Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Atención de la Hipertensión
Arterial Sistémica, Dislipidemias,
Diabetes Mellitus tipo 2 y
Enfermedades Infecciosas
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Algoritmos terapéuticos
Contenido
Diagnóstico y seguimiento de la Hipertensión Arterial Sistémica...................................................A 1
Tratamiento farmacológico de la Hipertensión Arterial Sistémica..................................................A 2
Diagnóstico y tratamiento de la Hipertensión Arterial Sistémica
Secundaria en segundo nivel de atención........................................................................................................A 3
Tratamiento de la Urgencia Hipertensiva Mayor..........................................................................................A 4
Tratamiento farmacológico de las Dislipidemias.........................................................................................A 5
Tratamiento farmacológico de la Dislipidemia en pacientes con
riesgo cardiovascular muy alto..................................................................................................................................A 6
Tratamiento farmacológico de la Hipertrigliceridemia............................................................................A 7
Tratamiento farmacológico inicial para Diabetes Mellitus tipo 2......................................................A 8
Elección de terapia dual para Diabetes Mellitus tipo 2............................................................................A 9
Manejo del paciente con Diabetes Mellitus tipo 2 y riesgo elevado de hipoglucemia.......A 10
Tratamiento con Insulina de la Diabetes Mellitus tipo 2..........................................................................A 11
Tratamiento intensivo con insulina de la Diabetes Mellitus tipo 2...................................................A 12
Infección Respiratoria Aguda en pacientes con edad menor de 5 años......................................A 13
Tratamiento de Otitis Media Aguda y Sinusitis en pacientes con edad
menor de 5 años..................................................................................................................................................................A 14
Infección Respiratoria Aguda en pacientes con edad mayor de 5 y menor de 18 años....A 15
Tratamiento de la Faringoamigdalitis, Otitis Media Aguda y Sinusitis
en pacientes con edad mayor de 5 y menor de 18 años..........................................................................A 16
Tratamiento de la Infección Respiratoria Aguda en población adulta..........................................A 17
Tratamiento de la Neumonía Adquirida en la Comunidad en población adulta...................A 18
Tratamiento de la Neumonía Adquirida en la Comunidad en población pediátrica..........A 19
Tratamiento de la Neumonía de Adquisición Hospitalaria en población pediátrica...........A 20
Tratamiento de la Neumonía de Adquisición Hospitalaria en población adulta...................A 21
Tratamiento de la Neumonía complicada con Derrame Pleural en
población pediátrica.........................................................................................................................................................A 22
Tratamiento de la Infección Aguda de Vías Urinarias en pacientes
menores de 16 años de edad......................................................................................................................................A 23
Tratamiento de la Infección Aguda de Vías Urinarias en población adulta...............................A 24
Tratamiento de la Diarrea Aguda Acuosa en población pediátrica y adulta.............................A 25
Tratamiento de los Abscesos Cutáneos en población pediátrica y adulta.................................A 27
Tratamiento antimicrobiano de la Fascitis Necrosante en población
pediátrica y adulta..............................................................................................................................................................A 28
Tratamiento de la Erisipela, Celulitis e Impétigo en población pediátrica y adulta.............A 29
Tratamiento de las Infecciones de la Herida Quirúrgica en
población pediátrica y adulta.....................................................................................................................................A 30
HIPERTENSIÓN ARTERIAL SISTÉMICA
Algoritmo 1. A1
Diagnóstico y seguimiento de la Hipertensión Arterial Sistémica
PAS < 135 mmHg PAS ≥ 135 mmHg y < 150 mmHg PAS > 150 mmHg
PAD < 85 mmHg PAD ≥ 85 mmHg y < 110 mmHg PAD ≥ 110 mmHg
120-134/ Tratamiento no
≤ 120/80 mmHg MDPA
80-84 mmHg farmacológico
No Sí Tratamiento farmacológico
PA óptima
Evaluación anual Tratamiento no
farmacológico Algoritmo
Valorar en 6 meses 2
HAS - Hipertensión Arterial Sistémica
MDPA - Monitoreo Domiciliario de la Presión Arterial, consiste en mediciones aleatorias 2 veces al día (mañana y tarde) por 10 días.
PAS - Presión Arterial Sistólica
PAD - Presión Arterial Diastólica
PA - Presión Arterial
*Presión arterial casual: consultorio, domicilio, tamizaje, farmacia, PrevenIMSS. Ver técnica adecuada para la toma de la presión arterial.
Riesgo alto: más de dos factores de riesgo asociados o Diabetes Mellitus o calculadora de riesgo > 10%.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
No hablar
Permanecer quieto
mientras se realiza
Postura la medición.
• Cómoda.
• Sentada.
• Brazos apoyados.
• Brazo de toma semiextendido.
• Ambiente tranquilo, sin ruido.
No cruzar las piernas
1. El paciente debe estar tranquilo en reposo (>10 minutos), sin haber ingerido café
o sustancias estimulantes en la última hora, sin haber fumado ni estar agitado.
2. Debe estar en un área despejada y cómodamente sentado con la espalda
bien apoyada, piernas separadas, brazo de toma de presión bien apoyado y
semi flexionado.
3. El brazalete debe ser el adecuado para la circunferencia del brazo. Previa
palpación del puso se procede a colocar el brazalete con el tubo guía en dirección
de la arteria humeral. El brazalete debe estar 2 cm por arriba del pliegue del
brazo, de manera que se permita el apoyo de la campana del estetoscopio de
manera libre. Si el pulso es regular se puede usar equipo digital o aneroide, si es
irregular se recomienda aneroide.
4. La primera insuflación es para conocer el punto donde desaparece el pulso y
saber a cuánto se debe insuflar (se recomienda insuflar 20mmHg por arriba de
este punto); desinflar paulatinamente a razón de 2 a 3mmHg por segundo.
5. La primera vez se toma en ambos brazos y la presión que se registrará es la del
brazo con presión más elevada y subsecuentemente se hará siempre en dicho
brazo. De acuerdo al perímetro del brazo la talla de brazalete sugerida es: 17-22
cm Pequeño (S), 22-32 cm Mediano (M), ≥32 cm Grande (L).
Una vez establecido el diagnóstico de HAS, todo paciente debe ser estratificado
(cuadros 1 y 2).
HIPERTENSIÓN ARTERIAL SISTÉMICA
Grados de hipertensión
Presión normal
HAS Grado 1 HAS Grado 2 HAS Grado 3
alta o limítrofe
Sin factores de
Monoterapia Terapia dual Terapia triple
riesgo (FR)
No
≥ 1 o 2 FR Terapia dual Terapia dual Terapia triple
farmacológico
Terapia dual
≥ 3 FR Monoterapia Terapia dual Terapia triple
o triple
FR: factor de riesgo: sobrepeso, obesidad, dislipidemias o tabaquismo; DOBA: daño a órgano blanco (asintomático
o sintomático);
ECV: enfermedad cardiovascular; DM: diabetes mellitus.
Semáforo: verde: riesgo bajo; amarillo: riesgo moderado; naranja: riesgo moderado a alto; rojo claro: riesgo alto;
rojo oscuro: riesgo muy alto.
Fuente: Adaptado de ESC/ESH Guidelines for the management of arterial hypertension, 2018.
Rigidez arterial:
• Presión pulso (en personas mayores)
Retinopatía: hemorragias o exudados,
≥ 60 mmHg.
papiledema
• Velocidad de onda de pulso carótido-femoral
> 10 m/seg.
EVC: evento vascular cerebral; ICT: isquemia cerebral transitoria; ECG: electrocardiograma; FG: filtrado glomerular;
IAM: infarto agudo de miocardio; IC: insuficiencia cardiaca.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Mareo, palpitaciones,
Cada 12 a Insuficiencia hepática
Amlodipino 5 mg 30 horas edema de miembros
24 horas severa.
inferiores.
Calcioantagonistas
Mareo, palpitaciones,
Cada 12 a Insuficiencia hepática
Felodipino 5 y 10 mg 36 horas edema de miembros
24 horas severa.
inferiores.
Bradicardia,
Cada 8 a 5 a 12 No usar con
Verapamilo 80 mg resequedad de
24 horas horas betabloqueador.
mucosas.
No usar en asma
1.25, 2.5, 5 y Cada 24 o bloqueos
Bisoprolol 24 horas Bradicardia, astenia.
10 mg horas auriculoventriculares
avanzados.
B-bloqueadores
No usar en asma
Cada 12 a 12 a 24 o bloqueos
Metoprolol 100 mg Bradicardia y astenia.
24 horas horas auriculoventriculares
avanzados.
No usar en asma
Cada 8 a 5 a 12 Bradicardia y o bloqueos
Propranolol 10 a 40 mg
12 horas horas xerostomía. auriculoventriculares
avanzados.
Paciente con
Enalapril/ Cada 12 a 12 a 24 Tos e hipercalemia
10 mg insuficiencia hepática
Lisinopril 24 horas horas (raro).
Inhibidores ECA
grave.
No usar sublingual.
Cada 8 8 a 12
Captopril 25 mg Tos y dispepsia. Debe entrar en desuso
horas horas
en adultos.
Paciente con
Cada 24 18 a 26 Tos e hipercalemia
Perindopril 2 y 4 mg insuficiencia hepática
horas horas (raro).
grave.
