Está en la página 1de 195

PA2084

N4

1904
c. 1

ft

r 010
E X L I B R I S
HEMETHERII VALVERDE TELLEZ

Episcopi Leonensis
K
1

J I

ESCRITA POR

4 - ^ T O X I O D E É E B R I J A .

NOVISI7UÍK EDICION

CORREGIDA Y AUMENTADA, Y PUESTA EN


RELACIÓN CON LA GRAMÁTICA CASTELLANA PARA
FACILITAR EL CONOCIMIENTO DEL LATÍN.

OBRA DE ASIGNATURA EN VARIOS SEMINARIOS OE LA REPUBLICA.

WKKRS1DAD DE
BMc'.sca

I ' M F K E N T A CE

1 Q O 4 . 0 I R Í T 3 M 3 0 C u h „
«til r r • V y *
¡ i j ' ^ A palabra G R A M Á T I C A , considerada etimológicamen-
( á ^ t e , signilica tratado, ciencia ó arte de las letras; e n -
t e n d i é n d o s e p o r éstas los s i g n o s ó c a r a c t e r e s con q u e p o r e s -
crito s e r e p r e s e n t a n los sonidos y articulaciones d e u n idio-
ma, así como t a m b i é n estos m i s m o s sonidos y articulaciones.
Divídese la G r a m á t i c a e n general y particular. La pri-
m e r a e s u n a ciencia, y la s e g u n d a e s un a r l e .
Gramática general o s la ciencia r a z o n a d a d e los princi-
pios c o m u n e s á todas las lenguas.
Gramática particular e s el a r t e d e e x p r e s a r los p e n s a -
mientos d e una m a n e r a c o n f o r m e á l a s leyes g e n e r a l e s d e la
ciencia g r a m a t i c a l y á las p a r t i c u l a r e s d e la l e n g u a , a u t o r i z a -
das p o r el uso d e los b u e n o s hablistas; ó m á s b r e v e : E L A R T E
DE HABLAR Y ESCRIBIR CORRECTAMENTE UN IDIOMA.

Aplicada esta definición d e u n a m a n e r a m á s especial á una


lengua d e t e r m i n a d a , s e d i r á q u e g r a m á t i c a latina, p o r e j e m -
plo, e s el arte de hablar y escribir correctamente la len-
gua latina.
Arte e s u n c o n j u n t o d e p r e c e p t o s ó r e g l a s necesarias p a r a
h a c e r bien a l g u n a cosa.
Lenguaje e s u n c o n j u n t o d e s i g n o s q u e sirven p a r a e x -
1

010873
3
2 NOCIONES PRELIMINARES. I
• " ¡ 1 n u n c i a d a s s o l a m e n t e son f u g a c e s y n o d e j a n huella n i r a s t r o .
p r e s a r n u e s t r a s ideas. H a y dos especies d e l e n g u a j e : el na- <
D e s p u é s d e l habla n o h a y n a d a m á s maravilloso, útil y t r a s -
tur al y el artificial.
cendental q u e la e s c r i t u r a .
Lenguaje natural e s u n a r e u n i ó n d e s i p o s conocidos y i
Escritura ideográfica e s la q u e escribe ideas ó pinta o b -
e m p l e a d o s p o r lodos los h o m b r e s y como dictados p o r la n a - • |
jetos, y c o m p r e n d e la pictórica y la simbólica ó geroglitica.
turaleza; tales son: el juego de la /isononomía, los gestos y \
los sonidos inarticulados. L a escritura fotográfica e s la q u e r e p r e s e n t a sonidos y
no ideas: c u a n d o r e t r a t a cada sílaba, s e l e llama escritura
Juego de la fisonomía e s t o d o m o v i m i e n t o m u s c u l a r q u e 1
silábica; y c u a n d o considera los e l e m e n t o s d e ésta, n o s pre-
se p r o d u c e en el r o s t r o p o r causa d e las i m p r e s i o n e s del a l -
senta lo q u e llamamos voz y articulación.
m a ; gestos s o n las a c t i t u d e s y posiciones q u e t o m a el c u e r p o "
p o r ía m i s m a causa; sonidos inarticulados s o n los diversos v H a b i é n d o s e i n v e n t a d o u n s i g n o gárlico p a r a cada u n o d e
g r i t o s a r r a n c a d o s á impulsos d e los s e n t i m i e n t o s q u e n o s : estos elementos, resultó la escritura alfabética, q u e e s la q u e
afectan. hoy p o s e e m o s y u s a m o s .
Lenguaje artificial e s u n s i s t e m a d e sign s , m á s ó m e n o s •
PRONUNCIACIÓN LATINA.
arbitrarios, más ó menos análogos, y empleados d e diversa |
m a n e r a p o r los h o m b r e s p a r a e x p r e s a r s u s p e n s a m i e n t o s . S i e n d o a b s o l u t a m e n t e desconocida la p r o n u n c i a c i ó n q u e
D e e n t r e los s i g n o s a r b i t r a r i o s , los g e n e r a l m e n t e e m p l e a - tenía el latín c u a n d o e n t r e l o s r o m a n o s e r a u n a lengua viva,
dos son los sonidos a r t i c u l a d o s , cuyo sistema recibe el n o m - cada nación ha seguido su dialecto p a r t i c u l a r e n la m a n e r a
bre d e lenguaje oral. E s t a clase d e l e n g u a j e s e llama ha- d e p r o n u n c i a r l o . P o r n u e s t r a p a r t e s e g u i r e m o s las r e g l a s
bla; d e m o d o q u e habla e s e n r e a l i d a d un conjunto de ro- establecidas p a r a la pronunciación del castellano, salvas algu-
ces que representa uno ó muchos pensamientos. nas excepciones q u e p r o c u r a r e m o s e x p o n e r con claridad.
Idioma e s u n sistema especial d e los s i g n o s q u e p r o p o r - j
ciona el l e n g u a j e ; asi e s q u e u n a p a r t e del idioma, ó u n c i e r - | ALFABETO LATINO.
to n ú m e r o d e signos suyos, basta p a r a f o r m a r el l e n g u a j e . E l j
La série d e l a s letras d e u n idioma, s e g ú n el orden en
idioma pide, n o sólo m u c h e d u m b r e d e signos, sino q u e enla- j
q u e c a d a u n o d e éllos las considera colocadas, s e llama al-
zados p o r analogía, f o r m e n éllos u n c u e r p o ó sistema r e g u - j
fabeto.
lar. E l l e n g u a j e e s p r o p i a m e n t e el i n s t r u m e n t o con q u e c o - 1
m u n i c a m o s n u e s t r a s ideas, y el idioma e s el a r t e q u e nos g u í a . L a s letras del alfabeto latino s o n las veinticinco m a y ú s c u -
las y m i n ú s c u l a s siguientes:
E x t r i c t a m e n t e h a b l a n d o , idioma e s la lengua d e un p u e -
blo considerada en s u s c a r a c t e r e s p r o p i o s y especiales, en s u s Aa, B b ,Ce,D d ,E e ,F f , G g ,H h ,Ii, Jj,
idiotismos, pero d e o r d i n a r i o s e c o n f u n d e con lengua.
Kk, IA, M m , N n , O o , P p , Q q , R r ,
A u n q u e s e p u e d e decir idioma francés, latino, castella-
Ss, T t , U u ,V v , X x ,Y y , Z z .
no ó español, etc. s e dice m á s c o m u n m e n t e : lengua france- I
sa, lengua latina, e t c . S e g ú n el ó r g a n o q u e p r i n c i p a l m e n t e funciona en la p r o -
L a e s c r i t u r a e s el a r t e d e r e p r e s e n t a r las p a l a b r a s q u e p r o - 1
NOCIONES PRELIMINARES.

nuñciación d e l a s letras, s e a c o s t u m b r a dividirlas e n gutura- les, d e b e r á n p r o n u n c i a r s e s e p a r a d a m e n t e , c o m o aciéi, meri-


les, paladiales, linguales, dentales y nasales. S e dividen diéi.
t a m b i é n e n vocales y consonantes: a, e , y, o , w, s o n las
vocales, y c o n s o n a n t e s las d e m á s . E n castellano la y e s las CONSONANTES,
m á s veces c o n s o n a n t e .
bb, dd, ff. etc.
DIPTONGOS. S i e m p r e q u e s e e n c u e n t r e n duplicadas las consonantes d e -
b e r á n p r o n u n c i a r s e con facilidad y sin violencia, como en las
Diptongo e s la combinación d e dos vocales pronunciadas voces áddere, commendo, innítor, e t c . L a s ce y rr s u e -
en u n a sola emisión d e voz. n a n lo m i s m o q u e e n castellano.

E n latín se conocen seis diptongos: ae, au, ei, cu, oe, ui,
c o m o s e ven e n musae, audio, hei, e w m , coelum, hui. ( / )
J
L a j s e p r o n u n c i a c o m o el ya, ye c a s t e l l a n o s : j a n u a , j e j u -
Conviene a d v e r t i r q u e n o s i e m p r e f o r m a n d i p t o n g o las nium, s u e n a n : y anua, yeyunium.
c o m b i n a c i o n e s a e , e i , etí,. oe, MÍ: a e deja d e s e r d i p t o n g o e n
aer, y a l g u n a s o t r a s veces; ei sólo le f o r m a e n el ejemplo
q u e s e h a puesto, e n queis y a l g u n a s contracciones, como
E s t a letra, d e origen g r i e g o , s e usa poco y suena como c
deinde, deinceps; eu n o f o r m a d i p t o n g o en l a s dicciones l a -
fuerte.
t i n a s declinables d o n d e n o e s tija la u, c o m o en Deus, fíei;
oe deja d e f o r m a r diptongo en las dicciones g r e c o l a l i n a s d e - C , g
clinables en q u e n o e s tija la e, coino en heros, herois, hé-
E n t r e los r o m a n o s la c y la g no v a r i a b a n d e sonido a n -
roes, tros, trois, troes, y e n las p a l a b r a s latinas c o m p u e s t a s
tes d e l a s vocales; así e s q u e ce, ci, s o n a b n n c o m o he, hi, y
de con, c u a n d o está perdida la n d e la preposición, c o m o en
ge, gi, lo m i s m o q u e gue, gui; hoy no s e conserva e s a pro-
coemo;-ui sólo f o r m a d i p t o n g o e n la interjección hui! y a l -
nunciación, sino la castellana ce, ci, ge, gi. Generalmente
g u n a s veces e n huic y cui, con s u s c o m p u e s t o s huíccine,
se p r o n u n c i a la u d e las c o m b i n a c i o n e s gue, gui, c u a n d o é s -
culquam, e t c . tas f o r m a n sílabas i n t e r m e d i a s ó linales, como en sanguis,
E n lodos los d i p t o n g o s s u e n a n las dos vocales, m e n o s en pinguis, arguerunt, redarguerunt, etc.; y deja d e p r o n u n -
ae, d o n d e sólo suena la e; p e r o si en ellas s e e n c u e n t r a la no- ciarse c u a n d o f o r m a n sílabas iniciales, cuino en guinea.
la d e la diéresis, q u e d a d e s h e c h o el d i p t o n g o , y d e b e r á n pro-
n u n c i a r s e l a s dos vocales. ch, p h , r h , t h
E n p a l a b r a s t o m a d a s del g r i e g o s e e m p l e a n las combinacio-
Triptongo e s la combinación d e tres vocales p r o n u n c i a -
n e s ch, ph, rh, th, v s e p r o n u n c i a n r e s p e c t i v a m e n t e - c o m o q,
d a s e n u n a sola emisión d e voz, c o m o en las p a l a b r a s caste-
r y t-
llanas apreciáis, despreciéis. E l latín no reconoce los t r i p -
t o n g o s ; así e s q u e , c u a n d o s e e n c u e n t r a n r e u n i d a s t r e s voca- II
(x) Alguna vez forma diptongo la combinación yi, como en Harfhyia.
Las II latinas n o s e p r o n u n c i a n c o m o la II castellana, sino
c o m o sonido suave, y s e p a r á n d o l a s , p o r q u e son dos letras; así, '
Ule s e pronuncia i'-le. Nociones de la cantidady acento prosódicos,y advertencias
para la bue?ia pronunciación.
qu
Cantidad prosódica e s el t i e m p o q u e s e invierte e n la
La u d e s p u é s d e la q s i e m p r e s u e n a , excepto en las c o m -
pronunciación d e una sílaba. E s l e t i e m p o n o e s igual en to-
binaciones que, qui, como e n querimonik, quivis.
d a s las sílabas, s e g ú n e n s e ñ a la P r o s o d i a , sino q u e e n unas
es m a y o r , y e n o t r a s m e n o r . N a c e d e aquí la división d e las
sílabas e n largas y breves.
C u a n d o la s e s inicial y está s e g u i d a d e o t r a c o n s o n a n t e ,
debe p r o n u n c i a r s e r á p i d a m e n t e como es, s o n a n d o m u y Ibera- Acento prosódico e s la m a y o r intensidad con q u e s e hiere
m e n t e la e, como e n studium, sclwla. u n a sílaba al p r o n u n c i a r u n a p a l a b r a . ( 1 )
E n latín n i n g u n a sílaba tinal s e p r o n u n c i a c o n a c e n t o a -
t I gudo.
L a t suena lo m i s m o q u e en castellano. E x e c e p t ú a s e s o - C u a n d o la penúltima sílaba t i e n e larga la c a n t i d a d , s o b r e
l a m e n t e e l caso en q u e , e s t a n d o e n medio d e dicción, esté s e - 1 élla debe c a r g a r s e el acento; mas si lucre b r e v e , s e c a r g a r á en
g u i d a d e dos vocales, d e las cuales la p r i m e r a s e a i, p u e s l la a n t e p e n ú l t i m a : así, palvmbes, priident'ior, s e p r o n u n c i a r á n
entonces s e p r o n u n c i a como c suave; v. g . : cognitio, q u e s u e - 1 palúmbes, prudéntior.
na cognicio; y a u n e n e.-4e caso conserva su sonido si le p r e - J P o r regla g e n e r a l e s b r e v e la cantidad d e u n a vocal s e g u i -
cede s ó x, ó l e s i g u e h, como e n quaestio, mixtio, Pythia.r da d e o t r a , como patña, lect'w.
T a m b i é n lo conserva en Antiopa, Antiochus, Antiochius, |
E s larga la cantidad d e la vocal s e g u i d a d e j, x, z, ó d e
A?)tiochia, y sus d e r i v a d o s .
dos c o n s o n a n t e s , como cujus, exitium, gaza, fallo. Todo
d i p t o n g o e s t a m b i é n largo, c o m o , aulem, musa?, catlum.
1
Los a n t i g u o s latinos n o u s a b a n s i g n o s p a r a indicar s o b r e
L a x s e pronuncia u n a s veces como gs, y o t r a s como es, se-- 1
q u é vocal debía c a r g a r s e el a c e n t o ; pero sí los usaron p a r a
g ú n v e r e m o s e n la P r o s o d i a ; a s í , rexi suena regsi, y duxi
d i s t i n g u i r la cantidad d e las sílabas (i2). N i u n o s ni o t r o s
suena ducsi.
son a b s o l u t a m e n t e necesarios p a r a la b u e n a pronunciación,
y pues la P r o s o d i a e n s e ñ a las r e g l a s relativas á la cantidad, asi
c o m o t a m b i é n las r e f e r e n t e s al acento.
E s t a letra sólo s e u s a e n las p a l a b r a s d e o r i g e n g r i e g o , y
suena como la i; v. g . : zéphgrus. P a r a q u e los j ó v e n e s s e a c o s t u m b r e n á p r o n u n c i a r debida-
m e n t e las p a l a b r a s , s e señalará e n esta o b r a c o n acento a g u -
Z d o la vocal s o b r e q u e deba c a r g a r s e el acento, s i e m p r e q u e
L a 5 vale p o r ds, ó p o r dos ss; así, gaza se pronuncia éste n o pueda conocerse p o r las r e g l a s q u e a n t e c e d e n .
gadsa ó gassa; pa trizo, patrisso. (x) Hemos dicho ya que por ser desconocida la pronunciación del Iatin cuando era una lenjjua vi-
va. cada nación ha seguido su dialecto particular en la manera de pronunciarlo; por lo cual no debe-
rá extrañarse la deñnnición que damos del acento, pues no definirnos el acento latino, sino el acento
con que pronunciamos el latin los que hablamos el español.
(a) Los signos del latín para indicar la cantidad de tas silabas eran éstos; X 6 l fi 0. largas; & ¿ 16
Ü, breves.
NOCIONES PRELIMINARES.

C u a t r o cosas s e necesitan p a r a p o s e e r u n idioma cualquie-


ra: i a c o n o c e r las p a l a b r a s , s i g n o s orales d e las ideas; 2 a sa-
berlas u n i r y e n c a d e n a r p a r a f o r m a r proposiciones: 3 a saber-
las p r o n u n c i a r ; y h * s a b e r l a s e s c r i b i r .
C u a t r o s o n , e n consecuencia, las p a r t e s d e la G r a m á t i c a :
Analogía, Sintaxis, Prosodia y Ortografía.

P A R T E P R I M E R A .

A N A L O G I A .
I m i .

ANALOGÍA e s la p a r t e d e la G r a m á t i c a q u e t r a t a d e l a s
p r a t e s d e la oración, c o n s i d e r á n d o l a s s e p a r a d a m e n t e , y e x a -
m i n a n d o los accidentes y p r o p i e d a d e s d e c a d a u n a d e ellas.
V-
L l á m a s e palabra, vocablo, voz, dicción ó término, la s í -
p laba ó r e u n i ó n d e sílabas q u e e x p r e s a n u n a idea cualquiera,
ya s e a d e esencia ó estado, y a d e accidentes ó calidad, ya d e
acción ó relación.
La p a l a b r a ó r e u n i ó n d e p a l a b r a s con q u e s e e x p r e s a u n
concepto cabal, s e llama oración.
L l á m a n s e aquí propiedades l a s calidades p e r m a n e n t e s d e
las p a l a b r a s , y accidentes l a s modificaciones ó c a m b i o s q u e
experimentan en su estructura ó formación. L a s primeras
hacen relación al ser, y l a s s e g u n d a s al estado: amabas e s
verbo activo, transitivo, r e g u l a r , etc., ( p r ó p i e d a p e s ) ; está en
la s e g u n d a p e r s o n a d e s i n g u l a r , p r e t é r i t o i m p e r f e c t o d e indi-
cativo, etc. (accidentes).
Clasificando las p a l a b r a s p o r las ideas q u e r e p r e s e n t a n , ó
p o r el olicio q u e e n la o r a c i ó n hacen, s e r e d u c e n todas, p a -
ra facilitar el análisis, á n u e v e clases llamadas partes de la
oración, á s a b e r : nombre, adjetivo, pronombre, verbo, par-
ticipio, adverbio, preposición, conjunción é interjección.
2
IO PARTE PRIMERA.
L o s n o m b r e s compuestos p u e d e n e s t a r f o r m a d o s :
Las cinco p r i m e r a s s o n v a r i a b l e s ó declinables, y l a s cuatro,
D e adjetivo y sustantivo, como parvi-lóquium (la c o n v e r -
últimas i n v a r i a b l e s ó indeclinables.
sación p e q u e ñ a ) .
C A P Í T U L O I. D e preposición y n o m b r e , como inter-díctio ( l a i n t e r d i c -
ción), e-locútio (la elocución).
Del nombre. D e dos sustantivos y u x t a p u e s t o s , como pater-familias- (el
p a d r e d e familias.)
Nombre e s aquella p a r t e d e la oración q u e s i r v e p a r a d e - ' D e n o m b r e y v e r b o , c o m o agrí-cola (el l a b r a d o r ) .
s i g n a r ó d a r á conocer las cosas ó l a s p e r s o n a s , c o m o virtiis,
Y d e a d v e r b i o y n o m b r e , como bene-volentia ( l a b e n e v o -
(la virtud), Petras ( P e d r o ) , e t c .
lencia).
El n o m b r e s e divide en genérico y propio, primitivo y Nombre colectivo e s el q u e a u n e n s i n g u l a r denota colec-
derivado, simple y compuesto, colectivo, regular é irregu- ción ó r e u n i ó n d e cierto n ú m e r o d e individuos, como exér-
lar, y anómalo. citus (el ejército), grex (el r e b a ñ o ) . D e éstos u n o s son de-
Nombre genérico e s el q u e conviene á m u h a s personas terminados, p o r q u e señalan la especie d e individuos, como
ó cosas, como homo (el h o m b r e ) , petra (la p i e d r a ) , prsemium los a n t e r i o r e s ; y o t r o s indeterminados, p o r q u e n o la señalan
(el p r e m i o ) . ó d e t e r m i n a n , como multitúdo (la m u l t i t u d ) .
Nombre propio e s el q u e s e da á p e r s o n a ó cosa e n t e r a - Nombre regular e s el q u e s e declina p o r u n m i s m o m o d e -
m e n t e d e t e r m i n a d a , como Ferdinandus ( F e r n a n d o ) , Roma lo e n t o d o s los casos.
(Roma). Nombre irregular es el q u e s e a p a r t a e n uno ó m á s casos
Nombre primitivo e s el q u e n o p r o c e d e d e o t r a palabra del m o d e l o q u e le c o r r e s p o n d e .
del m i s m o idioma, como janua (la p u e r t a ) . Nombre anómalo e s a q u e l á q u i e n falta a l g u n o d e los n ú -
Nombre derivado e s el q u e nace d e u n primitivo, como, m e r o s , ó m u d a el g é n e r o ó declinación, ó c a r e c e d e algún caso.
jánitor (el p o r t e r o ) . Del número de los nombres.
E n t r e los derivados s e distinguen c o n n o m b r e p a r t i c u l a r !
los verbales, q u e son los q u e proceden d e u n v e r b o , c o m o j Número e s el accidente g r a m a t i c a l q u e , p o r medio d e la
oratio ( o r a c i ó n ) , q u e nace d e orare; los diminutivos, q u e d i s l modificación q u e p r o d u c e e n u n a p a r t e d e la o r a c i ó n , manifies-
m i n u y e n la signilicación del p r i m i t i v o , c o m o munútqduim ta si ésta s e refiere á una sola p e r s o n a ó cosa, ó á m á s d e una.
(regalito ó p r e s e n t e corto); los patronímicos ó n o m b r e s t o l S o n , p u e s , dos los n ú m e r o s : el singular y el plural.
m a d o s d e los p a d r e s ó abuelos, como Priámides (hijo d e P r i a - J Número singular e s el d e l a s p a l a b r a s q u e significan u n a
m o ) , Eneádes (hijo d e E n e a s ) . sola p e r s o n a ó cosa, c o m o flos (la fior), leo (el león); y plural
Nombre simple e s aquel á cuya f o r m a c i ó n n o contribu-j el d e las p a l a b r a s q n e significan d o s ó m á s p e r s o n a s ó cosas,
ve n i n g u n a otra voz a g r e g a d a , c o m o píetas (la piedad). I c o m o óculi (los ojos), exempla (los e j e m p l o s ) .
Nombre compuesto e s el q u e está f o r m a d o d e dos ó má.i El plural s e f o r m a del s i n g u l a r , s e g ú n s e v e r á e n la d e c l i n a -
palabras u n i d a s en u n a sola di ción, c o m o impié'as ( l a im- ción.
piedad).
IO PARTE PRIMERA.
L o s n o m b r e s compuestos p u e d e n e s t a r f o r m a d o s :
Las cinco p r i m e r a s s o n v a r i a b l e s ó declinables, y l a s cuatro,
D e adjetivo y sustantivo, como parvi-lóquium (la c o n v e r -
últimas invariables ó indeclinables.
sación p e q u e ñ a ) .
C A P Í T U L O I. D e preposición y n o m b r e , como inter-díctio ( l a i n t e r d i c -
ción), e-locútio (la elocución).
Del nombre. D e dos sustantivos y u x t a p u e s t o s , como pater-familias (el
p a d r e d e familias.)
Nombre e s aquella p a r t e d e la oración q u e s i r v e p a r a d e - ' D e n o m b r e y v e r b o , c o m o agrí-cola (el l a b r a d o r ) .
s i g n a r ó d a r á conocer las cosas ó l a s p e r s o n a s , c o m o virtiis,
Y d e a d v e r b i o y n o m b r e , como bene-volentia ( l a b e n e v o -
(la virtud), Petras ( P e d r o ) , e t c .
lencia).
El n o m b r e s e divide en genérico y propio, primitivo y Nombre colectivo e s el q u e a u n e n s i n g u l a r denota colec-
derivado, simple y compuesto, colectivo, regular é irregu- ción ó r e u n i ó n d e cierto n ú m e r o d e individuos, como exér-
lar, y anómalo. citus (el ejército), grex (el r e b a ñ o ) . D e éstos u n o s son de-
Nombre genérico e s el q u e conviene á m u h a s personas terminados, p o r q u e señalan la especie d e individuos, como
ó cosas, como homo (el h o m b r e ) , petra (la p i e d r a ) , prsemium los a n t e r i o r e s ; y o t r o s indeterminados, p o r q u e n o la señalan
(el p r e m i o ) . ó d e t e r m i n a n , como multitúdo (la m u l t i t u d ) .
Nombre propio e s el q u e s e da á p e r s o n a ó cosa e n t e r a - Nombre regular e s el q u e s e declina p o r u n m i s m o m o d e -
m e n t e d e t e r m i n a d a , como Ferdinandus ( F e r n a n d o ) , Roma lo e n t o d o s los casos.
(Roma). Nombre irregular es el q u e s e a p a r t a e n uno ó m á s casos
Nombre primitivo e s el q u e n o p r o c e d e d e o t r a palabra del m o d e l o q u e le c o r r e s p o n d e .
del m i s m o idioma, como janua (la p u e r t a ) . Nombre anómalo e s a q u e l á q u i e n falta a l g u n o d e los n ú -
Nombre derivado e s el q u e nace d e u n primitivo, como, m e r o s , ó m u d a el g é n e r o ó declinación, ó c a r e c e d e algún caso.
jánitor (el p o r t e r o ) . Del número de los nombres.
E n t r e los derivados s e distinguen c o n n o m b r e p a r t i c u l a r !
los verbales, q u e son los q u e proceden d e u n v e r b o , c o m a Número e s el accidente g r a m a t i c a l q u e , p o r medio d e la
oratio ( o r a c i ó n ) , q u e nace d e orare; los diminutivos, q u e dis-j modificación q u e p r o d u c e e n u n a p a r t e d e la o r a c i ó n , manifies-
m i n u y e n la signiiicación del p r i m i t i v o , c o m o munúsqduim ta si ésta s e refiere á una sola p e r s o n a ó cosa, ó á m á s d e una.
(regalito ó p r e s e n t e corto); los patronímicos ó n o m b r e s to-1 S o n , p u e s , dos los n ú m e r o s : el singular y el plural.
m a d o s d e los p a d r e s ó abuelos, como frió mides (hijo d e P r i a - J Número singular e s el d e l a s p a l a b r a s q u e significan u n a
mo), Eneádes (hijo d e E n e a s ) . sola p e r s o n a ó cosa, c o m o flos (la flor), leo (el león); y plural
Nombre simple e s aquel á cuya f o r m a c i ó n n o contribu-j el d e las p a l a b r a s q u e significan d o s ó m á s p e r s o n a s ó cosas,
ve n i n g u n a otra voz a g r e g a d a , c o m o píetas (la piedad). I c o m o óculi (los ojos), exempla (los e j e m p l o s ) .
Nombre compuesto e s el q u e está f o r m a d o d e dos ó má.>j El plural s e f o r m a del s i n g u l a r , s e g ú n s e v e r á e n la d e c l i n a -
palabras u n i d a s en u n a sola di ción, c o m o impié'as ( l a im- ción.
piedad).
12
L a m a y o r p a r t e d e los n o m b r e s s e u s a n e n n ú m e r o singular - Femenino e s el q u e s e refiere á m u j e r ó animal h e m b r a ,
y plural; pero h a y algunos q u e tienen el p r i m e r o s i n el segun- como filia (la hija), èqua (la llegua); y á o t r a s cosas q u e , s i n
do, y o t r o s al c o n t r a r i o . s e r h e m b r a s , s e las c o n s i d e r a como si lo fuesen, c o m o rosa (la
Carecen d e plural: r o s a ) , tàbula (la tabla).
l o — L o s n o m b r e s p r o p i o s , c o m o Júpiter (Júpiter), juno . Neutro e s el q u e s e a t r i b u y e á n o m b r e s q u e n o s e r e f i e r e n
( j u n o ) , Petrus ( P e d r o ) . á n i n g u n o d e los g é n e r o s , ni p o r naturaleza, ni p o r analogía,
c o m o templum (el templo).
Q o — L o s d e reinos, provincias, montes, m a r e s , etc. como ¿
Común e s el q u e c o r r e s p o n d e á n o m b r e s q u e convienen á
.Egyptus ( E g i p t o ) , Germania ( A l e m a n i a ) , e t c .
los dos sexos, p e r o q u e v a r i a n d o d e significación, varían t a m -
3 o — L o s d e ciencias y a r t e s , como Philosophia (la F i l o s o - ] bién d e g é n e r o , y u s a n d e l adjetivo e n la t e r m i n a c i ó n propia
fia), Gramática (la G r a m á t i c a ) . d e a q u e l e n q u e s e t o m a n , v . g . : bos (el buey ó la vaca), sus
4 o — L o s d e m e t a l e s y edades, como aurum (el o r o ) , ju- (el p u e r c o ó la p u e r c a ) . Así e s q u e s e podrá decir: bos mac-
ventud (la j u v e n t u d ) . tátus v bos mactáta, sus inmundus y sus pigra.
Al c o n t r a r i o , h a y n o m b r e s q u e n o tienen s i n g u l a r ó n o se Epiceno e s el g é n e r o d e aquellos n o m b r e s q u e con una mis-
u>an en él ( 1 ) , c o m o exequial (las e x e q u i a s , ) Penátes (los Pe- m a t e r m i n a c i ó n , v s i n q u e v a r i é la f o r m a del adjetivo q u e s e
nales, dioses d o m é s t i c o s á q u i e n e s daba culto la gentilidad). ; les u n e , s i r v e n p a r a e x p r e s a r i n d i v i d u a s d e los dos sexos, c o -
m o vulpes (la z o r r a , m a c h o y h e m b r a ) , àquila (el á g u i l a ,
Del género de los nombres. hembra y macho).
Ambiguo e s el q u e s e a t r i b u y e á n o m b r e s q u e sin v a r i a r d e
Género e s el a c c i d e n t e g r a m a t i c a l d e l n o m b r e , m e d i a n t e el j
significación s e u s a n i n d i s t i n t a m e n t e como m a s c u l i n o s y como
cual e x p r e s a éste el sexo d e los s e r e s q u e d e s i g n a .
f e m e n i n o s , como di es (el día), finis (el fin), p u e s s e p u e d e
C o m o el sexo sólo s e e n c u e n t r a en los a n i m a l e s , n o d e b e r í a ; decir hic ó hxc dies; hic ó hxc finis ( i ).
h a b e r m á s q u e dos g é n e r o s , masculino y femenino; p e r o la
inclinación d e l h o m b r e d e d a r a n i m a c i ó n á los objetos ( 2 ) , las Declinación de los nombres.
s e m e j a n z a s d e los s e r e s a n i m a d o s y los i n a n i m a d o s , la diversa
m a n e r a con q u e la e s t r u c t u r a y signiticación del n o m b r e s e nos DECLINACIÓN e s la s e r i e o r d e n a d a d e los casos gramati-
p r e s e n t a n , r e l a t i v a m e n t e á esos dos g é n e r o s , h a n dado l u g a r á cales.
q u e los g r a m á t i c o s e n u m e r e n seis g é n e r o s : masculino, femm Caso e s c a d a u n a d e l a s f o r m a s ó t e r m i n a c i o n e s q u e t o m a
niño, neutro, común, epiceno, y ambiguo. el n o m b r e p a r a e x p r e s a r los m o d o s con q u e el objeto s e p r e -
Género masculino e s el q u e c o r r e s p o n d e á todo n o m b r e d e senta, ó l a s f u n c i o n e s q u e d e s e m p e ñ a .
varón ó animal m a c h o , c o m o Petrus ( P e d r o ) , équus (el caba- El n o m b r e a d m i t e seis casos: nominativo, genitivo, dati-
llo); y á o t r o s q u e p o r su analogía ó t e r m i n a c i ó n s e conside- vo, acusativo, vocativo y ablativo.
r a n del m i s m o g é n e r o , como líber (el libro).
(1) A pesar d e la ambigüedad que estas y otras palabras presentan, atendida su forma material, su
significación fija el género en que han de usarse. Asi. dies. significando tiempo en general, es siem-
¡\ Ciioria tiene el singular cibarium, que no se usa. , . , , , , . ,„ pre masculino, y en el sentido de una duración determinada, es femenino.
oí Atendiendo á esta inclinación, tan natural en el hombre cuando habla el leguaje d e las pas«r§ Por ser indispensable el conocimiento de las declinaciones y genitivos de los nombres para estudiai
n ¿ . el género masculino deberá aplicarse con prefereneia á los seres qoe nos ofrezcan ideas fclw- I las reglas sobre géneros, nos reservamos el darlas á conocer después.
za y superioridad; y el femtniw, á los que nos ofrezcan ideas de debilidad, inferioridad o b é l i c a . I
Con el nominativo s e ñ a l a m o s la p e r s o n a q u e e s , ó dice, ó
hace p o r activa, y la q u e p a d e c e p o r pasiva. E j e m p l o s d e la
p e r s o n a q u e e s , ó dice, ó hace: Deus est (Dios existe); Ma- DECLINACIÓN DE LOS NOMBRES LATINOS.
gister dixit (el m a e s t r o dijo); Deus fecit hóminem (Dios h i -
zo al h o m b r e ) . E j e m p l o d e la p e r s o n a q u e padece, p u e s t a El genitivo d e s i n g u l a r contiene la letra ó letras c a r a c t e -
en n o m i n a t i v o e n la voz pasiva: Horno amátur a Deo (el rísticas d e cada declinación, p o r eso este caso e s el q u e s i r -
h o m b r e e s a m a d o p o r Dios). ve p a r a d i s t i n g u i r las declinaciones d e los n o m b r e s latinos.
El genitivo denota relación d e p r o p i e d a d , p o s e s i ó n ó p e r - S o n cinco l a s declinaciones:
tenencia. E n castellano s i e m p r e v a p r e c e d i d o d e la p r e p o s i -
L a p r i m e r a f o r m a el genitivo d e s i n g u l a r e n « diptongo,
ción de.
como musa, muste.
E n dativo p o n e m o s la p e r s o n a ó cosa á q u i e n l e v i e n e el
L a s e g u n d a en i, como dóminus, dómini.
d a ñ o ó p r o v e c h o . E n castellano s e u s a d e u n a d e l a s d o s
preposiciones a ó para, j u n t a s con el n o m b r e . L a t e r c e r a e n is, c o m o sermo, sermónis.
E n acusativo s i n preposición p o n e m o s la p e r s o n a q u e p a - L a c u a r t a en us, como sensus, sensus, ó en u, c o m o ge-
dece p o r activa, y la q u e hace, s i e n d o el v e r b o infinitivo. S e nu, genu.
llama persona que padece ó complemento directo el n o m - La q u i n t a en ei, como dies, diéi.
b r e del objeto s o b r e el q u e r e c a e d i r e c t a m e n t e la acción d e l T o d o el a r t e d e la declinación estriba en el conocimiento
verbo. P o r e j e m p í o : Deus creavit cozlum ( D i o s crió e l cie- d e e s a p a r t e d e l n o m b r e q u e p e r u i a n e c « invariable e n todos
lo). Cortum e s el c o m p l e m e n t o directo ó la p e r s o n a q u e p a - los casos, y d e la otra q u e cambia s e g ú n l o s oficios q u e el
dece puesta en acusativo. E n castellano lleva a l g u n a s veces n o m b r e d e s e m p e ñ a en la o r a c i ó n . L a p a r t e invariable s e lla-
la preposición a . ma radical, y la v a r i a b l e terminación ó desinencia. A s í ,
El vocativo sirve s o l a m e n t e p a r a i n v o c a r ó l l a m a r á u n a en el n o m b r e musa, la radical e s mus, y las t e r m i n a c i o n e s
p e r s o n a ó dosa personificada. E n a m b a s l e n g u a s lleva a l g u - a, ¡e, x, am, a, a, p a r a el s i n g u l a r ; ¿e, arum, is, as, as, is
n a s veces a n t e p u e s t a la i n t e r j e c c i ó n oh; v. g . ¡oh dómine! p a r a el plural.
(¡oh señor!)
El ablativo e s u n c o m p l e m e n t o d e la oración, q u e e x p r e -
sa los motivos, c i r c u n s t a n c i a s ó a c c i d e n t e s d e élla; ó b i e n l a s MODELO DE LA MERA DECLINACIÓN,
relaciones d e procedencia, situación, m o d o , t i e m p o , i n s t r u m e n -
to, m a t e r i a , e t c . E n castellano v a c o n s t a n t e m e n t e p r e c e d i d o Musa, la musa.
d e preposición; en latín m u c h í s i m a s veces s e le e n c u e n t r a SINGULAR. PLUKAL

t a m b i é n c o n élla; v. g . : Discédite a )Ie, maledicti ( a p a r t a o s


Nominativo. .. . Musa. ¡ Nominativo. . . .Mus-a?.
d e Mí, malditos). Genitivo Mus-árum.
Genitivo Mus-a-,
Dativo M us-a?. Dativo Mus-is.
A cusativo M us-a m Acusativo Mus-as.
Vocativo Mus-a. i Vocativo Mus-a?.
Ablativo Mus-a. Ablativo Mus-is.
i6 PARTE PRIMERA. D E LA ANALOGIA.

L o s n o m b r e s latinos d e la p r i m e r a declinación t e r m i n a n en a c a b a d o s e n ius q u e hacen e l genitivo e n i, q u i t a n d o el us


a , y s e declinan como el modelo q u e antecede, sacando a l g u - del nominativo, como Virgilius, Virgili. Deus tiene el plu-
nos f e m e n i n o s q u e p a r a d i s t i n g u i r s e d e o t r o s masculinos, ha- ral c o n estas t e r m i n a c i o n e s : n o m i n a t i v o y vocativo Di ó Dii,
cen el dativo y ablativo d e plural e n ábus, como filia, áni- y á veces t a m b i é n Dei, genitivo Deorum, dativo y ablativo
ma, liberta. Dis, Diis ó Deis, acusativo Déos.
L o s a c a b a d o s e n um s e declinan c o m o templum.
MODELO DE LA SEGUNDA DECLINACIÓN.
MODELO DE LA TERCERA DECLINACIÓN.
, el señor.
Nom Dominus. Nom Dómin-i. Sermo, la plática.
Gen Dómin-i. Gen Domin-órum. SINGULAR. PLURAL.
Dal Dómin o. Dat Dómin-is.
Acus Dómin-um. Acus Dómin-os. .Sprmo
Foc Dómin-e. Voc Dómin-i. Gen Sermón-is. Gen . . .Sermón-um.
Abl. Dómin-o. Abl. Dómin-is. Dat Sermón-i Dat
Á.CUS Sermón-em.
Voc ... . .. Sermo. Voc. ... .Sermón-es.
Z M Z O Z D - b j Z L O Abl.... Abl... .

DE LOS NOMBRES NEUTROS D E L A SEGUNDA


DECLINACIÓN.
DE LOS NOMBRES NEUTROS D E LA TERCERA
Templum, el templo.
DECLINACIÓN.
Nom Templum. j Nom Templ-a.
Gen Templ-i. Gen Templ-órum. Tempus, el tiempo.
Dat Templ-o. Dat Temp'-is. Nom Témp-ora.
Nom Tempus.
Acus Templ-um. Arus Templ-a. Gen Temp-órum.
Gen Témp-oris.
Voc Templ-um. Voc Templ-a. Dat Temp-óribus.
Dat Témp-ori.
Abl. Templ-o. ¡ Abl Templ-is. Acus Témp-ora.
Acus Temp-us.
Voc Temp-us. Voc Témp-ora.
Lo« n o m b r e s latinos d e la s e g u n d a declinación t e r m i n a n Abl. Témp-ore. Abl. Temp-óribus.
en er, ir, nr, us ó um.
Los q u e t e r m i n e n en er, ir, nr, tien.-n el vocativo igual Genitivo.
al nominativo, como puer, vir, satur.
El nominativo tiene v a r i a s t e r m i n a c i o n e s . E l genitivo s e
L o s acabados e n us s e declinan en todo como dóminus, acaba e n is; pero p o r q u e e n l a s letras q u e p r e c e d e n á esta
sacando é Deus, agnus y rhorus, q u e tienen, a s í c o m o los t e r m i n a c i ó n h a y m u c h a v a r i e d a d , s e d a n las r e g l a s siguientes:
a n t e r i o r e s , el vocativo igual al nominativo; á filius y genius,
L o s acabados e n a hacen e n atis, c o m o dogma, dogmatis.
q u e tienen los vocativos fili, geni; y á los n o m b r e s propios
3
Los en e no crecen, sino q u e vuelven la e e n is, como rete, L o s e n ur hacen e n uris, c o m o fur, furis. Hacen oris,
relis. ebnr, fémur, robur y jécur, je'coris; q u e el genitivo jecí-
Los e n o hacen e n onis, como sermo, sermónis. noris e s d e jécimus a n t i g u o .
S á c a n s e estos q u e hacen en inis: Apollo, Cupido, cardo, Los en as hacen en átis, c o m o chitas, eivitútis; ras, m a s -
Carthágo, homo, margo, nemo, ordo, turbo, y los latinos culino, tiene vadis, y vas n e u t r o , vasis; as, asis; mas, ma-
acabados en do y e n go, f e m e n i n o s , como dulcédo, imágo, ris. Los g r i e g o s m a s c u l i n o s hacen e n antis, c o m o pallas,
fuera d e únedo, unedónis. pallántis; adamas, adaméntis. Los griegos femeninos ha-
Caro hace camis; anio, aniénis; nerio, neriénis. Algu- cen e n adis, c o m o pallas, pálladis, c o n arcas masculino.
nos g r i e g o s en o hacen el genitivo en us, como Dido, Didó- Artocreas y ergsipelas, q u e s o n n e u t r o s , hacen e n atis.
nis ó Didus. Los e n es m u d a n la es en is, c o m o vepres, vepris. M u -
Lac hace lactis, y halec, halécis. c h o s d e los g r i e g o s hacen e n e'tis, como magues, magne'tis.
L o s acabados e n / a ñ a d e n á la / la t e r m i n a c i ó n is, como Chremes t i e n e t a m b i é n chrernis, y laches, lachis.
animal, animális; mel y fel doblan la /. T a m b i é n hacen étis eslos latinos: abies, aries, hebes, in-
Los en an hacen en ánis, c o m o Titán, Titánis. díges, interpres, lócuples, paries, perpes, pxpes, seges, 1c-
Los en en hacen e n énis, como áttagen, attagénis. Los ges, teres, quies y s u s c o m p u e s t o s , como requies, el cual
n e u t r o s hacen en inis, como nomen; y estos m a s c u l i n o s : fí- t a m b i é n va p o r la q u i n t a declinación.
dicen, /lamen, oseen y pecten, coi? los q u e vienen d e cano, E n edis hacen merces, proís, hceres y pes con s u s c o m -
r o m o t ib icen, inis. p u e s t o s , como hipes. E n idis hacen deses y obses.
L o s en in hacen e n inis, c o m o delphin, delphinis. Des hace bessis, ceres, ¿es y pubes e n eris. L o s d e m á s
L o s e n on hacen en onis, c o m o canon, cdnonis. Algu- en es, q u e crecen en el g e n i t i v o , hacen e n i lis, como limes,
nos g r i e g o s hacen e n antis, c o m o charon, charontis. límitis; trames, trámitis.
L o s e n ar hacen en aris, c o m o lar, taris. Far hace Los latiros en is hacen el genitivo c o m o el n o m i n a t i v o ,
farris, y hepar, hépatis. c o m o júvenis y cassis ( l a tela d e a r a ñ a ) .
Los en er hacen e n eris, como Láser, Láseris. Sácan- E n eris hacen cinis, pulvis, y vomis, con cúcumis, que
s e imber, y los sustantivos d e m e s e s , c o n los a d j e t i v o s t f n t a m b i é n h a c e cúcumis. E n entis, ñmois, y pyrois, py-
ber y cer, q u e m u d a n la er e n ris, como september, sep- roentis.
tembris; salúber, salubris; acer, acris; pero púber, uber y
En idis, cassis (el m o r r i ó n ) , cuspis, lapis, y m u c h o s g r i e -
acer, sustantivos, van s i e m p r e p o r la regla g e n e r a l .
g o s f e m e n i n o s , c o m o cenchris, idis, y a l g u n o s m a s c u l i n o s ,
L o s latinos e n ter hacen e n tris, c o m o accípiter, accípi- c o m o paris, páridis, q u e t a m b i é n tiene paris como algunos
tris, y t a m b i é n los g r i e g o s pater y mater. Later hace Id- otros.
teris; iter, itineris; Júpiter, Jovis.
E n inis h a c e sanguis. E n itis, dis, lis, quiris y samnis.
L o s e n ir hacen en iris, c o m o gadir, gadiris.
Glis hace gliris, y semis, semissis.
Los e n or hacen e n óris, c o m o ilecor, decóris. Cor h a -
ce cordis, con s u s c o m p u e s t o s , como vecors. L o s en os hacen e n oris, c o m o flos, floris-, os, oris (la b o -
ca). E n otis hacen compás, impos, nepos, dos, eos y sá- Y t a m b i é n oryx, phalanx, phrijx, remex, rex, sphinx,
cenlos; y a l g u n o s g r i e g o s , c o m o rhinóceros. strix, styx, y los a c a b a d o s en orix como argentórix.
E n OÍS hacen ¡teros, minos y tros; bos t i e n e bovis; cris- E n ctis, astyánax y nox; onyx hace onychis, y nix,
tos, custodis; os, ossis (el hueso). nivis.
L o s en us hacen en oris, como lempus, témporis. En L o s en ex d e m u c h a s sílabas m u d a n el ex e n icis, como
eris hacen acns, fcedus, funus, genus, glomus, latus, mu- judex. S á c a n s e halex y verbex, q u e c o n s e r v a n la e, y se-
nus, olus, onus, opus, pondus, rudus, scelus, sidus, re- nex q u e h a c e senis; y súpellex, supelléctilis. Los nom-
lias, Venus, ve tus, viscus, vulcus y vulnus. b r e s d e esta declinación s e declinan en todo como sermo.
E n udis: palus, subscus, incus, y pecus f e m e n i n o . Acusativo.
En uris: tellus y ligus, c o n los d e u n a sílaba, c o m o rus. El acusativo s e acaba en em, como sermónem. Sácanse
E n utis: intercus, juventus, salus, se'rvitus, senectus y los siguientes, q u e lo tienen e n im: buris, burim, cúcumis,
virtus. pelvis, ravis, secúris, sitis, tussis, vis. O t r o s lo tienen e n
E n untis algunos n o m b r e s d e ciudades, como Opus, Opun- em y en im, q u e s o n clavis, febris, navis, puppis, restis,
¡is; en dis, fraus y laus. E n odis los c o m p u e s t o s d e pus, turris, e t c .
como a pus; grus y sus hacen en uis.
Ablativo.
Los a c a b a d o s en bs hacen e n bis, y los e n ps en pis, co-
m o chalybs, stirps; excepto gryps q u e hace gryphis. El ablativo s e acaba e n e, como sermóne, teste, duce, sós-
pite, pùbere. S á c a n s e todos los q u e hicieren el acusativo
T a m b i é n s e sacan los e n ebs y los e n eps d e m u c h a s sí-
en im, q u e tienen el ablativo e n i, como sitim, siti.
labas, q u e hacen en ibis y en ipis, como ccelebs, princeps.
S á c a n s e áuceps, q u e hace áucupis, y los adjetivos compues- : T a m b i é n hacen e n i los n e u t r o s acabados en al, ar, e, y
tos d e caput, q u e hacen e n cipitis, como bíceps. los n o m b r e s propios d e meses, c o m o animai, animáli, tór-
cular, sedile, aprilis, septémber. Á éstos s e j u n t a n strí-
Los acabados en tis y rs vuelven la s e n tis, c o m o frons
gilis, canális, memor y plus, q u e hacen en i; far, néctar,
(la frente), lens, ars.
nepar y jubar, hacen e n e, como fare.
Puls h a c e pultis. Y los c o m p u e s t o s d e eor hacen e n dis, •
Los adjetivos d e u n a t e r m i n a c i ó n , y t a m b i é n los n o m b r e s
como concors; con glans, librepens, nefrens, frons (la h o - q u e hacen el acusativo en em ó en im, hacen el ablativo e n
ja del árbol), lens, distintos d e los d e la regla g e n e r a l ; hyeias, ¡ e ó en i, como felix, felice ó felici; ingens, ingente ó in-
hace hyemis. genti; navis, nave, navi; á los cuales s e j u n t a n amnis, ig-
Caput m u d a la ni e n Uis, c o n s u s c o m p u e s t o s , sínciput. nis, imber, súpellex, vedis y >'iis.
sincípitis. P e r o los adjetivos y participios a c a b a d o s e n ns, m á s o r -
Los e n x la m u d a n en cis, c o m o pax, nex, como corni.r, d i n a r i a m e n t e hacen en e q u e e n i, c o m o prudens, prude?ite;
volvox, nux, calx, lanx. legáis, legente; tridens hace tridènte ó tridenti. Lo mis-
E n gis la vuelven allobrox, áquilex, coccyx, conjux, m o e s d e los c o m p a r a t i v o s , a u n q u e e s m á s u s a d o e n e q u e
frux, grex, harpax, laplx, lex, mastix, y sus compuestos. en i, c o m o brevióre, melióre.
L o s adjetivos q u e tienen la t e r m i n a c i ó n n e u t r a e n e, h a -
Acusativo.—El acusativo acaba e n es, como sermónes,
cen el ablativo en i, como brevis, breve, bren; y los a p e l a -
a u n q u e a l g u n o s n o m b r e s d e los q u e hacen el genitivo e n ium
tivos hechos d e n o m b r e s adjetivos, c o m u n m e n t e , c o m o fami-
suelen t e n e r este caso e n eis, ó is, como omnes, omnéis,
liáris, bipennis, trirémis, familiari, e t c . M a s si estos
omnis, en lo cual s e h a d e s e g u i r el u s o d e los b u e n o s a u -
n o m b r e s f u e r e n propios, s o l a m e n t e h a r á n e n e , como A/a/'-
tores.
f m / t s , Juvenális, Félix, Clemens: Martiale, e t c .
MODELO DE LA CUARTA DECLINACION.
JVúmero plural.
Sensus, el sentido.
El genitivo s e acaba en «7«, c o m o sennónum. Sácanse '
los n o m b r e s acabados en ns, q u e hacen e l genitivo en ium, SINGULAR. PLURAL.

c o m o serpens, serpentium; prsesens, prsesentinm; y los aca- Nom. . . . .Sens-us.


b a d o s en s, q u e tienen el g e n i t i v o del s i n g u l a r igual al n o - Gen. .. Gen.
m i n a t i v o , c o m o collis, cóllis, colium; cladis, cládis, clá- Dat. . Dat. . . . . . Séns-ibus.
dium; y los q u e hacen el ablativo e n i, ó e n e, como dió- Acus . . .Sens-um. Acus. . . . . .Sens-us.
Voc... . . .. Sens-us. Voc. . . . . . Sens-us.
cesis, dicecésium; ánimal, animálium; plus, plurium; na- Abl.. . . . . ..Sens-u. Abl.. .
ris, nave, navi, navium; á los cuales s e j u n t a n caro, cohors,
fornax, linter, venter, uter y samnis.
I M I O I D I B I L O
S á c a n s e t a m b i é n los n o m b r e s d e u n a sílaba, los cuales ha-
DE L O S N O M B R E S N E U T R O S D E LA CUARTA
cen en ium, como gens, géntium; mus, murium, sacando
los q u e s i g u e n , q u e hacen en um: bos, dux, flos, fraus, DECLINACIÓN.
fraux, fur, grex, grus, laus, lex, lynx, mos, nux, pes, Genu, la rodilla.
prex, ren, rex, sus, trox, vox.
Nom Genu. Nom Gen-ua.
D e la excepción d e los q u e h a c e n el g e n i t i v o e n ium, p o r Gen Gen-u. Gen Gen-uum.
s e r n o m b r e s acabados e n s, con genitivo igual al n o m i n a t i - Dat Gen-u. Dat Gén-ibus,
vo, ó p o r s e r el ablativo en e, ó en i, s e sacan canis, jiíve- Acus Gen-u. Acus Gen-ua.
nis, pañis, vates, dégener, inops, memor, supplex, vetus, Voc Gen-u. Voc Gen-ua.
Abl. Gen-u. Abl. Gén-ibus.
uber, y los c o m p u e s t o s d e capul y cápio, como bíceps y pár-
ticeps, q u e hacen s o l a m e n t e e n um, como canum, degéne- L a c u a r t a declinación tiene dos t e r m i n a c i o n e s : us, u, c o -
rum, etc. m o sensus, genu. L o s n o m b r e s masculinos y femeninos d e
Dativo.—El dativo y ablativo d e l plural a c a b a n en ibus, la c u a r t a declinación s e declinan e n todo c o m o sensus. E l
como sermónibus. S á c a n s e bos q u e hace bobus, y a l g u n a s dativo d e l singular solían los a n t i g u o s a c a b a r a l g u n a s veces
veces bubus. T o d o s los a c a b a d o s en a d e esta declinación le en u, c o m o metu p o r metui.
tienen o r d i n a r i a m e n t e en atis, y a l g u n a s veces e n átibus, co- El dativo y ablativo del plural a c a b a n e n ubus los siguien-
m o embléma, emblématis, ó emblemátibus; los cuales todos tes: arcus, artus, lacus, partus, quercus, specus, tribus,
son g r i e g o s , m a s p é n e n s e e n t r e los latinos p o r s e r t a n usados. y veru. Portus y quxstus, h a c e n e n ibus, ó e n ubus.
L o s n o m b r e s n e u t r o s d e esta declinación son indeclinables ¡ Vas (el vaso) e n el n ú m e r o s i n g u l a r e s d e la t e r c e r a d e -
en s i n g u l a r , y e n plural s i g u e n en todo el m o d e l o genu, genu. clinación, y en el plural d e la s e g u n d a ; júgerum p o r el c o n -
MODELO D E LA Q U I N T A DECLINACION. t r a r i o , en el s i n g u l a r e s d e la s e g u n d a , y en el plural d e la
t e r c e r a . A l g u n a s veces s e halla júgeris, genitivo d e s i n g u -
Dies, el día. l a r , y júgere ablativo.

SINGULAR. PLURAL.
DECLINACIÓN DE L O S N O M B R E S GRECO-LATINOS.
Nom. Nom.. Di-es.
Gen..
H a y u n a clase d e n o m b r e s q u e procediendo d e l g r i e g o , s e
Gen Di-éi.
Dat. . Di-éi. Dal Di-ébus. han introducido e n la lengua latina, c o n s e r v a n d o en todo ó
Acus. Acus... Di-es. e n p a r l e la f o r m a d e su declinación primitiva, y como su « h
Voc . Di-es. Voc.... Di-es. nocimiento e s del lodo i n d i s p e n s a b l e p a r a hacer c o n inteli-
Abl... Di-e. g e n c i a y p r o v e c h o la lectura d e los clásicos, h e m o s j u z g a d o
necesario e n s e ñ a r la m a n e r a d e declinarlos.
T o d o s los n o m b r e s d e la quinta declinación s e declinan co-
L a s declinaciones d e los n o m b r e s greco-latinos s o n t r e s .
m o dies, diéi; pero h a y q u e a d v e r t i r q u e la m a y o r p a r t e de j
L o s d e la p r i m e r a a c a b a n el n o m i n a t i v o en a?, as, e, es. L o s
éllos carecen d e p l u r a l , y q u e los pocos q u e lo t i e n e n , c a r
d e la s e g u n d a en os, on, ¿as. L o s d e la t e r c e r a en a, as,
cen s i n e m b a r g o d e genitivo, dativo y ablativo, á excepción
is, o, os, etc.
d e dies y res, q u e s o n enteros. •Primern declinación

NOMBRES IRREGULARES. Ancl.i-es


Nom.. Maja. Tyáras. Epitomo.
Gen.. .Majœ. Tyáree. Epítomes Aneli í-«e.
Domus (la casa). Epitome A neh is «e.
Dat .Majas Tyárse.
Acus Majara, Tyáram, ó T\á- Epitomen, o Anctaísen.
Nom. . . . . .Domus. Nottt.. Domus. Epitomi m Ancl.ísem
Mi jan. ran.
Gen... . . . D o m u s 6 Domi. Gen... Domuum 6 Domórum Voc. . .Maja. Tyára. Epitome. Anchíse.
Dat . .Domui ó Domo. Dat... Dómibus. Abl. . . M a j a . Tyára. Epitome. A n c h í s e . "]
Acus. . D o m u s ó Domos. Anchis."1.
Acus.. . . . Dornum.
Voc.... . . . Domus. Voc.. .Domus.
Abl... . Abl.. ..Dómibus. Los q u e tienen plural s e declinan e n él c o m o mam, mu-
sárum.
Vis (la fuerza). Jesus (Jesús) Júpiter (Júpiter). Segunda declinación.

PLURAL SINGULAR. SINGULAR.


SINGULAR.
Nom.. Androg-eos. Peli-OD. Tid-éus. Panthus.
Nom Vis. Nom.. Vires. Nom. .Jesus. Nom.. Jupiter, Tid éi,-os. Panth-i.
Gen... A n d r o g ei,-eo. Peli-i.
Gen Gen... V i r i u m . Gen.. .Jesu. Gen.. .Jovis. Tid-éo,-ei. Ponth-o.
Vis. Dat... Androg-eo. Peli-o.
Dat Vi. Dat.. . V i r i b u s Dat. .Jesu. Dat.. .Jovi. Àcus. .Androg-eon. Peli-on. Tid-éum, ea P a n t h on,-um.
Acus Vim. Acus. .Vires. Acus. Jesuna. Acus, Jovem. Voc... Androg-eos. Peli-on. Tid éu. P a n t h u.
Voc, . . V i r e s . Voc. . .Jesu. Voc. . .Júpiter, Abl. . . A n d r o g - e o . Tid-éo. Panth-o.
loe Vis. Peli-o.
Abl. . . V i r i b u s Abl. . .Jesu. Abl. . .Jove.
Abl Vi.
(Carecen de plural).

«
Los q u e tienen plural s e declinan como dómini, dominó- L o s n o m b r e s p a t r o n í m i c o s t e r m i n a n e n as, de.<¡, is, ne.
rían, y los en on, c o m o templa; p e r o t o d o s f o r m a n el g e n i - L o s en as (femeninos) s e declinan como Arcas; los e n des
tivo 011 Olí. (masculinos) como Anchíses; los en i s (femeninos) como Ama-
ryllis; y los en ne ( t a m b i é n f e m e n i n o s ) como epitome.
Tercera declinación.

Nom Foém-a. Nom Poém-ata. EXPOSICIÓN, TRADUCCIÓN Y EXPLICACIÓN


Gen Poém-atis. Gen Poém-atum,-aton. D E LAS R E G L A S D E LOS GÉNEROS.
Da/.. .Poém-ati. Dat. . . . . Poém-atis,-átibus.
Acus Poém-a. A cus Poém-ata.
Voc Poém-a. Reglas de significación.
Voc Poém-ata.
Abl. Poém-a te. Abl. Poém-atis,-átibus. MASCÓLA sunt máribüs, quje dantur nómina solum.
Los nombres que se dan solamente á los machos, son
Nom. . . Arc-as. Nom masculinos.
Gen. . . . Arc-adis,-ados.
Dat Árc-adi. Dut T o d o n o m b r e p r o p i o ó c o m ú n , q u e signifique s o l a m e n t e
A cus. . .. Arc-aden,-ada. Acus v a r ó n ó m a c h o d e c u a l q u i e r especie d e animal, e s del g e n e r o
Voc Arc-a. Voc m a s c u l i n o , como Franciscas, i ( F r a n c i s c o ) , leo, óms, (el
Abl Ahí león), e t c .
os. F e m í n e i s j u n g e s , quse f é m i n a sola repóscit.
Nom. . . . . Her-os. Nom Juntarás á los femeninos los nombres que sólo la hem-
Gen Her-óis. Gen. bra pide.
Dat Her-ói. Dat.
A cus. T o d o n o m b r e , p r o p i o ó c o m ú n , q u e signifique s o l a m e n t e
Her-<5em,-óa. Acus
Voc Her-os. Voc. m u j e r ó h e m b r a d e c u a l q u i e r a especie d e animal, e s del g e -
Abl Abl.. n e r o femenino, como María, % ( M a r í a ) , equa, se (la y e g u a ) ,
o etc.
is. Est c o m m ú n e duum. sexum quod cláudit utrumque.
Nom . Did o. Nom.
Gen Did-ónis,-óis, us. Gen.. El nombre que abraza á los dos sexos, es común de
Dat. Did-óni. Dat..
Acus. . Did ónem,-o. dos.
Acus.
boc. . Did-o. Voc . T o d o n o m b r e q u e con u n a t e r m i n a c i ó n significa indistinta-
Abl. . Did-óne. Abl. . m e n t e m a c h o y h e m b r a , e s d e l g é n e r o c o m ú n , como sacer-
(Carece de plural). dos, ótis ( e l s a c e r d o t e ó la sacerdotisa), e t c .
M e a s e s , e t flúvios, v e n t ó s q u e a d j ú n g e viríli.
Hay o t r o s m u c h o s p e r t e n e c i e n t e s á .la t e r c e r a declinación,
q u e t e r m i n a n d e varios m o d o s en el n o m i n a t i v o d e singular- Junta al género femenino los nombres de meses, ríos
p e r o lodos ellos pueden declinarse f á c i l m e n t e c o n a r r e g l o á y vientos.
los q u e a n í e c e d e n . L o s n o m b r e s d e m e s e s , r í o s y vientos, s o n masculinos, c o -
D E LA ANALOGIA.

nio Aprllis, ü ( A b r i l ) , Nilus, i (el Nilo), curtís, i (el euro), Los n o m b r e s a c a b a d o s e n a , % ó i, y declinables s o l a m e n -
ele. te e n el n ú m e r o plural, s o n r e s p e c t i v a m e n t e n e u t r o s , f e m e -
Ái b o i i s est n o m e n m u ü é b r i ; s e d e x c i p i a n t u r ; ninos y masculinos, como arma (las a r m a s ) , delicix (las d e -
Mas oleaster; acer néutrum, cum súbere, robur.
licias), cancelli (las celosías). Herma, árurn e s n e u t r o , y
El nombre de árbol es femenino; pero se exceptúan: Pandectas, árurn masculino, s e g ú n u n o s a u t o r e s , y femenino
por masculino oleaster, tri, (el asebuche), por neutro acer, t
s e g ú n otros.
eris (el acebo), con robur, oris (el roble), y súber, eris (el
alcornoque). Substantiva g e n u s n é u t r u m non flexa r e p o s c u n t .

T o d o n o m b r e q u e s i g n i f i q u e ;'rbol e s femenino, como spi- Los nombres indeclinables piden el género neutro.
nus (el espino), cupressus (el ciprés), e t c . ; exceptuándose
Los n o m b r e s indeclinables son del g é n e r o n e u t r o , c o m o
s o l a m e n t e oleaster, acer, súber y robur, pues el p r i m e r o es
gummi ( l a g o m a ) , e t c . A esta regla p e r t e n e c e n las letras
masculino y los tres ú l t i m o s neutros.
del abecedario, así latinas, v. g . a, b, c, c o m o g r i e g a s , v . g .
í n s u l a i e m i n e a , urbs, r e g i o cum n a v e poésis.
alfa, be'a, gama, q u e son del g é n e r o n e u t r o ; y si alguna
El nombre de isla, el de ciudad, el de región, el de poe^ vez s e hallan c o n g é n e r o f e m e n i n o , e s p o r e n t e n d e r s e e n éllas
sía y el de navio son femeninos. este n o m b r e líttera, x (la letra).
T o d o s los n o m b r e s d e islas, ciudades, r e g i o n e s , reinos, na- V o x quaevis néutris dábiiur pro n ò m i n e surapta.
v k s y o b r a s d e poesía, tienen g é n e r o f e m e n i n o , como C y -
Cualquiera voz tomada en lugar de nombre se dará á
prus ( C h i p r e , isla del M e d i t e r r á n e o ) , Saguntus (Sagunlo),
los neutros
.Egyptus ( E g i p t o ) , Centauras (el navio. C e n t a u r o ) Eunu- ¡
chas ( E u n u c o , u n a o b r a d e T e r e n c i o ) . A e s t a s o b r a s d e p o e - | L a s p a r t e s d e la oración, q u e n o s i e n d o n o m b r e s ni p r o -
sía suele a l g u n a s veces a t r i b u í r s e l e s el g é n e r o masculino, prin- n o m b r e s s e ponen e n l u g a r d e n o m b r e , s o n del g é n e r o n e u -
c i p a l m e n t e c u a n d o llevan p o r titulo el n o m b r e d e su a u t o r , ' i t r o , c o m o vivere p o r vi!a.
A primíe m u l i e b r e g e n u s deposcit ut aura,
Heglas de terminación.
Adria mas esto, cui jungtr pianéta, comèta.
Um n é u i r u m facies, h ó m i n u m si propria d e m á s . El nombre de la primera declinación acabado en a, pi-
Harás neutro el nombre acabado en um, si sacas los de género femenino, como aura, ce (el viento). Adria, ce
nombres propios de hombres y mujeres. (el golfo de Venecia) sea masculino, al cual juuta pianéta,
ce (el planeta), y comèta, ce (et cometa).
T o d o n o m b r e acabado en um, s e a cual f u e r e s u significa-
ción, e s del g é n e r o neutro, como mancípium (el esclavo), . L o s n o m b r e s d e la p r i m e r a declinación a c a b a d o s en a s o n
dxmonuium (el demonio), e t c . S á c a n s e los n o m b r e s propios j f e m e n i n o s , como aura, etc. S á c a n s e p o r m a s c u l i n o s Adria,
d e varones, q u e son masculinos, como Dignatium ( u n h o m - c u a n d o significa el m a r Adriático, pianéta y comèta; y p o r
b r e llamado D i g n a d o ) ; v los d e m u j e r e s , q u e s o n f e m e n i n o s , ! n e u t r o pascha, se.
como Eustochium (una m u j e r l l a m a d a E u s t o q u i a ) . A terna? dábitur néutris, c e u stigma, poema.

