Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Niinnit
iiiiiiiiHiiimnTO
XEBRARY OF THE
^jjjjj^^WmjHiGAjj
Be.'**'-.*-'
A
' >
7
^ Q ^ ^^^
mTom DEL
DR. OLLENDORFF
PAKA APRBNDER
MANILA:
Imp dc Bamipez y Glmndjar.
1871.
V /<^/^ /^"/^-o
\^
NOS D. FR. ROMUALDO XIMENO
del Saicrado Ordeii de Predinulores, por la (cmcia de Dim
y de la Srde A|M)stoliea, Obispo de est4i lliocesis del
iSaiita
Sautisiiiio !\oiiibre de Jesiis de Cebii, Coiidecorado con la
f^ran Cruz de la Real Ordeu Americana de Isabel la Ca-
tolica etc. etc.
Por mftttiUdo de 8. B. T.
el Obispo mi 6r.
C'fi'td at4a.
It. P. /'/'. Sft,ifo>< V'lrfuh-Fi, Pi-Oil'', othir qviuwnl (fr fa ordfn de PP ioiMtino%
I.
PROLOGO.
NOCIONES PRELIMINARES.
-^^ - .^^\, -
ALFABETO BISAYA.
Aa, Bb, Cc, Dd, Ee, Gg, Hh, li, LI, Mm,
\ii, Ng, fig, .^n, Oo, Pp, Qq, Ss, Tt, Uii, \y.
Kstas son las Ictras del alfabcto bisaya para cuya intc-
li^(Mi('ia solo pondrt' aqui las ohscrvacioncs nspocto de his
<|ue se prouuiK'iau de distiiito modo, que eu casUdlauo.
E. I.
o. u.
2
IV.
I).
G.
H.
N o"
Las letras N y G unidas con una tilde sobrepuesta ha-
cen una sola letra bisaya paladial-nasal, cuya pronunciacion
es la mas dificil de todas para nosotros. Es muy raro el es-
panel, que consigue pronunciar bien esta letra, especialmente
V.
c'uando hay dos junta?. La I'lnica ndvortencin, que pnedo ha-
(MT al disripiilo, es, que cuaudo a la Ng", se le uuo la vo-
cal qut» 1(* pivrt'do, (\s ya iniposiblo la pronunciacion ])aladial-
uasal, Naugaoat, nang-ita. Para cousp^^'uir proiuuiriarla bi(Mi
es j)nM*iso stqiarar las silaha^i de (pie so coin pone la palabra
y de est(^ niodo no iinira la voral de la priniera sllaha a la
N^'" <iue OS ya la consonauto ])aladial-iuisal de la seg'unda.
1^'imera silaba Na, 8e^unda ng"i, tercera ta. Nangita. Nom-
bn\ iig-alan. Dieute, ng-ipou. Oscuro, uiang-it-rigit. Oscuridad
eang-it-ngitan.
La fin de diccion se pronuncia sieinpre nasal. Na-
N^** eu
riz, Gate, iding*.
ilong-.
Cuaudo a la Ng" sig'ue en medio de dirriou la letra G pierde
la priuiera la pronunciacion nasal. Manga (Fruta) inangga.
Instrumento musico, tolonggon. Plato, pinggan. Oreja, da-
Ion ggan.
N y 6 sea N.
2.
DEGLINAGIONES.
NOMBRE PROPIO.
VI
Dativo A para Pedro. Can Pedro.
Acurfativo A Pedro Can Pedro.
Vocativo Pedro. Pedro.
Ablativo Por, de sin, con
Pedro. Can Pedro.
NOMBRE APELATIVO.
Singular.
Plur^'
vn.
PRONO^IBRES PERSONALK!^^
Singular.
Plural.
Nom Nosotros. Quit* Cftm^....
<ien De nosotros. Ato, tanato.. Amo namo.
D^it A, 6 para nosotros. Oanato Caimmo.
Acusat . Nos, k nosotros. Canato Canamo
Ablat... Por, de, sin, con no-
sotros. Canato Cdoa'mo.
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS.
Kom.... Este, esta esto. Quini.
Oen l)e este, esta, esto. Niini.
Dat A, para este esta esto. Niini.
Acusat. A este, esta, esto. Niini.
Ablat... En con, por sin este,
esta esto. Niini.
Norn Ese, esa, eso. Can a.
Gen l)e ese, esa, eso. Niana.
Dat A 6 paraes(», esa, eso. Niana.
Acusat . A ese, esa, eso. Niana.
Ablat... En, con, por sin ese,
esa, (»so. Niana.
Nom.... Aquel, aquella, aque-
llo. Cajto.
Gen De
aquel, aquella,
aquello. Niadto.
Dat.... A, para aquel, aquella,
aquello. Niadto.
Acusat. A aquel, aquella, aque-
llo. Niadto.
Ablat.. En, con, por, sin aquel,
aquella, aquello. Niadto.
Nom... Este otro. Cari.
Gen.... De este otro. Niari.
Dat A, 6 para este otro. Niari.
Acusat. A este otro. Niari.
Ablat.. En, con, por, sin este
otro. Niari.
IX.
ndverhio Caron quo si^^-nifica Ahora so doclina dicituuli)
l''l
Niaroii (' indira el tiempo eii (jue se liizo alfruiia cosa. Aver
(oino estas horas, lleg6, Naca-abot man sia, oaliaimu niaiiigon
.'»
iiiai'iUi.
PR0N0MBRE8 POSESIVOS.
\a)^ se haceii en bisaya con los pe-
pronombres posesivos
nitivosde singular y plural dt» los ])r()n()nibres personales, {IVj
aiiteponiendo al noinbre aquellos cuya inic'ial es vocal y pos-
poniendo los que principian por consonante.
Mi sombrero. Aug aeong* ealo. Aug calo eo.
Tu caniisa. Aug* iniong" sinina. An^^ sinina mo.
Su ^de uno) zapato. An^^r iant> sapiu. An«r sapin nia.
Nuestra casa. Aug- along- bala3\ Ang* balay nnto.
N'uestro bijo. An*^* ifiong* anac. An^'* anac nino.
Su variosj dinero. Aug ilaug- salapi. Aug salapi nila.
yde
Knplural se ])()uo el poS(\sivo entre el artieulo Aug* mga
si la iuieial es vocal y S(» pospone al nombre. si es conso-
nante la inicial did posesivo.
Mis caniisas. Aug acong niga sinina. Aug mga sinina eo.
Sus (le uno) casas. Aug iang niga balay. Aug mga balay nia.
Sus (1<^ variosj som])reros. Aug ilang *^mg-a calo. Ang mga
calo nila.
6.
PRONOMBRES RELATIVOS.
(,)ui(Mi? Quinsa? Quien (»s aquel hombre? Quinsaba cadtong
tao? Ms Pedro. Si IVdro man.
Kste pronom])re lia sido deelinable, diciendo ca7fsa en el
y demas casos; pero, en la actualidad, pufule ase-
g-enitivo
gurarse que casi ba perdido su declinacion, puesto qu(^ rara
vez seoye causa, diciendo en su lugar Quinsa. I)e quien es
ese caballo? Quinsa ])a canang cabayo?
/.('ual? Quinsa? Hain? Se usa de'^Quinsa para las personns
XI.
iK'clia por la pasiva de An. El hombre, cuyo hijo muriu,
llora. Aug* tao, nga namatiyan sa anac, minhilac. El vecino.
ciivji casa se ha quemado, se alegra. Ang" silingan, nf'-a
Tiasoiiog-an sa balay, nalipay.
SER.
Este verbo se traduce al bisaya con las particulas Man y Mao. *
INDK^ATIVO.
Presente.
To soy. Ai'A) man.
Kl es. Mao sia. Sia man.
Tu eres formal. Icaoy bo-otan. Bo-otan ra man.
Es«' (»s el motivo de tu aleo-ria. Canamaoy hinon^'-dan sa imon^;
calipay.
PRETERITO ( t)EXI8TENTE.
Yo era rico. cuando tu eras po- Salapian mnn ac('), sa imoii^;
bre. pag^capobres.
PRETERITU ABSOLUTO.
\o fui rico el afio pasado. Salapian man ac6 sa toig uga
iniagiii.
FUTURO ABSOLUTO.
\'() sero rico, cuando trabaje. Salapian man ac6, cuii mag*-
trabajo aco.
FUTURO CONDICIONAL.
Yo seria rico, si trabajase. Salapian ac6 unta, cnn mag
trabajo ac6 nnta.
SUBJUNTIVO.
Future.
FUTURO CONDICIONAL.
Si yo fiiere rico, daria limosna. Cun salapian ac6 unta, maga-
limos unta aco.
INDEFINIDO ABSOLUTO.
Yo fuera rico, trabajando. Salapian unta ac6, sa pagtra-
bajo.
INDEFINIDO CONDICIONAL.
Si yo fuese rico, daria limosna. Cun salapian unta ac6, maga-
limos ac6 unta.
XIII.
IMPERATIVO.
Future.
8.
ESTAR.
Este verbo se traduce Ania jiara estar aqui; Na-d 6 Ana-a
para estar abi y Tua para estar alU. La correspondencia
bisaya de la conju/:>*acion castellana de este verbo se bace
con los adverbios de lugar Dinhi aqui, Uihaj abi y Di(o,
alii, escepto el presente de indicativo.
INDICATIVO.
Presente.
PRETfiRITO COEXISTENTE.
Yo estaba aquI, cuando tu esta-
bas alll. Dinhi man ac6, sa dito ca pa.
PRETfiRITO ABSOLUTO.
FUTURO ABSOLUTO.
Yo estar6 alii despues. Dito man ac6 oiia.
FUTURO CONDICIONAL.
Yo estaria alii, si tu quisieses. Dito unta ac6, cun boot ca pa
unta.
SUBJUNTIVO.
Future.
FUTURO CONDICIONAL.
Si 3^0 estuviere aqui, no esta- Cundinhi pa unta ac6, uala ca
rias tu. unta.
XV.
INDEFINIDO ABSOLUTO.
Yo estuviera aqui. Dinhi unta ac6.
INDEFINIDO CONDICIONAL.
Si yo estuviese aqui. Cun dinhi pa unta ac6.
IMPERATIVE
Puturo.
GERUNDIO.
Estando yo alll, le vi. Sa dito ac6, naquita co sia.
INDICATIVO,
Presente.
PRETERITO COEXISTENTE.
Tu estabas enfermo cuando yo Icao nasaquit, sa pagcamaayo
estaba bueno. co og lauas.
XVI.
PRETERITO ABSOLUTO.
Kl estuvo ayer enfermo. Nasaquit sia cahapon.
FUTURO ABSOLUTO.
Kl estara enfermo manana. Masaquit sia ogma.
FUTURO CONDICJONAL.
Yo estaria enfermo, si hubiese Masaquit unta ac6, cuu nato-
cumplido, lo que me has man- man co untaang* g'uisogo nio
dado. canaco.
SUBJUNTIVO.
Futuro Oondioional.
Si YO estuviere enfermo, tu me Cun masaquit unta aco, icao
cuidarias. mai^alima
^^c unta canaco.
INDEFINIDO CONDICIONAL.
Si tu estuvieses enfermo, yo te Cun masaquit ca pa unta, ac('
cuidaria. magalima unta caninio.
GERUNDIO.
Kstando el enfermo, no quiso Sa iang- pag-casaquit, uala sia
tomar las medicinas. boot ominom sa mga tambal.
9.
INDICATIVO.
Presente.
PRETERITO COEXISTENTE.
Vo tiMiia la camisa, al bus- Dinhi pa canaco ang sinina
carla tu. sa pagpangita mo.
PRETERITO ABSOLUTO.
Aver tuve el sombrero, hoy Cahapon dinhi canaco ang calo,
no lo tengo. caron uala.
FUTURO ABSOLUTO.
Mafiana tendr^ ya el sombrero. Ogma dinhi na canaco auK
calo.
FUTURO CONDICIONAL.
Yo tendria la camisa si la com- Dinhi unta canaco ang sinina.
P^^^- con paliton co un^a.
XVIII.
SUBJUNTIVO.
Indefinido oondioional.
10.
INDICATIVO.
Presente.
PRETERITO COEXISTENTE.
Vo tenia dinero aver y tu no. Cahapon duna may acong salapi
icao uala.
PRETERITO ABSOLUTO.
Yo tuve ayer dinero. Cahapon dunay Acong salapi.
FUTURO ABSOLUTO.
MaAana tendr^ dinero. Ogma duna may 4cong salapi.
XIX.
FUTURO CONDICIONAL.
T\i tendrias dinero, si tniba- Icao dunay sahpi nnta, cuu
jases. ma^trabajo ca unta.
SUBJUNTIVO.
Indeflnldo oondioional.
Si yo tuviese dinero, te lo da- Cun duna pay unta acoug sala-
ria. pi, ihatag co unta canimo.
Gerundio.
INDfCATlVO.
Presente.
PRETERITO COEXISTENTE.
Ayer yo tenia frio y tu calor. Cahapon guitugnao man ac6,
ug icao guiinitan.
PRETERITO ABSOLUTO.
Aver tuve calor. Cahapon nainitan ac6.
4
XX.
FUTURO ABSOLUTO.
Til tendris calor despues. Mainitan ca ofla.
FUTURO CONDICIONAL.
Yo tendria miedo, si no fuera Naliadluc ac6 unta cun dili pa
ef>pafiol. ac6 uata cacliila.
SUBJUNTIVO.
Indeflnido oondioional.
11.
HABER.
La equivalencia del verbo Hdbef es la misma, que la-
del verbo Tener en sentido partitivo.
INDICATIYO.
Presente.
PRETERITO COEXISTENTE.
^^^^ P"**" Cahapon dunay bugas sa long-
blo. pero *"°u
^^Ki« f?
no h»bia i.
dinero. sod, apan ualay salapi.
XXI.
PRETERITO ABSOLUTO.
El mes pasado hubo arroz. Sa bulan oga miagui dunay
bugas.
FUTURO ABSOLUTO.
El mes que viene habri ya Sa bulan nga muabot duna
arroz. nay bugas.
FUTURO CONDICIONAL.
Habria dinero en el pueblo, Dunay salapi unta sa longsod,
si fuesen los hombres apli- cun macugui pa unta ang
cados. mfa tao.
SUBJUNTIVO.
Indeflnldo oondiolonal.
Yo. Ac6.
Tu. Icao, ca.
Tener. MAY, duna, aduna.
Estar. Na-a, ana-a, nia^ ania^ tua.
atua (1)
La camisa. Aug sinina.
EI sombrero. Aug calo.
Tienes la camisa? Aua-a ba canimo ang sini-
na? (2)
Si tengo la camisa. Oo, ania canaco ang sinina.
—2—
Tu, tuyo. Inio, mo, nimo.
Tu camisa. Aug mo.
sinina
Tienes tu mi sombrero? Na-abacaiiimoangacongcalo?
Si, tengo tu sombrero. Oo, ania canaco ang calo mo.
Tienes tu tu camisa? Na-a ba canimo aug imong si-
nina?
Tengo mi camisa. Ania canaco ang sinina co.
TEMA 1.
LECITON 2."
Del adjetivo.
TEMA 2.
—
Tiene V. mi hf^rmoso caballo? Si sefior, lo tengo.— Tiene
V. — —
mi zapato viejo? No sefior, no lo tengo. Que perro tiene
— —
V? Tengo su hermoso perro de V. Tienes tu mi papel ma-
—
lo?— No senor, no lo tengo. Tienes tu el buen pafio? Si —
—
senor, lo tengo. —
Tiene V. mi fusil feo? No senor, no lo tengo.
Qu6 fusil tiene V?— Tengo su hermoso fusil de V. Qu(^ me- —
—
dia tiene V? Tengo la media de hilo. —
Tiene V. mi media
—
de hilo? No tengo su media de hilo de V. Tienes tu mi —
—
fusil de madera? —
No senor, no lo tengo. Tienes tu el pan?
—
No tengo el pan. Qu6 zapato tienes tu? Tengo mi hermoso—
—
zapato de cuero. Qu6 sombrero tienes tu? Tengo mi som- —
brero malo de papel.— Qu6 jabon tienes tu? Tengo mi ja- —
— —
bon viejo. Que sal tienes tu? Tengo la sal mala. Tienes —
tu mi feo zapato de madera?— No senor, no lo tengo.
LECCION 3.^
(1) Nada malo. Ualay dautan. La Y pospuesta al uala ademis de ser euf<5-
nica del bisaya, bace las veces del arUculo an^ que se suprime.
(2) La conjtfncion disyuntiva O. se traduce al bisaya porCun.,
(3) Aun cuando parece, que debiera decirse ni Juan, 86 usa con ele-
c^ificia del artfcula de aolativo, cuando De aignifica propiedad. Can Juau.
La obra de Pedro, Ang can Pedro n^a bubat.
—
—6—
El del amigo. Aug sa higala.
Aquel perro. Cadtong iro.
Mi hennano. Ang igso-on co.
El de mi hermano. Ang sa igso-on co.
El baston. Ang songcod.
LECCION 4.^
(1) Bata bata siffnifica muchacho sirviente. Bata signlfica jdven, mu-
chacho, nifio y tambien hijo.
(2) Cuando a la negacion No sigrue en el segundo inciso de la oracion
la negaoion Ni, se traduce esta por Ug*.
El tapon. Aug* songsong".
El paraguas. Aug payoDg.
La miel. Ang dugus.
El algodon. Ang gapas.
El carpintero. Ang panday sa cahoy.
El martillo. Au^ bacbac (pacang). (3)
Cual.? QUINSA? 0NSA?HAIN?(4)
El hermoso. Ang matahum.
El feo. Ang mangil-ad.
El cucliillo. Ang sipol (cuchiyo).
LECCION 5.«
Quien? QUINSA?
Quien tiene el lapiz? Hain ba ang lapis? (1)
El hombre tiene el lapiz. Na-a sa taoo ang lapis.
El hombre no tiene el lapiz. Ual4 sa taoo ang lapis.
5.
—9—
ro? — Nolo tiene.— Quien — El
capitan lo tieue.
lo tiene? Quien —
tiene el arroz del labrador? — Mi
eriado lo tiene. Tiene tii —
criado mi escoba 6 la siiya? —
No tiene la tuya ni la suya.
—
Quien tiene el bonito polio? El muchacho lo tiene. Qu6 tiene — —
tu auiigo? — —
Tiene su buen dinero. Tiene el mi oro? No
lo tiene. — —
Quien lo tieue? El carpintero lo tiene. Tiene el —
—
mi cafii 6 mi azucar? No tiene tu caft, ni tu aziicar, tiene
tu miel. —
Tiene el labrador mi dinero? No lo tiene. Lo — —
tiene el capitan? — —
No lo tiene. Quien lo tiene? Nadie lo tie- —
ne. —
(^ue heno tiene Juan? —
Tiene el del labrador. Tiene —
t^ste muchacho mi escoba? —
No la tiene. Quien tiene aquel —
—
hermoso buey? Lo tiene mi criado.
LECCION C/
Este otro. Cari.
Aquel otro. Cadtong usa.
El billete, la es-
quela. Ang sulat.
El granero. Aug i)insa.=Buhi\s.
El grano (semilla.) Ang oinhi.
Tienes est^ libro 6 aquel? Na-a ba canimo quining li-
bro con cadto ba?.
Tengo este, no tengo aquel. Ania canaco quini, uala cadto.
Pero. Apan.
Sino. Cun dili.
Tiene el hombre este sombrero Na-a ba sa taoo quing calo, cun
6 aquel? cadto ba?.
No tiene este, pero tiene aquel. Uala caniya quini, apan na-a
caniya cadto.
Tiene este, pero no aquel. Na-a caniya quini, apan uala
caniya cadto.
No tengo este, sino aquel. Uala canaco quini cun dili
cadto.
Tengo este, pero no aquel. Ania canaco quini, apan uala
canaco cadto.
Fiene el vecino este espejo 6 Na-a ba sa silin^an quining
aquel. salamin cun cadto ba?
Tiene este, pero no tiene Na-a caniya quini, apan uala
aquel. caniya cadto.
Que. NGA.
Tienes tu el caballo que yo Na-a ba canimo ang cabayo
tengo? nga nia canaco?
.10—
Tengo el caballo que tu tienes Aiiia canaco ang* cabayo ng'a
na-H canimo.
El que. A NO.
No tengo el que tu tienes. Uala canaco aug na-a rnni-
nio. (1)
No tengo el que el tiene. Uala canaco ang na-a caniya.
El anciano. Ang tigulang.
El divieso. Ang hubag.
El jardin. Ang tanaman sa mga bnlac
El sonido. Ang tunug.
Miserable, mezquino. Daguinutan, mahicao, hicauan.
Cobarde. Matalao, talauan.
Grosero, basto. Burung.
6.
LECCION 7.'
Del plural.
7.
8.
—
Tienes estos perros 6 aquellos? No tengo estos ni aque-
Uos. — —
Tienes los baules que yo tengo? No tengo los que
tu tienes, sino los de tu hermano.—(ju^ caballos tiene tu
— —
amigo? Tiene los mios. Tiene tu amigo mis libros 6 los
—
suyos? No tiene los tuyos, ni los suyos, pero tiene los del
— —
capitan Que alhajas tiene tu muchacho? Tiene las mias.
Tienes nuestros vestidos 6 los de los vecinos? No tengo los —
nuestros, ni los de los vecinos, sino los de nuestros buenos
—
amigos Tiene el muchacho las escobas de nuestros criados?
No tiene sus escobas, sino sus vestidos.
LECCION 8.^
Del diminutivo.
Reg'la El diminutivo se hace en bisaya con el ad-
1.'
jetivo pospuesto al sustantivo 6 duplicando solaraento
diiitay
la raiz del adjetivo y algunas veces la del sustantivo. (L)
^
Regla
*.* Las unidades cuya inicial es consonante du-
{)lican primera silaba cuando especifican una cantidad. No
la
a duplican, cuando la cuenta es abstracta. (3.)
Tres. Tolo.
Tres caballos. Tolo ca cabayo.
Diez. Polo.
Diez hombres. Napolo ca taoo.
(3) Sin embargo de esta regla, que es la que debiera se^irse, los bi-
sayas usan indistintamente las unidades, que principian por consonante,
duplicando 6 sin duplicar la primera sflaba, aun cuando especiiiquen una
cantidad. Asi lo usard yo tambien por acomodarme al modo de bablar de
ellos. Tres mucbacbos. Totolo ca bata. Tolo ca bata.
-lo—
11 Napolo ug usa (4.)
12 Napolo ug duha.
13 Napolo ug tolo.
14 Napolo ug upat.
15 Napolo ug lima,
16 Napolo ug unum.
17 Napolo ug pito.
18 Napolo ug ualo.
19 Napolo ug siam.
(9) La partfcula Ca no significa nada; solo sirve para unir los nume-
rales Qon el sustautivo.
—
—17—
Teugo octavo.
el Ania canaco ang icaualo.
Tagbilaran a catorce de Julio Tagbilaran sa icapolo ug upat
de mil ochocientos cincuenta caadlao sa buian sa Julio
y siete. sa usa calibo ualo cagatus,
caliman ug pito catuig.
9.
10.
LECCION 9.»
11.
12.
Tienes mi camisa 6 mi cliinela?— No tengo tu camisa ni
tu chinela. — —
Que tienes? Teng-o tu paraguas de seda.— Tie-
nes mi caballo 6 mi perro?— Tengo tu caballo, pero no iengo
tu perro.— Tienes la cinta de oro de mi madre?— La tengo.—
—
Quien tiene las chinelas de mi hermanita? Nuestro vecino las
tiene. —
Tienes el baston 6 el sombrero de mi padre?— No tengo
el baston, pero tengo el sombrero. —
Tiene nuestro vecino los
bonitos botones de oro de mi hermano? No tiene los boni- —
tos botones de oro de tu hermano. —
Quien los tiene? Los tiene —
—
mi madre. A como estamos?— Estamos k veinticinco. Que —
libro tienes?—Tengo tercero
el y el quinto.— Quien tiene el
cuarto?— Ellos tienen.
lo
LECCION 10.«
Paslva de I.
(2) El verbo en bisaya no tiene mas que cuatro tiempos, presente pre-
t6rito, futuro 6 imperativo. Tampoco tiene inflexion en las personas; de
suerte, que conociaa la raiz y partlcula componente de cada tiempo to-
das las personas se espresan del mismo modo.
(3) La oracion en pasiva se compone de nominativo de persona pa-
ciente, verbo en pasiva v g-enitivo de persona agente.
(*) En el 2.** Distrito ^e Mindanao v en alg-unos pueblos de Bohol, se usa
del seg'undo imperativo de la pasiva de An, que termina en I, cuando uno hace
'<\h^o en obsequio de otro. Hazle un tabaco. Tustusi sia.
—21—
Retirar. Irug.
Decir. lug-on.
Acusar. Sumbung.
Poner. Butang*.
Ofrecer. Halad.
Ofreced & Dies vuestras ora- Ilialad nifio sa Dios ang ifiou^-
cioues y sereis dichosos. niga pagampo, ug pala-
rhu camo.
Dijiste a Juan aquello? Guiingon mo ba cadto can
Juan?
Se lo dije. Guiingon co na.
13.
—
Has dejado el perro en casa? Lo he dejado. Dejaris auni —
el —
nino? Lo dejare. — —
No lo d<*jar6. Deja aqnl el niflo. Vo —
arrojo el vino malo —
Yo no arroio el vino malo. Arroj6 el —
—
vino malo? Lo arrojV). —
Arrojar^i el vino malo? Lo arrojart. —
—
No lo arrojard. Arrojad el vino malo. Veudeis vosotros el —
trigo? — —
Vendemos el trigo. Yendereis vosotros el trigo? Lo —
— —
vender^mos No lo venderemos. Vended el trigo. ^Has sem- —
— —
brado el maiz? Lo he sembrado. Sieni])ra el maiz. ^Sem- —
—
brar^s el maiz? Lo sembrart^. —
Retiras el petate?— Lo retiro.
— —
——
/.Retiraste el petate? Lo retirt^. Yo escupo la saliva. ^Has
— ——
escnpido la saliva? La escupir^ ^Declaras la verdad? La de-
elaro. —
Has declarado la verdad? La he declarado. Declora —
—
——
hi verdad. ^Declararas la verdad?— La declarar(>. I^ones el
—
.
14.
LECCION 11.
Pasiva de ON.
Mira muchacho. — Ya
el he miraJo. — Lo miraiv.— Xo
lo
lo —Habeis llamado Juan?— Lo hemos llainado. — Lo
mirare. ^i
16.
nen. — —
No los tienen mis muchachos. Teneis vosotros mi som-
—
brero de seda 6 mi baston de oro? Tenemos tu sombrero de
seda, pero no tenemos tu baston de oro. No tenemos iii —
nno ni otro. —Tenemos el uno y el —Tienen
otro. ellos las
camisas de seda 6 los zapatos de cuero? — Tienen unas
las y
los otros. —
No tienen las unas ni los — Que
otros. cabalfo
tienes tu?— Tengo
el lindo caballo Siquihor. de —
Quien tiene
las chinelas de seda de las ninas? —
Su madre las tiene.
—
—
No las tiene su madre. Qu6 libro tienes tu? Teng-o el
tercero. —
Quien tiene el cuarto y el sesto? Juan los tiene.—
LECCION 12.'
Abrir. Lucab.
Cerrar. Lucub.
Cortar. Putul.
Abrid las puertas. Lucaban nifio ang mga pul-
tahan.
Habeis abierto las puertas? Guilucaban ba niilo ang mga
pultahan?
Las abriremos. Lulucaban namo ang mga pul-
tahan.
No las abriremos. Dili lulucaban namo ang mga
pultahan.
Relevar. His.
Oar. Hatag.
Kscribir. Sulat.
El uno y el otro Angusaugang
usa.
Cobarde. Talauan (2)
17.
18.
LECCION 13.^
Del infinitivo.
Partioula Naga.
Escribir. Sulat.
Presente. Yo escribo. Ac6 nagasulat.
Tu escribes. Icao nagasulat.
El escribe. Si^^a nagasulat.
Nosotros escri- Came nagasu-
bimos. lat.
Vosotros escri- Camo nagasu-
bis. lat.
— 27 —
Ellosescriben. Sila nagasulat.
Pret^rito. Yo escribi. Ac6 uaiTsulat.
Fiituro. Vosotros escri- Caino magasu-
bireis. lut.
— —
en presente 6 preterite si la accion es presente 6 pasada. Eres tu el que
uke relevar^ en este pueblo? Icao ba ang ma^rilis canaco dinhi niining
— —
iongsod? Yo soy el que te relevar6. Aco man ang magilis canimo.— Venid
los que llorais y yo es co&solar6.
^ig" paglipayon ta camo.
—
Umanhi camo ang mgu nanaghilac
^Han prendido ya al ladron que rob6 ayer?—Nadacop na ba ang caoatan
n^ —
nangaoat cahapon? El relativo que se traduce ng^.
6.° Siempre que el determinante y determinado es^n unidos por medio
de una conjtincion, se pone en imperativo el determinado y Ja conjuncion
—
que se traduce n§a. Yo quiero que tu pasees. Bu-ut ac6 nga lumacao ca.
Deseo que me escribas.— Nagatin^ha ac6, nfa sumulat ca canaco.—-Si la
conjuncion es dubitativa se hace del mismo modo, que en los dos ejemplos pre-
cedentes^ traduciendo la conjuncion por CUN.—No se, si podr6 partir.—Am-
but, cun macaguican ba ac6.— No se, si me pagar^.—Ambut cun magba^
yad ba sia canaca.^~Cuando la oracion es dubiSaitiva se pone la partlcula
ba como en las interrogativas (vid. Lee. 1.* obs. 9.*)
NOTA. En todoa los cases en que segun ge ha dicho el verbo deter-
minado debe ponerse en tmperatiyo^ puede ponerse tambien en futtiro, poesto
que kn indios \t> pcmen imdiatiiitsiiMaktc en el uiio 6 en el otro.
.
—29—
Tenemos tiempo, pero no tene- Dunay tiempo, apan dill came
mos gfanas. nahagugma.
Mismo (lo). —
MAO mao da.
En
cualidades fl-
I
(3)
\) «er una cosa igual & otra en calidad cantidad (5 nti-
Sama significa
mero y topon^
: sigaifica ser una oosa i^aal & otra en longitod, latitvid y
ladidad 6 biea en alguna de estas cualidades.
profua<
.30—
Tenemos mas oro que plata. Daghan pa ang among bula-
uan sa salapi.
{4j Ea
el segundo termino de la comparacion no hay necesidad de po-
ner el artfculo Anff, Magsama ba sa cadaghan ang imon^ bnlauan ug sa-
lapi? Traducido esu) del bisaya, dice: tu oro y in plata son iguales en can-
tiaad? que equivale & lo que decimos nosotros ^tienes tanto oro como plata?
(5) En
la relacion de mayoria y lo mismo en la de minoria el Que
se traduce tambien por CAY seguido del ablativo. Tengo mas camisas que
zapatos. Daghan pa ang &cong mga chinelas cay sa m^
sapin. Tengo me-
nos camisas que zapatos. Didiot pa ang &cong mga sinina cay sa mga sa-
pin. En el S.'* Distnto de Mindanao rara vez se oyede este modo.
—
—31—
En la relacion de minoria se traduce^ ME-
Reg^la 5.*
NOS, por DIRIOT PA; y QUE se traduce por Sa, poniendo
en nominativo el t^rmino de la comparacion y en ablativo
aquel con que se compara.
Tengo menos zapatos que clii- Diriot pa ang acong mg'a sa-
nelas. pin sa mga chinelas.
Un tanto como este. Usa pa ca ingon niyni.
Dos tantos como ese. Duduha pa ca ingon niana.
Dale dos tantos como aquel. Ihatag mo cania duduha pa
ca- ingon niadto.
Tengo mas oro que plata. Daghanpaangacongbulauan,
dili ang acong salapi.
19.
20.
Tiene el hijo de tu amigo ganas de comprar el p&jaro?
—
Tiene ganas de comprarlo. Teneis ganas de comprar mi ca-
ballo?— Tenemos ganas de comprar tu caballo y el de tu her-
—32—
maiio. —
Quien tiene ganas de comprar mi Undo perro? Na-
tienes ganas de
die tieue ganas de comprarlo.— Qu6 perro
—
comprar? Tengo ganas de comprar el de mis amigos.— Tie-
—
nes miedo de hablar? No tengo miedo de hablar; pero tengo
vergiienza. —
Tenemos razon para hablar? Teneis razon para—
hablar, pero no para cortar mis ^rboles. Quieres escri- —
bir?— —
Quiero escribir. No quiero escribit.
LECCION 14/
Particula MI.
Escribir. Sulat.
Llegar, Abut.
Presente. Yo Uego. Mlabut ac6.
Pret6rito. Tu llegaste. Icao minabut.
Futuro. Vosotros Uegareis. Camo muabut.
Imperativo. Llega tu. Umabut ca.
Escribe tu. sumulat ca.
Entrar. Sulud.
Salir. Goa.
Salir al encuentro. Sugat. Tagbo.
Ayudar. Tabang.
Comer. Caon.
Beber. Inom.
Quereis vosotros comex? Bu-ut ba camo cumaon?
Queremos comer, pero no que- Bu-ut cami cumaon, apan dili
—
Mas que nosotros. Daghan pa — sa imo.
—
Menos que ellos. Diriot pa — sa ila.
Tienes tantas camisas como yo? Magsama ba ang cadaghan sa
mgii sinina mo ug ang aco?
Tengo mas que 61. Daghan pa ang ico sa iya.
Tienen ellos mas dinero que Daghan pa ba ang ilang salapi
nosotros? sa imo?
Tienen menos dinero que no- Diriot pa ang ilang salapi sa
sotros. amo.
Encender. Dagcut.
Estar. Tua.
Ir. Adto.
Esta en casa? Tua ba sa balay?
No esta en casa. Uala sa balay.
iEn donde? Donde? iHain? Sa-i? (1).
Que quieres escribir? Onsay bu-ut mong sulaton?
No quiero escribir nada. Dili ac6 bu-ut magsulat bisau
onsa.
Quieres beber alguna cosa? Bu-ut cabaummom bisan onsa?
No quiero beber nada. Dili ac6 bu-ut uminom bisan
onsa.
Que caballo quieres comprar? Onsa nga cabayo ang bu-ut
mong paliton?
Quiero comprar el tuyo. Bu-ut cong paliton ang imo.
21.
—34—
sas que 61. —Tienen lostanto dinero como nosotro.s?
nifios
Tienen tanto como nosotros, pero tienen menos anillos y me-
nos chinelas que nosotros. —
Tienes ganas de coinprar el ca-
ballo de mi amigo? —
Tengo ganas de comprarlo. Teneis tiempo —
—
para hablar? Tenemos tiempo para hablar, pero no queremos.
22.
LECCION 15.^
Activa. Pasiva.
Presente. Yo puedo escribir. Nacasulat aco. Nasulatco.
Preterite. Tu pudiste escribir. Icao nacasulat. Nasulat mo.
Future. Ellos podr^n escribir. Sila macasulat. Masulat nila.
tencia relativa 6 sea la posibilidad de hacer algo para lo que hay que po-
ner alguii medio 6 remover aljnin obst6cuIo.
Caarang-an, posibilidad, facultades, bienes de fortuna, ya sean pocos ya
sean muchos.
Puedes comprar erio caballo? Macapalit ca ba nianan^ caballo? Puedo
comprarlo, porque teng-o posibilidad. Aran^ co paliton^ cay dunay &cong'
caarang-aii. La contricion quo es superior a vuestras fuerza«, y que no po-
deis merecerla, la podeis ootener nor medio de la oracion. Anjir pag-hinul-
sul, ng-a mulabao sa ifion^ cauffalin^on, ug n^dile camo arang tacos
uiaua, arang- nifio dang-atou sa tuu^ud sa pagampo.
Aran<^ aran^, ir una cosa 6. mejor. ^Cdiuo estii el enfermo? Comosta
ang" raasaquitV Esta niejor, mas aliviado. Arang* aran^ na sia.
Hacer, liimo; conipuesta esta raiz con la partlcula Naca, sifirnifica po-
der hacer. I'uedes hacer tu eso? Macahiino ca ba niana? Puedo hacerlo.
Macaliimo ac(5 niana. Pasiva. Mahimo co cana.
Bs posible? (impersonal.) Mahimo ba? £s posible. Mahimo man. Ga*
hum, poder, vig-or, fuerzas corporales. CusuK, sij^nifica lo mismo que el
anterior, pero fi:ahum se aplica tambien en sentido moral. Autoridad, po-
testad,ca^^amhanau. Ya no tengo fuerzas— uala nay 6conf gahum—uala
nay ^con^ cusu<?.
Hablando en sentido material de una obra de diffcil ejecucion por ser
necesarias fuerzas iheteriales, se dice: Podrus hacer eso? maca^'^ahum ca
ba niana? Podre hacerlo, macagahum ac(5 niana. Pasiva; magahum co cona.
Hablando en sentido moral se hace lo mismo la oracion, Tendr^ va-
lor para hacer eso? Macagahum ca ba niana? Tendre valor para hacerlo,
macagahum ac6 niaua.
—
Solamente los superiores son log que tienen autoridad niao ra ang
mga Ponoan ang may cagamhanan, Jcsucristo dio d sus miniatros la po-
testad de perdonar lo.<i pecados. Ang m^ ills ni Je^ucrlsto guitagaan nia
sa car^-amhanan sa pagiiafjaylo sa mga sala.
Adang-ygahom se u^un indi^tintamente en sentido moral y maferlaJ.
9
— 3C—
Lo quiere para cortarlo. Bunt nia ang cnchillo sa pag-
putiil sa pan.
Ver. Qnita.
Barrer. Silhig.
Matar. Patay.
Ouieres matar el caballo? Bu-ut ca ba inagpatay sa ca-
bayo?
Quiero matarlo. Bu-ut ac6 magpatay sa ca-
bayo.
Pneden los hombres hablarnie? Nacasulti ba ang mga taoo ca-
naco?
Pueden bablarme. Naeasulti sila canaco.
No— mas que. UALA-CUN dili.
No tiene mas que un gato. Uala siya cun dili usara ca
iring.
Lo que. ANG SA. (2.)
Tener que. MAY (3.)
Quereis darme lo que teneis? Bu-ut ba camo muhatog canaco
sa na-a canino?
Qiieremos d&rtelo. Bu-ut cami muhatag canimo sa
ania canamo.
Que tiene que hacer el mu- Onsa may bubuhaton sa bata?
chacho?
Tiene que leer. May iyang babasahon.
Despreciar. Tamay.
Maldecir. Tonglo.
Escarnecer. Yubit.
Has desprecieldo & tu pr6jimo? Guitamay mo ba ang imong
isigcataoo?
Lo he despreciado. Guitamay co ang acong isig-
cataoo.
23.
24.
LECCION 16.*
Aotiva.
(1) Los tienipoB eaa la papt^cula Naca causal en activa se fiorman como
con la Naca potencial segun la regla 1/ de la leocioft Breeedente. Bl
Brincipiaii'tle aebe teiMrr preseuia la diversa aigailioaoloB ie Im partfcula
Naca, aeirun qiM tea potencial causal, porqiie siao 8e eq^voeaM hciU
mente hablar. La te^la, qwd debe teguir para evitar eae escelle «8 la
al
Higuieate: La particula Naca Doteacial no se compone, ^ia^ con nMoen de
verbos actiroe j la particula Naca causal se compoae oea raicea de ^^r-
^
bos neutros y ae nombres adjetivos.
—38—
Pasiva.
Presente. La mediciaa mejora Aug tambal maoy guicaayo-
el enfermo. han sa masaquit.
Pret^rito. La medicina mejor6 Ang" tambal maoy g*uicaayo-
el enfermo. han sa masaquit.
Futuro. La medicina mejorar^ Aug tambal maoy caayohan
el enfermo. sa masaquit.
Regia *.' Cuando se liabla con la particula NACA cau-
sal en pasiva se pone la causa en nominative y la persona
paciente en genitive.
Ifegrla 3.* El presente y pret^rito se forman en pasiva
con la particula GUICA antepuesta y AN pospuesta k la ralz, y el
futuro anteponiendo CA y posponiendo AN k la misma raiz. (*)
De que muri6 Juan? On say guicamatian ni Juan?
Muri6 de calentura. Ang hilanat maoy guicama-
tian nia (2.)
Bueno. Ma-ayo.
Valiente. Maisug, mapintas.
Fuerte. Mabascug.
Hermoso. Matahum.
Dormir. Tolog.
Podrirse. Dunut.
Que tiene que hacer tu her^ Onsa may bubuhaton sa imong
mano? igso-on?
Tiene que responder alhombre. Duna iyang itobag sa taoo.
El canasto. Ang bucag.
El suelo. Ang salug.
El techo. Ang atop.
Prestar. Hulam.
El camarin. Ang camalig.
-39—
El mercado. Aug tiendahau,
angtianguihan.
Donde esta ta liijo? Hain ba aug imong anac?
Esta en casa. Tua sa balay.
No esti en casa. Uala sa balay.
En.
EstA tu padre en el caraarfn? Tua ba ang imong amahan sa
camalig?
Esik en el camarln. Tua sa camalig.
En el rincon. Sa sooc.
En el agujero. Sa buhi'i.
Dentro del agujero. Sa sulud sa buhii.
En el fondo. Sa ilalom.
En fondo del saco.
el Sa ilalom sa baluyut.
El camino. Ang dalan.
Al otro lado. Sa luy6.
Al cabo, al fin. Sa catapusan.
Al estremo (orilla.) Sa dapRn.
Causa, motivo. Hinungdan. Hintungdan (3.)
Que teneis que liacer? Onsa may ifiong bubuhaton?
Tenemos que ir al mercado. Dunay dmong adto-on sa tienda
ban.
Esta mafiana. Caron buntag.
Por la mafiana. Sa buntag^
Esta tarde. Caron hapon.
Por la tarde. Sa hapon.
Esta noche- Caron gabi-i.
Por la noche. Sa gabi-i.
Ahora. Caron.
Al medio dia. Sa odto.
Has venido k escribir? Mianhi ca ba cay aron sumulat
ca?
He venido k escribir. Mianhi ac6 cay aron sumulat
aco.
Manana vendr6 k trabajar. Muanhi ac6 ugma cay aron
magbuhat aco.
Yo paseo para engordar. Nacaglacat ac6 cay aron tu-
mambuc ac6.
—40—
He venido para comer, Mianhi aco cay aron cumaou
ac6.
Poderoso. Macagagahum (4.)
Tienes algo que hacer? Duna bay imong bubuhaton?
Tengo algo que hacer. Donay acong bubuhaton.
25.
Quieres darme el cacao que tienes? Quiero dirtelo. — Po- —
deis beber tanto vino como leche?— Podemos beber tanto del
—
uno como de la otra. Pueden los hijos de nuestros vecinot^
—
trabajar? Pueden trabajar; pero no quieren. Tienes algo que —
—
hacer?— Nada ten^o que hacer. Que tiene que hacer tu hijo?
—
Tiene que escribir k sus buenos amigos. A quien quereis
—
hablar? Queremos hablar a los niiios. —
Quieres responder a tu
—
amigo? Quiero responderle. —
A quien quieres responder?
—
Quiero responder k mi buen amigo. En donde esti tu hijo?—
EstA en la calle.
26.
—
A donde quieres llevarme? Quiero llevarte k mi almacen.
A —
donde quiere ir tu cocinero? Quiere ir al mercadc-^^Tiene
el muchacho ganas de barter el suelo? —
Tiene ganas de bar-
rerlo; pero no tiene tiempo.=Tienen los nines tantos perros
—
como gates? Tienea mas gates que perros. En donde estA?— —
Est& en la iglesia.-^En donde estk tu dinero? EstA en el —
rincon. — —
Quieres comprar mi caballo? No puede comprarlo.—
En donde esta el perro de este hombre? EstA en un rincon —
del barco.— Qu6 tienes que hacer? —
Tengo que hablar a los
—
hombres. Cuando tienes que hablarles? EstA noche. —
Con la partfcula Maca causal se forman adjetivos duplicando la pri-
mera
(4)
ra sflaba de la raiz; y „« —
gu significacion
^.^
efecto de aquello que signitloa la raiz
es, inspirar, catuar^ producir el
Patticula Nanag.
Activa.
Leer. Basa.
Salir al encuen-
tro. Sugat. Tagbo.
Cantar. Canta.
Los nifios cantan, y los horn- Aug mga bata nanagcanta,
bres escriben. ug ang mga lalaqui nanag-
sulat.
—42—
Regla Se usa regularmente de esta partfcula, cuando
S.*
la persona agente se espresa en niimero plural.
Salir (6 partir de
algun lugar.) Guican.
Cuando quereis salir? Anos-i camo bu-ut muguican?
Queremos salir ahora. Bu-ut cam6 muguican caron.
Aqul. Dinlii, Ngadi, Didi, Anhi.
Ahi. Diha.
Alii. Ngadto.
Dito. Didto.
A11&. Adto.
Estar aqul. Ania.
Donde estk Juan? Hain ba si Juan?
Aqui esti. Ania.
f]star (lejos del que habla.) Taa.
Donde est&n los nifios? Hain ba ang mga batang dio-
tay?
Estan en casa. Tua sila sa balay.
Que hacen? Onsay ilang guibuhat?
Estan escribiendo. Nanagsulat sila. (1.)
Aliora. Caron.
A donde vas aliora? Asa muadto ca caron?
Aliora voy & la Iglesia, Muadto ac6 caron sa singba-
han.
Ir d (2.)
Que vais k liacer? Onsa bay inong bubuliaton?
Vamos a leer. Managbasa cam^.
Todos. Ngatanan.
Cada dia Todos los dias. Tagsa ca arlao. Ngatanan ar-
lao (3.)
(1) Cuando el gerundio esta unido con el verbo ESTAR, significa que
la persona agente ejecuta una accion dilatada no momentdnca y se pone
el gerundio en presente o preterito, sej^un sea el tiempo del verbo estar,
—
que le acompafia. Yo estoy leyendo.— Nagabasa ac6. Yo estaba leyendo,
— —
cuando el subio. Nagabasa pa aco sa pagsaca nia. Ayer estuve leyendo
—
cuando tu escribias. Nagbasa ac6 cahapon, sa pagsulat mo.
Cuando el gerundio es un modo de intinitivo se liacc sustantivando
el verbo del gerundio con Paffj regido de la preposicion Sa. Yo me rio,
—
cantando. Mucataua aco sa pagcanta. Jcsucristo nos dijo, hablando de esta
raanera: Yo soy el camino la verdad y la vida. Si Jesucristo nagingon
canato sa pag ig ingon niini: Aco man ang dalan, ang camato-od
ug ang quinabuhi.
[2] Ir {i, determinante, no se traduce al bisaya, cuando indica, que
la accion del determinado es inmediata y el determinado se pone en futuro.
(3) Lo mismo se dice repitiendo el sustantivo de. esta manera. Sa
adlao adlao. Sa gabi-i gabi-i. Sa buntag buntag. Sa liapon hapon. Sa bulau
bulan. Sa tuig tuig.
--43
Cada noche. Todas las nocUes. Tagsacagabi-i. N|^tanan ga-
bW.
Cadamaiiana. Todas lasmaiia- Tagsa ca bun- Ng'atanan buu-
nas. tag. tag.
Cada tarde» Todas las tardes. Tagsacahapon. Ng-atanan ha-
pon.
Ser. Man, mao.
Tarde. Hapon.
Que hora es? Onsa nga oras?
Ya es medio dia. Odto na.
Son ya las ciuco, Las cinco na.
Ya es tarde. Hapon na.
De qu6? ONSA?
De que necesidad?
tienes Onsa bay imong quinahanglan?
Teng-o necesidad de diaero. Quinahanglan co ang salapi.
27.
—
Quereis liablar al capitan? Queremos hablarle.— Cuando que-
reis liablarle? — —
Ahora. En donde est&?— Esti al otro estremo
del bosque, — —
Qu6 quieres decirme? Quiero decirte una pala-
bra. — —
A quien quieres ver? Quiero ver al comerciante Tienes —
—
algo que decirle? Tengo que decirle dos palabras. Qu6 libros —
—
quiere vender mi hermano? Quiere vender los tuyos y los
suyos. —
Tienes algo que decirme?—No tengo nada que decirte.—
Tienes algo que decir k mi padlre? —
Tengo que decirle una
palabra.—Qu6 hora es?— son las cuatro. A que hora quiere —
salir el capitan? —
Quieres salir k las ocho. Que vais A —
hacer?— Vamos k leer.
un buen libro.
—
Que teneis que leer? Tenemos que leer —
28.
LECCION 18/
Del presente de indicativo.
Papticula Nan.
Arrancar. Ybut.
Predicar. llali.
Verdura. Utan.
Donde est4 el muchacho? Hain ba ang bata?
Esta haciendo leiia. Nangahuy.
Lefia. Cahuy.
Buscar. Quita. Pagpangi-
ta.
Preguntar. Cutana. Pagpa-
ngutaqa.
Rezar. Cadye. Pagpa-
ngadye.
Qui^res casarte con Pedro? Bu-ut ca ba mamana can Per
dro?
Despedirse. Damilit.
Gritar, Singgit. Tiabao.
Casarse lamuger. Bana.
Hacer. Trabajar. Buhat.
(2; Cuando las raices de la partfcula NAN tienen por inicial una vu-
cal, si se componen con la partfcu]a NACA potencial, se intercala entnj
NACA y la raiz la particula. PANG, lo raismo quo cuando la inicial es
de las consonautes, que no se convierten en otra letra. Los muchachos
arranean la broza. An^ m^ bata nacapan^ibut sa gagrbut
Si la inicial de las raices de la particula
3) NAN es C d Q, al com-
ponerse con la partfcula NACA
potencial tambien se pierden y se inter-
cala PANGentre NACA
y la raiz. Los muchachos buscan 4 su padre. Aug*
lu^ bata nacapan^ita sa ilan^ amahan. Las muyeres rezan. Aug mga,
babaye nacapan^adye.
(4) Si la inicial de las raices de la partfcula NAN es B 6 P., tambien
se convierten en M. al componerae con la partfcula NACA potencial y se
intercala la partfcula PA entre NACA y la raiz. Juana se fia casado con
Antonio. 8i Juaua uacapamana Qan Antonio.
—46—
Escoger. Pili.
Envolver. Putiis.
Donde est& el nino? Hain ba ang batang diotay?
No Lo ignore.
s6. Ambut. Inay. (5.)
Los hombres miran la embar- Ang mga lalaqui nanan-ao sa
cacion. sacayan.
Incomodarse. Tuyo.
Mirar. Tan-ao, sulung.
Escribir. Sulat.
Agua. Tubig.
Acordarse. Dumdum.
Llamar. Tauag.
A donde ha ido Pedro? Asa ba miadto si Pedro?
Ha ido por agua. Nanubig.
Los comerciantes escogen la
buena plata. Ang mga comerciante namili
Los comerciantes escogieron la sa ma-ayong salapi.
buena plata.
Los comerciantes escoger&n la Ang mga comerciante mamili
buena plata. sa ma-ayong salapi.
Escoged la buena plata. Mamili cam6 sa maayong sa-
lapi.
29.
—
Qu6 escribes? Escribo una esquela. A quien escribes? —
Escribe k mi vecino. —
Escribe tu amigo? Escribe. —
A quien —
escribe?—Escribe & su padre. —
Escribls vosotros por la tarde?
—
Escribimos por la maiiana. Que dices? No digo nada. Dice — —
— —
algo tu hermano? Dice algo. Qu6 dice? No s6. Qui lee tu — —
—
padre? Lee un libro. — —
Qu6 haceis? Leemos.—Leen tus hiios?—
—
No leen, no tienen tiempo para leer. Lee tu amigo los libros
—
que yo leo? No lee los libros que tu lees, sino los que tu
padre lee.— Qu6 tiene que hacer el muchacho? Tiene que barrer —
el suelo y que arreglar mis libros.
30.
Tienes miedo de salir por la tarde? No tengo miedo, pero—
no tengo tiempo para salir por la tarde* A quien buscais? —
—
Buscamos k tu hijo. Teneis algo que decirle? Tenemos algo —
—
que decirle. A quien buscan los nifios? Buscan k tu hijo —
—
para Uevarlo k la iglesia. Que me das? No te doy nada. —
—
Das este libro k mi hermano? Se lo, doy. Van los hombres —
—
k casa? No van k casa, sino k casa de nuestros vecinoB.—
En donde est&n tus amigos?-— Est&n en la calle. Compras un —
cuchillo 6 un vaso? —
Compro uno y otro.— Qu6 lleva el mu-
.
--48—
chacho?— Lleva un bauL— A donde lo Ueva?—Lo Ueva k casa.—
A (juien hablas tu? —Hablo —
comerciaate. Le hablas todos
al
los dias? — Le hablo 'todas las mananas y todas las tardes.
LECCION 19/
Partioula Nafigi.
Reg'la 1.* No se usa esta particula sino con la raiz
LABA que significa pedfir aiixilio, proteccion, socorro, cuando
nos dirig-imos A Dies 6 h sus Santos.
Particula. NauU.
Regta 3." Se usa de esta particula, cuando la-acciou es
dilatada no momentinea. Se usa poco esta particula.
Lacao.
Ti*aer. Dala.
Jugar & las car-
<5artas(baraja) Sugal.
Jugar. Dula.
Criticar mur-
murar. Libac.
Aprender. ToK)n.
Escuchar. Talinghog. (4)
Hacer, prepa- Andam.
rar.
Hace (prepara) el criado la Guiandam ba ang higda-an
cama? sa sologo-on?
La hace (prepara) Guiandam nia.
El enciende el globo en lu- Guidagcutan nia ang globo, la-
gar de hacer la cama. bon n^a andamon nia unta
ang higda-an.
(3) En lugar de. en vez de, ge traducen por labon nfa, y el
verbo
que le siffue en infinitivo, se pone en imperativo 6 mturo con lapartfcula
Unta.
(4) A la raiz talinghog niempre se le antepone la partlcula P4iy
hace m
patahn^hog, recomponi^ndola con la partfcula Naga. Escuchas lo que te
dlgo? Nagapatahinffhog ca ba sa guiinffon co canlmo?—Bscucho lo
que
me aices.^<jrttipatalin^hog co ang guiin^n mo canaco.
——
—50—
Ese hombre es espanol? Catsila ba canang taoo?
No; es francos, Dili, Frances man sia.
Tu eres loco, Bu-ang ca.
No soy loco, soy juicioso. Dili ac6 bu-ang, bu-utan man
ac6.
El loco. . Ang bu-ang.
El formal, jui-
cioso. Ang bu-utan.
Tiene ancha la frente. Halapad man ang iyang ag-
tang.
La frente. Ang agtang.
Blanco. Maputi.
Negro. Maitum.
Grande. Dac6.
(Go-ot. Hago-ot.
Estrecho.
(Haictin, ictin.
31.
Aprendo k leer. —
Recibis algo vosotros? —
^No recibimos nada.
Adonde me Uevast—Te Uevo & la Iglesia.
lugrar de escuchar? — —
Habla el aiflo en
—
^Habla en lugar de esciichar. Juegr^ tu
hijo en lugar de leer? —
Lee en lugar de jugar.—Cuando leef
Lee todos los dias.
82.
—
Cuando pasean nuestros vecinos? Pasean. todafl lafl tna-
lianas. — —
Que tienes que hacer? Tengo que escribir. A que —
—
—— —
hora paseas? No paseo. Que haces?—Escribo. Que escri-
bes? — Escribo un libro.
la mafiana y por la tarde.
Cuando lo escribes?—Lo escribe per
—
Aprende el nifio k leer?— Aprende
—
k leer y escribir. Tienes verguenza de leer los libros que
—
vo leo? No tengo verguenza, pero no tengo ganas de leer-
los.— — —
Aprendes bisaya? Lo aprendo. Eres espafioW-^Soy es-
—
pafiol. —
Aquel mucnacbo es cebuano 6 bojolano? No es ce-
buano, es bojolano. —Leen hijos de nuestros vecinos?— Es-
los
criben en lugar de —Escucnas
leer. que t6 herjnano
lo te
dice? — Lo escucho. — Vas k la Iglesia?— Voy camarin al eii lu-
gar de &'la
ir —Que libro lee tu nermano?— un
Iglesia. ^Lee
libro bisaya.—Tomas caf6 por mafiana?— Tomo
la —Tomas t*. t6
todas mafianas?-«Lo tomo todas las mafianas.—Lo tomas
las
todos dias?— Lo tomo todas las tardes.
los
LECX:;iON 20/
Partioula Naquig.
(1) La partfcula Naqni^ se compone con las raices de verbos, one siflr-
nifican compania en la accion. 6 sea. cuando «1 que incita y el incitaHo
ban de ejecutar la misma accion. Este nifio invita & los otros nifios 6 ju-
guetear. Quinln^ bata nagr^ngdula sa uban nga mg^ bata. Aquel hombre
me incit<5 & hablar, pero, yo no le contests. Cadtonf tao naquigcablldo
canaco, apan, uala man ac<5 tumubag cania. El comerciante me convida
a ir en compafila en el negocio, i)ero, yo no quiero. Ang comerciante
naquigcompafiia canaco sa patigayon, apan^ dUi acO bu-ut. Por lo mismo
que la partfcula Naquig encierra en si la significacion de incitar, convi-
aar, 6 invitar no se traducen e^tos verbcA al bisaya y el infinitlvo que les
sigue se pone en el tiempo de esos verbos determinantes.
11
.=52^
Presente. Los caballojs se in-
citati k refiir.
Ang* m^a cabayo naquigauay.
Pret^rito.Los caballos se iri-
citaron & refiir.
Futuro. Los hombres se inci-
tarin k renir. Aug mga taoo maquig-auay,
Imperativo. Incitaos k refiir vo-
sotros. Maquigauay camo.
ang candila. (5 )
Frecue»teinei4e i- menAido. Masub-sub, sa masub-sub.
Vas 4 in,en.udo & la Iglesia? Miadto cab^ sa masub-sub sa
singbahan?
Tan & menuclo c;p;pio in. Masu&t^b ,i^]gQii caniijK)^.
Tan k menudo opflpio ^1. Masub-sub ing'on caniya.
T^n k mettudo , con^) eHos. Sa masub-^ub ingpB c^ila.
Ves tii frecuenteinente ^
hermano?
m Guiquita moba ang Acong i^-
80-on sa masub-sub?
Le veofrecuente:pawte. Guiquita co sa raaj^ubrsub.
Mas k menudp, jnasrfirecuen- Labing masub sub, sa lafljing
temente. masub-sub.
Lo veo mas frecuentemente que Guiquita co sia sa labing ma-
tu. sub-sub canimo.
Menos k menudo. i Dili sa masub-sub, dili masub-
No tan a menudo. f
sub.
Menos k menudo que tii. Dili masub-sub ingon canimo.
Menos k menudo que yo. Dili masub-sub ingon canaco.
No4an 4 meaudo conio eUos. Dili sa mftsub-sub ipgon caaila.
Cano(^s Q$te hombre? Nacail^' oab^iiiii^ng taoo?
No conozcp.
lo DiU ac6 nikcaila caaia.
Lo cQUQce tu hermano? Naila ba sa ig»o-oni mo?
54—
Lo conoce. Naila nia.