Cada 8 8 a 12 Hipotensión
Hidralazina 5 y 10 mg Hipotensión y lupus.
horas horas ortostática.
Hipotensión
Cada 8 a 5 a 12
Prazocina 1 mg ortostática y Daño hepático severo.
12 horas horas
taquicardia.
Cada 24 24 a 36
Candesartán 16 mg Ansiedad y mareo. Paciente frágil.
horas horas
Cada 24 24 a 36 Hipotensión y
Valsartán 80 y 160 mg Paciente frágil.
horas horas taquicardia.
ARA2
Algoritmo 2. A2
Tratamiento farmacológico de la Hipertensión Arterial Sistémica
Paciente ≥ 20 años con HAS en
estadio 1 de alto riesgo o estadios 2 y 3
¿Logra la meta
< 130/80 mmHg en
2 semanas?
IECA: Inhibidores de la
Enzima Convertidora
No Sí de Angiotensina.
ARA2:
Antagonistas del
Paso 2 IECA + indapamide* + CaA o ARA2 + HCTZ + Receptor de
Tratamiento triple CaA (cuadros 3 y 4) Angiotensina 2
CaA: Calcio Antagonista.
HCTZ: Hidroclorotiazida
BB: Betabloqueador.
¿Logra la meta
Sí
Continua tratamiento establecido
< 130/80 mmHg en
seguimiento trimestral
2 semanas?
Se pueden
intercambiar si hay
No efectos adversos.
** Si tiene TFG
< 30 ml/minuto/1.73 m2,
usar prazosina o
betabloqueador.
¿Logra la meta
HAS resistente Sí
No < 130/80 mmHg en
Enviar a Cardología
2 semanas?
Cuadro 3. Continuación
Vida
Medicamento Presentación Dosis Efectos adversos Precauciones
media
La combinación
150/5-10 mg para HAS
Irbesartán / 150/5-10 mg Cada Hipotensión (raro),
24 horas estadio 1 y 300/
Amlodipino 300/5-10 mg 24 horas ansiedad.
5-10 mg para HAS
estadio 2.
Combinaciones (polipíldora)
La combinación
Hipotensión (raro),
Irbesartán/ 150/12.5 mg Cada 150/12.5 mg para HAS
24 horas hipocalemia (muy
Hidroclorotiazida 300/12.5 mg 24 horas estadio 1 y 300/12.5 mg
raro).
para HAS estadio ≥ 2.
Combinación 20/5
Hipotensión (raro),
Olmesartán/ 20/5 mg Cada mg para HAS estadio
24 horas edema de miembros
Amlodipino 40/5 mg 24 horas 1 y 40/5 mg para HAS
inferiores (raro).
estadio 2 en adelante.
Cada 24 Hipocalemia y
Clortalidona 50 mg 36 horas Insuficiencia renal.
horas resistencia a insulina.
Cada 12 a 12 a 24
Espironolactona 25 y 50 mg Hipercalemia. Insuficiencia renal.
Diuréticos
24 horas horas
Hipocalemia
Cada 24 24 a 36
Hidroclorotiazida 12.5 y 25 mg y resistencia a Insuficiencia renal.
horas horas
insulina.
HIPERTENSIÓN ARTERIAL SISTÉMICA
Algoritmo 3. A3
Diagnóstico y tratamiento de la Hipertensión Arterial Sistémica Secundaria
en el segundo nivel de atención
Paciente ≥ 20 años con sospecha de
hipertensión arterial secundaria*
Revisar:
· MAPA.
· MDPA.
· Estudios de laboratorio.
Sí ¿Sospecha de HAS No
secundaria?
Iniciar protocolo de diagnóstico específico
Reajustar tratamiento de acuerdo con las
una vez que se ha reajustado el tratamiento
pautas descritas en el Algoritmo 2,
de acuerdo con las pautas descritas en el
hasta lograr la meta
Algoritmo 2 y no se logró la meta
Regresar al paciente
al primer nivel de atención con
tratamiento específico
Causas infrecuentes:
· Feocromocitoma rara.
· Ganglioma (0.1-0-6%).
· Hipotiroidismo (< 1%).
· Hipertiroidismo (< 1%).
Apnea Enfermedad Aldosteronismo Drogas o
· Síndrome de Cushing (< 1%).
obstructiva renovascular primario alcohol
· Coartación aórtica (< 0.1%).
del sueño 5-34% 8-20 % inducidas
· Hiperparatiroidismo.
25-50% 2-4 %
· Hiperplasia suprarrenal congénita.
MDPA - Monitoreo Domiciliario de la Presión Arterial, consiste en mediciones aleatorias 2 veces al día (mañana y tarde) por 10 días.
MAPA - Monitoreo Ambulatorio de la Presión Arterial, consiste en mediciones con espacio de una a 2 hrs. durante un período de 24 hrs.,
con el dispositivo correspondiente.
HAS - Hipertensión Arterial Sistémica.
Estudios de laboratorio
Generales
Perindopril 10 mg +
Olmesartán 40 mg + Amlodipino 5 mg
Losartán 100 mg + Amlodipino 5 mg+ Diurético pasa a DA o Amlodipino 5 mg +
+ Hidroclorotiazida 12.5 mg
Indapamida 2.5 mg
Olmesartán 20 mg ó Irbesartán
Telmisartán 40 mg equivale a DB o Perindopril 2 mg
150 mg
Olmesartán 40 mg o Irbesartán
Telmisartán 80 mg equivale a DA o Perindopril 4 mg
300 mg
Olmesartán 20 mg ó Irbesartán 150 Perindopril 5 mg +
Telmisartán 40 mg + Amlodipino 5 mg pasa a DB o
mg + Amlodipino 5 mg Amlodipino 5 mg
Olmesartán 40 mg ó Irbesartán 300 Perindopril 10 mg +
Telmisartán 80 mg + Amlodipino 5 mg pasa a DA o
mg + Amlodipino 5 mg Amlodipino 5 mg
Olmesartán 20 mg ó Irbesartán 150 Perindopril 5 mg +
Telmisartán 40 mg + Diurético pasa a DB o
mg + Hidroclorotiazida 12.5 mg Indapamida 1.25 mg
Irbesartán 300 mg u Olmesartán 40 Perindopril 10 mg +
Telmisartán 80 mg + Diurético pasa a DA o
mg + Hidroclorotiazida 12.5 mg Indapamida 1.25 mg
Perindopril 10 mg +
Telmisartán 80 mg + Amlodipino 5 mg + Olmesartán 40 mg + Amlodipino 5 mg
pasa a DA o Amlodipino 5 mg +
Diurético + Hidroclorotiazida 12.5 mg
Indapamida 2.5 mg
Olmesartán 20 mg ó Irbesartán
Valsartán 160 mg pasa a DB o Perindopril 2 mg
150 mg
Olmesartán 40 mg ó Irbesartán
Valsartán 320 mg pasa a DA o Perindopril 4 mg
300 mg
Olmesartán 20 mg ó Irbesartán 150 Perindopril 5 mg +
Valsartán 160 mg + Amlodipino 5 mg pasa a DB o
mg + Amlodipino 5 mg Amlodipino 5 mg
Olmesartán 40 mg ó Irbesartán Perindopril 10 mg +
Valsartán 320 mg + Amlodipino 5 mg pasa a DA o
300 mg + Amlodipino 5 mg Amlodipino 5 mg
Olmesartán 20 mg ó Irbesartán 150 Perindopril 5 mg +
Valsartán 160 mg + Diurético pasa a DB o
mg + Hidroclorotiazida 12.5 mg Indapamida 1.25 mg
Olmesartán 40 mg ó Irbesartán Perindopril 10 mg +
Valsartán 320 mg + Diurético pasa a DA o
300 mg + Hidroclorotiazida 12.5 mg Indapamida 1.25 mg
Olmesartán 40 mg ó Irbesartán Perindopril 10 mg +
Valsartán 320 mg + Amlodipino 5 mg +
pasa a DA 300mg + Amlodipino 5 mg + o Amlodipino 5 mg +
Diurético
Hidroclorotiazida 12.5 mg Indapamida 2.5 mg
Algoritmo 4. A4
Tratamiento de la Urgencia Hipertensiva Mayor
Paciente ≥ 20 años con elevación extrema de la
presión arterial (> 180/110 mmHg)
¿Tiene síntomas o
Sí daño agudo a No
órgano blanco?
Algoritmo 2
HELLP - Hemólisis, aumento de enzimas hepáticas y trombocitopenia (por sus siglas en inglés de Syndrome of Haemolysis, Elevated Liver
Enzymes and Low Platelets)
* Incluye Infarto Agudo de Miocardio
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
PA: presión arterial; AV: auriculoventricular; EVC: evento vascular cerebral; FC: frecuencia cardiaca, HELLP: Hemolysis, Elevated Liver
Enzymes, and Low Platelet count (por sus siglas en inglés); MAT: microangiopatía trombótica; PAS: presión arterial sistólica; PAD: presión
arterial diastólica; PAM: se calcula sumando 2 veces la PAD + la PAS dividida entre 3 (2PAD+PAS/3).
Fuente: van den Born BH, 2019.
