Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
ANA
SERRADILLA C A S T A O
RESUMEN
Este artculo, q u e recoge diversos estudios realizados e n t o r n o a los c o m p l e m e n t o s de r g i m e n p r e p o s i c i o n a l ( o suplementos), surge c o n una d o b l e
i n t e n c i n : p o r una p a n e se intenta p r o f u n d i z a r e n el anlisis de u n t i p o de c o m p l e m e n t o s sobre el q u e hay o p i n i o n e s contrapuestas y, p o r otra, desde una
perspectiva didctica, se pretende facilitar a los estudiantes una serie de criterios que p e r m i t a n su identificacin. La d e n o m i n a c i n de c o m p l e m e n t o de rgim e n p r e p o s i c i o n a l obedece a u n criterio sintctico-forinal: estamos ante c o m plementos regidos, seleccionados, p o r el v e r b o q u e r e q u i e r e n la presencia de
una p r e p o s i c i n .
En este trabajo presentamos las hiptesis de diferentes autores, al t i e m p o
q u e cuestionamos o reelaboramos algunas de sus ideas. A c o n t i n u a c i n , y tras
mostrar algunas tablas, agrupamos todos los criterios -dispersos e n la obra de
m u c h o s estudiosos- tiles para identificar estos c o m p l e m e n t o s y establecemos,
en p r i m e r lugar, una c o m p a r a c i n c o n el C.D., c o n el q u e tiene una gran simil i t u d semntica e, incluso, sintctica ya que, e n ocasiones, ambos r e s p o n d e n a
las mismas pruebas de identificacin. En s e g u n d o lugar, establecemos la c o m p a r a c i n c o n los C.C., c o n los que nicamente tienen u n a i d e n t i d a d f o r m a l p e r o
n o sintctica o semntica; de esta c o m p a r a c i n se deduce que estamos frente a
u n c o m p l e m e n t o diferente, q u e se caracteriza, bsicamente, p o r estar r e g i d o p o r
el v e r b o y constituir c o n l, p o r tanto, u n p r e d i c a d o transitivo.
P A L A B R A S CLAVE
C.R.P. - C.C. - C D . - Transitividad preposicional - Criterios diferenciadores Rgimen - Nuclear - Marginal - Obligatoriedad - Desemantizacin preposicional.
1017
CAUCE, Revista de Filologa y su Didctica, n" 20-21. 1997-9H / pgs. 1017-1051
ABSTRACT
This article, w h i c h is based o n several studies regarding g o v e r n e d p r e p o s i tional phrases (phrasal verbs) has t w o m a i n intentions: o n the o n e h a n d , t o g o
i n t o d e p t h i n analyzing a type o f c o m p l e m e n t about w h i c h there exist d i f f e r i n g
explanations, a n d , o n the other, f r o m a didactic perspective, the a i m is t o facilitate f o r learners a set o f criteria u p o n w h i c h these c o m p l e m e n t s can be i d e n t i fied. T h e t e r m g o v e r n e d prepositional phrase f o l l o w s a f o r m a l syntactic criteria:
these are g o v e r n e d c o m p l e m e n t s , selected b y verbs w h i c h require the presence o f a p r e p o s i t i o n . I n this paper, w e first present the hypotheses o f several
authors, w h i l e q u e s t i o n i n g a n d r e f i n i n g some o f their ideas. T h e n , a n d after
s h o w i n g some tables, w e g r o u p the criteria - w h i c h can be f o u n d dispersed
t h r o u g h o u t the w o r k o f m a n y research articles- w h i c h are useful i n the i d e n t i f i cation o f these c o m p l e m e n t s . We establish, i n the first place, a c o m p a r i s o n w i t h
direct objects, w i t h w h i c h the g o v e r n e d prepositional phrases have several
semantic, a n d e v e n syntactic, criteria, g i v e n that at times b o t h r e s p o n d t o the
same i d e n t i f y i n g tests. Secondly, w e c o m p a r e t h e m w i t h Circumstantial adjuncts,
w i t h w h i c h they o n l y share a f o r m a l identity, b u t n o t a semantic n o r a syntactic o n e ; f r o m this c o m p a r i s o n , it can be d e d u c e d that here w e are faced w i t h a
different type o f c o m p l e m e n t , w h i c h is characterized m a i n l y b y its g o v e r n m e n t
by the verb, thereby constituting w i t h the v e r b a transitive predicate.
KEY
WORDS
G o v e r n e d p r e p o s i t i o n a l phrase (Phrasal v e r b ) - Circumstantial adjunct Direct object - Prepositional transitivity - Differential criteria - G o v e r n m e n t Nuclear - Marginal - O b l i g a t o r y - Prepositional desemantizacion.
RSUM
Cet article recueille quelques tudes raliss sur les c o m p l m e n t s de rgim e p r p o s i t i o n n e l . Il surgit avec u n e d o u b l e i n t e n t i o n : d'une part o n essaie
d ' a p p r o f o n d i r l'analyse d ' u n type de c o m p l m e n t s sur l e q u e l i l y a des o p i n i o n s
contraposses et, de l'autre, o n veut faciliter aux tudiants, a partir d'une perspective didactique, quelques critres q u i les p e r m e t t r o n t leur identification. La
d n o m i n a t i o n de c o m p l m e n t de rgime p r p o s i t i o n n e l obt u n critre s y n tactique-formel: nous sommes devant des c o m p l m e n t s rgis et selections par
le verbe, lesquels ncessitent la prsence d'une p r p o s i t i o n . Dans cet tude
n o u s prsentons des hypotses de diffrents auteurs; a la fois nous mettons e n
question, o u b i e n nous laborons de n o u v e a u , quelques de leurs ides. Aprs
cela nous p r o p o s o n s quelques tables et nous a g r o u p p o n s tous les critres - d i s -
1018
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
MOTS-CL
Objet p r p o s i t i o n n e l - C o m p l m e n t circonstantiel - Objet direct Transitivit p r p o s i t i o n n e l l l e - Critres distinctives - Rgime - Nuclaire Marginal - O b l i g a t i o n - Desmantisation p r p o s i t i o n n e l l e .
La existencia de u n complemento f o r m a l m e n t e
idntico al C.C. y
a l o s investigadores y , obviamente,
tambin a l o s estu-
diantes.
E s t e trabajo surge con una doble i n t e n c i n : p o r una parte pretendem o s d e f i n i r u n t i p o de complemento u t i l i z a d o en e s p a o l a l o largo de
2
-como M
( 1 9 8 7 ) - antes que
de
L u z Gutirrez Araus
del
1019
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
N o p e n s a m o s q u e esta d e n o m i n a c i n h a y a d e ser l a d e f i n i t i v a p e r o ,
al m e n o s , a l a l u d i r s l o a c a r a c t e r s t i c a s f o r m a l e s - e l h e c h o d e s e r p r e p o s i c i o n a l y estar r e g i d o p o r e l v e r b o - e s t a r a m o s a n t e u n a e x p r e s i n
clara y adecuada.
I.
