ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ dánaꞌa̱ na̱ noo̱ rá, ta kaá na̱:
kanoo ra xíꞌín Jesús. 3 ―Ndikáꞌán ndi kúu ví na̱ nákoni
Jacobo, ta iin ka̱ ra̱ naní Juan. Ta chi ̱ natiin na ta̱ndeé iní noo̱ Ndios.
kúú rá de̱ꞌe ta̱a naní Zebedeo. Ta 5 ’Ndikáꞌán ndi kúu ví ña̱yuu ndaꞌí
ñóꞌo ra ini barco nákoto ra̱ ñóno̱ rá ió ini, dá chi ̱ na̱ yóꞌo kúú na̱ natiin
xíꞌín tatá ra̱. Dá ni ̱ kana ñaá Jesús. no̱ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ Ndios.
7 San Mateo 5
ñá, dá chi ̱ ndinoo ini na̱ xíꞌín ña̱ ña̱yuu ko̱ chíñóꞌo̱ iin íti ̱, dá chikaa̱
ndaa̱ kee Ndios. na̱án ti ̱xi iin sato̱. Diꞌa chínóo naa̱n
7 ’Ndikáꞌán ndi kúu ví na̱ káꞌano
noo̱ dikó, dá katoo̱an ̱ noo̱ ndidaá na̱
ini, dá chi ̱ kuꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ ná. ndéi ini veꞌe. 16 Ta ki ̱ꞌo dión kánian
na̱ yóꞌo kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kañoꞌo na ti ̱xi yuꞌu̱ dátu̱úí choon saꞌándá ley
ndáꞌa̱ Ndios. Moisés xíꞌín ña̱ ni ̱ taa ndidaá
11 ’Ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó tá
profeta. Diꞌa ve̱i yuꞌu̱ dáxi ̱nko̱oi
káꞌa̱n ndava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín ndó, o tá choon saꞌándáa̱n. 18 Dá chi ̱ miía̱n
kéndava̱ꞌa na xíꞌín ndó, o tá káva̱ꞌa ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ xía̱n nani
na kua̱ꞌá no̱ó ña̱ to̱ꞌón saꞌa̱ ndo̱ sa̱ꞌá ió induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱, ni iin tóꞌón
ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱. 12 Ta ná
taꞌon táꞌí letra ley o̱ kándaa, miía̱n
kadii ̱ iní ndo̱, ta ñóchí kuu ini ndo̱, xi ̱nko̱o ndiꞌi noo̱ káꞌa̱n. 19 Sa̱ꞌá ño̱ó,
dá chi ̱ káꞌano nda̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa koꞌo̱n ndi ndáa mií vá ña̱yuu xío kao iin
Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ ndo̱ chí induú káa choon kuálí saꞌándá ley, ta ki ̱ꞌo
sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌo ndó dión, dá chi ̱ ki ̱ꞌo dión taꞌani kee na dánaꞌa̱ na̱án noo̱
dión taꞌani ni ̱ kendava̱ꞌa na xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, dá kía̱n cháá vá
profeta ni ̱ sa̱ ndei sa̱ naꞌá. kandaya̱ꞌi na tein na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱
Ndios. Tído ndi ndáa na̱ seídóꞌo
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ kúú yó táto̱ꞌon choon kuálí yóꞌo, ta dión dánaꞌa̱ na̱
ñii ̱ ñayuú yóꞌo noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, no̱ón kúú na̱
13 ’Ndoꞌó kúú táto̱ꞌon ñii ̱ ñayuú
kandaya̱ꞌi nda̱ꞌo tein na̱ ñóꞌo ti ̱xi
yóꞌo, tído tá ni ̱ ndiꞌi ña̱ oꞌo̱va̱an
̱ , ndáꞌa̱ Ndios. 20 Ta káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱
¿ndi kee yó xíꞌán, dá nduꞌoꞌo̱ v a̱ kánian kuita ndaa̱ cháá ka̱ ndo̱ kee
tukuan? Ko̱ ta̱ꞌón ka̱ ña̱ꞌa kuu ndó ña̱ kóni ̱ Ndios o̱ du̱ú ta̱ dánaꞌa̱
kechóon yóa̱n. Ndá kata va yóa̱n ley xíꞌín ta̱ fariseo, dá chi ̱ tá ko̱ó, dá
sata̱ véꞌe, ta kue̱i niꞌini ña̱yuua̱n kía̱n ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ndúꞌu ndó
kanoo na. ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, na̱ ió induú.
Kúú yó táto̱ꞌon iin ña̱ꞌa dátoo̱n no̱ó Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni
ña̱yuu karyíí yó xíꞌín ñani táꞌan yó
14 ’Ta kúú taꞌani ndó táto̱ꞌon iin
21 ’Sa̱ ni ̱ seídóꞌo va ndó choon ni ̱
ña̱ꞌa dátoo̱n no̱ó ña̱yuu, ta ndóꞌo taꞌa̱nda̱ no̱ó na̱ sáꞌano veꞌe yó: “O̱ sa̱
ndó táto̱ꞌon ndóꞌo iin ñoo kánóo ka̱ꞌání ndó ndi ̱i, ta ndi ndáa ña̱yuu
San Mateo 5 8
saꞌání ndi ̱i, miía̱n keyíko̱ saꞌa̱ ná ñáꞌa̱, ta nákani kueꞌé ini ra̱ xíꞌán,
sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na.” 22 Tído yuꞌu̱
ro̱ón kúú ra̱ ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kee kua̱chi
diꞌa káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa mií xíꞌán xíꞌín ña̱xintóni ̱ rá.
vá ña̱yuu, va̱ꞌará ná karyíí óon na 29 ’Sa̱ꞌá ño̱ó, tá yáꞌa ndó kée ndó
xíꞌín ñani táꞌan na, miía̱n keyíko̱ kua̱chi xíꞌín nduchí nóó xoo kuáꞌa
Ndios saꞌa̱ ná. Ta ndi ndáa mií vá ndo̱, dá kía̱n taó ndo̱án, ta kañóꞌó
ña̱yuu yáꞌa káꞌa̱n xíꞌín ñani na̱ ña̱ ndóa̱n. Dá chi ̱ va̱ꞌa cháá ka̱an ̱ ná
kúú ná ña̱yuu xi ̱xi, no̱ón kúú na̱ naá iin nduchí nóó ndo̱ o̱ du̱ú ka̱an ̱
kando̱o kakuu na ña̱yuu kómí dáke̱ta na iin níí ndó indayá. 30 Tá
kua̱chi no̱ó na̱ sáꞌano ñoo yo̱. Ta ndi yáꞌa ndó kée ndó kua̱chi xíꞌín ndáꞌa̱
ndáa mií ña̱yuu, na̱ káꞌa̱n xíꞌín ñani xoo kuáꞌa ndo̱, dá kía̱n kaꞌanda
táꞌan na ña̱ ni lúꞌu̱ ko̱ chóon na, ndo̱án, ta kañóꞌó ndóa̱n. Dá chi ̱ va̱ꞌa
no̱ón kúú na̱ koꞌo̱n kañoꞌo indayá cháá ka̱ ña̱ ná kamani ̱ iin ndáꞌa̱ ndo̱
noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱. o̱ du̱ú ka̱an ̱ dáke̱ta na iin níí ndó
23 ’Ta viti, tá kuaꞌa̱n ndo̱ doko̱ ndo̱
indayá.
ña̱ꞌa noo̱ Ndios, ta ni ̱ ndu̱sáa̱ ini ndo̱
ña̱ ko̱ ñáꞌa̱ ndeyíko̱ ndo̱ ta̱ndóꞌó ndo̱ Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni
xíꞌín ñani ndo̱, 24 dá kía̱n kánian
dánkoo iin ta̱a ñadiꞌí ra̱
dánkoo tóo ndó ña̱ néꞌe ndó kuaꞌa̱n 31 ’Sa̱ ni ̱ seídóꞌo taꞌani ndó iin ka̱
ndo̱ doko̱ ndo̱ noo̱ náa̱ ñoó, ta choon kaá diꞌa: “Ndi ndáa mií vá
dinñóꞌó kuaꞌán ndo̱ ndaka̱ ndo̱ ña̱ ta̱a kóni ̱ dánkoo ñadiꞌí ra̱, dá kía̱n
mani ̱ noo̱ ñani ndo̱. Tá ni ̱ ndiꞌi, dá naki ̱ꞌo ra iin tuti ña̱ káꞌa̱n ña̱ kóni ̱ ra̱
nandió kuéi ndó doko̱ ndo̱án noo̱ dánkoo ñaá rá.” 32 Tído yuꞌu̱ káꞌi ̱n
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ yáa̱ taꞌon ndó Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni
nda̱ rá ná chiya̱ꞌi ndiꞌi ndó sa̱ꞌá ña̱ nachinaꞌá yó ni iin ña̱ꞌa
ni ̱ kee ndó. 33 ’Ta sa̱ ni ̱ seídóꞌo taꞌani ndó iin
diꞌa: “O̱ sa̱ kée ndó kua̱chi xíꞌín na̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó, o̱ sa̱ náchinaꞌá ndó
ko̱ kúú ñadiꞌí ndo̱ o yíi ̱ ndo̱.” 28 Tído
ni iin ña̱ꞌa, dá ki ̱ꞌo ndó to̱ꞌon ndó. O̱
yuꞌu̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa mií sa̱ náchinaꞌá ndó induú, dá chi ̱ noo̱
vá ta̱a nákani lóko̱ ini ra̱ ndéꞌé rá iin ió mií Ndios kíán, 35 ta o̱ sa̱
9 San Mateo 5, 6
náchinaꞌá ndó no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, dá chi ̱ sa̱ꞌá na̱ xiní uꞌu̱ ñaá, ta kaꞌa̱n va̱ꞌa
yóꞌo ndíta saꞌa̱ Ndios, ta o̱ sa̱ ndó xíꞌín na̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa xíꞌín ndó,
náchinaꞌá ndó ñoo Jerusalén, dá chi ̱ ta keva̱ꞌa ndó xíꞌín na̱ káñóꞌó ñaá, ta
ñoo mií rey káꞌano kíán. 36 Ta ni o̱ kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá na̱
sa̱ náchinaꞌá ndó dini ̱ ndo̱, dá chi ̱ o̱ kénóo ñaá, xíꞌín sa̱ꞌá na̱ kéndava̱ꞌa
kándeé taꞌon ndó ndekuxí ndo̱ ni iin xíꞌín ndó. 45 Dión, dá náꞌa̱ ndo̱ ña̱
tóꞌón idí dini ̱ ndo̱, ta ni o̱ kándeé miía̱n ndaa̱ kúú ndó de̱ꞌe tatá Ndios,
ndó ndendeiꞌí ndo̱án. 37 Tído ndoꞌó,
na̱ ió induú, na̱ dáxi ̱nko̱o ndi ̱ndii
tá kaa ndo̱ jaa̱n, ta dión ná kakian. sata̱ ña̱yuu kíni xíꞌín ña̱yuu váꞌa, na̱
Tá kaa ndo̱ ko̱ó, ta dión ná kakian. dákóon dai ̱ sata̱ ña̱yuu ndaa̱, xíꞌín
Chi ̱ tá yáꞌa ndó káꞌa̱n ndo̱ cháá ka̱ ña̱yuu kíni. 46 Dá chi ̱ tá kúꞌu̱ ini ndo̱
to̱ꞌon, dá kía̱n ndéi ndó kée ndó ña̱ sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ mií ndó,
kóni ̱ ña̱ kini. ¿ndí ki ̱án va̱ꞌa niꞌi ̱ ndo̱? ¿Á ko̱ náꞌá
taꞌon ndó ña̱ dión taꞌani kée ra̱ kíꞌin
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná kuꞌu̱ ini yo̱ ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱? 47 Tá káꞌa̱n ndo̱
sa̱ꞌá na̱ xiní uꞌu̱ ñaá ndisáꞌán xíꞌín sa̱va̱ꞌa ñani táꞌan ndó,
38 ’Ta dión ní sa̱ ni ̱ seídóꞌo ndó iin
dá kía̱n, ¿ndí ki ̱án va̱ꞌa kée ndó, xiní
ka̱ choon kaá diꞌa: “Tá ni ̱ taó ná iin ndo̱? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ dión
nduchí nóó ndo̱, dá kía̱n taó taꞌani taꞌani kée na̱ ko̱ náꞌá Ndios tein mií
ndó nduchí nóó na̱. Tá ni ̱ taó ná iin ná? 48 Tído ndoꞌó, koo ini ndo̱
no̱ꞌo ndó, dá kía̱n taó taꞌani ndó iin kendaa̱ ndiꞌi ndó choon táto̱ꞌon
no̱ꞌo na.” 39 Tído yuꞌu̱ káꞌi ̱n xíꞌín
kéndaa̱ tatá yo̱ Ndios, na̱ ió induú,
ndó, o̱ sa̱ chídáó táꞌan ndó xíꞌín choon.
ña̱yuu kíni. Va̱ꞌa ka̱an ̱ diꞌa kee ndó:
Tá ni ̱ kani na iin xoo noo̱ ndo̱, ki ̱ꞌo Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ndi kee yó chindeé
ndó iin ka̱ xoo ná kani na. 40 Ta
yó na̱ kúndaꞌí
ndáa na̱ kóni ̱ kaꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ ndo̱,
6 1 ’Kandaa ndo̱ mií ndó, o̱ sa̱
ta xío ndaa ra̱ doꞌo̱no̱ ndo̱, dá kía̱n ndúkú ndó kee ndó ña̱ va̱ꞌa no̱ó
ki ̱ꞌo ndóa̱n noo̱ rá, ta konó taꞌani ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ ndo̱ kande̱ꞌé va̱ꞌa
ndó nakiꞌin ra kotó ndo̱. 41 Ta ndi
na ndo̱. Dá chi ̱ tá kée ndó dión, dá
ndáa mií ra̱ kéndúsa̱ xíꞌín ndó kía̱n ni iin ña̱ va̱ꞌa o̱ nándió néꞌe
kandio ndó ña̱ꞌa ra koꞌo̱n ndo̱ iin tatá Ndios, na̱ ió induú, noo̱ ndo̱.
kilómetro dao, kuaꞌán ndo̱ xíꞌín rá 2 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá kuaꞌa̱n ndo̱ ki ̱ꞌo ndó
diꞌa káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ di ̱ꞌón no̱ó na̱ kúndaꞌí, ná dáꞌa ni
San Mateo 6 10
kanaꞌá ndaꞌá íti ndo̱ ndí ki ̱án xíꞌo Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ní ña̱ kóni ̱ ní
ndaꞌá kuáꞌa ndo̱, 4 dá kía̱n ná koo
induú xaa̱n, ki ̱ꞌo dión taꞌani ná
de̱ꞌé ña̱ mani ̱ kée ndó, chi ̱ tatá koo no̱ñóꞌo̱ yóꞌo.
Ndios, na̱ ndéꞌé ña̱ kéde̱ꞌé ndo̱, no̱ón 11 Ta ki ̱ꞌo ní ña̱ xínñóꞌó nduꞌu̱ keí
kúú na̱ nandió néꞌe túu ña̱ va̱ꞌa noo̱ ndú iin iin kuu̱ kuu̱.
ndo̱. 12 Ta káꞌano koo ini ní sa̱ꞌá kua̱chi
ndu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xíꞌo káꞌano
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ndi kee yó tá káꞌa̱n taꞌani ini ndu̱ sa̱ꞌá na̱ yáꞌa noo̱
yo̱ xíꞌín Ndios ndú.
5 ’Tá kuaꞌa̱n ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín
13 Ta o̱ sa̱ kónó ní kue̱i ndu no̱ó
tatá Ndios, o̱ sa̱ kée ndó táto̱ꞌon kua̱chi, ta dáka̱ki ní nduꞌu̱ no̱ó
kée ta̱a uu̱ noo̱, dá chi ̱ kátoó ra̱ ña̱ kini.
kandita ndichi ra̱ ini veꞌe noo̱ Dá chi ̱ mií ní kúú na̱ dándáki, ta
nátaka yo̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios, ta mií ní kúú na̱ kómí choon, ta
kátoó taꞌani ra kandita ra iin rá iin mií ní kúú na̱ kánian natiin
do̱ꞌo keí kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios, dá ná ndidaá táꞌa̱n ña̱ñóꞌó.
kande̱ꞌé ña̱yuu ña̱ kée ra. Tído Ta daá kuití dión ná koo.
miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ sa̱ Dión ná koo.
ni ̱ na̱tiin ra ya̱ꞌi ra sa̱ꞌá ña̱ kée ra. 14 ’Dá chi ̱ tá ná kuꞌu̱ káꞌano ini ndo̱
ko̱ túu, na̱ ndéꞌé ña̱ kéde̱ꞌé ndo̱, dá sa̱ꞌá ña̱yuu ni ̱ ya̱ꞌa noo̱ ndo̱, dá kía̱n
ná nandió néꞌe túu na ña̱ va̱ꞌa noo̱ ni tatá yo̱ Ndios o̱ kúꞌu̱ káꞌano taꞌon
ndo̱. ini sa̱ꞌá kua̱chi ndo̱.
7 ’Ta noo̱ káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ná, ná
dáꞌa ni nandió kuéi tóó tuku ndó Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ndi kee yó tá
kaꞌa̱n ndo̱ to̱ꞌon, ña̱ sa̱ ni ̱ kaꞌa̱n ndo̱ néꞌe ii ̱ yo̱
táto̱ꞌon kée ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios, dá 16 ’Tá kuaꞌa̱n ndo̱ kaneꞌe ii ̱ ndo̱, o̱
chi ̱ káꞌán ná ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kua̱ꞌá téí sa̱ kútama̱ ndo̱ táto̱ꞌon kée ta̱a uu̱
káꞌa̱n na̱, dá natiin na ña̱ xíka̱ na̱. noo̱, dá chi ̱ ndaꞌí nda̱ꞌo ndéꞌé rá
8 Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni kee ndó táto̱ꞌon
xíonoo ra, dá náꞌa̱ ra̱ mií rá no̱ó
kée na, chi ̱ sa̱ naꞌá vá tatá yo̱ Ndios ña̱yuu ña̱ néꞌe ii ̱ rá. Ta miía̱n ndaa̱
ndí ki ̱án xínñóꞌó ndó va̱ꞌará ko̱ ñáꞌa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ sa̱ ni ̱ na̱tiin ra
kaka̱ ndo̱án noo̱ ná. 9 Tá kuaꞌa̱n ndo̱
ya̱ꞌi ra. 17 Tído ndoꞌó, tá néꞌe ii ̱ ndo̱,
kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, ta diꞌa kaa luu ná nachoꞌon dini ̱ ndo̱, ta nakata
ndo̱: ndó noo̱ ndo̱, 18 dá kía̱n ná dáꞌa ni
Tatá mií nduꞌu̱, na̱ ió induú, naꞌa̱ ndo̱ mií ndó no̱ó ña̱yuu ña̱
ná natiin kuu̱ mií ní ndidaá néꞌe ii ̱ ndo̱. Ta sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón dini ̱
táꞌa̱n ña̱ñóꞌó. tatá yo̱ Ndios, na̱ ko̱ túu, ná kanaꞌá
10 Ta ná kii ní dándáki ní ñayuú ña̱ kée ndó dión. Ta iin tóꞌón mií
yóꞌo. tatá Ndios, na̱ ndéꞌé ña̱ kéde̱ꞌé ndo̱,
11 San Mateo 6
ná nandió néꞌe túu ña̱ va̱ꞌa noo̱ ndó, dá kataki ndo̱, ta ni sa̱ꞌá ña̱
ndo̱. koꞌo ndó, ta ni saꞌa̱ dáꞌo̱n kandixi
ndó, dá kada̱ꞌi ñíi ̱ ndo̱. ¿Á ko̱ náꞌá
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná ndukú yó taꞌon ndó ña̱ ió ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi cháá ka̱
koo kuíká yó no̱ó ña̱ kóni ̱ Ndios kee ndó nani takí ndo̱ o̱ du̱ú ña̱
19 ’Ná dáꞌa ni ketútí ndó ña̱ kui ̱ká
kasáꞌan oon ni ndó? Ta ió ña̱ꞌa
ñayuú yóꞌo, dá chi ̱ yóꞌo kúú noo̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ xínñóꞌó ñíi ̱ ndo̱ o̱
dánaá ti ̱kidi ña̱ꞌa, ta yóꞌo kúú noo̱ du̱ú dáꞌo̱n kandixi ndó. 26 Kande̱ꞌé
dánaá da̱yeꞌe ña̱ꞌa, ta yóꞌo taꞌani ndó to̱ꞌon ndóꞌo laa, chi ̱ ni ko̱ chíꞌi
kúú noo̱ ndéi ta̱ kui ̱ꞌíná, chi ̱ ko̱kuꞌu rí tata, ni ko̱ dákée rí, ta ni yáka̱ ri ̱
ra veꞌe, ta kíꞌin kuíꞌíná rá ña̱ꞌa. ko̱ó nátaán va̱ꞌa rí ña̱ꞌa rí. Tído tatá
20 Va̱ꞌa ka̱an
̱ ndukú ndó koo ña̱ yo̱ Ndios, na̱ ió induú, xíto va na ri ̱.
kui ̱ká ndo̱ induú, dá chi ̱ ni ti ̱kidi, ni ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ndáya̱ꞌi
da̱yeꞌe ko̱ dánaá ña̱ꞌa ió ñoó, ta ni ta̱ cháá ka̱ ndo̱ o̱ du̱ú laa? 27 ¿Ndi ndáa
kui ̱ꞌíná o̱ kúu ku̱ꞌu kiꞌin kuíꞌíná ña̱ ió ndó kandeé kuaꞌano iin kondo̱ ndáꞌa̱
ñoó. 21 Dá chi ̱ noo̱ ió ña̱ kui ̱ká ndo̱,
cháá ka̱ sa̱ꞌá ña̱ ndíꞌi ini ndo̱?
ñoó taꞌani nákaa̱ nío̱ ndo̱. 28 ’Ta, ¿ndiva̱ꞌa ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱
nío̱ ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá va̱ꞌa nduchí nóó Salomón, va̱ꞌará ndidaa ta̱ kui ̱ká ni ̱
ndo̱, dá kía̱n iin níí vá túu noo̱ ndo̱. sa̱ kuu ra, tído ko̱ ní sá ndixi va̱ꞌa ra
23 Tído tá ko̱ váꞌa nduchí nóó ndo̱, dá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndato iin torí ndiꞌindi
kía̱n iin níí vá ñíi ̱ ndo̱ íin naá. Tá ni ̱ ñoó. 30 Tá ki ̱ꞌo dión kée Ndios xíꞌín
ndaꞌo̱ ña̱ dátoo̱n noo̱ ndo̱, dá kía̱n ndi ita káa yúku̱, táꞌa̱n ña̱ káa kuu̱ víti,
ki ̱ꞌo ka̱ ví ni ̱ na̱kuíi ̱n naá noo̱ ndo̱. tído iin taa̱n chiñóꞌo̱ ñaá ná ini xito̱,
¿á ko̱ náꞌá ndó ña̱ ndato ka̱ ví
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ o̱ kúu taꞌon ndiko̱ chindeé Ndios ndo̱ꞌó, ta̱ cháá téí
yo̱ Ndios, ta ndiko̱ taꞌani yó di ̱ꞌón kándéé ini ñaá? 31 Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa
24 ’Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu ni ndi ̱ꞌi téí ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án
kéchóon no̱ó uu̱ satoꞌo, dá chi ̱ iin na kasáꞌan ndó o̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án koꞌo ndó
koni uꞌu̱ na̱, ta iin ka̱ na̱ koni ̱ na̱, o o̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án kandixi ndó, 32 chi ̱
chindaya̱ꞌi na iin na, ta kenóo na iin saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo ndíꞌi nda̱ꞌo ini
ka̱ na̱. Ta dión taꞌani o̱ kúu taꞌon ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios. Tído mií tatá
ndiko̱ na̱ Ndios, ta ndiko̱ taꞌani na yo̱ Ndios, na̱ ió induú, sa̱ náꞌá vá ná
ña̱ kui ̱ká. ña̱ xínñóꞌó ndóa̱n. 33 Sa̱ꞌá ño̱ó
ndi koo ndó taa̱n, dá chi ̱ ve̱i díin va iin yuu̱ noo̱ xí? 10 O, tá xíka̱ xi ̱ iin
ña̱ꞌa ndoꞌo ndó. Sa̱ꞌá ño̱ó koo ini ti ̱yaká keí xí, ¿á xíꞌo ndó iin koo̱ noo̱
ndo̱ kandei ndó xíꞌín ña̱ ndóꞌo kuu̱ xí? 11 Ko̱ó, dá chi ̱ va̱ꞌará kúú ndó
víti ni. ña̱yuu kíni, tído ti ̱ꞌa ndó ki ̱ꞌo ndó ña̱
va̱ꞌa no̱ó de̱ꞌe ndó. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon
Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni keyíko̱ ndó ña̱ sa̱ kaá ka̱ ví tatá yo̱ Ndios,
mií yó sa̱ꞌá ña̱yuu na̱ ió induú, chi ̱ ki ̱ꞌo na ña̱ va̱ꞌa no̱ó
7 na̱ xíka̱an
̱ ? 12 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ ndo̱
1 ’Ná dáꞌa ni keyíko̱ mií ndó sa̱ꞌá
ña̱yuu, dá kía̱n ná dáꞌa ni keyíko̱ kee dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín ndó, ki ̱ꞌo
Ndios saꞌa̱ mií ndó. 2 Dá chi ̱ táto̱ꞌon
dión taꞌani kee ndó xíꞌín ná, chi ̱ ki ̱ꞌo
ki ̱ꞌo kéyíko̱ ndo̱ saꞌa̱ ná, ki ̱ꞌo dión dión dándáki ley xíꞌín ña̱ ni ̱ taa
taꞌani keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ profeta.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo chíki ̱ꞌó ndo̱, ki ̱ꞌo dión ná
chiki ̱ꞌó Ndios mií ndó. 3 ¿Ndiva̱ꞌa
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná koo ini yo̱
ndéꞌé ndó xeꞌe̱ lóꞌo̱ nákaa̱ noo̱ ñani ku̱ꞌu yó yéꞌé kuíi ̱n
ndo̱, ta ko̱ xíꞌo ndó kuendá káꞌano ka̱ 13 ’Koo ini ndo̱ ku̱ꞌu ndó noo̱ kúú
ndi ki ̱ꞌo ví káa ti ̱ndúꞌu̱ nákaa̱ noo̱ mií vá yéꞌé, ta kuíi ̱n vá íchi ̱, ña̱ kuaꞌa̱n
ndó? 5 ¡Kúú ndó ña̱yuu uu̱ noo̱! Taó
noo̱ kataki chíchí ná, ta cháá nda̱ꞌo
ndó dinñóꞌó ti ̱ndúꞌu̱ nákaa̱ noo̱ mií ña̱yuu ko̱nduꞌu kuaꞌa̱n ño̱ó.
ndó xaa̱n, dá natu̱u va̱ꞌa noo̱ ndo̱, dá
kuu taó ndó xe̱ꞌe nákaa̱ noo̱ ñani ndo̱. Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ xíꞌín kui ̱ꞌi xíꞌo
6 ’O̱ sa̱ kíꞌo ndó ña̱ ii ̱ no̱ó ti ̱na, chi ̱
iin yíto̱, dá kandaa̱ ini yo̱ ndá yíto̱
nandió kuéi rí tiin rí ndo̱ꞌó. Ta o̱ sa̱ kúú rá
dákue̱i ndó yuu̱ dío̱n néꞌe va̱ꞌa ndó 15 ’Kandaa ndo̱ mií ndó noo̱
noo̱ ñóꞌo kochí, dá chi ̱ chiníꞌini saꞌa̱ profeta to̱ꞌón, dá chi ̱ ve̱i ra noo̱ ndo̱,
ri ̱án. ta kée ra mií rá kúú rá táto̱ꞌon léko,
tído ndigüe̱ꞌí lobo va kúú rá. 16 Tído
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndi kee yó xíꞌín ña̱ kée ra, kandaa̱ ini ndo̱ ndá
kaꞌa̱n yo̱ xíꞌín Ndios yoo kúú rá, dá chi ̱ o̱ du̱ú ta̱ꞌíón xíꞌo
7 ’Ta kaka̱ ndo̱ ña̱ xínñóꞌó ndó noo̱
uva, ta ni ión títí ko̱ xíꞌo ti ̱ño̱ꞌó.
Ndios, ta kúú niꞌi ̱ vá ndóa̱n. Ndukú 17 Dá chi ̱ ndidaá yíto̱ va̱ꞌa xíꞌo kui ̱ꞌi
ndóa̱n, ta kúú niꞌi ̱ vá ndóa̱n. Dákásá va̱ꞌa, tído yíto̱ ko̱ váꞌa xíꞌo kui ̱ꞌi ko̱
ndó yéꞌé, ta kúú nonó váán noo̱ ndo̱. váꞌa. 18 Ta ni iin tóꞌón yíto̱ va̱ꞌa ko̱
Ta ndi ndáa na̱ dákásá yéꞌé, nonó vá ndidaá yíto̱ ko̱ xíꞌo kui ̱ꞌi va̱ꞌa kúú rá
yéꞌé noo̱ ná. taꞌa̱nda̱, dá kei ̱ ra̱ noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱.
9 ’Ta, ¿ndi ndáa ndoꞌó, tá xíka̱ de̱ꞌe
20 Sa̱ꞌá ño̱ó, xíꞌín ña̱ kée ra, dá
ndó pan keí xí noo̱ ndo̱, á xíꞌo ndó kandaa̱ ini ndo̱ ndá yoo kúú rá.
13 San Mateo 7, 8
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ o̱ du̱ú ndidaá to̱ꞌon yóꞌo, kúú ni ̱ naá iní ña̱yuu ni ̱
ña̱yuu ná chinaní ñaá satoꞌo na̱ koni kee ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱, 29 chi ̱ ko̱ kée na̱
na̱ ndu̱ꞌu na noo̱ ió Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ta̱ dánaꞌa̱ ley
21 ’Ta o̱ du̱ú ndidaá ña̱yuu káꞌa̱n
Moisés, chi ̱ dánaꞌa̱ na̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
xíꞌín yuꞌu̱: “¡Mií ní kúú satoꞌi ̱, mií ní kée iin na̱ néꞌe choon.
kúú satoꞌi ̱!”, koni ndu̱ꞌu noo̱
dándáki Ndios. Sa̱va̱ꞌa na̱ kée ña̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin
kóni ̱ tatái ̱, na̱ ió induú, no̱ón vá kúú ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi ̱ ñíi ̱
na̱ koni ndu̱ꞌu noo̱ dándáki Ndios.
8
1 Tá ni ̱ na̱xino̱ Jesús saꞌa̱ yúku̱
ñóó: “Satoꞌo nduꞌu̱, satoꞌo nduꞌu̱, ¿á yati iin ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi ̱ ñíi ̱ noo̱
ko̱ ndúsaa̱ taꞌon ini ní ña̱ xíꞌín kuu̱ Jesús. Kúú ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá noo̱ ná,
mií ní ni ̱ kaꞌa̱n ndu̱ ña̱ koo chí noo̱, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
ta xíꞌín kuu̱ mií ní ni ̱ taó ndú ―Tatá, tá kóni ̱ ní, kuu va nduvií
espíritu kini, ta xíꞌín kuu̱ mií ní ní ñíi ̱í.
kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ náꞌano ni ̱ kee 3 Dá ni ̱ chi ̱nóo Jesús ndáꞌa̱ ná sata̱
ña̱, no̱ón kúú táto̱ꞌon iin ta̱a ko̱ káꞌi Capernaum, dá ni ̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a
ini, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa veꞌe noo̱ ño̱tí. dándáki iin ciento soldado noo̱ ná.
27 Ni ̱ koon dai ̱ dée̱n, ta ni ̱ xino̱ ta̱kui ̱í
Ta ni ̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná, 6 ta kaá ra̱:
kuaꞌa̱ ini yu̱ta ñoó, ta ni ̱ kana tachi ̱ ―Tatá, ta̱ kéchóon no̱ói ̱ kánduꞌu̱
dée̱n, ta ni ̱ kani táꞌan xíꞌín veꞌe ñoó, rá ini veꞌi, ta ni ̱ na̱tií saꞌa̱ rá, ta
ta kúú ni ̱ kooan, ta ni ̱ naá ndíꞌi vaan ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱ rá.
―kaá Jesús. 7 Dá ni ̱ kaa Jesús:
San Mateo 8 14
8 Dá ni ̱ kaa ta̱a dándáki iin ciento ka̱ko̱ꞌon Jesús ndáꞌa̱n, ta kúú ni ̱ ya̱ꞌa
soldado ñoó xíꞌín Jesús: va ña̱ dáa̱an
̱ . Ta kúú ni ̱ nda̱ko̱oán ni ̱
―Tatá, ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa kúú yuꞌu̱ ña̱ ka̱sáꞌá kenduua̱n ña̱ꞌa keí ná.
ku̱ꞌu ní veꞌi, tído xíꞌín to̱ꞌon kaꞌa̱n
oon va ní, ta kúú nduva̱ꞌa va ta̱ Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ni ̱
kéchóon no̱ói ̱. 9 Chi ̱ kúú taꞌani yuꞌu̱
kee Jesús
iin ta̱a nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe 16 Dá tá ni ̱ kuaá kuu̱ dáá ñóó, dá
choon. Ta ñóꞌo taꞌani soldado ti ̱xi ndáka ña̱yuu ndéi ñoó na̱ ñóꞌo
ndáꞌa̱ yuꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá ná kaꞌi ̱n xíꞌín espíritu kini ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ noo̱ Jesús.
iin ra, “Kuaꞌán”, ta kúú kuaꞌa̱n va ra. Ta xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌán, ta
Ta tá káꞌi ̱n xíꞌín iin ka̱ ra̱, “Nakíi ̱”, ta kúú ni ̱ ka̱nkuei ña kuaꞌa̱n. Ta
kúú ve̱i va ra. Tá káꞌi ̱n xíꞌín ra̱ ndidaá na̱ kúꞌu̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ni ̱ kee na.
kéchóon noo̱í, “Kee choon yóꞌo”, ta 17 Dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n
kúú kée va raa̱n ―kaá ra̱ xíꞌín Jesús. profeta Isaías: “Mií ná ni ̱ na̱kuido
10 Tá ni ̱ seídóꞌo Jesús to̱ꞌon yóꞌo,
kueꞌe̱ ndóꞌo iin rá iin yó, ta ni ̱
kúú ni ̱ naá iní na̱. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín na̱kiꞌin na ña̱ uꞌu̱ ñíi ̱ yo̱.”
ña̱yuu tákuei ñaá ve̱i ñoó:
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín
ña̱ ni iin tóꞌón na̱ Israel ko̱ kándéé dao ta̱a ni ̱ kaꞌán kanoo xíꞌín ná
iní na̱ yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kándéé iní 18 Tá ni ̱ xini Jesús ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda Jesús choon kochí sásáꞌan rí. 31 Dá ni ̱ seí ndaꞌí
Kúú ni ̱ kutádi ̱ vá rá xíꞌín tachi ̱ ñoó. ndéi ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱ noo̱ nákaa̱
27 Kúú ni ̱ naá vá iní ta̱a xíonoo xíꞌín
Jesús. Dá tá ni ̱ xini ñaá ná, dá ni ̱ seí
ná ñóó. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan ndaꞌí na̱ noo̱ Jesús ña̱ ná koꞌo̱n na̱
mií rá: iin ka̱ xíán.
―¿Ndá yoo ví kúú na̱ yóꞌo, chi ̱
nda̱ tachi ̱ xíꞌín nda̱ ta̱ñoꞌo̱ seídóꞌo Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin
choon saꞌándá na̱? ―kaá ra̱. ta̱a ni ̱ na̱tií saꞌa̱
9
1 Dá ni ̱ kaa tuku Jesús xíꞌín ta̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ taó Jesús espíritu xíonoo xíꞌín ná ini barco ñoó.
kini ñóꞌo ini uu̱ ta̱a Dá ni ̱ chi ̱kaꞌanda na̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱
28 Dá tá ni ̱ saa̱ na̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱
kuaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱ na̱sáa̱ na̱ ñoo mií
ñoó noo̱ kúú kuendá Gadara, kúú ni ̱ ná. 2 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ dao ta̱a, ta yíꞌi ra
ka̱sáa̱ uu̱ ta̱a ñóꞌo espíritu kini, ta̱ ni ̱ iin xi ̱to noo̱ kánóo iin ta̱a ni ̱ na̱tií
ka̱nkuei ni ̱ kii ini káo̱ noo̱ ñóꞌo ndi ̱i. saꞌa̱. Tá ni ̱ xini Jesús ña̱ kándéé
Ta ndakí nda̱ꞌo ra, sa̱ꞌá ño̱ó ni iin nda̱ꞌo ini ñaá rá, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
tóꞌón ña̱yuu ko̱ ku̱ú ya̱ꞌa íchi ̱ nákaa̱ ta̱a ni ̱ na̱tií saꞌa̱ ñoó:
ñoó kée ra. 29 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá káyuꞌú
―Koo ta̱ndeé inóo̱n, de̱ꞌe lóꞌo̱, dá
espíritu kini ñóꞌo ini ra̱: chi ̱ sa̱ ni ̱ ndoo va kua̱chón ―kaá na̱.
―¿Ndí ki ̱án ndóꞌo ní xíꞌín nduꞌu̱, 3 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá nákani kuáchi ̱ ini ta̱a
Jesús, mií ní na̱ kúú de̱ꞌe Ndios? ¿Á dánaꞌa̱ ley ndíta ra: “Ta̱a káa kúú ra̱
ni ̱ ka̱sáa̱ ní dándóꞌo naní ní nío̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa xíꞌín Ndios.”
nduꞌu̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ kasandaá tiempo 4 Tído ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱ dión
noo̱ ndiꞌi? ―kaáa̱n. nákani ini ra̱. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
San Mateo 9 16
―¿Ndiva̱ꞌa nákani kuáchi ̱ ini ndo̱? 12 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo Jesús ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
5 ¿Ndí ki ̱án ko̱ úꞌu̱ cháá ka̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ra̱ dión, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ta̱a yóꞌo, káꞌán ndó? “Sa̱ ni ̱ ndoo va ―Na̱ ió va̱ꞌa ko̱ xínñóꞌó taꞌon na
kua̱chón”, o kaꞌi ̱n xíꞌín rá, iin ta̱a kétátá ñaá. Sa̱va̱ꞌa na̱ kúꞌu̱ va
“Ndakuii ̱n ndichi, ta kuaꞌa̱n nóꞌo̱n.” kúú na̱ xínñóꞌó ñaá. 13 Ta kuaꞌán
ñóꞌo̱. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: ―¿Á káꞌán ndó ña̱ kánian kandei
―Nakíi ̱, ná koꞌo̱ kanooón xíꞌín ndaꞌí ña̱yuu ni ̱ na̱taka noo̱ ió vikó
yuꞌu̱. tándaꞌa̱ nani ió i ̱í vá tono̱ xíꞌín ná?
Dá ni ̱ nda̱kuíi ̱n ra̱, dá ni ̱ kee ra Tído nda̱ ná kasandaá kuu̱ nakiꞌin ra
kuaꞌa̱n ra̱ kanoo ra xíꞌín ná. tono̱ kandaka ra koꞌo̱n ra̱, nda̱ daá
10 Diꞌa ni ̱ kuu tein noo̱ ió Jesús
ví, dá kía̱n kánian kaneꞌe ii ̱ ná
sásáꞌan na veꞌe ra, dá ni ̱ ka̱sáa̱ kua̱ꞌá ―kaá na̱.
nda̱ꞌo ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín
dao ka̱ ña̱yuu kaá ra̱ kómí kua̱chi, ta Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ko̱ nákiꞌin táꞌan va̱ꞌa
ni ̱ sa̱ ndei na mesa sásáꞌan na xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ na̱ xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ ta̱
Jesús, ta ndéi taꞌani ta̱ xíonoo xíꞌín fariseo
ná. 11 Dá tá ni ̱ xini ta̱ fariseo ña̱ ió
16 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús xíꞌín rá:
Jesús sásáꞌan na xíꞌín ña̱yuu ñoó, dá ―Ta ko̱ íin taꞌon nákoto no̱ó ni ̱
ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná ndata̱ iin doꞌo̱no̱ yátá xíꞌín iin táꞌí
ñóó: daꞌón sa̱á. Dá chi ̱ tá ná nakata na
―¿Ndiva̱ꞌa sásáꞌan maestro ndo̱ doꞌo̱no̱ ñoó, ta kúú natiꞌin va daꞌón
xíꞌín ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín sa̱á ñóó, ta kúú víꞌí ka̱ ví ndata̱
dao ka̱ ña̱yuu kómí kua̱chi? doꞌo̱no̱ yátá ñóó.
17 San Mateo 9
ñií yátá ñóó, ta ndata̱ vá ñíi ̱ ñoó, ta sata̱ véꞌe, dá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús. Dá ni ̱
kuita̱ ndiꞌi va vino ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó tiin na ndáꞌa̱ tadiꞌí lóꞌo̱ ñoó, ta kúú
va̱ꞌa cháá ka̱an ̱ ná taán yo̱ vino sa̱á ni ̱ nda̱ko̱o va xi. 26 Ta kúú kua̱ꞌá
ini ñií sa̱á, dá kía̱n ni iin tóꞌán ná o̱ nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi yati ñoó ni ̱ niꞌi ̱
túú. tóꞌon ña̱ ni ̱ kuu dión.
Diꞌa ni ̱ ndoꞌo de̱ꞌe diꞌí iin ta̱a naní Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús uu̱
Jairo xíꞌín iin ñáꞌa̱ ndóꞌo kueꞌe̱ tái ̱ nii ̱ ta̱a ko̱ túu noo̱
18 Ta nani ió na̱ dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon
27 Dá ni ̱ keta Jesús veꞌe ñoó kuaꞌa̱n
yóꞌo, dá ni ̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a néꞌe choon. na̱. Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá tákuei ñaá uu̱ ta̱a
Dá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá noo̱ Jesús, dá ko̱ túu noo̱ kuaꞌa̱n ra̱, ta kaá ra̱
kaá ra̱: káyuꞌú ñaá rá:
―Sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va de̱ꞌe diꞌíi ̱, tído nakíi ̱ ―¡De̱ꞌe na̱ veꞌe rey David, kuꞌu̱ ini
ní, ná koꞌo̱, ta chinóo ní ndáꞌa̱ ní ní sa̱ꞌá nduꞌu̱!
sata̱ xí, ta kúú nataki va xi ―kaá ra̱. 28 Dá tá ni ̱ saa̱ Jesús veꞌe no̱ó
chi ̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌón sa̱ꞌá ña̱ kándéé saꞌanda na̱ choon noo̱ rá, ta kaá na̱:
inóo̱n yuꞌu̱ ―kaá na̱. ―O̱ sa̱ nákani ndó xíꞌín ni iin
Ta kúú mií hora daá vá ni ̱ tóꞌón ña̱yuu ndi ni ̱ kuu ni ̱ ndu̱va̱ꞌa
ndu̱va̱ꞌán. noo̱ ndo̱.
23 Dá ni ̱ saa̱ na̱ veꞌe ta̱ néꞌe choon
31 Tído tá ni ̱ ka̱nkuei ra veꞌe ñoó, ta
ñoó. Ta kúú ni ̱ xini na̱ ndéi ta̱a tuú kúú ni ̱ na̱kani ra xíꞌín ndidaá ña̱yuu
flauta, ta nína vaa̱ nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi ndéi ñoó ña̱ ni ̱ kee Jesús xíꞌín rá.
na ndéíꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ tadiꞌí ñoó. 24 Dá ni ̱
dao ña̱yuu, ta ndáka na iin ta̱a ni ̱ xi ̱ꞌo na choon noo̱ rá, dá kandeé rá
ka̱ndo̱o ñíꞌi ̱ ni ̱ kee espíritu kini taó rá espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu,
nákaa̱ ini ra̱. 33 Dá ni ̱ taó Jesús
ta kandeé rá nduva̱ꞌa ra ña̱yuu
espíritu kini nákaa̱ ini ta̱a ñoó, ta ndóꞌo ndi ndáa mií vá kueꞌe̱ xíꞌín ña̱
kúú ni ̱ na̱kaꞌa̱n va ra. Ta kúú ni ̱ naá uꞌu̱ ñíi ̱ ná. 2 Ta diꞌa naní ndin uxi ̱ uu̱
vá iní ña̱yuu ndéi ñoó, ta kaá na̱: apóstol, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ ka̱xi Jesús kaneꞌe
―Ni kuu̱ ni hora ko̱ xi ̱ní yo̱ ña̱ to̱ꞌon na. Ta̱a mií no̱ó naní Simón,
kúu dión ñoo Israel, ña̱ ni ̱ xini yo̱ ta ni ̱ chi ̱naní taꞌani ñaá ná Pedro, ta
viti. iin ka̱ ra̱ naní Andrés, ta̱ kúú ñani
34 Dá kaá dao ta̱ fariseo ndíta ñoó:
Pedro, ta iin ka̱ ra̱ naní Jacobo,
―Mií vá satoꞌo espíritu kini kía̱n táꞌa̱n ra̱ kúú de̱ꞌe Zebedeo, ta iin ka̱
xíꞌo choon noo̱ ta̱a káa, sa̱ꞌá ño̱ó ra̱ naní Juan, ra̱ kúú ñani Jacobo.
kándéé rá taó ra̱ espíritu kini. 3 Ta iin ka̱ ra̱ naní Felipe, xíꞌín ra̱
na̱ ini iin rá iin veꞌe noo̱ ndítútí na̱ táꞌa̱n ra̱ ni ̱ sa̱ kuu kuendá ta̱
Israel. Ta dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa, ña̱ cananista, xíꞌín ra̱ naní Judas
káꞌa̱n ndi koo ndu̱ꞌu ña̱yuu ti ̱xi Iscariote, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ kasa̱ndaá ni ̱
ndáꞌa̱ Ndios. Ta sa̱ ndu̱va̱ꞌa na na̱ki ̱ꞌo Jesús no̱ó ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá.
ndidaá na̱ ndóꞌo kueꞌe̱ xíꞌín na̱ uꞌu̱
ñíi ̱. 36 Tá xiní na̱ ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó,
Yóꞌo ni ̱ saꞌanda Jesús choon noo̱ ndin
kúú kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱ ná, chi ̱ uxi ̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ koꞌo̱n ra̱
ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱ ná, ta ndéi ndava̱ꞌa dánaꞌa̱ ra̱
na, chi ̱ ndóꞌo na táto̱ꞌon ndóꞌo léko, 5 Ta ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a yóꞌo ni ̱
satoꞌo ñoꞌó xíti yóꞌo, dá ná tandaꞌá Israel, táꞌa̱n na̱ kúú táto̱ꞌon léko ni ̱
ná cháá ka̱ ña̱yuu kii kechóon nda̱ñóꞌó, kuaꞌán ndo̱ dánaꞌa̱ ndo̱.
noo̱án. 7 Tá kuaꞌa̱n ndo̱ dánaꞌa̱ ndo̱ no̱ó
xiꞌi ̱, ta taó ndó espíritu kini ñóꞌo ini Sa̱ꞌá ño̱ó kaon koo ndó táto̱ꞌon kée
ña̱yuu. Ta kee ndó ña̱ mani ̱ yóꞌo koo̱. Ta ndaꞌí koo ini ndo̱ táto̱ꞌon
xíꞌín ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kémani ̱ yuꞌu̱ kée paloma. 17 Ta kandaa ndo̱ mií
ndo̱ꞌó xíꞌín choon yóꞌo. ndó no̱ó ña̱yuu, chi ̱ koꞌo̱n na̱ naki ̱ꞌo
9 ’O̱ sa̱ taán ndo̱ di ̱ꞌón oro ni di ̱ꞌón
na ndo̱ꞌó no̱ó ta̱ néꞌe choon. Ta kani
plata ni di ̱ꞌón kuaán ini vati ̱ ndo̱, dá na ndo̱ꞌó ini veꞌe no̱ó nátaka na̱.
kiꞌin ndó koꞌo̱n ndo̱. 10 Ta ni léka̱ o̱
18 Ta nda̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon náꞌano
sa̱ kándio ndó koꞌo̱n ndo̱, ta o̱ sa̱ xíꞌín no̱ó rey kandaka na ndo̱ꞌó
káneꞌe ndó uu̱ kotó, ni dao ka̱ ndisa̱ koꞌo̱n ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá
kayiꞌi ndó, ni vara katuu ndó o̱ sa̱ yuꞌu̱. Dión koo, dá niꞌi ̱ ndo̱ ki ̱ꞌo ndó
káneꞌe ndó koꞌo̱n ndo̱, dá chi ̱ iin ta̱ kuendá saꞌa̱ yúꞌu̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon
kéchóon, ió íchi ̱ ra̱ kasáꞌan ra noo̱ náꞌano ñoó, xíꞌín no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱
choon kée ra. ñoo yo̱. 19 Tído tá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na ndo̱ꞌó
ko̱ kúú ná ña̱yuu váꞌa, dá kía̱n no̱ó ta̱ néꞌe choon, dá kaꞌání ñáá rá.
nakiꞌin ndó ña̱ kaá ndo̱ kandei va̱ꞌa Ta dión taꞌani kee na̱ kúú tatá xíꞌín
na koꞌa̱n xíꞌín ndó. 14 Tá ko̱ ní nátiin
de̱ꞌe ra. Ta dao de̱ꞌe ndakuei na̱á
va̱ꞌa iin káa na ndo̱ꞌó, ta ko̱ ní xíin xíꞌín tatá xi ̱, ta kaꞌání ñaá rá. 22 Ta
na kueídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ ndo̱, dá koni uꞌu̱ kini ndidaá ña̱yuu ndo̱ꞌó
kía̱n tá ni ̱ ka̱nkuei ndó veꞌe na o ñoo sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱. Tído
na̱, kidi niꞌini ndó ño̱ya̱ká íin saꞌa̱ ndi ndáa na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱ sa̱
ndo̱, ta ño̱ó náꞌa̱ ña̱ ko̱ nátaꞌan ini ndita ndaa̱ xíꞌíín nda̱ no̱ó ndíꞌí kuií,
Ndios xiní na̱ na̱ ñoo ñoó. 15 Miía̱n
no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki na. 23 Tá
ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná kéndava̱ꞌa na xíꞌín ndó ñoo káꞌano
kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱ no̱ó koꞌo̱n ndo̱, dá kía̱n kankuei kíi ̱
ndidaá ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌí cháá ka̱ ndo̱ koꞌo̱n ndo̱ iin ka̱ ñoo. Dá chi ̱
ví ndoꞌo na̱ ñoo ñoó o̱ du̱ú ña̱yuu miía̱n ndaa̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱
kíni ni ̱ sa̱ ndei ñoo Sodoma xíꞌín kándeé taꞌon ndó nataꞌan ndo̱
ñoo Gomorra. ndidaá ñoo ñóꞌo Israel nda̱ ná
nandió ko̱o tuku na̱ ni ̱ nduu ta̱a
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús noo̱ rá ña̱ ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱.
kendava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín rá chí noo̱ 24 ’Ta ni iin ta̱ dákuáꞌa ko̱ ndáya̱ꞌi
16 ’Taviti, tándaꞌá yuꞌu̱ ndo̱ꞌó cháá ka̱ no̱ó ta̱ dánaꞌa̱ noo̱ rá, ta ni
koꞌo̱n ndo̱, ta kúú ndó táto̱ꞌon léko ta̱ kéchóon, ko̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱
kuaꞌa̱n kanoo tein ndigüe̱ꞌí lobo. satoꞌo ra̱. 25 Sa̱ꞌá ño̱ó ná nataꞌan ini
San Mateo 10 20
ni ̱ chi ̱naní ná satoꞌo ndo̱, Beelzebú, yuꞌu̱ nachindei va̱ꞌi ña̱yuu. Diꞌa ni ̱
sa̱ꞌá ño̱ó kaꞌí ka̱ kee na xíꞌín ndoꞌó. ka̱sáa̱i ̱ xíꞌín espada, dá ná kaꞌanda
táꞌan ña̱yuu saꞌa̱ yúꞌu̱. 35 Chi ̱ ni ̱
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndá yoo ka̱sáa̱i ̱ dána̱ái ̱ de̱ꞌe xíꞌín tatá ra̱.
kánian yu̱ꞌú yo̱ Dión taꞌani na̱á de̱ꞌe diꞌí xíꞌín naná
26 ’Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni yu̱ꞌú ndo̱
xi ̱. Ta dión taꞌani kee iin sa̱no xíꞌín
kee ña̱yuu kée dión, dá chi ̱ ndidaá xi ̱doa̱n. 36 Ta dión taꞌani kee na̱ veꞌe
vá ña̱ꞌa ió de̱ꞌé, daí ña̱ natu̱uan. Ta iin ta̱a, ndakuei na na̱á na̱ xíꞌín rá.
ndidaá vá ña̱ꞌa kéde̱ꞌé ña̱yuu, daí 37 Ta na̱ kóni ̱ cháá ka̱ tatá na̱ xíꞌín
yikí ko̱ño ndo̱, chi ̱ o̱ kándeé taꞌon na̱ cruz ná, ta karkaa na sata̱ yúꞌu̱
na kaꞌání na̱ nío̱ ndo̱. Va̱ꞌa ka̱an ̱ kii na, no̱ón kúú na̱ ko̱ káni taꞌan
yu̱ꞌú ndo̱ na̱ kómí choon ña̱ vaan kakuu na kuendá yuꞌu̱. 39 Ta na̱
dándóꞌo na nío̱ ndo̱ xíꞌín yikí ko̱ño kóni ̱ dáka̱ki mií ná, no̱ón diꞌa kúú
ndo̱ indayá. na̱ kuu. Tído na̱ xíꞌo mií ña̱ kuu na̱
29 ’¿Á ko̱ díkó taꞌon ña̱yuu uu̱ laa
saꞌa̱ yúꞌu̱, no̱ón diꞌa kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱
kuálí saꞌa̱ iin di ̱ꞌón ka̱a? Ta va̱ꞌará kataki na̱.
nóo ya̱ꞌi rí, tído ko̱ kuéi ndava̱ꞌa
taꞌon rí nda̱ no̱ñóꞌo̱ tá ko̱ kíán Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ nandió néꞌe
táto̱ꞌon kóni ̱ mií tatá yo̱ Ndios. 30 Ta
Ndios ña̱ va̱ꞌa no̱ó na̱ kée ña̱ va̱ꞌa
dión ní ndóꞌo na xíꞌín ndoꞌó, chi ̱ nda̱ xíꞌín ña̱yuu na̱
idí dini ̱ ndo̱, náꞌá Ndios ndidaá kúú. 40 ’Ta ndi ndáa ña̱yuu nátiin va̱ꞌa
ña̱ kúú ná kuendá yuꞌu̱ noo̱ dao ka̱ ña̱ kúú ná iin profeta, dá kía̱n natiin
ña̱yuu, dión taꞌani kaꞌa̱n yuꞌu̱ ña̱ taꞌani na ña̱ va̱ꞌa kánian natiin iin
kúú ná kuendái ̱ noo̱ tatái ̱ Ndios, na̱ profeta. Ta dión taꞌani, iin na̱ ni ̱
ió induú. 33 Ta ndi ndáa na̱ ndáta̱
na̱tiin va̱ꞌa iin ña̱yuu ndaa̱ sa̱ꞌá ña̱
saꞌa̱ yúꞌu̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dá kúú ná iin na̱ ndaa̱, dá kía̱n koni
kía̱n ki ̱ꞌo dión taꞌani ndata̱ yuꞌu̱ taꞌani na natiin na ña̱ va̱ꞌa kánian
saꞌa̱ ná noo̱ tatái ̱ Ndios, na̱ ió natiin iin ña̱yuu ndaa̱. 42 Ta ndi
ta̱kui ̱í vi ̱xi koꞌo iin káa ña̱yuu kuálí táto̱ꞌon xíkó iin ndoo̱ kée tachi ̱ ni ̱
yóꞌo, miía̱n natiin na ña̱ va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ saꞌa̱n ndo̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó? 8 Ko̱ó,
ni ̱ kee na, chi ̱ ni ̱ kemáni ̱ ná iin na̱ sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndá yoo ni ̱ saꞌa̱n ndo̱ ni ̱
xíonoo xíꞌín yuꞌu̱. sa̱ nde̱ꞌé ndó, tá dáá? ¿Á iin ta̱a
ndíxi dáꞌo̱n táyíí ndáa? Ko̱ó, chi ̱
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús saꞌa̱ náꞌá vá mií ndó ña̱ ña̱yuu ndíxi
Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu dáꞌo̱n táyíí ndáa, no̱ón kúú na̱ ndéi
Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná saꞌa̱n ndo̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó, tá dáá?
ndi kee ra dánaꞌa̱ ra̱, dá ni ̱ kee ra ¿Á iin profeta? Jaa̱n, miía̱n ndaa̱
kuaꞌa̱n ra̱. Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kee mií kuiti kaá yuꞌu̱ ña̱ ñaá kúú ná, ta
ná kuaꞌa̱n na̱ dánaꞌa̱ na̱, ta kasto̱ꞌon ndáya̱ꞌi cháá ka̱ na̱ o̱ du̱ú iin
na xíꞌín ña̱yuu ndéi iin rá iin ñoo. profeta. 10 Chi ̱ saꞌa̱ mií ná káꞌa̱n tuti
―¿Á mií ní kúú na̱ ni ̱ kaa Ndios Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu, no̱ón
tandaꞌá ná kasaa̱ dáka̱ki ñaá, o á kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ ndidaá
kandati ndu kasaa̱ iin ka̱ na̱? ka̱ ta̱a ni ̱ kaki ti ̱xi ñáꞌa̱. Tído na̱ nóo
4 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
cháá ka̱ nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios,
―Kuaꞌán ndo̱, ta kasto̱ꞌon ndó no̱ón diꞌa kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱
xíꞌín Juan saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa ndéꞌé du̱ú Juan.
ndó, xíꞌín saꞌa̱ ndidaá ña̱ seídóꞌo 12 ’Nda̱ kuu̱ ni ̱ sa̱ xi ̱onoo Juan, na̱
kuaꞌa̱n ra̱, dá ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús káꞌa̱n ndó ná kakian á kándísa ndó ña̱
na̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó saꞌa̱ Juan, ta kaá koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó o ko̱ó, tído
na̱: káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndó ña̱ Juan kúú
―¿Ndá yoo ni ̱ saꞌa̱n ndo̱ꞌó ni ̱ sa̱ Elías, na̱ ni ̱ kaꞌa̱n profeta kasaa̱.
nde̱ꞌé ndó noo̱ kúú ñóꞌo̱ ichí ñoó? 15 Ta ndi ndáa ndó ió do̱ꞌo, ta kúú
¿Á iin ta̱a ko̱ íin toon, táꞌa̱n ra̱ xíkó kueídóꞌo va̱ꞌa ndó.
San Mateo 11 22
tiempo viti? Chi ̱ kée na táto̱ꞌon kée ñoo Capernaum, káꞌán ndó ña̱ nda̱
takuáchí tá ndéi xi sádikí xi ̱ noo̱ induú xi ̱nkuei ndó, tído ndoꞌó kúú
yáꞌi, ta káyuꞌú táꞌan xi: 17 “Ni ̱ tuu
na̱ koꞌono niꞌini Ndios nda̱ ma̱á
ndu̱ flauta, tído ko̱ ní sársáꞌá taꞌon indayá, dá chi ̱ tá ní kée yuꞌu̱ ña̱
ndoꞌó. Ta ni ̱ xita ndu yaa ndaꞌí náꞌano ñoo Sodoma, ña̱ kía̱n ni ̱ keei
kuaꞌa̱n, tído ko̱ ní ndeiꞌi ̱ taꞌon noo̱ ndo̱ꞌó, miía̱n ndaa̱ kakaa̱ ii ̱ vá
ndoꞌó.” 18 Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani kée
ñoo Sodoma nda̱ kuu̱ víti, ní kúu.
ña̱yuu ndéi viti, chi ̱ tá ni ̱ ka̱sáa̱ 24 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná
Juan, ko̱ ní seí taꞌon na pan, ta ko̱ ní kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱
xiꞌi na vino, tído kaá ndo̱ ña̱ nákaa̱ ndidaá ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌí cháá ka̱
espíritu kini ini na̱. 19 Ta viti ni ̱
ví ndoꞌo ndoꞌó o̱ du̱ú ña̱yuu kíni ni ̱
ka̱sáa̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo, ta sa̱ ndei ñoo Sodoma.
sásáꞌan va̱ꞌa na, ta xíꞌi na vino, tído
kaá ndo̱ ña̱ kúú ná iin ta̱a nde̱ꞌé, iin Kádii ̱ nda̱ꞌo ini Jesús kée na̱ kúú
ta̱ xíꞌi. Ta kaá taꞌani ndó ña̱ kúú ná Espíritu ii ̱ Ndios
iin ra̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ña̱yuu 25 Mií hora daá ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín
dána̱ni na ña̱yuu ndéi ñoo náꞌano Ndios, chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ na̱taꞌan ini
no̱ó ni ̱ kee na kua̱ꞌá ña̱ ndato, dá chi ̱ mií ní.
ko̱ ní xíin taꞌon na̱ ñoo ñoó nandikó 27 ’Ta ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ na̱ki ̱ꞌo tatá
iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na, ta kaá Ndios noo̱ yúꞌu̱. Ta ni iin tóꞌón
Jesús: ña̱yuu ko̱ náꞌá ndá yoo kúú yuꞌu̱, na̱
21 ―¡Ndaꞌí kúú ví ndoꞌó, na̱ ndéi
kúú de̱ꞌe Ndios, chi ̱ iin tóꞌón miíó
ñoo Corazín! Ta, ¡ndaꞌí kúú ví tatá Ndios kúú na̱ náꞌá ndá yoo
ndoꞌó, na̱ ndéi ñoo Betsaida! Chi ̱ tá kúúí. Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ náꞌá
ní kée yuꞌu̱ ña̱ náꞌano no̱ó ña̱yuu ndá yoo kúú tatá Ndios, chi ̱ iin
ndéi ñoo Tiro xíꞌín ñoo Sidón tóꞌón dini ̱ yuꞌu̱, na̱ kúú de̱ꞌe na, kúú
táto̱ꞌon ni ̱ kee yuꞌu̱ ña̱ náꞌano noo̱ na̱ náꞌá ñaá, xíꞌín ndi ndáa mií vá
mií ndó, ta kúú nda̱ sa̱ oon va ni ̱ ña̱yuu káꞌán yuꞌu̱, na̱ kúú de̱ꞌe
na̱ndixi ndaꞌí na̱, ta ni ̱ na̱ndei ndaꞌí Ndios, naꞌi ̱n ná noo̱. 28 Nakíi ̱ ndidaá
na̱ no̱ó yaa̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱ndikó iní na̱ ndoꞌó, na̱ kúú ta̱tí, ndoꞌó na̱ ndído
sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na, ní kúu. 22 Sa̱ꞌá
ve̱e, noo̱ yúꞌu̱, dá naki ̱ꞌoi ña̱ naniꞌi ̱
ño̱ó káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná ndée̱ ndo̱. 29 Ta kandio nduú ndo̱
kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱ yukú xíꞌín yuꞌu̱, dá kati ̱ꞌa ndó kee
ndidaá ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌí ka̱ ví ndó táto̱ꞌon kée yuꞌu̱, chi ̱ yuꞌu̱ kúú
23 San Mateo 11, 12
ve̱e taꞌoin ndo̱ꞌó ―kaá Jesús. ni ̱ saa̱ na̱ ni ̱ ku̱ꞌu na ini veꞌe noo̱
nátaka na̱ ñoo ñoó. 10 Ta ñoó nákaa̱
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá iin ta̱a ni ̱ na̱tií iin xoo ndáꞌa̱. Ta
kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ na̱ Israel kóni ̱ ta̱ fariseo niꞌi ̱ rá ndi koo dátai ̱
12
1 Tiempo daá ñóó
kua̱chi ra Jesús no̱ó ta̱ néꞌe choon,
chíkaꞌanda Jesús kuaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
no̱ñóꞌo̱ noo̱ káa tirió tein iin kuu̱ ―¿Á kuu nduva̱ꞌa yó ña̱yuu kuu̱
nániꞌi ̱ ndée̱ na̱ Israel. Ta kuíko nda̱ꞌo nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱, kaá ley?
ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ 11 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ka̱sáꞌá rá taó ra̱ yoko tirió, ta seí ra̱ ―Ta, ¿ndi ndáa ndoꞌó, tá ná
noni ̱án kuaꞌa̱n ra̱. 2 Dá ni ̱ xini dao ta̱
kankao iin léko ndo̱ ini iin yái ̱ tein
fariseo ña̱ kée ra dión, dá ni ̱ kaa ra̱ kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱, á o̱ kóꞌo̱n taꞌon
xíꞌín Jesús: ndó taó ndo̱ rí? 12 Ta kanaꞌá ndó ña̱
―Yáꞌa ta̱ xíonoo xíꞌín ní kée ra ña̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ iin ña̱yuu o̱ du̱ú iin
ko̱ kánian kee ra kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱. léko. Sa̱ꞌá ño̱ó kaá yuꞌu̱ ña̱ kuu va kee
3 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
yó ña̱ va̱ꞌa tein kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱.
―¿Á ko̱ óon taꞌon kaꞌi ndó ña̱ ni ̱ 13 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ kúꞌu̱ ndáꞌa̱
mií ná ña̱, ni ta̱a xíonoo xíꞌín ná. kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón
Sa̱va̱ꞌa ta̱ duti ̱ va kuu keí ñá. 5 O, ¿á
kueꞌé ra̱ ndi kee ra, dá kaꞌání rá
ko̱ óon taꞌon kaꞌi ndó noo̱ ley ña̱ ni ̱ Jesús.
ya̱ꞌa ta̱ duti ̱ ni ̱ ke̱chóon ra ini veꞌe
ño̱ꞌo káꞌano yó kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱? Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ taa Isaías saꞌa̱ Jesús
Tído ko̱ ta̱ꞌón kua̱chi kíán ña̱ kée ra 15 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ kóni ̱
ña̱yuu, ta o̱ du̱ú ña̱ doko̱ ndo̱ ña̱ꞌa saꞌanda na̱ choon no̱ó ña̱yuu ñoó ña̱
noo̱í.” Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ndo̱ to̱ꞌon ná dáꞌa ni kasto̱ꞌon na xíꞌín dao ka̱
yóꞌo, dá kía̱n o̱ dátai ̱ kua̱chi taꞌon ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ndato ni ̱ kee na.
ndó na̱ ko̱ ña̱ꞌa kée. 8 Chi ̱ ió choon
17 Dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o to̱ꞌon ni ̱ taa
noo̱ ndáꞌa̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú profeta Isaías, chi ̱ diꞌa kaáa̱n:
yóꞌo ña̱ dándáki na tein kuu̱ nániꞌi ̱ 18 Yóꞌo íin ta xínkuáchí no̱ói ̱, ta
ndée̱ yo̱ ―kaá na̱. mií yuꞌu̱ ni ̱ ka̱xi xi,
San Mateo 12 24
ta ndóꞌo nda̱ꞌa vai saꞌa̱ xí, ta ―Kanaꞌá ndó ña̱ tá na̱á táꞌan iin
nátaꞌan inii ̱ xiníi ̱ xí. rey xíꞌín ña̱yuu dándáki ra, dá kía̱n
Koꞌi ̱n dákóoin Espírituí dini ̱ xí. naá vá choon néꞌe ra. Ta dión taꞌani
Ta noo̱ ndidaá na̱ tu̱kú kasto̱ꞌon ndoꞌo iin ñoo o iin veꞌe tá saꞌándá
xi ña̱ ve̱i kuu̱ keyíko̱i ̱ saꞌa̱ dao táꞌan ña̱yuu ndéi inia̱n, chi ̱ naá
ndidaá ña̱yuu. váán. 26 Tá ná taó ña̱ uꞌu̱ kúú no̱ó ña̱
ta ni ko̱ íin taꞌon xíka keí o̱ espíritu kini xíꞌín choon ni ̱ xi ̱ꞌo
kueídóꞌo ña̱ kaꞌa̱n xi ̱. Beelzebú noo̱í, dá kía̱n, ¿ndá yoo ni ̱
20 Ta o̱ káꞌa̱no̱ taꞌon xi ta̱yo̱ó, kirá xi ̱ꞌo choon noo̱ ndáꞌa̱ dao ka̱ na̱ ñoo
sa̱ ni ̱ taꞌa̱no̱. mií ndó ña̱ taó ná espíritu kini, tá
Ta o̱ ndaꞌó taꞌon xi tirñoꞌó sa̱ dáá? Mií vá na̱ yóꞌo kúú na̱ náꞌa̱ ña̱
kuaꞌa̱n ndaꞌo̱, nda̱ ná o̱ du̱ú ña̱ ndaa̱ káꞌa̱n ndo̱. 28 Tído tá
ku̱ú kaꞌa̱n ra̱ kée espíritu kini ñoó. kúú na̱ xiní uꞌu̱ ñaá, ta na̱ ko̱
Dá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ñaá ná. Ta kúú ni ̱ chíndeé yuꞌu̱ noo̱ chóon kéei, no̱ón
na̱kaꞌa̱n ra̱, ta ni ̱ na̱tu̱u noo̱ rá. 23 Ta
kúú na̱ dátu̱ú choon kéei. 31 Sa̱ꞌá ño̱ó
kúú ni ̱ naá vá ini ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ kuu va kuꞌu̱
ni ̱ xini na̱ ña̱ ni ̱ kee Jesús, ta kaá káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ndidaá kúú
na̱: kua̱chi kée ña̱yuu, xíꞌín saꞌa̱ ndidaá
―Ndá ndi kuu de̱ꞌe na̱ veꞌe rey kúú ña̱ꞌa kini káꞌa̱n na̱. Tído ndi
David, na̱ kaá na̱ tandaꞌá Ndios ndáa na̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa saꞌa̱
kasaa̱, kúú ta̱a káa ―kaá na̱. Espíritu ii ̱ Ndios, no̱ón kúú na̱ ni iin
24 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱ fariseo ña̱ dión
kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kúꞌu̱ káꞌano ini Ndios
ndátóꞌón ña̱yuu ñoó, dá ni ̱ kaa ra̱: sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na. 32 Ta ndi ndáa
―Kándéé ta̱a káa taó rá espíritu na̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ ni ̱
kini, chi ̱ Beelzebú, táꞌa̱n ña̱ kúú nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, kuu va kuꞌu̱
satoꞌa̱n, xíꞌo choon noo̱ rá ―kaá ra̱. káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ná. Tído ndi
25 Kúú ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱
ndáa na̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa saꞌa̱
dión nákani ini ra̱, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios, no̱ón kúú na̱ ni iin
rá: kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kúꞌu̱ káꞌano ini Ndios
25 San Mateo 12
sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na, ni ñayuú yóꞌo Jonás ti ̱i ti ̱yaká káꞌano, ki ̱ꞌo dión
ni ñayuú ve̱i chí noo̱ o̱ kúꞌu̱ káꞌano taꞌani koni ndo̱ kakaa̱ na̱ ni ̱ nduu
ini Ndios saꞌa̱ ná. ta̱a ñayuú yóꞌo ti ̱xi ñóꞌo̱ oni ̱ nduú,
33 ’Dá chi ̱ iin yíto̱ va̱ꞌa, kui ̱ꞌi va̱ꞌa
oni ̱ ñoó. 41 Ta nakui ̱ta ndichi ña̱yuu
va xíꞌo rá. Ta iin yíto̱ ko̱ váꞌa, nda̱ ni ̱ sa̱ ndei ñoo Nínive tá ná
kui ̱ꞌi xíꞌo va rá ko̱ váꞌa. Ta xíꞌín kui ̱ꞌi kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱
xíꞌo va rá kándaa̱ inio̱ ndá yíto̱ kúú ndidaá ña̱yuu, ta kaꞌa̱n kua̱chi na
rá. 34 ¡Ndoꞌó kúú kuendá de̱ꞌe koo̱!
sa̱ꞌá ña̱yuu ndéi tiempo viti. Dá chi ̱
¿Ndi kee ví ndó kaꞌa̱n ndo̱ iin to̱ꞌon ni ̱ na̱ndikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ sa̱
va̱ꞌa tá ña̱yuu kíni va kúú ndó? Dá kee na tá ni ̱ da̱náꞌa̱ Jonás noo̱ ná.
chi ̱ to̱ꞌon ni ̱ chití ñóꞌo ini nío̱ iin Ta iin ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú
ña̱yuu kía̱n kánkuei yúꞌu̱ ná, dá Jonás íin noo̱ ndo̱ viti. 42 Ta nakuii ̱n
38 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ dao ta̱ dánaꞌa̱ ley kásáꞌán nákani inia̱n: “Nandió ko̱o
xíꞌín dao ta̱ fariseo, dá ni ̱ kaa ra̱ tukui noꞌi ̱ veꞌe no̱ó ni ̱ ketai ve̱ii”,
xíꞌín Jesús: kaáa̱n. Tá ni ̱ na̱sáa̱an ̱ ni ̱ ndu̱ꞌan ini
―Maestro, kóni ̱ ndu̱ ña̱ kee ní iin ta̱a no̱ó ni ̱ sa̱ ioa̱n, ko̱ íin taꞌon
ña̱ ndato noo̱ ndúꞌu̱. nákaa̱ ñoó, ta ndato ni ̱ na̱tuꞌán, ta
39 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ñóchí vii káaan. 45 Dá kuaꞌa̱n
―Ña̱yuu kíni nda̱ꞌo kúú ndoꞌó, na̱ kuakaan usa̱ ka̱ espíritu kini cháá ka̱
ndéi tiempo viti, ta xiní xíxi va ndó o̱ du̱ú miíán. Dá násaa̱an ̱ ndu̱ꞌan
Ndios, chi ̱ xíka̱ ndo̱ ña̱ kee yuꞌu̱ iin kañoꞌan ini ta̱a ñoó. Ta kúú kaꞌí ka̱
ña̱ ndato, dá kandía ndó. Tído ni iin ví kásáꞌá ndóꞌo nío̱ rá o̱ du̱ú táto̱ꞌon
tóꞌón ña̱ ndato o̱ kéei noo̱ ndo̱, ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ ndoꞌo nío̱ rá ni ̱ sa̱ kee
sa̱va̱ꞌa ña̱ ndato ni ̱ kee Ndios xíꞌín espíritu kini mií no̱ó ñoó. Dión
profeta Jonás kía̱n koni ndo̱. 40 Chi ̱ taꞌani ndóꞌo ña̱yuu ndéi tiempo viti
táto̱ꞌon oni ̱ nduú, oni ̱ ñoó ni ̱ sa̱ káa̱ ―kaá Jesús.
San Mateo 12, 13 26
46 Xía̱n
nani nákaa̱ na̱ dánaꞌa̱ na̱ ndia̱ndii, ta kúú ni ̱ dii vaan. Ta sa̱ꞌá
no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, kúú ni ̱ ka̱sáa̱ ña̱ ko̱ ta̱ꞌón yo̱ꞌan, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ichi ̱
naná na̱ xíꞌín ñani na̱. Ta kúú ni ̱ sa̱ vaan. 7 Ta dao ka̱ tata ñoó ni ̱ kue̱i
kui ̱ta na sata̱ véꞌe, chi ̱ kóni ̱ na̱ kaꞌa̱n tein ta̱ꞌíón. Ta ni ̱ saꞌano dáó ñá xíꞌín
na̱ xíꞌín Jesús. ta̱ꞌíón ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ku̱yáta̱ váán
47 Dá ni ̱ ka̱sto̱ꞌon iin ta̱a íin ñoó
ni ̱ kee rá. 8 Ta kúú dao ka̱ tata ñoó
―Ná kasto̱ꞌon ndaa̱i ̱ xíꞌín ndó ndá ndáa ndoꞌó ió do̱ꞌo, ta kueídóꞌo ndó
yoo kúú nanái ̱, ndá yoo kúú ñanii ̱ ―kaá Jesús.
―kaá na̱.
49 Ta kúú ni ̱ da̱náꞌa̱ ndáꞌa̱ ná
Yóꞌo kásto̱ꞌon Jesús ndiva̱ꞌa dákíꞌin
ndidaá ta̱a xíonoo xíꞌín ná, dá ni ̱ táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon
kaa na̱: dánaꞌa̱ na̱
―Ta̱ yóꞌo va kúú nanái ̱, kúú ñanii ̱. 10 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ na̱kani Jesús saꞌa̱ ―Dá chi ̱ noo̱ ndo̱ꞌó va ni ̱ xi ̱ꞌo
iin ta̱a xíti Ndios ña̱ kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ náꞌá mií
veꞌe ñoó. Dá ni ̱ saa̱ na̱ ni ̱ sa̱ ko̱ xíꞌo Ndios noo̱ dao ka̱ ña̱yuu ña̱
ko̱o na ió na̱ yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. 2 Ta kúú ni ̱
kandaa̱ ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo. 12 Dá chi ̱
na̱taka kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu noo̱ ió na̱. ndi ndáa na̱ ni ̱ na̱tiin to̱ꞌon káꞌi ̱n,
Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa Jesús ini iin barco, no̱ón kúú na̱ natiin ña̱ kandaa̱ cháá
dá ni ̱ sa̱ ko̱o na ini ro̱. Dá ni ̱ sa̱ ndei ka̱ ini na̱. Tído ndi ndáa na̱ ko̱ xi ̱ín
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ñoó. natiin ña, no̱ón kúú na̱ di ̱tá diꞌa
3 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús dákíꞌin táꞌan na
Ndios cháá ña̱ kándaa̱ ini na̱. 13 Sa̱ꞌá
dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱, ta ño̱ó dákíꞌin táꞌan yuꞌu̱ dao ña̱ꞌa xíꞌín
kaá na̱: to̱ꞌon dánaꞌi ̱ no̱ó dao ka̱ ña̱yuu, dá
―Iin ta̱a xíti ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ kía̱n, va̱ꞌará ndéꞌé ná, tído o̱ kándaa̱
kuti ra tata no̱ñóꞌo̱ rá. 4 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
taꞌon ini na̱ ndi kóni ̱ kaaa̱n, ta
koon niꞌini ra tata ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó dao va̱ꞌará seídóꞌo na to̱ꞌon káꞌi ̱n, tído o̱
ña ni ̱ kue̱i yuꞌú íchi ̱. Kúú ni ̱ ka̱sáa̱ kátóni ̱ taꞌon ini na̱. 14 Ki ̱ꞌo dión, dá
ta ni o̱ kueídóꞌo na xíꞌín do̱ꞌo na, no̱ó ni ̱ kue̱i dao ka̱ tata ñoó kúú
ta ni o̱ kátóni ̱ taꞌon ini na̱, ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta xíꞌo
ta ni o̱ nándió kuéi na noo̱ yúꞌu̱, na mií ná ña̱ kándaa̱ ini na̱án. Dao
dá nduva̱ꞌi na̱. no̱ón kúú táto̱ꞌon tata, ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo iin
16 ’Tído ndikáꞌán ví noo̱ ndo̱ꞌó, chi ̱
ciento noni ̱. Ta dao ka̱ na̱ kúú
túu noo̱ ndo̱ ndéꞌé ndó, ta ndikáꞌán táto̱ꞌon tata, ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo oni ̱ diko
ví do̱ꞌo ndó, chi ̱ seídóꞌo ndó. 17 Chi ̱
noni ̱. Ta dao ka̱ na̱ kúú táto̱ꞌon tata,
miía̱n ndaa̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ kua̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo oko̱ uxi ̱ noni ̱, chi ̱ kée na
nda̱ꞌo profeta xíꞌín ña̱yuu ndaa̱ ni ̱ sa̱ ña̱ kóni ̱ Ndios ―kaá Jesús.
ndei sa̱ naꞌá ni ̱ kaꞌán ná koni na̱ ña̱
xiní ndo̱ viti, tído ko̱ ní xiní taꞌon Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ tirió kuéi ̱ ni ̱
naa̱n. Ta ni ̱ kaꞌán taꞌani na kueídóꞌo xita̱ tein tirió va̱ꞌa
na to̱ꞌon seídóꞌo ndó viti, tído ko̱ ní 24 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús iin ka̱
seídóꞌo taꞌon naa̱n ―kaá na̱. ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó
ña̱yuu ñoó, ta kaá na̱:
Nákani Jesús ndi dándáki ña̱ ni ̱ ―Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee iin ta̱a ni ̱ xiti
da̱náꞌa̱ na̱ sa̱ꞌá ta̱a xíti tata va̱ꞌa no̱ñóꞌo̱ rá, ki ̱ꞌo dión kée
18 ―Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó, chi ̱ koꞌi ̱n
Ndios dándáki na ña̱yuu na̱. 25 Ta tein
kasto̱ꞌin xíꞌín ndó ndi dándáki to̱ꞌon kídi ̱ ta̱ xíti ñoó, ni ̱ kii iin ta̱ xiní uꞌu̱
ni ̱ da̱kíꞌin táꞌin ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱ táꞌan xíꞌín rá, ta ni ̱ chiꞌi ra tata tirió
sa̱ꞌá ta̱ xíti ñoó. 19 Táꞌa̱n ña̱yuu
kuéi ̱ noo̱ káa tirió ra̱. 26 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni ̱
seídóꞌo to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi ka̱sáꞌá kána yoko tirió, dá ni ̱ ka̱ndaa̱
kée Ndios dándáki na ña̱yuu, ta ko̱ ini ta̱ kéchóon noo̱ rá ña̱ káa taꞌani
xíꞌo na mií ná kandaa̱ ini na̱án, dá tirió kuéi ̱ tein tirió ra̱. 27 Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱
kía̱n kasaa̱ ña̱ uꞌu̱, ta dítá váán to̱ꞌon ni ̱ nda̱to̱ꞌón rá satoꞌo ñóꞌo̱ ñoó: “Tatá,
Ndios, ña̱ ni ̱ ka̱nkao nío̱ ná. Dión ¿á o̱ du̱ú tirió va̱ꞌa ní xíti ní? ¿Ndiva̱ꞌa
dándáki yuꞌú íchi ̱ ñoó no̱ó ni ̱ kue̱i káa taꞌani tirió kuéi ̱ tein tirió ní, tá
dao tata ñoó. 20 Ta tein yuu̱ no̱ó ni ̱
dáá?” 28 Dá ni ̱ kaa satoꞌo ñoó xíꞌín rá:
kue̱i dao ka̱ tata ñoó kúú ña̱yuu “Iin ta̱a xiní uꞌu̱ va ñaá ni ̱ kexíxi ni ̱
seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta nátiin naa̱n chiꞌan.” Dá ni ̱ kaa ta̱ kéchóon ñoó:
xíꞌa̱n kádii ̱ ini na̱. 21 Tído ko̱ ta̱ꞌón
“¿Á ko̱ kóni ̱ ní ná koꞌo̱n ndu̱ toꞌon
yo̱ꞌan ini nío̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó tóó vá ndua̱n?” 29 Dá ni ̱ kaa ra̱: “Ná dáꞌa ni
San Mateo 13 28
koꞌo̱n ndo̱ toꞌon ndóa̱n, dá chi ̱ tá ná no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. Ta ko̱ ní sá
toꞌon ndóa̱n, nda̱ tirió va̱ꞌa kana xíꞌán. dánaꞌa̱ taꞌon na tá ko̱ ní sá dákíꞌin
30 Konó ndó ná kuaꞌano dáó ñá xíꞌín
táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ sa̱
tirió va̱ꞌa ñoó nda̱ ná kasandaá kuu̱ da̱náꞌa̱ na̱. 35 Dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o
nakiꞌin va̱ꞌa yó tirió ñoó. Dá tá ná to̱ꞌon ni ̱ taa profeta, chi ̱ diꞌa kaáa̱n:
kasandaá kuu̱ taꞌa̱nda̱an ̱ , dá kaꞌandai ̱ Koꞌi ̱n dákíꞌin táꞌin dao ña̱ꞌa no̱ó
choon no̱ó ra̱ nákiꞌin va̱ꞌa tirió, ta kaai ̱ to̱ꞌon dánaꞌi ̱ no̱ó ña̱yuu.
xíꞌín rá: Toꞌon ndó dinñóꞌó tirió kuéi ̱, Ta ki ̱ꞌo dión dánaꞌi ̱ noo̱ ná saꞌa̱
ta kató ndóa̱n táto̱ꞌon kató ndó ndidaá ña̱ sa̱ io de̱ꞌé nda̱ rá ni ̱
ndáyo̱ꞌo, dá chiñóꞌo̱ ndo̱án. Tído ña̱ ka̱sáꞌá saꞌa̱ ñayuú.
kúú tirió va̱ꞌa ñoó, ná taán va̱ꞌa ndóa̱n
ini yáka̱í” ―kaá Jesús. Yóꞌo nákani Jesús ndi dándáki ña̱ ni ̱
da̱náꞌa̱ na̱ saꞌa̱ tirió kuéi ̱ xíꞌín
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin tata leé tirió va̱ꞌa
lóꞌo̱ naní mostaza 36 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n Jesús
31 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús iin ka̱ ndisáꞌán xíꞌín ña̱yuu ñoó, dá ni ̱ ku̱ꞌu
ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱, ta kaá na̱: na ini veꞌe íin ñoó. Dá ni ̱ na̱tuu yati
―Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo iin tata naní ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó, dá ni ̱ kaa ra̱:
mostaza, ña̱ ni ̱ xiti iin ta̱a no̱ñóꞌo̱ rá, ―Nakani ní xíꞌín nduꞌu̱ ndi
ki ̱ꞌo dión kée Ndios dándáki na dándáki ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ ní saꞌa̱ tirió
ña̱yuu na̱. 32 Ta miía̱n ndaa̱ ña̱ yóꞌo
kuéi ̱ ñoó.
kúú tata pálí cháá ka̱ noo̱ dao ka̱ 37 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
tata chíꞌi yó no̱ñóꞌo̱ yo̱. Tído tá ni ̱ ―Ta̱a ni ̱ xiti tirió va̱ꞌa ñoó kúú na̱
xita̱an ̱ , ta kúú sáꞌano dikó ka̱ vía̱n o̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. 38 Ta ñoꞌó
du̱ú dao ka̱ yuku̱, ta ndúuan iin yíto̱, xítí ñóó kúú ñayuú yóꞌo, ta tata tirió
sa̱ꞌá ño̱ó kásaa̱ laa, ta káva̱ꞌa rí táka̱ va̱ꞌa ñoó kúú ndidaá ña̱yuu ñóꞌo ti ̱xi
ri ̱ tein ndáꞌa̱ rá ―kaá Jesús. ndáꞌa̱ Ndios, ta tirió kuéi ̱ ñoó kúú
na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ uꞌu̱. 39 Táꞌa̱n ra̱
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ dákuita̱ ni ̱ xini uꞌu̱ ta̱ ni ̱ xiti ñoó kúú ña̱ uꞌu̱,
ta̱chí yúsa̱ pan ta kuu̱ ni ̱ na̱kiꞌin va̱ꞌa ra tirió ñoó
33 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan tuku na iin
kúú kuu̱ keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu.
ka̱ ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó Ta ta̱a ni ̱ na̱kiꞌin va̱ꞌa tirió ñoó kúú
ña̱yuu ñoó, ta kaá na̱: ángel Ndios. 40 Dá chi ̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee
―Ki ̱ꞌo dándáki Ndios ña̱yuu na̱ kíán ra ni ̱ toꞌon ra tirió kuéi ̱ no̱ñóꞌo̱ rá, ta
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ña̱ dákuita̱ ta̱chí yúsa̱ ni ̱ ndiꞌi ni ̱ chi ̱ñóꞌo̱ ra̱án noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱,
káva̱ꞌa pan, ña̱ ni ̱ tiin iin ñáꞌa̱, ta ni ̱ ki ̱ꞌo dión koo tá ná kasandaá kuu̱
da̱kíꞌin táꞌan ñaá xíꞌín oni ̱ yáxi ̱ harina, noo̱ ndíꞌi. 41 Chi ̱ tandaꞌá na̱ ni ̱ nduu
dá nakuita̱ ta̱chía̱n ―kaá na̱. ta̱a ñayuú yóꞌo ángel kéchóon noo̱
ná kii na naka̱xi na ña̱yuu ñóꞌo ti ̱xi
Ña̱ yóꞌo nákani ndiva̱ꞌa dánaꞌa̱ ndáꞌa̱ Ndios, ta taó xóo na ndidaá
Jesús dión na̱ kédaá xíꞌín ña̱yuu na̱, dá kée na
34 Ta dión ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús
kua̱chi xíꞌín ndidaá na̱ kée ña̱ kini.
dao ka̱ ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ 42 Dá koꞌo̱n ángel ñoó taán ñaá ná
29 San Mateo 13
noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱ ini xito̱. Ñoó kuaki na, Ta ñoó kuaki na, ta ñoó kañoꞌo na
ta ñoó kúú noo̱ kañoꞌo na nakuchi nakuchi táꞌan no̱ꞌo na ―kaá na̱.
táꞌan no̱ꞌo na. 43 Ta na̱ kúú ña̱yuu
ndaa̱ noo̱ Ndios, ndato natoo̱n na̱ Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ sa̱á xíꞌín
táto̱ꞌon tóo̱n ndi ̱ndii kandei na noo̱ ña̱ yatá
ió tatá Ndios dándáki na. Ta na̱ ió 51 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón Jesús ta̱ xíonoo
nákaa̱ de̱ꞌé no̱ñoꞌó xítí. Chi ̱ iin kuu̱, ―Kanaꞌá ndó ña̱ tá ni ̱ ndu̱ꞌu iin ra̱
dá ni ̱ na̱níꞌi ̱ iin ta̱a ki ̱di ñoó, dá ni ̱ dánaꞌa̱ ley Moisés ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios,
na̱chi ̱káa̱ de̱ꞌé tuku raa̱n, ta kádii ̱ ini dá ndoꞌo ra táto̱ꞌon ndóꞌo satoꞌo iin
ra̱ kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá. Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ veꞌe, dá chi ̱ taó rá ña̱ sa̱á xíꞌín ña̱
di ̱kó ndíꞌi ra ña̱ꞌa ió noo̱ rá, dá ni ̱ yatá ñóꞌo ini sato̱ rá.
xiin ra ñóꞌo̱ noo̱ nákaa̱ de̱ꞌé ki ̱di
di ̱ꞌón ñoó. Diꞌa ni ̱ ndoꞌo Jesús tá ni ̱ noꞌo̱ na̱
ñoo Nazaret
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ta̱a ni ̱ 53 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan
na̱níꞌi ̱ iin yuu̱ dío̱n ndato nda̱ꞌo Jesús ndidaá to̱ꞌon yóꞌo ni ̱ kaꞌa̱n na̱
45 ’Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dándáki Ndios
xíꞌín rá, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱.
ña̱yuu na̱ kíán táto̱ꞌon ña̱ ni ̱ niꞌi ̱ iin 54 Dá tá ni ̱ na̱sáa̱ na̱ ñoo mií ná, dá
ta̱a ni ̱ nakaꞌán ndaꞌi ̱ xíꞌín yuu̱ dío̱n. ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ ini veꞌe noo̱ nátaka na̱
46 Chi ̱ tá ni ̱ na̱níꞌi ̱ ta̱a ñoó iin yuu̱
ñoo ñoó. Ta ni ̱ naá ini na̱ ñoo na̱
dío̱n ndato cháá ka̱, dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ ndéꞌé ñaá ná, ta kaá na̱:
di ̱kó ndíꞌi ra ña̱ ió noo̱ rá, dá ni ̱ xiin ―¿Ndeí ni ̱ niꞌi ̱ ta̱a káa ña̱ ndi ̱chí
raa̱n. náꞌá rá, xíꞌín ña̱ kándéé rá kée ra ña̱
náꞌano xíꞌín ña̱yuu? 55 ¿Á o̱ du̱ú de̱ꞌe
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ñóno̱ ta̱a túxí yíto̱ vá kúú ra̱ káa? ¿Á o̱
47 ’Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dándáki Ndios
du̱ú María va kúú naná ra̱ káa, ta
ña̱yuu na̱ kíán táto̱ꞌon iin ñóno̱, ña̱ ñani ra̱ kúú Jacobo xíꞌín José, xíꞌín
kía̱n chírnee ra ini ta̱ñoꞌo̱, ta ndi Simón, xíꞌín Judas? 56 ¿Á o̱ du̱ú ki ̱ꞌo
ndáa mií vá ti ̱yaká sárnee noo̱án. ra̱ káa ndéi tein yó yóꞌo? Sa̱ꞌá ño̱ó,
48 Tá ni ̱ chití noo̱án, dá taó ra̱án
¿ndeí ni ̱ niꞌi ̱ ta̱a káa ña̱ ndi ̱chí náꞌá
yuꞌú ta̱kui ̱í, dá kandei ra ka̱xi ra rá? ―kaá ña̱yuu ñoó.
ti ̱yaká taán ra̱ ini ti ̱yika̱ rá, ta kirí ko̱ 57 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní nákoni taꞌon ñaá
náꞌano noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní xíin na ni ̱ saꞌanda ra̱ choon noo̱ soldado ra̱
kandísa ñaá ná. ña̱ ná kaꞌanda ra̱ diko̱ Juan noo̱
nákaa̱ na̱ veꞌe ka̱a. 11 Dá ni ̱ saꞌanda
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xiꞌi ̱ Juan, na̱ sa̱ ra̱án, ta ni ̱ chi ̱káa̱ ra̱ dini ̱ ná ini iin
da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu koꞌo̱ néꞌe ra ni ̱ ka̱sáa̱ ra̱ ni ̱ xi ̱ꞌo raa̱n
kaa ra̱ xíꞌín ta̱ kéchóon noo̱ rá: ni ̱ na̱kiꞌin ra yikí ko̱ño na̱. Dá néꞌe
―Juan, táꞌa̱n ra̱ sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ raa̱n ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ da̱ndúxi ra. Dá ni ̱
ña̱yuu va kúú ta̱a ñoó. Ni ̱ na̱taki va kee ra kuaꞌa̱n ra̱ kasto̱ꞌon ra xíꞌín
ra, sa̱ꞌá ño̱ó kándéé rá kée ra ña̱ꞌa Jesús ña̱ ni ̱ kuu.
ndato xíꞌín ña̱yuu.
3 Dión ni ̱ kaa Herodes, dá chi ̱ mií
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xi ̱ꞌo Jesús ña̱ꞌa ni ̱
rá ni ̱ saꞌanda choon, dá ni ̱ tiin sa̱sáꞌan oꞌo̱n mil ta̱a
soldado Juan, dá ni ̱ soꞌoni ñaá rá 13 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ dión ni ̱
xíꞌín cadena, dá ni ̱ chi ̱káa̱ ñaá rá ndoꞌo Juan, dá ni ̱ kaa na ini iin
veꞌe ka̱a, chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ xika̱ barco, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱
Herodías, ñá ni ̱ sa̱ kuu ñadiꞌí ñani xíán no̱ó ko̱ó ña̱yuu ndéi. Tído ni ̱
ra̱, ta̱ ni ̱ sa̱ naní Felipe. 4 Dión ni ̱ kee
ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu noo̱ kuaꞌa̱n Jesús,
ra, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa Juan xíꞌín rá: dá ni ̱ ka̱nkuei na iin rá iin ñoo noo̱
―Kua̱chi nda̱ꞌo kíán, chi ̱ ió yo̱ꞌó ndéi na xíka sáꞌá ná tákuei na kuaꞌa̱n
xíꞌín ñadiꞌí ñano̱n ―kaá na̱. na̱ niꞌi ̱ ná Jesús. 14 Tá ni ̱ keta Jesús
rá. Ta kúú ni ̱ na̱taꞌan ini ra̱ ña̱ ni ̱ kuu̱ dáá ñóó, dá ni ̱ na̱tuu yati ñaá ta̱
kee xi. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ya̱ꞌa yúꞌu̱ rá ni ̱
xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
kaꞌa̱n ra̱ to̱ꞌon ta̱a ña̱ ki ̱ꞌo ra ndi ―Ko̱ ta̱ꞌón veꞌe ndíta yati yóꞌo, ta
ndáa míí vá ña̱ꞌa ná kaka̱ xi ̱. 8 Dá ni ̱ sa̱ ni ̱ ini va, sa̱ꞌá ño̱ó kaꞌanda ní
da̱káꞌa̱n kue̱ꞌé ñaá ñá kúú naná xi ̱. choon no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ yóꞌo ña̱ ná
Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa xi ̱ xíꞌín rá: koꞌo̱n na̱ noo̱ ñóꞌo ñoo kuálí, dá ná
―Ki ̱ꞌo ní iin koꞌo̱ ná kakaa̱ dini ̱ kuiin na ña̱ꞌa kasáꞌan na.
Juan, ta̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu, noo̱í 16 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
seídóꞌo ndidaá ña̱yuu ndéi mesa ña̱ ―Ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa kuaꞌa̱ néꞌe ndu.
ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ dión xíꞌín xí, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ Sa̱va̱ꞌa oꞌo̱n pan xíꞌín uu̱ ti ̱yaká va.
31 San Mateo 14
18 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: na no̱ó ta̱kui ̱í ñóó, kúú ni ̱ ka̱ndadí
―Kuaꞌán ndo̱ kiꞌin ndóa̱n, tá dáá. nda̱ꞌo ra, ta ni ̱ ka̱yuꞌú rá:
19 Dá ni ̱ saꞌanda na̱ choon ña̱
―¡Káa ve̱i íꞌíná!
ndidaá ña̱yuu ná kandei na noo̱ ita Ta kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú rá sa̱ꞌá
ñoó. Dá ni ̱ tiin na ndin oꞌo̱n pan ñoó ña̱ ni ̱ yu̱ꞌú ra̱. 27 Ta kúú ni ̱ kaa Jesús
ti ̱yaká ñoó. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo naa̱n no̱ó ta̱a ―Tatá, tá mií ní kúú ní, konó ní
xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱ dasá ráa̱n no̱ó ná kakai no̱ó ta̱kui ̱í xaa̱n saa̱i ̱ ni ̱ꞌí
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. 20 Dá ni ̱ sa̱sáꞌan
mií ní.
ndidaá ña̱yuu ñoó nda̱ ni ̱ ndi ̱noo 29 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ni ̱ sa̱sáꞌan ni ̱ kee Jesús, ta ko̱ íin dee̱n kána tachi ̱ ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
taꞌon ní kekuendá na̱ñáꞌa̱ xíꞌín kixian ni ̱ yu̱ꞌú ra̱. Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá
takuálí. ko̱ke̱ta kaꞌani ra kuaꞌa̱n ra̱ ini ta̱kui ̱í.
Dá ni ̱ ka̱yuꞌú rá:
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xika Jesús no̱ó ―¡Dáka̱ki ní yuꞌu̱, tatá!
ta̱ñoꞌo̱ 31 Dá ni ̱ tiin na ndáꞌa̱ rá ni ̱ ka̱neꞌe
ka̱ndo̱o Jesús kaꞌa̱n na̱ ndisáꞌán xíꞌín barco, kúú ni ̱ sa̱ tuu va tachi ̱ dée̱n
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. 23 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
ñoó. 33 Dá ni ̱ na̱tuu yati ndidaá ta̱a
kaꞌa̱n na̱ ndisáꞌán xíꞌín ná, dá ni ̱ kee ñóꞌo ini barco ñoó noo̱ Jesús, ta ni ̱
na kuaꞌa̱n na̱ dini ̱ yúku̱ íin ñoó sa̱ nda̱ño̱ꞌo ñaá rá, ta kaá ra̱ xíꞌín ná:
kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. Dá tá ni ̱ kuaá, ―Miía̱n ndaa̱ ndisa de̱ꞌe Ndios
iin tóꞌón mií vá ná nákaa̱ dini ̱ yúku̱ kúú mií ní.
ñoó. 24 Ta du̱ú ni ̱ taꞌi ̱ dáo ii ̱ vá barco
ñoó kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱ ñoó. Ta Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús na̱
kúú xoo diꞌa xoo diꞌa nákuii ̱n ndichi kúꞌu̱ ndéi chí kuendá Genesaret
ta̱kui ̱í ñáni táꞌan rá ndi ̱ka barco noo̱ 34 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ chi ̱kaꞌanda na̱
kánóo rá kuaꞌa̱n ra̱, ta de̱én nda̱ꞌo no̱ó ta̱ñoꞌo̱ ñoó, dá ni ̱ saa̱ na̱ noo̱
ve̱i tachi ̱ chi ̱ xoo no̱ó kuaꞌa̱n ra̱. kúú kuendá Genesaret. 35 Tá ni ̱
Jesús. Ta ndáka na ndidaá na̱ kúꞌu̱ 8 Táꞌa̱n ña̱yuu ndéi viti kékáꞌano
ni ̱ saa̱ na̱ no̱ó Jesús. 36 Dá ni ̱ seí
na yuꞌu̱ xíꞌín yúꞌu̱ oon va na,
ndaꞌí na̱ noo̱ Jesús ña̱ ná konó ná tído xíꞌín nío̱ ná ko̱ kóni ̱ taꞌon na
dákoꞌo̱n ndáꞌa̱ ná sa̱va̱ꞌa yuꞌú kotó yuꞌu̱.
na̱, dá ná nduva̱ꞌa na, kaá na̱. Ta 9 Ko̱ ndáya̱ꞌi taꞌon ña̱ ndáño̱ꞌo na
ndidaá na̱ ni ̱ da̱kóꞌo̱n ndáꞌa̱ yuꞌú yuꞌu̱,
kotó na̱ ñoó ni ̱ ndu̱va̱ꞌa. dá chi ̱ ña̱ dánaꞌa̱ na̱ kúú ña̱ ni ̱
ndaki ini ña̱xintóni ̱ ta̱a va.
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ kánian kee yó 10 Dá ni ̱ kana Jesús ña̱yuu kuáꞌa̱
ña̱ kóni ̱ Ndios, ta o̱ du̱ú ña̱ kóni ̱ ta̱a ñoó ña̱ ná natuu yati cháá ka̱ na̱, dá
fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley ―Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n
Moisés no̱ó Jesús. Ta̱ yóꞌo kúú ra̱ ni ̱ xíꞌín ndó, dá katóni ̱ va̱ꞌa ini ndo̱.
kii ñoo Jerusalén. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín 11 Ni iin ña̱ꞌa seí ndo̱ ko̱ dáyako̱ ñaá
sáꞌano ñoo yo̱ tá sata̱? Chi ̱ ko̱ nákata ná, dá ni ̱ kaa ra̱:
ra ndáꞌa̱ rá xíꞌín ña̱ñóꞌó, dá keí rá ―¿Á náꞌá ní ña̱ ni ̱ tarꞌuꞌu̱ nda̱ꞌo ini
pan. ta̱ fariseo sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ní dión?
3 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
13 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
―Ta ndoꞌó, ¿ndiva̱ꞌa dánkoo xoo ―Ndidaá yuku̱, ña̱ ko̱ ní xíti tatái ̱,
ndó choon saꞌándá Ndios, ta ndíꞌi na̱ ió induú, ñoó kía̱n kánian toꞌon
cháá ka̱ ini ndo̱ kee ndó choon ni ̱ na xíꞌín nda̱ yo̱ꞌan. 14 Ná dáꞌa ni
saꞌanda ta̱ sáꞌano ñoo yo̱? 4 Dá chi ̱ nakani ini ndo̱ saꞌa̱ rá, chi ̱ ta̱a ko̱
diꞌa kuaꞌa̱n choon ni ̱ saꞌanda Ndios: túu noo̱ vá kúú rá, ta tíin ndaa ra̱
“Koo ña̱ñóꞌó ndó noo̱ tatá ndo̱ xíꞌín dao ka̱ na̱ ko̱ túu noo̱. Chi ̱ tá tíin
noo̱ naná ndo̱”, ta “Ndi ndáa mií vá ndaa iin ta̱a ko̱ túu noo̱ iin ka̱ ta̱ ko̱
ña̱yuu ná ya̱ꞌa kaꞌa̱n ndava̱ꞌa xíꞌín túu noo̱, dá kía̱n ndi nduú ra̱ kue̱i
tatá na̱ o xíꞌín naná na̱, na̱ yóꞌo kúú ini yái ̱.
na̱ kánian kuu.” 5 Tído ndoꞌó kúú ra̱
15 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín ná:
kaá ña̱ kuu va kaꞌa̱n ña̱yuu xíꞌín tatá ―Nakani ní xíꞌín nduꞌu̱ ndi
na̱, xíꞌín naná na̱: “O̱ kúu taꞌon dándáki to̱ꞌon ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan ní ni ̱
chindeéí mií ní xíꞌín ña̱ꞌa néꞌe va̱ꞌi, da̱náꞌa̱ ní no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó.
chi ̱ sa̱ ni ̱ kaai ̱ ki ̱ꞌoi ña̱ noo̱ Ndios.” 16 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín Pedro:
xíꞌín naná na̱, kaá ndo̱ꞌó. Ta dión ndo̱ ña̱ ndidaá ña̱ꞌa seí ña̱yuu, ini
kée ndó dátu̱ú ndó choon ni ̱ saꞌanda ti ̱xi va na kuaꞌa̱n? Tá kúú tá ni ̱ ndiꞌi,
Ndios xíꞌín ña̱ ni ̱ ndaki ini mií ndó. dá kuaꞌa̱n na̱ sata̱ véꞌe tatá náa̱n.
7 ’¡Ta̱a uu̱ noo̱ vá kúú ndó! Ndaa̱
18 Tído to̱ꞌon kánkuei yúꞌu̱ ná, ño̱ó
va ni ̱ kaꞌa̱n profeta Isaías saꞌa̱ ndo̱, kía̱n ve̱i nda̱ ma̱á nío̱ ná, ta ño̱ó diꞌa
chi ̱ diꞌa ni ̱ taa na: kía̱n dáyako̱ ñaá noo̱ Ndios. 19 Dá
33 San Mateo 15
chi ̱ nda̱ ma̱á nío̱ ná ve̱i ña̱ kini 27 Dá ni ̱ kaa ñáꞌa̱ ñoó xíꞌín ná:
nákani ini na̱ kee na, dá kaꞌání ná ―Ndaa̱ va káꞌa̱n ní, tatá. Tído seí
ña̱yuu, ta kée na kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ va ti ̱na ñoó yúchi ̱ pan ña̱ kuéi yúꞌu̱
kúú ñadiꞌí na̱ o̱ yíi ̱ ná, ta kée na ña̱ mesa satoꞌo ri ̱.
kaꞌan noo̱ xíꞌín ñíi ̱ ná, ta kíꞌin 28 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌán:
kuíꞌíná ná, ta káva̱ꞌa na kua̱chi tóꞌón ―Naná lóꞌo̱, miía̱n ndaa̱ ndisa
saꞌa̱ dao ka̱ na̱, ta káꞌa̱n ndava̱ꞌa na kándéé káꞌano ino̱n yuꞌu̱. Ta ná
saꞌa̱ ndi ndáa mií vá ña̱yuu. koꞌi ̱n keei ña̱ xíko̱n ―kaá na̱.
20 Ndidaá ña̱ kini yóꞌo kía̱n dáyako̱
Ta kúú mií hora daá ñóó ni ̱
ñaá noo̱ Ndios. Tído ña̱ ko̱ nákata na ndu̱va̱ꞌa de̱ꞌe diꞌáa̱n.
ndáꞌa̱ ná xíꞌín ña̱ñóꞌó, dá keí ná ña̱ꞌa,
ko̱ dáyako̱ taꞌon ñaá noo̱ Ndios. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús kua̱ꞌá
nda̱ꞌo ña̱yuu
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin 29 Dá ni ̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱. Tá ni ̱
xíꞌín ná chí kuendá ñoo Tiro xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ na̱tuu yati noo̱
ñoo Sidón. 22 Ñoó ni ̱ ka̱sáa̱ iin ñáꞌa̱,
ná, ta ndáka na na̱ ni ̱ na̱tií saꞌa̱, xíꞌín
ta kíán iin ñáꞌa̱ kuendá Canaán. Ta na̱ ko̱ túu noo̱, xíꞌín na̱ ko̱ ku̱ú
ni ̱ kixián iin ñoo lóꞌo̱ nákaa̱ yati káꞌa̱n, xíꞌín na̱ ko̱ ndáa va̱ꞌa ndáꞌa̱
ñoó. Dá ni ̱ ka̱yuꞌán Jesús: xíꞌín saꞌa̱, xíꞌín na̱ ndóꞌo dao ka̱
―Tatá, mií ní na̱ kúú de̱ꞌe na̱ veꞌe kueꞌe̱, ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ni ̱ chi ̱ndei ñaá ná
rey David, kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌá yuꞌu̱, chi ̱ noo̱ íin Jesús. Dá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ñaá ná.
ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱ de̱ꞌe diꞌíi ̱ kée iin 31 Ta kúú ni ̱ naá ini ña̱yuu ñoó sa̱ꞌá
táto̱ꞌon iin léko, kirí ni ̱ nda̱ñóꞌó vá, xíꞌín ná ñóó. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios yuꞌu̱ ve̱ii. ―Kúꞌu̱ nda̱ꞌo inii ̱ sa̱ꞌá ña̱yuu kuáꞌa̱
25 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ ñáꞌa̱ ñoó ni ̱ sa̱ kuíi ̱n
yóꞌo chi ̱ sa̱ ni ̱ xi ̱no oni ̱ kuu̱ ndéi na
xi ̱tíán noo̱ Jesús, ta ni ̱ kaaa̱n: xíꞌín yuꞌu̱, ta ko̱ó ka̱ ña̱ꞌa kasáꞌan ná.
―¡Chindeé ní yuꞌu̱, tatá! Tído ko̱ kóni ̱ taꞌon yuꞌu̱ tandaꞌá
26 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌán:
nditai na̱ noꞌo̱ veꞌe na, dá chi ̱ oon ni
―Ko̱ váꞌa taꞌon kuio ndaa yo̱ pan kuu yi ̱ꞌí na̱ íchi ̱.
ndáꞌa̱ takuálí, ta ki ̱ꞌo yóa̱n no̱ó ti ̱na. 33 Dá ni ̱ kaa ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñóó:
San Mateo 15, 16 34
―¿Ndeí kiꞌin yó kuaꞌa̱ pan noo̱ íin víkó nda̱ꞌo.” ¡Kúú ndó ña̱yuu uu̱
kúú ñoꞌó i ̱chí yóꞌo ki ̱ꞌo yó keí ña̱yuu noo̱, dá chi ̱ va̱ꞌa ti ̱ꞌa ndó kándaa̱ ini
kuáꞌa̱ yóꞌo, dá ndinoo ini na̱? ndo̱ ndi kee induú, tído ko̱ kándaa̱
34 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Jesús:
ini ndo̱ ndi kóni ̱ kaa ña̱ náꞌano xiní
―¿Ndidaá pan néꞌe ndó? ndo̱ tiempo viti! 4 Ña̱yuu kíni nda̱ꞌo
“Va̱ꞌa nda̱ꞌo koo taa̱n, chi ̱ ni ̱ kana ini ndo̱ ña̱ usa̱ va pan ni ̱ tiin yuꞌu̱ ni ̱
kuaꞌá induú.” 3 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ naꞌa,
xi ̱ꞌoi ni ̱ sa̱sáꞌan komi ̱ mil ta̱a? Ta, ¿á
dá kaá ndo̱ diꞌa: “Kana nda̱ꞌo tachi ̱ ko̱ ndísaa̱ taꞌon ini ndo̱ ndidaá
kuu̱ víti, chi ̱ ni ̱ kana kuaꞌá induú, ta ti ̱yika̱ ni ̱ da̱kútí ndó xíꞌín ña̱ ni ̱
35 San Mateo 16
ka̱ndo̱o no̱ó ni ̱ sa̱sáꞌan ña̱yuu ñoó? kuendái ̱, ta o̱ kándeé taꞌon ña̱ kúú
11 ¿Á ko̱ kándaa̱ i ̱í vá ini ndo̱ ña̱ ko̱ yái ̱ ndi ̱i dánaá ñaáán. 19 Ta noo̱
ní kaꞌa̱n taꞌon vei saꞌa̱ pan? Chi ̱ ña̱ ndáꞌa̱ miíón naki ̱ꞌo yuꞌu̱ ndaꞌá ka̱a,
ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó kía̱n dándáki ña̱ dá kaꞌa̱ndo̱n choon no̱ó ña̱yuu ñóꞌo
kánian kandaa ndo̱ mií ndó no̱ó ña̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. Chi ̱ tá ná kaꞌa̱ndo̱n
dákuita̱ ta̱chí pan, ña̱ kéchóon ta̱ choon no̱ó ña̱yuu Ndios, ta kuiin
fariseo xíꞌín ta̱ saduceo. Ndios xíꞌón. Tá ná kado̱n dao choon
12 Dá ví ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ ko̱ ní
noo̱ ná, ta kuiin taꞌani Ndios xíꞌón
kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ña̱ kánian kandaa ra̱ ―kaá na̱.
mií rá no̱ó ña̱ dákuita̱ ta̱chí ndisa 20 Dá ni ̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó ta̱
pan. Chi ̱ diꞌa ni ̱ kaꞌa̱n na̱ ña̱ kandaa xíonoo xíꞌín ná ña̱ ná dáꞌa ni kaꞌa̱n
ra̱ mií rá no̱ó to̱ꞌon dánaꞌa̱ ta̱ fariseo ra̱ xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu ña̱ mií ná
xíꞌín ta̱ saduceo. kúú Jesús, na̱ kúú Cristo.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaa Pedro ña̱ Jesús Yóꞌo kásto̱ꞌon Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo
kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá xíꞌín ná ndi ndoꞌo na, dá kuu na̱.
13 Tá ni ̱ saa̱ Jesús chí ñoo Cesarea
21 Nda̱ daá ni ̱ ka̱sáꞌá ná kásto̱ꞌon
Filipo, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ná ta̱ xíonoo na xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná ña̱ miía̱n
xíꞌín ná, ta kaá na̱ xíꞌín rá: koꞌo̱n na̱ ñoo Jerusalén, dá ndoꞌo
―¿Ndá yoo kúú yuꞌu̱, na̱ ni ̱ nduu naní nío̱ ná kee ta̱ sáꞌano xíꞌín ta̱
ta̱a ñayuú yóꞌo, kaá ña̱yuu ñoó? duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley
14 Dá ni ̱ kaa ta̱a xíonoo xíꞌín ná:
Moisés, ta kuu na̱. Ndiꞌi, dá nataki
―Dao na kaá ña̱ kúú ní Juan, na̱ na̱ ti ̱xi kuu̱ óni ̱. 22 Dá ni ̱ taó xóo ñaá
sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu. Ta dao ka̱ Pedro. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá dána̱ni ñaá
na̱ kaá ña̱ kúú ní profeta Elías. Ta rá, ta kaá ra̱ xíꞌín ná:
dao ka̱ na̱ kaá ña̱ kúú ní profeta ―Tatá, o̱ kónó taꞌon Ndios ña̱
Jeremías. Ta dao na kaá ña̱ kúú ní ndoꞌo ní dión. ¡Ni iin kuu̱ o̱ ndóꞌo ní
iin ka̱ profeta. dión!
15 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
23 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni ̱ sa̱
―Ta ndoꞌó viti, ¿ndá yoo kúú nde̱ꞌé ná Pedro. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
yuꞌu̱, kaá ndo̱ꞌó? rá:
16 Dá ni ̱ kaa Simón Pedro:
―¡Kuaꞌán kuxoo no̱ói ̱, chi ̱ kéeón
―Mií ní kúú Cristo, na̱ dáka̱ki táto̱ꞌon kée ña̱ uꞌu̱! Yoꞌó kúú ra̱
ñaá. Ta mií ní kúú de̱ꞌe Ndios ta̱kí. kétéin no̱ói ̱, chi ̱ ko̱ nákani ino̱n sa̱ꞌá
17 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín Pedro:
ña̱ kóni ̱ Ndios, diꞌa nákani ino̱n
―Ndikáꞌán ví yoꞌó, Simón, de̱ꞌe táto̱ꞌon ki ̱ꞌo nákani ini ta̱a va.
Jonás, dá chi ̱ o̱ du̱ú ña̱yuu ní dátoo̱n 24 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín
ndáa na̱ kóni ̱ dáka̱ki na mií ná 5 Ta xía̱n nani káꞌa̱n ii ̱ Pedro xíꞌín
ñayuú yóꞌo, no̱ón diꞌa kúú na̱ kuu. ná, kúú ni ̱ na̱xino̱ iin viko̱ ndato yéꞌe̱.
Tído ndi ndaá na̱ xíꞌo mií ña̱ kuu na̱ Ta kúú ni ̱ da̱dáꞌi ñaá. Ta kúú tein
saꞌa̱ yúꞌu̱, no̱ón diꞌa kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ viko̱ ñoó ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ni ̱ kaꞌa̱n Ndios:
kataki na̱. 26 Dá chi ̱, ¿ndí ki ̱án va̱ꞌa
―Ta̱ yóꞌo kúú de̱ꞌe mani ̱ yuꞌu̱, ta
ni ̱ꞌí ña̱yuu tá ná kandeé ná niꞌi ̱ ná nátaꞌan inii ̱ xiníi ̱ xí. Kueídóꞌo ndó
ndidaá ña̱ kui ̱ká ió ñayuú yóꞌo, ta to̱ꞌon káꞌa̱n xi ̱ ―kaá na̱.
naá vá ná noo̱ Ndios? O, ¿ndí ki ̱án 6 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱ xíonoo xíꞌín ná
kúú ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi cháá ka̱ tá o̱ du̱ú ñoó to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Ndios, dá ni ̱ sa̱
ña̱ niꞌi ̱ ná ña̱ kataki chíchí ná, káꞌán kui ̱ta xi ̱tí rá, ta ni ̱ xino̱ taan ra̱ nda̱
ndó? 27 Dá chi ̱ iin kuu̱, dá nandió
no̱ñóꞌo̱, ta ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra. 7 Dá ni ̱
ko̱o na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo na̱tuu yati Jesús noo̱ ndéi ra, dá ni ̱
kasaa̱ na̱, ta ndato nayeꞌe̱ ndaa na̱ kani ndáꞌa̱ ná sata̱ rá, dá ni ̱ kaa na̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo náyeꞌe̱ tatá na̱, ta xíꞌín rá:
nandió ko̱o na xíꞌín ndidaá ángel ―Ndakuei ndó, ta ná dáꞌa ni yu̱ꞌú
kéchóon noo̱ ná, dá chiya̱ꞌi na iin rá ndo̱.
iin ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa choon ni ̱ 8 Dá tá ni ̱ nda̱neꞌe noo̱ rá, kúú sa̱
ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo tá koo na kii ndi ̱ka yúku̱ ñoó xíꞌín ta̱a ñoó, dá ni ̱
na dándáki na ―kaá Jesús. saꞌanda na̱ choon noo̱ rá, ta kaá na̱:
―Ná dáꞌa ni nakani ndó xíꞌín ni
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa ñíi ̱ iin tóꞌón ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ naꞌa̱ Ndios
Jesús xíꞌín dáꞌo̱n ná noo̱ ndo̱ nda̱ ná kasandaá kuu̱
xíꞌín Jacobo, xíꞌín ñani ra̱, ta̱ naní ―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ta̱a dánaꞌa̱ ley
Juan kuaꞌa̱n na̱ dini ̱ iin yúku̱ di ̱kó. Moisés ña̱ dinñóꞌó ka̱ kánian kii
2 Ta ñoó ni ̱ na̱da̱on na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
profeta Elías, dá kasaa̱ na̱ dáka̱ki
káa na noo̱ rá. Kúú ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa ñaá?
oon ví noo̱ ná táto̱ꞌon yéꞌe̱ ndi ̱ndii. 11 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
Moisés, ta iin ka̱an ̱ ná koo Elías ná ñóó ña̱ káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Juan, na̱ sa̱
―kaá ra̱. da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu.
37 San Mateo 17
dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín
15 ―Tatá, kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌá de̱ꞌe lóꞌi ̱,
ná:
dá chi ̱ ndóꞌo xi kueꞌe̱ xíꞌi ̱ yi ̱ꞌí, ta ―Koꞌo̱n iin ta̱a naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱
ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱ xí, chi ̱ kánkao nda̱ꞌo nduu ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ ndáꞌa̱ ta̱
xi noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱, xíꞌín noo̱ ñóꞌo ta̱kui ̱í xiní uꞌu̱ ñaá, 23 dá kaꞌání ñaá rá.
―¡Nandeé ka̱ vía̱n ña̱yuu ko̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xi ̱ꞌo Jesús di ̱ꞌón saꞌa̱
kándísa kúú ndoꞌó, ta dóꞌó nda̱ꞌo veꞌe ño̱ꞌo káꞌano
ndó! ¿Ndidaa ka̱ ví kooi xíꞌín ndó? 24 Tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo Capernaum, dá
Ta, ¿ndidaa ka̱ ví ki ̱ꞌo ndeé iníi ̱ saꞌa̱ ni ̱ na̱tuu yati dao ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱
ndo̱? Kaneꞌe ndó tayií xaa̱n nakíi ̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano noo̱ ió Pedro, dá ni ̱
ndo̱ ―kaá na̱. nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
18 Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon noo̱
―¿Á ko̱ xíꞌo taꞌon maestro ní
espíritu kini nákaa̱ ini xi ̱. Dá ni ̱ di ̱ꞌón saꞌa̱ veꞌe ño̱ꞌo?
ketaan kuaꞌa̱n. Ta kúú iin ndée̱ vá 25 Dá ni ̱ kaa Pedro:
ña̱ nduva̱ꞌa xi kee Ndios. Miía̱n ndaa̱ ―No̱ó na̱ ñoo tu̱kú vá kíꞌin ya̱ꞌi ra.
ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ va̱ꞌará lúꞌu̱ Dá ni ̱ kaa Jesús:
kandeé iní ndo̱ Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ―Jaa̱n, chi ̱ na̱ ñoo ra̱, ko̱ káni
leé ndíki ̱ mostaza, dá kía̱n kuu va taꞌan vaan chiya̱ꞌi na. 27 Tído ná dáꞌa
kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín yúku̱ íin káa: ni dárꞌuꞌu̱ yo̱ rá. Kuaꞌán yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱,
“Kuaꞌán ná kuiio̱n chí káa”; ta kúú ta tiión ti ̱yaká, ta kirí mií no̱ó ni ̱
dión vá kakuuan. Ta kúú ni iin ña̱ꞌa tiión, ta nandika̱ yúꞌu̱ ri ̱. Ta ñoó
o̱ kákuu ña̱ kuáchi ̱ noo̱ ndo̱. 21 Tído
nani ̱ꞌo̱n iin di ̱ꞌón ka̱a. Ta kaneꞌón ña̱
o̱ kándeé taꞌon ndó taó ndo̱ espíritu kisón, dá ki ̱ꞌón ña̱ noo̱ rá saꞌa̱ yúꞌu̱
kini, ña̱ kée dión, tá ná o̱ káka̱ ndo̱ xíꞌín saꞌa̱ miíón ―kaá na̱.
San Mateo 18 38
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndá yoo kúú kua̱chi xíꞌín ndáꞌa̱ ndo̱ o saꞌa̱ ndo̱, dá
na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ Ndios kía̱n kaꞌanda ndo̱ iin xooa̱n, ta dákána
na̱tuu yati ta̱ xíonoo xíꞌín ndó noo̱ ió Ndios xíꞌín iin xoo ndáꞌa̱
Jesús noo̱ ió na̱, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ndo̱ o xíꞌín iin xoo saꞌa̱ ndo̱ o̱ du̱ú
ná: ka̱aṉ koꞌo̱n ndo̱ xíꞌín ndi nduú ndáꞌa̱
―¿Ndá yoo kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ndo̱ o ndi nduú saꞌa̱ ndo̱ kañoꞌo ndó
ka̱ tein na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios? indayá noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱, táꞌa̱n ña̱ ni iin
2 Dá ni ̱ kana Jesús iin tayií lóꞌo̱ íin
kuu̱ o̱ ndáꞌo̱. 9 Tá yáꞌa ndó kée ndó
ñoó ni ̱ saa̱ xi ̱ noo̱ ná. Dá ni ̱ chi ̱kani kua̱chi xíꞌín nduchí nóó ndo̱, dá kía̱n
ñaá ná tein ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó. taó ndo̱án, ta dákána ndóa̱n. Chi ̱ va̱ꞌa
3 Dá ni ̱ kaa na̱:
cháá ka̱ ví ña̱ ku̱ꞌu ndó noo̱ ió Ndios
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó xíꞌín iin xoo nduchí nóó ndo̱ o̱ du̱ú
ña̱ tá ná o̱ náda̱on ndó mií ndó ka̱an ̱ koꞌo̱n ndo̱ xíꞌín ndi nduúa̱n
nduu ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú takuálí, kañoꞌo ndó indayá noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱.
dá kía̱n ni iin kuu̱ o̱ ko̱ní ndo̱ ndu̱ꞌu
ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. 4 Chi ̱ ndi ndáa
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin léko
na̱ kénóo mií táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú ni ̱ nda̱ñóꞌó
takuálí, no̱ón vá kúú na̱ ndáya̱ꞌi 10 ’O̱ sa̱ káñóꞌó ndó ni iin tóꞌón
cháá ka̱ tein na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ takuálí yóꞌo, chi ̱ miía̱n ndaa̱ káꞌi ̱n xíꞌín
Ndios. 5 Ta ndi ndáa miíó ña̱yuu ná
ndó ña̱ daá ndíta va ángel ndáka ñaá
natiin va̱ꞌa iin takuálí ta káa táto̱ꞌon náki ̱ꞌo na kuendá saꞌa̱ xí noo̱ tatái ̱, na̱
ki ̱ꞌo káa tayií yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ kúú ná ió induú, 11 chi ̱ ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a
kuendá yuꞌu̱, dá kía̱n keei kuendá ñayuú yóꞌo nandukú ná ña̱yuu ni ̱ kana
ña̱ mií váí ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa na. xoo noo̱ Ndios, dá dáka̱ki ñaá ná.
12 ’¿Ndi kée iin ta̱a ndáka iin ciento
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni léko tá ni ̱ nda̱ñóꞌó iin rí, káꞌán ndó?
dákaꞌa̱n kue̱ꞌé yo̱ dao ka̱ ña̱yuu ña̱ ¿Á ko̱ dánkoo taꞌon ra komi ̱ díko saꞌo̱n
ya̱ꞌa na kee na kua̱chi komi ̱ ka̱ ríón, dá kiꞌin ra koꞌo̱n ra̱
6 ’Ta ndi ndáa mií ña̱yuu kándéé
yúku̱ nandukú rá kirí ni ̱ nda̱ñóꞌó ñoó?
dákaꞌa̱n kue̱ꞌé takuálí kándísa yuꞌu̱ 13 Dá tá ni ̱ na̱níꞌi ̱ rá ri ̱, ná kaꞌa̱n ndaa̱i ̱
ña̱ ya̱ꞌa xi kee xi kua̱chi, no̱ón kúú xíꞌín ndó ña̱ kádii ̱ cháá ka̱ ini ra̱ saꞌa̱
na̱ va̱ꞌa cháá ka̱ ná kandiko̱ yuu̱ kiríóón o̱ du̱ú sa̱ꞌá komi ̱ díko saꞌo̱n
molino diko̱ ná, ta ná dáke̱ta ñaá ná komi ̱ kirí ko̱ ní ndáñóꞌó ñoó. 14 Ta
kua̱chi ni ̱ kee na, dá kía̱n kuaꞌán kíán táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin rey tá
ndo̱ kuaka ndó iin o uu̱ ka̱ ña̱yuu, ndékuendá ra̱ xíꞌín ta̱ kéchóon noo̱
dá chi ̱ kaá ley ña̱ uu̱ o oni ̱ ta̱a rá. 24 Iin kuu̱, dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá
xínñóꞌó ki ̱ꞌo kuendá saꞌa̱ iin ña̱ꞌa, dá ndékuendá ra̱ xíꞌín ra̱ tái ̱ noo̱ rá.
kía̱n keyíko̱ choon. 17 Tído tá ko̱ ní
Kúú ni ̱ kana ra iin ta̱a tái ̱ uxi ̱ mil
kékuendá na̱ ña̱yuu ndáka ndó ni ̱ di ̱ꞌón plata noo̱ rá ni ̱ saa̱ ra̱. 25 Ta ko̱
saꞌa̱n ndo̱, dá kía̱n naki ̱ꞌo ndó ní kándeé taꞌon ra chiya̱ꞌi ra di ̱ꞌón
kuendá noo̱ ndidaá na̱ kándísa xíꞌín tái ̱ ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌanda rey ñoó
ndó sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na. Tá ni no̱ó choon ña̱ ná di ̱kó rá mií rá xíꞌín
na̱ kándísa ñoó ko̱ ní xíin na nakoni ñadiꞌí ra̱, xíꞌín de̱ꞌe ra, xíꞌín ndidaá
na̱ kua̱chi na, dá kía̱n ná kando̱o na ña̱ va̱ꞌa ió noo̱ rá, dá ná naa̱ ña̱ tái ̱
kakuu na iin na̱ ko̱ náꞌá Ndios, o iin ra̱. 26 Dá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí ta̱ kéchóon
na̱ kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ noo̱ ndo̱. ñoó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá seí ndaꞌí ra̱ noo̱
18 ’Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
rey ñoó, ta kaá ra̱: “Tatá, kandati
ña̱ tá ná kadi ndo̱ dao choon no̱ó tóo ní yuꞌu̱, dá ná chiya̱ꞌi ndiꞌii ña̱
ña̱yuu ñayuú yóꞌo, kuiin va Ndios távi ̱ noo̱ ní.” 27 Dá ni ̱ kuꞌu̱ ini rey
xíꞌín ndó nda̱ induú. Ta tá ná ñoó saꞌa̱ rá. Ta kúú ni ̱ da̱yáa̱ ñaá rá,
kaꞌanda ndo̱ choon noo̱ dao ka̱ na̱ dá ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini ra̱ sa̱ꞌá di ̱ꞌón tái ̱
ñayuú yóꞌo, kuiin taꞌani Ndios xíꞌín ta̱a ñoó noo̱ rá.
ndó nda̱ induú. 19 Ta nándió ko̱o
28 ’Tído tá ni ̱ yaa̱ ta̱ ñoó kuaꞌa̱n ra̱,
tukui káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ tá nákiꞌin ta kúú ñoó ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan ra xíꞌín
táꞌan uu̱ ndo̱, ta iin no̱ó ni ̱ nduu iin ka̱ ta̱ kéchóon dáó xíꞌín rá, ta tái ̱
ña̱xintóni ̱ ndo̱, ta kaka̱ ndo̱ ndi ndáa ta̱a yóꞌo iin ciento di ̱ꞌón plata noo̱
mií vá ña̱ꞌa, dá kía̱n tatái ̱ Ndios, na̱ mií rá. Dá ni ̱ tiin ñaá rá, dá ni ̱
ió induú, ki ̱ꞌo na ña̱ noo̱ ndo̱. 20 Dá
ka̱sáꞌá dákua̱ꞌánó ñaá rá, dá kaá ra̱:
chi ̱ noo̱ nátaka uu̱ o oni ̱ ña̱yuu ndéi “Chiya̱ꞌi kíi ̱ ña̱ távo̱n noo̱í.” 29 Dá ni ̱
na kékáꞌano na yuꞌu̱, me̱ꞌí na̱ ñoó sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí taꞌani ta̱a kéchóon dáó
iói ̱. xíꞌín rá ñóó, ni ̱ ka̱sáꞌá seí ndaꞌí ra̱
21 Dá ni ̱ na̱tuu yati Pedro noo̱ ná,
noo̱ rá, ta kaá ra̱: “Kandati tóo ní
dá ni ̱ kaa ra̱: yuꞌu̱, dá ná chiya̱ꞌi ndiꞌii ña̱ távi ̱ noo̱
―Tatá, ¿ndidaá taꞌándá kánian ní.” 30 Tído ko̱ ní xíin taꞌon ra
kuꞌu̱ káꞌano inii ̱ saꞌa̱ ñanii ̱ tá yáꞌa na kandati tóo ñaá rá. Diꞌa ni ̱ saꞌa̱n ra̱
noo̱í? ¿Á nda̱ usa̱ ví taꞌándá? ni ̱ saki ra̱ choon sa̱ꞌá ra̱ tái ̱ noo̱ rá,
22 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
dá ni ̱ chi ̱káa̱ ñaá rá veꞌe ka̱a nda̱ ná
―O̱ du̱ú usa̱ oon ni taꞌándá, kaá chiya̱ꞌi ndiꞌi ra ña̱ tái ̱ ra̱ noo̱ rá. 31 Tá
yuꞌu̱. Diꞌa nandió ko̱oón kuꞌu̱ ni ̱ xini dao ka̱ ta̱ kéchóon dáó xíꞌín
káꞌano ino̱n saꞌa̱ ná oni ̱ diko uxi ̱ rá ña̱ dión ni ̱ kee ra, kúú ni ̱ tarꞌuꞌu̱
taꞌándá. Ta keeón dión usa̱ nda̱ꞌo ini ra̱. Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱
taꞌándá. na̱kani ndiꞌi ra xíꞌín rey ñoó saꞌa̱
San Mateo 18, 19 40
yoꞌó. Dión ví kua̱ꞌá di ̱ꞌón tái ̱ yoꞌó ―Tá ki ̱ꞌo dión kíán, ta ¿ndiva̱ꞌa ni ̱
no̱ói ̱, tído ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano va inii ̱ sonó Moisés ña̱ kuu va ki ̱ꞌo iin ta̱a iin
sa̱ꞌo̱n, dá chi ̱ ni ̱ seí ndaꞌávóo̱n noo̱í. tuti noo̱ ñadiꞌí ra̱ ña̱ káꞌa̱n ña̱ kóni ̱ ra̱
33 Ta, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ ní xi ̱ꞌo káꞌano
kaꞌanda táꞌan ra xíꞌán, ndiꞌi daá, dá
ino̱n sa̱ꞌá ta̱ kéchóon dáó xíꞌón kuu va dánkoo ñaá rá? ―kaá ra̱.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini yuꞌu̱ 8 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
na̱ ió induú, xíꞌín iin rá iin ndoꞌó tá káꞌa̱n yuꞌu̱ ña̱ ndi ndáa mií vá ta̱a ni ̱
ná o̱ kúꞌu̱ káꞌano ndisa ini ndo̱ saꞌa̱ da̱nkoo ñadiꞌí ra̱, xía̱n nani ko̱ kíán
ñani ndo̱ ―kaá Jesús. kua̱chi ña̱ ni ̱ na̱tu̱uán xíꞌín iin ka̱
ta̱a, ta ni ̱ ta̱ndáꞌa̱ rá xíꞌín iin ka̱ ñáꞌa̱,
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni dá kía̱n ro̱ón kúú ra̱ yáꞌa kée kua̱chi
dánkoo iin ta̱a ñadiꞌí ra̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó noo̱ Ndios. Ta ndi
ñaá kuaꞌa̱n na̱, ta ñoó ni ̱ ndu̱va̱ꞌa na ―Tá dión ndóꞌo ta̱a xíꞌín ñadiꞌí ra̱,
ndidaá na̱ kúꞌu̱. dá kía̱n va̱ꞌa ka̱an ̱ ná dáꞌa ni tandaꞌa̱
3 Dá ni ̱ na̱tuu yati dao ta̱ fariseo
yo̱.
noo̱ íin Jesús, dá ni ̱ kaꞌán rá dátu̱ú 11 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ñaá rá, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: ―O̱ du̱ú ndidaá ta̱a kándía kee
―¿Á kuu dánkoo iin ta̱a ñadiꞌí ra̱ dión, sa̱va̱ꞌa ra̱ ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ noo̱ Ndios
saꞌa̱ ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa? vá kúú ra̱ kandeé iní kee dión. 12 Dá
chinóo na ndáꞌa̱ ná dini ̱ xí, dá ná ―Tá kóno̱n kakuuón iin ta̱a ndaa̱
kaka̱ na̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ xí. noo̱ Ndios, kuaꞌán di ̱kó ndíꞌón ña̱ꞌa
Tído ni ̱ ka̱sáꞌá ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús ió noo̱o̱n, ta dasóo̱n di ̱ꞌón ñoó no̱ó
dána̱ni ra ña̱yuu ñoó sa̱ꞌá ña̱ kée na na̱ kúndaꞌí, dá kía̱n koo kuíkón chí
dión. 14 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
induú, dá kía̱n kisón kanooón xíꞌín
―Konó ndó noo̱ takuálí xaa̱n ná yuꞌu̱.
kii xi noo̱ yúꞌu̱. Ná dáꞌa ni chituu 22 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ dión ni ̱ kaa
ndó xi ̱, dá chi ̱ ña̱yuu kándéé iní tatá Jesús, ta kúndaꞌí nda̱ꞌo ni ̱ kuu ini ra̱
Ndios táto̱ꞌon kándéé iní takuálí ni ̱ na̱ndió ko̱o ra kuaꞌa̱n ra̱, chi ̱ ta̱
xaa̱n tatá xi ̱, no̱ón kúú na̱ ñóꞌo ti ̱xi kui ̱ká nda̱ꞌo kúú rá.
ndáꞌa̱ Ndios ―kaá na̱. 23 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo
kúú na̱ va̱ꞌa. Tído, tá kóno̱n ni ̱ꞌo̱n ña̱ nde̱ꞌé ná noo̱ rá, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
kataki chíchón, dá kía̱n kánian rá:
keeón choon saꞌándá Ndios. ―Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu o̱
18 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
kándeé kee dión, tído ndidaá táꞌa̱n
―¿Ndi ndáa choon kánian keei? va ña̱ꞌa kándéé Ndios kee na.
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: 27 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín ná:
―O̱ sa̱ kaꞌánóo̱n ndi ̱i, ta o̱ sa̱ ―Nduꞌu̱ kúú ra̱ ni ̱ da̱nkoo ndiꞌi
kéeón kua̱chi xíꞌín iin ñáꞌa̱ ko̱ kúú ndidaá kúú ña̱ꞌa ió noo̱ ndú, ta
ñadiꞌóo̱n, ta o̱ sa̱ kíꞌin kuíꞌínón, ta o̱ xíonoo ndu xíꞌín mií ní, tatá. ¿Ndí
sa̱ káva̱ꞌón ña̱ to̱ꞌón kaꞌo̱n, 19 ta koo
ki ̱án ki ̱ꞌo Ndios noo̱ ndúꞌu̱, tá dáá?
ña̱ñóꞌó noo̱ tatóo̱n xíꞌín noo̱ nanóo̱n, 28 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ta kuꞌu̱ ino̱n sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌón ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
táto̱ꞌon ndóꞌón xíꞌín miíón. ña̱ tá ná kasandaá kuu̱ ndesa̱á Ndios
San Mateo 19, 20 42
ndidaá ña̱ꞌa, dá kako̱o na̱ ni ̱ nduu noo̱ uva ra̱. 6 Dá ni ̱ kee tuku ra
ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ téi ̱ noo̱ dándáki kuaꞌa̱n ra̱ táto̱ꞌon ka̱ oꞌo̱n sa̱ꞌini, ta
na noo̱ ndato téí náyeꞌe̱ ndaa induú. ni ̱ niꞌi ̱ túku ra dao ka̱ ta̱a ndéi oon.
Ta ndoꞌó, na̱ sa̱ xi ̱onoo xíꞌín yuꞌu̱, Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: “¿Ndiva̱ꞌa ndéi
nandei taꞌani ndó noo̱ ndin uxi ̱ uu̱ oon ndó iin níí kuu̱ víti?” 7 Dá ni ̱
téi ̱ ndíta ñoó, dá keyíko̱ ndo̱ sa̱ꞌá kaa ta̱a ñoó: “Dá chi ̱ ko̱ íin taꞌon
ña̱yuu ni ̱ kii tein na̱ veꞌe ndin uxi ̱ uu̱ xíꞌo choon kee nduꞌu̱.” Dá ni ̱ kaa
de̱ꞌe ta̱ Israel. 29 Ta ndi ndáa miíó na̱
satoꞌo uva ñoó xíꞌín rá: “Kuaꞌán ndo̱
ni ̱ da̱nkoo veꞌe na, o ñani na̱, o ki ̱ꞌo noo̱ káa uvai ̱ kechóon ndó, dá ná
na, o kuꞌu̱ na̱, o tatá na̱ o naná na̱, o chiya̱ꞌi va̱ꞌi ndo̱.” 8 Tá ni ̱ kuaá, dá ni ̱
ñadiꞌí na̱, o de̱ꞌe na o ñóꞌo̱ ná saꞌa̱ kaa satoꞌo uva ñoó xíꞌín ta̱ dándáki
yúꞌu̱, na̱ yóꞌo kúú na̱ naniꞌi ̱ nda̱ iin veꞌe ra: “Nditútí yoꞌó ta̱ kéchóon
ciento cháá ka̱ ña̱ꞌa noo̱ Ndios, ta káa, dá chiya̱ꞌávón ra̱ iin níí kuu̱.
niꞌi ̱ taꞌani na ña̱ kataki chíchí ná. Ta dinñóꞌó ka̱ chiya̱ꞌávón ta̱ ni ̱
30 Tído kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu kúú no̱ó
ka̱sáa̱ noo̱ ndíꞌí, dá chiya̱ꞌávón ta̱ ni ̱
ñayuú yóꞌo, no̱ón diꞌa kúú na̱ kakuu ka̱sáa̱ mií no̱ó.” 9 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱a ni ̱
noo̱ ndiꞌi kuií noo̱ Ndios. Ta na̱ kúú ka̱sáꞌá kéchóon táto̱ꞌon ka̱ oꞌo̱n
noo̱ ndíꞌi kuií no̱ó ña̱yuu ñayuú sa̱ꞌini ñoó, ta kúú iin níí vá kuu̱ ni ̱
yóꞌo, no̱ón diꞌa kakuu na̱ kuita noo̱ chi ̱ya̱ꞌi ñaá rá. 10 Tá nda̱ noo̱ ndíꞌí,
noo̱ Ndios tiempo daá ñóó. dá ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱a ni ̱ ku̱ꞌu nda̱ naꞌa
ñoó. Dá ni ̱ kaꞌán rá ña̱ chiya̱ꞌi ñaá
Yóꞌo nákani Jesús saꞌa̱ iin ta̱a xíti uva rá cháá ka̱. Tído ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi taꞌani
kee ra kuaꞌa̱n ra̱ ndukú rá ta̱a ra̱: “Táꞌa̱n ta̱a ni ̱ ka̱sáa̱ nda̱ noo̱
kechóon noo̱ uva ra̱. 2 Dá tá ni ̱ niꞌi ̱
ndíꞌí ñóó, iin tóꞌón vá hora ni ̱
ñaá rá, dá ni ̱ ka̱ndo̱o ndaa̱ ra̱ xíꞌín ke̱chóon ra, tído, iin nóó vá ni ̱ kana
ta̱ kéchóon ñoó ña̱ chiya̱ꞌi ñaá rá tá ya̱ꞌi nduꞌu̱ xíꞌín rá, va̱ꞌará ni ̱ ku̱ꞌu
kuu̱. Dá ni ̱ ta̱ndaꞌá ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱ ndu nda̱ naꞌa, ta ni ̱ ndoꞌo nda̱ꞌo
noo̱ chóon. 3 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o tuku
ndu, ta ni ̱ kei ̱ ndu̱ ni ̱ kee káꞌa̱ni ̱ iin
ra kuaꞌa̱n ra̱ ndukú rá cháá ka̱ ta̱ níí ndii yaká.” 13 Dá ni ̱ kaa satoꞌo
kechóon noo̱ rá táto̱ꞌon ka̱ ii ̱n naꞌa. ñoó xíꞌín iin ta̱a ñoó: “Amigo, ko̱ ní
Dá ni ̱ xini ra̱ ndéi oon dao ta̱a noo̱ ya̱ꞌa taꞌon yuꞌu̱ noo̱o̱n, dá chi ̱ ni ̱
yáꞌi ñoó. 4 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá:
chi ̱ya̱ꞌii yo̱ꞌó iin níí kuu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
“Kuaꞌán ndo̱ꞌó kechóon ndó noo̱ káa ni ̱ ka̱ndo̱o yó. 14 Sa̱ꞌá ño̱ó, kiꞌin
uva yuꞌu̱, dá ná chiya̱ꞌi va̱ꞌi ndo̱ꞌó”, di ̱ꞌón ña̱ kánian ni ̱ꞌo̱n, ta kuaꞌa̱n
kaá ra̱ xíꞌín ta̱a ñoó. Dá ni ̱ kee ta̱a nóꞌo̱n. Chi ̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ inii ̱ ña̱ chiya̱ꞌi
ñoó kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ chóon. 5 Táto̱ꞌon
ta̱ ni ̱ ka̱sáa̱ noo̱ ndíꞌí yóꞌo táto̱ꞌon
dao nduú ni ̱ niꞌi ̱ satoꞌo uva ñoó ki ̱ꞌo ni ̱ chi ̱ya̱ꞌii yo̱ꞌó. 15 ¿Á ko̱ náꞌá
cháá ka̱ ta̱a ni ̱ ka̱ndía koꞌo̱n taꞌan voón ña̱ ió va íchi ̱ yuꞌu̱ keei
kechóon noo̱ uva ra̱. Ta nda̱ ka̱ oni ̱ ña̱ káꞌán miíí xíꞌín di ̱ꞌói ̱n? ¿Á táꞌuꞌu̱
sa̱ꞌini ni ̱ niꞌi ̱ rá cháá ka̱ ta̱a kechóon va ino̱n sa̱ꞌá ña̱ kúú yuꞌu̱ iin ta̱ va̱ꞌa
43 San Mateo 20
naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo xíꞌín Jesús ña̱ ni ̱ xika̱ ndi nduú ra̱
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín noo̱ kúú ñani ñoó noo̱ ná, dá ni ̱ ka̱ryíí rá
ndáꞌa̱ ta̱ dánaꞌa̱ ley. Dá kando̱o ra xíꞌín rá. 25 Dá ni ̱ kana Jesús ndidaá
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xika̱ Juan xíꞌín káni taꞌan vaan kee ndó dión tein
Jacobo iin ña̱ mani ̱ noo̱ Jesús mií ndó. Chi ̱ ndi ndáa ndoꞌó kátoó
20 Dá ni ̱ na̱tuu yati ñadiꞌí Zebedeo
kakuu iin ta̱a ndáya̱ꞌi tein mií ndó,
xíꞌín ndi nduú de̱ꞌán noo̱ Jesús. Dá dá kía̱n kánian koni kuáchí diꞌa ndó
ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tíán noo̱ ná. Dá ni ̱ noo̱ dao ka̱ ndo̱. 27 Ta ndi ndáa
kaꞌa̱n xíꞌín ná ña̱ ná kee na iin ña̱ ndoꞌó kátoó kakuu noo̱ tein mií ndó,
mani ̱ xíꞌán. dá kía̱n kánian koni kuáchí diꞌa ndó
21 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Jesús:
noo̱ dao ka̱ ndo̱, 28 ta kee ndó
―¿Ndí ki ̱án kóno̱n keei xíꞌón? táto̱ꞌon kée na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú
Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná: yóꞌo, chi ̱ ko̱ ní kásaa̱ na̱, dá koni
―Konó ní ña̱ ná kandei ndi nduú kuáchí ña̱yuu noo̱ ná. Diꞌa ni ̱ ka̱sáa̱
de̱ꞌi yóꞌo noo̱ koo ní dándáki ní. Iin na̱ koni kuáchí diꞌa na, ta naki ̱ꞌo na
xi ná koo xoo kuáꞌa ní, ta iin ka̱ xi ̱ mií ná kuu na̱, dá di ̱tá ná ndidaá
ná koo xoo íti ní. ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kánian ndoꞌo na
22 Dá ni ̱ kaa na̱:
sa̱ꞌá kua̱chi kée na ―kaá Jesús.
San Mateo 20, 21 44
Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu tákuei ñaá ni ̱ kaꞌa̱n profeta, chi ̱ diꞌa ni ̱ taa na:
kuaꞌa̱n na̱. 30 Ta yuꞌú íchi ̱ no̱ó
5 Kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín na̱ ndéi ñoo
kuaꞌa̱n na̱ ñoó ndéi uu̱ ta̱a ko̱ túu Sión,
noo̱. Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ yáꞌa Jesús “Káa ve̱i rey ndo̱,
kuaꞌa̱n na̱ íchi ̱ ñoó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ta ndaꞌí nda̱ꞌo ió ini na̱, ta kánóo
káyuꞌú rá: na sata̱ iin burro ve̱i na,
―¡Tatá, de̱ꞌe na̱ veꞌe rey David, chi ̱ sata̱ iin burro lóꞌo̱, de̱ꞌe kirí
kuꞌu̱ ini ní saꞌa̱ ndúꞌu̱! ―kaá ra̱. xío ña̱ ve̱e, kánóo na ve̱i na.”
31 Ta dána̱ni ñaá ña̱yuu ñoó, dá ná
6 Dá ni ̱ kee uu̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná
kandei tádi ̱ rá. Tído kúú víꞌí ka̱ ví ñoó kuaꞌa̱n ra̱. Ta ni ̱ kee ra táto̱ꞌon
ndúndéé rá káyuꞌú rá: ni ̱ saꞌanda na̱ choon noo̱ rá, 7 chi ̱
―¡Tatá, de̱ꞌe na̱ veꞌe rey David, ndáka ra burro diꞌí ñoó xíꞌín de̱ꞌe rí
kuꞌu̱ ini ní saꞌa̱ ndúꞌu̱! ―ka̱á ra̱. ni ̱ ka̱sáa̱ ra̱. Dá ni ̱ chi ̱kodó rá kotó
32 Dá ni ̱ sa̱ tuu tóo Jesús, dá ni ̱
ra̱ sata̱ ri ̱. Dá ni ̱ kaa Jesús kánóo na
kana ñaá ná, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: kuaꞌa̱n na̱.
―¿Ndí ki ̱án kóni ̱ ndo̱ keei xíꞌín 8 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu
ni ̱ ka̱ko̱ꞌon ndáꞌa̱ ná noo̱ rá. Kúú no̱ó kuaꞌa̱n noo̱ Jesús xíꞌín ña̱yuu
vitíꞌón vá ni ̱ na̱tu̱uan. Ta kúú ni ̱ kee tákuei ve̱i chí sata̱ káyuꞌú ná kuaꞌa̱n
ra tákuei ra Jesús kuaꞌa̱n ra̱. na̱:
―¡Ná natiin de̱ꞌe na̱ veꞌe rey
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús ñoo David ña̱ñóꞌó! ¡Na̱ káꞌano kúú na̱
káꞌano Jerusalén ve̱i xíꞌín choon satoꞌo yo̱ Ndios! Ná
yúku̱ naní Olivos. Dá ni ̱ saꞌanda kúú ni ̱ naá nda̱ꞌo ini na̱ ñoo ñoó, ta
Jesús choon no̱ó uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ndáto̱ꞌón táꞌan na:
ná, 2 ta kaá na̱ xíꞌín rá:
―¿Ndá yoo kúú ta̱a káa?
―Kuaꞌán ndo̱ ñoo lóꞌo̱ nákaa̱ chí 11 Dá ni ̱ kaa ña̱yuu kuaꞌa̱n xíꞌín ná
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ taó Jesús ta̱ díkó yuꞌú íchi ̱ ñoó. Dá ni ̱ na̱tuu yati na ni ̱
xíꞌín ta̱ xíin ndéi ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano sa̱ nde̱ꞌé ná noo̱ ra̱, tído ko̱ ta̱ꞌón
12 Dá tá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús yéꞌé ño̱ꞌo
ti ̱ño̱ꞌó íin noo̱ ra̱. Sa̱va̱ꞌa ndáꞌa̱ óon
káꞌano Ndios, dá ni ̱ taó ndíꞌi na ta̱ va rá íin. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
díkó xíꞌín ta̱ xíin kuaꞌa̱n ra̱ sata̱ véꞌe. ―¡Ni iin kuu̱ ka̱ ná o̱ ko̱ní yo̱ꞌó
Ta ni ̱ da̱kuéi na mesa noo̱ ndéi ta̱a kana kui ̱ꞌi noo̱o̱n!
náda̱on di ̱ꞌón. Ta ni ̱ sata niꞌini na téi ̱ Ta kúú mií hora daá vá ni ̱ ichi ̱
noo̱ ndéi ta̱ díkó paloma. 13 Dá kaá
ta̱ño̱ꞌó ñoó. 20 Tá ni ̱ xini ta̱a xíonoo
tuti ii ̱ Ndios? Chi ̱ diꞌa kaáa̱n: yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó, kúú ni ̱ na̱tuu
Ini yúꞌu̱ takuáchí xíꞌín ini yúꞌu̱ yati dao ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín dao ta̱
taleé chíchí sáꞌano noo̱ nákaa̱ na̱ dánaꞌa̱ na̱ no̱ó
ni ̱ chi ̱káa̱ ní ña̱ kékáꞌano ñaá xí. ña̱yuu. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
17 Dá ni ̱ da̱nkoo ñaá Jesús. Dá ni ̱
―¿Ndá choon néꞌe ní ña̱ nákaa̱ ní
keta na ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱ ñoo kée ní diꞌa? Ta, ¿ndá yoo ni ̱ xi ̱ꞌo
Betania. Ta ñoó ni ̱ sa̱ tuu na sa̱kuaá choon noo̱ ní ña̱ kée nía̱n?
dáá ñóó. 24 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
25 ¿Ndá yoo ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱ Juan ñáꞌa̱ díkó mií, no̱ón kúú na̱ ió cháá
ña̱ sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu? ¿Á ka̱ ta̱ndeé iní ndu̱ꞌu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios
Ndios ni ̱ xi ̱ꞌoan o ta̱a? ―kaá na̱. o̱ du̱ú ndoꞌó. 32 Dá chi ̱ ni ̱ kii Juan
Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan mií noo̱ ndo̱ꞌó ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ iin íchi ̱
rá: ndaa̱, tído ko̱ ní kándísa taꞌon ñaá
―Tá ná kaa yo̱ ña̱ Ndios ni ̱ xi ̱ꞌoan, ndó. Tído ta̱ kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ xíꞌín
dá kaa ra̱ xíꞌá: “¿Ndiva̱ꞌa ko̱ ní na̱ ñáꞌa̱ díkó mií ni ̱ ka̱ndísa ñaá ná.
kándísa ndó ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ ra̱, tá dáá?” Ta va̱ꞌará ni ̱ xini ndo̱ ni ̱ kuu dión,
26 Tído o̱ kúu taꞌon kaa yo̱ ña̱ ta̱a ni ̱
tído ko̱ ní nándikó taꞌon iní ndo̱ sa̱ꞌá
xi ̱ꞌo ña, dá chi ̱ yuꞌú yo̱ ña̱yuu kuáꞌa̱ kua̱chi ndo̱, ta ko̱ ní saꞌa̱n taꞌon ndó
yóꞌo, dá chi ̱ ndidaá vá ná kándísa ña̱ kandísa ndó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱.
Juan ni ̱ sa̱ kuu iin profeta.
27 Dá ni ̱ kaá ra̱ xíꞌín Jesús:
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ na̱kani Jesús sa̱ꞌá ta̱
―Ko̱ náꞌá taꞌon ndu ndá yoo ni ̱ kini kéchóon noo̱ iin ta̱a ni ̱ xiti uva
xi ̱ꞌo choon noo̱ Juan. 33 ’Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó, ná koꞌi ̱n
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: dákíꞌin táꞌan tukui dao ña̱ꞌa xíꞌín
―Ta ni yuꞌu̱ o̱ kásto̱ꞌon xíꞌín ndó to̱ꞌon dánaꞌi ̱ noo̱ ndo̱. Ni ̱ sa̱ io iin
ndá yoo ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱í ña̱ kéei ta̱a, ta ni ̱ da̱ndée ra yitó uva no̱ñóꞌo̱
ndidaá ña̱ yóꞌo. rá. Ta ni ̱ chi ̱káa̱ ra̱ korráa̱n. Dá ni ̱
ka̱va̱ꞌa ra noo̱ koꞌóní ndutá uva ñoó.
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá uu̱ de̱ꞌe Ta ni ̱ ka̱va̱ꞌa ra iin veꞌe dikó noo̱
28 ’Ta viti nataꞌí iní ndo̱ ña̱ koꞌi ̱n kanóo ra kandaa uva ñoó. Dá ni ̱
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. Ni ̱ sa̱ io iin ta̱a, ta ni ̱ di ̱kó ndodó ra̱án noo̱ dao ka̱ ta̱a
sa̱ ndei uu̱ de̱ꞌe ra. Iin kuu̱, dá ni ̱ kéchóon. Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n xi ̱ká
na̱tuu yati ra no̱ó de̱ꞌe ra, ta kúú rá. 34 Dá tá ni ̱ xi ̱nko̱o tiempo ña̱
no̱ó, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín xí: “De̱ꞌe lóꞌo̱, taꞌa̱nda̱ uva ñoó, dá ni ̱ saꞌanda ra̱
viti kía̱n kuaꞌán yo̱ꞌó kechóon noo̱ choon noo̱ dao mozo ra̱ ña̱ ná koꞌo̱n
uva yuꞌu̱.” 29 Dá ni ̱ kaa xi ̱: “O̱ kóꞌo̱n
ra̱ noo̱ ndéi ta̱ kéchóon ñoó natiin
taꞌoin.” Tído ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ na̱ndikó ra uva, kirí kánian niꞌi ̱ rá. 35 Tído tá
xi ̱ kechóon xi. Dá ni ̱ kaa xi ̱ xíꞌín rá: kúú satoꞌo uva ñoó kuaꞌa̱ cháá ka̱
“Joon, vitíꞌón dá koꞌi ̱n, tatá”, kaá xi ̱. mozo ra̱ kuaꞌa̱n ra̱ o̱ du̱ú táto̱ꞌon
Tído ko̱ ní saꞌa̱n taꞌon xi. 31 Ta, ¿ndi
kúú ta̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá rá taꞌándá mií no̱ó
ndáa takuáchí yóꞌo ni ̱ kee ña̱ kóni ̱ ñoó. Kúú ni ̱ kendava̱ꞌa tuku ta̱a
tatá xi ̱, káꞌán ndoꞌó? kéchóon ñoó xíꞌín rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
Dá ni ̱ kaa ra̱: kee ra xíꞌín ta̱ ni ̱ saꞌa̱n mií no̱ó ñoó.
―Ta kúú de̱ꞌe kúú no̱ó ñoó. 37 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ chi ̱kaa̱ ini ta̱a
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: kúú satoꞌo uva ñoó tandaꞌá rá de̱ꞌe
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ra koꞌo̱n xi ̱, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaꞌán rá:
ña̱ ta̱ kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín na̱ “Ndá ndi kuu koo va ña̱ñóꞌó rá noo̱
47 San Mateo 21, 22
rá ndátóꞌón kueꞌé ra̱: “Ta̱ káa kúú ra̱ kadi ra̱ veꞌe ka̱a, tído yuꞌú ra̱ ña̱yuu
natiin ndidaá kúú ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ tatá kuáꞌa̱ ñoó, chi ̱ nákoni na̱ Jesús ña̱
xi ̱. Kóꞌo̱ kaꞌání yo̱ xí, dá ná kando̱o kúú ná iin profeta.
ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ yo̱”, kaá ra̱. 39 Kúú ni ̱
tiin ñaá rá, ta ni ̱ taó ñaá rá sata̱ Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
korrá noo̱ káa yitó uva ñoó. Ta kúú iin ta̱a ni ̱ kee iin víko̱ tándaꞌa̱
ñoó ni ̱ saꞌání ñaá rá. 40 Ta, ¿ndí ki ̱án
22
1 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni ̱
kee ta̱a kúú satoꞌo uva ñoó xíꞌín ta̱a da̱kíꞌin táꞌan na dao ña̱ꞌa
kéchóon ñoó viti, káꞌán ndó? ―kaá xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱, ta kaá na̱:
na̱. 2 ―Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee iin rey ni ̱
Dá di ̱kó ndodó ra̱ ñóꞌo̱ rá noo̱ dao ta̱ kéchóon noo̱ rá kuaꞌa̱n ra̱ kuaka
ka̱ ta̱ kéchóon, táꞌa̱n ra̱ miía̱n ndaa̱ ra ña̱yuu sa̱ ni ̱ kana ra kii noo̱ koo
naki ̱ꞌo uva kánian niꞌi ̱ satoꞌo uva víko̱ veꞌe ra. Tído ni iin na ko̱ ní
ñoó. xíin taꞌon saa̱. 4 Dá ni ̱ xi ̱ꞌo ra choon
sa̱ꞌá ño̱ó iin ña̱ꞌa ndato nda̱ꞌo ko̱ ní kékuendá taꞌon ña̱yuu ñoó ña̱
kíán noo̱ yo̱, kaáa̱n. ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ná. Dao na ni ̱ kee
43 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ koꞌo̱n
kuaꞌa̱n kuti, ta dao ka̱ na kuaꞌa̱n
Ndios di ̱tá ná ña̱ mani ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱ nakaꞌán ndaꞌi ̱, 6 ta dao ka̱ na̱ ni ̱
ndo̱ ña̱ kañoꞌo ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ ná, ta nda̱kuei ni ̱ kendava̱ꞌa xíꞌín ta̱
koꞌo̱n na̱ naki ̱ꞌo naa̱n noo̱ dao ka̱ kéchóon ñoó, ta ni ̱ saꞌání ñaá ná.
ña̱yuu, na̱ miía̱n ndaa̱ ndisa kee ña̱ 7 Tá ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon rey ña̱ dión ni ̱ kuu,
―kaá Jesús. xíꞌín dao ka̱ ta̱ kéchóon noo̱ rá: “Sa̱
45 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ñoó
ió nduu va víko̱ viti, tído ndidaá
xíꞌín ta̱ fariseo ñoó to̱ꞌon ni ̱ da̱kíꞌin kúú na̱ ni ̱ kanai kii, ndá ko̱ káni
táꞌan Jesús ni ̱ kaꞌa̱n na̱, kúú ni ̱ taꞌan vaan kii na, nda̱ni. 9 Kuaꞌán
San Mateo 22 48
ndo̱ noo̱ nákiꞌin táꞌan íchi ̱, ta kana kúú iin rá iin ña̱yuu, á mií ná kúú
ndó ndi ndáa mií vá ña̱yuu ni ̱ xini ná na̱ ndáya̱ꞌi o ko̱ó. 17 Sa̱ꞌá ño̱ó,
ndo̱ ná kii na víko̱ tándaꞌa̱ yóꞌo”, ¿ndi kaá mií ní? ¿Á va̱ꞌa ni kée yó
kaá ra̱. 10 Dá ni ̱ kee ta̱ kéchóon ñoó
chíya̱ꞌi yó saꞌa̱ ñóꞌo̱ yo̱ no̱ó ra̱ kúú
kuaꞌa̱n ra̱ ndidaá ní íchi ̱. Dá ni ̱ kuendá César o ko̱ó? ―kaá ra̱.
da̱taká ra̱ ndidaá ña̱yuu ni ̱ na̱kiꞌin 18 Tído ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱
táꞌan xíꞌín rá, mií ná kúú ná ña̱yuu kátoó ra̱ dátu̱ú ñaá rá. Dá ni ̱ kaa na̱
kíni, o mií ná kúú ná ña̱yuu váꞌa. Ta xíꞌín rá:
dión ni ̱ kee ra, dá ni ̱ chití veꞌe noo̱ ―¡Ta̱a uu̱ noo̱ vá kúú ndó!
ió víko̱ tándaꞌa̱ ñoó. ¿Ndiva̱ ꞌa ndúkú ndó ña̱ ya̱ꞌi noo̱
11 ’Dá tá ni ̱ ku̱ꞌu rey ñoó ni ̱ sa̱
káꞌi ̱n? 19 Tei tóo ndó iin di ̱ꞌón, táꞌa̱n
nde̱ꞌé rá ndidaá na̱ ni ̱ ka̱sáa̱ víko̱ ña̱ chíya̱ꞌi ndó saꞌa̱ ñóꞌo̱ ndo̱, dá ná
ñoó, kúú ni ̱ xini ra̱ nákaa̱ iin ta̱a ko̱ kande̱ꞌá ―kaá na̱.
ndíxi dáꞌo̱n ndíi na̱ ñóꞌo víko̱ Dá ni ̱ xi ̱ꞌo tóo ra di ̱ꞌón ka̱a ñoó
tándaꞌa̱. 12 Dá ni ̱ kaa rey ñoó xíꞌín
noo̱ ná. 20 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
rá: “Amigo, ¿ndi ni ̱ kuu ni ̱ ku̱ꞌu yoꞌó ―¿Ndá naꞌáná kía̱n ndáꞌa̱ noo̱
yóꞌo, ta ko̱ ta̱ꞌón dáꞌo̱n ndíxi na̱ ñóꞌo di ̱ꞌón yóꞌo? ¿Ta ndá kuu̱ kía̱n ndáꞌa̱
víko̱ tándaꞌa̱ ndísón?” kaá ra̱. Ta noo̱án yóꞌo?
kúú tádi ̱ óon íin ta̱a ñoó. 13 Dá ni ̱
21 Dá ni ̱ kaa ra̱:
kaa rey ñoó xíꞌín ta̱a dánduu ña̱ꞌa ―Naꞌáná César kíán xíꞌín kuu̱ rá.
noo̱ ió víko̱ ñoó: “Koꞌoni ndo̱ sa̱ꞌá Dá ni ̱ kaá Jesús xíꞌín rá:
ta̱a yóꞌo, xíꞌín ndáꞌa̱ rá, ta taó ndo̱ ―Naki ̱ꞌo ndó ña̱ kúú ña̱ꞌa César
rá sata̱ véꞌe noo̱ íin naá, chi ̱ ñoó kúú noo̱ rá, tá dáá, ta naki ̱ꞌo ndó ña̱ kúú
no̱ó ndeiꞌi ̱ ña̱yuu xíꞌín ndirá noo̱ ná, ña̱ꞌa Ndios noo̱ ná.
ta kuchi táꞌan no̱ꞌo na”, kaá ra̱. 14 Ta
22 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ dión ni ̱ kaꞌa̱n
viti, kanaꞌá ndó ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱, kúú ni ̱ naá vá iní ra̱. Dá ni ̱
ña̱yuu ni ̱ kana Ndios, tído cháá vá da̱nkoo ñaá rá, dá ni ̱ na̱ndió kuéi ra
ná ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki na ―kaá Jesús. kuaꞌa̱n ra̱.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaꞌán dao ta̱a dátu̱ú Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús ña̱
rá Jesús miía̱n ndaa̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱
15 Dá ni ̱ kee ta̱ fariseo kuaꞌa̱n ra̱.
23 Ta mií kuu̱ dáá ñóó ni ̱ na̱tuu
Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón kueꞌé ra̱ yati taꞌani dao ta̱ saduceo noo̱ Jesús.
ndí ki ̱án kee ra, dá dátu̱ú rá Jesús, Ta ko̱ kándísa taꞌon ra ña̱ nataki na̱
dá ya̱ꞌa na noo̱ káꞌa̱n na̱. 16 Sa̱ꞌá ño̱ó
ni ̱ xiꞌi ̱. 24 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
ni ̱ ta̱ndaꞌá rá dao ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ―Maestro, diꞌa kaá iin ley ni ̱ taa
mií rá, xíꞌín ta̱ kúú kuendá Herodes Moisés: “Tá ni ̱ xiꞌi ̱ iin ta̱a, ta ni iin
kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ nákaa̱ Jesús. Tá ni ̱ de̱ꞌe yií ra̱ ko̱ ní sá io xíꞌín ñadiꞌí ra̱,
saa̱ ra̱, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: dá kía̱n kánian nakiꞌin ñaá ñani ra̱
―Maestro, náꞌá vá nduꞌu̱ ña̱ kúú tandaꞌa̱ ra̱ xíꞌán, dá koo iin tayií
ní iin na̱ ndaa̱, ta dánaꞌa̱ ndaa̱ ní nakiꞌin kuu̱ ñani ra̱.” 25 Ta viti, ni ̱ sa̱
íchi ̱ Ndios. Ta ko̱ yu̱ꞌú ní ni iin tóꞌón ndei usa̱ ñani ñoo yóꞌo. Ta kúú ni ̱
ña̱yuu, ta ko̱ néꞌe ní ta̱ndíni ndá yoo ta̱ndáꞌa̱ ta̱ kúú no̱ó ñoó. Ta kúú ni ̱
49 San Mateo 22
xiꞌi ̱ va ra, ta ko̱ ta̱ꞌón de̱ꞌe yií ra̱ ni ̱ Jesús, dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan
sa̱ io xíꞌán. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱ndáꞌa̱ ñani ra. 35 Ta iin ta̱ fariseo ñoó, táꞌa̱n ra̱
ñoó ni ̱ ndoꞌo dión xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó. ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ choon ni ̱
27 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xiꞌi ̱ taꞌani mií
saꞌanda Ndios keeá?
ñáꞌa̱ ñoó. 28 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ná kasandaá
37 Dá ni ̱ kaa Jesús:
kuu̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ¿ndi káa iin ―“Koni ̱ ndo̱ satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌín
ta̱a ñoó kakuu yíi ̱a̱n, chi ̱ ndin usa̱ va ndinoꞌo ini nío̱ ndo̱, xíꞌín ndinoꞌo ini
ra ni ̱ sa̱ kuu yíi ̱a̱n? mií ndó, ta xíꞌín ndidaá ña̱xintóni ̱
29 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ndo̱.” 38 Ña̱ yóꞌo kúú choon kúú no̱ó,
―Ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndí ki ̱án ña̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ni ̱ saꞌanda Ndios
káꞌa̱n ndo̱, chi ̱ ko̱ kékuendá taꞌon keeá. 39 Ta ña̱ kúú uu̱ kía̱n sa̱ kíꞌin
ndó ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios, ta ko̱ táꞌan xíꞌín ña̱ yóꞌo, chi ̱ diꞌa kaáa̱n:
nákoni ndo̱ choon káꞌano ió noo̱ “Kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín ndó
ndáꞌa̱ ná. 30 Chi ̱ tá ná kasandaá kuu̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo ndó xíꞌín míí
nataki ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱, o̱ kóo ka̱ ña̱ ndó.” 40 Ta ndi nduú choon yóꞌo kúú
tandaꞌa̱ ná, ta o̱ kíꞌo ka̱ na̱ de̱ꞌe na míí saꞌa̱ noo̱ ndidaá ka̱ choon
tandaꞌa̱ xí, dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndéi saꞌándá ley, xíꞌín ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n profeta
ángel induú, nda̱ ki ̱ꞌo dión vá ―kaá Jesús.
kandei na. 31 Tído viti ná koꞌi ̱n
kasto̱ꞌin xíꞌín ndó ña̱ miía̱n nataki Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱
na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. ¿Á ko̱ óon taꞌon kaꞌi ndó Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá
to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n mií Ndios, chi ̱ diꞌa ni ̱ 41 Ta ndíta túꞌu ii ̱ vá ta̱ fariseo. Dá
Isaac, ta yuꞌu̱ taꞌani kúú Ndios noo̱ Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá? ¿Ndá tein na̱
Jacob”? Dión ni ̱ kaa na̱, dá chi ̱ ko̱ veꞌe kakuu na?
kúú taꞌon na Ndios no̱ó na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
diꞌa no̱ó na̱ ta̱kí vá kúú ná Ndios, ―Tein na̱ veꞌe rey David.
chi ̱ ndidaá vá ña̱yuu ndéi takí noo̱ 43 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
na̱ kúú Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa chinaní ná ndo̱ꞌó maestro, dá chi ̱ iin
káꞌa̱n ndo̱ ña̱ kii Cristo tein na̱ veꞌe tóꞌón vá kúú maestro ndo̱, ta no̱ón
rey David, tá dáá? ―kaá Jesús. kúú Cristo, ta sa̱va̱ꞌa ñani oon va
46 Ta ni ko̱ íin taꞌon kándéé nandió
kúú ndidaá ndó. 9 Ta o̱ sa̱ káꞌa̱n ndo̱
néꞌe no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n na̱, ta ni ko̱ íin ka̱ tatá xíꞌín ni iin ña̱yuu, chi ̱ iin tóꞌón
ra̱ ní chíndaa̱ noo̱ ndato̱ꞌón ñaá rá dini ̱ vá kúú tatá ndo̱, ta no̱ón kúú na̱
nda̱ kuu̱ dáá ñóó. ió nda̱ induú. 10 Ta ná dáꞌa ni konó
kini kée ta̱ fariseo noo̱ ndo̱, no̱ón kúú na̱ kánian koni
fariseo ni ̱ tiin ra choon ña̱ nakani ra dánaꞌa̱ ley, xíꞌín ndoꞌó, ta̱ fariseo!
ndi kóni ̱ kaa choon saꞌándá ley ¡Ndoꞌó kúú ta̱a uu̱ noo̱! Dá chi ̱ sadí
Moisés. 3 Sa̱ꞌá ño̱ó natiin va̱ꞌa ndó
ndo̱ no̱ó ña̱yuu ndu̱ꞌu na ti ̱xi ndáꞌa̱
ndidaá ña̱ꞌa káꞌa̱n ra̱, ta koo ini ndo̱ Ndios, ta ni ko̱ ndúkú míí ndó ña̱
kueídóꞌo ndóa̱n, ta kee ndóa̱n. Tído ndu̱ꞌu ndó, diꞌa kétéin ndó no̱ó na̱
o̱ sa̱ kée ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ra, dá kóni ̱ ndu̱ꞌu ti ̱xi ndáꞌa̱ ná. 14 ¡Ndaꞌí
chi ̱ va̱ꞌará dánaꞌa̱ ra̱ ley, tído ko̱ kée kúu ví ndoꞌó, ta̱ dánaꞌa̱ ley, xíꞌín
taꞌon ra choon saꞌándáa̱n. 4 Ta kua̱ꞌá
ndoꞌó, ta̱ fariseo! ¡Ndoꞌó kúú ta̱a uu̱
nda̱ꞌo choon kuáchi ̱ saꞌándá ra̱ no̱ó noo̱! Dá chi ̱ ko̱kuꞌu ndó veꞌe na̱
ña̱yuu, ta chíkodó rá ña̱ ve̱e doko̱ kuáa̱n kíꞌin kuíꞌíná ndó ña̱ néꞌe va̱ꞌa
ná, tído ni lúꞌu̱ ko̱ nátuu ndáꞌa̱ mií na. Ta sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ ndo̱ ña̱
rá chíndeé ñaá rá xíꞌán. 5 Tá kuaꞌa̱n
chindaya̱ꞌi ña̱yuu ndo̱ꞌó, sa̱ꞌá ño̱ó
ra̱ kée ra ña̱ va̱ꞌa, ta ndúkú rá kee ra naꞌá nda̱ꞌo xíka̱ taꞌi ̱ ndo̱. Ta sa̱ꞌá ña̱
ña̱ noo̱ ndidaá ña̱yuu, dá ná koni na̱ kée ndó dión, sa̱ꞌá ño̱ó ndoꞌo naní
ña̱ kée ra. Ta káva̱ꞌa náꞌano ra noo̱ cháá ka̱ nío̱ ndo̱. 15 ¡Ndaꞌí kúu ví
ñóꞌo tuti ii ̱ Ndios néꞌe ra xíonoo ra, ndoꞌó, ta̱ dánaꞌa̱ ley, xíꞌín ndoꞌó, ta̱
ta kátoó ra̱ koo náni ̱ ndíki ̱ dáꞌo̱n fariseo! ¡Ndoꞌó kúú ta̱a uu̱ noo̱! Dá
karkuei yúꞌu̱ kotó ra̱. 6 Ta kátoó ra̱
chi ̱ kuaꞌa̱n ndo̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱, ta
kandei ra noo̱ téi ̱ kúú no̱ó noo̱ ndéi xíonoo ndó iin níí kúú xíán, dá
ta̱ ndáya̱ꞌi sásáꞌan ra noo̱ ió víko̱. Ta kandeé ndó kandísa iin ña̱yuu to̱ꞌon
ini veꞌe noo̱ ndítútí na̱ ñoo ra̱, kátoó ki ̱ꞌo kándísa mií ndó. Tá ni ̱ ka̱ndeé
ra̱ kandei ra téi ̱ ndíta mií no̱ó. 7 Ta
ndó xíꞌín ná, dá ndée ñaá ndó uu̱
kátoó ra̱ ña̱ ndidaá ña̱yuu ná kaꞌa̱n cháá ka̱ ví ndée̱ de̱ꞌe indayá o̱ du̱ú
ndisáꞌán xíꞌín rá noo̱ xíonoo ra noo̱ mií ndó.
yáꞌi, ta kátoó ra̱ ña̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá, 16 ’¡Ndaꞌí kúú ví ndó, chi ̱ tíin ndaa
Chi ̱ kaá ndo̱ ña̱ tá ná nachinaꞌá ná dao ka̱ ña̱yuu, ta ko̱ kándéé iní ndo̱
veꞌe ño̱ꞌo káꞌano yó, dá kía̱n ko̱ Ndios. Ña̱ yóꞌo kía̱n kánian kee ndó,
xínñóꞌó ná kee na no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n na̱. tído ná dáꞌa ni dánkoo xoo ndó ña̱
Tído tá ná nachinaꞌá ná oro ñóꞌo doko̱ ndo̱ ña̱ꞌa noo̱ Ndios. 24 ¡Ta̱
veꞌe ño̱ꞌo, dá kía̱n kánian dáxi ̱nko̱o ndáka ña̱yuu kúú ndó, tído ko̱ túu
na no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n na̱, kaá ndoꞌó. 17 ¡Ta̱
taꞌon noo̱ ndo̱! Chi ̱ ndíꞌi ini ndo̱
xi ̱xi, ta̱ ko̱ túu noo̱ kúú ndó! ¿Á ko̱ dáxi ̱xi ndó ta̱kui ̱í, dá ná o̱ yáꞌa
náꞌá taꞌon ndó ña̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ti ̱kaon ini ra̱, tído ni kuendá ko̱ xíꞌo
veꞌe ño̱ꞌo ñoó o̱ du̱ú oro ñóꞌo inia̱n, ndó kokó ndó camello nákaa̱ ini
dá chi ̱ mií veꞌe ño̱ꞌo kédaá xíꞌín oro, ta̱kui ̱í xíꞌi ndó.
sa̱ꞌá ño̱ó kíán ña̱ ii ̱? 18 Ta kaá taꞌani
25 ’¡Ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, ta̱ dánaꞌa̱
ndó ña̱ tá ná nachinaꞌá ná noo̱ náa̱ ley, xíꞌín ndoꞌó, ta̱ fariseo! ¡Ndoꞌó
noo̱ dóko̱ ná ña̱ꞌa noo̱ Ndios, dá kúú ta̱a uu̱ noo̱! Chi ̱ nákata ndó
kía̱n ko̱ xínñóꞌó ná kee na no̱ó ni ̱ sa̱va̱ꞌa sata̱ óon va vaso, xíꞌín sata̱
kaꞌa̱n na̱. Tído tá ná nachinaꞌá ná ña̱ koꞌo̱, tído kándo̱o yakó vá inia̱n.
ni ̱ doko̱ ná, dá kía̱n kánian dáxi ̱nko̱o Dión taꞌani kée ndó xíꞌín mií ndó,
na no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n na̱, kaá ndo̱. 19 ¡Ta̱
dá chi ̱ kúú ndó ña̱yuu kuíꞌíná, xíꞌín
xi ̱xi, ta̱ ko̱ túu noo̱ kúú ndó! ¿Á ko̱ ña̱yuu mañá. 26 ¡Ndoꞌó kúú ta̱
náꞌá taꞌon ndó ña̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ fariseo ko̱ túu noo̱! Dinñóꞌó ka̱
noo̱ náa̱ ñoó o̱ du̱ú ña̱ꞌa ni ̱ doko̱ ná, nduvii ndó ini vaso xíꞌín ini koꞌo̱, dá
dá chi ̱ noo̱ náa̱ kía̱n kédaá xíꞌín ña̱ kía̱n kando̱o vii taꞌani sata̱án.
ni ̱ doko̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó kíán ña̱ ii ̱? 27 ’¡Ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, ta̱ dánaꞌa̱
dión taꞌani kée ndó xíꞌín yuku̱ anís kaá ndo̱ káꞌa̱n ndo̱: “Tá ni ̱ sa̱ ndei
xíꞌín yuku̱ comino viti, tído dánkoo yó tiempo ni ̱ sa̱ ndei na̱ yatá veꞌe
xoo ndó ña̱ kee ndó choon ndáya̱ꞌi yó, o̱ kíꞌin táꞌan taꞌon yó xíꞌín ná
cháá ka̱ saꞌándá ley, dá chi ̱ ko̱ kée kati ̱ yó nii ̱ na̱ ni ̱ sa̱ kuu profeta, ní
ndó ña̱ ndaa̱, ta ko̱ kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ kúu”, kaá ndo̱. 31 Ta sa̱ꞌá ña̱ kaá ndo̱
San Mateo 23, 24 52
dión, mií vá ndó xíꞌo kuendá saꞌa̱ ná kasandaá kuu̱ kaa ndo̱, “Na̱
mií ndó ña̱ kúú ndó de̱ꞌe na̱ ni ̱ káꞌano kúú na̱ ve̱i xíꞌín choon Ndios,
saꞌání profeta. 32 Sa̱ꞌá ño̱ó ndoꞌó kúú
na̱ kúú satoꞌo yo̱” ―kaá Jesús.
ra̱ dáxi ̱nko̱o choon ni ̱ kee na̱ yatá
veꞌe ndó xíꞌín profeta. Kásto̱ꞌon Jesús ndí ki ̱án koo, dá naá
33 ’¡Koo̱ vá kúú ndoꞌó, na̱ ndéi
veꞌe ño̱ꞌo káꞌano
tiempo viti, chi ̱ de̱ꞌe rí kúú ndó!
24
1 Dá ni ̱ keta Jesús yéꞌé ño̱ꞌo
¿Ndi koo ka̱ki ndó, dá o̱ kóꞌo̱n ndo̱ káꞌano ñoó kuaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱
ndoꞌo nío̱ ndo̱ indayá, káꞌán ndó? na̱tuu yati ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱
34 ’Viti, dá koꞌi ̱n tandaꞌí dao ka̱
da̱náꞌa̱ ndáꞌa̱ rá veꞌe ño̱ꞌo káꞌano, ña̱
profeta, xíꞌín ta̱ ndi ̱chí, xíꞌín ta̱ ñóchí nda̱ꞌo ndáa yuu̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌan.
dánaꞌa̱ noo̱ ndo̱. Tído ndakuei ndó 2 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
kaꞌání ndó dao na, ta dao ka̱ na̱ ―¿Á ñóchí nda̱ꞌo káa veꞌe ño̱ꞌo
chirkuei ndó ndi ̱ka cruz, ta dao ka̱ káꞌano káa, xiní ndo̱? Miía̱n ndaa̱ ná
na̱ kani ndó ini veꞌe noo̱ ndítútí ndó. kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ni iin tóꞌón yuu̱
Ta ñoo yóꞌo, ñoo káa karkuei ñaá káa o̱ kándo̱o kandodó táꞌan, chi ̱
ndó kanoo ndó kendava̱ꞌa ndó xíꞌín koon ndiꞌi vaan ―kaá na̱.
ná. 35 Dión, dá kandio ndó sa̱ꞌá nii ̱
ndidaá na̱ ni ̱ sa̱ ndita ndaa̱ xíꞌín Kásto̱ꞌon Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín
Ndios, na̱ ni ̱ saꞌání na̱ veꞌe ndó, nda̱ ná ndí ki ̱án koo, dá naá ñayuú yóꞌo
Abel, xíꞌín ndidaá ka̱ ta̱a ndaa̱ ni ̱ sa̱ 3 Dá ni ̱ sa̱ ko̱o Jesús dini ̱ yúku̱ naní
ndei nda̱ tiempo ni ̱ sa̱ io Zacarías, Olivos. Dá ni ̱ na̱tuu yati ta̱ xíonoo
de̱ꞌe Berequías. Ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ni ̱ xíꞌín ná. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón xoo ñaá rá,
saꞌání na̱ veꞌe ndó yéꞌé ño̱ꞌo noo̱ kúú ta kaá ra̱:
noo̱ náa̱ noo̱ dóko̱ ta̱ duti ̱ ña̱ꞌa noo̱ ―Kasto̱ꞌon ní xíꞌín nduꞌu̱, ¿ndá
Ndios. 36 Ta ná kaꞌa̱n ndaa̱i ̱ xíꞌín ndó
oon koo dión, ta ndí ki ̱án koo tá
ña̱ ndidaá ña̱yuu ndéi tiempo viti nandió ko̱o tuku ní kii ní ñayuú
ndoꞌo nío̱ ná saꞌa̱ ndidaá ña̱ kini yóꞌo? Ta, ¿ndí ki ̱án koo tá sa̱ kuaꞌa̱n
yóꞌo. kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌi?
4 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
37 ’¡Na̱ ñoo Jerusalén, na̱ ñoo chi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a kasaa̱, ta
Jerusalén, ndoꞌó kúú na̱ saꞌání kechóon ra kuu̱ yúꞌu̱, ta kaa ra̱:
profeta, ta chíyúú ndó na̱ tándaꞌá “Yuꞌu̱ kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá”, ta
Ndios ve̱i kasto̱ꞌon xíꞌín ndó! kandeé rá dándaꞌí ra̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
¡Ndidaá ví taꞌándá ni ̱ kaꞌán yuꞌu̱ ña̱ ña̱yuu. 6 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ndo̱ ña̱
kía̱n nditútíí ndo̱ꞌó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée saꞌání táꞌan iin ñoo xíꞌín iin ka̱ ñoo,
iin ti ̱ño̱ó ndítútí rí de̱ꞌe kuálí ri ̱ ta ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon ndó ña̱ naá táꞌan dao
nátaán va̱ꞌa rí ti ̱i ndixi ̱ ri ̱! Tído ko̱ ní ka̱ ñoo ñóꞌo xíká, tído ná dáꞌa ni
xíin taꞌon ndoꞌó. 38 Sa̱ꞌá ño̱ó kando̱o
yu̱ꞌú ndo̱, dá chi ̱ ki ̱ꞌo dión káni vaan
íí veꞌe ndó viti, 39 dá chi ̱ káꞌi ̱n xíꞌín
koo, tído ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kasandaá
ndó ña̱ o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱ꞌó yuꞌu̱ nda̱ rá kuu̱ noo̱ ndiꞌi.
53 San Mateo 24
táꞌan xíꞌín dao ka̱ nación, ta na̱á ko̱ kánian nandió kuéi na noꞌo̱ na̱
táꞌan ta̱ néꞌe choon ndéi iin rá iin nakiꞌin na kotó na̱. 19 Tído ndaꞌí kúu
ñoo náꞌano. Ta yóꞌo rá yóꞌo va ví na̱ ñáꞌa̱ ñóꞌo de̱ꞌe. Ta ndaꞌí kúu
kasáꞌá koo tama̱, ta yóꞌo rá yóꞌo taꞌani ví na̱ ndéi taleé chíchí kuu̱
taꞌani kasáꞌá ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ta̱an. 8 Tá ni ̱
dáá ñóó. 20 Kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱
ka̱sáꞌá kúu dión, dá kía̱n kanaꞌá ndó Ndios, dá ná dáꞌa ni ndoꞌo ndó dión
ña̱ sa̱ ni ̱ ka̱sáꞌá vá ta̱ndóꞌó ndoꞌo tein yoo̱ vi ̱xi, ni tein kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱
ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo. yo̱.
9 ’Ta naki ̱ꞌo na ndo̱ꞌó noo̱ ndáꞌa̱ ta̱
21 ’Chi ̱ kuu̱ dáá ñóó kakuu iin kuu̱
néꞌe choon, dá kendava̱ꞌa ra xíꞌín noo̱ ndoꞌo naní nío̱ ña̱yuu. Chi ̱ nda̱
ndó, ta kaꞌání rá ndo̱ꞌó. Ta koni uꞌu̱ ni ̱ ka̱sáꞌá vá saꞌa̱ ñayuú, ta nda̱ viti
ndidaá ña̱yuu ndo̱ꞌó sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó ko̱ óon ndoꞌo ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kuendá yuꞌu̱. 10 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo
ndoꞌo na tein kuu̱ dáá ñóó. Ta ni iin
ña̱yuu dánkoo ña̱ kándísa na yuꞌu̱ kuu̱ o̱ kóo ka̱ dión. 22 Tído tá ko̱ ní
tiempo daá ñóó, ta kasáꞌá ná di ̱kó chítuu Ndios ta̱ndóꞌó ve̱i koo tein
táꞌan na no̱ó ta̱ néꞌe choon, ta koni kuu̱ dáá ñóó, dá kía̱n ndiꞌi va ña̱yuu
uꞌu̱ táꞌan mií ná. 11 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo
ñoó naá. Tído sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini Ndios
profeta to̱ꞌón ndakuei, ta kandeé rá sa̱ꞌá ña̱yuu ni ̱ ka̱xi mií ná, sa̱ꞌá ño̱ó
dándaꞌí ra̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu. 12 Ta chituu na ta̱ndóꞌó koo tein kuu̱ dáá
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ndukini cháá ka̱ ña̱yuu, ñóó.
sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúꞌu̱ ka̱ ini sátáꞌan na 23 ’Sa̱ꞌá ño̱ó tá kaa dao ña̱yuu xíꞌín
saꞌa̱ ná, ta o̱ kóni ̱ ka̱ na̱ Ndios. ndó: “Kande̱ꞌé ndó, yóꞌo nákaa̱
13 Tído ndidaá na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱
Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá”, o tá kaa na̱
sa̱ ndita ndaa̱ xíꞌíín nda̱ noo̱ ndiꞌi xíꞌín ndó “Kande̱ꞌé ndó, chi ̱ káa
kuií, no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki na. nákaa̱ na̱”, ná dáꞌa ni kandísa ndó.
14 Ta miía̱n dánaꞌa̱ na̱ kúú ña̱yuui ̱
24 Chi ̱ ndakuei dao ta̱a to̱ꞌón, ta kaa
to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi koo ra̱ ña̱ mií rá kúú Cristo. Ta ndakuei
ndu̱ꞌu ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios iin níí taꞌani profeta to̱ꞌón. Ta kee ra ña̱
kúú ñayuú yóꞌo, dá kía̱n kueídóꞌo ndato, xíꞌín ña̱ náꞌano, ta ki ̱ꞌo dión
ña̱yuu ndéi ndidaá táꞌa̱n ñoo saꞌa̱ kee ra, dá kandeé rá dándaꞌí ra̱
ñá, nda̱ daá ví, dá kasandaá kuu̱ ña̱yuu, ta kúú nda̱ ña̱yuu ni ̱ ka̱xi mií
noo̱ ndíꞌi. Ndios ndukú rá dándaꞌí ra̱. 25 Sa̱ ni ̱
káꞌano yo̱, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n profeta “Kuaꞌán ndo̱ kande̱ꞌé ndó, chi ̱ nákaa̱
Daniel saꞌa̱ ―ndoꞌó, na̱ káꞌi to̱ꞌon na̱ kúú Cristo noo̱ kúú yukú i ̱chí
yóꞌo, nataꞌí iní ndo̱ sa̱ꞌán, dá kandaa̱ káa”, ná dáꞌa ni koꞌo̱n ndo̱. Ta tá
ini ndo̱―, 16 dá kía̱n ndidaá na̱ ndéi
kaa na̱ xíꞌín ndó: “Ini veꞌe káa nákaa̱
chí Judea ná kuino kíi ̱ ná koꞌo̱n na̱ na̱”, ná dáꞌa ni kandía ndó no̱ó
dini ̱ yúku̱. 17 Ta na̱ kándodó dini ̱
kaꞌa̱n na̱. 27 Dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xiní
véꞌe kuu̱ dáá ñóó, ko̱ kánian ndu̱ꞌu ndo̱ sá nduta̱ noo̱ xíno ndi ̱ndii, ta
na veꞌe na nakiꞌin na ña̱ꞌa na kaneꞌe kasandaá nayeꞌe̱ nda̱ no̱ó ni ̱ ke̱ta ña,
San Mateo 24 54
ki ̱ꞌo dión koo tá nandió ko̱o na̱ ni ̱ 37 ’Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ kee ña̱yuu
nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱. 28 Dá tiempo Noé, ki ̱ꞌo dión taꞌani kee na
chi ̱ ndeí kúú mií vá noo̱ kánduꞌu̱ kuu̱ nandió ko̱o tuku na̱ ni ̱ nduu ta̱a
ndi ̱i, ñoó nditútí ti ̱yo̱kó ñóꞌó. ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱. 38 Dá chi ̱ tá ko̱
ndá induú káa, ta kidi niꞌini ndidaá ñoó kuendá nda̱ ni ̱ ka̱sáꞌá dai ̱ dée̱n
ña̱ꞌa náꞌano ñóꞌo induú. 30 Dá koo ña̱
kóon ra. Ta kúú ni xiꞌi ̱ ndiꞌi va na ni ̱
ndato chí induú, ña̱ náꞌa̱ ña̱ sa̱ ve̱i kee rá. Ta dión taꞌani koo tá ná
na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. Ta ndaꞌí nandió ko̱o tuku na̱ ni ̱ nduu ta̱a
nda̱ꞌo kuaki ña̱yuu ndéi iin rá iin ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱.
ñoo ñóꞌo ñayuú yóꞌo, chi ̱ koni na̱ ña̱ 40 ’Tein kuu̱ dáá ñóó kañoꞌo uu̱ ta̱a
ve̱i na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo tein kechóon ra yúku̱. Iin ra nakiꞌin
viko̱, ta ndato nayeꞌe̱ ndaa noo̱ kii Ndios kaneꞌe na koꞌo̱n na̱, ta iin ka̱
na xíꞌín ndidaá choon kómí ná. 31 Ta ra̱ kando̱o. 41 Ta tein kuu̱ dáá ñóó
kaꞌanda na̱ choon noo̱ ángel ve̱i taꞌani kañoꞌo uu̱ na̱ ñáꞌa̱ ndiko na.
xíꞌín ná xíꞌín tachi ̱ trompeta, dá Iin na nakiꞌin Ndios kaneꞌe na koꞌo̱n
koꞌo̱n na̱ nditútí ná ndidaá kúú na̱, ta iin ka̱ na̱ kando̱o. 42 Sa̱ꞌá ño̱ó
ña̱yuu ni ̱ ka̱xi mií ná ndéi ndin kañoꞌo ini ndo̱, chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon
komi ̱ xoo tachi ̱, dá nátaꞌan na̱ ndó ndá oon nandió ko̱o tuku satoꞌo
ndidaá táꞌa̱n xoo nditútí ñaá ná. ndo̱ kasaa̱ na̱.
32 ’Kaneꞌe ndó kuendá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
43 ’Ta kanaꞌá ndó ña̱ tá ná kandaa̱
kée ta̱ño̱ꞌó. Tá ni ̱ ndu̱yúta̱ noo̱ ra̱, ta ini satoꞌo veꞌe ndá hora kasaa̱ ta̱
ve̱i nóma̱ yúta̱ kuálí ra̱, kúú sa̱ náꞌá kui ̱ꞌíná veꞌe ra, dá kía̱n kandei nduu
vá yó ña̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati yoo̱ koon dai ̱. ra̱ kandaa ra̱án, ta o̱ kónó taꞌon ra
33 Ta dión taꞌani, tá ni ̱ xini ndo̱ kúu
ku̱ꞌu ta̱ kui ̱ꞌíná kiꞌin kuíꞌíná rá ña̱ꞌa
ndidaá ta̱ndóꞌó yóꞌo, dá kía̱n kanaꞌá ñóꞌo veꞌe ra. 44 Sa̱ꞌá ño̱ó kandei
ndó ña̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati kuu̱ nandió ko̱oi nduu taꞌani mií ndó, chi ̱ mií hora ko̱
kasaa̱i ̱. ndáti va ndó, dá nandió ko̱o na̱ ni ̱
34 ’Miía̱n ndaa̱ kuiti káꞌi ̱n xíꞌín ndó
nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱.
ña̱ o̱ ku̱ú taꞌon ña̱yuu ndéi tiempo
daá nda̱ ná koo ndidaá ña̱ yóꞌo. Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ iin ta̱ kéchóon
35 Induú káa xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo naá
va̱ꞌa xíꞌín iin ta̱ ko̱ kéchóon va̱ꞌa
váán, tído to̱ꞌon káꞌi ̱n, o̱ yáꞌa taꞌan 45 ’¿Ndá yoo kúú iin ta̱ kéchóon
rá ña̱ dándáki ra ndidaá ña̱ va̱ꞌa ió kaa takuáchí diꞌí kaon ini ñoó: “Oon
noo̱ ná. 48 Tído tá ná kakuu ra iin ta̱
ni ví o̱ kéta taꞌon sití ndu̱ tá ná
kéchóon kini, dá kía̱n nakani ini ra̱ kechóon ndiꞌi yó ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa
ña̱ yóꞌo: “Kueé vá ndusaa̱ satoꞌi ̱”, ka̱aṉ kuaꞌán ndo̱ kuiin ndó ra̱ no̱ó
49 ta kasáꞌá rá kani ra ta̱ kéchóon
na̱ díkó rá kechóon ndó”, kaá xi ̱.
dáó xíꞌín rá, ta kasáꞌá rá kasáꞌan ra, 10 Tído xía̱n nani kuaꞌa̱n takuáchí
ta kasáꞌá rá koꞌo ra xíꞌín ta̱ xíꞌi, 50 ta diꞌí oon ini ñoó kuiin xi sití, kúú ni ̱
kúú ndusaa̱ satoꞌo ta̱ kéchóon ñoó ka̱sáa̱ vá tono̱ ñoó. Dá ni ̱ ku̱ꞌu
mií kuu̱ ko̱ ndáti ra, ta mií hora ko̱ takuáchí diꞌí ndéi nduu ñoó xíꞌín
náꞌá rá. 51 Ta kúú dándóꞌo naní na̱
tono̱ ini veꞌe noo̱ ió víko̱. Dá ni ̱ sadi
nío̱ rá, ta chikaa̱ ñaá ná noo̱ ñóꞌo na̱ yéꞌé. 11 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ ndi ̱sáa̱ dao
ña̱yuu uu̱ noo̱, ta ñoó kuaki ra xíꞌín ka̱ takuáchí diꞌí ñoó, dá kaá xi ̱:
ndirá noo̱ rá, ta ñoó kuchi táꞌan “Tatá, tatá, konó ní yéꞌé ná ku̱ꞌu
no̱ꞌo ra. ndu víko̱.” 12 Dá ni ̱ kaa tono̱ ñoó
néꞌe xi kuaꞌa̱n xi ̱ xíꞌín candil xí. 5 Ta noo̱ iin ra ni ̱ xi ̱ꞌo ra oꞌo̱n di ̱ꞌón
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kuee tono̱ ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndáya̱ꞌi, ta noo̱ iin ka̱ ra̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ra
ka̱sáa̱ ña̱ ma̱ꞌánó noo̱ xí, ta kúú ni ̱ uu̱an ̱ , ta noo̱ iin ka̱ ra̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ra iian.
naá iní xi ̱ ni ̱ kidi ̱ xi ̱. 6 Ta ni ̱ kudao
Dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kaon va ra ni ̱ niꞌi ̱
ñoó, dá ni ̱ ka̱yuꞌú iin ta̱a: “Sa̱ ve̱i va ráa̱n. Ndiꞌi, dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n xi ̱ká
tono̱. Ndakuei ndó natiin ndó ra̱.” rá. 16 Dá ni ̱ kee ta̱a ni ̱ niꞌi ̱ oꞌo̱n di ̱ꞌón
Ta ni ̱ ka̱ndeé rá ni ̱ na̱nóo oꞌo̱n ka̱ Jóꞌon, yóꞌo ió ña̱ kúú di ̱ꞌón ní”, ni ̱
di ̱ꞌón sata̱án. 17 Ta dión taꞌani ni ̱ kee
kaa ra̱. 26 Dá ni ̱ kaa satoꞌo ra̱ xíꞌín rá:
ta̱a ni ̱ niꞌi ̱ uu̱ di ̱ꞌón ñoó. Ni ̱ ka̱ndeé “Yoꞌó kúú iin ta̱ kéchóon kini, iin ta̱
rá ni ̱ na̱nóo uu̱ ka̱ di ̱ꞌón sata̱án. kéchóon dúsá. Sa̱ náꞌá vá yoꞌó ña̱
18 Tído ta̱ ni ̱ niꞌi ̱ iin tóꞌón di ̱ꞌón ñoó,
kúú yuꞌu̱ ta̱ to̱ndó, ña̱ dákéei no̱ó ko̱
ro̱ón kúú ra̱ ni ̱ saꞌa̱n ni ̱ kaan iin yái ̱ ní xítii, ta dátaká yuꞌu̱ ña̱ꞌa no̱ó ko̱
no̱ñóꞌo̱, ta ñoó ni ̱ chi ̱káa̱ de̱ꞌé ra̱ ní satái ̱ noni ̱án. 27 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa
ra̱: “Tatá, ni ̱ xi ̱ꞌo ní oꞌo̱n di ̱ꞌón no̱ói ̱. no̱ón kúú na̱ niꞌi ̱ cháá ka̱an ̱ . Ta na̱
Ta yóꞌo ióa̱n xíꞌín oꞌo̱n ka̱ di ̱ꞌón ni ̱ ko̱ó ña̱ꞌa noo̱, diꞌa di ̱tá ná lúꞌu̱ ña̱
ni ̱ꞌí sata̱án”, kaá ra̱. 21 Dá ni ̱ kaa
kómí ná. 30 Ta chikaa̱ ndo̱ ta̱ ko̱
satoꞌo ra̱ xíꞌín rá: “Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni ̱ chóon xaa̱n noo̱ íin naá sata̱ véꞌe.
keeón. Yoꞌó kúú iin ta̱ kéchóon va̱ꞌa, Káa kúú noo̱ kuaki ra xíꞌín ndirá
iin ra̱ kéchóon ndaa̱. Iin ta̱a ndaa̱ ni ̱ noo̱ ra̱, ta kuchi táꞌan no̱ꞌo ra.”
sa̱ kuu yoꞌó noo̱ choon lóꞌo̱ ni ̱ xi ̱ꞌoi
noo̱o̱n, ta viti koꞌi ̱n ki ̱ꞌoi iin choon Diꞌa koo tá ná kasaa̱ Jesús keyíko̱ na̱
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱o̱n. Kuaꞌán ku̱ꞌu saꞌa̱ na̱ ndéi ñayuú yóꞌo
koo dii ̱o̱n xíꞌín satoꞌo̱n viti”, kaá ra̱. 31 ’Tá ná nandió ko̱o tuku na̱ ni ̱
nda̱ꞌo ni ̱ keeón. Yoꞌó kúú iin ta̱ ndéi ndidaá táꞌa̱n ñoo noo̱ ná, dá
kéchóon va̱ꞌa, iin ra̱ kéchóon ndaa̱. kasáꞌá ná taó xóo na iin rá iin
Iin ta̱a ndaa̱ ni ̱ sa̱ kuu yoꞌó noo̱ ña̱yuu ñoó táto̱ꞌon kée ta̱a taó xóo
choon lóꞌo̱ ni ̱ xi ̱ꞌoi noo̱o̱n, ta viti ra léko tein kíti ̱. 33 Ta ná chikata na
koꞌi ̱n ki ̱ꞌoi iin choon ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kirí kúú léko xoo kuáꞌa na̱, ta xoo íti
noo̱o̱n. Kuaꞌán ku̱ꞌu koo dii ̱o̱n xíꞌín na̱ ná chikata na kirí kúú kíti ̱. 34 Dá
satoꞌo̱n viti”, kaá ra̱. kaa na̱ kúú rey ñoó xíꞌín na̱ ndíta
24 ’Tído tá ni ̱ ka̱sáa̱ taꞌani ta̱a ni ̱
xoo kuáꞌa na̱: “Nakíi ̱ ndo̱ꞌó, na̱ ni ̱
niꞌi ̱ iin di ̱ꞌón ñoó, dá ni ̱ kaa ra̱: kemáni ̱ tatái ̱, chi ̱ ndoꞌó kúú na̱ ni ̱
“Tatá, náꞌí ña̱ kúú ní iin ta̱a to̱ndó, niꞌi ̱ táꞌi ̱ kandei ndó noo̱ dándáki
ta dákée ní no̱ó ko̱ ní xíti ní, ta yuꞌu̱, ña̱ kía̱n sa̱ daá ió nduu kandei
dátaká ní ña̱ꞌa noo̱ ko̱ ní satá ní ndó nda̱ míí saꞌa̱ ñayuú. 35 Dá chi ̱ tá
ta̱kui ̱í ni ̱ xiꞌii; tá ni ̱ xi ̱onoo ndaꞌávíi ̱, ni ̱ xini nduꞌu̱ mií ní ña̱ ni ̱ kuiko ní,
ta ni ̱ na̱kuaka va̱ꞌa ndó yuꞌu̱ ni ̱ sa̱ ioi ̱ ña̱ ni ̱ ichi ̱ ini ní, ña̱ ni ̱ xi ̱onoo ndaꞌí
veꞌe ndó; 36 tá ni ̱ sa̱ kaa vichíí, dá ni ̱
ní, ña̱ sa̱ kaa vichí ní, ña̱ sa̱ kúꞌu̱ ní,
xi ̱ꞌo ndó dáꞌo̱n ni ̱ sa̱ ndixii; tá ni ̱ sa̱ ña̱ sa̱ káa̱ ní veꞌe ka̱a, ta ko̱ ní saa̱
kúꞌi ̱ ni ̱ saa̱ ndo̱ ni ̱ xito niꞌini ndó ndu̱ koto niꞌini ndu mií ní?”, kaa na̱.
yuꞌu̱; tá ni ̱ sa̱ káa̱i ̱ veꞌe ka̱a, dá ni ̱ 45 Dá kaa rey ñoó xíꞌín ná: “Miía̱n
saa̱ taꞌani ndó ni ̱ kaꞌa̱n niꞌini ndó ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱
noo̱ nákaa̱i ̱”, kaa rey ñoó. 37 Dá kaa ko̱ ní kée ndó dión xíꞌín na̱ kúú
na̱ kúú ña̱yuu ndaa̱ ñoó xíꞌín ná: ñanii ̱, na̱ kuálí cháá ka̱ yóꞌo, sa̱ꞌá
“Tatá, ¿ndá oon ni ̱ xini ndu̱ mií ní ño̱ó kéei kuendá ña̱ nda̱ yuꞌu̱ ko̱ ní
ña̱ kuíko ní, dá ni ̱ xi ̱ꞌo ndu ña̱ꞌa ni ̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱”, kaa na̱ xíꞌín ná.
sa̱sáꞌan ní? Ta, ¿ndá oon ni ̱ xini ndu̱ 46 Sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá ña̱yuu kíni ñoó
mií ní ña̱ íchi ̱ ini ní, dá ni ̱ xi ̱ꞌo ndu koꞌo̱n ndoꞌo nío̱ ndidaá táꞌa̱n kuu̱, ta
ta̱kui ̱í ni ̱ xiꞌi ní? 38 Ta, ¿ndá oon ni ̱
ndidaá ña̱yuu ndaa̱ ñoó ni ̱ꞌí ña̱
xini ndu̱ mií ní ña̱ xíonoo ndaꞌí ní, kataki chíchí ná.
dá ni ̱ na̱kuaka va̱ꞌa ndu mií ní? Ta,
¿ndá oon ni ̱ xini ndu̱ mií ní káa Yóꞌo ni ̱ nda̱tóꞌón kueꞌé ta̱ néꞌe choon
vichí ní, dá ni ̱ xi ̱ꞌo ndu dáꞌo̱n ni ̱ sa̱ ndi kee ra, dá tiin ra Jesús
ndixi ní? 39 Ta, ¿ndá oon ni ̱ xini ndu̱
26
1 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n Jesús
ña̱ sa̱ kúꞌu̱ mií ní o ni ̱ sa̱ káa̱ ní veꞌe ndidaá to̱ꞌon yóꞌo, dá ni ̱ kaa
ka̱a, dá ni ̱ saa̱ ndu̱ ni ̱ xito niꞌini ndu na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná:
mií ní?”, kaa na̱. 40 Dá kaá rey ñoó
2 ―Sa̱ náꞌá vá ndó ña̱ kámani ̱ uu̱
xíꞌín ná: “Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ka̱ kuu̱, dá koo víko̱ pascua, dá
ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ndó dión xíꞌín naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo
na̱ kúú ñanii ̱, na̱ kuálí cháá ka̱ yóꞌo, noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá, dá
sa̱ꞌá ño̱ó kéei kuendá ña̱ mií yuꞌu̱ ni ̱ chirkaa ñaá rá ndi ̱ka cruz ―kaá na̱.
kee ndó dión xíꞌíín.” 3 Daá ñóó ni ̱ na̱taka ndidaá ta̱ duti ̱
ndó tein ñoꞌó ita̱, ña̱ ni kuu̱ o̱ ndáꞌo̱, nda̱tóꞌón mañá ra̱ ndi koo kee ra, dá
no̱ó sa̱ daá ió nduu kakaa̱ ña̱ uꞌu̱ tiin ndakána ra Jesús, dá kaꞌání ñaá
xíꞌín ndidaá ña̱ kini kéchóon noo̱án. rá, 5 ta kaá ra̱:
nákuaka va̱ꞌa ndó yuꞌu̱, ni ̱ sa̱ kaa Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kuei iin ñáꞌa̱ ndutá
vichíí, ta ko̱ ní xi ̱ꞌo taꞌon ndó dáꞌo̱n támi sáꞌa̱n dini ̱ Jesús
kandixii, ni ̱ sa̱ kúꞌi ̱, ta ni ̱ sa̱ káa̱i ̱ veꞌe 6 Tá nákaa̱ Jesús ñoo Betania noo̱
ka̱a, ta ko̱ ní saa̱ taꞌon ndó koto kúú veꞌe Simón, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ sa̱ ndoꞌo
niꞌini ndó yuꞌu̱”, kaa na̱. 44 Dá kaa kueꞌe̱ téíꞌi ̱, 7 dá ni ̱ ka̱sáa̱ iin ñáꞌa̱ noo̱
na̱ ndíta xoo íti na̱: “Tatá, ¿ndá oon nákaa̱ na̱ ñoó, ta néꞌán iin ti ̱ndoꞌo̱ ni ̱
San Mateo 26 58
ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱ dío̱n naní alabastro. kuu̱ dáá ni ̱ ka̱sáꞌá Judas ndúkú rá
Ta ni ̱ chitíán ñóꞌo ndutá támi sáꞌa̱n, ndi kee ra naki ̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱
ta ndutá yaꞌi nda̱ꞌo kúú rá. Ta kúú rá.
ni ̱ kuei ndiꞌán ra̱ dini ̱ Jesús noo̱ ió
na̱ mesa. 8 Tá ni ̱ xini ta̱a xíonoo xíꞌín
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱díni Jesús noo̱
ná ña̱ ni ̱ kee ñáꞌa̱ ñoó dión, kúú ni ̱ ndíꞌi kuií xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná
xido̱ nda̱ꞌo ini ra̱, dá ni ̱ kaa ra̱: 17 Tá ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ mií no̱ó, ña̱
―¿Ndiva̱ꞌa ni ̱ da̱naá óon ñáꞌa̱ káa kúú víko̱ noo̱ seí na̱ Israel pan, ña̱
ndutá támi sáꞌa̱n káa? 9 Ta va̱ꞌa ka̱ ví
ko̱ ní kíꞌin táꞌan xíꞌín ña̱ dákuita̱
ní di ̱kó yó ra̱, chi ̱ ndutá yaꞌi nda̱ꞌo ta̱chía̱n, dá ni ̱ na̱tuu yati ta̱ xíonoo
kúú rá, ta kando̱o di ̱ꞌón ñoó chindeé xíꞌín Jesús noo̱ ná, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón
yó na̱ kúndaꞌí, ní kúu ―kaá ra̱. ñaá rá:
10 Tído ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱
―¿Ndeí kóni ̱ ní koꞌo̱n ndu̱ kenduu
káꞌa̱n ra̱ dión, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: ndu̱ ña̱ kadíni yó kuendá pascua?
―¿Ndiva̱ꞌa dátaꞌán ndo̱ ñáꞌa̱ yóꞌo? 18 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
Chi ̱ ña̱ va̱ꞌa va kía̱n ni ̱ keeán xíꞌín ―Kuaꞌán ndo̱ ñoo káꞌano káa. Ta
yuꞌu̱. 11 Chi ̱ daá ndéi va ña̱yuu
káa nakiꞌin táꞌan ndó xíꞌín iin ta̱a, ta
kúndaꞌí xíꞌín ndoꞌó, tído yuꞌu̱, o̱ kóo kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín rá: “Diꞌa kaá
kuií taꞌon yuꞌu̱ xíꞌín ndó. 12 Chi ̱ sa̱ꞌá
maestro nduꞌu̱: Sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá vá
ña̱ ni ̱ da̱kúchián yuꞌu̱ xíꞌín ndúta̱ kuu̱ ndoꞌo nío̱í, ta saa̱i ̱ veꞌe ní
támi sáꞌa̱n yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kadínii kuendá víko̱ pascua xíꞌín ta̱
kenduua̱n yikí ko̱ñoi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xíonoo xíꞌíín”, kaa ndo̱ xíꞌín rá
kooi ndu̱xii. 13 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n
―kaá Jesús.
xíꞌín ndó ña̱ ndeí kúú míí vá noo̱ 19 Dá ni ̱ saꞌa̱n ta̱a ñoó ni ̱ kee ra
dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa sa̱ꞌí iin níí kúú choon ni ̱ saꞌanda Jesús noo̱ rá, ta ni ̱
ñayuú yóꞌo, nakani taꞌani na sa̱ꞌá ña̱ kenduu ra̱ ña̱ kadíni na kuendá víko̱
ni ̱ kee ñáꞌa̱ yóꞌo xíꞌín yuꞌu̱, dá ná pascua.
kañoꞌo ini ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keeán 20 Dá tá ni ̱ kuaá kuu̱ dáá ñóó, dá
naki ̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ duti ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
kúú no̱ó ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
14 Dá ni ̱ kee Judas Iscariote, táꞌa̱n
ña̱ iin mií vá ndoꞌó koꞌo̱n naki ̱ꞌo ñaá
ra̱ nákaa̱ tein ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a xíonoo noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá ―kaá na̱.
xíꞌín Jesús, kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ ndéi ta̱ 22 Ta kúndaꞌí nda̱ꞌo ni ̱ kuu ini ra̱
miía̱n ndaa̱ ndoꞌo na̱ ni ̱ nduu ta̱a ―Ndidaá vá ndoꞌó dánkoo ndava̱ꞌa
ñayuú yóꞌo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n tuti ii ̱ ñaá sa̱kuaá víti, dá chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱
Ndios. Tído, ¡ndaꞌí va ta̱a naki ̱ꞌo ñaá Ndios: “Dárkueꞌe̱ kaꞌí yuꞌu̱ ta̱ ndáka
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá! Va̱ꞌa cháá léko, ta kúú ndi ndiꞌi va léko kuita̱
ka̱ vía̱n ní xi ̱o dáꞌa ni kaki ta̱a ñoó, noo koꞌo̱n”, kaáa̱n. 32 Tído tá ni ̱ ndiꞌi
no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱ kaa na̱ ―Va̱ꞌará ná kánian kuu nduúi ̱
xíꞌín rá: xíꞌín ní, tído o̱ ndáta̱ taꞌoin saꞌa̱ ní
―Keí ndo̱án, chi ̱ ña̱ xaa̱n kúú yikí ―kaá ra̱.
ko̱ñoi ̱. Ta kúú dión ni ̱ kaꞌa̱n ndidaá ka̱ ta̱
27 Dá ni ̱ tiin na copa. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo
xíonoo xíꞌín ná ñóó.
na ndivéꞌe noo̱ Ndios saꞌa̱ ra̱, dá ni ̱
xi ̱ꞌo na ra̱ noo̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Dá Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ nda̱tóꞌón Jesús xíꞌín
ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: Ndios iin noo̱ naní Getsemaní
―Ndidaá ní ndó koꞌo lúꞌu̱ lúꞌu̱ 36 Dá ni ̱ saa̱ Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo
yóꞌo nda̱ ná kasandaá kuu̱, dá koꞌo xíꞌín ndi nduú de̱ꞌe Zebedeo kuaꞌa̱n
sa̱ái ̱ ndutá uva xíꞌín ndó noo̱ ió tatái ̱ na̱ lúꞌu̱ ka̱ noo̱. Dá ni ̱ kixian ni ̱
Ndios dándáki na ―kaá na̱. ku̱ndaꞌí nda̱ꞌo ini Jesús, ta ni ̱ ka̱sáꞌá
ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱ ná. 38 Dá ni ̱ kaa na̱
Yóꞌo ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ ndata̱ xíꞌín ta̱a kuaꞌa̱n xíꞌín ná ñoó:
Pedro saꞌa̱ ná ―Ndaꞌí nda̱ꞌo kúu inii ̱. Sa̱ nda̱á
30 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kekáꞌano na
ndi ̱i va kúúí xiníi ̱. Yóꞌo ni kandei
Ndios xíꞌín iin yaa, dá ni ̱ kee na tóo ndó, ta kañoꞌo dáó ini ndo̱ xíꞌín
kuaꞌa̱n na̱ dini ̱ yúku̱ naní Olivos. yuꞌu̱ sa̱kuaá víti ―kaá na̱.
31 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo
39 Dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ lúꞌu̱ ka̱
nía̱n. Tído ná dáꞌa ni kakuuan ka̱sáa̱ va Judas, táꞌa̱n ra̱ nákaa̱ tein
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ yuꞌu̱. Ná kakuuan ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Ta
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií ní ―kaá na̱. kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a ve̱i xíꞌín rá. Dao ra
40 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o na ni ̱ ndi ̱sáa̱
néꞌe espada, dao ka̱ ra̱ néꞌe yíto̱. Chi ̱
na̱ no̱ó ndéi ta̱a kuaꞌa̱n xíꞌín ná ñoó, ve̱i ra xíꞌín choon ni ̱ saꞌanda ta̱ duti ̱
kúú sa̱ kídi ̱ va ra ndéi ra. Dá ni ̱ kaa sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ sáꞌano ñoo. 48 Sa̱ ni ̱
kee ndó ña̱ kóni ̱ Ndios, tído ña̱ kóni ̱ Judas noo̱ íin Jesús, dá ni ̱ kaa ra̱
ñíi ̱ ndo̱ kía̱n chítuu ñaá ―kaá na̱. xíꞌín ná:
42 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o tuku na
―Nákaa̱ ní, maestro.
kuaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n tuku Dá ni ̱ chitó rá noo̱ ná. 50 Dá ni ̱ kaa
oni ̱, ta ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ná táto̱ꞌon náꞌá taꞌan voon ña̱ kuu va kaꞌi ̱n xíꞌín
ki ̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dao ka̱ taꞌándá ñoó. tatái ̱, dá tandaꞌá ná uxi ̱ uu̱ tuꞌu
45 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o tuku na ni ̱
ángel kii na chindeé ná yuꞌu̱? 54 Tído
ndi ̱sáa̱ na̱ noo̱ ndéi ta̱a kuaꞌa̱n xíꞌín tá ná kee yuꞌu̱ dión, dá kía̱n, ¿ndi
ná ñoó, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: koo, dá xi ̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱
―¡Kudi ̱ ní ndó viti! ¡Ta naniꞌi ̱ ndée̱ Ndios? Chi ̱ káꞌa̱n ña̱ ki ̱ꞌo dión
ndo̱ viti! Chi ̱ sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá vá hora kánian ndoꞌi.
naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo 55 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a kuaꞌa̱ ñoó:
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a kómí kua̱chi. ―¿Á ta̱ kui ̱ꞌíná vá kée ndó yuꞌu̱
46 ¡Ndakuei kíi ̱ ndo̱, ná koꞌo̱! Kande̱ꞌé
kúúí, sa̱ꞌá ño̱ó ve̱i ndó xíꞌín espada
ndó, chi ̱ sa̱ kúyati ta̱a ve̱i naki ̱ꞌo yuꞌu̱ xíꞌín yíto̱ tiin ndó yuꞌu̱? Ta ndidaá
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ―kaá na̱. kuu̱ vá ni ̱ sa̱ káa̱i ̱ xíꞌín ndó yéꞌé ño̱ꞌo
61 San Mateo 26
sa̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱, ta ni ko̱ ní tíin 63 Tído tádi ̱ óon va íin Jesús.
ndó yuꞌu̱. 56 Tído ndidaá ña̱ yóꞌo kúu
Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o tuku ta̱ duti ̱ kúú
viti, dá ná xi ̱nko̱o no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n no̱ó ñóó ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
profeta noo̱ tuti ii ̱ Ndios ―kaá na̱. ―Xíꞌín kuu̱ Ndios ta̱kí saꞌándái ̱
Ta kúú ndidaá vá ta̱ xíonoo xíꞌín choon noo̱o̱n ña̱ kasto̱ꞌon ndaa̱ xíꞌín
ná ni ̱ da̱nkoo ndava̱ꞌa ñaá, ta ni ̱ xino nduꞌu̱. ¿Á yoꞌó kúú Cristo, na̱ dáka̱ki
ra kuaꞌa̱n ra̱. ñaá? ¿Á yoꞌó kúú de̱ꞌe Ndios?
64 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ íi ̱n Jesús noo̱ mií ―Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n ní, ki ̱ꞌo dión
ta̱ duti ̱ kúú no̱ó kíán. Ta káꞌa̱n taꞌani yuꞌu̱ xíꞌín ní ña̱
57 Ta ta̱a ni ̱ tiin Jesús, ro̱ón kúú ra̱
nda̱ kuu̱ víti koni ndo̱ na̱ ni ̱ nduu
ndáka ñaá kuaꞌa̱n veꞌe Caifás, ra̱ ta̱a ñayuú yóꞌo nako̱o na xoo kuáꞌa
kúú duti ̱ kúú no̱ó, chi ̱ ñoó ni ̱ ndi ̱tútí tatá Ndios, noo̱ ió na̱ dándáki na. Ta
ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés xíꞌín ta̱ sáꞌano koni taꞌani ndó kii na tein viko̱
ñoo. 58 Ta Pedro, nda̱á xíká xíká
tánee induú ―kaá na̱.
tákaa ra kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni ̱ saa̱ ra̱ ni ̱ 65 Ta kúú ni ̱ ndatá ta̱ duti ̱ kúú no̱ó
ku̱ꞌu ra noo̱ kúú yéꞌé veꞌe ta̱ duti ̱ ñóó kotó ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xido̱ téí ini ra̱.
kúú no̱ó ñóó. Dá ni ̱ sa̱ ko̱o ra ió ra̱ Dá ni ̱ kaa ra̱:
tein ta̱ ndaá yéꞌé ñoó, dá koni ra̱ ndi ―¡Ni ̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa ta̱a yóꞌo saꞌa̱
koo. Ndios! ¿Ndá choon kuu ka̱ yo̱ cháá ka̱
59 Ta ra̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ñoó xíꞌín ta̱
ta̱a kaꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ rá? Chi ̱ vitíꞌón
sáꞌano ñoó xíꞌín ndidaá ka̱ ta̱ néꞌe kuií ni ̱ seídóꞌo va mií ndó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
choon ñoo Jerusalén ni ̱ ndi ̱tútí rá ndava̱ꞌa ta̱a yóꞌo saꞌa̱ Ndios. 66 ¿Ndí
ndéi ra ndúkú rá ta̱ kaꞌa̱n to̱ꞌón saꞌa̱ ki ̱án nátaꞌan ini ndo̱ keeá xíꞌín rá?
Jesús, dá kuu naki ̱ꞌo ñaá rá noo̱ Dá ni ̱ kaa dao ka̱ ta̱a ñoó:
ndaꞌá ta̱ romano, dá kaꞌání ñaá rá. ―Kánian kuu va ra sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
60 Tído ko̱ ní niꞌi ̱ taꞌon ra iin kua̱chi
kaꞌa̱n ra̱ dión.
káꞌano dákuío ra Jesús, va̱ꞌará kua̱ꞌá 67 Dá ni ̱ tu̱u ndaa di ̱í dao ra noo̱
nda̱ꞌo ta̱a ni ̱ na̱kui ̱ta ni ̱ kaꞌa̱n to̱ꞌón ná, ta dao ka̱ ra̱ ni ̱ kani ñaá xíꞌín
saꞌa̱ ná. Tído tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ yi ̱kí, ta dao ka̱ ra̱ ni ̱ koon daꞌa̱nda̱
nda̱kuei uu̱ ka̱ ta̱a ni ̱ kaꞌa̱n kua̱chi noo̱ ná, 68 ta kaá ra̱ xíꞌín ná:
kúú no̱ó ñoó. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: dao ka̱ ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱ na̱tuu yati
―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ káꞌo̱n chindeéón iin ñáꞌa̱ kéchóon veꞌe ñoó. Dá ni ̱
miíón? ¿Á ña̱ ndaa̱ kía̱n káꞌa̱n kaaa̱n xíꞌín rá:
kua̱chi ta̱a káa sa̱ꞌo̱n o ko̱ó? ―ka̱á ―Xíonoo taꞌani yoꞌó xíꞌín Jesús, ta̱
ra̱ xíꞌín Jesús. kúú kuendá Galilea káa, ¿daá ko̱ó?
San Mateo 26, 27 62
Jesús noo̱ ndidaá ña̱yuu ndéi ñoó, Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌání Judas mií rá
ta kaá ra̱: 3 Kúú ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Judas, táꞌa̱n ra̱
―Ko̱ náꞌí nda̱ saꞌa̱ káꞌo̱n. ni ̱ na̱ki ̱ꞌo Jesús noo̱ ndaꞌá ta̱a xiní
71 Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ kúú
uꞌu̱ ñaá, ña̱ sa̱ ni ̱ ka̱ndo̱o ra̱ néꞌe
yéꞌé diꞌa. Dá ni ̱ xini ñaá iin ka̱ ñáꞌa̱. choon ña̱ kaꞌání rá Jesús. Kúú ni ̱
Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín dao ña̱yuu ndíta na̱ndió néꞌe ra oko̱ uxi ̱ di ̱ꞌón plata
ñoó: no̱ó ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ sáꞌano,
―Ta̱a káa taꞌani kúú kuendá dá chi ̱ ni ̱ na̱ndikó iní ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
Jesús, ta̱ ñoo Nazaret. ya̱ꞌa ra ni ̱ kee ra, 4 dá kaá ra̱:
―Miía̱n ndaa̱ kuiti kuendá Jesús ñoó noo̱ kúú yéꞌé ño̱ꞌo ñoó. Dá ni ̱ keta
kúú yoꞌó, dá chi ̱ táto̱ꞌon káꞌa̱n ta̱ ra kuaꞌa̱n ra. Ta kúú ñoó ni ̱ saꞌa̱n ra̱
Galilea, ki ̱ꞌo dión káꞌo̱n. ni ̱ chi ̱rkaa ra mií rá, dá ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱.
74 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n ndava̱ꞌa ra, ta
6 Dá ni ̱ ndi ̱tútí ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ñoó
ini ra̱ to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín rá, dá ni ̱ xiin ra iin ñóꞌo̱ no̱ó ta̱ káva̱ꞌa
chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱: “Tá ko̱ ñáꞌa̱ kana ki ̱di, dá ná koo no̱ó ndu̱xi na̱ tu̱kú
chéli, ta kúú sa̱ ndata̱ yo̱ꞌó sa̱ꞌá yuꞌu̱ xíꞌi ̱. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ kuu̱ víti naní ñóꞌo̱
oni ̱ taꞌándá”, kaá na̱. Dá ni ̱ keta ra ñoó, no̱ñóꞌo̱ nii ̱. 9 Dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o
sata̱ véꞌe, ta kúú ndaꞌí nda̱ꞌo ni ̱ saki to̱ꞌon káꞌa̱n ña̱ ni ̱ taa profeta
ra. Jeremías: “Ni ̱ kiꞌin ra oko̱ uxi ̱ di ̱ꞌón
plata, ña̱ ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi ra saꞌa̱ ná táto̱ꞌon
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ íi ̱n Jesús no̱ó ta̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini ta̱ ñoo Israel kakuu ya̱ꞌi
naní Pilato na, 10 ta xíꞌín di ̱ꞌón ñoó ni ̱ xiin ra ñóꞌo̱
27
1 Tá ni ̱ tu̱u noo̱, dá ni ̱ no̱ó ta̱a káva̱ꞌa ki ̱di. Dión ni ̱ kaa
nda̱tóꞌón kueꞌé ta̱ duti ̱ satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌín yuꞌu̱.”
sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ sáꞌano ñoo ndi koo
kee ra, dá naki ̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ íi ̱n Jesús no̱ó ta̱a
ta̱ néꞌe choon romano, dá kaꞌání ñaá naní Pilato
rá. 2 Dá ni ̱ kató ñaá rá ndáka ra ni ̱
11 Tá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n Jesús noo̱ Pilato,
saa̱ ra̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ra noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe ra̱ dándáki ñoo ñóꞌo kuendá Judea
choon romano naní Pilato. ñoó, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
63 San Mateo 27
―¿Á yoꞌó kúú rey no̱ó na̱ Israel? Jesús. 21 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o tuku
―¿Á ko̱ se̱ídóꞌo taꞌan voón ña̱ ki ̱ꞌo ―¿Ndí ki ̱án kóni ̱ ndo̱ keei xíꞌín
dión ví káva̱ꞌa ra kua̱chi sa̱ꞌo̱n? Jesús yóꞌo, táꞌa̱n ra̱ kaá ndo̱ kúú
―ka̱á ra̱. Cristo, tá dáá?
14 Tído ni iin tóꞌón to̱ꞌon ko̱ ní
Dá ni ̱ kaa ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó:
kaꞌa̱n na̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kúú ni ̱ naá vá iní ―Chirkaa ní ra̱ ndi ̱ka cruz.
Pilato. 23 Dá ni ̱ kaa Pilato xíꞌín ná:
daá ñóó nákaa̱ iin ta̱a naní Barrabás kándeé ka̱ ra̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ña̱yuu
veꞌe ka̱a, ta iin níí kúú káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ kuáꞌa̱ ñoó, chi ̱ diꞌa ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱
rá ña̱ kúú rá iin ta̱ kini. cháá ka̱ ví ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kiꞌin ra
17 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱taka kua̱ꞌá
cháá ta̱kui ̱í, ta ni ̱ na̱kata ra ndáꞌa̱ rá
ña̱yuu noo̱ Pilato, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ noo̱ ndidaá na̱ ñoo Israel ñoó, dá ni ̱
nda̱to̱ꞌón ñaá rá: kaa ra̱ xíꞌín ná:
―¿Ndá yoo dáyaa̱ yuꞌu̱, kóni ̱ ndo̱? ―O̱ kándio kua̱chi taꞌon yuꞌu̱ sa̱ꞌá
¿ Barrabás dáyaa̱i ̱, o Jesús, táꞌa̱n ra̱
Á nii ̱ ta̱a yóꞌo, chi ̱ kúú rá iin ta̱a ndaa̱.
chínaní ndó kúú Cristo? Mií vá ndó kúú na̱ ná kandido
18 Dión ni ̱ kaa Pilato, chi ̱ ni ̱ ka̱ndaa̱
kua̱chi saꞌa̱ rá.
ini ra̱ ña̱ sa̱ꞌá ña̱ uꞌu̱ iní vá ta̱ duti ̱ 25 Dá ni ̱ kaa ndidaá na̱ ñoo ñoó:
ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ra Jesús noo̱ ―Nduꞌu̱ ná kandido kua̱chi sa̱ꞌá
ndáꞌa̱ rá. nii ̱ rá, ta nda̱ de̱ꞌe ndu ná kandido
19 Ta nda̱ noo̱ ió ra̱ saꞌándá ra̱
kua̱chi saꞌa̱ ra̱.
choon ñoó, ni ̱ ta̱ndaꞌá ñadiꞌí ra̱ 26 Dá ni ̱ da̱yáa̱ Pilato Barrabás. Dá
noo ra Jesús noo̱ íin na ñoó. 28 Dá ni ̱ ndá saꞌa̱ kía̱n tákaa na ñoó. Ta diꞌa
taó rá dáꞌo̱n ná. Dá ni ̱ da̱kuíꞌino ñaá kaáa̱n: “Ta̱a yóꞌo kúú Jesús, ta̱ kúú
rá iin dáꞌo̱n kua̱ꞌá to̱ón. 29 Dá ni ̱
rey no̱ó na̱ ñoo Israel.” 38 Ta ni ̱
chi ̱nóo ra iin corona ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín chi ̱rkuei taꞌani ra uu̱ ta̱ kui ̱ꞌíná
ío̱n dini ̱ ná. Ta ni ̱ chi ̱rnee ra iin ta̱ñi ̱í ndi ̱ka dao ka̱ cruz. Iin ra tákaa xoo
ndáꞌa̱ xoo kuáꞌa na̱. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá sá kuáꞌa na̱, ta iin ka̱ ra̱ tákaa xoo íti
kui ̱ta xi ̱tí rá noo̱ ná, dá kedi ̱ki ñaá na̱.
rá, dá kaá ra̱ xíꞌín ná: 39 Ta ña̱yuu chíkaꞌanda kuaꞌa̱n no̱ó
―Na̱ káꞌano kúú mií ní, na̱ kúú tákaa na ñoó kédi ̱ki ndaa ñaá ná, ta
rey no̱ó na̱ Israel ―ka̱á ra̱. kaó na̱ dini ̱ ná kénóo na Jesús, 40 ta
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ chi ̱rkaa ra Jesús sakua̱ꞌa̱ ñoó, xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley
ndi ̱ka cruz Moisés, xíꞌín ta̱ fariseo ndíta ra, ta
32 Ta noo̱ ndáka ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱
kaá ra̱:
ñoó, ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan ra xíꞌín iin ta̱a 42 ―Dao ka̱ va ña̱yuu sa̱ ka̱ndeé rá
naní Simón, ta̱ kúú kuendá Cirene. sa̱ da̱káki ra, tído ko̱ kándéé taꞌon ra
Dá ni ̱ kendúsa̱ ra̱ xíꞌín ta̱a yóꞌo ña̱ dáka̱ki ra mií rá viti. Tá nda̱ rey yo̱
ná kado̱kó ra̱ cruz koꞌo̱n ra̱. kúú rá, dá kía̱n ná noo kíi ̱ rá ndi ̱ka
33 Dá ni ̱ saa̱ ra̱ noo̱ naní Gólgota.
cruz káa, dá ná kandísa yó ra̱. 43 Ni ̱
To̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ kaa yikí lásá dini ̱ ka̱ndeé iní ta̱ káa Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ná
ndi ̱i. dáka̱ki ñaá Ndios viti tá miía̱n ndaa̱
34 Dá ni ̱ xi ̱ꞌo ra vino ni ̱ daká táꞌan
kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ rá, chi ̱ kaá ra̱ ña̱
xíꞌín ndiró ova̱ koꞌo Jesús. Dá tá ni ̱ kúú rá de̱ꞌe Ndios ―ka̱á ra̱ ndíta ra.
ndiꞌi ni ̱ xirndodó ná ra̱, kúú ko̱ ní 44 Ta kána̱ꞌá taꞌani nda̱ uu̱ ta̱
ñoó ña̱ ni ̱ kaa na̱ dión, dá ni ̱ kaa ra̱: Magdalena, xíꞌín María, naná
―Kueídóꞌo ndó, chi ̱ kána ra Jacobo xíꞌín José, xíꞌín naná ta̱a kúú
profeta Elías. de̱ꞌe Zebedeo.
48 Ta kúú vitíꞌón ni ̱ ka̱nkono iin
ta̱a ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ da̱ndáxi ra iin táꞌí Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ndu̱xi Jesús
dáꞌo̱n xíꞌín vino iá. Dá ni ̱ soꞌoni ra̱án 57 Tá ni ̱ kuaá kuu̱ dáá ñóó, dá ni ̱
dini ̱ iin ta̱ñi ̱í. Dá ni ̱ chi ̱nee raa̱n yúꞌu̱ saa̱ iin ta̱a kui ̱ká naní José, ta̱ ñoo
Jesús, dá ná koꞌo na ra̱. 49 Dá ni ̱ kaa
Arimatea, ta sa̱ xi ̱onoo taꞌani ra
dao ka̱ ña̱yuu ndíta ñoó: xíꞌín Jesús. 58 Ta ni ̱ saꞌa̱n ra̱ noo̱
ni ̱no, ta kúú nda̱ yúꞌán nino̱ ni ̱ xino̱ chi ̱káa̱ ñaá rá ini iin yái ̱ sa̱á, ña̱ ni ̱
no̱ó ni ̱ ndata̱ ñá. Ta kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo kaan mií rá ndi ̱ka káo̱. Dá tá ni ̱ ndiꞌi
ni ta̱an, ta kúú ni ̱ ndata̱ dao ña̱ kúú ni ̱ sadi ra̱ yuꞌú yái ̱ ñoó xíꞌín iin yuu̱
yuu̱ ndáá, 52 ta ni ̱ nono̱ yéꞌé káo̱ noo̱
chi ̱káꞌano, dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱.
ñóꞌo ndi ̱i, ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu 61 Ta yuꞌú yái ̱ ñoó ni ̱ ndo̱o María
xíꞌín dao ka̱ soldado ndaá ra̱ Jesús ña̱ꞌa kasáꞌan na. Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱
noo̱ tákaa na ndi ̱ka cruz ñoó. Dá tá kuu̱, dá ni ̱ na̱taka ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱
ni ̱ xini ra̱ ña̱ ni ̱ ta̱an xíꞌín dao ka̱ xíꞌín ta̱ fariseo noo̱ Pilato, 63 dá ni ̱
ña̱ꞌa ni ̱ kuu, kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra, ta kaa ra̱ xíꞌín rá:
ni ̱ kaa ra̱: ―Tatá, ni ̱ ndi ̱sáa̱ ini ndu̱ ña̱ sa̱
―Miía̱n ndaa̱ ndisa de̱ꞌe Ndios ni ̱ káꞌa̱n ta̱ to̱ꞌón ñoó ña̱ ti ̱xi kuu̱ óni ̱,
sa̱ kuu ta̱a yóꞌo ―kaá ra̱. dá nataki ra̱, kaá ra̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ kuu
55 Ta xíká vá ndíta kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱
ra̱. 64 Sa̱ꞌá ño̱ó kaꞌanda ní choon ña̱
ñáꞌa̱ ndéꞌé ná ña̱ ni ̱ ndoꞌo Jesús. Ta ná kandaa va̱ꞌa soldado ní yuꞌú yái ̱
no̱ón kúú na̱ ni ̱ xi ̱onoo xíꞌín Jesús noo̱ nákaa̱ ra̱ nda̱ ná kasandaá kuu̱
San Mateo 27, 28 66
óni ̱. Dá chi ̱ oon ni ví kasaa̱ ta̱ sa̱ nóo na̱ kúú satoꞌo yo̱, dá koni ndo̱.
xi ̱onoo xíꞌín rá iin sa̱kuaá nataó 7 Kuaꞌán kíi ̱ ndo̱ kasto̱ꞌon ndó xíꞌín
kuíꞌíná ñaá rá, dá kaa ra̱ xíꞌín na̱ ndidaá ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ ni ̱
ñoo ndu̱ ña̱ ni ̱ na̱taki ra̱, dá kía̱n tu̱ú na̱taki va na. Ta kuió no̱ó na̱ koꞌo̱n
cháá ka̱ choon o̱ du̱ú taꞌándá mií na̱ noo̱ rá chí Galilea diꞌa. Ta nda̱
no̱ó. ñoó ví, dá koni ñaá rá, kaa ndo̱ xíꞌín
65 Dá ni ̱ kaa Pilato xíꞌín rá:
rá. Choon yóꞌo ve̱i kasto̱ꞌin xíꞌín ndó
―Xaa̱n ndíta soldado. Kandaka ―kaá ángel ñoó.
ndó ra̱ kuaꞌán ndo̱, ta nakui ̱ta ra 8 Dá ni ̱ ka̱nkuei na yuꞌú yái ̱ ñoó, ta
kandaa ra̱ yái ̱ ndi ̱i ñoó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú yuꞌú nda̱ꞌo na. Tído kádii ̱ nda̱ꞌo
kóni ̱ ndo̱ ―kaá ra̱. taꞌani ini na̱ taxí táꞌan na kuaꞌa̱n na̱
66 Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ sadi toon ra
kasto̱ꞌon na to̱ꞌon sa̱á yóꞌo xíꞌín ta̱
yuꞌú yái ̱ ñoó, chi ̱ ni ̱ kani ra sello xíonoo xíꞌín Jesús. Ta noo̱ taxí táꞌan
yéꞌán, ta ni ̱ chi ̱kata ra soldado ndíta na kuaꞌa̱n na̱ kasto̱ꞌon na saꞌa̱ to̱ꞌon
ra ndaá ra̱án. sa̱á yóꞌo xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná,
9 kúú iin kuití vá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱taki Jesús no̱ó kuaꞌa̱n na̱ ñoó, dá ni ̱ kaa na̱:
na̱ Israel, naꞌa va̱ꞌa kuu̱ mií Dá ni ̱ na̱tuu yati na noo̱ íin Jesús,
no̱ó kásáꞌá saꞌa̱ semana, dá ni ̱ kee ta ni ̱ nomi niꞌini na saꞌa̱ ná, ta dión
María Magdalena xíꞌín iin ka̱ María ni ̱ sa̱ nda̱ño̱ꞌo ñaá ná. 10 Dá ni ̱ kaa
yéꞌe̱ na̱, ta kuxí kachi ̱ dáꞌo̱n ná. 4 Ta kuaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ kee ta̱ ndaá yuꞌú
kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo soldado ndíta yái ̱ ñoó kuaꞌa̱n ra̱ ñoo Jerusalén. Tá
ndaá yuꞌú yái ̱ ñoó ni ̱ kee na, ta kúú ni ̱ saa̱ ra̱, dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ra kuendá
ndéi ̱ ni ̱no oon ví rá ndíta ra, ta kéeá no̱ó ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱
kuendá nda̱á ndi ̱i va kúú rá ndíta ra. ni ̱ kuu ñoó. 12 Dá ni ̱ kana ta̱ duti ̱ kúú
14 Tá ndá ndi kuu ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon Pilato, ni ̱ xini ra̱ Jesús, dá ni ̱ sa̱ nda̱ño̱ꞌo
o̱ sa̱ nákani ini ndo̱, chi ̱ mií vá ndú ñaá rá. Tído nákani kuáchi ̱ ii ̱ vá ini
náꞌá káꞌa̱n ndu̱ saꞌa̱ ndo̱, dá ná dáꞌa dao ra. 18 Dá ni ̱ na̱tuu yati Jesús
ni kaꞌání rá ndo̱ ―kaá ra̱ xíꞌín noo̱ rá, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
soldado ñoó. ―Ni ̱ na̱tiin yuꞌu̱ ndidaá choon
15 Dá ni ̱ kiꞌin ra di ̱ꞌón ñoó. Dá ni ̱
ña̱ dándákii induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱
kee ra táto̱ꞌon ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon noo̱ yóꞌo. 19 Sa̱ꞌá ño̱ó kuaꞌán ndo̱ dánaꞌa̱
rá. Ta nda̱ kuu̱ víti káꞌa̱n na̱ Israel ndo̱ no̱ó ña̱yuu ndéi ndidaá ñoo
ña̱ ni ̱ na̱taó kuíꞌíná ñaá ta̱ ni ̱ sa̱ ñóꞌo ñayuú yóꞌo saꞌa̱ yúꞌu̱, dá ná
xi ̱onoo xíꞌín ná. kakuu na kuendá yuꞌu̱. Ta dákodo̱
ndúta̱ ndo̱ ná xíꞌín kuu̱ tatá Ndios,
Yóꞌo saꞌándá Jesús choon no̱ó ta̱a xíꞌín kuu̱ de̱ꞌe na, xíꞌín kuu̱
xíonoo xíꞌín ná ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ dánaꞌa̱ Espíritu ii ̱, 20 ta dánaꞌa̱ ndo̱ noo̱ ná
ra̱ to̱ꞌon na iin níí kúú ñayuú yóꞌo ná kee na ndidaá choon ni ̱
16 Dá ni ̱ kee ndin uxi ̱ iin ta̱a
saꞌandai ̱ noo̱ ndo̱. Ta kooi xíꞌín
xíonoo xíꞌín Jesús kuaꞌa̱n ra̱ iin ndó ndidaá táꞌa̱n kuu̱, nda̱ noo̱
yúku̱ íin chí kuendá Galilea táto̱ꞌon ndiꞌi kuií ñayuú yóꞌo. Dión ná
ni ̱ saꞌanda na̱ choon noo̱ rá. 17 Tá koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Marcos, ña̱
káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús
Ndios. Ta kúú ni ̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ñaá
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ka̱sáꞌá kásto̱ꞌon Juan ini yu̱ta naní Jordán.
Juan ña̱ kasaa̱ Jesús 6 Ta dáꞌo̱n ni ̱ sa̱ ndixi Juan ni ̱
na̱ sa̱ ka̱sto̱ꞌon xíꞌín ña̱yuu ña̱ ni ̱ xíꞌín ña̱yuu, ta kaá na̱ xíꞌín ná:
kaꞌa̱n mií Ndios xíꞌín ná. Diꞌa kuaꞌa̱n ―Sa̱tá yuꞌu̱ ve̱i iin na̱ ndáya̱ꞌi
to̱ꞌon ni ̱ taa na: cháá ka̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱, chi ̱ ni ko̱ káni
Ná koꞌi ̱n tandaꞌí iin ta̱a kuió no̱ó vía̱n nakuii ̱n ndei yuꞌu̱ ndaxíí yóꞌo̱
koꞌo̱n noo̱ yo̱ꞌó kasto̱ꞌon ra ndisa̱ ná. 8 Chi ̱ yuꞌu̱ dákodo̱ ndúta̱
to̱ꞌon yuꞌu̱ xíꞌín ña̱yuu, ñaá xíꞌín ta̱kui ̱í, tído no̱ón kúú na̱
dá ná kandei nduu na̱ kueídóꞌo dákodo̱ ndúta̱ ñaá xíꞌín na̱ kúú
na ña̱ kía̱n koꞌo̱n kaꞌo̱n xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios ―kaá na̱.
ná.
3 Kayuꞌú ta̱a ñoó noo̱ kúú yukú Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sodo̱ ndúta̱ Jesús
ichí: 9 Ta tein kuu̱ dáá ñóó ni ̱ keta Jesús
“Kandei nduu ndo̱ natiin ndó ñoo naní Nazaret, ña̱ nákaa̱ kuendá
satoꞌo yo̱ Ndios, ta ná konó Galilea, kuaꞌa̱n na̱ noo̱ nákaa̱ yu̱ta
ndó iin ichí ndaa̱ noo̱ ná.” Jordán. Ta ñoó ni ̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ñaá
4 Ta miía̱n ndaa̱ dión ni ̱ kuu, chi ̱ ni ̱
Juan. 10 Tá ni ̱ ke̱ta Jesús ini ta̱kui ̱í,
ka̱sáꞌá iin ta̱a naní Juan dákodo̱ kúú ni ̱ xini na̱ ni ̱ nono̱ induú. Ta
ndúta̱ ná ña̱yuu ini ta̱kui ̱í iin xíán kúú ni ̱ na̱xino̱ na̱ kúú Espíritu Ndios
noo̱ kúú yukú i ̱chí. Ta kásto̱ꞌon na sata̱ ná, ta káa na̱ táto̱ꞌon káa iin
xíꞌín ña̱yuu ña̱ ná nandikó iní na̱ paloma. 11 Ta nda̱ induú tái ̱ ni ̱ kaꞌa̱n
Jerusalén xíꞌín na̱ ndéi dao ka̱ ñoo Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaꞌán ña̱ uꞌu̱ mií no̱ó
kuálí ñóꞌo chí kuendá Judea ni ̱ dátu̱úán Jesús
saꞌa̱n na̱ ni ̱ seídóꞌo na to̱ꞌon dánaꞌa̱ 12 Tá ni ̱ ndiꞌi ñoó, dá ndáka
Juan. Ta ni ̱ naꞌo̱ na̱ kua̱chi na noo̱ Espíritu Ndios Jesús kuaꞌa̱n na̱ noo̱
68
69 San Marcos 1
ña̱yuu, dá ndu̱ꞌu na ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌa̱ Jesús, chi ̱ ko̱ kée na
15 ta kaá na̱:
táto̱ꞌon kée ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés,
―Sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá vá hora, sa̱ ni ̱ dá chi ̱ dánaꞌa̱ na̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin
ku̱yati va ña̱ ndu̱ꞌu ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ na̱ néꞌe choon.
Ndios. ¡Nandikó iní ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi 23 Ta ini veꞌe ñoó nákaa̱ iin ta̱a
kée ndó, ta kandísa ndó xíꞌín nákaa̱ iin espíritu kini. Ta kúú ni ̱ꞌi
ndinoꞌo ini ndo̱ to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios! nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú espíritu kini ñoó, ta
―kaá na̱. kaáa̱n:
24 ―¿Ndi ki ̱án ndóꞌo ní xíꞌín nduꞌu̱,
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ kana Jesús komi ̱ Jesús, na̱ ñoo Nazaret? ¿Á ve̱i ní
ta̱a tíin ti ̱yaká ña̱ kanoo ra xíꞌín ná dánaá ní nduꞌu̱? Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndá
16 Ta noo̱ xíka Jesús kuaꞌa̱n na̱
yoo kúú mií ní, chi ̱ mií ní kúú na̱ ii ̱
yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱ naní Galilea, ñoó ni ̱ xini ni ̱ kii noo̱ Ndios.
na̱ iin ta̱a naní Simón xíꞌín ñani ra̱ 25 Dá ni ̱ da̱náni ñaá Jesús, ta kaá
xíꞌín yuꞌu̱, dá ná dánaꞌi ̱ noo̱ ndo̱ taó espíritu kini ta̱a ñoó. Ta kúú ni ̱ꞌi
ndó ña̱yuu tein kua̱chi na táto̱ꞌon nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌán, dá ni ̱ ketaan
kée ndó taó ndó ti ̱yaká ini ta̱kui ̱í. kuaꞌa̱n.
18 Ta kúú vitíꞌón vá ni ̱ da̱nkoo ra
27 Ta kúú ni ̱ naá vá iní ndidaá kúú
ñóno̱ rá. Ta kúú ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ ña̱yuu ñoó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná ndátóꞌón
kanoo ra xíꞌín Jesús. táꞌan ná:
19 Ta noo̱ xíka Jesús kuaꞌa̱n na̱
―¿Ndi kuaꞌa̱n vía̱n yóꞌo? Na̱ ndeé
cháá ka̱ chí noo̱ ñoó, kúú ni ̱ xini na̱ ka̱ vía̱n káꞌano ta̱ndeé iní sa̱á dánaꞌa̱
nákaa̱ iin ta̱a naní Jacobo xíꞌín ñani ta̱a káa, chi ̱ xíꞌín choon kómí rá
ra̱ Juan, ta kúú rá de̱ꞌe ta̱ naní saꞌándá ra̱ choon noo̱ espíritu kini,
Zebedeo. Ta ñóꞌo ra ini barco ta kúú seídóꞌo ñaa̱n ―kaá na̱.
nákoto ra̱ ñóno̱ rá. 20 Dá ni ̱ kana ñaá
28 Ta kúú kaon nda̱ꞌo ni ̱ ka̱ndaa̱ ini
ná. Dá ni ̱ da̱nkoo ra tatá ra̱ Zebedeo ndidaá ña̱yuu ndéi ñoo kuálí ñóꞌo
San Marcos 1 70
chí kuendá Galilea saꞌa̱ ña̱ ndato ni ̱ 38 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
kee Jesús. ―Ná koꞌo̱ dao ka̱ xíán noo̱ yati
yóꞌo, dá ná dánaꞌa̱ taꞌani yuꞌu̱ no̱ó
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús ñá ña̱yuu ndéi ñoó, chi ̱ sa̱ꞌá choon yóꞌo
kúú xi ̱do Simón Pedro ve̱i yuꞌu̱ ―kaá na̱.
29 Tá ni ̱ keta Jesús veꞌe ñoó, dá ni ̱
39 Ta ni ̱ xi ̱onoo na iin níí kúú
kee na kuaꞌa̱n na̱ veꞌe Simón xíꞌín kuendá Galilea ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ ini
Andrés, ta ndáka taꞌani na Jacobo ndidaá veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel, ta
xíꞌín Juan kuaꞌa̱n na̱. 30 Ta kánduꞌu̱
ni ̱ taó ná espíritu kini ñóꞌo ini
xi ̱do Simón noo̱ xíto, ta kaꞌí nda̱ꞌo ña̱yuu.
ndóꞌán kée kueꞌe̱ dáa̱. Dá ni ̱
ka̱sto̱ꞌon ña̱yuu xíꞌín Jesús ña̱ kúꞌa̱n. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin
31 Dá ni ̱ na̱tuu yati na noo̱ kánduꞌa̱n.
ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi ̱ ñíi ̱
Kúú ni ̱ tiin na ndáꞌa̱n. Kúú ni ̱ 40 Kúú ni ̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱
nda̱neꞌe ñaá ná. Ta kúú vitíꞌón vá ni ̱ téíꞌi ̱ ñíi ̱ noo̱ Jesús. Kúú ni ̱ sa̱ kuíi ̱n
ya̱ꞌa kueꞌe̱ dáa̱ ñoó. Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá xi ̱tí rá noo̱ ná, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
váán kénduua̱n ña̱ kasáꞌan na. ―Tá kóni ̱ ní, kuu va nduvii ní ñíi ̱í
―kaá ra̱.
Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús 41 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kuꞌu̱ ini Jesús saꞌa̱
32 Sa̱ ni ̱ keta va ndi ̱ndii, ta sa̱ kuaꞌa̱n rá, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱nóo na ndáꞌa̱ ná
kuaá vá kuu̱ dáá ñóó, dá ndáka sata̱ rá, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ña̱yuu ndidaá na̱ kúꞌu̱ xíꞌín na̱ ñóꞌo ―Jaa̱n, kóni ̱i ̱. Ná nduvií ñíi ̱o̱n.
espíritu kini ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ noo̱ Jesús. 42 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱, kúú
espíritu kini ni ̱ taó ná. Ta ko̱ sónó vá koꞌo̱n ra̱, dá ni ̱ saꞌanda na̱ choon
ná ña̱ kaꞌa̱n espíritu kini ñoó, chi ̱ noo̱ rá, 44 ta kaá na̱ xíꞌín rá:
náꞌá vá ñá ndá yoo kúú ná. ―Kuaꞌán, tído o̱ sa̱ nákanón xíꞌín
ni iin tóꞌón ña̱yuu ña̱ ni ̱ keei xíꞌón.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ nda̱tóꞌón Jesús xíꞌín Diꞌa kuaꞌán naꞌa̱ miíón no̱ó ta̱ duti ̱.
tatá Ndios iin xíán no̱ó ko̱ íin ndéi Ta kuaꞌán doko̱ ña̱ꞌa noo̱ Ndios sa̱ꞌá
35 Ta naꞌa nda̱ꞌo ni ̱ nda̱ko̱o Jesús,
ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o viio̱n noo̱ ná, táto̱ꞌon
chi ̱ íin naá i ̱í vá. Dá ni ̱ keta na ñoo ki ̱ꞌo saꞌándá ley Moisés choon, dá ná
ñoó kuaꞌa̱n na̱ iin xíán no̱ó ko̱ íin kandaa̱ ini ra̱ ña̱ sa̱ ni ̱ ndu̱viio̱n
ndéi. Ta ñoó ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín tatá ―ka̱á na̱.
Ndios. 36 Dá ni ̱ kee Simón xíꞌín dao
45 Tído ko̱ ní kée taꞌon ta̱a ñoó
ka̱ ta̱ néꞌe táꞌan xíꞌín rá kuaꞌa̱n ra̱ táto̱ꞌon ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon noo̱ rá.
nandukú ñaá rá. 37 Dá tá ni ̱ na̱níꞌi ̱
Diꞌa ni ̱ ka̱sáꞌá nákani va ra ña̱ ni ̱ kee
ñaá rá, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: Jesús xíꞌín rá kuaꞌa̱n ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱
―Ndidaá ña̱yuu nándukú ná mií ku̱ú ka̱ ku̱ꞌu túu Jesús ni iin ka̱ ñoo.
ní. Nda̱dá yuꞌú ñoo no̱ó ko̱ó ka̱ ña̱yuu
71 San Marcos 1, 2
ndéi va sa̱ káa̱ na̱. Ta va̱ꞌará ndeí ndó? “Sa̱ ni ̱ ndoo va kua̱chón”, o
kúú míí vá ndéi ña̱yuu, tído ve̱i na kaꞌi ̱n xíꞌín rá, “Ndakuii ̱n ndichi, ta
noo̱ nákaa̱ Jesús. nakiꞌin xi ̱to̱n kaneꞌe kuaꞌa̱n nóꞌo̱n.”
10 Tído viti dá ná koꞌi ̱n dánaꞌi ̱ noo̱
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ndo̱ ña̱ kómí ndisa na̱ ni ̱ nduu ta̱a
ta̱a ni ̱ na̱tií saꞌa̱ ña̱yuu yóꞌo choon ña̱ dándóo na
ní kéta ka̱ veꞌe ñoó kañoꞌo na. Ta Ndakuii ̱n ndichi, ta nakiꞌin xi ̱to̱n, ta
kúú nda̱ sata̱ véꞌe ndíta ña̱yuu kuaꞌán nóꞌo̱n veꞌón.
seídóꞌo na to̱ꞌon dánaꞌa̱ Jesús. 12 Ta kúú ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi ra̱. Dá
―¿Ndiva̱ꞌa nákani ini ndo̱ dión? sásáꞌan na xíꞌín Leví ñoó ini veꞌe ra.
9 ¿Ndí ki ̱án ko̱ úꞌu̱ cháá ka̱ kaꞌi ̱n
Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi sa̱ꞌá
xíꞌín ta̱a ko̱ ku̱ú kaka yóꞌo, káꞌán ñóꞌo̱ xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu kaá ra̱ kómí
San Marcos 2 72
Jesús xíꞌín ta̱ kíꞌin ya̱ꞌi sa̱ꞌá ñóꞌo̱, ndata̱ iin doꞌo̱no̱ yatá xíꞌín iin táꞌí
xíꞌín ña̱yuu, táꞌa̱n na̱ kaá ra̱ kúú na̱ dáꞌo̱n sa̱á. Dá chi ̱ tá ná nakata na
kini ñoó, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ta̱ xíonoo doꞌo̱no̱ ñoó, ta kúú natiꞌin va dáꞌo̱n
xíꞌín Jesús: sa̱á ñóó, ta kúú víꞌí ka̱ ví ndata̱
―¿Ndi kuaꞌa̱n ña̱ yóꞌo? ¿Ndiva̱ꞌa doꞌo̱no̱ yatá ñóó.
sásáꞌan ri maestro ndo̱ꞌó xíꞌín ta̱ 22 ’Ta ko̱ íin taꞌon taán vino sa̱á ini
kíꞌin ya̱ꞌi sa̱ꞌá ñóꞌo̱, xíꞌín dao ka̱ ñíi ̱ yatá. Dá chi ̱ tá ná kee na dión,
ña̱yuu kómí kua̱chi yóꞌo? ―kaá ra̱. dá kía̱n dákaꞌándí vino sa̱á ñíi ̱ yatá
17 Tá ni ̱ seídóꞌo Jesús ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
ñoó, ta kúú ndiꞌi vino ñoó kuita̱, ta
ra̱ dión, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: kúú tu̱ú oon va ñíi ̱ ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó
―Na̱ ió va̱ꞌa ko̱ xínñóꞌó taꞌon na va̱ꞌa cháá ka̱ ná taán yó vino sa̱á ini
ta̱ ketátá ñaá. Sa̱va̱ꞌa na̱ kúꞌu̱ va kúú ñíi ̱ sa̱á ―kaá Jesús.
na̱ xínñóꞌó ñaá. Ta dión taꞌani yuꞌu̱,
ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ ná kanai na̱ káꞌán Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá
ña̱ kúú ná ña̱yuu ndaa̱. Diꞌa ve̱i yuꞌu̱ kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ na̱ Israel
kanai na̱ nákoni ña̱ kómí ná kua̱chi 23 Ta tein iin kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ na̱
xi ̱onoo xíꞌín Juan, na̱ sa̱ da̱kódo̱ ―¿Ndiva̱ꞌa kée ta̱ xíonoo xíꞌín ní
ndúta̱ ña̱yuu, ni ̱ sa̱ neꞌe ii ̱ rá xíꞌín ta̱ ña̱ ko̱ kánian kee ra tein kuu̱ nániꞌi ̱
fariseo. Dá ni ̱ ka̱sáa̱ dao ña̱yuu noo̱ ndée̱ yo̱?
nákaa̱ Jesús. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná: 25 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ néꞌe ii ̱ ta̱ xíonoo ―¿Á ko̱ óon taꞌon káꞌi ndoꞌó ña̱ ni ̱
xíꞌín mií ní táto̱ꞌon néꞌe ii ̱ ta̱ fariseo kee David tá sa̱ naꞌá tá ndaꞌí ni ̱ kuiko
xíꞌín ta̱ sa̱ xi ̱onoo xíꞌín Juan? na xíꞌín ta̱ sa̱ xi ̱onoo xíꞌín ná? 26 Chi ̱
daá ví, dá kía̱n kánian kaneꞌe ii ̱ ―Kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌan
ña̱yuu ñoó. Ndios ña̱ kakuuan iin ña̱ va̱ꞌa no̱ó
73 San Marcos 2, 3
ña̱yuu. Tído ko̱ ní káva̱ꞌa taꞌon Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi kuendá
Ndios ña̱yuu kekáꞌano na kuu̱ nániꞌi ̱ Galilea xíꞌín na̱ ndéi ñoo kuálí ñóꞌo
ndée̱ yo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ndoꞌó. 28 Ta chí kuendá Judea tákuei sata̱ ná
viti kanaꞌá ndó ña̱ ió choon noo̱ kuaꞌa̱n na̱, 8 xíꞌín na̱ ndéi ñoo káꞌano
ndáꞌa̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ña̱ Jerusalén, xíꞌín na̱ ndéi kuendá
dándáki na tein kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱ Idumea, xíꞌín na̱ ndéi iin ka̱ xoo
―kaá Jesús káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ mií ná. yu̱ta Jordán, xíꞌín na̱ ndéi ñoo Tiro
xíꞌín na̱ ndéi ñoo Sidón, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon na sa̱ꞌá ña̱ꞌa ndato kée
ta̱a ni ̱ na̱tií ndáꞌa̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu
Dión, dá niꞌi ̱ rá ndí koo dátai ̱ kua̱chi ndu̱va̱ꞌa na kua̱ꞌá ña̱yuu, sa̱ꞌá ño̱ó
ra Jesús no̱ó ta̱ néꞌe choon. ndidaá kúú na̱ kúꞌu̱ kátai ̱ táꞌan ve̱i
3 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a ni ̱ na̱tií
sata̱ ná, dá kako̱ꞌon na dáꞌo̱n Jesús,
ndáꞌa̱ ñoó: dá ná nduva̱ꞌa na.
―Nakuii ̱n ndichi, ta ka̱kuíi ̱n me̱ꞌí 11 Ta tá ni ̱ xini ñaá ña̱yuu ñóꞌo
yó ná? Kaꞌa̱n ndo̱ ná nde̱ꞌá ―kaá na̱. noo̱án ña̱ ná dáꞌa ni kaꞌa̱n ndá yoo
Tído ni iin tóꞌón rá ko̱ ní káꞌa̱n. 5 Dá kúú ná no̱ó ña̱yuu ñoó.
ni ̱ kao̱ noo Jesús ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé dee̱n ná
ta̱a ndíta ñoó. Dá ni ̱ kixia̱n ni ̱ ku̱ndaꞌí Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱xi Jesús uxi ̱ uu̱
ini na̱ saꞌa̱ rá, chi ̱ káxí nda̱ꞌo nío̱ rá. Dá ta̱a kanoo xíꞌín ná
ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ kúꞌu̱ ndáꞌa̱ ñoó: 13 Ndiꞌi, dá ni ̱ kaa Jesús dini ̱ iin
xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. chi ̱naní ñaá ná Pedro. 17 Ta iin ka̱ ra̱
San Marcos 3 74
kúú de̱ꞌe Zebedeo naní Jacobo xíꞌín táꞌan ña̱yuu ndéi ini iin veꞌe, dá
ñani ra̱, ra̱ naní Juan. Ta ni ̱ chi ̱naní kía̱n naá vá noo̱ ndéi na. 26 Ta ki ̱ꞌo
ñaá ná Boanerges. To̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ dión taꞌani ndoꞌo ña̱ uꞌu̱ kúú no̱ó tá
kaa de̱ꞌe ña̱ kaꞌándí, chi ̱ ni ̱ꞌi dini ̱ rá. ná kasáꞌá na̱á táꞌan xíꞌín ña̱ kéchoon
18 Ta iin ka̱ ra̱ naní Andrés, xíꞌín ra̱
noo̱án. Chi ̱ kasáꞌá taꞌa̱nda̱ táꞌan
naní Felipe, xíꞌín ra̱ naní Bartolomé, miíán, dá kía̱n o̱ káka ka̱ choon
xíꞌín ra̱ naní Mateo, xíꞌín ra̱ naní néꞌan, chi ̱ sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá hora ña̱
Tomás, xíꞌín ra̱ naní Jacobo, ta̱ kúú kía̱n ndiꞌi noo̱án.
de̱ꞌe Alfeo, xíꞌín ra̱ naní Tadeo, xíꞌín 27 ’Ta ni iin tóꞌón ta̱a o̱ kúu ku̱ꞌu
ra̱ naní Simón, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ sa̱ kuu veꞌe iin ta̱a ndakí, ta taó rá ña̱ꞌa
kuendá ta̱ cananista, 19 xíꞌín ra̱ naní
ñóꞌo veꞌe ra, tá dinñóꞌó ka̱ ná o̱ kátó
Judas Iscariote, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ kasa̱ndaá ñaá rá. Miía̱n ndúsa̱ kee ra dión
ni ̱ na̱ki ̱ꞌo Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ra̱ xiní uꞌu̱ xíꞌín rá, dá kuu taó rá ña̱ꞌa ñóꞌo veꞌe
ñaá. ra. 28 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
Tá ni ̱ ndiꞌi ñoó, dá ni ̱ ndu̱ꞌu na ini ña̱ kuu va kuꞌu̱ káꞌano ini Ndios sa̱ꞌá
iin veꞌe. ndi ndáa mií vá kua̱chi kée ña̱yuu,
ta saꞌa̱ ndidaá kúú to̱ꞌon kini káꞌa̱n
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaa dao ta̱a ña̱ taó ndava̱ꞌa na̱ saꞌa̱ Ndios. 29 Tído ndi
Jesús espíritu kini kée ña̱ uꞌu̱ ndáa na̱ ya̱ꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa na saꞌa̱
20 Ta tuku va kua̱ꞌá ña̱yuu ni ̱
na̱ kúú Espíritu ii ̱ Ndios, no̱ón kúú
ndi ̱tútí ñoó. Ta ni ko̱ nóno̱ vá Jesús na̱ ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kúu kuꞌu̱
kasáꞌan na xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná. káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ná. No̱ón kúú
21 Tá ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon na̱ veꞌe Jesús ña̱
na̱ iin íchi ̱ o̱ ndóo kua̱chi noo̱ Ndios
ndóꞌo na, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ ―kaá Jesús.
nakua̱ka ñaá ná kandaka na noꞌo̱ na̱, 30 Dión ni ̱ kaa na̱, dá chi ̱ ni ̱ kaa ta̱a
dá chi ̱ ni ̱ na̱dana va na, káꞌán ná. ñoó ña̱ nákaa̱ espíritu kini ini na̱.
22 Dá ni ̱ kaa dao ta̱a dánaꞌa̱ ley
Moisés, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ kii ñoo Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ veꞌe Jesús
Jerusalén, ña̱ Beelzebú, táꞌa̱n ña̱ kúú nándukú ñaá ná
satoꞌo espíritu kini, ño̱ó vá kía̱n 31 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ naná Jesús xíꞌín ñani
nákaa̱ ini Jesús, ta ño̱ó kía̱n xíꞌo na̱. Ta ni ̱ sa̱ kui ̱ta na sata̱ véꞌe. Dá ni ̱
choon noo̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó kándéé ná kaa na̱ xíꞌín ña̱yuu ndéi ñoó ña̱ ná
taó na̱ espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu, kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Jesús keta na sata̱ véꞌe.
kaá ra̱. 32 Dá ni ̱ kaa ña̱yuu ndéi díi ̱n Jesús
―¿Ndi kee ví satoꞌo espíritu kini ―Ná kasto̱ꞌon ndaa̱i ̱ xíꞌín ndó ndá
taó ñá miíán ini ña̱yuu, káꞌán ndó? yoo kúú nanái ̱, ta ndá yoo kúú ñanii ̱
24 Kanaꞌá ndó ña̱ tá naá táꞌan iin rey
xíꞌín ki ̱ꞌoi ―kaá na̱.
xíꞌín ña̱yuu dándáki ra, dá kía̱n naá 34 Ta kúú ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná no̱ó ña̱yuu
―Na̱ yóꞌo kúú nanái ̱, kúú ñanii ̱, ―¡Ndi ndáa ndoꞌó ió do̱ꞌo, ta kúú
kúú ki ̱ꞌoi. 35 Chi ̱ ndidaá na̱ kée ña̱
kueídóꞌo va̱ꞌa ndó! ―kaá na̱.
kóni ̱ Ndios, no̱ón kúú ñanii ̱, kúú
ki ̱ꞌoi, kúú nanái ̱ ―kaá na̱. Yóꞌo nákani Jesús ndiva̱ꞌa dákíꞌin
táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ na̱kani Jesús saꞌa̱ dánaꞌa̱ na̱
iin ta̱a xíti tata 10 Dá tá ni ̱ ka̱ndo̱o iin tóꞌón Jesús
4
1 Ni ̱ ka̱sáa̱
tuku Jesús yuꞌú íin ná, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱ xíonoo
ta̱ñoꞌo̱, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná dánaꞌa̱ xíꞌín ná xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu ndíta
na̱ no̱ó ña̱yuu. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱taka yati ñoó ndi dándáki to̱ꞌon ni ̱ na̱kani
kua̱ꞌá nda̱ꞌo na, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa na xíꞌín ná ñóó. 11 Dá ni ̱ kaa Jesús:
Jesús ini barco, kirá kánóo no̱ó ―Noo̱ ndo̱ꞌó vá ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ña̱
ta̱ñoꞌo̱. Dá ni ̱ sa̱ ko̱o na ió na̱ ini ra̱. kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ náꞌá mií ná sa̱ꞌá
Ta ndéi ña̱yuu ñoó yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ndi kée na dándáki na. Tído no̱ó na̱
seídóꞌo na. 2 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús
ko̱ ñáꞌa̱ ndu̱ꞌu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios,
dákíꞌin táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dákíꞌin táꞌan yuꞌu̱ dao ña̱ꞌa xíꞌín
dánaꞌa̱ na̱, ta kaá na̱: to̱ꞌon dánaꞌi ̱, dá ná xi ̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n
3 ―Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó ña̱ koꞌi ̱n
tuti ii ̱ Ndios, chi ̱ diꞌa kaáa̱n: 12 “Ta
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. Iin ta̱a xíti ni ̱ kee ra va̱ꞌará ndidaá ka̱ vía̱n ndéꞌé ná, tído
kuaꞌa̱n ra̱ kuti ra tata no̱ñóꞌo̱ rá. 4 Ta o̱ kándaa̱ taꞌon ini na̱ ndi kóni ̱
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ koon niꞌini ra tata ñoó, kaaa̱n. Ta va̱ꞌará ndidaá ka̱ vía̱n ná
sa̱ꞌá ño̱ó dao ña ni ̱ kue̱i yuꞌú íchi ̱. Ta kueídóꞌo na, tído o̱ kátóni ̱ taꞌon ini
kúú ni ̱ ka̱sáa̱ laa, ta kúú ni ̱ seí vá na̱, dá ná dáꞌa ni nandió kuéi na
ría̱n. 5 Ta dao ka̱ tata ñoó ni ̱ kue̱i
noo̱ Ndios, dá kía̱n ná o̱ kíꞌo káꞌano
tein yuu̱ noo̱ ndéi cháá ñóꞌo̱. Sa̱ꞌá ini na̱ saꞌa̱ kua̱chi na.”
ño̱ó kúú yachi ̱ va ni ̱ xita̱an ̱ , chi ̱ ko̱
ní kuéi taꞌon ña noo̱ kúú ñoꞌó ndéé. Nákani Jesús ndi dándáki ña̱ ni ̱
6 Tído, tá ni ̱ xi ̱nko̱o ndi ̱ndii, ta kúú
da̱náꞌa̱ na̱ saꞌa̱ ta̱a xíti tata
ni ̱ dii vaan. Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ó yo̱ꞌan, 13 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús xíꞌín rá:
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ichi ̱ vaan. ―¿Á ko̱ ní kándaa̱ taꞌon ini ndo̱
7 ’Ta kúú dao ka̱ tata ñoó ni ̱ kue̱i
ndi dándáki ña̱ ni ̱ na̱kanii xíꞌín ndó?
tein ta̱ꞌíón. Ta ni ̱ saꞌano dáó ñá xíꞌín ¿Ndi kee ndó, dá kandaa̱ ini ndo̱
ta̱ꞌíón ñoó, sa̱ꞌá ñoó ni ̱ ku̱yatá váán saꞌa̱ cháá ka̱ ña̱ꞌa dákíꞌin táꞌin xíꞌín
ni ̱ kee rá. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní xi ̱ꞌo taꞌan to̱ꞌon dánaꞌi ̱ noo̱ ndo̱, tá dáá?
vaan noni ̱án. 14 ’Ta̱a xíti tata ñoó kúú ta̱a xíonoo
kúú ñoꞌó va̱ꞌa. Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo noni ̱ noo̱ ni ̱ kue̱i dao tata ñoó kúú ña̱yuu
ni ̱ xi ̱ꞌoan, chi ̱ ni ̱ xita̱an
̱ , ta ni ̱ saꞌano seídóꞌo to̱ꞌon Ndios. Tído tá ndíꞌi
va̱ꞌan. Ta kúú ió dao tata ñoó ni ̱ xi ̱ꞌo seídóꞌo naa̱n, ta kúú kásaa̱ ña̱ uꞌu̱, ta
oko̱ uxi ̱ noni ̱. Ta dao ka̱an ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo dítá váán to̱ꞌon ni ̱ seídóꞌo na. 16 Ta
oni ̱ diko noni ̱. Ta dao ka̱an ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo tein yuu̱ noo̱ ni ̱ kue̱i dao ka̱ tata ñoó
iin ciento noni ̱ ―kaá Jesús. kúú ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta
9 Dá ni ̱ kaa taꞌani na:
mií hora seídóꞌo naa̱n, nátiin va̱ꞌa
San Marcos 4 76
dao ka̱ tata ñoó kúú ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon na, no̱ón kúú na̱ niꞌi ̱ cháá ka̱
to̱ꞌon Ndios, 19 tído kásáꞌá ná ndíꞌi
ña̱ kandaa̱ ini na̱. Tído na̱ ko̱ ní
cháá ka̱ ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ió ñayuú yóꞌo, nátiin to̱ꞌon na, no̱ón kúú na̱
ta kátoó na̱ koo kuíká ná. Ta ndíꞌi nandodó diꞌa va lúꞌu̱ ña̱ ni ̱ seídóꞌo
taꞌani ini na̱ sa̱ꞌá dao ka̱ ña̱ꞌa. Ta na.
ndidaá ñóó kedaá xíꞌín ná, dá kásáꞌá
ná kuꞌichi ̱ ini na̱ xiní na̱ to̱ꞌon Ndios, Yóꞌo ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndi ki ̱ꞌo
ta kúú ná táto̱ꞌon iin tata ko̱ xíꞌo ndukuaꞌa̱ ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios
noni ̱. 26 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús:
20 ’Tído no̱ñóꞌo̱ va̱ꞌa noo̱ ni ̱ kue̱i
―Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dándáki Ndios
dao ka̱ tata ñoó kúú ña̱yuu seídóꞌo ña̱yuu na̱ kíán táto̱ꞌon ndóꞌo iin tata
to̱ꞌon Ndios xíꞌín ndinoꞌo ini na̱, ta ni ̱ chiꞌi iin ta̱a no̱ñóꞌo̱ rá, 27 chi ̱
kándísa naa̱n. Dao no̱ón kúú táto̱ꞌon sa̱kuaá kídi ̱ ta̱a ñoó, ta naꞌa ndáko̱o
tata, ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo oko̱ uxi ̱ noni ̱. Ta dao ra. Ta nduú ñoó kaꞌándí noo̱ tata
ka̱ na̱ kúú táto̱ꞌon tata, ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ñoó, ta sá sáꞌanoan kuaꞌa̱n. Tído ko̱
oni ̱ diko noni ̱. Ta dao ka̱ na̱ kúú kándaa̱ taꞌon ini ra̱ ndi kuu
táto̱ꞌon tata, ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo iin ciento sáꞌanoan. 28 Dá chi ̱ mií vá ñóꞌo̱ ñoó
noni ̱, chi ̱ kée na ña̱ kóni ̱ Ndios dákuáꞌano ña. Dinñóꞌó xíta̱an ̱ kíán
―kaá na̱. yuku̱, dá xínko̱o yokoa̱n, dá chítí
yokoa̱n xíꞌín noni ̱. 29 Dá tá ni ̱
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá chi ̱chian, dá kuaꞌa̱n ra̱ kaꞌanda ra̱án,
ña̱ kúú ña̱ ndaa̱ Ndios chi ̱ ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ nataán váꞌa
21 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan tuku Jesús
raa̱n ―kaá na̱.
iin ka̱ ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱,
ta kaá na̱: Yóꞌo ni ̱ da̱náꞌa̱ tuku Jesús saꞌa̱ ndí
―Tá néꞌe yó iin íti ̱ tóo̱n, ¿á ki ̱ꞌo ndukuaꞌa̱ ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios
chikani ndei yó iin ki ̱di noo̱án o 30 Dá ni ̱ kaa tuku Jesús:
chikani yóa̱n ti ̱xi iin xi ̱to? Ko̱ó, iin ―¿Ndí ki ̱án dáó kúú xíꞌín to̱ꞌon
íti ̱ tóo̱n kánian chinóo yó ra̱ iin noo̱ kée Ndios dándáki na ña̱yuu na̱,
dikó, dá ná katoo̱n ra̱ iin níí kúú káꞌán ndó? Ta, ¿ndá ki ̱án dákíꞌin
xíán. 22 Dá chi ̱ ndidaá vá ña̱ dáꞌi noo̱
táꞌin xíꞌán, dá kandaa̱ ini ndo̱ sa̱ꞌán?
ndo̱ viti, kasandaá natu̱uan. Ta 31 Kíán táto̱ꞌon iin tata naní mostaza,
ndidaá vá ña̱ꞌa ñóꞌo de̱ꞌé viti, daí ña̱ ña̱ kúú tata pálí cháá ka̱ noo̱ dao ka̱
natu̱uan. 23 Ta ndi ndáa ndoꞌó ió
tata chíꞌi yó no̱ñóꞌo̱ yo̱. 32 Tído tá ni ̱
nda̱ꞌo ndáꞌán, sa̱ꞌá ño̱ó kúu káva̱ꞌa 41 Kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra. Dá ni ̱
laa táka̱ ri ̱ ti ̱xi káti ̱án ―kaá na̱. ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan rá:
33 Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan
―¿Ndá yoo ví kúú na̱ yóꞌo, chi ̱
Jesús kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ nda̱ tachi ̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱ seídóꞌo choon
da̱náꞌa̱ na̱, ki ̱ꞌo kándaa̱ ini ña̱yuu saꞌanda na̱? ―kaá ra̱.