Bloqueo AV de 2.° y
5 mg IV cada 5 minutos,
Metoprolol 1-2 minutos 5-8 horas 3.°, asma Bradicardia.
máximo 3 dosis
y bradicardia.
0.25-0.5 mg/min en bolo; continuar
con infusión de Bloqueo AV de 2.° y 3.°,
5-10
Labetalol 3-6 horas 2-4 mg/min hasta lograr meta de asma, bradicardia, IC Bradicardia.
minutos
presión arterial; posteriormente, con FEVI baja.
5-20 mg/hora para mantenimiento
5-15 mg/hora en infusión continua.
Iniciar Cefalea y
5-15 30-40
Nicardipina 5 mg/hora, subir 2.5 mg/hora hasta Insuficiencia hepática. taquicardia
minutos minutos
lograr la meta, después refleja.
3 mg/hora de mantenimiento
5-200 mcg/min, iniciar 5 mcg/min, Infarto al
3-5 Cefalea y
Nitroglicerina 1-5 minutos incrementar 5 mcg cada ventrículo derecho,
minutos taquicardia.
5 minutos hasta alcanzar la meta deshidratación.
0.3-10 mcg/kg/min, subir 0.5 mcg/
1-2 Falla renal o hepática Intoxicación
Nitroprusiato Inmediato kg/min cada 5 minutos hasta
minutos (relativo). por cianuros.
alcanzar la meta
Isquemia miocárdica Taquiarritmias
10-30 0.5-1 mcg/kg en bolo o 50-300
Fentolamina 1-2 minutos aguda, deshidratación, y dolor
minutos mcg/kg/min en infusión continua
fibrilación atrial rápida. precordial.
5
40-120 5 a 10 mg IV cada 20 minutos Lupus y enfermedades Taquicardia y
Hidralazina minutos
minutos sin pasar de 30 mg relacionadas. nerviosismo.
AV: auriculoventricular; IC: insuficiencia cardiaca; FEVI: fracción de expulsión del ventrículo izquierdo.
DISLIPIDEMIAS
Algoritmo 5. A5
Tratamiento farmacológico de las Dislipidemias
Indicar estatina de Indicar estatina de Indicar estatina de Indicar estatina de Indicar estatina de
moderada Indicar estatina de moderada moderada
alta intensidad(1) alta intensidad(1) alta intensidad(1)
intensidad(1) intensidad(1) (cuadro 8) intensidad(1) (cuadro 8)
(cuadro 8) (cuadro 8) (cuadro 8) (cuadro 8)
Sí No
No
Sí
Sí
Enviar a primer o segundo nivel, Referir al nivel inmediato superior Valoración multidisciplinaria para búsqueda
según corresponda a Medicina Internahasta la dosis y control de causas secundarias(4)
máxima tolerada durante 3 meses
Régimen terapéutico
(1) Metas de LDL-C:
(2)
En caso de no contar con atorvastatina, en pacientes
(3)
• Alta intensidad: dosis de estatina que reduzca > 50% • Riesgo bajo ≤ 116 de riesgo bajo o moderado con LDL < 190 mg/dL; se
del LDL basal. • Riesgo moderado ≤ 100 puede considerar iniciar simvastatina/ezetimibe.
• Moderada intensidad: dosis de estatina que reduzca • Riesgo alto ≤ 70 (cuadro 8)
entre 30 y 50% el LDL basal.
180 15 16 17 18 19 26 27 29 31 32 24 25 27 28 30 32 34 36 38 40
160 12 12 13 14 15 20 21 23 24 25 18 19 21 22 23 25 26 28 30 31
75
140 9 9 10 11 11 15 16 17 18 20 14 15 16 17 18 19 20 22 23 24
120 7 7 8 8 8 12 13 13 14 15 11 11 12 13 14 15 16 17 18 19
180 7 8 9 10 11 14 16 17 19 21 12 13 14 16 17 18 19 21 23 25
160 5 6 7 7 8 11 12 13 14 15 9 10 11 12 13 13 15 16 17 19
70
140 4 4 5 5 6 8 9 9 10 11 7 7 8 9 10 10 11 12 13 14
120 3 3 4 4 4 6 6 7 8 8 5 5 6 6 7 7 8 9 10 11
180 4 4 5 5 6 8 9 10 11 13 8 9 10 11 12 12 14 16 18 20
160 3 3 3 4 4 6 6 7 8 9 5 6 7 8 9 9 10 11 13 15
65
140 2 2 2 3 3 4 5 5 6 7 4 4 5 6 6 6 7 8 9 11
Presión arterial sistólica (mmHg)
120 1 2 2 2 2 3 3 4 4 5 3 3 4 4 5 5 5 6 7 8
180 2 3 3 4 4 5 6 7 8 10 5 5 6 7 8 8 10 11 13 15
160 2 2 2 3 3 4 4 5 6 7 3 4 4 5 6 6 7 8 9 11
60
140 1 1 2 2 2 3 3 4 4 5 2 3 3 4 4 4 5 6 6 8
120 1 1 1 1 1 2 2 2 3 3 2 2 2 2 3 3 3 4 5 5
180 1 1 2 2 3 3 4 4 5 6 3 3 4 4 5 5 6 7 9 10
160 1 1 1 1 2 2 2 3 4 4 2 2 3 3 4 3 4 5 6 7
55
140 1 1 1 1 1 1 2 2 2 3 1 1 2 2 1 2 3 3 4 5
120 <1 <1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3
180 1 1 1 1 2 2 2 3 3 4 2 2 3 3 4 4 5 6 7 9
160 <1 1 1 1 1 1 1 2 2 3 1 1 2 2 3 3 3 4 5 6
50
140 <1 <1 <1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 2 2 2 3 3 4
120 <1 <1 <1 <1 <1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 3
180 1 1 1 1 2 2 2 3 4 5 1 1 2 2 3 2 3 4 5 6
160 <1 <1 1 1 1 1 1 2 2 3 1 1 1 1 2 1 2 2 3 4
45
140 <1 <1 <1 1 1 1 1 1 2 2 <1 1 1 1 1 1 1 2 2 3
120 <1 <1 <1 <1 <1 <1 1 1 1 1 <1 <1 <1 1 1 1 1 1 1 2
Algoritmo 6. A6
Tratamiento farmacológico de la Dislipidemia en
pacientes con riesgo cardiovascular muy alto
Paciente > 20 años con dislipidemia familiar y/o
riesgo cardiovascular muy alto
Indicar: Indicar:
• Estatina con dosis de moderada • Estatina con dosis de alta intensidad
intensidad (cuadro 8). (cuadro 8).
• Valorar resultados en 3 a 6 meses. • Valorar resultados en 3 a 6 meses.
¿Logra la meta
de LDL-C < 55?
Sí Seguir en primer nivel
No
No
Sí
¿Logra la meta
Agregar un i-PCSK9(2) durante 3 a 6 meses No de LDL-C en 2 a
• Evolucumab (cuadro 8) 4 meses?
artralgias.
Simvastatina/ • Alteración de la
Tableta 1 tableta
Ezetimibe función hepática
combinada de combinada Oral
(intensidad con aumento de
20 mg/10 mg cada 24 horas
moderada) creatinafosfocinasa
(CPK) sanguínea.
Atorvastatina/ Tableta 1 tableta
Ezetimibe combinada de combinada Oral
(intensidad alta) 40 mg/10 mg cada 24 horas
• No usar en niños
Monoterapia:
< 10 años de edad.
Reductor de la absorción de colesterol
- Dolor abdominal.
• No usar en insuficiencia
- Diarrea.
hepática moderada o grave.
- Flatulencias.
• Experiencia limitada en
- Fatiga.
niños de 10-17 años de edad.
• Vigilar la función hepática
Administrado con
antes y durante el uso con
una estatina:
Tabletas de 10 mg cada 24 estatinas.
Ezetimibe Oral - Cefalea.
10 mg horas • Precaución cuando se
- Mialgias.
administra con:
- Aumento de
- Ciclosporina.
transaminasas
- Anticoagulantes
(ALT y/o AST).
cumarínicos (INR).
- Junto con fibratos por
Administrado con
riesgo de colelitiasis.
fenofibrato:
- Durante el embarazo y la
- Dolor abdominal.
lactancia.
Precaución en:
Jeringa
- < 18 años de edad indicada
precargada
• Nasofaringitis. por hipercolesterolemia
con 140 mg 140 mg cada
Inhibidores ECA
12 horas o
Tabletas de - Fatiga. Contraindicaciones:
Bezafibrato cada 8 horas, Oral
200 mg - Cefalea. - Niños < 10 años de edad.
según la
- Impotencia. - Insuficiencia hepática.
respuesta
- Anemia. - Insuficiencia renal
- Aumento en menores avanzada.
de las transaminasas - Durante el embarazo y la
hepáticas. lactancia.
- Disminución de la
fosfatasa alcalina.
DISLIPIDEMIAS
Algoritmo 7. A7
Tratamiento farmacológico de la Hipertrigliceridemia
Paciente con Hipertrigliceridemia
(triglicéridos ≥ 200 mg/dL)
¿Riesgo
No
cardiovascular alto? Sí
(≥ 5% a ≤ 10% a 10 años)
Indicar: Indicar:
• Estatina con dosis de moderada. • Estatina con dosis de moderada.
intensidad (cuadro 8). intensidad (cuadro 8).