E S T U D I O S S O B R E E L C.R.P.
suplemento
e n su estudio "Verbo
e s t r u c t u r a d e l p r e d i c a d o " . E n este t r a b a j o , d e s p u s d e e x p o n e r s u t e o r a
acerca d e la t r a n s i t i v i d a d c o m o u n a caracterstica d e l p r e d i c a d o y n o s l o
del verbo, define
los diferentes
tipos de c o m p l e m e n t o
que pueden
(C.C.) y s u p l e m e n t o
(C.R.P.). Es este l t i m o c o m p l e m e n t o e l
LA.
S O B R E LA S U P U E S T A I N C O M P A T I B I L I D A D D E C D . Y
C.R.P.
U n a d e las c a r a c t e r s t i c a s d e este c o m p l e m e n t o , q u e d e s p u s v a a
ser m u y d i s c u t i d a hasta q u e d a r d e s c a r t a d a i n c l u s o p o r e l p r o p i o A l a r c o s ,
es q u e
"Los suplementos son absolutamente incompatibles c o n los i m p l e m e n t o s
en u n m i s m o predicado" ( p . 157)
3. Anteriormente, Roca Pons (1960:311-314) habla d e unos complementos preposicionales que tienen con el verbo la misma relacin que un C . D . Existe una misma relacin pero una diferencia formal; distingue, entonces, "entre complemento de objeto
directo o apreposicional y preposicional." (p. 325) N o podemos olvidarnos tampoco del
trabajo de Eva Spitzov (1974). Esta autora, que desconoce an el estudio d e Alarcos,
observa, sin embargo, las diferencias entre piensa en el nio y vive en el campo y seala: "en el primer ejemplo, el substantivo desempea la funcin d e complemento de objeto, mientras que en el segundo el substantivo e s un complemento circunstancial. La diferencia formal existente entre ellos e s la presencia d e rgimen e n el primer sintagma y su
ausencia e n el segundo." (p. 53)
1020
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
E n el Homenaje
a Francisco
Mars
( 1 9 9 0 ) s a l e n a la l u z dos artcul o s que van a s e r d e c i s i v o s a la h o r a de r e f o r m u l a r la d e f i n i c i n de s u p l e mento. N o s r e f e r i m o s a l o s trabajos de Alarcos y R o j o .
6
4. Vanse algunos ejemplos del espaol medieval en los que ya se observa esta
compatibilidad: de los misterios que vees quiero informarte, (Crcel, p. 88); .. ella nunca
fiziera aquel yerro de que la acusavan, (C. Luc. p. 231); sin lo acusar dalgun mal; (P.C.G.
I, p.148, 198); Pues aviste de tanto-. (Celes. VID; Primero te avis de mi cura., (id. X); de
pecado daoso, de l non te alabo; (L.B.A. 398c); enformar al infante en aquello que
cunple a m et a l'. (Lib.Est. I, p. 37); sobre esto avis mucho el ngel al ermitao,
(Conq. p. 34)
5. Hortensia Martnez (1986), por ejemplo, perdura en su creencia de la incompatibilidad de suplemento e implemento, pese a que el mismo Alarcos, que prologa su
obra, rectifica aqu su posicin. H.Martnez, ante casos como i n f o r m a r ( l o , la / DE),
c o n v e n c e r ( l o / DE), a n i m a r ( l o / A) etc, se percata de que los complementos introducidos por preposicin no son aqu aditamentos pero no se atreve a hablar de la presencia de un suplemento junto a un implemento; por esta razn establece una gradacin
y dice que si no podemos hablar en estos ejemplos de suplemento "s hay indicios de
que tiende a la suplementacin" (p. 101). Creemos que existen razones suficientes para
hablar de complemento regido o suplemento y no es necesario hablar de "tendencia".
6. Previamente, en 1985, Rojo pronunci una conferencia en Oviedo sobre este
tema pero la escasa difusin del volumen en que se public (Lecciones del L y Ll Curso
de Lingstica Funcional, Univ. de Oviedo, 1985, pp. 181-191) le lleva a retomar este
asunto. Tambin, como ya hemos sealado, Alarcos, aunque muy brevemente, en 1986
apunta ya sus nuevas ideas en el prlogo al libro de Hortensia Martnez Garca.
1021
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
ya q u e afecta al
E s t e tipo de s u p l e m e n t o acaba con la incompatibilidad. C u r i o s a mente, T a r r n o se plantea en 1 9 2 2 n i n g n p r o b l e m a respecto a la compatibilidad del C D . y el C.R.P. y adelanta, en cierto m o d o , el s u p l . i n d i recto de Alarcos.:
"If the g o v e r n i n g element is a reflexive o r transitive verb o r a verb phrase
f o r m e d w i t h dar (e.g. alegrarse de que, excitar al pueblo a que, dar motivo a una persona a que, etc.) the p r e p o s i t i o n a l c o m p l e m e n t a r y clause is
the secondary c o m p l e m e n t a n d is, i n reality, n o t t h e c o m p l e m e n t o f the
g o v e r n i n g element alone, but o f the g o v e r n i n g element plus its direct ( o r
indirect) object" ( p . 26)
P o r s u parte, R o j o considera que
"a) H a y elementos q u e tienen t o d o el aspecto d e ser suplementos ( n o
aditamentos) y que, sin embargo, son compatibles c o n i m p l e m e n t o s : acusar a alguien de algo, obligar a alguien a algo, sustituir algo/a alguien p o r
a l g o / a l g u i e n etc." ( p p . 157-58)
U n a v e z descartada la incompatibilidad de C D . y C.R.P., n o s detend r e m o s e n a l g u n o s o t r o s e s t u d i o s s o b r e el C.R.P. y e n l o s diferentes r a s gos que caracterizan a estos sintagmas p r e p o s i c i o n a l e s r e g i d o s frente a
l o s dems c o m p l e m e n t o s .
I.B.
D I V E R S A S O P I N I O N E S E N T O R N O AL C.R.P.
1022
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
m e n t o s indirectos.
D i s t i n g u e tambin o t r o tipo de complemento al que llama s u p l e 8
el coche en el garaje
( = l o m e t i a l l ) ; sac el
libro del estante
( = l o sac de a l l ) . S e r a n u n p u n t o i n t e r m e d i o entre e l
C.R.P. y el C . C . P o r l t i m o , Alarcos d i s t i n g u e o t r o t i p o de s u p l e m e n t o :
e l s u p l e m e n t o atributivo: el presidente
pasa por tonto; habis
pecado
de ingenuos;
trabaja
de maquinista;
meti a su hijo de portero
etc. Para
Alarcos estos c o m p l e m e n t o s :
m e n t o i n h e r e n t e : meti
c o m p l e m e n t o s a d v e r b i a l e s , que tiene m u c h o que v e r con e l s u p l e m e n t o de A l a r c o s . E s t e autor se percata de que e l C.C. s e ha c o n v e r t i do e n u n i n m e n s o "cajn de s a s t r e " e n e l que se i n c l u y e n c o m p l e m e n tos de m u y distinta n d o l e . A l e n f r e n t a r s e a la diferenciacin entre
s u p l e m e n t o y aditamento, R o j o percibe que hay c o n s t r u c c i o n e s que n o
parecen acoplarse cmodamente en n i n g u n a de estas categoras: C.C.
que n o s e c o n m u t a n p o r a d v e r b i o s , s u p l e m e n t o s que p u e d e n e l i m i n a r se s i n demasiadas dificultades etc., ( v i d . p. 1 5 8 ) e intenta encontrar u n
n o m b r e para la f u n c i n que c u m p l e n l o s c o m p l e m e n t o s de frases c o m o
1023
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
residen
en Vigo; venan
de Granada...