ñoó. 34 Ta ko̱ ní dánaꞌa̱ taꞌon na tá
ko̱ ní sá dákíꞌin táꞌan na dao ña̱ꞌa Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ taó Jesús espíritu
xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱. Tído tá ni ̱ kini ñóꞌo ini iin ta̱a
kana xoo mií ná kuaꞌa̱n na̱, dá ni ̱
5
1 Dá ni ̱ saa̱ na̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱
na̱kani na xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná noo̱ kúú kuendá Gadara diꞌa. 2 Dá
ndi dándáki ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱. tá ni ̱ noo na barco ñoó, dá ni ̱ keta iin
ta̱a ñóꞌo espíritu kini ini káo̱ no̱ó ñóꞌo
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda Jesús choon ndi ̱i ve̱i ra niꞌi ̱ ñaá rá. 3 Dá chi ̱ ini káo̱
no̱ó tachi ̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱ noo̱ ñóꞌo ndi ̱i ñoó ió ra̱. Ta ni iin tóꞌón
35 Tá ni ̱ kuaá kuu̱ dáá ñóó, dá ni ̱
ña̱yuu ko̱ kándeé koꞌoni ñaá ná, ta ni
kaa Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná: cadena ko̱ kándeé kandiko̱ ra̱, 4 chi ̱ sa̱
―Ná koꞌo̱ chikaꞌanda yo̱ iin ka̱ kuaꞌa̱ vá taꞌándá soꞌóní na̱ saꞌa̱ rá
xoo yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. xíꞌín ndáꞌa̱ rá xíꞌín cadena, xíꞌín ka̱a
36 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n ta̱a xíonoo xíꞌín
viti. Tído vaá óon va kándéé rá
ná ndisáꞌán xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, dá dákuáchi ra cadena ñoó, ta saꞌándá ra̱
ni ̱ kaa ra ini barco noo̱ nákaa̱ na̱. Ta ni ̱ ka̱a ñoó, chi ̱ ndakí nda̱ꞌo ra. Ta ni iin
sa̱rkuei dao ka̱ barco noo̱ ñóꞌo cháá ka̱ tóꞌón ña̱ꞌa kée ña̱yuu ko̱ kándeé xíꞌín
ña̱yuu kuaꞌa̱n na̱ noo̱ kuaꞌa̱n Jesús. rá. 5 Ta nduú ñoó xíonoo ra dini ̱ yúku̱
nónó chí sata̱ diꞌa ra. Ta yíꞌi iin dáꞌo̱n ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú espíritu kini
dini ̱ ná kánduꞌu̱ ná. nákaa̱ ini ra̱, ta kaáa̱n:
Dá ni ̱ da̱ndóto ñaá ta̱ xíonoo xíꞌín ―¿Ndi ki ̱án ndóꞌo ní xíꞌín yuꞌu̱,
ná ñóó, dá kaá ra̱: Jesús, mií ní na̱ kúú de̱ꞌe Ndios
―¡Maestro! ¿Á ko̱ saꞌání taꞌon ni ndáya̱ꞌi? ¡Noo̱ míí Ndios seí ndaꞌíi ̱
mií ní ña̱ kuuo̱? noo̱ ní ña̱ ná dáꞌa ni dándóꞌo naní ní
39 Dá ni ̱ nda̱kuíi ̱n ndichi Jesús. Dá
yuꞌu̱!
ni ̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó tachi ̱ xíꞌín 8 Dión ni ̱ kaáa̱n, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa
táꞌan ndi ndiꞌi rí kuaꞌa̱n ri ̱ yuꞌú daꞌo̱. xíonoo xíꞌín ná kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱ xoo
Dá ni ̱ kue̱i ndava̱ꞌa rí ini ta̱ñoꞌo̱ ñoó. ta̱ñoꞌo̱. Ta kúú sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu
Ta kúú ni ̱ ka̱ndaa ri ̱, dá ni ̱ xiꞌi ̱ ri ̱. ni ̱ na̱taka ndéi yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ñoó. Tá
14 Dá ni ̱ kee ndidaá ta̱a ndáka
ni ̱ noo Jesús ini barco, dá ni ̱ sa̱
kochí ñoó taxí táꞌan ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ kuíi ̱n na̱ íin na yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ñoó.
ra̱ kasto̱ꞌon ra xíꞌín ña̱yuu ndéi ñoo 22 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a naní Jairo,
ra̱, xíꞌín na̱ ndéi yúku̱ saꞌa̱ ña̱ ni ̱ kuu táꞌa̱n ra̱ dándáki veꞌe noo̱ nátaka na̱
dión. Dá ni ̱ ka̱nkuei ña̱yuu ñoó Israel ndéi ñoo ñoó. Tá ni ̱ xini ra̱
kuaꞌa̱n na̱ kande̱ꞌé ná ndi ki ̱án ni ̱ Jesús, kúú ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá noo̱ ná.
kuu. 15 Tá ni ̱ saa̱ ña̱yuu ñoó noo̱ íin
23 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná,
kini ñoó xíꞌín ña̱ ni ̱ ndoꞌo kochí ñoó. ñoó nákaa̱ iin ñáꞌa̱ ndóꞌo kueꞌe̱ tái ̱
17 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná seí ndaꞌí na̱ noo̱
nii ̱, ta sa̱ ni ̱ xi ̱no uxi ̱ uu̱ kuia̱ ndóꞌán
Jesús ña̱ ná koꞌo̱n na̱ iin ka̱ xíán. dión. 26 Ta sa̱ ndoꞌo nda̱ꞌo níma̱n,
noo̱ ndéi táꞌón, ta nakanón xíꞌín ná kándéé Jesús nduva̱ꞌa na na̱ kúꞌu̱, dá
saꞌa̱ ndidaá ña̱ náꞌano ni ̱ kee satoꞌo ni ̱ ndu̱ndééán ni ̱ ku̱ꞌán tein ña̱yuu
yo̱ Ndios xíꞌón, ta nakani taꞌánón kuáꞌa̱ ñoó. Dá ni ̱ na̱tuu yatián sata̱
xíꞌín ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kuꞌu̱ ini na̱ Jesús, ta kúú ni ̱ ka̱ko̱ꞌon ndáꞌa̱n dáꞌo̱n
sa̱ꞌo̱n ―ka̱á na̱. ná. 28 Dión ni ̱ keeán, dá chi ̱ ni ̱ na̱kani
79 San Marcos 5, 6
inia̱n ña̱ sa̱va̱ꞌa rá dáꞌo̱n óon Jesús ná ná veꞌe ta̱a ñoó, sa̱va̱ꞌa Pedro xíꞌín
kako̱ꞌán, ta kúú nduva̱ꞌa vaán. 29 Ta Jacobo xíꞌín ñani ra̱ naní Juan va
kúú vitíꞌón diꞌa va ni ̱ na̱tuu nii ̱ ñoó. ndáka na kuaꞌa̱n na̱. 38 Dá tá ni ̱ saa̱
Ta kúú ni ̱ ka̱ndaa̱ inia̱n ña̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa na̱ ni ̱ ku̱ꞌu na veꞌe Jairo, kúú ni ̱ xini
vaán no̱ó kueꞌe̱ ndóꞌán. na̱ ña̱ nína vaa̱ nda̱ꞌo ña̱yuu ndéíꞌi ̱
30 Ta kúú ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱
na̱ ndéi na, ta ndaꞌí káyuꞌú ná saꞌa̱
ni ̱ ndu̱va̱ꞌa iin ña̱yuu ni ̱ kee ndée̱ ná. tadiꞌí ñoó. 39 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín
―Ndéꞌé vá mií ní, dión ví ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon ña̱
kuáꞌa̱ ve̱i yóꞌo dándútí ñaá. Sa̱ꞌá ná kankuei ndidaá ná sata̱ véꞌe. Dá
ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa ndáto̱ꞌón ní ndá yoo ni ̱ kana na tatá tadiꞌí ñoó xíꞌín naná
ni ̱ ka̱ko̱ꞌon ndáꞌa̱ ñaá? xi ̱ xíꞌín ndin oni ̱ ka̱ ta̱a ndáka na
32 Tído ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé va̱ꞌa Jesús noo̱
kuaꞌa̱n na̱ ñoó. Dá ni ̱ ku̱ꞌu na noo̱
ndidaá ña̱yuu ñoó, dá ná kande̱ꞌá kánduꞌu̱ xí. 41 Dá ni ̱ tiin Jesús ndáꞌa̱
na̱kani ndaa̱an ̱ xíꞌín ná ña̱ ni ̱ keeán. xi. Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá xíka xi xíonoo
34 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌán:
xi. Ta uxi ̱ uu̱ kuia̱ ió xi. Tá ni ̱ xini
―De̱ꞌe diꞌíi ̱, ni ̱ ndu̱va̱ꞌón sa̱ꞌá ña̱ ña̱yuu ñoó, kúú ni ̱ naá nda̱ꞌo iní na̱.
kándéé inóo̱n yuꞌu̱. Ta viti, kuaꞌán 43 Tído ni ̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó
nóꞌo̱n veꞌón xíꞌa̱n ió va̱ꞌa inóo̱n, chi ̱ na̱ veꞌe xi ná o̱ sa̱ nákani na xíꞌín ni
ni ̱ ndu̱va̱ꞌón no̱ó kueꞌe̱ ni ̱ sa̱ ndoꞌón. iin tóꞌón ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kuu dión.
35 Ta kúú káꞌa̱n i ̱íó Jesús íin na,
Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ná ña̱ ná ki ̱ꞌo na
kúú sa̱ ni ̱ ka̱sáa̱ va dao ta̱a ni ̱ kii ña̱ꞌa kasáꞌan xi.
veꞌe Jairo, táꞌa̱n ra̱ dándáki veꞌe noo̱
nátaka na̱ ñoo ñoó. Dá ni ̱ kaa ra̱ Diꞌa ni ̱ ndoꞌo Jesús tá ni ̱ na̱ndió ko̱o
xíꞌín Jairo ñoó: na ni ̱ na̱sáa̱ na̱ ñoo Nazaret
―Sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va de̱ꞌe diꞌí ní. Ná dáꞌa
6
1 Dá ni ̱ keta Jesús ñoo ñoó, dá
―O̱ sa̱ yúꞌóo̱n. Sa̱va̱ꞌa yuꞌu̱ kandeé kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ na̱ Israel, dá ni ̱ ku̱ꞌu
inóo̱n ―kaá na̱. na ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó.
37 Ta kúú ko̱ ní sónó taꞌon Jesús
Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná dánaꞌa̱ na̱. Ta ndéi
noo̱ dao ka̱ ña̱yuu ña̱ koꞌo̱n na̱ xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu seídóꞌo ñaá ná,
San Marcos 6 80
ta ni ̱ naá vá ini na̱ ndéꞌé ñaá ná, ta sa̱ káneꞌe ndó koꞌo̱n ndo̱. 9 Sa̱va̱ꞌa
ndéi tein yó yóꞌo? ―kaá ña̱yuu ñoó. ní xíin na natiin va̱ꞌa na ndo̱ꞌó, ta ko̱
Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní nákoni ñaá ná. ní xíin na kueídóꞌo na to̱ꞌon dánaꞌa̱
4 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ndo̱, dá kía̱n tá kuaꞌa̱n ndo̱ kankuei
―Ndeí kúú mií vá ió ña̱ñóꞌó ndó ñoo ñoó, kidi niꞌini ndó ño̱ya̱ká
ña̱yuu noo̱ nduꞌu̱, na̱ kúú profeta. íin saꞌa̱ ndo̱, ta ño̱ó kía̱n náꞌa̱ ña̱ ko̱
Tído na̱ ñoo mií ndú, xíꞌín na̱ kúú nátaꞌan ini Ndios xiní na̱ na̱ ñoo
táꞌan ndu, xíꞌín na̱ veꞌe ndu, no̱ón ñoó. Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
diꞌa kúú na̱ káñóꞌó ñaá ―kaá na̱. ña̱ tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios
5 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kúu taꞌon kee na
saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌí cháá
ña̱ꞌa náꞌano xíꞌín na̱ ñoo mií ná, ka̱ ndoꞌo na̱ ñoo ñoó o̱ du̱ú ña̱yuu
sa̱va̱ꞌa sata̱ dao na̱ kúꞌu̱ vá ni ̱ chi ̱nóo kíni ni ̱ sa̱ ndei ñoo Sodoma xíꞌín
na ndáꞌa̱ ná, dá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa na. 6 Kúú ñoo Gomorra ―kaá na̱.
ni ̱ naá vá iní Jesús xiní na̱, chi ̱ ko̱ ní 12 Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni ̱
xíin taꞌon na̱ ñoo mií ná kandísa ñaá ka̱sáꞌá rá kásto̱ꞌon ra xíꞌín ña̱yuu ña̱
ná. Dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱ ná nandikó iní na̱ saꞌa̱ kua̱chi kée
ka̱sáꞌá ná xíonoo na dánaꞌa̱ na̱ dao na. 13 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo espíritu
ka̱ ñoo ñóꞌo yati ñoó. kini ni ̱ taó rá, ta ni ̱ chi ̱kodó rá sití
dini ̱ kua̱ꞌá na̱ kúꞌu̱, dá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa
Yóꞌo ni ̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó ta̱a na.
xíonoo xíꞌín ná ña̱ koꞌo̱n ra̱ dánaꞌa̱ ra̱
to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Ndios Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xiꞌi ̱ Juan, na̱ sa̱
7 Táni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kana na ndin da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu
uxi ̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó. Dá 14 Kúú ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon rey Herodes
ni ̱ ka̱sáꞌá ná tándaꞌá ná uu̱ rá uu̱ ra̱ saꞌa̱ Jesús, dá chi ̱ ndeí kúú míí vá
kuaꞌa̱n ra̱ kanoo ra dánaꞌa̱ ra̱. Ta ni ̱ káꞌa̱n ña̱yuu saꞌa̱ ná. Chi ̱ dao ña̱yuu
xi ̱ꞌo na choon noo̱ rá ña̱ kandeé rá ñoó kaá diꞌa: “Ni ̱ na̱taki va Juan, na̱
taó rá espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu. sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu, ta no̱ón
8 Ta ni ̱ kaa taꞌani na xíꞌín rá:
kúú Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó kándéé ná kée
―Ni iin ña̱ꞌa o̱ sa̱ kóo ini ndo̱ na ña̱ꞌa ndato.” 15 Ta dao ka̱ na̱ kaá
kaneꞌe ndó koꞌo̱n ndo̱ íchi ̱. Sa̱va̱ꞌa ña̱ profeta Elías kúú ná. Ta dao ka̱
iin tóꞌón yíto̱, kirá katuu va ndó, na̱ ka̱á ña̱ kúú ná iin profeta, o ndá
kaneꞌe ndó koꞌo̱n ndo̱. O̱ sa̱ káneꞌe ndi kuu kúú ná iin profeta ni ̱ sa̱ io
ndó léka̱ ndo̱, ni pan, ta ni di ̱ꞌón o̱ sa̱ naꞌá, kaá na̱.
81 San Marcos 6
vaán ndí keeán, dá ná kuu Juan, sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ra to̱ꞌon ra noo̱ xí, ta
20 dá chi ̱ yuꞌú va Herodes kaꞌání ñaá
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ seídóꞌo ta̱a ndéi xíꞌín rá
rá, chi ̱ náꞌá vá rá ña̱ ta̱ ndaa̱, ta̱ ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní
kéchóon noo̱ Ndios kúú ná. Sa̱ꞌá ño̱ó kúu taꞌon kaa ra̱ ña̱ ko̱ó. 27 Ta kúú
Galilea, ta ndéi ra sásáꞌan ra xíꞌín Juan ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ na̱, dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱
Herodes. 22 Ta kúú ñoó ni ̱ ku̱ꞌu de̱ꞌe
na̱kiꞌin ra yikí ko̱ño na̱. Ta néꞌe raa̱n
diꞌí Herodías. Dá ni ̱ sa̱rsáꞌá xí. Ta ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ da̱ndúxi ra.
kúú ni ̱ na̱taꞌan ini Herodes ni ̱ kee xi,
ta ni ̱ na̱taꞌan taꞌani ini ndidaá ta̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xi ̱ꞌo Jesús ña̱ꞌa ni ̱
ndéi sásáꞌan xíꞌín rá ñóó. Dá ni ̱ kaa sa̱sáꞌan oꞌo̱n mil ta̱a
rey Herodes ñoó xíꞌín xí: 30 Dá ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan tuku ta̱a
―Tá ná kako̱n ndí ku̱ú míí váa̱n xíonoo xíꞌín Jesús xíꞌín míí ná. Dá
kóno̱n noo̱í viti, ta kúú ki ̱ꞌo vei ña̱ ni ̱ ka̱sáꞌá rá nákani ra xíꞌín ná saꞌa̱
noo̱o̱n ―kaá ra̱. ndidaá kúú ña̱ ni ̱ kee ra, xíꞌín saꞌa̱
23 Dá ni ̱ xi ̱ꞌo ra to̱ꞌon ra noo̱ xí, ta
ndidaá ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ ra̱ no̱ó ni ̱ saꞌa̱n
kaá ra̱: ra̱.
San Marcos 6 82
31 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé rá. Dá ni ̱
―Nakíi ̱ ndo̱, ná koꞌo̱ iin ka̱ xíán kaa ra̱ xíꞌín ná:
naniꞌi ̱ ndée̱ yo̱ no̱ó ko̱ íin ndéi. ―Oꞌo̱n kúú pan, ta uu̱ kúú ti ̱yaká
Dión ni ̱ kaa na̱, dá chi ̱ kúú kuaꞌa̱n, ―kaá ra̱.
kúú ve̱i kúu kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu kásaa̱ 39 Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon ña̱ ná
na̱ noo̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ nóno̱ vá ná kande̱i tá tuꞌu tá tuꞌu na̱ noo̱ i ̱tá kuíi ̱
kasáꞌan na. 32 Dá ni ̱ kaa na xíꞌín ta̱a
ñoó. 40 Dá ni ̱ sa̱ nde̱i ña̱yuu ñoó.
xíonoo xíꞌín ná ini iin barco, dá ni ̱ Táto̱ꞌon iin ciento kúú iin iin tuꞌu
kanxoo na kuaꞌa̱n na̱ iin xíán no̱ó ko̱ na̱, ta dao ka̱ tuꞌu kúú uu̱ diko uxi ̱.
íin ndéi. 33 Tído kuaꞌa̱ vá ña̱yuu ni ̱
41 Dá ni ̱ tiin Jesús ndin oꞌo̱n pan
xini ña̱ kuaꞌa̱n na̱, ta ni ̱ na̱koni va na xíꞌín ndin nduú ti ̱yaká ñóó. Dá ni ̱
Jesús. Ta kúú ni ̱ kee ña̱yuu ndéi na̱neꞌe noo̱ ná chí induú. Dá ni ̱
ndidaá kúú ñoo ñóꞌo yati ñoó xíka na̱ki ̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios. Dá ni ̱
sáꞌá ná kuaꞌa̱n na̱ niꞌi ̱ ñaá ná. Ta kúú saꞌanda na̱ pan ñoó. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo naa̱n
sa̱ ndéi diꞌa va ña̱yuu ñoó ndáti na tá no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱ dasá
ni ̱ saa̱ Jesús. 34 Dá tá ni ̱ keta Jesús ini
ráa̱n noo̱ iin rá iin ña̱yuu ñoó. Dión
barco ñoó, kúú ni ̱ xini na̱ ña̱ kua̱ꞌá taꞌani ni ̱ kee na xíꞌín ndin nduú
nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi ndáti ñaá. Ta kúú ti ̱yaká ñóó. 42 Dá ni ̱ sa̱sáꞌan ndidaá
ni ̱ kuꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱ ná, chi ̱ ndéi ña̱yuu ñoó nda̱ ni ̱ ndi ̱noo va̱ꞌa ini
na táto̱ꞌon ndéi léko, kirí ko̱ íin na̱. 43 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ da̱kútí ta̱
ndáka, ki ̱ꞌo dión ndéi na. Dá ni ̱ xíonoo xíꞌín Jesús uxi ̱ uu̱ ti ̱yika̱ xíꞌín
ka̱sáꞌá Jesús dánaꞌa̱ na̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo táꞌí pan, xíꞌín táꞌí ti ̱yaká ña̱ ni ̱
ña̱ꞌa no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. ka̱ndo̱o noo̱ ni ̱ sa̱sáꞌan ña̱yuu ñoó.
35 Dá tá ni ̱ ini, dá ni ̱ na̱tuu yati ñaá
44 Ta oꞌo̱n mil ni ̱ sa̱ kuu ta̱a ni ̱
ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín sa̱sáꞌan ni ̱ kee Jesús.
ná:
―Ko̱ ta̱ꞌón veꞌe ndíta yati yóꞌo, ta Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xika Jesús
sa̱ ni ̱ ini va. 36 Kaꞌanda ní choon no̱ó
no̱ó ta̱ñoꞌo̱
ña̱yuu yóꞌo ña̱ ná koꞌo̱n na̱ veꞌe túu 45 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌanda Jesús
ndíta káa xíꞌín ñoo kuálí túu ñóꞌo choon no̱ó ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ ná
káa, dá ná kuiin na ña̱ꞌa keí ná, chi ̱ kaa ra ini barco, ta ná chikaꞌanda ra
ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa keí ná yóꞌo. koꞌo̱n ra̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱, dá ná saa̱ ra̱
37 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ñoo naní Betsaida. Dá ni ̱ ka̱ndo̱o
―Ki ̱ꞌo ni mií ndó ña̱ꞌa ná kasáꞌan Jesús ni ̱ kaꞌa̱n na̱ ndisáꞌán xíꞌín
na. ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. 46 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
ndua̱n noo̱ ná kasáꞌan na? taꞌi ̱ dáo ió barco noo̱ ñóꞌo ta̱a
38 Dá ni ̱ kaa Jesús:
xíonoo xíꞌín ná ñoó kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó
―¿Ndidaá pan néꞌe va̱ꞌa ndó? ta̱ñoꞌo̱. Ta kúú nákaa̱ iin tóꞌón i ̱í vá
Kuaꞌán ndo̱ kande̱ꞌé ndó. Jesús no̱ñóꞌo̱. 48 Kúú ni ̱ xini na̱ ña̱
83 San Marcos 6, 7
ndóꞌo nío̱ rá dákáka ndáꞌa̱ rá barco na̱. Ta kúú ndidaá vá na̱ ni ̱ da̱kóꞌo̱n
ñoó, chi ̱ kána nda̱ꞌo tachi ̱ chí xoo ndáꞌa̱ yuꞌú kotó na̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa.
no̱ó kuaꞌa̱n ra̱.
Dá tá ni ̱ kundikí, kúú ni ̱ ku̱yati Yóꞌo ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús ña̱ kánian kee
Jesús no̱ó kuaꞌa̱n ra̱, chi ̱ xíka sáꞌá ná yó ña̱ kóni ̱ Ndios, ta o̱ du̱ú ña̱
kuaꞌa̱n na̱ no̱ó ta̱kui ̱í ñoó, ta sá yáꞌa kóni ̱ ta̱a
na kuaꞌa̱n na̱ chí noo̱. 49 Tído tá ni ̱
7
1 Kúú ni ̱ na̱tuu yati ta̱ fariseo
xini ra̱ ña̱ xíka Jesús kuaꞌa̱n na̱ no̱ó xíꞌín dao ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés
ta̱kui ̱í ñóó, dá ni ̱ kaꞌán rá ña̱ kúú ná noo̱ Jesús. Ta ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ni ̱ kii
iin íꞌíná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ñoo Jerusalén. 2 Kúú ni ̱ xini ra̱ ña̱ ko̱
ndi dándáki ña̱ ndato ni ̱ kee na ni ̱ dión taꞌani kée na tá ndúsaa̱ na̱
da̱ndukuaꞌa̱ ná pan ñoó, chi ̱ ndadí i ̱í sáꞌa̱n na̱ noo̱ yáꞌi, chi ̱ ko̱ sásáꞌan
vá ña̱xintóni ̱ rá. taꞌon na tá ná o̱ nákata na ndáꞌa̱ ná
xíꞌín ña̱ñóꞌó. Ta ió kua̱ꞌá ka̱ ví ña̱ꞌa
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús na̱ kée na táto̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ ta̱ sáꞌano
kúꞌu̱ ndéi kuendá Genesaret ñoo na̱, chi ̱ nákata taꞌani na vaso na̱
53 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ chi ̱kaꞌanda na̱
xíꞌín ña̱ñóꞌó, xíꞌín ti ̱ndoꞌo̱ ná, xíꞌín
no̱ó ta̱ñoꞌo̱, dá ni ̱ saa̱ na̱ noo̱ kúú koꞌo̱ ka̱a na̱, xíꞌín ki ̱di na̱.
kuendá Genesaret. Dá ni ̱ soꞌoni na̱ 5 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ fariseo
7 Ko̱
ndáya̱ꞌi taꞌon ña̱ ndáño̱ꞌo na Ndios. 16 Ta ndi ndáa ndoꞌó ió do̱ꞌo,
ndaki ini ña̱xintóni ̱ ta̱a va, kuáꞌa̱ ñoó. Dá ni ̱ ku̱ꞌu na ini iin veꞌe.
ta káꞌa̱n na̱ ña̱ choon ni ̱ saꞌanda Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱a xíonoo xíꞌín
Ndios kíán. ná ndi dándáki to̱ꞌon ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan
8 Chi ̱ ndo̱ꞌó kúú na̱ dánkoo xoo
na ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó. 18 Dá
ña̱ꞌa kuaꞌa̱n táto̱ꞌon kuaꞌa̱n ña̱ yóꞌo. du̱ú nío̱ ná ko̱kee ña̱ꞌa seí na̱. Ini ti ̱xi
9 Dá ni ̱ kaa taꞌani na:
va na kuaꞌa̱n. Ta kúú tá ni ̱ ndiꞌi, dá
―Chi ̱ dánkoo xoo ndó choon kuaꞌa̱n na̱ sata̱ véꞌe tatá náa̱n.
saꞌándá Ndios, ta ndíꞌi cháá ka̱ ini Dión ni ̱ kaa Jesús, dá ná kandaa̱
ndo̱ kée ndó choon ni ̱ ndaki ini mií ini ra̱ ña̱ ni iin ña̱ꞌa seí yo̱ ko̱ dáyako̱
ndó. 10 Dá chi ̱ diꞌa kaá ley Moisés:
ñaá noo̱ Ndios.
“Koo ña̱ñóꞌó ndó noo̱ tatá ndo̱ xíꞌín 20 Ta ni ̱ kaa taꞌani Jesús xíꞌín rá:
noo̱ naná ndo̱”, ta “Ndi ndáa mií vá ―Ña̱ kini kánkuei ini nío̱ ña̱yuu,
ña̱yuu ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa xíꞌín ño̱ó vá kía̱n dáyako̱ ñaá noo̱ Ndios.
tatá na̱ o xíꞌín naná na̱, na̱ yóꞌo kúú 21 Dá chi ̱ nda̱ ma̱á ini nío̱ vá ná ve̱i
va̱ꞌi, chi ̱ sa̱ ni ̱ kaꞌi ̱n ña̱ ki ̱ꞌoi ña̱ noo̱ kuíꞌíná ná ña̱ꞌa, ta kátoó na̱ ña̱ꞌa ió
Ndios.” 12 Ta ndoꞌó kúú ra̱ káꞌa̱n ña̱
noo̱ dao ka̱ na̱, ta ió ña̱ xíxi ini na̱,
ndi ndáa na̱ káꞌa̱n dión, no̱ón kúú ta ndúkú ná ña̱ dándaꞌí na̱ dao ka̱
na̱ ko̱ káni ka̱an ̱ ña̱ chindeé ná tatá ña̱yuu, ta ni lúꞌu̱ ví ko̱ chítuu ini na̱
na̱ xíꞌín naná na̱. 13 Ta dión kée ndó
kée na ña̱ kini, ta uꞌu̱ ini na̱, ta
dátu̱ú ndó choon ni ̱ saꞌanda Ndios ndéineꞌe táꞌan na, ta chíndaya̱ꞌi na
xíꞌín ña̱ ni ̱ ndaki ini mií ndó. Ta mií ná, ta kúú ná na̱ ko̱ xíkaꞌan noo̱.
kua̱ꞌá ka̱ ví ña̱ꞌa kuaꞌa̱n táto̱ꞌon 23 Ta ndidaá ña̱ yóꞌo kía̱n kánkuei
kuaꞌa̱n ña̱ yóꞌo kía̱n kée ndó ―kaá nda̱ ma̱á nío̱ ná, ta dáyako̱ ñaá noo̱
Jesús xíꞌín rá. Ndios.
14 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni ̱ kana
na ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, dá ni ̱ kaa na̱: Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús de̱ꞌe
―Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n diꞌí iin ñáꞌa̱ tu̱kú
xíꞌín ndó, dá katóni ̱ va̱ꞌa ini ndo̱. 24 Dá ni ̱ keta Jesús ñoo ñoó, dá ni ̱
ini iin veꞌe, chi ̱ ko̱ kóni ̱ taꞌon na ña̱ 33 Dá ni ̱ taó xóo Jesús ta̱a yóꞌo no̱ó
kandaa̱ ini ña̱yuu ña̱ ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ñoo ko̱ó ña̱yuu ndéi. Dá ni ̱ tuu na dini ̱
ñoó. Tído ko̱ ní kúu taꞌon chide̱ꞌé na̱, ndáꞌa̱ ná yái ̱ do̱ꞌo ra. Dá ni ̱ da̱ndáxi
25 dá chi ̱ yachi ̱ vá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini iin
na dini ̱ ndáꞌa̱ ná xíꞌín ta̱di ̱í na̱, dá ni ̱
ñáꞌa̱ ña̱ ió na̱ ñoó. Ta nákaa̱ iin da̱kóꞌo̱n na̱án noo̱ yáa̱ ta̱a ñoó. 34 Dá
espíritu kini ini de̱ꞌe diꞌáa̱n. Ta kúú ni ̱ ni ̱ na̱nde̱ꞌé ná chí induú, kúú ni ̱ saka̱
ka̱sáa̱an ̱ noo̱ nákaa̱ Jesús, kúú ni ̱ sa̱ ini na̱. Dá ni ̱ kaa na̱:
kuíi ̱n xi ̱tíán noo̱ ná. 26 Ta kúúán iin
―¡Efata! ―To̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ kaa:
ñáꞌa̱ káꞌa̱n to̱ꞌon griego, chi ̱ iin ñoo ¡Nono̱ viti!
nákaa̱ chí kuendá Sirofenicia diꞌa kúú 35 Kúú vitíꞌón vá ni ̱ na̱tai ̱ do̱ꞌo ra,
ñooa̱n. Dá ni ̱ seí ndaꞌí ña̱ noo̱ Jesús ta ni ̱ ke̱xoo ña̱ kedaá xíꞌín yáa̱ rá, ta
ña̱ ná taó ná espíritu kini nákaa̱ ini kúú ni ̱ na̱kaꞌa̱n va̱ꞌa va ra.
de̱ꞌe diꞌáa̱n. 27 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌán:
36 Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó
―Konó ná kasáꞌan takuálí nda̱ ná ña̱yuu ñoó ña̱ ná o̱ sa̱ kóo ini na̱ kaꞌa̱n
ndinoo va̱ꞌa ini xi ̱, dá chi ̱ ko̱ váꞌa na̱ xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱
taꞌon kuio ndaa yo̱ pan noo̱ ndáꞌa̱ xí, ndato ni ̱ kee na xíꞌín ta̱a ñoó. Ta va̱ꞌará
ta ki ̱ꞌo yóa̱n no̱ó ti ̱na. ndidaá ka̱ ví ni ̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó
28 Dá ni ̱ kaa ñáꞌa̱ ñoó xíꞌín ná:
ña̱yuu ñoó ña̱ ná o̱ sa̱ káꞌa̱n na̱, tído
―Ndaa̱ káꞌa̱n ní, tatá. Tído seí va víꞌí ka̱ ví ni ̱ dasá tóꞌon ñaá ña̱yuu ñoó.
ti ̱na yúchi ̱ pan, ña̱ kuéi ti ̱i mesa kée 37 Ta kúú ni ̱ naá va iní ña̱yuu ñoó xiní
ta̱a ko̱ tái ̱ do̱ꞌo, ta káꞌa̱n tata̱ ra̱ chi ̱ sa̱ ni ̱ xi ̱no oni ̱ kuu̱ ndéi na xíꞌín
31 Dá ni ̱ keta Jesús no̱ñóꞌo̱ kuendá
yuꞌu̱, ta ni ko̱ó ka̱ ña̱ꞌa kasáꞌan ná.
ñoo Tiro diꞌa. Dá ni ̱ chi ̱kaꞌanda na̱ 3 Tído tá ná tandaꞌí na̱ noꞌo̱ na̱ veꞌe
ñoo Sidón xíꞌín ñoo ñóꞌo chí kuendá na tá ko̱ ñáꞌa̱ kasáꞌan na, oon ni ví
Decápolis kuaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱ na̱sáa̱ na̱ kuu yi ̱ꞌí na̱ íchi ̱, chi ̱ xíká nda̱ꞌo ni ̱ kii
yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ naní Galilea. 32 Ta ñoó
dao na.
ndáka dao ña̱yuu iin ta̱a ko̱ tái ̱ do̱ꞌo, 4 Dá ni ̱ kaa ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó:
ta̱ káꞌa̱n tata̱ ni ̱ saa̱ na̱. Dá ni ̱ seí ―¿Ndeí kiꞌin yó kua̱ꞌá pan ki ̱ꞌo yó
ndaꞌí na̱ noo̱ Jesús ña̱ ná chinóo na keí ña̱yuu kuaꞌa̱ káa, chi ̱ yukú ichí
ndáꞌa̱ ná dini ̱ rá, dá ná nduva̱ꞌa ra. vá kía̱n yóꞌo?
San Marcos 8 86
―¿Ndidaá pan néꞌe ndó? kaa tuku na ini barco xíꞌín ta̱ xíonoo
Dá ni ̱ kaa ra̱: xíꞌín ná. Dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ iin
―Usa̱ kíán. ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱.
6 Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon ña̱ ná
kande̱i ña̱yuu ñoó no̱ñóꞌo̱. Dá ni ̱ tiin Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
na ndin usa̱ pan ñoó. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ña̱ ko̱ váꞌa dánaꞌa̱ ta̱ fariseo
na ndivéꞌe noo̱ Ndios. Dá ni ̱ saꞌanda 14 Tído ni ̱ na̱ndodó vá ta̱ xíonoo
na̱án. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo naa̱n no̱ó ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús kaneꞌe ra pan koꞌo̱n ra̱.
xíꞌín ná ñóó. Dá ni ̱ dasá ráa̱n noo̱ iin Sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón dini ̱ vá pan nákaa̱
rá iin ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. 7 Ta néꞌe néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱ ini barco ñoó.
taꞌani ra cháá ti ̱yaká. Ta kúú ni ̱ 15 Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon noo̱ rá,
na̱ki ̱ꞌo taꞌani Jesús ndivéꞌe noo̱ ta kaá na̱ xíꞌín rá:
Ndios saꞌa̱ ri ̱. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo na ri ̱ no̱ó ta̱ ―Kandaa ndo̱ mií ndó xíꞌín ña̱
xíonoo xíꞌín ná ñóó. Dá ni ̱ dasá rá ri ̱ dákuita̱ ta̱chí pan, ña̱ kéchóon ta̱
no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. 8 Dá ni ̱ sa̱sáꞌan
fariseo xíꞌín ta̱ kuendá rey Herodes
ndidaá ná nda̱ no̱ó ni ̱ ndi ̱noo va̱ꞌa ―kaá na̱.
ini na̱. Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sa̱sáꞌan na, dá 16 Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan mií
ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón ndichí ra̱ pan ni ̱ seí ndin oꞌo̱n mil ta̱a ñoó,
Jesús, chi ̱ ni ̱ xika̱ ra̱ ña̱ kee na iin ña̱ ¿ndidaá ti ̱yika̱ ni ̱ da̱kútí ndó xíꞌín
ndato chí induú, dá korndodó ñaá yúchi ̱ pan ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o ñoó?
rá, dá ná kande̱ꞌá á miía̱n ndaa̱ ni ̱ Dá ni ̱ kaa ra̱:
kii na noo̱ Ndios. 12 Dá kúú konó
―Uxi ̱ uu̱ ra̱.
oon ví ni ̱ kixia̱n ni ̱ saka̱ ini na̱. Dá ni ̱ 20 Dá ni ̱ kaa tuku Jesús xíꞌín rá:
21 Dá
ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: 28 Dá ni ̱ kaa ta̱ xíonoo xíꞌín ná:
―¿Á ko̱ kándaa̱ i ̱í ví ini ndo̱, tá ―Dao na̱ kaá ña̱ kúú ní Juan, na̱ sa̱
dáá? ―kaá na̱. da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu. Ta dao ka̱ na̱
ka̱á ña̱ kúú ní profeta Elías. Ta dao ka̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin na̱ ka̱á ña̱ kúú ní iin ka̱ profeta.
ta̱a ko̱ túu noo̱ 29 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón tuku ñaá Jesús,
kuaꞌa̱n na̱ nda̱ noo̱ kúú yuꞌú ñoo ta̱ xíonoo xíꞌín ná ña̱ ná o̱ sa̱ kóo ini
ñoó. Dá ni ̱ tu̱u ndaa na̱ ta̱di ̱í na̱ ra̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu
nduchí nóó ra̱. Dá ni ̱ chi ̱nóo na ndá yoo kúú ná.
ndáꞌa̱ ná dini ̱ rá. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá
ná: Yóꞌo ni ̱ ka̱sto̱ꞌon Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo
―¿Á sa̱ ni ̱ na̱tu̱u cháá noo̱o̱n viti? xíꞌín ná ndí ki ̱án ndoꞌo na, dá kuu na̱
24 Dá ni ̱ na̱nde̱ꞌé rá, dá ni ̱ kaa ra̱:
31 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús dánaꞌa̱ na̱ no̱ó
―Xiní vai ta̱a káa, tído táto̱ꞌon ta̱ xíonoo xíꞌín ná ña̱ kánian ndoꞌo
ndáa yíto̱ vá, ki ̱ꞌo dión ndáa ra naní nío̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo,
xíonoo ra, xiníi ̱. chi ̱ kuñóꞌó ñaá ta̱ sáꞌano ñoo, xíꞌín ta̱
25 Dá ni ̱ chi ̱nóo tuku Jesús ndáꞌa̱
duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱ ley
ná sata̱ nduchí nóó ra̱. Dá tá ni ̱ Moisés, ta kánian kuu na̱. Tído tá ná
na̱nde̱ꞌé tuku ra, kúú sa̱ ni ̱ na̱tu̱u ya̱ꞌa oni ̱ kuu̱, dá nataki na̱. 32 Yóꞌo
va̱ꞌa noo̱ rá. Sa̱ ndidaá kúú vá ña̱ꞌa kía̱n ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Jesús táto̱ꞌon ndoꞌo
ndato xiní va̱ꞌa ra, kaá ra̱. 26 Dá ni ̱
mií ná cháá ka̱ chí noo̱. Dá ni ̱ taó xóo
saꞌanda Jesús choon noo̱ rá, ta kaá ñaá Pedro. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá dána̱ni ñaá rá
na̱: sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión. 33 Tído ni ̱
―Ná dáꞌa ni ndu̱ꞌón ñoo káa, ta o̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná noo̱
sa̱ nákanón xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu ndíta dao ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱
ndéi ñoó ña̱ ni ̱ keei xíꞌón ―kaá na̱. da̱náni na Pedro, ta kaá na̱ xíꞌín rá:
―Kuaꞌán kuxoo noo̱í, dá chi ̱ kéeón
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaa Pedro ña̱ Jesús táto̱ꞌon kée ña̱ uꞌu̱, chi ̱ ko̱ nákani ino̱n
kúú Cristo, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios kasaa̱ sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ Ndios, diꞌa nákani ino̱n
dáka̱ki ñaá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo nákani ini ta̱a va ―kaá na̱.
27 Dá ni ̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín
ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñoo kuálí ñóꞌo Yóꞌo ni ̱ ka̱sto̱ꞌon Jesús ndí ki ̱án
yati ñoo Cesarea Filipo. Ta íchi ̱ no̱ó kánian kee ña̱yuu tá kóni ̱ na̱ kanoo
kuaꞌa̱n na̱ ñoó, kúú ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá na xíꞌín ná
Jesús, ta kaá na̱ xíꞌín rá: 34 Dá ni ̱ kana Jesús ta̱a xíonoo
―¿Ndá yoo kúú yuꞌu̱, kaá ña̱yuu xíꞌín ná, xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu ñoó, dá
ñoó? ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ná:
San Marcos 8, 9 88
―Ndi ndáa ndo̱ꞌó káꞌán kanoo ndéi ñayuú yóꞌo ko̱ kándeé taꞌon
xíꞌín yuꞌu̱, dá kía̱n kánian dánkoo dándúkuxía̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndato kuxí
ndó ña̱ kóni ̱ mií ndó, ta natiin ndó ni ̱ nduu dáꞌo̱n Jesús. 4 Dá ni ̱ naꞌa̱
cruz, ña̱ kía̱n ió ndo̱ kuu ndo̱ sa̱ꞌí, ta noo̱ profeta Elías xíꞌín Moisés, ta
ndiko̱ ndo̱ yuꞌu̱, ná koꞌo̱. 35 Chi ̱ ndi
ndíta na ndátóꞌón ná xíꞌín Jesús.
ndáa na̱ kóni ̱ dáka̱ki na mií ná 5 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín Jesús:
ñayuú yóꞌo, no̱ón kúú na̱ kuu diꞌa. ―Va̱ꞌa kúú ndéi nduꞌu̱ yóꞌo,
Tído ndi ndáa na̱ xíꞌo mií ña̱ kuu na̱ maestro. Ná kava̱ꞌa ndu oni ̱ ti ̱yaꞌó.
saꞌa̱ yúꞌu̱, o saꞌa̱ to̱ꞌon va̱ꞌa dánaꞌi ̱, Iian ná koo mií ní, ta iian ná koo
no̱ón kúú na̱ niꞌi ̱ ña̱ ka̱ki na. 36 Dá Moisés, ta iin ka̱an ̱ ná koo Elías.
chi ̱, ¿ndi ki ̱án va̱ꞌa niꞌi ̱ ña̱yuu tá ná 6 Dión ni ̱ kaa ra̱, chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon
kandeé ná niꞌi ̱ ná ndidaá ña̱ kui ̱ká ió ra ndí ki ̱án káꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ yu̱ꞌú
ñayuú yóꞌo, ta naá vá ná noo̱ Ndios? ra̱. 7 Kúú ni ̱ na̱xino̱ iin viko̱. Ta kúú
tiempo yóꞌo, dá kía̱n kakaꞌan taꞌani ka̱ va ta̱a ñoó ndíta. Nda̱dá iin tóꞌón
no̱ó na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo saꞌa̱ míí vá Jesús íin.
ña̱yuu ñoó tá ná kasandaá kuu̱ 9 Ta noo̱ ko̱noo na kuaꞌa̱n na̱ ndi ̱ka
nandió ko̱o na xíꞌín ndidaá ndée̱ yúku̱ ñoó, dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon
ndato ni ̱ xi ̱ꞌo tatá Ndios noo̱ ná, no̱ó ta̱a ni ̱ saꞌa̱n xíꞌín ná ñoó ña̱ ná o̱
xíꞌín ndidaá ángel kéchóon noo̱ ná sa̱ kóo ini ra̱ nakani ra xíꞌín ni iin
―kaá na̱. tóꞌón ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini ra̱ dini ̱
9
1 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús xíꞌín rá:
yúku̱ ñoó nda̱ ná kasandaá kuu̱
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó nataki na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo.
ña̱ ió dao ndoꞌó, na̱ ndíta yóꞌo, o̱ 10 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní nákani taꞌon ra
ku̱ú taꞌon ndó nda̱ ná koni ndo̱ ndi sa̱ꞌán. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón míí rá
ki ̱ꞌo dándáki Ndios xíꞌín ndidaá kúú kuaꞌa̱n ra̱ ndi kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
choon néꞌe ná ―kaá na̱. Jesús ña̱ nataki na̱. 11 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón
ñaá rá:
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa noo̱ ―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ta̱a dánaꞌa̱ ley
Jesús xíꞌín dáꞌo̱n ná Moisés ña̱ dinñóꞌó ka̱ kánian kii
2 Tá ni ̱ ya̱ꞌa iño̱ kuu̱, dá ni ̱ kee
profeta Elías, dá kasaa̱ na̱ dáka̱ki
Jesús ndáka na Pedro, xíꞌín Jacobo, ñaá?
xíꞌín Juan kuaꞌa̱n na̱ dini ̱ iin yúku̱ 12 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
dikó íin ñoó. Ta ñoó ni ̱ na̱da̱on na ―Ndaa̱ va ña̱ dinñóꞌó ka̱ kánian
táto̱ꞌon káa na no̱ó ta̱a ñoó. 3 Kúú ni ̱
kii Elías ndeyíko̱ na̱ ndidaá ña̱ꞌa. Ta,
na̱yeꞌe̱ ndaa dáꞌo̱n ná. Ta kúú ni ̱ ¿á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ káꞌa̱n taꞌani
ndu̱ku̱xí kachi ̱án táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndéꞌé tuti ii ̱ Ndios ña̱ kánian ndoꞌo nda̱ꞌo
yiꞌo̱. Ta ni iin ña̱yuu nákata dáꞌo̱n nío̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, ta
89 San Marcos 9
ndéi ra. Ta ndíta taꞌani dao ta̱a dánkao ñaá espíritu kini yóꞌo noo̱
dánaꞌa̱ ley Moisés dándichi ̱ ñaá rá. kéi ̱ ñóꞌo̱, no̱ó ta̱kui ̱í viti, dá chi ̱
15 Tá ni ̱ xini ña̱yuu ñoó ña̱ ve̱i Jesús,
kaꞌání ñaáán kóni ̱a̱n. Tá kandeé ní
kúú ni ̱ naá vá iní na̱ ndéꞌé ñaá ná. nduva̱ꞌa ní xi ̱, dá kía̱n kuꞌu̱ ini ní
Dá ni ̱ kee na taxí táꞌan na kuaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá nduꞌu̱, ta chindeé ní nduꞌu̱.
kaꞌa̱n na̱ ndisáꞌán xíꞌín ná. 23 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó xíꞌín ná: ―Kándéé iníi ̱ mií ní. Ta chindeé
―Maestro, yóꞌo néꞌi de̱ꞌi ni ̱ ka̱sáa̱i ̱, ní yuꞌu̱ ná kandeé cháá ka̱ iníi ̱ mií
dá chi ̱ nákaa̱ espíritu kini ini xi ̱, ta ní ―kaá ra̱.
ni ̱ ka̱ndo̱o ñíꞌi ̱ xi ̱ kéean. 18 Ndeí kúú
25 Tá ni ̱ xini Jesús ña̱ ni ̱ ka̱sáꞌá
o̱ kándeé taꞌon ndó taó ndóa̱n, chi ̱ lóꞌo̱. Dá ni ̱ chi ̱kani ñaá ná no̱ó ta̱a
ña̱ kini nda̱ꞌo kíán ―kaá na̱. xíonoo xíꞌín ná ñóó. Dá ni ̱ nda̱neꞌe
ndaa ñaá ná. Dá ni ̱ kaa na̱:
Yóꞌo ni ̱ ka̱sto̱ꞌon tuku Jesús xíꞌín ta̱a 37 ―Ndi ndáa miíó ña̱yuu natiin
xíonoo xíꞌín ná ndí ki ̱án ndoꞌo na, va̱ꞌa iin ta lóꞌo̱ táto̱ꞌon kúú ta yóꞌo
dá kuu na̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ná kuendá yuꞌu̱, dá kía̱n
30 Dá ni ̱ keta Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo
nda̱ mií vá yuꞌu̱ ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa na. Ta
xíꞌín ná ñoó, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ na̱ ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa yuꞌu̱, nda̱ tatá Ndios
chí kuendá Galilea diꞌa. Ta ko̱ kóni ̱ ni ̱ na̱tiin na, chi ̱ mií ná ni ̱ ta̱ndaꞌá
taꞌon Jesús ña̱ kandaa̱ ini dao ka̱ yuꞌu̱ ve̱ii ñayuú yóꞌo ―kaá na̱.
ña̱yuu ndeí koꞌo̱n na̱, 31 chi ̱ kóni ̱ na̱
dánaꞌa̱ na̱ sa̱va̱ꞌa no̱ó ta̱a xíonoo Kaá Jesús ña̱ ña̱yuu ko̱ na̱á xíꞌín ná,
xíꞌín ná ñoó, ta diꞌa ni ̱ kaa na̱ xíꞌín no̱ón kúú na̱ ndíta xoo mií ná
rá: 38 Dá ni ̱ kaa Juan xíꞌín ná:
―Koꞌo̱n iin ta̱a naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱ ―Maestro, ni ̱ xini nduꞌu̱ iin ta̱a
nduu ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ taó espíritu kini xíꞌín kuu̱ mií ní.
tu̱kú, dá kaꞌání ñaá rá. Tído ti ̱xi kuu̱ Tído ko̱ xíonoo taꞌon ra xíꞌín yó,
óni ̱, ta kúú nataki va na ―kaá na̱. sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱tuu va nduꞌu̱ ra̱.
32 Tído ko̱ kátóni ̱ taꞌon ini ra̱
39 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ndiva̱ꞌa káꞌa̱n na̱ dión, chi ̱ yuꞌú ra̱ ―Ná dáꞌa ni chituu ndó ra̱, dá chi ̱
ndato̱ꞌón ñaá rá. ndi ndáa miíó ña̱yuu kée ña̱ ndato
xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, no̱ón kúú na̱ o̱ kúu
Yóꞌo ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ndi ndáa ra taꞌon kaꞌa̱n ndava̱ꞌa na sa̱ꞌí. 40 Chi ̱ na̱
kúú ta̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ Ndios ko̱ na̱á xíꞌá, no̱ón kúú na̱ ndíta xoo
33 Dá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo káꞌano naní
yó. 41 Ta ndi ndáa miíó ña̱yuu naki ̱ꞌo,
Capernaum. Ta noo̱ ndéi na ini iin va̱ꞌará iin yáxi ̱ lóꞌo̱ ta̱kui ̱í ná koꞌo
veꞌe, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón Jesús ta̱a ndó saꞌa̱ ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱, na̱
xíonoo xíꞌín ná: kúú Cristo, ta kúú miía̱n ndaa̱ kuiti
―¿Ndá saꞌa̱ ndátóꞌón kuáchi ̱ ndo̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ nandió néꞌe Ndios
ve̱i ndó íchi ̱ ñoó? ―kaá na̱. ña̱ va̱ꞌa noo̱ ná ―kaá Jesús.
34 Tído ni iin tóꞌón rá ko̱ ní kaꞌa̱n,
dá chi ̱ no̱ó ve̱i ra íchi ̱ ñoó ndátóꞌón Miía̱n ndúsa̱ kandaa yo̱ mií yó, dá chi ̱
kuáchi ̱ ra̱ saꞌa̱ ndi ndáa ra kúú ta̱a oon ni ví ya̱ꞌa iin ka̱ na̱ kee na
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ tein mií rá. 35 Dá ni ̱
kua̱chi saꞌa̱ yo̱
sa̱ ko̱o Jesús. Dá ni ̱ kana na ta̱ Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús:
91 San Marcos 9, 10
ka̱ndeé ni ̱ da̱káꞌa̱n kue̱ꞌé takuálí Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
kándísa yuꞌu̱ ña̱ ná ya̱ꞌa xi kee xi ña̱ ko̱ váꞌa dánkoo ta̱a ñadiꞌí ra̱
kua̱chi, no̱ón kúú na̱ va̱ꞌa cháá ka̱
10
1 Dá ni ̱ keta Jesús ñoo ñoó
ná kandiko̱ yuu̱ molino diko̱ ná, ta kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo
ná dáke̱ta ñaá ná ini ta̱ñoꞌo̱. 43 Tá xíꞌín ná. Dá ni ̱ ya̱ꞌa na noo̱ kúú
yáꞌa ndó kée ndó kua̱chi xíꞌín ndáꞌa̱ kuendá Judea. Dá ni ̱ kasa̱ndaá na̱
ndo̱, dá kía̱n kaꞌanda ndo̱ iin xooan. iin ka̱ xoo yu̱ta naní Jordán. Ta ñóó
Chi ̱ va̱ꞌa cháá ka̱ ví ña̱ ku̱ꞌu ndó noo̱ ni ̱ na̱taka tuku ña̱yuu noo̱ Jesús. Dá
ió Ndios xíꞌín iin xoo ndáꞌa̱ ndo̱, ta o̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ tuku na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée
du̱ú ka̱an ̱ koꞌo̱n ndo̱ xíꞌín ndin nduú na. 2 Dá ni ̱ na̱tuu yati dao ta̱ fariseo
xoo ndáꞌa̱ ndo̱ indayá noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱, noo̱ íin na, dá ni ̱ kaꞌán rá dátu̱ú ñaá
táꞌa̱n ña̱ ni iin kuu̱ o̱ ndáꞌo̱, 44 noo̱
rá no̱ó ña̱yuu ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ñóꞌo ti ̱ku̱dí seí ñaá, kirí ko̱ xíꞌi ̱, dá ri nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
ñóꞌo̱ kei ̱ ñoó, ni iin kuu̱ o̱ ndáꞌo̱ ña̱. ―¿Á kuu dánkoo iin ta̱a ñadiꞌí ra̱?
45 Tá yáꞌa ndó kée ndó kua̱chi xíꞌín
3 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
saꞌa̱ ndo̱, dá kía̱n kaꞌanda ndo̱ iin ―¿Ndí ni ̱ saꞌanda Moisés choon
xooan. Chi ̱ va̱ꞌa cháá ka̱ ña̱ ku̱ꞌu ndó noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo?
xíꞌín iin xoo saꞌa̱ ndo̱ noo̱ ió Ndios, 4 Dá ni ̱ kaa ta̱ fariseo xíꞌín ná:
ta o̱ du̱ú ka̱an ̱ koꞌo̱n ndo̱ xíꞌín ndin ―Ni ̱ sonó vá Moisés ña̱ kuu va
nduú xoo saꞌa̱ ndo̱ indayá noo̱ kéi ̱ ki ̱ꞌo iin ta̱a iin tuti noo̱ ñadiꞌí ra̱ ña̱
ñóꞌo̱, táꞌa̱n ña̱ ni iin kuu̱ o̱ ndáꞌo̱, káꞌa̱n ña̱ kóni ̱ ra̱ kaꞌanda táꞌan ra
46 noo̱ ñóꞌo ti ̱ku̱dí seí ñaá, kirí ko̱
xíꞌán. Ndiꞌi daá, dá kuu va dánkoo
xíꞌi ̱, dá ri ñóꞌo̱ kéi ̱ ñoó, ni iin kuu̱ o̱ ñaá rá.
ndáꞌo̱ ña̱. 47 Ta tá yáꞌa ndó kée ndó
5 Dá ni ̱ kaa Jesús:
kua̱chi xíꞌín iin nduchí nóó ndo̱, dá ―Sa̱ꞌá ña̱ káxí nda̱ꞌo nío̱ ndo̱, sa̱ꞌá
kía̱n taó ndóa̱n. Chi ̱ va̱ꞌa cháá ka̱ ña̱ ño̱ó ni ̱ sonó Moisés noo̱ ndo̱ ña̱ kuu
ku̱ꞌu ndó xíꞌín iin xoo nduchí nóó kee ndó dión, 6 tído nda̱ míí saꞌa̱, tá
ndo̱ noo̱ ió Ndios dándáki na, ta o̱ kuu̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios ndidaá ña̱ꞌa,
du̱ú ka̱an ̱ koꞌo̱n ndo̱ xíꞌín ndin nduú “nda̱ daá vá ni ̱ ka̱va̱ꞌa na iin ta̱a
nduchí nóó ndo̱ indayá, 48 noo̱ ñóꞌo
xíꞌín iin ñáꞌa̱”. 7 “Sa̱ꞌá ño̱ó kánian
ti ̱ku̱dí seí ñaá, kirí ko̱ xíꞌi ̱, dá ri ñóꞌo̱ dánkoo ta̱a tatá ra̱ xíꞌín naná ra̱, dá
kéi ̱ ñoó, ni iin kuu̱ o̱ ndáꞌo̱ ña̱. nakiꞌin táꞌan ra xíꞌín ñadiꞌí ra̱, 8 dá
kéchóon va̱ꞌa ñii ̱, dá koni ndo̱ na, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱ xíonoo
kandei va̱ꞌa ndó xíꞌín iin ndó xíꞌín xíꞌín ná ndi kóni ̱ kaa ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱.
iin ka̱ ndo̱ ―kaá Jesús. 11 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
San Marcos 10 92
―Ndi ndáa miíó ta̱a ni ̱ da̱nkoo ―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n yo̱ꞌó ña̱ kúú yuꞌu̱
ñadiꞌí ra̱, ta ni ̱ ta̱ndáꞌa̱ rá xíꞌín iin ka̱ iin na̱ va̱ꞌa? Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱
ñáꞌa̱, ro̱ón kúú ra̱ yáꞌa kée kua̱chi kúú na̱ va̱ꞌa. Sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón dini ̱
xíꞌín iin ka̱ ñáꞌa̱ ñoó noo̱ Ndios. 12 Ta Ndios vá kúú na̱ va̱ꞌa. 19 “Sa̱ náꞌá vá
ndi ndáa mií vá ñáꞌa̱ ni ̱ da̱nkoo yoꞌó ndi kuaꞌa̱n choon ni ̱ saꞌanda
yíi ̱a̱n, ta ni ̱ ta̱ndáꞌa̱n xíꞌín iin ka̱ ta̱a, Ndios: o̱ sa̱ kéeón kua̱chi xíꞌín iin
dá kía̱n yáꞌa taꞌanián kéeán kua̱chi ñáꞌa̱, ñá ko̱ kúú ñadiꞌóo̱n, ta o̱ sa̱
xíꞌín iin ka̱ ta̱a ñoó noo̱ Ndios ―kaá kaꞌánóo̱n ndi ̱i, ta o̱ sa̱ kíꞌin kuíꞌínón,
na̱. ta o̱ sa̱ káꞌo̱n ña̱ to̱ꞌón, ta o̱ sa̱
dándaꞌávóo̱n ña̱yuu, ta koo ña̱ñóꞌó
Yóꞌo ni ̱ xika̱ Jesús ña̱ mani ̱ saꞌa̱ noo̱ tatóo̱n xíꞌín noo̱ nanóo̱n” ―kaá
takuálí noo̱ Ndios na̱.
13 Ta ndáka ña̱yuu ñoó takuálí ve̱i
20 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó:
xika̱ na̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ xí. ña̱yuu ni ̱ kao̱ noo ndíta ñoó. Dá ni ̱
kaa na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñóó:
Diꞌa ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín iin ta̱a kui ̱ká ―¡Nandeé ka̱ ví kuáchi ̱ kíán, dá
17 Dá ni ̱ na̱kiꞌin tuku Jesús íchi ̱
ndu̱ꞌu na̱ kómí ña̱ kui ̱ká ti ̱xi ndáꞌa̱
kuaꞌa̱n na̱, dá kánkono iin ta̱a ni ̱ saa̱ Ndios!
ra̱ ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá noo̱ ná. Dá ni ̱ 24 Ni ̱ naá vá iní ta̱ xíonoo xíꞌín ná
kaa ra̱ xíꞌín ná: tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión.
―Maestro va̱ꞌa kúú ní. Ta, ¿ndí Tído ni ̱ na̱ndió ko̱o tuku Jesús ni ̱
ki ̱án kánian kee yuꞌu̱, dá ni ̱ꞌí ña̱ kaꞌa̱n na̱:
kataki chíchíí? ―¡Nandeé ka̱ ví kuáchi ̱, dá ndu̱ꞌu
18 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
na̱ kándéé téí iní ña̱ kui ̱ká ná ti ̱xi
93 San Marcos 10
chikaꞌanda iin camello yái ̱ iin ión Yóꞌo ni ̱ ka̱sto̱ꞌon tuku Jesús xíꞌín ta̱a
tu̱kú o̱ du̱ú ña̱ ndu̱ꞌu iin na̱ kui ̱ká xíonoo xíꞌín ná ndí ki ̱án ndoꞌo na,
ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios ―kaá na̱. dá kuu na̱
26 Tá ni ̱ seídóꞌo ra to̱ꞌon yóꞌo, kúú
32 Dá ni ̱ kee Jesús ko̱kaa na kuaꞌa̱n
kaꞌí ka̱ ví ni ̱ naá iní ra̱. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá na̱ íchi ̱ kuaꞌa̱n ñoo Jerusalén, ta xió
ndáto̱ꞌón táꞌan ra: no̱ó na̱ kuaꞌa̱n na̱ no̱ó ta̱ xíonoo
―¿Ndá yoo ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki na, tá xíꞌín ná. Ta naá vá iní ra̱ kuaꞌa̱n ra̱
dáá? ―kaá ra̱. xíꞌín ná, ta tákuei yuꞌú ñaá rá
27 Dá ni ̱ na̱nde̱ꞌé ñaá Jesús, dá ni ̱
kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni ̱ taó xóo tuku Jesús
kaa na̱ xíꞌín rá: ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a ñoó tein dao ka̱
―Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu o̱ ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná nákani
kándeé kee dión, sa̱va̱ꞌa Ndios kúú na xíꞌín rá sa̱ꞌá ndí ki ̱án ndoꞌo na:
na̱ kándeé kee dión, dá chi ̱ ndidaá 33 ―Kande̱ꞌé ndó, chi ̱ viti kía̱n
táꞌa̱n va ña̱ꞌa kándeé ná kee na. ko̱kaa yó kuaꞌa̱n yo̱ ñoo Jerusalén.
28 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín ná:
Ta koꞌo̱n iin ta̱a naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱
―Kande̱ꞌé ní, chi ̱ nduꞌu̱ kúú ra̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ ndáꞌa̱ ta̱
da̱nkoo ndiꞌi ndidaá kúú ña̱ꞌa ió duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a
noo̱ ndú, ta xíonoo ndu xíꞌín mií dánaꞌa̱ ley Moisés. Ta ro̱ón kúú ra̱
ní. kando̱o ña̱ kánian kuu na̱. Dá naki ̱ꞌo
29 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ñaá rá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ tu̱kú. 34 Dá
―Miía̱n ndaa̱ ná káꞌi ̱n xíꞌín ndó, kedi ̱ki ndaa ñaá rá, ta kani ñaá rá,
ndi ndáa miíó na̱ ni ̱ da̱nkoo veꞌe ta tuu ndaa di ̱í ñaá rá, dá kaꞌání ñaá
na, o ñani na̱, o ki ̱ꞌo na, o kuꞌu̱ rá. Tído ti ̱xi kuu̱ óni ̱, dá nataki na̱
na̱, o tatá na̱ xíꞌín naná na̱, o de̱ꞌe ―kaá na̱.
na, o ñóꞌo̱ ná saꞌa̱ yúꞌu̱ o saꞌa̱
to̱ꞌon va̱ꞌa dánaꞌi ̱, 30 no̱ón kúú na̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xika̱ Juan xíꞌín
naniꞌi ̱ iin ciento ka̱ ña̱ꞌa tiempo Jacobo iin ña̱ mani ̱ noo̱ Jesús
viti sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ da̱nkoo na, chi ̱ niꞌi ̱ 35 Dá ni ̱ na̱tuu yati Jacobo xíꞌín
ná kua̱ꞌá ka̱ veꞌe, xíꞌín kua̱ꞌá ka̱ Juan, ra̱ kúú de̱ꞌe Zebedeo, noo̱ íin
ñani, xíꞌín kua̱ꞌá ka̱ ki ̱ꞌo, xíꞌín Jesús. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
kua̱ꞌá ka̱ kuꞌu̱, xíꞌín kua̱ꞌá ka̱ naná, ―Maestro, kóni ̱ nduꞌu̱ ña̱ kee ní
xíꞌín kua̱ꞌá ka̱ de̱ꞌe, xíꞌín kua̱ꞌá ka̱ iin ña̱ mani ̱ xíka̱ nduꞌu̱ noo̱ ní.
ñóꞌo̱, va̱ꞌará ndoꞌo naní nío̱ ná kee 36 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Jesús:
dao ña̱yuu. Tído cháá ka̱ chí noo̱, ―¿Ndí ki ̱án keei xíꞌín ndó, kóni ̱
dá natiin na ña̱ kataki chíchí ná. ndo̱?
31 Tído kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu kúú no̱ó
37 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
ñayuú yóꞌo, no̱ón diꞌa kúú na̱ ―Konó ní ná kande̱i ndu díi ̱n ní
kakuu noo̱ ndíꞌi kuií noo̱ Ndios. noo̱ ndato téí náyeꞌe̱ ndaa noo̱ koo
Ta na̱ kúú noo̱ ndíꞌi kuií noo̱ ní dándáki ní. Iin nduꞌu̱ ná koo xoo
ña̱yuu ñayuú yóꞌo, no̱ón diꞌa kuáꞌa ní, ta iin ka̱ ndu̱ ná koo xoo íti
kakuu na̱ nakuita no̱ó noo̱ Ndios ní.
tiempo daá ñóó. 38 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
San Marcos 10 94
ndúta̱ yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ ndoꞌi? Dá tá ni ̱ keta na ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱
39 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná, kúú kua̱ꞌá
―Ió vá nduꞌu̱ ña̱ ndoꞌo ndu dión. nda̱ꞌo ña̱yuu tákuei kuaꞌa̱n sata̱ ná.
Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: Ta ió iin ta̱a ko̱ túu noo̱ naní
―Miía̱n ndaa̱ ndisa koꞌo ndoꞌó Bartimeo, ra̱ kúú de̱ꞌe ra̱ naní
kirá ova̱ koꞌo yuꞌu̱, ta kodo̱ ndúta̱ Timeo. Ta yuꞌú íchi ̱ ñoó ió ra̱ sáti ra.
taꞌani ndó xíꞌín ña̱ ndoꞌo naní nío̱ 47 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ ve̱i Jesús, na̱
―Sa̱ náꞌá vá ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée saꞌanda na̱ choon no̱ó ña̱yuu ñoó ña̱
ta̱ néꞌe choon dándáki ra ñoo ñóꞌo ná kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ta̱a ñoó saa̱ ra̱ noo̱
ñayuú yóꞌo, chi ̱ kéndúsa̱ ra̱ xíꞌín ná.
ña̱yuu kueídóꞌo ñaá ná. Ta ra̱ néꞌe Dá ni ̱ kaa ña̱yuu ñoó xíꞌín rá:
choon náꞌano, saꞌándá ra̱ choon no̱ó ―Ndeé koo ino̱n, ta nakuii ̱n
ña̱yuu ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ rá. 43 Tído ko̱
ndichi, chi ̱ kána Jesús káa yo̱ꞌó
káni taꞌan vaan kee ndó dión tein koꞌo̱n.
mií ndó. Chi ̱ ndi ndáa ndoꞌó kátoó 50 Dá ni ̱ da̱kána ra kotó ra̱. Kúú ni ̱
kakuu iin ta̱a ndáya̱ꞌi tein mií ndó, na̱kuii ̱n ndichi ra̱. Dá ni ̱ kee ra
dá kía̱n kánian koni kuáchí diꞌa ndó kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ íin Jesús. 51 Dá ni ̱
koni kuáchí diꞌa ña̱yuu noo̱ ná. Diꞌa ―Kuaꞌán viti, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱
ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ koni kuáchí diꞌa na no̱ó kándéé ino̱n yuꞌu̱ , sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ña̱yuu, ta naki ̱ꞌo na mií ná kuu na̱, ndu̱ va̱ꞌón.
ta dión, dá di ̱tá ná ndidaá ña̱yuu Ta kúú vitíꞌón diꞌa ni ̱ na̱tu̱u noo̱
ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kánian ndoꞌo na sa̱ꞌá rá. Ta kúú ni ̱ kee ra tákaa ra Jesús
kua̱chi kée na ―kaá Jesús. kuaꞌa̱n ra̱.
95 San Marcos 11
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús ñoo kúú na̱ yóꞌo, chi ̱ ve̱i na dándáki na
káꞌano Jerusalén ñoo yo̱ táto̱ꞌon ni ̱ da̱ndáki ñaá rey
táꞌan yati xíꞌín iin yúku̱ naní Olivos. Dá ni ̱ saꞌa̱n na̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. Tá
Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó uu̱ ta̱ ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná ndidaá ña̱ꞌa ió
xíonoo xíꞌín ná, 2 ta kaá na̱ xíꞌín rá:
ñoó, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ ñoo
―Kuaꞌán ndo̱ ñoo lóꞌo̱ nákaa̱ chí naní Betania xíꞌín ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a
noo̱ káa. Tá ni ̱ saa̱ ndo̱ ni ̱ ku̱ꞌu ndó xíonoo xíꞌín ná, chi ̱ sa̱ ni ̱ ini va.
káa, dá naniꞌi ̱ ndo̱ noo̱ ndíko̱ iin
burro, kirí ko̱ ñáꞌa̱ kandodó ná. Tá Diꞌa ni ̱ ndoꞌo iin ta̱ño̱ꞌó ni ̱ kee Jesús
ni ̱ na̱níꞌi ̱ ndo̱ rí, dá ndaxí ndó ri ̱ 12 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱ ñoó, dá
xínñóꞌó satoꞌo ndu̱ rí, ndiꞌi daá, dá ta̱ño̱ꞌó, ta ndato kuíi ̱ íin ndáꞌa̱ ra̱. Dá
tandaꞌá ná ndu̱ kii ndu ndaka ndu ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ noo̱ íin rá, ná
ri ̱”, kaa ndo̱ ―ka̱á Jesús xíꞌín rá. kande̱ꞌá á íin ti ̱ño̱ꞌó keí ná. Tído tá
4 Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú ni ̱
ni ̱ saa̱ na̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná, kúú ko̱
na̱níꞌi ̱ rá noo̱ ndíko̱ burro ñoó yati ta̱ꞌón ti ̱ño̱ꞌó íin noo̱ ra̱. Sa̱va̱ꞌa ndáꞌa̱
yéꞌé veꞌe íin yuꞌú íchi ̱ ñoó. Dá ni ̱ óon va rá íin, chi ̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon
ndaxí rá ri ̱. 5 Tá ni ̱ xini dao ña̱yuu
kasandaá yoo̱ kuiin rí. 14 Dá ni ̱ kaa
Jesús ñoó. Ta dao ka̱ na̱ ni ̱ saꞌanda Jerusalén. Dá ni ̱ ku̱ꞌu na yéꞌé veꞌe
ndáꞌa̱ yíto̱, dá ni ̱ chi ̱ndei naa̱n íchi ̱ ño̱ꞌo káꞌano. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná taó
no̱ó ya̱ꞌa na ñoó. ndíꞌi na ta̱ díkó xíꞌín ta̱ xíin kuaꞌa̱n
9 Ta ña̱yuu xió no̱ó kuaꞌa̱n noo̱
ra̱ sata̱ véꞌe. Kúú ni ̱ da̱kuéi na
Jesús xíꞌín ña̱yuu tákuei ve̱i chí sata̱ ndidaá mesa noo̱ ndéi ta̱a náda̱on
ná ni ̱ ka̱sáꞌá káyuꞌú ná: di ̱ꞌón. Kúú ni ̱ sata niꞌini na téi ̱
―¡Ná natiin Ndios ña̱ñóꞌó! ¡Na̱ kándíꞌi ta̱a ndéi díkó paloma. 16 Kúú
káꞌano kúú na̱ yóꞌo, chi ̱ ve̱i na xíꞌín ko̱ ní sónó taꞌon na ña̱ chikaꞌanda ni
San Marcos 11 96
iin tóꞌón ña̱yuu ini yéꞌé veꞌe ño̱ꞌo ta kúú niꞌi ̱ ndisa va ndóa̱n. 25 Tído tá
ñoó xíꞌín ña̱ꞌa néꞌe na kuaꞌa̱n na̱. tein káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, kuꞌu̱
17 Ta kúú ñoó ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús
káꞌano ini ndo̱ saꞌa̱ ña̱yuu naá táꞌan
dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu ñoó, ta kaá na̱: xíꞌín ndó, dá kía̱n nda̱ tatá ndo̱
―¿Á ko̱ ndúsaa̱ taꞌon ini ndo̱ ña̱ Ndios, na̱ ió induú, ki ̱ꞌo káꞌano
diꞌa va kaá tuti ii ̱ Ndios: “Veꞌe yuꞌu̱ taꞌani ini na̱ sa̱ꞌá kua̱chi mií ndó.
kúú iin veꞌe noo̱ kánian nataka 26 Chi ̱ tá ná o̱ kúꞌu̱ káꞌano ini ndo̱
ña̱yuu ndéi iin níí kúú ñayuú, dá sa̱ꞌá ña̱yuu ñoó, dá kía̱n ni tatá
kaꞌa̱n na̱ xíꞌín yuꞌu̱”, kaáa̱n? Tído Ndios, na̱ ió induú, o̱ kúꞌu̱ káꞌano
ndoꞌó kúú na̱ ndéi kéean táto̱ꞌon iin taꞌon ini sa̱ꞌá kua̱chi mií ndó ―kaá
káo̱ ta̱ kui ̱ꞌíná ―kaá na̱. Jesús.
18 Tá ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon ta̱a dánaꞌa̱ ley
Moisés xíꞌín ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ña̱ ni ̱ Yóꞌo ni ̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ fariseo Jesús ndá
kee na dión, dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndúkú yoo ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱ ná
rá ndi kee ra, dá kaꞌání ñaá rá. Tído 27 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ tuku Jesús xíꞌín ta̱a
yuꞌú ra̱, chi ̱ ndidaá kúú vá ña̱yuu xíonoo xíꞌín ná ñoo Jerusalén. Dá ni ̱
ñoó ni ̱ naá iní seídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ ka̱sáꞌá ná xíonoo na noo̱ íin veꞌe
Jesús. 19 Dá tá ni ̱ kuaá kuu̱ dáá ñóó,
ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Dá ni ̱ na̱tuu yati ta̱
dá ni ̱ keta Jesús ñoo Jerusalén duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley
kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Moisés xíꞌín ta̱ sáꞌano ñoo. 28 Dá ni ̱
nda̱to̱ꞌón rá Jesús:
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ―¿Ndá choon néꞌe ní ña̱ nákaa̱ ní
ta̱ño̱ꞌó ni ̱ da̱ꞌíchi ̱ na̱ ñoó kée ní diꞌa? Ta, ¿ndá yoo ni ̱ xi ̱ꞌo
20 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱
choon yóꞌo noo̱ ní ña̱ kee nía̱n?
ya̱ꞌa yati na noo̱ íin ta̱ño̱ꞌó ñóó, kúú ―kaá ra̱.
ni ̱ xini ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ nda̱ 29 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
no̱ón kándísa ña̱ miía̱n ndaa̱ ndisa ñoó. Ndiꞌi daá, dá ni ̱ saꞌanda satoꞌo
Juan ni ̱ sa̱ kuu iin profeta ni ̱ ta̱ndaꞌá ñoó choon noo̱ kuaꞌa̱ ka̱ mozo
Ndios ni ̱ kii. 33 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
kuaꞌa̱n ra̱. Tído dao ra ni ̱ kani ra, ta
Jesús: dao ka̱ ra̱ ni ̱ saꞌání rá.
―Ko̱ náꞌá taꞌon nduꞌu̱ ndá yoo ni ̱ 6 ’Ta nda̱dá iin tóꞌón vá ña̱yuu
táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon ndiꞌi ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ mií yó”, kaá ra̱.
dánaꞌa̱ na̱, ta kaá na̱: 8 Dá ni ̱ tiin ñaá rá. Ta kúú ni ̱ saꞌání ñaá
―Iin kuu̱ ni ̱ da̱ndée iin ta̱a yitó rá. Dá ni ̱ da̱kána ñaá rá nda̱ sata̱ korrá
uva no̱ñóꞌo̱ rá. Ta ni ̱ chi ̱káa̱ ra̱ noo̱ káa yitó uva ñóó. 9 Ta, ¿ndí ki ̱án
korráa̱n. Dá ni ̱ ka̱va̱ꞌa ra noo̱ koꞌóní kee satoꞌo uva ñoó viti, káꞌán ndó?
ndúta̱ uva ñoó. Ta ni ̱ ka̱va̱ꞌa taꞌani Kasaa̱ ra̱, dá kaꞌání ndíꞌi ra ta̱ kéchóon
ra iin veꞌe dikó noo̱ kanóo ra̱ ñoó, dá di ̱kó ndodó ra̱ ñóꞌo̱ noo̱ káa
kandaa uva ñoó. yitó uva ñóó noo̱ dao ka̱ ta̱ kéchóon.
’Dá ni ̱ di ̱kó ndodó ra̱án noo̱ dao ka̱ 10 ’¿Á ko̱ óon taꞌon kaꞌi ndó tuti ii ̱
saa̱ ra̱, dá ni ̱ saꞌání ñaá ta̱ kéchóon ka̱ ta̱ fariseo xíꞌín dao ka̱ ta̱ kuendá
San Marcos 12 98
Herodes ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ noo̱ Jesús, sá io de̱ꞌe yií ra̱ xíꞌín ñadiꞌí ra̱, dá
ta nandukú rá ña̱ dátu̱ú ñaá rá, dá kía̱n kánian nakiꞌin ñaá ñani ra̱
ná ya̱ꞌa na noo̱ kaꞌa̱n na̱. 14 Dá tá ni ̱
tandaꞌa̱ rá xíꞌán, dá kía̱n koo iin
saa̱ ra̱ noo̱ nákaa̱ Jesús, dá ni ̱ kaa ra̱ de̱ꞌe yií nakiꞌin kuu̱ ñani ra̱.” 20 Ta
ndá yoo kúú iin rá iin ña̱yuu, á ñani ra̱ xíꞌán. Tído ni ̱ xiꞌi ̱ taꞌani ta̱
ndáya̱ꞌi na o ko̱ó. Diꞌa dánaꞌa̱ ndaa̱ kúú uu̱ ñoó, ta ko̱ ní sá io tuku de̱ꞌe
ní íchi ̱ Ndios noo̱ ndidaá ña̱yuu. yií ra̱ xíꞌán. Ta kúú dión taꞌani ni ̱
Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndi kaá mií ní? ¿Á va̱ꞌa ni ndoꞌo ta̱ kúú oni ̱. 22 Ta dión taꞌani ni ̱
kée yó chíya̱ꞌi yó saꞌa̱ ñóꞌo̱ yo̱ no̱ó ra̱ ndoꞌo ndin usa̱ ñani ñoó, chi ̱ ni ̱ xiꞌi ̱
kúú kuendá César o ko̱ó? ―kaá ra̱. ndiꞌi ra, ta ni iin ra ko̱ ní sá io de̱ꞌe
15 Tído ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱
yií xíꞌán. Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xiꞌi ̱ taꞌani
kúú rá ta̱a uu̱ noo̱, ta kátoó ra̱ dátu̱ú mií ñáꞌa̱ ñoó. 23 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ná
ñaá rá. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: kasandaá kuu̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ¿ndi
―¿Ndiva̱ꞌa ndúkú ndó ña̱ ya̱ꞌi no̱ó káa iin ta̱a ñoó kakuu yíi ̱ ñáꞌa̱ ñoó,
to̱ꞌon káꞌi ̱n? Tei tóo ndó iin di ̱ꞌón, chi ̱ ndin usa̱ va ra ni ̱ sa̱ kuu yíi ̱a̱n?
ña̱ chíya̱ꞌi ndó saꞌa̱ ñóꞌo̱ ndo̱, dá ná ―kaá ra̱.
kande̱ꞌá. 24 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ña̱ꞌa Ndios noo̱ ná. ná koꞌi ̱n kasto̱ꞌin xíꞌín ndó ña̱ miía̱n
Ta kúú ni ̱ naá vá ini ta̱a ñoó sa̱ꞌá ndaa̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. ¿Á ko̱ óon
ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión. taꞌon kaꞌi ndó to̱ꞌon ni ̱ taa Moisés?
Chi ̱ tein kéi ̱ yitó táka̱ lóꞌo̱ ñoó, dá ni ̱
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús ña̱ kaa Ndios diꞌa xíꞌín ná: “Yuꞌu̱ kúú
miía̱n ndaa̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Ndios noo̱ Abraham, ta yuꞌu̱ kúú
18 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ dao ta̱ saduceo noo̱
Ndios noo̱ Isaac, ta yuꞌu̱ taꞌani kúú
Jesús. Ta ko̱ kándísa taꞌon ra ña̱ Ndios noo̱ Jacob.” 27 Dión ni ̱ kaa na̱,
nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá dá chi ̱ ko̱ kúú taꞌon na Ndios no̱ó na̱
rá: ni ̱ xiꞌi ̱, diꞌa no̱ó na̱ takí vá kúú ná
19 ―Maestro, diꞌa kaá iin ley ni ̱ taa
Ndios, chi ̱ ndidaá vá ña̱yuu ndéi
Moisés: “Tá ni ̱ xiꞌi ̱ iin ta̱a, ta ko̱ ní takí noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó yáꞌa nda̱ꞌo
99 San Marcos 12
ndoꞌó sa̱ꞌá ña̱ ko̱ kándísa ndó ña̱ xíꞌín ndidaá ña̱xintóni ̱ yo̱, xíꞌín
nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ―kaá na̱. ndinoꞌo ini miíá, xíꞌín ndidaá kúú
ndée̱ yo̱, ta kuꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ndi káa choon xi ̱ꞌín yó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo yó xíꞌín
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ni ̱ saꞌanda mií yó. Ta ña̱ yóꞌo kía̱n ndáya̱ꞌi cháá
Ndios keeá ka̱ o̱ du̱ú ndidaá ka̱ ña̱ꞌa dákei ̱ yo̱
28 Dá ni ̱ na̱tuu yati iin ta̱a dánaꞌa̱
noo̱ Ndios, o ndidaá ka̱ ña̱ꞌa dóko̱
ley Moisés, ta ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ ni ̱ yo̱ noo̱ ná ―ka̱á ra̱.
kaꞌa̱n Jesús xíꞌín ta̱ saduceo ñoó. 34 Tá ni ̱ seídóꞌo Jesús ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo
Kúú ni ̱ ka̱tóni ̱ ini ra̱ ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ni ̱ yíko̱ ni ̱ kaꞌa̱n ra̱, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
na̱ndió néꞌe na ña̱ ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ―Nda̱dá cháá vá kámani ̱, ta kuu
rá sa̱ꞌá na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndu̱ꞌu yoꞌó ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios ―kaá na̱.
nda̱to̱ꞌón ñaá rá: Ta kúú ni iin tóꞌón ka̱ ra̱ ko̱ ní xi ̱ꞌo
―¿Ndi káa iin choon ndáya̱ꞌi cháá ndeé iní natuu ndato̱ꞌón rá Jesús
ka̱ noo̱ ndidaá ka̱ choon ni ̱ saꞌanda saꞌa̱ dao ka̱ ña̱ꞌa.
Ndios keeá?
29 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
―Choon ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá
ndidaá ka̱ choon ni ̱ saꞌanda Ndios 35 Nákaa̱ Jesús dánaꞌa̱ na̱ yéꞌé veꞌe
keeá kía̱n kaáa̱n diꞌa: “Kueídóꞌo ño̱ꞌo káꞌano ñoó, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
ndoꞌó, na̱ ñoo Israel. Ndios, na̱ kúú ña̱yuu ñoó:
satoꞌo yo̱, iin tóꞌón dini ̱ mií vá ná ―¿Ndiva̱ꞌa dánaꞌa̱ ta̱a dánaꞌa̱ ley
kúú Ndios. 30 Koni ̱ ndo̱ satoꞌo yo̱
Moisés ña̱ tein na̱ veꞌe rey David
Ndios xíꞌín ndinoꞌo nío̱ ndo̱, xíꞌín kixi Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá? 36 Chi ̱
ndinoꞌo ini mií ndó, xíꞌín ndidaá diꞌa va ni ̱ kaa mií David tá ni ̱ na̱kutí
ña̱xintóni ̱ ndo̱, ta xíꞌín ndidaá kúú ná xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios:
ndée̱ ndo̱.” Ña̱ yóꞌo kúú choon Diꞌa ni ̱ kaa satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌín
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ni ̱ saꞌanda Ndios na̱ kúú satoꞌi ̱:
keeá. 31 Ta ña̱ kúú uu̱ kía̱n sá kíꞌin
“Kako̱o yoꞌó xoo kuáꞌa yuꞌu̱
táꞌan xíꞌín ña̱ yóꞌo, chi ̱ diꞌa kaáa̱n: nda̱á ná kasandaá kuu̱ nataán
“Kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín ndó ndíꞌii
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo ndó xíꞌín mií ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ti ̱xi sa̱ꞌo̱n.”
ndó.” Ta ko̱ó ka̱ choon ndáya̱ꞌi cháá 37 Mií David kaá ña̱ satoꞌo na̱ kúú
ka̱ noo̱ ndin nduú choon yóꞌo ―kaá Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa dánaꞌa̱ ra̱
na̱. ña̱ kii Cristo tein na̱ veꞌe na, tá dáá?
32 Dá ni ̱ kaa ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés
―kaá Jesús.
ñoó xíꞌín ná: Kádii ̱ nda̱ꞌo ini ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó
―Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n ní, maestro. ndéi na seídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ Jesús.
Ndaa̱ kuití ni ̱ kaꞌa̱n ní ña̱ iin tóꞌón
dini ̱ vá kúú Ndios. Ta ko̱ó ka̱ iin ka̱ Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá ña̱
Ndios, sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón dini ̱ miíó ná kini kée ta̱ dánaꞌa̱ ley Moisés
kúú ná. 33 Ta ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ña̱
38 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús noo̱
koni ̱ yo̱ Ndios xíꞌín ndinoꞌo nío̱ yo̱, dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu ñoó:
San Marcos 12, 13 100
―Koo ini ndo̱ kandaa ndo̱ mií ndó ―Maestro, kande̱ꞌé ní, ki ̱ꞌo dión ví
no̱ó ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés, dá chi ̱ náꞌano yuu̱ káa, ta ki ̱ꞌo dión ví
kátoó ra̱ kandixi ra daꞌón náni ̱, ta ñóchí káa veꞌe ño̱ꞌo káꞌano káa.
kóni ̱ ra̱ ña̱ kaꞌa̱n ña̱yuu ndisáꞌán 2 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
xíꞌín rá xíꞌín ña̱ñóꞌó noo̱ xíonoo ra ―¿Á ñóchí nda̱ꞌo káa veꞌe ño̱ꞌo
noo̱ yáꞌi. 39 Ta kátoó taꞌani ra kandei
káꞌano káa, xinóo̱n? Tído kanaꞌón
ra noo̱ téi ̱ kúú no̱ó ini veꞌe noo̱ ña̱ ni iin tóꞌón yuu̱ káa o̱ kándo̱o
nátaka na̱ ñoo yo̱, ta kátoó taꞌani ra kandodó táꞌan, chi ̱ koon ndiꞌi vaan
kandei ra téi ̱ kúú no̱ó noo̱ ndéi ta̱ ―kaá na̱.
ndáya̱ꞌi sásáꞌan ra noo̱ ió víko̱. 40 Ta
xío ndaa ra̱ veꞌe na̱ kuáa̱n. Ta sa̱ꞌá Kásto̱ꞌon Jesús ndí ki ̱án koo, dá naá
ña̱ kóni ̱ ra̱ ña̱ kaꞌa̱n va̱ꞌa ña̱yuu saꞌa̱ ñayuú yóꞌo
rá, sa̱ꞌá ño̱ó naꞌá xíka̱ taꞌi ̱ rá noo̱ 3 Dá ni ̱ sa̱ ko̱o Jesús ndi ̱ka yúku̱
Ndios. Ta̱ yóꞌo kúú ra̱ yaꞌi nda̱ꞌo naní Olivos chí xoo noo̱ túu íin veꞌe
chiya̱ꞌi ra noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée ra ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón xoo
dión ―kaá na̱. ñaá Pedro xíꞌín Jacobo xíꞌín Juan
xíꞌín Andrés:
Diꞌa ni ̱ kee iin ñaꞌá kuáa̱n kúndaꞌí 4 ―Kasto̱ꞌon ní xíꞌín nduꞌu̱ ndá oon
41 Ió Jesús yati noo̱ taán ña̱yuu koo dión. Ta, ¿ndí ki ̱án koo tá
di ̱ꞌón ini sato̱, ña̱ dóko̱ ná noo̱ Ndios kuaꞌa̱n xi ̱nko̱o ndidaá ña̱ yóꞌo?
ini yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó, ta ndéꞌé ná 5 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ndi kée iin rá iin ña̱yuu ñoó taán na̱ ―Kandaa ndo̱ mií ndó, dá ná o̱
di ̱ꞌón ñoó. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ kui ̱ká dándaꞌí ñaá ni iin tóꞌón ña̱yuu. 6 Chi ̱
ná, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: táꞌan iin ñoo xíꞌín iin ka̱ ñoo, ta ni ̱
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó niꞌi ̱ tóꞌon ndó ña̱ naá táꞌan dao ka̱
ña̱ ñaꞌá kuáa̱n kúndaꞌí káa ni ̱ taán ñoo ñóꞌo xíká, tído ná dáꞌa ni yu̱ꞌú
kuaꞌa̱ cháá ka̱ di ̱ꞌón noo̱ ndidaá ka̱ ndo̱, dá chi ̱ ki ̱ꞌo dión káni vaan koo,
ña̱yuu káa, 44 dá chi ̱ ndidaá na̱ káa
tído ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kasandaá kuu̱ noo̱
ni ̱ taán ña̱ kándo̱o noo̱ vá ná. Tído ndíꞌí. 8 Chi ̱ ndakuei dao nación na̱á
ñáꞌa̱ káa, va̱ꞌará kúndaꞌí vía̱n, ni ̱ táꞌan xíꞌín dao ka̱ nación, ta kasáꞌá
taán ndíꞌán ña̱ néꞌe va̱ꞌán katakia̱n na̱á táꞌan taꞌani ta̱ néꞌe choon ndéi
―ka̱á na̱. iin rá iin ñoo náꞌano. Ta yóꞌo yóꞌo
va kasáꞌá ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ta̱an. Ta yóꞌo rá
Yóꞌo kúú noo̱ dánaꞌa̱ Jesús ña̱ naá vá yóꞌo taꞌani kasáꞌá koo tama̱. Ta ña̱
veꞌe ño̱ꞌo káꞌano yóꞌo kía̱n koo, dá kasáꞌá ndoꞌo cháá
ño̱ꞌo káꞌano ñoó, dá ni ̱ kaa 9 ’Tído ndoꞌó, kandaa ndo̱ mií ndó,
iin ta̱a xíonoo xíꞌín ná: chi ̱ kasáꞌá ña̱yuu naki ̱ꞌo na ndo̱ꞌó
101 San Marcos 13
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe choon. Ta kani na taleé chíchí tein kuu̱ dáá ñóó!
ndo̱ꞌó ini veꞌe noo̱ nátaka na̱. Ta 18 Kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios, dá
kandaka na ndo̱ꞌó koꞌo̱n na̱ no̱ó ta̱ ná dáꞌa ni ndoꞌo ndó dión tein yoo̱
néꞌe choon náꞌano, no̱ó ta̱ kúú rey vi ̱xi. 19 Chi ̱ kuu̱ dáá kakuu iin kuu̱
viti sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱. noo̱ ndoꞌo naní nío̱ ña̱yuu. Dá chi ̱
Dión koo, dá niꞌi ̱ ndo̱ ki ̱ꞌo ndó nda̱ ni ̱ ka̱sáꞌá vá saꞌa̱ ñayuú, ta nda̱
kuendá saꞌa̱ yúꞌu̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon viti ko̱ óon taꞌon ndoꞌo ña̱yuu
náꞌano. 10 Tído miía̱n ndúsa̱ kánian
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndoꞌo na tein kuu̱ dáá
kanoo ña̱yuu dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa ñóó. Ta ni iin kuu̱ ka̱ o̱ kóo dión.
saꞌa̱ yúꞌu̱ iin níí kúú ñayuú dinñóꞌó 20 Tído tá ko̱ ní chítuu satoꞌo yo̱
ka̱, dá kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌí. Ndios ta̱ndóꞌó ve̱i koo tein kuu̱ dáá
11 Tído, tá ndáka na ndo̱ꞌó ni ̱ saa̱ na̱
ñóó, dá kía̱n ndiꞌi va ña̱yuu ñoó na̱á.
ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na no̱ó ta̱ néꞌe choon, o̱ sa̱ Tído sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌá ña̱yuu
ndíꞌi ini ndo̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon kaꞌa̱n ndo̱, ta ni ̱ ka̱xi mií ná, sa̱ꞌá ño̱ó chituu na
o̱ sa̱ nákani ini ndo̱. Sa̱va̱ꞌa to̱ꞌon niꞌi ̱ ta̱ndóꞌó koo tein kuu̱ dáá ñóó.
ndo̱ noo̱ Ndios, ño̱ó oon va kía̱n 21 ’Tá kaꞌa̱n iin ña̱yuu xíꞌín ndó:
kaꞌa̱n ndo̱. Chi ̱ o̱ du̱ú mií taꞌon ndó “Kande̱ꞌé ndó, yóꞌo nákaa̱ Cristo, na̱
kaꞌa̱n. Espíritu ii ̱ Ndios va kúú na̱ dáka̱ki ñaá”, o tá kaa na̱ xíꞌín ndó:
kaꞌa̱n. “Kande̱ꞌé ndó, chi ̱ káa nákaa̱ na̱”, ná
12 ’Ta iin ñani naki ̱ꞌo ra ñani mií rá
dáꞌa ni kandía ndó. 22 Chi ̱ ndakuei
no̱ó ta̱ néꞌe choon, dá kaꞌání ñaá rá. dao ta̱a to̱ꞌón, ta kaa ra̱ ña̱ mií rá
Ta dión taꞌani kee na̱ kúú tatá xíꞌín kúú Cristo. Ta ndakuei taꞌani
de̱ꞌe ra. Ta ndakuei taꞌani dao de̱ꞌe profeta to̱ꞌón. Ta kee ra ña̱ꞌa ndato,
na̱á ra̱ xíꞌín tatá ra̱, dá kaꞌání ñaá rá. xíꞌín ña̱ꞌa náꞌano, dá dándaꞌí ra̱
13 Chi ̱ kasáꞌá koni uꞌu̱ ndidaá ña̱yuu
ña̱yuu. Ta kúú nda̱ ña̱yuu ni ̱ ka̱xi
ndo̱ꞌó sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱. mií Ndios ndukú rá dándaꞌí ra̱.
Tído ndidaá na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱ sa̱ 23 Sa̱ꞌá ño̱ó kaon koo ndó, chi ̱ sa̱ ni ̱
ndita ndaa̱ xíꞌíi ̱n nda̱ noo̱ ndíꞌí kuií, da̱tíꞌai ndo̱ꞌó tá ko̱ ñáꞌa̱ koo dión.
no̱ón kúú na̱ niꞌi ̱ ña̱ ka̱ki na.
14 ’Tá ni ̱ xini ndo̱ ió ña̱ kini dáyako̱
Diꞌa koo, dá nandió ko̱o tuku Jesús
ñaá, ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n profeta Daniel saꞌa̱, kii na ñayuú yóꞌo
noo̱ ko̱ kánian kooan, dá kía̱n na̱ 24 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús:
ndéi chí Judea ná kuino kíi ̱ ná koꞌo̱n ―Tein kuu̱ dáá ñóó, tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
na̱ nda̱ dini ̱ yúku̱. (Ndi ndáa ndoꞌó, sa̱ io ta̱ndóꞌó káꞌano ñoó, dá nakuiin
na̱ káꞌi ña̱ yóꞌo, nataꞌí iní ndo̱ sa̱ꞌán, naá ndi ̱ndii, ta ni yoo̱ ka̱ o̱ tóo̱n.
dá kandaa̱ ini ndo̱.) 15 Ta na̱
25 Dá kue̱i ti ̱ñoo̱ ñóꞌo induú káa, ta
kándodó dini ̱ véꞌe kuu̱ dáá ñóó, ko̱ kidi niꞌini ña̱ náꞌano ñóꞌo induú.
kánian ndu̱ꞌu na veꞌe na nakiꞌin na 26 Dá ví koni ndo̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a
kúú ña̱yuu ni ̱ ka̱xi mií ná ndéi ndin ndo̱, dá kía̱n ná dáꞌa ni natiin na
komi ̱ xoo tachi ̱, chi ̱ koꞌo̱n na̱ noo̱ ndo̱ꞌó ndéi ndó kídi ̱ ndo̱. 37 Ña̱ káꞌi ̱n
xíká cháá ka̱ noo̱ kúú no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, xíꞌín ndoꞌó yóꞌo, káꞌi ̱n xíꞌín ndidaá
ta koꞌo̱n taꞌani na noo̱ kúú noo̱ xíká kúú ña̱yuu ña̱ ná kañoꞌo ini na̱
cháá ka̱ induú dá nditútí ná noo̱ ―kaá Jesús.
Jesús.
28 ’Kaneꞌe ndó kuendá táto̱ꞌon kée
Yóꞌo ni ̱ nda̱tóꞌón kueꞌé ta̱ néꞌe choon
ta̱ño̱ꞌó. Tá ni ̱ ndu̱yúta̱ noo̱ ra̱, ta ve̱i ndi kee ra, dá tiin ra Jesús
nóma̱ yúta̱ kuálí ra̱, kúú sa̱ náꞌá vá
14
1 Takómani ̱ vá uu̱ ka̱ kuu̱, dá
yó ña̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati yoo̱ koon dai ̱. koo víko̱ pascua, dá seí na̱
29 Ta dión taꞌani, tá ni ̱ xini ndo̱ ni ̱
Israel pan ko̱ ní kíꞌin táꞌan xíꞌín ña̱
ka̱sáꞌá kúu ta̱ndóꞌó yóꞌo, dá kía̱n dákuita̱ ta̱chí ñaá. Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá
kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati va kuu̱ ndátóꞌón mañá ndidaá ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱
nandió ko̱oi kasaa̱i ̱. xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés ndi koo
30 ’Miía̱n ndaa̱ kuiti ná kaꞌi ̱n xíꞌín
kee ra, dá tiin ra Jesús, dá ná kaꞌání
ndó ña̱ o̱ ku̱ú taꞌon ña̱yuu ndéi ñaá ta̱ néꞌe choon. 2 Dá ni ̱ kaa ra̱:
tiempo daá nda̱ ná koo ndidaá ña̱ ―Ná dáꞌa ni tiin yó ra̱ tein víko̱,
yóꞌo. 31 Induú káa xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo
dá chi ̱ ndakuei ña̱yuu nakui ̱na vaa̱
naá váán. Tído to̱ꞌon káꞌi ̱n, o̱ yáꞌa na̱ kiꞌin na saꞌa̱ rá ―kaá ra̱.
taꞌan vaan.
32 ’Tído ni ko̱ íin taꞌon náꞌá ndá
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kuei iin ñáꞌa̱ ndutá
kuu̱ kakian, o ndá hora kooan, ta ni támi sáꞌa̱n dini ̱ Jesús
ángel ndéi induú ko̱ náꞌá, ta ni na̱ 3 Ta nákaa̱ Jesús ñoo Betania noo̱
kúú de̱ꞌe Ndios ko̱ náꞌá, chi ̱ iin tóꞌón kúú veꞌe iin ta̱a naní Simón, táꞌa̱n ra̱
dini ̱ míí vá tatá Ndios kúú na̱ náꞌá. ni ̱ sa̱ ndoꞌo kueꞌe̱ téíꞌi ̱. Ta noo̱ ió
33 Sa̱ꞌá ño̱ó kañoꞌo ini ndo̱, ta kaꞌa̱n
Jesús mesa, kúú ni ̱ ka̱sáa̱ iin ñáꞌa̱, ta
ndo̱ xíꞌín Ndios, chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon néꞌán iin ti ̱ndoꞌo̱ lóꞌo̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín
ndó ndá oon koo dión. yuu̱ dío̱n naní alabastro. Ta ñoó
34 ’Chi ̱ kíán táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo iin
ñóꞌo ndutá támi sáꞌa̱n naní nardo.
ta̱a kuaꞌa̱n xi ̱ká. Tá ko̱ ñáꞌa̱ kana ra Ta ndutá yaꞌi nda̱ꞌo kúú rá. Ta kúú
koꞌo̱n ra̱, dá ni ̱ da̱nkoo tóo ra veꞌe ra ni ̱ taꞌávíán diko̱ ti ̱ndoꞌo̱ ñoó, dá ni ̱
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a kéchóon noo̱ rá. Dá ni ̱ kuei ndiꞌán ra̱ dini ̱ Jesús. 4 Ta kúú ni ̱
xi ̱ꞌo ra choon noo̱ iin rá iin ra. Dá ni ̱ xido̱ nda̱ꞌo ini dao ta̱a ndéi ñoó, dá
saꞌanda taꞌani ra choon no̱ó ta̱a ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan mií rá
ndaá yéꞌé rá ña̱ ná kañoꞌo ini ra̱. ndéi ra:
35 Ki ̱ꞌo dión taꞌani kañoꞌo ini ndo̱,
―¿Ndiva̱ꞌa dánaá oon ñáꞌa̱ káa
chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndá oon ndutá támi sáꞌa̱n káa? 5 Ta va̱ꞌa ka̱ ví
nandió ko̱o tuku na̱ kúú satoꞌo ndo̱ ní di ̱kó yó ra̱, chi ̱ yaꞌi rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kasaa̱ na̱. Chi ̱ oon ni ví kasaa̱ na̱ tá níꞌi ̱ iin ña̱yuu kéchóon na oni ̱ ciento
ni ̱ kuaá, o kasaa̱ na̱ dao ñoó, o kuu̱, dá chindeé yó na̱ kúndaꞌí xíꞌín
kasaa̱ na̱ tá ni ̱ kana chéli, o kasaa̱ di ̱ꞌón ñoó, ní kúu ―kaá ra̱.
na̱ tá ni ̱ tu̱u noo̱. 36 Chi ̱ iin ndakána
Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱sáꞌá rá dána̱ni ra
va kasaa̱ na̱, sa̱ꞌá ño̱ó kañoꞌo ini ñáꞌa̱ ñoó.
103 San Marcos 14
6 Dá
ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: 13 Dá ni ̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó uu̱
―O̱ sa̱ dána̱ni ndó ñáꞌa̱ yóꞌo. ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñóó, ta kaá na̱
¿Ndiva̱ꞌa dátaꞌán ndo̱án? Chi ̱ ña̱ va̱ꞌa xíꞌín rá:
va kía̱n ni ̱ keeán xíꞌín yuꞌu̱. 7 Chi ̱ daá
―Kuaꞌán ndo̱ ñoo káꞌano káa. Ta
ndéi va ña̱yuu kúndaꞌí xíꞌín ndoꞌó, káa nakiꞌin táꞌan ndó xíꞌín iin ta̱a
ta kuu va chindeé ndó na̱ ndá hora ndío yoo ñóꞌo ta̱kui ̱í kuaꞌa̱n ra̱. Ta
káꞌán mií ndó. Tído yuꞌu̱, o̱ kóo kuií kúú karkuei ndó ra̱ koꞌo̱n ndo̱. 14 Dá
ndeí kúú míí vá noo̱ dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon dánaꞌa̱ ra̱ iin cuarto káꞌano kánóo
va̱ꞌa sa̱ꞌí iin níí kúú ñayuú yóꞌo, dikó, ta sa̱ ió nduu vaan. Ta ñoó
nakani taꞌani na ña̱ ni ̱ kee ñáꞌa̱ yóꞌo kenduu ndo̱ ña̱ꞌa ná kadíni yó ―kaá
xíꞌín yuꞌu̱, dá ná kañoꞌo ini ña̱yuu Jesús.
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keeán ―ka̱á Jesús. 16 Dá ni ̱ kee uu̱ ta̱a ñoó kuaꞌa̱n ra̱.
xíꞌín Jesús, kuaꞌa̱n ra̱ di ̱kó rá Jesús Jesús xíꞌín ndin uxi ̱ uu̱ ta̱ xíonoo
no̱ó ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱. 11 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ta̱
xíꞌín ná veꞌe ñoó. 18 Dá ni ̱ sa̱ ndei na
duti ̱ ñoó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Judas xíꞌín rá, mesa. Ta tein sásáꞌan na ñoó, dá ni ̱
kúú ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo ini ra̱. Dá ni ̱ kaa Jesús:
ka̱ndo̱o ra ña̱ ki ̱ꞌo ra di ̱ꞌón noo̱ rá. Dá ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
ni ̱ ka̱sáꞌá ndúkú Judas ndí koo kee ra, ña̱ iin mií vá ndoꞌó, ta̱ sásáꞌan dáó
dá naki ̱ꞌo ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ro̱ón. xíꞌín yuꞌu̱, naki ̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a
xiní uꞌu̱ ñaá ―kaá na̱.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱díni Jesús noo̱ 19 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá kúndaꞌí nda̱ꞌo ini
ndíꞌí kuií xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná ra̱. Dá ni ̱ kaa iin rá iin ra xíꞌín ná:
12 Tá ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ mií no̱ó, ña̱
―¿Á yuꞌu̱ kúúí, tatá?
kúú víko̱ noo̱ seí na̱ Israel pan, táꞌa̱n 20 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ña̱ ko̱ ní kíꞌin táꞌan xíꞌín ña̱ dákuita̱ ―Iin ta̱a nákaa̱ tein ndin uxi ̱ uu̱
ta̱chía̱n, ta saꞌání na̱ léko kuendá ndo̱ kúú rá. Táꞌa̱n ra̱ dáke̱ta dáó
víko̱ pascua, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱ ndáꞌa̱ xíꞌín yuꞌu̱ ini koꞌo̱, ro̱ón kúú
xíonoo xíꞌín Jesús: rá. 21 Ta miía̱n ndaa̱ ndoꞌo na̱ ni ̱
―¿Ndeí kóni ̱ ní koꞌo̱n nduꞌu̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kenduu ndu̱ ña̱ kadíni yó kuendá káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios. Tído ndaꞌí va ta̱a
pascua? naki ̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱
San Marcos 14 104
ñaá. Va̱ꞌa cháá ka̱ vía̱n ní xi ̱o dáꞌa ni ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌón ña̱
kaki ta̱a ñoó, ní kúu ―kaá na̱. sa̱kuaá víti, tá ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kana
22 Ta tein noo̱ sásáꞌan na ñoó, dá
chéli taꞌándá kúú uu̱, ta kúú sa̱ oni ̱
ni ̱ tiin Jesús pan. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na va taꞌándá ndato̱n sa̱ꞌá yuꞌu̱.
ndivéꞌe noo̱ Ndios. Dá ni ̱ saꞌanda 31 Ta kúú ni ̱ ndu̱ndéé Pedro kaꞌa̱n
―Ndúta̱ xaa̱n kúú nii ̱ yuꞌu̱, kirá Getsemaní. Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱
dáxi ̱nko̱o ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios kee na xíonoo xíꞌín ná:
xíꞌín ña̱yuu na̱, ta kuita̱ ra̱ sa̱ꞌá ―Yóꞌo ni kandei tóo ndó, dá ná
kua̱chi kua̱ꞌá ña̱yuu. 25 Miía̱n ndaa̱
koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín Ndios, dá kasaa̱i ̱
ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ nándió ko̱o ―ka̱á na̱.
ka̱i ̱ koꞌi ndutá uva yóꞌo nda̱ ná 33 Dá ni ̱ kee Jesús ndáka na Pedro
kasandaá kuu̱, dá koꞌo sa̱ái ̱ ndutá xíꞌín Jacobo xíꞌín Juan kuaꞌa̱n na̱.
uva noo̱ ió Ndios dándáki na. Dá ni ̱ kixia̱n ni ̱ ku̱ndaꞌí nda̱ꞌo ini
Jesús, ta ni ̱ ka̱sáꞌá ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱
Yóꞌo ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ ndata̱ Pedro ná. 34 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
yuꞌu̱ ta̱a ndáka léko, ta kúú ndi ndiꞌi ―Tatá lóꞌo̱ miíi ̱, ndidaá kúú vá
va léko kuita̱ no̱ó koꞌo̱n.” 28 Tído tá
ña̱ꞌa kuu kee mií ní. Di ̱tá ní yuꞌu̱
ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱takii ̱, dá kuió no̱ói ̱ noo̱ noo̱ ndutá ova̱, ña̱ kúú ña̱ ndoꞌo
ndo̱ koꞌi ̱n chí Galilea diꞌa, dá nío̱í. Tído ná dáꞌa ni kakuuan
kasandaá ndo̱ ―kaá na̱. táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ yuꞌu̱. Ná kakuuan
29 Dá ni ̱ kaa Pedro:
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií ní ―kaá na̱.
―Va̱ꞌará ná dánkoo ndava̱ꞌa 37 Tá ni ̱ na̱ndió ko̱o na ni ̱ ndi ̱sáa̱
ndidaá ta̱a yóꞌo mií ní, tído yuꞌu̱, o̱ na̱ noo̱ ndéi ndin oni ̱ ta̱a kuaꞌa̱n
kée taꞌoin dión. xíꞌín ná ñoó, kúú sa̱ kídi ̱ va ra ndéi
30 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ra. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín Simón Pedro:
105 San Marcos 14
ndeé taꞌon inóo̱n kañoꞌo inóo̱n, íin Jesús, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
va̱ꞌará iin hora? 38 Kañoꞌo ini ndo̱, ta
―Nákaa̱ ní, maestro.
kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, dá ná dáꞌa ni Dá ni ̱ chitó rá noo̱ ná. 46 Dá ni ̱
kexíxi ña̱ kini xíꞌín ndó. Chi ̱ sa̱ ió na̱tuu ta̱a kuaꞌa̱ ñoó ni ̱ tiin ra Jesús.
nduu nío̱ ndo̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ 47 Ta kúú iin ta̱a íin xíꞌín Jesús ni ̱
Ndios. Tído ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱ kía̱n taó rá espada ra̱. Ta kúú ni ̱ chi ̱tóꞌo̱n
chituu ñaá ―kaá na̱. ra̱ do̱ꞌo iin ta̱a kéchóon no̱ó ta̱ duti ̱
39 Dá ni ̱ saꞌa̱n tuku na ni ̱ kaꞌa̱n na̱
kúú no̱ó. 48 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a
nda̱ꞌo ñaá ña̱ ma̱ꞌánó. Ta ko̱ níꞌi ̱ vá kuu̱ vá ni ̱ sa̱ káa̱i ̱ xíꞌín ndó yéꞌé ño̱ꞌo
rá ndí ki ̱án kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ná. 41 Ta
káꞌano sa̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱, ta ko̱ ní
kúú taꞌándá kúú oni ̱ ni ̱ ndi ̱sáa̱ Jesús tíin taꞌon ndó yuꞌu̱. Tído ndidaá ña̱
ni ̱ saꞌa̱n na̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. yóꞌo kúu viti, dá ná xi ̱nko̱o to̱ꞌon
Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a ñoó: káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios ―kaá na̱.
―¡Kudi ̱ ndo̱ viti! ¡Ta naniꞌi ̱ ndée̱ 50 Ta kúú ndidaá vá ta̱ xíonoo xíꞌín
ndo̱ viti! Cháá dión ka̱ ni ná kakia̱n ná ni ̱ da̱nkoo ndava̱ꞌa ñaá, ta ni ̱ xino
kudi ̱ ndo̱, chi ̱ sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá va hora ra kuaꞌa̱n ra̱.
ña̱ naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú
yóꞌo noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a kómí kua̱chi. Diꞌa ni ̱ ndoꞌo iin tayií ni ̱ ka̱nkono
42 ¡Ndakuei ndó, ná koꞌo̱ viti! Chi ̱ sa̱
kuaꞌa̱n
kúyati ta̱a ve̱i naki ̱ꞌo yuꞌu̱ noo̱ ndáꞌa̱ 51 Ta sata̱ ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó tákaa
ta̱ kómí kua̱chi ―kaá na̱. iin tayií kuaꞌa̱n xi. Ta sa̱va̱ꞌa iin
sábana va ndíxi xi kuaꞌa̱n xi ̱. Kúú ni ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ tiin ra Jesús kandaka tiin taꞌani ñaá rá. 52 Tído ni ̱ da̱yáa̱ xi ̱
ra koꞌo̱n ra̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon sábana ñoó. Ta kúú nda̱á ni ̱
43 Kúú káꞌa̱n i ̱í vá Jesús íin na, kúú
ka̱nkono vichí xí kuaꞌa̱n xi ̱.
sa̱ ni ̱ ka̱sáa̱ va Judas, iin ra̱ kúú
kuendá ndin uxi ̱ uu̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ íin Jesús noo̱ mií
ná. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a ve̱i xíꞌín rá. ta̱ duti ̱ kúú no̱ó
Dao ra néꞌe espada, ta dao ka̱ ra̱ 53 Dá néꞌe ra Jesús ni ̱ saa̱ ra̱ noo̱ ió
néꞌe yíto̱. Chi ̱ ve̱i ra xíꞌín choon ni ̱ mií ta̱ duti ̱ kúú no̱ó. Dá ni ̱ na̱taka
saꞌanda ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱a taꞌani ndidaá kúú ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱,
dánaꞌa̱ ley Moisés, xíꞌín ta̱ sáꞌano xíꞌín ta̱ sáꞌano ñoo, xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱
ñoo. 44 Sa̱ ni ̱ ka̱sto̱ꞌon va Judas xíꞌín
ley Moisés. 54 Ta Pedro, nda̱á xíká
ta̱a ñoó ndi kee ra dánaꞌa̱ ra̱ ndá xíká tákaa ra kuaꞌa̱n ra. Dá ni ̱ saa̱ ra̱
yoo kúú Jesús, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa ra̱: ni ̱ ku̱ꞌu ra noo̱ kúú yéꞌé veꞌe ta̱ duti ̱
―Ta̱a ni ̱ chitóí noo̱ ñoó, ro̱ón kúú kúú no̱ó ñóó. Dá ni ̱ sa̱ ko̱o ra ió ra̱
tiin ndó kandaka ndó koꞌo̱n ndo̱, ta noo̱ ndéi ta̱a ndaá yéꞌé ñóó, chi ̱ ndéi
kandaa va̱ꞌa ndó ra̱ ―kaá ra̱. ra nádaa̱ rá noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱.
San Marcos 14 106
ndúkú rá ta̱a kaꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ seídóꞌo vá míí ndó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
Jesús, dá kuu naki ̱ꞌo ñaá rá noo̱ ndava̱ꞌa ra saꞌa̱ Ndios. ¿Ndí ki ̱án
ndáꞌa̱ ta̱ romano, dá kaꞌání ñaá rá. nátaꞌan ini ndo̱ keeá xíꞌín rá viti?
Tído ko̱ ní níꞌi ̱ taꞌon ra ndí ki ̱án ―kaá ra̱.
kakuu kua̱chi na. 56 Chi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
Dá ni ̱ ka̱ndo̱o ndidaá ta̱a ndéi ñoó
ta̱a ni ̱ ka̱va̱ꞌa ña̱ to̱ꞌón ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ ña̱ kánian kuu Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
saꞌa̱ Jesús. Tído ko̱ ní nákiꞌin táꞌan na̱ dión. 65 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá túu ndaa di ̱í
taꞌon to̱ꞌon, ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ ná. ñaá dao ra. Ta ni ̱ da̱dáꞌi ra noo̱ ná
57 Dá ni ̱ nda̱kuei dao ka̱ ta̱a ndúkú
xíꞌín iin dáꞌo̱n, dá ni ̱ kani ñaá rá, ta
rá kua̱chi kaꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ Jesús, ta kaá kaá ra̱ xíꞌín ná:
ra̱: ―Nakoni ini ndi ndá yoo ni ̱ kani
58 ―Nduꞌu̱ kúú ra̱ ni ̱ seídóꞌo ña̱ ni ̱
ñaá ―kaá ra̱.
kaa ta̱a xaa̱n diꞌa: “Koꞌi ̱n nakani Ta nda̱ ra̱ ndíta ndaá yéꞌé ñoó ni ̱
ndiꞌii veꞌe ño̱ꞌo káꞌano yó, ña̱ ni ̱ kani daꞌa̱nda̱ noo̱ ná.
ka̱va̱ꞌa ndáꞌa̱ ta̱a. Ta kúú ti ̱xi oni ̱
kuu̱, ta kúú kava̱ꞌi iin ka̱ veꞌe ño̱ꞌo Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndata̱ Pedro saꞌa̱
sa̱á, tído o̱ du̱ú ña̱ káva̱ꞌa ndáꞌa̱ ta̱a Jesús oni ̱ taꞌándá
kakian” ―kaá ra̱. 66 Ta yéꞌé veꞌe nino̱ ñoó ió i ̱í vá
viko̱ tánee induú ―kaá na̱. Ta lúꞌu̱ ka̱ tóó, kúú ni ̱ kaꞌa̱n dao
63 Dá ni ̱ ndatá ta̱ duti ̱ kúú no̱ó ñóó
ka̱ ña̱yuu ndíta ñoó xíꞌín rá:
dáꞌo̱n ndíxi ra sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xido̱ ini ra̱. ―Miía̱n ndaa̱ kuiti kuendá Jesús
Dá ni ̱ kaa ra̱: kúú yoꞌó, chi ̱ ta̱ kuendá Galilea
107 San Marcos 14, 15
taꞌani kúúón. Dá chi ̱ táto̱ꞌon káꞌa̱n ra̱ kándo̱o na̱ ñoo Israel saꞌa̱. 7 Daá
ro̱ón, dión káꞌo̱n. ñóó nákaa̱ iin ta̱a naní Barrabás veꞌe
71 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n ndava̱ꞌa
ka̱a, ta ñóꞌo taꞌani dao ka̱ ta̱a kíꞌin
Pedro, ta kaá ra̱: táꞌan xíꞌín rá saꞌání rá ndi ̱i. Ro̱ón
―Náꞌá Ndios ña̱ ko̱ náꞌá taꞌon yuꞌu̱ kúú ta̱a ni ̱ nda̱kuei ni ̱ na̱á xíꞌín ta̱
ta̱a káꞌa̱n ndo̱ saꞌa̱ ñoó ―kaá ra̱. néꞌe choon romano. 8 Dá ni ̱ ka̱sáa̱
naní Pilato ini ra̱ ña̱ sa̱ꞌá ña̱ uꞌu̱ ini vá ta̱ duti ̱
xíꞌín ta̱ sáꞌano ñoo, xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱ kue̱ꞌé ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ñoó ña̱yuu
ley Moisés xíꞌín ndidaá ka̱ ní ta̱ néꞌe kuáꞌa̱ ñoó, dá ni ̱ xika̱ na̱ ña̱ va̱ꞌa
choon ndi ki ̱ꞌo kee ra xíꞌín Jesús. Dá cháá ka̱ Barrabás ná dáyaa̱ ra̱. 12 Dá
ni ̱ kató ñaá rá ndáka ra ni ̱ saa̱ ra̱ ni ̱ ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Pilato, ta kaá ra̱:
na̱ki ̱ꞌo ra no̱ó ta̱ néꞌe choon romano ―¿Ndí ki ̱án kóni ̱ ndo̱ kee yuꞌu̱
naní Pilato. 2 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón Pilato
xíꞌín ta̱a chínaní ndó kúú rey no̱ó na̱
Jesús: Israel yóꞌo, tá dáá?
―¿Á yoꞌó kúú rey no̱ó na̱ Israel? 13 Dá ni ̱ ka̱yuꞌú ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó:
ña̱ꞌa dátai ̱ kua̱chi ñaá ta̱a káa. va̱ꞌa ra no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, sa̱ꞌá
5 Ta va̱ꞌará dión ni ̱ kaa ra̱, tído ni
ño̱ó ni ̱ da̱yáa̱ ra̱ Barrabás. Dá tá ni ̱
iin to̱ꞌon ko̱ ní kaꞌa̱n Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó ndiꞌi ni ̱ kani soldado Jesús xíꞌín
ni ̱ naá vá iní ra̱. chirrión, dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ñaá Pilato noo̱
ndáꞌa̱ rá, dá ná koꞌo̱n ra̱ chirkaa ñaá
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ saꞌanda Pilato rá ndi ̱ka cruz.
choon ña̱ ná karkaa Jesús ndi ̱ka cruz 16 Dá ni ̱ na̱kiꞌin ñaá soldado ndáka
6 Tein
iin iin víko̱ pascua dáyaa̱ ra kuaꞌa̱n ra̱ nda̱ ma̱á ini veꞌe chóon
Pilato iin ta̱a nákaa̱ veꞌe ka̱a, táꞌa̱n ta̱ romano. Dá ni ̱ na̱da̱taká ra̱
San Marcos 15 108
ndidaá ka̱ soldado kúú kuendá ra̱. Israel.” 27 Dá ni ̱ chi ̱rkuei taꞌani ra uu̱
17 Dá ni ̱ da̱kuíꞌino ñaá rá iin dáꞌo̱n ta̱ kui ̱ꞌíná ndi ̱ka dao ka̱ cruz. Iin ra
kuaꞌá to̱ón, ta ni ̱ chi ̱nóo ra iin tákaa xoo kuáꞌa na̱, ta iin ka̱ ra̱
corona ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ío̱n dini ̱ ná. tákaa xoo íti na̱. 28 Ta xíꞌín ña̱ yóꞌo
ni ̱ na̱da̱kuíꞌino ñaá rá dáꞌo̱n míí ná. viti. Kuaꞌán noo kíi ̱ ndi ̱ka cruz xaa̱n
Dá ví ni ̱ taó ñaá rá ndáka ra kuaꞌa̱n ná kande̱ꞌá.
ra̱ chirkaa ra ndi ̱ka cruz. 31 Ta dión taꞌani kédi ̱ki ñaá ta̱ duti ̱
naní Simón, ta̱ kuendá Cirene. Ta kúú rá Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá! ¡Ta
de̱ꞌe ra naní Alejandro xíꞌín Rufo. Ta̱ kaá ra̱ ña̱ kúú rá rey no̱ó na̱ ñoo yo̱!
yóꞌo kúú ra̱ ko̱ndii ni ̱ saꞌa̱n yúku̱. ¡Ná noo kíi ̱ rá ndi ̱ka cruz káa, dá ná
Kúú ni ̱ kendúsa̱ soldado xíꞌín rá ña̱ nakoni yo̱ rá, dá ná kandísa yó ra̱!
ná kado̱kó ra̱ cruz Jesús koꞌo̱n ra̱. ―ka̱á ra̱ ndíta ra.
22 Ta ndáka ñaá rá ni ̱ saa̱ ra̱ iin xíán
Ta kána̱ꞌá taꞌani nda̱ uu̱ ta̱a tákuei
noo̱ naní Gólgota. To̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ iin iin xoo díi ̱n ná ñóó xíꞌín ná.
kaa yikí lásá dini ̱ ndi ̱i.
23 Ñoó, dá ni ̱ xi ̱ꞌo ra vino ni ̱ da̱taká
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xiꞌi ̱ Jesús
táꞌan xíꞌín ndutá ova̱ koꞌo Jesús, 33 Tá ni ̱ kasa̱ndaá ka̱xuu̱, dá ni ̱
tído ko̱ ní xíin taꞌon na koꞌo na ra̱. na̱kuíi ̱n naá iin níí kúú ñayuú nda̱
24 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ chi ̱rkaa ñaá rá
ka̱ oni ̱ sa̱ꞌini. 34 Dá tá ni ̱ kasa̱ndaá ka̱
ndi ̱ka cruz, dá ni ̱ sa̱ ndei ra ni ̱ sa̱dikí oni ̱ ñoó, kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú
ra̱ suerte xíꞌín dáꞌo̱n ná, dá ná Jesús, ta kaá na̱:
kande̱ꞌá ndi ndáa dáꞌo̱n kánian niꞌi ̱ ―Eloi, Eloi, ¿lama sabactani?
iin rá iin ra. ―To̱ꞌon yóꞌo kía̱n kóni ̱ kaa: Ndios
25 Táto̱ꞌon ka̱ ii ̱n dataa̱n ni ̱ chi ̱rkaa
miíi ̱, Ndios miíi ̱, ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ da̱yáa̱
ra Jesús ndi ̱ka cruz. 26 Ta ndáꞌa̱ iin
ndáꞌa̱ ní yuꞌu̱?
tabla dini ̱ cruz ñoó, ta káꞌa̱n ndá 35 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo dao ka̱ ta̱a ndíta
saꞌa̱ kía̱n tákaa na ñoó. Ta diꞌa ñoó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni ̱ kaa
kaáa̱n: “Ta̱a yóꞌo kúú rey no̱ó na̱ ra̱:
109 San Marcos 15, 16
―Kueídóꞌo ndó, chi ̱ kána ra yóꞌo. Ro̱ón kúú ra̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱
profeta Elías. ku̱ꞌu ra noo̱ nákaa̱ Pilato. Dá ni ̱ xika̱
36 Kúú ni ̱ ka̱nkono iin ta̱a ni ̱ saꞌa̱n
ra̱ noo̱ Pilato ña̱ ná naki ̱ꞌo ra yikí
ra̱ ni ̱ da̱ndáxi ra iin táꞌí dáꞌo̱n xíꞌín ko̱ño Jesús noo̱ rá. 44 Kúú ni ̱ naá vá
vino iá. Dá ni ̱ soꞌoni ra̱án dini ̱ iin iní Pilato tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ sa̱
ta̱ñi ̱í. Dá ni ̱ chi ̱rnee raa̱n yúꞌu̱ Jesús, ni ̱ xiꞌi ̱ va Jesús. Dá ni ̱ kana ra ta̱
dá ná koꞌo na ra̱. Dá ni ̱ kaa ra̱: dándáki soldado ñoó. Dá ni ̱
―Ná dáꞌa ni kee ndo dión. Ná nda̱to̱ꞌón ñaá rá, á ndaa̱ ña̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱
kandati yó, dá ná kande̱ꞌá á kasaa̱ va na. 45 Dá ni ̱ kaa ta̱ dándáki
Elías dánóo ñaá ná ―kaá ra̱. soldado ñoó ña̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va na. Dá
37 Ta kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú
ni ̱ saꞌanda Pilato choon ña̱ ná naki ̱ꞌo
Jesús, dá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱. 38 Ta kúú mií
ra yikí ko̱ño Jesús noo̱ José. 46 Dá ni ̱
dáá vá ni ̱ ndata̱ dao dáꞌo̱n tákaa saꞌa̱n José ñoó ni ̱ xiin na iin sábana
ndadí ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. Ni ̱ keean sa̱á. Dá ni ̱ da̱nóo ra yikí ko̱ño Jesús
nda̱ yúꞌa̱n ni ̱no, ta kúú nda̱ yúꞌa̱n ndi ̱ka cruz. Dá ni ̱ na̱chi ̱tuú ñaá rá
nino̱ ni ̱ xino̱ no̱ó ni ̱ ndata̱ ñá. xíꞌín sábana ñoó. Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱
39 Ta mií ta̱a dándáki soldado íin
chi ̱káa̱ ñaá rá ini iin yái ̱ káꞌano ni ̱
noo̱ tákaa Jesús ñoó. Kúú ni ̱ xini ra̱ ka̱va̱ꞌa ndi ̱ka iin káo̱. Dá ni ̱ da̱kui ̱ó
táto̱ꞌon ni ̱ ka̱yuꞌú ná tá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱, dá tuú ra̱ iin yuu̱ chi ̱káꞌano ni ̱ sadi ra̱
ni ̱ kaa ra̱: yéꞌán. 47 Ta ni ̱ xini va María
―¡Miía̱n ndaa̱ ndisa de̱ꞌe Ndios ni ̱ Magdalena xíꞌín María naná José
sa̱ kuu ta̱a yóꞌo! no̱ó ni ̱ chi ̱káa̱ ñaá rá.
40 Ta xíká vá ndíta dao na̱ ñáꞌa̱
María naná José xíꞌín Jacobo, ta̱ na̱ Israel, dá ni ̱ saꞌa̱n María
lóꞌo̱ cháá ka̱. Nákaa̱ taꞌani iin ka̱ Magdalena, xíꞌín Salomé, xíꞌín
ñáꞌa̱ naní Salomé. 41 Ta na̱ ñáꞌa̱ yóꞌo
María naná Jacobo ni ̱ xiin na ndutá
kúú na̱ ni ̱ sa̱ xi ̱onoo xíꞌín Jesús, ta támi sáꞌa̱n kaneꞌe na koꞌo̱n na̱ chiꞌi
sa̱ chi ̱ndeé ñaá ná tá ni ̱ sa̱ io na̱ chí na yikí ko̱ño Jesús, káꞌán ná. 2 Ta
kuendá Galilea. Ta ndéi kuaꞌa̱ taꞌani naꞌa va̱ꞌa kuu̱ mií no̱ó kásáꞌá saꞌa̱
dao ka̱ na̱ ñáꞌa̱ tákuei Jesús ni ̱ saa̱ semana, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ yái ̱
na̱ ñoo Jerusalén. noo̱ nákaa̱ yikí ko̱ño Jesús. Ta kúú
du̱ú ni ̱ xi ̱nko̱o va ndi ̱ndii. 3 Ta kúú
José, ta kúú rá ta̱ ñoo Arimatea. Ta va na ña̱ sa̱ ni ̱ ku̱xoo va yuu̱ káꞌano
kúú rá iin ta̱a ndáya̱ꞌi tein ta̱ néꞌe ni ̱ sa̱ ndadi yúꞌu̱ yái ̱ ñoó. 5 Dá tá ni ̱
choon no̱ó na̱ Israel. Ta ndáti taꞌani ku̱ꞌu na inia̱n, kúú ni ̱ xini na̱ ió iin
ra ña̱ kasaa̱ Ndios dándáki na ñayuú tayií chí xoo kuáꞌa diꞌa. Ta ndíxi xi
San Marcos 16 110
iin dáꞌo̱n kuxí chi ̱káni ̱. Ta kúú ni ̱ yúku̱. Tído sa̱ ni ̱ na̱da̱on va na to̱ꞌon
yu̱ꞌú nda̱ꞌo na̱ ñáꞌa̱ ñoó. 6 Dá ni ̱ kaa
sa̱ kaa na. 13 Tído tá ni ̱ na̱koni ñaá
ka̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná ña̱ kuió no̱ó Jesús noo̱ ndin uxi ̱ iin ta̱ xíonoo
Jesús koꞌo̱n na̱ noo̱ rá chí Galilea xíꞌín ná noo̱ ndéi ra sásáꞌan ra. Dá
diꞌa. Ta nda̱ ñoó ví, dá koni ñaá rá ni ̱ da̱náni ñaá ná sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá kándísa ra xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ káxí nío̱ rá,
―kaá ángel ñoó. chi ̱ ko̱ ní xíin ra kandísa ra ña̱ ni ̱
8 Dá ni ̱ ka̱nkuei na yái ̱ ñoó taxí
xini dao ka̱ ña̱yuu ñoó ña̱ ni ̱ na̱taki
táꞌan na kuaꞌa̱n na̱. Kúú nda̱á ndéi ̱ na̱. 15 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ni ̱no oon na kuaꞌa̱n na̱, chi ̱ ni ̱ yu̱ꞌú ―Kuaꞌán ndo̱ kanoo ndó iin níí
nda̱ꞌo na. Ño̱ó nda̱ni ko̱ ní nákani na kúú ñayuú dánaꞌa̱ ndo̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon
xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu íchi ̱ no̱ó va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n sa̱ꞌí noo̱ ndidaá kúú
kuaꞌa̱n na̱ ñoó. ña̱yuu. 16 Ta ndi ndáa na̱ ni ̱ ka̱ndísa
semana, dá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ ná dinñóꞌó va̱ꞌa yóꞌo, no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱
noo̱ María Magdalena, táꞌa̱n ñá ni ̱ sa̱ kandeé ná kee na ña̱ náꞌano. Chi ̱
ñoꞌo usa̱ espíritu kini ni ̱ taó ná ñoó. xíꞌín kuu̱ yuꞌu̱ kandeé ná taó ná
10 Dá ni ̱ keeán kuaꞌa̱n noo̱ ndéi ta̱a
espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu. Ta
xíonoo xíꞌín ná. Tá ni ̱ saa̱an ̱ noo̱ kati ̱ꞌa na kaꞌa̱n na̱ dao ka̱ yúꞌu̱, ña̱ ko̱
ndéi ra, ndaꞌí ndéíꞌi ̱ rá ndéi ra. Dá ní dákuáꞌa na. 18 Ta va̱ꞌará ni ̱ tiin
ni ̱ ka̱sto̱ꞌán xíꞌín rá ña̱ ni ̱ xinia̱n ndakána na iin koo̱, ta kúú ko̱ ta̱ꞌón
Jesús. 11 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ ni ̱
ña̱ꞌa ndoꞌo na kee rí. Ta va̱ꞌará ni ̱ xiꞌi
na̱taki Jesús, chi ̱ sa̱ ni ̱ xini va ñaá ndakána na iin ña̱ꞌa dee̱n, ta kúú ko̱
ñáꞌa̱ ñoó, kúú ko̱ ní kándísa taꞌon ta̱ꞌón ña̱ꞌa ndoꞌo na keean. Tá ná
ñaá rá. chinóo na ndáꞌa̱ ná sa̱tá na̱ kúꞌu̱, ta
kúú nduva̱ꞌa va na ―kaá Jesús.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús no̱ó
uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ nana Jesús kuaꞌa̱n
12 Táni ̱ ndiꞌi ñoó, dá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ nóꞌo̱ ná induú
Jesús no̱ó uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná noo̱ 19 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n satoꞌo yo̱
xíka ra kuaꞌa̱n ra̱ íchi ̱ kuaꞌa̱n chí Jesús to̱ꞌon yóꞌo, dá ni ̱ kee na
111 San Marcos 16
ko̱nana na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná induú. sa̱ chi ̱ndeé vá ñaá míí satoꞌo yo̱
Kúú ni ̱ na̱ko̱o na xoo kuáꞌa Ndios. Jesús, ta ni ̱ naꞌa̱ na̱ ña̱ ndaa̱ kía̱n
20 Dá ni ̱ kee ta̱a xíonoo xíꞌín ná
ni ̱ kaꞌa̱n ra̱, chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱
ñóó kuaꞌa̱n ra̱ dánaꞌa̱ ra̱ to̱ꞌon va̱ꞌa kandeé rá kee ra ña̱ꞌa ndato. Dión
sa̱ꞌá Jesús ndidaá kúú ñoo. Ta kúú ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Lucas, ña̱
káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús
Elisabet kúú iin ñáꞌa̱ daá o̱ kúu koo
Ña̱ yóꞌo kúú ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Lucas xíꞌín de̱ꞌe. Ta na̱ sa̱va̱ꞌa va kúú ndin nduú
ra̱ naní Teófilo na̱.
1
1 Sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a ni ̱ kee tata̱
8 Iin kuu̱ nákaa̱ Zacarías kéchóon
nataa yíko̱ ra̱ ndidaá ña̱ ndaa̱ ni ̱ ra ña̱ kúú choon kée duti ̱ noo̱ Ndios,
kuu tein mií yó. 2 Ta ni ̱ taa raa̱n
chi ̱ mií daá ñóó kéchóon ta̱ duti ̱
táto̱ꞌon káa rá ió ña̱ ni ̱ na̱kani na̱ ni ̱ kuendá mií rá. 9 Dá ni ̱ kee ta̱ duti ̱
xini xíꞌín noo̱ ndidaá kúú ña̱ ni ̱ sa̱ io ñoó táto̱ꞌon ni ̱ ka̱an ra kée ra, chi ̱ ni ̱
nda̱ míí saꞌa̱, chi ̱ no̱ón kúú na̱ ni ̱ niꞌi ̱ sa̱dikí ra̱ suerte, dá ni ̱ kanian ña̱
choon ña̱ kaneꞌe na to̱ꞌon yóꞌo Zacarías kúú ra̱ chiñóꞌo̱ du̱sa noo̱
kanoo na. 3 Ta ni ̱ sa̱ nde̱ꞌí ña̱ iia̱n
Ndios. Dá ni ̱ ku̱ꞌu ra kuaꞌa̱n ra̱ ini
va̱ꞌa kíán nataa yíko̱ taꞌanii ña̱. Chi ̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano satoꞌo yo̱ Ndios.
kueé kueé ni ̱ taó tóꞌon va̱ꞌi ndidaá 10 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi káꞌa̱n
kúú ña̱yuu ni ̱ xini xíꞌín noo̱ ndidaá na̱ xíꞌín Ndios sata̱ véꞌe xía̱n nani
kúú ña̱ ni ̱ sa̱ io nda̱ míí saꞌa̱, dá ni ̱ nákaa̱ ra̱ chíñóꞌo̱ ra̱ du̱sa ñoó ini
na̱taa yíko̱i ̱ ñá ko̱saa̱an ̱ noo̱ mií ní, veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ñoó. 11 Kúú iin
Teófilo, chi ̱ kúú ní iin ta̱a ndáya̱ꞌi, kuití vá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ iin ángel ni ̱ kii
4 dá kanaꞌá va̱ꞌa ní sa̱ꞌá ña̱ ndaa̱,
noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios, íin na chí xoo
táꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ noo̱ ní. kuáꞌa diꞌa noo̱ kéi ̱ du̱sa ñoó. 12 Kúú
ñadiꞌí ra̱ ni ̱ sa̱ kuu ña̱yuu ndaa̱ noo̱ kadii ̱ ino̱n saꞌa̱ xí. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo
Ndios, ta sa̱ seídóꞌo na ndidaá kúú ña̱yuu kadii ̱ iní tá ná kaki xi, 15 chi ̱
choon saꞌándá ley satoꞌo yo̱ Ndios, iin ta̱a ndáya̱ꞌi nda̱ꞌo kakuu xi noo̱
ta ni lúꞌu̱ ko̱ ní ya̱ꞌa na noo̱án. 7 Tído
Ndios. O̱ kóꞌo taꞌon xi vino, ta ni
ko̱ ta̱ꞌón de̱ꞌe na ní sá ndei, dá chi ̱ ndutá dee̱n. Ta nakutí xí xíꞌín
112
113 San Lucas 1
dinñóꞌó ka̱ kasaa̱ xi ̱, dá kasaa̱ na̱ kuu dión, ta kúú ni ̱ tu̱u va ñadiꞌí ra̱
kúú satoꞌo yo̱. Ta kaneꞌe xi choon Elisabet ñóꞌo de̱ꞌán. Ta kúú ni ̱ sa̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ neꞌe Elías choon, káa̱ tóoán veꞌán oꞌo̱n yoo̱, ta ni ̱
ta koo ndeé iní xi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndeé kaaa̱n diꞌa xíꞌín miíán: 25 “Diꞌa ni ̱
sa̱ io ini Elías. Ta kandeé xí nandei kee satoꞌi ̱ Ndios xíꞌíín, chi ̱ tein kuu̱
va̱ꞌa na̱ kúú tatá xíꞌín de̱ꞌe na. Ta víti ni ̱ naꞌa̱ na̱ ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌí, ta
kandeé taꞌani xi xíꞌín na̱ saá ini, dá ni ̱ di ̱tá ná ña̱ kía̱n kénóo ña̱yuu
natiin na ña̱xintóni ̱ va̱ꞌa táto̱ꞌon ki ̱ꞌo yuꞌu̱.”
kómí ña̱yuu ndaa̱ ña̱xintóni ̱ va̱ꞌa
noo̱ Ndios. Dión, dá kenduu xi ̱ na̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱sto̱ꞌon iin ángel
ñoo yóꞌo, dá kandei nduu na̱ natiin xíꞌín María ña̱ koo iin de̱ꞌe yií na̱, ta
na na̱ kúú satoꞌo yo̱. kananí xí Jesús
18 Dá ni ̱ kaa Zacarías xíꞌín ángel
26 Tá ni ̱ xi ̱no iño̱ yoo̱ ñóꞌo de̱ꞌe
kasto̱ꞌin xíꞌón sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo. noo̱ ió María, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín xí:
20 Ta viti kía̱n kando̱o ñíꞌo̱n, ta o̱
―Ná koo va̱ꞌón. Nátaꞌan nda̱ꞌo ini
kúu ka̱ kaꞌo̱n nda̱ ná xi ̱nko̱o no̱ó ni ̱ Ndios xiní na̱ yo̱ꞌó, chi ̱ na̱ kúú satoꞌo
kaꞌi ̱n xíꞌón, chi ̱ ko̱ ní xíión kandísón yo̱ kúú na̱ ió xíꞌón, ta kée na cháá
to̱ꞌon ni ̱ kaꞌi ̱n, tído miía̱n ndaa̱ ka̱ ña̱ mani ̱ xíꞌón o̱ du̱ú dao ka̱ ñáꞌa̱.
xi ̱nko̱o ña̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌón tá ná 29 Tá ni ̱ xini xi ̱ ángel ñoó, ta ni ̱
kasandaá kuu̱ ni ̱ ka̱xi mií Ndios seídóꞌo xi ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín xí,
―kaá na̱ xíꞌín rá. kúú ni ̱ naá vá iní xi ̱, chi ̱ ko̱ kándaa̱
21 Ta ndáti na̱ ñoo ñoó ña̱ keta
taꞌon ini xi ̱ ndi kóni ̱ kaa ndisáꞌán ni ̱
Zacarías sata̱ véꞌe. Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá kaꞌa̱n na̱ xíꞌín xí. 30 Dá ni ̱ kaa tuku
ra̱. Dá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu ñoó ña̱ ni ̱ viti kía̱n kañoꞌo de̱ꞌón. Ta dátu̱u
xini ra̱ iin ña̱ꞌa ndato ni ̱ kee Ndios noo̱on ̱ iin tayií, ta chinanón xi ̱ Jesús.
ini veꞌe ño̱ꞌo ñoó, dá chi ̱ nda̱ ndáꞌa̱ 32 Ta kakuu xi iin na̱ ndáya̱ꞌi, ta
óon ra kúu xíꞌo ra kuendá sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kananí xí de̱ꞌe mií Ndios, na̱ kómí
xini ra̱. Ta ni ̱ ka̱ndo̱o ñíꞌi ̱ va ra. ndidaá choon. Ta mií Ndios, na̱ kúú
San Lucas 1 114
satoꞌo yo̱, no̱ón kúú na̱ ki ̱ꞌo choon noo̱ kémáni ̱ taꞌani na de̱ꞌe nákaa̱ ti ̱són
ndáꞌa̱ xí ña̱ kakuu xi rey, táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ xaa̱n. 43 ¿Ndá yoo ví kúú yuꞌu̱ ña̱ kii
kuu David, na̱ sáꞌano veꞌe xi. 33 Ta naná na̱ kúú satoꞌi ̱ koto niꞌini na
kaneꞌe xi choon no̱ó na̱ veꞌe Jacob, ta yuꞌu̱? 44 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi ni ̱ kaꞌo̱n
ni iin kuu̱ o̱ ndíꞌi ña̱ dándáki xi. ndisáꞌán xíꞌíín, kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱
34 Dá ni ̱ kaa María xíꞌín ángel ñoó:
ka̱ndita taleé nákaa̱ ini ti ̱xii xíꞌa̱n
―¿Ndí koo, dá xi ̱nko̱o ña̱ koo kádii ̱ iní xi ̱. 45 Ndikáꞌán ndi kúu ví
dión, ta ko̱ ta̱ꞌón ta̱a ió xíꞌíi ̱n? yoꞌó ña̱ ni ̱ ka̱ndísón ña̱ miía̱n ndaa̱
35 Dá ni ̱ kaa ángel ñoó xíꞌín xí:
xi ̱nko̱o ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n satoꞌo yo̱ Ndios
―Mií vá na̱ kúú Espíritu ii ̱ Ndios kee na xíꞌón ―kaáa̱n xíꞌín xí.
naxino̱ nímo̱n, ta nakutón xíꞌín ndée̱ 46 Dá ni ̱ kaa María:
mií ná. Ki ̱ꞌo dión, dá niꞌo̱n de̱ꞌón. Ndinoꞌo ini va yuꞌu̱ kékáꞌanoi na̱
Sa̱ꞌá ño̱ó tayií ii ̱ kaki ñoó kananí xí kúú satoꞌo yo̱.
de̱ꞌe mií Ndios. 36 Ta dión taꞌani sa̱
47 Kádii ̱ nda̱ꞌo ini nío̱í sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ñóꞌo de̱ꞌe táꞌón naní Elisabet, va̱ꞌará kee Ndios, na̱ dáka̱ki ñaá.
na̱ sa̱va̱ꞌa kúú ná. Ta sa̱ ni ̱ xi ̱no iño̱ 48 Chi ̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná ña̱ kúúí iin
yoo̱ ñóꞌo de̱ꞌe na, va̱ꞌará sa̱ kaꞌa̱n tadiꞌí kúndaꞌí kéchóon noo̱ ná.
ña̱yuu xíꞌín ná ña̱ kúú ná iin ñáꞌa̱ o̱ Ta viti chí noo̱ kaa ndidaá kúú
kóo de̱ꞌe, 37 chi ̱ ni iin ña̱ꞌa ko̱ kía̱n
ña̱yuu ña̱ ni ̱ na̱tiin yuꞌu̱ ña̱
kuáchi ̱ noo̱ Ndios. mani ̱ noo̱ Ndios.
38 Dá ni ̱ kaa María xíꞌín ná:
49 Dá chi ̱ náꞌano nda̱ꞌo ña̱ꞌa kée
―Yuꞌu̱ kúú iin tadiꞌí kéchóon noo̱ Ndios, na̱ kómí ndidaá kúú
satoꞌo yo̱ Ndios. Sa̱ꞌá ño̱ó ná kee na ndée̱, xíꞌíi ̱n.
xíꞌíín táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n ní xíꞌíín Ná natiin kuu̱ ná ndidaá táꞌa̱n
―kaá xi ̱. ña̱ñóꞌó.
Dá ni ̱ ke̱xoo ángel ñoó noo̱ xí 50 Daá kuití kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ndidaá
kuaꞌa̱n na̱. ña̱yuu yuꞌú niꞌini ñaá.
51 Sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa náꞌano ni ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌa̱n María veꞌe kee na xíꞌín ndáꞌa̱ ná.
Elisabet Ta ni ̱ taó xóo na ta̱ ió táyíí ini, dá
39 Tein kuu̱ dáá ñóó, dá ni ̱ ndi ̱ꞌi
ná o̱ kée ra ña̱ nákani ini nío̱ rá.
nda̱ꞌo ini María ni ̱ kee xi kuaꞌa̱n xi ̱ 52 Ta ni ̱ di ̱tá ná choon noo̱ ndaꞌá ta̱
yukú ñóꞌó noo̱ nákaa̱ iin ñoo chí néꞌe choon náꞌano,
kuendá Judá. 40 Tá ni ̱ saa̱ xi ̱, ni ̱ ku̱ꞌu
ta ni ̱ chi ̱ndaya̱ꞌi na ña̱yuu ndaꞌí
xi veꞌe Zacarías. Dá ni ̱ kaꞌa̱n xi ̱ ini.
ndisáꞌán xíꞌín Elisabet. 41 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo
53 Ta no̱ó na̱ ko̱ó ña̱ꞌa keí, kua̱ꞌá
Elisabet ndisáꞌán ni ̱ kaꞌa̱n María xíꞌán, nda̱ꞌo ña̱ꞌa ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios.
kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱ndita taleé ini Ta ndidaá na̱ kui ̱ká, ko̱ó ña̱ꞌa ni ̱
ti ̱xián. Ta kúú ni ̱ na̱kutíán xíꞌín niꞌi ̱ ná kaneꞌe na koꞌo̱n na̱.
Espíritu ii ̱ Ndios, 42 ta kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo
54 Ta ni ̱ chi ̱ndeé ná na̱ ñoo Israel,
ni ̱ ka̱yuꞌán: na̱ kéchóon noo̱ ná,
―Yoꞌó kúú na̱ kémáni ̱ cháá ka̱ ta ni ̱ ndi ̱ko̱ꞌon ini Ndios ña̱ kúꞌu̱
Ndios noo̱ ndidaá na̱ ñáꞌa̱, ta ini na̱ saꞌa̱ ná,
115 San Lucas 1
no̱ó na̱ sáꞌano veꞌe yó, seídóꞌo ña̱ ni ̱ kuu dión, ni ̱ ka̱sáꞌá
chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ kaa na̱ kee na nákani ini na̱, ta kaá na̱:
xíꞌín Abraham xíꞌín ndidaá ―¿Ndi ku̱ú vía̱n kasandaá tayií
de̱ꞌe na, ñoó kakuu xi? ―kaá na̱.
ta daá kuití vá kée Ndios dión Ta miía̱n ndaa̱ ndisa nákaa̱ xi ̱ ti ̱xi
xíꞌín yó. ndáꞌa̱ satoꞌo yo̱ Ndios.
56 Táto̱ꞌon oni ̱ yoo̱ ni ̱ sa̱ io María
xíꞌín Elisabet, dá ni ̱ kee xi kuaꞌa̱n Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaa Zacarías ni ̱ kee
nóꞌo̱ xi veꞌe xi. Espíritu ii ̱ Ndios
67 Ta kúú Zacarías, ra̱ kúú tatá xi ̱,
75 Ta koo vii yo̱, ta kee yó ña̱ ndaa̱ néꞌe choon tá nákaa̱ ta̱a naní
noo̱ mií ná ndidaá táꞌa̱n kuu̱ Cirenio néꞌe ra choon chí kuendá
ni ̱ saki na̱ kandei yó. Siria. 3 Sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá kúú ña̱yuu
76 Ta yoꞌó, de̱ꞌe lóꞌo̱ miíi ̱, yoꞌó ni ̱ kee na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo no̱ó ni ̱
kakuu iin profeta, na̱ kásto̱ꞌon kaki na, dá nachikodó ná kuu̱ ná
xíꞌín ña̱yuu ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n mií noo̱ tuti ta̱a néꞌe choon.
Ndios, na̱ ió noo̱ dikó. 4 Dá ni ̱ keta iin ta̱a naní José ñoo
Dá chi ̱ kuió no̱ó yo̱ꞌó koꞌo̱n no̱ó Nazaret, ña̱ nákaa̱ chí kuendá
na̱ kúú satoꞌo yo̱, dá Galilea, kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá chí kuendá
kenduuo̱n iin íchi ̱ ndaa̱ noo̱ Judea noo̱ kúú ñoo no̱ó ni ̱ kaki rey
ná. David, ta naníán Belén. Chi ̱ kuendá
77 Chi ̱ kasto̱ꞌon yoꞌó xíꞌín na̱ ñoo na̱ veꞌe rey David kúú rá, 5 chi ̱
Israel, dá ná kandaa̱ ini na̱ ndi kuaꞌa̱n ra̱ nachinóo ra kuu̱ rá noo̱
kee Ndios, dá dáka̱ki ñaá ná, tuti ta̱ néꞌe choon xíꞌín María, ta ni ̱
chi ̱ ki ̱ꞌo káꞌano va ini na̱ sa̱ꞌá xi ̱ꞌo to̱ꞌon koo xíꞌín rá. Ta sa̱ yati va
kua̱chi kée na. kaki de̱ꞌe xi. 6 Ta xía̱n tein ndéi na
78 Chi ̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini Ndios saꞌa̱ yo̱, ñoó, kúú ni ̱ kasa̱ndaá va kuu̱ kaki
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ chindeé de̱ꞌe xi. 7 Ta ñoó ni ̱ kaki de̱ꞌe no̱ó xi ̱,
xíonoo íchi ̱ noo̱ íin naá, xíꞌín noo̱ nákaa̱ ñoo ñoó, ta ndidaá
no̱ó na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kuu sa̱kuaá ndéi ra ndaá ra̱ léko ra̱.
na̱. 9 Kúú iin kuití vá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ iin
Ta dátoo̱an ̱ noo̱ yo̱ koꞌo̱ ichí ángel ni ̱ kii noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios noo̱
ndaa̱, dá koo va̱ꞌa ini yo̱. rá. Kúú ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa iin níí kúú
80 Ta sa̱ saꞌano tayií ñoó kuaꞌa̱n xi ̱.
noo̱ ndéi ra ni ̱ kee satoꞌo yo̱. Kúú ni ̱
Ta sa̱ kundeé ini xi ̱ xíꞌín ña̱xintóni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra. 10 Dá ni ̱ kaa ángel ñoó
nachikodó ná kuu̱ ná noo̱ tuti ta̱a ini ndo̱ ña̱ ndaa̱ va kía̱n ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín
néꞌe choon ñoo no̱ó ni ̱ kaki na. 2 Ta ndó. Chi ̱ naniꞌi ̱ ndo̱ taleé yóꞌo kátuú
ña̱ yóꞌo ni ̱ sa̱ kuu taꞌándá mií no̱ó ni ̱ xi ̱ iin táꞌí dáꞌo̱n, ta kánduꞌu̱ xí ini
na̱chi ̱kodó ña̱yuu kuu̱ ná noo̱ tuti ta̱ noo̱ sásáꞌan kíti ̱ ―kaá na̱.
117 San Lucas 2
na Ndios, ta kaá na̱ diꞌa: diꞌa kaá ley satoꞌo yo̱ Ndios:
14 Ná natiin Ndios ndidaá kúú “Ndidaá kúú tayií kuálí kúú no̱ó ni ̱
ña̱ñóꞌó nda̱ noo̱ ió na̱ induú. kaki ti ̱xi naná xi ̱ kananí xí kakuu xi
Ta ná kandei va̱ꞌa ña̱yuu no̱ñóꞌo̱ tayií kechóon sa̱va̱ꞌa noo̱ satoꞌo yo̱
yóꞌo, chi ̱ xiní va̱ꞌa ñaá Ndios. Ndios.” 24 Ta ña̱ kánian doko̱ ná noo̱
―Kóꞌo̱ ñoo Belén kande̱ꞌá ña̱ ni ̱ ta̱a ni ̱ sa̱ naní Simeón. Ta ni ̱ sa̱ kuu
kuu, chi ̱ mií na̱ kúú satoꞌo yo̱ Ndios ra iin ta̱a ndaa̱ noo̱ Ndios, ta sa̱ kee
ni ̱ ka̱sto̱ꞌon xíꞌá sa̱ꞌán ―kaá ra̱. ra ña̱ kóni ̱ Ndios. Ta ndáti ra kasaa̱
16 Ta kúú ni ̱ ndi ̱ꞌi nda̱ꞌo ini ra̱
na̱ tandaꞌá Ndios ki ̱ꞌo ta̱ndeé iní no̱ó
kuaꞌa̱n ra̱. Tá ni ̱ saa̱ ra̱, kúú ni ̱ na̱níꞌi ̱ na̱ ñoo Israel. Ta ió va Espíritu ii ̱
rá María xíꞌín José xíꞌín taleé ñoó Ndios xíꞌín rá. 26 Ta ni ̱ ka̱sto̱ꞌon
kánduꞌu̱ xí ini noo̱ sásáꞌan kíti ̱. 17 Tá Espíritu ii ̱ Ndios xíꞌín rá ña̱ o̱ ku̱ú
ni ̱ xini ra̱ xí, kúú ni ̱ ka̱sáꞌá rá nákani taꞌon ra nda̱ ná koni xíꞌín noo̱ rá na̱
ra xíꞌín ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kaa ángel ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios kasaa̱ dáka̱ki ñaá.
ñoó xíꞌín rá saꞌa̱ taleé ñoó. 18 Tá ni ̱
27 Ta mií Espíritu ii ̱ Ndios ni ̱ kedaá
sei ̱do̱ꞌo ndidaá ña̱yuu ndéi ñoó ña̱ ni ̱ xíꞌín rá, dá ni ̱ saa̱ ra̱ veꞌe ño̱ꞌo
na̱kani ta̱a ndáka léko ñoó dión, káꞌano ñoó. Ta kúú ñoó taꞌani néꞌe
kúú ni ̱ naá vá iní na̱. 19 Tído sa̱
ñaá na̱ kúú tatá taleé naní Jesús ni ̱
ndidaá kúú vá ña̱ yóꞌo ni ̱ taxi va̱ꞌa ka̱sáa̱ na̱, dá kee na xíꞌín xí táto̱ꞌon
María nío̱ xí, ta daá kuití ñóꞌo ini xi ̱ ki ̱ꞌo saꞌándá ley Moisés choon. 28 Dá
Ta naꞌa̱ Ndios ña̱ ni ̱ kii xi noo̱ mií veꞌe xi ñoo Jerusalén kekáꞌano na
ná, tído diꞌa kañóꞌó vá ñaá ña̱yuu. víko̱ pascua. 42 Tá ni ̱ xi ̱no xi uxi ̱ uu̱
Ndios. Ta kíán de̱ꞌe ta̱a ni ̱ sa̱ naní kaꞌán ná ña̱ ndá ndi kuu ve̱i xi xíꞌín
Fanuel, ra̱ kuendá na̱ veꞌe Aser. Ta dao ka̱ táꞌan na. Ta sa̱ iin níí vá kuu̱
kíán iin ñáꞌa̱ sa̱va̱ꞌa. Tído tá ni ̱ sa̱ ni ̱ xika na. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná nándukú
kíán tadiꞌí tákí, dá ni ̱ ta̱rndáꞌa̱n xíꞌín ñaá ná tein na̱ kúú táꞌan na xíꞌín na̱
yíi ̱a̱n, tído usa̱ va kuia̱ ni ̱ sa̱ ioa̱n ndéi yati xíꞌín ná. 45 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱
káa̱an ̱ xíno kuáchíán noo̱ Ndios, chi ̱ ná xi ̱ nákaa̱ xi ̱ ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano,
sa̱ neꞌe ii ̱a̱n, ta káꞌa̱n xíꞌín Ndios. ta ió xi ̱ tein ta̱ dánaꞌa̱ ley Moisés
38 Ta mií hora daá ñóó ni ̱ ka̱sáa̱an
̱ seídóꞌo xi ra̱, ta kúú ndáto̱ꞌón xí ra̱.
noo̱ ndíta na̱ veꞌe Jesús. Dá ni ̱ 47 Ta ña̱yuu ndéi seídóꞌo ñaá ñóó,
ka̱sáꞌán náki ̱ꞌoán ndivéꞌe noo̱ Ndios. kúú ni ̱ naá vá iní na̱, chi ̱ ndi ̱chí
Ta ni ̱ ka̱sáꞌán káꞌa̱n saꞌa̱ taleé ñoó nda̱ꞌo xi, ta va̱ꞌa nda̱ꞌo nándió néꞌe
xíꞌín ña̱yuu, na̱ ndáti kuu̱ taó xóo xi ña̱ ndáto̱ꞌón ñaá ta̱a ñoó. 48 Tá ni ̱
Ndios na̱ Jerusalén no̱ó ña̱ ndóꞌo nío̱ xini ñaá na̱ veꞌe xi, kúú ni ̱ naá vá iní
ná. na̱. Dá ni ̱ kaa naná xi ̱ xíꞌín xí:
―De̱ꞌe lóꞌo̱, ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ keeón diꞌa
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱ndió kuéi na xíꞌín nduꞌu̱? Dá chi ̱ yuꞌu̱, xíꞌín
kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo Nazaret tatóo̱n ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱ ndú xíonoo
39 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kee na ndidaá
ndu nándukú ndú yo̱ꞌó.
choon saꞌándá ley satoꞌo yo̱ Ndios, 49 Dá ni ̱ kaa xi ̱ xíꞌín ná:
3
1 Tá ni ̱ xi ̱no saꞌo̱n kuia̱ dándáki
8 Koo ini ndo̱ kee ndó ña̱ va̱ꞌa, ña̱
ta̱a naní Tiberio César, tiempo náꞌa̱ ña̱ miía̱n ndaa̱ ndisa ni ̱ na̱ndikó
daá ñóó nákaa̱ ta̱ naní Poncio Pilato iní ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ndó. Ta ná
néꞌe ra choon chí kuendá Judea, ta dáꞌa ni kaꞌán ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú
Herodes kúú ra̱ néꞌe choon chí ndó na̱ veꞌe Abraham, sa̱ꞌá ño̱ó ka̱ki
kuendá Galilea, ta ñani ra̱ naní ndó. Chi ̱ miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín
Felipe néꞌe choon chí kuendá Iturea ndó ña̱ kuu va ndee Ndios yuu̱ ndéi
xíꞌín Traconite, ta ra̱ naní Lisanias yóꞌo kakuuan na̱ veꞌe Abraham. 9 Ta
néꞌe choon chí kuendá Abilinia, 2 ta kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ io nduu va hacha
ra̱ naní Anás xíꞌín Caifás kúú ra̱ duti ̱ kaꞌandaa̱n yo̱ꞌo yíto̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ndi
kúú no̱ó noo̱ na̱ Israel. Dá ni ̱ kaꞌa̱n ndáa mií vá yíto̱ ko̱ xíꞌo kui ̱ꞌi va̱ꞌa,
Ndios xíꞌín iin ta̱a naní Juan, na̱ kúú kiróón kúú ra̱ taꞌa̱nda̱, dá ke̱e rá noo̱
de̱ꞌe Zacarías, noo̱ kúú yukú i ̱chí. kéi ̱ ñóꞌo̱ ―kaá na̱.
3 Dá ni ̱ kee Juan kuaꞌa̱n na̱ ndidaá
10 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ña̱yuu kuáꞌa̱
kua̱chi na̱, dá kuu kodo̱ ndúta̱ ná. ―Ndi ndáa ndoꞌó ió uu̱ doꞌo̱no̱, ta
4 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xi ̱nko̱o to̱ꞌon ni ̱ taa
ki ̱ꞌo ndó iian no̱ó na̱ ko̱óán noo̱. Ta
profeta Isaías, chi ̱ diꞌa kaáa̱n: ndoꞌó, na̱ ió ña̱ꞌa sásáꞌan, ta dión
Káyuꞌú iin ta̱a noo̱ kúú yukú taꞌani kánian kee ndó.
i ̱chí: 12 Ta ni ̱ ka̱sáa̱ taꞌani dao ta̱a kíꞌin
“Kandei nduu ndo̱ natiin ndó ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ kodo̱ ndúta̱ rá. Dá ni ̱
satoꞌo yo̱ Ndios, nda̱to̱ꞌón rá Juan:
ta ná konó ndó iin ichí ndaa̱ noo̱ ―Maestro, ¿ndí ki ̱án kánian kee
ná. nduꞌu̱?
5 Ndidaá noo̱ kúú táꞌi ̱ ná kutí, 13 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
San Lucas 3 120
kandaa̱ ini na̱ á Juan kúú Cristo, na̱ dánaꞌa̱ na̱ tá ió na̱ táto̱ꞌon oko̱ uxi ̱
dáka̱ki ñaá, káꞌán ná nákani ini na̱. kuia̱. Ta sa̱ kaꞌán ña̱yuu ñoó ña̱
16 Dá ni ̱ kaa Juan diꞌa xíꞌín ndidaá
Jesús ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe José, ta José ni ̱
ña̱yuu ñoó: sa̱ kúú de̱ꞌe Elí, 24 ta Elí ni ̱ sa̱ kuu
―Miía̱n ndaa̱ ndisa dákodo̱ ndúta̱ de̱ꞌe Matat, ta Matat ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
yuꞌu̱ ndo̱ꞌó xíꞌín ta̱kui ̱í oon, tído sata̱ Leví, ta Leví ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Melqui,
yúꞌu̱ ve̱i iin na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú ta Melqui ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jana, ta
yuꞌu̱, chi ̱ ni ko̱ káni víán nakuii ̱n Jana ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe José, 25 ta José
ndei yuꞌu̱ ndaxíí yóꞌo̱ ndisa̱ ná. Ta ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Matatías, ta Matatías
no̱ón kúú na̱ dákodo̱ ndúta̱ ndo̱ꞌó ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Amós, ta Amós ni ̱ sa̱
xíꞌín na̱ kúú Espíritu ii ̱ Ndios xíꞌín kuu de̱ꞌe Nahum, ta Nahum ni ̱ sa̱
ñoꞌó ita̱ kéi ̱. 17 No̱ón kúú táto̱ꞌon iin
kuu de̱ꞌe Esli, ta Esli ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
ta̱a tánee iin ña̱ꞌa ndáꞌa̱ ná dákáa na Nagai, 26 ta Nagai ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
tirió noo̱ táchi ̱. Ta ki ̱ꞌo dión kée na, Maat, ta Maat ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
dá taó xóo na noni ̱ tirió tein xe̱ꞌán. Matatías, ta Matatías ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
Ta nataán va̱ꞌa na tirió ini yáka̱ ná, Semei, ta Semei ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe José,
ta chiñóꞌo̱ na̱ xeꞌe̱ ñoó xíꞌín ñóꞌo̱ kéi ̱, ta José ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Judá, 27 ta
ña̱ ni iin kuu̱ o̱ ndáꞌo̱ ―kaá na̱. Judá ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Joana, ta Joana
18 Ta xíꞌín to̱ꞌon yóꞌo, ta xíꞌín dao
ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Resa, ta Resa ni ̱ sa̱
ka̱ to̱ꞌon ni ̱ sa̱ kaꞌa̱n niꞌini na, ta kuu de̱ꞌe Zorobabel, ta Zorobabel ni ̱
dión sa̱ ka̱sto̱ꞌon na xíꞌín ña̱yuu sa̱ꞌá sa̱ kuu de̱ꞌe Salatiel, ta Salatiel ni ̱ sa̱
to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios. 19 Ta ni ̱ da̱náni
kuu de̱ꞌe Neri, 28 ta Neri ni ̱ sa̱ kuu
taꞌani na rey Herodes, dá chi ̱ ió ra̱ de̱ꞌe Melqui, ta Melqui ni ̱ sa̱ kuu
xíꞌín iin ñáꞌa̱ naní Herodías, ñá kúú de̱ꞌe Adi, ta Adi ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
ñadiꞌí ñani ra̱, ta̱ naní Felipe. Ta ni ̱ Cosam, ta Cosam ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
da̱náni taꞌani ñaá ná saꞌa̱ ndidaá ka̱ Elmodam, ta Elmodam ni ̱ sa̱ kuu
ni ña̱ kini kée ra. 20 Ta noo̱ ndidaá
de̱ꞌe Er, 29 ta Er ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Josué,
ña̱ kini kée ra, ni ̱ kee taꞌani ra iin ka̱ ta Josué ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Eliezer, ta
ña̱ kini, chi ̱ ni ̱ sadi ra̱ Juan veꞌe ka̱a. Eliezer ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jorim, ta
121 San Lucas 3, 4
Matat ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Leví, ta Leví ni ̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaꞌán ña̱ uꞌu̱
sa̱ kuu de̱ꞌe Simeón, ta Simeón ni ̱ sa̱ dátu̱úán Jesús
kuu de̱ꞌe Judá, ta Judá ni ̱ sa̱ kuu
4
1 Kúú ni ̱ na̱kutí Jesús xíꞌín
Mainán, ta Mainán ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe ni ̱ sa̱ káa̱ na̱ uu̱ diko kuu̱, ta ni ̱
Matata, ta Matata ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe xirndodó ñaá ña̱ uꞌu̱. Ta ni iin ña̱ꞌa
Natán, 32 ta Natán ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe
taꞌon ko̱ ní seí na̱ tein kuu̱ dáá ñóó.
David, ta David ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Isaí, Tá ni ̱ ndiꞌi, kúú ndaꞌí nda̱ꞌo kuíko
ta Isaí ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Obed, ta Obed na. 3 Dá ni ̱ kaa ña̱ uꞌu̱ xíꞌín ná:
ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Booz, ta Booz ni ̱ sa̱ ―Tá miía̱n ndaa̱ ndisa de̱ꞌe Ndios
kuu de̱ꞌe Salmón, ta Salmón ni ̱ sa̱ kúú ní, dá kía̱n kaꞌanda ní choon
kuu de̱ꞌe Naasón, 33 ta Naasón ni ̱ sa̱
no̱ó yuu̱ xaa̱n, dá ná nduuan pan
kuu de̱ꞌe Aminadab, ta Aminadab ni ̱ kaxí ní.
sa̱ kuu de̱ꞌe Aram, ta Aram ni ̱ sa̱ kuu 4 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌán:
de̱ꞌe Esrom, ta Esrom ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe ―Diꞌa va kaá tuti ii ̱ Ndios: “O̱ du̱ú
Fares, ta Fares ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Judá, ta̱ꞌón tóꞌón pan xínñóꞌó ña̱yuu keí
34 ta Judá ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Jacob, ta
ná, dá kataki na̱. Diꞌa to̱ꞌon Ndios
Jacob ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Isaac, ta Isaac taꞌani xínñóꞌó ná kueídóꞌo na, dá
ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Abraham, ta kataki ndisa na.”
Abraham ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Taré, ta 5 Dá ni ̱ kee ña̱ uꞌu̱ ndáka ñaá
Taré ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Nacor, 35 ta
kuaꞌa̱n nda̱ dini ̱ iin yúku̱ di ̱kó. Dá ni ̱
Nacor ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Serug, ta Serug da̱náꞌa̱n ndidaá kúú ñoo ñóꞌo iin níí
ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe Ragau, ta Ragau ni ̱ sa̱ kúú ñayuú yóꞌo noo̱ ná. 6 Dá ni ̱
14 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o Jesús kuaꞌa̱n Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo naa̱n no̱ó ta̱a dándáki
na̱ chí kuendá Galilea diꞌa. Ta ni ̱ veꞌe ñoó. Dá ni ̱ sa̱ ko̱o na ió na̱. Ta
na̱kutí ná xíꞌín ndée̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Espíritu kúú ndidaá vá ña̱yuu ñoó ndéꞌé káxí
ii ̱ Ndios noo̱ ná. Ta iin níí kúú ñaá ndéi na. 21 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín
na veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó ―Sa̱ náꞌá véí ña̱ diꞌa kóni ̱ ndo̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sá kée na. Dá ni ̱ na̱kuíi ̱n kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌíi ̱n: “Tá miía̱n ndaa̱
ndichi na̱ kaꞌi na tuti ii ̱ Ndios. 17 Ta kúúón ta̱a kétátá, dá kía̱n ketátá kíi ̱
ni ̱ xi ̱ꞌo ta̱a dándáki veꞌe ñoó tuti ni ̱ miíón, ná kande̱ꞌá. Chi ̱ ni ̱ seídóꞌo
123 San Lucas 4
nduꞌu̱ ña̱ ni ̱ keeón kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ Galilea. Ta ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu
ndato ñoo Capernaum, sa̱ꞌá ño̱ó kee tein kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ ná. 32 Kúú ni ̱
taꞌánón ña̱ no̱ó nduꞌu̱, na̱ kúú na̱ naá vá iní ña̱yuu ñoó sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌa̱
ñoo miíón, ná kande̱ꞌá” ―kaá na̱. Jesús, chi ̱ dánaꞌa̱ na̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée
24 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús:
iin na̱ néꞌe choon. 33 Ta ini veꞌe noo̱
―Ta miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó nátaka na̱ Israel ñoó nákaa̱ iin ta̱a
ña̱ ni iin tóꞌón taꞌon profeta ko̱ nákaa̱ iin espíritu kini. Ta kúú ni ̱ꞌi
nátiin va̱ꞌa ñaá na̱ kúú na̱ ñoo mií nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú espíritu kini ñoó,
ná. 25 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
34 ta kaáa̱n xíꞌín Jesús:
ña̱ ni ̱ sa̱ ndei nda̱ꞌo na̱ kuáa̱n Israel ―¡Dánkoo ní nduꞌu̱, kuaꞌán ní!
tá tiempo profeta Elías. Ta tiempo ¿ Ndí ki ̱án ndóꞌo ní xíꞌín nduꞌu̱,
daá ko̱ ní kóon dai ̱ oni ̱ kuia̱ dao, ta Jesús, na̱ ñoo Nazaret? ¿Á ve̱i ní
de̱én nda̱ꞌo ni ̱ sa̱ io tama̱ iin níí kúú dánaá ní nduꞌu̱? Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndá
no̱ñóꞌo̱. 26 Tído ko̱ ní tándaꞌá taꞌon
yoo kúú mií ní, chi ̱ mií ní kúú na̱ ii ̱
Ndios Elías ña̱ koꞌo̱n na̱ chindeé ná ni ̱ kii noo̱ Ndios.
ni iin tóꞌón na̱ kuáa̱n ndéi Israel. 35 Dá ni ̱ da̱náni ñaá Jesús, ta kaá
ni iin tóꞌón ná ko̱ ní saꞌa̱n na̱ ni ̱ naá vá iní ndidaá ña̱yuu ñoó, dá
nduva̱ꞌa na. Sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón ta̱a naní ni ̱ ka̱sáꞌá ná ndátóꞌón táꞌan na:
Naamán vá, táꞌa̱n ra̱ kúú kuendá ―¿Ndá to̱ꞌon kúú vía̱n káꞌa̱n ta̱a
Siria, ni ̱ ndu̱va̱ꞌa na ―kaá Jesús. káa, chi ̱ xíꞌín choon néꞌe ra, ta xíꞌín
28 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ña̱yuu ñóꞌo ini veꞌe
ndée̱ kómí rá saꞌándá ra̱ choon noo̱
ñoó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús dión, kúú espíritu kini, ta kúú seídóꞌo ñaáán?
ndidaá vá ná ni ̱ xido̱ nda̱ꞌo ini. 29 Dá ―kaá na̱.
ni ̱ nda̱kuei na ni ̱ tiin na Jesús. Dá ni ̱ 37 Ta ni ̱ na̱ka̱ꞌani ña̱ ndato ni ̱ kee
taó ñaá ná sata̱ véꞌe. Dá ni ̱ kee na Jesús noo̱ ndidaá ña̱yuu ndéi yati
ndáka ñaá ná kuaꞌa̱n na̱ nda̱ dini ̱ ñoó.
yúku̱ íin noo̱ nákaa̱ ñoo ñoó. Ta nda̱
ñoó dákuió tuú na̱ Jesús, dá naxino̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús ñá
na̱ nda̱ saꞌa̱ yúku̱, káꞌán ná. 30 Tído
kúú xi ̱do Simón Pedro
ni ̱ chi ̱kaꞌanda Jesús tein ña̱yuu kuáꞌa̱ 38 Dá ni ̱ keta Jesús veꞌe ñoó kuaꞌa̱n
ndíta ñoó, ta kúú kuaꞌa̱n va na. na̱. Dá ni ̱ saa̱ na̱ ni ̱ ku̱ꞌu na veꞌe
Simón. Ta kaꞌí nda̱ꞌo ndóꞌo xi ̱do ra̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin kée kueꞌe̱ dáa̱. Dá ni ̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱
ta̱a nákaa̱ iin espíritu kini Jesús ña̱ ná nduva̱ꞌa ñaá ná. 39 Dá ni ̱
31 Dá
ni ̱ na̱xino̱ na̱ ñoo na̱kuíi ̱n ndei Jesús noo̱ kánduꞌu̱ ñáꞌa̱
Capernaum, ña̱ nákaa̱ chí kuendá ñoó. Dá ni ̱ saꞌanda na̱ choon no̱ó
San Lucas 4, 5 124
kueꞌe̱ dáa̱ ñoó, ta kúú ni ̱ ya̱ꞌa vaan. kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu seídóꞌo ñaá ná.
Ta kúú vitíꞌón vá ni ̱ nda̱ko̱o ñáꞌa̱ ñoó, Ta ni ̱ ka̱sáꞌá dándútí ná Jesús, dá
dá ni ̱ ka̱sáꞌá kénduua̱n ña̱ kasáꞌan na. chi ̱ kátoó na̱ kueídóꞌo na to̱ꞌon
Ndios. 2 Dá ni ̱ xini Jesús ña̱ ndíta
ñóó, dá ndáka ña̱yuu ndidaá na̱ iin barco ñoó, ta yiróón kúú ña̱ꞌa
ndóꞌo no̱ó ni kueꞌe̱ ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ noo̱ Simón, dá ni ̱ xika̱ na̱ ña̱ mani ̱ noo̱ rá
Jesús. Dá ni ̱ chi ̱nóo na ndáꞌa̱ ná sata̱ ña̱ ná tandaꞌá rá barco ñoó koꞌo̱n ra̱
iin rá iin ña̱yuu kúꞌu̱ ñoó, kúú ni ̱ lúꞌu̱ ka̱ ini ta̱kui ̱í. Dá ni ̱ sa̱ ko̱o na ió
ndu̱va̱ꞌa va ñaá ná. 41 Ta ni ̱ ka̱nkuei
na̱ ini ra̱, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná dánaꞌa̱ na̱
taꞌani espíritu kini ini kua̱ꞌá nda̱ꞌo no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó.
ña̱yuu ñoó, ta ni ̱ ka̱yuꞌán: 4 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱, dá ni ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌa̱n Jesús iin xíán ―Maestro, sa̱ iin níí vá ñoo yaka
no̱ó ko̱ íin ndéi ni ̱ sa̱ ñoꞌo ndu ni ̱ ke̱chóon ndu, ta ni
42 Dá tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá
iin tóꞌón ti ̱yaká ko̱ ní tíin ndu. Tído
ni ̱ keta Jesús ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱ iin tá dión kaá mií ní, dá ná dákánai
ka̱ xíán no̱ó ko̱ íin ndéi. Tído ni ̱ kee ñóno̱í ini ta̱kui ̱í.
ña̱yuu ndéi ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱ 6 Ta dión ni ̱ kee ra. Kúú kua̱ꞌá
nandukú ñaá ná. Dá tá ni ̱ na̱níꞌi ̱ ñaá nda̱ꞌo ti ̱yaká ni ̱ tiin ra, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ná, ni ̱ kaꞌán ná chituu ñaá ná, dá ná ka̱sáꞌá ndáta̱ ñóno̱ rá. 7 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá
dáꞌa ni kana xoo na noo̱ ná. 43 Tído kúu ndáꞌa̱ rá kána ra dao ka̱ ta̱a néꞌe
ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ná: táꞌan xíꞌín rá, táꞌa̱n ra̱ ñóꞌo ini iin ka̱
―Miía̱n kánian koꞌo̱n taꞌani yuꞌu̱ barco ñoó, ña̱ ná saa̱ ra̱ chindeé ñaá
dánaꞌi ̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu ndéi dao ka̱ rá. Ta kúú ndin nduú barco ni ̱
ñoo sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi da̱kútí rá xíꞌín ti ̱yaká. Sa̱ꞌá ño̱ó i ̱oa̱n
koo ndu̱ꞌu na ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, dá chi ̱ ke̱ta kaꞌani barco ini ta̱kui ̱í sa̱ꞌá ña̱
saꞌa̱ choon yóꞌo ve̱i yuꞌu̱ ―kaá na̱. ni ̱ chití rá xíꞌín ti ̱yaká. 8 Tá ni ̱ xini
kéchóon dáó xíꞌín Simón. Dá ni ̱ kaa sáꞌa̱n na̱ dao ka̱ xíán no̱ó ko̱ íin
Jesús xíꞌín Simón: ndéi. Ta ñoó sa̱ káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios.
―Ná dáꞌa ni yu̱ꞌóo̱n, dá chi ̱ koꞌo̱n
yo̱ꞌó tavo̱n ña̱yuu tein kua̱chi na Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kéeón tavo̱n ti ̱yaká ini ta̱a ni ̱ na̱tií saꞌa̱
ta̱kui ̱í. 17 Iin kuu̱ nákaa̱ Jesús dánaꞌa̱ na̱
káꞌano. Ta ñoó ni ̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a ra iin xi ̱to noo̱ kánóo iin ta̱a ni ̱ na̱tií
ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi ̱ ñíi ̱. Tá ni ̱ xini ra̱ saꞌa̱, ta kóni ̱ ra̱ chiꞌi ñaá rá ini veꞌe,
Jesús, kúú ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá noo̱ ná. dá chinduꞌu̱ ñaá rá noo̱ Jesús, káꞌán
Ta ni ̱ xino̱ ví taan ra̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱. Dá rá. 19 Tído ko̱ níꞌi ̱ rá ndi kee ra ku̱ꞌu
ni ̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná, ta kaá ra̱ xíꞌín ra ini veꞌe ñoó, chi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
ná: ña̱yuu ñóꞌo ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ da̱káa
―Tatá, tá kóni ̱ ní, kuu va nduvii ñaá rá dini ̱ véꞌe. Dá ni ̱ sonó rá iin
ní ñíi ̱í. yái ̱. Dá ni ̱ da̱nóo ra xi ̱to noo̱ kánóo
13 Dá ni ̱ chi ̱nóo na ndáꞌa̱ ná sata̱
ta̱ kúꞌu̱ ñoó me̱ꞌí noo̱ ió Jesús. 20 Tá
rá, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: ni ̱ xini Jesús ña̱ kándéé nda̱ꞌo ini
―Jaa̱n, kóni ̱i ̱. Ná nduvii ñíi ̱o̱n. ñaá ta̱a ñoó, dá ni ̱ kaa na̱:
Ta kúú vitíꞌón diꞌa ni ̱ nda̱ñóꞌó ―Yoꞌó, ta̱ kúꞌu̱ xaa̱n, sa̱ ni ̱ ndoo
níꞌini kueꞌe̱ ndóꞌo ra. va kua̱chón.
14 Dá ni ̱ saꞌanda Jesús choon noo̱
21 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá nákani ini ta̱a
rá ña̱ ná dáꞌa ni nakani ra xíꞌín ni dánaꞌa̱ ley Moisés xíꞌín ta̱ fariseo
iin tóꞌón ña̱yuu ña̱ ni ̱ kee na xíꞌín rá, ndíta ñoó. “¿Ndá yoo kúú ta̱a káa,
chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: xiní ra̱, chi ̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ra xíꞌín
―Kuaꞌán naꞌo̱n miíón no̱ó ta̱ duti ̱, Ndios xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n ra̱? Chi ̱ iin
ta kuaꞌán doko̱n ña̱ꞌa noo̱ Ndios sa̱ꞌá tóꞌón dini ̱ vá Ndios kúú na̱ kuu
ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o viio̱n noo̱ ná, táto̱ꞌon dándóo kua̱chi ña̱yuu.” 22 Kúú ni ̱
ki ̱ꞌo saꞌándá ley Moisés choon, dá ná ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ ki ̱ꞌo dión nákani
kandaa̱ ini ra̱ ña̱ sa̱ ni ̱ ndu̱viio̱n ini ra̱. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná:
―kaá na̱. ―¿Ndiva̱ꞌa nákani ini ndo̱ dión?
15 Tído ni ̱ na̱ka̱ꞌani cháá ka̱ to̱ꞌon
23 ¿Ndí ki ̱án ko̱ úꞌu̱ cháá ka̱ kaꞌi ̱n
káꞌa̱n sa̱ꞌá ña̱ kée Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó xíꞌín ta̱a yóꞌo, káꞌán ndoꞌó: “Sa̱ ni ̱
kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ na̱taka ndoo va kua̱chón”, o kaꞌi ̱n xíꞌín rá:
San Lucas 5 126
kua̱chi kómí ña̱yuu. yuꞌu̱, ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ nakanai na̱
Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ ni ̱ na̱tií saꞌa̱ káꞌán ña̱ kúú ná ña̱yuu ndaa̱. Diꞌa
ñoó: ve̱i yuꞌu̱ nakanai na̱ nákoni ña̱ kómí
―Ta káꞌi ̱n xíꞌín yoꞌó viti. Ndakuii ̱n ná kua̱chi, dá ná nandikó iní na̱
ndichi, ta nakiꞌin xi ̱to̱n, ta kuaꞌán sa̱ꞌán.
nóꞌo̱ veꞌón.
25 Ta kúú vitíꞌón vá ni ̱ na̱kuíi ̱n
Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ kúú ná táto̱ꞌon
ndichi ra̱ noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu iin tono̱
ñoó. Ta kúú ni ̱ na̱kiꞌin ra xi ̱to no̱ó ni ̱ 33 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús:
sa̱ nóo ra. Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ―Ta̱a xíonoo xíꞌín Juan, na̱
rá veꞌe ra, ta sá kékáꞌano ra Ndios dákodo̱ ndúta̱, néꞌe ii ̱ nda̱ꞌo ra, ta
kuaꞌa̱n ra̱. 26 Ta ndidaá kúú ña̱yuu
káꞌa̱n nda̱ꞌo ra xíꞌín Ndios, ta dión
ñoó ni ̱ naá nda̱ꞌo iní, ta ni ̱ ka̱sáꞌá ná taꞌani kée ta̱a xíonoo xíꞌín ta̱ fariseo,
kékáꞌano na Ndios. Ta yu̱ꞌú nda̱ꞌo tído ta̱ xíonoo xíꞌín ní sásáꞌan va ra,
na, ta kaá na̱ diꞌa: ta xíꞌi va ra.
―Kuu̱ víti ni ̱ xinio̱ ña̱ꞌa ndato. 34 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
keta Jesús veꞌe ñoó kuaꞌa̱n na̱. Ta iin kuu̱, dá nakiꞌin ra tono̱ kaneꞌe ra
kúú ni ̱ xini na̱ ió iin ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi koꞌo̱n ra̱. Nda̱ daá ví, dá kía̱n kánian
saꞌa̱ ñóꞌo̱, ta naní rá Leví. Dá ni ̱ kaa kaneꞌe ii ̱ ña̱yuu ñoó.
na̱ xíꞌín rá:
―Nakíi ̱, ná koꞌo̱ kanooón xíꞌín Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ko̱ nákiꞌin táꞌan
yuꞌu̱. taꞌon ña̱ dánaꞌa̱ na̱ xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱
28 Dá ni ̱ nda̱kuíi ̱n ra̱. Ta kúú ni ̱
ta̱ fariseo
da̱nkoo ra ndidaá kúú ña̱ꞌa ra, dá ni ̱ 36 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan tuku Jesús
kee ra kuaꞌa̱n ra̱ kanoo ra xíꞌín ná. dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱ noo̱
29 Dá ni ̱ kee ra iin víko̱ veꞌe ra
rá, ta kaá na̱:
kekáꞌano ra Jesús. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ―Ta ko̱ íin taꞌon saꞌándá iin táꞌí
ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín dao ka̱ iin dáꞌo̱n sa̱á, ta nákoto táꞌan naa̱n
ña̱yuu ndéi mesa sásáꞌan dáó xíꞌín no̱ó ni ̱ ndata̱ iin daꞌón yátá, chi ̱ tá
Jesús. 30 Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá ta̱ dánaꞌa̱ ley
ná kee na dión, dá kía̱n dátu̱ú vá ná
xíꞌín ta̱ fariseo káꞌa̱n kuáchi ̱ ra̱ xíꞌín dáꞌo̱n sa̱á, ta o̱ nákiꞌin táꞌan nóó
ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús, ta kaá ra̱: taꞌan vaan xíꞌín daꞌón yátá ñoó.
―¿Ndiva̱ꞌa sásáꞌan ndó, ta xíꞌi ndó 37 Ta ko̱ íin taꞌon taán vino sa̱á ini
xíꞌín ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín ñíi ̱ yátá, dá chi ̱ tá ná kee na dión,
dao ka̱ na̱ kómí kua̱chi yóꞌo? dá dákaꞌándí va vino sa̱á ñíi ̱ yátá
127 San Lucas 5, 6
ñoó, ta kúú ndiꞌi vino ñoó kuita̱, ta nátaka na̱ ñoo ñoó. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná
kúú tu̱ú vá ñíi ̱ ñoó. 38 Sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa
dánaꞌa̱ na̱. Ta ñoó nákaa̱ iin ta̱a ni ̱
cháá ka̱ ná taán yó vino sa̱á ini ñíi ̱ na̱tií ndáꞌa̱ xoo kuáꞌa. 7 Ta ndíta ta̱
sáá, dá kía̱n ni iian ná o̱ túú. 39 Ta dánaꞌa̱ ley xíꞌín ta̱ fariseo nání rá
ña̱yuu xíꞌi vino yatá, ko̱ kóni ̱ ka̱ na̱ Jesús, dá ná kande̱ꞌá á nduva̱ꞌa na ta̱
koꞌo na vino sa̱á, dá chi ̱ kaá na̱ ña̱ kúꞌu̱ ñoó tein kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ ná, dá
va̱ꞌa cháá ka̱ sáꞌa̱n vino yatá ―kaá niꞌi ̱ rá ndí koo dátai ̱ kua̱chi ñaá rá
Jesús. no̱ó ta̱ néꞌe choon. 8 Tído sa̱ náꞌá vá
yoko tirió. Ta ni ̱ chi ̱níꞌini ndáꞌa̱ xíꞌín dao ka̱ ta̱a ñoó:
ráa̱n, dá ni ̱ kana noni ̱án, ta ni ̱ ka̱sáꞌá ―Ná koꞌi ̱n ndato̱ꞌín ndo̱ꞌó iin ña̱ꞌa
rá seí ra̱án kuaꞌa̱n ra̱. 2 Dá ni ̱ kaa
viti. ¿Ndá ki ̱án kuu kee yó tein kuu̱
dao ta̱ fariseo: nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱? ¿Á kee yó ña̱ va̱ꞌa o
―¿Ndiva̱ꞌa kée ndó ña̱ ko̱ kánian á kee yó ña̱ kini? ¿Á dáka̱kió iin
keeá tein kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱a?̱ ña̱yuu o kaꞌání yo̱ ná? Kaꞌa̱n ndo̱ ná
3 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
kande̱ꞌá ―kaá na̱.
―¿Á ko̱ óon taꞌon kaꞌi ndoꞌó ña̱ ni ̱ 10 Dá ni ̱ kao̱ noo na ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná
kee David sa̱ naꞌá tá ndaꞌí ni ̱ kuiko noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu ndéi ñoó. Dá
na xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná? 4 Chi ̱
ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a kúꞌu̱ ñoó:
kaáa̱n ña̱ ni ̱ ku̱ꞌu na veꞌe Ndios, ta ―Ná dákaa̱ ndáꞌo̱n xaa̱n.
ni ̱ kiꞌin na pan, ña̱ dóko̱ ta̱ duti ̱ noo̱ Tá ni ̱ na̱da̱káa̱ ra̱ ndáꞌa̱ rá, ta kúú
Ndios, ña̱ ko̱ kánian keí ña̱yuu oon, ni ̱ ndu̱va̱ꞌa vaan. 11 Tído ni ̱ xido̱
chi ̱ sa̱va̱ꞌa ta̱ duti ̱ vá kuu keí ñá. nda̱ꞌo ini ta̱a ndíta nání ñaá ñoó. Ta
Tído ni ̱ seí va David ña̱, ta ni ̱ xi ̱ꞌo kúú ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón rá ndí kee
taꞌani naa̱n ni ̱ seí ta̱a xíonoo xíꞌín ra, dá kendava̱ꞌa ra xíꞌín Jesús.
ná.
5 Dá ni ̱ kaa taꞌani na xíꞌín rá:
Diꞌa ni ̱ kee Jesús tá ni ̱ ka̱xi na uxi ̱ uu̱
―Kanaꞌá ndó ña̱ ió taꞌani choon ta̱a kanoo xíꞌín ná
noo̱ ndáꞌa̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú 12 Ta tein kuu̱ dáá ñóó, dá ni ̱ saꞌa̱n
yóꞌo ña̱ dándáki na tein kuu̱ nániꞌi ̱ Jesús dini ̱ iin yúku̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín
ndée̱ yo̱ ―kaá na̱ káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ mií Ndios. Ta níí ñoo yaka ni ̱ sa̱ káa̱ na̱
ná. ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ná. 13 Tá ni ̱ tu̱u noo̱,
Israel ni ̱ ku̱ꞌu Jesús ini veꞌe noo̱ ta̱a yóꞌo naní Simón. Ta ni ̱ chi ̱naní
San Lucas 6 128
ñaá ná Pedro, ta iin ka̱ ra̱ naní 22 ’Ta ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó tá
Andrés, ta̱ kúú ñani Pedro. Ta iin ka̱ xiní uꞌu̱ ñaá ña̱yuu, o tá taó xóo na
ra̱ naní Jacobo, xíꞌín ra̱ naní Juan, ndo̱ꞌó tein na, o tá kána̱ꞌá na̱ xíꞌín
xíꞌín ra̱ naní Felipe, xíꞌín ra̱ naní ndó, o tá chínaní kini na ndo̱ sa̱ꞌá ña̱
Bartolomé, 15 xíꞌín ra̱ naní Mateo,
kúú ndó kuendá yuꞌu̱, na̱ ni ̱ nduu
xíꞌín ra̱ naní Tomás, xíꞌín ra̱ naní ta̱a ñayuú yóꞌo. 23 Kadii ̱ iní ndo̱ tá
Jacobo, ra̱ kúú de̱ꞌe Alfeo, xíꞌín ra̱ ndóꞌo ndó dión, ta nakutí ndó xíꞌín
naní Simón, ra̱ kuendá Zelote, ña̱ kádii ̱ iní ndo̱, dá chi ̱ káꞌano
16 xíꞌín ra̱ naní Judas, ra̱ kúú de̱ꞌe
nda̱ꞌo ña̱ꞌa niꞌi ̱ ndo̱ noo̱ Ndios chí
Jacobo, xíꞌín ra̱ naní Judas Iscariote, induú, chi ̱ ki ̱ꞌo dión taꞌani sa̱
táꞌa̱n ra̱ ni ̱ kasa̱ndaá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo Jesús kendava̱ꞌa na̱ sáꞌano veꞌe ña̱yuu ñoó
no̱ó ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá. xíꞌín profeta tá sa̱ naꞌá.
17 Dá ni ̱ kee Jesús ko̱noo na kuaꞌa̱n
24 ’Tído ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, na̱ kúú
na̱ xíꞌín ta̱a yóꞌo. Dá ni ̱ xino̱ na̱ ni ̱ sa̱ na̱ kui ̱ká, chi ̱ ta̱ndeé iní kómí ndó
tuu na iin yódo̱. Ta ñoó ndéi dao ka̱ ta̱ kúú ña̱ ió ñayuú yóꞌo va.
xíonoo xíꞌín ná, xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo 25 ’Ta ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, na̱ sa̱
ña̱yuu ni ̱ kii ñoo kuálí ñóꞌo chí ndínoo ini viti, dá chi ̱ kasandaá iin
kuendá Judea, xíꞌín na̱ ni ̱ kii ñoo kuu̱ ndaꞌí kuiko ndó.
Jerusalén, xíꞌín na̱ ni ̱ kii yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ’Ta ndaꞌí kúu ví ndoꞌó, na̱ sáki ̱ viti,
noo̱ kúú ñoo Tiro xíꞌín Sidón, chi ̱ ni ̱ dá chi ̱ kasandaá iin kuu̱, dá ndaꞌí
ka̱sáa̱ na̱ kueídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ Jesús, kuu ini ndo̱, ta ndaꞌí kuaki ndó.
dá ná nduva̱ꞌa na no̱ó kueꞌe̱ ndóꞌo na. 26 ’Ta ndaꞌí kúu ví ndoꞌó tá chínaní
Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ndikáꞌán ndi kúu ví káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá
dao ña̱yuu, ta ndaꞌí kúu ví dao ka̱ na̱ na̱ naá xíꞌín ndó, ta va̱ꞌa kee ndó
20 Dá ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé Jesús noo̱ ndidaá
xíꞌín na̱ xiní uꞌu̱ ñaá. 28 Ta va̱ꞌa
ta̱a xíonoo xíꞌín ná, dá ni ̱ kaa na̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín na̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa
xíꞌín rá: saꞌa̱ ndo̱. Ta kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱
―Ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó, na̱ Ndios sa̱ꞌá na̱ kéndava̱ꞌa xíꞌín ndó.
kúndaꞌí xaa̱n, dá chi ̱ sa̱ ñóꞌo ndó ti ̱xi 29 Ta ndáa na̱ ni ̱ kani iin xoo noo̱
’Ta ndikáꞌán ndi kúu ví ndoꞌó, na̱ ndáa na̱ xíka̱ iin ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, ki ̱ꞌo
ndéíꞌi ̱ viti, dá chi ̱ ndato ná kuaki ̱ ndóa̱n noo̱ ná. Ta ndáa na̱ ni ̱ xi ̱o
ndo̱. ndaa ña̱ꞌa kómí ndó, ná dáꞌa ni
129 San Lucas 6
va̱ꞌa xíꞌín mií ndó, ¿ndí ki ̱án va̱ꞌa ña̱ yóꞌo xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱:
náꞌa̱ ndo̱? Chi ̱ nda̱ na̱ kómí kua̱chi ―¿Á kuu katiin ndaa táꞌan uu̱ ta̱a
kée ña̱ va̱ꞌa xíꞌín na̱ kée ña̱ va̱ꞌa xíꞌín ko̱ túu no̱ó koꞌo̱n ra̱ iin xíán, káꞌán
mií ná. 34 Ta tá xíꞌo tóo ndó ña̱ ió
ndó? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ndin
noo̱ ndo̱ sa̱va̱ꞌa no̱ó na̱ náꞌá ndó nduú va ra kue̱i ini yái ̱? 40 Ta ni iin
nandió néꞌan noo̱ ndo̱, ¿ndí ki ̱án ta̱a dákuáꞌa ko̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ no̱ó
va̱ꞌa náꞌa̱ ndo̱? Chi ̱ nda̱ na̱ kómí ta̱a dánaꞌa̱ noo̱ rá. Tído ndi ndáa
kua̱chi xíꞌo tóo na ña̱ ió noo̱ ná noo̱ mií vá ra̱ ni ̱ da̱kuáꞌa va̱ꞌa, kasandaá
dao ka̱ na̱ kómí kua̱chi, chi ̱ náꞌá ná ra̱ kanaꞌá rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo náꞌá ta̱a
ña̱ nandió néꞌe ndiꞌi naa̱n noo̱ ná. dánaꞌa̱ noo̱ rá. 41 ¿Ndiva̱ꞌa ndéꞌé ndó
noo̱ ná, ta ná dáꞌa ni kandati ndó noo̱ ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ñani ndo̱:
naniꞌi ̱ ndo̱án, dá kía̱n káꞌano nda̱ꞌo “Ñanii ̱, konón ná taói ̱ xeꞌe̱ nákaa̱
ña̱ va̱ꞌa natiin ndó noo̱ Ndios, ta noo̱o̱n xaa̱n”, kaá ndo̱, ta ko̱ ndéꞌé
kasandaá taꞌani ndó kakuu ndó de̱ꞌe taꞌon ndó ndi ki ̱ꞌo ví káa ti ̱ndúꞌu̱
Ndios, na̱ ió noo̱ dikó. Dá chi ̱ Ndios nákaa̱ noo̱ mií ndó? ¡Kúú ndó ña̱yuu
va̱ꞌa ini kúú ná xíꞌín ña̱yuu ko̱ó uu̱ noo̱! Taó ndó dinñóꞌó ti ̱ndúꞌu̱
ndivéꞌe noo̱, xíꞌín ña̱yuu kíni. 36 Sa̱ꞌá nákaa̱ noo̱ mií ndó xaa̱n, dá natu̱u
ño̱ó koo ini ndo̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá va̱ꞌa noo̱ ndo̱, dá kuu taó ndó xeꞌe̱
ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúꞌu̱ ini Ndios nákaa̱ noo̱ ñani ndo̱.
saꞌa̱ ná.
Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ tá kómí yó iin nío̱
Dánaꞌa̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni dátai ̱ va̱ꞌa, dá kía̱n kankuei to̱ꞌon va̱ꞌa
kua̱chi yó ña̱yuu yúꞌu̱ yo̱
37 ’Ná dáꞌa ni keyíko̱ mií ndó sa̱ꞌá
43 ’Ta ni iin tóꞌón yíto̱ va̱ꞌa ko̱ xíꞌo
ña̱yuu, dá kía̱n ná dáꞌa ni keyíko̱ kui ̱ꞌi ko̱ váꞌa, ta ni iin tóꞌón yíto̱ ko̱
Ndios saꞌa̱ ndo̱. Ná dáꞌa ni dátai ̱ váꞌa ko̱ xíꞌo kui ̱ꞌi va̱ꞌa. 44 Dá chi ̱ kui ̱ꞌi
kua̱chi ndó ña̱yuu, dá kía̱n ná dáꞌa xíꞌo iin iin yíto̱ náꞌa̱ ndá yíto̱ kúú rá,
ni tai ̱ kua̱chi ndó noo̱ Ndios. Ki ̱ꞌo chi ̱ ko̱ dákue̱i taꞌon yó ti ̱ño̱ꞌó no̱ó
káꞌano ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu, dá kía̱n ta̱ꞌíón, ta ko̱ nákiꞌin taꞌon yó uva
ná ki ̱ꞌo káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ndo̱. noo̱ yíto̱ íón. 45 Ta dión taꞌani iin ta̱a
San Lucas 6, 7 130
va̱ꞌa, to̱ꞌon va̱ꞌa ñóꞌo ini nío̱ rá taó kéchóon noo̱ rá. 4 Dá tá ni ̱ saa̱ ta̱a
rá káꞌa̱n ra̱. Tído iin ta̱a kini, to̱ꞌon ñoó noo̱ ió Jesús, dá ni ̱ seí ndaꞌí ra̱
kini ñóꞌo ini nío̱ rá taó rá káꞌa̱n ra̱. noo̱ ná ña̱ ná koꞌo̱n na̱ nduva̱ꞌa na ta̱
Chi ̱ ndi ndáa miíó ña̱ꞌa ñóꞌo ini nío̱ kéchóon no̱ó ta̱ dándáki soldado
rá kánkuei yúꞌu̱ rá káꞌa̱n ra̱. ñoó, ta kaá ra̱ xíꞌín ná:
―Miía̱n kánian kee ní ña̱ mani ̱
Dánaꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ndoꞌo uu̱ veꞌe yóꞌo xíꞌín ta̱a yóꞌo, 5 chi ̱ kúꞌu̱
46 ’¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín yuꞌu̱, ndava̱ꞌo ini ra̱ sa̱ꞌá na̱ ñoo yo̱, ta ni ̱
mií ní kúú satoꞌo nduꞌu̱, mií ní kúú ka̱va̱ꞌa ra veꞌe noo̱ nátaka yo̱ ―kaá
satoꞌo nduꞌu̱, tído ko̱ kée ndó choon ra̱.
saꞌándái ̱? 47 Dá chi ̱ ndidaá na̱ ve̱i
6 Dá ni ̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín
no̱ó yuꞌu̱, ta seídóꞌo na ña̱ kaꞌi ̱n xíꞌín rá. Tído tá ni ̱ kasa̱ndaá yati na noo̱
ná, ta kée na ña̱, koꞌi ̱n dákíꞌin táꞌin íin veꞌe ta̱ dándáki soldado ñoó, dá
iin ña̱ꞌa xíꞌín táto̱ꞌon kée na. 48 Chi ̱
ni ̱ ta̱ndaꞌá rá dao ta̱a néꞌe táꞌan va̱ꞌa
no̱ón kúú táto̱ꞌon iin ta̱a ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín rá kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ve̱i Jesús. Dá
iin veꞌe. Ni ̱ sata konó ra̱, ta ni ̱ ni ̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín Jesús ña̱ ni ̱
chi ̱káa̱ ra̱ sa̱ꞌán noo̱ tóto̱. Ta ni ̱ kaꞌa̱n ta̱ dándáki soldado ñoó:
xi ̱nkuei ta̱kui ̱í kuaꞌa̱ yu̱ta ñoó, ta ―O̱ sa̱ dándi ̱ꞌi ka̱ ini ní mií ní saꞌa̱
kúú ni ̱ ña̱ni rá sa̱ꞌán, tído ko̱ ta̱ꞌón yúꞌu̱, tatá, chi ̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kúú
ña̱ꞌa ní ndóꞌan, dá chi ̱ noo̱ tóto̱ yuꞌu̱ ña̱ ku̱ꞌu ní veꞌi. 7 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱
ra sa̱ꞌán. Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni ̱ ña̱ni ta̱kui ̱í ta̱a nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ iin ta̱a néꞌe
yu̱ta ñoó sa̱ꞌán, kúú ni ̱ koon vaan, ta choon. Ta ñóꞌo taꞌani soldado ti ̱xi
kúú ni ̱ naá ndíꞌi vaan. ndáꞌa̱ yuꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá káꞌi ̱n xíꞌín
iin ra: “Kuaꞌán”, ta kúú kuaꞌa̱n va
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ta̱ ra. Tá káꞌi ̱n xíꞌín iin ka̱ ra̱: “Nakíi ̱”,
kéchóon noo̱ iin ta̱a dándáki iin ta kúú ve̱i va ra. Ta tá káꞌi ̱n xíꞌín ta̱
ciento soldado kéchóon noo̱í: “Kee ña̱ yóꞌo”, ta kúú
yóꞌo xíꞌín ña̱yuu ndéi seídóꞌo 9 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo Jesús to̱ꞌon yóꞌo,
ñoó, dá ni ̱ ndu̱ꞌu na ñoo Capernaum. kúú ni ̱ naá iní na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ra̱
2 Ta ñoó ió iin ta̱a dándáki iin ciento
dión. Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o na ni ̱ sa̱
soldado, ta kúꞌu̱ iin ta̱ kéchóon noo̱ nde̱ꞌé ná no̱ó ña̱yuu tákuei ñaá ve̱i
rá, ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini ra̱ saꞌa̱ rá, tído ñoó, dá ni ̱ kaa na̱:
sa̱ xíꞌi ̱ va ra. 3 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
dándáki soldado ñoó ña̱ káꞌa̱n ña̱ ni iin na̱ Israel ko̱ kándéé iní na̱
ña̱yuu saꞌa̱ Jesús, dá ni ̱ ta̱ndaꞌá rá yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kándéé iní ñaá ta̱
dao ta̱ sáꞌano ndíta no̱ó na̱ Israel yóꞌo ―kaá na̱.
kuaꞌa̱n ra̱ kueí ndaꞌí ra̱ noo̱ Jesús ña̱ 10 Tá ni ̱ na̱ndió kuéi ta̱a ni ̱ saꞌa̱n
ná kii na veꞌe ra nduva̱ꞌa na ta̱ choon yóꞌo ni ̱ ndu̱sáa̱ ra̱ veꞌe, kúú ni ̱
131 San Lucas 7
xini ra̱ ña̱ sa̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱ kéchóon Jesús. Dá ni ̱ kana Juan uu̱ ta̱a
ni ̱ sa̱ kúꞌu̱ ñoó. xíonoo xíꞌín ná, 19 dá ni ̱ ta̱ndaꞌá ñaá
xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná, ta kúú Jesús, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
kua̱ꞌá ndava̱ꞌo ña̱yuu kuaꞌa̱n taꞌani ―Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu,
xíꞌín ná. 12 Tá ni ̱ kasa̱ndaá yati na
no̱ón kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá nduꞌu̱ ve̱i
noo̱ kúú yéꞌé ñoo ñoó, kúú ñoó ndu ndato̱ꞌón ndú mií ní. ¿Á mií ní
kánkuei ña̱yuu kuaꞌa̱n na̱ dándu̱xi kúú na̱ ni ̱ kaa Ndios tandaꞌá ná
na iin ndi ̱i. Ta iin tóꞌón dáá vá kúú kasaa̱ dáka̱ki ñaá, o á kandati ndu
xí noo̱ naná xi ̱. Ta ñáꞌa̱ kuáa̱n va kasaa̱ iin ka̱ na̱? ―kaá ra̱.
kíán. Ta kua̱ꞌá ndava̱ꞌo na̱ ñoo ñoó 21 Ta mií hora daá ñóó ni ̱ ndu̱va̱ꞌa
―Iin profeta káꞌano nda̱ꞌo ni ̱ nákani kuáchi ̱ ini xiní na̱ yuꞌu̱ ―kaá
ka̱sáa̱ noo̱ ndéi yó viti. na̱.
Ta dao ka̱ na̱ kaá ña̱ ni ̱ ka̱sáa̱ 24 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱ndió kuéi ta̱a ni ̱
Ndios chindeé ná na̱ ñoo na̱. ta̱ndaꞌá Juan ñoó kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá, dá
17 Ta kúú ni ̱ na̱ka̱ꞌani to̱ꞌon saꞌa̱
ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús káꞌa̱n na̱ xíꞌín ña̱yuu
Jesús iin níí kúú kuendá Judea, xíꞌín ñoó saꞌa̱ Juan, ta kaá na̱:
ndidaá ñoo ñóꞌo yati ñoó. ―¿Ndá yoo ni ̱ saꞌa̱n ndo̱ꞌó ni ̱ sa̱
nde̱ꞌé ndó noo̱ kúú no̱ñóꞌo̱ i ̱chí ñoó?
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús saꞌa̱ ¿Á iin ta̱a ko̱ íin toon, táꞌa̱n ra̱ xíkó
Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu táto̱ꞌon xíkó iin ndoo̱ kée tachi ̱ ni ̱
18 Dá ni ̱ ka̱sto̱ꞌon ta̱ kúú kuendá
saꞌa̱n ndo̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó? 25 Ko̱ó,
Juan xíꞌín ná saꞌa̱ ndidaá ña̱ kée sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndá yoo ni ̱ saꞌa̱n ndo̱ ni ̱
San Lucas 7 132
sa̱ nde̱ꞌé ndó, tá dáá? ¿Á iin ta̱a kuaꞌa̱n, tído ko̱ ní ndeiꞌi ̱ taꞌon ndó.”
ndíxi dáꞌo̱n táyíí ndáa? Ko̱ó, chi ̱ 33 Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani kée ndoꞌó, chi ̱
náꞌá vá mií ndó ña̱ ña̱yuu ndíxi tá ni ̱ ka̱sáa̱ Juan, na̱ dákodo̱ ndúta̱
dáꞌo̱n táyíí ndáa, no̱ón kúú na̱ ndéi ña̱yuu, ko̱ ní seí taꞌon na pan, ta ko̱
veꞌe rey. 26 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndá yoo ni ̱
ní xiꞌi na vino, tído kaá ndo̱ ña̱
saꞌa̱n ndo̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ndó, tá dáá? nákaa̱ espíritu kini ini na̱. 34 Ta viti
¿Á iin profeta? Jaa̱n, miía̱n ndaa̱ ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo,
kuiti kaá yuꞌu̱ ña̱ ñaá kúú ná, ta ta sásáꞌan va na, ta xíꞌi na vino, tído
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ na̱ o̱ du̱ú iin kaá ndo̱ ña̱ kúú ná iin ta̱a nde̱ꞌé, iin
profeta. 27 Ta saꞌa̱ mií ná káꞌa̱n tuti
ta̱ xíꞌi. Ta kaá taꞌani ndó ña̱ kúú ná
ii ̱ Ndios diꞌa: iin ta̱a néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ta̱a kíꞌin
Ná koꞌi ̱n tandaꞌí iin ta̱a kuió no̱ó ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱, xíꞌín ña̱yuu kíni.
koꞌo̱n noo̱ yo̱ꞌó kasto̱ꞌon ra 35 Tído na̱ kúú na̱ ndi ̱chí, no̱ón kúú
to̱ꞌon yuꞌu̱ xíꞌín ña̱yuu, náꞌa̱ ña̱ kómí ndisa na ña̱ ndi ̱chí.
dá ná kandei nduu na̱ kueídóꞌo
na ña̱ kía̱n koꞌo̱n kaꞌo̱n xíꞌín Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌa̱n Jesús veꞌe iin
ná, kaáa̱n. ta̱ fariseo naní Simón
28 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ Juan,
36 Iin ta̱ fariseo ni ̱ seí ndaꞌí noo̱
na̱ dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu, no̱ón kúú Jesús ña̱ ná koꞌo̱n na̱ xíꞌín rá veꞌe ra
na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ ndidaá ka̱ kasáꞌan na. Dá tá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús veꞌe
ta̱a ni ̱ kaki ti ̱xi ñáꞌa̱. Tído na̱ nóo ra, dá ni ̱ sa̱ ko̱o na xíꞌín rá mesa.
cháá ka̱ nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, 37 Dá tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini iin ñáꞌa̱ kómí
no̱ón diꞌa kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ kua̱chi ió ñoo ñoó ña̱ ió Jesús veꞌe
du̱ú Juan ―kaá na̱. ta̱ fariseo ñoó sásáꞌan na, kúú ni ̱
29 Tá ni ̱ seídóꞌo ndidaá na̱ ñoo yo̱
ka̱sáa̱an ̱ , ta néꞌán iin ti ̱ndoꞌo̱ lóꞌo̱
xíꞌín nda̱ ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ ña̱ noo̱ ñóꞌo kirá támi sáꞌa̱n. 38 Kúú ni ̱
ni ̱ kaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ na̱koni na̱ ña̱ kée sa̱ kuíi ̱n xi ̱tíán chí sata̱ díꞌa na, chí
Ndios ña̱ ndaa̱ xíꞌín ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xoo noo̱ ndéi saꞌa̱ ná. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá
sodo̱ ndúta̱ ná ni ̱ kee Juan. 30 Tído ndéíꞌi ̱ ña̱, dá ni ̱ da̱kúchián saꞌa̱ ná
ta̱ fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley ni ̱ xíꞌín ndirá noo̱an ̱ . Ta xíꞌín idí dini ̱a̱n
kuꞌichi ̱ ini ra̱ ni ̱ xini ra̱ ña̱ va̱ꞌa kóni ̱ ni ̱ da̱náyaaán ña̱. Dá ni ̱ chitóán ña̱,
Ndios kee na xíꞌín rá, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní dá ni ̱ chiꞌán kirá támi sáꞌa̱n ñoó iin
xi ̱ꞌo ra mií rá dákodo̱ ndúta̱ ñaá níí kúú saꞌa̱ ná.
Juan. 39 Tá ni ̱ xini ta̱ fariseo, táꞌa̱n ra̱ ni ̱
“Ni ̱ tuu ndu̱ flauta, tído ko̱ ní sársáꞌá ―Simón, kóni ̱i ̱ kaꞌi ̱n xíꞌón saꞌa̱ iin
taꞌon ndoꞌó. Ta ni ̱ xita ndu yaa ndaꞌí ña̱ꞌa.
133 San Lucas 7, 8
8
43 Dá ni ̱ kaa Simón:
1 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌa̱n Jesús ni ̱
―Taó kuendá yuꞌu̱ ña̱ ta̱a ni ̱ sa̱ tái ̱ xi ̱onoo na ndidaá ñoo náꞌano
kuaꞌa̱ cháá ka̱ di ̱ꞌón ñoó kúú ra̱ kúꞌu̱ xíꞌín ñoo kuálí, ta ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ to̱ꞌon
cháá ka̱ ini sa̱ꞌá ta̱ kúú satoꞌo di ̱ꞌón va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi koo ndu̱ꞌu
ñoó. ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. Ta ni ̱ xi ̱onoo
Dá ni ̱ kaa Jesús: na xíꞌín ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a ni ̱ ka̱xi mií
―Ndaa̱ nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌo̱n. ná ñoó. 2 Ta ni ̱ xi ̱onoo taꞌani dao na̱
Tído ñáꞌa̱ yóꞌo ni ̱ da̱kúchián sa̱ꞌí xíꞌín naní Juana, ñá kúú ñadiꞌí ta̱a naní
ndirá noo̱an ̱ . Ta xíꞌín idí dini ̱a̱n ni ̱ Chuza, táꞌa̱n ra̱ ndaá veꞌe rey
da̱náyaaán ña̱. 45 Ta ni noo̱í ko̱ ní
Herodes, xíꞌín ñáꞌa̱ naní Susana,
chító taꞌon yoꞌó, tído ñáꞌa̱ yóꞌo, nda̱ xíꞌín kua̱ꞌá ka̱ na̱ ñáꞌa̱ sa̱ chi ̱ndeé
rá ni ̱ ka̱sáa̱i ̱ ni ̱ ku̱ꞌi veꞌón, ko̱ sá tuuán ñaá xíꞌín ña̱ ió noo̱ ná.
chitóán sa̱ꞌí. 46 Ta ni dini ̱í ko̱ ní
chíkodó taꞌon yoꞌó sití, tído ñáꞌa̱ yóꞌo Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ na̱kani Jesús saꞌa̱
ni ̱ chiꞌán ndutá támi sáꞌa̱n saꞌa̱ yúꞌu̱. iin ta̱a xíti tata
47 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌi ̱n xíꞌón, va̱ꞌará kua̱ꞌá
4 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ kii iin
nda̱ꞌo kua̱chi kée ñáꞌa̱ yóꞌo, tído sa̱ ni ̱ rá iin ñoo ni ̱ na̱taka noo̱ nákaa̱
ndoo vaan, sa̱ꞌá ño̱ó kóni ̱ ndava̱ꞌa Jesús. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná dákíꞌin táꞌan
vaán yuꞌu̱. Tído ña̱yuu káꞌán ña̱ cháá na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱, ta
vá kúú kua̱chi na̱ ni ̱ ndoo, no̱ón kúú kaá na̱:
na̱ cháá vá kóni ̱ na̱ yuꞌu̱. 5 ―Iin ta̱a xíti ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱
naa̱n. Kúú ni ̱ ka̱sáa̱ laa, ta kúú ni ̱ seí na. 13 Ta tein yuu̱ no̱ó ni ̱ kue̱i dao ka̱
ni ̱ kue̱i noo̱ kúú ñoꞌó va̱ꞌa. Kúú ni ̱ kue̱i dao ka̱ tata ñoó, ño̱ó kúú
saꞌano va̱ꞌa vaan. Ta kúú kua̱ꞌá ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios. Tído
ndava̱ꞌo noni ̱ ni ̱ xi ̱ꞌoan, dá chi ̱ iin kásáꞌá ndíꞌi cháá ka̱ ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ió
ciento noni ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo iin iin tata ñoó noo̱ ná, ta kátoó na̱ koo kuíká ná, ta
―kaá Jesús. ndíꞌi ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ꞌa luu ió ñayuú
Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, ta yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ sísa na xíꞌín to̱ꞌon
kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n na̱: Ndios. 15 Tído no̱ñóꞌo̱ va̱ꞌa no̱ó ni ̱
―¡Ndi ndáa ndoꞌó ió do̱ꞌo, ta kúú kue̱i dao ka̱ tata ñoó, ño̱ó kúú
kueídóꞌo va̱ꞌa ndó! ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios xíꞌín
9 Dá ví ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱a xíonoo
ndinoꞌo ini na̱, ta ndíta ndaa̱ na̱
xíꞌín ná: xíꞌán. Ta ko̱ sá tuu na kée na ña̱
―¿Ndí dándáki to̱ꞌon ni ̱ da̱kíꞌin kóni ̱ Ndios.
táꞌan ní ni ̱ kaꞌa̱n ní xíꞌín nduꞌu̱?
10 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
Miía̱n kánian naꞌa̱ yo̱ mií yó ña̱ kúú
―Noo̱ ndo̱ꞌó ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ña̱ yó kuendá Jesús, ta kueídóꞌo va̱ꞌa yó
kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ náꞌá mií ná saꞌa̱ ña̱ dánaꞌa̱ na̱ noo̱ yo̱
ndi kée na dándáki na. Tído dákíꞌin 16 ’Ko̱ íin taꞌon chíñóꞌo̱ iin íti ̱, ta
táꞌan yuꞌu̱ dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon chíkani ndei na iin ki ̱di noo̱án, ta ni
dánaꞌi ̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dá kía̱n, ko̱ chíkani de̱ꞌé na̱án ti ̱xi xi ̱to. Diꞌa
va̱ꞌará ndidaá ka̱ vía̱n ndéꞌé ná, tído noo̱ di ̱kó chínóo naa̱n, dá ná katoo̱an ̱
o̱ kándaa̱ taꞌon ini na̱ ndi kóni ̱ noo̱ ndidaá na̱ ko̱kuꞌu ini veꞌe. 17 Chi ̱
kaaa̱n, ta va̱ꞌará ndidaá ka̱ vía̱n ná ndidaá ña̱ꞌa dáꞌi noo̱ ndo̱ viti, daí ña̱
kueídóꞌo na, tído o̱ kátóni ̱ taꞌon ini natu̱uan. Ta ndidaá vá ña̱ꞌa ñóꞌo de̱ꞌé
na̱. viti, daí ña̱ natu̱uan, dá ná katoo̱n
noo̱án. 18 Ta kueídóꞌo va̱ꞌa ndó ña̱
Nákani Jesús ndi kóni ̱ kaa ña̱ ni ̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó, chi ̱ ndidaá na̱ natiin
da̱náꞌa̱ na̱ sa̱ꞌá ta̱a xíti tata to̱ꞌon káꞌi ̱n, no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱
11 ’Diꞌa dándáki to̱ꞌon ni ̱ da̱kíꞌin
kandaa̱ cháá ka̱ ini na̱. Tído ndidaá na̱
táꞌin ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. Kanaꞌá ndó ko̱ xi ̱ín natiin to̱ꞌon káꞌi ̱n, no̱ón kúú na̱
ña̱ tata ñoó kúú to̱ꞌon Ndios. 12 Ta kexoo ña̱ káꞌán ná náꞌá ná ―kaá na̱.
yuꞌú íchi ̱ no̱ó ni ̱ kue̱i dao tata ñoó,
ño̱ó kúú ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ veꞌe Jesús
tído kásaa̱ ña̱ uꞌu̱, ta kúú dítá váán nándukú ñaá ná
to̱ꞌon Ndios ña̱ nákaa̱ nío̱ ná, dá ná 19 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ naná Jesús xíꞌín ñani
o̱ kándísa naa̱n, ta o̱ níꞌi ̱ ná ña̱ ka̱ki na̱ nándukú ñaá ná. Tído ko̱ ní kúu
135 San Lucas 8
taꞌon natuu yati na noo̱ ió na̱, chi ̱ ―¿Ndá yoo ví kúú na̱ yóꞌo, chi ̱
kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ na̱taka ñoó. nda̱ tachi ̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱ seídóꞌo choon
20 Dá ni ̱ ka̱sto̱ꞌon iin ña̱yuu nákaa̱
saꞌándá na̱?
tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó xíꞌín Jesús:
―Naná ní xíꞌín ñani ní ndíta na Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ taó Jesús espíritu
sata̱ véꞌe, ta kóni ̱ na̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín kini ni ̱ sa̱ ñoꞌo ini iin ta̱a
ní. 26 Dá ni ̱ saa̱ na̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱
―Ndi ndáa ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon ni ̱ noo Jesús barco ñoó, dá ni ̱ ka̱sáa̱
Ndios, ta kée na choon saꞌándáa̱n, iin ta̱a ñoo ñoó, ta sa̱ naꞌá nda̱ꞌo
no̱ón vá kúú nanái ̱ xíꞌín ñanii ̱. ñóꞌo espíritu kini ini ra̱, ta ko̱ ndíxi
taꞌon ra dáꞌo̱n, ta ni veꞌe ko̱ ió ra̱,
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda Jesús choon chi ̱ ini káo̱ noo̱ ñóꞌo ndi ̱i va ió ra̱.
no̱ó tachi ̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱ 28 Tá ni ̱ xini ra̱ Jesús, kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo
22 Iin kuu̱, dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a ni ̱ ka̱yuꞌú rá. Dá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá
xíonoo xíꞌín ná ini iin barco. Dá ni ̱ noo̱ ná, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ni ̱ꞌi nda̱ꞌo káꞌa̱n
kaa na̱ xíꞌín rá: ra̱ xíꞌín ná:
―Ná koꞌo̱ chikaꞌanda yo̱ iin ka̱ ―¿Ndá ki ̱án ndóꞌo ní xíꞌín yuꞌu̱,
xoo yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. Jesús, mií ní na̱ kúú de̱ꞌe Ndios
Dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱. 23 Ta tein
ndáya̱ꞌi? Seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ní ña̱ ná
yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱ ñoó, dáꞌa ni dándóꞌo naní ní nío̱í.
kúú ni ̱ kidi ̱ va Jesús. Kúú iin 29 Dión ni ̱ kaaa̱n, dá chi ̱ sa̱ saꞌanda
―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ kándéé iní ndo̱ seí ndaꞌí ña̱ noo̱ Jesús ña̱ ná dáꞌa ni
yuꞌu̱? tandaꞌá ñaá ná koꞌa̱n nda̱ ma̱á noo̱ íin
Kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ta̱a xíonoo xíꞌín naá. 32 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo kochí ñóꞌo
ná ñóó, ta ni ̱ naá iní ra̱. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá sásáꞌan ndi ̱ka yúku̱ ñoó. Dá ni ̱ seí
ndátóꞌón táꞌan míí rá: ndaꞌí espíritu kini ñoó noo̱ Jesús ña̱ ná
San Lucas 8 136
konó ná koꞌa̱n ndu̱ꞌan ini ri ̱. Dá ni ̱ ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu
sonó ná noo̱án. 33 Ta kúú ni ̱ ka̱nkuei
xíꞌa̱n kádii ̱ ini na̱, chi ̱ sa̱ ndéi ndidaá
espíritu kini ñoó ini ta̱a ñoó. Dá ni ̱ vá ná ndáti ñaá ná. 41 Dá ni ̱ ka̱sáa̱
saꞌa̱n ni ̱ ndu̱ꞌan ini kochí ñoó. Dá ni ̱ iin ta̱a naní Jairo, táꞌa̱n ra̱ dándáki
taxí táꞌan ndi ndiꞌi rí kuaꞌa̱n ri ̱ yuꞌú veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel ndéi ñoo
daꞌo̱. Dá ni ̱ kue̱i ndava̱ꞌa rí ini ta̱ñoꞌo̱ ñoó. Dá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá noo̱ Jesús.
ñoó. Ta kúú ni ̱ ka̱ndaa ri ̱, dá ni ̱ xiꞌi ̱ ri ̱. Dá ni ̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná ña̱ ná
34 Dá tá ni ̱ xini ta̱ ndáka kochí ñoó
koꞌo̱n na̱ veꞌe ra, 42 chi ̱ ni ̱ kaa ra̱ ña̱
ña̱ dión ni ̱ ndoꞌo rí, dá ni ̱ taxí táꞌan ra ió iin tóꞌón de̱ꞌe diꞌí ra̱, ta ió xi ̱ uxi ̱
kuaꞌa̱n ra̱ kasto̱ꞌon ra xíꞌín na̱ ndéi ñoo uu̱ kuia̱, ta sa̱ xíꞌi ̱ va xi. Dá ni ̱ kee
ra̱ xíꞌín na̱ ndéi yúku̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kuu Jesús kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá, ta dándútí
dión. 35 Dá ni ̱ ka̱nkuei ña̱yuu ñoó
ñaá ña̱yuu kuáꞌa̱ kuaꞌa̱n xíꞌín ná
kuaꞌa̱n na̱ kande̱ꞌé ná ña̱ ni ̱ kuu. Tá ni ̱ ñoó. 43 Ta tein ña̱yuu ñoó nákaa̱
saa̱ na̱ noo̱ íin Jesús, kúú ni ̱ xini na̱ ña̱ taꞌani iin ñáꞌa̱ ndóꞌo kueꞌe̱ tái ̱ nii ̱, ta
ió ta̱a ni ̱ sa̱ ñoꞌo espíritu kini ñoó noo̱ sa̱ ni ̱ xi ̱no uxi ̱ uu̱ kuia̱ ndóꞌán dión.
sáꞌa̱ ná. Ta kúú sa̱ ndíxi va ra dáꞌo̱n ió Ta sa̱ ni ̱ da̱ndíꞌi vaan di ̱ꞌón néꞌe
ra̱. Ta sa̱ iin ta̱a ió va̱ꞌa vá kúú rá. Kúú va̱ꞌán ni ̱ chi ̱ya̱ꞌavián ta̱ kétátá ñaá.
ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó. 36 Ta ña̱yuu
Tído ni iin tóꞌón taꞌon ra ko̱ ní
ni ̱ xini ña̱ ni ̱ kuu dión kúú na̱ ni ̱ kándeé nduva̱ꞌán. 44 Dá ni ̱ na̱tuu
na̱kani xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu ndi ni ̱ kuu yatián sata̱ Jesús. Dá ni ̱ ka̱ko̱ꞌon
ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱a sa̱ ñoꞌo espíritu kini ndáꞌa̱n yuꞌú dáꞌo̱n ná. Ta kúú vitíꞌón
ñoó. 37 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ndidaá ña̱yuu ndéi
diꞌa ni ̱ na̱tuu nii ̱ ñoó.
chí kuendá Gadara ñoó seí ndaꞌí na̱ 45 Dá ni ̱ kaa Jesús:
noo̱ Jesús ña̱ ná koꞌo̱n na̱ iin ka̱ xíán, ―¿Ndá yoo ni ̱ ka̱ko̱ꞌon ndáꞌa̱
dá chi ̱ yuꞌú na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kuu dión. Dá dáꞌa̱ma̱í?
ni ̱ kaa Jesús ini barco koꞌo̱n na̱. 38 Tído Tído ni iin tóꞌón ña̱yuu ñoó ko̱ ní
ni ̱ seí ndaꞌí ta̱a ni ̱ sa̱ ñoꞌo espíritu kini kaꞌa̱n. Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín ná:
ñoó noo̱ ná ña̱ ná konó ná koꞌo̱n ra̱ ―Maestro, ña̱yuu kuáꞌa̱ yóꞌo kúú
xíꞌín ná. Tído ni ̱ saꞌanda Jesús choon na̱ dándútí ñaá. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa
noo̱ rá ña̱ ná noꞌo̱ ra̱, ta kaá na̱ xíꞌín rá: ndáto̱ꞌón ní ndá yoo ni ̱ ka̱ko̱ꞌon
39 ―Nandió ko̱o kuaꞌa̱n nóꞌo̱n veꞌón,
ñaá?
ta nakanón xíꞌín na̱ ñooo̱n saꞌa̱ ndidaá 46 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ña̱ꞌa ndato ni ̱ kee Ndios xíꞌón. ―Ko̱ó, chi ̱ ni ̱ da̱kóꞌo̱n ndáꞌa̱ iin
Dá ni ̱ kiꞌin ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá. Ta ni ̱ ña̱yuu dáꞌa̱ma̱í, chi ̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱
ka̱sáꞌá rá nákani ra xíꞌín ndidaá na̱ ña̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa iin ña̱yuu ni ̱ kee
ñoo ra̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa ndato ni ̱ kee ndée̱í ―kaá na̱.
Jesús xíꞌín rá. 47 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ñáꞌa̱ ñoó ña̱ o̱
nóꞌo̱n veꞌón xíꞌa̱n ió va̱ꞌa inóo̱n. ta̱a xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo
49 Ta kúú káꞌa̱n ii ̱ vá Jesús íin na
na choon noo̱ rá ña̱ kandeé rá taó rá
xíꞌán, kúú ni ̱ ka̱sáa̱ iin ta̱a ni ̱ kii ndidaá espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu,
veꞌe Jairo, ta̱ dándáki veꞌe noo̱ ta kandeé rá nduva̱ꞌa ra ña̱yuu
nátaka na̱ Israel ñoó, dá ni ̱ kaa ra̱ ndóꞌo iin rá iin kueꞌe̱. 2 Dá ni ̱
xíꞌín Jacobo, xíꞌín Juan xíꞌín tatá ndo̱ ni ̱ ku̱ꞌu ndó, sa̱va̱ꞌa ñoó ní
tadiꞌí ñóó, xíꞌín naná va xi. 52 Ta kandei ndó nda̱ ná kasandaá kuu̱
ndidaá ña̱yuu ndéi ñoó ndéíꞌi ̱ na̱ kankuei ndó koꞌo̱n ndo̱ iin ka̱ ñoo.
ndéi na, ta ndaꞌí káyuꞌú ná saꞌa̱ 5 Ta ndi ndáa mií vá ñoo no̱ó ko̱ ní
tadiꞌí ñóó. Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín xíin na natiin va̱ꞌa na ndo̱ꞌó, ta kúú
ná: kankuei ndó ñoo ñoó, ta kidi niꞌini
―O̱ sa̱ kuáki ndó, chi ̱ ko̱ ní xiꞌi ̱ ndó ño̱ya̱ká íin saꞌa̱ ndo̱, ta ño̱ó kía̱n
taꞌon xi, kídi ̱ va xi. náꞌa̱ ña̱ ko̱ nátaꞌan ini Ndios xiní na̱
53 Ta kúú ndidaá ña̱yuu ñoó ni ̱
na̱ ñoo ñoó ―kaá Jesús.
saki ̱ ndaa va na Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ 6 Dá ni ̱ ka̱nkuei ta̱a ñoó kuaꞌa̱n ra̱
kaꞌa̱n na̱ dión, chi ̱ náꞌá vá ná ña̱ sa̱ ndidaá ñoo dánaꞌa̱ ra̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱
ni ̱ xiꞌi ̱ va xi. 54 Dá ni ̱ tiin Jesús ndáꞌa̱
Jesús, ta sa̱ ndu̱va̱ꞌa ra na̱ kúꞌu̱ ndéi
xí, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín xí: iin iin xíán noo̱ xíonoo ra.
―Diꞌí lóꞌo̱, ndako̱o.
55 Ta kúú ni ̱ na̱taki va xi. Ta kúú
Naá iní rey Herodes kée ña̱ ndato
vitíꞌón vá ni ̱ nda̱ko̱o xi. Dá ni ̱ kée Jesús
saꞌanda Jesús choon no̱ó na̱ veꞌe xi 7 Tá ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon rey Herodes saꞌa̱
ña̱ ná ki ̱ꞌo na ña̱ꞌa kasáꞌan xi. 56 Ta ndidaá ña̱ kée Jesús, ta kúú ko̱ náꞌá
tatá xi ̱ xíꞌín naná xi ̱ ni ̱ naá nda̱ꞌo rá ndí ki ̱án nakani ini ra̱. Chi ̱ dao
ini na̱. Tído ni ̱ saꞌanda Jesús ña̱yuu ñoó kaá ña̱ ni ̱ na̱taki Juan, ta
choon noo̱ ná ña̱ ná o̱ sa̱ nákani no̱ón kúú Jesús. 8 Ta dao ka̱ na̱ kaá
na xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ña̱ kúú ná profeta Elías, ta ni ̱ ndi ̱xóo
ni ̱ kee na. tuku na. Ta dao ka̱ na̱ kaá ña̱ kúú
San Lucas 9 138
ná iin ka̱ profeta ni ̱ sa̱ io sa̱ naꞌá, ta 14 Ta kúú rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo oꞌo̱n mil
Sa̱ꞌá ño̱ó ndíꞌi ini ra̱ koni ra̱ Jesús. ndidaá kúú ña̱yuu ñoó. 16 Dá ni ̱ tiin
ñaá ná kuaꞌa̱n na̱ iin xíán noo̱ ko̱ó kúú ná nda̱ no̱ó ni ̱ ndi ̱noo va̱ꞌa ini
ña̱yuu ndéi yati ñoo naní Betsaida. na̱. Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ da̱kútí ta̱a
11 Tído tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu ñoó
xíonoo xíꞌín Jesús uxi ̱ uu̱ ti ̱yika̱ xíꞌín
ndeí chí kuaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ kee na ña̱ꞌa ni ̱ ka̱ndo̱o no̱ó ña̱ ni ̱ sa̱sáꞌan
tákuei ñaá ná kuaꞌa̱n na̱. Ta kúú ni ̱ ña̱yuu ñoó.
na̱tiin va̱ꞌa ñaá Jesús. Dá ni ̱ da̱náꞌa̱
na̱ noo̱ ná saꞌa̱ ndi kee Ndios Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaa Pedro ña̱ Jesús
dándáki na ña̱yuu na̱. Ta ni ̱ ndu̱va̱ꞌa kúú Cristo, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios kasaa̱
na na̱ kúꞌu̱. 12 Tá ni ̱ ini kuu̱ dáá ñóó,
dáka̱ki ñaá
dá ni ̱ na̱tuu yati ñaá ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a 18 Iin kuu̱ nákaa̱ xoo Jesús káꞌa̱n
xíonoo xíꞌín ná. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín na̱ xíꞌín Ndios, ta yati ñoó ndéi ta̱a
ná: xíonoo xíꞌín ná, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá
―Kaꞌanda ní choon no̱ó ña̱yuu ná:
kuáꞌa̱ yóꞌo ña̱ ná koꞌo̱n na̱ ñoo kuálí ―¿Ndá yoo kúú yuꞌu̱, kaá ña̱yuu
túu ñóꞌo káa, o koꞌo̱n na̱ veꞌe ndíta ñoó?
yúku̱ káa, dá ná ndukú ná ña̱ꞌa 19 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó:
kasáꞌan na, ta ná niꞌi ̱ ná no̱ó kudi ̱ ―Dao na kaá ña̱ kúú ní Juan, na̱
na̱, chi ̱ ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa keí ná yóꞌo. sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu. Ta dao ka̱
13 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
na̱ kaá ña̱ kúú ní profeta Elías. Ta
―Ki ̱ꞌo ni mií ndó ña̱ꞌa ná kasáꞌan dao ka̱ na̱ kaá ña̱ kúú ní iin profeta
ná. ni ̱ sa̱ io sa̱ naꞌá, ta ni ̱ na̱taki na̱.
Dá ni ̱ kaa ra̱: 20 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
―Ko̱ ta̱ꞌón kua̱ꞌá ña̱ꞌa néꞌe ndu, ―Ta ndoꞌó viti, ¿ndá yoo kúú
sa̱va̱ꞌa oꞌo̱n va pan xíꞌín uu̱ ti ̱yaká yuꞌu̱, kaá ndo̱ꞌó?
va. Ta, ¿ndi kee ndu koꞌo̱n ndu̱ Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín ná:
kuiin ndu ña̱ꞌa kasáꞌan ña̱yuu kuáꞌa̱ ―Mií ní kúú Cristo, na̱ dáka̱ki
yóꞌo? ―kaá ra̱. ñaá.
139 San Lucas 9
Kásto̱ꞌon Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa noo̱
ná ndí ki ̱án ndoꞌo na, dá kuu na̱ Jesús xíꞌín dáꞌo̱n ná
21 Tído ni ̱ saꞌanda Jesús choon no̱ó
28 Tá ni ̱ ya̱ꞌa ona̱ kuu̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱
ta̱ xíonoo xíꞌín ná ña̱ ná o̱ sa̱ kóo ini dión, dá ni ̱ kee na ndáka na Pedro
ra̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu xíꞌín Juan xíꞌín Jacobo kuaꞌa̱n na̱
ndá yoo kúú ná. 22 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
dini ̱ iin yúku̱ íin ñoó kaꞌa̱n na̱ xíꞌín
rá: Ndios. 29 Ta tein káꞌa̱n Jesús xíꞌín
sáꞌano ñoo, xíꞌín ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, iin kuití vá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ uu̱ ta̱a, ta
xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱ ley Moisés. Ta ndíta na ndátóꞌón ná xíꞌín Jesús. Iin
kánian kuu na̱. Tído ti ̱xi kuu̱ óni ̱, dá na kúú Moisés, ta iin ka̱ na̱ kúú
nataki va na. profeta Elías. 31 Ta ndato ni ̱ na̱yeꞌe̱
cruz, ña̱ kía̱n ió ndo̱ kuu ndo̱ sa̱ꞌí iin uu̱ ka̱ ta̱a ñoó kóni ̱ ra̱, tído ni ̱ sa̱
rá iin kuu̱ kuu̱, ta ndiko̱ ndo̱ yuꞌu̱, ñoꞌo ini ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini ra̱ ña̱
ná koꞌo̱. 24 Chi ̱ ndi ndáa na̱ kóni ̱
ndato ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa Jesús, ta íin na
dáka̱ki na mií ná ñayuú yóꞌo, no̱ón káꞌa̱n na̱ xíꞌín uu̱ ta̱a ñoó. 33 Tá ni ̱
kúú na̱ kuu diꞌa. Tído ndi ndáa na̱ ka̱sáꞌá kéxoo uu̱ ta̱a ñoó kuaꞌa̱n na̱,
xíꞌo mií ña̱ kuu na̱ saꞌa̱ yúꞌu̱, no̱ón dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín Jesús:
kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki na. 25 Dá chi ̱,
―Maestro, va̱ꞌa kúú ndéi nduꞌu̱
¿ndi ki ̱án va̱ꞌa ni ̱ꞌí ña̱yuu tá ná yóꞌo. Ná kava̱ꞌa ndu oni ̱ ti ̱yaꞌó. Iian
kandeé ná niꞌi ̱ ná ndidaá ña̱ kui ̱ká ió ná koo mií ní, ta iian ná koo Moisés,
ñayuú yóꞌo, ta naá vá ná noo̱ Ndios, ta iin ka̱an ̱ ná koo Elías.
ta o̱ níꞌi ̱ ná ña̱ kataki na̱, káꞌán ndó? Dión ni ̱ kaa ra̱, dá chi ̱ ko̱ náꞌá
26 Ta ndi ndáa ña̱yuu ná xíkaꞌan noo̱
taꞌon ra ndí ki ̱án káꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
saꞌa̱ yúꞌu̱ o sa̱ꞌá to̱ꞌin, dá kía̱n yu̱ꞌú ra̱. 34 Ta tein káꞌa̱n ra̱ dión, kúú
kakaꞌan taꞌani no̱ó na̱ ni ̱ nduu ta̱a ni ̱ na̱xino̱ iin viko̱. Ta kúú ni ̱ da̱dáꞌi
ñayuú yóꞌo sa̱ꞌá no̱ón tá ná ñaá ná. Dá ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra tá ni ̱
kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na xíꞌín xini ra̱ ni ̱ da̱ꞌi na ni ̱ kee viko̱ ñoó.
ndidaá ndée̱ ndato kómí mií ná, 35 Ta kúú nda̱ tein viko̱ ñoó ni ̱
xíꞌín ña̱ kómí tatá na̱ Ndios, xíꞌín ña̱ sei ̱do̱ꞌo ra ni ̱ kaꞌa̱n Ndios:
kómí ángel kéchóon noo̱ ná. ―Ta yóꞌo kúú de̱ꞌe mani ̱ yuꞌu̱.
27 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱
Kueídóꞌo ndó to̱ꞌon káꞌa̱n xi ̱.
ió dao ndoꞌó, na̱ ndíta yóꞌo, o̱ ku̱ú 36 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión,
taꞌon ndó nda̱ ná koni ndo̱ ndi ki ̱ꞌo kúú nda̱ iin tóꞌón míí vá Jesús ni ̱
dándáki Ndios ―kaá Jesús. ka̱ndo̱o íin. Ta ko̱ ní káꞌa̱n ndin
San Lucas 9 140
saꞌa̱ yúku̱ ñoó. Ta kúú kua̱ꞌá kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, chi ̱ koꞌo̱n iin ta̱a
nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ saa̱ ni ̱ niꞌi ̱ ñaá. naki ̱ꞌo ra na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo
38 Dá ni ̱ ka̱y uꞌú iin ta̱a nákaa̱ tein
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá.
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó, ta kaá ra̱: 45 Tído ko̱ ní kátóni ̱ taꞌon ini ta̱a
―Maestro, seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ní ñoó ndiva̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, chi ̱
nduva̱ꞌa ní de̱ꞌe lóꞌi,̱ chi ̱ iin tóꞌón ndadí vá ña̱xintóni ̱ rá, ta yuꞌú ra̱
dini ̱ dáá vá kúú xí noo̱í, 39 chi ̱ iin
ndato̱ꞌón rá Jesús ndi dándáki to̱ꞌon
ndakána va tíin ñaá iin espíritu ni ̱ kaꞌa̱n na̱.
kini, ta niꞌ̱ i nda̱ꞌo káyuꞌú xí
kéean, dá saꞌání yiꞌ̱ í ñaáán, ta Dánaꞌa̱ Jesús ndá yoo kúú na̱ ndáya̱ꞌi
kánkuei chiꞌi ̱o̱n yúꞌu̱ xí, ta cháá ka̱ noo̱ Ndios
kéndava̱ꞌa nda̱ꞌo ña xíꞌín xí, ta ko̱ 46 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón kuáchi ̱ ta̱a
xií̱ n taꞌan vaan dáyaa̱ chíchí ñaá. xíonoo xíꞌín ná saꞌa̱ ndá yoo kúú ta̱a
40 Sa̱ꞌ á ño̱ ó ni ̱ seí ndaꞌávíi ̱ no̱ ó ta̱a
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ tein mií rá ñóó.
xíonoo xíꞌín ní káa, ña̱ ná taó rá 47 Tído ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱
ña̱, tído ko̱ ní kándeé taꞌon ra. nákani ini ra̱ dión. Kúú ni ̱ tiin na
41 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ndáꞌa̱ iin tayií lóꞌo̱. Dá ni ̱ chi ̱kani
―¡Nandeé ka̱ vía̱n ña̱yuu ko̱ ñaá ná díi ̱n ná, 48 dá ni ̱ kaa na̱:
kándísa kúú ndoꞌó, ta dóꞌó nda̱ꞌo ―Ndi ndáa miíó ña̱yuu natiin va̱ꞌa
ndó! ¿Ndidaa ka̱ ví kooi xíꞌín ta lóꞌo̱ yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ kúú ná kuendá
ndó? Ta, ¿ndidaa ka̱ ví kiꞌ̱ o ndeé yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ mií vá yuꞌu̱ natiin
iníi ̱ saꞌa̱ ndo̱? Kaneꞌe de̱ꞌón ná va̱ꞌa na. Ta na̱ ni ̱ na̱tiin yuꞌu̱, nda̱
kii. Ndios ni ̱ na̱tiin na, chi ̱ mií ná ni ̱
42 Tá sa̱ kuaꞌa̱n kuyati ra xíꞌín
ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ñayuú yóꞌo. Chi ̱ iin
tayií lóꞌo̱ ñoó noo̱ Jesús, ta kúú ra̱ ko̱ ndáya̱ꞌi tein mií ndó xaa̱n,
ni ̱ koon ñaá espíritu kini ñoó nda̱ ro̱ón kúú ra̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱
no̱ñóꞌo̱, ta ni ̱ saꞌání yi ̱ꞌí ñaáán. Dá Ndios ―kaá na̱.
ni ̱ saꞌanda Jesús choon noo̱án ña̱
ná ketaan kuaꞌa̱n. Dá ni ̱ ndu̱ va̱ꞌa Kaá Jesús ña̱ ña̱yuu ko̱ na̱á xíꞌín ná,
na tayií lóꞌo̱ ñoó. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo no̱ón kúú na̱ ndíta xoo mií ná
ñaá ná noo̱ tatá xi ̱. 43 Kúú ni ̱ naá
49 Dáni ̱ kaa ta̱ naní Juan xíꞌín ná:
iní ndidaá ña̱yuu ndíta ñoó sa̱ꞌá ―Maestro, ni ̱ xini nduꞌu̱ iin ta̱a
ña̱ ndato ni ̱ kee Ndios. taó espíritu kini xíꞌín kuu̱ mií ní.
141 San Lucas 9, 10
Tído ko̱ xíonoo taꞌon ra xíꞌín yó, 58 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱tuu va nduꞌu̱ ra̱. ―Kanaꞌón ña̱ ió va káo̱ noo̱ ñóꞌo
50 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ndikuii, ta ió taꞌani táka̱ noo̱ ñóꞌo
―Ná dáꞌa ni chituu ndó ra̱, chi ̱ na̱ laa. Tído na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo
ko̱ na̱á xíꞌá, no̱ón kúú na̱ ndíta xoo ni noo̱ kanóo dini ̱ ná ko̱ó.
yo̱. 59 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín iin ka̱ ta̱a ñoó:
koꞌo̱n ndaa̱ na̱ nda̱ ñoo Jerusalén. ―Dánkoo na̱ kúú ndi ̱i ná dándu̱xi
52 Dá ni ̱ ta̱ndaꞌá ná dao ta̱a kuaꞌa̱n ra̱
ñaá dao ka̱ na̱ kúú ndi ̱i. Tído yoꞌó,
noo̱. Dá ni ̱ saa̱ ra̱ ni ̱ ku̱ꞌu ra iin ñoo kuaꞌán kanooón dánaꞌo̱n no̱ó ña̱yuu
lóꞌo̱ nákaa̱ chí kuendá Samaria diꞌa, ndi kee na ndu̱ꞌu na ti ̱xi ndáꞌa̱
dá kenduu ra̱ noo̱ kandei na, ni ̱ Ndios.
kaꞌán rá. 53 Tído ko̱ ní xíin taꞌon na̱
61 Dá ni ̱ kaa iin ka̱ ta̱a xíꞌín ná:
ñoo ñoó natiin ñaá ná, chi ̱ ni ̱ ―Tatá, kóni ̱i ̱ kanooi xíꞌín mií ní,
ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ chí Jerusalén diꞌa tído dinñóꞌó ka̱ konó ní ná koꞌi ̱n
va chíkaꞌanda na̱ koꞌo̱n na̱. 54 Tá ni ̱
kasto̱ꞌin xíꞌín na̱ veꞌi, dá ná kasaa̱i ̱,
ka̱ndaa̱ ini Jacobo xíꞌín Juan ña̱ ni ̱ koꞌo̱.
kee ña̱yuu ñoó dión, dá ni ̱ kaa ra̱ 62 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ña̱yuu, diꞌa ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ dáka̱ki ñaá ka̱xi satoꞌo yo̱ Jesús oni ̱ diko
ná. uxi ̱ ka̱ ta̱a. Dá ni ̱ ta̱ndaꞌá ná uu̱ rá
Dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱ ñoo. uu̱ ra̱ koꞌo̱n ra̱ ndidaá kúú ñoo xíꞌín
iin rá iin xíán no̱ó koꞌo̱n mií ná. 2 Dá
Diꞌa ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín dao ña̱yuu ni ̱ ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
kaꞌán kanoo xíꞌín ná ―Miía̱n ndaa̱ kuiti káa nda̱ꞌo ña̱ꞌa
57 Ta nani xíka na kuaꞌa̱n na̱ íchi ̱
dákée yó, tído cháá nda̱ꞌo kúú ta̱a
ñoó, dá ni ̱ kaa iin ta̱a xíꞌín Jesús: dákée ña, chi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu
―Tatá, iói ̱ ña̱ kanooi xíꞌín mií ní ndéi nduu ndu̱ꞌu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios,
ndeí kúú míí vá no̱ó koꞌo̱n ní. tído cháá vá kúú ta̱a dánaꞌa̱ noo̱ ná.
San Lucas 10 142
Sa̱ꞌá ño̱ó kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá
Ndios, na̱ kúú satoꞌo ña̱yuu ñoó, dá ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌí cháá ka̱ ví ndoꞌo
ná tandaꞌá ná cháá ka̱ ta̱a koꞌo̱n ra̱ na̱ ñoo ñoó o̱ du̱ú ña̱ ni ̱ ndoꞌo ña̱yuu
dánaꞌa̱ ra̱ no̱ó ña̱yuu na̱. 3 Kuaꞌán
kíni ni ̱ sa̱ ndei ñoo Sodoma tá sa̱
ndo̱ꞌó viti, tído noo̱ tándaꞌá yuꞌu̱ naꞌá.
ndo̱ꞌó koꞌo̱n ndo̱ kakuu ndó táto̱ꞌon
léko tein ndigüe̱ꞌí lobo. 4 Ta o̱ sa̱
Ndaꞌí kúu ví na̱ ndéi ñoo Corazín,
káneꞌe ndó léka̱ ndo̱ koꞌo̱n ndo̱, ni xíꞌín na̱ ndéi ñoo Betsaida, kaá Jesús
noo̱ kañoꞌo di ̱ꞌón ndo̱, ta ni dao ka̱ 13 ’¡Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, na̱ ndéi
ndisa̱ kayiꞌi ndó, ta ni o̱ sa̱ kákui ̱ta ñoo Corazín! Ta, ¡ndaꞌí kúu ví
tóo ndó kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ni ndo̱ꞌó, na̱ ndéi ñoo Betsaida! Chi ̱ tá
iin tóꞌón ña̱yuu íchi ̱ no̱ó koꞌo̱n ndo̱. ní kée yuꞌu̱ ña̱ náꞌano no̱ó ña̱yuu
5 Ta ndi káa mií vá veꞌe ni ̱ saa̱ ndo̱
ndéi ñoo Tiro xíꞌín ñoo Sidón
ni ̱ ku̱ꞌu ndó, dinñóꞌó diꞌa kaa ndo̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee yuꞌu̱ ña̱ náꞌano noo̱
xíꞌín na̱ ndéi veꞌe ñoó: “Ná kandei ndo̱ꞌó, ta kúú nda̱ sa̱ oon va ni ̱
va̱ꞌa ní.” 6 Tá ió iin káa ña̱yuu va̱ꞌa
na̱ndixi ndaꞌí na̱, ta ni ̱ na̱nde̱i ndaꞌí
veꞌe ñoó, dá kía̱n ná kandei va̱ꞌa na̱ noo̱ yaa̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱ndikó iní
ndisa na. Tído tá ko̱ó iin káa ña̱yuu na̱ sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na, ní kúu.
va̱ꞌa ndéi ñoó, dá kía̱n nandió ko̱o 14 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ná kasandaá kuu̱
ña̱ va̱ꞌa ñoó noo̱ mií vá ndó. 7 Ta mií keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu, dá
veꞌe ñoó ní kandei ndó. Ta keí ndó, kía̱n kaꞌí ka̱ ví ndoꞌo ndoꞌó o̱ du̱ú
ta koꞌo ndó ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ña̱yuu ndéi ñoo Tiro xíꞌín ñoo
xíꞌo na noo̱ ndo̱. Chi ̱ iin ta̱ kéchoon Sidón. 15 Ta ndoꞌó, na̱ ñoo
kánian ni ̱ꞌí ña̱ kúú ya̱ꞌi ra. Ná dáꞌa Capernaum xaa̱n viti, káꞌán ndó ña̱
ni tóó tuku nada̱on ndó veꞌe noo̱ nda̱ induú xi ̱nkuei ndó. Tído ndoꞌó
kandei ndó. 8 Ta ndi ndáa mií vá
kúú na̱ koꞌono niꞌini Ndios nda̱ ma̱á
ñoo no̱ó ni ̱ saa̱ ndo̱, ta ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa indayá.
na ndo̱ꞌó, dá kía̱n keí ní ndó ndi kúú 16 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ndin oni ̱
tiin saꞌa̱ ndú, ña̱ yóꞌo kidi niꞌini ndu, Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱sáa̱ oni ̱ diko
dá kanaꞌá ndó ña̱ ko̱ nátaꞌan ini uxi ̱ ta̱a ñoó
Ndios xiní na̱ ndo̱ꞌó. Tído kanaꞌá 17 Tá ni ̱ na̱ndió kuéi oni ̱ diko uxi ̱
ndó ña̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati va kuu̱ ndu̱ꞌu ta̱a yóꞌo ni ̱ ndi ̱sáa̱ ra̱ noo̱ choon ni ̱
ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios”, kaa ndo̱. saꞌa̱n ra̱, kúú kádii ̱ nda̱ꞌo ini ra̱. Dá
12 Ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ tá ná
ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús:
143 San Lucas 10
―Tatá, nda̱ espíritu kini seídóꞌo ―Ndikáꞌán ndi kúu ví na̱ xiní xíꞌín
ñaá tá saꞌándá ndu̱ choon noo̱án no̱ó ña̱ xiní mií ndó viti. 24 Chi ̱ káꞌi ̱n
xíꞌín kuu̱ mií ní. xíꞌín ndó ña̱ kua̱ꞌá ndava̱ꞌo profeta
18 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
xíꞌín rey ni ̱ kaꞌán rá koni ra̱ ña̱ xiní
―Jaa̱n, chi ̱ ni ̱ xini yuꞌu̱ ni ̱ ka̱nkao ndoꞌó viti, tído ko̱ ní xiní taꞌon raa̱n.
ña̱ uꞌu̱ nda̱ induú táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kánkao Ta ni ̱ kaꞌán rá kueídóꞌo ra to̱ꞌon
tasa. 19 Miía̱n ndaa̱ kuiti ni ̱ xi ̱ꞌoi
seídóꞌo ndó viti, tído ko̱ ní seídóꞌo
choon noo̱ ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ó ña̱ꞌa taꞌon raa̱n ―kaá na̱.
ndoꞌo ndó tá ná kuei ̱n nakána ndó
sa̱tá koo̱, xíꞌín ti ̱dóꞌo̱ma̱. Ta ni ̱ xi ̱ꞌo Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá
taꞌanii choon noo̱ ndo̱ ña̱ kandeé ndó ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee iin ta̱a kuendá Samaria
xíꞌín ndidaá ndée̱ kómí ña̱ uꞌu̱, ta ni 25 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi
iin ña̱ꞌa o̱ kándeé kendava̱ꞌan xíꞌín iin ta̱a dánaꞌa̱ ley, dá chi ̱ kóni ̱ ra̱
ndó. 20 Tído ná dáꞌa ni kadii ̱ téí ini
korndodó rá Jesús. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ seídóꞌo espíritu kini ñaá rá:
choon saꞌándá ndo̱. Diꞌa kadii ̱ cháá ―Maestro, ¿ndí ki ̱án kánian keei,
ka̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ sa̱ kándodó vá kuu̱ dá ni ̱ꞌí ña̱ kataki chíchíí?
ndo̱ noo̱ tuti Ndios nda̱ induú. 26 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
21 Dá ni ̱ na̱kutí Jesús xíꞌín ña̱ kádii ̱ ―Diꞌa va kaáa̱n: “Koni ̱ ndo̱ satoꞌo
ini na̱ ni ̱ kee Espíritu Ndios, dá ni ̱ yo̱ Ndios xíꞌín ndinoꞌo nío̱ ndo̱, xíꞌín
kaa na̱: ndinoꞌo ini mií ndó, xíꞌín ndidaá
―Kékáꞌano yuꞌu̱ mií ní, tatá Ndios, kúú ndée̱ ndo̱, xíꞌín ndidaá
mií ní kúú satoꞌo induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱ ña̱xintóni ̱ ndo̱. Ta kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá
yóꞌo, chi ̱ ni ̱ chi ̱káa̱ de̱ꞌé ní ña̱ yóꞌo ña̱yuu xi ̱ꞌín ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo
no̱ó na̱ ndi ̱chí, xíꞌín na̱ kátóni ̱ ini. Ta ndó xíꞌín míí ndó.”
ni ̱ naꞌa̱ nía̱n no̱ó na̱ ko̱ kátóni ̱ va̱ꞌa 28 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ini. Jaa̱n, ki ̱ꞌo dión ni ̱ kee ní, tatá, ―Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni ̱ na̱ndió néꞌón ña̱
chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ na̱taꞌan ini mií ní. ni ̱ nda̱to̱ꞌín yo̱ꞌó. Kuaꞌán viti, ta
22 ’Ta ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ na̱ki ̱ꞌo tatá
keeón ña̱, dá kono̱n kataki chíchón.
Ndios no̱ó yuꞌu̱. Ta ni iin tóꞌón 29 Dá ni ̱ ndukú ta̱a ñoó ndi kee ra
ña̱yuu ko̱ náꞌá ndá yoo kúú de̱ꞌe kendaa̱ ra̱ ña̱ káꞌán mií rá. Kúú ni ̱
Ndios, chi ̱ iin tóꞌón dini ̱ miíó tatá kaa ra̱ xíꞌín Jesús:
Ndios kúú na̱ náꞌá ñaá. Ta ni iin ―¿Ndá yoo kúú ña̱yuu xi ̱ꞌín yuꞌu̱
tóꞌón ña̱yuu ko̱ náꞌá tatá Ndios, chi ̱ ñoó?
iin tóꞌón dini ̱ de̱ꞌe va na kúú na̱ náꞌá 30 Dá ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín rá:
ñaá, xíꞌín na̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini de̱ꞌe Ndios ―Iin kuu̱ dá ni ̱ keta iin ta̱a ñoo
naꞌa̱ na̱ noo̱ ―kaá na̱. Jerusalén. Dá ni ̱ kee ra ko̱noo ra
23 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o na ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé
kuaꞌa̱n ra̱ íchi ̱ kuaꞌa̱n chí ñoo Jericó
ná no̱ó ta̱a xíonoo xíꞌín ná, dá ni ̱ diꞌa. Ta íchi ̱ ñoó ni ̱ ka̱nkuei ta̱ kui ̱ꞌíná
kaa na̱ xíꞌín sa̱va̱ꞌa mií vá ta̱a ñoó: ni ̱ tiin ñaá rá. Kúú ni ̱ taxí vichí ñaá rá.
San Lucas 10, 11 144
Ta kúú ni ̱ kani kini ñaá rá. Sa̱ nda̱ kuu ta ñoó ió iin ñáꞌa̱ naní Marta. Ta ni ̱
ra̱. Dá ni ̱ kee ta̱ kui ̱ꞌíná ñóó kuaꞌa̱n ra̱. na̱tiin va̱ꞌán Jesús veꞌán. 39 Ta ió iin
ñoó, dá ni ̱ kao noo ra̱án iin dáꞌo̱n. Dá kía̱n ndáya̱ꞌi cháá ka̱. Ta ño̱ó kía̱n ni ̱
ni ̱ chi ̱nóo ñaá rá sata̱ burro ra̱ néꞌe ra ka̱xi María yóꞌo, ta ni iin tóꞌón
kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni ̱ saa̱ ra̱ iin veꞌe noo̱ ña̱yuu ko̱ kánian ketéin noo̱ xí
kídi ̱ ña̱yuu xíka íchi ̱ ñoó. Dá ni ̱ sa̱ io kueídóꞌo xi yuꞌu̱ ―kaá na̱.
ra̱ ni ̱ sa̱ ndaa ñaá rá. 35 Tá ni ̱ tu̱u noo̱
iin ka̱ kuu̱ ni ̱ kasa̱ndaá hora koꞌo̱n ra̱. Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
Dá ni ̱ taó rá uu̱ di ̱ꞌón plata, dá ni ̱ xi ̱ꞌo ndi kee yó kaꞌa̱n yo̱ xíꞌín Ndios
raa̱n noo̱ satoꞌo veꞌe ñoó. Dá ni ̱ kaa ra̱
11
1 Diꞌa ni ̱ kuu tá nákaa̱ Jesús
xíꞌín rá: “Kee ní ña̱ mani ̱ koto ní ta̱a káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios iin xíán.
yóꞌo. Tá ni ̱ ka̱ndaa ní cháá ka̱ di ̱ꞌón Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios,
mií ní ni ̱ xito ní ra̱, dá tá ná nandió dá ni ̱ kaa iin ta̱a xíonoo xíꞌín ná
ko̱oi, dá nandió néꞌi di ̱ꞌón ní”, kaá ra̱. ñóó:
36 Ta viti, ¿ndí káa iin ta̱a noo̱ ndin oni ̱
―Tatá, dánaꞌa̱ ní no̱ó nduꞌu̱ ndi
ta̱a yóꞌo náꞌa̱ ña̱ miía̱n ndaa̱ ndisa kee ndu kaꞌa̱n ndu̱ xíꞌín Ndios
ña̱yuu xi ̱ꞌín rá kúú ta̱a ni ̱ da̱rkueꞌe̱ ta̱ táto̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ Juan no̱ó ta̱a sa̱
kui ̱ꞌíná ñóó, káꞌán yoꞌó? xi ̱onoo xíꞌín ná.
37 Dá ni ̱ kaa ta̱ dánaꞌa̱ ley ñoó:
2 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
―Táꞌa̱n ra̱ ni ̱ kuꞌu̱ ini sa̱ꞌá ta̱ ni ̱ ―Tá kuaꞌa̱n ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín
ta̱rkueꞌe̱ ñoó. Ndios, diꞌa kaa ndo̱ xíꞌín ná:
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: Tatá mií nduꞌu̱, na̱ ió induú,
―Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani kuaꞌán yo̱ꞌó ná natiin kuu̱ mií ní ndidaá
keeón. táꞌa̱n ña̱ñóꞌó.
Ta ná kii ní dándáki ní ñayuú
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ io Jesús veꞌe yóꞌo.
Marta xíꞌín María Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ní ña̱ kóni ̱ ní
38 Dá ni ̱ kee Jesús sá xíka na
induú xaa̱n, ki ̱ꞌo dión taꞌani ná
kuaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱ saa̱ na̱ iin ñoo lóꞌo̱, koo no̱ñóꞌo̱ yóꞌo.
145 San Lucas 11
3 Ta ki ̱ꞌo ní ña̱ xínñóꞌó nduꞌu̱ keí náꞌá taꞌon ndó ña̱ sa̱ kaá ka̱ ví tatá
ndú iin iin kuu̱ kuu̱. Ndios, na̱ ió induú? Chi ̱ ki ̱ꞌo na
4 Ta káꞌano koo ini ní sa̱ꞌá kua̱chi Espíritu ii ̱ ná noo̱ ndi ndáa na̱ xíka̱
ndu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xíꞌo káꞌano ñaá noo̱ ná ―kaá Jesús.
taꞌani ini nduꞌu̱ sa̱ꞌá na̱ yáꞌa
noo̱ ndú. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaa dao ña̱yuu ña̱
Ta o̱ sa̱ kónó ní kue̱i ndu no̱ó taó Jesús espíritu kini kée ña̱ uꞌu̱
kua̱chi, ta dáka̱ki ní nduꞌu̱ no̱ó 14 Iin kuu̱ nákaa̱ Jesús taó na̱ iin
yéꞌí, ta sa̱ kánduꞌu̱ váí kídi ̱i ̱ xíꞌín de̱ꞌi korndodó ná Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xika̱
noo̱ xíto. Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon na̱ ña̱ ná kee na iin ña̱ꞌa ndato chí
nako̱oi ki ̱ꞌoi ña̱ noo̱o̱n.” 8 Tído va̱ꞌará
induú. 17 Tído sa̱ náꞌá vá Jesús ndi
ná o̱ náko̱o na ki ̱ꞌo naa̱n noo̱ ndo̱ nákani ini na̱. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ná:
sa̱ꞌá ña̱ kúú ná amigo ndo̱, tído sa̱ꞌá ―Kanaꞌá ndó ña̱ tá naá táꞌan iin
ña̱ káꞌa̱n téí ndo̱ ndíta ndó, sa̱ꞌá ño̱ó rey xíꞌín ña̱yuu dándáki ra, dá kía̱n
nako̱o na ki ̱ꞌo na ña̱ xínñóꞌó ndó. naá vá choon néꞌe ra. Ta tá táꞌa̱nda̱
9 Tído yuꞌu̱ káꞌa̱n xíꞌín ndó, kaka̱ ndo̱
táꞌan ña̱yuu ndéi ini iin veꞌe, dá kía̱n
ña̱ xínñóꞌó ndó noo̱ Ndios, ta kúú naá vá noo̱ ndéi na. 18 Ta dión taꞌani
niꞌi ̱ vá ndóa̱n. Nandukú ndóa̱n, ta ndoꞌo ña̱ uꞌu̱ mií no̱ó tá kasáꞌá
kúú niꞌi ̱ vá ndóa̱n. Dákásá ndó yéꞌé, taꞌa̱nda̱ táꞌan xíꞌín ña̱ kéchóon noo̱án,
ta kúú nono̱ váán noo̱ ndo̱. 10 Dá chi ̱ chi ̱, ¿ndi koo kaka choon néꞌan? Tído
ndidaá na̱ xíka̱an ̱ , ta niꞌi ̱ náa̱n. Ta ndoꞌó kúú ra̱ káꞌa̱n ña̱ xíꞌín choon ni ̱
ndidaá na̱ nándukú ñá, ta niꞌi ̱ náa̱n. xi ̱ꞌo Beelzebú taó yuꞌu̱ espíritu kini
Ta ndidaá na̱ dákásá yéꞌé, ta nono̱án kéchóon noo̱án. 19 Chi ̱ tá taó yuꞌu̱
nduu̱ keí xí, ¿á xíꞌo ndó iin ti ̱dóꞌo̱ma̱ yuꞌu̱ espíritu kini xíꞌín choon ni ̱ xi ̱ꞌo
noo̱ xí? 13 Ko̱ó, dá chi ̱ va̱ꞌará kúú
Ndios noo̱í, dá kía̱n kanaꞌá ndó ña̱
ndó ña̱yuu kíni, tído ti ̱ꞌa ndó ki ̱ꞌo miía̱n ndaa̱ kuiti sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá va
ndó ña̱ va̱ꞌa no̱ó de̱ꞌe ndó. ¿Á ko̱ kuu̱ ndu̱ꞌu ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios.
San Lucas 11 146
ra xíꞌín espada, dá kía̱n ni iin tóꞌón Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá
ña̱yuu o̱ kúu ku̱ꞌu kiꞌin kuíꞌíná ná ña̱yuu xíka̱ ña̱ kee na iin ña̱ ndato
ña̱ꞌa ió noo̱ rá. 22 Tído tá ni ̱ ka̱sáa̱ iin
29 Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá sóꞌóní táꞌan
ka̱ ta̱a ndakí cháá ka̱ noo̱ ió ra̱, dá ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó kuaꞌa̱n na̱ noo̱ íin
kía̱n vaá óon va kandeé rá xíꞌín rá, Jesús. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá Jesús káꞌa̱n na̱
ta kuio ndaa ndiꞌi ra espada ra̱, xíꞌín ná:
táꞌa̱n ña̱ sa̱ ka̱ndeé iní ra̱ sa̱ chindeé ―Ña̱yuu kíni nda̱ꞌo kúú ndoꞌó, na̱
ñaá, ta dasá ndíꞌi ra ña̱ sa̱ komí ta̱a ndéi tiempo viti, dá chi ̱ xíka̱ ndo̱ ña̱
ñoó. 23 Ta na̱ ko̱ ndíta xoo yuꞌu̱,
kee yuꞌu̱ iin ña̱ ndato, dá kandía
no̱ón kúú na̱ xiní uꞌu̱ ñaá. Ta na̱ ko̱ ndó yuꞌu̱. Tído ni iin tóꞌón ña̱ ndato
chíndeé yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ kéei, no̱ón kúú o̱ kéei noo̱ ndo̱, sa̱va̱ꞌa ña̱ ndato ni ̱
na̱ dátu̱ú diꞌa ñaá. kee Ndios xíꞌín Jonás kúú ña̱ ndato
koni ndo̱ ndoꞌi. 30 Chi ̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee
Diꞌa ndóꞌo iin ta̱a tá nándió ko̱o Ndios iin ña̱ ndato xíꞌín Jonás tá ni ̱
espíritu kini nákaa̱aṉ ini ra̱ ta̱ndaꞌá ñaá ná ni ̱ saꞌa̱n na̱ ñoo
24 ’Tá kéta iin espíritu kini ini iin
káꞌano naní Nínive, ki ̱ꞌo dión taꞌani
ta̱a, dá kía̱n kuaꞌa̱n iin xíán no̱ó i ̱chí kee na iin ña̱ ndato xíꞌín na̱ ni ̱ nduu
ndukúán noo̱ naniꞌi ̱ ndée̱án. Tído tá ta̱a ñayuú yóꞌo noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ ndéi
ko̱ náni ̱ꞌán noo̱ naniꞌi ̱ ndée̱án, dá tiempo viti.
kásáꞌá nákani inia̱n: “Nandió ko̱o 31 ’Ta nakuii ̱n ndichi ñáꞌa̱ sa̱
tukui noꞌi ̱ veꞌe no̱ó ni ̱ ketai ve̱ii”, da̱ndáki chí Sur diꞌa tá ná kasandaá
kaáa̱n. 25 Tá ni ̱ na̱sáa̱an
̱ ni ̱ ndu̱ꞌan ini kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá
ta̱a no̱ó ni ̱ sa̱ ioa̱n, kúú ndato ni ̱ ña̱yuu, ta kaꞌa̱n kua̱chián sa̱ꞌá ña̱yuu
na̱tuꞌán, ta ñóchí vii káaan. 26 Dá ndéi tiempo viti, dá chi ̱ nda̱ noo̱
kuaꞌa̱n kuakaan usa̱ ka̱ espíritu kini xíká cháá ka̱ ñayuú yóꞌo ni ̱ kixián ni ̱
cháá ka̱ o̱ du̱ú miíán, dá nasaa̱an ̱ seídóꞌán ña̱ ndi ̱chí rey Salomón. Ta
ndu̱ꞌan kañoꞌan ini ta̱a ñoó. Ta kúú iin ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kúú na̱ íin
kaꞌí ka̱ ví kasáꞌá ndoꞌo nío̱ rá o̱ du̱ú káꞌa̱n xíꞌín ndó vitíꞌón o̱ du̱ú rey
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ ndoꞌo nío̱ rá sa̱ kee Salomón ñoó. 32 Ta dión taꞌani
espíritu kini mií no̱ó ñoó ―kaá Jesús. nakui ̱ta ndichi ña̱yuu ni ̱ sa̱ ndei ñoo
Nínive tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱
Ndikáꞌán ví ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu, ta kaꞌa̱n kua̱chi
ta kée na choon saꞌándáa̱n, kaá Jesús na sa̱ꞌá ña̱yuu ndéi tiempo viti. Dá
27 Tein káꞌa̱n na̱ to̱ꞌon yóꞌo, kúú ni ̱
chi ̱ tá ni ̱ da̱náꞌa̱ Jonás to̱ꞌon va̱ꞌa
ka̱yuꞌú vá iin ñáꞌa̱ tein ña̱yuu kuáꞌa̱ saꞌa̱ Ndios noo̱ ná, ta kúú ni ̱
ñoó: na̱ndikó vá iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi sa̱ kee
―Ndikáꞌán ndi kúu ví ñáꞌa̱ ni ̱ na. Ta iin ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kúú
da̱káki mií ní, na̱ ni ̱ da̱chíchí mií ní. na̱ íin káꞌa̱n xíꞌín ndó vitíꞌón o̱ du̱ú
28 Dá ni ̱ kaa Jesús:
Jonás ―kaá Jesús.