El comer demasiado es peli- Ang pagcaon sa hinglabihan
groso. malisud man.
El comer demasiado es inde- Ang paginom sa hinglabihan
cente. mangil-ad man.
El hablar demasiado es inl- Ang pagsulti sa hinglabihan
prudente. dili angay.
Empezar. Sugud.
Empiezo k hablar bisaya. Nagasugud ac6 sa pagsulti ug
binisaya.
Antes de. DILI PA (6)
SA
Hablas tu antes de escuchar? Nagasulti caba sa dili pa icao
magpatalinghog?
No hablo antes de escuchar. Dili ac6 nagasulti sa dili pa
ac6 magpatalinghog.
Vas k la Iglesia antes de al- Miadto caba sa singbahan sa
morzar? dili pa icao mamahao?
Voy k la Iglesia antes de al- Miadto ac6 sa singbahan sa
morzar. dili pa ac6 mamahao.
Almorzar. Bahao. Pama-
hao.
Cuando piensas tu partir? Anus-a caba nagahuna huna
muguican?
Pienso partir maiiaaa. Nagahuna huna ac6 mugui-
can ugma.
El primo. Ang ig-agao.
El mMico. Ang mananambal.
Pacificador. Maquigdaiton (7)
Cera. Talo, ,
33.
34.
LECCION 2L»
Partioula. Naqui.
mosna. (a '^ i.
mga hangul -^ ^ n*
naquihmos.
Pret6rito. Los pobres pidieron ^""^
limosna. t
35.
— —
Lee tu hijo mi libro? Lo lee. Cuando lo lee? Lo lee —
—
por la maflana. Recibes tu tanto dinero como yo? Recibo mas —
— —
dinero que tii. Ves algo? No veo nada. Ve tu padre mis —
—
barcos? No los v6, pero nosotros los vemos. Sales tii? No — —
salgo. — —
Quien sale? Mi hermano sale. A donde vi? Va k — —
Cebii. — —
Cuando tomas caf6? Lo tomo todas las mafianas.
— —
A que bora? A las siete. Hablamos bien? Hablais mal. —
— —
Que hace mi hermano? No hace nada. Puede hablar tan fre-
cuentemente como el hijo de uuestro vecino? El puede hablar —
—
con mas frecuencia que tii. Puedo trabajar tanto como 61?
—
No puedes trabajar tanto como 61. Cuanao piensa partir el
—
comerciante? Piensa partir hoy. —
A que hora? A la una y —
media.
LECCION 22/
Partioula NA.
Regla 1.' Esta particula no tiene significacion como las
dem&s, solo sirve para entrar en composicion con las raices
de verbos neutros 6 intransitivos.
(1) AuQ^ue parece, que los verbos nentros no debieran tener pasiva.
la tieaen, sin embargo, en bisaya, cuando se considera & la accion del
verbo neutro como ejercida en 6 sobre algnn lugar 6 cuasi lugar. po-
niendo en nomlnativo eWugar 6 cuasi lugar v formando el presente v
pret^rito con Na antepuesta y An pospuesta & la raiz v el futuro con Ma
antepuesta v An pospuesta & la misma raiz. Me cai. ^Taholog ac5. Al pa-
sar por el bosque, me cay6 una rama. Sa pagagui co dito sa cacahuyan,
naliologan ac(3 sa usa ca san^. Se quemO mi casa Nasunog ang ^tSotig
balay. Se me ha quemado la casa. Nasunugan d^6 sa balav.
—60—
El perro se ahoga, se ahog6 Ang suba maoy gicalumusan
en el rio. sa iro (2)
El perro se ahogar4 en el rio. Ang sub^ maoy calumsan sa
iro.
Pasear. Soroysoroy. Lacatlacat. La-
caolacao.
A donde me conduces? Asa guidala ac6 nimo?
Te conduzco al camarin de mi Guidala ta icao sa camalig sa
padre. amahan co.
Nagasoroysoroy caba? (3.)
Pas6o. Nagasoroysoroy ac6.
Ciiando pasea tu padre? Anos-& nagasoroysoroy ang
imong amahan?
Temprano — con MASAYO, sa ma
antelacion. say 6.
Tan temprano como tti. Masay6 ingon canimo.
Pasea tan temprano como tii. Nagalacatlacat sia sa masay6
ingon canimo.
Tarde. Hapon. (4.)
Todavia. PA.
Bast ante, regular Igo —
casada-
moderado. ngan.
Demasiado. Hinlabihan. Sa hinlabihan ca-
ayo.
Demasiado tarde. Hata-is na ang adlao ca-ayo.
Es tarde? Hata-as na ba ang adlao?
37.
Hablas bisaya? —No lo hablo todavla, pero empiezo k apren-
derlo.—Sale ya tu padre?—No sale todavla.—A que hora sale?
Sale & cinco. — Almuerza antes de
las —Almuerza y salir? es-
cribe antes de — Sale mas temprano que tu?— Yo salgo
salir. 61
mas temprano ^ue —Almorzais temprano?—Almorzamos tar-
61.
de. — Lee tu hijo tan k menudo como yo?— Lee mas k me-
nudo que —Habla bisaya mi hermano tan k menudo como
tu.
tu? —Lo habla y tan k menudo como yo. — Escribimos
lo lee
tan k menudo como —EUos escriben mas 6 menudo que
ellos?
nosotros. —A quien escriben?— Escriben k sus amigos.
38.
Es mi sombrero demasiado grande?—No es demasiado grande
ni demasiado pequeno. —
Es tarde?— No es tarde. Qu6 hora —
(6)Se usa de Nacapila para preterite y de Macapila para future.
g) Con la partlcula Ma antepuesta & la raiz se forman adjetivos. (Lee.
egla !.•) Duro, Magahi. Blando, mahumuc. Tambien se fonnan ad-
jetivos anteponiendo la partlcula Ma y posponiendo On & la raiz. TImido
mahadlucon. Alegre, malipayon. Triste, mamin^o-on. Amable, mahigug*-
ma-on. Irascible, maligutguton.
—63——
6s?— Es la una.— En donde esti 61?— Est4 en su casa.—Es
—
pobre? No es pobre; es —
mas rico que tu. Es tu hennano tan
mstruido como td?— Es mas instruido que yo; pero tu
eres mas instruido que 61 y que yo.— Conoces & aquel hom-
bre?— Lo conoaco.— Es instruido?— Es el mas instruido de to-
—
dos los hombres, que yo conozco. Sois tan ricos como no-
sotros?— —
Somos menos ricos que rosotros. Son tus caballos
—
tan hermosos como los mios? No son tan hermosos, pero son
—
mas valientes que los tuyos. Cuantas veces lees al dia?—Leo
siete veces y escribo tres. —
Cuantas voces tomas caf6?— Mu-
—
chas veces. Tomas chocolate?— Unas veces tomo, otras no.
LECCION 23.'^
Este. Quini.
Eso. Cans.
.64-
Aquello. Cadto.
Te ha dicho eso? Guiingon ba nia cana canimo?
(Guiingon caba nianiana?)
Me ba dicho esto. Guiingon nia quini canaco.
Guiing^on ac6 nia niana.
Me lo has dicho? Guiingon moba canaco? (Gui-
ingon ba ac6 nimo niana?)
Te lo he dicho. Guiingon co canimo. Guiingon
ta icao.
No te lo he dicho. Uala CO iingon canimo. Uala
ta icao ingna.
Lo. (1)
Eres tu el hermano de mi Icao ba ang igso-on sa acong
amigo? higala?
Lo soy. Ac6 man gayud.
Eres rico? Salapian caba?
No lo soy. Dili ac6 salapian.
Son nuestros vecinos tan po- Ang among mga silingan po-
bres como dicen? bres ba, ingon sa guii-
ngon nila?
No lo son. Dili man.
Escribir, escrito. Sulat, guisulat.
Cuando? (Pret6-
rito.) GANGS—&?
Quinsang mga taoo ang gui-
Qu6 hombres has visto?
quita mo?
He aquellos.
visto Guiquita co cadtong mga taoo.
Has conocido & esos hombres? Guiila mo ba canang mga taoo?
No les he conocido. Uala CO ilhon. Uala co ilha.
Llamar, Uamado. Tauag, guitauag.
Me llamas? Guitauag ba ac6 nimo?
Xe Uamo. Guitauag ta icao.
Qai6a me llama? Quinsay mintauag canaco?
39.
—
Tienes algo que hacer? Nada tengo que hacer.— QuA has
hecho?— No he hecho nada.— He hecho algo? Has hecho algo.——
— —
Qn6 he hecho? Has roto mis libros. Que han hecho tus
hijos? — —
Han roto sus vestidos. Ha hecho ya el snstre tus ves*-
>
—
tidos?— Todavia no lo ha hecho. Qu6 te ha dicho tu her-
niano?— No me ha dicho nada.— T6 he dicho yo eso? No me —
lo has dicho.— T6 lo ha dicho 61? —
Me lo ha dicho. No me —
lo ha dicho. —
Quitin te lo ha dicho? —
Me lo ha dicho mi ve-
cino. —Qui^res decir esto k tus amigos? —
Quiero declrselo.
Eres tu el hermano del comerciante?—^Lo soy. —
Son tus ami-
gos tan rices como —
dicen? Lo son.^-Son estos hombres tan
instruidos como ellos dicen? —No lo son.
40.
Eres tan alto como yo?— Lo soy.— Has escrito un libro?
No lo he escrito. —
Qu6 nan escrito tus hermanOs? Han es- —
crito un libro.— Cuando lo escribieron?— Lo escribieron ayer.—
—
Has escrito tu libro? No lo he escrito todavla. Has hablado —
—
a mi padre?- -Le he hablado. Cuando le has hablado?— Le ha-
—
blado ha antes de ayer. Cuj^intas veces le has hablado?— Le he
hablado frecuentemente.— Has visto k los hombres?-No los he
visto. A que hombres has visto en el merc«(do? He visto k —
—
aquellos.— Que libros han leido tus amigos? Han leido los que
les has prestado.— Has visto k estos hombres 6 k aquellos?
No he visto k estos ni k aquellos.— A que hombres has vistof?
He visto k aquellos a quienes tu has hablarlo. Has cotiocido —
—
a aquel hombre?-—No lo ne conocido. Me llamas?—Te Uamo.
Quien llama a tu- hermano?—Mi padre lo llama.
—66—
LECCION 24.*
PartlciQa Napa.
El ladrido.
Has oido el ladrido de Iob per- Ouiduugug ba nimo ang" pag*
roe? usig: sa m^a iro?
Lo he oido. Ouidungug* CO.
El ejemplo (mo- Aug panigig-
delo.) uaiu
Perder, al jue-
gx), el pleito,
en de«^acia.
Perder (desapar
recer. )
Uala.
Cuanto haperdido tuhermano? Pilay puipildi $i| ijgao(;<)nj3ao?
Morder, mor-
dido. Pa-ac, grwpa-ac.
Por que? Uano? Njano?
41-
—
Le he escrito. Te ha respoudido? No me ha r^spondido — ^
davla.—Te ha escrito alguna vez tu padre?~Me ha eacrsto
42.
—
Me protiietes ir k la igrlesia? Te lo prometo. Te he pro- —
—
metido yo algo? No me has prometido nada.— Qu6 te ha pro-
—
metido mi padre? Me ha prometido un buen caballo. Lo has —
—
recibido?— Todavla no. Cuanto dinero has dado & mi hijo?
—
Le he dado veinte pesos. Que edad tienes?—Apenas tengo diez
y seis afios.— Qu6 edad tiene tu hermano? Tiene veinte —
—
afios.—Qu6 edad tienes? Tengo doce anos poco mas 6 me-
nos. — —
Soy mas j6ven que tu? No s6.— Qu6 edad tiene nues-
—
tro vecino?— No tiene aun cuarenta alios. ^Entiendes el bi-
— —
saya? No lo entiendo todavla, pero lo aprendo. Porque —
no comes? -Porque no tengo ganas de comer. Porque es- —
—
tudia Juan? Porque quiere aprender bisaya.
LECCION 25.*
Pasiva.
Regresar , vol-
ver al punto
de la proce-*
dpncia. Uli.
Volver al punto
donde se es-
tuvo. Balic.
A que hora vuelves del mer- Onsa nga orasa ang pagpauli
cado? mo sa tianguihan?
Vuelvo del mercado k medio dia. Napauli ac6 sa odto.
Permanecer. Dugay. Puyo.
Cuanto tiempo? Pila ca tuig?
Cuanto tiempo has permane- Pila ca tuig nadugay ca sa
cido en GebA? sugbu?
Durante un afio. Usa ca tuig.
Durante un mes. Usa ca bulan.
Durante un dia. Usa caadlao.
Vivir (en el sen-
tido de habi-
tar.) Puy6.
—73—
Ell donde vives? Hain ca ba nagapuyo?
Vivo cerca de la Iglesia. Nagapuyo ac6 sa do-ol sa sing-
bahan.
Vive todavia tu amigo en Nagapuyo pa ba ang higala
donde yo he vivido? mo sa guipuy-an co?
No vive ya en donde tu has Dili na sia nagapuyo sa gui-
vivido. poy-an mo.
Ya. Na.
No — ya, ya — no. Dilina^ualana.
Cuanto te debo y&? Pilana ba ang &cong utan^ ca-
nimo?
No me debes jk nada. Uala na imong utang canaco.
Mucho tiempo. Madugay.
Cuanto tiempo has hablado al Pila ca oras ang pagsulti mo
hombre? sa taoo?
Le he hablado mucho tiempo. Nadugay ang pagsulti co ca-
niya.
Hasta. Cutub.
Cuaudo?(futuro.) Anos— &?
Hasta cuando? Anos-& cutub?
Hasta media noche. Cutub sa tungang gabi-i.
La mitad, centro. El medio. Ang catuiiga. Ang talioala* (*)
Pasado maiiana. lj|gma sa usa
ca-adlao. Dam-
Alto.
•
lag.
Hata-as (3)
n
Hablador. Ifinulti (4)
—74—
43.
44.
—
Hasta cuando has escrito? He escrito hasta media noche.
—
H«^ta cuando has trabajado? He trabajado hasta las cinco.
Tienes que escribir todavfa por mucho tiempo? Tengo que —
escribir nasta pasado manana. —
Hasta cuando debemos traba-
—
jar? —
Debeis trabajar hasta pasado manana. Has hablado por
—
mucho tiempo? He hablado durante una hora. Que haces —
— —
por la manana? Leo. Almuerzas antes de leer? Leo antes —
de almorzar. —
Va tu hermano al jardin en vez de ir a la
—
Iglesia?— No va al jardin ni k la Iglesia. Qui6res esperarme
aqui?— Te he esperado ya durante dos horas. Hasta cuando—
—
debo esperar? Debes esperar hasta las ocho.
LECCION 26.*
Partioula NAGAPA.
Regla I.* Esta narticula significa, permitir, mandar,
hacer que otro haga lo que significa la raiz con que se
compone.
—75-
Activa.
Paslva.
Paaiva de ON (1)
Pasiva de AN.
(*) Las oraeiones indeterminadM en laft qme antra el adjetivo Algo ee-^
preeo 6 Bobroentendido se haoen mejor oon el verbo Dufut^ qua rigc geni*
tivo de persona y por consiguiente la oracion debe ser per necesidadjpasiva.
Duna bay gicauat (quiBaual) mo sa imoaff amahan? tJamy aeonf ffiea*
uat cania. Bn estas oracioiMS hechas de esta mode, no sa trtdaoa el td*
jetivo iUfiro, bisan onsa. cuya significacion indetermmada esta ya incloidb
en el verbo Duna.
—
—78—
Lo he mandado teuirde bianco. Maputi ang* guipatina co sa
calo CO.
El borrador de la Ang huluaran sa
carta. sulat.
45.
46.
—
Hace tu hijo tenir su camisa? La hace teiiir. Que som- —
—
brero tiene el muchacho? Tiene dos sombreros, uno bianco
—
y otro negro. Tengo yo un sombrero bianco? Tu tienes —
muchos sombreros blancos y negros.—Viajas tu alguna vez?
Viajo con frecuencia. —
A donde piensas ir en el mes de Marzo?
Pienso ir k Manila.— Has viajado alguna vez? No he via- —
jado nunca. — —
Cuando partes? Parto manana. ^A que hora? —
A las cinco de la mafiana. —
En donde vive tu amigo? Vive —
—
a este lado del camino. En donde estd tu camarin? Est& en —
—
aquel lado del camino. Est& el jardin de tu amigo al lado
—
de ac& 6 al lado de all& del bosque? Est4 al lado de all&.
—
Est& tu hermano arriba 6 abajo? Est& arriba. Quieres pasar —
por el lado de acft 6 por el lado de all6< del camino? No —
quiero pasar por el lado de ac& ni por el lado de all&,
quiero pasar por en medio del camino. Hasta donde va a —
—
parar este camino? Va & parar hasta Baclayon.
—79—
LECCION 27/
Panloula NAOAPACA.
Regfla 1/ Esta partlcula se compone con los nombres
adjetivos y significa nngir lo que sigaifica el adjetivo.
(4) Si el Terbo, que sigue & Despues que 6 d lues de, es ftituro, ne
pone en imperative y si es preterite, eu preterite pues de comer, ir&g.
—81—
Despues que yo 6 de mi. Sa human na ac6.
Despues que 61 6 de 61. Sa human na aia.
Despues que mi hermano, 6 de
mi hermano. Sa human na ang i^o-on co.
Despues de hablar. Human na magsulti.
Despues de haber hablado. Human na nagsulti.
He tirado (arrojado^ tu cuchi- Guibalibag co ang imong cu-
llo, despues de haber cor- chillo human na ac6 mag-
tado en trozoa la carne. putol aa (unud) came.
Pagar. Bayad.
Has pagado el vestido al sastre? Guibay-dan ma ba ang ma-
nani^i sa viati?
Se lo he pagado. Guibay-dan co sia.
No se lo he pagado. Uala CO sia hinbay-di.
Pedir. Cayo.
Me pides tu sombrero? Guipangayo mo ba ang ca-
lo mo canaco?
Te lo pido. Guipangayo co.
Que me pides? Ousay guipan^ayo mo cannot
No te pido nada, Dili CO guipang-ayo canimo bi-
san onsa.
Probar. Tilao.
Procurar. Tigayon.
Intentar.. Tuyo.
Qui6res tu procurar hacer esto? Bu'-ut caba magapatigayon sa
pagbuhat niini? (5)
Lo he procurado. Guipatigayon co.
Tratar de. Tuyo. Ibug.
Mi tio. Ang icong* oyo-
an.
Mi primo. Angig-agao co.
Mi pariente. Ang caubanan
CO.
Un hermano mio. Usa ca igBoon
eo.
Human-na ic&o maniodto, muadto ca. Defipaea que eomi<5 se fVi6. Human-nsr
sia naniodto, napauli sia. £1 habl6 despues que v<5. Nagsulti sia, humau
na acd. Esta es una oracion eliptica, por que fafta algo. Human-ua. UbU4
na y tapus us, significan Acabar, concluir; de modo que bob detetminan-
tes de un inflnitivo. En la oracion, que precede, se na dicho el determi-
nante, pero no el determinado, por que se comprende f&cilmente la elip-
sis. Esta es una ficura muy usual en el dialecto bisaya. Sin estaflgura
se hubiera dicho: Nagsulti sia human oa acd nagsulti.
(5) El sQgundo Terbo inflnitivo de esta oracion vi regido de la pre^
posicion Sa, por que es un acosativa.
——-
82—
Trata de verte. Nagatuyo sia muquita canimo.
Trata de venne? Nagatuyo ba sia muquita ca-
naco?
Trata de ver & uno de tus tios. Nagatuyo sia muquita sa usa
sa mga oyoan mo.
Preguntar por al-
guien. Cutana.
Por quien preguntas? Quinsa imong guipangotana?
Pregunto por un amigo mio. Guipangotana co usa cahigala
CO.
Propiamente, como se debe. Sa pagcamao gayud.
Tu escribes como se debe. Nagasulat ca sa pagcamao ga-
yud. (6)
Estos hombres cumplen su obli- Quining mga lalaqui nagatu-
gacion como se debe. man sa ilang catungdanan sa
pagcamao gayud.
El deber.
La tarea.
Ang catungdanan.
Habeis becbo vuestra tarea? Guibuhat ba niiio ang inong
catungdanan?
La hemos hecho. Guibuhat namo.
Un vasodevino. Usa ca baso sa bino.
Un pedazo de pan. Usa ca putul n^a pan,
Ayer. Cahapon.
Hambre (tenerla alguien 6 ha-
berla en alguna parte.) Gutum.
El estanquillero. Ang estanquillero
47.
48.
—
Quien ha roto mi cuchillo? Yo lo he roto, despues de
—
haber cortado el pan. Has pagado el vino al Estanquille-
ro?— Se lo he pagado despues de haberlo bebido. Has man-
—
dado tefiir tu camisa? La he mandado teiiir. De que la —
has mandado teiiir?— La he mandado teftir de azuL— Has
procurado alguna vez hablar a tu tia? —
He procurado har
blarle. —Que has hecho despues de haber escrito tus temas?—
—
He almorzado. Por quien preguntas?— Pregunto por el saa-
—
tre. —
Que pide tu herraanito? Pide un pedacito de pan. No —
—
ha almorzado todavla? Ha almorzado ya, pero tiene ham-
—
bre. —
He escrito bien los temas? Los has escrito coifto se de-
ben.— Hace este hombre su tarea? La hace. —
LECCION 28/
Partloula NASIO.
Reg^la 1/ Esta partfcula se compone con las raices de
verbos reclprocos.
15
-«4.
Haoe calor. Mainit man.
CaByo.
Hace mucho calor Mainit caayo.
Hace frio. Matugnao.
Hace mucho frio. Matugnao caayo.
El sol. Ang adlao.
La
luna. Ang bulan.
•La claridad de Ang pagcalam-
la luna. dag sa bulan.
Hace luna. Bulanon.
Probar. Tilao.
Has prtfbado e^e vino? Guitilauan mo ba quining
bino? .
Oir. Dungug.
Alabar. Dayeg.
Castigar. Hampac*
Juicioso. 6n-utan.
Malo. Dantan.
Hal;)il. Laborioso. Macugui.
Inhabil, torpe. Budung".
Aplicado, asiduo,
estudioso. Macugui.
Perososo* TapolM.
Recompenaar*
Estimap. Qtigma.
Uegar. Abut,
Despreciar. Twiay.
Aborrecer. DuBMlt*
Estos niuos sou amadoB, por- Quining m|^ batoog diotay
que son estudiosos y jui- guihigugma man^ <^y macu^
ciosos. gui ugbuf^utaR xnanii^.
Aquellos hombres son aborre^ C^dtong mi^ lalaq^i, gu^uixH
cidoa, porque son maloa y tAn man, oay ^nkm ug t&r
porezoaos. polan man ^lla.
Te gusta montar & caballo? Nutiigugma caba maifoalpayot!
Mo gusta andar en coche. Nahigugma ae6 mago^b^.
M (2)
En cuanto como, bebo. Micaon ac6 dayon ac6muinom.
Que haces por la tarde? Onsay imong buhat sa hapon?
En seguida que como, duermo. Micaon ac6, dayon ac6matolog.
Duerme todavia tu padre? Natolog pa ba ang imong ama-
han?
Duerme todavia. Natolog pa.
Sin. SA UaLA.
Sin dinero. Saualay salapi.
Sin hablar. Sa ualay ti-
ngug, timic.
Sin decir nada. Sa ualay timic
timic.
Por fin, en fin. Sa catapusan.
Has podido por fin leer la carta Sa catapusan nacabasa caba sa
de tu padre? sulat sa imong amahan?
Al fin he podido leerla. Sa catapusan nacabasa ac6.
49.
A —
donde lo conduces? Lo conduzco a casa.— Qu6 nifios son
alabados? — —
Los que son juiciosos. Cuales son castigadoB?-^
—
Los que son perezosos y malos. No son estos niftos castigados
—
nunca? No lo son nunca, porque son estudiosos y juiciosos;
pero aquellos lo son muy & menudo, por que son perezosos
—
y malos. Qui6n^ es querido y quien es aborrecido? El que —
es estudioso y juicioso es querido, y el que es perezoso y
—
malo es aborrecido. Por que son queridos estos niflos? Por —
—
que son juiciosos. Son mejores que nosotros?— No son mejo-
res que nosotros; pero si ijias estudiosos que tu. Ea tu her- —
—
mano tan aplicado como el mio? Es tan aplicado como el,
pero tu hermano es mejor que el mio. —
Anda tu hermano
—
k caballo tan k menudo como yo? Anda k caballo mas &
—
menudo que tu. Anduviste ayer k caballo? ^He andado k —
caballo boy.
LECCION 29.
Partloula NASIQHI.
Reyla 1.* Esta particula significa tambien reciprocidad
como la anterior, pero casual 6 dependiente de alguna cir-
cunstancia.
Herirse, lasti-
marse. Samad.
Quemarse. Sunug^.
Te quemas? Nasunug caba? . >
.88—
No me quemo. Dili ac6 masunug. (1)
Nosotros nos vemos, Nagquita came.
Ellos se ven. Nagquita sila.
Entretenerse di-
vertirse. Ling'ao.
En que te entretienes? Onsa ba ang imong calin^aoan?
Me entretengo en leer. Ang pagbasa maoy icong ca-
ling'auan (2)
El ge entfetiene en jugar. Ang pagsugial maoy iyang ca-
lingauan.
Cada. Tagsa.
Cada lino, cada
dial, Tagsa ca taoo.
Cada Ufto se divierte como Tagsa ca taoo naling'ao ingon
puede. sa mahimo.
El gusto. Ang gugma.
Cada dual tiene su gusto. Tagsa cataoo, tagsa ca gugma.
Cada uno de nosotros. Ang tagsa canato.
Cada uno de vosotros. Ang tagsa canino.
Cada uno de ellos. Ang tagsa canila.
La gente. Ang mga taoo.
Toda la gente
(todo el mun-
do.) Ngatanan taoo.
Engafiarse, e-
quivocarse. Say op.
Til te equivocal. Na^aycp ca.
El se cquiVoca. Nasayop sia.
Engaiiar. Limbong.
El me ha enganado. Guilimbongan ac6 nia.
Tu te cortas (hieres) el dedo. Nacagsamad ca sa imong todlo.
Yo me corto las uflas. Nanghingoco ac6.
52.
LECCION 30.*
de los neutros. Llueve? Nagaolan ba? No Uueve. Dili muolan 6 ualay olan
Relampamiea? Nagaquilat ba? Trucna, Nagradaloffdog".
Eu el 2." Distrito de Mindanao Uaman Dalogdog al trueno lojano y
lugim al trueno proximo.
Hace calor? Mainit ba? Hace calor, Mainit man. Hace frio? Matugnao
ba? Hace frio. Matugnao man.
(2; En bisaya no hay pronombro posesivo correspondiente d cuyo, de
quien etc. pero. pueden traducirse al«runa vez por Nga, que es el reiativo
Quey tanto en sin^^ular eomo en plural. Teniendo que referir esos pronoru-
bre.s po-sesivos al reiativo Que, este tendrd que concordar con el Bustan-
tivo, que le precede y por consigiiiente sersi en bisaya norainativo de
persona paci onto, por que la or.icion ha de ser do pasiva. Este es el honi-
bre, cuA'o hijo luuriiS ayer. Mao quini anj^ tao, nga nainatian cahapon sa
anac. Este es el muchacho de quien te liable. Mao quini ang bata, n^a
guihisgotan co canimo.*
el pronombre reiativo Nga correspondiente ^ cuyo. de quien
Cuando
etc.no pueda ser nominativo de persona paciente, es imposible hacer la
oiacion en bisaya, por falta de giro en ei dialecto.
16
.
92--
Yeo al hombre de quieri tu ha - Guiquita co ang lalaqui nga
bias. imong guihisgutan.
He comprado el caballo dc que Guipalit CO ang cabayo nga gui-
me has hablado. hisgutan mo canaco.
\'eo al hombre, cuyo perro has Guiquita co ang lalaqui ngagui-
inatado. patian mo sa iro.
Aquien&quienes,
k los cuales. Nga.
V^eo k los niiios k quieaes has Guiquita co ang mg-a batang
dado los libros. diotay nga imong guihata-
gan sa mga libro.
A cuales hombres hablas? Quinsay mga lalaqui ang imong
guisultihan?
Hablo k aquellos k quienes tu Guisultihan co cadtong mga la-
has hablado. laqui nga guisultihan mo.
He encontrado klos hombres a Hinquit-an co ang mga lalaqui
quienes tu has hablado. nga imong guisultihan.
De modo que. Por
tanto. Busa.
He perdido mi dinero, de ma- Guipilde co ang &cong salapi,
nera que no puedo pa- busa dili ac6 macabayad ca-
garte. nimo
Estoy malo, de modo que no Masaquit ac6, busa dili ac6 ma-
puedo salir. calacao.
Obediente. Masinugton.
Desobediente. Masuquihon.
Malo, enfermo. Masaquit.
Sed. Uhao.
Tener sed, estar
sediento. Uhaoon.
Hambre. Gutum.
Tener hambre, es-
tar hambriento. Gutmun
Dormir. Tulug.
Tener suefio 6 gua-
nas de dormir. Catolgon.
Un polio. Usa ca pis6.
58.
54
Has recibido dinero de que necesita.s? — Lo he reti-
el
bido. — Tiene tu hermano los libros de que necesita? — Los
tiene. — Habeis leido los libros que os hemos prestado?— Los
liemos leido — A quien das de comer y beber? — A los que
tienen hambre y sed — Llovio ayer?— Llovi6. — Das algoilos
ninos perezosos? — No les doy nada. — A quien has encontrado
esta manana?— He encontrado bombre de quieni soy
al esti-
mado. — Has dado aquel regalito k tus disclpulos?— No han
estudiado bien, de manera que no les he dado nada. Por- —
que no enciende tu hermano el globo?— No lo ha encendido
—
porque tiene miedo de quemarse. Te cortas el pelo?— Me,
corto el pelo. —
Se corta tu amigo las ufias? Se corta las —
unas y el pelo —
En que te entretienes?— Me entretengo en
leer. — —
En que se entretiene tu primo? se entretiene leyendo
los buenos libros de tu hermano y escribiendo k sus amigos.
—95—
RESUMEN.
DE LAS REGLAS GRAM ATIC ALES COMPRENDIDAS
EN BL PBtUBS UBS
DISF^UESTO.
En forma de preguntas para examen y repaso.
ca bata. ^
—107—
SEGUNDO MES.
LECCION 31/
Del Puturo.
Activa. Pasiva.
(1] Aun & los mismos bisayas se les oye decir el verbo en infinitivo
sin el artlculo Ang:, pero. estA mal dicho/por que lo que resulta de esa
mala locucion, es, que falta el artlculo del verbo sustantivado que hace
de norainativo de persona paciente. Por ejemplo; haz eso pronto, suelen
decir, dalion mo cana pag-buhat, Se ve que el pronombre Cana es el no-
ininativo de persona paciente, pero, como es acusativo reg-ido del verbo
buhat, hacer, no puede ser nominativo al hablar del segundo modo sino
que el nominativo ha de ser el verbo con su regimen.
Asi es que esa oracion debe hacerse asi: dalion mo ang pagbuhat niana.
(•) Uala yamu se usa en Bohol, no solo respecto de personas para decir,
que no hay *nadie, sino tambien respecto de cosas^ para maniiestar. que
no se tiene absolutamente nada de aquello por que se pregunta. Tienes
diueru? Duna ca bay talapi? No tengo ni uo cuarto. Uwa yamu.
—
^110-^
Detras de Sa licod sa.
Detris de la Sa licod sa sim-
iglesia. bahan.
Golpe. Bonal.
Pufietazo. Pocpoc.Sumbag.
Bofetada. Sagpa (2)
Puntapi6. Tindac. Sipa (3)
Has dado un golpe & ese Guibonalan mo ba canang la-
hombre? laqui?
Le he dado un pufietazo. Guipocpoc CO sia.
VoT (|ue no le has dado una
botetada? Mano uala nimo sagpai?
Tor que le he dado un punta
pi6. Cay guitindacan co siya.
Ecnar una mirada Pagtan-ao.
Has echado una mirada so-
bre ese libro.? Guitan-ao mo ba canang libro.?
Oir decir. Dungug.
Has oido decir lo que tu her- Guidungug mo ba ang guibu-
inano ha hecho? liat sa igso-on mo?
La escalera. Anghagdanan.
Distinguir,divi-
sar. Quita.
55.
A —
quien pertenoce aquel caballo? Pertenece al bombre, c\ivo
hijo ha muerto. —
De quien has recibido ese dinero? Lo lie
recibido de los hombres cuya casa se ha quemado. Me has —
traido el libro, que me has prometido?— Se me ha olvidado.
—
Has escrito & tu amigo^ No he tenido todavla tiempo para
escribirle. —
Te se ha olvidado escribir k tu hermanoT— No
se me ha olvidado escribirle. —
Te conviene este caballo? No —
—
me conviene, por que es muy caro. Hay gente en la es-
calera? —
No hay nadie.— Ha habido mucha grente en la igle-
sia? — —
Ha habido mucha gente. Has devuelto los libros &
—
mi hermano? No se los he devuelto todavla.
57.
——
Hasta cuando piensas tenerlos? (Mutipig niana) Pienso
teuerlos hasta el sdbado pr6ximo. Por que da tu criado una
—
bofetada k este hombre? Por que 61 le ha dado un punta
pi6. —
Cual de estos dos discipulos empieza k hablar? El que —
es estudioso empieza k hablar. —
Has echado una mirada so-
bre ese hombre?— He echado una mirada sobre 61. Pbrque —
—
corres? Corro, por que veo k mi mejor amigo. Quien corre —
detris de nosotros?— Nuestro perro corre detris de nosotros.
Distingues k aquel p&jaro?— Lo veo detris del &rbol.
LECCION 32.*
Cuando? Canus-a?
Tirar, arrojar. Balibag, bono.
Desechar. Ayad. Bia.
Has tirado algo? Duna bay guibalibag mo?
No he tirado nada. Ualay ftcong ibalibag.
Pasar per. Agui 80.
Delante de. Sa atubangau
sa.
He nasado por delante de la Miagui ac6 sa atubangan sa
iglesia. singbahan.
Ha pasado por delante de mi. Miagui 8ia sa ac6ng atuba-
ngan.
Acabar de. Caron pa. Bag-6 pa. Caron
pang bag-6.
Rcirla 4." ACABAR DE como determinante de una ora-
cion infinitiva, que esprese una accion recientemente verificada
se traduce per CARON PA, BAG-0 PA 6 CARON PANO
BAG-0 poniendo el infinitivo en el tiempo del determinante.
—115—
Eres espaflol? Catsila caba?
De donae vie-
nes? Di-in caguican?
Vengo de Ma- Qiiican ac6 sa
uila. Manila.
Dejar. Pagbia.
Disipar. Pagusic.
Ha disipado toda su fortuna. Guiusican nia ang tibo-oc n^a
salapi nia.
Estorvar, im-
pedir, No de-
jar. Pagdili (5)
Tu no me dejas dormir. Dili ac6 guipacatolog nimo.
Muy bien. Maayo caayo.
Este sombrero te sienta muy
bien . Angayan ca caayo niining calo
—
Cuanto hace? No hace mas que un mes. Hace mucho —
tiempo que estas en Cebii?— Hace tres aflos.— Cuanto tiempo
hace que has comido?— Hace mucho tiempo que he comido,
Eero no hace mucho tiempo que he cenado. —
Cuanto tiempo
—
ace que aprendes bisaya? No hace mas quie dos meses que
lo aprendo. — —
Sabes ya hablarlo? Ya empiezo 4 hablarlo.
—
Saben los muchachos hablar bisaya? Hace dos alios que lo
aprenden, y toda via no empiezan k hablar —
Por que no sa*-
ben hablarlo?— No saben hablarlo, por que lo aprenden mal.—
—
Por que no lo aprenden bien? No tienen un buen maestro,
de mauera que no lo aprenden bien.
59.
Cuanto tiempo hace que ha comido este nifto?— Ha comido
—
hace media hora. Cuanto tiempo hace que han bebido es-
tos ninos? —
Han bebido hace una hora.—Cuando has encon-
trado k tu hermano?— Lo he encontrado hace doce dias. En —
—
donde lo has encontrado? Lo he encontrado derante del jar-
din. — —
Has visto k Juan? Lo he visto esta mafiana; pas6
por delante de mi casa.
LECCION 33/
Partlcula IQA.
Con estas piedras har&s la casa. Mao quini ang mga bato nga
igabuhat mo sa balay.
Con esta pluma escribir6. Quining pluma maoy igasu-
lat CO.
Huir, escapar-
se. Laguio. Lagoy.
Por que te escapas? Mano nalaguio ca?
Me escapoy por que tengo Nalaguio ac6, cay mahadluc
miedo. ac6.
La dicha. Angcapaladan.
La desgracia. Ang pagcaua^
lay palad.
Suceder, Lie-
gar. Tabo.
Compadecerse. Lo-oy.
Te compadeces de este homb^? Nalo-oy ca ba ni4ning taoo?
Me compadezco de H con todo Nalo-oy ac6 cania sa tibo-oc
mi corazon. nga casiQgcaeing co.
^117—
Con todo mi co- Sa tibo-oc Dg^a
razon. caskigcaamg*
CO.
Quejarse. Gauad. Mahay.
Te quejas de mi amigo? Nahigauad ca ba sa hcoug }ii-
g'ala?
Me quejo de tu liijo. Nahigauad ac6 sa imong mnac.
Deteriorar, echar A perder, da-
uar. Daut.
Ofrecer. Halad, Sa-ad.
Cuidar. Baton.
Quieres cuidar mi caballo^ Bu-ut cabamagbaton sa icong
cabayo?
Junto d, pr6xi- Do-ol, tungud,
mo, cerca de. linpit.
Eu donde vives? Hain ca nagapuyo?
Vivo cerca de la iglesia. Nagapuyo ac6 do-ol sa siug-
balian.
Bailar. SaTao. Sabay.
CaerBe. Hok)g.
Sentarse. Lingcod.
Me sentar^. Mulingcod ac6.
El estdfientado cerca del fuego. Nalialingcod sia do-ol sa calayo.
Gustar mas^ pa^eferir. Pagiaibd. (1)
Prefieres quedarte aqui i sa- Guipalabi mo ba ang pagpabi-
lir? iin dinUi sa pagguican?
Prefiero quedarme aqui k sa- Guipala])i co ang pagpabiEn
lir.
dinhi sa pagguieaa.
Prefieres escribir & hablar? Guipalabi mo ba ang pagsukt
sa pagsulti?
Me gusta mas hablar que es- Guipalabi co ang pagmiHi sar
^ribir. pagsulat.
Mas ) Labi cay. Labi
^^^•
Mejor ) sa.
Me gusta mafi el cafe, que
el te.
Guipalabi co ang cape aa cl^A.
De prisa, presto Dali, madali.
Despacio. JHinay hinay,
Alto, en alta
voz. Sa pagcasamut.
ii^blaien alta vdE tu mae8tP(« Guisamut ba aa ma^ato-on
mo ang paganlttf
— 18—
Habla en alta voz. Guisamut nia ang pagsulti.
Para aprender bisaya, es me- Sa pagto-on ug binisaya, qui-
nester hablar en alta voz. nahanglan nga samton ang
pagsulti.
Mas de prisa. Labing madali.
No tan de prisa, menos de
prisa. Hinay.
Tan de prisa como tii. Madali ingon canimo.
Come mas de prisa que y6* Micaon sia sa labing madali
cay canaco.
Aprendes tu tan de prisa como Nagato-on ca ba sa madali
y6? ingon canaco?
Aprendo mas de prisa que tii. Nagato-on ac6 sa labing ma-
dali cay canimo.
Vender barato. Baligya ug ba-
rato.
Vender caro, Baligya ug ma-
hal.
Vende barato? Nagabaliguia ba sia ug barato?
No, vende caro. Dili, nagabaliguia sia ugmahal
Tan (aumenta- Ingon ca (Lee.
tivo.) 21.' Obs. 4.)
Hablas tan de prisa, que no Ingon cadali ang pagpolong
puedo entenderte, mo nga dili ac6 macasabut
canimo.
Pasar junto d, cerca de, al Agui sa do-ol sa, satungudsa,
lado de. saluyo sa. Labay.
He pasado junto & ti. Miagui ac6 sa imong do-ol.
Has pasado junto k mihermano? Miagui ca ba sa do-ol sa &cong
igso-on?
He pasado k su lado. Miagui ac6 sa iyang luyo.
He pasado por junto k la Miagui ac6 sa do-ol sa sing-
iglesia. bahan.
Atre verse. Cahas. Tamas.
No se atreve k hacerlo. Dili sia nangahas sa pagbuhat.
No me he atrevido k decircelo. Uali ac6 mangahas sa pagpa-
hibalo cania.
Ensenar. Pagtodlo. Pag-
to-on.
Aprender. Pagto-on.
Le he ensenado bisaya y el Nagatodlo ac6 cania ug binisa-
no ha querido aprender. ya, ug uala sia buut magto-on.
Enseilar &. Pagtodlo sa.
Me ensena k leer. Nagatodlo sia canaco sa pagbasa.
—119—
Le ensefio & escribir. Guitoonan co sia aa pagsu-
lat.
Vestir, vestirse. Pagbisti pagilis.
Desnudar, des-
nudarse. Paghubo.
Afeitar, afei-
tarse. Pagalut.
Has vestido al nifio? Nagabistl ca ba sa batang dio-
tay?
Lo he vestido Guibistihan co n&.
Laintencion, el
objeto, el de-
signio. Ang tuyo.
Tener intencion
pensamiento
pensado. May tuyo (2}
Tenemos pensamiento de ha- May tuyo name sa pagbuhat
cerlo. niana.
Tienes pensado vender tus ca- May tuyo mo ba sa pagbaligya
ballos?? sa man^a cabayo mo?
Tengo pensado venderlos. May tuyo ac6 sa pagbaligya.
Te has afeitado? Nagalut caba?
No me he afeitado todavla. Uala pa ac6 magalut.
El dedo. Ang todlo.
El pez. Ang isda.
La guitarra Ang sesta.
Instnimento cu-
[., alquiera de
(Instrumento, to-
miisica.
longgon.
Tocar en gene-
r-V ral alguno. Pagtocar.
Tocar una cosa
entrometerse
Paghilabut.
6 tener que
ver con ella.
61-
62.
LECCION 34.*
64.
Vale masjugar que estudiar?-.Vale mas estudiar
que ju-
gar.— Vale mas ir k acostarse que ir a pasearse?— Vale mas
ir h nasearse que ir & acostarse.— Te ha ensenado k
escribir?—
Me ha enfiado k leer y a escribir.— Qui^n ha enseilado k es-
cribir k tu hermano?— Le ha ensefiado
ua buen maestro es-
panol.— Qu6 hora es?-^Son las nueve.— Quieres dar un
paseo
conuiigo?— Nopuedo ir Apasear contigo, porque estoy
esperando
a mi maestro.— Espera tu amigo recibir algo?—
Espera recibir
algo, pues ha trabajado bien.— Con
que has cambiado el car-
ruaje de que me has hablado?— Lo
he cambiado con un her-
moso caballo andaluz.
65.
Por que te metea entre estos hombres?—Me meto entre
20
—
—124—
ellos, para saber que dicen de mi. Has reconocido k i\i
lo —
—
Padre? Hace tanto tiempo que no lo he visto, que no lo he
conocido. —
Cuanto tiempo hace que tienes ese vestido? Hace —
—
inucho tiempo que lo tengo. Cuanto tiempo hace que apren-
(les bisaya? — —
Hace dos meses. Sabes tu mas que el otro dis-
—
cipulo? Sabe el mas que yo, porque hace mas tiempo que
lo aprende. —
Parte con nosotros tu madre? Parte con voso- —
tros, si gusta. —
Est& pronto & partir estej6ven? Todavia no. —
66.
LECCION 35.'
Del imperativo.
Otro imperativo.
—127
El Mbio. Angr nfabil. Uait. Simud. (*)
Como estas? Comusta ca?
Estoy bueno. Ma-ayo man ac6.
Como esta tu padre? Comusta tmg imong amahan?
Esta malo. Masaquit man sia.
Burlarse. Tiao.
Residir. Pagpuyo.
En donde reside tu hermano? Hain ba nagapuyo ang igso-ou
mo?
Reside en Cebii. Nagapuyo sia sa Sugbu.
Como est& el enfermo? Comusta ang masaquit?
Asi asi, regular. Adang adang.
67.
— —
Como estd tu primo? Esta regular. Hace mucho tiemno,
—
que no ves a mis hermanos? Hace dos dias, que no los
veo. —
Cuanto tiempo hace que tu primo aprende el bisaya?
—
Hace tres meses que lo aprende. Lo habla ya? Lo habla, —
lo lee, y lo escribe ya, mejor que tu hermano, que lo
—
aprende hace dos auos. Hace mucho tiempo, que no has
—
oido hablar de mi padre? Apenas hace quince dias, que
—
he oido hablar de 61. En donde vive ahora?— Vive en
Cebu, pero mi hermano est& en Manila. Te gusta hablar—
—
h mi tio? Me gusta mucho hablarle; pero no me gusta^
—
que se burle de mi. Porque?— Porque soy juicioso.
68.
Porque se burla de ti?— Por que hablo mal.— Qu6 has
comprado hoy?— He comprado un hermoso caballo.— Has vuelto
& ver k tu amigo?— Le he vuelto & ver.— Como estA?— Estd
bien.— Has oido hablar de tu amigo, que esti en Manila?
Le he escrito ya varias veces v no me ha contestado toda-
—
via— Qu6 hace alii? Aprende francos, pero tiene la cabeza
muy dura.— Qu(^ has hecho de los libros, que te prest6 mi
amigo?— Se los he devuelto, despues de haberlos leido.— Qu6
hizo anoche tu hermano?— Cen6 despues de leer
y escribi6
despues de cenar.— Se levanta temprano?— Se levanta k las ocho;
almuerza despues de leer y escribe despues de almorzar.
A
danao,
^'^
N^bil y
^ N^abil, en Bohol Uait, y en el 2.« BIstrito de Min-
S^S?^^ Simud. La verdadera
signiflcacion de Simud.' es el ho-
cico de los animales.
—128—
69.
—
Amad la virtud y sereis dichosos. Apaga el globo porqiie se
—
malgasta el aceite. Enciende la candela por que suben vi-
sitas. —
Arregla esa luz, por que se apaga. Escribid bien y—
OS amari nuestro padre. —
Tiene tu hermano mi cinta de oro?—
—
No la tiene. Qu^ tiene?—No tiene nada.— Ves algunas ve-
—
ces k mi madre? La veo k menudo.— Has visto k mi lier-
manita?—No la he visto.— Donde esta?—Estd en Manila.—
Qu6 hace?— Aprende & leer, escribir y coser.— Se levanta tem-
prano?— Se levanta h las seis, se lava la cara, almuerza v
cose.
LECCION 36.
INFINITIVO.
Escribir. Pagsulat.
PARTICIPIO ACTIVO.
Ang" nagasulat.
fiscribiente.
PARTICIPIO PASIVO.
Guisulat 6 sinulat.
Escrito.
GERUNDIO.
Kacribiendo. Sa pagsulat.
INDICATIVO.
ihrcweaite.
PRET^RITO C0EXI8TKNTK.
Vo escribia, cuando tu leias. Ac6 nagasulat sa pagbasa mo.
PRBTfiRITO ABSOLUTO.
Tu escribi.ste. Icao nagsulat.
PUTURO ABSOLUTO.
Kl *»scribira. Sia magasulat.
FUTURO rONDICIONAL.
Yo escribiria, si tu escribiesos. Magasulat ac6 unta, cun magasulat
ca unta.
SUBJUNTIVO.
FUTURO CONDICIONAL.
Si yo escribiere, escribirias tu. Cun mag-sulat ac(5 unta, magasulat
ca unta.
INDEFINIDO ABSOLUTO.
Yo escribiera, si tuviese papel. Magsulat ac(5 unta, cun dunay unta
^cong- papel.
INDEFINIDO CONDICIONAL.
Si yo escribiese, escribirias tu. Cun mafjsulat aco unta, magasulat
ca unta.
IMPERATIVO.
Futaro.
(2) EI adverbio Duugan hecho verbo sigrniflca, hacer una, dos <5 man
cosas a la vez 6 hacer dos 6 mas la misma cosa t la vez. Vo leo y es-
criho A la vez, NajrtibaKa w^ na^BUlat ac6 pag:dun/^n. Gufdun^n co ang*
I)a<<-biu»a ug- an^ {>a£r-*^ulat. Los dos escribiraos & la vez. Nagasulat came
pag-(liiiigti!i. Guidurig-an namo anjjr pa^sulat. (Lee. 3L' Regla 2.*)
Lo contrario hucede con la raiz la la^ quo no es otra cosa, que el ffe-
nitivo de Sia duplicado. Esta raiz hecha verbo slffniflca hacer dos 6 mas
una cosa, pero. por separado^ cada uno de por si 6 independientemente
de los demas. Nosotros escribimos por separaao. Nagasulat came pagia-ia.
Nagtiia-ia came sa pagsulat.
21
—132—
Si comes tanto,tepondr&smalo. Cun macacaon ca ca-ayo ma-
saquit ca.
Te conviene prestar tu caballo? Angay ba canimo ang pagpa-
hulam sa cabayo mo?
No me conviene prestarlo. Diliangay canaco ang pagpa-
hulam.
Estar resfriado. Sip-on, sip-onon.
El resfriado. Ang sip-on.
La tos. Ang ubo.
Estoy resfriado. Sip-onon ac6.
Tu tienes toa. Naubo ca.
El pecho. Ang dughan.
La garganta. Ang totonlan.
La pierna. Ang pa-i.
Hoy he escrito mucho. Nagasulat ac6 ca-ayo caron
adlaua.
Ocuparse. Libaing.
Mezclarse, entrometerse, me-
te rse (en algo.) Sacot.
Incumbir, ata-
fier. Tungud.
En que te ocupas? Onsay libang mo?
Me ocupo, en lo que me in- Ang libang co, mao ang na-
cumbe. hatungud canaco.
Ageno, deotro. Dili caugali-
ngon.
PuStehombre se mete siempre Quining taoo nanhilabut gui-
en los asuntos agenos. hapou sa dili caugalingon
nia.
Raro, admirable, estrano. Catingalalian.
Atraer. Pagcabig.
El iman atrae el hierro. Ang batongbalani nagaca-
big sa puthao.
El poder. Ang gahiim.
La repeticion. Ang pagupud.
Pagusab.
El principio. Ang sinugdan.
La sabiduria. Ang quinaad-
man.
Todos las principios son difi- Ang mga sinugdan ngatanan
ciles. malisud (maculi) man.
El hacedor. Ang magbubu-
hat.
El criador. Angmagbubuhi.
—133—
El beneficio. Ang* caayohau.
Hatag*.
El temor <le Ang pagcahad-
Dios. luc sa DioH.
El cielo. Ang langit.
La tierra. Ang yuta.
La bondad Ang nagcaayo.
La hariua. Ang binocboc.
La creaciou Ang pagbuhat
saDiossan^a
tanan.
Por pcparado.
De por si. la ia.
Los ninos en laescuelaapren- Aug mga bata sa escuelahan
deii a la vez, pero leeii
y muiag to-on sila pagdungan,
escribeii por sei)arado. apan nauagbasa ug na-
nagsulal sila pagiya iya.
Propiodad. Quinniya.
70.
Tiene tu
tantos, pero
hennaua tantos nuos corao mi madre? No tieiie
os mas alta.— Has visto mi hennoso cftljallo?~
—
No lohe visto.— Sale ya tu criado?— No sale tcWlavia, ]h)y
(pie esta todavia
niuy uialo.— Puedes escribir con esta pluma?—
Puedo escribir con esta phima.— Flas abierto la ventana?—
La be abierto, porque hace demasiado calor (maiuit caayo).-—
Kn donde est>i tn madre?—EstA en la iglesia.— A que bora
se levanta?— 8e levanta k las siete.-^Son
estos nifios tan jui-
ciosos como tu?— Son mas juiciosos que yo.
71.
Tienes tu la pluma?~Mi sobrino la tiene.— Leen tus lierma-
nns?-.No tienen tiempo para leer, pero tienen
tierapo para
••"^^^0" ^"^ ^® ^^"P^ ^" hermano, cuando no \k i la Igle-
sia?— Se ocupa en escribir los temas.—Eres
alabado?— Soy
alabado, por que soy juicioso.— Es aborrecido
tu primo?—
hs a})orrecido por que no ama a sus padres.— Has
visto A
tu cunada?~La he visto —Como estW—Esti
mejor.--Habeis
ingado?—No hemos jugado, pero hemos leido tus buenos 11-
bros, por que k mi cunado le gustamas
leer, que jugar.--
<iw aioe?~Diee, tjue te quiepe ver.
—
—134—
72.
LECCION 37.^
Partlcula QUINA.
Regla 1.* Esta particula significa, que es propio, na-
tural de la persona 6 cosa que estd en genitivo, aquello que
de ella se afirma. (1)
Como se gana la vida este hom- Onsa bft ang pagpatigayon sa-
bre? pagcabuhi niyning taoo?
La orilla. Ang daplin.
La orilla del Ang baybay.
mar. Pilio.
Ofrecer. Paghalad.
Aqui esta. Ania dinhi.
Ani esta. Na-& diha.
Alll esta. Tua dito.
Aqui pstoy. Ania ac6.
Un plato. Usacapinggan.
El yerno. Ang umagad.
Auaff. (*)
La nuera. Ang binaeaye.
Lasuegra, sue-
gro. Ang Ugandan.
El padrastro. Ang ama-atna.
La madrastra. Ang ina-ina.
Rezar. Cadye.
—138—
73.
74.
A que hora almorzabas, cuando estabas en Cebii? Almor- —
zaba, cuando mi hermano almorzaba. Trabajaba tu hermano, —
—
cuando tu trabajabas? Jugaba, cuando yo estaba trabajando
(trabajaba.) —
Llenas de vino tus botellas? Las lleno de agua. —
Que traen tus criados?— Traen las botellas de vino que tu les
has pedido —Has entrado alguna vez en un buque?— Hasta
—
ahora nunca he entrado. Ibas k menudo k ver k tus ami-
—
gos, cuando estabas en Cebu? Iba k verlos todos los dias.—
—
En que ganas tu la vida? Gano la vida trabajando. -Se busca
la vida tu amigo escribiendo? —
Se la busca hablando y es-
cribiendo.
—
En donde est& tu padre? Esta fuera del pueblo. De que vi- —
ven las gentes que habitan k orillas del mar? No viven mas —
—
que de pescado. Rezaba tu madre por las almas, cuando
iba a la iglesia?— Rezaba por las almas.— Por quien rezaba-
—
mos? Rezabamos por nuestros padres. Habrias alabado a mi —
hermano, si hubiese sido juicioso?— Si hubiese sido juicioso
lo habria alabado y amado.— Me darias algo, si yo fuera
muy juicioso? — Si iuicioso, te daria un buen li-
fueras muy
bro.— Hablarias, escuchara?— Hablaria, si tu me es-
si yo te
cucharas, y me respondieses.— Es propiedad de los niuos el
ser revoltosos?— Es propiedad de unos el ser revoltosos y na-
tural de otros el ser lormales.
.139—
LECCIDN 88."
Se lo llev6.
Guidala co ca
nia.
Asi que hubieron acabado de Igo sila nagsugal, nanagcanta
jugar se pusieron a cantar sila.
(cantaron.)
Asi que hube comido, me Igo ac6 mincaon, minhigda
acost^.
ac6.
Despues que los soldados en- Bag-o pa minsulud sa long-
traron en el pueblo, dego-
sod ang mga soldado, gui-
llaron desapiadadamente k putlan nila sa olo sa ualay
las mugeres y i los ninos.
calo-oy, ang mf
a babaye
ug ang mga batang diotay.
22
—
-140—
Apenas nos hubo visto, nos Bag-o pa minquita cananio
sia
salio al encuentro. (Guilayon sa pagquita nia
canamo,)guisugat came nia.
Hablale. Soltihi sia.
Aguardale. Holata sia.
Si quieres ir k la Iglesia, pide Cun buut ca muadto sa sing-
penniso k tu padre. balian sunianghid ca sa
iniong amahan.
Arrimate. Dumo-ol ca.
No te arrimes. Ayao pagdo-ol.
Repitelo. Usba cana.
No lo repitas. Ayao pagusba
cana.
Pag*ad lo que debeis y conso- Baidan nino ang inong mga
lad k los desgraciados. utang ug lipayon nino ang
mga (alaot nga) subo nga
taoo.
Amad a Dios y al pr6jimo Higugmaon nino ang Dios ug
como k vosotros mismos. ang isigcataoo maingon ca-
nino.
Salir al encuentro. Pagsugat. Pagtagbo.
Obedecer. Pagsugut.
Ofender. Pagpacasala.
Consolar. Paglipay.
Pedir permiso. Pagsanghid.
76.
77.
78.
Vn principe j6ven de edad de siete ailos, era admirado
de todo el mundo por su muclio talento. —
Estando un dia
en ])reseu(»ia do un antig-uo oficial, este observ6, al hablar
el joveu uriucipe, que cuando los ninos tenian mucho ta-
lento en 108 primeros afios, tienen regularmento muy poco,
(iuukIo estan entrados en edad. —En este caso, dijo el joven
principe, que lo habia oido, dt^bes tu haber tenido muchlsimo
talento en tu niflez. —
IJusquenios la amistad de los buenos
y
eyiteinos el trato con los malos; por que las raalas compa-
fiias corrompen las buenas costumbres.
LECCION 39.*
Del Partitivo.
80.
—
Tienes madera? Tengomadera. —
Tiene jabon tu liermano?
No tiene jabon. — —
Tiene aziicar el comerciante? No tiene azu-
car, pero tiene palay. — —
Teneis dinero? Tenemos un poco.
Si tienes necesidad de el, te lo daremos. —
Irds k Cebu?
Ir6 ix Cebu. — —
Cuando iras a Cebu? Ire a Cebii, en cuanto
— —
sepa bisaya. Quien va al bisaismo? Van ally, los que quieren
— —
aprender bisaya. Por que van alia? Van alld, porque quie-
ren. — —
Y si no quieren ir? Les mandarin ir aunque no
quieran. —
Cuando yo estaba en Espana me levantaba mas
—
temprano que ahora. Cuando yo estaba malo, estaba en
cama todo el dia.
81.
Particula PALA.
Reg'la 1.* Con esta particula antepuesta ft algunas rai-
ces se forman nombre.^ sustantivos cle cualidad y significan
ser una propiedad accidental de quien se afirman.
Bebedor. Palainom.
Borracho. Palahubug.
Juguete. Palatiao.
Acusador. Palasumbung.
Risueno. Palacataua.
Azotador. Palaliampac.
Escritor. Palasulat.
Juan es borraclio por e?o azota Si Juan palahubug man, busa
k sus hijos y su mujer (Es palaliampac sa iyang mga
azotadt)r de) anac ug sa i^ang asaua.
Tienes dinero? Duna bay salapi mo^
Tengo dinero. Dunay iicong salapi.
No tengo dinero. Ualay &cong salapi.