N o l o s considera s u p l e m e n t o p o r
s u capacidad para s u s t i t u i r s e p o r a d v e r b i o s - s e r a n l o s s u p l e m e n t o s
i n h e r e n t e s de Alarcos-. C o m o n o l o s considera tampoco aditamentos,
crea una nueva f u n c i n , la de c o m p l e m e n t o a d v e r b i a l . R o j o est
aceptando la d i v i s i n i n i c i a l de A l a r c o s entre s u p l e m e n t o y aditamento
p e r o , al m i s m o t i e m p o , est creando u n a s nuevas f u n c i o n e s para la
Gramtica espaola.
A estos p r i m e r o s c o m p l e m e n t o s adverbiales, este autor va a aadir
o t r o s d o s g r u p o s . E n el p r i m e r caso
"estn los verbos del estilo de portarse,
comportarse,
actuar, etc., que
parecen exigir un complemento modal del que no se puede prescindir:
(27a) Los vecinos se portaron bien
(27b) *Los vecinos se portaron" (p. 167)
E s t o s elementos n o s o n marginales p e r o n o s o n idnticos a l o s o t r o s
compl. adverbiales. Percibe que la "frontera con l o s predicativos est
bastante desdibujada"; n o s o t r o s p e n s a m o s que esta barrera n i s i q u i e r a
e x i s t e y que p o d r a m o s hablar, s i m p l e m e n t e , de predicativos.
F o r m u l a tambin u n n u e v o g r u p o , el de l o s c o m p l e m e n t o s que aparecen con v e r b o s que e x p r e s a n medida, precio, duracin y p e s o . A l a r c o s
l o s considera i m p l e m e n t o s ( p o r s u o r i g e n latino de acusativo y s u p r o n o m i n a l i z a c i n p o r L O ) ; R o j o resta v a l o r a las pruebas de A l a r c o s y l o s
considera C o m p l . adverbiales p o r q u e s o n nucleares y s u s t i t u i b l e s p o r
adverbios ( 1 9 9 0 : 1 7 0 ) . N o s o t r o s , obviamente, reconocemos la coherencia de las argumentaciones de R o j o pero, al m i s m o t i e m p o , p e n s a m o s
que este autor, q u e r i e n d o h u i r del "cajn de sastre" que es el C.C., est
creando otro "cajn de s a s t r e " , el c o m p l e m e n t o adverbial, que i n c l u y e
complementos tambin m u y variados.
E n u n artculo m u y interesante, M R o s a P r e z ( 1 9 8 9 : 4 7 1 ) analiza las
p o s t u r a s de R o j o y A l a r c o s . E s t a autora al igual que n o s o t r o s , considera
que la creacin de la nueva categora de C. Adv. n o es productiva. E n el
p r i m e r caso, el de l o s v e r b o s de m o v i m i e n t o , es d i f c i l o b s e r v a r d i f e r e n cias con el s u p l e m e n t o inherente de Alarcos; respecto a l o s complem e n t o s de v e r b o s de medida, precio etc., esta autora considera que
estamos m u y cerca del C.D. P o r l t i m o , el C. Adv. de construcciones
como portarse
bien e s , tanto para esta autora como para n o s o t r o s , s i m plemente, u n predicativo ya que n o habra r a z o n e s para negar a l o s
adverbios la p o s i b i l i d a d de funcionar como complementos predicativos,
s o b r e todo, s i tenemos e n cuenta que a l g u n o s de estos v e r b o s admiten
tanto adjetivos como adverbios. Cita M R o s a P r e z e j e m p l o s como:
a
1024
Luisa
bien
etc.
Esta a u t o r a c o n c l u y e q u e n o es n e c e s a r i o crear u n n u e v o e s p a c i o
sigue
estupendamente
/ sigue
feliz;
est
satisfecho
/ est
fun-
cional ya q u e
"la s o l u c i n de considerar los CAdv 1 y 2 c o m o subtipos d e l Supl y el C D
respectivamente y los CAdv 3 c o m o CPred es rentable y econmica," ( p .
479)
Coincidimos
plenamente
c o n ella y e s t a m o s
de
acuerdo
c a t e g o r a s c o m o C . D . , C.I., C . C , C. P r e d i c a t i v o , C . R . P . . . s o n
en
que
suficientes
p a r a e x p l i c a r la r e a l i d a d l i n g s t i c a , a u n q u e e n a l g u n o s c a s o s c o n
C.R.P. y el C.C. s e a
necesario
hacer
matizaciones
existan
el
algunas
dudas.
E n el e s t u d i o d e e s t o s c o m p l e m e n t o s n o p o d e m o s o l v i d a r el t r a b a jo d e B o s q u e (1983), q u e caracteriza a e s t o s c o m p l e m e n t o s p o r el h e c h o
d e estar regidos ( p p . 155-56). M
p a r t e , d a t a m b i n u n a i m p o r t a n c i a b s i c a a la r e c c i n .
M
comple-
complementos
preposicionales
dado,
sealan
que
"la p r e p o s i c i n cuenta c o n u n c o n t e n i d o d e t e r m i n a d o , y es precisamente ese c o n t e n i d o , e n cierto m o d o afn al del v e r b o , el q u e p e r m i t e q u e
sea esa misma p r e p o s i c i n la elegida y n o otra. (..) Por tanto si se ha c o n v e r t i d o e n e l e m e n t o de relacin sintctica p o r excelencia, n o es p o r q u e
tenga u n significado lxico ms d b i l , sino p o r q u e tiene u n a capacidad
f u n c i o n a l m a y o r que la q u e ofreca e n latn." ( p p . 6 1 5 - 1 6 )
D e s t a c a r e m o s q u e n o e s t a m o s d e a c u e r d o e n q u e "sea esa
misma
p r e p o s i c i n la e l e g i d a y n o o t r a " . Es e v i d e n t e q u e e n el e s p a o l
con-
t e m p o r n e o la p r e p o s i c i n d e l o s C.R.P. e s c a s i s i e m p r e i m p o s i b l e
de
es m n i m o en comparacin
con
el
C . C , las p r e p o s i c i o n e s d e b i d o , s e g u r a m e n t e , a la f u e r z a d e la a n a l o g a
pasan
de
unos
esquemas
a otros sin c a m b i o
e n / d e , c o n t a r e n / d e , fiar en/de..).
de
significado
(hablar
P o r t a n t o , al m e n o s e n l o q u e
se
r e f i e r e a la l e n g u a a n t i g u a , n o p o d e m o s p o s t u l a r c o m o c a r a c t e r s t i c a d e l
1025
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
cada v e r b o .