A plurale est néutrum: ce f e m i n e u m : /'que viríle. El nombre de la tercera declinación acabado en a es


El nombre de plural acabado en a es neutro, el acaba- í del género neutro, como stigma, atis (la señal de la lla-
do en ce es femenino, y el acabado en i es masculino. ga). poema, atis (el poema).
fU
L o s n o m b r e s d e la t e r c e r a d e c l i n a c i ó n a c a b a d o s e n a son
lac, caput. S á c a n s e sal, mugil y sol, q u e s o n m a s c u l i n o s .
n e u t r o s , c o m o dogma, pascha, e t c .
Sal e n s i n g u l a r s e s u e l e h a l l a r n e u t r o .
Néutrum nomen in e; muliebria sint tibi grasca.
An, in, on mas; hac sindon, et dulcís aédon,
El nombre latino acabado en e es neutro; los nombre« Alcyóni j u n g e s icón: sint néutra secundse.
griegos sean para tí femeninos. El nombre acabado en an, in ú 0 1 es masculino; sin-
L o s n o m b r e s l a t i n o s a c a b a d o s e n e, s o n d e l g é n e r o n e u - don. ónis (la sábana), y aédon ónis (el ruiseñor que tiene
el canto dulce), piden el pronombre hac para femeninos.
t r o , c o m o mate, is ( e l m a r ) , cubile, is ( l a c a m a ó a l c o b a ) , . )
Juntarás por femenino ¡con, onis (la estampa) á este nom-
e t c . ; y d e l g é n e r o f e m e n i n o l o s g r i e g o s , c o m o epítome, es bre alcyon, onis (el alción). Los nombres de la segunda
(el c o m p e n d i o . ) declinación son neutros.
O finita dabis tnáribus. velut linio g e m m a . L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n an, in ú on, s o n m a s c u l i n o s ,
F e m i n e u m verbále in io, cui tálio j u n g e s ,
Et nomen do, go finítum: caro j ú n g i t u r iliis. c o m o titrn, titánis (el s o l ) , psean, paeanis ( l a a l a b a n z a d e
Hárpago, cudo, tido mas, ordo et cardo ligóque. los d i o s e s ) , delphin, delphinis ( e l d e l f í n ) , cánon, cánonis
Darás á los masculinos los nombres acabados en o, ( e l c a n o n ) . S á c a n s e sindon, aé Ion, alcyon é icón, q u e s o n
c o m o «MÍO, ónis, cuando significa la piedra preciosa. E l f e m e n i n o s , y l o s n o m b r e > g r i e g o s d e la s e g u n d a d e c l i n a c i ó n ,
nombre verbal acabado en io es femenino, al cual junta- c o m o Ilion, Ilii ( T r o y a ) , q u e s o n n e u t r o s .
rás tálio, ónis (la pena del talión), y el nombre acabado
En dábitur néutris; sed hymen, ren, máscula sunto,
en do y en go: caro, carnis (la carne) se juntan también
Et splen, atque lien, áttagen, cum péctine, lidien.
á éllos. Hárpago, ónis (el áncora), cudo, ónis, (el casque-
te de cuero), udo, ónis (el escarpín), ordo, inis (el orden), El nombre acabado en en se dará á los neutros; pero
cardo, inis (el quicio), y ligo, ónis (el azadón), son mas-j hymen. enis (el himeneo), ren. enis (el riñon), y splen,
culinos. énis (el bazo), y lien, énis (el bazo), áttagen, énis (el fran-
colín), lichen, énis (el empeine) con este nombre peden,
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n o s o n m a s c u l i n o s , c o m o sermo. inis (el peine) sean masculinos.
L o s v e r b a l e s e n io s o n f e m e n i n o s , c o m o léctio y oblivio, q u e
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n en s o n n e u t r o s , c o m o flamen.
s a l e n d e lego y obliviscor. A u n q u e e l n o m b r e s e a c a b e en
S á c a n s e hymen, ren, splen, lien, áttagen, lichen y peden,
io, s i n o s a l e d e v e r b o , e s m a s c u l i n o , c o m o púgio, sripio;
que s o n masculinos. C u a n d o flamen significa el sacerdote,
e x c e p t u a n d o s o l a m e n t e á tálio, q u e a u n q u e n o s a l e d e verbo es también masculino.
e s s i n e m b a r g o f e m e n i n o . L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n do y eo
Ar néutrum; er máribus dona; tamen é x c i p e néutra.
go, c o m o dulcédo, imágo, s o n f e m e n i n o s , á l o s c u a l e s s e lle- Uber, iter, tuber, láser, piper, atque papdver,
g a caro; hárpago, cudo, udo, ordo, cardo y ligo s o n m a s - Ver, siter, atque cicer, cum verbere junge cadáver.
Mas si ser, aut néutrum; laver a t muliébris habétur.
culinos.
El nombre acabado en ar es neutro; da á los masculi-
C, T, L , M, neutrum, sal, mugil, s o / q u e viriles.
nos los nombres acabados en er-, saca con todo eso por
E l n o m b r e a c a b a d o e n c , t, l ó m e s n e u t r o ; sal, is (la neutros: uber, eris (el pecho), ileri itineris (el camino),
s a l ) , mugil, ilis ( e l p e s c a d o m ú j o l ) , y sol, solis ( e l s o l ) , son tuber, eris (el tumor), láser, eris (el benjuí, jugo de la
planta laserpicio), piper, eris (la pimienta), y papáver, eris
masculinos.
(la adormidera), ver, veris (la primavera), siler, eris (la
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n c, t, l o m s o n n e u t r o s , como mimbrera) y cicer, eris (el garbanzo), cadáver, eris (el
PARTE PRIMERA.

cadáver) con este nombre verber, eris (el azote). Siser,


eris (la chirivía) es masculino ó neutro; pero laver, eris
f e m e n i n o s , c o m o píelas, cháritas, e t c . S á c a n s e , p o r n e u t r o s
(el láber) es tenido por femenino.
vas, erisipelas y artocreas; y p o r m a s c u l i n o s Acragas, as,
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n ar s o n ' n e u t r o s , c o m o pulrhm, adamas, élephas, y l o s n o m b r e s g r i e g o s d e la p r i m e r a d e -
e t c . ; y l o s a c a b a d o s e n er m a s c u l i n o s , c o m o liber. Sacaría c l i n a c i ó n , CUYO n o m i n a t i v o d e s i n g u l a r t e r m i n a e n as, c o m o
uber, iter, luber, láser, píper, papáver, ver, siler, ciar, ti/aras. C u a n d o vas s i g n i f i c a e l fiador y Acragas s e t o m a
verber y cadáver, q u e s o n n e u t r o s . Siser e s m a s c u l i n o y, p o r u n a c i u d a d , s o n m a s c u l i n o e l p r i m e r o , p o r máscula sunt
n e u t r o , y laver f e m e n i n o . C u a n d o Lar, Laris s i g n i f i c a el máribus, e t c . y f e m e n i n o el s e g u n d o , p o r insvia femínea,
dios doméstico, e s masculino. ele.
Or m as; hzec arbor; ador hoc, cor, marmor et cequor. .1
Es d a t o f e m í n e o g é n e r i ; t a m e n e s t o virile.
El nombre acabado en or es masculino; arbor, oris (el Nomen itis patrii, paries, pes. júngitur antes.
árbol pide el pronombre hcec para femenino; ador, oris fíesque, mer ¿que dies, vepres, aries, quoque verres.
(el pan de escandía), cor, coráis (el corazón), marmor, G n e c a q u e in es primse, vel ternas. --Es á d d i t o neutris.
oris (el mármol) y cequor, oris (la llanura del mar) piden Da al género femenino el nombre acabado en es; pero
el pronombre hoc para neutros. sea masculino el nombre que hace el genitivo en itis, y
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n or s o n m a s c u l i n o s , c o m o can- que sea latino. Se juntan á éstos: paries, étis (la pared),
pes, pedis (el pié), antes, antium (el vallado), y bes, be-
dor, labor, e t c . S á c a n s e ador, c o r , / « a m o r y sequor, que sis (las ocho onzas), y mer ¡dies, ¿i (el medio dia), vepres,
s o n n e u t r o s , y arbor f e m e n i n o . is (la espina), también aries, lis (el carnero), verres, is (el
Ur néutrum; hic furfur capient cuín vúlture, íiirlur. verraco), y los nombres griegos de la primera declinación,
ó de la tercera, acabados en es; añade á los neutros œs,
El nombre acabado en ur es neutro; furfur, uris (eí ceris (el metal).
salvado), tur tur, uris (la tórtola), con vultur, uris (el buí4
tre) tomarán el pronombre hic para masculino. L o s n o m b r e s l a t i n o s d e l a t e r c e r a d e c l i n a c i ó n y d e la q u i n -
L o s n o m b r e s a t i b a d o s e n ur s o n n e u t r o s , c o m o murmur, t a a c a b a d o s e n es, s o n f e m e n i n o s , c o m o famés, spes, opes,
vires, e t c . S á c a n s e p o r m a s c u l i n o s l o s n o m b r e s d e la t e r -
guttur, e t c . S á c a n s e furfur, vultur y tur tur, q u e s o n mas-'
c e r a d e c l i n a c i ó n q u e h a c e n e l g e n i t i v o d e s i n g u l a r e n itis, c o -
eulinos.
m o palmes; á l o s c u a l e s s e j u n t a n paries, pes, antes, bes,
As sit f e m i n e u m ; vas vasis d í c i t o néutrum. merídies, vepres, aries, verres, acínaces, annáles, manes,
Máscula sunt Aci agas, simul as, adamasque elephasque.
lemures, pugiílares, y l o s n o m b r e s g r i e g o s e n es d e l a p r i -
As q u o q u e , q u o d variat tibí d e c l i n a t i o prima.
m e r a d e c l i n a c i ó n ó d e l a t e r c e r a , c o m o comètes, x, leles,
El nombre acabado en as sea femenino. Di que vas, étis. A q u í s e l l e g a e s t e n o m b r e ÍCS, seris, q u e e s n e u t r o .
va sis (el vaso) es neutro. Ácragas, antis (Gergenti, mon-
te de Sicilia), juntamente as, asis (la libra ó moneda de Is d a t o f e m i n e i s ; m á r i b u s da piscis aqudlis,
un cuarto), y adamas, antis (el diamante), y élephas, an- Et collis, vermis, tum callis, follis, et ensis,
tis (el elefante) son masculinos. También es masculino_ Mettsis cum vedi, postis, glis,fustis, et axis,
Et torris, c au lis, fascis, lapis, tingáis, et orbis.
el nombre acabado en as que la primera declinación te Et sangtiis, cticumis, junges cum vómere, cossis,
declina. Cum casse et cenchri, sentis, tum múgilis, Othrys.
A ï s q u e l a t i n u m a d d e s , c e u panis, et asse créata.
L o s n o m b r e s d e l a t e r c e r a d e c l i n a c i ó n a c a b a d o s e n as, son :!
Da á los femeninos el nombre a c a b a d o en is; da á los
5
masculinos pisas, is (el pez), aquális, is (el aguamanil),
co), alvus, Í' (el vientre), vannus, i (la zaranda), humus, i
y collis, is (el collado), ver mis, is (el gusano); además de
(la tierra), tribus, us (la tribu), y domus, i ó us (la casa),
esto callis, is (la senda), follis, is (el fuelle), y ensis, is
además de éstos, cárbasus, i (el carbaso, lino finísimo),
(la espada), mensis, is (el mes), postis, is (el postigo),
idus, iduum los idus), son femeninos. Virus, i (la pon-
glis, iris (el lirón, especie de ratón montesino), /ustis, is
zoña), y pélagus, i (el mar), piden el pronombre hoc pa-
(la vara), y axis, is (el eje), con rectis, is (el cerrojo),
ra neutros; vulgus, i (el vulgo), pide el pronombre hic y
y torris, is (el tizón), caulis, is (la col ó versa), fascis, is
también el pronombre hoc para masculino y neutro.
(el haz), ¿apis, idis (la piedra), unguis, is (la uña), y or-
bis, is (la redondez); y juntarás sanguis, inis (la sangre), L o s n o m b r e s d e la s e g u n d a declinación, ó d e la cuarta,
cúcumis, is ó eris (el cohombro), cossis, is (la carcoma),
a c a b a d o s e n us s o n m a s c u l i n o s , c o m o cibus, potus, e t c . E x -
con vomis, eris (la reja del arado); además de esto múgil,
ilis (el mújol), Othrys, is (un monte), con cassis, is (la c e p t ú a n s e p o r f e m e n i n o s l o s d i e z n o m b r e s p u e s t o s e n la r e -
sed), y cenchris, is (el cencro); y añadirás el nombre la- g l a d e s d e acus h a s t a idus. C u a n d o acus s i g n i t i c a u n p e z
tino acabado en nis, y los compuestos de as, assis. l l a m a d o aguja, e s m a s c u l i n o . Virus y pélagus s o n n e u t r o s ,
y vulgus m a s c u l i n o y n e u t r o . A d v i é r t a s e , a d e m á s , q u e cár-
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n is ó ys s o n f e m e n i n o s , c o m o na- basus s e d e c l i n a e n el p l u r a l cárbasa, órum, y e s n e u t r o p o r
ris, clamys, e t c . E x c e p t ú a n s e p o r m a s c u l i n o s l o s v e i n t i o c h o a plurale, etc..
n o m b r e s c o n t e n i d o s e n la r e g l a d e s d e piséis h a s t a Othrys; los
N ó m i n a in os grascum. v e l in us c o n v è r s a latínum.
l a t i n o s a c a b a d o s e n nis, c o m o ignis, crinis, y l o s c o m p u e s - Máscula plerúmque, et, partim muliébria pones;
t o s d e as, assis, c o m o decussis, vigcssis. C u a n d o cassis Byssus, et antidotus, bdlanus, crystdllus, obyssus,
s i g n i t i c a e l m o r r i ó n ó c e l a d a , y cenchris e l a z o r , s o n f e m e - Sdpphirus. nardus, costus, diphthóngus, erémus.
His melilotas adest, pharus atque topdzius, arctos
ninos. Ex odus, ut mét.'iodus: biblo conjúnge papyrum.
Os m á r i b u s detur; dos, eos, m u l i é b r i s et arbos; Pondrás las más veces masculinos y parte de éllos fe-
Neutra que c o n s t í t u e s t a n t ú m m o d o os, oris, et ossis. meninos, los nombres acabados en esta partícula os grie-
El nombre acabado en os d é s e á los masculinos; dos, ga, ó vueltos en esta terminación us latina; byssus, i [la
otis (la dote), eos, otis (la piedra de amolar) y arbos, oris holanda], y antidotus, i [el antídoto], bálanus, i [la bello-
(el árbol) es cada uno de éllos femenino; y harás solamen- ta], crystállus, i [el cristal], abyssus, i [el abismo], sáp-
te neutros os, oris (la boca) y os, ossis (el hueso). phirus, í [ e l záfiro], nardus, i [el nardo], costus, i [ e l c o s -
to, yerba], diphthóngus, i [el diptongo], erémus. z' [el
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n os s o n m a s c u l i n o s , c o m o mos, yermo[, son femeninos: melilólus. i [el meliloto, yerba]
ros, e t c . E x c e p t ú a n s e dos, eos, arbos, os, oris y os, ossis, se junta á éstos, v pharus, i [el farol], topázius. i [el to-
pacio], arctos, i [la osa, constelación llamada así]. Los
p u e s l o s t r e s p r i m e r o s s o n f e m e n i n o s , y n e u t r o s l o s d o s úl-
nombres acabados en odus son femeninos, c o m o mélho-
timos. dus, i [el método] ; junta papyrus, i [el papel] á este nom-
Us m á r i b u s j u n g e s , seu quartíe s i v e secunda;.
bre biblus, i [junco marino].
Sunt acus, atque manas, muí ¡ebria pórticus, alvits,
L o s n o m b r e s g r i e g o s d e la s e g u n d a declinación a c a b a d o s
Vannus, humus, tribus, atque domus, tum cárbasus, idus.
Hoc virus pelagúsque petunt: hic, et hoc quoque vulgus. e n os, l o s c u a l e s c u a n d o s e l a t i n i z a n t e r m i n a n l a s m á s v e c e s
e n us, s o n m a s c u l i n o s , c o m o islhmus, hymnus, etc. Hay
Juntarás á los masculinos el nombre acabado en us, ya
sin e m b a r g o algunos femeninos, y éstos son los q u e están
sea de la cuarta declinación ó de la segunda. Acus, us
(la aguja), y manus, us (la m a n o ) , pórticus, us (el pórti- p u e s t o s e n la r e g l a byssus et antidotus, e t c .
Us ternas neutrum; lepus et mus e s t o virile, tur, e t c . ; v c u a n d o s e l o m a p o r l a c u l e b r a e s m a s c u l i n o p o r
Et quse pus g i g n i t ; lagópus bxc sibi poscit.
N ó m i n a j u n g u n i u r v a r i a t a per ndis, et utis. està virile, rudens, fons, léthifer anguis.
X dato f e m í n e i s m o n o s y l l a b a ; m á s c u l u s est grex.
El nombre de la tercera declinación acabado en us es
neutro; lepus, oris (la liebre) y mus, muris (el ratón), sea Da á los femeninos los nombres de una sílaba acaba-
masculino y los nombres que compone el anticuado pus, dos en x; grex, gis (la grey, rebaño de ganado menor) es
podis (el pie); lagópus, odis (cierta ave con pies c o m o de masculino.
liebre), pide para sí el pronombre hcec para femenino.
Los nombres declinados con el genitivo en udis y en utis Los nombres d e u n a sílaba acabados e n x s o n femeninos,
se juntan á los femeninos. V c o m o pax, lex, nix, nox, crtix, e t c . S ' c a s e grex q u e e s
masculino. Bilanx, ancis, (el p e s o d e d o s b a l a n z a s ) a u n -
L o s n o m b r e s i l e l a t e r c e r a d e c l i n a c i ó n a c a b a d o s e n us son
q u e n o e s d e u n a sílaba, e s femenino p o r esta regla, p o r s e r
n e u t r o s , c o m o acus, cris ( l a g r a n z a ) , corpus, e t c . S á c a o s
c o m p u e s t o d e lanx, ancis (el p l a t o ó b a l a n z a d e l p e s o ) .
p o r m a s c u l i n o s lepus, mus y l o s c o m p u e s t o s d e pus, como
tripus, f u e r a d e lagópus q u e e s f e m e n i n o . T a m b i é n s o n f e - Ax, ex finitum p o i y s y l l a b u m e s t o virile;
Femineum smilax, fornax, cura càrice tomex
m e n i n o s l o s q u e h a c e n e l g e n i t i v o e n udis y e n utis, como Júngitur his halex, et cum vibice, supétlex.
incus, palus, virtus, salus, e t c .
El nombre polisílabo acabado en ax ó ex sea mascoli-
S mulièbre datur, si c ó n s o n a pónitur ante. n o ; smilax, acis (la yedra), fornax, acis (el horno), to-
Esto virile rudens, fons, pons, seps, léthifer anguis, mex, icis (la tomiza, soguilla de cáñamo, junco, palma ó
Deus, mons, grypsque, chalybs, assis quibus áddito partes. .1 cualquiera otra materia) con care.x, icis (el carrizo, yer-
E t p o l y s y l l a b a ps; fórceps muliébris babétur. ba) es cada uno de éllos femenino; halex, ecis el (aren-
que, pez), supellex, cliles (el ajuar ó alhaja de casa) con
El nombre acabado en s se da por femenino si alguna vibex, icis (el cardenal que deja el golpe en la piel) se jun-
consonante se pone antes de la s. Rudens, entis (la ma- tan á éstos.
roma),/oras, ontis (la fuente), pons, tis (el puente), seps.
epis (cuando significa cierta culebra ponzoñosa), dens, L i s n o m b r e s p o l i s í l a b o s a c a b a d o s e n ax ó ex s o n m a s c u -
lis (el diente), mons, tis (el monte) y gryps, gryphis (el l i n o s , c o n i tórax, pollex, e t c . E x c e p t ú a n s e p o r f e m e n i n o s
grifo, animal fabuloso), chalybs, ibis (el acero) sea cada
l o s s i e t e n o m b r e s q u e h a y e n la r e g l a d e s d e smilax hasta
uno de éllos masculino, á los cuales añade las partes de
as, assis y los nombres d e más de una sílaba acabados en supéllex, el c u a l e n el p l u r a l s e d e c l i n a supdlectüia, ium,
ps;fórceps, ipis (la tenaza) se tiene por femenino. y e s n e u t r o p o r a plurale, e t c .
lx mulièbre datur; sed Eryx cum fòrnice mas est,
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n d o s c o n s o n a n t e s , d e l a s c u a l e s la Atque calix, et oryx, natrix, mdstige creáta,
ú l t i m a s e a s, s o n f e m e n i n o s , c o m o stirps, frons, e t c . Sá- Spadix, et fwnix, coccyx, bombyx quoque vermis.
c a n s e p o r m a s c u l i n o s l o s o c h o n o m b r e s p u e s t o s e n l a regla El nombre acabado en ix se da por femenino; pero
d e s d e rudens h a s t a chalybs, l o s p o l i s í l a b o s t e r m i n a d o s en Eryx,yeis (un monte) con fornix, icis (el arco de la bó-
ps ( m e n o s fórceps, q u e e s f e m e n i n o ) , y l o s q u e a c a b a n en veda) es masculino, y calix, icis (el cáliz), y orix, igis (un
s con consonante antes, y q u e significan algunas d e las parte animal c o m o cabra), natrix, teis (la culebra del agua), y
los compuestos de masti.v, igis (el azote), spadix icis (el
d e as, assis, c o m o triens, quadrans, e l e . C u a n d o seps sig-
racimo de dátiles) y phtenix, icis (el fénix, ave fabulosa),
n i f i c a l a c e r c a ó e l v a l l a d o e s f e m e n i n o p o r s mulièbre da-
38_ PARTE PRIMERA.

coccyx, ygis (el cuclillo, a v e ) , y también bombyx, ycis,


ácis (el caracol), phasélus, i (el barco pequeño) con tor-
cuando significa el gusano de seda.
ques ó torquis, is (el collar), scrobs, obis (el hoyo), specus
L o s n o m b r e s a c a b a d o s e n ix ó yx s o n f e m e n i n o s , c o m o us (la caberna ó cueva tenebrosa) y rumex, icis (la ro-
maza, yerba), tradux, icis (el mugrón ó provena de la
appendix, radix, gandix, e t c . E x c e p t ú a n s e p o r m a s c u l i -
vid), canalis, is (la canal) con corbis, is (el cesto), finis,
n o s l o s n u e v e n o m b r e s q u e h a y e n l a r e g l a d e s d e eryx h a s - is (el fin), obex, icis (el obstáculo, impedimenro ó estor-
l a bombyx, y l o s c o m p u e s t o s d e mastix, c o m o homeromas- bo), slirps, pis (la planta) y larix, icis (el lárice, especie
lix, ciceromastix; p e r o mastix e s f e m e n i n o p o r ix mulie- de pino), rubus, i (la zarza), anguis, i (la culebra) y itn-
bre datur, e t c . C u a n d o bombyx s e t o m a p o r el g u s a n o d e brex, icis (la teja), bárbitos. ó barbiius, i (el laúd) y dies,
ei (el día), juntamente varix, icis (la varice, vena hincha-
s e d a e s m a s c u l i n o p o r spadyx, e t phmiix, etc.; y cuando
da) y forfex, icis (las tijeras). Chrysólithus, i (el crisó-
s i g n i f i c a l a s e d a e s f e m e n i n o p o r ix muliebre datur, e t c . lito. piedra preciosa), Narbo, onis (la ciudad de Narbona)
y Hippo, onis (la ciudad de H i p o n a ) se juntan á éllos.
Másculus est volvox; mulièbre solóxque, phaldnxque.
Muchas veces toman el género masculino, y algunas
Volvox, ocis (el gusano revoltón) es masculino; y so-
el femenino, bubo, ónis (el buho, ave nocturna)* cinis, eris
lox, ocis (la lana basta), y phalanx, gis (el escuadrón de
(la ceniza), coriex, icis (la corteza), pumex, icis (la pie-
á pie) son femeninos.
dra pómez), á los cuales añade pulvis, eris (el polvo) y
D e l o s a c a b a d o s e n ox s ó l o h a v volvox masculino, y so- calx, cis (cuando significa la parte del pie llamada carca-
fox f e m e n i n o . Phalanx es femenino. ñal) y si/ex, icis (el pedernal); además de éstos, margo,
mis (la margen) y palumbes, is (la paloma torcaz).
Uncia quse prsebet, gèneri conjúnge virile. Estos nombres las más veces son femeninos y raras
Junta al género masculino los nombres que compone m a s c u l i n o s : / c « s , i (el higo); lynx, lincis (el lince) y lin-
uncia, ce (la onza). ter, tris (la barca pequeña), onyx, onychis (onique, pie-
dra preciosa), clunis, is (el anca) con sardónix, ichis (la
L o s c o m p u e s t o s d e uncia, x, a c a b a d o s e n x, s o n m a s c u l i - sardonia, piedra preciosa) con ales, itis (el ave, nombre
n o s , c o m o (¡uincunx, decunx; p e r o uncia e s f e m e n i n o p o r común á todos los volátiles). Dama, ce (el gamo), colus
1 (la rueca), grus, gruís (la gruya), talpa, a (el topo), pe-
primaz muliebre, e t c .
nus. us (la provisión) y cupido, inis (la codicia) los si-
Hœc modo femíneis, máribus modo juncta vidébis: guen.
Grossus, adeps, átomus, Umax, cum torque, phasélus,
Scrobs, specus, atque rumex, tradux, cum corbe, canalis, Hay nombres á que los autores suelen atribuir, bajo u n a
Finis, obex, stirps, atque larix, rubus, unguis, et imbrex, m i s m a s i g n i ü c a c i ó n , u n a s v e c e s el g é n e r o m a s c u l i n o y o t r a s
Bdrbitos, atque dies, pariter cum fórfice, varix:
lilis chrysólithus, Narbo jungátur et Hippo. el f e m e n i n o ; r a z ó n p o r l a c u a l s e d i c e q u e e s t o s n o m b r e s s o n
Siepe virile genus, mulièbre aliquando capessunt d e género ambiguo ó d u d o s o . D e éstos s e hacen tres divi-
Bubo, cinis, cortex, pûmes, quibus áddito pulvis, siones.
Et calx, pars, pedis, atque silex, turn margo, palumbes.
Feminae hase plerúmque, et raro máscula ficus E n la p r i m e r a d i v i s i ó n s e p o n e n l o s n o m b r e s q u e l o s a u -
Lynx et linter, onyx cum sardoniche, alite, clunis,
t o r e s hacen i g u a l m e n t e m a s c u l i n o s y f e m e n i n o s , y s o n los v e i n -
Dama, colus, grus, talpa, penus, sequiturque cupido.
t i s é i s q u e h a y e n la r e g l a d e s d e grossus h a s t a Hippo.
Verás estos nombres juntos unas veces á los femeninos
y otras á los masculinos: grossus, i (el higo por madu- E n la s e g u n d a - s e colocan l o s n o m b r e s q u e l o s a u t o r e s h a -
rar), adeps, ipis (la grasa), á/omus, i (el átomo), Umax, cen m á sordinariamente masculinos y raras veces femeninos;

-J
4o
M u c h o s n o m b r e s s e hacen del g é n e r o del n o m b r e general
tales son los q u e s e e n c u e n t r a n e n la r e g l a d e s d e buho hasta
en q u e s e c o m p r e n d e n , como bubo q u e e s f e m e n i n o p o r e n -
palumbes. t e n d e r s e avis, debiendo s e r masculino p o r o finita, e t c .
Á la t e r c e r a pertenecen l o s q u e c o m u n m e n t e s o n f e m e n i -
nos, p e t o q u e s i n e m b a r g o a l g u n a s veces s e hallan masculi- NOMBRES DISTINGÜENDOS.
nos; éstos s o n los seis ú l t i m o s d e q u e s e hace m e n c i ó n en la
regla. Nombres distilujiiendos son aquéllos á q u i e n e s p u e d e n
a p l i c a r s e d i v e r s a s r e g l a s p a r a el conocimiento d e s u s g é n e -
P r o n ó m i n e s e x u m quie c o m p l e c t ú n t u r u t r ú m q u e
Uno, epicana v o c a n t g r a i i , promiscua nostri. ros, ya p o r q u e e s c r i b i é n d o s e con u n a s m i s m a s letras tienen
significados diferentes, ó ya p o r q u e teniendo el m i s m o signi-
Los griegos llaman epicenos, y los latinos promiscuos,
ficado y e s c r i b i é n d o s e con las m i s m a s letras, p e r t e n e c e n s i n
á los nombres que abrazan uno y otro sexo con un sólo
e m b a r g o á d i v e r s a s reglas, s e g ú n las cuales podian convenir-
pronombre.
les diversos g é n e r o s .
L o s n o m b r e s q u e con u n a m i s m a t e r m i n a c i ó n , y s i n q u e
C u a n d o s e p r e g u n t e cuál e s el g é n e r o d e estos n o m b r e s ,
v a r i é n d e f o r m a el p r o n o m b r e y el adjetivo q u e a l g u n a s ve- d e b e r á r e s p o n d e r s e haciendo la distinción ó distinciones q u e
ces se les u n e n , y sirven p a r a e x p r e s a r i n d i v i d u o s d e los dos p i d a n las e x i g e n c i a s del caso. E j e m p l o s : S i s e nos p r e g u n -
sexos, son epicenos, como lepas (la liebre, h e m b r a y m a c h o ) , ta cuál e s el g é n e r o d e acns, d e b e r e m o s c o n t e s t a r q u e si s e
piséis (el pez, m a c h o y h e m b r a ) , á los cuales, p a r a distin- t o m a p o r la a g u j a d e coser, e s f e m e n i n o por sunt acus, atipie
guirlos, suelen j u n t a r los a u t o r e s las p a l a b r a s mas y fémina, manas, muliébria, pórticus, alvus; si s e t o m a p o r el p e z
como mas lepus, fémina piséis. llamado aguja, e s masculino p o r us máribus junges, sen
quartte, sive secútulse; y si s e t o m a p o r la g r a n z a , e s n e u -
tro p o r us terme néutrum, e t c . S i s e n o s p r e g u n t a q u é
g é n e r o tiene siler ( a r b u s t o q u e a l g u n o s creen s e r la m i m b r e -
A P E N D I C E S . ,
r a ) , d e b e r e m o s decir q u e a t e n d i e n d o á s u significación e s f e -
R e s p í c i m u s fines, n o n s i g n i f i c á t a f r e q u e n t e r . m e n i n o p o r árboris est nomen mulièbre; y a t e n d i e n d o á su
t e r m i n a c i ó n e s n e u t r o , a u n q u e n o p o r la regla g e n e r a l ,
Atendemos frecuentemente á los fines, y no á tos sig-
p u e s los n o m b r e s a c a b a d o s e n er son masculinos, sino por la
nificados.
excepción taírien éxcipe nèutra ver, S I L E R , atque ci-
Hay n o m b r e s q u e dejan e l g é n e r o q u e Ies c o r r e s p o n d e r i a
eer, etc.; y si, a p r o v e c h a n d o la o p o r t u n i d a d , s e n o s p r e g u n -
p o r su signiticación y t o m a n e l q u e les c o r r e s p o n d e p o r su
tase q u é g é n e r o t o m a n o r d i n a r i a m e n t e los n o m b r e s c u a n d o
t e r m i n a c i ó n ; p e r o h a y t a m b i é n a l g u n o s q u e t o m a n el d e su
les c o r r e s p o n d e u n o p o r su significación y o t r o p o r s u t e r -
significación y d e j a n el d e s u t e r m i n a c i ó n ; todo lo cual h a -
m i n a c i ó n , c o n t e s t a r e m o s con aquel p r e c e p t o respícimus fi-
b r á podido o b s e r v a r s e ya al h a b e r hecho el estudio d e las re- nis, non significata frequenter.
glas d e los g é n e r o s .
L o s n o m b r e s q u e s e e s c r i b e n con las m i s m a s letras y t i e -
Multa s u b a u d í t u m n o m e n g e n e r á l e requírunt
nen el m i s m o g é n e r o s e g ú n , d i f e r e n t e s r e g l a s , y e l m i s m o ó
Muchos nombres buscan el género del nombre general distinto significado, c o m o Antonias q u e e s masculino p o r
que se entiende en éllos. 6
42 PARTE PRIMERA.

ANALOGIA. 43
másenla sunt máribus, etc. y p o r us máribus junge, etc.;
y robur (el roble, y t a m b i é n la fortaleza), q u e e s n e u t r o cuan- homo ( p r u d e n t e h o m b r e ) , prudens mulier ( p r u d e n t e m u j e r ) ,
d o significa el roble, p o r mas oleáster, acer neútrum, cum prudens exémplum ( p r u d e n t e e j e m p l o ) .
subere ROBUR, y c u a n d o significa la fortaleza, p o r us ternae
neútrum, n o d e b e r á n e n u m e r a r s e e n t r e los distingüendos, DECLINACIÓN DE LOS ADJETIVOS.
c o m o lo h a n h e c h o a l g u n o s g r a m á t i c o s , p u e s e n n i n g ú n ca-
L o s adjetivos q u e tienen t r e s t e r m i n a c i o n e s s e declinan e n
so p u e d e h a b e r d u d a e n la significación d e sus g é n e r o s .
la p r i m e r a como los n o m b r e s m a s c u l i n o s d e la s e g u n d a decli-
nación, e n la t e r c e r a c o m o los n e u t r o s d e la m i s m a , y e n la
s e g u n d a como los n o m b r e s d e la p r i m e r a declinación.
CAPÍTULO II.
M O D E L O P A R A LA D E C L I N A C I O N D E LOS A D J E T I V O S
Del adjetivo. D E TRES TERMINACIONES.

ADJETIVO e s a q u e l l a p a r t e d e la oración q u e s e j u n t a al Bonus, (bueno).


n o m b r e p a r a calificarlo ó p a r a d e t e r m i n a r l o . SINGULAR.

De aquí la división m á s g e n e r a l del adjetivo e n califica- Nom Bon-us, bon-a, bon-um.


tivo, como bonus ( b u e n o ) , y determinativo, como unus (uno). Gen Bon-i, bon-ae, bon-i.
Dal Bon-o, bon-Ee, bon-o.
D e la índole y oficios d e l adjetivo resulta q u e n o puede Acus Bon-um, bon-am, bon-um.
e s t a r solo e n la o r a c i ó n , sino a d h e r i d o s i e m p r e á u n n o m b r e Voc Bon-e, bon-a, bon-um.
expreso ó sobrentendido, á n o s e r que se tome sustantivada- Abl. Bon-o, bon-a, bon-o.
m e n t e ó en a b s t r a c t o .
PLURAL.
El a d j e t i v o , r i g u r o s a m e n t e h a b l a n d o , n o tiene g é n e r o ni
Nom Bon-i, bon-as, bon-a.
n ú m e r o ; p e r o sí t i e n e f o r m a s ó t e r m i n a c i o n e s a c o m o d a d a s al Gen Bon-órum, bon-árum, bon-órum.
g é n e r o y n ú m e r o del n o m b r e á q u e s e j u n t a . Dat Bon-is, bon-is, bon-is.
May adjetivos d e t r e s t e r m i n a c i o n e s , d e dos y d e u n a . Cuan- Acus Bon-os, bon-as, bon-a.
do el adjetivo tiene t r e s t e r m i n a c i o n e s , la p r i m e r a correspon- Voc Bon-i, bon-Ee, bón-a.
Abl Bon-is, bon-is, Bon-is. ( i )
d e á los n o m b r e s m a s c u l i n o s , la s e g u n d a á los femeninos
y la t e r c e r a á l o s n e u t r o s ; v . g . : bonus amícus (el Líber, (libre).
b u e n a m i g o ) , bona amíca ( b u e n a a m i g a ) , bonum ex- SINGULAR.

émplum (el b u e n e j e m p l o ) . C u a n d o tiene dos, la prime- Nom Líber, líber-a, líber-um.


r a c o r r e s p o n d e á los n o m b r e s m a s c u l i n o s y f e m e n i n o s , y la Gen Líber-i, líber-as, líber-i.
s e g u n d a á los n e u t r o s ; v . g . : tristis homo ( t r i s t e hombre), Dat Líber-o, líber-as, líber-o.
Acus Líber-um, líber-am, líber-um.
tristis mulier ( t r i s t e m u j e r ) , triste exémplum ( t r i s t e ejem-
Voc Líber, líber-a, líber-um.
plo); y c u a n d o t i e n e s o l a m e n t e u n a , con élla s e a c o m o d a á los Abl. Líber-o, líber-a, líber-o.
t r e s g é n e r o s , masculino, femenino y neutro; v . g . : prudens
(«) Se declinan como temis: mtiquus. di-jirtus, huminus. tongus, /alus, masr.us mo!ut
vus, torvas y santtus.

3ÏS
PARTE PRIMERA.

PLURAL.
M O D E L O D E LA D E C L I N A C I O N D E LOS ADJETIVOS Q U E
Líber-i, líber-se, líber-a. TIENEN UNA TERMINACIÓN EN EL NOMINATIVO
Liber-órum, liber-árum, liber-órum. DE SINGULAR.
Líber-is, líber-is, liber-is.
Líber-os, liber-as, líber-a. Prudens, (prudente).
Líber-i, líber-as, líber-a. SINGULAR. PLURAL.
Líber-is, líber-is, líber-is. (i)
Noni.. Prudens. Nom. .Prudéntes, prudéntia.
Gen.. .Prudéntis, Gen.. .Prudéntium, prudéntum.
MODELO D E LA D E C L I N A C I O N D E LOS ADJETIVOS Q U E Dat.. .Prudènti. Dat.. .Prudéntibus.
T I E N E N T R E S TERMINACIONES EN EL NOMINATIVO Acus. .Prudéntem, prudens. Acus.. Prudéntes, prudéntia.
Vocw . .Prudens. Voc. . . P r u d é n t e s , prudéntia.
Y VOCATIVO D E SINGULAR. Abl . Prudènte, prudènti. Abl. .. Prudéntibus. (1)

A d v i é r t a s e q u e la t e r m i n a c i ó n prudéntium es la f o r m a d e
SINGULAR. PLURAL. los n o m b r e s d e esta declinación, p o r q u e prudéntum e s sín-
Nom.. A-cer, a-cris, a-cre. A-cres, á-cria. copa, c o m o ingéntum d e ingéntium.
Gen. .. A-cris. A-cri um.
Dat.. . A-cri. , Á-cribus. Grados de significación.
Acus.. A-crem, a-cre. .A-cres, á-cria. E n los adjetivos calificativos s e distinguen t r e s g r a d o s d e
Voc.. . A-cer, a-cris, a-cre. .A-cres, á-cria. significación, á s a b e r : positivo, comparativo y superlativo.
Abl... .A-cri. .A-cribus. (2)
L o s adjetivos q u e e x p r e s a n la cualidad del objeto e n sí
m i s m o y s i n referencia á otros, como bonus, brevis, pru-
dens, etc. s e llaman positivos.
M O D E L O D E LA D E C L I N A C I O N D E LOS ADJETIVOS Q U E
L o s q u e denotan la c u a l i d a d haciendo c o m p a r a c i ó n , c o m o
T I E N E N DOS TERMINACIONES EN EL N O M I N A T I V O ,
brévior ( m á s breve), prudéntior (más p r u d e n t e ) , etc. s e l l a -
ACUSATIVO Y A B L A T I V O D E AMBOS N Ú M E R O S .
m a n comparativos. D e éstos hay t r e s clases: d e superio-
ridad, d e inferioridad y d e igualdad. El comparativo d e
superioridad e x p r e s a q u e la cualidad s e halla en g r a d o m á s
Brev-es, brév-ia.
Brév-ium. alto en el objeto q u e s e c o m p a r a , q u e e n el t é r m i n o con q u e
. Brév-ibus. se c o m p a r a . E l d e inferioridad e x p r e s a q u e la cualidad s e
Brev-es, brév-ia, halla e n g r a d o m e n o s alto e n el objeto q u e s e c o m p a r a , q u e
Brev-es, brév-ia, en el t é r m i n o con q u e s e c o m p a r a . Y p o r último, el d e
Brév-ibus. (3) igualdad e x p r e s a q u e la cualidad s e halla e n igual g r a d o e n
a m b o s , e s decir, e n el objeto q u e s e c o m p a r a y en el t é r m i -
(1) Se declinan como líber: asper, liniger, mis er, prosper, satur. y tener; oler, ager, crrber, »•-
gc.piger.pulcker, ruber, sacer, sinister, y Itter, se declinan también como Uber, y sólo se dife-
rencian en que se contraen desde la segunda terminación del nominativo: sacra, saerum, en lugar
no con q u e s e c o m p a r a . A q u í sólo c o n s i d e r a m o s e l d e su-
de sáe/ra, siccrum. Dexter puede contraerse ó no: dextra, dextrum, ó dixtera. dlxterum.
(3) Se declinan como acer: Hacer, camfester, cíleber, celer, equester, fedester, paluster, sal*-
ber, Silvester, terrester y volúcer. [i] Sc declinan como firtuUns: audax, concors, y los demás compuestos de cor, los cuales siem-
pre forman el ablativo d e singular en i, y nunca en e, ditplcx, ¿Ugans, fallax, trox, incrs, ingens,
13) Se declinan como brevis: dulcís. /icilis.Jidiiis./ortis, gravis, illustris, levis, medUcris, prastns, potens, recens, etc.
ni bilis, suavis, similis, útilis, y otros muchos.
Dal Justí-ssimo, justí-ssimae, justí-ssimo.
perioridad, q u e e s e l ú n i c o q u e p u e d e e x p r e s a r s e e n lalin Acus Justí-ssimum, justí-ssimam, justí-ssimum.
con u n a sola p a l a b r a , a u n q u e t a m b i é n p u e d e e x p r e s a r s e c o n Voc Justí-ssime, justí-ssima, justí-ssimum.
d o s ; v . g . bréviur ( m á s b r e v e ) , magis brevis ( m á s b r e v e ) . Abl Justí-ssimo, justí-ssima, justí-ssimo.
L o s adjetivos calificativos q u e e x p r e s a n la c u a l i d a d e n un
PLURAL.
g r a d o a l t í s i m o , ó e l m á s a l t o , c o m o prudentissimus (muy
Nom... .Justí-ssimi, justíssimíe, justí-ssima.
p r u d e n t e ) , sapientíssimus ( m u y sabio), s e llaman superla-
Gen Justí-ssimórum, justí-ssimárum, justi-ssimórum.
tivos.
Dal Justí-ssimis.
Acus.... Justí-ssimos, justí-ssimas, justí-ssima.
Declinación de los comparativos. Voc Justí-ssimi, justí-ssimse, justí-ssima.
Los c o m p a r a t i v o s tienen d o s terminaciones en el n o m i n a - Abl. Justí-ssimis.
t i v o d e s i n g u l a r : or p a r a el m a s c u l i n o y f e m e n i n o , y us p a r a
el n e u t r o . D e c l í n a n s e c o m o s e v e e n el Formación de los comparativos y superlativos.

Los comparativos y superlativos s e forman del primer c a -


MODELO D E LA D E C L I N A C I O N D E LOS COMPARATIVOS.
so d e l positivo q u e termina e n a ñ a d i e n d o or p a r a l o s p r i -
Brévior, (Más breve). m e r o s , ssimus p a r a l o s s e g u n d o s . Ejemplos:

SINGULAR. PLURAL. Positivos. Casos en i. Comparativos. Superlativos.

Noni... Brèvi or, b r è v i us. Noni. ..Brevi-óres, brevi-óra. Prudens, Prudènti, Prudénti-or, Prudentí-ssimus,
Gen Brevi óris. Gen Brevi-órum. Justus, Justi. Jústi-or, Justí-ssimus,
Dat... . Brevi òri. Dat.. Brevi-óribus. Sanctus. Sancti. Sáncti-or. Sanctí-ssimus.
Acns. . . B r e v i ó r e m , brèvi-us. Actis. . . . B r e v i - ó r e s , brevi-óra.
Voc Brèvi or, brévi-us. Voc B r e v i - ó r e s , brevi óra.
Ahi Brevi-óre, brevi-óri. Abl... . Brevi-óribus.
irregulares en el comparativo r superlativo.

L o s a d j e t i v o s c o m p u e s t o s d e l o s v e r b o s fació, dico y volo


El ablativo d e s i n g u l a r t e r m i n a g e n e r a l m e n t e e n e y algu-
t e r m i n a d o s e n ficus, dicus, volus, f o r m a n el c o m p a r a t i v o e n
n a s v e c e s e n i; e l g e n i t i v o d e p l u r a l e n u m , y l o s c a s o s n e u -
entior, y e l s u p e r l a t i v o e n entíssimm. Ejemplos:
tros e n a .
Comparativo. Superlativo.
Declinación de los superlativos. Benéficus, Benefic-éntior, Benefic-entíssimus,
Malédicus, Maledic-éntior, Maledic-entissimus,
L o s s u p e r l a t i v o s s e d e c l i n a n e x a c t a m e n t e c o m o bonus, bo-
Benévolus, Benevol-éntior, Benevol-entissimus.
no, bonum. Declinaremos u n o para q u esirva d e modelo. Malévolus. Malevol-éntior. Malevol-entíssimus.
M O D E L O D E LA D E C L I N A C I O N D E LOS SUPERLATIVOS; T a m b i é n f o r m a n i r r e g u l a r m e n t e el c o m p a r a t i v o y el s u -
Justíssimus, [Justísimo]. perlativo los siguientes:

SINGULAR. Positivo. Comparativi. Superlativo.

Nom Justí-ssimus, justí-ssima, justí-ssimum. Bonus, Mélior, Óptimus,


Gen Justí-ssimi, justí-simas, justí-ssimi.
PARTE PRIMERA. ANALOGÍA. 49
Matas, Pejor, Péssimus,
Máximus, v derivados; simples y compuestos; positivos, comparati-
Magnus, Major,
Parvus, Minor, Minimus, vos v superlativos; numerales y verbales. N o hay n e c e s i -
Multum. Plus. Plúrimum. d a d d e d a r la definición d e c a d a u n a d e e s t a s clases d e a d j e -
tivos, p o r q u e la d e l o s sustantivos s e aplica con facilidad á
Irregulares en el superlativo. éstos, y sólo d i r e m o s lo q u e hay d e nuevo respecto d e a l g u -
nos.
Los positivos a c a b a d o s e n er f o r m a n el s u p e r l a t i v o a ñ a -
d i e n d o la t e r m i n a c i ó n rimus; v . g . tener, tenérrmus; salú- S o n notables e n t r e los d e r i v a d o s los q u e s e llaman étni-
ber, salubérrimas. cos, nacionales ó gentilicios, y s o n los q u e d e n o t a n la r a -
r za, nación y gente, ó sea la procedencia d e las p e r s o n a s ó c o -
Agilis, grácilis, húmilis. imbécillis, fácilis, símilis y
sas á q u i e n e s s e aplican; v . g . hispánus [ e s p a ñ o l ] de Hispa-
los c o m p u e s t o s d e estos d o s últimos, f o r m a n el superlativo en
nia; xgyplius [ e g i p c i o ] d e ¿Egyptus, e t c .
limus, agíl-limus, graeíl-limus, humíl-limus, imbecíl-li-
mus é imbecillí-ssimus, facíl-limus, simÜ-limus. Adjetivos numerales.
El uso e n s e ñ a r á o t r a s i r r e g u l a r i d a d e s q u e hay e n la for-
Los adjetivos d e esta clase s o n d e t e r m i n a t i v o s p o r exce-
mación d e los c o m p a r a t i v o s y superlativos.
lencia, puesto q u e p o r el n ú m e r o , q u e e s lo q u e limita c o n
n i a v o r vigor y e x a c t i t u d , d e t e r m i n a n la extensión en q u e d e -
be t o m a r s e el n o m b r e .
C a r e c e n d e c o m p a r a t i v o y superlativo los adjetivos q u e e x -
S u b d i v i d e u s e e n absolu'os ó cardinales, ordinales, dis-
p r e s a n u n a cualidad t a n e l e v a d a ó t a n extensa que n o a d m i -
tributivos, colectivos, partitivos y proporcionales.
te a u m e n t o , c o m o setérnus, infinítus; los q u e significan t i e m -
po, m a t e r i a , peso ó m e d i d a ; los c o m p u e s t o s d e capio, fero y Absolutos ó cardinales s o n los q u e r e p r e s e n t a n n ú m e r o
gero; los acabados e n bundus, ibns, imus, imis, inris, \ 1] e x p r e s o , como unas [uno], decem [diez], viginti [veinte],
y onus. trijinta [ t r e i n t a ] , etc. S e llaman absolutos ó cardinales,
p o r q u e son c o m o principio d e t o d a s l a s c o m b i n a c i o n e s n u -
Carecen d e c o m p a r a t i v o : coléndus, falsus, ínclitus, in-
méricas.
vítus, invictas, jurisconsúltus, méritus, novus y pius.
Ordinales s o n los q u e s i r v e n p a r a c o n t a r p o r o r d e n , c o -
Carecen d e s u p e r l a t i v o : adoléscens, dexter, diutúrnus,
m o primas [ p r i m e r o ] , décimus [ d é c i m o ] , vigésimus [vigési-
dócilis, júvenis, [2] longínquus, mediócris, senex, siníster
m o ] , trigésimus [ t r i g é s i m o ] , e t c .
y sublimis.
Distributivos son los q u e denotan el n ú m e r o en que s e dis-
De las varias especies de adjetivos. t r i b u y e n las p e r s o n a s ó las cosas, como terni [ d e t r e s en
l i e s ] , quaterni ( d e c u a t r o e n c u a t r o ) , e t c .
L a división más n a t u r a l á q u e s e p r e s t a n los adjetivos, es
la siguiente, casi idéntica á la d e los sustantivos: primitivos Colectivos son los q u e e x p r e s a n colección n u m é r i c a , como
denarius ( q u e contiene n ú m e r o d e diez), mUliarius ( q u e
[1] Vicinus tiene el comparativo -jicinior: dimnius el comparativo dimnior y el superlativo di-
vinlssimus. Ocyor, potior y deterior n o tienen positivo usado; el último tiene el superlativo diti- contiene n ú m e r o d e mil). P u e d e n r e d u c i r s e á esta clase
rrimus.
(2] Forma irregularmente el comparativo junior. trimus ( q u e t i e n e t r e s años), y o í r o s s e m e j a n t e s .
rr
l
Partitivos s o n los q u e significan a l g u n a s d e las diferentes
p a r t e s e n q u e s e p u e d e dividir u n todo, como dimidius, ter- bles; t a m b i é n lo s o n tot (tantos), áliquot (algunos) y tóti-
tius, etc. dem ( o t r o s tantos). ( 2 ) .
Proporcionales s o n los q u e indican el n ú m e r o d e veces Ordinales y distributivos.
que u n a cantidad c o m p r e n d e e n sí á otra i n f e r i o r , como du-
plus, triphis, e t c . L o s ordinales s e d e c l i n a n c o m o bonus, bona, bouum, y
los d i s t r i b u t i v o s c o m o el plural del m i s m o .
D E C L I N A C I Ó N D E LOS ADJETIVOS N U M E R A L E S . H a y o t r o s adjetivos d e t e r m i n a t i v o s q u e no han recibido n o m -
b r e especial, y s e conocen s o l a m e n t e con el n o m b r e g e n é r i -
Cardinales. co d e determinativos, a u n q u e e n a l g u n o s e s i m p r o p i a t a l
Unus [ u n o ] . d e n o m i n a c i ó n , pues s e aplican á los n o m b r e s d e u n a m a n e r a
v a g a é i n d e t e r m i n a d a . S u s declinaciones son l a s s i g u i e n t e s :
SINGULAR. PLURAL.

Noni... .Unus, una, unum. Nom. .Uni, unse, una. Alius ( o t r o , e n t r e m u c h o s ) .


Gen Unius. Gen... Unórum, unárum, unórom.
Dai Uni. Dat.. Uris. SINGULAR. PLURAL.
Acus, . . .Unum, unam, unum. Acus. .Unos, unas, una.
Abl Uno, una, uno Abi. .Unis. [1]
Nom . . . Alius, alia, aliud. Nom Alii, alise, alia.
Gen Alius. Gen Aliórum, aliárum,
S u plural s o l a m e n t e s e u n e á n o m b r e s q u e n o tienen sin- aliórum-
g u l a r ; así s u c e d e con campamento q u e e n latín s e espresa Dat Alii. Dat...,. Aliis.
p o r castra, castrórum; si s e q u i e r e decir u n c a m p a m e n t o , Actis... . Alium, aliam, aliud. Acus.... Alios, alias, a!ia.
Abl Alio, alia, alio. Abl Aliis.
se ha d e poner: una castra.
Aller ( o t r o , e n t r e d o s ) .
Duo ( d o s ) . Tres ( t r e s ) .
Nom Alter, áltera, álterum. Noni . . .Alteri, álteras, áltera.
PLURAL. PLURAL. Gen Altérius. Gen Alterórum, alterárum,
Dat Alteri. alterórum.
Nom . . . Duo, duse, duo. Nom... .Tres, tria.
Acus Álterum, álteram, álte- Dat .Alteris.
Gen. .. .Duórum, duárum, duó- Gen Trium.
rum. /¡cus Alteros, álteras, áltera.
rum.
Ahl . . . . Altero, áltera, áltero. Abl Alteris.
Dat. .. .Duóbus, duábus,duóbus Dat Tribus.
Acus. . . D u o s ó duo, duas, duo. Acus Tres, tria.
Voc D u o , duze. duo. Voc Tres, tria.
Ullus ( a l g u n o ) .
Abi Duóbus, duábus, duóbus Abl Tribus.
Nom Ullus, ulla, ullum. Nom Ulli, ultee, ulla.
Gen Ullius. Gen Ullörum, ullärum, ullö-
Ambo ( a m b o s ) s e declina lo m i s m o q u e dúo. T o d o s los rum.
d e m á s c a r d i n a l e s d e s d e quatuor en a d e l a n t e s o n indeclina- Dat Ulli. Dat. ...Ullis.
Actis . . .Ullum, ullam, ullum. Acus. .. .Ullos, ullas, ulla.
Abl Ullo. ulla, ullo. Abi Ullis.
;eia
r (duran-
: adjeli'O
(i) Al fio de esta gramitica »a una lista de los numerales latinos, ta cnal debe consultarse para
»prendera contar en latin. _
Aullus (ninguno). Altéruter (el uno 6 el otro).
SINGULAR. PLURAL. Nom Altéruter, altérutra, al- 1 Nom Altérutri, altérutra;, al-
térutrum. térutra.
Noni... . N u l l u s , nulla, nullum. Nom Nulli, n u l ! « , nulla. , Gen Alterutrius, alteriusu- Gen.. . . Alterutrórum, alterutrá-
Gen Nullius. Gen Nullórum, n u l l á r u m , trius. rum, alterutrórum.
nullórum. Dat Altérutri. Dat . . . Altérutris.
Dat . . . . N u l l i . Dat Nullis. ' Acus Altérutrum, a l t é r u t r a m , Acus.. . Altérutros, altérutras,
Acus Nullum, n u l l a m , nullum. Actis N u l l o s , n u l l a s , nulla. altérutrum. altérutra.
Abl Nullo, nulla, nullo. Abl Nullis. Abl Altérutro, altérutra, al- Abl . . . . A l t é r u t r i s .
térutro.
Uter (cuál de los dos).
Uter-que, uter-vis, utér-libet y uter-eumque, s e decli-
Nom Uter, utra, utrum. Nom Utri, utrae, utra. nan r o n l a s sílabas que, vis, uter y cumque, las cuales per-
Gen . . . . Utríus. Gen Utrórum, utrárum, utró-
rum. m a n e c e n invariables: uterque, útraque, utrumque, ulríus-
Dat Utri. Dat Utris. que, utríque, e t c .
Acus... . U t r u m , utram, utrum. Acus.. . . U t r o s , utras, utra.
Abl Utro, utra. utro. Abl... .Utris. L a s sílabas vis, libet, n o s o n olra cosa q u e los v e r b o s
velle ( q u e r e r ) , libet ( a g r a d a r ) ; que, e s u n a conjunción, y
Néuter (ni el uno ni el otro de los dos). cum u n a preposición.
Noni.... Néuter, nèutra, nen- Nom... . N è u t r i , néutrae, nèutra.
trum. Gen N e u t r ó r u m , neutrárum,
Gen Neutrius. neutrórum. CAPÍTULO III.
Dat Nèutri. Dat ... Néutris.
Acus... . Néutrum.néutram, néu- Acus.. . N é u t r o s , n é n t r a s , nèu-
trum.
Del pronombre.
tra.
Abl Nèutro, nèutra, nèutro. Abl Néutris.
PRONOMBRE e s u n a p a r l e d e la oración q u e con f r e c u e n -
cia s e p o n e e n ella supliendo al n o m b r e p a r a evitar la r e p e -
Solus (solo).
tición d e éste.
Nom Solus, s o l a , s o l u m . Nom.. : .Soli, s o l a , sola. L o s p r o n o m b r e s s e dividen en personales, demostrativos,
Gen Solius. Gen S o l ó r u m , s o l á r u m , soló-
posesivos, relativos é indeterminados.
rum.
Dat . . . . S o l i . Dat Solis.
Acus... .Solum,solam, solum. Acus... . S o l o s , solas, s o l a . Pronombres personales.
Abl S o l o , sola, solo. Abl Solis.
Personales s o n los q u e s e ponen e n representación d e
Toius (: lo entero). n o m b r e s d e p e r s o n a s y ¡i veces t a m b i é n d e cosas. S o n t r e s :
e
9° (yo), tu ( t ú ) , Ule (él); y s e llaman r e s p e c t i v a m e n t e de
Nom T o t a s , tota, t o t u m . j Nom Toti, totfe, tota.
Gen Totíus.
primera, segunda y tercera persona. Ego s e pone en lu-
Gen Totórum, t o t á r u m , totd-
rum. g a r d e la q u e habla, tu en l u g a r d e aquella á quien s e h a -
Dat Toti. Dat Totis. bla, Ule e n l u g a r d e la p e r s o n a ó d e la cosa d e q u e s e h a -
Acus Totum, totam, t o t u m . Acus.. . . T o t o s , totas, tota.
Abl T o t o , tota, toto.
bla.
Abl Totis.
Aullus (ninguno). Altéruter (el u n o 6 el otro).
SINGULAR. PLURAL. Nom Altéruter, altérutra, al- 1 Nom Altérutri, altérutra;, al-
térutrum. térutra.
Noni... . N u l l u s , nulla, nullum. Nom Nulli, n u l ! « , nulla. , Gen Alterutríus, alteriusu- Gen.. .. Alterutrórum, alterutrá-
Gen Nullius. Gen Nullórum, n u l l á r u m , tríus. rum, alterutrórum.
nullórum. Dat Altérutri. Dat . . . Altérutris.
Dat . . . . N u l l i . Dat Nullis. ' Acus Altérutrum, a l t é r u t r a m , Acus.. . Altérutros, altérutras,
Acus Nullum, n u l l a m , nullum. Actis N u l l o s , n u l l a s , nulla. altérutrum. altérutra.
Abl Nullo, nulla, nullo. Abl Nullis. Abl Altérutro, altérutra, al- Abl . . . . A l t é r u t r i s .
térutro.
U,ter (cuál d e los dos).
Uter-que, uter-vis, utér-libet y uter-eumque, s e decli-
Nom Uter, utra, utrum. Nom Utri, utrae, utra. nan r o n l a s sílabas que, vis, uter y cumque, las cuales per-
Gen . . . . Utrius. Gen Utrórum, utrárum, utró-
rum. m a n e c e n invariables: uterque, útraque, utrumque, utríus-
Dat Utri. Dat Utris. que, utríque, e t c .
Acus... . U t r u m , utram, utrum. Acus.. . . U t r o s , utras, utra.
Abl Utro, utra. utro. Abl... .Utris. L a s sílabas vis, libet, n o s o n olra cosa q u e los v e r b o s
velle ( q u e r e r ) , libet ( a g r a d a r ) ; que, e s u n a conjunción, y
Néuter (ni el u n o ni el o t r o de los dos). cum u n a preposición.
Noni.... Néuter, nèutra, nen- Nom... . N è u t r i , néutrae, nèutra.
trum. Gen N e u t r ó r u m , neutrárum,
Gen Neutrius. neutrórum, CAPÍTULO III.
Dat Nèutri. Dat ... Néutris.
Acus... .Néutrum,néutram, néu- Acus.. . N é u t r o s , n é n t r a s , nèu-
trum. tra.
Del pronombre.
Abl Nèutro, nèutra, nèutro. Abl Néutris.
PRONOMBRE e s u n a p a r l e d e la oración q u e con f r e c u e n -
cia s e p o n e e n ella supliendo al n o m b r e p a r a evitar la r e p e -
Solus (solo).
tición d e éste.
Nom Solus, s o l a , s o l u m . Nom.. : .Soli, s o l a , sola. L o s p r o n o m b r e s s e dividen en personales, demostrativos,
Gen Solius. Gen S o l ó r u m , s o l á r u m , soló-
posesivos, relativos é indeterminados.
rum.
Dat . . . . S o l i . Dat Solis.
Acus... .Solum,solam, solum. Acus... . S o l o s , solas, s o l a . Pronombres personales.
Abl S o l o , sola, solo. Abl Solis.
Personales s o n los q u e s e ponen e n representación d e
Totus (: lo entero). n o m b r e s d e p e r s o n a s y ¡i veces t a m b i é n d e cosas. S o n t r e s :
e
9° (yo), tu ( t ú ) , Ule (él); y s e llaman r e s p e c t i v a m e n t e de
Nom T o t u s , tota, t o t u m . j Nom Toti, totfe, tota.
Gen Totius.
primera, segunda y tercera persona. Ego s e pone en lu-
Gen Totórum, t o t á r u m , totó-
rum. g a r d e la q u e habla, tu en l u g a r d e aquella á quien s e h a -
Dat Toti. Dat Totis. bla, Ule e n l u g a r d e la p e r s o n a ó d e la cosa d e q u e s e h a -
Acus Totum, totam, t o t u m . Acus.. . . T o t o s , totas, tota.
Abl T o t o , tota, toto.
bla.
Abl Totis.
Dal . Vobis (os á ó para vos ó vosotros, vosotras).
L o s p r o n o m b r e s p e r s o n a l e s t o m a n distintas f o r m a s en la Acus... .Vos (os, á vos 6 vosotros, vosotras).
declinación: e l p r i m e r o y t e r c e r o c a r e c e n d e vocativo; los dos Voc... .Vos (vos, vosotros, vosotras).
p r i m e r o s , ego, tu, s o n c o m u n e s e n a m b o s n ú m e r o s á los g é - Abl. Vobis (con, de, en, por, sin, sobre nos, ó noso-
n e r o s masculino y f e m e n i n o ; e l t e r c e r o tiene e n singular y tros, nosotras).
plural t e r m i n a c i o n e s a c o m o d a d a s á los t r e s g é n e r o s . S e de-
Tercera persona,
clinan d e este m o d o :
aquel, aquella, aquello; él, ella, ello.
Primera persona.
SINGULAR.
Ego (yo).
Nom.... Ule, illa, illud, ( i ) .
SINGULAR.
Gen Illíus.
Nom.. .. Ego (yo). Dat lili.
Gen . . . . Mei (de mí). Acus Illum, illam, illud.
Dal Mihi (á ó para mí, me). Abl. Illo, illa, i lio.
A cus Me (me, á mí).
Abl. . . . . Me (de, en, por, sin, sobre mí, conmigo). PLURAL.

Aquellos, aquellas, ellos, ellas, esas cosas,


PLURAL.
Nom lili, illee, illa.
No m.... Nos (nosotros & nosotras). Gen Illórum, illárum, illórum.
Gen Nostrum, ó nostri (de nos, nosotros, nosotras). Dat lilis.
Dal Nobis (nos, á ó para nos, nosotros, nosotras). Acus Illos, illas, illa.
Acus. . . . Nos (nos, á nos ó nosotros, nosotras). Abl. lilis.
Abl Nobis (con, de, en, por, sin, sobre nos 6 noso-
tros, nosotras). Pronombre reflexivo.

Segunda persona. Hay otro p r o n o m b r e d e t e r c e r a p e r s o n a , llamado reflexi-


Tu (tú). vo ó recíproco p o r q u e indica q u e la acción del v e r b o vuel-
ve al s u j e t o m i s m o q u e la p r o d u c e ; c a r e c e d e n o m i n a t i v o e n
SINGULAR.
s i n g u l a r y plural, y s e termina del mismo modo en ambos
Nom Tu (tú). números.
Gen. Tui (de tí).
Dat.. Tibi (á ó para tí, te). Gen.. Sui (de sí). Gen.. Sui (de si).
Acus Te (te á tí). Dat... Sibi (á ó para sí, se). Dat... Sibi (á, ó para sí, se).
Foc.. Tu (tú). Acus. .Se (se, á sí). Acus. .Se (se, á sí).
Abl. T e (de, en, etc., tí, contigo). Abl. ..Se (de, en, por, etc,, Abl.. ..Se (de, en, por, etc.,
sí, consigo). I sí, consigo).
PRURAL.
Ii> / / / í designa los olijetos distantes o ausentes, como a q u t l en castellano.
No m. . . . V o s (vos ó Vosotros, vosotras).
Gen Vestrum ó vestri (de vos ó vosotros, vosotras)•
ái
PARTE TRIMERA.

lile (aquel).
Pronombres demostrativos.
Noni... lile, illa,iilud. ! Nom... .lili, illas, illa.
Gen Illíus. Gen Illórum, illárum, illórum
Pronombres demostrativos s o n aquellos q u e d e m u e s t r a n Dat lilis.
Dat . lili.
ó señalan las personas ó cosas. E s t o s p r o n o m b r e s , así co- Acus. ...Illum, illam, illud.
!
Acus... .Illos, illas, illa.
Abl . . . .lilis.
m o t a m b i é n los posesivos, relativos é indeterminados, des- Abl.... Ilio, illa, ilio.
e m p e ñ a n á veces el oficio d e a d j e t i v o s d e t e r m i n a t i v o s , seña-
Is ( e s e ) .
lando ó d e t e r m i n a n d o la e x t e n s i ó n d e l n o m b r e á q u e s e j u n -
Nom.... Is, ea, id. Nom Ei, ó ii, e s , ea. .
t a n ; los p o n e m o s d e p r e f e r e n c i a e n t r e los p r o n o m b r e s , p o r - Gen Eórum, eárum, eórum.
Gen Ejus.
q u e así lo hacen m u c h í s i m o s g r a n í t i c o s . L o s p r o n o m b r e s Dat Ei. Dat Eis, ó iis.
esencialmente d e m o s t r a t i v o s s o n t r e s : hic (este), iste (ese), Acus Eum, earn, id. Acus.. . .Eos, eas, ea.
Abl Eo, e a , eo. I Abl Eis, ó iis.
Ule (aquel). Aplícase el p r i m e r o d e estos p r o n o m b r e s á lo
q u e está cerca d e la p e r s o n a q u e h a b l a ; el s e g u n d o á lo q u e " Ipse (el m i s m o ) .
esl i cerca d e la p e r s o n a á q u i e n s e habla, y el t e r c e r o á k>' Nom Ipsi, ipsze, ipsa.
Nom... .Ipse, ipsa, ipsum.
q u e está lejos d e u n a y o t r a . Gen Ipsíus. Gen Ipsórum, ipsárum. ipsó-
rum.
Dat Ipsi. Dat Ipsis.
Hic ( e s t e ) . ! Acus Ipsos, ipsas, ipsa.
Acus Ipsum, ipsam, ipsum.
SINGULAR. PLURAL. Abl Ipso, ipsa, ipso. Abl Ipsis.

Nom Hic, hœc, hoc. Nom.... Hi, hze, ha"*. Idem ( e l m i s m o ) .


