Está en la página 1de 8

Bafalmak athoesax. Yo, ayer.

Ayudante: Sulay Peña.


xan kaelow athoesliejwan wʉt, matxoela nawaeliejwan wʉt, xan naxliextax
asdaꞌax. Asdaꞌax naxoelx wʉt, do fʉlaechx nawaeliejwan, marmat xafolx min
posliejwan, min ajilxot. Do fʉlaechxlisdo
Yo, ayer cuando iba a barrer, cuando me iba a bañar, me cambié la ropa y me
puse una que estaba sucia. Cuando me puse la ropa suci inmediatamente me
fui a bañar; llevé una olla para cargar agua, porque se había acabado el agua
y me fui
Fʉlaechx wʉt taenx jaxota Nora pejew laejaxi, Nora pejew wʉr taenx; wʉr
paphuei, asew pawuey, michk matataenx jaxot fʉlaechx wʉta pinabatat
nuilalap wʉt; ijaxot Jorgito pejba ek.
Cuando me fui yo miré y en la casa grande vi los paticos de Nora y sus perros;
un perro blanco y uno rucio, y su gato, que estaban en la casa grande.
También vi a Jorge que estaba sentado en su casa
Do jawʉt mina-etx paꞌaxlisdo. Do jaxot nawaenxlisdo'.
Do jaxot nawaenx wʉt, do piechkal nawaenx. Do kaechalʉkax. Kaechalʉkax
toetx wʉt, do min potaxlisdo. Do mint wʉlʉk wʉt marmat, do itkʉatax japox
yawenlisdo'. Do xan nawiaꞌnax min kaxabachade nejwe'plejen xalaeyaxdin.
Do ba xapaꞌnax wʉt do naxoelx asaxlisdo, pajelax asdaꞌjilax naxoelxlis;
papaesax joltax.

Despues llegué donde está el agua. Allí me bañé rápido. Cuando me estaba
bañando me bañé bien bañada. Cuando terminé de bañarme me lave los
dientes. Cuando terminé de lavarme los dientes llené el agua. Cuando llené el
agua, cerré la llave. Después de hacer todo eso, regresé a la casa con el agua.
Entonces cuando traje el agua a la casa, rápido me cambié la ropa sucia y
mojada.

Do jaxot xan tajbatu taenx wʉt, tajbatu bich tuenk. tajbafamak natachaemtax
wʉt bich tuenk; nejchaxoelx jiw prestax bafoenth.
Do jawʉt prestax, ma Pachia prestaliejwan fʉlaechxlisdo.
Cuando yo miré mi casa vi que estaba muy sucia; mire mi patio y también
estaba muy sucio, lleno de basura y pensé voy a prestar una escoba donde la
gente. Después de ese momento me fui rápido donde Patricia ara que me
prestara su escoba.
Fʉlaechx wʉt jaxot taenx jiw nawaenox, jaxot cemento ok jiw xa-atkietox;
jaxot mangueromʉat okden min nakakoltox.
Do jaxot mox ma tukarnae nuk, mox nalienuk mokofnaechan; do jaxot
cerca-estar
nuk makofnae jeltiꞌti, jaxot nuk limonnae, pe jam maꞌ. Do jaxot nuil papoech
naechan, pratnanaechan, jawachnaechan nuil pan'iat, paratnatonan
kaenanʉlalej. Do jaxot taenx asalel nuil jawachnaechan isdo'; jaxot Paola
pejba ek taenx, paola pejba ekwʉt jaxot.