Dame dinero. Taga-i ac6 ug salapi.
No puedo darte dinero porque Dili ac6 canimo macanatag ug
no tengo. salapi, cay ualay dcong sa-
lapi.
Despreciable. Talamayon.
Adorable. Silingbahon.
Lo practicable (para hacer bien
una cosa.) Ang tulumanon.
.147—
82.
83.
Cuando has venido?—Esta mafiana.— De donde vienes?—
De Cebii.— Cuando saliste de Cebii?—El dia doce de este meB.—
—
Has tardado ocho dias? He tardado solo seis.— A como es-
Me
—
tamos?— Estamos & diez y ocho* A que hora te levantaa?
levanto & las ocho.—^u6 hacea despues de levantarte?
Me lavo la cara y almuerzo y en cuanto concluyo de almor-
zar escribo— Qu6 escribest-^Escribo un libro y una carta.—
Cuando muri6 tu heJ'mano?—Muri6 el mes pasado.
84.
De quien te quejas?— Me quejo de tu hijo.—Porqu^ te que-
jas de mi hijo?— Porqu6 ha matado el Undo perro, que
yo habia recibido de un amigo mio.— Porqu6 le has dado &
mi padre un libro?— Le he dado d tu padre un libro porque
61 me lo ha pedido.— Has visto k los solcfedos?- Los he vlsto.—
En donde los has visto?—Los he visto en la calle.—Porqu6
cortas came?— Porque mis hermanos tienen hambre.— Han co-
mido ya tus hijos?— No han comido todavla, pero asl que es-
criban, comerin.— A qu6 hora cenan tus hennano8?--'Cenan
en cuanto se pone el sol y despues se acuestan.—El mur-
murador es despreciable.
23
—148—
LECCION 41/
Partioula TAO.
Reyla 1/ La particula TAG, significa propiedad, y po-
sesion, 6 lo que es lo mismo que la persona es la sefiora,
duena, 6 propietaria de la cosa que significa la raiz con que
se compone dicha particula.
44^^
De uno en uno. Tagsf,
De dos en dos. Tagudha.
De tres en tree. TajroUo.
De cinco en ciu-
co. Taguilma*
Desieteenfiiete. Tagpito,
De cuantos en ouantos pasaa-^ Sa tagpila ba naotag^odoyiso^
ban ayer loe soldados? 4oy cahapon ang m|pa sol-
dado?
De cuatpo en cuatro. Sa; tagupa,t. i
.
«
85.
Tienes todavla ganas de comprar el caballo de mi amigo?
Tengo todavla ganas de comprarlo, pero ya no tengo di-
nero. — —
Teneis tiempo para trabajar? Tenemos tiempo para tra-
bajar, pero no tenemos ganas de trabajar. —Tiene el hijo de
tu amigo ganas de comprar un caballo mas? Tiene ganas —
de comprar un caballo mas, pero ya no tiene dinero. Tengo —
—
razon para comprar un perro? Tienes razon para comprar,
—
no solo uno, sino dos mas. Tiene razon mi amigo para com-
prar un buey pequeiio?— Tiene razon para comprar uno grande.—
—
Quien tiene razon? Yo tengo razon.
86.
—
Quieres ir k mi casa? No auiero ir a tu casa, sino k la
—
de mi hermaao. Quiere tu paare ir k casa de tu amigo?
No quiere ir k su casa, sino k la de su vecino.— En donde
—
esti el criado? No 86. —En donde est& Juan? Esti en su —
—
casa.—Quieres ir k casa? Quiero ir k tu casa Esti tu her- —
— —
mano en su casa? No esti. Quieren tus hijos ir k mi casa?
—
No quieren ir k tu casa. A donde quieren ir? Quieren ir —
—
k casa de sus buenos vecinos. Quieres Uevar esta carta k
—
casa de tu padre? No quiero llevarla, sino k casa de mi
querido primo. —
Ahora es tiempo de sembrar el mes que
viene es tiempo de chubascos. he cuantos en cuantos pa-
—
sean los nifios del colegio? Pasean de dos en dos.
LECCION 42/
Paxtioula TAGA.
Regla 1.* Antepuesta esta particula & los adverbios de
lugar DI-IN, DIS-a, y k los nombres de naciones, provincias
6 pueblos, sirve para preguntar por la nacion, provincia 6
pueblo de la naturaleza de alguno 6 de su residencia, y al
contestar, sirve para significar la nacion, provincia 6 pueblo
de la naturaleza 6 residencia del que con testa.
Pajiioala MALO.
RegriA 4.* Cuando esta particula se compone con adje-
tivos que principian con MA
sirve para disminuir algun tanto
la significacion del adjetivo; quiere decir, que la persona 6
cosa DE QUE SE AFIRMA, TIENE ALGUN TANTO, no el
todo de la verdadera significacion adjetiva.
88.
—
Quieres Uevar tu hijo k mi casa? No quiero llevarlo k
tu casa, sino a casa del capitan. —
Cuando quieres llevarlo k
—
casa del capitan? Quiero llevarlo all4 maiiana.— Quieres Ue-
—
var mis hijos k casa del capitan? Quiero Uevarlos. Cuando —
—
quieres Uevarlos? Quiero Uevarlos hoy. —
Cuando quieres en-
viar tu criado k casa del medico?—Quiero enviarlo ahora
—
mismo. A donde quieres ir?— Quiero ir k casa del espafiol.
Quiere el espafiol ir k tu casa?— Quiere ir k la mia.— A casa
—
de mis amigos? No quiero.
—
de quien quieres ir? Quiero ir k la tuya. —
Quieres ir k casa
A —
donde quieres Uevar estos espejos? No quiero llevar-
los —
& ninguna parte. Quieres llevar el m6dico k casa de este
—
hombre?—Quiero llevarlo alld. Cuando quiere el m6dico ir
—
k casa de tu hermano? Quiere ir hoy. Quieres enviar uu —
criado k mi casa? —
Quiero enviar un criado k tu casa. Quie- —
—
res enviar el nifio k la escuela? Quiero enviarlo, cuando Ueve
chinelas y camisa colorada. —
Has visto k los moros? No los —
he visto, pero los ha visto mi primo y dice, que los unos
Uevan lanza, los otros fusil y los otros campilan.
90.
—
De donde eres? Yo soy de Baclayon, mis padres de Cebii,
mi hermano mayor de Tagbilaran y mi hermano menor de
Dauis. —
Quieres llevar muchos libros k casa de mi padre?
No quiero llevar mas que unos cuantos. Quieres enviar un —
caballo mas k casa de nuestros amigos? Quiero enviar mu- —
chos mas. —
Cuantos sombreros me quiere enviar tu primo?—
—
Quiere enviarte seis mas. A que hora quiere tu amigo es-
cribir? —Quiere escribir amedia noche. — Porque no quiere es-
cribir por la maftana? —No quiere escribir por la manana, por-
que se levanta tarde. —Este vino es un poco agrio y ^quel
otro es un poquito dulce.— Negocia este hombre? — Siempre
est& negociando, por eso estA un poco grueso.
LECCION 43.^
Partioula TAaui.
Reg^la 1.* Esta particula significa permanencia en al-
gun lugar.
91-
—156—
—
dinero para comprar? Quiero darte, pero no tengo mucho.
—
Puedes beber tanto vino como leche? Puedo beber tanto vino
—
como leche. Qui^res hablar al espanol?— Quiero hablarle.
—
En donde estd? Esta en casa de mi suegro. Qui^res pres- —
tarme tu caballo?— Quiero prestartelo.— Qui^res prestarme di-
—
nero? Quiero prestarte dinero.
92.
93.
En —En su casa. —En donde estd?
donde quieres hablarle?
Esta en casa de su vecino.—Qu6 tiene que hacer —Tiene alii?
—
que escribir. Cuando quieres — Quiero hoy. —A que hora?—
ir? ir
Al medio —En donde est^ tu —Est& en camarin.—
dia. hijo? el
Quieres venir k mi casa para k Iglesia? — Quiero
ir la a ir
tu casa, pero no quiero k ir — Qu6 quieres com-
la Iglesia.
prar en elmercado?—Quiero comprar un —Quieres com- cesto.
prar un caballo?— No quiero comprar un caballo, porque es
muy caro, y yo no tengo dinero. — Cuanto dinero tienes?
No tengo mas que dos pesos.
LECCION 44/
Particula ISIQOA.
—157—
Mi pr6jimo. AngAcongisig'-
cataoo.
Mi igual. Anjr isigcai- Aug" sama co
iigoa CO. ang acong sa-
ma.
Uii liombre como yo. Usacaisigcaingonconglalaqui.
Una muger como tu. Usa ca isigcaingon mong ba-
baye.
Nosotros somos condiscipulos. Isigcaguintoonan man cami^.
Coetaneo (de la
mismaedad.) Talirungan.
Ir por (algo.j Pagcuha.
Enviar por, mandarpor (algo.) Pagpacuha.
Qui^res enviar por vino? Bu-ut ca ba magpacuha ug
vino?
Quiero enviar por vino. Bu-ut ac6 magpaculia ug vino.
Qui^re tu muchacbo ir por Bu-ut ba ang batabata mo mag-
pan? cuha ug pan?
No quiere ir por pan. Dili bu-ut sia magcuha ug pan
Quieres enviar por mi caballo? Bu-ut mo ba ipacuha ang ca-
bayo CO?
Quiero enviar por 6\, Bu-ut CO ipacuha.
Qu6 tienes que hacer? Onsa may bubuhaton moV
Tengo que ir al mercado. May &cong adto-on didto sa
taboan.
Quieres decir a mi criado, que Bu-ut ca ba umingon sa golo-
encienda el globo? go-on CO, nga dagcutan nia
ang globo?
Quiero decirle, que lo encienda. Bn-ut ac6 umingon cania, ngu
dagcutan nia ang globo.
Quedarse. Pabilin.
Quedarse en Pabilin sa ba-
casa.^ lay.
Aqui. Dinhi.
Quedarse aqui. Pabilin dinhi.
Allf, allk. Didto.
Quieres quedarte aqui? Bu-ut ca ba pabilin dinhi?
Quiero quedarme alia. Bu-ut ac6 pabilin didto.
No quiero quedarme alii. Dili ac6 bu-ut pabilin didto.
94.
—158—
Qui6n est& en el camarin? —
Los nifios de nuestros amigo?*
estan alii. —
Quieres mandar por el m6dico? Quiero mandar —
por el m6dico, porque estoy enfermo. Qui6n quiere ir por —
mi liermano?-~Mi criado quiere ir por 61.— En aonde esti?
—
Esti en casa de mi amigo. Quieres darme mi caldo? Quiero —
darte tu caldo. — —
En donde est&? Est& en el rincon de la
coeina.
95.
96.
En donde —Est4
est&? estremo del pueblo. —Quieres
al otro
ir al mercado? —Quiero para comprar un caballo.
ir alii
No quieren ir tus vecinos al mercado? No pueden ir, por- —
que estan fatigados. —
Pueden escribir tus hijos? No pueden —
escribir, porque. estan enfermos. —
Que quieres decir al criado?—
Quiero decirle, que encienda el globo y que barra el cuar-
to. —Quieres decir k tu hermano, que me venda su ca-
ballo? —
Quiero decirle, que te lo venda*. Qui6res decir k tu
hijo, que vaya k casa de mi padre? —
Quiero decirle, que
—
—
vaya alii. Has dado el caldo al enfermo?— Le he dado el
caldo poquito k poco, porque esti muy d^bil.
LECCION 45.^
Partlcula Pagoa.
La Divinidad, la esencia de
Dios. Angr pagcadios.
La humanidady la esencia de
hombre. Ang pagcataoo.
El ser, la esencia de madera. Ang pagcacahuy.
—160—
Necesitais estos caballos? Guiquinahanglan ba nifio
quing mga cabayo?
Los necesitamos. Guiquinahang'lan namo
No necesitamos.
los Dili gaiquinahanglan namo.
No necesito nada. llalay quinahang-lan c6.
Necesitas dinero? Nag-aquiuahanglan ca ba ng
salapi?
No lo necesito, por que soy Diliac6 nagaquinabang*lan,cay
rico. salapian man ac6.
Pobre. Hangul.
Pobreza, necesi-
Pagcahangul.
dad, miseria.
Rico. Salapian
Riqueza. Pagcasalapian
97.
98.
—
Qui6res quedarte aqui 6 alia? Quiero quedarme aqui. En —
—
donde quiere tu padre quedarse? Quiere quedarse aqui. Tiene —
—
nuestro amigo ganas de quedarse alii? Tiene ganas de que-
darse aqui. —
A que hora estk el espanol en su casa? Est4 —
todas las noches k las nueve. —
Cuando va tu cocinero al mer-
—
cado?! Va todas las maiianas k las cinco y media. Cuando —
—
va nuestro vecino k casa del espanol? Va aim todos los dms^ —
— —
A qu6 hora? A las ocho de la manana. Tiene el comerciante
todavia un vestido que vender?— Viene todavia uno, pero no
quiere venderlo.
—161—
99.
Tiene este hombre todavia im cuchillo que vender? No —
tiene, pero tiene todavia alguuos fusiles.—Qiiiere ven-
der los fusiles hoy? —
Quiere venderlos maftana. En donde?—
En 8u casa.—Quieres ver k mi amigo? Quiero verlo para —
—
conocerlo. —
Quieres conocer k mis nilios? Quiero conocer- —
—
los. —
Cuantos hijos tienes? No tengo mas c^ue dos, pero
mi hermano tiene mas que yo, tiene seis. Tienes necesidad —
de mi caballo?- -No tengo necesidad de tu caballo, pero tengo
necesidad de tu carruaje. —
La pobreza no es un crimen.
LECCION 46.
100.
—
Qu6 dices k mi criado? Le digo, que barra el suelo y
—
que vaya por vino. Qu6 dice tu amigo al zapatero? Le —
dice que componga sus zapatos.— Qu6 dices k los sastres?
Les digo, que hagan mis vestidos. A casa de quien vais vo- — —
—
sotros? Vamos k casa de los buenos espanoles. -Qu6 comes?
—
Como morisqueta Te envia dinero tu padre? Me envia. —
Te envia mas que lo que yo te envlo? Me envia mas que —
lo que tu me envlas. —
Cuanto te envfa? Me envia cincuenta —
pesos. —
A donde v4 nuestro amigo? No via ninguna parte, —
se queda en casa. —
Vais k nuestra casa? No vamos k vues- —
tra casa, sino k ca$a de nuestros amigos.
101.
Cuantos caballos compra el Espanol?-— Coinpra muchos;
—
—163—
compra mas de veinte. —Matas Mata
un
p&jarot-^Mato uno.—«•
Cuantos polios mata tu cocinero? —
6ei3.-*A easa de quien
Uevas mi hijo?—Lo llevo & casa del sastre. QuA reciben los —
Espafioles?—Keciben caf6 y trigo.— Cortas pan para mi? No —
piiedo cortar pan para ti, por que teugo malos los dedos,
Me das algo?—Te doy los buenos dia8.-<-Qu6 me dk el niflo?—
—
Te di las buenas noches. Vienon tus liijos k mi casa para
darme las buenas noches?— Vienen para darte los buenos
dias.—Qu6 hace tu cocinero?— Enciende el globo, en lugar
de ir al mercado.
102.
Mata el comerciante bueyes?—Mata carneros, en lugar de
—
matar bueyes. Qui^res leer mi libro? Quiero, pero — no puedo
leer tu libro; tengo los ojos malos. Te quitas el — sombrero
—
para hablar i mi padre? Me quito el sombrero para ha-
blarle. — ^Lees un libro espafiol?— No leo un libro espafiol, sino
un libro bisaya. —Qu6 libro esti leyendo tu hermano? Esti le- ——
yendo un libro bisaya. —Tomas
6 cafe por la maflana? ^Tomo
t6
cafe. —
Tomas cafS todas las maftanas? Tomo cafS todas las—
mafianas y todas las tardes.—Qu6 toma tu hermano? Toma —
chocolate.
LECCION 47.*^
—164—
Habla tanto, bebe tanto vino Ingon cadag-han ang* pag^sulti
y tanta agua, que no puede nin, ingon cadaglian an^r
vivir mucho. paginom nia sa vino ug tu-
big, nga dili sia mabuhi ca-
ayo.
Eft tan bueno, que todoelmun- Ingon ca ma-ayo sia, nga gui-
do le ama. higugma siasa ngataii taoo.
El es mas j6ven y amable, Siay labing bata ug mahili-
que su liermano, pero su giigmaon, cay sa if^-so-on
hennano es mas prudente ma, apau ang iyang igso-on
que ^\. labing bu-ntan cay cania.
Son los hijos de nuestros ve- Ani^* niga anac sa along mga
cinos tau juiciosos como los siliiigan bu-ntan ba ingon
nuestros? sa atong mga anac?
Son menos juiciosos, que los Dili sila bu-ntan ingon sa
nuestros. itoug mga anac.
Muy. NGATO-OD. (i)
Uu caballo bermoslsimo. Usa ca cabayo nga mataliuni
nga to-od.
Un perro muy bonito. Usa ca iro nga ma-anindut nga
to od.
Un p&jaro muy lindo. Usa ca langgam nga ma-anin-
dut nga to-od.
Este hombre es muy sabio. Qning taoo maqnina-admanon
nga to-od.
De quien es este sombrero? Quinsa ba quining calo?
Este sombrero es mio. Ac6y tagiya. Aco man quing
calo.
103.
—
Cuantos soldados veis? Vemos muchos, vemos mas de
treinta.— Bebes algo?— Bebo vino. —
Viene tu hijo? Viene. —
—
De donde viene? Viene de tu casa. A donde v^s?— Voy & —
casa da mi primo. —
Pueden tus hijos escribir mucho? Pue- —
den escribir mucho, porque estan buenos. Qu6 hace? Esta — —
escribiendo. — —
Qu6 escribe? Escribe un libro. Cuando lo es- —
(I) El superlativo Muy se traduce tambien To-od (Lee. 21.' Regla 4.")
Esta raiz significa, ser una cosa cierta, verdadera; de maiiera, qUe lo
mismo es decir en bisaya usa ca cabayong- maanindut caayo, que decir,
usa ca cabayonf" maanindut ii^^-a to-od, un cabaUo hermoso de verais. Tam-
bien 86 hace superlativo duplicando esta raiz, anteponiendole 6 siu ante-
ponerle la partlcula. Ma. Es muy cierto, lo que yo he diclio: Mato-od
tood, 6 toodf tood ang- guiiugon co.
— ——
—166—
cribe? —Lo por la manana y por la tarde.
escribe Estd en —
sii —
casa aliora? Esta en su casa. —
No sale? No piiede sa- —
lir; tiene los pi^s males. —
No piiede trabajar? No puede tra- —
bajar.
104.
—
Porqui uo puede trabajar? Porque tiene mala la rodilla.
—
El aastre tiene malo el code. Yo tengro malo el brazo.
—
Lees tii mi libro? No puedo leer tu libro, porque tengo los
ojos malos, —
Qu^, hace nuestro cocinero? Hace chocolate en —
—
lugar de bacer cafe. Te da algo el comerciante? Modialgo. —
Qu6 te di?--Me da muclios libros en lugrnr de darme di-
—
nero.-^Hace tu criado cafe? Hace t(^ en lugar de hacer catV*.
105.
— —
Vis por alga? Voy poralgo. Porqu6 \^8?— Voy por vino.
—
EuTla ttt padre por alg-o? Envla por vino. Por quien en- —
—
via tu Tecmo? Envla por el m6dic-o —
Se quita tu criado la
—
camisa para encender los globos? So quite la camisa para
encender los globos. — Hablo bisaya?— Todavla hablas
bien el
mill el bisftyn. — Empiejao h babdar?—No empiezo & liablar bien,
sino d leer bkn.— Leea con tanta frecnencia como yo^? Nolec> —
con tanto frecuencia como tu, pero hablo mas frecuentemente
— —
qu^ tu« CiMai4jE> iria k xai casa? Mtmuia por la majiana.
106.
—
Conoces al hombre, que yo conozco? No cono^rco al hombre
que tu conoces, pero conozco otro. Qui necesita tu padre?
Necesita tabaca. — —
Me ensenas algo? Te en^fto cintas de oro.
—
Envias tu criado A easa del sastre? Lo rrrvfo ft casa del za-
patero en lugar de enxiario k casa del sastre. Quieres beber —
—
vino? Quiero beber vino. —
Yo no tengo vino; pero voy a man-
d%r poi: 61.—4;;.vkaBdo ^uktre* maadAr por ^l?-—Abort.— A quien
con<luees%--CoiKluwx^ k mi bij6.— A (foade?— A caaa.— De quieix
es este sombrero? —
Es mio.
.
—166-
LECCION 48.*
Cuando ponerse una cosa hace relacion & la ropa de nuestro uso
(1)
se traduce por Nag^ con el norabre sustantivo de la ropa que nos pone-
mog. Te has puesto la camisa? Nagsinina ca na ba? No me la he puesto
todavia. Uala pa ag^ mag^inina.
—167—
Enjugar. Pagmald. Pag
ugh.
Secar. Orear. Pagbulad.
'con lamano. Pagcubut. Pag-
cuput.
A.^ir. con los dientes.
< Pagtang'ag.
con las puntas Pagpignit. Pag
de los dedos. bigquing.
Estranarse. Paghitingala.
^'ol verse, volver al lugar de la
Srocedencia. Pauli.
ver al sitio donde se estuvo. Pagbalic.
A qn6 hora vuelves del merca- Onsang orasa ang pagpauli
do? mo sa tianguihan?
Vuelvo de alU k medio dia. Sa odto mao ang pagpauli co.
Espera un poco. Ayao usa. Hu-
lat usa.
Ya te vuelves? Que prisa tienes? Pauli ca naba? Onsay imong
Espera un poco. guidalian? Ayao usa.
Ha querido el sastre componer Minbuut ba ang mananahi
mi vestido? magavo sa icoug visti?
No ha querido componer tu ves- Oala sia buut magayo sa
tido. visti mo.
Escusarse. Pagbalibad.
Hacer caso. Pagtagad.
El se escusa, pero se ha de Nagabalibad man sia, apan
hacer caso de sus palabras, tagdon ba ang mg-a polong
siendo asi que es un menti- nia, labon nga siya usa ca
roso? bacacon?
Mentira. Bacac.
Mentiroso. Bacacon.
Puede el hombre hacer lo que Macabuhat ba ang taoo sa buut
quiere? nia?
El hombre hace lo que puede, Guibuhat sa taoo ang mahimo
pero no hace lo que quiere. nia, apan dili guibuhat nia
» ang iyang buut.
Has oreado el trigo? Guibulad mo ba ang trigo?
No lo he oreado todavia. Uala CO pa ibulad.
107.
108.
Se ha puesto tu padre su vestido?— No se lo ha pu^to
,todavia, pero \k k pon^rselo. —
Se ha puesto ya tu bennano
* OS zapates? —
Se los ha puesto.— A donde han ido tus liei^
mano9?— Han ido al baile.— Han partido tus amigos? No han —
poxtido todavla. — —
Ouando parte? Esta tarde. A que hora?— —
—
A las cuatro. Cuando han lleg^do los hijos de tu amigo?—
—
Llegaron ayer. Han llegado tambien los ami§*os de ellos?
Tambien llegaron. Y)e donde vienen? Vienen de Cebu. —
109.
— —
A donde vtis? Me vuelvo ya. Espera un poco. Que prisa —
—
tienes?—-Tengo que escribir, Has recibido una carta? La Ue —
recibido. — —
Ouantas cartas has recibido? He reeibido cuatro car-
tas. —
Te has secado tos pi6s?~-Me los he secado. Has visto —
a!guna vez k los moros? Los be visto — En donde los has —
—
visto? En el mar. —
Has dado dinero al comerciante?— Le he
—
dado dinero— Qui^res darme dinero? No quiero darte dinero.—
Te ha prestado dinero el Espanol? Me ha pre^tado dinero.—
—
Es pobre?* No es pobre, es mas rieo que yo.
110.
Qui^res porestarng^ uu peso?— Quiero prestarte dos,~Ha« ve-
—
nido mas temprano que yo? He venido mas temprano que
til.— Has mandado secar el cacao al criado? Le he mandado —
—
secar el cacao. Porqu6 le d^ djuiero al comerciante? Le doy —
dinero, porque me ha vendido trigo. Debe tu amigo venir—
boy ^qui?^—DebQ venir a(iul.— Cueu^Q isiUe veair?—Dcbe^ ve-
njyr jyrQ^tQsT— Cwado 4^b«a ir nu^s^tros hiJQ9> k k Iglesia?--
—169—
Deben ir esta tarde. —Cuando —
deben volver? Deben volver 4
las seie.— Ha Uovido esta mafiana?— No ha llovido, pero Ho-
ver^ mafiaua.
LECCION 49/
DEL VERBO DEFECTIVO.
Pensar que. ABI»
•170—
Juan murio. ( Namatay, con6 si Juan.
Dicen que
^ , ^^ . - ^ •
t
I Namatay si Juan, con6.
Fama (buena 6 mala) nombre. BANTUG.
Es fama, voz
publica, cor^ Guibantup;. Na-
ren rumores. bantu ^r.
Regfla 5.* Este verbo no tiene mas que las terceras per-
sonas del presente y preterite absolute indicative
111.
(2) La conjuncion hilativa FOR ESO QUE, se traduce Ban tug" cay.
26
——
-
—172—
mafiana.— Has estado mucho tieinpo con ^1?— He estado do.s
horas.— Qu6 habeis hablado?— Hemos hablado de los Lermo-
sisiinos caballos de mi amiyo.
112.
En donde vives? — Vivo
en la calle, qne est^ a la otra
parte del rio. — Has
encontrado mis botones de oro? No los —
lie encontrado. —
Porqne no lia compuesto el sastre mi ves-
—
tido? No lo ha compuesto, porque no tiene agnja. Qu6 se —
liabla en el pueblo?— Dicen que vendra el Sr. Obispo el mes
pr6ximo.— Ha venido el sastre?— Ha venido esta manana.
—
Qu6 ha traido?— Ha traido tu camisa nneva. En donde esta?--
Aqui esta.— Que bonita es!— Cuanto te ha costado?— Cinco pe-
—
sos. No es cara porque es muy bonita.
113.
Hasta donde habeis ido?— Hemos ido hasta Loay, pero no
hemos seg-uido, porque decian, que habia rinco embarcacio-
nes de raoros en la playa del otro lado del pueblo.— Habeis
—
encontrado el caballo, que se perdi6 ayer? Lo hemos buscado
todo el dia y no lo hemos encontrado.— Habeis preguntado,
^quien lo ha visto?— Hemos preguntado k todo el pueblo;
los unos dicen, que no lo han visto, los otros que ha ido
hacia aqui y los mas, que ha ido hacia all4. —
Porqu^ no ha-
beis preguntado & los que lo conocen? —
Sabemos, quien co-
— — —
noce el caballo. Eres rico? Soy pobre. Yo pensaba que tu
eras rico. — —
Has escrito los temas? No los he escrito porque
—
he estado durmiendo. Valiera mas que los hubieras escrito,
para ap render pronto el bisaya.
114.
—
En donde esti el nino? Esti en casa de su abuelo.
—
Porqu6 ha ido alii? Ha ido por dar las buenas noches k su
abuelo. — —
Ve por ^1, porque ya es tarde. De donde vienes?
Vengo de casa de mi abuelo.— Qu6 has hecho alii?— Le he
dado las buenas noches, he cenado y despues de cenar, me
—
ha mandado volver, porque ya tengo sueiio. Qu6 me traes?
—173—
Te traigo ag-ua. —Porqu6 no me traes vino?—Te traigo
ag-ua, porque tienes sed.— Bnscad sienipre los buenos hombres.
y cuando los hayais encontrado, os enseflarAn, que debeis ha-
—
cer.— Eres aplicado?— Soy aplicado. Dicen que eres holgazan
por eso que no escribes los temas.
LECCION 50/
Modelo, tipo. Panigingnan.
Si sucediese. Cun cailing'non
pa unta.
Si sucedic^se, lo que yo digo, Cun cailingnon pa unta au^*
tu serias rico. guiingon co, salapian ra
unta.
La fisonomfa. Ang daguAy.
Parecer. Daguay. (1)
Es Juan aquel hombre? Si Juan ba cadtong taoo?
Daguay nga si Juan mau cadto.
Parece que es Juan.
Si Juan man cadto daguay.
Deber de.
Necesitar.
Ser necesario. Quinabanglai
Ser menester. I
Ser precise. /
—175—
115.
—
Hasta (londe hen ido los ninos? Han ido hnsta casa do
^<1lsprinios. — —
Te ban robado algo? Mo ban robado un buen
caballo. —
Han robado algo & tu padre? Le ban robado to- —
dos los libros bnenos. —
Robas algo? No robo nada. —
Has —
—
——
robado al/:>-o alguna vez? No be robado nunca nada. Qu6
—
me ban robado? Te ban rol)ado todos los libros. Cnando
te ban robado el dinero? —
Me lo robaron antes de ayer.
Quit^n te ba robado el dinero? No st^ —
Hasta donde quiere—
ir tu padre? —
Quiere ir hasta la playa.
116.
—
Tienes tu, lo que necesitas? Tengo lo que necesito.
—
Tiene ^1, lo que necesita? Tiene ^1, lo que necesita. Tie- —
—
nen ellos, lo que necesitan? Tienen ellos, lo que necesitau.
—
Que necesitan ellos? Necesitan mil pesos. Tienes un fom- —
—
brero bianco? Teng-o uno negro. —
No vas & Cebii? Voy k —
—
Cebu. Cuando? —
El mes que viene. —
Tiene tu amigo ganas
—
de ir a Cebu? Tiene ganas de ir alia. Porqu^ no v&? —
Por que no se atreve k pedir permiso a sus padres. Por —
—
que no pide permiso d sus padres? Por que dicen, que est&
enfermo.
117.
—
Cuando piensas partir? Pienso partir pasado mafiana. Se —
—
ba vuelto tu hermano? No se ha vuelto todavla.— En donde
est^? — — —
Est4 en el cuarto. Qu6 hace? Esti leyendo los bue-
—
nos libros de su amigo. A donde has ido esta maiiana?
—
He ido h. casa de mi cunado. Has tardado mucho alll? No he —
tardado mucho. —
Hasta donde ha llevado tu criado mi haul?
—
Lo ha llevado hasta mi camarin. Has ido alguna vez k Fran-
cia? —He ido muchas veces.
118.
—176—
rosita — Necesita comprarun
comprar? — Debo baile? polio. ir al
No necesitas baile.—-Debo
ir al k — Tienes luv
ir la Ig-lesia?
cesidad de para rezar. — Ciiando debo
ir — Necesitare por ir? ir
la mauaria para oir misa. — debe liacer
Qii(^. apren-
se ])ara
der bisaya? — Se necesita trabajar mucho. — Qu6 debemos ba-
rer? — DeDeis trabajar.— Tiene tu padre, que necesita? — Tiene lo
lo —
que necesita. Tiene tu hermano, lo que necesita? No tiene —
lo —
que necesita. Si sucediese que yo muriera. jPobrecito de
til —Parece que va k Hover.
LECCION 51.
Valer mas.
Ser mejor.
MAAYO PA.
j
119.
120.
—
Tenemos lo que necesitamos? No tenemos, lo que nece-
—
sitamos.—Qu6 necesitamos? Necesitamos bermosos caballos, mu-
—
cbos criados y mucbo dinero. No necesitamos mas que esto?—
No necesitamos mas que esto.—Qu6 debo yo bacer? Debes
escribir.— A quien debo escribir?— Debes escribir k tu amigo.—
—
En donde est&?-~Est& en Espana.— A donde debo ir? Pue- —
des ir k Espana. —
Hasta donde debo ir? —
Puedes ir basta
Madrid.- -Qu6 bas hecbo despues de escribir los temas? He —
ido k casa de mi primo.— Qu6 pide este bombre? Te pide —
dinero.
121
— —
Me pide algo? Te pide un poco. A quien pides dinero?—
Le pido al bombre, k quien tu pides. —
A quien has pedido
—
azucar?— He pedido al comerciante. EstA tu padre en casa?
. — -
—178—
No est&,ha partido ya, pero mi liermano esU en casa.—
A donde ha ido tu padre?— Ha ido k Espana.— Habia ido ya
alguna vez?~No habia ido todavia —
Piensas ir k Manila?—
Pienso ir alia.— Cuando?—p]l mes que viene.
—
Piensas per-
manecer alld mucho? Pienso permanecer Mk dos meses.
—
A qu6 hora comes?— C6mo k medio dia.
122.
LECCION 52.
Oscuro. Mang-itngit.
Claro. Mahayag, Mali-
nao. Malam-
dag-.(l)
Oscuridad Cangitng-itan.
Pag-cangit-
ng-it.
Claridad. Pag'cahayag.
Pagcalam-
dag*. Pagcali-
nao.
Tu camarin es oscuro. Ang' imong camalig- mang-it-
ng"it man.
Es oscuro tu camarin? Mangitngit ba ang* imong ca-
malig?
123.
—180—
124.
—
Hace luna? No hace luna, estk el tiempo mny liumedo.
—
iQu6 clara esta la luna! De qu^ hahla tu tio?— Habla del
l)nen tiempo. —
De qu6 hablan estos hombres? Hablan del —
biieno y del mal tiempo. —
Hablan ellos del viento?— Hablan
del viento. — —
Hablan de mi tio? No hablan de ^1. De quien —
—
hablas? Habl6 de ti y de tus padres —
For qnien pregun-
tas? — —
Pregunto por tu primo. Est^ en casa? No est^i; esta —
—
en casa de su buen amigo. De quien liabeis liablado? He- —
—
mos hablado de tu amigo. No liabeis hablado de los me-
dicos? —No s6.
125.
126.
Esti tu maestro contento con los regalos, que ha reci-
bido? — —
Esta contento con los regales. Has recibido una car-
ta? — —
Cuando la has recibido? La he recibido esta manana.
—
Est&s contento con ella? No estoy contento con ella. Te pide —
—
tu amigo dinero? No me pide dinero. —
Eres alabado por tu
maestro?-— Soy alabado por 61, porque soy aplicado y jui-
cioso. —
Es nuestro amigo querido por su maestro? Es que- —
fido y alabado por su maestro, porque es estudioso y bueno;
pero su hermano es despreciado por el tuyo (maestro) porque
es malo y perezoso.
—181—
LECCION 53/
—182—
Me acost6 k media noclie. Minliigdaacosatungang-gabi-i.
Me alegro de tu diclia. Nalipay ac6 sa imong capala-
dan.
Me he alegrado. Nalipay ac6.
Tu te has equivocado? Nasayop ca ba?
No me he equivocado. Uala ac6 ma say op.
127.
128.
— —
Qu6 tiempo hace? Esta tronando. Hace sol? No hace sol, —
— —
hay neblina. Oyes el trueno? Lo oigo.— Hace buen tiempo?—
Hace mucho viento y truena mucho. Qu6 ha dicho? Se ha— —
ido sin hablar.— Puedes trabajar sin hablar. Puedo traba- —
jar sin hablar, pero no puedo aprender bisaya sin hablar.—
*Qui6res ir por vino? —No puedo ir por vino sin dinero.
Has comprado un caballo?—No compro sin dinero. Ha lie- —
—
gado por fin tu padre? Ha Uegado ya. Cuando? Ha lle- — —
gado esta manana. —
Ha partido por "fin tu primo? No ha —
partido todavia. —
Has encontrado por fin un buen maes-
tro? —Todavia no.
129.
130.
LECCION 54.^
Hacer dano,
mal. Pagdaut.
Te ha hecho dafio este hombre? Nacadaut ba canimo quing
taoo?
Me ha hecho dano. Nacadaut man sia canaco.
Te hace dano el vino? Nacadaut ba canimo ang vino?
Me hace dano. Nacadaut man canaco.
Dano. Cadaut.
Hacer bien. Pagayo.Pagbu-
hatsamaayo.
Te he hecho dano alguna Nacadaut ba ac6 canimo usa-
vez? hay?
Al coDtrario, siempre te he Nacaayo ac6, hino-o, guiha-
hecho bien. pon canimo.
Esto me hace dano, aquello Quini macadaut canaco, cadto
me hace bien. macaayo canaco.
-184—
Ha llegado ya? Miabut na ba sia?
Dicen, que ha llegado. Miabut na, con6, sia.
Es lisonjeado, pero no amado. Guidayeg* sia, apan dih gui-
hig-ugma sia.
Le dl un cuchillo para cortar Guihatag co cania usa ca cu-
pan y se ha lastimado un chillo sa pagputul sa pan,
dedo. ug nasaniad nia ang iyang
todlo.
No.— Sino. (So- UALA — CL^N
lo.) DILL
No tiene sino enemig'os.
mga
Uala sia cun dili caauay.
Solo tiene eneraig-os.
La bondad. nngcaayo. Ang
pagcaayo.
La maldad. Ang cadautan.
Ang pagca-
dautan.
Qu6? Onsa?
Qu6 ha sido de tu hermano? Naonsa ba ang igso-on mo?(l)
Qu6 se ha hecho de 61? Naonsa ba sia?
No se, que ha sido de eL Ambut, cun naonsa ba sia.
Tienes mucho dinero? Daghan ba ang salapi mo?
No puedo pagarte, pues no Dili ac6 macabayad canimo,
teng-o dinero. cay ualay acong salapi.
131.
Qu6 te —
dice mi vecino? Me dice, que quiere comprar tu
caballo; pero yo s6, que se equivoca, porque no tiene di-
nero. — —
Que dicen en el mercado? Se dice, que los moros
—
han sido vencidos. Lo creo, porque todos lo dicen. Porque —
—
has comprado este libro? Lo he comprado, porque lo ne-
cesito para aprender bisaya. —
Se vuelven tus amigos? Se —
—
vuelven. Cuando van k Cebii? Mafiana. —
Cuando vas tu k —
— —
Cebii? Ahora mismo. Qu6 dicen nuestros vecinos? Dicen —
que se vuelven sin hablar.—Qu^ te parece? Bien, porque —
no saben hablar sin murmurar.
—
Qu(^ tienes? Tengo ganas de dorniir. —
Tlene tu amigo
ganas de dormir?- No tiene ganus de dormir, pero tiene ham-
bre. —Porqu(^ no come? —
Porqiie no tiene dinero para comprar.—
—
Tienes liambre? No tengo hambre, pero tengo sed. Tiene —
— —
sueno el nino? Tiene ya sneno. Tienes dinero? Tengo mu- —
cho dinero.
nero. — Porque
—Qnieres prestarme
ban alabado ellos
dinero?
^ este
—Qniero prestarte
nino?— Lo ban ala-
di-
133.
134.
LECCION 55/
135.
Has aprendido per fin el bisava? He estado enfermo, do —
manera que no he podido aprenderlo. Vas al baile esta no- —
—
che? Me duelen los pies, de manera que no puedo ir. Has —
comprado el caballo de que me has hablado?— No tengo di-
nero de modo que no he podido comprarlo. Qu6 has visto —
en el baile? —He k los hombres, cuyos caballos has com-
visto
prado. —
Has oido hablar al hombre, que me ha prestado di-
—
nero? No lo he oido hablar.— Has visto & los hombres, cu-
—
vos camarines se ban quemado? No los he visto, porque tengo
los ojos malos.
136.
Has leido los libros, que te he prestado? —Los he leido.—
Son buenos?
necesitan?
— Son muy buenos.
—Tienen que necesitan. —De que hombres
lo
—Tienen tus hijos lo que
Iia-
blas? — Hablo
de aquel, cuyo hermano muri6. —Qu6 libros
necesitas?—Necesito aqueUos, de que me has hablado. —No ne-
28
— —
—188—
cesitas los —
que yo leo? No los necesito.—Ves a los nifios,
—
a quienes he dado bizcochos? No veo a quienes has dado
hizcochos, sino k aquellos k quienes has azotado. —
A quieii
—
has dado dinero? He dado dinero k un pobre.
No llovi6 ayer, ha Uovido esta maiiana.
—
Llovi6 aver?-—
137.
—
De quien son estos caballos? Son mios. —
Has dicho k
—
tu hermano, que aguardo aqui? Se me ha olvidado decir-
selo. —Es tu cocinero 6 el mio el que ha ido al mercado?
—
No es el mio, es el tuyo. Son estos los zapatos, de que me
— —
has hablado? Son los mismos. De quien son estos zapatos?
Son de aquel hombre, que has visto esta mauana en mi casa.
—
Ha procurado aquel hombre hablar k tu padre? Ha procu-
rado hablarle, pero no lo ha conseguido.— Has logrado escri-
—
bir un libro? Lo he logrado. —
Logra tu disclpulo aprender
—
bisaya? Logra aprenderlo.
138.
Hay vino en esa tinaja?— Hay.— Hay vinagre en ese vaso?—
No hay. Q\i& hay dentro? — —
Hay vinagre. Hay gente en tu ca-
—
marin?— Hay. Ha habido mucha gente en la Iglesia? Ha ha- —
— —
bido mucha gente. Has limpiado mi haul? He procurado lim-
piarlo, pero no lo he conseguido. —
Piensas conservar mi pa-
— —
raguas? Pienso devolv^rtelo, si compro uno. Piensas ven-
—
der tu vestido? Pienso conservarlo, porque tengo necesidad
—
de 61. En vez de conservarlo; juo serk mejor, que lo ven-
—
das?— Quiero conservarlo, en vez de venderlo. Ir^s esta no-
—
che al baile? No ir6, porque estoy muy malo.
LECCION 56/
Conservar. Pagtipig.
Limpiar. Pagpahid. Hi-
nis. Nisnis.
Nusnus.
Esperar. Paghulat. Pag-
paabut.
—189—
Ser de. Ousa.
Que sera de mi, si pierdo mi Maonsa ba ac6, cun mauahi
diaero? c6 ang acong salapi?
No se, qu6 seri de mi. Ambut cun maonsa ba ac6.
Que sera de vosotros, siuo es- Maonsa ba cam6 cun di canio
cribis los temas? maj?sulat sa mgatema?(Lec.
54/ Obs. 1.)
No se lo qu^ ser& de nosotros. Ambut cun maonsa ba came.
Qu6 te se ofrece? Qu6 man- Onsay togon mo? Onsay sugo
das? mo?
Nada, gracias. Utla, Dios magbayad.
Tener gusto en, gustarle k uno
algo. Gugma.
Tiene gusto en leer? Nahagugma ba sia magbasa?
Le gusta mucho leer y escri- Nahagugma sia ca-ayo mag-
bir. basa ug mngsulat.
El ha tenido gusto en contra- Nahagugma sia mulalis ca-
decirte. nimo.
No le gusta mas que hacer Maoray gugma nia ang pag-
dano. daut.
Echar una mi-
rada sobre. Pagtan-ao.
Has ecliado una mirada sobre
. ese libro? Guitan-ao mo b4 canang libro?
No he echado una mirada sobre Uala mau ac6 tuman-ao nia-
ese libro, he echado una mi- nang libro, guitan-ao c<i ca-
rada sobre ese hombre. nang taoo.
Servir, ser bue-
no paraalgo. May pulus.
Para que sirve Onsay pulus ui-
esto? ini?
Esto no sirve Quini ualay pu-
para nada. lus.
Que distancia hay de aqui k Onsa ba ang pagcahalavo dinhi
Manila? cutub hasta sa Manila?
Hay mucha distancia. Halayo man ca-ayo.
Eres de Manila? TagaManila ca b4?
Lo soy, soy de alii. TagaManila man ac6. Taga
did to ac6.
Suceder. Paghitab6.
Le ha sucedido una gran des- Hitabo-an sia sa usa ca dacong
gracia. * calisud.
Qu6 le ha sucedido? Onsa ba ang nahatabo cania?
No le b» sucedido nada. Uala aia hitabo-an sa bisan onsa.
—190—
Habeis encontrado k mi her- Hinquit-an ba nifio ang &cong
mano? igso-on?
Lo hemos buscado, pero no lo Guipangitanamosia, apanuala
liemos encontrado. sia namo hiquit-i.
139.
Te — —
ya? Todavia no. Cuando se ira este hombre?—
vfis
Se ira —
ahora mismo. Porqu6 se ha ido tu padre tan pronto?
Ha prometido k su amigo ir k su casa k las nueve, de ma-
nera que se ha ido pronto para cumplir lo que ha prome-
tido. — —
Cuando nos iremos nosotros? Nos iremos maiiana.
—
Cuando te ir&s? Me ir6 en cuanto haya acabado de escribir.
—
Cuando se ir&n tus hijos? Se irAn, en cuanto hayan aca-
—
bado sus temas. Se iran pronto nuestros vecinos? Se ir&n, —
cuando hayan acabado de nablar.—Porqu6 se v&n? Se \kn —
porque tienen mucho que hacer.
140.
—
Qu^ serA de tu hijo, sino estudia? Sino estudia, no apren-
derk nada. —
Qu6 serft de ti, si pierdes tu dinero? No s^, —
lo que serk de mi. —
Qu6 sevk de tu amigo, si pierde su ca-
—
ballo? No s^, lo que serk de 61, si pierde su caballo. Qu6 —
—
se ha hecho de tus parientes? Se han ido. —
Piensas comprar
—
un caballo? No puedo comprar un caballo, por que no he
recibido todavia mi dinero. —
No escucha el niiio, lo que le
—
dices? No lo escucha, sino le doy una bofetada. Porqu6 no —
—
trabajan estos nines? Porque su maestro les ha dado un
puntapi^. —
Porque les ha dado un puntapi6?— Porque han
eido desobedientes.
141.
142.
LECCION 57.'
143.
—
Es enemigo tuyo ese hombre? No s6, si es mi euemigo;
pero temo k todos aquellos, que no me am an, por que si
ellos no me hacen dano no me har&n
—
biea. Tienes miedo
k mi primo? No tengo miedo de ^1, porque el no ha he-
—
cho dano h su pr6jimo.
ese hombre, por que te
—
Tu no tienes razon para huir de
aseguro, que es uu hombre muy
bueno, que nunca ha hecho dano k su projimo. Has oido —
hablar de un hombre, k quien ha sucedido una desgracia?
He oido hablar de un hombre, k quien ha sucedido una
desgracia.
uu brazo.
—
Qu6 le ha sucedido? —
Se ha caido, y se rompio
144.
—
Qu6 te ha sucedido? Me ha sucedido una gran desgra-
cia.— Cuil?-— He encontrado k mi mayor enemigo, y me ha
—
dado una bofetada. Te compadezco con todo mi corazon.--
—
Puedo tomar este criado? ^Puedes tomarlo, porque me ha ser-
—193—
vido muy —Hace tiempo
bien. que no te sirve? —No hace mas
que dos meses. —Te ha sei*vido mucho tiempo? — Me ha ser-
—
vido seis aftos. Te ban ofrecido al^o los espaftofes?— Me han
—
ofrecido algo.—-Qut^ te han ofrecido? Me ban ofrecido pan y
vino. —Qu6 secreto te ha confiado mi hijo? No puedo con- —
fiarte, lo que el me ha confiado, porque me ha rogado, que
guarde el secreto.
145.
Ha sido recompensado tu hermano? —No, ha sido castigado:
pero te ruego, que guardes el secirto, porque nadie lo sabe.
—
Qu6 te ha sucedido? Te dir^, lo que nie ha sucedido, si me pro-
—
metes guardar el secreto. Te lo prometo porque te compa-
dezco de todo mi corazon. —
Que? te ha sucedido? Amigo mio,
he jugado y he perdido todo mi dinero, sin saberlo mi mu-
—
ger.— —
Quieres cuidar de mis vostidos? Quiero cuidar de ellos.
Cuidas del libro, que te be prestado? Cuido de 61. Qui6n — —
cuidarA de mi hijo? —Mi criado lo cuidar&.
146.
Habr& baile esta noche? — Dicen que habra baile.— A que
bora?— A once.
las — —
Quien se queja? Se quejan los solteros,
porque quisieran, que hubiera baile todas las noches. Ir6s al —
—
baile? No, porque me duelen las rodillas.— Ha pasado por aqul
el Rey?— No ha pasado por aqui, sino por delante de la Igle-
—
sia. — —
Lo has visto? Lo he visto. Cuantas veces lo has visto?—
—
Lo he visto mas de veinte veces. Qui6n es ese hombre, que
—
acaba de partir? Es un ingles, que ha disipado todo su cau-
dal en Espana. —
En d6nde comiste ayer? uomi en casa de —
— —
mi amigo. Qui6n es ese amigo? Es el mejor de mis amigos.
LECCION 58/
Acercarse fi, aproximarse k. Pagdool sa.
Te acercas k los hombres ma- Nahadool ca b& sa mga taoo
los? nga dautan?
Pronto ser&s tu malo. Madali ca madaut.
—194—
Acercarse k alguien, tratarlo.
PagT)ado.oL Pag-higala.
F« uu
nn l.^rv,T... A ' ^^^^ "^^ ^^ ^^^^ »§•» dill SIB
11.S hombre & quien no se
V
} pado-ol.
puede tratar. Maoy usa ca taoo nga dili ma-
himo (n^adili maayo) doolan.
Alejarse de.
Pagpahalayo.
Me alejo de ^1.
Nagapahalayo ac6 cania.
Porqu6 te alejas de 61? Ngano nga nagapahalayo ca
cania?
Me alejo de 61 porque es malo. Nagapahalayo ac6 cania cay
dautan man sia.
Acordarse, re-
cordar. Pagdumdum.
Magdumdum ca taoo nga sa
Acu^rdate hombre que eres
yuta ca guican, ug sa yuta
polvo y que en polvo te has ca pauli.
de convertir. Magdumdum ca taoo nga alia-
bug ca ug nga maaliabug
ca pagusab.
Te acuerdas de eso? Nahanumdum ca h& niana?
Me acuerdo,
recuerdo.
lo Nahanumdum ac6.
Qui6n se acuerda de mi? Quinsay nahanumdum canaco?
Tus amigos se acuerdan de ti. Aug mga higala mo nahanum-
dum canimo.
Memoria. Panumduman.
Recuerdo. Handumanan.
Hablar en voz Pagsamut ug
alta.
pagpamolong.
Para aprender bisaya, es me- Sa pagto-on ug binisaya qui-
nester hablar en alta voz. nahanglan ang pagsamut
^o pagpamolong.
Este hombre lo vende todo tan Ingon camahal ang pagbali-
caro, que no puedo comprar guia niining taoo sa nga-
nada en su casa. tanan, nga dili aco maca-
palit sa ila bisan onsa.
He escrito tantas cartas,
que Ingon cadaghan sa mga su-
no puedo ya escribir mas. lat ang guisulat c6, nga dili
na aco macasulat.
Ponerse en sal- Luoas, misig, ga-
vo, escaparse. uas, laguio,ca-
laguio, lagoy.
Te has puesto en salvo? Nahaluoas ca b&?
No me he puesto en salvo. Uala man ac6 mahaluoas.
Qui6n se ha escapado? Quinsay mincalaguio?
—
—195—
Kl se ha puesto en salvo, por- Mincahig^uio sia, cay nahadluc
qiie ha tenido miedo. man sia.
La persona 6 bruto que esti'i
al cnidad le otro. Aug binalonan.
Este laiichi ) esta a mi cui-
dado. Quining bata hinatonan
I'lcon^
AiTuga. Cunut.
Lunar, A lorn. 11a.
Centinela. Bantay. Ma^'*
balantay.
Donoella. Dalaga.
Medicina. Tambal.
Medicinar. Pag'taml)al.
147.
—
Te se ha caido alg^o? Nada se me ha caido. pero k mi
—
prime se le ha caido el dinero. Qui(^n lo ha eoo^ido?—Los
—
hombres lo han cog-ido. Se lo han devuelto? Se lo hanMe- —
vuelto, porque los que lo han cogido, no han querido gnar-
darlo. —
Hace frio?— Hace mucho frio.— Quit^res aeercarte al
—
fuego? No puedo aeercarme, porque temo quemarme. Porqu(^ —
se aleja del fuego tu amigo? —
Se aleja, porque tiene miedo
de quemarse. — —
Te acercas al fuego? Me acerco, porque tengo
— —
mucho frio. Te alejas del fuego? Me alejo. Porque te ale- —
jas del fuego? —
Me alejo, porque no tengo frio.
148.
—
Tienes calor 6 frio? No tengo frio ni calor. Porqut^ se —
—
acercan al fuego tua hijoa? Se acercan, porque tienen frio.
—
Qui^n tiene frio? El muchacho de quien te habl6 ayer, tiene
frio— —
Porqu^ no se calienta? Porqu^ su padre no tiene di-
— —
nero para comprar lena. Qui^res decirle, que vaya ix mi casa
para calentarse? (^uiero declrselo.—Te acnerdas de algo?— No
—
me acuerdo de nada. De que se acuerda tu tio? Se acuerda —
—
de lo que tu le has prometido. Le has prometido acompa-
narle k Manila el mes que viene?— Pienso acompaftarle, sino
hace mal tierapo.
29
——
-196-
149.
—
Purque te alejas del fiiego? Hace liora y media, que es-
\ny sentado junto al fuego, de manera que no iengo frio.
Le gusta & tu amij^o $jstar sentado junto al fuego? Le gusta —
rnucho estar sentado junto al fuego, pero solo cuando tieut*
frio. — —
Puedo acercaruie k tu tio? Puedes acercarte, porque
recibe k cualquiera - Qui(^res sontarte? —
Quiero sontarme. En —
—
donde se sienta tu -padre? Se sienta cerca de mi. Donde —
— —
me sentar^? Puedes s.mtarte cerca del fuego. Te sientas cerca
del fuego?—No me s^ento cerca del fuego, porque tengo miedo
de quemarme.
150
Te acuerdas de mi hermano? —
Me acuerdo de el. Se aruer- —
dan tuspadres de sus antiguos amigos?--Se acuerdan de
ellos. — —
Te acuerdas de estas palabras? No me acuerdo de
ellas. —
Te has acordado de esto?—Me he acordado de ello.
—
Se acuerda tu tio de estas palabras? Se acuerda de ellas.
—
Me he acordado de mi tema? Te has acordado de 61. Te —
—
has acordado de tus temas? Me he acordado de ellos, porque
los he aprendido de memoria y mis hermanos se han acor-
dado de los suyos, porque los han aprendido de memoria.—
—
Te gusta aprender de memoria? No me gusta aprender de
memoria.
LECCION 59/
Atreverse. Cahas. Tamas.
No me atrevo k ir all4. Dili hc6 mangahas cahas sa
f)agadto did to.
^fo se atreve k hacerlo. i sia mangahas cahas sa
Sagbuhat niana.
No me he atrevido a declr- a man ac6 manamastamas
selo. sa pagsugnilon cania.
Servirse de. Pagpulus.
Te sirvea de mi caballo? Nagapulus ca ba sa &cong ca-
bayo?
—197—
Me sirvo de ^. Nagapulus acu sa imong ea-
bayo.
Te has vestido? Nagbisti ca ua ba?
Me he vestido. Nagbisti ua ac6.
No me he vestido. L'ala pa ac6 magbisti.
Tener inteiicion,
pensaniiento
May tuyo sn.
Tienes intencion de vender tus May tuyo ca hk sa pagbali
caballos? guia sa imoug mg-a cabayo;'
Teug-o p<Misainiento de veiider- May tuyo sfo sa pagbaliguia
los. sa iicong mga cabayo.
Desembarazarse
de algfuien.
Pagpahalayo.
Quitarse k al-
I PagpahauH.
guien de en-
cima.
Me he desembarazado ya de Nagapahalayo na ac6 nianang
ese hombre. taoo.
Se ha desembarazado tu pa- Nagapahalayo na baang imong
dre aqiiel hombre?
de amahan niadtoug taoo?
Ya ha quitado de encima.
se lo Nagapahalayo na sia cania.
Echar k perder. l>aut.
Has echado k perder mi cu- Nadaut mo hk ang ^cong ou-
chillo? chillo?
No lo he echado k perder. Uala CO madaut ang cuchilloniu.
151.
Pueden tus disclpulos comprenderte? — Me comprenden cuando
hablo despacio, porqiie para ser comprendido, es necesario
—
hablar despacio. Es necesario hablar en alta voz para apren-
—
der bisaya? Es necesario hablar en alta voz. Habla en alta —
—
voz tu maestro? Habla en alta voz y despacio. Porque no —
—
hablas en alta voz? No hablo en alta voz, porque tengo
vergttenza. —
De quien tienes vergtienza? Tengo verguenza —
de los ninos, porque se rien, si hablo mal. Porqti^ hablas —
—
todavfa mal? Hablo todavia mal, porque hace poco tiempo,
que aprendo bisaya.
152.
Porque no compras algo k este comerciante? — Vende tan
—198—
rare, quo no puedo coinprar nada en m casa.— Qui^res con-
ducirmo a ca.sa de otro conierciante?— Voy h conducirte a
casa del liijo de aqnel conierciarte, a quien has comprado el
afio i)asado.— Ha leido el todos los lilivos, que ha comprado?—-
Ha comprado tantos, que no puede leerlos todos.— Quieres
escribir temas?— He (\sr-rit() tantos, que no puedo escri])ir mas.—
Ponpie huye este hom])re?— Huye, porque ticne miedo.—
.T. quien tiene mi(Hlo?—Tieue miedo a los perros.— Quien quiere
hacerle dano? — Nadie.
153
(Juien quiere hacer dano h este nino?— Nadie quiere hacerif
dano, pero el no se atreve k quedarse, porque no ha (!s-
crito sus temas y tiene miedo de ser azotado.— Qui6n quiere
azotarle?— Nddie \iuiere azotarle, pero ser4 azotado por su
maestro por no haber escrito sus temas.— Por donde ha pa-
sado tu hijo?— Ha pasado por delante de tu casa.— Pasarus
—
por delante de mi casa? Pasare por delante de tu casa
—
S:- han encontrado los libros, que se perdieron ayer?— Se
han encontrado.— En donde?— Se han encontrado debajo de
la cama.
154
Te sirves de los libros, que te he prestado?— Me sirvo
tie los libros, que me has prestado.— Pueden mis hermauos
servirse de tus libros?— Pu3den servirse de ellos.— Puedo ser-
virme de tu fusil?— Puedes servirte de 61, pero es precise,
que no lo eches a perder.— Qui6n se ha servido de mi som-
brero^— Nadie se ha servido de 61— Has dicho a mi hermano.
que Tbaje?- No me he atrevido k declrselo.—Te has afei-
tado hoy?— Me he afeitado.— Se ha afeitado tu hermano?—
No se ha afeitado, pero se ha mandado afeitar.
LECCION 60.*
—200—
Que te importa? Ousa may inio?
Que le importa Onsa may iva?
k m (1)
Importa eso algo? Es obstd-
culo? Dificultad? Sapay^n ba cana?
155
—
C6rao 86 ha portado mi hijo? Se ha portado muy bien.
C6mo se ha portado mi hermano contigo? —
Se ha portado muy
bien conmig^o, pues se porta bien con todo el mundo.— Vale
—
mas ir al baile, que estudiar? Vale mas estudiar que ir al
baile. —
Vale mas aprender k leer bisaya, que aprender k ha-
blarlo? —
No vale nada aprender k leerlo, sin aprender k ha-
blarlo. —
Si yo no quiero aprender k hablar bisaya sino a
leerlo; que importa? —
Eso no importa; pero nunca podr4s ha-
blar bisaya porque no aprenderis k hablar, sino hablando.