―Ndikáꞌán ndi kúu cháá ka̱ ví na̱
seídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta kée na choon Káꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá ña̱ dátoo̱n noo̱ yo̱
saꞌándáa̱n. Dá ni ̱ kaa taꞌani na:
147 San Lucas 11
katoo̱an ̱ no̱ó ña̱yuu kásaa̱ veꞌe na. xaa̱n, dá chi ̱ xíꞌo ndó noo̱ Ndios uxi ̱
34 Ta nduchí nóó ndo̱ kúú táto̱ꞌon iin
nduꞌú mi ̱no noo̱ iin iin ciento nduꞌú
ñóꞌo̱ nákaa̱ tóo̱n ñíi ̱ ndo̱, ña̱ dátoo̱n ña̱ kána no̱ñóꞌo̱ ndo̱. Ta dión taꞌani
nío̱ ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá va̱ꞌa nduchí kée ndó xíꞌín yuku̱ lo̱tá xíꞌín dao ka̱
nóó ndo̱, dá kía̱n iin níí vá túu noo̱ yuku̱ xíti ndó. Tído dánkoo xoo ndó
ndo̱. Tído tá ko̱ váꞌa nduchí nóó ña̱ kee ndó ña̱ ndaa̱ xíꞌín ña̱yuu xi ̱ꞌín
ndo̱, dá kía̱n iin níí vá ñíi ̱ ndo̱ íin ndó, ta ko̱ kóni ̱ ndo̱ Ndios. Chi ̱ ña̱
naá. 35 Sa̱ꞌá ño̱ó kaon koo ndó, dá
yóꞌo taꞌani kánian kee ndó, tído ná
kía̱n ná dáꞌa ni ndaꞌo̱ ña̱ tóo̱n nákaa̱ dáꞌa ni dánkoo xoo ndó kee ndó dao
ini nío̱ ndo̱, chi ̱ oon ni nakuii ̱n naá ka̱ ña̱ kée ndó ñoó. 43 Ndaꞌí kúu ví
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús sa̱ꞌá ña̱ xíꞌín ndoꞌó, ta̱ fariseo xaa̱n! ¡Ndoꞌó
kini kée ta̱ fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley kúú ta̱a uu̱ noo̱! Chi ̱ kúú ndó táto̱ꞌon
37 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n Jesús, dá ni ̱
iin yái ̱ ndi ̱i ko̱ túu nákaa̱, ta
seí ndaꞌí iin ta̱ fariseo noo̱ ná ña̱ ná chíkaꞌanda ve̱i kúu ña̱yuu sata̱án, ta
koꞌo̱n na̱ xíꞌín rá kasáꞌan na veꞌe ra. ko̱ xíꞌo na kuendá ña̱ nákaa̱an ̱ ―kaá
Dá tá ni ̱ saa̱ na̱, dá ni ̱ ku̱ꞌu na ni ̱ sa̱ na̱.
ko̱o na mesa. 38 Ta kúú ni ̱ naá vá iní
45 Dá ni ̱ kaa iin ta̱ dánaꞌa̱ ley ñoó:
ta̱ fariseo ñoó tá ni ̱ xini ra̱ ña̱ ko̱ ní ―Maestro, xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n ní
nákata na ndáꞌa̱ ná xíꞌín ña̱ñóꞌó xaa̱n dárꞌuꞌu̱ taꞌani ní nduꞌu̱.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée mií rá, dá kasáꞌan 46 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
mií ndó, chi ̱ xíni ̱ ndi ki ̱ꞌo ka̱ ví yakó náo̱ sa̱á kañoꞌo lásá profeta, na̱ ni ̱
nío̱ ndo̱, chi ̱ ni ̱ na̱kutí ndó xíꞌín saꞌání na̱ yatá veꞌe ndó. 48 Ña̱ yóꞌo
ndidaá ña̱ kini xíꞌín ña̱ ko̱ váꞌa. xíꞌo ña̱ kándaa̱ inio̱ ña̱ nátaꞌan vá ini
40 ¡Nandeé ka̱ vía̱n xi ̱xi ndó! ¿Á ko̱
ndo̱ xiní ndo̱ ña̱ ni ̱ kee na̱ yatá veꞌe
náꞌá ndó ña̱ Ndios, na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ñíi ̱ ndó xíꞌín na̱ ni ̱ sa̱ kuu profeta Ndios,
ndo̱ sata̱ véꞌe, no̱ón taꞌani kúú na̱ ni ̱ dá chi ̱ miía̱n ndaa̱ ndisa no̱ón ni ̱
ka̱va̱ꞌa nío̱ ndo̱? 41 Sa̱ꞌá ño̱ó ndinoꞌo
saꞌání ñaá, ta ndoꞌó ndéi káva̱ꞌa náo̱
San Lucas 11, 12 148
Ta kaꞌání ña̱yuu ñoó dao na, ta ñóꞌo de̱ꞌé, daí ña̱ natu̱uan. Ta
kendava̱ꞌa na xíꞌín dao ka̱ na̱”, kaá ndidaá vá ña̱ꞌa kéde̱ꞌé ña̱yuu,
na̱. 50 Sa̱ꞌá ño̱ó ndaka̱ Ndios kuendá
kasandaáa̱n ña̱ natu̱uan. 3 Ta dión
no̱ó ña̱yuu ndéi tiempo viti sa̱ꞌá nii ̱ taꞌani, ndidaá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n de̱ꞌé ndó
ndidaá kúú profeta na̱, táꞌa̱n kirá ni ̱ noo̱ íin naá, natu̱uan noo̱ tóo̱n. Ta
xita̱ nda̱ ni ̱ ka̱sáꞌá saꞌa̱ ñayuú yóꞌo. ndidaá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n kayá ndó saꞌa̱
51 Chi ̱ kánian ki ̱ꞌo ndó kuendá sa̱ꞌá
dóꞌo iin ña̱yuu ini veꞌe, ño̱ó kía̱n
nii ̱ Abel, ta nda̱ sa̱ꞌá nii ̱ Zacarías, na̱ nda̱ dini ̱ véꞌe dikó kanóo na kayuꞌú
ni ̱ xiꞌi ̱ yéꞌé ño̱ꞌo, yati noo̱ náa̱ noo̱ ná ki ̱ꞌo na kuendá sa̱ꞌán.
dóko̱ ta̱ duti ̱ ña̱ꞌa noo̱ Ndios. Miía̱n
ndaa̱ kuiti káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ndaka̱ Ná o̱ sa̱ yu̱ꞌú yo̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu
Ndios kuendá no̱ó ña̱yuu ndéi 4 ’Ta ndoꞌó, amigo miíi ̱, ná dáꞌa ni
tiempo viti saꞌa̱ ndidaá profeta ni ̱ yu̱ꞌú ndo̱ na̱ kandeé kaꞌání yikí ko̱ño
xiꞌi ̱ sa̱ naꞌá. ndo̱, dá tá ni ̱ ndiꞌi, ni iin ña̱ꞌa o̱
52 ’Ndaꞌí kúu ví ndo̱ꞌó, ta̱ dánaꞌa̱
kándeé ná kee na xíꞌín ndó. 5 Tído
ley, dá chi ̱ sadí ndo̱ no̱ó ña̱yuu ña̱ ná kasto̱ꞌin xíꞌín ndó ndá yoo kúú
natiin na ña̱ ndichí xíꞌo Ndios, chi ̱ ni na̱ kánian yu̱ꞌú ndisa ndó: kánian
mií ndó ko̱ kómí ña̱ ndi ̱chí Ndios, ta yu̱ꞌú ndo̱ na̱ kómí choon ña̱ tandaꞌá
sadí ndo̱ no̱ó ña̱yuu natiin naa̱n ná ndoꞌó koꞌo̱n ndo̱ kañoꞌo ndó
―kaá na̱. indayá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ xiꞌi ̱ yikí ko̱ño
53 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ ña̱ yóꞌo,
ndo̱. Ta káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ na̱ yóꞌo
kúú ni ̱ ka̱ryíí nda̱ꞌo ta̱ dánaꞌa̱ ley kúú na̱ kánian yu̱ꞌú ndo̱. 6 ¿Á ko̱
xíꞌín ta̱ fariseo. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá díkó taꞌon ña̱yuu oꞌo̱n laa kuálí sa̱ꞌá
dátaꞌán ñaá rá, chi ̱ ni ̱ ka̱sáꞌá uu̱ di ̱ꞌón kuálí? Va̱ꞌará ki ̱ꞌo dión nóo
ndáto̱ꞌón ndichí ñaá rá sa̱ꞌá kua̱ꞌá ya̱ꞌi rí, tído ko̱ nándodó taꞌon Ndios
nda̱ꞌo ña̱ꞌa, 54 chi ̱ ndúkú rá ndi kee
saꞌa̱ ni iin rí. 7 Ta ndoꞌó, nda̱ idí dini ̱
ra dátu̱ú ñaá rá, dá ya̱ꞌa na no̱ó ndo̱ náꞌá Ndios ndidaá kúú. Sa̱ꞌá
to̱ꞌon káꞌa̱n na̱, dá niꞌi ̱ rá ndi koo ño̱ó o̱ sa̱ yu̱ꞌú ndo̱, chi ̱ ndáya̱ꞌi cháá
kaꞌa̱n kua̱chi ra saꞌa̱ ná no̱ó ta̱ néꞌe ka̱ ndo̱ noo̱ ná o̱ du̱ú kuaꞌa̱ laa
choon. kuálí.
Ndidaá ña̱ꞌa kéde̱ꞌé yo̱ xíꞌín ña̱ káꞌa̱n Ná o̱ sa̱ yu̱ꞌú yo̱ kaꞌa̱n yo̱ ña̱ kúú yó
kayá yó natu̱uan kuendá Jesús no̱ó ña̱yuu
12
1 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo mil ña̱yuu
8 Dá ni ̱ kaa taꞌani Jesús:
ni ̱ na̱taka noo̱ ió Jesús. Sa̱ꞌá ―Káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa
ño̱ó ni ̱ ka̱sáꞌá seí níꞌini táꞌan ña̱yuu ña̱yuu káꞌa̱n ña̱ kúú ná kuendá yuꞌu̱
ñoó sa̱ꞌá ña̱ kuaꞌa̱ téí kúú ná. Dá ni ̱ noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dión taꞌani kee
ka̱sáꞌá Jesús káꞌa̱n na̱ xíꞌín sa̱va̱ꞌa yuꞌu̱, na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, chi ̱
ta̱a xíonoo xíꞌín ná, ta kaá na̱: kaꞌi ̱n saꞌa̱ ná ña̱ kúú ná kuendái ̱ no̱ó
149 San Lucas 12
na̱ kúú ángel kéchóon noo̱ Ndios. ña̱ ni ̱ kana noo̱ xítió?” 18 Dá ni ̱ kaa
9 Ta ndi ndáa na̱ ndáta̱ saꞌa̱ yúꞌu̱ noo̱ ra̱: “Diꞌa va keeá, tá dáá. Koꞌo̱
dao ka̱ ña̱yuu, dá kía̱n ki ̱ꞌo dión nakanio̱ yáka̱ kuálí káa, ta
taꞌani ndata̱ yuꞌu̱ saꞌa̱ ná no̱ó na̱ kúú ndenáꞌano cháá ka̱ yo̱án. Ta ñoó
ángel kéchóon noo̱ Ndios. 10 Ta ndi taán va̱ꞌa yó ndi ndiꞌi ña̱ꞌa ni ̱ kana
ndáa na̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ no̱ñóꞌo̱ yo̱. Ta ñoó taꞌani nataán
ni ̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo, kuu va ki ̱ꞌo va̱ꞌa yó ndidaá ka̱ ña̱ꞌa néꞌe va̱ꞌa yó.
káꞌano ini Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱. 19 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá kaa yo̱ xíꞌín nío̱ yo̱:
Tído ndi ndáa na̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa Viti kía̱n kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa néꞌe va̱ꞌa
sa̱ꞌá na̱ kúú Espíritu ii ̱ Ndios, no̱ón yó keta vaan kasáꞌan yó kua̱ꞌá nda̱ꞌo
kúú na̱ o̱ kúꞌu̱ káꞌano taꞌon ini Ndios kuia̱. Ná naniꞌi ̱ ndée̱ yo̱, ná kasáꞌan
saꞌa̱. 11 Tá ndaka ña̱yuu ndo̱ꞌó
yó, ná koꞌo yó, ná kadii ̱ ini yo̱ viti”,
kuaꞌa̱n na̱ veꞌe noo̱ nátaka na̱ o no̱ó káꞌán rá nákani ini ra̱. 20 Tído diꞌa
ta̱ néꞌe choon, o no̱ó ta̱ kómí choon, va ni ̱ kaa Ndios xíꞌín rá: “Iin ta̱a ko̱
o̱ sa̱ ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án kaꞌa̱n káꞌi ini kúú yoꞌó, dá chi ̱ mií sa̱kuaá
ndo̱ xíꞌín rá, o ndi kaa ndo̱ chindeé víti va kuuo̱n, ta ña̱ ni ̱ na̱taán váꞌón,
ndó mií ndó, 12 chi ̱ mií vá Espíritu ii ̱
¿xíni ̱ ndá yoo kasáꞌan vaan?” 21 Ki ̱ꞌo
Ndios kúú na̱ ki ̱ꞌo to̱ꞌon kaꞌa̱n ndo̱ dión vá ndóꞌo ña̱yuu tá táxi va̱ꞌa na
mií hora daá ñóó. ña̱ kui ̱ká kakuu ña̱ꞌa mií ná, tído ko̱
kuíká taꞌon na noo̱ Ndios ―kaá
Ná o̱ sa̱ kátoó téí yo̱ ña̱ kui ̱ká Jesús.
13 Dá ni ̱ kaa iin ta̱a nákaa̱ tein
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó xíꞌín Jesús: Ndios kúú na̱ ndáka ñaá
―Maestro, kaꞌa̱n ní xíꞌín ñanii ̱ ná 22 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a xíonoo
ki ̱ꞌo xi ta̱ꞌí, ña̱ kánian ni ̱ꞌí no̱ó ña̱ ni ̱ xíꞌín ná:
da̱nkoo tatá ndu̱ noo̱ ndú. ―Sa̱ꞌá ño̱ó ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, o̱ sa̱
14 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án kasáꞌan ndó,
―¿Ndá yoo ni ̱ chi ̱kani yuꞌu̱ ña̱ dá kataki ndo̱, ta ni saꞌa̱ dáꞌo̱n kandii
kakuui iin ta̱a keyíko̱ saꞌa̱ ndo̱ꞌó, o ndó, dá kada̱ꞌi ñíi ̱ ndo̱. 23 Chi ̱ ió ña̱ꞌa
ña̱ kaꞌandai ̱ ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, káꞌón? ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kee ndó nani takí ndo̱
15 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱
o̱ du̱ú ña̱ kasáꞌan oon ni ndó. Ta ió
ñoó: ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi cháá ka̱ xínñóꞌó ñíi ̱ ndo̱ o̱
―Kandaa ndo̱ mií ndó. O̱ sa̱ kátoó du̱ú dáꞌo̱n kandixi ndó. 24 Kande̱ꞌé ndó
téí ndo̱ ña̱ kui ̱ká, dá chi ̱ va̱ꞌará ná táto̱ꞌon ndóꞌo ti ̱ka̱ká, chi ̱ ni ko̱ chíꞌi rí
koo kua̱ꞌá ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, o̱ kíꞌo taꞌan tata, ni ko̱ dákée rí, ta ni no̱ó taán va̱ꞌa
vaan ña̱ kandei va̱ꞌa ndó. ría̱n, ta ni yáka̱ ri ̱ ko̱ó. Tído xíto va
16 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan na iin ña̱ꞌa
ñaá Ndios. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱
xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱, ta kaá na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ndo̱ꞌó o̱ du̱ú laa?
xíꞌín ña̱yuu ñoó: 25 ¿Ndi ndáa ndó kandeé kuaꞌano iin
―Ni ̱ sa̱ io iin ta̱ kui ̱ká, ta kua̱ꞌá kondo̱ ndáꞌa̱ cháá ka̱ sa̱ꞌá ña̱ ndíꞌi ini
nda̱ꞌo ña̱ꞌa ni ̱ kana no̱ñóꞌo̱ rá. 17 Dá ndo̱? 26 Ni ña̱ nóo yóꞌo o̱ kándeé ndó
ni ̱ ka̱sáꞌá rá nákani ini ra̱: “¿Ndí koo kee ndó, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa ndíꞌi téí ini
ví viti, chi ̱ ko̱ó veꞌe no̱ó nde̱e va̱ꞌa ndo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱ꞌa?
San Lucas 12 150
sáꞌano torí ndiꞌindi káa yúku̱, chi ̱ ko̱ kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin ta̱a
kéchóon taꞌan vaan, ta ni ko̱ kéchóon veꞌe ndáti ra ndusaa̱ satoꞌo
káva̱ꞌan dáꞌo̱n kandixian. Tído yuꞌu̱ ra̱, chi ̱ kuaꞌa̱n na̱ iin víko̱ tándaꞌa̱.
káꞌa̱n xíꞌín ndó ña̱ ni rey Salomón, Sa̱ꞌá ño̱ó tá dákásá ná yéꞌé ni ̱ ndu̱sáa̱
va̱ꞌará ndidaáa̱n ta̱ kui ̱ká ni ̱ sa̱ kuu na̱, kúú sa̱ yachi ̱ vá sónó rá yéꞌé ñóó
ra, tído ko̱ ní sá ndixi va̱ꞌa ra táto̱ꞌon ndu̱ꞌu na. 37 Ndikáꞌán ví ta̱a kéchóon
ki ̱ꞌo ndato téí káa torí ndiꞌindi yóꞌo. tá ni ̱ na̱tiin ñaá satoꞌo ra̱ ndéi nduu
28 Ta ki ̱ꞌo dión kée Ndios xíꞌín ita,
ra̱ ndáti ñaá rá tá ni ̱ ndu̱sáa̱ na̱.
táꞌa̱n ña̱ káa yúku̱ kuu̱ víti, tído iin Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱
taa̱n, chiñóꞌo̱ na̱án ini xito̱. ¿Á ko̱ nachirkaa na iin dáꞌo̱n noo̱ noo̱ rá,
náꞌá ndó ña̱ ndato ka̱ ví chindeé ta chinde̱i na ra̱ mesa, dá ki ̱ꞌo na
Ndios ndo̱ꞌó, ta̱a cháá téí kándéé ini ña̱ꞌa kasáꞌan ra. 38 Dá chi ̱ va̱ꞌará dao
ña̱ yóꞌo ndíꞌi ndava̱ꞌo ini ña̱yuu ko̱ ndó ña̱ tá ná kandaa̱ ini iin satoꞌo
náꞌá Ndios. Tído tatá yo̱ Ndios kúú veꞌe ndá hora kasaa̱ ta̱ kui ̱ꞌíná veꞌe
na̱ náꞌá ña̱ xínñóꞌó ndó ndidaá ña̱ na, dá kía̱n koo nduu na̱ kandaa
yóꞌo. 31 Sa̱ꞌá ño̱ó diꞌa nandukú ndó
na̱án, ta o̱ kónó kuiíó na̱ ku̱ꞌu ta̱
ña̱ kañoꞌo ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, ta kui ̱ꞌíná ñóó kiꞌin kuíꞌíná rá ña̱ꞌa na.
kúú ndidaá taꞌani ña̱ yóꞌo koo noo̱ 40 Sa̱ꞌá ño̱ó kandei nduu taꞌani mií
chi ̱ ni ̱ na̱taꞌan ini tatá yo̱ Ndios ki ̱ꞌo Ná kakuu yó na̱ kéchóon ndaa̱
na ña̱ kañoꞌo ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ ná. noo̱ Ndios
33 Sa̱ꞌá ño̱ó di ̱kó ndó ña̱ ió noo̱ ndo̱,
41 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín ná:
ta chindeé ndó ña̱yuu kúndaꞌí, ta ―Tatá, ¿á sa̱va̱ꞌa noo̱ ndúꞌu̱ vá ni ̱
ki ̱ꞌo dión nataán váꞌa ndó ña̱ꞌa ndó na̱kani ní to̱ꞌon ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan ní
chí induú ini léka̱ ko̱ kúyatá, dá koo ñoó, o noo̱ ndidaá ní ña̱yuu ni ̱
ña̱ kui ̱ká ndó chí induú, chi ̱ ñoó kúú na̱kani nía̱n? ―kaá ra̱.
no̱ó ko̱ ndíꞌan, ta ni ta̱ kui ̱ꞌíná o̱ 42 Dá ni ̱ kaa na̱ kúú satoꞌo yo̱:
kúꞌu taꞌon ñoó, ta ni ti ̱kidi o̱ kúu ―¿Ndá yoo kúú iin ta̱ kéchóon
dánaá ñaá. 34 Dá chi ̱ noo̱ ió ña̱ kui ̱ká
ndaa̱, iin ta̱ ndísáꞌano, káꞌán ndó?
ndo̱, ñoó taꞌani nákaa̱ nío̱ ndo̱. Ro̱ón kúú ta̱a chikani na̱ kúú satoꞌo
ra̱ kaꞌanda ra̱ choon noo̱ dao ka̱ ta̱
Ná kandei nduu yo̱ kechóon yó kéchóon veꞌe na, dá ki ̱ꞌo ra ña̱ꞌa
noo̱ Ndios kasáꞌan dao ka̱ ta̱ kéchóon ñoó.
35 ’Koo ini ndo̱ kandei nduu ndo̱.
43 Ta ndikáꞌán ví ra̱ kéchóon ñoó tá
Ná nandíko̱ toon ti ̱xi ndó, ta daá ná ná ndusaa̱ satoꞌo ra̱, ta ni ̱ na̱tiin ñaá
151 San Lucas 12, 13
ná nákaa̱ ra̱ kée ra choon ni ̱ taꞌa̱nda̱ na̱ ko̱ kúú kuendá yuꞌu̱ xíꞌín uu̱ na̱
noo̱ rá. 44 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín
kúú kuendái ̱. O na̱á uu̱ na̱ ko̱ kúú
ndó ña̱ ki ̱ꞌo satoꞌo ra̱ choon noo̱ rá kuendái ̱ xíꞌín oni ̱ na̱ kúú kuendái ̱.
dándáki ra ndidaá ña̱ ió noo̱ ná. 53 Chi ̱ na̱á iin ra̱ kúú tatá xíꞌín de̱ꞌe
satoꞌo ta̱ kéchóon ñoó mií kuu̱ ko̱ ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó:
ndáti ñaá rá, mií hora ko̱ náꞌá rá. Ta ―Tá ni ̱ xini ndo̱ xínkuei viko̱ chí
kúú dándóꞌo naní na̱ nío̱ rá, ta xoo noo̱ kéta ndi ̱ndii, dá kaá ndo̱:
tandaꞌá ñaá ná koꞌo̱n ra̱ kakaa̱ ra̱ “Koon dai ̱ viti.” Ta kúú koon ndisa
noo̱ ñóꞌo dao ka̱ ta̱ ko̱ kéchóon rá. 55 Tá ve̱i tachi ̱ chí sur diꞌa, dá kaá
tído ko̱ ní sá io nduu taꞌon ra, ta ko̱ chi ̱ va̱ꞌa ti ̱ꞌa ndó kándaa̱ ini ndo̱ saꞌa̱
ní kée taꞌon ra choon ni ̱ taꞌa̱nda̱ noo̱ induú káa xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Sa̱ꞌá
rá, sa̱ꞌá ño̱ó kani nda̱ꞌo ñaá satoꞌo ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ kándaa̱ ini ndo̱ ndi
ra̱. 48 Tído tá ió iin ta̱a kéchóon, ta
kóni ̱ kaa ña̱ ndato xiní ndo̱ viti?
kée naá rá ña̱ ko̱ nátaꞌan ini satoꞌo
ra̱, ro̱ón kúú ra̱ cháá vá ketátá rá. Va̱ꞌa ka̱ ná kando̱o mani ̱ yo̱ noo̱
Chi ̱ na̱ ni ̱ niꞌi ̱ kuaꞌa̱ choon, no̱ón kúú Ndios viti yachi ̱
na̱ kuaꞌa̱ kuendá ndaka̱ satoꞌo na̱ 57 ’¿Ndiva̱ꞌa ko̱ xíꞌo ndó mií ndó kaꞌi
noo̱ ná. Ta na̱ ni ̱ ka̱ndeé iní satoꞌo ini ndo̱ ndí ki ̱án kúú ña̱ ndaa̱ kánian
na̱ xíꞌín kuaꞌa̱ choon, no̱ón kúú na̱ kee ndó? 58 Tá néꞌe táꞌan ndó kuaꞌa̱n
kuaꞌa̱ cháá ka̱ kuendá ndaka̱ satoꞌo ndo̱ veꞌe chóon xíꞌín iin ña̱yuu naá
na̱ noo̱ ná. xíꞌín ndó, dá kía̱n ndi ̱ꞌi ini ndo̱, dá ná
kando̱o mani ̱ ini na̱ saꞌa̱ ndo̱ íchi ̱ no̱ó
Ná taꞌa̱nda̱ táꞌan iin veꞌe saꞌa̱ Jesús kuaꞌa̱n ndo̱ ñoó. Dá ná o̱ káneꞌe na
49 ’Ve̱i yuꞌu̱ chikaa̱i ̱ ñóꞌo̱ ñayuú
ndo̱ꞌó saa̱ na̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon. Dá
yóꞌo, ta sa̱ kóni ̱ kíi ̱ yuꞌu̱ ña̱ ná nakei ̱ chi ̱ oon ni ví naki ̱ꞌo ta̱ néꞌe choon ñoó
ña̱. 50 Miía̱n ndúsa̱ kánian kodo̱
ndoꞌó noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ ndaá veꞌe ka̱a, dá
ndúta̱í xíꞌín ña̱ ve̱i ndoꞌi. Ta ndaꞌí kadi ra̱ ndo̱ꞌó veꞌe ka̱a. 59 Ta yuꞌu̱
nda̱ꞌo kúu inii ̱ ndáti kasandaá kuu̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ o̱ yáa̱ kuiíó ndoꞌó
ñoó. 51 ¿Á káꞌán ndoꞌó ña̱ kía̱n ve̱i
nda̱ ná o̱ chíya̱ꞌi ndiꞌi ndó di ̱ꞌón
yuꞌu̱ nachindei va̱ꞌi ña̱yuu ñayuú kánian chiya̱ꞌi ndó ―kaá Jesús.
yóꞌo? Ko̱ó, chi ̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ve̱i
yuꞌu̱ kaꞌanda táꞌan diꞌa vai na̱. 52 Dá
Miía̱n ná nandikó iní yo̱ sa̱ꞌá
chi ̱ nda̱ kuu̱ víti chí noo̱ kasáꞌá kua̱chi kée yó
taꞌa̱nda̱ táꞌan ña̱yuu, dá chi ̱ noo̱ ndéi
13
1 Ta tein tiempo daá ñóó ni ̱
oꞌo̱n na̱ ini iin veꞌe, kasáꞌá na̱á oni ̱ ka̱sáa̱ dao ña̱yuu, ta ni ̱
San Lucas 13 152
na̱kani na xíꞌín Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ nakuiin rá. Tá ko̱ó ña̱ꞌá ní xi ̱ꞌo rá, dá
ndoꞌo dao ta̱a kuendá Galilea, chi ̱ ni ̱ kía̱n kaꞌanda yo̱ rá”, kaá ra̱ ―kaá
saꞌání ñaá Pilato xía̱n nani dóko̱ rá Jesús.
kíti ̱ noo̱ Ndios, ta ni ̱ daká táꞌan ra
nii ̱ ta̱a ñoó xíꞌín nii ̱ kíti ̱ ñoó, kaá ra̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin
xíꞌín ná. ñáꞌa̱ ni ̱ kutódo sata̱
2 Dá ni ̱ kaa Jesús:
10 Tein iin kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ na̱
―¿Á káꞌán ndó ña̱ ta̱ Galilea ñoó Israel, nákaa̱ Jesús dánaꞌa̱ na̱ ini
kómí kuaꞌa̱ cháá ka̱ kua̱chi o̱ du̱ú veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó. 11 Ta
dao ka̱ na̱ ñoo ra̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndoꞌo ñoó nákaa̱ iin ñáꞌa̱, ta sa̱ ni ̱ xi ̱no
ra dión? 3 Káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ ta̱ꞌón
saꞌo̱n oni ̱ kuia̱ kúꞌa̱n, chi ̱ ni ̱ kutódo
dión kíán. Tído tá ná o̱ nándikó iní sa̱ta̱n kée iin espíritu kini. Ta ko̱
ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ndó, dá kía̱n ku̱ú taꞌon nakuii ̱n ndichi ndaa̱an ̱ .
ndidaá taꞌani ndó kuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo 12 Tá ni ̱ xini ñaá Jesús, dá ni ̱ kana
kée ndó, dá kía̱n ndidaá taꞌani ndó ni ̱ ka̱ryíí nda̱ꞌo ra, chi ̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa
kuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xiꞌi ̱ ta̱a ñoó Jesús ta̱ꞌáná ñáꞌa̱ ñoó tein kuu̱
―kaá na̱. nániꞌi ̱ ndée̱ na̱ Israel. Dá ni ̱ kaa ta̱a
ñoó xíꞌín ña̱yuu ñoó:
Dánaꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ta̱ño̱ꞌó ko̱ xíꞌo kui ̱ꞌi ―Ió iño̱ kuu̱ kéchóon yó. Sa̱ꞌá ño̱ó
6 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús dao ña̱ꞌa
kii ndó tein kuu̱ dáá nduva̱ꞌa ndó. O̱
xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu, ta sa̱ kíi ndó nduva̱ꞌa ndó tein kuu̱
kaá na̱: nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱.
―Ni ̱ sa̱ io iin ta̱a, ta ni ̱ da̱ndée ra 15 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
iin ta̱ño̱ꞌó noo̱ káa yíto̱ uva ra̱. Ta sa̱ ―Ta̱a uu̱ noo̱ vá kúú ndó. ¿Á ko̱
sáꞌa̱n ra̱ sa̱ ndukú rá kui ̱ꞌi noo̱ ra̱ keí ndáxí taꞌon ndó che̱e ndo̱ o burro
rá. Tído ko̱ ní sá niꞌi ̱ taꞌon ra ri ̱. 7 Dá
ndo̱ noo̱ ndíko̱ ri ̱ sasáꞌan rí tein kuu̱
ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ta̱a ndaá yíto̱ uva nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱, dá kandaka ndó ri ̱
ñoó: “Sa̱ ni ̱ xi ̱no va oni ̱ kuia̱ kíxii koꞌo̱n ri ̱ koꞌo rí ta̱kui ̱í? 16 Ñáꞌa̱ yóꞌo
ndukúí kui ̱ꞌi no̱ó ta̱ño̱ꞌó yóꞌo, tído ni ni ̱ kii tein na̱ veꞌe Abraham, ta sa̱ ni ̱
iin kui ̱ꞌi ko̱ íin noo̱ ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa xi ̱no saꞌo̱n oni ̱ kuia̱ ni ̱ kexíxi ña̱ uꞌu̱
ka̱an ̱ ná kaꞌanda yo̱ꞌó ra̱, dá chi ̱ ni ̱ soꞌoni ñaáán xíꞌín kueꞌe̱ yóꞌo. ¿Á
kétéin oon rá íin rá no̱ñóꞌo̱ yóꞌo.” o̱ kúu taꞌon ndaxí yuꞌu̱ ñáꞌa̱ yóꞌo
8 Dá ni ̱ kaa ta̱a kéchóon ñoó: “Tatá,
no̱ó kueꞌe̱ ndóꞌán tein kuu̱ nániꞌi ̱
konó ní iin kuia̱ víti ka̱ nákuiin rá, ndée̱ yo̱, tá dáá?
dá ná koꞌi ̱n katai saꞌa̱ ra̱, dá ná taáín 17 Tá ni ̱ kaa na̱ dión, kúú ni ̱
Tído ndidaá kúú ña̱yuu ñóꞌo ini veꞌe ka̱ndo̱o ndíta sata̱ véꞌe, kasáꞌá
ñoó ni ̱ kadii ̱ ini saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa kayuꞌú ndó na̱, ta dákásá ndó yéꞌé,
ndato ni ̱ kee Jesús. ta kaa ndo̱: “Tatá, tatá, konó ní yéꞌé
ná ku̱ꞌu nduꞌu̱.” Dá kaa na̱ kúú
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ satoꞌo veꞌe diꞌa xíꞌín ndó: “Ko̱ náꞌá
ndi kée Ndios dándáki na ña̱yuu na̱ taꞌon yuꞌu̱ ndá yoo kúú ndó.” 26 Dá
laa ni ̱ ka̱va̱ꞌa rí táka̱ ri ̱ tein ndáꞌa̱ ra̱. ndoꞌó, na̱ kando̱o sata̱ véꞌe ñoó,
20 Dá ni ̱ kaa tuku Jesús:
ndaꞌí kasáꞌá ndeiꞌi ̱ ndo̱, ta nakuchi
―¿Ndí ki ̱án kúú ña̱ dákíꞌin táꞌin táꞌan no̱ꞌo ndó, chi ̱ koni ndo̱
xíꞌín to̱ꞌon kée Ndios dándáki na Abraham xíꞌín Isaac, xíꞌín Jacob
ña̱yuu na̱, dá kandaa̱ ini ndo̱? xíꞌín ndidaá kúú profeta Ndios
21 Kíán táto̱ꞌon kée ña̱ dákuita̱ ta̱chí
kandei na noo̱ dándáki Ndios, ta
yúsa̱ kava̱ꞌa pan, ña̱ ni ̱ tiin iin ñáꞌa̱, ndoꞌó kúú na̱ ko̱ ní niꞌi ̱ íchi ̱ kandei
ta ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan ñáa̱n xíꞌín oni ̱ ndó ñoó. 29 Ta kasaa̱ ña̱yuu ni ̱ kii
yáxi ̱ harina, dá nakuita̱ ta̱chía̱n. chí xoo noo̱ xíno ndi ̱ndii, xíꞌín noo̱
kétaan, xíꞌín xoo norte xíꞌín xoo sur,
Yóꞌo dánaꞌa̱ Jesús ña̱ koo ini yo̱ ku̱ꞌu dá nande̱i na mesa, dá kasáꞌan na
yó noo̱ kúú yéꞌé kuíi ̱n noo̱ dándáki Ndios. 30 Kanaꞌá ndó ña̱
22 Ta sa̱ da̱náꞌa̱ Jesús to̱ꞌon va̱ꞌa ndéi dao ña̱yuu kúú noo̱ ndiꞌi kuií
saꞌa̱ Ndios no̱ó ña̱yuu ndéi ñoo tiempo viti, no̱ón diꞌa kakuu na̱
náꞌano xíꞌín ñoo kuálí noo̱ nakui ̱ta no̱ó noo̱ Ndios tiempo daá.
chíkaꞌanda na̱ kuaꞌa̱n na̱ ñoo Ta na̱ kúú na̱ kúú no̱ó no̱ó ña̱yuu
Jerusalén. 23 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá iin
tiempo viti, no̱ón diꞌa kakuu na̱ noo̱
ta̱a, ta kaá ra̱ xíꞌín ná: ndiꞌi kuií noo̱ Ndios ―kaá Jesús.
―Tatá, ¿á cháá vá ña̱yuu ni ̱ꞌí ña̱
ka̱ki na no̱ó kua̱chi na? Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndeiꞌi ̱ Jesús sa̱ꞌá na̱
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: ñoo Jerusalén
24 ―Choꞌon ini ndo̱ ku̱ꞌu ndó noo̱
31 Ta mií kuu̱ dáá ñóó ni ̱ ka̱sáa̱
kúú yéꞌé kuíi ̱n, dá chi ̱ káꞌi ̱n xíꞌín dao ta̱ fariseo. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
ndó ña̱ kua̱ꞌá ndava̱ꞌo kúú ña̱yuu Jesús:
katoó ku̱ꞌu, tído o̱ kándeé taꞌon na ―Kuaꞌán keta ní, ta kuaꞌán ní iin
ku̱ꞌu na. 25 Chi ̱ tá ni ̱ ndiꞌi, dá nakuii ̱n
ka̱ xíán, dá chi ̱ kóni ̱ rey Herodes
na̱ kúú satoꞌo veꞌe yéꞌé kuíi ̱n ñoó, kaꞌání rá mií ní.
dá kadi na̱ yéꞌé ná. Ta ndoꞌó, na̱ ni ̱ 32 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
San Lucas 13, 14 154
ndikuii mañá ñoó ña̱ kanoo i ̱í yuꞌu̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a ndéi nání ñaá ñoó:
tavéí espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu, ta ―Tá ió iin káa ndó ná kankao
nduva̱ꞌi na̱ kúꞌu̱ viti xíꞌín taa̱n, dá tá burro ndo̱ o che̱e ndo̱ ini daꞌo̱, ¿á o̱
ni ̱ xi ̱nko̱o oni ̱ kuu̱, dá dándíꞌi choon kóꞌo̱n kíi ̱ taꞌon ndó taó ndo̱ rí,
vei. 33 Tído kuu̱ víti, xíꞌín taa̱n, xíꞌín
va̱ꞌará kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱ kíán?
idá kánian kanoo i ̱í váí íchi ̱ ko̱saa̱ 6 Ta ni iin tóꞌón to̱ꞌon ko̱ ní niꞌi ̱ rá
Jerusalén, dá chi ̱ ko̱ kánian kuu iin nandió néꞌe ra no̱ó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱
profeta iin ka̱ xíán, sa̱va̱ꞌa ñoo xíꞌín rá.
Jerusalén vá kúú noo̱ kánian kuu
na̱. 34 ¡Na̱ ñoo Jerusalén, na̱ ñoo
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
Jerusalén, ndoꞌó kúú na̱ saꞌání ndi kee yó tá kuaꞌa̱n yo̱ iin víko̱
ndidaá profeta, ta chíyúú ndó 7 Ta ndéꞌé Jesús táto̱ꞌon kée ña̱yuu
ndidaá na̱ tándaꞌá Ndios ve̱i ñoó káxi na téi ̱ kúú no̱ó noo̱ kánian
kasto̱ꞌon xíꞌín ndó! ¡Ndidaá ví kande̱i ña̱yuu ndáya̱ꞌi. Dá ni ̱ da̱kíꞌin
taꞌándá ni ̱ kaꞌán yuꞌu̱ ña̱ kía̱n táꞌan na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱
nditútíí ndoꞌó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin na̱ no̱ó ña̱yuu ni ̱ na̱taka ñoó, ta kaá
ti ̱ño̱ó ndítútí rí de̱ꞌe kuálí ri ̱ nátaán na̱:
váꞌa rí ti ̱xi ndixi ̱ ri ̱, tído ko̱ ní xíin 8 ―Tá ni ̱ kana na ndo̱ꞌó koꞌo̱n ndo̱
kasandaá kuu̱ kaa ndo̱: “Na̱ káꞌano kana ndoꞌó xíꞌín iin ka̱ ta̱a ñoó, ta
kúú na̱ ve̱i xíꞌín choon Ndios, na̱ kaa na̱ xíꞌín ndó: “Ndakuii ̱n noo̱ téi ̱
kúú satoꞌo yo̱” ―kaá Jesús. xaa̱n ná nono̱ ko̱o na̱ yóꞌo.” Dá kía̱n
kánian ndakuei ndó koꞌo̱n ndo̱ xíꞌín
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin ña̱ kakaꞌan noo̱ ndo̱, dá koꞌo̱n ndo̱
ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ néin ñíi ̱ kande̱i ndó noo̱ téi ̱ íin nda̱ sata̱ kuií.
14
1 Iin kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ na̱ ñoo
10 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni ̱ kana na ndo̱ꞌó
Israel, ni ̱ ku̱ꞌu Jesús veꞌe iin koꞌo̱n ndo̱ víko̱, va̱ꞌa ka̱ kande̱i ndó
ta̱a fariseo néꞌe choon kasáꞌan na. noo̱ téi ̱ íin nda̱ sata̱ kuií. Dá kía̱n tá
Ta ndéi taꞌani dao ka̱ ta̱ fariseo nání ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ni ̱ kana ñaá ñoó, dá kaa
rá Jesús. 2 Ta mií yati noo̱ ió na̱ ñoó
na̱ xíꞌín ndó: “Amigo, kuaꞌán ya̱ꞌa ní
ió iin ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ néin ñíi ̱. 3 Dá
noo̱ téi ̱ kúú no̱ó káa koo ní” kaa na̱.
ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a dánaꞌa̱ ley, Dión, dá kía̱n natiin ndó ña̱ñóꞌó no̱ó
xíꞌín ta̱ fariseo ñoó: na̱ ndéi mesa ñoó. 11 Chi ̱ ña̱yuu
―¿Á sónó ley yo̱ ña̱ nduva̱ꞌa yó chíndaya̱ꞌi mií, no̱ón kúú na̱ kando̱o
iin na̱ kúꞌu̱ tein kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱? nóo diꞌa. Ta na̱ kénóo mií, no̱ón diꞌa
―kaá na̱. kúú na̱ kandaya̱ꞌi noo̱ Ndios ―kaá
4 Tído tádi ̱ oon va ndéi ra. Dá ni ̱
na̱.
tiin Jesús ndáꞌa̱ ta̱ kúꞌu̱ ñoó. Kúú ni ̱ 12 Dá ni ̱ kaa taꞌani na xíꞌín ta̱
ndu̱va̱ꞌa ñaá ná. Dá ni ̱ ta̱ndaꞌá ñaá fariseo, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ kana ñaá ñoó:
155 San Lucas 14
―Tá kuaꞌo̱n keeón iin víko̱, tá 19 Dá ni ̱ kaa iin ka̱ ra̱ diꞌa: “Vitíꞌón ni ̱
kiꞌón ña̱ kadéꞌin ña̱yuu o ña̱ꞌa kadíni xiiin oꞌo̱n yunta che̱e, ta kánian
na, o̱ sa̱ kánón amigo̱n, ni ñano̱n, ni koꞌi ̱n koto ndodóí ri ̱. Sa̱ꞌá ño̱ó
táꞌón, ni na̱ kui ̱ká ndéi yati xíꞌón. káꞌano ná koo ini satoꞌo ní sa̱ꞌí.”
Chi ̱ oon ni ví kana taꞌani na yo̱ꞌó, ta 20 Dá ni ̱ kaa iin ka̱ ra̱ diꞌa: “O̱ du̱ú ni ̱
ki ̱ꞌo taꞌani na ña̱ꞌa kasáꞌón, dá kía̱n ta̱ndáꞌa̱ véí, sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon
sa̱ ni ̱ na̱níꞌi ̱ vóón ya̱ꞌávón sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ saa̱i ̱.”
keeón xíꞌín ná. 13 Sa̱ꞌá ño̱ó tá kuaꞌo̱n
21 ’Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o ta̱ kéchóon
kiꞌón ña̱ꞌa kasáꞌan ña̱yuu, va̱ꞌa cháá ñoó ni ̱ ndi ̱sáa̱ ra̱, dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ra
ka̱an ̱ kanón ña̱yuu kúndaꞌí, xíꞌín na̱ kuendá noo̱ satoꞌo ra̱. Kúú ni ̱ ka̱ryíí
ko̱ó ndáꞌa̱ o saꞌa̱, xíꞌín na̱ ko̱ ku̱ú nda̱ꞌo satoꞌo víko̱ ñoó. Dá ni ̱ kaa ra̱
kaka, xíꞌín na̱ ko̱ túu noo̱, 14 dión, dá
xíꞌín rá: “Kuaꞌán kíi ̱ ndidaá keí
kía̱n natiión ña̱ va̱ꞌa noo̱ Ndios, chi ̱ náꞌano xíꞌín keí kuálí ñóꞌo ñoo yóꞌo,
o̱ kúu taꞌon nandió néꞌe ña̱yuu ñoó ta kandaka kíi ̱o̱n na̱ kúndaꞌí ndéi
ña̱ mani ̱ ni ̱ keeón xíꞌín ná, sa̱ꞌá ño̱ó ñoó kisón, xíꞌín na̱ ko̱ó ndáꞌa̱ o saꞌa̱,
naniꞌi ̱ yo̱ꞌó ya̱ꞌávón noo̱ mií Ndios tá xíꞌín na̱ ko̱ ku̱ú kaka, xíꞌín na̱ ko̱ túu
ná kasandaá kuu̱ nataki ña̱yuu ndaa̱ noo̱.” 22 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kee ta̱
15 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo iin ta̱a ió nduú ta̱a kúú satoꞌo víko̱ ñoó xíꞌín ta̱
xíꞌín Jesús mesa ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱, dá kéchóon ñoó: “Kuaꞌán kíi ̱ ndidaá keí
ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: xíꞌín ndidaá íchi ̱ kuíi ̱n, ta kendúsa̱
―Ndikáꞌán ndi kúu ví ña̱yuu, xíꞌín ña̱yuu ndéi ñoó ná kii na, dá
táꞌa̱n na̱ kasáꞌan noo̱ ió Ndios ná kutí veꞌi. 24 Chi ̱ káꞌi ̱n xíꞌón ña̱ ni
koꞌo̱, chi ̱ sa̱ io nduu va ndidaá ña̱ xíꞌín yuꞌu̱, tído ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ tatá
kadíni ndó.” 18 Tído ndidaá vá
ndo̱ xíꞌín naná ndo̱, xíꞌín ñadiꞌí ndo̱,
ña̱yuu ñoó ni ̱ ndaka̱ ña̱ mani ̱ no̱ó ta̱ xíꞌín de̱ꞌe ndó, xíꞌín ñani ndo̱, xíꞌín
kéchóon ñoó. Chi ̱ ta̱a mií no̱ó ñoó ki ̱ꞌo ndó, ta ndíꞌi ini ndo̱ saꞌa̱ mií
ni ̱ kaa diꞌa: “Vitíꞌón ni ̱ xiiin iin ñóꞌo̱, ndó, dá kía̱n o̱ kúu taꞌon kakuu ndó
ta kánian koꞌi ̱n kande̱ꞌí ña̱. Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ kanoo xíꞌín yuꞌu̱. 27 Dá chi ̱ na̱ ko̱
káꞌano ná koo ini satoꞌo ní sa̱ꞌí.” xíꞌo mií ña̱ kado̱kó cruz ná kii na
San Lucas 14, 15 156
sata̱ yúꞌu̱, dá kía̱n o̱ kúu taꞌon kakuu ña̱yuu kaá ra̱ kómí kua̱chi ni ̱ na̱tuu
na na̱ kanoo xíꞌín yuꞌu̱. 28 Dá chi ̱, yati noo̱ Jesús kueídóꞌo ñaá ná. 2 Dá
¿ndi káa iin káa ndó káꞌán kava̱ꞌa ni ̱ ka̱sáꞌá ta̱ fariseo xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱
iin veꞌe, á ko̱ sá ko̱o ndó dinñóꞌó ka̱ ley kána̱ꞌá ra̱ xíꞌín Jesús, ta kaá ra̱:
taó kuendá ndo̱, kande̱ꞌá á keta ―Nátiin va̱ꞌa ta̱a káa ña̱yuu kómí
di ̱ꞌón néꞌe va̱ꞌa ndó ñoó, dá dáxi ̱no kua̱chi, ta sásáꞌan dáó rá xíꞌín ná.
ndóa̱n? 29 Dá chi ̱ tá sa̱ ni ̱ chi ̱káa̱ ndo̱
3 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús dao
sa̱ꞌán, ta ko̱ kéta ka̱ di ̱ꞌón ndo̱ ña̱ to̱ꞌon xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ na̱, 4 ta kaá na̱:
kía̱n dáxi ̱no ndóa̱n, dá kía̱n kasáꞌá ―Ndi ndáa ndoꞌó kómí iin ciento
vá ña̱yuu kuaki ̱ ndaa ñaá ná, 30 chi ̱ léko, tá ni ̱ nda̱ñóꞌó iin rí, ¿á ko̱
kaa na̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ ndo̱: “Ndaꞌí ta̱a dánkoo taꞌon ndó komi ̱ díko saꞌo̱n
ni ̱ kaꞌán kava̱ꞌa veꞌe yóꞌo, chi ̱ ko̱ ní komi ̱ ríón nda̱ yukú i ̱chí ñoó, ta
kándeé taꞌon ra dáxi ̱no raa̱n.” koꞌo̱n ndo̱ nandukú ndó kirí ni ̱
31 ’Ta, ¿ndi kée iin rey tá káꞌán rá
nda̱ñóꞌó nda̱ kandeé ndó naniꞌi ̱ ndo̱
koꞌo̱n ra̱ na̱á ra̱ xíꞌín iin ka̱ rey? ¿Á ko̱ rí? 5 Dá tá ni ̱ na̱níꞌi ̱ ndo̱ rí, dá
sá ko̱o ra dinñóꞌó taó rá kuendá, nado̱kó ndo̱ rí noꞌo̱ ndo̱ xíꞌa̱n kádii ̱
nde̱ꞌá á kandeé uxi ̱ mil soldado ra̱ ini ndo̱. 6 Tá ni ̱ ndu̱sáa̱ ndo̱ veꞌe ndó,
na̱á ra̱ xíꞌín iin ka̱ rey, táꞌa̱n ra̱ ve̱i dá dátaká ndo̱ amigo ndo̱ xíꞌín na̱
xíꞌín oko̱ mil soldado? 32 Ta tá taó ra̱
ndéi yati xíꞌín ndó, dá kaá ndo̱ xíꞌín
kuendá ña̱ o̱ kándeé taꞌon ra, dá kía̱n, ná: “Nakíi ̱ ndo̱ kandei dii ̱ ndo̱ xíꞌíín,
tá o̱ ñáꞌa̱ kasandaá yati iin ka̱ rey chi ̱ sa̱ ni ̱ na̱níꞌi ̱ váí lékoi ̱, kirí ni ̱
ñoó, tandaꞌá rá choon kuaꞌa̱n noo̱ iin nda̱ñóꞌó ñoó.” 7 Káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱
ka̱ rey ñoó nde̱ꞌá ndí ki ̱án kánian kee kadii ̱ cháá ka̱ ini na̱ ndéi induú saꞌa̱
ra, dá nandei va̱ꞌa ra. 33 Ki ̱ꞌo dión
iin na̱ kómí kua̱chi tá ni ̱ na̱ndikó iní
taꞌani kánian taó kuendá va̱ꞌa ndó, na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na, o̱ du̱ú saꞌa̱
chi ̱ ndi ndáa ndó ko̱ kóni ̱ dánkoo komi ̱ díko saꞌo̱n komi ̱ ña̱yuu káꞌán
ndiꞌi ña̱ꞌa kómí ndó saꞌa̱ yúꞌu̱, dá kía̱n kúú ná na̱ ndaa̱, na̱ káꞌán ña̱ ko̱
o̱ kúu taꞌon kanoo ndó xíꞌín yuꞌu̱. xínñóꞌó nandikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi
na̱.
Diꞌa kee yó tá ni ̱ ndiꞌi ña̱ oꞌo̱va̱ ñii ̱
34 ’Ña̱ va̱ꞌa kúú ñii ̱, tído tá ni ̱ ndiꞌi Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
ña̱ oꞌo̱va̱an ̱ , ¿ndi kee yó xíꞌán, dá iin ñáꞌa̱ ni ̱ nda̱ñóꞌó iin di ̱ꞌón
nduꞌoꞌo̱va̱ tukuan? 35 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱
8 ’Ta ndi káa iin ñáꞌa̱ néꞌe va̱ꞌa uxi ̱
chóon ka̱an ̱ kakian teiꞌi ̱ no̱ñóꞌo̱, ta di ̱ꞌón plata, tá ni ̱ nda̱ñóꞌó iian, ¿á ko̱
ni ko̱ kándeé ka̱an ̱ dándíꞌan díko̱ nátoo̱n taꞌan vaán ñóꞌo̱ íti ̱, ta nátuꞌú
te̱i ̱ꞌí. Sa̱ꞌá ño̱ó satá va naa̱n sata̱ véꞌe. va̱ꞌán veꞌán nándukú kueéa̱n di ̱ꞌón
Ndi ndáa ndoꞌó ió do̱ꞌo, ta kueídóꞌo ni ̱ nda̱ñóꞌó ñoó nda̱ kandeéán
va̱ꞌa ndó ―kaá Jesús. naniꞌa̱n ñá? 9 Tá ni ̱ na̱níꞌa̱n ñá, dá
ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ xíꞌín dao ka̱ kádii ̱ ini ángel kéchoon noo̱ Ndios
157 San Lucas 15
saꞌa̱ iin na̱ kómí kua̱chi tá nándikó kúú xíká i ̱í vá ve̱i xi, kúú sa̱ ni ̱ xini
iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na ―kaá ñaá tatá xi ̱. Ta kúú ni ̱ kixian ni ̱ kuꞌu̱
Jesús. káꞌano ini na̱ saꞌa̱ xí. Dá ni ̱ ka̱nkono
na ni ̱ saꞌa̱n na̱ ni ̱ niꞌi ̱ ñaá ná. Ta kúú
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ni ̱ nomi niꞌini ñaá ná. Dá ni ̱ chitó ná
ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini iin ta̱a noo̱ xí. 21 Dá ni ̱ kaa xi ̱ xíꞌín ná: “Tatá
ñoó xíꞌín tatá xi ̱: “Tatá, viti kía̱n ki ̱ꞌo choon no̱ó ta̱ kéchóon noo̱ ná: “Taó
ní ña̱ kánian niꞌi ̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ kúúí kíi ̱ ndo̱ iin daꞌón sa̱á, ta dákui ̱ꞌino
de̱ꞌe ní.” Dá ni ̱ xi ̱ꞌo tatá xi ̱ ña̱ kánian ndóa̱n de̱ꞌe lóꞌi ̱. Ta kiꞌin ndó iin déꞌe̱
niꞌi ̱ xí. chikaa̱ ndo̱ ndáꞌa̱ xí, ta nachiꞌi ndó
13 ’Tá ni ̱ ya̱ꞌa cháá kuu̱, dá ni ̱ di ̱kó
ndisa̱ sa̱á saꞌa̱ xí. 23 Ta kuaꞌán ndo̱
xí ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ niꞌi ̱ xí noo̱ tatá xi ̱. kiꞌin ndó iin chikerró ndi ̱ꞌí cháá ka̱,
Dá ni ̱ kee xi kuaꞌa̱n xi ̱ xíꞌín di ̱ꞌón ta kaꞌání ndo̱ rí. Dá ná kasáꞌan yó
ñoó iin ñoo xi ̱ká. Ta ñoó ni ̱ kandeií koo víko̱. 24 Chi ̱ ni ̱ sa̱ xiꞌi ̱ va
kendava̱ꞌa xi xíꞌán no̱ó ña̱ꞌa ió de̱ꞌi noo̱í, tído viti ni ̱ na̱taki xi ̱, chi ̱
ñayuú yóꞌo. 14 Dá tá ni ̱ da̱ndíꞌi xi
ni ̱ nda̱ñóꞌó vá xí, tído viti ni ̱ na̱níꞌi ̱
di ̱ꞌón xi ̱, dá ni ̱ ka̱sáa̱ tama̱ ñoo ñoó. yo̱ xí”, kaá tatá xi ̱.
Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá xíꞌi ̱ xi ̱ do̱ko. 15 Dá
’Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá ná kée na víko̱.
ni ̱ saꞌa̱n xi ̱ ni ̱ ndukú xí choon kee xi 25 ’Tído nákaa̱ de̱ꞌe sa̱va̱ꞌa na̱ yúku̱.
noo̱ iin ta̱a ió ñoo ñoó. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo Dá tá ni ̱ ndi ̱sáa̱ ra̱ ni ̱ ku̱yati ra veꞌe,
ta̱a ñoó choon noo̱ xí ña̱ koꞌo̱n xi ̱ kúú ni ̱ seídóꞌo ra káꞌa yaa, ta tái ̱
noo̱ kúú no̱ñóꞌo̱ rá kakaa̱ xi ̱ kandaka katí ndéi dii ̱ ná sársáꞌá ná. 26 Dá ni ̱
íin taꞌon xíꞌo ña̱ keí xí. “Kée tatá ní víko̱, chi ̱ ni ̱ ndi ̱sáa̱ ñani
17 ’Dá ni ̱ kixian ni ̱ na̱kani ini xi ̱:
ní. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌanda tatá ní choon
“Kándo̱o diꞌa ña̱ꞌa sásáꞌan ta̱a ña̱ ná kaꞌání nduꞌu̱ chikerró ndi ̱ꞌí
kéchóon veꞌe tatái ̱, ta yuꞌu̱, ndaꞌí ñoó, chi ̱ ió va̱ꞌa ñani ní ni ̱ ndu̱sáa̱
xíꞌi ̱ do̱koi ̱ nákaa̱i ̱ yóꞌo. 18 Noꞌo̱ vai
xi ̱.”
veꞌe tatái ̱. Tá ni ̱ na̱sáa̱i ̱, dá kaai ̱ xíꞌín 28 ’Ta kúú ni ̱ xido̱ nda̱ꞌo ini de̱ꞌe
ná: Tatá lóꞌo̱, ni ̱ ya̱ꞌi noo̱ Ndios, ta sa̱va̱ꞌa ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kóni ̱ taꞌon
ni ̱ ya̱ꞌa taꞌanii noo̱ mií ní. 19 Sa̱ꞌá ño̱ó
ra ndu̱ꞌu ra veꞌe. Dá ni ̱ keta tatá ra̱.
ko̱ káni ka̱an ̱ kakuu yuꞌu̱ de̱ꞌe ní. Dá ni ̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱ rá ña̱ ná
Nda̱á kee ní yuꞌu̱ ná kakuui iin ta̱a ndu̱ꞌu ra veꞌe. 29 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
kéchóon noo̱ ní. Dión kaai ̱ xíꞌín ná tatá ra̱: “Náꞌá vá mií ní ña̱ sa̱ kua̱ꞌá
tá nasaa̱i ̱ noo̱ ió na̱”, káꞌán xí ió xi ̱. nda̱ꞌo kuia̱ kéchóoin noo̱ ní, ta ni ko̱
20 ’Dá ni ̱ nda̱kuíi ̱n ndichi xi ̱, dá ni ̱
ka̱á ní ki ̱ꞌo ní va̱ꞌará iin kíti ̱ lóꞌo̱ kee
kee xi kuaꞌa̱n nóꞌo̱ xí veꞌe tatá xi ̱. Ta yuꞌu̱ víko̱ xíꞌín na̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa
San Lucas 15, 16 158
ní chikerró ndi ̱ꞌí cháá ka̱.” ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín iin ka̱ ta̱a ñoó: “Ta
31 ’Dá ni ̱ kaa tatá ra̱: “De̱ꞌe lóꞌo̱,
mií ní, ¿ndidaa tái ̱ ní noo̱ satoꞌo
yoꞌó kúú ra̱ daá ió va xíꞌín yuꞌu̱. yuꞌu̱?” Dá ni ̱ kaa ra̱: “Iin ciento
Sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá ña̱ꞌa kómí yuꞌu̱ kúú maquila noni ̱ tirió távi ̱.” Dá ni ̱ kaa
ña̱ꞌa yoꞌó. 32 Tído iin ña̱ va̱ꞌa kíán ña̱
ta̱ kéchóon ñoó xíꞌín rá: “Jóꞌon, tiin
ná kee yó víko̱, ta ná kandei dii ̱ yo̱, ní tuti noo̱ kánóo ña̱ tái ̱ ní yóꞌo, ta
chi ̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va ñano̱n noo̱ yúꞌu̱, tído nachinóo ní nda̱dá komi ̱ díko ni
viti ni ̱ na̱taki xi ̱, chi ̱ ni ̱ nda̱ñóꞌó vá maquila.” 8 Dá ni ̱ chi ̱ndaya̱ꞌi satoꞌo
xí, tído viti ni ̱ na̱níꞌi ̱ yo̱ xí”, kaá na̱ ñoó ta̱ ko̱ kéchóon va̱ꞌa ñoó, chi ̱
xíꞌín rá ―kaá Jesús xíꞌín ña̱ ni ̱ kee ra ni ̱ naꞌa̱ ra̱ mií rá
ña̱ kaon nda̱ꞌo ña̱xintóni ̱ rá. Chi ̱ ti ̱ꞌa
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu kuendá ñayuú yóꞌo
ndí ki ̱án ni ̱ kee iin ta̱ kéchóon kando̱o va̱ꞌa na no̱ó ña̱yuu xi ̱ꞌín ná o̱
ta̱a xíonoo xíꞌín ná: káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndoꞌó ña̱ ndukú ndó
―Iin kuu̱ dá ni ̱ sa̱ io iin ta̱ kui ̱ká, niꞌi ̱ ndo̱ ña̱yuu kaneꞌe táꞌan va̱ꞌa
ta ni ̱ sa̱ io iin ta̱a sa̱ da̱ndáki ndidaá xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kéva̱ꞌa ndó xíꞌín ná
ña̱ kui ̱ká kómí rá. Tído ni ̱ ka̱sáꞌá xíꞌín ña̱ kui ̱ká ió ñayuú yóꞌo, dá
káꞌa̱n kuáchi ̱ ña̱yuu sa̱ꞌá ta̱ kéchóon kía̱n tá ni ̱ ndiꞌi ña̱ va̱ꞌa kómí ndó
yóꞌo, ña̱ kéndava̱ꞌa ra xíꞌín ña̱ꞌa ñayuú yóꞌo, kúú sa̱ ió va yoo natiin
satoꞌo ra̱. 2 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kana ñaá
va̱ꞌa ndoꞌó noo̱ kandei chíchí ndó.
satoꞌo ra̱, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: “Ni ̱ 10 ’Ta na̱ kéndaa̱ noo̱ lúꞌu̱ ña̱ꞌa, dión
ka̱ndaa̱ inii ̱ ña̱ kéndava̱ꞌa yoꞌó xíꞌín taꞌani kéndaa̱ na̱ noo̱ kuaꞌán. Tído na̱
ña̱ꞌi ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌo̱n. Naki ̱ꞌo kíi ̱ ko̱ kéndaa̱ noo̱ lúꞌu̱ ña̱ꞌa kómí ná,
kuendá noo̱í sa̱ꞌán, dá chi ̱ o̱ kúu ka̱ dión ni o̱ kéndaa̱ taꞌon na noo̱ kuaꞌán.
kechóon noo̱í.” 3 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ta̱
11 Chi ̱ tá ko̱ kéndaa̱ ndo̱ no̱ó ña̱ kui ̱ká
kéchóon ñoó nákani ini ra̱: “¿Ndí ió ñayuú yóꞌo, ¿ndá yoo kúú na̱
ku̱ú vía̱n keei viti, dá chi ̱ táxí vá ñaá kandeé ini ndo̱ꞌó no̱ó ña̱ꞌa Ndios?
satoꞌi ̱? Ta o̱ kándeé taꞌoin keei 12 Tá ko̱ kéndaa̱ ndo̱ no̱ó ña̱ꞌa dao ka̱
choon ndeé, ta xíkaꞌan ni noo̱í ña̱yuu, ¿ndá yoo ki ̱ꞌo ña̱ kánian niꞌi ̱
kuatii. 4 Tído sa̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ va inii ̱
ndo̱ kakuu ña̱ꞌa mií ndó? 13 Chi ̱ ni iin
ndí ki ̱án keei tá ná kasandaá kuu̱ tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu kéchóon no̱ó uu̱
taxí ñaá satoꞌi ̱, dá ná natiin va̱ꞌa satoꞌo, dá chi ̱ iin na koni uꞌu̱ na̱, ta iin
ña̱yuu yuꞌu̱ veꞌe na.” na koni ̱ na̱, o chindaya̱ꞌi na iin na, ta
5 ’Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá kána ra iin rá iin
kenóo na iin ka̱ na̱. Ta dión taꞌani o̱
ta̱a tái ̱ noo̱ satoꞌo ra̱, dá ni ̱ kaa ra̱ kúu taꞌon ndiko̱ ndo̱ Ndios, ta ndiko̱
xíꞌín ta̱a mií no̱ó: “¿Ndidaa tái ̱ ní taꞌani ndó ña̱ kui ̱ká ―kaá Jesús.
noo̱ satoꞌi ̱?” 6 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó: “Iin
14 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱ fariseo ndidaá
ciento yoo náꞌano sití oliva tái ̱ ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱, kúú ni ̱ saki ̱ ndaa ñaá
159 San Lucas 16
rá, chi ̱ ndóꞌo nda̱ꞌo ra sa̱ꞌá di ̱ꞌón. ndi ̱ꞌi téíꞌi ̱. 21 Ta ndaꞌí kóni ̱ ra̱ ndinoo
15 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: ini ra̱ keí rá yúchi ̱ ña̱ꞌa kuéi yúꞌu̱
―Ndoꞌó kúú ra̱ kée ndó mií ndó mesa ta̱a kui ̱ká ñoó. Ta ve̱i ti ̱na
ña̱ kúú ndó ta̱a va̱ꞌa no̱ó ña̱yuu, tído yakó ndaa ri ̱ ñíi ̱ rá no̱ó téíꞌi ̱ ñoó.
Ndios kúú na̱ náꞌá ndi káa nío̱ ndo̱, 22 ’Iin kuu̱, dá ni ̱ xiꞌi ̱ ta̱a kúndaꞌí
ndi kee ña̱yuu ndu̱ꞌu na ti ̱xi nákaa̱ ra̱ ndóꞌo naní nío̱ rá indayá,
ndáꞌa̱ Ndios ni ̱ nda̱neꞌe noo̱ rá. Ta kúú nda̱ xíká
16 ’Ni ̱ sa̱ ñoꞌo ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ ley
ñóó ni ̱ xini ra̱ noo̱ ió Abraham, ta ió
Moisés, xíꞌín ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ ni ̱ taa Lázaro díi ̱n ná. 24 Dá ni ̱ ka̱yuꞌú ta̱
profeta nda̱ tiempo ni ̱ kii Juan. Nda̱ kui ̱ká ñoó, ta kaá ra̱: “Tatá
daá káꞌa̱n yuꞌu̱ saꞌa̱ ndi kee ña̱yuu Abraham, kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌí, ta kaꞌanda
ndu̱ꞌu na ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. Ta kuaꞌa̱ ní choon noo̱ Lázaro xaa̱n ná
ná ndúndéé ndu̱ꞌu na. 17 Kuáchi ̱
dándáxi ra, sa̱ va̱ꞌará dini ̱ ndáꞌa̱ rá
cháá ka̱ ndañóꞌó iin tóꞌón dini ̱ to̱ꞌon ini ta̱kui ̱í, ta ná kii ra dándáxi ra
káꞌa̱n ley Moisés, o̱ du̱ú ka̱ ña̱ naá noo̱ yáa̱í, chi ̱ ndaꞌí nda̱ꞌo ndóꞌo naní
induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. nío̱í nákaa̱i ̱ noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱ yóꞌo.” 25 Dá
Ta ndi ndáa mií vá ta̱a ná tandaꞌa̱ noo̱ ndo̱ꞌó xíꞌín noo̱ ndúꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó
xíꞌín ñáꞌa̱, ñá ni ̱ saꞌanda táꞌan xíꞌín o̱ kúu taꞌon saa̱ na̱ ndéi yóꞌo chí
yíi ̱a̱n, ro̱ón kúú ra̱ yáꞌa kée kua̱chi xaa̱n, ta ni na̱ ndéi xaa̱n o̱ kúu kii
xíꞌán noo̱ Ndios. chí yóꞌo.” 27 Dá ni ̱ kaa ta̱a kui ̱ká ñoó:
ndixi ra dáꞌo̱n ndato xíꞌín dáꞌo̱n yaꞌi. ni ̱ kaa Abraham xíꞌín rá: “Sa̱ ió va
Ta ndidaá kuu̱ táyíí nda̱ꞌo sa̱ kee ra ley ni ̱ taa Moisés noo̱ xí, xíꞌín ña̱ ni ̱
víko̱ veꞌe ra. 20 Ta ni ̱ sa̱ io taꞌani iin
taa dao ka̱ profeta. Sa̱ꞌá ño̱ó ná
ta̱a sa̱tí ni ̱ sa̱ naní Lázaro daá ñóó, kueídóꞌo ra choon saꞌándáa̱n.” 30 Dá
ta ió niꞌini ra no̱ñóꞌo̱ saꞌa̱ yéꞌé ta̱a ni ̱ kaa ta̱ kui ̱ká ñoó: “Ko̱ó, tatá
kui ̱ká ñoó. Ta ni ̱ taꞌan ñíi ̱ rá káa Abraham, o̱ kándísa taꞌon xia̱n. Tído
San Lucas 16, 17 160
rá kueídóꞌo ra ley Moisés xíꞌín ña̱ ni ̱ ―Va̱ꞌará lúꞌu̱ va kándéé ini ndo̱
kaꞌa̱n dao ka̱ profeta, dá kía̱n, yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo leé ndíki ̱ mostaza,
va̱ꞌará ná nataki iin na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ koꞌo̱n dá kía̱n kuu va kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín iin
na̱ noo̱ ndéi ra, ta o̱ kándísa taꞌon yíto̱ káꞌano: “Toꞌon yoꞌó miíón, ta
ra”, kaá na̱ xíꞌín rá ―kaá Jesús. ná kuíi ̱n ini ta̱ñoꞌo̱ káa.” Ta kúú
kueídóꞌo va rá ña̱ kaꞌa̱n ndo̱.
Ndaꞌí kúu ví na̱ kándéé dákaꞌa̱n kue̱ꞌé 7 ’Ta ndi ndáa ndoꞌó ió iin ta̱
dao ka̱ ña̱yuu, dá ya̱ꞌa na kéchóon noo̱ ndo̱, tá ni ̱ ndi ̱sáa̱ ra̱ ni ̱
kee na kua̱chi saꞌa̱n ra̱ yúku̱ ni ̱ xiti ra o ni ̱ sa̱ ndaka
va ña̱ꞌa kini kexíxi xíꞌín ndó, dá “Kenduu kíi ̱ yo̱ꞌó ña̱ꞌa ná kadínii, ta
kasáꞌá nakani ini ndo̱ kee ndó xaa̱n ní kandatón ná ndiꞌi kasáꞌin, ta
kua̱chi. Tído ndaꞌí kúu ví na̱ kándéé koꞌi ta̱kui ̱í. Tá ni ̱ ndiꞌi, dá kasáꞌan
dákaꞌa̱n kue̱ꞌé dao ka̱ ña̱yuu, dá ya̱ꞌa yoꞌó”, kaá ndo̱. 9 ¿Á náki ̱ꞌo ndó ndivéꞌe
ña̱ koo na dákaꞌa̱n kue̱ꞌé na̱ iin taꞌani ndoꞌó, tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kee ndó
talóꞌo̱ ña̱ kía̱n ya̱ꞌa xi kee xi kua̱chi. ndidaá choon ni ̱ saꞌanda Ndios noo̱
3 Sa̱ꞌá ño̱ó kandaa ndo̱ mií ndó.
ndo̱, dá kía̱n kaa ndo̱ xíꞌín ná: “Na̱
’Tá ni ̱ ya̱ꞌa iin ñani ndo̱ ni ̱ kee na kéchóon oon va kúú nduꞌu̱, dá chi ̱
kua̱chi xíꞌín ndó, dá kía̱n dána̱ni sa̱va̱ꞌa choon, ña̱ kía̱n ni ̱ saꞌanda ní
ñaá ndó. Tá ni ̱ na̱ndikó iní na̱ sa̱ꞌá no̱ó nduꞌu̱, sa̱va̱ꞌa ño̱ó vá kía̱n ni ̱ kee
kua̱chi ni ̱ kee na, dá kía̱n kuꞌu̱ ndu”, kaa ndo̱ ―kaá Jesús.
káꞌano ini ndo̱ saꞌa̱ ná. 4 Ta va̱ꞌará
na̱ ña̱ mani ̱ noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jerusalén, ta yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ noo̱
na xíꞌín ndó, dá kía̱n kánian kuꞌu̱ raya noo̱ kúú kuendá Galilea xíꞌín
káꞌano ini ndo̱ saꞌa̱ ná ndin usa̱ kuendá Samaria. 12 Tá ni ̱ kasa̱ndaá
taꞌándá ―kaá na̱. na̱ yúꞌu̱ iin ñoo lóꞌo̱ nákaa̱ ñoó, dá
ni ̱ ka̱nkuei uxi ̱ ta̱a ndóꞌo kueꞌe̱ téíꞌi ̱
Kóni ̱ ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús kandeé ñíi ̱ ve̱i ra niꞌi ̱ rá Jesús, tído xíká vá
cháá ka̱ ini ñaá rá ni ̱ sa̱ kui ̱ta ra. 13 Dá ni ̱ ka̱yuꞌú rá:
5 Dá
ni ̱ kaa ta̱a xíonoo xíꞌín satoꞌo ―¡Jesús, na̱ kúú maestro, kuꞌu̱ ini
yo̱ Jesús: ní sa̱ꞌá nduꞌu̱!
161 San Lucas 17
―Kuaꞌán ndo̱ naꞌa̱ ndo̱ mií ndó kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ndó: “Yóꞌo ni ̱ ka̱sáa̱
no̱ó ta̱ duti ̱. na̱”, o “Káa nákaa̱ na̱”, kaa ra̱. Tído
Ta noo̱ xíka ra nákiꞌin ra kuaꞌa̱n ra̱ ná dáꞌa ni kandía ndó koꞌo̱n ndo̱
ñoó, kúú ni ̱ nda̱ñóꞌó níꞌini va kueꞌe̱ kande̱ꞌé ndó, ta o̱ sa̱ kárkuei ndó
ndóꞌo ra. 15 Tído tá ni ̱ xini iin ta̱a
sata̱ rá koꞌo̱n ndo̱. 24 Chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ñoó ña̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ra, kúú ni ̱ na̱ndió kúu tá sá nduta̱, ta náyeꞌe̱ ndaa iin
ko̱o ra káyuꞌú rá kékáꞌano ra Ndios níí kúú induú, ki ̱ꞌo dión koo tá ná
ve̱i ra. 16 Tá ni ̱ saa̱ ra̱ noo̱ íin Jesús,
kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku na̱ ni ̱
dá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá no̱ó saꞌa̱ ná, ta nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱.
ni ̱ xino̱ taan ra̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱. Dá ni ̱ 25 Tído miía̱n ndúsa̱ dinñóꞌó ka̱
na̱ki ̱ꞌo ra ndivéꞌe noo̱ ná. Ta̱a yóꞌo ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ yuꞌu̱, ta kañóꞌó ñaá
ni ̱ sa̱ kuu ta̱ kuendá Samaria. 17 Dá ña̱yuu ndéi tiempo viti.
ni ̱ kaa Jesús: 26 ’Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ kee ña̱yuu
―¿Á o̱ du̱ú uxi ̱ ta̱a ni ̱ ndu̱va̱ꞌa tiempo ni ̱ sa̱ io Noé, ki ̱ꞌo dión taꞌani
yuꞌu̱? Ta, ¿ndeí kuaꞌa̱n ii ̱n ka̱ ro̱ón? kee ña̱yuu kuu̱ nandió ko̱o tuku na̱
18 ¿Á nda̱dá iin tóꞌón dini ̱ ta̱ tu̱kú
ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. 27 Chi ̱ tein
yóꞌo va ni ̱ na̱ndió ko̱o naki ̱ꞌo ña̱ñóꞌó kuu̱ dáá ñóó ndéi ña̱yuu sásáꞌan na,
noo̱ Ndios? ta ndéi na xíꞌi na, ta ndéi na tándaꞌa̱
19 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ta̱a ñoó:
ná nda̱ kuu̱ ni ̱ ndu̱ꞌu Noé ini barco.
―Ndakuii ̱n ndichi, ta kuaꞌán viti, Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ koon dai ̱ dée̱n ñoó, ta
chi ̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌón sa̱ꞌá ña̱ kándéé ino̱n ni ̱ da̱naá ndiꞌi rá ña̱yuu ñoó. 28 Ta
20 Iin kuu̱, dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ Lot ñoo káꞌano naní Sodoma ñoó
fariseo Jesús: kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú ni ̱ koon va ñoꞌó
―¿Ndá oon kasáꞌá Ndios dándáki ita̱ xíꞌín azufre sata̱ ñoo ñoó, ta ni ̱
na yó? da̱naá ndíꞌan ña̱yuu ni ̱ sa̱ ndei ñoó.
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: 30 Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani koo tá ná
―Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu o̱ ko̱ní kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na̱ ni ̱
xíꞌín noo̱ táto̱ꞌon dándáki Ndios nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kasaa̱ na̱.
ña̱yuu na̱. 21 O̱ kúu taꞌon kaa na̱ ña̱
31 ’Chi ̱ tá ná kasandaá kuu̱ dáá
―Kasandaá iin kuu̱, dá katoó ndo̱ ini ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ndoꞌo ñadiꞌí
koni ndo̱ kuu̱ nandió ko̱o na̱ ni ̱ Lot. 33 Chi ̱ ndidaá ña̱yuu ndíꞌi ini
San Lucas 17, 18 162
dáka̱ki na mií ná, no̱ón diꞌa kúú na̱ kásaa̱ ñá kuáa̱n yóꞌo dátaꞌán yuꞌu̱,
kuu. Tído na̱ xíꞌo mií ná kuu na̱ saꞌa̱ sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa ka̱aṉ ná koꞌi ̱n keyíko̱i ̱
yúꞌu̱, no̱ón diꞌa kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki sa̱ꞌa̱n. Dá chi ̱ tá ko̱ó, dá kasaa̱ tóo
na. 34 Ta káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ sa̱kuaá
tóo tukuán dándíꞌi inia̱n yuꞌu̱.”
kuu̱ dáá ñóó kandei uu̱ ña̱yuu kudi ̱ 6 Dá ni ̱ kaa taꞌani satoꞌo yo̱ Jesús:
na̱ noo̱ iin xi ̱to. Iin na nakiꞌin Ndios ―Taó kuendá ndo̱ ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ta̱a
kaneꞌe na koꞌo̱n na̱, ta iin ka̱ na̱ kini néꞌe choon ñoó. 7 Ta, ¿á káꞌán
iin ka̱ ra̱ kando̱o ―kaá Jesús. xíꞌín ndó ña̱ yachi ̱ va chindeé ná
37 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱a xíonoo
ña̱yuu na̱. Tído tá ná kasandaá kuu̱
xíꞌín ná: nandió ko̱o na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú
―¿Ndeí kúú noo̱ kooa̱n yóꞌo, yóꞌo kasaa̱ na̱, ¿á naniꞌi ̱ ná ña̱yuu
tatá? kándéé ini ñaá no̱ñóꞌo̱ yóꞌo? ―kaá
Dá ni ̱ kaa na̱: na̱.
―Noo̱ kánduꞌu̱ ndi ̱i, ñoó kúú noo̱
nditútí ti ̱yo̱kó ñóꞌó. Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá
uu̱ ta̱a ni ̱ saꞌa̱n veꞌe ño̱ꞌo káꞌano kaꞌa̱n
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús sa̱ꞌá ra̱ xíꞌín Ndios
ña̱ ni ̱ kee iin ñá kuáa̱n xíꞌín iin ta̱ 9 Ta ñoó ndéi dao ña̱yuu káꞌán ña̱
18
1 Dá ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan Jesús
ka̱ na̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ da̱kíꞌin táꞌan
dao to̱ꞌon xíꞌín ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús to̱ꞌon yóꞌo xíꞌín ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱
na̱, dá ná kandaa̱ ini ta̱a xíonoo na̱ noo̱ ná, ta kaá na̱:
xíꞌín ná ña̱ daá kuití xínñóꞌó rá 10 ―Iin kuu̱ dá ni ̱ kee uu̱ ta̱a
kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios, ta ná dáꞌa ni kuaꞌa̱n ra̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano yó kaꞌa̱n
katuu ra ña̱ kee ra dión, 2 ta kaá na̱:
ra̱ xíꞌín Ndios. Iin ra̱ kúú ta̱ fariseo,
―Ni ̱ sa̱ io iin ta̱a néꞌe choon iin ta iin ka̱ ra̱ kúú ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱
ñoo, ta ko̱ ní sá yu̱ꞌú ra̱ Ndios, ta ko̱ ñóꞌo̱. 11 Ta̱ fariseo ñoó kúú ra̱ íin
ní sá io ña̱ñóꞌó rá noo̱ ni iin tóꞌón ndichi káꞌa̱n ra̱ xíꞌín Ndios, ta kaá ra̱
ña̱yuu. 3 Ta ñoo ñoó taꞌani ió iin
diꞌa xíꞌín mií rá: “Tatá Ndios, náki ̱ꞌo
ñáꞌa̱ kuáa̱n. Ta tóo tóo sa̱ sáꞌa̱n no̱ó yuꞌu̱ ndivéꞌe noo̱ ní, chi ̱ ko̱ kée taꞌon
ta̱ néꞌe choon ñoó, ta kaáa̱n xíꞌín rá: yuꞌu̱ táto̱ꞌon kée dao ka̱ ta̱a, táꞌa̱n ra̱
“Keyíko̱ va̱ꞌa ní sa̱ꞌí xíꞌín ña̱yuu naá kíꞌin kuíꞌíná, o ra̱ kée ña̱ kini, o ra̱
táꞌan xíꞌíín.” 4 Tído sa̱ ni ̱ ku̱naꞌá vá
kée kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí ra̱.
ko̱ ní kékuendá taꞌon ra ña̱ káꞌa̱n Ta ni ko̱ kée taꞌon yuꞌu̱ táto̱ꞌon kée
ñáꞌa̱ yóꞌo. Tído ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ na̱kani ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ káa. 12 Chi ̱ sa̱
ini ra̱, ta kaá ra̱: “Va̱ꞌará ko̱ yuꞌíi ̱ néꞌe ii ̱ yuꞌu̱ uu̱ taꞌándá iin iin
Ndios, ta va̱ꞌará ko̱ó ña̱ñóꞌín noo̱ ni semana, ta dóko̱ yuꞌu̱ uxi ̱ ña̱ꞌa noo̱
iin ña̱yuu, 5 tído sa̱ꞌá ña̱ tóo tóo
iin iin ciento ña̱ꞌa níꞌí kéchóoin”,
163 San Lucas 18
Ndios, kuꞌu̱ káꞌano ini ní sa̱ꞌí, chi ̱ kuaꞌa̱n choon ni ̱ saꞌanda Ndios: o̱ sa̱
kúúí iin ta̱a kómí kua̱chi.” 14 Káꞌi ̱n
kéeón kua̱chi xíꞌín iin ñáꞌa̱ ñá ko̱
xíꞌín ndó ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini Ndios kúú ñadiꞌóo̱n, ta o̱ sa̱ kaꞌánóo̱n ndi ̱i,
sa̱ꞌá kua̱chi ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱ ta o̱ sa̱ kíꞌin kuíꞌínón, ta o̱ sa̱ káꞌo̱n
ñoó tá o̱ ñáꞌa̱ keta ra noꞌo̱ ra̱ veꞌe ra. ña̱ to̱ꞌón saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, ta koo
Tído ko̱ ní kúꞌu̱ káꞌano taꞌon ini na̱ ña̱ñóꞌó noo̱ tatóo̱n xíꞌín noo̱ nanóo̱n.
saꞌa̱ iin ka̱ ta̱a ñoó. Chi ̱ ndi ndáa na̱ 21 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó:
chíndaya̱ꞌi mií, no̱ón diꞌa kúú na̱ ―Nda̱ lóꞌo̱ vei ni ̱ ka̱sáꞌí seídóꞌi
kando̱o nóo. Ta na̱ kénóo mií, no̱ón ndidaá choon yóꞌo.
diꞌa kúú na̱ kandaya̱ꞌi kee Ndios 22 Tá ni ̱ seídóꞌo Jesús ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa na̱ ko̱ kándía iin camello yái ̱ iin ión tu̱kú o̱ du̱ú
ña̱ dándáki ñaá Ndios táto̱ꞌon ña̱ ndu̱ꞌu iin na̱ kui ̱ká ti ̱xi ndáꞌa̱
kándía takuálí ña̱ dándáki ñaá tatá Ndios.
xi ̱, no̱ón kúú na̱ o̱ ko̱ní ndu̱ꞌu ti ̱xi 26 Tá ni ̱ seídóꞌo ña̱yuu ñoó to̱ꞌon
ndáya̱ꞌi, ta kaá ra̱ xíꞌín Jesús: ―Ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kándeé kee
―Maestro va̱ꞌa kúú ní. Ta, ¿ndí dión, tído ndidaá táꞌa̱n va ña̱ꞌa
ki ̱án kánian keei, dá ni ̱ꞌí ña̱ kataki kándéé Ndios kee na.
chíchíí? 28 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín ná:
San Lucas 18, 19 164
ndi ndáa miíó na̱ ni ̱ da̱nkoo veꞌe na, ―¡Jesús, de̱ꞌe na̱ veꞌe rey David,
o ñani na̱, o ki ̱ꞌo na, o kuꞌu̱ na̱, o kuꞌu̱ ini ní sa̱ꞌí!
ñadiꞌí na̱, o tatá na̱ xíꞌín naná na̱, o 39 Dá ni ̱ da̱náni ñaá dao ña̱yuu
de̱ꞌe na sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ na̱ ña̱ ndu̱ꞌu cháá xíonoo kuaꞌa̱n ñoó, dá ná kutádi ̱ rá,
ka̱ ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, 30 na̱ yóꞌo
káꞌán ná. Tído ni ̱ꞌi cháá ka̱ ví ni ̱
kúú na̱ naniꞌi ̱ kua̱ꞌá ka̱ ña̱ꞌa ñayuú ka̱sáꞌá káyuꞌú rá ió ra̱:
yóꞌo. Ta iin ka̱ ñayuú sa̱á koo chí noo̱ ―¡De̱ꞌe na̱ veꞌe rey David, kuꞌu̱ ini
niꞌi ̱ ná ña̱ kataki chíchí ná ―kaá na̱. ní sa̱ꞌí!
40 Dá ni ̱ sa̱ tuu tóo Jesús, dá ni ̱
Yóꞌo ni ̱ ka̱sto̱ꞌon tuku Jesús xíꞌín ta̱a saꞌanda na̱ choon no̱ó ña̱yuu ñoó ña̱
xíonoo xíꞌín ná ndí ki ̱án ndoꞌo na, dá ná kandaka na ta̱a ñoó saa̱ na̱ noo̱
kuu na̱ ná. Dá tá ni ̱ saa̱ ra̱ noo̱ íin Jesús, dá
31 Dá ni ̱ taó xóo Jesús ndin uxi ̱ uu̱
ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná:
ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñóó. Dá ni ̱ kaa 41 ―¿Ndí ki ̱án kóno̱n keei xíꞌón?
káꞌa̱n to̱ꞌon ni ̱ taa profeta sa̱ꞌá ña̱ ―Ná natu̱u noo̱o̱n viti, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱
ndoꞌo na̱ ni ̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo. kándéé ino̱n yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
32 Dá chi ̱ iin ta̱a kúú ra̱ naki ̱ꞌo ñaá
ndu̱va̱ꞌón.
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ tu̱kú, dá kedi ̱ki ndaa 43 Kúú vitíꞌón vá ni ̱ na̱tu̱u noo̱ rá.
ñaá rá. Ta kendava̱ꞌa ra xíꞌín ná. Ta Ta kúú ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ xíꞌín
tuu ndaa di ̱í ñaá rá. 33 Dá tá ni ̱ ndiꞌi
Jesús, ta kékáꞌano ra Ndios kuaꞌa̱n
ni ̱ kani ñaá rá, dá kaꞌání ñaá rá. ra̱. Tá ni ̱ xini ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó ña̱ ni ̱
Tído ti ̱xi kuu̱ óni ̱, dá nataki na̱. kuu dión, dá ni ̱ ka̱sáꞌá taꞌani na
34 Tído ko̱ ní kándaa̱ kuiíó ini ra̱
kékáꞌano na Ndios.
ndi kóni ̱ kaa to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín
rá, chi ̱ ndadí va ña̱xintóni ̱ rá no̱ó Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan Jesús
to̱ꞌon yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kándaa̱ ini xíꞌín iin ta̱a naní Zaqueo
ra̱ ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá.
19
1 Dá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús ñoo káꞌano
ta̱a ko̱ túu noo̱ ió iin ta̱a naní Zaqueo, ta kúú rá ta̱a
35 Dá ni ̱ ku̱yati Jesús ñoo naní
saꞌándá choon no̱ó ta̱a kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱
Jericó, ta yuꞌú íchi ̱ ñoó ió iin ta̱a ko̱ ñóꞌo̱, ta kuíká nda̱ꞌo ra, 3 ta kóni ̱ ra̱
4 Sa̱ꞌá ño̱ó kánkono ra ni ̱ saꞌa̱n ra̱ cháá ―Iin kuu̱ ni ̱ sa̱ io iin ta̱a, ta kúú rá
ka̱ noo̱. Dá ni ̱ kaa ra doko̱ iin yíto̱, dá de̱ꞌe ta̱a sa̱ kuu rey, ta ni ̱ kee ra
kuu koni ñaá rá, chi ̱ ñoó kánian ya̱ꞌa kuaꞌa̱n xi ̱ká rá iin ka̱ ñoo natiin ra
na. 5 Tá ni ̱ kasa̱ndaá na̱ noo̱ íin yíto̱
choon kakuu ra rey, dá ndisaa̱ ra̱.
ñoó, dá ni ̱ na̱koto ndaa na̱, dá ni ̱ xini 13 Tído tá ko̱ ñáꞌa̱ koꞌo̱n ra̱, dá ni ̱
na̱ kánóo ra, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: kana ra uxi ̱ ta̱a kéchóon noo̱ rá. Dá
―Zaqueo, kuaꞌán noo kíi ̱, chi ̱ kuu̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ra iin di ̱ꞌón ndáya̱ꞌi noo̱ iin rá
víti kánian katuu tóoi veꞌón. iin ra. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá:
6 Ta kúú kaon ni ̱ noo ra yíto̱ ñoó,
“Nakaꞌán ndaꞌi ̱ ndo̱ di ̱ꞌón xaa̱n nani
ta ni ̱ na̱tiin ra Jesús veꞌe ra xíꞌa̱n kuaꞌi ̱n”, kaá ra̱. 14 Tído xiní uꞌu̱ ñaá
kaꞌandai ̱ ñá no̱ó ña̱yuu kúndaꞌí. Tá ka̱sáa̱ mií no̱ó ñoó: “Tatá, iin di ̱ꞌón
ni ̱ ya̱ꞌi ni ̱ kiꞌin kuíꞌínáí ña̱ꞌa iin ni ̱ xi ̱ꞌo ní no̱ói ̱, ta ni ̱ ni ̱ꞌí uxi ̱ ka̱an
̱ .”
ña̱yuu xi ̱ꞌín, dá kía̱n koꞌi ̱n nandió 17 Dá ni ̱ kaa rey ñoó: “Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni ̱
néꞌi komi ̱ cháá ka̱ taꞌándá no̱ó ña̱ ni ̱ keeón, chi ̱ kúú yoꞌó iin ta̱ kéchóon
ya̱ꞌi ni ̱ kiꞌin. va̱ꞌa. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ke̱chóon ndaa̱o̱n
9 Dá ni ̱ kaa Jesús:
noo̱ lúꞌu̱ di ̱ꞌón ni ̱ xi ̱ꞌoi noo̱o̱n, sa̱ꞌá
―Kuu̱ víti ni ̱ na̱tiin ta̱a yóꞌo ña̱ ño̱ó ki ̱ꞌoi ña̱ dándákón uxi ̱ ñoo.”
ka̱ki ra no̱ó kua̱chi ra̱, chi ̱ kúú taꞌani 18 ’Dá ni ̱ ka̱sáa̱ iin ka̱ ta̱a kéchóon
ra ta̱ kuendá na̱ veꞌe Abraham. ñoó. Dá ni ̱ kaa ra̱: “Tatá, ni ̱ ni ̱ꞌí oꞌo̱n
10 Chi ̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo
ka̱ di ̱ꞌón noo̱ iin di ̱ꞌón ni ̱ xi ̱ꞌo ní
kúú na̱ ve̱i nandukú, ta dáka̱ki na no̱ói ̱.” 19 Dá ni ̱ kaa rey ñoó: “Koꞌi ̱n
ña̱yuu ndíta xíká noo̱ Ndios. ki ̱ꞌoi ña̱ dándákón oꞌo̱n ñoo.”
20 ’Dá ni ̱ ka̱sáa̱ iin ka̱ ta̱a kéchóon
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ñoó, dá ni ̱ kaa ra̱: “Tatá, yóꞌo ió di ̱ꞌón
iin ta̱a ni ̱ na̱tiin choon kakuu rey ni ̱ xi ̱ꞌo ní noo̱í, chi ̱ ni ̱ chi ̱káa̱ va̱ꞌi ña̱
11 Xía̱n nani ndéi ña̱yuu ñoó
noo̱ peñitoi ̱, 21 chi ̱ yuꞌíi ̱ mií ní, chi ̱
kuyati na ñoo Jerusalén, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ “Yoꞌó kúú iin ta̱ kéchóon kini, ta xíꞌín
kaꞌán ña̱yuu ñoó ña̱ yachi ̱ va kasaa̱ to̱ꞌon ni ̱ kaꞌo̱n xaa̱n keyíko̱i ̱ sa̱ꞌo̱n. Ta
Ndios xíꞌín ndée̱ dándáki na ña̱yuu sa̱ náꞌá yoꞌó ña̱ kúú yuꞌu̱ ta̱a to̱ndó,
na̱. 12 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa Jesús diꞌa:
ña̱ nákiꞌin yuꞌu̱ ña̱ꞌa ko̱ ní chínóoi, ta
San Lucas 19 166
dákéei no̱ó ko̱ ní xítii, 23 sa̱ꞌá ño̱ó, ―¿Ndiva̱ꞌa ndáxí ndó burro xaa̱n?
¿ndiva̱ꞌa ko̱ ní saꞌo̱n chikaa̱on ̱ di ̱ꞌón 34 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó:
yuꞌu̱ banco, dá tá ná ndusaa̱i ̱, dá ―Dá chi ̱ xínñóꞌó na̱ kúú satoꞌo
natiiin ña xíꞌín lúꞌu̱ sa̱tán, ní kúu?” nduꞌu̱ ri ̱.
24 ’Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ta̱a ndíta yati
35 Dá ndáka ra burro ñoó ni ̱ saa̱ ra̱
ñoó: “Kuio ndaa ndo̱ di ̱ꞌón néꞌe ra no̱ó ni ̱ ka̱ndo̱o Jesús. Dá ni ̱ chi ̱kodó
xaa̱n, ta kuaꞌán ndo̱ ki ̱ꞌo ndóa̱n no̱ó rá kotó ra̱ sata̱ ri ̱. Dá ni ̱ kaa Jesús
ra̱ ni ̱ ka̱ndeé ni ̱ niꞌi ̱ uxi ̱ ka̱an
̱ ñoó.” kánóo na kuaꞌa̱n na̱.
25 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó: “Tatá, sa̱ kómí
36 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó
ió ña̱ꞌa noo̱, no̱ón kúú na̱ niꞌi ̱ cháá na̱ noo̱ kásáꞌá noo na ndi ̱ka yúku̱
ka̱aṉ . Ta na̱ ko̱ó ña̱ꞌa noo̱, diꞌa di ̱tá naní Olivos, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ña̱yuu
ná lúꞌu̱ ña̱ kómí ná. 27 Ta kandaka
kuáꞌa̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó káyuꞌú ná
taꞌani ndó ndidaá ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá, kékáꞌano na Ndios xíꞌa̱n kádii ̱ ini na̱
táꞌa̱n ra̱ ko̱ kóni ̱ kakuu yuꞌu̱ rey, ná saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa ndato ni ̱ xini
kii ra noo̱í, ta kaꞌanda ndo̱ diko̱ rá”, na̱ ni ̱ kee Jesús, 38 ta kaá na̱:
kaá rey ñoó ―kaá Jesús. ―¡Na̱ káꞌano kúú rey yóꞌo, chi ̱ ve̱i
na xíꞌín choon satoꞌo yo̱ Ndios! ¡Ná
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús kuaꞌa̱n kandei va̱ꞌa na̱ ndéi induú! ¡Ta ná
na̱ ñoo káꞌano Jerusalén natiin Ndios ña̱ñóꞌó nda̱ noo̱ ió na̱
28 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ ña̱ yóꞌo,
noo̱ dikó!
dá ni ̱ kee na ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱ 39 Dá ni ̱ kaa dao ta̱ fariseo ñóꞌo
iin burro, kirí ko̱ ñáꞌa̱ kandodó ná. Jerusalén, ndaꞌí ni ̱ saki na tá ni ̱ xini
Ta ndaxí ndó ri ̱ kandaka ndó kii na̱ ñoo ñoó, 42 ta kaá na̱:
ni ̱ na̱níꞌi ̱ rá burro ñoó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kasandaá iin kuu̱, dá kasaa̱ kua̱ꞌá
kaꞌa̱n Jesús xíꞌín rá. 33 Dá tá ni ̱ ndaxí
ta̱a xiní uꞌu̱ táꞌan xíꞌín ndó, ta kao̱
rá burro ñoó, dá ni ̱ kaa na̱ kúú noo ra iin níí yúꞌu̱ ñoo yóꞌo, ta
satoꞌo ri ̱: chikorrá ra̱ ndo̱ꞌó, ta kasáꞌá rá
167 San Lucas 19, 20
ndoꞌo ndó sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní nákoni ndo̱ Juan ña̱ sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu?
na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios ve̱i dáka̱ki ñaá ¿Á Ndios ni ̱ xi ̱ꞌoan o ta̱a?
―kaá Jesús. 5 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan
ño̱ꞌo káꞌano. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná taó xi ̱ꞌo ñaá, dá kía̱n ndakuei na̱ ñoo yo̱
ndíꞌi na ta̱ díkó, xíꞌín ta̱ xíin kuaꞌa̱n chiyúú ñaá ná, dá chi ̱ ndidaá vá ná
ra̱ sata̱ véꞌe. 46 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
kándía ña̱ Juan ni ̱ sa̱ kuu iin profeta
ña̱yuu ñoó: ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios ni ̱ kii ―kaá ra̱
―Diꞌa va kaá tuti ii ̱ Ndios: “Veꞌe ndátóꞌón mií rá.
yuꞌu̱ kúú iin veꞌe noo̱ kánian nataka 7 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús ña̱ ko̱
ña̱yuu kaꞌa̱n na̱ xíꞌín yuꞌu̱.” Tído náꞌá taꞌon ra ndá yoo ni ̱ xi ̱ꞌo choon
ndoꞌó kúú na̱ ndéi kéean táto̱ꞌon iin noo̱ Juan. 8 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ra ndi kee ra, dá chi ̱ ndidaá ña̱yuu na dao ña̱ꞌa xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱
ndéi toon na seídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ no̱ó ña̱yuu ñoó, ta kaá na̱:
Jesús. ―Iin kuu̱ ni ̱ da̱ndée iin ta̱a yitó
uva no̱ñóꞌo̱ rá. Dá ni ̱ di ̱kó ndodó
Yóꞌo ni ̱ nda̱to̱ꞌón ta̱ fariseo ndá yoo ra̱án noo̱ dao ka̱ ta̱a kéchóon. Dá ni ̱
ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱ Jesús kee ra kuaꞌa̱n xi ̱ká rá kua̱ꞌá kuia̱.
20
1 Iin kuu̱, dá nákaa̱ Jesús
10 Dá tá ni ̱ xi ̱nko̱o tiempo taꞌa̱nda̱
yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano dánaꞌa̱ na̱ uva ñoó, dá ni ̱ ta̱ndaꞌá rá iin mozo
sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios no̱ó ña̱yuu. Dá ra̱ ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ noo̱ ndéi ta̱
ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ kéchóon ñoó natiin ra uva, kirí
dánaꞌa̱ ley xíꞌín ta̱ sáꞌano ñoo, 2 dá
kánian niꞌi ̱ rá. Tído tá ni ̱ saa̱ mozo
ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: ñoó, dá ni ̱ nda̱kuei ta̱ kéchóon noo̱
―Kaꞌa̱n ní xíꞌín nduꞌu̱, ¿ndá choon uva ñoó ni ̱ kani ñaá rá. Ta ni iin
néꞌe ní ña̱ nákaa̱ ní kée ní diꞌa? ña̱ꞌa ko̱ ní xi ̱ꞌo ra kaneꞌe mozo ñoó
¿Ndá yoo ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱ ní ña̱ noꞌo̱ ra̱. 11 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o satoꞌo
kuaꞌa̱n ra̱. Tído tá ni ̱ saa̱ ra̱ noo̱ ndéi yuu̱ yóꞌo sata̱, no̱ón kúú na̱ tadi ̱
ta̱ kéchóon ñoó, dá ni ̱ nda̱kuei tuku ndiꞌi keean ―kaá Jesús.
ro̱ón ni ̱ kani ñaá rá, ta ni ̱ nda̱neꞌe
ñaá rá. Ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ ní xi ̱ꞌo ra Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaꞌán dao ta̱a
kaneꞌe mozo ñoó noꞌo̱ ra̱. 12 Dá ni ̱
dátu̱ú rá Jesús
na̱ndió ko̱o tuku satoꞌo ñoó ni ̱ 19 Dá ni ̱ kaꞌán ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín
ta̱ndaꞌá rá iin ka̱ mozo, ra̱ kúú oni ̱, ta̱ dánaꞌa̱ ley tiin ra Jesús mií hora
kuaꞌa̱n ra̱. Tído tá ni ̱ saa̱ ra̱, ta kúú daá ñóó, dá chi ̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱
ni ̱ nda̱kuei tuku ta̱ kéchóon ñoó ni ̱ saꞌa̱ mií rá ni ̱ kaꞌa̱n na̱ to̱ꞌon yóꞌo.
da̱rkueꞌe̱ ñaá rá. Dá ni ̱ da̱kána ñaá Tído yuꞌú ra̱ kée ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó.
rá sata̱ véꞌe. 13 Dá ni ̱ kaa satoꞌo uva
20 Ta ndéi ra nání rá Jesús. Kúú ni ̱
ñoó: “¿Ndi koo keei viti? Viti kía̱n ta̱ndaꞌá de̱ꞌé ra̱ dao ta̱a kuaꞌa̱n ra̱ noo̱
ná tandaꞌí de̱ꞌe mani ̱ koꞌo̱n xi ̱. Chi ̱ tá nákaa̱ Jesús. Ta ni ̱ kee ra mií rá ña̱
ná koni ñaá rá, ndá ndi kuu koo va kúú rá ta̱ ndaa̱, chi ̱ ndúkú rá ndi kee
ña̱ñóꞌó rá noo̱ xí.” 14 Kúú ni ̱ ta̱ndaꞌá
ra dátu̱ú ñaá rá, dá ná ya̱ꞌa na kaꞌa̱n
ñaá rá kuaꞌa̱n xi ̱. Tído, tá ni ̱ xini ñaá na̱, dá niꞌi ̱ rá kua̱chi na̱, dá naki ̱ꞌo
ta̱a kéchóon ñoó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ñaá rá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe choon
ndátóꞌón kueꞌé ra̱: “Ta̱a káa kúú ra̱ káꞌano ñoo ñoó, káꞌán rá. 21 Dá ni ̱
natiin ndidaá kúú ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ tatá nda̱to̱ꞌón ñaá rá, ta kaá ra̱ xíꞌín ná:
xi ̱. Kóꞌo̱ kaꞌání yo̱ xí, dá ná kando̱o ―Maestro, náꞌá vá nduꞌu̱ ña̱ káꞌa̱n
ndiꞌi ñóꞌo̱ yóꞌo noo̱ mií yó”, kaá ra̱. ní ña̱ ndaa̱, ta dánaꞌa̱ ní ña̱ ndaa̱. Ta
15 Dá ni ̱ tiin ñaá rá ndáka ra kuaꞌa̱n
ni iin tóꞌón ña̱yuu ko̱ káxi mií ní.
ra̱ sata̱ korrá noo̱ káa yitó uva ñoó. Diꞌa dánaꞌa̱ ndaa̱ ní íchi ̱ Ndios noo̱
Ta ñoó ni ̱ saꞌání ñaá rá. Ta, ¿ndí ndidaá ña̱yuu. 22 Sa̱ꞌá ño̱ó ve̱i ndu
ki ̱án kee satoꞌo uva ñoó viti, káꞌán ndato̱ꞌón nduꞌu̱ mií ní, ¿á va̱ꞌa ni
ndó? 16 Ña̱ kee ra kía̱n kasaa̱ ra̱, ta
kée yó chíya̱ꞌi yó saꞌa̱ ñóꞌo̱ yo̱ no̱ó ta̱
kaꞌání ndíꞌi ra ta̱ kéchóon ñoó, dá kúú kuendá rey César o ko̱ó?
di ̱kó ndodó ra̱ ñóꞌo̱ noo̱ káa yitó uva 23 Tído ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱
ñoó noo̱ dao ka̱ ta̱a ―kaá Jesús. katoó ra̱ dátu̱ú ñaá rá. Dá ni ̱ kaa na̱
Tá ni ̱ seídóꞌo ña̱yuu ñoó ña̱ ni ̱ xíꞌín rá:
kaꞌa̱n Jesús dión, dá ni ̱ kaa na̱: ―¿Ndiva̱ꞌa ndúkú ndó ña̱ ya̱ꞌi noo̱
―¡Ná o̱ sa̱ kónó Ndios ña̱ koo káꞌi ̱n? 24 Tei tóo ndó iin di ̱ꞌón, ña̱
kakuu yuu̱ tito̱. ―Naki ̱ꞌo ndó ña̱ kúú ña̱ꞌa César
18 Ta ndidaá na̱ ná kankao sa̱tá yuu̱
noo̱ rá, tá dáá, ta naki ̱ꞌo ndó ña̱ kúú
ñoó, kuachi ndiꞌi na. Ta na̱ kankao ña̱ꞌa Ndios noo̱ ná.
169 San Lucas 20
vá iní ra̱ sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ni ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndéi ángel, nda̱ ki ̱ꞌo
na̱ndió néꞌe na to̱ꞌon ni ̱ nda̱to̱ꞌón dión vá kandei na, ta nda̱ de̱ꞌe Ndios
ñaá rá. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ sadi va ra yúꞌu̱ vá kakuu na sa̱ꞌá ña̱ niꞌi ̱ ná ña̱
rá. nataki na̱. 37 Ta viti ná koꞌi ̱n kasto̱ꞌin
taa Moisés: Tá ni ̱ xiꞌi ̱ iin ta̱a, ta ko̱ dá chi ̱ tatá Ndios, ko̱ kúú taꞌon na
ní sá io de̱ꞌe yií ra̱ xíꞌín ñadiꞌí ra̱, dá Ndios no̱ó na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, chi ̱ kúú ná
kía̱n kánian nakiꞌin ñaá ñani ra̱ Ndios no̱ó na̱ takí va, chi ̱ ndidaá vá
tandaꞌa̱ rá xíꞌán, dá koo iin de̱ꞌe ña̱yuu ndéi takí noo̱ Ndios.
yiía̱n nakiꞌin kuu̱ ñani ra̱. 29 Ta viti,
39 Dá ni ̱ kaa dao ta̱ dánaꞌa̱ ley xíꞌín
ñani ra̱, ta̱ kúú uu̱ ñoó, xíꞌán. Tído kía̱n ndato̱ꞌón ñaá rá cháá ka̱.
ni ̱ xiꞌi ̱ taꞌani ra, ta ko̱ ní sá io tuku
de̱ꞌe yií ra̱ xíꞌán. 31 Dá ni ̱ ta̱ndáꞌa̱ ta̱
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesús saꞌa̱
kúú oni ̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó. Ta kúú dión Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá
taꞌani ni ̱ ndoꞌo ra. Ta dión taꞌani ni ̱ 41 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ña̱yuu
xíonoo xíꞌín ná: kuu̱ koon ndiꞌi va veꞌe ño̱ꞌo, táꞌa̱n ña̱
46 ―Kandaa ndo̱ mií ndó no̱ó ra̱
ndéꞌé ndó káa, chi ̱ ni iin tóꞌón yuu̱ o̱
dánaꞌa̱ ley Moisés, dá chi ̱ kátoó ra̱ kándo̱o kandodó táꞌan. Naá ndíꞌi
kandixi ra dáꞌo̱n náni ̱, ta kóni ̱ ra̱ ña̱ vaan.
kaꞌa̱n ña̱yuu ndisáꞌán xíꞌín rá xíꞌín
ña̱ñóꞌó noo̱ xíonoo ra noo̱ yáꞌi. Ta Kásto̱ꞌon Jesús ndí ki ̱án koo, dá naá
kátoó taꞌani ra kandei ra noo̱ téi ̱ ñayuú yóꞌo
kúú no̱ó ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo 7 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón rá Jesús:
yo̱, ta kátoó taꞌani ra kandei ra téi ̱ ―Maestro, ¿ndá oon koo dión?
kúú no̱ó noo̱ ndéi ta̱ ndáya̱ꞌi sásáꞌan ¿Ndí ki ̱án koo, dá kandaa̱ ini nduꞌu̱
ra noo̱ ió víko̱. 47 Ta xío ndaa ra̱ veꞌe
ña̱ yachi ̱ va koo dión?
na̱ kuáa̱n. Ta naꞌá xíka̱ taꞌi ̱ rá noo̱ 8 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
Ndios, dá kaꞌa̱n va̱ꞌa ña̱yuu saꞌa̱ rá. ―Kandaa ndo̱ mií ndó, dá ná o̱
Ta̱ yóꞌo kúú ra̱ yaꞌi nda̱ꞌo chiya̱ꞌi ra dándaꞌí ñaá ni iin ña̱yuu, dá chi ̱
noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée ra dión ―kaá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a kasaa̱, ta kechóon ra
na̱. kuu̱ yúꞌu̱, ta kaa ra̱: “Yuꞌu̱ kúú
Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. Sa̱ ni ̱
Diꞌa ni ̱ kee iin ñaꞌá kuáa̱n kúndaꞌí kasa̱ndaá va kuu̱ ña̱ naá ñayuú.”
ni ̱ xini na̱ to̱ꞌon kée ña̱yuu sata̱ rá koꞌo̱n ndo̱. 9 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini
kui ̱ká taáa̱n di ̱ꞌón ini sato̱ noo̱ dóko̱ ndo̱ ña̱ saꞌání táꞌan iin ñoo xíꞌín iin
ña̱yuu di ̱ꞌón noo̱ Ndios. 2 Ta ni ̱ xini
ka̱ ñoo, ta yóꞌo yóꞌo naá na̱, ta ná
taꞌani na táto̱ꞌon ni ̱ kee iin ñaꞌá dáꞌa ni yu̱ꞌú ndo̱, dá chi ̱ dinñóꞌó ka̱
kuáa̱n kúndaꞌí, ni ̱ taáa̱n uu̱ di ̱ꞌón ka̱a ki ̱ꞌo dión kánian koo, tído ko̱ ñáꞌa̱
kuálí ini sato̱ ñoó. 3 Dá ni ̱ kaa na̱:
taꞌon xi ̱nko̱o kuu̱ ña̱ naá ñayuú
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó yóꞌo.
ña̱ ñaꞌá kuáa̱n kúndaꞌí káa ni ̱ taán 10 Dá ni ̱ kaa taꞌani na:
kuaꞌa̱ cháá ka̱ di ̱ꞌón o̱ du̱ú ndidaá ka̱ ―Ndakuei dao nación na̱á táꞌan
ña̱yuu káa. 4 Dá chi ̱ ndidaá ka̱ ña̱yuu
xíꞌín dao ka̱ nación, ta kasáꞌá na̱á
káa ni ̱ doko̱ noo̱ Ndios xíꞌín di ̱ꞌón táꞌan ta̱ néꞌe choon ndéi iin rá iin
kándo̱o noo̱ ná, tído ñáꞌa̱ káa, va̱ꞌará ñoo náꞌano. 11 Ta yóꞌo yóꞌo va kasáꞌá
kúndaꞌí vía̱n, ni ̱ doko̱ ndiꞌán di ̱ꞌón ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ta̱an, ta yóꞌo yóꞌo taꞌani
néꞌe va̱ꞌán katakia̱n ―kaá na̱. kasáꞌá koo tama̱ xíꞌín kueꞌe̱ kini, ta
kasáꞌá yu̱ꞌú xíxi nda̱ꞌo ña̱yuu, ta
Yóꞌo kúú noo̱ dánaꞌa̱ Jesús ña̱ naá vá ña̱ꞌa xíxi nda̱ꞌo koo chí induú káa.
veꞌe ño̱ꞌo káꞌano 12 ’Tído tá o̱ ñáꞌa̱ koo dión, dá tiin
5 Dáni ̱ ka̱sáꞌá dao ta̱a xíonoo xíꞌín ña̱yuu ndo̱ꞌó, ta kendava̱ꞌa na xíꞌín
Jesús káꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano, ndó. Ta kaneꞌe na ndo̱ꞌó koꞌo̱n na̱
171 San Lucas 21
ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo yo̱, dá naxi ̱no ña̱ xído̱ ini Ndios sa̱tá ña̱yuu
keyíko̱ na̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta kadi na̱ ndéi ñoo yóꞌo. 24 Ta xíꞌín espada
ndo̱ꞌó veꞌe ka̱a. Ta kaneꞌe na ndo̱ꞌó kue̱i dao na, ta dao ka̱ na̱ kandaka
koꞌo̱n na̱ noo̱ rey xíꞌín no̱ó ta̱ néꞌe ra koꞌo̱n ra̱ kandei ndava̱ꞌa na
choon náꞌano sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó ndidaá nación. Ta kankao ñoo
kuendá yuꞌu̱. 13 Dión koo, dá niꞌi ̱
Jerusalén ti ̱xi ndáꞌa̱ ta̱ tu̱kú. Ta dión
ndo̱ ndi koo ki ̱ꞌo ndó kuendá saꞌa̱ koo nda̱ ná xi ̱nko̱o kuu̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
yúꞌu̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon náꞌano. 14 O̱ Ndios taó ná ta̱ tu̱kú ñoó.
sa̱ nákani ini ndo̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon kaꞌa̱n
ndo̱ chindeé ndó mií ndó, 15 dá chi ̱
Diꞌa koo, dá nandió ko̱o tuku Jesús
ki ̱ꞌo va mií yuꞌu̱ to̱ꞌon kaꞌa̱n ndo̱ kii na ñayuú yóꞌo
xíꞌín ña̱ ndi ̱chí noo̱ ndo̱ mií hora 25 ’Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ ndato ndoꞌo
daá ñóó. Ta o̱ kándeé taꞌon na ndi ̱ndii, xíꞌín yoo̱, xíꞌín ti ̱ñoo̱ viti, ta
nandió néꞌe na no̱ó kaꞌa̱n ndo̱, ta o̱ no̱ñóꞌo̱ yóꞌo ndoꞌo naní nío̱ ndidaá
kándeé taꞌon na̱ xiní uꞌu̱ ñaá dátu̱ú kúú ña̱yuu, ta naá nda̱ꞌo ini na̱ sa̱ꞌá
ná no̱ó kaꞌa̱n ndo̱. 16 Ta naki ̱ꞌo ñaá
ña̱ ni ̱ꞌi xído̱ ndakuei no̱ó ta̱ñoꞌo̱.
tatá ndo̱ xíꞌín naná ndo̱ xíꞌín ñani 26 Ta ndidaá kúú ña̱yuu kuu yi ̱ꞌí sa̱ꞌá
ndo̱, xíꞌín táꞌan ndó xíꞌín na̱ néꞌe ña̱ yuꞌú nda̱ꞌo na sa̱ꞌá ña̱ nakani ini
táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ndó no̱ó ta̱ néꞌe na̱ sa̱ꞌá ña̱ ve̱i ndoꞌo ñayuú yóꞌo, dá
choon; ta kaꞌání rá dao ndó. 17 Ta chi ̱ koni na̱ kidi niꞌini ndidaá ña̱
koni uꞌu̱ kini ndidaá ña̱yuu ndo̱ꞌó náꞌano ñóꞌo induú káa. 27 Nda̱ daá
sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá yuꞌu̱. 18 Tído ví, dá koni na̱ na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú
ni iin tóꞌón taꞌon idí dini ̱ ndo̱ o̱ naá. yóꞌo kixi na tein iin viko̱, ta ndato
19 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé ini ndo̱,
nayeꞌe̱ ndaa noo̱ kii na xíꞌín ndidaá
sa̱ꞌá ño̱ó niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ dáka̱ki ñaá choon kómí ná. 28 Tá ni ̱ ka̱sáꞌá kúu
kuaꞌa̱n yúku̱, ná dáꞌa ni nandió kuéi kuálí ra̱, kúú sa̱ náꞌá vá ndó ña̱ sa̱ ni ̱
na ndu̱ꞌu na. 22 Dá chi ̱ kuu̱ dáá ñóó
ku̱yati yoo̱ koon dai ̱. 31 Ta dión
kakuu iin kuu̱ dándóꞌo Ndios nío̱ taꞌani, tá ni ̱ xini ndo̱ ni ̱ ka̱sáꞌá kúu
ña̱yuu ndéi ñoo yóꞌo, dá ná xi ̱nko̱o ta̱ndóꞌó yóꞌo, dá kía̱n kanaꞌá ndó ña̱
to̱ꞌon káꞌa̱n tuti ii ̱ mií ná. 23 Tído
sa̱ ni ̱ ku̱yati va kuu̱ kasaa̱ Ndios
ndaꞌí kúu ví na̱ ñáꞌa̱ ñóꞌo de̱ꞌe xíꞌín dándáki na.
na̱ ndéi taleé chíchí kuu̱ dáá ñóó, dá 32 ’Miía̱n ndaa̱ kuiti káꞌi ̱n xíꞌín ndó
chi ̱ kuu̱ dáá kakuu iin kuu̱ ndoꞌo ña̱ o̱ ku̱ú taꞌon ña̱yuu ndéi tiempo
naní nío̱ ña̱yuu no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, ta daá nda̱ ná koo ndidaá ña̱ yóꞌo.
San Lucas 21, 22 172
33 Induú káa xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo naá kaꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ ndi kee ra naki ̱ꞌo ra
váán, tído to̱ꞌon káꞌi ̱n o̱ yáꞌa taꞌan Jesús noo̱ ndáꞌa̱ rá. 5 Ta kúú ni ̱ kadii ̱
kóo ini ndo̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱, ni ̱ ka̱ndía ra tiin ra di ̱ꞌón ñoó. Dá ni ̱
ta o̱ sa̱ kóꞌo naꞌáná ndo̱, ta o̱ sa̱ ndíꞌi ka̱sáꞌá rá ndúkú rá ndi kee ra naki ̱ꞌo
ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kátoó téí na̱ kúú ra Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a ñoó, dá ná o̱
kuendá ñayuú yóꞌo, chi ̱ iin ndakána kándaa̱ ini na̱ ñoo ñoó.
va kasandaá kuu̱ ñoó sata̱ ndo̱.
35 Chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée na xíꞌín dei ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱díni Jesús noo̱
tiin na kíti ̱, ki ̱ꞌo dión iin ndakána va ndiꞌi kuií xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná
kasandaá kuu̱ yóꞌo sata̱ ndidaá 7 Kúú ni ̱ kasa̱ndaá va kuu̱ seí na̱
ña̱yuu ndéi iin níí kuaꞌa̱n ñayuú Israel pan ko̱ ní kíꞌin táꞌan xíꞌín ña̱
yóꞌo. 36 Sa̱ꞌá ño̱ó kañoꞌo ini ndo̱, ta
dákuita̱ ta̱chía̱n, ta dóko̱ taꞌani na
daá kuití kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ iin léko noo̱ Ndios, kirí kúú kuendá
Ndios ña̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ ka̱ki ndó no̱ó víko̱ pascua. 8 Dá ni ̱ saꞌanda Jesús
ndidaá ta̱ndóꞌó ve̱i koo, dá ná kuu choon noo̱ Pedro xíꞌín Juan, ta kaá
nakui ̱ta ndó xíꞌín ta̱ndeé iní no̱ó na̱ na̱ xíꞌín rá:
ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ―kaá Jesús ―Kuaꞌán ndo̱ kenduu ndo̱ ña̱ ná
xíꞌín rá. kadíni yó kuendá víko̱ pascua.
37 Ta nduú sa̱ da̱náꞌa̱ na̱ yéꞌé ño̱ꞌo
9 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús:
káꞌano, ta sa̱kuaá sa̱ sáꞌa̱n na̱ yúku̱ ―¿Ndeí koꞌo̱n ndu̱ kenduu ndu̱
naní Olivos. 38 Ta ndidaá naꞌa sa̱ sáa̱
ña̱ꞌa kadíni yó, kóni ̱ ní?
ña̱yuu ndéi ñoo Jerusalén sa̱ seídóꞌo 10 Dá ni ̱ kaa na̱:
na ña̱ꞌa sa̱ dánaꞌa̱ Jesús yéꞌé ño̱ꞌo ―Ta no̱ó ni ̱ saa̱ ndo̱ ni ̱ ku̱ꞌu ndó
káꞌano ñoó. ñoo káꞌano káa, dá nakiꞌin táꞌan ndó
xíꞌín iin ta̱a ndío iin yoo ñóꞌo ta̱kui ̱í
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ka̱ndo̱o Judas kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú karkuei ndó ra̱
Iscariote ña̱ naki ̱ꞌo ra Jesús noo̱ koꞌo̱n ndo̱ nda̱ veꞌe no̱ó ni ̱ saa̱ ra̱ ni ̱
ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe choon ndu̱ꞌu ra, 11 dá kaa ndo̱ xíꞌín ta̱ kúú
22
1 Sa̱
ni ̱ ku̱yati va víko̱ satoꞌo veꞌe ñoó: “Diꞌa kaá maestro
pascua, tá seí na̱ Israel pan, nduꞌu̱ xíꞌín ní: ¿Ndi káa iin cuarto
ña̱ ko̱ ní kíꞌin táꞌan xíꞌín ña̱ dákuita̱ ki ̱ꞌo ní noo̱ kadínii kuendá víko̱
ta̱chía̱n. 2 Ta ra̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱
pascua xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌíín?”, kaa
dánaꞌa̱ ley nándukú rá ndi kee ra ndo̱ xíꞌín rá. 12 Dá ná dánaꞌa̱ ra̱ iin
kaꞌání rá Jesús, tído yuꞌú ra̱ kée cuarto káꞌano kánóo dikó ñoó, ta sa̱
ña̱yuu ñoo ñoó. 3 Kúú ni ̱ ndu̱ꞌu ña̱
ió nduu vaan. Ta ñoó kenduu ndo̱
uꞌu̱ ini nío̱ Judas, ta̱ káꞌa̱n xíꞌín ná ña̱ꞌa ná kadíni yó ―kaá na̱.
Iscariote, táꞌa̱n ra̱ nákaa̱ tein ndin 13 Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta ni ̱
dá ni ̱ sa̱ ko̱o Jesús mesa xíꞌín ta̱a Dánaꞌa̱ Jesús saꞌa̱ ndá yoo ndáya̱ꞌi
xíonoo xíꞌín ná. 15 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
cháá ka̱
rá: 24 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ta̱ xíonoo xíꞌín ná
―Ndi ki ̱ꞌo ví kóni ̱i ̱ kadíni dáóí ñoó ndátóꞌón kuáchi ̱ ra̱, nde̱ꞌá ndi
xíꞌín ndó víko̱ pascua tá ko̱ ñáꞌa̱ ndáa ra kakuu ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱
ndoꞌo naní nío̱í. 16 Dá chi ̱ káꞌi ̱n xíꞌín
tein mií rá. 25 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín
no̱ó ta̱a ñoó. Dá ni ̱ kaa na̱: ndáya̱ꞌi cháá ka̱, á na̱ ió mesa o na̱
―Ña̱ yóꞌo kúú yikí ko̱ñoi ̱, ña̱ chíki ̱ꞌo ña̱ꞌa sasáꞌan na? ¿Á o̱ du̱ú na̱
náki ̱ꞌoi kuu saꞌa̱ iin rá iin ndoꞌó. Ta ió mesa kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱? Tído
daá kee ndó ña̱ yóꞌo, dá ndiko̱ꞌon ini kanaꞌá ndó ña̱ nákaa̱ yuꞌu̱ tein ndó
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keei saꞌa̱ ndo̱. kúúí iin na̱ xínkuáchí diꞌa noo̱ ndo̱.
20 Ta dión taꞌani ni ̱ kee na xíꞌín
28 ’Ta ndoꞌó kúú na̱ daá kuití ni ̱ sa̱
copa ñoó tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sa̱díni na, dá ndei xíꞌín yuꞌu̱ tein ta̱ndóꞌó ndóꞌi,
ni ̱ kaa na̱: 29 sa̱ꞌá ño̱ó ki ̱ꞌo yuꞌu̱ choon noo̱ ndo̱
―Ndúta̱ ñóꞌo ini copa yóꞌo dándáki ña̱ dándáki ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo
ña̱ sa̱á ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios kee na xíꞌín tatái ̱ choon noo̱í ña̱ dándákii, 30 dá
ña̱yuu na̱, ta xi ̱nko̱oan kee nii ̱ yuꞌu̱, kasáꞌan dáó ndó xíꞌín yuꞌu̱, ta koꞌo
kirá kuita̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó. 21 Tído
nduú ndo̱ xíꞌín yuꞌu̱ noo̱ dándákii,
kanaꞌá ndó ña̱ iin ta̱a sásáꞌan nduú ta kandei iin rá iin ndó noo̱ téi ̱
xíꞌín yuꞌu̱ mesa yóꞌo koꞌo̱n naki ̱ꞌo ñaá keyíko̱ ndo̱ saꞌa̱ ndin uxi ̱ uu̱ tuꞌu
noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá. 22 Ta miía̱n
de̱ꞌe na̱ veꞌe Israel.
ndaa̱ ndoꞌo na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo
táto̱ꞌon ni ̱ chi ̱kaa̱ ini Ndios koo nda̱ Yóꞌo ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ ndata̱ Simón
míí saꞌa̱. Tído ndaꞌí ta̱a koꞌo̱n naki ̱ꞌo Pedro saꞌa̱ ná
ñaá no̱ó ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ―kaá Jesús. 31 Dá ni ̱ kaa taꞌani satoꞌo yo̱ Jesús:
23 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón táꞌan
―Simón, Simón, kanaꞌón ña̱ kóni ̱
mií rá, nde̱ꞌá ndi káa iin ra kakuu ra̱ ña̱ uꞌu̱ kexíxian xíꞌín ndó táto̱ꞌon kée
kee dión. ña̱yuu dáxi ̱xi na tirió. 32 Tído sa̱ ni ̱
San Lucas 22 174
seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌo̱n, dá kía̱n dao ka̱ kuu̱ ñoó. Dá ni ̱ kee ta̱ xíonoo
ná dáꞌa ni ndiꞌi ña̱ kándéé ino̱n yuꞌu̱. xíꞌín ná tákuei ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱.
Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱ndió ko̱o tukón 40 Dá tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoó, dá ni ̱ kaa na̱
―Ni iin ña̱ꞌa taꞌon. ño̱ó ni ̱ ndu̱ndeé cháá ka̱ ini na̱ ni ̱
36 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. Ta tee̱n ná kúú
―Tído viti, ndi ndáa ndoꞌó ió léka̱ táto̱ꞌon yúyó náꞌano nii ̱, ta kuéi rá
xíꞌín di ̱ꞌón, kiꞌin ndó ña̱ kaneꞌe ndó nda̱ no̱ñóꞌo̱. 45 Tá ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi
koꞌo̱n ndo̱. Ta ndoꞌó, na̱ ko̱ó espada, na̱ ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios,
di ̱kó ndó kotó ndíxi ndó, ta kuiin dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ noo̱ ndéi ta̱
ndóa̱n. 37 Dá chi ̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱
xíonoo xíꞌín ná ñoó. Tá ni ̱ saa̱ na̱,
miía̱n xi ̱nko̱o ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios kúú sa̱ kídi ̱ va ra ndéi ra, chi ̱ ni ̱
sa̱ꞌí, dá chi ̱ kaáa̱n diꞌa: “Ni ̱ ndee ñaá kuitá vá rá ni ̱ kee ña̱ kúndaꞌí ini ra̱.
ná iin ta̱a kómí kua̱chi.” Ta dión 46 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
koo, chi ̱ ndidaá ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ ―¿Ndiva̱ꞌa kídi ̱ ndo̱? Ndakuei kíi ̱
Ndios sa̱ꞌá ña̱ kía̱n ndoꞌi, kánian ndo̱, ta kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, dá ná
xi ̱nko̱oan ―kaá na̱. o̱ kándeé ña̱ kini kexíxian xíꞌín ndó,
38 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
dá ya̱ꞌa ndó kee ndó kua̱chi.
―Satoꞌi ̱, yóꞌo ió uu̱ espada.
Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱sáa̱ Judas xíꞌín
―Sa̱ ió va̱ꞌa va. kua̱ꞌá ta̱a tiin ra Jesús kandaka ra
koꞌo̱n ra̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín 47 Káꞌa̱n i ̱í vá Jesús íin na, kúú sa̱
xíonoo ve̱i no̱ó ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. Dá ió Pedro nádaa̱ rá, dá ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé
ni ̱ na̱tuu yati ra noo̱ íin Jesús, dá ni ̱ va̱ꞌa ñaáán, dá ni ̱ kaaa̱n:
chitó rá noo̱ ná. 48 Dá ni ̱ kaa Jesús
―Xíonoo taꞌani ta̱a yóꞌo xíꞌín ta̱a
xíꞌín rá: káa.
―Judas, ¿á xíꞌín ña̱ chító yoꞌó noo̱ 57 Tído ni ̱ ndata̱ vá rá, ta kaá ra̱
ni ̱ ka̱sáꞌá ta̱a ñoó tíin ñaá rá, dá ni ̱ xini ñaá iin ka̱ ta̱a. Dá ni ̱ kaa ra̱
kaa ra̱ xíꞌín ná: xíꞌín rá:
―Tatá, ¿á kóni ̱ ní ña̱ na̱á ndu̱ xíꞌín ―Yoꞌó taꞌani kúú kuendá ta̱a káa,
rá xíꞌín espada? ¿daá ko̱ó?
50 Ta iin ta̱a xíonoo xíꞌín ná ñoó ni ̱
Dá ni ̱ kaa Pedro:
da̱rkueꞌe̱ iin ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ duti ̱ ―Ko̱ó, dito, ko̱ ta̱ꞌón ñaá kúú
kúú no̱ó, chi ̱ ni ̱ saꞌanda ra̱ do̱ꞌo xoo yuꞌu̱.
kuáꞌa ra̱. 51 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
59 Tá ni ̱ ya̱ꞌa táto̱ꞌon iin hora, dá ni ̱
―Sa̱ ni ̱ kuu va. Ná dáꞌa ni kee ndó kaa iin ka̱ ta̱a:
dión. ―Miía̱n ndaa̱ kuiti xíonoo ta̱a
Dá ni ̱ tiin na do̱ꞌo ra, ta kúú ni ̱ yóꞌo xíꞌín ta̱a káa, dá chi ̱ ta̱ kuendá
ndu̱va̱ꞌa naa̱n. 52 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
Galilea taꞌani kúú rá.
ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ saꞌándá 60 Dá ni ̱ kaa tuku Pedro:
choon no̱ó ra̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo, xíꞌín ta̱ ―Ko̱ó, dito. Xíni ̱ nda̱ saꞌa̱ káꞌa̱n ní.
sáꞌano ni ̱ ka̱sáa̱ tiin ñaá ñoó: Kúú káꞌa̱n i ̱í vá rá íin ra, kúú ni ̱
―¿Á ta̱ kui ̱ꞌíná vá kée ndó yuꞌu̱ kana va chéli. 61 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o
kúúí, sa̱ꞌá ño̱ó ve̱i ndó xíꞌín espada satoꞌo yo̱ Jesús ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná noo̱
xíꞌín yíto̱ tiin ndó yuꞌu̱? 53 Ta ndidaá
rá. Ta kúú ni ̱ ndu̱sáa̱ va ini ra̱
kuu̱ vá ni ̱ sa̱ káa̱i ̱ xíꞌín ndó yéꞌé ño̱ꞌo táto̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n satoꞌo yo̱ xíꞌín rá,
káꞌano, ta ko̱ ní tiin ndó yuꞌu̱. Tído chi ̱ ña̱ yóꞌo kía̱n ni ̱ kaꞌa̱n na̱: “Tá ko̱
hora yóꞌo ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ kee ndó dión ñáꞌa̱ kana chéli, ta kúú sa̱ ndata̱
xíꞌíín, dá chi ̱ hora yóꞌo kúú hora yo̱ꞌó oni ̱ taꞌándá saꞌa̱ yúꞌu̱.” 62 Dá ni ̱
dándáki ña̱ uꞌu̱ ―kaá na̱. keta ra sata̱ véꞌe, ta kúú ndaꞌí nda̱ꞌo
ni ̱ ndeiꞌi ̱ ra̱.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndata̱ Pedro saꞌa̱
Jesús oni ̱ taꞌándá Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kani ra Jesús, ta ni ̱
54 Dá ni ̱ tiin ra Jesús ndáka ra kedi ̱ki ndaa ñaá rá
kuaꞌa̱n ra̱ chí veꞌe ta̱ duti ̱ kúú no̱ó. 63 Ta ra̱ ndíta ndaá Jesús, ro̱ón kúú
Ta xíká xíká tákaa ñaá Pedro kuaꞌa̱n ra̱ ni ̱ kedi ̱ki ndaa ñaá, ta ni ̱ kani ñaá
ra̱. 55 Dá ni ̱ na̱kaꞌon ta̱a ñoó ñóꞌo̱
rá. 64 Ta ni ̱ sadi ra̱ iin dáꞌo̱n noo̱ ná,
yéꞌé veꞌe ñoó. Ta ni ̱ kao̱ noo ra ndéi dá ni ̱ kani ra noo̱ ná. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón
ra nádaa̱ rá. Ta ñoó taꞌani ni ̱ sa̱ ko̱o ñaá rá, ta kaá ra̱:
Pedro tein ta̱a ñoó. 56 Ta kúú ni ̱ xini
―Nakoni ini, ná nde̱ꞌá ndá yoo
iin ñáꞌa̱ kéchóon no̱ó ta̱ duti ̱ ña̱ ñoó kúú ra̱ ni ̱ kani ñaá.
San Lucas 22, 23 176
sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley. Dá ni ̱ ―¿Á yoꞌó kúú rey no̱ó na̱ Israel?
saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná kandaka ra Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
Jesús saa̱ ra̱ noo̱ ndéi ra néꞌe ra ―Ta dión kaá mií ní.
choon. Dá tá ni ̱ saa̱ na̱, dá ni ̱ kaa ra̱ 4 Dá ni ̱ kaa Pilato xíꞌín ta̱ duti ̱
ndáka ra Jesús kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ saꞌa̱ Jesús, ta ndáti ra koni xíꞌín noo̱
Pilato. Tá ni ̱ saa̱ ra̱, 2 dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá
rá kee na iin ña̱ꞌa ndato. 9 Kua̱ꞌá
dátai ̱ kua̱chi ra Jesús, ta kaá ra̱: nda̱ꞌo ña̱ꞌa ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Herodes,
177 San Lucas 23
tído ni iin ña̱ꞌa ko̱ ní káꞌa̱n na̱. 10 Ta xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kúú rá iin ta̱a saꞌání
ndíta ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ndi ̱i.
ley ndúndeé rá káꞌa̱n kua̱chi ra saꞌa̱ 20 Dá ni ̱ kaꞌa̱n tuku Pilato xíꞌín
sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ ña̱yuu ñoó káyuꞌú ná ña̱ ná karkaa
Israel, xíꞌín mií na̱ ñoo ñoó, 14 dá ni ̱
kíi ̱ Jesús ndi ̱ka cruz. Tído sa̱ꞌá ña̱
kaa ra̱ xíꞌín ná: ndúndeé ña̱yuu ñoó káyuꞌú ná, sa̱ꞌá
―Ndáka ndó ta̱a yóꞌo ni ̱ ka̱sáa̱ ño̱ó ni ̱ xino̱ ini Pilato kee ra ña̱ kóni ̱
ndo̱ noo̱ yúꞌu̱. Ta káꞌa̱n ndo̱ ña̱ na̱. 24 Dá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon táto̱ꞌon
xíonoo ra dána̱á táꞌan ra na̱ ñoo ndo̱ ki ̱ꞌo ni ̱ xika̱ ña̱yuu ñoó koo. 25 Kúú
xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ ra̱. Tído ni ̱ nda̱to̱ꞌón ni ̱ da̱yáa̱ ra̱ Barrabás, táꞌa̱n ra̱ ni ̱
va̱ꞌi ra̱ noo̱ mií ndó, ta ni iin taꞌon chi ̱káa̱ ra̱ veꞌe ka̱a sa̱ꞌá ña̱ naá ra̱
kua̱chi káꞌa̱n ndo̱ sa̱ꞌá ta̱a yóꞌo ko̱ ní xíꞌín ta̱ romano, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ saꞌání
kasandaá kakuu ña̱ ndaa̱. 15 Ta ni ra̱ ndi ̱i, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xika̱ mií
Herodes ko̱ ní nániꞌi ̱ kua̱chi ra̱, sa̱ꞌá ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ra Jesús
ño̱ó ni ̱ ta̱ndaꞌá tuku ñaá rá ni ̱ ka̱sáa̱ ndoꞌo na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií
ra̱ noo̱ yúꞌu̱. Ta ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu ñoó.
kua̱chi, ña̱ kía̱n kánian kuu ra̱, ko̱ ní
ya̱ꞌa ra kee ra. 16 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ni ̱ ndiꞌi
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ chi ̱rkaa ra Jesús
ni ̱ da̱ndóꞌi nío̱ rá, dá dáyaa̱i ̱ rá koꞌo̱n ndi ̱ka cruz
ra̱ ―kaá ra̱. 26 Ta noo̱ ndáka ra Jesús kuaꞌa̱n ra̱,
na̱ndió ko̱o Jesús ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná no̱ó 38 Ta ndáꞌa̱ iin tabla dini ̱ cruz noo̱
na̱ ñáꞌa̱ yóꞌo. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ná: tárkaa Jesús, ta tándaa letra káꞌa̱n
―Na̱ ñáꞌa̱ ñoo Jerusalén, o̱ sa̱ kuáki yúꞌu̱ griego xíꞌín yúꞌu̱ latín, xíꞌín
ndó saꞌa̱ yúꞌu̱. Diꞌa kuaki ndó saꞌa̱ mií yúꞌu̱ hebreo, ta kaáa̱n diꞌa: “Ta̱a
ndó xíꞌín sa̱ꞌá de̱ꞌe ndó, 29 dá chi ̱
yóꞌo kúú rey no̱ó na̱ Israel.”
kasandaá kuu̱ kaa ña̱yuu diꞌa: 39 Ta iin ta̱a kini tákaa iin ka̱ cruz
“Ndikáꞌán ví na̱ ko̱ ku̱ú kandei de̱ꞌe, ñoó, ni ̱ ka̱sáꞌá kána̱ꞌá ra̱ xíꞌín ná, ta
ta ndikáꞌán ví dókó, ña̱ ko̱ ní sá ñóꞌo kaá ra̱:
taleé, ta ndikáꞌán ví ndódo̱, ña̱ ko̱ ní ―Tá ndaa̱ ndisa Cristo kúú yoꞌó,
dákuáꞌano taleé.” 30 Ta tein kuu̱ dáá
dáka̱ki miíón, ta dáka̱ki taꞌánón nduꞌu̱.
ñóó kaa na̱ xíꞌín yúku̱: “Ná kue̱i ndó 40 Tído ta̱a tákaa iin ka̱ cruz ñoó ni ̱
sa̱tá nduꞌu̱.” Ta kaa na̱ xíꞌín koꞌondo: da̱náni ra iin ka̱ ta̱a kini ñoó, ta kaá
“Dándu̱xi ndó nduꞌu̱.” 31 Dá chi ̱ tá ki ̱ꞌo
ra̱ xíꞌín rá:
diꞌa kée na xíꞌín yíto̱ kuíi ̱, xíni ̱ ndí ―¿Á ni lúꞌu̱ ví ko̱ yu̱ꞌú yo̱ꞌó Ndios,
ki ̱án kee na xíꞌín yíto̱ ichí ―kaá na̱. va̱ꞌará sa̱ tákaaón ndóꞌo naní nío̱o̱n?
32 Ta ndáka taꞌani ra uu̱ ta̱a kini
41 Miía̱n ndaa̱ kuiti tárkuei yó ndóꞌo
kuaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Jesús, dá kaꞌání nío̱ yo̱ sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee yó, chi ̱ ki ̱ꞌo
taꞌani ñaá rá. 33 Dá tá ni ̱ saa̱ ra̱ iin
dión kánian ndoꞌo yó. Tído na̱ yóꞌo,
xíán noo̱ naní Calavera, dá ni ̱ ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa kini ko̱ ní ya̱ꞌa
chi ̱rkuei ñaá rá ndi ̱ka cruz. Ta iin na kee na.
ta̱a kini ñoó tárkaa iin cruz xoo 42 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús:
kuáꞌa Jesús, ta iin ka̱ ra̱ tárkaa iin ―Ndiko̱ꞌon ini ní yuꞌu̱ tá ná kasaa̱
cruz xoo íti na̱. 34 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ní dándáki ní ñayuú yóꞌo.
―Tatá, káꞌano koo ini ní sa̱ꞌá 43 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ña̱yuu yóꞌo, dá chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon na ―Miía̱n ndaa̱ kuiti ná kaꞌi ̱n xíꞌón
ndí ki ̱án kée na. ña̱ mií kuu̱ víti koo yoꞌó xíꞌín yuꞌu̱
Ta ni ̱ sa̱dikí ra̱ suerte xíꞌín dáꞌo̱n noo̱ ndato téí náyeꞌe̱ ndaa ―kaá na̱.
ná, ná kande̱ꞌá ndá yoo kandeé niꞌi ̱
iin rá iian. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xiꞌi ̱ Jesús
35 Ta ndidaá ña̱yuu ñoó ndíta
44 Tá ni ̱ kasa̱ndaá ka̱xuu̱, dá ni ̱
ndéꞌé, ta nda̱ ta̱ néꞌe choon ndíta na̱kuíi ̱n naá iin níí kúú ñayuú nda̱
kédi ̱ki ndaa ra̱ Jesús, ta kaá ra̱: ka̱ oni ̱ sa̱ꞌini. 45 Ta ni ̱ ndaꞌo̱ ndi ̱ndii,
―Dao ka̱ va ña̱yuu sa̱ ka̱ndeé rá ta ni ̱ ndata̱ dao dáꞌo̱n tárkaa ndadí
sa̱ da̱káki ra, sa̱ꞌá ño̱ó ná dáka̱ki ra ini veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. 46 Ta kúú ni ̱ꞌi
mií rá tá miía̱n ndaa̱ kúú rá Cristo, nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú Jesús, ta kaá na̱:
na̱ ni ̱ ka̱xi Ndios kasaa̱ dáka̱ki ñaá. ―Tatá Ndios, noo̱ ndáꞌa̱ mií ní
36 Ta nda̱ soldado ñoó ni ̱ kedi ̱ki
náki ̱ꞌoi espírituí.
ndaa taꞌani ñaá, chi ̱ ni ̱ na̱tuu yati ra Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni ̱
ni ̱ da̱kóꞌo̱n ra̱ vino iá yúꞌu̱ ná, 37 dá
xiꞌi ̱ na̱. 47 Tá ni ̱ xini ta̱ dándáki
ndita ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ña̱ ni ̱ ndoꞌo Jesús, Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱taki Jesús
ni ̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná, ta
24
1 Naꞌa va̱ꞌa kuu̱ mií no̱ó
50 Ta ñoo ñoó ió iin ta̱a naní José, nda̱ꞌo ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ó ka̱ yikí
ta kúú rá ta̱ ñoo Arimatea, táꞌa̱n ña̱ ko̱ño na̱ kánóo. Kúú iin kuití vá ni ̱
nákaa̱ chí kuendá Judea. Ta néꞌe ra sa̱ kui ̱ta uu̱ ta̱a ndíxi dáꞌo̱n náyeꞌe̱
choon no̱ó na̱ Israel, ta kúú rá iin ndaa díi ̱n ná. 5 Kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo na,
ta̱ néꞌe choon ñoó xíꞌín Jesús. 52 Ta̱a nákaa̱ yóꞌo. Diꞌa ni ̱ na̱taki va na.
yóꞌo kúú ra̱ ni ̱ saꞌa̱n ni ̱ ndaka̱ yikí Ndusaa̱ ini ndo̱ táto̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱
ko̱ño Jesús noo̱ Pilato. 53 Dá ni ̱ saꞌa̱n
xíꞌín ndó tá ni ̱ sa̱ káa̱ na̱ xíꞌín ndó chí
ra̱ ni ̱ da̱nóo raa̱n ndi ̱ka cruz. Dá ni ̱ Galilea diꞌa. 7 Chi ̱ ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ndó
chi ̱tuú ñaá rá xíꞌín iin dáꞌo̱n káꞌano. ña̱ miía̱n kánian ndoꞌo naní na̱ ni ̱
Ta néꞌe ñaá rá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ chi ̱káa̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, chi ̱ naki ̱ꞌo ñaá
ra̱ ini iin yái ̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ndi ̱ka iin káo̱, iin ta̱a noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a kómí kua̱chi, ta
noo̱ ko̱ ñáꞌa̱ kakaa̱ ni iin tóꞌón ndi ̱i. chirkaa ñaá rá ndi ̱ka cruz, ta nataki
54 Ta mií kuu̱ dáá ñóó kúú kuu̱
na̱ ti ̱xi kuu̱ óni ̱ ―kaá ángel ñoó.
kénduu na̱ Israel ña̱ꞌa keí ná, chi ̱ sa̱ 8 Dá ni ̱ ndi ̱sáa̱ ini na̱ ñáꞌa̱ ñoó
kuaꞌa̱n kasandaá vá kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesús xíꞌín ná. 9 Dá tá
naniꞌi ̱ ndée̱ ná, chi ̱ ki ̱ꞌo dión saꞌándá ini mií vá ná kíán, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní
ley choon. kándísa taꞌon ñaá rá.
San Lucas 24 180
sa̱ tuú yikí ko̱ño Jesús vá kánóo. Dá iin ka̱ ña̱ꞌa ni ̱ kedaá xíꞌín ndú ni ̱ naá
ni ̱ na̱ndió ko̱o ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá, ta ini ndu̱, chi ̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ tu̱u naꞌa viti
naá iní ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kuu kuaꞌa̱n ra̱. ni ̱ saꞌa̱n dao na̱ ñáꞌa̱ kúú kuendá
nduꞌu̱ yái ̱ no̱ó ni ̱ ndu̱xi na, 23 ta ko̱ó
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús no̱ó ka̱ yikí ko̱ño na̱ ní nániꞌi ̱ na̱ ñáꞌa̱
uu̱ ta̱a kuaꞌa̱n íchi ̱ ñoo naní Emaús ñoó. Dá tá ni ̱ ndu̱sáa̱ na̱, dá ni ̱ kaa
13 Ta mií kuu̱ dáá ñóó taꞌani xíka
na̱ ña̱ ni ̱ naꞌa̱ noo̱ dao ángel noo̱ ná,
uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús kuaꞌa̱n ra̱ ta no̱ón kúú na̱ ni ̱ kaa xíꞌín ná ña̱ ni ̱
iin ñoo naní Emaús. Ta nákaa̱an ̱ na̱taki va Jesús. 24 Dá ni ̱ saꞌa̱n taꞌani
táto̱ꞌon uxi ̱ iin kilómetro noo̱ ñoo dao ta̱a kúú kuendá nduꞌu̱ ni ̱ sa̱
Jerusalén. 14 Ta ndátóꞌón rá kuaꞌa̱n
nde̱ꞌé rá ini yái ̱ ñoó. Tído táto̱ꞌon
ra̱ íchi ̱ ñoó saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni ̱ kuu. káa rá ió ña̱ ni ̱ na̱kani na̱ ñáꞌa̱ ñoó,
15 Ta tein ndátóꞌón rá dión kuaꞌa̱n
ki ̱ꞌo dión taꞌani ni ̱ xini ra̱. Tído ko̱ ní
ra̱, dá ni ̱ na̱tuu yati Jesús, dá ni ̱ xiní taꞌon ra mií Jesús.
na̱kiꞌin táꞌan na xíka dáó ná kuaꞌa̱n 25 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
kuaꞌa̱n ndo̱? Ta, ¿ndiva̱ꞌa ndaꞌí téí ndó ña̱ ki ̱ꞌo dión kánian ndoꞌo naní
kúu ini ndo̱? nío̱ Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, dá ndu̱ꞌu
18 Dá ni ̱ kaa iin ta̱a, táꞌa̱n ra̱ naní
na noo̱ ndato náyeꞌe̱ ndaa? ―kaá
Cleofas, xíꞌín ná: na̱.
―¿Á sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón mií ní kúú ta̱ 27 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá nákani na xíꞌín rá
tu̱kú ió ñoo Jerusalén ko̱ ñáꞌa̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni ̱ taa Moisés, xíꞌín
kandaa̱ ini ña̱ ni ̱ kuu ñoo ñoó tein ña̱ ni ̱ taa ndidaá ka̱ profeta. Ta ki ̱ꞌo
kuu̱ yóꞌo? dión ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ noo̱ rá ña̱ káꞌa̱n
19 Dá ni ̱ kaa na̱:
tuti ii ̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá ña̱ kánian
―¿Ndí ki ̱án ni ̱ kuu? ndoꞌo na.
Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoo xíꞌín ná: 28 Dá tá ni ̱ ku̱yati na ñoo lóꞌo̱ no̱ó
―Ndátóꞌón ndú saꞌa̱ iin ta̱a naní kuaꞌa̱n ta̱a ñoó, dá ni ̱ kee Jesús ña̱
Jesús, na̱ ñoo Nazaret. Ta ni ̱ sa̱ kuu yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ cháá ka̱ chí noo̱.
na iin profeta. Ta sa̱ kee na ña̱ꞌa 29 Dá ni ̱ kendúsa̱ ra̱ xíꞌín ná ña̱ ná
náꞌano, ta to̱ꞌon ndáya̱ꞌi sa̱ káꞌa̱n na̱ katuu tóo na koo na xíꞌín rá, chi ̱ kaá
noo̱ Ndios xíꞌín noo̱ ndidaá na̱ ñoo ra̱:
ndu̱. 20 Tído ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱
―Katuu tóo ní koo ní xíꞌín nduꞌu̱,
néꞌe choon ñoo ndu̱ kúú ra̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo chi ̱ sa̱ ni ̱ ini va, ta sa̱ kuaꞌa̱n kuaa vá
ñaá rá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ romano. Ta ―kaá ra̱.
181 San Lucas 24
Dá ni ̱ ku̱ꞌu na veꞌe ra, ta ni ̱ sa̱ tuu ndó ndáꞌí, ta kande̱ꞌé ndó sa̱ꞌí, chi ̱
tóo na ni ̱ sa̱ io na̱ xíꞌín rá. mií vá yuꞌu̱ kúúí. Dákoꞌo̱n ndáꞌa̱ ndo̱
30 Dá tá ni ̱ sa̱ io na̱ mesa xíꞌín ta̱a
yuꞌu̱, ta kande̱ꞌé va̱ꞌa ndó yuꞌu̱, chi ̱
ñoó, dá ni ̱ tiin na pan. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo iin nío̱ ko̱ kómí taꞌan vaan lásá ni
na ndivéꞌe noo̱ Ndios sa̱ꞌán. Dá ni ̱ tei ko̱ño. Tído ndéꞌé ndó yuꞌu̱ ña̱ ió va
ñéꞌe naa̱n. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo naa̱n noo̱ rá. lásái ̱ xíꞌín ko̱ñoi ̱ ―kaá na̱.
31 Dá ví ni ̱ nono̱ noo̱ rá, dá ni ̱ na̱koni
40 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá
ra̱ ña̱ Jesús kúú ná. Ta kúú ni ̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ ndáꞌa̱ ná xíꞌín saꞌa̱ ná
nda̱ñóꞌó níꞌini va na noo̱ rá. 32 Dá ni ̱
no̱ó na̱ ndéi ñoó. 41 Tído sa̱ꞌá ña̱
ka̱sáꞌá ta̱a ñoó ndátóꞌón táꞌan mií rá: kádii ̱ téí ini ña̱yuu ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱
―Miía̱n ndaa̱ kuiti kíán ña̱ luu ku̱ú taꞌon kandía na. Ta sa̱ꞌá ña̱ naá
kandá nío̱ yo̱ tein káꞌa̱n na̱ xíꞌá ve̱i ini na̱ xiní na̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa Jesús
íchi ̱ ñoó, ta xía̱n ni ̱ na̱kani na xíꞌá xíꞌín ná:
saꞌa̱ ndi kóni ̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios. ―¿Á ko̱ó lúꞌu̱ ña̱ꞌa néꞌe va̱ꞌa ndó
33 Ta kúú ni ̱ nda̱kuei ra mií hora
kaxíi ̱?
daá ñóó. Dá ni ̱ kee ra nandió kuéi ra 42 Dá ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱yuu ñoó iin táꞌí
kuaꞌa̱n ra̱ ñoo Jerusalén. Tá ni ̱ saa̱ ti ̱yaká ni ̱ kado noo̱ ná xíꞌín iin
ra̱, kúú ni ̱ na̱níꞌi ̱ rá noo̱ ndéi tútí daꞌa̱nda̱ ndu̱dí. 43 Dá ni ̱ tiin naa̱n, ta
ndin uxi ̱ iin ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús, kúú ni ̱ seí náa̱n noo̱ ndidaá ña̱yuu
ta ndéi taꞌani dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín rá. ñoó. 44 Dá ni ̱ kaa na̱:
ña̱ ko̱ ní nákoni taꞌon ra Jesús nda̱ dá ná kandaa̱ ini na̱ ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱
ni ̱ tei ñéꞌe na pan, nda̱ daá ni ̱ Ndios. 46 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ña̱yuu
káꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini ra̱, ta kúú iin káꞌa̱n taꞌanian ña̱ dánaꞌa̱ ña̱yuu no̱ó
kuití vá, kúú ni ̱ sa̱ kuíi ̱n Jesús me̱ꞌí na̱ ndéi iin níí kúú ñayuú saꞌa̱
noo̱ ndéi na ñoó. Dá ni ̱ kaa na̱: Cristo, dá kía̱n, tá ná nandikó iní na̱
―Va̱ꞌa ná koo ini ndo̱. sa̱ꞌá kua̱chi kée na, dá ná kuꞌu̱
37 Ta kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó,
káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ná. Ta dinñóꞌó
chi ̱ ni ̱ kaꞌán ná ña̱ iin nío̱ vá kíán. ka̱ kasáꞌá ná dánaꞌa̱ na̱ no̱ó na̱ ndéi
38 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ná:
ñoo Jerusalén. 48 Ta ndoꞌó kakuu na̱
―¿Ndiva̱ꞌa yuꞌú ndo̱? ¿Ndiva̱ꞌa koꞌo̱n kanoo ki ̱ꞌo kuendá saꞌa̱ ndidaá
nákani kuáchi ̱ ini ndo̱? 39 Kande̱ꞌé
ña̱ yóꞌo. 49 Ta kanaꞌá ndó viti ña̱
San Lucas 24 182
koꞌi ̱n tandaꞌí na̱ ni ̱ kaa tatái ̱ ki ̱ꞌo na ndáꞌa̱ ná. Dá ni ̱ xika̱ na̱ ña̱ mani ̱ noo̱
koo xíꞌín ndó. Tído kando̱o ndó ñoo Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu ñoó. 51 Ta tein xíka̱
Jerusalén yóꞌo, ta kandati ndó nda̱ na̱ ña̱ yóꞌo noo̱ Ndios, dá ni ̱ ke̱xoo
ná natiin ndó ndée̱ tandaꞌá Ndios kii na no̱ó ña̱yuu ñoó ko̱nana na kuaꞌa̱n
nda̱ induú. nóꞌo̱ ná induú. 52 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sa̱
Ni ̱ nduu na̱ kúú to̱ꞌon iin ña̱yuu ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá, ta ni ̱ ka̱ndísa ñaá
ni ̱ ka̱sáꞌá saꞌa̱ ñayuú, ta na̱ kúú de̱ꞌe Ndios ni ̱ kee na. 13 Ta ko̱ kúú
to̱ꞌon yóꞌo sa̱ daá ió va na xíꞌín ná de̱ꞌe Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kixi na tein
Ndios, ta sa̱ daá kúú vá ná Ndios. nii ̱ iin ta̱a, ta ko̱ kúú ná de̱ꞌe Ndios
2 Ta ndá mií saꞌa̱, sa̱ daá ió va na̱
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan ta̱a xíꞌín
yóꞌo xíꞌín Ndios. 3 Ta xíꞌín ndáꞌa̱ mií
ñadiꞌí ra̱, ta ko̱ kúú ná de̱ꞌe Ndios
ná ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios ndidaá táꞌa̱n sa̱ꞌá ña̱ kátoó ña̱yuu kandei de̱ꞌe na.
ña̱ꞌa. Chi ̱ tá ko̱ó ná, ta kúú ni iin Diꞌa kúú ná de̱ꞌe Ndios, chi ̱ ki ̱ꞌo dión
tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa ió ñayuú yóꞌo o̱ kóni ̱ mií Ndios.
kóo, ní kúu. 4 Ta mií ná kédaá xíꞌín
14 Ta mií na̱ kúú to̱ꞌon yóꞌo ni ̱
ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa, dá takía̱n, ta nduu iin ña̱yuu, ta ni ̱ sa̱ io na̱ tein
no̱ón kúú na̱ dátoo̱n ña̱xintóni ̱ yó, ta ni ̱ xini xíꞌín no̱ó ndu̱ ña̱
ña̱yuu. 5 Ta no̱ón kúú na̱ dátoo̱n noo̱
káꞌano nda̱ꞌo choon kómí ná, ta
íin naá, ta va̱ꞌará íin naá nda̱ꞌo, ko̱ choon kómí ná náꞌa̱ ña̱ iin tóꞌón mií
kándéé taꞌan vaan xíꞌín ná. ná kúú de̱ꞌe Ndios. Ta ni ̱ chití ná
6 Ta mií Ndios ni ̱ ta̱ndaꞌá iin ta̱a
xíꞌín ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ yo̱, ta ni ̱
naní Juan ni ̱ kii na, 7 ña̱ ki ̱ꞌo na
chití taꞌani na xíꞌín ña̱ ndaa̱. 15 Ta ni ̱
kuendá saꞌa̱ mií na̱ dátoo̱n no̱ó xi ̱ꞌo Juan kuendá saꞌa̱ ná, chi ̱ diꞌa ni ̱
ña̱yuu, dá ná kandísa ñaá ndidaá kaa na̱:
ña̱yuu kee Juan. 8 Tído o̱ du̱ú míí
―Ni ̱ kaꞌi ̱n sa̱ꞌá na̱ yóꞌo tá ni ̱ kaꞌi ̱n
Juan kúú na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu, xíꞌín ndó ña̱ mií na̱ ve̱i sata̱ yúꞌu̱
sa̱va̱ꞌa iin na̱ ki ̱ꞌo kuendá saꞌa̱ vá ná kúú na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱.
kúú Juan. Chi ̱ sa̱ daá ió va na o̱ du̱ú yuꞌu̱
9 Ta na̱ miía̱n ndaa̱ kuiti dátoo̱n
―kaá Juan.
no̱ó ña̱yuu kúú na̱ ni ̱ kii ñayuú yóꞌo. 16 Ta sa̱ꞌá ña̱ kómí ná choon káꞌano
ñaá na̱ ndéi ñayuú yóꞌo ndá yoo kúú ndáꞌa̱ Moisés ni ̱ kemáni ̱ Ndios ley na̱
ná. 11 Ta ni ̱ kii na ni ̱ sa̱ io na̱ tein na̱
noo̱ yo̱, tído noo̱ Jesucristo ni ̱ na̱tiin
ñoo mií ná, tído ko̱ ní natiin va̱ꞌa yó ña̱ mani ̱ xíꞌín ña̱ ndaa̱. 18 Ni iin
183
San Juan 1 184
tóꞌón taꞌon ña̱yuu ko̱ ní xiní ndí káa ―¿Ndiva̱ꞌa dákodo̱ ndúta̱ ní
Ndios, tído iin tóꞌón dini ̱ de̱ꞌe na, na̱ ña̱yuu tá ko̱ kúú ní na̱ kúú Cristo, o
ió nduú xíꞌín tatá Ndios, no̱ón kúú profeta Elías o mií profeta ni ̱ kaa
na̱ ni ̱ kii ni ̱ naꞌa̱ ñaá ná noo̱ yo̱. Ndios tandaꞌá ná kii, tá dáá?
26 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Juan, na̱ ―Yuꞌu̱ kúú ra̱ dákodo̱ ndúta̱
dákodo̱ ndúta̱ ña̱yuu ña̱yuu xíꞌín ta̱kui ̱í va, tído tein mií
19 Táꞌa̱n ña̱ yóꞌo kúú kuendá ni ̱ xi ̱ꞌo
ndó xíonoo iin ka̱ na̱ ko̱ náꞌá ndó.
Juan, chi ̱ ta̱ Israel néꞌe choon ñoo 27 Ta no̱ón kúú na̱ ve̱i sata̱ yúꞌu̱, ta
Jerusalén ni ̱ ta̱ndaꞌá rá ta̱ duti ̱ xíꞌín ndáya̱ꞌi cháá ka̱ na̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱, sa̱ꞌá
ta̱ levita ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ nda̱to̱ꞌón rá ño̱ó ni yóꞌo̱ ndisa̱ ná ko̱ kánian
Juan ndá yoo kúú ná, ta diꞌa ni ̱ kaa ndaxí yuꞌu̱ ―kaá na̱.
ra̱ xíꞌín ná: 28 Ndidaá ña̱ yóꞌo ni ̱ kuu ñoo naní
―¿Ndá yoo kúú mií ní? Betábara noo̱ kúú iin ka̱ xoo yu̱ta
20 Dá ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ Juan ndá yoo
Jordán noo̱ sa̱ xi ̱onoo Juan sa̱
kúú ná. Ta ni ña̱ꞌa taꞌon ko̱ ní da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu.
chíde̱ꞌé na̱, diꞌa ni ̱ xi ̱ꞌo ndaa̱ na̱
kuendá, chi ̱ kaá na̱: Jesús kúú léko ni ̱ kii noo̱ mií Ndios
―Ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ na̱ kúú Cristo, 29 Tá ni ̱ kasa̱ndaá iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱
na̱ dáka̱ki ñaá. xini Juan ña̱ ve̱i Jesús, dá ni ̱ kaa na̱:
21 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón tuku ñaá rá:
―Kande̱ꞌé ndó, na̱ ve̱i káa kúú
―¿Ndá yoo kúú ní, tá dáá? ¿Á léko mií Ndios, na̱ dítá kua̱chi kómí
profeta Elías kúú ní? ña̱yuu noo̱ Ndios. 30 Ta na̱ káa kúú
Dá ni ̱ kaa na̱: na̱ sa̱ xi ̱ꞌo yuꞌu̱ kuendá saꞌa̱ noo̱ iin
―Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón ñaá kúú yuꞌu̱. rá iin ndó, dá chi ̱ ni ̱ kaai ̱ xíꞌín ndó
―¿Á mií ní kúú profeta, na̱ ni ̱ kaa ña̱ sata̱ yúꞌu̱ ve̱i iin ka̱ na̱, ta ndáya̱ꞌi
Ndios tandaꞌá ná kasaa̱ noo̱ ndúꞌu̱? cháá ka̱ na̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱, dá chi ̱ sa̱ daá
―kaá ra̱. ió va na o̱ du̱ú yuꞌu̱. 31 Ta ni yuꞌu̱ ko̱
ní xíꞌín ndú, dá niꞌi ̱ ndú ndi koo sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini na̱, ta kaá na̱:
kasto̱ꞌon ndu xíꞌín ra̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá ñaá ―Ni ̱ xinii ̱ ni ̱ noo Espíritu ii ̱ Ndios
ve̱i ndu. ¿Ndi kaá ní saꞌa̱ mií ní? nda̱ induú káa, ta káa na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
23 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
káa iin paloma, dión káa na ni ̱ noo
―Yuꞌu̱ kúú na̱ káyuꞌú noo̱ kúú na ni ̱ sa̱ io kuií na̱ xíꞌín Jesús. 33 Ko̱
yukú i ̱chí: “Konó ndó iin íchi ̱ ndaa̱ ní sá naꞌá taꞌon yuꞌu̱ ndá yoo kúú ná,
noo̱ na̱ kúú satoꞌo yo̱” ―táto̱ꞌon ni ̱ tído diꞌa ni ̱ kaa mií na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá
kaa profeta Isaías. yuꞌu̱ ve̱i dákodo̱ ndúta̱í ña̱yuu xíꞌín
24 Ta ta̱a ñoó kúú ra̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá ta̱
ta̱kui ̱í: “Tá ni ̱ xino̱n ni ̱ noo Espíritu
fariseo ni ̱ saꞌa̱n ra̱, 25 ta ni ̱ nda̱to̱ꞌón
ii ̱ sata̱ iin ta̱a, ta ni ̱ ka̱ndo̱o na ió
rá Juan, ta kaá tuku ra̱ xíꞌín ná: kuií na̱ xíꞌín ná, no̱ón kúú na̱ dákodo̱
185 San Juan 1
35 Iin ka̱ kuu̱, dá nákaa̱ Juan xíꞌín Jesús koꞌo̱n na̱ chí kuendá Galilea
uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná. 36 Dá ni ̱ xini
diꞌa. Dá ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan na xíꞌín iin
na̱ Jesús yáꞌa na kuaꞌa̱n na̱ ñoó, dá ta̱ naní Felipe, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a ñoó: ―Nakíi ̱, kanooón xíꞌín yuꞌu̱.
―Kanaꞌá ndó ña̱ ta̱a káa kúú léko 44 Ta Betsaida kúú ñoo Felipe ñoó,
xíꞌín Juan ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Jesús, xíꞌín ra̱ naní Natanael, dá ni ̱ kaa ra̱
dá ni ̱ kee ra tákuei ra Jesús kuaꞌa̱n ra̱. xíꞌín rá:
38 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé
―Ni ̱ na̱níꞌi ̱ nduꞌu̱ na̱ kasaa̱ dáka̱ki
ná ta̱a ñoó, chi ̱ ni ̱ xini na̱ ña̱ tákuei ñaá táto̱ꞌon káꞌa̱n ley Moisés xíꞌín ña̱
ñaá rá ve̱i ra. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: ni ̱ taa profeta. Ta na̱ yóꞌo naní
―¿Á ndá ña̱ꞌa kóni ̱ ndo̱? Jesús, na̱ kúú de̱ꞌe José, na̱ ñoo
Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: Nazaret.
―Rabí, ¿ndeí kúú veꞌe ní? ―kaá 46 Dá ni ̱ kaa Natanael xíꞌín Felipe:
ra̱. (Rabí kóni ̱ kaa maestro.) ―¿Á ndáa ña̱ va̱ꞌa kana ñoo
39 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
Nazaret, káꞌán yoꞌó?
―Nakíi ̱ ndo̱ ná koꞌo̱, dá koni ndo̱ Dá ni ̱ kaa Felipe xíꞌín rá:
―kaá na̱. ―Nakíi ̱ ná koꞌo̱, dá kono̱n.
Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ xíꞌín ná, dá ni ̱ xini 47 Dá tá ni ̱ xini Jesús ña̱ ni ̱ ku̱yati
ra̱ noo̱ ió na̱. Dá ni ̱ ka̱ndo̱o ra ni ̱ sa̱ ta̱ naní Natanael ñoó ve̱i ra, dá ni ̱
ndei ra xíꞌín ná sa̱kuaá dáá ñóó, dá kaa na̱:
chi ̱ sa̱ ka̱ komi ̱ sa̱ꞌini kíán. ―Kanaꞌá ndó, yóꞌo ve̱i iin ra̱
40 Ta Andrés, ta̱ kúú ñani Simón
miía̱n ndaa̱ kuiti kúú ta̱ Israel, ta
Pedro, nákaa̱ tein ndi nduú ta̱a ni ̱ kúú rá iin ta̱a ndaa̱.
seídóꞌo ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Juan ñoó, ta ni ̱ 48 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús:
50 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: ―Taó ndo̱ cháá rá viti, ta kuaꞌán
―¿Á kándísón ña̱ dión kíán sa̱ꞌá ndo̱ ki ̱ꞌo ndó ra̱ no̱ó ta̱ káꞌa̱n víko̱
ña̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌón ña̱ ni ̱ xinii ̱ ióo̱n yóꞌo.
saꞌa̱ iin ta̱ño̱ꞌó? Ña̱ náꞌano cháá ka̱ Dá ni ̱ xi ̱ꞌo ra ta̱kui ̱í ñoó noo̱ ta̱
kía̱n koꞌo̱n kono̱n kee yuꞌu̱ o̱ du̱ú ña̱ káꞌa̱n víko̱ ñoó. 9 Dá ni ̱ xirndodó rá
nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, ta kono̱n nana kaa ra̱ xíꞌín rá:
na noꞌo̱ na̱ induú. ―Ndeí kúú mií vá noo̱ ió víko̱,
dinñóꞌó ka̱ xíꞌo ra vino va̱ꞌa no̱ó na̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ io iin víko̱ ni ̱ kana ra, dá tá sa̱ ni ̱ kuu kuaꞌa̱ xíꞌi
tándaꞌa̱ ñoo Caná na, dá kásáꞌá rá dánduu ra̱ vino nóo.
io iin víko̱ tándaꞌa̱ ñoo Caná, ña̱ va̱ꞌa yóꞌo, dá dánduu ní ra̱ nda̱ noo̱
nákaa̱ chí kuendá Galilea, ta ñoó ndíꞌí ―kaá ra̱.
nákaa̱ naná Jesús. 2 Ta ni ̱ kana taꞌani
11 Ña̱ yóꞌo kúú ña̱ káꞌano mií no̱ó
na Jesús ña̱ kía̱n koꞌo̱n na̱ víko̱ ñoó ni ̱ kee Jesús. Ta ñoo no̱ó ni ̱ kee
xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná. 3 Ta tein ndéi
naa̱n naní Caná, ña̱ nákaa̱ chí
na noo̱ ió víko̱ ñoó, kúú ni ̱ ndiꞌi kuendá Galilea diꞌa. Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱
vino, dá ni ̱ kaa naná Jesús xíꞌín ná: naꞌa̱ na̱ mií ná ña̱ káꞌano nda̱ꞌo
―Ni ̱ ndiꞌi va vino na̱. choon néꞌe na, ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá
4 Dá ni ̱ kaa Jesús:
kándéé cháá ka̱ iní ñaá ta̱ xíonoo
―¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ní dión xíꞌín yuꞌu̱, xíꞌín ná. 12 Ni ̱ ndiꞌi daá, dá ni ̱ na̱xino̱
naná? Chi ̱ kámani ̱ vá kasandaá hora na̱ ñoo Capernaum xíꞌín naná na̱
naꞌa̱ yuꞌu̱ choon kómíí no̱ó ña̱yuu. xíꞌín ñani na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná,
5 Dá ni ̱ kaa naná na̱ xíꞌín ta̱
ta ko̱ ní sá ndei naꞌá taꞌon na ñoo
dánduu vino ñoó: ñoó.
―Koo ini ndo̱ kee ndó ndi ndáa
mií ña̱ꞌa xíka̱ de̱ꞌi noo̱ ndo̱. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ taxí Jesús ta̱ nákaꞌán
6 Ta ñoó ndíta iño̱ ki ̱di yuu̱ noo̱
ndaꞌi ̱ kuaꞌa̱n ra̱ sata̱ véꞌe ño̱ꞌo káꞌano
kañoꞌo ta̱kui ̱í, ña̱ kéchóon na̱ Israel 13 Ta sa̱ ni ̱ ku̱yati víko̱ pascua, ña̱
ndúvii ná mií ná noo̱ Ndios. Ta kéta kékáꞌano na̱ Israel, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ini iin iian sá ñoꞌo táto̱ꞌon uu̱ o oni ̱ na̱kiꞌin Jesús ko̱nana na kuaꞌa̱n na̱
yoo náꞌano ta̱kui ̱í. 7 Dá ni ̱ kaa Jesús
ñoo Jerusalén. 14 Tá ni ̱ saa̱ na̱, dá ni ̱
xíꞌín ta̱ dánduu ñoó: ku̱ꞌu na yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano, kúú ni ̱ xini
―Kuaꞌán ndo̱ dákútí ndó ki ̱di yuu̱ na̱ ndéi ta̱a díkó che̱e, ta dao ka̱ ra̱
káa xíꞌín ta̱kui ̱í. díkó léko, ta dao ka̱ ra̱ díkó paloma,
Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ da̱kútí kuei raa̱n ta dao ka̱ ra̱ ndéi nádaon di ̱ꞌón.
xíꞌín ta̱kui ̱í. 8 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kaa na̱
15 Dá ni ̱ ka̱va̱ꞌa na iin chirrión xíꞌín
ndidaá ta̱ ñoó xíꞌín léko, xíꞌín che̱e ki ̱ꞌo kúú nío̱ iin rá iin na, 25 ta ko̱
ñoó kuaꞌa̱n ri ̱ sata̱ véꞌe, ta ni ̱ sata xínñóꞌó taꞌon na ni iin tóꞌón ña̱yuu,
niꞌini na di ̱ꞌón nádaon dao ka̱ ta̱a dá ki ̱ꞌo na kuendá saꞌa̱ iin rá iin
ñoó, ta ni ̱ da̱ndió ka̱o na mesa ra̱; ña̱yuu, dá chi ̱ náꞌá vá ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
16 dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ díkó paloma
kúú nío̱ ná.
ñoó:
―Taó ndó ndidaá ña̱ꞌa xaa̱n, ta o̱ Káꞌa̱n Jesús xíꞌín iin ta̱a naní
sa̱ kée ndó veꞌe tatái ̱ kakuuan iin Nicodemo ña̱ kánian nakaki sa̱á yo̱
veꞌe noo̱ kúya̱ꞌi ña̱ꞌa.
3 1 Ió iin ta̱ fariseo naní
17 Dá ni ̱ ndu̱saa̱ ini ta̱ xíonoo xíꞌín
Nicodemo, ta néꞌe ra choon
ná ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios diꞌa: “Ió ña̱ káꞌano no̱ó ta̱ Israel. 2 Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱
kuui ̱ sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌi saꞌa̱ veꞌe ní.” iin sa̱kuaá noo̱ ió Jesús, dá ni ̱ kaa ra̱
18 Dá ni ̱ kaa ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱
xíꞌín ná:
Israel xíꞌín ná: ―Maestro, náꞌá nduꞌu̱ ña̱ ni ̱
―¿Ndí ki ̱án káꞌano naꞌa̱ ní noo̱ ta̱ndaꞌá Ndios mií ní ve̱i ní kakuu ní
ndúꞌu̱, dá ná kandía nduꞌu̱ ña̱ ió iin na̱ dánaꞌa̱ no̱ó ndu̱, dá chi ̱ kée ní
choon noo̱ ndáꞌa̱ ní kee ní ña̱ yóꞌo? ña̱ náꞌano, ta ni iin ña̱yuu ko̱
19 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
kándeé kee ña̱ náꞌano tá ko̱ ió Ndios
―Va̱ꞌará ná dáko̱on ndó veꞌe ño̱ꞌo xíꞌín ná.
yóꞌo, tído ti ̱xi oni ̱ kuu̱, kúú sa̱ 3 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
nachikani tuku vei ña̱. ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ní ña̱
20 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
tá ná o̱ nákaki sa̱á ña̱yuu, dá kía̱n o̱
―Uu̱ diko iño̱ toon kuia̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ko̱ní taꞌon na ndu̱ꞌu na ti ̱xi ndáꞌa̱
veꞌe ño̱ꞌo yóꞌo; ta, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ní Ndios.
ña̱ ti ̱xi oni ̱ kuu̱ sa̱ nachikani tuku 4 Dá ni ̱ kaa Nicodemo xíꞌín ná:
nía̱n? ―kaá ra̱. ―¿Ndi koo nakaki sa̱á tuku iin ta̱a
21 Tído veꞌe ño̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱
sa̱ ni ̱ ku̱yatá? ¿Á kuu ndu̱ꞌu tuku ra
kúú yikí ko̱ño na̱. 22 Ta nda̱ kuu̱ ni ̱
ti ̱i naná ra̱, dá nakaki sa̱á ra̱?
na̱taki na̱, dá ni ̱ ndi ̱saa̱ ini ta̱ xíonoo 5 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
xíꞌín ná ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, ta ni ̱ ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ní ña̱
ka̱ndísa ra noo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios tá ni ̱ kaki oon ña̱yuu xíꞌín ta̱kui ̱í, ta
saꞌa̱ ná, ta ni ̱ ka̱ndísa taꞌani ra ña̱ ni ̱ ko̱ ní nákaki sa̱á na̱ kee Espíritu ii ̱
kaꞌa̱n mií ná. Ndios, dá kía̱n o̱ ko̱ní taꞌon na ndu̱ꞌu
na ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. 6 Dá chi ̱ ña̱yuu
Náꞌá Jesús táto̱ꞌon kúú nío̱ iin ni ̱ kaki oon ñayuú yóꞌo, kuendá
rá iin yó ñayuú yóꞌo va kúú ná. Tído na̱ káki
23 Ta xía̱n nani nákaa̱ Jesús ñoo
sa̱á kée Espíritu ii ̱, no̱ón kúú kuendá
Jerusalén ñoó tein kuu̱ víko̱ pascua mií Espíritu ii ̱. 7 Ta ná dáꞌa ni naá
ñoó, kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ ka̱ndísa téí ini ní koni ní ña̱ káꞌi ̱n xíꞌín ní ña̱
ñaá sa̱ꞌá ndidaá ña̱ náꞌano ni ̱ kee na kánian nakaki sa̱á ní. 8 Chi ̱ kíán
ni ̱ kixian, ta ndeí kuaꞌa̱n. Ki ̱ꞌo dión kasaa̱ na̱ ñayuú yóꞌo ndaka na
kúúán xíꞌín ña̱yuu ni ̱ na̱kaki sa̱á ni ̱ kuendá sa̱ꞌá kua̱chi ña̱yuu. Diꞌa ni ̱
kee Espíritu ii ̱. ka̱sáa̱ na̱, dá koni iin rá iin ña̱yuu
9 Dá ni ̱ kaa Nicodemo:
niꞌi ̱ ná ña̱ ka̱ki na sa̱ꞌá mií ná.
―¿Ndi kuu, dá koo diꞌa? 18 ’Dá chi ̱ ndidaá na̱ kándéé ini ñaá,
náꞌá ndú, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini xíꞌín na, dá chi ̱ ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ dátoo̱n noo̱
noo̱ ndú. Ta xíꞌo ndu kuendá sa̱ꞌá ña̱ ña̱yuu, tído ni ̱ kee cháá ka̱ ña̱yuu sa̱ꞌá
yóꞌo va, tído ko̱ kóni ̱ taꞌon ndoꞌó noo̱ íin naá, dá chi ̱ ndinoꞌo ña̱ kini
natiin ndó to̱ꞌon, ña̱ xíꞌo ndu kuendá kée na. 20 Dá chi ̱ ndidaá na̱ kée ña̱
kua̱án yukú i ̱chí ñoó, ki ̱ꞌo dión xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná chí noo̱ kúú
taꞌani kánian karkaa na̱ ni ̱ nduu ta̱a kuendá Judea, ta ñoó ni ̱ sa̱ ndei na
ñayuú yóꞌo kee ña̱yuu, 15 dá kía̱n sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu. 23 Ta
ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná kandeé Juan sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ña̱yuu chí
ini ñaá, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱, noo̱ kúú ñoo Enón, yati noo̱ kúú
diꞌa koni na̱ kataki chíchí ná. ñoo naní Salim, dá chi ̱ ñoó ñóꞌo
nda̱ꞌo ta̱kui ̱í. Ta sa̱ ka̱sáa̱ ña̱yuu noo̱
Ki ̱ꞌo diꞌa kóni ̱ Ndios na̱ ndéi ná, ta sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ñaá ná, 24 dá
sa̱ꞌá ña̱yuu ndéi iin níí kúú ñayuú, xíonoo xíꞌín Juan xíꞌín dao ka̱ na̱
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xi ̱ꞌo na iin tóꞌón dini ̱ de̱ꞌe Israel saꞌa̱ ndí ki ̱án kánian kee
na ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ñayuú yóꞌo, dá kía̱n ña̱yuu, dá nduvii ná noo̱ Ndios.
ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná kandeé 26 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌa̱n ra̱ noo̱ ió Juan,
ini ñaá, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱. dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
Diꞌa koni na̱ kataki chíchí ná. 17 Dá ―Maestro, táꞌa̱n ta̱a ni ̱ sa̱ io xíꞌín
chi ̱ ko̱ ní tándaꞌá Ndios de̱ꞌe na ní iin ka̱ xoo yu̱ta Jordán, táꞌa̱n ra̱
189 San Juan 3, 4
ni ̱ xi ̱ꞌo ní kuendá sa̱ꞌá no̱ó ña̱yuu, de̱ꞌe na, ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na ndidaá táꞌa̱n
ro̱ón kúú ra̱ xíonoo dákodo̱ ndúta̱ ña̱ꞌa noo̱ ndáꞌa̱ ná. 36 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi
ña̱yuu, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo na kuaꞌa̱n noo̱ ndáa mií vá ña̱yuu ná kandeé ini
rá. de̱ꞌe Ndios koni na̱ kataki chíchí ná.
27 Dá ni ̱ kaa Juan xíꞌín rá:
Tído na̱ ko̱ xi ̱ín kandeé ini de̱ꞌe
―O̱ kándeé taꞌon ni iin ta̱a niꞌi ̱ rá Ndios, o̱ ko̱ní taꞌon na kataki chíchí
ni iin choon tá ko̱ ní xi ̱ꞌo Ndios ña̱ ná, diꞌa kasaa̱ ña̱ xído̱ ini Ndios sata̱
noo̱ rá nda̱ induú. 28 Ta mií ndó kúú
ná.
na̱ xíꞌo kuendá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n yuꞌu̱ ña̱
ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ na̱ kúú Cristo, na̱ Ndátóꞌón Jesús xíꞌín iin ñáꞌa̱ ió chí
dáka̱ki ñaá. Diꞌa ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó kuendá Samaria
ña̱ yuꞌu̱ kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios ve̱i
4
1 Kúú ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini satoꞌo yo̱
mií no̱ó, dá kasaa̱ mií ná. 29 Náꞌá Jesús ña̱ ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon ta̱ fariseo
ndó ña̱ ta̱a ni ̱ ta̱ndáꞌa̱ xíꞌín iin ñáꞌa̱ ña̱ kuaꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu ni ̱ ka̱sáꞌá
kúú yíi ̱a̱n. Ta ra̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ndíko̱ ñaá, ta kuaꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu
ta̱ ni ̱ ta̱ndáꞌa̱ ñoó, ro̱ón kúú ra̱ íin dákodo̱ ndúta̱ ná o̱ du̱ú Juan,
díi ̱n rá, ta seídóꞌo ñaá rá, ta kádii ̱ ini 2 va̱ꞌará o̱ du̱ú mií Jesús dákodo̱
ra̱ tá seídóꞌo ra noo̱ káꞌa̱n ta̱ kúú yíi ̱ ndúta̱ ñaá, ta̱ xíonoo xíꞌín vá ná kée
ñoó. Ki ̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo mií yuꞌu̱ choon yóꞌo. 3 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ keta na
viti, chi ̱ ni ̱ xi ̱nko̱o ndiꞌi ña̱ kádii ̱ inii ̱. kuendá Judea kuaꞌa̱n tuku na chí
30 Dá chi ̱ miía̱n ndúsa̱ kánian
Galilea diꞌa xíꞌín ta̱a xíonoo xíꞌín ná.
kandaya̱ꞌi cháá ka̱ na̱, ta yuꞌu̱ kúú 4 Ta miía̱n ndúsa̱ kánian ya̱ꞌa na chí
Ni ̱ kii Jesús chí induú naní Sicar, ña̱ nákaa̱ chí Samaria
31 ’Na̱ ni ̱ noo ni ̱ kii chí induú, no̱ón
ñoó. Ta yati néꞌe táꞌan ñoo yóꞌo
kúú na̱ dándáki ndidaá ña̱yuu. Ta xíꞌín ñóꞌo̱ ni ̱ xi ̱ꞌo oon Jacob no̱ó de̱ꞌe
na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, yóꞌo va ni ̱ kaki na José. 6 Ta ñoó nákaa̱ iin pozo ni ̱
na, ta káꞌa̱n na̱ sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ ió ka̱va̱ꞌa Jacob. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kuitá
no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Tído na̱ ni ̱ kii chí Jesús ni ̱ xika na, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ sa̱ ko̱o
induú, no̱ón kúú na̱ dándáki ndidaá na yúꞌu̱ pozo ñoó ió na̱ nániꞌi ̱ ndée̱
ña̱yuu. 32 Ta xíꞌo na kuendá sa̱ꞌá ña̱
ná. Ta kíán dao nduú. 7 Dá ni ̱ ka̱sáa̱
ni ̱ xini na̱ xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ seídóꞌo na iin ñáꞌa̱ kuendá Samaria taváa̱n
chí induú, tído ko̱ íin taꞌon xiín ta̱kui ̱í, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌán:
natiin va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n na̱. 33 Tído ndi
―Tei cháá ta̱kui ̱í xaa̱n ná koꞌi.
ndáa ña̱yuu nátiin va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n na̱, 8 Ta ko̱ ta̱ꞌón ta̱ xíonoo xíꞌín ná
no̱ón kúú na̱ xíꞌo kuendá ña̱ miía̱n ñoó ndéi xíꞌín ná, chi ̱ kuaꞌa̱n ra̱ ñoo
ndaa̱ ndisa na̱ ndaa̱ kúú Ndios. 34 Ta nákaa̱ yati ñoó kuiin ra ña̱ꞌa kasáꞌan
na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios ni ̱ ka̱sáa̱, no̱ón na. 9 Dá ni ̱ kaa ñáꞌa̱ Samaria ñoó
táꞌan va̱ꞌa taꞌon ndoꞌó, na̱ Israel ―Ndaa̱ va káꞌo̱n ña̱ ko̱ó yíi ̱o̱n,
xaa̱n, xíꞌín nduꞌu̱, na̱ kuendá 18 dá chi ̱ o̱ du̱ú ta̱ꞌón yíi ̱o̱n kúú ta̱a ió
Samaria yóꞌo. xíꞌón viti, va̱ꞌará sa̱ oꞌo̱n ni ̱ sa̱ kuu
10 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌán:
yíi ̱o̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ni ña̱ ndaa̱ va
―Tá ná kandaa̱ ino̱n sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa káꞌo̱n.
kóni ̱ Ndios kee na xíꞌón, ta ná 19 Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná:
kandaa̱ taꞌani ino̱n ndá yoo kúú na̱ ―Tatá, kándaa̱ inii ̱ ña̱ kúú ní iin
xíka̱ ta̱kui ̱í koꞌo na noo̱o̱n, dá kía̱n profeta. 20 Tído dini ̱ yúku̱ yóꞌo va ni ̱
kaka̱ diꞌa yoꞌó ta̱kui ̱í koꞌón noo̱ yúꞌu̱, sa̱ nda̱ño̱ꞌo na̱ sáꞌano veꞌe nduꞌu̱
ta koꞌi ̱n ki ̱ꞌoi ta̱kui ̱í, kirá ki ̱ꞌo ña̱ Ndios, tído ndoꞌó, na̱ Israel, kaá ndo̱
kataki chíchón. ña̱ ñoo Jerusalén va kúú noo̱ kánian
11 Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná:
kandaño̱ꞌo yó na̱.
―Tatá, ni iin taꞌon ña̱ꞌa ko̱ néꞌe ní 21 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌán:
taó ní ta̱kui ̱í, ta konó nda̱ꞌo pozo ―Naná, kandísa ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n
yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndeí koꞌo̱n ní kiꞌin xíꞌón viti, dá chi ̱ ve̱i kuu̱ ña̱ ni dini ̱
ní ta̱kui ̱í, kirá ki ̱ꞌo ña̱ kataki chíchí yúku̱ yóꞌo, ni ñoo Jerusalén ko̱
ñoó? 12 Ta, ¿á ndáya̱ꞌi cháá ka̱ mií ní
kánian koꞌo̱n ndo̱, dá kandaño̱ꞌo ndó
o̱ du̱ú Jacob, na̱ kúú na̱ sáꞌano veꞌe tatá Ndios. 22 Ta ndoꞌó, ndáño̱ꞌo
ndu? Dá chi ̱ no̱ón vá ni ̱ ka̱va̱ꞌa pozo ndava̱ꞌa va ndó Ndios, tído nduꞌu̱,
yóꞌo, ta ta̱kui ̱í kána yóꞌo sa̱ xiꞌi mií náꞌá vá nduꞌu̱ ndá yoo kúú Ndios
ná, xíꞌín de̱ꞌe na xíꞌín kíti ̱ ni ̱ sa̱ ndáño̱ꞌo ndu, dá chi ̱ tein na̱ veꞌe
ndaka na. nduꞌu̱, na̱ Israel, ve̱i na̱ dáka̱ki ñaá.
13 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌán:
23 Tído sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá vá hora,
―Ndi ndáa mií vá ña̱yuu xíꞌi ta viti sa̱ ni ̱ kasa̱ndaáa̱n, chi ̱ na̱
ta̱kui ̱í ñóꞌo ini pozo yóꞌo, no̱ón kúú kandaño̱ꞌo ndisa Ndios kakuu na̱
na̱ nandió kuéi tuku na ichi ̱ ini na̱. kandaño̱ꞌo ñaá xíꞌín ndée̱ Espíritu ii ̱,
14 Tído ña̱yuu ná koꞌo ta̱kui ̱í, kirá
ta kandaño̱ꞌo ndisa ñaá ná táto̱ꞌon
ki ̱ꞌo yuꞌu̱ noo̱ ná, ni iin kuu̱ ka̱ o̱ ki ̱ꞌo kóni ̱ mií Ndios, dá chi ̱ ki ̱ꞌo dión
nándió kuéi na ichi ̱ ini na̱. Chi ̱ kóni ̱ mií tatá Ndios ña̱ kandaño̱ꞌo
ta̱kui ̱í ki ̱ꞌo yuꞌu̱ koꞌo na, kiróón ñaá ná. 24 Chi ̱ Espíritu vá kúú Ndios.
kakuu ta̱kui ̱í kana ndita ini na̱, ta Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ kaꞌán kandaño̱ꞌo ñaá,
ki ̱ꞌo ra ña̱ kataki chíchí ná. kánian kandaño̱ꞌo ñaá ná xíꞌín ndée̱
15 Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná:
Espíritu ii ̱, ta kánian kandaño̱ꞌo
―Tatá, tei ní ta̱kui ̱í káꞌa̱n ní saꞌa̱ ndisa ñaá ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií
ná koꞌo yuꞌu̱, dá kía̱n ná dáꞌa ka̱ ni Ndios.
nandió ko̱oi ichi ̱ inii ̱, ta ná dáꞌa ka̱ 25 Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná:
ni kixii kiꞌin ta̱kui ̱í nda̱ yóꞌo. ―Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ kasaa̱ na̱
16 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌán:
kakuu Mesías, na̱ kakuu Cristo, na̱
―Kuaꞌán kuakón yíi ̱o̱n, dá dáka̱ki ñaá. Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ ná kasaa̱
kasaa̱o̱n. mií ná, nda̱ daá ví nakani ndiꞌi na
17 Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná:
ndidaá ña̱ káꞌa̱n ní saꞌa̱.
―Ko̱ ta̱ꞌón yíi ̱ yuꞌu̱. 26 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌán:
ni ̱ naá ini ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ndátóꞌón ná tandaꞌá ndoꞌó koꞌo̱n ndo̱ dákée ndó
xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó. Tído ni iin tóꞌón rá no̱ó ko̱ ní xíti ndó, chi ̱ dao ka̱ va na
ko̱ ní ndáto̱ꞌón: “¿Ndí ki ̱án ndátóꞌón ni ̱ xiti, ta ndoꞌó kúú na̱ keva̱ꞌa no̱ó
ní xíꞌín ñáꞌa̱ xaa̱n?” o “¿Ndiva̱ꞌa ni ̱ ndoꞌo dao ka̱ na̱ ni ̱ xiti na ―kaá
ndátóꞌón ní xíꞌán?” na̱.
28 Dá ni ̱ da̱nkoo ñáꞌa̱ ñoó yoo
39 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi
ta̱kui ̱ía̱n, dá ni ̱ na̱ndió ko̱oán kuaꞌa̱n chí kuendá Samaria ñoó ni ̱ ka̱ndísa
nóꞌa̱n ñoo ñoó. Tá ni ̱ na̱sáa̱an ̱ , dá ni ̱ na Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ñáꞌa̱ ñoó
kaaa̱n xíꞌín ña̱yuu ñoó: saꞌa̱ ná, dá chi ̱ kaáa̱n: “Ni ̱ kaꞌa̱n
29 ―Nakíi ̱ ndo̱ kande̱ꞌé ndó, chi ̱ ni ̱
ndaa̱ ta̱a ñoó xíꞌín yuꞌu̱ saꞌa̱ ndidaá
ka̱sáa̱ iin ta̱a, ta ni ̱ kaꞌa̱n ndaa̱ ra̱ ña̱ꞌa ni ̱ keei.”
saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni ̱ keei. Ndá ndi kuu 40 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ Samaria ñoó noo̱
kúú ná Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. nákaa̱ Jesús, dá ni ̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱ ná
30 Dá ni ̱ ka̱nkuei ñayuu ñoó kuaꞌa̱n
ña̱ ná kando̱o tóó na xíꞌín ná ñoo ñoó.
na̱ kande̱ꞌé ná noo̱ ió Jesús. Dá ni ̱ ka̱ndo̱o na ni ̱ sa̱ io na̱ xíꞌín ná
31 Ta mií hora daá ñóó ni ̱ seí ndaꞌí
uu̱ kuu̱. 41 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱
ta̱ xíonoo xíꞌín ná noo̱ ná, chi ̱ kaá ka̱ndísa ñaá sa̱ꞌá to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱
ra̱: xíꞌín ná, 42 dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ñoó:
―Ña̱ꞌa kasáꞌin kúú ña̱ kéei ña̱ kuaꞌa̱n na̱ chí kuendá Galilea diꞌa.
kóni ̱ mií na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, ta 44 Ta ni ̱ xi ̱ꞌo Jesús kuendá ña̱ ni iin
dáxi ̱nko̱oi choon ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱í tóꞌón taꞌon profeta ko̱ nátiin ña̱ñóꞌó
keei. 35 ¿Á ko̱ káꞌa̱n ndo̱ ña̱ kámani ̱
noo̱ na̱ ñoo mií ná. 45 Tído tá ni ̱ saa̱
komi ̱ yoo̱, dá kasandaá kuu̱ dákée na̱ kuendá Galilea, ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa
yó? Tído káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndó ña̱ ñaá na̱ ndéi ñoó, dá chi ̱ ni ̱ xini xíꞌín
dákáka noo̱ ndo̱ kande̱ꞌé ndó no̱ó ña̱ noo̱ ná ña̱ náꞌano ni ̱ kee na ñoo
ni ̱ xiti na, dá chi ̱ sa̱ ni ̱ ichi ̱ vaan, sa̱ Jerusalén tein víko̱ pascua ñoó, dá
ni ̱ kuu va dákée yóa̱n. 36 Dá chi ̱ na̱
chi ̱ ni ̱ sa̱ ñoꞌo taꞌani na ñoó. 46 Dá ni ̱
dákée natiin na ya̱ꞌi na, ta ña̱ dákée na̱ndió ko̱o tuku Jesús ni ̱ na̱sáa̱ na̱
na kúú ña̱yuu natiin ña̱ kataki ñoo Caná, ña̱ nákaa̱ kuendá Galilea
chíchí ná. Dión, dá kadii ̱ nduú ini no̱ó ni ̱ ndee na ta̱kui ̱í ñoó vino.
na̱ ni ̱ xiti xíꞌín na̱ ni ̱ da̱kée. 37 Ta
Ta chí ñoo Capernaum ñoó ió iin
ndaa̱ va káꞌa̱n ña̱yuu tá káꞌa̱n na̱ ta̱ kéchóon noo̱ rey, ta kúꞌu̱ iin de̱ꞌe
San Juan 4, 5 192
―Takí ii ̱ vá de̱ꞌe ní, sa̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ―Dión kóni ̱i ̱, tatá, tído ko̱ íin ni ̱ꞌí
va xi. dáke̱ta ñaá ini ta̱kui ̱í káa mií hora
52 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá to̱ꞌon ndá
kandá ra̱. Ta iin iin taꞌándá káꞌín
hora ni ̱ ndi ̱ko̱ꞌon ini xi ̱. Dá ni ̱ kaa ta̱ koꞌi ̱n dáke̱tai miíi ̱, sa̱ kasaa iin ka̱
kéchóon ñoó xíꞌín rá: na̱ ke̱ta na.
―Táto̱ꞌon ka̱ iin sa̱ꞌini koni, dá ni ̱ 8 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
tá ni ̱ ndee na chí kuendá Judea diꞌa. na̱ Israel xíꞌín ta̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ñoó:
―Kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱ kíán viti.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa Jesús iin Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kánian kaneꞌón ña̱ꞌa ni ̱
ta̱a ko̱ ku̱ú kaka ió ñoo Betesda sa̱ ndíꞌón xaa̱n.
5
1 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kasa̱ndaá koo
11 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá:
iin víko̱ káꞌano no̱ó na̱ Israel. ―Mií na̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ñaá ni ̱ kaꞌa̱n
Dá ni ̱ kee Jesús ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱ xíꞌíi ̱n: “Nakiꞌin ña̱ꞌa kándíꞌón xaa̱n
ñoo Jerusalén. 2 Ta ñoo Jerusalén
kaneꞌón kuaꞌán”, kaá na̱ xíꞌíín.
193 San Juan 5
12 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá: Ndios iin rá iin ña̱ꞌa, chi ̱ kée na
―¿Ndá yoo ni ̱ kaꞌa̱n xíꞌón: ndidaá ña̱ xiní na̱ kée tatá na̱, dá
“Nakiꞌin ña̱ꞌa kándíꞌón xaa̱n kaneꞌón chi ̱ ndidaá ña̱ꞌa kée tatá na̱, ki ̱ꞌo
kuaꞌán”? dión taꞌani kée de̱ꞌe na. 20 Chi ̱ kúꞌu̱
kaa na̱ xíꞌín rá: ndáneꞌe tatá Ndios na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ta xíꞌo
―Kanaꞌón ña̱ sa̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa voon na ña̱ kataki na̱, dión taꞌani kée de̱ꞌe
viti, tído o̱ sa̱ kóo ka̱ ino̱n ya̱ꞌón na, dá chi ̱ xíꞌo taꞌani na ña̱ kataki
keeón kua̱chi, dá ná dáꞌa ni kixi iin ndi ndáa mií vá ña̱yuu káꞌán mií ná.
ka̱ ta̱ndóꞌó káꞌano cháá ka̱ noo̱o̱n. 22 Dá chi ̱ ko̱ kéyíko̱ taꞌon Ndios saꞌa̱
―Daá kéchóon va tatá yuꞌu̱ Ndios, ndó ña̱ ndi ndáa na̱ seídóꞌo to̱ꞌon
ta kéchóon taꞌani yuꞌu̱ viti. káꞌi ̱n, ta kándeé iní na̱ tatá Ndios,
18 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, sa̱ꞌá
na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ni ̱ ka̱sáa̱i ̱, no̱ón
ño̱ó víꞌí ka̱ ví ni ̱ ka̱sáꞌá ndúkú ta̱a kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kataki chíchí ná, ta o̱
ñoó ndi kee ra kaꞌání ñaá rá, dá chi ̱ káꞌanda taꞌon Ndios choon ña̱
o̱ du̱ú iin tóꞌón ni kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ chiya̱ꞌi na sa̱ꞌá kua̱chi kée na, chi ̱ ni ̱
na̱ Israel yáꞌa na, chi ̱ diꞌa kaá taꞌani taó ñaá Ndios no̱ó ña̱ kánian kuu
na ña̱ mií Ndios kúú tatá na̱, ta sa̱ꞌá na̱, ta ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱ kataki chíchí ná.
ña̱ káꞌa̱n na̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó ndée na 25 Miía̱n ndaa̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ve̱i
mií ná ña̱ iin tóꞌón kúú ná xíꞌín kuu̱, ta kuu̱ víti kíán ña̱ kueídóꞌo na̱
Ndios. kúú ndi ̱i ña̱ kaꞌa̱n de̱ꞌe Ndios. Ta na̱
kandísa noo̱ kaꞌa̱n na̱, no̱ón kúú na̱
Kásto̱ꞌon Jesús xíꞌín ña̱yuu ña̱ kómí kataki. 26 Dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xíꞌo
ná choon, chi ̱ kúú ná de̱ꞌe mií Ndios Ndios ña̱ kataki ña̱yuu, ki ̱ꞌo dión
19 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa Jesús diꞌa xíꞌín
taꞌani ni ̱ xi ̱ꞌo na choon noo̱ ndáꞌa̱
ta̱a ñoó: de̱ꞌe na ña̱ kee taꞌani na dión xíꞌín
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱yuu. 27 Ta ni ̱ xi ̱ꞌo taꞌani na choon
ña̱ ko̱ kée mií taꞌon na̱ kúú de̱ꞌe no̱ó de̱ꞌe na ña̱ keyíko̱ na̱ saꞌa̱
San Juan 5 194
ndidaá ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ kúú ná na̱ ni ̱ tatái ̱ Ndios ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii.
nduu ta̱a ñayuú yóꞌo. 28 Ta o̱ sa̱ naá
37 Ta mií taꞌani tatái ̱, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá
téí ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó, ñaá ve̱ii, xíꞌo taꞌani na kuendá sa̱ꞌí.
dá chi ̱ ve̱i kuu̱ ña̱ kueídóꞌo ndidaá Ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón ko̱ ní seídóꞌo
na̱ ni ̱ ndu̱xi to̱ꞌon kaꞌa̱n na̱, 29 ta
ndó noo̱ káꞌa̱n na̱, ta ni ko̱ ní xiní
nataki ña̱yuu ni ̱ kee ña̱ va̱ꞌa, ta ndo̱ ndi káa na, 38 ta ni to̱ꞌon na ko̱
natiin na ña̱ kataki chíchí ná. Tído kómí ndó ini nío̱ ndo̱, dá chi ̱ ko̱
na̱ ni ̱ kee ña̱ kini, no̱ón kúú na̱ kándéé iní ndo̱ na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱
nataki natiin ña̱ koꞌo̱n na̱ ndoꞌo naní ve̱ii. 39 Ta ndoꞌó dákuáꞌa tuti ii ̱
30 ’Ta ko̱ kée mií taꞌon yuꞌu̱ ni iin ndó noo̱í, dá niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kataki
tóꞌón ña̱ꞌa. Chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa chíchí ndó.
choon ni ̱ saꞌanda mií tatái ̱ noo̱í, ki ̱ꞌo 41 ’Ko̱ ndúkú taꞌon yuꞌu̱ natiin
dión kéyíko̱i ̱ iin rá iin ña̱ꞌa, ta ña̱ñóꞌó no̱ó ta̱a ñayuú yóꞌo. 42 Tído
kéyíko̱ ndaa̱i ̱ saꞌa̱ iin rá iin ña̱ꞌa, dá náꞌá váí ndi ndáa nío̱ iin rá iin
chi ̱ ko̱ ndúkú taꞌon yuꞌu̱ keei ña̱ ndó, sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ inii ̱ ña̱ ko̱
kóni ̱ miíí, diꞌa ndúkú yuꞌu̱ keei ña̱ kóni ̱ taꞌon ndó Ndios. 43 Yuꞌu̱ kúú
kóni ̱ tatái ̱, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱i. na̱ ve̱ii xíꞌín choon ni ̱ saꞌanda mií
31 Dá chi ̱ tá ná ki ̱ꞌo yuꞌu̱ kuendá saꞌa̱
tatái ̱ Ndios noo̱í, tído ko̱ kóni ̱ ndo̱
mííí, dá kía̱n kaa ndo̱ ña̱ ko̱ ndáa̱ natiin ndó yuꞌu̱. Tído tá ná kasaa̱
taꞌon kía̱n káꞌi ̱n. 32 Iin ka̱ va na kúú
iin ka̱ ta̱a kaꞌa̱n saꞌa̱ mií rá, ta kúú
na̱ xíꞌo kuendá sa̱ꞌá yuꞌu̱. Ta náꞌá kaon va natiin va̱ꞌa va ndó ra̱.
yuꞌu̱ ña̱ kuendá xíꞌo na sa̱ꞌí kíán ña̱ 44 ¿Ndi koo ví, dá kasandaá ndo̱
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo, dá koni kaꞌán ndó ña̱ kaꞌa̱n kua̱chi yuꞌu̱
ndo̱ ka̱ki ndó. 35 Miía̱n ndaa̱ ni ̱ sa̱
saꞌa̱ ndo̱ꞌó noo̱ Ndios. Mií Moisés,
kuu Juan táto̱ꞌon iin íti ̱ kéi ̱, ta sa̱ táꞌa̱n na̱ kándéé téí iní ndo̱, no̱ón
da̱tóo̱n na̱ noo̱ ndo̱, ta ni ̱ na̱taꞌan kúú na̱ káꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ ndo̱. 46 Dá
va̱ꞌa ini ndo̱ ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ndó to̱ꞌon chi ̱ tá miía̱n ndaa̱ ni ̱ ka̱ndísa ndó
ndato ni ̱ kaꞌa̱n na̱ cháá tiempo. ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Moisés, dá kía̱n
36 ’Ta ió iin ka̱ ña̱ꞌa, ña̱ kía̱n xíꞌo
kandísa taꞌani ndó ña̱ káꞌa̱n yuꞌu̱
va̱ꞌa cháá ka̱ ví kuendá sa̱ꞌá yuꞌu̱ o̱ xíꞌín ndó viti, dá chi ̱ saꞌa̱ yúꞌu̱ va
du̱ú kuendá ni ̱ xi ̱ꞌo Juan. Dá chi ̱ ni ̱ taa Moisés. 47 Tído, tá ko̱
ndidaá choon ni ̱ xi ̱ꞌo tatái ̱ noo̱í keei, kándísa ndó ña̱ ni ̱ taa na sa̱ꞌí, ¿ndi
ndidaá ña̱ yóꞌo kía̱n kéei, ta miía̱n koo, dá kandísa ndó to̱ꞌon káꞌa̱n
xíꞌo kuendá sa̱ꞌí ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti yuꞌu̱, tá dáá?
195 San Juan 6
kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱ xoo ta̱ñoꞌo̱ 12 Dá tá ni ̱ ndi ̱noo va̱ꞌa ini ña̱yuu
xini na̱ ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu tákuei ví káꞌano ña̱ꞌa ni ̱ kee Jesús, dá ni ̱
ñaá ve̱i na, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín Felipe: kaa na̱:
―¿Ndeí koꞌo̱ kuiiá ña̱ꞌa kasáꞌan ―Miía̱n ndaa̱ kuiti na̱ yóꞌo kúú
ña̱yuu kuaꞌa̱ yóꞌo viti? profeta, na̱ ni ̱ kaa Ndios tandaꞌá ná
6 Míía̱n ni ̱ kaꞌa̱n va na dión, dá ná kasaa̱ ñayuú yóꞌo.
kande̱ꞌá ndi kaa Felipe ñoó. Tído sa̱ 15 Tído ni ̱ ka̱ndaa̱ va ini Jesús ña̱
náꞌá vá míí ná ndí ki ̱án kee na, dá ve̱i ña̱yuu ñoó kendúsa̱ na̱ xíꞌín ná
kasáꞌan ña̱yuu ñoó. 7 Dá ni ̱ kaa
kandaka ñaá ná koꞌo̱n na̱ kakuu na
Felipe: rey noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ taó xóo na
―Ni di ̱ꞌón níꞌi ̱ ña̱yuu kéchóon na mií ná kuaꞌa̱n na̱ dini ̱ yúku̱ ñoó.
uu̱ ciento kuu̱ o̱ kétaan kuiin yó
pan, dá niꞌi ̱ ná lúꞌu̱ lúꞌa̱n keí ná. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xika Jesús no̱ó ta̱kui ̱í
8 Dá ni ̱ kaa iin ka̱ ta̱a xíonoo xíꞌín 16 Dá tá ni ̱ kuaá kuu̱ dáá ñóó, dá ni ̱
Jesús, táꞌa̱n ra̱ naní Andrés, ta̱ kúú na̱xino̱ mií ta̱a xíonoo xíꞌín ná noo̱
ñani Simón Pedro: nákaa̱ ta̱ñoꞌo̱ ñoó. 17 Dá ni ̱ kaa ra ini
9 ―Yóꞌo íin iin tayií lóꞌo̱, ta néꞌe xi barco, dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó
oꞌo̱n pan cebada, ta néꞌe xi uu̱ ta̱ñoꞌo̱, dá saa̱ ra̱ ñoo Capernaum.
ti ̱yaká. Tído ni ña̱ꞌa ko̱ kúú vá ña̱ Kúú sa̱ ni ̱ kuaá vá, ta ko̱ ñáꞌa̱ ii ̱ va
yóꞌo no̱ó ña̱yuu kuaꞌa̱ ve̱i káa. nandió ko̱o Jesús kasaa̱ na̱. 18 Ta
10 Dá ni ̱ kaa Jesús:
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱sáꞌá kána tachi ̱ dée̱n,
―Kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ káa sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱sáꞌá kandá
ña̱ ná kandei na ―kaá na̱. no̱ó ta̱ñoꞌo̱ ñoó. 19 Ta nda̱ sa̱ oꞌo̱n o
―Mií vá yuꞌu̱ kúúí. Ná dáꞌa ni Diꞌa kechóon ndó saꞌa̱ pan ko̱ túú,
yu̱ꞌú ndo̱. táꞌa̱n ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí ndó.
21 Ta kúú ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá rá ini
Ta na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo kúú
barco ñoó. Ta kúú vitíꞌón diꞌa ni ̱ na̱ ki ̱ꞌo pan yóꞌo keí ndo̱, dá chi ̱ na̱
kasa̱ndaá na̱ yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱ no̱ó kuaꞌa̱n yóꞌo kúú na̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ tatá Ndios.
na̱ ñoó. 28 Dá ni ̱ kaa ña̱yuu ñoó:
vá ña̱yuu ni ̱ ka̱ndo̱o ndéi iin ka̱ xoo ―Ña̱ kóni ̱ Ndios kee ndó kía̱n
ta̱ñoꞌo̱ ñoó ña̱ iin tóꞌón vá ni ̱ sa̱ kuu kandeé iní ndo̱ na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá ná ni ̱
barco ni ̱ kixi Jesús xíꞌín ta̱a xíonoo ka̱sáa̱ ió xíꞌín ndó.
xíꞌín ná. Tído náꞌá taꞌani na ña̱ ko̱ 30 Dá ni ̱ kaa ña̱yuu ñoó xíꞌín ná:
kuáꞌa̱n nóꞌo̱ ná xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ―Ta, ¿ndí ki ̱án kúú ña̱ꞌa káꞌano
ná, chi ̱ kuaꞌa̱n nóꞌo̱ mií vá rá, sa̱ꞌá kee mií ní no̱ó nduꞌu̱, dá ná koni
ño̱ó ni ̱ ka̱ndo̱o ña̱yuu ñoó ndáti na ndu̱, dá ná kandísa nduꞌu̱ ña̱ ni ̱
Jesús. 23 Ta dao barco ni ̱ kii ñoo
ta̱ndaꞌá Ndios mií ní ni ̱ ka̱sáa̱ ní?
Tiberias ni ̱ sa̱ kuita tóo ró yati no̱ó ¿Ndí ki ̱án kee ní? 31 Chi ̱ ni ̱ seí na̱
ni ̱ xi ̱ꞌo Jesús pan ni ̱ seí ña̱yuu kuáꞌa̱ sáꞌano veꞌe ndu maná, ña̱ kúú pan
ñoó tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na ndivéꞌe ni ̱ kii induú, tá sa̱ xi ̱onoo na yukú
noo̱ Ndios. 24 Dá tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini
i ̱chí ñoó. Chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱ Ndios:
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó ña̱ ko̱ó ka̱ Jesús “Ni ̱ xi ̱ꞌo Moisés pan ni ̱ kii induú ni ̱
nákaa̱ ñoó, ni ta̱a xíonoo xíꞌín ná, seí na̱.”
dá ni ̱ kaa na ini barco ñoó. Dá ni ̱ 32 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ná:
kee na kuaꞌa̱n na̱ ñoo Capernaum ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, o̱
nandukú ná Jesús. du̱ú ta̱ꞌón Moisés ní xi ̱ꞌo pan ni ̱ kii
induú ni ̱ seí ña̱yuu ñoó. Mií vá tatá
Yóꞌo ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ mií ná kúú yuꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo ña̱ kúú pan ndisa
pan ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios keí yó, dá kataki ni ̱ kii induú. 33 Chi ̱ pan xíꞌo Ndios,
―Miía̱n ndaa̱ ndisa ná kaꞌi ̱n xíꞌín ―Yuꞌu̱ kúú pan xíꞌo ña̱ kataki
ndó ña̱ ko̱ nándukú taꞌon ndó yuꞌu̱ chíchí ña̱yuu. Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ndo̱ ndi kóni ̱ vá ña̱yuu ná kii noo̱ yúꞌu̱, ta ndiko̱
kaa ña̱ náꞌano ni ̱ keei. Diꞌa nándukú na̱ yuꞌu̱, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kuíko na.
ndó yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌoi pan ni ̱ seí Ta ndi ndáa mií na̱ ná kandeé iní
ndo̱, dá ni ̱ ndi ̱noo ini ndo̱. 27 Ná dáꞌa
yuꞌu̱, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ íchi ̱ ini na̱.
ni kechóon ndó saꞌa̱ pan, ña̱ túú. 36 Tído sa̱ daá ni ̱ kaꞌa̱n vai xíꞌín ndó
197 San Juan 6
ña̱ va̱ꞌará ni ̱ xini ndo̱ ña̱ náꞌano kée sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón na̱ ni ̱ kii noo̱ mií
yuꞌu̱, tído ko̱ kándísa taꞌon ñaá ndó. tatá Ndios, no̱ón kúú na̱ náꞌá ndi
37 Ta ndidaá ña̱yuu tei tatái ̱ noo̱í,
káa na. 47 Sa̱ꞌá ño̱ó miía̱n ndaa̱ ná
miía̱n ndaa̱ kii na ndiko̱ na̱ yuꞌu̱. Ta kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ndi ndáa miíó na̱
na̱ kii noo̱ yúꞌu̱, o̱ dánkoo xoo taꞌan kandeé iní yuꞌu̱, no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱
vei na̱. 38 Dá chi ̱ ni ̱ noo yuꞌu̱ ni ̱ kii
kataki chíchí ná. 48 Yuꞌu̱ kúú pan
induú, ta ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ keei ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí ña̱yuu. 49 Miía̱n
kóni ̱ miíí, diꞌa ve̱i yuꞌu̱ keei ña̱ kóni ̱ ndaa̱ ni ̱ seí na̱ sáꞌano veꞌe ndó maná
na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. 39 Kóni ̱ tatá
no̱ó ni ̱ sa̱ xi ̱onoo na yukú i ̱chí ñoó,
yo̱ Ndios, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, ña̱ tído ndidaá vá ná ni ̱ xiꞌi ̱. 50 Tído pan,
kía̱n ná dáꞌa ni ndañóꞌó ni iin tóꞌón ña̱ káꞌi ̱n saꞌa̱ yóꞌo, kía̱n ni ̱ noo ni ̱ kii
ña̱yuu ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱í. Diꞌa kóni ̱ na̱ induú. Ta ndi ndáa mií vá ña̱yuu ná
ña̱ dánátaki yuꞌu̱ ña̱yuu yóꞌo tá ná keí ñá, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱.
kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌi. 40 Ta ña̱ 51 Ta yuꞌu̱ kúú pan ni ̱ noo ni ̱ kii
kóni ̱ na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii kíán ña̱ induú, ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí
ndi ndáa mií vá ña̱yuu ve̱i no̱ó de̱ꞌe ña̱yuu. Ta ndi ndáa mií ña̱yuu ná
na, ta kándéé iní ñaá ná, dá kía̱n keí pan yóꞌo, koni na̱ kataki chíchí
niꞌi ̱ ná ña̱ kataki chíchí ná. Ta no̱ón ná. Ta pan, ña̱ ki ̱ꞌo yuꞌu̱, kúú ko̱ñoi ̱.
kúú na̱ dánátaki yuꞌu̱ tá ná Ta koꞌi ̱n doko̱í ña̱ sa̱ꞌá na̱ ndéi
kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌi ―kaá na̱. ñayuú yóꞌo, dá koni na̱ kataki chíchí
41 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá na̱ Israel ñoó
ná ―kaá Jesús.
ndátóꞌón kayá ná káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ 52 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, sa̱ꞌá
Jesús, dá chi ̱ ni ̱ kaa Jesús ña̱ mií ná ño̱ó ni ̱ ka̱sáꞌá na̱ Israel ñoó ndátóꞌón
kúú pan ni ̱ kii induú, 42 ta kaá na̱:
kuáchi ̱ na̱ tein mií ná ñoó, ta kaá
―¿Á o̱ du̱ú de̱ꞌe José va kúú Jesús na̱:
káa, chi ̱ náꞌá vá yó tatá ra̱ xíꞌín naná ―¿Ndi kee ta̱a káa ki ̱ꞌo ra ko̱ño ra̱
ra̱? Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ra̱ ña̱ ni ̱ keí yó?
noo ra ni ̱ kii ra induú? 53 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ná:
ná. Ta na̱ yóꞌo kúú na̱ dánátaki yuꞌu̱ ka̱ndía ni ̱ seí ko̱ñoi ̱, ta ni ̱ xiꞌi na nii ̱
tein kuu̱ noo̱ ndíꞌi. 45 Dá chi ̱ diꞌa
yúꞌu̱, no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kataki
kuaꞌa̱n to̱ꞌon ni ̱ taa profeta noo̱ tuti chíchí ná. Ta no̱ón taꞌani kúú na̱
ii ̱ Ndios: “Ta noo̱ ndidaá ña̱yuu dánátaki yuꞌu̱ tá ná kasandaá kuu̱
dánaꞌa̱ Ndios”, kaáa̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó ndi noo̱ ndíꞌi. 55 Dá chi ̱ ko̱ño yuꞌu̱ kúú
ndáa mií na̱ ni ̱ seídóꞌo noo̱ káꞌa̱n ko̱ño ndisa, ña̱ kía̱n kasáꞌan ña̱yuu,
tatá Ndios, ta ni ̱ na̱tiin na to̱ꞌon na, ta nii ̱ yúꞌu̱ kúú ndúta̱ ndisa koꞌo na.
no̱ón kúú na̱ kii noo̱ yúꞌu̱, ta ndiko̱ 56 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa na̱ seí ko̱ño
57 Tatá Ndios takí kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá ―Sa̱ ni ̱ kaꞌa̱n vai xíꞌín ndó ña̱ ko̱
yuꞌu̱ ve̱ii, ta xíꞌo na ña̱ kataki yuꞌu̱. íin taꞌon kuu kii mií ndiko̱ na̱ yuꞌu̱
Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani, na̱ seí ko̱ñoi ̱, xía̱n nani ná o̱ dákaꞌa̱n tatá Ndios
no̱ón kúú na̱ kataki taꞌani na kee nío̱ ná kii na ―kaá na̱.
yuꞌu̱. 58 Ta yuꞌu̱ kúú pan ni ̱ noo ni ̱
66 Ta ndá kuu̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión,
kii induú. Ta ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱ sa̱ xi ̱onoo xíꞌín ná ni ̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú maná ni ̱ seí na̱ da̱nkoo ñaá, ta ko̱ ní sá xionoo ka̱ ra̱
sáꞌano veꞌe ndó, chi ̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va na xíꞌín ná. 67 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kaa Jesús
va̱ꞌará ni ̱ seí na̱ ñá. Tído na̱ keí pan, xíꞌín ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín ná
ña̱ kúú ko̱ño yuꞌu̱, no̱ón kúú na̱ koni ñoó:
kataki chíchí ―kaá na̱. ―¿Ta ndoꞌó viti? ¿Á dánkoo taꞌani
59 Ta ña̱ yóꞌo ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ ini veꞌe
ndó yuꞌu̱, káꞌán ndó?
noo̱ nátaka na̱ Israel ñoo 68 Dá ni ̱ kaa Simón Pedro xíꞌín ná:
ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí yó to̱ꞌon káꞌa̱n ní, ta kándaa̱ ini ndu̱ ña̱
60 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱a xíonoo xíꞌín ná
mií ní kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, ta
to̱ꞌon yóꞌo, kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ra ni ̱ mií ní kúú de̱ꞌe na̱ kúú Ndios takí.
kaa diꞌa: 70 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
―Kuáchi ̱ nda̱ꞌo káꞌa̱n na̱. ¿Ndá ―Mií vá yuꞌu̱ ni ̱ ka̱xi ndin uxi ̱ uu̱
yoo kandía natiin ña̱ káꞌa̱n na̱? ndo̱ꞌó, tído iin ndoꞌó kúú kuendá ña̱
61 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱
uꞌu̱.
ndátóꞌón kuáchi ̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná 71 Ta káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Judas Iscariote,
sa̱ꞌá to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ kaa na̱ de̱ꞌe iin ta̱a naní Simón, dá chi ̱ mií
xíꞌín rá: ta̱a yóꞌo kúú ra̱ koꞌo̱n naki ̱ꞌo ñaá
―¿Á ni ̱ tarꞌuꞌu̱ ini ndo̱ ni ̱ kee to̱ꞌon noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá, ta nákaa̱
ni ̱ kaꞌi ̱n? 62 ¿Á dión i ̱í nakani kuáchi ̱
ra̱ tein ndin uxi ̱ uu̱ ta̱a xíonoo xíꞌín
ini ndo̱ tá ná koni ndo̱ nandió ko̱o ná.
na̱ ni ̱ nduu ta̱a ña̱yuu yóꞌo nana na
noꞌo̱ na̱ no̱ó ni ̱ sa̱ io na̱ induú? Nákani kuáchi ̱ ini ñani Jesús
63 Espíritu ii ̱ Ndios kúú na̱ xíꞌo ña̱
xiní ñaá rá
kataki chíchí ndó, ta yikí ko̱ño ndo̱
7
1 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xi ̱onoo Jesús
ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa chindeéán ndo̱, dá niꞌi ̱ chí kuendá Galilea diꞌa, chi ̱ ko̱
ndo̱ ña̱ kataki chíchí ndó. Chi ̱ to̱ꞌon kóni ̱ taꞌon na kanoo na chí kuendá
ni ̱ kaꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín ndó ni ̱ kii Judea, dá chi ̱ ñoó ndúkú ñaá ta̱
ña̱xintóni ̱ Espíritu ii ̱ Ndios, ta xíꞌoan Israel néꞌe choon kaꞌání ñaá rá. 2 Ta
ndá yoo ko̱ kándísa ñaá, ta ndá yoo ni ̱ kaa ñani Jesús xíꞌín ná:
kakuu ta̱a naki ̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ ―Kuaꞌán yo̱ꞌó chí kuendá Judea
xiní uꞌu̱ ñaá. 65 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
diꞌa, dá ná koni ndidaá na̱ kúú
199 San Juan 7
kéeón ña̱ náꞌano, naꞌa̱ miíón noo̱ seídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ na̱, ta kaá na̱:
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. ―¿Ndi ni ̱ kee ta̱a káa ña̱ náꞌá téí
5 Dión ni ̱ kaa ra̱, chi ̱ ni iin ñani mií
ra̱, chi ̱ ko̱ ní dákuáꞌa ra kakuu ra
ná ko̱ ní sá kándísa ñaá. 6 Dá ni ̱ kaa
maestro?
Jesús xíꞌín rá: 16 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ná:
―Ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon xi ̱nko̱o kuu̱ naꞌi ̱ ―O̱ du̱ú to̱ꞌon kána ña̱xintóni ̱ miíí
ndá yoo kúúí no̱ó ña̱yuu, tído ndoꞌó, dánaꞌi ̱ noo̱ ndo̱. Ña̱ yóꞌo kúú to̱ꞌon
ndá hora kúú míí vá kuu koꞌo̱n ndo̱. ni ̱ ni ̱ꞌí no̱ó na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii.
7 Chi ̱ ko̱ xiní uꞌu̱ taꞌon ña̱yuu ndo̱ꞌó,
17 Ta na̱ kóni ̱ kee ña̱ kóni ̱ Ndios,
yuꞌu̱ va kúú na̱ xiní uꞌu̱ na̱, dá chi ̱ no̱ón kúú na̱ kándaa̱ ini á to̱ꞌon ni ̱
xíꞌo ndaa̱i ̱ kuendá sa̱ꞌá ña̱ kini kée ni ̱ꞌí noo̱ Ndios kíán o to̱ꞌon kána
na. 8 Kuaꞌán kaa ní mií ndoꞌó noo̱
ña̱xintóni ̱ miíí dánaꞌi ̱. 18 Ta na̱
koo víko̱ ñoó, chi ̱ yuꞌu̱, o̱ kóꞌo̱n dánaꞌa̱ ña̱ kána ña̱xintóni ̱ mií ná,
yachi ̱ taꞌan vei, chi ̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon no̱ón kúú na̱ ndúkú natiin ña̱ñóꞌó
kasandaá kuu̱ naꞌi ̱ ndá yoo kúúí no̱ó no̱ó ña̱yuu. Tído yuꞌu̱ kúú na̱ ndúkú
ña̱yuu. natiin ña̱ñóꞌó na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱
9 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni ̱
ve̱ii. Ta na̱ kée dión, no̱ón kúú na̱
ka̱ndo̱o na ió na̱ kuendá Galilea ñoó. ndaa̱, ta ni ̱ lúꞌu̱ ña̱ kini ko̱ nákaa̱ nío̱
ná.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ io Jesús víko̱ noo̱ 19 ’¿Á o̱ du̱ú Moisés ni ̱ xi ̱ꞌo ley
ndéi na̱ Israel ini ti ̱yaꞌó Ndios noo̱ ndo̱ꞌó? Tído ni iin tóꞌón
10 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kee ñani na̱
ndó ko̱ kée choon saꞌándáa̱n. Ta,
ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱ víko̱, dá ni ̱ kee ¿ndiva̱ꞌa kátoó ndo̱ kaꞌání ndó yuꞌu̱?
taꞌani mií ná ko̱kaa na kuaꞌa̱n na̱. ―kaá na̱.
Tído ko̱ ní saa̱ túu taꞌon na, ni ̱ saa̱ 20 Dá ni ̱ kaa ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó xíꞌín
―¿Ndeí xíonoo ta̱a ñoó viti? ―Ni ̱ kee yuꞌu̱ iin ña̱ ndato, ta ni ̱
―kaá ra̱. naá iní ndo̱. 22 Ni ̱ saꞌanda Moisés
na̱ kee ta̱ Israel néꞌe choon. kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱ kíán, dá ná dáꞌa
San Juan 7 200
―¿Á o̱ du̱ú ta̱a káa kúú ra̱ nandukú ndó yuꞌu̱, tído o̱ nániꞌi ̱
nándukú ta̱ néꞌe choon kaꞌání rá? taꞌon ñaá ndó. Chi ̱ noo̱ koo yuꞌu̱, o̱
26 Kande̱ꞌé ndó, chi ̱ íin túu ra̱ káa
kúu taꞌon saa̱ ndo̱ ―kaá na̱.
dánaꞌa̱ ra̱ no̱ó ña̱yuu, ta ni iin ña̱ꞌa 35 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan mií
ko̱ kée ta̱ néꞌe choon xíꞌín rá. ¿Á ni ̱ ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel ñoó:
na̱koni ñaá ta̱ néꞌe choon ña̱ kúú rá ―¿Ndeí koꞌo̱n ta̱a káa, káꞌán rá,
Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá? 27 Tído ta̱a
ña̱ o̱ kándeé yó naniꞌi ̱ yo̱ rá? ¿Á
káa, náꞌá yó ndeí ni ̱ kii ra. Tído tá koꞌo̱n ra̱ koo ra xíꞌín na̱ ñoo yo̱ ni ̱
ná kii na̱ kúú Cristo, ko̱ íin taꞌon ka̱nkuei kuaꞌa̱n ndéi tein na̱ griego,
kanaꞌá ndeí chí kii na ―kaá ra̱. ta dánaꞌa̱ taꞌani ra no̱ó na̱ griego
28 Ta noo̱ nákaa̱ Jesús dánaꞌa̱ na̱
ñoó? 36 ¿Ndi dándáki to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n
yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó, ni ̱ꞌi cháá ka̱ ni ̱ ra̱ káa, chi ̱ kaá ra̱: “Nandukú ndó
ka̱sáꞌá ná káꞌa̱n na̱, ta kaá na̱: yuꞌu̱, tído o̱ nániꞌi ̱ taꞌon ñaá ndó;
―Náꞌá ndó ndá yoo kúú yuꞌu̱, ta chi ̱ noo̱ koo yuꞌu̱, o̱ kúu taꞌon saa̱
náꞌá taꞌani ndó ndá ñoo ni ̱ kii yuꞌu̱. ndo̱”?
Tído ko̱ véi taꞌon yuꞌu̱ kuendá miíí,
chi ̱ na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii kúú iin Ndá nío̱ yo̱ kana ndita ta̱kui ̱í xíꞌo ña̱
na̱ ndaa̱, tído ko̱ náꞌá taꞌon ndó na̱. kataki yo̱ kee Jesús
29 Tído yuꞌu̱ kúú na̱ náꞌá ñaá, dá chi ̱
37 Ta mií kuu̱ noo̱ ndíꞌi víko̱ ñoó
noo̱ mií ná ni ̱ kixii, chi ̱ mií ná ni ̱ kúú iin kuu̱ káꞌano cháá ka̱. Dá ni ̱
ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ―kaá na̱. na̱kuíi ̱n ndichi Jesús, ta ni ̱ꞌi ni ̱
30 Kúú ni ̱ kaꞌán rá tiin ñaá rá, tído
ka̱yuꞌú ná, ta kaá na̱ xíꞌín ña̱yuu
ni iin taꞌon ra ko̱ ní xi ̱ꞌo ndeé iní tiin ñoó:
ñaá, chi ̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kasandaá ―Ndi ndáa ndoꞌó íchi ̱ ini, nakíi ̱
hora konó Ndios ña̱ tiin ñaá rá. ndo̱ ndiko̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá ki ̱ꞌoi ña̱ koꞌo
31 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó ni ̱
ndó. 38 Ta ndi ndáa na̱ kándéé ini
39 Dión kaá na̱ káꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Espíritu 47 Dá ni ̱ kaa ta̱ fariseo ñoó xíꞌín rá:
ii ̱ Ndios, na̱ natiin na̱ kándeé ini ñaá ―¿Á ni ̱ ka̱ndeé taꞌani ta̱a ñoó ni ̱
cháá ka̱ chí noo̱. Dá chi ̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon da̱nda̱ꞌí ra̱ ndo̱ꞌó? 48 ¿Á ió iin káa ta̱
tandaꞌá Ndios Espíritu ii ̱ ná kasaa̱ na̱ néꞌe choon ñoo yo̱ o iin káa ta̱
koo na ini na̱ kándéé ini ñaá, dá chi ̱ fariseo ni ̱ ka̱ndísa ña̱ dánaꞌa̱ ta̱a ñoó,
kámani ̱ vá dáxi ̱nko̱o Jesús choon ve̱i káꞌán ndó? 49 Tído ña̱yuu káa ni ̱
na, dá natiin na ña̱ñóꞌó chí induú. ka̱ndísa ñaá chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon na ley
Moisés, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ tai ̱ chiꞌan na noo̱
Ni ̱ ka̱sáꞌá naá táꞌan ña̱yuu saꞌa̱ Jesús Ndios ―kaá ra̱.
40 Tá ni ̱ seídóꞌo dao ña̱yuu ñóꞌo
50 Dá ni ̱ kaa iin ta̱ fariseo naní
tein ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Nicodemo, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ saꞌa̱n ni ̱
Jesús dión, dá ni ̱ kaa na̱: nda̱tóꞌón xíꞌín Jesús iin sa̱kuaá:
―Miía̱n ndaa̱ kuiti ta̱a káa kúú 51 ―¿Á dátai ̱ kua̱chi ley yo̱ iin ta̱a
mií profeta ni ̱ kaa Ndios tandaꞌá ná xía̱n nani ko̱ ñáꞌa̱ kueídóꞌo yó ra̱, dá
kii noo̱ yo̱. kanaꞌá yó ndí ki ̱án kúú kua̱chi ra,
41 Ta dao ka̱ na̱ kaá:
káꞌán ndoꞌó?
―Ta̱a káa kúú Cristo, na̱ dáka̱ki 52 Dá ni ̱ kaa dao ka̱ ta̱ fariseo ñoó
ndeé taꞌon ini na̱ tiin ñaá ná. iin ta̱a ñoó kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá.
8
1 Dá ni ̱ kee Jesús kuaꞌa̱n na̱ dini ̱
Ni kuu̱ ko̱ ní seídóꞌo ndu iin ta̱a dánaꞌa̱ yúku̱ Olivos. 2 Ta naꞌa va̱ꞌa iin
táto̱ꞌon dánaꞌa̱ Jesús, kaá ña̱yuu ñoó ka̱ kuu̱ ñoó, dá ni ̱ na̱ndió ko̱o na
45 Dá ni ̱ na̱ndió kuéi ta̱ ndaá yéꞌé
noo̱ íin veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. Dá ni ̱
ño̱ꞌo ñoó ni ̱ ndi ̱sáa̱ ra̱ noo̱ ndéi ta̱ na̱taka ndidaá na̱ ñoo noo̱ Jesús. Dá
duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ fariseo, dá ni ̱ ni ̱ sa̱ ko̱o na ió na̱ dánaꞌa̱ na̱ no̱ó
kaa ta̱ fariseo ñoó xíꞌín rá: ña̱yuu ñoó. 3 Ta ñoó ndáka ta̱ dánaꞌa̱
―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ ní sá neꞌe ndó ta̱a ley Moisés xíꞌín ta̱ fariseo iin ñáꞌa̱ ni ̱
ñoó kii ndó? na̱tu̱u xíꞌín iin ta̱a ni ̱ ka̱sáa̱ ra̱ noo̱
46 Dá ni ̱ kaa ta̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo ñoó
ná. Dá ni ̱ chi ̱kani ñaá rá no̱ó ña̱yuu
xíꞌín rá: kuáꞌa̱ ndéi ñoó. 4 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
ka̱sáꞌá ná táa tuku na no̱ñóꞌo̱ ñoó. ―Va̱ꞌará mií yuꞌu̱ xíꞌo kuendá sa̱ꞌí,
9 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱a ñoó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
tído ndáya̱ꞌi va to̱ꞌon káꞌi ̱n, dá chi ̱
Jesús dión, dá ni ̱ xi ̱kaꞌan noo̱ mií náꞌá vá yuꞌu̱ ndeí ni ̱ kixii, ta náꞌá vá
rá, ta iin rá iin ra ni ̱ na̱kiꞌin íchi ̱ ni ̱ yuꞌu̱ ndeí koꞌi ̱n. Tído ndoꞌó, ni
na̱ndió kuéi ra kuaꞌa̱n ra̱. Dinñóꞌó kuendá ko̱ xíꞌo ndó ndeí ni ̱ kii yuꞌu̱,
ta̱ sáꞌano ni ̱ kee kuaꞌa̱n, dá ni ̱ ta ni kuendá ko̱ xíꞌo ndó ndeí koꞌi ̱n.
sa̱rkuei ta̱ kuálí cháá ka̱ kuaꞌa̱n ra̱. 15 Ndoꞌó kúú ra̱ kéyíko̱ saꞌa̱ ña̱yuu
Ta nda̱dá iin tóꞌón Jesús xíꞌín táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée na̱ kúú kuendá
ta̱ꞌáná ñáꞌa̱ ñoó ni ̱ ka̱ndo̱o noo̱ ñayuú yóꞌo. Tído yuꞌu̱, ko̱ véi taꞌoin
ndéi ndidaá ña̱yuu ni ̱ ndi ̱tútí ñoó. keyíko̱i ̱ saꞌa̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu.
10 Dá ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi Jesús. Dá ni ̱
16 Tído tá ni ̱ kanian keyíko̱ yuꞌu̱ saꞌa̱
sa̱ nde̱ꞌé ná ña̱ ni iin tóꞌón ka̱ ta̱a ná, dá kía̱n keyíko̱ ndaa̱i ̱ saꞌa̱ ná, dá
ñoó ko̱ó. Nda̱dá iin tóꞌón ta̱ꞌáná chi ̱ o̱ du̱ú iin tóꞌón yuꞌu̱ kee dión.
ñáꞌa̱ ñoó ni ̱ ka̱ndo̱o íin. Dá ni ̱ kaa Mií yuꞌu̱ xíꞌín tatái ̱, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá
na̱ xíꞌán: yuꞌu̱ ve̱ii, keyíko̱ saꞌa̱ ná. 17 Chi ̱ ley
―Yoꞌó, ñáꞌa̱, ¿ndeí kuaꞌa̱n ta̱a ió noo̱ ndo̱ káꞌa̱n ña̱ tá ió uu̱ ta̱a xíꞌo
káꞌa̱n kua̱chi sa̱ꞌo̱n? ¿Á ni iin tóꞌón kuendá saꞌa̱ iin ña̱ꞌa, dá kía̱n kíán
ka̱ ra̱ ko̱ ní káꞌa̱n ña̱ kánian kuuo̱n ña̱ ndaa̱. 18 Yuꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo kuendá
ná kanaꞌá ndó yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ 27 Tído ko̱ ní kándaa̱ ini ra̱ ña̱ ni ̱
tatái ̱ kanaꞌá ndó ―kaá na̱. kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ tatá Ndios. 28 Dá ni ̱
21 Dá ni ̱ kaa tuku Jesús xíꞌín rá: ve̱ii, daá ió va na xíꞌíín, ko̱ dánkoo
―Koꞌo̱n va yuꞌu̱, ndiꞌi, dá mií taꞌon ñaá ná, dá chi ̱ daá kuití vá
nandukú ndó yuꞌu̱, tído tá ni ̱ xiꞌi ̱ kée yuꞌu̱ ña̱ nátaꞌan ini na̱ ―kaá
ndo̱, kakomí ii ̱ va ndó kua̱chi, sa̱ꞌá Jesús.
ño̱ó o̱ kúu taꞌon saa̱ ndo̱ noo̱ koꞌi ̱n. 30 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ ndidaá
xíꞌín ndó ña̱ tá ni ̱ xiꞌi ̱ ndo̱, dá ña̱ ndaa̱. Ta ña̱ ndaa̱ yóꞌo taó xóo
kakomí ii ̱ va ndó kua̱chi, chi ̱ tá ná o̱ ndoꞌó ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñaá.
kándísa ndó ña̱ yuꞌu̱ kúú na̱ káꞌa̱n 33 Dá ni ̱ kaa ña̱yuu ñoó xíꞌín ná:
ndá yoo kúúí, dá kía̱n tá ni ̱ xiꞌi ̱ ndo̱, ―Na̱ veꞌe Abraham kúú nduꞌu̱, ta
dá kakomí ii ̱ va ndó kua̱chi. ni iin kuu̱ ta̱ꞌón ko̱ ní sá ñoꞌo ndu
25 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
ti ̱xi ndáꞌa̱ ni iin ta̱a. Sa̱ꞌá ño̱ó,
―¿Ndá yoo kúú ní, tá dáá? ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n ní ña̱ kankuei ndu
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñaá?
―Nda̱ mií saꞌa̱ ni ̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín 34 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín ná:
ve̱ii. Ta sa̱va̱ꞌa ña̱ kúú to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ iin satoꞌo, o̱ kándei kuií
na noo̱í, ñoó vá kía̱n káꞌi ̱n xíꞌín taꞌon na xíꞌín na̱ veꞌe satoꞌo na̱.
ndidaá ña̱yuu ―kaá na̱. Sa̱va̱ꞌa na̱ kúú de̱ꞌe mií satoꞌo ñoó,
San Juan 8 204
no̱ón kúú na̱ kandei kuií xíꞌín na̱ ño̱ó kúú tatá ndo̱, chi ̱ ña̱ kóni ̱ tatá
veꞌe tatá na̱. 36 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ná taó
ndo̱, ño̱ó taꞌani kóni ̱ mií ndó. Dá chi ̱
xóo na̱ kúú de̱ꞌe Ndios ndoꞌó ti ̱xi nda̱ mií saꞌa̱ kúúán ña̱ saꞌání ndi ̱i.
ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñaá, dá kía̱n koni Ta ko̱ ndíko̱an ̱ ña̱ ndaa̱, dá chi ̱ ko̱ó
ndisa ndó kankuei ndó ti ̱xi ndáꞌán. ña̱ ndaa̱ noo̱án. Sa̱ꞌá ño̱ó tá kaꞌa̱n
37 Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ na̱ veꞌe
to̱ꞌán, náꞌa̱ miíán ña̱ ki ̱ꞌo dión kíán.
Abraham kúú ndoꞌó. Tído ndúkú Ta ndinoꞌo ña̱ to̱ꞌón káꞌa̱n, chi ̱ miíán
ndó kaꞌání ndó yuꞌu̱, dá chi ̱ ko̱ kúú ña̱ táꞌí ndidaá ña̱ to̱ꞌón. 45 Tído
nátiin va̱ꞌa ndó to̱ꞌon káꞌi ̱n xíꞌín ndó. yuꞌu̱, ndinoꞌo ña̱ ndaa̱ káꞌi ̱n xíꞌín
38 Káꞌi ̱n xíꞌín ndó saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni ̱
ndó, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kándísa ndó ña̱
xini yuꞌu̱ díi ̱n tatái ̱. Tído ndoꞌó kúú káꞌi ̱n. 46 Ta, ¿ndi ndáa ndoꞌó naniꞌi ̱
na̱ kée ña̱ ni ̱ seídóꞌo ndó ni ̱ kaꞌa̱n iin kua̱chi sata̱ yúꞌu̱? Tá ndinoꞌo ña̱
tatá ndo̱ xíꞌín ndó. ndaa̱ káꞌi ̱n, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ kándísa ndó
ña̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó, tá dáá? 47 Chi ̱ na̱
Kaá Jesús ña̱ tatá ta̱a ñoó kúú ña̱ uꞌu̱ kúú kuendá Ndios, no̱ón kúú na̱
39 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: natiin va̱ꞌa to̱ꞌon ve̱i noo̱ Ndios. Ta
―Abraham va kúú tatá ndu̱. ndoꞌó, ko̱ nátiin va̱ꞌa taꞌon ndó to̱ꞌon
Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: káꞌi ̱n, dá chi ̱ ko̱ kúú taꞌon ndó
―Tá miía̱n ndaa̱ de̱ꞌe Abraham kuendá Ndios ―kaá na̱.
kúú ndoꞌó, dá kía̱n kee ndó táto̱ꞌon
ni ̱ sa̱ kee Abraham. 40 Tído viti
Sá ió va Jesús tá o̱ ñáꞌa̱ kaki na
ndúkú ndó kaꞌání ndó yuꞌu̱, dá chi ̱ ñayuú yóꞌo
káꞌi ̱n ña̱ ndaa̱ xíꞌín ndó, ta ña̱ ndaa̱ 48 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kaa ta̱ Israel ñoó
Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná: ―Ko̱ ta̱ꞌón ña̱ uꞌu̱ nákaa̱ ini yuꞌu̱.
―Ko̱ kúú taꞌon ndu de̱ꞌe ndaꞌí. Iin Diꞌa xíꞌoi ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ kúú tatái ̱
tóꞌón vá kúú tatá ndu̱, ta no̱ón kúú Ndios. Tído ndoꞌó, diꞌa kénóo ndó
Ndios. yuꞌu̱. 50 Ko̱ ndúkú taꞌon yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó
kúu. Dá chi ̱ noo̱ Ndios ni ̱ kii yuꞌu̱. ndó ña̱ ndi ndáa mií na̱ ná kandita
Ta ko̱ véi yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ kóni ̱ miíí, toon xíꞌín to̱ꞌon káꞌi ̱n, no̱ón kúú na̱
Ndios vá ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. 43 Ta,
ni kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱ ―kaá na̱.
¿ndiva̱ꞌa ko̱ kándaa̱ ini ndo̱ to̱ꞌon 52 Dá ni ̱ kaa ta̱ Israel ñoó xíꞌín ná:
káꞌi ̱n xíꞌín ndó? Ko̱ kándaa̱ ini ndo̱, ―Viti kía̱n kátóni ̱ ndaa̱ ini ndu̱ ña̱
dá chi ̱ ko̱ xíꞌo taꞌon ndó mií ndó nákaa̱ ña̱ uꞌu̱ ini ní, dá chi ̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va
kueídóꞌo ndó to̱ꞌon káꞌi ̱n xíꞌín ndó. Abraham, ta ni ̱ xiꞌi ̱ taꞌani dao ka̱
44 Chi ̱ kúú ndó kuendá ña̱ uꞌu̱, ta
profeta. Tído mií ní kaá ña̱ na̱ ná
205 San Juan 8, 9
kandita toon xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n ní, ni ―Maestro, ¿ndá yoo ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kee
iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱. 53 ¿Á ndáya̱ꞌi
kua̱chi, á mií rá o na̱ veꞌe ra, sa̱ꞌá
cháá ka̱ ní o̱ du̱ú tatá sáꞌano yo̱ ño̱ó ko̱ túu noo̱ rá ni ̱ kaki ra?
Abraham, xiní ní? Chi ̱ ni ̱ xiꞌi ̱ na̱, ta 3 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ni ̱ xiꞌi ̱ taꞌani dao ka̱ profeta ñoó. ―O̱ du̱ú sa̱ꞌá kua̱chi mií rá, ta o̱
¿Ndá yoo kúú ní, xiní ní? du̱ú sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na̱ veꞌe ra
54 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
káa ra dión. Dión káa ra, dá kía̱n
―Tá ná ndukú yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó miíí, naꞌa̱ yuꞌu̱ ña̱ ndato nda̱ꞌo kuu kee
dá kía̱n ko̱ ndáya̱ꞌi taꞌan vaan. Mií Ndios xíꞌín rá. 4 Ta miía̱n kánian kee
vá tatá yuꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo ña̱ñóꞌó noo̱í, yuꞌu̱ choon, ña̱ ni ̱ saꞌanda na̱ ni ̱
táꞌa̱n na̱ kaá ndo̱ kúú Ndios noo̱ ndo̱. ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii viti túu ii ̱, dá chi ̱
55 Tído ndoꞌó kúú na̱ ko̱ náꞌá taꞌon
sa̱ ve̱i kuaa vá. Chi ̱ tá ná kuaa, ko̱
ñaá. Yuꞌu̱ kúú na̱ náꞌá ñaá. Chi ̱ tá ná íin ka̱ kuu kechóon. 5 Dá chi ̱ xía̱n
kaai ̱ ña̱ ko̱ náꞌí na̱, dá kía̱n kúúí iin nani iói ̱ ñayuú yóꞌo, kúúí na̱ dátoo̱n
ta̱ to̱ꞌón táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú ndoꞌó. Tído no̱ó ña̱yuu ―kaá na̱.
yuꞌu̱ náꞌí na̱, ta seídóꞌi to̱ꞌon káꞌa̱n 6 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ daká Jesús lúꞌu̱
Abraham, chi ̱ yuꞌu̱ kúú na̱ daá kúúí. xíꞌín dao ka̱ na̱ náꞌá ña̱ kúú rá ta̱a
59 Dá ni ̱ tiin ra yuu̱ kuaꞌa̱n ra̱
ko̱ túu noo̱:
chiyúú rá Jesús. Tído ni ̱ chi ̱de̱ꞌé na̱, ―¿Á du̱ú ta̱a ió sáti ñoó kúú ra̱
dá ni ̱ keta na yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano ñoó. káa? ―kaá na̱.
Dá ni ̱ chi ̱kaꞌanda na̱ tein ña̱yuu ñoó, 9 ―Jaa̱n, ñaá kúú rá ―kaá dao na.
ni ̱ kaa ra̱ xíꞌíín: “Kuaꞌán noo̱ nákaa̱ ―¿Á de̱ꞌe ní kúú ta̱a yóꞌo? Ta
pila Siloé, ta ñoó nakatón noo̱o̱n”, káꞌa̱n ní ña̱ nda̱ ni ̱ kaki ra ko̱ túu
kaá ra̱ xíꞌíi ̱n. Dá ni ̱ saꞌi ̱n, dá tá ni ̱ noo̱ rá. Ta, ¿ndi ni ̱ kuu ña̱ ndéꞌé rá
na̱katai noo̱í, ta kúú ni ̱ na̱tu̱u vaan. viti?
12 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ná:
20 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
―¿Ndeí nákaa̱ ta̱a ñoó? ―Náꞌá nduꞌu̱ ña̱ kúú xí de̱ꞌe ndu,
Dá ni ̱ kaa ra̱: ta miía̱n ndaa̱ kuiti ko̱ túu noo̱ xí
―Ko̱ náꞌá taꞌon vei. nda̱ ni ̱ kaki xi. 21 Tído ko̱ náꞌá taꞌon
Israel ni ̱ ka̱va̱ꞌa Jesús ndeiꞌi ̱ ni ̱ yuꞌú na̱ kée ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱
chi ̱ndaá na̱án noo̱ ta̱a ñoó, dá ni ̱ Israel. Dá chi ̱ sa̱ ni ̱ ka̱ndo̱o ra ña̱
na̱tu̱uan. 15 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón taꞌani ñaá
ndidaá ña̱yuu nakoni ña̱ Jesús kúú
ta̱ fariseo ñoó ndi ni ̱ kuu, dá ni ̱ na̱tu̱u na̱ dáka̱ki ñaá, no̱ón kúú na̱ taxí rá
noo̱ rá. Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá: veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ñoó. 23 Sa̱ꞌá
―Iin ta̱a ni ̱ chi ̱ndaá ndeiꞌi ̱ sata̱ ño̱ó ni ̱ kaꞌa̱n na̱ veꞌe ra: “Ndato̱ꞌón
nduchí nóói ̱, dá ni ̱ saꞌi ̱n ni ̱ na̱katai ní mií xí, dá chi ̱ ta̱a sa̱va̱ꞌa vá kúú
ña̱, ta túu vaan viti. xí.”
16 Dá ni ̱ kaa dao ta̱ fariseo ñoó:
24 Dá ni ̱ na̱ndió kuéi tuku ra ni ̱
―O̱ du̱ú taꞌon ta̱a ni ̱ ta̱ndaꞌá kana ra ta̱a ni ̱ na̱tu̱u noo̱ ñoó. Dá ni ̱
Ndios kasaa̱ kúú ta̱a ñoó, dá chi ̱ ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá:
ya̱ꞌa ra kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱. ―Kánian naki ̱ꞌo yoꞌó ña̱ñóꞌó noo̱
Ta dao ka̱ ra̱ kaá: Ndios va, dá chi ̱ náꞌá vá nduꞌu̱ ña̱
―¿Ndi kee ví iin ta̱a kómí kua̱chi iin ta̱a kómí kua̱chi va kúú ta̱a ñoó.
kee ra ña̱ náꞌano yóꞌo? 25 Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó xíꞌín rá:
Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá naá táꞌan mií rá ―Ko̱ náꞌá taꞌon yuꞌu̱ á ta̱a kómí
ndéi ra. 17 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón tuku ra
kua̱chi kúú rá o ko̱ó. Sa̱va̱ꞌa ña̱ náꞌá
ta̱a ni ̱ na̱tu̱u noo̱ ñoó: yuꞌu̱ kíán ña̱ ni ̱ sa̱ kuui iin ta̱a ko̱
―¿Ndá yoo kúú ta̱a ni ̱ ndu̱va̱ꞌa túu noo̱, tído viti ni ̱ na̱tu̱u noo̱í ni ̱
noo̱o̱n, káꞌón? kee ra.
Dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó: 26 Dá ni ̱ na̱ndió kuéi tuku ra ni ̱
ña̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ra. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kana ―Sa̱ ni ̱ na̱kani vai xíꞌín ndó, tído
ra tatá ta̱a ni ̱ na̱tu̱u noo̱ ñoó xíꞌín ko̱ kékuendá taꞌon ndó ña̱ káꞌi ̱n
naná ra̱, 19 dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
xíꞌín ndó. ¿Ndiva̱ꞌa kóni ̱ tuku ndó
207 San Juan 9, 10
nakanii xíꞌín ndó? ¿Á kóni ̱ taꞌani 37 Dáni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
ndoꞌó ndiko̱ ndo̱ ta̱a ñoó, nda̱ni? ―Sa̱ ni ̱ xino̱n ná. Ta mií na̱
28 Ta kúú ni ̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa ta̱
ndátóꞌón xíꞌón vitíꞌón kúú ná.
fariseo ñoó xíꞌín ta̱a ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ñoó, 38 Dá ni ̱ kaa ra̱:
kándaa̱ ii ̱ vá ini ndo̱ ndeí ni ̱ kii ra. ndíta ñoó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni ̱
31 Chi ̱ náꞌá vá yó ña̱ ko̱ seídóꞌo taꞌon
kaa ra̱ xíꞌín ná:
Ndios na̱ kómí kua̱chi tá xíka̱ na̱ ña̱ ―¿Á ta̱a ko̱ túu noo̱ taꞌani kúú
mani ̱ noo̱ ná. Tído tá yuꞌú niꞌini yó ndú, xiní ní?
Ndios, ta kée yó ña̱ kóni ̱ na̱, dá kía̱n 41 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
yoꞌó. ¿Ndá yoo kúú yoꞌó, xinóo̱n, ña̱ ndó ña̱ ta̱a ko̱ kúꞌu chí noo̱
dánaꞌa̱ diꞌaón no̱ó nduꞌu̱? kúú yéꞌé korrá léko, diꞌa ndáo ndodó
Dá ni ̱ taxí ñaá rá ini veꞌe noo̱ rá sata̱ korrá ri ̱, ro̱ón kúú iin ta̱
nátaka na̱ ñoo ñoó. kui ̱ꞌíná, iin ta̱ kéndava̱ꞌa xíꞌín rí.
2 Tído na̱ ko̱kuꞌu chí yéꞌé korrá ri ̱,
Kaá Jesús ña̱ ko̱ túu noo̱ ta̱ fariseo no̱ón kúú na̱ ndáka rí. 3 Chi ̱ ta̱ ndaá
ñoó noo̱ Ndios yéꞌé, ro̱ón kúú ra̱ sónó yéꞌé no̱ó na̱
35 Kúú ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ ni ̱
ndáka rí. Ta tái ̱ va̱ꞌa do̱ꞌo rí tá káyuꞌú
taxí ñaá ta̱ fariseo ini veꞌe noo̱ ná kuu̱ iin rá iin rí, dá taó na̱ rí. 4 Dá
nátaka na̱ ñoo ñoó. Dá tá ni ̱ na̱níꞌi ̱ tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ taó xóo na léko mií ná,
ñaá ná, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: dá xíonoo na kuaꞌa̱n na̱ noo̱ ri ̱, dá
―¿Á kándéé inóo̱n na̱ kúú de̱ꞌe tákuei ñaá rí kuaꞌa̱n ri ̱, chi ̱ náꞌá rí
Ndios? tachi ̱ ná. 5 Tído iin ña̱yuu tu̱kú o̱
36 Dá ni ̱ kaa ra̱:
kárkuei taꞌon ñaá rí koꞌo̱n ri ̱, diꞌa
―¿Ndá yoo kúú no̱ón, tatá, dá ná kuino rí noo̱ ná, dá chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon
kandeé iníi ̱ ná? rí tachi ̱ ña̱yuu tu̱kú ñoó ―kaá na̱.
San Juan 10 208
fariseo, tído ko̱ ní kándaa̱ ini ra̱ ndi lékoi ̱, táꞌa̱n kirí ko̱ ñóꞌo taꞌon ini
dándáki ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱. korrá yóꞌo. Ta xínñóꞌó taꞌanii
kandakai ri ̱ kii rí, dá nakiꞌin táꞌan rí
Jesús kúú na̱ ndáka va̱ꞌa léko xíꞌín léko yóꞌo, dá kía̱n kueídóꞌo
7 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o Jesús ni ̱ kaꞌa̱n taꞌani rí yuꞌu̱. Dá nda̱dá iin tóꞌón vá
na̱ xíꞌín rá: tuꞌu ná kakuu rí, ta iin tóꞌón ná
―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó kakuu na̱ kandaka rí.
ña̱ mií vá yuꞌu̱ kúú yéꞌé korrá noo̱ 17 ’Sa̱ꞌá ño̱ó kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini tatá
xíꞌín lékoi ̱. Tído ko̱ ní taó kuendá yuꞌu̱ xíꞌín to̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií rá, mií
taꞌon lékoi ̱ no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n ra̱. 9 Ta yuꞌu̱
vá yuꞌu̱ naki ̱ꞌo miíí ña̱ kía̱n kuui ̱. Dá
kúú yéꞌé korrá, ta ndi ndáa mií vá chi ̱ ió choon noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱ ña̱ kía̱n
léko ná ku̱ꞌu yéꞌé ñoó, ta kúú ka̱ki naki ̱ꞌoi miíí kuui ̱, ta ió taꞌani choon
va rí. Ta ndu̱ꞌu rí, ta kankuei rí noo̱ noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱ ña̱ kía̱n natakii ̱, ta
káa ita kuíi ̱ kasáꞌan rí. 10 Tído ta̱
choon yóꞌo ni ̱ na̱tiiin noo̱ tatái ̱
kui ̱ꞌíná ñoó ve̱i oon ra noo̱ ñóꞌo rí ―kaá na̱.
kiꞌin kuíꞌíná rá ri ̱, ta kaꞌání rá ri ̱, ta 19 Ta ni ̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón kuáchi ̱
dánaá ra̱ rí. Tído yuꞌu̱ ve̱i, dá ná niꞌi ̱ tuku na̱ Israel sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Jesús
ri ̱ ña̱ kataki ri ̱, dá ni iin ña̱ꞌa ná o̱ dión. 20 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na ni ̱ kaa
ko̱ kúú satoꞌo ri ̱, tá xiní ra̱ ve̱i ―Ni iin ta̱ nákaa̱ ña̱ kini o̱ káꞌa̱n
ndigüe̱ꞌí lobo, ta kúú dánkoo dión. ¿Á kándéé iin ta̱a nákaa̱ ña̱
ndava̱ꞌa ra léko, ta kúú xíno ra kini ini nduva̱ꞌa ra iin ta̱ ko̱ túu
kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ ndigüe̱ꞌí lobo ñoó. Dá noo̱? ―kaá na̱.
kásaa̱ ri ̱ saꞌání ri ̱ dao léko, ta dao ka̱
léko ñoó xíta̱ no̱ó kuaꞌa̱n. 13 Ta xíno
Ko̱ kóni ̱ dao na̱ Israel kandísa na Jesús
va ta̱a ñoó noo̱ ndigüe̱ꞌí lobo ñoó, 22 Ta ió iin víko̱ ñoo Jerusalén noo̱
dá chi ̱ ko̱ kúú rá mií satoꞌo léko, kékáꞌano na kuu̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo tuku na
sata̱ yáꞌi va ndáka ra ri ̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano noo̱ ndáꞌa̱ Ndios.
saꞌání taꞌon ra mií rá saꞌa̱ ri ̱. Tiempo daá ñóó kíán yoo̱ vi ̱xi. 23 Ta
―¿Ndá oon ví nániꞌi ̱ ndée̱ nío̱ ndú noo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios. 36 Mií Ndios
kee ní? Tá miía̱n ndaa̱ kúú ní Cristo, ni ̱ ka̱xi yuꞌu̱, ta ni ̱ ta̱ndaꞌá ná yuꞌu̱
na̱ dáka̱ki ñaá, kasto̱ꞌon ndaa̱ ní ve̱ii, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa kaá ndo̱ ña̱
xíꞌín nduꞌu̱. káꞌa̱n ndava̱ꞌi saꞌa̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱
25 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
kaái ̱ ña̱ kúúí de̱ꞌe Ndios? 37 Tá ko̱
―Sa̱ ni ̱ kaꞌa̱n vai xíꞌín ndó, tído ko̱ kée yuꞌu̱ ña̱ náꞌano kée tatái ̱, dá
kóni ̱ taꞌon ndó kandísa ñaá ndó. Ta kía̱n ná dáꞌa ni kandísa ndó yuꞌu̱.
ndidaá ña̱ ndato kéei kúú choon ni ̱ 38 Tído tá kéei ña̱, dá kía̱n kandísa
saꞌanda tatái ̱ noo̱í, ta ño̱ó kía̱n náꞌa̱ ndó ña̱ kéei, va̱ꞌará ko̱ kándísa ndó
ndá yoo kúúí. 26 Tído ko̱ kándísa
mií yuꞌu̱. Dá chi ̱ tá kandísa ndó ña̱
taꞌon ñaá ndó, dá chi ̱ ko̱ kúú taꞌon kéei, dá kía̱n kasandaá ndo̱ kandaa̱
ndó lékoi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱ ni ̱ kaꞌi ̱n ini ndo̱, ta kasandaá ndo̱ kandísa
xíꞌín ndó. 27 Dá chi ̱ na̱ kúú léko yuꞌu̱
ndó ña̱ ió tatá Ndios xíꞌíi ̱n, ta iói ̱
seídóꞌo na noo̱ káꞌi ̱n, ta náꞌí ndi xíꞌín ná ―kaá na̱.
ndáa na, ta ndíko̱ na̱ yuꞌu̱, 28 ta xíꞌoi
39 Dá ni ̱ kaꞌán tuku ra tiin ñaá rá,
ña̱ kataki chíchí ná, ta ni iin kuu̱ tído ni ̱ ka̱ndeé vá ná ni ̱ taó xóo na
ta̱ꞌón o̱ naá na̱, ta ko̱ íin taꞌon kuu mií ná noo̱ ndáꞌa̱ rá.
kuio ndaa na̱ noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱. 29 Ta 40 Dá ni ̱ kee tuku na kuaꞌa̱n na̱ iin
mií tatái ̱ kúú na̱ ni ̱ tei na noo̱í, ta ka̱ xoo yu̱ta Jordán no̱ó ni ̱ ka̱sáꞌá
no̱ón kúú na̱ kómí choon káꞌano Juan sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu. Ta
cháá ka̱, ta ni ko̱ íin taꞌon kuu kuio ñoó ni ̱ ka̱ndo̱o na ni ̱ sa̱ io tóo na.
ndaa ña̱yuui ̱ noo̱ ndáꞌa̱ tatái ̱. 30 Dá
41 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ na̱taka
chi ̱ yuꞌu̱ xíꞌín tatái ̱, iin tóꞌón vá kúú noo̱ nákaa̱ na̱, ta kaá na̱ ndátóꞌón ná:
nduꞌu̱. ―Miía̱n ndaa̱ kuiti ni iin tóꞌón ña̱
31 Dá ni ̱ tiin tuku ta̱ Israel ñoó yuu̱
náꞌano ko̱ ní kée Juan, tído ndidaá
kuaꞌa̱n ra̱ chiyúú rá Jesús. 32 Dá ni ̱
ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ta̱a yóꞌo kíán ña̱
kaa na̱ xíꞌín rá: ndaa̱ ―kaá na̱.
―Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ ndato ni ̱ kee 42 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱
yuꞌu̱ noo̱ ndo̱ꞌó ni ̱ kee tatái ̱. Ta, ¿ndi ka̱ndísa Jesús noo̱ nákaa̱ na̱ ñoó.
káa iin ño̱ó ko̱ ní nátaꞌan ini ndo̱,
sa̱ꞌá ño̱ó kóni ̱ ndo̱ chiyúú ndó yuꞌu̱? Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ xiꞌi ̱ iin ta̱a
33 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Jesús:
naní Lázaro
―O̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ní ña̱ ndato
11
1 Ió iin ta̱a kúꞌu̱ naní Lázaro,
kóni ̱ ndu̱ chiyúú ñaá ndú, diꞌa sa̱ꞌá ta kúú rá iin ta̱ ñoo Betania,
ña̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ní saꞌa̱ Ndios, dá ta ñoo ñoó ndéi ki ̱ꞌo ra María xíꞌín
chi ̱ iin ta̱a oon va kúú ní, tído kée ní Marta. 2 Ta María, ñá kúú ki ̱ꞌo
mií ní ña̱ kúú ní Ndios. Lázaro ñoó kúú ñá ni ̱ kuei kirá támi
34 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
sáꞌa̱n sata̱ sáꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús, ta ni ̱
―¿Á o̱ du̱ú diꞌa kaá Ndios noo̱ ley na̱dáyaaán saꞌa̱ ná xíꞌín idí dini ̱a̱n.
ió noo̱ ndo̱: “Ni ̱ kaꞌi ̱n ña̱ kúú ndó 3 Ta miíán xíꞌín kuꞌa̱n ni ̱ ta̱ndaꞌá
Lázaro, dá ni ̱ ka̱ndo̱o na ni ̱ sa̱ io na̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ sa̱ io komi ̱ kuu̱
uu̱ ka̱ kuu̱ noo̱ nákaa̱ na̱ ñoó. 7 Ni ̱
nákaa̱ yikí ko̱ño Lázaro ni ̱ ndu̱xian
ndiꞌi, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱a xíonoo ini káo̱. 18 Ta yati va néꞌe táꞌan ñoo
Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ xíonoo nduú, ko̱ káchiꞌi Jesús no̱ó ve̱i na ñoó, dá ni ̱ kaaa̱n
sáꞌá taꞌon na, chi ̱ ndato tóo̱n noo̱ ná xíꞌín ná:
kée ndi ̱ndii. 10 Tído na̱ xíonoo sa̱kuaá
―Tatá, tá ní sá io ní yóꞌo, o̱ ku̱ú
káchiꞌi sáꞌá ná, dá chi ̱ ko̱ tóo̱n noo̱ ná. taꞌon ki ̱ꞌo lóꞌi ̱, ní kúu. 22 Tído náꞌá
kóni ̱ kaa ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱, ta kaá na̱: ―Yuꞌu̱ kúú na̱ dánátaki ña̱yuu ni ̱
―Sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va Lázaro, 15 ta kádii ̱
xiꞌi ̱, ta ki ̱ꞌoi ña̱ kataki chíchí ná. Ta
nda̱ꞌo inii ̱ ña̱ ko̱ ní sá iói ̱ veꞌe ra tá ndi ndáa miíó na̱ kándéé iní ñaá,
ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱, dá kía̱n ná kandeé cháá ka̱ koni na̱ kataki chíchí ná, va̱ꞌará ni ̱
ini ndo̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ koꞌi ̱n keei xíꞌín xiꞌi ̱ na̱. 26 Ta ndi ndáa mií na̱ kándéé
rá. Kóꞌo̱ kande̱ꞌá ra̱ ―kaá na̱. iní na̱ yuꞌu̱ xía̱n nani ndéi takí na̱, ni
211 San Juan 11
iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱. ¿Á kándísón ―Tatá, nakíi ̱ ní, kóꞌo̱ kande̱ꞌá noo̱
ña̱ dión kíán? nákaa̱ xi ̱ ―kaáa̱n.
27 Dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín ná:
35 Dá ni ̱ ndeiꞌi ̱ Jesús. 36 Dá ni ̱ kaa
keeán kuaꞌa̱n kuakaán kuꞌa̱n María Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ da̱nátaki Jesús Lázaro
ñoó. Tá ni ̱ saa̱an ̱ , dá ni ̱ kaꞌa̱n 38 Kúú ni ̱ kixi tukua̱n ni ̱ ku̱ndaꞌí ini
taꞌon ki ̱ꞌo lóꞌi ̱, ní kúu. daá kuití vá seídóꞌo ní ña̱ xíka̱i ̱ noo̱
33 Tá ni ̱ xini Jesús ña̱ ndaꞌí nda̱ꞌo
ní, tído ni ̱ kaꞌi ̱n dión, dá ná kueídóꞌo
ndéíꞌi ̱ ña̱, ta ndéíꞌi ̱ taꞌani na̱ ñoo ndidaá táꞌa̱n ña̱yuu ndíta yóꞌo, dá
Jerusalén néꞌe táꞌan xíꞌán ni ̱ ná kandísa na ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti
ka̱sáa̱aṉ , ñoó, dá ni ̱ kixia̱n ni ̱ mií ní ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii.
ku̱ndaꞌí ini na̱, ta nda̱ nío̱ ná ni ̱ 43 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión xíꞌín
María, ni ̱ xini ña̱ ni ̱ kee Jesús, ta ni ̱ nándukú ná Jesús. Ta noo̱ kúú yéꞌé
ka̱ndísa ñaá ná. 46 Tído dao ka̱ na̱ ni ̱
ño̱ꞌo káꞌano ñoó ndáto̱ꞌón táꞌan mií
saꞌa̱n noo̱ ndéi ta̱ fariseo, ta ni ̱ ná saꞌa̱ Jesús:
na̱kani na sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesús. 47 Dá ―¿Ndi káꞌán ndó? ¿Á kii ta̱a ñoó
ni ̱ da̱taká ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ víko̱ o ko̱ó? ―kaá na̱.
fariseo ndidaá ka̱ ta̱ néꞌe choon no̱ó 57 Ta ni ̱ saꞌanda ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱
na̱ Israel. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: xíꞌín ta̱ fariseo choon ña̱ ndi ndáa
―¿Ndi koo keeá viti? Chi ̱ sa̱ kua̱ꞌá mií ña̱yuu ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ndeí xíonoo
nda̱ꞌo ña̱ náꞌano kée ta̱a ñoó. 48 Tá Jesús, ná naki ̱ꞌo na kuendá noo̱ rá,
ná konó yó noo̱ rá kanoo ni ra, dá dá ná koꞌo̱n ra̱ tiin ñaá rá, kaá ra̱.
kía̱n ndidaá ña̱yuu kandísa ñaá.
Ndiꞌi, dá ndakuei ta̱ néꞌe choon Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kuei María kirá támi
romano, ta dáko̱on ndiꞌi ra veꞌe ño̱ꞌo sáꞌa̱n sata̱ Jesús
ii ̱ yo̱, ta dánaá ra̱ ñoo yo̱.
12
1 Ta
kámani ̱ iño̱ ka̱ kuu̱, dá
49 Dá ni ̱ kaa Caifás, ta̱ kúú duti ̱ kasáꞌá víko̱ pascua. Dá ni ̱ saa̱
kúú no̱ó kuia̱ dáá ñóó: Jesús ñoo Betania noo̱ ió Lázaro, ta̱a
―Xi ̱xi nda̱ꞌo ndó, nda̱ni. 50 ¿Á ko̱
ni ̱ xiꞌi ̱ ñoó, ta ni ̱ na̱taki ra̱ ni ̱ kee
náꞌá taꞌon ndó ña̱ va̱ꞌa ka̱an ̱ ná kuu Jesús. 2 Ta ñoó ni ̱ kenduu na̱ veꞌe
iin ta̱a noo̱ ndidaá na̱ ñoo yo̱ o̱ du̱ú Lázaro ña̱ꞌa kadíni Jesús. Ta ni ̱
ka̱an ̱ naá ndíꞌi na̱ ñoo yo̱? ―kaá ra̱. chi ̱kodó Marta ña̱ꞌa kadíni na̱ noo̱
51 Ta to̱ꞌon yóꞌo ko̱ ní kíi ña̱xintóni ̱
mesa. Ta ni ̱ sa̱ io taꞌani Lázaro tein
mií rá. Dión ni ̱ kaꞌa̱n ra̱, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ña̱yuu ndéi xíꞌín ná ñoó. 3 Dá ni ̱ kiꞌin
kúú rá duti ̱ kúú no̱ó kuia̱ dáá, sa̱ꞌá María kirá támi sáꞌa̱n ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín
ño̱ó ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon yóꞌo noo̱ rá yuku̱ naní nardo, ta kúú rá táto̱ꞌon
ña̱ kánian kuu Jesús sa̱ꞌá na̱ ñoo dao litro, ta kirá yaꞌi nda̱ꞌo kúú rá. Ta
Israel. 52 Ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá na̱ ñoo
kúú ni ̱ kuei ndiꞌán ra̱ sata̱ sáꞌa̱ Jesús,
Israel kuu na̱, kuu taꞌani na saꞌa̱ ta xíꞌín idí dini ̱a̱n ni ̱ da̱náyaaán saꞌa̱
ndidaá ka̱ ña̱yuu Ndios ni ̱ xita̱ noo ná. Ta iin níí kúú ini veꞌe ñoó ni ̱
ndéi dao ka̱ xíán, dá nduu na iin na̱ka̱ꞌani díko̱ kirá támi sáꞌa̱n ñoó.
tóꞌón ñoo. 53 Ta nda̱ kuu̱ dáá ñóó ni ̱
4 Dá ni ̱ kaa iin ta̱a xíonoo xíꞌín Jesús
ka̱ndo̱o ra ña̱ kaꞌání rá Jesús. naní Judas Iscariote, táꞌa̱n ra̱ kúú de̱ꞌe
54 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní xíonoo túu ka̱
ta̱a naní Simón, ta mií rá koꞌo̱n naki ̱ꞌo
Jesús no̱ó ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá:
213 San Juan 12
ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱ ió Jesús ñoo ña̱yuu ñoó ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa na Jesús, dá
Betania. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ñoó. chi ̱ ni ̱ seídóꞌo na sa̱ꞌá ña̱ ndato ni ̱ kee
Ta o̱ du̱ú iin tóꞌón Jesús kóni ̱ na̱ na xíꞌín Lázaro. 19 Ta ndaꞌí va ndátóꞌón
kande̱ꞌé ná, chi ̱ kóni ̱ taꞌani na táꞌan ta̱ fariseo ndíta ra, ta kaá ra̱:
kande̱ꞌé ná Lázaro, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ na̱taki ―Nde̱ꞌé rá. O̱ kándeé taꞌon yó
tein na̱ kúú ndi ̱i ñoó. 10 Kúú ni ̱
kadi yo̱ noo̱ ta̱a káa. Chi ̱ kande̱ꞌé
ka̱ndo̱o taꞌani ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ña̱ ndó, ki ̱ꞌo dión ví kua̱ꞌá ña̱yuu tákuei
kaꞌání rá Lázaro, 11 dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
kuaꞌa̱n sata̱ rá ―kaá ra̱.
na̱taki ra̱, sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱
ñoo Israel ni ̱ ka̱nkuei ti ̱xi ndáꞌa̱ rá, Ndéi dao ta̱ griego nándukú rá Jesús
ta ni ̱ ka̱ndísa na Jesús. 20 Ta ñóꞌo dao ta̱a káꞌa̱n yúꞌu̱
12 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱ Felipe, táꞌan ra̱ ñoo Betsaida, ña̱
niꞌi ̱ tóꞌon ña̱yuu kuáꞌa̱ ni ̱ ka̱sáa̱ noo̱ nákaa̱ chí kuendá Galilea diꞌa. Dá ni ̱
koo víko̱ ñoo Jerusalén ña̱ ve̱i Jesús. seí ndaꞌí ra̱ noo̱ Felipe, ta kaá ra̱:
13 Dá ni ̱ saꞌanda iin rá iin na ndáꞌa̱
―Tatá, kóni ̱ ndu̱ kaꞌa̱n ndu̱ xíꞌín
ta̱ñóo̱ néꞌe na kuaꞌa̱n na̱ natiin na Jesús.
Jesús noo̱ ve̱i na, ta kaá na̱ káyuꞌú 22 Dá ni ̱ saꞌa̱n Felipe ni ̱ ka̱sto̱ꞌon ra
na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo ña̱ñóꞌó ra yuꞌu̱, dá nakuakai ndidaá ña̱yuu
kee tatá na̱. 24 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n
noo̱ miíí.
xíꞌín ndó, ña̱ tá ná o̱ chíꞌi yó tata 33 Dión ni ̱ kaa na̱ ni ̱ ka̱sto̱ꞌon na
tirió no̱ñóꞌo̱, ta kuua̱n, dá kía̱n iin xíꞌín ña̱yuu ñoó ndi ndoꞌo na noo̱
tóꞌón dáá vá kakian. Tído tá ná kuu na̱. 34 Dá ni ̱ kaa ña̱yuu ñoó:
kuua̱n ti ̱i ñóꞌo̱, dá kía̱n kuita̱ ña̱, ta ―Kándaa̱ ini ndu̱ ña̱ káꞌa̱n ley ña̱
kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo kui ̱ꞌi ki ̱ꞌo ña. 25 Ta
ni kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ku̱ú na̱ kúú Cristo, na̱
ndi ndáa na̱ ndíꞌi ini sa̱ꞌá ña̱ kataki dáka̱ki ñaá. Sa̱ꞌá ño̱ó ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n
na̱ ñayuú yóꞌo, no̱ón diꞌa kúú na̱ mií ní ña̱ kánian ndaneꞌe ra iin ra̱ ni ̱
kuu. Ta na̱ ko̱ ndíꞌi ini sa̱ꞌá ña̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo? ¿Ndá yoo kúú
kataki na̱ ñayuú yóꞌo, no̱ón kúú na̱ ra̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú yóꞌo, tá dáá?
koni kataki chíchí. 26 Tá ió iin káa
35 Dá ni ̱ kaa Jesús:
ndó kóni ̱ koni kuáchí noo̱ yúꞌu̱, dá ―Nda̱dá cháá vá kuu̱ kooi dátoo̱i ̱n
kía̱n nakíi ̱ ndo̱ ndiko̱ ndo̱ yuꞌu̱. Ta noo̱ ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kanoo ndó xía̱n nani
noo̱ koo yuꞌu̱, ñoó taꞌani kandei na̱ iói ̱ dátoo̱i ̱n noo̱ ndo̱, dá kíán ná dáꞌa ni
xínkuáchí noo̱í. Ta ndi ndáa na̱ kandeé ña̱ íin naá xíꞌín ndó. Dá chi ̱ na̱
xínkuáchí noo̱ yúꞌu̱, koꞌo̱n tatái ̱ ki ̱ꞌo xíonoo noo̱ íin naá, ko̱ túu taꞌon noo̱
na ña̱ñóꞌó noo̱ ná. koꞌo̱n na̱. 36 Ta xía̱n iói ̱ dátoo̱i ̱n noo̱
―Sa̱ ni ̱ naꞌi ̱ choon káꞌano kómíí, xi ̱nko̱o to̱ꞌon ni ̱ taa profeta Isaías,
ta koꞌo̱n tukui naꞌi ̱ ñá iin ka̱ ndée̱. dá chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱:
29 Tá ni ̱ seídóꞌo ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó
Satoꞌi ̱, ¿ndá yoo ví ni ̱ ka̱ndísa
ña̱ ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ kaa to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱ ná?
dao na ña̱ ni ̱ ka̱yuꞌú dai ̱. Ta dao ka̱ Ta, ¿ndá yoo ni ̱ na̱koni choon
na̱ ni ̱ kaa ña̱ iin ángel ni ̱ kaꞌa̱n xíꞌín káꞌano ió noo̱ ndáꞌa̱ ní?
Jesús. 30 Dá ni ̱ kaa Jesús:
39 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kúu taꞌon kandísa
―Ko̱ ní káꞌa̱n na̱ ña̱ kueídóꞌo yuꞌu̱, ña̱yuu ñoó, dá chi ̱ diꞌa taꞌani ni ̱ taa
diꞌa ni ̱ kaꞌa̱n na̱, dá ná kueídóꞌo ñaá Isaías:
ndoꞌó. 31 Ta viti ni ̱ kasa̱ndaá va kuu̱
40 Ni ̱ sadi Ndios no̱ó ña̱yuu ñoó, ta
ña̱ keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá na̱ ndéi ñayuú ni ̱ ndekáxí ná nío̱ ná,
215 San Juan 12, 13
dá ná o̱ ko̱ní na̱ xíꞌín noo̱ ná, ta to̱ꞌon kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. 50 Ta náꞌá káxí
ni ná o̱ kándaa̱ ini na̱, yuꞌu̱ ña̱ to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo tatái ̱ noo̱í kía̱n
dá ná dáꞌa ni nandió kuéi na noo̱ kandeéán ki ̱ꞌoan ña̱ kataki chíchí
Ndios, ta ná dáꞌa ni nduva̱ꞌa ndó. Sa̱ꞌá ño̱ó, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n
na. tatái ̱ xíꞌíín, ki ̱ꞌo dión káꞌi ̱n xíꞌín ndó
41 Ña̱ yóꞌo kúú to̱ꞌon ni ̱ taa Isaías tá
―kaá Jesús.
ni ̱ xini na̱ choon ndato kómí Jesús,
ta ni ̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ ná. 42 Vati ̱ xía̱n
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱kata Jesús saꞌa̱ ta̱
daá, kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱ néꞌe choon ni ̱ xíonoo xíꞌín ná
ka̱ndísa Jesús, tído ko̱ ní náꞌa̱ ra̱ mií
13
1 Kóni ̱ iin ka̱ kuu̱ dá kasáꞌá
rá, dá chi ̱ yuꞌú ra̱ taxí ñaá ta̱ fariseo víko̱ pascua. Ta sa̱ naꞌá vá
ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo ra̱, 43 dá Jesús ña̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati hora dánkoo na
chi ̱ kátoó cháá ka̱ ra̱ ña̱ñóꞌó xíꞌo ta̱a ñayuú yóꞌo, dá noꞌo̱ na̱ noo̱ ió tatá
ñayuú yóꞌo o̱ du̱ú ña̱ñóꞌó xíꞌo Ndios. Ndios. Ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ sa̱ꞌá ta̱a
ni ̱ ka̱xi mií ná ñayuú yóꞌo, ta dión ni ̱
Ió kua̱chi ña̱yuu ko̱ xíin kandísa kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ rá nda̱ noo̱ ndíꞌi. 2 Ta
na̱, nda̱ na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ni ̱ na̱ki ̱ꞌo tatá Ndios choon noo̱ ndáꞌa̱
kándéé iní na̱. 45 Ta ndi ndáa na̱
ná sata̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa, ta náꞌá
ndéꞌé yuꞌu̱, nda̱ na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ taꞌani na ña̱ ni ̱ kii na noo̱ Ndios, ta
ve̱ii ndéꞌé ná. 46 Ni ̱ ka̱sáa̱ yuꞌu̱ ñayuú
náꞌá taꞌani na ña̱ noꞌo̱ na̱ noo̱ ná,
yóꞌo kúúí na̱ dátoo̱n no̱ó ña̱yuu, dá 4 sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi na̱, ta ni ̱
kía̱n ndi ndáa ña̱yuu ná kandeé iní di ̱tá ná dáꞌo̱n kánóo sata̱ ná, ta ni ̱
ñaá, o̱ kuíin naá ka̱ noo̱ ná. 47 Ta ndi
soꞌoni na̱ iin ka̱ dáꞌo̱n káni ̱ no̱ó ti ̱i na.
ndáa ña̱yuu seídóꞌo to̱ꞌon káꞌi ̱n, ta 5 Ni ̱ ndiꞌi daá, dá ni ̱ taán ná ta̱kui ̱í ini
ko̱ kée na choon saꞌándái ̱, o̱ du̱ú iin ti ̱saꞌa̱n lóꞌo̱, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná nákata
yuꞌu̱ keyíko̱ saꞌa̱ ná, chi ̱ ko̱ véi taꞌon na sa̱ꞌá ta̱ xíonoo xíꞌín ná. Tá ni ̱ ndiꞌi,
yuꞌu̱ keyíko̱i ̱ sa̱ꞌá ña̱yuu. Diꞌa ve̱i dá ni ̱ na̱dáyaa naa̱n xíꞌín dáꞌo̱n káni ̱
yuꞌu̱ dáka̱kii na̱ no̱ó kua̱chi na. 48 Ta ndíko̱ ti ̱i na ñoó. 6 Dá tá ni ̱ saa̱ na̱ noo̱
ndi ndáa na̱ ko̱ xi ̱ín kandeé iní na̱ ió Simón Pedro, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
yuꞌu̱, ta ko̱ kóni ̱ na̱ natiin na to̱ꞌon ―Tatá, ¿á nakata diꞌa ní sa̱ꞌí,
káꞌi ̱n, sa̱ io nduu va iin yoo keyíko̱ káꞌán ní?
saꞌa̱ ná. Ta ño̱ó kúú to̱ꞌon káꞌi ̱n xíꞌín 7 Dá ni ̱ kaa na̱:
ndó. Ta mií to̱ꞌon yóꞌo tiin Ndios, dá ―Vitíꞌón ní ko̱ kándaa̱ taꞌon ino̱n
keyíko̱ na̱ saꞌa̱ ndo̱ tá ná kasandaá ndiva̱ꞌa nákatai sa̱ꞌo̱n, tído cháá ka̱
kuu̱ noo̱ ndíꞌi. 49 Ta o̱ du̱ú to̱ꞌon
chí noo̱, dá kandaa̱ ino̱n ndiva̱ꞌa
kána ña̱xintóni ̱ mií yuꞌu̱ káꞌi ̱n xíꞌín kéei dión.
ndó. Tatá Ndios, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ 8 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
ve̱ii, no̱ón kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo choon no̱ói ̱ ―Ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kónó yuꞌu̱
ndi kía̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, ta ndá nakata ní sa̱ꞌí.