Gen Hujus. Gen Horum, har'um, horum.
Dat His. Nom. . Idem, eádem, idem. Nom... Idem, eaedem, eádem.
Dat Huic.
Actis... . H o s , has, htec. Gen — Ejúsdem. Gen.... Eorúmdem, earúmdem,
Actis... Hunc, hanc, hoc.
Abl His. eorúmdem.
Abi Hoc, hac, hoc.
Dat Eísdem, ó iísdem.
Dat... Eidem.
Acus.. .Eúmdem, e á m d e m , i d e m . Acus. .Eósdem, eásdem, eádem.
Iste ( e s e ) . Abl Eódem, eádem, e ó d e m . Abl Eísdem, ó iísdem.

Nom Iste, ista, istud. Nom... .Isti, istse, ista.


Gen Istíus. Gen Istórum, istárum, istó-
rum. Pronombres posesivos s o n aquellos q u e significan p o s e -
Dat Isti. Dat.....Istis.
Acus... lstum, istam, istud. Acus... .Istos, istas, ista. sión ó p e r t e n e n c i a d e a l g u n a cosa ó p e r s o n a , como meus (mío),
Abl Isto, ista, isto. Abl Istis. / t r a s (tuyo), suus (suyo), noster ( n u e s t r o ) , vester ( v u e s t r o ) .
T o d o s tienen a m b o s n ú m e r o s , s i n g u l a r y plural, y t e r m i n a -
A d e m á s d e estos d e m o s t r a t i v o s tiene la l e n g u a latina otros c i o n e s distintas p a r a los g é n e r o s masculino, f e m e n i n o y n e u -
t r e s : is (éste, d e quien s e v e n g a hablando), ipse (el mismo), tro.
idem ( e l m i mo). E s t o s (los ú l t i m o s c o r r e s p o n d e n á las dos
T a l e s voces p a r t i c i p a n m á s d e la índole d e l adjetivo q u e
distintas acepciones q u e t i e n e e n castellano la p a l a b r a mis-
d e la d e l p r o n o m b r e ; m a s p o r d e r i v a r s e d e los p r o n o m b r e s
mo; c u a n d o s e e m p l e e p a r a e x p r e s a r ideas d e igualdad ó de
personales, Y p o r respeto á la c o s t u m b r e , s e les ha c o n s e r -
identidad, s e c o r r e s p o n d e e n latín p o r idem; e n todos los de-
vado esta última d e n o m i n a c i ó n .
m á s casos s e t r a d u c e p o r ipse.
Meus (mío). 'Pronombres relativos.
SINGULAR. PLURAL.
Pronombres relativos son los q u e hacen referencia á p e r -
Nom... Meus, mea, m euro. Nom... Mei, mea;, mea. sona ó cosa d e q u e a n t e r i o r m e n t e s e h a hablado, y q u e p o r e s -
Gen Mei, mea;, mei. Gen Meórum, meárum, rueó-
rum.
ta circunstancia s e llama antecedetde. E s t o s p r o n o m b r e s s o n
Dat... .Meo, mese, meo. Dat Meis. c u a t r o e n castellano: que, quien, cual y cuyo; y s e c o r r e s -
Actis. . .Meum, roeam, meum. a cus.. ..Meos, meas, mea. p o n d e n en latín p o r qui, el cual s e declina así:
loe Mi, mea, meo. Voc Mei, meee, mea.
Abl Meo, mea, meo. Abl Meis.
SINGULAR. PLURAL.

(tuyo). Nom... Qui, quae. quod. Nom Qui, quse, quae.


Gen . . . C u j u s Gen Quorum, quarum, quo-
Nom... . Tuu?, tua, tuum. Norn... Tui, tua;, tua. rum.
Gen... .Tui, tua;, tui. Gen Tuórum, tuárum, tuó- Dat Qui. Dat Quibus.
rum. Actis... .Quem, quam, quod. Acus.. . Quos, quas, qua;.
Dat Tuo, tuee. tuo. Dat Tuis. Abl Quo, qua. quo. (1) Abl Quibus. <2j
Aras.... Tuum, tuam, tuum. Acus... Tuos, tuas, tua.
Abl..... Tuo, tua, tuo. Abl Tuis. Ú s a s e t a m b i é n e n sentido i n t e r r o g a t i v o é indefinido, y e n -
t o n c e s s e declina d e esta m a n e r a :
Suus (suyo).
SINGULAR.
Nom. i. . Suus sua, suum. Nom... .Sui, sua sua.
Gen Sui, sua;, sui. Gen . . . S u ó r u m , suárum, suó-
rum.
Nom Quis? qua? quod? quid?
Dat Suo. s u a . suo. Dat Suis. Gen Cujus?
Actis.. .Suum, suam, suum. Acus.. ..Suos, suas, sua. Dat Cui?
Abi.... .Suo, sua, suo. Abl Suis. Acus Quem?'quam? quod? quid?
Abl. Quo? qua? quo?
Nos ter (nuestro).
Nom Noster, nostra, nostrum.
E n el plural s e declina c o m o el a n t e r i o r .
Nom.. . .Nostri, n o s t r a , nostra.
Gen Nostri, nostra;, nostri. Gen..... Nostrórum, nostrirum, N o s e h a n d e e m p l e a r i n d i s t i n t a m e n t e l a s dos t e r m i n a c i o -
Dat Nostro, nostr?e, nostro. nostrórum.
Acus.. . .Nostrum, nostram, nos- Dat Nostris. n e s n e u t r a s q u e tiene e n el n o m i n a t i v o y acusativo d e s i n g u -
trum. Acus... .Nostros, nostras, nostra lar. S e usará quod c u a n d o haya d e c o n c e r t a r s e con u n
Voc Noster,nostra, nostrum. l'oc Nostri, nostrae, nostra.
Abl Nostro, nostra, nostro.
n o m b r e , y quid c u a n d o s e t o m e en u n sentido indefinido.
Abl Nostris.
E j e m p l o s : Quod templum? quid qu&rit? q u é templo? q u é
Fester (vuestro). busca?
Nom. . . V e s t e r , vestra, vestrum. Nom. . . . Vestri, v e s t r a , vestra. D e cujus, genitivo d e s i n g u l a r d e quis, s e f o r m a el p o s e -
Gen. . . Vest ri, v e s t r a . vestri. Gen. . ..Vestrórum, vestrárum, sivo cujus, cuja, cujum, q u e significa de quien, y s e d e d i -
Dat. . V e s t r o , v e s t r a , vestro. vestrórum.
. .Vestrum, vestram, ves- Dat
na como suus, sua, suum.
V pçfriç
trum. Acus. . Vestros, vestras, vestra. (i) Hállase también fui en lugar d e (rxo.
Abl .. ...Vestro, vestra, vestro. Abl... . , . Vestris. (a) En los poetas principales se hallan coo bastante frecuencia gmtit y fnis en vez de qfrihui.
PARTE PRIMERA.

Pronombres indeterminados. Nostras.


SINGULAR. PLURAL.
Pronombres indeterminados s o n ios q u e v a g a m e n t e alu-
den á p e r s o n a s ó cosas. E n t r e é s t o s suelen e n u m e r a r los au- Nom.. .Nostras. Nom... . N o s t r á t e s , nostratia.
Gen... . Nostrátis. Gen.... . N o s t r a t i u m , nostrátum.
tores á nemo, inis [ n i n g u n o , ó n i n g u n a p e r s o n a ] , á algunos Dat .Nostrátibus.
Dat.. .Nostráti.
d e los c o m p u e s t o s d e quis, c o m o áliquis [ a l g u n o ó alguna Acus. . N o s t r á t e m , nostras. Acus.. . . N o s t r á t e s , nostratia.
persona en g e n e r a l ] , y á m u c h o s d e l o s adjetivos d e t e r m i n a - Voc.... .Nostras. Voc . .Nostrátes, nostratia.
Abl ... , .Nostráte, nostráti. Abl . .Nostrátibus.
tivos d e q u e ya s e h a hablado, c o m o nullus, álius, etc. El
relativo quis s e u s a t a m b i é n a l g u n a s veces como p r o n o m b r e Vestras.
i n d e t e r m i n a d o ; v . g . : néscio quis ve'niat [no s é quién venga.]
Nom... . V e s t r a s . Nom... . V e s t r á t e s , v e s t r a t i a .
Gen . Vestrátis. Gen.... . V e s t r a t i u m , vestrátum.
Dat. .. . \ estráti. Dat.... . Vestrátibus.
Acus... . V e s t r á t e m , v e s t r a s . Acus.. . . V e s t r á t e s , vestratia.
L o s p r o n o m b r e s a d m i t e n t a m b i é n divisiones idénticas á las Abl.... W n t r á t p . vestráti. Ahl... . . .Vestrátibus.
d e los n o m b r e s y adjetivos, d e l a s c u a l e s las principales son
éstas: primitivos y derivados; simples y compuestos; com- Cujas.
pletos, defectivos y gentilicios. i Nom... .Cujátes, cujatia.
Nom.. . Cujas.
Gen .. .Cujátis. ; Gen. .. .Cujatium, cujátum.
Primitivos y derivados. Dat... . Cujáti. Dat.... . Cujátibus.
Acus.. . C u j á t e m , cujas. Acus. .. .Cujátes, cujatia.
Los primitivos s o n nueve: ego, tu, sui (reflexivo), hic, is, Abl... . C u j á t e , cujáti. ; Abl.... .Cujátibus.
iste, tile, ipse y qui. L o s derivados SOR t a m b i é n nueve:
Simples y compuestos.
meas ( d e r i v a d o del genitivo del p e r s o n a l ego), tuus (del g e -
nitivo del personal tu), suus (del g e n i t i v o del reflexivo sui), S e llama simple el p r o n o m b r e á cuya f o r m a c i ó n n o c o n -
noster (del n o m i n a t i v o d e plural d e ego), vester (del nomi- t r i b u y e n i n g u n a otra voz a g r e g a d a ; v . g . : ego, tu, quis; y
nativo d e plural d e tu), riostras (del genitivo d e plural nos- compuesto, el q u e consta d e u n a p a l a b r a s i m p l e y otra ú o t r a s
tri, d e ego), vestras (del g e n i t i v o d e plural vestri, d e tu), voces ó partículas, c o m o tecum, tumet.
cujus y cujas, (del genitivo d e s i n g u l a r d e quis). Los pronombres se pueden componer de muchas maneras:
d e sílabas q u e n o significan n a d a f u e r a d e composición, como
Completos, defectivos y gentilicios.
hic-ee, tu-met, quis-piam; d e adjetivo, como ali-quis; d e
T o d o s los p r o n o m b r e s son d e f e c t i v o s , p u e s t o d o s carecen v e r b o , c o m o qui-libet, qui-vis; d e a d v e r b i o , como ecc-illum;
d e vocativo, m e n o s tu, meus, noster y nostras, q u e son com- d e preposición, como me-cum; d e conjunción, como quis-que;
pletos. d e o t r o p r o n o m b r e , c o m o ist-hic, c o m p u e s t o d e iste y d e hic,
egomet-ipse, c o m p u e s t o d e egómet y d e ipse.
L o s gentilicios s o n s o l a m e n t e t r e s : nostras (de n u e s t r a pa-
tria, familia, c o m u n i ó n ó secta), vestras ( d e v u e s t r a patria, Ego, tu, Ule, ipse y sui f o r m a n c o m p u e s t o s con la p a r t í -
familia, comunión ó secta), cujas ( d e q u é p a t r i a , familia, co- cula met, s i e m p r e pospuesta, como egómet (yo m i s m o ) , tu-
m u n i ó n ó secta). met ( t ú m i s m o ) , nosmet (nosotros m i s m o s ) , vosmet (vosotros
' 1

6: P A R T E PRIMERA. ANALOGIA. 63
mismos), íllemet (aquel m i s m o ) , ípseméi (el m i s m o ) , suimct L o s ablativos d e ego, tu y sui llevan pospuesta s i e m p r e la
(de sí mismo). A veces s e asocia u n c o m p u e s t o con u n s i m - p r e p o s i c i ó n cura; v. g . : mecum ( c o n m i g o ) , nohiscum (con
ple p a r a formal' o t r o c o m p u e s t o , como egqmetipse (yo m i s - nosotros), teciwi (contigo), vóMscum (con vosotros). A qui
mo), tumetipse ( t ú m i s m o ) , nosmetipsi (nosotros mismos), p u e d e i g u a l m e n t e p o s p o n é r s e l e ; v. g . : quocum ó quicum (con
vosmetipsi (vosotros m i s m o s ) , illemetipse (aquel mismo), se- el cual), quihuscum (con los cuales); p e r o t a m b i é n s e p u e d e
melipsum (;í sí misino). Tu suele f o r m a r c o m p u e s t o s con d e c i r cum quo, cum quibus.
las sílabas te y tumet, como in tete (en tí), tulemet ( l ú mis-
mo). Se y me s e e n c u e n t r a n a l g u n a s v e c e s repelidos; v . g . : Compuestos de Q VIS.
sese e n acusativo y ablativo, y meme en acusativo.
L o s c o m p u e s t o s d e quis son diez. L o s cinco p r i m e r o s e n
Añadiendo l a s sílabas ce ó cine á los casos acabados en c q u e quis s e a n t e p o n e , s e f o r m a n d e las p a r t í c u l a s nam, piarn,
ó s del p r o n o m b r e hic, s e f o r m a n los c o m p u e s t o s hicce ( e s - quam, quis y que-, los o t r o s cinco s e f o r m a n d e ali, ec, ne, Í
te), hujusce, huncce, honre, etc.: híccine (por v e n t u r a este), num y si.
frúnceme;•• hoccine, e t c . A los m i s m o s casos acabados en c
ó s d e los p r o n o m b r e s iste, ilie y sus c o m p u e s t o s , s e les pue- C i n c o c o m p u e s t o s d e quis, q u e t i e n e n la c o m p o s i c i ó n des-
d e a g r e g a r la sílaba ce, y e n t o n c e s f o r m a n los c o m p u e s t o s is- pués de él:
tiusce, illiusce, isthucce, illhitce, q u e significan lo mismo
q u e isle, Ule, e t c . A los p r o n o m b r e s iste, Ule, s e les pueden Quisnam (quién ó qué).
p o s p o n e r todos los casos del p r o n o m b r e hic a c a b a d o s e n c, SINGULAR. PLURAL.

m e n o s el dativo; v , g . : isthic, illhic, etc. Nom . . . . Q u i s n a n , , q u œ u a m , No m. .Quinam, qusenam. quas-


Is, p e r d i e n d o la s y t o m a n d o la partícula dem, f o r m a s u quodnam, quidnam. nam.
Gen Cujusnam. Gen. Quorúmnain, q u a r ú m -
compuesto ídem. Is, iste, Ule, p r e c e d i d o s del adverbio ecce, Dat Cuínam. nam, quorúmnaiu.
f o r m a n diferentes c o m p u e s t o s , p e r o sólo en acusativo d e sin- ACHS . . . . Quemnam, q u a m n a m ; Dat. . Quéisnam, quibúsnafn.
quodnam, quidnam. ACHS Quó^nam, q u á s n a m ,
g u l a r y plural; v. g . : is f o r m a eccum (míralo), eccam ( m í r a -
Abl Quonam, quanam, quo- quœuam.
la), eccos (míralos), eccas (míralas); iste f o r m a eccistum (mi- nara, quinam. Abl Quéisnam, quibúsnam.
r a á ese), eccistárn ( m i r a á esa), eccislos (mira á esos), ec-
cistas (mira á esas); Ule f o r m a eccillum (mira á aquel), ec- Quispiam (alguno).
cillam (mira á aquella), eccillos ( m i r a á aquellos), eccillas Nom ...Quispiam, q u s p i a m , Nom .. . Quipiam, q u í e p i a ni,
( m i r a á aquellas), e t c . L o s posesivos meus, tuus, suus, nos- quodpiam, quidpiam. quíepiam.
Gen Cujúspiam. Gen..... Quorúmpiam, quarúm-
ter y vester, p u e s t o s en ablativo d e singular y seguidos d e la Dat Cuipiam. piam, quorúmpiam.
partícula pte, f o r m a n los c o m p u e s t o s siguientes: meopte, Actis. . . .Quempiam, quampiam, Dat. . . .Quéispiam, quibúspiam
mea'pte, tuopte, tuapte, suopte, suapte, nostropte, nostrap- quodpiam, quidpiam. Acns . .Quospiam, q u a s p i a ni,
Abl . . . . Q u o p i a m . q u a p i a m . q u o - quaspiam.
te, vestropte, vestrapte, q u e significan mío propio, luyo pro- piam, quipiam. Abl Quéispiam, quibúspiam.
pio, e t c . L o s m i s m o s posesivos, a n t e p o n i é n d o s e á la p a r t í -
cula met, forman los c o m p u e s t o s meámet, acusativo d e plural, Quisquam (alguno).
tuómet, suimct, suómet, suámet, suismet, e t c . q u e signifi- Nom. . . .Quisquam, q u a ; q u a m , I Nom.. . .Quiquam, q u œ q u a r a ,
can lo m i s m o q u e los c o m p u e s t o s con pte. quodquagi, quidquam. ¡ qusequam.

m m »
PLURAL. PLURAL.
Aliquis (alguno).
Gen Cujúsquam. Gen Quorúmquam, quarúm-
quam, quorúmquam. SINGULAR.

Dat Cuíquam. Dat Quéisquam, quibús-


quam. Nom Áliquis, áliqua, áliquod, áliquid.
Acus. . . .Quémquam, quàmquam Actis, .. Quósquam, quásquam, Gen Alicújus.
quódquam, quídquam. qujequam. Dat Alícui.
Abl. ...Quóquam, q u á q u a m , Abl Quéisquam, q u i b ú s - Acus Áliquem, áliquam, áliquod, áliquid.
quóquam. quíquam. quam.
Abl. Áliquo, áliqua, áliquo ó áliqui.

Quisque ( c a d a cual). PLURAL.

SINGULAR. Nom Áliqui, áliquse, áliqua.


Gen Aliqudrum, aliquárum, aliqudrum.
Nom. ..Quisque, quseque, quodque, quidque. Dat Alíqueis, alíquibus.
Gen . ..Cujúsque.
Acus Aliquos, áliquas, áliqua.
Dat Cuíque.
Abl. Alíqueis ó alíquibus.
Acus Quemque, quamque, quodque, quidque.
Abl Quoque, quaque, quoque, quique.
Ecquis (quién, qué).
PLURAL. SINGULAR.

Notn.... Quique, quseque, qujeque. Nom Ecquis, ecqua ó ecquse, ecquod, ó ecquid.
Gen Quorúmque, quarúmque, quorúmqüe. Gen .Eccújus.
Dat Quéisque, quibúsque. Dat Eccui.
Acus... .Quosque, q u a s q u e , quseque. Acus Ecquem, ecquam, ecquod, ecquid.
Abl Quéisque, quibúsque. Abl. Ecquo, ecqua, ecquo 6 ecqui.

PRURAL.
Quisquís (cualquiera que).
SINGULAR. PLURAL. Nom Ecqui, ecqu», ecqua.
Gen Ecquórum, ecquárum, ecquórum.
Notn.... Quisquis, quidquid. Nom.... Quiqui.
Dat Ecqueis, ó écquibus.
Gen Cujuscújus. Gen Quorumquórum.
Dat Quibusquíbus.
Acus Ecquos, ecquas, ecqua.
Dat Cuícui.
Acus... .Quemquem, quidquid. Actis... .Quosquos. Abl. Ecqueis, équibus.
Abl Quoquo, quiqui. Abl Quibusquibus.
Nunquis (¿Por ventura alguno?)
O t r o s c i n c o c o m p u e s t o s d e quis, q u e t i e n e n l a c o m p o s i - SINGULAR.
c i ó n a n t e s d e é l , l o s c u a l e s t i e n e n e n a la t e r m i n a c i ó n f e m e -
Nom . . . .Nunquis, nunquaó nunquse, nunquod, nunquid.
n i n a d e l n o m i n a t i v o d e s i n g u l a r , s i n o é s ecquis y nunquis,
Gen Nuncújus.
q u e l a t i e n e n e n a y x; y t o d o s c i n c o t i e n e n t a m b i é n s o l a m e n - Dat Nuncui.
t e e n a l a t e r m i n a c i ó n n e u t r a d e l n o m i n a t i v o y a c u s a t i v o de Acus... .Nunquem, nunquam, nunquod 6 nunquid.
plural: Abl. Nunquo, nunqua, nunquo ó nunqui.
Dos compuestos d e qnis q u e tienen la composición antes
y después d e él:
PLURAL.
Ecquisnam (quien).
Nom Nunqui, nunquse, nunqua.
Gen Nunquórum, nunquárum, nunquórum. SINGULAR.

Dat Núnqueis ó núnquibus. Nom.... Ecquisnam, ecqujenam, ecquódnara ó ecquídnam.


Acus Nunquos, nunquas, nunqua. Gen Eccujúsnam
Abl Núnqueis 6 núnquibus. Dat ... Eccuinam.
Acus Ecquémnam, ecquámnam, ecquódnam 6 ecquídnam.
Abl Ecquónam, ecquánam, e c q u ó n a m ó ecquínara.
A'equis (para que ninguno).
PLURAL.
SINGULAR.
Nom.... Ecquínam, ecquéenam, ecqiuenam.
Nom Nequis, nequa, nequod ó nequid. Gen Ecquorúmnam, ecquarúmnam, ecquorúmnam.
Gen Necújus. Dat Ecqueisnam ó ecquibúsnam.
Acus.. . . E c q u ó s n a m , ecquásnam, e c q u ó n a m .
Dat Necui. Abl. .. . E c q u é i s n a m ó ecquibúsnam.
Acus Nequem, nequam, nequod 6 nequid.
Abl. Nequo, nequa, nequo ó nequi.
Unusquisque (cada uno).
SINGULAR.
PLURAL.

Nom. .Unusquisque, unaqueeque, unumquódque ó unumquidque.


Nom Nequi, nequas, nequa. Gen.. .Uniuscujúsque.
Gen Nequdrum, nequárum, nequórum.. Dat ..Unicuique.
Dat Néqueis ó néquibus. Acus.. U n u m q u é m q u e . u n a m q u á m q u e , unumquódque o unumquidque
Acus Nequos, nequas, nequa. Abl.. Unoquóque, unaquáque, unoquóque ó unoquíque.
Abl. Néqueis ó néquibus. PLURAL.

Nom. .Uniquique, unasquceque, unaquseque.


Siquis (si alguno). Gen.. .Unorumquorúmque, unarumquarúmque. unorumquorúmqme.
Dat . Unisquéisque ó unisquibúsque
SINGULAR.
Acus. Unosquósque, unasquásque, unaquasque.
Abl. . . U n i s q u é i s q u e o unisquibúsque.
Nom Siquis, siqua, siquod ó siquid.
Gen Sicújus.
Cuatro compuestos d e qui, quss, quod:
Dat Sicui.
Acus Siquem, siquam, siquod ó siquid.
Quicumque (cualquiera que).
Abl. Siquo, siqua, siquo 6 siqui.
SINGULAR.

PLURAL.
Nom... .Quicumque, qujecumque, quodcumque.
Nom Siqui, siquse, siqua. Gen Cujuscumque.
Dat .... Cuicumque.
Gen Siquórum, siquárum, siquórum. Acus Quemcumque, quamcumque, quodcumque.
Dat Siqueis ó síquibus. Abl. , . . .Quocumque, quacumque, quocumque»
Acus. Siquos, siquas, siqua.
Abl. Siqueis ó síquibus.
PARTE PRIMERA.

PLURAL. PLURAL.

jVom... .Quicúmque, quaecúmque, qujecúmque. Nom .. Quivis, quaevis. quíevis.


Gen Quorumcúmque, q u a r u m c ú m q u e , q u o r u m c ú m q u e . Gen Quorumvis, q u á r u m v i s , quorumvis.
Dat Queiscúmque ó quibuscúmque. Dat. . ..Quéibvis, ó quibúsvis.
Acns.. . Q u o s c ú m q u e , q u a s c ú m q u e , qufecúmque. Acus. .. .Quosvis, q u a s v i s qujevis.
Abl Queiscúmque ó quibuscúmque. Abl Q u é i s v i s , ó quibúsvis.

Quídam (alguno).
H a v t a m b i é n a l g u n o s c o m p u e s t o s d e o t r o s c o m p u e s t o s , co-
SINGULAR.
m o unusquisque (cada u n o ) , d e unus y quisque; ecquisnam
Nom.... Quídam, q u í d a m , q u o d d a m ó quiddam. (quien) d e ac y qnisnam; quotusquisque ( c u á n r a r o ) d e quo-
Gen Cujúsdam.
tus y quisque; y así otros m u c h o s .
Dat Cuídam.
Acus.... Quemdam, q u a m d a m , q u o d d a m o quiddam,
Abl Quodam, q u á d a m , q u ó d a m o quidam.
Advertencia final.
L o s n o m b r e s c o m p u e s t o s s e declinan como sus simples; v .
PLURAL.
g.: impiétas, impietátis, impictáti, impietátem, etc. S i el
Nom... .Quidam, queedam, quaedam. n o m b r e s e c o m p u s i e r e d e dos n o m i n a t i v o s , e n t r a m b o s s e d e -
Gen... .Quorumdam, quarumdam, quorumdam.
Dat . . . Q u e i s d a m ó q u i b ú s d a m .
clinan como respública, reipublicx, reipúblicx, rempúbli-
Acus.. . Q u o s d a m , q u a s d a m , quasdam. cam, etc.; p e r o s i s e c o m p u s i e r e d e u n n o m i n a t i v o y o t r o c a -
Abl. . . . Queisdam ó q u i b ú s d a m . so diferente, sólo s e declinará aquel á quien pertenezca el no-
Quílibet (cualquiera), minativo; v. g . : paterfamilias, patris familias, patrifami-
SINGULAR.
lias, patremfamilias, £tc.
Nom... .Quílibet, q'uaelibéf, quódlibet, ó quídlibet.
Lo q u e a c a b a d e d e c i r s e d e los n o m b r e s e s aplicable á los
Gen Cujúslibet. adjetivos y á l o s p r o n o m b r e s , advirtiendo s o l a m e n t e q u e al-
Dat Cuilibet. teruter hace el genitivo altrrutnus, ó aUeriusutrius, y e n
Acus... .Quémlibet, q u á m l i b e t , quódlibet, ó q u í d l i b e t .
Abl Quólibet, q u á l i b e t , quólibet, ó quílibet. lodos los d e m á s casos p e r m a n e c e invariable el p r i m e r n o m i -
nativo.
PLURAL.

Nom Quílibet, quselibet, quaelibet.


Gen ....Quorúmlibet, q u a r ú m l i b e t , quorúmlibet. CAPÍTULO IV.
Dat Queíslibet ó q u i b ú s l i b e t .
Acus... .Quóslibet, q u á s l i b e t , quaslibet. Del verbo.
Abl Queíslibet ó q u i b ú s l i b e t .
Quivis (cualquiera). V E R B O e s la p a r t e d e la oración q u e d e s i g n a existencia,
acción ó estado, casi s i e m p r e con indicación d e modo, t i e m -
SINGULAR.
po, n ú m e r o y p e r s o n a ; v. g . : Ilic Troja FUIT; PACE Deum
Nom Quivis, quaevis, q u o d v i s ó quidvis. DIXERIM (Dios m e p e r d o n e si digo); Antonius asgrotat (An-
Gen Cujusvis.
Dat Cuívis.
tonio está e n f e r m o ) , e t c .
Acus.. . .Quemvis, quamvis, quodvis ó quidvis, E l v e r b o s e divide e n sustantivo y atributivo.
Abl Quovis, q u á v i s , q u ó v i s ó quivis.
PARTE PRIMERA.

PLURAL. PLURAL.

jVom... .Quicúmque, quaecúmque, quaecúmque. Nom .. Quivis, quaevis. quíeris.


Gen Quorumcúmque, q u a r u m c ú m q u e , q u o r u m c ú m q u e . Gen Quorumvis, q u á r u m v i s , quorumvis.
Dat Queiscúmque ó quibuscúmque. Dat. . ..Quéibvis, ó quibúsvis.
Acns.. . Q u o s c ú m q u e , q u a s c ú m q u e , qufecúmque. Acus. .. .Quosvis, q u a s v i s qujevis.
Abl Queiscúmque ó quibuscúmque. Abl Q u é i s v í s , ó quibúsvis.

Quídam (alguno).
H a v t a m b i é n a l g u n o s c o m p u e s t o s d e o t r o s c o m p u e s t o s , co-
SINGULAR.
m o unusquisque (cada u n o ) , d e unus y quisque; ecquisnam
Nom.... Quídam, q u a d a m , q u o d d a m ó quiddam. (quien) d e ac y quisnam; quotuxquisque ( c u á n r a r o ) d e quo-
Gen Cujúsdam.
tus y quisque; y así otros m u c h o s .
Dat Cuídam.
Acus.... Quemdam, q u a m d a m , q u o d d a m o quiddam,
Abl Quodam, q u á d a m , q u ó d a m o quidam.
Advertencia final.
L o s n o m b r e s c o m p u e s t o s s e declinan como sus simples; v .
PLURAL.
g . : impiétas, impietátis, impictáti, impietátem, etc. S i el
Nom... .Quidam, queedam, quaedam. n o m b r e s e c o m p u s i e r e d e dos n o m i n a t i v o s , e n t r a m b o s s e d e -
Gen... .Quorumdam, quarumdam, quorumdam.
Dat . . .Queisdam ó quibúsdam.
clinan como respública, reipublicx, reipúblicx, rempúbli-
Acus.. . Q u o s d a m , q u a s d a m , qusedam. cam, etc.; p e r o s i s e c o m p u s i e r e d e u n n o m i n a t i v o y o t r o c a -
Abl. ... Queisdam ó q u i b ú s d a m . so diferente, sólo s e declinará aquel á quien pertenezca el no-
Quílibet (cualquiera), minativo; v. g . : paterfamilias, patris familias, patrifami-
SINGULAR.
lias, patremfamilias, £tc.
Nom... .Quílibet, q'uaelibéf, quódlibet, ó quídlibet.
Lo q u e a c a b a d e d e c i r s e d e los n o m b r e s e s aplicable á los
Gen Cujúslibet. adjetivos y á l o s p r o n o m b r e s , advirtiendo s o l a m e n t e q u e al-
Dat Cuilibet. teruter hace el genitivo altrrutnus, ó aUeriusutrius, y e n
Acus... .Quémlibet, q u á m l i b e t , quódlibet, ó q u í d l i b e t .
Abl Quólibet, q u á l i b e t , quólibet, ó quílibet. lodos los d e m á s casos p e r m a n e c e invariable el p r i m e r n o m i -
nativo.
PLURAL.

Nom Quílibet, quselibet, quaelibet.


Gen . . . . Quorúmlibet, q u a r ú m l i b e t , quorúmlibet. CAPÍTULO IV.
Dat Queíslibet ó q u i b ú s l i b e t .
Acus... .Quóslibet, q u á s l i b e t , quaelibet. Del verbo.
Abl Queíslibet ó q u i b ú s l i b e t .
Quivis (cualquiera). V E R B O e s la p a r t e d e la oración q u e d e s i g n a existencia,
acción ó estado, casi s i e m p r e con indicación d e modo, t i e m -
SINGULAR.
po, n ú m e r o y p e r s o n a ; v. g . : Ilic Troja FUIT; PACE Deum
Nom Quivis, quaevis, q u o d v i s ó quidvis. DIXERIM (Dios m e p e r d o n e si digo); Antonius asgrotat (An-
Gen Cujusvis.
Dat Cuívis.
tonio está e n f e r m o ) , e t c .
Acus.. . .Quemvis, quamvis, quodvis ó quidvis, E l v e r b o s e divide e n sustantivo y atributivo.
Abl Quovis, q u á v i s , q u ó v i s ó quivis.
Sustantivo e s el q u e e x p r e s a s i m p l e m e n t e la existencia; tal
y único e s e n latín e l v e r b o esse (ser). Atributivo e s el que
e x p r e s a la existencia m o d i í i c a d a p o r a l g u n a acción ó estado; r a d a , repetida c o n f r e c u e n c i a , como clamitare ( v o c e a r ó c l a -
v. g . : Petrus SCRIBIT ( P e d r o escribe); DORMIO, sed non om- mar á menudo),
nibus ( D u e r m o , p e r o n o p a r a todos). Desiderativo e s el verbo q u e e x p r e s a g a n a ó deseo d e a l -
El v e r b o atributivo s e s u b d i v i d e e n activo y pasivo, neu- go, c o m o esurire ( t e n e r g a n a d e c o m e r ) .
tro, reflexivo ó reflejo, y recíproco, incoativo, frecuentativo P o r razón d e su e s t r u c t u r a y f o r m a c i ó n s e dividen los v e r -
y desiderativo. bos e n simples y compuestos, primitivos y derivados, lo
m i s m o q u e las o t r a s p a r t e s d e la o r a c i ó n .
Activo ó transitivo e s a q u e l cuya acción r e c a e ó puede
r e c a e r e n la p e r s o n a ó cosa q u e e s t é r m i n o ó c o m p l e m e n t o P o r razón d e la f o r m a y sistema q u e s i g u e n en sus v a r i a -
d e la o r a c i ó n , como s e o b s e r v a en Pater meus SCRIBIT lít- ciones, los v e r b o s p u e d e n ser: regulares ó irregulares, s e -
teram ( m i p a d r e escribe u n a c a r t a ) . g ú n q u e sigan las r e g l a s comunes, ó q u e s e a p a r t e n d e éllas
en algunos t i e m p o s , n ú m e r o s y p e r s o n a s ; omnipersonales, ó
Pasivo e s el v e r b o q u e significa pasión ó acción q u e r e - que tienen t e r m i n a c i o n e s p a r a t o d a s l a s personas; uniperso-
cibe el sujeto, ó q u e s e e j e r c e s o b r e é l , c o m o fiat lux (la luz nales, ó q u e sólo tienen t e r m i n a c i o n e s d e t e r c e r a p e r s o n a ; y
sea h e c h a ( . ( 1 ) defectivos, ó q u e c a r e c e n d e a l g ú n t i e m p o , n ú m e r o ó p e r -
Neutro ó intransitivo e s el v e r b o c u y a acción n o pasa de sona.
u n a p e r s o n a ó cosa á o t r a , c o m o nascor, mórior.
Voces.
Reflexivo o reflejo e s a q u e l v e r b o c u y a acción vuelve á
la m i s m a p e r s o n a ó cosa q u e la e j e c u t a ; v . g . : Discédere (re- L o s v e r b o s latinos tienen f o r m a s p r o p i a s p a r a e x p r e s a r c u á n -
t i r a r s e ) . H a y v e r b o s q u e p o r su n a t u r a l e z a son reflexivos co- do el s u j e t o e j e r c e la acción y c u á n d o la recibe; e s t a s dos for-
m o el a n t e r i o r , y los h a y t a m b i é n q u e sólo d e u n a m a n e r a m a s s e l l a m a n voz activa y voz pasiva: amo (yo a m o ) ; amor
accidental tienen tal c u a l i d a d , como AMARE se ( a m a r s e ) , i x s - (yo soy a m a d o ) . H a y a l g u n o s v e r b o s q u e s i e n d o activos p o r
T R U E R E se ( i n s t r u i r s e ) . E s t o s v e r b o s s e l l a m a n t a m b i é n pro-
su significación, t i e n e n la f o r m a p a s i v a ; ó al c o n t r a r i o , s i e n -
nominales, p o r q u e llevan u n p r o n o m b r e d e c o m p l e m e n t o . do pasivos p o r s u significación tienen la f o r m a activa; á estos
v e r b o s s e les d a el n o m b r e d e deponentes, y el d e comunes
A t e n d i d a la significación ó la m a n e r a c o n q u e e x p r e s a n la á los d e p o n e n t e s q u e tienen, b a j o u n a m i s m a f o r m a , signifi-
acción, s e l l a m a n u n o s incoativos, frecuentativos otros, y al- cación activa y pasiva.
g u n o s desiderativos.
Incoativo e s el v e r b o q u e e x p r e s a u n a acción q u e comien- Conjugación.
za; el p r e s e n t e d e indicativo d e estos v e r b o s o r d i n a r i a m e n t e
Conjugación e s la s e r i e o r d e n a d a d e t o d a s l a s voces d e
t e r m i n a e n esco; v. g . : tepesco ( c o m e n z a r á e n f r i a r s e ) ; flo-
varia inflexión con q u e el v e r b o e x p r e s a sus d i f e r e n t e s modos,
rezco ( c o m e n z a r á f l o r e c e r ) .
t i e m p o s , n ú m e r o s y p e r s o n a s . P o r modos e n t e n d e m o s l a s
Frecuentativo e s el v e r b o q u e e x p r e s a u n a acción reite- m a n e r a s g e n e r a l e s d e significar la acción del v e r b o ; los t i e m -
pos m a n i f i e s t a n c u á n d o s e verifica esta acción, y con l a s p e r s o -
[i] No es lo mismo verbo pasivo que verbo en vos Pasiva: lo primero indica la naturaleza, y lo K '
eundo el estado. n a s y n ú m e r o s d e t e r m i n a m o s si aquéllas son p r i m e r a , s e g u n -
da ó t e r c e r a , y si u n a ó m á s . L a s p e r s o n a s son t r e s , y l e s
k ' 0 M E ^ f

7 2 PARTE PRIMERA.

d a m o s los n o m b r o s d e primera, segunda y tercera; y los lidad sólo hay t r e s absolutos, el p r e s e n t e , el pasado y el f u -
n ú m e r o s dos, singular y plural. t u r o , h a y s i n e m b a r g o q u e c o n s i d e r a r otros t i e m p o s relativos
ó intermedios, los cuales n o s o n sino subdivisiones d e los dos
jyfodos. últimos tiempos f u n d a m e n t a l e s .
S o n c u a t r o : indicativo, imperativo, subjuntivo é infini- El modo indicativo a d m i t e seis tiempos: presente, preté-
tivo. rito imperfecto, pretérito perfecto, pretéri'o pluscuamper-
fecto, futuro imperfecto y futuro perfecto.
Modo indicativo e s el q u e s e ñ a l a d e u n a m a n e r a directa,
afirmativa, absoluta ó i n d e p e n d i e n t e , y con m á s ó m e n o s proxi- El presente de indicativo denota lo q u e existe, s e hace ó
midad, el estado ó acción d e l a s p e r s o n a s ó cosas, como ego s u c e d e a c t u a l m e m t e ; v . g . : amo [ a m o ] , lego [leo], áudio [oi-
sum (yo soy); tu lege'bas ( t ú l e í a s ) ; ille amávit (él a m ó ) ; nos go]-
audiémus ( n o s o t r o s o i r e m o s ) . El pretérito imperfecto explica h a b e r sido p r e s e n t e la a c -
Modo imperativo, así l l a m a d o p o r u n o solo d e s u s dife- ción del verbo, coincidiendo con otra acción ya p a s a d a ; v . g . :
r e n t e s oficios, e s aquel en q u e s e m a n d a , s e e x h o r t a , se r u e g a cum venísti LEGEBAM [leía c u a n d o llegaste]. T e r m i n a e n
ó s e d i s u a d e ; v. g . : da mihi istum librum ( d a m e e s e libro); castellano e n ba ó ta, como o / n a b a , le\a; y en latín e n abam
filii David,miserere mei ( h i j o d e David, c o m p a d é c e t e d e mí) ó ebam, como a m á b a m , legébam.
E s t e m o d o carece, e n c a s t e l l a n o , d e p r i m e r a p e r s o n a e n s i n - El pretérito perfecto denota s e r ya p a s a d a la significación
g u l a r , y e n latín d e p r i m e r a p e r s o n a e n s i n g u l a r y plural. del verbo. T i e n e e n castellano dos f o r m a s , u n a simple, yo
Modo subjuntivo e s el q u e e x p r e s a el significado del ver- amé, y otra c o m p u e s t a del v e r b o h a b e r y el participio p a s a -
d o del verbo q u e s e c o n j u g a , yo he amado. L a p r i m e r a tie-
bo con sujeción ó s u b o r d i n a c i ó n á otro, v e r b o e x p r e s o ó táci-
ne el n o m b r e d e pasado definido, p o r q u e e x p r e s a la signifi-
to, el cual p u e d e s e r el m i s m o e n d i f e r e n t e m o d o y tiempo,
I cación del v e r b o como realizada en una época c o m p l e t a m e n t e •
y también otro s u b j u n t i v o ; v. g . : VELLEM ut dii immortáles
t r a s c u r r i d a , y la s e g u n d a el d e pasado indefinido, p o r q u e
FECÍSSENT (quisiera q u e l o s dioses i n m o r t a l e s hubieran
e x p r e s a la significación del v e r b o como realizada en u n a épo-
hecho ).
ca i n d e t e r m i n a d a ó n o c o m p l e t a m e n t e t r a s c u r r i d a . H a y ade-
Modo infinitivo e s el q u e e x p r e s a la significación del ver- m á s otra f o r m a q u e s e d a á este tiempo, y e s t a m b i é n c o m -
bo d e u n a m a n e r a indefinida, i m p e r s o n a l y a b s o l u t a , p o r q u e puesta: yo hube amado; llámase pasado definido anterior,
no e x p r e s a p o r sí tiempo, ni p e r s o n a , ni n ú m e r o . E s t e mo- p o r q u e e x p r e s a la significación d e l v e r b o c o m o realizada i n -
do necesita d e otro v e r b o q u e d e t e r m i n e y c o m p l e t e su senti- m e d i a t a m e n t e a n t e s d e una época c o m p l e t a m e n t e t r a s c u r r i d a ;
Mm do: yo q u i e r o , quise, ó q u e r r é a m a r : volo, volui, volam AMA- v. g . : después que HUBE CONOCIDO la causa de mi miedo,
RE. H a y t a m b i é n en este m o d o f o r m a s simples, tal e s la que no dejé de correrme. L a significación d e este p r e t é r i t o e s
c o r r e s p o n d e s i e m p r e al p a s a d o : h a b e r a m a d o , amavísse. P e r - casi equivalente á la del simple; bien q u e s e u s a m u c h o m e -
m
tenecen al infinitivo el gerundio y o t r a s f o r m a s q u e s e darán nos, y sólo c o n l a s locuciones después que, luego que, asi
á conocer e n su l u g a r . que, cuando, no bien, en seguida que, tan pronto como,
ú otras semejantes.
, Tiempos.
E n latín sólo h a v u n a f o r m a p a r a e x p r e s a r estas t r e s c l a -
L o s m o d o s del v e r b o c o n s t a n d e tiempos; y a u n q u e e n rea- 10
74 PARTE PRIMERA.
ANALOGIA. 75
ses d e p r e t é r i t o s ; a s í , legi q u i e r e decir leí, he leído ó hube
leído. rior al d e la p a l a b r a . Quiero que VAYA; este ú l t i m o v e r b o
El pretérito pluscuamperfecto a s u n p a s a d o anterior á señala d e suyo una época p o s t e r i o r á la en q u e s e s u p o n e p r o -
otro pasado, ó u n p a s a d o respecto d e otro p a s a d o . S e llama nunciada esa" f r a s e ; el a n t e c e d e n t e s i e m p r e e s t i en p r e s e n t e
así, y t a m b i é n pasado relativo anterior, p o i q u e mediante la d e indicativo ó en f u t u r o . A veces ese m i s m o s u b j u n t i v o se-
c o m p a r a c i ó n d e q u e s e lia hablado, viene á s e r m á s q u e pasado. ñala un presente, como en estas y o t r a s f r a s e s s e m e j a n t e s :
En latín tiene f o r m a s i m p l e , y t e r m i n a e n eram, c o m o arnáve- conviene que el hombre TRABAJE en todo tiempo por al-
ram, légeram; en castellano s e c o m p o n e d e la p a l a b r a había canzar la perfección. E n latín e s más p e r c e p t i b l e esa d o -
y del participio p a s i v o del verbo q u e s e c o n j u g a ; v. g . : aun no ble significación d e p r e s e n t e y f u t u r o , y m á s g e n e r a l m e n t e
HABÍA HECHO la cuenta, cuando llegó la hora de darla.
usada la sustitución del p r e s e n t e d e subjuntivo p o r el d e in-
dicativo; v. g . : utcumque se res HABET Ó HABEAT (como
El futuro indica lo q u e s e r á , s e hará ó a c o n t e c e r á , v se q u i e r a q u e sea); videmus ut luna solis lumen ACCIPIAT (ve-
divide e n imperfecto ó absoluto, y en perfecto ó anterior. Q m o s c ó m o la i u n a recibe luz del sol).
imperfecto m a n i f i e s t a d e u n m o d o absoluto q u e la cosa exis- A l g u n o s g r a m á t i c o s llaman á este t i e m p o optativo ó desi-
t i r / , q u e la acción s e e j e c u t a r á ó el suceso a c a e c e r á ; v. g.: derátum, p o r q u e s i r v e p a r a e x p r e s a r el t é r m i n o del d e -

I
S E R É indulgente; AMUEBLARÉ la casa; la contienda CESA-
seo; o t r o s l e l l a m a n conjuntivo, p o r q u e s i e m p r e media e n t r e
RÁ.
él y s u d e t e r m i n a n t e a l g u n a partícula c o n j u n t i v a ; y h a y t a m -
El perfecto denola acción f u t u r a con r e s p e c t o al momento bién g r a m á t i c o s q u e le llaman primer futuro de subjuntivo,
en q u e s e habla, p e r o p a s a d a con respecto á otra ocasión pos- p o r q u e , como q u e d a ya explicado, o r d i n a r i a m e n t e denota f u -
terior; v . g . : ya H A B R É TERMINADO la tarea criando llegue t u r o . T e r m i n a en castellano e n e ó a breves, como ame,
el verano. E l p r i m e r f u t u r o t e r m i n a en latín e n abo, ebo, toma; y en latín en ám ó em como legm, amem.
am, c o m o a m ' b o , manébo, leg&nv, el s e g u n d o e n ero, como
amávero, légevo.
El modo imperativo n o tiene m á s q u e u n t i e m p o llamado
El pretérito imperfecto d e subjuntivo tiene e n castellano
t r e s f o r m a s : yo amara, amaría > amase, las cuales n o pue-
d e n u s a r s e i n d i s t i n t a m e n t e en todos los casos, p u e s tienen á
I
Î J»

veces diferente valor y m u y diverso sentido. E n latín c o n


presente, ó presente y futuro, p o r q u e a u n q u e la voz con que
una sola forma s e e x p r e s a n las tres; v. g . : monérem (yo avi-
I
se e x p r e s a el m a n d a t o , el r u e g o , etc., está en presente, la
s a r a , avisaiía y avisase); audírem (yo overa, oiría y oyese),
ejecución d e lo m a n d a d o , r o g a d o , etc., s e refiere á u n tiempo
etc.
futuro.
E s t e t i e m p o e n su triple f o r m a incluye la ¡dea d e un f u t u -

Los t i e m p o s del subjuntivo son seis: presente, pretérito
ro, d e u n pasado y de una simultaneidad ó anterioridad rela-
imperfecto, pretérito perfecto, pretérito pluscuamperfecto,
tiva, como s e ve e n este e j e m p l o : Yo AMARA Ó AMARÍA las Ï-.
futuro imperfecto y futuro perfecto. T o d o s llevan en sí
una indicación d e f u t u r o ; pero la v e r d a d e r a época á que se
refieren, d e p e n d e d e la relación e n t r e el m o m e n t o d e la pa-
riquezas si me DIESEN la salud que me falta, p u e s esta
frase e s e q u i v a l e n t e á esta o t r a : Yo amaré (futuro), las ri-
m
quezas si llegan á darme ( f u t u r o a n t e r i o r al p r i m e r o , y p o r
labra y el q u e señala el v e r b o q u e le sirve d e antecedente. lo m i s m o p a s a d o respecto d e él, ó s i m u l t á n e o p o r q u e t a m b i é n
Así, el q u e s e llama presente, p o r ejemplo ame, lea, escri- equivale á cuando me- den, ó dándome) la salud que me
ba, e s un v e r d a d e r o f u t u r o , p o r q u e e x p r e s a u n t i e m p o poste- falta. r

r
E
¡ ir-
El b u e n u s o d e estas t e r m i n a c i o n e s e n castellano (decimos g u n o s g r a m á t i c o s , a s i como el p r e t é r i t o i m p e r f e c t o , e n t r e s
en castellano p o r q u e e n latín n o h a y m á s q u e u n a sola for- tiempos llamados: pasado anterior definido ó futuro ante-
ma], depende d e las reglas siguientes: rior, futuro ó pasado anterior, y futuro anterior ó pasa-
i a . — L a p r i m e r a t e r m i n a c i ó n p u e d e en m u c h o s casos sus- do definido anterior, cuyos n o m b r e s d a n á conocer los d i -
tituirse p o r una d e las o t r a s dos, y a l c o n t r a r i o : si yo AMA- v e r s o s oficios q u e e j e r c e n en la oración las d i f e r e n t e s f o r m a s
RA ó AMASE las riquezas, P R O C U R A R A Ó PROCURARÍA ad- d e este tiempo. E n latín t e r m i n a en issem, como a m a t ' i s s e m ,
quirirlas. legissem.
2 » . — L a s e g u n d a p u e d e s u s t i t u i r á la p r i m e r a , como se ve El futuro imperfecto de subjuntivo, a d e m á s d e la idea
en el ejemplo a n t e r i o r , pero n u n c a á la t e r c e r a , ni al contra- p r o p i a d e u n f u t u r o , e x p r e s a la d e u n presente; pero s i e m p r e
rio. P o r ejemplo, s e dice bien: si V I N I E R A S á mi casa, VE- con el c a r á c t e r d e hipotético ó dudoso. P o r eso u n o s le lla-
RÍAS maravillas-, si TUVIESES dinero VIAJARÍAS por Euro- m a n futuro dubitativo, y o t r o s futuro condicional.
pa; p e r o e s t a r í a mal dicho: si V I N I E R A S á mi*casa VIESES El futuro perfecto denota futuro anterior ó pasado an-
maravillas; si T E N D R Í A S dinero V I A J A R Í A S por Europa. terior, t a m b i é n con el c a r á c t e r d e hipotético ó dudoso. En
A l g u n o s dividen este t i e m p o e n t r e s : segundo futuro de castellano e s u n t i e m p o c o m p u e s t o del f u t u r o i m p e r f e c t o d e
subjuntivo, futuro ó presente hipotético, y tercer futuro de s u b j u n t i v o y del a u x i l i a r haber y el participio pasivo del ver-
subjuntivo, los cuales c o r r e s p o n d e n á l a s t r è s f o r m a s d e que bo q u e s e c o n j u g a . E n latín esos dos t i e m p o s s e hallan con-
se ha hablado. . 1 tenidos en u n a sola f o r m a t e r m i n a d a e n ero, como amávero
(yo a m a r e ó h u b i e r e a m a d o ) .
El pretérito perfecto de subjuntivo e s en castellano un
t i e m p o c o m p u e s t o del p r e s e n t e d e s u b j u n t i v o del auxiliar ha- El infinitivo e s u n modo indefinido, i m p e r s o n a l y a b s t r a c -
ber y el participio pasivo del v e r b o q u e s e c o n j u g a ; en latín to, p o r q u e n o e x p r e s a tiempo, ni p e r s o n a , ni n ú m e r o . T i e -
es s i m p l e p o r q u e consta d e u n a sola p a l a b r a ; v. g . : amáve- ne c o m o el s u b j u n t i v o necesidad d e otro v e r b o q u e d e t e r m i n e
rim (yo haya a m a d o ) . L l á m a s e t a m b i é n futuro anterior y su sentido. E l tecnicismo g r a m a t i c a l le a t r i b u y e t i e m p o p r e -
pasado indefinido anterior, p o r q u e o r d i n a r i a m e n t e expresa sente, p r e t é r i t o y f u t u r o , cuyos t i e m p o s c o r r e s p o n d e n á las
un t i e m p o f u t u r o a n t e r i o r á otro f u t u r o , y p o r q u e á veces de- c u a t r o f o r m a s l l a m a d a s c o m u n m e n t e , primera, segunda, ter-
nota u n pasado indefinido a n t e r i o r á o t r o pasado, como se cera y cuarta voz; ó lo q u e e s lo m i s m o , presente de infi-
p u e d e v e r e n estos ejemplos: cuando HAYAS E S C R I T O la car- nitivo, pretérito de infinitivo, futuro primero y futuro se-
ta, la mandarás al correo; necesario es que Jesucristo HA- gundo ó circunloquio segundo. E n la c o n j u g a c i ó n s e d a -
YA TENIDO mucho amor á los hombres, puesto que se sa- rán á conocer t o d a s estas f o r m a s y sus c o r r e s p o n d e n c i a s c a s -
crificó por éllos. E n latín t e r m i n a e n erim, c o m o amávt- tellanas.
r i m , légerim. El infinitivo c o m p r e n d e a d e m á s el gerundio, los partici-
El pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo e s también pios y el supino.
un t i e m p o compuesto, e n castellano; c o n s t a del p r e t é r i t o im- El gerundio e s la f o r m a del infinitivo q u e expresa la sig-
perfecto d e s u b j u n t i v o del a u x i l i a r haber y el participio pasi- nificación del v e r b o c o m o q u e s e va á realizar, ó s e está r e a -
vo del v e r b o q u e s e c o n j u g a . E n l a t í n e s "simple; v . g . : ama- lizando. T e r m i n a e n castellano e n ando, iendo ó yendo, y
víssem ( y o h u b i e r a , habría y h u b i e s e a m a d o ) , ü i v í d e n l o al- en latín e n andum, endum, iendum, y s e declina como u n
sumus; h e m o s d e s e r a m a d o s , amandi sumus; y así e n los
sustantivo ó c o m o u n a d j e t i v o , s e g ú n q u e pertenezca á la voz
demás.
activa ó pasiva.
El imperativo n o a d m i t e esta clase d e tiempos.
Del participio, p u e s t o q u e e s u n a d e las diez especies en
q u e s e clasifican las p a l a b r a s , s e h a b l a r á e n u n capitulo espe- De las radicales, terminaciones y raíces.
cial.
T o d o v e r b o latino, a s í como toda p a l a b r a declinable, s e
El supino e s u n a f o r m a verbal q u e h a c e oficios d e sustan- c o m p o n e d e dos p a r t e s : u n a q u e s e llama radical, la cual
tivo y d e n o t a el t é r m i n o d e la acción. p e r m a n e c e invariable, y otra q u e s e llama terminación, la
cual varía y c a m b i a s e g ú n las modificaciones q u e e x p e r i m e n -
ta el v e r b o , significando y s e ñ a l a n d o esas m i s m a s modificacio-
C O N O C I M I E N T O D E LOS T I E M P O S D E OBLIGACION.
nes. E n el verbo amare, la radical e s am, y la t e r m i n a -
Indicativo. ción e s la q u e á ésta s e a g r e g a e n cada caso. S e llama raíz
la p a r t e del v e r b o d e d o n d e s e t o m a la radical p a r a f o r m a r
El p r e s e n t e s e c o n o c e e n he de, ó tengo de, como he de
con ella y las t e r m i n a c i o n e s , los diversos t i e m p o s y p e r s o n a s
a m a r , ó tengo de a m a r . d e q u e e s susceptible. U n a sola raíz debería servir, como e n
El p r e t é r i t o i m p e r f e c t o e n había de. castellano, á todos los tiempos; pero c o m o h a y m u c h o s v e r b o s
El p r e t é r i t o p e r f e c t o e n he de haber, hube de, ó hube de q u e n o a d m i t e n tal simplificación, los g r a m á t i c o s h a n c o n s i -
haber. d e r a d o y consideran t r e s raíces ó p a r t e s d e d o n d e s e t o m a la
radical, y son: el p r e s e n t e d e indicativo d e activa, el p r e t é r i -
El p r e t é r i t o p l u s c u a m p e r f e c t o e n había de haber. to perfecto d e indicativo d e activa y el supino e n um.
El f u t u r o i m p e r f e c t o e n habré de.
D e la p r i m e r a p e r s o n a d e s i n g u l a r d e l p r e t é r i t o perfecto
El f u t u r o p e r f e c t o e n habré de haber. d e indicativo s e f o r m a n t o d a s las d e m á s t e r m i n a c i o n e s del
m i s m o , los pretéritos perfectos y p l u s c u a m p e r f e c t o s d e activa,
Subjuntivo. el futuro perfecto d e indicativo d e activa, el f u t u r o d e s u b -
j u n t i v o d e activa y el p r e t é r i t o d e infinitivo d e activa.
El p r e s e n t e e n haya de.
Del s u p i n o en um s e f o r m a n el participio d e p r e t é r i t o y
El p r e t é r i t o i m p e r f e c t o en hubiera, habría, ó hubiese de. el f u t u r o e n urus, el f u t u r o d e infinitivo e n um iré y e n um
E l p r e t é r i t o p e r f e c t o e n haya de haber. iri, y el s e g u n d o f u t u r o d e infinitivo d e activa.

El p r e t é r i t o p l u s c u a m p e r f e c t o en hubiera, habría y hubie- D e la p r i m e r a p e r s o n a d e s i n g u l a r del p r e s e n t e d e indica-


se de haber. tivo d e activa, s e f o r m a n todas las t e r m i n a c i o n e s d e l m i s m o ,
lodos los tiempos simples, así d e activa c o m o d e pasiva ( e x -
E l f u t u r o en hubiere de, ó hubiere de haber.
c e p t u a n d o los q u e s e t o m a n d e las o t r a s dos raíces), los g e -
E s t o s t i e m p o s s e r e s u e l v e n e n latin p o r el f u t u r o en u m rundios, los participios d e p r e s e n t e , los f u t u r o s en dus, y el
en activa, y el e n dus e n pasiva con el t i e m p o correspon- s e g u n d o f u t u r o d e infinitivo d e pasiva.
diente d e l auxiliar esse; v . g . : h e d e a m a r , amatúms sum, El m o d o d e f o r m a r los t i e m p o s e s q u i t a r la última sílaba
he d e s e r a m a d o , a w í m d u s sum, h e m o s d e a m a r , amaturi
d e la raíz, y lo q u e d e ello q u e d a , j u n t a r l o con l a s termina- :'Pretérito imperfecto.
ciones d e su c o n j u g a c i ó n , c o m o en amo, q u i t a d a la o , la am
PLURAL.
q u e q u e d a , j u n t a c o n as y aris, f o r m a n amas y amárisy y SINGULAR.

así e n las d e m á s p e r s o n a s , en las r a í c e s d e ésta y d e las otras Y o era Er am. Nosotros éramos Erámus.
conjugaciones. Vosotros erais . . . . Erátis.
Tú eras Eras.
A q u e l l o s eran Erant.
S á c a n s e los v e r b o s e n io d e la t e r c e r a c o n j u g a c i ó n , que Aquel era Erat.
p i e r d e n la i en el p r e s e n t e d e indicativo, infinitivo, imperati- Pretérito perfecto.
vo é i m p e r f e c t o d e s u b j u n t i v o ; excepto l a s t e r c e r a s personas
SINGULAR.
del plural d e l p r e s e n t e d e indicativo y d e l imperativo.
Y o fui, ó h e sido, ó h u b e s i d o
Fui.
Fuisi i.
Verbo auxiliar. T ú fuiste, ó h a s sido, ó h u b i s t e sido
Fuit.
A q u e l fué, ó ha s i d o , ó hubo sido .
S e dice q u e u n v e r b o e s auxiliar, c u a n d o c o n c u r r e con
PLURAL.
sus t e r m i n a c i o n e s p r o p i a s á la formación d e a l g u n o s tiempos
d e los o t r o s v e r b o s . E l latín n o reconoce m á s auxiliar que N o s o t r o s fuimos, ó h e m o s sido, ó h u b i m o s s i d o . .Fnimus.
V o s o t r o s fuisteis, ó h a b é i s sido, ó hubisteis sido. .Fuistis.
el v e r b o esse, el cual, j u n t o c o n e l participio d e p r e t é r i t o de ó fuére.
A q u e l l o s fueron, ó han s i d o , o hubieron sido Fuérunt
otro v e r b o , f o r m a s u s t i e m p o s c o m p u e s t o s en la voz pasiva,
ó l o s d e obligación c u a n d o s e combina c o n los participios de Pretérito pluscuamperfecto.
f u t u r o . E s t e v e r b o e s d e s u m a i r r e g u l a r i d a d ; p e r o á causa SINGULAR. PLURAL.
d e su intervención f o r z o s a en la c o n j u g a c i ó n d e los demás,
Y o h a b í a sido Fúeram Nosotros había-
conviene e m p e z a r p o r é l . mos sido Fuerámus.
T ú h a b í a s sido Fueras. Vosotros habíais
sido Fuerátis-
A q u e l había s i d o . .Fúerat. A q u e l l o s h a b í a n si-
D E L A S do Fúerant.

CONJUGACIONES OE LOS VERBOS. •


imperfecto.

SINGULAR. PLURAL.

CONJUGACIÓN D E L V E R B O SUSTANTIVO Yo seré Ero. Nosotros seremos Erimus.


Tú serás Eris. Vosotros seréis... .Éritis.
Aquel será Erit. Aquellos serán.. .Erunt.
Sum, es, esse, fui (ser).

INDICATIVO. Futuro perfecto.


Y o habré sido . . . Fuero. Nosotros habre-
Tiempo presente. mos sido Fuérimus.
SINGULAR. PLURAL. Tú h a b r á s s i d o . . . Fúeris. Vosotros habréis
sido Fuéritis.
Yo soy. . Ego sum. Nosotros somos, Nos suinus. A q u e l habrá sido. .Fúerit. A q u e l l o s h a b r á n si-
Tú e r e s . , Tu es. Vosotros sois Vos estis. do Fúerint.
Aquel e s lile est. Aquellos son lili sutil.
d e la raíz, y lo q u e d e ello q u e d a , j u n t a r l o con l a s termina- :'Pretérito imperfecto.
ciones d e su c o n j u g a c i ó n , c o m o en amo, q u i t a d a la o , la «m
PLURAL.
q u e q u e d a , j u n t a c o n as y aris, f o r m a n amas y amárisp y SINGULAR.

así e n las d e m á s p e r s o n a s , en las r a í c e s d e ésta y d e las otras Y o era Er am. Nosotros éramos Erántus.
conjugaciones. Vosotros erais . . . . Erális.
Tú eras Eras.
A q u e l l o s eran Erant.
S á c a n s e los v e r b o s e n io d e la t e r c e r a c o n j u g a c i ó n , que Aquel era Erat.
p i e r d e n la i en el p r e s e n t e d e indicativo, infinitivo, imperati- :"Pretérito perfecto.
vo é i m p e r f e c t o d e s u b j u n t i v o ; excepto l a s t e r c e r a s personas
SINGULAR.
del plural d e l p r e s e n t e d e indicativo y d e l imperativo.
Y o fui, ó h e sido, ó h u b e s i d o
Fui.
Fuisi i.
Verbo auxiliar. Tú fuiste, ó h a s sido, ó h u b i s t e sido
Fuit.
A q u e l fué, ó ha s i d o , ó hubo sido .
S e dice q u e u n v e r b o e s auxiliar, c u a n d o c o n c u r r e con
PLURAL.
sus t e r m i n a c i o n e s p r o p i a s á la formación d e a l g u n o s tiempos
d e los o t r o s v e r b o s . E l latín n o reconoce m á s auxiliar que N o s o t r o s fuimos, ó h e m o s sido, ó h u b i m o s s i d o . .Fnimus.
V o s o t r o s fuisteis, ó h a b é i s sido, ó hubisteis sido. .Fuistis.
el v e r b o esse, el cual, j u n t o c o n e l participio d e p r e t é r i t o de ó fuére.
A q u e l l o s fueron, ó han s i d o , o hubieron sido Fuérunt
otro v e r b o , f o r m a s u s t i e m p o s c o m p u e s t o s en la voz pasiva,
ó l o s d e obligación c u a n d o s e combina c o n los participios de
f u t u r o . E s t e v e r b o e s d e s u m a i r r e g u l a r i d a d ; p e r o á causa SINGULAR. PLURAL.
d e su intervención f o r z o s a en la c o n j u g a c i ó n d e los demás,
Y o h a b í a sido Fúeram Nosotros había-
conviene e m p e z a r p o r é l . mos sido Fuerámus.
T ú h a b í a s sido Fueras. Vosotros habíais
sido Fuerátis.
A q u e l había s i d o . .Fúerat. A q u e l l o s h a b í a n si-
D E L A S do Fúerant.

CONJUGACIONES OE LOS VERBOS, •


imperfecto.

SINGULAR. PLURAL.

CONJUGACIÓN D E L V E R B O SUSTANTIVO Yo seré Ero. Nosotros seremos Érimus.


Tú serás Eris. Vosotros seréis... .Eritis.
Aquel será Erit. Aquellos serán.. .Erunt.
Sum, es, esse, fui (ser).

INDICATIVO. Futuro perfecto.


Y o habré sido . . . Fuero. Nosotros habre-
Tiempo presente. mos sido Fuérimus.
SINGULAR. PLURAL. Tú h a b r á s s i d o . . . Fúeris. Vosotros habréis
sido Fuéritis.
Yo soy. . Ego sum. Nosotros somos, Nos suinus. A q u e l habrá sido. .Fúerit. A q u e l l o s h a b r á n si-
Tú e r e s . , Tu es. Vosotros sois Vos estis. do Fúerint.
Aquel e s lile est. Aquellos son lili sutil.
IMPERATIVO.
Futuro de subjuntivo.
Y o fuere, ó hubiere N o s o t r o s fuéremos,
Sé tú Es, ó esto. Sed vosotros . . . . Este, ó estótt. sido .. .Fuero. ó h u b i é r e m o s si-
Sea aquel . . . - • • • Esto. ! S e a n a q u e l l o s . . . .Siinto. _ ^ Tú fueres, ó h u b i e - do Fuérimus.
res si de Fúeris. \ o s o t r o s fuereis, ó
SUBJUNTIVO. A q u e l fuere, ó hu- hubiereis s i d o . . Fuéritis.
biere sido Fuerit. A q u e l l o s fueren, ó
hubieren sido... .Fúerint. (1)
Tiempo presente.
Yo sea Sim. Nosotros seamos. .Sitnus. INFINITIVO.
Tú s e a s Sis. V o s o t r o s s e á i s . . . . Si lis.
Aquel sea Sit. : Aquellos s e a n . . . .Siiit. Presente.

Pretèrito imperfecto. Ser .. Esse.

PLURAL. PLURAL. Pretérilo.


Yo fuera, sería y Nosotros fuéra- H a b e r sido Fuisse.
fuese Essem. mos, seríamos y
fuésemos Essémus. Futuro primero.
Tú fueras, serías Vosotros fuerais,
y fueses Esses. seríais y fue- Heber de ser Forc, ó futúrnm, futúram, futtirum esse.
seis Essétis.
Aquel fuera, sería Aquellos f u e r a n , Futuro segundo.
y fuese Esset. serían y f u e s e n ..Essent.
Que fuera, s e r í a , o'hubiera sido Futúrnm, futúram, futúrum
Pretèrito perfecto. fuisse.