Doxot Pachiaxot pejba patax wʉt, do jʉm-anlisdo: bafoent na-prestam xa-


athoesliajwan, jelow kamta wiesax-anlisdo'. Do najaw, fiꞌe-aech-lasido. Do
kaxa xan wiaꞌnaxlisdo, nejweꞌplej xalaeyax athʉaxach xot.
demoro-un- poco traerlo
Después cuando llegué a la casa de Patricia, inmediatamente le dije:
Présteme su escoba para barrer mi casa. Inmediatamente se la devuelvo. !
Está bien! ! Cójala! dijo ella. Entonces inmediatamente la cogí y me regresé,
me demoré un poco porque es lejos.
Do baxael tajba xapaꞌnax wʉt, do athoetx tajbatu; matxoela athoetx wʉt
piechkal athoetx chiekal. Chiek athoetx, batu chiek toix athoetxbej. Athoetx
wʉt, ni mas-enil as. Do jaxot tamejax batutat athoetx wʉtlisi mojlaliejwando'.
Después de que traje la escoba a mi casa, entonces barrí dentro de mi casa;
Primero, cuando barrí lo hice muy bien. Barrí la casa (telarañas?) y la basura.
Cuando barrí yo no quedó ni un poco de tierra. Entonces recogí la basura
dentro de la casa, para botarla luego.
Do baxael bafamaklel tʉadutxlisdo athoesax, nataela athoetx nalia
empecé a barriendo por-todo-lado cerca todos-los angulos
hacia-afuera de la casa
athoetxlis xajiatx masajiatx athoetx wʉt, toix tamejaliejwan, japi
enlacasa alrededor
karfaꞌʉafan inatacholani. do jaxot athoetx, athoetx piechkal. do tamejaxlis
baxaeldo'.
Después comencé a barrer el lado del patio; barrí por todo lado, traje la
basura de diferentes ángulos. Barrí las hojas que habían caído cerca a la casa
y en los alrededores. Barrí todo bien barrido. Entonces después de barrer
bien amontoné la basura.
Do jawʉt mojlaliejwan wʉt jalwekx lona, jalwekx palax is. Do japi faekx wʉt
do lona mojlax matxoela batu piejax itamejaxox .
Do jawʉt mojlax toetx wʉt japi athoeꞌnax pejme; asew toix tamejaxildin japi,
toix chun-aex namapi 'oela samata.
Do jawʉt mʉthtat thondakaxlisdo'(thondikaxi-ando'), toix mox ajilaliejwa
japi.
Después de ese momento, cuando iba a recoger la basura busqué una lona y
también una pala. Cuando los encontré, recogí en la lona primero lo que
había amontonado dentro de la casa. Después cuando termine de recoger la
basura, barrí la casa de nuevo; para que no quedara basura, porque se
podían quedar en el piso basuritas. Después de eso eché la basura en un
hueco para que no haya basura cerca.
Do jawʉt bafamak pijiw mojlaxlis, do xalaenx pejme palax, bufoentlis lonalis.
jaxot owanax poxa japi mojlaliewan lonaxot. Do mojlaxlisido'. Mojlax
piechkallej pin-iat xot, dos veces chiek mojlax. .
Después de ese momento fui a recoger ( la basura) del patio y llevé la pala, la
escoba y la lona, para recoger en la lona la basura que había dejado allí.
Después recogí bien toda la basura; recogí dos veces, porque era mucha
basura.
Do baxael mojlax toetax wʉt, japi thokchax toetx wʉt poxa, do jaxot nejmach
taenxlisdo'.
Entonces, después que terminé de recoger la basura, cuando terminé de
botarla, entonces allí pude mirar todo.
Tajbatat taenx jaxota marmat; marmat taenx min icha-etxox, jaxot min cha-
ek potxox; marmat pinjit taenx. jaxot taenx marmat matseꞌwasot jaxot ek.
Entonces miré en mi casa una olla, la olla donde estaba agua que yo llené;
miré una olla grande y ptra olla-......
jaxot ma sarten papawax ek, rosilia foꞌaxpox fitxox, jaxot ek; jaxot ok asax,
ma oyeta ek, jaxot Rosiris prestapox ek is. Jaxot, Cornelio pen chaxdusox ek is
jaxot, min ma nʉaꞌaxot taenx jaxot chalak wʉt, jaxot Gustavo piejax tur ek is
pathoyax is bafamaktat, jaxot ek asax; ma
amarillo
jaxot ta-ekax matlisox jaxot nʉk tajbatutat bu dutkox, chʉn-aelch bu duk
jaxot is, poi pijax; do jaxot taenxi poxado'.
Allí también miré un sartén viejo, que Rosilia votó y yo lo recogí; Allí estaba
una olleta, también lo que Rosiris me había prestado; Lo que la mamá de
Cornelio. Yo miré esas cosas que estaban en la mesa del agua, también miré
la caneca de Gustavo. Dentro de la casa miré las hamacas, una chiquita que
era la del bebe.
Jaxot taenx wʉr i'oelox batutat, tajan wʉrxʉch ok is, taenx jaxot tajbatutat
japi.
Dentro de la casa también miré los perros echados, mi perrito también
estaba allí
jit itfotxox tathoetat itdael ek i chaxoew, anael owaxi,
'oel jaxot poexa, ta-ekax tathoetat ek; jaxot cemento lavadero babiejax
dañado
nuk, tajbafamaktat jaxot laejaxi nuilalap is; jaxot asax pa-oeflelden
wuejnalelden
pin-iat pratnatonan nʉil, Gabriel pejewa. jaxot do karfaꞌnae nʉk-isdo'.
Do jaxot julio pejba taenx. Do jaxot pejme asa ba America pejba.
Afuera, en patio está el fuego que yo encendí, un lavadero dañado.
En el patio también hay unos paticos; por el lado adelante hay muchas matas
de plátano de Gabriel, También un árbol de Guama. Después allá veo la casa
de Julio y la de América.