T a m b i n Csar H e r n n d e z ( 1 9 8 5 ) estudia estos c o m p l e m e n t o s y crea
una macrofuncin S N e n la que i n c l u y e el C.D., el atributo y e l C . R . P .
10
importan-
complementos:
1026
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
EL C O M P L E M E N T O D E R G I M E N P R E P O S I C I O N A L : CRITERIOS PARA S U I D E N T I F I C A C I N
r n u e s t r o i n t e r s y, p o s t e r i o r m e n t e , u n o s mtodos funcionalmente eficaces que puedan ratificar del m o d o ms cientfico p o s i b l e l o que como
hablantes ya habamos percibido.
P o r s u parte, M
E s t h e r L o r e n z o ( 1 9 9 3 ) se r e f i e r e tambin a estos
1027
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
" T h e essential fact i s that i n every case we have an adverbial relation that
through constant association with governing element has come to be felt
as its logical (i.e., expected) complement. T h i s development coincides
with the acquisition by the governing element of a more abstract value
and, consequently, more transitive force." (p. 259, n.4)
E n espaol medieval e s t a m o s ya i n m e r s o s e n este proceso e, i n d e pendientemente de s u o r i g e n latino, encontramos m u c h a s construccion e s p r e p o s i c i o n a l e s en l a s que ya n o es p o s i b l e o b s e r v a r n i n g n v a l o r
adverbial p u e s el complemento aparece regido p o r e l v e r b o y funciona
11
igual que u n C . D . .
F i n a l m e n t e , q u e r e m o s dejar claro que e l C.R.P. e x i s t e c o m o categor a f u n c i o n a l e n e s p a o l j u n t o a las ya tradicionales de C D . , C.I., C.C.
etc y que la presencia de p r e p o s i c i n y la reccin van a s e r s u s caractersticas
-llmese
relacin t r a n s i t i v a p r e p o s i c i o n a l .
II.
C R I T E R I O S PARA D E F I N I R EL C.R.P.
E n p r i m e r lugar, p r o p o n e m o s u n a s e r i e de tablas e n las que s e presenta cmo se comportan l o s d i v e r s o s t i p o s de c o m p l e m e n t o s e n f u n cin de determinados parmetros. C o m e n z a m o s p o r la que
establece
R o j o ( 1 9 9 0 : 1 5 7 ) , basndose en l o s c r i t e r i o s i n i c i a l e s de A l a r c o s :
11. Un autor que estudia estos complementos desde una perspectiva totalmente
diferente es Marcial Morera (1989); todo complemento preposicional es igual y, en
cuanto a la funcin, no habra diferencia entre hablar de poltica y hablar de pie. En
ambos casos estaramos ante construcciones exocntricas, frente a las de C.D., que
seran endocntricas. Este autor considera que las diferencias entre C.R.P. y C.C. son
externas a la sintaxis (p. 206). Al mismo tiempo, separa el C.D. del C.R.P.; as, dudar
que y dudar de que seran construcciones absolutamente distintas aunque conceptualmente no lo sean. No coincidimos con Morera en su posicin ya que nos parece excesivamente simplificadora y creemos que no recoge la diversidad de la realidad lingstica.
12. Otros trabajos en los que se estudia el C.R.P. son los de Milln Chivite (1988,
1991), que siguen una perspectiva didctica; Martnez Marn (1978); Laura Pino (1992),
dedicado al francs, Rylov (1989) o Toms Jimnez Julia ( 1 9 9 1 ) .
1028
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
Aditamento
Suplemento
Marginalidad al p r e d i c a d o
Posibilidad d e e l i m i n a c i n s i n
alteracin d e la estructura
Libertad posicional
C o n m u t a b i l i d a d p o r adverbios
Reccin d e la p r e p o s i c i n
Adit
Supl.
CAdv.
Marginalidad al p r e d i c a d o
Libertad posicional
C o n m u t a b i l i d a d p o r adverbios
Reccin d e la p r e p o s i c i n
Pronominalizacin
J i m n e z Julia (1991: 149) a m p l a este e s q u e m a e i n c l u y e l a a r c h i f u n c i n " c o m p l e m e n t o oblicuo", q u e engloba a los diversos tipos d e
complementos.
funcin
-tema
f.prep
f.nom.
+/-
gramat.
pron.
adv.
adj.
+/+
tono
comp.directo
comp.indirec.
+/+
suplemento
comp.adverb.
comp.predic.
COMP.OBLICUO
1029
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
U n a v e z presentadas estas tablas i n t e n t a r e m o s analizar detenidamente estos rasgos y a a d i r e m o s o t r o s como la reccin m o d a l , la s u s t i t u c i n p o r "hacerlo", o la referencia al hacer preguntas, etc.
Y a h e m o s v i s t o cmo desde e l p u n t o de vista semntico la afinidad
entre C . D . y C.R.P. e s evidente; obviamente, dada la diferencia f o r m a l ,
se plantean a l g u n o s p r o b l e m a s en t o r n o a la identidad sintctica.
N o s o t r o s , como ya h e m o s sealado, p a r t i m o s de la base de que el C.R.P.
es u n a categora f u n c i o n a l diferente del C.D. y el C . C , aunque la f u n c i n sea la m i s m a que la del C.D. y la f o r m a sea igual a la del C . C . N o
la i n c l u i m o s como u n s u b g r u p o dentro del C.D., pese a la identidad f u n cional, p o r q u e s u estructura es diferente y n o q u e r e m o s crear u n C.D.
que sea u n n u e v o "cajn de s a s t r e " , una v e z que h e m o s c o n s e g u i d o que
el concepto de C.C. quede reducido.
C O M P A R A C I N C O N EL C O M P L E M E N T O D I R E C T O
II .A.
1. L A P R O N O M I N A L I Z A C I N P O R LO
Porto Dapena
14
13- El mismo Rojo (1990: 168) afirma que esta prueba no es siempre fiable. Morera
(1989) tambin le niega validez.
14. En un Curso sobre los complementos del verbo impartido en el Colegio de
Doctores y Licenciados en febrero de 1992.
1030
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
tranquilas
- Has estn
s i n o lo estn.
D e t o d o s m o d o s , esto
n o s s i r v e p a r a p l a n t e a r q u e n o es e l C . D . e l n i c o c o m p l e m e n t o c a p a z
d e ser s u s t i t u i d o p o r L O .