Y o haya s i d o . . . Fuer im. Nosotros hayamos Participio de futuro. (2)


sido Fuérimus.
Tú h a y a s sido Fuer is. V o s o t r o s h a y á i s si-
El que será, ó ha de ser Futúrus, futura, futúrum.
do Fúeritis.
Aquel h a y a sido .Fuerit. A q u e l l o s h a y a n si L o s c o m p u e s t o s d e sum, es, fui, s o n o n c e : absum, ad-
do Fúerint. sum, demm, insum, intersum, obsum, /msurn, prsesum,
prosum, subsum y supersum, y se conjugan como su sim-
Pretérito pluscuamperfecto.
p l e ; s i n o e s possum, q u e r e c i b e í e n t o d a s l a s p e r s o n a s q u e
SINGULAR. c o m i e n z a n c o n v o c a l e n s u s i m p l e , c o m o potest, sacando á
Y o hubiera, habría y h u b i e s e s i d o Fnissem. possem y posse-, y d o n d e h a y f l a m u d a e n / , c o m o pótui.
Tú hubieras, habrías y h u b i e s e s sido Fuisses. Prosum r e c i b e d e n l a s m i s m a s p e r s o n a s q u e c o m i e n z a n e n
A q u e l hubiera, habría y h u b i e s e sido Fuisset.
s u s i m p l e c o n v o c a l , c o m o prodes, proderam. Todos care-
PLURAL.
c e n d e p a r t i c i p i o d e p r e s e n t e , s a c a n d o á absum, prsesum y

N o s o t r o s hubiéramos, h a b r í a m o s y h u b i é s e m o s s i d o . . Fuissémtts.
(i) En las demás conjugaciones se suprimirán los pronombres que sirven para distinguir las per-
V o s o t r o s hubierais, h a b r í a i s •y h u b i e s e i s sido Fuisse'tis. sonas gramaticales, los cuales fàcilmente se pueden sobreentender.
A q u e l l o s hubieran, h a b r í a n y h u b i e s e n sido Fuissent (a) El castellano no tiene future segundo, ni participio de future, y se suplen por medio d e es-
tos circunloquios.
PARTE PRIMERA.

possum; y todos tienen f u t u r o e n rus, e x c e p t o pomim é m- Futuro imperfecto.


sum; estos dos carecen d e i m p e r a t i v o . Amaremos am-ábimus.
Amaré am «¿>o.
L a s c onjugaciones r e g u l a r e s d e los d e m á s v e r b o s son cua- Amarás a m dbis. Amaréis an,-dbitis.
Amará am-ábit. Amarán am-dbmit.
tro. L a p r i m e r a , q u e h a c e la s e g u n d a p e r s o n a del presente
de indicativo d e activa d e l n ú m e r o s i n g u l a r en as, y el inti- Futuro jjerfecto.
nitivo e n are largo, c o m o amo, amas, amare. L a segun- Habré amado. . . . amá v-ero. Habremos amado,, amav-érimus.
da e n es, y el infinitivo e n ere l a r g o , como doseo, doces, do- H a b í á s a m a d o . . . . a m á v eris. Habréis amado. .. . a m a v - é r i t i s .
cére. L a tercera e n is, y el infinitivo en ere b r e v e como Habrá amado amkv-erit. Habrán a m a d o . . . . a m k v - e r u i t .

lego, legis, Icgere. L a c u a r t a en is, y e l infinitivo en iré IMPERATIVO.


largo, corno audio, audis, audíre.
Presente.

A m a tú am a, ó «7o. Amad vosotros am-dte,6 ató-


te.
MODELO D E LA P R I M E R A CONJUGACIÓN.
A m e aquel am ato. Amen aquellos am-auto.
Am o. am-as, am-kre, 1) amáv-i, amát um, (amar).
SUBJUNTIVO.
Voz ACTIVA.

I N D I C A T I V O . Tiempo presente.

Ame ameni. Amemos am-émus.


Tiempo presente.
Ames ames. Améis am-étis.
SINGULAR. PLURAL. Amt am-et. Amen am eut.

Amo .... am o. Amamos am dmiis.


Pretérito imperfecto.
Amas anv/Ts. Amáis am dtis.
Ama. . am-rtí. Aman am ant. SINGULAR.

'Pretérito imperfecto. Amara, amaría y a m a s e • -ata-dretn.


Amaras, amarías y a m a s e s am ares.
Amaba . .... am-dbani. Amábamos am abámus
Amara, amaría y amase am aret.
Amabas . . am abas. Amabais am-abatís.
Amaba am -ábat. Amaban anv dbaut. PLURAL.

:'Pretérito perfecto. Amáramos, a m a r í a m o s y a m á s e m o s am aréinns.


Amarais, a m a r í a i s ^ amaseis am-aretis.
Amé, o he amado...amáv-i. Amamos, ó hemos
Amaran, amarían y amasen am-arent.
amado am áv-imiis
A m a s t e ó has a- Amasteis, o habéis
Pretérito perfecto.
mado amav-is/i. amado amav-j's/i's
Amó, o ha amado.amáv-;'/. Amaron, ó han a- PLURAL.
SINGULAR.
mado amav-eVí/H'ó
ere. Haya amado amkv-erim. Hayamos amado, amav-érimus
H a y a s amado amáv-erí's. H a y á i s amado amax-éritis.
Pretérito pluscuamperfecto. Hayan amado amáv-er»>ií.
H a y a amado amkx-erit.
Había amado. . . amáv era m. H a b í a m o s a m a d o . . a m a v ereimus
(i) El infinitivo se pone entre las raíces, no porque también lo sea, sino porque es la clave que
Habían a m a d o . . . a m k v - e r a s . Habíais a m a d o . . . . amas-erátis. nos sirve para conocer si la voz es activa 6 pasiva.
Había amado amky-erat. Habían amado amáv-erant.
Supino.

Amar amátum.
SINGULAR.
Participio de presente.
Hubiera, habría y h u b i e s e a m a d o ama*-i$sem.
Hubieras, h a b r í a s y h u b i e s e s a m a d o amav-j'sses. A m a n t e (1): el que a m a , a m a b a ; ó a m a n d o Amans, tis.
Hubiera, habría y h u b i e s e a m a d o amav-í'sseí.
Participio de futuro en U"2¿ US.
PLURAL. El que amará, ha de amar, ó para amar Arnatúrus, ra, ruin.
Hubiéramos, habríamos y hubiésemos amado amav issémus.
H u b i e r a i s , habríais hubieseis a m a d o amav-isse'tis. V o z PASIVA.
Hubieran, habrían y hubiesen a m a d o amavissent.
I N D I C A T I V O .

Futuro de subjuntivo. Presente.

Amare, o hubiere amado amk\ero. SINGULAR. PLURAL.


Amares, o hubieres amado amáv-eris.
Soy a m a d o a m or. Somos amados am-áinur.
A m a r e , ó hubiere a m a d o amáx-erit.
Eres amado am 1iris, ó are. Sois amados am-ámini.
Es amado am-átur. Son a m a d o s am-ántur.
Amáremos, o'hubiéremos amado amav-érimus.
Amareis, o hubiereis amado amavéritis. Pretérito imperfecto.
A m a r e n , ó hubieren a m a d o amkv-erint.
Era a m a d o A m ábar. Éramos a m a d o s . . . . a m - a b á m u r .
Eras a m a d o . . . \m-abáris, ó Erais amados am-abámini
INFINITIVO. abare.
Era amado nm-abátur. Eran a m a d o s am-abántur.
Presente.
Amar amare. Pretérito perfecto.

Pretérito. SINGULAR.

Haber amado amavisse. Fui, ó he sido a m a d o a m á t u s , ta, tum sum ó f u i


Fuiste, ó h a s sido amado a m á t u s , ta, tum es ó fuisti.
Futuro primero. F u é , ó ha sido a m a d o a m á t u s , ta, tum est ó f u i t .
Haber de a m a r amaitinan, ram, ruin
PLURA.iL.
esse, ó amátum iré. (1)
Fuimos, ó h e m o s sido a m a d o s . . . a m á t i , tae, ta snmus ó fnimus.
Futuro segundo, Fuisteis, ó h a b é i s sido a m a d o s . . . a m á t i , ta;, ta estis ó fuistis.
Que amara, a m a r í a , ó h u b i e r e a m a d o amatúrum, ram, ruin Fueron, ó han sido a m a d o s amáti. tae, ta sutil, fuérunt 6fue-
fuisse.

Gerundio t sustantivos. (2) Pretérito pluscuamjjerfecto.

Gen. D e amar amandi. H a b í a sido a m a d o a m á t u s , ta, tum eram ó fuéram.


Dat. Para amar amando. H a b í a s sido a m a d o a m á t u s , ta, tum eras ó fñeras.
Actis. A amar amandum. Había sido a m a d o a m á t u s , ta, tum eral ó fuer al.
Abl. P o r amar, 5 a m a n d o . . . . amando.
¡ti Lo» más de los verbos castellanos carecen de participio de presente y se suple por el relativo
fue y el presente o pretírito imperfecto de indicativo. A veces también se resuelve por un gerundio
simple.
(i) Y en plural arnatúrus, as. a, esse,
(al En castellano no son gerundios, sino infinitivos regidos de preposición.
PLURAL.
PLURAL.

H a b í a m o s sido a m a d o s amáti, tge, ta erámitsófuerámus.


Fuéramos, s e r í a m o s y f u é s e m o s a m a d o s am-arémtir.
Habíais sido a m a d o s amáti, tse, ta erátis ófuerátis.
Fuerais, seríais y fueseis a m a d o s . . . aín-arémini.
Habían sido amados . . . a m á t i , t£e, ta erant ófúerant.
Fueran, serían y fuesen a m a d o s am-arentur.

Futuro imperfecto.
Pretérito perfecto.
SINGULAR. PLURAL.
SINGULAR.

Seré a m a d o . . . . a m - d b o r . S e r e m o s a m a d o s . . .am-ábirnur.
H a y a sido amado.' amátus, ta, tum sim ó fúerim:
S e r á s a m a d o . . . .ava-áberis, 6 Seréis amados am-abimim.
H a y a s sido a m a d o . amátus, ta, tum sis ó fuer is.
ábere. H a y a sido a m a d o amátus, ta, tum sil ó fúerit.
Será a m a d o am-ábitur. Serán a m a d o s am-abuntur.
PLURAL.
Futuro perfecto.
H a y a m o s sido a m a d o s amáti, tre, ta siinus 6 fuérimus.
SINGULAR. H a y á i s sido a m a d o s amáti, tse, ta si tis ófue'ritis.
H a y a n sido a m a d o s amáti, tíe, ta sint ó fuérint.
Habré sido a m a d o a m á t u s , ta, tum fúero.
H a b r á s sido amado..". a m á t u s . ta, tum fuéris. Pretérito pluscuamperfecto.
Habrá sido a m a d o a m á t u s , ta, tum fúerit.
SINGULAR.
PLURAL.

Habremos sido a m a d o s a m á t i , tee, ta fuérimus. Hubiera, habría y hubiese sido amado:


Habréis sido a m a d o s a m á t i , tse, ta fuér i tis.
Amátus, ta, tum essein ó fuissent.
Hubieras, habrías y h u b i e s e s sido amado:
Habrán sido a m a d o s a m á t i , tas, ta fuérint.
Amátus, ta, tum esses ó fuisses.
Hubiera, h;ibría_y hubiese sido amado:
IMPERATIVO. Amátus, ta, tum esset ó fuisset.

Sé tú amado am-dre,6 dtor. S e d a m a d o s am-dtnini, à


PRURAL.
áminor.
S e a él a m a d o . . . a m - d t o r . Sean amados am-antor. Hubiéramos, habríamos y hubiésemos sido
amados: Amáti, tíe, ta essémus 6fuissémus.
Hubierais, habríais y hubieseis sido amados:
SUBJUNTIVO.
Amáti, tœ, ta essétis ó fuissétis.
Hubieran, habrían y hubiesen sido amados:
"Presente. Amáti. tas, ta essent ó fuissent.
Sea amado am er. Seamos amados.. ..am-émur.
Seas amado am-eWs, ó ere. Seáis amados am-émiiti. Futuro.
Sea amado am-étur. Sean amados am-entur. Fuere, 6 hubiere sido a m a d o . . a m á t u s , ta. tum ero ó fúero.
Fueres, ó hubieres sido a m a d o . . . .amátus, ta, tum er is ó fúeris.
Pretérito imperfecto. Fuere, o hubiere sido a m a d o . . . . . .amátus, ta, tum er it 6 fúerit.
SINGULAR.
Fuéremos, 6 hubiéremos sido a m a d o s . . amáti, tas, ta érimus 6 fué-
Fuera, sería _y f u e s e a m a d o am-drer. rimus.
F u e r a s , serías fueses a m a d o am are'rts, 6 arére. Fuereis, ó hubiereis sido a m a d o s , . a m á t i , tas, ta éritis ó fuéritis.
Fuera, sería y fuese amado am-arétur. Fueren, ó hubieren sido a m a d o s . . .amáti, tae, ta erunt ófúerittt.
INFINITIVO. Pretèrito perfecto.
PLURAL.
Presente. SINGULAR.

Ser a m a d o Atndri. Enseñé, ó he enseña- Enseñamos, ó he-


do Docu-t. m o s enseñado:Docú-í»»<s.
Pretérito. Enseñaste, ó h a s e n - Enseñasteis, o'ha-
\
señado DOCU-ÍSÍJ. béis e n s e ñ a d o : D o c u - i s / i s .
Haber sido a m a d o Amdtum, am, ton, esse 6 ftiisse.
Enseñó, ó ha enseña- Euseñaron, 0 han
do Docu-«/. enseñdo Docu-érunt,
Futuro primero. Docu-ére.
Haber de ser a m a d o Amandum, dam, dum, esse ó amá-
Pretèrito pluscuamperfecto
tum iré.
Había e n s e ñ a d o . . . . D o c ú - e r a m . Habíamos e n s e -
ñado D o c u era mus.
Futuro segundo,
Habías e n s e ñ a d o . . . D o c ú - e r a s . Habíais e n s e ñ a -
Qüe fuera, sería, ó hubiera sido a m a d o : A m a n d u m , dam, dum fui- do. Docu-cra'íii.
sse. Había enseñado Docú-erat. Habían e n s e ñ a -
do D o c ú-erant.
Gerundios adjetivos.
Futuro imperfecto.
Gen. D e ser a m a d o Amandi, da, di.
Dat. P a r a ser a m a d o Amando, dce, do. Enseñaré D o c -ébo. Enseñaremos Doc ébimus.
Acus. A ser a m a d o Amandum, dam, dum. Enseñarás Doc -ébis. Enseñaréis D o c ébitis.
Abl. Por ser, ó s i e n d o amado .Amando, da, do. Enseñará D o c-ébir. Enseñarán Doc-ébunt.

Supino. Futuro perfecto


De ser a m a d o Amdtum. Habremos enseña-
Habré enseñado Docú-ero.
do Docu-eV/iHMS.
Habrás e n s e ñ a d o . . . . D o c ú - e r i s . Habréis e n s e ñ a d o : D o c u - i r i t i s .
Habrá enseñado Docú-erit. Habrán enseñado:Docu-eri«/.
MODELO D E L A S E G U N D A CONJUGACIÓN.

Dóc-eo, doc-es, doc-ére, docu-i, doc-tum, (enseñar). IMPERATIVO.

Voz ACTIVA. Presente y futuro.


I N D I C A T I V O . Enseña tú . . . Doc-e, ó D o c é t o . Enseñad v o s o t r o s : D o c e / e , ó etó-
te.
Presente. Enseñe aquel: Doc-élo. Enseñen aquellos:Doc-í«/9.
SINGULAR. PLURAL.
SUBJUNTIVO.
Enseño D o c-eo. Enseñamos T)oc-émus.
Enseñas Doc-es, Enseñáis Doc-étis. Presente.
Enseña Doc-e/. Enseñan D o c ent.
SINGULAR. PLURAL.
Pretérito imperfecto.
Enseñe Doc-eaw. Enseñemos Doceávtns.
Enseñaba Doc-ébam. E n s e ñ á b a m o s . . -Doc-ebdmus. Enseñes Dec-eas. Enseñéis Doc-Pií/is.
Enseñabas D o c -ébas. Enseñabais D o c •ebitis. Enseñe Doc-eat Enseñen Doc-eant.
Enseñaba Doc-ébat. Enseñaban Doc-ébant.
PARTE PRIMERA. ANALOGIA. 93
Pretèrito imperfecto. Pretérito.
SINGULAR. Haber enseñado Docnisse.
Enseñara, enseñaría y e n s e ñ a s e Doc-érem.
Enseñaras, enseñarías enseñases Doc-¿res. Futuro primero.
Enseñara, enseñaría y e n s e ñ a s e D o c éret.
Haber de enseñar Doctürum, rain, ruin, esse ó Üoctum iré.
PLURAL.
Futuro segundo.
Enseñáramos, enseñaríamos y e n s e n á s e m o s Doc-erémus.
Ensenarais, e n s e ñ a r í a i s e n s e ñ a s e i s Doc-erétis. Que enseñara, e n s e ñ a r í a , ó hubiera e n s e ñ a d o Doctúnmi, ram, .
Enseñaran, e n s e ñ a r í a n y e n s e ñ a s e n Doc-érent. ruin fiu'sse.
\

Pretérito perfecto. Gerundios sustantivos.


Haya enseñado Docú m'm. Gen. De enseñar Docéndi.
H a y a s enseñado Docúem. Dat. Para e n s e ñ a r Docéndo.
H a y a enseñado. Docú-m'f. Acus. A enseñar • Docéndum.
Hayamos enseñado D o c u érimus, Abl. P o r enseñar, ó e n s e ñ a n d o Docéndo.
Hayáis enseñado Docu-eW/ís.'
Hayan enseñado D o c ú erint. Supino.
Enseñar Doctum.
Pretérito pluscuamperfecto.
Participio de presente.
SINGULAR.
El que e n s e ñ a , ó e n s e ñ a b a Docetis, tis.
Hubiera, habría y h u b i e s e e n s e ñ a d o Docu-zssew.
Hubieras, habrías y h u b i e s e s e n s e ñ a d o Docu-í'sses.
Hubiera, habría y hubiese e n s e ñ a d o D o c u issel.
Participio de futuro en U f i U S.
El que ha, ó tiene de e n s e ñ a r Doctúms, ra, ruin.
PLURAL.

Hubiéramos, h a b r í a m o s y h u b i é s e m o s e n s e ñ a d o Docu-i'ssewm?. V o z PASIVA.


Hubierais, habríais y h u b i e s e i s e n s e ñ a d o Docu-/'sse7í's.
Hubieran, habrían y h u b i e s e n e n s e ñ a d o . Docu-issent. INDICATIVO.
Presente.
Futuro de subjuntivo.
SINGULAR. PLURAL.
Enseñare, ó hubiere e n s e ñ a d o Docú-ero.
E n s e ñ a r e s , ó hubieres e n s e ñ a d o Docú-en's. S o y e n s e ñ a d o . . . . D o c eor. Somos enseñados.. Doc étnur.
E n s e ñ a r e , ó hubiere e n s e ñ a d o Docú-<?r«7. Eres enseñado.. . . D o c - e c i ' s , ó Sois enseñados Doc émini.
ere.
Enseñáremos, ó hubiéremos e n s e ñ a d o Docu-érimus
Es enseñado Doc-étur. Son enseñados . . . Doc-entur.
Enseñareis, ó hubiereis e n s e ñ a d o Docu-érilis.
Enseñaren, ó hubieren e n s e ñ a d o Docu-éríKÍ.
Pretèrito imperfecto.
INFINITIVO. E r a enseñado Doc-ébar. Éramos enseñados Üoc-ebdinur.
Eras e n s e ñ a d o . . . . Doc-ebdris, 6 Erais enseñados. Doc-ebdmini.
Presente. ebáre.
Enseñar Eras enseñado • • • D o c - e b d t u r . Eran e n s e ñ a d o s . ..Doc-ebaníur.
. Docére.
flKTav

PARTE PRIMERA.

:"Pretérito perfecto. SUBJUNTIVO.


SINGULAR.
Presente.
Fui, ó he sido enseñado Doctas, ta, tum, sum 6 fui.
SINGULAR. PLURAL.
Fuiste, ó h a s sido e n s e ñ a d o Doctus, ta, tum, es ó fuisti.
Fué, o ha sido enseñado. Doctus, ta, tum, est ó fuit. Sea e n s e ñ a d o . . .áéc-ear. S e a m o s enseñados:doc-eam«r.
S e a s e n s e ñ a d o , . d o c - e á r i s ó ed- S e á i s e n s e ñ a d o s . . . d o c - e d m i n i .
PLURAL.
re.
Sea e n s e ñ a d o . . . .doc-edtur. Sean enseñados.. .doc-eántur.
Fuimos, ó h e m o s sido e n s e ñ a d o s Docti, ta, ta, sumus ófúimus
Fuisteis, ó habéis sido e n s e ñ a d o s . . ..Docti. ta, ta, estis ófuistis.
Fueron, o han sido e n s e ñ a d o s Docti, tce, ta, sunt, fuérunt 6 Pretérito imperfecto.
fuére.
SINGULAR.

Pretérito pluscuamperfecto. Fuera, sería v fuese enseñado doc-érer.


Había sido enseñado Doctus, ta, tum, eram ó fúeram. Fueras, sérías y f u e s e s enseñado d o c - e r é r i s , ó erére
Habías sido enseñado Doctus, ta, tum, eras 6 fueras. Fuera, sería y f u e s e enseñado doc-erétur.
Había sido enseñado Doctus, ta, tum, erat ófúerat.
PLURAL.
Habíamos sido enseñados Docti, ta, ta, eramos 6 fuerámus.
Habíais sido e n s e ñ a d o s Docti, ta, ta, erátis ó fuerátis. Fuéramos, seríamos y f u é s e m o s enseñados doc-erémur.
Habían sido e n s e ñ a d o s Docti, ta, ta, erant ó fúerant. Fuerais, seríais y fueseis enseñados doc-erémini.
Fueran, serían y fuesen enseñados doc-eréntur.
Futuro imperfecto.
Pretérito perfecto.
Seré enseñado Doa-ébor.
Serás enseñado Doc-éberis, ó ébere. H a y a sido enseñado doctus, ta, tum, sim, ó fúerim.
Será enseñado Doc-ébitur. H a y a s sido enseñado dortus, ta. tum, sis, 6 fúeris.
H a y a sido enseñado doctus, ta, tum, sit, ófúerit.
S e r e m o s enseñados Doc-ébimur.
Seréis enseñados Doc-ebimini Hayamos sino enseñados docti, ta, ta simus, ó fuer i mus.
Serán enseñados Doc-ebuntur. H a y á i s sido enseñados docti, ta, ta sitis, 6 fuéritis.
H a y a n sido enseñados docti, ta, ta sint.ó fuérint.
Futuro perfecto.
Habré sido e n s e ñ a d o Doctus, ta, tum fuero. Pretérito pluscuamperfecto.
Habrás sido enseñado Doctus ta, tum fúeris. Hubiera, habría y hubiese sido e n s e ñ a d o . , .doctus, ta, tum essem,
Habrá sido enseñado Doctus, ta, tumfúerit. 6 fuissem.
Habremos sido enseñados Docti, ta, ta.fuérimus. Hubieras, habrías y hubieses sido e n s e ñ a d o . , doctus, ta, tum esses,
ó fuisses.
Habréis sido enseñados Docti, ta:, ta, fuéritis.
Hubiera, habría y hubiere sido e n s e ñ a d o , .doctus, ta, tum esset,
Habrán sido enseñados Docti, ta, tajúerint.
ó fuisset.
IMPERATIVO.
Hubiéramos, h a b r í a m o s ^ hubiésemos sido
Presente y futuro. enseñados docti, ta, ta essémus,
ó fuissémus.
S é tú e n s e ñ a d o D o c ére, ó étor. Hubierais, h a b r í a i s ^ hubieseis sido e n s e ñ a d o s : d o f / / , ta, ta essétis,
Sea aquel enseñado Duc étur.
ó fuissétis.
Sed vosotros enseñados Doc-eWwi, ó éminor. Hubieran, habrían>> hubiesen sido enseñ2dos:doc/í, ta. ta essent, ó
Sean aquellos enseñados Doc-entur. fuissent.
Futuro de subjuntivo. MODELO DE LA TERCERA CONJUGACION.

SINGULAR. Leg o, leg is, lég-ere, leg-i, lectum, (leer).


Fuere o hubiere sido enseñado doctus, ta, tum ero, ó Voz ACTIVA.
fuero.
I N D I C A T I V O .
F u e r e s o hubieres sido enseñado doctas, ta, tum eris, 6
fúeris. Presente.
Fuere, ó hubiere sido e n s e ñ a d o doctas, ta, tum erit. ó
fúerit. SINGULAR. PLURAL.

PLURAL. Leo leg-o. Leemos lég-miMS.


Lees leg-is. Leéis lég-ifts.
Fuéremos, ó hubiéremos sido e n s e ñ a d o s docti, tce, ta éritnus, 6 Lee leg-»7. Leen leg-KHÍ.
fuérimus.
Fuereis, ó hubiereis sido e n s e ñ a d o s docti, tce, ta e'ritis, 6 1 Pretèrito imperfecto.
fuéritis. Leíamos leg-ebámus.
Leía 1 eg-ébam.
Fueren, o hubieren sido e n s e ñ a d o s docti, ta:, ta erunt,6 Leíais 1 eg-ebdtis.
Leías legras.
fúerint. Leían leg-ébant.
Leía leg-ébat.
INFINITIVO. Preterito perfecto
Presente.— Ser enseñado decéri. Leímos, ó h e m o s
Lei ó he l e i d o . . . ,leg-i.
leído lég-imus.
Pretérito. Leísteis, ó habéis
Leiste, o'hasleidorleg-z's/i.
Haber sido enseñado Aoctum, doctam. doctum esse,6 fuisse. leído leg-istis
Leyó, ó ha leido..leg-i7. Leyeron, o han leí-
do leg-¿rK»/, ó
Futuro primero.
ere.
Haber de ser enseñado, docéndum, dam, dum esse, 6 doctum iri.
Pretèrito pluscuamperfecto.
Futuro segundo. Habíamos leído, .leg-errfmws.
Había leído 1 ég-eram.
Que fuera ó hubiera sido e n s e ñ a d o docéndum, dam Habías leído lég-eras. Habíais leído. . ieg-erdtis.
Había leído lég-erat. Habían leído lég-erant.
dum fuisse.
Gerundios adjetivos. Futuro imperfecto.
Ger. D e ser enseñado docéndi, da. di. Leeré leg-aw. Leeremos leg-<?/«KS.
Dat. Para ser e n s e ñ a d o docéndo, da, do. Leerás leg-es. Leeréis legáis.
Aclis. Á ser enseñado docéndum, dam, dum. l.eerá 1 eg-et. Leerán leg-e>ií.
Abt. Por ser, ó siendo e n s e ñ a d o . . . d o c é n d o , da, do.
Futuro perfecto.
Supino. —De ser enseñado doctu. Habremos leído. Aeg-érimus.
Habré leído l é g -ero.
Habrás leído. . . Aég-eris. Habréis leído leg éritis.
Particiio de pretérito.
Habrá leído l é g -erit. Habrán leído lég-erint.
Enseñado, enseñada doctus, ta, tum. !
IMPERATIVO.
Participio de futuro, en 3) US. •
Lee tú leg-e, ó ito. Leed Iég-i7eó itóte.
El qué =;erá, ha de ser enseñado, ó p a r a Lean leg-»í«/o.
L e a él 1ég-»7o.
ser enseñado docendits. da, dum.
SUBJUNTIVO.
INFINITIVO.
:'Presente.
Presente.
SINGULAR. PLURAL.
Leer Légere.
Lea \eg-atn. Leamos leg-ámus.
Leáis leg-ff'íis. Pretérito.
Leas leg-as.
Lea 1 eg-at. Lean leg-««í. Haber leído Legisse.

Pretérito imperfecto. Futuro primero.


SINGULAR. Haber de leer Lectúrum, ram, rum, ese ó lectum iré.
Futuro segundo,
Leyera, l e e r í a y leyese 1 ég-erem.
Leyeras, l e e r í a s y leyeses 1 ég-eres. Que leyera, leería y hubiera leído lectúrum, am, um fuisse.
Leyera, l e e r í a y l e y e s e 1 ég-eret.
Gerundios sustantivos.
PLURAL.
Gen. —l>e leer Legéndi.
Leyéramos, leeríamos y leyésemos: leg-erémus. Dat.—Para leer Legéndo.
Leyerais, leeríais y leyeseis 1 eg-erétis. Acus.—Á leer Legéndum.
Leyeran, l e e r í a n y l e y e s e n 1ég-erent. Abl.— P o r leer, ó leyendo Legéndo.

Pretérito perfecto. Supino.


A leer lectum.
H a y a leído lég-erim. Hayamos l e í d o . . . l e g - é r i m u s .
H a y a s leído 1 ég-eris. H a y á i s leído leg-éritis. PARTICIPIOS.
H a y a leído 1 ég-erit. Hayan leído l é g erint.
Presente.
Pretérito pluscuamperfecto. Leyente, el que lee, leía, ó leyendo Legens, tis.

SINGULAR. Participio de futuro en UPUS.


El que leerá, ha de leer, ó para leer Lectúrus, ra, rum.
Hubiera, h a b r í a y hubiese leído leg-zssewi.
Hubieras, h a b r í a s y hubieses leído leg-¿sses. V o z PASIVA.
Hubiera, h a b r í a ^ hubiese leído leg-z'sse/.
INDICATIVO.
PLURAL.
H u b i é r a m o s , habríamos y hubiésemos leído leg-issémus
Presente.
Hubierais, h a b r í a i s 3» hubieseis leído 1 eg-issétis.
SINGULAR. PLURAL.
Hubieran, h a b r í a n y hubiesen leído. leg-z'sse«/.
Soy leído leg-or. S o m o s leídos lég iutiir.
Futuro. E r e s leído lég-erj's, ó ere. Sois leídos leg-iniini.
Esleído I ég-itur. Son leídos .leg-úntur.
SINGULAR.

L e y e r e , ó h u b i e r e leído 1 ég-ero. Pretérito imperfecto.


L e y e r e s , ó h u b i e r e s leído lég-em. Era leído 1 eg-ébar. Éramos leídos. ...leg-ebámur.
L e y e r e , ó h u b i e r e leído 1 ég-erit. Erds leído 1 eg-ebáris,6 Erais leídos 1 eg-ebdmini.
ebdre.
PLURAL.
Era leído 1 eg-ebdtur. Eran leídos leg-ebdntur.
L e y é r e m o s , o hubiéremos leído leg-érimus.
Pretérito perfecto.
L e y e r e i s , ó hubiereis leído 1 eg-éritis.
L e y e r e n , ó h u b i e r e n leído lég-erint. Fui, ó h e sido leído lectus, ta, tum sum, 6fui.
Fuiste, ó h a s sido leído lectus, ta, tum-es, ófuisti. Pretérito imperfecto.
Fué, o'ha sido leído lectus, ta, tum est, 6/uit.
SINGULAR.
PLURAL.
Fuera, sería y fuese leido lég-erer.
Fuimos, ó h e m o s sido l e í d o s . . Jecti, ta, ta sumus, ó/úimtis. Fueras, serías y f u e s e s leído. Aeg-eréris 6 erére.
Fuisteis, ó habéis sido leídos, .lecti, ta, ta estis, ó fuistis. Fuera, sería y fuese leido 1 eg-erétur.
Fueron, ó han sido leídos lecti, ta, ta sunt,fuérunt, 6 fuére.
PLURAL.
Pretérito pluscuamperfecto. Fuéramos, seríamos y f u é s e m o s leídos Atg-erémur.
, SINGULAR. Fuerais, seríais y fueseis leídos leg erémini.
Fueran, serían y fuesen leídos 1 eg-er éntur.
Había sido leído lectus, ta, tum eram, ó fúeram.
Habías sido leído lectus, ta, tum eras, 6 fueras. Pretérito perfecto.
Había sido leído lectus, ta, tum erat, ó fúerat. Haya sido leído lectus, ta, tum, sim.ófúerim.
PLURAL. Hayas sido leído lectus, ta, tum, sis, óftieris.
Haya sido leído lectus, ta, tum, sit, ófúerit.
Habíamos sido leídos lecti, ta, ta erámus, ó fuerámus.
Habíais sido leídos lecti, ta, ta erátis, ó fuerátis. Hayamos sido leídos lecti, ta, ta simus, 6 fuerimus.
Habían sido leídos lecti, ta, ta erant, ó fúerant. Hayáis sido leídos lecti, ta, ta sitis, ó fueritis.
Hayan sido leídos lecti, ta, ta sint, ó fuerint.
Futuro imperfecto.
Pretérito pluscuamperfecto.
SINGULAR. PLURAL.
Hubiera, habría y hubiese sido leído:
Seré leído 1 eg-ar. S e r e m o s leídos.. Aeg-émur. Lectus, ta, tum essem, ófuissem.
Serás leído 1 eg-e'ris ó ére. Sereis leídos leg-émini. Hubieras, habrías .y hubieses sido leído:
Será leído leg-étur. Serán leídos leg-éntur. Lectus, ta, tum esses, ó fuisses.
Hubiera, habría y hubiese sido leído:
Futuro perfecto. Lectus, ta, tum esset, ó fuisset.
SINGULAR.
Hubiéramos, habríamos y hubiésemos sido
Habré sido leído lectus, ta, tum fuéro. leídos: Lecti, t a , ta • •. essémus, ó fuissémus
Habrás sido leído lectus, ta, tum fuéris. Hubierais, habríais.? hubieseis sido leídos:
Habrá sido leído lectus, ta, tum fuérit. Lecti, ta:, ta essétis, ófuissétis.
Hubieran, habrían y hubiesen sido leídos:
PLURAL. Lecti, tfe, ta essent, ófuissent.
Habremos sido leídos lecti, ta, ta fuerimus. Futuro.
Habréis sido leídos lecti, ta, ta fueritis.
Habrán sido leídos lecti, ta, ta fúerint. Fuere, ó hubiere sido leído:
Lectus, ta, tum ero 6 fuero.
IMPERATIVO. Fueres, ó hubieres sido leído:
Sé tú leído lég-ere ó itor. Sed leídos l e g -im ini, <S Lectus, ta, tum eris ófueris.
iminor. Fuere ó hubiere sido leído:
Sea él leído lég-itor. S e a n leídos leg-úntor. Lectus, ta, tum trit ófuerit.

SUBJUNTIVO. Fuéremos, ó hubiéremos sido leídos


Lecti, ta:, ta erimus ó fuerimus.
* "Presente. Fuereis, ó hubiereis sido leídos:
Sea leído. . l e g ar. Seamos leídos... Aeg-ámur.
Lecti, ta, ta eritis 6 fueritis.
S e a s leído leg-aVz's ó are. Fueren, o hubieren sido leídos:
S e á i s leídos leg-flmini.
Lecti, tse, ta erunt 6 fueriut.
S e a leído Ieg-fl7«r. Sean leídos 1 eg-antur.
102 PARTE PRIMERA.

INFINITIVO. Pretèrito imperfecto.

SINGULAR. PLURAL.
Presente.
0¡a aud-iébam. Oíamos aud-iebdmus.
Ser leído legi. Oiais aud-iebdtis.
Oías aud-iébas.
"Pretérito. Oía aud -í ébat. Oían aud-iébant.

H a b e r sido l e í d o lectum, am, um es se, ó fuisse. Pretérito perfecto.

Futuro primero. Oímos, o ' h e m o s oí-


Oí, o ' h e o í d o .. .aud-iVi.
do audiv-í')««s.
Haber de ser leído legéndum, dam, dum esse, ó lectum iri. Oíste, ó h a s o í d o . audiv-í's/í. Oísteis, ó h a b é i s
oído audiv-is/í's.
Futuro segundo.
Oyó, ó ha o í d o — a u d / v i t . O y e r o n , o'han o í d o : a u d i v - e > « « / , ó
Que f u e r a , s e r í a y hu- ére.
b i e r a sido l e í d o legéndum, dam, dum fuisse.
Pretérito pluscuamperfecto.
Gerundios adjetivos. Había oído audív-eram. H a b í a m o s o í d o . . .audiv-eraWMS.
Habías oído audív-eras. tlabiais oído audiv-eráíis.
Gen.— D e s e r l e í d o ; legéndi, dce, di.
Había oído &ud\\-erat. Habian oído.. . . . . a u d í v - e r a n t .
Dat. — P a r a s e r l e í d o legéndo, dce, do.
Acus.—A ser leido legéndum, dam, dum Futuro imperfecto.
Abl.—Por ser, ó s i e n d o l e í d o legéndo, da, do.
Oiré áud-ía»«. Oiremos aud-ie'mMS.
Supino. Oirás áud-/es. Oiréis aud-iétis.
Oirá áud-iet. Oirán áud-ient.
D e ser leído lectu.
Futuro perfecto.
PARTICIPIOS. Habré oído audív-<?ro. Habremos oído.. audiv-érimus.
Habrás oido audív-er«'s. Habréis oído... audiv-eVí'/ts.
Pretérito. H a b r á n oído audív-erint.
Habrá oído audív-eriY.
Leído, l e í d a lectus, ta, tum. IMPERATIVO.

Futuro en 3) US: Oye tú a u d - í , ó ito. Oíd aud-í'/e ó itóte.


O i g a él aud-í'ío. Oigan aud-imito.
El q u e s e r á , h a de ser, ó p a r a ser leído legéndus, da, linm.
SUBJUNTIVO.
M O D E L O D E L A C U A R T A CONJUGACIÓN. Presente.

Aud-io, áud-is, aud-íre, audiv-i, a í u i - í t u m , (oír.) PLURAL.


SINGULAR.

Oiga á u d - i am. Oigamos aud-íam/ís.


f V o z ACTIVA.
Oigas áud-íVis. Oigáis aud-í dtis.
Oiga áud-/'«/. Oigan áud-iant.
I N D I C A T I V O . •

'Presente.
SINGULAR.
SINGULAR. PLURAL.
Oyera, oiría y o y e s e aud-irem.
Oigo áud-z'o. Oímos aud-imns. Oyeras, o i r í a s ^ o y e s e s aud-íVes.
Oyes áud-i's. Oís aud-itis. O y e r a , oiría y o y e s e aud-íre/.
Oye áud-z'í. Oven áud-í'««/.
PLURAL.
Gerundios sustantivos.
Oyéramos, o i r í a m o s y o y é s e m o s aud-irémus. Gen.—De oír audiéndi.
Oyerais, oiríais y o y e s e i s aud irétis. Dat.—Para oír audiéndo.
Oyeran, oirían y o y e s e n . aud-írent. Acus.— A oír audiéndum.
Abl.— Por oír, ú oyendo audiéndo.

SINGULAR. PLURAL. Supino.

Haya oído audxw-erim. H a y a m o s o í d o . . . . audiv-eVÍMws, Á oír auditum.


Hayas oído audív-erís. Hayáis oído audiv-eW/js.
P A R T I C I P I O S .
Haya oído audív-erit. H a y a n oído audív-en'nf.
Pretérito pluscuamperfecto.
SINGULAR. Oyente, el que oye, oía, tí oyendo. audiens, entis.

Futuro en U f ¿ US.
Hubiera, habría y h u b i e s e oído audiv-/sse»i.
Hubieras, habrías y hubieses oído audiv-?sses. El que oirá, ha de oír, ¿ p a r a oír auditúrus, a, um.
Hubiera, habría y hubiese oído audív-isseí.
Voz PASIVA.
PLURAL.

Hubiéramos, h a b r í a m o s .y hubiésemos o í d o . . a u d i v - i s s e m « s . INDICATIVO.


Hubierais, habríais y hubieseis o í d o . . . . . . . . . audiv-tsse'/i's. Presente.
Hubieran, habrían >> hubiesen oído audiv-t'ssewf.
SINGULAR. PLURAL.
Futuro
Soy oído .aud ior. S o m o s oídos aud-imtir.
SINGULAR.
Eres oído aud iris ó iré. Sois oídos aud-imini.
Oyere, ó hubiere o í d o andív-ero. Es oído aud ¿tur. Son oídos aud iüntur.
Oyeres, ó hubieres o í d o audív- eris.
Oyere, o hubiere o í d o audív-erit. Pretérito imperfecto.

PLURAL. SINGULAR.

Oyéremos, ó h u b i é r e m o s oído audív érintns.


Era oído aad-iébar.
Oyeres, ó hubiereis oído audiv-eVííí's. Eras oído aud-iebdris, ó iebáre.
Oyeren, ó hubieren oído audív erint. Era oído aud-iebdtur.
INFINITIVO. PLURAL.
Presente.
Éramos oídos aud-iebdmur.
Oír audire. Erais oídos ' aud-tebdmini.
Eran oídos aud-iebdntur.
Pretérito.
Pretérito perfecto.
H a b e r d e oír audivisse.
Futuro primero. Fui, ó he sido oído anditus, ta, tnm sum, ó f u i .
Fuiste, ó has sido oido anditus, ta, tnm es, ó fuisti.
Haber de oír auditúrum,ram, rum esse,ó Fué, ó ha sido ( i d o anditus, ta, tum est, ófuit.
auditum iré.
Fuimos, ó hemos sido o í d o s . . ..auditi, la, ta sumus, ó fúimr.s.
Futuro segundo. Fuisteis, ó habéis sido oídos .auditi, ta, ta estis, ó fuistis.
Fueron, o han sido oídos auditi, ta. ta sunt,fuérunt,6fnére.
Que oyera, 6 hubiera o í d o auditúrum, ram, ruin fuisse
14

ä _ - J 1 Ék _ — —
Pretérito pluscuamperfecto.
Pretérilo imperfecto.
SINGULAR.
SINGULAR.
Había sido o í d o . . . . auditus, ta, tum eram, ó fueran.
H a b í a s sido o í d o . . . auditus, ta, tum eras. 6 fueras. Fuera sería y f u e s e o í d o aud-frer.
H a b í a sido oído . .."..... auditus, ta, tum erat, ó fúerat. F u e r a s , s e r í a s y fueses oído a u d w W . s , o nrére.
PLURAL. Fuera, sería y f u e s e oído aud-iretur.

Habíamos sido oídos auditi. ta, ta, erdmus, ó fuéramos, PLURAL.


Habíais sido oídos auditi, ta, ta, erdtis, <5 fuerdtis.
H a b í a n sido o í d o s auditi, ta, ta, erant, ó fúerant. Fuéramos, seríam
Fuerais, seríais y ofsu ey s efius é os eí dmoos s o í d o s aa uu dd --itrréemmui rm. .
Fueran, serían y f u e s e n o í d o s aud-xrentur.
Futuro imperfecto.
S e r é oído aúd-iar. Pretèrito perfecto.
Serás oído .avA-iéris 6'iért. Haya sido oído nudi tus, ta, tum ffertm.
S e r á oído and-iétur.
Hayas sido oído auditus, ta. tum ^ á f á e r s.
Haya sido oído . .auditus, ta, tum s,t, 6fuer,t.
Seremos oídos aud-iémur.
beiéis oídos aud-iémini. H a y a m o s sido o í d o s anditi, ta, ta si mus <^¡nuts.
Serán oídos .aud-iéntur.
H a y á i s sido o í d o s auditi, ta, ta
Hayan sido o í d o s auditi, ta, ta s,nt, 6 fuerint.
Futuro perfecto.
H a b r é sido oído auditus, ta, tum fuero. Pretèrito pluscuamperfecto.
H a b r á s sido oído auditus, ta, tum fúeris
SINGULAR.
H a b r á sido oído auditus, ta, tum fúerit.
Hubiera, habría y h u b i e s e s i d o oído:
H a b r e m o s sido o í d o s . . . . .auditi, ta, tafuérims essem, ó fuissem.
Habréis sido o í d o s . auditi, ta, ta fueritis. Auditus, ta, tum
Habrán sido oídos auditi, ta, ta fúerint. Hubieras, habrías y h u b i e s e s sido oído
esses, 6 fuisses.
Auditus, ta, tum •
Hubiera, habría y h u b i e s e sido oído: esset, 6 fuisset.
IMPERATIVO.
Auditus, ta, tum
Presente. PLURAL.

SINGULAR. PLURAL. Hubiéramos, h a b r í a m o s y h u b i é s e m o s sido f»i**émus


oidos: Auditi, tte, ta e s s é m u s . ó jmssemus.
Sé tú oído aud-zVe, 6 itor. Sed o í d o s aud-mini,
iminor. Hubierais, habríais y h u b i e s e i s sido oídos: /v,,-«*, *
Auditi, tse, ta essétts, 6 fmssétts.
S e a él oído aud-itor. S e a n oídos aud-iuntw
Hubieran, habrían y hubiesen sido oídos:
A u d i t i , tse, ta essent.ófms-ent.
SUBJUNTIVO.
Futuro.
Presente.
SINGULAR.
SINGULAR. PLURAL.
Fuere, ó hubiere sido oido:
S e a oído aúd-iar. Seamos oídos aud-idmiir Auditus, ta, tum
ero, ó fuéro.
S e a s oído . a u d -idris, ó Seáis oídos aud-iáinw. Fuerefe, ó hubieres sido oido
idre. Auditus, ta, t u m . . .
.eris, 6 fúeris.
Sea oído aud iátur. Sean o í d o s aud i anuí' Fuere, o hubiere sido oído:
Auditus, ta, tum
. erit, 6 fúerit.
PLURAL. (deponentes), imitar, véreor, ássequor, dilárgior (comunes),
F u é r e m o s , ó h u b i é r e m o s sido oídos:
que pertenecen r e s p e c t i v a m e n t e á la p r i m e r a , s e g u n d a , t e r c e -
Audíti, ta, ta J erimtts, 6/uerimus. ra y cuarta c o n j u g a c i o n e s . T o d o s s e c o n j u g a n como la voz
Fuereis, o h u b i e r e i s sido oídos: pasiva d e la c o n j u g a c i ó n r e s p e c t i v a , y sólo hay q u e a d v e r t i r
Audíti, tas, ta éritis, ófuerttis.
Fueren, ó h u b i e r e n sido oídos:
que tienen f o r m a activa y pasiva, c o n significación activa y
Audíti,'tse, ta erint,6 fuérint. pasiva, e n todos los f u t u r o s d e infinitivo, e n los g e r u n d i o s ,
INFINITIVO.
en los supinos y en los participios, como p u e d e v e r s e en los
modelos siguientes:
Presente.
Ser oído audíti. MODELO D E L A CONJUGACIÓN D E LOS V E R B O S
DEPONENTES.
Pretérito.
Haber sido o í d o auditum, am, um esse, ó fuisse. INDICATIVO.

Futuro primero. Presente.


Haber de ser oído audiéndum, am, um esse, ó auditum iri SINGULAR. PLURAL.

Futuro segundo. Admiro mir-or. Admiramos mir-átnur.


Que fuera, s e r í a , ó hubiera Admiras m i r - a V » ' s , ó Admiráis mir-dmini.
sido oído audiéndum, am, um fuisse. are.
Admira mir-dtus. Admiran mir-dntur.
Gerundios adjetivost
Pretérito imperfecto.
Gen.—De ser oído ; Audiéndi, dce, di. Admirábamos m\r-abdmur.
Admiraba mir-ábar.
Dat. — Para s e r oído Audiéndo, dce, do. Admirabais mir-abdmiui.
Admirabas ..mir-ábaris, ó
Acus.—Á ser oído Audiéndum, dam,dunt.
abare.
Abl.—Por ser, o siendo oído Audiéndo, da, do. Admiraban mu-abdntur.
Admiraba mir-abdtur. ¡
Supino.
Pretérito perfecto.
D e ser oído auditus, ta, tum.
SINGULAR.

PARTICIPIOS. Admiraré ó he admirado mir dtus, ta, turn sum, 6 fui.


Admiraste, ó h a s admirado mirdtus, ta, tum es, ófuisti.
Pretérito. Admiró, o ha admirado mirdtus, ta, tum est.ófuit.
Oído, oída auditus, ta, tum. PLURAL.

Futuro en D US. Admiramos, ó h e m o s admirado, .mirdti, ta, ta sumus, ófúimus.


Admirasteis, ó habéis admirado... ta, ta est is, ófuistis.
El que será, h a de ser o í d o , ó para ser oído. ..audiéttdus, da, dum. {
Admiraron, o han admirado mirdti, ta, ta sunt, Juérunt, ó
fuére.
D E LOS VERBOS DEPONENTES Y COMUNES.
Pretérito pluscuamperfecto.
Ilabía admirado mirdtus, ta, tum eram, ófúeram.
H a y v e r b o s deponentes y comunes p e r t e n e c i e n t e s á las Habías admirado mirdtus, ta, tum eras, 6 fueras.
c u a t r o c o n j u g a c i o n e s , como míror, méreor, utor y méntior Había admirado mirdtus, ta, tum erat, 6 fuer at.
PLURAL.

PLURAL. Admiráramos, admiraríamos y admirásemos mir-arémur.


Admirarais, admiraríais y admiraseis mir-aremiui.
Habíamos admirado rniráti, ta, ta erámus, óftierámm
Admiraran, admirarían y admirasen vak-arentur.
Habíais admirado. miráti, tce. ta erátis, ó fuerátis
Habían admirado miráti, ta, ta erant, ófiieranl. Pretérito jjerfccto.
Futuro imperfecto, Haya a d m i r a d o mirátus, ta, tum sim, ó füerim.
Havas admirado mirátus, ta, tum sis, ójueris.
SINGULAR. PLURAL.
Haya admirado mirátus, ta, tum sit, ófuerit.
Admiraré . m i r ábor. Admiraremos mk-ábimur.
Admirarás mir-áberis, ó Admiraréis m\r-abimini. Hayamos admirado miráti, ta. ta simus, ófuerimns.
ábere. Hayáis admirado miráti, la, ta sitis, ó fuer, lis.
Admirará mir-ábitur. Admirarán mir-abuntur, Hayan admirado miráti, ta, ta sint, ófuerint.

Futuro perfecto. Pretérito pluscuamperfecto.


SINGULAR. Hubiera, habría h u b i e s e aduii-
mirátus, ta, tum essem, ófuissem.
Habré admirado mir alus, ta, tum, fuero. H u b i e r a s , h a b r í a s y h u b i e s e s ad-
Habrás admirado mirátus, la, tum, fúeris. mirado mirátus, ta, tum esses, ófmsses.
Habrá admirado mirálus, la, tum, fiíerit. Hubiera, habría y hubiese admi-
mirátus, ta, tum esset, ófuisset.
PLURAL.

Habren, os admirado miráti, ta, ta, fuer i mus. Hubiéramos habríamos y hubié-
Habréis admirado miráti, ta, ta, fueritis. sernos a d m i r a d o miráti, ta, ta essémus, ó fuissé-
Habrán admirado miráti, ta, taffúerint. Hubierais, habríais y hubieseis »"«.
admirado mirati, ta, ta essetis, ófuissetis.
IMPERATIVO. H u b i e r a n , h a b r í a n y h u b i e s e n ad-
mirad0 .miráti, ta, ta essent, ófuissent.
Futuro
SINGULAR. PLURAL.
A d m i r a r e ó h u b i e r e a d m i r a d o . , .mirátus, ta, tum ero, ó filero.
Admira tú mir-áre, ó átor. A d m i r a d v o s o t r o s , . m i r ámini,o A d m i r a r e s , o h u b i e r e s a d m i r a d o , .mirátus, ta, tum eris.ó fueris.
á miñor. A d m i r a r e , ó h u b i e r e a d m i r a d o . ..mirátus, ta, tum erit. o fuerit.
Admire a q u e l . . . rcúx-átor. Admiren aquellos, mk-ántor.
Admiráremos, ó hubiéremos ad-
SUBJUNTIVO. miráti, tce, ta erimus,6fuerimus
A d m i r a r e i s , ó h u b i e r e i s admirado:»»/» - «/«, ta, ta eritis, 6 fueritis.
Presente. A d m i r a r e n , o h u b i e r e n a d m i r a d o : w t V ¿ / í , ta, ta erunt, ófuerint.

Admire. . . , ,.m\T-er. Admirémos mir-émitr.


. .mir e'ris, Admiréis ... .mk-émini- INFINITIVO.
Admires.
ere. Presetite.
Admire . mir-étur. Admiren mk-etitur.
m i r i r i
Admirar
Pretérito imperfecto.
Futurop7-imero. (Activa).
SINGULAR.

Haber de admirar Miratúrum, am, um esse, 6 mirátum, iré.


Admirara, admiraría y admirase m i r árer.
Admiraras, admirarías y admirases m i r - a r é r i s , ó mir arete.
A d m i r a r a , a d m i r a r í a .y a d m i r a s e mir-arétur.
5

Futuro primero. ("Pasiva). MODELO D E LA CONJUGACIÓN D E LOS V E R B O S COMUNES.

Haber de ser admirado. .Mirándum, am, um esse, ó mirátumiri Ímit-OT, dris, dri, dtus, (imitar).
I N D I C A T I V O .
Futuro segundo. {Activa).
Que admirara, admiraría, o Presente.
hubiera admirado Miratúrmn, am, um fuisse. SINGULAR.

Futuro segundo. [ Pasiva.) Imito, ó soy i m i t a d o ímit-or.


Q u e f u e r a , s e r í a ó h u b i e r a si- Imitas, ó e r e s i m i t a d o imit-ari's, ó ímit-are.
do admirado Mirándum. am, um fuisse. M Imita, ó e s i m i t a d o imit-atar.

PLURAL.
Gerundios sustantivos.
Gen. - Le a d m i r a r Mirándi. Imitamos, ó s o m o s i m i t a d o s imit-dmur.
Dat. Para admirar Mirando. Imitáis, o s o i s i m i t a d o s imitáinini.
./f ~o admirar
Mirándum. Imitan, o ' s o n i m i t a d o s . . . . imit-dntur.
AOt. — Por a d m i r a r , ó a d m i r a n d o Mirando.
Pretérito imperfecto.
Gerundios adjetivos. Imitaba, ó era imitado imit-dbar.
Imitabas, ó e r a s i m i t a d o imit-abáris, oimit-abare.
Gen.-De ser admirado Mirándi, da, di.
I m i t a b a , o e r a imitadt) imit-abátur.
Dat.-Para ser admirado Mirándo, da, do.
Acus-A ser admirado Mirándum,dam, dnm. Imitábamos, ó éramos imitados imit-abámur.
Abl.—Por ser, ó siendo admirado . . .Mirando, da, do. < Imitabais, ó e r a i s i m i t a d o s imit-abámini.
Imitaban, o e r a n i m i t a d o s imit-abdntur.
Supinos. Pretérito perfecto.
ACTIVA
" PASIVA Imité, ó h e i m i t a d o ; fui, ó h e s i d o
imitado imitdtus, ta, tum, sum, 6 fui.
A admirar Mirátum. j . D e ser a d m i r a d o Mirdtu.
Imitaste, ó h a s i m i t a d o ; f u i s t e , ó
h a s sido i m i t a d o .imitdtus, ta, tum es,6fuisti.
PARTICIPIOS.
Imitó, 6 ha i m i t a d o ; f u é , ó h a si-
De presente do i m i t a d o imitdtus, ta, tum est, 6 f m t .
El q u e a d m i r a , ó a d m i r a b a , e t c Mirans, tis I m i t a m o s , ó h e m o s i m i t a d o : fui-
mos, ó h e m o s s i d o i m i t a d o s . . .imitáti, ta, ta sumus, 6fui mus.

Futuro en U'H US. I m i t a s t e i s , ó h a b é i s i m i t a d o ; fuis- .


teis, o h a b é i s s i d o i m i t a d o s . . .imitáti, ta, ta estis, ófuistis.
El q u e a d m i r a , ha d e a d m i r a r , ó pa- Imitaron, ó h a n i m i t a d o ; f u e r o n ,
ra a d m i r a r Miraturas, ra, rum. | ó han sido imitados imitáti, ta, ta sunt, fuérunt, 6
fuére.
De pretérito.
Pretérito pluscua/nperfecto.
Admirado, admirada Mirátns, ta, tum.
H a b í a i m i t a d o , o ' h a b í a sido imi-
tado imitdtus, ta, tum eram, ófueram.
Defuturo en D US.
«..rt c a r o h ^ A& c o r o ; ¿ « ^ CCkr.
H a b í a s i m i t a d o , ó h a b í a s s i d o imi-
tado imitdtus, ta, tum eras, 6fueras.
H a b í a i m i t a d o , o ' h a b í a sido imi-
tado imitdtus, ta, tum erat, ó Juerat.
5

Futuro primero. ("Pasiva). MODELO D E LA CONJUGACIÓN D E LOS V E R B O S COMUNES.

Haber de ser admirado. .Mirándum, am, um esse, ó mirátumiri Ímit-OT, áris, dri, dtus, (imitar).
I N D I C A T I V O .
Futuro segundo. (Activa).
Que admirara, admiraría, ó Presente.
hubiera admirado Miratúrum, am, um fuisse. SINGULAR.

Futuro segundo. (Pasiva.) Imito, ó soy i m i t a d o ímit-or.


Q u e f u e r a , s e r í a ó h u b i e r a si- Imitas, ó e r e s i m i t a d o imit-ari's, ó ímit-are.
do admirado Mirándum. am, um fuisse. M Imita, ó e s i m i t a d o imit-atar.

PLURAL.
Gerundios sustantivos.
Gen. - De admirar Mirdndi. Imitamos, ó s o m o s i m i t a d o s imit-dmur.
Dat. Para admirar Mirando. Imitáis, o s o i s i m i t a d o s imit ámini.
./f ~o admirar
Mirándum. Imitan, o ' s o n i m i t a d o s . . . . imit-ántur.
Abt. — Por a d m i r a r , ó a d m i r a n d o Mirando.
Pretérito imperfecto.
Gerundios adjetivos. Imitaba, ó era imitado imit-a&ar.
Imitabas, ó e r a s i m i t a d o imitabáris, oimit-abare.
Gen.-De ser admirado Mirdndi, da, di.
I m i t a b a , o e r a imitadt) imit-abátur.
Dat.-Para ser admirado Mirándo, da, do.
Acus-A ser admirado Mirándum,dam, dnm. Imitábamos, ó éramos imitados imit-abámur.
Abt.—Por ser, ó siendo admirado . . .Mirándo, da, do. < Imitabais, ó e r a i s i m i t a d o s imit-abámini.
Imitaban, o e r a n i m i t a d o s imit-abántur.
Supinos. Pretérito perfecto.
ACTIVA
" PASIVA Imité, ó h e i m i t a d o ; fui, ó h e s i d o
imitado imitdtus, ta, tum, sum, 6 fui.
A admirar Mirátum. ¡ . D e ser a d m i r a d o Mirdtu.
Imitaste, ó h a s i m i t a d o ; f u i s t e , ó
h a s sido i m i t a d o .imitdtus, ta, tum es,6fuisti.
PARTICIPIOS.
Imitó, ó ha i m i t a d o ; f u é , ó h a si-
De presente do imitado imitdtus, ta, tum est, 6 fuit.
El q u e a d m i r a , ó a d m i r a b a , e t c Mirans, tis I m i t a m o s , ó h e m o s i m i t a d o : fui-
mos, ó h e m o s s i d o i m i t a d o s . . .imitáti, ta, ta sumus, 6fui mus.

Futuro en U'H US. I m i t a s t e i s , ó h a b é i s i m i t a d o ; fuis- .


teis, o h a b é i s s i d o i m i t a d o s . . .imitáti, ta, ta estis, ófuistis.
El q u e a d m i r a , ha d e a d m i r a r , ó pa- Imitaron, ó h a n i m i t a d o ; f u e r o n ,
ra a d m i r a r Miraturas, ra, rum. | ó han sido imitados imitáti, ta, ta sunt, fuérunt, ó
fuére.
fie pretérito.
Pretérito pluscua/nperfecto.
Admirado, admirada Mirátus, ta, tum.
H a b í a i m i t a d o , o ' h a b í a sido imi-
tado imitdtus, ta, tum eram, ófueram.
De futuro en D US.
«..rt c a r o Vi r» cor o ; ¿ « ^ CCkr.
H a b í a s i m i t a d o , ó h a b í a s s i d o imi-
tado imitdtus, ta, tum eras, 6fueras.
H a b í a i m i t a d o , o ' h a b í a sido imi-
tado imitdtus, ta, tum erat, ó Juerat.
ii4
Pretérito imperfecto.
PLURAL.
Imitara, imitaría é imitase; fuera, s e r í a y f u e s e imita-
H a b í a m o s imitado, ó había-
do
mos sido imitados imita ti, ta, ta erdmus. ó fuerámus. Imitaras, imitarías é imitases; fueras, serías y
Habíais imitado, o habíais si- fueses imitado imit-ar¿n's, ó arére.
do imitados imitáti, tce, ta erátis, ó fuerátis. Imitara, imitaría é imitase; fuera, sería y l u e s e
Habían imitado, o h a b í a n si- imitado .....imit arétur.
do imitados imitáti, ta, ta erant, ó fúerant.
Imitáramos, i m i t a r í a m o s é imitásemos; fuéra-
Futuro imperfecto. mos, s e r í a m o s y f u é s e m o s imitados imit-arémur.
Imitarais, imitaríais é imitaseis; fuerais, seríais
SINGULAR.
y fueseis imitados i m i t - a r émini.
Imitaré, ó seré i m i t a d o imitador. Imitaran, imitarían é imitasen; fueran, serían y
Imitarás, o serás i m i t a d o imit-dbetis, ó ábere. fuesen imitados xmit-aréntur.
Imitará, ó será i m i t a d o imitabitar.
Pi'etérito perfecto.
PLURAL.
Haya in.itado, ó h a y a sido imi-
Imitaremos, ó s e r e m o s imitados imit-ábimur. tado imitátus, ta, tum sim, ófúerim.
Imitaréis, ó seréis imitados imit-abimini. Hayas imitado, ó h a y a s sido
Imitarán, ó serán imitados imit abantar. imitado imitátus, ta, tum sis, ó fúeris.
Haya imitado, ó haya sido imi-
Futuro perfecto.
tado imitátus, ta, tum sit, 6 fúerit.
Habré imitado, ó habré sido imitado imitátus, ta, tum fuero.
Habrá i imitado, o habrás sido i m i t a d o . . imitátus, ta, tum fúeris. H a y a m o s imitado, ó hayamos
Habrá imitado, ó habrá sido imitado. . . .imitátus, ta, tum fúerit. sido imitados imitáti, ta, ta simus, 6 fuerimus.
Hayáis imitado, ó h a y á i s sido
Habremos imitado, o habremos sido imi- imitados imitáti, ta, ta sitis, 6 fueritis.
tados imitáti, ta, tafuerinm. Hayan imitado, ó h a y a n sido
Habréis imitado, ó habréis sido imitados ..imitáti, ta, ta fueritis. imitados imitáti, ta, ta sint, 6 fúerint.
Habrán imitado, ó habrán sido i m i t a d o s . . imitáti, ta, ta fúerint.
Pretérito pluscuamperfecto.
IMPERATIVO. Hubiera, habría y hubiese imi-
"Presente. tado; ó hubiera, habría ^ h u -
biese sido imitado imitátus, ta, tum essem, 6 fuissem.
Imita tú, ó sé tú imitado imit-aVe, átor. Hubieras, habrías y h u b i e s e s
Imite él, ó s e a él imitado imit-átor. imitado; ó hubieras, habrías ,
Imitad vosotros, o' sed imitados i m i t - á m i t t i , ó á mi ñor. y hubieses sido imitado imitátus, ta, tum esses, ófuisses.
Imiten aquellos, o s e a n imitados imit-tántor. Hubiera, habría .y hubiese imi-
tado; ó hubiera, habría y hu- .
biese sido imitado imitátus, ta, tum esset, ófuisset.
SUBJUNTIVO.
Hubiéramos, h a b r í a m o s y hu-
Presente. b i é s e m o s imitado; ó hubiéra-
Imite, o'sea imitado ímit-er. mos, habríamos y hubiése-
Imites, ó s e a s imitado imit-^V/s, ó éf€. mos sido imitados imitáti, ta, ta essémus,6fuissemus.
Imite, o s e a imitado imit-étur. Hubierais, habríais y hubieseis
imitado; ¿hubierais, habríais .
I m i t e m o s ó s e a m o s imitados ¡mit-¿»tur. y hubieseis sido i m i t a d o s . ..imitáti, ta, ta essétis, ófuissétis.
Imitéis, ó s e á i s imitados ¡mit-émini. Hubieran, habrían.? hubiesen
Imiten ó sean imitados imit•éntuf.
imitado; o h u b i e r a n , habrían
y hubiesen sido imitados. . . . imitáti, la, ta essent, ó fuissent. Gerundios sustantivos.
Gen. De imitar imitándi.
Futuro. Dat. P a r a imitar imitándo.
SINGULAR.
Acus. A imitar imitándum.
Abl. P o r imitar, ó i m i t a n d o imitándo.
Imitare, ó h u b i e r e imitado, fue-
re, ó h u b i e r e sido imitado. .imitátus, ta, tum ero, ó fuero. Gerundios adjetivos.
i m i t a r e s , ó h u b i e r e s imitado;
Gen. De ser imitado .imitándi, da, di.
fueres, ó h u b i e r e s sido imita-
Dat. P a r a ser imitado imitándo, da, do.
do imitátus, ta, tum eris, ó fúeris. Acus. Á ser imitado imitándum, dam, dum.
Imitare, ó h u b i e r e imitado; fue-
abl. Por ser, ó siendo imitado.. .imitándo, da,d-o.
re, ó hubiere sido imitado, .imitátus, ta, tum erit, 6 fúerit.
Supinos.
PLURAL.
ACTIVA. — A imitar imitátum.
I m i t á r e m o s , ó h u b i é r e m o s imi-
tado; f u é r e m o s , o ' h u b i é r e m o s PASIVA.—De ser imitado imitátu.
%
sido imitados imitáti, ta?, ta érimus, ó fuerimus.
Imitareis, ó h u b i e r e i s imitado; PARTICIPIOS.
fuereis, ó h u b i e r e i s sido imi- - t
ta
dos imitáti, ta, ta éritis, ó faeritis.
Imitaren, ¿ h u b i e r e n i m i t a d o ; El que imita, ó i m i t a b a , e t c imitans, tis.
fueren, ó h u b i e r e n sido imi-
tados imitáti, ta, ta erunt, ó fiierint. Futuro en T f f t U S.
El que imitará, ha de imitar, o p a r a i m i t a r . . imitatiírus, ra, rum.
INFINITIVO.
2>e pretérito.
Imitado, i m i t a d a imitátus, ta, tum.
Imitar, ó s e r i m i t a d o imitári.
De futuro en D US.
Pretérito.
El que será, ha de ser i m i t a d o , o para ser
H a b e r i m i t a d o , ó h a b e r sido imi- imitado imitándus, da, dum.
tad
o imitátum, am, um esse, ó fuisse.
Á la segunda clase de deponentes pertenecen los que te-
Futuro primero. (Activa).
niendo la forma de activos son pasivos por su significación.
Haber de imitar imitatúrum, am,um esse, 6 imitátum/re.
Tales son los siguientes: fio (ser hecho), véneo (ser- venido),
Futuro primero. (Pasiva). vápulo (ser azotado), liceo (ser puesto en precio), y éxulo (ser
Haber de ser imitado, .imitándum, am, um esse, ó imitátum iri. ó estar desterrado). El primero tiene algunas irregularida-
' des que veremos en el lugar correspondiente. Estos verbos,
Futuro segundo. (Activa). como deponentes en razón inversa de los anteriores, se varían
Q u e imitara, i m i t a r í a , o hubiera imi-
tado por la activa de la conjugación á que pertenecen, de este modo:
imitatúrum, am, um fuisse.