San Juan 13 216
Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá: 18 ’Tído ko̱ káꞌa̱n taꞌon vei saꞌa̱
―Tá ná o̱ kónón nakatai sa̱ꞌo̱n, dá ndidaá ndó. Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndi
kía̱n ko̱ ta̱ꞌón kuendá yo̱ꞌó koo xíꞌín ndáa ndoꞌó ni ̱ ka̱xii kandita xooi ̱.
yuꞌu̱. Tído miía̱n xi ̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱
9 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
Ndios, chi ̱ diꞌa kaáa̱n: “Ta̱a seí nduú
―Satoꞌi ̱, tá dión kíán, dá kía̱n ná pan xíꞌín yuꞌu̱ nduu ra̱ koni uꞌu̱
dáꞌa ni nakata ní saꞌa̱ óoin, nakata ñaá.” 19 Ta viti yachi ̱ va kasto̱ꞌin
saꞌa̱ óon va na xínñóꞌó ndoo, dá chi ̱ ndó ña̱ ndi ndáa na̱ natiin va̱ꞌa iin
sa̱ ndáa vii vá ñíi ̱ ná. Dión ni ndoꞌó, na̱ tandaꞌá yuꞌu̱ ko̱saa̱, no̱ón kúú na̱
sa̱ ndáa vii vá ndó, tído o̱ du̱ú natiin va̱ꞌa yuꞌu̱. Ta na̱ natiin va̱ꞌa
ndidaá ndó ndáa vii. yuꞌu̱, no̱ón kúú na̱ natiin va̱ꞌa na̱ ni ̱
11 Dión ni ̱ kaa na̱, dá chi ̱ sa̱ náꞌá vá
ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii ―kaá na̱.
ná ndá yoo naki ̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱
xiní uꞌu̱ ñaá, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa na̱ ña̱: Kásto̱ꞌon Jesús ña̱ Judas kúú ra̱
“O̱ du̱ú ndidaá ndó ndáa vii.” naki ̱ꞌo ñaá noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá
12 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱kata na saꞌa̱
21 Ta ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n Jesús dión,
ndidaá ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñoó, dá ni ̱ dá ni ̱ kixia̱n ni ̱ kutúú ini na̱ xiní na̱,
na̱kui ̱ꞌino tuku na dáꞌo̱n ndíxi na, dá dá ni ̱ kaa na̱:
ni ̱ na̱ko̱o tuku na mesa, dá ni ̱ kaa ―Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
na̱: ña̱ iin káa mií vá ndoꞌó koꞌo̱n naki ̱ꞌo
―¿Á kándaa̱ ini ndo̱ ndi dándáki yuꞌu̱ noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ―kaá
ña̱ ni ̱ keei xíꞌín ndó? 13 Káꞌa̱n ndo̱ ña̱
na̱.
yuꞌu̱ kúú maestro noo̱ ndo̱, ta káꞌa̱n 22 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ndéꞌé táꞌan mií ta̱
ndo̱ ña̱ yuꞌu̱ kúú satoꞌo noo̱ ndo̱. Ta xíonoo xíꞌín ná ñoó noo̱ iin rá iin ra
ndaa̱ va káꞌa̱n ndo̱, chi ̱ ñaá kúúí. ndéi ra, ta ko̱ kátóni ̱ ini ra̱ ndá yoo
14 Ta viti ni ̱ xini ndo̱ ni ̱ na̱katai saꞌa̱
káꞌa̱n na̱ saꞌa̱. 23 Ta mií díi ̱n Jesús ió
ndo̱, va̱ꞌará kúúí satoꞌo ndo̱ xíꞌín iin ta̱ xíonoo xíꞌín ná, táꞌa̱n ra̱ mani ̱
maestro ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kánian cháá ka̱ noo̱ ná. 24 Ta no̱ó ra̱ yóꞌo ni ̱
nakata ndó saꞌa̱ iin rá iin mií ndó. kundáꞌa̱ Simón Pedro, ña̱ ná
15 Dá chi ̱ ni ̱ kee yuꞌu̱ dión xíꞌín ndó,
ndato̱ꞌón rá Jesús ndá yoo kúú ta̱a
dá kía̱n, táto̱ꞌon ni ̱ kee yuꞌu̱ xíꞌín naki ̱ꞌo ñaá ñoó. 25 Ta sa̱ꞌá ña̱ ió ra̱
ndó, ki ̱ꞌo dión kee ndó xíꞌín dao ka̱ díi ̱n Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
na̱. 16 Miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
ná:
ña̱ ko̱ ndáya̱ꞌi iin ta̱ kéchóon cháá ―Satoꞌi ̱, ¿ndi ndáa nduꞌu̱ káꞌa̱n ní
ka̱ noo̱ satoꞌo ra̱. Ta ni ta̱ kuaꞌa̱n saꞌa̱?
choon ko̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ra̱ no̱ó na̱ 26 Dá ni ̱ kaa Jesús:
Iscariote, ta̱ kúú de̱ꞌe Simón. 27 Tá ni ̱ kuendá yuꞌu̱ tá kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ iin
ndiꞌi ni ̱ seí Judas táꞌí pan ñoó, kúú rá iin ndó ―kaá na̱.
ni ̱ ndu̱ꞌu ña̱ uꞌu̱ ini ra̱. Dá ni ̱ kaa
Jesús xíꞌín rá: Yóꞌo ni ̱ kaꞌa̱n Jesús ña̱ ndata̱ Pedro
―Kee kíi ̱ ña̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ino̱n keeón saꞌa̱ ná
―kaá na̱. 36 Dá ni ̱ kaa Simón Pedro xíꞌín ná:
28 Tído ni iin tóꞌón ta̱ ndéi xíꞌín ná
―Tatá, ¿ndeí kúú noo̱ koꞌo̱n ní?
mesa ñoó ko̱ ní kándaa̱ ini ndiva̱ꞌa Dá ni ̱ kaa na̱:
ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión xíꞌín Judas. 29 Chi ̱ ―No̱ó koꞌo̱n yuꞌu̱, o̱ kúu taꞌon
káꞌán dao ka̱ ra̱ ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú rá ta̱ koꞌo̱n yo̱ꞌó xíꞌín yuꞌu̱ viti. Tído cháá
néꞌe va̱ꞌa di ̱ꞌón, sa̱ꞌá ño̱ó ndá ndi ka̱ noo̱, dá karkaaón yuꞌu̱ saa̱o̱n.
kuu káꞌa̱n Jesús xíꞌín rá ña̱ koꞌo̱n ra̱ 37 Dá ni ̱ kaa ra̱:
kuiin ra cháá ka̱ ña̱ꞌa kadíni na̱ ―Tatá, ¿ndiva̱ꞌa o̱ kúu koꞌi ̱n xíꞌín
kuendá víko̱, o ndá ndi kuu kóni ̱ na̱ ní viti? Ta ió nduui ̱ ña̱ naki ̱ꞌoi miíí
ña̱ koꞌo̱n ra̱ ki ̱ꞌo ra di ̱ꞌón no̱ó na̱ ña̱ kuui ̱ saꞌa̱ ní.
kúndaꞌí, káꞌán rá. 30 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
38 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
seí rá táꞌí pan ñoó, dá ni ̱ keta ra ―¿Á miía̱n ndaa̱ ió nduuo̱n ki ̱ꞌón
kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú sa̱ ni ̱ kuaá vá kuu̱ miíón kuuo̱n saꞌa̱ yúꞌu̱? Miía̱n ndaa̱
dáá ñóó. ná kaꞌi ̱n xíꞌón ña̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ kana
chéli, ta kúú sa̱ oni ̱ va taꞌándá ndata̱
Saꞌándá Jesús iin choon sa̱á no̱ó ta̱ yo̱ꞌó saꞌa̱ yúꞌu̱.
xíonoo xíꞌín ná
31 Tá ni ̱ keta Judas kuaꞌa̱n ra̱, dá
Jesús kúú íchi ̱ saa̱ noo̱ ió Ndios
ni ̱ kaa Jesús:
14
1 ’Ta o̱ sa̱ kútúú ini ndo̱.
kee Ndios no̱ó ña̱yuu, dión dá natiin nda̱ꞌo noo̱ kandei ndó veꞌe tatái ̱. Tá
Ndios ña̱ñóꞌó saꞌa̱ mií ná. 32 Tá ná
o̱ du̱ú dión kíán, o̱ kásto̱ꞌon taꞌoin
natiin Ndios ña̱ñóꞌó sa̱ꞌí, dá kía̱n xíꞌín ndó. Ta viti koꞌi ̱n kenduui ̱ noo̱
koꞌo̱n taꞌani na̱ naki ̱ꞌo na ña̱ñóꞌó kandei ndó. 3 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ saꞌi ̱n
no̱ó yuꞌu̱, ta yachi ̱ va natiin yuꞌu̱ ni ̱ kenduui ̱ noo̱ kandei ndó, dá kixi
ña̱ñóꞌó kee na. 33 De̱ꞌe kuálí miíi ̱,
tukui nakuakai ndo̱ꞌó kandakai
nda̱dá tóó vá kooi xíꞌín ndó. Ta koꞌi ̱n, dá kía̱n noo̱ kooi, ñoó kandei
nandukú ndó yuꞌu̱, tído káꞌi ̱n xíꞌín taꞌani ndó. 4 Sa̱ náꞌá vá ndó no̱ó
ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ta̱ néꞌe koꞌi ̱n, ta sa̱ náꞌá taꞌani ndó íchi ̱.
choon no̱ó na̱ Israel ña̱ no̱ó koꞌi ̱n, o̱ 5 Dá ni ̱ kaa Tomás:
o̱ kúu kasandaá noo̱ Ndios tá ko̱ véi noo̱ tatá Ndios, dá ná tandaꞌá ná iin
na xíꞌín yuꞌu̱. 7 Tá náꞌá ndó yuꞌu̱, dá
na̱ kii chindeé ndoꞌó, dá ná koo
kía̱n nda̱ tatái ̱ náꞌá ndó. Ta nda̱ kuu̱ chíchí ná xíꞌín ndó. 17 Ta no̱ón kúú
víti ni ̱ kasa̱ndaá ndo̱ náꞌá ndó na̱, ta Espíritu ii ̱, na̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱
ni ̱ xini ndo̱ ná. Ndios. Ta o̱ kúu taꞌon natiin ñaá na̱
8 Dá ni ̱ kaa Felipe xíꞌín ná:
kúú kuendá ñayuú yóꞌo, dá chi ̱ o̱
―Tatá, naꞌa̱ túu ní tatá Ndios noo̱ kúu koni ñaá ná xíꞌín noo̱ ná, ta o̱
ndúꞌu̱, ta kúú sa̱ nataꞌan va ini ndu̱. kúu kanaꞌá ñaá ná. Tído ndoꞌó, náꞌá
9 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ndó na̱, dá chi ̱ ió na̱ xíꞌín ndó, ta
―Sa̱ ki ̱ꞌo dión ví naꞌá xíonoo yuꞌu̱ koo na nío̱ ndo̱.
xíꞌín ndoꞌó, ta ¿á ko̱ náꞌá ii ̱ ví ñaá 18 ’Ta o̱ dánkoo ndaꞌí taꞌon yuꞌu̱
yoꞌó, Felipe? Tá ndéꞌé ndó yuꞌu̱, dá ndo̱ꞌó, dá chi ̱ nandió ko̱o tukui
kía̱n nda̱ tatái ̱ Ndios ndéꞌé ndó. Sa̱ꞌá kasaa̱i ̱ nakiꞌin ndó. 19 Ta nda̱dá cháá
ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n yo̱ꞌó: “Naꞌa̱ túu vá, ta kúú o̱ ko̱ní ka̱ dao ka̱ ña̱yuu
ní tatá Ndios noo̱ ndúꞌu̱”? 10 ¿Á ko̱
yuꞌu̱. Tído ndoꞌó, koni ii ̱ va ndó
kándísa taꞌon yoꞌó ña̱ iin kúú vá yuꞌu̱ yuꞌu̱. Dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ takí kuií yuꞌu̱,
xíꞌín tatá Ndios, ta iin kúú vá ná xíꞌín sa̱ꞌá ño̱ó kataki kuií taꞌani ndoꞌó.
yuꞌu̱? To̱ꞌon káꞌa̱n yuꞌu̱, ko̱ kúúán ña̱ 20 Tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó, dá
kóni ̱ miíi ̱, ña̱ kóni ̱ tatá Ndios va káꞌi ̱n, katóni ̱ ini ndo̱ ña̱ iin kúú vá yuꞌu̱
dá chi ̱ no̱ón kúú na̱ ió xíꞌíín, ta mií ná xíꞌín tatái ̱ Ndios. Dión taꞌani ndoꞌó,
kúú na̱ kée ña̱ ndato kéei. 11 Kánian
iin kúú ndó xíꞌín yuꞌu̱, ta iin kúú
kandísa ndó ña̱ iin kúú vá yuꞌu̱ xíꞌín yuꞌu̱ xíꞌín ndoꞌó. 21 Ta ndidaá na̱
tatá Ndios, ta iin kúú vá ná xíꞌín yuꞌu̱. natiin va̱ꞌa choon saꞌándái ̱, ta
Tído tá ko̱ kándísa ndó xíꞌín to̱ꞌon seídóꞌo na ña̱, no̱ón kúú na̱ kóni ̱
káꞌi ̱n ña̱ dión kíán, dá kía̱n kandísa ndisa ñaá. Ta ndidaá na̱ kóni ̱ ñaá,
ndóa̱n no̱ó ña̱ náꞌano kéei. kúꞌu̱ ini tatái ̱ Ndios saꞌa̱ ná, ta kúꞌu̱
12 ’Ta miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
taꞌani ini yuꞌu̱ saꞌa̱ ná, ta naꞌi ̱ miíí
ña̱ tá ná kandeé iní ndo̱ yuꞌu̱, dá kía̱n noo̱ ná ―kaá Jesús.
koni taꞌani ndó kee ndó ña̱ kée yuꞌu̱. 22 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá Judas (tído o̱
Ta náꞌano cháá ka̱ ví ña̱ꞌa kee ndó, dá du̱ú Judas Iscariote), dá kaá ra̱:
chi ̱ noꞌi ̱ kooi díi ̱n tatái ̱ Ndios. 13 Ta
―Tatá, ¿ndiva̱ꞌa naꞌa̱ ní mií ní noo̱
ndidaá ña̱ ná kaka̱ ndo̱ noo̱ tatá Ndios ndúꞌu̱, ta o̱ du̱ú no̱ó na̱ kúú kuendá
xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, koꞌi ̱n keei ña̱ xíka̱ ndo̱, ñayuú yóꞌo?
dá ná natiin tatá Ndios ña̱ñóꞌó kee 23 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
15 ’Támiía̱n ndaa̱ kóni ̱ ndo̱ yuꞌu̱, ndinoꞌo ini na̱, no̱ón kúú na̱ ko̱
dá kía̱n kueídóꞌo ndó choon nátiin va̱ꞌa to̱ꞌon káꞌi ̱n. Tído to̱ꞌon ni ̱
219 San Juan 14, 15
seídóꞌo ndó ni ̱ kaꞌi ̱n, o̱ du̱ú ta̱ꞌón ndáꞌa̱ ra̱ xíꞌo kui ̱ꞌi, nduvii ná ña̱, dá
to̱ꞌon miíí kíán. To̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo tatá ná ki ̱ꞌo cháá ka̱an ̱ kui ̱ꞌi. 3 Dá ri
Ndios, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, kíán. ndoꞌó, sa̱ ni ̱ ndu̱vii vá ndó ni ̱ kee
25 ’Ndidaá to̱ꞌon yóꞌo káꞌi ̱n xía̱n
to̱ꞌon ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. 4 Daá koo
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ miía̱n koꞌi ̱n, tído táꞌan toon xíꞌín yuꞌu̱, taó xóo ñaá
kasaa̱ tuku va yuꞌu̱ nakiꞌin táꞌin xíꞌín tatái ̱ táto̱ꞌon kée na xíꞌín ndáꞌa̱ yitó
ndó. Tá miía̱n ndaa̱ ndisa kóni ̱ ndo̱ uva, dá tá ni ̱ ichi ̱a̱n, dá nditútí náa̱n,
yuꞌu̱, dá kía̱n kánian kadii ̱ ini ndo̱, dá taán ná ña̱ noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱, dá kei ̱
chi ̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ koꞌi ̱n noo̱ ña̱.
tatái ̱, ta mií ná kúú na̱ káꞌano cháá 7 ’Tá néꞌe táꞌan toon ndó xíꞌín yuꞌu̱,
ka̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱. 29 Viti kásto̱ꞌin xíꞌín
ta nákiꞌin va̱ꞌa ndó to̱ꞌon káꞌi ̱n, kaka̱
ndó ña̱ dión koo, va̱ꞌará ko̱ ñáꞌa̱ ndo̱ ndi ndáa mií ña̱ꞌa kóni ̱ ndo̱, ta
kooan, dá tá ni ̱ kuu dión, dá kúú niꞌi ̱ vá ndóa̱n. 8 Ta natiin tatái ̱
kandísa ndó ña̱ ni ̱ kaꞌi ̱n. Ndios ña̱ñóꞌó sa̱ꞌá ña̱ xíꞌo ndó kua̱ꞌá
30 ’Cháá dión vá kaꞌi ̱n xíꞌín ndó,
nda̱ꞌo kui ̱ꞌi noo̱ ná, dión, dá naꞌa̱
chi ̱ sa̱ ve̱i va ña̱ uꞌu̱, ña̱ saꞌándá ndo̱ ña̱ kúú ndó kuendái ̱. 9 Dá chi ̱
choon ñayuú yóꞌo, ta ni iin ña̱ꞌa o̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúꞌu̱ ini tatái ̱ sa̱ꞌí, ki ̱ꞌo
kándeéán keean xíꞌíín. 31 Tído koꞌo̱n
dión taꞌani kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta
yuꞌu̱ keei táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saꞌanda tatá daá kañoꞌo toon ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱
Ndios choon noo̱í, dá ná kandaa̱ ini kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱. 10 Tá kée ndó
ndidaá ña̱yuu ña̱ kóni ̱ yuꞌu̱ Ndios. choon saꞌándái ̱, dá kía̱n ñóꞌo ndó
Ndakuei ndó, ná koꞌo̱. ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱,
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée miíi ̱ choon saꞌándá
Jesús kúú yíto̱ uva ndisa tatái ̱, ta nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kúꞌu̱ ini
15 na̱ sa̱ꞌí.
1 ’Yuꞌu̱ kúú yitó uva ndisa, ta
tatái ̱ Ndios kúú na̱ xíto rá. 11 ’Ta ndidaá ña̱ yóꞌo ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín
ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dión taꞌani kee na xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱
ndóꞌo yuꞌu̱ xíꞌín ndó. 13 Ko̱ íin ka̱
kúú ndó kuendá yuꞌu̱, dá chi ̱ ko̱ náꞌá
kúꞌu̱ cháá ka̱ ini saꞌa̱ amigo na̱, taꞌon na mií na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii.
sa̱va̱ꞌa na̱ naki ̱ꞌo mií ña̱ kuu na̱ saꞌa̱ 22 ’Dá chi ̱ tá ko̱ ní kíi yuꞌu̱ ñayuú
amigoi ̱, dá chi ̱ ndidaá vá ña̱ꞌa ni ̱ yuꞌu̱, dá kía̱n nda̱ tatái ̱ Ndios xiní uꞌu̱
kaꞌa̱n tatái ̱ xíꞌíín ni ̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín na̱. 24 Tá ko̱ ní kée yuꞌu̱ ña̱ ndato, ña̱
ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ná kaka̱ ndo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios: “Dión oon va ni ̱
noo̱ tatá Ndios xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, ta xini uꞌu̱ na̱ yuꞌu̱.”
kúú ki ̱ꞌo naa̱n noo̱ ndo̱. 17 Ta choon
26 ’Tído tá ná kasaa̱ na̱ chindeé
saꞌándái ̱ noo̱ ndo̱ kúú ña̱ kuꞌu̱ ini ndoꞌó, na̱ ki ̱ꞌo tatá Ndios tandaꞌá
ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin ndó. yuꞌu̱ kii noo̱ ndo̱, no̱ón kúú Espíritu
ii ̱, ta kúú ná na̱ ndaa̱, na̱ kii noo̱
Kaá Jesús ña̱ koni uꞌu̱ ñaá ña̱yuu tatái ̱, ta no̱ón kúú na̱ ki ̱ꞌo ndaa̱
18 ’Tá ni ̱ ka̱sáꞌá xiní uꞌu̱ ña̱yuu kuendá saꞌa̱ yúꞌu̱. 27 Ta ki ̱ꞌo taꞌani
kuendá ñayuú yóꞌo ndoꞌó, dá kanaꞌá ndó kuendá sa̱ꞌí, dá chi ̱ nda̱ mií saꞌa̱
ndó ña̱ dinñóꞌó ka̱ yuꞌu̱ ni ̱ xini uꞌu̱ ni ̱ ka̱sáꞌá xíonoo ndó xíꞌíín.
na̱. 19 Dá chi ̱ tá ni ̱ sa̱ kuu ndó
16
1 ’Káꞌi ̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo
yóꞌo, chi ̱ ni ̱ ka̱xii ndo̱ꞌó tein ña̱yuu ndítútí ná, ta kasandaá iin kuu̱ ña̱
ñayuú yóꞌo, dá kechóon ndó noo̱í, ndakuei ña̱yuu kaꞌání ná ndo̱ꞌó, chi ̱
sa̱ꞌá ño̱ó xiní uꞌu̱ na̱ ndo̱ꞌó. 20 Ndisaa̱
kaꞌán ná ña̱ ki ̱ꞌo dión kóni ̱ Ndios kee
ini ndo̱ ña̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ni na. 3 Dión kee na, chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon
iin ta̱ kéchóon ko̱ ndáya̱ꞌi taꞌon ra na tatá Ndios, ta ni yuꞌu̱ ko̱ náꞌá ná.
cháá ka̱ noo̱ satoꞌo ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni ̱ 4 Tído káꞌi ̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo xíꞌín
ni ̱ ta̱ndaꞌá ñaá ve̱ii, tído ni iin tóꞌón Kaá Jesús ña̱ kúndaꞌí ini ra̱ nduuan
ndó ko̱ ndáto̱ꞌón ñaá: “¿Ndeí koꞌo̱n ña̱ kadii ̱ ini ra̱
ní?” 6 Diꞌa kúndaꞌí ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
16 ’Sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá kuu̱ o̱ ko̱ní
kaꞌi ̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ yóꞌo xíꞌín ndó. ka̱ ndo̱ yuꞌu̱, dá ya̱ꞌa cháá kuu̱, dá
7 Tído káꞌa̱n ndaa̱i ̱ xíꞌín ndó ña̱
koni tuku ndó yuꞌu̱, dá chi ̱ noꞌi ̱ noo̱
keva̱ꞌa mií ndó tá ná noꞌi ̱, dá chi ̱ tá tatái ̱ Ndios ―kaá na̱.
ná o̱ nóꞌi ̱n, dá o̱ kásaa̱ taꞌon na̱ 17 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá dao ta̱ xíonoo xíꞌín
kéndaa̱ Ndios, ta ki ̱ꞌo taꞌani na ña̱ kuaꞌa̱n kasandaá kuu̱ o̱ ko̱ní ka̱ ndo̱
kandaa̱ ini na̱ ña̱ kéyíko̱ ndaa̱ Ndios. yuꞌu̱”? Ko̱ kándaa̱ inio̱ ndi kóni ̱ kaa
9 Chi ̱ ki ̱ꞌo na ña̱ kandaa̱ ini ña̱yuu ña̱
to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱ ―kaá ra̱.
kómí ná kua̱chi sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní kándeé 19 Dá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Jesús ña̱ kóni ̱
Chi ̱ o̱ káꞌa̱n taꞌon na xíꞌín ndó ña̱ kakia̱n ndoꞌo ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo
kóni ̱ mií ná, diꞌa kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ndó iin ñáꞌa̱ tá dákákián taleé, ndóꞌo
sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ seídóꞌo na. Ta ki ̱ꞌo nda̱ꞌo níma̱n, chi ̱ ni ̱ kasa̱ndaá hora
na ña̱ kandaa̱ ini ndo̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án kaki de̱ꞌán. Tído tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaki
ve̱i koo chí noo̱. 14 Ta mií ná kedaá,
xi, kúú ni ̱ na̱ndodóa̱n ña̱ ni ̱ ndoꞌo
dá natiin yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó, dá chi ̱ natiin níma̱n, dá chi ̱ kádii ̱ nda̱ꞌo inia̱n sa̱ꞌá
San Juan 16, 17 222
tukui nakiꞌin táꞌin xíꞌín ndó, dá ña̱ kuita̱ noo ndó koꞌo̱n ndo̱, ta
kadii ̱ ini ndo̱, ta ko̱ íin taꞌon kandeé dánkoo mií ndó yuꞌu̱. Tído o̱ kándo̱o
chituu ña̱ kadii ̱ ini ndo̱. mií taꞌon yuꞌu̱, chi ̱ ió va tatá Ndios
23 ’Tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó, o̱
xíꞌíín. 33 Ndidaá ña̱ yóꞌo ni ̱ kaꞌi ̱n
ndáto̱ꞌón ka̱ ndo̱ yuꞌu̱ saꞌa̱ ni iin xíꞌín ndó, dá ná koo va̱ꞌa ini ndo̱
ña̱ꞌa, chi ̱ miía̱n ndaa̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kándísa ndó yuꞌu̱. Ta ndoꞌo
ndó ña̱ ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ná kaka̱ nda̱ꞌo nío̱ ndo̱ ñayuú yóꞌo, tído
ndo̱ noo̱ tatá Ndios xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, kandeé ini ndo̱ yuꞌu̱, dá chi ̱ ni ̱
ki ̱ꞌo naa̱n noo̱ ndo̱. 24 Ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon
ka̱ndeéí xíꞌín ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo
kaka̱ ndo̱ ni iin ña̱ꞌa noo̱ Ndios xíꞌín ―kaá na̱.
kuu̱ yúꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ná kaka̱ ndo̱án
viti, ta kúú niꞌi ̱ vá ndóa̱n, dá ná kutí Xíka̱ Jesús ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá
ndó xíꞌa̱n kadii ̱ ini ndo̱. ta̱a xíonoo xíꞌín ná
17
1 Ndidaá ña̱ yóꞌo ni ̱ kaꞌa̱n
Kaá Jesús ña̱ ni ̱ ka̱ndeé ná xíꞌín ña̱ Jesús xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín
kini ió ñayuú yóꞌo ná. Ni ̱ ndiꞌi daá, dá ni ̱ nda̱neꞌe noo̱
25 ’Saꞌa̱ dao ña̱ꞌa ni ̱ tiin ndaai ̱ sa̱
ná chí induú, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱. Tído ve̱i kuu̱ ña̱ Ndios:
kía̱n o̱ kée ka̱i ̱ dión. Diꞌa ki ̱ꞌoi ña̱ ―Tatá, sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá vá hora,
kandaa̱ táꞌí ini ndo̱ saꞌa̱ tatá Ndios. viti kía̱n ki ̱ꞌo ní ña̱ natiin yuꞌu̱, na̱
26 Tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó, dá
kúú de̱ꞌe ní, ña̱ñóꞌó, dá ná natiin mií
kía̱n kaka̱ ndo̱ ña̱ꞌa noo̱ tatá Ndios ní ña̱ñóꞌó noo̱ yúꞌu̱, na̱ kúú de̱ꞌe ní.
xíꞌín kuu̱ yúꞌu̱, ta kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ 2 Chi ̱ mií ní ni ̱ xi ̱ꞌo choon no̱ói ̱
ko̱ káni ka̱an ̱ kueí ndaꞌí yuꞌu̱ saꞌa̱ dándákii ndidaá ña̱yuu, dá ki ̱ꞌoi ña̱
ndo̱ noo̱ ná, 27 dá chi ̱ kúꞌu̱ va ini tatá
kataki chíchí ndidaá na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ní
Ndios saꞌa̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ ndo̱ noo̱í. 3 Ta niꞌi ̱ ná ña̱ kataki chíchí ná
yuꞌu̱, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kándísa ndó ña̱ tá ná nakoni na̱ mií ní, na̱ kúú iin
noo̱ mií ná ni ̱ kii yuꞌu̱. 28 Noo̱ tatá
tóꞌón dini ̱ Ndios ndaa̱, ta nakoni
Ndios ni ̱ kiii, ta ni ̱ ka̱sáa̱i ̱ ñayuú taꞌani na Jesucristo, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá ní
yóꞌo. Ta viti koꞌi ̱n dánkooi ña̱, dá ni ̱ ka̱sáa̱.
noꞌi ̱ noo̱ ná ―kaá Jesús. 4 ’Ni ̱ na̱ki ̱ꞌoi ndidaá kúú ña̱ñóꞌó
Ta ta̱a mií ní ni ̱ sa̱ kuu ra, ta ni ̱ ñayuú yóꞌo, diꞌa seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ní
na̱ki ̱ꞌo ní ra̱ noo̱ ndáꞌa̱ yuꞌu̱, ta ni ̱ ña̱ kandaa ní ra̱ no̱ó ña̱ kini ió
na̱tiin va̱ꞌa ra to̱ꞌon mií ní. 7 Ta viti
ñayuú yóꞌo. 16 Chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ko̱
kándaa̱ ini ra̱ ña̱ ndidaá choon ni ̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ kuendá ñayuú yóꞌo,
xi ̱ꞌo ní ni ̱ kee yuꞌu̱ kía̱n ni ̱ na̱tiiin ki ̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo ta̱a yóꞌo, chi ̱
noo̱ mií ní, 8 dá chi ̱ ndidaá to̱ꞌon ni ̱
ko̱ kúú taꞌon ra kuendá ñayuú yóꞌo.
xi ̱ꞌo ní noo̱í ni ̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín rá, ta ni ̱ 17 Ta kevií ní ra̱ xíꞌín to̱ꞌon ndaa̱ ní,
na̱tiin va̱ꞌa raa̱n, ta náꞌá rá ña̱ miía̱n chi ̱ to̱ꞌon mií ní kúú ña̱ ndaa̱.
ndaa̱ noo̱ mií ní ni ̱ kixii, ta kándísa 18 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ta̱ndaꞌá ní yuꞌu̱ ve̱ii
ra ña̱ mií ní kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá ñaá ñayuú yóꞌo, ki ̱ꞌo dión taꞌani tandaꞌá
ve̱ii. yuꞌu̱ mií rá koꞌo̱n ra̱ kaneꞌe ra to̱ꞌin
9 ’Ta viti seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ní saꞌa̱
ñayuú yóꞌo. 19 Sa̱ꞌá mií rá koꞌi ̱n
rá, ta ko̱ seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ní saꞌa̱ dao naki ̱ꞌoi miíí keei ña̱ kóni ̱ ní, dá ná
ka̱ ña̱yuu, sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ta̱a ni ̱ xi ̱ꞌo ní koni ra̱ naki ̱ꞌo ndisa ra mií rá noo̱
no̱ói ̱ seí ndaꞌávíi ̱ saꞌa̱, dá chi ̱ ta̱a mií mií ní kee to̱ꞌon ndaa̱ ní.
ní kúú rá. 10 Ta ndidaá ña̱ꞌa yuꞌu̱
20 ’Ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ta̱ yóꞌo oon
kúú ña̱ꞌa mií ní, ta ndidaá ña̱ꞌa mií ni seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ní, seí ndaꞌí
ní kúú ña̱ꞌa yuꞌu̱, ta xíꞌín ta̱a yóꞌo ni ̱ taꞌani yuꞌu̱ noo̱ ní saꞌa̱ ndidaá na̱
na̱tiin yuꞌu̱ ña̱ñóꞌó. kasandaá kandeé ini na̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá
11 ’Ta o̱ kóo ka̱ yuꞌu̱ ñayuú yóꞌo,
to̱ꞌon dánaꞌa̱ ta̱ yóꞌo, 21 dá ná
tído kando̱o ta̱a yóꞌo ñayuú yóꞌo, kasandaá na̱ kakuu na iin tóꞌón,
chi ̱ nasaa̱i ̱ noo̱ mií ní. Tatá Ndios, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo iin kúú mií ní xíꞌín yuꞌu̱,
mií ní kúú na̱ ii ̱, ta seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ tatá, ta iin kúú vá yuꞌu̱ xíꞌín mií ní,
ní sa̱ꞌá ta̱a ni ̱ xi ̱ꞌo ní noo̱í ña̱ ta iin ná kakuu taꞌani na xíꞌín yó, dá
kandaka ní ra̱ xíꞌín ndée̱ ní, dá kía̱n ná kandísa ndidaá ña̱yuu ña̱ mií ní
iin ná kakuu ra táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú mií ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii. 22 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kini, ro̱ón kúú ra̱ ni ̱ naá, dá ná yuꞌu̱ xíꞌín ná, ta iin kúú vá mií ní
xi ̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ mií ní saꞌa̱ xíꞌín yuꞌu̱, dión, dá koni ndisa na
rá. kakuu na iin tóꞌón, dá ná kandaa̱ ini
13 ’Tído viti nasaa̱i ̱ noo̱ mií ní, ta
dao ka̱ ña̱yuu ña̱ mií ní kúú na̱ ni ̱
káꞌi ̱n ña̱ yóꞌo xía̱n nani iói ̱ ñayuú ta̱ndaꞌá yuꞌu̱ ve̱ii, ta ná kanaꞌá ná ña̱
yóꞌo, dá ná nakutí rá xíꞌa̱n dii ̱ i ̱ní ra̱ kúꞌu̱ ini ní sa̱ꞌá na̱ kándéé iní ñaá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kádii ̱ ini yuꞌu̱. 14 Ta ni ̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo ní xíꞌín yuꞌu̱.
xi ̱ꞌo yuꞌu̱ to̱ꞌon mií ní noo̱ rá, ta viti 24 ’Tatá, mií ní ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱yuu yóꞌo
na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo xiní uꞌu̱ noo̱ yúꞌu̱, ta kóni ̱i ̱ ña̱ kandei taꞌani
ñaá, dá chi ̱ ko̱ kúú taꞌon ra kuendá na noo̱ koo yuꞌu̱, dá ná kandei na
ñayuú yóꞌo, chi ̱ dión ni yuꞌu̱, ko̱ xíꞌíín, dá ná koni na̱ choon ndato ni ̱
ta̱ꞌón ta̱a kuendá ñayuú yóꞌo kúúí. xi ̱ꞌo ní noo̱í, chi ̱ sa̱ daá kúꞌu̱ va ini
15 Ko̱ seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ní ña̱ taó ní ra̱
ní saꞌa̱ yúꞌu̱ nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kava̱ꞌa
San Juan 17, 18 224
cháá ka̱ ini ra̱ saꞌa̱ ní, dá ná kati ̱ꞌa ra ―Sa̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ yuꞌu̱
kuꞌu̱ ini ra̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu kúúí. Sa̱ꞌá ño̱ó, tá yuꞌu̱ nándukú
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúꞌu̱ ini mií ní saꞌa̱ yúꞌu̱, ndó, dá kía̱n konó ndó ná yaa̱ ta̱
ta iin ná kakuu yuꞌu̱ xíꞌín ná ―kaá xíonoo xíꞌíín yóꞌo koꞌo̱n ra̱.
na̱ xíꞌín tatá Ndios. 9 Dión ni ̱ kaa na̱, dá ná xi ̱nko̱o
18
1 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n Jesús
10 Ta néꞌe Simón Pedro iin espada.
ndidaá to̱ꞌon yóꞌo, dá ni ̱ kee Dá ni ̱ taó ráa̱n ini ñíi ̱ noo̱ nákaa̱an ̱ ,
na kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín ná ta kúú ni ̱ da̱rkueꞌe̱ ra̱ ta̱ kéchóon no̱ó
iin ka̱ xoo yu̱yúu̱ naní Cedrón, ta ta̱ duti ̱ kúú no̱ó, chi ̱ ni ̱ saꞌanda ra̱
ñoó kánduꞌu̱ iin ñóꞌo̱ káꞌano noo̱ do̱ꞌo xoo kuáꞌa ra̱. Ta Malco naní ta̱a
káa yitó kuíꞌí. Dá ni ̱ ku̱ꞌu na tein rá ñoó. 11 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín Pedro:
Diꞌa ni ̱ ndoꞌo Pedro tá ni ̱ sa̱ io ra̱ yéꞌé dá ni ̱ koon iin ta̱ kéchóon no̱ó ta̱
veꞌe Anás néꞌe choon daꞌa̱nda̱ noo̱ ná, dá ni ̱
15 Ta tákaa Simón Pedro xíꞌín iin
kaa ra̱ xíꞌín ná:
ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús sata̱ ná ―¿Á ki ̱ꞌo dión ví káꞌa̱n yo̱ꞌó xíꞌín
kuaꞌa̱n ra̱. Ta náꞌá táꞌan ta̱ duti ̱ kúú ta̱ duti ̱ kúú no̱ó?
no̱ó xíꞌín ta̱ néꞌe táꞌan xíꞌín Pedro 23 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
kuaꞌa̱n ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kuu ni ̱ ku̱ꞌu ra ―Tá ni ̱ ya̱ꞌi ni ̱ kaꞌi ̱n, xinóo̱n, dá
xíꞌín Jesús nda̱ yéꞌé veꞌe ta̱ duti ̱ kúú kía̱n, kaꞌa̱n ndeí ko̱ váꞌa ni ̱ kaꞌi ̱n.
no̱ó ñoó. 16 Tído ni ̱ ka̱ndo̱o va Pedro
Tído tá ko̱ ní ya̱ꞌi káꞌi ̱n, dá kía̱n,
íin ra sata̱ véꞌe. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ keta ta̱ ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ kanón yuꞌu̱? ―kaá na̱.
xíonoo xíꞌín Jesús ñoó, táꞌa̱n ra̱ náꞌá 24 Ta kúú dión ndíko̱ ii ̱ vá ná ni ̱
táꞌan xíꞌín ta̱ duti ̱ kúú no̱ó ñoó. Dá ta̱ndaꞌá ñaá Anás kuaꞌa̱n na̱ noo̱
ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ndaá yéꞌé ñoó Caifás, ta̱ kúú mií ta̱ duti ̱ kúú no̱ó.
ña̱ ná konóán ku̱ꞌu Pedro. 17 Dá ni ̱
ku̱ꞌu ra. Dá ni ̱ kaa ñáꞌa̱ ñoó xíꞌín rá: Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndata̱ Pedro
―Xíonoo taꞌani yoꞌó xíꞌín ta̱a káa, saꞌa̱ Jesús
¿ daá ko̱ó? 25 Ta íin ii ̱ vá Pedro nádaa̱ rá noo̱
―Ko̱ó, o̱ du̱ú taꞌon ñaá kúúí ―kaá kéi ̱ ñóꞌo̱ ñoó. Dá ni ̱ kaa ra̱ ndíta ñoó
ra̱. xíꞌín rá:
18 Ta ni ̱ kao̱ noo na̱ kéchóon no̱ó
―Ta̱a xíonoo taꞌani xíꞌín Jesús
ta̱ duti ̱ xíꞌín ta̱ kéchóon no̱ó ta̱ néꞌe kúú yoꞌó, ¿daá ko̱ó?
choon ndíta na nádaa̱ ná noo̱ kéi ̱ Dá ni ̱ ndata̱ vá Pedro, ta kaá ra̱:
ñóꞌo̱, dá chi ̱ vi ̱xi nda̱ꞌo. Ta ñoó ―Ko̱ó, o̱ du̱ú ta̱ꞌón ñaá kúúí.
taꞌani íin Pedro nádaa̱ rá. 26 Dá ni ̱ kaa iin ta̱ kéchóon no̱ó ta̱
xíꞌín ná, ta ni ̱ nda̱to̱ꞌón taꞌani ñaá rá Jesús. Ta kúú mií dáá ni ̱ kana chéli.
ndá saꞌa̱ dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu. 20 Dá
ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ io Jesús noo̱ Pilato
―Sa̱ da̱náꞌa̱ túui no̱ó ña̱yuu, chi ̱ 28 Dá ni ̱ taó rá Jesús veꞌe Caifás,
daá kuití vá sa̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ná ini veꞌe dá ni ̱ kee ra ndáka ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱
noo̱ nátaka na̱ xíꞌín yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano veꞌe chóon ta̱ romano. Ta sa̱ ni ̱ tu̱u
noo̱ ndítútí ndidaá na̱ ñoo yo̱, na̱ noo̱ vá kuu̱ dáá ñóó, ta ko̱ ní ku̱ꞌu
Israel, ta ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa ko̱ ní taꞌon ra veꞌe chóon ñoó, dá ná o̱
dánaꞌa̱ de̱ꞌíi ̱. 21 Ta, ¿ndiva̱ꞌa ndáto̱ꞌón
kándo̱o yakó rá noo̱ Ndios, dá kuu
ní yuꞌu̱? Va̱ꞌa ka̱ ndato̱ꞌón diꞌa ní na̱ kadíni ra̱ tein víko̱ pascua. 29 Dá ni ̱
ni ̱ seídóꞌo to̱ꞌon sa̱ da̱náꞌi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keta Pilato, táꞌa̱n ra̱ néꞌe choon
kaꞌi ̱n xíꞌín ná, dá chi ̱ ndidaá vá ná káꞌano kuendá Judea yéꞌé chóon
náꞌá ndí ki ̱án ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ná. ñoó. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá:
San Juan 18, 19 226
―Kaneꞌe ndó ra̱ kuaꞌán ndo̱, ta ―Ta, ¿ndí ki ̱án kúú ña̱ ndaa̱, tá
keyíko̱ mií ndó saꞌa̱ rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dáá?
saꞌándá ley mií ndó choon. Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ dión, dá ni ̱
Dá ni ̱ kaa ra̱ Israel ñoó: keta tuku ra yéꞌé chóon ni ̱ kaꞌa̱n ra̱
―Tído ko̱ó íchi ̱ ndú ña̱ kaꞌání ndú xíꞌín ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel
ni iin ña̱yuu ―kaá ra̱. ñoó:
32 Dión ni ̱ kuu, dá ni ̱ xi ̱nko̱o no̱ó ni ̱
―Ni iin tóꞌón taꞌon kua̱chi ra ko̱
kaꞌa̱n Jesús táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndoꞌo na níꞌí. 39 Tído tein iin rá iin víko̱
35 Dá ni ̱ kaa Pilato:
ña̱ ná kani kini soldado sata̱
―¿Ndi kee yuꞌu̱ kandaa̱ inii ̱, ta o̱ Jesús. 2 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kani ñaá rá,
du̱ú iin ra̱ Israel kúú yuꞌu̱? Ta̱ ñoo dá ni ̱ ka̱va̱ꞌa ra iin corona ío̱n, ta ni ̱
mií vá yoꞌó xíꞌín ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, chi ̱nóo raa̱n dini ̱ ná. Dá ni ̱ da̱kuíꞌino
ro̱ón kúú ra̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo yoꞌó noo̱ ñaá rá iin dáꞌo̱n kuaꞌá to̱ón, 3 dá ni ̱
―¿Á iin rey va kúú yoꞌó, tá dáá? corona ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ío̱n dini ̱ ná, ta
227 San Juan 19
ndíxi na iin dáꞌo̱n kuaꞌá to̱ón ve̱i na. néꞌe choon káꞌano. Dá chi ̱ ndi ndáa
Dá ni ̱ kaa Pilato xíꞌín rá: ta̱a chínaní mií rá kúú rá iin rey,
―Yóꞌo íin ra viti. ro̱ón kúú ra̱ naá xíꞌín César.
6 Dá tá ni ̱ xini ñaá ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱
13 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo Pilato ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
xíꞌín ta̱ ndaá yéꞌé ño̱ꞌo, ta kúú ni ̱ꞌi ra̱ dión, dá ni ̱ taó túku ra Jesús. Dá
nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú rá: ni ̱ sa̱ ko̱o ra noo̱ táꞌa̱nda̱ choon iin
―¡Chirkaa ní ra̱ ndi ̱ka cruz! xíán noo̱ naní Gabata xíꞌín to̱ꞌon
¡Chirkaa ní ra̱ ndi ̱ka cruz! hebreo. Ta to̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ kaa piso
Dá ni ̱ kaa Pilato: ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱. 14 Táto̱ꞌon ka̱xuu̱
―Yóꞌo natiin mií ndó ra̱, ta káa kuu̱ kénduu na̱ Israel ña̱ kadíni
chirkaa ndó ra̱ ndi ̱ka cruz, dá chi ̱ ni na̱ kuendá víko̱ pascua, dá ni ̱ kaa
iin tóꞌón taꞌon kua̱chi ta̱a yóꞌo ko̱ ní Pilato:
náníꞌi ̱ yuꞌu̱. ―¡Yóꞌo íin na̱ kúú rey noo̱ mií
7 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Pilato:
ndó!
―Tído ley nduꞌu̱ kía̱n saꞌándá 15 Dá ni ̱ ka̱yuꞌú ña̱yuu ñoó:
choon ña̱ kánian kuu ra̱, dá chi ̱ ―¡Kaꞌání ní ra̱, kaꞌání ní ra̱ ndi ̱ka
chínaní rá mií rá kúú rá de̱ꞌe Ndios. cruz!
8 Tá ni ̱ seídóꞌo Pilato ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
Dá ni ̱ kaa Pilato xíꞌín ná:
ta̱a ñoó dión, víꞌí ka̱ ví ni ̱ yu̱ꞌú ra̱ ―¿Ndiva̱ꞌa kóni ̱ ndo̱ ña̱ chirkaai
kaꞌání rá Jesús. 9 Dá ni ̱ kee Pilato
rey ndo̱ ndi ̱ka cruz?
ndáka tuku ñaá rá ni ̱ ndu̱ꞌu ra Dá ni ̱ kaa ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ñoó:
kuaꞌa̱n ra̱ ini veꞌe chóon. Dá ni ̱ kaa ―¡Sa̱va̱ꞌa César vá kúú rey ndu̱!
ra̱ xíꞌín ná: ―kaá ra̱.
―¿Ndeí ni ̱ kisón? 16 Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ñaá Pilato noo̱
Tído ni iin to̱ꞌon ko̱ ní káꞌa̱n na̱. ndáꞌa̱ soldado, ña̱ ná koꞌo̱n ra̱
10 Dá ni ̱ kaa Pilato:
chirkaa ñaá rá ndi ̱ka cruz. Dá ni ̱ tiin
―¿Ndiva̱ꞌa ko̱ káꞌo̱n xíꞌín yuꞌu̱? ¿Á ñaá rá, dá ni ̱ kee ra ndáka ñaá rá
ko̱ náꞌá taꞌan voon ña̱ ió choon noo̱ kuaꞌa̱n ra̱.
ndáꞌí ña̱ chirkaai yo̱ꞌó ndi ̱ka cruz, ta
ió taꞌani choon noo̱ ndáꞌí ña̱ dáyaa̱i ̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ chi ̱rkaa ra Jesús
yoꞌó koꞌo̱n? ndi ̱ka cruz, dá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱
11 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
17 Dá ni ̱ sa̱ do̱kó Jesús cruz kuaꞌa̱n
―Ta ni lúꞌu̱ choon ko̱ó noo̱ ndáꞌa̱ na̱ iin xíán noo̱ naní Gólgota xíꞌín
mií ní keyíko̱ ní sa̱ꞌí tá ko̱ ní kíxian to̱ꞌon hebreo. To̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ kaa
chí induú diꞌa. Tído káꞌano cháá ka̱ lásá dini ̱ ndi ̱i. 18 Ta ñoó ni ̱ chi ̱rkaa
kua̱chi ndído ta̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo yuꞌu̱ noo̱ ra Jesús ndi ̱ka cruz. Ta ni ̱ chi ̱rkuei
ndáꞌa̱ ní ―kaá na̱. taꞌani ra uu̱ ka̱ ta̱a, ta iin iin xoo
12 Ta nda̱ mií hora daá ndúkú
díi ̱n ná tákuei iin iin ra. Ta me̱ꞌí íin
Pilato ña̱ dáyaa̱ ra̱ Jesús, káꞌán rá. cruz noo̱ tákaa Jesús. 19 Dá ni ̱ taa
Tído ndúndéé ta̱ duti ̱ xíꞌín dao ka̱ ta̱ Pilato to̱ꞌon noo̱ iin tabla, ta ni ̱
ndíta xíꞌín rá káyuꞌú rá: chi ̱ndáꞌa̱ iin soldado ña̱ dini ̱ cruz
―Tá ná dáyaa̱ ní ta̱a xaa̱n, dá noo̱ tákaa Jesús. Ta kaáa̱n diꞌa: “Ta̱a
kía̱n ko̱ íin taꞌon ní xíꞌín César, ta̱ yóꞌo kúú Jesús, ta̱ ñoo Nazaret, ta
San Juan 19 228
kúú rá rey no̱ó na̱ ñoo Israel.” 20 Ta ―Na̱ xaa̱n kúú nanóo̱n viti ―kaá
kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ñoo Israel ni ̱ kaꞌi na̱.
to̱ꞌon yóꞌo, dá chi ̱ yati yúꞌu̱ ñoo vá Nda̱ kuu̱ dáá ñóó ni ̱ na̱kuaka va̱ꞌa
ni ̱ chi ̱rkaa ra Jesús. Ta tándaa letra ra naná Jesús koo na veꞌe ra.
káꞌa̱n yúꞌu̱ hebreo, xíꞌín yúꞌu̱ griego, 28 Ta sa̱ náꞌá vá Jesús ña̱ sa̱ ni ̱
ñoó Jesús ndi ̱ka cruz, dá ni ̱ saꞌanda na lúꞌu̱ vino iá ñoó, dá ni ̱ kaa na̱:
kuálí rá dáꞌo̱n ná. Ta ni ̱ kee ra ña̱ ―Sa̱ ni ̱ kuu va viti.
komi ̱ táꞌí, dá ni ̱ tiin ra iin iin táꞌí ñá. Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá ni ̱
Ta ni ̱ tiin taꞌani ra kotó ni ̱ sa̱ ndixi na̱rkandéi dini ̱ ná, ta kúú ni ̱ na̱ki ̱ꞌo
na ñoó, tído iin daꞌón káni ̱ níí vá na mií ná ni ̱ xiꞌi ̱ na̱.
kíán, ko̱ ta̱ꞌón tu̱kua̱n. 24 Dá ni ̱
kande̱ꞌá ndi ndáa yoo kando̱o xíꞌán Israel noo̱ Pilato, dá chi ̱ sa̱ kenduu
―kaá ra̱. na̱ Israel ña̱ꞌa kadíni na̱ kuendá
Dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti pascua, ta ko̱ kóni ̱ ra̱ ña̱ karkuei ta̱a
ii ̱ Ndios, chi ̱ diꞌa kaáa̱n: “Ni ̱ ñoó ndi ̱ka cruz kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ ná,
na̱kaꞌanda ra̱ dáꞌo̱n ni ̱ sa̱ ndixii, ta dá chi ̱ mií kuu̱ dáá ñóó kankao víko̱
ni ̱ sa̱dikí rá suerte xíꞌín dáꞌo̱ín.” Ta pascua. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱
ki ̱ꞌo dión ni ̱ kee soldado ñoó xíꞌín Pilato ña̱ ná konó rá taꞌa̱no̱ di ̱ꞌin ta̱a
dáꞌo̱n ná. ñoó, dá ná kuu dánóo ñaá rá ndi ̱ka
25 Saꞌa̱ cruz noo̱ tákaa na ñoó íin cruz. 32 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌa̱n soldado ni ̱
naná na̱, ta íin taꞌani kuꞌu̱ lóꞌo̱ naná saꞌa̱no̱ ra̱ di ̱ꞌin ndi nduú ta̱a tárkuei
na̱, ta íin taꞌani María, ñadiꞌí dáó xíꞌín Jesús. 33 Tído tá ni ̱
Cleofas, ta íin taꞌani María kasa̱ndaá ra̱ noo̱ tákaa Jesús, ta kúú
Magdalena. 26 Tá ni ̱ xini Jesús naná
ni ̱ xini ra̱ ña̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va na, sa̱ꞌá
na̱ xíꞌín iin ta̱ xíonoo xíꞌín ná, táꞌa̱n ño̱ó ko̱ ní saꞌa̱no̱ taꞌon ra di ̱ꞌin na.
ra̱ mani ̱ cháá ka̱ noo̱ ná, dá ni ̱ kaa 34 Tído iin ta̱ soldado ñoó ni ̱ da̱kúꞌu
na̱ xíꞌín naná na̱: ra iin ka̱a dini ̱ yokó yuꞌú yika̱ ná, ta
―Naná, ta̱a xaa̱n kúú de̱ꞌón viti. vitíꞌón ni ̱ ka̱nkuei nii ̱ xíꞌín ta̱kui ̱í.
27 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín 35 Ta mií na̱ ni ̱ xini ña̱ ni ̱ kuu dión,
ña̱ yóꞌo, ta náꞌá ná ña̱ kíán ña̱ ndaa̱, ko̱oán ni ̱ ka̱nkonoán kuaꞌa̱n
dá kandísa taꞌani ndó ña̱ káꞌa̱n na̱. kasto̱ꞌán xíꞌín Simón Pedro xíꞌín iin
36 Dión ni ̱ ndoꞌo Jesús, dá ni ̱ xi ̱nko̱o
ka̱ ta̱ xíonoo xíꞌín Jesús, táꞌa̱n ra̱
noo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios: “O̱ táꞌa̱no̱ mani ̱ cháá ka̱ noo̱ ná. Tá ni ̱ saa̱an ̱ ,
taꞌon ni iin lásá na̱.” 37 Ta kaá taꞌani
dá ni ̱ kaaa̱n xíꞌín rá:
tuti ii ̱ Ndios diꞌa: “Koni xíꞌín no̱ó ―Ni ̱ na̱kiꞌin ra yikí ko̱ño satoꞌo yo̱
ña̱yuu na̱ ni ̱ ku̱ꞌu ka̱a yuꞌú yika̱.” néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱, ta xíni ̱ ndeí ni ̱
chi ̱káa̱ ñaá rá.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱xi Jesús 3 Dá ni ̱ kee Pedro xíꞌín iin ka̱ ta̱
38 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌa̱n José, ta̱ ñoo xíonoo xíꞌín Jesús kuaꞌa̱n ra̱ kande̱ꞌé
Arimatea, noo̱ Pilato. Ta kúú rá iin rá yái ̱ ñoó. 4 Ta taxí táꞌan ra kuaꞌa̱n
ta̱ kuendá Jesús, tído kándísa de̱ꞌé ra̱, tído ni ̱ꞌi cháá ka̱ kuaꞌa̱n iin ka̱
va ñaá rá, chi ̱ yuꞌú ra̱ kée ta̱ néꞌe ta̱a ñoó o̱ du̱ú Pedro. Sa̱ꞌá ño̱ó
choon no̱ó na̱ Israel. Ta ni ̱ seí ndaꞌí dinñóꞌó ka̱ mií rá ni ̱ saa̱ yúꞌu̱ yái ̱
ra̱ noo̱ Pilato ña̱ ná konó rá koꞌo̱n ra̱ ñoó. 5 Dá ni ̱ chi ̱nee noo̱ rá ni ̱ sa̱
iin sa̱kuaá. Ta néꞌe ra táto̱ꞌon oko̱ ka̱ dáꞌo̱n ni ̱ sa̱ yiꞌi dini ̱ ná ko̱ kánóo
uxi ̱ kilo ña̱ támi sáꞌa̱n ni ̱ daká táꞌan dáó taꞌon ña xíꞌín dáꞌo̱n ni ̱ sa̱ tuú na̱
xíꞌín mirra xíꞌín áloe. 40 Dá ni ̱ chi ̱tuú
ñoó. Dá chi ̱ iin ka̱ va xíán ni ̱
ra̱ yikí ko̱ño Jesús xíꞌín dáꞌo̱n yádí na̱tuúa̱n kánóoan. 8 Nda̱ daá ví, dá
ni ̱ chichi ña̱ꞌa támi sáꞌa̱n ñoó, chi ̱ ni ̱ ku̱ꞌu ta̱a ni ̱ ka̱sáa̱ mií no̱ó ñoó. Tá
ki ̱ꞌo dión kée na̱ Israel xíꞌín ndidaá ni ̱ xini ra̱ ndidaá ña̱ yóꞌo, dá ni ̱
na̱ xíꞌi ̱ noo̱ ná, dá dándu̱xi ñaá ná. ka̱ndísa ra. 9 Tído kóni ̱ ii ̱ vá kandaa̱
noo̱ ndu̱xi ndi ̱i. Ta ni iin tóꞌón ndi ̱i ra ni ̱ ndi ̱sáa̱ ra̱ noo̱ ndéi dao ka̱ ta̱
ko̱ ñáꞌa̱ ndu̱xi ñoó. 42 Ta ñoó ni ̱
xíonoo xíꞌín Jesús.
da̱ndúxi na Jesús, chi ̱ yati va kíán,
chi ̱ sa̱ kuaꞌa̱n ndiꞌi va kuu̱ kénduu Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús noo̱
na̱ ña̱ꞌa kadíni na̱ kuendá pascua. María Magdalena
11 Kúú ni ̱ na̱ndió ko̱o María íián
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱taki Jesús ndéíꞌi ̱ ña̱ yuꞌú yái ̱ ñoó. Ta tein ndéíꞌi ̱
semana, kúú ni ̱ kee María sa̱ nde̱ꞌán ini yái ̱ ñoó. 12 Ta kúú ni ̱
Magdalena kuaꞌa̱n yái ̱ no̱ó ni ̱ ndu̱xi xinia̱n ndéi uu̱ ángel, ta ndíxi na
Jesús, ta iin naá cháá ii ̱ vá. Tído tá daꞌón kuxí kachi ̱. Ta ndéi na no̱ó ni ̱
ni ̱ saa̱an
̱ , kúú sa̱ ni ̱ ku̱xoo va yuu̱ sa̱ nóo yikí ko̱ño Jesús. Iin na ió xoo
ndadí yuꞌú yái ̱ ñoó. 2 Dá ni ̱ na̱ndió
noo̱ ni ̱ sa̱ kuu dini ̱ ná, ta iin ka̱ na̱ ió
San Juan 20 230
kaa na̱ xíꞌín María: Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ Jesús no̱ó
―Ki ̱ꞌo lóꞌo̱, ¿ndí ki ̱án ndóꞌón ña̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná
ndéíꞌi ̱n? 19 Tá ni ̱ kuaá kuu̱ no̱ó kásáꞌá saꞌa̱
kasto̱ꞌon ní xíꞌíín ndeí ni ̱ chi ̱káa̱ ni ̱ tuu tachi ̱ ná noo̱ ndéi ra, dá ni ̱
nía̱n, dá ná koꞌi ̱n nakiꞌiin ña̱. kaa na̱:
16 Dá ni ̱ kaa Jesús:
―Natiin ndó Espíritu ii ̱ Ndios viti.
―¡María! 23 Tá ndi ndáa mií na̱ xíꞌo káꞌano ini
mií ndó, na̱ kúú Ndios noo̱ yúꞌu̱, ta ná Dídimo, ro̱ón kúú iin ta̱a nákaa̱
kúú taꞌani na Ndios noo̱ ndo̱ꞌó tein ndin uxi ̱ uu̱ ta̱ xíonoo xíꞌín
―kaá na̱. Jesús, tído ko̱ ta̱ꞌón ra ió tá ni ̱ naꞌa̱
18 Dá ni ̱ kee María Magdalena ñoó
noo̱ Jesús noo̱ dao ka̱ ta̱a ñoó.
kuaꞌa̱n kasto̱ꞌán xíꞌín ta̱ xíonoo xíꞌín 25 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kaa ta̱a ñoó
―Ta ná o̱ ko̱níi ̱ xíꞌín noo̱í no̱ó ni ̱ xíꞌín ná noo̱ kúú yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ naní
ku̱ꞌu ndu̱yo ñoó ndáꞌa̱ ná, ta ná o̱ Tiberias. Ta diꞌa ni ̱ kuu: 2 Ta néꞌe
chíꞌii dini ̱ ndáꞌí no̱ó ni ̱ ku̱ꞌu ndu̱yo táꞌan ii ̱ vá Simón Pedro xíꞌín Tomás,
ñoó, ta ná o̱ chíꞌii ndáꞌí yika̱ ná no̱ó ta̱ káꞌa̱n xíꞌín ná Dídimo, xíꞌín
ni ̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó, o̱ kándísa taꞌon vei Natanael, ta̱ ñoo Caná, ña̱ nákaa̱ chí
―kaá ra̱. kuendá Galilea diꞌa, xíꞌín ndi nduú
26 Tá ni ̱ ya̱ꞌa ona̱ kuu̱, ndéi tuku ta̱
de̱ꞌe Zebedeo, xíꞌín uu̱ ka̱ ta̱ xíonoo
xíonoo xíꞌín Jesús ini veꞌe ñoó, ta ió xíꞌín Jesús. 3 Dá ni ̱ kaa Simón Pedro
Tomás xíꞌín rá viti. Ta ndadí toon xíꞌín dao ka̱ ta̱a ñoó:
yéꞌé ndéi ra. Kúú iin kuití vá ni ̱ sa̱ ―Koꞌi ̱n tiin ti ̱yaká viti.
kuíi ̱n Jesús me̱ꞌí noo̱ ndéi ra ñoó, dá Dá ni ̱ kaa dao ka̱ ta̱a ñoó:
ni ̱ kaa na̱: ―Koꞌo̱n taꞌani nduꞌu̱ xíꞌón.
―Ná koo va̱ꞌa ini ndo̱. Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni ̱ saa̱
27 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín Tomás:
ra̱ ni ̱ kaa ra ini iin barco, tído
―Nakíi ̱, kande̱ꞌón ndáꞌí, ta chiꞌi dini ̱ sa̱kuaá dáá ñóó ni iin tóꞌón ti ̱yaká
ndáꞌo̱n no̱ó ni ̱ ku̱ꞌu ndu̱yo, ta chiꞌi ko̱ ní tíin ra. 4 Tá sa̱ kuaꞌa̱n tu̱u noo̱
taꞌani dini ̱ ndáꞌo̱n no̱ó ni ̱ ta̱rkueꞌe̱ vá, ta kúú sa̱ yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ ñoó vá íin
yika̱í. O̱ sa̱ kákuuón iin ta̱ nákani Jesús, tído ko̱ ní nákoni taꞌon ñaá ta̱
kuáchi ̱ ini, iin ta̱a kandísa kakuuón. xíonoo xíꞌín ná. 5 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
ní táa ndiꞌi taꞌon yuꞌa̱n noo̱ tuti ni ̱ kaa ta̱ mani ̱ cháá ka̱ noo̱ Jesús
yóꞌo. 31 Tído to̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taai,
xíꞌín Pedro:
dá kandísa ndó ña̱ Jesús kúú Cristo, ―¡Satoꞌo va yó kúú na̱ káa!
na̱ dáka̱ki ñaá, ta kandísa ndó ña̱ Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Simón Pedro ña̱
mií ná kúú de̱ꞌe Ndios. Ta tá ná kúú ná Jesús, dá ni ̱ na̱kui ̱ꞌino ra
kandeé iní ndo̱ ná, dá kía̱n koni ndo̱ dáꞌo̱n rá, dá chi ̱ sa̱ ni ̱ taó vá ráa̱n.
kataki chíchí ndó saꞌa̱ mií ná. Dá ni ̱ ndao ra ni ̱ ke̱ta ra kuaꞌa̱n ra̱
ini ta̱kui ̱í. 8 Ta ni ̱ ka̱ndo̱o kueé dao
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ tuku Jesús ka̱ ta̱a ñoó ve̱i ra xíꞌín barco. Ta
no̱ó usa̱ ta̱ xíonoo xíꞌín ná ñóꞌo ra ñóno̱ noo̱ ñóꞌo ti ̱yaká ñoó
tuku Jesús no̱ó ta̱ xíonoo metro nda̱ noo̱ kúú yúꞌu̱ ñoꞌó i ̱chí.
San Juan 21 232
ñoó, dá ni ̱ xi ̱ꞌo naa̱n noo̱ rá, ta ni ̱ ña̱ tá ni ̱ sa̱ kuuón iin ta̱ lóꞌo̱, sa̱
xi ̱ꞌo taꞌani na ti ̱yaká ni ̱ choꞌo̱ ñoó na̱kui ̱ꞌínón mií vóón dáꞌa̱mo̱n, ta sa̱
noo̱ rá. 14 Ta viti xíno oni ̱ taꞌándá
xi ̱onooón noo̱ káꞌán miíón. Tído tá
náꞌa̱ noo̱ Jesús mií ná no̱ó ta̱ xíonoo ná kusáꞌánón, dá kía̱n ndá ná dákaa̱
xíꞌín ná nda̱ kuu̱ ni ̱ na̱taki na̱ tein na̱ voon ndáꞌo̱n, ta nda̱ iin ka̱ va ña̱yuu
ni ̱ xiꞌi ̱. dákui ̱ꞌino yoꞌó doꞌo̱no̱, ta katiin
ndaa ra̱ yo̱ꞌó koꞌo̱n no̱ó ko̱ káꞌón
Káꞌa̱n Jesús xíꞌín Pedro ña̱ ná koꞌo̱n.
kandaka ra ña̱yuu na̱ táto̱ꞌon kée iin 19 Dión ni ̱ kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ndí ki ̱án
―Jaa̱n, náꞌá vá mií ní ña̱ kóni ̱ nde̱ꞌé rá chí sata̱, dá ni ̱ xini ra̱ tákaa
ñaáí, tatá. ñaá ta̱ mani ̱ cháá ka̱ noo̱ Jesús ve̱i
Dá ni ̱ kaa Jesús: ra. Ta ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ni ̱ sa̱ io díi ̱n
―Koo ino̱n kandakón ña̱yuui ̱ Jesús no̱ó ni ̱ sa̱díni na̱ sa̱kuaá dáá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin ra̱ ndáka léko. ñóó, ta mií rá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá:
16 Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o tuku na ni ̱
“¿Ndá yoo kúú ra̱ naki ̱ꞌo ñaá noo̱
nda̱to̱ꞌón ñaá ná taꞌándá kúú uu̱: ndáꞌa̱ ta̱a xiní uꞌu̱ ñaá?” 21 Dá tá ni ̱
―Simón, de̱ꞌe Jonás, ¿á miía̱n xini ñaá Pedro, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
ndaa̱ kóno̱n yuꞌu̱? Jesús:
233 San Juan 21
―Satoꞌi ̱, ¿ndí ki ̱án ndoꞌo ta̱a káa? ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na
22 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá: kasaa̱ na̱ ñayuú yóꞌo: “¿Ndiva̱ꞌa
―Tá kóni ̱ yuꞌu̱ ña̱ koo ii ̱ vá ta̱a saꞌání yoꞌó miíón?” 24 Ta ta̱a káꞌa̱n
káa nda̱ ná kasandaá kuu̱ nandió Jesús saꞌa̱ yóꞌo kúú yuꞌu̱, ta̱ xíonoo
ko̱oi kasaa̱i ̱ ñayuú yóꞌo, ¿ndiva̱ꞌa xíꞌín ná, ta xíꞌoi kuendá saꞌa̱
saꞌání yoꞌó miíón? Dá ri yoꞌó koo ndidaá ña̱ yóꞌo, ta ni ̱ taai ña̱. Ta
ino̱n kandiko̱n yuꞌu̱. náꞌá yó ña̱ kuendá xíꞌoi sa̱ꞌán kíán
23 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión,
ña̱ ndaa̱. 25 Ta ió kua̱ꞌá ka̱ ví ña̱ꞌa
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱sáꞌá dao ka̱ na̱ kúú ni ̱ kee Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó tá ní táai iin
kuendá Jesús káꞌa̱n na̱ ña̱ o̱ ku̱ú rá iian, taó kuendá yuꞌu̱ ña̱ o̱ kéta
taꞌon ta̱a yóꞌo. Tído ko̱ ní káꞌa̱n taꞌon ñayuú yóꞌo kañoꞌo libro
Jesús ña̱ o̱ ku̱ú ra̱, ni ̱ kaa na̱ ña̱ tá nákani saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni ̱ kee na.
kóni ̱ na̱ ña̱ koo ii ̱ vá ta̱a ñoó nda̱ Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo káꞌa̱n sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na̱ kúú
apóstol
―Tatá, ¿á koꞌo̱n ní ki ̱ꞌo ní ña̱
Ni ̱ kaa Jesús ña̱ kasaa̱ Espíritu ii ̱ dándáki na̱ ñoo yo̱, na̱ Israel mií ná
Ndios koo na xíꞌín yó viti?
1
1 Ta libro mií no̱ó ña̱ kía̱n ni ̱ taai 7 Dá ni ̱ kaa Jesús xíꞌín rá:
koo noo̱ ní, Teófilo, kía̱n káꞌa̱n ―Ko̱ káni taꞌan vaan ña̱ kanaꞌá
saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ ni ̱ kee Jesús, xíꞌín ndoꞌó ndá kuu̱ o ndá oon ni ̱ chi ̱kaa̱
ndidaá kúú ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ nda̱ rá míí ini tatá Ndios koo dión, chi ̱ iin tóꞌón
saꞌa̱, 2 ta nda̱ kuu̱ ni ̱ kaa na kuaꞌa̱n nóꞌo̱
mií vá ná kómí choon kaa ndá oon
ná induú. Tído tá ko̱ ñáꞌa̱ nana na noꞌo̱ kooan. 8 Tído natiin ndó choon tá ná
na̱, dá ni ̱ saꞌanda na̱ choon xíꞌín ndée̱ xino̱ Espíritu ii ̱ Ndios dákútí ná nío̱
Espíritu ii ̱ Ndios no̱ó ta̱ kúú apóstol, ndo̱, dá kankuei ndó ki ̱ꞌo ndó
táꞌa̱n ra̱ ni ̱ ka̱xi na kaneꞌe to̱ꞌon na. kuendá sa̱ꞌá yúꞌu̱ no̱ó na̱ ñoo
3 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱taki Jesús, dá ni ̱
Jerusalén, xíꞌín ndidaá ka̱ ñoo ñóꞌo
naꞌa̱ na̱ mií ná no̱ó ta̱a ñoó. Ta kua̱ꞌá kuendá Judea yóꞌo, xíꞌín ndidaá kúú
ña̱ꞌa ni ̱ kee na noo̱ rá, dá ná kandaa̱ ini ñoo ñóꞌo chí kuendá Samaria, xíꞌín
ra̱ ña̱ ta̱kí na̱. Chi ̱ tein uu̱ diko kuu̱ ni ̱ ndidaá kúú xíán nda̱ noo̱ xíká cháá
naꞌa̱ na̱ mií noo̱ rá, ta sa̱ da̱náꞌa̱ na̱ saꞌa̱ ka̱ ñayuú yóꞌo.
ndi koo ndu̱ꞌu ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. 9 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n Jesús dión,
234
235 Hechos 1
nandió ko̱o tuku na kii na ―kaá 19 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ndéi ñoo
ángel ñoó xíꞌín rá. Jerusalén ña̱ dión ni ̱ ndoꞌo ra, dá ni ̱
chi ̱naní ná no̱ñóꞌo̱ ñoó Acéldama.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ tu̱u iin ka̱ ta̱a Ta to̱ꞌon yóꞌo kóni ̱ kaa Ñóꞌo̱ Nii ̱.
nakuii ̱n kakuu apóstol noo̱ Judas 20 Dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o to̱ꞌon káꞌa̱n
12 Dá ni ̱ noo ta̱a ñoó yúku̱ naní libro Salmos, chi ̱ diꞌa kaáa̱n:
Olivos, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná Ná kando̱o ndava̱ꞌa veꞌe ra.
ñoo Jerusalén, chi ̱ yati néꞌe táꞌan Ta ni ko̱ íin ka̱ ná kandei inia̱n.
xíꞌín ñoo Jerusalén, chi ̱ kíán táto̱ꞌon Ta kaá taꞌanian:
ki ̱ꞌo sónó ley kuu kaka na̱ Israel kuu̱ Ña̱ iin ka̱ va ña̱yuu natiin choon
nániꞌi ̱ ndée̱ ná. 13 Dá tá ni ̱ na̱sáa̱ na̱
ni ̱ sa̱ neꞌe ra.
veꞌe noo̱ ndéi na ñoó, dá ni ̱ kaa na 21 ’Ta viti tein yó yóꞌo ñóꞌo dao
ni ̱ ku̱ꞌu na ini veꞌe kánóo dini ̱ veꞌe ta̱a, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ sa̱ xi ̱onoo taꞌani xíꞌín
ñoó. Ta ñoó kúú noo̱ ió Pedro xíꞌín nduꞌu̱ ndidaá tiempo ni ̱ sa̱ io satoꞌo
Jacobo, xíꞌín Juan, xíꞌín Andrés, yo̱ Jesús xíꞌín ndú, 22 nda̱ kuu̱ ni ̱
xíꞌín Felipe, xíꞌín Tomás, xíꞌín ka̱sáꞌá dákodo̱ ndúta̱ Juan ña̱yuu, ta
Bartolomé, xíꞌín Mateo, xíꞌín nda̱ kuu̱ ni ̱ xini ndu̱ ni ̱ nana Jesús
Jacobo, táꞌa̱n ra̱ kúú de̱ꞌe ta̱a naní kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná induú. Sa̱ꞌá ño̱ó
Alfeo, xíꞌín Simón, táꞌa̱n ra̱ kúú miía̱n kánian ndu̱ꞌu iin ra tein
kuendá ta̱ Zelote, xíꞌín Judas, táꞌa̱n nduꞌu̱, dá kanoo dáó rá xíꞌín nduꞌu̱
ra̱ kúú ñani Jacobo. 14 Ndidaá ta̱a
ki ̱ꞌo ra kuendá no̱ó ña̱yuu ña̱ miía̱n
yóꞌo kúú ra̱ daá kuití nátaka káꞌa̱n ndaa̱ ni ̱ na̱taki Jesús ―kaá Pedro.
xíꞌín Ndios, ta ndéi taꞌani dao na̱ 23 Dá ni ̱ xi ̱ꞌo na uu̱ kuu̱ ta̱a ñóꞌo
ñáꞌa̱ xíꞌín rá, xíꞌín María, na̱ kúú tein ña̱yuu ñoó. Iin ra̱ naní José, ta
naná Jesús, xíꞌín ra̱ kúú ñani Jesús. naní taꞌani ra Barsabás, táꞌa̱n ra̱
15 Ta tein kuu̱ dáá ñóó, dá ni ̱
káꞌa̱n xíꞌín ná Justo, ta iin ka̱ ra̱
na̱kuíi ̱n ndichi Pedro me̱ꞌí na̱ kúú naní Matías.
kuendá Jesús ndéi ñoó. Ta kúú ná 24 Dá ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, ta
sa̱ꞌá ña̱ kee Judas, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ saꞌa̱n nduꞌu̱, ta kaneꞌe ra to̱ꞌon ní kanoo
ni ̱ na̱ki ̱ꞌo Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ néꞌe ra, dá chi ̱ ni ̱ tu̱ú vá Judas sa̱ꞌá
choon. 17 Ta Judas ñoó ni ̱ sa̱ kuu iin
kua̱chi ni ̱ kee ra. Ta sa̱ kuaꞌa̱n va ra
ta̱a ni ̱ sa̱ káa̱ tein nduꞌu̱, ta ni ̱ na̱tiin noo̱ kánian koꞌo̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee
dáó taꞌani ra choon xíꞌín nduꞌu̱. ra ―kaá na̱.
18 ’Ta ni ̱ xiin ra iin ñóꞌo̱ xíꞌín di ̱ꞌón
26 Dá ni ̱ sa̱dikí na̱ suerte. Ta kúú ni ̱
ni ̱ kiꞌin ya̱ꞌi ra sa̱ꞌá ña̱ kini ni ̱ kee ra. kasa̱ndaáa̱n ña̱ Matías kánian kakuu
Kúú ni ̱ ka̱nkao díní rá, ta ni ̱ kaꞌandi apóstol. Dá ni ̱ ndu̱ꞌu na tein ndin
ti ̱i ra, ta kúú ni ̱ ka̱nkuei ndiꞌi xiti ra̱. uxi ̱ iin ka̱ apóstol ñoó.
Hechos 2 236
Pentecostés, ndéi tútí ndidaá na̱ nación Creta xíꞌín nación Arabia.
kúú kuendá Jesús ini iin veꞌe. 2 Ta Tído iin rá iin yó kándaa̱ ini ña̱
kúú iin kuití vá ni ̱ ni ̱ꞌi iin níí kúú ini káꞌa̱n na̱ káa, chi ̱ káꞌa̱n na̱ iin rá iin
veꞌe noo̱ ndéi na ñoó ni ̱ kee iin ña̱ꞌa yúꞌu̱ ña̱ káꞌa̱n miíá sa̱ꞌá ña̱ ndato ni ̱
ni ̱ kii chí induú, ta kíán táto̱ꞌon iin kee Ndios ―kaá ña̱yuu ñoó.
tachi ̱ dée̱n. 3 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ ña̱ ndéꞌé
12 Ta kúú ndidaá vá ná ni ̱ naá iní.
táto̱ꞌon ndéꞌé ñoꞌó ita̱. Dá ni ̱ Ta ko̱ náꞌá ná ndí ki ̱án nakani ini
na̱xino̱an ̱ dini ̱ iin rá iin na̱ kúú na̱. Ta ndáto̱ꞌón táꞌan ná:
kuendá Jesús ndéi ñoó. 4 Ta kúú ―¿Ndí kóni ̱ kaa ndidaá kúú ña̱
ndidaá kúú ná ni ̱ na̱kutí xíꞌín na̱ kúú xinío̱ kuu̱ víti?
Espíritu ii ̱ Ndios. Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá 13 Ta dao ka̱ ña̱yuu ñoó ni ̱ ka̱sáꞌá
iin rá iin na káꞌa̱n na̱ dao ka̱ yúꞌu̱, kédi ̱ki na̱ na̱ kúú kuendá Jesús, ta
táꞌa̱n ña̱ ni ̱ niꞌi ̱ ná noo̱ Espíritu ii ̱ kaá na̱:
Ndios. ―Xíni va na̱ káa.
5 Ta ñoo Jerusalén ñoó ndéi na̱
Israel ni ̱ kii na ndidaá nación ñóꞌo Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ da̱náꞌa̱ Pedro no̱ó
ñayuú yóꞌo, ta ndíta ndaa̱ na̱ xíꞌín ña̱yuu saꞌa̱ Jesús
choon Ndios. 6 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ña̱yuu
14 Dá ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi Pedro xíꞌín
yóꞌo ña̱ ni ̱ ni ̱ꞌi, dá ni ̱ na̱taka na̱ no̱ó ndin uxi ̱ iin ka̱ ta̱a ni ̱ sa̱ xi ̱onoo xíꞌín
ndéi na̱ kúú kuendá Jesús. Ta kúú Jesús. Ta ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n
ni ̱ naá vá iní na̱, chi ̱ ni ̱ seídóꞌo na ña̱ Pedro xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó:
iin rá iin na̱ kúú kuendá Jesús ni ̱ ―Ndoꞌó, na̱ Israel, xíꞌín ndidaá ka̱
ka̱sáꞌá káꞌa̱n yúꞌu̱ iin rá iin ña̱yuu ndo̱ꞌó na̱ ndéi ñoo Jerusalén, koꞌi ̱n
ñoó. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ naá vá iní na̱. Dá
kasto̱ꞌin xíꞌín ndó saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni ̱
ni ̱ ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan ná: kuu yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó kueídóꞌo va̱ꞌa ndó
―¡Kueídóꞌo ndó! ¿Á o̱ du̱ú na̱ ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. 15 Kanaꞌá ndó
Galilea kúú ña̱yuu káꞌa̱n káa? 8 Ta, ña̱ ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu yóꞌo ko̱
¿ndiva̱ꞌa seídóꞌo yó káꞌa̱n na̱ iin rá xíni, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌán ndoꞌó nákani
iin yúꞌu̱ ña̱ kía̱n ni ̱ ka̱ti ̱ꞌa yó nda̱ ni ̱ ini ndo̱. Chi ̱ ka̱ ii ̱n naꞌa ii ̱ vá kíán.
kaki yó? 9 Chi ̱ tein yó ñóꞌo ña̱yuu ni ̱
16 Tído ndidaá ña̱ yóꞌo kúu, dá xi ̱nko̱o
kii nación Partia, xíꞌín nación no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n Ndios xíꞌín profeta Joel,
Media, xíꞌín nación Elam, xíꞌín táꞌa̱n na̱ sa̱ ka̱sto̱ꞌon xíꞌín ña̱yuu ña̱ ni ̱
nación Mesopotamia, xíꞌín kuendá kaꞌa̱n mií Ndios, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱:
Judea, xíꞌín kuendá Capadocia, xíꞌín 17 Diꞌa kaá Ndios: Tein kuu̱ noo̱ ndíꞌi,
kuendá Ponto, xíꞌín kuendá Asia, dá dákóon yuꞌu̱ Espírituí dini ̱
10 xíꞌín kuendá Frigia, xíꞌín kuendá
ndidaá kúú ña̱yuu.
Panfilia, xíꞌín nación Egipto, xíꞌín na̱ Dá kía̱n ndidaá de̱ꞌe yií ndo̱,
ndéi chí kuendá Africa no̱ó ñóꞌo ñoo xíꞌín ndidaá de̱ꞌe diꞌí ndo̱
xíká cháá ka̱ o̱ du̱ú ñoo Cirene. Ndéi kaꞌa̱n xi ̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án ve̱i koo.
237 Hechos 2
Ta ndidaá takuáchí tákí koni túu 25 ’Ta ni ̱ kaꞌa̱n taꞌani rey David
xi ña̱ꞌa ndato dánaꞌi ̱ noo̱ xí. saꞌa̱ Jesús tá sa̱ naꞌá. Ta diꞌa ni ̱ kaa
Ta ndidaá na̱ sáꞌano sa̱ní kee na̱:
yuꞌu̱. Ni ̱ xinii ̱ ña̱ daá kuití vá ió satoꞌo
18 Ta tein kuu̱ dáá ñóó dákóon yo̱ Ndios xíꞌíín.
yuꞌu̱ Espírituí dini ̱ ta̱a xíꞌín na̱ Ta íin na xoo kuáꞌa yuꞌu̱,
ñáꞌa̱ kéchóon noo̱í, sa̱ꞌá ño̱ó ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa o̱
dá kasáꞌá ná kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ ndí dáyu̱ꞌú yuꞌu̱.
ki ̱án ve̱i koo. 26 Sa̱ꞌá ño̱ó kádii ̱ nda̱ꞌo ini nío̱í.
19 Ta keei ña̱ꞌa ndato chí induú, Ta xíta yáa̱ lóꞌi ̱ xíꞌa̱n kádii ̱ inía̱n.
ta kee taꞌani yuꞌu̱ ña̱ náꞌano Ta iin níí kúú yikí ko̱ñoi ̱ naniꞌi ̱
no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, ndée̱ xíꞌín ta̱ndeé iní.
chi ̱ koo nii ̱, xíꞌín ñóꞌo̱ kéi ̱, ta 27 Chi ̱ o̱ dánkoo taꞌon ní yuꞌu̱ no̱ó
nakuii ̱n ndichi ñoꞌo̱ma̱, ñóꞌo ndi ̱i.
20 ta nakuii ̱n naá noo̱ ndi ̱ndii, Ta o̱ kónó taꞌon mií ní ña̱ natani ̱
ta ndukuaꞌá nii ̱ no̱ó yoo̱. yikí ko̱ño yuꞌu̱, na̱ kéchóon
Dión koo, dá kasandaá kuu̱ noo̱ ní.
satoꞌo yo̱ Ndios. 28 Chi ̱ ni ̱ naꞌa̱ ní íchi ̱ noo̱í noo̱
Ta kuu̱ yóꞌo kakuu iin kuu̱ katakii ̱,
káꞌano, dá kasandaá iin kuu̱, dá kadii ̱
iin kuu̱ naꞌa̱ Ndios choon káꞌano nda̱ꞌo iníi ̱ tá ná nakuii ̱i ̱n noo̱
néꞌe na. ní.
21 Ta ndi ndáa miíó ña̱yuu nakoni Dión ni ̱ kaa David.
ña̱ Ndios kúú satoꞌo na̱, no̱ón 29 ’Ñani, káꞌa̱n ndaa̱i ̱ xíꞌín ndó ña̱
kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki na. ni ̱ xiꞌi ̱ tatá sáꞌano yo̱ David, ta ni ̱
Dión kaá tuti ii ̱ Ndios. ndu̱xi na. Ta kúú nda̱ kuu̱ víti nákaa̱
22 ’Kueídóꞌo va̱ꞌa ndoꞌó, na̱ Israel,
i ̱íó ná yái ̱ no̱ó ni ̱ ndu̱xi na ñoo yóꞌo.
ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. Miía̱n ndaa̱ 30 Tído ni ̱ sa̱ kuu na iin profeta, ta sa̱
Jesús, na̱ ñoo Nazaret, ni ̱ sa̱ kuu iin náꞌá va̱ꞌa na ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon
ta̱a ni ̱ naꞌa̱ ña̱ ni ̱ kii na noo̱ Ndios, na ña̱ tein na̱ veꞌe mií ná, ñoó kana
dá chi ̱ sa̱ kee na ña̱ náꞌano, xíꞌín ña̱ Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá, ta kakuu na
ndato noo̱ ndo̱ꞌó ni ̱ kee Ndios. Ta rey, táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ kuu David rey no̱ó
náꞌá va̱ꞌa mií ndó ndí ki ̱án ni ̱ sa̱ kee na̱ ñoo yo̱. 31 Ta sa̱ꞌá ña̱ sa̱ náꞌá ná
ña̱yuu ko̱ kómíán choon sata̱ Jesús, kuiti ni ̱ da̱nátaki Ndios Jesús. Ta
sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kandeéán kaꞌání ndidaá vá nduꞌu̱ kúú na̱ ni ̱ xini ña̱
chíchíán na̱. dión ni ̱ kuu. 33 Dá ni ̱ na̱chi ̱ko̱o ñaá
Hechos 2 238
Ndios xoo kuáꞌa na̱. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo satoꞌo yo̱ Ndios kee na xíꞌín ndidaá
tatá Ndios Espíritu ii ̱ ná noo̱ Jesús, na̱ ni ̱ ka̱xi mií ná kakuu ña̱yuu na̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo na to̱ꞌon na ña̱ ―kaá na̱.
kía̱n kee na. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱ndaꞌá 40 Ta xíꞌín to̱ꞌon yóꞌo, ta xíꞌín cháá
Jesús Espíritu ii ̱ yóꞌo ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ka̱ to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n niꞌini Pedro no̱ó
noo̱ ndúꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xini ndo̱ꞌó, ta ña̱yuu ñoó, ta ni ̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱ ná,
ni ̱ seídóꞌo ndó ña̱ káꞌa̱n nduꞌu̱ iin rá ta kaá na̱:
iin yúꞌu̱, táꞌa̱n ña̱ káꞌa̱n iin rá iin mií ―Kandísa ndó to̱ꞌon káꞌi ̱n, dá kía̱n
ndó. ka̱ki ndó no̱ó ta̱ndóꞌó ve̱i ndoꞌo
34 ’Ta o̱ du̱ú David kúú na̱ ni ̱ nana
ña̱yuu kómí kua̱chi ndéi tiempo viti
koꞌo̱n induú koo na xoo kuáꞌa ―kaá na̱.
Ndios, chi ̱ mií ná kúú na̱ ni ̱ kaꞌa̱n 41 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó
ná Pedro xíꞌín dao ka̱ apóstol ñoó, na̱ kúú kuendá Jesús. Ta ni ̱ chi ̱ndeé
ta ni ̱ kaa na̱: táꞌan na xíꞌín ña̱ꞌa ió noo̱ iin rá iin
―Ñani, ¿ndí ki ̱án kánian kee na. 45 Ta ni ̱ di ̱kó ná ñóꞌo̱ ná, xíꞌín
xíꞌín kuu̱ Jesús. Dá ná ki ̱ꞌo káꞌano ná yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano. Ta sa̱ na̱taka
ini Ndios sa̱ꞌá kua̱chi ndo̱, dá natiin taꞌani na ini veꞌe iin rá iin na sa̱
ndó Espíritu ii ̱ ná. 39 Chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱
saꞌanda na̱ pan, ta iin sásáꞌan ndiꞌi
xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon na ña̱ kee na xíꞌín va na xíꞌa̱n kádii ̱ iní na̱, xíꞌín ña̱
ndoꞌó xíꞌín de̱ꞌe ndó. Ta dión taꞌani nda̱ꞌí ió ini na̱. 47 Ta kékáꞌano na
kee na xíꞌín ña̱yuu ndéi xíká cháá Ndios. Ta káꞌa̱n va̱ꞌa ndidaá kúú
ka̱, dá chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií ña̱yuu ndéi ñoo ñoó saꞌa̱ ná. Ta iin
239 Hechos 2, 3
rá iin kuu̱ kuu̱ sá ndekuaꞌa̱ satoꞌo yo̱ kuaꞌa̱n ra̱. 10 Ta ni ̱ na̱koni na̱ ña̱ ta̱a
Ndios ña̱yuu, na̱ ni ̱ na̱tiin ña̱ ka̱ki ni ̱ sa̱ io sa̱ sati yéꞌé ño̱ꞌo naní yéꞌé
na. luu káa ñoó kúú ta̱a ñoó. Kúú ni ̱ naá
ini na̱, ta ni ̱ yu̱ꞌú na̱ tá ni ̱ xini na̱ ña̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa iin ta̱a ni ̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ra.
na̱tií saꞌa̱
3
1 Iin kuu̱, dá ni ̱ kee Pedro xíꞌín
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Pedro no̱ó
Juan kuaꞌa̱n nduú na̱ veꞌe ño̱ꞌo ña̱yuu kuáꞌa̱ ñóꞌo ñoó saꞌa̱ Jesús
káꞌano, ta kíán táto̱ꞌon ka̱ oni ̱ sa̱ꞌini, 11 Ta ni ̱ tiin toon ta̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa saꞌa̱
chi ̱ hora daá ñóó káꞌa̱n ña̱yuu ndéi ñoó Pedro xíꞌín Juan. Ta ni ̱ naá iní
Israel xíꞌín Ndios. 2 Ta sa̱ io iin ta̱a
ndidaá kúú ña̱yuu ñoó taxí táꞌan na
ni ̱ na̱tií saꞌa̱, ta nda̱ rá ni ̱ kaki va ra ve̱i na kande̱ꞌé ñaá ná noo̱ kúú
káa ra dión. Ta ndidaá kuu̱ néꞌe ñaá corredor naní Salomón. 12 Tá ni ̱ xini
ná ve̱i na chíko̱o na yéꞌé ño̱ꞌo ñoó Pedro ña̱yuu ñoó, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
no̱ó naní yéꞌé luu káa, dá ko̱o ra ná:
kaka̱ ra̱ di ̱ꞌón no̱ó na̱ ko̱kuꞌu yéꞌé ―Na̱ Israel, ¿ndiva̱ꞌa naá téí iní
ño̱ꞌo káꞌano ñoó. ndo̱? Ta, ¿ndiva̱ꞌa ndéꞌé ndó nduꞌu̱?
3 Tá ni ̱ xini ra̱ ko̱kuꞌu Pedro xíꞌín
¿Á káꞌán ndó ña̱ xíꞌín ndée̱ mií
Juan kuaꞌa̱n na̱ ini yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano nduꞌu̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱a yóꞌo? O, ¿á
ñoó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá seí ndaꞌí ra̱ ña̱ káꞌán ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ndú ña̱yuu
ná ki ̱ꞌo na di ̱ꞌón noo̱ rá. 4 Dá ni ̱ sa̱
va̱ꞌa noo̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndu̱va̱ꞌa
nde̱ꞌé Pedro xíꞌín Juan noo̱ rá. Dá ni ̱ ndu ra̱? 13 Mií Ndios, na̱ ni ̱ sa̱
ndichi, ta kaka kuaꞌán ―kaá na̱. na̱ ii ̱ xíꞌín na̱ ndaa̱. Diꞌa ni ̱ xika̱ ndo̱
7 Kúú ni ̱ tiin Pedro ndáꞌa̱ kuáꞌa ra̱.
ña̱ yaa̱ iin ta̱a saꞌání ndi ̱i. 15 Ta ni ̱
Ta kúú ni ̱ na̱chi ̱kani ndichi ñaá ná. saꞌání ndo̱ Jesús, na̱ xíꞌo ña̱ kataki
Ta kúú vitíꞌón ni ̱ ndu̱ndakí saꞌa̱ rá chíchí yó. Tído ni ̱ na̱taki va na̱ ni ̱
xíꞌín diko̱ sáꞌa̱ rá. 8 Ta kúú ni ̱ ndao
kee Ndios. Ta nduꞌu̱ kúú na̱ xíꞌo
ra ni ̱ na̱kuii ̱n ndichi ra. Kúú ni ̱ ndaa̱ kuendá ña̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ kuu.
ka̱sáꞌá xíka ra. Dá ni ̱ ndu̱ꞌu ra 16 Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ndu̱ Jesús,
kuaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Pedro xíꞌín Juan ini sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱a yóꞌo, táꞌa̱n
veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ñoó. Xíka ra, ta ra̱ ndéꞌé ndó, ta náꞌá ndó. Chi ̱ xíꞌín
kándita ra, ta kékáꞌano ra Ndios ni ̱ kuu̱ mií Jesús, ta xíꞌín ña̱ kándéé iní
ku̱ꞌu ra kuaꞌa̱n ra̱. nduꞌu̱ na̱ ni ̱ kedaá xíꞌín ta̱a yóꞌo, dá
9 Ta kúú ndidaá kúú ña̱yuu ñoó ni ̱
ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ra, ta ni ̱ xini xíꞌín noo̱
xini ña̱ xíka ra, ta kékáꞌano ra Ndios ndidaá ndó ña̱ dión ni ̱ kuu.
Hechos 3, 4 240
Jesucristo noo̱ ió Ndios chí induú ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ sadi ra̱ veꞌe ka̱a. Ñoó ni ̱
nda̱ ná ndeyíko̱ Ndios ndidaá kúú sa̱ ñoꞌo na nda̱ ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱,
ña̱ꞌa, chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ kaa Ndios kee chi ̱ sa̱ ni ̱ ini va kíán. 4 Tído kua̱ꞌá nda̱ꞌo
na, kaá profeta na̱ nda̱ mií saꞌa̱. ña̱yuu ni ̱ seídóꞌo to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ Pedro
22 Dá chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa Moisés xíꞌín na̱
saꞌa̱ Jesús, ta kúú ni ̱ ka̱ndísa naa̱n.
sáꞌano veꞌá ni ̱ sa̱ ndei sa̱ naꞌá: Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndu̱kuaꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu
“Ndios, na̱ kúú satoꞌo yo̱, ki ̱ꞌo na ña̱ kúú kuendá Jesús, ta ni ̱ kasa̱ndaá na̱
kana iin profeta tein na̱ ñoo yo̱, ta kúú ná táto̱ꞌon oꞌo̱n mil ta̱a.
kee na táto̱ꞌon kée yuꞌu̱. Ta kandísa 5 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱ ñoó, dá
ndó ndidaá kúú to̱ꞌon kaꞌa̱n na̱. ni ̱ na̱taka ta̱a néꞌe choon no̱ó na̱
23 Dá chi ̱ taó xóo va Ndios ndidaá
Israel ñoo Jerusalén, xíꞌín ta̱ sáꞌano,
kúú ña̱yuu ko̱ xi ̱ín kueídóꞌo noo̱ xíꞌín ta̱ dánaꞌa̱ ley, 6 xíꞌín ta̱ duti ̱ kúú
kaꞌa̱n profeta yóꞌo.” Dión ni ̱ kaa no̱ó naní Anás, xíꞌín Caifás, xíꞌín
Moisés. Juan, xíꞌín Alejandro, xíꞌín dao táꞌan
24 ’Ta ndidaá kúú profeta ni ̱ sa̱
ta̱ duti ̱ ñoó. 7 Dá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ ni ̱ taó rá
ndei nda̱ tiempo Samuel, ta nda̱ Pedro xíꞌín Juan veꞌe ka̱a, ta ndáka
tiempo viti ni ̱ kaꞌa̱n taꞌani na saꞌa̱ ñaá rá ni ̱ saa̱ ra̱ ni ̱ chi ̱kata ra me̱ꞌí
ndidaá ña̱ꞌa kúu viti. 25 Ta ndoꞌó kúú
noo̱ ndéi ta̱ néꞌe choon ñoó. Dá ni ̱
na̱ kánian natiin ndidaá kúú ña̱ va̱ꞌa nda̱to̱ꞌón ñaá rá, ta kaá ra̱:
ni ̱ kaꞌa̱n profeta saꞌa̱, ta natiin taꞌani ―¿Ndá choon néꞌe ndoꞌó ña̱
ndó ndidaá kúú ña̱ va̱ꞌa ni ̱ ka̱ndo̱o ndúva̱ꞌa ndó na̱ kúꞌu̱? ¿Ndá kuu̱ ni ̱
Ndios kee na xíꞌín na̱ sáꞌano veꞌá. kaꞌa̱n ndo̱, dá ni ̱ kee ndó ña̱ yóꞌo?
Dá chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa Ndios xíꞌín 8 Kúú ni ̱ na̱kutí Pedro xíꞌín Espíritu
Abraham: “Ndidaá kúú ña̱yuu ndéi ii ̱ Ndios, dá ni ̱ kaa na̱:
ñayuú ni ̱ꞌí ña̱ va̱ꞌa saꞌa̱ iin na̱ kana ―Mií ní, na̱ néꞌe choon ñoo yóꞌo,
tein na̱ veꞌón”, kaá Ndios xíꞌín ná. xíꞌín mií ní, na̱ sáꞌano ñoo Israel,
241 Hechos 4
9 mií ní kúú na̱ ndáto̱ꞌón nduꞌu̱ sa̱ꞌá cháá ka̱ to̱ꞌon saꞌa̱ Jesús no̱ó ña̱yuu
ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee ndu xíꞌín ta̱a ni ̱ sa̱ ñoo yo̱ ―kaá ra̱.
kúꞌu̱ yóꞌo, xíꞌín saꞌa̱ ndi ni ̱ kuu ni ̱ 18 Dá ni ̱ kana ñaá rá. Dá ni ̱ saꞌanda
ki ̱ꞌo kée ta̱ kava̱ꞌa veꞌe. Tído ni ̱ dánkoo nduꞌu̱ ña̱ kaꞌa̱n ndu̱ sa̱ꞌá ña̱
kasa̱ndaá na̱ kakuu na yu̱ú tito̱. 12 Ta ni ̱ xini ndu̱, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ seídóꞌo
ko̱ó ka̱ iin ka̱ na̱ kándéé dáka̱ki yó, ndu.
dá chi ̱ ko̱ ní xíꞌo Ndios choon noo̱ ni 21 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kee ra tata̱ dáyu̱ꞌú
iin ka̱ na̱ ió ñayuú yóꞌo ña̱ dáka̱ki na ñaá rá, dá ni ̱ da̱yáa̱ ñaá rá, dá chi ̱ ko̱
yó ―kaá Pedro xíꞌín rá. ní niꞌi ̱ rá nda̱ saꞌa̱ dándóꞌo ra nío̱ ná,
chi ̱ ndidaá kúú na̱ ñoo ñoó kékáꞌano
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon na Ndios sa̱ꞌá ña̱ ndato ni ̱ kee na.
noo̱ Pedro xíꞌín Juan ña̱ o̱ kánoo ka̱ 22 Ta̱a ni ̱ sa̱ kúꞌu̱ saꞌa̱ ñoó, uu̱ diko
na̱ dánaꞌa̱ na̱ saꞌa̱ Jesús cháá ka̱ kuia̱ ió ra̱ tá ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ra
13 Tá ni ̱ xini ta̱ néꞌe choon ñoó ña̱
ni ̱ kee Ndios.
ko̱ yu̱ꞌú Pedro xíꞌín Juan kaꞌa̱n na̱
saꞌa̱ Jesús, kúú ni ̱ naá iní ra̱, chi ̱ Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ xika̱ na̱ kúú kuendá
náꞌá rá ña̱ kúú ná ta̱a ko̱ ní dákuáꞌa, Jesús noo̱ Ndios
ta kúú ná ta̱a oon. Ta ni ̱ na̱koni ñaá 23 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ da̱yáa̱ ñaá rá, dá
rá ña̱ ni ̱ sa̱ xi ̱onoo na xíꞌín Jesús. ni ̱ saꞌa̱n na̱ noo̱ ndéi dao ka̱ na̱ kúú
14 Ta ni ̱ xini taꞌani ra ña̱ íin ndichi
kuendá Jesús. Ta ni ̱ na̱kani na xíꞌín
ta̱a ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ñoó noo̱ rá, sa̱ꞌá ño̱ó ná ndidaá kúú ña̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n ta̱ duti ̱
ko̱ ní kúu taꞌon ketóꞌón ñaá rá. 15 Dá sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ta̱ sáꞌano. 24 Tá ni ̱
ni ̱ saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná keta tóo ka̱ndaa̱ ini na̱ to̱ꞌon ni ̱ kaa ta̱ néꞌe
Pedro xíꞌín Juan sata̱ véꞌe. Dá ni ̱ choon ñoó, kúú ndidaá kúú ná ni ̱
ka̱sáꞌá ndátóꞌón kueꞌé ra̱ ndéi ra, ka̱sáꞌá káꞌa̱n xíꞌín Ndios, ta kaá na̱:
16 ta kaá ra̱:
―Satoꞌo ndu̱ Ndios, mií ní kúú na̱
―¿Ndí koo kee yó xíꞌín ta̱a ñoó káꞌano. Mií ní kúú na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa
viti? Chi ̱ miía̱n ndaa̱ ndisa ni ̱ kee ra induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱, xíꞌín
iin ña̱ꞌa ndato, ta ndidaá kúú ña̱yuu ndidaá kúú ña̱ꞌa ió noo̱án. 25 Ta xíꞌín
ndéi ñoo Jerusalén yóꞌo náꞌá ña̱ yúꞌu̱ David, na̱ sa̱ ke̱chóon noo̱ ní,
dión ni ̱ kee ra. Ta o̱ kúu taꞌon kaa ni ̱ kaꞌa̱n ní diꞌa:
yo̱ ña̱ ko̱ kíán ña̱ ndaa̱. 17 Sa̱ꞌá ño̱ó
¿Ndiva̱ꞌa ni ̱ nduto̱ndó téí ña̱yuu
ná dáyu̱ꞌú yo̱ rá, dá ná dáꞌa ka̱ ni ndéi ñayuú yóꞌo?
kanoo ra kasto̱ꞌon ra xíꞌín ña̱yuu Ta, ¿ndiva̱ꞌa nákani ini na̱ kee
saꞌa̱ Jesús, dá kía̱n ná o̱ náka̱ꞌani na ña̱ ko̱ chóon?
Hechos 4, 5 242
26 Chi ̱ ni ̱ ndi ̱tútíta̱ kúú rey dándáki taꞌon ña̱ꞌa ko̱ ní sá kámani ̱ noo̱ ni
ñayuú yóꞌo, xíꞌín ta̱ néꞌe iin na. Dá chi ̱ ndidaá kúú na̱ ió ñóꞌo̱,
choon, xíꞌín na̱ ió veꞌe ni ̱ sa̱ di ̱kó náa̱n, ta
dá na̱á ra̱ xíꞌín Ndios, na̱ kúú néꞌe na di ̱ꞌón ni ̱ niꞌi ̱ ná sa̱ꞌán ni ̱ saa̱
satoꞌo yo̱, xíꞌín Cristo, na̱ na̱, 35 ta ni ̱ xi ̱ꞌo naa̱n noo̱ apóstol, dá
tu̱kú, xíꞌín na̱ Israel. Dá ni ̱ nda̱kuei José, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ chi ̱naní na̱ kúú
na ni ̱ na̱á na̱ xíꞌín de̱ꞌe ii ̱ ní Jesús, na̱ apóstol Bernabé. Kuu̱ yóꞌo kóni ̱ kaa
ni ̱ kaa ní. 28 Dá chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱
ta̱a xíꞌo ta̱ndeé iní. Ta ta̱a yóꞌo kúú
chi ̱kaa̱ ini mií ní koo nda̱ mií saꞌa̱, iin ta̱a ni ̱ kii tein na̱ veꞌe Leví. Ta
ta dión ni ̱ kee ní. 29 Sa̱ꞌá ño̱ó, satoꞌo
kúú rá ta̱ kuendá Chipre. 37 Chi ̱ ni ̱
ndu̱ Ndios, sa̱ náꞌá ní ña̱ káꞌa̱n ta̱ di ̱kó rá iin ñóꞌo̱ kómí rá. Dá néꞌe ra
néꞌe choon kendava̱ꞌa ra xíꞌín nduꞌu̱. di ̱ꞌón ñoó ni ̱ saa̱ ra̱ ni ̱ xi ̱ꞌo raa̱n no̱ó
Sa̱ꞌá ño̱ó kee ní ña̱ mani ̱ ki ̱ꞌo ní ndée̱ na̱ kúú apóstol ñoó.
nduꞌu̱, na̱ kúú na̱ kéchóon noo̱ ní,
dá ná o̱ yu̱ꞌú nduꞌu̱ kaꞌa̱n ndu̱ saꞌa̱ Diꞌa ni ̱ ndoꞌo iin ta̱a naní Ananías
to̱ꞌon ní. 30 Ta xíꞌín ndáꞌa̱ mií ní
xíꞌín ñadiꞌí ra̱ naní Safira
nduva̱ꞌa ní na̱ kúꞌu̱. Ta kee ní ña̱ꞌa
5
1 Tído ni ̱ sa̱ ió iin ta̱a sa̱ naní
náꞌano xíꞌín ña̱ꞌa ndato xíꞌín kuu̱ Ananías, ta ñadiꞌí ra̱ ni ̱ sa̱ naní
de̱ꞌe ii ̱ ní Jesús. Safira. Ta na̱ yóꞌo ni ̱ di ̱kó iin táꞌí
31 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín
ñóꞌo̱ ná. 2 Dá ni ̱ taó xóo ra cháá
Ndios, ta kúú ni ̱ ta̱an noo̱ ndéi na di ̱ꞌón no̱ó ña̱ ni ̱ niꞌi ̱ rá saꞌa̱ ñóꞌo̱ rá.
ñoó. Ta kúú ndidaá ná ni ̱ na̱kutí Ta náꞌá ñadiꞌí ra̱ ña̱ dión ni ̱ kee ra.
xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios. Ta ko̱ ní yu̱ꞌú Ta ni ̱ xi ̱ꞌo ra sa̱va̱ꞌa di ̱ꞌón ni ̱ ka̱ndo̱o
na̱ kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios. ñoó noo̱ apóstol. Ta ni ̱ kaa ra̱ ña̱
ki ̱ꞌo dión kúú vá di ̱ꞌón ni ̱ niꞌi ̱ rá saꞌa̱
Iin tóꞌón vá ni ̱ sa̱ kuu ña̱xintóni ̱ ñóꞌo̱ rá. 3 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín rá:
kía̱n kómí ná, chi ̱ ña̱ꞌa ndiꞌi va na mií vá ní ni ̱ sa̱ kuu ñóꞌo̱ ñoó. Dá tá
kíán, kaá na̱. 33 Ta xíꞌín ndée̱ xíꞌo
ni ̱ ndiꞌi ni ̱ di ̱kó nía̱n, ¿á ko̱ náꞌá
Ndios ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ kúú apóstol no̱ó taꞌon ní ña̱ kuu va kee ní xíꞌín di ̱ꞌón
ña̱yuu, chi ̱ xíꞌo ndaa̱ na̱ kuendá ña̱ ñoó ndi ki ̱ꞌo káꞌán mií ní kee ní
miía̱n ndaa̱ kuiti ni ̱ na̱taki satoꞌo yo̱ xíꞌán? Ta, ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ na̱kani ini ní
Jesús. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ mani ̱ sa̱ kaꞌa̱n to̱ꞌón ní? Chi ̱ ko̱ ní káꞌa̱n to̱ꞌón
chindeé Ndios ndidaá na̱ kúú taꞌon ní no̱ó ta̱a, noo̱ Ndios vá ni ̱
kuendá Jesús, 34 sa̱ꞌá ño̱ó ni iin tóꞌón
kaꞌa̱n to̱ꞌón ní.
243 Hechos 5
ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon na ña̱ dión ni ̱ ndoꞌo ra. ta̱a xíꞌín na̱ ñáꞌa̱ ni ̱ ka̱ndísa to̱ꞌon
6 Dá ni ̱ ka̱sáa̱ dao takuáchí yíí. Dá ni ̱
va̱ꞌa ni ̱ da̱náꞌa̱ apóstol ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó
chi ̱tuú xi ̱ yikí ko̱ño ra̱ xíꞌín iin ni ̱ ndu̱kuaꞌa̱ cháá ka̱ na̱ kúú kuendá
dáꞌo̱n. Dá néꞌe ñaá xí ni ̱ saꞌa̱n xi ̱ ni ̱ satoꞌo yo̱ Jesús. 15 Ta ni ̱ taó ña̱yuu
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kaá ndo̱ ni ̱ di ̱kó ndó ñoo yati ñoó ve̱i na ñoo Jerusalén,
ñóꞌo̱ ñoó, á ki ̱ꞌo dión ni ̱ di ̱kó ndóa̱n? ta néꞌe na na̱ kúꞌu̱ ve̱i na xíꞌín na̱
Dá ni ̱ kaaa̱n: ndóꞌo naní nío̱ kée espíritu kini. Ta
―Jaa̱n. Miía̱n ndaa̱ dión vá ni ̱ kúú ndidaá vá ná ni ̱ ndu̱va̱ꞌa.
di ̱kó ndúa̱n.
9 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌán:
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ taán ta̱ néꞌe choon
―¿Ndiva̱ꞌa iin nóó ni ̱ nda̱tóꞌón na̱ kúú apóstol veꞌe ka̱a
ndó ña̱ korndodó ndó na̱ kúú 17 Dá ni ̱ nda̱kuei ta̱ duti ̱ kúú no̱ó
Espíritu satoꞌo yo̱ Ndios? Yéꞌé káa xíꞌín ta̱a kíꞌin táꞌan xíꞌín rá, táꞌa̱n ra̱
ve̱i takuáchí ni ̱ saꞌa̱n ni ̱ da̱ndúxi yíi ̱ kúú ta̱ saduceo, chi ̱ ni ̱ na̱kutí rá
ní. Ta vitíꞌón kaneꞌe taꞌani xi mií ní xíꞌín ña̱ uꞌu̱ ini ra̱. 18 Kúú ni ̱ tiin ra
ñoó noo̱ sáꞌa̱ Pedro, kúú ni ̱ xiꞌi ̱ vaán. iin ángel ni ̱ kii noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios
Tá ni ̱ ndu̱ꞌu takuáchí ñoó, ta kúú sa̱ sa̱kuaá dáá ñóó noo̱ ñóꞌo na veꞌe
ni ̱ xiꞌi ̱ vaán. Dá ni ̱ taó ñaá xí néꞌe xi ka̱a. Dá ni ̱ sonó ná yéꞌán. Dá ni ̱ taó
ni ̱ saꞌa̱n xi ̱ ni ̱ da̱ndúxi xi díi ̱n noo̱ ñaá ná. Dá ni ̱ kaa ángel ñoó xíꞌín
nákaa̱ yikí ko̱ño yíi ̱a̱n ñoó. 11 Ta kúú
ná:
ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ndidaá kúú na̱ kúú 20 ―Kuaꞌán ndo̱, ta nakui ̱ta ndó
kuendá Jesús xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu tá noo̱ kúú yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano. Ta
ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon na ña̱ dión ni ̱ ndoꞌo kasto̱ꞌon ndó xíꞌín ña̱yuu ndéi ñoó
Ananías xíꞌín ñadiꞌí ra̱. sa̱ꞌá to̱ꞌon, ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí
ná.
Kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa náꞌano xíꞌín ña̱ 21 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sei ̱do̱ꞌo na ña̱ ni ̱
xíꞌín rá. Dá ni ̱ na̱kana ra ndidaá ta̱a 29 Dá ni ̱ na̱ndió néꞌe Pedro xíꞌín
néꞌe choon xíꞌín ndidaá ta̱ sáꞌano dao ka̱ apóstol ñoó to̱ꞌon noo̱ rá, ta
ndéi Israel, ta ni ̱ kee ra iin junta kaá na̱ xíꞌín rá:
káꞌano. Dá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon ña̱ ―Káni cháá ka̱an ̱ kueídóꞌo ndu
ná koꞌo̱n soldado taó rá apóstol ñóꞌo choon saꞌándá Ndios, ndiꞌi, dá kee
veꞌe ka̱a kasaa̱ ra̱, káꞌán rá. 22 Tído,
ndu choon saꞌándá ta̱a. 30 Tatá
tá ni ̱ saa̱ ra̱ yéꞌé ka̱a ñoó ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé Ndios, na̱ ni ̱ sa̱ ndaño̱ꞌo na̱ sáꞌano
rá, ta kúú ko̱ó ka̱ apóstol ñoó ñóꞌo veꞌá, no̱ón kúú na̱ ni ̱ da̱nátaki Jesús,
ñoó. Dá ni ̱ na̱ndió kuéi ra kuaꞌa̱n ra̱ na̱ ni ̱ saꞌání ndoꞌó tá ni ̱ chi ̱rkaa ndó
kasto̱ꞌon ra xíꞌín ta̱ néꞌe choon. 23 Tá na̱ ndi ̱ka iin yíto̱. 31 Ta na̱ yóꞌo kúú
ni ̱ saa̱ ra̱, dá ni ̱ kaa ra̱: na̱ ni ̱ chi ̱ndaya̱ꞌi mií Ndios, chi ̱ ni ̱
―Tá ni ̱ saa̱ ndu̱ yéꞌé ka̱a, kúú chi ̱ko̱o ñaá ná xoo kuáꞌa na̱. Ta ni ̱
ndadí toon vaan. Ta kúú ndíta ndee ñaá ná na̱ kómí choon sata̱
soldado yéꞌé ka̱a ñoó ndaá ra̱. Tído, ña̱yuu, ta ni ̱ ndee taꞌani ñaá ná na̱
tá ni ̱ sonó ndú yéꞌán, ni iin tóꞌón ka̱ dáka̱ki ñaá. Dión, dá ná nandikó iní
ta̱a ko̱ ñóꞌo inia̱n ―kaá ra̱. na̱ Israel sa̱ꞌá kua̱chi kée na, dá kuꞌu̱
24 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ta̱ duti ̱ kúú no̱ó,
káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ná. 32 Ta nduꞌu̱
xíꞌín ta̱a saꞌándá choon no̱ó ta̱a ndaá kúú na̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱
yéꞌé ño̱ꞌo, xíꞌín ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱, kúú ndidaá ña̱ yóꞌo. Ta na̱ kúú Espíritu
ni ̱ ka̱sáꞌá nákani ini ra̱: “¿Ndeí ndiꞌi ii ̱, na̱ xíꞌo Ndios no̱ó na̱ seídóꞌo ñaá,
ví ña̱ ni ̱ kuu diꞌa viti?” 25 Kúú ni ̱
no̱ón taꞌani kúú na̱ xíꞌo ndaa̱
ka̱sáa̱ va iin ta̱a. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín rá: kuendá ña̱ dión kíán ―kaá na̱.
―Táꞌa̱n ta̱a ni ̱ sadi ndo̱ veꞌe ka̱a
ñoó, yéꞌé ño̱ꞌo káꞌano va ndíta ro̱ón Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n iin ta̱a
dánaꞌa̱ ra̱ no̱ó na̱ ñoo yo̱ ―kaá ra̱. naní Gamaliel
26 Dá ni ̱ saꞌa̱n ta̱ saꞌándá choon
33 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra to̱ꞌon yóꞌo, kúú
no̱ó ta̱a ndaá yéꞌé ño̱ꞌo ñoó xíꞌín ra̱ ni ̱ ka̱ryíí nda̱ꞌo ra. Dá ni ̱ kaꞌán rá
ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ rá ni ̱ sa̱ kiꞌin ra kaꞌání ñaá rá. 34 Dá ni ̱ nda̱kuíi ̱n
apóstol ñoó. Tído ko̱ ní kéndava̱ꞌa ndichi iin ta̱ fariseo néꞌe choon naní
taꞌon ra xíꞌín ná, chi ̱ yu̱ꞌú ra̱ ña̱ Gamaliel, ta kúú rá iin ta̱a dánaꞌa̱
chiyúú ñaá ña̱yuu ndéi seídóꞌo ñaá ley. Ta ta̱ ndáya̱ꞌi nda̱ꞌo kúú rá noo̱
ñoó. 27 Dá ndáka ñaá rá ni ̱ saa̱ ra̱
ndidaá na̱ ñoo ñoó. Dá ni ̱ saꞌanda ra̱
veꞌe no̱ó ni ̱ na̱taka ndidaá ra̱ kómí choon ña̱ ná taó tóo ra apóstol ñoó
choon náꞌano ñoó, dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ñaá sata̱ véꞌe.
rá noo̱ rá. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá ta̱ 35 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
Tído viti iin níí kúú ñoo Jerusalén cháá, dá ni ̱ nda̱kuíi ̱n iin ta̱a naní
yóꞌo ni ̱ na̱ka̱ꞌani ña̱ dánaꞌa̱ ndo̱. Ta Teudas. Ta ni ̱ chi ̱ndaya̱ꞌi ra mií rá,
chínóo kua̱chi ndo̱ nduꞌu̱ ña̱ ni ̱ ta táto̱ꞌon komi ̱ ciento kúú ta̱a ni ̱ sa̱
saꞌání ndú ta̱a ñoó ―kaá ra̱. ndita xíꞌín rá. Tído ni ̱ saꞌání vá ñaá
245 Hechos 5, 6
ná. Ta ni ̱ xita̱ noo ndidaá kúú ta̱a ni ̱ kuáa̱n káꞌa̱n yúꞌu̱ griego táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
sa̱ ndita xíꞌín rá. Ta kúú ni ̱ naá vá kánian niꞌi ̱ ná iin rá iin kuu̱ kuu̱.
noo̱ rá. 37 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ nda̱kuíi ̱n
2 Ta ndin uxi ̱ uu̱ apóstol ñoó ni ̱
iin ta̱a Galilea naní Judas tein kuu̱ ndi ̱tútí ndidaá kúú na̱ kúú kuendá
ni ̱ na̱chi ̱kodó na̱ ñoo yo̱ kuu̱ ná noo̱ Jesús. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ná:
tuti ta̱a néꞌe choon. Ta kúú kuaꞌa̱ ―Ko̱ váꞌa taꞌon ña̱ kía̱n chituu tóo
taꞌani ta̱a ñoo yo̱ ni ̱ sa̱ kiꞌin táꞌan nduꞌu̱ ña̱ dánaꞌa̱ ndu̱ to̱ꞌon va̱ꞌa
xíꞌín rá. Tído ni ̱ saꞌání taꞌani ñaá ná. Ndios, dá nono̱ ndú ña̱ kía̱n dasá ndú
Ta kúú ndidaá ta̱a sa̱ ndita xíꞌín rá ña̱ꞌa kasáꞌan ña̱yuu. 3 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani,
koo ndó, chi ̱ oon ni ví na̱á ndo̱ xíꞌín ndu̱ xíꞌín Ndios, ta ni ña̱ dánaꞌa̱
Ndios ―kaá Gamaliel ñoó. nduꞌu̱ to̱ꞌon na ―kaá apóstol.
40 Ta kúú ni ̱ na̱taꞌan va ini ra̱ to̱ꞌon
5 Ta kúú ndidaá vá ña̱yuu ñoó ni ̱
ni ̱ kaꞌa̱n Gamaliel ñoó. Dá ni ̱ kana na̱taꞌan ini ña̱ dión koo. Dá ni ̱ ka̱xi
tuku ra apóstol ñoó. Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na iin ta̱a naní Esteban, chi ̱ kándéé
kani ra sata̱ ná xíꞌín chirrión, dá ni ̱ káꞌano iní na̱ Ndios, ta ni ̱ na̱kutí nío̱
saꞌanda ra̱ choon noo̱ ná ña̱ ná dáꞌa ná xíꞌín Espíritu ii ̱. Ta ni ̱ ka̱xi taꞌani
ka̱ ni kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ Jesús. Dá ví ni ̱ na Felipe, xíꞌín Prócoro, xíꞌín
da̱yáa̱ ñaá rá kuaꞌa̱n na̱. Nicanor, xíꞌín Timón, xíꞌín
41 Dá ni ̱ ka̱nkuei na no̱ó ta̱ néꞌe
Parmenas, xíꞌín Nicolás, ta̱a ñoo
choon kuaꞌa̱n na̱. Tído kádii ̱ nda̱ꞌo Antioquía, ta̱a sa̱ ka̱ndísa táto̱ꞌon
ini na̱, chi ̱ ni ̱ sonó Ndios ña̱ ni ̱ ndoꞌo kándísa na̱ ndéi Israel. 6 Dá ndáka
6 Jesús.
1 Ta tiempo daá ñóó ndúkuaꞌa̱
Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ sa̱ ka̱ndeé ná sa̱ kee 2 Dá ni ̱ kaa Esteban xíꞌín rá:
na kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ náꞌano xíꞌín ña̱ ―Kueídóꞌo ndó ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n
ndato tein ña̱yuu ndéi ñoo ñoó. 9 Ta xíꞌín ndó, ñani, ndoꞌó, ta̱ sáꞌano viti.
kúú ni ̱ nda̱kuei dao ta̱a ñóꞌo veꞌe noo̱ Na̱ ndato nda̱ꞌo kúú Ndios, ta ni ̱
nátaka na̱ Israel, ña̱ káꞌa̱n xíꞌín ná, veꞌe naꞌa̱ na̱ mií ná noo̱ tatá sáꞌano yo̱
na̱ ko̱ ñóꞌo ka̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ iin satoꞌo, ta Abraham tá ni ̱ sa̱ io na̱ chí nación
ni ̱ nda̱kuei taꞌani dao ra̱ ñoo Cirene, naní Mesopotamia, tá ko̱ ñáꞌa̱ koꞌo̱n
xíꞌín ra̱ ñoo Alejandría, xíꞌín ra̱ kuendá na̱ koo na ñoo naní Harán. 3 Dá ni ̱
Cilicia, xíꞌín ra̱ kuendá Asia. Dá ni ̱ kaa Ndios xíꞌín ná: “Dánkoo ñoo
ka̱sáꞌá rá ndátóꞌón kuáchi ̱ ra̱ xíꞌín noo̱ ióo̱n xaa̱n, ta dánkoo ndidaá
Esteban. 10 Tído ko̱ ní kándeé taꞌon ra
kúú táꞌón. Ta kuaꞌán kooón no̱ñóꞌo̱
dátu̱ú rá noo̱ káꞌa̱n na̱, chi ̱ kómí ná ña̱ koꞌi ̱n naꞌi ̱ noo̱o̱n.”
ndi ̱chí kée Espíritu ii ̱ Ndios. 4 ’Dá ni ̱ keta na no̱ñóꞌo̱ na̱ Caldea
ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱ na̱ ñoo xíꞌín ndidaá ni lúꞌu̱ taꞌon ñóꞌo̱ yóꞌo ko̱ ní xíꞌo
ta̱ sáꞌano, xíꞌín ndidaá ta̱ dánaꞌa̱ ley. Ndios niꞌi ̱ ná, ni noo̱ kuei ̱n saꞌa̱ ná.
Dá ni ̱ na̱tuu ra ni ̱ tiin ra Esteban. Dá Tído ni ̱ kaꞌa̱n Ndios ña̱ ki ̱ꞌo naa̱n
ndáka ñaá rá ni ̱ saa̱ ra̱ no̱ó ta̱ néꞌe noo̱ mií ná xíꞌín no̱ó de̱ꞌe na, xíꞌín
choon. 13 Dá ni ̱ chi ̱kata ra ta̱a káꞌa̱n
no̱ó de̱ꞌe ñání na̱, va̱ꞌará ko̱ ñáꞌa̱
to̱ꞌón saꞌa̱ Esteban, dá kaa ra̱: kandei de̱ꞌe Abraham tiempo daá
―Ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ko̱ sá tuu taꞌon ñóó. 6 Ta ni ̱ kaꞌa̱n taꞌani Ndios ña̱
ra ña̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ra saꞌa̱ veꞌe ño̱ꞌo de̱ꞌe ñání na̱ xíꞌín de̱ꞌe díkó na̱
ii ̱ yo̱, xíꞌín saꞌa̱ ley Moisés. 14 Chi ̱ ni ̱
kakuu na̱ tu̱kú kandei ndaꞌí iin ka̱
sei ̱do̱ꞌo nduꞌu̱ káꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ Jesús, ra̱ ñoo. Ta kañoꞌo na ti ̱xi ndáꞌa̱ na̱ ñoo
ñoo Nazaret, ña̱ ro̱ón kúú ra̱ koꞌo̱n ñoó, ta kendava̱ꞌa na xíꞌín ná noo̱
nakani ndiꞌi veꞌe ño̱ꞌo káꞌano yó, ta komi ̱ ciento kuia̱. 7 Ta ni ̱ kaa taꞌani
nadaon ra ña̱ ni ̱ da̱nkoo Moisés keeá Ndios diꞌa: “Ta yuꞌu̱ kúú na̱ keyíko̱
―kaá ra̱. sa̱ꞌá na̱ ñoo, na̱ kendúsa̱ xíꞌín ña̱yuui ̱
15 Ta ndidaá ta̱a ndéi no̱ó táꞌa̱nda̱
ña̱ kechóon na noo̱ ná. Tá ni ̱ ndiꞌi,
choon ñoó, tá ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé rá noo̱ dá kankuei ña̱yuui ̱ kii na kandei na
Esteban, ta kúú ni ̱ xini ra̱ ña̱ ndato no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, ta yóꞌo̱ kandaño̱ꞌo na
nda̱ꞌo noo̱ ná táto̱ꞌon ndato noo̱ iin yuꞌu̱.”
ángel. 8 ’Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios
saꞌanda taꞌani na ñíi ̱ xí. Ta dión 17 ’Dá tá sa̱ kuaꞌa̱n xi ̱nko̱o to̱ꞌon ni ̱
taꞌani ni ̱ kee Jacob xíꞌín ndin uxi ̱ uu̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ Abraham, kúú sa̱ ni ̱
de̱ꞌe yií na̱, táꞌa̱n na̱ ni ̱ sa̱ kuu ndin ndu̱kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ veꞌe yó ndéi
uxi ̱ uu̱ tatá sáꞌano yo̱. Egipto, 18 nda̱ rá ni ̱ ka̱sáꞌá dándáki
ka̱ndaa̱ taꞌani ini Faraón ndeí ni ̱ kixi ña̱ kéndava̱ꞌa iin ra̱ Egipto xíꞌín iin
José, ta ndá yoo kúú na̱ veꞌe na. ta̱ ñoo na̱, dá ni ̱ chi ̱ndeé ñaá ná.
14 Dá ni ̱ saꞌanda José choon noo̱ ñani
Kúú ni ̱ saꞌání vá ñaá ná sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
na̱ ña̱ ná noꞌo̱ na̱ nakuaka na tatá na̱ kendava̱ꞌa ra xíꞌín iin ra̱ ñoo na̱.
Jacob xíꞌín ndidaá kúú na̱ veꞌe na, 25 Chi ̱ ni ̱ kaꞌán ná ña̱ kandaa̱ ini na̱
dá ná kasaa̱ na̱ Egipto. Ta ni ̱ sa̱ kúú ñoo na̱ ña̱ mií Ndios kúú na̱ ni ̱ ka̱xi
ná oni ̱ diko saꞌo̱n ña̱yuu. ñaá kuaꞌa̱n na̱ chindeé ñaá ná, dá
15 ’Ta dión ni ̱ kuu. Dá ni ̱ ka̱sáa̱
kankuei na ti ̱xi ndáꞌa̱ ra̱ ñoo ñoó.
Jacob xíꞌín ndidaá na̱ veꞌe na kandei Tído ko̱ ní kándaa̱ taꞌon ini na̱ ñoo
na Egipto. Ta ñoó ni ̱ sa̱ io Jacob nda̱ na̱ ña̱ dión kíán.
no̱ó ni ̱ xiꞌi ̱ na̱. Ta ñoó taꞌani ni ̱ xiꞌi ̱ 26 ’Tá ni ̱ kasa̱ndaá iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱
ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ dión, kúú ni ̱ xino na na̱ sáꞌano ñoo yo̱ Egipto, chi ̱ kua̱ꞌá
kuaꞌa̱n xi ̱ká ná nda̱ noo̱ naní nda̱ꞌo ña̱ ndato xíꞌín ña̱ náꞌano ni ̱ kee
Madián. Ta ñoó ni ̱ sa̱ io na̱ ni ̱ sa̱ kuu na no̱ó na̱ Egipto. Ta ni ̱ saꞌanda dao
na iin ta̱ tu̱kú. Ta ñoó taꞌani ni ̱ sa̱ io na̱ ta̱ñoꞌo̱ naní Ta̱ñoꞌo̱ Kua̱ꞌá. Ta sa̱
uu̱ de̱ꞌe na. kee taꞌani na ña̱ náꞌano tein uu̱ diko
30 ’Dá tá ni ̱ ya̱ꞌa uu̱ diko ka̱ kuia̱,
kuia̱ noo̱ kúú no̱ñoꞌó i ̱chí. 37 Ta mií
dá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ iin ángel tein ñoꞌó ita̱ Moisés yóꞌo kúú na̱ ni ̱ kaꞌa̱n diꞌa xíꞌín
kánkuei tein iin yitó táka̱ lóꞌo̱ íin na̱ Israel: “Ta mií satoꞌo yo̱ Ndios kúú
noo̱ kúú no̱ñoꞌó i ̱chí saꞌa̱ yúku̱ naní na̱ ki ̱ꞌo ña̱ kana iin profeta tein mií
Sinaí. 31 Ta kúú ni ̱ naá vá ini Moisés
ndó, dá kasto̱ꞌon ná xíꞌín ndó to̱ꞌon ni ̱
tá ni ̱ xini na̱ ña̱ dión kúu. Dá ni ̱ kaꞌa̱n mií Ndios xíꞌín ná, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
na̱tuu yati na kande̱ꞌé va̱ꞌa na. Ta kée yuꞌu̱. Ta kueídóꞌo ndó ndidaá kúú
kúú ñoó ni ̱ sei ̱do̱ꞌo na ni ̱ kaꞌa̱n tachi ̱ ña̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ndó.” 38 Tá Moisés
satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌín ná: “Taó ndisa̱ veꞌá kueídóꞌo na ña̱ káꞌa̱n Moisés, ta
ñóꞌo sa̱ꞌo̱n, chi ̱ ñóꞌo̱ ii ̱ kíán séi ̱n ni ̱ ku̱ñóꞌó ñaá ná. Ta ñóꞌo ini na̱
niꞌínón xaa̱n. 34 Miía̱n ndaa̱ kuiti
nandió kuéi na ñoo Egipto. 40 Sa̱ꞌá
kíán xiní yuꞌu̱ ña̱ ndaꞌí nda̱ꞌo ndóꞌo ño̱ó ni ̱ kaa na̱ xíꞌín Aarón: “Kava̱ꞌa
nío̱ ña̱yuui ̱ ndéi na Egipto. Ta miía̱n ní dao ka̱ ndios, dá ná kandaka na
ndaa̱ seídóꞌi ña̱ ndaꞌí nda̱ꞌo ndéíꞌi ̱ yó noꞌo̱ Egipto, chi ̱ xíni ̱ ndí ki ̱án ni ̱
na̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱sáa̱i ̱ dáka̱kii na̱. ndoꞌo Moisés, táꞌa̱n na̱ ni ̱ taó yó
Ta viti nakíi ̱ yati cháá ka̱, chi ̱ Egipto, dá ve̱i yó yóꞌo.” 41 Dá ni ̱
tandaꞌá yuꞌu̱ yo̱ꞌó koꞌo̱n ñoo Egipto”, ka̱va̱ꞌa ña̱yuu ñoó iin yoko̱ káa
kaá Ndios xíꞌín Moisés. táto̱ꞌon káa iin chikerró. Dá ni ̱ doko̱
35 ’Ta Moisés yóꞌo kúú na̱ sa̱ ni ̱
ná kíti ̱ ndáka na noo̱án, ta ni ̱ sa̱ ndei
ku̱ñóꞌó vá ña̱yuu ñoó, chi ̱ diꞌa ni ̱ dii ̱ ná ni ̱ kekáꞌano na yoko̱, ña̱ ni ̱
kaa na̱ xíꞌín ná: “¿Ndá yoo ni ̱ ka̱va̱ꞌa na xíꞌín ndáꞌa̱ mií ná.
249 Hechos 7
ña̱ ni ̱ taa iin profeta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n sa̱ kuu de̱ꞌe rey David, no̱ón kúú
Ndios: na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa iin veꞌe ño̱ꞌo náo̱.
Ndoꞌó, na̱ ndéi Israel, 48 Tído na̱ kómí ndidaá choon ko̱ ió
na̱tiin de̱ꞌe na̱ sáꞌano veꞌe yó veꞌe profeta ko̱ ní kéndava̱ꞌa na̱ sáꞌano
ño̱ꞌo yóꞌo. Ta néꞌe naa̱n ni ̱ saa̱ na̱ veꞌe ndó xíꞌín? Ni ̱ saꞌání ná
xíꞌín José no̱ñóꞌo̱ na̱ tu̱kú. Dá ni ̱ ndidaá profeta, na̱ ni ̱ sa̱ kaꞌa̱n ña̱
ka̱ndeé ná ni ̱ keña̱ꞌa na ñóꞌo̱ yóꞌo, kii iin na̱ ndaa̱ noo̱ Ndios. Ta
chi ̱ mií Ndios ni ̱ taó ña̱yuu ni ̱ sa̱ miía̱n ndaa̱ ni ̱ kixi na, tído ni ̱
ndei yóꞌo kuaꞌa̱n na̱. Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ñaá ndó noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ kini,
sa̱ kíán veꞌe ño̱ꞌo ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ñíi ̱ ta ni ̱ saꞌání ñaá ndó. 53 Ta va̱ꞌará
nda̱ tiempo ni ̱ sa̱ da̱ndáki rey David. ni ̱ na̱tiin túu ndó ley Ndios noo̱
46 ’Ta na̱ yóꞌo kúú na̱ ni ̱ na̱tiin
ángel ni ̱ kii induú, tído ko̱ ní
kua̱ꞌá ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó seídóꞌo taꞌon ndóa̱n.
Hechos 7, 8 250
oon ví náyeꞌe̱ ndaa noo̱ ió Ndios, ta kuu̱ dáá ñóó ni ̱ ka̱sáꞌá Saulo
íin Jesús xoo kuáꞌa na̱. 56 Dá ni ̱ kaa kéndava̱ꞌa ra xíꞌín na̱ kúú kuendá
Esteban: Jesús. Kúú ni ̱ xi ̱onoo ra tá veꞌe tá
―Kande̱ꞌé ndó, chi ̱ ndéꞌí ña̱ nónó veꞌe taó ra̱ ta̱a xíꞌín ñáꞌa̱, ta ñóꞌo
induú káa. Ta na̱ ni ̱ nduu ta̱a ñayuú ñaá rá kuaꞌa̱n na̱ veꞌe ka̱a.
yóꞌo íin na xoo kuáꞌa tatá Ndios
―kaá na̱. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ da̱náꞌa̱ Felipe to̱ꞌon
57 Ta kúú ni ̱ sadi ndidaá ta̱a ndéi
va̱ꞌa Jesús chí kuendá Samaria
ñoó do̱ꞌo ra. Ta kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ 4 Ta ña̱yuu ni ̱ ka̱nkuei ñoo
ka̱sáꞌá káyuꞌú rá. Dá ni ̱ ndao niꞌini Jerusalén kuaꞌa̱n dao ka̱ ñoo, no̱ón
ra ni ̱ tiin ra Esteban. 58 Dá ni ̱ taó ñaá
kúú na̱ ni ̱ ka̱sáꞌá dánaꞌa̱ to̱ꞌon va̱ꞌa
rá nda̱ yuꞌú ñoo, dá kaꞌání ñaá rá Jesús no̱ó ña̱yuu ndéi ndidaá kúú
xíꞌín yuu̱. Ta ra̱ chínóo kua̱chi xíán no̱ó ni ̱ kiꞌin na kuaꞌa̱n na̱. 5 Dá
Esteban ni ̱ chi ̱ndei ra dáꞌo̱n rá noo̱ ni ̱ kiꞌin taꞌani iin ta̱a naní Felipe
íin tayií naní Saulo. 59 Ta xíꞌín tein
kuaꞌa̱n ra̱ iin ñoo káꞌano nákaa̱ chí
kóon ñaá rá yuu̱, kúú ni ̱ ka̱sáꞌá kuendá Samaria diꞌa, ta ni ̱ ka̱sáꞌá rá
Esteban káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, ta kaá kásto̱ꞌon ra xíꞌín ña̱yuu saꞌa̱ Cristo,
na̱: na̱ dáka̱ki ñaá. 6 Ta ni ̱ na̱taka kua̱ꞌá
―Tatá Jesús, nakiꞌin va̱ꞌa ní nío̱í. ña̱yuu. Ta ndinoꞌo ini na̱ ni ̱ seídóꞌo
60 Dá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí ná. Ta kúú
na ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Felipe, chi ̱ ni ̱ xini
ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú ná, ta kaá na̱: na̱ ndidaá ña̱ꞌa ndato ni ̱ kee ra. 7 Chi ̱
―Tatá Jesús, o̱ sa̱ kékuendá ní kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ñóꞌo espíritu kini
kua̱chi yáꞌa ta̱a yóꞌo kée ra xíꞌín ni ̱ ndu̱va̱ꞌa, ta ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ ka̱yuꞌú
yuꞌu̱ ―kaá na̱. espíritu kini ñoó, dá ni ̱ ka̱nkuei ña
Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, dá kuaꞌa̱n ini na̱. Ta kua̱ꞌá ña̱yuu ni ̱
ví ni ̱ xiꞌi ̱ na̱. na̱tií saꞌa̱ xíꞌín na̱ ko̱ ku̱ú kaka va̱ꞌa
ni ̱ ndu̱va̱ꞌa. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo
ña̱ ni ̱ saꞌání rá Esteban. Ta mií dándaꞌí ra̱ ña̱yuu ndéi ñoó, chi ̱ kée
kuu̱ dáá ñóó ni ̱ ka̱sáꞌá kéndava̱ꞌa ra mií rá ña̱ kúú rá iin ta̱a ndáya̱ꞌi.
ña̱yuu xíꞌín na̱ kúú kuendá Jesús 10 Ta ndidaá ña̱yuu seídóꞌo va̱ꞌa ña̱
251 Hechos 8
káꞌa̱n ra̱, nda̱ na̱ kuálí cháá ka̱ xíꞌín di ̱ꞌón kuu kuiión ña̱ xíꞌo oon Ndios
nda̱ na̱ sáꞌano cháá ka̱, ta kaá na̱ ña̱ no̱ó ña̱yuu. 21 Ni lúꞌu̱ ví kuendá
mií Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo choon káꞌano ñoó yo̱ꞌó, ni táꞌí yoꞌó ko̱ó noo̱ choon kée
noo̱ rá. 11 Ta kándísa ña̱yuu ñoó ña̱
nduꞌu̱ yóꞌo chi ̱ ko̱ íin ndaa̱ taꞌon
káꞌa̱n ra̱, chi ̱ sa̱ naꞌá nda̱ꞌo xíonoo ra nímo̱n noo̱ Ndios. 22 Kuaꞌán nandikó
dándaꞌí ñaá rá xíꞌín ña̱ ta̱dí kée ra. inóo̱n saꞌa̱ ña̱ kini kéeón xaa̱n. Ta
12 Tído tá ni ̱ da̱náꞌa̱ Felipe noo̱ ná
kueí ndaꞌí noo̱ Ndios, dá ndá ndi
to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ ndi koo ndu̱ꞌu na ti ̱xi kuu kuꞌu̱ káꞌano ini na̱ sa̱ꞌá kua̱chi
ndáꞌa̱ Ndios, kúú ni ̱ ka̱ndísa naa̱n, ta nákani ino̱n xaa̱n. 23 Chi ̱ kátóni ̱ ini
ni ̱ ka̱ndísa taꞌani na ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ ra̱ yuꞌu̱ ña̱ ni ̱ chití yoꞌó xíꞌín ña̱ uꞌu̱
saꞌa̱ Jesucristo. Sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ino̱n. Ta ndadí toon yoꞌó nákaa̱o̱n
ta̱a xíꞌín ñáꞌa̱ ni ̱ sodo̱ ndúta̱. 13 Ta
ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kini ―kaá na̱.
kúú ni ̱ ka̱ndísa taꞌani Simón ñoó. Dá 24 Dá ni ̱ kaa Simón:
tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sodo̱ ndúta̱ rá, kúú ni ̱ ―Kueí ndaꞌí ndo̱ noo̱ satoꞌo yo̱
ka̱sáꞌá rá xíonoo ra xíꞌín Felipe. Ta Ndios saꞌa̱ yúꞌu̱, dá ná o̱ ndóꞌi táꞌa̱n
kúú naá vá iní ra̱ xiní ra̱ ña̱ ndato ña̱ kaá ndo̱ ve̱i ndoꞌi ―kaá ra̱.
xíꞌín ña̱ náꞌano kée Felipe. 25 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ da̱náꞌa̱ Pedro
ña̱yuu, ta kúú ná natiin taꞌani na ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú íchi ̱ no̱ó kuaꞌa̱n
Espíritu ii ̱ Ndios ―kaá Simón. ra̱ ñoó ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan ra xíꞌín iin
20 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín rá:
ta̱a nación Etiopía. Ta kúú rá iin ta̱a
―Kuaꞌán yo̱ꞌó naá nduúo̱n xíꞌín o̱ kúu kandei de̱ꞌe. Ta kúú rá iin ta̱a
di ̱ꞌón xaa̱n, chi ̱ káꞌán yoꞌó ña̱ xíꞌín kéchóon noo̱ iin ñáꞌa̱ naní Candace,
Hechos 8, 9 252
ña̱ kúú reina nación Etiopía, chi ̱ 35 Dá ni ̱ na̱kani Felipe ndi kóni ̱ kaa
néꞌe va̱ꞌa ra di ̱ꞌóa̱n. Ta ni ̱ saꞌa̱n ra̱ to̱ꞌon káa noo̱ tuti ii ̱ yóꞌo. Xíꞌín sa̱ꞌá
ñoo Jerusalén ni ̱ sa̱ ndaño̱ꞌo ra to̱ꞌon yóꞌo, dá ni ̱ ka̱sáꞌá rá dánaꞌa̱ ra̱
Ndios. 28 Ta kúú ni ̱ na̱ndió ko̱o ra
noo̱ rá sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Jesús. 36 Dá ni ̱
kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá. Ta ió ra̱ noo̱ carreta, saa̱ ra̱ iin xíán noo̱ ñóꞌo ta̱kui ̱í noo̱
kiró ñóꞌo kuéi ̱. Ta káꞌi ra tuti ni ̱ taa yáꞌa ra kuaꞌa̱n ra̱ ñoó. Dá ni ̱ kaa ta̱a
profeta Isaías. 29 Dá ni ̱ kaa Espíritu
Etiopía ñoó xíꞌín Felipe:
ii ̱ Ndios xíꞌín Felipe: ―Yóꞌo ñóꞌo ta̱kui ̱í. ¿Á o̱ kúu taꞌon
―Natuu yati kuaꞌán ni ̱ꞌo̱n carreta kodo̱ ndúta̱ yuꞌu̱ yóꞌo?
káa ―kaá na̱. 37 Dá ni ̱ kaa Felipe xíꞌín rá:
káꞌa̱n tá ko̱ íin taꞌon nakani xíꞌín yuꞌu̱? ni ̱ ka̱nkuei ra no̱ó ta̱kui ̱í ñoó, ta kúú ni ̱
Dá ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Felipe ña̱ ná nda̱ñóꞌó niꞌini va Felipe ni ̱ kee Espíritu
kaa ra noo̱ carreta, ta ná kako̱o dáó satoꞌo yo̱ Ndios. Ta kúú ko̱ ní xiní ka̱
rá xíꞌín rá. 32 Ta káꞌi ra tuti ii ̱ Ndios
ñaá ta̱a ñoó. Ta kádii ̱ nda̱ꞌo ini ra̱
noo̱ káꞌa̱n diꞌa: kuaꞌa̱n ra̱ íchi ̱ ñoó. 40 Kúú ni ̱ kasa̱ndaá
Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndáka ra iin léko Felipe iin ñoo naní Azoto. Ta ni ̱ ya̱ꞌa ra
kuaꞌa̱n ri ̱ no̱ó ta̱a saꞌání ri ̱, ki ̱ꞌo iin rá iin ñoo sá xíka ra kuaꞌa̱n ra̱, ta sá
dión ni ̱ kee ra xíꞌín ná. kásto̱ꞌon ra̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó sa̱ꞌá to̱ꞌon
Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo tádi ̱ iin léko dátá ri ̱, va̱ꞌa Jesús kuaꞌa̱n ra̱. Dá ni ̱ saa̱ ra̱ ñoo
ki ̱ꞌo dión ni ̱ kee na, naní Cesarea.
chi ̱ ni iin tóꞌón to̱ꞌon ko̱ ní káꞌa̱n
na̱ chindeé ná mií ná. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ nduu Saulo
33 Ta ni ̱ kenóo ñaá ta̱a, ta ko̱ íin kuendá Jesús
taꞌon ní kéyíko̱ ndaa̱ saꞌa̱ ná.
9
1 Ta káꞌa̱n ii ̱ vá Saulo ña̱ kaꞌání
Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndá yoo kuu nakani rá na̱ kúú kuendá satoꞌo yo̱
sa̱ꞌá de̱ꞌe na? Jesús. Kúú ni ̱ saꞌa̱n ra̱ noo̱ nákaa̱ ta̱
Chi ̱ ni ̱ saꞌání ñaá ña̱yuu, dá ná o̱ duti ̱ mií no̱ó. 2 Dá ni ̱ xika̱ ra̱ ña̱ ki ̱ꞌo
kóo ka̱ na̱ ñayuú yóꞌo. ra tuti kaneꞌe ra koꞌo̱n ra̱ veꞌe noo̱
34 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ta̱a ñoó Felipe,
nátaka na̱ Israel ndéi ñoo Damasco,
ta kaá ra̱: ta tuti ñoó káꞌa̱n ña̱ kómí rá choon
―Kee ní ña̱ mani ̱ nakani ní xíꞌín tiin ra ta̱a xíꞌín ñáꞌa̱ ndíko̱ íchi ̱ Jesús
yuꞌu̱. ¿Ndá saꞌa̱ ni ̱ kaꞌa̱n profeta koꞌo̱n na̱ veꞌe ka̱a ñoo Jerusalén.
yóꞌo? ¿Á ni ̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ mií ná, o 3 Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ ñoo
ni ̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ iin ka̱ ta̱a? Damasco ñoó. Tído tá ni ̱ kasa̱ndaá
253 Hechos 9
yati ra ñoo ñoó, kúú iin kuití vá ni ̱ ―Ndakuii ̱n ndichi, ta kuaꞌán kíi ̱
na̱yeꞌe̱ ndaa no̱ó kuaꞌa̱n ra̱ ni ̱ kee iin keí naní keí Ndaa̱. Tá ni ̱ saa̱o̱n veꞌe
ñóꞌo̱ ni ̱ kii induú. 4 Ta kúú ni ̱ ka̱nkao
iin ta̱a naní Judas, dá ndato̱ꞌón saꞌa̱
va ra no̱ñóꞌo̱. Dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra tái ̱ ni ̱ iin ta̱a ni ̱ kaki ñoo Tarso naní Saulo,
kaꞌa̱n iin ña̱yuu: chi ̱ ñoó ió ra̱ káꞌa̱n ra̱ xíꞌíín. 12 Chi ̱ ni ̱
―Saulo, Saulo. ¿Ndiva̱ꞌa xíonoo xi ̱ꞌoi ña̱ ni ̱ xini ra̱ iin ta̱a naní
yoꞌó kéndava̱ꞌón xíꞌín yuꞌu̱? Ananías, ta ku̱ꞌu ra chinóo ra ndáꞌa̱
5 Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
rá dini ̱ rá, dá ná natu̱u tuku noo̱ rá.
―¿Ndá yoo kúú mií ní, tatá? 13 Dá ni ̱ kaa Ananías:
chísáꞌá rí dini ̱ karochá, ta dárꞌuꞌu̱ ri ̱ ñoo yóꞌo. Ta néꞌe ra choon ni ̱ xi ̱ꞌo ta̱
mií rí. duti ̱ sakua̱ꞌa̱ ña̱ tiin ra ndidaá kúú
6 Ta kúú nda̱ ndéi ̱ ni ̱no oon va
ña̱yuu nákoni ña̱ kúú ní satoꞌo na̱
Saulo chi ̱ ni ̱ yu̱ꞌú ra̱, dá kaá ra̱: koꞌo̱n na̱ veꞌe ka̱a.
―¿Ndí ki ̱án keei kóni ̱ ní, tatá? 15 Dá ni ̱ kaa satoꞌo yo̱ Jesús:
sei ̱do̱ꞌo taꞌani ra ni ̱ kaꞌa̱n iin ña̱yuu, ni ̱ saa̱ na̱ veꞌe noo̱ ió Saulo, kúú ni ̱
tído ko̱ íin taꞌon ní xiní ra̱. 8 Dá ni ̱
ku̱ꞌu na ni ̱ chi ̱nóo na ndáꞌa̱ ná dini ̱
nda̱kuíi ̱n ndichi Saulo. Tído tá ni ̱ rá. Dá ni ̱ kaa na̱:
kaꞌán rá kande̱ꞌé rá, ko̱ ní kúu ka̱, ―Ñani Saulo, mií satoꞌo yo̱ Jesús,
chi ̱ ni ̱ kukuaa va ra. Dá ni ̱ na̱tiin na̱ ni ̱ naꞌa̱ noo̱ noo̱ yo̱ꞌó íchi ̱ no̱ó
ndaa ñaá ta̱a kuaꞌa̱n xíꞌín rá ñoó, dá ve̱iín yóꞌo, no̱ón kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá
ndáka ñaá rá ni ̱ saa̱ ra̱ ñoo yuꞌu̱ ve̱ii, dá natu̱u noo̱o̱n, ta
Damasco. 9 Ta ñoó ni ̱ sa̱ io ra̱ oni ̱
nakutón xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios ―kaá
kuu̱. Ta ko̱ túu noo̱ rá, ta ko̱ ní na̱.
sásáꞌan ra, ta ko̱ ní xíꞌi ra ta̱kui ̱í. 18 Ta kúú vitíꞌón diꞌa va ni ̱ kue̱i ña̱
kéndava̱ꞌa xíꞌín na̱ kúú kuendá Jesús Saulo ni ̱ sa̱ io na̱ xíꞌín apóstol ñoo
ndéi ñoo Jerusalén? Ta, ¿á o̱ du̱ú ra̱ Jerusalén. Ta sa̱ xi ̱onoo na xíꞌín ná.
káa taꞌani kúú ta̱a ni ̱ ka̱sáa̱ yóꞌo tiin 29 Ta ko̱ yu̱ꞌú taꞌon Saulo kanoo na
ra na̱ kúú kuendá Jesús, ta kandaka kasto̱ꞌon na xíꞌín ña̱yuu saꞌa̱ satoꞌo
ñaá rá koꞌo̱n ra̱ naki ̱ꞌo ra noo̱ ndáꞌa̱ yo̱ Jesús. Ta dándichi ̱ táꞌan na xíꞌín
ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱? ―kaá na̱. ta̱ Israel káꞌa̱n yúꞌu̱ griego. Tído
22 Tído víꞌí ka̱ ví ni ̱ ndu̱ndeé iní
kaꞌání vá ñaá rá kóni ̱ ra̱. 30 Dá tá ni ̱
Saulo dánaꞌa̱ na̱ saꞌa̱ Jesús, ta ko̱ níꞌi ̱ ka̱tóni ̱ ini dao ka̱ na̱ kúú kuendá
ta̱ Israel ndéi ñoo Damasco ndí ki ̱án Jesús ña̱ ki ̱ꞌo dión kóni ̱ ra̱ kee ra, dá
kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín Saulo, dá chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ni ̱ kee na ndáka na Saulo kuaꞌa̱n na̱
na ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ miía̱n nda̱ ñoo Cesarea. Ta ñoó ni ̱ ta̱ndaꞌá
ndaa̱ ndisa Jesús kúú Cristo, na̱ ñaá ná kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo Tarso.
dáka̱ki ñaá. 31 Ta kúú ndéi va̱ꞌa va ndidaá na̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saa̱ Saulo ñoo na ndidaá na̱ kúú ña̱yuu Ndios ndéi
Jerusalén iin rá iin ñoo, ta kúú ñoó ni ̱ kasa̱ndaá
26 Dá tá ni ̱ saa̱ Saulo ñoo
na̱ noo̱ ndéi na̱ kúú kuendá Jesús ñoo
Jerusalén, dá ni ̱ kaꞌán ná nakiꞌin naní Lida. 33 Ta ñoó ni ̱ na̱níꞌi ̱ ná iin
táꞌan na xíꞌín na̱ kúú kuendá Jesús ta̱a naní Eneas. Ta sa̱ io ona̱ va kuia̱
ndéi ñoó. Tído ndidaá vá ná yuꞌú kánduꞌu̱ rá noo̱ xíto, chi ̱ ni ̱ na̱tií saꞌa̱
xiní ñaá, chi ̱ ko̱ kándía na ña̱ miía̱n rá. 34 Dá ni ̱ kaa Pedro xíꞌín rá:
255 Hechos 9, 10
ni ̱ xini ña̱yuu ndéi ñoo Lida ñoó na̱chi ̱kani ndichi ñaá ná. Dá ni ̱
xíꞌín ñoo naní Sarón ña̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa na̱kana na ndidaá na̱ kúú ña̱yuu
ta̱ kúꞌu̱ ñoó, kúú ni ̱ nduu taꞌani na Ndios xíꞌín na̱ kuáa̱n ñoó ini veꞌe
kuendá satoꞌo yo̱ Jesús. ñoó. Dá ni ̱ chi ̱kani takí ñaá ná noo̱
ná. 42 Dá tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱taki iin ñáꞌa̱ ndéi ñoo Jope ñoó ña̱ ni ̱ na̱takia̱n,
naní Dorcas kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na ni ̱ ka̱ndísa satoꞌo
36 Ta ñoo naní Jope ió iin ñáꞌa̱ kúú
yo̱ Jesús. 43 Ta kúú kua̱ꞌá ka̱ va kuu̱
kuendá Jesús naní Tabita. Ta xíꞌín ni ̱ ka̱ndo̱o Pedro ñoo Jope ni ̱ sa̱ io
to̱ꞌon griego naníán Dorcas. Ta kúú na̱ veꞌe iin ta̱a sa̱ ndu̱vii ñíi ̱ kíti ̱ naní
kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa sa̱ keeán, chi ̱ sa̱ Simón.
chi ̱ndeéán ña̱yuu kúndaꞌí. 37 Ta tein
kuu̱ dáá ñóó ni ̱ ka̱sáꞌá kúꞌa̱n. Ta kúú Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ iin ángel
ni ̱ xiꞌi ̱ vaan. Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱kata noo̱ iin ta̱a naní Cornelio
na ñíi ̱a̱n, dá ni ̱ chi ̱ndúꞌu̱ ñaá ná ini
10
1 Ta ñoo Cesarea ió iin ta̱a
kúú kuendá Jesús ndéi ñoo Jope ña̱ ndáño̱ꞌo ra Ndios, ta yuꞌú niꞌini ñaá
ió Pedro ñoo Lida. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ rá xíꞌín ndidaá na̱ veꞌe ra. Ta kuaꞌa̱
ta̱ndaꞌá ná uu̱ ta̱a kuaꞌa̱n ra̱ kuaka di ̱ꞌón xíꞌo ra chíndeé rá ña̱yuu
ñaá rá. Tá ni ̱ saa̱ ra̱ noo̱ ió na̱, dá ni ̱ kúndaꞌí. Ta daá kuití káꞌa̱n ra̱ xíꞌín
seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ná, ta kaá ra̱: Ndios. 3 Ta iin kuu̱ ni ̱ xini ra̱ ña̱ꞌa
―¿Á koꞌo̱n ní xíꞌín nduꞌu̱ vitíꞌón ndato ni ̱ kee Ndios táto̱ꞌon ka̱ oni ̱
ní? ―kaá ra̱. sa̱ꞌini, chi ̱ ni ̱ xini túu ra iin ángel ni ̱
39 Dá ni ̱ kee Pedro kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín
kii noo̱ Ndios. Ta ni ̱ ku̱ꞌu na noo̱
rá. Dá tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo Jope, dá ni ̱ nákaa̱ ra̱. Dá ni ̱ kaa na̱:
kee ña̱yuu ñoó ndáka ñaá ná kuaꞌa̱n ―¡Cornelio!
na̱ veꞌe noo̱ kánduꞌu̱ ndi ̱i naní 4 Tá ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé va̱ꞌa Cornelio
Dorcas ñoó. Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ ángel ñoó, kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra. Dá
kuáa̱n ni ̱ kao̱ noo sata̱ Pedro, ta ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
ndéíꞌi ̱ na̱ ndéi na sa̱ꞌá ndi ̱i ñoó. Ta ―¿Ndí ki ̱án kóni ̱ ní, tatá?
dánaꞌa̱ na̱ dáꞌo̱n xíꞌín doꞌo̱no̱ ni ̱ sa̱ Dá ni ̱ kaa ángel ñoó:
ka̱va̱ꞌaán tá ni ̱ sa̱ takia̱n noo̱ Pedro. ―Nátaꞌan ini Ndios seídóꞌo na ña̱
40 Dá ni ̱ taó ndíꞌi Pedro ndidaá kúú
xíko̱n noo̱ ná, ta nátaꞌan taꞌani ini
ña̱yuu ndéi ini veꞌe ñoó. Dá ví ni ̱ sa̱ na̱ sa̱ꞌá ña̱ chíndeéón ña̱yuu kúndaꞌí.
kuíi ̱n xi ̱tí ná, ta ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín 5 Ta viti tandaꞌá dao ta̱a ná koꞌo̱n ra̱
Ndios. Dá ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná noo̱ ñoo Jope kuaka ra iin ta̱a naní
kánduꞌu̱ ndi ̱i ñoó. Dá ni ̱ kaa na̱: Simón kandaka ra kasaa̱ ra̱. Ta ta̱
Hechos 10 256
veꞌe iin ka̱ ta̱a naní Simón, táꞌa̱n ra̱ ñoó xíꞌín ná:
ndúvii ñíi ̱ kíti ̱. Ta íin veꞌe ra yati ―Táꞌa̱n ña̱ ni ̱ ndu̱vii Ndios, o̱ sa̱
yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. Ta no̱ón kúú na̱ chínaní taꞌon yoꞌáa̱n ña̱ kía̱n ña̱
kasto̱ꞌon xíꞌón ndí ki ̱án kánian yako.
keeón ―kaá ángel ñoó. 16 Ta oni ̱ taꞌándá ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión
ndáño̱ꞌo taꞌani Ndios takí. Ta na̱ ndi kóni ̱ kaa ña̱ ndato ni ̱ xini na̱
kándéé ini Cornelio ñoó ta̱a yóꞌo. ñoó, kúú sa̱ ni ̱ saa̱ va ta̱a ni ̱ ta̱ndaꞌá
8 Dá ni ̱ na̱kani ndiꞌi ra xíꞌín ta̱a yóꞌo
Cornelio veꞌe noo̱ ió na̱, chi ̱ ni ̱
ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ángel ñoó xíꞌín rá. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón rá na̱ ñoo ñoó ndeí kúú veꞌe
ta̱ndaꞌá ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱ ñoo Jope Simón. Ta kúú sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá ra̱ yéꞌé
kuaka ra Pedro kii na. veꞌe ñoó. 18 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ndáto̱ꞌón rá
ni ̱ kaa Pedro dini ̱ véꞌe kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ni ̱ xini na̱, dá ni ̱ kaa Espíritu ii ̱
Ndios, ta kíán táto̱ꞌon dao nduú. Ndios xíꞌín ná:
10 Ta ni ̱ kixian ni ̱ kuiko nda̱ꞌo na. Ta
―Ni ̱ ka̱sáa̱ oni ̱ ta̱a nándukú rá
sa̱ kasáꞌan va na kóni ̱ na̱. Ta xía̱n yo̱ꞌó. 20 Ndakuii ̱n, ta kuaꞌán noo kíi ̱,
nani kénduu na̱ veꞌe ñoó ña̱ꞌa ta o̱ sa̱ nákani kuáchi ̱ ino̱n koꞌo̱n
kasáꞌan na, ta kúú ni ̱ xini túu na iin xíꞌín rá, chi ̱ miíó yuꞌu̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá rá
ña̱ꞌa ndato ni ̱ kee Ndios. 11 Chi ̱ ni ̱
ni ̱ ka̱sáa̱ ra̱ ―kaá na̱.
xini na̱ ni ̱ nono̱ induú. Ta ni ̱ xini na̱ 21 Dá ni ̱ noo Pedro, dá ni ̱ saꞌa̱n na̱
ko̱noo iin ña̱ꞌa ve̱i ña̱, ta káaan noo̱ ndíta ta̱a ni ̱ ta̱ndaꞌá Cornelio
táto̱ꞌon káa iin dáꞌo̱n káꞌano. Ta ñoó. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
ndíko̱ táꞌan ndin komi ̱ tito̱án. Ta ni ̱ ―Yuꞌu̱ kúú ta̱a nándukú ndoꞌó.
na̱xino̱an ̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱. 12 Ta kúú ini
¿Ndá choon ve̱i ndó?
dáꞌo̱n ñoó ñóꞌo ndidaá kúú kíti ̱ komi ̱ 22 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
saꞌa̱, ta ñóꞌo taꞌani kirí xíka ti ̱xi, ―Ve̱i ndu choon iin ta̱a naní
xíꞌín ndidaá ka̱ ni laa. 13 Dá ni ̱
Cornelio, táꞌa̱n na̱ dándáki iin ciento
sei ̱do̱ꞌo Pedro tachi ̱ iin na̱ ni ̱ kaꞌa̱n, soldado. Ta na̱ yóꞌo kúú iin ta̱a
ta kaá na̱ diꞌa: ndaa̱, ta ndáño̱ꞌo na Ndios takí. Ta
―Pedro, nakuii ̱n ndichi. Ta kaꞌání káꞌa̱n va̱ꞌa ndidaá kúú na̱ Israel saꞌa̱
kíti ̱ xaa̱n, ta kaso̱n rí. ná. Ta ni ̱ na̱tiin na choon noo̱ iin
14 Dá ni ̱ kaa Pedro:
ángel kéchóon noo̱ Ndios ña̱ kía̱n
―Ko̱ó, tatá, chi ̱ ko̱ óon taꞌon keí kana na mií ní ña̱ koꞌo̱n ní veꞌe na,
yuꞌu̱ ña̱ꞌa yako xíꞌín ña̱ ko̱ ió vii noo̱ dá ná kueídóꞌo na ña̱ kía̱n kasto̱ꞌon
Ndios. ní xíꞌín ná ―kaá ta̱a ñoó.
257 Hechos 10
ta̱a kúú kuendá Jesús ndéi ñoo Jope sa̱ ni ̱ sei ̱do̱ꞌo Ndios ña̱ ni ̱ xiko̱n noo̱
ñoó kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín ndin oni ̱ ta̱a ná, ta nátaꞌan ini na̱ sa̱ꞌá ña̱
ñoó. chíndeéón ña̱yuu kúndaꞌí. 32 Ta viti
―Sa̱ náꞌá vá mií ndó ña̱ ko̱ sónó xíꞌín ña̱yuu ñoó:
taꞌon ley nduꞌu̱, na̱ kúú na̱ Israel, ña̱ ―Viti kía̱n kátóni ̱ va̱ꞌa inii ̱ ña̱ ko̱
nakiꞌin táꞌan ndu ta ni ña̱ natuu yati káxi taꞌon Ndios ña̱yuu, iin nóó kúú
ndu xíꞌín ña̱yuu ko̱ kúú na̱ Israel. vá ná noo̱ ná. 35 Ta nátaꞌan ini na̱
Tído ni ̱ da̱náꞌa̱ Ndios noo̱í ña̱ ko̱ xiní na̱ ña̱yuu ndéi ndi ndáa mií vá
kánian chinaní yuꞌu̱ ni iin tóꞌón ñoo tá yuꞌú niꞌini ñaá ná, ta kée na
ña̱yuu ña̱ kúú ná ña̱yuu ko̱ chóon, o ña̱ ndaa̱. 36 Ni ̱ kaꞌa̱n Ndios xíꞌín na̱
kana ndó yuꞌu̱ ve̱ii? ―kaá na̱. ki ̱án ni ̱ kuu chí Judea diꞌa. Ta ni ̱
30 Dá ni ̱ kaa Cornelio xíꞌín ná:
ka̱sáꞌán chí kuendá Galilea diꞌa tá ni ̱
―Sa̱ io komi ̱ kuu̱, táto̱ꞌon mií hora ndiꞌi ni ̱ da̱náꞌa̱ Juan no̱ó ña̱yuu ña̱
viti, iói ̱ néꞌe ii ̱í. Kúú tá ni ̱ kasa̱ndaá kánian kodo̱ ndúta̱ ná. 38 Chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo
Hechos 10, 11 258
Ndios Espíritu ii ̱ ná noo̱ Jesús, na̱ kaa Pedro xíꞌín ta̱a ni ̱ ka̱sáa̱ xíꞌín ná
ñoo Nazaret, ta ni ̱ xi ̱ꞌo taꞌani na ñoó:
choon noo̱ ná. Ta sa̱ xi ̱onoo Jesús sa̱ ―Ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu chituu
kee na kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa, ta sa̱ ña̱ kodo̱ ndúta̱ na̱ yóꞌo, chi ̱ sa̱ ni ̱
ndu̱va̱ꞌa na ndidaá kúú ña̱yuu sa̱ na̱tiin va na Espíritu ii ̱ Ndios táto̱ꞌon
da̱ndóꞌo ña̱ uꞌu̱. Dión ni ̱ kee Jesús, ki ̱ꞌo ni ̱ na̱tiin ñaá mií yó ―kaá na̱.
chi ̱ ió Ndios xíꞌín ná. 39 Ta nduꞌu̱
48 Dá ni ̱ saꞌanda Pedro choon no̱ó
kúú na̱ ni ̱ xini ndidaá kúú ña̱ꞌa ña̱yuu ni ̱ ka̱ndísa ñoó ña̱ ná kodo̱
ndato ni ̱ kee Jesús chí kuendá ndúta̱ ná xíꞌín kuu̱ satoꞌo yo̱ Jesús.
Judea, xíꞌín ña̱ ni ̱ kee na ñoo Ni ndiꞌi, dá ni ̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱
Jerusalén. Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌání Pedro ña̱ ná koo na xíꞌín ná cháá ka̱
ñaá rá, chi ̱ ni ̱ chi ̱rkaa ñaá rá ndi ̱ka kuu̱.
iin cruz. 40 Tído ni ̱ da̱nátaki ñaá
Ndios ti ̱xi kuu̱ óni ̱. Ta ni ̱ naꞌa̱ takí Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ ka̱sto̱ꞌon Pedro xíꞌín
tuku Jesús noo̱ ndúꞌu̱ ni ̱ kee Ndios. na̱ kúú kuendá Jesús
11
41 Tído ko̱ ní xiní taꞌon ñaá ndidaá
1 Kúú ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon taꞌani
na̱ Israel. Sa̱va̱ꞌa mií nduꞌu̱, táꞌa̱n na̱ apóstol xíꞌín dao ka̱ na̱ kúú
ni ̱ ka̱xi mií Ndios, ni ̱ xini ñaá, chi ̱ ni ̱ kuendá Jesús ndéi chí kuendá Judea
sa̱sáꞌan nduú ndu̱ xíꞌín ná, ta ni ̱ xiꞌi ña̱ ni ̱ ka̱ndísa dao ña̱yuu ko̱ kúú na̱
nduú nduꞌu̱ xíꞌín ná tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ Israel to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios. 2 Dá tá ni ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱kutí nío̱ na̱ veꞌe Jope, ta xía̱n nani káꞌi ̱n xíꞌín Ndios,
Cornelio xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios ta kúú ni ̱ naꞌa̱ na̱ iin ña̱ꞌa ndato
44 Ta kúú káꞌa̱n ió Pedro íin na,
noo̱í. Ta káaan táto̱ꞌon káa iin dáꞌo̱n
kúú ni ̱ na̱xino̱ Espíritu ii ̱ Ndios dini ̱ chi ̱káꞌano. Ta ndíko̱ táꞌan ndin komi ̱
ndidaá kúú ña̱yuu ndéi seídóꞌo ñoó. tito̱án. Dión káaan ni ̱ nooan ni ̱ kiian
45 Ta ta̱ Israel kúú kuendá Jesús,
nda̱ induú káa. Ta ni ̱ na̱xino̱an ̱ nda̱
táꞌa̱n ra̱ ni ̱ ka̱sáa̱ xíꞌín Pedro ñoó, noo̱ iói ̱. 6 Dá ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé va̱ꞌi inia̱n,
kúú ni ̱ naá vá iní ra̱ ndíta ra, chi ̱ ni ̱ kúú ni ̱ xinii ̱ ñóꞌo kíti ̱ komi ̱ saꞌa̱, xíꞌín
na̱xino̱ Espíritu ii ̱ Ndios dini ̱ na̱ ko̱ kirí yukú dee̱n, xíꞌín kirí xíka ti ̱xi,
kúú na̱ Israel ñoó, 46 chi ̱ ni ̱ seídóꞌo
xíꞌín ndidaá ka̱ ni laa. 7 Dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi
ra ña̱ ni ̱ ka̱sáꞌá ná káꞌa̱n na̱ dao ka̱ tachi ̱ iin na̱ ni ̱ kaꞌa̱n: “Pedro,
yúꞌu̱, ta kékáꞌano na Ndios. 47 Dá ni ̱
ndakuii ̱n ndichi. Ta kaꞌání kirí xaa̱n,
259 Hechos 11
kaai ̱: “Ko̱ó, tatá, chi ̱ ko̱ óon taꞌon kúú ni ̱ sadi ra̱ yúꞌu̱ rá, ta kúú ko̱ ní
keí yuꞌu̱ ña̱ꞌa yako xíꞌín ña̱ ko̱ ió vii dána̱ni ka̱ ra̱ Pedro. Nda̱á ni ̱ ka̱sáꞌá
noo̱ Ndios”, ni ̱ kaai ̱ xíꞌín ná. 9 Ta chí
rá kékáꞌano ra Ndios, ta kaá ra̱:
induú ni ̱ kaꞌa̱n tuku tachi ̱ ñoó xíꞌíi ̱n: ―Dá kía̱n nda̱ ña̱yuu ko̱ kúú na̱
“Táꞌa̱n ña̱ ni ̱ ndu̱vii Ndios, o̱ sa̱ Israel xíꞌo Ndios ña̱ nandikó iní na̱
chínaní taꞌon yoꞌáa̱n ña̱ kía̱n ña̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na, dá kasandaá na̱
yako”, kaáa̱n. 10 Ta oni ̱ taꞌándá ni ̱
niꞌi ̱ ná ña̱ kataki chíchí ná ―kaá ra̱.
ndoꞌi dión. Dá ni ̱ na̱ndió ko̱oan
kuaꞌa̱n nóꞌa̱n induú. Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ ka̱ndísa kua̱ꞌá
11 ’Ta kúú mií hora daá ñóó ni ̱
ña̱yuu ndéi ñoo Antioquía to̱ꞌon va̱ꞌa
ka̱sáa̱ oni ̱ ta̱a nándukú rá yuꞌu̱ veꞌe saꞌa̱ Jesús
noo̱ sa̱ ioi ̱. Ta ro̱ón kúú ra̱ ni ̱ kii nda̱ 19 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ kúú kuendá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ na̱xino̱ na̱ dini ̱ mií yó ñaá satoꞌo yo̱ Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ni
mií saꞌa̱. 16 Nda̱ daá ví ni ̱ ndi ̱sáa̱ inii ̱
kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ ka̱ndísa ñaá,
ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n satoꞌo yo̱ Jesús: “Miía̱n ta ni ̱ nduu na kuendá satoꞌo yo̱
ndaa̱ kíán ña̱ Juan ni ̱ sa̱ da̱kódo̱ Jesús.
ndúta̱ ñaá xíꞌín ta̱kui ̱í, tído ndoꞌó 22 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ kúú kuendá
kúú na̱ kodo̱ ndúta̱ xíꞌín Espíritu ii ̱.” Jesús ndéi ñoo Jerusalén saꞌa̱
17 Mií Ndios kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Espíritu
ndidaá ña̱ ni ̱ kuu ñoo Antioquía, dá
ii ̱ ná no̱ó ña̱yuu ñoó táto̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo ni ̱ ta̱ndaꞌá ná Bernabé kuaꞌa̱n na̱
na Espíritu ii ̱ ná noo̱ mií yó sa̱ꞌá ña̱ ñoó. 23 Tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo ñoó, dá ni ̱
ni ̱ ka̱ndísa yó satoꞌo yo̱ Jesucristo. xini na̱ ña̱ kée Ndios kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱
Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ni, ¿ndá yoo kúú yuꞌu̱ mani ̱ xíꞌín ña̱yuu ñoó. Ta kúú ni ̱
ña̱ ketéiin no̱ó ña̱ kóni ̱ Ndios? ―kaá kadii ̱ nda̱ꞌo ini Bernabé ñoó. Dá ni ̱
Pedro. kaꞌa̱n niꞌini na noo̱ ndidaá ña̱yuu
Hechos 11, 12 260
ñoó ña̱ ndinoꞌo ini na̱ ná kandita kéndava̱ꞌa ra xíꞌín dao na̱ kúú
ndaa̱ na̱ xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesús. kuendá Jesús. 2 Chi ̱ ni ̱ saꞌanda ra̱
ta kándéé káꞌano ini na̱ Jesús. Ta ka̱ndaa̱ ini Herodes ña̱ ni ̱ na̱taꞌan
kúú kua̱ꞌá ka̱ ví ña̱yuu ni ̱ nduu nda̱ꞌo ini na̱ ñoo Israel ña̱ ni ̱ saꞌání
kuendá satoꞌo yo̱ Jesús ñoo ñoó. rá Jacobo, kúú ni ̱ tiin taꞌani ra
25 Tá ni ̱ ndiꞌi yóꞌo, dá ni ̱ kee
Pedro chikaa̱ ra̱ veꞌe ka̱a. Ña̱ yóꞌo ni ̱
Bernabé kuaꞌa̱n na̱ ñoo Tarso ndoꞌo na tein kuu̱ víko̱ tá seí na̱
nándukú ná Saulo. Dá tá ni ̱ na̱níꞌi ̱ Israel pan, táꞌa̱n ña̱ ko̱ ní kíꞌin táꞌan
ñaá ná, dá ni ̱ kee na ndáka ñaá ná xíꞌín ña̱ dákuita̱ ta̱chía̱n.
kuaꞌa̱n na̱ ñoo Antioquía. 26 Tá ni ̱
4 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ tiin ra Pedro, dá ni ̱
saa̱ na̱ ñoó, dá ni ̱ sa̱ ndei na xíꞌín na̱ chi ̱káa̱ ñaá rá veꞌe ka̱a. Dá ni ̱
kúú kuendá Jesús iin kuia̱ toon. Ta chi ̱kata ra komi ̱ tuꞌu soldado, ta
ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu. komi ̱ soldado ni ̱ sa̱ kuu iin iin tuꞌu
Ta ñoo Antioquía ñoó kúú noo̱ ni ̱ ni ̱ chi ̱kata ra ndíta ndaá Pedro. Chi ̱
ka̱sáꞌá ña̱yuu chínaní ná na̱ kúú ni ̱ kaꞌán Herodes taó ñaá rá chikani
kuendá Jesús, cristianos. ra no̱ó na̱ ñoo Israel tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sa̱
27 Ta tein kuu̱ dáá ñóó ni ̱ kee dao
io víko̱ Pascua, dá kaꞌání ñaá rá,
profeta ndéi ñoo Jerusalén kuaꞌa̱n káꞌán rá. 5 Ta ndaá va̱ꞌa ñaá rá noo̱
Ta kúú miía̱n ndaa̱ kuiti ni ̱ sa̱ io iin Herodes, káꞌán rá. Ta mií sa̱kuaá dáá
tama̱ tein tiempo ni ̱ sa̱ neꞌe iin ta̱a ñóó kánduꞌu̱ Pedro kídi ̱ na̱, ta iin iin
naní Claudio choon káꞌano cháá ka̱. xoo xoo na̱ ndéi iin iin soldado ndaá
29 Dá ni ̱ ka̱ndo̱o na̱ kúú kuendá Jesús
ñaá rá. Ta ndíko̱ na̱ xíꞌín uu̱ cadena.
ndéi ñoó ña̱ tandaꞌá ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo Ta ndíta uu̱ ka̱ soldado yéꞌé ka̱a ndaá
sáa̱ ndée̱ ná koꞌa̱n chindeé ná na̱ kúú rá ndidaá ta̱a ñóꞌo veꞌe ka̱a ñoó. 7 Ta
kuendá Jesús ndéi chí kuendá Judea. kúú iin kuití vá ni ̱ ka̱sáa̱ iin ángel ni ̱
30 Dión ni ̱ kee na, dá ni ̱ chi ̱ndaꞌá
kii noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios. Ta kúú ni ̱
náa̱n néꞌe Bernabé xíꞌín Saulo kuaꞌa̱n na̱yeꞌe̱ ndaa iin níí kúú ini veꞌe ka̱a
na̱ naki ̱ꞌo naa̱n no̱ó na̱ sáꞌano kúú ñoó. Dá ni ̱ da̱ka̱ndá na̱ díi ̱n Pedro
kuendá Jesús ndéi chí kuendá Judea. noo̱ kánduꞌu̱ ná. Dá ni ̱ ndoto na. Dá
ni ̱ kaa ángel ñoó xíꞌín ná:
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ chi ̱káa̱ rey Herodes ―Ndako̱o kíi ̱.
Pedro veꞌe ka̱a Tá ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, kúú ni ̱ kue̱i
―Nakató ña̱ ndíko̱ ti ̱són xaa̱n. Ta ndéi ini veꞌe ñoó ña̱ Pedro va kúú
naku̱ꞌu ndiso̱n ―kaá na̱. na̱ dákásá yéꞌé ñoó. 15 Dá ni ̱ kaa na̱
oon va Ndios iin ña̱ꞌa ndato noo̱ ná, íin na. Dá tá ni ̱ sonó ña̱yuu ñoó yéꞌé
káꞌán ná. 10 Ta kúú ni ̱ ya̱ꞌa na noo̱
ñoó, kúú ni ̱ xini na̱ Pedro, kúú ni ̱
ndéi iin tuꞌu soldado ndaá ñaá ñoó. naá vá iní na̱. 17 Kúú ni ̱ da̱kúu Pedro
Dá ni ̱ ya̱ꞌa taꞌani na noo̱ ndéi iin ka̱ ndáꞌa̱ ná káꞌa̱n na̱ ña̱ ná kandei tádi ̱
tuꞌu soldado. Dá ni ̱ kasa̱ndaá na̱ noo̱ ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱ na̱kani na táto̱ꞌon
kúú yiryéꞌé ka̱a chí keí diꞌa. Ta kúú ki ̱ꞌo ni ̱ kee satoꞌo yo̱ Ndios ni ̱ taó
ni ̱ nono̱ mií vá yiryéꞌé ñoó. Dá ni ̱ ñaá ná ini veꞌe ka̱a. Dá ni ̱ kaa taꞌani
ka̱nkuei na sá xíka na keí ñoó na:
kuaꞌa̱n na̱. Ta kúú ñoó ni ̱ da̱nkoo ―Nakani ndó xíꞌín Jacobo, xíꞌín
ñaá ángel ñoó. ndidaá ka̱ ni na̱ kúú kuendá Jesús
11 Nda̱ daá ví, dá ni ̱ ka̱tóni ̱ va̱ꞌa ini
sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee Ndios xíꞌín yuꞌu̱
Pedro, dá ni ̱ na̱kani ini na̱: ―kaá na̱.
―Viti kía̱n ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱ ña̱ Dá ni ̱ keta na kuaꞌa̱n na̱ iin ka̱
miía̱n ndaa̱ kuiti satoꞌo yo̱ Ndios xíán.
kúú na̱ ni ̱ chi ̱ndaꞌá iin ángel ni ̱ kii 18 Tá ni ̱ tu̱u noo̱, dá ni ̱ ka̱sáꞌá naá
na ni ̱ da̱káki na yó noo̱ ndáꞌa̱ táꞌan mií soldado ndéi ra, chi ̱ yuꞌú
Herodes xíꞌín noo̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa ra̱, chi ̱ ko̱ ní xiní ra̱ ndi ni ̱ kuu ni ̱
kini katoó na̱ Israel kee na xíꞌá keta Pedro veꞌe ka̱a ñoó. 19 Dá ni ̱
mani ̱ noo̱ rá. Tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoó, kúú ni ̱ kii ñoo Cirene, xíꞌín iin ka̱ ta̱a
ni ̱ ka̱ndeé ná ni ̱ xino̱ ini iin ta̱a naní naní Manaén, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ saꞌano dáó
Blasto, táꞌa̱n ra̱ dándáki na̱ kéchóon xíꞌín ra̱ néꞌe choon sa̱ naní Herodes,
veꞌe Herodes. Ta Blasto ñoó kúú ra̱ ta nákaa̱ taꞌani Saulo tein ta̱a yóꞌo.
ni ̱ saꞌa̱n ni ̱ ndaka̱ ra̱ ña̱ mani ̱ noo̱ 2 Ta xía̱n nani ndéi no̱ón ndáño̱ꞌo na
Herodes saꞌa̱ ná. Dión ni ̱ kee ña̱yuu satoꞌo yo̱ Ndios, ta néꞌe ii ̱ ná, dá ni ̱
ñoó, chi ̱ no̱ñóꞌo̱ rey Herodes ñoó kaa Espíritu ii ̱:
kána ña̱ꞌa seí na̱. 21 Dá tá ni ̱
―Taó xóo ndó Bernabé xíꞌín
kasa̱ndaá kuu̱ ni ̱ ka̱ndo̱o Herodes Saulo, dá ná koꞌo̱n na̱ kee na choon,
kantóꞌón rá xíꞌín ná, dá ni ̱ na̱ndixi ña̱ ni ̱ na̱kanai na̱ kee na ―kaá na̱.
ra dáꞌo̱n, táꞌa̱n ña̱ sá níꞌino ra tá 3 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín
ka̱sáꞌá kúꞌu̱ Herodes ni ̱ kee iin ángel Bernabé xíꞌín Saulo kuaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱
ni ̱ kii noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ko̱ xino̱ na̱ ñoo naní Seleucia. Ta ñoó
ní náki ̱ꞌo ra ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios tá ni ni ̱ kaa na iin barco, dá ni ̱ kiꞌin na
kaꞌa̱n ña̱yuu ñoó dión xíꞌín rá. Kúú kuaꞌa̱n na̱ iin yúku̱ íin ini ta̱ñoꞌo̱
ni ̱ xiꞌi ̱ va ra ni ̱ kee ti ̱ku̱dí. naní Chipre. 5 Dá tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo
13
1 Tein na̱ kúú kuendá Jesús
Paulo, táꞌa̱n ra̱ kúú iin ta̱ ndi ̱chí. Ta
ndéi ñoo káꞌano naní ra̱ yóꞌo ni ̱ kana Bernabé xíꞌín Saulo,
Antioquía ndéi dao profeta xíꞌín na̱ chi ̱ kóni ̱ ra̱ kueídóꞌo ra to̱ꞌon Ndios.
dánaꞌa̱ to̱ꞌon Ndios. Ta na̱ yóꞌo kúú 8 Tído ko̱ nátaꞌan taꞌon ini ta̱ ta̱dí
Bernabé, xíꞌín Simón, táꞌa̱n ra̱ naní ñoó, ra̱ naní taꞌani Elimas, to̱ꞌon
taꞌani ta̱a nde̱i ̱ꞌí, xíꞌín Lucio, táꞌa̱n ra̱ dánaꞌa̱ na̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ sadi ra̱ no̱ó ta̱
263 Hechos 13
yoꞌó ña̱ to̱ꞌón chiꞌón tein to̱ꞌon ndaa̱ ni ̱ nda̱neꞌe na ndáꞌa̱ ná, ña̱ kóni ̱ kaa
Ndios? 11 Ta viti kía̱n ve̱i satoꞌo yo̱
ña̱ tádi ̱ ná kandei ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱
Ndios dándóꞌo na yo̱ꞌó, chi ̱ o̱ kátu̱u kaa na̱:
ka̱ noo̱o̱n, ta o̱ ko̱ní ka̱ yo̱ꞌó ña̱ tóo̱n ―Ndoꞌó, ra̱ Israel, xíꞌín ndidaá ka̱
ndi ̱ndii cháá tiempo ―kaá Pablo ni ndoꞌó, ta̱ ndáño̱ꞌo Ndios, kueídóꞌo
xíꞌín rá. va̱ꞌa ndó ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó.
Ta kúú vitíꞌón vá ni ̱ na̱kuíi ̱n naá 17 Na̱ kúú Ndios noo̱ yóó, na̱ Israel,
noo̱ rá. Kúú ni ̱ kukuaa vá rá. Dá ni ̱ no̱ón kúú na̱ ni ̱ ka̱xi na̱ sáꞌano veꞌe
ka̱sáꞌá rá xíonoo ra ndúkú rá ndá yó ni ̱ sa̱ ndei sa̱ naꞌá. Dá ni ̱ ndee
yoo katiin ndaa ñaá koꞌo̱n ra̱. ñaá ná iin ñoo káꞌano tá tiempo ni ̱
12 Ta kúú, tá ni ̱ xini ta̱a néꞌe choon
sa̱ ndei ndaꞌí na̱ Egipto. Ta ndáꞌa̱
ñoó ña̱ dión ni ̱ ndoꞌo ta̱ ta̱dí ñoó, mií Ndios ni ̱ taó ñaá ti ̱xi ndáꞌa̱ ta̱
kúú ni ̱ ka̱ndísa ra to̱ꞌon dánaꞌa̱ na̱, Egipto ñoó. 18 Ta tein uu̱ diko kuia̱
chi ̱ ni ̱ naá iní ra̱ ni ̱ kee to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní Ndios sa̱ꞌá ña̱ sa̱ kee
káꞌa̱n saꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús. ña̱yuu ñoó tá sa̱ xi ̱onoo na no̱ñoꞌó
i ̱chí. 19 Dá ni ̱ da̱naá na̱ usa̱ ñoo
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ iin ñoo náꞌano ñóꞌo no̱ñóꞌo̱ naní Canaán. Dá
naní Antioquía, ña̱ nákaa̱ chí kuendá ni ̱ xi ̱ꞌo na ñóꞌo̱ ñoó no̱ó na̱ sáꞌano
Pisidia veꞌá, dá ni ̱ sa̱ kian ña̱ꞌa mií ná. 20 Ta
13 Dá ni ̱ kaa Pablo xíꞌín ta̱a néꞌe ndidaá ña̱ yóꞌo ni ̱ ndoꞌo na tein
táꞌan xíꞌín ná ñoó ini iin barco ñoo komi ̱ ciento uu̱ diko uxi ̱ kuia̱. Tá ni ̱
Pafos ñoó, dá ni ̱ kiꞌin na kuaꞌa̱n na̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios juez sa̱
ñoo naní Perge, ña̱ nákaa̱ kuendá da̱ndáki na̱ ñoo yo̱ nda̱ tiempo ni ̱ sa̱
Panfilia diꞌa. Tído tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo kuu Samuel profeta. 21 Ni ̱ ndiꞌi, dá
ñoó, dá ni ̱ da̱nkoo ñaá Juan. Dá ni ̱ ni ̱ xika̱ na̱ ñoo yo̱ iin rey dándáki
kee ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá ñoo Jerusalén. ñaá. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios Saúl ña̱ kakuu
14 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ ka̱nkuei na Perge
ra rey noo̱ ná. Ta ro̱ón ni ̱ sa̱ kuu
ñoó. Dá ni ̱ kiꞌin na kuaꞌa̱n na̱ ñoo de̱ꞌe iin ta̱a ni ̱ sa̱ naní Cis. Ta ni ̱ kii
káꞌano naní Antioquía, ña̱ nákaa̱ ra tein na̱ veꞌe Benjamín. Ta sa̱ kuu
kuendá Pisidia diꞌa. Ta mií kuu̱ ra rey táto̱ꞌon uu̱ diko kuia̱. 22 Tído
nániꞌi ̱ ndée̱ na̱ Israel ni ̱ saa̱ na̱ veꞌe ni ̱ di ̱tá Ndios choon noo̱ ndáꞌa̱ Saúl
noo̱ nátaka na̱ Israel ndéi ñoo ñoó. ñoó, dá ni ̱ na̱chi ̱kani na David sa̱
Dá ni ̱ ku̱ꞌu na, dá ni ̱ sa̱ ndei na ndéi kuu ra rey. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios kuendá
na. saꞌa̱ rá, ta kaá na̱ diꞌa: “Nátaꞌan ini
Hechos 13 264
yuꞌu̱ xiníi ̱ David, de̱ꞌe ta̱ naní Isaí, xíꞌín ná nda̱ Galilea, ta ni ̱ sa̱ xi ̱onoo
chi ̱ koꞌo̱n xi ̱ kee xi ndidaá kúú ña̱ na xíꞌín ná nda̱ ni ̱ saa̱ na̱ ñoo
kóni ̱ yuꞌu̱.” Jerusalén. Ta no̱ón kúú na̱ xíꞌo ndaa̱
23 ’Ta tein na̱ veꞌe rey David ñoó
kuendá saꞌa̱ Jesús no̱ó ña̱yuu.
ni ̱ kii Jesús táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios 32 ’Ta dión taꞌani nduꞌu̱ ve̱i ndu
to̱ꞌon na. Ta no̱ón kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá dánaꞌa̱ ndu̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo, chi ̱
Ndios ni ̱ kii dáka̱ki na̱ Israel. 24 Tído táꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios xíꞌín na̱ yatá
tá ko̱ ñáꞌa̱ kasaa̱ Jesús, dá sa̱ da̱náꞌa̱ veꞌá, 33 ñoó kía̱n ni ̱ kee na xíꞌín mií
Juan noo̱ ndidaá na̱ Israel ña̱ ná yó, na̱ kúú de̱ꞌe na̱ sáꞌano ñoó, chi ̱
nandikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na, ni ̱ da̱nátaki na̱ Jesús. Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱
dá ná kodo̱ ndúta̱ ná. 25 Dá tá kuaꞌa̱n
xi ̱nko̱o to̱ꞌon ni ̱ kaa Ndios noo̱
dáxi ̱nko̱o Juan choon ve̱i na, dá ni ̱ salmo kúú uu̱, chi ̱ diꞌa kaáa̱n: “Yoꞌó
kaa na̱: “¿Ndá yoo kúú yuꞌu̱, káꞌán kúú de̱ꞌe yuꞌu̱, ta viti náꞌi ̱ ña̱ kúúí
ndó? Ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ na̱ kii tatóo̱n.”
dáka̱ki ñaá, chi ̱ sata̱ yúꞌu̱ ve̱i iin ka̱ 34 ’Ta sa̱ daá vá ni ̱ kaa Ndios ña̱
ta̱a ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú yuꞌu̱, sa̱ꞌá miía̱n ndaa̱ kuiti kíán dánátaki na̱
ño̱ó ni ko̱ kánian nakuii ̱n ndei yuꞌu̱ Jesús, dá kía̱n o̱ téíꞌi ̱ yikí ko̱ño na̱, ta
ndaxíí yóꞌo̱ ndisa̱ ná”, kaá Juan. ni o̱ nátani ̱ taꞌan vaan. Dá chi ̱ diꞌa
26 ’Ñani, ndoꞌó na̱ kúú na̱ veꞌe
kaá tuti ii ̱ Ndios: “Ndidaá kúú ña̱
Abraham, xíꞌín ndidaá ka̱ ndo̱ꞌó, na̱ va̱ꞌa ni ̱ ka̱ndo̱oi keei xíꞌín David, ña̱
ndáño̱ꞌo Ndios. Ndios kúú na̱ ni ̱ yóꞌo kía̱n kee yuꞌu̱ xíꞌín ndó.” 35 Ta
ta̱ndaꞌá nduꞌu̱ ve̱i ndu dánaꞌa̱ ndu̱ diꞌa káꞌa̱n taꞌani David noo̱ iin ka̱
to̱ꞌon yóꞌo noo̱ ndo̱, ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ salmo: “O̱ kónó taꞌon mií ní ña̱
ndi koo, dá ka̱ki ndó no̱ó kua̱chi natani ̱ yiki ko̱ño na̱ kéchóon noo̱ ní.”
ndo̱. 27 Chi ̱ ko̱ ní nákoni ña̱yuu ndéi
36 ’Miía̱n ndaa̱ kuiti ni ̱ ke̱chóon
Jerusalén, xíꞌín ta̱a néꞌe choon ña̱ David no̱ó na̱ ñoo yo̱ ni ̱ sa̱ ndei
Jesús kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios kii tiempo daá táto̱ꞌon ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
dáka̱ki ñaá. Ta ko̱ ní kándaa̱ taꞌon Ndios. Dá tá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱, kúú ni ̱ ndu̱xi
ini na̱ to̱ꞌon ni ̱ taa profeta, va̱ꞌará na no̱ó ni ̱ ndu̱xi na̱ veꞌe na. Ta kúú
káꞌi naa̱n noo̱ ná iin iin kuu̱ kuu̱ ni ̱ teiꞌi ̱ va yikí ko̱ño na̱. 37 Tído mií
nániꞌi ̱ ndée̱ yo̱. Tído ni ̱ xi ̱nko̱o to̱ꞌon Jesús, na̱ ni ̱ da̱nátaki Ndios, ko̱ ní
ni ̱ kaꞌa̱n profeta ñoó tá ni ̱ ka̱ndo̱o na̱ teiꞌi ̱ taꞌon yikí ko̱ño na̱.
ñoo yo̱ ña̱ kánian kuu Jesús. 28 Chi ̱ 38 ’Sa̱ꞌá ño̱ó, na̱ ñoo miíi ̱, kanaꞌá
va̱ꞌará ni iin tóꞌón kua̱chi Jesús ko̱ ndó ña̱ dánaꞌa̱ nduꞌu̱ noo̱ ndo̱ ña̱
ní niꞌi ̱ ná, dá kuu na̱, tído ni ̱ xika̱ xíꞌo káꞌano ini Ndios sa̱ꞌá kua̱chi yo̱
ña̱yuu ñoó noo̱ Pilato ña̱ ná kaꞌanda sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesús. 39 Chi ̱ ko̱ ní kúu
41 Kueídóꞌo ndoꞌó, na̱ kédi ̱ki ndaa 47 Chi ̱ diꞌa ni ̱ saꞌanda satoꞌo yo̱ Ndios
Dión kaáa̱n ―kaá Pablo. Israel to̱ꞌon yóꞌo, kúú ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo
42 Dá tá kuaꞌa̱n keta Pablo veꞌe
ini na̱. Ta ni ̱ kekáꞌano na satoꞌo yo̱
Israel ñoó xíꞌín Bernabé, kúú ni ̱ xika̱ Ndios sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ ni ̱ seídóꞌo
na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ña̱ ná kasaa̱ na. Ta kúú ni ̱ ka̱ndísa ñaá ndidaá
tuku na iin ka̱ kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ ná, kúú ña̱yuu, na̱ ni ̱ ka̱xi Ndios ni ̱ꞌí ña̱
dá ná dánaꞌa̱ tuku na sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa kataki chíchí.
ñoó noo̱ ná. 43 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ ka̱nkuei
49 Ta kúú ni ̱ na̱ka̱ꞌani cháá ka̱
ña̱yuu ñoó veꞌe ñoó, kúú kua̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa satoꞌo yo̱ Jesús ndidaá
nda̱ꞌo na̱ Israel tákuei sata̱ Pablo ñoo ñóꞌo ñoó.
xíꞌín Bernabé kuaꞌa̱n na̱. Ta tákuei 50 Tído ni ̱ nda̱tóꞌón kueꞌé ta̱ Israel,
taꞌani ñaá kua̱ꞌá ña̱yuu kándísa ta̱ ko̱ ní xíin kandísa ñaá xíꞌín dao
táto̱ꞌon kándísa na̱ Israel kuaꞌa̱n na̱. na̱ ñáꞌa̱ ndáya̱ꞌi, táꞌa̱n na̱ ndíta ndaa̱
Dá ni ̱ ka̱sáꞌá Pablo xíꞌín Bernabé xíꞌín ña̱ kándísa na, xíꞌín dao ta̱a
káꞌa̱n niꞌini na noo̱ ná ña̱ ná kuita ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ñoo ñoó. Dá ni ̱
toon na xíꞌín ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios da̱káꞌa̱n kue̱ꞌé na̱ dao ka̱ ña̱yuu ña̱
xíꞌín ná. kendava̱ꞌa na xíꞌín Pablo xíꞌín
44 Tá ni ̱ kasa̱ndaá iin ka̱ kuu̱ nániꞌi ̱
Bernabé. Dión ni ̱ kuu, dá ni ̱ taxí ñaá
ndée̱ na̱ Israel, dá ni ̱ na̱taka táto̱ꞌon ná. 51 Dá ni ̱ kidi niꞌini Pablo xíꞌín
iin níí ñoo ñoó kueídóꞌo na to̱ꞌon Bernabé ño̱ya̱ká íin saꞌa̱ ná, dá ná
Ndios. 45 Dá tá ni ̱ xini ta̱ Israel ña̱
kandaa̱ ini ña̱yuu ñoó ña̱ ko̱ nátaꞌan
kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ na̱taka, kúú ni ̱ ini Ndios xiní ñaá ná. Dá ni ̱ kiꞌin na
na̱kutí rá xíꞌín ña̱ uꞌu̱ ini ra̱. Dá ni ̱ íchi ̱ kuaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo
ka̱sáꞌá rá ndéineꞌe ra Pablo, ta káꞌa̱n káꞌano naní Iconio.
ndava̱ꞌa ra xíꞌín ná. 46 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá
52 Ta ndidaá na̱ kúú kuendá Jesús
ño̱ó ko̱ó ka̱ íchi ̱ ndo̱ natiin ndó ña̱ Bernabé ñoo Iconio ñoó, dá ni ̱
kataki chíchí ndó noo̱ ió Ndios. Sa̱ꞌá ku̱ꞌu nduú na̱ veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel
ño̱ó viti kía̱n koꞌo̱n va nduꞌu̱ dánaꞌa̱ ndéi ñoo ñoó. Ta xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱
ndu̱ no̱ó ña̱yuu ko̱ kúú na̱ Israel. na̱, kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ Israel xíꞌín na̱
Hechos 14 266
ta̱a Israel, ra̱ ko̱ xi ̱ín kandísa ñaá, ro̱ón ni ̱ kee Pablo, kúú ni ̱ ka̱sáꞌá káyuꞌú
kúú ra̱ ni ̱ da̱káꞌa̱n kue̱ꞌé ra̱ ko̱ kúú ta̱a ná xíꞌín yúꞌu̱ naní licaónica, ta kaá
Israel ndéi ñoo ñoó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá xiní na̱:
uꞌu̱ ra̱ Pablo xíꞌín Bernabé. 3 Tído naꞌá
―¡Ni ̱ noo túu ndios ni ̱ ka̱sáa̱ na̱,
vá ni ̱ ka̱ndo̱o na ni ̱ sa̱ ndei na ñoo ñoó. ta ndáa na táto̱ꞌon ndáa ta̱a ñayuú
Ta sa̱ꞌá ña̱ kándéé káꞌano iní na̱ satoꞌo yóꞌo!
yo̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní yu̱ꞌú taꞌon na 12 Ta kaá na̱ ña̱ Bernabé kúú ndios
ña̱ kía̱n kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon Jesús. Ta naní Júpiter, ta Pablo kúú ndios
ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu naní Mercurio, chi ̱ Pablo ñoó kúú
ñoó ña̱ to̱ꞌon dánaꞌa̱ apóstol ñoó sa̱ꞌá na̱ káꞌa̱n cháá ka̱ o̱ du̱ú Bernabé.
ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios kíán ña̱ ndaa̱, 13 Ta nda̱ yuꞌú ñoo ñoó íin iin veꞌe
chi ̱ xíꞌín ndáꞌa̱ apóstol ñoó ni ̱ kee ño̱ꞌo kuendá Júpiter, ta ñoó nákaa̱
Ndios ña̱ꞌa náꞌano, xíꞌín ña̱ꞌa ndato. iin duti ̱, dá ndáka ra toro, ta néꞌe ra
4 Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá táꞌa̱nda̱ táꞌan ña̱yuu
ita ni ̱ ka̱sáa̱ ra̱ yéꞌé ñoo ñoó noo̱
ndéi ñoo káꞌano ñoó, chi ̱ dao na nákaa̱ Pablo xíꞌín Bernabé. Chi ̱ kóni ̱
nákui ̱ta xoo ta̱ Israel ñoó, ta dao na ta̱ duti ̱ ñoó xíꞌín ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó
nákui ̱ta xoo na̱ kúú apóstol ñoó. doko̱ ná ña̱ꞌa noo̱ Pablo xíꞌín
5 Dá ni ̱ ka̱ndo̱o ta̱ Israel ñoó xíꞌín ra̱
Bernabé, dá kandaño̱ꞌo ñaá ná,
ko̱ kúú ta̱ Israel ndíta xoo ra̱, xíꞌín ta̱ káꞌán ná.
néꞌe choon ñoo ñoó ña̱ kendava̱ꞌa ra 14 Tído tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Bernabé
xíꞌín apóstol ñoó, ta kaꞌání ñaá rá xíꞌín xíꞌín Pablo ña̱ dión káꞌán ña̱yuu ñoó
yuu̱. 6 Tído tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ dión
kee na, kúú ni ̱ ndatá ná dáꞌo̱n ná,
ndátóꞌón ta̱a ñoó kee ra xíꞌín ná, dá ni ̱ chi ̱ ko̱ nátaꞌan ini na̱ ña̱ kée ña̱yuu
xino na kuaꞌa̱n na̱ ñoo naní Listra, ñoó dión. Ta ni ̱ ku̱ꞌu na tein ña̱yuu
xíꞌín ñoo naní Derbe, xíꞌín ndidaá ka̱ ñoó, ta káyuꞌú ná:
ni ñoo ñóꞌo chí kuendá Licaonia diꞌa. 15 ―¿Ndiva̱ꞌa kée ndó dión? Chi ̱
ini na̱ ña̱ kándéé iní ra̱ ña̱ kándéé Ndios no̱ó ña̱yuu sa̱ kee na ña̱ kóni ̱
Ndios nduva̱ꞌa ñaá ná. 10 Dá ni ̱ꞌi
mií ná. 17 Tído ko̱ ní sá tuu taꞌon na
nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá: naꞌa̱ na̱ mií ná ña̱ kúú ná Ndios tein
―¡Ndakuii ̱n ndichi ndaa̱! ña̱ va̱ꞌa kée na, chi ̱ dákóon na dai ̱,
Ta kúú iin ni ̱ ndao ra ni ̱ nda̱kuíi ̱n dá kana ña̱ꞌa noo̱ xíti yó. Ta xíꞌo na
ndichi ra̱. Ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá xíka ra ña̱ꞌa sásáꞌan yó, dá kadii ̱ inío̱ ―kaá
xíonoo ra. na̱.
267 Hechos 14, 15
ñaá ná nda̱ yuꞌú ñoo ñoó, chi ̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ñoó, dá ni ̱ na̱da̱taká na̱ ndidaá
va na, ni ̱ kaꞌán ná. 20 Kúú ni ̱ ka̱sáa̱ dao
ña̱yuu kúú kuendá Jesús. Dá ni ̱
na̱ kúú kuendá Jesús ni ̱ kao̱ noo na ka̱sáꞌá ná náki ̱ꞌo na kuendá saꞌa̱
ndíta na noo̱ kánduꞌu̱ Pablo. Dá ni ̱ ndidaá ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee Ndios xíꞌín ná
nda̱ko̱o na, dá ni ̱ ndu̱ꞌu tuku na ñoo no̱ó ni ̱ saꞌa̱n na̱. Ta ni ̱ na̱kani taꞌani
ñoó. Dá tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱ na ña̱ ni ̱ sonó Ndios nío̱ na̱ ko̱ kúú
kee na kuaꞌa̱n na̱ xíꞌín Bernabé ñoo na̱ Israel, dá ni ̱ ka̱ndeé iní na̱ Jesús.
naní Derbe. 28 Ta naꞌá vá ni ̱ sa̱ ndei na ñoó xíꞌín
Listra xíꞌín ñoo Iconio, xíꞌín ñoo chí kuendá Judea diꞌa. Dá ni ̱
Antioquía. 22 Ta ñoó ni ̱ xi ̱ꞌo na ta̱ndeé
ka̱sáꞌá rá dánaꞌa̱ ra̱ no̱ó na̱ kúú
iní noo̱ ndidaá na̱ kúú kuendá Jesús, kuendá Jesús ndéi ñoó, ta kaá ra̱:
ta ni ̱ kaꞌa̱n niꞌini na noo̱ ná ña̱ ná ―Tá ná o̱ táꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ndo̱ táto̱ꞌon
kandita toon na xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa ki ̱ꞌo saꞌándá ley Moisés choon, dá
na, ta kaá na̱ xíꞌín ná: “Miía̱n kánian kía̱n o̱ níꞌi ̱ taꞌon ndó ña̱ ka̱ki ndó
ndoꞌo yó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱ndóꞌó, dá no̱ó kua̱chi ndo̱ ―kaá ra̱.
ndu̱ꞌu yó noo̱ dándáki Ndios”, kaá na̱. 2 Ta Pablo xíꞌín Bernabé kúú na̱ ni ̱
xíꞌín Bernabé kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná ñoo na̱ kúú kuendá Jesús ñoó kuaꞌa̱n na̱.
Antioquía Dá ni ̱ ya̱ꞌa na kuendá Fenicia xíꞌín
24 Tá ni ̱ ya̱ꞌa na chí kuendá Pisidia,
Samaria. Dá ni ̱ na̱kani na xíꞌín na̱
dá ni ̱ saa̱ na̱ chí Panfilia diꞌa. 25 Tá kúú kuendá Jesús ndéi ñoó ña̱ kua̱ꞌá
Hechos 15 268
nda̱ꞌo na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ni ̱ nduu Ndios keeá? ¿Ndiva̱ꞌa kátoó ndo̱
kuendá Jesús. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kadii ̱ chinóo ndó choon kuáchi ̱ yóꞌo sata̱
nda̱ꞌo ini ña̱yuu ñoó tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ kúú kuendá Jesús, chi ̱ ni na̱
na̱ ña̱ dión ni ̱ kuu. sáꞌano veꞌe yó ni ̱ sa̱ ndei sa̱ naꞌá, ta
4 Dá tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo Jerusalén, dá
ni mií yó ko̱ ní kándeé kee choon
ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá na̱ kúú apóstol, saꞌándáa̱n? 11 Chi ̱ kándísa yó ña̱ ni ̱
xíꞌín na̱ sáꞌano xíꞌín dao ka̱ na̱ kúú ka̱ki oon ni na yó no̱ó kua̱chio̱ sa̱ꞌá
kuendá Jesús ndéi ñoó. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee satoꞌo yo̱ Jesús saꞌa̱
Pablo xíꞌín Bernabé nákani na saꞌa̱ yo̱. Ta dión taꞌani ndóꞌo na̱ ko̱ kúú
ndidaá kúú ña̱ꞌa ni ̱ kee Ndios xíꞌín na̱ Israel ―kaá Pedro.
ná no̱ó ni ̱ saꞌa̱n na̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó 12 Ta kúú tádi ̱ óon ndéi ña̱yuu kuáꞌa̱
yó saꞌa̱ iin tóꞌón dini ̱ ña̱ kándéé iní na̱ ni ̱ na̱kani táto̱ꞌon ni ̱ kee Ndios ni ̱
yo̱ Jesús kemáni ̱ ná na̱ ko̱ kúú na̱ Israel
6 Dá ni ̱ na̱taka na̱ kúú apóstol ñoó
taꞌándá mií no̱ó. Chi ̱ tein mií ná ni ̱
xíꞌín na̱ sáꞌano, dá keyíko̱ na̱ choon ka̱xi Ndios dao na, dá kakuu na
yóꞌo. 7 Ta kúú ni ̱ kukáni ̱ vá ndátóꞌón
ña̱yuu na̱. 15 Ta ña̱ yóꞌo kía̱n nákiꞌin
táꞌan na sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo. Dá ni ̱ táꞌan xíꞌín ña̱ ni ̱ taa profeta, chi ̱ diꞌa
nda̱kuíi ̱n ndichi Pedro, dá ni ̱ kaa na̱: kaáa̱n:
―Ñani, sa̱ náꞌá vá mií ndó ña̱ sa̱ 16 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá nandió ko̱o tuku
naꞌá cháá ka̱ va ni ̱ ka̱xi Ndios yuꞌu̱ yuꞌu̱ keei táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ io tá sa̱
ña̱ dánaꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa Jesús no̱ó na̱ ko̱ da̱ndáki rey David,
kúú na̱ Israel. Ta kúú ni ̱ ka̱ndísa ñaá chi ̱ sa̱ ni ̱ naá vá no̱ó ni ̱ da̱ndáki
ná. 8 Ta mií Ndios, na̱ náꞌá ndi ndáa
na.
nío̱ ndidaá kúú ña̱yuu, no̱ón kúú na̱ Tído koꞌo̱n tuku yuꞌu̱ nduva̱ꞌi
ni ̱ da̱náꞌa̱ noo̱ yo̱ ña̱ nátaꞌan ini na̱ no̱ó ni ̱ sa̱ da̱ndáki na,
xiní na̱ ña̱yuu ko̱ kúú na̱ Israel, chi ̱ táto̱ꞌon kée ña̱yuu ndúva̱ꞌa na iin
ni ̱ xi ̱ꞌo na Espíritu ii ̱ ná no̱ó ña̱yuu veꞌe ni ̱ koon.
ñoó táto̱ꞌon ni ̱ kee na xíꞌín mií yó. 17 Dión, dá kía̱n kasáꞌá dao ka̱
9 Chi ̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee na xíꞌín yó, ki ̱ꞌo
ña̱yuu nandukú ná yuꞌu̱,
dión taꞌani ni ̱ kee na xíꞌín ná, chi ̱ ni ̱ chi ̱ na̱ ko̱ kúú na̱ Israel, táꞌa̱n na̱
ndu̱vii na nío̱ ná sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ni ̱ kasa̱ndaá ni ̱ seídóꞌo to̱ꞌin,
na̱ Jesús. 10 Ta viti, ¿ndiva̱ꞌa káꞌán
no̱ón kúú na̱ kasáꞌá nandukú
ndó kee yó iin ña̱ꞌa ko̱ nátaꞌan ini yuꞌu̱.
269 Hechos 15
18 Dión ni ̱ kaa satoꞌo yo̱ Ndios, na̱ va̱ꞌa ndó. 24 Ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon nduꞌu̱ ña̱
ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ kía̱n kanaꞌá yó sa̱ꞌá tein mií ndú yóꞌo ni ̱ kana dao ta̱a
ña̱ yóꞌo nda̱ rá sa̱ naꞌá vá. ko̱saa̱ noo̱ ndéi ndó, tído ko̱ ta̱ꞌón
19 ’Dión kaáa̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó kaá yuꞌu̱
nduꞌu̱ kúú ra̱ ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱ rá.
ña̱ ná dáꞌa ni chinóo yó iin choon Chi ̱ dátaꞌán ra̱ ndo̱ꞌó xíꞌín to̱ꞌon
kuáchi ̱ sa̱tá na̱ ko̱ kúú na̱ Israel, dánaꞌa̱ ra̱, ta dánaá ini ra̱ ndó, ta
táꞌa̱n na̱ ni ̱ nduu kuendá Ndios. saꞌándá ra̱ choon noo̱ ndo̱ ña̱
20 Va̱ꞌa ka̱an
̱ diꞌa ná taa yóa̱n kaꞌa̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ndo̱, ta kéndúsa̱ ra̱ xíꞌín
xíꞌín ná ña̱ ná o̱ sa̱ ke̱í ka̱ na̱ ko̱ño ndó ña̱ kee ndó ndidaá choon
kíti ̱ ni ̱ doko̱ ña̱yuu no̱ó yoko̱, ta ná o̱ saꞌándá ley Moisés. 25 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
sa̱ kée ka̱ na̱ kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú ka̱ndo̱o ndu ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ ná
ñadiꞌí na̱ o yíi ̱ ná, ta ná o̱ sa̱ ke̱í ka̱ tandaꞌá ndú dao ta̱a ndéi tein ndu
na̱ ko̱ño iin kíti ̱ ko̱ ní xita̱ nii ̱, ta ni yóꞌo ko̱saa̱ na̱ noo̱ ndéi ndó. Ta saa̱
nii ̱ ri ̱ ná o̱ sa̱ ke̱í ka̱ na̱. 21 Chi ̱ nda̱ rá
dáó ná xíꞌín ñani mani ̱ yo̱ Bernabé
sa̱ naꞌá vá, ta nda̱ viti ndéi ta̱a iin rá xíꞌín Pablo, 26 táꞌa̱n na̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo mií
iin ñoo dánaꞌa̱ ra̱ ley Moisés. Ta káꞌi ña̱ ndoꞌo naní na̱ saꞌa̱ satoꞌo yo̱
raa̱n ini veꞌe noo̱ nátaka na̱ ñoo Jesucristo. 27 Sa̱ꞌá ño̱ó tándaꞌá ndú
miíá iin rá iin kuu̱ kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ Judas xíꞌín Silas ko̱saa̱ na̱ nakani
yo̱ ―kaá Jacobo. ndiꞌi na sa̱ꞌá to̱ꞌon ni ̱ taa ndu noo̱
tuti yóꞌo xíꞌín ndó. 28 Chi ̱ nátaꞌan ini
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ taa na noo̱ iin tuti, Espíritu ii ̱ Ndios, ta ki ̱ꞌo dión
ni ̱ ta̱ndaꞌá náa̱n kuaꞌa̱n no̱ó na̱ ko̱ kándaa̱ ini ndu̱ ña̱ ko̱ kánian chinóo
kúú na̱ Israel ndu choon kuáchi ̱ sata̱ ndo̱. Sa̱va̱ꞌa
22 Dá ni ̱ ka̱ndo̱o na̱ kúú apóstol
ña̱ kánian kee ndó kía̱n kaáa̱n diꞌa:
ñoó xíꞌín na̱ sáꞌano xíꞌín dao ka̱ na̱ 29 o̱ sa̱ ke̱í ka̱ ndo̱ ko̱ño kirí ni ̱ doko̱
kúú kuendá Jesús ña̱ ka̱xi na dao ña̱yuu no̱ó yoko̱. Ta ni o̱ sa̱ ke̱í ka̱
ta̱a kuendá mií ná, dá tandaꞌá ñaá ndo̱ nii ̱ ri ̱, ni ko̱ño kirí ko̱ ní xita̱ nii ̱,
ná koꞌo̱n na̱ ñoo Antioquía xíꞌín ta o̱ sa̱ kée ka̱ ndo̱ kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱
Pablo xíꞌín Bernabé. Dá ni ̱ ka̱xi na kúú ñadiꞌí ndo̱ o yíi ̱ ndo̱. Tá seídóꞌo
Judas, táꞌa̱n na̱ káꞌa̱n xíꞌín ná ndó choon yóꞌo, dá kía̱n va̱ꞌa kee
Barsabás, xíꞌín iin ta̱a naní Silas, chi ̱ ndó. Ndios ná koo xíꞌín ndó.”
ndi nduú ta̱a yóꞌo kúú na̱ ndíta no̱ó Dión káꞌa̱n tuti ni ̱ taa na ñoó. 30 Dá
Jesús, nduꞌu̱ kúú na̱ táa tuti yóꞌo naa̱n, kúú ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱
ko̱saa̱an
̱ noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ kúú kuendá ndidaá kúú ta̱ndeé iní xíꞌo ña noo̱ ná.
Jesús, ndoꞌó na̱ ko̱ kúú na̱ Israel 32 Ta Judas xíꞌín Silas ñoó kúú profeta,
ndéi ñoo Antioquía, xíꞌín ndoꞌó, na̱ sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xi ̱ꞌo na ta̱ndeé iní no̱ó na̱
ndéi chí kuendá Siria diꞌa, xíꞌín kúú kuendá Jesús, ta xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo
ndoꞌó, na̱ ndéi Cilicia. Ná kandei to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n niꞌini ra noo̱ ná.
Hechos 15, 16 270
va̱ꞌa Jesús xíꞌín ña̱yuu. kuendá Jesús ndéi ñoo Listra xíꞌín
ñoo Iconio káꞌa̱n va̱ꞌa saꞌa̱ xí. 3 Dá ni ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ taꞌa̱nda̱ táꞌan Pablo na̱taꞌan ini Pablo ña̱ kía̱n koꞌo̱n xi ̱
xíꞌín Bernabé xíꞌín ná. Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱ni ni ̱ saꞌanda
36 Dá tá ni ̱ ya̱ꞌa cháá kuu̱, dá ni ̱
na̱ ñíi ̱ xí táto̱ꞌon saꞌándá ley choon,
kaa Pablo xíꞌín Bernabé: dá kía̱n ná o̱ nákani kuáchi ̱ ini na̱
―Ná koꞌo̱n tukuó korniꞌini yó na̱ Israel, táꞌa̱n na̱ ndéi ñoo ñoó, koni
kúú kuendá Jesús ndéi ndidaá ni na̱ xí. Chi ̱ sa̱ ndidaá vá ná náꞌá ña̱
ñoo no̱ó ni ̱ saꞌa̱n yo̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ yo̱ tatá Timoteo kúú iin ta̱ griego.
to̱ꞌon satoꞌo yo̱ Jesús, dá ná kandaa̱ 4 Ta kúú ndidaá ñoo no̱ó yáꞌa na
ini yo̱ ndi ndóꞌo na ―kaá Pablo. kuaꞌa̱n na̱, ñoó ni ̱ ka̱sto̱ꞌon na xíꞌín
37 Dá ni ̱ kaꞌán Bernabé kandaka na
na̱ kúú kuendá Jesús ndéi ñoó saꞌa̱
Juan, táꞌa̱n ra̱ káꞌa̱n xíꞌín ná Marcos, choon ni ̱ saꞌanda na̱ kúú apóstol
koꞌo̱n ra̱. 38 Tído ko̱ ní xíin taꞌon
xíꞌín na̱ sáꞌano ndéi Jerusalén, dá ná
Pablo kandaka na ra̱ koꞌo̱n ra̱, chi ̱ ni ̱ kueídóꞌo naa̱n. 5 Ta ndidaá na̱ kúú
da̱nkoo va ñaá rá kuendá Panfilia, kuendá Jesús ndéi ñoó ni ̱ na̱kui ̱ta
ta ko̱ ní xíonoo ka̱ ra̱ xíꞌín ná noo̱ ndaa̱ cháá ka̱ na̱ xíꞌín ña̱ kándéé iní
choon Ndios. 39 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní
na̱ Jesús tá ni ̱ seídóꞌo na to̱ꞌon yóꞌo.
nákiꞌin táꞌan taꞌon to̱ꞌon no̱ó ni ̱ Ta kuu̱ rá kuu̱ ndúkuaꞌa̱ cháá ka̱
nda̱tóꞌón Bernabé xíꞌín Pablo, sa̱ꞌá ña̱yuu kúú kuendá Jesús kuaꞌa̱n na̱.
ño̱ó ni ̱ taꞌa̱nda̱ táꞌan na. Dá ni ̱ kee
Bernabé ndáka na Marcos kuaꞌa̱n Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naꞌa̱ Ndios iin ña̱
na̱. Dá ni ̱ kaa na ini barco kuaꞌa̱n na̱ ndato noo̱ Pablo
Chipre. 6 Kúú ni ̱ chi ̱kaꞌanda na̱ kuendá
kuendá Bitinia diꞌa, tído ko̱ ní sónó 14 Ta ñoó nákaa̱ iin ñáꞌa̱ naní Lidia.
taꞌon Espíritu Jesús ña̱ koꞌo̱n na̱ Ta kíán ñá ñoo káꞌano naní Tiatira,
ñoó. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ya̱ꞌa na kuendá
ta díkóán dáꞌo̱n dío̱n kuaꞌá to̱ón, ta
Misia kuaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ xino̱ na̱ ñoo ndáño̱ꞌán Ndios ta̱kí. Ta kúú seídóꞌo
Troas noo̱ kúú yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. va̱ꞌán to̱ꞌon káꞌa̱n Pablo. Ta kúú ni ̱
9 Dá tá ni ̱ kuaá, dá ni ̱ naꞌa̱ Ndios
na̱konó satoꞌo yo̱ Jesús níma̱n, ta
iin ña̱ ndato noo̱ Pablo, chi ̱ ni ̱ xini kúú ni ̱ ka̱ndísáán to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱.
na̱ iin ta̱a ió chí kuendá Macedonia 15 Ta kúú ni ̱ sodo̱ ndúta̱an
̱ xíꞌín
diꞌa. Ta íin ndichi ra̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ ndidaá na̱ veꞌán. Dá ni ̱ seí ndaꞌávía̱n
Pablo, ta kaá ra̱: “Kee ní ña̱ mani ̱ kii noo̱ ndú, ta kaáa̱n:
ní Macedonia yóꞌo, ta chindeé ní ―Tá kándaa̱ ini ndo̱ ña̱ kúúí iin
nduꞌu̱”, kaá ra̱. ñáꞌa̱ kándéé ndisa iníi ̱ satoꞌo yo̱
10 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ xini na̱ ña̱ꞌa
Jesús, dá kía̱n nákíi ̱ ndo̱ ná koꞌo̱ veꞌi
ndato yóꞌo, ta kúú mií hora daá ni ̱ kandei ndó ―kaáa̱n.
kenduu ndu̱ koꞌo̱n ndu̱ chí kuendá Dá ni ̱ ka̱ndeéán ni ̱ xino̱ ini ndu̱ ña̱
Macedonia, chi ̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ta̱ꞌí ini koꞌo̱n ndu̱ kandei ndu veꞌán dao
ndu̱ ña̱ mií Ndios kúú na̱ kana ñaá kuu̱.
ña̱ kía̱n koꞌo̱n ndu̱ dánaꞌa̱ ndu̱ to̱ꞌon
va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús no̱ó ña̱yuu ndéi ñoó. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ chi ̱káa̱ ta̱ néꞌe choon
Pablo xíꞌín Silas veꞌe ka̱a
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱ndísa iin ñáꞌa̱ 16 Ta diꞌa ni ̱ ndoꞌo ndu iin ka̱ kuu̱
barco ñoó kuaꞌa̱n ndu̱ ñoo naní ka̱sáꞌá tadiꞌí yóꞌo tákaa xi Pablo
Neápolis. 12 Tá ni ̱ saa̱ ndu̱ ñoó, dá ni ̱
xíꞌín nduꞌu̱ ve̱i xi, ta káyuꞌú xí:
kee ndu xíka sáꞌá ndú kuaꞌa̱n ndu̱ ―¡Ta̱a yóꞌo kúú ra̱ kéchóon noo̱
iin ñoo naní Filipos, ta kíán ñoo Ndios, na̱ kómí ndidaá táꞌa̱n choon!
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ nákaa̱ kuendá Ta dánaꞌa̱ ra̱ no̱ó ña̱yuu ndi kee na
Macedonia diꞌa, ta kíán iin ñoo ka̱ki na no̱ó kua̱chi na̱ ―kaá xi ̱.
kuendá ta̱ romano. Ta ñoó ni ̱ sa̱ 18 Ta kúú kuaꞌa̱ vá kuu̱ ni ̱ sa̱ kee xi
ndei ndu cháá kuu̱. dión. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní xi ̱ꞌo ndeé ka̱ ini
13 Ta tein iin kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ na̱
Pablo saꞌa̱ xí. Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o na,
Israel, dá ni ̱ ka̱nkuei ndu kuaꞌa̱n dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín espíritu kini
ndu̱ yuꞌú ñoo ñoó, chi ̱ ñoó nákaa̱ iin nákaa̱ ini xi ̱:
yu̱ta noo̱ sáꞌa̱n na̱ Israel ndéi ñoo ―Xíꞌín kuu̱ Jesucristo, na̱ xíꞌo
ñoó káꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios. Dá tá ni ̱ choon no̱ói ̱, saꞌándái ̱ choon noo̱o̱n.
saa̱ ndu̱ ñoó, dá ni ̱ sa̱ ndei ndu. Dá Kuaꞌán keta kíi ̱ ini tadiꞌí xaa̱n.
ni ̱ ka̱sáꞌá ndú káꞌa̱n ndu̱ xíꞌín na̱ Ta kúú vitíꞌón vá ni ̱ keta espíritu
ñáꞌa̱ ni ̱ na̱taka ndéi ñoó saꞌa̱ Jesús. kini ñoó kuaꞌa̱n. 19 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini
Hechos 16 272
satoꞌo xi ̱ ña̱ ko̱ó ka̱ di ̱ꞌón niꞌi ̱ rá xíꞌín ka̱a ni ̱ nono̱. Ta kúú ni ̱ taó rá
xí, dá ni ̱ tiin ra Pablo xíꞌín Silas. Dá espada ra̱ kuaꞌa̱n ra̱ kaꞌání rá mií rá,
ni ̱ kee ra ñóꞌo ñaá rá kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ chi ̱ ni ̱ kaꞌán rá ña̱ ni ̱ xino ndidaá
yáꞌi noo̱ ndéi ta̱ néꞌe choon. 20 Dá ni ̱
kúú vá ra̱ ñóꞌo veꞌe ka̱a ñoó kuaꞌa̱n
saa̱ ra̱ ni ̱ chi ̱kata ñaá rá no̱ó ta̱ néꞌe ra̱. 28 Kúú ni ̱ ka̱yuꞌú Pablo, dá ni ̱ kaa
rá, ta ko̱ káni taꞌan vaan natiin ñoó choon ña̱ ná natoo̱n ñóꞌo̱, dá ná
yóa̱n, ta kee yóa̱n, chi ̱ kúú yó ta̱ katoo̱n. Kúú ni ̱ ka̱nkono ra kuaꞌa̱n
romano ―kaá ra̱. ra̱ noo̱ nákaa̱ Pablo xíꞌín Silas. Ta
22 Dá ni ̱ nda̱kuei ña̱yuu ni ̱ ka̱sáꞌá
ndéi ̱ ni ̱no oon ra ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tí rá
ná kéndava̱ꞌa na xíꞌín Pablo, xíꞌín noo̱ sáꞌa̱ ná. 30 Dá ni ̱ taó ñaá rá, dá
Silas. Dá ni ̱ ndatá ta̱ néꞌe choon ñoó ni ̱ nda̱to̱ꞌón ñaá rá, ta kaá ra̱ xíꞌín
dáꞌo̱n ná. Dá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná:
ná kani ñaá rá xíꞌín vara. 23 Tá ni ̱
―Tatá, ¿ndí ki ̱án kánian keei, dá
ndiꞌi ni ̱ kani kini ñaá rá, dá ni ̱ taán ni ̱ꞌí ña̱ ka̱kii no̱ó kua̱chii ̱?
ñaá rá veꞌe ka̱a. Dá ni ̱ saꞌanda ra̱ 31 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín rá:
choon no̱ó ra̱ ndaá yéꞌé ka̱a ña̱ ná ―Kandeé iní ní satoꞌo yo̱
kandaa va̱ꞌa ñaá rá. 24 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
Jesucristo, dá niꞌi ̱ ní ña̱ ka̱ki ní xíꞌín
taꞌa̱nda̱ choon yóꞌo noo̱ rá, dá ni ̱ ndidaá na̱ veꞌe ní.
taán ñaá rá veꞌe ka̱a naá ñóꞌo nda̱ 32 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá dánaꞌa̱ Pablo to̱ꞌon
ma̱á ini veꞌe ka̱a ñoó. Dá ni ̱ taán rá va̱ꞌa satoꞌo yo̱ Jesús noo̱ mií rá, xíꞌín
saꞌa̱ ná yái ̱ yíto̱ naní cepo kánduꞌu̱ no̱ó na̱ veꞌe ra. 33 Ta mií hora daá
ini veꞌe ka̱a ñoó, dá ni ̱ kató toon ra ñóó ni ̱ taó ñaá rá, ta ni ̱ na̱kata ra
yíto̱ ñoó. no̱ó ni ̱ ta̱rkueꞌe̱ ñíi ̱ ná. Tá ni ̱ ndiꞌi,
dá ni ̱ sodo̱ ndúta̱ mií rá xíꞌín ndidaá
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ ka̱ndísa ta̱a ndaá kúú na̱ veꞌe ra. 34 Tá ni ̱ ndiꞌi ñoó, dá
yéꞌé ka̱a ñoó Jesús ndáka ñaá rá ni ̱ noꞌo̱ ra̱ veꞌe ra. Dá
25 Tá ni ̱ kuu ñoó tádi ̱, káꞌa̱n ii ̱ vá
ni ̱ xi ̱ꞌo ra ña̱ꞌa ni ̱ sa̱sáꞌan na. Ta kúú
Pablo xíꞌín Silas xíꞌín Ndios ñóꞌo na, kádii ̱ nda̱ꞌo ini mií rá xíꞌín na̱ veꞌe
ta xíta na yaa noo̱ ná. Ta seídóꞌo va̱ꞌa ra, chi ̱ ndidaá ná ni ̱ ka̱ndísa Ndios.
ñaá dao ka̱ ta̱a ñóꞌo veꞌe ka̱a ñoó 35 Dá tá ni ̱ tu̱u noo̱ kuu̱ dáá ñóó,
kía̱n kankuei va̱ꞌa ndó koꞌo̱n ndo̱ dáka̱ki ñaá, dá kuu na̱, dá nataki na̱
―kaá ra̱. tein na̱ kúú ndi ̱i. Dá ni ̱ kaa taꞌani
37 Dá ni ̱ kaa Pablo:
na:
―Ni ̱ kani ra nduꞌu̱ noo̱ kua̱ꞌá ―Jesús, na̱ káꞌa̱n yuꞌu̱ saꞌa̱ xíꞌín
ña̱yuu, ta ko̱ ñáꞌa̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ndoꞌó, no̱ón kúú Cristo ―kaá na̱.
nduꞌu̱ ndí ki ̱án kúú kua̱chi ndu̱, 4 Ta kúú ni ̱ ka̱ndísa va dao na̱
va̱ꞌará ta̱ romano kúú ndú. Ta ni ̱ Israel ñoó to̱ꞌon yóꞌo. Dá ni ̱ na̱kiꞌin
taán rá nduꞌu̱ veꞌe ka̱a. Ta viti, ¿á táꞌan na xíꞌín Pablo xíꞌín Silas. Ta ni ̱
káꞌán rá dáyaa̱ de̱ꞌé ra̱ ndú? Tído o̱ ka̱ndísa taꞌani kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱
kóo oon taꞌon dión saꞌa̱ ndú. Va̱ꞌa griego, na̱ ndáño̱ꞌo Ndios, xíꞌín
ka̱an ̱ mií ta̱ néꞌe choon ná kii taó kua̱ꞌá na̱ ñáꞌa̱ ndáya̱ꞌi.
nduꞌu̱ ―kaá na̱. 5 Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá kúꞌuꞌu̱ ini ta̱a
na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná veꞌe ñáꞌa̱ naní nániꞌi ̱ taꞌon ñaá ná. Dá ni ̱ tiin na
Lidia ñoó. Ta ñoó ni ̱ xini na̱ dao ka̱ mií Jasón ñoó xíꞌín dao ka̱ na̱ kúú
na̱ kúú kuendá Jesús. Dá ni ̱ xi ̱ꞌo na kuendá Jesús ndéi ñoó, dá ni ̱ kee na
ta̱ndeé iní noo̱ no̱ón. Dá ni ̱ ka̱nkuei ñóꞌo ñaá ná kuaꞌa̱n na̱. Tá ni ̱ saa̱ na̱
na ñoo ñoó kuaꞌa̱n na̱. no̱ó ta̱ néꞌe choon, dá ni ̱ ka̱yuꞌú ta̱
Israel ñoó:
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱ ña̱yuu ―Táꞌa̱n ta̱a xíonoo nádaká
ndéi ñoo Tesalónica ña̱xintóni ̱ ña̱yuu ndéi iin níí kúú
ñoo naní Anfípolis xíꞌín iin ñoo yo̱ viti. 7 Ta kúú ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa
ka̱ ñoo naní Apolonia. Dá ni ̱ saa̱ na̱ ñaá Jasón yóꞌo veꞌe ra. Ta ndidaá
ñoo káꞌano naní Tesalónica. Ta ñoó ta̱a ñoó kúú ra̱ ko̱ xi ̱ín kueídóꞌo
íin iin veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel. choon saꞌándá ta̱ néꞌe choon káꞌano
2 Ta ni ̱ saꞌa̱n na̱ veꞌe ñoó táto̱ꞌon
cháá ka̱, ra̱ kúú César, chi ̱ kaá ra̱ ña̱
ki ̱ꞌo kée ná ndidaá ñoo noo̱ sáꞌa̱n ió iin ka̱ rey ndáya̱ꞌi cháá ka̱ naní
na̱. Ta tein ndin oni ̱ kuu̱ nániꞌi ̱ Jesús ―kaá ra̱.
ndée̱ na̱ Israel ni ̱ nda̱tóꞌón ná xíꞌín 8 Ta kúú ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱ cháá ka̱
xíꞌín miíán ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi Jasón ñoó xíꞌín
ini ña̱yuu ñoó ña̱ miía̱n ndúsa̱ dao ka̱ na̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon, dá ni ̱
kánian ndoꞌo naní nío̱ Cristo, na̱ da̱yáa̱ ñaá rá.
Hechos 17 274
10 Ta mií sa̱kuaá dáá ñóó ni ̱ ta̱ndaꞌá saꞌa̱n na̱ veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel
na̱ kúú kuendá Jesús ndéi ñoó Pablo ndéi ñoo ñoó, ta ni ̱ nda̱tóꞌón ná
xíꞌín Silas ña̱ kía̱n koꞌo̱n na̱ ñoo naní xíꞌín na̱ Israel, xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu
Berea. Tá ni ̱ saa̱ na̱ ñoo ñoó, dá ni ̱ ndáño̱ꞌo Ndios ta̱kí. Ta ndidaá kuu̱
ku̱ꞌu na veꞌe noo̱ nátaka na̱ Israel ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín ña̱yuu xíonoo noo̱
ndéi ñoó. 11 Tído ña̱yuu va̱ꞌa cháá ka̱
yáꞌi ñoó saꞌa̱ Jesús. 18 Dá ni ̱ da̱ndíchi ̱
ini kúú na̱ ndéi ñoo Berea o̱ du̱ú na̱ táꞌan na xíꞌín dao ka̱ ta̱a dákuáꞌa ña̱
ndéi ñoo Tesalónica, chi ̱ ndinoꞌo ini dánaꞌa̱ ta̱ kúú kuendá epicúreo, xíꞌín
na̱ ni ̱ sei ̱do̱ꞌo na to̱ꞌon va̱ꞌa Jesús. Ta dao ka̱ ta̱a dákuáꞌa ña̱ dánaꞌa̱ ta̱ kúú
ndidaá kuu̱ ni ̱ da̱kuáꞌa na noo̱ káꞌa̱n kuendá estoico. Dá ni ̱ kaa ro̱ón:
tuti ii ̱ Ndios, dá ná kande̱ꞌá á ña̱ ―¿Ndi kóni ̱ kaa to̱ꞌon káꞌa̱n ta̱a
ndaa̱ kía̱n káꞌa̱n Pablo o ko̱ó. 12 Dión
káni ̱ téí káꞌa̱n yóꞌo?
ni ̱ kee na, dá kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ Israel Dá ni ̱ kaa dao ka̱ ra̱:
ndéi ñoo ñoó ni ̱ ka̱ndísa na to̱ꞌon ―Kándaa̱ ini nduꞌu̱ ña̱ xíonoo ra
dánaꞌa̱ na̱. Ta kua̱ꞌá na̱ ñáꞌa̱ griego káꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ dao ka̱ ndios.
ndáya̱ꞌi xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a griego Dión ni ̱ kaa ra̱ chi ̱ xíonoo Pablo
ni ̱ ka̱ndísa taꞌani ñaá. káꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Jesús, ta
13 Tído tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ta̱ Israel
káꞌa̱n na̱ ña̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. 19 Dá
ndéi ñoo Tesalónica ña̱ nákaa̱ Pablo ndáka ra Pablo ni ̱ saa̱ ra̱ iin xíán
dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon Ndios ñoo Berea, dá noo̱ naní Areópago, noo̱ nátaka ta̱a
ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ ñoó. Dá tá ni ̱ saa̱ ndátóꞌón rá. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ná:
ra̱, dá ni ̱ ka̱sáꞌá nákui ̱na vaa̱ ña̱yuu ―¿Á kee ní ña̱ mani ̱ kasto̱ꞌon ní
ñoó ni ̱ kee ra. 14 Ta kúú vitíꞌón diꞌa
xíꞌín nduꞌu̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon sa̱á dánaꞌa̱ ní?
ni ̱ ta̱ndaꞌá na̱ kúú kuendá Jesús 20 Chi ̱ ko̱ óon taꞌon kueídóꞌo nduꞌa̱n.
Pablo kuaꞌa̱n na̱ yuꞌú ta̱ñoꞌo̱. Tído ni ̱ Sa̱ꞌá ño̱ó kátoó nduꞌu̱ kandaa̱ ini
ka̱ndo̱o va Silas xíꞌín Timoteo ni ̱ sa̱ ndu̱ ndi kuaꞌa̱n sa̱ꞌán.
ndei na ñoo Berea ñoó. 15 Dá ni ̱ kee
21 Dión ni ̱ kaa ra̱, chi ̱ kátoó nda̱ꞌo
na ndáka na Pablo kuaꞌa̱n na̱ nda̱ ndidaá ta̱a ndéi ñoo Atenas xíꞌín ta̱
ñoo káꞌano naní Atenas. Tá ni ̱ saa̱ tu̱kú ndéi ñoó kueídóꞌo ra, ta káꞌa̱n
na̱ ñoó xíꞌín ná, dá ni ̱ saꞌanda Pablo ra̱ sa̱ꞌá ña̱ sa̱á.
choon noo̱ ná ña̱ ná kasto̱ꞌon na
xíꞌín Silas xíꞌín Timoteo ña̱ ná kii kíi ̱ Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Pablo no̱ó
ná noo̱ ió na̱, kaá na̱. Dá ni ̱ na̱ndió ta̱a ñoó
kuéi na̱ ni ̱ saꞌa̱n ni ̱ ndaka na ñoó 22 Dá ni ̱ na̱kuíi ̱n ndichi Pablo me̱ꞌí
xíꞌín Timoteo, kúú ni ̱ kixian ni ̱ xi ̱onooi ni ̱ sa̱ nde̱ꞌí noo̱ náa̱ ndáño̱ꞌo
275 Hechos 17, 18
ndó, dá ni ̱ xinii ̱ iian tándaa to̱ꞌon chi ̱ ko̱ ní sá naꞌá ná mií Ndios. Tído
noo̱án kaá diꞌa: “Ña̱ yóꞌo kúú noo̱ viti saꞌándá na̱ choon noo̱ iin rá iin
náa̱ iin ndios ko̱ náꞌá ndú”, kaáa̱n. ña̱yuu ndéi iin níí kúú ñayuú ña̱ ná
Ta mií Ndios ndáño̱ꞌo ndó, na̱ kaá nandikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na.
ndo̱ ña̱ ko̱ náꞌá ndó, no̱ón kúú na̱ 31 Chi ̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini Ndios ña̱
koꞌi ̱n kasto̱ꞌin xíꞌín ndó saꞌa̱. kasandaá iin kuu̱, dá keyíko̱ ndaa̱
24 ’Ta mií Ndios, na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa iin
na̱ saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱yuu ndéi iin
níí kúú ñayuú yóꞌo, xíꞌín ndidaá kúú níí kúú ñayuú yóꞌo xíꞌín ndáꞌa̱ iin
ña̱ꞌa ió noo̱án, no̱ón kúú na̱ dándáki ta̱a ni ̱ chi ̱kani mií ná. Ta ni ̱ xi ̱ꞌo na
induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini yo̱ ndá yoo kúú ta̱a
ió taꞌon na ini ni iin veꞌe ño̱ꞌo, táꞌa̱n ñoó, chi ̱ ni ̱ da̱nátaki ñaá ná tein na̱
ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ndáꞌa̱ ta̱a. 25 Ta ni iin
kúú ndi ̱i ―kaá na̱.
tóꞌón ña̱ꞌa ió noo̱ yo̱ ko̱ xínñóꞌó ná, 32 Tá ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ra ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
chi ̱ ni iin tóꞌón ña̱ꞌa ko̱ kómani ̱ noo̱ Pablo sa̱ꞌá ña̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ta
ná. Mií diꞌa na xíꞌo ña̱ ta̱kí yo̱ ndéi kúú ni ̱ ka̱sáꞌá dao ra kédi ̱ki ñaá rá.
yó ñayuú yóꞌo, ta xíꞌo na tachi ̱ ña̱ Tído dao ka̱ ra̱ ni ̱ kaa xíꞌín ná:
nákiꞌin yó, ta xíꞌo taꞌani na ndidaá ―Kóni ̱ nduꞌu̱ kueídóꞌo ndu cháá
kúú ña̱ꞌa ió noo̱ yo̱. ka̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo.
26 ’Ta xíꞌín iin tóꞌón vá ta̱a ni ̱
33 Dá ni ̱ keta na kuaꞌa̱n na̱. 34 Tído
na̱taꞌi ̱ ndidaá ña̱yuu ni ̱ kee Ndios, ni ̱ ka̱ndísa dao ña̱yuu ñoó to̱ꞌon ni ̱
dá ná nakuita̱ noo na kandei na iin da̱náꞌa̱ Pablo, ta ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan na
níí kúú ñayuú yóꞌo. Chi ̱ sa̱ ni ̱ xíꞌín ná. Ta tein na̱ ni ̱ ka̱ndísa ñoó
chi ̱náꞌa̱ vá Ndios noo̱ kúú sa̱ꞌá ña̱ nákaa̱ iin ta̱a naní Dionisio, ta kúú
kataki yo̱, ta ni ̱ chi ̱náꞌa̱ taꞌani na rá iin ta̱a néꞌe choon noo̱ naní
noo̱ ndiꞌá, ta ni ̱ chi ̱náꞌa̱ taꞌani na Areópago ñoó. Ta nákaa̱ taꞌani iin
noo̱ kandei iin rá iin yó. 27 Dión ni ̱
ñáꞌa̱ naní Dámaris, ta ni ̱ ka̱ndísa
kee Ndios, dá ná nandukú yó na̱, dá taꞌani dao ka̱ ña̱yuu.
ná ndundéé yó nda̱ ná kandeé yó
naniꞌi ̱ yo̱ ná. Chi ̱ miía̱n ndaa̱ kíán ña̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ io Pablo ñoo naní
ko̱ xíká taꞌon ió Ndios noo̱ iin rá iin Corinto
yó. 28 Chi ̱ mií ná kédaá xíꞌín yó, dá
18
1 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ keta
takí yo̱, ta kandá yo̱, ta ndéi yó. Ta Pablo ñoo Atenas. Dá ni ̱
kíán táto̱ꞌon ni ̱ taa dao ta̱a kuendá kiꞌin na kuaꞌa̱n na̱ ñoo káꞌano naní
mií ndó, táꞌa̱n ra̱ ti ̱ꞌa taa to̱ꞌon luu Corinto. 2 Tá ñoó ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan na
kuaꞌa̱n, chi ̱ ni ̱ taa ra ña̱ kúú yó de̱ꞌe xíꞌín iin ta̱ Israel naní Aquila, ra̱ ni ̱
Ndios. 29 Ta sa̱ꞌá ña̱ kúú yó de̱ꞌe
kaki kuendá Ponto. Ta du̱ú ni ̱ ka̱sáa̱
Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ níyi ̱ká yó kaꞌán va ra ni ̱ kii ra kuendá Italia xíꞌín
yó ña̱ kúú ná iin naꞌáná ni ̱ ka̱va̱ꞌa ñadiꞌí ra̱, ñá naní Priscila, chi ̱ ta̱a
ndáꞌa̱ ta̱a xíꞌín oro o plata o xíꞌín néꞌe choon káꞌano naní Claudio kúú
yuu̱, chi ̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ ni ̱ na̱kani ini ra̱ ni ̱ saꞌanda choon ña̱ ná kankuei
ña̱xintóni ̱ ta̱a ti ̱ꞌa káva̱ꞌa ña kíán. ndidaá kúú na̱ Israel ñoo Roma
30 ’Tído ko̱ ní taó kuendá taꞌon
koꞌo̱n na̱ kandei na dao ka̱ xíán. Dá
Ndios sa̱ꞌá ña̱ sa̱ kee ña̱yuu tá sata̱, ni ̱ kee Pablo kuaꞌa̱n na̱ veꞌe noo̱
Hechos 18 276
táꞌan Pablo xíꞌín ña̱yuu ini veꞌe noo̱ iin kuia̱ dao ñoo Corinto ñoó. Ta ni ̱
nátaka na̱ Israel ndéi ñoó iin iin kuu̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa
kuu̱ nániꞌi ̱ ndée̱ ná, dá ná xino̱ ini Ndios.
na̱ Israel xíꞌín na̱ ko̱ kúú na̱ Israel 12 Ta nani nákaa̱ ta̱a naní Galión
kía̱n dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús, xíꞌín Galión ñoó:
chi ̱ kásto̱ꞌon na xíꞌín na̱ Israel ña̱ ―Ta̱a yóꞌo kúú ra̱ xíonoo dákaꞌa̱n
Jesús kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. kue̱ꞌé ña̱yuu, dá ná dáꞌa ni
6 Tído ni ̱ nda̱kuei na ni ̱ ka̱sáꞌá naá
kandaño̱ꞌo na Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
na̱ xíꞌín Pablo, ta káꞌa̱n ndava̱ꞌa na saꞌándá ley Moisés choon ―kaá ra̱.
xíꞌín ná. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kidi niꞌini Pablo 14 Tá kuaꞌa̱n Pablo kaꞌa̱n na̱, ta
dáꞌo̱n ná, dá ni ̱ kaa na̱: kúú ni ̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n Galión xíꞌín ta̱a
―Kua̱chi mií ndó kíán, dá kía̱n Israel ñoó:
kakomí ii ̱ vá ndó kua̱chi noo̱ Ndios. ―Tá ni ̱ kee ra iin ña̱ kini o iin
Ko̱ ndío kua̱chi ka̱ yuꞌu̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta kua̱chi káꞌano, dá kía̱n naki ̱ꞌoi miíí
viti chí noo̱ koꞌi ̱n dánaꞌi ̱ no̱ó na̱ ko̱ kueídóꞌi ña̱ káꞌa̱n ndoꞌó, ta̱ Israel
kúú na̱ Israel ―kaá na̱. xaa̱n. 15 Tído tá kíán sa̱ꞌá to̱ꞌon, o
noo̱ nátaka na̱ Israel, kúú ni ̱ ka̱ndísa ni ̱ tiin dao ta̱ griego iin ta̱a naní
ra satoꞌo yo̱ Jesús xíꞌín ndidaá na̱ Sóstenes, táꞌa̱n ra̱ dándáki veꞌe noo̱
veꞌe ra. Ta kúú kua̱ꞌá ña̱yuu ndéi nátaka na̱ Israel. Ta kúú mií yéꞌé
ñoo Corinto ñoó ni ̱ seídóꞌo to̱ꞌon chóon ñoó ni ̱ kani ñaá rá. Tído ko̱ ní
va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús, ta ni ̱ ka̱ndísa ñaá ná, kékuendá taꞌon Galión sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ta ni ̱ sodo̱ ndúta̱ ná. kee ra.
9 Iin sa̱kuaá, dá ni ̱ xini Pablo iin
ña̱ꞌa ndato ni ̱ kee satoꞌo yo̱ Jesús, dá Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱ndió ko̱o Pablo
ni ̱ kaa na̱ xíꞌín ná: ñoo Antioquía
―O̱ sa̱ yu̱ꞌóo̱n. Ta o̱ sa̱ kátuuón ña̱ 18 Ta kúú kuaꞌa̱ ii ̱ vá kuu̱ ni ̱
Corinto ñoó. Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kaꞌa̱n na̱ Alejandría. Ta ti ̱ꞌa va̱ꞌa ra kaꞌa̱n ra̱,
ndisáꞌán xíꞌín na̱ kúú kuendá Jesús ta ndichí nda̱ꞌo ra xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n
ndéi ñoó. Dá ni ̱ tiin na iin barco. Dá tuti ii ̱ Ndios. 25 Ta sa̱ ni ̱ da̱kuáꞌa va̱ꞌa
ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱ chí kuendá Siria ra saꞌa̱ íchi ̱ ndaa̱ satoꞌo yo̱ Jesús. Ta
diꞌa. Ta kuaꞌa̱n taꞌani Priscila xíꞌín ndinoꞌo ini ra̱ xíonoo ra kásto̱ꞌon ra
Aquila xíꞌín ná. Tído tá ko̱ ñáꞌa̱ kee xíꞌín ña̱yuu, ta dánaꞌa̱ ndaa̱ ra̱ sa̱ꞌá
na koꞌo̱n na̱, dá ni ̱ da̱tá táꞌí Pablo ña̱ náꞌá rá saꞌa̱ Jesús. Tído náꞌá rá
dini ̱ ná noo̱ naní Cencrea, dá xi ̱nko̱o sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Juan tá sa̱
to̱ꞌon ni ̱ ka̱ndo̱o na xíꞌín Ndios. da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu. 26 Dá ni ̱
kaꞌa̱n na̱ ndisáꞌán xíꞌín na̱ kúú ndu̱ndéé rá ni ̱ da̱túú rá noo̱ káꞌa̱n ta̱
kuendá Jesús ndéi ñoó. Tá ni ̱ ndiꞌi Israel noo̱ ndidaá ña̱yuu ndéi ñoó,
ñoó, dá ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱, dá ni ̱ chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ra ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱
xino̱ na̱ ñoo Antioquía. káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios, ña̱ Jesús kúú
23 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sa̱ io na̱ ñoo
Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá.
Antioquía cháá tiempo, dá ni ̱ kee
tuku na kuaꞌa̱n na̱, ta ni ̱ xi ̱onoo na Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ io Pablo ñoo Éfeso
chí kuendá Galacia diꞌa, xíꞌín Frigia,
19
1 Ta xía̱n nani nákaa̱ ii ̱
naní Apolos ñoo Éfeso. Ta kúú rá iin ―¿Á ni ̱ na̱tiin ndoꞌó Espíritu ii ̱
ta̱a ni ̱ kaki ñoo káꞌano naní Ndios tá ni ̱ ka̱ndísa ndó?
Hechos 19 278
―Ni ̱ ka̱ndísa nduꞌu̱ ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ peñito Pablo o táꞌí dáꞌo̱n ná néꞌe
Juan tá sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ ná ña̱yuu. ña̱yuu kuaꞌa̱n na̱ chinóo naa̱n sata̱
4 Dá ni ̱ kaa Pablo: na̱ kúꞌu̱, ta kúú nduva̱ꞌa va na. Ta
―Ni ̱ sa̱ da̱kódo̱ ndúta̱ Juan ña̱yuu, kánkuei taꞌani espíritu kini ini na̱
táꞌa̱n na̱ ni ̱ na̱ndikó iní sa̱ꞌá kua̱chi kuaꞌa̱n.
kée na. Ta ni ̱ kaꞌa̱n Juan xíꞌín ná ña̱ 13 Sa̱ xi ̱onoo dao ta̱ Israel sa̱ taó rá
ná kandeé iní na̱ iin ka̱ ta̱a ve̱i sata̱ espíritu kini ñóꞌo ini ña̱yuu. Tído iin
ná. Ta na̱ yóꞌo kúú Jesús, ta no̱ón kuu̱ ni ̱ kaꞌán rá kaꞌanda ra̱ choon
kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá. xíꞌín kuu̱ satoꞌo yo̱ Jesús, dá taó rá
5 Tá ni ̱ seídóꞌo ra to̱ꞌon yóꞌo, dá ni ̱ espíritu kini, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa ra̱ xíꞌán:
sodo̱ ndúta̱ rá xíꞌín kuu̱ satoꞌo yo̱ ―Saꞌándá nduꞌu̱ choon noo̱o̱n
Jesús. 6 Dá tá ni ̱ chi ̱nóo Pablo ndáꞌa̱
xíꞌín kuu̱ Jesús, táꞌa̱n na̱ káꞌa̱n Pablo
ná dini ̱ rá, kúú ni ̱ na̱tiin ra Espíritu saꞌa̱. Kuaꞌán keta kíi ̱ ini ta̱a xaa̱n
ii ̱ Ndios ini ra̱. Kúú ni ̱ ka̱sáꞌá vá ―kaá ra̱ xíꞌán.
káꞌa̱n ra̱ dao ka̱ yúꞌu̱, táꞌa̱n ña̱ ko̱ ní 14 Ta ta̱a káꞌa̱n dión kúú ndin usa̱
dákuáꞌa ra. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá taꞌani ra de̱ꞌe iin ta̱ Israel naní Esceva, táꞌa̱n
kásto̱ꞌon ra to̱ꞌon ni ̱ niꞌi ̱ rá noo̱ mií ra̱ kúú iin duti ̱ kúú no̱ó.
Ndios. 7 Ta kúú rá táto̱ꞌon uxi ̱ uu̱.
15 Tído ni ̱ kaꞌa̱n espíritu kini ñoó
dao na, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní xíin taꞌon na espíritu kini ñoó ni ̱ tiin ñaá rá, chi ̱
kandísa na to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ Pablo. Ta ni ̱ ndu̱ndakí nda̱ꞌo ra ni ̱ kee espíritu
no̱ón kúú na̱ ni ̱ ka̱sáꞌá káꞌa̱n ndava̱ꞌa kini ñoó. Kúú ni ̱ kendava̱ꞌa ra xíꞌín
na saꞌa̱ íchi ̱ ndaa̱ Jesús no̱ó ña̱yuu ndin usa̱ ta̱a ñoó, ta ni ̱ ndatá ndíꞌi
ndéi ñoó. Dá ni ̱ da̱nkoo ñaá Pablo. ra dáꞌo̱n rá. Ta kúú nda̱ ndáa vichí
Dá ni ̱ kee na ndáka na na̱ ni ̱ nduu vá rá ni ̱ ka̱nkuei ra veꞌe ñoó kuaꞌa̱n
kuendá Jesús kuaꞌa̱n na̱. Ta ndidaá ra̱, ta ni ̱ ta̱rkueꞌe̱ nda̱ꞌo ra ni ̱ keean.
kuu̱ vá sa̱ nda̱tóꞌón ná xíꞌín ña̱yuu 17 Ta kúú ndidaá kúú na̱ Israel xíꞌín
ñoó sa̱ꞌá to̱ꞌon Jesús ini iin veꞌe ta̱a na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ndéi ñoo Éfeso
naní Tirano, ta kíán iin veꞌe noo̱ ñoó ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱ dión ni ̱ kuu. Ta
nátaka ña̱yuu ndátóꞌón ná. 10 Ta kúú ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo na. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá
279 Hechos 19
kékáꞌano na kuu̱ satoꞌo yo̱ Jesús. ―Náꞌá vá mií ndó ña̱ xíꞌín choon
18 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ du̱ú ni ̱ ka̱ndísa kée yó yóꞌo níꞌi ̱ yo̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
Jesús ni ̱ ka̱sáꞌá náꞌo̱ na̱ kua̱chi na̱, ta di ̱ꞌón. 26 Tído sa̱ ni ̱ xini va mií ndó,
xíꞌo na kuendá sa̱ꞌá ña̱ kini sa̱ kee ta ni ̱ sei ̱do̱ꞌo ndó saꞌa̱ iin ta̱a naní
na. 19 Ta kua̱ꞌá ña̱yuu kétádí néꞌe na
Pablo. Ta o̱ du̱ú iin tóꞌón ñoo Éfeso
libro na̱ ni ̱ ka̱sáa̱ na̱. Dá ni ̱ da̱kéi ̱ yóꞌo xíonoo ra, chi ̱ iin níí kúú vá
na̱án noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu ñoó. Ta kuendá Asia yóꞌo xíonoo ra. Ta sa̱ ni ̱
ni ̱ kekuendá na̱ ndidaá ya̱ꞌi libro ka̱ndeé rá ni ̱ xino̱ ini kua̱ꞌá nda̱ꞌo
ñoó. Dá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ ña̱ ya̱ꞌi ña ña̱yuu kandísa na noo̱ káꞌa̱n ra̱, chi ̱
táto̱ꞌon uu̱ diko uxi ̱ mil di ̱ꞌón plata. kaá ra̱ ña̱ ko̱ ta̱ꞌón ndios kíán káva̱ꞌa
20 Dión ni ̱ kuu, dá ni ̱ na̱ka̱ꞌani cháá
ndáꞌa̱ ta̱a. 27 Ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa choon
ka̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús, ta kée ni yó i ̱o ió ña̱ naá, chi ̱ i ̱o taꞌani
kúú kua̱ꞌá ka̱ ña̱yuu ni ̱ ka̱ndísa ñaá. nda̱ꞌo ió ña̱ kasáꞌá kenóo ña̱yuu veꞌe
21 Tá ni ̱ ndiꞌi ñoó, dá ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
ño̱ꞌo ndios diꞌí yo̱ Diana, dá o̱ kíꞌo
Pablo koꞌo̱n na̱ korniꞌini na ña̱yuu ka̱ na̱ ña̱ñóꞌó noo̱ ná, táꞌa̱n na̱
ndéi chí kuendá Macedonia xíꞌín ndáño̱ꞌo taꞌani ndidaá na̱ ndéi chí
Acaya, dá koꞌo̱n na̱ ñoo Jerusalén. kuendá Asia diꞌa, xíꞌín na̱ ndéi iin
Ta ni ̱ kaa na̱: níí kúú ñayuú ―kaá ra̱.
―Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ saꞌi ̱n Jerusalén, dá 28 Tá ni ̱ seídóꞌo ta̱a ñoó no̱ó ni ̱
ví, dá kía̱n miía̱n koꞌi ̱n ñoo káꞌano kaꞌa̱n Demetrio, kúú ni ̱ xido̱ nda̱ꞌo
naní Roma ―kaá na̱. ini ra̱. Dá ni ̱ ka̱yuꞌú rá:
22 Dá ni ̱ ta̱ndaꞌá Pablo uu̱ ka̱ ta̱
―Na̱ ndáya̱ꞌi nda̱ꞌo kúú Diana,
xíonoo xíꞌín ná koꞌo̱n na̱ chí kuendá táꞌa̱n na̱ ndáño̱ꞌo yóó, na̱ ñoo Éfeso
Macedonia. Ta na̱ yóꞌo kúú Timoteo yóꞌo ―kaá ra̱.
xíꞌín Erasto. Tído ni ̱ ka̱ndo̱o i ̱ó 29 Ta kúú ndidaá vá ña̱yuu ndéi
Pablo ni ̱ sa̱ io na̱ cháá ka̱ kuu̱ chí ñoo ñoó ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱. Kúú ni ̱ tiin
kuendá Asia. na iin ta̱a naní Gayo xíꞌín ta̱ naní
Aristarco. Ta ndi nduú ta̱a yóꞌo ni ̱ kii
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱ ña̱yuu chí kuendá Macedonia, ta xíonoo ra
ndéi ñoo Éfeso xíꞌín Pablo. Ta ñóꞌo ñaá ná ni ̱ ku̱ꞌu
23 Tiempo daá ñóó ni ̱ ka̱sáꞌá káryíí
na ini iin veꞌe káꞌano noo̱ nátaka na̱
nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi ñoo Éfeso saꞌa̱ ñoo ñoó ndátóꞌón ná saꞌa̱ ña̱ꞌa ndóꞌo
íchi ̱ sa̱á ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús. 24 Chi ̱ ió
na. 30 Dá ni ̱ kaꞌán Pablo koꞌo̱n na̱
iin ta̱a kéchóon xíꞌín plata naní ku̱ꞌu na veꞌe ñoó kaꞌa̱n na̱ xíꞌín
Demetrio ñoo ñoó. Ta kúú rá iin ta̱a ña̱yuu ñóꞌo ñoó. Tído dao ka̱ na̱ kúú
káva̱ꞌa yoko̱ xíꞌín plata, ña̱ ndáa kuendá Jesús ko̱ ní sónó taꞌon na ña̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa veꞌe ño̱ꞌo iin ndios ku̱ꞌu na. 31 Ta ndéi taꞌani dao ta̱ néꞌe
diꞌí naní Diana. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo di ̱ꞌón choon kuendá Asia ñoó, táꞌa̱n ra̱ néꞌe
sa̱ níꞌi ̱ rá sa̱ꞌá sa̱ kee ra choon yóꞌo, táꞌan va̱ꞌa xíꞌín Pablo. Dá ni ̱ chi ̱ndaꞌá
xíꞌín ta̱a kéchóon xíꞌín rá. 25 Kúú ni ̱
rá choon kuaꞌa̱n ña̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱
na̱da̱taká ra̱ ta̱a kéchóon xíꞌín rá, ná ña̱ ná dáꞌa ni ku̱ꞌu na veꞌe ñoó.
xíꞌín dao ka̱ ta̱a kéchóon xíꞌín plata. 32 Kúú ni ̱ na̱taka kua̱ꞌá nda̱ꞌo
dao ka̱ na̱ káyuꞌú saꞌa̱ iin ka̱ ña̱ꞌa dao ka̱ ña̱ꞌa, dá kía̱n kánian nataka
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ naá iní na̱. Chi ̱ kuaꞌa̱ vá ndo̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ña̱yuu ñoó ko̱ kándaa̱ ini nda̱ saꞌa̱ saꞌándá ley choon, dá keyíko̱ ra̱ saꞌa̱
kíán ña̱ ni ̱ na̱taka na̱. 33 Dá ni ̱
ndo̱. 40 Chi ̱ i ̱o va ió ña̱ chinóo kua̱chi
ta̱ndaꞌá niꞌini dao ta̱a Israel iin ta̱a ta̱ néꞌe choon yó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱kui ̱na
naní Alejandro noo̱ ndidaá ña̱yuu vaa̱ yo̱ viti. Chi ̱ o̱ níꞌi ̱ taꞌon yó ndí
ñoó, dá ná kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ná, káꞌán ki ̱án kaꞌa̱n yo̱ xíꞌín rá sa̱ꞌá ña̱ kéeá
rá. Dá ni ̱ da̱kúu Alejandro ndáꞌa̱ rá diꞌa ―kaá ra̱.
xíka̱ ra̱ ña̱ ná kandei tádi ̱ ña̱yuu 41 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ to̱ꞌon
ñoó, dá ná chindeé rá na̱ ñoo ra̱ no̱ó yóꞌo, dá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon no̱ó
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. ña̱yuu ni ̱ na̱taka ñoó ña̱ ná noꞌo̱ na̱
34 Tído tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ña̱yuu ñoó
veꞌe na.
ña̱ ta̱ Israel kúú Alejandro ñoó, dá
ni ̱ ka̱sáꞌá káyuꞌú ndidaá kúú ná Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ da̱náꞌa̱ Pablo chí
táto̱ꞌon uu̱ ka̱ hora, dá kaá na̱: kuendá Macedonia xíꞌín kuendá
―¡Na̱ ndáya̱ꞌi nda̱ꞌo kúú Diana, Grecia
táꞌa̱n na̱ ndáño̱ꞌo yóó, na̱ ñoo Éfeso
20
1 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kutádi ̱ ña̱yuu
ña̱ ñoo káꞌano Éfeso yóꞌo ni ̱ niꞌi ̱ xi ̱onoo na ni ̱ xi ̱ꞌo na ta̱ndeé iní noo̱
choon ña̱ kía̱n kandaa yo̱ veꞌe ño̱ꞌo na̱ kúú kuendá Jesús ndéi ñoó xíꞌín
ndios ndáya̱ꞌi naní Diana xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱, dá ni ̱ kasa̱ndaá
naꞌánáa̱n, ña̱ ni ̱ noo túu ni ̱ kii na̱ chí kuendá Grecia diꞌa. 3 Ta ñoó
xíꞌín uu̱ ka̱ ta̱a naní Tíquico xíꞌín pan, dá ni ̱ seí ndúa̱n. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá
Trófimo, ta̱ kuendá Asia. tuku va na dánaꞌa̱ na̱ nda̱ ni ̱ tu̱u noo̱
5 Ta ndidaá ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ni ̱
yáa. Nda̱ daá ví ni ̱ kee na kuaꞌa̱n na̱.
xi ̱onoo kuaꞌa̱n ñoo Troas, dá kandati 12 Tído takí va tayií ñoó ni ̱ na̱kuaka
kuaꞌa̱n ndu̱. Ta ti ̱xi oꞌo̱n kuu̱, dá ni ̱ xi ̱onoo ndu kuaꞌa̱n ndu̱ noo̱ Pablo
saa̱ ndu̱ ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan ndu xíꞌín ñoo naní Asón, chi ̱ ñoó ni ̱ ka̱ndo̱o
dao ka̱ ta̱a ñoó, chi ̱ ndéi ra ndáti ra ndu natiin ndu na̱, chi ̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
ndu̱ ñoo Troas. Ta ñoó ni ̱ sa̱ ndei na̱ ña̱ saa̱ sáꞌá ná. 14 Dá tá ni ̱ na̱kiꞌin
ndu usa̱ kuu̱. táꞌan ndu xíꞌín Pablo ñoo naní Asón,
dá ni ̱ kaa na ini barco ñoó. Dá ni ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ io Pablo ñoo naní kee ndu kuaꞌa̱n ndu̱. Dá ni ̱ saa̱ ndu̱
Troas ñoo naní Mitilene. 15 Dá ni ̱ na̱kiꞌin
7 Tá ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ kásáꞌá saꞌa̱ tuku ndu kuaꞌa̱n ndu̱ xíꞌín barco
semana, dá ni ̱ na̱taka nduꞌu̱, na̱ kúú ñoó. Dá tá ni ̱ ya̱ꞌa iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱
kuendá Jesús, ni ̱ saꞌanda ndu̱ pan. kasa̱ndaá yati ndu noo̱ naní Quío.
Ta sa̱ꞌá ña̱ kánian kana Pablo koꞌo̱n Dá tá ni ̱ ya̱ꞌa iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱
na̱ tá ná tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱ ñoó, kasa̱ndaá ndu̱ noo̱ naní Samos. Dá
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kukáni ̱ vá dánaꞌa̱ na̱ ni ̱ saa̱ ndu̱ ni ̱ sa̱ tuu tóo barco ñoo
nákaa̱ na̱. Ta kúú ni ̱ kasa̱ndaá dao naní Trogilio. Dá nda̱ iin ka̱ ví kuu̱,
ñoó. 8 Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ñóꞌo̱ tóo̱n
dá ni ̱ saa̱ ndu̱ ñoo naní Mileto.
ini veꞌe kánóo dikó noo̱ ni ̱ ndi ̱tútí 16 Chi ̱ sa̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini Pablo ña̱ o̱
nomi na xi ̱. Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín na̱ dá ni ̱ ta̱ndaꞌá Pablo dao ta̱a kuaꞌa̱n
kúú kuendá Jesús ñoó: ra̱ kuaka ra na̱ sáꞌano néꞌe choon no̱ó
―O̱ sa̱ yu̱ꞌú ndo̱, chi ̱ takí va xi na̱ kúú kuendá Jesús ndéi ñoo Éfeso.
―kaá na̱. 18 Dá tá ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ sáꞌano ñoó noo̱
tein ndó nda̱ rá kuu̱ mií no̱ó ni ̱ 28 ’Ta viti, kandaa va̱ꞌa ndó mií
ndidaá kúú ña̱ va̱ꞌa ña̱ kía̱n chindeé na̱, chi ̱ sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ tá ná
ndó. Ta ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱ ini veꞌe kexooi koꞌi ̱n noo̱ ndo̱, dá kasaa̱ dao
noo̱ nátaka ndo̱, ta ni ̱ da̱náꞌa̱ taꞌanii ta̱a kini, ta ku̱ꞌu ra tein ndó, chi ̱ kee
noo̱ ndo̱ ini veꞌe mií ndó. 21 Ta ni ̱ ra táto̱ꞌon kée ndigüe̱ꞌi lobo tondó tá
ka̱sto̱ꞌon taꞌanii xíꞌín na̱ Israel xíꞌín ko̱kuꞌu rí saꞌání rí léko. 30 Ta kúú tein
na̱ ko̱ kúú na̱ Israel sa̱ꞌá ña̱ kánian mií ndó xaa̱n ndakuei taꞌani dao ta̱a
nandikó iní yo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée yó dánaꞌa̱ ña̱ to̱ꞌón, chi ̱ kóni ̱ ra̱ taó xóo
noo̱ Ndios, ta sa̱ꞌá ña̱ kánian kándéé ra na̱ kúú kuendá Jesús koꞌo̱n na̱
iní yo̱ satoꞌo yo̱ Jesucristo. kakuu na kuendá ra̱. 31 Sa̱ꞌá ño̱ó
ra̱ yuꞌu̱ veꞌe ka̱a. Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ndáꞌa̱ Ndios, xíꞌín no̱ó ña̱ mani ̱ ni ̱
ta̱ndóꞌó ndoꞌi, kaá na̱. 24 Tído ko̱
kee na xíꞌín ndó. Chi ̱ ñoó kía̱n kómí
ndíꞌi taꞌon inii ̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ ve̱i choon ña̱ dákuáꞌanoan ndo̱ꞌó íchi ̱
ndoꞌi. Ta ni ko̱ ndíꞌi inii ̱ sa̱ꞌá ña̱ Ndios, dá natiin ndó ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kaa
katakii ̱ o kuui ̱. Ña̱ kía̱n ndíꞌi inii ̱ saꞌa̱ na̱ ki ̱ꞌo na no̱ó ña̱yuu ni ̱ ndu̱vii ná.
kía̱n dáxi ̱nko̱o ndiꞌii choon ni ̱ 33 ’Ni plata ni oro ni dáꞌo̱n kómí
saꞌanda satoꞌo yo̱ Jesús noo̱í, ña̱ dao ka̱ ña̱yuu ko̱ ní kátoó taꞌon
kasto̱ꞌin sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n sa̱ꞌá yuꞌu̱, 34 chi ̱ náꞌá va̱ꞌa va mií ndó ña̱
ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios xíꞌín ña̱yuu. xíꞌín ndáꞌa̱ mií váí ni ̱ ke̱chóoin, dá
25 ’Ta viti kía̱n sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱
ni ̱ ni ̱ꞌí ndí ki ̱án xínñóꞌí, xíꞌín ña̱ꞌa
ni iin tóꞌón ndoꞌó, na̱ ni ̱ seídóꞌo xínñóꞌó na̱ xíonoo xíꞌíín. 35 Ta
to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌi ̱ saꞌa̱ ndi kee ña̱yuu ndidaá ña̱ yóꞌo ni ̱ keei, dá sa̱ da̱náꞌi ̱
ndu̱ꞌu na ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, o̱ nándió noo̱ ndo̱ ña̱ kánian kechóon ndó, dá
kuéi ka̱ koni noo̱í. 26 Sa̱ꞌá ño̱ó kóni ̱
kuu chindeé ndó ña̱yuu kámani ̱ ña̱ꞌa
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó viti ña̱ ko̱ ndío noo̱. Ta ndisaa̱ ini ndo̱ to̱ꞌon ni ̱
kua̱chi ka̱ yuꞌu̱ saꞌa̱ ni iin tóꞌón kaꞌa̱n satoꞌo yo̱ Jesús tá ni ̱ kaa na̱
ndoꞌó, 27 chi ̱ ko̱ ní chítuu inii ̱, diꞌa ni ̱
diꞌa: “Ndikáꞌán cháá ka̱ ví ña̱yuu
ka̱sto̱ꞌon ndiꞌii xíꞌín ndó saꞌa̱ ndidaá xíꞌo ña̱ꞌa o̱ du̱ú ka̱ na̱ ndáti natiian.”
kúú vá ña̱ kóni ̱ Ndios kee ndó. Dión ni ̱ kaa Jesús ―kaá Pablo.
283 Hechos 20, 21
kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios xíꞌín ndidaá na̱ nomi táꞌan iin rá iin ndu xíꞌín ná.
sáꞌano ñoó. 37 Ta ndaꞌí ni ̱ saki
Dá ni ̱ kaa ndu barco kuaꞌa̱n ndu̱. Ta
ndidaá kúú na̱ sáꞌano ñoó. Dá ni ̱ no̱ón, ni ̱ na̱ndió kuéi na kuaꞌa̱n nóꞌo̱
nomi niꞌini na Pablo, ta ni ̱ chitó ná ná veꞌe na.
noo̱ ná. 38 Chi ̱ ni ̱ ku̱ndaꞌí nda̱ꞌo ini
7 Ta ñoo Tiro ñoó kúú noo̱ ndíꞌi ni ̱
na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaa Pablo ña̱ o̱ nándió tiin ndu barco, dá ni ̱ saa̱ ndu̱ ñoo
kuéi ka̱ na̱ koni na̱ noo̱ ná. Dá ni ̱ naní Tolemaida. Ta ñoó ni ̱ kaꞌa̱n
saꞌa̱n ndidaá na̱ sáꞌano ñoó ni ̱ ndaka ndu̱ ndisáꞌán xíꞌín na̱ kúú kuendá
na Pablo nda̱ noo̱ íin barco. Jesús ndéi ñoó. Dá ni ̱ sa̱ ndei tóo
ndu xíꞌín ná iin kuu̱. 8 Ta iin ka̱ kuu̱,
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kee Pablo kuaꞌa̱n na̱ dá ni ̱ kee ndu xíka sáꞌá ndú kuaꞌa̱n
ñoo Jerusalén ndu̱ xíꞌín Pablo. Dá ni ̱ saa̱ ndu̱ ñoo
ndisáꞌán xíꞌín na̱ sáꞌano ñoó, kasa̱ndaá ndu̱ veꞌe iin ta̱a naní
dá ni ̱ kaa ndu ini iin barco. Dá ni ̱ Felipe, táꞌa̱n na̱ xíonoo dánaꞌa̱ saꞌa̱
kee ndu kuaꞌa̱n ndaa̱ ndu̱ noo̱ naní Jesús. Ta no̱ón kúú iin ta̱a nákaa̱
Cos. Ta nda̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱ tein ndin usa̱ ta̱a ni ̱ ka̱xi apóstol
kasa̱ndaá ndu̱ noo̱ naní Rodas. Ta chindeé ñaá. Ta ni ̱ sa̱ ndei tóo ndu
kúú ñoó ni ̱ kee ndu kuaꞌa̱n ndu̱ nda̱ veꞌe na. 9 Ta ndéi komi ̱ de̱ꞌe diꞌí tákí
barco, táꞌa̱n kiró kuaꞌa̱n chí kuendá ñoó, dá ni ̱ na̱xino̱ iin profeta ni ̱ kii
Fenicia. Dá ni ̱ kee ndu kuaꞌa̱n ndu̱. chí kuendá Judea naní Agabo. 11 Tá
xíꞌín ná. Ta ni ̱ na̱kani na xíꞌín Pablo ndéi veꞌe ñoó to̱ꞌon yóꞌo, dá ni ̱ seí
ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Espíritu ii ̱ Ndios xíꞌín ndaꞌí ndu̱ noo̱ Pablo ña̱ ná dáꞌa ni
ná, ña̱ ná dáꞌa ni koꞌo̱n na̱ ñoo koꞌo̱n na̱ ñoo Jerusalén. 13 Dá ni ̱ kaa
nduu yuꞌu̱ ndoꞌi, chi ̱ ió nduu taꞌanii niꞌi ̱ tóꞌon na ña̱ dánaꞌa̱ ní noo̱
ña̱ kía̱n kuui ̱ ñoo Jerusalén saꞌa̱ ndidaá kúú na̱ Israel ndéi dao ka̱
satoꞌo yo̱ Jesús ―kaá na̱. nación ña̱ ná o̱ sa̱ kékuendá na̱
14 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní kúu taꞌon
choon ni ̱ saꞌanda Moisés, chi ̱ kaá
nadaon ndu ña̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini na̱ kee mií ní ña̱ ko̱ káni ka̱an ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱
na, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌanda ini ndu̱, dá de̱ꞌe yií na̱, ta kaá taꞌani ní ña̱ ko̱
ni ̱ kaa ndu̱: káni ka̱an ̱ kee na táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ kee
―Ná koo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií na̱ veꞌá ni ̱ sa̱ ndei sa̱ naꞌá.
satoꞌo yo̱ Jesús. 22 ’¿Ndi koo keeá, tá dáá? Dá chi ̱
ndáka na nduꞌu̱ ni ̱ saꞌa̱n na̱ veꞌe iin ní ra̱ kuaꞌa̱n ní veꞌe ño̱ꞌo káꞌano. Dá
ta̱ kuendá Chipre naní Mnasón. Ta nduvii ní mií ní xíꞌín rá noo̱ Ndios,
sa̱ naꞌá nda̱ꞌo kúú rá kuendá Jesús. ta chiya̱ꞌi ní saꞌa̱ rá saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa.