M
c o m p l e m e n t o s , seala:
"En este terreno slo apuntar q u e si b i e n la c o n m u t a c i n p o r lo, la, los,
las d e l C D n o suele ser posible e n el CRP, h a y casos d o n d e se da:
56. Q u d a t e con esas pesetas,
qudatelas
(..) D e igual m o d o al transformar p o r u n sintagma "lo h e c h o , l o d i c h o ,
etc," se p u e d e verificar la existencia d e u n C D , p e r o e n ocasiones de u n
CRP igualmente:
57. Ayer so con algo extrao: lo soado fue.." ( p . 380)
Esto o c u r r e , e v i d e n t e m e n t e ,
e s p a o l actual. E n la p o c a m e d i e v a l h a y t a m b i n casos, a l g u n o s d e l o s
c u a l e s p r e s e n t a m o s a c o n t i n u a c i n , e n q u e u n C.R.P. a p a r e c e s u s t i t u i d o
por L O o p o r otro p r o n o m b r e neutro:
m u y h u m i l d e m e n t e asy lo suplican
juntamente c o m m o d i c h o es de selo
teera guardar y cunplir. (Doc.Villa
IV, 1518, p. 229)
lo q u e l rogava A l f o n s el d e Len / de dar sues fijas a ifantes de Carrin
(Cid, 1927-28)
y o esto comeda/de
darli cada casa (tres) meajas vala (S. Mili., 423a-bS)
La p r e s e n c i a d e estas c o n s t r u c c i o n e s e n l a p o c a m e d i e v a l y e n l a a c t u a l i d a d n o s p e r m i t e , p o r u n a p a r t e , s e a l a r l a i d e n t i d a d e n t r e C.R.P. y C . D .
y , p o r o t r a , d u d a r d e l a h a b i l i d a d d e esta p r u e b a : L O , e v i d e n t e m e n t e ,
s u e l e r e f e r i r s e a u n C . D . p e r o h a y casos e n l o s q u e p o d r a s e r s u s t i t u t o
d e u n C.R.P. K a n y ( 1 9 6 9 ) , p o r e j e m p l o , r e f i r i n d o s e a l e s p a o l d e
A m r i c a , s e a l a u s o s c o m o te pienso,
te sueo,
soarla
o lo
preguntan
( = p r e g u n t a n p o r u s t e d ) . Esta c o n s t r u c c i n
"Surgi p o s i b l e m e n t e p o r c o n f u s i n c o n otras acepciones d e pensar q u e
n o llevan p r e p o s i c i n (pensarlo)
y p o r i n f l u j o d e palabras semntica-
1031
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
y soar
contigo,
so en ti y,
"transitiviza-
(so
disputar,
pelear,
u n paso i n t e r m e d i o :
influir
en l -
reper-
en l -influirlo
repercutir
en
Repercu-
en l.
E n este caso, aunque n o queda claro que L E s u s t i t u y a a u n C.R.P.,
15. El ltimo ejemplo de M Luz Gutirrez no nos parece muy correcto en espaol. Creemos que despedir alguien puede sustituirse por despedirle pero despedirse de
alguien no podra sustituirse por despedrsele, si no es gramatical, al menos, es un caso
difcil de aceptar.
1032
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
rstica
2.
L A PASIVIZACIN
v e r b o s tan
t r a n s i t i v o s como t e n e r d i f c i l m e n t e aceptan la
16
construccin p a s i v a . A l m i s m o t i e m p o , l o s c o m p l e m e n t o s de medida,
precio, d u r a c i n etc.,
son muy
que
reconoce el p r o p i o A l a r c o s ( 1 9 9 0 : 2 2 0 ) .
A estas dificultades hay que aadir el hecho de que a l g u n o s C.R.P.
pueden presentar la correspondiente pasiva; as, seala G u t i r r e z A r a u s
(1987):
"En cuanto a la transformacin p o r pasiva, criterio n o totalmente fiable a
causa de la i m p o s i b i l i d a d de adoptar la f o r m a pasiva p o r parte de algunos verbos transitivos, p u e d e n darse casos e n q u e s sea posible c o n u n
CRP:
58. A q u e l m u c h a c h o se burl de mi hermana
... ella fue burlada
por
aquel m u c h a c h o " ( p . 380)
16. Existe una teora bastante extendida -Cuervo, Hortensia Martnez... segn la
cual algunos verbos pronominales seran el equivalente pasivo de otras construcciones
activas:
Me alegro de tus triunfos - tus triunfos me alegran
Me entristezco de tu desgracia - tu desgracia me entristece.
Son dos construcciones equivalentes en el significado pero son dos estructuras diferentes. En este sentido argumenta tambin Porto Dapena (1987) que, como nosotros, no
observa esta relacin pasiva - activa:
"Pero quizs el punto ms relevante es la calificacin de "pasivas" que la seora o
seorita Martnez atribuye a construcciones con verbos de sentimiento o emocin, del
tipo Me alegr de lo ocurrido (..) en vista de que el suplemento puede pasar a sujeto en
estas otras oraciones, que, consiguientemente, representaran la correspondiente activa:
Lo ocurrido me alegr (..) Ntese que, por esta regla de tres, tambin habra que calificar
de pasivas otros muchos tipos de expresiones, como, por ejemplo, Su padre enferm con
el disgusto toda vez que podemos transformarla en El disgusto enferm a su padre. Por
otro lado la posibilidad de transformar en sujeto el suplemento con de no se da en todos
los verbos de esta clase; as las oraciones Pepe se re de todo el mundo (..) no admitiran
el cambio Todo el mundo re a Pepe (..) sencillamente porque no todos los verbos de
emocin son transitivos." (p. 126)
Creemos que este asunto queda suficientemente aclarado y no volveremos a l.
1033
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
E v i d e n t e m e n t e , n o se trata d e u n a c o n s t r u c c i n h a b i t u a l p e r o la
e n c o n t r a m o s t a m b i n e n n u e s t r a d o c u m e n t a c i n m e d i e v a l . En a l g u n o s
casos, a u n q u e m u y raramente, ser posible d o c u m e n t a r casos d e pasiva
c o n v e r b o s c o n los q u e n o h e m o s l o c a l i z a d o la c o n s t r u c c i n d i r e c t a :
sera blasfemada
(Corb. p. 306)
p. 156)
U n a o r a c i n c o m o la s i g u i e n t e
...que las bestias (..) p o r esso son pensadas y curadas,
mentadas' y 'cuidadas')
(Celes.
I ) ('ali-
p u e d e c o r r e s p o n d e r a d o s c o n s t r u c c i o n e s activas q u e n o p r e s e n t a n n i n g u n a diferencia:
Aqu estoy, seor, curando destos cavallos (Celes., I )
m a n d l o ir el padre las ovejas curiar, (S. Mili, 5b)
N o s o t r o s p e n s a m o s q u e , e n e s t e c a s o , p o d r a m o s e s t a r a n t e la p a s i v a c o r r e s p o n d i e n t e a la c o n s t r u c c i n p r e p o s i c i o n a l p o r q u e e n La
Celestina,
c o n e s t e s e n t i d o , s l o e n c o n t r a m o s la c o n s t r u c c i n c u r a r d e ;
n o o b s t a n t e , al s e r t a n f r e c u e n t e la c o n s t r u c c i n d i r e c t a e n o t r o s d o c u m e n t o s , s e m a n t i e n e la d u d a . P o r otra p a r t e , a u n q u e e x i s t e u n a m n i m a
documentacin de m u r m u r a r + CD:
mas acogiesse m u c h o a dichos de murmuriadores q u e / murmuriauan
r u y e n a la oreia.. (P.C.G. I I , p. 676. 997)
yl
e fablada (Corb.
p. 189)
3.