Futuro segundo. Pasiva.)


INDICATIVO.—Presente.—Soy azotado, etc.. Vápulo, vá-
pulos, vápulat; vapulámus, vapulátis, vápulant; y así e n
Que fuera, s e r i a , o hubiera sido imi-
lat
*° imitdnium, am, um fuisse. los demás tiempos y personas respectivamente.
Sálveo (ser saludado) p e r t e n e c e á la m i s m a clase; p e r o és-
Pe los yerbos irregulares
te e s defectivo, como m á s a d e l a n t e v e r e m o s .
P O S S U M y P R O S U M , compuestos de SUM.
YERBOS SEMIDEPONENTES. Possum e s c o m p u e s t o d e polis y pote, adjetivo anticuado,
y del verbo sum; y asi e s q u e significa soy capaz, puedo.
Los v e r b o s áudeo, gáudeo, sóleo y fido, con sus c o m p u e s -
S u s radicales son: pot y potu; p e r o la t s e convierte en s
tos confído y diffído, f o r m a n r e s p e c t i v a m e n t e el p r e t é r i t o
c u a n d o el s i m p l e e m p i e z a p o r esta letra. E n el p r e t é r i t o i m -
ousus, gavísus, sólitas, fisus, confísus, y diffisus. Estos
perfecto d e s u b j u n t i v o y e n el p r e s e n t e d e infinitivo d e s a p a -
p r e t é r i t o s , como e s fácil c o n o c e r , tienen la f o r m a d e pasivos,
recen á la vez la t d e l a radical y la e inicial del s i m p l e .
pero su significación e s a c t i v a . D e c o n s i g u i e n t e , los t i e m p o s
q u e proceden del p r e t é r i t o , t i e n e n q u e s e r d e p o n e n t e s en t a - CONJUGACIONES DE LOS VERBOS IRREGULARES
les v e r b o s . C o n j u g a r e m o s u n o p a r a q u e sirva d e modelo, p e -
ro indicando sólo la p r i m e r a p e r s o n a d e cada n ú m e r o : POSSUM y PROSUM.
Possum, potes, pótui, posse (poder).
Gáudeo, gáudes, gaudére, gavísus (alegrarse).
INDICATIVO.
INDICATIVO. SUBJUNTIVO.
Presente.
Pretérito perfecto. SINGULAR. PLURAL.

Me a l e g r é , etc. M e h a y a a l e g r a d o , etc. Puedo possum. Podemos póssumus.


Puedes potes. Podéis potéstis.
Gavísus sum, 6 fui, etc. Gavísus sim, 6 fúerim, etc. Puede potest. Pueden possunt.
Gavísi erámus, ó fui mus, etc. Gavísi si mus, ó fuerímus, etc.
Pretèrito imperfecto.
Pretérito pluscuamperfecto.
Podía póteram. Podíamos poterámus.
Me había a l e g r a d o , e t c . Me hubiera a l e g r a d o , e t c . Podías páteras. Podíais poterátis.
Podía póterat. Podían póterant.
Gavísus eranr, ó ftíeram, etc. Gavísus essem, 6 fuissent, etc.
Gavísi erámus, ófuerámus, etc. Gavísi essémus, 6 fuissémus, etc. Pretérito perfecto.
SINGULAR.
Futuro.
Pude, ó he podido, ó hube podido. .pótui.
Me habré a l e g r a d o , e t c . Me a l e g r a r é , ó rae hubiere
Pudiste, ó h a s podido, o h u b i s t e p o d i d o potuisti.
a l e g r a d o , etc.
Pudo, o ha p o d i d o , ó h u b o p o d i d o pótuit.
Gavísus fuero, etc. Gavísus ero, 6 fúero, etc.
Gavísi fuírimus, etc. PLURAL.
Gavísi e'rimus, ó fuérimus, etc.
P u d i m o s , ó h e m o s podido, ó h u b i m o s p o d i d o . .potuimus.
INFINITIVO.—Haberse a l e g r a d o , gavlsum fuisse. Pudisteis, ó h a b é i s podido, ó h u b i s t e i s p o d i d o i p o t u i s t i s .
Pudieron, ó h a n podido, ó h u b i e r o n p o d i d o . , .potuéruut, ó potuére.

E n los d e m á s t i e m p o s c o n s e r v a n la f o r m a d e activos, y s e Pretérito pluscuamperfecto.


conjugan como todos l o s d e m á s v e r b o s ; p e r o c a r e c e n d e v o z Había p o d i d o potúeram. Habíamos podido, .potuerámus.
pasiva, excepto áudeo, q u e r a r a vez s e h a y a e n pasiva. Habías podido potúeras. Habíais podido potuerátis.
Había podido potúerat. Habíau p o d i d o potúerant.
Sálveo (ser saludado) p e r t e n e c e á la m i s m a clase; p e r o és-
Pe los yerbos irregulares
te e s defectivo, como m á s a d e l a n t e v e r e m o s .
P O S S U M y P R O S U M , compuestos de SUM.
YERBOS SEMIDEPONENTES. Possum e s c o m p u e s t o d e polis y pote, adjetivo anticuado,
y del verbo sum; y asi e s q u e significa soy capaz, puedo.
Los v e r b o s áudeo, gáudeo, sóleo y fido, con sus c o m p u e s -
S u s radicales son: pot y pota; p e r o la t s e convierte en s
tos con fido y diffído, f o r m a n r e s p e c t i v a m e n t e el p r e t é r i t o
c u a n d o el s i m p l e e m p i e z a p o r esta l e t r a . E n el p r e t é r i t o i m -
ausus, gavísus, sólilus, fisus, confísus, y diffisus. Estos
perfecto d e s u b j u n t i v o y e n el p r e s e n t e d e infinitivo d e s a p a -
p r e t é r i t o s , como e s fácil c o n o c e r , tienen la f o r m a d e pasivos,
recen á la vez la t d e l a radical y la e inicial del s i m p l e .
pero su significación e s a c t i v a . D e c o n s i g u i e n t e , los t i e m p o s
q u e proceden del p r e t é r i t o , t i e n e n q u e s e r d e p o n e n t e s en t a - CONJUGACIONES D E L O S V E R B O S IRREGULARES
les v e r b o s . C o n j u g a r e m o s u n o p a r a q u e sirva d e modelo, p e -
ro indicando sólo la p r i m e r a p e r s o n a d e cada n ú m e r o : POSSUM y PROSUM.
Possum, potes, pótui, posse (poder).
Gáudeo, gáudes, gaudére, gavísus (alegrarse).
INDICATIVO.
INDICATIVO. SUBJUNTIVO.
Presente.
Pretérito perfecto. SINGULAR. PLURAL.

Me a l e g r é , etc. M e h a y a a l e g r a d o , etc. Puedo possum. Podemos pissumus.


Puedes potes. Podéis potéstis.
Gavísus sum, 6 fui, etc. Gavísus sim, 6 fúerim, etc. Puede potest. Pueden possunt.
Gavísi erámus, ó fui mus, etc. Gavísi si mus, ó fuerímus, etc.
Pretèrito imperfecto.
Pretérito pluscuamperfecto.
Podía póteram. Podíamos poterámus.
Me había a l e g r a d o , e t c . Me hubiera a l e g r a d o , etc. Podías páteras. Podíais poterátis.
Podía póterat. Podían póterant.
Gavísus eranr, 6 ftíeram, etc. Gavísus essem, 6 fuíssem, etc.
Gavísi erámus, ófuerámus, etc. Gavísi essémus, 6 fuissémus, etc. Pretérito perfecto.
SINGULAR.
Futuro.
Pude, ó he podido, ó hube p o d i d o . .pótui.
Me habré a l e g r a d o , e t c . Me a l e g r a r é , ó rae hubiere
Pudiste, ó has podido, o hubiste podido potuisti.
a l e g r a d o , etc.
Pudo, o ha podido, ó hubo podido pótuit.
Gavísus fuero, etc. Gavísus ero, 6 fúero, etc.
Gavísi fuérimus, etc. PLURAL.
Gavísi érimus, ó fuérimus, etc.
Pudimos, ó h e m o s podido, ó h u b i m o s p o d i d o . .potuimus.
INFINITIVO.—Haberse a l e g r a d o , gavlsum fuisse. Pudisteis, ó habéis podido, ó hubisteis p o d i d o : p o t n i s t i s .
Pudieron, ó han podido, ó hubieron podido., .potuérunt, 6 potuére.
E n los d e m á s t i e m p o s c o n s e r v a n la f o r m a d e activos, y s e Pretérito pluscuamperfecto.
conjugan como todos l o s d e m á s v e r b o s ; p e r o c a r e c e n d e v o z Había podido potúeram. H a b í a m o s podido, .potuerámus.
pasiva, excepto áudeo, q u e r a r a vez s e h a y a e n pasiva. Habías podido potúeras. Habíais podido potuerátis.
Había podido potúerat. Habían podido potúerant.
Futuro imperfecto.
Pretérito pluscuamperfecto.
SINGULAR. PLURAL.
Hubiera, habría y hubiese podido potuissem.
Podré. ptóero. Podremos potérimus. Hubieras, habrías y hubieses podido potuisses.
Podrás póteris. Podréis .potér i ti s. Hubiera, habría y hubiese podido potuisset.
Podrá póterit. Podrán póterunt. Hubiéramos, habríamos y hubiésemos podido potnissétnus.
Hubierais, h a b r í a i s v h u b i e s e i s p o d i d o potuissétis.
Futuro perfecto.
Hubieran, h a b r í a n y h u b i e s e n p o d i d o potuissent.
Habré podido potúero. Habremos podido., .totuerimus.
Habrás podido potiieris. Habréis pedido potueritis. Futuro.
Habrá podido potúerit. Habrán podido potúerint. Pudiere, ó hubiere podido potúero.
Pudieres, o hubieres podido potiieris.
C a r e c e d e i m p e r a t i v o , p e r o s e s u p l e con el p r e s e n t e d e sub- Pudiere, ó hubiere podido potúerit.
j u n t i v o y el i m p e r a t i v o d e fado, d e esta m a n e r a :
Pudiéremos, ó hubiéremos podido potuérimus.
Puede tú fac possis. Poded vosotros. .fácite possítis. P u d i e r e i s , o' h u b i e r e i s p o d i d o potuéritis.
Pueda aquel fácito possit. Puedan aquellos..faciento pos- Pudieren, o hubieren podido potúerint.
sint.
INFINITIVO.
Del m i s m o m o d o s e suple en los d e m á s v e r b o s q u e c a r e - Presente.
cen d e él.
Poder posse.
SUBJUNTIVO. Pretérito.
:"Presente. Haber podido potuisse.

SINGULAR. PLURAL. Participio de presente.


Pueda possim. Podamos possimus. El que puede, 6 podía potens, poténtis.
Puedas •possis. Podáis possitis.
Pueda possit. Puedan possint.
Prosunt, prodes, prodésse, profui (aprovechar).
:Pretérito imperfecto.
S e c o n j u g a como sum; pero, c u a n d o éste e m p i e z a p o r vo-
SINGULAR.
cal, recibe u n a d eufónica p a r a evitar el c h o q u e d e las d o s
Pudiera, podría y pudiese • possem.
Pudieras, podrías y pudieses posses. vocales. S u s radicales son pro y profu.
Pudiera, podría y pudiese posset.
INDICATIVO.
PLURAL.

Pudiéramos, podríamos y pudiésemos possénius.


Presente.
SINGULAR. PLURAL.
Pudierais, podríais y pudieseis possélis.
Pudieran, podrían y pudiesen possent. Aprovecho prosum. Aprovechamos.. . prósumus.
Aprovechas prodes. Aprovecháis prodéstis.
Pretérito perfecto.
Aprovecha prodest. Aprovechan prosunt.
SINGULAR. PLURAL.
Pretérito imperfecto.
Haya podido potúerim. Hayamos podido potueriw'us.
H a y a s podido .potiieris. Hayáis podido .potueritis. Aprovechaba próieram. Aprovechábamos.../»-oderrtJMMS.

Haya podido '.potúerit. Hayan podido potúerint. Aprovechabas . . ..próderas. Aprovechabais,. ..proderdtis.
Aprovechaba próderat. Aprovechaban... .próderant.
"Pretérito perfecto.
SUBJUNTIVO.
SINGULAR.
Presente.
Aproveché, ó he a p r o v e c h a d o prófni.
Aprovechaste ó has aprovechado : . .profuísti. SINGULAR. PLURAL.
A p r o v e c h ó ó ha a p r o v e c h a d o prójuit.
Aproveche prosim. Aprovechemos... .prosimus.
Aproveches prosis. Aprovechéis prosítis.
PLURAL.
Aproveche prosit. Aprovechen prosint.
Aprovechamos, ó hemos a p r o v e c h a d o . . . .profúintus.
Aprovechasteis, ó habéis aprovechado.. ..profuistis. Pretérito imperfecto.
Aprovecharon, o han aprovechado profuérunt ó profiere. Aprovechara, a p r o v e c h a r í a y a p r o v e c h a s e prodéssem.
Pretérito pluscuamperfecto. Aprovecharas, aprovecharías y aprovechases proáésses.
Aprovechara, aprovecharía y aprovechase prode'sset.
Había a p r o v e c h a d o profúeram.
Habías aprovechado prof ieras. Aprovecháramos, aprovecharíamos^ aprovechásemos: prodessémus
Había a p r o v e c h a d o profierat. Aprovecharais, aprovecharíais y aprovechaseis . . .prodessétis.
Aprovecharan, aprovecharían y aprovechasen prodéssent.
Habíamos a p r o v e c h a d o profuerámus.
Habíais a p r o v e c h a d o .profuerális. Pretérito perfecto.
Habían a p r o v e c h a d o Profúeraut.
Haya aprovechado profúerim.
Hayas aprovechado profúeris
Futuro imperfeefa,
Haya aprovechado profúerit.
SINGULAR. PLURAL.
Hayamos aprovechado profuer iiuus.
Aprovecharé. pródero. Aprovecharemos.. proáérimus. Hayáis arovechado profuer itis.
Aprovecharás . . . próderis. Aprovecharéis.. . .proáéritis. Hayan aprovechado profúerint.
Aprovechará próderit. Aprovecharán ...próderunt.
Pretérito pluscuamperfecto.
Futuro perfecto. Hubiera, habría y h u b i e s e a p r o v e c h a d o profuissem.
SINGULAR. Hubieras, habrías y h u b i e s e s a p r o v e c h a d o profuisses.
Hubiera, habría y hubiese a p r o v e c h a d o profuisset.
Habré a p r o v e c h a d o profiero.
Habras a p r o v e c h a d o profúeris Hubiéramos, habríamos y h u b i é s e m o s a p r o v e c h a d o . .profuisémns.
Habrá a p r o v e c h a d o .profúerit'. Hubierais, h a b r í a i s ^ hubieseis a p r o v e c h a d o profuissétis.
Hubieran, habrían y h u b i e s e n a p r o v e c h a d o profuissent.
PLURAL.
Futuro.
Habremos aprovechado ; . . . profuer i,mis.
Habréis a p r o v e c h a d o profueritis. A p r o v e c h a r e , ó hubiere a p r o v e c h a d o profiero.
Habran a p r o v e c h a d o ;. profúerint. A p r o v e c h a r e s , 5 hubieres a p r o v e c h a d o profúeris.
A p r o v e c h a r e , ó hubiere a p r o v e c h a d o profúerit.

IMPERATIVO. Aprovecháremos, ó hubiéremos aprovechado . .. .profuerimus.


A p r o v e c h a r e i s , ó hubiereis a p r o v e c h a d o profueritis.
Presente. Aprovecharen, o hubieren a p r o v e c h a d o profuérint,
Aprovecha tú proies, ó protesto.
A p r o v e c h e aquel prodésto. INFINITIVO.
V ad Presente.
AAnrn
p r o vS
e c h e n a^q uTe l l o*s ¡ Prodéste < 6
pros,luto. Prestóte.
Aprovechar prodésse.
Pretérito perfecto. Pretèrito pluscuamperfecto.
SINGULAR. PLURAL.
Haber aprovechado profuisse.
Había l l e v a d o túleram. Habíamos llevado. tulerámus.
Futuro pritnero.
Habías l l e v a d o túleras. Habíais llevado. ..tulerátis.
Había llevado túlerat. Habían l l e v a d o . . .túlerant.
Haber de aprovechar prófere, ó profutúfum, ram.rum esse.
Futuro imperfecto.
Futuro segundo.
Llevaré feram. Llevaremos ferémus.
Que aprovechara, aprovecharía, Llevarás fer es. Llevaréis fere'tis.
ó hubiera aprovechado profutúrum, rain, rumfuisse.
Llevará feret. Llevarán .ferent.
Participio de futuro en ZTHU S.
Futuro perfecto.
E l q u e a p r o v e c h a r á , ha de apro-
v e c h a r , o para a p r o v e c h a r . . .profutúrus, ra, ruin. Habré l l e v a d o . . . . tálero. H a b r e m o s llevado, .tulérimus.
Habrás l l e v a d o . . . túleris. Habréis l l e v a d o ...tuléritis.
Habrá l l e v a d o tíderit. Habrán l l e v a d o túlerint.
Fero, fers, ferre, luli, Idtum (llevar).
I M P E R A T I V O .
P e r t e n e c e á la tercera conjugación. S u s radicales son: fer,
Lleva tú fer, ó ferto. Llevad vosotros ferte, ó fer-
tul y lat. ióte.
L l e v e aquel .ferto. Lleven a q u e l l o s . . . .ferUnto.
ACTIVA.

INDICATIVO. S U B J U N T I V O .

Presente. Presente.
Lleve feram. Llevemos .ferámus.
SINGULAR. PLURAL.
Lleves feras. Llevéis ferátis.
Llevo fero. Llevamos férimus. Lleve ferai. Lleven .ferant.
Llevas .fers. Lleváis fértis.
Lleva .fert. Llevan .férunt. Pretèrito imperfecto.
SINGULAR.
Pretèrito imperfecto.
Llevaba .ferébam. Llevábamos ferebámus. Llevara, l l e v a r í a y l l e v a s e ferrem.
Elevabais ferebátis. Llevaras, l l e v a r í a s _y l l e v a s e s fer res.
Llevabas ferebos.
Llevaba .ferébat. Llevaban .ferébant. Llevara, llevaría y l l e v a s e ferret.

Pretérito perfecto. PLURAL.

SINGULAR. Lleváramos, llevaríamos y llevásemos ferrémus.


Llevarais, l l e v a r í a i s y l l e v a s e i s ferrétis.
Llevé, ó he llevado tuli. Llevaran, l l e v a r í a n y l l e v a s e n ferrent.
L l e v a s t e , o has llevado tulisti.
L l e v ó , ó ha l l e v a d o tulit.
Pretèrito perfecto.
SINGULAR. PLURAL.
PLURAL.

L l e v a m o s , ó h e m o s llevado túlimus, Haya l l e v a d o túlerim. Hayamos llevado tulérimus.


L l e v a s t e i s , ó h a b é i s llevado tulistis. Hayas llevado túleris. Hayáis llevado tuléritis.
Llevaron, o han llevado tulérunt, ó tulére. H a y a llevado tíderit. Hayan llevado túlerint.
Pretérito pluscuamperfecto. Futuro en UP US.
SINGULAR.
F.I que l l e v a r á , ha de llevar, o para l l e v a r . . . .latieras, ra, rum.
Hubiera, habría, y h u b i e s e l l e v a d o tulissem.
Hubieras, habrias, y h u b i e s e s l l e v a d o tulísses. Voz ACTIVA.
Hubiera, habría, y hubiese l l e v a d o tulísset.
INDICATIVO.
PLURAL.
Presente.
Hubiéramos, habríamos y h u b i é s e m o s l l e v a d o tulissémus.
Hubierais, habríais y h u b i e s e i s l l e v a d o tulissétis. SINGULAR. PLURAL.
Hubieran, habrían y h u b i e s e n l l e v a d o tulissent. Soy llevado Jéror. Somos llevados.. .ferimur.
Futuro. Eres llevado. . . . .ferris, óferre Sois l l e v a d o s .fertmini.
Es llevado fértur. Son llevados ferúntur.
Llevare, ó hubiera llevado Hilero.
Llevares, o hubieres l l e v a d o túleris. Pretérito imperfecto.
Llevare, o hubiere llevado túlerit. Era llevado ferébar. Éramos llevados, .ferebdmur.
Lleváremos, ó hubiéremos l l e v a d o tulerúnus. Eras llevado ferebdris, 6 Erais l l e v a d o s ferebdmini.
Llevareis, ó hubiereis l l e v a d o tuleritis. ferebáre.
Llevaren, o hubieren l l e v a d o túlerint. Era llevado .ferebátur. Eran l l e v a d o s ferebdntnr.

INFINITIVO. Pretérito perfecto.


Presente. SINGULAR.

Llevar ferre. Fui, o h e sido llevado latus, ta, tum sum, ó fui.
Fuiste, ó has sido l l e v a d o latus, ta, tum es, ó fuisti.
Pretérito. Fué, ó ha sido llevado latus, ta, tum est, ó fuit.
Haber l l e v a d o tulisse.
PLURAL.
Futuro primero.
Fuimos, 6 h e m o s sido llevados. ..la ti, ta, ta sumus, ó f u i mus.
Haber de llevar latúrum, rain, rutn esse, ó latum iré. Fuisteis, o h a b é i s sido l l e v a d o s . . . l a t i , ta, ta estis, ófuistis.
Fueron, ó han sido llevados . . . . la ti, ta, ta sunt Juérunt, ófuére
Futuro segundo.
Que llevara, llevaría, ó h u b i e r a l l e v a d o : latúriim, ram,rum fnisse. Pretérito pluscuamperfecto.
Había sido llevado, latus, ta, tum eram, óftieram.
Gerundios sustantivos. Habías sido llevado latus, ta, tum eras, 6 fueras.
Gen. D e llevar . Feréndi. Había sido llevado latus, ta, tum eral, ó fúerat.
Dat. P a r a llevar . Feréndo. Habíamos sido llevados lati, ta, ta erdmus, ófuerdmus
Acus. A llevar . Feréudnm. Habíais sido llevados lati, ta:, ta erdtis, ó fuerátis.
Abl. P o r llevar, o l l e v a n d o . . . Feréndo. Habían sido llevados lati, ta, la erant, ó fuerant.
Supino
Futuro imperfecto.
Á llevar .latum.
SINGULAR. PLURAL.

PARTICIPIOS. Seré ¡levado ferar. | Seremos llevados.. .ferémur.


Pe presente. Seras llevado feréris, ó fe- Seréis llevados ferémini.
rere.
El que lleva, llevaba, ó l l e v a n d o ferens, feréntis. Será llevado .ferétur. Serán l l e v a d o s ferénturi
Futuro perfecto.
"Pretérito pluscuamperfecto.
SINGULAR.
Hubiera, habría y h u b i e s e sido lle-
H a b r é sido l l e v a d o [al"s< tumfüero vado latus, ta, tum essem, ó fuissem.
H a b r á s sido l l e v a d o ta, tum f ueris Hubieras, h a b r í a s y hubieses sido
Habrá sido l l e v a d o ^tus, tajumfuerit. llevado latus, ta, tum esses, 6/uisses.
Hubiera, habría y h u b i e s e sido lle-
PLURAL. vado latus, ta, tum esset, ó fuisset.
H a b r e m o s sido l l e v a d o s 'J \ ^ Z f t T Hubiéramos, h a b r í a m o s y hubiése-
H a b r é i s sido l l e v a d o s latí ta, ta fueritxs. mos sido llevados lati, ta, ta essémus,6fuissémus.
H a b r á n sido l l e v a d o s latí, ta, tafuennt. Hubierais, h a b r í a i s y h u b i e s e i s sido
lle
vados lati, ta, ta essétis, 6 fuissétis.
IMPERATIVO. Hubieran, habrían y hubiesen sido
Presente. llevados lati, ta, ta esseut, ó fuissent.
Futuro.
Sé tú llevado ferre, 6 fértor.
S e a aquel l l e v a d o fertor. F u e r e , ¿ h u b i e r e sido l l e v a d o latus, ta, tum tro, 6 fiero.
F u e r e s , ó h u b i e r e s sido l l e v a d o latus, ta, tum eris, 6 fueris.
Sed vosotros llevados ferimini, óferiminor. Fuere, o hubiere sido l l e v a d o latus, ta, tum erit, ó fúerit.
Sean aquellos llevados feruntor.
F u é r e m o s , ¿ h u b i é r e m o s sido l l e v a -
SUBJUNTIVO. do5 latí, ta, ta érimus, ó fuérimus.
Fuereis, ó hubiereis sido l l e v a d o s , .lati, ta, ta iritis, 6 fuéritis.
Presente.
Fueren, ó hubieren sido l l e v a d o s . , .lati, tce, ta erunt, ófiérint.
Sea llevado ..férar. Seamos llevados . . .ferámur.
Seas llevado feráris, óJe- Seáis llevados ferimini. INFINITIVO.
ráre. Presente — Ser llevado .ferri.
Sea llevado ferátur. Sean llevados ferántur.
Pretérito.—Haber sido llevado latum, tam, tum esse, ófiisse.
Pretérito imperfecto.
Futuro primero.
SINGULAR.
Haber de ser llevado feréndum, dam, dum esse, 6 latum iri.
F u e r a , sería y f u e s e l l e v a d o férrer.
Fueras, serías y fueses llevado ferréris, ó ferrere. Futuro segundo.
F u e r a , sería y fuese 11 e v a d o ferrétur. Que fuera, sería, ó hubiera sido Ile-
va
PLURAL.
d° .feréndum, dam, dum,fuisse.
Gerundios adjetivos.
Fuéramos, seríamos y fuésemos llevados ferrémur.
Fuerais, s e r í a i s y f u e s e i s l l e v a d o s ferrémini. Gen. De ser llevado Feréndi, da, di.
Fueran, s e r í a n ^ fuesen l l e v a d o s ferréntur. Dat. P a r a ser l l e v a d o Feréndo, da, do.
Acus. A ser llevado Feréndum, dam, dum.
Pretérito perfecto. Abl. P o r ser, o siendo l l e v a d o Feréndo, da, do.
H a v a sido l l e v a d o latus, ta, tum sim, ófüerim. ,
Hayas sido llevado latus, ta. tum sis, ó f iens.
PARTICIPIOS.
De pretérito.— Llevado, llevada latus, la, tum.
H a y a sido l l e v a d o latus, ta, tum sit, ó fiierit.
Hayamos sido llevados ....latí, ta, ta simas, ófnerimus. Pe f u turo en 2) US.
H a v á i s sido l l e v a d o s lati, tce, ta sitis, ó fieritis. El que será, ha de ser l l e v a d o , ó para ser
H a y a n sido l l e v a d o s lati, ta, ta sint, ófúerint. llevado
feréndus, da, dum.
17
CONJUGACIONES DE LOS VERBOS VOLO Y SUS SUBJUNTIVO.
COMPUESTOS NOLO y MALO. Presente.

Estos t r e s v e r b o s pertenecen á la tercera conjugación. S u s SINGULAR. PLURAL.

radicales r e s p e c t i v a s son: voi, noi, mal, vola, nolu, mah. Quiera velim. queramos velintus.
Quieras velis. queráis velitis.
Volo, vis, velie, volili, (querer). Se conjuga así: Quiera. velit. quieran velini.

INDICATIVO. Pretérito imperfecto.


Presente. Quisiera, querría y quisiese vellem.
Quisieras, querrías y quisieses velles.
SINGULAR. PLURAL. Quisiera, querría y quisiese vellet.
Quiero volo. queremos vólumus, Quisiéramos, querríamos y quisiésemos.. .vellémus.
Quieres vis. queréis vultis. Quisierais, querríais y quisieseis vellétis.
Quiere vult. quieren volimi. Quisieran, querrían y quisiesen vellent.

Pretérito imperfecto. Pretérito perfecto.


Queria volébatn. queríamos volebámus. Haya querido volúerim. H a y a m o s querido, .voltieritmis.
Querías volébas. queríais volebátis. Hayas querido volúeris. Hayáis q u e r i d o . . . . volueritis.
Quería volébat. querían volébant. Haya querido volúerit. Hayan querido volúerint.

Pretérito perfecto. Pretérito pluscuamperfecto.


Quise, ó h e querido vólui. Hubiera, habría y hubiese querido voluissem.
Quisiste, ó h a s querido voluísti. Hubieras, habrías y hubieses querido voluisses.
Quiso, ó ha querido vóluit. Hubiera, habría hubiese querido voluisset.

Quisimos, ó h e m o s querido volúimtis. Hubiéramos, habríamos y hubiésemos querido voluissémus.


Quisisteis, ó h a b é i s querido voluistis. Hubierais, habríais y hubieseis querido voluissélis.
Quisieron, 6 han querido voluérunt,ó voluére. Hubieran, habrían y hubiesen querido voluissent.

Pretérito pluscuamperfecto. Futuro.


SINGULAR. PLURAL. Quisiere, o'hubiere querido volúero.
Quiseres, ó hubieres querido volúeris
Había querido volúeram. Habíamos q u e r i d o . . voluerdmus.
Quisiere, ó hubiere querido volúerit.
Habías querido volúeras. Habíais q u e r i d o . . . . voluerdtis.
Habia querido voliterai. Habían q u e r i d o . . . volúerant. Quisiéremos, ó hubiéremos querido voluerimus.
Quisiereis, ó hubiereis querido .volueritis.
Futuro imperfecto. Quisieren, ó hubieren querido volúerint.
Querré volam. querremos volémns.
Querrás voles. querréis volétis.
INFINITIVO.
Querrá volet. querrán volent. Presente.—Querer velle.
Futuro perfecto. Pretérito — Haber querido voluisse.
Habré querido volúero. Habremos querido.. voluerimus.
Habrás q u e r i d o . . . . volúeris.
Participio de presente.
Habréis q u e r i d o . . . . volueritis.
Habrá querido volúerit. Habrán q u e r i d o . . . .volúerint. El que quiere, quería, ó queriendo volens, voléntis.
132
ANALOGIA.
I33 'Fi
Nolo, nonvis, nolle, nólui, (no querer).
IMPERATIVO. f m
I N D I C A T I V O . Presente. M
Presente. N o quieras tú noli, ó nolito. N o q u e r á i s vosotros: nolite, ó no-
SINGULAR. PLURAL. litóte.
No quiera a q u e l . . .nolito. N o quieran aquellos: nolúnto.
N o quiero nolo. N o queremos "...nolúmus.
No quieres nonvis. N o queréis nonvultis. SUBJUNTIVO.
N o quiere nonvult. N o quieren nolunt. Pb-esente.
Pretérito imperfecto. N o quiera nolim. No queramos nolimus.
N o quieras nolis. N o queráis nolitis.
N o quería nolébam. N o queríamos nolebámiis. No quiera nolit. N o quieran nolint.
N o querías nolébas. No queríais nolebátis.
N o quería nolébat. N o querían nolébant. Pretérito imperfecto.
N o quisiera, n o querría y no q u i s i e s e nollem.
Pretérito perfecto.
No quisieras, no querrías y n o q u i s i e s e s nolles.
N o quise, ó no he querido nólui. N o quisiera, no querría y no quisiese nollet.
N o quisiste, ó no has querido noluísti.
N o quiso, ó no ha querido nóluit. N o quisiéramos, no q u e r r í a m o s y no q u i s i é s e m o s . . , nollémus.
No quisierais, no querríais y no quisieseis nollétis.
N o quisimos, ó no h e m o s querido . . . . .noluimus. No quisieran, no querrían y no quisiesen nollent.
No quisisteis, ó no habéis querido noluistis.
N o quisieron, ó no han querido noluérunt ó nolue're. Pretérito perfecto.
N o haya querido nolúerim.
Pi-etérito pluscuampeifecto. No b a y a s querido .nolúeris.
N o h a b í a querido nolúeram. N o h a y a querido nolúerit.
N o h a b í a s querido nolúeras.
No h a y a m o s querido noluerimns.
N o había querido nolúerat.
No h a y á i s querido nolueritis.
No h a b í a m o s querido noluerámus. No h a y a n querido nolüerint.
N o h a b í a i s querido noluerátis.
N o habían querido noluérant. Pretérito pluscuamperfecto.
N o hubiera, no h a b r í a . ? no h u b i e s e querido noluissem.
Futuro imperfecto. No hubieras, no habrías y no h u b i e s e s querido noluisses.
SINGULAR. No hubiera, no habría y no hubiese querido noluisset.
PLURAL.

N o querré nolam. No querremos nolémus.


No hubiéramos, no habríamos.? no hubiésemos que-
N o querrás ¡toles. No querréis nole'tis. v r'u° nolfiissémus.
N o hubierais, n o h a b r í a i s ^ n o h u b i e s e i s querido noluissétis.
N o querrá nolet. N o querrán noient.
No hubieran, n o habrían y n o hubiesen querido noluissent.
Futuro perfecto.
Futuro.
N o h a b r é querido nolúero. No quisiere, ó no hubiere querido nolúero.
N o habrás querido nolúeris. No quisieres, o no hubieres querido nolúeris.
N o habrá querido nolúerit. No quisiere, ó no hubiere querido nolúerit.
N o h a b r e m o s querido noluerimns.
No quisiéremos, ó n o h u b i é r e m o s querido noluerimns.
N o habréis querido nolueritis.
No quisiereis, ó no hubiereis querido nolueritis.
N o habrán querido nolüerint.
N o quisieren, ó no hubieren querido nolüerint.
Habremos querido m á s maluerimus.
INFINITIVO. Habréis querido m á s malueritis.
Habrán querido m á s malúerint.
Presente.—No querer nolle.
Pretérito.—No haber querido noluisse. SUBJUNTIVO.
Participio de presente. Presente.
El que no quiere, ó no quería • •nolens, nolentis. Quiera m á s malim. ' I queramos m á s malimus.
Quieras más malis. queráis m á s matítis.
Malo, tnavis, malte, malni, (querer más). Quiera m á s . malit. quieran m á s malint.

INDICATIVO. Pretérito imperfecto.


Presente, Quisiera, querría .y quisiese m á s mallem.
queremos m á s málumus. Quisieras, querrías y quisieses m á s malíes.
Quiero m á s malo.
queréis m á s mamitis. Quisiera, querría y quisiese m á s mallet.
Quieres m á s tnavis.
Quiere más mavult. quieren m á s malunt. Quisiéramos, querríamos y quisiésemos más ...mallémus.
Pretérito imperfecto. Quisierais, querríais y quisieseis m á s mallétis.
Quisieran, querrían y quisiesen m á s mallent.
Quería m á s malébam. queríamos más. .. malebámus.
Querías m á s malébas. queríais más malebdtis, Pretérito perfecto.
Quería m á s tualébat. querían m á s malébant.
Haya querido m á s malüérim.
Pretérito perfecto. H a y a s querido m á s malúeris.
Haya querido m á s malúerit.
Quise, ó he querido más mdlui.
Quisiste, ó has querido m á s maluisti. Hayamos querido m á s maluerimus.
Quiso, ó ha querido más máluit. Hayáis querido m á s malueritis.
Hayan querido m á s malúerint.
Quisimos, ó h e m o s querido más malüimus.
Quisisteis, o habéis querido más maluistis. Pretérito pluscuamperfecto.
Quisieron, ó han querido m á s maluérunt,6 maltiére.
Hubiera, habría y hubiese querido m á s maluissem.
Pretérito pluscuamperfecto. Hubieras, habrías y hubieses querido m á s maluisses.
Hubiera, habría y hubiese querido más maluisset.
Había querido m á s malúeram.
Habías querido más mailleras. Hubiéramos, habríamos y hubiésemos querido m á s . .maluissémus.
Había querido m á s malúerat. Hubiérais, habríais y hubieseis querido m á s maluissétis.
Hubieran, habrían y hubiesen querido m á s maluissent.
Habíamos querido más maluerdmus.
Habíais querido más maluerátis. Futuro.
Habían querido más mahíerant.
Quisiere, ó hubiere querido m á s malúero.
Futuro imperfecto. Quisieres, ó hubieres querido m á s malúeris.
Quisiere, ¿ h u b i e r e q u e r i d o más malúerit.
Querré m á s malam. querremos m á s . . .malémus.
Querrás m á s niales. querréis m á s malétis. Quisiéremos, ó hubiéremos querido m á s maluerimus.
Querrá más nialet. querrán m á s malent. Quisiereis, ó hubiereis querido m á s malueritis.
Quisieren, ó hubieren querido m á s maluérint.
Futuro perfecto.
Habré querido más maUiero. INFINITIVO.
Habrás querido más malúeris.
Presente.—Querer más malle.
Habrá querido más malúerit.
Pretérito.—Haber querido más maluisse. Futuro perfecto.
Carece de participio d e presente, y algunos gramáticos le Habré sido h e c h o factus, ta, tum fiero.
Habrás sido h e c h o factus, ta, tum fíeris.
quitan el futuro imperfecto.
Habrá sido h e c h o .factus, ta, tum fúerit.

Habremos sido h e c h o s facti, ta, ta fuerimus.


Habréis sido h e c h o s -facti, ta, ta fueritis.
Fio, fis, fieri, factus sum, (ser hecho), voz pasiva de Habrán sido h e c h o s .facti, ta, ta fúerint.
fació, cis, s e conjuga así:
SUBJUNTIVO.
I N D I C A T I V O . Presente.
"Presente. S e a hecho fiam. Seamos hechos .fiámus.
Seas hecho fias. Seáis hechos fiátis.
SINGULAR. PLURAL. Sea hecho fiat. Sean hechos fiant.
S o y hecho fio. Somos hechos .fimus.
Pretérito imperfecto.
Eres hecho .fis. Sois hechos .fitis.
E s hecho fit. Son h e c h o s fiunt. F u e r a , sería y f u e s e h e c h o .fierem.
Fueras, serías y fueses hecho fieres.
Pretérito imperfecto. F u e r a , sería y f u e s e h e c h o fieret.

Era hecho fiébam. Éramos hechos fiebámus. Fuéramos, seríamos y fuésemos hechos fierémus.
E r a s hecho fiébas, Erais hechos fiebdtis. Fuerais, s e r í a i s y f u e s e i s h e c h o s fierétis.
Era hecho fiébat. Eran h e c h o s fiébant. Fueran, serian y f u e s e n h e c h o s fierent.

Pretérito perfecto. Pretérito perfecto.


Fui, ó he sido h e c h o factus, ta, tum, sum, 6 f u i . H a y a sido h e c h o .factus ta, tum sim, 6 fúerim.
Fuiste, ó has sido h e c h o factus, ta, tum, es, ó fuisti. H a y a s sido h e c h o .factus ta, tum sis, ó fíeris.
F u é , ó ha sido h e c h o .factus, ta, tum, est, ó f u i t . H a y a sido h e c h o .factus, ta, tum sit, ó fúerit.

F u i m o s , ó h e m o s sido h e c h o s , .facti, ta, ta simus, ó f u i mus. H a y a m o s sido h e c h o s facti, ta, ta simus, ó fuerimus.
F u i s t e i s , ó habéis sido h e c h o s . facti, ta, ta estis, ó fuistis. H a y á i s sido h e c h o s facti, ta, ta sitis, ó fueritis.
Fueron, ó han sid® hechos facti, ta, ta sunt, fuérunt, ó fuére. Hayan sido h e c h o s facti, ta, ta siut, 6 fúerint.

Pretérito pluscuamperfecto. Pretérito pluscuamperfecto.


Hubiera, habría y h u b i e s e sido
Había sido hecho factus, ta, tum eram, ó fúeram.
Habías sido hecho factus, ta, tum eras, ó fieras. hecho factus, ta, tum essem, 6 fuissem.
Hubieras, habrías.? h u b i e s e s si-
Habia sido hecho factus, ta, tum erat, ó fúerat. do hecho factus, ta, tum esses, ófuisses.
Habíamos sido hechos facti, ta, ta erámus, 6 fuerámus. Hubiera, habría y h u b i e s e sido
Habíais sido hechos .facti, ta, ta erátis, ófuerátis. hecho factus, ta, tum esset, 6 fuisset.
H a b í a n sido h e c h o s facti, ta, ta erant, ó fieraut.
Hubiéramos, h a b r í a m o s y hu-
b i é s e m o s sido h e c h o s facti, ta, ta essémus, 6 fuissémus.
Futuro imperfecto.
Hubierais, habríais y hubieseis
Seré hecho fiam. Seremos hechos .fiémus. sido hechos facti, ta, ta essétis, 6 fuissétis.
Serás hecho fies. Seréis h e c h o s fié tis. Hubieran, h a b r í a n . ? hubiesen
Será h e c h o fiet. Serán h e c h o s . . . . fient. sido hechos .facti, ta, ta essent, ó fuissent.
18
Futuro.
Eo, is, ire, ivi, itum (ir). Se conguga así:
F u e r e , o hubiere sido h e c h o factus, ta, tum ero, (i fuero.
F u e r e s , ó hubieres sido h e c h o . . .factus, ta, tum eris, ó füeris.
INDICATIVO.
F u e r e , ó hubiere sido h e c h o factus, ta, tum erit, ó füerit.

F u é r e m o s , ó h u b i é r e m o s sido he-
chos facti, ta, ta érimus, 6 fuerimtis. Voy. . . . eo. Vamos i mus.
F u e r e i s , o h u b i e r e i s sido h e c h o s , .facti, ta, taéritis, ó fuerítis. Vas . . . is. Vais itis.
F u e r e n , o hubieren sido h e c h o s , .facti, ta, la erunt, ófúerint. Va it. Van eunt.
INFINITIVO.
Presente.—Ser hecho fieri. Iba ibam. íbamos ibdmus.
Ibas ibas. Ibais ibdtis.
Pretérito.—Haber sido hecho factum, tam, tum esse, ó fuisse. Iba ibat. Iban ibant.
Futuro primero. Pretérito perfecto.
Haber de ser hecho faciéndum, dam, dum esse, ó factum iri. Fui, o'he ido ivi. Fuimos, ó h e m o s ido: ivimus.
Fuisti, ó h a s i d o . . . ivisti. Fuisteis, o habéis ido: ivistis.
Futuro segundo. Fué, ó ha i d o . . . . ivit. F u e r o n , ó han i d o . . .ivérunt,
Que fuera, sería ó hubiera sido h e - ivére.
cho faciéndum, dam, dum fuisse.
Pretérito pluscuatnperfecto.
Gerundios adjetivos. Había ido iveram. Habíamos ido iverdmus.
Gen. D e ser h e c h o Faciéndi, da, di. Habías ido iveras. Habíais ido iverdtis.
Dat. P a r a ser h e c h o Faciéndo, da, do. Había ido iverat. Habían ido iverant.
Acus. A ser hecho Faciéndum, dam, dum.
Abl. P o r ser, ó s i e n d o h e c h o Faciéndo, da, do. Futuro imperfecto.
Iré.. . ib o. Iremos ibimus.
PARTICIPIOS. Irás. . ibis. Iréis ibitis.
De pretérito.—Hecho, hecha factus, ta, tum. Irá.. . ibit. Irán ibunt.

fie futuro en fi US. Futuro perfecto.


El que s e r á , ha de ser h e c h o ó Habré ido ivero. Habrémos ido iverimus.
para ser hecho faciéndus, faciénda, faciéndum. Habrás ido iveris. Habréis ido iveritis.
Habrá ido iverit. Habrán ido iverint.
S u activa es [año, is, ere, feci, factum, y se conjuga exac-
IMPERATIVO.
t a m e n t e como lego, is, f u e r a d e la terminación fac del impe-
rativo. ( i ) Pi'esente.
V é tú í, ó ito. Id v o s o t r o s ite, ó i tote.
V a y a aquel ito. V a y a n aquellos eunto.

SUBJUNTIVO.
Presente.
(i) Entre los compuestos de/imo unos conservan la a como satisfacio. y éstos tienen en la pasiva
las mismas irregularidades q u s f i c ; v. g.: satis/w, ¡arisfis. satis/U, etc., ¡alUfiam, satisfib-em,
tts/im etc. utros mudan la a del simple en í, como trafício, y éstos se varían exactamente como
u- Vaya . .. eam. Vayamos. .... .eamus.
el modelo lego, tegis. Vayas. .eas. Vayáis... edtis.
Vaya . eat. Vayan... eant.
Supino.—A ir itum.

F u e r a , iría y f u e s e irem. P A R T I C I P I O S .
F u e r a s , irías y f u e s e s i res.
De presente.—El que va, ó iba iens, eúntis.
F u e r a , iría y f u e s e iret.
Pe futuro en U f i US.
Fuéramos, iríamos y fuésemos irémus.
F u e r a i s , iríais y f u e s e i s irétis. El que irá, ha de ir, ó para ir itúrus, ra, ruin.
F u e r a n , irían y fuesen. irent.

Pretérito perfecto.
Haya ido (verim. H a y a m o s ido iverimus. CONJUGACION D E LOS VERBOS DEFECTIVOS
Hayas ido iveris. H a y á i s ido iveritis. MEMINI, NO VI, O DI, CCEPI.
Haya ido iverit. H a y a n ido iverint.

Pretérito pluscuamperfecto. De los cuales estos tres, mémini, novi, odi, sólo tienen e l
Hubiera, habría y hubiese ido ivissem.
latín del pretérito c o n los t i e m p o s q u e d e él s e f o r m a n , f u e -
Hubieras, h a b r í a s . ? h u b i e s e s ido ivisses. ra d e mémini, q u e t i e n e i m p e r a t i v o .
Hubiera, habría y h u b i e s e ido ivisset.
C o n j ú g a n s e d e esta m a n e r a :
Hubiéramos, habríamos y h u b i é s e m o s ido., .ivissémus.
Hubierais, habríais y h u b i e s e i s i d o ivissétis. I N D I C A T I V O .
Hubieran, habrían y h u b i e s e n i d o ivissent.
Presente y pretérito perfecto.
Futuro. Me acuerdo y m e a c o r d é , ó m e h e a c o r d a d o mémini.
Te a c u e r d a s y t e a c o r d a s t e , ó te h a s a c o r d a d o meministi.
F u e r e , o' hubiere ido ivero.
F u e r e s , "o hubieres ido iveris. Se acuerda y se acordó, ó se ha a c o r d a d o . méminit.
Fuere, ó hubiere ido iverit. N o s a c o r d a m o s ^ nos h e m o s acordado, 6 n o s hubi-
mos acordado meminimus.
F u é r e m o s , ó h u b i é r e m o s ido iverimus.
Os acordáis, « o s a c o r d a s t e i s , ú o s h a b é i s acordado: meministis.
Fuereis, o hubiereis ido iveritis. Se acuerdan, y se acordaron, ó se han a c o r d a d o . . .miminérunt, ó
Fueren, ó hubieren ido iverint.
meminére.
I N F I N I T I V O . Pretérito imperfecto y pluscuamperfecto.
Presente.—Ir iré. Me a c o r d a b a ^ m e había a c o r d a d o memineram.
T e acordabas y te h a b í a s acordado memineras.
Pretérito.—Haber ido ivisse. Se acordaba y s e había acordado meminerat.
Futuro primero. Nos acordábamos y nos habíamos acordado meminerdmus.
Haber de ir itúrum, rain, ruin esse, ó itum iré. Os a c o r d a b a i s y o s habíais a c o r d a d o memineratis.
Se acordaban y se habían acordado meminerant.
Futuro segundo.
Futuro imperfecto y perfecto.
Que fuera, ó hubiera de haber i d o itúrum, rain, rumfuisse.
Me a c o r d a r é ^ m e habré acordado meminero.
Gerundios sustantivos. T e acordarás y te h a b r á s a c o r d a d o memineris.
Se acordará, y se h a b r á a c o r d a d o meminerit.
Ge D
"• e ir Eúndi.
Dat. Para ir Eúndo. N o s a c o r d a r e m o s y nos h a b r e m o s a c o r d a d o meminerimus.
Ac Os acordaréis y os h a b r é i s acordado memineritis.
"S- Air Eúndum.
Abl. Por ir, o y e n d o Eúndo. Se acordarán y se habrán a c o r d a d o meminerint.
Supino.—A ir itum.

F u e r a , iría y f u e s e irein. P A R T I C I P I O S .
F u e r a s , irías y f u e s e s i res.
De presente.—El que va, ó iba iens, eúntis.
F u e r a , iría y f u e s e iret.
Pe futuro en UP US.
Fuéramos, iríamos y fuésemos irémus.
F u e r a i s , iríais y f u e s e i s irétis. El que irá, ha de ir, ó para ir itúrus, ra, ruin.
F u e r a n , irían y fuesen. irent.

Pretérito perfecto.
H a y a ido iverint. H a y a m o s ido iverimus. CONJUGACION D E LOS VERBOS DEFECTIVOS
Hayas ido íveris. H a y á i s ido iveritis. MEMINI, NO VI, O DI, CCEPI.
Haya ido iverit. H a y a n ido iverint.

Pretérito pluscuamperfecto. De los cuales estos tres, mémini, novi, odi, sólo tienen e l
Hubiera, habría y hubiese ido ivissem.
latín del pretérito c o n los t i e m p o s q u e d e él s e f o r m a n , f u e -
Hubieras, h a b r í a s .y h u b i e s e s ido ivisses. ra d e mémini, q u e t i e n e i m p e r a t i v o .
Hubiera, habría y h u b i e s e ido ivisset.
C o n j ú g a n s e d e esta m a n e r a :
Hubiéramos, habríamos y h u b i é s e m o s ido., .ivissémus.
Hubierais, habríais y h u b i e s e i s i d o ivissétis. I N D I C A T I V O .
Hubieran, habrían y h u b i e s e n i d o ivissent. Presente y pretérito perfecto.
Futuro. Me acuerdo y m e a c o r d é , ó m e h e a c o r d a d o mémini.
Te a c u e r d a s y t e a c o r d a s t e , ó te h a s a c o r d a d o meministi.
F u e r e , o' hubiere ido ivero.
Se acuerda y se acordó, ó se ha a c o r d a d o . méminit.
F u e r e s , "o hubieres ido iveris.
Fuere, ó hubiere ido iverit. N o s a c o r d a m o s ^ nos h e m o s acordado, ó n o s hubi-
mos acordado meminimus.
F u é r e m o s , ó h u b i é r e m o s ido iverimus.
Os acordáis, « o s a c o r d a s t e i s , ú o s h a b é i s acordado: meministis.
Fuereis, o hubiereis ido iveritis. Se acuerdan, y se acordaron, ó se han a c o r d a d o . . .miminéruut, ó
Fueren, ó hubieren ido iverint.
meminére.
I N F I N I T I V O . Pretérito imperfecto y pluscuamperfecto.
Presente.—Ir iré. Me acordaba y m e había a c o r d a d o memineram.
T e acordabas y te h a b í a s acordado memineras.
Pretérito.—Haber ido ivisse. Se acordaba y s e había acordado meminerat.
Futuro primero. Nos acordábamos y nos habíamos acordado meminerdmus.
Haber de ir itúrum, rain, ruin esse, ó itum iré. Os a c o r d a b a i s y o s habíais a c o r d a d o meminerátis.
Se acordaban y se habían acordado meminerant.
Futuro segundo.
Futuro imperfecto y perfecto.
Que fuera, ó hubiera de haber i d o itúrum, rain, rumfuisse.
Me acordaré ^ m e habré acordado meminero.
Gerundios sustantivos. T e acordarás y te h a b r á s a c o r d a d o memineris.
Se acordará, y se h a b r á a c o r d a d o meminerit.
Ge D
"• e ir Eúndi.
Dat. Para ir Eiindo. N o s a c o r d a r e m o s y nos h a b r e m o s a c o r d a d o meminerimus.
Ac Os acordaréis y os h a b r é i s acordado memineritis.
"S- Air Eúndum.
Abl. Por ir, o y e n d o Eúndo. Se acordarán y se habrán a c o r d a d o meminerint.
J . . . I ^ . j ' j ^ m

142 PARTE PRIMERA.


Conoce y c o n o c i ó novit.
IMPERATIVO. Conocemos y conocimos nóvimus.
Presente. Conocéis y c o n o c i s t e i s novistis..
Conocen y conocieron nove'runt, ó novére.
Acuérdate tú .memento. | Acordaos vosotros.. .mementóte.
Pretérito imperfecto y pluscuamperfecto.
SUBJUNTIVO.
Cor ocia y h a b í a c o n o c i d o nóveram.
Presente y pretérito perfecto. Conocías y h a b í a s c o n o c i d o nóveras.
Me a c u e r d e y m e h a y a a c o r d a d o meminerim Conocía y h a b í a c o n o c i d o nóverat.
T e a c u e r d e s y t e h a y a s acordado memíneris.
Conocíamos y habíamos conocido noverámus.
Se acuerde y se haya acordado memínerit.
Conocíais y h a b í a i s c o n o c i d o noverátis.
Nos acordemos y nos hayamos acordado meminerimus. Conocían y habían c o n o c i d o nóverant.
Os a c o r d é i s y o s h a y á i s acordado memineritis.
S e a c u e r d e n y s e h a y a n acordado memínerint. Futuro imperfecto y perfecto.
Conoceré y habré conocido nóvero.
Pretérito imperfecto y pluscuamperfecto. Conocerás y habrás conocido nóveris.
Me a c o r d a r a y m e hubiera a c o r d a d o meminissem. Conocerá y habrá c o n o c i d o nóverit.
T e a c o r d a r a s y te hubieras a c o r d a d o meminisses.
Conoceremos y habremos conocido noverímus.
S e a c o r d a r a y s e hubiera acordado meminisset.
Conoceréis y habréis conocido noveritis.
Nos acordáramos y nos hubiéramos acordado. .. meminissémus. Conocerán y h a b r á n c o n o c i d o nóverint.
Os a c o r d a r a i s y o s hubierais a c o r d a d o meminissétis.
S e a c o r d a r a n y s e hubieran a c o r d a d o meminissent. SUBJUNTIVO.
Futuro. Presente y pretérito perfecto.
Me acordare, ó m e hubiere a c o r d a d o meminero. Conozca y h a y a c o n o c i d o nóverim.
T e acordares, ó te h u b i e r e s a c o r d a d o memineris. Conozcas y h a y a s conocido nóveris.
S e a c o r d a r e , ó s e hubiere a c o r d a d o meminerit. Conozca y h a y a c o n o c i d o nóverit.

N o s a c o r d á r e m o s , ó nos h u b i é r e m o s a c o r d a d o meminerimus. Conozcamos y hayamos conocido noverímus.


Os a c o r d a r e i s , ú os hubiereis a c o r d a d o memineritis. Conozcáis y h a y á i s c o n o c i d o noveritis.
S e a c o r d a r e n , ó s e hubieren a c o r d a d o memínerint. Conozcan y h a y a n c o n o c i d o nóverint.

Petérito imperfecto y pluscuamperfecto.


INFINITIVO.
Conociera y hubiera c o n o c i d o novissem.
Presente ypretéjito. Conocieras y h u b i e r a s c o n o c i d o novisses.
Acordarse y haberse acordado meminisse. Conociera y hubiera c o n o c i d o novisset.

Así también se conjugan novi y odi, excepto el imperati- Conociéramos y h u b i é r a m o s c o n o c i d o novissémus.


Conocierais y h u b i e r a i s c o n o c i d o novissétis.
vo, del cual y de todo lo demás carecen, como queda dicho, Conocieran y hubieran c o n o c i d o novíssent.
y se conjugan de esta manera:
Futuro.
MOVÍ, novisti. Conociere, ó hubiere c o n o c i d o nóvero.
Conocieres, ó hubieres c o n o c i d o nóveris.
INDICATIVO.
Conociere, ó h u b i e r e c o n o c i d o nóverit.
Presente y pretérito perfecto.
Conociéremos, ó hubiéremos conocido noverímus. I B
Conozco y conocí novi. Conociereis, ó h u b i e r e i s c o n o c i d o noveritis.
C o n o c e s y c.i n o c i s t e ' *. novisti.
Til
lis.
¡L
: }

144

Conocieren, ó h u b i e r e n conocido .. .nóverint. Aborrecieras y hubieras aborrecido odisses.


Aborreciera y hubiera aborrecido odisset.
INFINITIVO.
Aborreciéramos y hubiéramos aborrecido. ..odissémus.
Presente y pretérito. Aborrecierais y hubierais aborrecido odissétis.
Aborrecieran y hubieran aborrecido odissent.
Conocer y haber conocido novisse.

I N D I C A T I V O . Futuro.
Aborreciere, ó hubiere aborrecido ódero.
O di, odisti.
Aborecieres, ó habieres aborrecido óderis.
Presente y pretérito perfecto. Aborreciere, ó hubiere aborrecido óderit.

Aborrezco y aborrecí.. odi. Aborreciéremos, ó hubiéremos aborrecido oderimus.


Aborreces y aborreciste odisti. Aborreciereis, ó hubiereis aborrecido oderitis.
Aborrece y aborreció.. odit. Aborrecieren, ó hubieren aborrecido óderint.

Aborrecemos y aborrecimos odnntts. INFINITIVO.


Aborrecéis y aborrecisteis odisiis.
Presente y pretérito.
Aborrecen y aborrecieron.. odérunt, ú odére.
Aborrece^ y haber aborrecido odisse.
Pretèrito imperfeto y pluscuamperfecto.

Aborrecía y había aborrcido óderam. CCEPI.


Aborrecías y habías aborrecido óderas.
Aborrecía ^'había aborrecido óderat.
E s t e p r e t é r i t o rnpi e s d e u n v e r b o a n t i g u o cozpio, q u e n o
se usa, y sólo tiene l o s r o m a n c e s d e l p r e t é r i t o con los t i e m -
Aborrecíamos y habíamos aborrecido oderámus.
Aborrecíais^' habíais aborrecido .. .oderátis. pos q u e s e f o r m a n d e él. T i e n e t a m b i é n el s u p i n o cápturn
Aborrecían y habían aborrecido óderant. con los t i e m p o s q u e d e él s e f o r m a n en activa y pasiva, d e
Futuro imperfecto y perfecto. este modo:
Aborreceré y habré aborrecido ódero. ACTIVA.
Aborrecerás y habrás aborrecido óderis.
Aborrecerá y h a b r á aborrecido óderit. I N D I C A T I V O .

Aborreceremos y habremos aborrecido oderimus. Pretérito perfecto.


Aborreceréis y habréis aborrecido oderitis.
Comencé, ó he comenzado capi.
Aborrecerán y habrán aborrecido óderint.
Comenzaste, ó has comenzado ccepisti.
SUBJUNTIVO. Comenzó, ó ha c o m e n z a d o capit.

Comenzamos, ó hemos comenzado ... .capimus.


Presente y pretèrito perfecto.
Comenzasteis, ó habéis comenzado capistis.
Aborrezca, y haya aborrecido óderim. Comer zaron, ó han comenzado ccepérunt, ó capére.
Aborrezcas y h a y a s aborrecido óderis.
Pretérito pluscuamperfecto.
Aborrezca y haya aborrecido óderit.
Había comenzado cceperatn.
Aborrezcamos, y hayamos aborrecido oderimtis. Habías comenzado caperas
Aborrezcáis y hayáis aborrecido oderitis. Había c o m e n z a d o caperat.
Aborrezcan y hayan aborrecido óderint.
Habíamos comenzado cceperámus.
pretèrito imperfecto y pluscuamperfecto. Habíaís comenzado cceperátis.
Aborreciera y hubiera aborrecido odissem. Habían comenzado caperc.nt.
Futuro perfecto.
PASIVA.
Habré c o m e n z a d o . . . c a p e r o . 'Habremos comenza-
do caperimus. I N D I C A T I V O .
Habrás comenzado ..caperis. H a b r é i s comenzado: cceperitis.
Habrá c o m e n z a d o . . .caperit. j H a b r á n comenzado .cceperint. Pretérito perfecto.
Fui, 6 he sido comenzado cceptus, ta, tum sum, 6 f u i .
SUBJUNTIVO. Fuiste, ó has sido comenzado cceptus, ta, tum es, ó fuisti.
Pretérito perfecto. Fué, ó ha sido c o m e n z a d o cceptus, ta, tum est, ó fuit.

H a y a comenzado cceperint. Hayamos comenza- Fuimos, o hemos sido c o m e n z a d o s , .capti, tce, ta surr.us, ó fúimus.
do cceperimus. f u i s t e i s , ó habéis sido comenzados: caipti, tce, ta estis, ófuistis.
H a y a s c o m e n z a d o . . . cceperis. H a y á i s comenzado . .cceperitis. Fueron, ó han sido comenzados ccepti, tce, ta sunt, fuérunt, ó
Haya c o m e n z a d o . . . .cceperit. Hayan comenzado., .cceperint. fuére.
Pretérito pluscuamperfecto. Pretérito pluscuamperfecto.
Hubiera, habría y hubiese c o m e n z a d o capissem. Había sido comenzado cceptus, ta, tum erant, ó füeram.
Hubieras, habrías y hubieses c o m e n z a d o ccepisses. Habías sido comenzado cceptus, ta, tum eras, ó fieras.
Hubiera, habría y hubiese c o m e n z a d o ccepisset. Había sido comenzado cceptus, ta, tumerat, ó fterat.

Hubiéramos, habríamos y h u b i é s e m o s comenzado cfepissémus Habiamos sido comenzados.. .ccepti, tce, ta erdmus, ó fuerámus.
Hubierais, habríais y hubieseis c o m e n z a d o ccepissétis. Habíais sido comenzados ccepti, tce, ta erátis, ó fuerátis.
Hubieran, habrían y hubiesen c o m e n z a d o ccepissent. Habían sido comenzados ccepti, ta, ta erant, ó fúerant.

Futuro. Futuro perfecto.


Comenzare, ó hubiere comenzado ccepero. Habré sido comenzado cceptus, ta, tum fúero.
Comenzares, ó hubieres c o m e n z a d o cceperis. Habrás sido comenzado captas, ta, tum fieris.
Comenzare, ó hubiere comenzado cceperit. Habrá sido comenzado cceptus, la, tum fúerit.

Comenzáremos, ó hubiéremos c o m e n z a d o cceperimus, Habremos sido c o m e n z a d o s . . . capti, ta, ta fuerimus.


Comenzareis, ó hubiereis c o m e n z a d o . cceperitis. Habréis sido comenzados capti, ta, ta fueritis.
Comenzaren, ó hubieren c o m e n z a d o cceperint. Habrán sido comenzados capti, ta, ta fúerint.

I N F I N I T I V O . SUBJUNTIVO.
Pretérito.—Haber comenzado ccepisse. Pretérito perfecto.
Haya sido comenzado cceptus, ta, tum sim, ó fúerim
Futuro primero.
Hayas sido c o m e n z a d o captus, ta, tum sis, ó fieris.
Haber de comenzar cceptúrum, rain, rum esse, 6 cceptum iré. Haya sido comenzado captus, ta, tum sil, 6 fúerit.

Futuro segundo. Hayamos sido comenzados — capti, ta, ta simus, ó fuerimus.


Hayáis sido comenzados capti, ta, ta sitis, 6 fueritis.
Que comenzara, 6 hubiera c o m e n z a d o : cceptúrum, ram, rumfuisse.
Hayan sido comenzados capti, ta, ta sint, 6fúerint.
Supino.—Á comenzar cceptum.
Pretérito pluscuamperfecto.
Participio de futuro en 77 f i 77 S. Hubiera, habría y hubiese sido
El que comenzará, ha de c o m e n z a r , ó para co- comenzado cceptus, ta, tum essem, ó fuissem.
menzar cceptúrus, ra, rum. Hubieras, habrías y hubieses
sido comenzado captus, ta, tum esses, 6 futsses.
Hubiera, habría y hubiese sido
comenzado captus, ta, tum esset, ó fuisset.
Hubiéramos, habríamos y hu- Subjuntivo — D i g a , ajam; digas, ajas; diga, ajat.
biésemos sido c o m e n z a d o s . . capti, ta, ta essémus, ófuissémus. Participio de presente.—El que dice, decía ó diciendo, ajens,
Hubierais, habríais y hubieseis ajentis. (1)
sido comenzados capti, taja essétis, 6 fuissétis.
Hubieran, habrían y hubiesen AÜSIM.
sido comenzados capti, ta, ta essent, ófuissent. Subjuntivo.—Me atreva, ausim; te atrevas, ausis; s e atreva, au-
sit.
Futuro. Estas formas son contracciones de ausus-sim, ausus-sis, ausus-
sit.
Fuere, ó hubiere sido comenzado captas, ta, tum ero, 6 fuero.
F u e r e s , ó hubieres sido comenzado.. .captas, ta, tum eris, éfúeris. AVE.
Fuere, ó hubiere sido c o m e n z a d o . ..captus, ta, tum erit, ófúerit.
Imperativo.—Dios te guarde, ave, ó avéto; D i o s os guarde, avéte.
Fuéremos, ó hubiéremos sido comen-
zados • : capti, ta, ta erimus, ófueri- Infinitivo.—Ser guardado, avére.
mus. CEDO.
Fuereis, ó hubiereis sido c o m e n z a d o s \ c c e p t i , t a , t a eritis,ó fueritis.
Fueren, ó hubieren sido c o m e n z a d o s , .capti, ta, ta erunt, ófúeriut. Imperativo.—Da o'di, cedo; dad o decid, cédite.

I N F I N I T I V O . DEFIT.
Pretérito. Indicativo.—Falta, defit.
Subjuntivo.—Falte, defiat.
Haber sido comenzado captum, tam, tum esse, ófuisse.
Infinitivo.—Faltar, defieri.
Futuro primero —Haber de ser comenzado captum iri. DUIS.
Participio de pretérito. Subjuntivo.—Des ó dieres, duis (en lugar de des]; den ó dieren,
Comenzado, comenzada captus, ta, tum. duint (en lugar de dent],
ED-O, IS, ERE, E D I , ESUM, ó ESTUM (comer).
DIC, DUC, F A C , F E R .
A u n q u e este v e r b o t i e n e r e g u l a r y completa s u inflexión
Estos v e r b o s dico, duco, fácio y fero, p i e r d e n la e en la
activa y pasiva, él y s u s c o m p u e s t o s suelen hallarse c o n l a s
s e g u n d a persona del s i n g u l a r del i m p e r a t i v o d e activa, en es-
siguientes i r r e g u l a r i d a d e s :
ta f o r m a : D i t ú , dic; g u í a t ú , duc; h a z tú, fac; lleva tú, fer,
en l u g a r d e dice, duce, face, fere; y así t a m b i é n s u s c o m - Indicativo.—Comes, es; cerne, est; se come, estar; coméis, estis.
Imperativo.—Come tú, es, ó esto; coma él, esto; comed, este 6
puestos, como prsedic, deduc, cálefac, confer; a u n q u e los estáte.
c o m p u e s t o s d e fáao, q u e m u d a n la a en i, g u a r d a n la e, Subjuntivo.—Coma, edim; comiera, etc., essem, esses, esset; es-
como cónfice. sémus, essétis, esseut.
Infinitivo.—Comer, esse.
Supino. —A comer, esum, ó estum.

EXPL1CIT.
D E OTROS V E R B O S D E F E C T I V O S É I R R E G U L A R E S ,
Indicativo.—Acaba, éxplicit.
U S A D O S CON F R E C U E N C I A POR L O S ESCRITORES LATINOS..