Dá ni ̱ xi ̱ꞌo ra veꞌe ra ni ̱ sa̱ ndei ndu. Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kee ní dión, dá kía̱n
kuu da̱tá ra̱ idí dini ̱ rá. Dión, dá ná
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saa̱ Pablo ñoo kandaa̱ ini ndidaá ña̱yuu ña̱ o̱ du̱ú
Jerusalén ña̱ ndaa̱ taꞌon kía̱n káꞌa̱n ña̱yuu saꞌa̱
17 Tá ni ̱ saa̱ ndu̱ ñoo Jerusalén, dá
ní, chi ̱ diꞌa kéndaa̱ ii ̱ vá ní choon
ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá na̱ kúú kuendá saꞌándá ley Moisés.
Jesús ndéi ñoó xíꞌa̱n kádii ̱ ini na̱. 25 ’Ta sa̱ ni ̱ taa va yó iin tuti
kuendá Asia ña̱ nákaa̱ Pablo yéꞌé ña̱ꞌa, ta dao ka̱ na̱ káꞌa̱n iin ka̱an ̱ .
ño̱ꞌo káꞌano. Dá ni ̱ da̱káꞌa̱n kue̱ꞌé ra̱ Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kátóni ̱ taꞌon ini ra̱
dao ka̱ ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱ tiin ñaá rá. ndí ki ̱án kúú kua̱chi Pablo, chi ̱ ni ̱
28 Ta ni ̱ ka̱sáꞌá káyuꞌú rá:
na̱kui ̱na vaa̱ nda̱ꞌo ña̱yuu ñoó. Dá ni ̱
―¡Ndoꞌó, ta̱a Israel, chindeé ndó saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná kandaka ñaá
nduꞌu̱, chi ̱ ta̱a yóꞌo kúú ta̱a xíonoo rá koꞌo̱n ra̱ veꞌe noo̱ ndéi soldado
iin níí kúú xíán kénóo ra ñoo yo̱, ta ñoó. 35 Dá tá ni ̱ saa̱ ra̱ noo̱ ndéi
kénóo taꞌani ra ley Moisés, ta kénóo kuei ̱n ko̱kuꞌu ra veꞌe soldado ñoó,
taꞌani ra veꞌe ño̱ꞌo káꞌano yóꞌo! Ta dá ni ̱ ka̱neꞌe ni ̱no ra Pablo, chi ̱ kua̱ꞌá
viti kía̱n víꞌí ka̱ ví ni ̱ kee ra, chi ̱ ni ̱ nda̱ꞌo ña̱yuu ve̱i kóni ̱ kani ñaá. 36 Ta
chiꞌi ra dao ta̱ griego ni ̱ xini xíxi ra ndidaá ña̱yuu tákuei ve̱i ñoó káyuꞌú,
veꞌe ño̱ꞌo ii ̱ yóꞌo ―kaá ra̱. ta kaá na̱:
29 Dión ni ̱ kaa ra̱ chi ̱ ni ̱ xini ra̱
―¡Kaꞌání ní ta̱a xaa̱n!
xíonoo Pablo ñoo ñoó xíꞌín iin ta̱a
ñoo Éfeso naní Trófimo. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sonó ta̱a dándáki
kaꞌán rá ña̱ ni ̱ chiꞌi Pablo ta̱a ñoó ini soldado ñoó ña̱ kaꞌa̱n Pablo xíꞌín
veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ñoó. 30 Ta kúú
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó
ndidaá ña̱yuu ndéi ñoo Jerusalén 37 Tá kuaꞌa̱n soldado nachiꞌi ra
ñoó ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱. Dá ni ̱ ka̱nkuei Pablo ini veꞌe noo̱ ndéi ra ñoó, dá ni ̱
na ndidaá kúú xíán taxí táꞌan na ni ̱ kaꞌa̱n na̱ yúꞌu̱ griego xíꞌín ta̱a
saa̱ na̱ noo̱ íin veꞌe ño̱ꞌo ñoó. Dá ni ̱ dándáki soldado ñoó:
tiin na Pablo, ta ñóꞌo ñaá ná ni ̱ taó ―¿Á konó ní ná kaꞌi ̱n cháá xíꞌín
ná sata̱ véꞌe ño̱ꞌo ñoó. Ta kúú vitíꞌón ní?
ni ̱ sadi na̱ yéꞌán. Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín Pablo:
31 Ta kóni ̱ na̱ kaꞌání ñaá ná. Tído
―¿Á ti ̱ꞌa yoꞌó káꞌo̱n yúꞌu̱ griego,
ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ta̱a dándáki soldado nda̱ni? 38 ¿Á o̱ du̱ú yoꞌó kúú iin ta̱a
ña̱ ndidaá kúú ña̱yuu ndéi Jerusalén Egipto, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ nda̱kuíi ̱n ni ̱ na̱á
ni ̱ na̱kui ̱na vaa̱. 32 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ da̱taká
xíꞌín ta̱ néꞌe choon tá sata̱? Chi ̱ ni ̱
ra̱ kuaꞌa̱ soldado xíꞌín dao ka̱ ta̱a taó rá komi ̱ mil ta̱a saꞌání ndi ̱i, dá
ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ rá. Dá ni ̱ kee ra taxí ndáka ñaá rá ni ̱ saꞌa̱n ra̱ nda̱ noo̱
táꞌan ra kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ni ̱ na̱taka kúú ñoꞌó i ̱chí ―kaá ra̱.
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. Dá tá ni ̱ xini na̱ ña̱ 39 Dá ni ̱ kaa Pablo xíꞌín rá:
ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱a dándáki soldado ñoó ―Yuꞌu̱ kúú iin ta̱ Israel, ta ni ̱ kakii
xíꞌín soldado ra̱, dá ví ni ̱ da̱ndíꞌi na ñoo Tarso, táꞌa̱n ña̱ kúú iin ñoo
ña̱ káni na Pablo. ndáya̱ꞌi chí kuendá Cilicia diꞌa. Tído
33 Dá ni ̱ na̱tuu yati ta̱a dándáki
xíka̱i ̱ iin ña̱ mani ̱ noo̱ ní ña̱ konó ní
soldado ñoó, dá ni ̱ tiin ra Pablo. Dá ná kaꞌi ̱n cháá xíꞌín ña̱yuu yóꞌo ―kaá
ni ̱ saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná kandiko̱ na̱.
Hechos 21, 22 286
xika̱ na̱ ña̱ ná kandei tádi ̱ ña̱yuu ñoó. no̱ñóꞌo̱. Ta ni ̱ seídóꞌi iin na̱ ni ̱ kaa
Dá tá ni ̱ kutádi ̱ ná, dá ni ̱ kaꞌa̱n na̱ diꞌa: “Saulo, Saulo, ¿ndiva̱ꞌa xíonoo
yúꞌu̱ hebreo xíꞌín ná, ta kaá na̱: yoꞌó kéndava̱ꞌón xíꞌín yuꞌu̱?” 8 Dá ni ̱
sáꞌano viti, kueídóꞌo ndó yuꞌu̱, ta̱a kuaꞌa̱n xíꞌín yuꞌu̱ ñoó ni ̱ xini ra̱
chi ̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n chindeéí miíí noo̱ ndo̱. ña̱ ni ̱ na̱yeꞌe̱, ta ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo ra.
2 Tá ni ̱ seídóꞌo ña̱yuu ñoó ña̱ káꞌa̱n
Tído ko̱ ní seídóꞌo taꞌon ra tachi ̱ na̱
Pablo yúꞌu̱ hebreo, kúú tádi ̱ ka̱ ví ni ̱ ni ̱ kaꞌa̱n ñoó. 10 Dá ni ̱ kaa yuꞌu̱ xíꞌín
na̱ndei na kueídóꞌo na. Dá ni ̱ kaa ná: “¿Ndí ki ̱án kóni ̱ ní keei, tatá?”
Pablo: Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌíín: “Ndakuii ̱n
3 ―Yuꞌu̱ kúú ta̱ Israel, ta ni ̱ kaki
ndichi, ta kuaꞌán ñoo Damasco. Ta
yuꞌu̱ ñoo Tarso, ña̱ nákaa̱ chí kuendá ñoó kaꞌa̱n iin ta̱a xíꞌón ndí ki ̱án
Cilicia diꞌa. Tído ni ̱ saꞌano yuꞌu̱ ñoo kánian keeón”, kaá na̱ xíꞌíín. 11 Ta
Jerusalén yóꞌo. Ta ni ̱ da̱kuáꞌi ti ̱xi kúú ni ̱ ndaꞌo va noo̱ yúꞌu̱ ni ̱ kee ña̱
ndáꞌa̱ Gamaliel. Ta ni ̱ da̱kuáꞌa va̱ꞌi ndato ni ̱ na̱yeꞌe̱ ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó nda̱
to̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saꞌanda na̱ sáꞌano yó tíin ndaa ñaá ta̱a kuaꞌa̱n xíꞌín yuꞌu̱
choon. Ta ndinoꞌo inii ̱ íin ndaa̱i ̱ xíꞌín ñoó ndáka ra yuꞌu̱ ni ̱ saa̱ ra̱ ñoo
Ndios, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée mií ndó viti. Damasco.
4 Chi ̱ ni ̱ sa̱ xi ̱onooi ni ̱ sa̱ kendava̱ꞌi
12 ’Ta ñoó ió iin ta̱a naní Ananías,
xíꞌín na̱ ndíko̱ íchi ̱ Jesús, dá dánaái ̱ ta íin ndaa̱ ra̱ xíꞌín choon saꞌándá
noo̱ ná, chi ̱ ni ̱ sa̱ tiin yuꞌu̱ ta̱a xíꞌín na̱ ley Moisés. Ta káꞌa̱n va̱ꞌa ndidaá
ñáꞌa̱ sa̱ sadii ̱ veꞌe ka̱a. 5 Ta ra̱ duti ̱ kúú
kúú na̱ Israel ndéi ñoó saꞌa̱ rá. 13 Dá
no̱ó xíꞌín ndidaá ta̱ sáꞌano kúú ra̱ náꞌá ni ̱ ka̱sáa̱ ra̱ noo̱ iói ̱. Dá ni ̱ kaa ra̱
ña̱ sa̱ keei dión. Chi ̱ mií rá ni ̱ xi ̱ꞌo tuti xíꞌíín: “Ñani Saulo, ná natu̱u noo̱
noo̱í ña̱ kía̱n koꞌi ̱n naneꞌi ña̱ no̱ó na̱ ní.” Ta kúú mií hora daá ñóó ni ̱
ñoo yo̱ ndéi ñoo Damasco. Chi ̱ ni ̱ na̱tu̱u noo̱í. Ta kúú ni ̱ xini vai ra̱.
kaꞌín koꞌi ̱n ñoo ñoó nandukúí na̱ kúú 14 Dá ni ̱ kaa taꞌani ra xíꞌín yuꞌu̱:
kuendá Jesús, dá kandakai na̱ kixii “Ndios, na̱ ni ̱ sa̱ ndaño̱ꞌo na̱ veꞌá ni ̱
ñoo Jerusalén yóꞌo, dá kañoꞌo na veꞌe sa̱ ndei sa̱ naꞌá, no̱ón kúú na̱ ni ̱ ka̱xi
ka̱a ndoꞌo naní nío̱ ná. mií ní ña̱ kía̱n kandaa̱ ini ní ndí
ki ̱án kóni ̱ na̱. Ta ni ̱ ka̱xi na mií ní ña̱
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Pablo saꞌa̱ koni ní Jesús, na̱ kúú na̱ ndaa̱, dá
ndí ki ̱án ni ̱ kuu, dá ni ̱ nduu na kueídóꞌo ní tachi ̱ yúꞌu̱ mií ná. 15 Chi ̱
mani ̱ noo̱ Ndios ña̱ ná kuꞌu̱ káꞌano dándáki soldado ñoó choon ña̱ ná
ini na̱ saꞌa̱ ní, dá ná ndoo kua̱chi ní chiꞌi ra Pablo ini veꞌe ñoó. Ta kúú ni ̱
noo̱ ná”, kaá Ananías xíꞌín yuꞌu̱. saꞌanda ra̱ choon ña̱ ná kani ñaá rá
xíꞌín chirrión, dá ná kaꞌa̱n ndaa̱
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ niꞌi ̱ Pablo choon ña̱ Pablo ndá saꞌa̱ kía̱n káꞌa̱n kua̱chi
dánaꞌa̱ na̱ no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ña̱yuu ñoó saꞌa̱ ná.
17 ’Dá tá ni ̱ ndi ̱sáa̱i ̱ ñoo Jerusalén
25 Tído, tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ soꞌoni ñaá rá
yóꞌo, dá ni ̱ keei kuaꞌi ̱n veꞌe ño̱ꞌo xíꞌín ñíi ̱, ña̱ kuaꞌa̱n ra̱ kani ñaá rá,
káꞌano kaꞌi ̱n xíꞌín Ndios. Ta kúú dá ni ̱ kaa Pablo xíꞌín iin soldado
ñoó ni ̱ naꞌa̱ Ndios iin ña̱ꞌa ndato néꞌe choon íin ñoó:
noo̱í. 18 Chi ̱ ni ̱ xinii ̱ satoꞌi ̱ Jesús. Dá
―¿Á va̱ꞌa kée ní ña̱ kani ní iin ta̱
ni ̱ kaa na̱ xíꞌíín: “Ndi ̱ꞌi ino̱n, ta romano xíꞌín chirrión tá ko̱ ñáꞌa̱
kuaꞌán keta kíi ̱ ñoo Jerusalén yóꞌo, keyíko̱ ta̱ néꞌe choon saꞌa̱ rá?
chi ̱ ko̱ íin taꞌon kueídóꞌo ñaá tá ná 26 Tá ni ̱ seídóꞌo soldado néꞌe choon
tá ni ̱ saꞌání dao ta̱a Esteban, na̱ sa̱ ñoó noo̱ íin Pablo. Dá ni ̱ nda̱to̱ꞌón
xi ̱ꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱ ní, ta ñoó ni ̱ ñaá rá:
sa̱ íi ̱n yuꞌu̱, ta ni ̱ na̱taꞌan va inii ̱ tá ―Kaꞌa̱n ndaa̱, ¿á ta̱ romano
ni ̱ saꞌání ñaá rá. Ta kúú ni ̱ sa̱ ndaai ̱ kúúón?
dáꞌo̱n ta̱a ni ̱ sa̱ ndei ni ̱ saꞌání ñaá.” Dá ni ̱ kaa Pablo:
21 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín yuꞌu̱: “Kuaꞌán,
―Jaa̱n. Ñaá kúúí.
chi ̱ xíká vá tandaꞌí yo̱ꞌó koꞌo̱n 28 Dá ni ̱ kaa ra̱:
dánaꞌo̱n no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱ Israel”, ―Kua̱ꞌá nda̱ꞌo di ̱ꞌón ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi
kaá na̱ xíꞌín yuꞌu̱ ―kaá Pablo xíꞌín yuꞌu̱, dá ni ̱ nduui ta̱ romano.
ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó. Dá ni ̱ kaa Pablo:
―Tído yuꞌu̱, nda̱ ni ̱ kaki vei kúúí
Diꞌa ni ̱ kuu tá kuaꞌa̱n kani soldado ta̱ romano.
ñoó Pablo 29 Dá tá ni ̱ seídóꞌo ta̱a kuaꞌa̱n kani
22 Tádi ̱ vándéi ña̱yuu ñoó seídóꞌo ñaá ñoó ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Pablo, dá ni ̱
na ña̱ nákani Pablo. Tído tá ni ̱ kaꞌa̱n ke̱xoo ra kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú nda̱ miíó
na̱ to̱ꞌon yóꞌo, dá ni ̱ ka̱sáꞌá ná ta̱a dándáki soldado ñoó ni ̱ yu̱ꞌú tá
káyuꞌú ná, ta kaá na̱: ni ̱ ka̱tóni ̱ ini ra̱ ña̱ kúú Pablo ta̱
―¡Kaꞌání kíi ̱ ní ta̱a xaa̱n, chi ̱ ko̱ romano, chi ̱ sa̱ ni ̱ ya̱ꞌa ra noo̱ ley
káni taꞌan vaan kataki ra̱! romano sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ soꞌoni ñaá rá.
Hechos 22, 23 288
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Pablo xíꞌín ta̱ ta̱a ni ̱ na̱taka ñoó kúú ta̱a saduceo,
néꞌe choon Israel ta dao ka̱ ra̱ kúú ta̱a fariseo. Sa̱ꞌá
30 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱ ñoó,
ño̱ó ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá:
kóni ̱ ta̱a dándáki soldado ñoó ―Ñani, yuꞌu̱ kúú ta̱a fariseo. Ta
kandaa̱ va̱ꞌa ini ra̱ ndiva̱ꞌa káꞌa̱n kúúí de̱ꞌe iin ta̱a fariseo. Ta chínóo
kua̱chi na̱ Israel saꞌa̱ Pablo. Sa̱ꞌá ño̱ó kua̱chi ndo̱ yuꞌu̱ chi ̱ ió ta̱ndeé iní
ni ̱ di ̱tá rá cadena ndíko̱ ndáꞌa̱ ná noo̱í ña̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱.
xíꞌín saꞌa̱ ná. Dá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon 7 Tá ni ̱ kaꞌa̱n Pablo dión, dá ni ̱
ña̱ ná nataka kíi ̱ ta̱ duti ̱ sakua̱ꞌa̱ xíꞌín ka̱sáꞌá ta̱a fariseo xíꞌín ta̱a saduceo
ta̱ néꞌe choon no̱ó na̱ Israel. Dá ni ̱ dándichi ̱ táꞌan mií rá. Kúú ni ̱
taó rá Pablo. Dá ni ̱ chi ̱kani ñaá rá na̱taꞌa̱nda̱ táꞌan va ra ndéi ra. 8 Chi ̱
noo̱ ndidaá kúú ta̱a ñoó. ta̱a saduceo kúú ra̱ káꞌa̱n ña̱ o̱
xíꞌíi ̱n ña̱ kía̱n kútúú inii ̱, chi ̱ ió vii vá káyuꞌú. Dá ni ̱ nda̱kuei dao ta̱a
ña̱xintóni ̱í noo̱ Ndios nda̱ kuu̱ víti. dánaꞌa̱ ley Moisés, táꞌa̱n ra̱ kúú
2 Dá ni ̱ saꞌanda ta̱ duti ̱ kúú no̱ó
taꞌani kuendá ta̱ fariseo. Dá ni ̱ kaa
naní Ananías choon no̱ó ta̱a ndíta ra̱:
yati noo̱ íin Pablo ña̱ ná kani ra ―Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa kini ko̱ ní
daꞌa̱nda̱ yúꞌu̱ ná. kée ta̱a yóꞌo, chi ̱ ndá ndi kuu ni ̱
3 Dá ni ̱ kaa Pablo:
kaꞌa̱n iin espíritu o iin ángel xíꞌín rá.
―Ná kani Ndios mií ní, chi ̱ kúú ní Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni na̱á yo̱ xíꞌín
táto̱ꞌon iin náo̱ kini káa ña̱ ni ̱ na̱keꞌi Ndios ―kaá ra̱.
kuxí oon. Ta mií ní kúú ra̱ kómí 10 Ta de̱én nda̱ꞌo ni ̱ ka̱sáꞌá dándichi ̱
choon ña̱ keyíko̱ ndúsáꞌano ní sa̱ꞌí táꞌan mií rá ndéi ra. Ta kúú ni ̱ yu̱ꞌú
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo saꞌándá ley choon. Sa̱ꞌá va ta̱a dándáki soldado ñoó, chi ̱ oon
ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa yáꞌa mií ní noo̱ káꞌa̱n ni ví ndakuei ta̱a ñoó dákuáchi ra
ley, chi ̱ ni ̱ saꞌanda ní choon ña̱ ná Pablo, káꞌán rá. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌanda
kani ra yúꞌí? ra̱ choon ña̱ ná kixi soldado taó rá
4 Dá ni ̱ kaa dao ka̱ ta̱a ndéi ñoó
Pablo tein ña̱yuu ñoó, dá kandaka
xíꞌín Pablo: ñaá rá koꞌo̱n tuku ra ini veꞌe noo̱
―¿Á va̱ꞌa nda̱ꞌo kéeón xinóo̱n, ña̱ ndéi mií soldado ñoó.
ni ̱ ya̱ꞌón ni ̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌón xíꞌín ta̱ 11 Ta kúú iin ka̱ sa̱kuaá ñoó, dá ni ̱
duti ̱ kúú no̱ó kuendá Ndios? naꞌa̱ noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús noo̱ Pablo.
5 Dá ni ̱ kaa Pablo:
Dá ni ̱ kaa na̱:
―Ñani miíi ̱, ko̱ náꞌá taꞌon yuꞌu̱ ña̱ ―Ndeé koo inóo̱n, Pablo. Chi ̱
kúú ná ta̱ duti ̱ kúú no̱ó. Chi ̱ káꞌa̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌón kuendá saꞌa̱
tuti ii ̱ Ndios ña̱ ko̱ kánian kaꞌa̱n yúꞌu̱ ñoo Jerusalén yóꞌo, ki ̱ꞌo dión
ndava̱ꞌa yó xíꞌín ta̱a néꞌe choon no̱ó taꞌani miía̱n ndúsa̱ ki ̱ꞌón kuendá sa̱ꞌí
na̱ ñoo yo̱ ―kaá na̱. ñoo Roma ―kaá na̱.
289 Hechos 23
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ nda̱tóꞌón kueꞌé uu̱ lóꞌo̱ ñoó. Dá ni ̱ taó xóo ñaá rá. Dá ni ̱
diko ta̱a ña̱ kaꞌání rá Pablo nda̱to̱ꞌón ñaá rá:
12 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱ ñoó, dá
―¿Ndí ki ̱án kaꞌa̱n yo̱ꞌó xíꞌín yuꞌu̱,
ni ̱ nda̱tóꞌón kueꞌé dao ta̱ Israel ña̱ kóno̱n?
kaꞌání rá Pablo. Ta ni ̱ xi ̱ꞌo ra mií rá 20 Dá ni ̱ kaa xi ̱:
ña̱ ni iin tóꞌón rá o̱ kásáꞌan, ta ni ―Ni ̱ ka̱ndo̱o ta̱ Israel ña̱ kasaa̱ ra̱
ta̱kui ̱í o̱ kóꞌo ra nda̱ ná kandeé rá taa̱n kueí ndaꞌí ra̱ noo̱ ní ña̱
kaꞌání rá Pablo. 13 Ta uu̱ diko cháá
kandaka ní Pablo koꞌo̱n ní no̱ó ta̱
ka̱ kúú ta̱a ni ̱ ka̱ndo̱o kee dión. 14 Dá néꞌe choon Israel, dá kee ra ña̱
ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ta̱ keyíko̱ cháá ka̱ ra̱ saꞌa̱ ná, kaa ra̱.
duti ̱ sakua̱ꞌa̱, xíꞌín ta̱ sáꞌano, dá ni ̱ 21 Tído, o̱ sa̱ kándísa ní, chi ̱ uu̱ diko
ñoó ña̱ ná kandaka ra Pablo kii ra kuaꞌa̱n nóꞌo̱ xí, ta ni ̱ kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín xí
noo̱ ní taa̱n, ta kee ní ña̱ keyíko̱ ña̱ o̱ sa̱ kóo ini xi ̱ kaꞌa̱n xi ̱ xíꞌín ni
cháá ka̱ ní saꞌa̱ rá, kaa ní xíꞌín rá. Ta iin tóꞌón ña̱yuu ña̱ ni ̱ na̱kani xi xíꞌín
nduꞌu̱ kúú ra̱ kandei nduu kaꞌání rá.
ñaá tá sa̱ kuaꞌa̱n kuyati ra kasandaá
ra̱ ―kaá ra̱. Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda ta̱a dándáki
16 Tído tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini daxi ̱ Pablo
soldado choon ña̱ koꞌo̱n Pablo noo̱ iin
ña̱ dión ndátóꞌón kueꞌé ta̱a ñoó, dá ta̱ néꞌe choon káꞌano naní Félix
ni ̱ kee xi kuaꞌa̱n xi ̱ veꞌe noo̱ ndéi 23 Dá ni ̱ kana ra uu̱ soldado néꞌe
ñaá rá. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱ndaꞌí ta̱a yóꞌo tá ni ̱ kana ra Pablo ni ̱ saa̱ na̱, dá ni ̱
ko̱saa̱ ra̱ noo̱ ní. Ta ni ̱ saꞌanda taꞌani ka̱sáꞌá káꞌa̱n kua̱chi ta̱ naní Tértulo
yuꞌu̱ choon no̱ó ta̱a káꞌa̱n kua̱chi ñoó saꞌa̱ ná no̱ó ta̱ néꞌe choon ñoó,
saꞌa̱ rá ña̱ ná kakui ̱ta ra noo̱ mií ní, ta kaá ra̱:
dá ná kaꞌa̱n ra̱, ná kande̱ꞌá ndí ki ̱án ―Ta xíꞌín mií ní ndéi va̱ꞌa nduꞌu̱,
kúú ña̱ kini ni ̱ kee ta̱a yóꞌo. Ná ta kua̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa kée ní xíꞌín ñoo ndu̱
kukueé ní.” Dión kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ taa sa̱ꞌá ña̱ ió ña̱xintóni ̱ ní. 3 Chi ̱ iin na̱
xíka sáꞌá ñoó kuaꞌa̱n nóꞌo̱ rá veꞌe yóꞌo kúú táto̱ꞌon iin kueꞌe̱ nákaa̱
noo̱ ndéi ra ñoó. 33 Dá tá ni ̱ saa̱
ñoo nduꞌu̱, chi ̱ xíonoo ra saꞌándá
soldado kándodó kuéi ̱ ñoo naní táꞌan ra na̱ Israel ndéi iin níí kúú
Cesarea, dá ni ̱ xi ̱ꞌo ra tuti ñoó no̱ó ta̱ ñayuú. Ta ta̱a yóꞌo taꞌani kúú ra̱ íin
néꞌe choon káꞌano naní Félix. Ta ni ̱ noo̱ saꞌándá choon no̱ó ra̱ kúú
na̱ki ̱ꞌo taꞌani ra Pablo noo̱ rá. 34 Dá kuendá ta̱ nazareno. 6 Ta ni ̱ kaꞌán rá
tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌi ra tuti ñoó, dá ni ̱ ña̱ ku̱ꞌu ra koni xíxi ra veꞌe ño̱ꞌo
nda̱to̱ꞌón rá ndeí ni ̱ kaki Pablo. Dá káꞌano ndu. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ tiin ñaá
ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ kúú ná ta̱ nduꞌu̱, ta kuaꞌa̱n ndu̱ keyíko̱ ndu̱
kuendá Cilicia. 35 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín
saꞌa̱ rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dándáki ley ndu̱.
ná: 7 Tído ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱a dándáki soldado
291 Hechos 24
naní Lisias xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo soldado va̱ꞌa na o mií ná kini na. 16 Sa̱ꞌá ño̱ó
ra̱, ta ni ̱ xi ̱o ndaa ñaá rá ndáꞌa̱ daá kuití vá ndíꞌi inii ̱ koo vii
nduꞌu̱. 8 Dá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon ña̱
ña̱xintóni ̱í noo̱ Ndios xíꞌín no̱ó
ná kii na̱ káꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ Pablo ña̱yuu.
noo̱ mií ní. Sa̱ꞌá ño̱ó ndéi ndu yóꞌo 17 ’Tído tá ni ̱ ya̱ꞌa dao kuia̱ ni ̱
Israel ndéi ñoó ña̱ ki ̱ꞌo dión kíán. kúú ni ̱ ka̱sáa̱ dao ta̱ Israel ni ̱ kii chí
kuendá Asia diꞌa, ta ni ̱ tiin ra yuꞌu̱ ini
Xíꞌo Pablo kuendá noo̱ Félix sa̱ꞌá ña̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ndu nákaa̱i ̱ ndúvii
ndóꞌo na miíí noo̱ Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo saꞌándá
10 Dá ni ̱ da̱kúu ta̱ néꞌe choon
ley choon. Tído ko̱ ta̱ꞌón ña̱yuu kuáꞌa̱
káꞌano ñoó ndáꞌa̱ rá noo̱ Pablo, dá ñóꞌo xíꞌín yuꞌu̱, ta ko̱ nákaa̱i ̱ dána̱á
ná kaꞌa̱n na̱. Dá ni ̱ kaa na̱: táꞌin ña̱yuu. 19 Sa̱ꞌá ño̱ó kánian kii ta̱a
―Náꞌá yuꞌu̱ ña̱ sa̱ ió kua̱ꞌá nda̱ꞌo ñoó kuita ra noo̱ mií ní, dá ná kaꞌa̱n
kuia̱ nákaa̱ ní kéyíko̱ va̱ꞌa ní ñoo kua̱chi ra saꞌa̱ yúꞌu̱ noo̱ mií ní tá
ndu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kádii ̱ inii ̱ viti íiin xíꞌoi ndáa ña̱ꞌa ndóꞌo ra xíꞌíín. 20 O ná
kuendá noo̱ ní sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌi. 11 Ta kaꞌa̱n ta̱a ndéi yóꞌo ná nde̱ꞌá ndí ki ̱án
kuu va ndato̱ꞌón ní dao ka̱ ña̱yuu, kúú iin kua̱chi yuꞌu̱ ni ̱ na̱níꞌi ̱ rá tá ni ̱
dá ná kandaa̱ va̱ꞌa ini ní ña̱ sa̱ io uxi ̱ sa̱ íii ̱n no̱ó ta̱ néꞌe choon ñoo ndu̱.
uu̱ kuu̱ ni ̱ saꞌi ̱n ñoo Jerusalén ni ̱ sa̱ 21 Ta ndá ndi kuu kua̱chi ni ̱ ya̱ꞌa yuꞌu̱
kana tukui yo̱ꞌó kasaa̱o̱n ―kaá ra̱. ió ra̱, dá ni ̱ na̱tuu yati ta̱ Israel,
26 Tído ndáti ra ña̱ ki ̱ꞌo Pablo cháá
táꞌa̱n ra̱ ni ̱ kii ñoo Jerusalén. Dá ni ̱
di ̱ꞌón noo̱ rá, dá dáyaa̱ ñaá rá, káꞌán ka̱sáꞌá rá dákuío ra Pablo kua̱ꞌá
rá. Sa̱ꞌá ño̱ó tóó tóó sa̱ kana ñaá rá nda̱ꞌo kua̱chi kini. Tído ko̱ ní niꞌi ̱
sa̱ nda̱tóꞌón xíꞌín rá. 27 Dá tá ni ̱ ya̱ꞌa
taꞌon ra ndi kee ra, dá kando̱o ndaa̱
uu̱ kuia̱, dá ni ̱ keta Félix noo̱ choon ña̱ káꞌa̱n ra̱.
néꞌe ra. Dá ni ̱ ndu̱ꞌu ta̱a naní Porcio 8 Dá ni ̱ ka̱sáꞌá Pablo chindeé ná
Festo kúú rá ta̱ néꞌe choon káꞌano mií ná, ta kaá na̱:
ñoó. Ta sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ Félix kando̱o ―Ko̱ ní ya̱ꞌi noo̱ ni iin ley nduꞌu̱,
va̱ꞌa ra no̱ó na̱ Israel, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱ Israel, ta ni ko̱ ní xiní xíxii veꞌe
da̱nkoo ra Pablo nákaa̱ na̱ veꞌe ka̱a. ño̱ꞌo káꞌano ndu, ta ni noo̱ ley
César, ta̱ néꞌe choon káꞌano cháá ka̱,
Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaa Pablo xíꞌín ra̱ ko̱ ní ya̱ꞌi ―kaá na̱.
naní Festo 9 Tído kóni ̱ Festo kando̱o va̱ꞌa ra
néꞌe choon no̱ó na̱ Israel. Dá ni ̱ ―Sa̱ íin va yuꞌu̱ noo̱ mií ní, ta
ka̱sáꞌá rá káꞌa̱n kua̱chi ra saꞌa̱ Pablo néꞌe ní choon ni ̱ kee César. Ta yóꞌo
noo̱ Festo. 3 Dá ni ̱ xika̱ ra̱ ña̱ mani ̱
va kúú noo̱ kánian keyíko̱ ní sa̱ꞌí.
noo̱ Festo ña̱ ná tandaꞌá rá Pablo kii Chi ̱ sa̱ náꞌá va̱ꞌa ní ña̱ ni iin tóꞌón ña̱
na ñoo Jerusalén. Ta ña̱ yóꞌo ni ̱ xika̱ kini ko̱ ní ya̱ꞌi keei xíꞌín na̱ ñooi ̱, na̱
ra̱ chi ̱ sa̱ ni ̱ nda̱tóꞌón kueꞌé ra̱ ña̱ Israel. 11 Chi ̱ tá ní ya̱ꞌi keei iin
iói ̱ ña̱ kuui ̱ sa̱ꞌán. Tído ni iin tóꞌón ra táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndáti yuꞌu̱ chinóo
kua̱chi, ña̱ dákuío ta̱a yóꞌo yuꞌu̱, ko̱ kua̱chi ñaá rá. 19 Chi ̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n
kúú ña̱ ndaa̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ íin taꞌon kua̱chi ra saꞌa̱ kúú ley mií rá. Ta
kuu naki ̱ꞌo yuꞌu̱ noo̱ ndáꞌa̱ rá. Sa̱ꞌá káꞌa̱n taꞌani ra saꞌa̱ iin ta̱a naní
ño̱ó xíka̱i ̱ noo̱ ní ña̱ va̱ꞌa ka̱ mií Jesús, iin ra̱ ni ̱ xiꞌi ̱, tído Pablo kúú
César ná keyíko̱ sa̱ꞌí ―kaá Pablo. ra̱ kaá ña̱ takí va Jesús ñoó. 20 Ta
noo̱ rá, tá dáá ―kaá ra̱. xika̱ ra̱ ña̱ mií César Augusto ná
keyíko̱ saꞌa̱ rá. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌandai ̱
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ kaꞌa̱n Pablo xíꞌín choon ña̱ ná kakaa̱ ii ̱ rá veꞌe ka̱a
rey Agripa nda̱ ná kasandaá kuu̱ tandaꞌí ra̱
13 Dá tá ni ̱ ya̱ꞌa cháá kuu̱ ñoó, dá
koꞌo̱n ra̱ noo̱ César ñoó ―kaá Festo
ni ̱ ka̱sáa̱ iin rey naní Agripa xíꞌín xíꞌín rey Agripa.
ñadiꞌí ra̱ naní Berenice ñoo Cesarea, 22 Dá ni ̱ kaa rey Agripa xíꞌín Festo:
chi ̱ ni ̱ ka̱sáa̱ ra̱ kaꞌa̱n ra̱ ndisáꞌán ―Kóni ̱ taꞌani yuꞌu̱ kueídóꞌi to̱ꞌon
xíꞌín Festo. 14 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ sa̱ ndei
káꞌa̱n ta̱a ñoó.
na kuaꞌa̱ vá kuu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱kani Dá ni ̱ kaa Festo:
Festo xíꞌín rey ñoó sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌo ―Taa̱n, dá kueídóꞌo ní ña̱ kaꞌa̱n ra̱
Pablo, ta kaá ra̱: ―kaá ra̱.
―Ni ̱ da̱nkoo Félix iin ta̱a nákaa̱ ra̱ 23 Tá ni ̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱, dá ni ̱
chindeé rá mií rá no̱ó kua̱chi dákuío ―Mií ní, rey Agripa, xíꞌín ndidaá
ñaá ná, ni ̱ kaai ̱ xíꞌín rá. 17 Sa̱ꞌá ño̱ó
ní mií ní, na̱ ni ̱ na̱taka ndéi yóꞌo viti
tá ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱ Israel ñoo yóꞌo, ta ko̱ xíꞌín nduꞌu̱. Ta ta̱a íin yóꞌo, kua̱ꞌá
ní sá ndati taꞌon yuꞌu̱, chi ̱ tá ni ̱ tu̱u nda̱ꞌo na̱ Israel ndéi ñoo Jerusalén
noo̱ iin ka̱ kuu̱, kúú ni ̱ na̱ko̱oi noo̱ xíꞌín na̱ ndéi ñoo yóꞌo káꞌa̱n kua̱chi
téi ̱ kaꞌandai ̱ choon. Dá ni ̱ saꞌandai ̱ saꞌa̱ rá noo̱ yúꞌu̱. Ta ko̱ sá tuu na ña̱
choon ña̱ ná koꞌo̱n ra̱ kuaka ra ta̱a káyuꞌú ná ña̱ kánian kuu ra̱. 25 Tído
naní Pablo ñoó kasaa̱ ra̱ noo̱í. 18 Dá ni iin tóꞌón ña̱ kini ko̱ ní nániꞌi ̱ yuꞌu̱
ni ̱ na̱kui ̱ta ta̱ Israel káꞌa̱n kua̱chi ra ni ̱ kee ra ña̱ kánian kuu ra̱. Tído ni ̱
sa̱ꞌá ta̱a ñoó. Tído ko̱ ní káꞌa̱n taꞌon xika̱ mií rá ña̱ César Augusto keyíko̱
Hechos 25, 26 294
saꞌa̱ rá. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱kaa̱ inii ̱ ña̱ 5 Ta náꞌá taꞌani na ña̱ nda̱ ni ̱ kaki
tandaꞌí ra̱ koꞌo̱n ra̱. 26 Tído ko̱ níꞌi ̱
va yuꞌu̱ kúúí ta̱a fariseo. Sa̱ꞌá
taꞌon yuꞌu̱ ndí ki ̱án taai sa̱ꞌá ta̱a yóꞌo ño̱ó, tá kóni ̱ na̱, kuu va kiꞌ̱ o ndaa̱
koꞌa̱n no̱ó na̱ kúú satoꞌo yo̱ César. na̱ kuendá ña̱ ni ̱ sa̱ kuui iin ta̱a
Sa̱ꞌá ño̱ó chíkani yuꞌu̱ ra̱ noo̱ ndidaá fariseo, táꞌa̱n ra̱ kúú iin taꞌándá
mií ní, na̱ ndéi yóꞌo, xíꞌín noo̱ mií ta̱a ndíta toon cháá ka̱ xíꞌín
ní, rey Agripa, dá ndato̱ꞌón va̱ꞌa ní choon Ndios tein na̱ ñooi.̱ 6 Tído
ra̱, dá naniꞌi ̱ yuꞌu̱ ndí ki ̱án kúú viti, sa̱ꞌá ña̱ ió ta̱ndeé iní yuꞌu̱ ña̱
kua̱chi ra chinóoi noo̱ tuti ñoó. xi ̱nko̱o ña̱ ni ̱ kaa Ndios kee na
27 Chi ̱ ko̱ váꞌa taꞌon keei tá ná
xíꞌín na̱ sáꞌano ñoo ndu̱ tá sata̱,
tandaꞌí iin ta̱a nákaa̱ veꞌe ka̱a koꞌo̱n sa̱ꞌá ño̱ó ndéi ta̱a yóꞌo chínóo
ra̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon káꞌano xía̱n kua̱chi ra yuꞌu̱ noo̱ mií ní. 7 Ta
nani ko̱ó kua̱chi ra̱ koꞌo̱n xíꞌín rá ndin uxi ̱ uu̱ tuꞌu, nduꞌu̱ na̱ kúú
―kaá ra̱. na̱ veꞌe na̱ Israel, ndáti xi ̱nko̱o ña̱
ni ̱ kaa Ndios kee na xíꞌín na̱
Diꞌa ni ̱ kaa Pablo xíꞌín rey Agripa xíꞌo sáꞌano ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó kéchóon ndu
na kuendá saꞌa̱ ña̱ ndóꞌo na noo̱ Ndios nduú ñoó. Ta sa̱ꞌá ña̱
sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌón ―kaá ra̱. káꞌán ní ña̱ kuáchi ̱ nda̱ꞌo kíán
Dá ni ̱ chi ̱nee Pablo ndáꞌa̱ ná, dá ni ̱ noo̱ Ndios dánátaki na̱ ña̱yuu ni ̱
ka̱sáꞌá ná xíꞌo na kuendá sa̱ꞌá ña̱ xiꞌi?̱
ndóꞌo na:
2 ―Ta kádii ̱ nda̱ꞌo inii ̱, rey Agripa,
Káꞌa̱n Pablo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱ kendava̱ꞌa
chi ̱ sónó ní ki ̱ꞌoi kuendá noo̱ ní saꞌa̱ na xíꞌín na̱ kúú kuendá Jesús
ndidaá kúú kua̱chi káꞌa̱n ta̱ ñooi ̱, ta̱ 9 ’Ta yuꞌu̱ ni ̱ kaꞌán taꞌanii ña̱
na̱ Israel. Ta sa̱ náꞌá va̱ꞌa taꞌani ní dión ni ̱ sa̱ keei ñoo Jerusalén, chi ̱
saꞌa̱ ndí ki ̱án kédaá xíꞌín na̱ ñooi ̱, dá ni ̱ sa̱ taáín kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ kúú
ko̱ nákiꞌin táꞌan ña̱xintóni ̱ ndú. Sa̱ꞌá ña̱yuu Ndios veꞌe ka̱a xíꞌín choon
ño̱ó seí ndaꞌíi ̱ noo̱ ní ña̱ kueé ni koo sa̱ xiꞌ̱ o ta̱ duti ̱ kúú no̱ó noo̱í. Ta
ini ní, dá kueídóꞌo ní ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n sa̱ na̱taꞌan va inii ̱ tá sa̱ saꞌání ñaá
xíꞌín ní. rá. 11 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ sa̱
Káꞌa̱n Pablo ndi ni ̱ kuu, dá ni ̱ nduu Káꞌa̱n Pablo ña̱ ni ̱ kee na choon ni ̱
na kuendá Jesús saꞌanda Ndios noo̱ ná
12 ’Ta saꞌa̱ choon yóꞌo ni ̱ keei
19 ’Dión ni ̱ ndoꞌo yuꞌu̱, rey Agripa.
kuaꞌi ̱n ñoo Damasco, ta mií ta̱ duti ̱ Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kúsaá taꞌon inii ̱ keei
kúú no̱ó ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱í kuaꞌi ̱n. ndidaá choon ni ̱ saꞌanda Jesús noo̱í
13 Tído táto̱ꞌon dao nduú kíán, ná
ndá induú. 20 Ta mií no̱ó ni ̱ da̱náꞌi ̱
kaai ̱ xíꞌín ní, rey, xíkai kuaꞌi ̱n íchi ̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo no̱ó na̱ ndéi ñoo
ñoó. Ta kúú ni ̱ xinii ̱ iin ña̱ yéꞌe̱ ni ̱ Damasco. Ni ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌi ̱n ni ̱
kii chí induú. Ta ndato ka̱ víán o̱ da̱náꞌi ̱ no̱ó na̱ ndéi ñoo Jerusalén,
du̱ú ndi ̱ndii. Ta kúú ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa xíꞌín no̱ó na̱ ndéi iin níí kúú kuendá
iin níí kúú no̱ó kuaꞌi ̱n xíꞌín ta̱a Judea diꞌa, xíꞌín no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱
kuaꞌa̱n xíꞌíín ñoó. 14 Ta kúú ndidaá
Israel. Chi ̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ná ña̱ ná
vá nduꞌu̱ ni ̱ kue̱i no̱ñóꞌo̱. Ta kúú ni ̱ nandikó iní na̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée na,
sei ̱do̱ꞌo yuꞌu̱ ni ̱ kaꞌa̱n iin na̱ káꞌa̱n ta ná nduu na ña̱yuu Ndios, ta xíꞌín
yúꞌu̱ hebreo, dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌíín: ña̱ va̱ꞌa kée na ná naꞌa̱ na̱ ña̱ miía̱n
“Saulo, Saulo, ¿ndiva̱ꞌa xíonooón ndaa̱ kuiti ni ̱ na̱ndikó iní na̱ sa̱ꞌá
kéndava̱ꞌón xíꞌín yuꞌu̱? Chi ̱ kéeón kua̱chi kée na. 21 Ta sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌi ̱
táto̱ꞌon kée che̱e tá chísáꞌá rí dini ̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ tiin ta̱ Israel yuꞌu̱
karochá.” 15 Dá ni ̱ kaa yuꞌu̱: “¿Ndá
noo̱ nákaa̱i ̱ veꞌe ño̱ꞌo káꞌano ndu. Ta
yoo kúú mií ní, tatá?” Dá ni ̱ kaa na̱: ni ̱ kaꞌán rá kaꞌání rá yuꞌu̱. 22 Tído ni ̱
“Yuꞌu̱ kúú Jesús, na̱ xíonoo yoꞌó chi ̱ndeé vá ñaá Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó takí
kéndava̱ꞌa xíꞌón. 16 Ta viti ndakuii ̱n
ii ̱ váí nda̱ viti íin xíꞌoi kuendá no̱ó
ndichi, chi ̱ ni ̱ naꞌa̱ noo̱ yúꞌu̱ noo̱ ña̱yuu ko̱ ndáya̱ꞌi, xíꞌín no̱ó na̱
yo̱ꞌó, dá kechóon noo̱í, ta kanooón ndáya̱ꞌi. Ta káꞌi ̱n xíꞌín ná táto̱ꞌon ni ̱
ki ̱ꞌo ndaa̱o̱n kuendá sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n profeta xíꞌín ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n
xino̱n yuꞌu̱, xíꞌín saꞌa̱ ndidaá ka̱ Moisés sa̱ꞌá ña̱ kánian koo, 23 chi ̱ ni ̱
kandeé iní na̱ iin tóꞌón dini ̱ mií ña̱ ndóꞌo na, dá ni ̱ ka̱yuꞌú Festo, ta
yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ki ̱ꞌo káꞌano ini Ndios kaá ra̱:
sa̱ꞌá kua̱chi na, dá natiin na ña̱ va̱ꞌa ―¡Pablo, ni ̱ ndulóko̱ va yoꞌó ni ̱
ki ̱ꞌo Ndios no̱ó ña̱yuu ni ̱ ndu̱vii mií kee ña̱ kuaꞌa̱ téí ña̱ ndi ̱chí ni ̱
ná”, kaá Jesús xíꞌín yuꞌu̱. da̱kuáꞌón!
25 Dá ni ̱ kaa Pablo:
Hechos 26, 27 296
―Ko̱ ndúlóko̱ taꞌon yuꞌu̱, tatá Festo, koꞌo̱n ndu̱ xíꞌín barco chí kuendá
chi ̱ to̱ꞌon káꞌa̱n yuꞌu̱ kúú ña̱ ndaa̱, ta Italia. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ra Pablo
kíán to̱ꞌon ndi ̱chí. 26 Ta sa̱ náꞌá vá mií
xíꞌín dao ka̱ ta̱a ñóꞌo veꞌe ka̱a noo̱
rey xaa̱n sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó ndáꞌa̱ ta̱ saꞌándá choon noo̱ iin
kándéé iníi ̱ káꞌi ̱n ña̱ yóꞌo noo̱ ná. Chi ̱ ciento soldado naní Julio, ta ra̱ yóꞌo
kándaa̱ inii ̱ ña̱ náꞌá va̱ꞌa va na saꞌa̱ nákaa̱ tein iin taꞌándá soldado naní
ndidaá kúú ña̱ yóꞌo, chi ̱ ko̱ kúu de̱ꞌé Augusto. 2 Dá ni ̱ kaa ndu ini iin
ka̱sáꞌá ndátóꞌón táꞌan na, ta kaá na̱: kuendá Cilicia xíꞌín Panfilia. Dá ni ̱
―Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa kini ko̱ ní saa̱ ndu̱ ni ̱ noo ndu ñoo káꞌano naní
kée ta̱a káa. Ko̱ káni taꞌan vaan ña̱ Mira, ña̱ nákaa̱ chí kuendá Licia
kuu ra̱, ta ni ko̱ kánian kakaa̱ ra̱ diꞌa.
veꞌe ka̱a ―kaá na̱. 6 Ta ñoó ni ̱ na̱níꞌi ̱ ta̱ saꞌándá choon
32 Dá ni ̱ kaa rey Agripa xíꞌín Festo:
noo̱ soldado ñoó iin ka̱ barco, táꞌa̱n
―Kuu va dáyaa̱ yo̱ ta̱a káa, ní kirá ni ̱ kii chí ñoo naní Alejandría,
kúu. Tído ni ̱ xika̱ ra̱ ña̱ keyíko̱ mií chi ̱ kiróón kúú rá kuaꞌa̱n chí Italia.
César saꞌa̱ rá ―kaá ra̱. Dá ni ̱ da̱káa ra nduꞌu̱ ini róón. Dá ni ̱
kee ndu kuaꞌa̱n ndu̱. 7 Ta sa̱ ni ̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ chi ̱kaa̱ ini ta̱ néꞌe ku̱kua̱ꞌá nda̱ꞌo kuu̱ kuaꞌa̱n ndu̱ xíꞌín
choon ña̱ tandaꞌá rá Pablo koꞌo̱n na̱ barco ñoó no̱ó ta̱ñoꞌo̱, chi ̱ kueé nda̱ꞌo
ñoo Roma kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú xíꞌín kua̱ꞌá nda̱ꞌo
choon ñoó tandaꞌá rá nduꞌu̱ táꞌan xíꞌín ñoo naní Gnido, chi ̱ kána
297 Hechos 27
i ̱ó tachi ̱ dée̱n no̱ó kuaꞌa̱n ndu̱. Ta ko̱ kaka na koꞌo̱n na̱, táto̱ꞌon nákani ini
ku̱ú taꞌon koꞌo̱n ndaa̱ ndu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ kee na. Dá ni ̱ taó ná ka̱a ve̱e ña̱
ni ̱ kao̱ ndu̱ sata̱ iin yúku̱ íin ini ta̱ñoꞌo̱ kúú freno barco ñoó. Dá ni ̱ kiꞌin ndu
naní Creta. Dá ni ̱ saa̱ ndu̱ noo̱ xíto tátuu yati ndu kuaꞌa̱n ndu̱ yúꞌu̱
ndaa táꞌan xíꞌín ñoo naní Salmón, ña̱ yúku̱ naní Creta ñoó. 14 Tído cháá vá
kua̱ꞌá nda̱ꞌo kuu̱ xíka ndu no̱ó ta̱ñoꞌo̱ tachi ̱ dée̱n barco ñoó kuaꞌa̱n ra̱. Ta
kuaꞌa̱n ndu̱. Kúú sa̱ ni ̱ ka̱sáꞌá i ̱o nda̱ꞌo sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní kúu ka̱ dákáka ndu
ió ña̱ kía̱n kaka ndu koꞌo̱n ndu̱ no̱ó barco koꞌo̱n ndu̱ niꞌi ̱ ndú ñoꞌó i ̱chí,
ta̱ñoꞌo̱, chi ̱ sa̱ kuaꞌa̱n kuyati va yoo̱ sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ da̱yáa̱ va ndu barco néꞌe
vi ̱xi, dá kasáꞌá kána cháá ka̱ tachi ̱ ñaá tachi ̱ kuaꞌa̱n.
dée̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaꞌa̱n niꞌini Pablo 16 Dá ni ̱ ya̱ꞌa ndu sata̱ iin yúku̱ lóꞌo̱
ta̱a ñoó ni ̱ ka̱ndo̱o ra ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ tu̱u noo̱ iin ka̱ kuu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ña̱ ná koꞌo̱n ra̱, nde̱ꞌá á kandeé rá ka̱sáꞌá dao ta̱a ñoó taó ra̱ ña̱ꞌa ñóꞌo
kasandaá ra̱ iin ka̱ ñoo naní Fenice, ini barco ñoó satá ra̱án kuaꞌa̱n ini
ña̱ nákaa̱ mií yúku̱ naní Creta ñoó, dá ta̱ñoꞌo̱. 19 Tá ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ óni ̱, dá
nakuii ̱n va̱ꞌa barco ñoó, dá ná ni ̱ ka̱sáꞌá ndú taó ndu̱ ña̱ꞌa kéchóon
kandati ra nda̱ ná ya̱ꞌa yoo̱ vi ̱xi, káꞌán mií barco ñoó satá ndu̱án kuaꞌa̱n ini
rá. Ta ñoo Fenice ñoó nákaa̱ chí xoo ta̱ñoꞌo̱.
noo̱ kéta ndia̱ndii tá ni ̱ ini. 20 Ta kúú kuaꞌa̱ vá kuu̱ ko̱ ní xiní
―Tá ní seídóꞌo ndó ña̱ ni ̱ kaꞌi ̱n barco ñoó kée ra ña̱ ñóꞌo ra taán rá
xíꞌín ndó ña̱ ko̱ váꞌa kankuei yó noo̱ ka̱a ve̱e chí noo̱ diꞌa barco ñoó,
naní Creta, dá kía̱n o̱ ndóꞌo taꞌon yó tído barco le̱é ñoó vá taó ra̱ ñóꞌo ra,
ta̱ndóꞌó yóꞌo, ta ni o̱ naá taꞌon ña̱ dá kuino ra dáka̱ki ra mií rá, káꞌán
néꞌe barco yóꞌo, ní kúu. 22 Tído viti rá.
káꞌa̱n niꞌinii noo̱ ndo̱ ña̱ ndeé koo 31 Kúú ni ̱ ka̱sto̱ꞌon Pablo xíꞌín ta̱
ini ndo̱, chi ̱ ni iin tóꞌón taꞌon yó o̱ saꞌándá choon noo̱ soldado, xíꞌín
ku̱ú, va̱ꞌará ná naá barco yóꞌo. 23 Chi ̱ mií soldado, ta kaá na̱:
sa̱kuaá víti ni ̱ sa̱ io iin ángel xíꞌíi ̱n, ―Tá ná o̱ káñoꞌo ta̱a káa xíꞌín yó
ta ni ̱ kii na noo̱ mií Ndios, na̱ ini barco yóꞌo, dá kía̱n o̱ káki taꞌon
ndáño̱ꞌo yuꞌu̱, na̱ kéchóon yuꞌu̱ noo̱. ndó ―kaá na̱.
24 Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌíín: “Pablo, o̱ sa̱
32 Dá ví ni ̱ saꞌanda soldado ñoó
yu̱ꞌóo̱n, chi ̱ kánian nakuii ̱o̱n noo̱ yóꞌo̱ ndíko̱ barco le̱é ñoó, dá ni ̱ yaa̱
César. Sa̱ꞌá ño̱ó dáka̱ki va Ndios ra̱ kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱.
ndidaá ña̱yuu ve̱i xíꞌón ini barco 33 Dá tá sa̱ kuaꞌa̱n tu̱u noo̱, dá ni ̱
ka̱ndaa̱ ini ra̱ kéchoon xíꞌín barco tiin na iin pan. Dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na
ñoó ña̱ sa̱ na̱tuu yati ndu kuaꞌa̱n ndivéꞌe noo̱ Ndios noo̱ ndidaá kúú
ndu̱ yuꞌú ta̱ñoꞌo̱ noo̱ kúú no̱ñóꞌo̱. ta̱a ñoó. Dá ví ni ̱ saꞌanda na̱án. Dá
28 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱ki ̱ꞌó ra̱ ndi ki ̱ꞌo
ni ̱ ka̱sáꞌá seí na̱án. 36 Dá ni ̱
konó nákaa̱ ta̱kui ̱í ñoó. Dá ni ̱ ndu̱ndeé iní ndidaá ka̱ ta̱a ñoó. Dá
ka̱tóni ̱ ini ra̱ ña̱ kíán oko̱ ndaꞌá. Dá ni ̱ sa̱sáꞌan taꞌani ra. 37 Ta ndidaá
xíka barco kuaꞌa̱n ra̱ cháá ka̱ chí nduꞌu̱, na̱ ni ̱ sa̱ ñoꞌo ini barco ñoó,
noo̱. Dá ni ̱ chi ̱ki ̱ꞌó tuku ra ndi ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ kuu ndu uu̱ ciento oni ̱ diko
konó. Dá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ nda̱dá saꞌo̱n iin. 38 Dá tá ni ̱ ndi ̱noo ini ndu̱
Diꞌa ni ̱ kuu, dá ni ̱ na̱táni ̱ barco ñoó ni ̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ sa̱ ndei ndu noo̱
kee ta̱kui ̱í naní Malta
28
39 Tá ni ̱ tu̱u noo̱, kúú ko̱ nákoni ii ̱
1 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kasa̱ndaá
vá ta̱a ñoó ndá yúku̱ kíán. Tído ni ̱ ndiꞌi ndu yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱ ñoó,
xini ra̱ iin ndáꞌa̱ ta̱ñoꞌo̱ nákaa̱ saꞌa̱ dá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ndu̱ ña̱ yúku̱ ñoó
yúku̱ íin ñoó, ta ñoó ndéi ño̱tí. Dá naní Malta. 2 Dá ni ̱ kuꞌu̱ ini ña̱yuu
ni ̱ kaꞌán rá ña̱ ndá ndi kuu kandeé ndéi ñoó saꞌa̱ ndúꞌu̱, chi ̱ ni ̱ saꞌon na
rá dákáka ra barco ñoó koꞌo̱n ra̱ nda̱ ñóꞌo̱, dá ni ̱ kana na nduꞌu̱ ña̱ ná
ñoó. 40 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌanda ra̱ yóꞌo̱
natuu yati ndu nadaa̱ ndú, chi ̱ kóon
ndíko̱ ka̱a ve̱e ñoó. Dá ni ̱ ka̱ndo̱oan dai ̱, ta vi ̱xi nda̱ꞌo.
ini ta̱kui ̱í. Dá ni ̱ ndaxí rá yóꞌo̱ ndíko̱ 3 Dá ni ̱ saꞌa̱n taꞌani Pablo ni ̱ da̱taká
yíto̱, kirá dákáka ra barco ñoó, dá na̱ cháá títo̱ ni ̱ taán ná noo̱ kéi ̱ ñóꞌo̱
ni ̱ na̱xino̱ ra̱ ini ta̱kui ̱í, dá kuu kao ñoó. Tído tá ni ̱ taán ná ra̱, kúú ni ̱
tuku ra barco. Dá ni ̱ da̱káa ra dáꞌo̱n, keta iin koo̱ dée̱n tein rá, chi ̱ ni ̱
táꞌa̱n ña̱ tánee chí xoo noo̱ diꞌa ka̱sáꞌá ndii ̱ ri ̱. Kúú ni ̱ tiin rí ndáꞌa̱
barco ñoó. Dá ni ̱ na̱kiꞌin barco ná.
kuaꞌa̱n ra̱ niꞌi ̱ ra̱ noo̱ ndéi ño̱tí ñoó. 4 Dá tá ni ̱ xini na̱ ndéi Malta ñoó
ka̱a néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱, dá ni iin kúú ña̱yuu ñoó ndáti ña̱ nein ñíi ̱
tóꞌón rá ná o̱ kuíno di ̱tá rá Pablo, o iin ndakána kankao na kuu
kasandaá ra̱ nda̱ yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱. na̱. Ta sa̱ ni ̱ ku̱naꞌá vá ndáti ña̱yuu
43 Tído kóni ̱ ta̱ saꞌándá choon noo̱
ñoó, tído ko̱ó ña̱ꞌa taꞌon ni ̱ ndoꞌo na.
soldado ñoó ña̱ dáka̱ki ra Pablo. Dá ni ̱ na̱da̱on na ña̱ nákani ini na̱, ta
Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní sónó taꞌon ra ña̱ koo ni ̱ kaa na̱ ña̱ iin ndios vá kúú ná.
dión. Dá ni ̱ saꞌanda ra̱ choon noo̱ 7 Ta yati ñoó ndéi dao ñóꞌo̱ iin ta̱a
ndidaá ta̱a ti ̱ꞌa di ̱tá ña̱ ná kee ra ini naní Publio, ra̱ néꞌe choon ñoo ñoó.
ta̱ñoꞌo̱, dá ná kasandaá ra̱ no̱ñóꞌo̱ Ta ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ra nduꞌu̱, ta ni ̱ xito
i ̱chí. 44 Dá ni ̱ kaa ra̱ xíꞌín ra̱ ko̱ tíꞌa
ñaá rá oni ̱ kuu̱. 8 Ta kánduꞌu̱ tatá
di ̱tá ña̱ ná tiin ra tabla o táꞌí barco, Publio ñoó noo̱ xíto, chi ̱ kúꞌu̱ ra̱ kée
dá ná kasandaá ra̱ no̱ñóꞌo̱ i ̱chí, kaá kueꞌe̱ dáa̱ xíꞌín tachí níí. Dá ni ̱ saꞌa̱n
ra̱. Ta dión ni ̱ kee ndu, ta kúú Pablo ni ̱ xito niꞌini ñaá ná. Tá ni ̱
ndidaá vá nduꞌu̱ ni ̱ ka̱ki. ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Ndios, kúú ni ̱
Hechos 28 300
chi ̱nóo na ndáꞌa̱ ná sata̱ rá. Ta kúú ñoo Roma, dá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ta̱ saꞌándá
ni ̱ ndu̱va̱ꞌa va ra. 9 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini
choon noo̱ soldado ñoó ta̱a ñóꞌo veꞌe
ña̱yuu ndéi ñoó ña̱ ni ̱ ndu̱va̱ꞌa ta̱a ka̱a néꞌe ra kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ta̱a
ñoó, kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ kúꞌu̱ ni ̱ saa̱ dándáki veꞌe ka̱a ñoo Roma. Tído ni ̱
noo̱ ió Pablo, ta kúú ni ̱ ndu̱va̱ꞌa sonó rá ña̱ koo xoo Pablo iin ka̱
taꞌani na. 10 Kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱
veꞌe, ta koo iin soldado kandaa ñaá
mani ̱ ni ̱ kee ña̱yuu ñoó xíꞌín nduꞌu̱. rá.
Dá tá ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ tiin tuku ndu
barco koꞌo̱n ndu̱, kúú ni ̱ kemáni ̱ ná Diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Pablo no̱ó
nduꞌu̱ xíꞌín kua̱ꞌá ña̱ꞌa, ña̱ xínñóꞌó na̱ Israel ndéi ñoo Roma
ndú no̱ó koꞌo̱n ndu̱. 17 Tá ni ̱ xi ̱no oni ̱ kuu̱ ni ̱ saa̱ Pablo
tachi ̱ ve̱i chí xoo sur diꞌa. Dá tá ni ̱ ta̱ ñoo yo̱, ta̱ Israel, ña̱ dáyaa̱ ta̱ néꞌe
ya̱ꞌa uu̱ ka̱ kuu̱, dá ni ̱ saa̱ ndu̱ iin choon yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xika̱i ̱ ña̱ ná
ñoo naní Puteoli. 14 Ta ñoó ni ̱ na̱níꞌi ̱
keyíko̱ César sa̱ꞌí, va̱ꞌará ko̱ó ña̱ꞌa
ndú dao ka̱ na̱ kúú kuendá Jesús. ndóꞌi xíꞌín na̱ ñooi ̱. 20 Ta ña̱ yóꞌo
Dá ni ̱ seí ndaꞌí na̱ noo̱ ndúꞌu̱ ña̱ ná kóni ̱i ̱ kasto̱ꞌin xíꞌín ndó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
kandei ndu xíꞌín ná usa̱ kuu̱. Dá tá na̱kanai ndo̱ꞌó ni ̱ ka̱sáa̱ ndo̱, dá
ni ̱ ndiꞌi ñoó, dá ni ̱ kee ndu kuaꞌa̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kómíí
sáꞌá ndú ñoo Roma. ta̱ndeé iní táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ió ta̱ndeé iní
15 Ta sa̱ ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon na̱ kúú
noo̱ dao ka̱ na̱ ñoo yo̱, na̱ Israel, sa̱ꞌá
kuendá Jesús ndéi ñoo Roma ña̱ ve̱i ño̱ó ndíko̱ yuꞌu̱ cadena yóꞌo ―kaá
ndu, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saa̱ na̱ ni ̱ niꞌi ̱ ná na̱.
nduꞌu̱ íchi ̱ ve̱i ñoo naní Foro de 21 Dá ni ̱ kaa ta̱ sáꞌano ñoó xíꞌín ná:
Apio xíꞌín iin ka̱ ñoo naní Ndin oni ̱ ―Ni iin tóꞌón tuti ko̱ ní nátiin
Tabernas. Tá ni ̱ xini Pablo ña̱ ni ̱ nduꞌu̱ no̱ó na̱ ndéi chí kuendá Judea
ka̱sáa̱ na̱ kúú kuendá Jesús ñoó, dá ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ní. Ta ni iin ñani yo̱ ni ̱
ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ Ndios, ta ni ̱ kii ñoó ko̱ káꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ ní.
ndu̱ndeé iní na̱. 16 Dá tá ni ̱ saa̱ ndu̱
22 Tído kóni ̱ ndu̱ kueídóꞌo ndu ndi
301 Hechos 28
kaá ní sa̱ꞌá ña̱yuu kándísa dión, chi ̱ 27 Dión ndoꞌo na chi ̱ ni ̱ ndu̱káxí
iin níí kúú xíán káꞌa̱n kini ña̱yuu nda̱ꞌo nío̱ ná.
saꞌa̱ ná ―kaá ra̱. Ta ko̱ tái ̱ taꞌon do̱ꞌo na.
23 Dá ni ̱ ka̱ndo̱o ra iin kuu̱ ña̱ nataka
Ta ndadí taꞌani noo̱ ná,
ra̱ kueídóꞌo ra Pablo. Tá ni ̱ kasa̱ndaá dá ná o̱ ko̱ní na̱ xíꞌín noo̱ ná,
kuu̱ dáá ñóó, kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ta ni xíꞌín do̱ꞌo na ná o̱ kueídóꞌo
ni ̱ na̱taka veꞌe noo̱ ió Pablo. Ta nda̱ na,
naꞌa, ta kúú nda̱ ni ̱ ini, ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ ta ni o̱ kátóni ̱ taꞌon ini na̱,
saꞌa̱ ndi koo ndu̱ꞌu ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ dá ná o̱ nándió kuéi na noo̱
Ndios, chi ̱ kóni ̱ na̱ ña̱ xino̱ ini ña̱yuu yúꞌu̱,
ñoó, dá ná kandísa na Jesús. Chi ̱ ni ̱ dá nduva̱ꞌi na̱.
da̱náꞌa̱ na̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dánaꞌa̱ ley Dión ni ̱ kaꞌa̱n Espíritu ii ̱ xíꞌín Isaías.
Moisés, xíꞌín ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n profeta sa̱ 28 Ta kanaꞌá ndó viti ña̱ tándaꞌá
ko̱ ñáꞌa̱ ka̱ kankuei ra yéꞌé ñoó, dá ni ̱ ni ̱ ka̱sáꞌá dándichi ̱ táꞌan mií ra̱ Israel
kaa Pablo xíꞌín rá: ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ra̱. 30 Ta ni ̱ sa̱ io
―Ndaa̱ va ni ̱ kaꞌa̱n Espíritu ii ̱ Pablo uu̱ kuia̱ toon ini veꞌe ni ̱ xiin
Ndios xíꞌín profeta Isaías tá ni ̱ kaa ndodó ná ñoó. Ta sa̱ na̱tiin va̱ꞌa na
na̱ diꞌa xíꞌín na̱ sáꞌano veꞌá: ndidaá ña̱yuu sa̱ sáa̱ sa̱ xito niꞌini
26 Kuaꞌán kaꞌo̱n diꞌa xíꞌín ña̱yuu ñaá. 31 Ta ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu
1
1 Yuꞌu̱kúú Pablo, ta kéchóoin ña̱yuu ndéi ñoo Roma
noo̱ Jesucristo, ta ni ̱ na̱kana na 8 Ta dinñóꞌó ka̱ náki ̱ꞌoi ndivéꞌe noo̱
yuꞌu̱ kakuui iin apóstol, chi ̱ ni ̱ taó Ndios xíꞌín kuu̱ Jesucristo saꞌa̱ iin rá
xóo na yuꞌu̱ ña̱ kanooi kasto̱ꞌin xíꞌín iin ndó, dá chi ̱ sa̱ iin níí kúú vá
ña̱yuu sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios. 2 Ta
ñayuú níꞌi ̱ tóꞌon na ña̱ kándéé iní
to̱ꞌon yóꞌo kíán ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios ndo̱ Jesús. 9 Ta noo̱ mií Ndios
kee na nda̱ rá sa̱ naꞌá, ta profeta na̱ kéchóoin xíꞌín ndinoꞌo inii ̱ dánaꞌi ̱
ni ̱ taa naa̱n noo̱ tuti ii ̱ mií ná. to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n sa̱ꞌá de̱ꞌe na, ta
3 Ta to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo káꞌa̱n sa̱ꞌá de̱ꞌe
no̱ón kúú na̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá sa̱ꞌí,
na Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱. Ni ̱ ña̱ daá kuití vá xíka̱i ̱ ña̱ mani ̱ noo̱
kii na tein na̱ veꞌe rey David, sa̱ꞌá ná saꞌa̱ ndo̱. 10 Ta noo̱ káꞌi ̱n xíꞌín ná,
ño̱ó ni ̱ kaki na kúú ná iin ta̱a. 4 Ta seí ndaꞌíi ̱ noo̱ ná ña̱ tá kóni ̱ mií ná,
xíꞌín ndée̱ mií Espíritu ii ̱ Ndios ni ̱ dá ná saa̱i ̱ korniꞌinii ndo̱ꞌó. 11 Dá chi ̱
naꞌa̱ ña̱ Jesús kúú de̱ꞌe Ndios, chi ̱ ni ̱ kóni ̱i ̱ saa̱i ̱ kande̱ꞌí ndo̱ꞌó, ta chindeéí
da̱nátaki ñaá ná tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. 5 Ta ndo̱ꞌó, dá niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ va̱ꞌa noo̱
saꞌa̱ Jesús ni ̱ niꞌi ̱ ndú ña̱ mani ̱ ña̱ Espíritu ii ̱ Ndios, dá kandita toon
kakuu ndu apóstol, dá kaneꞌe ndu cháá ka̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa
to̱ꞌon na no̱ó ña̱yuu ndéi iin níí kúú yó, 12 dá ná naki ̱ꞌo táꞌan yó ta̱ndeé
ñayuú yóꞌo, dá natiin kuu̱ ná ña̱ñóꞌó iní noo̱ iin rá iin yó no̱ó ña̱ ndaa̱
sa̱ꞌá ña̱ kandeé iní ñaá ná, ta kándísa yó, chi ̱ iin nóó kúú vá ña̱
kueídóꞌo ñaá ná. 6 Ta tein ña̱yuu ñoó
kándísa yó.
ñóꞌo taꞌani ndoꞌó, chi ̱ ni ̱ na̱kana 13 Ñani miíi ̱, kóni ̱i ̱ ña̱ kanaꞌá ndó
Ndios ndo̱ꞌó ña̱ kakuu ndó kuendá ña̱ sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ kaꞌín
Jesucristo. saa̱i ̱ kande̱ꞌí ndo̱ꞌó, tído nda̱ viti ió
7 Ta káꞌa̱n yuꞌu̱ ndisáꞌán xíꞌín
ña̱ꞌa chítuu yuꞌu̱ ña̱ saa̱i ̱. Chi ̱ kóni ̱i ̱
ndoꞌó, na̱ ndéi ñoo Roma, na̱ kúꞌu̱ keei iin choon va̱ꞌa tein mií ndó
ini Ndios saꞌa̱, na̱ ni ̱ na̱kana na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ keei tein dao ka̱ na̱
kakuu ña̱yuu mií ná. Ta mií tatá yo̱ ko̱ kúú na̱ Israel.
Ndios xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesucristo ná 14 Dá chi ̱ miía̱n ndúsa̱ kánian
kee ña̱ mani ̱ xíꞌín ndó, ta naki ̱ꞌo na dánaꞌi ̱ no̱ó ña̱yuu káꞌa̱n yúꞌu̱ griego,
ña̱ ná koo va̱ꞌa ini ndo̱. xíꞌín no̱ó na̱ ko̱ káꞌa̱n yúꞌu̱ griego,
302
303 Romanos 1
xíꞌín na̱ ndi ̱chí, xíꞌín na̱ ko̱ ndichí. 21 Ta va̱ꞌará náꞌá ná ña̱ ió Ndios,
15 Sa̱ꞌá ño̱ó kóni ̱ kíi ̱í saa̱i ̱ kasto̱ꞌin tído ko̱ ndáño̱ꞌo taꞌon ñaá ná táto̱ꞌon
xíꞌín ndoꞌó, na̱ ndéi ñoo Roma xaa̱n, ki ̱ꞌo kánian kee na, ta ni ko̱ náki ̱ꞌo
sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa Jesús. na ndivéꞌe noo̱ ná. Diꞌa xíni ̱ ndi ku̱ú
vá ña̱ꞌa ko̱ chóon nákani ini na̱, ta
Kándo̱o vii yo̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ndu̱káxí nío̱ ná, chi ̱ ni ̱ na̱kuíi ̱n
kándéé ini yo̱ Jesús naá vá ña̱xintóni ̱ ná. 22 Kée na mií
16 Ta ko̱ xíkaꞌan noo̱í káꞌi ̱n sa̱ꞌá ná ña̱ kúú ná ña̱yuu ndichí, tído ni ̱
to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús, dá nduxi ̱xi diꞌa na, 23 chi ̱ ni ̱ da̱nkoo na
chi ̱ xíꞌín to̱ꞌon yóꞌo dáka̱ki Ndios ña̱ kekáꞌano Ndios, na̱ ió kuií. Dá ni ̱
ndidaá kúú ña̱yuu kándísa ñaá. Ta ka̱sáꞌá kékáꞌano na naꞌáná ta̱a, táꞌan
dinñóꞌó no̱ó na̱ Israel ni ̱ ka̱sáa̱ to̱ꞌon ra̱ xíꞌi ̱, xíꞌín naꞌáná laa, xíꞌín naꞌáná
va̱ꞌa yóꞌo. Ta ni ̱ kasa̱ndaá taꞌanian kirí komi ̱ saꞌa̱, xíꞌín naꞌáná kirí xíka
no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱ Israel. 17 Dá chi ̱
ti ̱i.
to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo káꞌa̱n saꞌa̱ ndí ki ̱án 24 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ñaá Ndios noo̱
kee yó, dá kando̱o vii yo̱ noo̱ Ndios, ndidaá kúú ña̱ kini, táꞌa̱n ña̱ kátoó
chi ̱ kándo̱o vii yo̱ noo̱ ná sa̱ꞌá iin téí ña̱yuu ñoó kee na. Sa̱ꞌá ño̱ó ndéi
tóꞌón dini ̱ ña̱ kándéé iní yo̱ Jesús. iin rá iin na kée na ña̱ kaꞌan noo̱
Dá chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱ mií Ndios: “Na̱ xíꞌín ñíi ̱ ná. 25 Ta ni ̱ da̱nkoo na ña̱
ni ̱ ka̱ndo̱o vií noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ Ndios, ta ni ̱ ka̱ndísa na ña̱
kándéé iní ñaá ná, no̱ón kúú na̱ to̱ꞌón, chi ̱ xíꞌo na ña̱ñóꞌó, ta ndáño̱ꞌo
kataki chíchí.” na ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios, ta ko̱ ndáño̱ꞌo
na mií Ndios, na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ndidaá
Káꞌa̱n Pablo ña̱ ndidaá ña̱yuu kómí kúú ña̱ꞌa, na̱ daá kuití kánian natiin
kua̱chi noo̱ Ndios ña̱ñóꞌó. Dión ná koo.
18 Ta ña̱ xído̱ ini Ndios kíi nda̱
26 Ta sa̱ꞌá ña̱ kée ña̱yuu ña̱ kini
induú sata̱ ndidaá kúú ña̱yuu kée ña̱ ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ñaá Ndios
kini, xíꞌín na̱ xíxi ini, chi ̱ xíꞌín ña̱ no̱ó kua̱chi kaꞌan noo̱. Chi ̱ nda̱ na̱
kini kée na chítuu na ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ ñáꞌa̱ ni ̱ da̱nkoo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saki
Ndios. 19 Ta ña̱ kánian kanaꞌá ná
Ndios ña̱ nakiꞌin táꞌan na xíꞌín iin
saꞌa̱ Ndios, sa̱ náꞌá vá ná ña̱, dá chi ̱ ta̱a kandei na. Diꞌa ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan
mií Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini daá ñáꞌa̱ mií ná ndéi na kée na
na̱ sa̱ꞌán. 20 Ta va̱ꞌará o̱ kúu taꞌon
kua̱chi kaꞌan noo̱. 27 Ta dión taꞌani
koni yo̱ choon káꞌano néꞌe na xíꞌín kée dao ta̱a, chi ̱ ni ̱ da̱nkoo taꞌani ra
noo̱ yo̱, ta va̱ꞌará o̱ kúu taꞌon koni táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saki Ndios nakiꞌin
yo̱ ña̱ kúú ná Ndios, tído kánian táꞌan ra xíꞌín iin ñáꞌa̱ kandei na. Dá
kanaꞌá yó ña̱ miía̱n ndaa̱ ió na̱, ta ni ̱ ka̱sáꞌá kátoó xíxi ra kudi ̱ ra̱ xíꞌín
néꞌe na choon, chi ̱ nda̱ rá ni ̱ ka̱sáꞌá ta̱a xi ̱ꞌín rá, chi ̱ yáꞌa ra kée ra
saꞌa̱ ñayuú yóꞌo xíꞌo na ña̱ kándaa̱ kua̱chi kaꞌan noo̱ xíꞌín daá ta̱a mií
ini yo̱ ña̱ dión kíán, chi ̱ xiní yo̱ rá. Sa̱ꞌá ño̱ó níꞌi ̱ táꞌi ̱ rá ña̱ ndoꞌo
ndidaá kúú ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa na. Sa̱ꞌá naní nío̱ rá sa̱ꞌá kua̱chi kée ra.
ño̱ó ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu kaa ña̱ 28 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní xíin na taó
ko̱ náꞌá ná saꞌa̱ Ndios. kuendá na̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱ki ̱ꞌo
Romanos 1, 2 304
ñaá Ndios noo̱ ndidaá kúú ña̱ kini dao ka̱ ña̱yuu, tído ki ̱ꞌo dión taꞌani
nákani ini ña̱xintóni ̱ ná, dá ná kee yáꞌa mií ndó. ¿Á káꞌán ndó ña̱ ka̱ki
na ña̱ ko̱ kánian kee na. 29 Chi ̱ ni ̱
ndó noo̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱? 4 O̱
na̱kutí ná ñóꞌo ndidaá kúú ña̱ꞌa ko̱ sa̱ kúꞌichi ̱ ini ndo̱ koni ndo̱ ña̱ va̱ꞌa
váꞌa, ta kée na kua̱chi kaꞌan noo̱ kée Ndios, chi ̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ini na̱, ta
xíꞌín ndi ndáa mií vá ña̱yuu, ta saá ndáti na, ta kueé ió ini na̱. ¿Á ko̱
ini na̱, ta kátoó nda̱ꞌo na kakomí ná náꞌá taꞌon ndó ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ini na̱,
ña̱ kui ̱ká, ta kée na ña̱ kini xíꞌín dao chi ̱ kóni ̱ na̱ ña̱ nandikó iní ndo̱ sa̱ꞌá
ka̱ ña̱yuu, ta uꞌu̱ ini na̱, ta saꞌání na̱ kua̱chi kée ndó? 5 Tído sa̱ꞌá ña̱ kúú
ndi ̱i, ta dána̱á na̱ dao ka̱ ña̱yuu, ta ndó ña̱yuu saá ini, ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱
dándaꞌí na̱ ña̱yuu, ta chínaní kini na kóni ̱ ndo̱ nandikó ini ndo̱ sa̱ꞌá
dao ka̱ ña̱yuu, 30 ta káꞌa̱n uꞌu̱ na̱ saꞌa̱
kua̱chi kée ndó, sa̱ꞌá ño̱ó ndukua̱ꞌá
dao ka̱ na̱, ta káva̱ꞌa na kua̱chi sa̱ꞌá ka̱ ví ta̱ndóꞌó ndoꞌo ndó tá ná
ña̱yuu, ta xiní uꞌu̱ na̱ Ndios, ta ko̱ó kasandaá kuu̱ kasaa̱ Ndios keyíko̱
ña̱ñóꞌó ná no̱ó ña̱yuu xi ̱ꞌín ná, ta ndaa̱ na̱ sa̱ꞌá ndidaá ña̱yuu, 6 chi ̱
káꞌán ná ña̱ kúú ná ña̱yuu ndáya̱ꞌi, chiya̱ꞌi na noo̱ iin rá iin ña̱yuu
ta ió táyíí ini na̱, ta ndúkú ná kee na táto̱ꞌon káa ña̱ ni ̱ kee na. 7 Ta koꞌo̱n
ña̱ kini sa̱á, ta ko̱ seídóꞌo na tatá na̱ na̱ ki ̱ꞌo na ña̱ kataki chíchí ña̱yuu
xíꞌín naná na̱, 31 ta kúú ná ña̱yuu
ndíꞌi ini kée ña̱ va̱ꞌa, chi ̱ ni ̱ ndukú
ndeé to̱ꞌon, ta ko̱ kée na to̱ꞌon káꞌa̱n ná ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios, ta ni ̱ ndukú ná
na̱, ta ko̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ni iin ña̱ kaꞌa̱n va̱ꞌa Ndios saꞌa̱ ná, ta ni ̱
ña̱yuu, ta ko̱ ió ndaꞌí ví ini na̱ xíꞌín ndukú ná ña̱ kandei chíchí ná. 8 Tído
dao ka̱ ña̱yuu, ta ko̱ó ña̱ xíꞌo káꞌano dándóꞌo Ndios nío̱ ña̱yuu díꞌi ̱nda̱
ini noo̱ ná. 32 Ta sa̱ kándaa̱ ini
sa̱ꞌá ña̱ xído̱ ini na̱ xiní ñaá ná, ta
ña̱yuu ñoó saꞌa̱ choon ni ̱ saꞌanda dión taꞌani kee na xíꞌín na̱ ko̱
Ndios, ta kándaa̱ taꞌani ini na̱ ña̱ se̱ídóꞌo ña̱ ndaa̱, chi ̱ ndíko̱ cháá ka̱
ña̱yuu kée dión kánian kuu. Tído na̱ ña̱ ko̱ kía̱n ndaa̱. 9 Ndoꞌo naní nío̱
yáꞌa ii ̱ vá mií ná kée na ña̱ kini ñoó, ndidaá ña̱yuu kée ña̱ kini kuu̱ dáá
ta kádii ̱ iní na̱ tá kée dao ka̱ ña̱yuu ñóó. Ta dinñóꞌó ka̱ na̱ Israel ndoꞌo
ña̱ kini ñoó. dión, ndiꞌi daá, dión taꞌani ndoꞌo
nío̱ na̱ ko̱ kúú na̱ Israel. 10 Tído na̱
Kéyíko̱ ndaa̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá kúú kée ña̱ va̱ꞌa natiin na ña̱ñóꞌó noo̱
ña̱yuu Ndios, ta va̱ꞌa kaꞌa̱n Ndios saꞌa̱ ná,
ndo̱ꞌó tá dátai ̱ kua̱chi ndó dao ka̱ na̱ Israel natiin ña̱ va̱ꞌa yóꞌo,
ka̱ ña̱yuu. Ko̱ néꞌe ta̱ndíni ndá yoo ndiꞌi, dá natiin na̱ ko̱ kúú na̱ Israel
kúú ndoꞌó, dá chi ̱ tá dátai ̱ kua̱chi ña̱. 11 Dá chi ̱ ni iin ña̱yuu ko̱ máni ̱
ndó dao ka̱ ña̱yuu, dá kía̱n dátai ̱ cháá ka̱ noo̱ Ndios, chi ̱ iin nóó kúú
kua̱chi ndó mií vá ndó, chi ̱ dión vá ná noo̱ ná.
taꞌani yáꞌa mií ndó. 2 Ta sa̱ náꞌá vá
12 Ta ndi ndáa na̱ ko̱ náꞌá ley
Tído ndidaá na̱ kómí ley yóꞌo yáꞌa takuálí. Ta kaá ndo̱ ña̱ noo̱ ley kómí
taꞌani na kée na kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ndó ndidaá ña̱ ndi ̱chí xíꞌín ña̱ ndaa̱
keyíko̱ saꞌa̱ ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dándáki saꞌa̱ Ndios. 21 Ti ̱ꞌa va̱ꞌa ndó dánaꞌa̱
Ndios noo̱ Moisés. Tído tá kée na na kee na kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú yíi ̱
dao choon saꞌándá ley Moisés xíꞌín ná o ñadiꞌí na̱. Ta, ¿ndiva̱ꞌa kée ii ̱ ri
ña̱ nákani ini na̱, dá kía̱n náꞌa̱ na̱ ña̱ mií ndó dión? Tá miía̱n ndaa̱ ndisa
ió taꞌani iin ley noo̱ ná, va̱ꞌará ko̱ káñóꞌó ndó yoko̱, ¿ndiva̱ꞌa ko̱kuꞌu
náꞌá ná mií ley Moisés. 15 Ta xíꞌín ña̱
ndó ini veꞌe ño̱ꞌa̱n, ta kíꞌin kuíꞌíná
kée na náꞌa̱ na̱ ña̱ ió iin ley nío̱ ná, ndó ña̱ kui ̱ká ñóꞌo inia̱n? 23 Kúryíí
ta ñoó kía̱n kédaá xíꞌín ná, dá nda̱ꞌo ndó sa̱ꞌá ña̱ kómí ndó ley
kandaa̱ ini na̱ á ni ̱ kee na ña̱ va̱ꞌa o Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa kándaa
ko̱ó. Sa̱ꞌá ño̱ó ley nákaa̱ ini ndo̱ ña̱ñóꞌó Ndios sa̱ꞌá ña̱ ko̱ se̱ídóꞌo
ña̱xintóni ̱ ná dátai ̱ kua̱chi ñaá, ta ndó choon saꞌándáa̱n? 24 Ta ndaa̱ va
ño̱ó taꞌani chindeé ñaá 16 tá ná káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios, chi ̱ diꞌa kaáa̱n:
kasandaá kuu̱ keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá “Káꞌa̱n ndava̱ꞌa na̱ ko̱ kúú na̱ Israel
ña̱yuu xíꞌín ndáꞌa̱ Jesús, chi ̱ keyíko̱ saꞌa̱ Ndios kée ndoꞌó.”
na̱ saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa ni ̱ ke̱de̱ꞌé 25 Miía̱n ndaa̱ ndáya̱ꞌi ña̱ ni ̱
ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kuaꞌa̱n to̱ꞌon va̱ꞌa taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ndo̱ tá seídóꞌo ndoꞌó
saꞌa̱ Jesús, ña̱ ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱. choon saꞌándá Ndios. Tído tá ko̱
se̱ídóꞌo ndó choon saꞌándá Ndios, dá
Ko̱ se̱ídóꞌo taꞌon na̱ Israel ley Ndios, kía̱n kúú ndó táto̱ꞌon ña̱yuu ko̱ ní
ka̱á Pablo taꞌa̱nda̱ ñíi ̱. 26 Tído ña̱yuu ko̱ ní
17 Ta ndoꞌó, chínaní ndó mií ndó taꞌa̱nda̱ ñíi ̱, xía̱n nani kée na choon
ña̱ kúú ndó na̱ Israel, ta kándéé saꞌándá ley Ndios, no̱ón diꞌa kúú
káꞌano ini ndo̱ ley Moisés. Ta ña̱yuu Ndios, va̱ꞌará ko̱ ní taꞌa̱nda̱
chíndaya̱ꞌi ndó mií ndó ña̱ kúú ndó ñíi ̱ ná. 27 Chi ̱ tá seídóꞌo ña̱yuu ko̱ ní
ndó iin ña̱ tóo̱n no̱ó ña̱yuu ko̱ náꞌá kúú yó na̱ Israel ndisa sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
Ndios. 20 Ta kaá ndo̱ ña̱ ti ̱ꞌa ndó
taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ yo̱, chi ̱ o̱ du̱ú ñíi ̱ yo̱
dánaꞌa̱ ndo̱ no̱ó na̱ ko̱ kátóni ̱ iní, ta kédaá xíꞌá, dá kúúó na̱ ñoo Ndios.
ti ̱ꞌa taꞌani ndó dánaꞌa̱ ndo̱ no̱ó na̱ ko̱ 29 Dá chi ̱ ña̱yuu miía̱n ndaa̱ kuiti
náꞌá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ndó xíꞌín kúú na̱ Israel, no̱ón kúú na̱ ndinoꞌo
Romanos 2, 3 306
iní na̱ seídóꞌo na Ndios. Ta nío̱ na̱ nátiin na ña̱ñóꞌó noo̱ dao ka̱ ña̱yuu,
kía̱n náꞌa̱ ña̱ kúú ná ña̱yuu Ndios, ¿ndiva̱ꞌa dándóꞌo na nío̱ ndú sa̱ꞌá
chi ̱ ndinoꞌo ini espíritu ná kándísa kua̱chi kée ndu, tá dáá?, kaá dao
ñaá ná, ta ko̱ kándéé ini na̱ ley. Ta ndó. 8 Tá dión kíán, dá kía̱n, ¿á kaa
nátaꞌan ini Ndios xiní na̱ ña̱yuu kée yo̱ ña̱ kuu kee yó ña̱ kini, dá ná
dión, va̱ꞌará ko̱ nátaꞌan ini ña̱yuu natu̱u ña̱ va̱ꞌa? Ta kaá dao ña̱yuu ña̱
xiní ñaá ná. dión dánaꞌa̱ ndu̱, chi ̱ kátoó na̱ dátu̱ú
3
1 Ta, ¿á iin ña̱ ndáya̱ꞌi kíán ña̱
ñaá ná, tído miía̱n ndaa̱ yaꞌi nda̱ꞌo
kúú yó na̱ Israel? Ta, ¿á iin ña̱ chiya̱ꞌi na noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n
ndáya̱ꞌi kíán ña̱ ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ yo̱ na̱ dión.
viti? 2 Jaa̱n, ña̱ ndáya̱ꞌi nda̱ꞌo kíán,
chi ̱ chíndeé nda̱ꞌo ña yo̱. Ta mií ña̱ Káꞌa̱n Pablo ña̱ ni iin tóꞌón yó ko̱ kúú
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ kía̱n ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ña̱yuu ndaa̱ noo̱ Ndios
to̱ꞌon na noo̱ yo̱, na̱ Israel. 3 Tído,
9 Ta, ¿ndi káꞌán yó viti? ¿Á ndáya̱ꞌi
¿ndi koo viti, chi ̱ dao na̱ ñoo yo̱ ko̱ cháá ka̱ yóó, na̱ Israel, o̱ du̱ú na̱ ko̱
ní seídóꞌo taꞌon na choon ni ̱ saꞌanda kúú na̱ Israel? Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión
Ndios noo̱ ná? ¿Á ña̱ yóꞌo kóni ̱ kaa kíán. Dá chi ̱ sa̱ ni ̱ na̱kanii xíꞌín ndó
ña̱ dánkoo taꞌani Ndios to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ yóó, na̱ kúú na̱ Israel, xíꞌín na̱ ko̱
na noo̱ yo̱? 4 Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión
kúú na̱ Israel, ndidaá vá yó ñóꞌo ti ̱xi
kíán. Diꞌa íin toon Ndios xíꞌín ña̱ ni ̱ ndáꞌa̱ kua̱chi. 10 Dá chi ̱ diꞌa va kaá
to̱ꞌon ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios yóꞌo, ná na̱ ndaa̱, dá kandaa̱ ini yo̱ ña̱
káꞌa̱n xíꞌín ndidaá na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ kéyíko̱ ndaa̱ na̱, ta dánkoo vii ná
miíán. Sa̱ꞌá ño̱ó ná kadi na̱ Israel yó noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní yo̱
yúꞌu̱ ná, chi ̱ mií ná xíꞌín ndidaá ka̱ Jesús.
ni ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo nakui ̱ta 27 Ta, ¿ndeí kuaꞌa̱n ña̱ kúryíí
noo̱ Ndios iin kuu̱, dá keyíko̱ sa̱ꞌá ña̱yuu? Ni naá óon vaan. Ta,
ná. 20 Chi ̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱
¿ndiva̱ꞌa ni ̱ naá óoan? Ni ̱ naá óon
kándo̱o vii noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée na vaan dá chi ̱ sa̱ꞌá iin tóꞌón di ̱ní ña̱
choon saꞌándá ley. Dá chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo kándéé iní yo̱ Jesús kándo̱o vii yo̱
Ndios ley na̱ noo̱ yo̱, dá ná kandaa̱ noo̱ Ndios, ta o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ kée
ini yo̱ ña̱ kúú yó ña̱yuu kómí kua̱chi yó choon saꞌándá ley. 28 Ta viti
21 Tído viti náꞌa̱ Ndios noo̱ yo̱ ña̱ ña̱ kúú ná iin Ndios dáka̱ki sa̱va̱ꞌa
ió iin ka̱ ña̱ꞌa noo̱ ley, ta ño̱ó kía̱n na̱ Israel? Ko̱ó. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon
kédaá xíꞌín yó, dá kando̱o vii yo̱ ndó ña̱ kúú taꞌani na iin Ndios
noo̱ ná. Ta mií ley xíꞌín profeta dáka̱ki na̱ ko̱ kúú na̱ Israel viti?
xíꞌo ndaa̱ kuendá saꞌa̱ ña̱ yóꞌo, Chi ̱ miía̱n ndaa̱ kúú taꞌani na
22 chi ̱ dánkoo vii Ndios yo̱ noo̱ mií
Ndios noo̱ ná. 30 Dá chi ̱ iin tóꞌón
ná sa̱ꞌá iin tóꞌón dini ̱ ña̱ kándéé iní dini ̱ vá kúú Ndios, ta mií ná xíꞌo
yo̱ Jesucristo. Ta dión kée na xíꞌín ña̱ kándo̱o vií ña̱yuu ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱
ndidaá kúú ña̱yuu kándísa Jesús. noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní na̱
Ta ko̱ ta̱ó kuendá taꞌon na ndá yoo Jesús, ta xíꞌo taꞌani na ña̱ kándo̱o
kúú iin rá iin ña̱yuu, 23 dá chi ̱
vií na̱ ko̱ ní taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ noo̱ ná
ndidaá táꞌa̱n va na yáꞌa kée sa̱ꞌá ña̱ kándéé taꞌani ini na̱ Jesús.
kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kuxíká ná no̱ó 31 ¿Á káꞌán ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé
Abraham, na̱ sa̱ kuu tatá sáꞌano ka̱ndo̱o vii ná noo̱ Ndios. 11 Ta cháá
yo̱? ¿Ndí ki ̱án ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ saꞌa̱ ka̱ chí noo̱, dá ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ná. Ta
ña̱ yóꞌo? 2 Tá ni ̱ ka̱ndo̱o vii Abraham
ña̱ yóꞌo náꞌa̱ ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o vii ná
noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee na, dá noo̱ Ndios tá o̱ ñáꞌa̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ná
kía̱n kuu va kuryíí ná. Tído ko̱ ta̱ꞌón sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní na̱ Ndios. Sa̱ꞌá
dión kíán, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kúu taꞌon ño̱ó Abraham kúú táto̱ꞌon iin tatá
kuryíí ná noo̱ Ndios. 3 Chi ̱ diꞌa va noo̱ ndidaá kúú ña̱yuu kándísa
káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios: “Sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ Jesús, va̱ꞌará ko̱ ní taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ná,
ka̱ndeé ini Abraham Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kándeé iní ña̱yuu ñoó
ni ̱ ka̱ndo̱o vii ná noo̱ Ndios.” 4 Tá ná Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó kándo̱o vii ná noo̱
kéchóon iin ta̱a noo̱ iin satoꞌo, ko̱ Ndios. 12 Ta kúú taꞌani na tatá no̱ó
xíꞌo oon taꞌon satoꞌo ra̱ di ̱ꞌón noo̱ rá, na̱ ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱. Tído ko̱ kúú taꞌon
chi ̱ ña̱ kánian kiꞌin ya̱ꞌi ra kíán. na tatá noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱
5 Tído na̱ ko̱ kándeé ini ña̱ va̱ꞌa kée
óon ni na. Kúú ná tatá noo̱ ñayuú
na, diꞌa kándísa na iin tóꞌón dini ̱ yóꞌo tá kándéé taꞌani ini na̱ Ndios
Ndios, na̱ dánkoo vií ña̱yuu kómí táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ka̱ndeé iní ñaá mií ná
kua̱chi noo̱ mií ná, no̱ón kúú na̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ná.
kándo̱o vii noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱
kándéé iní ñaá ná. 6 Ta dión taꞌani
Ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon na noo̱ Abraham
ni ̱ kaa rey David ña̱ ndikáꞌán ndi sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní ñaá ná
kúu ví ña̱yuu kándo̱o vii noo̱ Ndios 13 Chi ̱ ko̱ ní kaá Ndios ña̱ ki ̱ꞌo na
sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ñaá ná, ta o̱ du̱ú iin níí kúú ñayuú yóꞌo noo̱ Abraham
sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa kée na. 7 Ta diꞌa ni ̱ kaa
xíꞌín no̱ó de̱ꞌe ñání na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
na̱: seídóꞌo na ley. Diꞌa ni ̱ niꞌi ̱ náa̱n chi ̱
Ndikáꞌán ndí kúu ví ña̱yuu, na̱ ni ̱ ka̱ndo̱o vii ná noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱
ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ni ̱ ka̱ndeé iní ñaá ná. 14 Tá sa̱va̱ꞌa na̱
ña̱ kini kée na, seídóꞌo choon saꞌándá ley ni ̱ꞌí ña̱ ni ̱
chi ̱ ni ̱ da̱ndóo Ndios kua̱chi na̱. kaa Ndios ki ̱ꞌo na, dá kía̱n ko̱ chóon
8 Ndikáꞌán ndi kúu ví ña̱yuu, na̱ taꞌon ña̱ kándéé ini yo̱ Ndios, ta ni ̱
ko̱ ní kekuendá Ndios sa̱ꞌá tu̱ú vá ña̱ ni ̱ kaa na̱ ki ̱ꞌo na noo̱ yo̱,
kua̱chi. ní kúu. 15 Dá chi ̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ niꞌi ̱ yo̱
va̱ꞌa yóꞌo? ¿Ndi káꞌán ndó? Sa̱ ni ̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé ini yo̱ Ndios, sa̱ꞌá
na̱kani yuꞌu̱ xíꞌín ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ño̱ó niꞌi ̱ óon yó ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kaa na̱
ka̱ndeé iní Abraham Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ki ̱ꞌo na noo̱ yo̱, dá kía̱n miía̱n ndaa̱
ni ̱ ka̱ndo̱o vii ná noo̱ ná. 10 Ta, ¿ndá kuiti niꞌi ̱ ndidaá na̱ veꞌe Abraham
309 Romanos 4, 5
ña̱ va̱ꞌa yóꞌo. Chi ̱ o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa no̱ó mií ná ni ̱ da̱nátaki Jesús, na̱ kúú
na̱ kómí ley ni ̱ꞌí ña̱ va̱ꞌa yóꞌo, chi ̱ satoꞌo yo̱. 25 Ta na̱ yóꞌo kúú na̱ ni ̱
niꞌi ̱ taꞌani ña̱yuu kándéé ini Ndios na̱ki ̱ꞌo mií ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ sa̱ꞌá kua̱chi yó.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ka̱ndeé ini ñaá Dá ni ̱ da̱nátaki ñaá Ndios, dá kuu
Abraham ña̱ va̱ꞌa yóꞌo. Sa̱ꞌá ño̱ó kando̱o vii yo̱ noo̱ mií ná saꞌa̱ Jesús.
Abraham kúú táto̱ꞌon iin tatá noo̱
ndidaá yó. 17 Chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱
Sa̱ ni ̱ ka̱ndo̱o vii vá yó noo̱ Ndios sa̱ꞌá
Ndios saꞌa̱ Abraham: “Ni ̱ chi ̱kanii ña̱ kándéé iní yo̱ Jesús
yo̱ꞌó kakuuón iin tatá no̱ó kua̱ꞌá
5
1 Ni ̱ ka̱ndo̱o vii vá yó noo̱ Ndios
nda̱ꞌo ña̱yuu.” Ta Ndios, na̱ ni ̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní yo̱ ná, sa̱ꞌá
ka̱ndísa Abraham, no̱ón kúú na̱ xíꞌo ño̱ó sa̱ ndéi va̱ꞌa yó xíꞌín ná sa̱ꞌá ña̱
ña̱ kataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ta káꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ni ̱ kee Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱.
ña̱ ve̱i koo, ta taó na̱ kuendá ña̱ sa̱ 2 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
no̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni kádii ̱ iní yo̱, chi ̱ kádii ̱ taꞌani iní
ni ̱ kaa mií Ndios xíꞌín ná: “Ki ̱ꞌo dión yo̱ tein ta̱ndóꞌó ndóꞌo yó, dá chi ̱ sa̱
ví kuaꞌa̱ kakuu de̱ꞌe de̱ꞌe ñánóo̱n.” náꞌá vá yó ña̱ ta̱ndóꞌó kédaá, dá
19 Ta sa̱ íin ndaa̱ Abraham xíꞌín ña̱
kati ̱ꞌa yó kundeé ini yo̱. 4 Ta sa̱ꞌá ña̱
kándéé ini na̱ ña̱ koo de̱ꞌe na, va̱ꞌará kúndeé ini yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó kána va̱ꞌa yó
sa̱ ni ̱ kusáꞌano na, chi ̱ ió na̱ táto̱ꞌon noo̱ Ndios, ta sa̱ꞌá ña̱ kána va̱ꞌa yó
iin ciento kuia̱. Ta daá dókó o̱ kóo noo̱ mií ná, sa̱ꞌá ño̱ó niꞌi ̱ yo̱ cháá ka̱
de̱ꞌe va kúú dókó Sara. 20 Tído ko̱ ní
ta̱ndeé iní noo̱ ná. 5 Ta ta̱ndeé iní
kútúú ini na̱, ta ko̱ ní nákani kuáchi ̱ yóꞌo kía̱n ko̱ dátu̱ú taꞌan vaan yó,
ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios ña̱ koo chi ̱ ni ̱ na̱kutí nío̱ yo̱ xíꞌín ña̱ kúꞌu̱
de̱ꞌe na. Diꞌa ni ̱ na̱kuíi ̱n toon cháá nda̱ꞌo ini Ndios saꞌa̱ yo̱ ni ̱ kee
ka̱ na̱ xíꞌín ña̱ kándéé iní na̱ Ndios. Espíritu ii ̱ mií ná, na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱
Ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na ña̱ñóꞌó noo̱ ná. 21 Dá
yo̱.
chi ̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ka̱xí ini na̱ ña̱ ió 6 Ko̱ kándeé yó dáka̱ki yó mií yó,
choon noo̱ ndáꞌa̱ Ndios ña̱ kee na sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kii Cristo Jesús tá ni ̱
ndidaá kúú ña̱ꞌa ni ̱ kaa na̱ kee na. kasa̱ndaá tiempo ni ̱ ka̱xi Ndios, ta
22 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní na̱ Ndios,
ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ sa̱ꞌá na̱ kómí kua̱chi.
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ndo̱o vii ná noo̱ ná. 7 Miía̱n ndaa̱ iin ña̱ kuáchi ̱ nda̱ꞌo
Ndios sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní yo̱ ná, ta ña̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱ yo̱, dá chi ̱
Romanos 5 310
xía̱n nani kúú ii ̱ vá yó ña̱yuu kómí noo̱ Ndios o̱ du̱ú ña̱ níꞌi ̱ yo̱ sa̱ꞌá
kua̱chi, Cristo Jesús kúú na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ kua̱chi ni ̱ kee Adán. Dá chi ̱ sa̱ꞌá
saꞌa̱ yo̱. 9 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o vii yo̱
kua̱chi ni ̱ kee ra, níꞌi ̱ ndidaá kúú
noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ sata Jesús nii ̱ ña̱yuu ña̱ xíꞌi ̱ na̱. Tído kua̱ꞌá nda̱ꞌo
ná saꞌa̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó miía̱n ndaa̱ ña̱yuu níꞌi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ mani ̱ xíꞌín
kuiti ka̱ki va yó kee mií Jesús no̱ó ña̱ va̱ꞌa noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee iin
ña̱ xído̱ ini Ndios xiní na̱ ña̱yuu ka̱ ta̱a, na̱ kúú Jesucristo.
kómí kua̱chi. 10 Chi ̱ ni ̱ sa̱ kuu yó
16 Chi ̱ ña̱ va̱ꞌa níꞌi ̱ yó noo̱ Ndios, ko̱
ña̱yuu ko̱ ní sá neꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín kúú nóó taꞌan vaan xíꞌín ña̱ níꞌi ̱ yo̱
Ndios, tído ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan va̱ꞌa sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee Adán. Dá chi ̱ sa̱ꞌá
Ndios xíꞌín yó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ de̱ꞌe na ña̱ ni ̱ ya̱ꞌa Adán ni ̱ kee ra kua̱chi
saꞌa̱ yo̱. Ta viti sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱kiꞌin ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱sáꞌá ndóꞌo nío̱ yo̱,
táꞌan va̱ꞌa yó xíꞌín ná, sa̱ꞌá ño̱ó ta ni ̱ ka̱ndo̱o yó kúú yó ña̱yuu kómí
miía̱n ndaa̱ kuiti ka̱ki yó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kua̱chi noo̱ Ndios. Tído sa̱ꞌá ña̱ kómí
na̱taki de̱ꞌe na ió na̱. 11 Ta o̱ du̱ú ña̱
yó kua̱ꞌá nda̱ꞌo kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
yóꞌo oon ni niꞌi ̱ yo̱, chi ̱ ió ndeé ini kee Ndios ña̱ mani ̱ xíꞌín yó, dá ná
yo̱ xíꞌín Ndios saꞌa̱ Jesucristo, na̱ kuu kando̱o vii yo̱ noo̱ ná. 17 Ta sa̱ꞌá
kúú satoꞌo yo̱, chi ̱ saꞌa̱ mií ná ni ̱ ña̱ ni ̱ ya̱ꞌa iin ta̱a ni ̱ kee ra kua̱chi,
kasa̱ndaá yo̱ ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan va̱ꞌa yó sa̱ꞌá ño̱ó níꞌi ̱ ndidaá ña̱yuu ña̱ xíꞌi ̱
xíꞌín Ndios. na̱. Tído yóó kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kataki
chíchí yó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee iin ka̱ ta̱a,
Sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee Adán kánian kuu na̱ kúú Jesucristo, chi ̱ saꞌa̱ míí ná
yo̱, ta sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee Jesús niꞌi ̱ yo̱ níꞌi ̱ yó kua̱ꞌá ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios, ta
ña̱ kataki chíchí yó níꞌi ̱ taꞌani yó ña̱ kándo̱o vii yo̱ noo̱
12 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ya̱ꞌa iin ta̱a naní
ná. 18 Ta sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee iin tóꞌón
Adán ni ̱ kee ra kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱a, sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá ña̱yuu kándo̱o
ka̱sáꞌá ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo kée kúú ná na̱ kómí kua̱chi noo̱ Ndios.
na kua̱chi. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ta̱a ñoó Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa ni ̱
kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱. Dá ni ̱ kee iin ka̱ ta̱a, sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá
ka̱sáꞌá taꞌani xíꞌi ̱ ndidaá kúú ña̱yuu, ña̱yuu kuu kando̱o vii noo̱ Ndios, ta
chi ̱ ndidaá ná ni ̱ ka̱sáꞌá yáꞌa kée niꞌi ̱ ná ña̱ kataki chíchí ná.
kua̱chi. 13 Tá o̱ ñáꞌa̱ ki ̱ꞌo Ndios ley
19 Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní seídóꞌo iin ta̱a
na̱ noo̱ Moisés, sa̱ ndei va ña̱yuu sa̱ choon ni ̱ saꞌanda Ndios noo̱ rá, sa̱ꞌá
kee na kua̱chi. Tído sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní ño̱ó ndidaá kúú ña̱yuu kómí kua̱chi
ya̱ꞌa na noo̱ ni iin ley, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní noo̱ Ndios. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ seídóꞌo iin
taó kuendá Ndios kua̱chi ni ̱ kee na. ka̱ ta̱a choon ni ̱ saꞌanda Ndios noo̱
14 Tído nda̱ tiempo Adán, ta nda̱
ná, sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ꞌí
tiempo Moisés sa̱ xíꞌi ̱ ña̱yuu, va̱ꞌará ña̱ kando̱o vii ná noo̱ Ndios. 20 Ni ̱
ko̱ ní ya̱ꞌa na noo̱ choon saꞌándá xi ̱ꞌo Ndios ley na̱ noo̱ yo̱, dá ná
Ndios táto̱ꞌon ni ̱ kee Adán. kandaa̱ ini yo̱ ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo kua̱chi
Ta Adán ni ̱ sa̱ kuu táto̱ꞌon iin kómí yó noo̱ ná. Tído sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ko̱ndaꞌi ̱ iin ka̱ ta̱a ni ̱ kii sata̱ rá. ndu̱kuaꞌa̱ ka̱ ví kua̱chi yo̱ noo̱ ná,
15 Tído díin va kúú ña̱ va̱ꞌa níꞌi ̱ yó
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndu̱káꞌano cháá ka̱ ví ña̱
311 Romanos 5, 6
mani ̱ ni ̱ kee na xíꞌín yó. 21 Chi ̱ noo̱ ndaꞌá ña̱ saꞌání ndi ̱i ña̱ kaꞌání
táto̱ꞌon sa̱ da̱ndáki kua̱chi ña̱yuu, dá ñaá.
sa̱ xíꞌi ̱ na̱, ki ̱ꞌo dión taꞌani dándáki 10 Chi ̱ tá ni ̱ xiꞌi ̱ Jesús, ta kúú iin
ña̱ mani ̱ Ndios ndidaá yó, dá tóꞌón dáá vá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ ndidaá
kando̱o vii yo̱ noo̱ ná, dá niꞌi ̱ yo̱ ña̱ kua̱chi yó. Ta viti takí na̱ ió na̱ kée
kataki chíchí yó saꞌa̱ Jesucristo, na̱ na ña̱ kóni ̱ Ndios. 11 Ta dión taꞌani
kúú satoꞌo yo̱. taó kuendá ndo̱ ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ndo̱ no̱ó
kua̱chi, ta viti takí ndo̱ kée ndó ña̱
Sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va yó no̱ó kua̱chi, ta ni ̱ kóni ̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Cristo
na̱taki yo̱ kandísa yó Jesús Jesús, na̱ kúú satoꞌo yo̱.
6
1 ¿Ndi káꞌán ndó viti? ¿Á va̱ꞌa
12 Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni konó ka̱ ndo̱
va kee ii ̱ yó kua̱chi, dá ná kuꞌu̱ ña̱ dándáki kua̱chi ñíi ̱ ndíxi tóo ndó.
káꞌano cháá ka̱ ini Ndios saꞌa̱ yo̱? Ta ná dáꞌa ka̱ ni kueídóꞌo ndó ña̱ kini
2 Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión kíán. Dá chi ̱ sa̱
kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱ keean. 13 Ta ni o̱ sa̱ kíꞌo
ni ̱ xiꞌi ̱ va yó no̱ó kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó, ndó ni lúꞌu̱ ñíi ̱ ndo̱ no̱ó kua̱chi, dá
¿ndi kee yó nandió kuéi yó kee tuku kakian iin ña̱ꞌa kéchóon no̱ó ña̱ kini.
yóa̱n, tá dáá? 3 ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó
Diꞌa naki ̱ꞌo ndó míí ndó noo̱ Ndios
ña̱ tá ni ̱ sodo̱ ndúta̱ yo̱, dá iin ni ̱ táto̱ꞌon iin ña̱yuu ni ̱ na̱taki tein na̱ ni ̱
nduu yó xíꞌín Cristo Jesús? Chi ̱ tá ni ̱ xiꞌi ̱. Ta naki ̱ꞌo taꞌani ndó ñíi ̱ ndo̱ noo̱
sodo̱ ndúta̱ yo̱ kíán táto̱ꞌon ni ̱ xiꞌi ̱ Ndios, dá ná kakian iin ña̱ꞌa kéchóon
nduú yo̱ xíꞌín ná. 4 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱
no̱ó ña̱ va̱ꞌa. 14 Ko̱ dándáki ka̱ kua̱chi
nduú yo̱ xíꞌín ná, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndu̱xi ndoꞌó, dá chi ̱ ko̱ ñóꞌo ka̱ ndo̱ ti ̱xi
nduú yo̱ xíꞌín ná tá ni ̱ sodo̱ ndúta̱ ndáꞌa̱ ley Moisés, nda̱á diꞌa noo̱ ndáꞌa̱
yo̱. Dá kíán, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndato téí ni ̱ ña̱ mani ̱ Ndios vá ñóꞌo ndó viti.
da̱nátaki Ndios Cristo Jesús xíꞌín
ndée̱ ndato na̱, ki ̱ꞌo dión taꞌani ni ̱ Kúú yó na̱ kée ña̱ va̱ꞌa kóni ̱ Ndios
na̱taki yo̱ kandei yó kakuu yó ña̱yuu 15 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿á kuu va ya̱ꞌa yó keeá
sa̱á ni ̱ kee Ndios. 5 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo iin ni ̱
kua̱chi sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ñóꞌo ka̱ yo̱ ti ̱xi
nduu yó xíꞌín ná tá ni ̱ xiꞌi ̱ nduú yo̱ ndáꞌa̱ ley ñoó, chi ̱ nda̱á noo̱ ndáꞌa̱
xíꞌín ná, ki ̱ꞌo dión taꞌani nataki yo̱ ña̱ mani ̱ Ndios vá ñóꞌo yó viti? Ko̱ó,
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ na̱taki mií ná. o̱ kúu taꞌon. 16 ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó
ko̱o ka̱ na̱ kuu na̱, chi ̱ ko̱ó ka̱ choon Ndios, dá chi ̱ va̱ꞌará ni ̱ sa̱ ñoꞌo ndó
Romanos 6, 7 312
ti ̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi, tído ni ̱ ka̱ndísa vá ñáꞌa̱ ñoó xíꞌín yíi ̱a̱n noo̱ ley.
ndaa̱ ndo̱ xíꞌín ndinoꞌo nío̱ ndo̱ ña̱ 3 Tído tá ió takí yíi ̱a̱n xíꞌán, ta ni ̱
kúú to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱ na̱tiin ndó. 18 Ta na̱kiꞌin táꞌan xíꞌín iin ka̱ ta̱a, dá kía̱n
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱nkuei xoo ndó ti ̱xi yáꞌán kéeán kua̱chi xíꞌín ra̱ ko̱ kúú
ndáꞌa̱ kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kasa̱ndaá yíi ̱a̱n. Tído tá ni ̱ xiꞌi ̱ yíi ̱a̱n, dá kía̱n
ndo̱ kúú ndó na̱ kée ña̱ va̱ꞌa kóni ̱ ni ̱ nono̱ noo̱an ̱ noo̱ ley ñoó. Sa̱ꞌá
Ndios. ño̱ó tá ni ̱ ta̱ndáꞌa̱n xíꞌín iin ka̱ ta̱a,
19 Iói ̱ dákíꞌin táꞌin dao to̱ꞌon xíꞌín
dá kía̱n ko̱ yáꞌa taꞌan vaán kéeán
ña̱ dánaꞌi ̱ noo̱ ndo̱, dá chi ̱ sa̱va̱ꞌa kua̱chi.
ña̱xintóni ̱ ta̱a va kómí ndó. Chi ̱ 4 Ta dión taꞌani ndóꞌo ndoꞌó, ñani
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ndó ñíi ̱ ndo̱ miíi ̱. Sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va ndó noo̱ ley sa̱ꞌá
keean ña̱ kaꞌan noo̱ xíꞌín ña̱ xíxi ini ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Cristo Jesús saꞌa̱ ndo̱, dá
tá sata̱, ki ̱ꞌo dión taꞌani naki ̱ꞌo ndó nakiꞌin táꞌan ndó xíꞌín mií Jesús, na̱
mií ndó viti kee ndó ña̱ va̱ꞌa kóni ̱ ni ̱ na̱taki tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, dá kuu kee
Ndios, dá kasandaá ndo̱ koo vii ndo̱ yó ña̱ va̱ꞌa noo̱ Ndios. 5 Chi ̱ tá ni ̱ sa̱
ya̱ꞌi niꞌi ̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱ kée yó kua̱chi Yóꞌo káꞌa̱n Pablo sa̱ꞌá kua̱chi
kúú ña̱ kánian kuu yo̱. Tído ña̱ va̱ꞌa nákaa̱ ini na̱
xíꞌo oon Ndios noo̱ yo̱ kúú ña̱ niꞌi ̱ yo̱ 7 ¿Ndi kaa yo̱ viti? ¿Á ko̱ ta̱ꞌón ña̱
ña̱ kataki chíchí yó sa̱ꞌá ña̱ kándéé va̱ꞌa kúú ley yóꞌo? Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón
iní yo̱ Cristo Jesús, na̱ kúú satoꞌo dión kíán. Tído ko̱ ní sá naꞌá taꞌon
yo̱. yuꞌu̱ ndí ki ̱án kúú kua̱chi tá ko̱ ní
dánaꞌa̱ ley noo̱í. Chi ̱ ndi koo kandaa̱
Ko̱ ñóꞌo ka̱ yo̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ley Moisés ini yuꞌu̱ ña̱ ko̱ kánian katoói ̱ ña̱ꞌa
ndoꞌó na̱ náꞌá ndi káꞌa̱n ley, ña̱ diꞌa xíꞌíín: “Ná dáꞌa ni katoó ndo̱
dándáki ley ña̱yuu sa̱va̱ꞌa nani takí ña̱ꞌa kómí dao ka̱ ña̱yuu.” 8 Tído tá
ko̱ ní sá naꞌí ley, iin ña̱ꞌa ko̱ sá taki ña̱ ko̱ káꞌín keei, ñoó diꞌa kée yuꞌu̱.
va sa̱ kuu kua̱chi noo̱í. 9 Tá sa̱ naꞌá
20 Chi ̱ tá kée yuꞌu̱ ña̱ ko̱ káꞌín keei,
ni ̱ kaꞌín ña̱ va̱ꞌa ni ̱ sa̱ ioi ̱ xíꞌín Ndios, dá kía̱n o̱ du̱ú ta̱ꞌón mií yuꞌu̱ kée ña.
chi ̱ ko̱ ní sá naꞌí choon saꞌándá ley Kua̱chi nákaa̱ ini vei, ño̱ó vá kía̱n
na̱. Tído tá ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱ choon kédaá xíꞌíín, dá kéei ña̱.
saꞌándáa̱n, dá ni ̱ na̱níꞌi ̱ ndée̱ cháá ka̱ 21 Ta ña̱ yóꞌo kía̱n ndóꞌi tá káꞌín
ví kua̱chi kéei, ta ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱ ña̱ keei ña̱ va̱ꞌa, chi ̱ ña̱ kini nákaa̱ inii ̱,
kánian kuui ̱. 10 Ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios choon
ñoó kía̱n sadí noo̱í. 22 Ta ndinoꞌo ini
yóꞌo noo̱ yo̱, dá kandei va̱ꞌa yó. Tído miíi ̱ nátaꞌan inii ̱ xiníi ̱ choon saꞌándá
ña̱ yóꞌo diꞌa ni ̱ kedaá xíꞌín yuꞌu̱, dá ley Ndios, 23 tído ió iin ka̱ ña̱ꞌa ndóꞌi,
ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱ ña̱ kánian kuui ̱ noo̱ chi ̱ ña̱ kóni ̱ ñíi ̱í naá táꞌan xíꞌín ña̱
Ndios. 11 Chi ̱ ni ̱ tiin ndaa ña̱ kúú
va̱ꞌa kóni ̱ ña̱xintóni ̱í. Ta kúú kándéé
kua̱chi choon saꞌándá ley, ta ni ̱ vá ña̱ kóni ̱ ñíi ̱í náchiꞌan yuꞌu̱ ti ̱xi
da̱nda̱ꞌávía̱n yuꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kua̱chi ndáꞌa̱ kua̱chi.
yuꞌu̱ kía̱n ni ̱ kedaá xíꞌíín, dá ni ̱ xiꞌi ̱i ̱ 24 ¡Ndaꞌí kúu ví yuꞌu̱! ¿Ndá yoo ví
noo̱ Ndios ni ̱ kee choon saꞌándá ley. dáka̱ki yuꞌu̱ ti ̱xi ndaꞌá kua̱chi kóni ̱
12 Tído miía̱n ndaa̱ ña̱ ii ̱ kúú ley
ñíi ̱í, ña̱ néꞌe ña̱ kuaꞌi ̱n kuui ̱? 25 Tído
yóꞌo, ta choon saꞌándáa̱n kúú ña̱ ii ̱, náki ̱ꞌo yuꞌu̱ ndivéꞌe noo̱ Ndios sa̱ꞌá
ta kíán ña̱ ndaa̱ xíꞌín ña̱ va̱ꞌa. ña̱ ni ̱ kee Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo
13 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿á ley va̱ꞌa yóꞌo kía̱n
yo̱. Ta diꞌa ndóꞌi: xíꞌín ña̱xintóni ̱í
ni ̱ kedaá xíꞌín yuꞌu̱ ña̱ kánian kuui ̱? kéei choon saꞌándá ley Ndios, tído
Ko̱ó, chi ̱ ni ̱ naꞌa̱ kua̱chi miíán ña̱ ñíi ̱í kía̱n nákaa̱ ii ̱ vá ti ̱xi ndáꞌa̱
kíán ña̱ kini, chi ̱ miíán ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ kua̱chi.
kánian kuui ̱ ni ̱ kee ley va̱ꞌa yóꞌo. Ta
sa̱ꞌá ña̱ kée ña̱ kúú kua̱chi dión xíꞌín Ña̱ yóꞌo kúú ña̱ va̱ꞌa xíꞌo Espíritu ii ̱
ley yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó náꞌa̱n miíán ña̱ Ndios noo̱ yo̱
kini nda̱ꞌo ña. 14 Chi ̱ náꞌá yó ña̱ iin
8
1 Ta viti kía̱n ko̱ó ka̱ kua̱chi yó
ña̱ ii ̱ ni ̱ kii noo̱ Ndios kúú ley, tído noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ iin ni ̱ nduu
yuꞌu̱ kúú iin ta̱a ñayuú yóꞌo, chi ̱ yó xíꞌín Cristo Jesús, chi ̱ ko̱ ndéi ka̱
nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi. 15 Ko̱ yo̱ kee yó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ yo̱, nda̱á ndéi
kándaa̱ taꞌon ini yuꞌu̱ ña̱ kéei. Chi ̱ yó kée yó ña̱ kóni ̱ Espíritu ii ̱ Ndios.
ko̱ kéei ña̱ va̱ꞌa káꞌín keei. Diꞌa ña̱ 2 Chi ̱ Espíritu ii ̱ Ndios, na̱ xíꞌo ña̱
ko̱ nátaꞌan inii ̱ keei, dión kéei. 16 Tá kataki chíchí yó saꞌa̱ Cristo Jesús,
kéei ña̱ ko̱ kóni ̱i ̱ keei, dá kía̱n no̱ón kúú na̱ ni ̱ taó xóo yuꞌu̱ ti ̱xi
nákonii ̱ ña̱ iin ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo kúú ley. ndaꞌá kua̱chi, xíꞌín no̱ó ña̱ kánian
17 Chi ̱ o̱ du̱ú mií ka̱ yuꞌu̱ kée ña̱ kini.
kuui ̱. 3 Chi ̱ ko̱ ní kándeé taꞌon ley
Kua̱chi nákaa̱ ini vei kía̱n kédaá taó xóoan yó ti ̱xi ndaꞌá kua̱chi, chi ̱
xíꞌíín, dá kéei ña̱. 18 Ta náꞌá vá yuꞌu̱
ko̱ ní kándeé yó kee yó choon
ña̱ ko̱ ta̱ꞌón ña̱ va̱ꞌa nákaa̱ inii ̱, ta ña̱ saꞌándáa̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱ndaꞌá
yóꞌo káꞌi ̱n saꞌa̱ ñíi ̱í. Chi ̱ miía̱n ndaa̱ Ndios de̱ꞌe mani ̱ ná ni ̱ kii na ñayuú
káꞌín keei ña̱ va̱ꞌa, tído ko̱ kándeé yóꞌo, ta ni ̱ nduu na iin ta̱a ñayuú
taꞌoin keei ña̱. 19 Dá chi ̱ ko̱ kée taꞌon
yóꞌo táto̱ꞌon kúú mií yó, na̱ kómí
yuꞌu̱ ña̱ va̱ꞌa káꞌín keei. Diꞌa ña̱ kini, kua̱chi. Chi ̱ ni ̱ kii na nakuido na
Romanos 8 314
kua̱chi yó, dá ni ̱ kuu ni ̱ taó xóo na ndéi ndó kée ndó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱,
yó ti ̱xi ndáꞌán. 4 Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱
dá kía̱n kánian kuu va ndó. Tído tá
ka̱ndeé ná ni ̱ da̱xínko̱o ndiꞌi na dándíꞌi ndó ña̱ kini kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱
choon saꞌándá ley Ndios saꞌa̱ yóó, xíꞌín ndée̱ Espíritu ii ̱ Ndios, dá kía̱n
na̱ ko̱ ndéi ka̱ kee ña̱ kóni ̱ ñíi ̱, nda̱á kataki chíchí ndó.
ndéi yó kée yó ña̱ kóni ̱ Espíritu ii ̱ 14 Chi ̱ ndidaá na̱ xíꞌo mií ña̱
ñíi ̱ ná, no̱ón kúú na̱ ndíꞌi cháá ka̱ ini nátiin ndó iin espíritu, táꞌa̱n ña̱
kee ña̱ kóni ̱ mií ná. Tído na̱ ñóꞌo ti ̱xi kedaá xíꞌín ndó, dá kañoꞌo tuku ndó
ndáꞌa̱ Espíritu ii ̱ Ndios, no̱ón kúú na̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ yu̱ꞌú ndo̱. Diꞌa ni ̱ na̱tiin
ndíꞌi cháá ka̱ ini kee ña̱ kóni ̱ mií ndó Espíritu ii ̱. Ta mií ná ni ̱ ndee
Espíritu. 6 Chi ̱ ña̱yuu ndíꞌi ini kee ña̱
ndó de̱ꞌe Ndios. Ta mií ná kédaá
kóni ̱ ñíi ̱ ná, no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kuu xíꞌá, dá káyuꞌú yó na̱ diꞌa: “Tatá lóꞌo̱
na̱. Tído ña̱yuu ndíꞌi ini kee ña̱ kóni ̱ miíi ̱.” 16 Ta Espíritu ii ̱ Ndios kúú na̱
Espíritu ii ̱ Ndios, no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí xíꞌo kuendá noo̱ espíritu míí yó ña̱
ña̱ kataki chíchí ná, xíꞌín ña̱ koo miía̱n ndaa̱ kuiti kúú yó de̱ꞌe Ndios.
va̱ꞌa ini na̱. 7 Chi ̱ ña̱ kini kóni ̱ ñíi ̱ yo̱,
17 Ta sa̱ꞌá ña̱ kúú yó de̱ꞌe Ndios, sa̱ꞌá
ño̱ó kía̱n naá táꞌan xíꞌín ña̱ kóni ̱ ño̱ó niꞌi ̱ taꞌani yó ña̱ ni ̱ kaa Ndios
Ndios, dá chi ̱ ko̱ kóni ̱a̱n kueídóꞌan ki ̱ꞌo na noo̱ yo̱, ta natiin nduú yo̱án
choon saꞌándá na̱, ta ko̱ káti ̱ꞌaan xíꞌín Cristo. Tá ná ndoꞌo naní nío̱ yo̱
keean ña̱. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ ndéi kée ña̱
saꞌa̱ ná, táto̱ꞌon ni ̱ ndoꞌo mií ná, dá
kóni ̱ ñíi ̱ ná, no̱ón kúú na̱ o̱ kándeé kía̱n natiin nduú yo̱ ña̱ñóꞌó xíꞌín ná
ña̱ nataꞌan ini Ndios koni ñaá ná. noo̱ ndato káa induú.
9 Tído ndoꞌó, ko̱ ndéi ka̱ ndo̱ kee
18 Tído yuꞌu̱ kúú ra̱ kándaa̱ ini ña̱ o̱
ndó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱, nda̱á ndéi ndó nákiꞌin táꞌan taꞌan vaan ña̱ ndóꞌo
kée ndó ña̱ kóni ̱ Espíritu ii ̱ Ndios, tá nío̱ yo̱ tiempo viti xíꞌín ña̱ ndato téí
miía̱n ndaa̱ ió na̱ ini ndo̱. Tído tá ió koni yo̱ naꞌa̱ Ndios noo̱ yo̱ chí noo̱.
iin káa ndó ko̱ ñáꞌa̱ kakomí Espíritu 19 Chi ̱ ndáti kíi ̱ ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa
Cristo ini nío̱ ndo̱, dá kía̱n ko̱ kúú Ndios ña̱ kasandaá kuu̱ naꞌa̱ Ndios
taꞌon ndó kuendá na̱. 10 Tído tá ió
ndá yoo kúú de̱ꞌe na. 20 Ta ndidaá
Cristo ini ndo̱, dá kía̱n sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ ña̱
ñíi ̱ ndo̱ no̱ó kua̱chi, tído takí va tu̱úán. Tído o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱
espíritu ndo̱, chi ̱ sa̱ ni ̱ ka̱ndo̱o vii miíán ndóꞌan dión, dá chi ̱ ki ̱ꞌo dión
ndó noo̱ Ndios. 11 Tá miía̱n ndaa̱ ió
ni ̱ koni ̱ mií Ndios kee na xíꞌán. Tído
Espíritu na̱ ni ̱ da̱nátaki Jesús ini ni ̱ xi ̱ꞌo na ta̱ndeé iní ña̱ kasandaá iin
ndo̱, dá kía̱n na̱ ni ̱ da̱nátaki Cristo kuu̱, 21 dá taó xóo naa̱n ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱
Jesús tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, no̱ón taꞌani kúú kuaꞌa̱n tu̱úán, dá natiian ña̱ ndato
na̱ dánátaki yikí ko̱ño ndo̱ kée kooan táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndato téí kandei
Espíritu ii ̱ ná, na̱ ió ini ndo̱. 12 Sa̱ꞌá na̱ kúú de̱ꞌe Ndios.
ño̱ó, ñani miíi ̱, kánian kee yó ña̱ 22 Chi ̱ sa̱ náꞌá yó ña̱ sa̱ ndidaá kúú
kóni ̱ Espíritu ii ̱ Ndios, ta ko̱ káni vá ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios ndaꞌí tána
ka̱an ̱ kee yó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ yo̱. 13 Chi ̱ tá
viti, ta ndóꞌo naní nío̱ ñá táto̱ꞌon
315 Romanos 8
ki ̱ꞌo ndóꞌo iin ñáꞌa̱ tá kuaꞌa̱n kaki ndidaá kúú ña̱yuu ni ̱ nduu ñani na̱.
de̱ꞌán. 23 Ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón ña̱
30 Chi ̱ ña̱yuu ni ̱ saki mií Ndios nda̱
yóꞌo ndóꞌo dión. Chi ̱ dión taꞌani rá míí saꞌa̱, na̱ yóꞌo taꞌani kúú na̱ ni ̱
ndóꞌo yóó, na̱ ni ̱ na̱tiin Espíritu ii ̱ na̱kana mií ná. Ta na̱ ni ̱ na̱kana na
Ndios, ta na̱ yóꞌo kúú ña̱ va̱ꞌa mií ñoó, no̱ón kúú na̱ ni ̱ ndu̱vii ná. Ta
no̱ó ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ yo̱. Ta ndaꞌí na̱ ni ̱ ndu̱vii ná ñoó, no̱ón kúú na̱
taꞌani tána ini yo̱, chi ̱ ndáti kíi ̱ yo̱ ña̱ ni ̱ꞌí ña̱ñóꞌó noo̱ mií ná noo̱ ndato
naꞌa̱ Ndios ña̱ kúú yó de̱ꞌe na, dá káa chí induú.
ndesa̱á na̱ yikí ko̱ño yo̱. 24 Chi ̱ ni ̱
31 ¿Ndi kaa yo̱ saꞌa̱ ña̱ yóꞌo, viti?
na̱tiin yó ta̱ndeé iní yóꞌo tá ni ̱ ka̱ki Tá ió Ndios xíꞌín yó, ¿ndá yoo
yó no̱ó kua̱chi yo̱. Tído tá ió ta̱ndeé kandeé xíꞌín yó, tá dáá? 32 Ta ko̱ ní
iní yo̱ xíꞌín ña̱ꞌa ió noo̱ yo̱, dá kía̱n kádíꞌi ̱nda̱ taꞌon Ndios de̱ꞌe na, diꞌa
ko̱ ta̱ꞌón ta̱ndeé iní kíán. Chi ̱ tá ió ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ñaá ná ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ yo̱.
ña̱ꞌa noo̱ yo̱, ¿ndá choon kandati Sa̱ꞌá ño̱ó miía̱n ndaa̱ niꞌi ̱ nduú yo̱
yóa̱n? 25 Tído tá ndáti yó iin ña̱ꞌa ko̱
ndidaá kúú ña̱ va̱ꞌa xíꞌín de̱ꞌe na.
ndéꞌá, dá kía̱n kánian kandati kueé 33 ¿Ndá yoo kandeé chinóo kua̱chi
yó kaꞌa̱n yo̱ xíꞌín Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kandeé kaꞌa̱n ña̱ kánian kuu yo̱ sa̱ꞌá
kánian kee yó. Sa̱ꞌá ño̱ó ndaꞌí tána kua̱chi yo̱? Chi ̱ Cristo kúú na̱ ni ̱ xiꞌi ̱
mií Espíritu ii ̱ Ndios seí ndaꞌí na̱ saꞌa̱ yó, ta kúú ni ̱ na̱taki na̱, ta ió na̱
saꞌa̱ yo̱ noo̱ Ndios. Ta ko̱ níꞌi ̱ yó xoo kuáꞌa tatá Ndios seí ndaꞌí na̱
to̱ꞌon nakanió sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n na̱ xíꞌín saꞌa̱ yo̱. 35 ¿Ndí ki ̱án kandeé ña̱
ndá yoo kakuu ña̱yuu na̱, ta nda̱ daá diꞌa ni ̱ ka̱ndeé vá yó ni ̱ kee Cristo,
vá ni ̱ saki na̱ no̱ón kakuu na táto̱ꞌon na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ yo̱. 38 Sa̱ꞌá ño̱ó
ki ̱ꞌo kúú de̱ꞌe mií ná, dá kía̱n de̱ꞌe kándéé káꞌano inii ̱ ña̱ ni iin tóꞌón
mií ná ná kakuu de̱ꞌe kúú no̱ó noo̱ taꞌon ña̱ꞌa o̱ kándeé ña̱ dánkoo
Romanos 8, 9 316
Ndios ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ yo̱. Ni ña̱ ná, dá chi ̱ o̱ du̱ú ndidaá na̱ Israel
kuu yo̱, ni ña̱ kataki yo̱, ni ángel kúú ña̱yuu ni ̱ ka̱xi Ndios. 7 Dá chi ̱ o̱
ndéi noo̱ Ndios, ni ña̱ néꞌe choon, ni du̱ú ndidaá na̱ veꞌe Abraham kúú
ña̱ kómí ndée̱ chí induú, ta ni ña̱ꞌa ña̱yuu Ndios, dá chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa
ndóꞌo yó viti, ta ni ña̱ꞌa ve̱i ndoꞌo yó Ndios xíꞌín Abraham: “Xíꞌín sa̱va̱ꞌa
chí noo̱, 39 ta ni ña̱ ió noo̱ díkó, ni
de̱ꞌe Isaac kakuu na̱ veꞌón.” 8 Sa̱ꞌá
ña̱ ió nda̱ ma̱á ti ̱i ñóꞌo̱, ta ni iin ño̱ó o̱ du̱ú ndidaá na̱ veꞌe Abraham
tóꞌón ka̱ ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios o̱ kúú de̱ꞌe Ndios. Diꞌa kúú ná de̱ꞌe
kándeé ña̱ dánkoo na ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon na
saꞌa̱ yo̱, chi ̱ náꞌa̱ na̱ ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ noo̱ Abraham, ta no̱ón ndisa kúú na̱
saꞌa̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Cristo Jesús, veꞌe Abraham. 9 Dá chi ̱ diꞌa va ni ̱
9
1 Ña̱ ndaa̱ ndisa kúú ña̱ koꞌi ̱n
10 Ta o̱ du̱ú ña̱ yóꞌo oon ni xíꞌo ña̱
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kúúí kándaa̱ ini yo̱ ña̱ dión kíán. Dá chi ̱
kuendá Cristo. Ta ko̱ káꞌa̱n taꞌon ni ̱ tu̱u taꞌani Rebeca, na̱ ni ̱ sa̱ kuu
yuꞌu̱ ña̱ to̱ꞌón, chi ̱ Espíritu ii ̱ Ndios ñadiꞌí tatá sáꞌano yo̱ Isaac, ñóꞌo de̱ꞌe
kúú na̱ ndáka ña̱ nákani inii ̱, ta xíꞌo na, ta kuátí ni ̱ sa̱ kuu xi. 11 Ta nda̱ rá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo náyeꞌe̱ ndaa Ndios, ta ni ̱ diꞌa kaá taꞌani tuti ii ̱ Ndios: “Ni ̱ kuꞌu̱
ka̱ndo̱o Ndios xíꞌín ná ña̱ kemáni ̱ inii ̱ saꞌa̱ Jacob, ta ni ̱ ka̱ñóꞌí Esaú.”
ñaá ná, ta ni ̱ xi ̱ꞌo na ley na̱ noo̱ ná, 14 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndi kaa yo̱ viti? ¿Á ko̱
ta ni ̱ da̱náꞌa̱ taꞌani na noo̱ ná ndi kee kéyíko̱ ndaa̱ taꞌon Ndios choon,
na kandaño̱ꞌo ndisa ñaá ná, ta ni ̱ nda̱ni? Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión kíán.
xi ̱ꞌo na to̱ꞌon na ña̱ kee na ña̱ va̱ꞌa 15 Chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa Ndios xíꞌín Moisés:
ña̱ꞌa. Ta daá kuití kánian natiin na ini Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱
ña̱ñóꞌó. Dión ná koo. ña̱yuu ñoó ña̱ kee Ndios dión, o sa̱ꞌá
6 Ná dáꞌa ni kaꞌán ndó ña̱ ko̱ ní
ña̱ va̱ꞌa kée na. Diꞌa kúꞌu̱ ini Ndios
dáxínko̱o Ndios to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií ná kuꞌu̱
317 Romanos 9
yuꞌu̱ xíꞌín ndó: ¿Ndí ki ̱án kúú ndoꞌó, Isaías sa̱ꞌá na̱ Israel: “Va̱ꞌará táto̱ꞌon
xiní ndo̱? ¿Ndiva̱ꞌa káñóꞌó ndó ña̱ ki ̱ꞌo kuaꞌa̱ kúú ño̱tí ndéi yuꞌú ta̱ñoꞌo̱
kée Ndios? ¿Á kuu kaꞌa̱n iin ki ̱di ná kakuu de̱ꞌe na̱ ñoo Israel, tído iin
ñóꞌo̱ xíꞌín ta̱a ni ̱ ka̱va̱ꞌan: “¿Ndiva̱ꞌa tuꞌu lóꞌo̱ va na ka̱ki. 28 Dá chi ̱ satoꞌo
chi ̱ iin tóꞌón dini ̱ no̱ó ndeiꞌi ̱ kuu va Tá ko̱ ní kuꞌu̱ káꞌano ini Ndios,
kava̱ꞌa ra iin ki ̱di luu káa, ta kuu na̱ kómí choon noo̱ ndidaá
kava̱ꞌa taꞌani ra iin ka̱ ki ̱di oon. ángel, sa̱ꞌá nduꞌu̱,
22 Ta dión taꞌani kée Ndios, dá chi ̱
dá kía̱n naá ndíꞌi va na̱ sáꞌano
kóni ̱ na̱ naꞌa̱ na̱ táto̱ꞌon kée na tá veꞌe yó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ndoꞌo
xído̱ ini na̱ kée kua̱chi, ta kóni ̱ na̱ ñoo Sodoma xíꞌín na̱ ñoo
taꞌani na naꞌa̱ na̱ choon káꞌano néꞌe Gomorra, ní kúu.
na, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ sa̱ ndati na ña̱yuu
xíꞌín ña̱ kueé ió ini na̱, táꞌa̱n ña̱yuu Kándo̱o vii yo̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱
kédaá xíꞌín ná, dá xído̱ ini na̱, táꞌa̱n kándéé iní yo̱ ná
ña̱yuu kánian ni ̱ꞌí ña̱ naá ná. 23 Dá 30 ¿Ndi kaa yo̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo, viti?
chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ na̱ dánaꞌa̱ na̱ Kándaa̱ ini yo̱ ña̱ ko̱ ní nándukú na̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌano kúú choon kómí ko̱ kúú na̱ Israel ña̱ kakuu na ña̱yuu
ná, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kemáni ̱ ná ña̱yuu, na̱ ndaa̱ noo̱ Ndios, tído ni ̱ da̱nkoo vii
ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií ná kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱, ñaá Ndios noo̱ míí ná, ta ni ̱ ka̱ndo̱o
ta ni ̱ kenduu na̱ ña̱yuu ñoó nda̱ rá vii ná noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé ini
míí saꞌa̱ ña̱ kía̱n kandei na nda̱ noo̱ ñaá ná. 31 Tído na̱ Israel ni ̱ ndukú ña̱
kando̱o vii ná noo̱ Ndios. Tído ko̱ ní káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios ña̱ kándo̱o vii yo̱
kándeé taꞌon na. 32 Ta, ¿ndiva̱ꞌa ni ̱
noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní yo̱ ná,
ndoꞌo na dión, káꞌán ndó viti? Dión chi ̱ diꞌa kaáa̱n: “Ná dáꞌa ni kaꞌán
ni ̱ ndoꞌo na, dá chi ̱ ko̱ ní nándukú ndó ini nío̱ ndo̱: ¿Ndá yoo ví kaa
ná ña̱ kando̱o vii ná noo̱ Ndios sa̱ꞌá induú kiꞌin ña? (Tá kaá ndo̱ dión, dá
ña̱ kandeé iní ñaá ná. Diꞌa ni ̱ ndukú kía̱n kénóo ndó Cristo, na̱ ni ̱ kii
ná kando̱o vii ná noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ induú.) 7 Ta ná dáꞌa ni kaꞌán ndó ini
kée na choon saꞌándá ley. Sa̱ꞌá ño̱ó nío̱ ndo̱: ¿Ndá yoo ví noo nda̱ ma̱á
ni ̱ ka̱chiꞌi sáꞌá ná ni ̱ kee yuu̱ ni ̱ ti ̱xi ñóꞌo̱ kiꞌin ña?” (Tá kaá ndo̱
chi ̱ndúꞌu̱ Ndios. 33 Dá chi ̱ diꞌa kaá
dión, dá kía̱n ko̱ nákoni ndo̱ ña̱ ni ̱
tuti ii ̱ Ndios: na̱taki Cristo.) 8 Dá chi ̱ diꞌa va kaá
Koꞌi ̱n chindu̱ꞌí iin yuu̱ chí ñoo tuti ii ̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo: “Tein mií
Sion diꞌa, ndó xaa̱n va ió to̱ꞌon va̱ꞌa, chi ̱ ini
dá ná kachiꞌi sáꞌá ña̱yuu ko̱ xi ̱ín yúꞌu̱ vá ndó, ta ini nío̱ vá ndó nákaa̱
kandísa ñaá, to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo.” Ta dánaꞌa̱ ndu̱
dá ná kue̱i na no̱ó ña̱ koon na to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo noo̱ ndo̱, dá kandeé
mií ná. ini ndo̱ Jesús. 9 Chi ̱ tá nákoni ndo̱
Tído na̱ kándísa yuu̱ yóꞌo, ni iin xíꞌín yúꞌu̱ ndo̱ ña̱ Jesús kúú satoꞌo
kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kákaꞌan noo̱ ná noo̱ ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa, ta kándísa
keean. ndó xíꞌín ndinoꞌo ini ndo̱ ña̱ ni ̱
10
1 Ñani miíí, miía̱n ndaa̱ kuiti
da̱nátaki ñaá Ndios, dá kía̱n niꞌi ̱ ndo̱
kóni ̱ nda̱ꞌo yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ ka̱ki ndó. 10 Dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱
ndinoꞌo inii ̱ ña̱ ná kasandaá na̱ ndinoꞌo ini ndo̱ kándísa ndó Jesús,
Israel ka̱ki na, ta ki ̱ꞌo dión xíka̱i ̱ noo̱ sa̱ꞌá ño̱ó kándo̱o vii ndo̱ noo̱ Ndios.
Ndios saꞌa̱ ná. 2 Chi ̱ xíꞌo ndaa̱i ̱
Ta sa̱ꞌá ña̱ nákoni ndo̱ ná xíꞌín yúꞌu̱
kuendá ña̱ ndíꞌi nda̱ꞌo ini na̱ kee na ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó koni ndo̱ ka̱ki ndó.
ña̱ kóni ̱ Ndios, tído ko̱ náꞌá taꞌon na 11 Ta diꞌa káꞌa̱n taꞌani tuti ii ̱ Ndios:
ndi kee na, dá nataꞌan ini Ndios, “Ndi ndáa mií na̱ kándísa ñaá, ni iin
3 chi ̱ ko̱ nákoni na̱ ña̱ ni ̱ kee Ndios,
kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kákaꞌan noo̱ ná”, kaáa̱n.
dá dánkoo vii ná ña̱yuu noo̱ mií ná. 12 Chi ̱ iin nóó kúú ndidaá ña̱yuu noo̱
Diꞌa ndíꞌi nda̱ꞌo ini na̱ Israel kando̱o Ndios, á mií ná kúú ná na̱ Israel, o
vii ná noo̱ Ndios xíꞌín ndée̱ míí ná. ko̱ó, chi ̱ iin tóꞌón míí vá Ndios kúú
Ta sa̱ꞌá ña̱ kée na dión, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ satoꞌo noo̱ ndidaá yó. Ta va̱ꞌa nda̱ꞌo
xíꞌo na mií ná ña̱ dánkoo vii ñaá ini na̱ xíꞌín na̱ nákoni ñaá. 13 Dá chi ̱
ña̱yuu ndúkú kando̱o vii noo̱ Ndios yo̱ tá ko̱ ñáꞌa̱ kandísa ñaá ná? Ta,
saꞌa̱ ley: “Na̱ kándéé kée ndi ndiꞌi ¿ndi koo kandísa ñaá ná tá ko̱ ñáꞌa̱
kuií choon saꞌándá ley, no̱ón kúú na̱ kueídóꞌo na saꞌa̱ ná? Ta, ¿ndi koo
ni ̱ꞌí ña̱ kataki na̱ keean.” 6 Tído
kueídóꞌo na saꞌa̱ ná tá ko̱ íin na̱
319 Romanos 10, 11
na̱ dánaꞌa̱ na̱ tá ko̱ íin na̱ tandaꞌá sa̱ꞌá na̱ Israel: “Iin níí ndii yaká ni ̱
ñaá koꞌo̱n na̱? Chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱ chi ̱neei ndáꞌí, dá chindeéí iin ñoo ko̱
Ndios: “Ndikáꞌán ví sa̱ꞌá na̱ xíonoo se̱ídóꞌo noo̱ káꞌi ̱n, iin ñoo káñóꞌó
kásto̱ꞌon saꞌa̱ ndi kee ña̱yuu koo noo̱ káꞌi ̱n.”
va̱ꞌa na xíꞌín Ndios, chi ̱ xíonoo na
dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa.” Ni ̱ taó xóo Ndios iin tuꞌu na̱ Israel, ta
16 Tído o̱ du̱ú ndidaá na̱ Israel ni ̱
no̱ón kúú na̱ kándísa ñaá
ka̱ndísa to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo, dá chi ̱ diꞌa
11
1 Sa̱ꞌá ño̱ó ndáto̱ꞌón taꞌanii
kaá Isaías: “Satoꞌo ndu̱, Ndios, ¿ndá ndo̱ꞌó: ¿Á káꞌán ndó ña̱ ni ̱
yoo ví ni ̱ ka̱ndísa to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ da̱nkoo ndáꞌa̱ vá Ndios na̱ ñoo na̱,
nduꞌu̱?” 17 Miía̱n xínñóꞌó ña̱yuu
tá dáá? Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión kíán. Dá
kueídóꞌo na to̱ꞌon va̱ꞌa, dá kuu chi ̱ iin ta̱ ñoo Israel taꞌani kúú yuꞌu̱,
kandeé iní na̱ Jesús, ta to̱ꞌon va̱ꞌa dá chi ̱ na̱ veꞌe Abraham taꞌani kúúí,
yóꞌo kía̱n káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús. 18 Tído
ta nákaa̱ taꞌanii tein na̱ veꞌe
ndáto̱ꞌón yuꞌu̱ ndo̱ꞌó: ¿Á ko̱ ñáꞌa̱ Benjamín. 2 Ta ko̱ ní dánkoo ndáꞌa̱
taꞌon kueídóꞌo na̱ Israel to̱ꞌon va̱ꞌa taꞌon Ndios na̱ ñoo na̱, táꞌa̱n na̱ ni ̱
yóꞌo, káꞌán ndoꞌó? Ko̱ó, dá chi ̱ diꞌa ka̱xi na nda̱ mií saꞌa̱. ¿Á ko̱ ndúsaa̱
kaá tuti ii ̱ Ndios: taꞌon ini ndo̱ ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios
Yóꞌo yóꞌo va ni ̱ ka̱nkuei na saꞌa̱ profeta Elías tá ni ̱ kaꞌa̱n kua̱chi
xíonoo na dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon na sa̱ꞌá na̱ Israel noo̱ Ndios? Chi ̱ diꞌa
va̱ꞌa yóꞌo iin níí kúú ñayuú, ni ̱ kaa na̱: 3 “Satoꞌi ̱, ni ̱ saꞌání ndíꞌi ra
nda̱ noo̱ xíká cháá ka̱ ñayuú profeta ní, ta ni ̱ da̱kóon ra noo̱ náa̱
yóꞌo ni ̱ kasa̱ndaáa̱n. ní, ta nda̱dá iin tóꞌón vá yuꞌu̱ ni ̱
19 Ta ndáto̱ꞌón taꞌanii ndo̱ꞌó: ¿Á
ka̱ndo̱o xoo mií ní. Ta viti ndíꞌi ini
káꞌán ndó ña̱ ko̱ ní kándaa̱ taꞌon ini ra̱ ña̱ kía̱n kaꞌání taꞌani ra yuꞌu̱.”
na̱ Israel ndi dándáki to̱ꞌon va̱ꞌa 4 Ta, ¿á ndúsaa̱ ini ndo̱ ña̱ ni ̱ kaa
yóꞌo? Kaꞌi ndó ña̱ ni ̱ taa Moisés saꞌa̱ Ndios xíꞌín Elías? Chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱:
ná: “O̱ sa̱ nákani ino̱n, dá chi ̱ sa̱ ni ̱ ka̱xi
Koꞌo̱n yuꞌu̱ ki ̱ꞌoi ña̱ koo kuión ini xoo va yuꞌu̱ usa̱ mil ta̱ Israel, táꞌa̱n
ndo̱ sa̱ꞌí xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, ra̱ ni iin kuu̱ ko̱ ní nákui ̱ta xi ̱tí noo̱
dá chi ̱ ndee yuꞌu̱ na̱ ña̱yuu yoko̱ Baal”, kaáa̱n. 5 Ta dión taꞌani
na̱ diꞌa xíꞌín na̱ ñoo Israel: sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios, dá kía̱n
Diꞌa kaá Ndios: ko̱ kíán sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ña̱yuu ñoó ña̱
Ni ̱ sonó vá yuꞌu̱ ña̱ kía̱n ni ̱ na̱níꞌi ̱ va̱ꞌa. Dá chi ̱ tá ní ka̱xi ñaá ná sa̱ꞌá
ñaá dao ka̱ ña̱yuu, ña̱ ni ̱ kee na ña̱ va̱ꞌa, dá kía̱n ko̱ kúú
va̱ꞌará ko̱ nándukú ná yuꞌu̱, ka̱an ̱ iin ña̱ mani ̱.
ta ni ̱ naꞌa̱ yuꞌu̱ miíí no̱ó na̱ ko̱ 7 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndi kaa yo̱ sa̱ꞌá ña̱
Israel ña̱ nataꞌan ini Ndios koni ñaá apóstol, na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios néꞌe
ná, tído ko̱ ní kándeé taꞌon na. to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús noo̱ ndo̱, ta
Sa̱va̱ꞌa na̱ ni ̱ taó xóo mií Ndios, ndíꞌi nda̱ꞌo inii ̱ dáxi ̱nko̱o va̱ꞌi choon
no̱ón kúú na̱ ni ̱ ni ̱ꞌán. Tído dao ka̱ yóꞌo, 14 dá chi ̱ kóni ̱i ̱ ña̱ ná kukuión
na nduchí nóó ko̱ túu noo̱ ná, ta ni ̱ xoo Ndios na̱ Israel, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ niꞌi ̱
xi ̱ꞌo na do̱ꞌo ko̱ tái ̱ noo̱ ná. Ta ki ̱ꞌo dao ka̱ ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo ña̱
dión kíán nda̱ tiempo viti.” 9 Ta diꞌa kandei va̱ꞌa na xíꞌín ná. Tído, ¿ndi
taꞌani ni ̱ kaa David: koo tá ná nandió ko̱o Ndios nakiꞌin
Ta víko̱ náꞌano kée na ná nduuan táꞌan va̱ꞌa na xíꞌín na̱ ñoo Israel?
iin dei ̱ xíꞌín iin ñóno̱ noo̱ ná, Kakian táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ na̱taki na̱ tein
dá kachiꞌi sáꞌá ná, ta kue̱i na na̱ ni ̱ xiꞌi ̱.
noo̱án, dá ná ndoꞌo cháá ka̱ 16 Tá ña̱ ii ̱ kúú táꞌí yúsa̱ ni ̱ taó ná
káꞌán ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱chiꞌi sáꞌá kaꞌa̱n táyíí ndó noo̱ ndáꞌa̱ yíto̱, ña̱ ni ̱
na̱ Israel, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kue̱i chíchí ná? saꞌanda Ndios ñoó. Kañoꞌo ini ndo̱
Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión kíán. Dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ xíto taꞌon ndó yo̱ꞌo yíto̱ ñoó.
ña̱ ni ̱ kee na kua̱chi ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ Diꞌa yo̱ꞌo yíto̱ ñoó vá xíto ndoꞌó.
sonó Ndios no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱ Israel 19 Ndá ndi kuu kaa ndo̱ ña̱ ni ̱
ña̱ ka̱ki na, dá ná kekuión ini na̱ saꞌanda na̱ ndáꞌa̱ yíto̱ ñoó, dá ná
Israel saꞌa̱ ná. 12 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na̱
chirndaa na̱ mií ndó. 20 Ndaa̱ va ni ̱
Israel ñoó kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kee saꞌanda ñaá Ndios, chi ̱ ko̱ ní kándísa
Ndios iin ña̱ mani ̱ káꞌano xíꞌín na̱ ko̱ taꞌon na Jesús. Ta ndoꞌó, sa̱ꞌá ña̱
kúú na̱ Israel. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ tu̱ú na̱ kándéé iní ndo̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó
Israel noo̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ keva̱ꞌa tándaa ndo̱ ndi ̱ka yíto̱ ñoó viti. Tído
cháá ka̱ na̱ ko̱ kúú na̱ Israel. Ta kúú ná dáꞌa ni kuryíí ndó. Va̱ꞌa cháá ka̱
ndato ka̱ ví koꞌo̱n Ndios kee na xíꞌá kuaꞌán ndo̱ yu̱ꞌú ndo̱ Ndios. 21 Dá
tá ná kasandaá kuu̱ ndu̱ꞌu na̱ Israel chi ̱ tá ko̱ ní xi ̱ꞌo káꞌano ini Ndios
ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. saꞌa̱ mií mií ndáꞌa̱ yíto̱ ñoó, dá kía̱n
13 Ta viti kóni ̱i ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndoꞌó, na̱
ni ndoꞌó o̱ kíꞌo káꞌano ini na̱ saꞌa̱.
ko̱ kúú na̱ Israel. Yuꞌu̱ kúú iin 22 Kanaꞌá ndó ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ini
321 Romanos 11, 12
Ndios, tído kaꞌí nda̱ꞌo dándóꞌo na ni ̱ ka̱xi ñaá mií Ndios nda̱ míí saꞌa̱,
nío̱ na̱ saá ini. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ da̱ndóꞌo sa̱ꞌá ño̱ó kúꞌu̱ i ̱ó ini na̱ saꞌa̱ ná, dá
na nío̱ na̱ Israel, na̱ ko̱ ní xíin chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ ka̱ndo̱o na xíꞌín na̱
kandísa, ta ni ̱ keva̱ꞌa na xíꞌín ndó sáꞌano ñoo ndu̱. 29 Chi ̱ ni ̱ ka̱xi Ndios
sa̱ꞌá ña̱ kándísa ndó Jesús. Tído tá na̱ Israel, ta ni ̱ kemáni ̱ ñaá ná, ta ni
ná dánkoo ndó ña̱ kandísa ndó na̱, iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ nándikó iní na̱.
dá kía̱n koꞌo̱n na̱ kaꞌanda na̱ ndo̱ꞌó 30 Tído ndoꞌó, na̱ ko̱ kúú na̱ Israel, ni ̱
táto̱ꞌon ni ̱ kee na xíꞌín mií mií ndaꞌá sa̱ kuu ndó na̱ ko̱ó do̱ꞌo tá sata̱. Tído
yíto̱ ñoó. 23 Tído tá ná dánkoo na̱
viti ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kúꞌu̱ ini Ndios
Israel ña̱ saá ini na̱, ta ná kandísa saꞌa̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kusaá ini na̱
ndaa̱ na̱ Jesús, dá kía̱n koꞌo̱n Ndios Israel. 31 Ta dión taꞌani ndóꞌo na̱
nachirndaa tuku ñaá ná no̱ó ni ̱ Israel viti. Chi ̱ viti kúú ná na̱ kusaá
sa̱rndaa na̱, dá chi ̱ ió choon noo̱ ini, ta ndoꞌó kúú na̱ ni ̱ ni ̱ꞌí ña̱ kúꞌu̱
ndáꞌa̱ ná ña̱ kee na dión. 24 Dá chi ̱ ni ̱
ini Ndios saꞌa̱ ndo̱. Tído iin kuu̱
saꞌanda Ndios ndo̱ꞌó noo̱ ndáꞌa̱ yíto̱ koꞌo̱n taꞌani Ndios kuꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌá
olivo yukú, ta ni ̱ chi ̱ndaa na̱ ndo̱ꞌó na̱ Israel. 32 Ni ̱ sonó Ndios ña̱ kía̱n
ndi ̱ka yíto̱ olivo ndáka na, va̱ꞌará iin ni ̱ kusaá ini ndidaá ña̱yuu, dá kuu
ña̱ kuáchi ̱ nda̱ꞌo kíán. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿á kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ná.
ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ vaá óon va 33 ¡Nandeé ka̱ vía̱n ndichí Ndios!
koꞌo̱n tuku na nachindaa na̱ mií mií ¡ ña̱xintóni ̱ ná, ko̱ ta̱ꞌón noo̱
Ta
ndáꞌa̱ yíto̱ ñoó no̱ó ni ̱ sa̱rndaaa̱n? kásáꞌán, ta ni noo̱ ndíꞌan! Ko̱ íin
taꞌon kándéé kanaꞌá ña̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
Kóni ̱ Ndios ña̱ nandió kuéi na̱ Israel na̱ kee na, ta o̱ kúu taꞌon kandaa̱ ini
noo̱ mií ná yo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée na. 34 Chi ̱, ¿ndá
25 Ta viti kóni ̱ yuꞌu̱ ña̱ kanaꞌá yoo kandeé kanaꞌá ndí ki ̱án nákani
ndoꞌó, ñani, sa̱ꞌá iin ña̱ꞌa náꞌá iin ini satoꞌo yo̱ Ndios? Ta, ¿ndá yoo
tóꞌón dini ̱ Ndios, dá kía̱n ná dáꞌa ni kati ̱ꞌa kaꞌa̱n niꞌini noo̱ ná? 35 Ta,
kuryíí ndó. Ni ̱ sonó Ndios ña̱ kía̱n ni ̱ ¿ndá yoo ni ̱ kee ña̱ mani ̱ xíꞌín Ndios,
kusaá ini kua̱ꞌá nda̱ꞌo na̱ Israel nda̱ dá ná ndi ̱ꞌi ini na̱ nandió néꞌe na ña̱
ná kasandaá ndu̱ꞌu ndiꞌi na̱ ko̱ kúú mani ̱ yóꞌo? Ko̱ íin taꞌon. 36 Dá chi ̱
na̱ Israel, na̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií Ndios ndidaá táꞌa̱n va ña̱ꞌa ve̱i noo̱ mií
ka̱ki. 26 Nda̱ daá ví, dá koꞌo̱n na̱
Ndios, ta takía̱n kée mií ná, ta mií
dáka̱ki ndiꞌi na na̱ Israel. Dá chi ̱ ki ̱ꞌo ná kómí choon saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa.
diꞌa kaá tuti ii ̱ Ndios: Sa̱ꞌá ño̱ó ná natiin mií ná ña̱ñóꞌó
Nda̱ yúku̱ Sion kii na̱ dáka̱ki ndidaá táꞌa̱n kuu̱. Dión ná koo.
ñaá, ta taó xóo na na̱ veꞌe
Jacob noo̱ ndidaá ña̱ kini kée Ki ̱ꞌo diꞌa kánian kee na̱ kándísa Jesús
na.
12
1 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani miíi ̱, sa̱ꞌá ña̱
27 Chi ̱ dión koꞌi ̱n kando̱oi keei xíꞌín kúꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ yo̱, sa̱ꞌá
ná tá ná dándóoi kua̱chi na̱. ño̱ó seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ naki ̱ꞌo
28 Xiní uꞌu̱ na̱ Israel to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱
ndó mií ndó noo̱ Ndios, ta ná kakian
Jesús, ta sa̱ꞌá ña̱ kée na dión, sa̱ꞌá ña̱ doko̱ ndo̱ mií ndó noo̱ ná, ta
ño̱ó ni ̱ keva̱ꞌa mií ndó. Tído sa̱ꞌá ña̱ dión kee ndó nani takí ndo̱, ta ná
Romanos 12 322
koo vii ndo̱, ta ná ndukú ndó ña̱ ná, o tá ni ̱ na̱tiin ndó ña̱ kati ̱ꞌa ndó
nataꞌan ini Ndios koni na̱ ndo̱ꞌó, chi ̱ kemáni ̱ ndo̱ na̱ kúndaꞌí, dá kía̱n
ki ̱ꞌo dión kánian kee ndó kandaño̱ꞌo ndinoꞌo ini ndo̱ kemáni ̱ ndo̱ ná, o tá
ndó na̱. 2 Ná dáꞌa ka̱ ni koo ini ndo̱
ni ̱ na̱tiin ndó ña̱ kati ̱ꞌa ndó kandita
kee ndó tá kée na̱ kúú kuendá ndó noo̱, dá kía̱n choꞌon va̱ꞌa ini
ñayuú yóꞌo. Diꞌa konó ndó ña̱ ná ndo̱, o tá ni ̱ na̱tiin ndó ña̱ kati ̱ꞌa ndó
ndesa̱á Ndios ña̱xintóni ̱ ndo̱, dá kuu chindeé ndó dao ka̱ na̱, dá kía̱n
kandaa̱ ini ndo̱ ndí ki ̱án kóni ̱ na̱ kee chindeé ndó na̱ xíꞌa̱n kádii ̱ iní ndo̱.
ndó, dá kasandaá ndo̱ kanaꞌá ndó 9 Ta koo ini ndo̱ kuꞌu̱ ndisa ini ndo̱
ndí ki ̱án va̱ꞌa noo̱ ná, ta ndí ki ̱án saꞌa̱ dao ka̱ ndo̱. Kañóꞌó ndó ndidaá
nátaꞌan ini na̱ xiní na̱, ta ndí ki ̱án ña̱ kini, ta ndiko̱ ndo̱ ña̱ va̱ꞌa.
kúú ña̱ ndaa̱ noo̱ mií ná. 10 Kuꞌu̱ sátáꞌan ini ndo̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta
chiki ̱ꞌó va̱ꞌa ndó mií ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱ kákuu ndó na̱ du̱sá. Ndinoꞌo ini
káa ta̱ndeé iní ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ iin ndo̱ koni kuáchí ndó no̱ó na̱ kúú
rá iin ndó. 4 Dá chi ̱ ndóꞌo yó táto̱ꞌon
satoꞌo yo̱. 12 Kadii ̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá
ki ̱ꞌo ndóꞌo yikí ko̱ño yo̱, kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱ndeé iní xíꞌo Ndios noo̱ ndo̱, ta
táꞌí kíán, ta sa̱ díin díin va choon ndeé va̱ꞌa cháá koo ini ndo̱ tein
kée iin iian. 5 Ta dión ndóꞌo yó.
ta̱ndóꞌó, ta o̱ sa̱ kóo ini ndo̱ katuu
Kuaꞌa̱ vá kúú yó, tído iin tóꞌón vá ni ̱ ndó ña̱ káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios. 13 Ta
nduu yó sa̱ꞌá ña̱ kúú yó kuendá chindeé ndó dao ka̱ na̱ kúú ña̱yuu
Cristo Jesús. Chi ̱ ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan iin Ndios xíꞌín ña̱ xínñóꞌó ná, ta koo ini
rá iin yó, dá ni ̱ nduu yó iin tóꞌón ndo̱ natiin va̱ꞌa ndó na̱ tá ko̱saa̱ na̱
xíꞌín dao ka̱ yo̱. 6 Sa̱ꞌá ño̱ó díin díin
veꞌe ndó.
va choon ni ̱ na̱tiin yó noo̱ Ndios, dá 14 Ta kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios
kati ̱ꞌa yó kechóon yó noo̱ ná, ta ve̱i sa̱ꞌá na̱ kéndava̱ꞌa xíꞌín ndó, kaka̱
ña no̱ó ña̱ mani ̱ xíꞌo na noo̱ yo̱. Sa̱ꞌá ndo̱ ña̱ mani ̱ saꞌa̱ ná, ta o̱ sa̱ dátai ̱
ño̱ó tá ni ̱ na̱tiin ndó choon ña̱ kía̱n chiꞌan ndó na̱. 15 Ta kadii ̱ iní ndo̱
kasto̱ꞌon ndó xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín na̱ kádii ̱ iní, ta kuaki ndó xíꞌín
to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ ndo̱, dá kee na̱ sáki. 16 Ta iin ná kakuu ndó xíꞌín
ndóa̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kándéé iní ndo̱ dao ka̱ ndo̱. Ta o̱ sa̱ kúryíí ndó, diꞌa
mií ná. 7 Ta tá ni ̱ na̱tiin ndó noo̱
nakiꞌin táꞌan ndó xíꞌín na̱ kúndaꞌí
Ndios ña̱ kati ̱ꞌa ndó koni kuáchí ndó kandei ndó. O̱ sa̱ kéndichí téí ndo̱
noo̱ dao ka̱ na̱, dá kía̱n koni kuáchí mií ndó xíꞌín noo̱ káꞌa̱n ndo̱. 17 Tá ni ̱
ndísáꞌano ndó, o tá ni ̱ na̱tiin ndó ña̱ kee na ña̱ kini xíꞌín ndó, o̱ sa̱ nándió
kati ̱ꞌa ndó dánaꞌa̱ ndo̱, dá kía̱n kuéi ndó kee ndó ña̱ kini xíꞌín ná.
dánaꞌa̱ va̱ꞌa ndó. 8 Tá ni ̱ na̱tiin ndó
Diꞌa ndi ̱ꞌi ini ndo̱ kee ndó ña̱ va̱ꞌa
ña̱ kati ̱ꞌa ndó kaꞌa̱n niꞌini ndó no̱ó noo̱ ndidaá ña̱yuu. 18 Noo̱ mií ndó
ña̱yuu, dá kía̱n kaꞌa̱n niꞌini ndó noo̱ káꞌa̱n ña̱ ndi ̱ꞌi ini ndo̱ ndukú ndó ña̱
323 Romanos 12, 13
kandei va̱ꞌa ndó xíꞌín iin rá iin ndó ra̱ sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ ndo̱ kakomí ndó
ña̱yuu. 19 O̱ sa̱ kóo ini ndo̱ nakiꞌin
iin ña̱xintóni ̱ vii. 6 Sa̱ꞌá ño̱ó chiya̱ꞌi
ya̱ꞌi mií ndó sa̱ꞌá ña̱ kini kée ña̱yuu ndó saꞌa̱ ñóꞌo̱ ndo̱ noo̱ rá, chi ̱ kómí
xíꞌín ndó, na̱ mani ̱ miíi ̱. Diꞌa kuaꞌán rá choon noo̱ Ndios, ta sa̱va̱ꞌa choon
ndo̱ kandati ndó Ndios, dá chi ̱ diꞌa yóꞌo kuití vá ndéi ra. 7 Ta chiya̱ꞌi
kaá tuti ii ̱ mií ná: “Noo̱ yúꞌu̱ ni ̱ ya̱ꞌa ndó noo̱ iin rá iin ra̱ kánian chiya̱ꞌi
na, ta mií vá yuꞌu̱ kúú na̱ ndaka̱ ndó, ta kíán no̱ó ta̱ néꞌe choon, o
kuendá noo̱ ná, kaá satoꞌo yo̱ kíán no̱ó ra̱ kíꞌin ya̱ꞌi saꞌa̱ ñóꞌo̱. Ta
Ndios.” 20 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá kuíko na̱ xiní
ki ̱ꞌo ndó ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ kánian
uꞌu̱ ñaá, ki ̱ꞌo ndó ña̱ꞌa ná kasáꞌan na. natiin ña̱ñóꞌó, ta nakoni ndo̱ na̱
Tá íchi ̱ ini na̱, ki ̱ꞌo ndó ta̱kui ̱í ná kánian nakoni ndo̱.
koꞌo na, dá chi ̱ tá kée ndó dión, dá 8 Ni lúꞌu̱ o̱ sa̱ kátai ̱ ndo̱ noo̱ ni iin
kía̱n keeá kuendá táto̱ꞌon ñoꞌó ti ̱ke̱í ña̱yuu, sa̱va̱ꞌa ña̱ katai ̱ ndo̱ noo̱ ná
ni ̱ chi ̱kodó ndo̱ dini ̱ ná xiní na̱. 21 Ta
ná kakuu ña̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ ná.
o̱ sa̱ kónó ndó no̱ó ña̱ kini ña̱ Dá chi ̱ tá kúꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu
kandeéán dákue̱i ñaá ndo̱ꞌó, diꞌa xi ̱ꞌín ndó, dá kía̱n kéndisa ndó
chituu ndó ña̱ kini xíꞌín ña̱ va̱ꞌa. choon saꞌándá ley Moisés. 9 Dá chi ̱
13 1 Koo ini ndidaá ní ndó diꞌa kaá ley: “O̱ sa̱ kée ndó kua̱chi
kueídóꞌo ndó ta̱ néꞌe choon, xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí ndo̱ o yíi ̱ ndo̱,
dá chi ̱ ko̱ ndéi taꞌon ta̱ néꞌe choon o̱ sa̱ ka̱ꞌání ndo̱ ndi ̱i, o̱ sa̱ kíꞌin
xíꞌín ña̱ kóni ̱ mií rá, ndéi ra chi ̱ ki ̱ꞌo kuíꞌíná ndó, o̱ sa̱ káva̱ꞌa ndó ña̱
dión ni ̱ saki ini mií Ndios. Ta viti to̱ꞌón saꞌa̱ dao ka̱ na̱, o̱ sa̱ kátoó ndo̱
ndéi ra chi ̱ mií Ndios ni ̱ chi ̱kaa̱ ini kakomí ndó ña̱ꞌa ió noo̱ dao ka̱
ña̱ kandei ra. 2 Sa̱ꞌá ño̱ó, ndidaá na̱
ña̱yuu.” Ta choon yóꞌo xíꞌín dao ka̱
ko̱ kóni ̱ kueídóꞌo ta̱ néꞌe choon, xío choon saꞌándá ley, iin nóó kúú váán
kao na ña̱ sakí mií Ndios, chi ̱ mií ná xíꞌín ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín
ni ̱ chi ̱kata ra. Ta na̱ kée dión kúú na̱ yó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo yó xíꞌín mií yó.
ndoꞌo nío̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ná. 3 Dá
10 Dá chi ̱ tá ná kuꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱
chi ̱ ko̱ ndéi taꞌon ta̱ néꞌe choon ña̱yuu xi ̱ꞌín yó, dá kía̱n ni iin kuu̱
dáyu̱ꞌú ra̱ na̱ kée ña̱ va̱ꞌa. Diꞌa ndéi ta̱ꞌón o̱ kéndava̱ꞌa yó xíꞌín ná. Sa̱ꞌá
ra dáyu̱ꞌú ra̱ na̱ kée ña̱ kini. Tá ko̱ ño̱ó tá ná kuꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ ná, dá
kóni ̱ ndo̱ kayu̱ꞌú ndo̱ ta̱ néꞌe choon, kía̱n kéndisa yó choon saꞌándá ley.
dá kía̱n kee ndó ña̱ va̱ꞌa, dá ná kaꞌa̱n 11 Dión koo ini ndo̱, dá chi ̱ sa̱ kuaꞌa̱n
noo̱ Ndios ña̱ kía̱n dándóꞌo ra nío̱ ndikí vá kíán viti, sa̱ kuaꞌa̱n tu̱u noo̱
ndidaá na̱ kée ña̱ kini. 5 Sa̱ꞌá ño̱ó
vá. Ná dánkoo yó ndidaá ña̱ kini
kánian kueídóꞌo ndó ra̱, ta o̱ du̱ú kée na̱ xíonoo noo̱ íin naá. Ta ná
sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ kómí rá choon tiin yó to̱ꞌon ndato Ndios, dá kandeé
dándóꞌo ra nío̱ yo̱. Diꞌa ná kueídóꞌo yó na̱á yo̱ xíꞌín ña̱ kini. 13 Ná kee yó
Romanos 13, 14 324
táto̱ꞌon kée na̱ ió ndúsáꞌano ini, Sa̱ꞌá ño̱ó iin rá iin mií vá ndó
táꞌa̱n na̱ xíonoo noo̱ túu. Ná dáꞌa ni kánian nakani va̱ꞌa ini sa̱ꞌá ndí ki ̱án
kee yó víko̱ xíxi kuaꞌa̱n, ná dáꞌa ni kee ndó saꞌa̱ ña̱ yóꞌo. 6 Dá chi ̱ ió
kakuu yó na̱ xíꞌi, ná dáꞌa ni kudi ̱ yo̱ dao ñani yo̱ kékáꞌano na dao kuu̱,
xíꞌín ña̱yuu yóꞌo, ña̱yuu káa, ná dáꞌa ta dión kée na dá chi ̱ ndúkú ná ki ̱ꞌo
ni kee yó kua̱chi kaꞌan noo̱ xíꞌín ñíi ̱ na ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios. Ta dao ka̱
yo̱, ná dáꞌa ni ndukú yó ta̱ndóꞌó ñani yo̱ ko̱ kékáꞌano ka̱ na̱ ni iin
xíꞌín dao ka̱ na̱, ta ná dáꞌa ni koo tóꞌón kuu̱, chi ̱ ki ̱ꞌo dión kándaa̱ ini
uꞌu̱ ini yo̱. 14 Diꞌa Jesucristo, na̱ kúú
na̱, ta xíꞌo taꞌani na ña̱ñóꞌó noo̱
satoꞌo yo̱, ná kakuu táto̱ꞌon iin Ndios. Ta dión ni ndóꞌo ñani yo̱, na̱
dáꞌo̱n kandixi ndó, ta o̱ sa̱ kíꞌo ndó seí ndi ndáa mií ña̱ꞌa, náki ̱ꞌo na
mií ndó ña̱ kía̱n kee ndó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios, dá chi ̱ náki ̱ꞌo na
ndo̱. ndivéꞌe noo̱ ná saꞌa̱ ndidaá ña̱ seí
na̱. Ta dión taꞌani ña̱yuu ko̱ se̱í ndi
Káꞌa̱n Pablo sa̱ꞌá na̱ kómani ̱ kuaꞌano ndáa mií ña̱ꞌa, ndúkú ná naki ̱ꞌo na
xíꞌín to̱ꞌon Ndios ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ko̱ se̱í na̱
ndáa mií ña̱ꞌa. Tído ndéi taꞌani dao yo̱, noo̱ ndáꞌa̱ satoꞌo yo̱ Ndios ndéi
ka̱ ñani yo̱, na̱ ko̱ kátóni ̱ va̱ꞌa ini, yó. Ta tá ni ̱ xiꞌi ̱ yo̱, noo̱ ndáꞌa̱
sa̱va̱ꞌa ña̱ꞌa kuíi ̱ va seí na̱. 3 Ta ndoꞌó,
satoꞌo yo̱ Ndios vá ni ̱ xiꞌi ̱ yo̱. Sa̱ꞌá
na̱ ko̱ nákani kuáchi ̱ ini keí ndi ño̱ó, tá takí yo̱ o ni ̱ xiꞌi ̱ yo̱, noo̱
ndáa mií ña̱ꞌa, o̱ sa̱ kénóo ndó na̱ ko̱ ndáꞌa̱ satoꞌo yo̱ Ndios vá ñóꞌo yó.
se̱í ña̱. Ta ndoꞌó, na̱ ko̱ se̱í ndi ndáa 9 Ni ̱ xiꞌi ̱ Cristo, ta ni ̱ na̱taki na̱, dión,
noo̱ ndo̱ kéyíko̱ ndo̱ sa̱ꞌá na̱ ko̱ ñóꞌo ndáꞌa̱ ndo̱ ñani ndo̱? Ta, ¿ndiva̱ꞌa
ti ̱xi ndáꞌa̱ ndo̱? Chi ̱ mií Ndios, na̱ kénóo ndó ñani ndo̱? Chi ̱ ndidaá
kúú satoꞌo ñani ndo̱, no̱ón kúú na̱ vá yó nakui ̱ta noo̱ Cristo keyíko̱
kéyíko̱ saꞌa̱ ná, á íin ndaa̱ na̱ o ni ̱ saꞌa̱ yo̱. 11 Dá chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱
12 Sa̱ꞌá
ño̱ó kándaa̱ inio̱ ña̱ iin rá iin seí ndo̱. Ndidaá táꞌa̱n va ña̱ꞌa seí yo̱
vá yó nakui ̱ta naki ̱ꞌo yó kuendá noo̱ kúú ña̱ vii. Tído ko̱ váꞌa taꞌon kíán
Ndios. noo̱ Ndios tá ná ki ̱ꞌo yó ña̱ kankao
ñani yo̱ no̱ó kua̱chi sa̱ꞌá ña̱ seí yo̱.
Ná o̱ kée yó ni iin ña̱ꞌa, ña̱ kía̱n 21 Iin ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ kíán tá ná o̱
kédaá xíꞌín ñani yo̱, dá kue̱i ke̱í yo̱ ko̱ño, ta ná o̱ kóꞌo yó vino, ta
na no̱ó kua̱chi ná o̱ kée yó dao ka̱ ña̱ꞌa, ña̱ kía̱n
13 Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni dánaꞌa̱ ndáꞌa̱
kédaá xíꞌín ñani yo̱, dá kue̱i na no̱ó
táꞌan yó. Diꞌa koo ini ndo̱ ná dáꞌa ni kua̱chi, o ña̱ꞌa kédaá xíꞌín ná nakani
kakuu ndó táto̱ꞌon iin yuu̱ noo̱ kuáchi ̱ ini na̱, o ña̱ꞌa kédaá xíꞌín ná
kachiꞌi sáꞌá ñani ndo̱, dá ya̱ꞌa na kee ndi ̱ko na no̱ó ña̱ꞌa Ndios. 22 ¿Á
Ndios, dá kía̱n ñaá vá kíán noo̱ mií kuáchi ̱ ini keí ná iin ña̱ꞌa, ta seí ii ̱ vá
ná. 15 Ta tá ña̱ seí ndo̱ kédaá xíꞌín
náa̱n, no̱ón kúú na̱ tái ̱ kua̱chi noo̱
ñani ndo̱, dá nakani kuáchi ̱ ini na̱, Ndios, dá chi ̱ kándísa na ña̱ ko̱
dá kía̱n ko̱ kúꞌu̱ taꞌon ini ndo̱ saꞌa̱ kánian kee na dión. Dá chi ̱ tá ná
ná. Kanaꞌá ndó ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Cristo saꞌa̱ kandísa yó ña̱ kíán iin ña̱ ko̱ váꞌa, ta
ñani ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni dátu̱ú ni ̱ kee yóa̱n, dá kía̱n ni ̱ ya̱ꞌa yó ni ̱
ndó na̱ xíꞌín ña̱ seí ndo̱. 16 O̱ sa̱ kíꞌo
kee yó kua̱chi noo̱ Ndios.
ndó mií ndó ña̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa na
15
1 Sa̱ꞌá ño̱ó, yóó, na̱ ndíta
sa̱ꞌá ña̱ kée ndó, va̱ꞌará náꞌá mií ndó toon xíꞌín to̱ꞌon Ndios,
ña̱ kíán ña̱ va̱ꞌa. 17 Dá chi ̱ yóó, na̱
kánian ki ̱ꞌo ndeé ini yo̱ saꞌa̱ ñani yo̱,
ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, ko̱ káni ka̱an ̱ na̱ kómani ̱ kuaꞌano xíꞌín to̱ꞌon
ndi ̱ꞌi ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱ seí yo̱ ni sa̱ꞌá ña̱ Ndios. Ná dáꞌa ni kee yó saꞌa̱ miíá,
koꞌo yó. Ña̱ kánian ndi ̱ꞌi cháá ka̱ ini ná kee cháá ka̱ yo̱ saꞌa̱ ñani yo̱. 2 Ta
yo̱ saꞌa̱ kíán ña̱ ná koo ini yo̱ kee yó ná koo ini iin rá iin yó ndukú yó ña̱
ña̱ ndaa̱, ta ná kandei va̱ꞌa yó xíꞌín nataꞌan ini ñani yo̱, ta ná ndukú yó
dao ka̱ ñani yo̱, ta ná kandei dii ̱ iní ña̱ keva̱ꞌa na, dión, dá koni na̱
yo̱, chi ̱ ndidaá ña̱ yóꞌo ve̱i noo̱ kuaꞌano cháá ka̱ na̱ xíꞌín to̱ꞌon
Espíritu ii ̱ Ndios. 18 Ta na̱ xínkuáchí
Ndios. 3 Chi ̱ ni Cristo ko̱ ní ndúkú ná
noo̱ Jesús kúú na̱ kée ndidaá ña̱ ña̱ kía̱n kee na saꞌa̱ mií ná. Diꞌa ni ̱
yóꞌo, ta nátaꞌan ini Ndios sa̱ꞌá ña̱ kee na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n tuti ii ̱
kée na, ta káꞌa̱n va̱ꞌa dao ka̱ ña̱yuu Ndios: “Mií to̱ꞌon kini ni ̱ kaꞌa̱n na̱
saꞌa̱ ná. saꞌa̱ mií ní, ño̱ó kía̱n ni ̱ na̱kuido
19 Sa̱ꞌá ño̱ó ná ndukú yó ndi keeá
yuꞌu̱.” 4 Ta ndidaá to̱ꞌon ni ̱ taa na
kandei va̱ꞌa yó xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, noo̱ tuti ii ̱ Ndios tá sata̱, ño̱ó kía̱n
ta ná ndukú yó ndi keeá dákuáꞌano dánaꞌa̱n noo̱ yo̱ nda̱ viti, dá ná
táꞌan yó íchi ̱ Ndios. 20 Ta ná dáꞌa ni
kati ̱ꞌa yó kandati kueé yo̱, ta ná koo
danaá ndo̱ ña̱ ni ̱ kee Ndios xíꞌín ña̱ꞌa ndeé ini yo̱ kee to̱ꞌon ñoó, dá koni
Romanos 15 326
yo̱ natiin yó ta̱ndeé iní noo̱ Ndios. ta kasandaá na̱ dándáki na na̱ ko̱
5 Ta mií Ndios kúú na̱ xíꞌo ña̱ kúú na̱ Israel,
kandati kueé yo̱, ta xíꞌo na ta̱ndeé ta no̱ón kúú na̱ ki ̱ꞌo ta̱ndeé iní
iní noo̱ yo̱, no̱ón kúú na̱ ki ̱ꞌo ña̱ noo̱ ná.
kandei ñóchí ndó xíꞌín iin rá iin ndó 13 Ta mií Ndios, na̱ xíꞌo ta̱ndeé iní
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií Cristo Jesús. noo̱ yo̱, ná dákútí ná nío̱ ndo̱ xíꞌín
6 Dión, dá iin ná kakuu ndó
ña̱ kádii ̱ ini ndo̱, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱
kekáꞌano ndó Ndios, na̱ kúú tatá koo va̱ꞌa ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní
satoꞌo yo̱ Jesucristo. ndo̱ ná, dá ná nakutí iin rá iin ndó
xíꞌín ta̱ndeé iní kee Espíritu ii ̱.
Miía̱n dánaꞌa̱ yo̱ to̱ꞌon Jesús noo̱ 14 Ta náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo ini
ndidaá na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ndo̱ꞌó, ñani miíi ̱, ta ni ̱ chití ndó xíꞌín
7 Sa̱ꞌá ño̱ó koo ini ndo̱ natiin va̱ꞌa
ña̱xintóni ̱ kée Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ti ̱ꞌa
ndó iin rá iin ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ndó kaꞌa̱n niꞌini noo̱ sátáꞌan ndó.
na̱tiin va̱ꞌa Cristo mií yó, dá ná 15 Tído noo̱ tuti yóꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé inii ̱
dáxi ̱nko̱o na ña̱ ni ̱ kaa Ndios kee na Jesucristo tein na̱ ko̱ kúú na̱ Israel,
xíꞌín na̱ sáꞌano Israel ni ̱ sa̱ ndei sa̱ dá dánaꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús noo̱
naꞌá. 9 Ta ni ̱ kii taꞌani Cristo, dá ná
ná, dá kakuu na iin ña̱ va̱ꞌa doko̱í
kekáꞌano na̱ ko̱ kúú na̱ Israel Ndios noo̱ Ndios, dá chi ̱ Espíritu ii ̱ Ndios
sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ná. Dá chi ̱ kúú na̱ ndúvii ñaá. 17 Ta sa̱ꞌá Cristo
diꞌa kaá tuti ii ̱ Ndios: Jesús nátaꞌan inii ̱ saꞌa̱ choon kéei
Ta viti koꞌi ̱n ki ̱ꞌoi ña̱ñóꞌó noo̱ noo̱ Ndios. 18 Chi ̱ káꞌi ̱n sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá
mií ní tein na̱ ko̱ kúú na̱ ña̱ ni ̱ kee Cristo xíꞌín ndáꞌí tein na̱
Israel, ko̱ kúú na̱ Israel, chi ̱ seídóꞌo na
ta kata yuꞌu̱ yaa kekáꞌanoi kuu̱ Ndios ni ̱ kee ña̱ dánaꞌi ̱, xíꞌín ña̱ kéei.
mií ní. 19 Chi ̱ ni ̱ keei ña̱ náꞌano xíꞌín ña̱
Ta ndoꞌó, na̱ ko̱ kúú na̱ Israel, to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Cristo Jesús no̱ó na̱
kekáꞌano ndó Ndios, na̱ kúú ko̱ ñáꞌa̱ kuií kueídóꞌo ñaá, dá ná o̱
satoꞌo yo̱, nákiꞌin ñeꞌi choon ni ̱ kee dao ka̱ na̱
ta ndidaá ñoo ná chindaya̱ꞌi ñaá dánaꞌa̱. 21 Dá chi ̱ ndíꞌi inii ̱ keei
ta ña̱yuu ko̱ ñáꞌa̱ kuií kueídóꞌo Jesús ndéi chí kuendá Judea. Ta
saꞌa̱ ná, kandaa̱ ini na̱. kaka̱ taꞌani ndó noo̱ ná ña̱ ná natiin
va̱ꞌa na̱ kúú kuendá Jesús ndéi ñoo
Chíkaa̱ ini Pablo koꞌo̱n na̱ ñoo Roma Jerusalén di ̱ꞌón koꞌi ̱n dánkooi noo̱
22 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kúu saa̱i ̱ noo̱ ndéi
ná. 32 Dá kía̱n ná saa̱i ̱ xíꞌa̱n kádii ̱ inii ̱
ndó, va̱ꞌará kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ noo̱ ndéi ndó tá dión kóni ̱ mií
kaꞌín saa̱i ̱ kooi xíꞌín ndó. 23 Tído viti
Ndios, dá ná naniꞌi ̱ ndée̱ yuꞌu̱ xíꞌín
sa̱ ni ̱ na̱taꞌan va yuꞌu̱ iin níí kuendá ndó. 33 Ná koo Ndios, na̱ xíꞌo ña̱ koo
noo̱ nákaa̱i ̱ yóꞌo ni ̱ da̱náꞌi ̱. Ta sa̱ va̱ꞌa ini yo̱, xíꞌín iin rá iin ndoꞌó.
kuaꞌa̱ vá kuia̱ nákani inii ̱ saa̱i ̱ noo̱ Dión ná koo.
ndéi ndó. 24 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ná koꞌi ̱n
España, dá chikaꞌandai ̱ noo̱ ndéi Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán xíꞌín ña̱yuu néꞌe
ndó koo tóoi xíꞌín ndó. Ta kandatii táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ná
ña̱ chindeé ndó yuꞌu̱ no̱ó koꞌi ̱n tá ni ̱
16
1 Natiin va̱ꞌa ndó ki ̱ꞌo yó
ndiꞌi ni ̱ sa̱ io dii ̱ tóoi xíꞌín ndó. Febe, chi ̱ ko̱saa̱ na̱ noo̱ ndéi
25 Tído viti kía̱n koꞌi ̱n ñoo Jerusalén,
ndó. Mií ná kúú na̱ xínkuáchí no̱ó
dá kemáni ̱ yuꞌu̱ na̱ kúú ña̱yuu Ndios na̱ kúú kuendá Jesús ndéi chí ñoo
ndéi ñoó, 26 dá chi ̱ na̱ kúú kuendá
Cencrea. 2 Ta kóni ̱i ̱ ña̱ kía̱n natiin
Jesús ndéi chí kuendá Macedonia va̱ꞌa ndó na̱, chi ̱ kúú ná kuendá
xíꞌín na̱ ndéi Acaya ni ̱ na̱taꞌan ini na̱ satoꞌo yo̱ Jesús, chi ̱ ki ̱ꞌo dión kánian
ni ̱ ketútí ná cháá di ̱ꞌón kemáni ̱ ná kee yó sa̱ꞌá ña̱ kúú yó ña̱yuu Ndios.
na̱ kúndaꞌí ñóꞌo tein na̱ kúú ña̱yuu Ta chindeé ndó na̱ xíꞌín ndidaá ña̱ꞌa
Ndios ndéi ñoo Jerusalén. 27 Ta ni ̱ xínñóꞌó ná, chi ̱ chíndeé ná dao ka̱
na̱taꞌan ini na̱ kee na dión, dá chi ̱ na̱ kúú kuendá Jesús, ta chíndeé
tái ̱ na̱ no̱ó na̱ Israel, chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱ ná ña̱ taꞌani na yuꞌu̱.
mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá na̱ Israel. Sa̱ꞌá 3 Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín
ño̱ó kánian chindeé ñaá ná xíꞌín ña̱ Priscila, xíꞌín Aquila, na̱ kéchóon dáó
va̱ꞌa ió noo̱ ná. 28 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
xíꞌín yuꞌu̱ noo̱ Cristo Jesús. 4 Ta ni ̱ xi ̱ꞌo
keyíko̱i ̱ choon yóꞌo ni ̱ saꞌi ̱n ni ̱ neꞌi na mií ná ña̱ kuu na̱ saꞌa̱ yúꞌu̱, dá
di ̱ꞌón ñoó noo̱ ná, dá chikaꞌandai ̱ ka̱kii. Ta o̱ du̱ú iin tóꞌón yuꞌu̱ ní
noo̱ ndéi ndó xaa̱n no̱ó ya̱ꞌi koꞌi ̱n náki ̱ꞌo ndivéꞌe noo̱ ná, dión taꞌani na̱
España. 29 Ta kátóni ̱ inii ̱ ña̱ tá ná
kúú kuendá Jesús, na̱ ko̱ kúú na̱
saa̱i ̱ noo̱ ndéi ndó xaa̱n, kua̱ꞌá nda̱ꞌo Israel, náki ̱ꞌo taꞌani na ndivéꞌe noo̱ ná.
ña̱ va̱ꞌa kee Cristo xíꞌín yó sa̱ꞌá ña̱ 5 Ta kaꞌa̱n taꞌani ndó ndisáꞌán xíꞌín na̱
kándísa yó to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ ná. kúú kuendá Jesús ndítútí veꞌe na.
30 Tído xíka̱i ̱ ña̱ mani ̱ noo̱ ndo̱,
Ta kaꞌa̱n taꞌani ndó ndisáꞌán xíꞌín
ñani, ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kándísa yó ñani mani ̱i ̱ Epeneto, na̱ mií no̱ó ni ̱
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, xíꞌín ka̱ndísa to̱ꞌon Jesús chí kuendá
sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ sátáꞌan ini yo̱ saꞌa̱ yo̱ Acaya diꞌa.
kée Espíritu ii ̱ Ndios, ña̱ chindeé 6 Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ki ̱ꞌo
ndó yuꞌu̱ kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ yó María. Na̱ yóꞌo kúú na̱ ndíꞌi
Ndios sa̱ꞌí, 31 dá ná chindeé ná yuꞌu̱
nda̱ꞌo ini xínkuáchí noo̱ Ndios tein
no̱ó ta̱a ko̱ xi ̱ín kandísa to̱ꞌon va̱ꞌa mií ndó xaa̱n.
Romanos 16 328
to̱ꞌon Jesús. Ta káꞌa̱n va̱ꞌa apóstol, ta ña̱ yóꞌo ná kakuu iin ña̱ñóꞌó kaꞌa̱n
na̱ néꞌe to̱ꞌon Jesús, saꞌa̱ ndi nduú táꞌan ndó ndisáꞌán sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó
ta̱a yóꞌo. Ta sa̱ daá kándísa va ra kuendá Jesús. Ta natiin ndó
Jesús, dá ni ̱ ka̱ndísa yuꞌu̱. ndisáꞌán káꞌa̱n ndidaá na̱ kúú
8 Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ñani
kuendá Cristo ndéi iin rá iin xíán.
yo̱ Amplias, ra̱ kúú ñani mani ̱ miíí 17 Ta seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱, ñani, ña̱
sa̱ꞌá ña̱ kándísa dáó ndú satoꞌo yo̱ kaon koo ndó xíꞌín ra̱ kátoó kaꞌanda
Jesús. táꞌan ñaá, táꞌa̱n ra̱ kátoó dátu̱ú ña̱
9 Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ñani
ndaa̱ kándísa ndó. Va̱ꞌa ka̱an ̱ taó
yo̱ Urbano, ra̱ kéchóon dáó xíꞌín xóo ndó mií ndó noo̱ rá. 18 Dá chi ̱
nduꞌu̱ noo̱ Cristo Jesús. Ta kaꞌa̱n ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ko̱ xínkuáchí taꞌon
ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ñani mani ̱i ̱ noo̱ satoꞌo yo̱ Jesucristo, sa̱va̱ꞌa saꞌa̱
Estaquis. mií vá rá kée ra. Ta xíꞌín to̱ꞌon vitá
10 Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ñani
xíꞌín to̱ꞌon ñóchí dándaꞌí ra̱ na̱ vitá
yo̱ Apeles, ta nátaꞌan ini Cristo xiní ini.
ñaá ná. Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín 19 Ta ndéi kúú mií vá káꞌa̱n na̱ saꞌa̱
na̱ veꞌe ñani yo̱ Aristóbulo. ndo̱ ña̱ kúú ndó ña̱yuu seídóꞌo ndaa̱
11 Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín táꞌin
to̱ꞌon Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó kádii ̱ nda̱ꞌo inii ̱
naní Herodión. Ta kaꞌa̱n ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kée ndó dión. Ta kóni ̱ yuꞌu̱
ndisáꞌán xíꞌín na̱ veꞌe Narciso, táꞌa̱n ña̱ ndichí koo ndó no̱ó ña̱ ndaa̱, ta o̱
na̱ ndíta ndaa̱ xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesús. sa̱ ndíko̱ ndo̱ ña̱ kini. 20 Ta Ndios, na̱
ini kéchóon noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús. Timoteo, ta̱ kéchóon nduú xíꞌín
13 Ta kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín ñani
yuꞌu̱, ndisáꞌán ko̱saa̱ noo̱ ndo̱. Táꞌa̱n
yo̱ Rufo, ra̱ ni ̱ ka̱xi mií satoꞌo yo̱ ra̱ kúú táꞌin naní Lucio, xíꞌín Jasón,
Jesús. Ta kaꞌa̱n taꞌani ndó ndisáꞌán xíꞌín Sosípater, tándaꞌá taꞌani ra
xíꞌín naná ra̱, chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo naná ndisáꞌán ko̱saa̱ noo̱ ndo̱.
miíi ̱ kúú ná, xiníi ̱. 22 Ta yuꞌu̱, ra̱ naní Tercio, ni ̱ taai
kuendá Jesús. Ta káꞌa̱n taꞌani ñani Ndios noo̱ yo̱, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ sa̱ káa̱
yo̱ Erasto, ta̱ néꞌe va̱ꞌa di ̱ꞌón ñoo de̱ꞌé nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kava̱ꞌa ñayuú
yóꞌo, ndisáꞌán xíꞌín ndó. Ta káꞌa̱n yóꞌo. 26 Tído viti kía̱n ni ̱ naꞌa̱ na̱ ñá
taꞌani ñani yo̱ Cuarto ndisáꞌán xíꞌín noo̱ yo̱. Ta ni ̱ taa profeta ña̱ noo̱
ndó. 24 Ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo
tuti ii ̱ Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saꞌanda
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, xíꞌín Ndios, na̱ daá ió kuií, choon noo̱
iin rá iin ndó. Dión ná koo. ná kee na. Ta viti ni ̱ dasa̱ to̱ꞌon
sa̱ꞌán noo̱ ndidaá ña̱yuu, dá ná
Ki ̱ꞌo diꞌa dándíꞌi Pablo to̱ꞌon káꞌa̱n na̱ kandísa naa̱n, ta ná kee na choon
noo̱ tuti yóꞌo saꞌándáa̱n. 27 Sa̱ꞌá ño̱ó ná natiin na̱
25 Ió choon noo̱ ndáꞌa̱ Ndios ña̱ kúú iin tóꞌón dini ̱ Ndios, na̱ kúú
kendakí ná ndo̱ꞌó xíꞌín to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios ndi ̱chí, ña̱ñóꞌó saꞌa̱
dánaꞌi ̱ saꞌa̱ Jesucristo. Ta to̱ꞌon Jesucristo ndidaá táꞌa̱n kuu̱. Dión
va̱ꞌa yóꞌo kúú mií mií ña̱ ni ̱ naꞌa̱ ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n mií no̱ó ni ̱ taa San
Pablo ni ̱ saꞌa̱n no̱ó na̱ ñoo Corinto
ndíta ndaa̱ ndo̱ xíꞌín to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán seídóꞌo ndó saꞌa̱ Cristo. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó ni
xíán, na̱ nákoni ña̱ satoꞌo na̱ kúú ná kúú na̱ ni ̱ na̱kana ndoꞌó ña̱
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo na̱ xíꞌín kandita ndó xíꞌín de̱ꞌe na Jesucristo,
satoꞌo yo̱. 3 Ta mií tatá yo̱ Ndios
na̱ kúú satoꞌo yo̱.
xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesucristo ná kee ña̱
mani ̱ xíꞌín ndó, ta naki ̱ꞌo na ña̱ koo Ko̱ váꞌa ña̱ táꞌa̱nda̱ táꞌan na̱ kúú
va̱ꞌa ini ndo̱. kuendá Jesús
10 Seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ꞌó, ñani
Náki ̱ꞌo Pablo ndivéꞌe sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo miíi ̱, xíꞌín kuu̱ satoꞌo yo̱ Jesucristo
oon Ndios no̱ó ña̱yuu ñoó, dá ná ña̱ iin tóꞌón ná kakuu ña̱ nákani ini
kati ̱ꞌa na kechóon na noo̱ ná ndo̱, ta ná dáꞌa ni kaꞌanda táꞌan ndó.
4 Ta daá kuití vá náki ̱ꞌo yuꞌu̱
Ñóchí kandei ndó, iin tóꞌón ná
ndivéꞌe noo̱ tatá yo̱ Ndios saꞌa̱ kakuu ña̱xintóni ̱ ndo̱, ta iin tóꞌón ná
ndo̱ꞌó, saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ mani ̱ ña̱ kakuu ña̱ nákani ini ndo̱. 11 Chi ̱ ni ̱
kía̱n ni ̱ xi ̱ꞌo oon na noo̱ ndo̱ saꞌa̱ ka̱tóni ̱ inii ̱, ñanii ̱, ni ̱ kee na̱ veꞌe
Cristo Jesús. 5 Dá chi ̱ ni ̱ kekuíká
Cloé, ña̱ naá táꞌan ndó no̱ó ña̱
Ndios ndo̱ꞌó noo̱ ndidaá ña̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ kándísa ndó. 12 Dión káꞌi ̱n xíꞌín ndó,
ni ̱ kee Jesús, chi ̱ ni ̱ kekuíká ná dá chi ̱ dao ndó kaá ña̱ kúú ndó
ndo̱ꞌó xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n ndo̱, xíꞌín ña̱ kuendá Pablo, ta dao ka̱ ndo̱ kaá ña̱
koo ndichí cháá ka̱ ndo̱ xíꞌín to̱ꞌon kúú ndó kuendá Apolos, ta dao ka̱
na. 6 Ta ño̱ó kía̱n náꞌa̱ ña̱ miía̱n ndaa̱
ndo̱ kaá ña̱ kúú ndó kuendá Cefas,
330
331 1 Corintios 1
ta dao ka̱ ndo̱ kaá ña̱ kúú ndó Diꞌa ni ̱ na̱taꞌan ini mií Ndios dáka̱ki
kuendá Cristo. 13 ¿Á kuaꞌa̱ vá ni ̱
na ña̱yuu kándísa to̱ꞌon dánaꞌa̱ ndu̱,
taꞌa̱nda̱ Cristo, xiní ndo̱? ¿Á ni ̱ va̱ꞌará to̱ꞌon di ̱kí va kíán noo̱ dao ka̱
sa̱rkaa Pablo ndi ̱ka cruz, xiní ndo̱? ña̱yuu.
O, ¿á xíꞌín kuu̱ yuꞌu̱ ni ̱ sodo̱ ndúta̱ 22 Ta na̱ Israel kúú na̱ xíka̱ iin ña̱
xíꞌín Gayo va kúú ra̱ ni ̱ da̱kódo̱ dánaꞌa̱ saꞌa̱ Cristo, na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ndi ̱ka
ndúta̱ yuꞌu̱. 15 Sa̱ꞌá ño̱ó ni iin ña̱yuu
cruz. Ta to̱ꞌon yóꞌo kía̱n dárꞌuꞌu̱ na̱
o̱ kúu kaa ña̱ ni ̱ sodo̱ ndúta̱ ná xíꞌín Israel, ta kíán to̱ꞌon di ̱ki no̱ó na̱
kuu̱ yúꞌu̱. 16 Ta ni ̱ da̱kódo̱ ndúta̱
griego. 24 Tído no̱ó ña̱yuu ni ̱ na̱kana
taꞌanii na̱ veꞌe Estéfanas, tído ko̱ mií Ndios, á mií ná kúú ná na̱ Israel,
ndúsaa̱ inii ̱ á ió dao ka̱ na̱ ni ̱ da̱kódo̱ o á mií ná kúú ná na̱ griego,
ndúta̱í. 17 Dá chi ̱ ko̱ ní saꞌándá Cristo
Jesucristo kúú ndée̱ mií Ndios xíꞌín
choon noo̱í ña̱ dákodo̱ ndúta̱í ndo̱ꞌó, ña̱ ndi ̱chí mií ná. 25 Dá chi ̱ to̱ꞌon
diꞌa ni ̱ xi ̱ꞌo na choon noo̱í ña̱ dánaꞌi ̱ Ndios, ña̱ chínaní ña̱yuu kúú to̱ꞌon
to̱ꞌon va̱ꞌa na. Ta ko̱ ndúkú taꞌon di ̱ki, ña̱ ndi ̱chí cháá ka̱ kíán o̱ du̱ú
yuꞌu̱ to̱ꞌon ndi ̱chí dáxino̱ inii ̱ ndo̱ꞌó, ña̱ ndi ̱chí kómí na̱ ndéi ñayuú yóꞌo.
chi ̱ ko̱ kóni ̱i ̱ kenóoi ña̱ ni ̱ kee Cristo Ta ña̱ꞌa Ndios, ña̱ káꞌán ña̱yuu kúú
tá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ yo̱ ndi ̱ka cruz. ña̱ vitá cháá ka̱, diꞌa ña̱ꞌa ndakí
cháá ka̱ kíán o̱ du̱ú ña̱ ndakí no̱ó
Jesucristo kúú ndée̱ mií Ndios xíꞌín ña̱yuu.
ña̱ ndi ̱chí mií ná 26 Sa̱ꞌá ño̱ó, kande̱ꞌé ndó, ñani, chi ̱
18 Dá chi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n sa̱ꞌá tá ni ̱ na̱kana Ndios ndo̱ꞌó xoo mií
ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Cristo ndi ̱ka cruz kíán di ̱ki ná, cháá vá ndó ni ̱ sa̱ kuu ña̱yuu
no̱ó na̱ kuaꞌa̱n naá. Tído noo̱ yóó, ndi ̱chí no̱ó ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo,
na̱ ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki, to̱ꞌon yóꞌo kúú ndée̱ ta cháá taꞌani ndó ni ̱ sa̱ kuu ña̱yuu
mií Ndios ña̱ dáka̱ki ñaá. 19 Dá chi ̱
néꞌe choon, ta cháá taꞌani ndó ni ̱ sa̱
diꞌa káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios: kuu de̱ꞌe na̱ kui ̱ká ndáya̱ꞌi.
Dánaá vai ña̱ ndi ̱chí ta̱a, 27 Chi ̱ ni ̱ ka̱xi Ndios ña̱yuu xi ̱xi
ndóꞌo na̱ káꞌa̱n to̱ꞌon ndi ̱chí ió na ña̱yuu nóo xíꞌín ña̱yuu ko̱
ñayuú yóꞌo? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndáya̱ꞌi no̱ó ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo,
ña̱ ni ̱ kenóo Ndios ña̱ ndi ̱chí ió xíꞌín na̱ ko̱ó ña̱ꞌa kúú, dá dátu̱ú ná
ñayuú yóꞌo? 21 Ta xíꞌín ña̱ ndi ̱chí
ña̱ ndáya̱ꞌi ñayuú yóꞌo. 29 Ki ̱ꞌo dión
kómí Ndios ni ̱ chi ̱kaa̱ ini na̱ ña̱ o̱ ni ̱ kee Ndios, dá kía̱n ni iin tóꞌón
kásandaá ña̱yuu kanaꞌá ná mií ña̱yuu ná o̱ kúu chindaya̱ꞌi mií noo̱
Ndios xíꞌín ña̱ ndi ̱chí ñayuú yóꞌo. ná.
1 Corintios 1, 2 332
yo̱, xíꞌín ña̱ kando̱o vii yo̱ noo̱ ná, tóꞌón ta̱a néꞌe choon ñayuú yóꞌo ko̱
xíꞌín ña̱ koo vii yo̱, xíꞌín ña̱ ka̱ki yó ní xi ̱ꞌo kuendá sa̱ꞌá ña̱ ndi ̱chí yóꞌo,
ti ̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi yo̱. 31 Ki ̱ꞌo dión ni ̱
dá chi ̱ tá ni ̱ xi ̱ꞌo ra kuendá sa̱ꞌán, dá
kee Ndios, dá chi ̱ ki ̱ꞌo diꞌa va káꞌa̱n kía̱n o̱ chírkaa taꞌon ra satoꞌo yo̱
tuti ii ̱ ná: “Táꞌa̱n na̱ káꞌán kuryíí, Jesús, na̱ kómí ndidaá ña̱ñóꞌó, ndi ̱ka
kánian kuryíí ná sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee cruz, ní kúu. 9 Chi ̱ diꞌa káꞌa̱n tuti ii ̱
Jesucristo, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na naꞌa̱ Ndios noo̱ yo̱ ni ̱ kee Espíritu ii ̱
saꞌa̱ yo̱ ndi ̱ka cruz. 3 Tá ni ̱ sa̱ ioi ̱ xíꞌín
míí ná. Chi ̱ Espíritu ná kúú na̱ ndéꞌé
ndó, ndaꞌí va ni ̱ sa̱ ioi ̱, ta ni ̱ sa̱ ndei ̱ va̱ꞌa ndidaá kúú ña̱ꞌa, va̱ꞌará nda̱
ni ̱no nda̱ꞌoi ña̱ yuꞌíi ̱. 4 Ta ko̱ ní ma̱á ini nío̱ Ndios kíán.
ndúkúí to̱ꞌon luu, ña̱ kána ña̱xintóni ̱ 11 Ta, ¿ndá yoo kúú iin ta̱a náꞌá
ta̱a ñayuú yóꞌo kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, dá ndi nákani ini iin ka̱ ta̱a? Sa̱va̱ꞌa iin
xino̱ ini ndo̱. Chi ̱ diꞌa ni ̱ naꞌa̱ mií tóꞌón espíritu nákaa̱ ini ra̱ kía̱n náꞌá
Espíritu ii ̱ Ndios ndée̱ kómí ná tein ndí ki ̱án nákani ini ra̱. Ta dión
ña̱ ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱. 5 Dión dá kía̱n
taꞌani, ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu ko̱
ná dáꞌa ni kandeé iní ndo̱ Jesús kee náꞌá ndi nákani ini Ndios, sa̱va̱ꞌa iin
ña̱ ndi ̱chí ió ñayuú yóꞌo, diꞌa kandeé tóꞌón Espíritu mií vá ná náꞌá ndí
iní ndo̱ ná kee ndée̱ Ndios. ki ̱án nákani ini na̱. 12 Ta yóó kúú na̱
kuendá ñayuú yóꞌo, ta ko̱ kíán to̱ꞌon káꞌa̱n ndu̱, tído ko̱ káꞌa̱n taꞌon ndu
ndi ̱chí dándáki ta̱a néꞌe choon táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dánaꞌa̱ na̱ kómí ña̱
ñayuú yóꞌo, táꞌa̱n ra̱ sa̱ kuaꞌa̱n naá ndi ̱chí ñayuú yóꞌo. Diꞌa dánaꞌa̱ ndu̱
vá. 7 Tído nduꞌu̱ kúú na̱ káꞌa̱n saꞌa̱
xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ Espíritu ii ̱
to̱ꞌon ndi ̱chí, ña̱ náꞌá iin tóꞌón míí Ndios noo̱ ndú, chi ̱ dánaꞌa̱ ndu̱ to̱ꞌon
Ndios, táꞌa̱n ña̱ sa̱ káa̱ de̱ꞌé. Ta ña̱ ni ̱ kii noo̱ Espíritu Ndios no̱ó na̱
ndi ̱chí yóꞌo kíán ña̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií kómí Espíritu ná.
333 1 Corintios 2, 3
Ndios, o̱ kúu taꞌon natiin na ña̱ ndó? Ta, ¿ndí ki ̱án kúú Apolos,
dánaꞌa̱ Espíritu ii ̱ Ndios, dá chi ̱ di ̱ki káꞌán ndó? Chi ̱ sa̱va̱ꞌa na̱ kéchóon
va kíán noo̱ ná. Ta o̱ kúu taꞌon noo̱ Ndios oon va kúú nduꞌu̱, ta ni ̱
katóni ̱ ini na̱ ñá. Dá chi ̱ sa̱va̱ꞌa na̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱ ndo̱, dá ni ̱ ka̱ndísa
kómí Espíritu ii ̱ Ndios kúú na̱ kuu ndó. Chi ̱ iin rá iin ndu kée choon ni ̱
kandaa̱ ini sa̱ꞌán. 15 Ta ña̱yuu kómí
xi ̱ꞌo satoꞌo yo̱ Ndios noo̱ ndú. 6 Yuꞌu̱
Espíritu Ndios kúú na̱ kéyíko̱ va̱ꞌa kúú ra̱ ni ̱ niꞌi ̱ choon ña̱ chiꞌi tata, ta
saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa, ta ko̱ íin taꞌon kuu Apolos ni ̱ niꞌi ̱ choon ña̱ koꞌoni naa̱n.
keyíko̱ saꞌa̱ ná. 16 Chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱
Tído mií vá Ndios kúú na̱
Ndios: “¿Ndá yoo kandeé kanaꞌá ndí dákuáꞌanoan. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ña̱ꞌa ko̱
ki ̱án nákani ini satoꞌo yo̱ Ndios? kúú ta̱a ni ̱ chiꞌi tata, ni ra̱ ni ̱
¿Ndá yoo kati ̱ꞌa dánaꞌa̱ noo̱ ná?” soꞌonian, sa̱va̱ꞌa Ndios vá kúú na̱
Tído yóó kúú na̱ kómí ña̱xintóni ̱ ndáya̱ꞌi, chi ̱ mií ná kúú na̱
Cristo. dákuáꞌanoan. 8 Iin nóó vá ndáya̱ꞌi
3
1 Tído ko̱ ní kúu taꞌon dánaꞌi ̱ noo̱
9 Chi ̱ nduꞌu̱ kúú ra̱ kéchóon noo̱
ndo̱ꞌó, ñani, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dánaꞌi ̱ choon Ndios, ta ndoꞌó kúú táto̱ꞌon
no̱ó ña̱yuu kómí Espíritu ii ̱ Ndios. ñoꞌó xíti noo̱ ná, ta kúú taꞌani ndó
Diꞌa ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo iin veꞌe, ña̱ nákaa̱ na̱
dánaꞌi ̱ no̱ó ña̱yuu kée ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ná, káva̱ꞌa na.
chi ̱ táto̱ꞌon takuálí vá kúú ndó no̱ó 10 Ta sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios
ndó ña̱ ndi ̱chí cháá ka̱ saꞌa̱ Ndios, ta chi ̱ ko̱ íin ka̱ kuu chinduꞌu̱ iin ka̱ saꞌa̱
nda̱ viti o̱ kúu ii ̱ vá natiin ndóa̱n. veꞌe no̱ó ña̱ sa̱ kánduꞌu̱, chi ̱ saꞌa̱ veꞌe
3 Dá chi ̱ kée ii ̱ vá ndó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱
ñoó kúú mií Jesucristo. 12 Ta sata̱
ndo̱, dá chi ̱ ió ii ̱ vá ña̱ uꞌu̱ ini ndo̱, ta saꞌa̱ veꞌe yóꞌo kuu va ndaneꞌe na iin
naá táꞌan ii ̱ vá ndó, ta saꞌándá táꞌan veꞌe xíꞌín oro, o plata, o xíꞌín yuu̱ luu
ii ̱ vá ndó. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ña̱ ndáa, o xíꞌín yíto̱, o xíꞌín ñoo̱ te̱i ̱ꞌí, o
yóꞌo náꞌa̱ ña̱ kúú ndó ña̱yuu kée ña̱ xíꞌín ra̱ i ̱tá tirió. 13 Tído iin rá iin
kóni ̱ ñíi ̱, ta náꞌa̱ taꞌanian ña̱ kée ndó choon kía̱n náꞌa̱ miíán á choon va̱ꞌa
táto̱ꞌon kée ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios? kíán o ko̱ó. Chi ̱ tá ná kasandaá kuu̱
4 Dá chi ̱ tá káꞌa̱n ndo̱ ña̱ kúú ndó
keyíko̱ Ndios sa̱ꞌán, dá kandaa̱ inio̱
kuendá Pablo, o káꞌa̱n ndo̱ ña̱ kúú ndi ndoꞌan kee ñoꞌó kéi ̱. Ta dión
ndó kuendá Apolos, ¿á ko̱ náꞌá taꞌon keean xíꞌín iin rá iin choon, dá chi ̱
ndó ña̱ ña̱ yóꞌo náꞌa̱ ña̱ kúú ndó ñoꞌó kéi ̱ kía̱n korndodó ñaá. 14 Tá
ña̱yuu kée ña̱ kóni ̱ ñíi ̱? ko̱ó ña̱ꞌa ndoꞌo ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa na sata̱
1 Corintios 3, 4 334
saꞌa̱ veꞌe ñoó, dá kía̱n natiin na ya̱ꞌi kéchóon noo̱ Cristo, ta ni ̱ na̱tiin ndu
saꞌa̱ choon ni ̱ kee na. 15 Tído tá ná
choon ña̱ kía̱n dánaꞌa̱ ndu̱ sa̱ꞌá ña̱
kei ̱ ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa na, dá kía̱n naá óon náꞌá iin tóꞌón mií Ndios. 2 Ta ndidaá
va choon ni ̱ kee na. Ta va̱ꞌará ná na̱ ni ̱ na̱tiin iin choon, miía̱n ndúsa̱
ka̱ki na, tído ndoꞌo nío̱ ná táto̱ꞌon kánian naꞌa̱ na̱ mií ná ña̱ kéndaa̱ na̱
ki ̱ꞌo ndóꞌo na̱ yáꞌa noo̱ ñoꞌó kéi ̱. choon ni ̱ na̱tiin na. 3 Ta ko̱ néꞌe
kía̱n dánaá vá ñaá Ndios, chi ̱ veꞌe inii ̱ no̱ó ña̱ kéei, tído ña̱ yóꞌo ko̱
ño̱ꞌo ii ̱ Ndios vá kúú ndoꞌó. kóni ̱ kaa ña̱ ni ̱ keva̱ꞌi noo̱ Ndios. Dá
18 O̱ sa̱ dándaꞌí ndo̱ mií ndó, chi ̱ tá
chi ̱ na̱ kéyíko̱ ndaa̱ sa̱ꞌí kúú satoꞌo
káꞌán dao ndoꞌó ña̱ kúú ndó na̱ yo̱ Ndios. 5 Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ni
ndi ̱chí xíꞌín ña̱ ndi ̱chí ió ñayuú yóꞌo, chindaa̱ noo̱ ndo̱ keyíko̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱
dá kía̱n va̱ꞌa cháá ka̱ kee ndó mií kée ni iin ña̱yuu. Kandati ndó nda̱
ndó kakuu ndó ña̱yuu ko̱ ndi ̱chí ná nandió ko̱o na̱ kúú satoꞌo yo̱
xíꞌín ña̱ ndi ̱chí yóꞌo, dá kía̱n Jesús, chi ̱ no̱ón kúú na̱ dánátu̱u
kasandaá ndo̱ kakuu ndó ña̱yuu ndidaá kúú ña̱ꞌa ni ̱ ke̱de̱ꞌé yo̱. Ta
ndichí noo̱ Ndios. 19 Dá chi ̱ ña̱ ndi ̱chí
dánátu̱u taꞌani na ña̱ nákani ini yo̱,
ió ñayuú yóꞌo kíán iin ña̱ꞌa ko̱ chóon dá natiin iin rá iin yó ña̱ñóꞌó kánian
noo̱ Ndios. Chi ̱ diꞌa va káꞌa̱n tuti ii ̱ niꞌi ̱ yo̱ noo̱ Ndios.
Ndios: “Nátiin Ndios ta̱ ndi ̱chí tein 6 Ñani, ni ̱ kaꞌi ̱n saꞌa̱ ndidaá ña̱ kée
Cefas, xíꞌín ñayuú yóꞌo, xíꞌín ña̱ ta̱kí Ta, ¿ndí ki ̱án ió noo̱ ndo̱, ña̱ kía̱n ko̱
yo̱, xíꞌín ña̱ kuu yo̱, xíꞌín ña̱ ndóꞌo yó ní xi ̱ꞌo Ndios noo̱ ndo̱? Ni ña̱ꞌa va.
viti, xíꞌín ña̱ ve̱i ndoꞌo yó chí noo̱, Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ niꞌi ̱ óon ndóa̱n, sa̱ꞌá
ndidaá kúú vá ña̱ yóꞌo kúú ña̱ꞌa mií ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa chíndaya̱ꞌi ndó mií
ndó. 23 Ta ndoꞌó kúú kuendá Cristo,
ndó ña̱ káꞌa̱n ndo̱ ña̱ ko̱ ní niꞌi ̱
ta Cristo kúú kuendá Ndios. ndo̱án, tá dáá?
8 Káꞌán ndó ña̱ ni iin ña̱ꞌa ko̱
Káꞌa̱n Pablo saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ kee kámani ̱ noo̱ ndo̱, ta káꞌán ndó ña̱
na sa̱ꞌá na̱ kúú kuendá Jesús ndéi kuíká ndó xíꞌín ña̱ꞌa Ndios, ta káꞌán
ñoo Corinto ndó ña̱ kúú ndó rey, ta ko̱ó ka̱
kuendá ña̱ kúú nduꞌu̱ ta̱a vía̱n va̱ꞌa tá miía̱n ndaa̱ ndisa kúú
335 1 Corintios 4, 5
ndó rey, dá kía̱n niꞌi ̱ taꞌani ndu ña̱ 17 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱ndaꞌá yuꞌu̱
dándáki nduú nduꞌu̱ xíꞌín ndó. Timoteo ko̱saa̱ xi ̱ noo̱ ndéi ndó. Ta
9 Chi ̱ káꞌán yuꞌu̱ ña̱ nda̱ sata̱ kuií
kúú xí táto̱ꞌon de̱ꞌe mani ̱í, ta íin
ni ̱ chi ̱kata Ndios nduꞌu̱, na̱ kúú ndaa̱ xi ̱ xíꞌín satoꞌo yo̱ Ndios. Ta mií
apóstol. Chi ̱ ndóꞌo nduꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xí dándusaa̱ ini ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée
ndóꞌo ra̱ ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon ña̱ kuu. yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ kándísai Cristo, ta ki ̱ꞌo
Ta kúú nduꞌu̱ táto̱ꞌon ña̱yuu náꞌa̱ dión dánaꞌi ̱ no̱ó na̱ kúú kuendá
di ̱ki ñayuú yóꞌo, noo̱ ángel xíꞌín no̱ó Jesús ndéi iin rá iin xíán noo̱ yáꞌi
ña̱yuu. 10 Ta nduꞌu̱ kúú ña̱yuu xi ̱xi
kuaꞌi ̱n. 18 Ta ió dao ndó ni ̱ ka̱sáꞌá
no̱ó ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌa̱ ndu̱ saꞌa̱ kée ndó mií ndó ña̱ kúú ndó na̱
Cristo. Tído ndoꞌó, kée ndó mií ndó ndáya̱ꞌi, chi ̱ káꞌán ndó ña̱ o̱ sáa̱ ka̱i ̱
ña̱ kúú ndó na̱ ndi ̱chí saꞌa̱ Cristo. Ta noo̱ ndéi ndó xaa̱n. 19 Tído yachi ̱
nduꞌu̱ kúú na̱ vitá ini noo̱ ndo̱ꞌó, nda̱ꞌo saa̱i ̱ koto niꞌini ndoꞌó tá ki ̱ꞌo
tído ndoꞌó kúú na̱ nda̱kí. Ta ndoꞌó dión kóni ̱ satoꞌo yo̱ Ndios, dá ná
kúú na̱ ió ña̱ñóꞌó, ta nduꞌu̱ kúú ra̱ kandaa̱ inii ̱ á miía̱n ndaa̱ ndisa
ko̱ó ña̱ñóꞌó, xiní ndo̱. 11 Ta nda̱ viti
kómí na̱ chíndaya̱ꞌi mií ñóó ndée̱
ndaꞌí kuíko nduꞌu̱, ta ndaꞌí íchi ̱ ini Ndios, o to̱ꞌon káꞌa̱n oon va na kíán.
ndu̱, ta ko̱ níꞌi ̱ ndú dáꞌo̱n kandixi 20 Dá chi ̱ tá ñóꞌo yó ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios,
ndu. Ta kéndava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín ndú, ko̱ kíán ña̱ kaꞌa̱n oon yó, chi ̱ kíán ña̱
ta ni veꞌe ndu ko̱ó. 12 Ta kuitá ndu̱
kómí ndisa yó ndée̱ ná. 21 ¿Ndá ki ̱án
kéchóon ndu xíꞌín ndáꞌa̱ mií ndú. Ta kóni ̱ ndo̱? ¿Á kóni ̱ ndo̱ ña̱ saa̱i ̱
káꞌa̱n ndava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín ndú, tído dána̱nii ndo̱ꞌó, o á kóni ̱ ndo̱ ña̱ saa̱i ̱
nduꞌu̱, xíka̱ ndu̱ ña̱ va̱ꞌa saꞌa̱ ná noo̱ xíꞌín ña̱ kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱, ta xíꞌín
Ndios. Ta kéndava̱ꞌa na xíꞌín nduꞌu̱, ña̱ kueé inii ̱?
tído xíꞌo ndeé vá ini ndu̱. 13 Chínaní
kini na nduꞌu̱, tído luu káꞌa̱n ndu̱ Saꞌándá Pablo choon no̱ó ña̱yuu ñoó
xíꞌín ná. Ta ni ̱ kasa̱ndaá ndu̱ kúú ña̱ taó xóo na ta̱a ni ̱ kee kua̱chi kini
ndú táto̱ꞌon xeꞌe̱, chi ̱ nda̱ viti kée na
5
1 Miía̱n ndaa̱ ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌin ña̱ tein
xíꞌín nduꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée na xíꞌín mií ndó xaa̱n nákaa̱ iin ta̱a kée
ña̱ ko̱ chóon. kua̱chi kaꞌan noo̱. Ta kua̱chi kini
14 Ta ko̱ táai ña̱ yóꞌo ko̱saa̱ noo̱
nda̱ꞌo kía̱n yóꞌo, chi ̱ ni ña̱yuu ko̱
ndo̱, dá kakaꞌan noo̱ ndo̱. Diꞌa táai náꞌá Ndios ko̱ kée táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée
ña̱ ko̱saa̱ noo̱ ndo̱, chi ̱ kóni ̱i ̱ kaꞌa̱n ta̱a xaa̱n, chi ̱ kídi ̱ ra̱ xíꞌín naná keꞌén
niꞌinii noo̱ ndo̱, chi ̱ kúú ndó táto̱ꞌon ra̱. 2 Tído ndoꞌó kúú ra̱ kúryíí ii ̱ vá
ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ kúú to̱ꞌon va̱ꞌa xaa̱n, tído kee ndó kuendá ña̱ ió
ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Cristo Jesús, ta ni ̱ ña̱xintóni ̱í xíꞌín ndó. Ta sa̱ꞌá ña̱ kíán
ka̱ndísa ndóa̱n. 16 Sa̱ꞌá ño̱ó seí
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo iói ̱ xíꞌín ndó, sa̱ꞌá ño̱ó sa̱
ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ kee ndó táto̱ꞌon ni ̱ keyíko̱i ̱ sa̱ꞌá ña̱ kini ni ̱ kee ta̱a
ki ̱ꞌo kée miíí. xaa̱n. 4 Ta xíꞌín kuu̱ satoꞌo yo̱
1 Corintios 5, 6 336
Jesucristo nataka ndo̱, ta kee ndó tá kátoó na̱ kakomí ná ña̱ꞌa dao ka̱
kuendá ña̱ iói ̱ xíꞌín ndó, ta xíꞌín ña̱yuu, o tá ndáño̱ꞌo na yoko̱, o tá
ndée̱ satoꞌo yo̱ Jesucristo 5 naki ̱ꞌo
kúú ná na̱ to̱ꞌón, o tá xíꞌi na, o tá
ndó ta̱a xaa̱n noo̱ ndáꞌa̱ ña̱ uꞌu̱, dá kíꞌin kuíꞌíná ná. Ta ni o̱ sa̱ kóo ini
ná ndoꞌo nío̱ rá, dá ná naá ña̱ kini ndo̱ kasáꞌan ndó xíꞌín ná. 12 Chi ̱,
kátoó ñíi ̱ rá, dá ka̱ki nío̱ rá tá ná ¿ndí ki ̱án kúú yuꞌu̱ ña̱ keyíko̱i ̱ sa̱ꞌá
kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku ña̱yuu ko̱ nátaka dákuáꞌa xíꞌá? Tído,
satoꞌo yo̱ Jesús kasaa̱ na̱. ¿á ko̱ náꞌá ndó ña̱ kánian keyíko̱ yo̱
6 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ váꞌa taꞌon ña̱ kúryíí
sa̱ꞌá na̱ dákuáꞌa dáó xíꞌá? 13 Chi ̱
ndó. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ xíꞌín ña̱yuu ko̱ nátaka dákuáꞌa xíꞌá, mií
lúꞌu̱ chíꞌí vá levadura, ta kúú Ndios kúú na̱ keyíko̱ saꞌa̱ ná. Sa̱ꞌá
dákuita̱ ta̱chí vaan iin tuꞌu yúsa̱ ño̱ó taó ndo̱ ta̱a kée kua̱chi nákaa̱
káva̱ꞌa pan? 7 Sa̱ꞌá ño̱ó nduvii ndo̱
tein ndó xaa̱n ná koꞌo̱n ra̱.
mií ndó no̱ó kua̱chi kée ra, chi ̱ kíán
táto̱ꞌon levadura dátu̱úán ndo̱ꞌó, dá Ná dáꞌa ni koꞌo̱n ndo̱ no̱ó ta̱ néꞌe
kakuu ndó táto̱ꞌon yúsa̱ sa̱á, ña̱ ko̱ choon tá ndóꞌo ndó ta̱ndóꞌó tein
ní kíꞌin táꞌan xíꞌín levadura. Dá chi ̱ mií ndó
Cristo kúú táto̱ꞌon léko saꞌání na̱
6 1 ¿Á ko̱ náꞌá ndó ña̱ tá naá iin
Israel kékáꞌano na víko̱ pascua, chi ̱ káa ndó xíꞌín iin ñani ndo̱, na̱
ni ̱ doko̱ ná mií ná saꞌa̱ yo̱. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó
kúú kuendá Jesús, ko̱ váꞌa taꞌon kée
ná kekáꞌano yó víko̱ pascua miíá, ta ndó tá ná koꞌo̱n ndo̱ no̱ó ta̱a néꞌe
ná dáꞌa ni kechóon yó levadura, ña̱ choon ñayuú yóꞌo kaꞌa̱n kua̱chi ndó
kúú ña̱ kini xíꞌín ña̱ ko̱ váꞌa. Diꞌa ná saꞌa̱ ñani ndo̱? ¿Ndiva̱ꞌa ko̱ káꞌa̱n
kechóon yó pan, ña̱ ko̱ ní kíꞌin táꞌan diꞌa ndó xíꞌín na̱ kúú ña̱yuu Ndios,
xíꞌín levadura, ña̱ kúú ña̱ kée yó ña̱ dá keyíko̱ na̱ saꞌa̱ ndo̱? 2 ¿Á ko̱ náꞌá
ndaa̱ xíꞌín ndinoꞌo ini yo̱. taꞌon ndoꞌó ña̱ kasandaá iin kuu̱, dá
9 Ta noo̱ iin ka̱ tuti ni ̱ ta̱ndaꞌí
niꞌi ̱ yóó, na̱ kúú ña̱yuu Ndios, ña̱
ko̱saa̱ noo̱ ndo̱ káꞌa̱n ña̱ o̱ sa̱ káneꞌe keyíko̱ yo̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu? Ta
táꞌan ka̱ ndo̱ xíꞌín ña̱yuu kée kua̱chi sa̱ꞌá ña̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ keyíko̱ ndo̱ saꞌa̱
xíꞌín na̱ ko̱ kúú yíi ̱ ná o ñadiꞌí na̱. ña̱yuu, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa o̱ kúu
10 Tído ko̱ kóni ̱ kaaa̱n ña̱ kankuei
keyíko̱ mií ndó ta̱ndóꞌó leé ndóꞌo
xoo ndó tein ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios mií ndó xaa̱n, tá dáá? 3 ¿Á ko̱ náꞌá
kée kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú yíi ̱ ná o taꞌon ndoꞌó ña̱ nda̱ ángel ndéi induú
ñadiꞌí na̱, xíꞌín na̱ kátoó kakomí keyíko̱ yó saꞌa̱? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó
ña̱ꞌa dao ka̱ ña̱yuu, xíꞌín na̱ kíꞌin ña̱ ió choon ña̱ keyíko̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱
kuíꞌíná, xíꞌín na̱ ndáño̱ꞌo yoko̱. Dá ndóꞌo yó ñayuú yóꞌo? 4 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá
chi ̱ miía̱n ndúsa̱ kánian kankuei va ndóꞌo ndó ta̱ndóꞌó ñayuú yóꞌo,
ndó ñayuú yóꞌo, dá kandeé ndó ¿ndiva̱ꞌa kuaꞌa̱n ndo̱ no̱ó ra̱ néꞌe
kankuei ndó tein na. 11 Tído tuti ni ̱
choon, táꞌa̱n ra̱ ko̱ saꞌání mií sa̱ꞌá
ta̱ndaꞌí ko̱saa̱ noo̱ ndo̱ káꞌa̱n ña̱ o̱ sa̱ ña̱ꞌa Ndios? 5 Ndidaá kúú ña̱ yóꞌo
káneꞌe táꞌan ndó xíꞌín ña̱yuu káꞌa̱n káꞌi ̱n xíꞌín ndó, dá ná koo cháá ña̱
kúú kuendá Jesús tá kée na kua̱chi kaꞌan noo̱ ndo̱. ¿Á ko̱ó ví iin ta̱
xíꞌín na̱ ko̱ kúú yíi ̱ ná o ñadiꞌí na̱, o ndi ̱chí tein mií ndó xaa̱n kuu keyíko̱
337 1 Corintios 6, 7
saꞌa̱ ndo̱ tá naá iin ñani ndo̱ xíꞌín iin nduú vaan dánaá na̱. Tído ko̱ ní
ka̱ na̱? 6 Chi ̱ diꞌa iin kúú mií ndó, na̱
káva̱ꞌa na ñíi ̱ yo̱ ña̱ kía̱n kudi ̱ yo̱
kúú kuendá Jesús xaa̱n, naá táꞌan xíꞌín ndi ndáa mií vá ña̱yuu. Chi ̱
ndó, ta néꞌe táꞌan ndó kuaꞌa̱n ndo̱ diꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa na ñíi ̱ yo̱, dá koni
keyíko̱ saꞌa̱ ndo̱ no̱ó ta̱a néꞌe choon, kuáchí yó noo̱ mií ná, ta mií ná kúú
táꞌa̱n ra̱ ko̱ náꞌá Ndios. satoꞌo ñíi ̱ yo̱. 14 Chi ̱ Ndios, na̱ ni ̱
xíꞌín ndó? Ta, ¿ndiva̱ꞌa ko̱ xíꞌo ndeé kúú kuendá Cristo? Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿á kuu
ní iní ndo̱ tá kíꞌin kuíꞌíná ná ndo̱ꞌó? koꞌo̱ xíꞌín ñíi ̱ yo̱, ña̱ kúú kuendá
8 Tído diꞌa kéndava̱ꞌa ndó xíꞌín ñani
Cristo, ta dákíꞌin táꞌan yóa̱n xíꞌín ñíi ̱
ndo̱, na̱ kúú kuendá Jesús, ta kíꞌin iin ñáꞌa̱ díkó míí no̱ó ta̱a? Ko̱ó, o̱ kúu
kuíꞌíná ndó na̱. taꞌon. 16 ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ tá ni ̱
na̱ ndáño̱ꞌo yoko̱, ni na̱ kídi ̱ xíꞌín na̱ na̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo mií noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús,
ko̱ kúú yíi ̱ ná o ñadiꞌí na̱, ni ra̱ kídi ̱ dión ni ̱ nduu na iin tóꞌón xíꞌín ná.
xíꞌín ta̱a xi ̱ꞌín rá, ni ñáꞌa̱ kídi ̱ xíꞌín 18 Kuino kíi ̱ ndo̱ no̱ó ña̱ kátoó ndo̱
vii ndo̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ko̱ño ndo̱ kúú veꞌe ño̱ꞌo noo̱ ió
ndo̱ satoꞌo yo̱ Jesús, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ Espíritu ii ̱ Ndios? Chi ̱ ió na̱ ini ndo̱,
na̱tiin ndó Espíritu ii ̱ Ndios. chi ̱ ni ̱ na̱tiin ndó na̱ noo̱ Ndios. Sa̱ꞌá
ño̱ó ko̱ dándáki ka̱ ndo̱ mií ndó, 20 dá
Ná dáꞌa ni kee ndó kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ chi ̱ yaꞌi nda̱ꞌo ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi Ndios saꞌa̱
kúú yíi ̱ ndo̱ o ñadiꞌí ndo̱ ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kekáꞌano ndó Ndios
12 Ndidaá vá ña̱ꞌa kuu kee yó, tído
xíꞌín ñíi ̱ ndo̱, xíꞌín espíritu ndo̱, chi ̱
o̱ du̱ú ndidaá ñá ki ̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa noo̱ yo̱. ña̱ꞌa Ndios kíán.
Ndidaá vá ña̱ꞌa kuu kee yó, tído ná
o̱ kíꞌo yó mií yó noo̱ ni iin ña̱ꞌa ña̱ Káꞌa̱n niꞌini Pablo no̱ó ña̱yuu saꞌa̱ ndí
dándákian yó. 13 Ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios
ki ̱án kee na tá tándaꞌa̱ ná
ña̱ꞌa kaxío̱ kañoꞌo ti ̱xió, ta ni ̱ ka̱va̱ꞌa
7
1 Ta viti kía̱n koꞌi ̱n kasto̱ꞌin xíꞌín
ti ̱i yó ña̱ kañoꞌo ña̱ꞌa kaxío̱, tído ndi ndó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ nda̱to̱ꞌón ndó
1 Corintios 7 338
yuꞌu̱ noo̱ tuti ni ̱ ta̱ndaꞌá ndó ni ̱ kii tandaꞌa̱ ná o̱ du̱ú ka̱an ̱ ndoꞌo nío̱ ná
noo̱í, á ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ kíán ña̱ ná o̱ koni na̱ iin ta̱a o iin ñáꞌa̱.
tándaꞌa̱ ta̱a xíꞌín ñáꞌa̱. 2 Tído sa̱ꞌá ña̱
10 Ta noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ ni ̱ ta̱ndáꞌa̱,
ióa̱n ya̱ꞌa ndó kee ndó kua̱chi xíꞌín saꞌándái ̱ choon noo̱ ndo̱, tído ko̱
na̱ ko̱ kúú yíi ̱ ndo̱ o ñadiꞌí ndo̱, sa̱ꞌá kíán choon ni ̱ ndaki ña̱xintóni ̱í, chi ̱
ño̱ó va̱ꞌa cháá ka̱ ná koo ñadiꞌí iin rá choon saꞌándá mií satoꞌo yo̱ Ndios
iin ndó, ta iin rá iin na̱ ñáꞌa̱ ná koo noo̱í kíán, ña̱ ndoꞌó, na̱ ñáꞌa̱, o̱ sa̱
yíi ̱ ná. 3 Ta iin rá iin ta̱a kánian kudi ̱
dánkoo ndó yíi ̱ ndo̱. 11 Tído tá sa̱ ni ̱
nduú ra̱ xíꞌín ñadiꞌí ra̱, ta ki ̱ꞌo dión da̱nkoo iin ñáꞌa̱ yíi ̱a̱n, dá kía̱n ná
taꞌani kánian kee na̱ ñáꞌa̱ xíꞌín yíi ̱ dáꞌa ni tandaꞌa̱n xíꞌín iin ka̱ ta̱a.
ná. 4 Dá chi ̱ na̱ ñáꞌa̱ ko̱ dándáki ka̱
Va̱ꞌa cháá ka̱ ná ndaka ña̱ mani ̱ noo̱
na̱ ñíi ̱ ná, nda̱á yíi ̱ vá ná kúú ra̱ sátáꞌan iin rá iin na, dá nakiꞌin táꞌan
dándáki ñaá. Ta ni ta̱a ko̱ dándáki tuku na kandei na. Ta ndoꞌó, ra̱ ta̱a
ka̱ ñíi ̱ rá, nda̱á ñadiꞌí ra̱ kúú na̱ xaa̱n, o̱ sa̱ dánkoo ndó ñadiꞌí ndo̱.
dándáki ñaá. 5 Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ sa̱
12 Ta ió ña̱ kaꞌi ̱n xíꞌín dao ka̱ ndo̱,
kádíꞌi ̱nda̱ ndo̱ ñíi ̱ ndo̱ noo̱ yíi ̱ ndo̱ o va̱ꞌará ko̱ káꞌa̱n satoꞌo yo̱ Ndios
noo̱ ñadiꞌí ndo̱. Tído tá ni ̱ ka̱ndo̱o sa̱ꞌán. Tá ió iin káa ñani yo̱, ta ko̱
mií ndó ña̱ o̱ nákiꞌin táꞌan ndó dao kándísa ñadiꞌí ra̱ Jesús, tído ióa̱n ña̱
kuu̱, chi ̱ kóni ̱ ndo̱ kaneꞌe ii ̱ ndo̱ koo ii ̱a̱n xíꞌín rá, dá kía̱n ná dáꞌa ni
kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, dá kía̱n kuu dánkoo ñaá rá. 13 Tá ió iin káa na̱
va kee ndó dión. Tído ndiꞌi daá, ñáꞌa̱ kándísa Jesús, ta ko̱ kándísa yíi ̱
nakiꞌin táꞌan nduú tuku ndó, chi ̱ ná, tído tá ió ra̱ ña̱ koo ii ̱ rá xíꞌín ná,
oon ni ví o̱ kíꞌo ndeé iní ndo̱, ta dá kía̱n ná dáꞌa ni dánkoo ñaá ná.
kexíxi ña̱ uꞌu̱ xíꞌín ndó, dá ya̱ꞌa ndó 14 Chi ̱ iin yíi ̱ ko̱ kándísa Jesús, ndéꞌé
kee ndó kua̱chi xíꞌín iin ka̱ na̱. va̱ꞌa ñaá Ndios sa̱ꞌá ña̱ kándísa
6 Ndidaá ña̱ꞌa káꞌi ̱n xíꞌín ndó yóꞌo
ñadiꞌí ra̱. Ta iin ñadiꞌí ko̱ kándísa
kía̱n káꞌa̱n niꞌinii noo̱ ndo̱, tído ko̱ Jesús, ndéꞌé va̱ꞌa ñaá Ndios sa̱ꞌá ña̱
kúú taꞌan vaan choon saꞌándái ̱ noo̱ kándísa yíi ̱a̱n. Chi ̱ tá ko̱ kíán dión,
ndo̱. 7 Káꞌa̱n yuꞌu̱ ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱
dá kía̱n kando̱o kini de̱ꞌe na noo̱
kíán ña̱ ná kandei mií ndidaá ta̱a Ndios, tído viti kúú xí takuáchí vii
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ió mií yuꞌu̱. Tído díin noo̱ ná.
díin va ña̱ꞌa ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ iin rá iin 15 Tído tá káꞌán yíi ̱ ndo̱ o ñadiꞌí
ña̱yuu noo̱ Ndios, chi ̱ ió dao na ni ̱ ndo̱, na̱ ko̱ kándísa Jesús, ña̱ dánkoo
niꞌi ̱ táꞌi ̱ ña̱ ki ̱ꞌo ndeé iní na̱ kandei na ndo̱ꞌó, dá kía̱n konó ndó ná kee
mií ná, ta ió taꞌani dao na ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ na dión. Chi ̱ ni ̱ ndaxi ̱ ndo̱ no̱ó ña̱ ni ̱
ña̱ tandaꞌa̱ ná. ta̱ndáꞌa̱ ndó xíꞌín ná tá ndóꞌo ndó
8 Ta ña̱ yóꞌo káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín
dión. Chi ̱ ni ̱ na̱kana Ndios ndo̱ꞌó ña̱
takuáchí tákí, xíꞌín na̱ kuáa̱n ña̱ iin kía̱n kandei va̱ꞌa ndó. 16 Chi ̱ ndoꞌó,
ña̱ va̱ꞌa kíán ña̱ ná kandei mií ná na̱ ñáꞌa̱ xaa̱n, ¿xíni ̱ á kandeé ndó
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée yuꞌu̱. 9 Tído tá ko̱
xíꞌín yíi ̱ ndo̱, dá nduu ra kuendá
xíꞌo ndeé iní na̱ chituu na ña̱ kóni ̱ Jesús? Ta ndoꞌó, ta̱ kúú yíi ̱, ¿xíni ̱ á
ñíi ̱ ná, dá kía̱n va̱ꞌa cháá ka̱ ná kandeé ndó xíꞌín ñadiꞌí ndo̱, dá
tandaꞌa̱ ná. Dá chi ̱ va̱ꞌa cháá ka̱ ña̱ nduu na kuendá Jesús?
339 1 Corintios 7
koo ndó tá ni ̱ na̱kana ñaá ná xoo nda̱ꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó káꞌán yuꞌu̱ ña̱ va̱ꞌa
mií ná. Ta ña̱ yóꞌo kía̱n dánaꞌi ̱ noo̱ cháá ka̱ ná kandei mií ndó, ta̱ ta̱a,
ndidaá kúú na̱ kúú kuendá Jesús iin táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndéi ndó. 27 Tá ió ñadiꞌí
ndó. ¿Á ió dao ndó ko̱ ñáꞌa̱ taꞌa̱nda̱ ta̱ꞌón kua̱chi kíán. Ta dión taꞌani
ñíi ̱ tá ni ̱ na̱kana ñaá Ndios? Dá kía̱n takuáchí diꞌí tákí, ko̱ ta̱ꞌón kua̱chi
ná dáꞌa ni kaꞌanda ndo̱án. 19 Dá chi ̱ kíán tá ná tandaꞌa̱ xí. Tído na̱
ña̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ yo̱ xíꞌín ña̱ ko̱ ní tándaꞌa̱, kasáꞌá ndoꞌo nío̱ ná, ta ko̱
taꞌa̱nda̱ ña̱, ni iin ña̱ꞌa ko̱ ndáya̱ꞌi ña, kóni ̱ yuꞌu̱ ña̱ ndoꞌo ndó dión.
dá chi ̱ ña̱ ndáya̱ꞌi noo̱ Ndios kía̱n 29 Tído ña̱ yóꞌo káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín
ni nakani ini ndo̱. Tído tá ió ta̱ndeé kee ndó kuendá ña̱ ko̱ kúndaꞌí ini
iní ña̱ kankuei ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ satoꞌo ndo̱. Ta ndoꞌó, na̱ ndéi dii ̱, kee ndó
ndo̱, dá kía̱n choꞌon ini ndo̱ yaa̱ kuendá ña̱ ko̱ ndéi dii ̱ ndo̱. Ta
ndo̱. 22 Chi ̱ ndoꞌó, na̱ sa̱ ñoꞌo ti ̱xi
ndoꞌó, na̱ xíin, kee ndó kuendá ña̱
ndáꞌa̱ iin satoꞌo tá ni ̱ kana ñaá ko̱ó ña̱ꞌa ní xíin ndó. 31 Ta ndoꞌó, na̱
Ndios, ndoꞌó kúú na̱ ni ̱ taó xóo kéchóon ña̱ꞌa ió ñayuú yóꞌo, ná dáꞌa
Ndios ti ̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi, dá nono̱ ni ndi ̱ꞌi ini ndo̱ sa̱ꞌán. Dá chi ̱ ñayuú
ndo̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ na̱. Ta ndoꞌó, ndéi yó viti naá váán xíꞌín ndidaá
na̱ ko̱ ní sá ñoꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ iin satoꞌo kúú ña̱ꞌa ió noo̱án.
tá ni ̱ na̱kana ñaá Ndios, viti kía̱n ni ̱ 32 Chi ̱ ña̱ kóni ̱ yuꞌu̱ kíán ña̱ ná dáꞌa
ndu̱ꞌu ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ Cristo, dá koni ni nakani téí ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ꞌa ió
kuáchí ndó noo̱ ná. 23 Yaꞌi nda̱ꞌo ni ̱
ñayuú yóꞌo. Chi ̱ na̱ ko̱ ñáꞌa̱ tandaꞌa̱,
chi ̱ya̱ꞌi Ndios saꞌa̱ ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ná ndíꞌi cháá ka̱ ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ꞌa satoꞌo
dáꞌa ni nachiꞌi ndó mií ndó ti ̱xi yo̱ Ndios, chi ̱ ndúkú ná ña̱ nataꞌan
ndáꞌa̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu. 24 Sa̱ꞌá ño̱ó,
ini satoꞌo yo̱ koni ñaá ná. 33 Tído ta̱a
ñani, táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ ndaa iin rá iin ni ̱ ta̱ndáꞌa̱, nákani cháá ka̱ ini ra̱
ndó tá ni ̱ na̱kana ñaá Ndios, ki ̱ꞌo sa̱ꞌá ña̱ ió ñayuú yóꞌo, chi ̱ ndúkú rá
dión ii ̱ ní koo ndó noo̱ ná. ña̱ nataꞌan ini ñadiꞌí ra̱ koni ñaáán.
25 Ta viti koꞌi ̱n kaꞌi ̱n cháá xíꞌín ndó
34 Ta dión taꞌani ko̱ kúú nóó taꞌan
sa̱ꞌá na̱ ta̱kí, va̱ꞌará ko̱ ta̱ꞌón choon vaan xíꞌín ñáꞌa̱ ió yíi ̱ xíꞌín ñáꞌa̱ ko̱ó
ní ni ̱ꞌí noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios kíán. yíi ̱. Chi ̱ ñáꞌa̱ ko̱ó yíi ̱, ndíꞌi inia̱n sa̱ꞌá
Tído káꞌa̱n niꞌinii noo̱ ndo̱ táto̱ꞌon ña̱ꞌa satoꞌo yo̱ Ndios, chi ̱ ndúkúán
ki ̱ꞌo káꞌán mií yuꞌu̱ kúú ña̱ va̱ꞌa, chi ̱ ña̱ kando̱o vii ñíi ̱a̱n, xíꞌín níma̱n noo̱
sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini satoꞌo yo̱ Ndios sa̱ꞌí, Ndios. Tído diꞌa ñáꞌa̱ ió yíi ̱, ndíꞌi
1 Corintios 7, 8 340
cháá ka̱ inia̱n sa̱ꞌá ña̱ ió ñayuú yóꞌo, xi ̱ꞌín yó, dá dákuáꞌano yó na̱ xíꞌín
chi ̱ ndúkúán ña̱ nataꞌan ini yíi ̱a̱n to̱ꞌon Ndios. 2 Tá ió iin káa ndó
kóni ̱i ̱ chituui ndo̱ꞌó. Ña̱ kóni ̱ yuꞌu̱ miía̱n ndaa̱ kóni ̱ yo̱ Ndios, dá kía̱n
kía̱n kee ndó ña̱ va̱ꞌa xíꞌín ña̱ náꞌá ná yó, ña̱ kúú yó ña̱yuu na̱.
ndísáꞌano, dá kía̱n ni iin tóꞌón ña̱ꞌa 4 Ta viti koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó sa̱ꞌá
ná o̱ kétéin noo̱ ndo̱ kee ndó ña̱ ña̱ dóko̱ ña̱yuu no̱ó yoko̱. Náꞌá yó
kóni ̱ Ndios. ña̱ ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi yoko̱ ndéi
36 Tá ió iin káa ndó káꞌán ña̱ ko̱
ñayuú yóꞌo, chi ̱ ko̱ó ka̱ iin ka̱ ndios,
váꞌa taꞌon ña̱ kuyatá de̱ꞌe diꞌí tákí sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón dini ̱ vá kúú Ndios.
ndo̱, ta káꞌán ndó ña̱ kánian tandaꞌa̱ 5 Va̱ꞌará káꞌa̱n ña̱yuu ña̱ ndéi dao ka̱
xí, dá kía̱n kuu ki ̱ꞌo ndó ña̱ tandaꞌa̱ ndios induú o no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, chi ̱ kaá
xí, chi ̱ ko̱ ta̱ꞌón kua̱chi kíán. 37 Tído na̱ ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ndios xíꞌín kua̱ꞌá
ndoꞌó, na̱ ió ini ña̱ ná o̱ tándaꞌa̱ de̱ꞌe nda̱ꞌo satoꞌo ndéi, 6 tído noo̱ yóó, iin
diꞌí ndo̱, ta o̱ du̱ú ña̱ miía̱n ndúsa̱ tóꞌón dini ̱ vá kúú Ndios, na̱ kúú tatá
kíán ña̱ tandaꞌa̱ xí, ta nónó noo̱ ndo̱ yo̱, na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ndidaá kúú ña̱ꞌa, ta
kee ndó ña̱ kía̱n kóni ̱ mií ndó, tá sa̱ no̱ón kúú na̱ xíꞌo ña̱ ta̱kí yo̱ kéchóon
ni ̱ chi ̱kaa̱ ini ndo̱ ña̱ o̱ tándaꞌa̱ ta̱ꞌón yó noo̱ ná. Ta iin tóꞌón dini ̱ taꞌani
de̱ꞌe diꞌí tákí ndo̱, dá kía̱n va̱ꞌa va kúú satoꞌo yo̱ Jesucristo. Ta xíꞌín
kée ndó. 38 Sa̱ꞌá ño̱ó, na̱ xíꞌo de̱ꞌe diꞌí
ndáꞌa̱ míí ná ió ndidaá kúú ña̱ꞌa, ta
na̱ tandaꞌa̱ xí, va̱ꞌa kée na, ta na̱ ko̱ mií ná kédaá xíꞌá, dá takí yo̱ ndéi
xíꞌo xi tandaꞌa̱ xí, va̱ꞌa cháá ka̱ kée yó.
na. 7 Tído o̱ du̱ú ndidaá ña̱yuu kátóni ̱
ndó sa̱ꞌá ko̱ño dóko̱ ña̱yuu no̱ó nóo yó noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ ko̱ se̱í yo̱ dao
yoko̱. Sa̱ kátóni ̱ va̱ꞌa ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ka̱ ña̱ꞌa. 9 Tído kaon koo ndó, chi ̱
yóꞌo. Tído sa̱ꞌá ña̱ kátóni ̱ ini yo̱, ña̱ va̱ꞌará kuu keí ndo̱án, tído ná dáꞌa
yóꞌo kédaá xíꞌá, sa̱ꞌá ño̱ó kúryíí yó. ni ki ̱ꞌo ndó ña̱ kía̱n kue̱i dao na̱
Tído tá kúꞌu̱ ndisa ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu kómani ̱ kuaꞌano xíꞌín to̱ꞌon Ndios
341 1 Corintios 8, 9
chi ̱ tá ná koni na̱ iin káa ndoꞌó, na̱ ña̱ꞌa kasáꞌan ndu, ña̱ ki ̱ꞌo ndó ña̱ꞌa
sa̱ náꞌá sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo, ta ió ndo̱ seí koꞌo ndu? 5 ¿Á ko̱ ta̱ꞌón íchi ̱ ndú ña̱
ndo̱ ko̱ño ini veꞌe noo̱ ndáño̱ꞌo kandaka ndu na̱ ñáꞌa̱ kándísa Jesús
ña̱yuu yoko̱, dá kía̱n kaꞌán taꞌani na kakuu ñadiꞌí ndu̱, ta kanoo nduú na̱
keí ná ña̱, va̱ꞌará nákani kuáchi ̱ ini xíꞌín ndú, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée dao ka̱ na̱
na̱ keí náa̱n. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó kúú apóstol, xíꞌín ñani satoꞌo yo̱
ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kée ndó dión, sa̱ꞌá ño̱ó Jesús, xíꞌín Cefas? 6 ¿Á sa̱va̱ꞌa yuꞌu̱
xíno̱ ini na̱ keí ná ko̱ño ni ̱ doko̱ xíꞌín Bernabé kúú na̱ kánian koto
ña̱yuu no̱ó yoko̱? 11 Ta sa̱ꞌá ña̱ náꞌá
mií xíꞌín choon kée ndu? 7 Ta, ¿ndi
va̱ꞌa ndó ña̱ ko̱ ta̱ꞌón kua̱chi kíán keí káa iin soldado xíto mií xíꞌín di ̱ꞌón
ndó ko̱ño ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó dátu̱ú ndó mií rá? Ta, ¿ndi káa iin ta̱a xíti uva,
ñani ndo̱, na̱ ko̱ ñáꞌa̱ kuaꞌano xíꞌín ta ko̱ se̱í ra̱ uva kána no̱ñóꞌo̱ rá? Ta,
to̱ꞌon Ndios, na̱ ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi Cristo ¿ndi káa iin ta̱a ndáka léko, ta ko̱
saꞌa̱. 12 Ta sa̱ꞌá ña̱ yáꞌa ndó kée ndó
xíꞌi ra lechí ri ̱?
kua̱chi noo̱ ñani ndo̱, ta sa̱ꞌá ña̱ xíꞌo 8 ¿Á káꞌán ndó ña̱ nákani ini ta̱a
ndó ña̱ xíno̱ ini na̱ kée na ña̱ káꞌán káꞌi ̱n xíꞌín ndó? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon
ná kúú kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó yáꞌa ndó ndó ña̱ dión taꞌani káꞌa̱n ley Moisés?
kée ndó kua̱chi noo̱ mií Cristo. 9 Dá chi ̱ ley Moisés kía̱n kaá diꞌa: “O̱
kee na kua̱chi saꞌa̱ yúꞌu̱. to̱ꞌon yóꞌo saꞌa̱ yóó? Saꞌa̱ yóó ni ̱ taa
naa̱n. Ta dión ni na̱ xíti, ió ta̱ndeé
Káꞌa̱n Pablo ña̱ kúú ná iin apóstol iní noo̱ ná ña̱ natiin na ña̱ꞌa no̱ñóꞌo̱
iin apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon Jesús? ta̱ndeé iní noo̱ ná ña̱ natiin na ña̱ꞌa
¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ kuu kee no̱ó ni ̱ ndu̱vii na ñoó.
yuꞌu̱ ndidaá ña̱ꞌa kée dao ka̱ 11 Nduꞌu̱ kúú na̱ ni ̱ chiꞌi tata ña̱
apóstol? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ni ̱ kúú to̱ꞌon Ndios ini nío̱ ndo̱, sa̱ꞌá
xini taꞌani yuꞌu̱ Jesús, na̱ kúú satoꞌo ño̱ó, ¿á kakian iin ña̱ dátaꞌán nda̱ꞌo
yo̱? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ni ̱ nduu nduꞌu̱ ndo̱ꞌó ña̱ natiin nduꞌu̱ cháá ña̱
ndó kuendá Jesús sa̱ꞌá ña̱ kéei xínñóꞌó ndú noo̱ ndo̱? 12 Tá dao ka̱
ndó ña̱ ta̱a kéchóon noo̱ Ndios ini kandeéí kandísa na Jesús. 21 Ta dión
veꞌe ño̱ꞌo káꞌano seí ra̱ ña̱ ñóꞌo ini taꞌani kée yuꞌu̱ tá nákaa̱i ̱ tein ña̱yuu
veꞌe ñoó, ta ra̱ dóko̱ kíti ̱ noo̱ náa̱ seí ko̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ley Moisés, chi ̱
ra̱ cháá ko̱ño ri ̱? 14 Dión taꞌani ni ̱
kée yuꞌu̱ miíí ña̱ ko̱ nákaa̱i ̱ ti ̱xi
saꞌanda satoꞌo yo̱ Jesús choon ña̱ na̱ ndáꞌa̱ ley. Tído ko̱ kóni ̱ kaaa̱n ña̱ ko̱
xíonoo dánaꞌa̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ ná, se̱ídóꞌo yuꞌu̱ choon saꞌándá ley
kánian kataki na̱ noo̱ choon kée na. Ndios, chi ̱ nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ Cristo.
15 Tído yuꞌu̱, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón ko̱ ní
Dión kéei, dá kandísa na̱ ko̱ ñóꞌo
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ koto ndó yuꞌu̱, ta ti ̱xi ndáꞌa̱ ley to̱ꞌon va̱ꞌa Jesús. 22 Tá
ni ko̱ táai to̱ꞌon yóꞌo ko̱saa̱ noo̱ ndo̱ nákaa̱i ̱ tein na̱ ko̱ ñáꞌa̱ kuaꞌano xíꞌín
sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱i ̱ ña̱ koto ndó yuꞌu̱. Va̱ꞌa to̱ꞌon Ndios, dá kía̱n kée yuꞌu̱ miíí
ka̱an ̱ ná kuu diꞌa yuꞌu̱, o̱ du̱ú ka̱ ña̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú mií ná, dá kandeéí
di ̱tá ndó ña̱ nátaꞌan inii ̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ kuaꞌano na xíꞌín to̱ꞌon Ndios. Ta daá
kíꞌin ya̱ꞌi noo̱ ndo̱. 16 Tá dánaꞌa̱ yuꞌu̱
kuití vá kée yuꞌu̱ miíí táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús, dá kía̱n ko̱ kúú iin rá iin ña̱yuu, dá kandeéí
kánian chindaya̱ꞌi yuꞌu̱ miíí, dá chi ̱ ka̱ki dao na no̱ó kua̱chi na̱.
ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon no̱ói ̱ ña̱ dión 23 Ndidaá kúú ña̱ yóꞌo kée yuꞌu̱, dá
kánian keei. Ndaꞌí yuꞌu̱ tá ná o̱ naka̱ꞌani cháá ka̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱
dánaꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo. Jesús kuaꞌa̱n, ta ki ̱ꞌo dión kandeé
17 Tá ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií yuꞌu̱ keei
taꞌani yuꞌu̱ ni ̱ꞌí ña̱ kúú ña̱ va̱ꞌa sa̱ꞌá
choon yóꞌo, dá kía̱n kuu va natiiin to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo.
ya̱ꞌi noo̱ ndo̱. Tído o̱ du̱ú mií yuꞌu̱ ní 24 ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndi ndóꞌo
chíkaa̱ inii ̱ keei ña̱, dá chi ̱ choon ni ̱ ta̱a taxí táꞌan? Chi ̱ ndidaá vá rá
taꞌa̱nda̱ noo̱ vá yuꞌu̱ kíán. 18 Ta, ¿ndí
ndúndéé taxí táꞌan, tído iin tóꞌón vá
ki ̱án va̱ꞌa nátiin yuꞌu̱, tá dáá? Ña̱ kúú ra̱ kándéé. Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani
va̱ꞌa nátiin yuꞌu̱ kía̱n nátaꞌan inii ̱ ndundéé ndó kuita ndaa̱ ndo̱ xíꞌín
sa̱ꞌá ña̱ ko̱ kíꞌin ya̱ꞌavii noo̱ ndo̱ to̱ꞌon Ndios, dá kandeé ndó niꞌi ̱ ndo̱
dánaꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Cristo Jesús. ña̱ kánian natiin ndó. 25 Ta ki ̱ꞌo dión
Chi ̱ ko̱ kóni ̱i ̱ dándi ̱ꞌi inii ̱ ndo̱ꞌó kee taꞌani ndóꞌo ra̱ koꞌo̱n chídáó táꞌan,
ndó ña̱ kánian kee ndó xíꞌíín sa̱ꞌá ña̱ chi ̱ ndíꞌi nda̱ꞌo ini ra̱ kénduu ra̱ mií
dánaꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús. rá, dá kandeé rá niꞌi ̱ rá iin corona,
19 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱
ña̱ naá óon. Tído yóó kúú na̱ ndíꞌi
ni iin tóꞌón ña̱yuu, sa̱ꞌá ño̱ó nónóí ini kuita ndaa̱ xíꞌín Ndios, dá niꞌi ̱ yo̱
ki ̱ꞌoi miíí konkuáchíí noo̱ ndidaá iin corona, ña̱ ni iin kuu̱ o̱ na̱á.
kúú ña̱yuu, dá kía̱n kandeéí ña̱ 26 Sa̱ꞌá ño̱ó ki ̱ꞌo dión ndaa̱ kánkonoi
kandísa kuaꞌa̱ cháá ka̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa íchi ̱ Ndios, chi ̱ ko̱ kánkono naá
saꞌa̱ Jesús. 20 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá nákaa̱i ̱ tein
taꞌon yuꞌu̱. Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani kéei
na̱ kúú na̱ Israel, dá kéei miíí kúúí tá naái ̱ xíꞌín ña̱ kini, chi ̱ ko̱ kéei
iin na̱ Israel, dá kandeéí kandísa na táto̱ꞌon kée na̱ dákoꞌo̱n yi ̱kí noo̱
Jesús. Chi ̱ tá nákaa̱i ̱ tein na̱ ñóꞌo ti ̱xi táchi ̱. 27 Diꞌa dándóꞌo yuꞌu̱ ñíi ̱í, ta
ndáꞌa̱ ley Moisés, ta va̱ꞌará ko̱ kéndúsa̱i ̱ xíꞌán, dá kandeéí ña̱ keean
nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ley ñoó, tído kéei ña̱ kóni ̱ Ndios. Dá chi ̱ tá ko̱ó, dá
miíí ña̱ nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌán, dá kía̱n, va̱ꞌará ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ dao ka̱
343 1 Corintios 9, 10
ña̱yuu, oon ni ví o̱ kándeéí ñoó, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na dión, sa̱ꞌá
kasandaái ̱ nda̱ no̱ó ni ̱ chi ̱náꞌa̱ Ndios. ño̱ó kuaꞌa̱ ná ni ̱ xiꞌi ̱ ni ̱ kee iin ángel
néꞌe choon saꞌání ña̱yuu.
Kuino kíi ̱ ndo̱ no̱ó yoko̱, ta o̱ sa̱ 11 Ndidaá kúú ña̱ yóꞌo kía̱n ni ̱
nandodó ndo̱ ña̱ ni ̱ xika na̱ dión, ta ni ̱ taa naa̱n noo̱ tuti ii ̱ Ndios
sáꞌano ñoo nduꞌu̱ ti ̱xi káti ̱ viko̱, ña̱ kaꞌa̱n niꞌinian noo̱ yóó, na̱ ni ̱
ni ̱ ka̱sto̱ꞌon xíꞌín ná noo̱ kánian kasa̱ndaá ndéi tiempo noo̱ ndíꞌi.
koꞌo̱n na̱. Ta ndidaá vá ná ni ̱ 12 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa ndó káꞌán ña̱
chi ̱kaꞌanda me̱ꞌí ta̱ñoꞌo̱ naní Ta̱ñoꞌo̱ ndíta toon ndó xíꞌín Ndios, dá kía̱n
Kua̱ꞌá. 2 Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱ ndu̱ꞌu na ti ̱xi
kandaa ndo̱ mií ndó, dá ná dáꞌa ni
ndáꞌa̱ Moisés, chi ̱ kíán táto̱ꞌon ni ̱ kue̱i ndó no̱ó kua̱chi. 13 Kanaꞌá ndó
sodo̱ ndúta̱ ná xíꞌín viko̱ ñoó xíꞌín ña̱ ta̱ndóꞌó ndóꞌo ndó, iin nóó vá
ta̱ñoꞌo̱ ñoó. 3 Ta ndidaá ná ni ̱ seí
kúúán xíꞌín ta̱ndóꞌó ndóꞌo ndidaá ka̱
ña̱ꞌa ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios ni ̱ kii induú, ña̱yuu. Tído iin na̱ ndaa̱ kúú Ndios,
4 ta ndidaá taꞌani na ni ̱ xiꞌi ta̱kui ̱í ni ̱
chi ̱ o̱ kónó taꞌon na ña̱ ndoꞌo cháá
xi ̱ꞌo Ndios noo̱ ná. Chi ̱ ni ̱ xiꞌi na ka̱ nío̱ ndo̱ no̱ó ña̱ o̱ ki ̱ꞌo ndeé iní
ta̱kui ̱í ni ̱ kana ndi ̱ka káo̱, ta káo̱ ñoó ndo̱. Dá chi ̱ diꞌa ki ̱ꞌo va Ndios
kúú Cristo. 5 Tído kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu
ta̱ndeé iní noo̱ ndo̱, dá kandeé ndó
ñoó ko̱ ní nátaꞌan ini Ndios koni na̱. kankuei ndó no̱ó ta̱ndóꞌó xírndodó
Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ndo̱o yikí ko̱ño na̱ ñaá.
no̱ñóꞌo̱ i ̱chí ñoó. 14 Sa̱ꞌá ño̱ó, na̱ mani ̱ miíi ̱, taó xóo
kee yó ña̱ kini táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee táto̱ꞌon káꞌi ̱n xíꞌín na̱ kándaa̱ ini.
ña̱yuu ñoó. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ sa̱
Sa̱ꞌá ño̱ó taó kuendá va̱ꞌa ndó sa̱ꞌá
kándaño̱ꞌo ndó yoko̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee ña̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó yóꞌo. 16 Tá xíꞌi yó
dao ña̱yuu ñoó, chi ̱ diꞌa káꞌa̱n tuti ii ̱ copa ndutá uva, ndirá dándáki ña̱ ni ̱
Ndios: “Ni ̱ sa̱ ndei na ni ̱ sa̱sáꞌan na, kee Cristo Jesús saꞌa̱ yo̱, ta náki ̱ꞌo yó
ta ni ̱ xiꞌi na, dá ni ̱ nda̱kuei na ni ̱ sa̱ ndivéꞌe noo̱ Ndios saꞌa̱ ra̱, ¿á ko̱
ndei dii ̱ ná no̱ó yoko̱.” 8 Ta ná dáꞌa
náꞌá taꞌon ndó ña̱ iin ni ̱ nduu yó
ni kee yó kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú xíꞌín Cristo ni ̱ kee nii ̱ ná? Ta tá
ñadiꞌí yo̱ o yíi ̱ yo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee dákuáchi yó pan, dá seí yo̱án, ¿á ko̱
dao ña̱yuu ñoó. Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee náꞌá taꞌon ndó ña̱ iin ni ̱ nduu yó
na dión, sa̱ꞌá ño̱ó iin kuu̱ ni ̱ xiꞌi ̱ oko̱ xíꞌín Cristo sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na yikí
oni ̱ mil na̱ ni ̱ kee Ndios. 9 Ta ná o̱ sa̱
ko̱ño na̱ ni ̱ xiꞌa̱n saꞌa̱ yo̱? 17 Va̱ꞌará
kóo ini yo̱ korndodó yó satoꞌo yo̱ kuaꞌa̱ vá kúú yó, tído iin tóꞌón vá
Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee dao ña̱yuu pan seí yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó iin tóꞌón vá ni ̱
ñoó, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na dión, sa̱ꞌá nduu yó, chi ̱ iin tóꞌón vá pan seí
ño̱ó kuaꞌa̱ ná ni ̱ xiꞌi ̱ tá ni ̱ seí ñaá ndiꞌi yó.
koo̱. 10 Ta ni o̱ sa̱ káꞌa̱n kua̱chi ndó
18 Kande̱ꞌé ndó táto̱ꞌon kée na̱
noo̱ Ndios táto̱ꞌon ni ̱ kee dao ña̱yuu Israel. Chi ̱ seí na̱ cháá ko̱ño kíti ̱
1 Corintios 10, 11 344
dóko̱ ná noo̱ náa̱, ta, ¿á ko̱ náꞌá keí ní ndó ndidaá kúú ña̱ xíꞌo na
taꞌon ndó ña̱ kíán táto̱ꞌon iin ni ̱ noo̱ ndo̱. O̱ sa̱ ndáto̱ꞌón ndó ndeí ni ̱
nduu na xíꞌín noo̱ náa̱ ñoó? 19 Ta kixian, dá kía̱n ná dáꞌa ni kasáꞌá
sa̱ꞌá ña̱ káꞌi ̱n dión xíꞌín ndó, ¿á kóni ̱ nakani kuáchi ̱ ini ndo̱. 28 Tído tá ió
kaa ña̱ ndáya̱ꞌi yoko̱, o ndáya̱ꞌi ña̱ iin na kaa xíꞌín ndó: “Ko̱ño ni ̱ doko̱
dóko̱ ña̱yuu noo̱án? 20 Ko̱ó, chi ̱ ña̱
ná no̱ó yoko̱ vá kíán xaa̱n”, dá kía̱n
káꞌi ̱n xíꞌín ndó kóni ̱ kaa ña̱ tá dóko̱ ná dáꞌa ni keí ndo̱án sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios ko̱ño no̱ó yoko̱, kaꞌa̱n na̱ dión, dá ná o̱ nákani
no̱ó ña̱ uꞌu̱ va dóko̱ náa̱n, ta o̱ du̱ú kuáchi ̱ ini na̱ kande̱ꞌé ná ndo̱ꞌó, dá
noo̱ Ndios ta̱kí, ta ko̱ kóni ̱ taꞌon chi ̱ ña̱ꞌa satoꞌo yo̱ Ndios kúú iin níí
yuꞌu̱ ña̱ iin nduu ndó xíꞌín ña̱ uꞌu̱. kúú vá ñayuú yóꞌo xíꞌín ndidaá kúú
21 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kánian koꞌo ndó
ña̱ꞌa ió noo̱án. 29 Káꞌi ̱n sa̱ꞌá ña̱
copa kuendá Cristo, na̱ kúú satoꞌo nákani ini dao ka̱ na̱, o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱
yo̱, ta koꞌo taꞌani ndó copa kuendá nákani ini mií ndó.
ña̱ uꞌu̱, chi ̱ ko̱ kánian kasáꞌan ndó Tído ndá ndi kuu kaa ndo̱ xíꞌíín:
mesa kuendá satoꞌo yo̱ Cristo, ta iin “¿Ndiva̱ꞌa kánian chituu yuꞌu̱ ña̱
nduu ndó xíꞌín ná, ta kasáꞌan taꞌani nónóí keei sa̱ꞌá ña̱ nákani kuáchi ̱ ini
ndó noo̱ mesa kuendá ña̱ uꞌu̱, ta iin dao ka̱ ña̱yuu? 30 Chi ̱ tá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo va
Diꞌa nandukú yó ña̱ va̱ꞌa dao ka̱ na̱ sa̱ kákuu ndó táto̱ꞌon iin ña̱ꞌa kétéin
23 Ndidaá vá ña̱ꞌa kuu kee yó, tído
no̱ó ña̱yuu, dá kue̱i na no̱ó kua̱chi, á
o̱ du̱ú ndidaá ñá ki ̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa noo̱ yo̱. mií ná kúú ná na̱ ñoo Israel, o á mií
Ndidaá vá ña̱ꞌa kuu kee yó, tído o̱ ná ko̱ kúú ná na̱ ñoo Israel, o á mií
du̱ú ndidaá ñá dákuáꞌano dao ka̱ ná kúú ná kuendá Cristo. 33 Chi ̱ dión
kía̱n ná dáꞌa ni kasáꞌá nakani kuáchi ̱ ki ̱ꞌo kée yuꞌu̱, chi ̱ yuꞌu̱ kúú
ini ndo̱. 26 Dá chi ̱ ña̱ꞌa satoꞌo yo̱
na̱ kée táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée Cristo.