156.
Te has desembarazado por fin de ese hombre? Me he de- —
— —
sembarazado de 61. Me llamas? Te llamo. — Qu6 te se ofrece?
He perdido mi dinero y vengo k saplicarte, que me prestes di-
nero. — —
Qu6 hora 6s? Son las nueve y ya has dormido bas-
tante. —
Hace mucho tiempo, que te has levantado? Hace hora —
—
y media qiie me he levantado. Se comporta bien tu hijo
Estas locuciones son eUpticas, por que en eUas falta el verbo La-
(1)
but. Sin esta tigura se diria, como se oye frecuentemente: ^Onsa may
iicong labut?
—
—201—
coil sus amigos?— Se comporta con ellos mejor que ellos con
el. —Te
portas bieu con tus parientes?---Me porto con ellos bien
annque no lo nierecen —
Si te portaras mal con ellos, que
importa?— Nada importa
importa.
157
—
Porqu^ lian aliorcado k aquel hombre? Le ban ahorcado.
por baber matado h un nifio. —
Han aborcado al borabre que
—
rob6 un caballo k tu bennano? Le ban azotado, pero no le
—
ban aborcado, Qui^res colg'ar mi sombrero en bi pared?
— —
Quiero colg-arlo. Has visto mis zapatos? Los be encontrado
debajo de la cama y los be colgado de los clavos. Han abor —
—
rado al ladron, que ba robado tu fusil? Despues de azotarle,
b* ban aborcado. —
Qui^n ba robado tu dinero? Un bombre—
de mala traza. — —
Porqu^ no le aborcan? No s^.
158.
RESUMEN
DE LAS REGLAS GRAMATICALES COMPRENDIDAS
EN EL SEGUNDO MES
DISPUESTO
En forma de pregxinias para examen y repaso.
TERCER MES.
LEHION (W.'
159.
160.
—
Qui^res cambiar tu libro por el mio? No puede ser, por-
qi;elo necesito para aprender bisaya. —
Porque te quitas el
sombrero?— Me quite el sombrero porque veo venir k mi
—
—-
-211—
maestro. — Cambias de sombrero ir al mercado?
para No me —
lo miido para ir mercado,
al no para ir d la Ig'lesia.
si
Porque te vas? — No
te diviertes aqui?— Te equivocas, cuando
dices, que no me divierto aqni, pues te aseg*uro, que encuen-
tro mucho gusto hablando contigo; pero me voy, porque mo
t'speran en el baile de mi pariente. —
Has prometido ir? H»» —
prometido ir alia.
161.
162.
—
Por que no lo has comprado? Por que no he podido pro-
—
curarme dinero. Os habeis convenido en el precio? Nos he- —
— —
mos convenido ya. Cuanto? Cuarenta pesos. Has advertido —
lo que ha hecho este nino? —
Lo he advertido. Lo has cas- —
—
tigado? Lo he castigado. —
Le has escrito ya k su padre?
Todavia no; pero espero recibir hoy una carta suya. De que —
te quejas? —
Me quejo de no poder procurarme dinero. Por —
—
que se quejan estos hombres? Se quejan, nor que no pue-
—
den procurarse, con que vivir. Dudas de lo que ha aicho
este hombre? —
Dudo, por que d menudo miente.
LECCION 62/
Despues de. Ubusna. Human na. Tapus na.
Despues de leer, escribo, Ubus na ac6 nagbasa, naga-
sulat ac6.
31
—
—212—
Despues de haberse vestido, Human na sia nagvisti, min-
comi6. caon sia.
Uespues de haberse afeitado, Human na sia nagalut, nama-
hao sia.
He devuelto el libro, despues Guiuli CO ang libro, human
de leerlo. CO na basaha.
He arrojado el cucliillo, despues Guibalibag co ang cuchillo,
de haberme lastimado. human na ac6 nasamad.
Ha ido a la Iglesia, despues Miadto sia sa singbahan, hu-
de haberse vestido. man na sia nagvisti.
Hemos almorzado, despues de Namahao cam^, human na
habernos afeitado. came nagalut.
El enfermo. Ang masaquit.
Ln mano. Ang camiit.
La mano derecha. Ang camut nga to-6.
[.a miino izquierda. Ang camut nga u^la.
La boca. Ang bab&.
Los dientes. Ang ngipon.
Las muelas. Aug bag-&ng \
163
Qu^ serA de ti, si te metes entre los soldados? No s«^. —
lo que serd de mi, per© te aseguro, que no me har&n dano,
—
porque oo hacen dafio k nadie. Sabes, porque no come aquel
—
nombre? Creo, que uo tiene hambre, porque tiene mas pan,
—
que el que puede comer. Qui^res darme un vaso de vino?
No tienes necesidad de beber vino, porque hay aqul mas agua
de la que se necesita. —
Debo vender mi fusil para comprar
—
un sombrero nuevo? No nece»itas vender tu fusil, por que
164.
liaberme cortado. —
Ciiando fuiste al baile? Ful alia, despurs —
—
de vestirme. Cuando habeis almorzado? Henios almorzado, —
—
despues de afeitarnos. Cuando partieron nuestros vecinOR?
Partieron despues de comer. Q\i6 has hecho esta mailana?
Me he afeitado despues de levantarme, y he salido de5q)m»s
de haber almorzado. —
Qu6 hizo & noche tu padre? Cen6 des- —
pues de haber ido al baile, y se acost6 despues de renar.-—
—
Te has levantado temprano? Me he levantado al salir el sol.
—
A (jiie hora te levantas? Me levauto k las cinro.
165.
Eutre las gentes del campo hay muchos locos, no e« ve.i--
166.
LECCION 63."
167.
—
Has traido algo k tu madre? Le be traido una Ijuena
saya y un anillo preciosc— Que le lias traido a tu sobrinaV—
Le he traido bizcocbos y nnas cbinelas muy bonitas. Has —
—
comido muchos bizcocbos? He comido mucbos. Le has dadi» —
—
k tu bermanita? Le be dado tantos que no puede comer-
selos todos. —
Porque no le lias dado a tu vecino? Yo quc- —
ria darle, pero no ba querido reci])irlos, porque no le ^^us-
tan los bizcocbos. —
Hubo mucbas mang-as el ano pasado?
—
No bubo mucbas. Tiene tu prima mucbas naranjas?— TieiUi
tantas que no puede comerselas todas.
169.
Admiro a esta familia, porque es un ESTADO; el padiN*
es el Rey, madre la reina, y los hijos y los criados son
la
los siibditos del estado. —
Los maestros de los ninos son los
ministros, que comparten con los reyes las oblig*aciones del
reino. — —
Has alquilado ya un cuarto? Ya he alquilado uno.
—
En donde lo has alquilado? Lo he alquilado en la calle
de la Iglesia. —
En casa de quien lo has alquilado? En casa —
del hombre, que te ha vendido un caballo. Para quien ha —
—
alquilado una casa tu padre? Ha alquilado una casa, para
su hijo, que acaba de Uegar de Espana.
170
For que no me has cumplido tu promesa? No recuerdo —
lo —
que te he prometido. No me prometiste Uevarme al baile
el Domingo pasado? —
No he tenido razon en promet^rtelo;
sin embargo, el baile no se verified. —
No es eso una falta?
Ks falta.—Que dice tu tio de esta carta? Dice que est& muy —
bien escrita, pero que no tenias razon para enviarla al Ca-
pitan. —
En donde has encontrado mi vestido? Lo he encon- —
trado eacima de la silla. —
Qui^res colgar mi sombrero del
—
clavo? No quiero. —
Cuando partes? Manana por — la tarde, si
Dios quiere. —
Se ha muerto Pedro jPobrecito!
—217—
LECCION 64/
Comulg-ar. Pagcalauat.
Cazar. Pagpusil.
Me diiele la garganta. Masaquit ang totonlan co.
Came salada. Carne nga inasinan. Unud
Carne fresca. Carneng lab-as.
El manjar. Ang can-6n, ca-
lan-6n, calau-
onon.
Comida de leclie. Can-on ngamai-
gatas, nga si-
nactan sa ga-
tas.
Me he paseado en el jardin Nagasodoy sodoy ac6 sa ta-
con mi madre. naman uban ang inahan co.
Ociiparseenalgo. Pagbuhat. Pag-
libang.
Harina. Binocboc.
Prefer! r. Pagpalabi.
Prefieres tu leer k escribir? (luipalabi mo ba ang pagba^a
sa pagsulat?
I^refieroestudiar de memoria Guipalabi co ang pagsaolo sa
k leer y escribir. pagbasa ug pagsulat.
Cazas tu alguna vez? Namusil ca ba usahay?
No he cazado mas que una vez. Uala man ac6 mamusil run
di macausa da.
Halagar, atraer
con palabras. Alam alam.
Qui^re tu hermano pasear? Bu-ut ba ang imong igso-ou
magsodoy sodoy?
No quiere pasear. Dili sia bu-ut nagasodoy sodoy.
Atriele con palabras para que Alam alaman mo sia cay arou
no se incomode. dili sia masuco.
Por mas que yo le halague, Bisan onsaon c6 pagalam
no quiere pasear por que alam cania, dili sia bu-ut
tiene mal genio. magsodoy sodoy cay dau-
tan sia ug gaui. (I)
—2ie.
Atraer. Pagcabi*^'.
<Jiie es lo que te atrae aqui? Onsay nacacabig* canimo dinlii?
1^1 canto (le los pajaro.s me Ang- pag'canta (pagting'ug-) sa
atrae aqui. mga lang'gam nacacabig' ea-
naco dinlii.
La armonia. Angpagcaang-ay.
A la verdad. Sapag camato-od
Gayud.
La soled ad. Angcamingauan.
La soberbia. Aug* pagpalabi-
labi.
El soberbio. Ang palabilabi-
hon.
Entretenerse. Pagcaling-ao.
Comer con otro
u otros en un
mismo plato. Salo.
171.
172
En q\u> se entretiene tu sobrina en su soledad? Lee —
inuclio —
y escribe a su querida madre. En que se entretiene
—
tu tio en su soledad? Se entretiene en aprender de memo-
ria uii libro. — —
No comercia ya? No comercia ya, pues tiene
—
demasiada edad para comerciar. Has escrito tus temas?
Los he escrito, pero sino los hubiera escrito, que te impor-
—
taba k ti? A la verdad, nada importa, yo no me entrometo
—
—219—
ordinariamente en las cosas, que no me conciernen, pero te
amo tanto, que me intereso muclio por lo que haces. Mu- —
clias —
gracias.— Voy k Manila; que te se ofrece? Nada, graciaB.
Por siempre.
173.
—
Se acuerda alguno de ti? Nadie se acuerda de mi, por-
—
que yo no valgo nada. Quien es el que corrige tus te-
nias? — —
Mi maestro los corrige. Como los corrige? Los cor- —
rige leyendo y leyendo me habla. —
Ha partido tu madre?
— —
No ha partido todavia. Cuando partin'i? Partird mailana por
la tarde si Dios quiere.— A que hora? —
A las cuatro y me-
dia. — —
Han llegado tus hermanas? No han llegado todavia,
l)ero las —
aguardamos esta noche. Vas al campo todas las ma-
fianas? —
No voy todas las mafianas, sino dos veces k la
seniana. —
^Por que no ha venido tu sobrina k verme? Esta —
nuiy mala. — jPobrecita!
174.
LECCION 65/
Cuando est6 en casa de mi Cun didto ac6 sa balay sa
tio, irds a verme? acong oyoan, muadto ca ba
32
—220—
cay aron magduao ca ca-
naco? (1)
M & verte. Muadto ac6 cay aron magduao
ac6 canimo.
Lliieve? Nagaolan ba?
Lluevp. Nagaolan man.
El lodo. Ang lapoc. Ang
ianang.
El polvo. Ang agbong,
ang aliaboc.
El humo. Ang as6.
Hay lodo? May lapoc ba? Malapoc ba?
Hay mucho lodo. May lapoc caayo. Malapot-
caayo.
Estaii sucias las calles? Mahugao ba ang mga dalan?
Est&n sucias. Mahugao man.
Hay polvo? May agbon ba? Maagbon ba?
Hay mucho polvo. May agbon caayo. Maagbon
caayo.
Hay Immo? May as6 ba? Maaso ba?
Hay demasiado humo. May as6 nga hinlabihan.
Agradarse. Paghimu-ut.
Te ag'rada escribir? Nahimu-ut ca ba sa pagsu-
lat?
\h* H^n^ada escribir? Guihimut-an c6 ang pagsu-
lat?
Tu eres mi^uerido, en
hijo Icao man ang anac c6 nga
quien mis compla-
tengo hinigugmanga guihimut-an
cencias, dice la sagrada es- CO, matod sa santos nga
critura. sulat.
Harto. Busug.
Estfts harto? Nabusug ca na b&?
Todavia no me he hartado. Uala pa ac6 mabusug.
Y-i estoy harto. Nabusug na ac6.
176.
176.
177.
178.
179.
—
Ha llegado por fin tu padre? Todo el mundo dice, que
—
ha llegado, pero no lo he visto todavia. Ha echo daiio el
—
medico k tu hijo? Le ha hecho dano, pues le ha cortado
el dedo. — —
Estis contento con tu criado? Estoy muy contento
—
con el, porque es k prop6sito para todo. Ha vuelto tu her-
—
mano de Espafta? Ha vuelto de Espafta y te ha traido un
—
hermoso caballo andaluz. Has dicho al criado, que me lo
traiga? —
Le he dicho, que te lo traiga. Qu6 te parece?—
Me parece, hermoso, y te suplico que lo Ueves k casa de mi
hermano para que lo vea.
180.
181.
—
Cuando estabas tu en Espana? Estaba alii, cuando tu
—
estabas.— A quien estas buscando? Estoy buscando k mi her-
182.
Tu has aprendido tu leccion; ^por que no ha aprendi(I(»
la —
suya tu hermano? Ha ido h pasear con mi madre, de nui-
nera, que no ha podido aprenderla; pero la aprenderi ma-
—
nana.— Cuando corregiras mis temas? Los corregire, cuando
me traigas los de tu hermano. —Piensas haber cometido faltas
— —
en ellos? No s6. Si has cometido faltas, no has estudiado
bien tus lecciones; porque es necesario aprender bien las
lecciones para no cometer faltas en los temas. Es siempre
igual; sino me los corriges hoy, no los aprendere hasta ma-
—
fiana. —
Es menester no faltar en los temas, porque tu tie-
nes todo lo necesario para no cometerlas.
LECCION 67/
Frio, estar fria
una cosa. Bugnao. (Ij
Hacer frio (im-
personal.) Tugnao.
Esperimentar la
sensacion de
frio. Tugnao.
Tengo los pi^s fries. Matugnao angacong mga ti-il.
(1) El discfpulo dcbe tenor mucho cuidado al usar las raiees Buprnao
V Tug-uao por que sino se equivocara con facilidad. Bug-nao, es, frio 6 e^s-
^ar una cosa fria y tanibien enfriar lo que estacaliente. De modo, que se
ba de usar de Bu^'-nao, bal)lando de otra persona 6 cosa v de Tug-nao ha-
blando uno de si mismo, por que esta raiz significa TENER frio <3 espe-
rimentar alj:!:uno la sensacion de frio. El a^ma e«taba muy fria, por eso
no me be bailado. Mabugmio caayo ang* tubi<i', bu-a, unla' man ac6 raa-
li«ro. Tienes frio? Natugnao 6 Gitug-nao ca ba? Tenpro frio. Natug-uao man
ac6. Enfria el caldo, per que estat muy caliente. Bugnaon mo ang sa-
bao, cay mainit man caayo.
—227—
Ella tiene las manos frias. Mabugnao ang iyang niga
camut.
Ton go frio. Matugnao aco. Matuguaoon
ac6.
El tiene el cuerpo caliento, Mainit ang iyang lanas, apan
pero el sudor de el es frio. ang iyang singut mabug-
nao man.
Hace frio? Matugnao ba?
Hace frio. Matugnao man.
Por eso que siento frio. Bantug cay guitugnao aco.
Me duele la cabeza. Masaquit ang ixcong olo.
Le duele la pierna. Masaquit ang iyang pa-^i.
Le duele el costado. Masaquit ang iyang quilid.
Me duele muclio la lengua. Masaquit caayo ang dila co.
Tu debes pensar en esto. Quinalianglan mo ang pag
huna huna niana.
Ya no es tiempo de pensar en Dili na tiempo sa paghuna
ello,respondio. huna niana, mintubag sia.
Yo no soy digno de liablarte. Dili aco taciis mamolong ca-
nimo.
Yo no soy digno, Dios mio, Dili ac6 tacus, Dios co, nga
de que entres en mi sucio suraulud ca sa dcong ma-
peclio. hugao nga dughan.
Reg-la
Jt.' Con la palabra TACUS se espresa la corre-
lacion proporcion que hay entre dos personas 6 cosas,
6
poniendo el primer t^rmino de la comparacion en nomina-
tivo y el segundo en ablativo.
183.
184.
185.
Uno de los ayudas de cimara de Luis XIV suplicabu a
este principe, cuaudo iba k acostarse, que recomendase al pri-
mer presideute un pleito, que tenia contra su suegro, y le decin
instandole: Sr. no teneis mas que decir una palabra. Bien, dij(»—
Luis XIV, no es esa la dificultad, pero dime, si estuvieran
en el lugar de tu suegro, te jigradaria, que yo diiese esa
—
palabra? Si viniesen los honil)res, seria necesario darles algo.
(jue beber. —
Si pudiera el hacer esto, querria hacer aquello.
Tendrias dinero, si estuviese tu padre aqui? Lo tendria. si—
estuviese aqui.
186.
LECCION 68/'
187.
Habiendo llegado un oficial frances a la corte de Viena,
le pregunt6 la emperatriz Teresa si creia, que la priucesa N.,
a quien 61 liabia visto la vispera. era realmente la rauger
mas hermosa del mundo, como se decia.— Senora, contest6 el
oficial, lo creia ayer.— Que te parece esta came?— Me parece
muy buena.— Quieres^darme un poco de pescado?— Quiero darte
un poco de pescado.—-Viendo Ciceron k sii yerno, que era
juuy chico, venir con una larga espada al lado, dijo: quien
lia atado a mi yerno k esa espada?— Has
hecho, lo que te
lie d icho? —
Lo he hecho segun tu gusto.
En Cebil \ Bohol se usa Suhi y en el 2.* distrito de Mindanao Suli.
——
—232—
188.
Qu6 ha sido
tu tio?de —
Te dire, lo que ha sido de el:
aqui est^ la silla,en que se sentaba a menudo. Ha iinier- —
to? —
Ha muerto. — —
Cuando ha iiiuerto? Hace dos afios. Lo —
siento mucho. —
Por que no te sientas? —
Si quieres sentartt*
junto k mi, me sentar^, pero si te vas, me ire yo tambien.
Quieres decirme, que ha sido de tu hermana? Quiero decirte, —
lo que ha sido de ella. — —
Ha muerto? No ha muerto. Qu<'' —
—
ha sido de ella? Ha iJo a Manila —Que ha sido de tus
—
hermanas? No puedo decirte, lo que ha sido de ellas, por
que hace dos afios, que no las.veo.
189.
—
Por que abres la puerta? No ves que hay humo aqui?-—
Lo veo, pero es necesario abrir la ventana en lugar de abrir
la puerta. —
La ventana no se abre bien, por lo que abro In
puerta. — —
Cuando la cerraras? La cerrart^, en cuanto no hu-
biere humo. —
Ibais 4 menudo h pasear, cuando estabais en
aquel pals? —
Ibamos a menudo h pasear y a cazar. Si quieres —
acompailarnos al campo, veras la casa de mi padre. Ya lie —
visto esa casa.- -Cuando has visto la casa de mi padre?
La vi el mes pasado; es una casa muy hermosa y se ve
de lejos. — Alia iremos manana.
190.
LECCION (51).
191.
—
Es util liablar muclio? Cuando se quiere aprender una
—
lengua estrangera, es util hablar muclio. Es tan util es-
cribir como hablar? —
Es mas util hablar que escribir, pero
para aprender una lengua, es preciso escribir y hablar. Es —
util escribir todo lo que se dice?— Es inutil.— -En donde has
—
tomado este libro? Lo he tomado en el cuarto de tu amigo.
Est& bien tomar los libros agenos? —
No estk bien, lo se, pero
tenia necesidad de 61, y espero, que tu amigo no se inco-
modard, pues se lo devolver^, tan pronto como lo haya leido.
Como te llamas? —
Me llamo Guillermo. — Como se llama tu
liermana?--Se llama Leonor.
192.
193.
—
Porqu6 no te serviras de el? Porque no me conviene.
—
Lo pagards? Lo pagar6 antes que servirme de ^L A quien —
pertenecen estos
Qiii^n se los ha dado?
lindos
—
caballos? —
Pertenecen h Guillermo.
Su padre se los ha dado. No le ha —
—
dado su padre libros? Le ha dado tambien libros. Los leeri? —
—
Primerolos hard pedazos, que leerlos. Qui^n telo hadicho? El —
—
mismo me lo ha clicho. De donde es este hombre? Es de Fran- —
cia. — —
Eres de Francia? No, soy de Espana. Porqu6 no man- —
das componer tus vestidos? Iso valen ya nada; necesito ves-
tidos nuevos.— No es bueno el vestido, que Uevas?— Es viejo,
no vale nada.
194.
LECCION 70."
Envidiar, tener
envidia. Sina.
Juan tiene envidia de Pedro. Si Juan nasina can Pedro.
De quien tienes envidia? Quinsay guicasinahan mo?
No envidio k nadie. Dili guicasinahan co bisan
quinsa.
La envidia. Ang casina.
El envidioso. Angmasinahon.
U4
. .
—23G—
Por lo que to-
]
ca k. Sa tungud sa.
I
En cuanto k. )
Conforme tu
quieras Sumala canimo
Segun sea de su
gusto. Sumala cania.
Segun y con-
forme. Sumala.
bro?
Segun y conforme; si es bueno Sumala; cun maayo basahon
leelo, si es malo, no lo leas. mo, cun dautan ayao pag
basaha.
En cuanto k eso, no s6, que Sa tungud niana, ambut, cun
decir. onsa ba ang ipamolong co.
No s6, que hacer. Ambut, cun onsay bubuhaton
CO.
No se, k donde ir. Ambut, cun asay kcong ad-
toon.
—
—237—
No s^, que responder. Ambut, cun onsa ba ang itu-
bag- CO.
Mudar, nuidar-
se de Ing-ar. Balhin. — Lalin.
Vivir (habitar.) Puyo.
Me trasladar^ & otro pueblo, Mubalhin (mulalin) ac6 sa lain
porque aqul no puedo vi- longsod, cay dill ac6 niacag-
vir. puyo dinhi.
Traslada el caballo all A. Baihina ang* cabayo didto.
Gritar. Pagsiugguit.
Ayudar. Pagtabang.
Te ayudart5 & trabajar. Mutabang ac6 canimo sa pag-
buhat.
Pedir auxilio. Pagpaquitaban^LT.
Laayuda, el so-
corro. Aug pagtabang'-.
Llamaralapuer- Pagtuctucsa i)ul-
ta, dar goipes. tahan.
Quien llama? Quinsa ba ang nagatuctuc sa
pultahau?
No s6. Ambut.
Estar pensativo. Hiuuctuc. (1)
Esik pensativo, porque se ha Nagahinuctuc sia, cay uama-
muerto su hermano. tay ang iyang igsoou.
Viejo. Tigulang.
Vejez. Pagcatigulang.
195.
—
De que enfermedad ha muerto tu hermano? Ha muerto
de calentura. — —
C6mo esik tu hermano? Mi hermano no viw.
ya, ha muerto hace tres meses. — Estaba muy bueno el afio
pasado, cuando yo estaba en campo. — De que ha muerto?
el
Ha muerto de viruelas. — C6mo estk la madre de tu amigo?
No estk buena, la calentura entr6 antes de ayer, y esta
le
mafiana ha vuelto. — Tiene calentura
le enfermo?— No el s^\
pero tiene & menudo accesos de fiebre. — Qu6 se ha hecho de
la muger, que he visto en casa de tu madre?— Ha muerto
esta mafiana. — jPobrecita! — De qu6 ha muerto?— Ha muerto de
miedo.
197.
198
Qu6 le parece k tu madre este manjar?— Le parece muy
—
bueno, pero dice, que ya esta satisfecha. Come poco tu ma-
dre. —Dice, que ha comido bastante. —
Que me pides? Te —
un poco de carne. —
Tienes todavia hambre? No tengo —
J)ido
lambre, pero tengo sed. —— —
Quieres vino? Beber6 un poco,
porque todavia tengo sed. Porqu6 no comes? No s^, que —
— —
comer. Qui^n Uam^ k la puerta? Es un hombre desgraciado.
—
rorqu6 grita? Grita, porque le ha sucedido una gran des-
gracia. — —
Qu6 le ha sucedido? No le ha sucedido nada.~A
—239—
donde irks esti tarde? —No s6 4 dondo ir. —A donde irAii
tus hermanos?—No s^; en cuauto a mi ire al baile.
LECCION 71,
Fiarse. Pagsalift".
Desconfiar. Dili pag-sali^.
Te de este hombre?
fias Nagasalig ca ba niining taoo?
Me fio de ^1, porque ^1 se fia Nagasalig ac6 cania cay sia
de mi. nagasalig* canaco.
No puede uno fiarse de todo Dili quita macasalig sa mga
el mundo. taoo ng-atanan.
Reirse. Pagcataua.
Burlarse. Pagyubit. Pag-
tiao.
Te ries de esto? Nagacataua ca ba niini?
Me rio de eso. Micataua ac6 niana.
De qu(^ se rien ellos? Onsay guicatauan nila?
Se rien de tu figura. Aug imong daguay maoy gui-
catauan nila.
De quien se rien? Quinsay guicatauan nila?
Se rien de ti. Icao ang guicatauan nila.
Este libro est& lleno de faltas. Quining libro napono sa niga
say op.
Tienes medios para comprar May salapi ca ba sa pagpalit
ese caballo? nianang cabayo?
No tengo medios para com- Ualay dcong salapi sa pagpa-
prarlo. lit niana.
Qu^ hacias, cuando tu maes- Onsay guibuhat mo, sa dinhi
tro estaba aqui? pa ang imong magtotoonV
No hacia nada. Ualay kcong buhat.
Qui6n estd ahi? Quinsay na-& diha?
Yo. Ac6 man.
(^uien es ese? Quinsa ba cana?
No se. Ambut.
Son Juan y su hermana. Si Juan man ug ang iang ig-
60-on. (*)
199.
Puedo vender k cr(5dito k este hombre? Puedes venderle, —
pero —
no k cr^dito. Es menester, que no te fies de el,
—
porque no te pagard. Ha enganado ya k alguien? Ha en- —
ganado ya k los comerciantes, que se ban fiado de (^L Se —
fian de ti los comerciantes? —
Se fian de mi y yo me fio de
ellos. —
De quien se rien esos hombres? Se rien de esas —
mugeres, que llevan camisas encarnadas.
200.
Por qu6 se rien esas gentes de nosotros? Se rien de no- —
sotros por que —
hablamos mal. Debe uno burlarse de las per-
—
sonas, que hablan mal? Es menester no burlarse de ellas.
Es menester, al contrario, escucharlas y si cometen faltas, es
—
menester corregirselas. De que te estas riendo? Me rio de —
—
tu sombrero. Desde cuando llevas un sombrero tan grande?
Desde que he vuelto de Espana. Tienes medios para com- —
prar un caballo y un carruage? —
Tengo medios para com-
prarlos.—Tiene medios tu hermano para comprar esa gran
casa? —
No tiene medios para comprarla. Comprarft tu primo —
aquel caballo? —Lo comprarA, si le conviene.
202.
Son tus vecinas, quienes se han burlado de ti? No, son —
niiestras vecinas. — —
Qui6nes son? Son las hijas del hombre,
cuya casa se ha quemado. —
Son estas las mugeres de que
me has hablado?- -Son ellas — Iremos campo?
mafiana al
Yo ir^ al campo y tu te quedarfis en casa. —Iremos
mi hermana
y vo al —
Ella y tu
baile? os quedareis en casa y yo ir6 al
baile. —Que decias tu, cuando te renia tu maestro? —Yo no
decia nada, porque nada tenia que decir; no habia escrito
rai tema y el tenia razon para renirme.
el estaba fuera? —
Que
Tocaba la guitarra en vez
— hacias tu, cuando
de hacer, lo que
^l me habia mandado hacer.
LECCION 72/
Compromiso, apuro Casamucan.
Ese nombre se busca siempre Canang taoo nangita guiha-
compromisos, pero siempre pon sa mga casamucan, apan
sale (se libra) de ellos. nagagauas guihapon niana.
Es conocido mio. Caila CO man.
No es amigo, no es mas que Dili higala, caila co man la-
un conocido. man^.
Nuestros seme- Angitongisig'
jantes. caing'on.
—242—
Niiestro pr6ji- Angatong isig-
mo. cataoo.
No tiene igiial. Uala sia ingon.
Uala sia ica-
dulia.
Parecerseaotro. Ingon ingon.
Quining taoo maingon ingon
Este hombre se parece a mi ug daguay sa igso-on co.
hermano. Ang daguay niining taoo mai-
ngon ingon sa daguay sa
igso-on CO.
Maingon ingon quita ug da-
Nosotros nos parecemos. guay.
Ang ktoug daguay maingon
ingon.
Los dos hermanos se aman mu- Ang duruha ca magso-on na
tuamente sighigugma sila.
Estais contentos el uno con el
otro? Masigangay ba camo?
Estamos contentos mutua-
mente. Masigangay came.
Parecer, tener trazas, tener
cava. INGON~UG DAGUAY. (1)
Parece estar festivo, triste, con- Ingon ug matistis; ingon ng
tento. mamingaon, ingon ug mali-
payon ang iyang daguay.
Tienes trazas de medico. Ingon ug mananambal ang
iyang daguay.
Ella parece estar incomodada. Ingon ug nanuyo sia.
Ellos parecen estar contentos. Ingon ug nalipay sila.
Acabose. Human na. Tapus na. Ubus na.
Mao da.
Dar que sentir. Pagcasaquit.
Tu has dado que sentir k este Icao ang nacasaquit niining
lionibre. taoo.
Nadar. Paglangoy.
Continuar. Pagdayon.
Alegre. Malipayon.
203.
—
Porque te tratas con osas gentes? Me trato con ella.^,
—
porque me son utiles. Si continuas tratdndote con ellas, te
buscaras compromisos, porque tienen muclios enemigos.
—
Como se porta tu primo? No se porta bien, porque siempre
se acarrea compromisos. —
No te acarreas compromisos algu-
—
nas veces? Es cierto, que yo me acarreo com])romisos al-
gunas veces, pero siempre salgo de ellos. Ves esas geutes,—
—
que aparentan acercarse a nosotros? Las veo, pero no las
temo, porque no liacen dauo h nadie; es menester alejarnos,
porque no me gusta mezclarme entre las gentes, que no co-
nozco. —
Te ruego, que no temas, porque distingo k mi tio
entre ellas.
204.
Sabes donde hay buen sitio para nadar? S6 donde hay —
uno. — —
En donde est4? De la parte de alia del rio, detr^s
del bosque, cerca del camino. —
Cuando iremos k nadar?
—
Esta tarde si tu quieres. Qui^res esperarme delante de la
—
puerta del pueblo? Te esperar^ alii. —
No lo olvides, te lo
suplico. —
Ya sabes, que no olvido mis promesas.— En donde
has heclio conocimiento con este hombre? He hecho conoci- —
miento con el en casa de un pariente mio. Porqu^ me pide —
tu primo dinero y libros? —
Porque es un loco, pues k mi
que soy su pariente y su mejor amigo, no me pide nada.
205.
206
A cierto liomUre le gustaba mucho ei vino, pero le lia-
Uaha dos malas propiedades; si le hecho agua, decia, lo
hecho a peitler, y sino se la heclio, ol me hecha h per-
der k mi. —
Se parece tu primo k tiV— Se me parece. Se —
—
parecen tus hermanas? No se parecen, porque la mayor es
perezosa y mala y la menor es diligente y amable. Esta —
—
incomodado contigo este hombre? Pienso, que esik incomo-
dado, porque no voy k verlo, pero k mi no me gusta ir k
su casa, porque cnando voy, en vez de recibirme con gusto,
tiene uu aire descontento. —
No lo creas; no estk incomodado
contigo, porque no es tan malo como su aire manifiesta; es
el mejor hombre del mundo, pero es necesario conocerlo,
para poderlo apreciar.
LECCION 73."
207.
208.
209.
—
Por qu6 tienes un aire tan triste? He esperimentado gran-
des desgracias; despues de baber perdido todo mi dinero, be
sido abofeteado por bombres de mala traza, y para colmo
de mi desdicba, s6 que mi tio k (fuien tanto amo, na sido aco-
—
metido de viruelas. No te aflijas tanto, por que jque se ha
—
de bacer? No puedes quitarte de encima k ese hombre? No —
—
puedo quit^rmelo de encima. Quiere seguirme k todo trance.
—
No ba perdido la cabeza? Puede 8er.---Que pretende? Quiere —
—
venderme un caballo, que no necesito. De quien son esas
casas? —
Son mias.
210.
Son esas las plumas con que ella escribe bien?— Son las
mismas. — De —
es ese fusil? Es de mi padre.
quien Son de —
tu bermana esos libros? — —
Son suyos. De quien es ese co-
—
che? Es mio. —
Cual es el bombre de quien te quejas? Es —
el que gasta una camisa encarnada. —
Te debo mucbos favo-
res,mi querido amigo; me bas salvado la vida y & no ser
Eor estaba perdido.
ti, —
Te ban becbo dafio esos bombres? Me —
an robado y a no ser por ti, me hubieran matado.
—248—
LECCION 74/
Dar gracias. Pagdiosmagbayad. Pagpasala-
mat. (1)
Te doy las gracias por la mo- Nagadiosmagbayad ac(') ra-
lestia, que per mi te has nimo sa cabudlay mo, tu-
tornado. ngud canaco.
Dad gracias k Dios por los Magpasalamat cam6 sa Dios.
beneficios que os ha conce- tuDgud sa maayo nga hatag
dido. nga guitugut nia canino.
La altura. Ang catas-on.
Aug cahitas-
on.
Qu6 altura? Gnsa ba ang ca-
tas-on?
Qu^ altura tiene Onsa ba ang
tu casa? cahitas-on sa
imong balay?
Tiene siete bra-
zas. Pipito ca dupa.
Heunir. Acudir. Pagtigom. Pag-
ton^ha.
Nfuchos hombres acudieron (se Daghanau tao ang nanagti-
reunieron;) pero en vez Ae gom (nanong>rtfe;)apftn labon
apagar el fuego, se pusie- n^a patn^on nnta nila ang
rofi k robar. eaiayo, na«g»nat sila hinoo.
Acudir en ausi- Pagtabang. Pag
Ho de alguien. laban.
Salvar la vida. Pagbaui sa qui-
nabnhi.
'J'u me has salvado la vida. Icao man ang nagbaui sa
^cong quinabuhi.
Disputar sobre, Paglalis, pag-
por. indi2'indig.
Sobre que disputan esas gentes? Onsay guilalisan nianang mga
tao?
Dispiitan sobre qtiien ha de ir Cun quinsa ba canila ang
primero. muofia mao ang ilang gui-
lalisan .
211.
212.
213
—
No se ha podido salvar nada? Ha sido mucha dicha val-
var k las personas, que alii estaban; pero de los efectos, qu»'
se hallaban alii, nada se ha podido salvar.— Qui6n te lo ha
—
dicho? Nuestro vecino mismo me lo ha dicho. —
Cu&ntos te-
—
mas traduces al dia? Si los temas no son dificiles tres 6
cuatro cada dia y cuando lo son no traduzco mas que uno.
—
Cu^ntoa has hecho ya hoy? Este es el tercero, pero maftana
har6 uno mas, porque estar6 solo aqui.— Has hecho una
visita k mi tio?— Estuve k visitarlo hace dos meses y como
me puso mala cara, no he ido ya k su casa desde ese
tiempo. — —
C6mo estfis hoy? Estoy muy malo.
5iG
—252—
214.
LECCION 75.
215.
Porqu6 est^s aqui sin luz?— El viento la ha apagado,
—
cuando tu entrabas. CuAl es el precio de esta tela?-^La vendo
k seis reales la vara.—*Me parece muy cara.—^Si te conviene
comprala y sino no la compres.—Qui^res enseftarme algu-
nas piezas de esa otra tela?-*-*Quiero enseflarte.-i^Te conviene
esta encarnada?-*— No me conviene.i-**Porqtt6 no te conviene?—
Porque es muy oara.-^Estis apreodiendo bisaya?—Estoy apren-
diendo. —
Te bace tradttcir tu ma0«trso?^Me hace leer, escri*
bir y tradueir. —
Es 4&til tradudr, cuaftdo se aprende una len-
—
gua estranjera? Es ^til traducir, ouando caw se sabe la len*
gua, que se apreade; pero cuando tt^ se sabe nada todavia,
eso es enteramente inutil.
——
—254—
216.
Qu6 te —
hace leer tu maestro? Me hace leer unaleccion,
en seguida me
hace traducir temas espafioles al bisaya sobre
la leccion, que me ha hecho leer y desde el principio hasta
el fin de la leccion me habla en bisaya y yo debo contes-
tarle en el mismo idioma, que ensena. —
Has aprendido ya
mucho de ese modo?— Ya v^s, que he aprendido, por que
apenas hace dos meses y medio, que lo aprendo y ya te
entiendo cuando me hablas y puedo responderte. —Sabes leer?
—
Se leer y escribir tambien como hablar. Tu maestro ensena
tambien espafiol?-—Tambien lo ensena & los amig-os.
217.
218.
—^255-*—
LECCION 70/
Hacer un en- Pagtuman sa
cargo. usa ca togon
Has hecho mi encargo? Guituman mo na ba ang lo-
gon CO?
Lo he hecho. Guituman co na.
Cumplir con su obligacion,
con su deber. Pagtuman sa catungdanan.
Ciimple este hombre siempre Nagatuman ba guihapon quin^
con su obligacion? tao sa iang catungdanan?
Siempre cumple con su deber. Nagatuman sia guihapon sa
catungdanan nia.
Bastur, ser su-
ficiente, bas-
tante. Igo.
IV basta este pan? Igo ba canimo quing pan?
Me basta. Igo man canaco.
Le bastard este dinero k ese Igo ba quining salapi nianang
hombre? tao?
Le bastard. Igo man cania.
Los bienes ma- Ang catigayo-
teriales. nan. Angba-
handi.
Los bienes es- Ang caayohan
pirituales. sa calag.
El rico. Ang bahandia-
non. Sala-
pian.
Pocos bienes bastan al sabio. Didiot mga bahandi igo sa
tao nga maquinaadmanon.
Acertar, dar en
el bianco. Igo.
Juan es el que di6 en el
bianco. Si Juan man ang nacaigo.
[Ang bato nga guisalibay ni
David, nacaigo sa agtang ni
En la frente de Goliat di6 Goliat.
la piedra que tir6 David.
I
Ang agtang ni Goliat, guica-
igoan sa bato nga guisali-
bay fguipono) ni David.
Dispart mi escopeta, pero no Namusil ac6, (guibuhian co
—256—
acert^ al pdjaro. ang 4corig pusil) apan uala
maigo ang langgam.
Se ha contentado ese hombre Miang'ay ba quining tao nii-
coil este dinero? ning salapii?
Se ha contentado con 61. Miangay man sia niana.
Le bafitarfa, si quisieras agre- Igo unta cania, cun bu-ut ca
gav algfunos pesos. unta magdugang ug pipila
ca pisos.
El secontentarla, si quisie- Miangay sia unta, cun bu-ut
ras agregar siquiera alg-u- ca unta magdugang ug pi-
nos pesos. pila lang ca pisos.
Siquiera. Bisan.
Afiadir, ag*re-
gar, aumen-
tar. Pagdugang.
Dar cr^dito. Pagto-6.
Embarcarse. Pagsacay.
La vela(de em-
barcacion.) Ang layag.
La vela (de
cera.) Ang candila.
Darse & la vela. Pagguican
Darse k la vela Pagguican didto
para. paingon sa(pag-
padulong sa.)
Se dieron &la vela para Cebu. Minguican sila didto paingon
(padulong) ea Sugbu.
Ir a velas desplegadas, & toda
vela. Paglayag sa ngatanan layag.
Se embarc6 el diez y seis del Nagsacay sia sa icapolo ug
mes pasado. unum ca adlao sa bulan nga
miagui.
Se di6 k la vela el tres del Minguican sia sa icatolo ca
corriente. adlao niining bulan.
Mi pluma es mejor que latuya. Ang Acong pluma maayo pa
cay sa pluma- mo.
Escribo mejor que tu. Ang pagsulat co maayo pa cay
sa pagsulat mo.
Regatear. Paghangyo.
En tenderde algo. P^igcaila sa bisan onsa.
Entiendes de telas? Nacaila ca hk, sa mga panap-
ton?
Enti^ndo. Nacaila man aco.
No entieiido. Dili ac6 nacaila.
—267—
Entieudo mucho. Nacaila ac6 caayo.
No entiendo mucho. Dili ac6 nacaila caayo.
Manejarse, gobemarse. Pag-ayom ayom. Pag-patigayon.
Como te maiiejas para enceu- Onsa onsaon mo pagayoni
der luz sin tenazas? ayom sa pagdagcot sa suga
sa ualay cumpit?
Me manejo de esta manera. Nagaayom ac6 maing'on niini.
Las tenazas. Ang cumpit. Ang guinpit.
Ildbilmente. Sa pagcacugui, sa dacong ca-
cugui.
Torpemente. Sapagcacabus. Sapagcaculang
219.
220.
Ha llegado ya tu padre?— Todavfa no; pero llegarA hoy.—
Ha partido tu amigo?—No se; quizas haya partido ya,— Has
cumplido mi encargo?— Lo he cumplido.— Ha cumplido tu
hermano el encargo, que le he dado?— Lo ha cumplido.—
Qui6res hacerme un encargo?— Te debo tantos favores, que
curaplir^ siempre tus encargos.— Qui6res preguntar al comer-
ciante, si puede darme el caballo en el precio que le he ofre-
cido?— Estoy seguro, que se contentaria, si quisieras afiadir
algunos pesos mas.— Si estuviese seguro de eso, afiadiria algu-
nos pesos mas— Cuanto te parece, que podrd valer? Cua-
renta pesos.— Yo le he ofrecido treinta
—
y cinco.
—
—258—
221.
Habeis escrito los temas?— Bien sabes, que siempre los e.s-
cribimos. Seria precise que estuviesemos eufermos para no
escribirlos.— Que nos das hoy?— Os doy la leccion 77. los y
temas, que k ella corresponden y son, el 223, 224, 225.
226.— Tratareis de.no cometer faltas? —
Procuraremos no co-
y
—
meterlas.— Te basta este pan? Me bastaria, si no tuviese
—
mucha hambre. Cuando se ha embarcado tu hermano para
Espafia?— Se ha dado a la vela el 80, del nies pasado.—
Me prometes hablar a tu hermano?— 1\i lo pronieto.— Tra])a-
jaris mejor la leccion procsima?— Trabajare niejor la lecf^ion
pr6csima, que la pasada.
222.
Tu trabajas muybien los temas; te aseguro, que me ale-
graria mucho, todos mis discipulos trabajaran como tu.
si
Por que no sales hoy?— Saldria, si hiciose buen tiempo.—
—
Te ver6 todavia mafiana? Si quieres, vendre aqui. Estare —
—
aqui todavia a tu llegada? Todavia estaras, por que no tar-
dar6 mucho.— Ir&s al pueblo esta tarde?— No s6; pero yo
iria ahora, si pudiese. —
Sabes ya lo que ha sucedido? No se —
nada.— La casa de nuestro vecino se na quemado.— El nino
se ha salvado por la gran misericordia de Dios, por que ya
estaba el fuego cerca de su cama, cuando lo han sacado.
LECCION 77.^
Prohibir. Pagdili.
Te prohibo hacer esto. Nagadili ac6 canimo sa pag-
buhat niini.
Cerrar los ojos. Pagpiyong.
Cierra los ojos. Piyonga ang imong'mata.
Levantar la cabeza (para mi-
rar hacia arriba ) Paghangad.
Mira aquel p^jaro que estk Hangdon mo cadtoug iang-
alla arriba. iQu6 bonito es! gam nga tua dito sa itaas.
Pagcaanindut!
—259—
Mi» duele mucho la cabeza; Masaquitcaayo ang icong olo:
apena.s puecjo levantarla. hi^nis ac6 macahaug'ad.
\ai ma<^'estad, ma^nificeucia. Aug pa^^-cahalangdon.
Anochecer. Cagabhion.
Se 11 OS liizo de iioche en el
camiuo. Ouicagbihi-an quita sa dalan.
Ag'acliarse. Ba-
jarse. Pagyocbo.
Oler bieii al- Bisan onsa nga
g'lma cosa mahumut.
Oler mal al- nga
Bisan onsa
g'una cosa. m aba ho.
En verdad. En Sa pagcama-
ofecto. tood.
El ahri^ro. Ang tabon.
La cueva. Ang langob.
La choza, ca-
bnfia. Ang pwyag.
Hacor caso. Pagtagad.
Estiinar. Paghigugma.
No liago gran caso de ese Dili ac6 magatagad caayo nia-
liombre. nang tao.
Har^s caso de sus palabras, Tagdon mo ba ang iang mga
siendo asi que es niny cliis- polong, labon nga tabiaii
moso? sia caayo?
No hare caso de sus palabras Dili ac6 magatiigad iangm
necias (inf undadas mga polong nga ualay hi-
nungdan.
Estimas k este nifio? Nahigugnia ca ba niining bata?
Lo estimo mucho. Nahigugma ac6 caayo cania.
La flor. Ang bulac.
Florecer. (los dr-
boles.) Pagpamulac.
Crecer. Pagtob6.
Rapidamente. Sa pagcadali.
El drbol. Ang cahuy.
Laarboleda. Los Ang mga caca-
^rboles. huyan.
Los naranjos florecen ya. Ang mga ponoan sa ucban
namulac na.
Este muchacho ha crecido mu- Quining bata mintobo caayo
cho en poco tiempo. sa didiot nga tiempo.
Ponerse al abri- Pagsalipod. Pag
go, & cubierto. salimbong".
37
—
—2G0—
Pongamonos al abrigo de la Pasalipod quita sa olan ug
lluvia y del viento sa nangiri.
Entremos en eeta choza para Sumulud qnitk dinhi niining
estar k cubierto del tempo- payag cay aron pasalipod
ral. quit4 sa unus.
Pon la luz al abrigo del viento Salipdi ang suga sa hangin,
porque siiio se apagar&. cay cun dili mapalong.
Por, en todas Bisan asa. Bi-
partes. san di-in.
La sombra. Ang landong.
Vamoa & sentarnos h la sombra Mulingcod qwitk didto sa lan-
de aquel 6rbol. dong niadtong cahuy.
Este hombre aparenta dormir. Quiniug tao nagapacatolog.
p]n cuanto que. Igo nga.
En cuanto que lo vea le ha- Igo nga maquita co sia raaga
blar6. sulti ac6 cania.
Por no. Aron dili.
Resfriarse. Sip-on.
No quiero salir, por no res- Dili ac6 bu-ut lumacao, aron
friarme. dili ac6 sip-onon.
No quiere ir al pueblo, por Dili sia bu-ut umadto sa long-
no encontrar (ser visto de) sod, aron dili sia hiquit-an
sus acreedores. (maquita) sa iang mga hi-
ngutangan.
No quiere abrir la bolsa, por Dili sia bu-ut niagbuscag
no perder su dinero. sa bolsa, arou dili mauala
ang iang salapi.
El deudor. Ang utangan.
El acreedor. Ang hingatau-
ngan.
223
—
Eatiendes tu de caballos? Entiendo.— Qui^res coniprarme
—
uno? Si quieres darme dinero, te conxprar^ dos. Entiende —
—
ese ho^lb^e de telas? No entiende mucho. Como te mane-—
—
jas? Quiero manitestarte como me manejo. Qu6 debo ha-
cer, para saber bien la leccion, que me ha de preguntar
—
—
manana? Pondris tus temas en limpio, harfis tres y estu-
diar&s la leccion
siguiente. —
C6mo te gobiemas para procu-
rartemercancias sin dinero? —
Compro k cr^dito. Como t^*^
maneja tu hermano para anrender bi««aya sin diccionario?
—
Se maneja con mucha habiiidad.
—
—
—201—
224.
225.
Has visto ya k mi hijo? — No lo he visto todavia. —C6mo
estd? —Est4 muy
bueno, no podr^s conocerlo, porque ha ere-
cido mucho en poco tiempo. —
Por qu6 no da este hombre
—
nada k los pobres? Es demasiado avaro; no quiere ahrir su
bolsa por no perder su dinero. —
Qu6 tiempo bace? Hace mu- —
—
cho calor. ^Hace mucho tiempo que no na Uovido? Me pa- —
rece, que hoy tendremos borrasca.—Quiza.-—Se levauta viento,
truena, lo oyes?--Lo oigo, pero la borrasca est4 todavia muy
lejos. —No tan lejos como piensas. —
Ves, c6mo relampaguea?
jDios mio! jQu6 aguacero! Si entramos en alguna parte es-
taremos al abrigo de la borrasca.
226.
——
bra de este ^rbol. Qui6n es el hombre, que estft sentado
debajo del irbol? No lo conozco; parece, que no quiere com-
pafiia, por que cuando nos acercamos k 6l, finge dormir.
Es como tu hermano; sabe muy bien el bisaya, pero cuando
—
yo quiero hablarle, ^nge estar enfermo. Me has prometido
^
—262—
liablar al capitan, ^por que no le has haWado? —En el mo-
inento en que lo vea, le hablare.
LECCION 78/
El motive. Ang hing-tung'-
dan. Aug hi-
nungdan.
El motivo de su pesar. Ang hingtungdan sa iang ca-
saquit.
El motivo de tu tristeza. Aug hinungdan sa imong ca-
mingao.
A pesar de. Bisan pa. (1)
A pesar de esto. Bisan pa niini.
A pesar de eso. Bisan pa niana.
A pesar de ti. Bisan dili ca
bu-ut.
A pesar de {4. Bisan dili sia
])U-Ut.
Su maestro le ha prohibido ju- Gudid-an sia sa iang magto-
g^ar, pero, k pesar de eso, toon sa pagsugal, apan bisan
el jug-ara. pa niana, sia magasugal.
Su padre le ha prohibido ir al Gudid-an sia sa iang amahan
baile, pero, a pesar de (A, sa pagadtosasayao, apan bi-
xh con frecuencia. san dili sia bu-ut, sig'adto
man sia.
Alanejarse.
Hacer. de modo que. Pagayom ayom.Pagpatigayon.
(robernarse.
De modo que ( lo-
cucion adver- Cav aron (causa
bial.) final.
Te gobiernas de modo que aca-
bas tu trabajo todos los Si\- Nagayom ayom ca b^ cay aron
hados por tarde? la mahuman ang iraong* buhat
TIaces de modo que dejas aca- sa ngatanan sabado sa ha-
bado tu trabajo todos los sa- pon?
bados por la tarde?
bien cuando se u.san Ting-ali bay A, que tieneu la misma signiflcacion qu«
l^ayii solo. Tingali raaholog ca. 'Tin^Jali baya raaholog- ca.
. .
—264—
, Nagsacay came pagHbut pa
Navegamos en derredor de la \ ]>()lo.
isla. •
227.
229.
Porqu6 es inutil que te lo pida hoy? — Porque bien sabes,
que nada se puede ecsigir al ijue nada tiene. — Cududo pien-
sas tener dinero? —Pienso
tenerlo el afio pr6csimo.— Qui6res
hacer lo que yo te —
diga? Quiero hacerlo, si uo es muy
dificil. — Porqu6 te
ries de mi? —
No me rio de ti, jsi no de
tu vestido. —
No se parece al tuyo? No se parece al mio, —
porque el mio es corto y el tuyo es demasiado largo; el mio
es negro y el tuyo es bianco. —
Porqu6 tratas k ese liom-
—
bre? No lo tratarla, si no le debiese muclios favores.— Ou^*
—
favores le debesV Ya te he dicho que muchos. No to fies —
de 61, porque si puede enganart^, te engaftari.
230
—
Porqu6 trabajas tanto? Tnibajo tanto para ser util k mi
pr6jimo. —
Siendo yo todavia nino^ dije un dia k mi padre:
no entiendo el comercio y no se vender; permitame V. ju-
gar. —
Mi padre me respondid, sonri^ndose: Comerciando/ se
aprende k comerciar, y vendiendo se aprende i vender. Pero —
querido padre, repliqu6 yo; jugando, se aprende tambien
a jugar. —
Tienes razon. me dijo, pero es menester aprender an-
.
—266—
tes lo que es necesavio y util. — No juzgueis vosotros los (|iit
LECCION 79.
—268-
Hacer bien. Pagayo. Pag-
buhat sa ma-
ay o.
Tener compa-
sion. Pag calo-oy.
La compasion. Angcalo-oy.
La piedad. Ang puaugud.
¥A liombre unas veces rie, y Ang tao usahay mucataua,
otcas ilora. usahay muhilac.
t>i yo supiese lo que tu lias Cun niahibalo ac6 unta sa gui-
hecho.... buhat mo
Lo que se caacibe bien, se Ang guisabut ug maayo, gui-
enuncia claramente. pamolong sa pagcadayag.
yu m^rito es «nuy graude, para Daco caayo ang iang paha-
mostrajpse k mis ojos. nungdan, cay aron quit-on
sa acong mata.
De un r^y viene esta m&xinia Sa usa ca hadi guican quining
augusta: El liombre jam^s polang nga mahal: ang tao
es graude, sino en tanto que dili daco sa guihapon, cun
es ju8(to. dili sia matarung.
Afligirse. Pagcasubo. Pag-
casuco.
El hombre tris- Ang tao nga ma-
te. sulub-on.
231.
Qu6 hiciste despues de haberte levantado esta mafiana?
Airi ^ue lei la qaiita de mi padjje, sali para ver la Iglesia
del pueUe, ^que no habia visto todavia. —
Qu6 bizo tu padre
asl %\k^ bubo ,almprzado?'— Se afeit6 y Bali6.-H(iu6 hizo tu amigo
—
de^ue3 de taber ido i paseo? Fu6 k casa ide su tic.—
donde fu6 tu tio despues fde liaber cenado? — No fu6 ^ ninguna
parte: de&pues de ;biber cenado, se de8nud6 y acost6. A que
—
hora se ;levftat6? Se levant6 al salir el sol.-— Lo despertaste?
No rUubo aecesidad de despertarlo, .parque 61 se habia levan-
tado aiuies que yo. —
Porque est&s afligiao? Estoy afligido por—
estfl. deegracia. —
Estas afligido por la niuerte de tu pariente?
Estoy muy afligido por ella.
232.
Ue que se ha quejado tu tio? — Se ha quejado de lo que
tu has hecho.— Se ha quejado de la carta que le escribi an-
—
—269—
tes de ayer? —Se — jQu^ hermoso tintero
ha quejado de ella.
tienes ahi!, —Qii^ vas k hacer con tintero?
prestamelo. el
Voy & enseiiirselo 4 mi hennana.— C6g^d, pero ten cuidado
de y no
^1 rompas. — No temas, porque no
lo romper^. lo
Qu6 objeto tienes in aqui?— Quiero pedirie prestado.
dincrro
Pidele a otro.— Si tu no quieres prestinnek), pedir6 & lo otro.
Ksti bien. — No debes hacer que tu hermaoo hag» te lo» te-
mas, sino hacerlo8 tu mismo.
233.
Qu6 hacesahi? —
Estoy leyendo el libro, que rae has pin-
tado. —Notienes razon para leerlo siempre.—Qu6 debo ha-
—
cer?— Debes escribir tatnbien. Qu^ debemos hUcar par* ser
dichosos? —
Amad y practicad la virtud y sereis dichosos- en
esta Tida y en la otra. —
Puesto que queremoa ser dichosos,
hagamoa bien k k)s pobres y compade^camos k las deflgra*
ciados? —
Obedeacamos k nuestros maestros y no les causemos
—
nunca pesares. Hijo mio, pata ser amado, caprecido ser la-
borioso y juicioBO. —
Te aiousan de Ikaber side perezoso- y negli-
u:ente.-~Y tu sabes que tu hermano ha sido cwrtagado pnr
haber sido malo.
234.
Estando yo el otro dia en el pueblo, recil^ una carta de
tu maestro, en que se quejaba mucho de ti. No Ifores; ve —
ahora 4 tu cuarto, aprende tn lecciod y s4 bueao, de otro
modo no comeras hoy.--Ser6 tan bueno, querido padre, que
ciertamente quedar4s content© conmigo. —
Ha* cutnplidb su p«^
labra el muchacho? —
De ningun modo, porque despues de na-
ber dicho esto, fu6 k su habitacion, tomd sua libros, se sentc")
—
junto k una mesa y se durmi6. Ea un buen muchaCho euando
—
duerme, dijo su padre, cuando lo vi6. Al fin baa veaido?
Perd6name, amigo mio, porque no he podido venir mas pronto.
Te he esperado con impaciencia.
LECCION 80.*
—271—
Kso fiuoederd de aqui a ocho Mahatabo cana sa icaualo ca
dias. aldao cutub caron. (l)
He ido h Cebi'i en siete dias. Nacaadto ac6 sa Sugbu sa
pipito ca adlao.
1^1 liabra acabado su trabajo NacahuiiHin na sia sa iang*
dt» nfjui a tres meses. buliat sa icatolo ca bulan cu-
tub caron.
Regalar algo. Paggasa.
Aburrirse, fas-
tidiarse. Pool.
N(» puede ser, que me aburra Dili mahimo, nga guipoolan
a tu lado. ac6 sa imong Inyo.
Kl se aburre en todas partes. Guipoolan sia bisan di-in.
Adelantarse. Pagona.
Atrasarse. Pagolahi.
Pararse. Paghunong.
Mi reloj se lia parado. Aug ^cong orasau mihunong.
Tu reloj se adelanta una hora Ang imong orasan nagaona
y el mio se atrasa media. ug usa ca oras, ug ang 6co
nagaolahi ug tunga.
En adelante. Cutub caron.
Econ6mico. Madaguinuton.
Temido, Mahadlucon.
Grosero. Burung*.
El proverbio. Ang casangpu-
tanan.
235.
—
Hace mucho tiempo que estas aprendiendo el bisaya? Solo
liace tivs —
meses, que lo aprendo. —
Es posible? Hablas muy
bien para tan poco tiempo. — Tu chanceas. — No se mucho
te
todavia. — A la verdad, hablas bien. — Creo, que me lisonjeas
uri poco. — De ningun modo, hablas como se debe hablar.
—272—
Para hablar como se debe, es iiecesario saber mas de lo que
yo s6.— Sabes bastante para darte & entender.— Cometo aim
—
muchae faltas. Eso no importa, es menester no ser timido,
por otra parte, no has cometido ninguna falta en lo que
Hcabas de hablar. —Soy aun timido, porque temo no se bur-
len de mi. —Seria presiso ser may grosero para burlarse de ti.