¿Triglicéridos ¿Triglicéridos
< 200 mg/dL?
Sí Seguimiento anual Sí
< 200 mg/dL?
Evaluar en 3 a 6 meses
(1)
Valoración
multidisciplinaria:
· Medicina Interna.
· Nutrición.
· Endocrinología.
· Cardiología.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Algoritmo 8. A8
Tratamiento farmacológico inicial para Diabetes Mellitus tipo 2
¿Presenta
síntomas de
No intolerancia a metformina Sí
(náusea, distensión,
diarrea)?
Sí
No
Algoritmo 9. A9
Elección de terapia dual para Diabetes Mellitus tipo 2
Paciente con Diabetes Mellitus tipo 2 sin
respuesta adecuada a metformina
Si en el curso de la enfermedad
disminuye la TFG (< 45 Cita de seguimiento mensual
ml/minuto/1.73 m2) suspender
sulfonilurea y cambiar a iDPP4, Terapia triple
SGLT2 o insulina (algoritmo 10)
Agregar:
¿Llega a metas · Sulfonilurea.
Sí de control? No
· Inhibidor DPP4.
(cuadro 11)
· ISGLT2.
· Insulina NPH o glargina (algoritmo 11).
· Pioglitazona (sin IC o cardiopatía).
· Descartar infección aguda. Solo en casos selectos y con
· Evaluar apego a tratamiento. IMC>35 Kg/m2 valorar el uso de GLP-1
· Intensificar tratamiento no farmacológico (Liraglutide). Sera prescrito por
(mejorar dieta, ejercicio y automonitoreo). Endocrinología o Medicina Interna.
presentan:
Cita de seguimiento en 3 meses · Múltiples comorbilidades.
· Debilidad física.
Proporcionar: ¿Llega a metas · Alto riesgo de complicarse.
· Receta resurtible para 3 meses. Sí de control? · Mala red de apoyo.
· Solicitud de: ( cuadro 11) · Privación sensorial.
- Glucosa plasmática en ayuno en 3 meses.
- HbA1c cada 3 a 6 meses.
No
Algoritmo 10. A 10
Manejo del paciente con Diabetes Mellitus tipo 2
y riesgo elevado de hipoglucemia
Paciente con una o más de las siguientes condiciones:
· Frágil
· Riesgo elevado de hipoglucemia
· Enfermedad renal crónica (ERC)
¿Presenta
síndrome de fragilidad, ¿Existe ERC El fármaco a elegir dependerá del
múltiples comorbilidades No (TFG < 60ml/minuto/ Sí
estadio de la ERC
y/o deterioro 1.73m2)?
cognoscitivo?
Sí No
No
¿Logra la meta Agregar inhibidor DPP4 y ajustar
de control ajustada? No
Sí dosis según TFG (cuadro 10)
Agregar tercer fármaco iSGLT2 (cuadro 11)
(ver cuadro 10)
Sí
No No
Cuadro 11. Metas de control para pacientes con fragilidad, enfermedad renal
crónica, comorbilidades y dependencia funcional
Algoritmo 11. A 11
Tratamiento con insulina de la Diabetes Mellitus tipo 2
Paciente con Diabetes Mellitus tipo 2 que:
· No logra la meta de control a pesar de terapia oral triple.
· HbA1c > 9% con o sin síntomas de descontrol.
· Glucosa capilar promedio de último mes > 260 mg/dL.
¿HbA1c > 9% o
No glucosa > 260mg/dL? Sí
¿Logra la meta
No de control de glucosa Sí
y/o HbA1c?
(Cuadro 11)
Cuadro 12. Esquema de ajuste para dosis de insulinas (NPH, Glargina, rápidas)
• Se puede mezclar insulina NPH y rápida o Lispro en una sola jeringa y aplicar.
• No mezclar insulina Glargina con rápida o Lispro.
• Fechar los frascos y evitar su uso más de 28 días.
• Evitar la contaminación de frascos.
• En caso de hipoglucemia, utilizar la regla de 15 g de carbohidratos cada 15 minutos hasta la
recuperación o tener una glucosa capilar > 100 mg/dl.
• Se recomienda mantener en refrigeración.
DIABETES MELLITUS TIPO 2
Algoritmo 12. A 12
Tratamiento intensivo con insulina de la Diabetes Mellitus tipo 2
Paciente con Diabetes Mellitus tipo 2 que no logra meta
de control con terapia oral triple + insulina basal con:
· Glucosa plasmática > 260mg/dL
· HbA1c > 9%
¿Logra la ¿Logra la
meta de glucosa meta de glucosa · Intensificar con dos bolos de insulina
· Intensificar a 3 dosis de insulina No post-pandrial? post-pandrial? No
premezcla (Cuadro 11) (Cuadro 11) rápida predesayuno y precomida
· Agreguar 10 UI antes de comer · Ajustar dosis con glucosa de ayuno y 2
horas postprandial
Sí Sí
¿Logra la ¿Logra la
meta de control de meta de control de
Sí · Mantener dosis de insulina Sí
glucosa y/o HbA1c? glucosa y/o HbA1c?
· Cita de seguimiento mensual (Cuadro 11)
(Cuadro 11)
· Medir HbA1c trimestral
No No
Continuar vigilancia de
No complicaciones No
crónicas en cada visita
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Cuadro 12. Esquema de ajuste para dosis de insulinas (NPH, Glargina, rápidas)
• Se puede mezclar insulina NPH y rápida o Lispro en una sola jeringa y aplicar.
• No mezclar insulina Glargina con rápida o Lispro.
• Fechar los frascos y evitar su uso más de 28 días.
• Evitar la contaminación de frascos.
• En caso de hipoglucemia, utilizar la regla de 15 g de carbohidratos cada 15 minutos hasta la
recuperación o tener una glucosa capilar > 100 mg/dl.
• Se recomienda mantener en refrigeración.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 13. A 13
Infección Respiratoria Aguda en pacientes con edad menor de 5 años
Paciente menor de 5 años con criterios de (con minúsculas y espacios)
Infección Respiratoria Aguda(1) (< 7 días de evolución) y síndrome infeccioso(2)
¿Presenta
No taquipnea(3) con o sin otros datos Sí
de insuficiencia respiratoria?
· Rinorrea.
· Estornudos.
· Estridor laríngeo.
· Dolor faríngeo. Rinofaringitis
· Hiperemia faríngea. Laringotraqueitis · Disfonía.
· Obstrucción nasal. · Tos traqueal
· Disfonía.
· Tos traqueal.
Laringotraqueitis
· Menores de 2 años.
Bronquiolitis · Sibilancias espiratorias.
· Estertores bronquiales.
· Dolor faríngeo.
· Fiebre. Faringitis
· Úlceras o vesículas en vesiculosa
amigdalas.
(3)
Taquipnea
(2)
Síndrome infeccioso:
Edad: (4)
Insuficiencia respiratoria:
· Fiebre o hipotermia.
· Menores de 2 meses con · Taquipnea.
· Ataque al estado general.
FR > 60 por minuto. · Aleteo nasal.
· Rechazo al alimento.
Infección respiratoria
(1)
· 2 a 12 meses con FR > 50 · Cianosis.
· Somnolencia.
aguda: por minuto. · Quejido.
· Alteración del estado
· Tos. · 1 a 5 años con FR > 40 por · Disociación
de alerta.
· Rinorrea. minuto. toracoabdominal.
· Irritabilidad.
· Dolor faríngeo. · Mayores de 5 años con · Tiros intercostales.
· Disminución del apetito.
· Lagrimeo (epífora). FR > 30 por minuto.
FR: Frecuencia respiratoria.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Cuadro 14. Criterios para indicar antibióticos en los menores de 5 años de edad
con Otitis Media Aguda
Recibirán tratamiento antimicrobiano únicamente los pacientes que tengan alguna de las
siguientes condiciones:
• Edad menor de 6 meses.
• Otitis grave* independientemente de la edad.
• Paciente con llanto inconsolable y fiebre.
* Se debe vigilar la evolución durante los 3 días siguientes al inicio de los síntomas, si el niño se ve mal, se
agravan los síntomas o presenta perforación del tímpano (otorrea) se deberá iniciar antibiótico.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 14. A 14
Tratamiento antimicrobiano de Otitis Media Aguda y Sinusitis en
pacientes con edad menor de 5 años
Paciente menor de 5 años de edad con alguna de las siguientes
Infecciones Respiratorias Agudas
Primera elección:
· Amoxicilina 80-90 mg/kg/día vía oral, dividir en tres dosis
iguales durante 7 días (10 días en menores de 2 años).
No
¿Mejoría
Completar tratamiento
en las siguientes Sí
y Alta
72 horas?
No
¿Mejoría
a los 7 días
de tratamiento Enviar a segundo
total? nivel de atención
No
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Medidas generales
Algoritmo 15. A 15
Infección respiratoria aguda en pacientes con edad mayor de 5 y menor de 18 años
Paciente mayor de 5 y menor de 18 años de edad con Infección
Respiratoria Aguda(1) (< 7 días de evolución) y Síndrome Infeccioso(2)
· Rinorrea.