Do ajilisdo'. Najelanlej kandiawasap, pachaem chiakal; puwilej chʉn-aex.


Do ma amxot wʉajan matdutdo.

Terminos desconocidos
nalie=
athoesax nataela athoetx nalie athʉexlis xajiatx masajiatx.

nataela
athoesax nataela athoetx nalie athʉexlis xajiatx masajiatx.
natacholani= caer¿?. ta= muchos ¿?
athoetx wʉt toix tamejaliejwan japi karfaꞌʉafan natacholani.
tʉix =
asew toeix tamejaxleldin japi tʉix chun-aex namapi oela samata.
tʉex
Do baxael mojlax tʉetax wʉt japi thokchax tʉex wʉt poxa.
matsekwaspox. Olla quemada. V. mat, sekwas.
taenx marmat matseꞌwaspox jaxot ek.
Vi laolla quemada que está allí.
chaxoew=
Jaxot taj batutat japi jit itfotxox tathʉetat itdel ek i chaxoew anael owaxi.
papawax=¿?
jaxot ma sarten papawax ek, rosilia foꞌaxpox fitxox, jaxot ek

Bafolmak athoesax. Yo, ayer.

Fecha:
Lugar: Bakam.
Ubicación: Nivel 3. Planes 1-20. Plan 1.
Ayudante: Sulay Peña.

Xan kaelow athoesliejwan wʉt, matxoela nawaeliejwan wʉt xan naxliextax


asdaꞌax. Do jawʉt asdaꞌax naxoelx wʉt, do fʉlaechx nawaeliejwan marmat
xafolx min posliejwan, min ajilxot. Do fʉlaechxlisdo.

Ayer para barrer la casa. Antes de bañarme primero me cambie la ropa sucia.
Y cuando me coloqué la ropa sucia me fui para bañar traje la olla para traer
agua, porque no tenia agua. Y fui allá.
Fʉlaechx wʉt taenx jaxota Nora pejew laejaxix, Nora pejew wʉr taenx; wʉr
paphuei, asew pafoeipeje'; michk matataenx jaxot fʉlaechx wʉta pinabatat
nuilalap wʉt; ijaxot Jorgito pejba ek.

Cuando me iba allá vi las patitas de Nora, vi también los perros de Nora;
perros blancos, otros son negros, y junto a hi miré también el gato cuando yo
venía, cuando ellos estaban en la casa grande, y ahí está la casa de Jorgito
también.
Do jawʉt minae paꞌaxlisdo. Do jaxot nawaenxlisdo'. Do jaxot nawaenx wʉt do
piechkal nawaenx. Do kaechalʉkax. Kaechalʉkax toetax wʉt do min
potaxlisdo, do mint wʉlʉk wʉt marmatat, do itkʉatax japox yawenlisdo

Y entonces llegue donde estaba el agua. Y me bañe ahí, cuando me bañe ahí
me demore mucho de bañar. Me la boca, cuando termino de lavar la boca
cogí el agua, cuando llené el agua en la olla cerré la llave del agua.
Do xan wieꞌnax min kaxa bachade nejwe'plej xalaeyaxden. Do ba xapaꞌnax
wʉt do naxoelx asaxlisdo, pajelax asdaꞌjilax naxoelx; papaesax joltax.