236.
No sabear un proverbio?-^Qu6 proverbio?— El que quiere
liablar bien, debe empezar por hablar maL— Comprendes todo
lo que te digo? — Lo comprendo muy bien, pero no puedo to-
davla espresarme bien en bisaya, porque no tengo costum-
bre de hablar. — —
Ya hablards dentro de poco tiempo. Lo d(^
seo con todo mi corazon. — Ves algunas veces k mi hermano?—
Lo veo algunas veces.— Cuando lo encontr6 el otro dia s(^
quq'aba de ti. —Si se hubiese portado mejor y si hubiese sido
mas econ6mico, decia, no tendria deudas y yo no estarla iu-
—
comodado con 61. Le supliqu^, que tuviese compasion d«^
ti, diciendole, que ni aun tenias dinero para comprar pan.
237.
Dile cuando lo veas, me replic6, que no obstante su mala
—
conducta para conmigo, le perdono. Dile tambien, continu6,
(jue yo no me burlo de aquellos k quienes debo favores.
—
Qui6res tomar te?— Gracias no me gusta el t6. Tegusta el
(•aft?— Me gusta, pero acabo de tomarlo.— No te aburres aqui?—
No puedo aburrirme estando tu aqui.— En cuanto d mi »iem-
—
pre me aburro. Si tu hicieses lo que yo, no te aburririas;
—
porque escucho k todos los que me dicen algo. De este modo,
aprendo mucho y no tengo tiempo para aburrirme; pero tu
—
no haces nada de todo esto, por lo que te aburres. Yo haria
lo que tu haces, sino tuviera motivo para estar triste.
238.
—
Has visto k tu cunado? Lo he visto.—-Me ha dicho qiie
sus hermanae vendrftn aqui dentro de poco tiempo y me ha
—273—
suplicado, uue te lo diga. —
Cuando hayan llegado, podrds dar-
les los anillos de oro, que has comprado.— Ellas se lisonjean
(le que se los regalar&s, por que te aprecian sin conocerte. —
Te ha escrito tu hermana? —
Me ha esorito, voy h respon-
(ierle. — —
Debo decirle, que estas tu aqui? Diselo; pero no It*
(ligas, que la espero con impaciencia. —
Porqu6 no has traido
tu hermana? — —
A cual? A la que traes siempre, &la mas chica.--
——
No ha querido sulir, porque le duelen las muelaa. |Pobre-
cita! —Que edad tiene?—Tienecerra de quince afios. Es muv
alta, sieudo niuy niila.— Qu^ edad tienes tii? —
Tango veinti-
(h)s ano8. —
Es posible?— Yo creia, que todavla no tenias veinte.
LECCION 81.'^
El cuftado, cu-
nada. Aug bay do.
Levantarlosbra-
zos.
Elevar alguna
cosa, como el
saeerdote la
hostia. BAyao. (1)
Has oido misa? Nacasingba ca ba?
No he oido misa entera, por Dili bug-us ang icong pag
que cuando entr6 en la igle- singba, cay sa pagsulud
sia, elevaba el padre el Santo CO sa singbahan, nugabi-
Caliz. yao na ang pare sa Caliz
nga Santos.
No tienes mi libro? Uala ba canimo ang &cong
libro?
No lo tengo. Uala canaco.
Adem&s. Labut pa.
Ademas de esto. Labut pa niini.
Por otra parte, Sa luyo.
Ademas de lo que he aicho. Labut pa sa guiingon co.
Durante. Sa cadugay.
Durante todo el Sa cadugay sa
ano. tuig.
(2) La raiz LICO significa dar la vueUa a una esquina 6 volver haQla
la dereqba 6 hacia la izquierda en una enQruQijada.
.
—275—
El trabajo, la
obra. Ang agui.
El pasajero, ca-
minante. Ang umalagui.
Til trabajo estd bien, pero Ang imong agui maayo man,
la obra de los denies est& apan ang agui sa uban dau-
mal y tod*via haa traba- tan ug diotay pa ang agui
jado poco. nila.
El puente. Ang tulay. Ang
taytayan.
Has visto al hombre que cor- Naquita mo ba ang tao nga
ria? mindalagan?
Lo he visto porque ha pasado Naquita co sia cay guilabian
junto mi. ix ac6 nia.
De donde vienes? Di-in caba guican?
Vengo del pueblo y he pa- Guican ac6 sa longsod ug na-
sado por casa de Pedro. caagui ac6 diha sa balay
ni Pedro.
El soltero. Ang olitao.
La soltera. Ang dalaga.
El matriiao—
nio Angmagtiayon.
El casado, la
casada. Ang miiio.
La muger le-
gitima. Ang asaua.
El marido. Ang
bana.
Casarse. Pagcamiiio.
Kleuterio ha casado con
se Si Bleuterio namifio can Juana
J nana y M6nica se ha ca- ug si M6nica namino can
sado con Mariano. Mariano.
Es casado tu primo? Mino ba ang imong igagao?
Es soltero todavia. Olitao pa sia.
El apuro. Ang calisud.
Me pones en muchos apuros. Guicalisdan mo ac6 caayo.
Pedir en matri-
monio. Pagpamalaye.
Tu primo ha pedido en matri- (juipamala-ihan sa imong iga-
mouio k mi hermana. gao ang igsoon co.
Cumplimiento,
cumplido Abi abi.
Me haces un cumplimiento, y Nagaabiabi ca canaco, ug am-
no se que responder. but, cun onsa ba ang itu-
bag CO.
39
—276—
La culpa, la Ang sala. Ang
falta. say op.
Qiiien tiene la culpa? Quinsay tagsala?
Yo no tengo la culpa. Dili man ac6 ang tagsala.
Achacar, impu-
tar. Pagpasangil.
Tu no tienes culpa,
la pero Dili man icao ^ng tagsala.
te lo achaean k ti. apan icao man ang guipa-
sangilan nila.
La dilacion, la Ang cadugay.
demora. Ang pagla-
nganlang'an.
K\ escribe sin demora k los Nagabalus sia ualay la-
sa
que le escriben. ngan sa mga nanagsulat
cania. (3)
Chancearse. Pagtiao.
Tu te chanceas de mi, pero Guitiauan mo ac6, apan dili
yo no soy amigo de chau- ac6 mahagugma sa mgatiao
zas. (dili ac6 patiao.)
Pedir perdon. Pagquipasaylo.
Pide perdon k los que has ofen- Maquipasaylo ca sa mga gui-
dido. casad-an mo.
Perdonar. Pagpasaylo.
Perdona k los que te han ofen- Pasayloon mo ang mg-a na-
dido. casala canimo.
Te pido perdon. Maquipasaylo ac6 canimo.
\ te perdono. Nagapasaylo ac6 canimo.
239.
Qu6 hora es? —Es la una y media. — Dices que es la una
(3) La raia Balus signiflca contestar (escribir) & una carta. Tambien
sig-ninca retribuir, recompeDsar, corresponder; pero, en este caso la ora-
cion tiene que ser pleon&stica, porque es indispensable usar los adjetivos
bueno 6 malo, segun sea la retribucion, recompensa 6 correspondencia. Siera-
pre te he hecho bien, pero, siempre me has correspondido mal. Nagbuhat
ac6 guihapon canimo sa maayo, apan, nagbalus ca guihapon canaco sa
daatan n^
balus.
Sin embargo, yo te perdono, porque la obra mejor de un cristiano, es,
ronfundir con el perdon & los que le han ofendido. Bisan pa niana, naga-
pasaylo ac(5 canimo, tungud cay ang buhat labing maayo sa usa ca cris-
tianos, mao ang pagbalus nia sa maayong balus (ang pagpasaylo) sa mga
tao, n^a nacasaia cania.
Tambien signiflca VENGARSE
y por lo dicho se coraprende ya, que en
«Bt8 sentido ha de llevar el pleonasmo el adjetivo dautan. Tu me has
ofendido, pero, yo me vengar6 de ti. Nacasaia man icao canaco, apan,
pagabaslan ta icao gayud sa dautan balus. n^
—277—
y media y en mi reloi uo son mas que las doce y media.-—
—
Cou perdon tuyo: no ha dado todavia la una. Te aseguro
que es la una y media, por que mi reloi anda muy bien.
—
Qui6n ha Uegado? Dicen, que ha Uegrado mi prirao.-Da
— —
donde vieae? Viene de Manila. Ha tardado mucho en la
—
mar? Ha tardado quince dias, por que ha habido muy mal
—
tiempo.— Has comprado este sombrero en Manila? No lo he
comprado, me lo ha regalado mi primo, que acaba de lie-
—
o^r, —
Qu^ te ha confiado esta muger? Me ha confiado un
secreto de uii hombre muy rico, que esti en grande apuro.
240.
Porqii6 est4 en grande apuro? — A causa del matrimo-
nio de una de sus hijas. — Qui^.n la pide en matrimoniot—
El que la pide en matrimonio es un gran hombre de la
vecindad.— —
Es rico? No; es nn pobre hombre que no tiene
un cuarto.— Dices, que no tienes amigos entre tus condis-
(Ipulos; pero jno tienes tu la culpa? ——
Tu has hablado mal
de ellos y ellos no te han ofendido. ^Te hau hecho bien,
y sin embargo, tu les has reprendido. ——
Graeme; el qu© no
hene amigos, no es digno de ser amado. ^De que te admi-
—
ras? Me admiro, de encontrarte todavia en la cama.--'E6toy
muy malo; si lo supieses, no te admirarias.
241.
—
Han dado ya las doce? Ya son las doce y media. Ya e«—
—
tarde?— No es tarde, es todavia temprano. Anda bien tu re-
—
loj? —
No; se adelanta media hora. Y el mio sa atrasa me-
—
dia hora. —
Quiza se haya parado. En efecto, se ha parado.
— —
Tiene cuerda? Tiene cuerda y sin embargo, no anda. Oyes?- -
—
La una. Voy & arreglar mi reloj y me vuelvo k mi casa.—
— —
Qu6 prisa tienes? Espera un poco. No puede ser, porque
—
comemos k la una. Amigo mio ^que tienes? Porque tienes
— —
un aire tan triste? No tengo nada. Tienes acaso algun pe-
—
sar? No tengo nada, porque no tengo un cuarto y debo
mucho k mis acreedores.
242.
—
No soy muy desgraciado? Cuando un hombre se porta
bien y tiene amigos, no es desgraciado.-- Me atrever6 k pe-
—
—278—
dirte un favor?
cincuenta pesos....
—Qu6
se ofrece?
—Te
te —
Si quisieras prestarme
los prestar6 con todo mi corazon, pero
en adelante no has de jug'ar y has de ser ma.s econ6mico.
—
que en el tiempo pasado. Ahora veo, que eres mi amigo,
y te aprecio demasiado para no seguir tu consejo.— En lo
sucesivo ya no jugar6 y ser6 muy econ6mico. Muchacho!—
bien. —
— —
Qu6 te se ofrece? Trae aqui la botella de vino. Esta
Enciende el globo. Lo ha encendido ya la criada.
—
LECCION 82.^
Desde que no nos vemos es- Cutub nga nalk quita magquita
toy enfermo. nasaquit ac6.
Inquietar, se. Casarauc.
Estas inquieto? Nasamuc ca ba?
No estoy inquieto. Dili ac6 nasamuc.
Qu6 te inquieta? Onsay guicasamucan mo?
Me inquieta la enfermedad del Guicasamucan ac6 sa saquit
nino. sa batang diotay.
La inquietud. Ang pagcasa-
muc.
La confusion. Angcasamucan.
Tranquilizar,se. Paghinay.
Tranquilizate, por que sino vis Maghinay ca, cay cun dill
k perder la cabeza. mabu-ang ca.
Despacio. Hinay hinay
Anda despacio, para que no Hinay hinayon mo ang imong
te caigas. pa^lacao, cay aron dili ca
maholog.
Cosadiferente,dis-
tinta de otra. Lain,
Esto esuna cosay aquello otra. Lain man quini, lain man
cadto.
Una cosa es el hombre y otra Lain man ang tao, lain man
el bruto. ang mananap.
Variar, alterarse,
demudarse. Lain.
Este hombre ha variado mucho Quining tao nalain caayo cu-
desde que no le veo. tub nga ual& co sia ma-
quita.
Cuando te incomodaste, se al- Sa imong pagcasuco, nalain
ter6 tu fisonomia. ang imong daguay.
—279—
Apartar, separar
una cosa de
otra. Paglain.
Separa el trig-o del cacao, por Lainon mo ang
trigo ug ang
que estan mezclados. cacao, cay nahasacot. (1)
El dia del jiiicio final sepa- Sa adlao sa pagpanudya lai-
rara Dios h los escogidos non sa Dios ang mga pinili
de los reprobos; k los es- ug ang mga pinilian; ang
cogidos los pondr& k su de- mga pinili ibutang nia sa
reclia y k los reprobos k su toA ug ang mga pinilian
izquierda. ibutang nia sa udla.
Ponerse k un la-
do, aparte. Palain.
Cuando fui k aquella casa, Sa pagadto co didto niadtong
me puse k un lado, por balay, napalain ac6, cay
que nabia alii hombres de duna may tao didto nga
mala traza. dautan ug da^uay.
La diferencia. Ang calainan.
Eu frente de. Saatubangan sa.
Atbang sa.
En frente de esta Sa atubang-an
casa. niinig balay.
De
varios mo-
dos, maneras. Sapagcalainlain.
Has escrito de varios modos, Guilain mo ang pagsu-
lain
y siempre lias escrito mal. ug dautan man guihu-
Ittt
243.
—
For que estd inqnieta tu madre? Est& inquieta porque
no recibe carta de su hijo, que est& en Espafta. No tiene, —
que inquietarse por el, porque siempre que el se busca
—
compromisos, sabe salir de ellos. El afto pasado, cuando
fuimos k cazar, nos sorprendi6 la noche muy lejos de nues-
tra casa. — —
En donde pasasteis la noche? Al prlncipio estaba
yo muy inquieto, pero tu hermano, no: al contrario, el me
tranquilizaba, de manera que perdi mi inquietud, Encon- —
tramos, en fin, una cabana en donde pasaraos la noche.
—281—
Alii pude observar la habllidad de tu hermano. Algunns —
cafias y un haz de broza le sirvieron para hacer una bueiia
cama.— Una botella le 8irvi6 de candelero, y con dos (> tpp»
p&jaros hizo una cena muy buena y sabrosa. Cuando nos —
despertamos por la maftana, estAbamos tan descansados y
l)uenos, como si hubiesemos dormido en la mejor cama
del mundo.
244.
245.
—
A donde vas? Voy i casa de mi primo. Porque vas k casa —
— —
de tu primo? Por que si. Por que no vas k la iglesia?
—
Porque no. Amas verdaderamente k tu pr6jimo? Lo amo —
—
de veras. No subas ahi, no sea que te caigas.-^Sube ahi,
pero; cuidado! —
Donde vive el capitan? Vive cerca de mi —
I asa, —
de la parte de alii del rio. Puedes decirme, aue ca-
mino debo tomar para ir alia? Anda por la orilla del —
mismo rio, y cuando Uegues al fin, vuelve k la derecha y
encontrarfts una casa hermosa. —
Esa casa hermosa es la del
—
capitan? La misma; la encontraris facilmente.— Puedes tra-
ducir una carta espafiola al bisaya? — Puedo traducirla.
LECCION 83/
A menos que. Cun dili. (l)
A menos que no le hable, no Cun ac6 magsulti cania,
dili dili
me entenderi. sia macasabut canaco.
247.
Seria mejor, que call&ras y escucharas lo que te se dice.
Ay —
de mi! No puede ser, porque estov muy apurado.
Ciial es tu apuro? —
Voy k decirtelo; he ido por vino y he
roto una botella. —
Lo has liecho adrede?— No lo he hecho adrede,
pero s^ ciertamente que mi arao se incomodarA conmigo.—
Eso no importa; no habiendolo hecho adrede, no hagas caso
de sus palabras. —
Se ha de hacer caso del que por poco se
—
incomoda? Nos acompafiar^s? No puedo, porque todavia no
he escrito los temas y si soy negligente, me regaiiar& mi
maestro. —
Cada uno con su gusto; si prefieres quedarte en
casa k cazar, tu cuidado.
248.
Nos acompafiara Juan? —Quizfi. —No me gustaria con ir el,
porque es muy hablador. — Aparte de esto es un hombre hon-
rado. — Que tienes? — Me parece, que estas incomodado? — Tengo
motivo para estar incomodado, porque no puedo procurarme
dinero. — Has estado en casa del comerclante? — He estado en
su casa, pero no puedo tomarle prestado; ya sospecbaba yo,
que no me ^prestaria. —No ha prestado dinero?—No; por-
te
que teme, que no se devolver6. — De que teme, siendo asl
lo
que tu eres un hombre honrado?— No quizA estaria in-
se;
40
—
—284—
•omodado, porque tenia un aire malo. —
Estando de mala traza
hubiera sido mejor, que no le hubieras pedido prestado.
249.
Ya sospechaba yo, que tu tenias sed y tu hennano ham-
bre; por esto os he traido aqui. —
Siento, sin embargo, no
ver k tu madre. — —
Porqu6 no tomas caf6? Si no tuviese sueno
lo tomaria. —Tan pronto tienes sueno, como frio; t.ii pronto
tienes hambre como sed. —
He visto k seis jugadores, j lO to-
<los ganaban al mismo tiempo.— Eso no puede ser; porque
un jugador no puede ganar, sino cuando otro pierde. Tu —
tendrias razon, si yo hablase de jugadores de b'^raja, pero
yo hablo de jugadores de harpa y de guitarra. Un pueblo —
niuy pobre hizo un gasto grande, con motivo del paso de
su principe. —Este mismo se qued6 admirado. —
No ha hecho,
dijo un cortesano, sino lo que tenia obligacion de hacer.
Ks cierto, dijo otro, pero debe todo lo que ha hecho.
LECCION 84/
Cuando? Anus-a?
En otra ocasion. Ayha da. Ayha
(Tiempo inde- da ogaling. Ug-
terminado). ma damlag. (1)
('uando volver&s k nuestra casa? Anus-a ca ba bumalic dinhi sa
^mo?
Mn otra ocasion. Ayha da ogaling.
Has contestado k la carta de Nagbalus ca na ba sa sulat sa
mi primo? kcong igagao?
(1) Todas las locuciones castellanas, con las que espresamos un tiempo
future indeterminado se traducen AYHA DA, AYHA DA OGALING 6 UGMA
OAMLAG. Son tan Indeterminadas estas locuciones en bisaya. que no nos in-
dican el dia, mes, 6 ailo, en cjue se veriflcar^ la accion del verbo.
Ugma damlag conserva siempre ese sentido indefinido, pero, AYHA
DA, y AYHA DA OGALING pueden fijar 6 determinar el tiempo de una ac-
cion sea pret6rito sea futuroA en este caso signiflcardn ENTONCES. iCuando
has visto ^ mi hermano? Canus-a naquita mo ang ^cong igsoon? Al su-
hir yo & su casa, fu6 cuando (entonces) le vl. Sa pagsaca co sa ila, ayha
da naquita co sia. Cuando hablar&s & mi tio? Anus-a ba icao magasulti
sa dcong oyoan? Le hablar6 el domingo. porque entonces le visitar^. Ma^-
sulti ac(5 cania sa domingo, cay ayha da ac6 magaduao cania. (Lee. 65."
Obs. 1.)
—286—
Todavfa no; en otra ocasion Uala pa; ayha da ogaling mn-
le contestar^. gabalus ac6 cania.
Entonces (futuro
determinado.) Ay ha da.
Si acaso vas k la fiesta de Cun mamiesta ca og-aling didtu
Ip6nan, entonces nos vero- sa Ip6nan aylia da quita mny:
mos, por que tamhien ir6 quita, cay mamiesta usnb-
ac6.
Aliora se rie, en otro tiempo Caron micataua sia, ngmu
Uorari. damlag muhilac man sin.
H/icia. Dapit.
Viene h^cia mi. Mianhi sia dapit canaco.
Hacia donde habeis paseado? Di-in dapit na!gsodoysodoy cji
m6?
Hemes paseado hacia Baclayon. Nogsodoysodoy came dapit sji
Baclayon.
Es preciso que nos comporte- Quinahanglan nga maayo unhi
mos bien con todo el mundo. ang itong batasan sa myru
tao ng'atanan.
La conducta de los demas no Aug batasan sa uban dili man
es mas que un eco de la lain cun dili usa ca aning-al
nuestra. Si nos comportamos sa iton^ batasan. Cun maavc*
bien con ellos se portar^n ang itong" batasan canila.
bien con nosotros; pero si maayo man usab ang iian^-*
nos comportamos mal con batasan canato; apan cun
ellos,no debemos esperar dautan ang kiong batasan
mejor comportamiento por canila, dili paabuton ta ang
su parte. maayon^ batasan nila canato.
Como siempre ha obrado bien Cay maayo guihapon ang* ianf;
conmigo he obrado siempre batasan canaco, maayo man
de la misma manera con 61. usab guihapon ang dcong-
batasan cania. (2)
Se mehacetarde. Cahaponan ac6.
Se me hizo de noche en el
camino. Guicagabhi-an ac6 sa dalan.
Estar c6modo. Maayo ang pa^'-
cabutang.
Estar inc6modo. Dili maayo ang
pagcabutang.
Estoy c6modo en esta silla. Maayo ang &cong pagcabutang
dinhi niining silla.
251.
—
C6mo se ha portado mi hijo contigo? Se ha comportado
bien conmigo, porque se comporta bien con todo el mundo.
Su padre le decia amenudo: la conducta do los demas no
es mas que un eco de la nuestra; si nosotros nos compor-
tamos bien con ellos, ellos se comportar/m bien con nosotros,
pero si nosotros obramos mal con ellos, no debemos esperar
—
mejor comportamiento por parte suya. Puedo ver & tus her-
—
manos? Los ver^s maiiana; como no hacen mas que llegar
del campo, tienen mucho suefio, porque est&n muy fatigados.
252.
253.
En cuanto k ti, no hay necesidad de preguntar, porque
—288—
estas muy bueno y tienes el mejor semblante del mundo.
— —
Qui6res sentarte? Aqui hay una silla. No quiero distraerte
de tus trabajos; 86 que el tiempo es muy precioso para los
comerciantes. —
No tengo nada que hacer aliora. No me de- —
tendr6 mas aqui; solamente he querido al pasar por aqui pre-
— —
guntar por tu salud. Gracias. Hace muy buen tiempo hoy.
Si quieres volver6 aqui, y si tienes tiempo pasearemos a la
tarde. — —
Te esperar6. A que hora volverds? Volver^ aqui k —
las cinco y media.
LECCION 85.^
.289-
Mientras que. Cuu— Pa. (2)
Mientras te comportes bien, te Cun maayo pa ang imong' ba-
amaraii. tasan higugmaon ca.
Rendirse. Ampo.
Los enemig-os se han rendido. Ang mga caauay miampo.
Me rendi, porque uo Uevaba Miampo ac6 cay uala ac6 mag-
annas. dala ug hinaniban.
Rogar. Pagampo.
Ruega k Dios por nosotros. lampo mo cami sa Dios.
Preferir. Pagpalabi.
Prefiero lo iitil k lo agrada- Guipalabi co ang may pulus
ble. sa guihimu-utan.
Lo agradable. Ang guihimu-
utan.
Mirar. Pagtan-ao.
Mira esas flores. jQue hermo- Tan-aoa canang mga bulac.
sas son! iPagcaanindutI
Alcanzar, estar
al alcance. Himo.
De la misma
manera, del Ingonmanusab,
mismo modo, Ingon man
de la misma . upud.
suerte . . .
Esplicar, decla-
rar. Sayod.
La esplicacion. Angcasayodan.
No solamente Dili lang cay
Sino. Cun dili. (3)
Demanera que,
de modo que,
por lo que. Busa.
(2) MIENTRAS QUE se traduce CUN—PA si hace relacion & una ac-
cion mtura y SA si hace relacion ^ una accion presente 6 de pret6rito.
Mientras est^s aquf, vuelve ^ nuestra casa. Cun ania ca pa dinhi, rau-
Danc ca sa ftmo. Mientras que tu escribes, nosotros hablarlimos. 8a pair-
Rulat mo, macrasulti cam6. Los indios usan ya
1KA» en castellano y cuando lo usan ponen el mucho el adverbio MlEN-
verbo en su tiempo. Mien-
tras est^s aqui, vuelve 4 nuestra casa. Mientras
ania ca dinhi, mubalic
ca sa ^mo. Mientras que tu escribes, nosotros hablaremos.
Mientras icao
nagasulat, mapasulti cam6.
(3) NO SOLAMENTE-SINO se traduce DILI LANG CAY--<:UN DILI
V el yerbo se pone en pret6rito 6futurocomo en castellano.
No solamente
que tambien escribi. Dill lang cay nagbasa ac6, cun dili nffa
rfij>/\°^
i^S^'^i^^^
"^^^ ^^ No solamente le reprender^, gino que tambien Ife az^
tar^. Dile lang qay badlonfon co sia, cun dili nga
hampacon qo sia usat
—290—
254.
—
Porque te has incomodado con Juan? Porqiie siempre en-
—
cuentra faltas en todo lo que ve. Que quiere decir eso? Esu —
((uiere decir que no quiero hablar contigo, porque eres un embus-
tero. — Quisiera saber, porque no ha escrito tu hermano su
— —
tema? Porque era demasiado dificil. Ha velado toda la noche
y no ha podido escribirlo, porque ese tema no esta a su al-
(!ance.— En cuanto me ve Pedro empieza a hablar bisaya
para ejercitarse y me colma de curaplidos, de manera que
muchas veces no se, que responder.— Sus hermanos hacen lo
—
mismo, sin embargo, son muy buenas gentes. No solamente
son ricos y amables, sino que son tambien generosos y bien-
hechores. —
Me aman sinceramente; por lo que los amo tam-
—
bien y nunca dire que les pueda hacer dafio. Los amaria
aun mas, sino hiciesen muchos cumplimientos; pero cada
hombre tiene sus defectos, y el mio es hablar demasiado de
sus cumplimientos.
255.
—
Se han rendido los enemigos? No se ban rendido, por
que no preferian la vida a la muerte; no teiiian nada qut^
comer y no obstante, han preferido morir k rendirse. Por—
—
que estas triste? No sabes lo (jue me inquieta mi querido
amigo. —
Dimelo, por que yo te aseguro, que participo d^^
—
tus penas, lo mismo que de tus placeres.* Yo estoy seguro
que participas de mis penas, pero no puedo decirte en este
momeuto, lo que me inquieta. —Sin embargo, te lo dirt^ ma-
nana. —Cuanto dinero has prestado a ese hombre? Le he —
prestado cien pesos, y queria cincuenta mas. —
Le has pres-
tado de mas, por que no te ha de pagar.
256.
LECCION 86/
Exagerar, Uevnr
al estremo. Paglabi.
Este hombre lleva al estremo Hinlabihan niining tao ang
cuanto dice y cuanto hace. ngatanan nga guiingon ug
guibuhat nia.
Hacer las ve-
ces de. Guipaca. Pina-
Servir de. ca. (Lee. 27.'
Ocupar el lu- Obs. 1)
gar de.
—292—
Bambolearse, me-
nearse una co-
Tabiog, Sabiog*.
sa suspendida
de un punto.
Ht» conocido que habia tem- Naila co nga dunay linug,
l)lor por que se bamboleaba cay natabiog ang- globo.
el g-lobo.
Carecer de. Hangul.
Ivste hombre carece de todo. Quining" tao nahangul gayud
sa ngatanan.
Vo no carezco de nada. Dili aco nahangul sa bisan
onsa.
Medir. Socod.
La medida. Aug socod.
La medida de Ang- talacsan
Aridos y 11- Ang talacsanan
quidos.
Una braza. Usa ca dupa.
Un palmo. Usa ca dangao.
Un jeme. Usa ca tucao.
Poco mas 6 me- Capin cun cu-
nos. lang.
("nantos palmos tiene de an- Pila ba ca dangao ang calap-
cha esa tela? don nianang panapton?
Tiene cuatro poco mas 6 me- Upat capin cun culang.
nos.
Exijir. Pagpaningil.
Qu6 exijes de mi? Onsay guipaningil mo canaco?
No te exijo nada. Dili ta icao guipaninglan sa
bisan onsa.
En
el caso de
que. Cun pananglit.
¥,n el caso de que fueses rico, Cun pananglit salapian ca,
qniza serlas miserable. daguinutan ca unta caha.
A menos que. Cun dili.
A menos que no le hables, no Cun dili ca magsulti cania,
te responderA. dili sia mutubag canimo.
Aun cuando. Bisan ogaling.
(1)
.
(1) AUN CUANDO se traduce BISAN OGALING v el verbo se pone
en imperative por ser de subjuntivo la partlcula OGALING. Esta es la ra-
zon porque no hay necesidad de poner la partlcula UNTA que acompafla
nl verbo bisaya en sutjuativo Aun cuando hables no te escuchar^. Bi-
san magsulti ca ogaling, dili ca patalinhogon nia.
—293—
Ami cuando seas rico, no se- Bisan og'aling salapian ca, cliii
257
Que exije esto bombre?
de mi —
No exije nada, pero acep-
tjira lo que le des, —
porque carece de todo. El exagera cuanio
dice y cuanto hace. —
No tieues razon para bablar mal de ^1,
porque ba sido para ti como un padre. Yo se lo que digc: —
el me ba engailado en pequefieces y en cosas de entidad.
y siempre que viene a venue, me pide algo. Asl es como —
me ba pedido poco & noco todo cuanto yo tenia. Dem6crit(' —
y Her&ciito eran dos nl6sofos de car^cter muy dife rente; el
primero se reia de las locuras de los borabres, y el segumb*
fas lloraba. —
Ambos tenian razon, porque las locuras de los
bombres merecen risa y llanto.
258.
259.
—294—
la.s cinco ni las seis; pero me dice k oada instante, que e.^
—
mi deber morir por V. M. Ten, amigo mio, dijo el rey con-
iiiovido, mi reloj, h fin de que puedas decir la hora que ^s.
V le di6 su reloj, que estaba adornado con brillantes.
LECCION 87/
—295—
Por. Bisan ogaling (I)
Por docto, grande, por
por Bisan maquiuaadmanon ca oga-
rico que seas, no piiedes exi- liug, bisan dato ca ogaling,
mirte de la muerto. bisan salapian ca ogaling*
dili ca mabauisacamatayon,
Eximirse. Pagbaui. Pag-
auas.
Entra poco a poco, porqiie qui- Ilinay hinayon mo ang pagsu-
zh^ duerma el eiifermo. lud, caynatolog cah& ang
masaquet.
El liablo muy bajo. Guihinay nia caayo ang pag-
sulti.
Cualquiera cosa Bisan onsa oga-
que. ling ang.
Haga lo que Bisan onsa oga-
quiera. ling ang bu-
haton nia.
Diga lo que di- Bisan onsa oga-
jere. ling ang ipa-
molong nia.
Haga lo que hiciere, no le Bisan onsa ogaling ang buha-
reprender&n. ton nia, dili sia badlongon.
Diga lo que dijere, no se le Bisan onsa ogaling ang ipamo-
opondrin. long nia, dili sia paglalison.
Quien quiera \
Bisan quinsa oga-
que fiiere. \
ling ang naa.
Seaelquefuere. ^
IJNG. Por mucho dinero, que tenjras, tiene el mas. Bisan daghan oga-
ling- ang imong salapi, daghan pa ang ia.
Cuando la preposicion POR nos indica el oficio 6 empleo de alguno
so traduce CAY poniendo la persona en nominativo sin artlculo. He re-
cihido ^ Juan por criado. Nadauat co si Juan cay Acong' sologo-on. Te
reconozco por mi padre. Naila ta icao, cay ^con^amahan.
Cuando la preposicion 1K)R nos manifiesta una accion hecha 6
que se hard en favor 6 defensa de otro se traduce TUNfiUD que rige
ablativo. Jesucristo muri6 por nosotros. Si Jesucristo namatay tun^d ca-
nato. Si es preciso, morir6 por ti. Cun quinahanglan pa, mamatay ac6 tu-
ngud canimo.
La frase K)R CONSIGUIENTE se traduce BUSA.
Las frases POR LO MISMO, POR ESO, POR TANTO se traducen BUSA
V tarabien BUSA man n/^ani.
POR EJEMPLO se traduce. Panangiit. Panan^litan.
POR SI ACASO se traduce, BASIN PA. BASIN PA OGALING. PANA-
GANA OGALING.
Las demas significaciones castellanas de la preposicion Por se tradu-
cen Sa.
—296—
Sea el que fuere, mindale en- Bisan quinsa ogaliugangna-a.
trar. pasudlon mo.
/ jUnta! jAg-ad
lUjala! jAsisea.
^^j^^,
jAsi suceda!
^f^^^^^^ ^,j^.,,
iDios lo quiera! i
.^^.^^^^^^ j,^,
\
unta!
jOjala que eso fuese asi! Agad unta nga inao cana,
iiig*on niana.
jOjala que fueses dichoso! jHinaut untangamapaladan ca!
jOjala que hubieses liecho eso! jHinaut pa unta ng-a guibuhat
mo cana!
260.
Estando un dia de caza el emperador Carlos V se perdio
en un bosque, y habiendo llegado a una casa, entr6 para
descansar. —
Hallabanse en ella cuatro liombres, que aparen-
taban dormir. —
Uno de ellos se levant6 y aproximdndose al
emperador, le dijo; que habia sonado, que le robaria su reloj,
y se lo rob6.— En seguida otro se levant6, y le dijo, que
habia soft ado, que le acomodaria robar su sobre todo y se
lo rob6.— El tercero le quit6 la bolsa.— En fin, el cuarto se
levant6 y le dice; espero, que no os incomodareis, si os re-
gistro; y haciendolo vi6 en el cuello del emperador una ca-
dena de oro atada k un pito, que quiso robarle; pero el em-
perador le dijo: mi buen amigo, antes de privarme de esta
alhaja, debo ensenaros su virtud; diciendo esto, silv6.— Sus
gentes, que lo buscaban, acudieron hacia la casa y se ad-
miraron viendo k S. M. en semejante estado.— Pero el em-
perador, viendose fuera de peligro, dijo: aqui teneis unos hom-
bres, que han sonado, cuanto querian. —
Yo quiero sofiar tam-
bien: y despues de haber meditado un poco, dijo: he sonado,
que todos cuatro merecian ser ahorcados. Lo que fu6 tan
pronto dicho como ejecutado delante de la casa.
261.
La obligaoion Voluntaria.
Un j6vea piutor lleg6 k Paris y careciendo de todo, rog6
—297—
k un hombre, que bn.^case una habitacion, Que le costaso
poco, 6 por amor de Uios. —
El hombre le otreci6 la mitad
—
de la suya. En vano busca trabajo para este estrang*ero:
su huesped no se desanima; lo distrae y lo consuela.
El pintor cae malo; el otro so levanta mas temprano y se
acuesta mas tarde para ganar mas y atender k las ne-
cesidades del enfermo, que habia escrito k sus padres.— El
hombre lo vel6 durante todo el tiempo de su enfermedad, qut»
fu^ bastante larga y atendi6 k todos los gastos necesarios.
Algunos dias despues de la cura, el estrangero recibi6 de sus
parientes mucho dinero y corri6 k casa del hombre para pa-
garle. —
No; respondi6 su generoso bienhechor; es una deuda.
que habeis contraido con el primer hombre honrado que ha-
lleis en infortunio: yo debia este beneficio k otro: acabo de
satisfacer mi obligacion: no olvideis hacer lo mismo cuando
se presente ocasion.
LECCION 88/
Asi
debe, de-
bia ser. Unta.
A la tarde se concluir& la obra Ona sa hapon mahuman ang
de la Iglesia. buhat sa singbahan.
Asl debia ser. Unta.
Los verdaderos cristianos no Ang mga raatood nga cristia-
odian k su pr6jimo. nos dili sila managdumut sa
ilang isigcatao.
Asi debe ser. Unta.
Dios no lo quie-
ra, no lo per-
mita, librenos Singbac6. (Ij
Dios, 6jala no
suceda.
Si acaso caes enfermo lo que Cun masaquitca ogaling, sing-
Dios no permita, yo te cui- bac6, ac6 man ang maga-
dar6. alima canimo.
Dicen, que los moros est&n Dool na, con6, ang mga mo-
cerca. ros.
Librenos Dios. Singbac6.
En el caso de,
(1) La frase DIOS no lo QUIERA y todas aquellas, con las que ma-
nifestamos el deseo de que no suceda aiguna cosa, se traducen Sfngbacd,
pospuesto ^ parte 6 ji toda la oracion.
.
—298-
si por ejem- Cun panang-lit
plo. ogaling.
Por ejemplo. Pananglit. l^i-
nanglitan.
En el caso de embarcarme, me Cun pananglit ogaling suina-
acompafiardn Tomas 6 Hi- cay ac6, muuban canaco si
lario. Tom^s ug si Hilario.
Si acaso. —
Cun ogaling.
Si acaso montas k caballo, ten Cun mangabayo ca ogaling,
cuidado, no sea que te caigas. bantay ca, tingali bayi ma-
holog ca.
Por si acaso. Panagana oga-
ling. Basin ])a.
Por que cuando subiste al Ngano cay sa pagtungas mo .<!a
—300—
Apoyjito rontrn la pared. Saixlig'an mo ang- cota.
Dar luotivo. Pagliatag* sa hi-
nungdan.
No le 4es laotivo para quejar^r. Ayao siapagliatagui sa lii-
liungdan sa pa^^mahav.
Soiisaear. Pagsusi.
Lo ho sunsacado y por eso he Guisusi co sia iig tungud niaiui
subido todo. luubaluaii co ang ngatanan.
La carcajada. Angpagcatalid-
hay.
Mslo> lioiiihres S(' rien a carca- (,)iuiiing in^'-a tao nanalidhay.
jadas.
262
Historia de Juan y Maria.
Habia ua coinerciante que habia ido k las iiidias con su
muger. —
Gan6 alii mucho dinero, y al cabo de algiinos afios
se embarc6 para volver h Francia de donde era. Tenia un —
Lijo y una nija.— El muchacho de edad de cuatro afios se
llama ba Juan y la muchacha que no tenia mas que tres, se
—
Uamaba Maria. Cuando estnvieron ^la mitad del camino sobre-
vino una tempestad y el piloto anunci6 que estaban en gran
peligro, por que el viento los arrastraba nacia unas islas en
—
donde su bajel se estrellaria infaliblemente. El pobre comer-
ciante, habiendo oido esto, tom6 una gran tabla y at6 encima
fuertemeute a su muger y k sus dos hijos; queria tambien atarse
pero no tuvo tiempo porque el buque clioc6 contra una roca,
se abrio y todos los que estaban dentro cayeron en el mar.
La tabla sobre la cual estaban la muger y sus dos hijos,
Kse SOS tuvo sobre el mar, como una barquilfa y el viento la
arroj6 k una isla. —
Ent6nces la muger desat6 las cuerdas y
tomo tierra en esta isla con sus dos hijos.
Apeuas se consider6 en seguridad, la primera cosa que
hizo, fu6 arrodillarse para dar gracias k Dios por haberla
salvado. —
Estaba muy afligida por haber perdido a su ma-
rido; pensaba tambien en que ella y sus hijos se moririan
de hauihre en aquella isla y serian devorados por las fieras.
Andabu hacia algun tiempo ocupada en estos tristes pensa-
mientos, cuando distinguio muchos arboles cargados de fru-
lars; cugio \\n palo, hizo con c'd caer algunas, que dio r»
—
K?ilt?»r. Cnlang.
Cuanto falta? Pilay oulang-?
No falta mucho. Dili rulang caayo.
--302—
b^alta poca cosa. Culang- pa ug* diriot. Diriot
da ang- culang. (1)
La mitad. Aug tunga.
Falta todavia mucho, para que Culang- pa caayo, cay aron
yo sea tan rico como tu. masalapian ac6 ingon ca-
nimo.
A tontas y a Sa pagcabinu-ang
locas. bu-ang.
Habla a tontas y k locas, como Nagasulti sia sa pagcabi-
un necio. nu-ang bu-ang maingon t?a
usa ca hungog.
A fuerza de. Tungudsadaco.
A fuerza de tra- Tungud sa da-
bajo. con g pagbu-
hat.
A fuerza de Uorar, perder^ la Tungud dacong paghilac,
sa
vista. mauala ang iang pagpa-
nan-ao.
Fuera de esto,
escepto esto. Gauas niini.
Fuera de este defecto, es un Gauas niining sayop, sia man
buen hombre. usa ca tao nga maayo.
A porfia. Singcamut.
Estos hombres trabajan k por- Nagasingcamut pagbuhat qui-
fia. ning nga tao.
Tanto mas. Ingon nga.
Cuanto que. Labi pa cay.
Estoy tanto mas descontento Ingon nga dillac6 umangay
de tu conducta cuanto que sa imong batasan, labi pa
me debes mucho favores. cay daghan ang utang mong
bu-ut canaco.
Sonar. Pagdamgo.
Estar desnudo. Hub6.
,>^a acong olo? No es poco .duele) lo que me duele la cabeza. Dili calamav
ang saquit sa 6cong olo.
—303—
Alii liav un liombre desniulo. Didto dnnay nsa ca tao ng-a
nahuboan.
Por poco. por
un tris. Diridt.
Por poco jiierdo mi
diiiero. Diriot niauala an^6cong*salapi.
Por poco se cae. Diriot maliolog* sia.
Por poco lo niataii. Diriot papation sia.
Por poco se nniere. Diriot sia maniatay.
Rayo. Linti.
In rayo cay6 sob re el bnqiie. (luilintian an/ir sacay&n.
Desenredar los Pa^husay sa bu-
cabidlos. huc.
Desayunar. Paf>*painit.
Ayunar. Pag^oasa.
Ayiinas todos los viernes? Nagapoasa ca Wi sa niga vier-
nes ngatanan?
AyuiK) los viernes y los mier- Nafrapoasa ac6 sa niga viernes
coles. ug* sa mga miercoles.
Kstas todavia en aynnas? I'ala ca pa ba inagpainit?
Todavia estoy en ayunas y he IJala pa aco magpainit ng
venido a desayunarme. niianhi ac6 cay caron inag-
painit.
263.
— :j04—
a ayudaniie. —
.Iium se aproxiiiio, pero aqucl cuerpo exlialahn
un olor tan fuerto, que no pudieron permanecer alii y se
vieron precisados 6, ir a buscar otro arhol para pernoctar
—
en 61. Estos dos ninos no dejaron nuuca de rog'ar ^. Dios.
Leian tan a menudo sus libros, que los sabian de memo-
ria. —
Cuando habian leido muclio, se paseabau 6 se senta-
—
ban sobre la yerba y hablaban entre si. Un dia Juan dijo
a su liermana. —
Me acuerdo cuando yo era may pequeno, de
liaber estado en un lug'ar en donde liabia muchas casas y
iiiuchos liombres. —
Mi padre tenia muchos criados, teniamos
—
tambien hermosos vestidos. De pronto papa nos puso en una
casa de madera, que iba por el ag-ua, y despues de repente
nos ato k una tabla y cayo al fondo del mar, de donde no
ha vuelto, y nuestra querida madre ha dicho, que ahora esta
—
en el cielo. Es inuy singular, respondi6 Maria; pero en fin,
puesto que esto ha sucedido, es porque Dios ha querido, por-
que bien sabes, hermano mio, que es todopoderoso.
Juan y Maria permanecieron once afios en aquella isla.
Un dia que estaban sentados k orillas del mar, vieron venir
—
en una lancha a varios hombres negros. Al principio Ma-
ria tuvo miedo y quiso huir; pero Juan le dijo: quedemo-
nos herrnana mia ^,no sabes quo nuestro padre el buen Dios
est^ aqui; y que el impedira a esos hombres que nos ba-
gan dano?
Habiendo bajado a tierra aquellos hombres negros, se
sorprendieron de ver k aquellos nines, que eran de otro co-
lor, que ellos. —
Los rodearon y les hablaron, pero inutilmente,
—
porque aquellos niiios no entendian su idioma. Juan condujo
a aquellos salvajes al sitio en que estaban los huesos de su
madre, y les con to, que habia muerto; pero ellos tampoco
lo entendian.— En fin los negros les ensenaron su barquilla
—
y les hicieron senal de que entrasen en ella. No me atrevo,
decia Maria; esas gentes me causan miedo; pero su hermano
la tranquilizo.
Entraron pues en la barquilla, que los condujo k una
isla poco distante y habitada por salvajes. — Todos aquellos sal-
vajes los recibieron muy bien. —
Su rey no se cansaba de mi-
rar k Maria; y ponia muchas veces la niano sobre su cora-
zon, para indicarle, que la amaba. —
Juan y Maria no tar-
daron en hablar el idioma de los salvajes y de estar entera-
—
dos de cuanto les concernia. Juan conocio bien pronto que
haoian la guerra k unos pueblos que habitaban unas islas ve-
cinas; que comian k sus prisioneros y que adoraban k un mono
feisimo que teaia varios salvajes k su servicio; de manera que
—
—305—
los dos nines se Imllaban mny disgnstados por Imber venido
k habitar entre aqnellos malvados —
»Sin enibargfo, el rey qne-
ria absolutamente casarse con Maria, (jnien deoia k sii her-
mano: preferiria morir k ser la mnger de ese liombre. Es —
porque es nniy feo, por lo que no te casaa con ^.1? decia
—
Juan. No, herinano mio, le decia eUn; porque es un mal-
vado: no ves que no conoce h nuestro padre el buen Dios?
Que en vez de rezarle, se arrodilla delante de ese horrible
—
mono? Por otra parte, nuestro libro dice, que debenios per-
donar k nuestros enemifros y hacerles bien; y ves, que en lu-
g*ar de esto ose hombre malvado mata k sus prisioneros y se
los come.
LKCClON 1)0.
264.
rON(l.USION.
FIN.
—311—
RESUMEN
UK 1-AS RE(iLAS OR AMATICALES COMPRKNDIDAS
DISPTJESTO
Jul forma de j^yeguntas para exa/uen y rep^so.
Cuando la proposicion DE
nos mauifiesta al^-una calidad I'i-
8ica 6 moral de persouas 6 cosas ^coino scj traduce a!
las
biaaya? (Lee. 61/ Obs. l.)Naquita co iisa ca tao iif^a mai-
turn ug* color.
^.Como se traduce al bisaya la locucion POR MAS QUE, pou-
derando la accion de un verbo? (Lee. 64.* Obs. 1.) Bi~
san onsaon mo pagrpamolong* cania, dili sia magapataling*-
liog canimo.
;,C6mo se traduce al bisaya el adverbio de tiempo CUANDO,
siendo futuro y como siendo pret(§rito? (Lee. 65.* ObB. 1.)
Cun magbuhat ca, soholau ta icao. Sa pagbuhat mo,
guisoholan ta icao.
;.Qu6 significa TACUS y que verbos pueden ser sus determi-
nados? (Lee. 66.* Obs. 1.) Taciis sia higugmaon. Dili ac6
tacus, iiga mamolong ea canaco.
Cuando el determinado de TACUS es un verbo pasivo ^c6mo
se hace la oracion? (Lee. 66.* Regla l.*j Tacus sia liam-
pacon.
Cuando ei verbo SER junto eon un adjetivo es determinant(\
impersonal &c6mo se hace la oracion? (Lee. 66.* Regla 1.')
Masayon cana buhaton.
^Qu(^ diferencia hay entre TACUS y TACUS? (Leccion 66.'
Obs. 2.) Taciis sia cating-Ad-aii. NagtAcus na ac6 sa humay.
Cuando el determinado de TACUS es un verbo activo ^c6nio
se hace la oracion? (Lee. 67/ Regla 1/) Dili ac6 tacus
mamolong canimo.
Cuando TACUS espresa la correlacion entre dos personas x^n
—312—
que cases se ponen t^rminos de la relacion? Lee. 67/
los
Reg-la 2.*) ac6 tacus canimo.
Dili
En la oracion dubitativa ^qii6 particulas se iisan? (Lee. 68.'
Obs. 1.) Ambut, cun naonsa ba sia.
^,('6rao se traduc-n al bisava las locuciones POR LO QIJK
TOCA A y EN CUANTO A y que caso rigen? (Lee. 70 *
Reg-la 1.*) Sa tungnd canaco.
^,C6mo se traducen CONFORME, SEGUN y que caso rig-en?
(Lee. 70.* Regla 2.*) Sumala canimo.
^S:6mo se traduce el adverbio de modo SEGUN y CONFORME?
(Lee. 70/ Reg-la 3.') Sumala.
^,C6mo se traduce al bisaya PARECER, cuando nos indica
la semejanza de las cosas? (Lee. 72.* Obs. 1.) Ingon ug
nanuyo sia.
^C6mo se traduce PARECER, siendo duda afirmativa? (Lee.
66 *) Sa bu-ut co, maayo cana.
^,C6mo se usan en bisaya los adverbios CAHA y TINGALI?
(Lee. 73.* Obs. 1.) Tin^ali muolan. Muolan cah&. Tingala
cahd muolan.
^C6hio se traduce la locucion A NO SER POR y en que caso
se pone la persona? (Lee. 73.* Obs. 2.) Cun dili pa icao,
naholog unta ac6.
4Qu6 significacion tienen los sustantivos Buntag, odto, hapon
y gabi-i hechos verbos? (Lee. 74.* Obs. 2.) Nabuntagan
came sa sayao.
^C6mo se traducen al bisaya NI AUN y NI SIQUIERA? (Lee. 74.*
Obs. 3.) Dili pa sia ngani mahibalo raamoloiag.
^^C6mo se traducen las locuciones AUN HaSTA, CON TAL
QUE y otras con que exageramos alguna cosa? (Lee. 74.*
Obs. 3.) Ngani.
^C6mo se traduce A PESAR DE y que caso rige? (Lee. 78.*
Obs. 1.) Bisan pa niana.
Cuando A PESAR DE rige k una persona ^como se hace
la oracion? (Lee. 78.* Obs, 1.) Bisan dili sia bu-ut.
^Como se usan los adverbios BAYA y TINGaLI? (Lee. 78.*
Obs. 3.) Maholog ca bay^. Tingali bay^ maholog ca.
^C6mo se traduce el adverbio DE AQUI A, cuando indica el
tiempo de una accion? (Lee. 80.* Obs. 1.) Muguican ac6
sa icaualo ca bulan cutub caron.
^C6mo se traduce el adverbio DE AQUI A, cuando indica
nn lugar? (Lee. 80.* Obs. 1.) ^Onsa ba ang pagcahalayo
cutub dinhi hasta sa Ip6nan? Onsa ba ang pagcahalayo
guican dinhi hasta sa Ip6nan?
iEn que casO se ponen dos cosas, que se separen la una de
—sis-
la otra? (Lee. 82.* Obs. 1.) Lainou mo angr uig'a carnero
ug ang mga canding.
^C6mo se traduce la frase CON PERDON DE y que cnsv
rige? (Lee. 82.' Obs. 3.) Tabi caiiimo.
<;,C6mo se traduce A MENOS QUE y en que tiempo se pone
el verbo? (Lee. 83.' Obs. 1.) Cun dili ca magsulti canin.
dili sia magapatalingho^ canimo.
^,t^6mo se traduce TAN PRONTO— COMO, cuando nos indica
las alteraciones denuestra organizacion? (Lee. 83." Obs. 2*
Ubus ca na matugnao, ubus ca na nuiinit.
^C6mo se traducen las locuciones con las que es))re>^amos un
tiempo futuro indeterminado? (Lee. 84.* Obs. 1.) Ayhn
da. Ayha da ogaling. Ugma danilag.
Ayha da y Ayha da ogaling puedtMi fijar el tiemno de una
aeeion y en este caso ^que significaran? (Lee. 84.' Obs. 1.
Sa pagsaca co sa ila, avlia da naquita co sia.
^,C6mo se traduce el adverbio COMO, cuando indica el nio-
tivo 6 causa de una cosa? (Lee. 84.* Obs. 2./ Cay sala-
pian man sia, nalo-oy sia sa niga pobres.
<^,C6mo se traduce DE MAS significaiulo DE SOBRA y con
que pasiva se hace la oracion? (Lee. 85.' Obs. l.j Gui-
pangayoan ta ieao sa totolo ca pisos ytg guicapinan nu>
ac6 sa usa.
<>;C6mo se traduce MIENTRAS QUE. si liace relacion h una
aeeion futura y como, si hace relacion k una aeeion d<»
presente 6 preti^rito? (Lee. 85.' Obs. 2.) Cun ania ca pa
dinhi, mubalic ca sa /mio. Sa pagsulat mo, magasulat came.
^,^01110 se traduce NO SOL.iiMENTE —
SINO y en que tienifx)
se pone el verbo? (Lee 85.* Obs. 3.) Dili lang cay nag-
basa ac6, cun dili nga nagsulat usab ac6.
<;,Como se traducen al bisaya las locuciones HACl^lR LAS VE-
CES DE y sus sem^^jantes y como se hace la oracion?
(Lee 86.' Regla 1.*) Quining tao guipaeaamahan c6.
<;,C<^mo se traduce AUN CUAKDO y en que tiempo se pone*
el verbo? (Lee. 86.' Obs. 1.) Bisan magsulti ca ogaling.
dili ca patalinghogon nia.
^C6mo se traduce al bisaya la preposicion POR? (Lee. 87*
Obs. 1.) Bisan daghan ogaling ang imong salapi, daghan
pa ang ia. Nadauat co si Juan cay acong sologoon. Si
Jesueristo namatay tungud canato. Busa. Busa man ngani.
Pananglit. Basin pa ogaling. Sa.
<;,C6mo se traducen las frases con las que manifestamos el
deseo de que no suceda alguna cosa? H^ec. 88.' Obs. 1.;
Singbac6.
—314—
Para que f^irve el OGALING cuaudo coinparanius dr..-
adv«n*bio
eosa.«, que son casi iguales? (Lee. 88/ Obs. 2. Ma^-saina
(juinin^- durulia ca cabayo, ogaling- cay inaputi nn^- u<a
11^- maitum niau ang* usa.
^.Conu) se traduce ]*()G0 usado en sentido ironico? Lee 8U/
Obs. 1.) 'i'iao. Pasipala. Calaniay.
^.I)e que raiz sp usa cuando la accion do un vtu-bo .<c ej<'r.**^
sobre una colectividad y como s(» hace la oracion? Lee." t)0/
Obs. 1.) Nahurut ug- camatay ang m^-d lao nianan^- b:i-
lay. Nainatay pagliudut nng im^a tao nianau^^ bnlay.
<;,De que raiz se usa cuando la accion de un v^rlio se ej.M'cc*
sobre una localidad? iLec. 90.' Ob. 1 Nalucnp sa sanuid
ant*- ian^' lauas.
METODO
DHL
DK. OLLENDORFF
PARA APRENDEU
ADAPTADO AL BISAYA
POR
MANILA:
Imp. (le Ramirez y Giraudier.
isn.
JRm propiedad de la Corporaclon de Recoletos.
——
—3-
2.
—
Na-a ba canimo ang* i\cong* vino iig-a niaayo? Aiiia ca-
naco. — —
Na-a ba canimo ang- bulauan? Uala canaco.— Xa-a
ba canimo ang* salapi?
•iintas nga bulauan? —
—Ania canaco.
Uala canaco —
—
Na-a ba canimo anp-
Onsa ba an^j;* na-a ca-
—
nimo? ^Ania canaco ang- acong- ])isti ng*a depafio.—-Na-a l)a
—
canimo ang* Acong* botones ng*a salapi? Uala canaco. Na-a —
ba canimo bisan onsa ng*a matahum?-— Uala. Uala canaco—
])isan onsa nga matahiim.—Ania canaco bisan onsa ng-a
mangil-ad —Onsa nga mangil-ad ang* na-a canimo? Ania —
canaco ang* iro ng-a mang-il-ad. —
Onsa ng-a cabayo ang* na-a
—
canimo? Ania canaco ang* imong* cabayo ng*a maanindut.
—
Onsa ng*a sapin ang* na-a canimo? Ania canaco ang* acong*
vsapin ng*a da-an ng*a panit. —
Na-a ba canimo cadtong* ca-
bayo? —
Uala canaco.— Onsang cabayoa ang* na-a canimo?
—
Ania canaco ang* sa silingan. Na-a ba canimo ang* Acong*
—
song-cod cun ang* sa Acong liigala? Ania canaco ang* sa
imong* higala. —Na-a ba canimo ang imong dedal cun ang
sa mananalii? — —
Ania canaco ang* aco. Na-a ba canimo ang*
maanindut n^a cordones nga bulauan sa acong* iro? Uala —
canaco. — Na-a ba canimo ang acong* pusil ng*a caliuy cun
ang* sa Acong* ig'so-on? — —
Ania canaco ang* inio.- Onsa ))a
ang* na-a canimo? —
Uala canaco bisan onsa. —
Na-a ba canimo
bisan onsa nga maayo? —
Uala canaco bisan onsa ng*a ma-
—
ayo. — Na-a ba canimo bisan onsa ng*a dautan? Uala canaco
bisan onsa nga dautan. —
Onsa ng*a maanindut ang na-a ca-
—
nimo? Ania canaco ang* maanindut ng-a iro sa Acong* higala.
4.
sa cahuy. —
Tua ba cania ang* acong capc^ cun ang* Acong
asucar?---Uala cania ang imong* cape u^- imong* asucar, ttia
cania ang- imong- dugus. —
Tua ba sa magdadaro ang- acong
salapi?---Uala cania.— Tua ba sa capitan? Uala cania. Hain — —
—
ba? Uala sa bisan quinsa. —
Onsa ng'a dagami nga laya ang*
—
tua can Juan? Tua cania ang* sa magdadaro. Na-a ])a niining: —
bata ang Acong silhig? — —
Uala cania. Hain ba cadtong- })aca
nga lalaqui nga matahum?— Tua sa Acong sologo-on.
6.
—
Na-a ba canimo ang acong mga salamin? Ania canaco
—
ang imong mga salamin. Onsa nga mga salamin ang na-a
canimo? —Ania canaco ang imong mga salamin nga mata-
iiiim. —Hain ba ang ktong mga maayong hiyas nga bu-
—
lauan? Uala sa bisan quinsa. —
Onsa ba ang na-a sa capitan?
Tua cania ang iang mga sacayan nga matahum. Tua ba —
cania ang icong mga songcod cun ang ^cong mga pusil?
Uala cania ang imong mga songcod ug ang imong mga
pusil. —
Tua ba cania ang atong mga lansang cun ang dtong
—
mga bacbac? Uala cania ang ktong mga lansang ug ang
atong mga bacbac, apan, tua cania ang ktong mga cabayo
—
nga maanindut. Tua ba sa panday sa cahuy ang iang mga
—
bacbac? Uala cania ang iang mga bacbac, cun dili ang iang
mga lansang nga puthao.
8.
9.
10.
— 8—
—
ron? Sa icapolo ug^ upat ca adlao —
Dili ba quita caron sa
—
icapoloca adlao? Dili, sa icapolo iig tolo ca adlao quita caron.
11.
12.
—9-
13.