· Estornudos.
· Dolor faríngeo. Rinofaringitis · Estridor laríngeo.
· Hiperemia faríngea. (resfriado común) Laringotraqueitis · Disfonía.
· Obstrucción nasal. · Tos traqueal
· Estertores bronquiales.
Bronquiolitis · Tos productiva.
· Disfonía. Laringitis
· Otalgia.
· Irritabilidad.
· Otorrea <2 semanas. Asma bronquial con · Sibilancias recurrentes.
· Tímpano rojo y
Otitis media
infección aguda · Mayores de 3 años.
abombado
· Fiebre
Tratamiento sintomático
Tratamiento antimicrobiano Envío a segundo nivel de atención
(cuadro 15)
(2)
Síndrome infeccioso:
· Fiebre o hipotermia.
· Ataque al estado general.
· Rechazo al alimento.
Infección respiratoria
(1)
· Somnolencia. Taquipnea: mayores
(3)
aguda: · Alteración del estado de de 5 años de edad,
· Tos. alerta. > 30 por minuto.
· Rinorrea. · Irritabilidad.
· Dolor faríngeo. · Disminución del apetito.
· Lagrimeo (epífora).
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Algoritmo 16. A 16
Tratamiento de la Faringoamigdalitis, Otitis Media Aguda y Sinusitis en
pacientes con edad mayor de 5 y menor de 18 años
Paciente mayor de 5 y menor de 18 años de edad con alguna
de las siguientes Infecciones Respiratorias Agudas
¿Mejoría
en las siguientes ¿Persiste con
72 horas? fiebre o síntomas de igual
intensidad después
Sí de 72 horas?
No No
Sí
¿Persiste con
fiebre y sospecha de Indicar dosis alta de:
complicación? · Amoxicilina/clavulanato 80-90 mg/kg/día vía oral
dividir en dos o tres dosis durante 7 días.
¿Mejoría después
Sí de 72 horas del cambio
No Sí antibióticos?
No
Cultivo positivo para • Vancomicina 15 mg/kg intravenosa cada 12 horas por 7 o 10 días, o
S. aureus meticilinorresistente • Linezolid 600 mg intravenoso cada 12 horas por 7 o 10 días.
• Piperacilina-tazobactam 4.5 g intravenoso cada 6 horas por
Cultivo positivo para 7 o 10 días, o
P. aeruginosa • Cefepime 2 g intravenoso cada 8 horas por 7 o 10 días, o
• Ceftazidima 2 g intravenoso cada 8 horas por 7 o 10 días.
Prueba virológica positiva para
• Oseltamivir 75 mg vía oral cada 12 horas por 5 días.
Virus de Influenza
Prueba virológica positiva para • Tratamiento en acuerdo con Infectología, con base en
SARS-CoV-2 protocolos de tratamiento vigente.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 17. A 17
Tratamiento de la Infección Respiratoria Aguda en población adulta
Paciente con algunos de los siguientes síntomas: odinofagia,
fiebre, tos, rinorrea o disfonía
· Rinorrea hialina, verdosa, Inicio súbito de: Persisiten por más de 10 días
incluso mucopurulenta. · Odinofágia. uno o más de los siguientes
· Fiebre. · Faringe/amigdalas con síntomas:
· Tos. exudado · Dolor facial.
· Disfonía. · Fiebre · Congestión nasal.
· Malestar general. · Disfonía. · Descarga retronasal purulenta.
· Sin rinorrea. · Fiebre persistente.
No
Alta
Enviar a Urgencias de
¿Mejoría después segundo nivel
de 72 horas del inicio de los
Sí Si síntomas(2)?
Alta (1)
En rinofaringitis de
(2)
A excepción de la fiebre:
etiología viral el uso · Los síntomas duran entre 7 y 10 días.
de antibiótico · La tos persiste en promedio 3
profiláctico no semanas en 25% de los casos.
IM - Intramuscular reduce el riesgo de · Lo anterior no implica mala evolución
OMA - Otitis Media Aguda complicaciones. ni presencia de complicaciones.
UI - Unidades internacionales
VO - Vía oral
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Cuadro 22. Criterios para sospechar origen viral de una neumonía adquirida en la
comunidad en población pediátrica
• Edad < 2 años. • Sibilancias.
• Radiografía de tórax:
– Infiltrado intersticial. • Proteína C reactiva < 60 mg/l.
– Atrapamiento de aire.
Cuadro 23. Criterios para sospechar origen bacteriano de una neumonía adquirida
en la comunidad en población pediátrica
• Edad entre 2 y 5 años. • Proteína C reactiva > 60 mg/l.
• Radiografía de tórax:
– Ocupación alveolar.
– Focos múltiples.
– Neumonía lobar.
– Derrame pleural.
Cuadro 24. Criterios para sospechar origen atípico de una neumonía adquirida en
la comunidad en población pediátrica
• Edad entre 2 y 5 años. • Proteína C reactiva > 60 mg/l.
• Radiografía de tórax:
– Ocupación alveolar.
– Focos múltiples.
– Neumonía lobar.
– Derrame pleural.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 18. A 18
Tratamiento de la Neumonía Adquirida en la Comunidad
en población adulta
Paciente con datos clínicos de infección de vías respiratorias
inferiores (1)
¿Requiere ¿Tiene
¿Tiene comobilidad? No No criterios para ingreso
(cuadro 19) hospitalización?
a UCI?
No Sí Sí
¿Mejoría
dentro de las primeras
· Si tiene antibióticos IV continuarlos por
72 horas? lo menos 5 días ¿Mejoría
· Si tiene más de 5 días sin fiebre o inició Sí dentro de las primeras
No con monoterapia cambiar a VO 72 horas?
Sí No
Enviar a urgencias de
segundo nivel
Cambiar antibióticos con base en:
¿Mejoría · Reporte de cultivos (cuadro 21) y/o
Completar tratamiento dentro de las primeras · Resultados de virología
y alta 72 horas? Investigar posibles complicaciones
Sí
No
(1)
Diagnóstico Clínico de Neumonía
Enviar a admisión hospitalaria
de tercer nivel · Fiebre · Taquipnea · Percusión mate
· Disnea · Taquicardia · Estertores
· Dolor torácico · Tos con esputo · Frémito
VO - Vía oral
IM - Intramuscular
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Doxiciclina
2 a 4 mg/kg/día vía oral dividir en 2 dosis
(en mayores de 7 años)
Peso corporal <15 Kg:
• 0 a 8 meses de edad: 3 mg/kg/dosis vía oral cada 12 horas
• 9 a 23 meses de edad: 3.5 mg/kg/dosis vía oral cada 12 horas
Oseltamivir
Peso corporal >15 a 23 kg: 45 mg/kg/dosis vía oral cada 12 horas.
Peso corporal >23 a 40 kg: 60 mg/kg/dosis vía oral cada 12 horas.
Peso corporal > 40 kg: 75 mg/kg/dosis vía oral cada 12 horas.
Penicilina sódica cristalina 100,000 UI/kg/dosis vía intravenosa cada 6 horas
Vancomicina 10 mg/kg/dosis vía intravenosa cada 6 horas
Algoritmo 19. A 19
Tratamiento de la Neumonía Adquirida en la Comunidad en
población pediátrica
Paciente con edad mayor de 3 meses y menor de 18 años con tos, taquipnea,
estertores y/o sibilancias, con o sin fiebre, irritabilidad y ataque al estado general
¿Tiene criterios
No Sí
de hospitalización(1)?
Indicar:
¿Tiene criterios de · Radiografía de tórax
neumonía viral? No · Oximetría de pulso contínua
(cuadro 22) Tomar:
· Biometría hemática
· Dos hemocultivos
Sí · Muestra para identificar virus
respiratorios si sospecha de ETI
· Manejo sintomático
· Si sospecha influenza, en temporada
de circulación de virus iniciar Continuación
oseltamivir por 5 días (cuadro 25) algoritmo
¿Tiene criterios de 19 (1)
No neumonía bacteriana? Sí
(cuadro 23)
¿Previamente sano
¿Tiene criterios de con esquema de inmunizaciones
neumonía atípica (> 5 años)? No
para neumococo y H. influenzae
(cuadro 24) completo?
Sí No
Sí Amoxicilina/Ac. clavulánico 80 a 90
Amoxicilina 40 a 90 mg/kg/día
mg/kg/día (en base a amoxicilina) VO
VO dividir en 2 o 3 dosis (cada 12
dividir en 2 o 3 dosis (cada 12 u
u 8 horas) durante 7 días
8 horas) durante 7 días
Dosis en (cuadro 25)
Dosis en (cuadro 25)
(1)
Criterios de hospitalización
No
· Edad de 3 a 6 meses
Continuación · Deshidratación
algoritmo Continuar · Falla a tratamiento
19 (2) esquema inicial ambulatorio
· Insuficiencia respiratoria
· Cuidador primario no
confiable
· Incapacidad para
ETI - Enfermedad tipo influenza
VO - Vía oral alimentarse
· Crisis convulsivas
· Comorbilidad
· Saturación de O₂ < 90%
(aire ambiente)
· Apnea
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
• Radiografía de tórax con infiltrado pulmonar nuevo o persistente que no tiene otra
explicación.