Y después me lleve el agua a la casa me demore un poco de llevar el agua, y


cuando llegue a la casa me cambie otra ropa nueva que no está sucia; me
quite la ropa mojada.
Do jaxot xan tajbatu taenx wʉt, tajba tu bich tuenk. tajbafamak
natachaemtax wʉt bich tuenk, nejchaxoelx jiw prestax bafoenth.

Y de allí cuando mire dentro de mi casa estaba muy sucia y mire mi patio de
la casa estaba muy sucia. Y pensaba prestar la escoba a la gente.

Do jawʉt prestax ma Pachia prestaliejwan fʉlaechxlisdo. fʉlaechx wʉt jaxot


taenx jiw nawaenox jaxot cemento ok jiw xa-atkietox; jaxot mangueromʉat
okden min nakakoltox. Do jaxot mox ma tukarnae nʉk mox nalienʉk
mokofnaechan; do jaxot nʉk makofnae jeltiꞌti, jaxot nʉk limonnae, pe jam
maꞌ. Do jaxot nʉil papoechnaechan pratnanaechan wach naechan nʉil pin-
iat; pratnatonan kaenanʉlalejdo. Jaxot taenx asalel nuil wachnaechan isdo.
Do jaxot Paola pejba ek, taenx Paola pejba ekwʉt jaxot.

Y después me fui donde Patricia para prestar la escoba, fui hasta allá.
Cuando me caminé allá vi las personas bañando allí estaba también un
cemento, con la que se lavaron las personas, allí venía la manguera que salía
el agua. Ahí cerca estaba parado un árbol y ahí cerca estaba también la palma
de seje y estaba también una palma de seje recién crecido, estaba también
un árbol de limón pero todavía estaba viche. Ahí estaban también las matas
de papayas, había muchos plátanos, estaban también las matas de plátanos
poquitos. Allá en la otra parte miré las los arboles de guamas y estaba la casa
de Paola, yo vi la casa de Paola que estaba.

Do jaxot Pachia pejba patax wʉt do jʉm-anlisdo: bafoent na-prestam xa-


athoesliejwan, jelow kamta wiesax anlisdo'. Do najaw fiꞌe-aech-asido.
Do kaxa xanwieꞌnaxlisdo, nejweꞌplej xalaeyax athʉaxach xot.

Y cuando llegue a la casa de Patricia, le dije: Me presta la escoba para barrer


la casa, y se lo regresare de una vez. Y ella me contestó: Bueno, cójalo.
Y después me devolví me demoré un poco de traer porque estaba lejitos.
Do baxael tajba xapaꞌnax wʉt, do athoetx tajbatu matxoela. Athoetx wʉt
piechkal athoetx chiekal. Chiek athoetx batu, chiek toix athoetxbej. Athoetx
wʉt ni mas-enil as. Do jaxot tamejax batutat athoetx wʉtlis mojlaliejwando.
Do baxael bafʉlmaklel tadʉtaxlisdo' athoesax; nataela athoetx nalie
athoexlis, xajiatx masajiatx athoetx wʉt toix tamejaliejwan, japi karfaꞌʉafan
natacholani. Do jaxot athoetx, athoetx piechkal. Do tamejaxlis baxaeldo.

Y después cuando llegué en mi casa primero empecé a barrer dentro de la


casa. Cuando barre la casa dure por mucho tiempo. Barré bien dentro de la
casa y barré bien la basura. Cuando barría no deje ni una tierra. Y amontone
ahí mismo dentro de la casa para recogerla. Y después empecé de barrer el
patio de la casa, barre de ambos lados, barré ambos lados, hice una vuelta de
barrer el patio de ambos lados y junté las hojas de guamas que caían. Ahí me
barre me demore de barrer y después amontone juntos.
Do jawʉt mojlaliejwan wʉt jalwelx lona, jalwetx palax is. Do japi faekx wʉt,
do lonatat mojlax matxoela batu piejax itamejasox.
Do jawʉt toetx wʉt japi athoeꞌnax pejme; asew toeix tamejaxleldin japi toix
chun-aex inamapi oela samata. Do jawʉt mʉtha thondikaxlisdo, toix mox
jilaliejwa japi.