Guibiliii mo bo ang*
sa balay? iro —
CJuibilin eo.— Ibiliu
mo
—
ba dinhi
mo
aiig; batan«r
(1iotay?~Ibilin co. Dili ibiliii —
CO. Ibiliu dinhi an^
batan*»* diotay.- >(iiiiyabo co
aug- vino ii^a dautan. —
Dili co g-uiyabo anV vino n«ra dan-
tan.— Ciuiyabu na ba nia ang- vino nga dantan?— (niiyabo na
nia.—Iyabo ba nia ang vino nga dantan? lyabo nia Dili — —
nia iyabo. —
lyabo nino ang vino ng-a dantan*. (Jnibalignia —
l)a —
nino ang tri^jro? (inibaliguia nanio ang- tri^o. IbaligMiia —
ba nino ang tri<>'o?— Ibalignia namo. —
Dili ibali^niia namo.
Jbalig-uiu nino ang- trigo.— (Jipn^^-as mo na ba ang mais? (H- —
pny*as CO na.— Ipng-as mo ang- mais.— Ipn^as mo ba ang- mais?
Ipngas CO.— (iniii-ng- mo ba ang ])ani^-?- -(iuiirn^>- co.— Guiinig-
nio na ba ang banig?— Gniirnj*- co na.— (Hlna co ang- laoay.— (iilua
mo na ba ang- laoay?
llua co. — —
Gitng-an mo ba ang- cama-
to-od? —
Gitng--an co.— Gitug-an mona ba ang camato-od?— Gi-
tngHin CO na.— Itng--an mo ang camato-od.
— lUig'-an mo ba an^ —
camato-od? Itng--an co. —
Gibutang mo ba ang calo? Gibii- —
tangco. — —
Gibntang-mo na ba ang- calo? Gibntang- co na.--Ibn-
tang mo ang calo. —
Ibutang- mo ba ang calo? Ibntang co.—
Guisnmbnng- mo ba aco sa hocom?--(jnisnmbnng ta icao?
—
Isnmbnng mo ])a ac6 sa liocom? —
Isumbiing- ta icao. Dili —
ta icao isnmbnng-. —
Isnm])nng mo aco sa bocom. Ic(minbta —
mo ac6 can Pedro ng- can J nana. —
Ibnhat mo aco ng- cape.
14.
Ania ba ang* mga maanindut nga cabayo sa
canato
along' mga cnu ang- mga cabayo sa along* mg-a si-
hig-ala
lingan? —
I'ala canato qnining mga cabayo ug* cadtoug mga
cabayo.— Onsa nga mga cabayo ang auia canato?— Ania ca-
nato ang- atong mga cabayo.— Na-a ba canino ang mga pa-
yong- nga seda sa acong bigala?— Uala canato, apan, tua
sa acong silingan nga babaye.
canino? — —
Onsa nga libro ang na-a
Ania canamo ang nahaona?~Hain ba ang icatolo?—
1'na sa acong hig-ala.-— Icapila cjnita caron?— Sa icacalnhaau
ng npat ca adlao.— Dili ba sa icacaluliaan ug nnnm?— Dili,
sa icacaluliaan ug lima.
15.
Tan-aon mo ang bata..-~Guitan-ao co na.—Tatan-aon co sia.—
2
—10—
Dili tatan-aon co.— Guitauag* ba niuo
si Juan? Guitauag na —
namo. — Tataogon —
namo. Dili tataogoii namo. Tumaiioii nifio —
nng inong" mga catungdanan ug mapalaraii camo. Guitumau —
na namo. —
Tutumanon n^mo. —
Dili tutumanon n^mo. Guii.sip —
—
ba nino ang salapi? Guiisip na ndmo. lisipon namo. Dili — —
iisipon ndmo.
16.
17.
18.
—11—
ang" iro ng-a —Ania
cauaco ang ngatanan. Uola ca-
dautan? —
iiaco ngatanan (ang usa ug ang usa.) Ania canacu
aiig" —
—
ang usa, apaii, uala cauaco aug usa. Uala canaco ang usa
cun dili ang usa.— Na-a ba cauiilo ang mga maanindut nga
sapin nga panit sa acong mga anac? Ania canamo. —
Uahi —
canamo.— Onsa nga mga cliinelas ang na-a canimo? Ania —
canaco ang mga maayong chinelas uga seda sa icong mga
batang diotay.
19.
20.
21.
—12—
Diriot pa ang iang mg-a cabayo, dili ang* ato, u^ diriot pa
ang- ktong mg'a sinina dili aiig ia.— Magsama ba ang- ca-
dag-han sa salapi sa mga bata ug ang ato?— Magsama ang ca-
daghan sa salapi sa inga bata iig ang- hto, apan, diriot pa
ang ilang mga singsing ug mg-a chinelas, dili ang ato.—
Mahagugma ca ba pumalit sa cabayo sa acong higala? Ma- —
—
hagiigma ac6 pumalit sa cabayo. Diina bay ifiong tiempo sa
])agsulti?— Dunay among tiempo, apau dili cami bunt.
22.
23.
—
Onsay buut mong sulaton? Buut aco magsulat usacali-
bro. —
Buut ba ang- imong amahan mang-ita sa iang cabayo?
Dili sia buut mang-ita sa iyang cabayo. —
Onsay buut imnon
sa capitan? —
Dili sia buut uminom bisan onsa. —
Buut ang pan-
day sa cahu}^ magbuhat bisan onsa?— Buut sia magbuhat usa
ca sacayan nga daco. —
Daghan pa ba ang mga pusil, dili
ang mga cuchillo, ang buut paliton sa comerciante?— Daghan
pa ang mg-a cuchillo, dili ang mga pusil,. ang buut paliton
Ha comerciante. —
Quinsa ba ang buut magguisi sa ^cong- mga
lioro? —Ang imong mga anac buut magguisi sa imong mga
libro. ——Buut ca ba mangita sa ^cong calo, cun sa calo sa dcong-
higala? Dili ac6 buut mangita sa imong calo ug sa calo
sa imong higala^ buut ac6 mangita sa &co.
24.
_]3—
ng-a ma<^-saina sa cadaghan? —
Maliap-n*^*ma sia pumalit pa asu-
car ii<rsa cha nf^a niaysaina sa cada^^-han. — Bunt ca ba pu-
inalit bisaii oiisa?— -Dili acu bunt piiinalit bisan onsa. —Bunt
ba cani6 pumalit .<a mg-a iro ug* sa m^a cabayo ng-a uiap-
—
samasa cadaf^haii? Dag-han pa niga angcabayo, dill ang* niga
iro, aiig- boot namo paliton. —
Macatul-id ca ba sa icong* inga
niedias? —
Macatul-id ac6 sa iinong luga luedias, apan, dili ac6
))uut. — —
Macasulat ba ang inga batang* diotay? JIacasulat sila,
apan, ualay ilang tiempo.
25.
26.
—
Asa ca buut magdala canaco? Buut ac6 magdala canimo
sa &cong camalig.— Asa buut muadto ang imong cocinero?—
—
Buut sia umadto sa tianguihan. Mahagugma ba ang bata
—
magsilhig sa salug? Mahagugma sia magsilhig sa saiug,
apan, ualay iang tiempo. —
Magsama ba ang cadaglian sa
—
mga iro ug sa mga iring sa mga bata? Daglian pa ang
ilang mga iring, dili ang mga iro. —
—
Hain ba sia? Tua sa
singbahan. — —
Hain ba ang imong salapi? Tua sa so-oc. Buut
—
ca ba pumalit sa acong cabayo? Dili ac6 macapalit sa imong
cabayo.— Onsa may imong —
Hain ba ang iro niining tao? Tua sa usa ca sooc
sasacayan. — bubuhaton?— Dunay acong isulti
sa mga tao.— Anus-a ca ba magsulti canila?— Caron gabi-i.
——
—14—
27.
28.
—
Mabagugma ca ba muguican? Dili aco maliagugma mu-
guican.— Asa may imong* adtoon? — Dunay acong adtoon sa
Sugbu. — Asa ca muadto caron? — Muadto aco sa Singbahan.
Hain ba ang imong igsoon? — Tua sa camalig. — buut Dili sia
maglacao? — buut lumacao. — Onsay buut nino paliton?
Dili sia
Dili cami buut pumalit bisan onsa. —
Buut ca ba magbaligya sa
imong cabayo? — Buut
ac6 magbaligya sa ^cong* cabayo ca-
ron. — —
Hain? Didto sa tianguihan. —
Buut ba cam6 magquita
—
sa acong higala? Buut cami magquita cania sa pagila ca-
—
nia.— Onsay acong quinahang-lan? Ualay imong quinahang--
lan. —
Quinahang*lan ba sa imong* amahan ang* acong* cabayo?
Dili nia quinahanglan ang imong cabayo. Anus-a quina- —
hang*lan ac6 nlfio? Caron. — —
Onsa may imong* isuguilon ca-
—
naco? Duna may acong* isuguilon canimo usa ca polong.—-
—
Duna bay imong quinahang*lan? Ualay ^cong quinahang-
lan. —Onsay quinahanglan sa imong amahan? —Nagaquina-
hanglan sia sa imong* iro.
29.
—15—
Quinsa ba ang- —
Orii^ulatan co ang** Acon^*
iinong- guisiilataii?
siling*an. — Nag-asulat
ba ang imong higala? —
Nagasulat sia.
—
Quinsa ba ang iang guisuIatanY Cxnisulatan nia ang* iang* ania-
lian.— Nagasulat ba camo sa pagcahapon? Nagasulat canii —
sa pagcabuntag.— Onsa ba ang imong guipaniolong? Ualay —
acong guipamolong— Nacapamolong ba bisan onsa ang* imon^
igsoon? — Nacapaniolong sia bisan onsa. —
Onsa ba ang ian^
—
guipaniolong? Ambut (Inay). —
Onsa ba ang guibasa sa iniong
— —
amahan? (juibasa nia usa ca libro. Onsa ba ang* iftong gui-
—
buhat? Nanagbasa canii. —
Nanagbasa ba ang ifiong niga
—
anac? Dili sila nanagbasa: ualay ilang tienipo sa pagbasa.
Nagabasa ba ang imong liigala sa mga lihro, nga guibasa
CO?— Dili sia magabasa sa mga libro, nga guibasa mo, can
dili sa mga libro nga guibasa sa imong amahan.— Onsa may
—
buhaton sa bata'^ Duna may iang silhigan ang salug ug husa-
you nia ang* acong mga libro.
30.
—
Nahadluc ca ba mulacao sa bapon? Dili ac6 maliadluc,
apan, ualay acong tiempo sa paglacao sa bapon. Quinsa ba —
—
ang ifiong guipangita? Guipangita namo ang imong anac.
—
Duna bay inong ipamolong cania? Dunay Among ipamo-
—
long cania. Quinsa ba ang guipangita sa mga batang dio-
tay?— Guipangita nila ang- imong anac sa pagdala cania dito
sa singbahan.— Onsa ba ang guihatag rao canaco? Ualay —
Acong guihatag canimo. —
Guihatag mo ba quining libro sa
Acong igsoon?-— Guihatag co cania. —Nangadto ba ang mga
tao dito sa balay? —
Dili sila nangadto dito sa balay, cun dili sa
balay sa Atongmga silingan. —
Hain ba ang imong mgahigala?-
—
Tua sila dito sa dalan. Guipalit mo ba usa ca cuchillo cun usa
ba ca vaso?— Guipalit co ang duruha.
—
—
Onsay guidala sa
bata.—Guidala nia usa ca caban. Asa guidala nia? Guidala —
nia dito sa balay. —
Quinsa ba ang imong guisultihan? Na- —
gasulti ac6 sa comerciante. —
Guisultihan mo ba sia sa ad-
lao ngatanan?-—Nagasulti ac6 cania sa buntag buntag ug
sa hapon hapon.
31.
32.
—17—
t^a —
Singbalian? Nagaadto aco dito sa camalig*, labgn iiga
iiHiadto aco unta dito sa Sinpbahan.^
—
—
Oneaug* librolia ang-
giiibasa sa imoug^ igsoon? (luibasa nia ug usa ca libro
—
nga biiiisaya. Na^^aiiioin ca ba ug* cape sa buntag?— Na^a-
—
inom aco ug clia. Magainoin ca ba ug cha sa buntag nga
—
tanan? Nagainoin ac6 ug cha sa buntag ng'ntanan. Naga- —
iiioin ca ba ug cha sa adhio adlao? —
Nagainom aco ug cha
sa hapoii liapon
33
Muadto ca ba sa Singbahan?— Muadto acd dito sa <*anm-
lig, sa pngtingbang sa talo. —
Nagahunahuna ba ang iinong
—
igsoon uinadto caron gabi-i sa acoug bahiy? Nagahunahuna
sia unindto dito sa balay sa acong igagao, hibon nga uinadto
unta sia dito sa iniong balay. —
Onsa nga oras? Sa a las —
ocho. — — —
Hain ba sia? Tua dito sa camalig. (iuicjuita mo ba
—
ang tao, nga guipangita mo? Guiquita co. Guiquita ba sa—
iraong raga anac ang mga higala, nga guipang-ita nila?
Dili guiquita nila. — —
Nahibalo ca ba bisan onsa? Dili iac6 ma-
hibalo bisan onsa. —
Onsay nahinbaloan sa imong* igso-on nga
diotay?— Mahibalo sia magbasa ug magsulat. Mahibalo ca —
—
ba ug binisaya? Dili ac6 mahibalo ug binisaya, apan, na-
—
gahunahuna ac6 magto-on. Mahibalo ca ba lumangoy? Dili —
ac6 mahibalo lumangoy, apan mahibalo ac6 magsugal. Co- —
—
merciante ba ang imong igso-on? Dili man.— Onsa ba sia?
Mananambal man sia.
34.
—18—
CO cania maingon sa pag-quita mo. —Aniis-a mo
g-uiqiiita sia?
'
35.
—
Hata-as pa ba icao canaco? Hata-as pa ac6 canimo.
Hata-as ba ang imong igso-on ingon canaco? Hata-as sia —
ingon canimo. —
Dautan ba ang imong calo ingon sa calo
sa hcong amahan?— Maayo pa ang uco, apan dili maitum
ing-on ea ia. —
Hain ba ang mga cabayo labing maanindut?
Ang acong mga cabayo maanindut man, ang imong mga cabayo
labi pang maanindut sa ^co, apan, ang mga cabayo sa atong
mga higala mao ang labing maanindut sa ngatanan. Maayo —
—
ba ang ctalium? Maayo man ang catahum sa lauas, apan,
—
maayo pa ang catahum sa calag. Guibaligya ba sa comer-
ciante ang mga cuchillo labing maayo? —
Guibaligya nia ang
mga cuchillo nga labing maayo, nga naila co.—- Maliibalo ca ba
lumangoy ug maayo ingon sa batang diotay? Mahibalo ac6 —
lumangoy maayo pa cania, apan, sia mahibalo mamolong
—
ug binisaya maayo pa canaco. Quinsa ba niining duruha
ca batang diotay mao ang labing" buutan? Ang* nagabasa —
buutaa pa sa nagasugal.
36.
—19—
—
ba imong- naquita? Ualay acong* naquita. Guiquita ba sa —
—
imong amaliau ang* dcoiig" ing-a sacny^n? Dili guiquita nia,
apan, naquita iianio. —
Mu^nicau ca ba? Dili aco mugui- —
caa. —(juiusay — Muguicau ang" acong" igso-on.
nui^'-uican?
Asa ba sia paing-oiiV — Muadto sia dito sa Su'^bu. — Anus-a ba
muiuoni ca cape?
uis —
Muiiioni ac6 ug cape sa buntagbun-
tag. —Onsa —
orasa? Sa k las siete.
ng-a —
Nacapamolou^ ba
—
came ug* luaayo? Dantau aug* ii^ong' pag-panioloug. Ou»ay —
guibuluit sa acong igso~on? —
Ualay iaiig buhat,— Macasulti
ba sia sa masubsub, ingun sa auac sa along* silinganV
Macasulti sia sa masubsub caninio.— Macabuliat ba ac6 ingou
cania? —Dili ca macabuhat ingou cania —
Auus-a ba nagahu-
—
naliuna muguicau ang* comercianteV Nagahuuahuua sia mu-
guicau caroii adlaoa. —
Oasay orasa? —Sa a la una y media.
37.
—
Nacapamolong ca ba ug binisaya? Dili pa aco nacapa-
molong, apan, nag-asugud ac6 sa pagto-on. Nagalacao »m —
—
ba ang imong aniahan? Dili pa sia nagalacao. Onsa n^a —
—
orasa ang iang paglacao? Nagalacao sia sa A las cinco.
Namahao ba sia sa uala pa sia lumacao? Namahao ug na- —
gasulat sia sa uala pa sia lumacao.— Masayo pa ba an^ i^^ng*
paglacao dili ang- imo? —
Masayo pa ang' dcong paglacao dili
ang" ia. —Masayo ba ang inong pamahao? Huntag na ang —
among" pamahao. —
Nagabasa ba ang* imong* anac sa masub-
sub ing-on canaco? —
Masubsub pa ang iang pagbasa dili
ang imo.— Nagasulti ba ug binisaya ang* 4cong igso-on na
—
masubsub ing-on canimo? Nagasulti ug nagal)asa sia sa bini-
saya sa masubsub ingon canaco. —Nanagsulat ba quita sa
—
masubsub ingon canila? Masubsub pa ang ilang i^gsulat
dili —
ang ato. Qninsa ba ang ilang guisulatan?—-Guieulatan
nila ang ilang mga higala.
38.
—20—
fiia —Maquinaadmanon ba ang imong igsoon ingon ca-
canimo.
nimo?—Maquinaadmanon pa canaco; apan, icao maqui-
sia
naadmanon pa canaco cania. —Naila mo ba cadtong
ug* tao?
Naila co —Maquinaadmanon ba — Sia man ang labing
sia. sia?
maquinaadmanon sa mga taong tanan nga naila — Sala- co.
pian ba camo ingon canamo?— man came salapian ingon
Dili
canifio. ang kmong salapi, dili ang ifio.) Ang
(Diotay pa
mga cabayomo maanindut ba ingon sa ^cong mga cabayo?
Dili man maanindut ingon sa imong mga cabayo apan ang
i^cong mg'a cabayo maisug pa, dili ang imo.—Sa nacapila
ba ang imong pagbasa sa adlao adlao?—Nagabasa ac6 sa
nacapito ug nagasulat ac6 sa nacatolo. Sa nacapila ba ang —
—
paginom mo sa cape? Sa nacadaghan. Muinom en ba ng —
chicolate? —
Usahav muinom ac6, usahav dili.
39
—
Duna bay imong buhaton? Ualay acong buhaton. On.say —
—
guibuhat mo? Ualay &cong guibuhat. Duna bay icong gui- —
buliat? — —
Duna may imong guibuhat. Onsa ba ang guibu-
—
bat CO? Guiguisi mo ang ^cong mga libro. Onsay gui- —
—
buhat sa imong mga anac? Guiguisi nila ang ilang mga
visti. —
Guibuhat na ba sa mananahi ang imong mga visti?
—
Uala pa nia buhata. Onsa ba ang guiingon canimo sa imong
— —
igsoon? Ualay iang guiingon canaco. Guiingon co ba cana
— —
canimo? Uala. Guiingon ba nia cana canimo'? Guiingon —
nia canaco. —
Uala. —
Quinsay nagingon canimo? Ang ^cong —
silingan nagingon canaco. —
Bu-ut ca ba magsuguilon ni-
ini sa imong mga higala? —
Bu-ut ac6 magsuguilon canila.
Icao ba ang igsoon sa comerciante?— Ac6 man. Salapian —
ba ang imong mga higala, ingon sa ilang guisuguilon?
—
Salapian man sila. Maquinaadmanon ba quining mga tao,
ingon sa ilang guisuguilon?— Dili man.
40.
—
Hata-as ba icao ingon- canaco? Hata-as man Guisulat —
mo ba —
usa ca libro? Uala co sulata. Onsay guisulat sa—
—
imong mga igsoon? Guisulat nila usa ca libro. -^-Camis-a
—
ba guisulat nila? Guisulat nila cahapon Guisulat mo ba
—
—
—
ang imong libro? Uala co pa sulata. Nagsulti ca ba sa ^cong
—
ataahan?: Nagsulti acd cania. —
Canus-a ba ang pagsulti mo
—21—
caiuaV— Nagsulti acu cania cahapon sa asa ca adlao. (Niadtonf?
nsa ca adlao. )—Sa nacapila ba an*,'* pagsulti mo cania?— Masnbsuh
—
man ang* pagsulti co cania. Guiquita mo ba ang ing^a tao"?
—
Uala CO sila maqnita. Qninsa ng*a mga tao anp guiquita mo
—
dito sa tianguihan? —
Guiquita co cadtong* mg-a tao. Onsa n|^a
ni^a lihro ang guibasa sa iniong mga higala? (luibasa nila —
ang iiiga libro nga guipabulani mo canila. (iuiquita mo —
ba quining mga tao cun oadtong mga tao? —
Uala co quitaa
quining mga tao usr —
cadtoug mga tao. Onsa nga mga tao
an^^* guiquita mo':* —
Guiquita co cadtoug mga tao nga gui-
snltihau mo. —
Guiila mo l)a cadtoug taoV —
I'ala co sia ilba.
I ala CO sia maila.} — —
Guitauag mo ba acoV Guitauag ta icao.
{^uinsay nagtauag .<a imong igsoou?— Guitauag sia sa acong
amahan.
41.
42.
Nagasaad ca ba canaco nga nniadto ca sa Singbahan?
Nagasaad ac6 canimo.
I a!ay
——
Duna bay Acong guisaad canimo?
imong* saad canaco. Onsa*^ ba ang" guisaad canimo sa
i^cong amahan? —
Guisaadan ac6 nia sa usa ca cabayo ng'a maa-
—
yo.—Gnidauat mo ba? (Nadauat mo ba?) Uala pa.
— —
hn ang guihatag mo sa ^cong- anac? Guitagaan co sia sa
Pila —
lealttha-an ca pieos—Pilay edad mo?—Napolo ug unum . 6h
—22—
tuig-hapit flugus) ang dcong edad. —
Pilay edad sa imong ig-
soon?— Caluna-aii ca tuig ang iang —
Pilay edad nio?
edad.^^
Napolo ug duruha ca tuig capiii cuu ciilang ang acong edad.
Bata pa ba ac6 canimo?
—
—
Ainbut. —
Pila ba ang edad sa along
silingan? —
Uala pay caupatan ca tuig. Nacasabut ca ba sa
—
binisaya? Dili pa ac6 rnacasabut, apan, magatoon ac6 sa 1)1-
—
nisaya. Ngano cay dili ca mucaonV— Cay dili aco nialia-
—
gugina cumaon. Ngano nagaestudio
sia magto on ug binisaya.
si Juan? —Cay bunt
43.
—
Ngano cay nahaguf>nia ca nianang tao? (luibi^ugma co sia,
vay maayo man sia. —
Ngano gnihanipac sa silingan ang iang
—
anac? Gnihampac nia, cay uala sia magsnlat. —
Ng'ano cay
—
guihigugma quita sa lUong mga higala? (luihigngnia quita
nila, cay maayo man quita. — Guiqnita mo ba ang bata, nga
tua dito sa sacay^n? —Dili aco nacaquita sa bata, nga tna
dito sa sacay^n, cun dili sa bata nga tua dito sa tiangnilian.
Gulbasa mo ba ang mga libro, nga guihatag canimo sa acong
—
amaban? Guibasaco.
Pilay utang co canimo?
——Guisabut mo ba? —
Guisabut co man.
Dili man daco ang imong utang
canaco. —
Magsama ba sa cadaco ang dcong utang ug ang* sa
—
4cong igsoon canimo? Daco pa ang imong utang canaco. dili
—
ang ia. Ang utang sa imong mga hii^-ala ug ang atong utang
—
canimo magsama ba sa cadaco? Diotay pa ang ilang utang
canaco, dili ang ino. —
Pilay utang nila canimo? Duruha —
ca gatus ca pisos ang ilang utang canaco. Asa ca ba muadto
—
earon hapon? Muadto ac6 dito sa tianguihan. —
Hain ca ba
—
nagapuyo? Nagapuyo ac6 dool sa balay sa imong igso-on.
44.
Canus-a ba cutub —
ang imong pagsulat? Naxjasulat man
ac6 cutub sa tungang gabi-i.— -Canus-a ba cutub ang imong
—
pagbuhat? Nacabuhat ac6 cutub sa & las cinco. Duna pa* —
—
bay imong sulaton sa madugay? Dunay icong sulaton cutub
—
ugma sa usa ca adlao (Damlag.) Anus-a ba cutub ang dtong
pagbuhat unta?— Magabuhat man unta camo cutub ugma sa us*
ca adlao.—Nagsulti ca ba sa nadugay?— Nadugay usa ca ora«
— ——
—23—
ang- Acong" pagpiilti. —Onsay
guibiihat mo sa buntag? Naga- —
basa man ac6. — Namahao
ca ba sa uala ca pa magbasa?
Nagabasa man ac6, sa uala pa HaS mamahao. Muadto ba —
ang imong igso-on sa tanaman sa mga bnlac, labon ng'a
—
muadto sia unta sa singbahanV Dili sia muadto Ba tanaman
sa mga bulac ug dili usab sia muadto sa singbahan. Buut ca —
—
ba maghulat canaco dinbi? Dugay na duruha ca oras ang
paghulat CO canimo.— Anus-a ba cutub ang paghnlat co?
Maghulat ca unta cutub sa h las oclio.
45
Nacntnl-id ba ang mananahi sa Acong sinina? —Uala sia
macatnl-id. —
Ngano cay uala sia macatul-id? —Cay ualay iyang
tiempo. —
Ngano cay guihampac mo ang
iro? — Cay guipaac
aco.- —
Guipalit mo ba ug usa ca cabayo? —
Duruha ang gui-
palit CO. —
Pila ba ca tao nga matahum ang guiquita mo?
Uala CO quita-a (maquita) cun dili upat (upat lang ang gui-
quita co) Asa ba cutub ang imong pagviaje? Cutub sa —
—
Sugbu.— -Asa ba cutub minbnut ca umadto? MinV)Uut ac6 cu-
tub sa Manila. — —
Asa ba cutub miabut ang vino? Miabut cutub
sa baba sa tonel. —
Asa ca ba? (Asa ca ba paingon? )Muadto ——
ac6 dito sa tianguihan. —
Asa ba cutub muadto quita? Muadto
quita cutnb sa singbahan. —
Muadto ca ba cutub sa atabay?
—
Muadto aco cutub sa cota. (bantayan). Duna ba imong gui-
—
cauat usahay? Ualay acong quinauat sugud. Duna ba imong—
—
guitina? Guitina co ang 6cong calo. —
Onsay guitina mo?
—
Maitura ang ^niitina co sa &cong calo. Guipatina mo ba ang
—
imong calo?— Guipatina co. Onsay guipatina mo?—-Verde ang
guipatina co sa Acong calo.
46.
Guipatina ba sa imong anac ang iang sinina? Guipatina —
nia. —
Onsa nga calo ang tua sa bata? Duruha man ang—
iyang calo, ang usa maputi ug ang usa maitum. Ania ba —
—
canaco ug usa ca calo nga maputi? Daghan nga mga calo
nga maputi ug maitum ang na-a canimo. ^Nagaviaje ca —
—
ba usahay? Masubsub man ang Acong pagviaje. Asa ca —
ba nagahima huna umadto sa bulan sa Marzo? ^Nagahtma
—
buna &c6 umadto dito sa Manila. Nagaviaje ca ba usahay?*-
——
—24—
Uala man ac6 siigud magviaje. —
Aiius-a ca ba muguican?
Muguicau ac6 ugma.—Onsa nga orasa?— Sa a las cinco sa
buntag.— Hain ba nagapuyo ang iiiiong higala?— Nagapuyo
sia diilhi dapit sa dalau. —
Haiii ba aug imong camalig?
—
Tua dito dapit sa dalan. Tua ba ang tanaman sa mga bii-
lac sa iniong higala dinhi dapit ciin dito ba dapit sa caca-
— —
huyan? Tua dito dapit. Tua ba ang imong igsoon dito sa
ita-as cun sa ubus? —
Tua dito sa ita-as.— Buut ca ba uma-
gui dinhi dapit cun dito ba dapit sa dalan?— Dili ac6 buut
umagui dinhi dapit ng dito dapit; bunt aco umagui sa tah'-
uala sa dalan. —
Asa cutiib quining dalan? Dito cutub sa—
Baclayon.
47.
fruiulian ca ba sa imong mga libro sa mga bata sa si-
—
lingan? Guinlian ac6 nila sa mga libro. —
Canus-a guiulian
—
ca nila sa mga libro? Guiulian ac6 nila sa mga libro ca-
—
hapon. (Guiuli nila canaco cahapom.— Guican ca ba sa ta-
naman sa mga bu lac?— Dili man ac6 guican sa tanaman sa
—
mga bulac, cun dili sa camalig. Diin nga tanaman sa mga
—
bulac ang imong guiguicanan? Guican man ac6 sa tana-
—
man sa mga bulac sa acong higala.- Pila caha ang bale
—
niadtong cabayo? Duruha ca gatus ca pisos caha ang iang
bale. — Pila ba ang bale sa ^cong pusil? —
Ang bale sa imong-
pusil magsama sa bale sa pusil sa imong higala. Magsama—
ba ang bale sa imong mga cabayo ug sa acong mga ca-
—
bayo? Diotay ra ang bale sa acong mga cabayo, dili ang
sa imong mga cabayo. —
Pilay bale niining cuchillo? I^alay —
pulus (Diotay da ang bale niana.) Onsa ba ang atong qui-
—
riahaiiglan? 'Nagaquinahanglan qnita sa mga malagmit nga
—
mga cabayo ni Pedro. Hain ba ang sugbuanon? Tua man, —
sia dito sa Sugbu.— Nagbayad ca ba sa imong utang?
—
Nagbayad na ac6 sa acong utang. Asa ca ba paingon?-—
Muadto aco dito sa Sugbu.
48.
Quinsay nacabali sa 4cong cuchillo?-—Guibali co, human
—
na ac6 nacaputul sa pan. Guibaydan mo ba ang estanqui-
llero sa vino? —
Guibaydan co, human na ac6 nacainom.
—
—
Guipatina mo ba ang imong sinina? Guipatina co. Onsay
—
giiipatina mo?' Asul.maoy guipatina co sa sinina.—Nagatuyo
—
-
—25—
ca ba usahay magsulti sa imong oyo-an? Nagtuyo ac6 mag —
sulti cania.— Onsa ang imong guibuhat, human na guisulat
— —
ang imong niga tema? Namahao ac6. Quinsay guipangutana
—
mo?—Guipangutaua co ang mananahi. Onsay guipangayo sa
—
imong igsoon nga diotay? Guipangayo nia usa ca putul ng^a dio-
tay nga pan. — —
Uala pa ba siamaraahao? Namahao na sia, apan^
—
guigutum man sia. Guisulat co ba ug maayo ang mg^a te-
—
ma? Guisulat mo sa hingpit nga pagsulat. Guibuhat ba ni- —
ining taoo ang iaug buluhaton? Guibuhat nia. —
49.
Naquita mo ba ang &cong amahan? —Naquita co sia.
Hain naquita mo? — Naquita co sia dito dapit sa dalan. — Naha-
gugma ca ba sa calo nga daco? — Dili ac6 mahagugma sa
usa ca calong daco. — Onsay guihigugma mong buhaton?— Na-
hagugma man ac6 mngsulat. — Nahagugma ba magbasa qui-
ning mga batang diotay? — Nahagugma magbasa ug mag-
sila
sulat. — Nacapila ca ba mucaon sa adlao adlao? — Sa nacaupat.—
Masubsub ba ang imong pagcaon ingon sa pngcaon co?
Masubsub pa ang kcong pagcaon ug paginom, dili ang imo.
Nahagugma ca ba magsaolo? — Dili ac6 mahagugma mag-
saolo. —Guisabut mo ba ang tao nga nagasulti?—Dili ac6 na-
casabiit cania. —
Ngano nga dili ca macasabi'it cania? Cay naga —
salicoaot sia caayo. —
Guitilauan mo ba cadtong vino?—Guiti-
— —
lauan co. Onsa ba sa imong pagsabiit? Maayo man sa &cong
pagsabut — —
Guihigugma ca ba? Guihigugma man ac6. Quin- —
say nahagugma canimo?— Guihigugma man acd sa kcoug
—
oyoan. Quinsa ba ang nahagugma canamo? Guihigugma —
—
man camo sa ifiong mga higala. Quinsa ba ang nagahatud
niining tao?— Guihatud co sia.
50.
——
Asa guihatud mo?— Guihatud co sia dito sa balay. Quin-
say mga bata —
ang gidayeg? Ang mga bu-utan. Quin-
say batang diotay ang guihampac? Ang mga tapolan
mga —
—
ug dautan. Dili ba sugud guihampac quining mga batang
—
diotay? Dili sugud, cay macugui ug bu-utan man sila, apang
cadtong mga batang diotay guihampac sa masubsub, cay ta-
—
polan ug dautan man sila. Quinsa ba ang guihigugma ug
quinsa ba ang guidumtan?— Ang macugui ug bu-utan guihi-
4
—
-^26—
^•ugrna man, ug* ang tapolan
ug- dautan g-uidumtan man sia.
Ng'ano cay guihig-ugmaquiniug mga batang- diotay?
Cay bu-utan man sila.— Maayo pa ba sila cauato?— Dili man
sila maayo eanato; apan, macug-ui pa sila canimo.--Maciigiii ba
—
ang imong igsoou ingon sa ^co? Macugui man ang dcong
igsoon ingos sa imo, apang ang imong igsoon maayo pa dili
—
ang kco. Masubsub ba ang pagpangabayo sa imong igsoon
—
ingon sa &cong pagpangabayo? Masubsub pa ang iang pag-
—
pangabayo, dili ang imo. Nangabayo ca ba cahapon? Na- —
iigabayo man ac6 caron.
51.
52
Onsa ba ang imong calingauan, cun ualay imong bubu-
—
baton sa balay? Muadto ac6 sa Singbahan. Tagsa ca tao, —
—
tagsa ca gusto; onsa ba ang imo?- Ang &co mao ang pag
eatudio, ang pagbasa sa usa ca libro nga maayo ug ang
—
pagpangabayo. Ng^no nga nanladot ang imong higala sa
—
mga buhuc? Cay dili sia macabayad sa iang utang. Masa- —
—
yo ba ang imong paghigda? Muhigda ac6 sa daco nang
gabi-i, cay dili ac6 macacatolog, cun muhigda ac6 sa bago-
——
—27—
—
pang gabi-i. Buatag na ba ang pagbacod sa imoDg aimc?—
Masayo man ang iang uagbacod, cay dili sia sugnd na-
—
gahigda sa daco nang gabi-i. Onsa ba ang iang buhat sa
pagbacod nia?— Nagaestudio sia dayon namahao. Dili ba —
sia maglacao sa uala pa sia niamahao? — uagaestiidio
Dili,
ug namahao sia sa uala pa sia maglacao. —Nanagsodoy sodoy
ba sa masubsub ang imong mga anac? —Nanagasodoy man sila
sa buntag, human na sila namahao.
53.
54.
Nadauat mo ba ang salapi, nga imong quinahanglan?
—
Nadauat co. Tua ba sa imong igsoon ang manga libro,
— —
nga iang quinahanglan? Tua cania. Guibasa pa ba niiio ang
mga libro, nga guipahulam name canino? Guibasa na man—
—
namo. Quinsa ba ang guipacaon ug guipainom mo?
—
Ang mga guigutum ug guiuhao. Nagolan f)a cahapon?
—
Nagolan man. Duna bay imong guihatag sa mga oatang
—
diotay nga tapolan? Ualav dcong guihatag canila. Quinsa ba —
—
ang hingquit-an mo caniha sa buntag? Hinquit-an co ang
tao, —
nga nahagiigma canaco. Guihatag mo ba sa imong
—
——
—28—
m^a tino-on-an cadtong gasa —
nga diotay? Uala sila magtoon
ug maayo, ualay kcoug ihatag canila. Ngano uala
busa, —
—
dagcuti sa imong igsooa ang globo? Uala nia dagcuti cay
—
nahadluc sia ug inapas6. Nagaalut ca ba sa buhuc? Naga- —
alut ac6 sa buhuc. —
Nanhinguco ba ang imong higala?
Nanhinguco sia ug nagaalut sa buhuc. Onsa ba ang imong—
calingaoan?—Ang pagbasa maoy —
kcong calingaoan. Onsay
calingaoan sa imong igagao? — Ang iang calingaoan mao ang
pagbasa sa mga maayong libro sa imong igsoon ug ang
pagsulat sa iang mga higala.
55.
56.
—
Quinsay natungdan niining cabayo? Nahatungud sa tao,
nga namatian sa anac.*—Quinsay guidauatan mo nianang sa-
lapi?—Guidauatan CO sa mga tao, nga nasunugan sa balay.—
Guidala mo ba canaco ang libro nga guisaad mo canaco?
Hicalimtan co (nalimtan co.) Guisulatan mo ba ang imong
—
higala? Uala pay 4cong tiempo sa pagsulat cania.— Nalimut
—
ca ba sa pagsulat sa imong igsoon? Uala man ac6 malimut
sa pagsulat cania, —
(Uala co hicalimti (malimti ang pagsu-
lat cania.) Angay ba canimo quining cabayo?—Dili man angay
— )
—29—
canaco, cay mahal man —
Diina bay tao sa hagdan?
caayo.
Ualay tao grayud. —Daghan ba ang tao sa siugbahan? Dag- —
haii man. —
Guiuli mo ba ang mga libro sa Acong igsoon?—
(Guiolian) naolian) mo ba ang &cong igsoon sa mgn libro? —
i^ala pa aco iuli cania (Uala pa co sia uli-i sa m^
libro.
57.
68
—
Dugay na ba? Dugay na ufea ca bulan.— Dugay na ba ng*a
— —
ania ca dmhi sa Sugbu? Dugay na tolo ca tuig. Dugay na ba
—
nga nagpaniodto ca? Dugay na man nga nagpaniodto ac6,
apan bag-6 pa (dili pa dugay) nga nagpanihapon ac6.— Du-
gay na ba nga nagatoon ca ug binisaya?—Dugay na duruba
ca bulan nga nagatoon acd ug binisaya.—Mahibalo ca na ba
magsulti ug fsa) bini8aya?—Nagasugud na ac6 sa pagsulti ug
binisaya. —Manibalo ba ang mga bata magsulti ug (sa) bi-
—
nisaya? Dugay na durnha ca tuig nga nagatoon sila, ug dili
pa sila nagasugud sa pagsulti.-— Ngano dili sila mahibalo mag-
sulti ug (sa) binisaya? —
Dilt sila mahibalo mamolong ug bi-
—
nisaya cay dautan man ang Hang pagtoon. N^nong dili
sila nagatoon ug maayo?—Ualay ilang usa ca magtotoon ng'a
maayo, busa dili sila nagatoon ug maayo.
59
Dugay na ba nga (canus-a pa ba) naniodto quining ba-
tang diotay?— Dugay na tunga sa oras nga naniodto sia.—
——
—30—
Dugay na ba uga nanginom quining mga batang diotay?—
Dugay na usa ca oras nga iianginom sila. Caims-a pa ba —
hingquit-an mo ang imong igsoon? Dugay na napolo n;^- —
duha ca adlao, nga hingquit-an co sia. Hain (asa^ liin- —
quit-an mo sia? — Hinquit-au co sia dito sa atubangan '.<a
60.
61.
63.
64.
65.
66.
67.
—
Comusta ang imong igagao? Adnng adang man .^ia.— Du-
g-ay na ba nga uala ninio maquita ang /icong mga igsoon?-— Du
^'•ay na durulia ca adlao nga uala co sila mamiita.— Dugay
na ba nga nagato-on ug Inuisaya ang imong igagao?-~l)u-
gay na totolo ca bulan, nga nagato-on sia.— NagaBulti na ba
sia ug binisaya?— Nagasulti, nagabasa ng nagasnlat na sia
ng binisaya, maayo pa cay sa imong igsoon, nga dugay na
nga na^^'ato-on ng binisaya dnrnha ca tuig.— Dugay na ba nga
uala ca macadungug sa paghisgut sa ncong amahan? —
Hapit
.<a napolo ug lima ca adlao, nga nadungug co ang pagliis-
— —
gut cania. Hain ba sia nagapuyo caronV Nagapuyo sia dito
sa Sugbu, apan ang jkong igsoon tua sa Manila. —
Mahagugma
—
ca ba magsulti sa ^icong oyoan? Mabagugma ac6 magsulti
cania, apan dili ac6 mahagugma, nga pagatiaoan ac6 nia.
NganoV— Cay bu-utan man ac6.
68.
—34—
69.
70.
71.
—
Na-a ba canimo ang pluma? Tua sa Acong pagumangcon.
—
Nanagbasa ba ang imong mga igsoon? Ualay tiempo nila
sa pagbasa, apan, duna may ilang tiempo sa pagdula. On- —
say buhat (iibang) sa imong igsoon, cun dili sia umadto sa
—
K<ingbahan? Aug pagsulat sa mga tema maoy buhat nia.
—35—
—
(luidayeg ca ba? Guidayeg* man ac('>, cay bu-utau man a<j6.—
—
(Juidumtan ba ang* iD\ont>* ig-agao? Guidumtan man sia, cay
dili sia mahagugma sa iang guinicanan. —
Naquita mo ba ang
— —
bayao mo nga babaye?— Naquita co sia. Comusta sia? Adang-
— —
adang iia. Nagdula ba cnmo? Uala cam^ magdula, apan.
^iiibasa namo ang imong mga libro nga maayo, cay guipa-
labi sa acong bayfto nga lalaqui ang pagbnsa sa pngdula.
—
Onsa ba iang polong? Ang polong nia ng'a bn-nt sia mag-
(iuita canimo.
72.
Onsa ba ang gniliuna hnna mo nga imeng calingaoan carou
tuiga? — —
Nagabuna buna ac6 magsulat ug usa ca libro. Onsny
—
guibubat nine dito sa escuelahan? Guipatalinghog namo ang
magtoto-on. — —
Onsa ba ang iang polong? (guipamolong?) Naga-
liisgut sia sa pagcaayo (caayo) sa Dios. —
Human na sia na-
molong, ang pagusabusab mao ang guinicanan sa mga es-
tudio, ug usa ca panumduman nga maayo maoy usa ca hatag
sa Dios, miingon sia: Ang Dios mao magbubuliat sa 1h~
ngit ug sa yuta; ang pagcabadluc ta sa Dios mao an^- si-
—
nugdan sa quinaadman. Pila ca bubat ang guibubat pag-
—
dungan sa imong magtoto-on? Nagabasa ug nagasauay sia,
guipamolongan ug guipangutana man ac6 nia pagdungan.
Nagacanta ba ang imong igsoon nga babaye sa pagsayao?—
Xagacanta man sia sa pagbuhat, apan dili sia macacanta .sa
j)agsa3^ao.
73.
—36—
nc6.— Hain ba ang imong* inalian, sa dito pa aco sa Manila?—
Oito man sia sa Sugbu.
74.
75.
—37—
bacod nia? — —
Nagbacod sia sa pagsubang- sa adlao. Nag'Alut
—
ca ba sa uala ca pa mamahao? Nagnlut ac6, igo acd mama-
liao.— —
Nagahigda ca ba, igo ca manihapon? Igo ac6 mani-
hapon, nagsulat ac6 usa ca sulat, ug igo ac6 nagsiilat, min-
—
higda ac6. Caiius-a ba uamatay aiig imong caubanan?—Na,
matay man sia sa bulan iiga miagui.- Quinsa ba ang gui-
hularaan mo sa manga libro, nga guipadala co canirao?
—
(fuipadala co sa mananahi sa ^cong igsoon. Pila ba ca libnj
—
ang guipadala mo cania? Guipadala co cania catloau ca libro.
77.
78.
—38—
iaiig polong) hataas gavud caayo ang imong caisipan sa bata
ca pa (sa imong pagcabata.) Pangitaon ta ang pagcahigala
sa manga maayong tao ug paglicayau ta ang paguban ubaii
sa mga dautan, cay ang dautan iiga uban uban niacadant
sa maayong batasan.
79.
(Tiiiliisgutan mo ba ang 6cong manga igsoon? — GuiJiis-
gntan
libac
co sila, cay tigpanulti man sila.
—
—
Quinsay nacapang--
sa acong sologoon? Ac6 man ang nacapanglibac ca-
nia, ug maoy ^cong polong, nga tigpaiiumpa man sia.
Quinahanglan mo ba ang ^cong anac? Quinahanglan co sia,—
cay tigpamugas man sia. —
Muadto ca ba dito sa camalig?
Dito man ac6 guican, —
Guican ca ba sa Singbahan?— Guican
lian? — —
man ac6 sa Singbahan. Quinsa ba ang guican sa Singba-
Ang acong amahan guican man dito. —Ngano cay gui-
—
can man sia dito? Guican man sia dito, cay bu-ut man sia.—-
—
Canus-a ba icao nacaabut? Miabut ac6 cahapon. Di-in ca —
ba guican? —
Guican man ac6 sa Sugbu. —
Nadugay ba camo
dito sa dagat?-— Nadugay came ualo ca adlao.
80.
—
Duna bay imong cahuy? Dunay kcong cahuy. May sabon —
ba ang imong igsoon?— Ualay sabon nia. Duna bay azucar —
—
sa comerciante? Ualay iang azucar, apan, duna may iaug
—
humay.— -May salapi pa ba camo? Dunay Among didiot.—
Cun dunay quinahanglan mo, ihatag namo canimo. Muadto —
—
ca ba sa Sugbu? Muadto ac6. —
Anus-a ca ba muadto sa Sug-
—
bu? Muadto ac6 dito sa Sug'bu, igo ac6 mahibalo ug bini-
saya. —
Quinsa ba ang muadto sa cabisay-an? (cabisayaau?) -
Muadto dito ang mga tauo nga bu-ut magto-on ug binisaya.—
—
Ngano nga muadto sila dito? Muadto sila dito, cay bu-ut man
sila. — —
Ug cun dili sila bu-ut muadto? Paadtoon sila dito,
bisan dili sila bu-ut. —
Sa dito pa ac6 ca Espana, masayo pa
—
ang &cong pagbacod dili cadon. Sa Acong pagcasaquit na-
gahigda ac6 sa tibo-oc nga adlao. (diha man ac6 sa higdaan
(sa banig) sa tibo-oc nga adlao.)
81.
—so-
man —Qiiinsa ba ang guihig'ugma ug quinsa ba ang
ac6.
guidumtan?— Ang mga bii-utan iig masinugton guihigiigma
man, ug ang mga dautan, tapolan ug masuquihon, gui
diimtan —
ug guitamay man. Onsa nga oras ang imong
—
pagpamahao, sa dito ca pa sa Espaf\a? Namahao man
a('6 pagpamahao sa 6cong igagao.— Nagabuhat ca ba sa
sa
—
pagbuhat nia? Nagadula man ac6 sa pagbuhat nia.
Nacasaca ca ba usabay sa &cong balay?— Uala man ac6 sugud
macasaca sa imong balay; apan, nacasaca ac6 sa nacadaghan
sa balay sa imong igsoon ug talagsa da sa balay sa imong
igagao.- Ang tigbuhat sa yuta ( mag-babaul, magdadaro)
maoy usa ca maayong tao, ug ang tigsugal (sugarol) maoy
usa ca tao nga dautan.
82
—
ang imong mga liigala? Dunay Acong duruha
Pila ba
ca higala —
nga maayo. Duna bay imong ualo ca cabayo nga
lua-ayo?—Dunay &cong sisiam ca cabayo ng'a ma-ayo ug to-
tolo nga dautan.— Duna bay sa imong sologoon totolo ca
silhig? —
Duna may iang upat ca silbig, duruba ang ma-ayo
—
duruha ang dautan. Duna bay totolo ca libro sa imong ig-
—
soon? Uala cun dili usa da ca libro nia nga maayo. Pila —
])a ca pusil ang na-a sa imong igagao? —
Uala cania cun dili
upat. — —
Duna bay imong salapi nga daghan? (Daghan ba
— —
ang imong salapi?) Ualay daghan, apan igo. Daghan ba
—
ang cape sa imong silingan? Duna may iang didiot. Dug- —
lianan ba ang humay sa comerciante?— Dughanan caayo ang
iyang humay.
83.
Di-in ca ba
—man
(nacaabut?)— Caniha sa bnntag.
Canus-a ca ba nacaanhi?
guican?— Guican ac6 sa Sugbu. — Canus-a ca
ba minguican sa Sugbu? — Sa icapolo ug duruha ca adlao
niining bulana. — Nadugay ca ba ualo ca adlao?— Nadugay
man ac6 unum Iang ca adlao. — Icapila quita caron?— Sa ica-
polo ug ualo ca adlao. —Onsa nga oras ang pagbacod mo?
Nagabangon ac6 sa k las ocho. — Onsa ba ang imong buhat
human na icao magbacod? —Nagahilamus ac6 ug namahao,
ug igo nahuman ang pamahao, nagasulat man ac6.—Onsa
—40—
ba nng imong* guisulat? — Nagasulat ac6 usa ca libro u^'-
84.
85.
86.
Quinsa ba ang tagcalibutan?— Ang Dios nga matood mao
ang tagcalibutan, cay sia man aag magbubuhat sa langit
—li-
ng sa yuta.—Mucaon ca ba ug* can-on iig isda sa adlao
adlao? —
Sa adlao adlao mucaon man ac6 ng can-on ug' isda,
cay maoy can-on (calan-on) sa matngadlao sa mga bisaya, ug cun
dili mamatay cami unta sa gutnm. —
Hain ba nanaglingcod
(tinagudha) ang
—
ang imong mga higala, sa pagadto nila sa iflo? Sa tagudha
ilang paglincod
sa tagsa oa silla.— Tagpila
ba (sa tagpila ba) ang pagsohol mo sa mga tao, ng'a na-
—
nagbuhat sa ino? (ruisoholan co sila sa tngotlo ca cahate
—
sa adlao adlao. Ngano nga dili mo sila soliolan sa tagpito
—
ca sicapat? Dili ac6 bu-ut magsohol canila, cun dili sa ta-
guilma ca sicapat.
87.
88.
Bu-ut ca ba magdala sa imong anac dito sa imo?~Dili
aco bu-ut magdala cania dito sa ifto, cun dili sa balay
sa capitau.~Anus-a ca ba bu-ut magdala cania sa balay
sa capitan?-~Bu-ut ac6 magdala cania dito ugma.- -Bu-ut ca
ba magdala sa kcoug mga anac dito sa balay sa capitan?
Bu-ut ac6 magdala canila. —
A-nus-a ca ba bu-ut magdala ca-
nila?— Bu-ut ac6 magdala canila caron n^a adlaoa.--Anus-a
C
—42—
l)ii-ut mo
paadto-on ang imong- sologoon dito sa balay sa
—
mananambal? Bu-ut co sia paadto-on caron caron. Asa ca ba —
—
bu-ut umadto? Bu~ut ac6 umadto dito sa balay sa cacbila.
Bu-ut ba ang cacbila umadto dito sa ino? Bu-ut mau sia —
—
umadto dito sa amo. Quinsang balay aug bu-ut mong ad-
tuan? — —
Bu-ut ac6 muadto sa ifio. Bu-ut ca ba umadto dito
sa balay sa /icoiig mga higala? Dili ac6 bu-ut.—
89
Asa ca bu-ut magdala niiniug mga salamin? Dili aco —
l)U-ut —
magdala niana bisan asa. Bu-ut ca ba maglmtud sa
mananambal dito sa balay niining tao?— Bu-ut ac6 magba-
tud cania dito. —
Anus-a ba bu-ut ang mananambal umadto
dito sa balay sa imong igso-on? —
Bu-ut umadto caron nga
adlaoa. —
Bu-ut mo ba paadtoon usa ca sologoon dito sa ^mo?
—
Bu-ut CO paadtoon usa ca sologoon dito sa ino. Bu-ut mo ba
paadtoon ang batang diotay —
escuelahan? Bu-ut co sia
dito sa
paadtoon, cun mag(*binelas sia ug mairsinina sia sa ma-
pola. —Guiquita (naquita) mo ba ang mga moros? Uala co —
sila quita-a (maquita) apan, naquita man sa ^cong igagao,
ug maoy polong* nia, nga nagadala ang uban sa bangcao,
ang uban nagadala sa pusil ug aug uban nagadala sa
campilan.
90.
—
Tagadi-in ca ba? Tagabaclayon man ac6, ang acong gui-
nicanau tagasugbu, ang hcoug magulang tagatagbilaran ug
—
ang &cong mangliud tagadaois. Bu-ut ca ba magdala ug
daghan nga mga libro dito sa balay sa dcong amahan?
Dilo ac6 bu-ut magdala cun dill pipila da. —
Bu-ut mo ba
ipadala usa pa ca cabayo dito sa balay sa kiong mga hi-
—
gala? Bu-ut CO ipadala daghan pa. —
Pila ca calo ang bu-ut
—
ipadala canaco sa imong igagao? Bu-ut nia ipadala canimo
—
unum pa. Onsa nga oras bu-ut magsulat ang imong hi-
—
gala? Bu-ut sia magsulat sa tungang gabi-i. Ngano nga —
dili sia bu-ut magsulat sa buntag?— Dili sia bu-ut magsulat
sa buptag, cay buutag ua c^ayo ang pagbacod nia (cay
Uataas na ang adlao sa ims pagbacod. )-^uiam^ vino
—43—
liiaoloaslom, ug cadtong usa matolotam-is (matam-is tam-is .
91.
Macabuliat ba ang manannhi \\g usa ca visti canaco?
Macabuhat sia iig duruha. —
Bu-ut ba ang anac sa k\on(i: hi-
gaia nga da-an pumatay ug usa ca baca? Bu-ut sia panm- —
U\y ug duruha. —
Duua bay imong usa ca vaso sa paginom
—
ug vino? Dana may usa; apan, ualay acong vino; iialay
j'lco, —
cun dili clia. Bu-ut ca ba muliatag canaco ug salapi
sa pagpalit?—- Bu-ut aco muliatag canimo, apan ualay ^cong
daghan. (l)iotay da ang /icong salani.j Macaiuom ca ba sa
vino ug gatas nga magsama sa caaaghanV Macainom man —
ac6 sa vino ug gatas nga magsama sa cadaghan. Bu-ut ca —
—
ba magsulti sa cachila? Bu-ut ac6 magsulti cania. Hain —
—
ba sia? Tua dito sa balay sa icong ugang'an. Bu-ut ca ba —
—
muhulam canaco sa imong cabayo? Bu-ut ac6 magpahulam
—
canimo sa &cong cabayo. Bu-ut ca ba muhulam canaco ug
salapi? —
Bu-ut ac6 magpahulam canimo ug salapi.
92.
Duna pa bay asin sa cocinero sa pagasin sa carne? Duna —
ay iang didiot —
Duna pa bay iang bugas?— Duna pay dag-
flan.
li —Bu-ut ca ba muhatag canaco ug bugas?— Bu-ut acc) mu-
liatag canimo ug bugas.— Bu-ut ca ba muhatag ug bugas
—
sa acong mga anac? Bu-ut ac6 muhatag canila ug bugas.—
Quinsa ba ang bu-ut magpadala canato ug bugas?— Ang co-
merciante bu-ut magpadala canato ug bugas. Onsa may bu- —
—
baton sa imong anac? Duna may iang sulaton sa iang
—
mga higala nga maayo. Quinsay bu-ut mong sultihan? Bu-nt —
aco magsulti sa mga catsila. —
Bu-ut ca ba muhatag canila
ug salapi? —
Dili ac6 bu-ut muhatag canila ug salapi, bu-ut
—
ac6 muhatag canila ug usa ca cabayo. ^Duna bay imong su-
laton? — —
Duna may dcong sulaton. Onsa may imong sulaton?- -
Duna may icong sulaton usa ca libro.
93.
Hain ba icao bu-ut magsulti cania?— Dito sa ila. Hain ba —
sia? — Tua dito sa balay sa iang silingan.— Onsa may iaug
—44—
—
bnhaton dito?— Duna may iang sulaton. Anus-a La icao bu-ut
iimadto?—Bu-ut ac6 muadto caron nga adlaoa.— Onsang- orasa?—
— —
Sa odto. Hain ba ang imong anac? Tua dito sa camalig.--
Bu-ut ca ba umanhi sa ^mo, cay aron umadto ca sa sing-
—
bahan? Bu-ut ac6 umadto sa iflo, apan, dili ac6 bu-ut umadto
sa singbahan. —
Onsay bu-ut mong paliton dito sa tianguihan?--
Bu-ut ac6 mupalit ug usa ca bucag.— Bu-ut ca ba mupalit ug
—
usa ca cabayo? Dili ac6 bu-ut mupalit ug usa ca cabayo,
cav mahal caayo, ug ualay kcong salapi. Pila ba ang imoug —
salapi?— llalay kcong salapi, cun dili duruha ca pisos.
94.
95.
Bu-ut ca ba mupalit ug usa ca cabayo? — Dili ac6 macapa-
lit ug usa ca cabayo, cay ualay acong salapi. —Duna bay usa
—
ca iring mo? Dunay usa. —
Hain ba?—Tua sa ilalom sa tad-
yao.— Ania ba ang imong iring sa ilalom dinhi niining tad-
yao? —Na-a diha. — Quinsa ba ang* tua sa catapusan sa da-
lan? —Tua ang kcong amahan.— Anus-a ca ba macaadto
dito
dito sa tianguihan? —
Macaadto ac6 dito sa buntag. Onsang —
orasa? — —
Sa k las siete y media. Anus-a ca ba bu-ut umadto
sa balay sa catsila?— Bu-ut ac6 umadto caron sa hapon. Bu-ut —
ca ba umadto sa balay sa mananambal sa buntag cun sa
—
hapon ba? Bu-ut ac6 umadto dito sa buntag.— Anus-a ca
—
ba bu-ut magsulti cania? Bu-ut ac6 magsulti cania carou
caron.
96.
Hain ba sia? — Tua dito sa luyo sa longsod. —
Bu-ut ca ba
umadto dito sa tianguihan? — Bu-ut ac6 umadto dito sa pagpa-
—
—43—
lit \\g usa ca cabayo. — ba bii-ut ang* imong* niga sili-
Dili
ngaii umadto sa tiaii^'-uihan? —
Dili sila macaadto, cay nabud-
lay sila. — Macasulat ba ang* imong- mgn anac?— Dili sila nia-
casulat, cay inasaqiiit man sila.— Onsay bu-ut moiig' iing'on
sa sologooii? — Bii-ut co sia ing-non, ng'a dagcutan nia ang'
f>-lobo, iig* Dga silhig-au nia ang" sulud.— Bu-ut ca ba umi-
ngon sa imong* igsoon, ng'a ibaligya nia canaco ang iang* ca-
])ayo? —Bu-ut aco umingon cania, nga ibaligya nia canimo.
Bu-ut ca ba uming-on sa imong anac, ng'a umadto sia sa ba-
lay sa &cong amahan/ —
Bu-ut co sia ingnon, nga umadto sia
dito.— Guitagaau mo ba sa sabao ang masaquit? Guitagaan —
CO sia sa sabao sa tolotaguidiot, cay maluya man sia caayo.
97.
98.