AJO. FAXO.
Indicativo—Haré, faxo.
Indicativo.—Digo, dices, etc., <710, ais, ait... .ajunt.—Decía, etc.,
ajebam, ajébas, ajébat; ajebdmus, ajebátis ajébant. (i) Sólo indicamos los modos en castellano, porque los tiempos ya debe tenerlos bien conocidos el
alumno al llegar aqui.
imperativo. —Di, ai (anticuado).
PARTE PRIMERA.

Subjuntivo,—Haga, hagas, etc., faxim, faxis, faxit; faximus, QILESO.


faxistis, faxint.
Indicativo. —Ruego, queeso; rogamos, quasumus.
FASI (hablar, decir). SALVE.
E s t e v e r b o e s d e p o n e n t e , y t a n c o m ú n en la poesía como Indicativo.—Recibirás saludos, salvébis.
poco usado en la p r o s a . Imperativo.—Dios te salve, salve, ó salvéte; D i o s os salve, sal-
véte.
I n d i c a t i v o . — D i c e s , f a r i s ; d i c e , f a t u r . — D i j e , f a t u s sum, etc.— Infinitivo.—Ser saludado, salvére.
Había dicho, fatus, fúerain, etc.—Diré, fabor; dirá, fábitur.
Imperativo.—Di, fare. Hay p o r último e n a l g u n o s v e r b o s o t r a s f o r m a s q u e s o n
Infinitivo.—Decir, fari. irregulares p o r composición, como: soldes e n l u g a r d e si an-
Gerundios.—De decir, fandi; por decir, fando. des; sis e n l u g a r d e si vis; sullis e n vez d e si vultis, y o t r a s
Supino.—De decirse, fatu. de q u e a b u n d a n los p o e t a s cómicos.
Participios.—De presente: El que á\ct,fans, fantis. — De pre-
térito: Habiendo dicho, fatus. (1) V E R B O S U N I P E R S O N A L E S LATINOS.

FOREM. Ya s e dijo a n t e s lo q u e son v e r b o s unipersonales, y q u e


Subjuntivo.—Fuera, forem; fueras, fores; fuera, foret fueran, éstos pueden s e r activos ó pasivos. Corno s u s u j e t o nunca
forent. puede s e r d e I a ó d e 2 a p e r s o n a , n o tienen otra t e r m i n a c i ó n
Infinitivo. —Haber de ser, fore. que la t e r c e r a d e s i n g u l a r d e cada tiempo, e n la cual van con-
INFIT (2). formes con la c o n j u g a c i ó n á q u e p e r t e n e c e n , como lo d e m o s -
Indicativo—Dice, infit.
trarán los e j e m p l o s q u e s i g u e n :
INQUAM (3). MODELO P A R A L A CONJUGACION D E UN U N I P E R S O N A L
ACTIVO
Indicativo.—Digo, etc., inquam, ittquis, inquit; inquitnus, inqui-
tis, inquiunt. —Decía, inquiébat; decían, inquiébant.—Dijiste, in- OPOR-ET,-EBAT,-UIT, (convenir), unipersonal de la 2 a conjugación.
quisti; dijo, inquit.— Dirás, inquies; dirá, inquiet; dirán, inquient.
INDICATIVO. SUBJUNTIVO
Imperativo—Di, inque 6 inquito.
Participio de presente. .—El que dice, decía, ó diciendo, inquiens, Conviene, oport-et. Convenga, oport-eat.
Convenía, oport-ébat. Convendría, óport-éret.
inquientis.
Convino, oportu-it. Haya convenido, oportú-erit.
OVAT; Había convenido, oportú-erat. Hubiera convenido, oportu-isset.
Convendrá, oport-ébit. Conviniere ó,
Indicativo.—Triunfa, ovat. Habrá convenido, oporttí-erit. hubiere convenido, oportú-erit.
Participio de presente.—El que triunfa, triunfaba, ó triunfando,
INFINITIVO.
ovans, oyantis.
Convenir, oport-ére.
PE RD UINT.
Haber convenido, oportu-isse.
Subjuntivo.—Pierden, perduint. (4).
L o m i s m o s e c o n j u g a decet ( c o n v e n i r ) , dédecet (no e s t a r
(i) El participio fandus.fanda./andutn, se usa como simple adjetivo, y significa loquepuedt
publicarse ó decirse. bien visto), libet ( a g r a d a r ) , licet (ser lícito), y referí ( i m p o r -
(a> Este verbo es paramente poético.
(3) Esta primera terminación se emplea generalmente en las repeticiones, como en ésta: "Enga- tar). Los c u a t r o p r i m e r o s s e e n c u e n t r a n r a r a vez e n la t e r -
fiaste, repito, si crees que pienso como tú: erras, inquam, si me tu>x scntcntia assentiri cógitas".
(4) En lugar de perdant. A este tenor se hallan con la misma forma algunos otros verbos, como:
ttmperint, tjfodiH, en 1 ligar de itmperent, effodiant, cuyas maneras de decir son arcaicas, y no deben
cera terminación d e plural.
Imitarse.
Los verbos pce,nit-et,-ébat,-uit (arrepentirse), pud-et,-ébat, Compòsita amittunt; t a m e n h a n c prascurro reservat,
F.t qufe compónunt sto, do, cum póscere, disco.
-uit, ó ítum est (avergonzarse), pig-et,-ébat,-uit (tener r e -
pugnancia) , tsed-et,-ébat, pert-xsum esf (tener hastío), y El verbo compuesto y el simple se conjugan de una m i s -
míser-et,-ébat, miser-tim est (compadecerse), s e c o n j u - ma manera.
gan también del mismo modo, pero siempre debe ponerse Cuando el verbo simple duplica la primera sílaba del p r e -
en acusativo la persona á quien se refiere la acción; v. g.: térito, los compuestos la pierden; sin embargo, prxcurro
Avergüénzase el niño, púeram pudet; avergonzábase el niño, (correr delante), guarda esta duplicación, y los verbos que
púerum pudébat; a v e r g o n z ó s e el n i ñ o , púerum puduit, etc. componen sto, as, are (estar en pié), do, as, are, (dar),
Tampoco se enuncian más que por la tercera terminación del disco, is, ere (aprender), con este verbo poseo, poséis (pedir).
singular los verbos que expresan los fenómenos naturales, co-
mo: pluit (Hueve), pluébat (llovía), pluet (lloverá), etc.
Los verbos compuestos generalmente siguen la conjuga-
ción de sus simples, particularmente en la forma del pretéri-
M O D E L O P A R A L A CONJUGACIÓN D E U N U N I P E R S O N A L to y supino. Por ejemplo, rédamo (yo correspondo en amor),
PASIVO. liace redamávi, redamátum, como su simple amo, amávi,
anátum.
D I C E (decirse).
P e r t e n e c i e n t e á la t e r c e r a c o n j u g a c i ó n . Cuando los verbos simples duplican en su pretérito la sí-
INDICATIVO.
laba ó parte de sílaba con que empiezan, los compuestos omi-
SUBJUNTIVO.
ten esta repetición en el suyo; v. g.: mordeo (yo muerdo),
S e dice, dícese, ó dicen, dic-itur. Se diga, dic-dtur.
Se decía, dic-ebdtur. Se diría, dic-erétur.
hace su pretérito momordi; pero su compuesto remordere
Se dijo, díc-tum est, ó futí. Se haya dicho, dic-tum sitfi fiie- (volver á morder), hace remordi y no remomordi. Excep-
Se había dicho, dic-tum erat, ó rit. t y anse los compuestos de sto, do, disco y poseo, que siempre
fúerat. Se hubiera dicho, dic-tum esset,6
fuisset. conservan esta repetición; v. g.: consto, constiti; satisdo, sa-
Se dirá, dic-étur. Se dijere, ó tísdidi; condisco, condídici; deposco, depoposci. Algunos
Se habrá dicho, dic-tum fuerit, ó se hubiere dicho, dic-tum erit, de los compuestos d e curro y pungo la conservan.
fuisset. ó fúerit.
INFINITIVO.
Para que el verbo simple tenga duplicación en el pretéri-
Decirse, dic-i.
to, es necesario que el pretérito perfecto de indicativo exce-
Haberse dicho, dict-um esse, ó fuisse. da en una sílaba á la segunda persona del singular del pre-
Haberse de decir, dic-endum esse. sente de indicativo de activa, con la misma vocal ó con otra,
Que se hubiera de h a b e r dicho, dic-endum fuisse. (1)1
y que dicha duplicación sea especial en dicho pretérito p e r -
E X P O S I C I Ó N , T R A D U C C I Ó N Y EXPLICACIÓN- fecto, de manera que no se halle en el presente; v. g.: disco,
D E LAS REGLAS R E L A T I V A S Á LA FORMACIÓN D E LOS diseis, dídici; cano, canis, cecini; parió, parís, péperi.
PRETÉRITOS Y SUPINOS DE TODOS LOS VERBOS. Por esta razón el pretérito bibi de bibo, no tiene duplicación,
Reglas generales. por no exceder en sílaba á la segunda persona del presente
C o m p ó s i t u m , s i m p l e s q u e m o d o variantur eódem. bibis.
Praetériti p r i m a m cum s i m p l e x dúplicat, ipsam.
Por no ser especial dicha duplicación en el pretérito p e r -
(i) En este sentido se hallan muchas veces en pasiva los verbos intransitivos, r . g.¡ Itur
ciirrebdiur (se corría); pugnátum fuit (se peleó), etc.
(se va)- fecto titillavi d e titillo, y en susurró vi d e susurro, ( p u e s s e
' 20
Los verbos pcenit-et,-ébat,-uit (arrepentirse), pud-et,-ébat, Compòsita amittunt; t a m e n h a n c prascurro reservat,
F.t qufe compónunt sto, do, cum póscere, disco.
-uit, ó ítum est (avergonzarse), pig-et,-ébat,-uit (tener r e -
pugnancia) , tsed-et,-ébat, pert-sesum esf (tener hastío), y El verbo compuesto y el simple se conjugan de una m i s -
míser-et,-ébat, miser-tum est (compadecerse), s e c o n j u - ma manera.
gan también del mismo modo, pero siempre debe ponerse Cuando el verbo simple duplica la primera sílaba del p r e -
en acusativo la persona á quien se refiere la acción; v. g.: térito, los compuestos la pierden; sin embargo, prxcurro
Avergüénzase el niño, púeram pudet; avergonzábase el niño, (correr delante), guarda esta duplicación, y los verbos que
púerum pudébat; a v e r g o n z ó s e el n i ñ o , púerum puduit, etc. componen sto, as, are (estar en pié), do, as, are, (dar),
Tampoco se enuncian más que por la tercera terminación del disco, is, ere (aprender), con este verbo poseo, poscis (pedir).
singular los verbos que expresan los fenómenos naturales, co-
mo: pluit (Hueve), pluébat (llovía), pluet (lloverá), etc.
Los verbos compuestos generalmente siguen la conjuga-
ción de sus simples, particularmente en la forma del pretéri-
M O D E L O P A R A L A CONJUGACIÓN D E U N U N I P E R S O N A L to y supino. Por ejemplo, rédamo (yo correspondo en amor),
PASIVO. liace redamávi, redamátum, como su simple amo, amávi,
anátum.
D I C E (decirse).
P e r t e n e c i e n t e á la t e r c e r a c o n j u g a c i ó n . Cuando los verbos simples duplican en su pretérito la sí-
INDICATIVO.
laba ó parte de sílaba con que empiezan, los compuestos omi-
SUBJUNTIVO.
ten esta repetición en el suyo; v. g.: mordeo (yo muerdo),
S e dice, dícese, ó dicen, dic-itur. Se diga, dic-átur.
Se decía, dic-ebdtur. Se diría, dic-erétur.
hace su pretérito momordi; pero su compuesto rimordere
Se dijo, dic-tum est, ó futí. Se haya dicho, dic-tum sit,ó fúe- (volver á morder), hace remordi y no remomordi. Exeep-
Se había dicho, dic-tum erat, ó rit. t y anse los compuestos de sto, do, disco y poseo, que siempre
fúerat. Se hubiera dicho, dic-tum esset,6
fuisset. conservan esta repetición; v. g.: consto, constiti; satisdo, sa-
Se dirá, dic-étur. Se dijere, ó tísdidi; condisco, condídici; deposco, depoposci. Algunos
Se habrá dicho, dic-tum fúerit, ó se hubiere dicho, dic-tum erit, de los compuestos d e curro y pungo la conservan.
fuisset. ó fúerit.
INFINITIVO.
Para que el verbo simple tenga duplicación en el pretéri-
Decirse, dic-i.
to, es necesario que el pretérito perfecto de indicativo exce-
Haberse dicho, dict-um esse, ó fuisse. da en una sílaba á la segunda persona del singular del pre-
Haberse de decir, dic-endum esse. sente de indicativo de activa, con la misma vocal ó con otra,
Que se hubiera de h a b e r dicho, dic-endum fuisse. (1)1
y que dicha duplicación sea especial en dicho pretérito p e r -
E X P O S I C I Ó N , T R A D U C C I Ó N Y EXPLICACIÓN- fecto, de manera que no se halle en el presente; v. g.: disco,
D E LAS REGLAS R E L A T I V A S Á LA FORMACIÓN D E LOS diseis, dídici; cano, canis, cecini; parió, parís, péperi.
PRETÉRITOS Y SUPINOS DE TODOS LOS VERBOS. Por esta razón el pretérito bibi de bibo, no tiene duplicación,
Reglas generales. por no exceder en sílaba á la segunda persona del presente
C o m p ó s i t u m , s i m p l e s q u e m o d o variantur eódem. bibis.
Praetériti p r i m a m cum s i m p l e x dúplicat, ipsam.
Por no ser especial dicha duplicación en el pretérito p e r -
(i) En este sentido se hallan muchas veces en pasiva los verbos intransitivos, v. g.¡ Itur
ciirrebdtur (se corría); pugnátum fuit (se peleó), etc.
(se va)- fecto titillavi d e titillo, v en susurrávi d e susurro, ( p u e s s e
' 20
156
c e p t ú a n s e éneco, as, are, q u e hace enecávi, enecátum, ó ene- el supino adjútum. Do, das, are [ d a r ] , envía el p r e t é r i t o
cui, eneetum [ m a t a r ] . Mico hace el p r e t é r i t o micui y c a - dedi y el s u p i n o datum; a s í hacen sus c o m p u e s t o s d e la p r i -
rece d e supino; s u s c o m p u e s t o s hacen c o m o él, s a c a n d o á dí- mera conjugación. Sto, as, are [ e s t a r en pié], hace el pre-
mico, as, are [ p e l e a r ] , q u e hace dimicúi ó dimicávi, dimi- térito steti y el s u p i n o státum; s u s c o m p u e s t o s hacen el p r e -
cátum. Domo, as, are [ d o m a r ] / h a c e domui, dómitum; térito e n stiti y el s u p i n o e n itum ó e n atum.
sono, as, are: sonui, sónitum; y veto, as, are: vetui, véti- Al verbo poto d a n a l g u n o s dos p r e t é r i t o s : potávi y potá-
tum [vedar]. Creyó, as, are [ h a c e r r u i d o ] hace crepui, cré- tus sum. Juro n o tiene, s u p i n o usado; pero e s d e c r e e r q u e
pitum. S u s c o m p u e s t o s hacen como é l , m e n o s increpo, as, le tuvo a n t i g u a m e n t e , p u e s su c o m p u e s t o hace adjútum. L o s
are [ r e p r e n d e r ] , q u e h a c e increpávi, increpátum, y discre- compuestos d e do, das, daré, q u e v a n p o r la p r i m e r a c o n j u -
po, as, are [ d i s c r e p a r ] , q u e hace discrepávi, discrepátum, gación, (pues hay a l g u n o s q u e van p o r la p r i m e r a ) , hacen c o m o
ó discrepui, discrépitum. Tono, as, are h a c e tonui, tóni- su simple; v . g . : circumdo, as, are, circúmdedi, circúmda-
tum; y cubo, as, are: cubui, cúbitum. A l g u n o s d e los c o m - tum. Los c o m p u e s t o s d e sto, as, are, hacen el p r e t é r i t o en
puestos d e este último, hacen como él, c o m o ácubá, as, are stiti, y el supino e n itum ó e n atum, como prxsto, as, are:
[acostarse] y v a n p o r la t e r c e r a c o n j u g a c i ó n . Plico, as, are prsestiti, prsestitum ó prsestátum.
hace plicui, plíátum; p e r o sus c o m p u e s t o s hacen d e dos ma-
neras, s e g ú n q u e e n s u composición é n t r e u n adjetivo ó u n a Segunda conjugación.
preposición: los q u e s e c o m p o n e n d e adjetivo hacen en avi y Altera prjetéritis dat ui, dat itumque supinis,
Ut m o n e o : f r e s s u m dat frendeo: torreo tostum.
en aturn, como duplico, as, are [ d u p l i c a r ] ; los q u e s e c o m -
Vult d o c e o doctum; á t e n e o dedúcito tentum.
ponen d e p r e p o s i c i ó n h a c e n e n avi y en atum, ó e n ui y en Censeo h a b e t censum: c a p í e s a m i s c e o mistum.
itum, como implico, as, are [ e n r e d a r ] , q u e hace implicávi, S o r b e o ui tantum, sileo, t i m e ó q u e dedére.
Sic ea, qua; t a c e o g i g n i t ; sic a r c e o s i m p l e s .
implicátum, ó implicui, impllatum; e x c e p t ú a n s e suplico,
as, are [suplicar], y replico, as, are [ r e p l i c a r ] , q u e hacen en La s e g u n d a c o n j u g a c i ó n da á los p r e t é r i t o s la partícula ui,
avi y en aturn s o l a m e n t e . y da á los supinos la partícula itum, como moneo, es ( a m o -
nestar); frendeo, es ( r e g a ñ a r ) d a el supino fressum; torreo,
A d v i é r t a s e q u e los v e r b o s que h a y d e s d e domo hasta pli-
es (tostar) da el s u p i n o tostum. Doceo, es ( e n s e ñ a r ) q u i e r e
co, hacen el p a r t i c i p i o d e f u t u r o e n urus e n aturus, como
el supino doctum; s a c a t ú el supino tentum d e teneo, es ( t e -
domatúrus, sonatúrus, plicatúrus.
ner asido). Censeo, es ( j u z g a r ) tiene el s u p i n o censum; t o -
A l a v o fit l a v i , l o t u m , lautum, atque l a v á t u m . marás el s u p i n o mistum d e misceo, es (mezclar). Sorbeo,
P ó t o q u e p o t á v i , p o t á t u m , dat q u e q u e potum. es (sorber), sileo, es (callar) y timeo, es ( t e m e r ) dieron el
A juvo fit j u v i s o l u m ; adjuturu adjuvo poscit. pretérito en ui s o l a m e n t e . Así hacen aquellos v e r b o s q u e
D o dedit, a t q u e d a t u m mittit, sic p i g n o r a primse.
Sto stetit, a t q u e statum; proles stiti, itumque vel atum. taceo, es (callar) c o m p o n e ; y así hace arceo, es ( a p a r t a r ) ,
verbo simple.
S e hace d e lavo, as, are [lavar], el p r e t é r i t o lavi y los
supinos lotum, láutum y lavátum. Y poto, as, are [beber Los verbos d e la s e g u n d a c o n j u g a c i ó n hacen el p r e t é r i t o
ó d a r d e b e b e r á o t r o ] , d a el pretérito potávi y el supino po- en ui y el s u p i n o e n itum, como moneo, monui, mónitum.
tátum, y t a m b i é n potum. S e hace s o l a m e n t e el pretérito / w - Sácanse frendeo y los d e m á s q u e hacen el s u p i n o d e d i -
vi d e juvo, as, are [ a y u d a r ] ; ádjuvo, as, are [ a y u d a r ] pide ferente m a n e r a , d e cuyos pretéritos n o s e hace mención e n
A esta regla pueden ajustarse aquellos verbos impersona-
los versos, porque se entiende que siguen la regla general, les que tienen dos formas en el pretérito; v. g.: libet, libé-
lo cual se advierte para otras partes. Los compuestos de te- bat, libuit ó libitum est; licet, licébat, licuit ó lícitum est;
neo m u d a n la a e n i, c o m o cantineo, continui, contentum. placet, placébat, placuit ó plácitum est; miseret, miseré-
Sorbeo no tiene supino usado; pero es de creerse que lo tuvo bat, misercuit, ó misertum est; piget, pigébat, pigui ó pí-
antiguamente, pues de allí salió sorbitio (acto de sorber): El gitum est; pudet, padébat, puduit ó púditum est. Pceni-
pretérito sorp.si y el supino sorptum que algunos dan á este tet tiene usado el pretérito pcenituit, y txdet el pretérito tx-
verbo, salen del antiguo sorbo-, pero ni él ni éllos se usan, y duit; pero su compuesto pertxdet hace el pretérito pertse-
sólo se halla absorpsi en Lucano. duit ó pertésum est. Liquet, liquébat c a r e c e d e p r e t é r i t o
Los compuestos de taceo mudan la a en i, y carecen de y supino. Los verbos neutros que se ajustan á esta regla:
supino, como conticeo, conticui. Arceo no tiene supino usa- sic dumtaxat, etc., y á esta otra: ex veo fit vi, tum, etc.,
do, aunque antiguamente se debió usar arctum, pues quedó y de la cual se hablará después, carecen siempre de pretéri-
de allí el verbo arelo, as, cuyos compuestos mudan la a en e, to y supino aunque en la misma ó en diversa significación ha-
y tienen supino, como exerceo, exercui, exércitum. gan las veces de activos: studeo, significando estudiar es neu-
tro, y significando desear es activo, y sin embargo, en uno y
Sic d u m t a x a t ni n e u t r a l i a v e r b a c a p e s s u n t . en otro caso carece de supino.
D a n t ui, t'tum v a l e o , c a r e o , p l a c e o , d o l e ó q u e ,
Pareo, cum jaceo; caleo, coaletque, nocetque. Cuando se preguntare, pues, por qué de los verbos valeo,
A t q u e o l e o d a t ui d a t itum; sic p i g n o r a p a t r i s caleo, placeo, doleo, etc., h a c i e n d o el p r e t é r i t o e n ui y el
E j u s d e m s e n s u s : evi, eturn c a s t e r a p r o l e s .
Evi, a b ó l e t d a t , itum; s e d v u l t a d o l é v i t , a d u l t u m .
supino en itum., se hace mención especial en esta regla, de-
berá contestarse que la regla ditera prxteritis dat ui dat
Los verbos neutros toman el pretérito en ui solamente. itumque supinis, es aplicable solamente á los verbos activos
Valeo, es (valer), careo, es (caracer), placeo, es (agradar) y por su naturaleza, y 110 siéndolo éstos, vienen á ser la excep-
doleo, es (dolerse), pareo, es (obedecer), caleo, es (tener ca- ción de sic dumtaxat, etc.
lor), con jaceo, es (estar recostado), y coaleo, es (crecer), y Todos los compuestos de placeo hacen como él; v. g.:
noceo, es (dañar), hacen el pretérito en my el supino en itum. complaceo, es, ere, compiacili, complácitum; excepto dis-
Y oleo, es (oler), da el pretérito en ui y el supino en itum: pliceo que muda la a en i breve, y hace displicui, displici-
así hacen los compuestos de la misma significación de su sim- tum. Los compuestos de oleo son de dos maneras: unos que
ple; los demás compuestos dan el pretérito en evi y el supi- significan oler, y hacen como él; v. g.: redoleo, es, ere, re-
no en eturn. Aboleo, es (borrar) da el pretérito en evi y dolui, redólitum (exhalar mucho olor): otros que no signifi-
el supino en itum; mas adoleo, es (oler mucho) quiere el pre- can oler, y éstos, hacen en evi y en eturn, como inolesco, is,
térito adolevi y el supino adultum. ere, inolévi, inólitum é inolétum; s á c a n s e aboleo, es, ere,
Los verbos neutros de la segunda conjugación hacen el pre- abolevi, abólilum ( b o r r a r ) , y adoleo, es, ere, adolévi, adul-
térito en ui y carecen de supino; v. g.: egeo, es, ere, e/jui tum.
(tener necesidad); su compuesto indigeo muda la e en i bre- Di, sum d a t v i d e o , s e d e ó q u e s d ù p l i c e s e s s u i n .
ve, y hace el pretérito indigui. Los compuestos de lateo, P r a n d e o d a t p r a n d i , p r a n s u m ; di s t r i d e o s o l u m ;
M o r d e o , p r j e t e r i t o , g e m i n a t o , flecte m o m o r d i ,
es (esconderse) mudan la a en i breve, como deliteo, es, eré, M o r s u m ; fiectuntur s i c s p o n d e o , p e n d e o , t o n d e t .
delitui.
Video, es (ver) d a el p r e t è r i t o e n di y el s u p i n o e n sum, MANEO hace el p r e t é r i t o mansi Y el s u p i n o mansum. S u s
y sedeo, es ( s e n t a r s e ) d a e l s u p i n o sessum con dos s. Pran- compuestos son d e dos m a n e r a s : unos q u e g u a r d a n la a y o t r o s
deo, es ( c o m e r ) d a el p r e t é r i t o prandi y el s u p i n o pransum; que la m u d a n e n i b r e v e ; los q u e la g u a r d a n hacen como él; v .
strideo, is ( r e c h i n a r ) d a el p r e t é r i t o en di s o l a m e n t e . C o n - g.: permaneo, permansi, permansum; los q u e la m u d a n h a -
j u g a tú á mordeo, es ( m o r d e r ) , con el p r e t é r i t o momordi du- cen el p r e t é r i t o e n minui y carecen d e supino, como imineo,
plicado y el s u p i n o morsum; d e la m i s m a m a n e r a s e conju- minui. Tergeo hace tersi, tersum; hsereo, hsesi, hzesum;
g a n spondeo, es ( p r o m e t e r ) , pendeo, es ( e s t a r colgado) y tan- rideo, risi, risurti; suadeo, suasi, suasum; ardeo, arsi, ar-
deo, es ( t r a s q u i l a r ) . sum\ mulceo, mulsi, mulsum; mulgeo, mulsi, mulsum; ja-
Algunos d e los c o m p u e s t o s d e sedeo m u d a n la e d e l p r e - beo, jussi, jussum; torqueo, torsi, tortum'. indulgeo, indul-
s e n t e en i breve, c o m o resideo, es, ere, resédi, reséssum si, indultum. Urgeo, fulgeo, turgeo y algeo hacen los p r e -
(sentarse); otros n o la m u d a n , y bacon como é l , como circum- téritos ursi, fulsi, tursi, alsi, y carecen d e supinos.
sedeo, es, ere, circumsédi, circumsessum (sitiar ó poner
A u g e o p r e t é r i t o facit auxi, a u c t u m q u e supino.
cerco). Prandeo h a c e prandi ó pransus sum, pransum; L u g e o xi t a n t u m , c u m luceo, f r i g e o poscit,
strideo, stridi sin s u p i n o ; mordeo, momordi, morsum; spon- Evi, etum, vieo, fleo, net, c u m deleo, qujeque
A pleo nascuntur. Cieo f a c i t ivit, t'tnmque.
deo, sporidi, sponsum-, pendeo, pependi, pensum; y ton- E i veo fit vi, tum; s e d neutra c a r e n t o supínis.
deo, totondi, tonsum. L o s c o m p u e s t o s d e estos c u a t r o úl- A c a v e o cautum: a f a v e o , d e d ú c i t o fautum.
timos v e r b o s p i e r d e n e n e l p r e t é r i t o la p r i m e r a sílaba. Connixi, vel conniví c o n n i v e o donat.
G a u d e o g a v i s u s ; s ó l i t u s solet; audet et ausus.

Si, sum dat m a n e o , q u o d et a s e r v a n t i a preestant AUGEO, ES ( a u m e n t a r ) hace en el p r e t é r i t o auxi Y en el s u -


P i g n o r a ; quag m u t a n t , minili dant a b s q u e s u p i n o .
T e r g e o dat si, sum. hasret, ridet s-uadet, et ardet. pino auctum. Lugeo, es (llorar), frigeo, es ( e s t a r frío), con
E t mulcet, m u l g e t , d a t jussi, s duplice jussum. luceo, es (resplandecer), piden el p r e t é r i t o en xi s i n s u p i n o .
T o r q u e o dat torsi, t o r t u m , atque i n d u l g e o si, tum. Vieo, es (atar), fleo, es (llorar), neo, es (hilar), c o n deleo, es
U r g e o si s o l u m , c u m f u l g e o , t u r g e t et a l g e t .
(borrar), y los v e r b o s q u e s e c o m p o n e n del v e r b o a n t i g u o pleo
Maneo, es ( p e r m a n e c e r ) d a el p r e t é r i t o e n si y e l supino hacen el p r e t é r i t o en evi y el s u p i n o en etum: áeo, es ( m o v e r )
en sum, lo cual t a m b i é n h a c e n sus c o m p u e s t o s q u e guardan hace el p r e t é r i t o e n ivit y el s u p i n o en i tum. D e los v e r b o s
la a; los q u e la m u d a n d a n e l p r e t é r i t o e n minui sin supino. activos acabados en veo s e hace el p r e t é r i t o en vi y el s u p i n o
Tergeo, es (limpiar), hseros, es (estar pegado), rideo, es (reír- en tum; pero los v e r b o s n e u t r o s carezcan d e s u p i n o . S a c a el
se), suadeo, es ( a c o n s e j a r ) , y ardeo, es ( a r d e r ) , y mulceo, es supino cautum d e caveo, es ( g u a r d a r s e ) , y el s u p i n o fautum
(halagar), mulgeo, es ( o r d e ñ a r ) , dan el p r e t é r i t o e n si y el <\e faveo, es (favorecer). Conniveo ( c e r r a r los ojos) d a el p r e -
s u p i n o e n sum. Juveo, es ( m a n d a r ) , d a el p r e t é r i t o en jussi térito connixi ó conniví. Gaudeo, es (alegrarse) d a el p r e -
y el supino jussum c o n d o s s. Torqueo, es ( a t o r m e n t a r ) da térito gavisus; soleo, es ( a c o s t u m b r a r s e ) el p r e t é r i t o sólitus, y
el pretérito torsi y el s u p i n o tortum, è indulgeo, es (con- audeo, es (atreverse) el p r e t é r i t o ausus.
descender) da el p r e t é r i t o e n si y el supino e n tum. Urgeo, AUGEO hace el p r e t é r i t o auxi Y el s u p i n o auctum. Lugeo,
es ( a p r e m i a r ) , turgeo, es ( e s t a r hinchado), y algeo, es (enfriar- frigeo y luceo hacen los p r e t é r i t o s luxi, frixi, luxi, y c a r e -
se), con fulgeo, es ( r e s p l a n d e c e r ) , dan el p r e t é r i t o e n si so- cen de supino. Vieo hace vie'vi, viétum; fleo, ftevi, fletum;
lamente. neo, nevi, netum; deleo, delévi, delétum; los c o m p u e s t o s d e
21
pleo hacen en evi y e n etum, como repico, replévi, replétum así ico, is (herir) t o m a el p r e t é r i t o ici y el supino ictum. Par-
co, is ( p e r d o n a r ) q u i e r e el p r e t é r i t o pe-pera ó parci y d e s -
(llenar). Cieo hace civi, citum. Los v e r b o s activos acabados
pués el supino parsum. Dico, is (decir) pide el p r e t é r i t o di-
en veo hacen el p r e t é r i t o en vi y el s u p i n o e n tum, como mo-
xi y el supino dictum. Duco, is (guiar) pide el p r e t é r i t o e n
ceo, moví, motum; foveo, fovi, fotum; los n e u t r o s q u e termi-
xi y el supino ductum.
nan d e la misma m a n e r a , hacen t a m b i é n el p r e t é r i t o e n vi, pe-
r o carecen d e supino, como paveo, pavi ( t e n e r p a v o r ) ; ferveo, VINCO hace el p r e t é r i t o vici v el s u p i n o victum; ico, ici,
fervi (bullir). Caveo hace caví, cautum; faveo, favi, fan- ictum. Parco h a c e peperci ó parci y parsum . S u s c o m p u e s -
tum; coíiniveo, connixi ó conniví, y c a r e c e d e supino; (jon- tos hacen el p r e t é r i t o e n parci, como deparco, deparci, de-
deo, gavisus sum; soleo, sólitus sum; audeo, ausus sum; y parsum; reparco, reparci, reparsum. Dico hace dixi, dic-
carecen t a m b i é n de supino. tum-, y duco, duxi, ductum. A d v i é r t a s e t a m b i é n q u e tiene
usado el participio párcitus del s u p i n o a n t i g u o párcitum.
Tercera conjugación.
Seo, vi, etum. S c i s c o ecitum dat, n ó s c e r e notum;
Bo bi fert, et itum; s c a b o , lambo supina repellunt.
A g n o s c o dat itum, c o g n o s c o j ú n g i t u r illi.
El v e r b o acabado e n bo p r o d u c e el p r e t é r i t o e n bi y el supi-
El verbo acabado en seo da el p r e t é r i t o en vi y el s u p i n o en
no.en itum. Scabo, is ( r a s c a r la s a r n a ) , lambo, is (lamer),
etum-, scisco, is ( o r d e ñ a r ) d a el s u p i n o scitum-, nosco, is (co-
d e s e c h a n los supinos.
nocer) el s u p i n o notum; agnosco, is (reconocer) da el s u p i n o
L o s v e r b o s d e la t e r c e r a conjugación a c a b a d o s en bo hacen en itum; cognosco, is (saber) se j u n t a a él.
el p r e t é r i t o en bi y el supino e n itum, c o m o bibo, bibi, bíbi-
tum ( b e b e r ) . Scabo y lambo tienen los p r e t é r i t o s scabi, lam- Los verbos acabados e n seo hacen el p r e t é r i t o en evi y el su-
bí, y c a r e c e n de s u p i n o . pino en etum, como quiesco, quiévi, quiétum (descansar),
suesco, suevi, suetum ( a c o s t u m b r a r s e ) ; e x c e p t ú a n s e conqui-
Scríbire cum nubo psi, pitan; sed p i g n o r a in umbo.
nisco y coquinisco q u e hacen conquéxi y coqtiéxi. Novi, no-
A cubo, pulso m, dant cubui, cubitumqae supínum.
visti, verbo defectivo, c a r e c e d e supino; pero nosco, is, ere
SCRIBO, i s (escribir), nubo, is (casarse la m u j e r ) hacen el pre- (conocer) hace novi, notum, el cual tiene el f u t u r o noscitúrus.
térito en psi y el s u p i n o e n ptum; m a s los c o m p u e s t o s d e cu- Sus compuestos hacen como él, como ignosco, is, ere, ignnvi,
bo, as (estar acostado), a c a b a d o s en umbo, d a n el pretérito eii ignotum ( p e r d o n a r ) , el f u t u r o ignoscitúrus; sácanse agnosco
cubui y el s u p i n o e n cúbitum, q u i t a d a la m. y cognosco, que hacen agnovi, agnitum, agnitúrus, y cog-
SCRIBO hace el p r o t é r i t o scribi Y el s u p i n o scriptum; nubo, novi, cognitum, cognilúrus.
nupsi, nuptum, y tiene t a m b i é n el p r e t é r i t o nupta sum. Los
P a s c o facit pastum; s i c proles, a m o d o rervet.
c o m p u e s t o s d e cubo, q u e v a n p o r la t e r c e r a conjugación y aca-
C o m p e s c o dat ui, páriter d i s p é s c e r e solum.
b a n e n umbo, hacen el p r e t é r i t o en cubui y el s u p i n o en cúbi- Ut disco dídici tantum; sic poseo popósci.
tum, c o m o recumbo, recubui, recúbitum.
PASCO, IS ( a p a c e n t a r ) h a c e el supino pastum-, asi hacen s u s
V i n c o capit vici, v i c t u m ; sic icit et ictum;
P a r c o pepercit amat, seu parsi, d e i n d e q u e parsum.
compuestos con tal q u e g u a r d e n la a. Compesco, is ( r e f r e n a r )
D i c o petit dixi, a c dictum; xi dúcere, ductum. da el p r e t é r i t o e n ui; d e la m i s m a m a n e r a sin s u p i n o hace dis-
pesco, is ( a p a r t a r el g a n a d o d e l pasto). C o m o disco, is ( a -
VINCO, IS (vencer) t o m a el p r e t é r i t o vici y el s u p i n o victum;
p r e n d a r ) hace el p r e t é r i t o dídiá sin s u p i n o , así poseo, is (pe- compuestos hacen como él, como dispando, dispandi, dispa-
d i r ) hace el pretérito poposci. ssum, exceptuando á expando, expandí, expassum ó ex-
PASCO hace el p r e t é r i t o pavi y e l s u p i n o pastum. Tiene pansum. Fundo h a c e fudi, fussum-, scindo, scidi, scissum-,
d o s clases d e compuestos: unos q u e g u a r d a n la a y hacen c o - y ¡indo, fidi, fissum.
m o é l , como depaseo, depávi, depastum (pacer), compaseo, A d o c o m p ó s i t i s l a r g i r e didique, dilumque.
compéivi, compastum( a p a c e n t a r en c o m p a ñ í a d e otros), y otros Da t ú á los c o m p u e s t o s d e do, as (dar) el p r e t é r i t o didi y
q u e m u d a n la a ene, y estos hacen el p r e t é r i t o en pesad y ca-
el supino ditum.
recen d e supino, como compesco, compescui ( r e f r e n a r ) , dis-
Los c o m p u e s t o s d e do, as, are, q u e van p o r la tercera c o n -
pesco, dispescui ( e c h a r del pasto). Disco y poseo hacen los
jugación, hacen el p r e t é r i t o e n didi y e l s u p i n o e n ditum, c o -
p r e t é r i t o s dídici y poposci, y c a r e c e n d e supino. Adviértase
mo addo, áddidi, ádditum ( a ñ a d i r ) , condo, càndidi, cóñdi-
q u e los v e r b o s incoativos, a u n q u e s e a c a b a n e n seo, como ca-
tum (edificar). E s t e tiene u n c o m p u e s t o q u e e s abscondo, e l
lesco, splendcsco, n o s i g u e n esta r e g l a .
cual hace abscóndidi, abscónditum, ó abscondi, absconsum
Do, di, sum m i t t u n t , u t e d o , q u o d raittit e t e s t u m . (esconder); p e r o recondo hace recóndidi, recónditum (escon-
der, e n c u b r i r , ó g u a r d a r ) .
L o s v e r b o s a c a b a d o s en do e n v í a n e l p r e t é r i t o en di y el su-
A t q u e c a d o cécidi. casum; vult, cjedo, ca;cídi.
pino en sum, como edo, is ( c o m e r ) , e l cual envía también el
Caesum; d a t t e n s u m , vel t e n t u m t e n d o , t e t e n d i .
s u p i n o estum.
Y cado, is (caer) q u i e r e el p r e t é r i t o cécidi y el s u p i n o ca-
L o s v e r b o s d e la t e r c e r a c o n j u g a c i ó n acabados en do hacen el
sum-, cxdo, is [ h e r i r ] q u i e r e el p r e t é r i t o csecidi y el s u p i n o
p r e t é r i t o e n di y el s u p i n o e n sum, c o m o cudo, cudi, cussum
exsum. Tendo, is [ t e n d e r ] d a el p r e t é r i t o tetendi y el s u p i n o
( i m p r i m i r ó sellar m o n e d a ) . L o s c o m p u e s t o s d e scando, sem-
tensum ó tentum.
di, scansum (subir), y los del a n t i c u a d o cando, m u d a n la a en
CADO hace e l p r e t é r i t o cécidi Y el s u p i n o casum. S u s c o m -
e, como ascendo, ascendí, ascensum; accendo, accendi, ac-
censum. R e s p e c t o d e edo h a y q u e h a c e r esta distinción: cuan- puestos m u d a n la a e n i b r e v e y c a r e c e n d e s u p i n o , como cón-
do e s c o m p u e s t o d e do, as are, h a c e édidi, éditum, p o r una cido, cóncidi [caer j u n t a m e n t e ] , prócido, prócidi [ a r r o d i l l a r -
r e g l a d e que s e h a b l a r á d e s p u é s , y c u a n d o e s simple hace edi, se]; exceptúanse récido, incido y óccido, q u e hacen el supino
esum ó estum. S u s c o m p u e s t o s o r d i n a r i a m e n t e siguen el su- en casum, como récido, récidi, recásum [volver á caer]; in-
pino esum, c o m o ámbedo, ambédi, ambésum ó ambestum cido, incidi, incásum [ c a e r ] ; óccido, occidi, occásum [ m o -
( c o m e r al r e d e d o r ) . rir]. Cxdo hace cxcidi, caesum-, p e r o s u s c o m p u e s t o s m u d a n
el diptongo en i larga, como concído, concidi, concisum [ m a -
P a n d o t a m e n passum; fudi d a t fúndere, fusum. tar], occido, occidi, eccísum [lo m i s m o ] . Tendo hace teten-
S c i n d o , scidi, s c i s s u m ; findoi fidi, í n d e q u e fissura.
di, tensum ó tentum. S u s c o m p u e s t o s p i e r d e n la duplicación
E m p e r o pando, is ( a b r i r ) d a e l s u p i n o passum-, fundo, is y siguen el s u p i n o tentum, como attendo, attendi, attentimi
( d e r r a m a r ) da el p r e t é r i t o fudi y e l s u p i n o fussum. Scindo, [atender], contendo, contendi, contentum [pedir, c a m i n a r ó
is ( r a s g a r ) h a c e el p r e t é r i t o scidi y e l s u p i n o scissum-, (indo, porfiar); exceptúanse oslendo, intendo y extendo, q u e hacen el
is ( h e n d e r ) hace el p r e t é r i t o fidi, y d e allí el supino fissum. supino de a m b a s m a n e r a s , como su simple; v . g . : ostendo, os-
PANDO hace el p r e t é r i t o pandi y e l s u p i n o passum. Sus tendi, ostensum ú ostentum [ m o s t r a r ] ; intendo, intendi, in-
tensum ó intentum [extender]; extenúo, extendí, extensum
ó extentum [lo m i s m o ] . do, is ( e c h a r á empellones), con claudo, is ( c e r r a r ) . Vado, is
(andai' camino) n o t i e n e p r e t é r i t o n i supino. S u s c o m p u e s t o s
Tundo p e t i t tútudi, tunsum; c o m p ó s t a q u e tusum.
P e n d o pependi habet, pensum; dat f í d e r e fisus. guardan el p r e t é r i t o vasi y el supino vasum. Cedo, is ( r e n -
Sido, strido, rudo dant di, t a m e n a b s q u e supínis. dirse) d a el p r e t é r i t o cessi, y el s u p i n o cessimi con dos s.
T U N D O , IS [ g o l p e a r ] pide el p r e t é r i t o tútudi Y e l supino RADO hace el p r e t é r i t o rasi y el s u p i n o rasum; rodo, ro-
tunsum; y los compuestos piden el s u p i n o e n tusum. Pendo, si, rosum; trudo, trusi, trusum; y cláudo, cláusi, cláusum.
is, [ p a g a r ] t i e n e el p r e t é r i t o pependi y el s u p i n o pensum; fi- Los c o m p u e s t o s d e este último m u d a n la sílaba au e n u larga,
do, is [confiar] da el pretérito fisus. Sido, is [ s e n t a r s e ] , stri- como inclúdo, inclusi, inclúsum ( e n c e r r a r ) , conclùdo, con-
do, is [ r e c h i n a r ] , rudo, is ( r e b u z n a r ) , d a n el p r e t é r i t o en di clùsi, conclúsum (lo m i s m o ) . Vado c a r e c e d e p r e t é r i t o v d e
sin supinos. supino; pero s u s c o m p u e s t o s hacen e n vasi y e n vasum, como
TUNDO hace el p r e t é r i t o tútudi Y el s u p i n o tunsum. S u s invàdo, invàsi, invásum ( a c o m e t e r ) . Cedo, sin d i p t o n g o , h a -
c o m p u e s t o s pierden la duplicación del p r e t é r i t o y la n del su- ce el p r e t é r i t o cessi y el s u p i n o cessum: s u s c o m p u e s t o s h a -
pino, como obtundo, obtúdi, obtúsum ( e m b o t a r ) ; contundo, cen como él, como concedo, concessi, concessimi (conceder ó
contúdi, contúsum ( d o r m i r , ó q u e b r a n t a r ) . Pendo hace pe- rendirse). Cedo, e n la significación d e da tú ó di tú, e s ver-
pendi, pensum. Fido hace fisus sum, y a l g u n a s veces t a m - bo defectivo, y c a r e c e d e p r e t é r i t o y s u p i n o .
bién fidi, p u e s Livio dijo fidérunt, y carece d e s u p i n o así como
Geo, xi, / « / « q u e facit: sic s t i n g u o , et nata c a p e s s u n t .
t a m b i é n estos t r e s : sido, sidi, strido, stridi, y rudo, rudi.
D a n t si, Sion, ludo, lasdo, c u m divido, p l á u d o .
El verbo acabado e n go h a c e el p r e t é r i t o en xi y el s u p i n o
en ctum: así stinguo, is ( a p a g a r ) y s u s c o m p u e s t o s t o m a n el
LUDO, IS ( j u g a r ) , lado, is ( d a ñ a r ) , pláudo, is (aplaudir), pretérito e n xi y el s u p i n o e n ctum.
con divido, is (dividir), d a n el p r e t é r i t o e n si y el s u p i n o en
sum. Los v e r b o s de l a t e r c e r a conjugación acabados e n go hacen
el pretérito e n xi y el s u p i n o en ctum, con c a n t e s d e la t, co-
LUDO h a c e el p r e t é r i l o ludi Y el supino lusum; Y leedo, Ite-
mo stinguo, stinxi, stinctum; regó, rexi, rectum ( g o b e r n a r ) .
si, Isesum. L o s c o m p u e s t o s de *éste m u d a n el d i p t o n g o en i
Los compuestos d e este v e r b o son d e dos m a n e r a s : unos q u e
l a r g a , como collido, collisi, collisimi ( d a r u n a cosa con otra);
mudan la a e n i breve, como dirigo, direxi, directum ( e n d e -
illido, illísi, illísum (abollar ó q u e b r a n t a r ) . Divido, com-
rezar); y otros q u e son sicopados p o r p e r d e r la silaba re e n el
p u e s t o del a n t i g u o vido, hace divise, divisimi. Pláudo jiace
presente, a u n q u e la vuelven á c o b r a r e n el p r e t é r i t o y supino,
plausi, plausum. S u s c o m p u e s t o s m u d a n la sílaba au en o
como pergo, perrexi, perrectum ( c a m i n a r ) ; surgo, surrexi,
l a r g a , como explódo, explósi, explósum ( e c h a r f u e r a ó dar
sunectum (levantarse). Clango (tocar la t r o m p e t a ) h a c e el
p a l m a d a s ) ; e x c e p t ú a s e applaudo, q u e n o la m u d a y hace ap-
pretérito clanxi ó clanglui, y carece d e supino.
plàusi, appláusum ( h a c e r aplauso).
N ó t e s e q u e stingo t a m b i é n s e escribe stinguo, lo m i s m o sus
R á d o q u e , cum rodo, trudo, c u m c l á u d e r e j u n g e s . compuestos distingo ó distinguo, extingo ó extinguo,instin-
V a d o nihil; vasi, v a s u m sua p i g n o r a servant.
Cedo d a t , s g è m i n i , cessi, c e s s u m q u e supínum. go ó instinguo, restingo ó restinguo, interstingo ó inters-
tinguo, los cuales p e r t e n e c e n á esta regla: go, xi, tumque fa-
Y j u n t a r á s el v e r b o rado, is ( r a e r ) , con rodo, is (roer), tun-
cit, etc., p o r s e r liquida la u d e s p u é s d e la g e n este v e r b o y
i68

sus compuestos; y n o d e b e n p e r t e n e c e r á la r e g l a verba in no, AGO hace EGI, ACTUM. SUS c o m p u e s t o s s o n d e c u a t r o


etc., como p e r t e n e c e arguo c o n sus c o m p u e s t o s coarguo y re- maneras: unos q u e g u a r d a n la a y hacen en todo como él, co-
darguo, p o r t e n e r estos v e r b o s d e s p u é s d e la g la u vocal." mo perago, perégi, peractum, ( a c a b a r d e hacer), e x c e p t u á n -
N ó t e s e t a m b i é n q u e appingo, is, p u e d e s e r compuesto de dose sátago, is, ere ( t e n e r q u e h a c e r ) q u e c a r e c e d e p r e t é r i -
pingo, ó c o m p u e s t o d e pango, y s e conocerá d e quién e s com- to y supino p o r ámbigo, cumque furo, sátago, etc. Otros
puesto p o r su significado: si appingo significa pintar ó apun- que m u d a n ¡a a del p r e s e n t e en i breve, como ábigo, abégi,
tar en el libro, e s c o m p u e s t o d e pingo, y si significa juntar ó abactum ( o j e a r aves); y d e éstos s e e x c e p t ú a n ámbigo ( d u -
encuadernar, e s c o m p u e s t o d e pango d e l o s q u e m u d a n la dar) que carece d e p r e t é r i t o y s u p i n o , y pródigo, prodégi
a en i. (gastar demasiado), q u e c a r e c e d e supino. O t r o s sincopados,
por p e r d e r en el p r e s e n t e la a, como cogo, coégi, coactum
N á d i m u n t p i n g o , fingo s t r i n g ó q u e s u p í n i s . (lorzar); y d e éstos s e saca dego, degi, q u e c a r e c e d e s u p i n o .
Xi, sum figo e t f r i g o : xi s o l u m á n g e r e , n i n g o .
\ otros, finalmente, q u e s e c o m p o n e n d e n o m b r e s y v a n pol-
P I N G O , IS (pintar), fìngo, is (fingir) y stringo, is (apretar) la primera c o n j u g a c i ó n , como litigo, as, are, litigávi, litigá-
quitan la n á los supinos. Figo, is (fijar) y frigo, is (freir) ha- tum (pleitear) c o m p u e s t o d e lis, lilis (el pleito) y d e ago, a-
cen el p r e t é r i t o en xi y el s u p i n o en xum; ango, is (angus- gis, ágere.
tiar), ningo, is ( n e v a r ) h a c e n e l p r e t é r i o e n xi sin supino.
A u n q u e los c o m p u e s t o s d e ago, v a n p o r la p r i m e r a con-
PINGO hace el p r e t é r i t o pinxi Y el s u p i n o pictum; fingo, jugación, como litigo, mitigo, c r e e n algunos q u e s e c o m p o -
fìnxi, ficturri; stringo, strixi, strictum; figo, fixi, fixum; fri- nen d e p a r t e e n t e r a lid, mili y el v e r b o c o r r u p t o ó sincopa-
go, frixi, frixum; ango y mingo hacen los p r e t é r i t o s anxi y do; pero con m á s probabilidad s e p u e d e c r e e r q u e la a d e a-
ninxi, y c a r e c e n d e s u p i n o s . T o d o s los v e r b o s d e q u e se lia go e s la q u e s e m u d a en i b r e v e , y q u e el n o m b r e d e q u e s e
hecho mención e n esta regla y los c o m p u e s t o s de pingo, pier- componen dichos verbos, e s el q u e está c o r r u p t o .
d e n la i i en el s u p i n o .
Ex p a g o nunc exstant pépigi, p a c t u m q u e vetústo.
P a n g o tamen panxi, paetum; nata omnia pegi.
T a n g o cupit tétigi, f a c t u m ; egi a g o poscit, et actum
P r ó d i g o , c u m d e g o f a c i t egi; d e m e s u p i n a . El pretérito pépigi y el s u p i n o paetum p e r m a n e c e n a h o r a
T A N G O , IS (tocar) d e s e a el p r e t é r i t o tétigi Y el s u p i n o tae-
del verbo a n t i g u o pago. E m p e r o pango, is (cantar) hace e l
tum; ago, is ( t r a t a r ) p i d e el p r e t é r i t o egi y el supino actum. pretérito panxi y el s u p i n o paetum: todos sus c o m p u e s t o s h a -
cen el p r e t é r i t o e n pegi.
Pródigo, is ( g a s t a r d e m a s i a d o ) con dego, is ( p a s a r la vida, sub-
sistir) h a c e n el p r e t é r i t o egi y c a r e c e n d e supinos. Del v e r b o antiguo pago (concertar) sólo h a n q u e d a d o el
TANGO hace el p r e t é r i t o tétigi y el s u p i n o tactum. S u s com- pretérito pépigi y e l s u p i n o paetum. Pango h a c e el p r e t é -
puestos m u d a n en i la a v p i e r d e n la duplicación, como con- rito panxi y el s u p i n o paetum. S u s c o m p u e s t o s hacen t o -
tingo, contígi, contactum ( t o c a r ) ; obtingo, obtigi, obtáclum dos el pretérito en pegi, y son d e dos m a n e r a s : u n o s q u e
(acaecer); pertingo, pertigi, pertactum (tocar del todo); at- guardan la a, como circumpango, circumpégi, circumpac-
tingo, attígi, attactum ( d a r e n el blanco). A d v i é r t a s e que t u m , (poner al r e d e d o r ) ; oppango, oppégi, oppactum ( j u n -
h a y intactas, a, um (intacto, ileso) a u n q u e n o h a y el verbo tar ó encuadernar); repango, repégi, repactum ( p l a n t a r ) ; de-
intingo c o m p u e s t o d e tango. pango, depégi, depactum (fijar e n t i e r r a ) ; expango, expé-
22
gi, expacturh (plantar), y otros q u e m u d a n la a del presen-
te en i, c o m o compingo, compígi, compactum (encuadernar); que hace repunxi ó repúpugi, repunctum ( t o r n a r á punzar).
impingo, impégi, impactum ( p e g a r golpes), appingo, appé-
Spargo hace sparsi, sparsum. S u s compuestos m u d a n la a
en e, como conspergo, conspersi, conspersum (rociar); e x c e p -
gi, appadum ( j u n t a r ó encuadernar). Cuando appingo es
tíaseprxspargo (esparcir antes), q u e g u a r d a n la a. Merg o ha-
compuesto de p t n ^ o , hace el pretérito áppinxi y el supino a -
ce mersi, mersum, y tergo, tersi, ter sum.
ppictum, como y a liemos dicho. Adviértase q u e compingo,
compuesto de pingo, 110 está e n uso. D a t v e x i , v e c t u m q u e v e h o ; traxi, trabo, tractum.

F r a n g o q u e dat f r e g i l , fractum; l e g i , l e g o , l e c t u m . Y E H O , IS (llevar) da el pretérito vexi Y el supino vectum-,


N é g l i g i t exi, echini; c u m i n t é l i g o d i l i g o poscit. traho, is (traer arrastrando) da el pretérito traxi y el s u p i -
F R A N G O , IS (quebrar) da el pretérito fregi Y el supino
no tractum.
fractum; lego, is (leer) da el pretérito legi y el supino lec- V E H O hace el pretérito vexi y el supino vectum, y traho,
tum. Négligo, is (menospreciar), diligo, is (amar) con es- traxi, tractum. Loscompuestos de este último hacen como él,
te verbo intélligo, is (entender) pide el pretérito en exi y el como distrailo, distraxi, distractum (despedazar); abstraho,
supino e n ectum. abstraxi, abstractum (sacar por fuerza).
FRANGO da el pretérito fregi Y el supino fractum. Sus
Finitum in spicio; licioque dat exit, et ectum.
compuestos m u d a n la a en i, como in fringa, infrégi, infrac- E l i d o elicui, elícitum; á iodi á c c i p e fosum.
tum ( q u e b r a r ) ; confringo, con frégi, confractum ( q u e b r a n -
tar). Lego hace legi, leclum. S u s c o m p u e s t o s son d e dos El verbo acabado en spicio x en lido d a el pretérito e n exi
maneras; unos q u e hacen en todo como él, como perlégo, per- y el supino en ectum; elido, / « ( a t r a e r con halagos) da el p r e -
légi, per lectum (acabar d e leer). Otros q u e m u d a n la a en térito elicui y el supino elictum; recibe el supino fossum d e
i breve, como cólligo, collegi, collectum (coger); d e éstos se este verbo fodio, is (cavar).
sacan négligo, intélligo y diligo, q u e hacen el pretérito en
exi y el s u p i n o e n ectum, como négligo, neglexi, neglec- Los verbos acabados en spicio y licio, compuestos délos v e r -
tum; intélligo, intellexi, intellectum; diligo, dilexi, di- bos antiguos epicio y lacio, hacen el pretérito en exi y el s u -
lectum. pino en ectum, como con spicio, conspexi, conspectum ( m i -
rar); respicio, respexi, respectum (lo m i s m o ) ; allicio, allexi,
P u n g ó q u e dat p ú p u g i , punctum, c o m p ó s t a q u e PUDXÍ. aIIectum ( a t r a e r con h a l a g o s ) ; / W / W o , pellexi, pellectum (en-
S p a r g o f a c i t si, sum; p á r i t e r cum m é r g e r e t e r g o .
gañar con halagos); sáquese elido, q u e hace elicui, elídtum.
P U N G O , i s (punzar) da el pretérito púpugi y el supino punc- Fodio hace fodi, fossum.
tum; y sus compuestos hacen el p r e t é r i t o punxi. Spargo, is A feci -actum; a jeci, d e d ú c i t o j a c t u
(rociar) hace el p r e t é r i t o en si y el supino en sum: de la mis- D e j á c i o ; rápio rápui, hinc d e d ú c i t o r a p t u m .
m a m a n e r a hace tergo, is (limpiar) c o n este-verbo mergo, is
(zabullir). Saca el supino factum de este pretérito feú de fado, is ( h a -
cer), y el supino jactum de este p r e t é r i t o ^ « de .jado, is(a-
PUNGO hace el pretérito púpugi y el supino punctum. Sus i'rojar). S a c a el pretérito rapui de rapio, is (arrebatar) y d e
compuestos hacen el pretérito en punxi, como compungo, com- aquí el supino raptum.
punxi, compunctum (punzar j u n t a m e n t e ) ; sáquese repungo, FACIÓ hace el pretérito feci Y el supino factum. S u s com-
puestos son de tres maneras: unos q u e se c o m p o n e n d e a d - mar); y el supino caipium d e ccepi, capisti (comenzar). Pa-
v e r b i o s ó de verbos, y hacen en t o d o c o m o él, c o m o satis- rió, is (parir) da el pretérito péperi y el supino partum y pá-
fado, satuféci, saiisfactum [satisfacer]; calefacio, caleféá, ritum-
calefaclum, (calentar); y éstos tienen el i m p e r a t i v o en ac, co- C A P I O hace el p r e t é r i t o cepi y el supino captum. Sus com-
mo satisfac, calefac, y la pasiva en fio, c o m o calefio: Otros puestos son de d o s m a n e r a s : unos q u e mudan la a del presen-
q u e s e componen de preposición, y é^tos m u d a n la a del p r e - te en i b r e v e , c o m o accipio, accepi, acceptum (recibir); re-
sente e n i breve, como conficio, conféci, confactum [consu- cipio, reeépi, receptum. (lo mismo). E x c e p t ú a s e usucapió q u e
m i r ] ; éstos tienen el imperativo en e, c o m o cónfice, y la pasi- la conserva. O t r o s q u e v a n p o r la p r i m e r a c o n j u g a c i ó n , como
va en or, como conjicior. O t r o s q u e se c o m p o n e n de nombres, occupo, as, are, occupavi, occnpátum (ocupar); núncupo, as,
y éstos v a n por la p r i m e r a c o n j u g a c i ó n , c o m o ¿edifico, as, are, are, nuncupávi, nuncupátum (llamar á uno p o r s u nombre).
sedi/icávi, ¿edificóturn [editicar]; sanclífico, as, are, sancti- Del antiguo v e r b o mpio sólo h a n q u e d a d o el pretérito ccepi,
ficávi, sanctificátum [santificar . el supino captum y los tiempos que s e f o r m a n de estas dos r a i -
JACIO hace el pretérito jeci Y el supino jactum. S u s com- ces. Inquam [ q u e a n t i g u a m e n t e era inquio] e s v e r b o defecti-
puestos mudan la a del p r e s e n t e en i b r e v e , c o m o conjiáo, vo, y hace el pretérito inquisii sin supino. Parió hace el p r e -
conjéci, conjaclum ( c o n j f l u a r ) ; dejicio, dejéci, dejactumiáe- térito péperi y el supino partum ó páritum. S u s c o m p u e s -
r r i b a r ) . E x c e p t ú a s e prxjacio, pnejéci, prgjactum (estar tos pertenecen á l a c u a r t a c o n j u g a c i ó n .
adelante), q u e guardan la a. Rapio h a c e rapui, raptum. Príetérituin quátio nescit jam; pignora cussi,
S u s compuestos mudan la a del presente y del pretérito en i Et cussum, duplo s; rninxi dat méjere, mictum.
b r e v e , como corripio, corrípui, correptum ( a r r e b a t a r ) ; abri-
QL'ATIO, IS [sacudir] ya ignora el pretérito; s u s c o m p u e s -
pio, abripui, abreptum (lo m i s m o ) .
tos hacen el pretérito en cussi y el supino en cussum c o n d o s
Dat sapio sápui, aut sápii, cni deme supínum.
Yult fugio, fugi, fúgitum; cupio ivit et itum.
s; mejo, is [ o r i n a r ] da el pretérito rninxi y el supino mictum.
Q C A T I O [ q u e a n t i g u a m e n t e hacía qtiassi, quassnm) c a r e -
SAPIO, ( s a b e r , ó tener s a b o r ) da el pretérito sápui, Ó
IS
sapii, al cual quita el supino. Fugio, is (huir) quiere el p r e - ce de pretérito y supino. S u s compuestos s e acaban en cutio,
térito fugi y el supino fúgitum-, cupio, is (desear) q u i e r e el y hacen el pretérito e n cussi y el supino e n cussum, como
pretérito e n ivi y el supino e n itum. percutió, percussi, percussum [ h e r i r ] ; incalió, incussi, in-
cussum [lo m i s m o ] . Mejo hace rninxi, mictum.
S A P I O da los pretéritos sapui, sapii y sapívi, y c a r e c e de
supino. S u s compuestos m u d a n la a del p r e s e n t e y pretéri- A u n q u e parió tiene los supinos páritum y partum, no t i e -
to e n i b r e v e , como re'sipio, resipui, resipii, ó resípivi (vol- ne usado m á s q u e el futuro paritúrus, formado d e páritum.
v e r en si); desipio, desipui, desipii ó desípivi ( s e r necio, des- De quatio ha q u e d a d o en u s o su frecuentativo quasso, as, are,
atinar) carece de supino. Fugio h a c e fugi, fúgitum, y cu- avi, atum [sacudir m u c h a s v e c e s ] .
pio, cupívi, cupílum. Lo finita lui mittunt ultun:que supínum.
Poscit itum molo; sic et alo, quod poscit et altum;
A capio cepi, captum; a ccepi éxige cceptura.
Dat pário péperi, partum, paritúmque supino. L o s v e r b o s a c a b a d o s e n lo envian el pretérito en lui y el
P i d e el pretérito cepi y el supino captum d e capio, is (to- supino en ultum. Molo, is [moler] pide el supino en itum;
172 PARTE PRIMERA.
ANALOGÍA. 173

puestos s o n d e t r e s m a n e r a s : unos q u e s e c o m p o n e n d e a d - m a r ) ; y el supino cazpium d e ccepi, ccepisti ( c o m e n z a r ) . Pa-


verbios ó d e v e r b o s , y h a c e n en todo c o m o él, c o m o satis- rió, is\ parir) da el pretérito péperi y el supino partum y pá-
fació, satisfeci, satisfactum [satisfacer]; calefacio, caleféci, ritum.
ealefactum, (calentar); v éstos tienen el i m p e r a t i v o e n ac, co- C A P I O hace el pretérito cepi Y el supino captum. S u s com-
m o satisfoc, calefac, y la pasiva en fio, c o m o calefiu: Otros puestos s o n d e d o s m a n e r a s : unos q u e m u d a n la a del p r e s e n -
q u e s e c o m p o n e n d e preposición, y éstos m u d a n la a del p r e - t e e n i b r e v e , c o m o accipio, accépi, acceptum (recibir); re-
sente e n i b r e v e , c o m o confido, conféci, confactum [consu- cipio, recépi, receptum. (lo m i s m o ) . E x c e p t ú a s e usucapió q u e
mir]; éstos tienen el i m p e r a t i v o en e, c o m o cónfice, y l a pasi- la c o n s e r v a . O t r o s q u e v a n p o r la p r i m e r a c o n j u g a c i ó n , c o m o
va en or, c o m o conficior. O t r o s q u e s e c o m p o n e n de n o m b r e s , óccupo, as, are, occupávi, occup&tumípcupar); núncupo, as,
v éstos v a n p o r la p r i m e r a c o n j u g a c i ó n , c o m o ¿edifico, as, are, are, nuncupávi, nuncupátum (llamar á uno p o r s u n o m b r e ) .
xdificávi, xdijicátum [edificar]; sanctífico, as, are, sancti- Del antiguo v e r b o expió sólo h a n q u e d a d o el pretérito ccepi,
ficávi, sanctificátum [santificar . el supino cceptum y los t i e m p o s q u e s e f o r m a n d e estas dos r a i -
JACIO h a c e el pretérito jeci y el supino jactum. Sus com- ces. Inquam [ q u e a n t i g u a m e n t e era inquio] e s v e r b o defecti-
puestos m u d a n la a del p r e s e n t e en i b r e v e , c o m o confido, vo, y hace el pretérito inquisti sin supino. Parió hace el p r e -
conjéci, conjactum ( c o n j e t u a r ) ; dejicio, dejéci, dejactum{(\e- térito péperi y el supino partum ó páritum. Sus compues-
rribar). E x c e p t ú a s e prefijado, ¡inejéci, pnejactum (estar tos pertenecen á l a c u a r t a c o n j u g a c i ó n .
adelante), q u e g u a r d a n la a. Rapio h a c e rapili, raptum. Prsetéritum quátio nescit jam; pignora cussi,
S u s compuestos^ m u d a n la a del presente y del pretérito e n i Et cussum, duplo s; minxi dat méjere, mictum.
b r e v e , c o m o corripio, corripui, correptum ( a r r e b a t a r ) ; abri-
QLJATIO, IS [ s a c u d i r ] y a i g n o r a el pretérito; s u s c o m p u e s -
pio, abripui, abreptum (lo m i s m o ) .
tos h a c e n el pretérito en cussi y el supino e n cussum c o n dos
Dat sapio sápui, aut sápii, cui deme supínura. s; mejo, is [ o r i n a r ] da el pretérito minxi y el supino mictum.
Vult fugio, fugi, fúgitum; cupio ivit et itum.
QUATXO [ q u e a n t i g u a m e n t e hacia quassi, quassumj c a r e -
SAPIO, saber, ó tener s a b o r ) da e l pretérito sápui, ó
IS (
ce d e pretérito y s u p i n o . S u s compuestos s e acaban e n cutio,
sopii, al cual quita el supino. Fugio, is (huir) q u i e r e el p r e -
v hacen el pretérito e n cussi y el supino e n cussum, como
térito fugi y el supino fúgitum-, cupio, is (desear) q u i e r e e l
percutió, pkcussi, percussum [ h e r i r ] ; incutio, incussi, in-
pretérito e n ivi y el supino e n itum.
cussum [lo m i s m o ] . Mejo h a c e minxi, mictum.
S A P I O d a los pretéritos sápui., sapii y sapívi, y carece de
A u n q u e paño t i e n e l o s supinos páritum ypartum,^ 110 t i e -
supino. S u s c o m p u e s t o s m u d a n la a del p r e s e n t e y p r e t é r i -
ne usado m á s q u e el futuro paritúrus, formado d e páritum.
to en i b r e v e , c o m o résipio, resipui, resipii, ó resípivi (vol-
D e quatio ha q u e d a d o e n uso s u frecuentativo quasso, as, are,
v e r en sí); desipio, desipui, desipii ó desípivi ( s e r n e c i o , d e s -
atinar) c a r e c e d e supino. Fugio h a c e fugi, fúgitum, y cu- avi, atum [sacudir m u c h a s v e c e s ] .
po, cubivi, cupítum. Lo finita luí mittunt ultunique supínum.
Pescit itum molo; sic et alo, quod poscit et altura;
A capio cepi, captum; a ccepi éxige cceptum.
Dat pário péperi, partum, paritúmque supino. L o s v e r b o s a c a b a d o s e n lo envian el pretérito e n lid y e l
s u p i n ó e n ultum. Molo, is [ m o l e r ] pide el supino e n itum;
P i d e el pretérito cepi y el supino captum d e capio, is ( t o -
f ' s '

'77
ere, ade'mi, ademptum ( q u i t a r n o hurtando). S á c a s e cocemo, cécini y el supino cantum d e cano, is (cantar); el compuesto
is, ere, cocemi, cocemptum ( c o m p r a r juntos), q u e n o la mu- de allí busca el pretérito e n nui. .
da. Premo, is, ere, h a c e p res si, pressum ( a p r e m i a r ) con dos LINO, IS, ERE, hace el pretérito lini, ó livi, ó levi, y el s u -
s en el pretérito y s u p i n o . S u s compuestos m u d a n la e del pre- pino litum. Cano, is, ere, hace cécini, cantum (cantar). S u s
sente en i b r e v e , c o m o ópprrno, is, ere, oppressi, opressum compuestos mudan la a en i b r e v e y hacen el pretérito en nui
(oprimir); reprimo, is, ere, repressi, repressum (reprimir). y el supino en centum; cóncino, is, ere, concinui, concentum
(cantar juntos); récino, is, ere, recinui, recentum (volver á
Pono stii atque sittim: gigno génui, genitúmque.
Dat cerno, crevi, cretum; contémr¡ere psi, tum.
cantar).
Sperno dat sprevi, spretum; sed sterno reposcit Po, psi, ptum, poscit; rupi dat rúmpere, ruptum,
Cum stravj, stratum. Sino datsívique, sitúmque. A strepo dic strepui, strépitum fluit inde supinum.