• Ventilación mecánica que requiere incremento de FiO2 0.25 o presión media de la vía aérea
de 4 cm H2O.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Evaluar presencia de
¿Mejoría clínica complicaciones ¿Tiene criterios
dentro de las primeras No de admisión a UCI(2)?
· Reevaluar tratamiento
72 horas? (cuadro 26)
· Valorar hospitalización(1)
Sí No
¿Esquema de
Tomar cultivo de secreción bronquial
Inmunizaciones para
(cuantitativo) No
neumococo y H. influenzae
Indicar: Sí completo?
· Cefotaxima IV
+ Indicar:
· Vancomicina IV · Cefotaxima o ceftriaxona IV
Penicilina G sódica IV
Durante 10 días +
por 10 días
Ante la sospecha de de neumonía · Vancomicina IV
(cuadro 25)
atípica en >5 años de edad agregar: (si se sospecha SAMR), o
· Azitromicina VO o · Clindamicina VO
· Claritromicina VO Durante 10 días
Durante 10 días Ante la sospecha de de neumonía
Si sospecha de ETI tomar muestras atípica en >5 años de edad agregar:
Sí
clínicas para estudios correspondientes · Azitromicina VO o
e indicar: ¿Mejoría clínica
dentro de las primeras · Claritromicina VO
· Oseltamivir VO durante 5 días Durante 10 días (cuadro 25)
72 horas?
(cuadro 25)
Sí
No
Alta
(1)
Criterios de hospitalización
(2)
Criterios de admisión a UCI · Edad de 3 a 6 meses
· Deshidratación
· Edad de 3 a 6 meses · Falla a tratamiento ambulatorio
· Deshidratación grave · Insuficiencia respiratoria
· Insuficiencia respiratoria grave · Cuidador primario no confiable
· Incapacidad para alimentarse
· Crisis convulsivas
· Comorbilidad
ETI - Enfermedad tipo influenza · Saturación de O2 < 90%
IV - Intravenoso (aire ambiente)
PCR - Proteína C reactiva
· Apnea
SAMR - Staphylococcus aureus meticilino resistente
VO - Vía oral
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Algoritmo 20. A 20
Tratamiento de la Neumonía de Adquisición Hospitalaria en
población pediátrica
Paciente mayor de 3 meses y menor de 18 años de edad con
sospecha clínica de Neumonía de Adquisición Hospitalaria
(cuadros 27 y 28)
¿Uso de de ¿Sospecha
ventilación mecánica Sí
de Neumonía antes del cuarto
≥ 48 horas? día de ventilación
mecánica ?
No
Sí No
Modificado de: NICE. Urinary tract infection in under 16s: diagnosos and management (CG54), 2018.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 21. A 21
Tratamiento de la Neumonía de Adquisición Hospitalaria en población adulta
Paciente con sospecha clínica de Neumonía Adquirida en el hospital o
asociada a ventilación mecánica (cuadros 27 y 28)
¿Mejoría clínica
· Completar 7 días de antibióticos
en las primeras a partir de la mejoría
¿Reporte positivo de
72 horas? · Desescalar el tratamiento de cultivos?
acuerdo con el reporte de cultivos. No
No
Sí
Previa consulta con infectología valorar el uso de:
Valorar alta con cita en · Colistina 2.5 a 5 mg/kg/día IV dividir en 2 dosis
Consulta Externa (cada 12 horas)
(vigilar depuración de creatinina)
¿Reporte positivo de o
cultivos? · Tobramicina 300 mg inhalada
Sí cada 12 horas
· Ajustar esquema de acuerdo con el reporte de cultivos
No (cuadro 30).
· Valorar desescalar el tratamiento antimicrobiano.
Deberá:
· Sospechar multidrogorresistencia.
· Ajustar tratamiento acorde con los ¿Mejoría clínica
reportes de epidemiología No en las primeras
hospitalaria local. 72 horas?
· Escalar el esquema antimicrobiano. Sí
· Guiar el tratamiento acorde a lo Infectología valorará:
sugerido en el cuadro 30.
Escalar el esquema de antibióticos de acuerdo Completar 7 días de
con el reporte de los cultivos. antimicrobianos
El uso de antibióticos inhalados y sistémicos, de
acuerdo con el siguiente esquema:
¿Mejoría clínica · Colistina o polimixina B en pacientes con NIH/NAV por Valorar alta con cita a la
No
en las primeras patógenos resistentes a carbapenem sensibles solo Consulta Externa
72 horas? a polimixinas.
· Tigeciclina en pacientes con NIH/NAV por
Acinetobacter sp .
Sí
· Colistina o polimixina B en pacientes con NAV por
bacilos gram negativos sensibles solo a
aminoglucósidos (cuadro 30).
¿Mejoría clínica
Completar 7 días de en las primeras
antimicrobianos 72 horas?
No
Sí
Valorar alta con cita en Completar 7 días de Investigar:
Consulta Externa antimicrobianos complicaciones y
comorbilidades
MS - Meticilino Sensible
MR - Meticilino Resistente
NAV - Neumonia Asosciada a Ventilador
NIH - Neumonia Intrahospitalaria
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Algoritmo 22. A 22
Tratamiento de la Neumonía Complicada con Derrame Pleural en
población pediátrica
Paciente > 3 meses y < 18 años de edad con Neumonía Complicada con
Derrame Pleural detectado con radiografía simple de tórax
No
¿Derrame Primero: Primero:
subagudo? • Tomar muestra del líquido del • Tomar muestra del líquido del
derrame pleural por medio de derrame pleural por medio de
toracocentesis. toracocentesis.
Sí No
• Enviar muestra para frotis y • Enviar muestra para frotis y
tinción de Gram. tinción de Gram.
- Clindamicina IV • Realizar estudio citoquímico. • Realizar estudio citoquímico.
+ - Cefotaxima IV o • Enviar muestra para cultivo • Enviar muestra para cultivo.
Cefotaxima IV o - Ceftriaxona IV Después indicar:
- -Ceftriaxona IV (cuadro 31) • Clindamicina IV + Cefotaxima IV o Después indicar:
(cuadro 31) • Ceftriaxona IV • Clindamicina IV + Cefotaxima IV o
(cuadro 31). • Ceftriaxona IV
(cuadro 31).
¿Criterios
de ingreso a Sí
No No UCI?
Algoritmo 23. A 23
Tratamiento de la Infección Aguda de Vías Urinarias en pacientes
menores de 16 años de edad
Paciente menor de 16 años de edad con ≥ 48 horas con fiebre, sin signos específicos
de infecciones comunes (catarro común, otitis, diarrea infecciones, etcétera)
Indicar:
Tratamiento ambulatorio indicar:
Indicar: • Nitrofurantoína 5 a 7 mg/kg/día VO
• Cefalexina VO o dividir en 4 dosis. (cada 6 horas)
• Cefotaxima 100 mg/Kg/día intravenosa
• Amoxicilina/ácido clavulánico VO Durante 7 días.
dividir en tres dosis o
Tratamiento en hospital indicar:
• Ceftriaxona 50 mg/Kg/día intravenosa
• Amoxicilina/ácido clavulánico IV, o
cada 24 horas
• Cefuiroxima IV, o
Durante 10 días ¿Mejoría
• Cefotaxima IV, o
clínica dentro de las
• Ceftriaxona IV,
Dentro de las primeras 48 horas de haber primeras 72 horas?
Durante 10 días.
iniciado el protocolo diagnóstico realizar:
Dosis en (cuadro 37) Sí
• Gammagrama con DMSA o
Estudios adicionales:
• Ultrasonido renal Completar 7 días de
• Gammagrama con DMSA, o
tratamiento y alta No
• Ultrasonido renal
• Cistograma miccional al finalizar el
tratamiento(2)
Sí
Sí
Cambiar antibiótico según reporte
No
de susceptibilidad (cuadro 37)
Completar 10 días de
tratamiento
¿Mejoría clínica
• Solicitar cistograma Sí
miccional(2) en 48 horas? (1)
Realizar:
• Cita a consulta externa · BH
· Proteína C reactiva
· Procalcitonina
· Valorar punción lumbar
Después del alta en todos
(2)
· Citoquímico y cultivo de LCR
Alta los pacientes que tuvieron
· Tira reactiva en orina
su primera infección de vías
· EGO
urinarias solicitar:
- Radiografía de tórax
· Cistograma miccional.
IDMSA - Ácido dimercaptosuccínico
EGO - Examen general de orina
IVU - Infección de vías urinarias
LCR - Líquido cefalorraquídeo
US - Ultrasonido
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Antibiótico Posología
Edad:
• 3 meses a 5 años: 125/31 mg vía oral cada 8 horas.
Amoxicilina/ácido • 1 a 5 años: con infección grave puede indicarse 250/62 mg vía oral cada
clavulánico 8 horas.
• 6 a 11 años: 250/62 mg vía oral cada 8 horas.
• 12 a 15 años: 500/125 mg cada 8 horas.
Edad:
• 3 a 11 meses: 125 mg vía oral cada 12 horas.
Cefalexina • 1 a 4 años: 125 mg vía oral cada 8 horas.
• 5 a 11 años: 250 mg vía oral cada 8 horas.
• 12 a 15 años: 500 mg cada 8 horas.