—46—
usa ea
nia
visti,
ibalig-ya.
n^a ibalig*ya? —Duna pay usa, apan, dili bii-iit
99.
100.
101.
—47—
ha ugr usa ca langfram?— Mupatay aco ug- usa.— Pila ba ca
piso ang guipatay sa iinong cM)sinoro?- -Umim man ang gui-
patay uia.— Quinsa ba nga balay ang guidad-an mo sa Scong
—
aiiac? —
Guidala oo sia dito sa balay sa maimnahi.- Onsay nada-
uat sa mga catsila? — Cape iig trigo ang ilaiig nadauat (guida-
uat.)— —
Nagaputul ca ba raimco ug pan? Dili ac6 macaputul ca~
nimo ug pan, cay masacpiit ang acong mga todlo.— Duna bay iha-
—
tag mo canaco? Mubatag aco canimo ng maayong adlao.
—
Onsay guibatag canaco sa batang diotay? Mubatag sia ca-
nimo ug maayong gabi-i. — Mianbi ba ang imoug mga anac
sa acong balay, cay aron muliatag sila canaco ug (sa) ma~
—
ayong gabi-i? Mianbi sila, cay aron mubatag sila canimo
—
ug (sa) maayong adlao. Onsay bubat sa imong* cosinero?
(ruidagcutan nia ang globo, labon nga umadto man sia unta
sa tianguiban.
102
Mupatay ba ang comercianto ug mga baca?— Mupatay sia
ug mga carnero, labon, nga mupatay unta sia ug mga baca —
Bu-ut ca ba magbasa sa iicong libro?— Bu-ut aco, apan, dill
aco macabasa sa imong libro, masaquit ang ^cong mata.
(Juicuba (Guipoasmo ba ang calo sa pagsulti mo sa &cong
— —
amaban? Guicuba co ang calo sa pagsulti cania. Nagabasa
—
ca ba ug usa ca libro nga quinatsila? Dili ac6 nagabasa
ug usa ca libro nga quinatsila, cun dili usa ca libro nga
binisaya.— Onsa nga libro ang guibasa sa imong igsoon?
Nagabasa si^ ug usa ca libro nga binisaya.—Muinom ca ba
—
ug cape cun cha ba sa buntag? Muinom ac6 ug cape.
Muinom ca ba ug cape sa buntag buntag?— Muinom ac6 ug
cape sa buntag buntag ug sa bapon bapon.— Onsay guiinom sa
—
imong igsoon? Muinom man sia ug cbicolate.
103.
—
Pila ba ca soldado ang guiquita niiio? Daghan man ang
guiquita namo, capin sa catloan ang among guiquita (na-
—
quita). Muinom ca ba ug bisan onsa? Muinom ac6 ug vino.
—
Mianbi ba ang imong anac?~Mianhi man sia. Di-in ba sia
— — —
guican? Guican man sia sa ino. Asa ca ba paingon? Muadto
ac6 dito sa balay sa acong igagao. —
Macasulat ba ug dag-
—
han ang imong mga anac? Macasulat sila ug daghan, cay
—
—48—
inaayo sila ug laoas. — Onsay guibuhat nia?—Nagasulat man
sia.—Onsa ba ang iang guisulat?~Nagasulat sia ug iisa
ca libro. — —
Anus-a gnisulat nia? Nagasulat sia niana sa
—
buntagugsa hapon. Tua ba sia carou dito sa ila? Tua dito —
sa ila.-— Dili ba sia nagalacao? —
Dili macalacao; masaqiiit ang
—
iang ti-il.— Dili ba sia macabuhat? Dili man sia macabuliat.
104.
Ngano nga sia macabuhat?
dili —
Cay masaquit ang iang
tohod. —Masaquitang sico sa mananahi Masaquit an^
—
acong bocton. Nagabasa ca ba sa acong libro?— Dili acA
—
macabasa sa imong libro, cay masaquit ang acong mata.
—
Onsay buhat sa ^tong cosinero? Nagabuhat sia ug cliico-
late, labon nga magbuhat sia unta ug cape.—Duna bay gui-
—
hatag canimo sa comerciante? Duna may iang guihatag
canaco. —
Onsa ba ang guihatag nia canimo? Mihatag sia —
canaco ug daghan nga mga libro, labon nga muhatag unta
sia canaco —
ug salapi. Nagabuhat ba ug cape ang imong
—
sologoon? Nagabuhat sia ug cha, labon nga magbuliat unta
sia ug cape.
105.
Duna bay imong cuhaon?— (Mucuha ca ba ug bisan onsa?—:
Duna may acong cuhaon. (Mucuha aco ug bisan onsa.) Onsa
bay cuhaon mo?--Mucuha ac6 ug vino.— Duna bay gipacuha
—
sa imong amahan? Gipacuha nia ug vino. Quinsay guipacuha —
sa imong silingan?— Guipacuha nia ang mananambal.— Naga-
hubo ba sa sinina ang imong sologoon sa pagdagcot sa
mga globo?~Nagahubo sia sa sinina sa pagdagcot sa mga
globe— Nacasangput ba aco sa binisaya?— (Nagasulti ba ac(')
ug maavo sa binisaya?) —
Nagasalicoaot ca pa sa binisaya.—
(Nagasulti ca pa ug dautan sa binisaya.) Nagasugud ba
ac6 sa pagsulti?- Dili ac6 nagasugud sa pagsuUi ug maayo.
cun dili sa pagbasa ug maayo.— Nagabasa ca ba sa ma-
—
subsub ingon canaco? Dili aco nagabasa sa masubsub
ingon canimo, apan, masubsub pa ang acong pagsuhi, dili
—
ang imo. Anus-a ca ba muadto sa amo?— Ugma sa buntag.
106.
Naila mo ba ang tao, nga naila co?---Dili aco macaila
sa tao, nga naila mo, apan, nacaila man aco ug lain.
——
--49—
Onsa bay guiquinaliang'Ian sa iinong' aniahan? Nagaqiiina- —
Imnglaii sia ug
tabaco. —
Duna bay imong* ipaquita canaco?—
(Nagpaquita ca ba caiiaco ug bisaii ousa?; Nagapaquita —
man ac6 caniino iig iiiga sintas nga biilaiian. (lUipaadto —
mo ba ang imoug sologooii dito sa balay sa mananahi?
Guipaadto co sia dito sa balay sa zapatero, laboii nga paad-
toon CO unta sia dito sa balay sa mananahi. Bu-ut ca ba —
—
uminom ng vino? Bu-ut ac6 uminom ug vino. Ualay dcong —
vino, apan, ipacuha co.— Anus-a bu-ut mong ipacuha?—Ca-
ron.— Quinsa ba ang imong guidala?— Guidala co ang Acong
—
anac—Hain? Dito sa balay.-— Quinsa ba quiuing calo?— Aco.
(Quinsay tagya niiuing calo? Aco man.) —
107.
108.
—50—
109.
—
Asa ca ba paingon?— Pauli na ac6. Ayao usa. Onsa ba —
aug"imong guidalian?— Duna may kcoug sulatou. Nacadauat —
—
ca ba ug: usa ca sulat? Nadauat co. —
Pila ba ca sulat aiig-
—
nadauat mo? Nacadauat ac6 ug* upat ca sulat. —
Guipaliidau
—
mo ba ang imong mga ti-il? Guipahidan co na. Nacaquita —
ra ba usahay sa mga —
moros? Naquita co sila. — Hain naquita
—
mo sila?— Dito sa dagat Guitagaau mo ba ang comerciaute
— —
ug salapi? Guitagaan co sia ug salapi. Bu-ut ca ba mu-
hulam canaco ug salapi?— Dili ac6 bu-ut magpahulam canimo
—
ug salapi. Guihulaman ca ba ug salapi sa catsila? Guihu- —
— —
laman ac6 nia ug salapi. Pobres ba sia? Dili man sia po-
bres; salapian pa sia canaco.
110.
111.
>1—
balic ac6 dito sa k las once sa buntag*.- -Nadugay ca la
dito cania? — —
Nadugay ac6 ug duduha ca oras. Onsa ba aug
inoiig guihisgutan? —
Guihisgutan iiaino ang m^a cabayo nga
inatahum nga tood sa a(H)ng liigala.
112.
113.
—
Asa ba cntub camo nacaadto? Nacaadto cami dito cutui)
sa Loay, apan uala cami dumayon, cay duua, cond, liliiua
ca sacayan sa moros dito sa bay bay sa luyo sa longsod.
Hinquit-au ba nino ang cabayo, nga nauala cahapon? Gui- —
pangita namo sa tibooc nga adlao, uala namo hiquit-i.
Nangutana ba camo, cun quiusa ba ang nacaquita sa ca-
])ayo? —
Nangutana man cami sa tibo-oc nga longsod; ang uban
muing-on, nga uala nila maquita; ang uban nagingoa nga
nacaanbi dinbi dapit, (matod sa uban,) ug ang cadaghanan
—
muingon nga nacaadto dito dapit. N^ano nga uala nifio
pangutana ang mga tao, nga nacaila sa cabayo? Nasayod —
ba cami, c\in quinsa ba ang nacaila sa cabayo?— Salapian
ca ba? — —
Pobres man ac6. Abi co, nga salapian ca. Gui- —
sulat mo ba ang mga tema? —
Uala co sulata, cay natolog
—
man aco. Apat, nga guisulat mo unta, cay aron magto-on
ca pagdali sa binisaya.
114
Hain ba ang batang diotay? —Tua dito sa balay sa iang
— —
—52—
— —
apohan. Ngano ng"a nacaadto ^ia dito? Nacaadto sia dito,
^•jiy aron miihatag' sia ug maayorig' g'ahi-i sa iang* apohan.
(/uhaon mo sia, cay g-abi-i iia. —Di-iii ca ba g*uican? -Guican
jiiaii aco sa balay sa ^cong- apohan. — Onsay guibiihat mo
dito?— Nacahatag* aco caiiia ug iiiaayong* g'abi-i, nanihapon
Hc6, ug* human ac6 nanihapon, g'uipapauli ac6 nia, cay ca-
tolg-on na ac6. — —
On^4ay guidala mo canaco? Nagadala ac6
—
canimo ug tnbig. Ngano nga dili ca nagadala canaco ug
—
vino? Nagadahi ac6 canimo ug tubig, cay guiuhao ca.
Pangitaon nifio g'uihapon ang mga maayong tao, ug sa hu-
man na nino hiquit-i, sihi magatodlo canino, cun onsa ba
ang inong buhaton — —
Macugui ca ba? Macugui ac6 caayo.
1'apolan ca, con6, bantug cay dili ca magasulat sa mga tema.
115.
116.
—53—
g'ligma sia nmadto dito. — N^aiio nga
dili sia uniadto? Cay —
tiili nianamastfimas (inang'alias caluis^ ^a pH^**sanpliid sn iang*
sia
^>*uinicanaii. —
Ng-ano ng-a dili sia iiiusanghid sa iaug guinica-
nan? — Cay niasaqnet sia, couo.
117.
Anus-a ca mag'hunalinna mugiiicau? Nagahnna linna ac6—
mugiiicaii ugma sa usa ca adlao. ^Damlag*).— —
Napauli ba ang
—
imong ig-soon?— Uala pa sia paiili.— Ilaiii ba sia? Tua sa sulud.—
—
Onsa ba any iang guibuhat? Nagabnsa sia sa nipi libro i)gn
iiiaayo sa iaiig liigala. —
Asa ca ba nacaadto caiiiha sa bun-
—
tag? Nacaadto ac6 dito sa balay sa acong bayao. Nadugay —
—
ca ba caayo dito? Uala aco madngay caayo. Asa ba en- —
tub guidala sa imong sologoon ang acong caban?- -Cjuidala
—
nia dito cntub sa acong camalig.- Nacaadto ca ba usahay
dito sa Francia? —
Nacaadto ac6 sa nacadaghan.
lis.
Muadto ba gayud ang imong sologoon dito sa tiangui-
han? — —
Muadto sia gayud. Onsay qninalianglan nia paliton?
Quinahanglan nia paliton usa ca piso. Muadto ba ac6 unta —
—
sa sayao? Dili man quinahanglan ang pagadto mo sa sa-
yao. —
Muadto ba ac6 unta sa singbahan? Quinahanglan ang
pagadto mo sa singbahan, cay caron mangadye ca.
—
Anus-a —
—
ba ac6 unta muadto? Quinahanglan ang pagadto mo (nga
muadto ca) sa buntag, cay caron sumingba ca. Onsa may —
—
buhaton sa pagto-on ug binisaya? Quinahanglan ang pagbu-
hat caa^o. — —
Oasay ^mong buhaton? Quinahanglan nino ang
Eagtrabajo. —
Tua ba sa imong amahan ang iang quina-
—
anglan? Tua cania ang iang quinahanglan. Tua ba sa —
imong igsoon ang quinahanglan? Uala cania ang
iang —
iang quinahanglan. —
Cun cailingnon pa unta, nga mamatay
aco. — jPagcailo mo! —
Muolan, daguay.
119.
—56—
(pagcalamdag) sa bulan! — Onsay guihisg:utan saimongoyoan?—
Guihisgutaii nia aii<^- inaayong tiempo. —
Onsay guihisgiitaii
—
niining niga tao? Guihisgutan nila ang maayo ug ang dau-
tan tiempo. —
Giiihisgiitari ba nila ang liangin?-— Guihisgutan
nila ang —Guihisgutan
liangin. ba nila ang acong oyoan?—
Dili guihisgutan nila. —
Quinsa ba ang imo ng guihisgu-
tan?—Guihisgutan ta icao ug ang imong guinicanan. Quinsa —
ba ang imong guipangutan-an.
—
—
Guinpangutan-an co ang
imong igagao. Tua ba sia dito sa balay? Uala sia dito: —
tua sa balay sa iang higala nga maayo.
— —
Quinsa' ba ang
inong guihisgutan? Guihisgutan namo ang imong higala.
Uala ba ninio hisguti ang mga mananambal? Ambut. —
125.
126.
127.
Nanjrabayo ba usaliay aii-J imong igsooii?— Uala sia
mangabayo.— Dito ca ba usaliay sa Manila?— Difo i,,;.,.
f-nid
aco sa uacadag-hau.— Maayo ba ang' pao-])angnU)nlii
difi.vL.
Maayo man an<? pafri)ang-al)nhi dito. apan. mabal man.— Omsk
onsa ba ang- pa-rpanjrabnhi dito sa Cavitc?— Maavo
man an"
pag-pang-abulu dilo, duiuiy nban nj>a mga taongr nmavo. n\n\u
dill man maayo caayo ang- ing-a dalan.— Onsa l)a ang- ficmii(".
caron
ngin
nga adlao?— Dantan man caavo
ba-i'— Mahang-in
ang- tiempo Malia-
caayo. (Maba.sc.ig-, inahndn.s caayo an-
—
liangin) Nagnnns ba cahapon?— Daco man ang- nnns cali,r-
pon.— Mnadto ca ba dito sa tiang-nilian caron sa
lainta-''—
Mnadto man aco, cnn nalay nnns.— Nagahnnalnma
ca b,.
nmadto dito sa !Sng-bn caron tuiga? Nagalinnahnna
man a<-o
nmadto dito cnn dili dantan caayo ang tiempo
128.
130.
131.
132,
133.
134.
—
Nacadaut ba aco ranimo usahay? Nacaayo ca man f^Mii-
iiapon canaco. —
Nacadaut ca ])a nianan^ tao? Dili aco na- —
cadaut nianang* tao, cay uala aco sugud macadaut sa acong-
isig'catao. —
Ng'ano ng-a nacadaut ca niining mga batang dio-
tay?— —
Uala man aco macadaut canila. Nacadaut ba aco ca-
—
nimo? Uala ca macadaut canaco, apan, nacadaut canaco
ang- imong" mga anac. —
Onsa ba ang* guibuliat nila canimo?
(ruisagpa man ac6 nila.—Onsa ba ang imong- guibuhat?
Unla, cay mg'a anac mo sila.
135.
136.
Guibasa mo ba ang mg'a libro, nga guipahulam co ca-
— — —
nimo? Guibasa co. Maayo ba? Maayo man caayo. Na-a ba —
sa imong* mg'a anac ang ilang- quinahanglan? Na-a canila —
—
ang ilang" quinahang-lan. Quinsa nga mg'a tao ang imong
—
-61—
.U'uihisg-ntaii? — Guiliisg-iitan co cadto. ii^*a namatyan sa ig*-
sooii.— Onsa ii^a libro iiug iinong*
ing*a — Qui-
quiualiaii^»'lan?
nalianglan co mg-a libro ng-a guihisgutau mo ca-
cadton***
naco. — quinaliaiiglan mo aug* mg-a
Dili ))a nga gui- libro,
hasa CO? — co quinaluuiglan. — Naquita mo ba aug mga
Dili
bataug diotay, iiga guitagaan co sa broas? — guiquita co Dili
ang mga batang diotay, nga guitagaan mo sa broas, cun
dili cadtong mga batang diotay nga guihampac (guilatus)
—
mo. Quinsa ba ang guitagaan mo ug salapi? (Juitagaan —
(0 ug .salapi ang usa ca pobres. —
Nagolan oa caliapon?
['ala magolan cahapon, nagolan caniha tsa buntag.
137.
138
Duna bay vino diha nianang tadyao?— Duna man.— Duna
— —
bay suca diha nianang vaso? Uala. Onsa bay sulud? Duna —
man. —
—
may suca. Duna bay tao dito sa imong camalig? Duna
Daghanan ba ang tao dito sa Singbahan? Dagha- —
—
—
nan man ang tao. Guipahidan mo ba ang icong caban?—
NagsingcAmut ac6 sa pagpahid, apan, uala man ac6 ma-
—
cahimo. Nagahunahuua ca ba magtipig sa kcoug payong?—
Nagahunahuna man ac6 maguli canimo, cun mupafit ac6 ug
usa. —Nagahunahuna ca ba magbaligya sa imong visti? Na- —
—
—02—
gahiiimlmua man aco magtipig* niana, cay guiquiuahang'lan
CO, —
Laboii ng-a tipig'aa mo ^dili ba maayo pa, ng-a ibaligya
mo cana?— -Bu-iit ac6 ma^tipig* niana, labon ng-a ibalig*ya
CO. —
Muadto ca ba dito sa sayao caron
muadto cay masaquit ac^ caayo.
gabi-i?— Dili aco
139.
Pauli ca na —
ba? —
Dili pa. Anns-a ])a pauli qnininp*
taoV — Pauli sia caron —
caron. Ngano ng-a napauli pag-dali
ang" imong" amahan? — Gnisaadan nia aug iang* liigala sa
agadto sa ila sa a las nueve, bnsa, napauli sia pag-
Siali, sa —
pagftuman sa iang* guisaad. Anus~a ba quitapauli?--
Mapanli quita ugma. — —
Anus-a ca ba pauli? Mapauli ac6
igo nahuman co ang pagsulat. — Anus-a ba pauli ang imong
—
mga anac? Mapauli siia igo nahuman nila ang ilang mga
tema. —
sila igo nahuQian ang ilang pagsulti.- —
—
Mapauli ba pagdali ang &tong mga silingan? Pauli
Ngano nga napauli
sila? — Napauli sila, cay daghan ang ilang buhat. (buhaton.)
140.
141.
142.
—
Onsay calingaoan niining tao? Many usa ca tampalasan,
nga nalingao lingao sa paginom ug sa pagsugal. Naila mo —
—
ba cadtong mga tao? Dili ac6 macaila canila, apan sa bu-ut
CO, maoy tampalasan nga mga tao, cay nalingao lingao sila
sa pagsugal. —
Onsa ba ang guidala caron pang bag-o sa za-
patero? —
Bag-o pa guidala nia ang mga sapin, nga guibu-
hat nia canato. —
Quinsa ba ang mga tao, nga bag-o pa min-
—
abut? Mananagat man sila. —
Ilalayo ba caayo cutub dinhi
—
hasta sa Sugbu? Dili man caayo. —
Onsa ba ang pagcaha*
—
layo? Napolo ug duruha ca leguas. —
Pagcahalayo! Quinsa —
ba ang mga tao, nga bag-o pa minabut? Maquinaadmanou —
— —
man sila. Di-in ba sila? Tagaespaua man sila. —Quinsa
ba ang bag-o pa minguican? Ang icong igsoon. —
143
Caauay mo ba canang tao? — Ambut, cun caauay co ba,
apan, nahadluc man ac6 niadtong mga tao ngatanan, nga dili
mahagugma canaco, cay cun dili sila macadauat canaco, dili
sila usab macaayo canaco. —
Nahadluc ca ba sa &cong igagao?
Dili ac6 mahadluc cania, cay uala man sia macadaut sa iang
isigcatao. —
Icao uala may catarungan sa paglicay nianang
tao, cay ac6 magamatood canimo, nga maoy usa ca tao nga
maayo caayo, nga uala sugud macadaut sa iang isigcatao.
Nadungug mo ba ang paghisgut sa usa ca tao, nga hinta-
—
boan sa usa ca calisud? Nadungug co ang paghisgut sa usa
ca tao, nga hintaboan sa usa ca calisud.—-Onsa ba ang na-
iiatabo cania?—Naholog sia, ug nabali ang bocton.
——
—04—
144.
—
Onsay nahatabo canimo? Hintaboan aco sa nsa ca dn-
— —
cong calisud. Onsa ba? Hinquit-an co ang hibin^ daco sa
acongr mga caauay, ug guisagpa man aco iiia. Nalo-oy —
ac6 canimo sa tibo-oc nga casing casing co. Macadauat hn —
—
ac6 niining sologoon? Macadauat ca niana, cay maayo man
—
caayo ang pagsilvi nia canaco. Dngay na ba nga dili
—
na sia nagasilvi canimo? Dngay na durulia ca bulan.
Nadugay ba caayo ang pagsilvi nia canimo/ Nagasilvi sia —
canaco ug unum ca tuig. —
Duna bay guihalad canimo sa mga
catsila?—Onsa may ilang guihalad canaco.— Onsa ba ang gui-
—
halad nila canimo? Guihaladan aco nila ug pan ug vino,
Onsa ba nga secreto ang guitugyan canimo sa &cong anac?—
Dili ac6 macatugyan canimo sa guitugyan nia canaco, cay
naghangyo sia canaco, nga tipigan co ang secreto.
145.
146.
—65—
—
masaquit ang* ^cong- tohod. Nacalabay ba dinlii ang* Hacli?—
I'ala sia macalabay dinhi, can dili sa atubangan sa Sing*-
balian. —Naqnita mo ])a sia?
—
—Naqnita co sia. —
Sa nacapila
naquita mo sia? Na(jiiita co sia capin sa nacac:ilnhaan.
—
Qiiinsa ba caiiang* tao ng'a bag-o pa minfruicaii? Maoy nsji
ca ingles, np*a nacansic sa tibo-oc ng-a catig-ayonan nia ditt*
—
sa Espafia.- -Asa ca ba naniodto cabapon? Naniodto num aro
dito sa balay sa Acong* hig-ala. —
Quinsa ba canang" bi^ralaV—
Mao ang labing* maayo sa dcon^ mg*a bigala.
147.
—
Duna ])ay nabolog* (natagac) canimo? Ualay nabolog*
(natagac) canaco, apan, uaholog: (natagac) ang salapi sa acong
igagao. — —
Quinsay nagcuba? (nagpndiot?)—Guicuha (guipndiot)
sa mga tao. Guiuli ba nila? —Ciniuli man nila, cay an^r
mga tao nga nagacuba, uala man bu-nt magtipig niana.
— —
Matugnao l)a? Matngnao man caayo. Bu-nt ca ba dumool sa
—
calayo? Dili ac6 macadool, cay naliadlnc act) mapnso. —
Ngaiio
nga nagapabalayo sa calayo ang imong bigala? Nagapn- —
balayo sia, cay nabadluc sia mapaso. —
Nagadool ca ba sa cu-
—
layo? Nagadool man ac6, cay matugnao (tugnaon) aco caayo.—
—
Nagapahalayo ca. ba sa calayo? Nagapabalayo man aco.— Ngan(»
—
nga nagapahalayo ca sa calayo? Nagapahalayo man acn,
cay dili aco magtugnao.
148.
— —
dum ca ba sa bisan onsa? (Duna bay imong nahinundu-
man?) Dili ac6 mahanumdum sa bisan onsa. (ualay 6cong
—
nahinumduman.) Onsay nahinumduman sa imong oyo-
—
an? Nahinumduman nia ang guisaad mo cania.—Gni-
saadan mo ba sia sa paguban dito sa Manila sa bulau
9
—
—66—
jiga iimabut? —Nagahunahuna man ac6 niaguban cania, cnn
dili dautan ang* tiempo.
149.
150.
151.
—G7~
Quinahanglaii ba ang* pagsamut iig pagpamolong sa pagto-cu
—
ng binisaya? Quinahanglaii ang pagsamut ug pagpamolonf:'.
iQuinahanglan nga saniton ang pagpamolong (ang pagsulti.)
Guisamut ba sa imong niagtoto-on ang pagsulti? Guisannil —
—
ug guihinay nia ang pagsulti. Ngano nga dili nimo saui-
—
ton ang pagpamolong? Dili co samton ang pagpamolong, cay
—
maulao ac6. Quinsa ba ang guicanlauan (naulauan) mo?
Naulao man aco sa mga batang diotay, cay mang'ataua man
sila, —
cun salicoao-ot (dautan) ang /icong pagsulti. Ngano ng'a
—
magasalicoao-ot ca pa? Nagasalicoao-ot pa ac6 cay bag-6 pa
(dili pa dugay) nga nagato-on ac6 ug binisaya.
152.
Ngano nga dili ca mupalit bisan onsa niining comercianteV—
Ingon ca niahal (Ingon nga malial) ang iang pngbaligya, nga
dili ac6 macapalit bisan onsa sa ila. —
Bu-ut ca ba maghatud ca-
naco dito sa balay sa lain nga comerciante? —
Ihatud ta icao ditu
sa ])alay sa anac niadtong comerciante, nga guipalitan mc
rfa tuig nga miagui. —
Guibasa ha nia ang mga Jibro nga-
—
tanan nga iang guipalit? Ingon ca daghan ang iang gui-
palit, nga dili macabasa sa ngatan. —
Bu-ut ca ba magsulat
—
ug mga tema? Ingon ca daghan ang &cong guisulat, uga
dili na ac6 macasulat. —
Ngano nga naglaguio canang tao?
—
Naglaguio sia, cay maliadluc. Quinsa ba ang iang guica-
—
liadlucan? Nahadluc sia sa mga iro. —
Quiusa ba ang bu-ut
magdaut cania? — Uala,
153.
Quinsay bu-ut magdaut niining batang diotay?— Ualay bu-ut
magdaut cania, apan, dili sia manamastamas pabilin, cay
uala sulata nia ang iang mga tema, ug nahadluc sia ham-
})acon. —
Quinsay bu-ut maghampac cania?— Uala may bu-ut
maghampac cania, apan, hampacon sia sa iang magtoto-ori
cay uala nia sulata ang iang mga tema. Asa ha uaca-—
—
labay ang imong anac? Nacalabay sia sa atubangan (sa tu-
ngud) sa iiio. —
Mulabay ca ba sa tungud sa imo? Mulabay
—
Hiuquit-an ba ang mga libro, uga na-
—
ac6 sa tungud sa inc.
—
uala cahapoa? Hinquit-an man. —
Hain*—Hinquit-an man sa
ilalom sa higdaau.
—
—68-
154.
155.
—
Onsa onsa ba ang batasan sa kcong anac? Maayo caayo
—
ang iang batasan. Onsa onsa ba ang batasan sa kcong ig-
soon canimo?— Maayo caayo ang iang batasan canaco, cay
maayo man ang iang batasan sa mga taong tanan.— Maayo
pa ])a ang pagadto sa sayao, dili ang pagestudio? Maayo —
l)a ang pagestudio, dili ang
—
pagadto sa sayao. Maayo pa ba
ang pagto-on sa pagbasa ug binisaya, dili ang pagto-on sa
pagpamolong?— Ualay pulus ang pagto-on sa pagbasa ug bi-
nisaya, sa ualay pagto-on sa pagpamolong.— (Cun dili quita
—
magto-on sa pagpamolong.) Cun dili ac6 bu-ut magto on sa
pagpamolong ug binisaya, cun dili sa pagbasa niana; 2,sa-
—
pay^n ba cana? Dili man cana sapayan, apan, dili ca ma-
capamolong guihapon ug binisaya, cay dili ca magato-on sa
pagpamolong, cun dili sa pagsulti sulti (sa pagpamolong polong.)
156.
Sa catapusan napahalayo ca na ba nianang tao?— Napaba-
layo — —
man ac6 cania, Guitauag mo ba ac6? Guitauag ta
ieao. — —
Onsay sugo mo? Napildi c6 ang kcong salapi, ug
nacaanhi man ac6 sa paghangio canimo, nga muhulam ca-
—
canaco ug salapi. Onsay orasa caron?—Las nueve na, ug
igo na ang imong pagcatolog.—Dugay na ba, nga nagbacod
oa?— Dugay na usa ca eras ug tunga, nga nagbacod ac6.—
Maayo ba ang batasan sa imong anac sa iang mga higala?—
——
—69—
Maayo pa ang* iang batasan canila, dili ang* ilang batasan
cania. —
Maayo Im aiii^** batasan mo sa imong- mga caubanan?
Maayo man an^- Aeong'- batasan canila, bisau dili sila ta-
(m'is— Cun dnutan unta ang* batasan mo canila; ^sapay&n
ha cana? — I'alay .^apay/in niana.
157
—
Ng-ano ng"a gnibitay cadtong* tao? Onibitay sia, cay gui-
patay (gMiibono) nia nfia ca batang* diotay. —
Guibitay ba ang*
tao, nga nang-anat ug nsa ca cabayo sa imong igsoon?
—
(iuihampac sia, apan, nala sia bitaya. Rn-ut ca ba magbitay
ma^sab-ong") sa Arong calo diha sa ding-ding"? Bn-ut aco —
magbitay sa imong calo. —
Naqnita mo ba ang mga sapin
CO? —Hinquit-an co sa ilaloni sa higdaan, ug guibitay (gui-
sab-ong*) CO diha sa mg*a langsang*. —
(juibitay ba ang canatan,
ng-a nang-auat sa imong* pnsil? —
Human na sia hampaca,
guibitay man sia. —
Quinsay nangauat sa imong salapi? Usa —
ca tao nga dautan ug daguay. —
Ngano nga dili sia bita-
—
yon? Ambut. (Inay.)
158.
159.
160.
—
Bu-nt mo ba bayloon ang imong libro sa fico? Dili ma-
—
himo, cay quinahanglan co sa pagto-on ug binisaya. Ngano
—
nga nagacnna (nagapoas) ca sa imong calo? Nagaculia (na-
gapoas) man aco sa acong calo, cay naquita co ang acong
—
magtoto-on nga umanlii. Nagailis ca ba sa imong calo sa
—
pagadto dito sa tianguihan? Dili ac6 magailis sa calo sa pag-
adto dito sa tianguihan, cun dili sa pagadto dito sa Singba-
— —
han. Ngano nga napanli ca? Dili ca ba nalingao lingao
—
dinhi? Naaayop ca, sa pagpamolong mo nga dili ac6 malingao
lingao dinhi, cay nagamatood ac6 canimo, nga nalipay ac6 caayo
sa pagsulti sulti canimo; apan napauli man ac6 cay guipaa-
—
but man ac6 dito sa sayao sa kcong caubanan. Nagasaad
—
ca ba umadto? Nagasaad man ac6 umadto dito.
161.
Nagaih's ca ba sa calo sa pagadto dito sa balay sa capitan?
Nagailis ac6 sa calo, apan, uala man ac6 magilis sa sinina
—
—
ug sa mga sapin. Sa nacapila ba sa adlao adlao nagailis
ca sa sinina? Nagailis ac6 sa sinina sa pagcaon ug sa pag-
adto sa Singbahan.- -Nadugay ca ba caayo dito sa Sugbu?
—
Nadugay ac6 dito napolo ug lima ca adlao. Pila ba ca bu-
—
lan nadugay ang imong igagao dito sa Sugbu? Uala sia
—
madugay dito cun dili usa da ca bulan. Ngano nga ualay
—
mga higala ang imong igsoon? Ualay iang mga higala, cay
—71—
nacapang'libac sia sa ngatanan. —
Nagaduha duha ca bn sa
—
guiingon co canimo? Dili ac6 nagaduha duha sa guiingx)n
—
mo canaco. Sa catapusan guipalit mo na ba ang cabayo.
—
uga bu-ut moiig paliton sa bulan nga miagui? Uala co palita.
162.
—
Ngano nga uala nimo palita? Cay uala man acd maca-
patigayon — —
ug salapi. Nagoyon na ba camo sa bale? Na- —
gaoyon na came. — ba? ^Caupatan
Pila ca pisos. —
Guitiman-an
—
mo ba ang guibuhat niining batang diotay? Guitiman-an co.
Guicastigo mo ba sia?— Guicastigo co man. —
Guisulatan mo
—
na ba ang iang amahan? Uala pa; apan, nagapaabut man
ac6 mudauat car6n nga adlaoa ug usa ca sulat nia. —
Onsa
—
ba ang imong guihigauad? Nagamahay ac6, cay dili ac6 ma-
—
capatigayon ug salapi. Nganong" nagamahay quining mga
tao?— Nagamahay sila, cay dili sila macapatigayon sa ilang
icabuhi (icapangabuhi, igapangabuhi.) Nagaduha duha ca ba
sa guiingon niining tao? —
Nagaduha duha man ac6, cay na-
gabacac sia sa masubsub.
163.
164.
Ngano nga guisalibay (guibalibag) mo ang imong cucliillo?--
—
—72—
Guibalibag* co, human na ac6 nasamad.—Canus-a ca ba
—
nacaadto sa sayao? Nacaadto man ac6 dito, human mi
ac6 magilis. —
Canu.s-a ba cam6 namahao? —
Namahno man
—
came, ubus na came nagalut. Canus-a ba min^uican ang*
atong mg-a silingan?— Minguican sila, human na sila na-
niodto. —
Onsay guibuhat mo caniha sa buntag? Nagahit —
ac6, hunan na ac6 nagbangon, uir naglacao man ac6, uhns
ac6 namahao —Onsay guibuhat gabi-i sa imong amulian?
Nanihapon sia, human na sia nagadto dito sa sayao, n<^-
minghigda sia, human na sia nanihapon.— Masayo ba ang
—
pagbacod mo? Nagbacod ac6 sa pagsubang sa adlao.
—
Onsang orasa ang pagbangon mo? Nagabangon aco sa a
las cinco.
165.
166.
—73—
soon sa iaug" higala?—Nahagugma caayo cania, cay malii-
ligugmaon sia caayo.
167.
168
Nganoug mnadto sa sayao ang imong mga igsoon?--
dili
Dili sila cay guisip-on sila.
macaadto, —
Onsay nag'uicanan
sa ilang sip-on? —
Guisip-on man sila gabi-i (cagabi-il sa pag-
goa sa balay sa acong igagao. —
Angay ba sa imong ig-
soon ang pagcaon ug mga ucban? —
Dili angay cania ang
pagcaon ug mga ucban, cay daghan na ang iang guicaon,
ug cun mucaon pa sia, magmasaquit man sia. Maayo ba —
—
ang imong pagcatolog gabi-i? Uala man ac6 matolog ug
maayo, cay nagsaba caayo ang Acong mga anac dito sa
—
acong cuarto (sulud.) Hain ba icao gabi-i? Dito man ac6 —
sa balay sa dcong bayao —
Hain ba icao cutub nga uala ta
icao maquita?- —
Dito man ac6 sa Sugbu, sa Manila ug sa
Carmona.
169.
—74—
^Miiuhadian; —
Ang* amalian mao ang* hadi, ang inalian raao
aug* reina, ug* ang mg*a anac ng ang mga sologoon mao
—
ang mga sacup sa guinhadian. Ang mga magtoto-on sa
niga batang diotay mao ang magailis sa hadi (ministros)
nga nagabahinbahin uban sa mga hadi sa mga catungdanan
sa Guinhadian. —
Guiabangan mo na ba usa ca cuarto?—Guia-
— —
bangan co na. Hain guiabangan mo? Guiabangan co dito
sa calsada sa Singbahan. —
Quinsa nga balay guiabangan?—
Dito sa balay sa tao, nga nagbaligya canimo ug usa ca
<!abayo. ——
Quinsay guiabangan ug usa ca balay sa imong
amahan? Guiabangan nia ug usa ca balay ang iang anac
nga bag-6 pa miabut guican sa Espafia.
170.
Ngano nga uala ca magtuman sa guisaad mo canaco?
Dili ac6 mahanumdum sa guisaad co canimo. Dili ba gui- —
saadan mo ac6 sa paghatud canaco sa sayao sa Domingo nga
—
miagui? Ualay acong catarungan sa pagsaad canimo niana;
bisan pa niana, ang sayao uala man mahimo. —
Dili ba cana
—
usa ca sayop? Sayop man cana. —
Onsay polong sa imong
—
oyoan sa tungud niining sulat? Ang polong nia, nga gui-
sulat sa maayo nga pagsulat, apan, nga ualay catarungan
—
mo sa pagpadala sa capita n. Hain hinquit-an mo ang ^cong
visti? — —
Hinquit-an co sa ibabao sa silla. Bu-ut ca ba mag-
sab-it sa acong calo diha sa langsang? —
Dili ac6 bu-ut. Anus-a—
—
ca ba muguican? Ugma sa hapon, cun malooy ang Dios (Po-
hon.) Namatay si Pedro jintaon!
171.
—
Bu-ut ca ba musalo diuhi canamo? Bu-ut aco musalo dinhi
canifio. — —
Onsa may ifiong can-on? Duna may ^mong carne
(unud) nga lab-as, carne nga inasinan, ug calan-on nga si-
—
iiactan sa gatas. Nahagugma ca ba sa mga calan-on nga
—
may gatas? Guipalabi co cana sa uban nga calan-onon.
Onsay guibuhat mo sa nga adlao
tibo-oc sa tanaman sa
dito
mga bulac? — Nagasodoy sodoy ac6. — Onsa ba ang nagacabig
canimo — Guicabig ac6 sa tingug sa mga langgam.-—Ma-
dito?
cagahum pa canimo quining mga langgam, dili ang tingug
sa imong inahan, nga nahagugma caayo canimo? Sa pag —
—
172
173
Nalianumdum ba canimo bisan quinsa? Ualay mahanum- —
dum canaco, cay aco ualay pulus. —
Quinsa ba ang nagasa-
—
uay sa imong mga tema? Ang acong magtoto-on nagasa-
— —
nay niana. Guionsa ba nia pagsauay? Guisauay nia sa pag-
basa, ug sa pagbasa nagasulti sia canaco. —
Minguican na ba
ang imong inahan?---Uala pa sia miiguican. Anus-a ba sia —
—
inuguican? Muguican sia ugma sa hapon cun malo-oy ang
Dios. — Onsang orasa?— Sa d las cuatro y media, Miabut na —
])a ang imong mga igsoon?-— Uala pa sila umabut, apan, imong
paabuton sila caron gabi-i —
Muadto ca ba sa baui (campo) sa
—
buntag buntag? Dili ac6 muadto sa buntag buntag, cun dili
sa nacaduha sa aemana semana^—iNgano nga uala umanhi ang
ang imong pagumangcon sa pagduao canaco?—Masaquit ma
caayo.— jPagcailo intaon!
— ——
—76-
174.
—
— —
Onsay guibuhat nia? Namusil sia. Canus-a ba cutub dito
ca sa &mo? Dito man ac6 sa tibo-oc nga gabi-i. Dugay na —
ba, uala ca umadto dito sa balay sa acong igagao? Dito man —
ac6 sa semana nga miagui. —
Daghan ba nga tao ang naquita
nio? —Naquita co pipila ca tao.
175.
176-
177.
178.
—78—
acong-bayao?— Uala man ac6 macadaut cania, apan, sia na-
casamad sa dcong" todlo.
179.
180.
181.
—
Canus-a pa ba icao dito sa Espana? Dito man ac6, sa
dito ca —
pa.—'Quiusay guipangita mo? Guipangita co aug Acong
—79—
ig*soon ng-adiotay. — Cun
bu-nt nio sia hiquit-an, adto ca dito
sa tanainan sa mga biilac (jardiu) cay tua man dito. Daco —
man ang jardin, dili ac6 macaquita cania, cun dili ca mui-
ng-on canaco, cun asa ba sia dapit —
Nagalingcod sia sa ila-
lom sa dacong' cahuy, ng'a guilingcodan ta cahapon.
hiquit-an co sia. —
Caron
Naquita mo ba usahay usa ca tao maingon
—
—
niana? Uala co sug'ud maquita usa ca tao maing'on niana.
Onsay guipangabuhi sa &cong mg*a guinlioatan? (cagnican.)
—
tigulang.) Ang isda ug ang mga langgam ng'a bihag mao
da ang ilang pagpangabubi, cay sa adlao adlao nanagat ug
namusil man sila.
182.
Icao nagto-on sa imoug leccion.— Ngano nga uala to-oni
sa —
imong igsoon ang ia? Nagsodoy sodoy sia uban sa icong
inahan, busa, uala sia macato-on sa iang leccion, apan, ton-an
—
nia ugma. Anus-a ba saoayon rao ang &cong mga tema?
Saoayon co, cun dad-an mo ac6 sa mga tema sa imong igsoon.—
Nagahuna buna ca ba, nga nasayop ca diba nianang imong
— —
mga tema? Ambut. Cun nasayop ca, uala ca magestudio
pagayo sa imong mga leccion; cay quinahanglan ang pagto-on
ug maayo sa mga leccion, cay aron dili quita masayop diba
sa mga tema. —
Mao da guibapon; cun dili saoayon mo caroa,
dili ac6 magato-on niana basta ugma. —
Quinabanglan ang
dili pagcasayop diba sa mga tema; cay na-a man canimo ang
iigatanan nga quinabanglan, cay aron dili ca masayop.
183.
184.
—
nagalingcod ac6 sa dool sa calayo. Mabugnao ba ang mga
—
camut sa imong igsoon? Dili, apan, mabugnao ang iang
ti-il.— Onsay guibati sa imong igagao?— Masaquit ang ian«;-
pa-a. — —
Masaquit ca ba? Masaquit angacong olo.
— —
Onsay saquit
niining babaye? Masaquit ang iang dila. —
Ngano nga uala
to-oni sa imong igsoon ang ianf mga tema?—Nagsodoy sodoy
uban sa iang higala, busa uala nia to-oni; apan, nagasaad
sia magto-on ugma, cun dili mo sia casab-an.
185.
186.
—81—
naco. — Na!?ayod aco, i^>J00u co ng-a liiiiig'ng'ma, n^a nannyo
ca cana^o, eay na^^-^odoysodoy aco sa ualay tiug'ug* (polong")
CO caniino; apan, na^amatooj ac6 ranimo, ng-a cun ma-
sayod arn nnta. n«Ja dili ca masaquit, anlinan ta irao unta;
apau nan<>ntana aoo 8a ])alay sa inioiig- mananamhal up: mn-
ayo ca u^'- huias. (sa pa<r('ainaay() mo n^r lauas* n*r nag-ing-oii
sia —
canaco n^ra nalo na raadlao ang* iinong* pag-lii^da. (iiiisu-
latan mo ba unta aug' imong* ig-soon ug* didto pa acu unta sa Ma-
nila?— fMiisulatan CO unta sia ng- pahatdan co sia unta ug* bisang-
onsa ng-a butang matalium ug* nacaadto ca pa unta.
187.
188.
Xaonsa ba ang imong oyoan?— Saydan ta icao, cun
naonsa ba sia: ania man dinbi ang silla, nga guilincodan
nia sa masubsnb. — —
Xamatay ba sia? Naniatay man. Ca-^ —
—
nus-a ba sia namatayV Dngay na duruha ca tuig. Mana- —
(juit ug daco ang acong casing'casing. —
N^ano nga dili ca
mulingcod?— Cun bu-ut ca muling-cod sa acong luyo, mu-
—
lingcod aco; apan cun pauli ca, pauli usab ac6. Bn-ut ca ba
magingon canaco, cun naonsa ba ang imong igsoon?
Bu-ut aco magingon canimo, cun naonsa ba sia. Nama- —
tay ba sia?— —
Uala sia raamatay. Naonsa ba sia? —
Nacaadto
—
—82—
man sia dito sa Manila. —Naonsa
ba ang* imong mg-a ig*-
soonf —Dili ac6 macasuguilon canimo, cun naonsa ba sila
'•ay dug-ay na duruha ca tuig, nga uala co sila maquita.
189.
190.
191.
May pulus ba (ang) sa pagsulti caayo? —Cun ba-ut quita
——
uo
niag-toon ug* usa ca piaolong-an oga dili caugralingon, may pu-
lus sa pagsulti caayo. —
Mag-sama ba aug pulus sa pagsulai
—
ug sa pagsulti? May pulus pa sa pagsulti, dili sa pagsu-
lat, apau, sa pagtoou ug usa ca piuolongan, quinahanglaji
—
ang pagsulat ug pagsulti. May pulus ba sa pagsulat sa uga-
—
tanau, nga guipamolong? I'alay pulus. —
Haiu uacuha mo qui-
—
niug libro? Nacuha co dito sa cuarto sa imoug higala.
Maayo ba aug pagculia sa mga libro uga dili caugaliugou?
Dili maayo, nabinbaloan co, ^^masayod aco) apau, quiuaban-
glati CO caua, ug nagasalig aco uga dili mauuyo aug imong
liigala, cay iuli co cania, igo co basaba.
— —
Quiusay ngalau
—
imoug igsoou? Si Leouor aug ugalau uia.
—
mo? Si Guillermo aug kcong ugalan. Quinsay ugalau sa
192.
Nganong nagahigauad si Cftrlos sa imong igsoon? Cay nn- —
—
cuba nia aug iaug mga pluma. Cjuinsay guiiuahayan rii-
—
niug mga bata? Si Francisco nagamabay cang Leouor ug
si Lponor uagamabay caug Francisco —
Quinsa ba aug may
catarungan?— Silang duruba ualay cataruugau, cay si Le(»-
nor ])U-ut mucuba sa mga libro ui Francisco ug si Fran-
cisco bu-ut mucuba sa —
mga libro ni Leouor. Quinsay gui-
bulaman mo sa —
imong mga libro? Ang uabaouang libro guipa-
—
bulam CO can Guillermo ug ang icaruba cang Luisa. Guidad-au
—
ca ])a sa manauabi sa imong visti nga bag-6? Guidad-au aco
uia, apau, dili man igo canaco. —
Bubatau ca ba nia sa lain?
Bubatan aco nia sa lain, cay palabibon co ang pagUatag sa
lain sa pagvisti co niana, (sa dili pa ac6 magvisti uiana, iha-
tag CO.) —Puslan mo —
ba cadtoug cabayo? Dili co puslan.
193.
—
Nganong dili nimo puslan? Cay dili angay canaco. Bay- —
dan mo ba?— Baydan co sa dili co puslan.—Quinsay tagya
niining manga cabayo nga maanindut? —
Si Guillermo maoy
—
tagya. Quinsay nacabatag cania?— Ang ^cong amahan naca-
batag cania. —Uala ba sia tagai sa iang amahan ug mga
libro?— Guitagaan sia usab ug mga libro.— Basahon ba
nia?—Onahon nia ang pagguisi, dili basabon.—Quinsay nag
suguiloa canimo?—Sia man ang nagsuguilou canaco.—Tagadi-iu
——
—84—
]»a quilling- tao?—Tagafiancia. — Tag-nfrancia ca ])a? — Dili,
ta^-aespafia —
man acu. Ng*anong' dili ipaayo (ipatol-id) mo
aiig* imong' mg*a visti? — Uala nay pulus, quinahanglan co
ang- mga visting* bag'-o.— Dili ba maayo ang visti ng^a g*ni-
visti mo? —Da-an na, ualay pulus.
194.
195.
Onsa nga saquit ang guicamatyan (namatyan) sa imong ig-
soon? —
Ang hilanat maoy guicamatyan nia. Comosta ang —
—
imong igsoon? Ang ^cong igsoon uala nay quinabuhi, dugay
na totolo ca bulan nga namatay.—- Maayo* man sia caayo ug
lauas, sa tuig nga miagui sa dito pa ac6 sa baul.— Onsay iang
guicamatyan?— Ang buti maoy guicamatyan (namatyan) nia.—Co-
—
mosta ang inahan sa imong higala? bili man maayo, (masa-
<{uit cahapon sa usa ca adlao, (niadtong
saquit) guiliilantan sia
iisa ca adlao) ug caniha sa
buntag guibalican sia sa hilanat.
Guihilantan ba ang masaquit? —
Ambut, apan, holohilantan sa
masubsub.— Naonsa ba ang babaye, nga naquita co dito sa
balay sa imong inahan?—Namatay sia caniha sa buntag.
jPagcailo, intaon! —
Onsay guicamatyan nia? Ang cahadluc —
maoy guicamatyan (namatyan) nia.
196.
—85—
Onahon nila nila saolohon.
pagg'nisi. dili Oiifjay —f^uipa-
—
ng-ayo niining* tao caiiaco? Uuipaji^'-ayoan ca nia sa salapi.
ng-a nautang' mo cania. —
Cim bii-ut sia ninadto dito sa kmo
iig'ma sa buntag*, baydan co sia sa nantang* co cania.
Palabihon pa nia angr pa^^oapildi sa iang* Balapi, sa pag*
udto sa ino. —
Ng-ano ng-a nag'ahilae ang' inahan sa atong*
—
solog-oon? Onsa ba ang* nahatabo cania? —
(Naonsa ba sia?)
Minhilac sia, tungud cay ang* Pare ng*a tig'nlang*, ng*a hi-
gala ino, ng-a nag-alimos cania, nainatay dng*ay na npat ca
adlao. — —
Onsay g*uicaaiatyan nia? Ang* pag-catignlang* i(|uina
tigulang*) maoy g-nicaniatyan (namatyan^ nia. —
(inita))ang*an inn
ba ang" imong- amalian sa pag*snlat sa nig-a snlat? Hn-ut aco —
nmtabaug- cania, apan, dili sia bii-nt, ng*a tabang-an. (^Dili —
sia pataban^.)
197.
198.
—86—
—
cay guiuhao pa ac6. Ngano nga dili ca mucaon? Ambut. —
cun onsay dcong can-on. —Qiiinsay nagatuctuc sa pultahan?
Maoy usa ca tao nga macalolo-oy (nalisdan) (alaut.) Nga- —
—
nong minsingguit sia? Minsingguit man sia, cay hintaboan
>sia sa usa ca dacong calisud.
—
—
Onsay nahatabo cania? Ualay —
nahatabo cania. i\sa ca ba muadto caron hapon? Ambnt, —
—
cun asay ^cong adtoon. Asa ba muadto ang imong mga
igsoon? —Ambut; sa tungud canaco muadto aco sa sayao.
199.
—
Macabaligya ba ac6 sa inutang niining tao? Macabaligya
ca, apan, dili sa inutang. —
Quinahanglan ng-a dili ca mii-
salig cania, cay dili sia magabayad canimo. —
Duna na lia
iang nalimbongan?— Nalimbongan na nia ang mga comer-
ciante, nga minsalig cania. —
Musalig ba canimo ang mga
—
comerciante? Musalig sila canaco ug aco musalig usab ca-
nila.—-Quinsay guicatau-an nianang mga tao? Nangataua —
sila nianang mga babaye nga nagasinina ug mapola.
200.
Ngano nga guicatau-an quita nianang mga tao? Guica- —
—
tau-an quita nila, cay nagasalicoaot quita. Magatiao ba quita
sa mga tao, nga nagasalicoaot?— Quinahanglan ang dili pag-
tiao canila. —Quinahanglan, hinoo, ang pagpatalinghog (pagpa-
mati) canila, ug cun masayop sila, quinahanglan ang pagsaoay
niana. — —
Onsay guicatau-an mo? Guicatau-an co ang imong*
calo.— Canus-a ba cutub nagacalo ca nianang calo nga dac6?
Cutub sa pagpauli co guican sa Espana.— May salapi ca ba
sa pagpalit ug usa ca cabayo ug usa ca carruaje? May —
salapi aco sa pagpalit niana. —
Duna bay salapi ang imong*
—
igsoon sa pagpalit nianang" dacong balay? Ualay iang sa-
lapi sa pagpalit niana. —
Paliton ba sa imong- igagao cad-
—
tong cabayo? Iang paliton, cun angay cania.
201.
202.
Ang imong" mg^a siling-an ba ang nagayubit canimo?
Dili; ang" Along* mga silingan mao ang nagayubit canaco.
—
(^uinsa ba sila? Mao ang mga anac sa tao, nga nasunugan
sa balay. —
Mao ba quini ang rag'a babaye, ng'a guibisgutan
— —
mo canaco? Mao man. Muadto ba quita ugma dito sa baul?
Ac6 muadto dito sa baul, ug icao mapabilin sa balay.
Muadto ba came sa ficong* igsoon dito sa sayao? Onsa bay —
l)olong' mo, sa pagcasaba canimo sa imong magtoto-on?
Ualay dcong* polong", cay uala may dcong" ipamolong* unta;
nala co sulata ang kcong tema, u^ sia may catarung'an sa
l)agcasaba canaco. —
Onsay guibuliat mo, sa diba sia sa
^-oa?—Nagasesta man ac6, labon nga buhaton co unta ang
^ui])abubat nia canaco.
203.
Ngano nga napadool —
ca nianang mg*a tao? Napadool aci')
canila, cay may —
pulus ac6 canila. Can mudayon ca pa sa
pagdool canila, mangita ca sa mga casamucan, cay dagha-
—
nan ang ilang mga caauay. Onsa onsa ba ang batasan sa
—
imong" igagao? Dili man maayo ang iang batasan, cay ma-
—
ngita sia guihapon ug mga casamucan. Dili ba mangita ca
—
nsahay ug mga casamucan? ^Matood man, nga mangita'ac6
usahay ug mg-a casamucan, apan, nacagaoas ac6 guihapon
—
niana. ^Naquita mo ba canang mg-a tao, nga nagapaca-
—
—88—
<lool canato?--Nac|iuta co, apan, dili man aco mahadluc ca-
nila, cay dili sila uiacadaut sa bisau quiasa: quinahanfi'lan
ang pag^pahalayo ta, cay dili ac6 mahag-iij^'-ma mahasacot dihn
sa mga tao, ng-a dili co caila. (Nga dili naila co). Nag*a- —
liangyo aco caiiinio. ng-a dili ca mahadluc, cay nacaquita
man aco sa acong* oyoan diha canila.
204.
Nai^ayod ca ba, cnn hain bay dnna n^
inaayo sa paglang'oy? (Nasayod ca ba sa maayoiig pagala-
jig-oyan?) —
NaKsayod acu, ciin bain dunay usa Hain ba? —
Dito dapit sa taboc sa suba, sa licod (sa luyo) sa cacahu-
yan, dool sa dalan. —
Anus-a ba qiiita mulang-oy? Carou lia- —
—
pon cun bu-ut ca. Bu-iit ca ba mag'liulat cnnaco dito sn
—
tung-ud sa pultahan sa long'sod? Paabuton ta icao dito. Xa-
g^ahang-yo ac6 canimo ng*a dili ca malimut. —
Nasayod ca nn
man, ng*a dili aco malimut (mahicalimutj sa dcong* mga
saad. — —
Hain ca ba naquighigala niining- tao? Naqnighig-aUi
man ac6 cania dito sa balay sa nsa ca caubanan co.-^Nga-
nong* guipangayoan aco sa imoiig^ ig*ag-ao ng- salapi ug- nig*a
libroV —Cay bu-ang* man sia. cay aco nga caubanan man nia
\ig liigala nga labing maayo dili pang-ayoan nia sa bisan onsa.
205.
—89—
206.
Duna may usa ca tao, nga nahagugma caayo sa vino,
apaii, niana naquita nia ug duruha ca btitaug* nga dan-
dilia
tan; cun sactan co sa tubig ang vino, niatod nia, Acon^-
pagdauton ug cun dili co sactan sa tnbig, ac6 man ang pag-
danton. —
Maingon ingon ba canimo ug daguay ang imong
igagao? —
Maingon ingon sia canaco ug dagtmy.—Maingou
—
ba ug batasan ang iniong m^a igsoon? Dili man, cay ang
magulang tapolan man ug dautan, ug aug manghud macugni
man ug maliigngmaon.--Nanuyo ba canimo quining tao?
Sa bu-ut CO, nanuyo sia canaco, cay dili ac6 magadiiao
cania, apan, dili ac6 mahagugma nmadto dito sa ila, cay
.<a pagadto co, labon nga dauaton (tagboon) ac6 nia an
maayong daguay, ingon ug dautan sia ug daguay (nagpa-
sug-o.) —
Avao pagtoo (too;"! dili man sia manuyo canimo, cay
dili man sia dautan ingon sa guipahayag sa'^iang daguay;
Fia man ang tao labing maayo sa culibutan, apan, quina-
lianglan ang pagila cania cay aron (sia higugmaoa uatu)
macabigugma quita cania. (Macahinangop.)
207.
Maayo ba ang pagyubit maingon niana sa mga taong
tanan?—Guiyubit co ang imong visti, dili ac6 magayubit sh
— —
mga taong tanan. Quinsay maingnan ug daguay sa anac
—
mo? Ualay maingnan nia ug daguay. Ngano nga dili ca
—
muinom? Ambut, cun onsay Acong '^imnon, cay ac6 maha-
gugma sa maayong vino, ug ang imo maingon ingon sa
—
suca.— Cun bu-ut ca ug lain, ipapangita co. Pagabiabi mo
cana canaco, dili na ac6 muinom caron nga adlaoa. Dugay —
na ba caayo nga naila mo ang Acong amahan? Dugay mi
caayo, nga naila co, cay naqnighagala man ac6 cania sa
—
dito pa ac6 sa escuelahan; nanagsulti man cami sa naca»
daghan sa adlao adlao, ug nasighigugma man cami, maing^o
SH mga igsoon.— Mintoo aco niana, cay maingon ingon camo
ug gaui.
208.
Sa uala co buhata ang- kcong mga tema. sia nagbuhar
12
—
—90—
tiingud canaco, ng sa uala nia buhata, acoy nagbuhat tungud
cania. — Nganong guipacuha sa imong amahau ang mana-
iiarabal?— Masaquit sia, ug cay dili muanhi ang mananam-
bal, guipacuha nia.-— jAgoy! (iAgodoy! jPagcailo! jintaon!)
Apan —
jDios co! Ngano nga minsingguit ca maingon niana?
Guicauatan man ac6 sa 6cong mga singsing nga bulauan,
sa kcong mga visti nga labing maayo ug sa tibo-oc (nga
tanan) nga salapi co, busa, minsingguit ac6.— Dili ca mag-
saba caayo, cay cami man ang nagcuha nianang tanan, sa
pagtodlo canimo, sa pagbantay ug maayo sa imong mga
butang, ug sa pagsira sa pultahan saimong cuarto, sa
paglacao mo (ug maglacao ca.) —Caron na ac6 musing-
dili
guit, ug nalipay ac6 ug dac6, cay maingon niana, mag-
bantay ac6 ug maayo sa &cong mga butang.
209.