P O N O , IS (poner) h a c e e l pretérito en su i Y e l supino en El verbo acabado en po pide el pretérito en psi Y el supino


siluriv, gigno, is ( e n g e n d r a r ) hace el pretérito gtnui y el su- en ptum; rumpo, is [ r o m p e r ] pide el pretérito rupi y el s u p i -
pino génilum. Cerno, is ( m i r a r ) da el pretérito crevi y el su- no ruptum. Di tú el pretérito strepui-de strepo, ¿«[hacer r u i -
pino cretum; contemno, is (memospreeiar) da e l pretérito en do], d e allí sale el supino strépitum.
psi y el supino e n tum. Sperno, is (despreciar) da el preté- Los verbos d e la tercera c o n j u g a c i ó n acabados en po, hacen,
rito sprevi y el supino spretum; m a s sterno, is (allanar) pide el pretérito e n psi y el supino en ptum, c o m o repo, is, ere,
el supino stratum con el p r e t é r i t o stravi. Sino, is (dejar) da repsi, reptum [ g a t e a r ó a n d a r arrastrando]. Carpo, is, ere,
también el pretérito sivi y e l supino si tum. hace car psi, carptum. S u s compuestos m u d a n la a en e, c o -
P O N O , I S , ERE, hace el p r e t é r i t o posa i y el supino pósitum; mo decerpo, is, ere, decerpsi, decerptum [quitar d e s g a j a n -
gigno, is, ere, genui, génitum; cerno, is, ere, crevi, cretum; d o ] ; d i s c e r p o , is,ere, discerpsi, discerptum [despedazar]. Scal-
contemno, is, ere, contempsi, contemptum-, (es compuesto del po, is, ere, hace scalpsi,scalptum [esculpir, ó escarbar]. S u s
antiguo temno). Meno, is, n o está en u s o : d e é l ha quedado compuestos mudan la a en u, c o m o exculpo, is, ere, excul-
el pretérito mémini, meministi. psi, exculptum [esculpir]. Rumpo, is, ere, hace rupi, rup-
tum; Y strepo, is, ere, strepui, strépitum,
S P E R N O , IS, ERE, h a c e e l pretérito sprevi y el supino spre-
tum, y sterno, is, ere, stravi, stratum. S u s compuestos son Dat coquo xi, ctum: liqui linquo; at pignora lictum.
Quiero quiesivi; tero trivi: utrúmque dat itum.
de d o s m a n e r a s : unos q u e hacen c o m o él; v . g . : prosterno,
is, ere, prostrávi, prostrátum (echar p o r tierra). Otros que COQUO, IS [cocer] da el pretérito en xi Y el supino en ctum;

van p o r la p r i m e r a c o n j u g a c i ó n ; v . g . : sterno, as, are, ster- linipio, is [ d e j a r ] d a e l pretérito liqui, m a s s u s compuestos


navi, sterndtum ( s a c a r á a l g u n o de juicio). Sino, is, ere, ha- dan el supino lictum. Queero, is [ b u s c a r ] da el pretérito quie,-
c e ski, situm. sívi; tero, is (pillar) da el pretérito trivi, Y ambos d a n el s u -
pino en itum.
A lino dic lini, ac livi, levíque, litúmque.
COQUO, IS, ERE, hace el pretérito coxi y el supino cocturn.
A cano dic cécini, cantum: natumnui inde requírit.'
Linquo, is, ere, h a c e liqui Y carece de supino. S u s c o m p u e s -
. D i t ú el p r e t é r i t o lini, y el pretérito livi, y el pretérito le- tos hacen el supino en lictum, c o m o delinquo, is, ere, deli-
ñ, y el supino litum d e lino, is (untar;. D i t ú el pretérito delictum ( ü e c a r k relinquo, is, ere, reliqui, relictum
23
• ? — r " . 7 .

ANALOGÍA. 1/9

frir); éffero, effers, efferre, extúli, elátum (ensalzar); tráns-


(dejar). Quiero, is, ere, hace quxsivi, qusesitum '(buscar ó
fero, tratufers, transferre, transtúU, translálum (pasarde
preguntar). S u s compuestos mudan el diptongo ¿e en i larga;
una parte á otra); infero, in fers, inferre, intuii, inlátum
v . g . : conquíro, is, ere, conquisívi, Conquisítum (buscar); re-
(llevar á dentro); súffero, suffers, sufferre, sustúli, sublá-
quírn, is, ere, requisívi, requisítum (lo m i s m o ) . Tero, is,
tum (sufrir). Uro, is, ere, h a c e usi, ustum; y verro, is, ere,
ere, hace trivi, tritum.
verri, versum.
A sero fit sevi, atque satum: sed rústica proles. So, sivi, sitimi; sed visi vísere, visum.
Mittit itum; serui sertum non rústica poscit. Pínsitus et pin'us, pistusque a pinsuit exit.
Curro cucúrrit habet, cursum; gessi, gero, gestum. Incesso dabit incessi, tamen absque supino.

S e hace el pretérito sevi y el supino satum de sero, is (sem- Los verbos a c a b a d o s e n so hacen el pretérito en sivi v el
brar); m a s su compuesto, q u e pertenece á cosas del campo, en- supino en situm; pero viso, is (recitar) hace el pretérito visi
vía el supino en itum; el que no pertenece á cosas del campo y el supino visum. E l supino pínsitus, y el supino pinsus, y
pide el pretérito en serui y el supino en sertum. Curro, is el supino pisi us salen d e pin so, is (majar). Incesso, is ( a c o -
( c o r r e r ) tiene el pretérito cucurri y el supino cursum; gero, is meter) dará el pretérito incessi sin supino.
(tratar) tiene el pretérito gessi y el supino gestum. L o s verbos de la tercera c o n j u g a c i ó n acabados en so, hacen
Sero, is, ere, hace el pretérito sevi Y el supino satum (sem- el pretérito en sivi y el supino e n situm, como capesso, is,
brar). S u s compuestos son de d o s maneras: unos q u e signiti- ere-, capessivi, capessüum ( t o m a r á cargo); lacesso, is, ere,
can cosas pertenecientes al campo, y hacen en sevi y e n s i t u m , incessivi, lacéssítum ( p r o v o c a r ) . S á c a n s e viso, is, ere, q u e
c o m o cónsero, is, ere, consévi, cónsitum ( s e m b r a r ó plantar). hace visi, visum, y pinso, is, ere, pinsui, pínsitum, ó pis-
O t r o s q u e significan cosas no p e r t e n e c i e r e s al c a m p o , y ha- tura. Incesso, is, ere, h a c e e l pretérito incessi y carece de
cen en erui Y en ertum, como ínsero, is, ere, inserid, inscr- supino.
tum (meter ó mezclar). Curro, is, ere, hace cucurri, cur- AV. xnm dat plecto, cum flecto, péctere, necto.
sum; Y gero, is, ere, gessi, gestum. Dat quoque pecto xiii, nectóque; peto ivit, et itum.

Ferre tuli, latúmque; uro dabit ussit, et ustum. P L E C T O , IS (castigar); pecto, is (peinar), riedo, is (enlazar),
Yerroque dat verri tantuin, ver»úmque supínum.
con plecto, is (doblegar) dan el pretérito en xi y el supino en
F E K O , F E R S (llevar) hace el pretérito tuli y el supino la- xum: también pecto, is (peinar) y necto, is (enlazar) dan e l
tum; uro, is (quemar) dará el pretérito ussi y el supino us- pretérito e n xui; peto, is (pedir) da el pretérito en ivi y el s u -
tum. Xyerro, is (barrer) da el pretérito verri tan solamente, pino en itum.
y el supino versum. PLECTO, IS, ERE, hace el pretérito plexi y el supino ple-
F E R O , FERS, FERRE, hace el pretérito tuli Y el supino k- num; flecto, is, ere, flexi, flexum; pero pecto, is, ere, h a c e
tum. S u s compuestos se conjugan d e esta manera: cónfero, pexi, pexui, pexum% necto, is, ere, nexi, nexui, nexum [ e n -
confers, conferre, contúli, conlátum ( c o m p a r a r ) ; ójfero, ofj'ers, lazar], Pecto, is, ere, hace pelivi, ó peti i, petítum.
offerre, obtúli, oblátum (ofrecer); refero, refers, referre, re- Sterto stertui habet solum. Meto méssuit optat.
túli, relátum (contar); dífjero, differs, difj'erre, distuli, di- Ac messum, s gèmino. Verti dat vèrtere, versum.
látum (dilatar); áufero, aufers, auferre, abstúli, ablátum Sisto stiti, státum; stitit orta síí7/í»Hque reposcunt,
Mitto dabit misi, sed, duplice sígmate, missam.
(quitar); pérfero, perfers, perferre, pertúli, perlátum (su-
S T E R T O , IS (roncar) liene el p r e t é r i t o sterlui solamente. A struxi structum; á fluxi deprómito, fluxurn.
Meto, is ( s e g a r ) desea el p r e t é r i t o messui y el supino messum. Congruo pra^bet ni tantum, batuo, metuoque.
Verlo, is [ v o l v e r ] d a el p r e t é r i t o vertí y el supino versum,
Sisto, is [ p a r a r s e ] hace el pretérito stiti y el supino statum; Di tú el supino ruitum, d e ruó, is (caerse); m a s sus c o m -
sus compuestos piden el pretérito stitij el supino stitum. Mil- puestos dan el supino en utum tan solamente. S a c a tú el s u -
lo, is (enviar) dará el pretérito missi y el supino missum; pe- pino structum y d e este pretérito 'struxi d e struo, is, (edití-
ro con dos s. car), y el supino fluxum d e este pretérito fluxi d e fluo, is
(Huir). Congruo, is (convenir), batuo, is (batir) y metuo,
S T E R T O , IS, E R E (roncar) h a c e el pretérito stertui, Y care-
is (temer) dan el pretérito en ui tan solomente.
ce d e supino; meto, is, ere, messui, messum, c o n dos s en
el pretérito y supino; y verto, is, ere, vertí, versum. Sisto, Ruó, is, ere, hace el pretérito rui y el supino ruitum.
is, ere, hace stiti, statum. S u s compuestos le s i g u e n , y m u - S u s compuestos hacen el supino en utum b r e v e , c o m o eruo,
dan solamente la a del supino en i, c o m o asisto, is, ere, astí- is, ere, erui, éritíum (sacar); cor ruó, is, ere, corriti, córru-
ti, astítum (asistir); desisto, is, ere, destiti, destitum ( d e - tum (caer). Struo, is, ere, hace struxi, structum-, fluo, is,
sistir ó dejar algo). Mitto, is, ere h a c e misi, missum. Dobla ere, fluxi, fliuxum. Congruo é ingruo, compuestos del an-.
la t en el presente, y la s en el supino. tiguo gruo, c a r e c e n d e supino, como cóngruo, is, ere, con-
grui (convenir); ingruo, is, ere, ihgrui, (arremeter). T a m -
Verba in uo per ui, ac utum dant, díluo teste.
bién batuo hace batid; y metuo, is, ere, metui (temer).
L o s verbos a c a b a d o s en uo d a n el pretérito p o r medio d e la
partícula ui, y el supino por m e d i o d e la partícula utum, sien- Annuo cum soci is, pluo, respuo, et ingruo junges.
do testigo dihio, is (desleír). Vivo fert visi, victum: sólvique, solútum
Solvo facit; volvi donavit volvo, volútum.
L o s v e r b o s d e la tercera c o n j u g a c i ó n acabados en uo hacen Dénique tesuit araat texo, textumque supínum.
el pretérito en ui y el supino e n utum, como induo, is, ere,
indui, indutum (vestir); arguo, is, ere, argui, argútum ( a r - Juntarás á este v e r b o annuo, is (conceder bajando la c a b e -
güir), el cual con s u s c o m p u e s t o s hace el futuro e n ra en za) con sus c o m p a ñ e r o s , á pluo, is (llover), respuo, is ( d e s -
iturus, c o m o argitúrus, redargui'úrus. Statuo, is, ere, (es- preciar), é ingruo, is (acometer). Vivo, is (vivir) lleva el
tablecer) hace statui, statum. S u s compuestos m u d a n la a en preterito vixi y el supino victum, y solvo, 'is ( p a g a r ) hace el
i b r e v e , c o m o eonstituo, is, ere, constituí, constitútum (es- pretérito solví y el supino solútum-, volvo, is (volver) dará
tablecer); restihio, is, ere, restituí, resütútum (restituir). L o s el pretérito volvi y el supino volútum. Finalmente, texo, is
compuestos de lavo, as, de esta c o n j u g a c i ó n , pierden la a y (tejer) ama el pretérito texui y el supino textum.
s i g u e n esta r e g l a , c o m o abluo, is, ere, abluí, ablúlum (la- Los compuestos del antiguo nuo hacen en nui y carecen de s u -
var); diluí, is, ere, diluí,- dilútum (desleír). A d v i é r t a s e que pino, como annuo, is, ere, annui-, renuo, is, ere, renui ( n e g a r ) ;
luo y s u s compuestos hacen el p r e t é r i t o en ui, y carecen de su- pluo, is, ere, h a c e p l u i (llover); respuo, is, ere, respui, y c a r e c e
pino, c o m o luo, is, ere, luí ( p a g a r ) ; reluo, is, ere, relui (vol- también de supino. Y a dijimos q u e ingruo [ a r r e m e t e r con í m -
ver á p a g a r ) ; m a s cuando reluo e s compuesto d e lavo, hace re- petu] hace ingrui solamente y carece d e supino. Vivo, is,
lui, relútum (volver á lavar). ere, hace vixi, victum; solvo, is, ere, solvi, solútum; volvo,
A ruó dic ruitum; sed utum dant pignora tantam. is, ere, volví, volútum; texo, is, ere, texui, textum.
Cuarta conjugación.
Prsetéritis ivi dat quarta. i/zí»:que supínis. ce el pretérito venívi, el s u p i n o venum v e l f u t u r o e n urus
Singultum singúltit aaiat, sepelíre sepultum. como v&iumitúrus-, y venio, is, iré, ( v e r b o s i m p l e ) h a c e veni
Veneo venívi, venum: a veni áccipe ventum. rnturn. S u s c o m p u e s t o s hacen c o m o é l , c o m o invenio, is,
L a c u a r t a c o n j u g a c i ó n d a á los p r e t é r i t o s la p a r t í c u l a ivi, iré, inven i, inventum [hallar],
y á los s u p i n o s l a p a r t í c u l a itum. Sihgultio, is (sollozar)
A pário natum per ni flectátur, et ertum.
q u i e r e e l s u p i n o singultum, y sepelio, is ( e n t e r r a r ) el supi- Compério, reperitque petit ri, poscit et ertum.
n o sepultum. Veneo, is ( s e r v e n d i d o ) h a c e el p r e t é r i t o ve-
nívi y el s u p i n o venum.; recibe el s u p i n o ventum d e este pre- El c o m p u e s t o d e parió, is ( p a r i r ) c o n j ú g u e s e p o r medio del
pretérito en ui y d e l s u p i n o e n ertum-, comperio, is (hallar) v
t é r i t o veni d e venio, is (venir).
repcrio, is [lo m i s m o ] p i d e n el p r e t é r i t o e n ri y el supino e n
L o s v e r b o s d e la c u a r t a c o n j u g a c i ó n h a c e n e l p r e t é r i t o en ertum.
ivi y el s u p i n o e n itum, c o m o audio, is, iré, audívi, audí-
tum. L o s c o m p u e s t o s d e este v e r b o hacen c o m o é l , s a c a n d o á L o s c o m p u e s t o s departo, q u e v a n p o r la c u a r t a c o n j u g a c i ó n
obedio, is, iré, obedívi, obedítum ( o b e d e c e r ) q u e m u d a la si- mudan la a en e b r e v e , y h a c e n el p r e t é r i t o e n erui y el supi-
no en ertum, c o m o aperio, is, iré, aperui, apertum [ a b r i r ] ;
laba au e n e l a r g a . Partió, is, iré ( p a r t i r ) , h a c e el pretérito
eoopeno, is, iré, cooperui, coopertum [ c u b r i r ] . E x c e p t ú a n s e
partívi y el supino partítum. S u s c o m p u e s t o s m u d a n la a en
comperio, is, iré, [ a v e r i g u a r ó t e n e r a l g o p o r c i e r t o ] q u e h a c e
r, c o m o dispertio, is, iré, dispcrtívi, dispertítum (repartir);
compen, compertum; y rcpcrio, is, iré [ h a l l a r ] q u e hace re-
impertió, is, iré, impertid, impertitum{dar ó r e p a r t i r ) . Eo~
per i, repértum.
is, iré ( i r ) hace e l p r e t é r i t o ivi y el s u p i n o itum. T i e n e dos
c l a s e s d e c o m p u e s t o s : u n o s q u e h a c e n c o m o él y s o n b r e v e s en Dat sálio sálui, saltum; sed pignora sultutn.
el s u p i n o ; v . g . : exeo, is, iré, exívi, ó exii y c'xitum (salir); Séntio vult si, sum: sépsi dat sépio, septum.
redeo, is, iré, redívi ó redii y réditum ( v o l v e r s e ó tornar); y
o t r o s q u e m u d a n la e en i, c o m o ambio, is, iré, ambíbi, am- SALIÓ, IS [ s a l t a r ] d a el p r e t é r i t o salui y el s u p i n o saltum;
bítum ( c e r c a r ó r o d e a r ) ; superbio, is, iré, superbívi, super- « r o s u s c o m p u e s t o s h a c e n e l supino e n sultum. Sentio, is
bítum ( e n s o b e r b e c e r s e ) . sentir] quiere el p r e t é r i t o e n si y el supino en sum- sepio, is
cercar] da el p r e t é r i t o sepsi y e i s u p i n o septum.
E l v e r b o eo y s u s c o m p u e s t o s hacen e l f u t u r o i m p e r f e c t o d e
SALIÓ, IS, IRÉ, c u a n d o s i g n i f i c a salar, h a c e el p r e t é r i t o sa-
i n d i c a t i v o en ibo, c o m o ibo, exíbo, redíbo, y el s u p i n o l e tiene
b r e v e , c o m o éxitium, réditum, s a c a n d o á superbítum d e su- lín y el supino salítum, p o r prsetéritis ivi, e t c . ; c u a n d o s i g -
perbio y ambitum d e ambio. mhca saltar, hace el p r e t é r i t o salui y el supino saltum, s e g ú n
nos lo enseña esta r e g l a . S u s c o m p u e s t o s m u d a n la a en i b r e v e ,
L o s v e r b o s ambio, superbio, y otros, t i e n e n i n t e r p u e s t a la y nacen el supino e n sultum , c o m o insilio, is, iré, insilui, in-
b, y condio, redeo, prodeo la d, para l a d u l z u r a y sonoridad süllum [saltar l i g e r o ] ; desilw, is;ire, desilui, desultum [ s a l -
d e la v o z .
tai' ae a r r i b a ] . Sentio, is, iré, h a c e sensi, scnsum; v sepio,
SiNGL'LTio, IS, IRE, h a c e el p r e t é r i t o singultívi y el supi- tre, sepsi ó sepivi y septum.
no singultum; y sepelio, is, iré, sepelid, sepultum. Ye-
neo, is, iré, c o m p u e s t o d e eo y del n o m b r e venum ( v e n t a ) ha- Fardo dat farci, fartum: vult fulcio fulsi,
Ac fullum: sarsi, sartum dat sarcio verbum.
naurio pretérito dabit ha'usi, haustúmque supino.
Santio dat sanxi, s a n c t u m , simul optat et itum. ré vereo, es, ere, venii, vérilum, y d e este supino f o r m a r é
Vincio habet vinxi, vinctum; dat amixit, amictum. el pretérito véritus sum, para vereor, eris. PARTIOR, PARTÍ-
FARCIO, IS ( e m b u t i r ) d a el pretérito farsi Y el supino fartum-,
RIS hace el pretérito partítus sum, partíri (repartir). S u s
fulcio, is (sustentar) q u i e r e el pretérito fulsi y el supino j'ul- compuestos son d e dos m a n e r a s : unos q u e hacen c o m o él; v .
tum: el v e r b o sardo, is ( c o s e r ) da el pretérito sarsi y el supi- •y.: compartior, iris, compartías sum, compartid (compar-
no sartum. Haurio, is ( a g o t a r ) dará el pretérito ha asi y el tir); y otros q u e m u d a n la a en e, c o m o dispertior, iris, dis-
supino haustum. Sancio, is (establecer) da el pretérito san- pertítussum, dispertíri (repartir, ó dividir en partes). FRUOR,
ERIS, hace fruitus sum, frui; y proficiscor, eris, profectus
xi y el supino sanctum, y j u n t a m e n t e desea el supino en itum.
Vincio, is (atar) tiene el p r e t é r i t o vinxi y el supino vinctum; sum, profásd.
a inicio, is (cubrir) da el p r e t é r i t o amixi y el supino amictum. A reor esto ratus: nanciscor nactus habebit.
Metior et ménsus: patiórque, s dúplice, passus.
FARCIO, IS, IRÉ, h a c e e l préterito farsi Y el supino fartum. Et fáteor fassus: necnon adipiscor adeptus,
Comminíscor amat commentus: et ordior orsus.
S u s compuestos m u d a n l a a e n e, como refercio, is, iré, re-
fersi, refertum ( h e n c h i r ) , confercio, is,ire, confersi, confer- El pretérito ratus sea de REOR, ERIS, (juzgar); nanciscor,-
turn (lo mismo); e x c e p t ú a s e infamo (embutir, ó rellenar) que eris (alcanzar) tendrá el pretérito nactus; y metior, iris ( m e -
a l g u n a s veces conserva l á a. Fuldo, is iré, hace fulsi, ful- dir) tendrá el pretérito ménsus, y patior, eris (padecer), el
tum-, sardo, is, ¡re, sarsi, sartum; haurio, is, iré, hausi, pretérito passus con d o s s. V fateor, eris (confesar) hace el
haustum, ó haurivi, haurüum; sancio, is, iré, sanxi, sanc- pretérito fassus: también adipiscor, eris (alcanzar) el p r e t é r i -
tum, ó sancívi, sancíturn; vincio, is, iré, vinxi, vinctum-, y to adéptus; comminíscor, eris (fingir) quiere el pretérito c o m -
amicio, is, iré, amixi, amictum y a l g u n a v e z amicui óami- mentus, y ordior, iris (urdir) el pretérito orsus.
cívi. REOR, ERIS, hace el pretérito ratus sum, red; nanciscor,
V E R B O S DEPONENTES.
nactus sum, nancisci;mentior, mentíris, mentítus sum, men-
tiri (mentir); patior, patéris, passus sum, pati, el cual t i e -
Ex or finítis, activa m fíngito vocem,
Ut vereo ex vereor; formábitur inde supinum; ne dos compuestos: compatior, eris, compassus sum, compá-
Indeque praetéritum véritus sum: démito pauca, ti (compadecerse); y perpetior, eris, perpessus sum, perpé-
Nempe fruor fruitus: proficiscor sume profectus. ti (sutrir). FATEOR, ERIS, hace fassus sum, fatéri. S u s c o m -
F i n g e la v o z activa d e l o s v e r b o s a c a b a d o s en or, como ve- puestos mudan la a en i, c o m o profiteor, eris, prpfessussum.,
reo, es, d e vereor, eris ( r e v e r e n c i a r ) ; d e allí, d e aquel verbo profitéri (profesar). S á c a s e diffiteor, eris (negar) q u e c a r e c e
tingido, se f o r m a r á el s u p i n o , y d e allí, d e aquel supino, se f o r - de pretérito y supino, p o r diffiteor, liquor, etc. ADIPISCOR,
m a r á el pretérito véritus sum. S a c a u n o s pocos: conviene á ERIS, hace adeptus sum, adepisci; comminíscor, eris, com-
saber, el pretérito fruitus d e fruor, eris ( g o z a r ) ; toma el pre- metus sum, comminisci; y ordior, iris, orsus sum, ordíri.
térito profectus de proficiscor, eris (partirse). Tum grádior gressns: misereri redde misertus.
Atque expergiscor capit experrectus: et últus.
P a r a dar pretérito á l o s v e r b o s deponentes, acabados en or,
Ulciscor poscit: cápiunt loquor et sequor utiis.
se ha de fingir la v o z a c t i v a , dándole el pretérito y supino que Nitor habet nixum et nisum: pactusque paciscor.
su r e g l a pidiere, y d e e s t e s u p i n o se sacará el pretérito del ver-
b o deponente; v . g . : d e vereor, veréris, quitándole la r, fingi- Además de esto, GRADIOR, ERIS (andar) hace el pretérito
24
gressus: da t ú el p r e t é r i t o misertus al v e r b o misereoF, erit Glisco cum ferio, v e r g o cuín pólleo, vado,
( t e n e r m i s e r i c o r d i a ) ; y expergiscor, eris ( d e s p e r t a r ) loma el Ámbigo, cumque furo, sátago, quseso, hisco, fatisco.

p r e t é r i t o experrectus, y ulciscor, eris ( v e n g a r s e ) pide el pre- Los verbos q u e c a r e c e n de p r e t é r i t o no dan supinos: GLIS-
térito ultus. LOQUOR, ERIS (hablar) y sequor, eris (seguir; CO, IS (engordarse, ó c r e c e r e n g o r d a n d o ) c o n ferio, is ( h e r i r ) ,
t o m a n el p r e t é r i t o e n utus. NITOR, ERIS (estribar) tiene el pre- vergo, is (inclinar) c o n polleo, es (poder), vado, is ( c a m i n a r ) ,
térito nixus c o n x, y nisum con s, y paciscor, eris (hacer pac- ámbigo, is (dudar) y sátago, is (tener q u e hacer) con furo, isy
to) el p r é t e r i t o pactus. (estar furioso), quseso, is ( r o g a r ) , hisco, is ( a b r i r s e la tierra),.
GRADIOR, ERIS, h a c e el pretérito gressus sum, gradi. Sus ¡ fatisco, is (lo m i s m o ) .
•compuestos m u d a n l a a e n e, c o m o ingredior, eris, ingres- Todo verbo q u e c a r e c e d e p r e t é r i t o n o tiene supino; d e los
sussum, ingrédi[entrar]; aggredior, eris, nggressussum,aq- cuales se hallan los s i g u i e n t e s : liveo, es, ere, ( p o n e r s e c á r d e -
grcdi [ a c o m e t e r ] . MISEREOR, ERIS, h a c e misertus sum,ómi- no, ó tener envidia); livesco, is, e r e . ( h a c e r s e c á r d e n o ) , glisco,
sérilus, miseréri; expergiscor, eris, experrectus sum, ex- is, ere; ferio, is, ere; vergo, is, ere; polleo, es, ere; vado, is,
pergisci; ulciseor, eris, ulitis sum, ulcisci; loquor, eris, lo- I ere; ámbigo, is, ere; furo, is, ere; sátago, is, ere; quseso ^
cutus sum, loqui; sequor, eris, sequtus sum, sequi; nitor, is, ere; hisco, is, ere; y fatisco, is, ere.
eris, nisus ó nixus sum, niti; y paciscor, eris, pactus sum,
Mceret, avetque si muí, vescor, cum prole fatiscor.
pascisci.
Diffíteor, liquor, ringor, médeor, reminiscor.
Tum labor lapsus; queror optat questus, et usus
Utor: ei oblítum obiiviscor et ortus oriri
Juntamente c a r e c e n d e p r e t é r i t o y s u p i n o mcereo, es (estar
Nascor item natum: á mórior tibi mórtuus exit. triste) y aveo, es ( d e s e a r ) , vescor, eris ( c o m e r ) , fatiscor, eris
In tribus extrémis per itiirus flecte futúrum. (cansarse) con su c o m p u e s t o defitiscor, eris (lo m i s m o ) , diffí-
A d e m á s d e esto, LABOR, ERIS (deslizarse) h a c e el pretérito teor, eris [ n e g a r ] , liquor, eris [ d e r r e t i r s e ] , ringor, e m ( a b r i r
lapsus; queror, eris ( q u e j a r s e ) d e s e a e l p r e t é r i t o questus, y la boca), medeor, eris [ c u r a r ] y reminiscor, eris [ a c o r d a r s e ] .
utor, eris (usar) el p r e t é r i t o usus, y obiiviscor, eris (olvidar- También carecen d e p r e t é r i t o y supino: mareo, es, ere; aveo,
se) e l pretérito oblítus; y orior, eris ( n a c e r ) e l pretérito or- es, ere; vescor, eris, sci; fatiscor, eris, fatisci, y su c o m p u e s -
tus; e l pretérito mortuus sale d e morior, eris ( m o r i r ) . Con- to defitiscor; diffiteor, eris, eri; liquor, eris, liqui; ringor,
j u g a e l f u t u r o e n urus p o r la partícula iturus e n los tres úl- eris, ringi; medeor, eris, mederi; y reminiscor, eris, remi-
timos verbos. nisei.
LABOR, ERIS, h a c e e l pretérito lapsus sum, labi; queror,
His raeditatívum (dempto esúrit), ádito verbum.
eris, questus sum, queri; utor, eris, usus sum, uti; obiivis- Insuper illa, quibus nomen dedit inchoo, verba.
cor, eris, oblítus sum, obliv'isá; orior, eris, ortus sum, ori- Aut certe cápiunt a verbis, unde trahuntur.

ri; nascor, eris, natus sum, nasci; y morior, eris, mortuia I Añade á estos v e r b o s el v e r b o m e d i t a t i v o , s a c a n d o á ESURIO,
sum, mori. ORIOR, NASCOR y MORIOR h a c e n e l participio de i IS (tener hambre). A d e m á s d e esto, aquellos v e r b o s á los c u a -
f u t u r o e n urus e n itúrus, c o m o oritúrus, nascitúrus, mori- I les dio nombre inchoo, as [ c o m e n z a r ] ; ó toman e l p r e t é r i t o y
túrus. supino ciertamente d e los v e r b o s de d o n d e salen.
V E R B O S QUE C A R E C E N DE P R E T É R I T O Y SUPINO. Los verbos m e d i t a t i v o s , los cuales s e f o r m a n c o m u n m e n t e
Ptíetéritis qufe v e r b a carent, ; nulla supina; los supinos de los v e r b o s , m u d a n la m e n rio, t a m b i é n c a -
recen de pretérito y supino; v . g . : cmaturio, is, iré [tener VERBOS DISTINGÜENDOS.
gana de cenar]; dietario, is, iré [tener gana de decir], los cua-
les salen de los supinos ccenátum y dictum. S a c a s e e s u r i o , i s , L a primera persona del singular del presente de indicativo
iré [tener gana d e comer], q u e sale del supino esum, y hace en algunos verbos puede pertenecer á la p r i m e r a conjugación,
esurívi ó esurii, esurítúm. A parturio, is, iré, q u e sale del y á la tercera, y tal vez á la cuarta, como dico, siendo dico, as,
supino partían, y á neptnrio, is iré, q u e s e forma del supino are, e s de la primera, y dico, is, ere, de la tercera; por lo q u e
nuptum, les dan algunos el pretérito en ivi y el supino e n itum. en su primera persona son verbos distingüendos, mayormente
cuando tienen un mismo acento. Cuando se p r e g u n t e , pues,
REGLA G E M E R A L cómo forma el pretérito y supino esta clase d e verbos, deberá
DE LOS SUPINOS DE LOS VERBOS COMPUESTOS. " hacerse la distinción que convenga. A s í p o r e j e m p l o , si se nos
Compósitum quóties a in i mutáverit, aut e, preguntara cómo forma el pretérito y supino el v e r b o appello,
E capiúnto sibi [veluti eonspergo], supina. deberíamos contestar: q u e si pertenece a la primera c o n j u g a -
Símplicis a retinent in go finita supini'
Quseque cado gignit. Státuo ac taabeo i sibi servant. ción, hace appellévi, appellátum-, y si á la tercera, appelui,
appulsum.
T o d a s las veces q u e el compuesto m u d a r e la a en i, ó eñ e,
ios supinos toman para sí la e, así c o m o eonspergo, is (espar- Adviértase q u e cuando los verbos c o m p u e s t o s están distin-
cir ó derramar). L o s v e r b o s acabados en go g u a r d a n l a a del guidos por s u cantidad breve, ó larga, no s e deben tener p o r
supino simple, y los q u e c o m p o n e cado, is (caer). L o s compu- distingüendos aunque s e escriban con unas m i s m a s letras, pues
estos de státuo, is (establecer) y los d e habeo,es [ t e n e r ] guar- nadie ignora q u e indico es compuesto d e dico, as, are, é in-
dan para sí la i. dico de dico, is, ere.
Cuando el v e r b o c o m p u e s t o muda la a del p r e s e n t e de su
simple en e, ó en i, entonces el compuesto r e c i b e e e n el supino;
v. g . : infició, q u e muda en i la a d e s u s i m p l e fació, hace C A P Í T U L O V.
inféci, infactum. E x c e p t ú a n s e los v e r b o s a c a b a d o s e n go, co- Del participio.
mo cm fringo, los cuales conservan e n el s u p i n o la a de su
verbo simple, v . g . confraetum; pero los c o m p u e s t o s d e spnr- El PARTICIPIO e s lina parte de la oración, asi llamada p o r -
go, como eonspergo, aspergo,aunque s e a c a b a l e n go, reciben que, según sus varias aplicaciones, participa d e la índole del
e en el supino; v . g . conspersum, aspersum. verbo y de la del adjetivo, atendida la condición de tal con q u e
INCIDO, ÓCCIDO y KKCIDO, c o m p u e s t o s de cado, g u a r d a n en frecuentemente s e emplea; no siendo r a r o el usarse también co-
el supino la a de su simple; v . g . incásum, occásum, recásum. mo nombre.
L o s compuestos d e STATÜO, IIABEO, y PLACEO, q u e m u d a n la Cuando el participio termina e n ns denota el presente y pre-
a de su simple en i, c o m o constituo,adhibeo y displiceo, cou- pretérito imperfecto, c o m o amans. C u a n d o acaba e n tus y e n
serban la i en el supino; v . g . constitútum, adhíbitum, dis- fiius puro, q u e sólo se halla e n morior y s u s compuestos, en
plícitum. sus y en xn.s, señala el pretérito perfecto y e l pluscuamper-
Finalmente, los c o m p u e s t o s d e salió, a u n q u e m u d a n la a fecto, como amátns, rnortuus, visus, fixus. C u a n d o acaba e n
en i, v . g . insilio, reciben u e n el supino, c o m o insilio, is, unts ó e n dus, denota el futuro, c o m o amatúrus, amandus.
iré, insilui, insulíum [saltar ligero]. Pero obsérvese q u e este último señala m á s c o m u n m e n t e obli-
recen de pretérito y supino; v . g . : cmaturio, is, iré [tener VERBOS DISTINGÜENDOS.
gana de cenar]; dietario, is, iré [tener gana de decir], los cua-
les salen de los supinos ccenátum y dictum. S á c a s e e s u r i o , i s } L a primera persona del singular del presente de indicativo
iré [tener gana d e comer], q u e sale del supino esum, y hace en algunos verbos puede pertenecer á la p r i m e r a conjugación,
esurívi ó esurii, esurítúm. A parturio, is, iré, q u e sale del y á la tercera, y tal vez á la cuarta, como dico, siendo dico, as,
supino partían, y á nepturio, is iré, q u e s e forma del supino are, e s de la primera, y dico, is, ere, de la tercera; por lo q u e
nuptum, les dan algunos el pretérito en ivi y el supino e n Hura. en su primera persona son verbos distingñendos, mayormente
cuando tienen un mismo acento. Cuando se p r e g u n t e , pues,
REGLA G E M E R A L cómo forma el pretérito y supino esta clase d e verbos, deberá
DE LOS SUPINOS DE LOS VERBOS COMPUESTOS. " hacerse la distinción que convenga. A s í p o r e j e m p l o , si se nos
Compósitum quóties a in i mutáverit, aut e, preguntara cómo forma el pretérito y supino el v e r b o appello,
E capiúnto sibi [veluti conspergo], supina. deberíamos contestar: q u e si pertenece a la primera c o n j u g a -
Símplicis a retinent in go finita supíni'
Quseque cado gignit. Státuo ac taabeo i sibi servant. ción, hace appellévi, appellátum; y si á la tercera, appelui,
appulsum.
T o d a s las veces q u e el compuesto m u d a r e la a en i, ó eñ e,
los supinos toman para sí la e, así c o m o conspergo, is (espar- Adviértase q u e cuando los verbos c o m p u e s t o s están distin-
cir ó derramar). L o s v e r b o s acabados en go g u a r d a n l a a del guidos por s u cantidad breve, ó larga, no s e deben tener p o r
supino simple, y los q u e c o m p o n e cado, is (caer). L o s compu- distingüendos aunque s e escriban con unas m i s m a s letras, pues
estos de státuo, is (establecer) y los d e habeo,es [ t e n e r ] guar- nadie ignora q u e índico es compuesto d e dico, as, are, é in-
dan para sí la i. dico de dico, is, ere.
Cuando el v e r b o c o m p u e s t o muda la a del p r e s e n t e de su
simple e n e , ó en i, entonces el compuesto r e c i b e e e n el supino;
v. g . : infició, q u e muda en i la a d e s u s i m p l e fació, hace C A P Í T U L O V.
inféci, infactum. E x c e p t ú a n s e los v e r b o s a c a b a d o s e n go, co- Del participio.
mo cmfringo, los cuales conservan e n el s u p i n o la a de su
verbo simple, v . g . confraetum; pero los c o m p u e s t o s d e spnr- El PARTICIPIO e s una parte de la oración, asi llamada p o r -
go, como conspergo, aspergo,aunque s e a c a b a l e n go, reciben que, según sus varias aplicaciones, participa d e la índole del
e en el supino; v . g . conspersum, aspersum. verbo y de la del adjetivo, atendida la condición de tal con q u e
INCIDO, ÓCCIDO y RKCIDO, c o m p u e s t o s de cado, g u a r d a n en frecuentemente s e emplea; no siendo raro el usarse también co-
el supino la a de su simple; v . g . incásum, occásum, recásum. mo nombre.
L o s compuestos d e STÁTUO, IIABEO, y PLACEO, q u e m u d a n la Cuando el participio termina e n ns denota el presente y pre-
a de su simple en i, c o m o constituo,adhibeo y displiceo, cou- pretérito imperfecto, c o m o amans. C u a n d o acaba e n tus y e n
serban la i en el supino; v . g . constitútum, adhíbitum, dis- ftius puro, q u e sólo se halla e n morior y s u s compuestos, en
plícitum. sus y en xns, señala el pretérito perfecto y e l pluscuamper-
Finalmente, los c o m p u e s t o s d e salió, a u n q u e m u d a n la a fecto, como amátns, rnortuus, visus, fixus. C u a n d o acaba e n
en i, v . g . insilio, reciben u e n el supino, c o m o insilio, is, unts ó en dus, denota el futuro, c o m o amatúrus, amandus.
iré, insilui, insultum [saltar ligero]. Pero obsérvese q u e este último señala m á s c o m u n m e n t e obli-
PARTE PRIMERA.

gación y necesidad, y n o tiempo futuro;, v . g . : virtus aman- le c o r r e s p o n d e s e g ú n su v e r b o y toma el d e nombre, c o m o ap-


do. significa m á s veces la virtud que se debe amar, q u e la pétens glorise, e n v e z d e gloriam; cuando recibe g r a d o s d e
virtud que se amará, y aun denota con frecuencia el presen- c o m p a r a c i ó n , como florens, florentior, florentissimus; y cuan-
te, como e n esta locución: tempus legendi librum, [el t i e m - do a d m i t e u n a parte compuesta q u e 110 esté en el verbo de don-
po de leer el libro]. d e s e d e r i v a , como insciens [ignorante], p u e s in no pertene-
c e al v e r b o scio d e donde s e forma.
L o s acabados en tus, sus ó xus y los en urus, s e derivan
del supino en um, c o m o amátus de amátum, visus d e vi- CAPÍTULO VI.
sura, fixus de fixum, cambiando la mens-,)'amatúrus cam-
biando la m en urus. P e r o los en unís d e los verbos sono y Del adverbio.
juro hacen en atúrus, como sonatúrus, juratúrus, deriván-
El A D V E R B I O e s u n a p a r t e indeclinable d e la oración, q u e
dose d e los supinos anticuados de estos verbos: sonátum, ju-
s i r v e para modificar la s i g n i f i c a c i ó n del v e r b o ó d e cualquie-
rátum. L o s d e p a r i o r , orior, nascor y morior, hacen en itu-
ra otra p a l a b r a q u e tenga un sentido calificativo ó atributivo.
rus, como paritúrus, oritúrus, nascitúrus, moritúrus, d e -
rivándose de los supinos antiguos páritum, oritum, náscitum, L o s a d v e r b i o s tienen m u c h a s significaciones, q u e se pueden
móritum. reducir á l a s siguientes:

L o s acabados e n ns y urus son activos, c o m o amans, ama- De tiempo.


túrus; y pasivos los terminados en dus, como amandus. L o s D e t i e m p o determinado, c o m o hodie [ h o y ] , eras [mañana],
en tus, sus y xus, serán según los v e r b o s á q u e pertenezcan. perendie [ p a s a d o m a ñ a n a ] , heri [ayer]; nudius tertius [ a n -
S i pertenecieren á los verbos pasivos, serán pasivos; si á de- tes d e a y e r ] , nudius quartus [ a n t e - a n t e - a y e r ] , etc. Pridie
ponentes, serán activos, y s i á v e r b o s comunes, serán activos (el día antes), postridie (el día después).
y pasivos.
D e t i e m p o indeterminado, c o m o quotidie (cada día), quo-
H a y v e r b o s impersonales q u e admiten algunos participios, tannis (cada año), nunc (ahora), tune (entonces), nuper (po-
como pcenitet, pcenitens, pamitendus-, pudet, pudens, pudi- co h a ) , •olim (en otro tiempo), aliquando (alguna vez), sem-
túrum, pudendus; pertsedet, pertxsus. Y h a y otros q u e n o per ( s i e m p r e ) , nunquam (jamás), inlerea (entretanto), dciii-
admiten ninguno, como oportet, lo cual sólo puede enseñar e l que y tándem ( e n fin).
uso.
De lugar.
L o s participios acabados en tus, sus, xus, rus y dus, s e
declinan por bonus, bona, bonum, como amátus, a, um, ama- D e l u g a r e n donde s e está, como ubi (en donde), hie (aquí),
túrus, a, um-, amandus, a, um. L o s e n ns se declinan p o r istic (ahí), ibi ó illic (allí), ubique (en todas partes), etc.,
prudens, c o m o amans, amantis. Iens hace euntis; quiens, intus (dentro), foris (afuera) usquñm ( e n algún lugar), nun-
queuntis, y también sus compuestos, c o m o rediens, redeun- quam ( e n n i n g u n o ) .
tis-, nequiens, nequeuntis. E x c e p t o ambio, compuesto de eo, D e l u g a r á donde s e v a , como quo (adonde), hue (acá),
que no hace ambeuntis, sino ambientis. istuc ó isto (allá en donde estás), illue, illo, eo (allá donde
El participio s e hace nombre ó adjetivo cuando deja de s i g - está a q u é l ) , intro (adentro), foras ( a f u e r a ) , longe, peregre
nificar tiempo: sponsus[e 1 esposo] cuando deja el r é g i m e n q u e (lejos), nmquam ( e n ninguna parte).
D e l u g a r hacia donde s e v a , c o m o quorsum (hacia d o n - q u e s e a ñ a d e n los c o m p u e s t o s bipartito, tripartito, etc. [ e n
de?},, horsum (hacia acá), islorsum (hacia a h í ) , iUorsum ( h a - d o s , en t r e s p a r t e s ] ; bifariam, trifariam, midtifariam, etc.
cia allá); y. los d e m á s a c a b a d o s en orsum; v . g . dextrorsum [en dos, tres, ó m u c h a s partes]; duplíciter, triplíciter, mul-
(hacia á la derecha). tiplíáter, etc. [ d e dos, tres, ó m u c h o s m o d o s ] .

D e l u g a r hasta donde s e llega,' c o m o qaoad, usquequo, ó D e n ú m e r o INDETERMINADO, c o m o toties [tantas v e c e s ] , quo-


quousque ó quátenus (hasta donde), hucusque, háctenus ( h a s - ti.es [ c u a n t a s v e c e s ] , y s u s c o m p u e s t o s multoties, etc.; pturiés,
ta aquí), eátenus (hasta allí). comphiries [ m u c h a s v e c e s ] , alias [ o t r a s v e c e s ] .

D e l u g a r p o r donde s e v a ó pasa, c o m o qua ( p o r d o n d e ) , De cantidad.


hac ( p o r aquí), istac ( p o r a h í ) , illac ó ea ( p o r allá), e t c . Multum [ m u c h o ] , plus [ m á s ] , valde, ádmodum [ m u c h o ] ,
De l u g a r de donde s e v i e n e , c o m o unde ( d e donde), hiríc abunde, affatím. ( a b u n d a n t e m e n t e ) , etc; tantum (tanto), quan-
(de aquí), istinc ( d é ahí); inde ó illinc ( d e allí), etc. Su- tum (cuanto), e t c . , y s u s c o m p u e s t o s .
perne ( d e arriba), inferné ( d e abajo), córninus (de c e r c a ) , De igualdad.
éminus (de lejos), ecelitus (desde el cielo).
¿E'que,páriter, justa ( i g u a l m e n t e ) , seque ac, atque óquam
De calidad. (igualmente que).
Pulchre ( h e r m o s a m e n t e ) , túrpite (feamente). De semejanza.
De manera. Ita, sic (así), táliter ( d e tal modo), quáliter, quemádmo-
Hispane (á la española), meátin ( á mi modo), pnnetim (de dum (al m o d o q u e ) , ceu, quasi, tanquam, ut, prout, siciit,
punta), cxsim ( d e tajo), etc. velut ( c o m o ) , perinde ac, atque (del m i s m o modo q u e ) .

De mimerò. De desemejanza.

D e n ú m e r o cardinal, c o m o semel (una v e z ) , bis (dos), ter Alias, áliter, secus ( d e otra m a n e r a ) .
(tres), quater (cuatro), y todos los d e m á s a c a b a d o s en tes, c o - De contrariedad.
mo quinquies (cinco v e c e s ) , decies (diez veces), vicies (veinte
Contra, e contra (al contrario), contra ac, atque, óquam
veces), etc. D e vicies e n adelante, el n ú m e r o m a y o r s e a n t e -
pone c o m u n m e n t e sin conjunción al m e n o r , ó éste al m a y o r c o n (al c o n t r a r i o d e lo q u e ) .
élla; v . g . : vicies semel, ó semel et vicies (veintiuna veces). De unión.
D e centi.es e n adelante, e l n ú m e r o m a y o r s e a n t e p o n e g e n e - Una, simul, páriter ( j u n t a m e n t e ) , promiscué (promiscua-
r a l m e n t e al m e n o r c o n conjunción ó sin élla; v . g , : eenti es et mente).
semel, ó centies semel (giento y u n a v e c e s ) . De división.
D e n ú m e r o ordinal a c a b a d o en um ó e n o, c o m o p-rimum Divise ó divísim, segregátim, separálim (separadamen-
ó primo [ p r i m e r a m e n t e ] , secundum ó secundo ( s e g u n d a v e z ) ,
te), seorsum (aparte).
tertium (tercera v e z ) , etc.
De afirmación.
D e distributivo a c a b a d o e n im, c o m o singulátim [cada
cosa ó persona de p o r s í ] , ostiátim [de puerta en. p u e r t a ] , á Ita, etiam, máxime (sí), certe, plañe, sane, profecto,
25
quidem, nx, enimvéro (ciertamente), nempe, quippe, ntmi-
ruin, scilicet, vidélicet (sin duda, c o n v i e n e á s a b e r ) .
De exhortación.
De juramento.
Eja ( e a ) , age, agédum, agite, agitédum, v e r b o s t o m a d o s
Perpol, ó pol ( p o r Polux); ¿edepol ( p o r el l e m p l o de Po- por adverbios ( e a p u e s , v a m o s ) ; euge (sea e n h o r a b u e n a , v i -
l u x ) ; me Hércules, ó mehercle, hércules, hércule ó hercle va); bene, belle, sophos (bellamente, g r a n d e m e n t e ) .
(así m e ayude Hércules); mediusfulius (así m e a y u d e el hijo De demostración.
d e Jove).
En, ecce ( v e d a q u í , v e d a h í ) , v . g . : en líber ( v e d aquí el li-
De negación. bro); ecce equus, ó equum ( v e d ahí el caballo).
Non, haud (no), ne (para q u e no), haudquaquam, ne- G R A D O S DE COMPARACIÓN DE LOS ADVERBIOS.
quáquam, ncutiquam, nullomodo ( d e n i n g u n a manera); m i -
En los a d v e r b i o s q u e p r o c e d e n d e adjetivos caben l o s m i s -
nime (nada m e n o s q u e eso).
mos g r a d o s d e s i g n i f i c a c i ó n q u e en éstos, y c o n las m i s m a s e x -
De duda. cepciones, c o m o s e puede v e r en los siguientes e j e m p l o s :
Forte, fortasse, fortassis, forsam, fórsitam (quizá, acaso, POSITIVO. COMPARATIVO. SUPERLATIVO.
p o r ventura); an, anne, ne (pospuesto); num, numquid, utrum Sanctus sánete. sactius. sanctissime.
( s i ) ; v. g . : vide an Joannes vénerit (mira si ha venido Juan). Acer ácriter. acrius. acerrime.
Doctus docte. doctius. doctissime.
De pregunta. Prudens.... prudenter. prudentius. prudentissime.
An, ame, annon, nonne, num, numquid, utrum, sícei- Sxpe ( m u c h a s v e c e s ) f o r m a sxpius, sseptssime; y diu ( p o r
ne(acaso no?); v . g . : an, anne ludís ó ludisne ( j u e g a s ? ) ; dor- mucho t i e m p o ) , diutius, diutíssime, a u n q u e n o p r o c e d e n de
mís annonf (duermes ó no?); nonne prsedixi? (no lo dije yo adjetivos. Secus ( d e o t r o m o d o ) y satis (bastante), f o r m a n r e s -
antes?); num ó numquid jocaris? (te burlas?); utrum ita, an p e c t i v a m e n t e secius, satius, sin superlativo, y r w p e r ( p o c o h a )
mea culpa est? (es t u culpa ó la mía?); síccini respondes? nupérrime, s i n comparativo.
(así respondes?); quid, quare, cur, quamobrem, etc. ( p o r qué?).
C A P Í T U L O V I I .
De deseo.
De la preposición.
0 si! (o si!). Ut, utínam, ó ú t i n a m ( o j a l á , p l e g u e á Dios).
De preferencia. PREPOSICION e s u n a p a r t e indeclinable d e la oración, q u e
sirve para d e n o t a r r é g i m e n ó dependencia q u e tienen e n -
Magis,potius (más bien); immo, immo vero, quinimmo, qui-
tre sí dos p a l a b r a s ó cláusulas.
netiam, quinpotius (antes bien); imprimís, potissmum, prx-
L a s p r e p o s i c i o n e s en latín son d e cuatro clases: d e acusa-
cipue, pr¿escriba, máxime (principalmente, mayormente).
tivo, de ablativo, variables é inseparables.
De llamamiento. De acusativo.
O (o), eho, heus, ah (ola), a u n q u e éstos se hallan también Se e n u m e r a n c e r c a d e treinta q u e piden acusativo, y son:
usados como interjecciones.
tid (á, p a r a , s e g ú n , delante, c e r c a , hasta, hacia, contra, r e s -
pecto 'de, a d e m a s d e ) ; adversas ó adversum (contra, e n f r e n -
te); ante (ante, delante, antes m á s ) ; apud (cerca d e , en casa, I
en, e n t r e , delante); área (al rededor, s o b r e , cerca); (ircita | CAPÍTULO VIII.
(cerca d e , casi); circum (al rededor); cis ( d e ' l a parte de acá,
De la conjunción.
dentro d e ) ; citra (del lado d e a c á , s i n , a n t e s , fuera); contrn
(contra, e n f r e n t e ) ; erga (hacia, para, c o n , enfrente de, con- L a CONJUNCIÓN es una palabra indeclinable q u e enlaza las
tra); extra (fuera d e , e x c e p t o ) ; infra ( d e b a j o , después); inter j partes de u n a frase ó las proposiciones entre sí, expresando
(entre, e n , en m e d i o ) ; intra (dentro d e , e n ) ; juxta (cerca, ciertas relaciones.
después d e , s e g ú n ) ; 06 ( p o r , á causa d e , delante); penes (en I L i s conjunciones son de varias clases.
poder, á discreción d e , en); per ( p o r , p o r m e d i o d e , por espa-
cio de); pone (detrás, d e s p u é s de); post ( d e s p u é s , desde, de- Copulativas, ó que denotan unión:
trás de) prxter [ a d e m á s , delante d e ] ; prope [ c e r c a de, jun- | Ac, atque, et, que (y); nec, ñeque (ni); qnoque, étiam,
to ¡i]'; propter [ c e r c a , p o r ] ; secundum [ s e g ú n , j u n t o , después, ítem (también).
mientras]; secus (junto); supra [ s o b r e , e n c i m a d e , además]:
trans ( d e la otra p a r t e , m á s allá); ultra ( d e la otra par- Disyuntivas, ó que expresan alternativa entre dos
te, después, m á s , m á s adelante); usque ( h a s t a ) ; versas (ha- miembros de frase:
cia).
Aut, I¡el, seu, sive, ve (ó;) neve ( ó no).
L a s s i g u i e n t e s rigen ablativo: a, ab, abs ( d e , p o r , res-
pecto d e , d e s d e , d e s p u é s , c e r c a d e , e n , c o n t r a , fuera de, en Concesivas, ó que expresan concesión de alguna cosa.
f a v o r d e , hacia, hasta); absque (sin); clam (á escondidas): Elsi, quamquam, quamvis, tamctsi, licet ( a u n q u e ) .
corara (delante, á l a vista); cum [ c o n , e n ] ; de (de, desdé,
acerca de, s e g ú n , p o r , d e s p u é s , en c u a n t o ) ; e ó ex ( d e , des- Adversativas, ó que marcan oposición:
de, por, c o n , s e g ú n , después); palam ( á l a v i s t a , á presen- Sed, autem, at, verum ( p e r o ) .
cia, delante d e ) , prae (antes, delante d e , p o r , respecto del:
pro (por, e n f a v o r , s e g ú n , delante d e , e n , e n v e z de); sitie Conclusivas, o racionales, que exponen una consecuencia
(sin); tenus (hasta, en c u a n t o , sólo). deducida de lo que antecede.
Ideof idcírco, ígitur, ergo, proinde ( p o r esto, p o r tanto);
Variables. quare, quamóbrem, quapropter (por lo q u e ) .
In ( á , e n ) ; sub ( á , bajo); super ( s o b r e , a c e r c a ) ; subter (ba-
Causales, que señalan la causa ó rasón de lo anterior:
j o , debajo de); clam ( á escondidas, sin s a b e r l o ) ; tenus (hasta).
A f l r o , quippe, quoniam,enirn, ^««(porque,pues); qiian-
Inseparables. dóquidem (puesto q u e ) .
Am con, di, dis, re y s e , c o m o ámbigo, conféro, dilá,
cero, disputo, repelo, sejungo. E s t a s s ó l o s e usan en com- Finales, ó que manifiestan el fin con que se hace alguna cosa.
posición; m u c h a s d e las o t r a s p u e d e n s e r c o m p o n e n t e s ó re- ti, quo (para q u e ) .
gentes. v
Condicionales:
Dunimdo (con tal que); .sí (si); nisi ( s i n o ) .
De indignación y execración.
Expletivas, ó que sirven para llenar la oración, por adorno, Ira de D i o s ! v i v e el c i e l o ! m a l ha-
elegancia ó necesidad, como
ya' Proh!pro! pro deam Jideral
Autem, porro, vero, qtiidem (pues). De sorpresa.
Y a ! tate! c ó m o ! a h ! o h ! c á s p i t a !
E s t a s son l a s principales, á las q u e pueden a ñ a d i r s e las ex-
caramba! papx} hui, hmJ 0, w
plicativas, temporales, transitivas, etc.
ehemj
C A P Í T U L O I X . Para imponer silencio.

De la interjección. Chito! c h i t ó n ! St f

L a I N T E R J E C C I Ó N es u n a v o z con q u e e x p r e s a m o s , p o r lo co- Para llamar d uno.


m ú n , r e p e n t i n a é impremeditadamente, la i m p r e s i ó n q u e cau- Hola! h é ! p a l a b r a ! HemJ eho! éhodum.'ohe.'
sa e n nuestro ánimo lo q u e v e m o s ú o í m o s , sentimos, recorda-
m o s , q u e r e m o s ó deseamos. C A P Í T U L O X .
L a s i n t e r j e c c i o n e s se clasifican atendiendo a los dilerentes
De las figuras de dicción.
afectos q u e e x p r e s a n . C o m o éstos son m u y v a r i o s , hay tam-
bién n u m e r o s a s interjecciones, p e r o las s i g u i e n t e s son las mas F I G U R A S DE DICCIÓN son ciertas alteraciones q u e en s u e s -

notables e n u n o y en otro idioma. tructura reciben á veces algunos vocablos. Dáseles también el
nombre g r i e g o d e metaplasmos. L o s principales son los s i -
De alegría.
guientes:
A h ! ay! oh! Ah! vah! evax! évohe!
M E T A P L A S M O S POR ADICIÓN.—Al principio (prótesis ó prós-
De dolor y tristeza.
tesis): tétuli en l u g a r d e tul,i. E n medio (epéntesis): Mavors
Ah! ay! Dios mío! Hei! eheu! oh! por raars. A l tin ( p a r a g o g e ) : deludier p o r delúdi.
De aprobación y aplauso.
M E T A P L A S M O S POR SUPRESIÓN.—Al principio (aféresis):
Viva! vitor! bravo! hien! magní- . quid por áliquid.. E n medio (síncopa ó síncope): nosti por no-
fico! s o b e r b i o ! Exige! io! 10 trnmphe! visti. A l fin (apócope): peciíli p o r peculii.
De aversión y desagrado. No e s lícito e m p l e a r estas figuras sino en las v o c e s en q u e
O x t e ! q u i t a a l l á ! o h ! f u e r a ! apar- , ya lo ha autorizado el uso.
te! púf! Ápagel! apagem! vaaiii
kui! phv.i!

De animación.

E a ! sus! á n i m o ! vaya! valor! Eja! hrn! age! ágedum!


ágem! euge! macte vmv-
te! macte ánimo!
De amenaza.

A h ! hay! guarte...!..... Val hrn! vah!


4 . — C u a l q u i e r a que s e a el a c u s a t i v o que en la oración
se hallare, dependerá de un v e r b o ó preposición.

P A R T E SEGUNDA. — L o s a b l a t i v o s son, de ordinario, regidos de prepo-


sición tácita ó expresa.
SINTAXIS. 6 . — L o s d a t i v o s v i e n e n de v e r b o ó nombre.

PRENOCIONES. A R T Í C U L O I.
1 . L a s e g u n d a parte de la G r a m á t i c a e n s e ñ a á combi- Régimen del sustantivo.
nar d e b i d a m e n t e las palabras, y tiene el n o m b r e de Sinta-
1 . — D ú o s u b t a n t í v a continuáta si ad diversas res pérti-
xis, v o z g r i e g a que significa construcción.
nent, álterum cui sit p o s s e s s i o n i s nota, e r i t g e n i t í v u s : sup-
2. E s d e dos m a n e r a s : natural y figurada; la primera plicium est pana peccáti. ( C i c e r i n Pisón).
da r e g l a s p a r a e n l a z a r las partes del discurso, y su prin-
2.—Sin vero g e n i t i v u s l a u d e m , v e l vituperatiónem sig-
cipal o b j e t o e s la m a n i f e s t a c i ó n clara y s e n c i l l a de las
níficet, in a b l a t i v u m mutári potest. Cum esset homo má-
ideas; m i e n t r a s que la s e g u n d a procura d a r m á s vigor,
xima prudeniicE vel máxima prudentia, erat prava índolis
n o v e d a d y e l e g a n c i a á las oraciones.
vel prava índole.
— C o n s i d é r a n s e en la Sintaxis tres e s p e c i e s de reglas:
3 . — O p u s , n o m e n s u b s t a n t í v u m , e l e g a n t e r a b l a t i v o vel
de régimen, concordancia y construcción.
nominativo adjúngitur, ut opus est mihi libro, opus est mi-
4. Régimen es la d e p e n d e n c i a que tienen a l g u n a s pa-
ki líber.
l a b r a s r e s p e c t o de otras; Concordancia ,1a c o n f o r m i d a d de
4.—Substantiva verbalia eosdem ferme casus habent,
a c c i d e n t e s e n las partes v a r i a b l e s ; y Construcción vale lo
quos v e r b a á quibus p r o c e d u n t : Réditus ab Hispania.
m i s m o q u e colocación, y e s la que deben g u a r d a r los voca-
b l o s para c o n s e g u i r la a r m o n í a ó claridad del período. 5 . — A d j e c t i v a , c u m s u b s t a n t i v e ponuntur, more s u b s -
tantivórum construntur: Multum sánguinis fusum est.
S I N T A X I S N A T U R A L .
Explicación.
C A P Í T U L O I. 1 . — C u a n d o v e n g a n en la oración dos ó más s u s t a n t i v o s
continuados, pertenecientes á c o s a s diversas, se ha de po-
Régimen.
ner en genitivo el que trajere la preposición de; v. g . : el
x>—Bajo este p u n t o de vista, las partes d é l a oración se castigo es pena del pecado.
dividen en regentes y regidas: p e r t e n e c e n al primer tér-
Si el sustantivo que trae l a preposición significa la m a -
m i n o el nombre ó la palabra que h a g a s u s v e c e s , el verbo
teria de que se h a c e a l g u n a cosa, s e puede m u d a r e n abla-
y la preposición. tivo con la preposición e, ex 6 de, ó en un a d j e t i v o deri-
2 . — S ó l o en el genitivo, a c u s a t i v o y a b l a t i v o pueden re- vado, c o n c e r t a n d o con el s u s t a n t i v o en g é n e r o , n ú m e r o y
cibir r é g i m e n los n o m b r e s d e c l i n a b l e s , a u n q u e según el caso; v. g.: torre de marfil, furris eboris, ex ebore ó ebúrnea.
sentir de g r a m á t i c o s modernos, el d a t i v o p u e d e ser, en mu- 2.—Si el g e n i t i v o s i g n i f i c a a l a b a n z a , vituperio ó parte,
c h o s casos, término del r é g i m e n de v e r b o s y a d j e t i v o s que se puede mudar en a b l a t i v o , l l e v a n d o n o m b r e ó a d j e t i v o ;
f o r z o s a m e n t e piden aquel c o m p l e m e n t o . v. g.: siendo h o m b r e de g r a n prudencia, era de m a l n a -
3 . — S i e m p r e que se e n c o n t r a r e en la oración un geniti- tural, cum esset homo máxima prudentia, vel máxima pru-
vo, deberá afirmarse que lo rigen a l g u n o ó a l g u n o s sustan- dentia, erat prava índolis, vel prava índole.
t i v o s expresos ó c a l l a d o s . (Si hubiere m u c h o s , sólo el úl-
3-— El n o m b r e opus, i n d e c l i n a b l e , j u n t á n d o s e con el ver-
timo se considera c o m o regente).
bo sum, significa tener necesidad; quien necesita s e p o n e
26
202 D E LA SINTAXIS.

en dativo, y la c o s a n e c e s i t a d a en a b l a t i v o ó nominativo;
v. g . : n e c e s i t o un l i b r o , opus est mihi libro, ó líber. lito, nullius culpa conscius; á v i d o de virtud ó fuerza, ávi-
4 . — L o s s u s t a n t i v o s v e r b a l e s rigen o r d i n a r i a m e n t e los dus virtútis; a f i c i o n a d o á las letras, studiósus litterárum.
c a s o s de s u s v e r b o s ; v. g . : r e g r e s o de E s p a ñ a , réditusab I—Memor, ímmemor, secúrus, quieren i g u a l m e n t e g e -
Hispania. nitivo; v. g. : a g r a d e c i d o al beneficio, memor beneficii; q u e
olvida la injuria, ímmemor injuries; q u e n o teme la opi-
5 . — C u a n d o l o s a d j e t i v o s s e usan s u s t a n t i v a d o s en la
nión del v u l g o , secúrus rumórum.
t e r m i n a c i ó n n e u t r a , s e c o n s t r u y e n c o n g e n i t i v o ; v. g . : se
4 . — L o s p a r t i c i p i o s d e presente, c o m o amans, áppetens,
d e r r a m ó m u c h a s a n g r e , multum sánguinis fusum est. (Q.
y algunos de pretérito, c o m o profúsus, expertus, cuando
CurL lib. 3).
se hacen a d j e t i v o s , s e c o n s t r u y e n c o n g e n i t i v o ; v. g. : bue-
Se p u e d e v a r i a r l a o r a c i ó n c o n c e r t a n d o el a d j e t i v o con nos ciudadanos, a m a n t e s de la patria, boni cives, amantes
el s u s t a n t i v o en g é n e r o , n ú m e r o y c a s o ; v. g . : multussan- patries; c o d i c i o s o d e lo a g e n o , d e s p r e c i a d o r d e lo s u y o ,
guis fusus est. alieni áppetens, profúsus sui.
Adjetivos con genitivo ó dativo.
A R T Í C U L O II.
1 . — A d j e c t í v a quse s i m i l i t ú d i n e m aut d i s s i m i l i t ú d i n e m ,
Régimen del adjetivo.—adjetivos con genitivo. significant, item communis et proprius, interrogandi vel
dandi casui haerent: (Ter. E u . )símilis dómine v e l dómino,
1 . — A d j e c t í v a quae s c i e n t i a m , c o m m u n i ó n e m , c o p i a m , et
proprium senectútis vitium; commune valetúdinis v e l vale-
his c o n t r a r i a s i g n i f i c a n t , c u m g e n i t i v o j u n g u n t u r , utJuris
tùdini.
perítus, concilii párticeps, plenus officii.
Adjetivos con genitivo ó ablativo.
2.—Item quaedem i n ax, ins, idus, osus, ut vir tenax rec-
ti, nullius culpa conscius; ávidus virtútis, studiósus litterá- 2.—Dignus, indignus et a d j e c t í v a m u l t a quae c o p i a m v e l
rum. parcitatem significant, g e n i t i v o v e l a b l a t i v o a d j u n g u n t u r
ut dignus honóris v e l honóre, dives agrórum v e l agris.
3 . — Q u i b u s a d d e memor, ímmemor, secúrus: mentor be-
nejicii, ímmemor injuries; secúrus rumirum. Adjetivos con dativo.