P R E G U N T A QU?
ves?
piensas?
hablas?
L o s p r o n o m b r e s u t i l i z a d o s en la pregunta s o n l o s m i s m o s que s e
u s a n para saber s i algo e s u n C.D.: Q U E y p r e p + Q U I E N ; la nica dife1 7
17. Esta prueba es utilizada por Bosque (1983), Porto Dapena (1987), Herbst
(1984), entre otros.
1035
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
S i la pregunta p o r u n p r o n o m b r e i m p l i c a u n a relacin t r a n s i t i v a , e s
evidente que tambin en el caso de l o s C . R . P . p o d e m o s hablar de transitividad.
Las pruebas clsicas de la t r a n s i t i v i d a d n o parecen, p u e s , s e r d e f i n i tivas a la hora de diferenciar e l C . D . del C.R.P.. E s evidente que e l comp o r t a m i e n t o n o es s i e m p r e el m i s m o p e r o e x i s t e n casos e n l o s que
a m b o s t i p o s de complemento r e s p o n d e n igual a estas pruebas; con esto
p o d e m o s ratificar que e n l o s d o s casos estamos ante u n a relacin tran18
sitiva .
E x i s t e n o t r o s c r i t e r i o s , c o m o el o r d e n de palabras o la obligatoriedad, que caracterizan a l o s C . D . frente a l o s C.C.. E n estas p r u e b a s e l
f u n c i o n a m i e n t o de C . D . y C . R . P . e s idntico. E n cuanto al
palabras, tanto el
C.D.
orden de
I I . B . D I F E R E N C I A S E N T R E EL C . R . P . Y EL C.C.
1036
La reccin es evidente en l o s C.R.P. y ser, precisamente, esta caracterstica la que l o s diferencie, pese a s u identidad f o r m a l , de l o s C.C.. E n
este p u n t o n o parece e x i s t i r desacuerdo entre l o s diferentes autores, ya
que la relacin que estos c o m p l e m e n t o s m a n t i e n e n con s u v e r b o es
m u c h o ms estrecha que la que tienen l o s C.C..
E s t e c r i t e r i o , el m e n o s controvertido, e s , al m i s m o t i e m p o , el criter i o fundamental que s i r v e para d e f i n i r el C.R.P.. T o d o s l o s dems estn
relacionados con l y , e n cierto m o d o , derivan de ste.
3.
L A DESEMANTIZACIN PREPOSICIONAL
las p r e p o s i c i o n e s que
salgo
por la noche,
aparecen en
l o s C.C.
(estudio
en
4.
M E N O R RIQUEZA PREPOSICIONAL
19. Gonzlez y Veleiro (1991- 425) sealan: "la frase preposicional con p o r introduce una causa, como construccin independiente mantendr e s e valor: "porque sobra
comida" ser interpretada siempre como una frase causal. De introduce tambin una
causa (...). Fuera de contexto, "de que hayas venido" no indica causa ni puede recibir
ninguna otra interpretacin semntica. (..) Esta e s una indicacin clara d e que nos
encontramos ante una partcula vaca de significado, ante un mero ndice de reccin verbal."
1037
5.
C O N M U T A C I N D E LA P R E P O S I C I N
No coincidimos con este autor ya que nos es difcil percibir "notables diferencias semnticas" entre hablar de poltica
y hablar
sobre
poltica o entre el libro trata de la vida y el libro trata sobre
la vida.
Al
mismo tiempo, respecto a las completivas de C.R.P., n o pensamos que
sea imposible sustituir hablar de que por hablar sobre que. En cuanto
20. De hecho, contamos, incluso, con ejemplos medievales de fablar s o b r e : fu
a Constantinopla por fablar con el Emperador sobre que les vendan las cosas que haban
menester, mas caras que solian. (Conq. p. 2 0 )
1038
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
a tratar,
las d i f e r e n c i a s s e r n m s i m p o r t a n t e s y a q u e e l s i g n i f i c a d o d e
de y n o tratar
+ CD, tratar
SOBRE,
etc.
R o j o , a l h a b l a r d e la escasa c o n m u t a b i l i d a d d e las p r e p o s i c i o n e s n o
es t a j a n t e .
"el q u e el v e r b o rija la p r e p o s i c i n n o debe ser t o m a d o e n u n sentido
excesivamente riguroso. La existencia de posibilidades c o m o hablar de /
sobre/acerca
de/en
torno a algo n o p u e d e hacernos dudar. Se trata de
preposiciones o locuciones preposicionales m u y p r x i m a s entre s.
Ntese q u e , e n c a m b i o , estas posibilidades de alternancia n o se d a n entre
las preposiciones q u e hemos considerado ms tpicas de los s u p l e m e n tos: pensar en / *a / *de algo. T a m p o c o todos los verbos a d m i t e n variac i n e n la p r e p o s i c i n o l o c u c i n p r e p o s i c i o n a l : al l a d o de casos c o m o
el de hablar existen acusar a alguien de algo ("sobre algo / *acerca de
algo), referirse a algo (*sobre algo)." ( p . 164)
L o q u e este a u t o r s e a l a es v l i d o p a r a e l e s p a o l a c t u a l p e r o , c o m o
y a h e m o s a p u n t a d o , e n e l e s p a o l m e d i e v a l las a l t e r n a n c i a s s o n m s f r e c u e n t e s y , p r e c i s a m e n t e , c o n e l v e r b o p e n s a r l o c a l i z a m o s las e s t r u c t u ras q u e m e n c i o n a R o j o c o m o i n v i a b l e s :
p o r el val de A r b u x u e l o pienssan
a deprunar.
(Cid, 1493)
pero n o n les d i x o n i n g u n a cosa de l o q u e l ava pensado
Luc. p. 153)
et e n pensar
o m n e en (la) vondat de Dios et en amarle..
p. 272)
de fazer.
(C.
(Lib. Est. I I ,
6.
1039
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
7.
MARGINALIDAD Y OBLIGATORIEDAD
Otro criterio que sirve para distinguir el complemento regido del circunstancial es que el primero est ms unido al verbo. El C.D. y el C.R.P.
se definen como elementos que no pueden ser eliminados de la oracin
sin que sta sea agnimatical o cambie su significado. Si observamos los
siguientes ejemplos podremos ver cmo el significado de las estructuras
de la segunda columna es diferente al de las de la primera:
Pienso en ti - Pienso
Hablo ci ti - Hablo
Veo IUS ojos - Veo
i'roiTi'Jto ii" - "j-ronit-r.
l o es porque
me
interesaba
en la oracin lo compr
porque
me
interesa-
ba^.
A l m i s m o t i e m p o habra c o m p l e m e n t o s , supuestamente C.R.P., s u s t i t u i b l e s p o r adverbios: reside
en
Vigo - reside
all. D e t o d o s m o d o s , que-
slo
se
observar
en
verbos
de
movimiento
locativos.
adverbios espaoles e x i s t e alguno equivalente. N o obstante, reconocem o s que e x i s t e n dudas r a z o n a b l e s para cuestionar este c r i t e r i o en el caso
de u n o s c o m p l e m e n t o s concretos.