Ngano nga mamingaon ca ug daguay? Dagco nga mga —
calisudang &cong guibati; ubus nahudut co ug capildi ang
4cong salapi, guitampaling ac6 sa mga tao nga dautan ug
daguay, sa catapusan sa kcong
pagcaualaypalad, nasayod
man ac6 nga guibuti ang oyoan, nga guihigugma
kcong
CO caayo. —
Dili ca masuco caayo (ayao pagcasuco) cay ^on-
—
saon ta man? Dili ca ba macapanalayo nianang taoo?
Dili ac6 ba macapahalayo cania. —
^Bu-ut sia magapas canaco
sa lugus (sa linugsanay.)—Uala ba sia mabu-ang?— Tingali
— —
caha. Onsay tuyo nia? (Bu-ut?)— Bu-ut sia magbaligya ca-
naco ug usa ca cabayo, nga dili quinahanglan co. Quinsay —
—
tagya nianang mga balay? Ac6 man ang tagya.
210.
Mao ba cana ang mga pluma, nga igasulat nia ug
maayo? —
Mao man.—Quinsay tagya nianang pusil?—Ang acong
—
amanan maoy tagya. Ang imong igsoon maoy tagya nia-
— —
nang mga libro? Siay tagya. Quinsa (cansa) ba canang
carruaje?
—
—Aco
hayan? Mao cadto
man. —ngaQuinsa
tao nga imong guima-
ba ang
mapola. Daghanan
nagasinina ug —
ang utang cong bu-ut canimo, higala co nga hinigugma,
nagbaui ca sa 4cong quinabuhi, ug cun dili ca pa, napil-
di man ac6. —
^Nacadaut ba canimo canang mga tao?—Gui-
—
—91^
cauatan man ac6 nila, ug cun dill ca pa, guipatay unta
ac6 nila.
211.
Muadto ca ba caron hapon sa balay sa imong igagao?
—
Tingali muadto ac6. Nalingao lingao ca ba cahapon dito
sa sayao? —Uala man ac6 maling'ao lingao, cay ingon ca*
daghan ang tao, uga lugus quit& macaaulud. Quinsa ba
cadtong mga tao? —Ang nagavisti ug maputi, mao ang
—
kcong silingan, ug ang nagavisti ug maitum mao ang anac
sa mananambal, nga nacatampaling sa icong silin^n. Dag- —
hanan man ang mga maquinaadmanon dito sa Roma jdili ba
—
matood? Nangutana si Milton sa usa ca tao tagaRoma.
Dili man daghan, maingon sa dito ca pa; mintubag ang
—
tagaRoma. Naliimo ba ang pagpalong sa calayo? Sa ca- —
tapusan nahimo man, apan, daghan an nga balay ang nasu-
—
nug, con6. Onsay guicalalisan nianang mga tao? Nagalalis —
sila, cay dili sila mahibalo, cun onsay buhaton nila.
212.
213.
214.
Nagahuna huna ba ang imong igsoon magbaaa caron
jiga —
adlaoa? Nagahuna huna sia magbasa. —
Ngano nga du-
uay mga tao nga nangataua sila sa pagsulti co? Mga tao —
nga burung sila. (Mga tao sila nga ualay batasan.) Muca- —
taua ca usab, dili ca pagatiaoan nila. —
Cun buhaton mo unta
ang guibuhat co, maayo unta ang imong pagpamolong.--Qui-
nahanglau mo ang pagestudio ug diot sa adlao adlao ug ma-
dali dili ca mahadluc magsulti.— Tuyoon co ang pagsunud
sa imong sambag, cay naghuna huna ac6 magbacod sa bun-
tag buntag sa k las seis. magestudio ac6 cutub sa k las
diez, ug muhigda ac6 labing masayo.—Ngano nga nagamahay
—
ang imong igsoon? Ambut, cun paladan sia, ug paladan pa
sia ngani canaco, nganong nagamahay sia? Tingali nagama-
liay sia, cay dili sia mahibalo magpiano.—Tingali caha.
215.
—
Ngano nga ania ca dinhi sa ualay suga? Guipalong man
wa hangin sa pagsulud mo —
Pilay vale niining panapton?
—
Sa bu-ut
Guibaligya co cana sa tagotlo ca cahate ang vara.
co mahal caayo.
pagpalita. — —
Cun angay canimo, paliton mo, cun dili ayao
Bu-ut mo ba ipaquita canaco pipila ca bulusniinmg
usa ca panapton?— Bu-ut ac6 magpaquita canimo niana.
—
Angay ba canimo quing mapola? Dili angay canaco. Ngano —
3iga dili angay canimo? — —
Cay mahal caayo. Nagatoon ca ba
—
—93—
ng —
binisaya? Nag'atoon man ac6.
—
aiig* imong" ma*5'*tutoon?
— Nagapahubad ba caiiimo
Nagapabasn, na^apasiilat ug nagapa-
huljad sia canaco. — May piiliis ba sa paghubad, sa pag'tooa
u^*- —
usa ca i)iiiolon*^'-aii ng-a dili caug-ating'on? May puliis sa
paglmbad sa dool iia luahinbaloau auy pinoloiig-an, nga gui-
toou, apau, sa uala pay mahiubaloau bisan ousa, ualay pulus
gayud caua.
216.
Onsa ba ang guipabasa canimo sa imong magtotoon?
Guipabasa nia canaco usa ca leccion, dilia diha guipahubad
nia canaco mga tema nga quiuatsila sa binisaya, sa tu-
ngud sa leccion, nga guipabasa nia canaco, ug cutub
sa sinugdan hasta sa catapusan sa leccion, guijiamolongan
ac6 nia sa binisaya, ug mutubag unta ac6 cania sa maong
—
pinolongan nga guitodlo nia canaco. Nagatoon ca na ba
—
caayo maingon niana? Naquita mo na, nga nagtoon ac6, cay
hapit na sa duniba ca bulan ug tunga nga nagatoon ac6,
ug nacasabut ac6 canimo, sa pagsulti mo canaco, ug ma-
— —
catubag act') canimo. Mahibalo ca ba magbasa? Mahibalo man
ac6 magbasa ug magsnlat ug maayo, ingon sa pagsulti.
Aug imong magtotoon magatodlo ba usab ug quiuatsila? Na- —
gatodlo sia usab sa mga higala.
217-
—94—
ta icao quinahanglan,
maon nia!
busa, pauli cana. — iPagcamahiligug-
218.
Bu-ut ca ba muhatag canaco sa kcong quinalianglan?
Saydi ac6, cun onsay quinahanglan mo, ug tan aon co, cun
macahatag ba ac6 canimo, cun dili ba. —Quinahanglan co li-
lima ca gatus ca pisos, ug nagahangyo man ac6 canimo,
nga ipahulam mo canaco; iuli co canimo, igo nadauat co
ang &cong salapi, matalamdon gayud caayo ang icong casing
casing canimo, cun bu-ut ca unta magpahulam canaco ni-
ining salapi. —Ihatag co unta canimo sa tibo-oc nga casing
casing co, cun mahimo co unta, apan, cay nahudut ug ca
Eildi ang Acong salapi, dili co gayud mahimo ang pagpa-
—
ulam canimo bisan ug sicaualo. Bu-ut ca ba mang'utana
sa imong igsoon, cun angay sia sa salapi, nga guipadala co
cania?—^Sa tungud sa acong igsoon oyon man sia niana, apan,
ac6 dili man oyon, tungud cay nalunud ac6, quinahanglan
CO ang salapi, nga nautang mo canaco.
219.
Bu-ut ca ba mucaon ug came cun isda ba? Bu-ut ac6 —
mucaon ug came ug isda.— Bu-ut ca ba niining came, nga
—
maayo man caayo? Dili ac6 bu-ut, mahagugma pa ac6 sa
piso.— Bu-ut ca ba ug usa ucban?—Nahagugma
ca man ac6
sa mga bunga cahuy, apan
sa na ac6 mahagugma mu-
dili
caon.—Bu-ut ca ba manghunao?—Bu-ut unta ac6 manhunao,
apan, ualay icong pamahidan pagpahidsa dcong mga sa ca-
mut. — Patagaan ug usa ca pamahidan, sabon ug
ta icao tu-
—
big.—-Dios magbayad. Bu-ut ca ba muhatag canaco ug diot
— —
nga tubig? Ania man. ^Ngano nga uala magpatigayon ang
imong mga igsoon ug usa ca cabayo nga labing maayo?
Cun guibaligya nila unta ang ilang cabayo nga tigulang,
nagpatigayon sila unta ug lain nga labing maayo. Tigulang —
—
na ba ang ilang cabayo? Tigulang na caayo.
220.
—95—
but caron nga —Mingniican na ba ang imong* higala?mo
adlaoa.
Ambut, tingali minguican na
sia. —Guituman (natuman)
—
ba ang kcong togon?— Natuman co. Guituman ba sa inaong
igsoon ang togon, nga guitogon co cania?-rNatuman nia.
Bu-ut ca ba magtuman ug usa ca togon co? Infon cadag- —
ban (ingou nga daghan) ang utang cong bu-ut canimo, nga tu-
—
manon co guihapon ang imong mga togon. Bu-ut ca ba raa-
ngutana sa comerciante cun arang ba nia ihatag (itugut) canaco
—
ang cabayo, sa bale, nga guisaad co cania? Nasayod ac6, ng-a
muangay (muoyon) sia unta cun bu-ut ca magdugang ug pipila
pa ca pisos.— Cun nasayod ac6 unta niana, magadugang ac6
unta ug pipila pa ca pisos. — Pilay bale niana, sa imong pagsa-
but?— Cap-atan ca pisos. — Catloan ug lilima ang guisaad co
cania.
221.
222.
Icao nagabuhat ug maayo sa mga tema; nagamatood ac6
canimo, nga nalipay unta ac6 ug daco, cun magabuhat pa
unta ang icong mga tino-onan ngatanan ingon canimo.
—
Ngano nga dili ca mulacao caron? ^Mulacao unta acd, cun
maayo pa unta ang tiempo.—Muquita pa ba ac6 canimo ug
——
—
—96—
ma? — —
ba qnita ug^ma?) Can bu-ut ca, muanhi
(MagTjuita pa
—
ac6 dinhi. Dinhi pa ba ac6 sa imong pagabut?— -Dinhi ca
pa, cay dili ac6 madugay caayo. —
Muadto ca ba sa longsod
—
caron hapon? Ambiit, apau, muadto unta ac6 caron, cuu
—
mahimo co pa unta. Nahinbaloan mo ba ang nahatabo?
—
Uala ac6 mahibalo. Nasunug ang balay sa Atong silingan.
Natabaugan ang batang diotay sa dacong calo-oy sa Dios,
cay dool na sa iang higdaan ang calayo, sa pagculia cania.
223.
Nacaila ca ba sa mga cabayo? — Nacaila man ac6. Bii-ut —
mo ba ac6 palitan ug usa? —Cun bu-ut ca muhatag canaco
—
ug salapi, palitan ta icao ug duruha. Nacaila ba cauan.i;*
tao sa mga panapton?— Dili sia nacaila caayo. Onsa onsaon —
—
mo pagayomayom? (Pagpatigayon?) Bu-ut aco magpaquita
canimo, cun onsa onsaon co pagayomayom. — Onsa may
buliaton co, mahinbaioan co ang leccion, nga
cay aron
ipangutana nia ugma canaco? —
Ibutang mo sa limpio ang
imong mga tema, buhaton mo totolo, ug mogestudio ca
pa leccion nga sumunud.— Onsa onsaon mo pagayomayom
sa pagpatigayon mo ug mga manggad sa ualay salapi?
—
Mupalit ac6 sa inutang. Onsa onsaon pagayom ayom sa
imong igsoon sa pagtoon ug binisaya sa ualay dicciouario?- -
Nagaayom ayom sia sa dacong cacugui.
224.
Apan ang imong igsoon ^onsa onsaon nia pagayom
—
ayom? Nagaayom ayom sia sa pagcacabus caayo. Naga- —
basa ug nangita sia sa mga polong dilia sa dicciouario. Sa —
pagtoon nia maingon niana, dili mabibalo mamolong sa
tibo-oc ng-a polong.— Ngano nga nagapiyong piyong sa mata
ang —
imong igsoon? Nagapiyong piyong sia sa mata, cay
naulao sia, cay uala nia buhata ang iang mga tema. Ma- —
maiiao ba quixh caron nga adlaoa dito sa tanaman sa mga
—
bulac? Ingon caanindut (calinao) ang tiempo, nga maayo
—
unta ang pagpulus niana. Onsa onsa ba quining cape sa
—
imong pagsabut? Maayo man caayo sa acong pagsabut.
Nganong nagayocbo ca?—Nagayocbo man aco sa pagculia
—97—
(pagpudiot) sa pafio nga nahologr canaco.— Ng'anong naga-
—
tago ang imong mga igsoon? Dili sila unta niagtago, ciin
dili
nila?
sila
—
unta maliadlnc maquita. —
(iuinsay guicaliadlucan
Ang ilang mae.«^tra, nga nagcasaba canila cabapon.
225.
Naquita mo na ba ang icong anac? Uala co pa sia —
maquita.— Coniosta sia?— Maayo man sia caayo, dili ca ma-
caila cania, cay mintobo sia'caayo sa didiot nga tienipo.
Ngano nga dili mnbata/^i* bisan "onna (juining tao sa niga
pobres? — Hicaiian man sia caayo; dili sia bu-ut magabli sa.
iang bolsa. aron dili niapiUli ang ba carou
ian^i- salapi. — Onsa
—
ang tiempo?— Mainit man caayo. Dngay na ba nga uala
magolan?— Sa bu-ut co, may unus quit& caron. Tingali ca- —
ba. —
Mabangin na, nagadalogdog —
Nadungug mo ba? Nadu- —
ngug co; apan, lialayo pa caayo ang unus.— Dili mau balayo,
ingon sa imong pagbunabuna.— Naquita mo ba nga nagaqui-
lat?— Dios co! Pagcabascug sa olan!— Cun musulud quitti bi-
san di-in, magasalipod quita sa unus.
226.
Musulud quita dinbi niining payag: diba magasalipod quita
sa lianginug sa oian.— Asa ba quita paingon caron?— Onsa nga
dalan ang atong pagalactan?— Ang labing bamubu (lactud)
mao ang labing maayo.— Mainit man caayo. ug mabudlay
pa ac6 caayo.— Maglingcod quita dinbi sa landong niining
<:abuy. —
Quinsa ba ang tao, nga nagalingcod dito sa ila-
lum sa cahuy?— Dili aco macaila cania, sa bu-ut co, dili sia
])u-ut pauban, cay sa ])agdool ta cania nagapacatolog man
sia. — Maingon
ingon man sia sa imong igsoon; mabi})alo sia
caayo sa binisaya, apan, cnn bu-ut aco magsulti cania. na-
—
gapacamasaquit man sia. (luisaadan mo aco sa pagsulti sa
capitan, ^Xgano nga uala nimo sultibi? Diba diba sa pag-
quita CO cania, sultiban co sia.
227.
Ngano ng-a maming-aon ang- imon^ dag-nay?— Dili unta
mamiugaon ang icong daguay, cun uala unta acong lii-
13
—98—
nungdan sa camingao: caron pa ac6 nasayod, ng*a usa sa
kcong mgSL higala, napoot, ug usa sa mga labiiig* maayong*
higala sa kcong asaua nalumus. — Hain ba cadto nalumus?
Ang suba maoy guicalumsan (nalumsan) nia, sa licod sa ifio; ca-
hapon sa & las cuatro sa caadlaon nagbacod sia sa ualay tingug,
luingoa sia dito sa pultahan nga atbaug sa tanaman sa mga
bulac, ug miambac sia sa suba, nga maoy guicalumsan nia.
Mahigugma man ac6 caayo maligo caron nga adlaoa.
—
Hain bu-ut ca maligo? Bu-ut ac6 maligo dito sa suba.
Dili ca ba mahadluc malumus? — Dili, cay mahibalo man ac6
lumangoy caayo.
228.
Usa ca Emperador nga nasuco sa usa ca maquinaadma-
non sa mga bito-on (astr61ogo) nangutana cania; tao nga tam-
—
palasau (banaga) onsa ba ang imong camatyan? Ang hila-
nat maoy camatyan co, mintubag ang astr61ogo; nagabacac
ca, matod sa Emperador; papatyon ca caron caron sa ahat
—
nga camatayon. Sa pagdacop cania, miingon sia sa Empe-
rador: Seiior, nga pulsohan ac6, ug tan-aon nila nga guihi-
lantan ac6.—Quining hunahuna nga hinanali maoy nacabaui
—
sa iang quinabuhi. Nacaquita ca ba niadtong balay dito sa
— —
ubus? Nacaquita man ac6. Onsa ba cadtong balaya? Maoy —
usa ca balay nga maayo caayo. —
Cun bu-ut ca, musulud quitd,
cay aron muinom quita ug usa ca vaso sa vino, cay gui-
—
uhao man ac6 caayo. Icao guiuhao man guihapon, sa pag-
quita mo ug usa ca balay nga maayo. —
Cun musulud quita,
muinom ac6 tungud sa pagcamaayo mo ug lauas. Pala- —
bihon CO ang dili paginom, sa pagsulud co diha nianang ba-
—
lay. Anus-a ba icao magabayad sa nautang mo canaco?
Ayha da ug dunay Acong salapi; ualay pulus ang pagpa-
ngayo mo caron nga adlaoa canaco.
229.
Ngano nga ualay pulus ang pagpangayo ca caron ca-
nimo? —
Cay nasayod ca ug maayo, nga dili quit& macapa-
ningil bisan onsa sa tao nga uala gayud. —
Anus-a ba icao
—
nagahunahuna may imong salapi? Nagahunahuna man ac6
—
may salapi co sa tuig nga muabut. Bu-ut ca ba magbuhat
sa ipamolong co canimo?— Bu-ut ac6 magbuhat uiana, cun
——
—99—
maculi caayo.
(lili —
N^ano nga guicatauan mo ac6? Dili ta—
icao guicatauan, cun dili ang imong visti. —
Dili ba maingon
—
ingon sa imong visti? Dili maingon ingon sa ^co, cay ang
aco hamubu man ug ang imo hinlabihan nga hataas; ang 6co
—
maitum ug ang imo niapnti man. Ngano nga napadool ca
—
nianang tao? Dili unta mapadool ac6 cania (magacolocabildo,)
cun dili unta daghanan ang utang cong bu-ut cania. Onsa —
ba nga utang mong bu-ut ang uautang mo cania?— (Onsay
—
utang mong bu-ut cania?) Guiingon ta na icao nga dagha-
—
nan. Dili ca musalig cania, cay cun macalimbong sia ca-
nimo, pagalimbongan ca nia.
230.
—
Ngano nga daco ang imong pagtrabajo? Nagatrabajo (na-
gabuhat) aco ug daco, cny aron puslan sa kcong isigcatao.
Sa bata pa ac6, guiingon co niadto ang kcong amahan: dili
aco mahibalo magcomercio, dili ac6 mahibalo magbaligya,
pasugal mo ac6. —
Ang ikcong amahan mintubag canaco, sa
pagcataua nia: sa pagcomercio, magatoon ca sa pagcomer-
cio ug sa pagbaligya, magatoon ca sa pagbaligya. —
Apan,
amahan co, nga hinigugma, mintubag aco, sa pagsugal (dula)
magatoon ac6 usab sapagsugal.—May catarunganca, matod nia,
apan, quinahanglan ang pagtoon usa i^ona) sa quinahanglaii
—
ug may pulus. Dili cam6 maghocom, camo ang mg'a dili
bu-ut hohocman. —
Ngano nga maquita nifto ang usa ca lu-
gas nga dagami sa mata sa iftong isigcatao, ug cam6 dili
macaquita sa batang nga na-a sa ifiong mata?
231.
—100—
pa^subang* sa adlao. —Guipiicao mo ba sia? — Ualay quinahang'-
laii sa pagpucao cania, cay nagbacod sia ona caiiaco. Ng-ano —
iig*a nasubo ca? —
Nasiibo man ac6 tung'ud niiuing calisud.
Nasiibo ca ba (nasiico) tungiid sa pagcamatay sa imong* ca
—
iibanao? ;Nasubo man ac6 caayo tiingud niana. (Guisub-au —
CO ug dace ang* pag'camatay sa hcong caubaaan.)
232.
Onsay g'uimaliayan sa imong oyoan? —Nagamahay sia sa
guibuhat mo. —Naghigaiiad ba sa sulat, nga guisulat, co
sia
(niadtong usa ca
caiiia cahapon
adlao?) sa iisa ca adlao? Nag- —
mahay sianiana. — jPagcaanindut sa tinterolian mo diha:
iHulami ac6 niana.- Onsa bay imong
(usli) buhaton sa tintero-
lian? —
Ipaquita co cana sa dcong igsoon. —
Cnha-a, apan, ban-
tayan mo bayd, ayao pagboonga. —
Dili ca maliadluc, (ayao
pagcaliadluc) cay dili co pagboongon. —
Onsa bay imong tuyo
dinhi? —
Bu-ut aco muliulam canimo ug salapi. Muliulam ca sa—
laen. —
Can dili ca bii-ut magpahulam canaco, muliulam ac6
sa lain. — —
Maayo man. Dili ca magpabuhat sa imong igsoon sa
mga tema mo, cun dili buhaton mo gayud.
233.
Onsav guibuhat mo diha?— Guibasa co ang libro, nga
—
guipahulam mo canaco. Ualay catarungan mo sa pagbasa
— —
mo niana guihapon. Onsay buhaton co? Magbuhat ca usab
(upud). —
Onsay may atong buhaton, cay caron mapaladan
quita? — Higugmaon ug buhaton nino ang maayong buhat
ug mapaladan cam6 dinhi niining quinabuhi ug sa lain nga
quinabuhi. — Cay bu-ut quita mapalaran, buhaton ta sa maayo
ang mga pobres, ug calo-oyan ta ang mga tao nga nalis-
dan. — Sugton ta ang atong mga magtoto-on, quita mag- dili
pacasaquit canila sa guihapon. — Anac cay aron higug-
co,
maon ca, quinahanglan ang pagcacugui ug ang pagca-
bu-utan mo. — Guisumbong ca, cay tapolan ug ca man dili
macugui. Ug masayod ca man nga guicastigo ang imong
igsoon, cay dautan man sia.
234.
Sa dito ac6 sa longsod sa usa ca adlao, nadauat co usa
—
—101-
ca sulat sa Imong- ma8:totoon ng-a igramahay caayo nia ca-
nimo. —
Ayao pagliilar, adto ca caron sa imong' cuarto, ma^r-
toou ca sa imong- Icccion, ug* ma^nnaayo ca, ciin dili, dili
ca maniodto caron ng-a adlaoa. —Ma^'-amaayo ac6 gayud,
amahan co ng*a liini^^ng-ma, ng-a muang-ay ca ng'a tood (ga-
— —
yud) canaco. Natumau ])a sa l)ata ang* iang* polong'V Uala
g*ayud, cay sa human na sia nacapamolong' niaua, nacaadto
sia sa iang- cuarto, naciilia nia ang iang' mg-a libro, nag*
—
lingcod sia sa dool sa lani'^sa, ug natolo;^'' man sia. Maayo
man cana ng'a bata, sa iang* pa^catolog-, miing-on ang-
iang- amahan, sa pagrpiita cania. — Sa catapusan, nacaanhi
ca man? —
Pasavloa aco, hig*ala co, cay nahi man aco ma-
caanhi, sa hibing* madali. —Guipaabut ta icao sa uahiy pag'
autus ng-a pngpaa])Ut ^^sa ualay pacienciaj
235
Dug-ay na
ha.ng'a —
nagatoon ca ng* hinisaya? Totolo
«hi ca bulan. ng'a —
nagtoon ac6.— Mahimo ha? Nag'asulti ca
man ug maayo sadiot ng:a tiempo.— Nagatiao ca lamang.—
Dili pa aco mahi])ah) caayo. —
Sa pagcamatood, maayo man
ang imong" pagsuhi.
naco ug diot. —
—
Sa bu-ut co, ng'a nagadayeg ca ca-
Dili man gayud, nagasulti ca man sa hing-
pit nga pagsulti.— -Sa pagsulti sa hing-pit nga pagsulti,
([uinahanglan ang paghibalo labi sa nahinbaloan co.— Ma-
hibalo ca na igo cay aron pasabut ca. —Daghanan pa ang"
/icong* mga say op. —
Dili cana sapay«^ni; qninahanglan ang
dili pagcamahadlucon, (nga dili ca mahadluc) sa Inyo usab
uala ca man masayop sa guisulti mo caron. —Mahadlncon pa
man aco. cay mahadluc aco ng'a pagatiaoan ac6. Quina-
hang-lan unta ang pagcaualay batasan,
—
cay aron paga-
tiaoan ca.
236.
Dili ca mahibalo ug usa ca casangputanan? —
Onsa nga
—
casang-putanan? Ang tao nga bu-ut magsulti ug ma-ayo,
—
magasugud sia sa pagsulti ug dautan. (salicoaot). Guisa-
but mo ba ang ngatanan, nga guiingon co canimo?
sabut CO ug maayo; apan, dili pa
—
Gui-
ac6 macapamolong ug
maayo sa binisaya, cay ualay &cong batasan sa pagsulti.
—
—102—
—
Magasulti ca na sa dili madugay. Guitingolia co cana sa
tibo-oc nga casing casing co.-rNaquita mo ba iisahay ang
^cong igsoon?—Naquita co usahay.— Sa pagquita co cania
sa usa ca adlao, nagamahay sia canimo. —
Cun ma-ayo pa
unta ang iang batasan, ug cun madaguinutan pa sia nnta,
matod nia, uala unta iang mga utang, ug ac6 dili unta
—
jnanuyo cania. Naghangyo ac6 cania, nga malo-oy sia unta
canimo, sa pagingon co cania, nga uala ngani imong salapi
Ha pagpalit ug pan.
237.
Ingna cun maquita nio sia, mintubag sia canaco, nga
bisan pa ngani ang iang dautan nga batasan canaco, maga
—
pasaylo man ac6 cania. Ingna sia usab, mindayon pa sia
nga dili ac6 magatiao sa mga tao nga nautangan cong
—
bu-ut. Bu-ut ca ba muinom ug cha?—Dios magbayad, dili
ac6 mahagugma sa cha. — —
Naliagugma ca ba sa cape? Na-
hagugma ac6, apan, caron pa ac6 nacainom.— Dili ca ba
—
mapoolan dinhi? Dili ac6 arang mapoolan, sa dinhi ca.
Sa tungud canaco, napoolan ac6 guihapon.— -Cun buliaton
mo unta ang guibuhat co, dili ca unta mapoolan, cay naga
patalinghog ac6 sa ngatanan, nga nacapamolong canaco bisan
—
onsa. Maingon niini, nagatoon ac6 caayo, ug ualay &cong
tiempo sa pagpool; apan icao dili man magabuhat niining
tanan, busa mapoolan ca. —Buhaton co unta ang guibuhat
mo, cun ualay ninungdan co unta sa pagcamingao.
238.
239.
—
Onsa ba nga oras? La una y media. -La una y media,
matod mo, ug dinhi sa kcong orasan las doce y media man.
Tabi canimo: uala pa magbagting sa k la una. Nagama- —
tood ac6 canimo, nga la una y media na, cay ang &cong
orasan nagalacao sa maayong paglacao. Quinsa ba ang —
—
nacaabut? Nacaabut, con6, ang acong igagao. Di-in ba sia—
—
guican? Guican sia sa Manila. —
Nadugay ba sia caayo dito
sa dagat? —
Nadugay sia napolo ug lima ca adlao, cay dautan
—
caayo ang tiempo. Guipalit mo ba quining calo dito sa Ma-
nila? —Uala CO palita, guigasa (guiregalo) canaco sa Acong
—
igagao, nga bag-o pa miabut. Onsa ba ang guitogyan ca-
—
nimo niining babaye? Guitugyan nia canaco usa ca secreto
sa usa ca tao nga salapian caayo, nga na-a sa dacong ca-
lisud.
240.
lisdan
—
Ngano nga na-a sia sa dacong calisud? (ngano nga na-
sia ug daco?)— Tungud sa magtiayon sa usa sa iang
mga anac. ---Quinsa ba ang nagpamalaye cania?---Ang nag
pamalaye cania maoy usa ca dacong tao sa longsod. Sala- —
—
pian ba sia? Dili man; maoy usa ca pobres, nga ualay cu-
lido (usa ca diotay, usa ca-diot.) —
Ang polong mo, nga ualay
imong mga higala diha sa imong mga isigcaguinton-an mo;
—
apan ^dili ba icao ang tagsala? Guihisgutan mo sila sa dautan
uga paghisgut, ug sila uala man macasala canimo. Gui- —
buhatan ca man nila sa maayo, ug bisan pa niana, guica-
sab-an (guibadlong) mo sila.-^Toohi ac6; ang tao nga ualay
mga higala, dill sia tacus higugmaon* —Oosay hingtingad-an
——
—104—
mo? —Nahitingala man ,
241.
242.
—105—
243.
Ng-cuio nga nasamucan ang* imong" inahan? — Nasamucan sia
tiingud cay uala sia mudaiiat ug* siilat sa iang* aiiac ng'a tiia
sa Espafia.— Dili sia unta masamucan tungiul caiiia, cay bisau
mang-uita sia guihapon sa ing-a casamucan, maliibalo man
sia magrgaoas niana. —Sa tuig* nga mia!^ui, sa pagadto naiiio
sa pagpamusil, giiicabihian came halayo caayo sa hmo. — Haen
ba camo iiabuntagan?— Sa sinugdan fsa bag o pa) nasamucan ac6
caayo, apan, ang imoiig* igsoon, uala: sia, hinoo, nagapahinay
canaco (sa acong casamuci busa, nauad-an ac('> sa casamucan.
Sa catapusan, liingquit-an namo usa ca payag ug dito came,
nabuntag'an. —Dito naquita co ang cacugui sa imong igsoon.—
Pipila ca cauayan ug usa ca bugcus nga sagbut guipaca-
—
higdaan nia sa maayoug higdaan. Usa ca botella guipa-
cacandelero fpinacacandelero) nia ug sa duruha cun totolo ba
ca langgam guibuliat nia usa ca panihapon nga maayo ug
malalim. —Sa paghimata namo sa buntag, ingon ug napahuay
ug maayo came maingon sa pagcatolog namo unta sa labing
maayong higdaan sa calibutan.
244.
245.
—
Asa ca ba paingon? Muadto man ac6 dito sa balay sa
—
&cong igagao. Ngano nga muadto ca sa balay sa imong iga-
—
gao?— Gayud. (Bay^) Ban-a.) Ngano nga dili ca muadto sa
14
— 10G~
Sing-bahan? —Gayud, —
(Baya, Ban-a.) Nahag-ug-ma ca ba g-a-
yud sa imong isigcatao?— Nahagug'raa gayud ac6 cania.-—
—
Ayao pagsaca diha, maholog ca baya. Sumaca ca diha, apan.
hantay ca bayd. —
Haen ba nagapuyo ang capitan? Naga- —
—
puy6 sia dool sa kino, dito dapit sa tab6c. Macapanghibalo
i-a ba canaco, cun oiisang dalaaa ang dcong pagalactan sa
—
pagadto dito? Maglacao ca diha sa daplia (baybay) sa inaong
suba, ug cun muabut ca sa catapusau, raulico ca sa too, ug*
liiquit-an mo usa ca balay nga maanindut.-— Canang balay
iiga maanindut mao ba ang sa capitan? —
Mao man; hiquit-an
—
mo sa pagcasayon. Macaliubad ca ba ug usa ca sulat nga
—
quinatsila sa biuisaya? Macaliubad man ac6.
246.
Sa pagsulud niadto sa usa ca cauatan dito sa usa ca co-
legio, —
nangauat man sia ug totolo ca capa. Sa paggoa nia
liingquit-an nia usa ca colegial, nga dunay iang maanindut
—
nga capa nga binutangan sa galon. Sa pagquita sa colegial
sa totolo ca capa, nangutana sia niadtong tao, cun hain ba
—
nacuha nia? Ang cauatan mintubag cania sa maayong pag-
tubag (sa ualay caculba, sa ualay caliadluc) nga nahatungud
sa totolo ca colegial, nga nacaliatag cania, cay aron cuhaan
sa mga hugao (buling.j— Cuhai usab ang aco cay quinahang-
lan na ug maayo; apan, nacadugang sia, quinahanglan nga
iuli mo canaco sa a las tres. —Dili ac6 magalapas, mintu-
bag ang cauatan, sa pagdala nia sa upat, nga uala pa nia
iuli. — —
Guituyo ba caM sa cauatan ang pagbuhat niini? Gui-
tuyo nia gayud.
247.
248.
Magauban ba canato si —
Juan? Tingali cah4.— Dili aco
mabagugma maguban cania, cay tigsulti (tigpanulti, hinulti.)
(Maquihiuuguilon) man sia caayo. — Gaoas niana, maoy nsu
—
ca tao, nga maayo ug batasan.— Naonsa ca ba? Sa bu-ut,
CO, nanuyo (nasuco) ca.— Duna may 6cong hinungdan sa pagca-
suco (pagpanuyo) cay dili ac6 macapatigayon ug salapi.
—
Dito ca ba sa balay sa comerciante? Dito man ac6 sa ila,
apan, dili ac6 adang muhulam cania ng salapi; natahaj) un-
—
man ac6, nga dili sia unta magapahulam canaco. Uala bii
sia magpaliulam canimo ug salapi? — Uala, cay nakadluc sia,
—
nga dili co iuli cania. Onsa ba ang iang cahadlucan, labon
nga icao maoy usa ca tao nga maayo ug batasan?— Ambut,
tingali nanuyo sia, cay dautau ang iang daguay. — Cay dautaii
ang iang daguay, maayo pa unta nga uala unta muhulam cania.
249.
Nataliap na man ac6, nga guiuhao ca, ug nga guigutnin
ang imong igsoon, busa man ngani, guidala ta camo dinhi.--
Bisan pa niana, masaquit ang ^cong bu-ut (casing ca-
sing) cay dili ac6 muquita sa imong inahan. —
Ngano nga
dili ca muinom ug cape?— Cun dili pa ac6 catolgon, mni-
—
nom unta aco. Ubus ca na catolgon, ubus ca na matugnaon;
—
ubus ca na gutmon, ubus ca na uhaon. Naquita co man
unum ca sugarol, nga nacadaug silang tanan pagdungan.
Cana dili gayud mahimo, tuugud cay ang usa ca sugarol dili
gayud macadaug, cun dili sa pagpilde sa usa (Vg dili nia-
daug ang usa.j— Ycao may catarungan unta, cun magahisgnt
pa unta ac6 sa mga sugarol sa baraja, apan, nagahisgut
man ac6 sa mga sugarol sa arpa ug sa sesta. —
Usa ca lon^;-
sod nga pobres caayo naggasto sa dacong gasto, tungnd sa
pagagui dito sa ilang Principe.— Quining Principe nahitingala
—108—
^ayud. —Uala matod sa usa sa mg-a liiyo nia. cnn
nila buhata,
—
ang catung*danan nila buhatoii. Matood man, matod sa
(iili
250.
Guibuhat mo ba ang imong mga tenia? Nabuhat co na.—
Miangay (mioyon) ba niana ang imong magtotoon? Ualti —
sia magoyon; bisan onsaon co pagtrabajo, dili ac6 maca-
liimo sa pagtrabajo (pagbuhat) sa iang gusto. —
Bisan onsaou
mo pagpamolong (pagsulti) dili ac6 mutoo canimo, cay ba-
—
cacon ca man. Bu-ut ca ba muhulam canaco ug salapi?
Cay maayo man guihapon ang imong batasan canaco, ma-
—
ay o man usab ang ^cong batasan canimo. Magapahnlam ac6
canimo sa salapi, nga quinalianglan mo, apan, iuli mo ca-
—
naco sa semana nga muabut. Ug cun dili ac6 macaquita ug
»salapi sa semana nga muabut? —
Cun bu-ut ca, macaquita ca,
tung*ud cay ang mangita, macaquita man.
251.
252.
—
Onsa bay polong sa kcong igsoon? Guigutom ac6 caayo,
—
polong nia. Nagpahibalo ca ba sa imong igsoon sa gui-
—
ingon CO canimo? Cay nabudlay sia caayo, catolgon man
sia, busa, ugma magapahibalo ac6 cania niana.— Comosta ca?
Maayo man sa pagsilbi canimo, cun dunay imong sugo.
——
—109—
Ug* comosta dito sa ifio aug imong guinicanan ng ang imong
—
inga igsoon? Maayo man sila sa dacong calo-oy sa Dios.
Aug ^cong magulang nasaquit saquit, apan, maaj'o na man
sia ug naiigomnsta cauiino sa daghan (dili maisip) iig-a pango-
,s
niosta. — —
Nnlipay ac6, cay maayo na sia. Oiisa ba ang iang
giiibati?— Usa ca adlao guitugaao, usa ca adlao guihilau-
tan sia.
253.
Sa tungud canimo, ualay quinahanglan sa pagpang^utana,
ray maayo ca man caayo, ug ang imong daguay mao ang
labing maayo sa ngatanan. Bu-ut ca ba maglingcod? Aniay—
nsa ca silla.— Dili ac6 bu-ut maglingao lingao canimo sa
imong mga bnliat, nasayod ac6 nga mahal caayo ang tiempo
sa mga comerciante.— Caron ualay ^cong buhat. —Dili na ac6
maglangan dinhi; sa pagagui codinhi, bu-ut Iang ac6 mangutana
(sa pagcamaayo mo ug lauas) ug maayo ca ba ug lauas. —
Dios
— —
magbayad. Maayo man caayo ang tiempo caron. Cun bu-ut
ea, mubalic ac6 dinhi, ug cun dunay imong tiempo, nagasodoy
—
sodoy quit^ ona sa hapon. Maghulat ac6 canimo. Onsang —
—
orasa mubalic ca dinlii? Mubalic ac6 dinhi sa ii las cinco
y media.
254
Ngano nga nanuyo (nasuco) ca can Juan?— Cay naca-
quitaman sia guihapon ug mga sayop sa ngatanan nga
naquita nia. — —
Onsay casayodan niana? Ang casayodan nia-
na mao, nga dili ac6 bu-ut magsulti canimo, cay baca-
—
con ca man. Bu-ut unta ac6 masayod, cay ngano uala
sulata sa
—
—
imong igsoon ang iang tema? Cay maculi
man caayo: Nagtucao sia sa tibooc nga gabi-i, ug uala
sia macasulat niana, cay canang tema dili mahimonia.
Igo maquita ac6 ni Pedro, nagsugud sia sa pagsulti ug
binisaya sa pagsumay sumay, ug daghanan ang iang pag-
abiabi canaco; busa usahay dili ac6 mahibalo, cun onsa ba
—
ang itubag co. Mao da ang buhat sa iang mga igsoon; bi-
san pa niana, maayo man caayo sila nga tao. —Dili Iang cay
salapian ug mahiligugmaon sila, cun dili nga malolot ug mag-
—
bubuhat sila usab sa maayo. Mahagugma sila canaco sa mi-
natood (sa hingpit nga gugma:) busa, guihigugma co sila usab,
dili ac6 muingon guihapon, nga macadaut ac6 canila.-^Daco
—
—no—
pa ngani unta ang pagliigugma co c^^nila, cun dili iinta ma^
abiabi sila caayo; apan, tagsa ca tao dunay iang mga sa-
yop, ug ang kco mao ang paghisgut caayo sa ilang pagabiabi.
255.
—
Nagaampo na ba ang mga caauay? Uala sila magampo,
cay uala nila palabilia ang quinabuhi sa pagcamatay, uala
gayud ilang can-on, ug bisan pa niana guipalabi nila ang
—
pagcamatay sa pagampo. Ngano nga mamingao ca? Dili ca —
mahibalo sa nacasamuc canaco (sa nasamucan co) higala co
—
nga hinigugma. Saydi ac6, cay nagamatood ac6 canimo, nga
mnambit ac6 sa imong mga casaquit, ingon man usab sa
—
imong mga calipay. Nasayod ac6, nga muambit ca sa acong
mga casaquit, apan, dili ac6 macagsuguilon caron canimo,
sa nacasamuc canaco. —
Bisan pa niana, saydan ta icao ugma.
Pila ba nga salapi ang guipahulam mo nianang tao*? Lsa —
ca gatus ca pisos ang guipahulam co cania, ug bu-ut pa sia
calim-an pa. —
Capin ang guipahulam mo cania, cay dili sia
magabayad canimo.
256.
Usa ca tao, sa pagquita nia, nga nagasalamin (nagaan-
tiojos)ang mga tigulang sa pagbasa, nacaadto sia dito sa
balay sa usa ca comerciante, ug nangayo man sia ug mga
—
salamin (antiojos.) Nacuha niadto sa tao usa ca libro, ug
sa human na nia ablihi, miingon sia, nga dili man maayo
—
ang mga salamin (antiojos) Guitagaan sia sa comerciante sa
uban nga labing maayo, nga naquita nia sa iang tiendahan,
apan, cay uala sia usab macabasa, mangutana cania ang co-
merciante: higala co, mahibalo ca ba magbasa? Cun mahi- —
balo unta ac6 magbasa, matod nia, dili co unta quinahanglan
—
ang imong mga salamin. Sa pagquita niadto ni Enrique IV
dito sa iang palacio sa usa ca tao, nga dili caila nia, na-
ngutana man cania, cun quinsa ba ang iang agalon? Ac6 —
man ang dcong ag-alon, mintubag cadtong tao. Higala co, —
matod sa Hadi, tontos man caayo ang imong agalon.
257.
—
Onf^ay giiipaningil canaco niining tao? Ualay iang gui-
paniftgil, apan, dauaton nia ang- ihatag mo cania, cay na-
—
— Ill—
liang-ul sia gayud sa —
ngatanan. Gilabihau nia ang nga-
tanan, nga guipamolong" \xg guibuhat nia. —
Ualay imong ca-
tarungan sa paghisgut cania sa dautan nga pagliisgut, cay
—
iiagpacaamahau sia canimo. Nasayod man ac6 sa guiingon
10. —
Nalimbongan ac6 nia sa mga ualay pulus ug sa mga
may pulus (sa mga diotay ug sa mga daco nga butang) ug
hisan auus-a sia muanhi, duuay iang pangayoon canaco.
Maingon niana, guipangayoau ac6 nia sa mahinay hinay (sa
nacatolotaguidiot) sa ngatanau, nga ania canaco. —
Si Demo-
crito ug si Her^clito duruha man sila ca fil6sofo, nga lain
caayo ug gaui; guicatauan sa nahaona ang pagcabinu-ang
—
bu-ang sa mga tao, ug guiliilacan sa ieaduha. Silang du-
ruha may catarungan, tungud cay taciis catauan ug paga-
liilacan ang pagcabinu-ang bu-ang sa mga tao.
258.
Ang tao nga maquinaadmanon ug bu-utan mabuhi sia sa
pagdaguinot sa bata pa sia, cay aron liiaguman (puslan) nia
ang guican sa iang cabudlay, cun matigulang sia. Ihatud —
mo canang salapi cang Juan, cay aron macabayad sia sa
iang mga utang.
259.
—112—
sa ba nga orasa. Vg guihatag* cania ang iang orasan, nga
guidayan dayanan sa inga batoug mahal (brillantes.)
260.
Sa pagpamiisil niadto sa Emperador, iiga si Carlos V.
iiauala man sia dito sa cacahuyan, ug sa pagabut nia .sa
iisa ca balay, nacasulud sia dito cay aroa magapahuay.
Dito man niadtong balaya duna may upat ca tao, nga na-
—
gapacatolog sila. Ang usa canila nagbacod, ug sa pagdool
nia sa Emperador, nagingon cania, nga nagdamgo sia, nga
cauaton nia unta ang iang orasan, ug guicauat nia. Dilia —
dilia nagbacod ang usa ug nagingon cania, nga nagdam^-o
sia nga angay unta cania ang pagpangauat sa iang colopo
(sobretodo) ug guicauat nia. —
Ang icatolo nangauat cania sa
bolsa. —
Sa catapusan, nagbacod ang icaupat ug nagingon
cania, nagapaabut ac6, nga dili ca manuyo, cun susilion
(tan-aon) ta icao, ug sa pagsusi nia, naquita man nia dilia
sa liug sa Emperador usa ca cadena nga bulauan, nga hi-
nigtan sa usa ca pito, nga bu-ut nia cauaton cania, apan,
ang Emperador nagingon cania: liigala co nga maayo, sa
dili mo pa ac6 cohaan niining hiyas, ipaquita co canimo
ang iang gahum; sa pagpamolong nia niining mga polony-
—
nagtaghoy (namoypoy) sia. Aug iang mga tao, nga na-
nguita cania, nngtigom dito dapit sa balay, ug nahitingala
sila sa pagquita nila sa Emperador diha nianang pagcabu-
—
tang. Apan, ang- Emperador sa pagquita nia, nga naca-
gaoas na sia sa calisud, miingon sia: ania quining mga
tao, nga nagdamgo sa ngatanan nga ilang bu-ut (gusto.)
Bu-ut usab ac6 magdamgo: ug sa human na sia naghuna
huna na macadiot, miingon sia: nagdamgo man aco, nga
taciis bitayoa silang tanan.— Sa pagcaliuman niining mga
polong, diha diha guibitay sila sa atubangan (tungud) sa
balay.
261.
Ang catungdanan figa guican sa bu-ut.
—113—
oiin tuiigud sa paghig'ugm^i (calo-oy) sa Dios. —
Cadtong tao
nagahalad cania sa tung'a sa iaug"puluy-au. Cauang lang
ang pagpaiigita nia ii^- trabajo niining estrangero: an;? ta-
giya sa balay ualay cahadluc; nagalingao iig nagalipay ca-
nia. —
Nasaquit man ang pintor: cadtong usa nagabacod sa
labing masayo ug minhigda sia sa halaloni na nga gabi-i,
cay aron daco aug iang maqnita (raaciiba) ug cay aron tu-
inabang sia sa niga quinabanglan sa niasaquit, uga nagsukt
—
na sa iang guinicanan. Cadtong tao nagbantay cania sa
cadiigay sa iang pagcasaquit, nga laygay caayo, ng nag-
—
tabang sa mga quinabanglan ngatanau. Ang estrangero
]iacadauat ug dagban nga sakpi sa iang n)ga caubanan,
bag-o pa sia nacaayo, ug niindalagan sia dito sa balay
—
niadtong tao, cay aron magbayad cania. Ayao; inintulia^
ang malolot nga magbububat cania sa maayo; mao canay
usa ca utang, nga nautang mo sa nabaonang taong mata-
rung (maayo ug Ixitasan) nga maquita mo diba sa calisud:
lain man ang nautang-an co niining batag nga maayo: bag-o
pa nabaydan co ang acong catungdanan, ayao bicalimti ang
pagbayad niana, ug duna ogaling ocasion.
262.
Suguilon ni Juan ug ni Marfa.
—114—
ng-a guihigtan sa asaua ug sa duruha ca anac nia, naglutao
sa dagat, ingon sa usa ca sacay^n nga diotay iig guiJagsa sa
—
liangin dito sa usa ca polo. Niadto guibadbad sa asaua ang
niga pisi, ug nacacauas man sia dito sa polo uban ang duruha
c^a anac nia.
Diha dilia sa paghunahuna nia, ng-a nacagauas sia sa
calisud, ang nahaonang guibuhat nia, xnao ang paglohod
sa pagpasalamat nia sa Dios, cay nabaoi man sia. Nasuco —
sia caayo, cay nauala ang iang bana, naghuuahuna usab
sia, nga sia ug ang duruha ca anac nia mamatay sila caha
sa gutum, ug can-on ba sa mga mananap. —
Dugay na nga
nalisdan sia niining mga huna huna nga mamingao, sa pag-
quita nia sa mga cacahuyan, nga napono sa mga bonga;
nagcuha sia ug usa ca canuy, guidagpas nia ang mga bonga,
nga guihatag nia sa iang mga anac ug nacacaon sia usab.
Diha diha cay bu-ut sia maglacao dito sa onahan, cay aron
macaquita sia, cun duna bay payag, naila man nia sa da-
cong casuco sa iang casing casing, nga dito man sia sa usa
—
ca polo, nga ualay tao. Bisan pa niana, naquita man nia
dito sa dalan usa ca dacong cahuy nga may bangag, ug
263.
Pagpadayon sa sugruilon ni Juan ug nl Maria.
Uala man sabta niining mga diotay nga bata nga ma-
calolo-oy ang bu-ut ipamolong canila sa ilang inabaai, cay dili
pa sila mabibalo, cun onsa ba ang pagcamatay. Sa pag- —
camatay na nia, baut nila, nga natolog sia ug uala, sila
nianamastamas magsaba, cay aron dili nila pucaon. Si Juan —
uaugita sa mga bonga sa cabuy ug numan sila na-
nibapon, nagbigda sila, sa tungud sa cabuy ug natolog
—
man sila. Sa pagcaugma sa buntag, nabitingala sila cay
natolog pa unta ang ilang inaban ug guibutad (guiguyud)
pa nila ang iang bucton sa pagpucao cania. Cay naquita —
man nila, nga dili sia mutubag canila, baut nila, ng-a na-
nuyo cabi canila, ug minliilac sila, naquigpasaylo sila ca-
nia, ug nagsaad sila cania, nga magrbu-utan sila.— Bissau
guionsa nila pagbubat, cadtong babaye nga raacalolo~oy,
uala man macatubag canila. —
Nadugay sila dito ug pipila «:a
adlao, basta sa pagsugud sa pagcalain sa lauas. — Usa ca buntag
niana, minsingguit si Maria ug miing'oa can Juan: iAgo!
Igsoon CO, tan-aoa canang mga ulod, nga nangaon sa atong
inaban nga macalolo-oy; quinabanglan ang pagcubit (png-
. —
—116—
ruha) niana; umanhi ca, cay aron tiimabang' ca canaco.
Si Juan na^^dool dito, ai>aii. ingou caisug- ang* bali6 uiad-
long lauas, iiga uala sila macaj^^'ptiyo dito ug* guiliigus sila
sa pagpan^ita iig lain n^o cahny sa pagcatolog dito. Qui- —
niDg duruha ca batang diotay nagampo sila guihapoii sa
Oios.— Ingon casubsub ang pagbasa nila sa ilang mga li-
bro, —
nga guisaolo nila. Sa pagbasa na nila sa hitaas
(dngay) nga pagbasa, nanagsodoy sorloy sila, can nanagling-
cod ba sila dilia sa tabulog, ug nasigsulti man sila. Usa —
en adiao niana, si Juan miingon sa iang igsoon: Nahanum-
dum ac6, nga sa diotay pa ac6 caayo, cay dito man aco sa
usa ca lugar, nga daghan nga mga balay ug daglian nga
—
mga tao. Daglianan man ang mga sologoon sa 6cong ama-
han; duna may iisab 6tong mga visti nga maanindut. Sa —
binanali guibutang quit6- ni papd dito sa usa ca balay nga
c.ahuy, nga nagalacao sa dagat, ug ona sa hinanali usab
guibigot quita nia sa usa ca tabla, ug naholog sia sa ila-
lom sa dngat, nga uala na sia bumnlic guican dito, ug ang-
jjtong inabau nga binigugma (pinalangga) nagingon, nga
tua sia caron dito sa langit. —
Catingalaban gayud caayo
(\nna. mintubag si Maria; apan, sa catapusan, cay mao caua
aug nahatabo, mao, cay miubuut ang Dios, cay masayod ca
ug maayo, igsoon co, nga macagagabum man sia sa ng-a-
tanan
Si Juan ug si Maria nadugay dito niadtong polo na-
polo ug usa ca tuig. —
Usa ca adlao niana, nga nanag-
tingcod sila sa baybay, nacaquita sila sa paganhi sa pipila
ca ag^ta diba sa usa ca sacayan nga diotay: sa sinugdan
nahadluc si Maria ug bu-ut man sia mudalagan, apan, si
Juan nagingon cania: pabilin quita, igsoon co jdili ca ba
masayod, nga ang amahan ta, ang Dios nga maajo, ania
man dinhi, ug sia macaiilang canila, nga macadiut unta
sila canato.?
Sa pagcauas na niadtong mga agta, nabitingala sila, sa
pagquita nila niadtong mga batang diotay, nga lain ug
color, dili ang ila. —
Guilibutan ug guisultihan nila; apan,
cauang lamang. cay uala man sabta niadtong mg'a batang
diotay ang ilang pinolongan. —
Guidala ni Juan cadtong mga
agta dito sa mga bucug sa iang inahan (dito sa namatian
sa iang inahan) ug nagsuguilon canila, nga namatay sia,
—
apan, uala usab nila sabta. Sa catapusan, guipaquita canila
sa mga agta ang ilang diotay nga sacayan, ug guitodlo
canila, cay aron sumacay sila diha. Dili ac6 — manamasta-
mas (musalig) matod ni Maria; guicaliadlucan co canang mga
—
—117—
tao; apan,aa^ iang igsoon nagpahinayhinay (nagaalama-
1am) cania. —
Nag-sacay man sila diha sa diotay uga saca-
yan, nga nag-hatud canila dito sa usa ca polo nga dool,
iiga —
gnipuy-an sa mga agta. Gitagbo man sila niadtong mga
agta ngataiian sa maayongpagtagbo.-- Ang ilang Hadi nanan-ao
sa ualay hunung can Maria, ug sa nacadaghan guibutang nia
ang camiit sa ibabao sa iang casing casing, sa pagpahayag
cania, nga nahagugma cania. —
Sa uala madugay si Juan ug
si Maria nacapamolong sa pinolongan sa mga agta, ug ma-
—
sayod sila sa ngatanan, nga nahatungud canila. Naila man
iii*^ Juan sa madali gayud, nga nanagpanggubat sila sa mga
tao, nga nanagpuyo dito sa mga polo nga dool (silingan) nga
nangaon sila sa ilang mga bihag ug nga naningba sila sa usa
ca am6 nga mangilad uyamut, nga duna may iang pipilaca agta,
nga nagasilvi cania; busa, nga uala man magoyon ang du-
ruha ca batang diotay, cay nacaanhi man sila sa pagpuyo
dito niadtong mga tao nga dautan. —
Bisan pa niana, bu-ut
gayud ang Hadi mamino cang Maria, nga miingon sa iang
igsoon: palabihon co ang pagcamatay sa pagcamiiio nianang
tao. —
Mao ba caha cay dautan sia caayo ug daguay, ang lii-
— —
nungdan cay dili ca mamino cania? Matod ni Juan. Dili,
igsoon CO, matod nia: cay dautan sia nga tao: dili ba na-
quita mo, nga dili sia magila sa ^tong amahan nga mao
—
ang Dios nga paayo? Nga labon nga magampo cania, na-
galohod man sia sa atubangan nianang am6 nga macalili-
—
sang? Sa luyo usab, ang ^tong libro nagingon, nga catung-
danan ta ang pagpasaylo sa 6tong mga caauay ug ang pag-
])uhat canila sa maayo; ug naquita mo man, nga labon nga
buhaton nia cana, canang tao nga dautan mupatay ug mu-
caon sa iang mga bihag.
264.
Catapusan.
—118—
sila,nga sunugan nila ang duruha ca bata.— Sa pagcasayoJ
ni Juaa niinmg* huoahuna nila, miing^oa canila: can Dios
pa unta ang ifiong am6, uala unta aco macapatay cania; ^dili
—
ba matood, nga raacagagahum pa ac6 cania? Quinahanglan
ang pagsingba ta sa dacong Dios, nga mao ang magbubu-
hat sa langit ug sa yuta, dill sa usa ca mananap nga ta-
—
lama3K)n. Ruining mga polong nacasuco sa mga agta. Gui- —
bigot nila si Juan ug ang iang igsoon diba sa mga cahuy
11^ nagaandam na sila sa pagsunug canila, ayba da nagpahi-
balo canila, nga bagni pa nacaabut sa polo ang cadagba-
nan sa n^ga caauay.— Mindalagan sila sa pagpanggubat ca-
nila ug guidaug man sila. —
Guicubaan sa mga cadena sa
mg-a agta n^a nacadaug ang duruba ca taong maputi ug gui-
liatud nila dito sa ilang polo ug naolipon sila sa Hadi.
Bisan pa niana, quining mga agta nga bag-o nanagpang-
gubat sila sa masubsub, ug maingon sa ilang mga silingan,
—
nangaon sila usab sa ilang mga bibag. U:*a ca adlao niana,
dagbauan man ang ilang nabibag, cay maisug man sila ca-
ayo.— Diba nianang mga bibag dona niay usa ca taong ma-
puti, ug cay manioang sia caayo, nagbunabuna ang mga agta
—
magpatambuc cania, sa dili pa nila can-on. Guibigtan sia
(lito sa usa ca payag', ug guitogon nila can Maria, nga
—
batdan sia sa can-on. Cay nasayod man sia, nga sa madali
can-on cadto, naJo-oy sia caayo cania ug nagingon sa pag-
tan-ao cania sa mata nga maloloy-on.— jDios co, caloy-an mo
sia!— Cadtong taong maputi, nga nabitingala sia caayo sa pag-
quita nia sa usa ca bata nga magsama ug color sa color
nia, nabitingala pa sia sa pagdungug cania sa pagpamolong
—
sa iang pinolongan. Quinsay nagtodlo canimo sa pagpamo-
— —
long ug finarances? Maoy polong cania. Dili ac6 mabibalo
sa ngalan sa pinolongan nga guipamolong co, mintubag sia;
mao ang pinolongan sa dcong inahan ug sia man ang nag-
todlo canaco niana. — Duna may usab duruha ca libro namo
—
nga guibasaban namo sa adlaong tanan. jDios co! miingon cad-
—
tong tao sa pagb^yao nia: ^mabimo ba cali^? Anac co, arang
mo ba ipaquita canaco ang mga libro, nga guibisgutan mo?
Uala dinia canaco, matod nia, apan, pangitaon co ang ^cong
—
igsoon nga nagatipig niana ug ipaquita nia canimo. Sa diba
diba uaglacao sia ug sa taod taod na minbalic uban si Juan,
—
nga nagdala niadtong duruba ca libro. Guiabliban sa taong
maputi 'sa pagtandug sa iang casingcasing ug sa pagbasa
iia nia sa nahaonang ojas: Quining libro nahatungud can
Juaiii Mauricio, minsingguit sia jAgo! mga anac co nga bi-
nigugma, naquita ta camo pagusab! Umanlii camo, cay aron
^119-
su-
mu^acus camo sa inong amalian.— jHinaut tmta nfa
i?uinlan ac6 nifio sa tung^nd sa ifiong
inahan!-Sa pagrpamolong
mga polong, si Juan ug si Maria naggra^us sa
nia niining
nila \8a dacong calipay.— Sa ca-
taong mapnti, sa paghilac
tapusansa pagpamolongni Juan, miin^on sia:
angicong casing
man ang icong ama-
casing nagingon canaco, nga icao
han.—Bisaji pa niana, ambut, can naonsa ba caM, tungurt
CATAPUSAN.
THE UNIVERSITY OF MICHIGAN
GRADUATE LIBRARY
DATE DUE
SEPi 6 IS 78
3 9015 02399 9090
WAR J 1946
Umi*. uK iviicH.
DO NOT REMOVE
OR
MUTILATE CARD