Y en ese momento cuando quiero recoger la basura busco un trapo de lona y


la pala. Y cuando encontré estos empecé a recogerlo con ese pedazo de lona,
primero recogí que amontone dentro de la casa, y después cuando termine
volví a barrer otra vez lo que quedo cuando me barre primero. Y después
vote en un hueco para que no haya cerca la basura.
Do jawʉt bafamak pijiw mojlaxlisdo xalaenx pejme palax, bufoentlis, lonalis,
jaxot owanax poxa japi mojlaliewan lonaxot. Do mojlaxlisido. mojlax
piechkallej pin'iatxot, dos veces chiek mojlax.

Y después empecé a recoger que amontone en el patio otra vez trajo la pala,
la escoba y la lona y deje ahí mismo para recoger todo eso en la lona. Y
empecé recogerlo y me demoré de recogerlo porque esta basura era grande.
Regia dos veces esa basura.
Do baxael mojlax toetax wʉt japi thokchax toeix wʉt poxa.
Y después cuando termine de recogerlo yo la vote todas estas basuras.
Do jaxot nejmach taenxlisdo: Tajbatat taenx jaxota maram; marmat taenx
min icha-etxox jaxot min cha-ek potxox marmatat pinjit. Taenx jaxot porta
dos, plato dos is, kuchax dos okox; taenx marmat matseꞌwasot jaxot ek; jaxot
ma sarten paphaˈwax ek, Rosilia foꞌaxpox fitxox, jaxot ek.

Y después ahí mire cualquier cosa. En mi casa mire las ollas; mire la olla que
esta con el agua, ahí estaba el agua con la olla grande que yo traía. Allá mire
también dos portas, dos platos, estaba también dos cucharas, mire también
una olla quemada que estaba ahí, estaba también un sarten plano, la que
voto Rosalía y cogí porque estaba ahí.
Jaxot ok asax ma oyeta ek jaxot, Rosiris prestapox ek is, jaxot Cornelio pen
chaxdusox ek is; jaxot min ma nʉaꞌaxot taenx, jaxot chalak wʉt.

Ahí había otro un olleta, que me prestó Rosiris, ahí había también una olla
que le regalo la mama de Cornelio, ahí en la mesa donde estaba las ollas.
Jaxot Gustavo pijax turt ek is, pathoeyax is ba famaktat. jaxot ek asax ma
jaxot ta-ekax matasox; jaxot nʉk tajbatutat bu dutkox chʉn-aelch bu duk
jaxot is, poi piejax; do jaxot taenxi poxado. Jaxot taenx wʉr oelox batutat,
tejew wʉrxʉch ok is taenx jaxot taj batutat japi; jit itfotxox tathoetat itdel ek,
i chaxoew, anael owaxi oel jaxot poexa, i ta-ekax tathoetat ek jaxot semento
lavadero babiejax nʉk tajba famaktat, jaxot laejaxi nʉilalap is.

Ahi estaba tambien un timbo de Guistavo


Do jaxot taenx mankonae, rarʉinae taenx, jaxot nae asax nʉklej is pe
wʉlnejkiewx, jaxot nʉk asax pratnanae, kaenae mankonae nalienʉk i jaxot
asax pa-oeflelde pin-iat pratnatonan nʉil, Gabriel pejew. jaxot do karfaꞌnae
nʉk isdo'. Do jaxot pratnatonan pin-iat inʉilxot jaxot julio pejba taenx, do
jaxot pejme asa ba America pejba. do ajilisdo.
Najelanlej kandiawasap pachaem chiekal wiklej chun-aex.

Do ma amxot wʉajan matdʉkdo.

También podría gustarte