Ndios kúú iin níí kúú vá ñayuú yóꞌo
xíꞌín ndidaá kúú ña̱ꞌa ió noo̱án. 27 Tá
Ki ̱ꞌo diꞌa kee ndó tá nátaka ndo̱
ni ̱ kana iin na̱ ko̱ náꞌá Ndios ndo̱ꞌó dákuáꞌa ndó to̱ꞌon Ndios
ña̱ koꞌo̱n ndo̱ veꞌe na kasáꞌan ndó 2 Nákoni yuꞌu̱ ndo̱ꞌó, ñani, dá chi ̱
xíꞌín ná, ta tá káꞌán ndó koꞌo̱n ndo̱, ndíko̱ꞌon ini ndo̱ yuꞌu̱, ta kée ndó
345 1 Corintios 11
kúú dini ̱ noo̱ ñadiꞌí ra̱, ta Ndios kúú ña̱ konó na̱ ñáꞌa̱ kuaꞌano náni ̱ idí
dini ̱ noo̱ Cristo. 4 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa
dini ̱ ná, dá chi ̱ iin ña̱ñóꞌó vá kíán,
mií vá ta̱a káꞌa̱n xíꞌín Ndios o dánaꞌa̱ dá chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱ ná idí dini ̱ ná ña̱
ra̱ to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ rá tá kakuuan ña̱ dáda̱ꞌi dini ̱ ná. 16 Tído tá
kánóo iin ña̱ꞌa dini ̱ rá, dá kía̱n ko̱ káꞌán ndó kanaꞌá ndó saꞌa̱ ña̱ yóꞌo,
xíꞌo taꞌon ra ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ kúú dini ̱ dá kía̱n kánian kanaꞌá ndó ña̱ ko̱
noo̱ rá. 5 Tído ndi ndáa mií vá na̱
ta̱ꞌón iin ka̱ ña̱ꞌa náꞌá nduꞌu̱ kee ndu
ñáꞌa̱ káꞌa̱n xíꞌín Ndios o dánaꞌa̱ na̱ xíꞌín dao ka̱ na̱ kúú kuendá Ndios,
to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ ná tá ko̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ yóꞌo va kía̱n kée ndu.
dáda̱ꞌi na dini ̱ ná, dá kía̱n ko̱ xíꞌo
taꞌon na ña̱ñóꞌó no̱ó ra̱ kúú dini ̱ noo̱ Dána̱ni Pablo ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ko̱ váꞌa
ná, ta kéeá kuendá táto̱ꞌon ni ̱ da̱tá kée na tá kuaꞌa̱n na̱ kee na
táꞌí dini ̱ ná. 6 Chi ̱ tá ko̱ kóni ̱ na̱ ñáꞌa̱
Santa Cena
dáda̱ꞌi na dini ̱ ná, dá kía̱n va̱ꞌa ka̱an ̱ 17 Tído ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó viti,
ná da̱tá táꞌí náa̱n. Tído tá kíán iin ña̱ ko̱ kíán ña̱ káꞌa̱n va̱ꞌi saꞌa̱ ndo̱, chi ̱
kaꞌan noo̱ noo̱ ná, dá kía̱n va̱ꞌa ka̱an ̱ noo̱ nátaka ndo̱ dákuáꞌa ndó kánian
ná dáda̱ꞌi naa̱n. 7 Ta ni iin ta̱a ko̱
dákuáꞌano táꞌan ndó, ta viti diꞌa
kánian dáda̱ꞌi dini ̱ rá, dá chi ̱ káa ra dátu̱ú táꞌan ndó. 18 Ña̱ mií no̱ó káꞌi ̱n
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa mií Ndios, ta nátiin xíꞌín ndó kía̱n ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌin ña̱ noo̱
na ña̱ñóꞌó noo̱ rá. Tído ta̱ ta̱a kúú ra̱ nátaka ndo̱ dákuáꞌa ndó, daá kuití
nátiin ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ ñáꞌa̱, 8 dá chi ̱ ko̱
vá taó xóo táꞌan ndó. Ta kándísai ña̱
ní kíꞌin Ndios lásá yika̱ na̱ ñáꞌa̱, dá miía̱n ndaa̱ dión kée ndó. 19 Dá chi ̱
kava̱ꞌa na ta̱a, diꞌa lásá yika̱ ta̱a ni ̱ ki ̱ꞌo dión kánian taó xóo táꞌan ndó,
kiꞌin na, dá ni ̱ ka̱va̱ꞌa na na̱ ñáꞌa̱. 9 Ta káꞌán ndó, dá kándaa̱ ini ndo̱ ndá
ko̱ ní káva̱ꞌa Ndios ta̱a sa̱ꞌá na̱ ñáꞌa̱, yoo kúú na̱ miía̱n ndaa̱ ndíta ndaa̱
diꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa na na̱ ñáꞌa̱ sa̱ꞌá ta̱a, dá xíꞌín ña̱ dákuáꞌa na. 20 Chi ̱ tá nátaka
ndéꞌé káxí ñaá ángel ndéi induú. seí ndo̱án, chíndaa noo̱ dao ndó seí
11 Tído mií satoꞌo yo̱ Ndios kúú na̱ ni ̱
ndo̱ ña̱ néꞌe mií ndó ni ̱ ka̱sáa̱ ndo̱, ta
saki ña̱ o̱ kúu taꞌon koo iin ta̱a tá ko̱ó ko̱ ndáti ndó ña̱ kaꞌanda na̱án. Sa̱ꞌá
iin ñáꞌa̱, ta o̱ kúu taꞌon koo iin ñáꞌa̱ ño̱ó dao ka̱ ndo̱ kándo̱o ndaꞌí kuíko,
tá ko̱ó iin ta̱a, 12 dá chi ̱ va̱ꞌará ni ̱ kiꞌin
ta dao ka̱ ndo̱ xíni. 22 ¿Ndiva̱ꞌa kée
Ndios lásá yika̱ ta̱a, dá ni ̱ ka̱va̱ꞌa na̱ ndó dión? ¿Á ko̱ ta̱ꞌón veꞌe ndó
ñáꞌa̱, tído ti ̱xi na̱ ñáꞌa̱ taꞌani káki ta̱a. kasáꞌan ndó, ta koꞌo ndó? ¿Ndiva̱ꞌa
Tído ndidaá ña̱ yóꞌo ve̱i noo̱ Ndios. kénóo ndó veꞌe ño̱ꞌo Ndios, ta
13 Sa̱ꞌá ño̱ó nakani va̱ꞌa ini mií ndó,
kándaa ndo̱ ña̱ñóꞌó na̱ ndaꞌí ko̱ó
¿ ña̱ va̱ꞌa kíán ña̱ kanonó dini ̱ na̱
á ña̱ꞌa néꞌe ni ̱ ka̱sáa̱? ¿Ndi kaai ̱ xíꞌín
1 Corintios 11, 12 346
ndó viti? ¿Á nakoni yuꞌu̱ ndo̱ꞌó ña̱ ndo̱, nde̱ꞌá á ndíta ndaa̱ ndo̱, dá keí
va̱ꞌa kée ndó, káꞌán ndó? Ko̱ó, chi ̱ ndo̱ pan yóꞌo, ta koꞌo ndó ndúta̱
ko̱ váꞌa taꞌon kée ndó. ñóꞌo ini copa. 29 Dá chi ̱ na̱ seí pan
da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱: Mií sa̱kuaá ni ̱ na̱ki ̱ꞌo dión, sa̱ꞌá ño̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ndó kúꞌu̱,
iin ta̱a satoꞌo yo̱ Jesús noo̱ ndáꞌa̱ ta̱ ta kuaꞌa̱ taꞌani ndó kuitá, ta kuaꞌa̱
néꞌe choon, dá ni ̱ tiin na pan. 24 Dá ndo̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱. 31 Chi ̱ tá dinñóꞌó taó
tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na ndivéꞌe noo̱ yo̱ kuendá ña̱ vii káa nío̱ yo̱, dá kía̱n
Ndios, dá ni ̱ saꞌanda dao na̱án, dá ni ̱ ná o̱ dándóꞌo taꞌon Ndios nío̱ yo̱.
kaa na̱: “Tiin ndó pan yóꞌo, ta keí 32 Tído kéyíko̱ Ndios saꞌa̱ yo̱, ta
ndo̱án, dá chi ̱ ña̱ yóꞌo kúú yikí dándóꞌo na nío̱ yo̱ viti, dá kía̱n ná
ko̱ñoi ̱, ña̱ kía̱n naki ̱ꞌoi kuu saꞌa̱ ndo̱. dáꞌa ni tandaꞌá ná yó koꞌo̱ naá yó
Ta daá kee ndó ña̱ yóꞌo, dá ndiko̱ꞌon noo̱ kánian koꞌo̱n na̱ kúú kuendá
ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keei.” 25 Ta dión
ñayuú yóꞌo.
taꞌani ni ̱ kee na tá ni ̱ tiin na copa 33 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani miíi ̱, tá ni ̱ na̱taka
vino no̱ó ni ̱ ndiꞌi ni ̱ sa̱sáꞌan na, dá ni ̱ ndo̱ keí ndo̱ pan, ta koꞌo ndó ndutá
kaa na̱: “Ndúta̱ ñóꞌo ini copa yóꞌo uva, koo ini ndo̱ kandati táꞌan ndó,
dáxi ̱nko̱o ña̱ sa̱á ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios dá kasáꞌan ndó. 34 Tá ió iin káa ndó
kee na xíꞌín ña̱yuu na̱, ta xínko̱oan kuíko, dá kía̱n va̱ꞌa ka̱ veꞌe ndó
xíꞌín nii ̱ yúꞌu̱. Ta ki ̱ꞌo dión kee ndó kasáꞌan ndó, dá kía̱n ná dáꞌa ka̱ ni
iin rá iin taꞌándá xíꞌi ndó ra̱, dá ya̱ꞌa ndó noo̱ nátaka ndo̱, dá ná o̱
ndiko̱ꞌon ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keei.” dándóꞌo Ndios nío̱ ndo̱. Ta ió dao ka̱
26 Sa̱ꞌá ño̱ó tá seí ndo̱ pan yóꞌo, ta
ña̱ꞌa kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, ta ño̱ó kía̱n
xíꞌi ndó vino yóꞌo, náchinaꞌá ndó ndeyíko̱i ̱ tá ná saa̱i ̱ noo̱ ndéi ndó.
ña̱yuu ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ satoꞌo yo̱ Jesús sa̱ꞌá
kua̱chi yo̱. Ta dión kee ndó nda̱ ná Káꞌa̱n Pablo sa̱ꞌá ña̱ xíꞌo oon Espíritu
kasandaá kuu̱ nandió ko̱o na kasaa̱ ii ̱ Ndios noo̱ iin rá iin yó, dá kati ̱ꞌa yó
na̱. kechóon yó noo̱ ná
12
1 Kóni ̱ yuꞌu̱, ñani, ña̱ kandaa̱
Ndóꞌo nío̱ ña̱yuu ñoó sa̱ꞌá ña̱ ko̱ se̱í ini ndo̱ saꞌa̱ choon ni ̱ xi ̱ꞌo
na̱ pan ñoó, ta ko̱ xíꞌi na ndutá uva Espíritu ii ̱ Ndios noo̱ yo̱, dá kati ̱ꞌa
ñoó xíꞌín ña̱ñóꞌó yó kechóon yó noo̱ ná. 2 Ta sa̱ náꞌá
27 Sa̱ꞌáño̱ó ndi ndáa miíó ña̱yuu va̱ꞌa mií ndó ña̱ tá ni ̱ sa̱ kuu ndó
seí pan yóꞌo, ta xíꞌi na ndúta̱ yóꞌo, ta ña̱yuu ko̱ ní sá naꞌá Ndios ta̱kí, sa̱
ko̱ kée naa̱n xíꞌín ña̱ñóꞌó, dá kía̱n xi ̱onoo ndava̱ꞌa ndó sa̱ kee yoko̱, ña̱
kando̱o na ndío na kua̱chi sa̱ꞌá ña̱ ko̱ tíꞌa káꞌa̱n. 3 Tído kóni ̱i ̱ ña̱ kandaa̱
xiní xíxi na yikí ko̱ño satoꞌo yo̱ ini ndo̱ ña̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu kómí
Jesús xíꞌín nii ̱ ná. 28 Sa̱ꞌá ño̱ó miía̱n
Espíritu ii ̱ Ndios o̱ kúu taꞌon dátai ̱
ndúsa̱ kánian korndodó va̱ꞌa ndó nío̱ chiꞌan na Jesús. Ta ni iin tóꞌón
347 1 Corintios 12
ña̱yuu o̱ kúu kaꞌa̱n ña̱ Jesús kúú ndidaá táꞌí ñoó, va̱ꞌará kua̱ꞌá nda̱ꞌo
satoꞌo na̱ tá ko̱ kómí ná Espíritu ii ̱ kíán, iin tóꞌón yikí ko̱ño kíán. Ta
Ndios. ki ̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo yó sa̱ꞌá ña̱ kúú
4 Ta viti, kua̱ꞌá nda̱ꞌo kúú noo̱
yó kuendá Cristo, 13 chi ̱ xíꞌín iin
kée mií Espíritu ii ̱, ta dao ka̱ na̱ níꞌi ̱ kúú yuꞌu̱ iin nduchí nóó, sa̱ꞌá ño̱ó
choon ña̱ nduva̱ꞌa na ña̱yuu kúꞌu̱ ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ kuendá yikí ko̱ño
kée Espíritu ii ̱. 10 Ta noo̱ dao ka̱
yóꞌo”, ¿á ña̱ yóꞌo kóni ̱ kaa ña̱ ko̱
ña̱yuu xíꞌo na ña̱ kee na ña̱ꞌa ndato, kíán kuendá yikí ko̱ño yo̱? Ko̱ó, dá
ta dao ka̱ na̱ níꞌi ̱ ña̱ kasto̱ꞌon na sa̱ꞌá chi ̱ ñaá vá kíán. 17 Sa̱ꞌá ño̱ó tá iin níí
to̱ꞌon ni ̱ niꞌi ̱ ná noo̱ mií Ndios. Ta yikí ko̱ño yo̱ ná kakuu nduchí nóó,
dao ka̱ na̱ níꞌi ̱ ña̱ kandaa̱ ini na̱ ndá dá kía̱n, ¿ndi koo kueídóꞌo yó, tá
yoo kómí Espíritu ii ̱, ta ndá yoo dáá? Ta tá iin níí yikí ko̱ño yo̱ ná
kómí espíritu to̱ꞌón. Ta dao ka̱ na̱ kakuu do̱ꞌo yó, dá kía̱n, ¿ndi koo
níꞌi ̱ ña̱ kaꞌa̱n na̱ dao ka̱ yúꞌu̱, ña̱ ko̱ taꞌami yó ña̱ꞌa? 18 Tído mií Ndios
ní dákuáꞌa na. Ta dao ka̱ na̱ níꞌi ̱ ña̱ kúú na̱ ni ̱ chi ̱rndaa iin rá iin táꞌí yikí
kati ̱ꞌa na nandió néꞌe na yúꞌu̱ káꞌa̱n ko̱ño yo̱ noo̱ kánian karndaaa̱n
ña̱yuu ñoó. 11 Ta ndidaá ña̱ yóꞌo kée
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ koni ̱ mií ná. 19 Dá chi ̱
iin tóꞌón dini ̱ mií Espíritu ii ̱ Ndios. tá iin tóꞌón táꞌí ndáꞌa̱ ná kakuu iin
Ta xíꞌo na ña̱ noo̱ iin rá iin ña̱yuu níí yó, ¿ndeí kakuu yikí ko̱ño yo̱, tá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií ná ki ̱ꞌo dáá? 20 Tído viti, va̱ꞌará kua̱ꞌá nda̱ꞌo
náꞌa̱. Ta mií Ndios ni ̱ ndeyíko̱ na̱ ndo̱ niꞌi ̱ ndo̱ choon ndáya̱ꞌi cháá ka̱
yikí ko̱ño yo̱, dá natiin ña̱ ko̱ó noo̱ Ndios. Tído viti koꞌi ̱n dánaꞌi ̱
ña̱ñóꞌó yó noo̱, cháá ka̱ ña̱ñóꞌó. 25 Ta noo̱ ndo̱ iin íchi ̱ va̱ꞌa cháá ka̱.
dión ni ̱ kee na, dá kía̱n ná dáꞌa ni
kañóꞌó táꞌan táꞌí yikí ko̱ño yo̱, diꞌa Káꞌa̱n Pablo ndi kee yó, dá kuꞌu̱ ini
ná kuꞌu̱ inia̱n saꞌa̱ sátáꞌan. 26 Sa̱ꞌá
yo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu
ño̱ó tá tárkueꞌe̱ iin táꞌí yikí ko̱ño yo̱,
13 1 Va̱ꞌará káti ̱ꞌa yuꞌu̱ káꞌi ̱n dao
ta kúú iin níí vá ñíi ̱ yo̱ uꞌu̱. Ta tá ió ka̱ yúꞌu̱, ña̱ káꞌa̱n na̱ ndéi
iin táꞌí yikí ko̱ño yo̱ va̱ꞌa ndóꞌo, ta ñayuú yóꞌo o ña̱ káꞌa̱n ángel ndéi
kúú iin níí vá ñíi ̱ yo̱ va̱ꞌa ndóꞌo, ta induú, tído tá ko̱ kúꞌu̱ inii ̱ sa̱ꞌá
kádii ̱ inía̱n. ña̱yuu xi ̱ꞌíín, dá kía̱n kúúí táto̱ꞌon
27 Ta ndoꞌó kúú táto̱ꞌon yikí ko̱ño
iin ka̱a kásá oon, o ka̱a chíi ̱n kádí
Cristo, ta iin rá iin ndó kúú táto̱ꞌon oon. 2 Ta va̱ꞌará ná natiin yuꞌu̱ to̱ꞌon
Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ dao ka̱ yó ndidaá kúú ña̱ꞌa ió noo̱í no̱ó na̱
choon ña̱ kandeé yó kee yó ña̱ꞌa kúndaꞌí, ta va̱ꞌará ná ki ̱ꞌoi yikí ko̱ñoi ̱
ndato. Ndiꞌi, dá ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ dao ka̱ yó ña̱ kei ̱ ña̱, tído tá ko̱ kúꞌu̱ inii ̱ sa̱ꞌá
choon ña̱ nduva̱ꞌa yó na̱ kúꞌu̱. Ta ña̱yuu xi ̱ꞌíín, dá kía̱n ni iin ña̱ꞌa ko̱
dao ka̱ yó ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ ña̱ chindeé yó ndáya̱ꞌi va ña̱ ni ̱ keei.
ña̱yuu kúndaꞌí. Ta dao ka̱ yó ni ̱ niꞌi ̱ 4 Ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín yó
táꞌi ̱ ña̱ kakuu yó na̱ kaꞌanda choon kíán ña̱ ki ̱ꞌo ndeé ini yo̱ saꞌa̱ ná, ta
no̱ó na̱ kúú kuendá Cristo. Ta dao va̱ꞌa koo ini yo̱ xíꞌín ná. Ta ña̱ kúꞌu̱
ka̱ yó ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ ña̱ kaꞌa̱n yo̱ dao ka̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín yó ko̱ kúú
yúꞌu̱, ña̱ ko̱ ní dákuáꞌa yó. 29 Sa̱ꞌá
taꞌan vaan ña̱ koo uꞌu̱ ini yo̱ koni yo̱
ño̱ó, ¿á ndidaá yó kúú apóstol? ¿Á ná, ta ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ ná ko̱ kúú
349 1 Corintios 13, 14
taꞌan vaan ña̱ kuvatá yó noo̱ ná, ta 13 Ta viti, daá ná koo ini yo̱ kandeé
ni ko̱ kíán ña̱ kuryíí yó noo̱ ná, 5 ta iní yo̱ Ndios, ta daá kuití ná kandati
ni ko̱ kíán ña̱ kexíxi yó xíꞌín ná, ta yó na̱ xíꞌín ta̱ndeé iní, ta daá kuití
ni ko̱ kíán ña̱ koo díꞌi ̱nda̱ ini yo̱, ta ná kuꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín yó.
ni ko̱ kíán ña̱ karyíí yó xíꞌín ná, ta Tído ña̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ noo̱ ndin
ni ko̱ kíán ña̱ kañoꞌo uꞌu̱ ini yo̱ koni oni ̱ ña̱ yóꞌo kía̱n kuꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá
yo̱ ná, 6 ta ni ko̱ kíán ña̱ kadii ̱ iní yo̱
ña̱yuu xi ̱ꞌín yó.
tá kée na ña̱ kini, chi ̱ kíán ña̱ kadii ̱
diꞌa ini yo̱ tá kée na ña̱ ndaa̱. 7 Ta
Diꞌa kee ndó tá ni ̱ na̱tiin ndó noo̱
sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín Ndios ña̱ káti ̱ꞌa ndó kaꞌa̱n ndo̱ iin
yó, sa̱ꞌá ño̱ó ki ̱ꞌo ndeé iní yo̱ saꞌa̱ yúꞌu̱ ko̱ ní dákuáꞌa ndó
ndidaá ña̱ꞌa kée na xíꞌá, ta noo̱
14
1 Sa̱ꞌá ño̱ó koo ini ndo̱ kuꞌu̱
ndidaá ña̱ꞌa kandeé iní yo̱ ná, ta noo̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu xi ̱ꞌín ndó.
ndidaá ña̱ꞌa kandati yó na̱, ta noo̱ Ta ndukú ndó ña̱ kakomí ndó
ndidaá ña̱ꞌa ndeé koo ini yo̱ saꞌa̱ ná. choon, ña̱ kía̱n xíꞌo Espíritu ii ̱ Ndios
8 Ta ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ dao ka̱
noo̱ ndo̱, dá kati ̱ꞌa ndó kechóon ndó
ña̱yuu, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ndíꞌan. noo̱ ná. Tído katoó cháá ka̱ ndo̱
Tído iin kuu̱ ndiꞌi va ña̱ kásto̱ꞌon choon ña̱ kía̱n kásto̱ꞌon ndó xíꞌín
ña̱yuu to̱ꞌon ni ̱ na̱tiin na noo̱ Ndios, ña̱yuu to̱ꞌon nátiin ndó noo̱ mií
ta ndiꞌi taꞌani ña̱ káꞌa̱n na̱ dao ka̱ Ndios. 2 Dá chi ̱ ña̱yuu káꞌa̱n iin yúꞌu̱
yúꞌu̱, ña̱ ko̱ ní dákuáꞌa na. Ta ndiꞌi ko̱ ní dákuáꞌa na, ko̱ káꞌa̱n taꞌon na
taꞌani ña̱ ndi ̱chí náꞌá ná. 9 Chi ̱ náꞌá
xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, sa̱va̱ꞌa xíꞌín
niꞌini va yó cháá ña̱ꞌa Ndios, ta Ndios vá káꞌa̱n na̱, dá chi ̱ ko̱ kándaa̱
sa̱va̱ꞌa cháá to̱ꞌon ni ̱ na̱tiin yó noo̱ ini dao ka̱ ña̱yuu ña̱ káꞌa̱n na̱, chi ̱
ná, ki ̱ꞌo dión dánaꞌa̱ yo̱. 10 Tído tá ná
kíán iin ña̱ꞌa ko̱ kátóni ̱ ini yo̱ ni ̱ xi ̱ꞌo
kasandaá kuu̱ koo ndidaá ña̱ꞌa mií Espíritu ii ̱ Ndios noo̱ ná. 3 Tído
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ Ndios kooan, dá táꞌa̱n ña̱yuu kásto̱ꞌon to̱ꞌon ni ̱ na̱tiin
kía̱n ndiꞌi va ndidaá ña̱ kéchóon tóo na noo̱ Ndios xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, na̱
yó viti. yóꞌo kúú na̱ xíꞌo ña̱ kuaꞌano cháá ka̱
11 Tá ni ̱ sa̱ kuu yuꞌu̱ iin tayií lóꞌo̱,
ña̱yuu xíꞌín to̱ꞌon Ndios, ta káꞌa̱n
dá sa̱ kaꞌi ̱n táto̱ꞌon káꞌa̱n xi ̱, ta sa̱ niꞌini na noo̱ ná, ta xíꞌo ñaá ná
nakani inii ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo nákani ini xi ̱, ta̱ndeé iní. 4 Chi ̱ na̱ káꞌa̱n iin ka̱ yúꞌu̱
ta sa̱ ndoꞌi táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo xi. ko̱ ní dákuáꞌa na, no̱ón kúú na̱
Tído tá ni ̱ kasa̱ndaái ̱ kúúí iin ta̱ dákuáꞌano mií vá ná. Tído na̱
yatá, dá ni ̱ da̱nkooi ña̱ kée iin tayií kásto̱ꞌon xíꞌín ña̱yuu to̱ꞌon ni ̱ na̱tiin
lóꞌo̱. 12 Chi ̱ ña̱ ndóꞌo yó viti kíán
na noo̱ mií Ndios, na̱ yóꞌo kúú na̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo yó tá ndéꞌé yó dákuáꞌano ndidaá ña̱yuu kuendá
noo̱ iin espejo ko̱ náꞌa̱ va̱ꞌa, chi ̱ cháá Jesús xíꞌín to̱ꞌon Ndios. 5 Kóni ̱ yuꞌu̱
vá ña̱ꞌa náꞌá yó viti. Tído kasandaá ña̱ kía̱n ndidaá ndó kaꞌa̱n iin yúꞌu̱
iin kuu̱, dá koni xíꞌín noo̱ yo̱ Ndios. ko̱ ní dákuáꞌa ndó, tído va̱ꞌa cháá ka̱
Ta viti kía̱n cháá vá náꞌá yó saꞌa̱ ná, ví kíán tá ná kasto̱ꞌon ndó to̱ꞌon ni ̱
tído nda̱ daá ví, dá kanaꞌá va̱ꞌa yó na̱tiin ndó noo̱ mií Ndios xíꞌín
Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo náꞌá mií ná yó. ña̱yuu. Dá chi ̱ va̱ꞌa cháá ka̱ kée na̱
1 Corintios 14 350
kásto̱ꞌon to̱ꞌon ni ̱ na̱tiin na noo̱ dá kía̱n kaka̱ ndo̱ noo̱ Ndios ña̱ ná
Ndios o̱ du̱ú ka̱ na̱ káꞌa̱n iin ka̱ yúꞌu̱. ki ̱ꞌo na ña̱ kati ̱ꞌa ndó nandió néꞌe
Tído tá ió dao na ni ̱ na̱tiin ña̱ ndó ndi kóni ̱ kaa yúꞌu̱ káꞌa̱n ndo̱.
kándaa̱ ini na̱ ndi kóni ̱ kaa yúꞌu̱ 14 Dá chi ̱ tá káꞌa̱n yuꞌu̱ xíꞌín Ndios
káꞌa̱n na̱ ñoó, dá kía̱n kuaꞌano xíꞌín iin ka̱ yúꞌu̱ ko̱ kándaa̱ inii ̱, dá
ña̱yuu kuendá Jesús xíꞌín to̱ꞌon kía̱n miía̱n ndaa̱ káꞌi ̱n xíꞌín ná xíꞌín
Ndios. espírituí, tído ña̱ yóꞌo ko̱ chíndeéán
6 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani, tá ná saa̱ yuꞌu̱ noo̱
ña̱xintóni ̱í. 15 ¿Ndá ki ̱án kee yuꞌu̱, tá
ndéi ndó xaa̱n, ta kasáꞌí kaꞌi ̱n xíꞌín dáá? Kánian kaꞌi ̱n xíꞌín Ndios xíꞌín
ndó iin yúꞌu̱ ko̱ kándaa̱ ini ndo̱, ¿ndí espírituí, tído káni taꞌanian kaꞌi ̱n
ki ̱án va̱ꞌa niꞌi ̱ ndo̱, tá dáá? Tído tá ná xíꞌín ná xíꞌín ña̱xintóni ̱í. Kánian
kaꞌi ̱n xíꞌín ndó saꞌa̱ iin to̱ꞌon sa̱á ni ̱ katai xíꞌín espírituí, tído káni
xi ̱ꞌo Ndios noo̱í, o saꞌa̱ iin to̱ꞌon taꞌanian katai xíꞌín ña̱xintóni ̱í. 16 Chi ̱
ndi ̱chí ni ̱ ni ̱ꞌí noo̱ ná, o saꞌa̱ iin to̱ꞌon tá kékáꞌano ndó Ndios xíꞌín sa̱va̱ꞌa
ni ̱ na̱tiiin noo̱ ná, o saꞌa̱ iin ka̱ to̱ꞌon espíritu ní ndó, ta nákaa̱ iin na̱ ko̱
ndaa̱, dá kía̱n kandaa̱ ini ndo̱. kándaa̱ ini to̱ꞌon káꞌa̱n ndo̱, dá kía̱n,
7 Miía̱n ndaa̱ ko̱ nákiꞌin táꞌan nóó
¿ndi kee na kaa na̱: “Dión ná koo”,
taꞌon noo̱ káꞌa̱n yír tuú xíꞌín yír sa̱ꞌá ndivéꞌe ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ndó noo̱
dákáꞌa ra. Tído tá ko̱ káꞌa rá táto̱ꞌon Ndios? Chi ̱ ko̱ ní kándaa̱ ini na̱ ndí
ki ̱ꞌo kánian kaꞌa rá, dá kía̱n, ¿ndi ki ̱án ni ̱ kaꞌa̱n ndo̱. 17 Chi ̱ miía̱n ndaa̱
kee yó kandaa̱ ini yo̱ ndá yaa tuú na̱, kuiti va̱ꞌa ni ̱ kee ndó ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ndó
o ndá yaa dákáꞌa na? 8 Ta tá ná o̱ tu̱ú
ndivéꞌe noo̱ Ndios, tído ko̱ ní sáꞌano
ndísáꞌano ra iin trompeta, dá kía̱n, dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín to̱ꞌon Ndios, chi ̱
¿ndi koo kandaa̱ ini soldado ña̱ ko̱ ní kándaa̱ ini na̱. 18 Náki ̱ꞌo yuꞌu̱
kánian kenduu ra̱ mií rá koꞌo̱n ra̱ ndivéꞌe noo̱ Ndios, dá chi ̱ káꞌa̱n
na̱á ra̱? 9 Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo
cháá ka̱i ̱ dao ka̱ yúꞌu̱, ña̱ ko̱ ní
ndoꞌó tá káꞌa̱n ndo̱ iin yúꞌu̱ ko̱ dákuáꞌi, o̱ du̱ú ndidaá ka̱ ndo̱ꞌó.
kándaa̱ ini dao ka̱ ña̱yuu. ¿Ndi kee 19 Tído tá nákaa̱i ̱ ini veꞌe noo̱ nátaka
na kandaa̱ ini na̱ ña̱ káꞌa̱n ndo̱? Ta ndo̱, dá kía̱n kátoó cháá ka̱i ̱ káꞌi ̱n
noo̱ táchi ̱ vá káꞌa̱n ndo̱. 10 Kua̱ꞌá
va̱ꞌará oꞌo̱n káa to̱ꞌon, ña̱ kía̱n
nda̱ꞌo yúꞌu̱ káꞌa̱n ña̱yuu ndéi ñayuú kándaa̱ inii ̱, dá dánaꞌi ̱ noo̱ ndo̱, o̱
yóꞌo, ta iin rá iin ña̱yuu kándaa̱ ini du̱ú ña̱ kaꞌi ̱n uxi ̱ mil to̱ꞌon xíꞌín iin
yúꞌu̱ káꞌa̱n na̱. 11 Tído tá ko̱ kándaa̱
yúꞌu̱, ña̱ ko̱ kándaa̱ ini ña̱yuu.
ini yuꞌu̱ yúꞌu̱ káꞌa̱n dao ka̱ ña̱yuu, dá 20 Ñani miíi ̱, o̱ sa̱ kákuu ña̱xintóni ̱
kía̱n iin ta̱ tu̱kú vá kúú yuꞌu̱ noo̱ ná. ndo̱ ña̱xintóni ̱ takuálí leé. Va̱ꞌa ka̱an ̱
Ta dión taꞌani iin na̱ tu̱kú vá kúú ná takuálí kakuu ndó, tído no̱ó kua̱chi
noo̱ yúꞌu̱. 12 Sa̱ꞌá ño̱ó ndoꞌó, na̱ kátoó
va, dá chi ̱ ko̱ náꞌá xí sa̱ꞌá kua̱chi
kakomí choon xíꞌo Espíritu ii ̱ Ndios, kini. Na̱ yatá kakuu ndó no̱ó ña̱
ndi ̱ꞌi cháá ka̱ ini ndo̱ kakomí ndó nákani ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ꞌa Ndios. 21 Dá
choon dákuáꞌano ndó dao ka̱ na̱ kúú chi ̱ ki ̱ꞌo diꞌa kaá tuti ii ̱ Ndios: “Kaꞌi ̱n
kuendá Jesús xíꞌín to̱ꞌon Ndios. xíꞌín na̱ ñooi ̱ xíꞌín yúꞌu̱ na̱ tu̱kú,
13 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa ndó káꞌa̱n iin
xíꞌín iin yúꞌu̱ ko̱ náꞌá ná. Ta va̱ꞌará
ka̱ yúꞌu̱ ña̱ kía̱n ko̱ ní dákuáꞌa ndó, xíꞌa̱n dión ná keei, o̱ kékuendá taꞌon
351 1 Corintios 14
na ña̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ná, kaá satoꞌo yo̱ kendaa̱ ndo̱ ndidaá ña̱ yóꞌo, dá ná
Ndios.” 22 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá káꞌa̱n ndo̱ iin
kuaꞌano dao ka̱ ndo̱ íchi ̱ Ndios. 27 Tá
ka̱ yúꞌu̱, ña̱ ko̱ ní dákuáꞌa ndó, ño̱ó kuaꞌa̱n ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ iin yúꞌu̱ ko̱ ní
kía̱n náꞌa̱ no̱ó ña̱yuu ko̱ kándísa ña̱ dákuáꞌa ndó, dá kía̱n sa̱va̱ꞌa uu̱ ndo̱,
ió Ndios xíꞌín ndó, tído ko̱ o oni ̱ ndo̱ kaꞌa̱n. Tído iin rá iin ni
chíndeéán ña̱yuu sa̱ kándísa. Tído tá ndó kaꞌa̱n. Ta kánian koo iin na̱ ti ̱ꞌa
kásto̱ꞌon ndó xíꞌín ña̱yuu to̱ꞌon ni ̱ nandió néꞌe ndi kóni ̱ kaa to̱ꞌon ni ̱
na̱tiin ndó noo̱ mií Ndios, ña̱ yóꞌo kaꞌa̱n ndo̱. 28 Tído tá ko̱ íin ti ̱ꞌa
kía̱n chíndeé cháá ka̱ ña̱yuu kándísa nandió néꞌe yúꞌu̱ ni ̱ kaꞌa̱n ndo̱, dá
o̱ du̱ú na̱ ko̱ kándísa. kía̱n ná dáꞌa ni nakui ̱ta ndó kaꞌa̱n
23 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni ̱ ndi ̱tútí ndidaá
ndo̱án. Va̱ꞌa ka̱an ̱ ndatóꞌón kayá ni
ndó ini veꞌe noo̱ nátaka ndo̱, ta ndéi ndó xíꞌín Ndios. 29 Ta dión taꞌani ná
ndó káꞌa̱n ndo̱ iin yúꞌu̱ ko̱ ní kee na̱ kuaꞌa̱n kasto̱ꞌon to̱ꞌon ni ̱
dákuáꞌa ndó, ta ni ̱ ka̱sáa̱ iin na̱ na̱tiin na noo̱ mií Ndios ini veꞌe noo̱
kátoó kueídóꞌo to̱ꞌon Ndios o iin na̱ nátaka ndo̱. Sa̱va̱ꞌa uu̱ na̱, o oni ̱ na̱
ko̱ kándísa, dá kaa na̱ xíꞌín ndó ña̱ ná kaꞌa̱n. Ta dao ka̱ ndo̱ kandei taꞌí
lóko̱ va kúú ndó. 24 Tído tá ndidaá
iní sa̱ꞌá to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱. 30 Tído tá
ndó ni ̱ ka̱sáꞌá kásto̱ꞌon to̱ꞌon ni ̱ ni ̱ na̱tiin iin na̱ ió seídóꞌo iin to̱ꞌon
na̱tiin ndó noo̱ mií Ndios, ta ni ̱ sa̱á noo̱ Ndios, dá kía̱n ná katuu tóo
ka̱sáa̱ iin na̱ ko̱ kándísa o iin na̱ na̱ íin káꞌa̱n, dá kuu kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá
kátoó kueídóꞌo to̱ꞌon Ndios, ta kúú to̱ꞌon sa̱á ni ̱ na̱tiin na. 31 Iin rá iin ni
to̱ꞌon yóꞌo kedaá xíꞌín ná, ta kandaa̱ ndó ya̱ꞌa kasto̱ꞌon to̱ꞌon ni ̱ na̱tiin
ini na̱ ña̱ kómí ná kua̱chi, dá kasáꞌá ndó noo̱ mií Ndios, dá kía̱n ndidaá
nakani ini na̱ ña̱ ko̱ váꞌa kée na. ndó kandaa̱ cháá ka̱ ini ndí ki ̱án
25 Dá kía̱n nono̱ nda̱ ma̱á ini nío̱ ná
kóni ̱ Ndios, dá koo cháá ka̱ ta̱ndeé
kandaa̱ ini na̱ ña̱ ko̱ váꞌa kée na, dá iní ndo̱ xíꞌín ná. 32 Chi ̱ iin na̱ ni ̱
taxí táꞌan na nakui ̱ta xítí ná noo̱ na̱tiin to̱ꞌon noo̱ mií Ndios kasto̱ꞌon
Ndios, ta kekáꞌano ñaá ná. Ta kaa na, ió choon noo̱ ndáꞌa̱ ná ña̱ katuu
na̱ xíꞌín ndó: “Miía̱n ndaa̱ kuiti ió tóo na noo̱ káꞌa̱n na̱, 33 dá chi ̱ Ndios,
Ndios xíꞌín ndó.” na̱ ndáño̱ꞌo yó, ko̱ kúú taꞌon na iin
Ndios xíꞌo ña̱ nakui ̱na vaa̱ yo̱. Diꞌa
Koo ini ndo̱ ña̱ ndidaá ña̱ꞌa kee ndó xíꞌo na ña̱ kandei yó xíꞌín ña̱ñóꞌó.
ná dákuáꞌanoan ndo̱ íchi ̱ Ndios Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée dao ka̱ na̱ kúú
26 ¿Ndi koo kee yó viti, tá dáá,
ña̱yuu Ndios ini veꞌe noo̱ dákuáꞌa
ñani? Tá ni ̱ ndi ̱tútí ndó ini veꞌe noo̱ na, 34 kánian tádi ̱ kandei na̱ ñáꞌa̱
nátaka ndo̱, dá kekáꞌano dao ndó veꞌe noo̱ nátaka ndo̱ dákuáꞌa ndó,
Ndios xíꞌín iin yaa, ta dao ka̱ ndo̱ chi ̱ ko̱ ta̱ꞌón íchi ̱ ná ndatóꞌón ná.
dánaꞌa̱ to̱ꞌon Ndios, ta dao ka̱ ndo̱ Diꞌa kánian kañoꞌo na ti ̱xi ndáꞌa̱ yíi ̱
kaꞌa̱n iin to̱ꞌon sa̱á ni ̱ na̱tiin ndó noo̱ ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo saꞌándá ley Ndios
mií Ndios, ta dao ka̱ ndo̱ kaꞌa̱n yúꞌu̱ choon. 35 Tá ndáa ña̱ꞌa ko̱ ní kándaa̱
ko̱ ní dákuáꞌa ndó, ta dao ka̱ ndo̱ ini na̱, dá kía̱n tá ná nasaa̱ na̱ veꞌe
nandió néꞌe ndi kóni ̱ kaa yúꞌu̱ ni ̱ na, dá ná ndato̱ꞌón ná yíi ̱ ná. Dá chi ̱
kaꞌa̱n dao na. Tído koo ini ndo̱ iin ña̱ kaꞌan noo̱ kíán ña̱ ndatóꞌón
1 Corintios 14, 15 352
ná ini veꞌe noo̱ nátaka ndo̱ dákuáꞌa ná. 6 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ ná
choon ni ̱ xi ̱ꞌo Espíritu ii ̱ Ndios noo̱ ndíꞌi kuií, dá ni ̱ naꞌa̱ noo̱ taꞌani na
ndo̱, dá kía̱n kánian nakoni ndo̱ ña̱ noo̱ mií yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó kúúí táto̱ꞌon
choon táai noo̱ tuti yóꞌo kúú choon iin talóꞌo̱ kueé ni ̱ kaki.
saꞌándá Ndios, na̱ kúú satoꞌo yo̱. 9 Ta kúúí na̱ nóo cháá ka̱ no̱ó
ndó to̱ꞌon ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ noo̱ mií Ndios. mani ̱ ni ̱ kee Ndios xíꞌíín, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
Ta o̱ sa̱ chítuu ndó dao ka̱ na̱ ña̱ kee na yuꞌu̱ kúúí iin apóstol. Ta ña̱
kaꞌa̱n na̱ iin ka̱ yúꞌu̱ ko̱ ní dákuáꞌa mani ̱ ni ̱ kee na xíꞌín yuꞌu̱, ko̱ ní naá
na, 40 tído kee ndó ndidaá ña̱ yóꞌo
óon taꞌan vaan. Diꞌa kéchóon cháá
xíꞌín ña̱ñóꞌó, ta yíko̱ kee ndó ña̱. ka̱i ̱ o̱ du̱ú ndidaá ka̱ ni ta̱a néꞌe
to̱ꞌon na. Tído o̱ du̱ú míí yuꞌu̱
Káꞌa̱n Pablo saꞌa̱ ndi koo tá ná kéchóon, mií vá Ndios kúú na̱
nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ chíndeé yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee na
xíꞌín ndó sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ yuꞌu̱ o dao ka̱ na̱ dánaꞌa̱ noo̱ ndo̱.
Jesucristo, táꞌa̱n ña̱ sa̱ ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo dánaꞌa̱ ndiꞌi ndu, ta
ndo̱, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ na̱tiin ndó, ta ndíta ña̱ yóꞌo kía̱n kándísa ndó.
toon ndó xíꞌán. 2 Tá ná kandita toon
12 Nduꞌu̱ kúú na̱ dánaꞌa̱ ña̱ miía̱n
ndó xíꞌín mií to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo, ña̱ ni ̱ ndaa̱ kuiti ni ̱ na̱taki Jesús tein na̱ ni ̱
da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱, dá kía̱n niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ xiꞌi ̱, sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa káꞌa̱n dao
ka̱ki ndó. Tá ko̱ó, dá kía̱n ko̱ chóon ndó ña̱ o̱ nátaki taꞌon na̱ ni ̱ xiꞌi ̱?
taꞌon ña̱ kándísa ndó. 13 Tído tá ná o̱ nátaki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, dá
ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Cristo ko̱ chóon taꞌon to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ ndu̱
Jesús sa̱ꞌá kua̱chi yó, tá ki ̱ꞌo dión, dá noo̱ ndo̱, ta ni ña̱ kándísa ndó saꞌa̱
ni ̱ xi ̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios. Jesús ko̱ chóon, ní kúu. 15 Tá ki ̱ꞌo
o̱ nátaki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ní kúu. 16 Chi ̱ tá vá ña̱ꞌa kañoꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ná, ko̱ kóni ̱
ná o̱ nátaki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, dá kía̱n ni kaaa̱n ña̱ kakaa̱ taꞌani mií Ndios, chi ̱
Cristo ko̱ ní nátaki taꞌon, ní kúu. mií vá ná kúú na̱ ni ̱ na̱taán ndidaá
17 Tá ko̱ ní nátaki Jesús, dá kía̱n ko̱
kúú ña̱ꞌa ti ̱xi saꞌa̱ ná. 28 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
chóon taꞌon ña̱ kándéé iní ndo̱ ná, ndu̱ꞌu ndidaá kúú ña̱ꞌa ti ̱xi ndáꞌa̱
ta kómí ii ̱ vá ndó kua̱chi noo̱ Ndios. Cristo, dá ndu̱ꞌu mií Cristo, na̱ kúú
18 Tá dión kíán, dá kía̱n ni ̱ naá óon
de̱ꞌe Ndios, ti ̱xi ndáꞌa̱ mií Ndios, na̱
va na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ íchi ̱ Cristo. 19 Sa̱ꞌá ño̱ó
ni ̱ na̱ki ̱ꞌo ndidaá kúú ña̱ꞌa ti ̱xi ndáꞌa̱
tá sa̱va̱ꞌa ñayuú yóꞌo va ió ta̱ndeé ná. Dá kía̱n mií Ndios kakuu na̱ mií
iní noo̱ yo̱ xíꞌín Cristo, dá kía̱n ndaꞌí no̱ó noo̱ ndidaá ña̱ꞌa.
cháá ka̱ ndóꞌo yó o̱ du̱ú ndidaá ka̱ 29 Ta viti, ¿ndiva̱ꞌa sódo̱ ndúta̱ dao
ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo. ndó sa̱ꞌá ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱ tá ko̱ kándísa
20 Tído miía̱n ndaa̱ kuiti va ni ̱
ndó ña̱ nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱? ¿Ndiva̱ꞌa
na̱taki Cristo tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ta mií sódo̱ ndúta̱ ndo̱ sa̱ꞌá na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, tá
ná kúú na̱ mií no̱ó ni ̱ na̱taki, sa̱ꞌá dáá? 30 Ta, ¿ndiva̱ꞌa daá kuití ndóꞌo
ño̱ó miía̱n ndaa̱ nataki ndidaá ka̱ nío̱ nduꞌu̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon Ndios tá ná o̱
ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱. 21 Ta sa̱ꞌá iin tóꞌón ta̱a,
nátaki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, tá dáá? 31 Káꞌa̱n
sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá kúú ña̱yuu xíꞌi ̱. Ta ndaa̱i ̱ xíꞌín ndó, ñani, ña̱ sa̱ꞌá ña̱
dión taꞌani sa̱ꞌá iin ka̱ ta̱a nataki na̱ kádii ̱ ini yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee satoꞌo
ni ̱ xiꞌi ̱. 22 Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Adán
yo̱ Jesucristo xíꞌín ndó, sa̱ꞌá ño̱ó
kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá ña̱yuu xíꞌi ̱. ndidaá kuu̱ vá ió ña̱ kuui ̱. 32 Ta ni ̱
Ta dión taꞌani, sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱taki xió néꞌe táꞌin xíꞌín ta̱ to̱ndó ndéi ñoo
Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó ndidaá ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱ Éfeso, tído, ¿ndí ki ̱án va̱ꞌa niꞌi ̱ yuꞌu̱
ni ̱ꞌí ña̱ nataki na̱. 23 Tído iin rá iin
tá dión ná o̱ nátaki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱? Dá
ña̱ꞌa ió yíko̱an ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ chi ̱kaa̱ chi ̱ tá ná o̱ nátaki ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱, dá
ini Ndios kooan. Chi ̱ dinñóꞌó Cristo kía̱n: “Ná kasáꞌan yó, ta ná koꞌo yó,
ni ̱ na̱taki, dá tá ná nandió ko̱o na ta ná xi ̱nió, dá chi ̱ iin taa̱n kuu va
kasaa̱ na̱, dá ví nataki ña̱yuu yó.”
kuendá na̱. 24 Dá kasandaá kuu̱ naá
33 O̱ sa̱ kíꞌo ndó mií ndó ña̱ dándaꞌí
ñayuú yóꞌo, dá naki ̱ꞌo Cristo ndidaá na̱ ndo̱ꞌó, dá chi ̱: “Tá xíonoo ndó
kúú choon noo̱ ndáꞌa̱ tatá Ndios tá xíꞌín ta̱a kini, dá kía̱n dátu̱ú vá rá
ni ̱ ndiꞌi ni ̱ ka̱ndeé ná ni ̱ di ̱tá ná ndo̱ꞌó no̱ó ña̱ va̱ꞌa kée ndó.” 34 Sa̱ꞌá
choon noo̱ ndáꞌa̱ ndidaá ña̱ sa̱ komí ño̱ó kánian ndito koo ini ndo̱, dá ná
ndée̱, xíꞌín ndidaá ra̱ sa̱ saꞌanda o̱ yáꞌa ndó kee ndó kua̱chi noo̱
choon xíꞌín ndidaá ra̱ sa̱ da̱ndáki Ndios. Chi ̱ ndéi dao ña̱yuu ko̱ náꞌá
ñayuú yóꞌo. 25 Dá chi ̱ miía̱n kánian
Ndios tein mií ndó xaa̱n. Dión káꞌa̱n
dándáki Cristo nda̱ ná nataán ndiꞌi yuꞌu̱ xíꞌín ndó, dá ná kakaꞌan noo̱
Ndios ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ti ̱xi saꞌa̱ ná. ndo̱.
26 Dá nda̱ noo̱ ndíꞌi kuií, dá kía̱n
dánaá na̱ ña̱ xiní uꞌu̱ ñaá, táꞌa̱n ña̱ Ki ̱ꞌo diꞌa koo, dá nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱
kédaá xíꞌín yó, dá xíꞌi ̱ yo̱. 27 Chi ̱ 35 Ndá ndi kuu ndato̱ꞌón iin káa
ndidaá vá ña̱ꞌa nataán Ndios ti ̱xi ndoꞌó, ta kaa ndo̱: “¿Ndí koo, dá
saꞌa̱ Cristo. Tído tá kaáa̱n ña̱ ndidaá nataki ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱? ¿Ta ndi koo
1 Corintios 15 354
yikí ko̱ño kandixi na noo̱ nataki yikí ko̱ño kómí na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo,
na̱?” 36 Ña̱yuu xi ̱xi kúú ndó. Chi ̱ tá
ta ió taꞌani yikí ko̱ño kómí na̱ ndéi
chíꞌi ndó iin tata no̱ñóꞌo̱ ndo̱, miía̱n induú.
ndúsa̱ kánian kuua̱n ti ̱i ñóꞌo̱, dá 45 Chi ̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios ña̱ mií
dákuita̱an ̱ kakuuan iin yuku̱ sa̱á. Ndios ni ̱ ka̱va̱ꞌa ta̱a mií no̱ó, táꞌa̱n ra̱
37 Ta ña̱ chíꞌi ndó no̱ñóꞌo̱ ndo̱ ko̱
sa̱ naní Adán, ta ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱ ni ̱ sa̱
kíán sa̱ iin yuku̱ kuíi ̱, diꞌa dinñóꞌó taki ra̱. Tído Cristo, na̱ ni ̱ kii sata̱
iin tata i ̱chí kía̱n chíꞌi ndó, miía̱n Adán, no̱ón kúú iin Espíritu xíꞌo ña̱
kíán noni ̱ tirió o dao ka̱ tata. 38 Tído kataki chíchí yó. 46 Tído ko̱ ní niꞌi ̱ yo̱
mií vá Ndios kúú na̱ xíꞌo ndi koo iin yikí ko̱ño kuendá induú mií no̱ó,
rá iin yuku̱ táto̱ꞌon ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií diꞌa ni ̱ niꞌi ̱ yo̱ yikí ko̱ño kuendá
ná kooan, sa̱ꞌá ño̱ó iin rá iin tata no̱ñóꞌo̱ yóꞌo va. Ndiꞌi, dá niꞌi ̱ yo̱ yikí
xíꞌín yuku̱án. ko̱ño kuendá induú. 47 Chi ̱ ta̱a mií
ko̱ño kómí na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. ndáa yikí ko̱ño yo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱
41 Ta dión taꞌani díin vá ndato
kaa yikí ko̱ño ta̱a ni ̱ sa̱ kuu kuendá
ndia̱ndii, ta díin vá ndato yoo̱. Ta no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Tído kasandaá iin kuu̱,
díin vá ndato ti ̱ñoo̱. Ta díin vá dá nduu yikí ko̱ño yo̱ táto̱ꞌon káa
ndato dao ti ̱ñoo̱ noo̱ dao ka̱ ri ̱. yikí ko̱ño na̱ ni ̱ kii chí induú. 50 Sa̱ꞌá
yikí ko̱ño kañóꞌó ña̱yuu. Tído tá ná iin ña̱ꞌa náꞌá iin tóꞌón mií Ndios. O̱
natakia̱n, dá nduuan iin ña̱ꞌa ndato. du̱ú ndidaá vá yó kuu, tído ndidaá
Chi ̱ tá ni ̱ ndu̱xian ni ̱ sa̱ kian iin ña̱ꞌa vá yó ndesa̱á Ndios yikí ko̱ño, 52 chi ̱
dá kandixi yó iin yikí ko̱ño, ña̱ ni ̱ iin kasáꞌá saꞌa̱ semana, kánian taó xóo
kuu̱ o̱ téíꞌi ̱. Ta yikí ko̱ño yóꞌo, ña̱ iin rá iin ndó no̱ó ya̱ꞌi táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
xíꞌi ̱, kánian nada̱oan, dá kandixi yó niꞌi ̱ ndo̱ no̱ó ni ̱ ke̱chóon ndó, ta taxi
iin yikí ko̱ño, ña̱ kía̱n ni iin kuu̱ o̱ va̱ꞌa ndóa̱n. Dá kía̱n tá ná saa̱i ̱ noo̱
ku̱ú. ndéi ndó xaa̱n, ná dáꞌa ni nditútí
54 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ na̱da̱on yikí ko̱ño
ndóa̱n mií hora daá. 3 Dá tá ná saa̱i ̱
téíꞌi ̱ yóꞌo, ta ni ̱ na̱ndixi yó iin yikí noo̱ ndéi ndó, dá ki ̱ꞌoi iin tuti no̱ó
ko̱ño ko̱ téíꞌi ̱, ta tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ ta̱a ni ̱ ndukú mií ndó, dá tandaꞌí ra̱
na̱da̱on yikí ko̱ño yóꞌo, ña̱ xíꞌi ̱, ta ni ̱ koꞌo̱n ra̱ xíꞌín di ̱ꞌón ni ̱ ndi ̱tútí ndó
na̱ndixi yó iin yikí ko̱ño, ña̱ ni iin chindeé ndó na̱ kúndaꞌí ndéi ñoo
kuu̱ o̱ ku̱ú, dá xi ̱nko̱o to̱ꞌon káꞌa̱n Jerusalén. 4 Tído tá kánian koꞌo̱n
tuti ii ̱ Ndios, chi ̱ diꞌa kaáa̱n: “Ni ̱ yuꞌu̱, dá kía̱n kaneꞌe táꞌan dáó rá
ka̱ndeé Ndios ni ̱ da̱naá na̱ no̱ó ña̱ koꞌo̱n ra̱ xíꞌíín.
kédaá xíꞌín ña̱yuu, dá xíꞌi ̱ na̱. 55 Sa̱ꞌá
ño̱ó, yoꞌó, ña̱ kédaá xíꞌín ña̱yuu, dá Kóni ̱ Pablo koꞌo̱n na̱ korniꞌini na ñoo
xíꞌi ̱ na̱, ¿ndeí kuaꞌa̱n ío̱n? Ta yoꞌó, Corinto cháá tiempo
yái ̱ ndi ̱i, ¿ndeí kuaꞌa̱n ña̱ sa̱ 5 Saa̱i ̱ noo̱ ndéi ndó tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
kua̱chi kée yó. Ta ley Moisés kía̱n ndi kuu koo tóoi xíꞌín ndó, o ndá
dátai ̱ kua̱chi yó sa̱ꞌá ña̱ yáꞌa yó kee ndi kuu kando̱oi kooi xíꞌín ndó tein
yó kua̱chi. 57 Tído viti ná naki ̱ꞌo yó
ndidaá yoo̱ vi ̱xi, dá kuu chindeé ndó
ndivéꞌe noo̱ Ndios, chi ̱ ni ̱ ka̱ndeé yó yuꞌu̱ ná koꞌi ̱n noo̱ kánian koꞌi ̱n. 7 Ko̱
xíꞌín ndidaá ña̱ yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee kóni ̱i ̱ ña̱ kía̱n chikaꞌanda oon ni noo̱
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱. 58 Sa̱ꞌá
ndéi ndó, chi ̱ kóni ̱i ̱ kooi cháá
ño̱ó, na̱ mani ̱ miíi ̱, kandita toon tiempo xíꞌín ndó tá ki ̱ꞌo dión kóni ̱
ndó, ta kandita ndaa̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ na̱ kúú satoꞌo yo̱. 8 Tído koo tóo vai
ndaa̱ kándísa yó. Ta ndi ̱ꞌi ini ndo̱ ñoo Éfeso yóꞌo nda̱ ná kasandaá kuu̱
kechóon ndó choon satoꞌo yo̱ Ndios, víko̱ Pentecostés, 9 dá chi ̱ ndato
ta o̱ sa̱ kátuu ndó kee ndóa̱n. Chi ̱ nda̱ꞌo nónó no̱ói ̱ kechóoin noo̱
náꞌá vá mií ndó ña̱ choon kée yó Ndios, ta ió iin ta̱ndeé iní káꞌano ña̱
no̱ó na̱ kúú satoꞌo yo̱, o̱ na̱á óon kuaꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu kandísa to̱ꞌon
taꞌan vaan. Jesús, va̱ꞌará kua̱ꞌá nda̱ꞌo na xiní uꞌu̱
ñaá.
Káꞌa̱n Pablo sa̱ꞌá di ̱ꞌón dátaká ña̱yuu 10 Tá ni ̱ saa̱ Timoteo noo̱ ndéi ndó
ñoó, dá chindeé ná na̱ kúndaꞌí xaa̱n, koo ini ndo̱ keva̱ꞌa ndó xíꞌín
16
1 Ta viti koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín ndó
xí, dá ná kadii ̱ ini xi ̱ koo xi xíꞌín
sa̱ꞌá di ̱ꞌón dátaká ndo̱, dá ndó, dá chi ̱ kéchóon xi no̱ó na̱ kúú
chindeé ndó na̱ kúú ña̱yuu Ndios satoꞌo yo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kéchóon mií
ndéi ñoo Jerusalén. Koo ini ndo̱ kee yuꞌu̱. 11 Ta ni iin ndó o̱ sa̱ kúꞌichi ̱ ini
ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saꞌandai ̱ choon koni ndo̱ xí. Diꞌa koo ini ndo̱
1 Corintios 16 356
chindeé ndó xi ̱, dá ná koo va̱ꞌa ini xi ̱ 17 Ta kádii ̱ nda̱ꞌo inii ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
nandió ko̱o va̱ꞌa xi kii xi noo̱ iói ̱, dá ka̱sáa̱ Estéfanas, xíꞌín Fortunato,
chi ̱ ió yuꞌu̱ ndátii ndisaa̱ xi ̱ xíꞌín dao xíꞌín Acaico, ta ni ̱ ndu̱ndeé iníi ̱,
ka̱ ñani yo̱. va̱ꞌará ko̱ó mií ndó ndéi xíꞌíín, 18 chi ̱
ná iin ka̱ taꞌándá, dá saa̱ na̱ koo tóo ndéi chí kuendá Asia káꞌa̱n na̱
na xíꞌín ndó. ndisáꞌán xíꞌín ndó. Ta ñani yo̱
Aquila, xíꞌín ki ̱ꞌo yó Priscila, xíꞌín
Xíꞌín ndisáꞌán yóꞌo dándíꞌi Pablo ña̱ ndidaá na̱ kúú kuendá Jesús nátaka
káꞌa̱n na̱ dákuáꞌa veꞌe na káꞌa̱n na̱ ndisáꞌán
13 Ta kañoꞌo ini ndo̱, ta kandita
xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá
toon ndó xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa yó, satoꞌo yo̱ Jesús. 20 Ta ndidaá na̱ kúú
ta choꞌon ta̱a ini ndo̱, ta ndakí koo ñani yo̱ ndéi yóꞌo káꞌa̱n na̱ ndisáꞌán
ndó. 14 Ta noo̱ ndidaá ña̱ kée ndó,
xíꞌín ndó. Ta viti chitó táꞌan ndó
kee ndóa̱n xíꞌín ña̱ kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ noo̱ ndo̱, ta ña̱ yóꞌo ná kakuu iin
dao ka̱ ña̱yuu. ña̱ñóꞌó kaꞌa̱n táꞌan ndó ndisáꞌán sa̱ꞌá
15 Ñani, sa̱ náꞌá vá ndó ña̱ na̱ veꞌe
ña̱ kúú ndó kuendá Jesús.
Estéfanas ni ̱ sa̱ kuu na̱ mií no̱ó ni ̱ 21 Ta yuꞌu̱ kúú Pablo, ta táai
ka̱ndísa to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús no̱ó ndisáꞌán yóꞌo ko̱saa̱ noo̱ ndo̱ xíꞌín
ña̱yuu ndéi chí kuendá Acaya xaa̱n. ndáꞌa̱ mííí. 22 Ta tá ió iin káa ndó ko̱
Ta náꞌá taꞌani ndó ña̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na kóni ̱ Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, dá
mií ná ña̱ chindeé ná ndidaá kúú kía̱n chiꞌan ná katai ̱ ndo̱ kee Ndios.
na̱ kúú ña̱yuu Ndios. 16 Ta seí
Satoꞌo yo̱ Jesús, nakíi ̱ kíi ̱ ní.
ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ kueídóꞌo ndó 23 Ta ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo satoꞌo yo̱
ndidaá ka̱ ni ña̱yuu kée táto̱ꞌon kée Jesucristo xíꞌín iin rá iin ndó.
na̱ yóꞌo, xíꞌín ndidaá ka̱ na̱ chíndeé 24 Kúꞌu̱ ndava̱ꞌo inii ̱ saꞌa̱ ndidaá ní
dao ka̱ ña̱yuu, na̱ kéchóon noo̱ ndó sa̱ꞌá ña̱ kúú yó kuendá Cristo
choon yóꞌo. Jesús. Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n kúú uu̱ ni ̱ taa San
Pablo ni ̱ saꞌa̱n no̱ó na̱ ñoo Corinto
nío̱ ndú, ño̱ó kía̱n kédaá xíꞌín ndó,
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán dá niꞌi ̱ ndo̱ ta̱ndeé iní, ta koni ndo̱
apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon ta̱ndeé iní no̱ó nduꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó níꞌi ̱
Jesucristo, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií taꞌani ndó ta̱ndeé iní kée nduꞌu̱, ta
Ndios. Ta yuꞌu̱ xíꞌín ñani yo̱ koni ndo̱ ka̱ki ndó. Dión, dá ki ̱ꞌo
Timoteo káꞌa̱n ndu̱ ndisáꞌán xíꞌín taꞌani na ta̱ndeé iní noo̱ ndo̱ tá
ndoꞌó, na̱ kúú ña̱yuu Ndios ndéi ñoo ndóꞌo nío̱ ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo nío̱
Corinto xaa̱n, xíꞌín ndidaá ka̱ ña̱yuu nduꞌu̱. 7 Ta miía̱n ndaa̱ ió ta̱ndeé iní
Ndios ndéi chí kuendá Acaya. 2 Ta noo̱ ndúꞌu̱ saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ náꞌá ndú ña̱
mií tatá yo̱ Ndios xíꞌín satoꞌo yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌo dáó nío̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó
Jesucristo ná kee ña̱ mani ̱ xíꞌín ndó, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xíꞌo na ta̱ndeé iní noo̱
ta naki ̱ꞌo ná ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱. ndúꞌu̱, ki ̱ꞌo dión taꞌani xíꞌo na
ta̱ndeé iní noo̱ ndo̱ꞌó.
Yóꞌo káꞌa̱n Pablo sa̱ꞌá ta̱ndóꞌó 8 Ñani, kóni ̱ nduꞌu̱ ña̱ kanaꞌá ndó
kúú na̱ xíꞌo ta̱ndeé iní noo̱ ndúꞌu̱ ni ̱ ka̱tóni ̱ ini ndu̱ ña̱ kuaꞌa̱n ndu̱ kuu
tein ndi ndáa mií ta̱ndóꞌó ndóꞌo ndu̱. Ta dión ni ̱ ndoꞌo ndu, dá kía̱n
ndu, dión, dá ná niꞌi ̱ iní ndu̱ ndi koo ná dáꞌa ni kandeé iní ndu̱ mií ndú,
kee ndu ki ̱ꞌo ndu ta̱ndeé iní noo̱ dao diꞌa ná kandeé iní ndu̱ iin tóꞌón dini ̱
ka̱ ña̱yuu tá ndóꞌo na ndi ndáa mií Ndios, na̱ dánátaki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. 10 Chi ̱
ta̱ndóꞌó. Dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xíꞌo no̱ón kúú na̱ ni ̱ da̱káki ñaá tiempo
Ndios ta̱ndeé iní no̱ó nduꞌu̱, ki ̱ꞌo daá, ta mií taꞌani na dáka̱ki ñaá viti,
dión taꞌani xíꞌo ndu ta̱ndeé iní noo̱ ta kándéé iní ndu̱ ña̱ dáka̱ki ñaá noo̱
dao ka̱ ña̱yuu. 5 Ta sa̱ꞌá ña̱ sá sáꞌano
ndidaá ta̱ndóꞌó náꞌano kóni ̱ dánaá
ta̱ndóꞌó ndóꞌo ndu kuaꞌa̱n sa̱ꞌá to̱ꞌon ñaá, 11 dá chi ̱ chíndeé ndó nduꞌu̱
Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó sáꞌano taꞌani ta̱ndeé xíka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá
iní níꞌi ̱ ndú noo̱ ná. 6 Chi ̱ tá ndóꞌo
nduꞌu̱. Chi ̱ tá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu
357
2 Corintios 1, 2 358
xíka̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ndu̱, dá yúꞌu̱ ná, ta xíꞌín ña̱xintóni ̱ ná káꞌa̱n
kía̱n kuaꞌa̱ ka̱ ví ña̱yuu naki ̱ꞌo na̱ ña̱ “ko̱ó”? 18 Tído iin na̱ ndaa̱ kúú
ndivéꞌe noo̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá ña̱ Ndios, ta mií ná kúú na̱ náꞌá ña̱ ko̱
mani ̱ kée na xíꞌín ndú. káꞌa̱n ndu̱ “jaa̱n” xíꞌín yúꞌu̱ ndú, ta
xíꞌín ña̱xintóni ̱ ndú káꞌa̱n ndu̱ ña̱
Yóꞌo nákani Pablo ndiva̱ꞌa ko̱ ní saꞌa̱n “ko̱ó”. 19 Ta sa̱ꞌá Jesucristo, na̱ kúú
ndua̱n xíꞌín ndinoꞌo ini ndú noo̱ xínko̱o ndiꞌi to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱
Ndios. Ta ko̱ kéchóon taꞌon ndu ña̱ yo̱, ta saꞌa̱ mií ná káꞌa̱n yo̱ “Dión ná
ndi ̱chí ió ñayuú yóꞌo. Diꞌa kée koo” dá ná natiin Ndios ña̱ñóꞌó noo̱
ndua̱n sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios kékáꞌano yó na̱. 21 Ta mií Ndios kúú
xíꞌín ndú. Ta dión kée ndu iin níí na̱ náꞌa̱ ndaa̱ ña̱ nduꞌu̱ xíꞌín ndoꞌó
kúú vá noo̱ xíonoo ndu, ta dión kúú ña̱yuu mií ná sa̱ꞌá ña̱ ndíko̱ yo̱
kéndaa̱ cháá ka̱ ndu̱ xíꞌín ndoꞌó. Cristo, ta mií taꞌani na kúú na̱ ni ̱
13 Ta ko̱ táa taꞌon ndu dao ka̱ to̱ꞌon,
ka̱xi yó kakuuó ña̱yuu na̱, 22 chi ̱ ni ̱
ña̱ kía̱n o̱ kándaa̱ ini ndo̱, o ña̱ o̱ kani na sello nío̱ iin rá iin yó, chi ̱ ni ̱
káti ̱ꞌa ndó kaꞌi ndó. Chi ̱ ndáti yuꞌu̱ xi ̱ꞌo na Espíritu ii ̱ ná koo na nío̱ yo̱,
ña̱ miía̱n kasandaá ndo̱ kandaa̱ ndiꞌi dá katóni ̱ ini yo̱ ña̱ miía̱n ndaa̱
ini ndo̱, 14 dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱
natiin yó ndidaá ka̱ ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kaa
kandaa̱ ini ndo̱ cháá ña̱ nduꞌu̱ kúú na̱ tei na noo̱ yo̱. 23 Mií Ndios kúú
na̱ ió ña̱ñóꞌó ndó noo̱, ki ̱ꞌo dión na̱ chíkanii xíꞌo kuendá sa̱ꞌí, chi ̱ náꞌá
taꞌani koo ña̱ñóꞌó ndú noo̱ ndo̱ tá ná ná ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní xíin dákúndaꞌí
kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku ini ndo̱ꞌó, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ñáꞌa̱
satoꞌo yo̱ Jesús kasaa̱ na̱. kasandaái ̱ ñoo Corinto xaa̱n. 24 Tído
¿á káꞌán ndó ña̱ iin ndakána ni ̱ kaꞌi ̱n chi ̱ tá ná dákúndaꞌí inii ̱ ndo̱ꞌó, dá
xíꞌín ndó? O, ¿á káꞌán ndó ña̱ kée kía̱n, ¿ndá yoo ki ̱ꞌo ña̱ kadii ̱ iníi ̱, tá
yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ña̱yuu ko̱ náꞌá dáá? Chi ̱ na̱ ndáti yuꞌu̱ ki ̱ꞌo ña̱ kadii ̱
Ndios, táꞌa̱n na̱ káꞌa̱n “jaa̱n” xíꞌín iníi ̱, nandei ndaꞌí diꞌa na kee yuꞌu̱.
359 2 Corintios 2, 3
kadii ̱ iníi ̱. Ta kándéé káꞌano inii ̱ ña̱ va̱ꞌa saꞌa̱ Cristo, ndato ni ̱ sonó satoꞌo
tá kadii ̱ ini yuꞌu̱ saꞌa̱ ndo̱, dá kía̱n yo̱ Ndios ña̱ kía̱n dánaꞌi ̱ to̱ꞌon na
kadii ̱ taꞌani ini mií ndó. 4 Ta ndaꞌí
ñoo ñoó. 13 Tído ko̱ ní sá io va̱ꞌa inii ̱,
nda̱ꞌo ni ̱ sa̱ kuu inii ̱ tá ni ̱ taai tuti chi ̱ ko̱ ní nániꞌi ̱ táꞌin xíꞌín ñani yo̱
ñoó ko̱saa̱an ̱ noo̱ ndo̱, chi nda̱ nío̱ Tito ñoo ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaꞌi ̱n
víi ̱ ni ̱ tarꞌuꞌu̱, xiníi ̱, ta xíꞌín ndirá ndisáꞌán xíꞌín ña̱yuu ndéi ñoó, dá ni ̱
noo̱í ni ̱ taai ña̱. Tído ko̱ ní ndukúí keei kuaꞌi ̱n chí kuendá Macedonia.
ña̱ dákúndaꞌí inii ̱ ndó. Diꞌa ni ̱ keei,
dá kandaa̱ ini ndo̱ ndi ki ̱ꞌo kúꞌu̱ inii ̱ Dáxi ̱nko̱o va̱ꞌa Ndios ndidaá ña̱ꞌa
saꞌa̱ ndo̱. ndóꞌo yó sa̱ꞌá ña̱ ndíko̱ yo̱ Cristo
14 Tído náki ̱ꞌoi ndivéꞌe noo̱ Ndios, dá
Kúꞌu̱ káꞌano ini Pablo sa̱ꞌá ta̱a ni ̱ ya̱ꞌa chi ̱ mií ná dáxi ̱nko̱o va̱ꞌa ndidaá ña̱ꞌa
ni ̱ kee kua̱chi ndóꞌo yó sa̱ꞌá ña̱ ndíko̱ yo̱ Cristo Jesús.
5 Ió iin ta̱a ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ ni ̱
Ta noo̱ ndúꞌu̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na choon dánaꞌa̱
ku̱ndaꞌí ini yuꞌu̱, tído o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa ndu̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon na, dá kía̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
iin tóꞌón yuꞌu̱ ní kúndaꞌí inii ̱ ni ̱ kee náka̱ꞌani díko̱ támi sáꞌa̱n, ki ̱ꞌo di ̱ꞌón
ra, chi ̱ kuu va kaai ̱ ña̱ ndidaá ndoꞌó náka̱ꞌani to̱ꞌon na noo̱ ndidaá ña̱yuu.
ni ̱ ku̱ndaꞌí taꞌani ini. 6 Sa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
15 Ta noo̱ míí Ndios kúú nduꞌu̱ táto̱ꞌon
ndó ni ̱ da̱ndóꞌo nío̱ ta̱a ñoó. Cháá iin du̱sa támi sáꞌa̱n, ña̱ chíñóꞌo̱ Cristo
dión ka̱ ni ná kakuuan. 7 Ña̱ kánian
noo̱ Ndios. Chi ̱ to̱ꞌon dánaꞌa̱ ndu̱
kee ndó viti kía̱n ki ̱ꞌo káꞌano ini ndo̱ náka̱ꞌani kuaꞌa̱n no̱ó na̱ kuaꞌa̱n ka̱ki,
saꞌa̱ rá, ta ki ̱ꞌo ndó ta̱ndeé iní noo̱ xíꞌín no̱ó na̱ kuaꞌa̱n naá. 16 Ta to̱ꞌon
rá, dá kía̱n ná dáꞌa ni kandeé ña̱ dánaꞌa̱ ndu̱ kíán táto̱ꞌon díko̱ ndi ̱i no̱ó
kundaꞌí ini ra̱ dánaá ñaá. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ kuaꞌa̱n naá, ña̱ xíꞌo ña̱ naá ná. Ta
seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ naꞌa̱ tuku no̱ó na̱ kuaꞌa̱n ka̱ki, to̱ꞌon yóꞌo kíán
ndó ña̱ kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ rá. 9 Chi ̱ ni ̱
táto̱ꞌon iin díko̱ támi sáꞌa̱n, ña̱ xíꞌo ña̱
ta̱ndaꞌí iin ka̱ tuti ñoó ko̱saa̱ noo̱ kataki na̱. Tído, ¿ndá yoo kandeé kee
ndo̱, dá ná kande̱ꞌá á miía̱n ndaa̱ choon yóꞌo, tá dáá? 17 Ta ko̱ kée taꞌon
seídóꞌo ndó ndidaá choon saꞌándái ̱ nduꞌu̱ táto̱ꞌon kée kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a,
noo̱ ndo̱. 10 Chi ̱ na̱ xíꞌo káꞌano ini
táꞌa̱n ra̱ xíonoo nákaꞌán ndaꞌi ̱ to̱ꞌon
ndo̱ saꞌa̱, ta nda̱ yuꞌu̱ taꞌani ki ̱ꞌo Ndios xíꞌín ña̱ ma̱ñá. Diꞌa ndísáꞌano
káꞌano inii ̱ saꞌa̱ ná. Ta sa̱ ni ̱ xi ̱ꞌo kéchóon ndu noo̱ Ndios, chi ̱ mií ná ni ̱
káꞌano taꞌani inii ̱ sa̱ꞌá ta̱a ñoó tá ió xi ̱ꞌo choon yóꞌo no̱ó ndu̱, ta noo̱ mií
iin ña̱ꞌa ni ̱ kee ra xíꞌín miíí, ta sa̱ꞌá Ndios káꞌa̱n ndu̱ saꞌa̱ Cristo.
mií ndó ni ̱ keei dión, chi ̱ ki ̱ꞌo dión
kóni ̱ mií Cristo kee yó, 11 dá kía̱n ná
Dánaꞌa̱ Pablo no̱ó ña̱yuu ña̱ ni ̱
dáꞌa ni kandeé ña̱ uꞌu̱ kexíxian xíꞌín ka̱ndo̱o Ndios kee na ña̱ sa̱á xíꞌín ná
yó, chi ̱ sa̱ náꞌá vá yó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
3
1 ¿Á káꞌán ndó ña̱ nandió kuéi
nakoni ndo̱ nduꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n ndu̱ kemáni ̱ Ndios yo̱ xíꞌín Espíritu ii ̱ ná.
dión? O, ¿á káꞌán ndó ña̱ xínñóꞌó 9 Dá chi ̱ tá dión ndato ni ̱ na̱yeꞌe̱
ndú iin tuti chindeé ndú mií ndú ndaa tá ni ̱ xi ̱ꞌo na ley yatá, ña̱ káꞌa̱n
noo̱ ndo̱ꞌó, o iin tuti noo̱ káꞌa̱n va̱ꞌa ña̱ kúú yó ña̱yuu kómí kua̱chi noo̱
mií ndó sa̱ꞌá ndu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo Ndios, víꞌí ka̱ ví ndato ña̱ sa̱á xíꞌo
xínñóꞌó ñaá dao ka̱ ra̱? Ko̱ó, 2 dá chi ̱
Ndios noo̱ yo̱, chi ̱ xíꞌoan ña̱ kando̱o
tuti káꞌa̱n va̱ꞌa saꞌa̱ ndú kúú iin rá vii yo̱ noo̱ ná. 10 Chi ̱ va̱ꞌará ndi ki ̱ꞌo
iin mií ndoꞌó, ta káa̱an ̱ ini nío̱ ndú. ví ndato náyeꞌe̱ ndaa tá ni ̱ xi ̱ꞌo na
Ta ndidaá táꞌa̱n ña̱yuu xíꞌo kuendá ley yatá, tído ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa kíán no̱ó
saꞌa̱ choon va̱ꞌa ni ̱ kee ndu tein ndó ña̱ ndato téí náyeꞌe̱ ndaa xíꞌo Ndios
xaa̱n, 3 chi ̱ miía̱n ndaa̱ kuiti ndoꞌó
noo̱ yo̱ viti. 11 Dá chi ̱ ley yatá, ña̱
kúú tuti káꞌa̱n va̱ꞌa sa̱ꞌá nduꞌu̱, ña̱ naá, ndato ni ̱ sa̱ yeꞌe̱ ndaaa̱n, tído
kía̱n ni ̱ taa mií Cristo, ña̱ kía̱n néꞌe víꞌí ka̱ ví ndato náyeꞌe̱ ndaa ña̱ sa̱á
ndu xíonoo ndu. Ta ko̱ ní táa naa̱n xíꞌo Ndios noo̱ yo̱ viti, chi ̱ ndidaá
noo̱ iin tuti xíꞌín tinta. Diꞌa ni ̱ taa táꞌa̱n tiempo kooan.
naa̱n xíꞌín ndée̱ Espíritu ii ̱ Ndios 12 Ta sa̱ꞌá ña̱ ió ta̱ndeé iní ndu̱ ña̱
ta̱kí. Ta ko̱ ní táa naa̱n noo̱ yuu̱ ki ̱ꞌo dión kíán, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ yu̱ꞌú
dáꞌándá, diꞌa ni ̱ taa naa̱n ini nío̱ taꞌon ndu kaꞌa̱n ndu̱ sa̱ꞌán, 13 ta ko̱
ndú kaꞌán ndú ña̱ kati ̱ꞌa ndu kee ña̱yuu ñoó. Ta nda̱ na̱ ndéi viti
ndu choon yóꞌo, dá chi ̱ mií vá Ndios ndóꞌo taꞌani dión, chi ̱ tá káꞌi na ley
kúú na̱ xíꞌo ña̱ ndi ̱chí no̱ó ndu̱, dá yatá, ió táto̱ꞌon iin dáꞌo̱n sadí
kati ̱ꞌa ndu kee ndua̱n. 6 Ta mií Ndios
ña̱xintóni ̱ ná. Tído tá ná kandeé iní
kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ káti ̱ꞌa ndu dánaꞌa̱ na̱ Cristo, nda̱ daá ví kexoo dáꞌo̱n,
ndu̱ sa̱ꞌá ña̱ sa̱á ni ̱ ka̱ndo̱o na kee na ña̱ sadí ña̱xintóni ̱ ná. 15 Ta nda̱ kuu̱
xíꞌín ña̱yuu na̱. Ta díin va kíán o̱ víti ndóꞌo na dión, chi ̱ tá káꞌi na ley
du̱ú ley, ña̱ ni ̱ taa na xíꞌín letra, chi ̱ Moisés ñoó, sadí ii ̱ vá dáꞌo̱n ñoó
noo̱ Espíritu ii ̱ míí ná ni ̱ kii ña̱ sa̱á ña̱xintóni ̱ ná. 16 Tído tá ná kandeé
ñoó. Ta ley ñoó xíꞌo ña̱ kánian kuu iní na̱ satoꞌo yo̱ Jesús, dá kía̱n kexoo
ña̱yuu, tído Espíritu ii ̱, no̱ón kúú na̱ dáꞌo̱n, ña̱ sadí ña̱xintóni ̱ ná. 17 Dá
xíꞌo ña̱ kataki chíchí yó. chi ̱ satoꞌo yo̱ kúú Espíritu ii ̱ Ndios,
7 Ta ley ñoó, táꞌa̱n ña̱ xíꞌo ña̱
ta noo̱ nákaa̱ Espíritu ii ̱ Ndios, ñoó
kánian kuu yo̱, ni ̱ taa Ndios ña̱ no̱ó kúú no̱ó ni ̱ nono̱, ko̱ó ña̱ꞌa ka̱ ketéin.
yuu̱. Ta ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa tá ni ̱ xi ̱ꞌo 18 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ó ka̱ dáꞌo̱n sadí noo̱ yo̱,
naa̱n noo̱ Moisés. Ta ko̱ ní kúu taꞌon ta mií yó náꞌa̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndato yéꞌe̱
kande̱ꞌé na̱ ñoo Israel noo̱ Moisés satoꞌo yo̱ Ndios, táto̱ꞌon kée iin
sa̱ꞌá ña̱ ndato téí yéꞌa̱n, tído sa̱ espejo náꞌa̱ ndatoán táto̱ꞌon káa yó.
kuaꞌa̱n ndañóꞌó vá ña̱ yéꞌe̱ noo̱ ná. Chi ̱ iin rá iin kuu̱ kuu̱ náyeꞌe̱ cháá ka̱
8 Tído ndato ka̱ ví nayeꞌe̱ ndaa tá
yo̱ kuaꞌa̱n yo̱ kooó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndato
361 2 Corintios 3, 4
yéꞌe̱ mií ná, ta ña̱ yóꞌo kía̱n kée na̱ to̱ꞌon ndato dánaꞌa̱ ndu̱, dá ná
kúú Espíritu ii ̱ Ndios, na̱ kúú satoꞌo kandaa̱ ini ña̱yuu ña̱ ndée̱ káꞌano
yo̱. yóꞌo ni ̱ kii noo̱ Ndios, ta o̱ du̱ú ndée̱
4
1 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios choon
kómí míí ndú kíán. 8 Ta va̱ꞌará
yóꞌo noo̱ ndú sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ sóꞌóní ta̱ndóꞌó nduꞌu̱, tído ko̱ ní tadi ̱
saꞌa̱ ndú, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kútúú ini ndu̱. taꞌon ndu. Ta va̱ꞌará nákani nda̱ꞌo
2 Diꞌa kúñóꞌó ndú ndidaá ña̱ kaꞌan
ini ndu̱, tído ko̱ ndíꞌi taꞌon ta̱ndeé
noo̱ kéde̱ꞌé dao ka̱ ña̱yuu. Ta ko̱ iní ndu̱. 9 Kéndava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín
xíonoo ndu dándaꞌí ndu̱ ña̱yuu, ta ndú, tído ko̱ dáyaa̱ ndáꞌa̱ taꞌon ñaá
ko̱ nádaká taꞌon ndu to̱ꞌon tóꞌón Ndios. Kóon na nduꞌu̱ no̱ñóꞌo̱, tído
xíꞌín to̱ꞌon Ndios noo̱ dánaꞌa̱ ndu̱. ko̱ kándeé taꞌon na dánaá na̱ nduꞌu̱.
Diꞌa dánaꞌa̱ ndaa̱ ndu̱, ta ño̱ó kía̱n 10 Ndeí kúú míí vá noo̱ xíonoo ndu,
kédaá xíꞌín ña̱yuu, dá ná o̱ sa̱ nákani daá kuití vá ió ña̱ kaꞌání ná yikí
kuáchi ̱ ini na̱ kande̱ꞌé ná nduꞌu̱. Ta ko̱ño ndu̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee na xíꞌín
mií Ndios náꞌá ña̱ dión kíán. 3 Ta Jesús, dá ná kandaa̱ ini ña̱yuu ña̱ ió
to̱ꞌon va̱ꞌa dánaꞌa̱ ndu̱, ko̱ kándaa̱ ini takí Jesús sa̱ꞌá ña̱ náki ̱ꞌo ndu yikí
dao ña̱yuu, chi ̱ ió iin ña̱ꞌa sadí ko̱ño ndu̱ ndoꞌan dión. 11 Chi ̱ xía̱n
ña̱xintóni ̱ ná. Ta ña̱yuu kuaꞌa̱n naá, nani takí ndu̱ ndéi ndu, daá kuití vá
no̱ón kúú na̱ ndadí ña̱xintóni ̱. 4 Ta ió nduu ndu̱ naki ̱ꞌo ndu mií ndú kuu
ña̱ uꞌu̱ dándáki ñayuú yóꞌo viti, ta ndu̱ saꞌa̱ Jesús, dá ná kandaa̱ ini
ño̱ó kía̱n ni ̱ sadi ña̱xintóni ̱ ña̱yuu ko̱ ña̱yuu ña̱ ió takí na̱ sa̱ꞌá ña̱ náki ̱ꞌo
xi ̱ín kandísa, dá kía̱n ná dáꞌa ni ndu yikí ko̱ño ndu̱ ndoꞌan dión.
natoo̱n ña̱xintóni ̱ ná kee to̱ꞌon va̱ꞌa 12 Ta sa̱ꞌá ña̱ daá kuití ió ña̱ kuu ndu̱,
ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi ki ̱ꞌo káꞌano choon sa̱ꞌá ño̱ó nónó noo̱ ndo̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱
kómí Cristo Jesús, na̱ káa táto̱ꞌon kataki chíchí ndó.
ki ̱ꞌo káa Ndios. 5 Ta ko̱ xíonoo taꞌon
13 Ta kándéé iní ndu̱ Ndios táto̱ꞌon
nduꞌu̱ dánaꞌa̱ ndu̱ saꞌa̱ míí ndú, diꞌa ki ̱ꞌo ni ̱ ka̱ndeé ini ñaá na̱ ni ̱ taa diꞌa
dánaꞌa̱ ndu̱ ña̱ iin tóꞌón Jesucristo noo̱ tuti ii ̱ Ndios: “Sa̱ꞌá ña̱ kándísa
kúú satoꞌo noo̱ ndidaá ña̱ꞌa, ta nduꞌu̱ ndaa̱i ̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaꞌi ̱n saꞌa̱
kúú na̱ xínkuáchí noo̱ ndidaá ndó ná.” Ki ̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo nduꞌu̱, chi ̱
sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ ndu̱ Jesús. 6 Dá chi ̱ mií
sa̱ꞌá ña̱ kándísa ndu na̱, sa̱ꞌá ño̱ó
Ndios, na̱ ni ̱ saꞌanda choon, dá ni ̱ káꞌa̱n ndu̱ xíꞌín ndó saꞌa̱ ná, 14 dá chi ̱
na̱yeꞌe̱ ndaa noo̱ íin naá, no̱ón taꞌani náꞌá ndú ña̱ ni ̱ na̱taki satoꞌo yo̱ Jesús
kúú na̱ ni ̱ da̱tóo̱n ña̱xintóni ̱ ndú, ni ̱ kee Ndios, ta kándísa taꞌani ndu
dión dá kuu dátoo̱n ndu̱ ña̱xintóni ̱ ña̱ dánátaki na̱ nduꞌu̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee
dao ka̱ ña̱yuu, dá kanaꞌá ná ndi ki ̱ꞌo na xíꞌín Jesús, dá nakui ̱ta dáó yó noo̱
káꞌano tatá Ndios, ta náꞌa̱ Ndios ña̱ ná. 15 Chi ̱ xíꞌo ndu mií ndú ña̱ ndóꞌo
ndato yóꞌo xíꞌín Jesucristo. ndu ndidaá ta̱ndóꞌó yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱
nda̱ꞌo ini ndu̱ saꞌa̱ ndo̱, dión, dá ná
Ki ̱ꞌo diꞌa kée ndu sa̱ꞌá ña̱ kándéé ndukuaꞌa̱ cháá ka̱ ña̱yuu natiin ña̱
iní ndu̱ Jesús mani ̱ xíꞌo Ndios, dá kía̱n kuaꞌa̱ cháá
7 Ta nduꞌu̱ kúú táto̱ꞌon iin ki ̱di
ka̱ ña̱yuu naki ̱ꞌo ndivéꞌe noo̱ Ndios,
ñóꞌo̱ noo̱ ñóꞌo iin ña̱ kui ̱ká, ña̱ kúú dá ná natiin na cháá ka̱ ña̱ñóꞌó.
2 Corintios 4, 5 362
kuaꞌa̱n, tído iin rá iin kuu̱ kuu̱ diꞌa ña̱ dión koo, sa̱ꞌá ño̱ó kóni ̱ cháá ka̱
ndúsa̱á nío̱ ndú kuaꞌa̱n. 17 Dá chi ̱ ndu̱ dánkoo ndu yikí ko̱ño yóꞌo, dá
ta̱ndóꞌó lóꞌo̱, ña̱ ndóꞌo tóo nío̱ ndú kuu nakui ̱ta ndu noo̱ satoꞌo yo̱
ñayuú yóꞌo, ño̱ó kía̱n xíꞌo ña̱ niꞌi ̱ Jesús. 9 Sa̱ꞌá ño̱ó ndíꞌi ini ndu̱, á mií
ndú iin ña̱ ndato káꞌano noo̱ Ndios, ndú ndéi xíká ndú noo̱ ná o á mií
ña̱ ni iin kuu̱ o̱ ndíꞌi. 18 Ta ko̱ ndíꞌi
ndú sa̱ ndíta ndu noo̱ ná, ña̱ kóni ̱
taꞌon ini ndu̱ sa̱ꞌá ña̱ ndéꞌá xíꞌín noo̱ ndu̱ kíán nataꞌan ini na̱ xiní na̱ ña̱
yo̱. Diꞌa ndíꞌi ini ndu̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ túu, kée ndu. 10 Dá chi ̱ miía̱n ndúsa̱
ña̱ ko̱ xi ̱ní yo̱ xíꞌín noo̱ yo̱. Dá chi ̱ ña̱ nakui ̱ta ndidaá táꞌa̱n yó noo̱ Cristo
ndéꞌé yó xíꞌín noo̱ yo̱, ño̱ó kía̱n ndiꞌi Jesús, noo̱ koo na keyíko̱ na̱, dá
va. Tído ña̱ ko̱ xi ̱ní yo̱ xíꞌín noo̱ yo̱, natiin iin rá iin yó ya̱ꞌi sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ño̱ó kía̱n ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ndíꞌi. kee yó nani ni ̱ sa̱ ndixi yó yikí ko̱ño
5
1 Dá chi ̱ náꞌá nduꞌu̱ ña̱ yikí ko̱ño
yóꞌo, á mií yó ni ̱ kee yó ña̱ va̱ꞌa, o á
ndíxi ndu kúú táto̱ꞌon iin veꞌe mií yó ni ̱ kee yó ña̱ kini.
ndéi tóo ndu ñayuú yóꞌo. Ta tá ná
kasandaá kuu̱ nata̱ni ̱a̱n, dá koꞌo̱n Ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios choon noo̱ ndú ña̱
Ndios ki ̱ꞌo na iin veꞌe kandei ndu, dánákiꞌin táꞌan va̱ꞌa ndu ña̱yuu
ña̱ kía̱n ko̱ ní káva̱ꞌa xíꞌín ndáꞌa̱ ta̱a, xíꞌín Ndios
ña̱ ni iin kuu̱ o̱ ndíꞌi, ña̱ kúú kuendá 11 Ta sa̱ꞌá ña̱ náꞌá ndú ña̱ kánian
kando̱o vichí ndú. Diꞌa kóni ̱ ndu̱ ña̱ kaꞌán ndó ña̱ nandió kuéi ndu
nandixi ndu iin yikí ko̱ño sa̱á, dá chinaní va̱ꞌa ndu mií ndú noo̱ ndo̱,
kía̱n naá yikí ko̱ño xíꞌi ̱ yóꞌo, dá niꞌi ̱ diꞌa kóni ̱ ndu̱ ña̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kaꞌa̱n
ndú iin yikí ko̱ño ña̱ kataki chíchí. va̱ꞌa ndó saꞌa̱ ndúꞌu̱, dá kía̱n nónó
5 Ta mií Ndios kúú na̱ ni ̱ saki ña̱
noo̱ ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ña̱yuu
dión kee na xíꞌín ndú, ta ni ̱ xi ̱ꞌo na kátoó chíndaya̱ꞌii mií sa̱ꞌá ña̱ luu
Espíritu ná noo̱ ndú, dá ná kandaa̱ káꞌa̱n na̱, tído yakó nda̱ꞌo nío̱ ná.
ini ndu̱ ña̱ miía̱n ndaa̱ dión kee na 13 Chi ̱ tá káꞌán dao ndó ña̱ lóko̱ kúú
xíká vá ndíta ndu noo̱ ió satoꞌo yo̱ Cristo saꞌa̱ ndú, ta ño̱ó kía̱n kédaá,
Jesús. 7 Xíonoo ndu xíꞌín ña̱ kándéé
sa̱ꞌá ño̱ó ndíꞌi ini ndu̱ kéchóon ndu
iní ndu̱ ña̱ ki ̱ꞌo dión kíán, ta ko̱ ndíꞌi noo̱ ná, chi ̱ náꞌá ndú ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
363 2 Corintios 5, 6
xiꞌi ̱ mií ná saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu, sa̱ꞌá niꞌini ndu noo̱ ndo̱ ña̱ ná dáꞌa ni koo
ño̱ó ni ̱ xiꞌi ̱ ndidaá ña̱yuu. 15 Ni ̱ xiꞌi ̱
ini ndo̱ natiin oon ndó ña̱ mani ̱ ni ̱
Jesús saꞌa̱ ndidaá ña̱yuu, dá kía̱n ná kee Ndios xíꞌín ndó. 2 Dá chi ̱ diꞌa
ña̱yuu ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ Cristo, ni ̱ ndu kee ndu noo̱ ni iin tóꞌón ña̱yuu,
nduu na iin ña̱yuu sa̱á. Ta ndidaá ña̱ dá kía̱n ná o̱ níꞌi ̱ ná ndi koo kaꞌa̱n
ni ̱ sa̱ kuu na tá sata̱ ni ̱ ka̱ndo̱o vaan, ndava̱ꞌa na saꞌa̱ choon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios
ta ndidaá ñá ni ̱ nduu sa̱á. 18 Ta noo̱ ndú. 4 Diꞌa náꞌa̱ ndu̱ mií ndú
ndidaá ña̱ yóꞌo kée mií Ndios, na̱ ni ̱ noo̱ ndidaá ña̱ kée ndu ña̱ kúú ndú
na̱kiꞌin táꞌan va̱ꞌa xíꞌín yó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱ kéchóon ndaa̱ noo̱ Ndios, dá chi ̱
kee Cristo. Ta ni ̱ xi ̱ꞌo na choon no̱ó xíꞌo ndeé nda̱ꞌo ini ndu̱, va̱ꞌará
nduꞌu̱ ña̱ kía̱n dánaꞌa̱ ndu̱ no̱ó ndóꞌo ndu ta̱ndóꞌó saꞌa̱ choon kée
ña̱yuu ndi kee na, dá nakiꞌin táꞌan ndu, o va̱ꞌará kámani ̱ ña̱ꞌa noo̱ ndú,
va̱ꞌa Ndios xíꞌín ná. 19 Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ta dión taꞌani kée ndu tá ndóꞌo nío̱
kee Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó kuu nakiꞌin ndú. 5 Ta xíꞌo ndeé taꞌani ini ndu̱
táꞌan va̱ꞌa Ndios xíꞌín ña̱yuu, chi ̱ ko̱ va̱ꞌará káni na nduꞌu̱, o va̱ꞌará sadí
taó kuendá taꞌon ka̱ na̱ sa̱ꞌá kua̱chi na̱ nduꞌu̱ veꞌe ka̱a, o va̱ꞌará kua̱ꞌá
kée ña̱yuu. Ta ni ̱ saꞌanda na̱ choon ña̱yuu ndákuei naá xíꞌín ndú, o
no̱ó ndu̱ ña̱ dánaꞌa̱ ndu̱ no̱ó ña̱yuu va̱ꞌará choon ndeé nda̱ꞌo kée ndu, o
ndi kee na, dá nakiꞌin táꞌan va̱ꞌa va̱ꞌará ko̱ kídi ̱ ndu̱ dao sa̱kuaá, o
Ndios xíꞌín ná. 20 Ta nduꞌu̱ kúú na̱ ni ̱
va̱ꞌará ko̱ níꞌi ̱ ndú ña̱ꞌa kasáꞌan ndu
chi ̱kata Cristo kaneꞌe ndu to̱ꞌon na dao taꞌándá. 6 Ta noo̱ choon kée
no̱ó ña̱yuu, sa̱ꞌá ño̱ó kéchóon Ndios ndu, vii kée ndu, ta kéchóon ndu ña̱
nduꞌu̱, dá káꞌa̱n ndu̱ xíꞌín ña̱yuu. ndi ̱chí xíꞌo Ndios, ta ió kueé ini ndu̱,
Sa̱ꞌá ño̱ó seí ndaꞌí ndu̱ noo̱ ndo̱ꞌó ta va̱ꞌa ini ndu̱, ta xíꞌín ndée̱
xíꞌín kuu̱ Cristo ña̱ koo ini ndo̱ Espíritu ii ̱ Ndios kéchóon ndu, ta
nakiꞌin táꞌan va̱ꞌa ndó xíꞌín Ndios. kúꞌu̱ ndisa ini ndu̱ saꞌa̱ ndidaá
21 Ta Cristo kúú na̱ ko̱ ní ya̱ꞌa taꞌon
ña̱yuu, 7 ta dánaꞌa̱ ndu̱ to̱ꞌon ndaa̱,
kee kua̱chi, tído ni ̱ na̱kuido na ta xíꞌín ndée̱ mií Ndios kée ndu
kua̱chi yó, dión, dá ni ̱ ka̱ndo̱o yó ndidaá ña̱ꞌa, ta néꞌe ndu ña̱ kúú ña̱
kúú yó ña̱yuu ko̱ó kua̱chi noo̱ Ndios ndaa̱ xíꞌín ndáꞌa̱ kuáꞌa ndu̱, xíꞌín
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na dión. ndáꞌa̱ íti ndu̱, dá chindeé ndú mií
xíꞌín Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó káꞌa̱n ndú, ta ió dao ka̱ na̱ ko̱ó ña̱ñóꞌó ná
2 Corintios 6, 7 364
noo̱ ndú. Ta dao na chínaní kini na Kooi xíꞌín ná, ta kanooi tein na.
nduꞌu̱, ta dao ka̱ na̱ chínaní va̱ꞌa ñaá Ta yuꞌu̱ kakuu Ndios noo̱ ná,
ná. Ta va̱ꞌará chínaní tóꞌón ná ta mií ná kakuu na̱ ñooi ̱.
nduꞌu̱, tído na̱ ndaa̱ va kúú ndú. 9 Ta 17 Ta sa̱ꞌá ña̱ dión kíán, sa̱ꞌá ño̱ó kaá
ta ndinoꞌo ini ndú xíꞌín nío̱ ndú ni ̱ ndato ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon na
kaꞌa̱n ndu̱ xíꞌín ndó. 12 Ko̱ ní sadí
noo̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ná taó yo̱ mií yó
ndu̱ nío̱ ndú noo̱ ndo̱ꞌó, mií diꞌa ndó noo̱ ndidaá táꞌa̱n ña̱ dáyako̱ ñíi ̱ yo̱
kúú na̱ ni ̱ sadi nío̱ ndo̱ no̱ó nduꞌu̱. xíꞌín ña̱xintóni ̱ yo̱ noo̱ Ndios. Ta
13 Ta kóni ̱ ndu̱ ña̱ kee ndó xíꞌín ndú
dión, dá ná kasandaá yo̱ koo vii yo̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee ndu xíꞌín ndó, noo̱ mií ná sa̱ꞌá ña̱ yuꞌú niꞌini yó na̱.
sa̱ꞌá ño̱ó seí ndaꞌí ndu̱ noo̱ ndo̱
táto̱ꞌon kée iin tatá xíꞌín de̱ꞌe ra ña̱ Kádii ̱ ini Pablo ña̱ ni ̱ na̱ndikó iní na̱
konó taꞌani ndó nío̱ ndo̱ noo̱ ndúꞌu̱. ñoo Corinto sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee na
2 Natiin va̱ꞌa ndó nduꞌu̱ xíꞌín
Yóó kúú veꞌe ño̱ꞌo Ndios ta̱kí ndinoꞌo ini ndo̱, dá chi ̱ ni iin tóꞌón
14 O̱ sa̱ kóo ini ndo̱ nakiꞌin táꞌan
ndó ko̱ ní dárꞌuꞌu̱ ndu̱, ta ni iin tóꞌón
nóó ndó xíꞌín ña̱yuu ko̱ kándísa ndó ko̱ ní dákíꞌin ndu iin íchi ̱ kini, ta
Jesús. Dá chi ̱, ¿á nákiꞌin táꞌan nóó ni iin tóꞌón ndó ko̱ ní dándaꞌí ndu̱.
ña̱ ndaa̱ xíꞌín ña̱ ko̱ ndáa̱, káꞌán 3 Ta ko̱ káꞌi ̱n dión, dá kaꞌa̱n kua̱chii
ndó? Ta, ¿á nákiꞌin táꞌan nóó noo̱ saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ sa̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱
tóo̱n xíꞌín noo̱ íin naá? 15 Ta, ¿á kuu
nda̱ ma̱á ini nío̱ ndú ñóꞌo ndoꞌó. Sa̱ꞌá
nakiꞌin táꞌan nóó Cristo xíꞌín ña̱ uꞌu̱? ño̱ó iin kakuu yó tá ni ̱ xiꞌi ̱ yo̱, ta iin
Ta, ¿á kuu nakiꞌin táꞌan nóó iin na̱ kakuu yó tá takí yo̱. 4 Ta ió nda̱ꞌo
kándísa Jesús xíꞌín iin na̱ ko̱ ta̱ndeé iníi ̱ káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ nákani
kándísa? 16 Ta, ¿á kuu nakiꞌin táꞌan
inii ̱, ta va̱ꞌa nda̱ꞌo káꞌi ̱n saꞌa̱ ndo̱ noo̱
nóó veꞌe ño̱ꞌo Ndios ta̱kí xíꞌín ña̱ dao ka̱ ña̱yuu. Ta ni ̱ na̱kutíí xíꞌín
kúú yoko̱, káꞌán ndó? Ta yóó kúú ta̱ndeé iní, ta ni ̱ na̱kutí ndaa̱ nío̱ ndú
veꞌe ño̱ꞌo noo̱ ió Ndios ta̱kí, chi ̱ diꞌa xíꞌa̱n kádii ̱ ini ndu̱ tein ndidaá
kaá mií ná noo̱ tuti ii ̱ ná: ta̱ndóꞌó ndóꞌo ndu.
365 2 Corintios 7, 8
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndó ta̱ndeé iní noo̱ xí, ni ̱ taai tuti ñoó ko̱saa̱an ̱ noo̱ ndo̱, ko̱
chi ̱ ni ̱ na̱kani xi ña̱ ndáti kíi ̱ ndo̱ ní táai ña̱, dá keyíko̱ ndo̱ sa̱ꞌá ra̱ ni ̱
koni tuku ndó yuꞌu̱, ta ni ̱ na̱kani ya̱ꞌa ni ̱ kee kua̱chi, ta ni ko̱ ní táai
taꞌani xi ña̱ kúndaꞌí nda̱ꞌo ini ndo̱ ña̱ ko̱saa̱an ̱ chindeéán na̱ ni ̱ taꞌuꞌu̱.
sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee ndó, ta ndíꞌi ini Diꞌa ni ̱ taai ña̱ ko̱saa̱an ̱ noo̱ ndo̱, dá
ndo̱ sa̱ꞌá yuꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kadii ̱ naꞌa̱ ndo̱ mií ndó noo̱ Ndios ña̱ ndíꞌi
cháá ka̱ inii ̱. 8 Dá chi ̱ va̱ꞌará ni ̱
ini ndó kee ndó choon saꞌándá ndu̱.
da̱kúndaꞌí inii ̱ ndo̱ꞌó xíꞌín tuti ni ̱ taai 13 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ndó dión, sa̱ꞌá
ko̱saa̱ noo̱ ndo̱, tído ko̱ kútúú taꞌon ño̱ó ni ̱ ndu̱káꞌano cháá ka̱ ta̱ndeé iní
inii ̱ viti no̱ó ña̱ ni taai ni ̱ saa̱ noo̱ ndu̱. Tído ni ̱ kadii ̱ cháá ka̱ ini ndu̱
ndo̱. Chi ̱ va̱ꞌará ni ̱ kutúú inii ̱ tá ni ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo ini Tito, chi ̱ ni ̱
taai ña̱, tído viti kándaa̱ inii ̱ ña̱ tóó na̱tiin xi ta̱ndeé iní káꞌano ni ̱ kee
vá ni ̱ ku̱ndaꞌí ini ndo̱ ni ̱ keean. 9 Ta
ndidaá ndoꞌó. 14 Chi ̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín xí
viti kádii ̱ inii ̱, tído ko̱ kádii ̱ taꞌon ña̱ va̱ꞌa kee ndó xíꞌín xí, ta ko̱ ní
inii ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ da̱kúndaꞌí iníi ̱ ndó. xíkaꞌan taꞌon noo̱í sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌi ̱n
Diꞌa kádii ̱ inii ̱, dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ dión xíꞌín xí. Chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n
ku̱ndaꞌí iní ndo̱, ño̱ó ni ̱ kedaá xíꞌín ndu̱ ndinoꞌo ña̱ ndaa̱ xíꞌín ndó, ki ̱ꞌo
ndó, dá ni ̱ na̱ndikó iní ndo̱ sa̱ꞌá dión taꞌani ni ̱ xi ̱nko̱o ndaa̱ ndidaá
kua̱chi ni ̱ kee ndó. Chi ̱ mií vá Ndios ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n va̱ꞌa ndu saꞌa̱ ndo̱ noo̱
kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ ni ̱ ku̱ndaꞌí iní ndo̱ xí. 15 Ta ni ̱ ndu̱káꞌano cháá ka̱ ña̱
sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee ndó. Sa̱ꞌá ño̱ó ni kúꞌu̱ ini xi ̱ saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ ndísaa̱ ini xi ̱
lúꞌu̱ ko̱ ní tu̱ú ndó ni ̱ kee ndu. 10 Dá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ seídóꞌo ndidaá ndó
chi ̱ tá xíꞌo Ndios ña̱ kúndaꞌí iní yo̱ choon ni ̱ taꞌa̱nda̱ noo̱ ndo̱, chi ̱ ni ̱
sa̱ꞌá kua̱chi kée yó, ño̱ó kía̱n kédaá na̱tiin va̱ꞌa ndó xi ̱ xíꞌín ña̱ yuꞌú ndo̱,
xíꞌín yó, dá nandikó iní yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ta xíꞌín ña̱ ndéi ̱ ni ̱no ndó. 16 Ta kádii ̱
ni ̱ kee yó, dá niꞌi ̱ yo̱ ña̱ ka̱ki yó. Sa̱ꞌá nda̱ꞌo inii ̱, chi ̱ noo̱ ndidaá ña̱ꞌa
ño̱ó ko̱ kánian taꞌuꞌu̱ ini yo̱ tá ndóꞌo kándéé inii ̱ ndo̱ꞌó.
yó dión. Tído ña̱ kúndaꞌí ini xíꞌo
ñayuú yóꞌo, ño̱ó kía̱n xíꞌo ña̱ naá yó. Yóꞌo káꞌa̱n Pablo sa̱ꞌá di ̱ꞌón dátaká na̱
11 Tído kande̱ꞌé ndó, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
kuaꞌa̱n no̱ó na̱ ndóꞌo nío̱
xi ̱ꞌo Ndios ña̱ ni ̱ ku̱ndaꞌí iní ndo̱,
8
1 Ta viti, ñani, kóni ̱ ndu̱ nakani
ño̱ó ni ̱ kedaá xíꞌín ndó, sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndu xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ kée
2 Corintios 8 366
Ndios xíꞌín ndidaá na̱ kúú kuendá kúndaꞌí, va̱ꞌará kuíká nda̱ꞌo na. Ta
Jesús ndéi chí Macedonia. 2 Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ndendaꞌí na̱ mií ná, sa̱ꞌá
va̱ꞌará ni ̱ xirndodó ñaá ta̱ndóꞌó, tído ño̱ó niꞌi ̱ yo̱ ña̱ koo kuíká yó noo̱
kádii ̱ nda̱ꞌo ini na̱, ta va̱ꞌará kúndaꞌí Ndios. 10 Ta viti kóni ̱ yuꞌu̱ kaꞌa̱n
nda̱ꞌo na, tído kua̱ꞌá nda̱ꞌo di ̱ꞌón ni ̱ niꞌinii noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo. Chi ̱
doko̱ ná. 3 Ta yuꞌu̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá
kánian dáxi ̱nko̱o ndó choon yóꞌo
saꞌa̱ ná, ña̱ ndinoꞌo ini ná ni ̱ xi ̱ꞌo na viti, chi ̱ nda̱ kuia̱ ao ni ̱ ka̱sáꞌá ndó
di ̱ꞌón táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sáa̱ ndée̱ ná, ta ni ̱ kétútí ndó di ̱ꞌón ñoó, ta o̱ du̱ú ña̱
ya̱ꞌa cháá ka̱ ví ni ̱ xi ̱ꞌo na no̱ó ña̱ sáa̱ yóꞌo oon ni ní kee ndó, chi ̱ mií ndó
ndée̱ ná. 4 Ta ni ̱ seí ndaꞌí nda̱ꞌo na
ni ̱ ndaki ini ña̱ dión koo. 11 Sa̱ꞌá ño̱ó
no̱ó nduꞌu̱ ña̱ ná kandía ndu tiin dáxi ̱nko̱o kíi ̱ ndo̱ choon yóꞌo, chi ̱
ndu di ̱ꞌón ni ̱ da̱taká na̱, dá kuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo luu ni ̱ chi ̱kaa̱ ini ndo̱
chindeé ná ña̱yuu kúndaꞌí, na̱ kúú kee ndóa̱n mií saꞌa̱, ki ̱ꞌo dión ndi ̱ꞌi
ña̱yuu Ndios. 5 Va̱ꞌa cháá ka̱ ví ni ̱
ini ndo̱ dáxi ̱nko̱o ndóa̱n viti. Ta ki ̱ꞌo
kee na no̱ó ña̱ ndáti ndu kee na, dá ndóa̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ió ña̱ noo̱ ndo̱.
chi ̱ dinñóꞌó ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na mií ná noo̱ 12 Chi ̱ tá ná ki ̱ꞌo ndóa̱n xíꞌín ndinoꞌo
ndáꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús. Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ ini ndo̱, dá kía̱n nataꞌan ini Ndios
na̱ki ̱ꞌo na mií ná kueídóꞌo na nduꞌu̱ koni na̱án, chi ̱ ko̱ xíka̱ taꞌon na ña̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií Ndios. 6 Sa̱ꞌá
ki ̱ꞌo yó ña̱ ko̱ó noo̱ yo̱.
ño̱ó ni ̱ kaꞌa̱n niꞌini ndu noo̱ Tito ña̱ 13 Ta ko̱ káꞌa̱n taꞌon yuꞌu̱ ña̱ yóꞌo
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ chi ̱ndeé xí ndo̱ꞌó tá ni ̱ xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱i ̱ ña̱ kandei
ka̱sáꞌá ndó kétútí ndó di ̱ꞌón chindeé va̱ꞌa dao ka̱ ña̱yuu, dá kando̱o ndáꞌa̱
ndó na̱ kúndaꞌí ñoó, ki ̱ꞌo dión taꞌani ndo̱. 14 Diꞌa kóni ̱ yuꞌu̱ ña̱ chindeé
ná dáxi ̱nko̱o xi choon no̱ó ña̱ mani ̱ táꞌan yó tá kamani ̱ ña̱ꞌa noo̱ yo̱, chi ̱
kee ndó yóꞌo. 7 Va̱ꞌa kée ndó noo̱
tiempo viti kánian koto niꞌini ndó
ndidaá ña̱ꞌa, chi ̱ kándéé káꞌano iní na̱ kúndaꞌí ñoó xíꞌín ña̱ kándo̱o noo̱
ndo̱ Jesús, ta ti ̱ꞌa ndó kaꞌa̱n va̱ꞌa ndo̱, dá chindeé ndó na̱ xíꞌín ña̱
ndó, ta ndichí ndo̱ no̱ó ña̱ꞌa Ndios, kámani ̱ noo̱ ná. Dión, dá ná nandió
ta ndinoꞌo ini ndo̱ kée ndó ndi ndáa kuéi na chindeé ná ndo̱ꞌó xíꞌín ña̱
mií vá choon, ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini ndo̱ xínñóꞌó ndó ió noo̱ ná, dión, dá
saꞌa̱ ndú. Sa̱ꞌá ño̱ó koo ini ndo̱ kee chindeé táꞌan yó tá kámani ̱ ña̱ꞌa noo̱
va̱ꞌa taꞌani ndó no̱ó ña̱ mani ̱ yóꞌo. yo̱. 15 Dá chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱ Ndios:
á miía̱n ndaa̱ ió ña̱ kúꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ni ̱ kedaá xíꞌín Tito, sa̱ꞌá ño̱ó ndíꞌi ini
ña̱yuu ndóꞌo dión. 9 Ta sa̱ naꞌá vá
xi ̱ saꞌa̱ ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo miíi ̱.
mií ndó sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee 17 Chi ̱ xíꞌín ndinoꞌo ini xí ni ̱ na̱tiin xi
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, saꞌa̱ yo̱, choon ni ̱ xi ̱ꞌo ndu noo̱ xí. Ta sa̱ꞌá ña̱
dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱, ndíꞌi ini xi ̱ saꞌa̱ ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱saa̱
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndee na mií ná iin ta̱a xi ̱ noo̱ ndéi ndó, chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱
367 2 Corintios 8, 9
taꞌani ndu iin ka̱ ñani yo̱ ko̱saa̱ ra̱ sa̱ꞌá di ̱ꞌón, ña̱ kía̱n kétútí dao ka̱
xíꞌín xí, ta ndeí kúú míí vá noo̱ na̱ kúú kuendá Jesús, dá chindeé ná
ndítútí na̱ kúú kuendá Jesús káꞌa̱n ña̱yuu Ndios ndéi kuendá Judea,
va̱ꞌa na saꞌa̱ rá, chi ̱ kéchóon va̱ꞌa ra 2 chi ̱ sa̱ naꞌá váí ña̱ ndinoꞌo ini ndo̱
ini ndu̱ kéndísáꞌano ndu choon. Ta o̱ saa̱ dao na̱ ndéi Macedonia xíꞌíín, ta
du̱ú noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús oon ni ndíꞌi koni na̱ ña̱ ko̱ ndéi nduu ndo̱ xíꞌín
ini ndu̱ kee ndu dión, nda̱ no̱ó di ̱ꞌón ñoó, dá kía̱n kakaꞌan nda̱ꞌo
ña̱yuu taꞌani ndíꞌi ini ndu̱ noo̱ ndúꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní ndu̱
kéndísáꞌano ndu. ndo̱ꞌó, ta ko̱ ní sá ndei nduu ndo̱.
22 Ta tándaꞌá taꞌani ndu iin ka̱ ñani
Tído víꞌí ka̱ ví kakaꞌan noo̱ mií ndó.
yo̱ ko̱saa̱ ra̱ xíꞌín ta̱a yóꞌo. Ta kua̱ꞌá 5 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱kaa̱ inii ̱ ña̱ va̱ꞌa cháá
nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ naꞌa̱ ra̱ mií rá noo̱ ka̱ ni ̱ seí ndaꞌí no̱ó ta̱a yóꞌo ña̱ ko̱saa̱
ndú ña̱ ndíꞌi nda̱ꞌo ini ra̱ kendaa̱ ra̱ ra̱ noo̱ ndéi ndó dinñóꞌó, dá chindeé
choon. Ta viti ndíꞌi cháá ka̱ ini ra̱ rá ndo̱ꞌó ketútí ndó di ̱ꞌón, ña̱ ni ̱ kaa
chindeé rá ndo̱ꞌó, chi ̱ ió nda̱ꞌo ndo̱ ki ̱ꞌo ndó. Ta dión, dá ná kandei
ta̱ndeé iní ra̱ xíꞌín ndó. 23 Ta kanaꞌá
nduu ndo̱ ki ̱ꞌo ndóa̱n xíꞌín ndinoꞌo
ndó ña̱ Tito kúú ra̱ néꞌe táꞌan xíꞌín ini ndo̱, dá ná dáꞌa ni kakian ña̱ ni ̱
yuꞌu̱, ta kéchóon dáó xí xíꞌíín noo̱ kendúsa̱ ndu̱ xíꞌín ndó.
ndo̱ꞌó. Ta uu̱ ka̱ ñani yo̱ ko̱saa̱ xíꞌín 6 Ta káꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ kande̱ꞌé ndó
xí kúú ra̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá dao ka̱ na̱ kúú táto̱ꞌon ndóꞌo na̱ xíti, chi ̱ na̱ xíti
kuendá Jesús ko̱saa̱ ra̱, ta xíꞌín ta̱a cháá, cháá vá dákée na. Ta na̱ xíti
yóꞌo natiin Cristo ña̱ñóꞌó. 24 Ta naꞌa̱
kuaꞌa̱, kuaꞌa̱ dákée na. 7 Ta iin rá iin
ndo̱ mií ndó no̱ó ta̱a yóꞌo ña̱ kúú ndó ki ̱ꞌo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ chi ̱kaa̱ ini nío̱
ndó na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ na̱ kúndaꞌí ñoó, ndo̱. Ta o̱ sa̱ kíꞌo ndóa̱n xíꞌa̱n kúndaꞌí
dá ná kandaa̱ ini dao ka̱ na̱ kúú ini ndo̱, ni sa̱ꞌá ña̱ miía̱n ndúsa̱ ki ̱ꞌo
kuendá Jesús sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee ndóa̱n. Chi ̱ nátaꞌan ini Ndios xiní na̱
ndó, dá ná dáꞌa ni dátu̱ú ndó nduꞌu̱ na̱ xíꞌo ña̱ xíꞌa̱n kádii ̱ iní na̱. 8 Ta na̱
no̱ó káꞌa̱n va̱ꞌa ndu saꞌa̱ ndo̱ noo̱ rá. káꞌano nda̱ꞌo kúú Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó
2 Corintios 9, 10 368
kuu va ndekuaꞌa̱ ná ña̱ꞌa va̱ꞌa noo̱ inii ̱, xíꞌín ña̱ ió va̱ꞌa inii ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ndo̱, dá kía̱n ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa ni ̱ kee mií Cristo, va̱ꞌará káꞌa̱n dao
ná o̱ kómani ̱ noo̱ ndo̱, dá kía̱n ná koo ndó ña̱ iin ta̱a vitá iní kúú yuꞌu̱ tá
ni ña̱ꞌa chindeé ndó dao ka̱ na̱. 9 Dá nákaa̱i ̱ tein ndó xaa̱n, tído tá nákaa̱
chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱ Ndios: xíkáí, de̱én nda̱ꞌo káꞌi ̱n xíꞌín ndó.
Ni ̱ dasá rá ña̱ ió noo̱ rá, ta ni ̱ 2 Tído seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ tá ná
xi ̱ꞌo raa̱n no̱ó na̱ kúndaꞌí, saa̱i ̱, ná dáꞌa ni kendúsa̱ ndo̱ xíꞌíín
ta iin ni ̱ ka̱ndo̱o va ña̱ ndaa̱ ni ̱ ña̱ kaꞌa̱n dee̱ín xíꞌín ndó, chi ̱ miía̱n
kee ra noo̱ Ndios. ndaa̱ kuiti ko̱saa̱ nduui ̱ kaꞌa̱n dee̱ín
10 Ta mií ná xíꞌo tata no̱ó ra̱ xíti, ta
xíꞌín na̱ káꞌa̱n ña̱ xíonoo ndu kée
xíꞌo taꞌani na pan no̱ó na̱ kuíko, ta ndu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ña̱yuu kuendá
mií ná ndekuaꞌa̱ tata ió noo̱ ndo̱. Ta ñayuú yóꞌo. 3 Miía̱n ndaa̱ ndéi ndu
ndekuaꞌa̱ taꞌani na ña̱ va̱ꞌa kee ndó ñayuú yóꞌo, tído ko̱ kéchóon taꞌon
xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu. 11 Dión, dá koni
ndu ña̱ꞌa ió ñayuú yóꞌo, dá na̱á ndu̱
ndo̱ koo kua̱ꞌá ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, dá kuu xíꞌín ña̱ kini. 4 Chi ̱ ko̱ kéchóon taꞌon
ki ̱ꞌo kuaꞌa̱ ndo̱ ña̱ꞌa no̱ó ña̱yuu ndu ña̱ ió ñayuú yóꞌo, dá na̱á ndu̱
xínñóꞌán. Dá tá ná naki ̱ꞌo ndu di ̱ꞌón xíꞌín ña̱ kini. Chi ̱ ndaꞌá chóon, ña̱
ñoó noo̱ ná, dá kía̱n naki ̱ꞌo na kía̱n kéchóon ndu, kúú ndée̱ xíꞌo
ndivéꞌe noo̱ Ndios sa̱ꞌán. 12 Chi ̱ tá ná
mií Ndios. Ta xíꞌín ña̱ yóꞌo dánaá
naki ̱ꞌo ndu di ̱ꞌón yóꞌo no̱ó na̱ kúndaꞌí ndu̱ noo̱ dándáki ña̱ kini. 5 Ta xíꞌín
ñoó, o̱ du̱ú ña̱ꞌa xínñóꞌó oon ni ndée̱ yóꞌo taꞌani dátu̱ú ndú ndidaa
ña̱yuu Ndios niꞌi ̱ ná xíꞌán, dá chi ̱ diꞌa ña̱ to̱ꞌón kéchóon ña̱yuu. Ta dátu̱ú
kua̱ꞌá nda̱ꞌo noo̱ ndivéꞌe naki ̱ꞌo na taꞌani ndu ndidaá ña̱xintóni ̱ táyíí,
noo̱ Ndios sa̱ꞌán. 13 Ta sa̱ꞌá ña̱ natiin
ña̱ kédaá xíꞌín ná, dá ko̱ nákoni na̱
na di ̱ꞌón ni ̱ kemáni ̱ ndo̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó Ndios. Ta náchiꞌi ndu ndidaá
kekáꞌano na Ndios, chi ̱ miía̱n ndaa̱ ña̱xintóni ̱ ña̱yuu ti ̱xi ndáꞌa̱ Cristo
seídóꞌo ndó to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Cristo. Ta Jesús, dá ná kueídóꞌo ñaá ná. 6 Ta ió
kekáꞌano taꞌani na Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ nduu ndu̱ dándóꞌo ndu nío̱ na̱ ko̱
xi ̱ꞌo ndó kua̱ꞌá nda̱ꞌo di ̱ꞌón ni ̱ chi ̱ndeé xi ̱ín kueídóꞌo tá ná kasandaá ndo̱
ndó mií ná xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu. 14 Ta kueídóꞌo ndisa ndó to̱ꞌon Ndios.
ki ̱ꞌo dión taꞌani kaka̱ na̱ ña̱ mani ̱ noo̱ 7 Kande̱ꞌé va̱ꞌa ndó ndi káa iin rá
Ndios saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ iin ña̱ꞌa. Tá ió iin káa ndó nákoni
saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ mií Ndios ni ̱ kedaá xíꞌín mií ña̱ kúú ndó kuendá Cristo, dá
ndó, dá ni ̱ kee ndó ña̱ mani ̱ káꞌano kía̱n kánian taó kuendá va̱ꞌa ndó,
yóꞌo xíꞌín ná. 15 Ta ndivéꞌe káꞌano
chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú ndó kuendá
Ndios, chi ̱ káꞌano nda̱ꞌo ña̱ mani ̱ ni ̱ Cristo, ki ̱ꞌo dión taꞌani kúú nduꞌu̱.
kee na xíꞌá. Ta ko̱ níꞌi ̱ yo̱ to̱ꞌon va̱ꞌa 8 Chi ̱ va̱ꞌará yáꞌi cháá noo̱
noo̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ ndaꞌí ió dánaái ̱ noo̱ ndo̱. 9 Ta o̱ sa̱ káꞌán ndó
369 2 Corintios 10, 11
ña̱ ndúkúí dáyu̱ꞌíi ̱ ndo̱ꞌó xíꞌín to̱ꞌon dá kía̱n ná dáꞌa ni chindaya̱ꞌi ndu
káꞌi ̱n noo̱ tuti tándaꞌí ko̱saa̱ noo̱ mií ndú no̱ó choon ni ̱ kee dao ka̱ ra̱.
ndo̱. 10 Chi ̱ kaá dao ndó ña̱ miía̱n
17 Ta na̱ káꞌán kuryíí, kánian kuryíí
ndaa̱ de̱én nda̱ꞌo káꞌi ̱n noo̱ tuti táai ná sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee satoꞌo yo̱ Ndios
tándaꞌí ko̱saa̱ noo̱ ndo̱, ta kuáchi ̱ saꞌa̱ ná. 18 Dá chi ̱ ña̱yuu, na̱
nda̱ꞌo choon saꞌándái ̱ noo̱ ndo̱. Tído chíndaya̱ꞌi mií, ko̱ kándo̱o va̱ꞌa na
tá iói ̱ xíꞌín ndó, ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ noo̱ Ndios. Diꞌa ña̱yuu, na̱
iin ta̱a ndeé iní, ta ni ko̱ tíꞌai kaꞌa̱n chíndaya̱ꞌi mií Ndios, no̱ón kúú na̱
va̱ꞌi, kaá dao ndó. 11 Tído káꞌi ̱n xíꞌín
kándo̱o va̱ꞌa.
na̱ káꞌa̱n dión ña̱ ná kanaꞌá ná ña̱
11
1 Kóni ̱i ̱ ña̱ ndeé ní koo ini ndo̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n ndu̱ noo̱ tuti táa sa̱ꞌí viti, chi ̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌín
ndu, ki ̱ꞌo dión taꞌani kee ndu tá ná ndó táto̱ꞌon kée iin ra̱ ndúlóko̱. Tído
saa̱ ndu̱ noo̱ ndéi ndó xaa̱n. ndeé koo ini ndo̱ sa̱ꞌí, 2 dá chi ̱
yóꞌo ni ̱ kasa̱ndaá ndu̱ noo̱ ndéi ndó. dánaꞌa̱ ra̱ saꞌa̱ Jesús o̱ du̱ú ña̱ ni ̱
14 Ko̱ yáꞌa taꞌon ndu tá saꞌándá ndu̱
da̱náꞌa̱ mií nduꞌu̱ noo̱ ndo̱, ta dánaꞌa̱
choon noo̱ ndo̱, chi ̱ yáꞌa ndu tá ko̱ ra̱ saꞌa̱ iin ka̱ espíritu noo̱ Espíritu ii ̱
ní saa̱ ndu̱ noo̱ ndéi ndó. Tído nduꞌu̱ Ndios, na̱ ni ̱ na̱tiin ndó, ta díin va
kúú ra̱ mií no̱ó ni ̱ saa̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ dánaꞌa̱ ra̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús o̱
to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Cristo Jesús noo̱ ndo̱. du̱ú ña̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱ ndo̱, tído
15 Ta ko̱ yáꞌa taꞌon ndu chíndaya̱ꞌi
xíꞌo ndeé ini ndo̱ saꞌa̱ rá. 5 Ta kíꞌin
ndu mií ndú no̱ó choon kée dao ka̱ ki ̱ꞌoi ña̱ ko̱ kúú taꞌoin iin ta̱a nóo no̱ó
na̱. Ña̱ kóni ̱ ndu̱ kía̱n kuaꞌano cháá ta̱a chínaní ndó kúú apóstol ndáya̱ꞌi.
ka̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ kándéé iní ndo̱ 6 Chi ̱ va̱ꞌará ko̱ tíꞌa yuꞌu̱ kaꞌa̱n va̱ꞌi,
Jesús, dá ná kandaya̱ꞌi cháá ka̱ tído ko̱ kámani ̱ ta̱ꞌón ña̱ ndi ̱chí ni ̱ xi ̱ꞌo
choon kée ndu tein ndó, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo Ndios no̱ói ̱. Dá chi ̱ noo̱ ndidaá vá
dándáki choon néꞌe ndu. 16 Ndiꞌi, dá
ña̱ꞌa ni ̱ kee ndu, ta noo̱ ndidaá ña̱ꞌa
koꞌo̱n ndu̱ dánaꞌa̱ ndu̱ to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n ndu̱, ni ̱ naꞌa̱ ndu̱ tein mií
saꞌa̱ Jesús no̱ó na̱ ndéi xíká cháá ka̱ ndó ña̱ dión kíán.
noo̱ ndo̱ꞌó, ta o̱ kúꞌu taꞌon ndu 7 ¿Á ni ̱ ya̱ꞌi ni ̱ keei kua̱chi sa̱ꞌá ña̱
dánaꞌa̱ ndu̱ no̱ó dánaꞌa̱ dao ka̱ ta̱a, ni ̱ kenóoi miíí, dá kandaya̱ꞌi ndo̱ꞌó,
2 Corintios 11 370
yo̱, na̱ ni ̱ kii chí kuendá viti, ko̱ kíán ña̱ ni ̱ na̱tiiin noo̱ satoꞌo
Macedonia. Ta noo̱ ni iin ña̱ꞌa ko̱ yo̱ Ndios. Chi ̱ kíán táto̱ꞌon káꞌa̱n iin
ní dándi ̱ꞌi inii ̱ ndo̱ꞌó, ta ni iin kuu̱ na̱ ndúlóko̱, sa̱ꞌá ño̱ó kándéé inii ̱
o̱ dándi ̱ꞌi inii ̱ ndo̱ꞌó no̱ó ña̱ xínñóꞌí. chíndaya̱ꞌii miíí. 18 Ta sa̱ꞌá ña̱ kua̱ꞌá
chíndaya̱ꞌii choon kéei sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ndo̱ xíꞌo ndeé iní ndo̱ seídóꞌo ndó
kíꞌin ya̱ꞌi noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ ndéi chí ta̱a ndeé to̱ꞌon, va̱ꞌará kaá ndo̱ ña̱
Acaya xaa̱n. 11 Ta, ¿ndiva̱ꞌa káꞌi ̱n
kúú ndó na̱ ndi ̱chí. 20 Ta xíꞌo ndeé
dión, káꞌán ndó? ¿Á ko̱ kúꞌu̱ taꞌon taꞌani ini ndo̱ va̱ꞌará náchiꞌi dao ra
inii ̱ saꞌa̱ ndo̱ꞌó, nda̱ni? Mií Ndios ndo̱ꞌó ti ̱xi ndáꞌa̱ rá, o va̱ꞌará kétíꞌa
kúú na̱ náꞌá ña̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo inii ̱ saꞌa̱ dao ra ndo̱ꞌó, o va̱ꞌará xío ndaa dao
ndo̱. ra ña̱ꞌa ndó, o va̱ꞌará chíndaya̱ꞌi dao
12 Ta ña̱ kéei kía̱n ko̱ kíꞌin ya̱ꞌavii
ra mií rá noo̱ ndo̱, o va̱ꞌará káni dao
noo̱ ndo̱, ta dión ii ̱ vá keei, dá ná ra daꞌa̱nda̱ noo̱ ndo̱. 21 Ta xíkaꞌan ví
o̱ níꞌi ̱ dao ka̱ ta̱a, táꞌa̱n ra̱ ndúkú no̱ói ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ ko̱ ní kée
chindaya̱ꞌii mií, ndi kee ra chidáó ndu dión xíꞌín ndó, chi ̱ nóo va ió ini
táꞌan ra mií rá xíꞌín nduꞌu̱. 13 Dá ndu̱.
chi ̱ ta̱a ñoó kúú apóstol to̱ꞌón, ta Ta no̱ó ña̱ chíndaya̱ꞌi dao ka̱ ta̱a
kúú rá ta̱a kéchóon xíꞌín ña̱ ma̱ñá, ñoó mií rá, chindaya̱ꞌi taꞌani yuꞌu̱
chi ̱ kée ra mií rá ña̱ kúú rá miíí, va̱ꞌará káꞌi ̱n táto̱ꞌon káꞌa̱n iin ta̱
apóstol Cristo. 14 Tído ná dáꞌa ni
ndúlóko̱. 22 ¿Á kúú rá ta̱ hebreo?
naá téí ini ndo̱ ña̱ ki ̱ꞌo dión kée Ñaá taꞌani kúú yuꞌu̱. ¿Á kúú rá ta̱
ra, dá chi ̱ dión taꞌani kée ña̱ uꞌu̱, ñoo Israel, ña̱ kúú ñoo Ndios? Ñaá
chi ̱ kéean miíán ña̱ kúúán táto̱ꞌon taꞌani kúú yuꞌu̱. ¿Á kúú rá na̱ veꞌe
iin ángel ndato tóo̱n. 15 Sa̱ꞌá ño̱ó o̱
tatá sáꞌano Abraham? Ñaá taꞌani
du̱ú iin ña̱ kuáchi ̱ kíán kandaa̱ ini kúú yuꞌu̱. 23 ¿Á kúú rá ta̱ kéchóon
yo̱ ña̱ ta̱a kéchóon no̱ó ña̱ uꞌu̱ kée noo̱ Cristo? (Káꞌi ̱n táto̱ꞌon kée iin na̱
ra mií rá ña̱ kúú rá ta̱ kéchóon ndúlóko̱.) Tído kéchóon cháá ka̱
no̱ó ña̱ ndaa̱. Tído kasandaá iin yuꞌu̱ noo̱ Cristo o̱ du̱ú mií rá, chi ̱
kuu̱, dá keyíko̱ saꞌa̱ rá táto̱ꞌon káa yuꞌu̱ kúú ra̱ kuaꞌa̱ cháá ka̱ ni ̱
choon ni ̱ kee ra. ke̱chóon noo̱ Cristo. Ta saꞌa̱ mií ná
371 2 Corintios 11, 12
ña̱yuu yuꞌu̱, ta kuaꞌa̱ cháá ka̱ taꞌándá ñoó nákaa̱ iin ta̱ néꞌe choon, ta
ni ̱ sa̱ káa̱ yuꞌu̱ veꞌe ka̱a, ta kua̱ꞌá nákaa̱ ra̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ rey Aretas. Kúú
nda̱ꞌo taꞌándá daá ió ña̱ kuui ̱. 24 Ta ni ̱ saꞌanda ra̱ choon no̱ó ta̱ ndaá
oꞌo̱n taꞌándá ni ̱ kani na̱ Israel oko̱ yéꞌé ñoo ñoó ña̱ ná kandei nduu ra̱
saꞌo̱n komi ̱ chirrión sa̱tá yuꞌu̱. 25 Ta tiin ra yuꞌu̱, ni ̱ kaꞌán rá. 33 Tído ndéi
oni ̱ taꞌándá ni ̱ kani na yuꞌu̱ xíꞌín dao ña̱yuu ni ̱ taó ná yuꞌu̱ ventana,
vara, ta iin ka̱ taꞌándá kuaꞌa̱n na̱ dá ni ̱ da̱nóo na yuꞌu̱ ini iin ti ̱yika̱
kaꞌání ná yuꞌu̱ xíꞌín yuu̱, ta oni ̱ ndi ̱ka náo̱ ñoo ñoó, dá ni ̱ kuu ni ̱
taꞌándá ni ̱ ke̱ta kaꞌani barco ini ka̱kii noo̱ ndáꞌa̱ ta̱a ñoó.
ta̱ñoꞌo̱ noo̱ nákaa̱i ̱ kuaꞌi ̱n, ta iin ñoó
xíꞌín iin nduú ni ̱ sa̱ nóo niꞌinii no̱ó Yóꞌo káꞌa̱n Pablo saꞌa̱ iin ña̱ꞌa
ta̱ñoꞌo̱. 26 Ta ndóꞌo nda̱ꞌo nío̱í íchi ̱
dándóꞌo nío̱ ná
noo̱ xíonooi, chi ̱ ióa̱n kuui ̱ kée yu̱ta,
12
1 Miía̱n ndaa̱ ndisa ni ña̱ꞌa
ta ió taꞌani ña̱ kuui ̱ kée ta̱ kui ̱ꞌíná, ta ko̱ ndáya̱ꞌi ña̱ chindaya̱ꞌii
ió ña̱ kuui ̱ kée na̱ ñooi ̱, ta ió taꞌani miíí, tído viti ná koꞌi ̱n nakanii xíꞌín
ña̱ kuui ̱ kée na̱ ko̱ kúú na̱ Israel. Ta ndó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ naꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús
ió ña̱ kuui ̱ noo̱ kúú ñoo náꞌano, xíꞌín noo̱í, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ sa̱á ni ̱ na̱kani na
noo̱ kúú yukú i ̱chí xíꞌín no̱ó ta̱ñoꞌo̱, xíꞌíín. 2 Ta náꞌá yuꞌu̱ saꞌa̱ iin ta̱a, ta
ta ió taꞌani ña̱ kuui ̱ kée na̱ chínaní ta̱a yóꞌo íin xíꞌín Cristo, ta sa̱ io uxi ̱
mií ña̱ kúú ná kuendá Jesús. 27 Ta komi ̱ kuia̱ ni ̱ na̱kiꞌin ñaá Ndios néꞌe
sa̱ꞌá choon kéei, sa̱ꞌá ño̱ó kúta̱ti na ni ̱ saꞌa̱n na̱ nda̱ induú kúú oni ̱.
nda̱ꞌa vei, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá ko̱ Xíni ̱ á ni ̱ saꞌa̱n ra̱ xíꞌín nda̱ yikí ko̱ño
ní sá kidi ̱i ̱, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá sa̱ ra̱, o nío̱ óon ra ni ̱ saꞌa̱n. Iin tóꞌón
xíꞌi do̱koi ̱ ña̱ kuíkoi xíꞌín ña̱ íchi ̱i ̱ dini ̱ Ndios kúú na̱ náꞌá. 3 Ta náꞌá
ta̱kui ̱í, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ sa̱ yuꞌu̱ sa̱ꞌá ta̱a yóꞌo, ta xíni ̱ á ni ̱ saꞌa̱n
xi ̱onoo nditai ̱, ta ni ̱ sa̱ ndoꞌo nío̱í ña̱ ra̱ xíꞌín yikí ko̱ño ra̱, o nío̱ óon ra ni ̱
vi ̱xi chi ̱ ko̱ó dáꞌo̱n kandixii. 28 Ta noo̱
saꞌa̱n. Iin tóꞌón dini ̱ mií vá Ndios
ndidaá ka̱ ña̱ꞌa, ió iin ka̱ ña̱ꞌa ndóꞌi kúú na̱ náꞌá. 4 Tído miía̱n ndaa̱ ni ̱
iin iin kuu̱ kuu̱, chi ̱ nákani nda̱ꞌo inii ̱ na̱di ̱tá ñaá Ndios noo̱ ndato téí káa
saꞌa̱ ndidaá na̱ kúú kuendá Jesús noo̱ ió na̱. Ta ñoó ni ̱ seídóꞌo ra
ndéi iin rá iin ñoo. 29 Chi ̱, ¿ndi ndáa
to̱ꞌon, ña̱ kía̱n o̱ káti ̱ꞌa yó nakani yó,
ndoꞌó ndóꞌo nío̱, ta ko̱ ndóꞌo taꞌani chi ̱ ni iin ña̱yuu ko̱ ní niꞌi ̱ táꞌi ̱
nío̱ miíí? Ko̱ íin taꞌon. O, tá kándéé nakani na sa̱ꞌán. 5 Ta kuu va
dao ta̱a dándaꞌí ra̱ ndo̱ꞌó, ¿á ko̱ náꞌá chindaya̱ꞌi yuꞌu̱ ta̱a yóꞌo, tído o̱
taꞌon ndó ña̱ xído̱ nda̱ꞌo inii ̱? chíndaya̱ꞌi taꞌon yuꞌu̱ miíí, chi ̱
30 Tá miía̱n kánian chindaya̱ꞌii
chindaya̱ꞌii miíí sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ náꞌa̱
miíí, va̱ꞌa ka̱an ̱ ná chindaya̱ꞌii miíí ña̱ kúúí iin ta̱ ko̱ kómí ndée̱ mííí.
no̱ó ña̱ náꞌa̱ ña̱ kúúí iin ta̱ ko̱ kómí 6 Tído tá káꞌán yuꞌu̱ chindaya̱ꞌavii
ka̱ na̱ yuꞌu̱ no̱ó ña̱ ndéꞌé ná kéei o kuendá Jesús, ta ko̱ ní kéei ña̱ xíꞌín
ña̱ seídóꞌo na dánaꞌi ̱. ndoꞌó, xiní ndo̱? Chi ̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ ni ̱
7 Ta sa̱ꞌá ña̱ ná o̱ yáꞌa téí
kee kía̱n ko̱ ní kíꞌin ya̱ꞌi taꞌan vei
chindaya̱ꞌii miíí sa̱ꞌá ña̱ ndato ni ̱ noo̱ ndo̱. ¡Káꞌano koo ini ndo̱ sa̱ꞌí tá
naꞌa̱ Ndios noo̱í, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱sáa̱ káꞌán ndó ña̱ ña̱ yóꞌo kúú iin kua̱chi
iin ña̱ꞌa dándóꞌan nío̱í, ta kíán kini!
táto̱ꞌon iin ión yáí tárnee ñíi ̱í, xiníi ̱,
ña̱ kéchóon ña̱ uꞌu̱ dándóꞌan níma̱í, Yóꞌo káꞌa̱n Pablo ña̱ saa̱ na̱ ñoo ñoó
dá kía̱n ná o̱ yáꞌi chindaya̱ꞌavi miíí. taꞌándá kúú oni ̱
8 Ta sa̱ oni ̱ taꞌándá ni ̱ seí ndaꞌávíi ̱
14 Kanaꞌá ndó, chi ̱ sa̱ ió nduui ̱ saa̱i ̱
noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús ña̱ ná di ̱tá ná ña̱ noo̱ ndéi ndó taꞌándá kúú oni ̱. Ta o̱
kédaá xíꞌíi ̱n ndóꞌo níma̱í. 9 Tído diꞌa
dátaꞌán taꞌon yuꞌu̱ ndo̱ꞌó xíꞌín ni iin
va ni ̱ kaa na̱ xíꞌíín: “Ko̱ó, sa̱ vati ̱ va ña̱ꞌa, chi ̱ ko̱ ndíꞌi taꞌon ini yuꞌu̱ sa̱ꞌá
nákaa̱o̱n ti ̱xi ña̱ mani ̱ kée yuꞌu̱ xíꞌón, ña̱ ió noo̱ ndo̱, diꞌa ndíꞌi inii ̱ saꞌa̱ míí
chi ̱ ndée̱ mií yuꞌu̱ kía̱n náꞌa̱ va̱ꞌa vá ndó. Dá chi ̱ ko̱ kánian koto
cháá ka̱ no̱ó na̱ ko̱ó ndée̱.” Sa̱ꞌá ño̱ó takuáchí leé tatá xi ̱, diꞌa na̱ kúú tatá
nda̱ni ndinoꞌo ini yuꞌu̱ chindaya̱ꞌavii va kánian koto de̱ꞌe na. 15 Ta
miíí sa̱ꞌá ña̱ náꞌa̱ ña̱ kúúí iin ta̱a ko̱ ndinoꞌo ini yuꞌu̱ iói ̱ ña̱ dándíꞌi
kómí ndée̱ mííí, dión, dá náꞌi ̱ ña̱ ndidaá ña̱ ió noo̱í saꞌa̱ ndo̱, ta ió
nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ndée̱ mií Cristo. taꞌanii dándíꞌi ndidaá ndée̱í sa̱ꞌá ña̱
10 Ta sa̱ꞌá ña̱ ió ndée̱ Cristo xíꞌíi ̱n,
kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta va̱ꞌará sáꞌano
sa̱ꞌá ño̱ó kádii ̱ inii ̱ tá ko̱ó ndée̱í, o tá cháá ka̱ ña̱ kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱, tído
kána̱ꞌá ña̱yuu xíꞌíi ̱n, o tá kámani ̱ ndoꞌó, dánkoo diꞌa ndó ña̱ kúꞌu̱ ini
ña̱ꞌa no̱ói ̱, o tá kéndava̱ꞌa ña̱yuu ndo̱ sa̱ꞌí. 16 Tído kaá dao ndó ña̱
xíꞌíi ̱n, o tá ndóꞌo nío̱í. Dá chi ̱ tá ko̱ó va̱ꞌará ko̱ ní kíꞌin ya̱ꞌi noo̱ ndo̱, tído
ndée̱í, dá diꞌa kúúí iin ta̱a ndakí sa̱ꞌá ña̱ kúúí iin ta̱ ma̱ñá, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
cháá ka̱ kée Ndios. da̱nda̱ꞌávíi ̱ ndo̱ꞌó, kaá ndo̱. 17 ¿Á ni ̱
ni ̱ kedaá xíꞌíi ̱n, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ keei xíꞌín iin ka̱ ñani yo̱ noo̱ ndéi ndó.
dión. Diꞌa mií vá ndó kánian nakoni Ta, ¿á ni ̱ da̱nda̱ꞌí Tito ndo̱ꞌó, tá dáá?
ndo̱ yuꞌu̱, dá chi ̱ noo̱ ni iin tóꞌón ¿Á ko̱ náꞌá ndó ña̱ iin tóꞌón vá kúú
taꞌon ña̱ꞌa ko̱ kándo̱o nóo yuꞌu̱ no̱ó ña̱xintóni ̱ ndú, ta iin nóó vá íchi ̱
ta̱a chínaní ndó kúú apóstol ndáya̱ꞌi, ñóꞌo nduꞌu̱?
va̱ꞌará ko̱ó ña̱ꞌa kúúí. 12 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo
19 Ndá ndi kuu káꞌán ndó ña̱ káꞌa̱n
ña̱ꞌa náꞌano kée na̱ kúú apóstol ndu̱ dión, dá chi ̱ kóni ̱ ndu̱ kando̱o
Jesús ni ̱ kee yuꞌu̱ tein mií ndó, ta ni ̱ va̱ꞌa ndu noo̱ ndo̱. Tído ko̱ó, chi ̱ noo̱
keei ña̱ xíꞌa̱n kueé ió inii ̱, chi ̱ ni ̱ keei Ndios vá káꞌa̱n ndu̱ dión sa̱ꞌá ña̱ kúú
ña̱ ndato, xíꞌín ña̱ kédaá xíꞌín ña̱yuu, ndú kuendá Cristo. Ta noo̱ ndidaá
dá naá iní na̱, xíꞌín ña̱ náꞌano ve̱i ña̱ kée ndu, na̱ mani ̱ miíi ̱, ndúkú
noo̱ Ndios. 13 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndí ki ̱án
nduꞌu̱ ña̱ kuaꞌano cháá ka̱ ndo̱ íchi ̱
va̱ꞌa ni ̱ kee yuꞌu̱ xíꞌín dao ka̱ na̱ kúú Ndios. 20 Chi ̱ yuꞌíi ̱ ña̱ tá ná saa̱i ̱ noo̱
373 2 Corintios 12, 13
ndéi ndó, oon ni ví natiin yuꞌu̱ mií Ndios. Ta dión taꞌani ndóꞌo
ndo̱ꞌó ndéi ndó kée ndó ña̱ ko̱ nduꞌu̱, ko̱ ta̱ꞌón ndée̱ kómí ndú
nátaꞌan inii ̱, ta dión ni ndoꞌó, o̱ ñayuú yóꞌo táto̱ꞌon ni ̱ ndoꞌo mií
nátaꞌan ini ndo̱ kee yuꞌu̱. Dá chi ̱ oon Cristo. Tído kataki ndu̱ kandei ndu
ni ví ndéi ndó ndátóꞌón kuáchi ̱ ndo̱, xíꞌín ná kee ndée̱ mií Ndios, dá
o ndéi ndó xíꞌín ña̱ uꞌu̱ ini ndo̱, o kechóon ndu noo̱ ndo̱.
ndéi ndó xíꞌín ña̱ to̱ndó ndo̱, o ndéi 5 Kande̱ꞌé va̱ꞌa ndó mií ndó, ná
ndó saꞌándá táꞌan ndó, o ndéi ndó kande̱ꞌá á miía̱n ndaa̱ kándéé iní
dátai ̱ chiꞌan táꞌan ndó, o ndéi ndó ndo̱ Jesús o ko̱ó, ta korndodó ndo̱
káva̱ꞌa ndó kua̱chi sata̱ dao ka̱ mií ndó. Ta, ¿á ko̱ xíꞌo taꞌon ndó
ña̱yuu, o ndéi ndó xíꞌín ña̱ táyíí ndó, kuendá ña̱ ió Jesucristo xíꞌín ndó?
o ndéi iin rá iin ndó kée ndó ña̱ Chi ̱ tá ko̱ i ̱ó na̱ xíꞌín ndó, dá kía̱n sa̱
kóni ̱ mií ndó. 21 Chi ̱ tá ná saa̱i ̱ noo̱
ni ̱ ka̱ndo̱o va ndó ni ̱ tu̱ú ndó no̱ó ña̱
ndéi ndó, oon ni ví natiin yuꞌu̱ ña̱ kándísa ndó. 6 Ta kándéé inii ̱ ña̱ xíꞌo
kaꞌan noo̱ noo̱ Ndios kee ndó. Ta ndó kuendá ña̱ ko̱ ní kándo̱o taꞌon
oon ni ví kuakii xíꞌín ndirá noo̱í sa̱ꞌá ndu ni ̱ tu̱ú ndú no̱ó ña̱ kándísa ndu.
ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ndó ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kee 7 Xíka̱ ndu̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱
kua̱chi, ta ko̱ ñáꞌa̱ nandikó iní ndo̱ ndo̱, dá ni iin tóꞌón ndó ná o̱ yáꞌa
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ndó kua̱chi kaꞌan noo̱, kee ña̱ kini. Ta ko̱ kée ndu dión, dá
o sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kidi ̱ ndo̱ xíꞌín na̱ ko̱ kúú kando̱o va̱ꞌa ndu no̱ó ña̱yuu. Dión
ñadiꞌí ndo̱ o yíi ̱ ndo̱, o sa̱ꞌá ndidaá kée ndu saꞌa̱ ndo̱ꞌó, dá kati ̱ꞌa ndó
ka̱ kua̱chi ni ̱ kee ndó xíꞌín ñíi ̱ ndo̱. kee ndó ña̱ va̱ꞌa, va̱ꞌará káꞌa̱n dao ka̱
13
1 Ta viti xíno oni ̱ taꞌándá
ña̱yuu ña̱ ni ̱ tu̱ú ndú no̱ó ña̱ kándísa
saa̱i ̱ noo̱ ndéi ndó. Ta kanaꞌá ndu. 8 Chi ̱ o̱ kúu taꞌon chituu ndu ña̱
ndó ña̱ xínñóꞌó yó uu̱ ña̱yuu o oni ̱ ndaa̱, diꞌa ndíta ndu chíndeé ndúa̱n.
ña̱yuu kandita ki ̱ꞌo kuendá, dá 9 Sa̱ꞌá ño̱ó nátaꞌan ini ndu̱ kakuu
ko̱saa̱ no̱ó na̱ ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kee kua̱chi, nani nákaa̱ xíkáí, dá kía̱n, tá ná saa̱i ̱
xíꞌín noo̱ ndidaá ka̱ ndo̱ꞌó, chi ̱ tá ná noo̱ ndéi ndó, ná dáꞌa ni kaꞌa̱n dee̱ín
saa̱ tukui noo̱ ndéi ndó, dá kía̱n ni xíꞌín ndó, chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo satoꞌo yo̱ Jesús
lúꞌu̱ ña̱ mani ̱ o̱ kóo saꞌa̱ ndo̱. 3 Chi ̱
choon yóꞌo noo̱í, dá dákuáꞌanoi
ndúkú ndó korndodó ndó yuꞌu̱ nde̱ꞌá ndo̱ꞌó xíꞌín to̱ꞌon Ndios, ta ko̱ ní xi ̱ꞌo
á miía̱n ndaa̱ kuiti Cristo kúú na̱ naa̱n noo̱í ña̱ dánaá diꞌai ndo̱ꞌó.
káꞌa̱n no̱ó yuꞌu̱. Ta kanaꞌá ndó ña̱ ko̱
kúú taꞌon na iin na̱ ko̱ó ndée̱ xíꞌín Xíꞌín ndisáꞌán yóꞌo dándíꞌi
ndó. Diꞌa náꞌa̱ na̱ ña̱ kómí ná ndidaá Pablo ña̱ káꞌa̱n na̱
ndée̱ xíꞌín mií ndó. 4 Dá chi ̱ va̱ꞌará ni ̱
11 Ta viti koꞌi ̱n dándíꞌi ña̱ káꞌi ̱n
xiꞌi ̱ Jesús ndi ̱ka cruz táto̱ꞌon iin ta̱a xíꞌín ndó. Ná kadii ̱ iní ndo̱, ta
ko̱ó ndée̱, tído viti takí na̱ kée ndée̱ ndeyíko̱ ndo̱ mií ndó noo̱ Ndios, ta
2 Corintios 13 374
ki ̱ꞌo táꞌan ndó ta̱ndeé iní, iin tóꞌón 13 Ta ndidaá ña̱yuu Ndios ndéi xíꞌín
ná kakuu ña̱xintóni ̱ ndo̱, ta kandei yuꞌu̱ yóꞌo káꞌa̱n na̱ ndisáꞌán xíꞌín
va̱ꞌa ndó xíꞌín iin rá iin ndó. Ta ndó.
Ndios, na̱ xíꞌo ña̱ kandei ñóchí yó, 14 Ta ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo satoꞌo yo̱
na̱ xíꞌo ña̱ kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan yó, Jesucristo xíꞌín iin rá iin ndó, ta ná
ná koo xíꞌín ndó. 12 Ta chitó táꞌan
kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ndó noo̱ ndo̱, ta ña̱ yóꞌo ná kakuu kúꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ ndo̱, ta iin ná
iin ña̱ñóꞌó kaꞌa̱n táꞌan ndó ndisáꞌán kakuu ndó kee Espíritu ii ̱ ná. Dión
sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá Jesús. ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Pablo ni ̱
saꞌa̱n no̱ó na̱ ndéi kuendá Galacia
ta̱a tein mií ndó xaa̱n, ta kátoó ra̱
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán dátu̱ú rá ndo̱ꞌó, ta kátoó ra̱ nada̱on
apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon Jesucristo. 8 Ta va̱ꞌará nduꞌu̱ o iin ángel ni ̱ kii
Ta ko̱ kúú taꞌon yuꞌu̱ iin yoo ni ̱ induú ná dánaꞌa̱ iin ka̱ to̱ꞌon sa̱á no̱ó
ta̱ndaꞌá iin ta̱a, o iin ra̱ ni ̱ ka̱xi ta̱a. ña̱ ni ̱ sa̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱ ndo̱, dá
Dá chi ̱ mií vá Jesucristo xíꞌín tatá kía̱n iin íchi ̱ ná kando̱o ndu kakomí
Ndios, na̱ ni ̱ da̱nátaki Jesús, kúú na̱ ndú kua̱chi noo̱ Ndios. 9 Ta sa̱ ni ̱
ndó, ta naki ̱ꞌo na ña̱ koo va̱ꞌa ini yóꞌo ndúkúí ña̱ kando̱o va̱ꞌi no̱ó
ndo̱. 4 Jesucristo kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo mií
ña̱yuu o noo̱ Ndios? ¿Á káꞌán ndó
ná ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ sa̱ꞌá kua̱chi yo̱, dá ni ̱ ña̱ dión káꞌi ̱n, dá kando̱o va̱ꞌi no̱ó
taó xóo na yó ti ̱xi ndáꞌa̱ ndidaá kúú ña̱yuu? Chi ̱ tá ndúkú yuꞌu̱ ña̱
ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo, chi ̱ ki ̱ꞌo dión kando̱o va̱ꞌi no̱ó ña̱yuu, dá kía̱n ko̱
ni ̱ chi ̱kaa̱ ini tatá Ndios ña̱ kee na kúú taꞌon yuꞌu̱ iin na̱ kéchóon noo̱
xíꞌá. 5 Ta daá kuití kánian natiin na
Cristo.
ña̱ñóꞌó. Dión ná koo.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kana Jesús yuꞌu̱ ña̱
Iin tóꞌón dini ̱ vá Jesús kándéé iní yo̱, kaneꞌi to̱ꞌon na
dá ndoo kua̱chi yo̱ noo̱ Ndios 11 Kóni ̱ yuꞌu̱ ña̱ kanaꞌá ndó, ñani
6 Naá vá inii ̱ xiníi ̱ sa̱ꞌá ña̱ yachi ̱ téí miíi ̱, ña̱ to̱ꞌon va̱ꞌa dánaꞌa̱ yuꞌu̱ ko̱
ni ̱ ka̱sáꞌá ndó kankuei xoo ndó noo̱ kúú taꞌan vaan ña̱ ni ̱ ndaki ini
Ndios, na̱ ni ̱ kana ñaá sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ña̱xintóni ̱ ta̱a. 12 Dá chi ̱ ko̱ ní nátiin
ni ̱ kee Jesucristo saꞌa̱ ndo̱. Ta viti taꞌon yuꞌu̱ to̱ꞌon yóꞌo noo̱ ni iin
káꞌán ndó ña̱ ió iin ka̱ to̱ꞌon sa̱á ki ̱ꞌo tóꞌón ta̱a, ta ni iin tóꞌón ta̱a ko̱ ní
ña̱ ka̱ki ndó. 7 Tído ko̱ ta̱ꞌón iin ka̱
dánaꞌa̱ ña̱ noo̱í. Mií vá Jesucristo
to̱ꞌon sa̱á ki ̱ꞌo ña̱ ka̱ki yó. Ndéi dao kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo noo̱í.
375
Gálatas 1, 2 376
13 Sa̱ ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon va ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo táꞌa̱n ña̱ sa̱ ka̱toó ra̱ dánaá ra̱ tá
ni ̱ sa̱ kee yuꞌu̱ tá sa̱ ka̱ndísai táto̱ꞌon sata̱.” 24 Ta ni ̱ kekáꞌano na Ndios
kándísa na̱ Israel. Sa̱ náꞌá vá ndó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na xíꞌíín.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kini sa̱ kendava̱ꞌa yuꞌu̱
xíꞌín ña̱yuu kúú kuendá Jesús, chi ̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌi ̱n ñoo Jerusalén,
sa̱ ka̱toói ̱ dánaá ndiꞌi noo̱ ná. 14 Ta
ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín na̱ kúú apóstol
yuꞌu̱ ni ̱ sa̱ kuu iin ra̱ sa̱ ndíko̱ cháá
2
1 Tá ni ̱ ya̱ꞌa uxi ̱ komi ̱ kuia̱, dá ni ̱
ka̱ choon saꞌándá ta̱ sáꞌano ñooi ̱ o̱ na̱ndió ko̱o tukui ñoo Jerusalén
du̱ú dao ka̱ ta̱a dáó xíꞌíín, chi ̱ ni ̱ sa̱ xíꞌín Bernabé. Ta ndáka taꞌanii Tito
ndi ̱ꞌi cháá ka̱ inii ̱ sa̱ keei choon ni ̱ saꞌi ̱n. 2 Chi ̱ mií Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ ni ̱
Israel. Ta ko̱ ní saꞌa̱n taꞌoin ndato̱ꞌín sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní kéndúsa̱ na̱ ña̱
ni iin tóꞌón ña̱yuu ndí ki ̱án dánaꞌi ̱. taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ Tito, ta̱ ni ̱ sa̱ ió dáó
17 Ta ni ñoo Jerusalén ko̱ ní saꞌi ̱n
xíꞌíín, va̱ꞌará kúú rá iin ta̱a griego.
ndato̱ꞌín ta̱ sa̱ daá kúú apóstol no̱ó 4 Ta ni ̱ ku̱ꞌu de̱ꞌé taꞌani dao ra̱ kaá
yuꞌu̱ sa̱ꞌá ndi kee dánaꞌi ̱. Ña̱ ni ̱ keei kúú kuendá Jesús tein nduꞌu̱ kana̱ní
kía̱n dinñóꞌó ka̱ ni ̱ saꞌi ̱n chí kuendá ñaá rá, ná kande̱ꞌá ndí ki ̱án kée ndu
Arabia diꞌa. Dá ni ̱ na̱ndió ko̱o tukui sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱nkuei xoo ndu ti ̱xi
ñoo Damasco. ndáꞌa̱ ley Moisés sa̱ꞌá ña̱ ndíta ndu
18 Tá ni ̱ ya̱ꞌa oni ̱ kuia̱, dá ni ̱ keei
xíꞌín Cristo Jesús. Chi ̱ kóni ̱ ra̱ ña̱
kuaꞌi ̱n ñoo Jerusalén, dá konii ̱ kañoꞌo i ̱í ndú ti ̱xi ndáꞌa̱ ley Moisés.
Pedro, ta kanaꞌí na̱. Tá ni ̱ saa̱i ̱ noo̱ 5 Tído ni lúꞌu̱ ví ko̱ ní sónó nduꞌu̱
ió na̱, dá ni ̱ sa̱ ioi ̱ xíꞌín ná saꞌo̱n va noo̱ rá ña̱ kee ndu ña̱ kóni ̱ ra̱, dá
kuu̱. 19 Tído ko̱ ta̱ꞌón dao ka̱ na̱ kúú
kía̱n ná kandita ndaa̱ ii ̱ ní ndó no̱ó
apóstol ni ̱ xinii ̱, sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón to̱ꞌon ndaa̱ ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús.
Jacobo, na̱ kúú ñani satoꞌo yo̱ Jesús, 6 Tído ni iin ka̱ to̱ꞌon sa̱á ko̱ ní
ndéi chí kuendá Judea ko̱ náꞌá taꞌon diꞌa ni ̱ na̱koni va na ña̱ mií Ndios ni ̱
na yuꞌu̱ tiempo daá. 23 Sa̱va̱ꞌa ña̱ ni ̱
xi ̱ꞌo choon no̱ói ̱ ña̱ dánaꞌi ̱ no̱ó na̱ ko̱
seídóꞌo na saꞌa̱ yúꞌu̱ kúú ña̱: “Ta̱a kúú na̱ Israel sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱
káa kúú ta̱a sa̱ kendava̱ꞌa xíꞌín yó tá káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo
sata̱, tído viti xíonoo ra kásto̱ꞌon ra Ndios choon noo̱ Pedro ña̱ dánaꞌa̱
xíꞌín ña̱yuu to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús, na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo no̱ó na̱ Israel. 8 Ta
377 Gálatas 2
mií Ndios, na̱ ni ̱ ka̱xi Pedro ña̱ kaai ̱ xíꞌín Pedro noo̱ ndidaá na̱ kúú
kaneꞌe na to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús kuendá Jesús ni ̱ na̱taka ñoó: “Mií ní
dánaꞌa̱ no̱ó na̱ Israel, no̱ón taꞌani kúú iin ta̱a Israel, tído kée ní táto̱ꞌon
kúú na̱ ni ̱ ka̱xi yuꞌu̱ ña̱ kaneꞌi to̱ꞌon ki ̱ꞌo kée na̱ ko̱ kúú na̱ Israel, ta ko̱
va̱ꞌa yóꞌo dánaꞌi ̱ no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱ nákaa̱ ka̱ ní ti ̱xi ndáꞌa̱ ley na̱ Israel.
Israel. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa kéndúsa̱ ní xíꞌín
9 Ta ni ̱ na̱koni Jacobo xíꞌín Cefas
na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ña̱ kee na choon
xíꞌín Juan, táꞌa̱n na̱ ndíta no̱ó na̱ saꞌándá ley na̱ Israel, tá dáá?
kúú kuendá Jesús, ña̱ miía̱n ndaa̱ 15 ’Mií yó kúú na̱ Israel, chi ̱ ni ̱
kuiti Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo choon yóꞌo noo̱í, kakió ñoo Israel. Ta ko̱ kúú yó
chi ̱ ni ̱ tiin na ndáꞌí, xíꞌín ndáꞌa̱ ña̱yuu tu̱kú yáꞌa kée kua̱chi noo̱ ley
Bernabé, ña̱ náꞌa̱ ña̱ iin ni ̱ nduu ndu yo̱. 16 Ta náꞌá yó ña̱ ni iin tóꞌón
xíꞌín ná. Ta ni ̱ ka̱ndo̱o ndu xíꞌín ná ña̱yuu o̱ kúu kando̱o vii noo̱ Ndios
ña̱ koꞌo̱n ndu̱ dánaꞌa̱ ndu̱ no̱ó na̱ ko̱ sa̱ꞌá ña̱ kée na choon saꞌándá ley
kúú na̱ Israel, ta mií ná koꞌo̱n Moisés, chi ̱ sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní
dánaꞌa̱ tein na̱ Israel. 10 Sa̱va̱ꞌa ña̱ ni ̱
na̱ Jesucristo, sa̱ꞌá ño̱ó kándo̱o vii
xika̱ na̱ no̱ó ndu̱ kíán ña̱ ná dáꞌa ni ná noo̱ Ndios. Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kándísa
nandodó ndu̱ chindeé ndú na̱ yó Jesucristo, sa̱ꞌá ño̱ó kándo̱o vii
kúndaꞌí ndéi ñoo Jerusalén. Ta sa̱ yo̱ noo̱ Ndios. Ta kíán sa̱ꞌá ña̱
ño̱ó kúú váán ndíꞌi inii ̱ keei. kándéé iní yo̱ iin tóꞌón dini ̱
Jesucristo va, ta o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ kée
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ da̱náni yuꞌu̱ Pedro yó choon saꞌándá ley. Chi ̱ ni iin
11 Tído tá ni ̱ ka̱sáa̱ Pedro ñoo
tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu kando̱o vii noo̱
Antioquía, dá ni ̱ da̱náni yuꞌu̱ na̱, dá Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée na choon saꞌándá
chi ̱ ña̱ ni ̱ kee na ñoó kúú iin ña̱ ko̱ ley.
váꞌa noo̱ Ndios. 12 Chi ̱ tá ko̱ ñáꞌa̱
17 ’Ta sa̱ꞌá ña̱ ndúkú yó kando̱o vii
kasaa̱ dao ta̱a ni ̱ ta̱ndaꞌá Jacobo, dá yo̱ noo̱ Ndios sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ kándéé
ni ̱ sa̱sáꞌan Pedro xíꞌín na̱ ko̱ kúú na̱ iní yo̱ Jesucristo, sa̱ꞌá ño̱ó káꞌa̱n dao
Israel. Tído tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ ka̱sáa̱ ta̱a ña̱yuu ña̱ kúú yó ña̱yuu kómí
ñoó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá kúxoo va Pedro kua̱chi. Ta, ¿á ña̱ yóꞌo kóni ̱ kaa ña̱
no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱ Israel. Ta kúú ko̱ Jesucristo kúú na̱ xíꞌo ña̱ ya̱ꞌa yó
ní sásáꞌan ka̱ na̱ xíꞌín ná, chi ̱ yuꞌú na̱ kee yó kua̱chi? Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión
kée ra̱ káꞌa̱n ña̱ miía̱n ndúsa̱ taꞌa̱nda̱ kíán. 18 Dá chi ̱ tá ni ̱ na̱ndió kuéi
ñíi ̱ ndidaá ta̱a kúú kuendá Jesús. tuku yó kándéé iní yo̱ ley, táꞌa̱n ña̱
13 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na dión, sa̱ꞌá ño̱ó
ni ̱ da̱nkoo yó, dá kía̱n kakuu ii ̱ vá
ni ̱ ku̱xoo taꞌani dao ka̱ na̱ Israel yó ña̱yuu kómí kua̱chi noo̱ Ndios.
kuendá Jesús. Ta nda̱ Bernabé ni ̱ 19 ’Sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ va yuꞌu̱ noo̱ ley
kee taꞌani dión, chi ̱ ni ̱ ku̱xoo taꞌani Moisés, chi ̱ ko̱ kándéé ka̱ iníi ̱ ña̱
na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee dao ka̱ ta̱ uu̱ dáka̱ki ñaá. Ta ni ̱ na̱taki yuꞌu̱ no̱ó
noo̱ ñoó. ña̱ kóni ̱ Ndios. 20 Ta viti kíán
na̱ kúꞌu̱ ini sa̱ꞌí, ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na mií iní Abraham Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ná ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ sa̱ꞌí. 21 Ta ni iin kuu̱
ka̱ndo̱o vii ná noo̱ ná. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó
ta̱ꞌón o̱ dánkoo yuꞌu̱ ña̱ mani ̱ ni ̱ kee kanaꞌá ndó ña̱ ndi ndáa miíó ña̱yuu
Ndios sa̱ꞌí. Dá chi ̱ tá ná kando̱o vii kándéé iní Ndios, no̱ón kúú na̱ veꞌe
yo̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée yó choon mií Abraham. 8 Dá chi ̱ káꞌa̱n tuti ii ̱
saꞌándá ley, dá kía̱n ni ̱ naá óon va Ndios ña̱ sa̱ daá ni ̱ chi ̱kaa̱ va ini
ña̱ ni ̱ kee Cristo Jesús ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ Ndios ña̱ dánkoo vii ná na̱ ko̱ kúú
ndi ̱ka cruz saꞌa̱ yo̱, ní kúu.” na̱ Israel noo̱ míí ná sa̱ꞌá ña̱ kandeé
ini ñaá ná, chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
Ni ̱ na̱tiin yó Espíritu ii ̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ Abraham: “Saꞌa̱ yo̱ꞌó niꞌi ̱ ndidaá kúú
kándéé iní yo̱ Jesús ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo ña̱ va̱ꞌa.”
3
1 Nandeé ka̱ vía̱n xi ̱xi ndoꞌó, na̱
9 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií vá ña̱yuu
Gálatas xaa̱n. ¿Ndá yoo ni ̱ kándéé ini Jesús, no̱ón kúú na̱
da̱naá iní ndo̱, dá o̱ kándísa ka̱ ndo̱ natiin ña̱ va̱ꞌa xíꞌo Ndios, táto̱ꞌon
ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ Jesús? Chi ̱ sa̱ táꞌí ni ̱ ki ̱ꞌo ni ̱ ndoꞌo Abraham sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
na̱kani nduꞌu̱ xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndísa na to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Ndios
kee Jesucristo ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ yo̱ xíꞌín ná.
ndi ̱ka cruz. 2 Ta viti, ña̱ kóni ̱
10 Ndi ndáa miíó ña̱yuu ndúkú ña̱
kandaa̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱ kíán, ¿á ni ̱ kando̱o vii ná noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée
na̱tiin ndó na̱ kúú Espíritu ii ̱ Ndios na choon saꞌándá ley Moisés, na̱
sa̱ꞌá ña̱ kée ndó choon saꞌándá ley o yóꞌo kúú na̱ tái ̱ chiꞌan noo̱ Ndios. Dá
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní ndo̱ Jesús tá chi ̱ diꞌa káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios: “Ndidaá
ni ̱ seídóꞌo ndó to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ ná? kúú na̱ ko̱ ní kándeé kee ndi ndiꞌi
3 Nandeé ka̱ vía̱n xi ̱xi ndó. Chi ̱ sa̱
choon saꞌándá ley, na̱ yóꞌo kúú na̱
va̱ꞌa va ni ̱ ka̱sáꞌá kándéé iní ndo̱ tái ̱ chiꞌan noo̱ Ndios.” 11 Sa̱ꞌá ño̱ó
Jesús ni ̱ kee na̱ kúú Espíritu ii ̱. kándaa̱ ini yo̱ ña̱ ko̱ íin taꞌon
Tído, ¿á káꞌán ndó viti ña̱ xíꞌín kando̱o vii noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée na
ndée̱ míí ndó, dá kandeé ndó ka̱ki choon saꞌándá ley. Dá chi ̱ diꞌa taꞌani
ndó? 4 ¿Á ni ̱ naá óon va ña̱ ni ̱ ndoꞌo
káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios: “Na̱ ni ̱ ka̱ndo̱o
nío̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ndo̱ vii noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kándéé ini ñaá
Jesucristo? Va̱ꞌa nda̱ꞌo tá ko̱ ní naá ná, no̱ón kúú na̱ kataki chíchí.”
óon ña̱ ni ̱ ndoꞌo ndó. 5 Ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios
12 Tído díin va dándáki ña̱ kúú ley
Espíritu ii ̱ ná noo̱ ndo̱, ta kée na no̱ó ña̱ kándéé iní yo̱ Ndios, dá chi ̱
ña̱ꞌa ndato xíꞌín ndó. ¿Á dión kée diꞌa káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios: “Na̱ kándéé
na xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kée ndó choon kée ndi ndiꞌi kuií choon saꞌándá ley,
saꞌándá ley, káꞌán ndó? Ko̱ó, chi ̱ no̱ón kúú na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kataki na̱
kée na dión sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní keean.”
ndo̱ Jesús tá ni ̱ seídóꞌo ndó to̱ꞌon 13 Ta Cristo Jesús kúú na̱ ni ̱ taó
da̱tái ̱ chiꞌan ñaá noo̱ Ndios. Chi ̱ ni ̱ noo̱ Abraham, dá chi ̱ miía̱n ndaa̱
xi ̱ꞌo na mií ná ni ̱ na̱kuio na ndidaá kee Ndios ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o na kee na.
kúú chiꞌan saꞌa̱ yo̱, dá chi ̱ diꞌa kaá 18 Chi ̱ tá niꞌi ̱ yo̱ ña̱ va̱ꞌa yóꞌo noo̱
tuti ii ̱ Ndios: “Ta ndi ndáa miíó ta̱a Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée yó choon saꞌándá
ná karkaa ndi ̱ka iin yíto̱, ro̱ón kúú ley, dá kía̱n ko̱ ndáya̱ꞌi taꞌon to̱ꞌon
ra̱ tái ̱ chiꞌan.” 14 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee
ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱ Abraham. Tído ko̱
Cristo Jesús dión, sa̱ꞌá ño̱ó kuu niꞌi ̱ ta̱ꞌón dión kíán, dá chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo oon
taꞌani na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ña̱ va̱ꞌa, va na ña̱ va̱ꞌa yóꞌo noo̱ Abraham,
táꞌa̱n ña̱ ni ̱ kaa Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios kee
Abraham. Ta sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní yo̱ na xíꞌín ná.
Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ niꞌi ̱ yo̱ na̱ kúú
Espíritu ii ̱ Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kaa Yóꞌo nákani Pablo saꞌa̱ ndá choon ni ̱
Ndios kee na xíꞌín yó. xi ̱ꞌo Ndios ley na̱ noo̱ Moisés
19 Ta viti, ¿ndá choon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios
Nda̱ tá sa̱ naꞌá, dá ni ̱ chi ̱kaa̱ ini Ndios ley na̱ noo̱ Moisés, tá dáá? Ni ̱ xi ̱ꞌo
ña̱ tandaꞌá ná Jesús kii na chiya̱ꞌi na naa̱n noo̱ Moisés dá chi ̱ va̱ꞌan
sa̱ꞌá kua̱chi yo̱ dánaꞌa̱an ̱ ndi ndáa iin rá iin ña̱ꞌa
15 Ñanii ̱, ná koꞌi ̱n kaꞌi ̱n saꞌa̱ iin ta̱a
kini kée yó. Ta ni ̱ da̱náꞌa̱an ̱ no̱ó
ñayuú yóꞌo xíꞌín ndó, dá kandaa̱ ini ña̱yuu nda̱ rá ni ̱ tu̱u no̱ó na̱ ni ̱ kii
ndo̱ ña̱ kóni ̱i ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó. Tá ni ̱ tein na̱ veꞌe Abraham. No̱ón kúú ña̱
ka̱va̱ꞌa iin ta̱a iin tuti ña̱ káꞌa̱n va̱ꞌa ni ̱ kaa Ndios ki ̱ꞌo na. Ta ni ̱ xi ̱ꞌo
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ ra̱ kee ra, dá ni ̱ Ndios ley yóꞌo noo̱ Moisés xíꞌín
kani ra sello noo̱ tuti ra̱, dá kía̱n ni ndáꞌa̱ ángel. Ta xíꞌín ndáꞌa̱ Moisés
iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu dátu̱ú ná ni ̱ xi ̱ꞌo naa̱n no̱ó ña̱yuu. 20 Tído ko̱
to̱ꞌon ni ̱ taa ra, ta o̱ kúu taꞌon chiꞌi ní kéchóon taꞌon Ndios iin ka̱
na cháá ka̱ to̱ꞌon no̱ó ña̱ ni ̱ taa ra. ña̱yuu, dá kaꞌa̱n na̱ xíꞌín Abraham,
16 Dión taꞌani ni ̱ kee Ndios, chi ̱ ni ̱
chi ̱ iin tóꞌón míí vá Ndios ni ̱ kaꞌa̱n
kaa na̱ noo̱ tuti ii ̱ ná ña̱ ki ̱ꞌo na ña̱ xíꞌín ná.
va̱ꞌa noo̱ Abraham, xíꞌín no̱ó na̱ veꞌe 21 Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿á dátu̱ú ley Moisés ña̱
na. Ta ko̱ ní kaꞌa̱n Ndios ki ̱ꞌo na ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kaa Ndios kee na xíꞌín
va̱ꞌa yóꞌo noo̱ “ndidaá na̱ veꞌe na”, Abraham? Ko̱ó, ko̱ ta̱ꞌón dión kíán.
chi ̱ ko̱ ní kaꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá kua̱ꞌá ña̱yuu, Dá chi ̱ tá kandeé ley ki ̱ꞌo ña̱ kataki
dá chi ̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱ saꞌa̱ iin tóꞌón ta̱a, chíchí yó, dá kía̱n xíꞌín míí vá ley
chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa Ndios xíꞌín Abraham: kuu kando̱o vii yo̱ noo̱ Ndios.
“Tein na̱ veꞌe yoꞌó kana iin ta̱a.” Ta 22 Tído ko̱ ta̱ꞌón dión kíán, dá chi ̱
dátu̱ú ley yóꞌo to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios Jesucristo, dá ni ̱ sa̱ ndadi yo̱ ti ̱xi
Gálatas 3, 4 380
ndáꞌa̱ ley. Ta sa̱ da̱ndáki ñaá ley nda̱ mií Ndios, dá ni ̱ ta̱ndaꞌá ná de̱ꞌe na
rá ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ ni ̱ naꞌa̱ Ndios Jesús ni ̱ kii na ni ̱ kaki na ti ̱xi iin
noo̱ yo̱ ña̱ kandeé iní yo̱ Jesús. 24 Ta ñáꞌa̱. Ta ni ̱ kaki taꞌani na ti ̱xi ndáꞌa̱
ley ñoó ni ̱ sa̱ ndakaan yó táto̱ꞌon ley.
ki ̱ꞌo ndáka iin na̱ kéchóon takuálí 5 Dión ni ̱ kee na, dá ni ̱ taó xóo na
de̱ꞌe satoꞌo na̱. Ta dión ni ̱ sa̱ ndaka yó ti ̱xi ndáꞌa̱ ley, dá niꞌi ̱ yo̱ ña̱
ley ñoó yó nda̱ ni ̱ kasa̱ndaá yo̱ kakuu yó de̱ꞌe na. 6 Ta sa̱ꞌá ña̱ kúú
kandeé iní yo̱ Cristo Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó yó de̱ꞌe Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱ndaꞌá
kándo̱o vii yo̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ná Espíritu de̱ꞌe na ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ ió na̱
kándéé iní yo̱ ná. 25 Tído viti kándéé
ini nío̱ yo̱. Ta Espíritu ñoó kúú na̱
iní yo̱ Jesús, ta ni ̱ ka̱nkuei yó ti ̱xi kédaá xíꞌá, dá kayuꞌú yó Ndios:
ndáꞌa̱ ley, ña̱ kúú táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú “Tatá lóꞌo̱ miíi ̱.” 7 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ñóꞌo
ni ̱ nduu ndidaá yó noo̱ Ndios sa̱ꞌá vá ndó ndá yoo kúú Ndios, o va̱ꞌa
ña̱ kándéé iní yo̱ Cristo Jesús. 29 Ta ka̱an ̱ ná kaꞌi ̱n xíꞌín ndó ña̱ sa̱ náꞌá
sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní yo̱ Cristo Jesús, diꞌa va Ndios ndo̱ꞌó. Sa̱ꞌá ño̱ó,
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ nduu yó na̱ veꞌe ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ na̱ndió kuéi tuku ndó
Abraham, ta niꞌi ̱ yo̱ ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kaa no̱ó ña̱ꞌa ko̱ chóon, táꞌa̱n ña̱ kini
Ndios ki ̱ꞌo na no̱ó na̱ veꞌe Abraham. dándáki ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo? Ta,
4 1 Ta diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ kóni ̱i ̱ kaꞌi ̱n ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ na̱chiꞌi tuku ndó mií ndó
xíꞌín ndó. Sa̱ náꞌá vá ndó ña̱ iin ti ̱xi ndáꞌán? 10 Chi ̱ kékáꞌano ndó dao
tayií lóꞌo̱, táꞌa̱n ra niꞌi ̱ ndidaá kúú kuu̱, xíꞌín dao yoo̱, xíꞌín dao víko̱
ña̱ꞌa tatá xi ̱, iin nóó vá kúú xí xíꞌín xíꞌín dao kuia̱. 11 Sa̱ꞌá ño̱ó nákani
iin mozo, va̱ꞌará kakuu xi satoꞌo inii ̱ sa̱ꞌá ña̱ kée ndó dión, dá chi ̱ ndá
ndidaá ña̱ꞌa na̱ veꞌe xi. 2 Dá chi ̱
ndi kuu naá óon va choon ni ̱ keei
nákaa̱ xi ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ na̱ kéchóon noo̱ tein ndó.
tatá xi ̱ xíꞌín na̱ ndáka ñaá nda̱ ná 12 Ñani miíi ̱, seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱
xi ̱no xi kuia̱ ña̱ kía̱n ni ̱ kaa tatá xi ̱ ña̱ kee ndó táto̱ꞌon kée miíi ̱, dá chi ̱
natiin xi ña̱ꞌa ió noo̱ ná. 3 Ki ̱ꞌo dión
ni ̱ kee yuꞌu̱ táto̱ꞌon kée mií ndó tá ni ̱
taꞌani ni ̱ sa̱ ndoꞌo yó, chi ̱ ni ̱ sa̱ kuu sa̱ ioi ̱ xíꞌín ndó. Ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ ní
yó táto̱ꞌon takuálí ndóꞌo dión, chi ̱ ni ̱ ya̱ꞌa ndó noo̱í. 13 Ta sa̱ náꞌá vá míí
sa̱ ñoꞌo yó ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ kini dándáki ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ sa̱ kúꞌu̱ vai, sa̱ꞌá ño̱ó
ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo. 4 Tído tá ni ̱
ni ̱ kuu ni ̱ da̱náꞌi ̱ noo̱ ndo̱ taꞌándá
xi ̱nko̱o tiempo ña̱ kía̱n ni ̱ chi ̱kaa̱ ini míí no̱ó sa̱ꞌá ña̱ kúú to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱
381 Gálatas 4
ini ndo̱ koni ndo̱ yuꞌu̱, ta ko̱ ní de̱ꞌe ñáꞌa̱, ña̱ sa̱ káa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ñadiꞌí
káñóꞌó ñaá ndó va̱ꞌará ni ̱ sa̱ kúꞌi ̱. na̱, ni ̱ kaki xi chi ̱ ki ̱ꞌo dión kóni ̱
Diꞌa ni ̱ na̱kuaka va̱ꞌa ndó yuꞌu̱ Abraham. Tído de̱ꞌe ñadiꞌí na̱, ñáꞌa̱
táto̱ꞌon iin ángel ni ̱ kii noo̱ Ndios, ta dándáki mií, kúú ra ni ̱ kaki táto̱ꞌon
ni ̱ kee ndó yuꞌu̱ kúúí táto̱ꞌon mií ni ̱ xi ̱ꞌo mií Ndios to̱ꞌon na noo̱
Cristo Jesús. 15 Ta, ¿ndeí kuaꞌa̱n ña̱
Abraham.
kádii ̱ téí iní ndo̱ koni ndo̱ yuꞌu̱? Ta 24 Ndi nduú ñáꞌa̱ yóꞌo kúú táto̱ꞌon
xíꞌo ndaa̱i ̱ kuendá saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ nda̱ uu̱ to̱ꞌon ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios kee na
nduchí nóó ví ndó kúꞌu̱ ini ndo̱ taó xíꞌín ña̱yuu na̱. Ta to̱ꞌon mií no̱ó
ndo̱ ki ̱ꞌo ndó noo̱ yúꞌu̱ tiempo daá kúú ley ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios dini ̱ yúku̱ naní
ñóó, ní kúu. 16 Ta viti, ¿á nda̱á xiní
Sinaí. Ta ña̱yuu ni ̱ kaki ti ̱xi ley yóꞌo,
uꞌu̱ va ndó yuꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ káꞌi ̱n ña̱ no̱ón kúú na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌán. Ta ley
ndaa̱ xíꞌín ndó? yóꞌo kúú táto̱ꞌon Agar, ta ña̱yuu
17 Ta ndéi dao ta̱a kádíꞌi ̱nda̱ rá
ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ley kúú táto̱ꞌon de̱ꞌe
ndo̱ꞌó, chi ̱ kátoó ra̱ ña̱ kee ndó ña̱ Agar. 25 Dá chi ̱ ñáꞌa̱ naní Agar ñoó
kóni ̱ mií rá, tído o̱ du̱ú ña̱ va̱ꞌa kía̱n kúú táto̱ꞌon yúku̱ naní Sinaí íin chí
kóni ̱ ra̱. Dá chi ̱ ña̱ kóni ̱ ra̱ kía̱n taó Arabia no̱ó ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ley noo̱
xóo ra ndo̱ꞌó tein nduꞌu̱, dá nduu Moisés. Ta kúú taꞌanián táto̱ꞌon ñoo
ndó kuendá mií rá, dá koo kuión Jerusalén, ña̱ nákaa̱ viti. Dá chi ̱ ñoo
ndo̱ xíꞌín ña̱ dánaꞌa̱ ra̱. 18 Ña̱ va̱ꞌa
yóꞌo nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ley xíꞌín
kíán tá daá kuití ná koo kuión ndo̱ ndidaá ña̱yuu ndéi noo̱án, táto̱ꞌon
xíꞌín ña̱ va̱ꞌa, va̱ꞌará ko̱ó yuꞌu̱ ió ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ káa̱ Agar ti ̱xi ndáꞌa̱ ñadiꞌí
xíꞌín ndó. Abraham. 26 Tído iin ka̱ ñoo
de̱ꞌe yií Abraham. Iin xi ni ̱ sa̱ kuu Isaac, chi ̱ kúú yó de̱ꞌe ni ̱ kaa Ndios
de̱ꞌe ñáꞌa̱ sa̱ káa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ñadiꞌí na̱. ki ̱ꞌo na noo̱ Abraham. 29 Ni ̱ sa̱
Ta iin ka̱ de̱ꞌe na ni ̱ sa̱ kuu de̱ꞌe kendava̱ꞌa tayií ni ̱ kaki xíꞌín ña̱ kóni ̱
Gálatas 4, 5 382
míí Abraham xíꞌín tayií ni ̱ kaki ni ̱ ña̱ kándéé iní yo̱ Jesús. 6 Dá chi ̱ sa̱ꞌá
kee Espíritu ii ̱. Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani ña̱ kándéé iní yo̱ Cristo Jesús, sa̱ꞌá
kéndava̱ꞌa na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ley ño̱ó va̱ꞌará ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ yo̱ o ko̱ ní
xíꞌín yó viti. 30 Tído, ¿á ko̱ ndúsaa̱
taꞌa̱nda̱ ña̱, ni iian ko̱ ndáya̱ꞌi. Ña̱
taꞌon ini ndo̱ ña̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios? ndáya̱ꞌi kía̱n kándéé iní yo̱ Jesús, ta
Chi ̱ diꞌa va kaáa̱n: “Taó xóo ñáꞌa̱ ña̱ yóꞌo kédaá xíꞌín yó, dá kuꞌu̱ ini
nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ñadiꞌóo̱n ná koꞌa̱n saꞌa̱ sátáꞌan yó.
xíꞌín de̱ꞌán. Dá chi ̱ o̱ kúu taꞌon niꞌi ̱ 7 Ta sa̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo kuaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín
nduú xi ̱ ña̱ va̱ꞌa xíꞌín de̱ꞌe ñáꞌa̱ ña̱ ndaa̱ kándísa yó. ¿Ndá yoo ni ̱
dándáki mií.” na̱daká ña̱xintóni ̱ ndo̱, dá ko̱ se̱ídóꞌo
31 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani miíi ̱, kanaꞌá ndó
ka̱ ndo̱ ña̱ ndaa̱? 8 Tído kanaꞌá ndó
ña̱ ko̱ kúú taꞌon yó de̱ꞌe ñáꞌa̱ nákaa̱ ña̱ o̱ du̱ú Ndios ní nádaká ña̱xintóni ̱
ti ̱xi ndáꞌa̱ iin ka̱ na̱. Diꞌa kúú yó de̱ꞌe ndo̱, chi ̱ diꞌa mií ná kúú na̱ ni ̱ kana
ñáꞌa̱ dándáki mií. ndo̱ꞌó. 9 Ta sa̱ náꞌá va̱ꞌa mií ndó ña̱
xíꞌín ña̱ ni ̱ kee Cristo saꞌa̱ ndo̱, to̱ꞌón dánaꞌa̱ ta̱a ñoó xíꞌín ndó. 10 Ta
chi ̱ ni ̱ taó xóo na ndo̱ꞌó ti ̱xi ndáꞌa̱ kándéé iní yuꞌu̱ satoꞌo yo̱ Ndios ña̱
ley Moisés, ña̱ sa̱ da̱ndáki ñaá. Ta o̱ nandió kuéi ndó kandísa ndó
sa̱ nándió kuéi ka̱ ndo̱ kañoꞌo ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kándísa yuꞌu̱. Chi ̱ ña̱yuu
ti ̱xi ndáꞌán, dá dándáki tukuan kátoó nádaká ña̱xintóni ̱ ndo̱, miía̱n
ndo̱ꞌó. 2 Kueídóꞌo va̱ꞌa ndó, chi ̱ yuꞌu̱
ndaa̱ chiya̱ꞌi na noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱
kúú Pablo, na̱ káꞌa̱n xíꞌín ndó. Tá ná to̱ꞌón dánaꞌa̱ na̱ noo̱ ndo̱. Ko̱ néꞌe
naki ̱ꞌo ndó mií ndó ña̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ta̱ndíni ndá yoo kúú ná.
ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ta̱ Israel, dá 11 Ñani miíi ̱, tá dánaꞌa̱ i ̱í yuꞌu̱ no̱ó
kía̱n ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa natiin ndó no̱ó ña̱ ña̱yuu ña̱ miía̱n kánian taꞌa̱nda̱ ñíi ̱
ni ̱ kee Cristo Jesús saꞌa̱ yo̱. 3 Ta
ná to̱ꞌon kée ra̱ Israel, dá kía̱n,
nándió ko̱o tukui káꞌi ̱n xíꞌín ndidaá ¿ndiva̱ꞌa kéndava̱ꞌa i ̱í ra̱ Israel xíꞌín
ta̱a, táꞌa̱n ra̱ kándía ña̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ yuꞌu̱, tá dáá? Chi ̱ tá dánaꞌi ̱ dión noo̱
rá, ña̱ miía̱n ndúsa̱ kánian kee ra ná, dá kía̱n o̱ kuído̱ taꞌon ini ra̱ kee
ndi ndiꞌi choon saꞌándá ley Moisés, to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee
dá kando̱o vii rá noo̱ Ndios. Jesús saꞌa̱ yo̱ ndi ̱ka cruz, tá dáá.
4 Tá káꞌán ndó ña̱ kando̱o vii ndo̱ 12 ¡Tído va̱ꞌa cháá ka̱an
̱ iin íchi ̱ diꞌa
noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée ndó choon ná dákuáchi ta̱a nádaká ña̱xintóni ̱
saꞌándá ley, dá kía̱n ña̱ yóꞌo kóni ̱ ndo̱ ñíi ̱ mií rá!
kaa ña̱ ni ̱ taó xóo va ndó mií ndó 13 Kanaꞌá ndó, ñani miíi ̱, ña̱ sa̱ ni ̱
noo̱ Jesús, ta ni ̱ taó xóo taꞌani ndó na̱kana va Ndios ndo̱ꞌó ña̱ o̱ káñoꞌo
mií ndó no̱ó ña̱ mani ̱ ni ̱ kee na saꞌa̱ ka̱ ndo̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ley. Tído ná dáꞌa
ndo̱. ni kaꞌán ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ñóꞌo ka̱
5 Tído sa̱ꞌá ña̱ ió Espíritu ii ̱ Ndios ndo̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ley, sa̱ꞌá ño̱ó kuu kee
xíꞌín yó, sa̱ꞌá ño̱ó ió ta̱ndeé iní noo̱ ndó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱. Diꞌa kánian
yo̱ ña̱ kando̱o vii yo̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá chindeé táꞌan ndó xíꞌa̱n kúꞌu̱ ini saꞌa̱
383 Gálatas 5, 6
ii ̱ Ndios ña̱ ná kandaka na ndo̱ꞌó chítuu inio̱ kee yó ña̱ kini. Ta noo̱ ni
16 Ta káꞌa̱n taꞌanii xíꞌín ndó ña̱ koo
iin tóꞌón ley ko̱ yáꞌa yó tá kée yó
ini ndo̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ na̱ kúú ndidaá ña̱ va̱ꞌa yóꞌo. 24 Ta na̱ ndíta
Espíritu ii ̱ Ndios, ta o̱ sa̱ kée ndó ña̱ xíꞌín Cristo, no̱ón kúú na̱ ni ̱ chi ̱rkuei
kini kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱. 17 Dá chi ̱ ña̱ kóni ̱
ndidaá kúú ña̱ kini kóni ̱ ñíi ̱ ná
ñíi ̱ ndo̱ ko̱ nákiꞌin táꞌan nóóán xíꞌín keean ndi ̱ka cruz, chi ̱ ko̱ kée ka̱ na̱
ña̱ kóni ̱ Espíritu ii ̱ Ndios, chi ̱ naá ña̱ kini kóni ̱ ñíi ̱ ná. 25 Tá dándáki na̱
táꞌan va ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ kúú Espíritu ii ̱ nío̱ yo̱, dá kía̱n ná
kóni ̱ Espíritu ii ̱. Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu kee kee yó ña̱ kóni ̱ mií ná. 26 Ta ná dáꞌa
kúú ñadiꞌí na̱ o yíi ̱ ná, ta kée na ña̱ na̱tiin ndó iin ñani yo̱ no̱ó
kaꞌan noo̱ xíꞌín ñíi ̱ ná, ta ko̱ chítuu kua̱chi, dá kía̱n ndoꞌó, na̱ ndíta toon
ini na̱ kee na ña̱ kaꞌan noo̱. 20 Ta xíꞌín Espíritu ii ̱, kúú na̱ kánian
ndáño̱ꞌo na ña̱ ko̱ kúú ndios, ta chindeé ná, dá ná kuii ̱n ndaa̱ tuku
kétadí na̱ xíꞌín ña̱yuu, ta xiní uꞌu̱ na. Ta ndaꞌí ni kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ná, ta
táꞌan na, ta naá na̱ xíꞌín dao ka̱ kandaa ndo̱ mií ndó, chi ̱ oon ni ví
ña̱yuu, ta kuión na̱, ta yachi ̱ xído̱ ini kue̱i taꞌani mií ndó no̱ó kua̱chi
na̱, ta sa̱va̱ꞌa saꞌa̱ míí vá ná nákani táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ndoꞌo ñani yo̱. 2 Ta
ini na̱, ta saꞌándá táꞌan na ña̱yuu, ta chindeé táꞌan ndó xíꞌín iin rá iin ndó
taó xóo na ña̱yuu kando̱o xoo mií tá ndóꞌo nío̱ ndo̱, ta ki ̱ꞌo dión kee
ná, 21 ta uꞌu̱ ini na̱, ta saꞌání na̱ ndi ̱i,
ndó, dá kee ndó choon ni ̱ saꞌanda
ta daá xíni na, ta tein víko̱ yáꞌa na Cristo. 3 Ta na̱ chínaní míí ña̱ kúú ná
kée na ña̱ kini kaꞌan noo̱. Ta kée na na̱ ndáya̱ꞌi, ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ kúú ná,
dao ka̱ ña̱ꞌa kini táto̱ꞌon kuaꞌa̱n ña̱ dá kía̱n dándaꞌí na̱ mií vá ná. 4 Ta
yóꞌo. Sa̱ ni ̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó, ta káꞌa̱n iin rá iin mií vá ndó kánian kande̱ꞌé
Gálatas 6 384
va̱ꞌa ña̱ kée ndó, dá kía̱n nataꞌan ini ndo̱. Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ kóni ̱ ra̱ ña̱
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa kée ndó. Ta o̱ sa̱ kendava̱ꞌa na̱ Israel xíꞌín rá, sa̱ꞌá
chídáó táꞌan ndó ña̱ kée ndó xíꞌín ño̱ó kénóo ra ña̱ ni ̱ kee Cristo
dao ka̱ ña̱yuu. 5 Dá chi ̱ iin rá iin mií
saꞌa̱ yo̱ ndiḵ a cruz. 13 Tído ni mií
vá ndó xíꞌín choon ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ noo̱ ra̱ ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ko̱ kándéé kee
Ndios. ndidaá choon saꞌándá ley. Tído
6 Ta ndidaá ndoꞌó, na̱ dákuáꞌa
kóni ̱ ra̱ kendúsa̱ ra̱ xíꞌín ndó ña̱
to̱ꞌon Ndios, kánian chindeé ndó na̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ndo̱, dá chindaya̱ꞌi ra
dánaꞌa̱ noo̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ va̱ꞌa ió noo̱ mií rá no̱ó na̱ Israel. 14 Tído ni
ña̱ kataki chíchí ná kee Espíritu ii ̱. sa̱ꞌá ña̱ ndíta yó xíꞌín Jesús, sa̱ꞌá
9 Ta ná dáꞌa ni kuitá yo̱ kee yó ña̱
ño̱ó ni iin ña̱ꞌa ko̱ ndáya̱ꞌi ña̱
va̱ꞌa, chi ̱ tá ko̱ sá tuu yó ña̱ kée taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ yo̱ o ko̱ó. Ña̱ ndáya̱ꞌi
yóa̱n, dá kía̱n kasandaá iin kuu̱ noo̱ Ndios kúú ña̱ ni ̱ nduu yó
natiin yó ña̱ va̱ꞌa noo̱ Ndios. 10 Sa̱ꞌá ña̱yuu sa̱á. 16 Ta ndidaá ndoꞌó, na̱
ño̱ó tá nónó yó kee yó ña̱ va̱ꞌa, dá taxi va̱ꞌa choon ni ̱ taai noo̱ tuti
kía̱n ná kee yóa̱n xíꞌín ndidaá yóꞌo, ná koo va̱ꞌa ini ndo̱, ta ná
ña̱yuu. Ta ná ndi ̱ꞌi cháá ka̱ ini yo̱ kuꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ ndidaá kúú
kee yó ña̱ va̱ꞌa xíꞌín na̱ kándísa dáó ndoꞌó, na̱ ndisa kúú na̱ ñoo
xíꞌín yó Jesús. Ndios.
17 Ta yóꞌo chí noo̱ o̱ sa̱ dátaꞌán
Ta viti kúú yó ña̱yuu sa̱á sa̱ꞌá ña̱ ka̱ ni iin ndó yuꞌu̱ , dá chi ̱ sa̱
kándéé iní yo̱ Jesús kua̱ꞌá nda̱ꞌo ya̱nda tándaa ñíi ̱í kée
11 Kande̱ꞌ é ndó, diꞌa ví náꞌano
ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌi ̱ saꞌa̱ satoꞌo
letra táai xíꞌín ndáꞌa̱ miíí. 12 Ta yo̱ Jesús.
ndidaá ra̱ kóni ̱ kando̱o va̱ꞌa noo̱ 18 Ñani miíi ̱, ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo
dao ka̱ ña̱yuu, ro̱ón kúú ra̱ satoꞌo yo̱ Jesucristo xíꞌín iin rá iin
kéndúsa̱ xíꞌín ndó ña̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ndoꞌó. Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Pablo ni ̱
saꞌa̱n no̱ó na̱ ñoo Éfeso
no̱ó ña̱ kánian ndoꞌo yó sa̱ꞌá kua̱chi
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán kée yó, ta ni ̱ kuꞌu̱ káꞌano ini na̱ saꞌa̱
apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon na xíꞌín yó. 8 Ta sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ káꞌano
Jesucristo, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií ni ̱ kee na xíꞌín yó, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ niꞌi ̱ yo̱
Ndios. Ta káꞌa̱n yuꞌu̱ ndisáꞌán xíꞌín ña̱ koo ndichí xíxi yó xíꞌín ña̱ kaon
ndoꞌó, na̱ ndéi ñoo Éfeso, ndoꞌó na̱ koo ña̱xintóni ̱ yo̱, 9 dá chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na
kúú ña̱yuu Ndios, ndoꞌó na̱ ndíta ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
toon xíꞌín Cristo Jesús. 2 Ta mií tatá
chi ̱kaa̱ ini na̱ kee na, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ sa̱
yo̱ Ndios xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesucristo io de̱ꞌé noo̱ ná, chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱
ná kee na ña̱ mani ̱ xíꞌín ndó, ta na̱taꞌan ini na̱. Ta ndidaá ña̱ yóꞌo
naki ̱ꞌo na ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱. kúú ña̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini na̱ kee na.
10 Chi ̱ tá ná xi ̱nko̱o kuu̱ ni ̱ ka̱xi mií
Ki ̱ꞌo diꞌa ni ̱ kemáni ̱ Ndios yo̱ ná, koꞌo̱n na̱ nachiꞌi na ndidaá táꞌa̱n
3 Ná natiin Ndios, na̱ kúú tatá
ña̱ꞌa ti ̱xi ndáꞌa̱ Cristo, dá dándáki
satoꞌo yo̱ Jesucristo, ndidaá táꞌa̱n ñaá ná, miíán kíán ña̱ ñóꞌo induú, o
ña̱ñóꞌó. Mií ná ni ̱ kemáni ̱ ná yó xíꞌín miíán kíán ña̱ ió no̱ñóꞌo̱ yóꞌo.
ndidaá ña̱ va̱ꞌa ió noo̱ ná, ta nda̱ 11 Ta saꞌa̱ mií Cristo ni ̱ ka̱xi Ndios
noo̱ ió na̱ nda̱ induú ni ̱ ta̱ndaꞌá ná yóó, dá chi ̱ nda̱ míí saꞌa̱ ni ̱ saki na̱
ña̱ ni ̱ kixian sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Cristo. ña̱ niꞌi ̱ yo̱ ña̱ va̱ꞌa noo̱ ná, táto̱ꞌon
4 Ta nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kasáꞌá saꞌa̱
ki ̱ꞌo ni ̱ chi ̱kaa̱ ini na̱, chi ̱ kée na
ñayuú, nda̱ daá vá ni ̱ ka̱xi na yó saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií ná,
Cristo, dá ná kakuu yó na̱ koo vii, 12 dá natiin na ña̱ñóꞌó sa̱ꞌá nduꞌu̱, na̱
daá ni ̱ chi ̱kaa̱ ini na̱ ña̱ kakuu yó saꞌa̱ Cristo ni ̱ seídóꞌo ndó to̱ꞌon va̱ꞌa
de̱ꞌe mií ná saꞌa̱ Jesucristo, chi ̱ ki ̱ꞌo ña̱ káꞌa̱n ña̱ kuu ka̱ki ndó tá ni ̱
dión ni ̱ na̱taꞌan ini mií ná kee na. ka̱ndísa ndó ña̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱
6 Dión ni ̱ kee na, dá kía̱n ná naki ̱ꞌo
Espíritu ii ̱ Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo
yó ña̱ñóꞌó noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ na to̱ꞌon na noo̱ yo̱. Ta na̱ yóꞌo kúú
káꞌano ni ̱ kee na xíꞌá, dá ná natiin táto̱ꞌon iin sello, ña̱ náꞌa̱ ña̱ kúú
va̱ꞌa na yó sa̱ꞌá de̱ꞌe mani ̱ ná. 7 Chi ̱ taꞌani ndó ña̱yuu Ndios. 14 Ta sa̱ꞌá
xíꞌín nii ̱ de̱ꞌe na ni ̱ taó xóo na yó ña̱ ió Espíritu ii ̱ ná ini yo̱, ño̱ó kía̱n
385
Efesios 1, 2 386
náꞌa̱ ña̱ natiin yó ña̱ ni ̱ kaa tatá yo̱ Ta kómí ná iin kuu̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱
Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ yo̱ tá ná kasandaá o̱ du̱ú ndidaá ka̱ ña̱yuu. Ta o̱ du̱ú
kuu̱ nakuaka na ña̱yuu mií ná ñayuú yóꞌo oon ni kíán dión, nda̱
kandei na noo̱ ió na̱, dá natiin na ñayuú ve̱i chí noo̱ kakian dión.
ña̱ñóꞌó saꞌa̱ ndidaá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee 22 Chi ̱ ni ̱ na̱chiꞌi Ndios ndidaá táꞌa̱n
ki ̱ꞌo na ña̱ koo ndichí yo̱ no̱ó kúú yikí ko̱ño Cristo, ta dáxi ̱no na
ña̱ꞌa mií ná ña̱ kóni ̱ na̱ xíꞌín ña̱yuu na̱, chi ̱ iin
15 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱ ña̱
tóꞌón míí ná kúú na̱ dáxi ̱no ndidaá
ndíta ndaa̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ kándéé iní táꞌa̱n ña̱ꞌa táto̱ꞌon kánian kooan.
ndo̱ satoꞌo yo̱ Jesús, ta kúꞌu̱ taꞌani
ini ndo̱ saꞌa̱ ndidaá ka̱ na̱ kúú ña̱yuu Ni ̱ da̱káki Ndios yo̱ sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱
Ndios, 16 nda̱ daá, ta nda̱ viti ko̱ sá
kee na xíꞌín yó, ta o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱
tuu taꞌon yuꞌu̱ ña̱ naki ̱ꞌoi ndivéꞌe va̱ꞌa kée yó
noo̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ daá kuití
2
1 Ta ni ̱ saꞌa̱n Ndios ni ̱ da̱nátaki
ndíko̱ꞌon inii ̱ ndo̱ꞌó noo̱ káꞌi ̱n xíꞌín na̱ ndo̱ꞌó, chi ̱ ndi ̱i va ni ̱ sa̱ kuu
ná, 17 na̱ kúú Ndios noo̱ satoꞌo yo̱
ndó noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní sá seídóꞌo
Jesucristo, na̱ kúú tatá yo̱, na̱ ndó choon saꞌándá na̱, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱
kánian natiin ndidaá ña̱ñóꞌó. Chi ̱ ni ̱ sa̱ kee ndó kua̱chi. 2 Chi ̱ sa̱ kee
xíka̱i ̱ noo̱ ná ña̱ naki ̱ꞌo na ña̱ koo ndó kua̱chi yóꞌo tá sata̱ táto̱ꞌon kée
ndichí ndo̱, ta ki ̱ꞌo na ña̱ katóni ̱ va̱ꞌa na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo, ta sa̱ kee
ini ndo̱, dá kasandaá ndo̱ kanaꞌá ndó ña̱ kóni ̱ ña̱ néꞌe choon noo̱
va̱ꞌa ndó mií ná. 18 Ta xíka̱ taꞌanii
táchi ̱ káa, táꞌa̱n ña̱ dándáki
noo̱ ná ña̱ ná dátoo̱n na̱ ña̱xintóni ̱ ña̱xintóni ̱ ña̱yuu ko̱ se̱ídóꞌo choon
ndo̱, dá ná kanaꞌá ndó sa̱ꞌá ta̱ndeé saꞌándá Ndios. 3 Ta ndidaá vá yó ni ̱
iní, ña̱ kía̱n ni ̱ na̱kana na ndo̱ꞌó sa̱ kee dión tá sata̱, chi ̱ sa̱ xi ̱onoo yó
natiin ndó, ta kanaꞌá taꞌani ndó ndi sa̱ kee yó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ yo̱, chi ̱ sa̱ kee
ki ̱ꞌo ndato ña̱ va̱ꞌa koꞌo̱n na̱ ki ̱ꞌo na yó ña̱ kini kóni ̱a̱n xíꞌín ña̱ kini sa̱
noo̱ ndo̱, táꞌa̱n ña̱ koꞌo̱n na̱ ki ̱ꞌo na ka̱toó ña̱xintóni ̱ yo̱. Ta sa̱ꞌá ña̱ sa̱
no̱ó ña̱yuu mií ná, 19 ta katóni ̱ taꞌani
kuu yó ña̱yuu kómí kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó
ini ndo̱ ndi ki ̱ꞌo káꞌano ndée̱ kómí sa̱ xído̱ ini Ndios sa̱ xini na̱ yó
ná, táꞌa̱n ña̱ kéchóon na, dá chindeé táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo taꞌani ndidaá ka̱
ná yóó, na̱ kándísa ñaá. Ta mií ndée̱ ña̱yuu ko̱ náꞌá ñaá. 4 Tído káꞌano
ta ni ̱ chi ̱ko̱o ñaá ná xoo kuáꞌa na̱ yó noo̱ ná sa̱ꞌá kua̱chi sa̱ kee yó,
nda̱ noo̱ ió na̱ induú. 21 Ta kómí ná
tído ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱ ni ̱ na̱taki yo̱ noo̱
choon sata̱ ndidaá táꞌa̱n ta̱a néꞌe ná, ta takí yo̱ xíꞌín Cristo viti. Dá chi ̱
choon náꞌano, xíꞌín sata̱ ndidaá ta̱ sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee na xíꞌín yó, sa̱ꞌá
dándáki, xíꞌín sata̱ ndidaá ta̱ ndíta ño̱ó ni ̱ ka̱ki yó no̱ó ña̱ kánian ndoꞌo
noo̱, xíꞌín sata̱ ndidaá ta̱ kúú satoꞌo. yó sa̱ꞌá kua̱chi kée yó. 6 Ta ni ̱ na̱taki
387 Efesios 2
dáó yó xíꞌín ná ni ̱ kee Ndios, ta ni ̱ yati ndó noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xita̱
na̱chi ̱nde̱i taꞌani na yó nda̱ induú nii ̱ Cristo saꞌa̱ ndo̱.
xíꞌín Cristo Jesús. 7 Ta dión ni ̱ kee
14 Chi ̱ mií Cristo kúú na̱ ni ̱
na xíꞌá, dá daá kuití naꞌa̱ na̱ ndi ki ̱ꞌo na̱chi ̱ndei va̱ꞌa yó, sa̱ꞌá ño̱ó na̱ ñoo
ví káꞌano ña̱ mani ̱ ni ̱ kee na xíꞌín yó, Israel xíꞌín na̱ ko̱ kúú na̱ Israel, ni ̱
chi ̱ ni ̱ kee na ña̱ va̱ꞌa xíꞌín yó sa̱ꞌá ña̱ nduu na iin tóꞌón ñoo ni ̱ kee Cristo,
ni ̱ kee Cristo Jesús. 8 Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱
dá chi ̱ ni ̱ saꞌa̱n na̱ ni ̱ di ̱tá ná ña̱ sa̱
mani ̱ ni ̱ kee Ndios xíꞌín ndó, sa̱ꞌá kedaá xíꞌín ná sa̱ xini uꞌu̱ táꞌan na.
ño̱ó ni ̱ da̱káki na ndo̱ꞌó sa̱ꞌá ña̱ 15 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó
ni ̱ kee Jesús saꞌa̱ yo̱ da̱náꞌa̱ na̱ to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ xíꞌo ña̱
11 Ta o̱ sa̱ nándodó ndo̱ꞌó, na̱ ko̱
kandei va̱ꞌa yó xíꞌín Ndios, ta ni ̱
kúú na̱ Israel xaa̱n, ña̱ tá sata̱ ni ̱ kaa da̱náꞌa̱ na̱án noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ ni ̱ sa̱
na̱ Israel ña̱ kúú ndoꞌó, “na̱ ko̱ ní ndei xíká noo̱ Ndios, xíꞌín no̱ó
taꞌa̱nda̱ ñíi ̱.” Dión kaá na̱ chi ̱ kúú ná nduꞌu̱, na̱ ndéi yati noo̱ Ndios. 18 Chi ̱
na̱ ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱, ta sa̱ꞌá ño̱ó káꞌán sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó na̱
ná ña̱ kúú ná na̱ ñoo Ndios, tído Israel xíꞌín na̱ ko̱ kúú na̱ Israel ni ̱
xíꞌín ndáꞌa̱ ta̱a va ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ná. niꞌi ̱ ña̱ ndu̱ꞌu yó noo̱ ió tatá Ndios
12 Nda̱ tiempo sata̱ ñoó ko̱ ní sá kuu
kée iin tóꞌón na̱ kúú Espíritu ii ̱.
ndó kuendá Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó ni iin 19 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kúú ka̱ ndo̱ na̱ tu̱kú
kuu̱ vá ko̱ ní kasandaá ndo̱ kakuu o na̱ xíonoo ndava̱ꞌa. Dá chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱
ndó na̱ ñoo Ndios táto̱ꞌon kúú na̱ ndo̱ ña̱ kakuu ndó ña̱yuu Ndios, ta
Israel. Ta ni lúꞌu̱ ví kuendá ko̱ ní sá ni ̱ niꞌi ̱ taꞌani ndó ña̱ kakuu ndó
komí ndó no̱ó to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios kuendá na̱ veꞌe na. 20 Ta no̱ó to̱ꞌon
no̱ó ña̱yuu na̱. Ta ni lúꞌu̱ ví ta̱ndeé ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ kúú apóstol, xíꞌín to̱ꞌon
iní ko̱ ní sá komí ndó ni ̱ sa̱ ndei ndó ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱ sa̱ kuu profeta ni ̱ sa̱
ñayuú yóꞌo, ta ni ko̱ ní sá naꞌá ví kui ̱ta iin rá iin ndó. Ta mií
ndó ndá yoo kúú Ndios ta̱kí. 13 Tá Jesucristo kúú yu̱ú tito̱ ndáya̱ꞌi kúú
sata̱ ko̱ ní sá naꞌá ndó Ndios, xíká sa̱ do̱ꞌo veꞌe, 21 chi ̱ xíꞌín míí yuu̱ ñoó
ndei ndó noo̱ ná. Tído viti, ndíta luu kasáꞌá káto̱ táꞌan saꞌa̱ véꞌe
ndó xíꞌín Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱tuu káva̱ꞌan kuaꞌa̱n xi ̱nko̱oan kakuuan
Efesios 2, 3 388
choon yóꞌo. Nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a viti induú sa̱ꞌán. 11 Chi ̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱
sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌi ̱ to̱ꞌon Cristo Jesús noo̱ chi ̱kaa̱ ini Ndios kee na nda̱ rá ko̱
ndo̱ꞌó, na̱ ko̱ kúú na̱ Israel. 2 Ta sa̱ ni ̱
ñáꞌa̱ kava̱ꞌa ñayuú yóꞌo. Ta xíꞌín ña̱
niꞌi ̱ tóꞌon ndó ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ni ̱ kee Cristo Jesús, na̱ kúú satoꞌo
choon noo̱ yúꞌu̱ ña̱ kía̱n chindeéí yo̱, ni ̱ da̱xínko̱o na ña̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
ndo̱ꞌó, dá niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ xíꞌo na na̱ kee na. 12 Ta viti ió ta̱ndeé iní
ini ña̱yuu sa̱ ndei sa̱ naꞌá sa̱ꞌán. Tído Kóni ̱ Pablo ña̱ kandaa̱ va̱ꞌa ini yo̱ ndi
viti kándaa̱ ini na̱ kúú apóstol xíꞌín ki ̱ꞌo kúꞌu̱ ini Jesús saꞌa̱ yo̱
profeta na̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo kée Espíritu 14 Sa̱ꞌá ño̱ó nákuii ̱n xi ̱tíí noo̱ Ndios,
ko̱ kúú na̱ Israel, ña̱ va̱ꞌa koꞌo̱n xíꞌo iin kuu̱ noo̱ ndidaá ña̱yuu na̱, á
Ndios ki ̱ꞌo na no̱ó na̱ Israel, ta ndee mií ná ndéi na induú o no̱ñóꞌo̱ yóꞌo.
na ndo̱ꞌó iin tóꞌón ñoo xíꞌín na̱ ñoo 16 Ta xíka̱i ̱ noo̱ ná ña̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ió
Israel, ta koo taꞌani taꞌi ̱ ndo̱ no̱ó ña̱ kua̱ꞌá ña̱ kui ̱ká na̱ chí induú, ki ̱ꞌo
ni ̱ kaa Ndios ki ̱ꞌo na no̱ó na̱ Israel dión kendakí ná ndo̱ꞌó xíꞌín ndée̱
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Cristo Jesús, táto̱ꞌon káꞌano kómí míí ná, dá ná koo ndeé
ki ̱ꞌo káꞌa̱n to̱ꞌon va̱ꞌa káꞌa̱n saꞌa̱ ná. iní ndo̱ kee Espíritu ii ̱ ná, 17 dá ná
ini Cristo saꞌa̱ yo̱, va̱ꞌará ko̱ kándeé mií ná kúú na̱ kédaá, dá kandá yo̱
taꞌon ña̱xintóni ̱ yo̱ kandaa̱ ndiꞌi noo̱ choon na, ta ió na̱ ini ndidaá
inia̱n sa̱ꞌán. Ta ki ̱ꞌo dión xíka̱i ̱ noo̱ yó.
ná, dá nakutí ndó xíꞌín ña̱xintóni ̱ 7 Ta iin rá iin yó ni ̱ na̱tiin ña̱ kati ̱ꞌa
ña̱ꞌa noo̱ ndidaá ña̱ xíka̱ yo̱ noo̱ ná o ño̱ó káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios diꞌa:
ña̱ kasandaá ña̱xintóni ̱ yo̱ nakani Tá ni ̱ kaa na nda̱ noo̱ díkó, dá
inia̱n, dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ió ndée̱ ná ini ndáka na ta̱a sa̱ na̱á xíꞌín ná
yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó kée na ña̱ꞌa náꞌano xíꞌín kuaꞌa̱n na̱.
yó. 21 Ta ná natiin mií ná ndidaá
Ta ni ̱ dasá ná ña̱ va̱ꞌa noo̱ iin rá
ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ kúú kuendá na̱, ta iin ña̱yuu na̱.
saꞌa̱ mií Jesús daá ná natiin na 9 ¿Ndiva̱ꞌa káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios ña̱ ni ̱
ña̱ñóꞌó, ta ki ̱ꞌo dión daá kuití ná kaa na noo̱ díkó, káꞌán ndó? Dión
natiin naa̱n. Dión ná koo. kaáa̱n, dá chi ̱ dinñóꞌó ni ̱ noo na ni ̱
kii na nda̱ noo̱ nino̱ cháá ka̱ no̱ñóꞌo̱
Iin tóꞌón vá ni ̱ nduu yó ni ̱ kee yóꞌo. 10 Ta mií ná kúú na̱ ni ̱ noo ni ̱
néꞌi to̱ꞌon Jesús, na̱ kuu satoꞌo ná ndidaá kúú xíán xíꞌín ña̱ ndato
yo̱, ta seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ ndi ̱ꞌi kée na. 11 Ta mií vá ná kúú na̱ ni ̱
ini ndo̱ kendísáꞌano ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo xi ̱ꞌo noo̱ iin rá iin yó ña̱ kati ̱ꞌa yó
kánian kee na̱ ni ̱ kana Ndios xoo kee yó iin choon noo̱ Ndios, chi ̱ ni ̱
mií ná. 2 Ndaꞌí koo ini ndo̱, ta va̱ꞌa
kee na dao yó ña̱ kakuu yó apóstol,
koo ini ndo̱, ta kueé ná koo ini ndo̱, dá kaneꞌe yó to̱ꞌon Jesús, ta dao ka̱
ta ki ̱ꞌo ndeé iní ndo̱ saꞌa̱ iin rá iin yo̱ kakuu profeta, ta dao ka̱ yo̱
ndó sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ sátáꞌan ini ndo̱ saꞌa̱ kakuu na̱ xíonoo dánaꞌa̱ saꞌa̱ Jesús,
ndo̱. 3 Ta koo ini ndo̱ ña̱ iin tóꞌón ná
ta dao ka̱ yo̱ kakuu na̱ ndáka na̱ kúú
kakuu ndó, chi ̱ mií Espíritu ii ̱ Ndios kuendá Jesús, ta dao ka̱ yo̱ kakuu
kúú na̱ xíꞌo ña̱ kandei ndó dión, sa̱ꞌá na̱ kandita dánaꞌa̱. 12 Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱
ño̱ó koo ini ndo̱ kandei va̱ꞌa ndó kee na xíꞌín yóó, na̱ kúú ña̱yuu
xíꞌín iin rá iin ndó. 4 Dá chi ̱ iin tóꞌón
Ndios, dá kati ̱ꞌa yó kechóon yó noo̱
vá ni ̱ nduu yó, ta iin tóꞌón vá ná, dá koni yo̱ dákuáꞌano yó iin rá
Espíritu kómí yó, ta iin tóꞌón taꞌani iin na̱ kúú kuendá Cristo xíꞌín to̱ꞌon
ta̱ndeé iní kía̱n ni ̱ na̱kana ñaá Ndios Ndios, 13 dá ví kasandaá yo̱ kakuu
na̱ kómí choon sata̱ ndidaá yó, ta dáꞌa ni ndoꞌo yó táto̱ꞌon ndóꞌo
Efesios 4 390
takuálí, chi ̱ vitá ini xi ̱, sa̱ꞌá ño̱ó xoo yátá ni ̱ sa̱ kuu ndó, ña̱ ni ̱ chitíán
diꞌa xoo diꞌa kuaꞌa̱n ña̱xintóni ̱ xí kée ñóꞌo ña̱ kini, ña̱ dándaꞌí ndo̱ꞌó, dá
ña̱ to̱ꞌón dánaꞌa̱ dao ta̱ ma̱ñá. Chi ̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱. 23 Diꞌa ki ̱ꞌo
ta̱a yóꞌo kúú ra̱ kéndaa̱ ra̱ ña̱ to̱ꞌón ndó mií ndó ña̱ ndusa̱á nío̱ ndo̱ xíꞌín
dánaꞌa̱ ra̱, dá kandeé rá dándaꞌí ñaá ña̱xintóni ̱ ndo̱, 24 dá nduu ndó iin
tu̱chi yo̱, ta chíndeé táꞌan, dá ndo̱, ná dáꞌa ni ya̱ꞌa ndó kee ndó
sáꞌanoan kuaꞌa̱n, ki ̱ꞌo dión ndóꞌo yó kua̱chi. Ná dáꞌa ni kandati ndó nda̱
xíꞌín Jesús, chi ̱ mií ná kúú na̱ keta ndi ̱ndii, dá ya̱ꞌa ña̱ xído̱ ini
dákuáꞌano yó, dá kati ̱ꞌa yó kuꞌu̱ ini ndo̱, 27 ta ná dáꞌa ni konó ndó no̱ó
saꞌa̱ sátáꞌan yó. ña̱ uꞌu̱ ña̱ dátu̱ú ñaá. 28 Ta ndoꞌó, na̱
ña̱ ná dáꞌa ka̱ ni kee ndó táto̱ꞌon kée ini ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ to̱ꞌon kini kuaꞌa̱n
ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios, chi ̱ kée na xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu. Diꞌa ñóchí
ndidaá ña̱ nóo ndáki ini na̱, 18 chi ̱ vii kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ná, dá ná niꞌi ̱ iní
kómí ná iin ña̱xintóni ̱ íin naá, ta na̱ kuaꞌano na íchi ̱ Ndios. Tá kee
xíká vá ndéi na no̱ó ña̱ kóni ̱ Ndios, ndó dión, dá kía̱n chindeé ndó
chi ̱ ko̱ náꞌá taꞌon na sa̱ꞌá ña̱ꞌa Ndios ña̱yuu seídóꞌo. 30 Ná dáꞌa ni
iin ndó, ta kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan ndó, 8 Dá chi ̱ tá sata̱, dá sa̱ kuu ndó
ta kuꞌu̱ káꞌano ini saꞌa̱ sátáꞌan ndó ña̱yuu sa̱ íi ̱n naá ña̱xintóni ̱. Tído viti
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kuꞌu̱ káꞌano ini Ndios ni ̱ na̱too̱n va ña̱xintóni ̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱
sa̱ꞌá kua̱chi mií ndó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee kúú ndó ña̱yuu satoꞌo yo̱ Jesús. Sa̱ꞌá
Cristo. ño̱ó koo ini ndo̱ kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kée na̱ kúú ña̱yuu ni ̱ na̱too̱n noo̱.
Miía̱n kánian koo vii yo̱, chi ̱ kúú yó 9 Dá chi ̱ ña̱ va̱ꞌa xíꞌo Espíritu ii ̱ Ndios
ño̱ó kee ndó táto̱ꞌon kée mií ná, ta kanaꞌá yó ña̱ ndaa̱. 10 Kaꞌi va̱ꞌa ini
xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ yo̱, ta ña̱ ni ̱ doko̱ ná mií kee ndó ña̱ ko̱ ndáya̱ꞌi kée ña̱yuu íin
ná ni ̱ sa̱ kuu táto̱ꞌon iin ña̱ꞌa támi naá ña̱xintóni ̱, diꞌa koo ini ndo̱
sáꞌa̱n noo̱ Ndios. kuñóꞌó ndó ña̱ nóo kée na, 12 dá chi ̱
ñadiꞌí ndo̱ o yíi ̱ ndo̱, o kée ndó ña̱ vá ña̱ꞌa nátu̱u tá nátoo̱n ñóꞌo̱, ta
kaꞌan noo̱, o ña̱ kátoó ndo̱ kakomí xíꞌoan ña̱ kándaa̱ ini yo̱ ndá ña̱ꞌa
ndó kua̱ꞌá ña̱ kui ̱ká. Diꞌa kee ndó ña̱ kíán, dá chi ̱ ndidaá vá ña̱ꞌa nátu̱u tá
kánian kee na̱ kúú ña̱yuu Ndios. 4 Ta nátoo̱n ñóꞌo̱. 14 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌa̱n na̱
tóꞌón taꞌon na̱ kée kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ mií ndó noo̱ iin rá iin ña̱ꞌa kée ndó,
kúú ñadiꞌí na̱ o yíi ̱ ná, xíꞌín na̱ kée o̱ sa̱ kée ndó táto̱ꞌon kée na̱ ndeé
ña̱ kaꞌan noo̱, xíꞌín na̱ kátoó kakomí to̱ꞌon, va̱ꞌa ka̱aṉ kee ndó táto̱ꞌon kée
kua̱ꞌá ña̱ kui ̱ká, no̱ón kúú na̱ o̱ ko̱ní na̱ ió ña̱xintóni ̱. 16 Ndi ̱ꞌi ini ndo̱ kee
taꞌon na natiin na taꞌi ̱ ná noo̱ ndó ña̱ va̱ꞌa viti nónó noo̱ ndo̱, dá
dándáki Cristo xíꞌín Ndios. Chi ̱ na̱ chi ̱ tiempo kini nda̱ꞌo kía̱n ndéi yó
kátoó téí ña̱ kui ̱ká, ño̱ó kúú yoko̱ viti. 17 Ta ná dáꞌa ni kakuu ndó
xído̱ ini Ndios sa̱ꞌá ña̱ ko̱ se̱ídóꞌo na dáxi ̱ni ndó mií ndó, dá naá ini ndo̱
choon saꞌándá na̱. 7 Tído ndoꞌó, ná
kee ndó ña̱ ko̱ váꞌa. Va̱ꞌa ka̱an ̱ konó
dáꞌa ni ndiko̱ ndo̱ ña̱ kée na̱ kée ndó ná nakutí ndó xíꞌín Espíritu ii ̱
dión. Ndios. 19 Ta kaꞌa̱n ndo̱ tein iin rá iin
Efesios 5, 6 392
ndó salmo xíꞌín himno, xíꞌín yaa ii ̱. 29 Dá chi ̱ ko̱ íin taꞌon káñóꞌó yikí
Ta ndinoꞌo ini ndo̱ kata ndó yaa ko̱ño mií ná. Diꞌa ndaá na̱ ñá, ta
yóꞌo kekáꞌano ndó satoꞌo yo̱ Jesús, xíto na ña̱. Dión taꞌani kée Cristo
20 ta daá kuití naki ̱ꞌo ndó ndivéꞌe
xíꞌín yó, na̱ kúú ña̱yuu na̱, 30 chi ̱ kúú
noo̱ Ndios, na̱ kúú tatá yo̱, sa̱ꞌá yó yikí ko̱ño na̱. 31 Sa̱ꞌá ño̱ó kánian
ndidaá ña̱ꞌa ndóꞌo ndó, chi ̱ kúú ndó dánkoo ta̱a tatá ra̱ xíꞌín naná ra̱, dá
kuendá Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱. nakiꞌin táꞌan ra xíꞌín ñadiꞌí ra̱, dá
kía̱n nduu na nda̱ iin tóꞌón vá.
Káꞌa̱n Pablo saꞌa̱ ndí ki ̱án kánian kee 32 Ndichí nda̱ꞌo kuaꞌa̱n ña̱ yóꞌo, tído
ndoꞌó, na̱ ñáꞌa̱ xaa̱n, kueídóꞌo ndó vá ndó, ta̱ ta̱a xaa̱n, kánian kuꞌu̱ ini
yíi ̱ ndo̱ táto̱ꞌon seídóꞌo ndó satoꞌo yo̱ saꞌa̱ ñadiꞌí ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo
Jesús. 23 Dá chi ̱ yíi ̱ ndo̱ kúú dini ̱ noo̱
ndó xíꞌín mií ndó. Ta ndoꞌó, na̱ ñáꞌa̱
ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú Cristo dini ̱ no̱ó xaa̱n, kánian koo ña̱ñóꞌó ndó noo̱
ña̱yuu mií ná, na̱ kúú táto̱ꞌon yikí yíi ̱ ndo̱.
ko̱ño na̱. Ta mií ná kúú na̱ dáka̱ki
6
1 Ta ndoꞌó, takuáchí yíí xíꞌín
noo̱ Ndios, chi ̱ ni ̱ da̱ndóo na kua̱chi na: “Tá kée ndó dión, dá kía̱n koni
yó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱kata na yó xíꞌín ndo̱ kandei va̱ꞌa ndó, ta koni ndo̱
ta̱kui ̱í, ta kiróón kúú to̱ꞌon na. kuaꞌano yatá ndó ñayuú yóꞌo.”
27 Dión, dá kuu natiin na yó kakuu
4 Ta dión taꞌani ndoꞌó, na̱ kúú tatá
yó ña̱yuu mií ná, ta kakuu yó ña̱yuu xíꞌín naná, ná dáꞌa ni koo ini ndo̱
ndato, ta ni lúꞌu̱ taꞌon yáko̱ o̱ káneꞌe dákuido̱ ini ndo̱ de̱ꞌe ndó. Diꞌa koo
yó, ta ni o̱ kóo ti ̱tii ̱ taꞌon yó táto̱ꞌon ini ndo̱ dákuáꞌano va̱ꞌa ndó xi ̱, ta
ki ̱ꞌo ndóꞌo dáꞌo̱n, ta o̱ ndóꞌo taꞌon yó va̱ꞌa taó ndo̱ xí, ta dánaꞌa̱ ndo̱ noo̱
dao ka̱ ña̱ꞌa kuaꞌa̱n táto̱ꞌon kuaꞌa̱n xí ná kee xi táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ satoꞌo
ña̱ yóꞌo. Diꞌa kakuu yó na̱ ndáa vii, yo̱ Jesús.
na̱ ñóchí ndáa noo̱ ná. 5 Dión ni ndoꞌó, na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱
va̱ꞌará ko̱ íin satoꞌo ndo̱ ndéꞌé rá káa, xíꞌín ña̱ kini dándáki nío̱ ña̱yuu
ndo̱ꞌó, ta ná dáꞌa ni kee ndó táto̱ꞌon ndéi ñayuú íin naá yóꞌo, xíꞌín iin rá
kée na̱ ndúkú ña̱ nataꞌan ini ta̱a iin tuꞌu ña̱ kini xíonoo noo̱ díkó káa.
koni ñaá rá. Va̱ꞌa ka̱an ̱ kechóon ndó 13 Sa̱ꞌá ño̱ó nandixi ndó ndidaá ndaꞌá
no̱ó na̱ kúú satoꞌo ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo chóon xíꞌo Ndios noo̱ ndo̱ kechóon
kéchóon ndó noo̱ Cristo. Ndinoꞌo ini ndó, dá kandeé ndó na̱á ndo̱ xíꞌín ña̱
ndo̱ kechóon ndó, chi ̱ ki ̱ꞌo dión kóni ̱ kini tein kuu̱ ve̱i ña̱ dándóꞌoan nío̱
Ndios kee ndó. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó ndinoꞌo ini
ndo̱, dá kía̱n kandeé ndó kuita toon
ndo̱ kechóon ndó noo̱ satoꞌo ndo̱. ndó noo̱ ndidaá ña̱ ve̱i ndoꞌo ndó.
Kee ndó kuendá ña̱ noo̱ satoꞌo yo̱ 14 Sa̱ꞌá ño̱ó kuita toon ndó, dá chi ̱ sa̱
Ndios vá kéchóon ndó, ta o̱ du̱ú no̱ó ndíko̱ va cincho ti ̱i ndó, ña̱ dándáki
ta̱a ñayuú yóꞌo, 8 chi ̱ sa̱ náꞌá vá míí
ña̱ ndíko̱ ndo̱ ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ Ndios. Ta
ndó ña̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa iin rá iin ña̱ sa̱ ndíxi taꞌani ndó ka̱a ndadí yuꞌú
va̱ꞌa ni ̱ kee ndó, ki ̱ꞌo dión koo ña̱ ndíká ndo̱, ña̱ dándáki ña̱ kúú ndó
va̱ꞌa nandió néꞌe Ndios noo̱ ndo̱, á ña̱yuu ndaa̱ noo̱ Ndios. 15 Ta sa̱ yíꞌi
mií ndó ñóꞌo ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ iin taꞌani ndó ndisa̱ ndo̱, táꞌa̱n ña̱
satoꞌo o ko̱ó. dándáki ña̱ sa̱ ió nduu ndo̱ kanoo
9 Ta dión ni ndoꞌó, na̱ kúú satoꞌo,
ndó dánaꞌa̱ ndo̱ to̱ꞌon va̱ꞌa Jesús, ña̱
keva̱ꞌa ndó xíꞌín na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ kía̱n nachindei va̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín
ndo̱, ta o̱ sa̱ dáyu̱ꞌú ndo̱ ná xíꞌín Ndios. 16 Ta noo̱ ndidaá ña̱ꞌa natiin
to̱ꞌon káꞌa̱n ndo̱, chi ̱ sa̱ náꞌá vá míí ndó ka̱a dáꞌándá, ña̱ néꞌe soldado
ndó ña̱ nda̱ induú ió satoꞌo ndo̱, na̱ chindeé rá míí rá, chi ̱ ka̱a yóꞌo
kúú taꞌani satoꞌo na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ dándáki ña̱ kándéé iní ndo̱ Jesús. Ta
ndo̱. Ta sa̱ náꞌá taꞌani ndó ña̱ ko̱ íin xíꞌín ña̱ yóꞌo kandeé ndó chituu ndó
taꞌon mani ̱ cháá ka̱ noo̱ ná, iin nóó yiryókó kéi ̱ ita̱ tándaꞌá ña̱ kini ve̱i
kúú ndiꞌi va yó noo̱ ná. dándóꞌo nío̱ ndo̱. 17 Ta natiin taꞌani
ndó xíꞌín ña̱ kándísa ndó satoꞌo yo̱ koo ini ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín Ndios, ta
Jesús, ta kendakí taꞌani ndó mií ndó kueí ndaꞌí ndo̱ noo̱ ná xíꞌín to̱ꞌon
xíꞌín ndée̱ káꞌano mií ná. 11 Ta
xíꞌo Espíritu ii ̱. Ta daá kañoꞌo ini
nandixi ndó ndaꞌá chóon, ña̱ kía̱n ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ná, ta o̱ sa̱ kátuu
xíꞌo Ndios noo̱ ndo̱, dá kandeé ndó ndó ña̱ kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios
kandita ni ̱ sisa ndó kuió néꞌe ndó ña̱ saꞌa̱ ndidaá ka̱ ña̱yuu kuendá mií ná.
kini tándaꞌá ña̱ uꞌu̱ ve̱i noo̱ ndo̱. 19 Ta kaka̱ taꞌani ndó ña̱ mani ̱ noo̱
yóꞌo noo̱í, ta sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌi ̱ to̱ꞌon choon yóꞌo tándaꞌí ra̱ ko̱saa̱ ra̱ noo̱
va̱ꞌa yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a. ndo̱, dá nakani ra xíꞌín ndó saꞌa̱
Ta kaka̱ taꞌani ndó ña̱ mani ̱ noo̱ ná ndidaá ña̱ ndóꞌo ndu, ta ki ̱ꞌo ra
sa̱ꞌí, dá ná koo ndeé iníi ̱ kaꞌi ̱n sa̱ꞌá ta̱ndeé iní noo̱ ndo̱.
to̱ꞌon yóꞌo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií ná. 23 Ná ki ̱ꞌo tatá Ndios xíꞌín satoꞌo yo̱
noo̱ ndéi ndó, dá nakani ra xíꞌín ndó Ndios xíꞌín ndidaá ní ndoꞌó, na̱
sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌi xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kéei. Ta ndinoꞌo ini kóni ̱ satoꞌo yo̱
iin ta̱a ndísáꞌano nda̱ꞌo kúú rá íin ra Jesucristo. Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Pablo ni ̱
saꞌa̱n no̱ó na̱ ñoo Filipos
chi ̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo inii ̱ saꞌa̱ ndo̱. Tá
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a, o tá nákaa̱i ̱
kómí choon ndáka na ndo̱ꞌó, xíꞌín nda̱ꞌo inii ̱ saꞌa̱ ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúꞌu̱
na̱ ndíta xínkuáchí ini veꞌe noo̱ ini Jesucristo saꞌa̱ iin rá iin yó. 9 Ta
nátaka ndo̱ dákuáꞌa ndó. 2 Ta mií xíka̱i ̱ noo̱ Ndios ña̱ ná kutí ndó xíꞌín
tatá yo̱ Ndios xíꞌín satoꞌo yo̱ ña̱ kúꞌu̱ cháá ka̱ ini ndo̱ saꞌa̱ dao ka̱
Jesucristo ná kee na ña̱ mani ̱ xíꞌín ña̱yuu, ta ná kutí taꞌani ndó xíꞌín
ndó, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ koo va̱ꞌa ini cháá ka̱ ña̱ ndi ̱chí xíꞌo Ndios, ta ná
ndo̱. koo cháá ka̱ ña̱xintóni ̱ noo̱ ndo̱,
10 dá ná kandaa̱ ini ndo̱ ndí ki ̱án
Káꞌa̱n Pablo xíꞌín Ndios sa̱ꞌá na̱ kúú va̱ꞌa cháá ka̱ kee ndó, dá koni ndo̱
kuendá Jesús ndéi ñoo Filipos kakuu ndó ña̱yuu ndaa̱, ña̱yuu ndáa
3 Ta náki ̱ꞌoi ndivéꞌe noo̱ Ndios, na̱
vii nda̱ ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o
ndáño̱ꞌo yó, saꞌa̱ ndo̱ꞌó tá iin rá iin Cristo kasaa̱ na̱, 11 dá xi ̱nko̱o ndiꞌi
kéchóon va̱ꞌa ndó noo̱ ná, mií i ̱í vá ndidaá ta̱ndóꞌó ndóꞌi kía̱n kédaá,
ná chíndeé ndó, dá xi ̱nkuei va̱ꞌa ndó sa̱ꞌá ño̱ó seídóꞌo cháá ka̱ ña̱yuu
nda̱ ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús. 13 Dá chi ̱
395
Filipenses 1 396
náꞌá va̱ꞌa ña̱ nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a sa̱ꞌá ña̱ ko̱ño yóꞌo, dá kía̱n ko̱ náꞌí ndí ki ̱án
kéchóoin noo̱ Cristo. 14 Ta kua̱ꞌá
ka̱xii, á va̱ꞌa ka̱ katakii ̱, o á va̱ꞌa
nda̱ꞌo ñani yo̱ ni ̱ na̱tiin cháá ka̱ diꞌa ña̱ kuui ̱. 23 Chi ̱ ko̱ ni ̱ꞌí ndá ki ̱án
ta̱ndeé iní noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús sa̱ꞌá nakani inii ̱ saꞌa̱ ndi nduú ña̱ yóꞌo,
ña̱ nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱ katoói ̱ koꞌi ̱n noo̱ ió Cristo, dá
ndu̱ndéé cháá ka̱ ini ra̱ dánaꞌa̱ ra̱ kooi xíꞌín ná, chi ̱ ña̱ yóꞌo kía̱n va̱ꞌa
sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús, ta ni ko̱ cháá ka̱an ̱ . 24 Tído káni cháá ka̱an
̱
yu̱ꞌú ra̱. ña̱ kooi ñayuú yóꞌo, dá kuu
15 Ta miía̱n ndaa̱ kíán ña̱ dánaꞌa̱
chindeéí ndo̱ꞌó. 25 Ta sa̱ꞌá ña̱ kándéé
dao ta̱a to̱ꞌon Cristo xíꞌín ña̱ uꞌu̱ ini inii ̱ ña̱ ki ̱ꞌo dión kíán, sa̱ꞌá ño̱ó náꞌí
ra̱, ta sa̱ꞌá ña̱ kátoó ra̱ chidáó táꞌan ña̱ kooi cháá ka̱ ñayuú yóꞌo, ta koo
ra xíꞌíi ̱n. Tído ió dao ka̱ ra̱ dánaꞌa̱ i ̱í váí xíꞌín ndidaá ní ndo̱ꞌó, dá
xíꞌín ndinoꞌo ini mií rá. 16 Chi ̱ ió dao
kuaꞌano ndó xíꞌín ña̱ kándéé iní
ta̱a dánaꞌa̱ to̱ꞌon Cristo sa̱ꞌá ña̱ kátoó ndo̱ Jesús, dá ná kadii ̱ cháá ka̱ ini
ra̱ chidáó táꞌan ra xíꞌín yuꞌu̱, ta ko̱ ndo̱ no̱ó ña̱ ndaa̱ kándísa yó. 26 Ta
dánaꞌa̱ ra̱án xíꞌín ndinoꞌo ini ra̱, chi ̱ ki ̱ꞌo dión, dá kékáꞌano ndó Cristo
ndúkú rá ña̱ dándi ̱ꞌi ini ra̱ yuꞌu̱ nani Jesús sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na xíꞌín yuꞌu̱,
nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a yóꞌo. 17 Tído dao ka̱
chi ̱ ki ̱ꞌo na ña̱ saa̱ tukui kooi xíꞌín
ra̱ dánaꞌa̱ sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini ra̱ saꞌa̱ ndó.
yúꞌu̱, chi ̱ náꞌá rá ña̱ nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a 27 Tído noo̱ ndidaá ña̱ꞌa koo ini
sa̱ꞌá ña̱ chíndeéí to̱ꞌon va̱ꞌa sa̱ꞌá ndo̱ kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kánian
Jesús. 18 ¿Ndi koo, tá dáá? Tído ko̱
kee na̱ ndíta toon xíꞌín to̱ꞌon va̱ꞌa
néꞌe ta̱ndíni á dánaꞌa̱ ra̱ sa̱ꞌá ña̱ uꞌu̱ Cristo, dá kía̱n tá ná saa̱i ̱ noo̱ ndéi
ini ra̱, o sa̱ꞌá ña̱ kúú rá ña̱yuu ndaa̱. ndó o o̱ sáa̱i ̱, kóni ̱i ̱ kandaa̱ inii ̱ ña̱
Xía̱n nani dánaꞌa̱ ra̱ ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ ndíta toon ndó, ta iin tóꞌón vá kúú
Cristo, kádii ̱ nda̱ꞌo inii ̱, ta daá ná ña̱xintóni ̱ ndo̱, ta iin tóꞌón ni ̱ nduu
kadii ̱ va inii ̱. ndiꞌi ndó kéchóon ndó sa̱ꞌá to̱ꞌon
19 Dá chi ̱ sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ña̱ sa̱ꞌá
va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús, táꞌa̱n ña̱ kándísa
ña̱ xíka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌí, yó. 28 Ta noo̱ ni iin ña̱ꞌa o̱ sa̱ yuꞌú
xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ chíndeé ñaá Espíritu ndo̱ kee na̱ xiní uꞌu̱ ña̱ kándísa yó,
Jesucristo, sa̱ꞌá ño̱ó xi ̱nko̱o va̱ꞌa va dá chi ̱ ño̱ó kía̱n xíꞌo ña̱ kándaa̱ ini
ndidaá ña̱ ndóꞌi, dá kanai veꞌe ka̱a, na̱ ña̱ naá vá ná. Ta ndoꞌó kúú na̱
20 chi ̱ ndáti kíi ̱í, ta ió ta̱ndeé iníi ̱ ña̱
kándaa̱ ini ña̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ ka̱ki ndó,
o̱ kákaꞌan taꞌon noo̱ yúꞌu̱ sa̱ꞌá ni iin ta mií Ndios kúú na̱ kee ndidaá ña̱
ña̱ꞌa kéei. Diꞌa kóni ̱i ̱ koo ndeé iníi ̱, yóꞌo. 29 Dá chi ̱ saꞌa̱ Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo daá kuití kéei, dá ná ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kándísa ndó mií ná,
natiin taꞌani Cristo ña̱ñóꞌó saꞌa̱ yúꞌu̱ ta o̱ du̱ú ña̱ yóꞌo oon ni ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱,
viti, á mií takíi ̱ o á mií ni ̱ xiꞌi ̱i ̱. 21 Dá
chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱ taꞌani ndó ña̱ ndóꞌo nío̱
chi ̱ noo̱ mií yuꞌu̱ kíán diꞌa: xía̱n ndo̱ saꞌa̱ ná. 30 Chi ̱ ndóꞌo nío̱ ndo̱
nani takíi ̱, kéei ña̱ kóni ̱ Cristo va, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ xini ndo̱ ni ̱ ndoꞌo
tído tá ni ̱ xiꞌi ̱i ̱, ni ̱ ke̱va̱ꞌa cháá ka̱i ̱. nío̱ yuꞌu̱, ta ndóꞌo taꞌani ndó
22 Tído tá ió ña̱ kechóon cháá ka̱i ̱
táto̱ꞌon ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon ndó ña̱ ndóꞌo
noo̱ Ndios xía̱n nani ndíxii yikí yuꞌu̱ viti.
397 Filipenses 2
na̱tiin ndó ta̱ndeé iní noo̱ nakoni ña̱ Jesucristo kúú satoꞌo noo̱
Cristo, ta ni ̱ na̱tiin ndó ta̱ndeé iní ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa, ta xíꞌín mií ná
noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ndo̱, natiin tatá Ndios ña̱ñóꞌó.
ta iin ni ̱ nduu ndó ni ̱ kee Espíritu
ná, ta ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ Kúú yó de̱ꞌe Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó
ndo̱, ta ni ̱ niꞌi ̱ taꞌani ndó ña̱ ni ̱ kuꞌu̱ kánian koo vii yo̱
káꞌano ini na̱ saꞌa̱ ndo̱, 2 dá kía̱n
12 Ndoꞌó, na̱ mani ̱ miíi ̱, daá seídóꞌo
dáxi ̱nko̱o ndó ña̱ kádii ̱ inii ̱, ta koo ndó choon saꞌándái ̱ noo̱ ndo̱, chi ̱
ini ndo̱ ña̱ iin tóꞌón ná kakuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ seídóꞌo ndó yuꞌu̱ tá ni ̱
ña̱xintóni ̱ ndo̱, ta kuꞌu̱ sátáꞌan ini sa̱ ioi ̱ xíꞌín ndó, ki ̱ꞌo dión seídóꞌo
ndo̱ saꞌa̱ ndo̱, ta iin ná kakuu ndó, cháá ka̱ ndo̱ yuꞌu̱ viti nani nákaa̱
ta iin tóꞌón ná kakuu ña̱ nákani ini xíkáí. Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ̱ꞌi ini ndo̱ naꞌa̱
ndo̱. 3 Ta o̱ sa̱ ndúkú ndó ña̱ chidáó
ndo̱ ña̱ kúú ndó na̱ ni ̱ ka̱ki ni ̱ kee
táꞌan ndó xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, ta o̱ sa̱ Ndios. Ta kee ndóa̱n xíꞌín ña̱ yu̱ꞌú
chíndaya̱ꞌi ndó mií ndó. Diꞌa ndaꞌí ndo̱ ná, ta xíꞌín ña̱ ndéi ni ̱no ndó.
koo ini ndo̱, ta kee ndó kuendá ña̱ 13 Dá chi ̱ mií vá Ndios kúú na̱ xíꞌo
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ dao ka̱ ña̱yuu o̱ du̱ú ña̱ kóni ̱ ndo̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ na̱, ta
mií ndó. 4 Ta o̱ sa̱ ndíꞌi téí ini ndo̱
xíꞌo taꞌani na ña̱ kándéé ndó kee
sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ mií ndó, diꞌa ndóa̱n, chi ̱ ki ̱ꞌo dión nátaꞌan ini na̱.
ndi ̱ꞌi ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ xínñóꞌó dao ka̱ 14 Ta noo̱ ndidaá ña̱ꞌa kée ndó, o̱
iin nóó kúú vá ná xíꞌín Ndios, tído ña̱yuu ko̱ó kua̱chi xíꞌín ña̱yuu ndaa̱,
ko̱ ní taó kuendá taꞌon na ña̱ iin nóó dá kakuu ndó de̱ꞌe Ndios ndáa vii
kúú ná xíꞌín Ndios, chi ̱ ko̱ ní kée na tein ña̱yuu kíni, na̱ ko̱ kée ña̱ ndaa̱.
saꞌa̱ mií ná, 7 sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ da̱nkoo na
Ta katoo̱n ndo̱ tein ña̱yuu ñoó
ña̱ ndato kúú ná, dá ni ̱ ndee na mií táto̱ꞌon ki ̱ꞌo tóo̱n ti ̱ñoo̱ tá íin naá.
ná kúú ná iin na̱ xínkuáchí, chi ̱ ni ̱ 16 Dión, dá ndita toon ndó xíꞌín
ndee na mií ná ni ̱ sa̱ kuu na iin ta̱a to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí
ñayuú. 8 Ta nani ni ̱ sa̱ kuu na iin ta̱a
yó no̱ó ña̱yuu. Dá kía̱n, tá ná
ñayuú yóꞌo, dá ni ̱ kenóo cháá ka̱ na̱ kasandaá kuu̱ nandió ko̱o Cristo
mií ná, dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ seídóꞌo na kasaa̱ na̱, ná kadii ̱ iníi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní
Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ xi ̱ꞌo na mií ná ni ̱ ndóꞌo oon níma̱í, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní
xiꞌi ̱ na̱, ta nda̱ ndi ̱ka iin cruz ni ̱ xiꞌi ̱ naá óon choon ni ̱ keei tein ndó.
na̱. 9 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱ndaya̱ꞌi ñaá
17 Ta va̱ꞌará nakiꞌin táꞌan ña̱ ndóꞌi
Ndios ña̱ kakuu na na̱ ndáya̱ꞌi cháá xíꞌín ña̱ dóko̱ ndo̱ noo̱ Ndios, ña̱ kúú
ka̱, ta ni ̱ xi ̱ꞌo na iin kuu̱ ndáya̱ꞌi ña̱ kéchóon ndó sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní
cháá ka̱ noo̱ ná noo̱ ndidaá ka̱ kuu̱. ndo̱ Jesús, tído kádii ̱ iníi ̱, ta kádii ̱
10 Sa̱ꞌá ño̱ó nata̱ꞌa̱no̱ ndidaá táꞌa̱n
dáó ini yuꞌu̱ xíꞌín iin rá iin ndó.
Filipenses 2, 3 398
18 Sa̱ꞌá
ño̱ó ná kadii ̱ taꞌani ini ndo̱, ta saꞌa̱ rá, ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa saꞌa̱ iin tóꞌón
kandei dii ̱ ndo̱ xíꞌín yuꞌu̱. mií rá ni ̱ kuꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱, chi ̱ ni ̱
kuꞌu̱ taꞌani ini na̱ saꞌa̱ yúꞌu̱, dá kía̱n
Tandaꞌá Pablo Timoteo xíꞌín ná dáꞌa ni ndoꞌo cháá ka̱ níma̱í sa̱ꞌá
Epafrodito saa̱ ra̱ ñoo Filipos ña̱ kundaꞌí inii ̱ saꞌa̱ rá. 28 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
19 Kándéé inii ̱ satoꞌo yo̱ Jesús ña̱ ndi ̱ꞌi inii ̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá kíi ̱í ra̱ ko̱saa̱ ra̱
ná konó ná tandaꞌá yachi ̱i ̱ Timoteo noo̱ ndéi ndó, dá ná kadii ̱ ini ndo̱ tá
saa̱ xi ̱ noo̱ ndéi ndó, dá kía̱n ná ná koni ndo̱ rá, dá ná koo va̱ꞌa inii ̱.
kasto̱ꞌon xi xíꞌíi ̱n ndí ndóꞌo ndó, dá 29 Ta kadii ̱ ini ndo̱ natiin ndó ra̱
ko̱ó iin ka̱ ra̱ ndíꞌi ini saꞌa̱ ndo̱ sa̱ kuaꞌa̱n kuu va ra noo̱ choon
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndíꞌi ini xi ̱ saꞌa̱ ndo̱. Cristo, chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ra mií rá ña̱ kía̱n
21 Chi ̱ ndidaá ka̱ ña̱yuu ndíꞌi cháá ka̱
ndoꞌo ra dión, dá chindeé rá yuꞌu̱
ini saꞌa̱ choon mií ná, ta ko̱ ndíꞌi noo̱ iin rá iin ndoꞌó.
taꞌon ini na̱ saꞌa̱ choon Cristo Jesús.
22 Ta ndidaá vá ndoꞌó náꞌá ña̱
Kóni ̱ Pablo kandaa̱ cháá ka̱ ini na̱
kéchóon ndaa̱ Timoteo, ta náꞌá saꞌa̱ Jesús
taꞌani ndó ña̱ kéchóon nduú xi ̱ xíꞌín
3
1 Ta viti kía̱n, ñani miíi ̱, ná
yuꞌu̱ noo̱ xíonooi dánaꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa kadii ̱ ini ndo̱ xíꞌín satoꞌo yo̱
saꞌa̱ Jesús táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kéchóon Jesús. Ko̱ kuáchi ̱ taꞌon kíán noo̱
nduú iin tatá xíꞌín de̱ꞌe ra. 23 Ta yúꞌu̱ nandió ko̱o tukui taai ña̱ sa̱ ni ̱
tandaꞌí xi ̱ saa̱ xi ̱ noo̱ ndéi ndó tá ni ̱ taai ko̱saa̱ noo̱ ndo̱, dá kendakí ndo̱
ndiꞌi ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱ ndi ndoꞌi. 24 Ta
mií ndó xíꞌín ña̱ kándísa yó. 2 Ta
kándéé káꞌano inii ̱ satoꞌo yo̱ Jesús kandaa ndo̱ mií ndó noo̱ ta̱a kée
ña̱ kía̱n konó ná yachi ̱ saa̱i ̱ noo̱ ndéi táto̱ꞌon kée ti ̱na ndúríkueꞌe̱, táꞌa̱n ra̱
ndó. ko̱ kée ña̱ ndaa̱, ta kéndúsa̱ ra̱ xíꞌín
25 Tído ni ̱ na̱kani inii ̱ ña̱ va̱ꞌa cháá
ndó ña̱ kaꞌanda ndo̱ ñíi ̱ ndo̱ táto̱ꞌon
ka̱ tandaꞌí Epafrodito saa̱ ra̱ noo̱ kée na̱ Israel. 3 Ta viti nda̱á kúú yó
ndéi ndó. Ta ñanii ̱ kuendá Jesús na̱ ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ noo̱ Ndios, chi ̱
kúú rá, ta kéchóon nduú ra̱ xíꞌíín, ta ndinoꞌo ini yo̱ kéchóon yó noo̱ ná
chíndeé táꞌan ra xíꞌíín naái ̱ xíꞌín ña̱ kée Espíritu ná, ta sa̱va̱ꞌa Cristo
kini. Ta ndoꞌó ni ̱ ta̱ndaꞌá ñaá ni ̱ kii Jesús kúú na̱ kándéé káꞌano ini yo̱,
ra ni ̱ chi ̱ndeé rá yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ dá ka̱ki yó, chi ̱ ko̱ kándéé ka̱ ini yo̱
xínñóꞌí. 26 Tído ni ̱ ta̱ndaꞌí ra̱ ko̱saa̱
ña̱ kée mií yó, 4 va̱ꞌará ió ña̱ kandeé
ra̱, dá chi ̱ kóni ̱ nda̱ꞌo ra koo ra xíꞌín iníi ̱ ña̱ ka̱kii xíꞌín ndée̱ miíí. Tá ió
ndidaá ní ndoꞌó, ta víꞌí ka̱ ví ni ̱ dao ka̱ na̱ káꞌán ña̱ xíꞌín ndée̱ mií ná
ka̱sáꞌá kúndaꞌí ini ra̱, dá chi ̱ ni ̱ kandeé ná ka̱ki na, tído yuꞌu̱, kuaꞌa̱
ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon ndó ña̱ cháá ka̱ ña̱ꞌa ni ̱ kee yuꞌu̱, 5 dá chi ̱ tá
hebreo, ta íin tooin xíꞌín ley, chi ̱ kasandaái ̱ natiiin ndidaá ña̱ kánian
kúúí iin ta̱ fariseo, 6 ta ndíꞌi inii ̱ keei
natiiin saꞌa̱ ña̱ ni ̱ kana Cristo Jesús
ña̱ kóni ̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó sa̱ kendava̱ꞌi yuꞌu̱ noo̱ choon na̱. 13 Ñanii ̱, ko̱
xíꞌín na̱ kúú kuendá Jesús, ta sa̱ kee káꞌi ̱n ña̱ sa̱ ni ̱ kasa̱ndaái ̱ ni ̱ na̱tiin
ndiꞌii choon saꞌándá ley. 7 Ta ni ̱
ndidaá ña̱ yóꞌo, tído ña̱ kée yuꞌu̱
kaꞌín ña̱ ndidaá ña̱ yóꞌo chindeé kía̱n ni ̱ da̱nkoo yuꞌu̱ ndidaá ña̱ sa̱
ñaá, dá kandaya̱ꞌi noo̱ Ndios. Tído ka̱ndeé inii ̱ tá sata̱, ta viti ndíꞌi cháá
viti kíán ni iin ña̱ꞌa ko̱ ndáya̱ꞌi ka̱ inii ̱ kasandaái ̱ chí noo̱, 14 ta
ndidaá ña̱ yóꞌo noo̱í sa̱ꞌá ña̱ kándéé chóꞌon inii ̱ xi ̱nko̱oi nda̱ no̱ó ni ̱
inii ̱ Cristo. 8 Ta miía̱n ndaa̱ dión
chi ̱náꞌa̱ mií Ndios, dá natiiin ña̱
kíán, chi ̱ ni iin ña̱ꞌa ko̱ ndáya̱ꞌi va̱ꞌa, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ kana na yuꞌu̱
ndidaá ña̱ yóꞌo noo̱í, chi ̱ ña̱ ndáya̱ꞌi natiiin sa̱ꞌá ña̱ iin ni ̱ nduúí xíꞌín
noo̱í viti kía̱n kandaa̱ cháá ka̱ inii ̱ Cristo Jesús. 15 Ta ndidaá yóó, na̱ ni ̱
saꞌa̱ Cristo Jesús, na̱ kúú satoꞌi ̱, dá sisa xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa yó, ta ki ̱ꞌo
kandeé cháá ka̱ inii ̱ ná. Ta sa̱ꞌá ña̱ dión kánian koo ini yo̱. Tá díin
kóni ̱ nda̱ꞌo yuꞌu̱ na̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kándaa̱ ini dao ka̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo,
da̱nkooi ña̱ kandeé inii ̱ ndidaá ña̱ dá kía̱n mií Ndios ná dátoo̱n noo̱
yóꞌo, ta kíán táto̱ꞌon xeꞌe̱ noo̱í viti, ndo̱ ndí ki ̱án kánian kee ndó.
chi ̱ kóni ̱ kandaya̱ꞌi cháá ka̱ Cristo 16 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kasa̱ndaá yo̱ ni ̱
Diꞌa ni ̱ kasa̱ndaái ̱ kúúí iin na̱ ndaa̱ táto̱ꞌon kée yuꞌu̱. Kande̱ꞌé va̱ꞌa ndó
noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kándéé iníi ̱ Cristo, na̱ kée táto̱ꞌon kée nduꞌu̱, ta dión
chi ̱ mií Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ kakuui iin taꞌani kee ndó. 18 Dá chi ̱ sa̱ kua̱ꞌá
na̱ ndaa̱ noo̱ mií ná sa̱ꞌá ña̱ kándéé nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ ka̱sto̱ꞌin xíꞌín ndó
iníi ̱ ná. 10 Chi ̱ ña̱ kóni ̱ yuꞌu̱ kía̱n
ña̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu ndéi xaa̱n
kandaa̱ cháá ka̱ inii ̱ saꞌa̱ Cristo káñóꞌó ña̱ ni ̱ kee Cristo saꞌa̱ yo̱
Jesús, chi ̱ kóni ̱i ̱ korndodóí ndée̱, ña̱ ndi ̱ka cruz. Ta xíꞌín ndutá noo̱í
ni ̱ da̱nátaki ñaá. Ta kóni ̱ taꞌanii ña̱ nandió ko̱o tukui náchinaꞌí ndo̱ꞌó
ndoꞌo níma̱í táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ ndoꞌo saꞌa̱ ná. 19 Ta niꞌi ̱ ná ña̱ naá ná sa̱ꞌá
mií ná, dá kasandaái ̱ ndoꞌi táto̱ꞌon ña̱ kée na dión. Chi ̱ ña̱ꞌa sásáꞌan va
ki ̱ꞌo ni ̱ ndoꞌo na ndi ̱ka cruz no̱ó ni ̱ na kúú ndios noo̱ ná, ta ña̱
xiꞌi ̱ na̱, 11 chi ̱ ió ta̱ndeé iní no̱ói ̱ ña̱
chíndaya̱ꞌi na mií ná kúú ña̱ kaꞌan
ni ̱ꞌí ña̱ natakii ̱ tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. noo̱, ta ndíꞌi ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ꞌa ió
ñayuú yóꞌo va. 20 Tído yóó, chí
Kóni ̱ Pablo xi ̱nko̱o na nda̱ noo̱ ni ̱ induú vá nákaa̱ ñoo yo̱, ta ñoó ndáti
chi ̱náꞌa̱ Ndios yó kixi satoꞌo yo̱ Jesucristo, na̱
12 Ko̱ kóni ̱ kaa ña̱ yóꞌo ña̱ sa̱ ni ̱
dáka̱ki ñaá, 21 dá nadaon na yikí
ka̱ndeéí ni ̱ niꞌi ̱ ndidaá ña̱ yóꞌo, o sa̱ ko̱ño ndíxi yó, táꞌa̱n ña̱ náta̱ni ̱ mií,
ni ̱ ka̱ndeéí ni ̱ xi ̱nko̱oi nda̱ noo̱ kóni ̱ ta ndee na ña̱ kakian yikí ko̱ño
Ndios, tído xíka i ̱í váí kuaꞌi ̱n, dá ndato táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú yikí ko̱ño
Filipenses 3, 4 400
kíi ̱ yuꞌu̱ kande̱ꞌí ndoꞌó. Ta kádii ̱ ndidaá ña̱ kúú ña̱ va̱ꞌa, saꞌa̱ ndidaá
inii ̱ saꞌa̱ ndo̱, ta ndoꞌó kúú iin ña̱ ña̱ vii kuaꞌa̱n, saꞌa̱ ndidaá ña̱ ñóchí
ndato natiin yuꞌu̱ saꞌa̱ choon kéei. kuaꞌa̱n, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa no̱ó ña̱yuu.
Kuita toon ii ̱ ndo̱, na̱ mani ̱ miíi ̱, Sa̱ꞌá ño̱ó tá kíán iin ña̱ va̱ꞌa, o tá
xíꞌín ña̱ kándísa ndó satoꞌo yo̱ Jesús. kíán iin ña̱ kánian natiin ña̱ñóꞌó, dá
2 Ta seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ Evodia, xíꞌín
kía̱n nakani ini ndo̱ sa̱ꞌán. 9 Koo ini
noo̱ Síntique ña̱ iin tóꞌón ní ná ndo̱ kee ndó ndidaá ña̱ ni ̱ ka̱ti ̱ꞌa ndó
kakuu ña̱xintóni ̱ ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ti ̱xi ndáꞌí, xíꞌín ña̱ ni ̱ na̱tiin ndó
kóni ̱ satoꞌo yo̱ Jesús. 3 Ta seí ndaꞌí
no̱ói ̱, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ seídóꞌo ndó noo̱ ni ̱
taꞌanii noo̱ yo̱ꞌó, ta̱ kéchóon ndaa̱ kaꞌi ̱n, xíꞌín ña̱ ni ̱ xini ndo̱ ni ̱ keei. Ta
xíꞌín miíi ̱, ña̱ kía̱n koo ino̱n mií Ndios, na̱ xíꞌo ña̱ koo va̱ꞌa ini
chindeéón na̱ ñáꞌa̱ yóꞌo, chi ̱ ni ̱ yo̱, daá koo va na xíꞌín ndó.
chi ̱ndeé táꞌan dáó ná xíꞌín yuꞌu̱ no̱ó
ni ̱ xi ̱onooi ni ̱ da̱náꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa sa̱ꞌá Nátaꞌan ini Pablo noo̱ ndi ndáa mií
Jesús. Ta ni ̱ xi ̱onoo taꞌani Clemente vá ña̱ꞌa ndóꞌo na
xíꞌín yuꞌu̱, xíꞌín dao ka̱ ta̱a kéchóon 10 Ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo inii ̱ ni ̱ kee satoꞌo yo̱
dáó xíꞌíín. Ta sa̱ kándodó vá kuu̱ ná Jesús, dá chi ̱ ni ̱ na̱ndió kuéi tuku ndó
noo̱ libro noo̱ kándodó kuu̱ iin rá iin ni ̱ chi ̱ndeé ndó yuꞌu̱. Ta kátóni ̱ va̱ꞌa
na̱ niꞌi ̱ ña̱ kataki chíchí. inii ̱ ña̱ daá kóni ̱ ndo̱ꞌó chindeé ñaá
4 Daá kuití ná kadii ̱ ini ndo̱ xíꞌín
ndó, tído ko̱ ní níꞌi ̱ ndo̱ ndi kee ndó
satoꞌo yo̱ Jesús. Káꞌa̱n tukui xíꞌín chindeé ndó yuꞌu̱. 11 Ko̱ káꞌi ̱n ña̱ yóꞌo
Jesús tein mií ndó, dá ni ̱ ketai yó, ná naki ̱ꞌo ndidaá ña̱ xínñóꞌó ndó
kuendá Macedonia kuaꞌi ̱n, ta ni iin táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ió kua̱ꞌá ña̱ kui ̱ká ió noo̱
tóꞌón taꞌon dao ka̱ na̱ kúú kuendá mií ná noo̱ ndato náyeꞌe̱ ndaa sa̱ꞌá
Jesús ndéi dao ka̱ ñoo ko̱ ní chíndeé ña̱ kúú ndó kuendá Cristo Jesús.
taꞌon na yuꞌu̱, sa̱va̱ꞌa ndoꞌó va kúú 20 Ta daá kuití ná natiin Ndios, na̱
taꞌon yuꞌu̱ ña̱ kía̱n daá kemáni ̱ ndo̱ ka̱ na̱ kúú ña̱yuu Ndios, na̱ kúú
yuꞌu̱. Ña̱ kóni ̱ yuꞌu̱ kíán ña̱ mií kuendá Cristo Jesús. Ta káꞌa̱n taꞌani
Ndios ná nandió néꞌe na ña̱ va̱ꞌa noo̱ ñani yo̱ ndéi xíꞌín yuꞌu̱ yóꞌo ndisáꞌán
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ chíndeé ndó yuꞌu̱. 18 Chi ̱
xíꞌín iin rá iin ndoꞌó. 22 Ndidaá na̱
sa̱ ni ̱ na̱tiin yuꞌu̱ ndidaá vá ña̱ꞌa ni ̱ kúú ña̱yuu Ndios ndéi yóꞌo káꞌa̱n na̱
ta̱ndaꞌá ndó ve̱i no̱ói ̱, ta ko̱ kámani ̱ ndisáꞌán xíꞌín ndó, ta na̱ veꞌe César
ni iin ka̱ ña̱ꞌa no̱ói ̱, sa̱ ió va̱ꞌa vei kúú na̱ natiin va̱ꞌa ndó ndisáꞌán
xíꞌín ndidaá ña̱ꞌa néꞌe Epafrodito ni ̱ káꞌa̱n na̱ xíꞌín ndó.
kixi na, ña̱ kía̱n ni ̱ ta̱ndaꞌá ndó ve̱i 23 Ta ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo satoꞌo yo̱
no̱ói ̱. Táꞌa̱n ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndó kúú Jesucristo xíꞌín iin rá iin ndó. Dión
táto̱ꞌon iin ña̱ támi sáꞌa̱n noo̱ Ndios, ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Pablo ni ̱
saꞌa̱n no̱ó na̱ ñoo Colosas
ta xíꞌoan ña̱ va̱ꞌa noo̱ ndo̱, ta xíꞌoan
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán ña̱ sáꞌano cháá ka̱ ndo̱ꞌó íchi ̱ Ndios.
kee na ña̱ mani ̱ xíꞌín ndó, ta naki ̱ꞌo nduꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱
na ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱. ndidaá ka̱ na̱ kúú kuendá Jesús kée
Espíritu ii ̱ Ndios.
Xíka̱ Pablo noo̱ Ndios sa̱ꞌá na̱ ndéi 9 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ni ̱ ka̱sto̱ꞌon na xíꞌín
ñoo Colosas, dá niꞌi ̱ ná ña̱ ndú sa̱ꞌá ña̱ kée ndó, nda̱ daá, ta
ndi ̱chí noo̱ Ndios nda̱ viti ko̱ sá tuu ndu ña̱ xíka̱ ndu̱
3 Daá kuití xíka̱ ndu̱ ña̱ mani ̱ noo̱
ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱. Ta xíka̱
Ndios, na̱ kúú tatá satoꞌo yo̱ ndu̱ noo̱ ná ña̱ ná ki ̱ꞌo na ña̱ kandaa̱
Jesucristo, saꞌa̱ ndo̱ꞌó, ta daá náki ̱ꞌo ndiꞌi ini ndo̱ ndí ki ̱án kóni ̱ mií ná,
ndu ndivéꞌe noo̱ ná saꞌa̱ ndo̱, 4 dá chi ̱ kóni ̱ ndu̱ ña̱ kía̱n ki ̱ꞌo na̱ kúú
chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon ndu ña̱ kándéé Espíritu ii ̱ ndidaá ña̱ ndi ̱chí noo̱
káꞌano iní ndo̱ Cristo Jesús, ta kúꞌu̱ ndo̱, ta ki ̱ꞌo taꞌani na ña̱ kaon koo
nda̱ꞌo ini ndo̱ saꞌa̱ ndidaá ka̱ na̱ kúú ña̱xintóni ̱ ndo̱ no̱ó ña̱ꞌa mií ná, 10 dá
402
403 Colosenses 1
kueé iní ndo̱, ta koni taꞌani ndó koo 20 Saꞌa̱ míí Jesús koꞌo̱n Ndios nakiꞌin
ndeé iní ndo̱ noo̱ ndidaá ña̱ ndóꞌo táꞌan va̱ꞌa na xíꞌín ndidaá ña̱ꞌa, á
ndó, 12 ta xíꞌa̱n kadii ̱ ini ndo̱ ná
miíán ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo o miíán ñóꞌo
naki ̱ꞌo ndó ndivéꞌe noo̱ tatá yo̱ induú, chi ̱ ndidaá ña̱ yóꞌo ni nandei
Ndios, na̱ ni ̱ kenduu ña̱ natiin yó ña̱ va̱ꞌa xíꞌín ná sa̱ꞌá nii ̱ Jesús, kirá ni ̱
kánian natiin ndidaá ña̱yuu na̱, chi ̱ xita̱ tá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ ndi ̱ka cruz.
ni ̱ niꞌi ̱ yo̱ ña̱ kandei yó noo̱ ndato 21 Tá sata̱, ña̱yuu tu̱kú taꞌani sa̱
kuu ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini Ndios saꞌa̱ ndo̱, dá kuu naki ̱ꞌo na ndo̱ꞌó noo̱
kua̱chi yó. Ndios kakuu ndó ña̱yuu ndáa vii,
ña̱yuu ndaa̱, ña̱yuu ko̱ó kua̱chi noo̱
Ndéi va̱ꞌa yó xíꞌín Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ná. 23 Tído kánian kandita ndaa̱ ndo̱
xiꞌi ̱ Cristo Jesús saꞌa̱ yo̱ xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa yó, ta kuita
15 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú míí Ndios, na̱ o̱
toon ndó xíꞌán, ta ndiko̱ toon ndó
kúu taꞌon koni xíꞌín noo̱ yo̱, ki ̱ꞌo ta̱ndeé iní xíꞌo to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús
dión kúú Cristo, ta no̱ón kúú na̱ mií noo̱ ndo̱, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ seídóꞌo ndó. Ta
noo̱, dá ni ̱ ka̱va̱ꞌa ndidaá ña̱ ió. 16 Dá
iin níí kúú ñayuú yóꞌo náka̱ꞌani
chi ̱ xíꞌín ndáꞌa̱ míí ná ni ̱ ka̱va̱ꞌa to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo kuaꞌa̱n. Ta yuꞌu̱
ndidaá ña̱ꞌa, á miíán ñóꞌan induú, o Pablo kúú iin ra̱ ni ̱ ka̱xi Ndios
no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, á miíán túuan o ko̱ kasto̱ꞌon to̱ꞌon yóꞌo xíꞌín ña̱yuu.
túuan, á miíán kíán ña̱ dándáki, o
miíán kíán ña̱ kómí choon, o miíán Ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios choon noo̱ Pablo ña̱
kíán ña̱ ió choon noo̱ ndáꞌa̱, o miíán kaneꞌe na to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱
kíán ña̱ ndakí. Tído mií vá ná ni ̱ Jesús no̱ó ña̱yuu
ka̱va̱ꞌa ndidaá ñá, ta saꞌa̱ mií vá ná 24 Ta viti kádii ̱ inii ̱, chi ̱ ndóꞌo
yikí ko̱ño na̱, chi ̱ kúú yó kuendá na̱. yuꞌu̱ ña̱ kechóoin no̱ó ña̱yuu mií ná,
Ta mií ná kúú na̱ kúú no̱ó noo̱ ta mií ná ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱í ña̱
ndidaá ña̱ꞌa. Ta mií ná ni ̱ sa̱ kuu na̱ dánaꞌa̱ ndiꞌii to̱ꞌon na noo̱ ndo̱. 26 Ta
mií no̱ó ni ̱ na̱taki iin ndée̱ tein na̱ ni ̱ ña̱ yóꞌo kúú ña̱ ndi ̱chí ni ̱ sa̱ io de̱ꞌé
xiꞌi ̱, dá kakuu na na̱ kómí choon noo̱ míí Ndios nda̱ rá o̱ ñáꞌa̱ kava̱ꞌa
sata̱ ndidaá ña̱ꞌa. 19 Dá chi ̱ ni ̱
ñayuú yóꞌo. Tído viti ni ̱ naꞌa̱ na̱ ñá
na̱taꞌan ini mií tatá Ndios ña̱ táto̱ꞌon no̱ó ña̱yuu mií ná. 27 Ta ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
ki ̱ꞌo kúú míí ná, ki ̱ꞌo dión kúú Jesús. mií ná naꞌa̱ na̱án no̱ó na̱ ko̱ kúú na̱
Colosenses 1, 2 404
Israel ndi ki ̱ꞌo káꞌano kúú ña̱ ndi ̱chí ndó xíꞌín ná. 7 Sa̱ꞌá ño̱ó koo ini ndo̱
ndato yóꞌo. Ta ña̱ ndi ̱chí yóꞌo kúú tiin toon ndó na̱, ta ndiko̱ toon ndó
ña̱ ió Cristo Jesús ini ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó na̱, ta kandita toon ndó xíꞌín ña̱
ió ta̱ndeé iní ña̱ kandei ndó noo̱ ndaa̱ kándísa yó táto̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱
ndato náyeꞌe̱ ndaa noo̱ ió na̱. 28 Sa̱ꞌá
na̱ noo̱ ndo̱, ta daá kuití naki ̱ꞌo ndó
ño̱ó kásto̱ꞌon ndu xíꞌín ndidaá ndivéꞌe noo̱ Ndios.