9.
CONMUTACIN POR O
l o s circunstan-
s u p r e p o s i c i n : volver
maana
- volver,
estudio
en
Madrid
te p r e p o s i c i o n a l :
h a b l o de Mara = h a b l o de ella * h a b l o
pienso e n Mara = pienso e n ella
pienso
Csar N i c o l s ( 1 9 7 9 ) , A l a r c o s ( 1 9 9 0 ) , B o s q u e ( 1 9 8 3 ) ,
( 1 9 8 6 ) , etc u t i l i z a n este c r i t e r i o que
puede r e s u l t a r m u y
10.
c o n s i d e r a m o s que,
H.Martnez
unido a otros,
til.
RECCIN MODAL
Y a en 1 9 2 2 , T a r r s e a l que
21. Rojo (1990) apunta esta realidad del espaol. Tambin Alarcos (1990) se pronuncia en el mismo sentido, citando ejemplos como habl largo y tendido con el profesor (= habl con l) (p. 217). No existen adverbios para las nociones de "compaa",
"instrumento", "causa" o "finalidad".
1042
EL C O M P L E M E N T O D E R G I M E N P R E P O S I C I O N A L : CRITERIOS PARA SU I D E N T I F I C A C I N
a n t e C.R.P., m i e n t r a s q u e c o n e l v e r b o e n i n d i c a t i v o n o s e r a n c o m p l e m e n t o s r e g i d o s s i n o C.C. d e c a u s a .
Este c r i t e r i o es r e t o m a d o p o r G o n z l e z y V e l e i r o ( 1 9 9 1 ) , q u i e n e s
s e a l a n q u e la r e c c i n m o d a l es u n a p r u e b a m s d e l c a r c t e r n u c l e a r d e
l o s C.R.P. y d e s u v i n c u l a c i n c o n e l v e r b o y c i t a n e j e m p l o s q u e i l u s t r a n
esta s i t u a c i n :
"Se alegr de q u e vinieras.
*Se alegr de q u e viniste.
*Se alegr p o r q u e vinieras.
Se alegr p o r q u e viniste.
Se extra de q u e n o l o saludaran / * s a l u d a r o n
Se extrao p o r q u e n o lo saludaron /"saludaran." ( p . 426)
O b v i a m e n t e , la r e c c i n m o d a l i m p l i c a u n a m a y o r c e r c a n a a l v e r b o
pero n o l o p o d e m o s considerar c o m o u n criterio definitivo ya q u e s o n
m u c h o s l o s e j e m p l o s e n q u e e l v e r b o d e la s u b o r d i n a d a r e g i d a p r e s e n t a
i n d i c a t i v o . P r o p o n e m o s , a c o n t i n u a c i n a l g u n o s p a r a i l u s t r a r la s i t u a c i n :
e testiguan que fue ass, (Gen. Est., Gen. I I , X I I I , p. 57)
Cata n o confes que tu amigo te de tener secreto.(Celes. X V I I )
ficol' creyer que n o n era ctpada. (Apol. 8 d )
..entro que cuydan
p. 120, 100a)
1043
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
11.
SUSTITUCIN P O R -HACERLO"
S i u n v e r b o y s u complemento
entonces, este complemento
s o n sustituibles
por
"hacer(lo)",
ir regido p o r el v e r b o . E s t e c r i t e r i o s i r v e
la reunin
- lo hago
durante
de ti
S o n m u c h o s l o s auto-
la reunin.
no
en el jardn
- lo hizo.
estu-
lav
el coche
en ti - *lo hago
esta
maana
en ti; ley
-lo hice
en el jardn
esta
maana
- lo hizo
en
- *lo hice
el
coche !.
E s t e c r i t e r i o p e r m i t i r saber qu elementos s o n nucleares, i n d e p e n dientemente de que puedan s e r e l i m i n a d o s . Esta prueba, que le parece
a Rojo
con
22. Precursores en el uso de este criterio son Happ (1978), Somers (1984), Hernanz
y Brucart (1987), etc.
23. Los tres ltimos ejemplos pertenecen al "curso" de Pono Dapena (17-19).
Gonzlez y Veleiro presentan datos c o m o los siguientes: Algrate, hazlo por tus hijos 'Algrate, hazlo de tus hijos. La gramaticalidad del primero frente al segundo demostrara que en el primer caso estamos ante un complemento marginal y en el segundo ante
uno nuclear.
1044
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
"accin".
24. En el mismo sentido argumenta Alarcos (1990), cuando dice: "En algn otro
caso de fusin lxica, c o m o el citado por Porto Dapena: Lo golpe con la porra (= Lo
aporre), n o hay suplemento indirecto sino aditamento, por cuanto cabe interrogar
Cmo lo golpe? y enfatizar Fue con la porra cmo lo golpe." (pp. 216-217)
1045
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
A N A M. SERRADII.LA CASTAO
los viernes
en
Bilbao
Jugaron e n M a d r i d y e n Ceuta
Lo c o m p r a r o n para Mara y para Juan
Cuando l o s C.C. s o n del m i s m o t i p o e x i g e n tambin el n e x o . Parece
ser, p u e s , que entre c o m p l e m e n t o s de la m i s m a categora s i e m p r e se
hace necesario u n n e x o , a excepcin de l o s C.C. de diferente naturaleza. E s t e c r i t e r i o ser vlido e n el s e n t i d o de que s i d o s c o m p l e m e n t o s
p r e p o s i c i o n a l e s - n o indicando ambos locacin, temporalidad, etc.- s e
u n e n mediante el n e x o y s e r n C.R.P. y n o circunstanciales. S i n embargo, carece de validez en e l caso de que ambos c o m p l e m e n t o s vayan
yuxtapuestos:
habl de ti p o r la n o c h e
pens e n ti e n Valladolid
ya que en esta s i t u a c i n , al i r d o s C. P r e p . y u x t a p u e s t o s , s e podra pensar que ambos s o n circunstanciales, cuando esto n o e s , evidentemente,
la realidad. N o s parece una aportacin interesante pero s l o ser t i l e n
determinados casos.
14. O t r o de l o s c r i t e r i o s mencionados p o r esta autora es que m i e n t r a s e l
aditamento de determinados v e r b o s locativos presenta conceptos fsic o s , el s u p l e m e n t o e x p r e s a conceptos abstractos. Para H . M a r t n e z
desembocar
en el norte es aditamento, m i e n t r a s que desembocar
en la
guerra
sera s u p l e m e n t o . N o s o t r o s , e n este caso, o b s e r v a m o s una diferencia semntica pero n o p e n s a m o s que exista diferencia sintctica alguna. Se basa en que e n el caso de l o s s u p l e m e n t o s e x i s t e una relacin de
s o l i d a r i d a d y la p r e p o s i c i n es una u n i d a d fija, frente a l o s C . C , e n l o s
que n o s e da esta situacin:
H u i r de (*desde, por, a travs) los peligros
H u i r de (desde, por..) la crcel.