Cefotaxima 50 mg/kg/día vía intravenosa, dividir en dos o tres dosis.
Edad:
• 3 meses a 11 años (≤ 50 kg): 50-80 mg/kg vía intravenosa cada 24 horas
Ceftriaxona (máximo 4 g por día).
• 9 a 11 años (≥ 50 kg): 1-2 g cada 24 horas.
• 12 a 15 años: 1-2 g cada 24 horas.
Edad:
• 3 meses a 15 años: 20 mg/kg vía intravenosa, dividir en tres dosis
Cefuroxima (máximo 750 mg por dosis).
• En infecciones graves: 50-60 mg/kg, dividir en tres o cuatro dosis
(máximo 1.5 g por dosis).
Gentamicina Iniciar con 7 mg/kg vía intravenosa cada 24 horas.
Nitrofurantoína 5-7 mg/kg/día vía oral, dividir en cuatro dosis.
Edad:
• 3 a 5 meses: 4 mg/kg (máximo 200 mg por dosis) o 25 mg vía oral cada
12 horas.
Trimetoprima/ • 6 meses a 5 años: 4 mg/kg (máximo 200 mg por dosis) o 50 mg vía oral
sulfametoxazol cada 12 horas.
• 6 a 11 años: 4 mg/kg (máximo 200 mg por dosis) o 100 mg vía oral cada
12 horas.
• 12 a 15 años: 200 mg vía oral cada 12 horas.
En pacientes mayores de 3 meses de edad que requieran una segunda opción de
antibiótico intravenoso, se recomienda consultar con un especialista en Infectología para
elegirlo.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 24. A 24
Tratamiento de la Infección Aguda de Vías Urinarias en población adulta
Hombre o mujer mayor de 17 y menor de 65 años que presenta disuria,
polaquiuria, urgencia urinaria
¿Los resultados
¿Signos y Tomar
de la tira reactiva y EGO Sí síntomas sugerentes de Sí Pielonefritis Sí urocultivo
sugieren IVU?
pielonefritis (1)? (cuadro 38)
(cuadro 33)
No
No
Tomar urocultivo a
embarazadas y ¿tiene criterios de
Diagnóstico Cistitis hospitalización (2)?
hombres (cuadro 38)
No Sí
diferencial(3)
Indicar: Indicar:
¿Mejoría clínica Indicar:
• Nitrofurantoina 100 mg • Cefalexina VO
en 48 horas? • Amoxicilina/Ácido
VO cada 6 horas Considerando la sensibilidad clavulánico IV, o
durante 5 días microbiana local, indicar:
No
• Cefuroxima IV, o
• Trimetoprim/sufametoxazol VO, o • Ceftriaxona IV, o
• Amoxicilina/ácido clavulánico VO. • Cefotaxima IV.
Mujeres no Embarazadas y (cuadro 39) (cuadro 39)
embarazadas hombres
Sí
¿Urocultivo
Tomar urocultivo (cuadro 38) ¿Mejoría clínica Completar 7 a10
positivo? Sí
• Continuar mismo antibiótico en 48 horas? días de tratamiento
No
• Evaluar indicar Fenazopiridina
• Esperar resultado de No
urocultivo y sensibilidad • Cambio de antibiótico según
reporte de sensibilidad • Cambio de antibiótico según
microbiana para adecuar
• Verificar contraindicaciones reporte de sensibilidad
tratamiento ¿Urocultivo
en el embarazo Sí • Verificar contraindicaciones
positivo?
(cuadro 39) en el embarazo
(cuadro 39)
Sí
(1)
Pielonefritis:
· Fiebre > 38 °C.
· Náusea y/o vómito.
(3)
Diagnóstico diferencial
· Escalofríos. Mujeres:
(2)
Criterios de
· Dolor lumbar. - Vulvovaginitis, ITS, enfermedad
EGO - Examen general de orina. hospitalización:
· Malestar general. inflamatoria pélvica.
ITS - Infección de transmisiónsexual. · Intolerancia a la vía oral.
· Mialgias. Hombres:
· Fiebre de difícil control.
- Prostatitis, ITS, epididimitis.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Preferentemente, recolectar la muestra cuando la orina haya estado en la vejiga durante 2 a 3 horas.
Mujeres:
• Sentarse en el inodoro con las piernas separadas.
• Lavar el área de genitales externos, especialmente los labios de la vagina; usar dos dedos
para separar y abrir los labios.
• Limpiar los pliegues internos de los labios con una esponja con agua y jabón; limpiar de
adelante hacia atrás.
• Limpiar por encima de la abertura, por donde sale la orina (uretra), justo arriba de la abertura de la vagina.
Hombres:
• Limpiar la cabeza del pene con agua y jabón.
Algoritmo 25. A 25
Tratamiento de la Diarrea Aguda Acuosa en población pediátrica y adulta
Paciente con enfermedad diarreica aguda acuosa
(cuadros 40 y 41)
Diarrea acuosa
Más de 85% de los casos de diarrea aguda
• Diarrea profusa de
instalación súbita. • Uso de antibiótico ≤ 28
• Más de 3 evacuaciones al días previos al inicio de
día con uno o más de los la diarrea.
siguientes síntomas: • Diabetes mellitus.
Toxinas Clostridium
- Naúsea. • Insuficiencia renal crónica
bacterianas difficile(1)
- Vómito. • Neoplasias.
- Dolor abdoiminal. • Úlcera péptica.
• Duración entre 1 y 5 días. • Enfermedad diverticular.
• Ingesta de alimentos/bebidas • Hospitalización previa.
contaminadas.
- Inicio súbito.
- Evacuaciones líquidas.
- Aspecto de agua de arroz.
Vibrio cholerae - Gran volúmen.
• Vómito - Contacto epidemiológico.
• Dolor abdominal - Edad > 5 años.
• Afebril - Evacuaciones > 5 al día..
• Más frecuente en edad Norovirus o
rotavirus - Duración < 5 días
pediátrica
• Vacunació incompleta Cystoisospora
para rotavirus belli
Cyclospora
cayetanensis Inmunocompromiso:
• VIH
Cryptosporidium • Quimioterapia
parvum • Postrasplante
Rehidratación oral
Giardia
Cuidados generales
lamblia
(cuadro 42)
(1)
Sospechar síndrome urémico
hemolítico en presencia de:
· Anemia.
· Hemólisis.
· Elevación de azoados.
· Depleción de volumen.
· Leucocitosis:
· Suspender antibióticos
Enviar a Urgencias o Admisión
Continua para valoración y manejo
especializado.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Niños:
• Indicar soluciones de baja osmolaridad (240-250 mOsm/l) para la rehidratación oral.
• Indicar 50 mg/kg de solución de rehidratación oral para ingerir en sorbos pequeños
durante 4 horas, después ofrecer frecuentemente y en pequeñas cantidades mientras
persistan las evacuaciones diarreicas.
• Considerar rehidratación oral vía sonda nasogástrica si hay dificultad para beber.
• Monitorear la respuesta a la terapia de rehidratación oral revalorando periódicamente los
signos de deshidratación.
• Si persisten los signos de deshidratación o se agravan, valorar rehidratación parenteral.
Adultos:
Indicar de 50-100 ml/kg de solución de hidratación oral para ingerir en sorbos pequeños
(200 ml) durante 4 a 6 horas.
Ingerir solución de rehidratación oral después de cada evacuación.
Cuidados generales
• No suspender la alimentación:
- Continuar seno materno.
- Ofrecer alimentos en pequeñas cantidades, aumentando la frecuencia.
• No indicar antidiarreicos.
• No ofrecer jugo de frutas ni bebidas carbonatadas.
• Considerar como datos de alarma en menores de 2 años de edad:
- Más de dos evacuaciones en 1 hora, o
- Más de dos vómitos en 1 hora.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 26. A 26
Tratamiento de la Diarrea Aguda Disentérica en población pediátrica y adulta
Diarrea disentérica
• Menos de 15% de los casos de diarrea aguda
• Evacuaciones con moco y sangre
Tomar coprocultivo
Rehidratación oral
Tratamiento antiparasitario
(cuadros 42 y 43)
¿Mejoría en Investigar
No
complicaciones Valorar envío a tercer nivel
72 horas?
¿Coprocultivo
positivo para S. typhi o
Completar tratamiento
Sí Shigella y/o No
inicial por 7 a 10 días
Hemocultivo con
S. typhi?
Sí Alta
Edad:
- 1-3 años 100 mg/dosis vía oral cada 12 500 mg vía oral cada 12 horas durante 3 días.
Cryptosporidium
Nitazoxanida horas durante 3 días. Embarazadas solo si el beneficio es mayor al
parvum
- 4-11 años 200 mg vía oral cada 12 horas riesgo potencial sobre el feto
durante 3 días
Salmonella typhi / 100-150 mg/kg/día intravenosa dividir en 3 1-2 gr intravenosa cada 6 – 8 horas durante 14
Cefotaxima
paratyphi o 4 dosis durante 14 días días
(infección 50-100 mg/kg/día intravenosa o 2-4 gramos intravenosa o intramuscular cada 24
complicada) Ceftriaxona
intramuscular cada 24 horas durante 14 días horas durante 14 días
10 mg/kg/día vía oral cada 24 horas 500 mg vía oral una vez al día durante 5-7 días, o
Azitromicina
durante 7 días 1 g. dosis única vía oral.