ña̱yuu saꞌa̱ Cristo Jesús, ta káꞌa̱n
niꞌini ndu noo̱ ná, ta dánaꞌa̱ ndu̱ noo̱ Ni ̱ da̱ndóo Ndios ndidaá kúú kua̱chi
ná xíꞌín ña̱ ndi ̱chí ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesús saꞌa̱ yo̱
ndú, dá koni ndu̱ naki ̱ꞌo ndu ndidaá 8 Kandaa ndo̱ mií ndó, o̱ sa̱ kónó
ña̱yuu kakuu na ña̱yuu ndáa vii noo̱ ndó dándaꞌí ñaá ni iin tóꞌón ña̱yuu
Ndios sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Cristo Jesús. xíꞌín ña̱ ndi ̱chí ko̱ ndáya̱ꞌi dánaꞌa̱
29 Sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo taꞌani ndíꞌi inii ̱
mií ná, ni xíꞌín ña̱ to̱ꞌón dánaꞌa̱ na̱,
kéchóoin xíꞌín ndée̱ ni ̱ xi ̱ꞌo mií ná chi ̱ ini ña̱xintóni ̱ mií vá ta̱a ni ̱ ndaki
noo̱í, ta ndée̱ yóꞌo kédaá xíꞌíín, dá ña, chi ̱ dánaꞌa̱ na̱ sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱
kandeéí keei choon ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱í. dándáki ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo, ta
2
1 Kóni ̱i ̱ ña̱ kanaꞌá ndó ña̱ ndíꞌi
ko̱ kíán ña̱ ndi ̱chí ni ̱ kii noo̱ Cristo.
nda̱ꞌo inii ̱ kéchóoin saꞌa̱ ndo̱, 9 Dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú mií Ndios,
xíꞌín sa̱ꞌá na̱ ndéi ñoo Laodicea xíꞌín ki ̱ꞌo dión kúú Cristo, ta ni ̱ nduu na
saꞌa̱ ndidaá ka̱ na̱ ko̱ ñáꞌa̱ koni táꞌan iin ta̱a ñayuú yóꞌo. 10 Ta sa̱ꞌá ña̱
ña̱ ndi ̱chí, ña̱ ni ̱ sa̱ io de̱ꞌé noo̱ tatá xíꞌín Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó kíán táto̱ꞌon ni ̱
Ndios, ta ña̱ ndi ̱chí yóꞌo kúú Cristo taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ndo̱ noo̱ Ndios, va̱ꞌará ko̱
Jesús. 3 Ta noo̱ ndáꞌa̱ mií Cristo
ní taꞌa̱nda̱ ndisa ñíi ̱ ndo̱ xíꞌín ndáꞌa̱
ndadí va̱ꞌa ndidaá kúú ña̱ ndi ̱chí ta̱a táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ta̱ Israel. Tído,
xíꞌín ndidaá ña̱ ndaa̱. 4 Káꞌi ̱n ña̱ yóꞌo
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ taó xóo na ndo̱ ti ̱xi ndáꞌa̱
xíꞌín ndó, dá kía̱n ná dáꞌa ni dándaꞌí kua̱chi, sa̱ꞌá ño̱ó kíán táto̱ꞌon ni ̱
ni iin tóꞌón ña̱yuu ndo̱ꞌó xíꞌín to̱ꞌon taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ ndo̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱
mañá luu kuaꞌa̱n, 5 dá chi ̱ va̱ꞌará ko̱
kándísa ndó Cristo. 12 Chi ̱ tá ni ̱ sodo̱
iói ̱ xíꞌín ndó, tído kee ndó kuendá ndúta̱ ndo̱ kíán táto̱ꞌon ni ̱ ndu̱xi
ña̱ iói ̱ xíꞌín ndó, chi ̱ daá ñóꞌo inii ̱ nduú ndo̱ xíꞌín Jesús noo̱ Ndios. Ta
saꞌa̱ ndo̱, ta kádii ̱ nda̱ꞌo inii ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱taki nduú ndo̱ xíꞌín ná sa̱ꞌá ña̱
luu ndéi ndó, ta kádii ̱ inii ̱ sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ndo̱ ndée̱ Ndios, táꞌa̱n ña̱
ndíta toon ndó xíꞌín ña̱ kándéé iní ni ̱ da̱nátaki Jesús tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱.
ndo̱ Cristo Jesús. 13 Dá chi ̱ tá sata̱ ni ̱ sa̱ kuu ndó ndi ̱i
ndo̱. Tído ni ̱ da̱nátaki ñaá Ndios ndáꞌa̱ ña̱ dándáki ñayuú yóꞌo. Sa̱ꞌá
táto̱ꞌon ni ̱ kee na xíꞌín Jesús, ta ni ̱ ño̱ó, ¿ndiva̱ꞌa nákani ii ̱ ini ndo̱
xi ̱ꞌo káꞌano ini na̱ sa̱ꞌá kua̱chi ndó. táto̱ꞌon nákani ini ta̱a ñayuú, ta kée
14 Chi ̱ ni ̱ da̱ndóo na ndidaá ña̱ sa̱ tái ̱
ii ̱ ndo̱ choon saꞌándá ra̱? 21 Chi ̱ kaá
yo̱ kaá ley, táꞌa̱n ña̱ sa̱ da̱tái ̱ kua̱chi ra̱ ña̱ o̱ kúu taꞌon kako̱ꞌon ndáꞌa̱ ndo̱
yó sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní kée ndiꞌi yó choon ña̱ yóꞌo, ta o̱ kúu katoó ndo̱ keí ndo̱
saꞌándáa̱n. Tído ni ̱ da̱ndóo na ña̱ sa̱ ña̱ káa, ta o̱ sa̱ kóo ini ndo̱ tiin
tái ̱ yo̱, chi ̱ kíán táto̱ꞌon ni ̱ chi ̱rkaa ndáꞌa̱ ndó ña̱ xaa̱n, kaá ra̱. 22 Ta
chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Cristo ndi ̱ka cruz, ña̱yuu ña̱ choon yóꞌo ni ̱ kixian noo̱
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ndeé ná xíꞌán. iin ña̱xintóni ̱ ndi ̱chí, dá chi ̱ káꞌa̱n
ndi kánian kee ña̱yuu kandaño̱ꞌo na
Díin va kée yó viti sa̱ꞌá ña̱ kúú yó Ndios, ta kéndúsa̱an ̱ xíꞌín ña̱yuu ña̱
kuendá Jesús ndaꞌí koo ini na̱, ta miía̱n dándóꞌo
16 Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ sa̱ kékuendá ndo̱ tá
na nío̱ ná, dá kandeé ná kee na ña̱.
kana̱ꞌá ña̱yuu xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ seí Tído o̱ chíndeéán yó, dá dánkoo yó
ndo̱, o sa̱ꞌá ña̱ xíꞌi ndó, o sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ña̱ kini kóni ̱ ñíi ̱ yo̱.
kékáꞌano ndó dao víko̱, o sa̱ꞌá ña̱ ko̱
3
1 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱taki nduú ndo̱
kékáꞌano ndó yoo̱ sáá o sa̱ꞌá ña̱ ko̱ xíꞌín Cristo tá ni ̱ ka̱ndísa ndó
kée ndó táto̱ꞌon kée mií ná kuu̱ na̱, sa̱ꞌá ño̱ó ndi ̱ꞌi ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ió
nániꞌi ̱ ndée̱ ná. 17 Dá chi ̱ ndidaá ña̱
induú, ña̱ ve̱i noo̱ ió Cristo xoo
yóꞌo kúú ko̱ndaꞌi ̱ iin ña̱ꞌa ve̱i koo, kuáꞌa Ndios. 2 Ta koo ini ndo̱ ndi ̱ꞌi
tído tá ni ̱ kii Cristo, dá ni ̱ na̱níꞌi ̱ yo̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ió induú, ta ná dáꞌa
ña̱ mií ná kúú na̱ ndaa̱ noo̱ ndidaá ni ndi ̱ꞌi ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ꞌa ió ñayuú
ña̱ yóꞌo. 18 O̱ sa̱ kónó ndó noo̱ ni iin
yóꞌo. 3 Chi ̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ndo̱ no̱ó ña̱ kóni ̱
ta̱a ña̱ dátu̱ú rá ndo̱ꞌó no̱ó ña̱ kánian mií ndó, ta viti ió de̱ꞌé táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
niꞌi ̱ ndo̱, chi ̱ kée ra mií rá ña̱ ió koo ndó kandei ndó kée Ndios
ndaꞌí ini ra̱, ta kékáꞌano ra ángel, ta táto̱ꞌon ndóꞌo Cristo. 4 Tído tá ná
kuiin toon ra káꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌá ña̱ xiní ra̱ nandió ko̱o Cristo, na̱ xíꞌo ña̱ kataki
chí induú. Ta kúú rá ta̱a kúryíí yo̱, dá natu̱u ndó ndáa ndó táto̱ꞌon
nda̱ꞌo sa̱ꞌá ña̱ kómí rá iin ña̱xintóni ̱ ki ̱ꞌo ndato náyeꞌe̱ ndaa káa mií ná.
kini. 19 Ta ko̱ ndíko̱ ra̱ Cristo, na̱ kúú
dini ̱ noo̱ yo̱. Ta mií Cristo kúú na̱ Ni ̱ sa̱ kee yó ña̱ kini tá sata̱, tído viti
dákuáꞌano ñaá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱ ni ̱ nduu yó ña̱yuu sa̱á
dákuáꞌano dini ̱ yo̱ yikí ko̱ño yo̱, 5 Sa̱ꞌá ño̱ó ná dáꞌa ka̱ ni kataki ndo̱
táꞌa̱n ña̱ tíin táꞌan kée tu̱chi, ta mií no̱ó ña̱ kaꞌan noo̱ kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱: o̱ sa̱
Ndios kúú na̱ dákuáꞌano ñaá xíꞌín ña̱ kée ndó kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú
kándéé iní yo̱ ná. ñadiꞌí ndo̱ o yíi ̱ ndo̱, ná dáꞌa ni kee
20 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ nduú ndo̱ xíꞌín
ndó ña̱ ti ̱kíni ̱ xíꞌín ñíi ̱ ndo̱, ná dáꞌa
Cristo, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ñóꞌo ka̱ ndo̱ ti ̱xi ni kañoꞌo ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kaꞌan noo̱
Colosenses 3 406
kóni ̱ ñíi ̱ ndo̱, ná dáꞌa ni katoó ndo̱ sátáꞌan ndó, ta ki ̱ꞌo káꞌano ini ndo̱
kee ndó ña̱ kaꞌan noo̱, ta ná dáꞌa ni saꞌa̱ iin rá iin ndó tá ndáa ña̱ꞌa ni ̱
katoó téí ndo̱ di ̱ꞌón, dá chi ̱ tá kée ya̱ꞌa na noo̱ ndo̱. Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
ndó dión, dá kía̱n kanaꞌá ndó ña̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini Cristo saꞌa̱ ndo̱, ki ̱ꞌo
ndáño̱ꞌo ndóa̱n. 6 Ta ndidaá ña̱ kini
dión taꞌani koo ini ndo̱ kee ndó xíꞌín
yóꞌo xído̱ ini Ndios xiní na̱, sa̱ꞌá ño̱ó iin rá iin ndó. 14 Tído ña̱ ndáya̱ꞌi
ve̱i na dándóꞌo na nío̱ na̱ ko̱ xi ̱ín cháá ka̱ noo̱ ndidaá ña̱ yóꞌo kía̱n
kueídóꞌo choon saꞌándá na̱. 7 Ta sa̱ kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan ndó, dá chi ̱
xi ̱onoo ndó sa̱ kee ndó ndidaá ña̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ yóꞌo kía̱n kedaá xíꞌín ndó,
kini yóꞌo tá sa̱ naꞌá tá sa̱ da̱ndákian dá iin kakuu ndó. 15 Ta ná ki ̱ꞌo Ndios
ndo̱ꞌó. ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo
8 Tído viti kuaꞌán ndo̱ dánkoo ndiꞌi
ni ̱ na̱kana na ndo̱ꞌó ña̱ kakuu ndó
ndó ña̱ xído̱ ini ndo̱ xíꞌín ña̱ yachi ̱ iin tóꞌón. Ta daá kuití naki ̱ꞌo ndó
xído̱ ini ndo̱, xíꞌín ña̱ xiní uꞌu̱ ndo̱ ndivéꞌe noo̱ ná. 16 Ta ná nakutí nío̱
ñani táꞌan ndó, xíꞌín ña̱ káꞌa̱n ndo̱ xíꞌín to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Cristo
ndava̱ꞌa ndó saꞌa̱ ná, xíꞌín to̱ꞌon kini Jesús, dá kuu dánaꞌa̱ táꞌan ndó noo̱
kuaꞌa̱n káꞌa̱n ndo̱. 9 Ta o̱ sa̱ kóo ka̱
ndo̱, ta kuu kaꞌa̱n niꞌini noo̱ sátáꞌan
ini ndo̱ kaꞌa̱n to̱ꞌón saꞌa̱ sátáꞌan ndó, ndó xíꞌín ña̱ ndi ̱chí xíꞌo Ndios. Ta
dá chi ̱ sa̱ ni ̱ da̱nkoo ndó ña̱yuu yátá kata ndó xíꞌín ndinoꞌo ini ndo̱ noo̱
ni ̱ sa̱ kuu ndó, ta ko̱ kée ka̱ ndo̱ ña̱ satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌín salmo xíꞌín yaa
sa̱ kee ndó tá sata̱. 10 Chi ̱ viti ni ̱
ii ̱, xíꞌín yaa xíꞌo Espíritu ii ̱ Ndios
nduu ndó ña̱yuu sa̱á, ta iin rá iin noo̱ ndo̱. Ta xíꞌín ña̱ yóꞌo naki ̱ꞌo ndó
kuu̱ kuu̱ sá ndúsa̱á cháá ka̱ ndo̱ ndivéꞌe noo̱ ná. 17 Ta noo̱ ndidaá
kuaꞌa̱n ndo̱ kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo to̱ꞌon káꞌa̱n ndo̱, ta noo̱ ndidaá ña̱
kóni ̱ Ndios, na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ña, dión, kée ndó, kee ndóa̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
dá kasandaá ndo̱ kakomí ndó kóni ̱ Jesús, na̱ kuu satoꞌo yo̱, ta noo̱
ña̱xintóni ̱ Ndios. 11 Ta ko̱ néꞌe
ndidaá ña̱ꞌa naki ̱ꞌo ndó ndivéꞌe noo̱
ta̱ndíni viti á kúú yó na̱ griego o na̱ tatá Ndios sa̱ꞌá Jesús.
Israel, o á ni ̱ taꞌa̱nda̱ ñíi ̱ yo̱ o ko̱ó, o
á kúú yó na̱ tu̱kú o á kúú yó na̱ ko̱ó Ki ̱ꞌo diꞌa kánian kee yó sa̱ꞌá ña̱ kúú
ña̱xintóni ̱, o á kúú yó na̱ ió satoꞌo o yó kuendá Jesús
ko̱ó. Ko̱ néꞌe ta̱ndíni ndá yoo kúú 18 Ta ndoꞌó, na̱ ñáꞌa̱ xaa̱n, koo ini
yó, dá chi ̱ iin tóꞌón míí vá Cristo ndo̱ kueídóꞌo ndó yíi ̱ ndo̱, chi ̱ ki ̱ꞌo
kúú na̱ kómí choon sata̱ ndidaá dión kánian kee ndó sa̱ꞌá ña̱ kúú
ña̱ꞌa, ta kómí ná kuendá saꞌa̱ ndidaá ndó kuendá Jesús, na̱ kúú satoꞌo yo̱.
ña̱yuu. 19 Ta ndoꞌó, ta̱ ta̱a xaa̱n, koo ini ndo̱
ini na̱ saꞌa̱ ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó koo ini ndo̱ takuáchí yíí xíꞌín takuáchí diꞌí, koo
kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, ta ini ndo̱ kueídóꞌo ndó tatá ndo̱ xíꞌín
va̱ꞌa koo ini ndo̱, ta ndaꞌí koo ini naná ndo̱, dá chi ̱ ña̱ yóꞌo kía̱n
ndo̱, ta vitá koo ini ndo̱, ta kueé ni nátaꞌan ini satoꞌo yo̱ Jesús xiní na̱.
koo ini ndo̱. 13 Ta ki ̱ꞌo ndeé iní saꞌa̱
21 Ta ndoꞌó, na̱ kúú tatá xíꞌín naná, o̱
407 Colosenses 3, 4
sa̱ kóo ini ndo̱ tóo tóo dána̱ni ndó 5 Ta ndúsáꞌano kee ndó no̱ó ña̱yuu
de̱ꞌe ndó, dá kía̱n ná dáꞌa ni kutúú ko̱ kúú kuendá Jesús, ta daá kuití
ini xi ̱. 22 Ta ndoꞌó, na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱
koo nduu ndo̱ kaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ná
iin satoꞌo, kueídóꞌo ndó ndidaá saꞌa̱ Jesús iin rá iin taꞌándá nónó
choon saꞌándá ra̱ noo̱ ndo̱. Kechóon noo̱ ndo̱. 6 Ta koo ini ndo̱ va̱ꞌa kaꞌa̱n
va̱ꞌa ndó, va̱ꞌará ko̱ íin ndéꞌé, ta ná ndo̱ xíꞌín ná, ta to̱ꞌon adi ̱ kaꞌa̱n ndo̱
dáꞌa ni kee ndó táto̱ꞌon kée na̱ xíꞌín ná, ta ti ̱ꞌa kánian koo ndó, dá
ndúkú ña̱ nataꞌan ini ta̱a koni ñaá kandeé ndó nandió néꞌe va̱ꞌa ndó ña̱
rá. Diꞌa kee ndóa̱n xíꞌín ndinoꞌo ini ndáto̱ꞌón ná ndo̱ꞌó.
ndo̱, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ió ña̱ñóꞌó ndó noo̱
Ndios. 23 Ta ndí ndáa mií vá ña̱ꞌa
Xíꞌín ndisáꞌán yóꞌo dándíꞌi Pablo
kée ndó, ndinoꞌo ini ndo̱ kee ndóa̱n. ña̱ káꞌa̱n na̱
Ta kee ndó kuendá ña̱ noo̱ míí vá 7 Ta nakani Tíquico xíꞌín ndó saꞌa̱
Ndios kée ndóa̱n, ta o̱ du̱ú no̱ó ta̱a ndidaá ña̱ ndóꞌo yuꞌu̱ tá ná saa̱ ra̱
ñayuú yóꞌo, 24 dá chi ̱ sa̱ náꞌá vá mií
noo̱ ndéi ndó. Ro̱ón kúú iin ñani
ndó ña̱ natiin ndó ña̱ va̱ꞌa noo̱ tatá mani ̱ yo̱, ta íin toon ra chíndeé táꞌan
yo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kéchóon ndó noo̱ ra xíꞌín yuꞌu̱ kéchóoin noo̱ satoꞌo yo̱
iin tóꞌón Cristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱. Jesús. 8 Chi ̱ ni ̱ ta̱ndaꞌí ra̱ ko̱saa̱ ra̱
4
1 Ta ndoꞌó, na̱ kúú satoꞌo viti,
Onésimo, ra̱ íin toon xíꞌín to̱ꞌon
kendaa̱ ndo̱ xíꞌín na̱ ñóꞌo ti ̱xi Ndios, ta kúú rá iin ta̱a ñoo mií ndó
ndáꞌa̱ ndo̱, ta kendúsáꞌano ndó xíꞌín xaa̱n. Ta nakani ra xíꞌín ndó saꞌa̱
ná. Ta kanaꞌá ndó ña̱ ñóꞌo taꞌani ndidaá ña̱ kúu chí yóꞌo.
ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ iin satoꞌo ió induú, ta 10 Ta káꞌa̱n Aristarco, ra̱ nákaa̱
ndúꞌu̱, dá ná konó ná iin íchi ̱ noo̱ káꞌa̱n taꞌani Jesús, ta̱a chínaní ná
ndúꞌu̱, dá ná kuu dánaꞌa̱ ndu̱ to̱ꞌon Justo, ndisáꞌán xíꞌín ndó. Sa̱va̱ꞌa
na noo̱ dao ka̱ ña̱yuu, dá ná kanaꞌá ndin oni ̱ ta̱a yóꞌo va kúú ta̱ Israel
ná ña̱ ndi ̱chí saꞌa̱ Jesús, ña̱ kía̱n ni ̱ chíndeé táꞌan xíꞌín yuꞌu̱ dánaꞌa̱ ndu̱
sa̱ io de̱ꞌé. Ta sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌi ̱ to̱ꞌon no̱ó ña̱yuu ndi kee na ndu̱ꞌu na ti ̱xi
yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a. ndáꞌa̱ Ndios. Ta ta̱a yóꞌo kúú ta̱ndeé
4 Kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱
iní noo̱ yúꞌu̱.
yúꞌu̱, dá ná kati ̱ꞌai kasto̱ꞌon ndaa̱i ̱ 12 Dión ni Epafras, ta̱a ñoo mií
ndi dándáki to̱ꞌon yóꞌo táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndó, káꞌa̱n ra̱ ndisáꞌán xíꞌín ndó, ta
kánian keei. kéchóon ra noo̱ Cristo. Ta daá kuití
Colosenses 4 408
ndíꞌi ini ra̱ seí ndaꞌí ra̱ noo̱ Ndios ndidaá ka̱ na̱ kúú kuendá Jesús
saꞌa̱ ndo̱, dá kandita toon ndó íchi ̱ nátaka dákuáꞌa veꞌe na.
Ndios, dá xi ̱nkuei ndó koo ndó 16 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌi ndó tuti yóꞌo
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ Ndios, ta tein mií ndó xaa̱n, dá tandaꞌá ndóa̱n
kasandaá ndo̱ kee ndó ndidaá ña̱ ná koꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá Jesús
kóni ̱ mií ná. 13 Ta xíꞌo yuꞌu̱ kuendá
ndéi ñoo Laodicea, dá ná kaꞌi taꞌani
ña̱ miía̱n ndaa̱ ndíꞌi nda̱ꞌo ini naa̱n. Ta kaꞌi taꞌani ndó tuti ni ̱
Epafras yóꞌo saꞌa̱ ndo̱, xíꞌín sa̱ꞌá na̱ ta̱ndaꞌá ndú kuaꞌa̱n no̱ó na̱ ñoo
ndéi ñoo Laodicea xíꞌín sa̱ꞌá na̱ Laodicea.
ndéi ñoo Hierápolis. 14 Ta káꞌa̱n
17 Ta kee ndó ña̱ mani ̱ kaꞌa̱n ndo̱
taꞌani ñani mani ̱ yo̱ Lucas, ta̱a xíꞌín Arquipo, kaá yuꞌu̱, ña̱ kía̱n ná
kétátá ña̱yuu, ndisáꞌán xíꞌín ndó. koo ini ra̱ dáxi ̱nko̱o ra choon ni ̱ xi ̱ꞌo
Ta káꞌa̱n taꞌani ñani yo̱ Demas satoꞌo yo̱ Ndios noo̱ rá.
ndisáꞌán xíꞌín ndó. 18 Ta xíꞌín ndáꞌa̱ míí yuꞌu̱, Pablo,
Silvano xíꞌín Timoteo káꞌa̱n ndu̱ ndo̱ ña̱ kíán to̱ꞌon ndaa̱. Ta náꞌá va̱ꞌa
ndisáꞌán xíꞌín ndoꞌó, na̱ kúú kuendá mií ndó ña̱ va̱ꞌa va ni ̱ sa̱ kee nduꞌu̱
Jesús ndéi ñoo káꞌano Tesalónica tá ni ̱ sa̱ ndei ndu xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱
xaa̱n, ndoꞌó na̱ ndíta xíꞌín tatá yo̱ kúꞌu̱ iní ndu̱ saꞌa̱ ndo̱. 6 Ta kúú ni ̱
Ndios, xíꞌín de̱ꞌe na Jesucristo, na̱ kasa̱ndaá ndo̱ kée ndó táto̱ꞌon kée
kúú satoꞌo yo̱. mií ndú, ta ni ̱ kasa̱ndaá taꞌani ndó
Ta mií tatá yo̱ Ndios xíꞌín satoꞌo kée ndó táto̱ꞌon sa̱ kee satoꞌo yo̱
yo̱ Jesucristo ná kee ña̱ mani ̱ xíꞌín Jesús. Ta va̱ꞌará ni ̱ ndoꞌo naní nío̱
ndó, ta naki ̱ꞌo ná ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱, tído ni ̱ na̱tiin ndó to̱ꞌon va̱ꞌa
ndo̱. saꞌa̱ ná xíꞌa̱n kádii ̱ iní ndo̱ ni ̱ kee
Espíritu ii ̱ Ndios. 7 Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱
Náꞌa̱ na̱ ñoo Tesalónica ña̱ ndíta ndaa̱ ndoꞌo ndó, dá ni ̱ kasa̱ndaá ndo̱ kúú
na̱ xíꞌín Ndios ndó ña̱yuu náꞌa̱ mií noo̱ ndidaá na̱
2 Daá kuití vá náki ̱ꞌo nduꞌu̱ ndivéꞌe
kándísa Jesús ndéi chí kuendá
noo̱ Ndios saꞌa̱ ndidaá ndoꞌó, ta daá Macedonia xíꞌín kuendá Acaya. 8 Chi ̱
kuití vá ndíko̱ꞌon ini ndu̱ ndo̱ꞌó no̱ó xíꞌín ndoꞌó ni ̱ na̱ka̱ꞌani to̱ꞌon va̱ꞌa
káꞌa̱n ndu̱ xíꞌín ná, 3 ta daá kuití
saꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús. Ta o̱ du̱ú iin
ñóꞌo ini ndu̱ noo̱ káꞌa̱n ndu̱ xíꞌín tóꞌón ní Macedonia xíꞌín Acaya ní
Ndios, na̱ kúú tatá yo̱, sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa náka̱ꞌani to̱ꞌon ñoó ni ̱ kee ndoꞌó, dá
kée ndó sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ndo̱ ná, chi ̱ sa̱ ndidaá kúú vá xíán náꞌá
xíꞌín saꞌa̱ choon kée ndó sa̱ꞌá ña̱ ña̱yuu ña̱ kándéé iní ndo̱ Ndios. Sa̱ꞌá
kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ dao ka̱ na̱, xíꞌín ño̱ó ko̱ xínñóꞌó ka̱ ña̱ kasto̱ꞌon ndu
sa̱ꞌá ña̱ ndíta ndaa̱ ndo̱ xíꞌín ta̱ndeé xíꞌín ná. 9 Chi ̱ diꞌa nákani va mií ná
iní kómí ndó saꞌa̱ Jesucristo, na̱ kúú xíꞌín nduꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ na̱tiin ndó
satoꞌo yo̱. nduꞌu̱, ta nákani taꞌani na táto̱ꞌon ni ̱
4 Náꞌá nduꞌu̱, ñani, ndoꞌó na̱ kúꞌu̱
kee ndó ni ̱ da̱nkoo ndó ndidaá kúú
ini Ndios saꞌa̱, ña̱ mií ná ni ̱ ka̱xi ñaá yoko̱ ni ̱ sa̱ nda̱ño̱ꞌo ndó, dá ni ̱ ka̱sáꞌá
kakuu ndó ña̱yuu na̱. 5 Sa̱ꞌá ño̱ó tá
ndáño̱ꞌo ndó na̱ kúú Ndios takí, na̱
ni ̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús miía̱n ndaa̱ kuití kúú Ndios, ta
noo̱ ndo̱, o̱ du̱ú xíꞌín to̱ꞌon oon ni ni ̱ kéchóon ndó noo̱ ná viti. 10 Ta
409
I Tesalonicenses 1, 2 410
nákani taꞌani na xíꞌín nduꞌu̱ ña̱ ndáti ndó noo̱ ndúꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú ndú
ndó nandió ko̱o tuku Jesús, na̱ kúú apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon Cristo Jesús.
de̱ꞌe Ndios, kii na chí induú, ta 7 Ni ̱ sa̱ io leé ini ndu̱ xíꞌín ndó, chi ̱ sa̱
Jesús yóꞌo kúú na̱ ni ̱ na̱taki tein na̱ kee ndu xíꞌín ndó táto̱ꞌon kée iin
ni ̱ xiꞌi ̱, ta na̱ yóꞌo kúú na̱ dáka̱ki ñaá ñáꞌa̱ ndaá va̱ꞌa de̱ꞌán. 8 Ta ndóꞌo
no̱ó ña̱ xído̱ ini Ndios ve̱i sata̱ nda̱ꞌo nduꞌu̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta o̱ du̱ú
ña̱yuu kée kua̱chi. to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios oon ni ní chíkáa̱ ini
ndu̱ ki ̱ꞌo ndu noo̱ ndo̱ daá ñóó, chi ̱
Ki ̱ꞌo diꞌa ni ̱ ke̱chóon Pablo ñoo ni ̱ sa̱ io nduu taꞌani ndu naki ̱ꞌo ndu
Tesalónica mií ndú kuu ndu̱ saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ ni ̱
saa̱ ndu̱ kasto̱ꞌon ndu xíꞌín ndó sa̱ꞌá Ndios ña̱ vii ni ̱ sa̱ ndei ndu, ta ni ̱
to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús, kendaa̱ ndu̱ xíꞌín ndó, ta ni iin ña̱ꞌa
va̱ꞌará ni ̱ ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ ndú ni ̱ kee ko̱ ní ya̱ꞌa ndu kee ndu tá ni ̱ sa̱ ndei
dao na̱ ñoo ndo̱. 3 Ta ko̱ ní dánaꞌa̱
ndu xíꞌín ndoꞌó, na̱ kúú kuendá
ndu̱ ña̱ to̱ꞌón noo̱ ndo̱, ta ko̱ ní Jesús. 11 Ta náꞌá taꞌani mií ndó ña̱
dánaꞌa̱ ndu̱ noo̱ ndo̱ xíꞌín ña̱xintóni ̱ táto̱ꞌon kée iin tatá xíꞌín de̱ꞌe na,
kíni, ta ko̱ ní ndúkú ndú ña̱ dándaꞌí ki ̱ꞌo dión sa̱ káꞌa̱n niꞌini ndu noo̱ iin
ndu̱ ndo̱ꞌó. 4 Mií vá Ndios kúú na̱ ni ̱
rá iin ndó, ta sa̱ xi ̱ꞌo nduꞌu̱ ta̱ndeé
na̱taꞌan ini ni ̱ xini na̱ nduꞌu̱, ta ni ̱ iní noo̱ ndo̱, 12 ta sa̱ saꞌanda ndu̱
xi ̱ꞌo na choon noo̱ ndú ña̱ dánaꞌa̱ choon noo̱ ndo̱ ña̱ kee ndó táto̱ꞌon
ndu̱ noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ ki ̱ꞌo kánian kee na̱ kúú ña̱yuu Ndios,
káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús. Ta ko̱ ndúkú taꞌon chi ̱ ni ̱ na̱kana ñaá ná ña̱ kandei ndó
nduꞌu̱ ña̱ kía̱n nataꞌan ini ña̱yuu sa̱ꞌá noo̱ ndato náyeꞌe̱ ndaa noo̱ ió na̱
ña̱ kée ndu. Diꞌa ndúkú nduꞌu̱ ña̱ dándáki na.
nataꞌan ini Ndios, na̱ náꞌá táto̱ꞌon 13 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ sá tuu taꞌon ndu
dao ka̱ na̱, va̱ꞌará kánian koo ña̱ñóꞌó ndoꞌo taꞌani ndó ta̱ndóꞌó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
411 I Tesalonicenses 2, 3
ni ̱ ndoꞌo na̱ kúú ña̱yuu Ndios kúú sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ndo̱o ndu ña̱ kía̱n
kuendá Cristo Jesús ndéi chí kuendá kándo̱o ndu ñoo Atenas, 2 dá ni ̱
Judea diꞌa. Chi ̱ ni ̱ kendava̱ꞌa taꞌani na̱ ta̱ndaꞌá ndú ñani ndu̱ Timoteo
ñoo mií ndó xíꞌín ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱ ko̱saa̱ xi ̱ noo̱ ndéi ndó, chi ̱ kéchóon
kendava̱ꞌa ta̱ ñoo Israel xíꞌín mií ná. xi noo̱ Ndios, ta kéchóon dáó taꞌani
15 Ta ni ̱ saꞌání ta̱ ñoo Israel yóꞌo satoꞌo
xi xíꞌín ndú no̱ó xíonoo ndu dánaꞌa̱
yo̱ Jesús táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saꞌání rá ndu̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús. Dá ná
profeta mií rá ni ̱ sa̱ ndei sa̱ naꞌá. Ta ni ̱ chindeé xí ndo̱ꞌó kandita toon cháá
taó xóo ra nduꞌu̱ tein mií rá, ta ko̱ ka̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa yó, ta
nátaꞌan ini Ndios xiní ñaá ná, ta xiní ná ki ̱ꞌo taꞌani xi ta̱ndeé iní noo̱ ndo̱,
uꞌu̱ ra̱ ndidaá ña̱yuu, 16 chi ̱ sadí ra̱ noo̱
3 dá kía̱n ná dáꞌa ni kexoo ni iin ndó
ndú, dá ná dáꞌa ni dánaꞌa̱ ndu̱ no̱ó na̱ no̱ó ña̱ kándísa ndó kée ta̱ndóꞌó
ko̱ kúú na̱ Israel, dá ná o̱ níꞌi ̱ ná ña̱ ndóꞌo ndó, chi ̱ sa̱ náꞌá vá mií ndó ña̱
ka̱ki na no̱ó kua̱chi na̱. Dión kée ra, kánian kandoꞌo yó ta̱ndóꞌó. 4 Chi ̱ tá
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndukuaꞌa̱ cháá ka̱ kua̱chi ni ̱ sa̱ ndei ndu xíꞌín ndoꞌó, dá ni ̱
ra̱ noo̱ Ndios, ta ni ̱ ka̱sáa̱ ña̱ xído̱ ka̱sto̱ꞌon ndu ña̱ kendava̱ꞌa ña̱yuu
nda̱ꞌo ini na̱ sata̱ rá sa̱ꞌá ña̱ kini kée ra. xíꞌín yó sa̱ꞌá ña̱ kúú yó kuendá
Jesús, ta náꞌá va̱ꞌa mií ndó ña̱ ki ̱ꞌo
Kóni ̱ Pablo koꞌo̱n tuku na koto dión ndóꞌo yó viti. 5 Ta sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní
niꞌini ñaá ná xi ̱ꞌo ndeé ka̱ inii ̱ ña̱ nákani inii ̱ saꞌa̱
17 Ñani, tá ni ̱ ya̱ꞌa cháá kuu̱ ni ̱ ke̱xoo
ndo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ta̱ndaꞌí Timoteo
nduꞌu̱ tein ndó, kúú sa̱ ni ̱ ka̱sáꞌá vá ko̱saa̱ xi ̱ no̱ó ndéi ndó, dá kandaa̱
ndaꞌí káꞌa̱n nduꞌu̱ nandió kuéi ndu inii ̱ nde̱ꞌá á ndíta ndaa̱ ii ̱ ndo̱ xíꞌín
kande̱ꞌé ndú ndo̱ꞌó, dá chi ̱ va̱ꞌará ndéi ña̱ kándéé iní ndo̱ Jesús. Dá chi ̱ ni ̱
xoo ndu, tído daá kuití vá ñóꞌo ini yu̱ꞌíi ̱ ña̱ oon ni ví ni ̱ kexíxi ña̱ uꞌu̱
ndu̱ saꞌa̱ ndo̱. 18 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kaꞌán ndú
xíꞌín ndó, ta ni ̱ ka̱ndeéán ni ̱
saa̱ ndu̱ kande̱ꞌé ndú ndo̱ꞌó. Ta yuꞌu̱ da̱nda̱ꞌávía̱n ndo̱ꞌó, ta ni ̱ naá óon
Pablo, kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ kaꞌín choon ni ̱ kee ndu ni ̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱
saa̱i ̱ noo̱ ndéi ndó, tído ni ̱ ketéin ña̱ ndo̱.
uꞌu̱ noo̱ ndú. 19 Dá chi ̱ ¿á ko̱ náꞌá ndó
6 Tído sa̱ ni ̱ na̱ndió ko̱o va Timoteo
ndá yoo kakuu ta̱ndeé iní noo̱ ndú, ta ni ̱ ndu̱sáa̱ xi ̱ noo̱ ndéi ndu. Ta va̱ꞌa
ndá yoo ki ̱ꞌo ña̱ kadii ̱ ini ndu̱, ta ndá káꞌa̱n xi ̱ saꞌa̱ ndo̱, ña̱ ndíta ndaa̱ ii ̱
yoo kakuu corona ndu̱, na̱ kaꞌa̱n va̱ꞌa va ndó xíꞌín ña̱ kándéé iní ndo̱
ndu saꞌa̱? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ñaá Jesús. Ta kúꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan ii ̱ va
kakuu ndoꞌó tá ná kasandaá kuu̱ ndó. Ta kaá taꞌani xi ña̱ daá vá ñóꞌo
nandió ko̱o tuku Jesucristo, na̱ kúú va ini ndo̱ saꞌa̱ ndú sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ ndo̱
satoꞌo yo̱, kasaa̱ na̱? 20 Chi ̱ saꞌa̱ ndo̱ꞌó
ndú, ta kóni ̱ kíi ̱ ndo̱ koni tuku ndó
natiin ndu ña̱ñóꞌó xíꞌa̱n kadii ̱ iní ndu̱. nduꞌu̱, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ taꞌani nduꞌu̱
koni ndu̱ ndo̱ꞌó.
Ni ̱ saꞌa̱n Timoteo ñoo Tesalónica ni ̱ 7 Ñani, ndóꞌo ndu ta̱ndóꞌó no̱ó ndéi
xi ̱to niꞌini ñaá xí ndu yóꞌo, ta ndaꞌí kúu ini ndu̱, tído
ndu̱ ña̱ nákani ini ndu̱ saꞌa̱ ndo̱, ndu̱ ña̱ ndíta ndaa̱ ndo̱ꞌó xíꞌín ña̱
I Tesalonicenses 3, 4 412
na̱níꞌi ̱ ini ndu̱, xiní ndu̱, tá ni ̱ ndó katiꞌ̱ a ndó koo vii ndo̱ xíꞌín
ka̱ndaa̱ ini ndu̱ ña̱ ndíta toon ndó na̱ kúú ñadiꞌí mií ndó, ta koo
xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesús. 9 ¿Ndí ku̱ú ví
ña̱ñóꞌó ndó noo̱ ná. 5 Ta o̱ sa̱
ndivéꞌe naki ̱ꞌo nduꞌu̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ kátoó ndo̱ kee ndó ña̱ kaꞌan noo̱
ndo̱? Chi ̱ kádii ̱ nda̱ꞌo ini nduꞌu̱ noo̱ táto̱ꞌon kiꞌ̱ o kée ña̱yuu ko̱ náꞌá
Ndios kée ndó, 10 ta nduú ñoó xíka̱
Ndios. 6 Ta ni iin tóꞌón ndó o̱ sa̱
nduꞌu̱ noo̱ ná ña̱ ná konó ná saa̱ ndu̱ kóo ini koni xíxi ñani ndo̱
kande̱ꞌé ndú ndo̱ꞌó, dá dáxi ̱nko̱o ndu kuendá Jesús xíꞌín ña̱ kini yóꞌo,
ña̱ kómani ̱ kandaa̱ ini ndo̱, dá chi ̱ kaꞌí nda̱ꞌo dándóꞌo Ndios nío̱
kuaꞌano cháá ka̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ kándéé ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi yóꞌo táto̱ꞌon sa̱ ni ̱
iní ndo̱ Jesús. ka̱sto̱ꞌon ndu xíꞌín ndó, ta ni ̱ xiꞌ̱ o
11 Ta kóni ̱ nduꞌu̱ ña̱ mií tatá yo̱
ndu kuendá noo̱ ndo̱. 7 Chi ̱ ko̱ ní
Ndios xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesucristo ná kána taꞌon Ndios yó ña̱ kía̱n
konó ná íchi ̱ saa̱ ndu̱ noo̱ ndéi ndó. kandei yó kee yó ña̱ kini kóni ̱ ñíi ̱
12 Ta na̱ kúú satoꞌo yo̱ ná chindeé ná
yo̱. Diꞌa ni ̱ kana na yó ña̱ koo vii
ndo̱ꞌó, dá ná kuaꞌano cháá ka̱ ña̱ yo̱ noo̱ ná. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa
kúꞌu̱ sátáꞌan ini ndo̱ saꞌa̱ ndo̱ xíꞌín mií vá ndó kénóo to̱ꞌon dánaꞌa̱
saꞌa̱ ndidaá ka̱ ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndu̱ yóꞌo, kanaꞌá ndó ña̱ ko̱ kénóo
kée nduꞌu kúꞌu̱ ini ndu̱ saꞌa̱ ndo̱, taꞌon ndó ni iin ta̱a ñayuú yóꞌo.
13 ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ kandita toon ndó,
Diꞌa mií vá Ndios, na̱ ni ̱ xiꞌ̱ o
dá ná koo vii ndo̱ noo̱ Ndios, na̱ kúú Espíritu ii ̱ ná noo̱ yo̱, no̱ón kúú
tatá yo̱, tá ná kasandaá kuu̱ nandió na̱ kénóo ndó.
ko̱o mií Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, 9 Ko̱ káni ka̱a̱n ña̱ taa nduꞌu̱ ña̱
xíꞌín ndidaá ña̱yuu na̱. Dión ná koo. kuꞌu̱ sátáꞌan ini ndo̱ saꞌa̱ ndo̱, dá
chi ̱ sa̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ va mií Ndios noo̱
Ki ̱ꞌo diꞌa kánian kee yó, dá nataꞌan ndo̱ ña̱ kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan ndó.
ini Ndios koni na̱ yó 10 Ta dión taꞌani kée ndó xíꞌín
ini Ndios koni ñaá ná. Ta ki ̱ꞌo dión ini ndo̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱ xíꞌín
kée ndó viti, tído koo ini ndo̱ kati ̱ꞌa ndidaá ña̱yuu. Ta ndiꞌ̱ i ini ndo̱
cháá ka̱ ndo̱ kee ndóa̱n. 2 Chi ̱ sa̱ náꞌá
noo̱ choon kée mií ndó, o̱ sa̱
vá ndó ndá choon ni ̱ saꞌanda ndu̱ chírnee ndó mií ndó noo̱ dao ka̱
noo̱ ndo̱ kee ndó, chi ̱ noo̱ satoꞌo yo̱ ña̱ꞌa. Ta ndiꞌ̱ i ini ndo̱ kechóon
Jesús ni ̱ ni ̱ꞌí nduꞌu̱ choon yóꞌo. ndó, dá niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ꞌa kasáꞌan ndó,
3 Chi ̱ ña̱ kóni ̱ Ndios kía̱n koo vii
táto̱ꞌon ni ̱ saꞌanda ndu̱ choon noo̱
ndo̱ noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ sa̱ kóo ini ndo̱. 12 Dá kía̱n ná koo ña̱ñóꞌó
ndo̱ dáyako̱ ndo̱ mií ndó xíꞌín ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios noo̱ ndo̱, ta
kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí ndo̱ ni iin ña̱ꞌa ná o̱ kámani ̱ noo̱ ndo̱.
413 I Tesalonicenses 4, 5
xíꞌín ndó to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n mií satoꞌo ndoꞌó kúú na̱ tóo̱n noo̱, chi ̱ sa̱ ni ̱
yo̱ Jesús, chi ̱ ni ̱ kaa na̱ ña̱ yóó, na̱ na̱too̱n noo̱ ndo̱. Ta ko̱ íin naá ka̱ noo̱
ndéi takí ii ̱ tá ná nandió ko̱o mií yo̱, chi ̱ ko̱ kúú ka̱ yo̱ kuendá noo̱ íin
Jesús kii na ñayuú yóꞌo, o̱ kuió no̱ó naá. 6 Sa̱ꞌá ño̱ó ná o̱ sa̱ kúdi ̱ yo̱ táto̱ꞌon
taꞌon yó koꞌo̱n yo̱ no̱ó na̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ki ̱ꞌo kée ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios. Diꞌa ná
koꞌo̱ nakiꞌin táꞌan yó xíꞌín Jesús. kandei nduu yo̱, ta ná kañoꞌo ini yo̱.
16 Chi ̱ dinñóꞌó taꞌa̱nda̱ choon chí
7 Dá chi ̱ na̱ kídi ̱, sa̱kuaá kídi ̱ na̱, ta na̱
induú, dá tái ̱ kayuꞌú iin arcángel, ta xíꞌi, sa̱kuaá xíꞌi na. 8 Tído yóó kúú na̱
tái ̱ kaꞌa̱n trompeta Ndios, dá ví noo sa̱ tóo̱n noo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ná kañoꞌo ini yo̱.
satoꞌo yo̱ Jesús nda̱ induú kii na. Ta Ná koo ini yo̱ ña̱ kandeé iní yo̱ Jesús,
kúú dinñóꞌó ka̱ nataki na̱ sa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ta ná kuꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu.
kúú kuendá Jesús. 17 Tá ni ̱ ndiꞌi,
Ta ña̱ yóꞌo ná kakuu táto̱ꞌon iin ka̱a
ndidaá yóó, na̱ ndéi takí ii ̱ no̱ñóꞌo̱ kandaꞌa̱ yika̱ yo̱. Ta ta̱ndeé iní kómí
yóꞌo, nadi ̱tá Ndios koꞌo̱n dáó yó yó ña̱ miía̱n ndaa̱ kuití ka̱ki yó no̱ó
xíꞌín na̱ ni ̱ na̱taki ñoó noo̱ viko̱ káa kua̱chi yo̱ ná kakuu táto̱ꞌon iin ka̱a
nakiꞌin táꞌan yó xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesús kanóo dini ̱ yo̱. 9 Chi ̱ ko̱ ní ka̱xi Ndios
no̱ó tachi ̱. Ta dión kandei kuií yo̱ yó, dá kuido̱ ini na̱ koni na̱ yó. Diꞌa ni ̱
xíꞌín ná. 18 Sa̱ꞌá ño̱ó ki ̱ꞌo ndó ta̱ndeé
ka̱xi na yó, dá niꞌi ̱ yo̱ ña̱ ka̱ki yó no̱ó
iní noo̱ iin rá iin ndó xíꞌín to̱ꞌon kua̱chi yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesucristo,
yóꞌo. na̱ kúú satoꞌo yo̱, 10 na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ saꞌa̱ yo̱,
ndá oon nandió ko̱o Jesús ño̱ó ki ̱ꞌo táꞌan ndó ta̱ndeé iní yóꞌo noo̱
ndi kooan, ko̱ káni ka̱an ̱ taai ña̱ xíꞌín to̱ꞌon Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ndó
saa̱ noo̱ ndo̱, ñani, 2 dá chi ̱ sa̱ náꞌá
ndéi ndó.
va̱ꞌa mií ndó ña̱ iin ndakána va
kasandaá kuu̱ nandió ko̱o satoꞌo yo̱, Káꞌa̱n niꞌini Pablo no̱ó na̱ kúú
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin ta̱ kui ̱ꞌíná tá ve̱i kuendá Jesús
ra sa̱kuaá kiꞌin kuíꞌíná ñaá rá. 3 Mií
12 Ta seí ndaꞌí ndu̱ noo̱ ndo̱, ñani,
kuu̱ kaꞌa̱n ña̱yuu diꞌa: “Va̱ꞌa nda̱ꞌo ña̱ koo ini ndo̱ koo ña̱ñóꞌó ndó no̱ó
I Tesalonicenses 5 414
na̱ kéchóon noo̱ ndo̱, chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo noo̱ ndo̱. 21 Korndodó va̱ꞌa ndó
satoꞌo yo̱ Jesús choon noo̱ ná ña̱ ndidaá kúú ña̱ dánaꞌa̱ na̱, dá nakiꞌin
kuita na noo̱ ndo̱, ta kaꞌa̱n niꞌini na va̱ꞌa ndó ña̱ kía̱n va̱ꞌa. 22 Ta taó xóo
saꞌa̱ choon kée na noo̱ ndo̱. Ta ná va̱ꞌa ini yo̱, ná kevii níi ná ndo̱ꞌó, ta
koo ini ndo̱ kandei va̱ꞌa ndó xíꞌín iin ná taxí vii ná iin níí kúú ndó,
rá iin ndó. espíritu ndo̱, xíꞌín nío̱ ndo̱, xíꞌín yikí
14 Ta seí ndaꞌí taꞌani ndu noo̱ ndo̱
ko̱ño ndo̱, dá kía̱n ná koo vii ndo̱ tá
ña̱ koo ini ndo̱ dána̱ni ndó na̱ du̱sá, ná kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku
na̱ ko̱ kóni ̱ kechóon. Ta ki ̱ꞌo ndó Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, kasaa̱
ta̱ndeé iní no̱ó na̱ ni ̱ ndi ̱ko, ta na̱. 24 Dá chi ̱ iin na̱ ndaa̱ kúú Ndios,
chindeé ndó na̱ vitá ini. Ta kueé koo na̱ ni ̱ kana ndoꞌó xoo mií ná, ta
ini ndo̱ xíꞌín ndidaá kúú ña̱yuu. no̱ón kúú na̱ kee ña̱ yóꞌo xíꞌín ndó.
15 Ta o̱ sa̱ kóo ini ndo̱ nandió néꞌe
ndó ña̱ kini kée dao ka̱ ña̱yuu xíꞌín Xíꞌín ndisáꞌán yóꞌo dándíꞌi Pablo ña̱
ndó. Diꞌa ndi ̱ꞌi ini ndo̱ kee ndó ña̱ káꞌa̱n na̱
va̱ꞌa xíꞌín iin rá iin ndó. Ta dión 25 Ñani, kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱
chi ̱ ki ̱ꞌo dión kóni ̱ mií Ndios kee yó choon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱í ña̱ kaꞌi ndó
sa̱ꞌá ña̱ kúú yó kuendá Cristo Jesús. tuti yóꞌo noo̱ ndidaá ka̱ na̱ kúú
19 O̱ sa̱ kadí ndo̱ no̱ó ña̱ kóni ̱
ña̱yuu Ndios.
Espíritu ii ̱ Ndios kee na. 20 O̱ sa̱
28 Ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo satoꞌo yo̱
kúꞌichi ̱ ini ndo̱ kueídóꞌo ndó to̱ꞌon Jesucristo xíꞌín iin rá iin ndó. Dión
ni ̱ xi ̱ꞌo mií Ndios no̱ó ña̱yuu dánaꞌa̱ ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n kúú uu̱ ni ̱ taa San
Pablo ni ̱ saꞌa̱n no̱ó na̱ ñoo Tesalónica
no̱ó dándáki na, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán kía̱n ndóꞌo nío̱ ndo̱. 6 Ta ña̱ ndaa̱ vá
Jesús ndéi ñoo káꞌano Tesalónica, naki ̱ꞌo Ndios ña̱ naniꞌi ̱ ndée̱ dáó
ndoꞌó na̱ ndíta xíꞌín tatá yo̱ Ndios, ndoꞌó xíꞌín nduꞌu̱ tá ná natu̱u satoꞌo
xíꞌín de̱ꞌe na Jesucristo, na̱ kúú yo̱ Jesús kii na chí induú xíꞌín
satoꞌo yo̱. 2 Ta mií tatá yo̱ Ndios
ndidaá ángel ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ná 8 tein
xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesucristo ná kee na ñoꞌó kéi ̱ ita̱, dá chiya̱ꞌi na ña̱yuu ko̱
ña̱ mani ̱ xíꞌín ndó, ta naki ̱ꞌo na ña̱ ní xíin nakoni Ndios, xíꞌín na̱ ko̱ ní
koo va̱ꞌa ini ndo̱. xíin kueídóꞌo to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n
saꞌa̱ Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱.
Dándóꞌo Ndios nío̱ ndidaá na̱ kée 9 Ta ña̱yuu yóꞌo kúú na̱ ndoꞌo naní
kua̱chi tá ná natu̱u satoꞌo yo̱ Jesús kii nío̱ ndidaá táꞌa̱n kuu̱, chi ̱ ni iin kuu̱
na chí induú o̱ ko̱ní na̱ ndu̱ꞌu na noo̱ ió satoꞌo yo̱
3 Daá kuití vá kánian naki ̱ꞌo nduꞌu̱
Ndios, ta ni iin kuu̱ o̱ ko̱ní na̱
ndivéꞌe noo̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱, ñani. Ta táto̱ꞌon ndato ndée̱ kómí ná. 10 Dión
ki ̱ꞌo dión níyi ̱ká ndú kee ndu, chi ̱ iin koo kuu̱ tá ná nandió ko̱o Jesús, dá
iin kuu̱ kuu̱ sá sáꞌano cháá ka̱ ndo̱ kía̱n ndato nda̱ꞌo natiin na ña̱ñóꞌó
kuaꞌa̱n ndo̱ xíꞌín ña̱ kándéé iní ndo̱ kee ña̱yuu mií ná, ta naá iní ndidaá
Jesús, ta sáꞌano taꞌani ndó xíꞌín ña̱ kúú ña̱yuu kándísa ñaá. Ta dión
kúꞌu̱ cháá ka̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan ndó. taꞌani ndoꞌo mií ndó, chi ̱ kándísa
4 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌa̱n va̱ꞌa ndu saꞌa̱ ndo̱ꞌó
ndó to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱ ndo̱.
noo̱ dao ka̱ na̱ kúú kuendá Ndios 11 Sa̱ꞌá ño̱ó daá kuití vá xíka̱ ndu̱
nátaka dao ka̱ veꞌe ño̱ꞌo, chi ̱ va̱ꞌará ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱, ña̱ ná
kéndava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín ndó, ta va̱ꞌará ki ̱ꞌo na ña̱ kakuu ndó ña̱yuu ndaa̱,
ndóꞌo ndó ta̱ndóꞌó, tído xíꞌo ndeé vá dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo ni ̱ ka̱xi na ndo̱ꞌó.
iní ndo̱, ta ndíta ndaa̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ Ta xíka̱ taꞌani ndu noo̱ ná ña̱ xíꞌín
kándéé iní ndo̱ Jesús. ndée̱ mií ná ná kandeé ndó kee ndó
5 Ta sa̱ꞌá ña̱ xíꞌo ndeé iní ndo̱, ñoó
ndidaá kúú ña̱ va̱ꞌa, xíꞌín ndidaá
kía̱n náꞌa̱ ña̱ kéyíko̱ ndaa̱ Ndios. kúú choon ni ̱ chi ̱káa̱ ini ndo̱ kee
Sa̱ꞌá ño̱ó ió íchi ̱ ndo̱ ña̱ ndu̱ꞌu ndó ndó sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ndo̱ ná, 12 dá
415
2 Tesalonicenses 1, 2 416
ná niꞌi ̱ satoꞌo yo̱ Jesucristo ña̱ñóꞌó kuu̱ kuxoo ña̱ chítuu ñaá, nda̱ daá
saꞌa̱ ndo̱. Ta dión taꞌani natiin ndó ví, dá natu̱uan. 8 Nda̱ daá ví, dá naꞌa̱
ña̱ñóꞌó sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ndo̱ ná, ta noo̱ mií ta̱a kini ñoó. Dá kaꞌání ñaá
dión koo sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios Jesús xíꞌín tachi ̱ yúꞌu̱ ná, dá dánaá
xíꞌín satoꞌo yo̱ Jesucristo xíꞌín yó. ñaá ná kee ña̱ nayeꞌe̱ ndato no̱ó
nandió ko̱o na kii na.
Dinñóꞌó ka̱ ta̱a kini kasandaá, dá ví 9 Chi ̱ tá ná kasandaá ta̱ kini ñoó,
ndi koo tá ná nandió ko̱o ra̱ xíꞌín ña̱ ma̱ñá, ta kandeé rá kee
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, kasaa̱ ra ña̱ꞌa náꞌano xíꞌín ña̱ꞌa ndato. 10 Ta
na̱, ta ndi koo, dá nakiꞌin táꞌan yó xíꞌín ndidaá ña̱ ma̱ñá yóꞌo dándaꞌí
xíꞌín ná. Ta seí ndaꞌí ndu̱ noo̱ ndo̱ꞌó, ra̱ ña̱yuu xíonoo íchi ̱ kuaꞌa̱n indayá,
ñani, 2 ña̱ ná dáꞌa ni konó ndó ña̱
chi ̱ ko̱ ní xíin na natiin na xíꞌín
vitá oon nadaká ña̱yuu ña̱xintóni ̱ ndinoo ini na̱ ña̱ ndaa̱, sa̱ꞌá ño̱ó o̱
ndo̱, ta o̱ sa̱ kútúú ini ndo̱, va̱ꞌará káki taꞌon na no̱ó kua̱chi na̱. 11 Sa̱ꞌá
kaá na̱ ña̱ Espíritu ii ̱ Ndios ni ̱ kaꞌa̱n ño̱ó ki ̱ꞌo Ndios ña̱ dándaꞌí ñaá iin ña̱
xíꞌín ná ña̱ sa̱ ni ̱ ya̱ꞌa va kuu̱ ni ̱ to̱ꞌón káꞌano, dá kandísa na ndidaá
na̱ndió ko̱o satoꞌo yo̱ Jesús, o tá kúú ña̱ to̱ꞌón kaꞌa̱n ra̱, 12 dá kía̱n
dánaꞌa̱ na̱ ña̱ dión kíán o tá kaá na̱ nandoꞌo nío̱ ndidaá kúú ña̱yuu ko̱ ní
ña̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá nduꞌu̱ iin tuti káꞌa̱n xíin kandísa ña̱ ndaa̱, chi ̱ diꞌa ni ̱
dión. 3 O̱ sa̱ kándía ndó ña̱ dándaꞌí
ka̱toó cháá ka̱ na̱ ndiko̱ na̱ ña̱ kini.
ni iin ña̱yuu ndo̱ꞌó, dá chi ̱ tá o̱ ñáꞌa̱
kasandaá kuu̱ yóꞌo, dá kía̱n kua̱ꞌá Sa̱ ni ̱ ka̱xi va Ndios yo̱ ña̱
nda̱ꞌo ña̱yuu kasáꞌá dánkoo íchi ̱ dáka̱ki ñaá ná
Ndios, ta kasandaá iin ta̱a kini, 13 Tído nduꞌu̱, daá kánian naki ̱ꞌo
táꞌa̱n ra̱ ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ ña̱ na̱á rá noo̱ ndu ndivéꞌe noo̱ Ndios saꞌa̱ ndo̱ꞌó,
Ndios. 4 Ta ndakuii ̱n ra̱, ta kenóo ra
ñani, na̱ kúꞌu̱ ini satoꞌo yo̱ Ndios
ndidaá ña̱ꞌa chínaní ña̱yuu kúú saꞌa̱. Chi ̱ ndoꞌó kúú na̱ ni ̱ ka̱xi mií
ndios, xíꞌín ndidaá ña̱ꞌa ndáño̱ꞌo na. ná nda̱ mií saꞌa̱, dá natiin ndó ña̱
Ta nda̱ noo̱ ii ̱ cháá ka̱ ini veꞌe ño̱ꞌo ka̱ki ndó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ndu̱vii Espíritu ii ̱
káꞌano kako̱o ra, dá kee ra mií rá ña̱ ná ndo̱ꞌó, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní
kúú rá ndios. ndo̱ ña̱ ndaa̱. 14 Chi ̱ ni ̱ kana Ndios
iní káꞌano noo̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kánian kee ndó, dá kee ndó táto̱ꞌon
kee na xíꞌá, 17 ta naki ̱ꞌo na ña̱ ndeé
ki ̱ꞌo sa̱ kee ndu, chi ̱ ko̱ ní sá ndei
koo ini ndo̱, ta ná dákuáꞌano na dúsá ndú tein mií ndó. 8 Chi ̱ ko̱ ní
ndo̱ꞌó, dá kati ̱ꞌa ndó kaꞌa̱n ndo̱ seí óon taꞌon ndu pan ni iin tóꞌón
ndidaá to̱ꞌon va̱ꞌa, ta kati ̱ꞌa ndó kee ña̱yuu. Diꞌa nduú ñoó va ni ̱ sa̱ ndi ̱ꞌi
ndó ndidaá ña̱ va̱ꞌa. ini ndu̱ sa̱ kee ndu choon ndeé, dá
kía̱n ná dáꞌa ni dátaꞌán ndu̱ ni iin
Kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ ndoꞌó sa̱ꞌá ña̱ kasáꞌan ndu. 9 Ió íchi ̱
ndú, dá ná natiin va̱ꞌa ña̱yuu ndú ña̱ koto ndó nduꞌu̱, tído ko̱ ní
to̱ꞌon Ndios xíka̱ taꞌon ndu ña̱ kee ndó dión. Diꞌa
noo̱ Ndios sa̱ꞌá nduꞌu̱, dá kía̱n ña̱ kía̱n kati ̱ꞌa ndó kee ndó táto̱ꞌon
ná naka̱ꞌani kíi ̱ to̱ꞌon Ndios ndidaá ki ̱ꞌo kée nduꞌu̱. 10 Chi ̱ tá ni ̱ sa̱ ndei
kúú xíán kee nduꞌu̱, ta ná natiin ndu xíꞌín ndó, dá ni ̱ saꞌanda ndu̱
ndato ña̱yuu to̱ꞌon Ndios táto̱ꞌon choon noo̱ ndo̱ ña̱ ndi ndáa ña̱yuu
ki ̱ꞌo ndato ni ̱ na̱tiin mií ndóa̱n. 2 Ta
ko̱ xíin kechóon, ná dáꞌa ni kasáꞌan
kaka̱ taꞌani ndó noo̱ ná ña̱ ná na.
kandaa na̱ nduꞌu̱ no̱ó ña̱yuu kíni, 11 Chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱ tóꞌon nduꞌu̱ ña̱ tein
no̱ó na̱ kóni ̱ kendava̱ꞌa xíꞌín ndú, ndó xaa̱n ndéi dao ña̱yuu dúsá, na̱
chi ̱ o̱ du̱ú ndidaá ña̱yuu kándéé iní ko̱ kóni ̱ kechóon, ta chírnee chítuu
Jesús. 3 Tído iin na̱ ndaa̱ kúú satoꞌo
kúu na noo̱ dao ka̱ ña̱yuu. 12 Sa̱ꞌá
yo̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ki ̱ꞌo na ña̱ ño̱ó saꞌándá ndu̱ choon no̱ó na̱ kée
kandita ndaa̱ ndo̱, ta kandaa na̱ dión xíꞌín choon ni ̱ niꞌi ̱ ndú noo̱
ndo̱ꞌó no̱ó ña̱ kini. 4 Ta sa̱ꞌá ña̱
satoꞌo yo̱ Jesucristo, ña̱ ná ndi ̱ꞌi ini
kándéé iní yo̱ satoꞌo yo̱ Jesús, sa̱ꞌá iin rá iin mií ná kechóon ndúsáꞌano
ño̱ó kándéé iní ndu̱ ña̱ kée ii ̱ vá ndó ná, dá niꞌi ̱ ná ña̱ kataki na̱. 13 Ta
choon ni ̱ saꞌanda nduꞌu̱ noo̱ ndo̱, ta ndoꞌó, ñani, o̱ sa̱ kúkuitá iní ndo̱ kee
dión kee va ndó. 5 Ta ná chindeé
ndó ña̱ va̱ꞌa.
ñaá satoꞌo yo̱ Jesús, dá kati ̱ꞌa ndó 14 Tá ndéi dao ña̱yuu ko̱ kékuendá
kuꞌu̱ sátáꞌan ini ndo̱ saꞌa̱ ndo̱, choon saꞌándá ndu̱ noo̱ tuti yóꞌo, dá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúꞌu̱ ini mií Ndios saꞌa̱ kía̱n kande̱ꞌé va̱ꞌa ndó ndá yoo kúú
yo̱. Dá kati ̱ꞌa taꞌani ndó koo ndeé iní ná, ta o̱ sa̱ kóo ka̱ ini ndo̱ kaneꞌe
ndo̱ tein ta̱ndóꞌó ndóꞌo ndó táto̱ꞌon táꞌan ndó xíꞌín ná, dá ná xikaꞌan noo̱
ki ̱ꞌo ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní Cristo Jesús. ná sa̱ꞌá ña̱ kée na dión. 15 Tído ná
Xíꞌín ndisáꞌán yóꞌo dándíꞌi Pablo ña̱ Pablo ko̱saa̱ noo̱ ndo̱ꞌó xíꞌín ndáꞌa̱
káꞌa̱n na̱ miíi.̱ Ta dión kée yuꞌu̱ noo̱
16 Ta mií satoꞌo yo̱ Jesús, na̱ xíꞌo
ndidaá tuti táai, ta dión ndáa
ña̱ ió va̱ꞌa ini yo̱, ná naki ̱ꞌo ña̱ daá letrai.̱
kuití vá koo va̱ꞌa ini ndo̱ noo̱ ndidaá 18 Ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo satoꞌo yo̱
ña̱ꞌa. Ta daá kuití ná koo na xíꞌín Jesucristo xíꞌín iin rá iin ndó. Dión
ndidaá ndó. ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n mií no̱ó ni ̱ taa San
Pablo ni ̱ saꞌa̱n noo̱ Timoteo
5 kaꞌa̱ndo̱n choon yóꞌo noo̱ ta̱a ñoó,
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán xíꞌín Timoteo dá ná kati ̱ꞌa ña̱yuu xaa̱n kuꞌu̱ ini
apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon iin ña̱xintóni ̱ va̱ꞌa, ta sa̱ꞌá ña̱ kándéé
Jesucristo, chi ̱ mií tatá Ndios, na̱ iní na̱ Jesús xíꞌín ndinoꞌo ini na̱.
dáka̱ki ñaá, xíꞌín satoꞌo yo̱ 6 Tído ni ̱ ka̱nkuei xoo va ta̱a ñoó no̱ó
Jesucristo, na̱ kúú iin ta̱ndeé iní ña̱ yóꞌo, ta ndíꞌi ini ra̱ dánaꞌa̱ ra̱ saꞌa̱
káꞌano noo̱ yo̱, no̱ón kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo to̱ꞌon ko̱ chóon. 7 Ta kátoó ra̱ dánaꞌa̱
choon yóꞌo noo̱í. ra̱ saꞌa̱ ley Moisés, tído ni mií rá ko̱
2 Ta káꞌa̱n yuꞌu̱ ndisáꞌán xíꞌín yoꞌó,
kándaa̱ ini sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌa̱ ra̱ xíꞌín
Timoteo. Miía̱n ndaa̱ kuiti kúúón sa̱ꞌá ña̱ kéndaa̱ téí ra̱.
táto̱ꞌon de̱ꞌi sa̱ꞌá ña̱ kándéé ino̱n 8 Ta sa̱ náꞌá vá yó ña̱ keva̱ꞌa yó xíꞌín
Jesús. Ta mií tatá yo̱ Ndios xíꞌín ley Ndios tá ná kendaa̱ yo̱ choon
satoꞌo yo̱ Jesucristo ná kee na ña̱ saꞌándáa̱n. 9 Ta náꞌá vá yó ña̱ ko̱ ní
mani ̱ xíꞌín yoꞌó, ta ná kuꞌu̱ ini na̱ xi ̱ꞌo Ndios ley na̱ ña̱ kía̱n chituuan
sa̱ꞌo̱n, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ koo va̱ꞌón. no̱ó ña̱yuu ndaa̱. Diꞌa ni ̱ xi ̱ꞌo na ley
na̱ chituuan no̱ó ña̱yuu kíni, xíꞌín na̱
Ta yóꞌo kétíꞌa Pablo káꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ña̱ do̱ꞌó, xíꞌín na̱ ko̱ nákoni Ndios, xíꞌín
to̱ꞌón dánaꞌa̱ dao ka̱ ta̱a na̱ kée kua̱chi, xíꞌín na̱ ko̱ó ña̱ñóꞌó
3 Kakaa̱ ii ̱ ní ñoo Éfeso xaa̱n,
noo̱ Ndios, xíꞌín na̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa
táto̱ꞌon ni ̱ seí ndaꞌávíi ̱ noo̱o̱n tá ni ̱ saꞌa̱ Ndios, xíꞌín na̱ saꞌání tatá xíꞌín
keei kuaꞌi ̱n chí kuendá Macedonia naná, xíꞌín ndidaá ka̱ na̱ saꞌání ndi ̱i,
diꞌa, ta kaꞌa̱ndo̱n choon noo̱ ra̱ 10 xíꞌín na̱ kée kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú
dánaꞌa̱ ña̱ to̱ꞌón ña̱ ná dáꞌa ka̱ ni kee yíi ̱ o ñadiꞌí, xíꞌín ra̱ kátoó kudi ̱ xíꞌín
ra dión, 4 ta ná dáꞌa ka̱ ni dánaꞌa̱ ra̱
ta̱a xi ̱ꞌín rá, xíꞌín na̱ díkó ña̱yuu, xíꞌín
sa̱ꞌá cuento yatá, xíꞌín saꞌa̱ ndá ti ̱xi na̱ to̱ꞌón, xíꞌín na̱ náchinaꞌá Ndios
ni ̱ kii iin rá iin na̱ yatá ni ̱ sa̱ ndei sa̱ tein ña̱ to̱ꞌón káꞌa̱n na̱, xíꞌín dao ka̱
naꞌá. Chi ̱ ña̱ yóꞌo kédaá xíꞌín na̱ kúú kua̱chi ko̱ nákiꞌin táꞌan xíꞌín ña̱ ndaa̱
kuendá Jesús, dá kasáꞌá ná dándichi ̱ dánaꞌa̱ yo̱. 11 Ki ̱ꞌo dión dándáki to̱ꞌon
táꞌan mií ná, ta ko̱ chíndeé taꞌon ndato, ña̱ kúú to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús,
ñaá ña̱ kaka choon Ndios kuaꞌa̱n, ña̱ ni ̱ chi ̱náꞌa̱ Ndios, na̱ kúú Ndios
chi ̱ ko̱ xíꞌoan ña̱ kandeé cháá ka̱ ini ndato kuaꞌa̱ ió. Ta ni ̱ saꞌanda na̱
na̱ Ndios. Ta káꞌi ̱n xíꞌón ña̱ choon noo̱í ña̱ dánaꞌi ̱ ñá no̱ó ña̱yuu.
419
1 Timoteo 1, 2 420
Yóꞌo kásto̱ꞌon taꞌani Pablo saꞌa̱ choon Timoteo, dá kandeéón na̱áo̱n xíꞌín
ni ̱ na̱tiin na noo̱ Ndios ña̱ kini, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kuaꞌa̱n to̱ꞌon ni ̱
12 Náki ̱ꞌoi ndivéꞌe noo̱ Cristo Jesús,
niꞌi ̱ na̱ sáꞌano noo̱ Ndios tá sa̱ naꞌá
na̱ kúú satoꞌo yo̱, na̱ xíꞌo ndeé yuꞌu̱ saꞌa̱ choon keeón. 19 Ta kuiin
noo̱ choon yóꞌo. Chi ̱ ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ná ndaa̱o̱n xíꞌín ña̱ kándéé ino̱n Jesús,
yuꞌu̱ ña̱ kúúí iin ta̱a ndaa̱, sa̱ꞌá ño̱ó ta choꞌon ino̱n koo vii ña̱xintóno̱n,
ni ̱ xi ̱ꞌo na choon yóꞌo noo̱í kechóoin dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ ní kée dao ka̱ na̱
noo̱ mií ná. 13 Ta va̱ꞌará ni ̱ sa̱ kuu
kúú kuendá Jesús dión, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
yuꞌu̱ iin ra̱ sa̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa saꞌa̱ ná, tu̱ú ná no̱ó ña̱ ndaa̱ kándísa yó,
ta va̱ꞌará ni ̱ sa̱ kuu yuꞌu̱ iin ra̱ sa̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo iin barco túu
kendava̱ꞌa xíꞌín na̱ kúú kuendá na̱, táꞌan xíꞌín yuu̱. 20 Ta Himeneo xíꞌín
ta va̱ꞌará kini sa̱ nda̱neꞌe yuꞌu̱ na̱, Alejandro kúú dao ta̱a ni ̱ ndoꞌo
tído ni ̱ kuꞌu̱ va ini na̱ sa̱ꞌí, chi ̱ ko̱ ní dión, ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo va yuꞌu̱ ra̱ noo̱
sá naꞌá taꞌan vei ña̱ ni ̱ sa̱ keei, ta ko̱ ndáꞌa̱ ña̱ uꞌu̱, dá ná nandikó iní ra̱,
ñáꞌa̱ kandísai mií ná. 14 Tído ña̱
ta ná dándíꞌi ra ña̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ra
mani ̱ ni ̱ kee satoꞌo yo̱ Ndios xíꞌíín ni ̱ saꞌa̱ Ndios.
sa̱ kuu iin ña̱ káꞌano nda̱ꞌo noo̱í, chi ̱
ni ̱ na̱kutí yuꞌu̱ xíꞌín ña̱ kándéé iníi ̱ Yóꞌo káꞌa̱n Pablo ña̱ ná kaka̱ yo̱ ña̱
ná, xíꞌín ña̱ kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ dao ka̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ndidaá ña̱yuu
ña̱yuu. Ta dión ni ̱ ndoꞌi ni ̱ kee
2
1 Noo̱ ndidaá ña̱ꞌa káꞌa̱n niꞌinii
nákaa̱ tein na̱ kómí kua̱chi ni ̱ da̱káki noo̱ Ndios sa̱ꞌá ta̱ néꞌe choon náꞌano,
na. 16 Tído ni ̱ saꞌa̱n Jesucristo ni ̱
xíꞌín saꞌa̱ dao ka̱ ta̱a néꞌe choon xi ̱ꞌín
kuꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌá yuꞌu̱, ra̱ kini cháá rá, dá kía̱n ná koni yo̱ kandei va̱ꞌa
ka̱, dá dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu ña̱ yó, dá ná koni yo̱ kandei ñóchí yó
koꞌo̱n na̱ ki ̱ꞌo ndeé iní na̱ sa̱ꞌá ña̱yuu kee yó ña̱ kóni ̱ Ndios, ta ndúsáꞌano
kándísa ñaá, dá koni na̱ natiin na ña̱ ná kee yó noo̱ ndidaá ña̱yuu. 3 Dá
kataki chíchí ná táto̱ꞌon ni ̱ kee na chi ̱ ña̱ yóꞌo kía̱n va̱ꞌa, ña̱ kía̱n
xíꞌín yuꞌu̱. 17 Ta iin tóꞌón mií vá
nátaꞌan ini Ndios, na̱ dáka̱ki ñaá.
Ndios kúú rey ndidaá táꞌa̱n tiempo. 4 Dá chi ̱ kóni ̱ na̱ ña̱ ndidaá táꞌa̱n
Ta ni iin kuu̱ o̱ ku̱ú na̱, ta o̱ kúu ña̱yuu niꞌi ̱ ña̱ ka̱ki na no̱ó kua̱chi na,
taꞌon koni yo̱ ndi káa na, ta kúú ná ta naniꞌi ̱ ná ña̱ kanaꞌá ná ña̱ ndaa̱
iin tóꞌón dini ̱ Ndios takí xíꞌín Ndios saꞌa̱ mií Ndios. 5 Dá chi ̱ iin tóꞌón dini ̱
ndi ̱chí. Ta daá kuití ná natiin na vá kúú Ndios, ta iin tóꞌón taꞌani kúú
ndidaá ña̱ñóꞌó, xíꞌín to̱ꞌon ndato na̱ náchindei va̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín Ndios,
kuaꞌa̱n. Dión ná koo. ta na̱ yóꞌo kúú Jesucristo, na̱ ni ̱
421 1 Timoteo 2, 3
Israel, dá ná kandeé iní na̱ Jesús, ta kíán tá kátoó iin ñani yo̱ kaneꞌe
ná kanaꞌá ná ña̱ ndaa̱. na choon ña̱ kía̱n kandaka na na̱
kúú kuendá Jesús. 2 Tído kánian koo
Diꞌa kánian kee ta̱ kúú ta̱a, ta diꞌa vii ná no̱ó ña̱yuu, ta ná kakuu na yíi ̱
kánian kee na̱ ñáꞌa̱ iin tóꞌón ñáꞌa̱, iin ta̱a ñóꞌo ini no̱ó
8 Ta kóni ̱i ̱ ña̱ ná kaꞌa̱n ndidaá ta̱a
ña̱ kée na, ta ná kakuu na iin ta̱a
xíꞌín Ndios ndeí kúú mií vá noo̱ ndéi ndúsáꞌano, iin na̱ ió ña̱ñóꞌó ña̱yuu
ra, ta ná ndaneꞌe ra ndáꞌa̱ ndáa vii noo̱, iin na̱ nátiin va̱ꞌa ña̱yuu veꞌe
noo̱ Ndios. Ná dáꞌa ni kuido̱ ini ra̱, na, iin na̱ ti ̱ꞌa va̱ꞌa dánaꞌa̱. 3 Ta ko̱
ta ná dáꞌa ni dándichi ̱ táꞌan ra. kánian kakuu na iin na̱ kátoó koꞌo,
9 Dión taꞌani, na̱ ñáꞌa̱, ná dáꞌa ni
ta ko̱ káni taꞌanian kakuu na iin na̱
koo ini na̱ koo táyíí dáꞌo̱n ná. Diꞌa to̱ndó. Diꞌa kánian kakuu na iin na̱
ná koo ndúsáꞌano na, ndaꞌí ni ná va̱ꞌa ini, iin na̱ kátoó koo va̱ꞌa xíꞌín
kandixi na. Ná dáꞌa ni nachoꞌon ña̱yuu, ta ná o̱ kákuu na iin na̱
táyíí ná dini ̱ ná, ná o̱ sa̱ káñoꞌo ña̱ꞌa kátoó koo di ̱ꞌón. 4 Ta kánian kakuu
oro ndáꞌa̱ ná, ná o̱ sa̱ kándaki na̱ na iin na̱ ti ̱ꞌa va̱ꞌa dándáki veꞌe na,
yuu̱ dío̱n, ni dáꞌo̱n yaꞌi ná o̱ sa̱ ta ná koo ña̱ñóꞌó de̱ꞌe na, ta ná
kándixi na. 10 Va̱ꞌa ka̱an
̱ luu ná koo kueídóꞌo xi na̱ xíꞌín ña̱ñóꞌó. 5 Dá chi ̱,
na xíꞌín ña̱ va̱ꞌa kée na, chi ̱ ki ̱ꞌo dión na̱ ko̱ tíꞌa dándáki va̱ꞌa na̱ veꞌe na,
kánian kee na̱ ñáꞌa̱ ndúkú kee ña̱ ¿ndi koo ví kandeé ná dándáki va̱ꞌa
kóni ̱ Ndios. na na̱ kúú ña̱yuu Ndios ndáka na?
11 Ta tádi ̱ ní ná kandei na̱ ñáꞌa̱ noo̱
6 Ta ko̱ kánian kaneꞌe iin na̱ sa̱á,
kíán ña̱ ná kandei tádi ̱ ná kueídóꞌo ña̱yuu ko̱ kúú kuendá Jesús, dá kía̱n
na. 13 Dá chi ̱ na̱ mií no̱ó ni ̱ ka̱va̱ꞌa
ná dáꞌa ni ni ̱ꞌí ña̱yuu ndi kee na
Ndios kúú Adán, ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ chínaní kini ñaá ná, ni ña̱ uꞌu̱ o̱ níꞌi ̱
ka̱va̱ꞌa na Eva. 14 Ta ko̱ ní dándaꞌí
ndi keean dátu̱ú ñaá.
1 Timoteo 3, 4 422
Ki ̱ꞌo diꞌa níyi ̱ká kee na̱ kaꞌán kandita káꞌano nda̱ꞌo kúú ña̱ ndaa̱ kándísa
konkuáchí ini veꞌe ño̱ꞌo yó, ña̱ ni ̱ sa̱ io de̱ꞌé noo̱ Ndios, ta
8 Ki ̱ꞌo dión taꞌani kánian kee ra̱
viti ni ̱ naꞌa̱ na̱án noo̱ yo̱, dá chi ̱:
ndíta xíno kuáchí ini veꞌe ño̱ꞌo. Iin Ni ̱ kii Jesús ñayuú yóꞌo, ta ni ̱ sa̱
ra̱ kéndaa̱ ná kakuu ra, ta iin tóꞌón kuu na iin ta̱a ñayuú,
ná kakuu to̱ꞌon ra. Ta ná o̱ sa̱ kákuu ta ni ̱ ka̱ndo̱o ndaa̱ na̱ ni ̱ kee
ra iin ra̱ kátoó koꞌo, ta ná o̱ sa̱ Espíritu ii ̱.
kákuu ra iin ra̱ kátoó di ̱ꞌón kuíꞌíná. Ta nda̱ induú ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé ñaá
9 Ta ná koo ini ra̱ tiin toon ra ña̱ ni ̱
ángel.
sa̱ io de̱ꞌé noo̱ Ndios, ña̱ kíán ña̱ Ta ni ̱ dasa̱ to̱ꞌon saꞌa̱ ná no̱ó na̱
ndaa̱ kándísa yó, ta ná kee ra ña̱ ko̱ kúú na̱ Israel.
xíꞌín ña̱xintóni ̱ vii. 10 Ta miía̱n ndúsa̱
Ta ni ̱ ka̱ndísa ñaá na̱ ndéi ñayuú
kánian kande̱ꞌé va̱ꞌa ndó ra̱, dá ná yóꞌo,
kande̱ꞌá á kúú rá iin ra̱ kéndísáꞌano ta xíꞌín ña̱ñóꞌó ni ̱ na̱tiin ñaá
noo̱ ndidaá ña̱yuu. Tá dión kíán, dá Ndios nda̱ noo̱ ió na̱ induú.
kía̱n ná kaneꞌe ra choon yóꞌo.
11 Ta dión taꞌani kánian kee na̱
Tein kuu̱ noo̱ ndíꞌí, dá dánaꞌa̱ dao
ñáꞌa̱, ná kakuu na iin na̱ ndaa̱, ná ta̱a ña̱ to̱ꞌón
dáꞌa ni kakuu na iin na̱ xíonoo
4
1 Káꞌa̱n táꞌí vá Espíritu ii ̱ Ndios
káva̱ꞌa ña̱ to̱ꞌón, ta ná kakuu na iin ña̱ tein kuu̱ noo̱ ndíꞌí, dá
na̱ ñóꞌo ndiꞌi ini no̱ó ña̱ kée na, ta dánkoo dao ña̱yuu ña̱ ndaa̱ kándísa
ná kakuu na iin na̱ ñáꞌa̱ kándéé inío̱. yó, dá koꞌo̱n na̱ kueídóꞌo na ña̱
12 Iin ra̱ xíno kuáchí ini veꞌe ño̱ꞌo,
to̱ꞌón káꞌa̱n espíritu mañá, ta ndiko̱
iin tóꞌón ní ná kakuu ñadiꞌí ra̱, ta na̱ ña̱ dánaꞌa̱ ta̱ kúú kuendá ña̱ uꞌu̱,
kánian ti ̱ꞌa va̱ꞌa ra dándáki ra veꞌe 2 chi ̱ kueídóꞌo na ña̱ dánaꞌa̱ ta̱a uu̱
ra̱ xíꞌín ta̱ndeé iní kómí rá sa̱ꞌá ña̱ ña̱yuu, ta kaꞌanda ra̱ choon ña̱ ná o̱
kándéé ini ra̱ Cristo Jesús. ke̱í na̱ dao ña̱ꞌa, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa
mií Ndios, tído ndidaá na̱ kúú
Ña̱ yóꞌo kúú ña̱ ndaa̱ kándísa yó kuendá Jesús xíꞌín na̱ náꞌá ña̱ ndaa̱
14 Táai choon yóꞌo ko̱saa̱an ̱ no̱ó kuu keí ná ña̱ nani naki ̱ꞌo na ndivéꞌe
yo̱ꞌó, va̱ꞌará ió ta̱ndeé iníi ̱ ña̱ yachi ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌán. 4 Dá chi ̱ ndidaá vá
táto̱ꞌon diꞌi ̱n ndíta ndío, táto̱ꞌon kaꞌa̱n Ndios, ta sa̱ꞌá ña̱ náki ̱ꞌo yó
diꞌi ̱n ndíta chíndeé ña̱ ndaa̱ sa̱ꞌá ndivéꞌe noo̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó kándo̱o vii
Ndios. vá ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa saxío̱.
423 1 Timoteo 4, 5
Diꞌa kánian kee na̱ kóni ̱ kechóon va̱ꞌa tuti ii ̱ Ndios no̱ó ña̱yuu, ta kaꞌa̱n
noo̱ Jesucristo niꞌínón noo̱ ná, ta dánaꞌo̱n noo̱ ná.
6 Tá ná dánaꞌo̱n ña̱ yóꞌo no̱ó na̱
14 O̱ sa̱ nándodóo̱n choon ni ̱ xi ̱ꞌo
kúú kuendá Jesús, dá kía̱n kono̱n Ndios noo̱o̱n, chi ̱ mií ná ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱
kakuuón iin ta̱a kéchóon va̱ꞌa noo̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini na̱ sáꞌano sa̱ꞌá choon
Jesucristo, ta kono̱n kuaꞌánón no̱ó keeón, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱kodó ná ndáꞌa̱
ña̱ ndaa̱ kándísa yó, xíꞌín no̱ó ña̱ ná dino̱n. 15 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ̱ꞌi ino̱n
ndaa̱ dánaꞌa̱ yo̱, táꞌa̱n ña̱ kándísón keeón choon yóꞌo, ta kuiin toon
nda̱ viti. 7 Ta kánian kañóꞌón ndidaá
xíꞌán, dá ná kandaa̱ ini ndidaá
cuento to̱ꞌón xíꞌín ña̱ ko̱ ndáya̱ꞌi ña̱yuu ndi ki ̱ꞌo sáꞌánón kuaꞌo̱n xíꞌín
nákani dao na̱ ñáꞌa̱ sáꞌano. Koo ino̱n ña̱ kándísón. 16 Ta kaon kooón xíꞌín
ná koo ndakí nímo̱n, dá kandeéón miíón, ta kaon kooón xíꞌín ña̱ ndaa̱
keeón ña̱ kóni ̱ Ndios. 8 Dá chi ̱ tá ná
dánaꞌa̱ yo̱, ta choꞌon ino̱n kuiin toon
ndukú yó ña̱ koo ndakí yikí ko̱ño xíꞌán. Tá keeón dión, dá kía̱n ka̱ki
yo̱, cháá vá chindeéán yó. Tído tá miíón, ta ka̱ki taꞌani na̱ seídóꞌo
ná ndukú yó ña̱ koo ndakí nío̱ yo̱ to̱ꞌon dánaꞌo̱n.
xíꞌín ña̱ kóni ̱ Ndios, dá kía̱n
5
1 O̱ sa̱ kóo ino̱n dána̱nón iin na̱
sa̱ꞌá ño̱ó kánian kandísa ndidaá no̱ó na̱ ñáꞌa̱ sáꞌano táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ña̱yuu to̱ꞌon yóꞌo. 10 Ta saꞌa̱ mií ña̱
kéeón xíꞌín naná miíón. Ta kaꞌa̱n
ndaa̱ yóꞌo ndíꞌi ini yo̱ kéchóon yó, niꞌínón noo̱ takuáchí diꞌí tákí xíꞌín
ta sa̱ꞌá mííán ndóꞌo naní yo̱, dá chi ̱ ña̱ñóꞌó, xíꞌín ña̱xintóni ̱ vii, táto̱ꞌon
kándéé káꞌano ini yo̱ Ndios ta̱kí, na̱ ki ̱ꞌo kéeón xíꞌín ki ̱ꞌo kuálí miíón.
xíꞌo ña̱ ka̱ki ndidaá táꞌa̱n ña̱yuu, ta
ña̱yuu kándísa Jesús kúú na̱ miía̱n Diꞌa kánian koo ini yo̱ kee yó xíꞌín
ndaa̱ kuiti keva̱ꞌa xíꞌín ña̱ ka̱ki na. na̱ kuáa̱n
11 Ta kánian kaꞌa̱ndo̱n choon yóꞌo
3 Ta koo ino̱n chindeéón na̱ kuáa̱n,
no̱ó ña̱yuu, ta kánian dánaꞌo̱n ñá noo̱ na̱ ko̱ íin kuií kaá ña̱ nda̱ꞌí na̱. 4 Tído
kándéé ino̱n Jesús, ta koo viio̱n noo̱ kaá ña̱ nda̱ꞌí na̱, sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón mií
Ndios, xíꞌín no̱ó ña̱yuu. Ndios kándéé iní na̱, ta xíka̱ na̱ ña̱
1 Timoteo 5 424
mani ̱ noo̱ ná, ta nduú ñoó káꞌa̱n na̱ ñaáán. 15 Dá chi ̱ sa̱ ni ̱ ka̱nkuei xoo
o̱ du̱ú iin na̱ ko̱ kándísa. dándáki va̱ꞌa noo̱ ndo̱: koo ña̱ñóꞌó ndó
9 Tá kuaꞌo̱n nachikodóo̱n kuu̱ dao
noo̱ ná, ta chindeé ndó na̱, tído koo
ka̱ na̱ kuáa̱n noo̱ kandodó ku̱ú na̱ cháá ka̱ ña̱ñóꞌó ndó no̱ó na̱ sáꞌano
kuáa̱n ndisa, dá kía̱n chikodóo̱n kuu̱ dánaꞌa̱ noo̱ ndo̱, xíꞌín na̱ kásto̱ꞌon xíꞌín
na̱ ió oni ̱ diko kuia̱ chí noo̱, ñá kúú ndó sa̱ꞌá to̱ꞌon Ndios. 18 Dá chi ̱ diꞌa kaá
ná iin na̱ kuáa̱n ni ̱ sa̱ io iin tóꞌón yíi ̱, tuti ii ̱ Ndios: “O̱ sa̱ taán ndo̱ ñóno̱ yuꞌú
10 iin na̱ xíꞌo ndaa̱ ña̱yuu kuendá
che̱e tá sádi ̱ ri ̱ tirió, dá ná kuu keí ri ̱
sa̱ꞌá ña̱ kée na ña̱ va̱ꞌa, iin na̱ ni ̱ chááán.” Ta kaá taꞌanian diꞌa: “Miía̱n
da̱kuáꞌano va̱ꞌa de̱ꞌe, iin na̱ sa̱ na̱tiin ndúsa̱ kánian ni ̱ꞌí ra̱ kéchóon ya̱ꞌi ra.”
va̱ꞌa ña̱yuu sa̱ sáa̱ veꞌe na, iin na̱ sa̱ 19 Ta o̱ sa̱ kándísón tá káꞌa̱n kua̱chi
na̱kata saꞌa̱ ña̱yuu Ndios, iin na̱ iin ña̱yuu sa̱ꞌá iin na̱ sáꞌano néꞌe
miía̱n ndaa̱ sa̱ chi ̱ndeé na̱ ndóꞌo nío̱, choon, chi ̱ kánian uu̱ o oni ̱ kakuu
iin na̱ miía̱n ndaa̱ kée ndidaá ka̱ ni ña̱yuu kaꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱ ná. 20 Na̱
ña̱ va̱ꞌa xíꞌín ña̱yuu xi ̱ꞌín ná. kée kua̱chi, ta ko̱ kóni ̱ na̱ dánkoo
11 Tído o̱ sa̱ chíkodóo̱n ku̱ú na̱
naa̱n, dá kía̱n dána̱nón na̱ noo̱
kuáa̱n kua̱lí, dá chi ̱ kandeé vá ña̱ ndidaá na̱ kúú kuendá Jesús, dá ná
kóni ̱ mií ná xíꞌín ná, ta o̱ taó kuendá yu̱ꞌú dao ka̱ na̱ kee na kua̱chi.
taꞌon na to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱ Cristo 21 Ta noo̱ mií tatá Ndios, xíꞌín noo̱
sa̱ꞌá ña̱ katoó tuku na tandaꞌa̱ ná. Jesucristo, xíꞌín noo̱ ángel ni ̱ ka̱xi
12 Sa̱ꞌá ño̱ó tái ̱ kua̱chi na sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
Ndios, yuꞌu̱ xíꞌo choon yóꞌo noo̱o̱n
xi ̱ꞌo na to̱ꞌon na noo̱ Ndios, ta ko̱ ní ña̱ koo ino̱n kaꞌa̱ndo̱n choon yóꞌo
kée na ña̱. 13 Chi ̱ tá ná chikodóo̱n
noo̱ ndidaá ña̱yuu. Ná dáꞌa ni
ku̱ú na̱ kuáa̱n kua̱lí, ta kúú kati ̱ꞌa na kando̱oón saꞌa̱ dao ña̱yuu. 22 O̱ sa̱
kandei dúsá ná, sa̱ꞌá ño̱ó kanoo na chínóoón ndáꞌo̱n dini ̱ ndi ndáa mií
tá veꞌe tá veꞌe. Ta o̱ du̱ú ña̱ yóꞌo oon ní ña̱yuu, dá ki ̱ꞌón choon kaneꞌe na,
ni kee na, chi ̱ kanoo na xíꞌín ña̱ dá kía̱n ná dáꞌa ni kandido nduúón
to̱ꞌón ná, ta chinee chituu kakuu na kua̱chi xíꞌín ná noo̱ Ndios. Choꞌon
kanoo na kaꞌa̱n na̱ ña̱ ko̱ kánian ino̱n koo viio̱n noo̱ Ndios.
kaꞌa̱n na̱. 14 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌi ̱n ña̱ va̱ꞌa
23 O̱ sa̱ kóꞌo ka̱o̱n ta̱kui ̱í oon. Koꞌo
cháá ka̱ ná tandaꞌa̱ na̱ kuáa̱n kua̱lí, lúꞌu̱ vino, dá ná ya̱ꞌa ña̱ kúꞌu̱ ti ̱ión,
ta ná kandei de̱ꞌe na, ta ná koo veꞌe chi ̱ tóo tóo nda̱ꞌo kúꞌo̱n.
mií ná dándáki na, dá ná dáꞌa ni ni ̱ꞌí 24 Ió dao ña̱yuu sa̱ na̱tu̱u va kua̱chi
ña̱ xiní uꞌu̱ ñaá ndi keean dátu̱ú kée na tá ko̱ ñáꞌa̱ ví kasandaá kuu̱
425 1 Timoteo 5, 6
keyíko̱ saꞌa̱ ná. Tído ió dao ka̱ kándísa yó káꞌa̱n ra̱, ta ki ̱ꞌo dión níꞌi ̱
ña̱yuu, nda̱ kuu̱ keyíko̱ saꞌa̱ vá ná, rá di ̱ꞌón kekuíká rá mií rá. O̱ sa̱
nda̱ daá ví, dá natu̱u ndiꞌi kua̱chi ni ̱ káneꞌe táꞌón xíꞌín rá.
kee na. 25 Ki ̱ꞌo dión taꞌani natu̱u ña̱
6 Tído na̱ kui ̱ká nda̱ꞌo kúú yó noo̱
va̱ꞌa kée ña̱yuu. Táꞌa̱n ña̱ ko̱ ñáꞌa̱ Ndios tá ndéi yó kée yó ña̱ kóni ̱ na̱,
natu̱u, o̱ kúu taꞌon koo de̱ꞌé kuií ña̱, ta nátaꞌan ini yo̱ no̱ó ña̱ xíꞌo na noo̱
daí ña̱ natu̱uan. yo̱. 7 Dá chi ̱ ni iin tóꞌón ña̱ꞌa ko̱ néꞌe
6
1 Ndidaá na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ iin
yó ni ̱ ka̱sáa̱ yo̱ ñayuú yóꞌo, ta ni iin
satoꞌo, ná koo ini na̱ koo ña̱ñóꞌó tóꞌón ña̱ꞌa o̱ kúu kaneꞌe yó koꞌo̱ tá
ná noo̱ rá, dá kía̱n ná dáꞌa ni kaꞌa̱n ni ̱ xiꞌi ̱ yo̱. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ió ña̱ꞌa
ndava̱ꞌa ña̱yuu sa̱ꞌá kuu̱ Ndios, ni kasáꞌan yó xíꞌín ña̱ꞌa kandixi yó, ná
sa̱ꞌá to̱ꞌon dánaꞌa̱ yo̱. 2 Ta na̱ ñóꞌo
kadii ̱ inio̱. 9 Tído na̱ ndúkú ña̱ kui ̱ká,
ti ̱xi ndáꞌa̱ iin satoꞌo kúú kuendá no̱ón kúú na̱ kue̱i noo̱ kua̱chi, ta
Jesús, ná o̱ sa̱ kénóo ñaá ná sa̱ꞌá ña̱ natiin ñaá ña̱ kini, chi ̱ kátoó kini na
kúú rá kuendá Jesús. Diꞌa ná di ̱ꞌón táto̱ꞌon kée na̱ ndeé to̱ꞌon, ta
kechóon va̱ꞌa cháá ka̱ na̱ noo̱ rá, chi ̱ dárꞌuꞌu̱ nda̱ꞌo ñaá, ta dánkoo ndaꞌí
kéva̱ꞌa iin ra̱ kúú kuendá Jesús sa̱ꞌá ñaá, ta dánaá ñaá iin kuu̱. 10 Chi ̱ sa̱ꞌá
ña̱ kéchóon va̱ꞌa na. Ta dión taꞌani ña̱ kátoó téí ña̱yuu kakomí ná di ̱ꞌón,
kánian kee na sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ sa̱ꞌá ño̱ó ndáki ndidaá ña̱ kini ió
saꞌa̱ rá. Ta koo ino̱n dánaꞌo̱n to̱ꞌon ñayuú yóꞌo ini na̱. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo
yóꞌo no̱ó ña̱yuu, ta kaꞌa̱n niꞌínón ña̱yuu ni ̱ ka̱nkuei xoo no̱ó ña̱ ndaa̱
noo̱ ná ná kee na ña̱. kándísa yó sa̱ꞌá ña̱ kátoó na̱ di ̱ꞌón.
Ta kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱ndóꞌó ni ̱ ndoꞌo
Kánian nataꞌan inio̱ xíꞌín ña̱ xíꞌo ña̱ na, ta ni ̱ ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ ná sa̱ꞌá ña̱
ndaa̱ kándísa yó noo̱ yo̱ ni ̱ kee na dión.
3 Ió dao ta̱a dánaꞌa̱ dao ka̱ ña̱ꞌa,
chi ̱ ko̱ dánaꞌa̱ ndaa̱ ra̱ táto̱ꞌon kuaꞌa̱n Kánian kandita ndaa̱ yo̱ xíꞌín ña̱
ña̱ ndaa̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ Jesucristo, na̱ kúú ndaa̱ kándísa yó
satoꞌo yo̱. Ta ko̱ dánaꞌa̱ ra̱ ña̱ ndaa̱, 11 Tído yoꞌó, ta̱ kéchóon noo̱
ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndi kee ña̱yuu, dá Ndios, kuino noo̱ ndidaá ña̱ kini
kandeé ná kee na ña̱ kóni ̱ Ndios. yóꞌo, ta keeón ndinoꞌo ña̱ ndaa̱, ta
4 Dión kée ra, chi ̱ ta̱a táyíí nda̱ꞌo kúú
kuiin toon xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa yó,
rá, ta ni ña̱ꞌa ko̱ náꞌá rá, ta kátoó ra̱ kandeé káꞌano ino̱n Jesús, kuꞌu̱ ino̱n
kava̱ꞌa ra ta̱ndóꞌó xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n sa̱ꞌá ña̱yuu, kueé ní koo ino̱n, ta
ra̱, ta kátoó ra̱ na̱á táꞌan ra xíꞌín ndaꞌí koo ino̱n. 12 Ta ndi ̱ꞌi ino̱n
to̱ꞌon. Ta sa̱va̱ꞌa ña̱ ni ̱ꞌí na̱ seídóꞌo kechóon va̱ꞌón sa̱ꞌá ña̱ ndaa̱ kándísa
ñaá kíán kásáꞌá koo uꞌu̱ ini na̱ kée yó, ta tiin toon ña̱ kataki chíchón
ra, ta nándaki ta̱ndóꞌó tein na, ta noo̱ mií Ndios, chi ̱ ni ̱ kana na yo̱ꞌó
ndéineꞌe táꞌan na, ta nákani kuáchi ̱ ña̱ kía̱n kataki chíchón tá ni ̱ kaꞌo̱n
ini na̱ kande̱ꞌé sátáꞌan ná. 5 Dándichi ̱
xíꞌín ndinoꞌo ino̱n no̱ó kua̱ꞌá ña̱yuu
táꞌan ta̱a yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ kómí rá iin ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiión xoo Jesús.
ña̱xintóni ̱ ma̱ñá, ta ni lúꞌu̱ ña̱ ndaa̱ 13 Ta noo̱ mií Ndios, na̱ kédaá xíꞌín
ko̱ náꞌá rá. Ta tíin ndaa ra̱ ña̱ ndaa̱ ndidaá ña̱ꞌa, dá takía̱n, xíꞌín noo̱
1 Timoteo 6 426
Jesucristo, na̱ ko̱ ní yu̱ꞌú kaꞌa̱n saꞌa̱ ndíꞌi na ta̱ndeé iní na̱, chi ̱ mií ná
mií ná noo̱ Pilato, saꞌándái ̱ choon xíꞌo ndidaá kúú ña̱ꞌa xínñóꞌó yó, dá
noo̱o̱n 14 ña̱ koo ino̱n keeón ndidaá
ndéi va̱ꞌa yó. 18 Ta kaꞌa̱ndo̱n choon
kúú choon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱o̱n, ta o̱ noo̱ ná ña̱ kía̱n ná kee na ña̱ va̱ꞌa,
sa̱ yáꞌón noo̱ káꞌa̱n ña̱, ta ná dáꞌa ni ta ná ndukú ná ña̱ koo kuíká ná
ki ̱ꞌón ña̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa ña̱yuu sa̱ꞌán xíꞌín ña̱ va̱ꞌa kée na. Ta ná chindeé
nani kasandaá kuu̱ nandió ko̱o ná ña̱yuu kúndaꞌí xíꞌín ña̱ ió noo̱
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, kasaa̱ ná, ta ná kemáni ̱ va̱ꞌa ñaá ná.
na̱. 15 Chi ̱ nandió ko̱o na kasaa̱ na̱ tá
19 Dión kánian kee na, dá kía̱n koo
ná kasandaá kuu̱ ni ̱ kaa mií Ndios, kuíká ndisa na iin ka̱ ñayuú ve̱i chí
na̱ daá kuití kuaꞌa̱ ió, na̱ néꞌe choon noo̱, dá natiin na ña̱ kataki chíchí
saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa, na̱ kúú rey ná.
noo̱ ndidaá rey, na̱ kúú satoꞌo noo̱
ndidaá satoꞌo. 16 Ta iin tóꞌón mií ná
Ña̱ yóꞌo kúú choon noo̱ ndíꞌi saꞌándá
kúú na̱ daá kuití ió, ta ió na̱ noo̱ Pablo noo̱ Timoteo
náyeꞌe̱ ndaa, ta ko̱ íin taꞌon kuu 20 Káꞌi ̱n xíꞌón, Timoteo, ña̱ koo
natuu, ta ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu ko̱ ino̱n kandaa va̱ꞌón choon ni ̱ taꞌa̱nda̱
ñáꞌa̱ koni ñaá, ta ni iin tóꞌón ná o̱ noo̱o̱n, ta keeón ña̱. O̱ sa̱ kóo ino̱n
kúu koni ñaá. Ta daá kuití ná natiin kueídóꞌón no̱ó ndéi ña̱yuu ndátóꞌón
na ndidaá táꞌa̱n ña̱ñóꞌó, ta daá ná sa̱ꞌá to̱ꞌon ko̱ chóon, xíꞌín na̱
dándáki na ndidaá ña̱ꞌa. Dión ná ndátóꞌón sa̱ꞌá ña̱ chínaní ná kúú ña̱
koo. ndi ̱chí ió ñayuú yóꞌo, chi ̱ ko̱ ta̱ꞌón
17 Ta kaꞌa̱ndo̱n choon no̱ó na̱
dión kíán. 21 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo dao
kui ̱ká ñayuú yóꞌo, ña̱ kía̱n ná dáꞌa na mií ná ni ̱ nda̱tóꞌón ná saꞌa̱ to̱ꞌon
ni kuryíí ná, ta ná dáꞌa ni kandeé yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱nkuei xoo na
iní na̱ ña̱ kui ̱ká kómí ná, dá chi ̱ ña̱ no̱ó ña̱ ndaa̱ kándísa yó.
naá vá kíán. Sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa cháá ka̱ Ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo Ndios xíꞌín
noo̱ ndáꞌa̱ Ndios ta̱kí ná chikodó yoꞌó. Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n kúú uu̱ ni ̱ taa San
Pablo ni ̱ saꞌa̱n noo̱ Timoteo
Ndios noo̱o̱n, chi ̱ kíán táto̱ꞌon iin
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán xíꞌín Timoteo ñóꞌo̱ kéi ̱, o̱ sa̱ kónón ña̱ ndaꞌo̱ ña̱,
apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon Jesucristo choon yóꞌo ni ̱ ni ̱ꞌo̱n noo̱ Ndios tá ni ̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií Ndios, chi ̱ ni ̱ chi ̱nóoi ndáꞌí dino̱n. 7 Chi ̱ ko̱ ní xi ̱ꞌo
xi ̱ꞌo na to̱ꞌon na noo̱ yo̱ ña̱ niꞌi ̱ yo̱ ña̱ Ndios iin espíritu, táꞌa̱n ña̱ kédaá
kataki chíchí yó sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní xíꞌín yó, dá yu̱ꞌú yo̱. Diꞌa ni ̱ xi ̱ꞌo na
yo̱ Cristo Jesús. 2 Ta káꞌa̱n yuꞌu̱
Espíritu mií ná noo̱ yo̱, dá kía̱n ná
ndisáꞌán xíꞌín yoꞌó, Timoteo, de̱ꞌe koo ndeé cháá ka̱ ini yo̱, ta ná kuꞌu̱
mani ̱ miíi ̱. Mií tatá yo̱ Ndios, xíꞌín ini saꞌa̱ sátáꞌan yó, ta ná kendísáꞌano
satoꞌo yo̱ Jesucristo ná kee na ña̱ yó.
mani ̱ xíꞌín yoꞌó, ta ná kuꞌu̱ ini na̱ 8 Ná dáꞌa ni kakaꞌan noo̱o̱n
sa̱ꞌo̱n, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ koo va̱ꞌa ino̱n. dánaꞌo̱n no̱ó ña̱yuu saꞌa̱ satoꞌo yo̱
Jesús, ta o̱ sa̱ kákaꞌan noo̱o̱n sa̱ꞌá ña̱
Ná dáꞌa ni kakaꞌan noo̱ yo̱ nákaa̱ yuꞌu̱ veꞌe ka̱a saꞌa̱ ná. Diꞌa
dánaꞌa̱ yo̱ saꞌa̱ Jesús koo ino̱n ná ki ̱ꞌón miíón ndoꞌo naní
3 Náki ̱ꞌoi ndivéꞌe noo̱ Ndios, na̱
nímo̱n táto̱ꞌon ndóꞌo yuꞌu̱ saꞌa̱ to̱ꞌon
kéchóon yuꞌu̱ noo̱ xíꞌín iin ña̱xintóni ̱ va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús dánaꞌa̱ yo̱, ta keeón
vii, táto̱ꞌon sa̱ kee na̱ sáꞌano veꞌi, chi ̱ ña̱ xíꞌín ndée̱ mií Ndios, 9 na̱ ni ̱
daá kuití ndíko̱ꞌon inii ̱ yo̱ꞌó noo̱ káꞌi ̱n da̱káki ñaá, ta mií ná ni ̱ na̱kana ñaá
xíꞌín ná nduú ñoó. 4 Daá ndaꞌí va
keeá choon ii ̱ mií ná. Ta ko̱ ní kée
ndísaa̱ inii ̱ yo̱ꞌó, táto̱ꞌon ndaꞌí ni ̱ na dión xíꞌín yó saꞌa̱ ña̱ kée yó ña̱
sakón tá ni ̱ keei ve̱ii. Sa̱ꞌá ño̱ó kóni ̱ va̱ꞌa. Diꞌa ni ̱ kee na xíꞌín yó sa̱ꞌá ña̱
kíi ̱í saa̱i ̱ kande̱ꞌí yo̱ꞌó, dá ná ndinoo ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií ná, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱
inii ̱ xíꞌín ña̱ kádii ̱ inii ̱. 5 Ta daá ñóꞌo
mani ̱ ni ̱ kee na xíꞌín yó sa̱ꞌá Cristo
inii ̱ ña̱ ndinoꞌo ino̱n kándéé ino̱n Jesús nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kava̱ꞌa ñayuú
Jesús táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kándéé iní ñaá yóꞌo. 10 Tído nda̱ viti ni ̱ naꞌa̱ Ndios
Loida, na̱ kúú naná paꞌo̱n, xíꞌín ña̱ mani ̱ yóꞌo noo̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kii
Eunice, na̱ kúú naná miíón. Ta Jesucristo, na̱ kúú na̱ dáka̱ki ñaá,
kátóni ̱ ndaa̱ inii ̱ ña̱ ki ̱ꞌo dión taꞌani ñayuú yóꞌo. Ta ni ̱ di ̱tá ná choon
kándéé iní ñaá miíón. néꞌe ña̱ kédaá xíꞌín ña̱yuu, dá xíꞌi ̱
6 Sa̱ꞌá ño̱ó káꞌa̱n niꞌinii noo̱o̱n ña̱
na̱. Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱ da̱nátu̱u na noo̱
ndinoꞌo ino̱n keeón choon ni ̱ xi ̱ꞌo yo̱ ña̱ kuu va kataki yo̱, ta ni kuu̱ ka̱
427
2 Timoteo 1, 2 428
o̱ ku̱ú yo̱. Ta dión dándáki to̱ꞌon no̱ó kua̱ꞌá ña̱yuu. Ña̱ yóꞌo koo ino̱n
va̱ꞌa saꞌa̱ mií ná. 11 Ta ni ̱ taꞌa̱nda̱
dánaꞌo̱n no̱ó ta̱a ndíta toon xíꞌín ña̱
choon noo̱í ña̱ kía̱n kasto̱ꞌin sa̱ꞌá ndaa̱ kándísa yó, dá ná kati ̱ꞌa va̱ꞌa
to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo, ña̱ kakuui iin ra dánaꞌa̱ ra̱ ñá noo̱ dao ka̱ ña̱yuu.
apóstol, dá kaneꞌi ña̱, ta dánaꞌi ̱ ñá 3 Ta ndeé koo ino̱n tá ndóꞌo nímo̱n
xíkaꞌan taꞌon noo̱í, chi ̱ náꞌá va̱ꞌa mií ko̱ ndíꞌi taꞌon ini iin ra̱ kúú soldado
yuꞌu̱ ndá yoo kúú na̱ kándísai, ta ió sa̱ꞌá ña̱ ndíꞌi ini ña̱yuu óon. Diꞌa
ta̱ndeé iníi ̱ ña̱ kándeé ná kandaa ndíꞌi ini ra̱ ña̱ kía̱n nataꞌan ini ta̱
va̱ꞌa na choon ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱í nda̱ ná dándáki ñaá. 5 Ta dión taꞌani ndóꞌo
kasandaá kuu̱ noo̱ ndíꞌí. ra̱ chídáó táꞌan, tá ko̱ ní kéndaa̱ ra̱
13 Ta natiin toon to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱
noo̱ taxí táꞌan ra, dá kía̱n o̱ níꞌi ̱
da̱náꞌi ̱ noo̱o̱n. Sa̱ꞌá ño̱ó kuiin ndaa̱ taꞌon ra ña̱ va̱ꞌa, ña̱ ni ̱ꞌí ra̱ kándéé.
xíꞌín ña̱ kándéé ino̱n Cristo Jesús, ta 6 Ta dión taꞌani ndóꞌo iin ta̱
kuꞌu̱ ino̱n saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu. 14 Ta kéchóon, dinñóꞌó ka̱ mií rá kánian
kandaa va̱ꞌón ña̱ ndaa̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios natiin kui ̱ꞌi ni ̱ kana no̱ñóꞌo̱ xíti ra.
noo̱o̱n xíꞌín ndée̱ xíꞌo na̱ kúú 7 Nakani va̱ꞌa ino̱n sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌi ̱n
Espíritu ii ̱, na̱ ió ini yo̱. xíꞌón, ta mií satoꞌo yo̱ Jesús naki ̱ꞌo
15 Ta sa̱ náꞌá va̱ꞌón ña̱ ndidaá na̱
ña̱ kandaa̱ táꞌí ino̱n ndi dándáki ña.
ndéi chí kuendá Asia diꞌa ni ̱ da̱nkoo 8 Ndiko̱ꞌon ino̱n saꞌa̱ Jesucristo, ña̱
ndava̱ꞌa na yuꞌu̱, ta dao ro̱ón kúú kúú ná na̱ veꞌe rey David, ta ni ̱ na̱taki
Figelo xíꞌín Hermógenes. na̱ tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. Ta ña̱ yóꞌo kúú
16 Ná kuꞌu̱ ini satoꞌo yo̱ Jesús sa̱ꞌá
to̱ꞌon va̱ꞌa dánaꞌa̱ yuꞌu̱. 9 Ta saꞌa̱ mií
na̱ veꞌe Onesíforo, dá chi ̱ kua̱ꞌá to̱ꞌon va̱ꞌa yóꞌo ndóꞌo naní níma̱í, nda̱
nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ xi ̱ꞌo ra ta̱ndeé iní veꞌe ka̱a sadí na̱ yuꞌu̱, ta kátó ná sa̱ꞌíi ̱
noo̱í, ta ko̱ ní xíkaꞌan noo̱ rá koni ra̱ táto̱ꞌon kée na xíꞌín iin ta̱ kini. Tído
yuꞌu̱, va̱ꞌará ndíko̱ sa̱ꞌí, ndíko̱ ndáꞌí to̱ꞌon Ndios, o̱ kúu taꞌon kató náa̱n, ta
nákaa̱i ̱ veꞌe ka̱a. 17 Dá chi ̱ tá ni ̱ kii ra
chikaa̱ na̱ veꞌe ka̱a. 10 Sa̱ꞌá ño̱ó xíꞌo
ñoo Roma, ni ̱ ndi ̱ꞌi nda̱ꞌo ini ra̱ ni ̱ ndeé vá inii ̱ ndóꞌi ndidaá vá ña̱ꞌa sa̱ꞌá
na̱ndukú rá yuꞌu̱, ta kúú ni ̱ na̱níꞌi ̱ vá ña̱ kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ña̱yuu ni ̱ ka̱xi mií
ñaá rá. 18 Ta naki ̱ꞌo satoꞌo yo̱ Jesús
Ndios, dá niꞌi ̱ ná ña̱ ka̱ki na sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ña̱ kía̱n kuꞌu̱ ini satoꞌo yo̱ Ndios saꞌa̱ kee Cristo Jesús, dá koni na̱ kandei
rá tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱ na̱ chíchí ná noo̱ ndato náyeꞌe̱ ndaa.
saꞌa̱ yo̱. Ta sa̱ náꞌá va̱ꞌa miíón ña̱ ni ̱ 11 Ta miía̱n ndaa̱ kuiti to̱ꞌon ndaa̱
2
1 Ta yoꞌó, de̱ꞌe lóꞌo̱ miíi ̱, choꞌon
12 Tá xíꞌo ndeé ini yo̱ tein ta̱ndóꞌó
ino̱n kuiin tooón xíꞌín ña̱ mani ̱ ndóꞌo yó,
ni ̱ kee Cristo Jesús saꞌa̱ yo̱. 2 Ta sa̱
dá kía̱n koni yo̱ dándáki nduú
náꞌá va̱ꞌa miíón to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱ da̱náꞌi ̱ yo̱ xíꞌín ná.
429 2 Timoteo 2
Kánian kakuu yó iin na̱ kechóon taꞌani, tá ná taó xóo yó mií yó no̱ó
va̱ꞌa noo̱ Ndios to̱ꞌon ko̱ chóon dánaꞌa̱ ta̱a ñoó, dá
14 Dándisaa̱ ino̱n ña̱yuu ndéi xaa̱n
kakuu yó táto̱ꞌon iin ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi
sa̱ꞌá to̱ꞌon yóꞌo, ta noo̱ mií satoꞌo xíꞌo ña̱ñóꞌó noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús,
yo̱ Jesús kaꞌa̱ndo̱n choon noo̱ ná xíꞌín iin ña̱ꞌa vii, xíꞌín iin ña̱ꞌa ió
ña̱ ná dáꞌa ni dándichi ̱ táꞌan mií choon noo̱ ná, dá koo nduu yo̱ kee
ná sa̱ꞌá to̱ꞌon ko̱ ndáya̱ꞌi, dá chi ̱ o̱ yó ndidaá ña̱ va̱ꞌa.
chíndeé taꞌon ñaá. Diꞌa dátu̱ú váán 22 Kuino no̱ó ña̱ ko̱ váꞌa kátoó
ña̱yuu ndéi seídóꞌan. 15 Choꞌon
takuáchí tákí kée xi. Ta tiin kíi ̱ ña̱
ino̱n kechóon va̱ꞌón, dá ná nataꞌan ndaa̱, ta kandeé káꞌano ino̱n Jesús,
ini Ndios koni na̱ yo̱ꞌó. Kakuuón ta kuꞌu̱ ino̱n saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, ta
iin ra̱ kéchóon ndaa̱, iin ra̱ ko̱ koo va̱ꞌón xíꞌín ná. Ta ndidaá ña̱
xíkaꞌan noo̱ saꞌa̱ choon kée ra, chi ̱ yóꞌo ndi ̱ꞌi ino̱n keeón xíꞌín dao ka̱
dánaꞌa̱ ra̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa rá ió ña̱ na̱ ndinoꞌo ini káꞌa̱n xíꞌín satoꞌo yo̱
ndaa̱. 16 Taó xóo miíón no̱ó to̱ꞌon
Jesús. 23 Ta o̱ sa̱ chíneeón miíón noo̱
kini xíꞌín ña̱ ko̱ chóon, ña̱ dánaꞌa̱ ndéi ña̱yuu ndatóꞌón kuáchi ̱ saꞌa̱
dao ta̱a, dá chi ̱ ña̱ yóꞌo kédaá xíꞌín to̱ꞌon ko̱ chóon, saꞌa̱ to̱ꞌon ko̱
ña̱yuu, dá kuxíká cháá ka̱ na̱ noo̱ ndáya̱ꞌi, chi ̱ sa̱ náꞌá vóón ña̱ ño̱ó
Ndios, 17 ta kíán táto̱ꞌon iin kueꞌe̱
kédaá xíꞌín ña̱yuu, dá kasáꞌá ná
kaon xíka. Ta̱a ñóꞌo tein ra̱ dánaꞌa̱ dárꞌuꞌu̱ táꞌan na. 24 Dá chi ̱ iin na̱
ña̱ yóꞌo kúú Himeneo xíꞌín Fileto. kéchóon noo̱ satoꞌo yo̱ Jesús, ko̱
18 Ta̱a yóꞌo kúú ra̱ ni ̱ nda̱ñóꞌó no̱ó
kánian kakuu na iin na̱ kátoó
to̱ꞌon ndaa̱, dá chi ̱ káꞌa̱n ra̱ ña̱ sa̱ ta̱ndóꞌó. Diꞌa kánian koo va̱ꞌa ini na̱
ni ̱ na̱taki va ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱, ta xíꞌín ndidaá ña̱yuu, ta kánian koo
kándeé rá nadaká rá ña̱xintóni ̱ dao ti ̱ꞌa na dánaꞌa̱ na̱, ta kánian ndeé
ka̱ ña̱yuu no̱ó to̱ꞌon ndaa̱ kándísa koo ini na̱. 25 Ta kánian koo ti ̱ꞌa na
nákoni ña̱ kúú ná kuendá Cristo yaa̱ na̱ noo̱ ndadí niꞌini na ti ̱xi
2 Timoteo 2, 3 430
ndáꞌa̱ ña̱ uꞌu̱, chi ̱ ñóꞌo na kée na ña̱ táto̱ꞌon ni ̱ ndoꞌo ta̱a ni ̱ na̱á xíꞌín
kóni ̱a̱n. Moisés.
10 Tído sa̱ náꞌá miíón ndá saꞌa̱
Diꞌa kee ta̱ kini tein kuu̱ noo̱ ndíꞌí dánaꞌa̱ yuꞌu̱, ta ni ̱ xino̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
noo̱ ndíꞌí, dá koo nda̱ꞌo ta̱ndóꞌó. ki ̱án ni ̱ chi ̱kaa̱ inii ̱ keei, ta ni ̱ xino̱n
2 Dá chi ̱ kandei ña̱yuu nakani ini
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée yuꞌu̱ kándéé káꞌano
sa̱va̱ꞌa saꞌa̱ mií vá ná, xíꞌín na̱ katoó inii ̱ Jesús, ta sa̱ náꞌón ña̱ kueé ió
di ̱ꞌón, xíꞌín na̱ kaꞌa̱n táyíí, xíꞌín na̱ ió inii ̱, ta ni ̱ xino̱n ña̱ kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ dao
táyíí ini, xíꞌín na̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa saꞌa̱ ka̱ ña̱yuu, ta náꞌón ña̱ xíꞌo ndeé iníi ̱
Ndios, xíꞌín na̱ ko̱ koni ̱ kueídóꞌo tatá noo̱ ndidaá ña̱ꞌa, 11 ta ni ̱ xino̱n ña̱ ni ̱
xíꞌín naná, xíꞌín na̱ ko̱ó ndivéꞌe noo̱, kendava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín yuꞌu̱ saꞌa̱
xíꞌín na̱ o̱ kékuendá sa̱ꞌá ña̱ꞌa Ndios, Ndios, ta ni ̱ xino̱n ña̱ ni ̱ ndoꞌo nda̱ꞌo
3 xíꞌín na̱ o̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ dao ka̱
níma̱í. Ta náꞌón ña̱ ni ̱ ndoꞌi ñoo
ña̱yuu, xíꞌín na̱ o̱ kíꞌo káꞌano ini, Antioquía, ñoo Iconio, ñoo Listra
xíꞌín na̱ kava̱ꞌa ña̱ to̱ꞌón, xíꞌín na̱ o̱ viti. Ta noo̱ ndidaá ña̱ ni ̱ ndoꞌi, ni ̱
kándeé chituu mií, xíꞌín na̱ to̱ndó, chi ̱ndeé nda̱ꞌo ñaá satoꞌo yo̱ Jesús.
xíꞌín na̱ kuñóꞌó ña̱ va̱ꞌa, 4 xíꞌín na̱
12 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa miíó na̱ kóni ̱
dikó na̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ná, xíꞌín kuita ndaa̱ xíꞌín Cristo Jesús, ndoꞌo
na̱ chindaa̱ noo̱, xíꞌín na̱ chindaya̱ꞌi nda̱ꞌo nío̱ ná kee ña̱yuu ko̱ kándísa.
mií, xíꞌín na̱ ndukú ña̱ kóni ̱ mií ná o̱ 13 Tído iin rá iin kuu̱ kuu̱, ndúkini
O̱ sa̱ kíꞌin táꞌón xíꞌín ña̱yuu kée xíꞌín ña̱ ndaa̱ ni ̱ da̱kuáꞌón, chi ̱ sa̱
dión. náꞌá vá miíón ña̱ kíán ña̱ ndaa̱, ta
6 Ta dao ta̱a kée dión kúú ra̱
náꞌá taꞌánón ndá yoo ni ̱ da̱náꞌa̱ ña̱
ko̱kuꞌu dao veꞌe, ta kándéé rá noo̱o̱n. 15 Chi ̱ nda̱ rá ni ̱ sa̱ kuuón iin
dándaꞌí ra̱ na̱ ñáꞌa̱ vitá ini, na̱ ndído tayií lóꞌo̱, nda̱ daá vá náꞌón ndí
kua̱ꞌá kua̱chi, chi ̱ ñóꞌo na ti ̱xi ndáꞌa̱ dánaꞌa̱ tuti ii ̱ Ndios, ta saꞌa̱ miíán
ña̱ kini kóni ̱ mií ná. 7 Ta daá kuití vá
kándaa̱ ino̱n ña̱ ka̱ki yó saꞌa̱ ña̱
dákuáꞌa na, tído ni kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kándéé iní yo̱ Cristo Jesús. 16 Chi ̱
kásandaá na̱ katóni ̱ ini na̱ ña̱ ndaa̱. mií vá Ndios ni ̱ da̱tóo̱n ña̱xintóni ̱
8 Tá sa̱ naꞌá, Janes xíꞌín Jambres ni ̱
dao ta̱a, dá ni ̱ taa ra ndidaá to̱ꞌon
na̱kui ̱ta ni ̱ xió néꞌe táꞌan ra xíꞌín tándaa noo̱ tuti ii ̱ ná. Ta to̱ꞌon yóꞌo
Moisés. Dión taꞌani kée ta̱a kini yóꞌo kía̱n va̱ꞌan dánaꞌa̱an ̱ no̱ó ña̱yuu,
xíó néꞌe táꞌan ra xíꞌín ña̱ ndaa̱ va̱ꞌan kuió néꞌan na̱, va̱ꞌan ná
kándísa yó, chi ̱ ña̱xintóni ̱ kini va chikani ndaa̱an ̱ ná, va̱ꞌan
kómí rá, ta ni ̱ nda̱ñóꞌó rá no̱ó ña̱ dákuáꞌanoan na̱, dá ná kee na ña̱
ndaa̱ kándísa yó. 9 Tído yachi ̱ vá
ndaa̱, 17 dá xi ̱nkuei ña̱yuu Ndios
kue̱i ra, dá chi ̱ yachi ̱ vá kandaa̱ ini kakuu na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ Ndios, dá
ña̱yuu ña̱ kúú rá ta̱a ndeé to̱ꞌon kati ̱ꞌa na kee na ndidaá ña̱ va̱ꞌa.
431 2 Timoteo 4
Ndi ̱ꞌi ino̱n dánaꞌo̱n to̱ꞌon Ndios Yóꞌo xíka̱ Pablo iin ña̱ mani ̱ noo̱
noo̱ ña̱yuu Timoteo
4
1 Ta noo̱ Ndios xíꞌín noo̱ satoꞌo
9 Yachi ̱ koo ino̱n kiión kande̱ꞌón
yo̱ Jesucristo, na̱ keyíko̱ sa̱ꞌá na̱ yuꞌu̱. 10 Dá chi ̱ ni ̱ da̱nkoo ndava̱ꞌa va
ndéi takí xíꞌín sa̱ꞌá na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ tá Demas yuꞌu̱, chi ̱ kátoó nda̱ꞌo ra ña̱
nandió ko̱o tuku na ñayuú yóꞌo ió ñayuú yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kee ra
dándáki na, ta no̱ó na̱ yóꞌo saꞌándái ̱ kuaꞌa̱n ra̱ ñoo Tesalónica. Ta
choon noo̱o̱n ña̱ 2 koo ino̱n dánaꞌo̱n
Crescente ni ̱ kiꞌin kuaꞌa̱n chí kuendá
to̱ꞌon Ndios. Ta daá kuití koo Galacia diꞌa, ta Tito ni ̱ kiꞌin kuaꞌa̱n
nduuo̱n dánaꞌo̱n ñá nani nónó o ko̱ chí kuendá Dalmacia. 11 Sa̱va̱ꞌa iin
ve̱i kuu̱ o̱ kándía ka̱ ña̱yuu kueídóꞌo ko̱saa̱ ñoo Éfeso. 13 Tá va̱són, dá
na ña̱ ndaa̱ dánaꞌa̱ yo̱, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kaneꞌón kotói ̱, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ da̱nkooi
katoó na̱ kueídóꞌo na dao ka̱ to̱ꞌon, ñoo Troas noo̱ kúú veꞌe Carpo, ta
sa̱ꞌá ño̱ó ndukú ná kuaꞌa̱ ta̱ to̱ꞌón kaneꞌe taꞌánón libroi ̱, ta o̱ sa̱
dánaꞌa̱ noo̱ ná, táꞌa̱n ra̱ dánaꞌa̱ ña̱ nándodóo̱n kaneꞌón libro ñíi ̱ kisón.
nataꞌan ini mií ná kueídóꞌo na. 4 Ta
14 Alejandro, ta̱ kéchóon xíꞌín ka̱a,
kedóꞌó ná mií ná no̱ó ña̱ ndaa̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa kini ni ̱ kee ra xíꞌín
dánaꞌa̱ yo̱, dá natiin va̱ꞌa na cuento yuꞌu̱. Tído satoꞌo yo̱ Jesús ná chiya̱ꞌi
to̱ꞌón. 5 Tído yoꞌó, kañoꞌo táꞌí ino̱n,
ra saꞌa̱ iin rá iin ña̱ kini ni ̱ kee ra
ndeé koo ino̱n tá ndóꞌón ta̱ndóꞌó, xíꞌíín. 15 Sa̱ꞌá ño̱ó kandaao̱n miíón
ndi ̱ꞌi ino̱n dánaꞌo̱n to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ noo̱ rá, chi ̱ xiní uꞌu̱ nda̱ꞌo ra to̱ꞌon
káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús, ta dáxi ̱nko̱o va̱ꞌón va̱ꞌa dánaꞌa̱ yo̱.
xíꞌín choon ni ̱ ni ̱ꞌo̱n noo̱ Ndios. 16 Tá ni ̱ chi ̱ndeéí miíí no̱ó ta̱ néꞌe
Ndios xíꞌín ndidaá ndée̱í. Ni ̱ ni ̱ sa̱ íi ̱n va mií satoꞌo yo̱ Jesús xíꞌín
ka̱nkono va̱ꞌi, ta ni ̱ xi ̱nko̱oi nda̱ noo̱ yuꞌu̱, ta ni ̱ xi ̱ꞌo na ndée̱í, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ni ̱ chi ̱náꞌa̱ Ndios, ta ni ̱ sa̱ íi ̱n ndaa̱i ̱ ka̱ndeéí ni ̱ da̱náꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa, dá ni ̱
xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa yó. 8 Ta viti sa̱
seídóꞌo ndidaá na̱ ko̱ kúú na̱ Israel
ió nduu va iin corona natiin yuꞌu̱, saꞌa̱ Jesús. Ta dión ni ̱ kuu, dá ni ̱
táꞌa̱n ña̱ ni ̱ꞌí na̱ kúú na̱ ndaa̱, ña̱ kía̱n ka̱ki yuꞌu̱, dá ko̱ ní xíꞌi ̱i ̱ yúꞌu̱
ki ̱ꞌo na̱ kúú satoꞌo yo̱ noo̱ yúꞌu̱ tá ná ndikaꞌa. 18 Ta chindeé vá satoꞌo yo̱
kasandaá kuu̱ dáá, chi ̱ kúú ná iin na̱ Jesús yuꞌu̱ noo̱ ndidaá ña̱ kini kóni ̱
kéyíko̱ ndaa̱. Ta o̱ du̱ú noo̱ iin tóꞌón ña̱yuu kee na xíꞌíín, dá kandaka na
yuꞌu̱ ki ̱ꞌo naa̱n, chi ̱ ki ̱ꞌo taꞌani naa̱n yuꞌu̱ nda̱ kuu̱ ná kasandaái ̱ noo̱ ió
noo̱ ndidaá ka̱ na̱ ndáti kíi ̱ kasaa̱ na̱. na̱ dándáki na. Ta daá kuití ná
2 Timoteo 4 432
natiin na ndidaá táꞌa̱n ña̱ñóꞌó. Dión ra. 21 Ta koo ino̱n kisón tá ko̱ ñáꞌa̱
noo̱ Ndios, ta kúúí iin apóstol, Jesús ndéi iin rá iin ñoo xaa̱n
na̱ néꞌe to̱ꞌon Jesucristo, dá ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ saꞌándái ̱ choon
kasandaá ña̱yuu ni ̱ ka̱xi Ndios noo̱o̱n. 6 Tído ná kakuu ra iin ta̱a
ni ̱ xi ̱ꞌo to̱ꞌon na ña̱ koo dión ndá rá iin ra̱ ndáka na̱ kúú kuendá Jesús,
ko̱ ñáꞌa̱ kasáꞌá ñayuú yóꞌo, ta ko̱ chi ̱ noo̱ mií Ndios ni ̱ na̱tiin ra choon
káꞌa̱n to̱ꞌón taꞌon na. 3 Dá tá ni ̱
yóꞌo. Ko̱ kánian kakuu ra ra̱ ndeé
kasa̱ndaá kuu̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini mií to̱ꞌon, ni ra̱ yachi ̱ káryíí, ni ra̱ kátoó
Ndios, dá ni ̱ naꞌa̱ na̱ to̱ꞌon ndaa̱ saꞌa̱ koꞌo, ni ra̱ kátoó ta̱ndóꞌó, ni ra̱ kée
mií ná. Ta ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon noo̱í ña̱ saꞌa̱ di ̱ꞌón mañá. 8 Diꞌa kánian kakuu
dánaꞌi ̱ ñá no̱ó ña̱yuu ni ̱ kee mií ra iin ta̱a natiin va̱ꞌa ña̱yuu veꞌe ra,
Ndios, na̱ dáka̱ki ñaá. iin ra̱ kátoó kée ña̱ va̱ꞌa, iin ta̱a ñóꞌo
4 Ta káꞌa̱n yuꞌu̱ ndisáꞌán xíꞌín yoꞌó,
ndiꞌi ini, iin ra̱ kéndaa̱, iin ra̱ káa vii
Tito. Ta miía̱n ndaa̱ kuiti kúúón noo̱ Ndios, iin ra̱ kándéé chituu mií
táto̱ꞌon de̱ꞌi sa̱ꞌá ña̱ kándéé ino̱n no̱ó ña̱ kini. 9 Ta kánian kuiin toon
Jesús. Mií tatá yo̱ Ndios xíꞌín satoꞌo ra xíꞌín to̱ꞌon ndaa̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
yo̱ Jesucristo, na̱ dáka̱ki ñaá, ná kee da̱kuáꞌa ra, dá ná kati ̱ꞌa ra kaꞌa̱n
ña̱ mani ̱ xíꞌín yoꞌó, ta ná kuꞌu̱ ini na̱ niꞌini ra táto̱ꞌon dándáki ña̱ ndaa̱
sa̱ꞌo̱n, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ koo va̱ꞌa ino̱n. saꞌa̱ Ndios, dá ná kati ̱ꞌa ra kadi ra̱
yúꞌu̱ na̱ kátoó dátu̱ú ñaá.
Diꞌa kánian kee ta̱ sáꞌano xíꞌín ra̱ 10 Dá chi ̱ ndéi kua̱ꞌá nda̱ꞌo ta̱a ndeé
káꞌán kaneꞌe choon no̱ó na̱ kúú to̱ꞌon, ta kátoó ra̱ dánaꞌa̱ ra̱ to̱ꞌon ko̱
kuendá Jesús chóon, ta kóni ̱ ra̱ dándaꞌí ra̱ na̱ kúú
5 Ni ̱ da̱nkoo yuꞌu̱ yo̱ꞌó yúku̱ íin ini
kuendá Jesús. Ta ra̱ kée cháá ka̱
ta̱ñoꞌo̱ naní Creta, dá ndeyíko̱n dión kúú ra̱ káꞌa̱n ña̱ kánian taꞌa̱nda̱
433
Tito 1, 2 434
kánian kadi yo̱ yúꞌu̱ rá, dá chi ̱ sa̱va̱ꞌa, ná koo ndísáꞌano ini na̱. Ná
xíonoo ra nádaká rá ña̱xintóni ̱ dáꞌa ni kanoo na kava̱ꞌa na ña̱ to̱ꞌón,
ña̱yuu iin rá iin veꞌe xíꞌín ña̱ ko̱ ta ná dáꞌa ni kakuu na na̱ kátoó
kánian dánaꞌa̱ ra̱, chi ̱ kée ra saꞌa̱ koꞌo. Ndinoꞌo ña̱ va̱ꞌa ná koo ini na̱
di ̱ꞌón mañá. 12 Ta iin de̱ꞌe ñoo mií vá
dánaꞌa̱ na̱ 4 no̱ó na̱ ñáꞌa̱ kua̱lí, dá ná
Creta xaa̱n ni ̱ taa saꞌa̱ ña̱ kée ta̱a kati ̱ꞌa na koni ̱ na̱ yíi ̱ ná xíꞌín de̱ꞌe
ñoo ra̱, chi ̱ diꞌa kuaꞌa̱n ña̱ ni ̱ taa ra: kuálí na̱, 5 dá ná kañoꞌo ini na̱ no̱ó
“Daá ta̱ to̱ꞌón nda̱ꞌo kúú ra̱ ñoo ña̱ kée na, dá ná kakuu na iin na̱
Creta, ta kúú rá ta̱ nde̱ꞌé, ta kúú rá ñáꞌa̱ kéndísáꞌano, dá ná kati ̱ꞌa na
ta̱ du̱sá, ta kíti ̱ nda̱ꞌo kúú rá.” 13 Ta
kandaa va̱ꞌa na veꞌe na, dá ná koo
ndaa̱ va káꞌa̱n ra̱, xiní yuꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó va̱ꞌa ini na̱, dá ná kañoꞌo toon na
koo ino̱n dána̱ni va̱ꞌa chááón ra̱ kée ti ̱xi ndáꞌa̱ yíi ̱ ná, dá kía̱n ná dáꞌa ni
dión xaa̱n, dá ná kandita ndaa̱ ra̱ ni ̱ꞌí ña̱yuu ndí ki ̱án kaꞌa̱n ndava̱ꞌa na
xíꞌín ña̱ ndaa̱ kándísa yó, 14 dá kía̱n
saꞌa̱ to̱ꞌon Ndios.
ná dáꞌa ka̱ ni kekuendá ra̱ cuento 6 Ta koo taꞌani ino̱n kaꞌa̱n niꞌínón
to̱ꞌón ni ̱ ka̱va̱ꞌa dao ta̱ Judío, ta ná o̱ noo̱ takuáchí yíí ña̱ kía̱n ná koo ini
kékuendá ka̱ ra̱ choon saꞌándá ta̱a xi ̱ kañoꞌo ini xi ̱ no̱ó ña̱ kée xi. 7 Ta
ni ̱ ke̱xoo no̱ó ña̱ ndaa̱ sa̱ꞌá Ndios. chikani miíón ña̱ kía̱n keva̱ꞌón noo̱
15 Ndidaá vá ña̱ꞌa kúú ña̱ꞌa vii no̱ó
ndidaá ña̱ꞌa kéeón, dá ná kati ̱ꞌa xi
na̱ kómí iin nío̱ vii. Tído no̱ó na̱ keva̱ꞌa xi. Ta noo̱ dánaꞌo̱n, koo ino̱n
kómí iin nío̱ yakó xíꞌín na̱ ko̱ xi ̱ín dánaꞌa̱ ndaa̱o̱n, ta dánaꞌo̱n xíꞌín
kándísa Jesús, ndidaá vá ña̱ꞌa kúú ña̱ñóꞌó, 8 ta dánaꞌo̱n xíꞌín to̱ꞌon ndaa̱,
ña̱ꞌa yakó noo̱ ná, dá chi ̱ ndinoꞌo ña̱ dá kía̱n ná dáꞌa ni ni ̱ꞌí ña̱yuu ña̱
kini nákani ini na̱, ta yakó nda̱ꞌo kaꞌa̱n ndava̱ꞌa na sa̱ꞌo̱n, dá ná
ña̱xintóni ̱ ná. 16 Kaá ra̱ ña̱ náꞌá rá
kakaꞌan no̱ó na̱ xiní uꞌu̱ ñaá sa̱ꞌá ña̱
Ndios, tído xíꞌín ña̱ kée ra náꞌa̱ ra̱ ko̱ níꞌi ̱ ná ndí ki ̱án kaꞌa̱n kini na saꞌa̱
mií rá ña̱ kúú rá ta̱ to̱ꞌón, dá chi ̱ kúú yo̱.
rá ta̱ ti ̱kíni ̱, ta kúú rá ta̱a ndeé to̱ꞌon, 9 Ta kaꞌa̱n niꞌínón no̱ó na̱ ñóꞌo ti ̱xi
ta ni lúꞌu̱ ña̱ va̱ꞌa ko̱ kándéé rá kée ndáꞌa̱ iin satoꞌo ña̱ ná kueídóꞌo ñaá
ra. ná, ta ná ndukú ná ña̱ nataꞌan ini ra̱.
Ná dáꞌa ni ndaneꞌe yúꞌu̱ ná noo̱ rá,
Ta koo ino̱n dánaꞌo̱n táto̱ꞌon káa rá ió 10 ta ná dáꞌa ni koo kueꞌé noo̱ ndáꞌa̱
ini ra̱ no̱ó ña̱ꞌa kée ra, ta ná koo mani ̱ ni ̱ kee na xíꞌín ña̱yuu, dá niꞌi ̱
ndísáꞌano ini ra̱, ta ná kendísáꞌano ndidaá ná ndi kee na ka̱ki na. 12 Ta
ra, ná kuita ndaa̱ ra̱ xíꞌín ña̱ ndaa̱ ña̱ mani ̱ yóꞌo kásto̱ꞌon xíꞌín yó ña̱
kándísa yó, ná kuꞌu̱ ini ra̱ saꞌa̱ dao kánian dánkoo yó ndidaá ña̱ kini
ka̱ ña̱yuu, ta kueé ni ná koo ini ra̱. xíꞌín ña̱ kátoó na̱ kúú kuendá ñayuú
435 Tito 2, 3
yóꞌo kee na. Ta kásto̱ꞌon taꞌanian ini na̱, ta ni ̱ naꞌa̱ na̱ ña̱ kúꞌu̱ ini na̱
xíꞌín yó ña̱ kánian kañoꞌo inio̱ no̱ó saꞌa̱ yo̱, 5 dá ni ̱ da̱káki ñaá ná. Tído
ña̱ kée yó, ta kandei ndísáꞌano yó, ko̱ ní dákáki na yó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee yó
ta kandei yó kee yó ña̱ kóni ̱ Ndios. ña̱ va̱ꞌa. Diꞌa ni ̱ da̱káki na yó chi ̱ ni ̱
13 Ki ̱ꞌo dión ná kee yó nani ndéi yó
kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ yo̱. Chi ̱ ni ̱ da̱ndóo
ndáti yó ta̱ndeé ini ndato kuaꞌa̱n, na kua̱chi yó, dá ni ̱ na̱kaki sa̱á yo̱,
chi ̱ ndáti yó ndato náyeꞌe̱ noo̱ ta Espíritu ii ̱ mií ná kúú na̱ ni ̱ ndee
nandió ko̱o Jesucristo, na̱ kúú Ndios sa̱á ñaá, 6 chi ̱ ni ̱ da̱kútí Ndios nío̱ yo̱
káꞌano, na̱ dáka̱ki ñaá, kasaa̱ na̱. xíꞌín Espíritu ii ̱ mií ná sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee
14 Chi ̱ ni ̱ na̱ki ̱ꞌo na mií ná ni ̱ xiꞌi ̱ na̱
Jesucristo, na̱ dáka̱ki ñaá. 7 Dión ni ̱
saꞌa̱ yó, dá ni ̱ kuu ni ̱ taó xóo na yó kee na, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ndo̱o vii yo̱
ti ̱xi ndáꞌa̱ ndidaá ña̱ kini. Ta ni ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ ni ̱ kee mií
ndu̱vii ná yó, dá ni ̱ nduu yó ña̱yuu ná saꞌa̱ yo̱, dá ná kuu natiin yó no̱ó
mií ná, dá ná ndi ̱ꞌi ini yo̱ kee yó ña̱ tatá yo̱ Ndios ña̱ kataki chíchí yó,
va̱ꞌa. 15 Dión koo ino̱n dánaꞌo̱n no̱ó
chi ̱ ña̱ yóꞌo kúú ta̱ndeé iní ió noo̱
na̱ kúú kuendá Jesús, ta kaꞌa̱n yo̱.
niꞌínón noo̱ ná. Ta xíꞌín choon néꞌón 8 Ndinoꞌo ña̱ ndaa̱ kía̱n káꞌi ̱n xíꞌón,
koo ino̱n dána̱nón na̱ ko̱ váꞌa kée, ta sa̱ꞌá ño̱ó xíka̱i ̱ noo̱o̱n ña̱ ndundééón
ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ sa̱ kónó kenóo dánaꞌo̱n ñá, dá ná ndi ̱ꞌi ini na̱
na yo̱ꞌó. kándísa Ndios kee na ña̱ va̱ꞌa, chi ̱ ña̱
va̱ꞌa nda̱ꞌo kíán, ta chíndeéán ña̱yuu
Ni ̱ da̱ndóo Ndios kua̱chi yó sa̱ꞌá ña̱ tá ná kee na ña̱. 9 Ta ná dáꞌa ni
kándéé iní yo̱ Jesús ndatóꞌón xíꞌín ña̱yuu sa̱ꞌá to̱ꞌon ko̱
Jesús ña̱ kánian koo ña̱ñóꞌó ná ndá ti ̱xi ni ̱ kii iin rá iin na̱ sáꞌano.
no̱ó ta̱ néꞌe choon xíꞌín ra̱ dándáki Ta ná dáꞌa ni chidáó táꞌón xíꞌín ná
ñaá. Ná kueídóꞌo ñaá ná, ta daá xíꞌín to̱ꞌon, ta o̱ sa̱ dándichi ̱ táꞌón
kuití ná kandei nduu na̱ kee na ña̱ xíꞌín ná saꞌa̱ ley Moisés, dá chi ̱ ko̱
va̱ꞌa. 2 Ta ná dáꞌa ni koo ini na̱ kaꞌa̱n
ndáya̱ꞌi ña̱ kee yó dión, ta o̱ chíndeé
uꞌu̱ na̱ saꞌa̱ ni iin ña̱yuu, ta ná dáꞌa táꞌan vaan yó.
ni katoó na̱ ta̱ndóꞌó. Diꞌa va̱ꞌa ná 10 Tá nákaa̱ iin ra̱ saꞌándá táꞌan
koo ini na̱, ta ndaꞌí ná koo ini na̱ ña̱yuu no̱ó nátaka ndo̱ xaa̱n, dá kía̱n
xíꞌín ndidaá ña̱yuu. 3 Dá chi ̱ tá sa̱
dána̱nón ra̱ iin taꞌándá, uu̱ taꞌándá.
naꞌá sa̱ kuu yó ña̱yuu ndeé to̱ꞌon, Tá ko̱ seídóꞌo ra ña̱ káꞌo̱n, dá kía̱n
xíꞌín ña̱yuu do̱ꞌó, ta sa̱ xi ̱onoo taó rá ná koꞌo̱n ra̱, 11 ta kanaꞌón ña̱
ndava̱ꞌa yó, ta sa̱ ñoꞌo yó ti ̱xi ndáꞌa̱ ni ̱ kana xoo va ra no̱ó ña̱ ndaa̱, ta
ndidaá ña̱ kini sa̱ ka̱toó mií yó xíꞌín sa̱ꞌá kua̱chi kée vá rá ni ̱ kedaá xíꞌín
ña̱ kini sa̱ koni ̱ ñíi ̱ yo̱. Ta ni ̱ sa̱ kuu rá, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndoꞌo ra dión.
yó ña̱yuu xíxi ini, xíꞌín ña̱yuu uꞌu̱
ini. Sa̱ ndukú yó ña̱ kía̱n koni uꞌu̱ Diꞌa kánian kee mií Tito, kaá Pablo
ñaá ña̱yuu, ta sa̱ xini uꞌu̱ táꞌan yó 12 Tá ni ̱ ta̱ndaꞌí Artemas o Tíquico
no̱ó koꞌo̱n ra̱ dánaꞌa̱ ra̱, dá kía̱n ni iin yóꞌo káꞌa̱n ndisáꞌán xíꞌón. Ta kaꞌa̱n
ña̱ꞌa ná o̱ kámani ̱ noo̱ rá. 14 Ta dánaꞌo̱n
yo̱ꞌó ndisáꞌán xíꞌín na̱ kándísa dáó
no̱ó na̱ kúú kuendá yo̱ ña̱ naki ̱ꞌo na xíꞌín yó ndéi xaa̱n, táꞌa̱n na̱ kúꞌu̱ ini
mií ná kee na ña̱ va̱ꞌa, ta ná chindeé ná sa̱ꞌá nduꞌu̱.
na̱ kámani ̱ ña̱ꞌa noo̱, dá ná kakuu na Ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo Ndios xíꞌín
iin na̱ kéchóon va̱ꞌa noo̱ Ndios. iin rá iin ndó. Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n ni ̱ taa San Pablo ni ̱
saꞌa̱n noo̱ Filemón
dao ka̱ na̱ kúú kuendá Jesús. Dá chi ̱
Káꞌa̱n Pablo ndisáꞌán xíꞌín Filemón saꞌa̱ mií ní, ñani miíi ̱, ni ̱ na̱níꞌi ̱ ini
1 Yuꞌu̱ kúú Pablo, ta nákaa̱i ̱ veꞌe
cháá ka̱ ña̱yuu Ndios ta̱ndeé iní.
ka̱a sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌi ̱ to̱ꞌon Jesucristo.
Ta yuꞌu̱ xíꞌín ñani yo̱ Timoteo káꞌa̱n Yóꞌo xíka̱ Pablo iin ña̱ mani ̱ noo̱
ndu̱ ndisáꞌán xíꞌín míí ní, ñani mani ̱ Filemón
Filemón, chi ̱ mií ní kúú na̱ kéchóon 8 Ta sa̱ꞌá ña̱ dión kíán, sa̱ꞌá ño̱ó
chíndeé táꞌan xíꞌín yó sa̱ꞌá to̱ꞌon mani ̱ noo̱ ní sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱
Jesús, ta káꞌa̱n taꞌani ndu ndisáꞌán sátáꞌan yó. Ta yuꞌu̱ kúú Pablo, na̱
xíꞌín na̱ kúú kuendá Jesús nátaka káꞌa̱n xíꞌín ní, ta kúúí iin na̱ sa̱va̱ꞌa, ta
veꞌe ní. 3 Ta mií tatá yo̱ Ndios xíꞌín
nákaa̱ yuꞌu̱ veꞌe ka̱a sa̱ꞌá ña̱ dánaꞌi ̱
satoꞌo yo̱ Jesucristo ná kee ña̱ mani ̱ sa̱ꞌá to̱ꞌon Jesucristo. 10 Xíka̱i ̱ ña̱ mani ̱
xíꞌín ndoꞌó, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ koo noo̱ ní saꞌa̱ Onésimo, chi ̱ kúú rá
va̱ꞌa ini ndo̱. táto̱ꞌon iin de̱ꞌe ni ̱ ni ̱ꞌí noo̱ nákaa̱i ̱ veꞌe
ka̱a yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ra̱ Jesús.
Kándéé káꞌano iní Filemón Jesús, ta 11 Chi ̱ diꞌa iin ta̱ ko̱ chóon ni ̱ sa̱ kuu ra
kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu noo̱ ní tá sata̱, tído viti kía̱n kúú rá iin
4 Ta náki ̱ꞌoi ndivéꞌe noo̱ Ndios, chi ̱
ta̱ ió choon noo̱ mií ní xíꞌín noo̱ yúꞌu̱.
daá kuití ndíko̱ꞌon inii ̱ mií ní noo̱ 12 Ta koꞌi ̱n chindaꞌí ra̱ nasaa̱ ra̱ noo̱
ndidaá ña̱ va̱ꞌa ió noo̱ ní sa̱ꞌá ña̱ kúú dión, chi ̱ ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon nachinaꞌí mií
ní kuendá Cristo Jesús. 7 Kádii ̱ nda̱ꞌo
ní. Ko̱ kóni ̱i ̱ kendúsa̱i ̱ xíꞌín ní kee ní
inii ̱, ta ni ̱ ndu̱ndeé cháá ka̱ inii ̱ tá ni ̱ ña̱ mani ̱ yóꞌo, chi ̱ kóni ̱i ̱ ña̱ ná
ka̱ndaa̱ inii ̱ ña̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini ní saꞌa̱ kakuuan táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií ní.
437
Filemón 438
viti natiin va̱ꞌa ní ra̱, chi ̱ kúú rá iin ní, chi ̱ kándéé káꞌano inii ̱ ña̱
ta̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú iin ra̱ kueídóꞌo ní yuꞌu̱. Ta sa̱ náꞌá váí ña̱
nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ní, chi ̱ viti kúú rá va̱ꞌa cháá ka̱ kee ní no̱ó ña̱ káꞌi ̱n
iin ñani mani ̱ yo̱. Kúú rá iin ta̱ xíꞌín ní. 22 Ta kóni ̱ taꞌanii ña̱
ndáya̱ꞌi noo̱ yúꞌu̱, tído ndáya̱ꞌi cháá kenduu ndo̱ noo̱ kooi, dá chi ̱
ka̱ ra̱ noo̱ mií ní sa̱ꞌá ña̱ koni kuáchí kándéé inii ̱ ña̱ xi ̱nko̱o ña̱ xíka̱ ndo̱
tuku ra noo̱ ní, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ nduu noo̱ Ndios, dá ki ̱ꞌo na ña̱ saa̱i ̱ noo̱
ra iin ñani ní sa̱ꞌá ña̱ kúú rá kuendá ndéi ndó xaa̱n.
satoꞌo yo̱ Jesús.
17 Sa̱ꞌá ño̱ó, tá miía̱n ndaa̱ nákoni
Káꞌa̱n taꞌani dao ka̱ na̱ kúú kuendá
ní ña̱ néꞌe táꞌan va̱ꞌa ní xíꞌín yuꞌu̱, Jesús ndisáꞌán xíꞌín Filemón
dá kía̱n natiin va̱ꞌa ní ra̱, ta kee ní 23 Ta káꞌa̱n ñani yo̱ Epafras
kuendá ña̱ mií yuꞌu̱ kúú rá. 18 Tá ndisáꞌán xíꞌín ní. Na̱ yóꞌo kúú na̱
ndá ña̱ꞌa ni ̱ ya̱ꞌa ra ni ̱ kee ra xíꞌín ní, nákaa̱ nduú xíꞌín yuꞌu̱ veꞌe ka̱a sa̱ꞌá
o tá tái ̱ ra̱ noo̱ ní, dá kía̱n nachiꞌi ña̱ dánaꞌa̱ na̱ saꞌa̱ Cristo Jesús. 24 Ta
miíi ̱, ió ta̱ndeé iníi ̱ xíꞌín ní ña̱ kee ní yo̱ Jesucristo xíꞌín iin rá iin ndó.
ña̱ mani ̱ yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ kúú yó kuendá Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n kuaꞌa̱n no̱ó na̱ Israel
kúú kuendá Jesús
Yuꞌu̱ kakuu tatá xi ̱, ta mií xí
Káꞌa̱n Ndios xíꞌín yó xíꞌín yúꞌu̱ de̱ꞌe na kakuu de̱ꞌe yuꞌu̱.
1
1 Kua̱ꞌá nda̱ꞌo taꞌándá ni ̱ sa̱ káꞌa̱n
6 Ta ni ̱ kaꞌa̱n taꞌani Ndios diꞌa tá
Ndios xíꞌín na̱ sáꞌano veꞌe yó tá kuaꞌa̱n na̱ tandaꞌá ná iin tóꞌón dini ̱
sata̱, ta no̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa ni ̱ sa̱ de̱ꞌe na kii na ñayuú yóꞌo:
kechóon na profeta na̱ sa̱ kasto̱ꞌon Ná kandaño̱ꞌo ndidaá ángel de̱ꞌi.
na xíꞌín ña̱yuu ñoó. 2 Tído tein kuu̱
7 Miía̱n ndaa̱ diꞌa kaá Ndios káꞌa̱n na̱
Ndáya̱ꞌi cháá ka̱ Jesús o̱ du̱ú ángel Yoꞌó, na̱ kúú satoꞌo noo̱ ndidaá
5 Dá chi ̱ ko̱ ní kaꞌa̱n Ndios diꞌa
ña̱ꞌa, nda̱ míí saꞌa̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌón
xíꞌín ni iin tóꞌón ángel: no̱ñóꞌo̱ yóꞌo,
Yoꞌó kúú de̱ꞌe yuꞌu̱, ta viti náꞌi ̱ ta xíꞌín ndáꞌa̱ mííón ni ̱ ka̱va̱ꞌa
ña̱ kúúí tatóo̱n. induú.
Ta ni ko̱ ní kaꞌa̱n na̱ diꞌa saꞌa̱ ni iin 11 Ta ná kasandaá iin kuu̱, ta naá
ángel: ndíꞌi vaan,
439
Hebreos 1, 2 440
tído yoꞌó, daá koo kuií vá yoꞌó. rá ni ̱ kee ra ña̱ꞌa ndato xíꞌín ndidaá
Ndidaá táꞌa̱n va ña̱ꞌa káa kuyatá ka̱ ña̱ꞌa náꞌano no̱ó ña̱yuu, ta ni ̱ xi ̱ꞌo
iin kuu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúyatá na ña̱ ni ̱ na̱tiin iin rá iin ta̱a yóꞌo
dáꞌo̱n. choon ni ̱ xi ̱ꞌo Espíritu ii ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
12 Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo nátuú ña̱yuu kóni ̱ mií ná.
dáꞌo̱n ndíxi na,
ki ̱ꞌo dión natuú yoꞌó ndidaá ña̱ꞌa Jesús kúú na̱ xíꞌo ña̱ ka̱ki yó
káa, ta ná nada̱món ña̱. 5 Dá chi ̱ ko̱ ní xi ̱ꞌo Ndios choon
Tído yoꞌó, o̱ náda̱on taꞌan voón, noo̱ ndáꞌa̱ ángel ña̱ kía̱n dándáki na
daá koo kuií vóón. ñayuú sa̱á ve̱i chí noo̱, ña̱ kía̱n káꞌi ̱n
13 Ta ko̱ ní kaꞌa̱n Ndios diꞌa xíꞌín ni
saꞌa̱ xíꞌín ndó. 6 Dá chi ̱ diꞌa kuaꞌa̱n
iin tóꞌón ángel: ña̱ ni ̱ taa iin ta̱a noo̱ tuti ii ̱ Ndios:
Kako̱o yoꞌó xoo kuáꞌi ̱ nda̱ ná ¿Ndí ki ̱án kúú ta̱a ndéi ñayuú
nataán ndíꞌi yuꞌu̱ ta̱ xiní uꞌu̱ yóꞌo ña̱ ñóꞌo ini ní saꞌa̱ rá, tatá
ñaá ti ̱xi sa̱ꞌo̱n. Ndios?
14 Kánian kanaꞌá ndó ña̱ choon kómí
Ta, ¿ndí ki ̱án kúú rá ña̱ ndíꞌi téí
ángel kíán ña̱ koni kuáchí ná noo̱ ini ní saꞌa̱ rá?
Ndios, ta chíndaꞌá ñaá ná chindeé 7 Ta ni ̱ ndee ní ra̱ sa̱ kuu ra iin ra̱
ná ndidaá na̱ ni ̱ꞌí ña̱ ka̱ki na. lóꞌo̱ cháá noo̱ ángel,
ta ni ̱ xi ̱ꞌo ní choon káꞌano noo̱
Iin ña̱ꞌa ndáya̱ꞌi nda̱ꞌo kíán ña̱ ni ̱ kii rá, ta ni ̱ xi ̱ꞌo ní ña̱ñóꞌó noo̱ rá,
Jesús dáka̱ki ñaá ta ni ̱ chi ̱kani ní ra̱ ña̱ dándáki ra
2
1 Sa̱ꞌá ño̱ó miía̱n ndúsa̱ kánian
ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa ní,
kandiko̱ toon yó to̱ꞌon ndaa̱ ni ̱ 8 ta ni ̱ na̱taán ní ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa
seídóꞌo yó, dá chi ̱ tá ko̱ó, dá kía̱n ti ̱i saꞌa̱ rá.
oon ni ví kankuei xoo yó noo̱án. Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱taán Ndios ndidaá
2 Chi ̱ miía̱n ndaa̱ ió choon noo̱ ndáꞌa̱
ña̱ꞌa ti ̱i saꞌa̱ rá, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní
ley ni ̱ xi ̱ꞌo ángel noo̱ Moisés, ta ndi kándo̱o ni iin tóꞌán, ndidaá ña̱ ñóꞌo
ndáa mií vá ña̱yuu ni ̱ ya̱ꞌa noo̱án, ta ti ̱i saꞌa̱ rá, tído kándaa̱ ini yo̱ ña̱ o̱
ndi ndáa mií ná ko̱ ní xíin kueídóꞌo du̱ú ndidaá ña̱ꞌa dándáki ra viti.
choon saꞌándáa̱n, dá ni ̱ ndoꞌo nío̱ ná 9 Tído viti kándaa̱ ini yo̱ ña̱ ió iin na̱
Ki ̱ꞌo yuꞌu̱ kuendá saꞌa̱ mií ní noo̱ choon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ ná, táto̱ꞌon
ñanii ̱ xíꞌín ki ̱ꞌoi, ki ̱ꞌo ni ̱ da̱xínko̱o ndiꞌi Moisés choon
ta tein ndidaá ña̱yuu kuendá ní ni ̱ niꞌi ̱ ná koni kuáchí ná no̱ó na̱ kúú
kekáꞌano yuꞌu̱ mií ní. veꞌe Ndios. 3 Ta kánian natiin Jesús
13 Ta kaá taꞌanian:
ña̱ñóꞌó káꞌano cháá ka̱ o̱ du̱ú
Kandeé káꞌano iníi ̱ Ndios. Moisés, dá chi ̱ ta̱a káva̱ꞌa veꞌe
Ta kaá taꞌanian: kánian natiin cháá ka̱ ña̱ñóꞌó o̱ du̱ú
Yóꞌo íiin xíꞌín ndidaá táꞌa̱n de̱ꞌe veꞌe ni ̱ ka̱va̱ꞌa ra. 4 Dá chi ̱ ió yoo
ná, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ nduu taꞌani mií íin ndaa̱ Moisés noo̱ Ndios tá ni ̱ sa̱
Jesús ko̱ño xíꞌín nii ̱, dá ni ̱ kuu ni ̱ xinkuáchí ná no̱ó na̱ veꞌe Ndios, ta
xiꞌi ̱ na̱. Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱ ka̱ndeé ná ni ̱ xíꞌín ña̱ ni ̱ kee na ni ̱ naꞌa̱ na̱ táto̱ꞌon
di ̱tá ná choon noo̱ ndáꞌa̱ ña̱ uꞌu̱, sa̱ꞌá ki ̱ꞌo káa rá ió ña̱ kaꞌa̱n Ndios chí
ño̱ó ko̱ó ka̱ choon noo̱ ndáꞌán noo̱. 6 Tído Cristo kúú mií de̱ꞌe
va̱ꞌará uu̱ diko toon kuia̱ ni ̱ xini taꞌon ndó ña̱ no̱ón kúú na̱ ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱
na̱ ndidaá táꞌa̱n ña̱ ndato ni ̱ kee kua̱chi, ta ni ̱ kue̱i na ni ̱ xiꞌi ̱ na̱
kee yuꞌu̱ xíꞌín ná. yukú i ̱chí ñoó? 18 Ta, ¿ndá yoo ni ̱
10 Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní nátaꞌan inii ̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ ini Ndios o̱ náchiꞌi na noo̱
xinii ̱ ña̱yuu ñoó, naniꞌi ̱ ndée̱ ná? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon
dá ni ̱ kaai ̱ xíꞌín mííí: “Daá kuití ndó ña̱ no̱ón kúú na̱ ko̱ ní xíin
vá kéxoo xíká nío̱ ná no̱ó ña̱ kueídóꞌo ñaá? 19 Sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱
4
11 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xido̱ inii ̱ ni ̱ kee na, 1 Sa̱ꞌá ño̱ó ná kandaa yo̱ mií yó,
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱kaa̱ inii ̱ ña̱ ni iin viti íin ii ̱ Ndios xíꞌín to̱ꞌon ni ̱
kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ko̱ní na̱ ndu̱ꞌu na xi ̱ꞌo na ña̱ kía̱n ki ̱ꞌo na ña̱ ndu̱ꞌu yó
no̱ó ki ̱ꞌoi ña̱ naniꞌi ̱ ndée̱ ná, noo̱ naniꞌi ̱ ndée̱ yo̱, dá chi ̱ oon ni ví
kaá Ndios. tu̱ú dao ndoꞌó, ta o̱ ko̱ní ndo̱ ndu̱ꞌu
12 Sa̱ꞌá ño̱ó kandaa ndo̱ mií ndó,
ndó ñoó. 2 Dá chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
ñani, dá kía̱n ni iin tóꞌón ndó ná o̱ na̱tiin yó to̱ꞌon va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱
kákomí iin nío̱ kini, iin nío̱ káxí, ña̱ Jesús ni ̱ kee Ndios, ki ̱ꞌo dión taꞌani
kía̱n kedaá xíꞌín ndó, dá kexoo xíká ni ̱ seídóꞌo ña̱yuu ñoó to̱ꞌon Ndios tá
ndó noo̱ Ndios ta̱kí. 13 Diꞌa koo ini
sata̱. Tído ni ̱ naá óon va ña̱ ni ̱
ndo̱ kaꞌa̱n niꞌini ndó noo̱ iin rá iin seídóꞌo na ña̱, dá chi ̱ ko̱ ní kándeé
ndó iin rá iin kuu̱ kuu̱. Dá chi ̱ káꞌa̱n iní na̱ Ndios. 3 Tído yóó kúú na̱
to̱ꞌon ñoó ña̱ kánian kee ndó dión kándísa ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó
kuu̱ víti, dá kía̱n ná dáꞌa ni kusaá koni yo̱ ndu̱ꞌu yó naniꞌi ̱ ndée̱ yo̱ noo̱
ini ndo̱ koni ndo̱ to̱ꞌon Ndios kee ña̱ ió na̱. Tído diꞌa ni ̱ kaa na̱ xíꞌín na̱ ko̱
dándaꞌí ñaá kua̱chi. 14 Dá chi ̱ ió
ní kándísa ñaá tá sata̱ ñoó:
taꞌani kuendá yo̱ xíꞌín Jesucristo tá Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xido̱ inii ̱ ni ̱ kee na,
ná ndiko̱ toon yó ta̱ndeé iní ni ̱ sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱kaa̱ inii ̱ ña̱ ni iin
na̱tiin yó nda̱ míí saꞌa̱. 15 Dá chi ̱ diꞌa
kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ko̱ní na̱ ndu̱ꞌu na
kaá to̱ꞌon Ndios: noo̱ ki ̱ꞌoi ña̱ naniꞌi ̱ ndée̱ ná.
Tá ná kueídóꞌo ndó noo̱ káꞌa̱n Dión ni ̱ kaa na̱, va̱ꞌará sa̱ ni ̱ da̱xíno
Ndios kuu̱ víti, ndiꞌi na ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa na nda̱ míí saꞌa̱
dá kía̱n o̱ sa̱ kédóꞌó ndó mií ndó ñayuú yóꞌo. 4 Dá chi ̱ diꞌa kaá taꞌani
táto̱ꞌon ni ̱ kee na̱ sáꞌano ñoo tuti ii ̱ Ndios sa̱ꞌá kuu̱ úsa̱:
ndo̱ tá ni ̱ da̱ta̱ꞌán na̱ Ndios. Kuu̱ úsa̱ ni ̱ na̱níꞌi ̱ ndée̱ Ndios
16 ¿Ndá yoo ni ̱ sa̱ kuu na̱ ni ̱ seídóꞌo
noo̱ ndidaá choon ni ̱ kee na.
no̱ó ni ̱ kaꞌa̱n Ndios, ta vati ̱ xía̱n daá 5 Ta kaá taꞌani tuti ii ̱ Ndios diꞌa:
ni ̱ da̱ta̱ꞌán ñaá ná? ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon O̱ ko̱ní taꞌon na ndu̱ꞌu na no̱ó
ndó ña̱ no̱ón kúú ndidaá na̱ ni ̱ ki ̱ꞌoi ña̱ naniꞌi ̱ ndée̱ ná.
ka̱nkuei ti ̱xi ndaꞌá na̱ ñoo Egipto ni ̱ 6 Sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ inio̱ ña̱ kómani ̱ vá
ño̱ó káꞌa̱n tuti ii ̱ ña̱ ni ̱ saki Ndios iin Jesús kúú mií mií duti ̱ kúú no̱ó
ka̱ kuu̱, ta kuu̱ ñóó kúú kuu̱ víti. Chi ̱ 14 Ta viti ió iin duti ̱ kúú no̱ó noo̱
tá ni ̱ ya̱ꞌa kua̱ꞌá nda̱ꞌo tiempo, dá ni ̱ yo̱, ta ni ̱ kaa na kuaꞌa̱n nóꞌo̱ ná noo̱
taa David ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios saꞌa̱ ió Ndios induú, ta na̱ yóꞌo kúú
kuu̱ yóꞌo: Jesús, na̱ kúú de̱ꞌe Ndios. Sa̱ꞌá ño̱ó
Tá ná kueídóꞌo ndó noo̱ káꞌa̱n ná kandita toon yó xíꞌín ña̱ ndaa̱
Ndios kuu̱ víti, kándísa yó. 15 Dá chi ̱ viti kómí yó iin
dá kía̱n o̱ sa̱ kédóꞌó ndó mií ndó. duti ̱ kúú no̱ó kandoꞌo saꞌa̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱
8 Dá chi ̱ tá ni ̱ xi ̱ꞌo Josué ña̱ kía̱n
kúú yó ña̱yuu vitá ini no̱ó kua̱chi.
ndu̱ꞌu na̱ sáꞌano ñoo yo̱ noo̱ naniꞌi ̱ Chi ̱ ni ̱ kaꞌán taꞌani ña̱ uꞌu̱ dátu̱ú ñaá,
ndée̱ ndisa na, dá kía̱n o̱ káꞌa̱n taꞌon dá ya̱ꞌa na kee na kua̱chi, táto̱ꞌon
Ndios saꞌa̱ iin ka̱ kuu̱. 9 Sa̱ꞌá ño̱ó
ki ̱ꞌo kéean xíꞌín yó, tído ko̱ ní ya̱ꞌa
kándaa̱ inio̱ ña̱ kasandaá iin kuu̱, dá taꞌon na kee na ni iin kua̱chi. 16 Sa̱ꞌá
koni ña̱yuu Ndios ndu̱ꞌu na noo̱ ño̱ó ná natuu yati yó xíꞌín ta̱ndeé iní
miía̱n ndaa̱ kuiti naniꞌi ̱ ndée̱ ná. noo̱ ió Ndios dándáki na, chi ̱ nda̱
10 Dá chi ̱ na̱ ndu̱ꞌu ñoó, no̱ón kúú na̱
ñoó xíꞌo na ña̱ mani ̱ noo̱ yo̱, dá niꞌi ̱
koni naniꞌi ̱ ndée̱ noo̱ ndidaá choon yo̱ ña̱ kuꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ yo̱, ta niꞌi ̱
ni ̱ kee na, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ na̱níꞌi ̱ ndée̱ taꞌani yó ndée̱ ña̱ kía̱n chindeé ñaá
mií Ndios tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ ka̱va̱ꞌa na noo̱ iin rá iin ta̱ndóꞌó ve̱i noo̱ yo̱.
ñayuú yóꞌo.
5
1 Dá chi ̱ iin rá iin duti ̱ kúú no̱ó
ma̱á inio̱, ta sónó níꞌinian nío̱ yo̱ kánian doko̱ rá kíti ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá
xíꞌín ña̱xintóni ̱ yo̱. Ta sónó níꞌini kua̱chi mií rá, xíꞌín sa̱ꞌá kua̱chi
taꞌanian tu̱chi yo̱, ta kásandaáa̱n ña̱yuu ñoo ra̱. 4 Ta ko̱ íin taꞌon kuu
nda̱ ma̱á noo̱ ñóꞌo da̱ndiki lásá yo̱. ka̱xi mií choon yóꞌo, dá chi ̱ sa̱va̱ꞌa
Ta nádátu̱uan ndidaá ña̱ nákani inio̱ na̱ ni ̱ kana mií Ndios kúú na̱ kuu
xíꞌín ndidaá ña̱ꞌa ñóꞌo ini nío̱ yo̱. kakomí choon yóꞌo, táto̱ꞌon ni ̱ ndoꞌo
13 Ta ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa ió ñayuú
Aarón.
yóꞌo ko̱ i ̱ó de̱ꞌé noo̱ Ndios. Diꞌa 5 Ta ni Cristo ko̱ ní ka̱xi mií ña̱
ndidaá táꞌa̱n vaan túu noo̱ ná ndéꞌé natiin na ña̱ñóꞌó ña̱ kakuu na duti ̱
ná, ta ndidaá táꞌa̱n vaan ndáa vichí kúú no̱ó. Ndios vá ni ̱ xi ̱ꞌo choon
noo̱ ná, ta iin kuu̱ nakui ̱ta yó naki ̱ꞌo yóꞌo noo̱ ná, dá chi ̱ diꞌa ni ̱ kaa na̱
yó kuendá noo̱ ná. xíꞌín ná:
Hebreos 5, 6 444
Yoꞌó kúú de̱ꞌe yuꞌu̱, ta viti náꞌi ̱ chi ̱ kúú ná táto̱ꞌon takuálí no̱ó ña̱ꞌa
ña̱ kúúí tatóo̱n. Ndios. 14 Tído na̱ sa̱ ni ̱ chi ̱chi, no̱ón
6
7 Tá ni ̱ sa̱ kuu Cristo iin ta̱a ñayuú
1 Ná dáꞌa ni katuu yó xíꞌín
yóꞌo, dá ni ̱ xika̱ na̱ ña̱ mani ̱ noo̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ ini yo̱ sa̱ꞌá
Ndios, ta ndaꞌí ni ̱ saki na xíꞌín ndutá to̱ꞌon ndaa̱ Cristo, chi ̱ ña̱ yóꞌo kúú
noo̱ ná noo̱ Ndios, na̱ kándéé di ̱tá ña̱ sa̱ ni ̱ ka̱ti ̱ꞌa yó nda̱ míí saꞌa̱. Va̱ꞌa
ñaá no̱ó ña̱ kuu na̱. Ta ni ̱ seídóꞌo cháá ka̱ ná ndi ̱ꞌi ini yo̱ koꞌo̱n yo̱ chí
Ndios ndidaá ña̱ ni ̱ xika̱ na̱ sa̱ꞌá ña̱ noo̱ xíꞌín to̱ꞌon na, ta ko̱ kánian
ni ̱ seídóꞌo ñaá ná xíꞌín ña̱ ndaꞌí ió nandió kuéi tuku yó dákuáꞌa yó sa̱ꞌá
ini na̱. 8 Ta va̱ꞌará kúú ná de̱ꞌe Ndios,
ña̱ kánian nandikó iní yo̱ sa̱ꞌá ña̱
tído tein ña̱ ni ̱ ndoꞌo nío̱ ná ni ̱ ka̱ti ̱ꞌa kini kée yó, o sa̱ꞌá ña̱ kánian kandeé
na ni ̱ seídóꞌo na ña̱ kóni ̱ Ndios. 9 Ta iní yo̱ Ndios. 2 Ta ko̱ kánian dákuáꞌa
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ da̱xínko̱o ndiꞌi na choon tuku yó saꞌa̱ ndi kee yó kodo̱ ndúta̱
ni ̱ kii na, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kasa̱ndaá na̱ yo̱, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ chínóo yó ndáꞌa̱ yo̱
kúú ná na̱ dáka̱ki chíchí ñaá, chi ̱ dini ̱ na̱ dákuáꞌa xíꞌá, xíꞌín saꞌa̱ ndi
dáka̱ki na ndi ndáa mií ña̱yuu koo nataki na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱
seídóꞌo ñaá. 10 Ta mií Ndios ni ̱
miía̱n ndaa̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱
chi ̱kani ñaá kakuu na duti ̱ kúú no̱ó ndidaá ña̱yuu noo̱ ndiꞌi. 3 Ta ki ̱ꞌo
táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ kuu Melquisedec duti ̱ dión kee yó tá kóni ̱ mií Ndios.
tá sa̱ naꞌá. 4 Dá chi ̱ ndi ndáa na̱ sa̱ ni ̱ da̱tóo̱n
Ndios ña̱xintóni ̱, ta sa̱ ni ̱ xirndodó
Ná dáꞌa ni dánkoo yó ña̱ kándéé iní ná ña̱ ndato ve̱i noo̱ Ndios, ta sa̱ ió
yo̱ Jesús taꞌani kuendá na̱ xíꞌín Espíritu ii ̱
11 Ió kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ꞌa nakani yuꞌu̱
Ndios, 5 ta sa̱ ni ̱ xirndodó ná to̱ꞌon
xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo, tído kuáchi ̱ va̱ꞌa Ndios, ta sa̱ ni ̱ xirndodó taꞌani
nda̱ꞌo nakanii ña̱, dá kandaa̱ ini ndo̱, na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dándáki Ndios ñayuú
dá chi ̱ oon nda̱ꞌo ini ndo̱. 12 Sa̱ diꞌa
sa̱á ve̱i chí noo̱, 6 tído tá ná dánkoo
kánian kakuu ndó na̱ dánaꞌa̱ noo̱ na ña̱ ndaa̱ yóꞌo, dá kía̱n ni iin tóꞌón
dao ka̱ na̱, dá chi ̱ sa̱ naꞌá nda̱ꞌo ka̱ ña̱ꞌa o̱ kúu kee yó xíꞌín ná, dá
dákuáꞌa ndó saꞌa̱ ña̱ yóꞌo. Tído diꞌa nandió kuéi na nandikó iní na̱ sa̱ꞌá
xínñóꞌó ndó ña̱ dánaꞌa̱ tuku na noo̱ kua̱chi na̱, dá chi ̱ kíán táto̱ꞌon ndéi
ndo̱ ña̱ ni ̱ da̱kuáꞌa ndó nda̱ míí saꞌa̱ tuku na chírkaa na Cristo, na̱ kúú
sa̱ꞌá to̱ꞌon Ndios. Sa̱ꞌá ño̱ó kúú ndó de̱ꞌe Ndios, ndi ̱ka cruz, ta xíꞌo na ña̱
táto̱ꞌon takuálí leé, chi ̱ xínñóꞌó ii ̱ vá kedi ̱ki ndaa ñaá ña̱yuu. 7 Chi ̱ kíán
ndó lechí, chi ̱ o̱ kúu keí ndó ña̱ꞌa táto̱ꞌon ñoꞌó xítí, ña̱ xíꞌi va̱ꞌan ta̱kui ̱í
káxí, ña̱ kúú ña̱ ndi ̱chí cháá ka̱ saꞌa̱ tá koon dai ̱. Ta dao ñoꞌó xítí, kua̱ꞌá
Ndios. 13 Ta ndidaá na̱ xíꞌi sa̱va̱ꞌa
nda̱ꞌo ña̱ꞌa xíꞌoan no̱ó na̱ ni ̱ xiti ñaá,
lechí ñoó, no̱ón kúú na̱ ko̱ kátóni ̱ ini ta ió nda̱ꞌo chooan noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó
ndí ki ̱án va̱ꞌa, ta ndí ki ̱án ko̱ váꞌa, ndato ka̱ ví kémáni ̱ ñaá Ndios.
445 Hebreos 6, 7
8 Tído ñoꞌó xítí, táꞌa̱n ña̱ xíꞌo ndinoꞌo 17 Ta kóni ̱ Ndios ña̱ kanaꞌá na̱ ni ̱
ta̱ꞌíón xíꞌín ión títí, ño̱ó kúú ñóꞌo̱ ko̱ na̱tiin to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱ o̱ nándikó
chóon, ta ño̱ó kúú ñóꞌo̱ ndéi ndáti taꞌon iní na̱ kee na ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱,
tai ̱ chiꞌan kee Ndios, ta ndátian kei ̱ sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱chi ̱naꞌá ná mií ná.
ña̱ iin kuu̱. 18 Ta ni iin tóꞌón ña̱yuu o̱ kúu taꞌon
kúꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, chi ̱ toon nío̱ yo̱ noo̱ Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ni ̱ chi ̱ndeé ndó ña̱yuu mií ná, ta tíin toon ka̱a ve̱e iin barco, dá sá
ndéi ii ̱ ndo̱ chíndeé ñaá ndó nda̱ tuu ra ini ta̱ñoꞌo̱. Ta mií ta̱ndeé iní
viti. 11 Tído kóni ̱ nduꞌu̱ ña̱ ná
yóꞌo ndáka yó kuaꞌa̱n yo̱ nda̱ sata̱
kandita toon ii ̱ iin rá iin ndó xíꞌín dáꞌo̱n ndadí ini veꞌe ño̱ꞌo noo̱ ió
ndidaá ña̱ va̱ꞌa kée ndó nda̱ noo̱ Ndios, 20 no̱ó ni ̱ ku̱ꞌu mií Jesús ni ̱
ndiꞌi kuií, dá kía̱n kandaa̱ ini ndo̱ ña̱ sonó ná íchi ̱ noo̱ yo̱, chi ̱ iin ni ̱
miía̱n ndaa̱ natiin ndó ta̱ndeé iní ka̱ndo̱o na kúú duti ̱ kúú no̱ó táto̱ꞌon
kómí ndó noo̱ Ndios. 12 Chi ̱ ko̱ kóni ̱
ni ̱ sa̱ kuu Melquisedec duti ̱ tá sa̱
ndu̱ ña̱ kandei dúsá oon ndó. Diꞌa naꞌá.
koo ini ndo̱ kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée
ña̱yuu, táꞌa̱n na̱ kándéé káꞌano ini Ki ̱ꞌo diꞌa ni ̱ ke̱chóon ta̱ duti ̱ sa̱ naní
Ndios, ta ndáti kueé ñaá ná, chi ̱ sa̱ꞌá Melquisedec
ña̱ kée na dión, sa̱ꞌá ño̱ó natiin na
7
1 Ta Melquisedec yóꞌo ni ̱ sa̱ kuu
ña̱ ni ̱ kaa Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ ná. rey ñoo naní Salem, ta sa̱ kuu
13 Dá chi ̱ tá ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon na
ra duti ̱ noo̱ Ndios, na̱ ió induú. Ta
noo̱ Abraham ña̱ kía̱n kemáni ̱ ñaá kaá tuti ii ̱ Ndios ña̱ iin kuu̱ ni ̱ saꞌa̱n
ná, dá ni ̱ na̱chi ̱naꞌá ná mií ná, dá ra̱ ni ̱ na̱tiin ra Abraham íchi ̱ nda̱
chi ̱ ko̱ó ka̱ iin ka̱ yo̱ káꞌano cháá ka̱ no̱ó ko̱ndii na no̱ó ni ̱ saꞌa̱n na̱ ni ̱ na̱á
o̱ du̱ú mií ná, 14 ta ni ̱ kaa na̱: “Miía̱n
na̱ xíꞌín dao rey, ta ñoó ni ̱ kemáni ̱
ndaa̱ kuiti kemáni ̱ nda̱ꞌo yuꞌu̱ yo̱ꞌó, ñaá Melquisedec xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n
ta ndekuaꞌa̱ nda̱ꞌo yuꞌu̱ tata yo̱ꞌó.” ra̱. 2 Ta noo̱ mií rá ni ̱ xi ̱ꞌo Abraham
dión ndadí ña̱ ni ̱ tiin táꞌan na saꞌa̱. saꞌa̱ naná ra̱, ta ni ko̱ íin náꞌá ndá
Hebreos 7 446
yoo ni ̱ sa̱ kuu na̱ sáꞌano veꞌe ra, ta kúú ná nii ̱ ini Abraham tá ni ̱ na̱kiꞌin
ni ko̱ íin náꞌá ndá oon ni ̱ kaki ra, ta táꞌan na xíꞌín Melquisedec íchi ̱ ñoó.
ni ko̱ íin náꞌá ndá oon ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱. Ta 11 Tá kuu koo vii ña̱yuu noo̱ Ndios
ni ̱ sa̱ kuu ra táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú de̱ꞌe saꞌa̱ choon kée ta̱ duti ̱ kuendá Leví,
Ndios, chi ̱ iin ni ̱ ka̱ndo̱o ra kúú rá dá kía̱n, ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ chi ̱kani Ndios
duti ̱. iin ka̱ duti ̱? Ta va̱ꞌará mií na̱ veꞌe
4 Taó kuendá mií ndó ña̱ káꞌano
Leví ni ̱ na̱tiin ley Ndios, tído duti ̱ ni ̱
nda̱ꞌo choon ni ̱ sa̱ neꞌe Melquisedec, na̱chi ̱kani Ndios tiempo viti kúú ná
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌa̱n Abraham, na̱ kúú táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ kuu Melquisedec, ta ko̱
tatá ñoo yo̱, ni ̱ xi ̱ꞌo na uxi ̱ ña̱ꞌa noo̱ ní taó taꞌon ñaá ná tein na̱ veꞌe
iin iin ciento ña̱ꞌa noo̱ Melquisedec, Aarón. 12 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ nda̱ko̱o iin
ña̱ ni ̱ ka̱ndeé ná ni ̱ xi ̱o ndaa na̱ duti ̱ sa̱á, sa̱ꞌá ño̱ó miía̱n ndúsa̱
ndáꞌa̱ dao ka̱ rey tu̱kú ñoó. 5 Ta kánian nada̱on taꞌani ley, chi ̱ sa̱ díin
miía̱n ndaa̱ ni ̱ ka̱xi Ndios ta̱a tein na̱ va kée duti ̱ sa̱á yóꞌo. 13 Táꞌa̱n duti ̱
veꞌe Leví ña̱ kakuu ra duti ̱, ña̱ káꞌa̱n ndu̱ saꞌa̱, ko̱ ní kíi na tein na̱
kakomí rá choon ña̱ kiꞌin ya̱ꞌi ra uxi ̱ veꞌe Leví, chi ̱ ni ̱ kii na tein na̱ veꞌe
ña̱ꞌa noo̱ iin iin ciento ña̱ꞌa níꞌi ̱ na̱ iin ka̱ ña̱yuu, ta ni iin taꞌon na̱ veꞌe
ñoo ra̱ noo̱ choon kée na, táto̱ꞌon yóꞌo ko̱ ní sá kuu duti ̱ Ndios. 14 Dá
ki ̱ꞌo saꞌándá ley Ndios choon. Sa̱ꞌá chi ̱ náꞌá yó ña̱ ni ̱ kii na̱ kúú satoꞌo
ño̱ó kándaa̱ inio̱ ña̱ kánian kiꞌin ya̱ꞌi yo̱ tein na̱ veꞌe Judá, ta ni iin tóꞌón
ra noo̱ ñani ra̱, va̱ꞌará iin tóꞌón dáá na̱ veꞌe Judá ko̱ ní chíkani Moisés
kúú tatá ra̱, chi ̱ na̱ veꞌe Abraham ña̱ kakuu na duti ̱.
kúú ndi ndiꞌi ra. 6 Ta va̱ꞌará ko̱ ní kíi
15 Ta kándaa̱ inio̱ ña̱ dión kíán, dá
Melquisedec tein na̱ veꞌe Leví, tído chi ̱ ni ̱ nda̱ko̱o iin duti ̱ sa̱á, ta kúú ná
ni ̱ na̱tiin ra uxi ̱ ña̱ꞌa noo̱ iin iin táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ kuu Melquisedec.
ciento ña̱ ió noo̱ Abraham, ta ni ̱ 16 Chi ̱ ko̱ kúú ná duti ̱ saꞌa̱ ley, chi ̱
kemáni ̱ taꞌani ra Abraham xíꞌín kaá ley ña̱ sa̱va̱ꞌa na̱ veꞌe Leví kuu
to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n ra̱. Ta Abraham kakuu duti ̱. Diꞌa kúú ná duti ̱ sa̱ꞌá ña̱
kúú na̱ kánian natiin ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kaa ió choon noo̱ ndáꞌa̱ ná ña̱ kataki
Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ ná. 7 Ta náꞌá yó ña̱
kuií na̱. 17 Dá chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱
na̱ lóꞌo̱ kúú na̱ nátiin to̱ꞌon va̱ꞌa kée Ndios saꞌa̱ ná:
na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱. 8 Ta kándaa̱
Daá kuití kakuu yoꞌó duti ̱,
taꞌani inio̱ ña̱ xíꞌi ̱ ta̱ veꞌe Leví, táꞌa̱n táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ kuu Melquisedec.
ra̱ kíꞌin ya̱ꞌi uxi ̱ ña̱ꞌa noo̱ iin iin 18 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱tuu Ndios ley yatá,
ciento ña̱ꞌa ió no̱ó na̱ ñoo ra̱, tído chi ̱ ko̱ ní kándeéán dáxi ̱nko̱oan
káꞌa̱n to̱ꞌon Ndios saꞌa̱ Melquisedec choon ni ̱ sa̱ neꞌan, chi ̱ ko̱ nda̱kí
ña̱ ta̱kí ii ̱ vá rá. 9 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
taꞌan vaan, 19 chi ̱ ko̱ ní kándeé taꞌon
chi ̱ya̱ꞌi Abraham uxi ̱ ña̱ꞌa noo̱ iin iin ley ña̱ dánkoo viián ni iin tóꞌón
ciento ña̱ꞌa ñoó noo̱ Melquisedec, ña̱yuu noo̱ Ndios. Tído viti ni ̱ niꞌi ̱ yo̱
sa̱ꞌá ño̱ó kuu kaa yo̱ ña̱ nda̱ Leví iin ta̱ndeé iní va̱ꞌa cháá ka̱, dá kuu
xíꞌín ta̱ veꞌe ra ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi taꞌani, kuyati cháá ka̱ yo̱ noo̱ Ndios.
va̱ꞌará mií rá kíꞌin ya̱ꞌi no̱ó na̱ ñoo 20 Ta dión ni ̱ kuu, dá chi ̱ ni ̱ chi ̱naꞌá
ní kée taꞌon Ndios dión tá ni ̱ chi ̱kata ni ̱ na̱chi ̱naꞌá ná mií ná ña̱ chikani na
na ta̱ duti ̱, ta̱ kúú kuendá Leví. Tído de̱ꞌe mií ná ña̱ daá kuití vá kakuu na
miía̱n ndaa̱ ni ̱ chi ̱naꞌá ná mií ná tá duti ̱ kúú no̱ó, chi ̱ ni ̱ da̱xínko̱o ndiꞌi
ni ̱ chi ̱kani na iin duti ̱ sa̱á, dá chi ̱ na choon Ndios.
diꞌa kaá tuti ii ̱ ná:
Ni ̱ chi ̱naꞌá Ndios mií ná, ta o̱ Saꞌa̱ Jesús ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios kee na iin
nándikó taꞌon iní na̱ no̱ó to̱ꞌon ña̱ sa̱á xíꞌín yó
ni ̱ kaꞌa̱n na̱:
8 1 Ta viti, to̱ꞌon ndáya̱ꞌi cháá ka̱
“Daá kuití kakuu yoꞌó duti ̱, kóni ̱ yuꞌu̱ kaꞌi ̱n xíꞌín ndó kía̱n
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ kuu kanaꞌá ndó ña̱ ki ̱ꞌo dión kée duti ̱
Melquisedec.” kúú no̱ó íin noo̱ yo̱, ta ni ̱ na̱ko̱o na
22 Ta Jesús kúú na̱ ni ̱ ka̱ndo̱o saꞌa̱ yo̱
xoo kuáꞌa Ndios, na̱ kúú rey ió
noo̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios dándáki nda̱ induú. 2 Ta kéchóon na
kee na ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ xíꞌín yó o̱ no̱ó ii ̱ cháá ka̱ ini veꞌe ño̱ꞌo ndisa íin
du̱ú ley ni ̱ xi ̱ꞌo na noo̱ Moisés. induú, ña̱ kía̱n ni ̱ ka̱va̱ꞌa mií satoꞌo
23 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ni ̱ sa̱ kuu dao ka̱
yo̱ Ndios, ta ko̱ kíán ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa
duti ̱ ñoó, dá chi ̱ tá ni ̱ xiꞌi ̱ iin ra, dá ndáꞌa̱ ta̱a. 3 Chi ̱ ndidaá táꞌa̱n ta̱ duti ̱
nónó natuu yati noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo, dá kía̱n o̱ kákuu taꞌon na duti ̱,
kándéé iní ñaá ná, dá chi ̱ daá takí dá chi ̱ sa̱ ndéi va duti ̱ dóko̱ rá ña̱ꞌa
kuií na̱ ió na̱ seí ndaꞌí na̱ saꞌa̱ yo̱ noo̱ Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo saꞌándá ley
noo̱ Ndios. Moisés choon. 5 Chi ̱ choon kée duti ̱
duti ̱ kúú no̱ó, chi ̱ iin rá iin kuu̱ kuu̱ cháá ka̱ kée Jesús viti o̱ du̱ú dao ka̱
dóko̱ rá kíti ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá kua̱chi duti ̱ ñoó, dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n na̱
mií rá, ndiꞌi, dá dóko̱ rá kíti ̱ sa̱ꞌá saꞌa̱ yó noo̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
kua̱chi na̱ ñoo ra̱. Tído Jesús, iin ka̱ndo̱o Ndios ña̱ kee na iin ña̱ꞌa
tóꞌón vá taꞌándá ni ̱ doko̱ ná mií ná va̱ꞌa cháá ka̱ xíꞌín yó, chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na
ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ yó, ta daá kuití vá to̱ꞌon na ña̱ ki ̱ꞌo na ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱
ndáya̱ꞌi ña. 28 Ta ley Moisés
noo̱ yo̱. 7 Dá chi ̱ tá ní kándeé ley
chíkataan ta̱a, táꞌa̱n ra̱ vitá ini no̱ó Moisés ña̱ koo vii yo̱ noo̱ Ndios, dá
kua̱chi, kakuu ra duti ̱ kúú no̱ó. Tído kía̱n ko̱ xínñóꞌó ka̱ Ndios kando̱o na
tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ley yóꞌo, dá kee na iin ña̱ꞌa sa̱á xíꞌín yó. 8 Ta sa̱ꞌá
Hebreos 8, 9 448
ña̱ ko̱ nátaꞌan ini Ndios ña̱ kée ley ña̱ sa̱á xíꞌín na̱ ñoo yo̱, dá kía̱n ña̱ ni ̱
ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó diꞌa ni ̱ kaa na̱ xíꞌín na̱ ka̱ndo̱o na kee na mií no̱ó ni ̱ ku̱yatá
ñoo yo̱: váán, ta ndidaá ña̱ꞌa kúyatá,
Ve̱i iin kuu̱, kaá satoꞌo yo̱ Ndios, ndátian naá váán.
ña̱ kía̱n kando̱oi keei ña̱ sa̱á xíꞌín
9
1 Ta viti, ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios
na̱ ñoo Israel, xíꞌín na̱ kúú kee na xíꞌín na̱ sáꞌano veꞌe yó tá
kuendá Judá. sata̱ saꞌándáa̱n choon táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
9 Ta o̱ kándo̱o ka̱i ̱ xíꞌín ná táto̱ꞌon kánian kandaño̱ꞌo yó na̱, ta
ni ̱ ka̱ndo̱oi xíꞌín na̱ yatá veꞌe saꞌándáa̱n choon táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kánian
na koo veꞌe ño̱ꞌo na̱ no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. 2 Ta
tá ni ̱ taóí na̱ xíꞌín ndáꞌí ñoo diꞌa káa veꞌe ño̱ꞌo na̱: ini veꞌe mií
Egipto. no̱ó kúú noo̱ ii ̱ cháá, ta ñoó íin iin
Chi ̱ ko̱ ní sá ndita ndaa̱ na̱ xíꞌín candilero, ta íin iin mesa noo̱
ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱oi xíꞌín ná, kándodó pan dóko̱ rá noo̱ Ndios.
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ da̱yáa̱ ndáꞌí na̱, kaá 3 Ta sata̱ dáꞌo̱n kúú uu̱ tákaa ñoó
satoꞌo yo̱ Ndios. kúú míí noo̱ ii ̱ cháá ka̱. 4 Ta ñoó íin
10 Ta viti kía̱n diꞌa koꞌi ̱n kando̱oi iin ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín oro noo̱
xíꞌín na̱ ñoo Israel chíñóꞌo̱ na̱ du̱sa támi sáꞌa̱n, ta ñoó
ña̱ keei iin ña̱ sa̱á xíꞌín ná tá ná taꞌani íin iin sato̱ ni ̱ na̱kuchi ndinoꞌo
kasandaá kuu̱ ni ̱ chi ̱kaa̱ inii ̱, oro, ta yiróón dándáki ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o
kaá satoꞌo yo̱ Ndios: Ndios kee na ña̱ va̱ꞌa xíꞌín na̱ ñoo
Ta nda̱ ma̱á ini ña̱xintóni ̱ ná yo̱. Ta ñoó nákaa̱ iin ki ̱di oro noo̱
koꞌi ̱n chikaa̱i ̱ leyi ̱, ñóꞌo maná, ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ni ̱ seí
ta nda̱ ma̱á ini nío̱ ná koꞌi ̱n taai na̱ ñoo yo̱, ta ñoó taꞌani nákaa̱ vara
ña̱, Aarón, kirá ni ̱ nana nóma̱ kuíi ̱, ta
Ta yuꞌu̱ kakuu Ndios noo̱ ná, ta ñóꞌo taꞌani yuu̱ dáꞌándá noo̱ tándaa
mií ná kakuu na̱ ñooi ̱. choon ni ̱ saꞌanda Ndios. 5 Ta sa̱tá
11 Ta ni iin tóꞌón taꞌon na o̱ kánian sato̱ ñoó ndíta uu̱ querubín oro ió
dánaꞌa̱ no̱ó na̱ ndéi yati xíꞌín ndixi ̱, ta ño̱ó dándáki ña̱ nákaa̱
ná, Ndios ñoó, ta xíꞌín ndixi ̱án dáda̱ꞌi ña
ni noo̱ ñani mií ná, ta kaa na̱: sa̱tá sato̱ ñoó, noo̱ sóꞌono ndaa ra̱
“Nandukú ndó satoꞌo yo̱ Ndios”, nii ̱ kíti ̱ noo̱ Ndios, dá kuꞌu̱ káꞌano
dá chi ̱ ndidaá táꞌa̱n va na kanaꞌá ini na̱ sa̱ꞌá kua̱chi na̱ ñoo yo̱. Tído
ña̱ yuꞌu̱ kúú Ndios, ko̱ nónóí kaꞌi ̱n cháá ka̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo
nda̱ na̱ kua̱lí cháá ka̱ xíꞌín nda̱ xíꞌín ndó.
na̱ sáꞌano cháá ka̱. 6 Dá tá ni ̱ xi ̱no ndidaá ña̱ yóꞌo
kee na. kúú uu̱, noo̱ kúú noo̱ ii ̱ cháá ka̱ ñoó,
Dión kaá tuti ii ̱ Ndios. 13 Sa̱ꞌá ño̱ó tá
sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón dini ̱ míí vá ta̱ duti ̱
kaá Ndios ña̱ kando̱o na kee na iin kúú no̱ó kuu ku̱ꞌu ini veꞌe ñoó iin
449 Hebreos 9
tóꞌón kuu̱ noo̱ kuía̱. Ta o̱ kúu taꞌon ña̱yuu ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kee kua̱chi, dá
ku̱ꞌu ra tá ko̱ néꞌe ra nii ̱ kuaꞌa̱n ra̱, nduvii ñíi ̱ ná noo̱ Ndios. 14 Tído
dá chi ̱ nii ̱ ñoó dóko̱ rá noo̱ Ndios kándo̱o vii cháá ka̱ yo̱ ni ̱ kee nii ̱
sa̱ꞌá kua̱chi mií rá xíꞌín sa̱ꞌá kua̱chi Cristo, chi ̱ xíꞌín ndée̱ Espíritu, na̱ ió
ni ̱ kenaá na̱ ñoo ra̱. 8 Ta ña̱ yóꞌo xíꞌo
kuií, ni ̱ doko̱ ná mií ná noo̱ Ndios,
Espíritu ii ̱ Ndios ña̱ kándaa̱ inio̱ ña̱ ta ni iin kua̱chi ko̱ ní sá komí ná.
o̱ kúu taꞌon ku̱ꞌu yó nda̱ no̱ó ii ̱ cháá Sa̱ꞌá ño̱ó nii ̱ míí ná kándéé nduvii
ka̱ xía̱n nani íin ii ̱ vá veꞌe mií no̱ó ña̱xintóni ̱ yo̱ noo̱ Ndios, dá ná o̱ kée
ñoó. 9 Ta ndidaá ña̱ yóꞌo xíꞌo ña̱
ka̱ yo̱ ña̱ kini kuaꞌa̱n dánaá ñaá, dá
kándaa̱ ini yo̱ ndi ndóꞌo ña̱yuu koni yo̱ kee yó ña̱ kóni ̱ Ndios ta̱kí.
tiempo viti, dá chi ̱ va̱ꞌará dóko̱ ta̱ 15 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ndeé ná ni ̱ kaꞌa̱n
duti ̱ ña̱ꞌa noo̱ Ndios, ta va̱ꞌará na̱ saꞌa̱ yo̱ noo̱ Ndios, ta kúú ni ̱
chíñóꞌo̱ ra̱ kíti ̱ noo̱ ná, tído ko̱ ka̱ndo̱o Ndios kee na iin ña̱ sa̱á xíꞌín
kándo̱o vii taꞌon ña̱xintóni ̱ ña̱yuu yó. Dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Jesús saꞌa̱
xíꞌo ña̱ꞌa ñoó, chi ̱ kútúú ii ̱ vá ini na̱. yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi na sa̱ꞌá
10 Dá chi ̱ sa̱va̱ꞌa ña̱ꞌa káꞌa̱n ley yóꞌo
kua̱chi ni ̱ kee yó kaá ley ni ̱ xi ̱ꞌo
saꞌa̱ kía̱n ndi ndáa ña̱ꞌa kuu keí Ndios. Dión, dá koni ndidaá na̱ ni ̱
ña̱yuu, xíꞌín ña̱ koꞌo na, xíꞌín saꞌa̱ kana Ndios natiin na ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kaa
ndi kee na nduvii ná ñíi ̱ ná noo̱ Ndios ki ̱ꞌo na, ta ña̱ va̱ꞌa yóꞌo kúú
Ndios, ta dión ni ̱ sa̱ kian nda̱ ni ̱ ña̱ kataki chíchí ná. 16 Dá chi ̱ tá ni ̱
kasa̱ndaá kuu̱ ni ̱ ndesa̱á Ndios ka̱ndo̱o iin ta̱a ki ̱ꞌo ra ña̱ꞌa kómí rá
ndidaá ña̱ꞌa. noo̱ dao ka̱ ña̱yuu tá ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱, dá
11 Chi ̱ sa̱ ni ̱ kixi Cristo, ta mií ná
kía̱n tá ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱, dá kuu natiin na
kúú duti ̱ kúú no̱ó, ta noo̱ ndáꞌa̱ míí ña̱ꞌa kómí rá. 17 Dá chi ̱ kuu natiin na
ná ió ndidaá táꞌa̱n ña̱ va̱ꞌa ni ̱ ka̱ndo̱o ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o ra ki ̱ꞌo ra noo̱ ná sa̱ꞌá
Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ yo̱. Ta mií ná ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱. Tído xía̱n nani takí ra̱,
nákaa̱ xínkuáchí ini veꞌe ño̱ꞌo o̱ kúu taꞌon natiin na ña̱. 18 Tá
ndáya̱ꞌi cháá ka̱, iin veꞌe ño̱ꞌo va̱ꞌa kuaꞌa̱n Ndios kando̱o na kee na ña̱
cháá ka̱, táꞌa̱n ña̱ ko̱ ní káva̱ꞌa xíꞌín va̱ꞌa xíꞌín na̱ ñoo yo̱ tá sata̱, dá ni ̱
ndáꞌa̱ ta̱a, dá chi ̱ o̱ du̱ú ña̱ꞌa ió kee ii ̱ náa̱n xíꞌín nii ̱. 19 Sa̱ꞌá ño̱ó tá ni ̱
dión ni ̱ kee na, ta kúú iin íchi ̱ ni ̱ xíꞌín ná: “Nii ̱ yóꞌo dáxi ̱nko̱o ña̱ ni ̱
ka̱ndo̱o vii yo̱ noo̱ Ndios. 13 Chi ̱ nii ̱
ka̱ndo̱o Ndios kee na xíꞌín ndoꞌó, ña̱
toro, xíꞌín nii ̱ chivato, xíꞌín yaa̱ káꞌa̱n saꞌa̱ choon ni ̱ saꞌanda na̱ noo̱
chikerró, kirí ni ̱ chi ̱ñóꞌo̱ ta̱ duti ̱ noo̱ yo̱.” 21 Ta ni ̱ soꞌono ndaa taꞌani na
Ndios, kúú ña̱ ni ̱ soꞌono niꞌini ra ñíi ̱ nii ̱ yóꞌo veꞌe ño̱ꞌo ñoó, xíꞌín sata̱
Hebreos 9, 10 450
ndidaá ndaꞌá choon kúchóon na noo̱ ná taꞌándá kúú uu̱ ñayuú yóꞌo.
inia̱n. 22 Ta kaá ley ña̱ xíꞌín nii ̱ kua̱ꞌá
Ta o̱ kíi ka̱ na̱ di ̱tá ná kua̱chi yó,
nda̱ꞌo ña̱ꞌa kando̱o vii noo̱ Ndios. nda̱á kasaa̱ na̱ dáka̱ki na na̱ ndáti
Chi ̱ tá ná o̱ kuíta̱ nii ̱, dá kía̱n o̱ kúu ñaá.
taꞌon kuꞌu̱ káꞌano ini Ndios sa̱ꞌá
10
1 Dá chi ̱ ley ni ̱ taa Moisés
Ta ña̱ ndaa̱ ió induú kía̱n xínñóꞌó kandeé ña̱ ni ̱ doko̱ ná ñoó dánkoo
nii ̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ o̱ du̱ú nii ̱ kíti ̱. viián na̱ iin íchi ̱ noo̱ Ndios, dá kía̱n
24 Dá chi ̱ ko̱ ní ku̱ꞌu taꞌon Cristo ini
ko̱ xínñóꞌó ka̱ na̱ koꞌo̱n na̱ doko̱ ná
veꞌe ño̱ꞌo ni ̱ ka̱va̱ꞌa ndáꞌa̱ ta̱a ñayuú ña̱ꞌa noo̱ Ndios, dá chi ̱ o̱ kútúú ka̱
yóꞌo, dá chi ̱ sa̱va̱ꞌa ko̱ndaꞌi ̱ óon va ini na̱ sa̱ꞌá kua̱chi na. 3 Tído ko̱ ta̱ꞌón
veꞌe ño̱ꞌo íin induú kúú veꞌe ño̱ꞌo ni ̱ dión kíán, dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ chíñóꞌo̱ na̱
ka̱va̱ꞌa ndáꞌa̱ ta̱a no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Diꞌa kíti ̱ noo̱ Ndios tá noo̱ kuía̱ tá noo̱
ni ̱ ku̱ꞌu na mií mií noo̱ ió Ndios kuía̱, ño̱ó kía̱n kédaá xíꞌín ná, dá
induú ni ̱ doko̱ ná nii ̱ míí ná saꞌa̱ iin ñóꞌo ini na̱ ña̱ kómí ná kua̱chi noo̱
rá iin yó. 25 Ta ko̱ ní nándió ko̱o tóo
Ndios. 4 Chi ̱ ko̱ kándeé taꞌon nii ̱
tóo taꞌon na doko̱ ná nii ̱ ná saꞌa̱ yo̱ chikerró xíꞌín nii ̱ chivato dándóo rá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée ta̱ duti ̱ kúú no̱ó kua̱chi ña̱yuu noo̱ Ndios. 5 Sa̱ꞌá ño̱ó,
no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, chi ̱ ro̱ón kúú ra̱ kúꞌu tá tá ni ̱ ku̱ꞌu Jesús ñayuú yóꞌo, dá ni ̱
noo̱ kuía̱ no̱ó ii ̱ cháá ka̱ dóko̱ rá nii ̱ kaa na̱ xíꞌín Ndios:
kíti ̱. 26 Dá chi ̱ tá dión kánian kee
Ko̱ kóni ̱ ní ña̱ chiñóꞌo̱ na̱ kíti ̱ noo̱
Jesús, dá kía̱n nda̱ míí saꞌa̱ ñayuú ní, ta ko̱ kóni ̱ ní ña̱ doko̱ ná
kánian ndoꞌo tóo tóo nío̱ ná saꞌa̱ yo̱. ña̱ꞌa noo̱ ní.
Tído ko̱ ta̱ꞌón dión kíán, dá chi ̱ tein Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌa̱n ní ni ̱ ka̱va̱ꞌa ní
kuu̱ noo̱ ndiꞌi yóꞌo iin tóꞌón dini ̱ vá yikí ko̱ñoi ̱.
taꞌándá ni ̱ kii na ni ̱ doko̱ ná mií ná 6 Chíñóꞌo̱ na̱ kíti ̱ noo̱ ní, ta satá na̱
ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ iin rá iin yó, dá ndoo nii ̱ noo̱ ní sa̱ꞌá kua̱chi na̱, tído
kua̱chi yó noo̱ Ndios, ta daá kuití vá ko̱ nátaꞌan ini ní xiní ní ña̱ kée
ndáya̱ꞌi ña̱ ni ̱ kee na. 27 Ni ̱ chi ̱kaa̱ ini
na.
Ndios ña̱ kía̱n kuu ndidaá ña̱yuu iin 7 Dá ni ̱ kaai ̱ xíꞌín ní: “Viti kía̱n
tóꞌón taꞌándá, dá keyíko̱ saꞌa̱ ná. ve̱ii keei ña̱ kóni ̱ mií ní, tatá
28 Dión taꞌani ni ̱ ndoꞌo Cristo. Iin
Ndios,
tóꞌón dáá vá taꞌándá ni ̱ doko̱ ná mií táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n tuti ii ̱ mií ní
ná ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ iin rá iin yó, dá ni ̱ saꞌa̱ yúꞌu̱.”
da̱ndóo na kua̱chi kua̱ꞌá nda̱ꞌo 8 ¿Á ni ̱ xini ndo̱ꞌó? Ña̱ mií no̱ó ni ̱ kaa
ña̱yuu noo̱ Ndios. Ndiꞌi daá, naꞌa̱ na̱ káꞌa̱n diꞌa: “Ko̱ kóni ̱ ní ña̱ chiñóꞌo̱
451 Hebreos 10
ná kíti ̱ noo̱ ní, ta ko̱ kóni ̱ ní ña̱ doko̱ ndíko̱ꞌon inii ̱ sa̱ꞌán, xíꞌín saꞌa̱
ná ña̱ꞌa noo̱ ní, ta ni ko̱ kóni ̱ ní ña̱ iin rá iin ña̱ kini ni ̱ kee na.
kata na̱ nii ̱ noo̱ ní sa̱ꞌá kua̱chi na̱, ta 18 Ta viti, sa̱ ni ̱ xi ̱ꞌo káꞌano ini na̱
ko̱ nátaꞌan ini ní xiní ní ña̱ yóꞌo.” sa̱ꞌá kua̱chi yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ xínñóꞌó
Dión kaá na̱, va̱ꞌará ki ̱ꞌo dión saꞌándá ka̱ yo̱ doko̱ yo̱ ña̱ꞌa noo̱ ná sa̱ꞌán.
ley choon. 9 Dá ni ̱ kaa taꞌani na: “Viti
19 Kanaꞌá ndó, ñani miíi ̱, ña̱ ió
kía̱n ve̱ii keei ña̱ kóni ̱ mií ní, tatá ta̱ndeé iní noo̱ yo̱ ku̱ꞌu yó noo̱ ii ̱
Ndios.” Sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ inio̱ ña̱ ni ̱ cháá ka̱, noo̱ ió mií Ndios sa̱ꞌá nii ̱
sadi Ndios íchi ̱ yatá, ta ni ̱ chi ̱náꞌa̱ sa̱á Jesucristo, kirá ni ̱ xita̱ saꞌa̱ yo̱. 20 Chi ̱
ta daá kuití vá ndáya̱ꞌi ña̱ ni ̱ kee na. iin duti ̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱, na̱ ió
11 Ta miía̱n ndaa̱ kíán ña̱ iin rá iin
dándáki na̱ veꞌe Ndios, 22 sa̱ꞌá ño̱ó ná
kuu̱ kuu̱ ndíta ta̱ duti ̱ xínkuáchí rá natuu yati yó noo̱ Ndios xíꞌín iin nío̱
ini veꞌe ño̱ꞌo, ta tóo tóo chíñóꞌo̱ ra̱ ndaa̱, ta ná kandeé káꞌano ini yo̱ ña̱
kíti ̱, ta tóo tóo dóko̱ rá ña̱ꞌa noo̱ natiin va̱ꞌa na yó, chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
Ndios sa̱ꞌá kua̱chi na̱ ñoo ra̱. Tído ko̱ ndu̱vii nío̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ kútúú ka̱
kándeé taꞌon ña̱ꞌa ñoó dándóoan ini yo̱ sa̱ꞌá kua̱chi ni ̱ kee yó, ta sa̱ ni ̱
kua̱chi ña̱yuu noo̱ Ndios. 12 Tído ndu̱vii na ñíi ̱ yo̱ xíꞌín ta̱kui ̱í vii.
Cristo, iin tóꞌón dini ̱ vá taꞌándá ni ̱ 23 Sa̱ꞌá ño̱ó ná kui ̱ta toon yó xíꞌín
doko̱ ná mií ná ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ sa̱ꞌá kua̱chi ta̱ndeé iní kómí yó, ta ná dáꞌa ni
ndidaá ña̱yuu, ta daá kuití vá nakani kuáchi ̱ ini yo̱, dá chi ̱ iin na̱
ndáya̱ꞌi ña̱ ni ̱ kee na. Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ ndaa̱ nda̱ꞌo kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ta̱ndeé iní
na̱ko̱o na xoo kuáꞌa Ndios. 13 Ta ñoó yóꞌo noo̱ yo̱. 24 Ta ná kaꞌi ini yo̱ ndi
ió na̱ ndáti na nda̱ ná kasandaá kuu̱ keeá kaꞌa̱n niꞌini yó noo̱ iin rá iin yó,
nataán Ndios ta̱ xiní uꞌu̱ ñaá ti ̱xi dá ná kuꞌu̱ sátáꞌan ini yo̱ saꞌa̱ yo̱, ta
saꞌa̱ ná. 14 Iin tóꞌón dáá vá taꞌándá ni ̱
ná kee yó ña̱ va̱ꞌa. 25 Ta ná dáꞌa ni
doko̱ Jesús mií ná, ta kúú iin íchi ̱ vá koo ini yo̱ dánkoo yó ña̱ nditútí yó
ni ̱ da̱nkoo ndaa̱ na̱ ña̱yuu ni ̱ ndu̱vii kandaño̱ꞌo yó Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée
ná noo̱ Ndios. 15 Ta ña̱ yóꞌo taꞌani
dao ka̱ ña̱yuu. Diꞌa ná kaꞌa̱n niꞌini yó
xíꞌo Espíritu ii ̱ Ndios ña̱ kándaa̱ ini noo̱ iin rá iin yó, víꞌí ka̱ ví viti, chi ̱
yo̱, dá chi ̱ dinñóꞌó ka̱ kaá na̱ diꞌa: kándaa̱ ini yo̱ ña̱ sa̱ kuaꞌa̱n kuyati
16 Ki ̱ꞌo diꞌa kando̱oi keei xíꞌín na̱ kuu̱ nandió ko̱o Jesús kasaa̱ na̱.
ñoo Israel tá ná kasandaá kuu̱
dáá ñóó, kaá satoꞌo yo̱ Ndios: Ná dáꞌa ni ki ̱ꞌo yó mií yó ña̱ kañoꞌo
Chi ̱ ini nío̱ ná koꞌi ̱n chikaa̱i ̱ leyi ̱, tuku yó ti ̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi
ta ini ña̱xintóni ̱ ná taai ña̱. 26 Tído tá ná ki ̱ꞌo yó miíá ña̱
kuu doko̱ yo̱ noo̱ Ndios, dá kando̱o induú, ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ túúán.
vii yo̱ noo̱ ná. 27 Sa̱va̱ꞌa ña̱ ndáti yó
35 Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ sa̱ dánkoo ndó ta̱ndeé
niꞌi ̱ yo̱ kúú ña̱ kaꞌí nda̱ꞌo ndoꞌo yó tá iní kómí ndó, dá chi ̱ miía̱n ndaa̱
ná kui ̱ta yó keyíko̱ saꞌa̱ yo̱ noo̱ kuiti káꞌano nda̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa natiin
Ndios. Ñoó, dá kue̱i yó noo̱ sáꞌano ndó noo̱ Ndios. 36 Ta miía̱n ndúsa̱
ita̱ ñóꞌo̱, ña̱ kía̱n dánaá ndidaá na̱ kánian ki ̱ꞌo ndeé iní ndo̱, dión dá
xiní xíxi Ndios. 28 Ta ndidaá ña̱yuu
kandeé ndó kee ndó ña̱ kóni ̱ Ndios,
ko̱ ní xíin kueídóꞌo ley Moisés, ni nda̱ daá ví natiin ndó ña̱ ni ̱ kaa na̱
lúꞌu̱ ña̱ mani ̱ o̱ kóo saꞌa̱ ná xía̱n nani ki ̱ꞌo na noo̱ ndo̱. 37 Dá chi ̱ diꞌa kaá
ni ̱ sa̱ kui ̱ta uu̱ o oni ̱ ña̱yuu xíꞌo to̱ꞌon tuti ii ̱ Ndios:
ña̱ miía̱n ndaa̱ ni ̱ ya̱ꞌa na, dá kía̱n Sa̱ yati va kasaa̱ na̱ ni ̱ kaai ̱
kaꞌání ñaá ta̱ néꞌe choon. 29 ¿Á ko̱
tandaꞌí saa̱, ta o̱ kue̱é ka̱ na̱.
náꞌá taꞌon ndó ña̱ kaꞌí ka̱ ví ndoꞌo 38 Tído na̱ ni ̱ ka̱ndo̱o vii noo̱ Ndios
na̱ kénóo Jesús, na̱ kúú de̱ꞌe Ndios? sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ñaá ná,
Chi ̱ kíán táto̱ꞌon ki ̱ꞌo séi ̱n niꞌini ñaá no̱ón kúú na̱ kataki chíchí.
ná, ta ko̱ nákoni na̱ nii ̱ Jesús, kirá ni ̱ Tído o̱ nátaꞌan taꞌon inii ̱ konii ̱
da̱xínko̱o ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios kee na ná tá ná dánkoo na ña̱ kándéé
xíꞌá, kirá ni ̱ ndu̱vii ñaá noo̱ ná, ta iní ná yuꞌu̱.
yáꞌa na dárꞌuꞌu̱ na̱ Espíritu ii ̱, na̱ kée 39 Tído yóó, ko̱ kúú taꞌon yó na̱
ná kue̱i na noo̱ ndáꞌa̱ Ndios ta̱kí. Ndios kóni ̱ kaa ña̱ kándéé
32 Ndiko̱ꞌon ini ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
káꞌano ini yo̱ natiin yó ña̱ ndáti yó
ndoꞌo ndó nda̱ míí saꞌa̱ tá ni ̱ da̱tóo̱n niꞌi ̱ yo̱ noo̱ ná. Ta náꞌá káxí yó ña̱
Ndios ña̱xintóni ̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ ndaa̱, natiin yóa̱n, va̱ꞌará ko̱ túuan viti.
chi ̱ ni ̱ sa̱ ndita ndaa̱ ndo̱ tein 2 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní na̱ sáꞌano
ta̱ndóꞌó náꞌano ni ̱ sa̱ ndoꞌo ndó. ñoo yo̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱taꞌan
33 Chi ̱ ni ̱ kenóo kini ña̱yuu ndo̱ꞌó, ta
ini Ndios ni ̱ xini ñaá ná. 3 Ta sa̱ꞌá ña̱
ni ̱ kendava̱ꞌa na xíꞌín ndó no̱ó ña̱yuu kándéé iní yo̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó
kuáꞌa̱, ta dao ka̱ taꞌándá ni ̱ xi ̱ꞌo ndó kándaa̱ ini yo̱ ña̱ xíꞌín to̱ꞌon ni ̱ kana
mií ndó ña̱ ndoꞌo dáó nío̱ ndo̱ xíꞌín yúꞌu̱ mií ná ni ̱ ka̱va̱ꞌa na ñayuú yóꞌo,
ñani ndo̱. 34 Ta ni ̱ saꞌa̱n taꞌani ndó ni ̱
sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ inio̱ ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa na
kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ na̱ ñóꞌo veꞌe ka̱a. ñayuú ndéꞌé yó viti xíꞌín ña̱ꞌa ko̱
Ta ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ndo̱ tá ni ̱ xi ̱o túu.
ndaa ña̱yuu ña̱ꞌa ndó, vati ̱ daá ni ̱ 4 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní Abel
kadii ̱ iní ndo̱, dá chi ̱ náꞌá ndó ña̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ doko̱ rá ña̱ va̱ꞌa
va̱ꞌa cháá ka̱ ña̱ꞌa natiin ndó chí cháá ka̱ noo̱ ná o̱ du̱ú Caín, sa̱ꞌá ño̱ó
453 Hebreos 11
kaá tuti ii ̱ Ndios ña̱ ni ̱ sa̱ kuu ra iin Jacob, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ na̱tiin dáó xíꞌín rá
ta̱a ndaa̱, ta kaá taꞌanian ña̱ ni ̱ to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ rá. 10 Ta ni ̱
na̱taꞌan ini Ndios ni ̱ xini na̱ ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ra̱, dá chi ̱ ni ̱ sa̱ ndati ra
doko̱ rá noo̱ ná. Ta va̱ꞌará ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱, niꞌi ̱ rá iin ka̱ va ñoo noo̱ koo ra, ña̱
tído ña̱ꞌa ni ̱ kee ra dánaꞌa̱ ii ̱ váán kía̱n ni ̱ chi ̱náꞌa̱ mií Ndios saꞌa̱, ña̱
noo̱ yo̱ nda̱ viti. kía̱n ni ̱ na̱taó mií ná, ña̱ kía̱n ni ̱
5 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní Enoc
ka̱va̱ꞌa mií ná.
Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ nda̱ñóꞌó níꞌini ra 11 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé taꞌani iní
ñayuú yóꞌo, chi ̱ ko̱ ní xiꞌi ̱ taꞌon ra, Sara Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kasa̱ndaáa̱n
chi ̱ ko̱ íin taꞌon náꞌá ndeí kuaꞌa̱n ra̱, ñóꞌo de̱ꞌán, va̱ꞌará o̱ kúu taꞌon
dá chi ̱ ni ̱ na̱kiꞌin ñaá mií Ndios. kandei de̱ꞌán. Ta va̱ꞌará iin ñá
Tído tá ko̱ ñáꞌa̱ nakiꞌin ñaá ná, kaá sáꞌano kíán, tído ni ̱ ka̱ndeé ii ̱ váán
tuti ii ̱ Ndios ña̱ sa̱ na̱taꞌan nda̱ꞌo ini ni ̱ da̱kákián xi ̱, dá chi ̱ ni ̱ ka̱ndísaán
na̱ sa̱ xini ñaá ná. 6 Dá chi ̱ tá ko̱
ña̱ iin na̱ ndaa̱ nda̱ꞌo kúú na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo
kándeé iní yo̱ Ndios, dá kía̱n ni iin to̱ꞌon noo̱an ̱ ña̱ koo de̱ꞌán. 12 Ta dión
kuu̱ ta̱ꞌón o̱ nátaꞌan ini na̱ koni na̱ taꞌani Abraham, va̱ꞌará sa̱ yati kuu
yó. Dá chi ̱ tá kóni ̱ yo̱ kaneꞌe táꞌan ra̱, tído ni ̱ kasa̱ndaá ra̱ kúú rá tatá
va̱ꞌa yó xíꞌín ná, dá kía̱n kánian no̱ó kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kandísa ndaa̱ yo̱ ña̱ ió na̱, ta káni kuaꞌa̱ kúú ti ̱ñoo̱, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kuaꞌa̱
taꞌanian kandísa yó ña̱ miía̱n ndaa̱ kúú ño̱tí ndéi yúꞌu̱ ta̱ñoꞌo̱.
kuiti kemáni ̱ ná na̱ nándukú ñaá. 13 Ta ndidaá vá ña̱yuu yóꞌo ni ̱
ña̱yuu kíni, ta ni ̱ xiꞌi ̱ na̱, ta ni ̱ niꞌi ̱ na̱koni na̱ ña̱ kúú ná na̱ tu̱kú ñayuú
Noé ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o va̱ꞌa ra noo̱ Ndios yóꞌo, sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ inio̱ ña̱ iin ka̱
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní ñaá rá. va ñoo ndáti na kakuu ñoo na̱. 15 Dá
ki ̱ꞌo na noo̱ rá. Dá ni ̱ kee ra kuaꞌa̱n ka̱ ñoo ndato cháá ka̱ va ni ̱ ndi ̱ꞌi ini
ra̱, va̱ꞌará ko̱ náꞌá rá ndeí saa̱ ra̱. 9 Ta na̱ kandei na, ta ñoo ñoó kúú ñoo
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní ra̱ Ndios, sa̱ꞌá nákaa̱ induú. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ xíkaꞌan
ño̱ó ni ̱ sa̱ io ra̱ no̱ñóꞌo̱ ni ̱ kaa na̱ ki ̱ꞌo taꞌon noo̱ Ndios chínaní ná mií ná
na noo̱ rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ió iin ta̱ tu̱kú, ña̱ kúú ná Ndios no̱ó ña̱yuu yóꞌo, dá
dá chi ̱ ni ̱ sa̱ io ra̱ veꞌe ñíi ̱ kíti ̱, mií rá chi ̱ ni ̱ kenduu na̱ iin ñoo chí induú
xíꞌín de̱ꞌe ra Isaac, xíꞌín de̱ꞌe ñání ra̱ noo̱ kandei na.
Hebreos 11 454
Ndios xíꞌín rá, nde̱ꞌá á kándéé ra̱ ña̱ va̱ꞌa cháá ka̱ kee ra tá ná
káꞌano iní ñaá rá. Ta va̱ꞌará ndáti ra naki ̱ꞌo ra mií rá ndoꞌo naní nío̱ rá
natiin ra ña̱ ni ̱ kaa Ndios ki ̱ꞌo na saꞌa̱ Cristo, na̱ tandaꞌá Ndios kii
noo̱ rá, tído ni ̱ sa̱ io nduu ra̱ chiñóꞌo̱ dáka̱ki ñaá, o̱ du̱ú ka̱an ̱ kakomí rá
ra̱ iin tóꞌón dini ̱ de̱ꞌe ra, 18 chi ̱ diꞌa ni ̱
ña̱ kui ̱ká ió no̱ó na̱ ñoo Egipto, dá
kaa Ndios xíꞌín rá: “Xíꞌín sa̱va̱ꞌa chi ̱ ndáti ra natiin ra ña̱ ni ̱ kaa
de̱ꞌón Isaac kakuu na̱ veꞌón.” 19 Tído Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ rá. 27 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ni ̱ ka̱ndaa̱ ini Abraham ña̱ ió choon ka̱ndeé iní ra̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
noo̱ ndáꞌa̱ Ndios ña̱ dánátaki na̱ na̱ kana ra ñoo Egipto, ta ko̱ ní yu̱ꞌú
ni ̱ xiꞌi ̱. Ta viti ná keeá kuendá ña̱ ni ̱ taꞌon ra, va̱ꞌará xído̱ nda̱ꞌo ini rey
xiꞌi ̱ va Isaac, ta ni ̱ na̱taki va xi ni ̱ Faraón xiní ñaá rá. Ta ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé
kee Ndios, chi ̱ ko̱ ní sónó taꞌon na iní ra̱, dá chi ̱ kée ra táto̱ꞌon xiní ra̱
kuu xi ̱. Ndios, va̱ꞌará ko̱ kándeé yó koni
20 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní Isaac
xíꞌín noo̱ yo̱ ná. 28 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kemáni ̱ rá de̱ꞌe ra ka̱ndeé iní ra̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
Jacob xíꞌín Esaú xíꞌín to̱ꞌon va̱ꞌa, ña̱ chi ̱ndúꞌu̱ rá ña̱ kía̱n kekáꞌano na̱
ni ̱ kaa Ndios kee na xíꞌín rá cháá ka̱ Israel víko̱ pascua. Ta tein víko̱
chí noo̱. 21 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní
pascua yóꞌo ni ̱ saꞌanda ra̱ choon ña̱
Jacob Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó tá sa̱ yati kuu ná keꞌi na̱ yúꞌu̱ yéꞌé ná xíꞌín nii ̱
ra̱ ni ̱ kemáni ̱ rá ndin nduú de̱ꞌe José borrego, dá ná dáꞌa ni kuu de̱ꞌe no̱ó
xíꞌín to̱ꞌon va̱ꞌa. Ni ̱ ndiꞌi, dá xíꞌín na̱ kee ángel néꞌe choon ña̱ kaꞌání
ndée̱ karrotí ra̱ ni ̱ sa̱ tuu ra ni ̱ sa̱ íi ̱n de̱ꞌe no̱ó na̱ ñoo Egipto.
ra̱, dá ni ̱ kekáꞌano ra Ndios. 22 Ta 29 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní na̱
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní José Ndios, Israel Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ya̱ꞌa na no̱ó
sa̱ꞌá ño̱ó tá sa̱ yati kuu ra̱ ni ̱ Ta̱ñoꞌo̱ Kua̱ꞌá táto̱ꞌon yáꞌa na no̱ñóꞌo̱
ka̱sto̱ꞌon ra ndi koo kankuei na̱ ñoo i ̱chí. Ta dión taꞌani ni ̱ kaꞌán ta̱
Israel Egipto koꞌo̱n na̱, ta ni ̱ saꞌanda Egipto chikaꞌanda ra̱ táto̱ꞌon ni ̱ kee
ra̱ choon ndi kee na xíꞌín lásá ra̱. mií ná, tído ni ̱ ka̱ndaa ra̱, dá ni ̱ xiꞌi ̱
23 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní na̱ veꞌe
ra̱. 30 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní na̱ ñoo
Moisés Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó tá ni ̱ kaki ra, Israel Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó tein usa̱ kuu̱
dá ni ̱ chi ̱káa̱ de̱ꞌé ñaá ná oni ̱ toon ni ̱ kao̱ noo na sata̱ náo̱ ñoo Jericó,
yoo̱, dá chi ̱ luu nda̱ꞌo ni ̱ sa̱ kaa ra tá ta kúú ni ̱ ko̱on vaan. 31 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ni ̱ sa̱ io leé ra̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní yu̱ꞌú ka̱ndeé iní iin ñáꞌa̱ díkó míí naní
taꞌon na kui ̱o kao na choon ni ̱ Rahab Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ko̱ ní xiꞌa̱n
saꞌanda rey Faraón ña̱ kánian kuu xíꞌín dao ka̱ na̱ ñooa̱n, na̱ ko̱ ní xíin
ndidaá takuálí yíí. 24 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
kueídóꞌo Ndios, chi ̱ ni ̱ na̱tiin va̱ꞌán
ka̱ndeé iní Moisés Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó veꞌán ta̱a Israel, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ saꞌa̱n ni ̱
ko̱ ní xíin ra kananí rá kakuu ra de̱ꞌe na̱ní ñoo Jericó ñoó.
no̱ó de̱ꞌe diꞌí rey Faraón tá ni ̱ ku̱yatá 32 ¿Ndí ki ̱án kaꞌa̱n cháá ka̱i ̱ xíꞌín
nakani ndiꞌii sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Gedeón, ta ko̱ kánian ni ̱ꞌí ña̱yuu ñayuú yóꞌo
xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Barac, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kandei na xíꞌín ná, ta vati ̱ xía̱n
ña̱ ni ̱ kee Sansón, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ daá sa̱ xi ̱onoo ndava̱ꞌa na noo̱ kúú
kee Jefté, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee David, ñoꞌó i ̱chí, xíꞌín noo̱ kúú yúku̱, xíꞌín
xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Samuel xíꞌín sa̱ꞌá noo̱ kúú káo̱, xíꞌín noo̱ kúú daꞌo̱.
ña̱ ni ̱ kee dao ka̱ profeta, 33 chi ̱ sa̱ꞌá
39 Ta ni ̱ na̱koni Ndios ndidaá na̱
ña̱ sa̱ ka̱ndeé iní ra̱ Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ sa̱ ka̱ndeé iní ñaá ná,
sa̱ ka̱ndeé rá sa̱ da̱ndáki ra dao ka̱ tído ko̱ ní nátiin na ña̱ ni ̱ kaa Ndios
ñoo, ta sa̱ kee ra ña̱ ndaa̱, ta sa̱ ki ̱ꞌo na noo̱ ná, 40 dá chi ̱ ña̱ va̱ꞌa
na̱tiin ra ña̱ ni ̱ kaa Ndios ki ̱ꞌo na cháá ka̱ koꞌo̱n Ndios ki ̱ꞌo na noo̱ ná,
noo̱ rá, ta sa̱ ka̱ndeé rá sa̱ sadi ra̱ ta ni ̱ chi ̱tuu tóo ña̱ Ndios, chi ̱ kóni ̱
yúꞌu̱ ndikaꞌa, 34 ta sa̱ ka̱ndeé rá sa̱
na̱ ña̱ natiin nduú yo̱ ña̱ dánkoo vii
ndaꞌo ra̱ ñóꞌo̱ dee̱n kéi ̱ ita̱, ta sa̱ ná yó xíꞌín ña̱yuu ñoó.
ka̱ndeé rá sa̱ ka̱ki ra noo̱ espada. Ta
va̱ꞌará ko̱ kuíí ka̱ ndée̱ rá, tído mií Ná kande̱ꞌé yó iin tóꞌón Jesús, ta kee
Ndios ni ̱ xi ̱ꞌo ndée̱ rá, sa̱ꞌá ño̱ó sa̱ yó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée mií ná
níꞌi ̱ rá ndée̱ sa̱ na̱á ra̱ xíꞌín dao ka̱
12 1 Dión ví kuaꞌa̱ ni ̱ sa̱ kuu
ñoo, ta sa̱ ka̱ndeé rá sa̱ taxí rá ta̱ ña̱yuu ni ̱ sa̱ ka̱ndeé iní
xiní uꞌu̱ táꞌan xíꞌín rá. 35 Ta sa̱ꞌá ña̱
Ndios, ta xíꞌo na kuendá noo̱ yo̱, ta
ni ̱ ka̱ndeé iní dao na̱ ñáꞌa̱ ni ̱ sa̱ ndei káo̱ noo na yó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káo̱ noo
sa̱ naꞌá Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱taki ñaá viko̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ná taó xóo yó
táꞌan na, na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa kétéin noo̱ yo̱
Tído dao ka̱ ña̱yuu Ndios ni ̱ ndoꞌo xíꞌín ndidaá kua̱chi ña̱ sadí noo̱ yo̱,
naní nío̱ ná, ta ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ Ndios, ta ná koo ini yo̱ taxí táꞌan yó xíꞌín
tído ko̱ ní saꞌa̱n na̱ dánkoo na ña̱ ta̱ndeé iní koꞌo̱n yo̱ chí noo̱. Ná dáꞌa
kándéé iní na̱ Ndios, dá chi ̱ náꞌá ná ni katuu yó. 2 Ná kande̱ꞌé yó iin
ña̱ nataki na̱ kandei va̱ꞌa cháá ka̱ na̱ tóꞌón dini ̱ Jesús, dá chi ̱ mií ná kúú
kee Ndios. 36 Ta dao ka̱ na̱ ni ̱ kedi ̱ki
na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ña̱ kandeé iní yo̱ ná, ta
ndaa ñaá ta̱ kini, ta ni ̱ kani ñaá rá mií ná dáxi ̱nkuei yó nda̱ noo̱ kánian
xíꞌín chirrión, ta dao ka̱ na̱ ni ̱ kató kasandaá yo̱ ña̱ kandeé iní yo̱ ná.
rá xíꞌín cadena, ta ni ̱ sadi ñaá rá Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ náꞌá ná ña̱ niꞌi ̱ ná ña̱
veꞌe ka̱a. 37 Ta dao ka̱ na̱ ni ̱ saꞌání rá
kadii ̱ iní na̱ tá ná ndiꞌi, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
xíꞌín yuu̱, ta dao ka̱ na̱ ni ̱ saꞌanda xi ̱ꞌo na mií ná ni ̱ ndoꞌo nío̱ ná ndi ̱ka
dao ra xíꞌín espada, ta dao ka̱ na̱ ni ̱ cruz, ta ko̱ ní sá neꞌe na ta̱ndíni ña̱
xirndodó rá, dá ná ya̱ꞌa na kee na kíán iin ña̱ kaꞌan noo̱ kuu na̱ ndi ̱ka
kua̱chi, ta dao ka̱ na̱ ni ̱ saꞌání rá cruz. Ndiꞌi daá, dá ni ̱ na̱ko̱o na xoo
xíꞌín espada. Ta yóꞌo yóꞌo ni ̱ xi ̱onoo kuáꞌa Ndios, noo̱ ió na̱ dándáki na.
na, ta nda̱ ñíi ̱ borrego xíꞌín ñíi ̱ kíti ̱ 3 Kande̱ꞌé ndó ña̱ ki ̱ꞌo dión ni ̱
ni ̱ sa̱ ndixi na. Ta ña̱yuu kúndaꞌí ndoꞌo Jesús ni ̱ kee ña̱yuu kíni xiní
nda̱ꞌo ni ̱ sa̱ kuu na, ta sa̱ ndoꞌo uꞌu̱ ñaá, dá kía̱n ná dáꞌa ni kuitá
nda̱ꞌo nío̱ ná, ta sa̱ kendava̱ꞌa nda̱ꞌo ndo̱, ta ná dáꞌa ni ndi ̱ko ndó tá
ña̱yuu xíꞌín ná. 38 Ta ña̱yuu ndáya̱ꞌi
ndoꞌo nío̱ ndo̱. 4 Dá chi ̱ va̱ꞌará ndóꞌo
nda̱ꞌo noo̱ Ndios ni ̱ sa̱ kuu na̱ yóꞌo, nío̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ xi ̱ín ndo̱ kee ndó
Hebreos 12 456
kua̱chi, tído ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon kaꞌání ná xi kakuu xi ña̱yuu kendísáꞌano sa̱ꞌá
ndo̱ꞌó táto̱ꞌon ni ̱ kee na xíꞌín Jesús. ña̱ ni ̱ ndoꞌo nío̱ xí.
5 ¿Á sa̱ ni ̱ na̱ndodó va ndó ña̱ káꞌa̱n
niꞌini tuti ii ̱ Ndios noo̱ yo̱? Ta Ki ̱ꞌo diꞌa ndoꞌo ña̱yuu ko̱ xi ̱ín natiin
táto̱ꞌon káꞌa̱n niꞌini iin tatá no̱ó de̱ꞌe ña̱ mani ̱ xíꞌo Ndios noo̱ ná
ra, ki ̱ꞌo dión káꞌa̱n niꞌinian noo̱ yo̱, 12 Ta viti ndaneꞌe ndó ndáꞌa̱ ndo̱
yo̱ Ndios saꞌa̱, ndéndaa̱ ñaá xíꞌín ndidaá ña̱yuu, ta koo ini ndo̱
ná, koo vii ndo̱ noo̱ Ndios, dá chi ̱ na̱ ko̱
ta dándóꞌo na nío̱ ndidaá na̱ ni ̱ kée dión, ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ ko̱ní na̱
na̱tiin ña̱ kakuu na de̱ꞌe na. satoꞌo yo̱ Ndios. 15 Koo ini ndo̱
ki ̱ꞌo ndéndaa̱ na̱ dao ka̱ de̱ꞌe na, dá koo ndó, dá ná dáꞌa ni kee iin káa
kía̱n ko̱ kúú taꞌon ndó de̱ꞌe na, de̱ꞌe ndoꞌó kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí
ndaꞌí va kúú ndó. 9 Dión ni ̱ ndoꞌo yó
ndo̱ o yíi ̱ ndo̱. Ta ná dáꞌa ni kenóo
xíꞌín tatá yo̱ ñayuú yóꞌo tá ni ̱ sa̱ kuu ndó ña̱ꞌa Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee
yó takuálí, ni ̱ ndendaa̱ na̱ yó, ta ni ̱ Esaú, dá chi ̱ saꞌa̱ iin koꞌo̱ ndéi ̱ ni ̱
sa̱ io ña̱ñóꞌó yó noo̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿á da̱on táꞌan ra ña̱ kánian natiin ra
ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ kánian ndi ̱ꞌi sa̱ꞌá ña̱ kúú rá de̱ꞌe no̱ó. 17 Ta sa̱ náꞌá
cháá ka̱ ini yo̱ kueídóꞌo yó tatá yo̱ vá mií ndó ña̱ tá ni ̱ ndiꞌi daá, dá ni ̱
Ndios, na̱ ió induú, dá ná konio̱ ka̱sáꞌá ndaꞌí sáki ra xíka̱ ra̱ taꞌi ̱ rá
kataki chíchí yó? 10 Tatá yo̱ ñayuú
noo̱ tatá ra̱, ña̱ kía̱n ve̱i noo̱ Ndios
yóꞌo ni ̱ ndendaa̱ ra̱ yó cháá tiempo sa̱ꞌá ña̱ kúú rá de̱ꞌe no̱ó, tído ko̱ ní
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kaꞌán mií rá. Tído kándeé taꞌon ra natiin ra ña̱, ta ko̱
tatá yo̱ Ndios kúú na̱ ndéndaa̱ na̱ ní kúu taꞌon nada̱on ra ña̱ ni ̱ kee ra,
yó, dá keva̱ꞌa yó noo̱ ná, dá kati ̱ꞌa va̱ꞌará ni ̱ saki ra xíꞌín ndirá noo̱ rá.
yó koo vii yo̱ noo̱ ná táto̱ꞌon vii mií 18 Ta ko̱ ní kasandaá ndo̱ noo̱ íin
ndúchí ni ̱ na̱ka̱ꞌani dini ̱án, ta níꞌi to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n mií ná ni ̱ da̱kídi niꞌini
xído̱ oon kána tachi ̱ dée̱n ñoó. 19 Tá na sa̱va̱ꞌa no̱ñóꞌo̱ yóꞌo tá sata̱, tído
ni ̱ seídóꞌo na̱ sáꞌano veꞌe yó ña̱ ni ̱ꞌi viti kaá na̱ diꞌa: “Koꞌo̱n tukui keei
nda̱ꞌo ni ̱ tuu trompeta, ña̱ ni ̱ꞌi nda̱ꞌo dión, tído o̱ du̱ú no̱ñóꞌo̱ yóꞌo oon ni
ni ̱ kaꞌa̱n tachi ̱ Ndios, dá ni ̱ seí ndaꞌí koꞌi ̱n dákídi niꞌinii, nda̱ induú
ña̱yuu ñoó ña̱ ná dáꞌa ka̱ ni kaꞌa̱n dákídi niꞌini taꞌanii.”
na̱, 20 dá chi ̱ ni ̱ yu̱ꞌú nda̱ꞌo na tá ni ̱
27 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kaa na̱ “koꞌo̱n
seídóꞌo na choon ni ̱ taꞌa̱nda̱ noo̱ ná, tukui keei dión”, sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱
chi ̱ ni ̱ kaꞌa̱n ña̱ ni mií ná, ta ni iin inio̱ ña̱ koꞌo̱n na̱ di ̱tá ná ndidaá ña̱
tóꞌón kíti ̱ ndáka na o̱ kúu kako̱ꞌon kuu kidi niꞌini, ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa na
yúku̱ ñoó, dá chi ̱ tá ko̱ó, dá kánian ñayuú yóꞌo, dá kando̱o ndidaá ña̱ o̱
kuu na̱ xíꞌín yuu̱, o xíꞌín iin yúchi ̱. kúu kidi niꞌini. 28 Ta viti, sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
Ndios, chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱ ná ña̱ kakuu na ndó ña̱ kúꞌu̱ sátáꞌan ini ndo̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ Ndios. 24 Ta sa̱ ni ̱
saꞌa̱ ndo̱. 2 Ta ná dáꞌa ni nandodó
ku̱yati taꞌani ndó noo̱ Jesús, na̱ ni ̱ ndo̱ natiin va̱ꞌa ndó ndi ndáa mií
kaꞌa̱n saꞌa̱ yo̱ noo̱ Ndios, dá ni ̱ ña̱yuu tá ni ̱ ka̱sáa̱ na̱ veꞌe ndó, dá
ka̱ndo̱o na kee na iin ña̱ sa̱á xíꞌín yó. chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ na̱tiin va̱ꞌa ñaá dao
Ta ió taꞌani kuendá ndo̱ xíꞌín nii ̱ ná, ña̱yuu, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱tiin na ángel
kirá ni ̱ xita̱ saꞌa̱ ndo̱. Ta nii ̱ va̱ꞌa ni ̱ kii noo̱ Ndios ni ̱ saa̱ veꞌe na,
cháá ka̱ kúú rá o̱ du̱ú nii ̱ Abel, chi ̱ va̱ꞌará ko̱ ní kándaa̱ ini na̱ ndá yoo
ko̱ xíka̱ ya̱ꞌi ra sa̱ꞌá kua̱chi táto̱ꞌon ni ̱ kúú ná.
kee nii ̱ Abel. 3 Ta koo ini ndo̱ ndiko̱ꞌon ini ndo̱
kíán ña̱ kídi ̱ ta̱a xíꞌín ñadiꞌí ra̱. Tído sa̱ꞌá kua̱chi ña̱yuu. Ndiꞌi, dá chíñóꞌo̱
ndidaá ña̱yuu kídi ̱ xíꞌín na̱ ko̱ kúú ra̱ yikí ko̱ño ri ̱ nda̱ noo̱ kúú yuꞌú
ñadiꞌí na̱ o yíi ̱ ná, xíꞌín na̱ kée dao ñoo. 12 Dión taꞌani ni ̱ ndoꞌo Jesús,
ka̱ kua̱chi kaꞌan noo̱ xíꞌín ñíi ̱ ná, dá chi ̱ ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ nda̱ noo̱ kúú yuꞌú
no̱ón kúú na̱ miía̱n ndaa̱ kuiti ndoꞌo ñoo, ta xíꞌín nii ̱ mií ná ni ̱ ndu̱vii
nío̱ ná kee Ndios. 5 Ta o̱ sa̱ kátoó téí
ña̱yuu na̱. 13 Ta viti ná kankuei yó
ndo̱ ña̱ kui ̱ká, kuaꞌán ndo̱ kadii ̱ iní koꞌo̱ no̱ó ni ̱ ndoꞌo nío̱ Jesús yuꞌú
ndo̱ xíꞌín ña̱ꞌa sa̱ ió noo̱ ndo̱, dá chi ̱ ñoo, dá kía̱n táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kedi ̱ki
diꞌa ni ̱ kaa mií Ndios: “Ni iin kuu̱ ñaá ña̱yuu, ki ̱ꞌo dión taꞌani ná ndoꞌo
ta̱ꞌón o̱ dáyaa̱ ndáꞌí yo̱ꞌó, ta ni kuu̱ miíá. 14 Dá chi ̱ o̱ du̱ú ñayuú yóꞌo
kúú na̱ chíndeé ñaá, yo̱ to̱ꞌon va̱ꞌa, to̱ꞌon ñóꞌó noo̱ Ndios
sa̱ꞌá ño̱ó ni ko̱ yu̱ꞌíi ̱ xiníi ̱ ndi ndidaá táꞌa̱n kuu̱, dión dá nakoni yo̱
ndáa mií vá ña̱ꞌa ná kee ta̱a ná xíꞌín to̱ꞌon kánkuei yúꞌu̱ yo̱. 16 Ta
kandeé iní ndo̱ Ndios táto̱ꞌon sa̱ ndíta dánaꞌa̱ noo̱ ndo̱, ta kee ndó
ka̱ndeé iní ñaá ná. 8 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú
choon saꞌándá na̱, dá chi ̱ nduú ñoó
Jesucristo koni, ki ̱ꞌo dión kúú ná ndaá na̱ nío̱ ndo̱, chi ̱ náꞌá ná ña̱
viti, ta ki ̱ꞌo dión kuií va kakuu na. miía̱n ndaa̱ naki ̱ꞌo na kuendá saꞌa̱
9 Ná dáꞌa ni koo ini ndo̱ ndiko̱ ndo̱
ndo̱ noo̱ Ndios. Tá kée ndó dión, dá
ña̱ to̱ꞌón dánaꞌa̱ dao ka̱ ta̱a, ta o̱ sa̱ kía̱n xíꞌo ndó ña̱ kádii ̱ iní na̱, ta ná
kándía ndó tá díin dánaꞌa̱ ra̱ saꞌa̱ dáꞌa ni kundaꞌí ini na̱, chi ̱ ni iin ña̱
Jesús. Va̱ꞌa cháá ka̱ kíán ña̱ koo va̱ꞌa o̱ níꞌi ̱ ndo̱ tá ná dákúndaꞌí ini
ndeé ndo̱ xíꞌín ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios ndo̱ ná.
saꞌa̱ ndo̱, ta o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ seí ndo̱ ña̱ 18 Kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá
yóꞌo o ña̱ káa táto̱ꞌon ki ̱ꞌo dánaꞌa̱ nduꞌu̱, dá chi ̱ náꞌá va̱ꞌa ndu ña̱ ió vii
dao ka̱ ra̱. Dá chi ̱ va̱ꞌará ndúndéé ña̱xintóni ̱ ndú noo̱ Ndios, ta kóni ̱
dao ña̱yuu kée na ña̱ yóꞌo, tído ko̱ nduꞌu̱ kendúsáꞌano ndu ndidaá táꞌa̱n
chíndeé taꞌon ñaá. ña̱ꞌa. 19 Ta seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ ña̱ daá
Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱, ta to̱ꞌon káꞌa̱n niꞌinii noo̱ ndo̱, chi ̱
Jesús kúú míí na̱ ndáka léko, ta sa̱ꞌá cháá nda̱ꞌo kúú to̱ꞌon ni ̱ taai ko̱saa̱
ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na nii ̱ ná ni ̱ xita̱ ra̱ saꞌa̱ iin noo̱ ndo̱. 23 Ta kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ ni ̱
rá iin yó, dión, dá ni ̱ xi ̱nko̱o ña̱ ni ̱ yaa̱ va ñani yo̱ Timoteo veꞌe ka̱a.
ka̱ndo̱o Ndios kee na xíꞌá, ta daá Tá ná kasaa̱ yachi ̱ xi yóꞌo, dá
kuití ndáya̱ꞌi ña. 21 Ta mií Ndios ná
kandakai xi ̱ saa̱i ̱ kande̱ꞌí ndo̱.
ki ̱ꞌo ña̱ kati ̱ꞌa ndó kee ndó ndidaá 24 Kaꞌa̱n ndo̱ ndisáꞌán xíꞌín
táꞌa̱n ña̱ va̱ꞌa, dá kandeé ndó kee ndidaá na̱ ndíta dánaꞌa̱ noo̱ ndo̱
ndó ña̱ kóni ̱ mií ná, ta kee taꞌani na xaa̱n kuendá nduꞌu̱, xíꞌín ndidaá
xíꞌín ndó ña̱ nátaꞌan ini na̱ kee na ka̱ na̱ kúú ña̱yuu Ndios. Ta natiin
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xiꞌi ̱ Jesucristo saꞌa̱ yo̱. Ta ndó ndisáꞌán tándaꞌá ndidaá ñani
daá kuití ná natiin na ña̱ñóꞌó. Dión yo̱ ndéi Italia yóꞌo ko̱saa̱an ̱ noo̱
ná koo. ndo̱.
22 Ta seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱, ñani,
25 Ta ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo Ndios
ña̱ ki ̱ꞌo ndeé iní ndo̱ kueídóꞌo ndó xíꞌín iin rá iin ndó. Dión ná koo.
460
noo̱ Ndios xíꞌín noo̱ Jesucristo, xoo yóꞌo xoo káa kée tachi ̱. 7 Ta iin
na̱ kúú satoꞌo yo̱. Ta táai tuti yóꞌo ña̱yuu kée dión ná o̱ sa̱ kándati na
ko̱saa̱aṉ noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ kúú ndin uxi ̱ natiin na ni iin ña̱ꞌa xíka̱ na̱ noo̱
uu̱ tuꞌu na̱ ñoo Israel, ndoꞌó na̱ ni ̱ satoꞌo yo̱ Ndios, 8 dá chi ̱ kúú ná iin
xita̱ noo kuaꞌa̱n ndéi iin níí ñayuú. ña̱yuu nákani uu̱ ini, ta ko̱ kúú taꞌon
Ta káꞌi ̱n ndisáꞌán xíꞌín ndó. na iin ña̱yuu iin tóꞌón ña̱xintóni ̱.
9 Ta ñani yo̱, na̱ kúndaꞌí, kánian
Ná kadii ̱ inío̱ tein ta̱ndóꞌó ndóꞌo yó kadii ̱ ini na̱ chi ̱ chindaya̱ꞌi ñaá
2 Ñani miíi ̱, kadii ̱ nda̱ꞌo ini ndo̱ tá
Ndios. 10 Ta na̱ kúú na̱ kui ̱ká, kánian
ñóꞌo ndó tein ndi ndáa mií ta̱ndóꞌó. kadii ̱ ini na̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kenóo ñaá
3 Chi ̱ sa̱ náꞌá va̱ꞌa ndó ña̱ tá ndóꞌo
Ndios, dá chi ̱ ña̱ kui ̱ká ió noo̱ ná
ndó ta̱ndóꞌó sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní ndo̱ kúúán táto̱ꞌon ita yuku̱, chi ̱ tóó vá
Jesús, dión dá kati ̱ꞌa ndó koo ndeé ndato sáaan, ta dión taꞌani ndoꞌo ña̱
iní ndo̱ no̱ó ta̱ndóꞌó. 4 Tá naki ̱ꞌo ndó
kui ̱ká kómí ná. 11 Dá chi ̱ tá xíno
mií ndó ki ̱ꞌo ndeé iní ndo̱ noo̱ ndi ndia̱ndii, ta ndúdee̱n káꞌa̱ni ̱án, ta
ndáa ta̱ndóꞌó ndoꞌo ndó, dá xi ̱nko̱o kúú íchi ̱ vá yuku̱ ñoó, ta kúú kuéi
ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kánian koo ndó, ta va itaa̱n, ta kúú ndáñóꞌó vá ña̱ luu
chi ̱chi ndó xíꞌín ña̱ kándéé iní ndo̱ ndáaan. Dión taꞌani ndoꞌo na̱ kui ̱ká
Jesús, ta ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa o̱ xíꞌín ña̱ꞌa kómí ná nani ndúkú ná
kámani ̱ noo̱ ndo̱. cháá ka̱ ña̱ kui ̱ká.
Ki ̱ꞌo Ndios ña̱xintóni ̱ noo̱ yo̱ tá ná Yáꞌa yó kée yó kua̱chi kée ña kini
kaka̱ yo̱án noo̱ ná ñóꞌo ini ña̱xintóni ̱ yo̱
5 Tá ió iin káa ndoꞌó kámani ̱
12 Ndikáꞌán ndi kúu ví ña̱yuu, na̱
ña̱xintóni ̱, dá kía̱n kaka̱ ndo̱án noo̱ xíꞌo ndeé ini tá ndóꞌo na ta̱ndóꞌó, dá
Ndios, dá chi ̱ ió nduu na̱ ña̱ kía̱n chi ̱ tá ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní na̱ noo̱ ndidaá
ki ̱ꞌo na ña̱ xíka̱ ndo̱, chi ̱ kúú ná iin ta̱ndóꞌó, dá kía̱n natiin na ña̱ kataki
Ndios xíꞌo kua̱ꞌá ña̱ꞌa no̱ó ña̱yuu na̱, chíchí ná noo̱ ió Ndios. Dá chi ̱ ki ̱ꞌo
ta ko̱ ka̱á na̱ ña̱ ko̱ó. 6 Tído kaka̱
dión ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios to̱ꞌon na ña̱ kía̱n
ndo̱án xíꞌín ña̱ kándéé iní ndo̱ ná. kee na xíꞌín ña̱yuu kóni ̱ ñaá. 13 Tá
461 Santiago 1, 2
kasáꞌá katoó ndo̱ kee ndó iin kua̱chi, ndo̱. Dá chi ̱ ña̱ yóꞌo kía̱n kándéé
o̱ sa̱ káꞌán ndo̱ ña̱ Ndios kúú na̱ dáka̱ki nío̱ ndo̱.
dákaꞌa̱n ñaá, dá chi ̱ o̱ kándeé taꞌon 22 Koo ini ndo̱ kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ña̱ kini ña̱ kía̱n ya̱ꞌa Ndios kee na káꞌa̱n to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱ seídóꞌo ndó. O̱ sa̱
kua̱chi, ta ko̱ dákaꞌa̱n Ndios ni iin kue̱ídóꞌo oon ndóa̱n, dá chi ̱ tá
tóꞌón ña̱yuu ña̱ kía̱n ya̱ꞌa na kee na seídóꞌo oon ndóa̱n, dá kía̱n dándaꞌí
kua̱chi. 14 Ña̱ kini ñóꞌo ña̱xintóni ̱ yo̱,
ndo̱ mií vá ndó. 23 Chi ̱ na̱ seídóꞌo
ño̱ó vá kía̱n dákaꞌa̱n yo̱, dá yáꞌa yó oon to̱ꞌon va̱ꞌa Ndios, ta ko̱ kée na
kée yó kua̱chi noo̱ Ndios, ta ño̱ó ña̱, no̱ón kúú táto̱ꞌon iin ta̱a ndéꞌé
taꞌani kía̱n dákátoó ñaá. 15 Ta sa̱ꞌá
mií noo̱ espejo. 24 Dá chi ̱ tá ni ̱ ndiꞌi
ña̱ kátoó yo̱ kée yó ña̱ kini ñóꞌo ini ni ̱ sa̱ nde̱ꞌé rá to̱ꞌon káa ra, ta kúú
ña̱xintóni ̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó kásáꞌá yáꞌa kuaꞌa̱n ra̱. Ta kúú tóó vá, kúú sa̱
yó kée yó kua̱chi. Tá náki ̱ꞌo yó mií na̱ndodó va ra táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa ra.
yó kañoꞌo yó ti ̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi, ño̱ó 25 Tído na̱ ndinoꞌo ini seídóꞌo to̱ꞌon
kía̱n kédaá xíꞌín yó, dá niꞌi ̱ yo̱ ña̱ ndaa̱ Ndios, táꞌa̱n ña̱ taó xóo ñaá
kuu yo̱. ti ̱xi ndáꞌa̱ kua̱chi, ta ndíko̱ toon
16 Sa̱ꞌá ño̱ó, ná dáꞌa ni dándaꞌí ndo̱
naa̱n, no̱ón kúú na̱ ko̱ nándodó ña̱
mií ndó, ñani mani ̱ miíi ̱. 17 Dá chi ̱
ni ̱ seídóꞌo na. Diꞌa kée na choon
ndidaá ña̱ va̱ꞌa, xíꞌín ndidaá ña̱ ndaa̱ saꞌándáa̱n. Na̱ yóꞌo kúú na̱ chíndeé
kúú ña̱ xíꞌo oon Ndios noo̱ yo̱ ve̱i Ndios noo̱ ndidaá ña̱ kée na.
nda̱ induú. Ta mií Ndios kúú na̱ ni ̱ 26 Ta ndidaá na̱ káꞌán ndíta ndaa̱
ka̱va̱ꞌa ndidaá kúú ña̱ tóo̱n ñóꞌo xíꞌín Ndios, ta ko̱ kándéé ná chituu
induú. Ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ náda̱on na yúꞌu̱ ná, no̱ón kúú na̱ dándaꞌí
Ndios, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo náda̱on ña̱ tóo̱n mií, ta ni ña̱ kándísa na ko̱ ndáya̱ꞌi.
ñóꞌo káa. 18 Ta mií Ndios ni ̱ chi ̱kaa̱
27 Dá chi ̱ ña̱ ndaa̱, ña̱ vii kúú ña̱
ini ña̱ kía̱n ndee na yó de̱ꞌe mií ná kándísa yó noo̱ tatá Ndios tá ná
ni ̱ kee to̱ꞌon ndaa̱ na̱. Ta ki ̱ꞌo dión ni ̱ chindeé yó takuálí ko̱ó tatá xíꞌín
kasa̱ndaá yo̱ kúú yó na̱ mií no̱ó ni ̱ naná, xíꞌín na̱ kuáa̱n tein ta̱ndóꞌó
na̱kana Ndios kakuu de̱ꞌe na. ndóꞌo na, ta ná kandaa yo̱ mií yó
no̱ó ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo.
Ná kueídóꞌo yó choon saꞌándá Ndios,
dá kía̱n koni yo̱ kandei va̱ꞌa yó Ná dáꞌa ni chindaya̱ꞌi yó dao ña̱yuu,
19 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani mani ̱ miíi ̱, kaon ta kenóo yó dao ka̱ na̱
koo ndó kueídóꞌo va̱ꞌa ndó noo̱
2
1 Ñani miíi ̱, ndoꞌó na̱ kándéé iní
káꞌa̱n dao ka̱ ña̱yuu. Ná dáꞌa ni satoꞌo yo̱ Jesucristo, na̱ kánian
yachi ̱ téí kaꞌa̱n ndo̱, ta ni o̱ sa̱ kuído̱ natiin ndidaá kúú ña̱ñóꞌó, o̱ sa̱ kóo
yachi ̱ téí ini ndo̱. 20 Dá chi ̱ ña̱ xído̱
ini ndo̱ chindaya̱ꞌi ndó dao ña̱yuu,
ini yo̱ ko̱ chíndeéán yó, dá kee yó ta kenóo ndó dao ka̱ na̱. 2 Ná keeá
nátiin va̱ꞌa ndó ta̱ ndíxi dáꞌo̱n va̱ꞌa ndó kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí
ñoó, ta kaá ndo̱ xíꞌín rá: “Kako̱o ní ndo̱ o yíi ̱ ndo̱, tído ni ̱ saꞌání ndó
noo̱ téi ̱ va̱ꞌa yóꞌo.” Ta kaá ndo̱ xíꞌín ndi ̱i, dá kía̱n noo̱ ndidaá kúú vá ley
ta̱ kúndaꞌí ñoó: “Xaa̱n ní kuiión, o ni ̱ ya̱ꞌa ndó. 12 Sa̱ꞌá ño̱ó kaꞌa̱n ndo̱
kako̱o no̱ñóꞌo̱ xaa̱n kooón.” 4 ¿Á ko̱ to̱ꞌon va̱ꞌa, ta kee ndó ña̱ va̱ꞌa, chi ̱
náꞌá taꞌon ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ kée ndó nakui ̱ta ndó noo̱ Ndios, ta keyíko̱ na̱
dión, sa̱ꞌá ño̱ó káxi ndó ña̱yuu, ta saꞌa̱ ndo̱ xíꞌín iin ka̱ ley, ña̱ kía̱n ni ̱
kéyíko̱ ndo̱ saꞌa̱ ná xíꞌín ña̱xintóni ̱ taó xóo ndó no̱ó kua̱chi. 13 Tá ná
¿Á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ta̱ kui ̱ká kíán ña̱ kaá ndo̱ ña̱ kándéé iní ndo̱
kúú ra̱ saꞌání ndaꞌí ñaá, ta ñóꞌo ra Ndios tá ko̱ kée ndó ña̱ va̱ꞌa? ¿Á
ndo̱ꞌó kuaꞌa̱n ra̱ no̱ó ta̱ néꞌe choon? káꞌán ndó ña̱ ka̱ki ndó sa̱ꞌá ña̱ kaá
7 Ta, ¿á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ ta̱
ndo̱ kándéé iní ndo̱ ná? 15 Dá chi ̱ tá
kui ̱ká kúú ra̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa sa̱ꞌá kuu̱ ió iin ñani ndo̱, o iin ki ̱ꞌo ndó, ta
ndato Jesús, ña̱ kándísa yó? náꞌá ndó ña̱ kámani ̱ ña̱ꞌa kandixi na,
8 Dá chi ̱ tá miía̱n ndaa̱ kée ndó
xíꞌín ña̱ꞌa keí ná iin iin kuu̱ kuu̱,
choon saꞌándá ley Ndios, dá kía̱n 16 dá kaá ndo̱ xíꞌín ná: “Kuaꞌán nóꞌo̱
va̱ꞌa va kée ndó. Chi ̱ diꞌa káꞌa̱n tuti ní, ta koo va̱ꞌa ní, ta kasáꞌan va̱ꞌa ní,
ii ̱ mií ná: “Kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu ta kandixi va̱ꞌa ní.” Tá kaá ndo̱ dión
xi ̱ꞌín ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo ndó xíꞌín ná, tído ko̱ chíndeé ndó na̱
xíꞌín mií ndó.” 9 Tído tá káxi ndó
xíꞌín ña̱ xínñóꞌó ná, dá kía̱n, ¿ndi
ña̱yuu, dá kía̱n yáꞌa ndó kée ndó kúú ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee ndó xíꞌín ná, tá
kua̱chi, ta tái ̱ ndo̱ noo̱ Ndios, chi ̱ ni ̱ dáá? 17 Dión taꞌani, tá kaá ndo̱ ña̱
tóꞌón dini ̱ kúú Ndios, dá kía̱n va̱ꞌa ndo̱ katoó kakuu na̱ dánaꞌa̱, dá
va kée ndó. Tído kanaꞌá ndó ña̱ nda̱ chi ̱ sa̱ náꞌá ndó ña̱ kuaꞌa̱ cháá ka̱
ña̱ uꞌu̱ taꞌani kándísa ña̱ iin tóꞌón kuendá kánian naki ̱ꞌo na̱ dánaꞌa̱ noo̱
kúú Ndios, ta ndéi ̱ ni ̱noan noo̱ ná. Ndios o̱ du̱ú dao ka̱ ña̱yuu. 2 Ta
va̱ꞌa ni ̱ kee na, chi ̱ kuaꞌa̱n na̱ doko̱ ná kuéi ̱ yo̱, dá kandeé yó dándáki yó ri ̱,
de̱ꞌe na noo̱ Ndios táto̱ꞌon ni ̱ saꞌanda chi ̱ kanóo yó ri ̱ kuaꞌa̱ noo̱ káꞌán mií
mií ná choon? 22 Ta kanaꞌá ndó ña̱
yó. 4 Ta kande̱ꞌé taꞌani ndó táto̱ꞌon
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé iní Abraham Ndios, ki ̱ꞌo ndóꞌo barco, va̱ꞌará ndi ki ̱ꞌo ví
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kee na choon ni ̱ saꞌanda náꞌano rá, ta va̱ꞌará ndi ki ̱ꞌo ví ndakí
Ndios noo̱ ná. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keva̱ꞌa na tachi ̱ chíndaꞌá ñá, tído xíꞌín iin tóꞌón
choon ni ̱ saꞌanda Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ yíto̱ lóꞌo̱ tárnee ti ̱i rá kándéé iin ta̱a
xi ̱nko̱o va̱ꞌa na no̱ó ña̱ kándéé iní ñaá kaó ra̱ rá kuaꞌa̱n ra̱ noo̱ kóni ̱ mií rá.
ná. 23 Dá ni ̱ xi ̱nko̱o to̱ꞌon káꞌa̱n tuti ii ̱
5 Ta ki ̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo yó xíꞌín
Ndios, chi ̱ kaáa̱n ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndeé yáa̱ yo̱, chi ̱ kíán iin ña̱ lóꞌo̱, tído
iní Abraham Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ chíndaa̱ noo̱án kéean ña̱ꞌa náꞌano
ka̱ndo̱o vii ná noo̱ ná. Ta káꞌa̱n nda̱ꞌo. Chi ̱ kíán táto̱ꞌon iin ñoꞌó ita̱
taꞌanian ña̱ ni ̱ sa̱ kuu na amigo le̱é lóꞌo̱, dá chi ̱ va̱ꞌará ndi ki ̱ꞌo ví
Ndios. káꞌano yúku̱, tído vaá óon kándééán
24 Ta kanaꞌá ndó ña̱ kándo̱o vii
chíñóꞌo̱ ndiꞌi ñaá. 6 Ta yáa̱ yo̱ kúú
ña̱yuu noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kée na ña̱ táto̱ꞌon iin ñoꞌó kéi ̱, chi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
va̱ꞌa, ta o̱ du̱ú sa̱va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ kándéé ña̱ kini kándééán kéean. Ta kíán iin
óon iní ñaá ná. 25 Ta dión taꞌani ni ̱
ña̱ nákaa̱ tein yikí ko̱ño yo̱, ta
ndoꞌo iin ñáꞌa̱ sa̱ naní Rahab, ñá sa̱ kándééán dáyako̱an ̱ iin níí yó noo̱
di ̱kó mií no̱ó ta̱a. ¿Á ko̱ náꞌá taꞌon Ndios. Ta nda̱ ni ̱ kaki yó nda̱ ni ̱ xiꞌi ̱
ndó ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o va̱ꞌán noo̱ Ndios yo̱ kándééán dátu̱úán yó. Ta kíán
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keeán ña̱ va̱ꞌa, chi ̱ ni ̱ táto̱ꞌon mií ñóꞌo̱ ni ̱ kii nda̱ indayá.
xi ̱ꞌoán veꞌán ni ̱ kidi ̱ ta̱a ni ̱ saꞌa̱n ni ̱ 7 Kándéé vá ña̱yuu dándáki na
na̱ní ñooa̱n, ta ni ̱ da̱kíꞌin ñaá iin ka̱ ndidaá kirí xíka no̱ñóꞌo̱, xíꞌín kirí
íchi ̱ kuaꞌa̱n ra̱? Ta ki ̱ꞌo dión, dá ni ̱ nárnee induú, xíꞌín kirí xíka ti ̱i
ka̱ki ra. 26 Ta sa̱ náꞌá vá yó ña̱ tá ko̱ó
no̱ñóꞌo̱, xíꞌín kirí ñóꞌo ini ta̱kui ̱í.
nío̱ nákaa̱ ini yikí ko̱ño iin ña̱yuu, 8 Tído ni iin tóꞌón yó o̱ kándéé
dá kía̱n ko̱ ta̱kí taꞌon na. Ki ̱ꞌo dión dándáki yó yáa̱ yo̱, chi ̱ ña̱ kini nda̱ꞌo
taꞌani ko̱ ta̱kí ña̱ kándéé iní yo̱ kíán, ta o̱ kúu taꞌon chituu yóa̱n. Ta
Ndios tá ko̱ kée yó ña̱ va̱ꞌa. daá kuití dárꞌuꞌa̱n ña̱yuu xíꞌín ndutá
Santiago 3, 4 464
yó, na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndidaá kúú na̱ ndíꞌi ini ña̱ kandei
káa mií ná. 10 Ta xíꞌín yúꞌu̱ yo̱ káꞌa̱n
va̱ꞌa xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, no̱ón kúú
yo̱ ña̱ va̱ꞌa, ta xíꞌín mií taꞌani yúꞌu̱ na̱ xíonoo chíꞌi ña̱ va̱ꞌa, ta kasandaá
yo̱ káꞌa̱n kini yó. Káꞌi ̱n xíꞌín ndó, na̱ natiin na ña̱ va̱ꞌa kandei na xíꞌín
ñani miíi ̱, ña̱ ko̱ kánian kee yó dión. dao ka̱ ña̱yuu.
11 ¿Á iin tóꞌón vá yái ̱ kána ta̱kui ̱í
vidi ̱ xíꞌín ta̱kui ̱í ova̱, káꞌán ndó? Ná dáꞌa ni katoó ndo̱ ña̱ kini ió
12 Ñani miíi ̱, ¿á kúu taꞌani xíꞌo
ñayuú yóꞌo
ta̱ño̱ꞌó aceituna, káꞌán ndó? Ta, ¿á
4
1 ¿Ndeí ve̱i ña̱ naá ndo̱, xíꞌín ña̱
kúu taꞌani xíꞌo yitó uva ti ̱ño̱ꞌó, káꞌán ndáneꞌe táꞌan ndó tein mií ndó,
ndó? Ta dión taꞌani o̱ kúu taꞌon káꞌán ndó? ¿Á ko̱ náꞌá ndó ña̱ ve̱i ña
kana ta̱kui ̱í oꞌo̱va̱ noo̱ kána ta̱kui ̱í tein ña̱ kini kátoó ndo̱ kée ndó, chi ̱
vidi ̱. ña̱ yóꞌo kía̱n naá táꞌan xíꞌín ña̱ va̱ꞌa
nákaa̱ ini ña̱xintóni ̱ ndo̱? 2 Kóni ̱ ndo̱
Tá miía̱n ndaa̱ kómí yó ña̱ ndi ̱chí ni ̱ ña̱ koo ña̱ꞌa noo̱ ndo̱, tído ko̱ níꞌi ̱
kii noo̱ Ndios, dá kía̱n ñóchí ví taꞌon ndóa̱n. Saꞌání ndó ndi ̱i, ta uꞌu̱
kandei yó xíꞌín dao ka̱ ñani yo̱ kini ini ndo̱, tído ko̱ kándéé ndó niꞌi ̱
13 ¿Á ió iin káa na̱ ndi ̱chí, o na̱ ió
ndo̱ ña̱ kóni ̱ ndo̱. Naá táꞌan ndó, ta
ña̱xintóni ̱ tein ndoꞌó? Dá kía̱n ndáneꞌe táꞌan ndó, tído ko̱ kándéé
kánian naꞌa̱ na̱ ña̱ dión kíán xíꞌín ña̱ taꞌon ndó niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kóni ̱ ndo̱, chi ̱
va̱ꞌa kée na, xíꞌín ña̱ ndaꞌí ió ini na̱. ko̱ xíka̱ ndo̱án noo̱ Ndios. 3 Tá xíka̱
kée dión, chi ̱ ña̱ ndi ̱chí kómí ná kúú ñáꞌa̱ xiní xíxi yíi ̱ xíꞌín iin ka̱ ta̱a!
ña̱ ndi ̱chí ió ñayuú yóꞌo, xíꞌín ña̱ ni ̱ Chi ̱, ¿á ko̱ náꞌá taꞌon ndó ña̱ tá xiní
taꞌi ̱ ña̱xintóni ̱ ta̱a, xíꞌín ña̱ ndi ̱chí xíxi yó Ndios xíꞌín ña̱ kini ió ñayuú
xíꞌo ña̱ uꞌu̱. 16 Dá chi ̱ noo̱ ndéi ña̱yuu
yóꞌo, dá kía̱n nduu yó na̱ xiní uꞌu̱
uꞌu̱ ini, xíꞌín noo̱ ndéi na̱ chídáó táꞌan xíꞌín Ndios? Ta ndi ndáa na̱
táꞌan mií xíꞌín dao ka̱ ña̱yuu, ñoó ndíꞌi cháá ka̱ ini sa̱ꞌá ña̱ ió ñayuú
kúú noo̱ ió ta̱ndóꞌó, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo yóꞌo o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ꞌa Ndios, no̱ón
ña̱ꞌa kini ió noo̱ ndéi na. 17 Tído
kúú na̱ ni ̱ nduu na̱ xiní uꞌu̱ táꞌan
ña̱yuu kómí ña̱ ndi ̱chí ni ̱ kii noo̱ xíꞌín Ndios. 5 ¿Á káꞌán ndó ña̱ káꞌa̱n
Ndios, no̱ón kúú na̱ ió vii, ta va̱ꞌa oon tuti ii ̱ Ndios? Dá chi ̱ kaáa̱n ña̱
ndéi na xíꞌín iin rá iin na, ta kúú ná ni ̱ xi ̱ꞌo na Espíritu na̱ koo na ini yóó,
ña̱yuu va̱ꞌa xíꞌín ña̱yuu xi ̱ꞌín ná, ta ta kékuión nda̱ꞌo na saꞌa̱ yóó ña̱
va̱ꞌa ini na̱, ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱ koni ̱ yo̱ ná. 6 Tído kua̱ꞌá ka̱ ña̱ mani ̱
465 Santiago 4, 5
kée Ndios xíꞌá, dá chi ̱ diꞌa káꞌa̱n tuti ¿ndá yoo kúú ndoꞌó, káꞌán ndó?
ii ̱ ná: “Ko̱ nátaꞌan ini Ndios xiní na̱ ¿Ndiva̱ꞌa yáꞌa ndó kéyíko̱ ndo̱ saꞌa̱
ña̱yuu ió táyíí ini, ta diꞌa xíꞌo na ña̱ ñani ndo̱?
mani ̱ no̱ó ña̱yuu ió ndaꞌí ini.”
Ná dáꞌa ni kaꞌa̱n táyíí ndó sa̱ꞌá ña̱
Kenóo ndó mií ndó noo̱ Ndios, dá ná kee ndó taa̱n
chindaya̱ꞌi na ndo̱ꞌó 13 Ta kueídóꞌo va̱ꞌa ndoꞌó, na̱ káꞌa̱n
7 Naki ̱ꞌo ndó mií ndó kañoꞌo toon diꞌa: “Viti o taa̱n koꞌo̱n ndu̱ iin ñoo,
ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios. Ta o̱ sa̱ kándía ta ñoó kandei ndu iin níí kuia̱
ndó kee ndó ña̱ kóni ̱ ña̱ uꞌu̱, ta kechóon ndu, ta nakaꞌán ndaꞌi ̱ ndu̱,
kuino mií váán koꞌa̱n noo̱ ndo̱. 8 Ta dá niꞌi ̱ ndú kua̱ꞌá di ̱ꞌón”, kaá ndo̱ꞌó.
koo ini ndo̱ nandukú ndó Ndios 14 Tído ko̱ náꞌá taꞌon ndó ndí ki ̱án
ndidaá kuu̱, dá ná kuyati cháá ka̱ na̱ ndoꞌo ndó taa̱n, dá chi ̱ kúú ndó
koo na xíꞌín ndó. Ta ndoꞌó, na̱ kómí táto̱ꞌon viko̱ nóꞌó náka̱ꞌani tóó víꞌí,
kua̱chi, nduvii ndo̱ ndáꞌa̱ ndó, dá ta kúú ndáñóꞌó niꞌini vaan. 15 Sa̱ꞌá
chi ̱ ña̱ kini nda̱ꞌo kía̱n kée ndó xíꞌán. ño̱ó va̱ꞌa ka̱an
̱ diꞌa kánian kaꞌa̱n
Ta ndoꞌó, na̱ nákani uu̱ ini, koo ini ndo̱: “Tá kóni ̱ satoꞌo yo̱ Ndios, dá
ndo̱ nduvii ndo̱ nío̱ ndo̱. 9 Kundaꞌí
kataki ndu̱ cháá ka̱, dá kee ndu ña̱
ini ndo̱, ta ndaꞌí kuaki ndó, ta ndeiꞌi ̱ yóꞌo o ña̱ káa.” 16 Tído diꞌa káꞌa̱n
ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ndó. Ta ña̱ sáki ̱ táyíí ndó sa̱ꞌá ña̱ kúryíí ndó, ta sa̱ꞌá
ndo̱, ndee ndóa̱n ná nduuan ña̱ ña̱ kúryíí ndó, sa̱ꞌá ño̱ó kée ndó ña̱
ndeiꞌi ̱ ndo̱. Ta ña̱ kádii ̱ ini ndo̱, ndee kini. 17 Dá chi ̱ na̱ náꞌá ndí ki ̱án kúú
ndóa̱n ná nduuan ña̱ kundaꞌí ini ña̱ va̱ꞌa kánian kee na, ta ko̱ kée na
ndo̱. 10 Kenóo ndó mií ndó noo̱
ña̱, na̱ yóꞌo kúú na̱ yáꞌa kée kua̱chi
Ndios, na̱ kúú satoꞌo yo̱, dá ná noo̱ Ndios.
chindaya̱ꞌi na ndo̱ꞌó.