1046
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
a Mara
Este c r i t e r i o se b a s a , p u e s , e n u n a p r u e b a s e m n t i c a u n i d a a o t r a s i n t c t i c a . N o s o t r o s , i n t u i t i v a m e n t e , p e n s a m o s q u e la m e n o r m o v i l i d a d d e
la p r e p o s i c i n e n e l p r i m e r e j e m p l o se d e b e a l a p r o p i a s e m n t i c a d e l a
e s t r u c t u r a ; se p u e d e " h u i r a t r a v s d e l o s p e l i g r o s " o , i n c l u s o , " d e s d e l o s
p e l i g r o s h a s t a o t r a s i t u a c i n " p e r o , e n este c a s o , l o n o r m a l es q u e p a r a
e x p r e s a r u n a i d e a d e o r i g e n s l o p o d a m o s r e c u r r i r a l a p r e p o s i c i n de.
O b v i a m e n t e , t a m b i n e l s i g n i f i c a d o d e l a o r a c i n hua por la crcel es
m u y d i f e r e n t e a l d e hua de la crcel; p o r t a n t o , n o n o s p a r e c e q u e e l
c a r c t e r a b s t r a c t o o f s i c o d e l c o m p l e m e n t o sea u n c r i t e r i o t i l p a r a d i f e r e n c i a r C.R.P. y C.C. y a q u e e n c o n t r a m o s , d e h e c h o , C.R.P. q u e i n d i c a n
n o c i o n e s a b s t r a c t a s p e r o t a m b i n m u c h o s q u e e x p r e s a n n o c i o n e s fsicas.
15.
A L T E R N A N C I A C O N LA F U N C I N D E S U J E T O O D E C . D .
P o r t a n t o , d e este c r i t e r i o s l o c o n s i d e r a m o s a c e p t a b l e l a p a r t e q u e
se r e f i e r e a l a a l t e r n a n c i a c o n e l C . D . . E n t o d o c a s o , se trata d e u n c r i -
1047
III.
CONCLUSIONES
E n este trabajo h e m o s q u e r i d o p r o f u n d i z a r e n u n tipo de complem e n t o s , a l o s que h e m o s denominado c o m p l e m e n t o s de r g i m e n prep o s i c i o n a l -por s e r r e g i d o s y presentar estructura p r e p o s i c i o n a l - y que
s o n m u y p r x i m o s -aunque n o idnticos- a l o s C.D.
H e m o s analizado l a s p o s i c i o n e s de d i v e r s o s autores, desde l o s e s t u d i o s m s clsicos hasta l o s ms recientes, y h e m o s intentado aportar
tambin n u e s t r o granito de arena para aclarar este concepto.
T a m b i n h e m o s observado las relaciones entre C.R.P. y C.D. y
h e m o s establecido una l i s t a de criterios sintcticos que n o s p e r m i t e n afirmar la existencia de estos C.R.P. frente a l o s C . C , con l o s cuales s l o tien e n e n c o m n el aspecto f o r m a l ya que, en cuanto a s i n t a x i s y s e m n tica s e refiere, l a s diferencias s o n m u y i m p o r t a n t e s , al s e r l o s C.R.P. elem e n t o s nucleares que participan, como h e m o s demostrado, e n c o n s trucciones transitivas p r e p o s i c i o n a l e s .
D e todos estos c r i t e r i o s , h e m o s e l i m i n a d o a l g u n o s que n o n o s parecen t i l e s para establecer diferencias: la incompatibilidad con el C.D., la
e x p r e s i n de conceptos abstractos o f s i c o s o la alternancia con el s u j e to. D e l resto de l o s c r i t e r i o s e x p u e s t o s n o s parecen d e c i s i v o s p o r s m i s m o s la reccin -que i m p l i c a elementos nucleares frente a marginales- y
la desemantizacin p r e p o s i c i o n a l . L o s dems tienen v a l o r e n combinac i n con o t r o s c r i t e r i o s ya que, m i e n t r a s que e n u n o s casos s o n claramente v l i d o s , en o t r o s n o s o n totalmente d e c i s i v o s y pueden dejar paso
a la c o n f u s i n : conmutacin p o r cero, o r d e n de palabras, etc. Adems
h e m o s de destacar que a l g u n o s c r i t e r i o s s l o s o n v l i d o s v i s t o s desde
una globalidad pero n o r e s u e l v e n u n caso concreto, como, p o r e j e m p l o ,
la pobreza del paradigma p r e p o s i c i o n a l .
Creemos que, la gran novedad que plantea este e s t u d i o es la de
agrupar todos l o s c r i t e r i o s que se encontraban d i s p e r s o s e n las obras de
l o s d i v e r s o s investigadores y facilitar as al estudiante una l i s t a de " p r u e bas" que le permita identificar la presencia de u n C.R.P. en una oracin.
Pese a l a s dificultades que plantean a l g u n o s de estos c r i t e r i o s , la combinacin de todos e l l o s n o s p e r m i t i r saber s i u n sintagma p r e p o s i c i o n a l
est regido p o r el v e r b o , es decir, s i es u n C.R.P. o s i , p o r el contrario,
es u n C.C. y, por tanto, marginal.
1048
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
REFERENCIAS
BIBLIOGRFICAS
Funcional
del
Espaol,
da, p p . 147-156.
C A N O AGUILAR, Rafael (1981): Estructuras
sintcticas
transitivas
en el
espaol
actual, M a d r i d : Gredos.
(1977-78): "Cambios e n la c o n s t r u c c i n de los verbos e n castellano m e d i e val", Archivum,
X V I I - X V I I I , p p . 335-379.
D E M O N T E BARRETO, Violeta (1991): Detrs de la palabra.
del espaol, M a d r i d : Alianza Universidad.
Estudios
de
gramtica
XIV, p p .
367-381.
GUILLEN SUTIL, Rosario (1990): " M d u l o s de f u n c i o n a m i e n t o sintctico l e x e m t i c o de los verbos creer y pensar", Verba, X V I I , p p . 211-227.
H E R N N D E Z A L O N S O , Csar (1970): Sintaxis Espaola,
Valladolid, (1982, 5 ed.).
(1985): "El Sintagma Verbal en espaol: la F u n c i n SN2", Homenaje
a
Manuel Alvar, I I , p p . 2 6 1 - 2 7 2 .
JIMNEZ JULIA, Toms (1991): "Sobre Neutralizacin y funciones sintcticas",
Verba, X V I I I , p p . 129-164.
K A N Y , Charles E. (1969): Sintaxis Hispanoamericana,
M a d r i d : Gredos.
L O P E BLANCH, Juan M a n u e l (1981): "Unidades sintcticas (Recapitulacin)",
R.F.E., L X I , p p . 2 9 - 6 3 .
a
LPEZ SNCHEZ, M Dolores, L O S A D A ALDREY, M C a r m e n (1993); "El c o m p l e m e n t o c o n p r e p o s i c i n y los verbos de "decir" e n el Libro de Buen
Amof,
1049
1050
CAUCE. Nm. 20-21. SERRADILLA CASTAO, Ana M. . El complemento de rgimen ...
IDENTIFICACIN
X X V I , p p . 234-279.
1051