En mayores de 8 años de edad 4-6 mg/kg 300 mg vía oral dosis única
Doxiciclina
Vibrio cholera vía oral dosis única Embarazadas: No se recomienda su uso
Azitromicina 20 mg/kg vía oral dosis única 1g vía oral dosis única
Ciprofloxacino No se recomienda su uso 500 mg vía oral, cada 8 horas durante 5 días.
* Inmunocomprometidos.
** Solo si la enfermedad es grave.
ENFERMEDADES INFECCIOSAS
Algoritmo 27. A 27
Tratamiento de los Abscesos Cutáneos en población pediátrica y adulta
¿Abscesos
mayores de 5 cm o
No múltiples y/o datos de Sí
respuesta inflamatoria
sistémica?
Iniciar: Hospitalizar:
Dicloxacilina VO o • Realizar incisión y drenaje quirúrgico.
Cefalexina VO • Tomar cultivo de secreción.
(cuadro 44) • Realizar tinción de Gram.
Sí
¿Mejoría en No
72 horas? Iniciar:
• Dicloxacilina IV
Completar 10 días • Progresión de la lesión Si sospecha SAMS indicar:
de tratamiento • Aparición de datos de respuesta • Cefalotina IV
antimicrobiano inflamatoria sistémica Si sospecha SAMR-EH
indicar:
• Clindamicina IV
Alta (cuadro 44)
Hospitalizar:
• Realizar incisión y drenaje
quirúrgico
• Tomar cultivo de secreción ¿Mejoría en
• Realizar tinción de Gram 72 horas?
No
Sí
• Replantear tratamiento quirúrgico
• Tomar nuevos cultivos de la ¿Mejoría en
• Completar 14 días de No
72 horas?
secreción
tratamiento antimicrobiano
• Cambiar antibióticos para
• Cambiar administración a
organismos resistentes en conjunto
VO cuando la condición Sí
con Infectología
clínica del paciente se
(cuadro 44)
encuentre estable y tolere la • Completar 14 días de
vía oral tratamiento antimicrobiano
• Cambiar administración a
¿Mejoría en VO cuando la condición
No
72 horas? clínica del paciente se
encuentre estable y tolere la
vía oral
Sí Alta
(1)
Factores de riesgo para abscesos cutáneos (2)
Etiología más frecuente de
• Dermatitis atópica. los abscesos cutáneos
• Traumatismo en piel. • S. aureus meticilino sensible (SAMS)
• Picadura de insectos. (40%-87% de los casos).
• Falta de higiene. • S. aureus meticilino resisitente (SAMR).
• Inmunodeficiencia. • Streptococcus species.
• Mordedura de animales • Staphylococcus coagulasa
negativa.
• Gram negativos y anaeróbios
(menos de 10% de los casos).
IV - Intravenoso.
VO - Vía oral.
SAMS - Staphylococcus aureus meticilinosensible.
SAMR_EH - Staphylococcus aureus meticilinorresistente extrahospitalario.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Algoritmo 28. A 28
Tratamiento antimicrobiano de la Fascitis Necrosante en población
pediátrica y adulta
Penicilina IV + Clindamicina IV
No
¿Mejoría en Sí
72 horas?
Algoritmo 29. A 29
Tratamiento de la Erisipela, Celulitis e Impétigo en
población pediátrica y adulta
Es una infección bacteriana que Es una infección bacteriana que Es una infección superficial que
involucra dermis y tejido ocasiona Inflamación de tejido puede ser:
subcutáneo superior subcutáneo • No buloso, que afecta cara y
extremidades, es la más
frecuente.
• Buloso, que afecta axilas, cuello y
área del pañal.
No
Tratamiento tópico:
• Tomar cultivo por punción/aspiración • Lavar con agua y jabón
• Cambiar antibiótico a: • Descostrar
• Mupirocina tópica cada No
Clindamicina VO
12 horas por 5 días
Tratamiento tópico:
• Lavar con agua y jabón
¿Mejoría en Sí • Descostrar
72 horas?
• Mupirocina cada 12 horas por
Completar 5 días
tratamiento Alta +
No
por 10 días Si sospecha SAMR:
• Dicloxacilina VO, o
• Valorar hospitalización • Cefalexina VO
• Tomar cultivo por Si sospecha SAMR-EH:
punción/aspiración Enviar a • Clindamicina VO
• Considerar infección por cocos Infectología (cuadro 46)
gram positivos resistentes
Algoritmo 30. A 30
Tratamiento de las Infecciones de la Herida Quirúrgica en población
pediátrica y adulta
¿Fiebre antes de
Infección de sitio quirúrgico Evaluar características de
Sí cumplir 96 horas del No
poco probable periodo postquirúrgico? la herida
¿Presenta
¿Presenta
Vigilancia hasta Buscar otras causas eritema > 5 cm del
deterioro No No
el alta de fiebre bordede la herida?
sistémico?
Sí
Sí Herida contaminada
Herida limpia (tracto gastrointestinal y
(cirugía de cabeza y cuello) genito urinario)
• Abrir herida ¿Mejoría en
• Desbridar No
72 horas?
• Realizar curación diaria
Indicar:
Indicar: • Metronidazol + Amikacina,
• Dicloxacilina VO/IV, o o
Indicar antibiótico de • Cefalexina VO, o • Cefalosporina de tercera
acuerdo con la • Dicloxacilina IV o Cefalotina IV generación +Metronidazol
condición de la herida: + (cuadro 47)
• Limpia o Sí • Amikacina IV, o
• Contaminada En caso de uso de antibióticos
recientes o sospecha de SAMR o
infección previa por SAMR:
• Vancomicina IV
(cuadro 47)
Completar antibiótico Sí
¿Mejoría en
por 10 días 72 horas?
No
Cambiar antibiótico de
acuerdo con la ¿Cultivo
Sí
susceptibilidad positivo?
Alta del antibiograma No
Cambiar antibióticos a:
• Piperacilina/Tazobactam IV, o • Tomar nuevos cultivos
• Imipenem IV + Meropenem IV de secreción
Completar antibiótico Nota. No combinar esto con metronidazol,
por 10 días • Valoración por
ya que no ofrece ningún beneficio Infectología
(cuadro 47)
VO - Vía oral.
IV - Intravenosa.
SAMS - Stafilococo aureus meticilino sensible.
SAMR - Stafilococo aureus meticilino resistente.
ALGORITMOS TERAPÉUTICOS
Coordinación Técnica-Metodológica
Coordinación de Algoritmos Terapéuticos para la Atención de la
Dra. Alejandra Balandrán
Hipertensión Arterial Sistémica, Dislipidemias y Diabetes Mellitus
Dra. Virginia Rosario Cortés Casimiro
2
Dr. Antonio Barrera Cruz Coordinación de Algoritmos Terapéuticos para la Atención de
Dra. Virginia Rosario Cortés Casimiro Enfermedades Infecciosas
Expertos en Dislipidemias
Dr. Adolfo Chávez Mendoza Cardiología
Dr. Luis Olmos Domínguez Cardiología
Dr. Marcos Jaciel Olalde Román Cardiología
Dr. Carlos Cabrera Ramírez Cardiología
Dra. Diana Romero Zertuche Cardiología
Dr. Luis Antonio Moreno Ruíz Cardiología
Dr. Juan Carlos Anda Garay Medicina Interna
Dra. Jimena Ramírez de Aguilar Frías Medicina Interna
Dra. Maura Estela Noyola García Medicina Interna
Dra. Nitzia López Juárez Endocrinología
Citación sugerida: Instituto Instituto Mexicano del Seguro Social. Algoritmos Terapéuticos para la Atención de la
Hipertensión Arterial Sistémica, Dislipidemias, Diabetes Mellitus Tipo 2 y Enfermedades Infecciosas. Actualización de
octubre de 2020.
Agradecimientos: Dr. Guillermo Saturno Chiu, Dr. José Arturo Velázquez García, Dr. Héctor Raúl Vargas Sánchez,
Dr. Gustavo Sánchez Huerta y Lic. Ismael Lozada Camacho.
Coordinación Editorial
Dra. Virginia Rosario Cortés Casimiro
Unidad de Comunicación Social del IMSS
C. Rubén Sánchez Martínez
División de Diseño y Producción Editorial
C. Germán Romero Pérez
Redacción:
Silvia Adriana Quiñones Benítez
Ilvaita Azeneth López Rodríguez
Ana Margarita Vázquez Ayala
Karen Itzel Falcón Pérez
Verónica Alejandra Rodríguez Martínez
Geny Piña Sánchez
Diseño:
Tania Jazmín Solís Serrano
Nayeli Salazar Pérez
Luis Enrique Sánchez Calderón
José Luis Guerrero López
Producción:
Gerardo Cortés Cortés
Este documento es un componente del proyecto estratégico de los Protocolos de Atención Integral. Se actualizará
al mismo tiempo que el Protocolo de Atención Integral del que forma parte y cuando se disponga de nuevas
claves de medicamentos. Atenderemos y agradeceremos sus comentarios en el correo electrónico:
algoritmos.imss@gmail.com