Diꞌa ndoꞌo na̱ kui ̱ká sa̱ꞌá ña̱ kini
Ná dáꞌa ni chinóo kua̱chi ndó kée na
5
ñani ndo̱ 1 Kueídóꞌo va̱ꞌa ndoꞌó, na̱ kúú
11 Ñani miíi ̱, o̱ sa̱ kóo ini ndo̱ kaꞌa̱n na̱ kui ̱ká viti. Ndeiꞌi ̱ ndo̱, ta
kua̱chi ndó saꞌa̱ iin rá iin ndó. Dá kayuꞌú kóꞌó ndó, chi ̱ ve̱i ña̱ kía̱n
chi ̱ tá káꞌa̱n kua̱chi ndó saꞌa̱ ñani ndoꞌo naní nío̱ ndo̱. 2 Dá chi ̱ ndidaá
ndo̱, ta kéyíko̱ ndo̱ saꞌa̱ ná, dá kía̱n kúú ña̱ kui ̱ká kómí ndó ni ̱ teiꞌi ̱ vaan.
káꞌa̱n kua̱chi ndó saꞌa̱ ley Ndios, ta Ta ndidaá kúú dáꞌo̱n ndo̱ ni ̱ ku̱ꞌu
kéyíko̱ ndo̱ sa̱ꞌán. Tído tá kéyíko̱ ti ̱kidi. 3 Ta ndidaá kúú di ̱ꞌón oro
ndo̱ saꞌa̱ ley, dá kía̱n ko̱ kée ndó xíꞌín di ̱ꞌón plata kómí ndó ni ̱ nana
choon saꞌándáa̱n, diꞌa kée ndó mií da̱yeꞌe ña̱, ta da̱yeꞌe yóꞌo náꞌa̱
ndó kúú ndó iin na̱ kéyíko̱ sa̱ꞌán. kua̱chi saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ ko̱ ní kéchóon
12 Iin tóꞌón dini ̱ vá kúú Ndios, na̱ ni ̱
va̱ꞌa ndóa̱n. Ta dánaáa̱n ndo̱ꞌó
xi ̱ꞌo ley. Ta iin tóꞌón mií vá ná kúú táto̱ꞌon chíñóꞌo̱ ñoꞌó kéi ̱ iin ña̱ꞌa, chi ̱
na̱ kándéé dáka̱ki ña̱yuu, ta iin ni ̱ ketútí ndó ña̱ kui ̱ká tein kuu̱ noo̱
tóꞌón mií taꞌani na kúú na̱ dándóꞌo ndíꞌi yóꞌo. 4 Ta vitíꞌón ndéíꞌi ̱ kua̱chi
nío̱ yo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée yó. Sa̱ꞌá ño̱ó, ta̱ kéchóon no̱ñóꞌo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ya̱ꞌi ra,
Santiago 5 466
chi ̱ xíꞌín ña̱ mañá ndo̱ ko̱ ní chíya̱ꞌi Ndios va̱ꞌa nda̱ꞌo ini, ta kúꞌu̱ nda̱ꞌo
ndó ra̱. Ta mií satoꞌo yo̱ Ndios, na̱ ini na̱ saꞌa̱ yo̱.
kándéé kée ndidaá kúú ña̱ꞌa, ni ̱ 12 Ta viti, ñani miíi ̱, ná koꞌi ̱n kaꞌi ̱n
seídóꞌo ña̱ ndéíꞌi ̱ kua̱chi ra saꞌa̱ ndo̱. iin to̱ꞌon ndáya̱ꞌi cháá ka̱ xíꞌín ndó.
5 Va̱ꞌa nda̱ꞌo ni ̱ sa̱ ndei ndó ñayuú
O̱ sa̱ kóo ini ndo̱ nachinaꞌá ndó
yóꞌo, ni ̱ sa̱ komí ndó ndidaá kúú ña̱ Ndios tá kuaꞌa̱n ndo̱ ki ̱ꞌo ndó to̱ꞌon
va̱ꞌa ni ̱ ka̱toó ndo̱, ta ni ̱ ndaꞌa ndo̱ ndó noo̱ iin ka̱ ña̱yuu, ta o̱ sa̱ ka̱á
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndaꞌá iin che̱e kakuu ndo̱: “Náꞌá induú”, o: “Náꞌá no̱ñóꞌo̱
ko̱ño, chi ̱ viti ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ kuu yóꞌo”, ta o̱ sa̱ káꞌa̱n ndo̱ ña̱ náꞌá dao
ndo̱. 6 Ta dátai ̱ kua̱chi ndó ña̱yuu
ka̱ ña̱ꞌa. Sa̱ꞌá ño̱ó tá káꞌa̱n ndo̱
ndaa̱, ta saꞌání ndo̱ ná, ta ni iin ña̱ꞌa “Jaa̱n”, ta dión ná kakian. Ta rá
ko̱ kée ná chíndeé ná mií ná. káꞌa̱n ndo̱ “Ko̱ó”, ta dión ná kakian,
dá kía̱n ná dáꞌa ni kakomí ndó
Kandita ndaa̱ ndo̱ nani ndáti ndó kua̱chi noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n ndo̱
nandió ko̱o Jesús kasaa̱ na̱ dión.
7 Ta viti, ñani miíi ̱, koo ini ndo̱
kandati kueé ndo̱ nda̱ ná nandió Kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱
ko̱o tuku satoꞌo yo̱ Jesús kasaa̱ na̱. iin rá iin ndó
Kande̱ꞌé ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin ta̱a 13 ¿Á ió iin na̱ ndóꞌo nío̱ tein mií
xíti, ndáti kueé ra̱ dákée ra ña̱ ni ̱ ndó xaa̱n? Dá kía̱n kánian kaka̱ na̱
xiti ra, ta ndáti kueé ra̱ dai ̱ no̱ó, ta ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios. ¿Á ió iin na̱
ndáti kueé ra̱ dai ̱ noo̱ ndíꞌi, dá kádii ̱ ini tein mií ndó xaa̱n? Dá kía̱n
dákée ra. 8 Dión taꞌani kandati kueé
kánian kata na yaa kekáꞌano na
ndo̱, ta kandita ndaa̱ ndo̱, dá chi ̱ sa̱ Ndios. 14 ¿Á ió iin na̱ kúꞌu̱ tein mií
yati ñóꞌó vá nandió ko̱o tuku satoꞌo ndó xaa̱n? Dá kía̱n nakana ndó na̱
yo̱ Jesús kasaa̱ na̱. sáꞌano dákuáꞌa xíꞌín ndó, dá ná kaka̱
9 Ñani miíi ̱, o̱ sa̱ káꞌa̱n kua̱chi saꞌa̱
na̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios sa̱ꞌá na̱ kúꞌu̱
sátáꞌan ndó, dá kía̱n ná o̱ dándóꞌo ñoó, ta ná chikodó ná sití dini ̱ ná
Ndios nío̱ ndo̱. Dá chi ̱ sa̱ ni ̱ ku̱yati xíꞌín kuu̱ satoꞌo yo̱ Jesús. 15 Dá chi ̱
nda̱ꞌo kuu̱ kasaa̱ Ndios, na̱ keyíko̱ tá kándéé káꞌano ini yo̱ Jesús tá
saꞌa̱ yo̱. 10 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani miíi ̱, koo
xíka̱ yo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ ná, dá kía̱n
ini ndo̱ kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ nduva̱ꞌa va na̱ kúꞌu̱, ta ndako̱o na
kee na̱ sa̱ kuu profeta, na̱ sa̱ kee satoꞌo yo̱ Jesús. Tá ni ̱ ya̱ꞌa na̱
ka̱sto̱ꞌon xíꞌín ña̱yuu to̱ꞌon ni ̱ niꞌi ̱ ná kúꞌu̱ ñoó ni ̱ kee na kua̱chi, ta kúú
noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios. Chi ̱ va̱ꞌará ni ̱ sa̱ kuꞌu̱ káꞌano va ini Ndios sa̱ꞌá kua̱chi
ndoꞌo nío̱ ná, tído ni ̱ sa̱ ndati kueé na̱. 16 Naꞌo̱ ndo̱ kua̱chi ndó noo̱ iin
na̱ nda̱ ni ̱ ya̱ꞌa ta̱ndóꞌó na̱. rá iin ndó, ta kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱
11 Ndikáꞌán ndi kúu ví na̱ xíꞌo ndeé
Ndios saꞌa̱ iin rá iin ndó, dá nduva̱ꞌa
ini tá ndóꞌo na ta̱ndóꞌó, kaá yo̱. Chi ̱ ndó kee Ndios. Dá chi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo
sa̱ náꞌá vá yó ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé nda̱ꞌo ña̱ va̱ꞌa kúu tá xíka̱ iin na̱ ndíta
ini Job tá ni ̱ ndoꞌo na ta̱ndóꞌó. Sa̱ꞌá ndaa̱ xíꞌín Ndios ña̱ mani ̱ noo̱ ná.
ño̱ó ndato nda̱ꞌo ni ̱ na̱chindeé ñaá 17 Profeta Elías ni ̱ sa̱ kuu iin ta̱a
satoꞌo yo̱ Ndios, dá chi ̱ kúú ná iin táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú mií yó. Ta ni ̱ xika̱
467 Santiago 5
na̱ xíꞌín ndinoꞌo ini na̱ noo̱ Ndios ña̱ yó, ta ió iin ka̱ ndo̱ ni ̱ ka̱ndeé ni ̱
ná o̱ kóon dai ̱. Ta kúú oni ̱ kuia̱ dao na̱ndió néꞌe tuku na no̱ó ña̱ ndaa̱,
ko̱ ní kóon rá no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. 18 Tá ni ̱
20 dá kía̱n kanaꞌá ndó ña̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ndiꞌi, dá ni ̱ xika̱ tuku na noo̱ Ndios ka̱ndeé ndó ni ̱ da̱ndíko ini ndo̱ ná
ña̱ koon dai ̱, ta kúú ni ̱ ka̱sáꞌá kóon noo̱ kúú íchi ̱ kini kuaꞌa̱n na̱, sa̱ꞌá
tuku rá. Dá ni ̱ ka̱sáꞌá kána tuku ña̱ꞌa ño̱ó ni ̱ ka̱ndeé ndó ni ̱ da̱káki ndó na̱,
no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. chi ̱ o̱ ku̱ú taꞌon na noo̱ Ndios. Ta
19 Ñani miíi ̱, tá ió iin káa ndoꞌó ni ̱
kúú kua̱ꞌá nda̱ꞌo kua̱chi na̱ ndoo
ku̱xoo kuaꞌa̱n no̱ó ña̱ ndaa̱ kándísa sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee ndó dión.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n mií no̱ó ni ̱ taa San
Pedro ni ̱ saꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá
Jesús
ta̱ꞌón o̱ túú, ta kíán ña̱ ni iin kuu̱
Káꞌa̱n Pedro ndisáꞌán ta̱ꞌón o̱ ndíꞌi. 5 Ta táxi va̱ꞌa Ndios
Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ chi ̱kaa̱ ini na̱ tein cháá kuu̱ kánian ndoꞌo nío̱ ndo̱
kee na xíꞌín ndó nda̱ míí saꞌa̱, dá ná kée kua̱ꞌá noo̱ ta̱ndóꞌó. 7 Chi ̱ ta̱ndóꞌó
kakuu ndó ña̱yuu na̱ kee Espíritu ii ̱ ñoó kía̱n korndodó ña̱ kándéé iní
ná, dá kueídóꞌo ndó na̱, ta ná nduvii ndo̱ Jesús, nde̱ꞌá á ndíta ndaa̱ ndo̱
ndo̱ kee nii ̱ Jesucristo. xíꞌán. Ta ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ña̱ kía̱n
Ta ná koo kua̱ꞌá ña̱ mani ̱ Ndios kándéé iní ndo̱ ná o̱ du̱ú oro, táꞌa̱n
xíꞌín ndó, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ koo va̱ꞌa ña̱ xíto ndodó ña̱yuu xíꞌín ñóꞌo̱, dá
ini ndo̱. nde̱ꞌá á miía̱n ndaa̱ kuiti oro
ndinoꞌo kíán o ko̱ó. Tído kasandaá
Kómí ndisa yó iin ta̱ndeé iní iin kuu̱, ta naá vá oro ñoó. Tído
3 Na̱
káꞌano kúú Ndios, na̱ kúú tatá ndoꞌó, tá miía̱n ndaa̱ kuiti ndíta
satoꞌo yo̱ Jesucristo, dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ndaa̱ ndo̱ xíꞌín ña̱ kándéé iní ndo̱ ná
ni ̱ kuꞌu̱ káꞌano ini na̱ saꞌa̱ yo̱, sa̱ꞌá tein ta̱ndóꞌó, dá kía̱n chindaya̱ꞌi ñaá
ño̱ó ni ̱ na̱kaki sa̱á yo̱ ni ̱ kee na, dá Ndios, ta ki ̱ꞌo na ña̱ñóꞌó, xíꞌín ña̱
ni ̱ kuu ni ̱ na̱tiin yó iin ta̱ndeé iní ndato noo̱ ndo̱ tá ná naꞌa̱ noo̱ tuku
káꞌano nda̱ꞌo noo̱ ná, chi ̱ miía̱n ndaa̱ Jesucristo. 8 Kóni ̱ ndo̱ ná, va̱ꞌará ko̱
kuiti ni ̱ na̱taki satoꞌo yo̱ Jesucristo ní xiní ndo̱ ná xíꞌín noo̱ ndo̱. Ta
tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. 4 Sa̱ꞌá ño̱ó natiin
va̱ꞌará ko̱ ndéꞌé ndó na̱ viti, tído
taꞌani ndó iin ña̱ káꞌano nda̱ꞌo chí kándísa ndó na̱. Ta ndato nda̱ꞌo
induú diꞌa, chi ̱ sa̱ ió nduu vaan kádii ̱ iní ndo̱, ta ni ko̱ níꞌi ̱ ndo̱ to̱ꞌon
natiin ndoꞌó. Ta kíán ña̱ ni iin kuu̱ kaꞌa̱n ndo̱ saꞌa̱ ndi ki ̱ꞌo kádii ̱ ini ndo̱,
ta̱ꞌón o̱ téíꞌi ̱, ta kíán ña̱ ni iin kuu̱ 9 chi ̱ níꞌi ̱ ndo̱ ña̱ va̱ꞌa sa̱ꞌá ña̱ kándéé
468
469 1 Pedro 1
iní ndo̱ ná, ta ñoó kía̱n ka̱ki ndó no̱ó yó, dá kía̱n koo ña̱ñóꞌó ndó noo̱ ná,
kua̱chi ndo̱. ta kayu̱ꞌú niꞌini ndó na̱ xía̱n nani
10 Ni ̱ kaꞌa̱n profeta ni ̱ sa̱ ndei sa̱
ndéi ndó ñoo tu̱kú xaa̱n. 18 Ta náꞌá
naꞌá sa̱ꞌá ña̱ mani ̱ koꞌo̱n Ndios kee na vá mií ndó ndí ki ̱án ni ̱ sa̱ kuu ya̱ꞌi,
xíꞌín ndó. Ni ̱ da̱kuáꞌa va̱ꞌa ra sa̱ꞌán, ta ña̱ ni ̱ da̱káki ndoꞌó ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ ko̱
ni ̱ kee ra tata̱ kandaa̱ ini ra̱ ndi koo chóon sa̱ kee na̱ yatá veꞌe ndó. Chi ̱
kee Ndios dáka̱ki na ña̱yuu. 11 Chi ̱ ni ̱
ko̱ ní sá kian iin ña̱ꞌa túú, táto̱ꞌon
da̱kuáꞌa ra saꞌa̱ ndá yoo kakuu na̱ ndóꞌo oro xíꞌín plata. 19 Diꞌa nii ̱
kee dión, ta ndá oon koo na, chi ̱ ió ndato mií Cristo, táꞌa̱n kirá ni ̱ xita̱
Espíritu Cristo ini ra̱, ta ni ̱ ka̱sto̱ꞌon sa̱ꞌá kua̱chi ndo̱, ni ̱ sa̱ kuu ya̱ꞌi ni ̱
na xíꞌín rá sa̱ꞌán. Chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱ ni ̱ da̱káki ñaá. Chi ̱ ni ̱ sa̱ kuu na táto̱ꞌon
ka̱ndaa̱ ini ra̱ ña̱ ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ ki ̱ꞌo iin léko, kirí dóko̱ ña̱yuu noo̱
Cristo, na̱ kii dáka̱ki ñaá, ndiꞌi daá, Ndios, kirí káa vii, kirí ko̱ yáko̱.
dá naniꞌi ̱ ná ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios. 12 Kúú 20 Chi ̱ nda̱ rá ko̱ ñáꞌa̱ kasáꞌá ñayuú
ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ña̱ kía̱n ni ̱ ka̱ndaa̱ ini ra̱ yóꞌo, nda̱ daá vá ni ̱ chi ̱kaa̱ ini Ndios
ña̱ o̱ du̱ú mií rá keva̱ꞌa xíꞌín ña̱ ña̱ koo dión. Ta ña̱ yóꞌo ni ̱ kuu tein
dánaꞌa̱ ra̱, sa̱va̱ꞌa yóó vá kúú na̱ tiempo viti, chi ̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱
keva̱ꞌa xíꞌán. Ta mií to̱ꞌon ni ̱ da̱náꞌa̱ saꞌa̱ yo̱. 21 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesús
ra̱ tá sata̱, mií to̱ꞌon yóꞌo ii ̱ vá kía̱n dión, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kasa̱ndaá ndo̱
dánaꞌa̱ na̱ noo̱ ndo̱ viti sa̱ꞌá to̱ꞌon kándísa ndó Ndios, na̱ ni ̱ da̱nátaki
va̱ꞌa ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús, ta dánaꞌa̱ na̱ ñaá tein na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. Ta ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios
ñá xíꞌín ndée̱ Espíritu ii ̱ Ndios, na̱ ni ̱ ña̱ñóꞌó noo̱ ná. Dión ni ̱ kee na, dá
kii nda̱ induú. Ta nda̱ mií ángel ndéi kía̱n ná kandeé iní ndo̱ Ndios, ta ná
induú kátoó kandaa̱ ini sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo. koo ta̱ndeé iní ndo̱ noo̱ iin tóꞌón
dini ̱ míí vá ná.
Kóni ̱ Ndios ña̱ koo vii yo̱ noo̱ ná 22 Chi ̱ ni ̱ ndu̱vii nío̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱
13 Sa̱ꞌá ño̱ó kenduu ndo̱ ña̱xintóni ̱ seídóꞌo ndó ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ Ndios ni ̱
ndo̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ Ndios, ta kañoꞌo kee Espíritu ii ̱ Ndios, dá kandeé ndó
ini ndo̱, ta ndinoꞌo ini ndo̱ koo ta̱ndeé kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ sátáꞌan ndó xíꞌín
iní ndo̱ ña̱ natiin ndó ña̱ mani ̱ noo̱ ndinoꞌo ini ndo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ndinoꞌo
Ndios tá ná nandió ko̱o tuku ini ndo̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱ sátáꞌan ndó
Jesucristo kasaa̱ na̱. 14 Ta koo ini ndo̱
xíꞌín iin nío̱ vii. 23 Dá chi ̱ ndoꞌó kúú
kee ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin de̱ꞌe na̱ ni ̱ na̱kaki sa̱á, ta ko̱ ní káki ndó
seídóꞌo tatá, ta o̱ sa̱ kée ka̱ ndo̱ ña̱ táto̱ꞌon káki ña̱yuu, na̱ ndéi tóo, dá
kini, ña̱ sa̱ ka̱toó ndo̱ kee ndó tá ko̱ xíꞌi ̱ na̱. Dá chi ̱ ndo̱ꞌó kúú na̱ ni ̱
ñáꞌa̱ kanaꞌá ndó Ndios. 15 Chi ̱ táto̱ꞌon
na̱kaki sa̱á, dá kandei chíchí ndó
na̱ vii kúú míí Ndios, na̱ ni ̱ kana kee to̱ꞌon mií Ndios, chi ̱ to̱ꞌon takí
ndoꞌó xoo mií ná, ki ̱ꞌo dión koo vii kíán, ta daá kuití vá kooan. 24 Dá
Chi ̱ íchi ̱ va yuku̱ ñoó, ta kúú ndidaá na̱ ko̱ kándísa ñaá, ndoꞌo na
kuéi va itaa̱n. táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios:
25 Tído to̱ꞌon satoꞌo yo̱ Ndios, daá Táꞌa̱n yuu̱ ni ̱ ka̱ñóꞌó ta̱a káva̱ꞌa
koo kuií vaan. veꞌe,
Ta to̱ꞌon yóꞌo kúú to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ ña̱ yóꞌo diꞌa va ni ̱ kasa̱ndaá
Jesús, ña̱ kía̱n ni ̱ da̱náꞌa̱ ndu̱ noo̱ ndo̱. kakuu yu̱ú tito̱.
2
1 Sa̱ꞌá ño̱ó dánkoo ndiꞌi ndó ña̱
8 Ta káꞌa̱n taꞌanian diꞌa:
kini xíꞌín ña̱ ma̱ñá kée ndó, ta Mií yuu̱ yóꞌo kédaá xíꞌín ná, dá
ko̱ kánian kakuu ndó ña̱yuu uu̱ noo̱, kachiꞌi sáꞌá ná, chi ̱ kíán iin
ta ni ko̱ kánian koo uꞌu̱ ini ndo̱, ta yuu̱ kédaá xíꞌín ná kue̱i na.
kánian dánkoo taꞌani ndó ndidaá ña̱ Ni ̱ ka̱chiꞌi sáꞌá ná chi ̱ ko̱ xi ̱ín na̱
kini káꞌa̱n ndo̱ sa̱ꞌá ña̱yuu. 2 Táto̱ꞌon
kueídóꞌo na to̱ꞌon va̱ꞌa, chi ̱ sa̱ ki ̱ꞌo
kée takuálí nándukú xí noo̱ chichí dión ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ ná ndoꞌo na.
xí, ki ̱ꞌo dión nandukú ndó to̱ꞌon
Ndios, ña̱ kúú ña̱ ndaa̱, dá kuaꞌano Kúú yó na̱ ñoo Ndios
ndó xíꞌán nani kasandaá kuu̱ ka̱ki 9 Tído ndoꞌó kúú na̱ ni ̱ ka̱xi mií
ndó. 3 Ta ki ̱ꞌo dión kee ndó sa̱ꞌá ña̱
Ndios kakuu ña̱yuu na̱, ta kúú ndó
xíꞌo ndaa̱ ndo̱ kuendá ña̱ va̱ꞌa nda̱ꞌo duti ̱ noo̱ mií Ndios, na̱ kúú rey, ta
ini satoꞌo yo̱ Jesús. kúú ndó iin ñoo ii ̱, ta kúú ndó ña̱yuu
ni ̱ taó xóo mií Ndios, dá kasto̱ꞌon
Mií vá Jesús kúú yuu̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ ndó sa̱ꞌá ña̱ ndato kée na, chi ̱ no̱ón
4 Sa̱ꞌá ño̱ó kuyati cháá ka̱ ndo̱ noo̱
kúú na̱ ni ̱ na̱di ̱tá ndoꞌó íchi ̱ noo̱ íin
Jesús, na̱ kúú táto̱ꞌon iin yuu̱ ta̱kí, naá, ta ni ̱ na̱chiꞌi na ndo̱ꞌó íchi ̱ no̱ó
táꞌa̱n ña̱ ni ̱ ka̱ñóꞌó ta̱a ñayuú yóꞌo. ndato tóo̱n. 10 Chi ̱ tá sata̱ ko̱ ní sá
Tído mií Ndios kúú na̱ ni ̱ ka̱xi ñaá, kuu ndó iin ñoo, tído viti ni ̱
ta kúú ná yuu̱ ndato cháá ka̱. 5 Ta kasa̱ndaá ndo̱ kúú ndó ñoo mií
mií ndó kúú taꞌani táto̱ꞌon yuu̱ ta̱kí. Ndios. Tá sata̱ ko̱ ní kándeé ndó ña̱
Sa̱ꞌá ño̱ó konó ndó ná kava̱ꞌa Ndios kuꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ ndo̱, tído viti kía̱n
veꞌe ño̱ꞌo na̱ xíꞌín ndó, dá kakuu ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kúꞌu̱ ini na̱ saꞌa̱ ndo̱.
taꞌani ndó duti ̱ ii ̱ noo̱ mií ná, dá kuu
doko̱ ndo̱ ña̱ nátaꞌan ini Ndios xiní Kánian naꞌa̱ yo̱ mií yó ña̱ kúú yó
na̱, ta kúú natiin va̱ꞌa na ña̱ dóko̱ kuendá Ndios
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesucristo. 6 Chi ̱
11 Na̱ mani ̱, seí ndaꞌávíi ̱ noo̱ ndo̱ꞌó,
káꞌa̱n taꞌani tuti ii ̱ Ndios diꞌa: na̱ ndéi tóo ñoo tu̱kú xaa̱n, ña̱ o̱ sa̱
Koꞌi ̱n chindu̱ꞌí iin yuu̱ ió tito̱ náki ̱ꞌo ndó míí ndó no̱ó ña̱ kini kóni ̱
ndáya̱ꞌi cháá ka̱ chí ñoo Sion, ñíi ̱ ndo̱, ña̱ naá táꞌan xíꞌín ña̱ va̱ꞌa
dá chi ̱ yuu̱ yóꞌo kía̱n ni ̱ ka̱xi kóni ̱ nío̱ ndo̱ keean. 12 Diꞌa koo ini
miíí, ta kíán iin yuu̱ ndato. ndo̱ kendúsáꞌano ndó no̱ó ña̱yuu ko̱
Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ndáa mií vá ña̱yuu náꞌá Ndios, dá kía̱n va̱ꞌará chínaní
ná kandísa ñaá, dá kía̱n ni iin kini na ndo̱ꞌó viti, tído ná kekáꞌano
kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kákaꞌan noo̱ ná. na Ndios sa̱ꞌá ña̱ va̱ꞌa kée ndó tá ná
7 Ta noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ kándísa, yuu̱
kasandaá kuu̱ dátoo̱n Ndios
yóꞌo kúú yuu̱ ndato cháá ka̱. Tído ña̱xintóni ̱ ná.
471 1 Pedro 2, 3
néꞌe choon káꞌano cháá ka̱, 14 o á iin tóꞌón kua̱chi ko̱ ní kée na, ta ni
mií rá kúú rá ta̱ néꞌe choon ñóꞌo ti ̱xi iin ña̱ to̱ꞌón ko̱ ní kána yúꞌu̱ ná
ndáꞌa̱ rey ñoó, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ niꞌi ̱ choon kaꞌa̱n na̱.” 23 Ta va̱ꞌará ni ̱ kaꞌa̱n
ña̱ kadi ra̱ ña̱yuu kíni veꞌe ka̱a, ta ndava̱ꞌa ra xíꞌín Jesús, tído ni iin
néꞌe taꞌani ra choon ña̱ náki ̱ꞌo ra tóꞌón to̱ꞌon ndava̱ꞌa ko̱ ní nándió
ña̱ñóꞌó no̱ó na̱ kée ña̱ va̱ꞌa. 15 Dá chi ̱
néꞌe na kaꞌa̱n na̱ xíꞌín rá. Ta va̱ꞌará
ña̱ kóni ̱ Ndios kía̱n kee ndó ña̱ va̱ꞌa, ni ̱ da̱ndóꞌo ra nío̱ ná, tído ni iin ña̱ꞌa
dá ná o̱ níꞌi ̱ ña̱yuu xi ̱xi ko̱ó ko̱ ní kaꞌa̱n na̱ kee na xíꞌín rá. Diꞌa
ña̱xintóni ̱ ña̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa na saꞌa̱ ni ̱ na̱chiꞌi na ndidaá ña̱ ni ̱ ndoꞌo na
ndo̱. 16 Ko̱ ñóꞌo ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ ni iin
noo̱ ndáꞌa̱ Ndios, na̱ kéyíko̱ ndaa̱
ley, tído ná dáꞌa ni kaꞌán ndó ña̱ saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa. 24 Ta ni ̱
nónó noo̱ ndo̱ kee ndó ña̱ kini. Diꞌa na̱kuido mií Jesús ndidaá kúú
nónó noo̱ ndo̱ kee ndó ña̱ kóni ̱ kua̱chi yó tá ni ̱ sa̱rkaa na ndi ̱ka
Ndios. 17 Koo ña̱ñóꞌó ndó noo̱
cruz, dá ná kandeé yó dánkoo yó
ndidaá ña̱yuu, ta kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée yó, dá ná koni yo̱ kee yó
na̱ kúú kuendá Jesús, ta kayu̱ꞌú ña̱ ndaa̱ noo̱ Ndios. Dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱
niꞌini ndó Ndios, ta koo ña̱ñóꞌó ndó ni ̱ ta̱rkueꞌe̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
no̱ó ta̱ néꞌe choon. ndu̱va̱ꞌa yó, ta ni ̱ ndu̱vii yo̱. 25 Dá
va̱ꞌa niꞌi ̱ ndo̱ tá xíꞌo ndeé iní ndo̱ tá ini ndo̱ ña̱ koo luu ñíi ̱ ndo̱, á kíán
kéndava̱ꞌa satoꞌo ndo̱ xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ nachoꞌon lándo̱ dini ̱ ndo̱, o á
ña̱ kée ndó ña̱ kini? Tído tá kíán ña̱ keluu ndó mií ndó xíꞌín oro,
kéndava̱ꞌa ra xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kée o á kíán ña̱ kandixi ndó dáꞌo̱n táyíí
ndó ña̱ va̱ꞌa, ta xíꞌo ndeé iní ndo̱, dá ndáa. 4 Va̱ꞌa ka̱an
̱ ndi ̱ꞌi ini ndo̱ koo
kía̱n nátaꞌan ini Ndios xiní na̱ ndo̱ꞌó. vii nío̱ ndo̱ noo̱ Ndios, ña̱ kía̱n koo
21 Chi ̱ ni ̱ kana Ndios ndo̱ꞌó ña̱ kee
luu ndó xíꞌín ña̱ va̱ꞌa ini ndo̱, xíꞌín
1 Pedro 3 472
ña̱ kueé ini ndo̱, chi ̱ ña̱ yóꞌo kía̱n o̱ ta ni yúꞌu̱ ndo̱ ná o̱ sa̱ káꞌa̱n ni
kúyatá taꞌon, ta ña̱ yóꞌo kía̱n iin ña̱ to̱ꞌón.
nátaꞌan nda̱ꞌo ini Ndios xiní na̱. 11 Kexoo ndó no̱ó ña̱ kini, ta kee
5 Chi ̱ diꞌa luu ni ̱ sa̱ ndaa na̱ ñáꞌa̱ sa̱
ndó ña̱ va̱ꞌa.
ndei sa̱ naꞌá, sa̱ ka̱ndeé iní na̱ Ndios, Ta nandukú ndó ña̱ kandei va̱ꞌa
ta ndinoꞌo ini na̱ ni ̱ sa̱ seídóꞌo ná yíi ̱ ndó xíꞌín ña̱yuu, ta ndiko̱ toon
ná. 6 Chi ̱ ki ̱ꞌo dión sa̱ seídóꞌo naná
ndóa̱n.
sáꞌano yó Sara yíi ̱ ná Abraham, ta sa̱ 12 Dá chi ̱ ndéꞌé va̱ꞌa satoꞌo yo̱
káꞌa̱n na̱ ña̱ Abraham kúú satoꞌo na̱. Ndios na̱ kée ña̱ ndaa̱,
Ta kúú ndó táto̱ꞌon de̱ꞌe diꞌí Sara ta ió nduu na̱ seídóꞌo na ña̱ xíka̱
sa̱ꞌá ña̱ kée ndó ña̱ va̱ꞌa, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ na̱ noo̱ ná.
ko̱ xíꞌo ndó mií ndó ña̱ yu̱ꞌú ndo̱. Tído ko̱ nátaꞌan ini na̱ xiní na̱ na̱
7 Ta dión ni ndoꞌó, ra̱ ta̱a, kañoꞌo
kée ña̱ kini.
ini ndo̱ kandei ndó xíꞌín ñadiꞌí ndo̱. 13 ¿Ndá yoo kendava̱ꞌa xíꞌín ndó tá
Ta ki ̱ꞌo ndó ña̱ñóꞌó noo̱ ná sa̱ꞌá ña̱ ná ndiko̱ ndo̱ ña̱ va̱ꞌa? 14 Tído
kúú ná iin na̱ vi ̱tá, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ndikáꞌán ndi kúu ví ndó tá kéndava̱ꞌa
natiin nduú na̱ xíꞌín ndó ña̱ mani ̱ ña̱ na xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ kée ndó ña̱ va̱ꞌa.
kandei chíchí ndó xíꞌín Ndios. Tá Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ sa̱ yu̱ꞌú ndo̱ tá kée na dión
kée ndó dión, dá kía̱n ni iin tóꞌón xíꞌín ndó, ta o̱ sa̱ kútúú ini ndo̱.
ña̱ꞌa o̱ kétéin noo̱ ndo̱ noo̱ káꞌa̱n ndo̱ 15 Diꞌa naki ̱ꞌo ndó ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios,
ndó, ta ndoꞌo saꞌa̱ sátáꞌan ndó, ta koni ̱ ndo̱ kakomí ndó iin ña̱xintóni ̱ vii, dá
ndo̱ iin rá iin ndó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo kía̱n tá káꞌa̱n uꞌu̱ na̱ saꞌa̱ ndo̱ꞌó, dá
ndó xíꞌín na̱ veꞌe mií ndó, ta kuꞌu̱ ini kía̱n ná xíkaꞌan noo̱ mií ná sa̱ꞌá ña̱
saꞌa̱ sátáꞌan ndó, ta ndaꞌí koo ini ndo̱. chínaní kini na ña̱ va̱ꞌa kée ndó sa̱ꞌá
9 O̱ sa̱ nándió kuéi ndó nandió néꞌe
ña̱ kúú ndó kuendá Cristo. 17 Chi ̱ va̱ꞌa
ndó ña̱ kini no̱ó na̱ ni ̱ kee ña̱ kini xíꞌín cháá ka̱ ná ndoꞌo nío̱ yo̱ sa̱ꞌá ña̱ kée
ndó. Ta o̱ sa̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ndó xíꞌín yó ña̱ va̱ꞌa, tá ki ̱ꞌo dión kóni ̱ mií
na̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa xíꞌín ndó. Diꞌa kaka̱ Ndios, ta o̱ du̱ú sa̱ꞌá ña̱ kée yó ña̱
ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ ná, dá kini. 18 Dá chi ̱ ni ̱ ndoꞌo taꞌani nío̱
chi ̱ náꞌá ndó ña̱ ni ̱ kana Ndios ndo̱ꞌó Cristo tá ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ iin tóꞌón ndée̱ sa̱ꞌá
ña̱ kía̱n natiin ndó ña̱ mani ̱ noo̱ ná. kua̱chi yó. Iin na̱ ndaa̱ kúú ná, tído
10 Dá chi ̱ diꞌa kaá tuti ii ̱ Ndios:
ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ yóó, na̱ kómí kua̱chi,
Ndi ndáa ndoꞌó katoó kandei dá kuu kandaka na yó koꞌo̱n na̱ noo̱
va̱ꞌa, ta kandei dii ̱ ñayuú yóꞌo, Ndios. Chi ̱ miía̱n ndaa̱ ni ̱ xiꞌi ̱ yikí
dá kía̱n kánian kandaa ndo̱ yáa̱ ko̱ño na̱, tído ió takí va Espíritu ná.
ndo̱, dá ná o̱ yáꞌa ña̱ kaꞌa̱n 19 Ta ni ̱ saꞌa̱n Espíritu ná ni ̱ da̱náꞌa̱
xíin kueídóꞌo Ndios tá sa̱ naꞌá, kuendá noo̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱ kini kée
va̱ꞌará kueé ni ̱ sa̱ ndati Ndios xía̱n na, dá chi ̱ sa̱ io nduu va Ndios ña̱
nani ni ̱ ka̱va̱ꞌa Noé arca. Ta cháá kía̱n keyíko̱ na̱ sa̱ꞌá na̱ ta̱kí, xíꞌín
nda̱ꞌo ña̱yuu ni ̱ ka̱ki no̱ó ta̱kui ̱í sa̱ꞌá na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. 6 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ seídóꞌo
kuaꞌa̱ ñoó. Sa̱va̱ꞌa ona̱ ni ̱ sa̱ kuu na. taꞌani na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús,
21 Ta viti sódo̱ ndúta̱ yo̱ xíꞌín ta̱kui ̱í
dá kía̱n, va̱ꞌará ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ táto̱ꞌon
sa̱ꞌá ña̱ kándéé iní yo̱ Jesús, dá ka̱ki kánian ndoꞌo ndidaá ña̱yuu, tído
yó, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ da̱káki Ndios Noé takí va nío̱ ná kée Ndios.
no̱ó ta̱kui ̱í ñoó. Ko̱ kée yó dión sa̱ꞌá
ña̱ kóni ̱ yo̱ nakata yó ñíi ̱ yo̱, diꞌa kée Ná kee yó choon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ña̱
yóa̱n dá chi ̱ ndinoꞌo ini yo̱ kóni ̱ yo̱ kati ̱ꞌa yó kee yó
koo vii ña̱xintóni ̱ yo̱, chi ̱ ni ̱ ka̱ki yó 7 Sa̱ kuaꞌa̱n kuyati va ña̱ naá ndidaá
míí ná ñóꞌo ndidaá ángel, xíꞌín ta̱ kía̱n ndinoꞌo ini ndo̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá
néꞌe choon, xíꞌín ta̱ dándáki. ña̱yuu xi ̱ꞌín ndó, chi ̱ tá kúꞌu̱ ndisa ini
yo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, dá kía̱n ki ̱ꞌo
Ná dáꞌa ka̱ ni kee yó ña̱ kini sa̱ kee yó káꞌano ini yo̱ saꞌa̱ ná, va̱ꞌará kua̱ꞌá
tá ko̱ ñáꞌa̱ ni ̱ nduu yó kuendá Jesús nda̱ꞌo kua̱chi kée na xíꞌá. 9 Ta koo ini
4
1 Táto̱ꞌon
ki ̱ꞌo ni ̱ ndoꞌo nío̱ yikí ndo̱ natiin va̱ꞌa ndó ñani ndo̱ tá ko̱saa̱
ko̱ño Jesús, ki ̱ꞌo dión kánian na̱ veꞌe ndó, ta o̱ sa̱ káꞌa̱n kuáchi ̱ ndo̱
kandei nduu ndo̱ ndoꞌo taꞌani nío̱ tá kée ndó dión. 10 Ta noo̱ iin rá iin
ndo̱, dá chi ̱ na̱ ni ̱ ndoꞌo nío̱ yikí ndó ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios ña̱ kati ̱ꞌa ndó kee
ko̱ño, no̱ón kúú na̱ ni ̱ taó xóo ndó ndó iin choon, sa̱ꞌá ño̱ó dákuáꞌano ndó
no̱ó kua̱chi, 2 dá kía̱n nani ndéi tóo
dao ka̱ ña̱yuu xíꞌán. Chi ̱ ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱
ndó ndíxi ndó yikí ko̱ño ndo̱, ná choon ña̱ kechóon va̱ꞌa ndó noo̱
dáꞌa ka̱ ni kandei ndó kee ndó ña̱ ndidaá ña̱ mani ̱ ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱ ndo̱.
kini kátoó dao ka̱ ña̱yuu. Diꞌa 11 Sa̱ꞌá ño̱ó tá dánaꞌa̱ iin ndó, dá kía̱n
kandei ndó kee ndó ña̱ kóni ̱ Ndios. dánaꞌa̱ ndo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n to̱ꞌon
3 Cháá dión ka̱ ni ̱ kee ndó táto̱ꞌon
Ndios. Tá xínkuáchí ndó noo̱ ñani ndo̱,
ki ̱ꞌo kée ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios, chi ̱ sa̱ dá kía̱n kechóon ndó xíꞌín ndée̱ xíꞌo
ka̱toó ndo̱ kee ndó kua̱chi xíꞌín ndi mií Ndios noo̱ ndo̱. Ta sa̱ꞌá ña̱ kée ndó
ndáa mií vá ña̱yuu, ta sa̱ ka̱toó ndo̱ dión, sa̱ꞌá ño̱ó natiin Ndios ndidaá
kee ndó kua̱chi kaꞌan noo̱ xíꞌín ñíi ̱ táꞌa̱n ña̱ñóꞌó saꞌa̱ Jesucristo, na̱ daá
ndo̱, ta sa̱ kuu ndó na̱ xi ̱ꞌí, ta sa̱ kee kuití kómí ndidaá táꞌa̱n ña̱ñóꞌó, ta daá
ndó víko̱ kaꞌan noo̱, ta sa̱ xiꞌi lóko̱ dándáki na ndidaá ña̱ꞌa. Dión ná koo.
ndo̱, ta sa̱ ndaño̱ꞌo ndó yoko̱, ña̱ ko̱
nátaꞌan ini Ndios xiní na̱. 4 Ta naá
Ná kadii ̱ inío̱ tá ndóꞌo nío̱ yo̱
ini na̱ sa̱ neꞌe táꞌan va̱ꞌa xíꞌín ndó saꞌa̱ Jesús
sa̱ꞌá ña̱ ko̱ kée ka̱ ndo̱ ndidaá ña̱ kini 12 Ñani mani ̱, o̱ sa̱ na̱á ini ndo̱ sa̱ꞌá
yóꞌo, ta káꞌa̱n ndava̱ꞌa na saꞌa̱ ndo̱ ta̱ndóꞌó kini ndóꞌo ndó, táꞌa̱n ña̱
1 Pedro 4, 5 474
xírndodó ndoꞌó. O̱ sa̱ káꞌán ndó ña̱ ko̱ chi ̱ na̱ sáꞌano taꞌani kúú yuꞌu̱. Ta ni ̱
kánian ndoꞌo ndó dión. 13 Diꞌa kadii ̱ ini
xini xíꞌín no̱ói ̱ táto̱ꞌon ni ̱ ndoꞌo nío̱
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌo ndó táto̱ꞌon ni ̱ ndoꞌo Cristo, ta koo taꞌani yuꞌu̱ xíꞌín ndó
Cristo. Chi ̱ tá ná kasandaá kuu̱ nandió noo̱ ndato káa naꞌa̱ noo̱ Ndios chí
ko̱o na xíꞌín ndidaá ña̱ ndato kómí ná, noo̱. 2 Koo ini ndo̱ kandaka ndó
dá kía̱n nakutí ndó xíꞌa̱n kádii ̱ iní ndo̱. ña̱yuu Ndios ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ ndo̱, ta
14 Tá káꞌa̱n ndava̱ꞌa ña̱yuu saꞌa̱ ndo̱
kandaa va̱ꞌa ndó na̱, tído o̱ sa̱ kée
sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó kuendá Cristo, dá kía̱n ndóa̱n sa̱ꞌá ña̱ kánian kee ndóa̱n,
ndikáꞌán ndi kúu ví ndó, chi ̱ ió diꞌa kee ndóa̱n xíꞌín ndinoꞌo ini ndo̱.
Espíritu ndato Ndios xíꞌín ndó. Miía̱n Ta o̱ sa̱ kée ndóa̱n sa̱ꞌá ña̱ kátoó ndo̱
ndaa̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa ña̱yuu saꞌa̱ di ̱ꞌón. Diꞌa kee ndóa̱n sa̱ꞌá ña̱
Espíritu, tído saꞌa̱ ndo̱ꞌó natiin na ndinoꞌo ini ndo̱ kóni ̱ ndo̱ chindeé
ña̱ñóꞌó. 15 Chi ̱ iin ña̱ kaꞌan noo̱ nda̱ꞌo
ndó na̱. 3 Ta o̱ sa̱ kée ndó míí ndó iin
kíán tá ndóꞌo nío̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ saꞌání satoꞌo no̱ó na̱ ndáka ndó. Va̱ꞌa ka̱an ̱
ndo̱ ndi ̱i, o sa̱ꞌá ña̱ kíꞌin kuíꞌíná ndó, o kee ndó ña̱ va̱ꞌa noo̱ ná, dá ná kati ̱ꞌa
sa̱ꞌá ña̱ kúú ndó na̱ kini, o sa̱ꞌá ña̱ taꞌani na kee na dión. 4 Dá tá ná
chírnee chítuu kúu ndó no̱ó ta̱ndóꞌó kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku
dao ka̱ na̱. 16 Tído tá ndóꞌo nío̱ ndo̱ sa̱ꞌá
Jesús, na̱ kúú míí satoꞌo noo̱ ndidaá
ña̱ kúú ndó kuendá Jesús, dá kía̱n ná na̱ ndáka léko, dá natiin ndó iin
dáꞌa ni xíkaꞌan noo̱ ndo̱. Diꞌa kekáꞌano corona, ña̱ kúú ña̱ñóꞌó, ña̱ kía̱n ni
ndó Ndios sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌo ndó dión. iin kuu̱ o̱ na̱á.
17 Dá chi ̱ sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá va kuu̱ ña̱
5 Ta dión ni ndoꞌó, takuáchí tákí,
keyíko̱ Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu na̱. Ta tá koo ini ndo̱ kueídóꞌo ndó na̱ sáꞌano
dinñóꞌó keyíko̱ na̱ saꞌa̱ yóó, dá kía̱n, néꞌe choon veꞌe ño̱ꞌo ndo̱. Ta ndidaá
¿xíni ̱ ndí ki ̱án ndoꞌo na̱ ko̱ xi ̱ín ní ndó kánian kueídóꞌo táꞌan ndó
kueídóꞌo to̱ꞌon va̱ꞌa saꞌa̱ Jesús tá ná xíꞌa̱n nda̱ꞌí ió ini ndo̱, chi ̱:
keyíko̱ saꞌa̱ ná? 18 Dá chi ̱ diꞌa kaá
Ko̱ nátaꞌan ini Ndios xiní na̱
tuti ii ̱ Ndios: ña̱yuu ió táyíí ini,
Ndi ki ̱ꞌo ví kánian ndoꞌo nío̱ na̱ ta diꞌa xíꞌo na ña̱ mani ̱ no̱ó
kée ña̱ kóni ̱ Ndios, dá ka̱ki na. ña̱yuu ió ndaꞌí ini.
Sa̱ꞌá ño̱ó, ¿xíni ̱ ndí ki ̱án ndoꞌo na̱ 6 Sa̱ꞌá ño̱ó ndaꞌí koo ini ndo̱ kañoꞌo
ko̱ xi ̱ín kandísa Ndios, xíꞌín na̱ ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ Ndios, dá kía̱n ná ki ̱ꞌo
kée kua̱chi? na ña̱ñóꞌó noo̱ ndo̱ tá ná kasandaá
19 Sa̱ꞌá ño̱ó tá kóni ̱ Ndios ña̱ kía̱n
kuu̱ ni ̱ ka̱xi mií ná. 7 Ta chikodó ndó
ndoꞌo nío̱ ndo̱, dá kía̱n naki ̱ꞌo ndó ndidaá ta̱ndíꞌi ini ndóꞌo ndó noo̱
mií ndó noo̱ ndáꞌa̱ ná, chi ̱ iin na̱ ndáꞌa̱ Ndios, dá chi ̱ no̱ón kúú na̱
ndaa̱ kúú na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa ñayuú yóꞌo. ndíꞌi ini saꞌa̱ ndo̱.
Ta daá koo ini ndo̱ kee ndó ña̱ va̱ꞌa.
Kandaa ndo̱ mií ndó no̱ó ña̱ uꞌu̱
Diꞌa kánian kee na̱ sáꞌano néꞌe choon 8 Takaon koo ndó, ta kañoꞌo ini
veꞌe ño̱ꞌo ndo̱ kandei ndó, chi ̱ ña̱ uꞌu̱ kía̱n
5
1 Ta kóni ̱i ̱ kaka̱i ̱ iin ña̱ mani ̱ no̱ó
xiní uꞌu̱ ndo̱ꞌó. Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée iin
na̱ sáꞌano néꞌe choon noo̱ ndo̱, ndikaꞌa to̱ndó, ki ̱ꞌo dión kéean
475 1 Pedro 5
xíꞌín ña̱ kándéé iní ndo̱ Jesús, dá kúú iin ta̱a náꞌí íin ndaa̱ xíꞌín Jesús,
kandeé ndó xíꞌán. Chi ̱ sa̱ náꞌá vá ni ̱ taai cháá to̱ꞌon noo̱ tuti yóꞌo
ndó ña̱ ki ̱ꞌo dión taꞌani ndóꞌo nío̱ ko̱saa̱an ̱ , dá kaꞌa̱n niꞌinii noo̱ ndo̱, ta
dao ka̱ na̱ kúú kuendá Jesús ndéi xíꞌo ndaa̱i ̱ kuendá ña̱ ki ̱ꞌo dión
iin níí kúú ñayuú. 10 Tído Ndios, na̱
kémani ̱ Ndios ndo̱ꞌó, ta sa̱ ñóꞌo ndó
xíꞌo ndidaá ña̱ mani ̱ noo̱ yo̱, no̱ón ti ̱xi ña̱ mani ̱ yóꞌo viti. 13 Ta na̱ kúú
kúú na̱ ni ̱ kana yó ña̱ kandei kuendá Jesús ndéi chí Babilonia,
chíchí yó noo̱ ndato náyeꞌe̱ sa̱ꞌá ña̱ táꞌa̱n na̱ ni ̱ ka̱xi mií Ndios táto̱ꞌon
ni ̱ kee Jesucristo. Sa̱ꞌá ño̱ó, tá ni ̱ ki ̱ꞌo ni ̱ ka̱xi na ndo̱ꞌó, xíꞌín ñani yo̱
ndiꞌi ni ̱ ndoꞌo nío̱ ndo̱ cháá, dá Marcos, na̱ kúú táto̱ꞌon de̱ꞌe mií
ndendaa̱ na̱ ndo̱ꞌó, ta nachikata yuꞌu̱, tándaꞌá ndisáꞌán ko̱saa̱ noo̱
ndaa̱ na̱ ndo̱ꞌó, ta ki ̱ꞌo na ndée̱ noo̱ ndo̱. 14 Ta ña̱ kaꞌa̱n táꞌan ndó
ndo̱, ta ndendakí ná ndo̱ꞌó xíꞌín ña̱ ndisáꞌán ná kakuuan ña̱ chitó táꞌan
kándísa ndó. 11 Ta daá kuití ná
ndó noo̱ ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱
natiin na ña̱ñóꞌó, ta daá ná sátáꞌan ndó. Ta daá kuití ná koo
dándáki na ndidaá ña̱ꞌa. Dión ná va̱ꞌa ini ndo̱ꞌó, na̱ kúú kuendá
koo. Jesucristo. Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n kúú uu̱ ni ̱ taa San
Pedro ni ̱ saꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá
Jesús
ki ̱ꞌo vii mií ná. 5 Sa̱ꞌá ño̱ó ndi ̱ꞌi ini
kéchóon noo̱ Jesucristo. Ta kúúí dáꞌa ni kakuu ndó ña̱yuu ndaa̱ oon
iin apóstol, na̱ néꞌe to̱ꞌon na. Ta ni, ndi ̱ꞌi taꞌani ini ndo̱ ña̱ kía̱n kanaꞌá
káꞌa̱n yuꞌu̱ ndisáꞌán xíꞌín ndoꞌó, chi ̱ cháá ka̱ ndo̱ ña̱ kóni ̱ Ndios, 6 ta o̱ du̱ú
sa̱ꞌá ña̱ kéndaa̱ Ndios, na̱ kúú ña̱ yóꞌo oon ni ndi ̱ꞌi ini ndo̱ kee ndó,
Jesucristo, na̱ dáka̱ki ñaá, sa̱ꞌá ño̱ó diꞌa ndi ̱ꞌi taꞌani ini ndo̱ chituu ndó
ni ̱ niꞌi ̱ ndo̱ ña̱ kándéé iní ndo̱ ná mií ndó, dá ná o̱ yáꞌa ndó kee ndó
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kándéé iní ñaá mií ndú. kua̱chi. Ta o̱ du̱ú ña̱ yóꞌo oon ni ndi ̱ꞌi
2 Ná kemáni ̱ cháá ka̱ Ndios ndo̱ꞌó, ta
ini ndo̱ kee ndó, diꞌa ndi ̱ꞌi taꞌani ini
ná ki ̱ꞌo cháá ka̱ na̱ ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱ koo kueé iní ndo̱. Ta o̱ du̱ú ña̱
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kándaa̱ va̱ꞌa ini ndo̱ saꞌa̱ yóꞌo oon ni ndi ̱ꞌi ini ndo̱ kee ndó,
míí ná, xíꞌín saꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesús. diꞌa ndi ̱ꞌi taꞌani ini ndo̱ kandita toon
ndó xíꞌín to̱ꞌon Ndios. 7 Ta o̱ du̱ú ña̱
Ndi ̱ꞌi ini ndo̱ naꞌa̱ ndo̱ mií ndó ña̱ kúú yóꞌo oon ni ndi ̱ꞌi ini ndo̱ kee ndó,
ndó ña̱yuu ni ̱ kana Ndios diꞌa ndi ̱ꞌi taꞌani ini ndo̱ koni ̱ ndo̱ dao
3 Ta xíꞌín ndée̱ míí ná xíꞌo na
ka̱ ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndóꞌo ndó xíꞌín
ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa xínñóꞌó yó, dá na̱ veꞌe mií ndó. Ta o̱ du̱ú ña̱ yóꞌo
kataki yo̱ kandei yó, ta kee yó ña̱ oon ni ndi ̱ꞌi ini ndo̱ kee ndó, diꞌa
kóni ̱ mií ná, dá chi ̱ sa̱ náꞌá va̱ꞌa yó ndi ̱ꞌi taꞌani ini ndo̱ kuꞌu̱ ini ndo̱ saꞌa̱
saꞌa̱ míí Ndios, na̱ ni ̱ kana ñaá sa̱ꞌá ná. 8 Tá kée ndó ndidaá ña̱ yóꞌo, ta ni ̱
ña̱ ndato na̱ xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ kúú ná na̱ na̱kutí ndó xíꞌán, dá kía̱n o̱ kándei
ndaa̱. 4 Ta sa̱ꞌá ña̱ ki ̱ꞌo dión kúú ná,
oon taꞌon ndó, ta o̱ kákuu ndó na̱ ko̱
sa̱ꞌá ño̱ó náꞌá yó ña̱ niꞌi ̱ yo̱ ña̱ ndato chóon. Diꞌa kanaꞌá cháá ka̱ ndo̱ saꞌa̱
xíꞌín ña̱ náꞌano ni ̱ kaa na̱ ki ̱ꞌo na noo̱ Jesucristo, na̱ kúú satoꞌo yo̱. 9 Tído
yo̱. Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o na kee na na̱ ko̱ kée ndidaá ña̱ yóꞌo, no̱ón kúú
dión xíꞌín ndó, sa̱ꞌá ño̱ó koni ndo̱ na̱ ndadí noo̱, ta kúú ná táto̱ꞌon iin
kankuei xoo ndó no̱ó ña̱ kini kátoó na̱ ko̱ túu noo̱, ta ni ̱ na̱ndodó na̱ ña̱
ñíi ̱ ndo̱ keean ñayuú yóꞌo, dá ni ̱ da̱ndóo Ndios ndidaá kua̱chi ni ̱
kasandaá ndo̱ koo vii ndo̱ táto̱ꞌon kee na tá sata̱.
476
477 2 Pedro 1, 2
naꞌa̱ ndo̱ mií ndó ña̱ kúú ndó ña̱yuu ndaa̱ ni ̱ xi ̱nko̱o ña̱ ni ̱ taa profeta tá
ni ̱ kana Ndios, ña̱ kúú ndó ña̱yuu ni ̱ sa̱ naꞌá. Ta va̱ꞌa kee ndó tá ná ki ̱ꞌo
ka̱xi mií ná. Dá chi ̱ tá kee ndó dión, ndó mií ndó ña̱ kía̱n kueídóꞌo
dá kía̱n ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kána xoo ndóa̱n, chi ̱ kíán táto̱ꞌon iin ña̱
ndó noo̱ ná. 11 Ta kúú natiin va̱ꞌa
dátoo̱n noo̱ ndo̱ xía̱n nani íin naá
ñaá satoꞌo yo̱ Jesucristo, na̱ dáka̱ki nda̱ natu̱u noo̱, dá dátoo̱n Jesús nío̱
ñaá, noo̱ dándáki kuií na̱ xíꞌa̱n kádii ̱ ndo̱ táto̱ꞌon ndato tóo̱n ki ̱mi tá ni ̱
ini na̱. xi ̱no rí naꞌa. 20 Tído noo̱ ndidaá ña̱ꞌa
dá kía̱n, tá ni ̱ xiꞌi ̱i ̱, dá kía̱n daá to̱ꞌón ñoo Israel tá sa̱ naꞌá. Dión
kañoꞌo ini ndo̱ sa̱ꞌán. taꞌani kañoꞌo ta̱a dánaꞌa̱ ña̱ to̱ꞌón
tein ndoꞌó, ta chiꞌi ra cháá ña̱ to̱ꞌón
Nda̱ induú tái ̱ ni ̱ kaꞌa̱n Ndios ni ̱ tein ña̱ dánaꞌa̱ ra̱ noo̱ ndo̱, ña̱ kía̱n
chi ̱ndaya̱ꞌi na Jesús dátu̱ú ñaá. Ta o̱ nákoni taꞌon ra
16 Tá ni ̱ ka̱sto̱ꞌon ndu xíꞌín ndó saꞌa̱
satoꞌo yo̱ Jesús, na̱ ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi sa̱ꞌá
choon kómí satoꞌo yo̱ Jesucristo, kua̱chi ra. Ta sa̱ꞌá ña̱ kee ra dión,
xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ nandió ko̱o na kasaa̱ sa̱ꞌá ño̱ó iin ndakána vá naá rá. 2 Ta
na̱, ko̱ ní kéchóon ndu cuento to̱ꞌón, kasáꞌá kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu kee na ña̱
ña̱ ni ̱ ndaki ini mií ndú. Diꞌa ni ̱ kaꞌan noo̱ kee ta̱a ñoó, ta saꞌa̱ míí rá
ka̱sto̱ꞌon ndu ña̱ ni ̱ xini xíꞌín noo̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa ña̱yuu sa̱ꞌá ña̱ ndaa̱
ndú ña̱ miía̱n ndaa̱ kuiti kómí ná kándísa yó. 3 Ta sa̱ꞌá ña̱ kúú rá ta̱a
seídóꞌo nduꞌu̱ to̱ꞌon yóꞌo, ña̱ ni ̱ kii Ndios saꞌa̱ ángel ni ̱ kue̱i no̱ó kua̱chi,
chí induú káa, tá ni ̱ saꞌa̱n ndu̱ xíꞌín diꞌa ni ̱ da̱kuéi ñaá ná nda̱ indayá, ta
Jesús dini ̱ iin yúku̱ ii ̱. ni ̱ sadi niꞌini ñaá ná ini káo̱ ko̱nó
2 Pedro 2 478
noo̱ íin naá yái ̱, ta ñoó ñóꞌan kua̱chi ñaá ná noo̱ Ndios. 12 Tído ta̱a
ndátian keyíko̱ sa̱ꞌán. to̱ꞌón yóꞌo kúú ra̱ káꞌa̱n sa̱ꞌá ña̱ ko̱
5 Ta ni ko̱ ní xi ̱ꞌo káꞌano taꞌon ini
kándaa̱ ini ra̱. Ta kúú rá táto̱ꞌon kíti ̱
Ndios sa̱ꞌá ña̱yuu ni ̱ sa̱ ndei sa̱ naꞌá. ndéi ndava̱ꞌa, chi ̱ ni ̱ kaki rí ña̱ kía̱n
Sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón ta̱a ni ̱ da̱káki Ndios tiin ña̱yuu ri ̱, dá kaꞌání ná ri ̱. Ta ki ̱ꞌo
ni ̱ sa̱ naní Noé, táꞌa̱n ra̱ sa̱ da̱náꞌa̱ dión ndoꞌo ta̱a yóꞌo, chi ̱ naá rá tein
no̱ó ña̱yuu ña̱ kendísáꞌano na, ta ni ̱ ña̱ kini kée ra. 13 Ta miía̱n chiya̱ꞌi ra
da̱káki taꞌani Ndios usa̱ ka̱ na̱ veꞌe saꞌa̱ ndidaá ña̱ kini kée ra, chi ̱
ra. Dá ni ̱ da̱naá na̱ ndidaá ña̱yuu ko̱ va̱ꞌará nduú kíán, kátoó ra̱ kée ra
ní xíin nakoni ñaá ñoó xíꞌín ta̱kui ̱í ndidaá táꞌa̱n ña̱ kini kóni ̱ ñíi ̱ rá, ta
kuaꞌa̱. ni lúꞌu̱ ko̱ kákaꞌan noo̱ rá kée ra
6 Ta ni ̱ da̱naá taꞌani na ñoo
dión. Sa̱ꞌá ño̱ó kúú rá ña̱ ni ̱ tu̱ú, ña̱
Sodoma xíꞌín Gomorra, chi ̱ nda̱á yaa̱ ni ̱ teiꞌi ̱ tein ndoꞌó. Ta nda̱ noo̱
óon ni ̱ da̱nkoo naa̱n, dá ná kanaꞌá sásáꞌan dáó rá xíꞌín ndó, kádii ̱ iní ra̱
yó ndí ki ̱án ndoꞌo ña̱yuu ko̱ xi ̱ín kée ra ña̱ kini. 14 Ta ko̱ ku̱ú kande̱ꞌé
sa̱ꞌá ño̱ó tá kuu̱ tá kuu̱ sa̱ ku̱ndaꞌí ini da̱nkoo ra íchi ̱ ndaa̱, ta ni ̱ ndiko̱ ra̱
ra̱ sa̱ꞌá iin rá iin ña̱ kini sa̱ xini ra̱ íchi ̱ kini, táꞌa̱n ña̱ ni ̱ ndiko̱ Balaam,
xíꞌín ña̱ sa̱ seídóꞌo ra sa̱ kee ña̱yuu de̱ꞌe ta̱a naní Beor, chi ̱ sa̱ꞌá di ̱ꞌón ni ̱
ñoó. kee ra, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ndiko̱ ra̱ íchi ̱
9 Chi ̱ ió choon noo̱ ndáꞌa̱ satoꞌo yo̱
kini. 16 Ta ni ̱ na̱ni ra sa̱ꞌá ña̱ kini ni ̱
Ndios dáka̱ki na ña̱yuu ndíta xoo na kee ra ni ̱ kee burro ra̱, kirí ko̱ káꞌa̱n.
no̱ó ta̱ndóꞌó. Ta taó xóo na ña̱yuu Chi ̱ ni ̱ kaꞌa̱n ri ̱ xíꞌín rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kíni kañoꞌo na ndadí va̱ꞌa na nda̱ ná kée iin ña̱yuu, ta ki ̱ꞌo dión ni ̱ chi ̱tuu
kasandaá kuu̱ keyíko̱ saꞌa̱ ná. 10 Tído
rí ña̱ kini kuaꞌa̱n ta̱a ñoó kee ra.
kaꞌí ka̱ ví ndoꞌo na̱ kée ndidaá ña̱ 17 Ta ndidaá ta̱a to̱ꞌón yóꞌo kúú
kini kóni ̱ mií ná, xíꞌín ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ táto̱ꞌon pozo i ̱chí, ta kúú rá táto̱ꞌon
ná, chi ̱ ni na̱ saꞌándá choon ko̱ viko̱ táchí kuaꞌa̱n xoo diꞌa, xoo diꞌa.
nákoni na̱. Ta sa̱ io nduu va iin yái ̱ noo̱ íin naá
Maestro to̱ꞌón yóꞌo kúú ra̱ ndeé kañoꞌo chíchí rá chiya̱ꞌi ra sa̱ꞌá ña̱
to̱ꞌon, ta chíndaa̱ noo̱ rá, chi ̱ ni ko̱ kini kée ra. 18 Ta káꞌa̱n ra̱ to̱ꞌon táyíí
chítuu ini ra̱ kenóo ra ña̱ kómí xíꞌín to̱ꞌon xíxi. Ta dákaꞌa̱n ra̱ ña̱yuu
choon náꞌano. 11 Ndakí cháá ka̱
kee na ña̱ kini xíꞌín ñíi ̱ ná xíꞌín ña̱
ángel o̱ du̱ú ta̱a to̱ꞌón yóꞌo, ta kómí kaꞌan noo̱, ta ki ̱ꞌo dión dáxino̱ ini ra̱
ná cháá ka̱ choon o̱ du̱ú mií rá, tído ña̱yuu du̱ú ni ̱ taó xóo mií ná tein ña̱
ko̱ chíndaa̱ noo̱ ná kenóo na ña̱ kini, dá nandió kuéi tuku na kee na
kómí choon náꞌano ñoó, ta ko̱ dátai ̱ ña̱. 19 Chi ̱ káꞌa̱n ra̱ xíꞌín ná ña̱ tá kee
479 2 Pedro 2, 3
na dión, dá kía̱n o̱ dándáki ñaá ni ko̱o Jesús kasaa̱ na̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
iin ña̱ꞌa. Tído ñóꞌo ii ̱ vá rá ti ̱xi ndáꞌa̱ xi ̱ꞌo na to̱ꞌon na? Dá chi ̱ nda̱ rá ni ̱
ña̱ kaꞌan noo̱, ta dándáki ñaá. Dá xiꞌi ̱ na̱ yatá veꞌe yó, ni iin tóꞌón
chi ̱ tá kándéé iin ña̱ꞌa dándákian yó, taꞌon ña̱ꞌa ko̱ náda̱on. Chi ̱ nda̱ rá ni ̱
dá kía̱n ñóꞌo yó ti ̱xi ndáꞌán. ka̱sáꞌá saꞌa̱ ñayuú yóꞌo, ta nda̱ viti,
20 Ta sa̱ ni ̱ ka̱nkuei xoo ña̱yuu ñoó
ni iin tóꞌón taꞌon ña̱ꞌa ko̱ náda̱on”,
tein ndidaá ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo kaa ra̱. 5 Ta o̱ kóni ̱ ra̱ nakoni ra̱ ña̱
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kasa̱ndaá na̱ náꞌá ná saꞌa̱ nda̱ míí saꞌa̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios induú
satoꞌo yo̱ Jesucristo, na̱ ni ̱ da̱káki káa xíꞌín to̱ꞌon na, ta ni ̱ ka̱va̱ꞌa
ñaá. Tído tá ná nandió kuéi na taꞌani na no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, táꞌa̱n ña̱ ni ̱
nachiꞌi tuku na mií ná tein ña̱ kini, ndaki tein ta̱kui ̱í ni ̱ kee na, ta xíto
dá kía̱n kaꞌí ka̱ ví yako̱ na̱ o̱ du̱ú na ña̱ xíꞌín ta̱kui ̱í. 6 Ta xíꞌín ta̱kui ̱í
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱ ndaa na tá ko̱ ñáꞌa̱ taꞌani ni ̱ da̱naá Ndios no̱ñóꞌo̱ yóꞌo tá
kanaꞌá ná Jesús. 21 Va̱ꞌa cháá ka̱ ña̱
sa̱ naꞌá. 7 Ta ndaá na̱ induú xíꞌín
ní xi ̱o dáꞌa ni kanaꞌá ná ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ no̱ñóꞌo̱ yóꞌo xíꞌín to̱ꞌon mií ná, chi ̱
Ndios, o̱ du̱ú ka̱an ̱ ni ̱ kasa̱ndaá na̱ ni ̱ taó xóo na ña̱, ña̱ kía̱n kei ̱ ña̱ kee
náꞌá ná ña̱, ta ni ̱ xi ̱o kao na choon ii ̱ ñoꞌó ita̱ tá ná kasandaá kuu̱ keyíko̱
ni ̱ saꞌanda Ndios noo̱ ná. 22 Dá chi ̱
na̱ saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa, ta dánaá ndíꞌi
ndóꞌo na táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kuaꞌa̱n to̱ꞌon na ña̱yuu kíni.
ndi ̱chí káꞌa̱n ña̱yuu ña̱ kía̱n kaá diꞌa: 8 Ta kóni ̱i ̱ ña̱ kanaꞌá ndó, na̱ mani ̱,
“Nandió kuéi ti ̱na seí ri ̱ ña̱ ni ̱ ndusa ña̱ noo̱ satoꞌo yo̱ Ndios, iin kuu̱ kíán
rí, ta nandió kuéi taꞌani kochí ni ̱ táto̱ꞌon iin mil kuia̱, ta iin mil kuia̱
chichi ko̱ndee rí no̱ó ndeiꞌi ̱.” kíán táto̱ꞌon iin kuu̱. 9 Ta ko̱ kúkueé
uu̱ táai ko̱saa̱ noo̱ ndo̱, ta noo̱ tóꞌón yó, diꞌa kóni ̱ na̱ ña̱ ndidaá
ndi nduúa̱n káꞌa̱n niꞌinii noo̱ ndo̱, táꞌa̱n ña̱yuu ná nandikó iní na̱ sa̱ꞌá
dá dándótoi ña̱xintóni ̱ vii ndo̱, 2 dá kua̱chi kée na. 10 Tído táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ná ndusaa̱ ini ndo̱ ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n iin ndakána kasaa̱ ta̱ kui ̱ꞌíná sa̱kuaá,
ndidaá profeta Ndios tá sata̱, ta ki ̱ꞌo dión iin ndakána taꞌani
ndusaa̱ taꞌani ini ndo̱ saꞌa̱ choon ni ̱ kasandaá kuu̱ nandió ko̱o tuku
saꞌanda na̱ kúú satoꞌo yo̱, na̱ dáka̱ki satoꞌo yo̱ Jesús. Tá ná kasandaá kuu̱
yó no̱ó kua̱chio̱, chi ̱ ni ̱ da̱náꞌa̱ ta̱a yóꞌo, ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ꞌi induú káa, dá
néꞌe to̱ꞌon na noo̱ ndo̱ saꞌa̱ choon naáán. Ta kei ̱ ndiꞌi ña̱ꞌa ñóꞌo noo̱
yóꞌo. di ̱kó káa, dá nduti ̱ ndiꞌan. Ta naá
3 Dinñóꞌó kóni ̱i ̱ ña̱ kanaꞌá ndó ña̱
ndíꞌi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo xíꞌín ndidaá ña̱ꞌa
tein kuu̱ noo̱ ndiꞌi ndakuei ta̱a ió noo̱án kee ñoꞌó ita̱.
kedi ̱ki ndaa ra̱ ña̱ ndaa̱ kándísa yó, 11 Ta sa̱ꞌá ña̱ naá ndidaá ña̱ yóꞌo,
chi ̱ kakuu ra ta̱a kandei kee ña̱ sa̱ꞌá ño̱ó ndi ki ̱ꞌo ví kánian koo vii
kaꞌan noo̱ kóni ̱ mií rá. 4 Ta kaa ra̱
ndo̱, ta kee ndó ña̱ kóni ̱ Ndios.
xíꞌín ndó: “¿Ndiva̱ꞌa o̱ ñáꞌa̱ nandió 12 Dión kee ndó xía̱n nani ndáti ndó,
2 Pedro 3 480
ndó ña̱ ndáti kueé satoꞌo yo̱ Jesús, koo ini ndo̱ kuaꞌano ndó no̱ó ña̱
dá kasaa̱ na̱, chi ̱ kóni ̱ na̱ ña̱ ka̱ki mani ̱ ni ̱ kee Ndios saꞌa̱ yo̱. Ta koo
kua̱ꞌá ka̱ ña̱yuu. Ta dión taꞌani ni ̱ taꞌani ini ndo̱ kanaꞌá cháá ka̱ ndo̱
ka̱ndaa̱ ini ñani mani ̱ yo̱ Pablo, chi ̱ saꞌa̱ satoꞌo yo̱ Jesucristo, na̱ dáka̱ki
mií Ndios ni ̱ da̱tóo̱n ña̱xintóni ̱ ná, ñaá. Ta mií ná ná natiin ña̱ñóꞌó kuu̱
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ taa na dión, dá kandaa̱ víti xíꞌín ndidaá táꞌa̱n kuu̱. Dión ná
ini ndo̱. 16 Ta káꞌa̱n na̱ sa̱ꞌá ña̱ yóꞌo
koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n mií no̱ó ni ̱ taa San
Juan ni ̱ saꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá Jesús
Ndios, chi ̱ na̱ vii kúú ná, ta ni lúꞌu̱
Yóꞌo káꞌa̱n San Juan saꞌa̱ Jesús, na̱ ko̱ íin naá ná. 6 Sa̱ꞌá ño̱ó tá kaá yo̱
xíꞌo ña̱ kataki chíchí yó ña̱ iin ni ̱ nduu yó xíꞌín ná, ta xíonoo
na̱ sa̱ daá ió tá ni ̱ ka̱va̱ꞌa ñayuú kini, dá kía̱n kúú yó ña̱yuu to̱ꞌón, ta
yóꞌo. Chi ̱ ni ̱ seídóꞌo ndu ña̱ ni ̱ kaꞌa̱n ko̱ kée yó ña̱ ndaa̱. 7 Tído tá xíonoo
mií ná, ta ni ̱ xini ñaá ndú xíꞌín noo̱ yó íchi ̱ ndato tóo̱n, ña̱ kúú íchi ̱ vii,
ndú, ta ni ̱ xini va̱ꞌa ndu ndidaá ña̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndato vii kúú mií Ndios,
ni ̱ kee na, ta kúú ni ̱ tiin ñaá ndú dá kía̱n iin ni ̱ nduu iin rá iin yó, ta
xíꞌín ndáꞌa̱ mií ndú. Ta na̱ yóꞌo kúú ni ̱ ndoo kua̱chi yó ni ̱ kee nii ̱ de̱ꞌe na
to̱ꞌon xíꞌo ña̱ kataki chíchí yó. 2 Ta
Jesucristo. 8 Chi ̱ tá kaá yo̱ ña̱ ko̱ kée
ni ̱ naꞌa̱ no̱ó na̱ xíꞌo ña̱ kataki chíchí yó kua̱chi, dá kía̱n dándaꞌí yo̱ mií vá
yó noo̱ mií ndú, ta ni ̱ xini ñaá ndú. yó, ta ko̱ ta̱ꞌón ña̱ ndaa̱ nákaa̱ ini
Sa̱ꞌá ño̱ó xíꞌo ndaa̱ ndu̱ kuendá sa̱ꞌá nío̱ yo̱. 9 Tído tá ná naꞌo̱ yo̱ kua̱chi
ña̱ ni ̱ xini ndu̱, ta kásto̱ꞌon ndu sa̱ꞌá yó noo̱ Ndios, dá kía̱n ki ̱ꞌo káꞌano
na̱ daá takí kuií, na̱ sa̱ daá ió xíꞌín ini na̱ saꞌa̱ yo̱, ta nduvii ná yó noo̱
tatá yo̱ Ndios. Ta ni ̱ kixi na, ta ni ̱ ndidaá ña̱ kini kée yó, chi ̱ iin na̱
naꞌa̱ noo̱ ná noo̱ ndú. 3 Ta kásto̱ꞌon
ndaa̱ kúú ná, ta íin ndaa̱ na̱ xíꞌín
ndu xíꞌín ndó sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini ndu̱, to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n na̱. 10 Chi ̱ tá kaá yo̱ ña̱
xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ seídóꞌo ndu, dá kía̱n ko̱ kée yó kua̱chi, dá kía̱n ketóꞌón
iin tóꞌón ná kakuu ndó xíꞌín nduꞌu̱, yó Ndios, ta ko̱ ta̱ꞌón to̱ꞌon na nákaa̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo iin tóꞌón kúú nduꞌu̱ xíꞌín nío̱ yo̱.
tatá yo̱ Ndios, xíꞌín de̱ꞌe na
Jesucristo. 4 Ta táa ndu to̱ꞌon yóꞌo
Jesús kúú na̱ ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi saꞌa̱ kua̱chi
ko̱saa̱ noo̱ ndo̱ꞌó, dá kía̱n ndinoꞌo ini yó ndi ̱ka cruz
ndo̱ ná kadii ̱ ini ndo̱.
2
1 De̱ꞌe kuálí miíi ̱, táai ndidaá
481
1 Juan 2 482
saꞌa̱ kua̱chi yó, dá kuu kuꞌu̱ káꞌano noo̱ ndato tóo̱n, ta ko̱ ta̱ꞌón ña̱ꞌa
ini Ndios saꞌa̱ yo̱. Ta o̱ du̱ú saꞌa̱ kédaá xíꞌín ná, dá kankao na no̱ó
kua̱chi yó oon ni ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi na saꞌa̱, kua̱chi. 11 Tído na̱ xiní uꞌu̱ ñani na̱,
nda̱ saꞌa̱ kua̱chi ndidaá kúú ña̱yuu no̱ón kúú na̱ nákaa̱ noo̱ íin naá, ta
ndéi ñayuú yóꞌo ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi na. xíonoo na íchi ̱ noo̱ íin naá, ta ko̱
náꞌá ná ndeí chí koꞌo̱n na̱, dá chi ̱ ni ̱
Tá miía̱n ndaa̱ náꞌá yó Ndios, dá kía̱n sadi va ña̱ íin naá nduchí nóó na̱.
kánian kueídóꞌo yó choon saꞌándá na̱ 12 De̱ꞌe kuálí, táai to̱ꞌon yóꞌo
3 Tá
kée yó choon saꞌándá Ndios, ko̱saa̱an ̱ noo̱ ndo̱, dá chi ̱ sa̱ ni ̱ xi ̱ꞌo
ñoó kía̱n xíꞌo ña̱ kandaa̱ ini yo̱ ña̱ káꞌano va ini Ndios sa̱ꞌá kua̱chi ndó
miía̱n ndaa̱ ndisa náꞌá yó na̱. 4 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee Jesús. 13 Ta táa taꞌani
ndi ndáa mií na̱ kaá ña̱ náꞌá ná yuꞌu̱ to̱ꞌon yóꞌo ko̱saa̱an ̱ noo̱ ndo̱ꞌó,
Ndios, ta ko̱ kée na choon saꞌándá na̱ kúú tatá, dá chi ̱ sa̱ náꞌá vá ndó
na̱, dá kía̱n kúú ná ña̱yuu to̱ꞌón, ta sa̱ꞌá na̱ sa̱ daá ió tá ni ̱ ka̱va̱ꞌa ñayuú
ni lúꞌu̱ ña̱ ndaa̱ ko̱ nákaa̱ ini nío̱ ná. yóꞌo. Ta táa taꞌani yuꞌu̱ to̱ꞌon yóꞌo
5 Tído na̱ kée choon saꞌándá to̱ꞌon
ko̱saa̱aṉ noo̱ ndo̱ꞌó, takuáchí tákí,
Ndios, no̱ón ndisa kúú na̱ ni ̱ dá chi ̱ ni ̱ ka̱ndeé ndó xíꞌín ña̱ uꞌu̱.
kasa̱ndaá kúꞌu̱ ini saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu Ta táai to̱ꞌon yóꞌo ko̱saa̱an ̱ noo̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée Ndios. Ta ña̱ yóꞌo ndo̱ꞌó, de̱ꞌe kuálí, dá chi ̱ sa̱ ni ̱
xíꞌo ña̱ kándaa̱ ini yo̱ ña̱ ñóꞌo yó noo̱ kasa̱ndaá ndo̱ náꞌá va̱ꞌa ndó tatá
ndáꞌa̱ ná. 6 Tá kaá yo̱ ña̱ ñóꞌo yó noo̱
Ndios. 14 Ta táa taꞌani yuꞌu̱ to̱ꞌon
ndáꞌa̱ Ndios, dá kía̱n kánian kee yó yóꞌo ko̱saa̱an ̱ noo̱ ndo̱ꞌó, na̱ kúú
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ kee na tá sa̱ xi ̱onoo tatá, chi ̱ sa̱ náꞌá vá ndó sa̱ꞌá na̱ sa̱
na ñayuú yóꞌo. daá ió tá ni ̱ ka̱va̱ꞌa ñayuú yóꞌo. Ta
táa taꞌani yuꞌu̱ to̱ꞌon yóꞌo ko̱saa̱an ̱
Táa Juan iin choon sa̱á noo̱ ndo̱ꞌó, takuáchí tákí, dá chi ̱
7 Ñani,ko̱ ta̱ꞌón choon sa̱á kía̱n ndíta toon ndó xíꞌín Ndios, ta ni ̱
táai ko̱saa̱ noo̱ ndo̱. Diꞌa choon yatá na̱tiin ndó to̱ꞌon na ini nío̱ ndo̱, ta
kíán, táꞌa̱n ña̱ sa̱ daá ió noo̱ ndo̱ nda̱ ni ̱ ka̱ndeé ndó xíꞌín ña̱ uꞌu̱.
mií saꞌa̱, chi ̱ ña̱ yóꞌo kúú choon yatá
ni ̱ seídóꞌo ndó nda̱ mií saꞌa̱. 8 Tído
O̱ sa̱ ndíꞌi ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú kuendá
kuu va kaa yo̱ ña̱ iin choon sa̱á kía̱n ñayuú yóꞌo
táai ko̱saa̱ noo̱ ndo̱, chi ̱ miía̱n ndaa̱ 15 O̱ sa̱ ndíꞌi ini ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kúú
ni ̱ kee Jesús choon yóꞌo, ta nda̱ mií kuendá ñayuú yóꞌo, ni sa̱ꞌá ña̱ꞌa ió
ndó kée ña. Chi ̱ sa̱ kuaꞌa̱n ndañóꞌó noo̱án. Ta ió iin káa ndó ndíꞌi ini
vá ña̱ íin naá no̱ó ña̱yuu, ta sa̱ sa̱ꞌá ña̱ ió ñayuú yóꞌo, dá kía̱n ko̱
kuaꞌa̱n natu̱u va noo̱ ná kée mií kóni ̱ taꞌon ndó tatá Ndios. 16 Dá chi ̱
kuendá ñayuú yóꞌo va kíán. 17 Ta sá xíꞌín ña̱ ni ̱ seídóꞌo ndó, dá kía̱n ñóꞌo
ndíꞌi va ñayuú yóꞌo kuaꞌa̱n xíꞌín ndó noo̱ ndáꞌa̱ de̱ꞌe Ndios, ta ñóꞌo
ndidaá ña̱ kini kátoó ña̱yuu kée na. taꞌani ndó noo̱ ndáꞌa̱ tatá na̱. 25 Chi ̱
Tído na̱ ndéi kée ña̱ kóni ̱ Ndios, ni ̱ xi ̱ꞌo Jesús to̱ꞌon na noo̱ yo̱ ña̱
no̱ón kúú na̱ kataki chíchí. kía̱n ki ̱ꞌo na ña̱ kandei chíchí yó
xíꞌín mií ná.
Kandaa ndo̱ mií ndó, chi ̱ ndeí kúú 26 Ta táai to̱ꞌon yóꞌo ko̱saa̱ noo̱
míí vá xíonoo ta̱a xiní uꞌu̱ Jesucristo ndo̱, dá kandaa̱ ini ndo̱ ndi kée ta̱a
18 De̱ꞌe kuálí, sa̱ kuaꞌa̱n kasandaá
kátoó dándaꞌí ñaá. 27 Tído sa̱ ni ̱
va tiempo noo̱ ndíꞌi. Sa̱ ni ̱ seídóꞌo vá na̱kutí ndó xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios, ta
ndó ña̱ kasaa̱ iin ta̱a xiní uꞌu̱ Cristo, daá ió va na xíꞌín ndó. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱
ta ndee ra mií rá kúú rá Cristo. Ta xínñóꞌó ka̱ ndo̱ ña̱ dánaꞌa̱ dao ka̱
sa̱ ni ̱ ka̱sáꞌá vá xíonoo kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu noo̱ ndo̱, dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱
ta̱a xiní uꞌu̱ Cristo. Sa̱ꞌá ño̱ó sa̱ na̱kutí ndó xíꞌín Espíritu ii ̱ Ndios,
kátóni ̱ va inio̱ ña̱ sa̱ kuaꞌa̱n sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ dánaꞌa̱ na̱ noo̱ ndo̱ saꞌa̱
kasandaá tiempo noo̱ ndíꞌi. 19 Ta ndidaá kúú ña̱ꞌa. Ta ña̱ dánaꞌa̱ na̱
tein mií vá yó ni ̱ ka̱nkuei ra, tído o̱ noo̱ ndo̱ kúú ña̱ ndaa̱, ta ko̱ kíán ña̱
du̱ú kuendá yo̱ ni ̱ sa̱ kuu ra. Dá chi ̱ to̱ꞌón. Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ dánaꞌa̱
tá kuendá yo̱ ni ̱ sa̱ kuu ra, dá kía̱n Espíritu ii ̱ noo̱ ndo̱, ki ̱ꞌo dión koo ini
kandita toon ra xíꞌín yó, ní kúu. ndo̱ kandita ndaa̱ ndo̱ xíꞌín Jesús.
Dión ni ̱ kee ra, dá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini yo̱ 28 Ta viti, de̱ꞌe kuálí, kandita toon
ña̱ o̱ du̱ú ndi ndiꞌi ra kúú kuendá yo̱. ndó xíꞌín Jesús, dá kía̱n koo ta̱ndeé
20 Tído ni ̱ na̱kutí ndó xíꞌín Espíritu ii ̱
iní noo̱ ndo̱ tá ná naꞌa̱ noo̱ tuku na
Ndios, sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ va̱ꞌa ini ndo̱ noo̱ yo̱. Ta ni iin ña̱ꞌa o̱ kédaá xíꞌín
ndí ki ̱án kúú ña̱ ndaa̱. 21 Ta ko̱ táa
ndó, dá xíkaꞌan noo̱ ndo̱ tá ná
taꞌon yuꞌu̱ to̱ꞌon yóꞌo ko̱saa̱an ̱ noo̱ nandió ko̱o na kasaa̱ na̱. 29 Ta sa̱
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ ko̱ náꞌá ndó ndí ki ̱án náꞌá ndó ña̱ kúú ná iin na̱ ndaa̱, ta
kúú ña̱ ndaa̱. Diꞌa táai ña̱ ko̱saa̱ noo̱ kánian kanaꞌá taꞌani ndó ña̱ ndi
ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ náꞌá ndóa̱n. Chi ̱ sa̱ náꞌá ndáa na̱ kée ña̱ ndaa̱, no̱ón kúú de̱ꞌe
va̱ꞌa ndó ña̱ ni iin tóꞌón ña̱ to̱ꞌón o̱ Ndios.
kúu kakaa̱ tein ña̱ ndaa̱. 22 Ta, ¿ndá
yoo kúú na̱ to̱ꞌón? Na̱ to̱ꞌón kúú na̱ Kúú yó de̱ꞌe Ndios
ko̱ nákoni ña̱ Jesús kúú Cristo, na̱
3
1 Kande̱ꞌéndó ndi ki ̱ꞌo ví kúꞌu̱
dáka̱ki ñaá. Táꞌa̱n na̱ kée dión, no̱ón ini tatá Ndios saꞌa̱ yo̱, chi ̱ ni ̱
kúú na̱ xiní uꞌu̱ Cristo, chi ̱ ko̱ nákoni xi ̱ꞌo na ña̱ kía̱n kuu kananí yó de̱ꞌe
na̱ tatá Ndios, ta ni de̱ꞌe na. 23 Ta mií ná, ta miía̱n ndaa̱ dión kíán.
ndi ndáa na̱ ko̱ nákoni de̱ꞌe Ndios, Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ kúú kuendá ñayuú yóꞌo
no̱ón kúú na̱ ko̱ ta̱ꞌón tatá Ndios ió ko̱ nákoni na̱ yó, ña̱ kúú yó de̱ꞌe
xíꞌín ná. Tído na̱ nákoni de̱ꞌe Ndios, Ndios, dá chi ̱ ni mií Ndios ko̱ nákoni
no̱ón kúú na̱ ió tatá Ndios xíꞌín ná. na̱. 2 Na̱ mani ̱í, sa̱ kúú vá yó de̱ꞌe
Jesús kasaa̱ na̱, dá kía̱n kakuu yó ini saꞌa̱ sátáꞌan yó. 12 Ta ná dáꞌa ni
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúú mií ná, dá chi ̱ koni kee yó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kee Caín tá sa̱
túu yó na̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa rá ió na̱. naꞌá, chi ̱ ni ̱ sa̱ íi ̱n ra̱ xoo ña̱ uꞌu̱. Sa̱ꞌá
3 Ta ndidaá kúú na̱ kómí ta̱ndeé iní
ño̱ó ni ̱ saꞌání rá ñani lóꞌo̱ mií rá. Ta,
yóꞌo, no̱ón kúú na̱ ndúvii mií, ¿ndiva̱ꞌa ni ̱ saꞌání ñaá rá, káꞌán
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo vii mií Jesús. ndoꞌó? Dá chi ̱ ndinoꞌo ña̱ kini va sa̱
4 Ta ndi ndáa ña̱yuu yáꞌa kée
kee ra, ta ndinoꞌo ña̱ va̱ꞌa ni ̱ sa̱ kee
kua̱chi, no̱ón kúú na̱ xío̱ kao na ñani ra̱ noo̱ Ndios. 13 Sa̱ꞌá ño̱ó, ñani
choon ni ̱ saꞌanda Ndios. Dá chi ̱ miíi ̱, o̱ sa̱ náá iní ndo̱ tá xiní uꞌu̱ ñaá
ndidaá táꞌa̱n kua̱chi xío̱ kao choon ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios. 14 Ta náꞌá yó
ndidaá na̱ yáꞌa kée kua̱chi, ni iin xiní uꞌu̱ ñani na̱, no̱ón kúú iin na̱
kuu̱ ko̱ ní xini na̱ Jesús, ta ni ko̱ saꞌání ndi ̱i noo̱ Ndios. Ta sa̱ náꞌá vá
náꞌá ñaá ná. ndó ña̱ ndidaá na̱ saꞌání ndi ̱i ko̱ ñáꞌa̱
7 De̱ꞌe kuálí, o̱ sa̱ kónó ndó ña̱
taꞌon niꞌi ̱ ná ña̱ kataki chíchí ná noo̱
dándaꞌí ñaá ña̱yuu, chi ̱ ndi ndáa mií Ndios. 16 Ta sa̱ kándaa̱ va̱ꞌa ini yo̱
vá ña̱yuu kée ña̱ ndaa̱, no̱ón kúú ndí ki ̱án keeá, dá kuꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱
ña̱yuu ndaa̱, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndaa̱ mií ñani yo̱. Chi ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ na̱ki ̱ꞌo
Jesús. 8 Tído na̱ kée kua̱chi, no̱ón
Jesús mií ná ni ̱ xiꞌi ̱ na̱ saꞌa̱ yo̱, ki ̱ꞌo
kúú kuendá ña̱ uꞌu̱, dá chi ̱ ña̱ uꞌu̱ dión taꞌani kánian naki ̱ꞌo yó mií yó
kía̱n kée kua̱chi ndá rá ni ̱ ka̱sáꞌá kuu yo̱ saꞌa̱ ñani yo̱. 17 Tído tá ió
saꞌa̱ ñayuú yóꞌo, ta nda̱ viti kée i ̱íán ña̱ꞌa noo̱ yo̱ ñayuú yóꞌo, ta ndéꞌé yó
dión. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ kixi de̱ꞌe Ndios ni ̱ ña̱ xínñóꞌó ñani yo̱ ñá, ta kediꞌi ̱nda̱
da̱naá ná ña̱ kini kéean. 9 Ta ña̱yuu
yo̱án noo̱ ná, dá kía̱n, ¿ndí kaá yo̱
ni ̱ nduu de̱ꞌe Ndios ko̱ kée ka̱ ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
kua̱chi, dá chi ̱ ña̱ kóni ̱ Ndios nákaa̱ kée Ndios, tá dáá? 18 De̱ꞌe kuálíí, ná
ini nío̱ ná. Sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu taꞌon ya̱ꞌa dáꞌa ni kuꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ dao ka̱
na kee na kua̱chi sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ nduu na ña̱yuu xíꞌín to̱ꞌon káꞌa̱n oon ni yó, o̱
de̱ꞌe Ndios. 10 Ta ki ̱ꞌo dión kándaa̱
xíꞌín to̱ꞌon kánkuei yúꞌu̱ óon ni yó.
inio̱ ndá yoo kúú de̱ꞌe Ndios, ta ndá Va̱ꞌa ka̱an ̱ ná kuꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ ná
yoo kúú de̱ꞌe ña̱ uꞌu̱. Chi ̱ ña̱yuu ko̱ xíꞌín ña̱ va̱ꞌa kée yó, ta ná chindeé
kée ña̱ ndaa̱, xíꞌín na̱ ko̱ kúꞌu̱ ini ndisa yó na̱.
saꞌa̱ ña̱yuu xi ̱ꞌín ná, no̱ón kúú na̱ ko̱ 19 Tá kée yó dión, dá kía̱n kándaa̱
11 Ta
ña̱ yóꞌo kúú to̱ꞌon va̱ꞌa ni ̱ kutúú ini yo̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee yó, dá
seídóꞌo ndó nda̱ mií saꞌa̱, ña̱ ná kuꞌu̱ kía̱n ná kanaꞌá yó ña̱ káꞌano cháá ka̱
485 1 Juan 3, 4
Ndios o̱ du̱ú nío̱ yo̱, chi ̱ náꞌá va̱ꞌa ná káꞌano cháá ka̱ Ndios, na̱ ió xíꞌín
saꞌa̱ ndidaá kúú ña̱ꞌa kée yó. ndó, o̱ du̱ú ña̱ kini ió ñayuú yóꞌo.
21 Na̱ mani ̱ miíi ̱, tá ko̱ kútúú ini
5 Ta̱a yóꞌo kúú kuendá ñayuú yóꞌo,
yo̱, dá kía̱n ió ta̱ndeé iní yo̱ xíꞌín sa̱ꞌá ño̱ó dánaꞌa̱ ra̱ sa̱ꞌá ña̱ ió ñayuú
Ndios, 22 ta ndi ndáa miíó ña̱ꞌa ná
yóꞌo va. Ta kúú kándísa vá ñaá
kaka̱ yo̱ noo̱ ná, ta kúú niꞌi ̱ vá yóa̱n, ña̱yuu ko̱ náꞌá Ndios. 6 Tído yóó,
dá chi ̱ kée yó choon saꞌanda na̱, ta kúú yó kuendá Ndios. Ta na̱ náꞌá
kée yó ña̱ kóni ̱ na̱. 23 Ta ña̱ yóꞌo kúú
Ndios, no̱ón kúú na̱ seídóꞌo ña̱
choon ni ̱ saꞌanda Ndios noo̱ yo̱ ña̱ dánaꞌa̱ yo̱. Ta na̱ ko̱ kúú kuendá
ná kandísa yó de̱ꞌe na Jesucristo, ta Ndios, no̱ón kúú na̱ ko̱ kóni ̱
ná kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan yó táto̱ꞌon kueídóꞌo ña̱ ndaa̱ dánaꞌa̱ yo̱, chi ̱ ko̱
ki ̱ꞌo ni ̱ saꞌanda na̱ choon noo̱ yo̱. náꞌá ná Ndios. Ta ki ̱ꞌo dión kándaa̱
24 Chi ̱ ndi ndáa na̱ kée choon
ini yo̱ ndá yoo kómí Espíritu ndaa̱,
saꞌándá Ndios, no̱ón kúú na̱ ñóꞌo ta ndá yoo kómí espíritu to̱ꞌón.
noo̱ ndáꞌa̱ Ndios, ta ió Ndios xíꞌín
ná. Ta sa̱ꞌá ña̱ ió Espíritu ii ̱ Ndios ini Ndios kúú na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ yo̱
nío̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ ini yo̱ ña̱ ió 7 Na̱
mani ̱ miíi ̱, ná koo ini yo̱ kuꞌu̱
Ndios xíꞌín yó. ini saꞌa̱ sátáꞌan yó, chi ̱ ña̱ kuꞌu̱ ini
yo̱ saꞌa̱ iin rá iin yó, ña̱ yóꞌo kúú
Ta ki ̱ꞌo diꞌa kándaa̱ ini yo̱ ndá yoo ña̱ꞌa Ndios. Ta ndidaá kúú ña̱yuu,
kómí Espíritu Ndios na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, na̱
4
1 Na̱ mani ̱ miíi ̱, o̱ sa̱ kándísa ndó
yóꞌo kúú na̱ ni ̱ nduu de̱ꞌe Ndios, ta
ndidaá ña̱yuu, na̱ káꞌa̱n ña̱ náꞌá ná Ndios. 8 Ta ndi ndáa na̱ ko̱
kómí ná Espíritu Ndios. Dinñóꞌó ka̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu, no̱ón
korndodó ndó na̱, ná kande̱ꞌá á kúú na̱ ko̱ náꞌá Ndios, chi ̱ Ndios kúú
miía̱n ndaa̱ kómí ná Espíritu Ndios na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ yo̱. 9 Mií Ndios ni ̱
o ko̱ó. Dá chi ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo profeta da̱náꞌa̱ noo̱ yo̱ ña̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ini na̱
to̱ꞌón xíonoo iin níí kúú ñayuú. saꞌa̱ yo̱, chi ̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá ná iin tóꞌón
2 Diꞌa kee ndó, dá kandaa̱ ini ndo̱ tá
dini ̱ de̱ꞌe na ñayuú yóꞌo ni ̱ kii na, dá
miía̱n ndaa̱ kuiti kómí ná Espíritu niꞌi ̱ yo̱ ña̱ kataki chíchí yó saꞌa̱ ná.
Ndios: tá nákoni na̱ ña̱ miía̱n ndaa̱ 10 Ta ña̱ yóꞌo xíꞌo ña̱ kándaa̱ ini yo̱
kuiti ni ̱ nduu Jesús iin ta̱a ñayuú ndi ki ̱ꞌo kúꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ yo̱, ta ña̱
yóꞌo, dá kía̱n no̱ón kúú na̱ kómí káꞌano cháá ka̱ kía̱n yóꞌo o̱ du̱ú ña̱
Espíritu Ndios. 3 Ta ña̱yuu ko̱ nákoni
kóni ̱ yo̱ mií ná. Chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ kúꞌu̱
ña̱ ni ̱ nduu Jesús iin ta̱a ñayuú yóꞌo, nda̱ꞌo ini na̱ saꞌa̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
no̱ón kúú na̱ ko̱ kómí Espíritu ta̱ndaꞌá ná de̱ꞌe na ni ̱ kii na ñayuú
Ndios, chi ̱ nákani ini na̱ táto̱ꞌon ta̱a yóꞌo, ta ni ̱ chi ̱ya̱ꞌi na sa̱ꞌá kua̱chi yó.
xiní uꞌu̱ Cristo. Sa̱ ni ̱ seídóꞌo vá mií 11 Na̱ mani ̱ miíi ̱, tá ki ̱ꞌo dión kúꞌu̱ ini
ndó ña̱ kii ra, ta sa̱ xíonoo va ra Ndios saꞌa̱ yo̱, dá kía̱n ki ̱ꞌo dión
ñayuú yóꞌo viti. taꞌani kánian kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan
4 De̱ꞌe kuálí, kanaꞌá ndó ña̱ ndoꞌó
yó. 12 Ni iin tóꞌón taꞌon ña̱yuu ko̱ ní
kúú ña̱yuu Ndios, ta sa̱ ni ̱ ka̱ndeé kúu koni xíꞌín noo̱ ná Ndios, tído tá
ndó xíꞌín ra̱ kátoó dándaꞌí ñaá, chi ̱ ná kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan yó, dá kía̱n
1 Juan 4, 5 486
ió Ndios xíꞌín yó, ta ni ̱ kasa̱ndaá yo̱ xíni yo̱? 21 Dá chi ̱ mií Jesús ni ̱
kúꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu saꞌanda choon yóꞌo noo̱ yo̱, ña̱ tá
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée mií ná. kóni ̱ ndisa yó Ndios, dá kía̱n kánian
13 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo na Espíritu ii ̱
kuꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ ñani yo̱.
ná noo̱ yo̱, sa̱ꞌá ño̱ó kándaa̱ ini yo̱
ña̱ ñóꞌo yó noo̱ ndáꞌa̱ Ndios, ta ió na̱ Kúú yó de̱ꞌe Ndios tá kándísa yó ña̱
xíꞌín yó. 14 Ta sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini ndu̱,
Jesús kúú na̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá Ndios
sa̱ꞌá ño̱ó xíꞌo ndu kuendá noo̱ ña̱yuu dáka̱ki ñaá
ña̱ ni ̱ ta̱ndaꞌá tatá Ndios de̱ꞌe na ni ̱
5
1 Ndi ndáa ña̱yuu kándísa ña̱
kii na, ta no̱ón kúú na̱ dáka̱ki ña̱yuu Jesús kúú Cristo, na̱ dáka̱ki ñaá,
ndéi ñayuú yóꞌo. 15 Ta ndi ndáa
no̱ón kúú na̱ ni ̱ nduu de̱ꞌe Ndios. Ta
ña̱yuu nákoni ña̱ Jesús kúú de̱ꞌe ndi ndáa na̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ iin tatá, ta
Ndios, no̱ón kúú na̱ ñóꞌo noo̱ ndáꞌa̱ nda̱ de̱ꞌe na kúꞌu̱ taꞌani ini na̱ saꞌa̱.
Ndios, ta ió Ndios xíꞌín ná. 16 Ta sa̱ 2 Ta ki ̱ꞌo dión kándaa̱ ini yo̱ ña̱ kúꞌu̱
kándaa̱ ini yo̱, ta kándísa yó ña̱ kúꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ ndidaá na̱ kúú de̱ꞌe
ini Ndios saꞌa̱ yo̱. Ndios kúú na̱ kúꞌu̱ Ndios, chi ̱ kóni ̱ yo̱ Ndios, ta kée yó
ini saꞌa̱ yo̱. Sa̱ꞌá ño̱ó tá kúꞌu̱ ini yo̱ choon saꞌándá na̱. 3 Tá kóni ̱ ndisa yó
saꞌa̱ dao ka̱ ña̱yuu táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée Ndios, dá kía̱n kee yó choon saꞌándá
mií ná, dá kía̱n ñóꞌo yó noo̱ ndáꞌa̱ na̱. Ta ko̱ ta̱ꞌón ña̱ kuáchi ̱ kíán kee
Ndios, ta ió na̱ xíꞌín yó. yó choon saꞌándáa̱n, 4 dá chi ̱ ndidaá
dándóꞌo Ndios nío̱ yo̱. Ta ndi ndáa ndisa Jesucristo noo̱ Ndios kúú
na̱ yuꞌú, no̱ón kúú na̱ ko̱ ñáꞌa̱ ta̱kui ̱í xíꞌín nii ̱. Ta o̱ du̱ú ta̱kui ̱í oon
kasandaá na̱ kuꞌu̱ ndisa ini na̱ saꞌa̱ ni xíꞌo kuendá, dá chi ̱ nii ̱ xíꞌín ta̱kui ̱í
dao ka̱ ña̱yuu. kúú ra̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá ña̱ ki ̱ꞌo
19 Kóni ̱ yo̱ Ndios, chi ̱ dinñóꞌó mií
dión kíán. Ta Espíritu ii ̱ Ndios taꞌani
ná ni ̱ kuꞌu̱ ini saꞌa̱ yo̱. 20 Tá kaá yo̱
kúú na̱ xíꞌo ndaa̱ kuendá ña̱ ki ̱ꞌo
ña̱ kóni ̱ yo̱ Ndios, ta xiní uꞌu̱ yo̱ ñani dión kíán, chi ̱ iin na̱ ndaa̱ kúú
yo̱, dá kía̱n kúú yó ña̱yuu to̱ꞌón. Dá Espíritu. 7 [Ta na̱ xíꞌo kuendá chí
chi ̱ tá ko̱ kúꞌu̱ ini yo̱ saꞌa̱ ñani yo̱, induú kúú tatá Ndios, xíꞌín de̱ꞌe,
táꞌa̱n na̱ ndéꞌé yó ndéi xíꞌá, ¿ndi koo xíꞌín Espíritu ii ̱. Ta iin tóꞌón vá kúú
ví kaa yo̱ ña̱ kóni ̱ yo̱ Ndios, na̱ ko̱ ndin oni ̱ na̱ yóꞌo.] Ta oni ̱ taꞌani kúú
487 1 Juan 5
ña̱ xíꞌo kuendá chí no̱ñóꞌo̱ yóꞌo ña̱ ñaá Ndios tá xíka̱ yo̱ ndi ndáa mií
ni ̱ kii Jesús noo̱ Ndios. 8 Iin na̱ kúú
vá ña̱ꞌa noo̱ ná, sa̱ꞌá ño̱ó náꞌá taꞌani
Espíritu ii ̱ Ndios, ta iin ka̱ ra̱ kúú yó ña̱ niꞌi ̱ yo̱ ña̱ xíka̱ yo̱ noo̱ ná.
ta̱kui ̱í, ta iin ka̱ ra̱ kúú nii ̱. Ta iin 16 Tá ni ̱ xini iin káa ndó iin ñani
nóó xíꞌo ndaa̱ Espíritu ii ̱ kuendá yo̱ kée na kua̱chi, ña̱ kía̱n ko̱ kúú
xíꞌín ta̱kui ̱í xíꞌín nii ̱ ña̱ ki ̱ꞌo dión kua̱chi ko̱ kánian kuu na̱, dá kía̱n
kíán. 9 Tá nátiin va̱ꞌa yó kuendá xíꞌo
kánian kaka̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios
ta̱a, ná kanaꞌá yó ña̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱ saꞌa̱ ná, ta kúú ki ̱ꞌo vá Ndios ña̱ kía̱n
kuendá xíꞌo Ndios, chi ̱ kuendá xíꞌo kataki na̱. Dión kee ndó tá ko̱ ní
mií ná kía̱n káꞌa̱n sa̱ꞌá de̱ꞌe na. 10 Ta
ya̱ꞌa na kee na kua̱chi ña̱ kía̱n ko̱
ña̱yuu kándísa de̱ꞌe Ndios, no̱ón kúú kánian kuu na̱. Chi ̱ miía̱n ndaa̱ ió
na̱ ni ̱ taxi va̱ꞌa to̱ꞌon yóꞌo nío̱ ná. Ta kua̱chi, ña̱ kía̱n kánian kuu yo̱. Tído
na̱ ko̱ kándísa noo̱ káꞌa̱n Ndios, ko̱ káꞌa̱n taꞌoin xíꞌín ndó ña̱ ná kaka̱
no̱ón kúú na̱ kétóꞌón Ndios, chi ̱ ko̱ ndo̱ ña̱ mani ̱ noo̱ Ndios saꞌa̱ ña̱yuu
kándísa na to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios, ña̱ kée dión. 17 Ndidaá kúú vá ña̱ꞌa kini
sa̱va̱ꞌa noo̱ iin tóꞌón de̱ꞌe na niꞌi ̱ yo̱ ni ̱ nduu de̱ꞌe Ndios, ko̱ kée ka̱ na̱
ña̱ kataki chíchí yó. 12 Ta ndi ndáa
kua̱chi, dá chi ̱ ndaá va ñaá mií de̱ꞌe
ña̱yuu ni ̱ na̱tiin Jesús, na̱ kúú de̱ꞌe Ndios no̱ó ña̱ uꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó o̱ kúu
Ndios, ini nío̱ ná, no̱ón kúú na̱ taꞌon kendava̱ꞌa ña̱ uꞌu̱ xíꞌín ná.
kataki chíchí. Tído ndi ndáa na̱ ko̱ 19 Ta sa̱ náꞌá taꞌani yó ña̱ ñóꞌo yó
ní xíin natiin ñaá, no̱ón kúú ná o̱ noo̱ ndáꞌa̱ Ndios, va̱ꞌará iin níí kúú
níꞌi ̱ taꞌon na ña̱ kataki chíchí ná. ñayuú yóꞌo nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱ uꞌu̱.
20 Ta sa̱ náꞌá taꞌani yó ña̱ ni ̱ kixi de̱ꞌe
Sa̱ꞌá ña̱ kándísa yó Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó Ndios, ta ni ̱ xi ̱ꞌo na ña̱xintóni ̱ yo̱, dá
kataki chíchí yó ná kanaꞌá yó na̱ miía̱n ndaa̱ kuiti
13 Táai to̱ꞌon yóꞌo ko̱saa̱ noo̱ ndo̱ꞌó,
kúú Ndios. Ta ñóꞌo yó noo̱ ndáꞌa̱ na̱
na̱ kándísa de̱ꞌe Ndios, dá kanaꞌá kúú Ndios ndaa̱, ta ñóꞌo taꞌani yó
ndó ña̱ sa̱ kómí ndó ña̱ kataki chíchí noo̱ ndáꞌa̱ de̱ꞌe na Jesucristo. Na̱
ndó. 14 Ta ña̱ yóꞌo kúú ta̱ndeé iní
yóꞌo kúú na̱ miía̱n ndaa̱ kuiti kúú
kómí yó noo̱ Ndios, chi ̱ tá xíka̱ yo̱ Ndios, ta xíꞌo na ña̱ kataki chíchí
iin ña̱ꞌa noo̱ ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ mií yó.
ná, ta kúú seídóꞌo na ña̱ xíka̱ yo̱. 21 De̱ꞌe kuálí miíi ̱, kandaa ndo̱ mií
ini yuꞌu̱ saꞌa̱ ndo̱, ta o̱ du̱ú iin tóꞌón mií ndó, chi ̱ oon ni ví kandeé rá
yuꞌu̱ kúꞌu̱ ini saꞌa̱ ndo̱, chi ̱ ndidaá dátu̱ú rá ndo̱ꞌó, dá ná o̱ ko̱ní ndo̱
kúú vá na̱ kándísa ña̱ ndaa̱ kúꞌu̱ ini natiin ndó ña̱ va̱ꞌa noo̱ Ndios sa̱ꞌá
saꞌa̱ ndo̱. 2 Kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱ꞌó sa̱ꞌá
choon kée ndó noo̱ mií ná. Sa̱ꞌá ño̱ó
ña̱ ió ña̱ ndaa̱ ini nío̱ yo̱, ta ná koo ndi ̱ꞌi ini ndo̱, dá natiin ndiꞌi ndó ña̱
ña̱ ndaa̱ yóꞌo xíꞌá ndidaá táꞌa̱n kuu̱. xíꞌo oon Ndios no̱ó ña̱yuu na̱. 9 Ndi
Kandita toon ndó xíꞌín ña̱ ndaa̱ ndáa mií vá na̱ ve̱i dánaꞌa̱ noo̱ ndo̱
káꞌa̱n saꞌa̱ Jesús noo̱ ndéi ndó veꞌe ndó, ta ko̱ dánaꞌa̱
4 Ta kádii ̱ nda̱ꞌo inii ̱, chi ̱ ni ̱ na̱níꞌi ̱
na̱ ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ Jesús, o̱ sa̱ chíꞌi ndó
yuꞌu̱ dao na̱ kúú kuendá yo̱ꞌó ndéi na na̱ veꞌe ndó. Ta ná dáꞌa ni kaa ndo̱
kée na ña̱ ndaa̱, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ diꞌa xíꞌín ná: “Va̱ꞌa kúú ni ̱ ka̱sáa̱ ní.
saꞌanda tatá Ndios choon noo̱ yo̱. Koo ní veꞌe.” 11 Dá chi ̱ tá ná natiin
saꞌándá Ndios. Ta ña̱ yóꞌo kúú choon ndó, tído ko̱ kóni ̱ taꞌon yuꞌu̱ ña̱ kía̱n
ni ̱ niꞌi ̱ yo̱ nda̱ rá mií saꞌa̱ ña̱ ná taai ña̱ noo̱ iin tuti saa̱aṉ noo̱ ndo̱.
kandei yó kuꞌu̱ ini saꞌa̱ sátáꞌan yó. Dá chi ̱ ndátii saa̱i ̱ kande̱ꞌí ndo̱ꞌó, ta
488
489 2 Juan
kaꞌa̱n yúꞌí xíꞌín ndó, dá ná xi ̱nko̱o na̱ ni ̱ ka̱xi mií Ndios, tándaꞌá taꞌani
ña̱ kádii ̱ ini yo̱. 13 Ta dao ka̱ na̱ kúú
na ndisáꞌán ko̱saa̱ noo̱o̱n. Dión ná
kuendá kuꞌu̱ miíón ndéi yóꞌo, táꞌa̱n koo.
To̱ꞌon yóꞌo kía̱n kúú oni ̱ ni ̱ taa San
Juan
ko̱ kíꞌin ya̱ꞌi taꞌon na no̱ó ña̱yuu ko̱
Káꞌa̱n Juan ndisáꞌán náꞌá Ndios. 8 Sa̱ꞌá ño̱ó kánian ki ̱ꞌo yó
1 Yuꞌu̱
kúú na̱ sáꞌano, ta káꞌa̱n yuꞌu̱ ña̱ꞌa xínñóꞌó ná, ta ki ̱ꞌo dión chíndeé
ndisáꞌán xíꞌín yoꞌó, Gayo, ñani mani ̱. yó na̱ noo̱ dánaꞌa̱ na̱ to̱ꞌon ndaa̱ saꞌa̱
Miía̱n ndaa̱ ndisa kúꞌu̱ nda̱ꞌo inii ̱ Jesús.
sa̱ꞌo̱n. 2 Ñani mani ̱, xíka̱i ̱ noo̱ Ndios
ña̱ daá keva̱ꞌón tein ndidaá kúú ña̱ꞌa Naá iin ra̱ naní Diótrefes xíꞌín Juan
kéeón, ta daá kuití ná koo va̱ꞌa ino̱n 9 Sa̱ ni ̱ taa yuꞌu̱ iin tuti ko̱saa̱ no̱ó
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo va̱ꞌa nímo̱n noo̱ Ndios. na̱ kúú kuendá Jesús ndéi xaa̱n, tído
3 Ni ̱ kadii ̱ nda̱ꞌo inii ̱ tá ni ̱ kixi dao
ko̱ xi ̱ín taꞌon Diótrefes kueídóꞌo ra
ñani yo̱ kuendá Jesús, chi ̱ ni ̱ na̱kani choon saꞌándá ndu̱, chi ̱ kóni ̱ mií rá
na xíꞌíín ña̱ íin ndaa̱o̱n xíꞌín ña̱ ndaa̱ kaꞌanda ra̱ choon. 10 Ta sa̱ꞌá ña̱ kée
ndéi yóꞌo ña̱ kúꞌu̱ nda̱ꞌo ino̱n saꞌa̱ ña̱ kini kée dao ka̱ ña̱yuu. Diꞌa koo
ná. Ta va̱ꞌa keeón tá chindeéón na̱ ino̱n keeón ña̱ kúú ña̱ va̱ꞌa. Chi ̱ na̱
xíꞌín ndá ña̱ꞌa xínñóꞌó ná noo̱ koꞌo̱n kée ña̱ va̱ꞌa kúú kuendá Ndios, ta na̱
na̱, chi ̱ ki ̱ꞌo dión kánian kee yó xíꞌín ko̱ kée ña̱ va̱ꞌa, no̱ón kúú na̱ ko̱ náꞌá
ná saꞌa̱ ña̱ kéchóon na noo̱ Ndios, Ndios. 12 Ta ndidaá kúú na̱ kúú
dá kuu koꞌo̱n na̱ dao ka̱ xíán. 7 Chi ̱ kuendá Jesús xíꞌo na kuendá saꞌa̱ iin
sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ na̱ Jesús, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ka̱ ta̱a naní Demetrio ña̱ kúú rá ta̱a
ka̱nkuei na xíonoo na dánaꞌa̱ na̱, ta va̱ꞌa, ta miía̱n ndaa̱ ndisa dión kíán.
490
491 3 Juan
Jesucristo, ta ñanii ̱ kúú Jacobo. Ta ndoꞌo dao ángel, chi ̱ ko̱ ní sá ndaa
káꞌa̱n yuꞌu̱ ndisáꞌán xíꞌín ndoꞌó, na̱ va̱ꞌa na choon sa̱ komí ná, diꞌa ni ̱
ni ̱ kana tatá yo̱ Ndios, ta ni ̱ ndu̱vii da̱nkoo na no̱ó sa̱ ni ̱ ndei na. Sa̱ꞌá
ná ndo̱ꞌó, ta ñóꞌo ndó noo̱ ndáꞌa̱ ño̱ó ni ̱ taán ñaá Ndios noo̱ íin naá
Jesucristo. 2 Ná kuꞌu̱ cháá ka̱ ini
yái ̱, ini veꞌe ka̱a, ña̱ kía̱n ni kuu̱ o̱
Ndios saꞌa̱ ndo̱, ta naki ̱ꞌo cháá ka̱ na̱ nóno̱, ta ñoó kañoꞌo na nda̱ ná
ña̱ koo va̱ꞌa ini ndo̱, ta ná koni ̱ cháá xi ̱nko̱o kuu̱ keyíko̱ Ndios saꞌa̱ ná.
ka̱ na̱ ndo̱ꞌó. 7 Dión taꞌani ni ̱ ndoꞌo na̱ ñoo
nda̱ míí saꞌa̱ káꞌa̱n tuti ii ̱ Ndios sa̱ꞌá táꞌa̱n ra̱ kaá ña̱ sa̱ní ra̱ kée Ndios,
ta̱a yóꞌo ña̱ ndoꞌo nío̱ rá sa̱ꞌá ña̱ kée chi ̱ dáyako̱ taꞌani ra ñíi ̱ rá xíꞌín
ra. Kúú rá ta̱ kini, chi ̱ kaá ra̱ ña̱ sa̱ꞌá kua̱chi kaꞌan noo̱, ta ko̱ nákoni ra̱ ta̱
ña̱ mani ̱ ni ̱ kee Ndios saꞌa̱ yo̱, sa̱ꞌá néꞌe choon, ta káꞌa̱n ndava̱ꞌa ra sa̱ꞌá
ño̱ó kuu kee yó ndi ndáa mií vá ña̱ꞌa ña̱ kómí choon náꞌano. 9 Tído ni
kóni ̱ ñíi ̱ yo̱. Ta ko̱ nákoni ra̱ Ndios, arcángel Miguel, na̱ ndáya̱ꞌi cháá ka̱
na̱ kómí ndidaá táꞌa̱n choon, ta ni noo̱ ángel, ko̱ ní chíndaa̱ noo̱ ná
ko̱ nákoni ra̱ Jesucristo, na̱ kúú dátai ̱ kua̱chi na ña̱ uꞌu̱ nani ni ̱ na̱á
satoꞌo yo̱. ndodó na̱ yikí ko̱ño Moisés xíꞌán.
5 Ta sa̱ náꞌá vá ndó, tído dándusaa̱
Diꞌa ni ̱ kaa na̱ xíꞌán: “Ná dána̱ni mií
inii ̱ ndo̱ꞌó ña̱ tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ taó satoꞌo satoꞌi ̱ Ndios yo̱ꞌó.” 10 Tído ta̱ to̱ꞌón
492
493 Judas
yóꞌo kúú ra̱ yáꞌa káꞌa̱n ndava̱ꞌa sa̱ꞌá ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa saꞌa̱ ná.”
ña̱ ko̱ kándaa̱ ini ra̱, ta sa̱va̱ꞌa ña̱ Dión ni ̱ kaa Enoc. 16 Ta káꞌa̱n kua̱chi
náꞌá rá kúú ña̱ ndáki ini ña̱xintóni ̱ ta̱ to̱ꞌón yóꞌo, ta kána̱ꞌá ra̱ sa̱ꞌá
mií rá táto̱ꞌon ndóꞌo kíti ̱ ko̱ó ña̱ ña̱yuu, ta xíonoo ra kée ra sa̱va̱ꞌa ña̱
nákani ini, ño̱ó kía̱n dáyako̱ ñaá noo̱ kóni ̱ mií vá rá, ta chíndaya̱ꞌi ra mií
Ndios. 11 ¡Ndaꞌí kúu ví rá! Dá chi ̱
rá, ta kée ra ña̱ káꞌa̱n va̱ꞌa ra xíꞌín
ndíko̱ ra̱ ña̱ ni ̱ kee Caín, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ ña̱yuu, dá niꞌi ̱ rá ña̱ kóni ̱ ra̱, chi ̱ kúú
saꞌání ñani ra̱. Ta ndíko̱ ra̱ di ̱ꞌón rá ta̱ ma̱ñá.
táto̱ꞌon ni ̱ kee Balaam, ta̱ sa̱ kuu
profeta ma̱ñá. Ta ndáneꞌe yúꞌu̱ rá Káꞌa̱n niꞌini Judas no̱ó ña̱yuu ña̱
noo̱ Ndios táto̱ꞌon ni ̱ kee Coré, sa̱ꞌá kuita ndaa̱ na̱ xíꞌín to̱ꞌon Ndios
ño̱ó naá rá táto̱ꞌon ni ̱ ndoꞌo Coré. 17 Tído ndoꞌó, na̱ mani ̱ miíi ̱,
kée ndó ñóꞌo ra kée ra ña̱ kaꞌan noo̱, ni ̱ kaa na̱: “Tein kuu̱ noo̱ ndíꞌi kandei
ta sa̱va̱ꞌa saꞌa̱ mií vá rá nákani ini ta̱a kedi ̱ki ndaa ra̱ ña̱ ndaa̱, ta kanoo
ra̱. Ta kúú rá táto̱ꞌon viko̱ kuaꞌa̱n ra kee ra ña̱ kóni ̱ mií rá.” 19 Ta ta̱a
xoo diꞌa xoo diꞌa kée tachi ̱, ta ko̱ yóꞌo kúú ra̱ ndúkú kaꞌanda dao táꞌan
xíꞌo ña dai ̱. Ta kúú rá táto̱ꞌon iin ndó, ta kée ra ña̱ kóni ̱ ñíi ̱ rá, ta ko̱ i ̱ó
yíto̱ kuíꞌí ko̱ xíꞌo kui ̱ꞌi tein yoo̱ taꞌon Espíritu ii ̱ Ndios ini ra̱. 20 Tído
dákée. Sa̱ꞌá ño̱ó kúú rá iin yíto̱ ni ̱ ndoꞌó, ñani mani ̱, ndundéé ndó
xiꞌi ̱ uu̱ taꞌándá, chi ̱ ko̱ xíꞌo rá kui ̱ꞌi, dákuáꞌano ndó mií ndó xíꞌín ña̱ ndaa̱
ta taó ná ra̱ no̱ñóꞌo̱ ná. 13 Ta kúú rá
kándísa yó, chi ̱ ña̱ ii ̱ kíán. Ta kaꞌa̱n
táto̱ꞌon no̱ó ta̱ñoꞌo̱, ña̱ ndákuei ve̱i ndo̱ xíꞌín Ndios xíꞌín ndée̱ xíꞌo
dánkoo chiꞌi ̱o̱n nda̱ yúꞌu̱ ra̱, ta Espíritu ii ̱ noo̱ ndo̱. 21 Ta koo ini ndo̱
sa̱va̱ꞌa ña̱ dánkoo rá kía̱n kaꞌan noo̱ taxi va̱ꞌa ndó mií ndó ti ̱xi ndáꞌa̱ ña̱
xíꞌín ña̱ yakó. Ta kúú rá táto̱ꞌon kúꞌu̱ ini Ndios saꞌa̱ ndo̱, xía̱n nani
ti ̱ñoo̱ náꞌano xíonoo ndava̱ꞌa nda̱ ndáti ndó kemáni ̱ Jesucristo ndo̱ꞌó
induú. Sa̱ꞌá ño̱ó sa̱ ió nduu va noo̱ xíꞌín ña̱ kataki chíchí ndó.
íin naá yái ̱, ta ñoó kandadi niꞌini ra 22 Ta koo ini ndo̱ kaꞌa̱n niꞌini ndó
ndidaá táꞌa̱n kuu̱. no̱ó na̱ nákani kuáchi ̱ ini, na̱ ko̱ kúú
14 Ta Enoc, na̱ ni ̱ sa̱ kuu tata kúú
ndúsáꞌano. 23 Koo ini ndo̱ di ̱tá ndó
usa̱ ni ̱ kixi ti ̱xi Adán, no̱ón kúú na̱ dao ka̱ na̱ no̱ó ta̱ndóꞌó ndóꞌo na, ña̱
ni ̱ kaꞌa̱n saꞌa̱ ndí ki ̱án ndoꞌo ta̱ kée kúú táto̱ꞌon ñoꞌó kéi ̱ ita̱. Ta kuꞌu̱ ini
dión, ta diꞌa kaá na̱: “Kanaꞌá ndó ña̱ ndo̱ saꞌa̱ dao ka̱ na̱, tído kandaa ndo̱
kasaa̱ Ndios, na̱ kúú satoꞌo yo̱, ta mií ndó no̱ó ña̱ kini kée na, ta nda̱
kua̱ꞌá nda̱ꞌo mil ángel ná kandaka dáꞌo̱n ndíxi na kañóꞌó ndó, chi ̱
na kasaa̱ na̱, 15 dá keyíko̱ na̱ saꞌa̱
yakóán xíꞌín ña̱ kini kée na.
ndidaá ña̱yuu, dá dándóꞌo na nío̱
ndidaá ña̱yuu kíni sa̱ꞌá ña̱ kini ni ̱ Kánian natiin Ndios ndidaá ña̱ñóꞌó
kee na xíꞌín ña̱xintóni ̱ kíni kómí ná, 24 Ta kándéé vá Ndios kandaa na̱
ndó ña̱ ndaa̱ kándísa yó, ta kándéé tóꞌón míí ná kúú na̱ kánian natiin
ná ná chikata vii ná ndo̱ꞌó noo̱ ió na̱ ndidaá ña̱ñóꞌó, xíꞌín ndidaá kúú
dándáki na xíꞌa̱n kádii ̱ iní ndo̱. 25 Ta
choon, ta ná dándáki na ndidaá
iin tóꞌón dini ̱ míí ná kúú Ndios, ta ña̱ꞌa, ta ná kakomí ná ndidaá ndée̱
iin tóꞌón míí ná kúú na̱ ndi ̱chí, ta kuu̱ víti, ta ki ̱ꞌo dión kuií vá ná koo.
mií ná kúú na̱ dáka̱ki ñaá. Ta iin Dión ná koo.
To̱ꞌon yóꞌo nákani saꞌa̱ ndidaá ña̱ ve̱i
koo
Ndios, noo̱ ió na̱ dándáki na. 5 Ta
Xíꞌo Juan kuendá saꞌa̱ ndidaá ña̱ ni ̱ dión taꞌani ná kee Jesucristo xíꞌín
xini na̱ ndoꞌó. Ta no̱ón kúú na̱ xíꞌo ndaa̱
Jesucristo noo̱ ndidaá na̱ na̱ mií no̱ó ni ̱ na̱taki iin íchi ̱ no̱ó na̱
xínkuáchí noo̱ ná, ña̱ ni ̱ xi ̱ꞌo mií ni ̱ xiꞌi ̱, ta iin tóꞌón mií ná kúú dini ̱
Ndios noo̱ ná saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa yachi ̱ noo̱ ndidaá rey dándáki no̱ñóꞌo̱
ve̱i koo. Ta ni ̱ ta̱ndaꞌá ná iin ángel yóꞌo. Ta mií ná kúꞌu̱ ini saꞌa̱ yo̱, ta
nákaa̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ ná, ni ̱ kii na ni ̱ naꞌa̱ ni ̱ da̱ndóo na kua̱chi yó xíꞌín nii ̱ ná,
na̱ ndidaá ña̱ yóꞌo noo̱ yúꞌu̱, Juan, 6 ta ni ̱ ndee na yó kakuu yó rey xíꞌín
na̱ xínkuáchí noo̱ Jesucristo. 2 Sa̱ꞌá duti ̱, dá koni kuáchí yó noo̱ tatá na̱
ño̱ó xíꞌo ndaa̱ yuꞌu̱ kuendá saꞌa̱ Ndios. Ta daá kuití ná natiin na
ndidaá to̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo Ndios noo̱í, ña̱ñóꞌó, ta ná dándáki na ndidaá
xíꞌín saꞌa̱ to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesucristo, ña̱ꞌa. Dión ná koo. 7 ¡Kande̱ꞌé ndó!
ña̱ kía̱n ni ̱ xinii ̱ xíꞌín noo̱í. ¡Tein viko̱ káa kixi Jesús! Ta ndidaá
3 Ndikáꞌán ví na̱ káꞌi tuti yóꞌo, ta
táꞌa̱n ña̱yuu koni ñaá xíꞌín noo̱ ná,
ndikáꞌán ví na̱ seídóꞌo ña̱ nákanian ta nda̱ ta̱a ni ̱ saꞌání ñaá koni túu ñaá
sa̱ꞌá ña̱ ve̱i koo, ta nátaán váꞌa na ña̱ rá noo̱ kii na. Ta ndidaá táꞌa̱n ña̱yuu
ini nío̱ ná, dá chi ̱ sa̱ kúyati va kuu̱ ndéi iin rá iin ñoo noo̱ kúú ñayuú
ve̱i koo ndidaá ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱. yóꞌo kuaki na xíꞌín ndirá noo̱ ná tá
ná kasandaá kuu̱ yóꞌo. Dión ná koo.
Káꞌa̱n Juan ndisáꞌán xíꞌín ndin usa̱ 8 “Yuꞌu̱ kúú to̱ꞌon mií no̱ó xíꞌín
veꞌe ño̱ꞌo kuendá Jesús ñóꞌo chí to̱ꞌon noo̱ ndíꞌi, ta kúúí na̱ míí saꞌa̱
kuendá Asia xíꞌín na̱ noo̱ ndíꞌi”, kaá na̱ kúú
4 Yuꞌu̱ kúú Juan, ta káꞌa̱n yuꞌu̱
satoꞌo yo̱. Mií ná kúú ná, ta mií ná
ndisáꞌán xíꞌín ndin usa̱ veꞌe ño̱ꞌo ni ̱ sa̱ kuu na, ta mií ná kúú na̱
kuendá Jesús ñóꞌo chí kuendá Asia. kasaa̱, ta mií ná kándéé kée ndidaá
Ta ná kee Ndios ña̱ mani ̱ xíꞌín táꞌa̱n ña̱ꞌa.
ndoꞌó, ta ná ki ̱ꞌo na ña̱ kandei va̱ꞌa
ndó. Mií ná kúú ná, ta mií ná ni ̱ sa̱ Ni ̱ xini Juan Jesús, ta ndato
kuu na, ta mií ná kúú na̱ kasaa̱. Ta nda̱ꞌo káa na
dión taꞌani ná kee ndin usa̱ espíritu 9 Ta yuꞌu̱ kúú Juan, na̱ kúú ñani
xíꞌín ndoꞌó, táꞌa̱n espíritu ió noo̱ ndo̱, ta ndóꞌo taꞌani nío̱ yuꞌu̱ táto̱ꞌon
495
Apocalipsis 1, 2 496
ndóꞌo nío̱ ndo̱ꞌó, ta nákaa̱i ̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ kuaꞌa̱n ta̱kui ̱í kuaꞌa̱, ki ̱ꞌo dión níꞌi
Ndios táto̱ꞌon ñóꞌo taꞌani ndoꞌó, ta tachi ̱ ná. 16 Ta noo̱ ndáꞌa̱ xoo kuáꞌa
xíꞌo ndeé inii ̱ tein ta̱ndóꞌó táto̱ꞌon na̱ ñóꞌo usa̱ ti ̱ñoo̱, ta yúꞌu̱ ná tánee
xíꞌo ndeé taꞌani ini ndo̱ꞌó sa̱ꞌá ña̱ iin espada, ta ndi nduú xooa̱n dee̱n.
ndíta yó xíꞌín Jesucristo. Ta sa̱ꞌá ña̱ Ta ndato yéꞌe̱ noo̱ ná táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
dánaꞌi ̱ to̱ꞌon Ndios, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ ndato yéꞌe̱ tá ndií dee̱n.
káꞌi ̱n saꞌa̱ Jesucristo, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ 17 Tá ni ̱ xinii ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa na,
saꞌa̱n ta̱ néꞌe choon ni ̱ da̱nkoo ra kúú ni ̱ yaa̱i ̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
yuꞌu̱ iin yúku̱ íin ini ta̱ñoꞌo̱ noo̱ naní kuéi na̱ ni ̱ xiꞌi ̱. Dá ni ̱ chi ̱nóo na
Patmos. ndaꞌá kuáꞌa na̱ sata̱í, dá ni ̱ kaa na̱
10 Tein iin kuu̱ ni ̱ ka̱xi mií satoꞌo
xíꞌíín:
yo̱ Ndios kekáꞌano yó na̱, daá ñoó ―O̱ sa̱ yúꞌóo̱n. Yuꞌu̱ kúú na̱ míí
nákaa̱ yuꞌu̱ ti ̱xi ndáꞌa̱ Espíritu ii ̱ ná. saꞌa̱, ta yuꞌu̱ kúú na̱ noo̱ ndíꞌi. 18 Ta
Ta kúú ni ̱ seídóꞌi chí sata̱ díꞌai ña̱ kúú taꞌanii na̱ daá ió takí. Ni ̱ xiꞌi ̱i ̱,
ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n iin tachi ̱ ña̱yuu. tído takíi ̱ viti, ta daá kuií vá katakii ̱.
Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ꞌi káꞌa̱n trompeta, Dión ná koo. Ta mií yuꞌu̱ kómíí
ki ̱ꞌo dión ni ̱ꞌi ni ̱ kaꞌa̱n tachi ̱ ñoó. ndaꞌá ka̱a noo̱ ñóꞌo na̱ kúú ndi ̱i, ta
11 Dá ni ̱ kaꞌa̱n xíꞌíín:
kómí taꞌani yuꞌu̱ choon no̱ó ña̱
―Yuꞌu̱ kúú to̱ꞌon mií no̱ó xíꞌín kédaá xíꞌín ña̱yuu, dá xíꞌi ̱ na̱. 19 Ta
to̱ꞌon noo̱ ndíꞌi, ta kúúí na̱ míí saꞌa̱ taa ndidaá ña̱ ni ̱ xino̱n, ta taa taꞌani
xíꞌín na̱ noo̱ ndíꞌi. Ta taa kíi ̱ yo̱ꞌó ndidaá ña̱ kúu tiempo viti, xíꞌín ña̱
noo̱ tuti ndidaá ña̱ ndéꞌón kúu, dá koo chí noo̱. 20 Ná koꞌi ̱n kasto̱ꞌin
tandaꞌón ña̱ ná koꞌa̱n noo̱ ndin usa̱ xíꞌón ndi dándáki ndin usa̱ ti ̱ñoo̱,
veꞌe ño̱ꞌo ñóꞌo chí kuendá Asia, noo̱ táꞌa̱n kirí ni ̱ xino̱n ñóꞌo noo̱ ndáꞌa̱
kúú ñoo Éfeso, xíꞌín ñoo Esmirna, xoo kuáꞌi ̱, xíꞌín ndin usa̱ candelero
xíꞌín ñoo Pérgamo, xíꞌín ñoo Tiatira, oro ñoó. Ndin usa̱ ti ̱ñoo̱ ñoó kúú
xíꞌín ñoo Sardis, xíꞌín ñoo Filadelfia ndin usa̱ ángel kómí choon sata̱
xíꞌín ñoo Laodicea ―kaá na̱ xíꞌíín. ndin usa̱ veꞌe ño̱ꞌo ñóꞌo chí kuendá
12 Dá tá ni ̱ na̱ndió ko̱oi ni ̱ sa̱ nde̱ꞌí,
Asia, ta ndin usa̱ candelero oro ni ̱
nde̱ꞌá ndá yoo káꞌa̱n xíꞌíín, ta kúú ni ̱ xino̱n ñoó kúú ndin usa̱ veꞌe ño̱ꞌo
xinii ̱ ndíta usa̱ candelero ni ̱ ka̱va̱ꞌa ñoó.
xíꞌín oro, noo̱ sá ndodó ña̱ tóo̱n.
13 Ta tein ndin usa̱ candelero ñoó íin
Tándaꞌá Juan to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesús
iin na̱ káa táto̱ꞌon káa na̱ ni ̱ nduu kuaꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá na̱ ndéi
ta̱a ñayuú yóꞌo. Ta ndíxi na iin ñoo Éfeso
dáꞌo̱n káni ̱, ta xíno̱an ̱ nda̱ saꞌa̱ ná, ta
2
1 ’Taa ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌón noo̱
nákaa̱ iin vati ̱ oro yuꞌú ndíká na̱. iin tuti, dá tandaꞌón ña̱ ná koꞌa̱n
14 Ta dini ̱ ná xíꞌín idí dini ̱ ná kuxí
noo̱ ángel kómí choon sa̱tá ña̱yuu
kachi ̱a̱n, ta ndéꞌán táto̱ꞌon ndéꞌé kúú kuendá yuꞌu̱ ndéi ñoo Éfeso, ta
yiꞌo̱, ta nduchí nóó na̱ kúú táto̱ꞌon kaꞌo̱n xíꞌín ná: “Na̱ ñóꞌo ndin usa̱
ki ̱ꞌo ñoꞌó ita̱. 15 Ta táto̱ꞌon yéꞌe̱ ka̱a
ti ̱ñoo̱ noo̱ ndáꞌa̱ xoo kuáꞌa, na̱
kuaán ni ̱ da̱ndúti ̱ ra̱, ki ̱ꞌo dión yéꞌe̱ xíonoo tein ndin usa̱ candelero oro
saꞌa̱ ná. Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo níꞌi no̱ó ñoó kúú na̱ kaá diꞌa xíꞌín ndó: 2 Sa̱
497 Apocalipsis 2
náꞌá vá yuꞌu̱ ndidaá ña̱ kée ndoꞌó, ta ña̱yuu kuendá yuꞌu̱ ndéi ñoo
náꞌá taꞌani yuꞌu̱ ña̱ ndíꞌi ini ndo̱ Esmirna, ta kaꞌo̱n xíꞌín ná: “Na̱ kúú
kéchóon ndó, ta náꞌá taꞌanii ña̱ xíꞌo míí saꞌa̱, na̱ kúú noo̱ ndíꞌi, na̱ ni ̱ xiꞌi ̱,
ndeé iní ndo̱ no̱ó ta̱ndóꞌó ndóꞌo ndó. ta ni ̱ na̱taki na̱ kúú na̱ kaá diꞌa xíꞌín
Ta náꞌá taꞌanii ña̱ kékini ini ndo̱ xiní ndó: 9 Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndidaá ña̱ kée
ndo̱ ña̱yuu kíni. Ta xírndodó ndó ndoꞌó, ta náꞌá taꞌani yuꞌu̱ táto̱ꞌon
ta̱a kaá kúú apóstol, tído ko̱ ta̱ꞌón kéndava̱ꞌa ña̱yuu xíꞌín ndó. Ta náꞌá
ñaá kúú rá, ta kándaa̱ ini ndo̱ ña̱ taꞌani yuꞌu̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúndaꞌí ndo̱
kúú rá ta̱ to̱ꞌón. 3 Ta ndóꞌo nío̱ ndo̱,
ñayuú yóꞌo, va̱ꞌará na̱ kui ̱ká vá kúú
ta xíꞌo ndeé iní ndo̱, ta ndíꞌi ini ndo̱ ndó noo̱ Ndios. Ta náꞌá taꞌanii ña̱
kéchóon ndó noo̱ yúꞌu̱ sa̱ꞌá ña̱ kóni ̱ káꞌa̱n ndava̱ꞌa na̱ kaá kúú na̱ Israel
ndo̱ yuꞌu̱, ta ko̱ sá tuu taꞌon ndó. xíꞌín ndó, tído ko̱ ta̱ꞌón ñaá kúú ná,
4 Tído káꞌa̱n kua̱chii noo̱ ndo̱ saꞌa̱ iin
dá chi ̱ kúú ná iin tuꞌu ndíta xíꞌín ña̱
ña̱ꞌa, chi ̱ ko̱ kóni ̱ ka̱ ndo̱ yuꞌu̱ uꞌu̱. 10 O̱ sa̱ yu̱ꞌú ndo̱ ndidaá ña̱ ve̱i
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ sa̱ kóni ̱ ndo̱ yuꞌu̱ nda̱ ndoꞌo ndó. Ta kaá taꞌani yuꞌu̱ xíꞌín
míí saꞌa̱. 5 Sa̱ꞌá ño̱ó ndisaa̱ ini ndo̱
ndó ña̱ koꞌo̱n taꞌani ña̱ uꞌu̱ taán dao
ndeí ni ̱ kue̱i ndó no̱ó ña̱ ko̱ kóni ̱ ndo̱ ndoꞌó veꞌe ka̱a, dá kexíxian xíꞌín
yuꞌu̱, ta nandikó iní ndo̱ sa̱ꞌá ña̱ kée ndó, ta uxi ̱ kuu̱ kendava̱ꞌan xíꞌín
ndó dión. Ta nandió kuéi ndó kee ndó. Kandita ndaa̱ ndo̱ xíꞌíín nda̱
ndó ña̱ va̱ꞌa táto̱ꞌon ni ̱ sa̱ kee ndó noo̱ kuu ndo̱ sa̱ꞌí, dá kía̱n ki ̱ꞌoi iin
nda̱ míí saꞌa̱. Dá chi ̱ tá ko̱ó, dá kía̱n corona noo̱ ndo̱, ña̱ kúú ña̱ kataki
saa̱ yachi ̱i ̱ noo̱ ndéi ndó, ta di ̱tá vá chíchí ndó. 11 Ta na̱ ió do̱ꞌo, ná
yuꞌu̱ candelero ndo̱ noo̱ íian. 6 Tído kueídóꞌo na ña̱ káꞌa̱n na̱ kúú
iin ña̱ va̱ꞌa kée ndó kíán ña̱ kékini Espíritu ii ̱ xíꞌín iin rá iin veꞌe ño̱ꞌo
ini ndo̱ xiní ndo̱ ña̱ kée na̱ kúú ñóꞌo chí kuendá Asia. Ta no̱ó na̱ ni ̱
kuendá nicolaítas, ta ki ̱ꞌo dión taꞌani xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱ xi ̱nkuei nda̱ noo̱
ndóꞌo yuꞌu̱ xíꞌín ná. 7 Ta na̱ ió do̱ꞌo,
ndíꞌi, no̱ón kúú na̱ o̱ ku̱ú taꞌon
ná kueídóꞌo na ña̱ káꞌa̱n na̱ kúú taꞌándá kúú uu̱.”
Espíritu ii ̱ xíꞌín iin rá iin veꞌe ño̱ꞌo
ñóꞌo chí kuendá Asia. Ta no̱ó na̱ ni ̱ Tándaꞌá Juan to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesús
xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱ xi ̱nkuei nda̱ noo̱ kuaꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá na̱ ndéi
ndíꞌi, no̱ón kúú na̱ ki ̱ꞌoi ña̱ keí ná ñoo Pérgamo
kui ̱ꞌi kána noo̱ yíto̱, yiró xíꞌo ña̱ 12 ’Ta taa taꞌani ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n
kataki chíchí ña̱yuu. Ta yíto̱ yóꞌo xíꞌón noo̱ iin ka̱ tuti, dá tandaꞌón ña̱
kúú ra̱ íin me̱ꞌí noo̱ ndato káa noo̱ ná koꞌa̱n noo̱ ángel kómí choon sa̱tá
ió Ndios.” ña̱yuu kuendá yuꞌu̱ ndéi ñoo
Pérgamo, ta kaꞌo̱n xíꞌín ná: “Na̱
Tándaꞌá Juan to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesús tánee espada yúꞌu̱, ña̱ dee̱n ndi
kuaꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá na̱ ndéi nduú xoo, mií ná kúú na̱ kaá diꞌa
ñoo Esmirna xíꞌín ndó: 13 Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndidaá
8 ’Ta
taa taꞌani ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌón ña̱ kée ndó, ta náꞌá taꞌani yuꞌu̱ ña̱
noo̱ iin ka̱ tuti, dá tandaꞌón ña̱ ná ndéi ndó mií ñoo noo̱ dándáki ña̱
koꞌa̱n noo̱ ángel kómí choon sa̱tá uꞌu̱. Tído ndíta toon ii ̱ vá ndó xíꞌín
Apocalipsis 2 498
yuꞌu̱, ta ko̱ ní dánkoo taꞌon ndó ña̱ tóo̱n ñoꞌó ita̱ kéi ̱, na̱ yéꞌe̱ saꞌa̱
kándéé iní ndo̱ yuꞌu̱, va̱ꞌará ni ̱ xini táto̱ꞌon ki ̱ꞌo yéꞌe̱ ka̱a kuaán ni ̱
xíꞌín noo̱ ndo̱ ni ̱ saꞌání ña̱yuu da̱ndúti ̱ ra̱, no̱ón kúú na̱ kaá diꞌa
Antipas, táꞌa̱n ra̱ sa̱ ka̱sto̱ꞌon ndaa̱ xíꞌín ndó: 19 Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndidaá
to̱ꞌin no̱ó ña̱yuu. Dión ni ̱ ndoꞌo ra ña̱ kée ndó, ta náꞌá taꞌani yuꞌu̱ ña̱
ñoo ña̱ uꞌu̱ xaa̱n. 14 Tído káꞌa̱n
kóni ̱ ndo̱ yuꞌu̱, ña̱ kándéé iní ndo̱
kua̱chi yuꞌu̱ noo̱ ndo̱ saꞌa̱ dao ña̱ꞌa, yuꞌu̱, ña̱ xínkuáchí ndó no̱ó yuꞌu̱, ña̱
dá chi ̱ ñóꞌo dao na̱ kúú kuendá xíꞌo ndeé ini ndo̱ noo̱ ndidaá ña̱ꞌa.
Balaam tein ndoꞌó. Ta sa̱ náꞌá vá Ta va̱ꞌa ka̱ ví kéchóon ndó noo̱ yúꞌu̱
ndó ña̱ ta̱a yóꞌo sa̱ da̱náꞌa̱ noo̱ Balac viti o̱ du̱ú tá míí saꞌa̱. 20 Tído káꞌa̱n
ndi kee ra kexíxi ra xíꞌín na̱ ñoo kua̱chi yuꞌu̱ noo̱ ndo̱ saꞌa̱ dao ña̱ꞌa,
Israel, sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ya̱ꞌa na ni ̱ seí ná dá chi ̱ sónó ndó noo̱ Jezabel, ñá kúú
ko̱ño kíti ̱, ña̱ dóko̱ ña̱yuu no̱ó yoko̱ profeta to̱ꞌón, ñá kía̱n dánaꞌa̱n noo̱
ná, ta ni ̱ ya̱ꞌa taꞌani na ni ̱ kee na ndo̱. Ta sónó taꞌani ndó ña̱ dándaꞌí
kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú yíi ̱ ná, xíꞌín ñáꞌa̱ yóꞌo ta̱ xínkuáchí noo̱í, dá ya̱ꞌa
na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí na̱. 15 Ta ñóꞌo taꞌani
ra kee ra kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú
na̱ kúú kuendá nicolaítas tein ndó, ñadiꞌí ra̱. Ta dándaꞌí taꞌanián ra̱, dá
ta kékini ini yuꞌu̱ xiníi ̱ ña̱ dánaꞌa̱ na̱. ya̱ꞌa ra seí ra̱ ko̱ño kíti ̱, kirí dóko̱
16 Sa̱ꞌá ño̱ó nandikó kíi ̱ ini ndo̱ sa̱ꞌá
ña̱yuu no̱ó yoko̱. 21 Ta ni ̱ sonóí ña̱
kua̱chi kée ndó, dá chi ̱ tá ko̱ó, yachi ̱ kía̱n ná nandikó inía̱n, tído ko̱ kóni ̱
va saa̱ yuꞌu̱ noo̱ ndéi ndó, dá kaꞌáníí taꞌan vaán nandikó inía̱n, chi ̱ kée ii ̱
ña̱yuu yóꞌo xíꞌín espada tánee yúꞌí. váán kua̱chi xíꞌín ta̱a ko̱ kúú yíi ̱a̱n.
17 Ta na̱ ió do̱ꞌo, ná kueídóꞌo na ña̱
22 Sa̱ꞌá ño̱ó koꞌi ̱n dánkao ñaáí noo̱
káꞌa̱n na̱ kúú Espíritu ii ̱ xíꞌín iin rá xíto kanduꞌa̱n ndoꞌán kueꞌe̱, ta ki ̱ꞌo
iin veꞌe ño̱ꞌo ñóꞌo chí kuendá Asia. taꞌanii ña̱ ndoꞌo nío̱ ndidaá ra̱ kée
Ta no̱ó na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱ xi ̱nkuei kua̱chi xíꞌán tá ná o̱ nándikó iní ra̱
nda̱ noo̱ ndíꞌi, koꞌi ̱n ki ̱ꞌoi maná, ña̱ sa̱ꞌá kua̱chi kée ra xíꞌán. 23 Ta koꞌi ̱n
ió de̱ꞌé induú, keí ná, ta ki ̱ꞌo taꞌanii dárkueꞌi ̱ ndidaá na̱ ndíta xíꞌán, dá
iin yuu̱ kuxí lóꞌo̱ noo̱ iin rá iin na, ta kuu na̱. Ta ndidaá ña̱yuu kúú
noo̱ yuu̱ ñoó kandaꞌa̱ iin kuu̱ sa̱á. Ta kuendá yuꞌu̱ ná kandaa̱ ini ña̱ yuꞌu̱
ni iin tóꞌón taꞌon dao ka̱ ña̱yuu o̱ kúú na̱ kátóni ̱ ini ndi nákani ini
kánaꞌá ndá kuu̱ kíán, sa̱va̱ꞌa iin ña̱yuu xíꞌín ña̱ kátoó na̱ kee na, ta
tóꞌón na̱ ni ̱ na̱tiin ña kanaꞌá.” ná chiya̱ꞌavii iin rá iin ña̱yuu
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa choon ni ̱ kee na.
Tándaꞌá Juan to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesús 24 ’Tído dao ka̱ ndo̱ꞌó ndéi ñoo
kuaꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá na̱ ndéi Tiatira, ko̱ tái ̱ taꞌon ndó sa̱ꞌá ña̱ kée
ñoo Tiatira na̱ kúú kuendá Jezabel, ta ko̱
18 ’Ta taa ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌón noo̱
kándísa ndó ña̱ chínaní ña̱yuu ña̱
iin ka̱ tuti, dá tandaꞌón ña̱ ná koꞌa̱n ndi ̱chí xíꞌo ña̱ uꞌu̱. Sa̱ꞌá ño̱ó ko̱
noo̱ ángel kómí choon sa̱tá ña̱yuu saꞌándá ka̱i ̱ ni iin ka̱ choon noo̱ ndo̱.
kúú kuendá yuꞌu̱ ndéi ñoo Tiatira, 25 Sa̱va̱ꞌa ña̱ kóni ̱i ̱ kíán koo ini ndo̱
ta kaꞌo̱n xíꞌín ná: “Na̱ kúú de̱ꞌe kuita toon ndó xíꞌín ña̱ kándéé iní
Ndios, na̱ tóo̱n nduchí nóó táto̱ꞌon ndo̱ yuꞌu̱ nda̱ ná kasandaá kuu̱
499 Apocalipsis 2, 3
ndíꞌi, táꞌa̱n na̱ sa̱ kee ña̱ kóni ̱ yuꞌu̱ dao ña̱yuu ñoo Sardis xaa̱n, ta ko̱ ní
nda̱ noo̱ ndíꞌi kuií, no̱ón kúú na̱ dáyako̱ taꞌon na dáꞌo̱n ná, chi ̱ ko̱ ní
koꞌo̱n yuꞌu̱ ki ̱ꞌoi choon noo̱, dá dáyako̱ na̱ mií ná xíꞌín kua̱chi. Sa̱ꞌá
dándáki na iin rá iin ñoo ñayuú ño̱ó kandii na dáꞌo̱n ku̱xí kanoo na
yóꞌo. 27 Ta xíꞌín vara ka̱a dándáki na
xíꞌín yuꞌu̱, dá chi ̱ ió íchi ̱ ná koo na
ñoo ñoó, ta koꞌo̱n na̱ dákuáchi naa̱n dión sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ sa̱ ndaa na̱ mií ná.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo cháchi ki ̱di ñóꞌo̱, chi ̱ 5 Ta ndi ndáa na̱ ni ̱ xi ̱ꞌo ndeé iní ni ̱
ki ̱ꞌoi choon noo̱ ná táto̱ꞌon ni ̱ xi ̱ꞌo xi ̱nkuei nda̱ noo̱ ndíꞌi, no̱ón kúú na̱
tatái ̱ choon noo̱ miíí, 28 ta koꞌi ̱n ki ̱ꞌoi
nandixi dáꞌo̱n ku̱xí, ta o̱ dándóo
iin ki ̱mi ndato tóo̱n naꞌa̱ noo̱ ná. taꞌon yuꞌu̱ kuu̱ ná noo̱ libro noo̱
29 Sa̱ꞌá ño̱ó, na̱ ió do̱ꞌo, ná kueídóꞌo
kándodó kuu̱ na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kataki
na ña̱ káꞌa̱n na̱ kúú Espíritu ii ̱ xíꞌín chíchí, ta nakoni yuꞌu̱ na̱, ña̱ kúú ná
iin rá iin veꞌe ño̱ꞌo ñóꞌo chí kuendá ña̱yuu miíí, noo̱ tatái ̱ Ndios xíꞌín
Asia.” noo̱ ángel kéchóon noo̱ ná. 6 Na̱ ió
3
1 ’Ta taa taꞌani ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n
Tándaꞌá Juan to̱ꞌon ni ̱ kaꞌa̱n Jesús
xíꞌón noo̱ iin ka̱ tuti, dá kuaꞌa̱n no̱ó na̱ kúú kuendá na̱ ndeí
tandaꞌón ña̱ ná koꞌa̱n noo̱ ángel ñoo Filadelfia
kómí choon sa̱tá ña̱yuu kúú kuendá 7 ’Ta taa taꞌani ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌón
yuꞌu̱ ndéi ñoo Sardis, ta kaꞌo̱n xíꞌín noo̱ iin ka̱ tuti, dá tandaꞌón ña̱ koꞌa̱n
ná: “Na̱ kómí ndin usa̱ espíritu noo̱ ángel kómí choon sa̱tá na̱ kúú
Ndios, na̱ ñóꞌo ndin usa̱ ti ̱ñoo̱ noo̱ kuendá yuꞌu̱ ndéi ñoo Filadelfia, ta
ndáꞌa̱, no̱ón kúú na̱ kaá diꞌa xíꞌín kaao̱n xíꞌín ná: “Diꞌa káꞌa̱n na̱ ii ̱, na̱
ndó: Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndidaá ña̱ kée kúú na̱ ndaa̱, na̱ kómí ndaꞌá ka̱a rey
ndó, ta náꞌá taꞌanii ña̱ kaá ña̱yuu ña̱ David, na̱ sónó, ta ko̱ íin taꞌon
takí ndo̱ xíꞌín ña̱ kándísa ndó, tído kandeé kadi, na̱ sadí, ta ko̱ íin taꞌon
ko̱ ta̱kí taꞌon ndó noo̱ yúꞌu̱. 2 Sa̱ꞌá
kandeé konó, no̱ón kúú na̱ kaá diꞌa
ño̱ó kañoꞌo ini ndo̱, ta kandaa ndo̱ xíꞌín ndó: 8 Ta sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱
ña̱ kuaꞌa̱n naá noo̱ ndo̱, dá ná o̱ na̱á ndidaá ña̱ kée ndó. Sa̱ꞌá ño̱ó kaái ̱
chíchíán, dá chi ̱ ni ̱ ka̱ndaa̱ inii ̱ ña̱ ko̱ xíꞌín ndó ña̱ sa̱ ni ̱ nono̱ vá yéꞌé noo̱
kéndísáꞌano taꞌon ka̱ ndo̱ noo̱ Ndios ndo̱, ta ko̱ íin taꞌon kandeé kadi ña̱.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kóni ̱ na̱ kee ndó. Náꞌí ña̱ cháá vá ndakí ndo̱, tído
3 Kuaꞌán ndo̱ ndisaa̱ ini ndo̱ ndá ki ̱án
ndíta ndaa̱ ndo̱ xíꞌín to̱ꞌin, ta ko̱ ní
ni ̱ na̱tiin ndó, ta ndá ki ̱án ni ̱ seídóꞌo ndata̱ ndo̱ saꞌa̱ yúꞌu̱. 9 Kanaꞌá ndó ña̱
ndó, ta kuaꞌán ndo̱ kee ndó ña̱, ta koꞌi ̱n naki ̱ꞌoi na̱ kúú kuendá ña̱ uꞌu̱
nandikó iní ndo̱, chi ̱ ni ̱ ya̱ꞌa ndó noo̱ noo̱ ndáꞌa̱ ndo̱, táꞌa̱n na̱ kaá ña̱ kúú
Ndios. Kandei nduu ndo̱, dá chi ̱ tá ná na̱ Israel, tído ko̱ ta̱ꞌón ñaá kúú
ko̱ó, dá kía̱n saa̱i ̱ noo̱ ndéi ndó ná, ña̱yuu to̱ꞌón vá kúú ná. Ta
Apocalipsis 3, 4 500
tandaꞌí na̱ kasaa̱ na̱ kakui ̱ta xi ̱tí ná ta ni ko̱ íꞌíní ndó xíꞌán. Va̱ꞌa ka̱an ̱ iin
no̱ó saꞌa̱ ndo̱, ta nakoni na̱ ña̱ miía̱n íchi ̱ ná koo vi ̱xi ndó, o iin íchi ̱ ná koo
ndaa̱ kúꞌu̱ inii ̱ saꞌa̱ ndo̱. 10 Ni ̱ kee
iꞌíní ndó xíꞌán. 16 Dá chi ̱ sa̱ꞌá ña̱ vaá
ndó choon ni ̱ saꞌandai ̱ noo̱ ndo̱, chi ̱ óon yíꞌi yókó ndó xíꞌín to̱ꞌin, sa̱ꞌá ño̱ó
xíꞌo ndeé iní ndo̱ ndíta toon ndó koꞌi ̱n ndusai ndo̱ꞌó, chi ̱ ko̱ víxi ndó, ta
xíꞌín yuꞌu̱, sa̱ꞌá ño̱ó kandaa va̱ꞌa mií ni ko̱ íꞌíní ndó xíꞌán. 17 Dión kaái ̱ xíꞌín
yuꞌu̱ ndo̱ꞌó no̱ó ta̱ndóꞌó kini ve̱i no̱ó ndó, dá chi ̱ kaá ndo̱ ña̱ kúú ndó na̱
ña̱yuu ndéi ñayuú yóꞌo, chi ̱ xíꞌín kui ̱ká, ña̱ ni ̱ ka̱ndeé ndó ni ̱ kekuíká
ta̱ndóꞌó yóꞌo koꞌi ̱n korndodóí ndidaá ndó mií ndó, ta ni iin ña̱ꞌa ko̱ kámani ̱
ña̱yuu ndéi no̱ñóꞌo̱. 11 Yachi ̱ vá saa̱i ̱.
noo̱ ndo̱, kaá ndo̱. Tído ko̱ xíꞌo taꞌon
Kuaꞌán ndo̱ tiin toon ndó ña̱ ndaa̱ ndó kuendá ña̱ kúú ndó na̱ ndéi
kándísa ndó, dá kía̱n ná dáꞌa ni ndava̱ꞌa, na̱ noo̱ ndóꞌo̱, na̱ kúndaꞌí, na̱
kandeé dao ka̱ na̱ nakiꞌin na corona kóꞌó noo̱, na̱ ndáa vichí. 18 Sa̱ꞌá ño̱ó
Ndios, ta taa taꞌanii kuu̱ sa̱á kakomí va yuꞌu̱ na̱ kúꞌu̱ ini yuꞌu̱ saꞌa̱, ta ndaá
miíí sata̱ ná. 13 Na̱ ió do̱ꞌo, ná
yúꞌu̱ vá yuꞌu̱ na̱. Sa̱ꞌá ño̱ó kuaꞌán ndo̱
kueídóꞌo na ña̱ káꞌa̱n na̱ kúú ndinoꞌo ini ndo̱ ndiko̱ ndo̱ ña̱ va̱ꞌa, ta
Espíritu ii ̱ xíꞌín iin rá iin veꞌe ño̱ꞌo nandikó iní ndo̱, chi ̱ ni ̱ ya̱ꞌa ndó noo̱
ñóꞌo chí kuendá Asia.” yúꞌu̱. 20 Yóꞌo íin dákásáí yéꞌé ndó, ta
14 ’Ta taa taꞌani ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌón ndeé iní ni ̱ xi ̱nkuei nda̱ noo̱ ndíꞌi, koꞌi ̱n
noo̱ iin ka̱ tuti, dá tandaꞌón ña̱ ná ki ̱ꞌoi ña̱ kía̱n kandei dáó ná xíꞌín yuꞌu̱
koꞌa̱n noo̱ ángel kómí choon sa̱tá noo̱ iói ̱ dándákii, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱
ña̱yuu kúú kuendá yuꞌu̱ ndéi ñoo ka̱ndeé yuꞌu̱ ni ̱ xi ̱nko̱oi, dá ni ̱ sa̱ ko̱o
Laodicea, ta kaꞌo̱n xíꞌín ná: “Mií na̱ nduúi ̱ xíꞌín tatái ̱ Ndios noo̱ ió na̱
dáxi ̱nko̱o to̱ꞌon Ndios, no̱ón kúú na̱ dándáki na. 22 Na̱ ió do̱ꞌo, ná kueídóꞌo
xíꞌo ndaa̱ kuendá sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ xini na̱, ta na ña̱ káꞌa̱n na̱ kúú Espíritu ii ̱ xíꞌín iin
káꞌa̱n na̱ ndinoꞌo ña̱ ndaa̱, ta kúú ná rá iin veꞌe ño̱ꞌo ñóꞌo chí kuendá Asia.”
yo̱ꞌo ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa ió ñayuú
yóꞌo ni ̱ kee Ndios, na̱ yóꞌo kúú na̱ kaá Kékáꞌano na̱ ndéi induú tatá Ndios
diꞌa xíꞌín ndó: 15 Sa̱ náꞌá vá yuꞌu̱ ndidaá
4
1 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ni ̱ nono̱
ña̱ kée ndó, ta ko̱ víxi ndó xíꞌín to̱ꞌin, iin yéꞌé chí induú, ta tachi ̱, ña̱
501 Apocalipsis 4, 5
ni ̱ sei ̱do̱ꞌi míí saꞌa̱, ña̱ kía̱n níꞌi Na̱ ii ̱, na̱ ii ̱, na̱ ii ̱ kúú Ndios,
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ꞌi káꞌa̱n trompeta, ño̱ó na̱ kúú satoꞌo yo̱, ta mií ná kúú
ni ̱ kaa tuku xíꞌíín: Ndios, na̱ kándéé kée ndidaá
―Kuaꞌán kaa, nakíi ̱, dá ná koꞌi ̱n ña̱ꞌa.
dánaꞌi ̱ noo̱o̱n ndidaá ña̱ ve̱i koo Ta mií ná ni ̱ sa̱ kuu na, ta mií ná
cháá ka̱ chí noo̱ ―kaáa̱n. kúú ná, ta mií ná kúú na̱
2 Ta kúú iin kuití vá ni ̱ na̱kutíí xíꞌín
kasaa̱.
Espíritu ii ̱ Ndios. Ta chí induú ni ̱ 9 Ta daá kékáꞌano ndin komi ̱ ña̱
xinii ̱ íin iin téi ̱ ta̱ néꞌe choon, ta noo̱ ta̱kí ñoó na̱ ió dándáki noo̱ téi ̱ ñoó,
téi ̱ ñoó ió iin na̱ dándáki. 3 Táto̱ꞌon
ta xíꞌoan ña̱ñóꞌó noo̱ ná, ta náki ̱ꞌoan
ndéꞌé yuu̱ ndato naní jaspe xíꞌín yuu̱ ndivéꞌe noo̱ na̱ daá takí kuií. Ta iin
ndato naní cornalina, ki ̱ꞌo dión rá iin taꞌándá káꞌa̱n dión, 10 dá sa̱
ndéꞌé ñíi ̱ na̱ ió dándáki ñoó. Ta íin kui ̱ta xi ̱tí ndin oko̱ komi ̱ ta̱ sáꞌano
iin chi ̱yángí noo̱ ió na̱, ta chi ̱yángí ñoó noo̱ sáꞌa̱ na̱ ió noo̱ téi ̱ ñoó, ta
ñoó ndéꞌé táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndéꞌé yuu̱ kuíi ̱ kékáꞌano ra na̱ daá takí kuií, ta taó
ndato naní esmeralda. 4 Ta noo̱ íin
ra̱ corona kándodó dini ̱ rá chindei
téi ̱ noo̱ ió na̱ dándáki ñoó ni ̱ kao̱ noo ra noo̱ sáꞌa̱ ná, ta kaá ra̱ xíꞌín ná:
oko̱ komi ̱ téi ̱ noo̱ ndéi oko̱ komi ̱ ta̱ 11 Satoꞌo ndu̱, ió íchi ̱ ní ña̱ kía̱n
sáꞌano, ni ̱ xini yuꞌu̱, ta ndíxi ra dáꞌo̱n kekáꞌano na mií ní,
ku̱xí kachi ̱, ta kándodó corona oro ña̱ kía̱n ki ̱ꞌo na ña̱ñóꞌó noo̱ ní,
dini ̱ rá. 5 Ta téi ̱ íin me̱ꞌí ñoó kánkuei
ña̱ kía̱n natiin ní ndidaá táꞌa̱n
tasa, ta níꞌi xído̱ kúu kaꞌándí, ta tái ̱ choon,
ndátóꞌón kua̱ꞌá ña̱yuu. Ta saꞌa̱ mií dá chi ̱ mií ní ni ̱ ka̱va̱ꞌa ndidaá
téi ̱ yóꞌo ndíta usa̱ ñóꞌo̱ tóo̱an ̱ , ta ña̱ táꞌa̱n ña̱ꞌa.
yóꞌo kúú ndin usa̱ espíritu Ndios. Ta sa̱ꞌá ña̱ dión ni ̱ koni ̱ mií ní,
6 Ta noo̱ íin téi ̱ yóꞌo ndéꞌé táto̱ꞌon
sa̱ꞌá ño̱ó ió ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa,
ndéꞌé ta̱ñoꞌo̱ dío̱n táto̱ꞌon dío̱n yuu̱ ta sa̱ꞌá ño̱ó taꞌani ni ̱ ndaki
ta̱tá, ta yéꞌe̱ ra̱ táto̱ꞌon yéꞌe̱ iin yuu̱ ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa ni ̱ kee ní.
dío̱n ndato naní cristal. Ta díi ̱n téi ̱
yóꞌo ndíta komi ̱ ña̱ꞌa takí, ta iin níí Niꞌi ̱ Jesús, na̱ kúú léko, iin tuti ndadí
ñíi ̱án tándaa nduchí nóóa̱n, chi ̱ xíꞌín sello
tándaaa̱n chí sata̱án, chí noo̱án.
5
1 Ta ni ̱ xini taꞌanii kánóo iin tuti
noo̱ iin ta̱a, ta ña̱ kúú komi ̱ ñoó káa taꞌanii iin ángel ndakí nda̱ꞌo, ta ni ̱ꞌi
táto̱ꞌon káa iin kirí yaꞌa̱ tánee noo̱ nda̱ꞌo káꞌa̱n na̱:
táchi ̱. 8 Ta iño̱ kúú ndixi ̱ iin rá iin
―¿Ndá yoo ió íchi ̱ ña̱ kaꞌanda na̱
ndin komi ̱ ña̱ ta̱kí ñoó, ta iin níí ndin usa̱ sello, ta konó ná tuti yóꞌo?
ndixi ̱án tándaa nduchí nóóa̱n. Ta ko̱ ―kaá na̱.
sá tuu taꞌan vaan nduú ni ñoó ña̱ 3 Ta ni iin tóꞌón na̱ ndéi induú, ta
ñóꞌo̱ ko̱ ní kándeé konóán, ta ni ko̱ káꞌa̱n iin rá iin yúꞌu̱, xíꞌín na̱
ní kándeé ná kaꞌi naa̱n. 4 Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱
ndéi iin rá iin ñoo, xíꞌín na̱
ndeiꞌi ̱ nda̱ꞌo yuꞌu̱, dá chi ̱ ko̱ ní nániꞌi ̱ ndéi iin rá iin nación.
ná ni iin tóꞌón na̱ ió íchi ̱ ña̱ kía̱n 10 Ta ni ̱ kee ní iin rá iin nduꞌu̱
konó ná tuti ñoó, ni ña̱ kaꞌi na ña̱, kakuu ndu rey xíꞌín duti ̱ noo̱
ni ña̱ kande̱ꞌé náa̱n. Ndios,
5 Dá ni ̱ kaa iin ta̱ sáꞌano ñoó xíꞌín
ta kaneꞌe ndu choon sa̱tá ña̱yuu
yuꞌu̱: ndéi no̱ñóꞌo̱.
―O̱ sa̱ kuákón, dá chi ̱ na̱ kúú 11 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ni ̱ kao̱ noo
ndikaꞌa ni ̱ kii tein na̱ veꞌe Judá, na̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ángel noo̱ ió Ndios
ni ̱ kii tein na̱ veꞌe David, na̱ yóꞌo dándáki na, xíꞌín noo̱ ndéi ndin
kúú na̱ ni ̱ ka̱ndeé noo̱ ndidaá ña̱ꞌa, komi ̱ ña̱ ta̱kí ñoó, xíꞌín noo̱ ndéi ta̱
sa̱ꞌá ño̱ó ió íchi ̱ ná konó ná tuti káa, sáꞌano ñoó. Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo mil
ta kaꞌanda na̱ ndin usa̱ sello ndadí millón kúú ángel ni ̱ kao̱ noo ndíta
yúꞌán. ñoó. 12 Ta ni ̱ sei ̱do̱ꞌi ni ̱ꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱:
ió dándáki noo̱ téi ̱ ñoó. ka̱va̱ꞌa Ndios, ña̱ ndéi induú, xíꞌín ña̱
8 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ tiin na libro ñoó, dá
ndéi no̱ñóꞌo̱ xíꞌín ña̱ ñóꞌo ti ̱xi ñóꞌo̱,
ni ̱ sa̱ kui ̱ta xi ̱tí ndin komi ̱ ña̱ ta̱kí xíꞌín ña̱ ñóꞌo ini ta̱ñoꞌo̱, xíꞌín ndidaá
ñoó xíꞌín ndin oko̱ komi ̱ ta̱ sáꞌano ka̱ ña̱ꞌa ni ̱ ka̱va̱ꞌa Ndios, ta kaáa̱n diꞌa:
ñoó no̱ó na̱ kúú léko ñoó. Ta ndidaá Na̱ ió dándáki noo̱ téi ̱ káa xíꞌín
vá rá néꞌe arpa xíꞌín copa oro ni ̱ na̱ kúú léko káa
chití ñóꞌo du̱sa chíñoꞌómá, ta ña̱ kúú na̱ kánian natiin to̱ꞌon xíꞌo
yóꞌo kúú to̱ꞌon xíka̱ taꞌi ̱ ña̱yuu Ndios ña̱yuu kekáꞌano ñaá ná,
noo̱ mií ná. 9 Ta xíta ra iin yaa sa̱á
ta ná natiin na ña̱ñóꞌó, xíꞌín
káꞌa̱n diꞌa: to̱ꞌon ndato, xíꞌín ndée̱,
Ió íchi ̱ ní natiin ní libro, ta ta daá kuití dión ná koo.
kaꞌanda ní selloa̱n, 14 Ta diꞌa káꞌa̱n ndin komi ̱ ña̱ ta̱kí
―Nakíi ̱.
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda Jesús 8 Dá ni ̱ xinii ̱ ve̱i iin kuéi ̱ xiꞌi ̱ kuaan,
sello ñoó ta kánóo iin ta̱a sata̱ ri ̱, ta naní rá
léko ñoó iin sello ndadí yúꞌu̱ rá ve̱i iin ka̱ ra̱ naní Yái ̱ Ndi ̱i. Ta ni ̱
libro ñoó. Dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi ni ̱ kaꞌa̱n iin na̱tiin ra choon ña̱ kía̱n kaꞌání rá iin
ña̱ ta̱kí ñoó, ta ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ kaꞌa̱n. ña̱yuu noo̱ iin iin komi ̱ ná. Dao na
Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ꞌi káyuꞌú dai ̱, ki ̱ꞌo kaꞌání rá xíꞌín espada, dao ka̱ na̱
dión ni ̱ꞌi ni ̱ kaꞌa̱n, ta kaáa̱n: kaꞌání rá xíꞌín do̱ko, dao ka̱ na̱
―Nakíi ̱. kaꞌání rá xíꞌín kueꞌe̱, ta dao ka̱ na̱
2 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n dión, dá ni ̱
kaꞌání rá xíꞌín kirí dee̱n ndéi no̱ñóꞌo̱.
xinii ̱ ni ̱ keta iin kuéi ̱ ku̱xí ve̱i rí, ta 9 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌanda na̱ sello
kánóo iin ta̱a sata̱ ri ̱, ta néꞌe ra iin kúú oꞌo̱n, dá ni ̱ xinii ̱ ña̱ ti ̱xi noo̱ náa̱
kúxi ̱. Ta ni ̱ na̱tiin ra iin corona, ta ñoó ñóꞌo nío̱ ndidaá na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ sa̱ꞌá
kúú rá iin ta̱a ni ̱ ka̱ndeé, ta kuaꞌa̱n ña̱ kándísa na to̱ꞌon Ndios xíꞌín sa̱ꞌá
ra̱ kandeé rá cháá ka̱. ña̱ sa̱ káꞌa̱n na̱ ña̱ ndaa̱ saꞌa̱ Jesús
3 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌanda na̱ sello
no̱ó ña̱yuu. 10 Ta káyuꞌú ndidaá na̱
kúú uu̱, dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi ni ̱ kaꞌa̱n iin ka̱ yóꞌo, ta kaá na̱ xíꞌín Ndios:
ña̱ ta̱kí ñoó: ―Mií ní kúú na̱ néꞌe choon káꞌano
―Nakíi ̱. cháá ka̱, mií ní kuu na̱ ii ̱, na̱ ndaa̱,
4 Dá ni ̱ keta iin ka̱ kuéi ̱ ve̱i rí, ta
sa̱ꞌá ño̱ó, ¿ndá oon keyíko̱ ní saꞌa̱
kúú rí iin kuéi ̱ kua̱ꞌá. Ta kánóo iin ndúꞌu̱, dá nakiꞌin ya̱ꞌi ní sa̱ꞌá nii ̱
ta̱a sata̱ ri ̱, ta ni ̱ na̱tiin ra choon ña̱ ndúꞌu̱, kirá ni ̱ sata na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱?
kía̱n di ̱tá rá ña̱ ndéi va̱ꞌa ña̱yuu ndéi ―kaá na̱.
ñayuú, dá kasáꞌá kaꞌání táꞌan iin rá 11 Dá ni ̱ niꞌi ̱ ná dáꞌo̱n ku̱xí kandixi
iin na. Ta ni ̱ niꞌi ̱ rá iin espada káꞌano. na, ta ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon noo̱ ná ña̱
5 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ saꞌanda na̱ sello
ná naniꞌi ̱ ndée̱ ná lúꞌu̱ ka̱ tiempo
kúú oni ̱, dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi ni ̱ kaꞌa̱n ña̱ nda̱ ná kuu ndidaá na̱ kánian kuu
ta̱kí kúú oni ̱ ñoó: sa̱ꞌá ña̱ kándísa na to̱ꞌon Ndios, na̱
―Nakíi ̱. kúú ña̱yuu xínkuáchí noo̱ Ndios
Dá ni ̱ xinii ̱ íin iin kuéi ̱ nde̱i ̱ꞌí, ta táto̱ꞌon ni ̱ kee mií ná.
kánóo iin ta̱a sata̱ ri ̱, ta néꞌe ra noo̱ 12 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ni ̱ saꞌanda
va cebada niꞌi ̱ ná saꞌa̱ choon kée na yóꞌo ni ̱ kue̱i ti ̱ñoo̱ ñóꞌo induú,
iin níí kuu̱. Tído ná dáꞌa ni dándáa táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kuéi ti ̱ño̱ꞌó nda̱ no̱ñóꞌo̱
yoꞌó ya̱ꞌi sití xíꞌín vino. kée tachi ̱. 14 Ta ni ̱ na̱tuu̱ induú
ini ta̱ñoꞌo̱ ni ̱ na̱da̱on ña, ta ko̱ ndíta de̱ꞌe ta̱a naní Israel. 5 Dá chi ̱ tein na̱
xíꞌín ndidaá na̱ ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌa̱ iin uu̱ taꞌani mil na̱ ni ̱ ña̱ni sello, ta tein
satoꞌo, xíꞌín ndidaá na̱ ko̱ó satoꞌo, ta na̱ veꞌe Neftalí uxi ̱ uu̱ taꞌani mil na̱
ni ̱ chi ̱de̱ꞌé ná mií ná ini káo̱ náꞌano, ni ̱ ña̱ni sello, ta tein na̱ veꞌe
xíꞌín ti ̱xi yuu̱ náꞌano tánee ndi ̱ka Manasés uxi ̱ uu̱ taꞌani mil na̱ ni ̱ ña̱ni
yúku̱, 16 dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín yúku̱ ñoó,
sello, 7 ta tein na̱ veꞌe Simeón uxi ̱ uu̱
xíꞌín káo̱ ñoó: taꞌani mil na̱ ni ̱ ña̱ni sello, ta tein na̱
―Kue̱i ndó kodó ndó sata̱ ndúꞌu̱, veꞌe Leví uxi ̱ uu̱ taꞌani mil na̱ ni ̱
ta dáda̱ꞌi ndó nduꞌu̱ no̱ó na̱ ió ña̱ni sello, ta tein na̱ veꞌe Isacar uxi ̱
dándáki noo̱ téi ̱ káa, xíꞌín no̱ó na̱ uu̱ taꞌani mil na̱ ni ̱ ña̱ni sello, 8 ta
kúú léko káa, chi ̱ xído̱ ini na̱ xiní na̱ tein na̱ veꞌe Zabulón uxi ̱ uu̱ taꞌani
nduꞌu̱, 17 chi ̱ viti kía̱n sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá
mil na̱ ni ̱ ña̱ni sello, ta tein na̱ veꞌe
kuu̱ xído̱ nda̱ꞌo ini na̱, ¿ta ndá yoo José uxi ̱ uu̱ taꞌani mil na̱ ni ̱ ña̱ni
ví ki ̱ꞌo ndeé iní kuita noo̱ ná? sello, ta tein na̱ veꞌe Benjamín uxi ̱
uu̱ taꞌani mil na̱ ni ̱ ña̱ni sello.
Karndaa sello taan iin ciento uu̱ diko
komi ̱ mil na̱ Israel Ndíxi kuxí kua̱ꞌá nda̱ꞌo mil ña̱yuu, ta
7
1 Tá
ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ndíta ndíta na kékáꞌano na Ndios
komi ̱ ángel ndin komi ̱ xoo tachi ̱ 9 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ndíta kua̱ꞌá
no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. Ta ndin komi ̱ ángel nda̱ꞌo ña̱yuu, ta ko̱ íin taꞌon kandeé
yóꞌo ndíta chítuu tachi ̱, dá ná o̱ kaꞌi na, dá chi ̱ kúú ná ña̱yuu ni ̱ kii
kána ka̱an ̱ no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, ni no̱ó ndidaá nación, na̱ ni ̱ kii ndidaá ñoo
ta̱ñoꞌo̱, ni noo̱ ni iin yíto̱. 2 Ta ni ̱ xini
kuálí, xíꞌín ñoo náꞌano, na̱ káꞌa̱n iin
taꞌanii iin ka̱ ángel ko̱kaa ve̱i chí rá iin yúꞌu̱. Ta na̱ yóꞌo kúú na̱ ndíta
xoo noo̱ xíno ndi ̱ndii, ta néꞌe na no̱ó na̱ ió dándáki noo̱ téi ̱ ñoó, xíꞌín
sello Ndios ta̱kí. Dá ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ no̱ó na̱ kúú léko ñoó. Ta ndíxi kuxí
ka̱yuꞌú ná noo̱ ndin komi ̱ ángel, na̱ na̱, ta tánee ñoo̱ ndáꞌa̱ ná. 10 Ta ña̱
taan na̱ xínkuáchí noo̱ Ndios yo̱. xíꞌín ndidaá ta̱ sáꞌano ñoó, xíꞌín ndin
4 Ta ni ̱ seídóꞌo taꞌani yuꞌu̱ ndidaá
komi ̱ ña̱ ta̱kí ñoó ndíta na saꞌa̱ téi ̱
kúú na̱ ni ̱ niꞌi ̱ sello ñoó. Ta kúú ná noo̱ ió Ndios dándáki na. Ta ni ̱ sa̱
iin ciento uu̱ diko komi ̱ mil na̱ ñoo kui ̱ta xi ̱tí ná noo̱ téi ̱ ñoó, ta ni ̱ ka̱sáꞌá
Israel, ta ni ̱ kii na ti ̱xi ndin uxi ̱ uu̱ ná ndáño̱ꞌo na Ndios, 12 ta kaá na̱:
505 Apocalipsis 7, 8
Ná natiin ní to̱ꞌon va̱ꞌa, xíꞌín ka̱sáa̱ iin ka̱ ángel, ta ni ̱ sa̱ kuíi ̱n na̱
to̱ꞌon ndato, noo̱ náa̱, ta néꞌe na iin copa oro noo̱
xíꞌín ña̱ ndi ̱chí, xíꞌín ndivéꞌe, kéi ̱ du̱sa ni ̱ saa̱ na̱. Ta ni ̱ niꞌi ̱ ná
xíꞌín ña̱ñóꞌó, kua̱ꞌá nda̱ꞌo du̱sa, dá dákíꞌin táꞌan
xíꞌín ndidaá choon, xíꞌín ndée̱ na ña̱ xíꞌín ña̱ xíka̱ ña̱yuu Ndios noo̱
viti, mií ná, dá kei ̱ ña̱ noo̱ náa̱ oro ñoó,
ta daá kuití dión ná koo. ña̱ íin no̱ó na̱ ió dándáki ñoó. 4 Ta
ño̱ꞌo na̱. Sa̱ꞌá ño̱ó mií Ndios, na̱ ió nduu xíꞌín usa̱ trompeta ñoó, ta
dándáki noo̱ téi ̱ káa, kúú na̱ koo kuaꞌa̱n na̱ tuu na̱ ró.
xíꞌín ná, ta kandaka va̱ꞌa ñaá ná. 7 Tá ni ̱ tuu ángel mií no̱ó ñoó
ta̱kui ̱í, kirá xíꞌo ña̱ kataki chíchí yó. trompeta na̱. Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa iin
Ta nadáyaa mií Ndios ndidaá yúku̱ ñóꞌó kéi ̱ ita̱, dión káa ña̱ ni ̱
ndírnoo̱ ná ―kaá ta̱ sáꞌano ñoó ka̱nkao no̱ó ta̱ñoꞌo̱. Ta iin taꞌándá
xíꞌíi ̱n. noo̱ oni ̱ taꞌándá ta̱ñoꞌo̱ ñoó ni ̱ nduu
nii ̱. 9 Ta iin taꞌándá noo̱ oni ̱ taꞌándá
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda Jesús sello kirí ñóꞌo ini ta̱ñoꞌo̱ ni ̱ xiꞌi ̱, ta iin
kúú usa̱ taꞌándá noo̱ oni ̱ taꞌándá barco ni ̱
8
1 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ saꞌanda na̱ sello
naá.
kúú usa̱ ñoó, ta kúú tádi ̱ óon ni ̱ 10 Ta ni ̱ tuu ángel kúú oni ̱ ñoó
kuu induú noo̱ ió Ndios táto̱ꞌon ti ̱xi trompeta na̱. Ta nda̱ induú ni ̱
dao hora. 2 Ndiꞌi, dá kúú ni ̱ xinii ̱
ka̱nkao iin ti ̱ñoo̱ kéi ̱ ita̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱,
ndíta usa̱ ángel noo̱ ió Ndios, ta iin ta kéi ̱ ri ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kéi ̱ iin tirñoꞌó.
Apocalipsis 8, 9 506
Ta ni ̱ ka̱nkao rí noo̱ iin taꞌándá noo̱ niꞌi ̱ ri ̱ choon ña̱ kendava̱ꞌa rí xíꞌín
oni ̱ taꞌándá yu̱ta, xíꞌín noo̱ iin ña̱yuu ko̱ó sello Ndios tándaa taan.
taꞌándá noo̱ oni ̱ taꞌándá noo̱ kána 5 Ta ko̱ ní taꞌa̱nda̱ taꞌon choon noo̱ ri ̱
ti ̱ñoo̱, chi ̱ ni ̱ ndaꞌo̱ taꞌani iin táꞌí rí. nduu kandodó ra̱ na̱á, ki ̱ꞌo dión
Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ na̱kuíi ̱n naá iin taꞌándá ndáa ti ̱ka ñoó. Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndáa
nduú noo̱ oni ̱ taꞌándáa̱n, ta dión corona oro, ki ̱ꞌo dión ndáa ña̱
taꞌani ni ̱ kuu sa̱kuaá. kandodó dini ̱ ri ̱. Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
13 Dá ni ̱ sa̱ nde̱ꞌí, ta kúú ni ̱ xinii ̱ iin
ndáa no̱ó ña̱yuu, ki ̱ꞌo dión ndáa noo̱
ángel tánee na xíonoo na nda̱ me̱ꞌí ri ̱. 8 Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo náni ̱ idí dini ̱ na̱
induú, ta ni ̱ seídóꞌi ña̱ ni ̱ꞌi ni ̱ ka̱yuꞌú ñáꞌa̱, ki ̱ꞌo dión náni ̱ idí dini ̱ ri ̱. Ta
ná: táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndáa no̱ꞌo ndikaꞌa, ki ̱ꞌo
―¡Ndaꞌí kúu ví na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱! dión ndáa no̱ꞌo rí. 9 Táto̱ꞌon iin ka̱a
¡Ndaꞌí kúu ví ná! ¡Ndeé ví ndaꞌí kía̱n ndadí yuꞌú ndíká ri ̱. Táto̱ꞌon
ndoꞌo na tá ná tuu ndin oni ̱ ka̱ ángel ki ̱ꞌo níꞌi xído̱ taxí táꞌan kuaꞌa̱ kuéi ̱
yóꞌo trompeta na̱! ñoꞌo carreta kuaꞌa̱n ri ̱ xíꞌín ta̱ kuaꞌa̱n
9
1 Tá ni ̱ tuu ángel kúú oꞌo̱n ñoó
na̱á, ki ̱ꞌo dión níꞌi xído̱ oon kée
trompeta na̱, dá ni ̱ xinii ̱ iin ndixi ̱ ri ̱. 10 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndáa ndóꞌo̱
ti ̱ñoo̱ ni ̱ yaa̱ nda̱ induú, ta ni ̱ xino̱ ri ̱ ti ̱dóꞌo̱ma̱, ki ̱ꞌo dión ndáa ndóꞌo̱ ri ̱,
nda̱ no̱ñóꞌo̱, ta ni ̱ na̱tiin rí ndaꞌá ka̱a dá chi ̱ ió ío̱n ñá. Ta ni ̱ na̱tiin rí
ña̱ sónó yúꞌu̱ yái ̱ ko̱nó, ña̱ ko̱ó noo̱ choon ña̱ xíꞌín ndóꞌo̱ ri ̱ dárꞌuꞌu̱ kaꞌí
sá tuu. 2 Dá ni ̱ sonó rí yúꞌu̱ yái ̱ ñoó,
ri ̱ ña̱yuu oꞌo̱n toon yoo̱. 11 Ta mií
ta kúú ni ̱ ka̱nkuei ñoꞌo̱ma̱ ko̱kaa ángel dándáki nda̱ ma̱á ini yái ̱ konó
kuaꞌa̱n induú táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kána ñoó kúú satoꞌo ri ̱, ta Abadón naníán
ñoꞌo̱ma̱ yúꞌu̱ iin xito̱ káꞌano. Ta kúú xíꞌín to̱ꞌon hebreo, ta xíꞌín to̱ꞌon
ni ̱ da̱ꞌi va no̱ó ndi ̱ndii ni ̱ kee ñoꞌo̱ma̱ griego naníán Apolión. To̱ꞌon yóꞌo
ñoó, chi ̱ iin níí ni ̱ na̱ka̱ꞌani ña. 3 Ta kóni ̱ kaa, ña̱ dánaá ñaá.
tein ñoꞌo̱ma̱ ñoó ni ̱ ka̱nkuei ti ̱ka 12 Ni ̱ ya̱ꞌa va iin ta̱ndóꞌó, tído ve̱i
ki ̱ꞌo kée ti ̱dóꞌo̱ma̱ ndéi no̱ñóꞌo̱. 4 Ta trompeta na̱, dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi tachi ̱ iin
ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon noo̱ ri ̱ ña̱ ná dáꞌa ña̱yuu, ta tachi ̱ yóꞌo ni ̱ kixi chí me̱ꞌí
ni kendava̱ꞌa rí xíꞌín ita, ni yuku̱ ndin komi ̱ ndíki ̱ ndíta iin iin tito̱
kuíi ̱, ni yíto̱ káa no̱ñóꞌo̱. Sa̱va̱ꞌa ni ̱ noo̱ náa̱ oro íin noo̱ Ndios, 14 ta ni ̱
507 Apocalipsis 9, 10
kaaa̱n xíꞌín ángel kúú iño̱, na̱ ni ̱ tuu ndáño̱ꞌo ii ̱ vá náa̱n. 21 Ta ko̱ ní
ndéꞌán táto̱ꞌon ndéꞌé ñoꞌó ita̱. Ta ná, ta nónó noo̱án. Ta xíꞌín saꞌa̱ xoo
ndíꞌí taꞌanian táto̱ꞌon ndéꞌé yuu̱ kuáꞌa na̱ séi ̱n na̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱, ta xíꞌín
ndato naní zafiro. Ta kuaán taꞌanian saꞌa̱ xoo íti na̱ séi ̱n na̱ no̱ñóꞌo̱ i ̱chí.
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndéꞌé azufre. Táto̱ꞌon 3 Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káyuꞌú ndikaꞌa
ki ̱ꞌo ndáa dini ̱ ndikaꞌa, ki ̱ꞌo dión to̱ndó, ki ̱ꞌo dión ni ̱ ka̱yuꞌú ná. Dá tá
ndáa dini ̱ kuéi ̱ ñoó. Ta ini yúꞌu̱ ri ̱ ni ̱ ndiꞌi ni ̱ ka̱yuꞌú ná, dá ni ̱ kaꞌandi
kánkuei ñoꞌó ita̱, xíꞌín ñoꞌo̱ma̱ xíꞌín usa̱ taꞌándá. 4 Dá tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱
vá ná nandikó iní na̱, ta dánkoo na Ndios, na̱ daá takí kuií, na̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa
ña̱ kini kée na, ni ko̱ ní dándíꞌi na induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱ xíꞌín ta̱ñoꞌo̱, xíꞌín
ña̱ kía̱n kandaño̱ꞌo na ña̱ uꞌu̱, ta ko̱ ndidaá ña̱ꞌa ió noo̱án, ña̱ o̱ kándati
ní dándíꞌi na ña̱ kía̱n kandaño̱ꞌo na ka̱ na̱ cháá ka̱ tiempo, 7 dá chi ̱ tá ná
yoko̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín oro, xíꞌín plata, kasandaá kuu̱ kasáꞌá tuu ángel kúú
xíꞌín bronze, xíꞌín yuu̱ o xíꞌín yíto̱, usa̱ ñoó trompeta na̱, dá natu̱u
va̱ꞌará ko̱ túu noo̱án, va̱ꞌará ko̱ tái ̱ ndidaá ña̱ sa̱ io de̱ꞌé ni ̱ kee mií
do̱ꞌan, va̱ꞌará ko̱ kándaa̱an ̱ , tído Ndios táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ni ̱ kaa na̱ xíꞌín
Apocalipsis 10, 11 508
profeta, táꞌa̱n na̱ sa̱ xino kuáchí noo̱ dá kaꞌa̱n ra̱ xíꞌín ña̱yuu saꞌa̱ ndidaá
ná, kaá ángel ñoó. ña̱ koo. Ta dión kee ra iin mil uu̱
8 Ta mií tachi ̱ na̱ ni ̱ seídóꞌi ni ̱ kaꞌa̱n
ciento oni ̱ diko kuu̱, ta kandixi ndaꞌí
xíꞌíín nda̱ induú, ño̱ó kía̱n ni ̱ kaꞌa̱n ra̱.
tuku xíꞌíín, ta kaáa̱n: 4 Ta ndin nduú ta̱a yóꞌo kúú ndin
―Kuaꞌán kiꞌón libro lóꞌo̱ nónó noo̱ nduú yíto̱ olivo, ta kúú taꞌani ra
tánee ndáꞌa̱ ángel íin séi ̱n no̱ó ndin nduú candelero ndíta tóo̱n noo̱
ta̱ñoꞌo̱ xíꞌín no̱ñóꞌo̱ i ̱chí káa. Ndios, na̱ kúú satoꞌo ñayuú yóꞌo.
9 Dá ni ̱ keei kuaꞌi ̱n noo̱ íin ángel
5 Tá ió iin káa na kaꞌán kendava̱ꞌa
ñoó. Dá ni ̱ kaai ̱ xíꞌín ná ña̱ ná tei na xíꞌín rá, ta kúú kankuei ñoꞌó ita̱
libro lóꞌo̱ ñoó noo̱í. Dá ni ̱ kaa na̱ yúꞌu̱ rá, dá dándúta ra ta̱a xiní uꞌu̱
xíꞌíín: ñaá. Ta ndi ndáa mií na̱ kóni ̱
―Jóꞌon, keí ñá viti, dá ná kankao kendava̱ꞌa xíꞌín rá, ki ̱ꞌo dión taꞌani
ova̱ ña̱ ini ti ̱són, tído kankao vidi ̱a̱n kánian kuu na̱. 6 Ta ta̱a yóꞌo kakomí
táto̱ꞌon vidi ̱ ndu̱dí ini yúꞌo̱n ―kaá choon ña̱ kía̱n kadi ra̱ induú, dá o̱
na̱. kóon dai ̱ xíꞌín ndidaá tein kuu̱
10 Dá ni ̱ na̱tiiin libro lóꞌo̱ tánee
dánaꞌa̱ ra̱ saꞌa̱ ndí ki ̱án koo. Ta
ndáꞌa̱ ángel ñoó. Dá ni ̱ seíí ña̱. Ta kaneꞌe ra choon ña̱ ndee ra ta̱kui ̱í
kúú ni ̱ ka̱nkao vidi ̱a̱n ini yúꞌí nii ̱, ta kaneꞌe taꞌani ra choon ña̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo vidi ̱ ndu̱dí, tído ini ti ̱xi dándóꞌo ra nío̱ ña̱yuu ndidaá
ni ̱ ka̱nkao ova̱ ña̱. 11 Dá ni ̱ kaa na̱
taꞌándá káꞌán mií rá.
xíꞌíín: 7 Tá ná dándíꞌi ra choon ni ̱ niꞌi ̱ rá,
―Miía̱n ndúsa̱ kánian kasto̱ꞌón dá keta kíti ̱ tondó káꞌano yuꞌú yái ̱
xíꞌín ña̱yuu sa̱ꞌá ndí ki ̱án ndoꞌo ko̱nó ñoó, ta na̱á ri ̱ xíꞌín ndin nduú
kua̱ꞌá nda̱ꞌo ñoo xíꞌín nación, xíꞌín ta̱a yóꞌo, dá kandeé rí xíꞌín rá, ta
na̱ káꞌa̱n iin rá iin yúꞌu̱, xíꞌín rey kaꞌání ñaá rí. 8 Ta yikí ko̱ño ra̱
káa rá táto̱ꞌon káa iin vara xíꞌín ndidaá ñoo kuálí, xíꞌín na̱
chíki ̱ꞌó na̱. Dá ni ̱ taꞌa̱nda̱ choon káꞌa̱n iin rá iin yúꞌu̱, xíꞌín na̱ ndéi
noo̱í, chi ̱ kaá na̱ xíꞌíín: ndidaá nación koni kandei yikí ko̱ño
―Kuaꞌán chiki ̱ꞌóo̱n veꞌe ño̱ꞌo ra̱ noo̱ yáꞌi ñoó oni ̱ kuu̱ dao, ta ko̱
Ndios, xíꞌín noo̱ náa̱, ta nakaꞌávón íin konó ña̱ ndu̱xian. 10 Ta kadii ̱
ndidaá kúú na̱ ndéi ndáño̱ꞌo Ndios. nda̱ꞌo ini ña̱yuu ndéi no̱ñóꞌo̱ sa̱ꞌá ña̱
2 Tído ná dáꞌa ni chiki ̱ꞌóo̱n yéꞌé sata̱
ni ̱ xiꞌi ̱ ra̱, ta kee na iin víko̱ káꞌano,
véꞌe, dá chi ̱ na̱ tu̱kú, na̱ ko̱ kúú ta dasá táꞌan na ña̱ꞌa noo̱ ná, dá chi ̱
ña̱yuu Ndios, ni ̱ na̱tiin yéꞌé sata̱ ni ̱ ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ na̱ ndéi ñayuú
véꞌe, ta koꞌo̱n na̱ koni xíxi na ñoo ii ̱ yóꞌo ni ̱ kee ndin nduú profeta ñoó.
ñoó tein uu̱ diko uu̱ yoo̱. 3 Ta koꞌi ̱n
11 Tído tá ná ya̱ꞌa oni ̱ kuu̱ dao, dá
tandaꞌí uu̱ ta̱a xíꞌo ndaa̱ kuendá sa̱ꞌí, nataki ndin nduú ra̱ kee Ndios, ta
509 Apocalipsis 11, 12
ná kekáꞌano na Ndios, na̱ ió induú. induú, ta túu íin iin sato̱, kirá
14 Dión ni ̱ kuu, dá ni ̱ ya̱ꞌa ta̱ndóꞌó
dándáki ña̱ ni ̱ ka̱ndo̱o Ndios kemáni ̱
kúú uu̱, tído ve̱i iin ka̱an ̱ , ña̱ kúú oni ̱. ná ña̱yuu na̱. Ta ni ̱ sa̱ kui ̱ta tasa, ta
tái ̱ káꞌa̱n ña̱yuu, ta níꞌi xído̱ kúu
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ tuu ángel kúú usa̱ kaꞌandi, ta ni ̱ ka̱sáꞌá táan, ta náꞌano
ñoó trompeta na̱ nda̱ꞌo ñíñí ni ̱ ka̱sáꞌá kóon.
15 Tá ni ̱ tuu ángel kúú usa̱ ñoó
trompeta na̱, ta kúú tái ̱ ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ na̱á koo̱ kuaꞌá
ka̱yuꞌú kua̱ꞌá tachi ̱ chí induú, ta káꞌano xíꞌín iin ñáꞌa̱
kaáa̱n:
12 1 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ iin ka̱
Ni ̱ na̱tiin Ndios, na̱ kúú satoꞌo ña̱ꞌa xíxi kuaꞌa̱n chí induú,
yo̱, xíꞌín Cristo ndidaá choon, chi ̱ ni ̱ xinii ̱ iin ta̱ꞌáná ñáꞌa̱, ta dáꞌo̱n
ta dándáki kuií na̱. ndíxián kúú ndi ̱ndii, ta ti ̱xi sa̱ꞌa̱n
16 Dá ni ̱ sa̱ kui ̱ta xi ̱tí ndin oko̱ komi ̱
nákaa̱ yoo̱, ta kánóo iin corona ni ̱
ta̱ sáꞌano ndéi díi ̱n Ndios noo̱ ió na̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín uxi ̱ uu̱ ti ̱ñoo̱ dini ̱a̱n. 2 Ta
dándáki na, ta ni ̱ xino̱ taan ra̱ nda̱ ñóꞌo de̱ꞌán, ta káyuꞌán, chi ̱ sáxía̱n
no̱ñóꞌo̱ ndáño̱ꞌo ñaá rá, 17 ta kaá ra̱:
ti ̱xián, dá chi ̱ sa̱ káki de̱ꞌán, sa̱ꞌá ño̱ó
Náki ̱ꞌo ndu ndivéꞌe noo̱ ní, ndóꞌo nío̱an ̱ . 3 Ta ni ̱ xini taꞌanii iin
kuu ní, ta mií ní kúú na̱ kasaa̱. ndóꞌo̱ ri ̱ ni ̱ ya̱kó ri ̱ iin táꞌí noo̱ ndin
Ndivéꞌe ní, dá chi ̱ mií ní kúú na̱ oni ̱ táꞌí ti ̱ñoo̱ ñóꞌo induú, ta ni ̱
ni ̱ na̱tiin ndiꞌi choon viti, da̱kuéi ñaá rí nda̱ no̱ñóꞌo̱. Ta ni ̱
ta ni ̱ ka̱sáꞌá dándáki ní. sa̱rtuu koo̱ káꞌano yóꞌo mií no̱ó
18 Ni ̱ xido̱ nda̱ꞌo ini ndidaá nación, ta̱ꞌáná ñáꞌa̱ sa̱ kuaꞌa̱n kaki de̱ꞌe ñoó,
tído viti kía̱n ni ̱ ka̱sáa̱ ña̱ xído̱ dá kokó rí de̱ꞌán tá ná kaki xi. 5 Ta
xí iin tayií. Ta kasandaá xi ̱ dándáki ví ndoꞌó, na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ xaa̱n, xíꞌín
xi ndidaá táꞌa̱n nación xíꞌín vara ndoꞌó, kirí ñóꞌo ini ta̱ñoꞌo̱ xaa̱n, dá
ka̱a. Tído ni ̱ di ̱tá níꞌini ñaá Ndios chi ̱ xído̱ nda̱ꞌo ini kirí uꞌu̱ ko̱noo rí
yuꞌú koo̱ ñoó, dá koo xi xíꞌín ná noo̱ ko̱saa̱ ri ̱ noo̱ ndéi ndó, chi ̱ náꞌá rí ña̱
ió na̱ dándáki na. 6 Dá ni ̱ xino ñáꞌa̱
nda̱dá cháá vá kuu̱ koo rí ―kaá na̱.
yóꞌo no̱ó koo̱ ñoó kuaꞌa̱n no̱ñóꞌo̱ 13 Tá ni ̱ ka̱ndaa̱ ini koo̱ káꞌano ñoó
i ̱chí no̱ó ni ̱ kenduu Ndios kooán, ta ña̱ ni ̱ da̱kána ñaá Ndios kuaꞌa̱n ri ̱
ñoó koto ñaá ná iin mil uu̱ ciento nda̱ no̱ñóꞌo̱, dá ni ̱ kee rí tákaa rí
oni ̱ diko kuu̱. sata̱ ñáꞌa̱, ñá ni ̱ da̱káki tayií lóꞌo̱
7 Ni ̱ ndiꞌi daá, dá ni ̱ kuu iin ña̱ꞌa ñoó, kuaꞌa̱n ri ̱. 14 Dá ni ̱ niꞌi ̱ ta̱ꞌáná
chí induú, chi ̱ ni ̱ nda̱kuíi ̱n Miguel ñáꞌa̱ ñoó uu̱ ndixi ̱ náꞌano kirí yaꞌa̱,
xíꞌín ndidaá ka̱ ángel ndíta xíꞌín ná, dá kuu nda̱rneeán koꞌa̱n nda̱ no̱ñóꞌo̱
dá ni ̱ na̱á na̱ xíꞌín koo̱ káꞌano ñoó, i ̱chí, dá kando̱o koo ñoó, dá
xíꞌín ndidaá ángel kini ndíta xoo mií kasandaáa̱n no̱ó ni ̱ kenduu Ndios
rí. 8 Tído ko̱ ní kándeé rí na̱á ri ̱ xíꞌín
kakaa̱ de̱ꞌáa̱n, noo̱ koto ñaá ná oni ̱
ná, ta ko̱ ní niꞌi ̱ ka̱ ri ̱ noo̱ koo rí xíꞌín kuia̱ dao. 15 Dá ni ̱ ndusa rí kua̱ꞌá
kúú rí xíonoo dándaꞌí ña̱yuu iin níí no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, dá chi ̱ ni ̱ nono̱ yúꞌán,
kúú ñayuú. Ta ni ̱ da̱kána niꞌini na ri ̱ ta kúú ni ̱ xiꞌi ndiꞌan ta̱kui ̱í yu̱ta ni ̱
ni ̱ na̱xino̱ ri ̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱ xíꞌín ndidaá ka̱nkuei yúꞌu̱ koo̱ káꞌano ñoó. 17 Ta
káꞌano yúꞌu̱ ndikaꞌa, ki ̱ꞌo dión ndáa na̱ ni ̱ kanian kakaa̱ veꞌe ka̱a, veꞌe
yúꞌu̱ ri ̱. Ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo mií koo̱ káꞌano ka̱a va kasandaá na̱, ta na̱ ni ̱ kanian
ñoó ndée̱ ri ̱ noo̱ kíti ̱ yóꞌo, ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo kuu xíꞌín espada, ki ̱ꞌo dión kuu na̱.
taꞌani rí téi ̱ noo̱ dándáki rí noo̱ ri ̱, ta Sa̱ꞌá ño̱ó kánian kandei nduu ña̱yuu
ni ̱ xi ̱ꞌo taꞌani rí ndidaá táꞌa̱n choon sa̱ Ndios ndoꞌo nío̱ ná xíꞌín ña̱ ndeé iní
neꞌe rí noo̱ ri ̱. 3 Ta ni ̱ xinii ̱ ña̱ ni ̱
na̱, ta kánian kandita toon na xíꞌín
ta̱rkueꞌe̱ iin dini ̱ ri ̱, ta kuaꞌa̱n ri ̱ kuu ña̱ kándéé iní na̱ Ndios.
ri ̱ keean. Tído ni ̱ ndu̱va̱ꞌa va dini ̱ ri ̱ 11 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ni ̱ xi ̱nko̱o iin
no̱ó ni ̱ ta̱rkueꞌe̱ ñoó, ta ko̱ ní xiꞌi ̱ ka̱ kíti ̱ chi ̱káꞌano chí ti ̱xi ñóꞌo̱ diꞌa, ta
taꞌon rí. Sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ naá téí ini ña̱yuu uu̱ kúú ndíki ̱ ri ̱, ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndáa
ni ̱ xini na̱, ta ni ̱ ka̱sáꞌá ná ndíko̱ na̱ rí. ndíki ̱ borrego, ki ̱ꞌo dión ndáaan.
4 Ta ni ̱ ka̱sáꞌá ná ndáño̱ꞌo na koo̱
Tído táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káꞌa̱n koo̱ káꞌano
káꞌano, kirí ni ̱ xi ̱ꞌo choon noo̱ kíti ̱ ñoó, ki ̱ꞌo dión káꞌa̱n kirí ñoó. 12 Ta
yóꞌo, ta ni ̱ ka̱sáꞌá ndáño̱ꞌo taꞌani na néꞌe taꞌani rí choon táto̱ꞌon néꞌe kíti ̱
mií rí, ta diꞌa kaá na̱ kékáꞌano na ri ̱: mií no̱ó ñoó, ta noo̱ mií rí kée kirí
―¿Ndá yoo kándéé kée táto̱ꞌon yóꞌo ndidaá ña̱ꞌa. Ta dákaꞌa̱n ri ̱
kée kirí chi ̱káꞌano yóꞌo? Ta, ¿ndá ndidaá ña̱yuu, dá kandaño̱ꞌo na kirí
yoo kandeé na̱á xíꞌín rí? ―kaá na̱. mií no̱ó ñoó, kirí ni ̱ ndaꞌa dini ̱ no̱ó ni ̱
5 Ta ni ̱ niꞌi ̱ taꞌani rí ña̱ kaꞌa̱n ri ̱
ta̱rkueꞌe̱ kaꞌí ñoó. 13 Ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo
ndidaá to̱ꞌon táyíí, dá chindaya̱ꞌi rí ña̱ꞌa náꞌano kée ri, dá chi ̱ nda̱ induú
mií rí, ta kaꞌa̱n ndava̱ꞌa rí saꞌa̱ Ndios. dákóon rí ñoꞌó ita̱ noo̱ ndidaá ña̱yuu.
Ta ni ̱ niꞌi ̱ ri ̱ choon ña̱ dándáki rí uu̱ 14 Dándaꞌí ri ̱ ña̱yuu ndéi no̱ñóꞌo̱, chi ̱
xíꞌín ná. Ta ni ̱ niꞌi ̱ taꞌani rí choon ña̱ kía̱n ki ̱ꞌo rí tachi ̱ noo̱ naꞌáná ni ̱
kía̱n dándáki rí ndidaá ñoo kuálí, ka̱va̱ꞌa ñoó, dá kuu kaꞌa̱n. Ta kómíán
xíꞌín ndidaá ñoo náꞌano, xíꞌín na̱ choon kaꞌáníán ndidaá ña̱yuu ko̱
káꞌa̱n iin rá iin yúꞌu̱, xíꞌín na̱ ndéi kándía kandaño̱ꞌo ñaá. 16 Ta ni ̱
Xíta iin ciento uu̱ diko komi ̱ mil ña̱yuu káyuꞌú ná:
ndichi na̱ kúú léko ñoó dini ̱ ndó ña̱ñóꞌó noo̱ ná, chi ̱ sa̱ ni ̱
yúku̱ naní Sión, ta díi ̱n ná ndíta iin kasa̱ndaá kuu̱ keyíko̱ na̱ sa̱ꞌá ña̱yuu.
ciento uu̱ diko komi ̱ mil ña̱yuu, ta Ta kandaño̱ꞌo ndó Ndios, na̱ ni ̱
taan iin rá iin na tándaa kuu̱ léko ka̱va̱ꞌa induú xíꞌín no̱ñóꞌo̱, xíꞌín
ñoó xíꞌín kuu̱ tatá na̱. 2 Dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi
ta̱ñoꞌo̱ xíꞌín iin rá iin ndúta̱ noo̱
ni ̱ꞌi káꞌa̱n na̱ chí induú. Ta táto̱ꞌon kána ta̱kui ̱í.
ki ̱ꞌo níꞌi xído̱ ta̱kui ̱í kuaꞌa̱, ki ̱ꞌo dión 8 Ta sata̱ ángel yóꞌo tánee iin ka̱
ni ̱ꞌi káꞌa̱n na̱. Ta táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káyuꞌú ángel ve̱i na, ta diꞌa káyuꞌú ná ve̱i
dai ̱, ki ̱ꞌo dión ni ̱ꞌi káꞌa̱n na̱. Ta na:
kádíán táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kúu tá dákáꞌa na ―Ni ̱ yaa̱ va ñoo Babilonia, ni ̱ yaa̱
arpa, ki ̱ꞌo dión kúu noo̱ káꞌa̱n na̱. va ñoo Babilonia, ña̱ kúú ñoo
3 Ta xíta na iin yaa sa̱á no̱ó na̱ ió
káꞌano, dá chi ̱ ni ̱ da̱xínián ndidaá
dándáki ñoó, xíꞌín noo̱ ndin komi ̱ ña̱ táꞌa̱n nación xíꞌín ña̱ kini xíꞌín ña̱
ta̱kí ñoó, xíꞌín noo̱ ndin oko̱ komi ̱ ta̱ kaꞌan noo̱ kée de̱ꞌé ñooa̱n.
sáꞌano ndéi díi ̱n ná ñoó. Ta ni ko̱ íin 9 Ta sata̱ ángel yóꞌo tánee iin ka̱
taꞌon kandeé kati ̱ꞌa yaa xíta na, ángel kúú oni ̱ ve̱i na, ta diꞌa káyuꞌú
sa̱va̱ꞌa iin ciento uu̱ diko komi ̱ mil ná ve̱i na:
ñayuú ni ̱ da̱káki Ndios tein ña̱yuu ―Ndi ndáa mií vá na̱ ni ̱ ka̱ndía
ndéi ñayuú yóꞌo kúú na̱ xíta ña. 4 Dá ndáño̱ꞌo kíti ̱ chi ̱káꞌano ñoó xíꞌín
chi ̱ ndidaá na̱ yóꞌo ko̱ ní ya̱ꞌa taꞌon naꞌáná ri ̱, ta ni ̱ ka̱ndía taꞌani na ni ̱
na kee na kua̱chi xíꞌín na̱ ñáꞌa̱, sa̱ꞌá ña̱ni tóni ̱ ndáꞌa̱ ná o taan na̱, 10 dá
ño̱ó ndáa vii vá ná. Ta ndidaá na̱ kía̱n kánian koꞌo na vino ova̱, ña̱ kúú
yóꞌo ndíko̱ na̱ sa̱tá na̱ kúú léko ña̱ xído̱ ini Ndios xiní ñaá ná, chi ̱
kuaꞌa̱n na̱ ndeí kúú míí vá noo̱ ná koꞌo̱n Ndios kuei ndiꞌi na ña̱ xído̱ ini
koꞌo̱n na̱. Ta ndidaá na̱ yóꞌo kúú na̱ na̱ sa̱tá ña̱yuu ñoó. Sa̱ꞌá ño̱ó ndoꞌo
ni ̱ da̱káki Ndios tein ndidaá ña̱yuu, kini nío̱ ná kee ñoꞌó kéi ̱ xíꞌín azufre
dá kakuu na na̱ mií no̱ó natiin Ndios noo̱ ángel xíꞌín no̱ó na̱ kúú léko.
xíꞌín na̱ kúú léko ñoó. 5 Ta ni iin
11 Ta daá kuití kuiin ndichi ñoꞌo̱ma̱
tóꞌón taꞌon ña̱ to̱ꞌón ko̱ ní kánkuei noo̱ ñóꞌo na ndóꞌo nío̱ ná, ta ni nduú
yúꞌu̱ ná, chi ̱ kúú ná ña̱yuu ndáa vii ni ñoó o̱ ko̱ní na̱ naniꞌi ̱ ndée̱ ná, chi ̱
noo̱ Ndios, noo̱ ió na̱ dándáki na. ni ̱ sa̱ ndaño̱ꞌo na kíti ̱ chi ̱káꞌano ñoó
xíꞌín naꞌáná ri ̱, ta ni ̱ ka̱ndía na
Oni ̱ ángel xíꞌo ndaa̱ kuendá tándaa tóni ̱ ri ̱ ndáꞌa̱ ná o taan na̱.
6 Ni ̱ ndiꞌi,
dá ni ̱ xinii ̱ tánee iin ka̱ 12 Sa̱ꞌá ño̱ó kánian ki ̱ꞌo ndeé iní
ángel xíonoo na me̱ꞌí induú, ta néꞌe ndidaá ña̱yuu Ndios, táꞌa̱n na̱ ndíta
513 Apocalipsis 14, 15
15
1 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ iin ka̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ saꞌanda iin ángel ña̱ꞌa ndato, ña̱ káꞌano, ña̱
tirió xíꞌín uva no̱ñóꞌo̱ yóꞌo naá inío̱ xinío̱ chí induú. Ta ña̱ yóꞌo
14 Ta ni ̱ xinii ̱ tánee iin viko̱ ku̱xí
kúú usa̱ ángel, ta néꞌe na ndin usa̱
ndato nda̱ꞌo, ta noo̱án ñoó ió iin ta̱a, ta̱ndóꞌó noo̱ ndíꞌi kandoꞌo ña̱yuu, dá
ta kóni ̱ koo ra táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa iin ndiꞌi ña̱ xído̱ ini Ndios. 2 Dá ni ̱ xini
ta̱a ñayuú yóꞌo. Ta kánóo iin corona taꞌanii iin ña̱ꞌa káa táto̱ꞌon káa
oro dini ̱ rá, ta néꞌe ra iin hoz dee̱n. ta̱ñoꞌo̱, ta yéꞌe̱ ra̱ táto̱ꞌon yéꞌe̱ yuu̱
15 Dá ni ̱ keta iin ka̱ ángel ini veꞌe
ta̱tá, ta ni ̱ na̱kiꞌin táꞌan rá xíꞌín ñoꞌó
ño̱ꞌo Ndios, ta kúú ni ̱ꞌi nda̱ꞌo ni ̱ kéi ̱ ita̱. Ta ni ̱ xini taꞌanii ndidaá na̱
ka̱yuꞌú ná no̱ó ra̱ ió no̱ó viko̱ ñoó: ni ̱ ka̱ndeé xíꞌín kíti ̱ chi ̱káꞌano ñoó,
―Chikaa̱ yo̱ꞌó hoz saꞌa̱ tirió xaa̱n xíꞌín naꞌáná ri ̱, chi ̱ ko̱ ní sá ndaño̱ꞌo
viti, ta kaꞌandaa̱n, chi ̱ sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá ñaá ná, ta ko̱ ní kándía na ña̱ni tóni ̱
va kuu̱ taꞌa̱nda̱ ña̱, dá chi ̱ sa̱ ndidaá ná xíꞌín kuu̱ ri ̱ o número kuu̱ ri ̱.
vá tirió káa no̱ñóꞌo̱ xaa̱n ni ̱ ichi ̱. Ndidaá na̱ yóꞌo ndíta no̱ó ta̱ñoꞌo̱ yéꞌe̱
16 Dá ni ̱ chi ̱káa̱ ra̱ ió noo̱ viko̱ ñoó
táto̱ꞌon yéꞌe̱ yuu̱ ta̱tá ñoó, ta ndidaá
hoz saꞌa̱ tirió káa ñoó, dá ni ̱ saꞌanda na̱ yóꞌo néꞌe arpa Ndios ndíta na.
ndiꞌi ra tirió káa noo̱án. 3 Ta xíta na yaa ni ̱ xita Moisés, táꞌa̱n
Ko̱ íin taꞌon, dá chi ̱ iin tóꞌón dini ̱ naꞌáná ri ̱. Ta kueꞌe̱ yóꞌo ni ̱ da̱táni ̱ ñii ̱
mií ní vá kúú na̱ ii ̱. ná, ta ni ̱ ndoꞌo nda̱ꞌo nío̱ ná ni ̱
Sa̱ꞌá ño̱ó ná kuita ndidaá táꞌa̱n keean.
nación noo̱ mií ní, ta 3 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kuei ángel kúú uu̱
kandaño̱ꞌo na mií ní, ñoó ndúta̱ ñóꞌo ini copa na̱ no̱ó
dá chi ̱ sa̱ ni ̱ naꞌa̱ ní ña̱ kéyíko̱ ta̱ñoꞌo̱. Ta kúú ni ̱ nduu ta̱ñoꞌo̱ ñoó
ndaa̱ ní ndidaá ña̱. nii ̱, ta ndéꞌé rá táto̱ꞌon ndéꞌé nii ̱
5 Tá ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ña̱ chí
ndi ̱i. Ta kúú ni ̱ naá ndíꞌi va ña̱ꞌa takí
induú ni ̱ nono̱ yéꞌé noo̱ kúú noo̱ ii ̱ xíꞌín kirí takí ñóꞌo ini ta̱ñoꞌo̱ ñoó.
cháá ka̱ ini veꞌe ño̱ꞌo, ña̱ náꞌa̱ ña̱ ni ̱ 4 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kuei ángel kúú oni ̱
dáꞌo̱n ku̱xí kachi ̱, ta náyeꞌe̱ ndaa dándáki ta̱kui ̱í ñoó, ta kaá na̱ diꞌa:
oon víán, ta ni ̱ kao̱ noo iin cincho ―Iin na̱ ndaa̱ nda̱ꞌo kúú ní, satoꞌo
oro yuꞌú ndíká na̱. 7 Ta tein ndin
ndu̱, mií ní ni ̱ sa̱ kuu ní, ta mií ní
komi ̱ ña̱ ta̱kí ñoó ni kana iian, ta kúú ní, ta mií ní kúú na̱ ii ̱, dá chi ̱
néꞌan usa̱ copa oro. Dá ni ̱ xi ̱ꞌoan iin kéyíko̱ ndaa̱ ní saꞌa̱ ndidaá ña̱ꞌa, 6 ta
rá iian noo̱ ndin usa̱ ángel ñoó, ta ni ̱ sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ sati na̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ nii ̱
chití inia̱n ñóꞌo ña̱ xído̱ ini Ndios, ña̱yuu mií ní, xíꞌín nii ̱ profeta ní,
na̱ daá takí kuií. 8 Ta kúú ni ̱ na̱kutí
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ saꞌa̱n ní ni ̱ ndee ní ta̱kui ̱í
veꞌe ño̱ꞌo ñoó xíꞌín ñoꞌo̱ma̱, ta dión, xíꞌi na kúú rá nii ̱, chi ̱ ki ̱ꞌo dión
dá ni ̱ naꞌa̱ Ndios ndi ki ̱ꞌo káꞌano na, kánian ndoꞌo na sa̱ꞌá ña̱ kini ni ̱ kee
ta ni ̱ naꞌa̱ na̱ ndi ki ̱ꞌo nda̱kí na̱. Ta ni na.
ko̱ íin taꞌon kuu ku̱ꞌu ini veꞌe ño̱ꞌo 7 Ta ni ̱ sei ̱do̱ꞌi ni ̱ ka̱yuꞌú iin ka̱
Ndios nda̱ ná xi ̱nko̱o ndin usa̱ kueꞌe̱ ángel nda̱ noo̱ náa̱ Ndios, ta kaá na̱:
néꞌe ndin usa̱ ángel ñoó. ―Miía̱n ndaa̱ kuiti dión kíán,
satoꞌo ndu̱, mií ní kúú Ndios kándéé
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ kuei ángel kée ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa, ta kéyíko̱
ñoó copa na̱ ndaa̱ ní, ta kéyíko̱ va̱ꞌa ní sa̱ꞌá ña̱yuu.
16
1 Ta nda̱ ini veꞌe ño̱ꞌo ñoó ni ̱
8 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kuei ángel kúú
sei ̱do̱ꞌi káyuꞌú ná noo̱ ndin komi ̱ ñoó ndúta̱ ñóꞌo ini copa na̱
usa̱ ángel ñoó, ta kaá na̱: no̱ó ndi ̱ndii, dá ni ̱ ndudee̱n cháá
―Kuaꞌán ndo̱ kata ndo̱ nda̱ no̱ñóꞌo̱ ka̱an ̱ , dá ni ̱ chi ̱ñóꞌa̱n ndidaá ña̱yuu
káa ña̱ ñóꞌo ini ndin usa̱ copa néꞌe xíꞌín ñóꞌo̱. 9 Ta ni ̱ kei ̱ ña̱yuu ñoó ni ̱
ndó xaa̱n, ña̱ dándáki ña̱ xído̱ ini kee káꞌa̱ni ̱ ndi ̱ndii, ta ni ̱ kaꞌa̱n
Ndios. ndava̱ꞌa na sa̱ꞌá kuu̱ Ndios, na̱ kómí
2 Dá ni ̱ kuei ángel mií no̱ó ñoó
choon sata̱ ndidaá ta̱ndóꞌó yóꞌo, ta
ndúta̱ ñóꞌo ini copa na̱ no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, ko̱ ní xíin na nandikó iní na̱, ta ko̱
ta kúú ni ̱ ndaki iin kueꞌe̱ kini no̱ó ní xíin na ki ̱ꞌo na ña̱ñóꞌó noo̱ Ndios.
ña̱yuu ni ̱ ka̱ndía ni ̱ na̱tiin tóni ̱ kíti ̱ 10 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kuei ángel kúú
chi ̱káꞌano, ta ni ̱ sa̱ ndaño̱ꞌo na oꞌo̱n ñoó ndúta̱ ñóꞌo ini copa na̱ noo̱
515 Apocalipsis 16, 17
ió kíti ̱ chi ̱káꞌano ñoó dándáki rí. Ta induú, nda̱ noo̱ ió na̱ dándáki na
kúú ni ̱ na̱kuíi ̱n naá iin níí kúú vá ñoó, ta kaá na̱:
noo̱ ió ri ̱ dándáki rí. Ta ña̱yuu ndéi ―Sa̱ ni ̱ kuu va viti.
ñoó ni ̱ ka̱sáꞌá seí yi ̱ꞌí na̱ yáa̱ ná sa̱ꞌá 18 Tá ni ̱ ndiꞌi ni ̱ kaꞌa̱n na̱ dión, ta
yu̱ta káꞌano naní Eufrates, ta kúú ni ̱ ni ̱ꞌi téí ni ̱ ta̱an, ta oni ̱ táꞌí ni ̱ chachi
ichi ̱ va ta̱kui ̱í yu̱ta ñoó. Ta kúú ni ̱ ña. Ta ndidaá ñoo náꞌano ñóꞌo iin rá
nono̱ vá íchi ̱ noo̱ ya̱ꞌa ndidaá rey iin nación ni ̱ koon ndiꞌan. Dá ni ̱
ndéi chí noo̱ xi ̱nko̱o ndi ̱ndii. 13 Ta ni ̱
ndu̱sáa̱ ini Ndios ñoo káꞌano naní
xinii ̱ ni ̱ ka̱nkuei espíritu kini yúꞌu̱ Babilonia, ña̱ ni ̱ kasa̱ndaá kuu̱ ki ̱ꞌo
koo̱ káꞌano xíꞌín yúꞌu̱ kíti ̱ chi ̱káꞌano na vino ova̱ koꞌo de̱ꞌe ñooa̱n, kirá
kuendá ña̱ uꞌu̱ ñoó, xíꞌín yúꞌu̱ ta̱ kúú dándáki ña̱ xído̱ nda̱ꞌo ini na̱ xiní
profeta to̱ꞌón. Ta ndin oni ̱ espíritu ñaá ná. 20 Ta ndidaá yúku̱ ndíta ini
kini yóꞌo ndáa táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndáa ta̱ñoꞌo̱ xíꞌín yúku̱ ndíta no̱ñóꞌo̱ yóꞌo
láꞌo̱, 14 dá chi ̱ espíritu ña̱ uꞌu̱ vá
ni ̱ nda̱ñóꞌó níꞌini. 21 Ta kúú náꞌano
kíán, ta kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱ náꞌano nda̱ꞌo ñíñí ni ̱ koon nda̱ induú sa̱tá
kándéé espíritu yóꞌo kéean. Ta ña̱yuu ndéi no̱ñóꞌo̱, ta iin iin ña ve̱e
koꞌa̱n noo̱ ndéi ndidaá rey no̱ñóꞌo̱ táto̱ꞌon oko̱ saꞌo̱n kilo. Ta kúú ni ̱
yóꞌo, dá nditútíán ra̱, dá koꞌo̱n ra̱ kaꞌa̱n ndava̱ꞌa ña̱yuu saꞌa̱ Ndios sa̱ꞌá
na̱á ra̱ xíꞌín Ndios tá ná kasandaá ña̱ ni ̱ koon ñíñí sata̱ ná, dá chi ̱
kuu̱ ni ̱ ka̱xi mií Ndios, na̱ kándéé miía̱n ndaa̱ kuiti ta̱ndóꞌó káꞌano
kée ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa. nda̱ꞌo ni ̱ sa̱ kian.
15 Ta diꞌa kaá Ndios: “Yóꞌo káꞌi ̱n
xíꞌín ndó ña̱ kasaa̱i ̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée Kuaꞌa̱n iin ángel dándóꞌo na nío̱ iin
iin ta̱ kui ̱ꞌíná. Sa̱ꞌá ño̱ó ndikáꞌán ndi ñáꞌa̱ díkó mií no̱ó ta̱a
kúu ví na̱ ndéi nduu, xíꞌín na̱ ndaá
17
1 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kii iin ángel
dáꞌo̱n ndíxi na, chi ̱ no̱ón kúú na̱ o̱ tein ndin usa̱ ángel, na̱ ni ̱ sa̱
kóo vichí taꞌon, ta o̱ túu taꞌon ña̱ neꞌe usa̱ copa ñoó, dá ni ̱ kaa na̱
kedaá xíꞌín ná xíkaꞌan noo̱ ná”, kaá xíꞌíín:
na̱. ―Nakíi ̱ chí yóꞌo, dá ná dánaꞌi ̱
16 Ta ni ̱ ndi ̱tútí espíritu kini ndidaá
noo̱oṉ ndí kee Ndios dándóꞌo na nío̱
rey ñoó iin xíán noo̱ naní ta̱ꞌáná ñáꞌa̱ xíxi kée díkó mií no̱ó ta̱a,
Armagedón, ta to̱ꞌon yóꞌo kúú to̱ꞌon ñá ió no̱ó ta̱kui ̱í kuaꞌa̱. 2 Xíꞌín ñáꞌa̱
to̱ꞌon kini ña̱ kía̱n káꞌa̱n ndava̱ꞌa kandaa̱ ino̱n ndi dándákian. Ndin
saꞌa̱ Ndios. Ta usa̱ kúú dini ̱ ri ̱, ta uxi ̱ usa̱ dini ̱ ri ̱ kúú usa̱ yúku̱, ta dini ̱
kúú ndíki ̱ ri ̱. 4 Ta ndíxi ñáꞌa̱ ñoó
yúku̱ ñoó ió ñáꞌa̱ káa. 10 Ta kúú
dáꞌo̱n ndíꞌí, ña̱ dáka̱ táꞌan xíꞌín ña̱ taꞌanian usa̱ rey. Ta sa̱ ni ̱ kue̱i va
kua̱ꞌá tóo̱n, ta ni ̱ na̱taꞌan iin níí oꞌo̱n rey yóꞌo, ta viti dándáki iin ra,
ñíi ̱a̱n ñóꞌo ña̱ꞌa oro, xíꞌín yuu̱ luu ta iin ka̱ ra̱ kámani ̱ natiin ra choon.
ndáa xíꞌín perla. Ta tánee iin copa Tído tá ná kasandaá kuu̱ dáá ñóó,
oro ndáꞌa̱n, ta ni ̱ chití inia̱n ñóꞌo cháá nda̱ꞌo tiempo kánian dándáki
ndidaá ña̱ kini xíꞌín ndidaá ña̱ kaꞌan ra. 11 Ta mií kíti ̱ ni ̱ sa̱ taki ñoó, ta ko̱
noo̱ kéeán xíꞌín ra̱ ko̱ kúú yíi ̱a̱n. 5 Ta takí ka̱ ri ̱ viti, kirí yóꞌo̱ kúú rey kúú
taan ñáꞌa̱ yóꞌo ndáꞌa̱ iin kuu̱, ta ni ona̱, chi ̱ nákaa̱ ri ̱ tein ndin usa̱ rey
ko̱ íin kátóni ̱ ini ndi kóni ̱ kaaa̱n. Ta yóꞌo, ta naá ri ̱ kee Ndios.
diꞌa kuaꞌa̱n kuu̱ yóꞌo: “Káꞌano nda̱ꞌo 12 ’Ta ndin uxi ̱ ndíki ̱ ni ̱ xino̱n káa
ñoo Babilonia, ña̱ kúú naná ndidaá kúú uxi ̱ rey, ta ko̱ ñáꞌa̱ taꞌon natiin
na̱ ñáꞌa̱ díkó mií, xíꞌín naná ndidaá ra choon. Tído nda̱dá iin hora va
ña̱ kini kuaꞌa̱n ió no̱ñóꞌo̱.” kaneꞌe ra choon xíꞌín kíti ̱ chi ̱káꞌano
6 Ta ni ̱ xinii ̱ ña̱ xíni ñáꞌa̱ ñoó, chi ̱
káa. 13 Ta iin tóꞌón vá nakani ini
ni ̱ da̱xínián miíán xíꞌín nii ̱ na̱ kúú ndin uxi ̱ rey ñoó, sa̱ꞌá ño̱ó naki ̱ꞌo ra
ña̱yuu Ndios, xíꞌín nii ̱ na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ saꞌa̱ choon néꞌe ra noo̱ ndáꞌa̱ kíti ̱
Jesús. Ta kúú ni ̱ naá vá iníi ̱ tá ni ̱ chi ̱káꞌano ñoó. 14 Ta rey yóꞌo xíꞌín
xinii ̱ ñá, chi ̱ iin ña̱ꞌa naá inío̱ kía̱n kíti ̱ yóꞌo na̱á xíꞌín na̱ kúú léko
kéeán. Ndios, tído kandeé vá léko xíꞌín rá,
7 Dá ni ̱ kaa ángel ñoó xíꞌín yuꞌu̱:
dá chi ̱ mií ná kúú satoꞌo noo̱ ndidaá
―¿Ndiva̱ꞌa naá inóo̱n? Viti kía̱n satoꞌo, ta mií ná kúú rey noo̱ ndidaá
ná koꞌi ̱n kasto̱ꞌin xíꞌón ndi kuaꞌa̱n rey. Ta na̱ ndíta xoo na̱ kúú na̱ ni ̱
sa̱ꞌá ñáꞌa̱ káa, xíꞌín saꞌa̱ kíti ̱ kana mií ná xíꞌín na̱ ni ̱ ka̱xi mií ná,
chi ̱káꞌano kánóoán káa, xíꞌín saꞌa̱ xíꞌín na̱ ndíta toon xíꞌín ná.
ndin usa̱ dini ̱ ri ̱ xíꞌín saꞌa̱ ndin uxi ̱ 15 Ta ni ̱ kaa taꞌani ángel ñoó xíꞌín
ña̱yuu ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, na̱ ko̱ kíti ̱ ñoó, xíꞌín mií rí kúú ra̱ koni uꞌu̱
kándodó kuu̱ noo̱ libro nda̱ rá ni ̱ ñáꞌa̱ díkó mií no̱ó ta̱a ñoó, ta
ka̱sáꞌá saꞌa̱ ñayuú yóꞌo, táꞌa̱n libro dánkoo ndaꞌí ñaá rá, ta taxí vichí
noo̱ kándodó kuu̱ na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kataki ñaá rá, ta keí yi ̱ꞌí ra̱ ko̱ñoa̱n, ta
517 Apocalipsis 17, 18
ña̱ kóni ̱ mií ná. Sa̱ꞌá ño̱ó nakiꞌin ni ̱ xi ̱nko̱o nda̱ induú, tído viti
táꞌan ña̱ nakani ini ra̱, dá naki ̱ꞌo ra ndékuendá Ndios saꞌa̱ iin rá iin ña̱
choon néꞌe ra noo̱ ndáꞌa̱ kíti ̱ kini kée na. 6 Sa̱ꞌá ño̱ó kuaꞌán ndo̱
chi ̱káꞌano ñoó, dá ná xi ̱nko̱o to̱ꞌon nandió néꞌe ndó no̱ó na̱ ñoo káa
ki ̱ꞌo káꞌa̱n to̱ꞌon Ndios. 18 Ta ñáꞌa̱ ni ̱
ndidaá ña̱ꞌa ni ̱ kee na xíꞌín ndó. Ta
xino̱n káa kúú ñoo káꞌano, ña̱ kía̱n noo̱ iin rá iin ña̱ kini ni ̱ kee na̱ ñoo
kómí choon sata̱ ndidaá rey dándáki ñoó xíꞌín ndó, kuaꞌán ndo̱ kee
no̱ñóꞌo̱ yóꞌo. ndóa̱n uu̱ taꞌándá xíꞌín ná. Ta
kuaꞌán taꞌani ndó taán ndo̱ uu̱
Diꞌa ni ̱ kuu tá ni ̱ naá ñoo Babilonia taꞌándá ndirá ova̱ cháá ka̱ o̱ du̱ú
iin ka̱ ángel ve̱i na nda̱ naki ̱ꞌo ndó ra̱ noo̱án. 7 Ta sa̱
induú, ta káꞌano nda̱ꞌo choon néꞌe chi ̱ndaya̱ꞌi ñoo yóꞌo miíán, ta sa̱
na ve̱i na, ta kúú ni ̱ na̱yeꞌe̱ ndaa oon ka̱toóa̱n keeán kua̱chi kaꞌan noo̱.
ví no̱ñóꞌo̱ yóꞌo ni ̱ kee na, dá chi ̱ Táto̱ꞌon sa̱ keeán kua̱chi, ki ̱ꞌo dión
ndato nda̱ꞌo yéꞌe̱ na̱. 2 Ta kúú ni ̱ꞌi
ki ̱ꞌo ndó ña̱ ndoꞌo níma̱n, ta ki ̱ꞌo
nda̱ꞌo tái ̱ ni ̱ ka̱yuꞌú ná, ta kaá na̱: dión taꞌani ki ̱ꞌo ndó ña̱ ná kuakián.
―Sa̱ ni ̱ yaa̱ va ñoo káꞌano Dá chi ̱ sa̱ kuryíí ñoo yóꞌo xíꞌín
Babilonia, sa̱ ni ̱ yaa̱ va ñoo káꞌano miíán, ta kaáa̱n: “Yóꞌo iói ̱ kúúí iin
Babilonia. Ta ni ̱ nduuan choꞌo̱ ña̱ reina, ta ko̱ kúú taꞌoin iin ña̱ kuáa̱n,
uꞌu̱, ta ni ̱ nduuan káo̱ noo̱ ñóꞌo ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kuákii.” 8 Ta
ndidaá tachi ̱ kini, ta ni ̱ nduuan táka̱ sa̱ꞌá ña̱ káꞌa̱n dión, sa̱ꞌá ño̱ó iin tóꞌón
ndidaá táꞌa̱n laa kini ndáa, kirí kúú daá vá kuu̱ kasaa̱ kueꞌe̱ sata̱an ̱ , ta
laa ti ̱kíni ̱. 3 Dión ni ̱ ndoꞌo ñoo ñoó,
kuu ndiꞌi de̱ꞌe ñooa̱n, ta ndaꞌí
dá chi ̱ ni ̱ xi ̱ꞌoan vino, kirá kúú kuakián, ta ndaꞌí kuikoán, ta xíꞌín
kua̱chi kaꞌan noo̱, no̱ó na̱ ndéi iin rá ñóꞌo̱ kéi ̱ ita̱ kei ̱ ña̱, dá chi ̱ náꞌano
iin nación, dá ni ̱ xiꞌi na ra̱. Ta nda̱ꞌo ña̱ꞌa kee Ndios, na̱ kúú satoꞌo
ndidaá rey ñayuú yóꞌo ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kee yo̱, ta mií ná keyíko̱ sa̱ꞌa̱n.
kua̱chi xíꞌín ñoo yóꞌo. Ta ndidaá ta̱a 9 Ta ndidaá rey dándáki no̱ñóꞌo̱ yóꞌo,
nákaꞌán ndaꞌi ̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo ni ̱ táꞌa̱n ra̱ ni ̱ ya̱ꞌa ni ̱ kee kua̱chi xíꞌín ñoo
kekuíká rá mií rá, dá chi ̱ ni ̱ xiin ñoo yóꞌo, táꞌa̱n ra̱ ni ̱ sa̱ ndei dii ̱ xíꞌán, ro̱ón
ñoó ndidaá ña̱ꞌa xínñóꞌán noo̱ rá, dá kúú ra̱ kuaki, ta ndaꞌí kaꞌa̱n ra̱ sa̱ꞌa̱n tá
keean kua̱chi kaꞌan noo̱, dá ndinoo ná koni ra̱ ña̱ íin ndichi ñoꞌo̱ma̱ tóón
inia̱n. kéi ̱ ña̱. 10 Ta xíká nda̱ꞌo kuita ra sa̱ꞌá
xaa̱n, dá kía̱n ná dáꞌa ni ndoꞌo nío̱ ndaꞌi ̱ ndéi no̱ñóꞌo̱ yóꞌo, ta ndaꞌí
Apocalipsis 18 518
kaꞌa̱n ra̱ saꞌa̱ ñoo yóꞌo, dá chi ̱ ko̱ íin ka̱ ta̱a kéchóon no̱ó ta̱ñoꞌo̱ kakui ̱ta
ka̱ kuiin ña̱ di ̱kó rá táto̱ꞌon ki ̱ꞌo sa̱ nda̱ noo̱ xíká ñoó 18 kande̱ꞌé rá íin
kua̱ꞌá to̱ón, xíꞌín dáꞌo̱n seda, xíꞌín rá, ta kayuꞌú rá, ta kuaki ra, ta ndaꞌí
dáꞌo̱n kua̱ꞌá nii ̱, xíꞌín yíto̱ támi sáꞌa̱n, kaꞌa̱n ra̱, chi ̱ kaa ra̱:
xíꞌín ndidaá ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín no̱ꞌo ―Ndaꞌí kúu ví ñoo káꞌano káa,
yokó elefante, xíꞌín ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ndaꞌí kúu víán, chi ̱ ñoo káa ni ̱ kedaá
yíto̱ va̱ꞌa, xíꞌín ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ka̱a xíꞌín ndidaá ta̱ kómí barco, dá ni ̱
kua̱án, xíꞌín ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín ka̱a kekuíká rá mií rá xíꞌín ña̱ kui ̱ká ió
oon, xíꞌín ña̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱ noo̱án. Tído iin hora diꞌa ni ̱ naá ñá
ndato naní marmol, 13 xíꞌín canela,
―kaa ra̱.
xíꞌín ndúta̱ támi sáꞌa̱n, xíꞌín du̱sa, 20 Sa̱ꞌá ño̱ó kadii ̱ iní ndo̱ꞌó, na̱ ndéi
xíꞌín du̱ku támi sáꞌa̱n, xíꞌín du̱sa ku̱xí induú, sa̱ꞌá ña̱ ndóꞌo ñoo ñoó dión,
támi sáꞌa̱n, xíꞌín vino, xíꞌín sití, xíꞌín ta kadii ̱ iní ndo̱ꞌó, na̱ kúú ña̱yuu
harina ndato, xíꞌín tirió, xíꞌín kirí xío Ndios, xíꞌín ndoꞌó, na̱ kúú apóstol,
ve̱e, xíꞌín borrego, xíꞌín kuéi ̱, xíꞌín xíꞌín ndoꞌó, na̱ kúú profeta, dá chi ̱
carreta, xíꞌín ña̱yuu kéchóon, xíꞌín sa̱ ni ̱ da̱ndóꞌo Ndios nío̱ ñoo ñoó
nío̱ ña̱yuu. 14 Ndidaá kui ̱ꞌi va̱ꞌa sa̱
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ keeán xíꞌín ndó.
ka̱toó ñoo káa ni ̱ kuxíká vá noo̱an ̱ 21 Dá ni ̱ tiin iin ángel ndakí nda̱ꞌo
viti. Ta ndidaá ña̱ va̱ꞌa xíꞌín ña̱ iin yuu̱ káꞌano, ña̱ káa táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
ndáya̱ꞌi ni ̱ kuxíká vá noo̱an ̱ , ta ni iin káa iin yuu̱ molino. Dá ni ̱ da̱kána na
kuu̱ ka̱ o̱ ko̱nía̱n ndidaá ña̱ yóꞌo. ña̱ no̱ó ta̱ñoꞌo̱, dá ni ̱ kaa na̱:
15 Ta ndidaá ta̱ nákaꞌán ndaꞌi ̱ xíꞌín
―Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndée̱ téí ni ̱ ka̱nkao
ña̱ va̱ꞌa yóꞌo ni ̱ kekuíká rá mií rá ni ̱ yuu̱ káa, ki ̱ꞌo dión ndoꞌo ñoo káꞌano
kee ñoo ñoó, dá chi ̱ sa̱ xiin va̱ꞌán Babilonia, dá naá ñá, ta ni iin kuu̱
noo̱ rá. Ta xíká nda̱ꞌo kakui ̱ta ra sa̱ꞌá ka̱ o̱ nándió ko̱oan. 22 Ta ni iin kuu̱
ña̱ yu̱ꞌú ra̱ ña̱ kéi ̱ ñoo ñoó, ta ndaꞌí ka̱ o̱ kueídóꞌo yó dákáꞌa na̱ ñoo káa
kuaki ra, ta ndaꞌí kaꞌa̱n ra̱, 16 chi ̱ kaa
yaa xíꞌín arpa, ni o̱ káta ka̱ na̱, ni
ra̱: flauta ni trompeta ka̱ o̱ tu̱ú na̱, ta ni
―Ndaꞌí kúu ví ñoo káꞌano káa, ra̱ ti ̱ꞌa káva̱ꞌa ña̱ luu ndáa o̱ kándei
ndaꞌí kúú ví ñoo sa̱ ndixi dáꞌo̱n táyíí ka̱, ta ni ña̱ xído̱ molino o̱ kueídóꞌo
ndáa, xíꞌín dáꞌo̱n kua̱ꞌá to̱ón xíꞌín ka̱ yo̱ ñoo ñoó. 23 Ta ni ñóꞌo̱ íti ̱ ka̱ o̱
dáꞌo̱n kua̱ꞌá nii ̱, ta ni ̱ sa̱ komíán ña̱ꞌa kéi ̱ ñoo káa, ta ni o̱ kueídóꞌo ka̱ yo̱
oro xíꞌín yuu̱ luu ndáa xíꞌín perla, ta kantóꞌón na̱ koꞌo̱n tandaꞌa̱. Dión
sa̱ kaa táyííán. 17 Ndaꞌí kúu víán, dá
ndoꞌan, chi ̱ ta̱ sa̱ nakaꞌán ndaꞌi ̱ sa̱
chi ̱ iin hora diꞌa ni ̱ naá ndíꞌi ña̱ kui ̱ká ndei ñoo ñoó sa̱ kuu ra ta̱a ndáya̱ꞌi
sa̱ komíán ―kaa ra̱. no̱ó na̱ ndéi ñayuú yóꞌo, ta ni ̱
Ta ndidaá ra̱ dákáka barco xíꞌín ra̱ da̱ndaꞌí na̱ ñoo ñoó ndidaá táꞌa̱n
chíndeé táꞌan xi ̱ꞌín rá, xíꞌín ndidaá nación xíꞌín ña̱ ta̱dí. 24 Ta ñoo káa sa̱
519 Apocalipsis 18, 19
sati na nii ̱ ndidaá profeta xíꞌín nii ̱ 6 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi tái ̱ káꞌa̱n
ña̱yuu Ndios xíꞌín nii ̱ ndidaá na̱ ni ̱ kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu, ta noo̱ káꞌa̱n na̱
saꞌání ná ñayuú yóꞌo. níꞌi táto̱ꞌon ki ̱ꞌo níꞌi xído̱ xíka ta̱kui ̱í
káꞌa̱n kua̱ꞌá nda̱ꞌo ña̱yuu chí níꞌi tá káyuꞌú dai ̱, ta kaá na̱:
induú, ta kaá na̱: Aleluya, dá chi ̱ dándáki satoꞌo
¡Aleluya, na̱ káꞌano kúú Ndios, yo̱ Ndios,
satoꞌo mií yó! na̱ kándéé kée ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa.
Mií ná kúú na̱ dáka̱ki ñaá, 7 Ná kadii ̱ inío̱, ta ná kandei dii ̱ yo̱,
mií ná natiin ña̱ñóꞌó xíꞌín to̱ꞌon ta naki ̱ꞌo yó ña̱ñóꞌó noo̱ ná,
ndato xíꞌín ndidaá choon, dá chi ̱ sa̱ ni ̱ kasa̱ndaá va kuu̱
2 dá chi ̱ kéyíko̱ ndaa̱ na̱, ta kéyíko̱ tandaꞌa̱ na̱ kúú léko xíꞌín
va̱ꞌa na saꞌa̱ iin rá iin ña̱yuu, ñadiꞌí na̱,
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ keyíko̱ na̱ sa̱ꞌá ña̱ ta sa̱ io nduu va ñadiꞌí na̱ ña̱
kini ni ̱ kee ñáꞌa̱ xíxi kée díkó kía̱n tandaꞌa̱ ná xíꞌín ná.
mií no̱ó ta̱a, 8 Chi ̱ ni ̱ na̱tiin ñadiꞌí na̱ dáꞌo̱n
dá chi ̱ ni ̱ da̱túúán ndidaá ña̱yuu táyíí ndáa, ta ndato kuxí ña̱,
ndéi no̱ñóꞌo̱, ta ndato yéꞌa̱n.
sa̱ꞌá ño̱ó ni ̱ ya̱ꞌa na ni ̱ kee na Dá chi ̱ ña̱ dándáki dáꞌo̱n táyíí ndáa
kua̱chi. ñoó kúú ndidaá ña̱ va̱ꞌa ni ̱ kee
Ta ni ̱ na̱kiꞌin ya̱ꞌi Ndios noo̱ ñáꞌa̱ ña̱yuu Ndios.
ñoó
sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ sataa̱n nii ̱ ña̱yuu sa̱ Ndikáꞌán ví na̱ koꞌo̱n kadíni víko̱ noo̱
xino kuáchí noo̱ ná. tandaꞌa̱ na̱ kúú léko
3 Dá ni ̱ kaa tuku ña̱yuu kuáꞌa̱ ñoó:
9 Dá ni ̱ kaꞌa̱n ángel ñoó xíꞌín yuꞌu̱:
―¡Aleluya! Chi ̱ ñoꞌo̱ma̱ tóón kána ―Taa ña̱ koꞌi ̱n kaꞌi ̱n xíꞌón:
noo̱ kéi ̱ ñoo káꞌano ñoó. Ta daá “Ndikáꞌán ví na̱ ni ̱ na̱kana Ndios
kuití kana ña. koꞌo̱n kadíni víko̱ noo̱ tandaꞌa̱ na̱
4 Ta ndin oko̱ komi ̱ ta̱ sáꞌano ñoó
kúú léko.”
xíꞌín ndin komi ̱ ña̱ ta̱kí ñoó ni ̱ sa̱ Dá ni ̱ kaa taꞌani na xíꞌíín:
kui ̱ta xi ̱tí, dá ni ̱ sa̱ nda̱ño̱ꞌo na Ndios, ―Miía̱n ndaa̱ kuiti to̱ꞌon mií
na̱ ió dándáki noo̱ téi ̱ ñoó, ta kaá na̱: Ndios kía̱n káꞌi ̱n xíꞌón ―kaá na̱.
―¡Dión ná koo! ¡Aleluya! 10 Dá ni ̱ sa̱ kuíi ̱n xi ̱tíí noo̱ ná, dá ni ̱
Kéndúsáꞌano, Na̱ Ndaa̱. Dión naní ñoó xíꞌín ndidaá rey dándáki no̱ñóꞌo̱
ná, dá chi ̱ kéyíko̱ ndaa̱ na̱, ta ko̱ na̱á yóꞌo xíꞌín soldado ra̱. Ndidaá ta̱a
ndava̱ꞌa na xíꞌín ni iin tóꞌón ña̱yuu. yóꞌo ni ̱ ndi ̱tútí na̱á xíꞌín na̱ kánóo
12 Táto̱ꞌon ki ̱ꞌo ndéꞌé ñoꞌó ita̱, ki ̱ꞌo
sata̱ kuéi ̱ ku̱xí ñoó, xíꞌín soldado
dión ndéꞌé nduchí nóó na̱. Ta kua̱ꞌá Ndios ve̱i xíꞌín ná ñoó. 20 Dá ví ni ̱
nda̱ꞌo corona kándodó dini ̱ ná. Ta ka̱nkao kíti ̱ chi ̱káꞌano ñoó xíꞌín
néꞌe na iin kuu̱, tído ko̱ íin taꞌon profeta to̱ꞌón ñoó noo̱ ndáꞌa̱ ná. Ta
kátóni ̱ ini ndi kóni ̱ kaa kuu̱ ñoó, profeta ñoó kúú ra̱ sa̱ kandeé sa̱ kee
sa̱va̱ꞌa iin tóꞌón mií vá ná náꞌá. 13 Ta ña̱ náꞌano no̱ó ña̱yuu ni ̱ kee kíti ̱
ndíxi na iin dáꞌo̱n ni ̱ na̱kuchi nii ̱. Ta káꞌano ñoó, ta dión sa̱ da̱ndaꞌí ra̱ na̱
naní ná, To̱ꞌon Mií Ndios. 14 Ta ni ̱ na̱tiin tóni ̱ kíti ̱ ñoó, ta ni ̱ sa̱
kua̱ꞌá nda̱ꞌo tuꞌu soldado Ndios ndéi nda̱ño̱ꞌo na naꞌáná ri ̱. Dá ni ̱ da̱kána
induú tákuei ra ve̱i ra sa̱tá na̱ kánóo niꞌini Ndios kíti ̱ ñoó xíꞌín profeta
kuéi ̱ ku̱xí ñoó. Táyíí nda̱ꞌo ndáa to̱ꞌón ñoó ini ta̱kui ̱í kúú ñoꞌó ita̱
dáꞌo̱n ndato kuxí ndíxi ra ve̱i ra, ta xíꞌín azufre. 21 Ta dao ka̱ ta̱a ñoó ni ̱
kándodó taꞌani ra kuéi ̱ ku̱xí ve̱i ra xiꞌi ̱ ni ̱ kee espada tánee yúꞌu̱ na̱
sata̱ ná. 15 Tárnee iin espada dee̱n
kánóo kuéi ̱ ku̱xí ñoó. Dá ni ̱ ndutúꞌu
yúꞌu̱ ná dárkueꞌe̱ na̱ ña̱yuu ndéi iin ndidaá laa ni ̱ seí ri ̱ ko̱ño ta̱a ñoó
rá iin nación xíꞌán. Ta xíꞌín vara ka̱a nda̱ ni ̱ ndi ̱noo ini ri ̱.
dándáki ñaá ná. Ta mií ná koꞌóní
uva xíꞌín saꞌa̱ ná, dá kana ndúta̱ ri ̱. Dándáki Cristo Jesús iin mil kuia̱
Ta kirá yóꞌo̱ dándáki ña̱ xído̱ nda̱ꞌo
20
1 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ ko̱noo
ini Ndios, na̱ kándéé kée ndidaá iin ángel ve̱i na nda̱ induú,
ña̱ꞌa. 16 Ta dáꞌo̱n ndíxi na ndáꞌa̱ iin
ta néꞌe na ndaꞌá ka̱a yéꞌé yái ̱ ko̱nó,
kuu̱, ta di ̱ꞌin na viti ndáꞌa̱ ña̱. Ta no̱ó ko̱ó noo̱ sá tuu, ta néꞌe na iin
kuu̱ yóꞌo kaá diꞌa: “Rey noo̱ ndidaá cadena chi ̱káni ̱ ve̱i na. 2 Dá ni ̱
kúú rey, Satoꞌo noo̱ ndidaá kúú ka̱ndeé ná ni ̱ tiin na kirí kúú koo̱
satoꞌo.” káꞌano ñoó, kirí naní Satanás, kirí
17 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ íin iin ka̱
kúú ti ̱míꞌá, ta ni ̱ soꞌoni na̱ rí xíꞌín
ángel no̱ó ndi ̱ndii, dá ni ̱ ka̱yuꞌú cadena néꞌe na ñoó, dá ná kandiko̱
ángel ñoó, dá kaá na̱ xíꞌín ndidaá ri ̱ iin mil toon kuia̱. 3 Ta ni ̱ da̱kána
laa tánee me̱ꞌí induú: na ri ̱ nda̱ ma̱á ini yái ̱ ko̱nó ñoó, ta
―Nakíi ̱ ndidaá ndoꞌó nditútí ndiꞌi ni ̱ sadi na̱ yéꞌán, ta ni ̱ kani na sello
ndó kadíni va̱ꞌa ndó ko̱ño kee Ndios, yéꞌán, dá ná dáꞌa ni konó ni iin
18 dá chi ̱ koꞌo̱n na̱ ki ̱ꞌo na ko̱ño rey
tóꞌón ña̱yuu no̱ó ni ̱ sadi na̱, dá kía̱n
keí ndo̱, xíꞌín ko̱ño ta̱ dándáki ná dáꞌa ka̱ ni keta rí dándaꞌí ri ̱ ni iin
soldado, xíꞌín ko̱ño ta̱ ndakí xíꞌín ka̱ nación nda̱ ná xi ̱nko̱o iin mil
521 Apocalipsis 20
kuia̱. Tá ni ̱ ndiꞌi, dá kánian ndaxi ̱ ri ̱ kúú ñoo mani ̱ noo̱ Ndios. Tído
cháá tiempo. dákóon Ndios ñoꞌó kéi ̱ ita̱ sata̱ ná,
4 Dá ni ̱ xinii ̱ ndíta téi ̱ ta̱ saꞌándá
dá naá ndíꞌi na. 10 Ta ti ̱míꞌá, kirí ni ̱
choon, ta ñoó ni ̱ na̱ndei ndidaá na̱ da̱ndaꞌí ña̱yuu ñoó, dákána ñaá
ni ̱ na̱tiin choon ña̱ keyíko̱ na̱ sa̱ꞌá Ndios koꞌo̱n ri ̱ nda̱ ma̱á ini ta̱ñoꞌo̱
ña̱yuu. Ta ni ̱ xini taꞌanii nío̱ na̱ ni ̱ noo̱ sáꞌano ita̱ ñóꞌo̱ xíꞌín azufre, noo̱
taꞌa̱nda̱ diko̱ sa̱ꞌá ña̱ sa̱ xíꞌo ndaa̱ na̱ nákaa̱ kíti ̱ chi ̱káꞌano ñoó xíꞌín
kuendá saꞌa̱ Jesús, xíꞌín sa̱ꞌá ña̱ profeta to̱ꞌón ñoó. Ta daá kuití
kándísa na to̱ꞌon Ndios. Na̱ yóꞌo kúú ndoꞌo naní nío̱ ri ̱ nduú ñoó xíꞌín
na̱ ko̱ ní sá ndáño̱ꞌo kíti ̱ chi ̱káꞌano profeta ñoó.
ñoó, ta ni naꞌáná ri ̱, ta ni tóni ̱ ri ̱ ko̱
ní ña̱ni taan na̱ ni ndáꞌa̱ ná. Ndidaá Ió Ndios iin téi ̱ ku̱xí, ta kéyíko̱
na̱ yóꞌo ni ̱ na̱taki, ta ni ̱ niꞌi ̱ ná ña̱ na̱ sa̱ꞌá ña̱yuu
dándáki na xíꞌín Cristo iin mil toon 11 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ xinii ̱ iin téi ̱ ku̱xí
no̱ó, ta kakuu taꞌani na na̱ ii ̱, dá chi ̱ xinii ̱ ndíta ndidaá na̱ ni ̱ xiꞌi ̱, na̱
o̱ ko̱ní taꞌon na kuu na̱ taꞌándá kúú ndáya̱ꞌi xíꞌín na̱ ko̱ ndáya̱ꞌi noo̱
uu̱. Diꞌa niꞌi ̱ táꞌi ̱ ná kakuu na duti ̱ Ndios. Dá ví ni ̱ nono̱ ndidaá libro
mií Ndios xíꞌín duti ̱ Cristo, ta ñoó. Ta ni ̱ nono̱ taꞌani iin ka̱ libro, ta
dándáki na xíꞌín ná iin mil toon ña̱ yóꞌo kúú libro noo̱ kándodó kuu̱
kuia̱. na̱ ni ̱ꞌí ña̱ kataki chíchí ná. Dá ví ni ̱
keyíko̱ saꞌa̱ iin rá iin na̱ ni ̱ xiꞌi ̱ ñoó
Diꞌa koo tá dákána Ndios ti ̱míꞌá nda̱ táto̱ꞌon káa rá ió ña̱ kándodó noo̱
ma̱á ini ta̱ñoꞌo̱ noo̱ kéi ̱ ita̱ ñóꞌo̱ dao ka̱ libro ñoó, chi ̱ ni ̱ keyíko̱ na̱
xíꞌín azufre sa̱ꞌá ña̱ ni ̱ kee na. 13 Ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo
7 Tá ná xi ̱nko̱o iin mil toon kuia̱ ta̱ñoꞌo̱ ndidaá ña̱yuu ni ̱ xiꞌi ̱ ñóꞌo noo̱
ñoó, dá ví ndaxi ̱ ti ̱míꞌá yái ̱ ko̱nó noo̱ ra̱. Ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo taꞌani ña̱ kédaá xíꞌín
ndadi niꞌini rí. 8 Dá ví keta rí kanoo
ña̱yuu, dá xíꞌi ̱ na̱, ndidaá táꞌa̱n
rí dándaꞌí ri ̱ na̱ ndéi ndidaá nación ña̱yuu ñóꞌo ti ̱xi ndáꞌán. Ta ni ̱ na̱ki ̱ꞌo
ñóꞌo ndin komi ̱ xoo tachi ̱ no̱ñóꞌo̱. taꞌani yái ̱ ndi ̱i ndidaá ndi ̱i ñóꞌo inia̱n.
Nda̱ noo̱ kúú kuendá Gog xíꞌín nda̱ Dá ví ni ̱ keyíko̱ saꞌa̱ iin rá iin na
noo̱ kúú kuendá Magog kanoo rí táto̱ꞌon ki ̱ꞌo káa rá ió ña̱ꞌa ni ̱ kee na.
dándaꞌí ri ̱ ña̱yuu, dá nditútí rí na̱, 14 Ta ña̱ kédaá xíꞌín ña̱yuu, dá xíꞌi ̱ na̱,
dá koꞌo̱n na̱ xíꞌín rí na̱á ri ̱ xíꞌín xíꞌín yái ̱ ndi ̱i ni ̱ sata Ndios ña̱ kuaꞌa̱n
ña̱yuu Ndios. Táto̱ꞌon kuaꞌa̱ kúú ini ta̱kui ̱í kúú ñoꞌó ita̱. Ña̱ yóꞌo
ño̱tí ndéi yuꞌú ta̱ñoꞌo̱, ki ̱ꞌo dión ví dándáki ña̱ kuu ña̱yuu ñoó taꞌándá
kuaꞌa̱ kakuu ña̱yuu nditútí rí. 9 Chi ̱
kúú uu̱. 15 Táꞌa̱n na̱ ko̱ kándodó kuu̱
ni ̱ kii na iin rá iin xoo ñayuú, nda̱ noo̱ libro noo̱ kándodó kuu̱ na̱ ni ̱ꞌí
noo̱ xíká cháá ka̱, dá kao̱ noo na ña̱ kataki chíchí ñoó, no̱ón kúú na̱ ni ̱
ñoo noo̱ ndéi tuꞌu ña̱yuu Ndios, noo̱ da̱kána Ndios ini ta̱kui ̱í kúú ñoꞌó ita̱.
Apocalipsis 21 522
induú sa̱á xíꞌín iin no̱ñóꞌo̱ 8 Tído ña̱yuu ko̱ ndéé iní, xíꞌín na̱ ko̱
sa̱á, dá chi ̱ induú mií no̱ó xíꞌín kándísa yuꞌu̱, xíꞌín na̱ kée ña̱ kaꞌan
no̱ñóꞌo̱ mií no̱ó ni ̱ ya̱ꞌa vaan kuaꞌa̱n, noo̱, xíꞌín na̱ saꞌání ndi ̱i, xíꞌín na̱ kée
ta ko̱ó ka̱ va ta̱ñoꞌo̱ nákaa̱. 2 Dá ni ̱
kua̱chi xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí na̱ o
xini mií yuꞌu̱, Juan, ña̱ kúú ñoo yíi ̱ ná, xíꞌín na̱ ta̱dí, xíꞌín na̱ ndáño̱ꞌo
Jerusalén sa̱á, ña̱ kúú ñoo ii ̱. Ta ni ̱ yoko̱ xíꞌín ndidaá na̱ to̱ꞌón, no̱ón
xinii ̱ ko̱nooan ve̱i ña nda̱ induú ni ̱ kúú na̱ ni ̱ niꞌi ̱ táꞌi ̱ ña̱ kañoꞌo na ini
kee mií Ndios, ta luu ni ̱ kenduua̱n ta̱kui ̱í kúú ñoꞌó ita̱ xíꞌín azufre. Ña̱
miíán táto̱ꞌon kée iin ñáꞌa̱ ni ̱ kenduu yóꞌo dándáki ña̱ kuu na̱ taꞌándá kúú
mií ve̱i natiin yíi ̱a̱n. 3 Dá ni ̱ sei ̱do̱ꞌi
uu̱ ―kaá Ndios.
ni ̱ ka̱yuꞌú iin na nda̱ induú, ta kaá
na̱: Kava̱ꞌa Ndios iin ñoo Jerusalén sa̱á
―Kande̱ꞌé, ña̱ xaa̱n kúú veꞌe ño̱ꞌo 9 Ni ̱ ndiꞌi, dá ni ̱ kixi iin ángel
Ndios, ta viti íian noo̱ ndéi ña̱yuu nákaa̱ tein ndin usa̱ ángel ni ̱ sa̱ neꞌe
na̱, dá chi ̱ koo na xíꞌín ña̱yuu na̱, ta ndin usa̱ copa ni ̱ chití ni ̱ sa̱ ñoꞌo
kakuu na na̱ ñoo mií Ndios, ta ta̱ndóꞌó sa̱ ni ̱ ya̱ꞌa ñoó, dá ni ̱ kaa na̱
kanoo mií Ndios tein na, ta kakuu xíꞌíín:
na Ndios noo̱ ná. 4 Ta dánayaa Ndios
―Nakíi ̱ chí yóꞌo diꞌa, dá koꞌi ̱n
ndírnoo̱ ña̱yuu na̱. Ta o̱ ku̱ú ka̱ na̱, dánaꞌi ̱ noo̱o̱n na̱ koꞌo̱n tandaꞌa̱, na̱
ta ni o̱ kúndaꞌí ka̱ ini na̱, ta o̱ kuáki kakuu ñadiꞌí na̱ kúú léko ñoó.
ka̱ na̱, ta o̱ ndóꞌo ka̱ nío̱ ná, dá chi ̱ 10 Dá ndáka na̱ kúú Espíritu Ndios
ndidaá ña̱ꞌa sa̱ ndoꞌo na tá sata̱ ni ̱ yuꞌu̱ ni ̱ saꞌa̱n na̱ dini ̱ iin yúku̱
ke̱xoo vaan. káꞌano dikó íin ñoó, dá ni ̱ da̱náꞌa̱ na̱
5 Dá ni ̱ kaa na̱ ió dándáki noo̱ téi ̱
iin ñoo káꞌano nda̱ꞌo noo̱í, ta ñoo
ñoó: ñoó kúú ñoo ii ̱, ña̱ kúú ñoo
―Kande̱ꞌé ndó, yuꞌu̱ kúú na̱ Jerusalén, ña̱ kía̱n ko̱noo ve̱i nda̱
ndésa̱á ndidaá táꞌa̱n ña̱ꞌa. induú ni ̱ kee Ndios. 11 Ta ndato oon
Dá ni ̱ kaa na̱ xíꞌín yuꞌu̱: ví náyeꞌe̱ ndaa ñoo ñoó táto̱ꞌon ki ̱ꞌo
―Taa ndidaá ña̱ yóꞌo, dá chi ̱ ndato náyeꞌe̱ ndaa mií Ndios. Ta
ndinoꞌo ña̱ ndaa̱ kía̱n káꞌi ̱n, ta miía̱n nádío̱n ña̱ táto̱ꞌon ki ̱ꞌo nádío̱n yuu̱
ndaa̱ kooan. ndato xíxi dío̱n, ta ndéꞌán táto̱ꞌon
6 Ta ni ̱ kaa taꞌani na xíꞌín yuꞌu̱:
ki ̱ꞌo ndéꞌé yuu̱ naní jaspe, chi ̱ yéꞌa̱n
―Sa̱ ni ̱ kuu va viti. Yuꞌu̱ kúú to̱ꞌon táto̱ꞌon ki ̱ꞌo yéꞌe̱ yuu̱ ta̱tá. 12 Ta
mií no̱ó xíꞌín to̱ꞌon noo̱ ndíꞌi, ta kúúí ndíka̱ nda̱ꞌo náo̱ ni ̱ kao̱ noo ñoo
na̱ míí saꞌa̱ xíꞌín na̱ noo̱ ndíꞌi. Tá ió ñoó, ta dikó nda̱ꞌo ña, ta uxi ̱ uu̱ kúú
iin káa na̱ íchi ̱ ini, nakíi ̱ na̱ no̱ó yéꞌán, ta ndíta iin iin ángel yéꞌán, ta
yuꞌu̱, dá ki ̱ꞌo oon yuꞌu̱ ta̱kui ̱í kána iin rá iin yéꞌán ñoó tándaa iin rá iin
ndita koꞌo na, kirá xíꞌo ña̱ kataki kuu̱ ndin uxi ̱ uu̱ de̱ꞌe ta̱a naní Israel.
chíchí ná. 7 Ta ndi ndáa na̱ ni ̱
13 Ta chí xoo noo̱ xínko̱o ndi ̱ndii
523 Apocalipsis 21, 22
ñóꞌo oni ̱ yéꞌán, ta chí xoo norte ñóꞌo kúú uxi ̱ uu̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱ naní
taꞌani oni ̱ yéꞌán, ta chí xoo sur ñóꞌo amatista. 21 Ta uxi ̱ uu̱ yéꞌé ñoó ni ̱
taꞌani oni ̱ yéꞌán, ta chí xoo noo̱ sá ka̱va̱ꞌa xíꞌín uxi ̱ uu̱ perla, sa̱ꞌá ño̱ó
nóo ndi ̱ndii ñóꞌo taꞌani oni ̱ yéꞌán. iin rá iin yéꞌé ñoó kúú iin perla. Ta
14 Ta uxi ̱ uu̱ kúú yuu̱ saꞌa̱ náo̱ ñoo
keí oro kúú keí ñóꞌo ñoo ñoó, ta
ñoó, ta iin rá iin yuu̱ saꞌa̱ náo̱ ñoó yéꞌa̱n táto̱ꞌon yéꞌe̱ yuu̱ ta̱tá.
tándaa iin iin kuu̱ na̱ kúú apóstol, 22 Ta ni iin tóꞌón veꞌe ño̱ꞌo ko̱ ní
na̱ sa̱ xi ̱onoo xíꞌín na̱ kúú léko. xiníi ̱ íin ñoo ñoó, dá chi ̱ satoꞌo yo̱
15 Ta néꞌe ángel ñoó iin vara oro,
Ndios, na̱ kándéé kée ndidaá ña̱ꞌa,
dá chiki ̱ꞌó na̱ ñoo ñoó, xíꞌín yéꞌán no̱ón vá kúú veꞌe ño̱ꞌo ió ñoo ñoó,
xíꞌín náo̱ ñá. 16 Ta komi ̱ xoo kúú ñoo
xíꞌín na̱ kúú léko. 23 Ta ko̱ xínñóꞌó
ñoó, ta ña̱ ndíka̱an ̱ xíꞌín ña̱ káni ̱án, taꞌon ñoo ñoó ndi ̱ndii, ni yoo̱, dá
iin nóó vá ndáaan. Dá ni ̱ chi ̱ki ̱ꞌó na̱ katoo̱n, dá chi ̱ mií vá Ndios dáyeꞌe̱
ñá xíꞌín vara oro ñoó, ta uu̱ mil sa̱ꞌá ña̱ ndato téí na̱, ta mií léko ñoó
komi ̱ ciento kilómetro kúú ña̱ kúú ñóꞌo̱ dátoo̱n iin níí ñoo ñoó.
káni ̱án, ta uu̱ mil komi ̱ ciento 24 Ta ña̱yuu ni ̱ ka̱ki ndéi iin rá iin
kilómetro kúú ña̱ di ̱kóa̱n, ta uu̱ mil nación kanoo noo̱ náyeꞌe̱ ndaa ñoo
komi ̱ ciento kilómetro kúú ña̱ ñoó, ta ndidaá táꞌa̱n ña̱ kui ̱ká xíꞌín
ndíka̱an ̱ . 17 Ta ni ̱ chi ̱ki ̱ꞌó na̱ náo̱ ñá,
ña̱ñóꞌó naki ̱ꞌo ta̱ sa̱ kuu rey no̱ñóꞌo̱
ta kíán oni ̱ diko uxi ̱ komi ̱ metro yóꞌo noo̱ ñoo ñoó. 25 Ta ni iin kuu̱
táto̱ꞌon ki ̱ꞌo chíki ̱ꞌó ña̱yuu, chi ̱ ki ̱ꞌo ta̱ꞌón o̱ nda̱dí yéꞌán, dá chi ̱ ni iin
dión ni ̱ chi ̱ki ̱ꞌó ñaá ángel ñoó. 18 Ta kuu̱ ka̱ o̱ kuaá ñoó. 26 Ta kaneꞌe na
yuu̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa náo̱ ñoó kúú yuu̱ naní ndidaá ña̱ kui ̱ká xíꞌín ña̱ñóꞌó ni ̱ sa̱
jaspe. Tído mií ñoo ñoó ni ̱ ka̱va̱ꞌa komí iin rá iin nación koꞌo̱n na̱
xíꞌín oro ndinoꞌo, ta dío̱n ña̱ táto̱ꞌon naki ̱ꞌo naa̱n noo̱ ñoo ñoó. 27 Ta ni iin
crisólito, ta ña̱ kúú ona̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa me̱ꞌí keí nákaa̱ mií ñoo ñoó nákaa̱
xíꞌín yuu̱ naní berilo, ta ña̱ kúú ii ̱n yu̱ta ñoó. Ta ndíta yíto̱ ndin nduú
ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱ naní topacio, ta xoo yuꞌú yu̱ta ñoó, ta yíto̱ ñoó xíꞌo
ña̱ kúú uxi ̱ ni ̱ ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱ naní ña̱ kataki yo̱. Ta iin rá iin yoo̱ xíꞌo
crisopraso, ta ña̱ kúú uxi ̱ iin ni ̱ rá kui ̱ꞌi, chi ̱ uxi ̱ uu̱ taꞌándá xíꞌo rá
ka̱va̱ꞌa xíꞌín yuu̱ naní jacinto, ta ña̱ kui ̱ꞌi noo̱ kuía̱. Ta ndáꞌa̱ yíto̱ ñoó
Apocalipsis 22 524
kúú tata̱ nduva̱ꞌa ña̱yuu ndéi iin rá yóꞌo. Kuaꞌán kandaño̱ꞌo iin tóꞌón
iin nación. 3 Ta ni iin ka̱ chiꞌan o̱
dini ̱ mií Ndios.
kóo no̱ó ña̱yuu kandei ñoó. Ta ñoó 10 Ta ni ̱ kaa taꞌani na xíꞌíín:
kuiin téi ̱ noo̱ koo Ndios dándáki na ―Ná dáꞌa ni kado̱n libro yóꞌo xíꞌín
xíꞌín na̱ kúú léko, ta koni kuáchí sello, dá chi ̱ sa̱ yati ñóꞌó vá ve̱i koo
ña̱yuu na̱ noo̱ ná. 4 Ta koni túu na
ña̱ kásto̱ꞌan saꞌa̱. 11 Sa̱ꞌá ño̱ó na̱ ko̱
noo̱ Ndios, ta kandaꞌa̱ kuu̱ mií Ndios kúú ña̱yuu ndaa̱, ta ki ̱ꞌo dión ná
taan na̱. 5 Ta ni iin kuu̱ ta̱ꞌón o̱ kuaá
kakuu ii ̱ vá ná. Ta na̱ kúú ña̱yuu
ñoo ñoó. Ta ni o̱ kónñóꞌó ka̱ na̱ ni kíni, ná kee ii ̱ vá ná ña̱ kini. Ta na̱
iin tóꞌón ñóꞌo̱ katoo̱n noo̱ ná, ni kéndaa̱, ná kendaa̱ ii ̱ vá ná. Ta na̱ ió
ndi ̱ndii, dá chi ̱ mií vá Ndios, na̱ kúú vii noo̱ Ndios, ná koo vii ii ̱ vá ná.
satoꞌo yo̱, katoo̱n noo̱ ná. Ta daá 12 ―¡Kanaꞌón ña̱ sa̱ yati ñóꞌó vá
kasaa̱ na̱ noo̱ ndíꞌi, ta kúúí na̱ míí saꞌa̱ xíꞌín na̱
6 Dá ni ̱ kaa ángel ñoó xíꞌíín: noo̱ ndíꞌi. Yuꞌu̱ kúú na̱ míí no̱ó, ta
―Ña̱ ndaa̱ kúú to̱ꞌon yóꞌo, ta yuꞌu̱ kúú na̱ noo̱ ndíꞌi ―kaá Jesús.
miía̱n ndaa̱ xi ̱nko̱o noo̱ káꞌa̱n. Sa̱ꞌá 14 Ndikáꞌán ví na̱ ni ̱ da̱ndóo dáꞌo̱n
ño̱ó satoꞌo yo̱ Ndios, na̱ kúú Ndios ndíxi na, dá chi ̱ ió íchi ̱ ná ña̱ kía̱n
xíꞌo ña̱ kándaa̱ ini na̱ kúú profeta na̱ keí ná kui ̱ꞌi kána noo̱ yíto̱, kirá xíꞌo
saꞌa̱ ndí ki ̱án koo, no̱ón kúú na̱ ni ̱ ña̱ kataki yo̱. Ta ió taꞌani íchi ̱ ná
ta̱ndaꞌá iin ángel kéchóon noo̱ ná ku̱ꞌu na iin rá iin yéꞌé ñoo ñoó.
noo̱ yo̱ꞌó, dá dánaꞌa̱ na̱ no̱ó ña̱yuu 15 Tído sata̱ véꞌe va kando̱o ti ̱na,
mií ná saꞌa̱ ndidaá ña̱ yati ve̱i koo, xíꞌín na̱ ta̱dí, xíꞌín na̱ kée kua̱chi
ña̱ kúú ña̱ kánian koo. xíꞌín na̱ ko̱ kúú ñadiꞌí na̱ o yíi ̱ ná,
7 ―Kanaꞌón ña̱ sa̱ yati ñóꞌó vá
xíꞌín na̱ saꞌání ndi ̱i, xíꞌín na̱ ndáño̱ꞌo
kasaa̱i ̱ ―kaá Jesús. yoko̱, xíꞌín ndidaá na̱ kátoó dándaꞌí
Ndikáꞌán ví na̱ néꞌe va̱ꞌa ndidaá dao ka̱ ña̱yuu.
to̱ꞌon nákani libro yóꞌo sa̱ꞌá ña̱ ve̱i 16 ―Mií yuꞌu̱, Jesús, kúú na̱ ni ̱
xíꞌíín: ―Nakíi ̱.
―Ko̱ó, ná dáꞌa ni keeón dión, dá Ta kaá taꞌani yó, na̱ kúú ñadiꞌí
chi ̱ iin na̱ xínkuáchí dáó xíꞌón kúú Jesús:
yuꞌu̱, táto̱ꞌon ki ̱ꞌo kée dao ka̱ ñano̱n, ―Nakíi ̱ ní.
na̱ kúú profeta, xíꞌín to̱ꞌon kée na̱ Ta ndoꞌó, na̱ seídóꞌo to̱ꞌon yóꞌo,
ndíta toon xíꞌín to̱ꞌon dánaꞌa̱ libro kaa taꞌani ndó:
525 Apocalipsis 22
yóꞌo, ña̱ káꞌa̱n saꞌa̱ ndí ki ̱án koo chí yóꞌo kúú na̱ kaá diꞌa:
noo̱, ña̱ tá ni ̱ chi ̱ndaa̱ noo̱ ná ni ̱ ―Miía̱n ndaa̱ kuiti yachi ̱ va
chi ̱kodó ná cháá ka̱ to̱ꞌon noo̱ tuti kasaa̱i ̱.
yóꞌo, dá kía̱n tandaꞌá Ndios ndidaá ¡Dión ná koo! ¡Nakíi ̱ ní, Jesús, mií
táꞌa̱n kueꞌe̱ kiian noo̱ ná, ña̱ kía̱n ní na̱ kúú satoꞌo ndu̱!
káꞌa̱n libro yóꞌo saꞌa̱. 19 Ta tá ni ̱
21 Ná koo ña̱ mani ̱ xíꞌo satoꞌo yo̱
chi ̱ndaa̱ noo̱ ná ni ̱ di ̱tá ná dao Jesucristo xíꞌín iin rá iin ndó. Dión
to̱ꞌon tándaa noo̱ libro yóꞌo, ña̱ ná koo.