4 . — P a r t i c i p i a praesentis, c u m fiunt a d j e c t í v a , et nonnu- 3 . — A d j e c t í v a q u i b u s c ó m m o d u m , v o l u p t a s , g r a t i a , fa-


11a praetériti, i n t e r r o g a n d i c a s u g a u d e n t : boni cives aman- vor, sequálitas, fidélitas, et his contraria s i g n i f i c a n tur, j u n -
tes patries. Alieni áppentes; profusus sui. guntur eleganter d a t i v o acquisitiónis, ut universo gèneri
hóminum cultúra litterárum salutaris est et jucunda.
Explicación. 4-—Item v e r b a l i a in bilis, ut amábilis ómnibus.
5 . — E t quasdam a d j e c t í v a quse ex partícula con v e l ex
1 . — L o s a d j e t i v o s q u e s i g n i f i c a n c i e n c i a , participación,
via componuníur, ut mors consentanea est vites; obvium cuí-
a b u n d a n c i a , y s u s c o n t r a r i o s , s e c o n s t r u y e n con genitivo;
libet. (Cic. Philip. 9 . )
v . g . : s a b e d o r del D e r e c h o , Juris perítus; participante del
6.—Dénique quaecumque adjectíva habent datívum ac-
C o n s e j o , Concilii párticeps; q u e a b u n d a en oficios ó atribu-
quisitiónis.
c i o n e s , plenus officii.
Adjetivos con dativo ó acusativo con ad.
C u a n d o se h a l l a r e n a d j e t i v o s c o n g e n i t i v o sin tener re-
g l a cierta, s e r e d u c i r á n á ésta; v . g . : l a r g o en beber y dor- 7—Pléraque a d j e c t í v a e l e g a n t e r eíferuntur interdum c u m
mir, vini somnique benignus. ( H o r a t 2. s e r m . sat. 3). accusativo, et praspositióni ad, ut accommodàtus, appòsi-
ta, aptus, idoneus, hábilis, útilis, natus huic rei v e l ad hanc
2.—Algunos a d j e t i v o s q u e t e r m i n a n en ax, ius, idus,
rem.
osus, rigen t a m b i é n g e n i t i v o ; v. g . : v a r ó n inflexible en la
rectitud, vir tenax recti; q u e n o es c ó m p l i c e en ningún de- Adjetivos con ablativo sin preposición.
8.— Pléraque a d j e c t í v a a b l a t i v o j u n g u n t u r qui s i g n i f i c e t
laudem, vituperatiónem vel partem: Ennius ingenio máxi- cum; v. g.: los dos sufrimos el mismo trabajo, ipsa cala-
mus et débilis fuit 6culis. mitas commúnis est utrisque, ó utrinque nostrum, ó com-
múnis inter nos, ó ntihi tecum, ó tibi mecum.
9.—Sextum nudus amat, dignus, contenlus, mánis, at-
que refertus item lócuplex, aliénus, onustus; immunis, ple- ' 2 — Dignus, indígnus y muchos adjetivos que signifi-
nas, cassus, divisque, potensque, tum fretus, vacuus, tum can abundancia ó escasez, requieren genitivo ó ablativo;
capíus, prceditus, orbus, preeterea extorris quibus ómnibus v. g.: digno de honor, dignus honóris, ú honóre; rico en
ádito líber. campos, dives agrórum, ó agris.

Adjetivos con ablativo regido de preposición expresa. 3 . — L o s adjetivos que significan provecho, deleite, agra-
do, favor, igualdad, fidelidad, y sus contrarios, se constru-
1 0 — A d j e c t í v a diversitátiset numeralia órdinis ablatívum yen con dativo; v. g . : la literatura es de provecho y delei-
cum préepositione a vel ab admittunt: Certa cum illo qui a te para todo el género humano, universo gíneri hómitium
te totus diversus est. Imperio et potentia secundus a Re- cultura litterárum salutaris est et jucunda.
ge. (Cicer. 4. Acad.).
4. —Los adjetivos terminados en bilis, que nacen de ver-
X I . — I t e m secúrus, líber, vacuus, purus, nudus, inops, bo, piden también dativo; v. g.: amable para todos, amá-
orbus, extorris; v. g . : non hospes ab hóspite tutus. [Qvid. bilis ómnibus.
M e t üb. 1].
5.—Algunos adjetivos compuestos de la partícula con y
Comparativos. otros del sustantivo via, requieren asimismo dativo; v. g . :
12.—Comparatívum júngitur c u m a b l a t i v o : Luce sunl la muerte es conforme á la vida, mors consentanea est vi-
clariora nobis tua cttnsilia. [Plin. 36. cap. 6]. ta; obvio á cualquiera, obviurn cuilibet.
Superlativos. 6.—Finalmente, todo adjetivo puede regir dativo de ad-
13.—Superlatívum júngitur c u m genitivo plurali posses- quisición.
siónis, vel singulari, qui multitúdinem signíficet: Plato lo- 7 . — A l g u n o s adjetivos, c o m o accommodátus ¡"acomoda-
tius GrcEtice doctíssimus: Theophrastus elegantissimus om- do], appósitus [apuesto], aptus [apto], idoneus [idoneo],
nium. [Cic]. hábilis [hábil], út\lis [útil], inútilis [inútil], natus [nacido],
opporlúnus [oportuno], assuétus [acostumbrado], inten-
1 4 . — H i c genitívus in a b l a t í v u m cum prsepositióne e,
lus "extendido], proprior [más cercano], promptus [ex-
vel ex, vel de, mutari potest: Ex his ómnibus natu mini-
pedito], quieren también dativo, que se puede mudar en
mus. (Cic).
acusativo con ad.
15.—Interdum júngitur c u m a c c u s a t í v o et prsepositióne
inter: Crcesus inter reges opulentíssimus. (Senec. 2. Cóntr). 3.—Muchos adjetivos quieren ablativo que signifique
alabanza, vituperio ó parte; v. g . : Enio fué de grande in-
Explicación. genio y corto de vista, Ennius ingenio móximus et débilis
1 . — L o s adjetivos que s i g n i f i c a n semejanza ó deseme- fuit ¿culis. [Ovid. 7, Tris. 2].
janza, y los adjetivos commú?iis y proprius, se construyen 9 . . — L o s adjetivos siguientes se construyen con ablati-
con genitivo ó dativo; v . g . : s e m e j a n t e al señor, símilis dó- vo sin preposición: nudus (desnudo), dignus (digno), con-
mini vel dómino; defecto p r o p i o de la vejez, proprium se- tentus (contento), inanis (vacío), refertus (henchido), lócu-
nectútis vitium; de salud r e c o n o c i d a , ccmmúne valetúdinis plex (opulento), aliénus (extraño), onustus (cargado), im-
vel valetúdine. múnis (inmune), plenus (colmado), cassus (vano, frivolo),
Commúnis puede mudar d i c h o s casos en acusativo con dives (rico), potens (poderoso), fretus (confiado), vacuus.
inter; y cuando h a y c o n j u n c i ó n , se pone elegantemente (vacio), captus (aprisionado), prceditus (adornado), orbus
un caso en dativo y otro en a b l a t i v o con la preposición (destituido), extorris (desterrado,) y líber (libre).
magis innocens es quam Petrus, ó tu magis inocens es Pe-
1 0 . — L o s a d j e t i v o s que s i g n i f i c a n d i v e r s i d a d , c o m o al- tro.
ter, alius, diversus, alienas, y los n u m e r a l e s de orden, co-
Si el c o m p a r a t i v o está en acusativo y fuere oración de
m o primus, secundus, tertius, e x i g e n a b l a t i v o c o n a 6 ab;
infinitivo, se resolverá el a b l a t i v o e n a c u s a t i v o con quam,
v. g . : el primero d e s p u é s del r e y en s e ñ o r í o - y en poder,
6 en nominativo; y. g . : d i c e n que tú h a s sido más sabio
imperio et potentia secundus a rege; p e l e a c o n a q u e l que
que yo, te sapientiorem quam me dicunt fuisse, ó quam ego
es m u y d i v e r s o de tí, certa curn illo qui est totus diversus
fui.
a te.
1 3 . — E l s u p e r l a t i v o requiere g e n i t i v o de plural ó de sin-
Pro/eclus, ductus, orlus, oriundus, nalus, creatus, sa/us, gular que signifique m u c h e d u m b r e ; v. g . : T e o f r a s t o , el
éditus, y t o d o s los a d j e t i v o s q u e ' s i g n i f i c a n o r i g e n y des- más elegante de todos, Theophrastus elegantissimus om-
c e n d e n c i a , se c o n s t r u y e n t a m b i é n c o n a b l a t i v o sin prepo- nium; Platón, que fué el más d o c t o de toda la Grecia, Pla-
sición; v. g . : O h M e c e n a s , d e s c e n d i e n t e de antepasados to totius Gracia doctíssimus.
r e y e s , Macenas átavis edite régibus. [Od. i . lib. i Horat].
14.—Este g e n i t i v o p u e d e m u d a r s e en a b l a t i v o con las
11.—Secúrus, liber, vacuus, purus, nudus, t'nops, orbus, preposiciones e, ex ó de; v. g . : de todos éstos, el más cor-
extorris y tutus, casi todos de la regla anterior n° 9, pue- to de edad, ex his ómnibus natu mínimus.
den construirse a d e m á s con preposición a ó ab; v. g . : no 15.—Suele t a m b i é n c a m b i a r s e d i c h o c a s o en a c u s a t i v o
está el h u é s p e d s e g u r o del h u é s p e d , non hospes ab hóspi- con inter; v. g . : C r e s o f u é el más opulento de los reyes,
te tutus. [Ovid. M e t lib. i j . Craso inter reges opulentíssimus.
12. — L o s adjetivos c o m p a r a t i v o s se c o n s t r u y e n con abla- Asi como el c o m p a r a t i v o s e resuelve por el a d v e r b i o ma-
tivo; v. g . : tus c o n s e j o s son m á s c l a r o s que la luz, luce sunl gis, así también p u e d e usarse de máxime c o n el superla-
clariora nobis tua consilia. [Plin. 36. c a p . 6J. tivo; v. g . : Plato totius Gratia máxime doctus; v si no s e
expresa término de relación, se puede e m p l e a r t a m b i é n el
P u e d e tener el c o m p a r a t i v o el m i s m o c a s o que su posi-
adverbio valde; v. g . : Plato fuit valde doctus.
t i v o ; v. g . : a m o la patria más que la v i d a , patria mihica-
rior est vita mea. [Cic. lib. I. e p i s t 55]. Se usan t a m b i é n l o c u c i o n e s c o m o las siguientes: eres
tan bueno c o m o el q u e más, tam botius es quam qui máxi-
A d m i t e t a m b i é n el c o m p a r a t i v o los a B l a t i v o s opinióne,
me, 6 quam qui óptimus; tan a m i g o s o y de la R e p ú b l i c a
cogitatióne, spe, fide, czquo, mérito, desiderio, justo, dic-
como el que más, d i j o Cicerón, tam arnicus sum Reipúblicce
to, sólito, l o s cuales s e resuelven con la partícula quam y
quam qui máxime, ó quam quiamicíssimus. [Lib, 5. epis. 2].
el v e r b o d e d o n d e n a c e c a d a uno. (¿Equo y justo, por no
d e r i v a r s e d e verbo, se r e s u e l v e n c o n sum, p u e s t o s en no- Se halla á v e c e s el s u p e r l a t i v o con quam y el v e r b o p o s -
m i n a t i v o en la terminación neutra del s i n g u l a r ) ; v. g : sum; v. g . : diré a l g o c o n la m a y o r exactitud que s e a po-
c u a l q u i e r a a l a b a sus v e r s o s m á s de lo justo, sua plus justo sible, quam virissime pótero, paucis dicam.
carmina quisque probat, ó plus quam justum est; dícese que
v e n d r á m á s presto de l o que t o d o s p i e n s a n , ipse opinióne Numerales y partitivos.
omnium celerius ventúrus esse dícitur, ó t a m b i é n : quam 16.—Partitiva, n u m e r a l i a , et qusecumque a d j e c t i v a par-
opinio omnium est, ó celerius quam omnes opinantur. titiónem signíficant, g e n i t í v u m posessiónis vel a b l a t i v u m
multitúdinis c u m praspositióne e, vel ex, v e l de a d m i t u n t ;
P u e d e el c o m p a r a t i v o r e s o l v e r s e por su p o s i t i v o y el ad- v. g.: nulla belluárum, 6 ex belluis, prudentior est elephanto.
v e r b i o magis; v. g . : prudentior, ó magis prudens.
E l a b l a t i v o suele m u d a r s e en n o m i n a t i v o c o n la partí- Explicación.
c u l a quam en cualquier c a s o que esté el c o m p a r a t i v o , y 16.—Los partitivos, comoáliquis, ullus, nullus, quis, etc.,
s i e m p r e q u e se exprese el t é r m i n o d e c o m p a r a c i ó n ; v. g.: los numerales, c a r d i n a l e s , ordinales y distributivos, c o m o
tú e r a s m á s inocente que Pedro, tu innocentior Petro, 6 ¡u
causa también en d a t i v o , p u d i é n d o s e este último c a m b i a r
unus, duo, tres, primus, secundus, tertius, singuli, bini, ter-
en nominativo, v. g , : tu c a r t a m e c a u s ó g r a n p e s a d u m b r e ,
ni, etc. y todos los a d j e t i v o s que s i g n i f i c a n partición, co-
epístola tuafuil mihi magna molestia, ó magna molestia.
m o multus, paucus, plúrimus, omnis, cunctus, etc., cuando
traen d e s p u é s de si l a p r e p o s i c i ó n í/e, r e q u i e r e n genitivo - Cuando está en la s i g n i f i c a c i ó n de estimar, el q u e esti-
de plural ó de s i n g u l a r q u e s i g n i f i q u e m u c h e d u m b r e , 6 ma se pone en d a t i v o , ó en a c u s a t i v o c o n apud, y lo que
a b l a t i v o c o n p r e p o s i c i ó n e, 6 ex, ó de; v . g . : n i n g u n a de se estima en n o m i n a t i v o , y requiere en este c a s o los g e -
l a s b e s t i a s es m á s p r u d e n t e que el e l e f a n t e , nulla belluárum, nitivos magni, máximi, pluris, e t c . ; v. g - : estimaré m u c h o
ó ex belluis, prudentior est elephanto. tus cartas, magni mihi erunt tua Hilera.
Si el verbo sum se usa por valer, lo q u e v a l e s e c o l o c a
C u a n d o mille es a d j e t i v o , c a r e c e de s i n g u l a r , [en el plu-
en nominativo, ( y r e q u i e r e t a m b i é n los g e n i t i v o s magni,
ral es millia, um]y s e j u n t a con los a d v e r b i o s de los car-
máximi, pluris, etc), y en a b l a t i v o ó g e n i t i v o el precio de-
dinales, c o m o bis, ter, quater. e t c . ; rige los c a s o s de esta
terminado; v. g . : el a l m u d de trigo v a l í a d o s sestercios,
regla ó se c o n c i e r t a c o n e l s u s t a n t i v o : v . g. : d o s mil hom-
duobos sestertiis, ó duorum sesterliórum tritici modius eral.
bres s e e j e r c i t a b a n en e s t o , bis mille hòminum, ó ex homí-
nibus, ó bis mille hómines versabantur. (Cic. pro Milione). Futúrum, en la s i g n i f i c a c i ó n de acontecer, s e j u n t a con
dativo ó a b l a t i v o , c o n la preposición de, ó sin élla; v. g. ;
¿qué juzgas será de mí? quid mihi, ó quid me, ó de me, fu-
A R T Í C U L O III.
túrum censes?
RÉGIMEN D E L VERBO. 2.—Sum, c u a n d o s e e m p l e a por importar ó pertenecer, ¡
Verbo sustantivo, y aquel á quien t o c a ó i m p o r t a está representado por
gún pronombre, se u s a de los p o s e s i v o s meum, tuum, nos-
1 . — S u m u t r i n q u e n o m i n a t í v u m s u s b t a n t í v u m habet, ut trum, vestrum, que c o n c i e r t a n en d i c h o c a s o c o n el sus-
senectus ipsa est morbus : Virgilius fuit Mantuáfius. I \avXwo fficium, q u e s e c a l l a ; v. g . : n o s conviene, ó t o t a ,
2.—Cum h o c v e r b u m l o c u m n o n h a b e n t i Ili genitivi mei, j 6 pertenece respetar á l o s a n c i a n o s , nostrum (officium) est
tui, sui, nostri, veslri; p r o q u i b u s utimur meum, tuum, ss- senes veréri.
um, nostrum, vestrum, u t nostrum est senes veréri.

Explicación. VERBOS ATRIBUTIVOS

i . — E l v e r b o s u s t a n t i v o sum tiene v a r i a s significacio- con dos nominativos.


nes, y s e g ú n éllas v a r í a s u c o n s t r u c c i ó n . C u a n d o signi- 3 . — Omne v e r b u m p e r s o n á l e s e u finitum utrinque n o m i -
f i c a ser, existir y estar, t i e n e d o s n o m i n a t i v o s , u n o antes natívum habére potest, c u m u t r u m q u e n o m e n a d e a m d e m
y otro d e s p u é s ; v. g . : l a m i s m a v e j e z es b a s t a n t e enferme- rem pertinet; m á x i m e v e r b u m s u b s t a n t í v u m et v o c a t í v u m ;
dad, senectus ipsa est morbus; Virgilio f u é M a n t u a n o , Vir- v. g.: Qui habentur et vocantur sapientes.
gilius fuit Mantuánus.
Con un acusativo.
S i g n i f i c a n d o importar 6 perteìiecer, se u s a de las terce-
ras p e r s o n a s del s i n g u l a r y s e p o n e en g e n i t i v o á quien 4-—Verbum a c t i v u m v e l potius a c c u s a t í v u m , c u j u s c u m -
i m p o r t a ó p e r t e n e c e ; v . g\ : al j o v e n c o n v i e n e reverenciar queid demum positiónis sit, p o s t s e a c c u s a n d i c a s u m pós-
á los a n c i a n o s , adolescenlis est majores natu veréri. . tulat; v. g . : Deum colé, imitare sapientes, vivo vitam dijfí-
S i g n i f i c a n d o tener, l o q u e s e tiene irá en n o m i n a t i v o , y | cilem.
q u i e n tiene en d a t i v o ; v . : t e n e m o s frutas m a d u r a s , sunt
nobis mitia poma. Con acusativo y genitivo.

C u a n d o se usa por causar ó servir, quien c a u s a se pone 5 —Miseret, miserescit, piget, pcenitet, pudet, tíedet, g e -
en n o m i n a t i v o ; á q u i e n s e c a u s a en d a t i v o , y lo "que se mtivo prteter a c c u s a t í v u m efferuntur, ut miseret me tui.
27
causa también en d a t i v o , p u d i é n d o s e este último c a m b i a r
unus, duo, tres, primus, secundus, tertius, singuli, bini, ter-
en nominativo, v. g , : tu c a r t a m e c a u s ó g r a n p e s a d u m b r e ,
ni, etc. y todos los a d j e t i v o s que s i g n i f i c a n partición, co-
epístola tua fuit mihi magna molestia, ó magna molestia.
m o mullus, paucus, plúrimus, omnis, cunc/us, etc., cuando
traen d e s p u é s de sí l a p r e p o s i c i ó n de, r e q u i e r e n genitivo - Cuando está en la s i g n i f i c a c i ó n de estimar, el q u e esti-
de plural ó de s i n g u l a r q u e s i g n i f i q u e m u c h e d u m b r e , 6 ma se pone en d a t i v o , ó en a c u s a t i v o c o n apud. y lo que
a b l a t i v o c o n p r e p o s i c i ó n e, 6 ex, ó de; v . g . : n i n g u n a de se estima en n o m i n a t i v o , y requiere en este c a s o los g e -
l a s b e s t i a s es m á s p r u d e n t e que el e l e f a n t e , nulla belluárum, nitivos magni, máximi, pluris, e t c . ; v. g : estimaré m u c h o
ó ex belluis, prudentior est elephanto. tus cartas, magni mihi erunt tua líttera.
Si el verbo sum se usa por valer, lo q u e v a l e s e c o l o c a
C u a n d o mille es a d j e t i v o , c a r e c e de s i n g u l a r , [en el plu-
en nominativo, ( y r e q u i e r e t a m b i é n los g e n i t i v o s magni,
ral es millia, um]y s e j u n t a con los a d v e r b i o s de los car-
máximi, pluris, etc), y en a b l a t i v o ó g e n i t i v o el precio de-
dinales, c o m o bis, ter, quater. e t c . ; rige los c a s o s de esta
terminado; v. g . : el a l m u d de trigo v a l í a d o s sestercios,
regla ó se c o n c i e r t a c o n e l s u s t a n t i v o : v . g. : d o s mil hom-
duobos sestertiis, ó duorum sestertiórum tritici modius eral.
bres s e e j e r c i t a b a n en e s t o , bis mille hóminum, ó ex homí-
nibus, ó bis mille hómines versabantur. (Cic. pro Milione). Futúrum, en la s i g n i f i c a c i ó n de acontecer, s e j u n t a con
dativo ó a b l a t i v o , c o n la preposición de, ó sin élla; v. g. ;
¿qué juzgas será de mí? quid mihi, ó quid me, ó de me, fu-
A R T Í C U L O III.
túrum censes?
RÉGIMEN D E L VERBO. 2.—Sum, c u a n d o s e e m p l e a por importar ó pertenecer, ¡
Verbo sustantivo, y aquel á quien t o c a ó i m p o r t a está representado por
gún pronombre, se u s a de los p o s e s i v o s meum, tuum, nos-
1 . — S u m u t r i n q u e n o m i n a t í v u m s u s b t a n t í v u m habet, ut trum, vestrum, que c o n c i e r t a n en d i c h o c a s o c o n el sus-
senectus ipsa est morbus : Virgilius fuit Mantúánus. I \avXwo fficium, q u e s e c a l l a ; v. g . : n o s conviene, ó t o t a ,
2 , — C u m h o c v e r b u m l o c u m n o n h a b e n t i Ili genitivi mei, j 6 pertenece respetar á l o s a n c i a n o s , nostrum (officium) est
tui, sui, nostri, ves tri; p r o q u i b u s utimur meum, tuum, ss- senes veréri.
um, nostrum, vestrum, u t nostrum est senes veréri.

Explicación. VERBOS ATRIBUTIVOS

i . — E l v e r b o s u s t a n t i v o sum tiene v a r i a s significacio- con dos nominativos.


nes, y s e g ú n éllas v a r í a s u c o n s t r u c c i ó n . C u a n d o signi- 3 . — O m n e v e r b u m p e r s o n á l e s e u finitum utrinque n o m i -
fica ser, existir y estar, t i e n e d o s n o m i n a t i v o s , u n o antes natívum habére potest, c u m u t r u m q u e n o m e n a d e a m d e m
y otro d e s p u é s ; v. g . : l a m i s m a v e j e z es b a s t a n t e enferme- rem pertinet; m á x i m e v e r b u m s u b s t a n t í v u m et v o c a t í v u m ;
dad, senectus ipsa est morbus; Virgilio f u é M a n t u a n o , Vir- v. g.: Qui habentur et vocantur sapientes.
gilius fuit Mantuánus.
Con un acusativo.
S i g n i f i c a n d o importar 6 perteìiecer, se u s a de las terce-
ras p e r s o n a s del s i n g u l a r y s e p o n e en g e n i t i v o á quien 4-—Verbum a c t í v u m v e l potius a c c u s a t í v u m , c u j u s c u m -
i m p o r t a ó p e r t e n e c e ; v . g\ : al j o v e n c o n v i e n e reverenciar queid demum positiónis sit, p o s t s e a c c u s a n d i c a s u m pós-
á los a n c i a n o s , adolescentis est majores natu veréri. . tulat; v. g . : Deum colé, imitáre sapientes, vivo vitam dijfí-
S i g n i f i c a n d o tener, l o q u e s e tiene irá en n o m i n a t i v o , y | cilem.
q u i e n tiene en d a t i v o ; v . g. : t e n e m o s frutas m a d u r a s , sunt
nobis mitia poma. Con acusativo y genitivo.

C u a n d o se usa por causar ó servir, quien c a u s a se pone 5 —Miseret, miserescit, piget, pcenitet, pudet, tíedet, g e -
en n o m i n a t i v o ; á q u i e n s e c a u s a en d a t i v o , y lo "que se mtivo príeter a c c u s a t í v u m efferuntur, ut miseret me tui.
27
6-—Verba accusandi, absol'vendi, damnandi, praeter ac- Con acusativo y ablativo sin preposition.
cusativum admittunt genitivum qui pcenam crimenve sig- I
nificet; v. g.: an non inlclligis quales viros stimmi sceleris 16. - V e r b a implendi, vestiendi, onerandi, liberandi et his
arguas? Hic furti se alligai. contraria, ac multa prastereaprivando prfeter accusativum,
ablativum adsciscunt, ut compleo, exhaurio, in duo. exuo.
7-—Geniiivus qui crimen significet in ablativum cum ¿nero, exénero, libero, alligo, privo; v. g. ; cegritùdo me soni-
prepositióne de mutäri potest; maxime cum his verbis, ac- I no privai.
cuso, arguo, appello, absolvo, da inno, condemno, défero,
póstulo; v. g.: non commiltam ili me accusare de episto- ! Régimen del verbo en pasiva.
làrum negligentia possis. 17.—Verbum pasivum habet eum nominativum qui in
S . — H o c nomen crimen ablativo sine prepositióne eie- I adiva accusativus fuerat, ut cólitor Deus. Cui etiam see-
ganter effertur; v. g. : ego le eodem crimine condemnàbo. pissime eleganter adjungitur ablativus cum praipositióne
a vel ab: liber luus légilur à me diligenter,
9 . — D i c i m u s eleganter càpite a li quem damnare, punire,
pléctere. V E R B O S IX T R A N S I T I V O S .
1 0 . — A b s o l v o etiam, libero, alligo, odstringo, obstringò, Con genitivo.
mulcto, obligo, ablativum significantem pcenam, crimen-
ve, tàcita prepocitióne admitunt; v. g. : ego me et si pecca- 18.—Sàtago et misereor genitivo adjunguntur; v. g. : Cli-
to absolvo, supplicio non libero. ma rerum suarum sàtagit.
19.—Item verba memori® et obliviónis ut mémini, re-
Con acusativoy dativo. miniscor, recordor, obliviscor; v. g. : méminiprceteritorum,
suórum abliviscitur.
1 1 . — V e r b a omnia dativum habent acquisitiónis; v. g.:
amo hcereditàtem filio meo; éxplico lectiónem discipulis. Con dativo.
1 2 . — V a r b a d a n d i , réddendi, committendi, promittendi, io.—Verba quas auxilium, adulatiónem, cómmodum,
declarandi, anteponendi, postponendi, dativum sibi prse- ¡ncómmodum, favórem, studium significant, junguntur da-
ter accusativum eleganter adjungunt; v. g. : fàcile omnes tivo acquisitiónis ut auxilior, adulor, cómmodo, incómmo-
cum valémus recta Consilia cegrolis damus. do; v. g.:faveo libi, studeo philosophice. *
1 3 . — M u l t a dénique compòsita ex praspositiónibus ad, 21.—Dativo item adhserent compòsita ex verbo sum, et
in, ob, prce, sub, ut adimo, impono, objicio, praeficio, subs- qua obsequium, obedientiam, submissiónem, repugnan-
traho libi materiam. tiam, significant, ut pro sum, obsequor, oh tempero, servio,
repugno libi.
Con acusativo y dos dativos.
2 2 -—Item quee eventum significant: quodcuique obligli,
14-—Sunt etiam quibus g é m i n u s dativus, praeter accu- id quisque teneat.
s a t i v u m eleganter appónitur, ut do tibi hoc laudi, xitio, cul-
23.—Adde libet, licet, liquet et quee sunt generis ejusdem,
pa, criminipignori, fcenori; vertis id mihi vitio, stultiiìa;
prater àttmet, pértinet, special ad me.
ducis bonàri, damno.
2 — M u l t a dénique compòsita ex verbis c o g n a t a signi-
Con dos acusativos. fications, et preepositiónibus ad, in, con, inter, ob, prce,
15-—Moneo, doceo cum compósitis, itemflàgilo, posco, sub, dativo gàudent; ut assurgo,^consentio, immineo, illà-
reposco, rogo, interrogo et celo praster primum accusati- cymor, inlervenio, obversor, prceluceo, succumbo òneri.
v u m , sibi alterum adjungunt; v. g. ; sapientia nos omnes Con ablativo sin preposition.
docel vias. Sextum vult egeo, indigeo, vaco, victito, vescor,
tur ut nos flendo dúcimus horas, m o d o praepositiónes as-
Vivo, supersédeo, potior, delector, abundo,
llano, redundo, fluo, scaleo, fruor, atque laboro, s u m u n t a, ab, de, in, n o n n u m q u a m e v e l ex, cum pro; v .
Glorior, oblector, lsetor, quibus áddito nitor, g . : Amor e/ amicitia ab amando dic/a sujit.
Consto, pluit, valeo, possum, sto, fungor, et utor. 3 2 . — G e r u n d i a quas p a s s i d n e m s i g n í f i c a n t , n u l l u m post
V Cum carso, fido, confido, períclitor adde.
se c a s u m admittunt:/>«er Athenas erudiendi causa es/ mis-
(Cicero a d Q. fr.) Incredibile es/, mifra/er, quam égeam sus.
tempore. In his ó m n i b u s a b l a t í v u s p e n d e i a prsepositióne. 3 3 . — G e r u n d i a quae a c c u s a t í v o c a s u g a u d e n t , in p a s s í -
2 , 5 . — I n t e r e s t . e t refert g e n i t i v o p o s s e s s i o n i s j u n g u n t u r : v a m h a c r a t i ó n e c o m m u t a n t u r : s/udiósus defendendiRem-
públicam, s/udiósus Reipublica defendeiida.
interest Regis rede f acere.
Aut his a c c u s a t í v i s mea, tua, sua, nostra, ves tra: el lúa Supinos.
et mea interest te valére.
3 4 . — S u p i n a in um a m a n t v e r b a quae m o t u m a d s i g n í f i -
I t e m his g e n i t i v i magni, parvi, tanti, quanti; v. g. :per- cant, et ante s e n u l l u m , p o s t se s u d r u m v e r b d r u m c a s u m
màgni nostra interest /e esse Roma. Cantera h u j ù s m o d i h a b e n t ; v . g , : ibo Salmantícam videndum amicum.
per . a d v é r b i u m dicuntur: Theodbri nihil inleres/. 3 5 . — V o c e s íUse, quas v u l g o dicuntur supina in u, n o m í -
Perelegánter dícitur, cuja v e l cujus ínteres/. ñibus a d j e c t í v i s héerent, ut mirábile visu.

Infinitivos, gerundios, supinos y participios. Participios.

2 6 . — V e r b u m infinitivi m o d i post se n o m i n a t í v u m h a - 3 6 . — P a r t i c i p i a e o s d e m c a s u s h a b e n t q u o s v e r b a a qui-


b e t c u m res a d n o m i n a t í v u m p n e c e d é n t i s v e r b i pertinet; bus proficiscuntur: Ancus ingen/i prada po/í/us Romam
v. g . : plùrimi sunt /estes, me monuisse Pompejum, ne con- rediit.
júngeret se cum Casare. Et si a c c u s a t i v u s a n t e c é s s i t , et 3 7 . — E x ó s u s , perósus, perlasus, c u m aüccusatívo effe-
s e q u ä t u r n e c e s s e est: Cupio me esse dementem. runtur; v. g . : Mucius pertasus déxteram suam, exuri pas-
2 7 . — I n f i n i t u m esse, a c c e d e n t e v e r b o licet, d a n d i v e l a c - sus es/.
c u s a n d i casui haeret; c u m cseteris verbis, fere a c c u s a n d i : Explicación.
Mihi negligentem esse non licet, ó negligènti. Expedit no-
bis esse bonos. 3 . — T o d o v e r b o p e r s o n a l d finito, es decir, el que tiene
todos los n ú m e r o s y p e r s o n a s , p u e d e tener a n t e s n o m i n a -
Gerundios. tivo tácito d e x p r e s o , y d e s p u é s otro n o m i n a t i v o , c o n tal
que a m b o s d e c l a r e n la m i s m a c o s a ; v . g . : los q u e se l i a -
- 2 8 . — G e r u n d i a quae p a s s i d n e m non s i g n i f i c a n t , c a s u m m a m s a b i o s y s o n t e n i d o s por tales, qui habentur et vocan-
siìórum v e r b ó r u m a d m í t t u n t : Tempus obliviscéndi injuriá- tur sapientes.
rum, ignoscendi znimicis, coercendicupidità/es, abstinendi
R e c l a m a n i g n a l m e n t e un atributo en c o n c o r d a n c i a c o n
a maledictis.
el sujeto, m u c h o s v e r b o s i n t r a n s i t i v o s y p a s i v o s , c o m o sa-
29. — G e r u n d i i s in di aduntur s u b s t a n t i v a , ut peri/us, cú lir, quedar, seguir, llamar, nombrar, decir, declarar.
pidus; v . g. : efferor s/udio pa/res ves/ros vidéndi. Sum cú-
Si a l g u n o d e é s t o s es d e t e r m i n a n t e de sum, es, fui. en
pidus te audiendi.
oracidn de infinitivo, e l atributo d e b e ir en n o m i n a t i v o ;
3 0 . — : G e r u n d i i s in dum ,pra?ponuntur praspositiónes ad, v. g . : d i c e n que éste t u v o i n t e r v e n c i ó n en todo, hic omnium
ob. inter; v. g. : con/urbà/us animus non es/ ap/us ad exse- rerum pár/iceps fuisse dícitur. L o propio acontece cuan-
quendum piunus suum. Ante e t i a m prcepónitur i n t e r d u m , d o el d e t e r m i n a n t e es a l g u n o de los v e r b o s possum, soleo,
sed raro. debeo, ccepi, cesso y s u s e q u i v a l e n t e s ; v. g . : t o d o cristiano
3 1 . — G e r u n d i a in do m o d o s i n e preepositíóne adhiben- debe ser s a n t o , chris/ianus debe/ esse sanctus.
ma pena; cápite áliquem damnare, puniré, pléclere [conde-
El atributo del infinitivo puede ser n o m i n a t i v o ó a c u s a - nar á muerte á a l g u n o ] .
tivo si el verbo fuere de voluntad; v. g . : deseo ser piado-
so, cupio esse clemens, ó clementem. C u a n d o el sujeto se 1 0 . — L o s verbos absolvo [absolver], libero [librar] álli-
expresa en acusativo, se pondrá en dicho c a s o el atribu- go [atar], adstringo [amarrar], obslringo [ a t a r á , sobre al
to; v. g . : CUPIO me ESSE clementem. rededor de], mulclo [imponer una pena] y óbligo [obligar
requieren acusativo de persona y a b l a t i v o sin preposición'
4 - — T o d o v e r b o activo, ó más bien acusativo, de cual- que signifique pena ó delito; v. g . : a u n q u e me purgo del
quiera terminación, pide después de sí, esto es, c o m o c o m - pecado, no me libro del castigo, ego me etsipeccáto absol-
plemento directo un acusativo. vo, supplicio non libero.
Esta clase de v e r b o s forman las o r a c i o n e s l l a m a d a s de
1 1 . — T o d o s los v e r b o s pueden tener dativo; v. g . : quie-
activa, las cuales se dividen en primeras y segundas; las
ro la herencia para mi hijo, amo htereditatem filio %'neo • ex-
primeras tienen n o m i n a t i v o de persona agente [ó sujeto]
plico la lección á los discípulos, explico leclionem discípu-
y a c u s a t i v o de persona que p a d e c e ; v. g . : tengo una v i d a
hs.
penosa, vivo vitam difficilem. Las s e g u n d a s traen sólo per-
s o n a a g e n t e y verbo, c o m o intellectus cognoscit [el enten- 1 2 . — S e construyen con acusativo y dativo los v e r b o s
dimiento c o n o c e ] . que significan dar, volver, encomendar, prometer, declarar
anteponer y posponer; v. g.; los mismos que me dieron la
5 . — L o s verbos miseret. miserescit [compadecerse, apia-
salud pueden restituírtela, salútem tibi idem daré possunt
darse], piget [tener dolor, pena ó tristeza], pcenilel [arre-
qui mihi %eddidéru?itx
pentirse], pudel [avergonzarse] y tcedet [enfadarse] requie-
ren a c u s a t i v o de persona, y g e n i t i v o que casi siempre es Con los verbos dono [dar], impertió kimpertior [impar-
de c o s a ; v. g . : me c o m p a d e z c o de tí, miseret me tui. tir!, puede variarse el dativo de persona en acusativo y
Suelen también construirse estos verbos con infinitivo el acusativo de c o s a en ablativo: v. g . : el Señor te dió sa-
ó subjuntivo en vez de genitivo; v. g . : me pesa de haber lud, Ubi Dóminus salútem donávit, ó donavit te salúte.
p e c a d o , pcenilet mepeccasse, ó pcenitet me quod peccáverim.
1 3 . — M u c h o s verbos activos, compuestos de las prepo-
6 . — L o s verbos que significan acusar, absolver y conde- siciones ad, in, ob, prce, sub. c o m o adimo [quitar], impo-
nar, tienen a c u s a t i v o de persona y genitivo de c o s a ó de- no [imponer], objicio y pra-ficio [colocar delante]' y sub-
lito; v. g . : ¿Por ventura ignoras quiénes son aquellos v a - iraho [sustraer], tienen i g u a l m e n t e a c u s a t i v o y d a t i v o ; v.
rones á los que a c u s a n de n e f a n d o crimen? an non intétti- g.: te quito el asunto, subtraho Ubi materiam. '
gis quales viros summi scéleris arguas?; éste se enreda en
el pleito del hurto, liic furti se álligat. 1 4 . — A s í mismo, los v e r b o s do, tribuo, verlo y duco, en
la significación de atribuir, piden, fuera del acusativo, dos
7 - — E l genitivo que expresa el delito se puede m u d a r en aativos de persona y de c o s a ; el último ordinariamente es
ablativo con la preposición de, s e ñ a l a d a m e n t e con los ver- alguno de los sustantivos que siguen: laudi [ a l a b a n z a ! ,
bos accuso, arguo, etc.; v. g . : 110 haré cosa por la que pue- vino (vicio), culpes (culpa), crimini(crimen), pignori(pren-
das a c u s a r m e de negligente en escribirte, noncommittam, da), fcenori (alianza); v. g . : me a t r i b u y e n esto, c o m o de-
ut me accusáre de epistolárum negligenlia possis. tecto, como necedad, vertís id mihi vitio, slultitice; quieres
8 . — E l n o m b r e crimen, con los verbos de acusar, absol- para tí el honor, el daño, ducis honóre, damno.
ver y cotidenar, puede ponerse en a b l a t i v o sin preposición,
A veces también los verbos do [dar], relinquo [dejar,
aunque se junten dos adjetivos; v. g . : y o te c o n d e n a r é del
abandonar] y millo [enviar] se usan con dos dativos: v!
m i s m o delito, ego te eodem crimine condemnábo.
g-: me hizo el beneficio de su rebaño, mihi dono greirem
9 . — E l n o m b r e capul [cabeza] se pone e l e g a n t e m e n t e suum dedil. 6 6

en ablativo sin preposición, con los v e r b o s damno [con-


denar], punió y plecto [castigar] cuando se indica la últi- ' 5 - — S e construyen con dos a c u s a t i v o s , el uno de per-
s o n a y el otro de c o s a , l o s v e r b o s moneo ( a m o n e s t a r ) , do- do ( i n c o m o d a r ) ; v g . : te f a v o r e z c o , faveo Ubi; estudio fi-
losofia, studeo philosophice.
ceo (enseñar), sus c o m p u e s t o s y flágito (pedir con m u c h a s
instancias), poseo (pedir), reposco ( v o l v e r á p e d i r ) , rogo 2 i - T a m b i é n s e c o n s t r u y e n con d a t i v o los c o m p u e s -
(rogar), interrogo (interrogar), y celo (ocultar), v. g. : la tos de sum ( e x c e p t o possum de la r e g l a sextum vult egeo
sabiduría n o s muestra t o d o s los c a m i n o s , sapienlia nos etc. pág. 211), y los v e r b o s que significan a g r a d o , o b e d i e n l
omnes docet vias. cía, sujeción y r e p u g n a n c i a , c o m o prosum (aprovechar!
obsequor obtémpore (obedecer, sujetarse), servio (servir '
1 6 . — L o s v e r b o s de llevar, vestir, cargar, librar, sus c o n -
repugno ( r e p u g n a r ) ; v. g. : te sirvo, servio Ubi.
trarios y m u c h o s de los q u e s i g n i f i c a n privar, tienen acu-
s a t i v o y ablativo, entre otros, compleo ( c o l m a r ) , exhaurio C u a n d o el v e r b o absum s i g n i f i c a estar a u s e n t e , requiere
(agotar), induo (vestir), exuo (desvestir), ónero ( c a r g a r ) , ablativo con p r e p o s i c i ó n a ó ab, ó sin élla.
exonero (descargar), libero (librar), alligo ( l i g a r ) , y privo
22 - T a m b i é n se c o n s t r u y e n c o n d a t i v o los v e r b o s que
(privar); v. g. : la e n f e r m e d a d m e p r i v a del sueño, cegri-
significan a c o n t e c i m i e n t o ; v. g. : r e t e n g a c a d a uno lo que
túdo me sonino priva!. alcanzó, quod cuique óbtigit id quisque teneat.
Siguen esta regla l o s v e r b o s de pedir, preguntar, quitar, 2 3 - — L o s v e r b o s libet ( c o n v i e n e ) , licet [es l í c i t o ] , liquet
apartar, abstener, recibir y entender. (resta), y los del m i s m o g é n e r o , tienen así m i s m o d a t i v o -
L o s v e r b o s induo, aspergo é interclùdo, pueden cons- v. g. : a n i n g u n o es licito pecar, peccare némini licet.
truirse m u d a n d o el a c u s a t i v o en dativo, y el a b l a t i v o en Se exceptúan los v e r b o s àtinet, pértinet, special (corres-
a c u s a t i v o ; v. g. : m e vestiré la cota, egoinduam fue lorica, ponde, toca, .pertenece), que requieren a c u s a t i v o con ad-
ó induam mihi loricam. v. g . : a mi me toca, m e corresponde, àtinet, special ad me.
1 7 . — C u a n d o el v e r b o está en la v o z p a s i v a , requiere 2 4 . — F i n a l m e n t e , s e c o n s t r u y e n también con d a t i v o
n o m i n a t i v o de persona a g e n t e y a b l a t i v o c o n preposición muchos verbos neutros que s e c o m p o n e n de las p r e p o s i -
a ó ab, para el s u j e t o ó p e r s o n a q u e h a c e , f o r m a n d o así ciones ad, m, con, ob, Ínter, prce, sub, c o m o assurgo (le-
las o r a c i o n e s primeras de p a s i v a ; v. g. : l e o a t e n t a m e n t e vantarse), consentía ( c o n s e n t i r ) , immineo ( a m e n a z a r ) illá-
tu libro, líber tuus legitur a me diligenter. Cuando apare- crymor (llorar), interventi (intervenir), obversor ( o p o n e r -
ce sólo el v e r b o con el c o m p l e m e n t o , la o r a c i ó n se l l a m a se), prcBluceo ( r e s p l a n d e c e r ) , succumbo ( s u c u m b i r ) • v c •
segunda de pasiva-, v. g. : D i o s es a d o r a d o , cólitur Deus. me doblega el p e s o , succumbo òneri. ' &

Suélese m u d a r e l e g a n t e m e n t e el a b l a t i v o en acusativo 2 5 . — L o s v e r b o s i m p e r s o n a l e s interest y refert ( i m p o r -


c o n per, y a l g u n a s v e c e s en d a t i v o . tar convenir y p e r t e n e c e r ) tienen g e n i t i v o ; v. g. : i m p o r -
1 8 . — L o s v e r b o s sátago ( c u i d a r m u c h o de), misereor, y ta al rey proceder c o n rectitud, interest regís recte facere.
otros m e n o s usados, s e c o n s t r u y e n con g e n i t i v o ; v. g . : Cuando aquello á lo c u a l i m p o r t a a l g o , es c o s a i n a n i -
C l i n i a c u i d a m u c h o de s u s c o s a s , Clinia rerum suarum sá- mada, el genitivo se p u e d e c a m b i a r en a c u s a t i v o c o n ad;
tagit; m e c o m p a d e z c o d e ti, misereor lui. v. g : importa m u c h o á nuestra h o n r a llegar á la c i u d a d ,
magni ad honòrem nostrum interest, Ú honoris nostri ad
. 1 9 . — T a m b i é n los v e r b o s de memoria y olvido, c o m o
urbem venire.
mémini, reminiscor, recordor ( a c o r d a r s e ) , y obliviscor (ol-
v i d a r s e ) ; v. g . : s e a c u e r d a de l o s a n t e p a s a d o s , m'eminü Si interest s e t o m a por haber diferencia ó espacio de lu-
prceteritòrum; se o l v i d a d e l o s s u y o s , suórum oblivíscitur. gar y tiempo, se usará de a c u s a t i v o con ínter,- v. g. : en-
20.—Los v e r b o s que s i g n i f i c a n socorro, adulación, pro- tre el hombre y el b r u t o h a y g r a n diferencia, ínter hómi-
vecho, daño, favor y estudio, tienen d a t i v o , c o m o auxilior nem et belluam máxime interest.
(auxiliar), ádulur ( a d u l a r ) , cómmodo ( p r e s t a r ) , incómmo- Dichos verbos s e j u n t a n á v e c e s con los a c u s a t i v o s mea,
tua, sua, riostra, vestra, y los genitivos unius, ipsius, ip- Si el verbo determinante, que es el que de ordinario an-
sorum, duorum, trium, paucorum, etc.; v. g.: á tí y á mí tecede al infinitivo, fuese alguno de los verbos censeo
nos importa que tengas salud, et tua et meaínterest te va- [opinar], ajo [decir], refero [referir], ajfirmo [afirmar], jú-
lere; á mí sólo importa defender la República, mea unius dico [juzgar], súspicor [sospechar] y sus semejantes, se
ínterest Rempublicam defendere. pondrá acusativo; v. g . : el varón bueno y prudente dice
Se pueden emplear los referidos verbos con los geniti- que está prevenido para a y u d a r á los dignos, vir bonus et
vos magni, parvi, tanti, quanti permagni; v. g.: nos im- prúdens dignis dici esse parátum.
porta muchísimo que estés en R o m a , permagni nostra ín- 2 7 . — C u a n d o el verbo licet determina alguno de los in-
terest te esse Roma. finitivos esse, habéri, etc. mencionados antes, puede pos-
A estos dos verbos se juntan muchos adverbios ó adje- ponerse á éstos dativo ó acusativo; v. g . : no me es lícito
tivos en terminación neutra, c o m o multum (mucho), plus ser descuidado, mihi negligentem, ó negligenti esse non
( m á s ) , plúrimum (muchísimo), parum [poco], paúlulum licet.
(más poco), tantum (tanto), quantum (cuanto), mínimum
Si los mismos infinitivos fueren determinados por otros
[ m u y poco"!, magis [más], mi ñus [menos], máxime (mu-
verbos que piden dativo, "casi siempre tienen acusativo
chísimo), minime (de ninguna manera), infinitum (lo más
pospuesto; v. g . : conviene que seamos buenos, éxpedit no-
que sea posible), nihü ( n a d a ) , quid (algo), quiddam (al-
bis esse bonos.
guna c o s a ) , etc.; v. g . : á Teodoro nada le interesa, Theo-
dori nihü ínterest. 2 8 . — L o s gerundios de activa antes de si no llevan ca-
so, y llevan pospuesto el que les corresponda, según la
Para trasladar al latín las frases siguientes: á quien le naturaleza del verbo de donde proceden; v. g . : tiempo de
conviene, á quien le toca, á quien le pertenece, á quien le es- olvidar las injurias, de perdonará los enemigos, de refre-
tá bien, etc., se áuícujaó cojus ínterest, ó referí. nar las pasiones, de abstenerse de afrentas," tempus obli-
Cuja sirve para singular y plural; v. g . : hijo á quien co- viscendi mjuriárum, ignoscendi inimícis, coercendi cupidi-
rresponde, filius cuja refert; hijos á quienes importa, filii tátes, abstitendi a maledíctis.
cuja refert, ó quorum refert.
2 9 . — L o s gerundios en di [de genitivo] dependen algu-
Cu¡us sólo se usa en singular, como filius cujus refert. nas veces de sustantivos, c o m o tempus (tiempo), causa
(causa), facultas (facultad), desiderio (deseo) y otros seme-
2 6 . — C u a n d o el verbo está en infinitivo, requiere acusa-
jantes; otras veces dependen de adjetivos, c o m o perítus
tivo de persona agente y después el c a s o que por su na-
(perito, sabedor), cúpidus (deseoso), y todos los que rigen
turaleza pida el mismo; v. g . : h a y muchísimos testigos de
genitivo: v. g . : me domina el deseo de ver á vuestros pa-
que amonesté á P o m p e y o que 110 hiciese liga con César,
dres,^ efferor studio patres vestros videndi; estoy deseoso
plúrimi sunt testes me monuisse Pompéjutn, me conjúnge-
de oírte, sum cúpidus te audiendi.
ret se cum Casare.
3 0 . — L o s gerundios en dum (de acusativo) deben ir pre-
A l g u n o s infinitivos, c o m o esse, habéri, vidéri, vocári,
cedidos de ad, ob, inter, y á veces de ante; v. g . : el áni-
exíre, viveri, mori, etc., suelen tener después de sí nomi-
mo conturbado no es apto para desempeñar su oficio, con-
nativo cuando pertenece al que está en el verbo determi-
turbálus ánimus non est aptus ad exsequéndum munus sum.
nante.
Si procede acusativo debe también posponerse; v. g.: 3 1 . — L o s gerundios en do pueden ser de dativo ó abla-
deseo ser misericordioso, cupio me esse clementem; mas t i v o ; en el primer caso son término de régimen de ver-
si se calla el acusativo me, se puede decir cupio esse cle- bos y adjetivos que por naturaleza piden dativo; v. g.:
mens, (en nominativo). pondré cuidado en buscar á tu padre, patrem tuum qua-
rendo óperam dabo.
Luando s o n ablativos, á veces se construyen sin prepo- v g. : te conviene usar de tu parecer, tuo Ubijudicio uten-
sición, c o m o nos flendo dúcimus horas, (pasamos las ho- dum est.
ras llorando) y suelen ir precedidos de a, ab, de, in, e, ex,
Si fuere acusativo e U a s o del participio, se variará por
cum y pro: amistad y amor se derivan de a m a n d o , amor
pasiva la oracion m u d a n d o el acusativo en nominativo
eí amicitia ab amando dicta sunt. que concierte con sum, est, fui; v. g . : petendum est Ubi
3 2 - ;Eos gerundios de pasiva no admiten c a s o a l g u n o pacem, ó petenda est Ubi pax.
pospuesto; v. g . : enviaron el niño á la ciudad de A t e n a s
para que le enseñaran, puer Alhenas erudiendi causa est A R T Í C U L O IV.
missus.
Régimen de la preposición.
Estos gerundios se varían por pasiva: erudiendi, ó ut 1.—Prasposítio quíevis extra compositiónem, casus sibi
erudirétur, según el tiempo que pida la oración. prop nos secum adducit; v. g. : pro víribus meis, Consilio
tuo utor ad omnia.
3 3 - — E l acusativo regido de gerundio puede volverse
por pasiva concertándolo con el gerundio en género, nú- 2 . — V e r b a compòsita saepe casum suas prapositiónis ha-
mero y caso; v. g . . d e s e o s o de v i n d i c a r l a República, stu- bent, tacita vel repetita prapositióne; v. g. : invàdimi ur-
diósus de/endendi Rempúblicam, ó studiósus Reipúblicce bem vel in urbem somno, v'moque sepultam.
defendenda. 3. —Versus suo casui postpónitur, ut te Romam versus
3 4 - — L o s supinos en um dependen de verbos de movi- profectum esse constábat.
miento y no tienen ante sí c a s o alguno y requieren pos- Item tenus, jungiturque genitivo plurali, vel ablativo
puesto el de sus verbos; v. g . : iré á S a l a m a n c a para ver smgulari ut oculorum tenus, càpite tenus.
a un amigo, ibo Salmánlicam videndum amícum. \.—In, cum quies aut áliquid fieri in loco significántur
Estas oraciones, que se llaman de para final, pueden va- vel pónitur pro inter ablatívum amat; alióquim, accusatí-
riarse de m u c h a s m a n e r a s ; la anterior, por ejemplo, po- vum, ut sum in templo, deàmbulo in foro; nisi in bonis
dría sufrir a l g u n a de las siguientes modificaciones: ibo amicitia esse non potest; Brutus fuit pius in patriam cru-
Salmánlicam ad videndum arn'icum, ó amícum vidére, ó ut aélis in liberos.
vídearn amícum, ó causa videndij ó videndi ergo, ó visum 5.—Sub pro círciter, per, paulo, ante, post, et cum tem-
amícum. pus adsignificat, accusatívum amat; v. g. : sub eas Hileras
recitáis sunt tuce; prima sub frígora autumni; sub véspè-
3 5 . — L a s v o c e s que vulgarmente se llaman supinos en rum, sub noctem. sub lucis orlum.
u. se juntan con adjetivos; v. g . : admirable espectáculo,
mirábile visu. Sub cum verbis motus accusatívum, cum verbis quiétis
ablatívum petit ut ccelum sub aspectum cadit; consédimus
3 6 . — L o s participios tienen el caso d e s ú s verbos. E j e m - sub umbra plàtani.
plo: A n c o volvió á R o m a cargado de gran botín, Ancus, 6 . — S u p e r accusativo servii: ablativo vero cum pro de
ingenti prceda potílus, Romam redül. pónitur, et interdum cum verbis quiétis; v. g . : ligula céci-
suPer caput; hoc super re scribam ad le; fronde sufier
3 7 . — L o s participios exósus, perósus (el que aborrece),
viridi. 1
pertcesus (el que se e n f a d a ) rigen acusativo; v. g . : Mucio,
enfadado de su m a n o derecha, la dejó quemar, Mucius, 7-—Subler ferme accusatívum poscit, si ve quiétis si ve
modus verbis adjungátur; v. g . : virtus omnia sub ter se ha-
pertcesus déxteram suam, exúri passus est.
bel.
El participio ó participial en dum, a c o m p a ñ a d o de las
Explicación.
terceras personas de singular del verbo sustantivo, requie-
re dativo de persona y el c a s o del verbo de donde nace; 1—Cualquiera preposición rige el caso que le c o r e s -
ponde según lo dicho en la A n a l o g í a ; v. g. : según mis
tégula cécidit super capul; te escribiré a c e r c a de ésto hac
fuerzas, pro víribus tneis; m e v a l g o de tu c o n s e j o p a r a to-
super re, ó de hac re scribam ad te; sobre l a s v e r d e s h o j a s
d a s las c o s a s , Consilio tuo ut or ad omnia.
fronde super víridi. '
2.—Los v e r b o s c o m p u e s t o s de preposición rigen m u -
c h a s v e c e s el c a s o de esa primera parte del c o m p u e s t o , 7.—Subler [debajo] casi siempre rige acusativo con
c a l l a n d o ó r e p i t i e n d o dicha p r e p o s i c i ó n ; v . g. : a c o m e t e n verbos de quietud y de m o v i m i e n t o ; v. g . : ] a virtud tiene
á la c i u d a d s e p u l t a d a entre los v a p o r e s del s u e ñ o y del d e b a j o de sí t o d a s l a s cosas, virtus omnia subler se habet.
v i n o , invádunt urhem, ó in urbem, sonino vínoque sepúltam. En p o e s í a s u e l e regir a b l a t i v o c o n v e r b o s de quietud-
3 . — L a preposición versus [ h a c i a , ó p a r a ] de a c u s a t i v o , v. g . : gustan de sufrir todo b a j o el fuerte e s c u d o , omnia
s e p o s p o n e á su c a s o ; v. g. : c o n s t a b a q u e h a b í a s partido ferre hbet, subler densa testúdine.
p a r a R o m a , te Romam versus profectum esse constàbat. C u a n d o a l g u n a s p r e p o s i c i o n e s están en la oración sin
L a p r e p o s i c i ó n teyius [ h a s t a ] se p o s p o n e t a m b i é n á su caso alguno, deben tenerse por a d v e r b i o s ; v. <r. • v ; m o s
c a s o y r i g e g e n i t i v o de plural ó a b l a t i v o de s i n g u l a r ; v . g. : después de p o c o s m e s e s , vídimus paucis post méns 'ibus • a n -
h a s t a los o j o s , oculórum tenus; hasta la c a b e z a , càpite le- tes de p o c o s días, paucis ante diebus. Se p u d i e r a t a m b i é n
nus. decir vídimus paucos post menses, y paucos ante dies.

4 . — H a y p r e p o s i c i o n e s q u e v a r í a n de r é g i m e n s e g ú n su Las preposiciones que pueden hacerse adverbios son


s i g n i f i c a c i ó n ; entre otras q u e e n s e ñ a r á el estudio d e l o s las que s i g u e n : ante, citra, círciler, circum, contra extra
clásicos, c i t a r e m o s l a s s i g u i e n t e s : mfra, juxta, post, prculer, prope, secus, ultra, cum,'coram
clam, procul, palam, subler, y otras m e n o s u s a d a s .
L a preposición in rige a b l a t i v o c u a n d o se j u n t a c o n ver-
b o s q u e s i g n i f i c a n quietud, ó el h a c e r en l u g a r determi-
n a d o a l g u n a c o s a , ó c u a n d o se p o n e en v e z de inter; en RELACIONES SIGNIFICADAS POR PREPOSICIÓN
t o d o s los d e m á s c a s o s rige a c u s a t i v o ; v . g. : e s t o y en el T Á C I T A Ó EXPRESA.
t e m p l o , sum in templo; m e p a s e o en l a plaza, deambulo
Distancia, medida y peso.
in foro; s ó l o entre los b u e n o s p u e d e h a b e r a m i s t a d , nisi
in bonis amicitia esse non potest; Bruto f u é p i a d o s o c o n i.—Distantia o m n i s , pondus a c dimensio accusatívo
la patria y cruel con los hijos, Brutus fuitpius in patriam, eñeruntur tácita vel e x p r e s s a p r a p o s i t i ó n e , et e t i a m a b l a -
crudélis in líberos. tivo; v. g . : hcec chitas est, citra populum, stadia quinqué;
mx altajacuit quatuor pedes, v e l quatuor pédibus; emi ca-
5 . — C u a n d o la preposición sub s e p o n e en l u g a r de cír- seum ad duas libras, v e l in duas libras.
citer, per, paulo, ante, post, y c u a n d o s i g n i f i c a t i e m p o , ri-
g e a c u s a t i v o ; v. g. : d e s p u é s de a q u e l l a c a r i a s e l e y ó l a ' Causa, modo, instrumento, medio, exceso y materia.
t u y a , sub eas lítteras, recitata: suni tuce; en l o s p r i m e r o s
fríos de otoño, prima sub frígora autumni; al a n o c h e c e r , 2 . — A b l a t í v u s ínstrumenti, c a u s a , medii, e x c e s s u s , m á -
tense, aut m o d i q u o d á l i q u i d fit, ó m n i b u s v e r b i s a d j ú n g i -
sub vésperum; en la n o c h e , sub noctem; d e s p u é s d e salir
tur, qui s e m p e r p e n d e t á prsepoSitióne; v. g . : hisce óculis
el sol, sub lucis ortum.
cgomel víde; veslra culpa hcec áccidunt; Scipio omnes sa-
L a m i s m a preposición c o n v e r b o s de m o v i m i e n t o rige lefacelisque superábat; sapientíssimus quisque cequissimo
a c u s a t i v o , y c o n l o s de q u i e t u d a b l a t i v o ; v. g. : d é j a s e v e r animo mórilur. C a u s a , e x c e s s u i aut m o d o e l e g a n t e r s a p e
el cielo, ccelum sub aspectum cadit; d e s c a n s a m o s b a j o la pra;positiónem constitues, a c i n s t r u m e n t o n o n ita eleg-an-
s o m b r a del plátano, consédimus sub umbra plàtani. ter. "

6 . — L a p r e p o s i c i ó n super (sobre ó e n c i m a ) de a c u s a t i -
Relación de tiempo,
v o , requiere a b l a t i v o c u a n d o s e u s a por de y á v e c e s con
v e r b o s de q u i e t u d ; v. g. : u n a teja c a y ó s o b r e la c a b e z a , 3 - — T e m p u s , si p e r quando? fiat interrogado ablativo
lígula cécidit super capul; te escribiré a c e r c a de ésto hac
fuerzas, pro víribus tneis; m e v a l g o de tu c o n s e j o p a r a to-
super re, ó de hac re scribam ad te; sobre l a s v e r d e s h o j a s
d a s las c o s a s , Consilio tuo ut or ad omnia.
fronde super víridi. '
2.—Los v e r b o s c o m p u e s t o s de preposición rigen m u -
c h a s v e c e s el c a s o de esa primera parte del c o m p u e s t o , 7.—Subter [debajo] casi siempre rige acusativo con
c a l l a n d o ó r e p i t i e n d o dicha p r e p o s i c i ó n ; v . g. : a c o m e t e n verbos de quietud y de m o v i m i e n t o ; v. g . : ] a virtud tiene
á la c i u d a d s e p u l t a d a entre los v a p o r e s del s u e ñ o y del d e b a j o de sí t o d a s l a s cosas, virtus omnia subter se habet.
v i n o , invádunt urhem, ó in urbem, sonino vínoque sepúltam. En p o e s í a s u e l e regir a b l a t i v o c o n v e r b o s de quietud-
3 . — L a preposición versus [ h a c i a , ó p a r a ] de a c u s a t i v o , v. g . : gustan de sufrir todo b a j o el fuerte e s c u d o , omnia
s e p o s p o n e á su c a s o ; v. g. : c o n s t a b a q u e h a b í a s partido ferre hbet, subter densa testúdine.
p a r a R o m a , te Romam versus profectum esse constàbat. C u a n d o a l g u n a s p r e p o s i c i o n e s están en la oración sin
L a p r e p o s i c i ó n ieyius [ h a s t a ] se p o s p o n e t a m b i é n á su caso alguno, deben tenerse por a d v e r b i o s ; v. <r. • v ; m o s
c a s o y r i g e g e n i t i v o de plural ó a b l a t i v o de s i n g u l a r ; v . g. : después de p o c o s m e s e s , vídimus paucis post méns 'ibus • a n -
h a s t a los o j o s , oculórum tenus; hasta la c a b e z a , càpite le- tes de p o c o s días, paucis ante diebus. Se p u d i e r a t a m b i é n
nus. decir vídimus paucos post menses, y paucos ante dies.

4 . — H a y p r e p o s i c i o n e s q u e v a r í a n de r é g i m e n s e g ú n su Las preposiciones que pueden hacerse adverbios son


s i g n i f i c a c i ó n ; entre otras q u e e n s e ñ a r á el estudio d e l o s las que s i g u e n : ante, citra, círciler, circum, contra extra
clásicos, c i t a r e m o s l a s s i g u i e n t e s : mfra, juxta, post, prcuter, prope, secus, ultra, cum,'coram
clam, procul, palam, subter, y otras m e n o s u s a d a s .
L a preposición in rige a b l a t i v o c u a n d o se j u n t a c o n ver-
b o s q u e s i g n i f i c a n quietud, ó el h a c e r en l u g a r determi-
n a d o a l g u n a c o s a , ó c u a n d o se p o n e en v e z de inter; en RELACIONES SIGNIFICADAS POR PREPOSICIÓN
t o d o s los d e m á s c a s o s rige a c u s a t i v o ; v . g. : e s t o y en el T Á C I T A Ó EXPRESA.
t e m p l o , sum in templo; m e p a s e o en l a plaza, deámbulo
Distancia, medida y peso.
in foro; s ó l o entre los b u e n o s p u e d e h a b e r a m i s t a d , nisi
in bonis amicitia esse non potest; Bruto f u é p i a d o s o c o n i.—Distantia o m n i s , pondus a c dimensio accusatívo
la patria y cruel con los hijos, Brutus fuilpius in patriam, eñeruntur tácita vel e x p r e s s a p r a p o s i t i ó n e , et e t i a m a b l a -
crudé/is in líberos. tivo; v. g . : hcec chitas est, citra populum, stadia quinqué;
mx altajacuit quatuor pedes, v e l quatuor pédibus; emi ca-
5 . — C u a n d o la preposición sub s e p o n e en l u g a r de cír- seum ad duas libras, v e l in duas libras.
ciler, per, paulo, ante, post, y c u a n d o s i g n i f i c a t i e m p o , ri-
g e a c u s a t i v o ; v. g. : d e s p u é s de a q u e l l a c a r t a s e l e y ó l a ' Causa, modo, instrumento, medio, exceso y materia.
t u y a , sub eas Hileras, recitàtce sunl tuce; en l o s p r i m e r o s
fríos de otoño, prima sub frígora autumni; al a n o c h e c e r , 2 . — A b l a t í v u s ínstrumenti, causae, medii, e x c e s s u s , m á -
tense, aut m o d i q u o d á l i q u i d fit, ó m n i b u s v e r b i s a d j ú n g i -
sub vésperum; en la n o c h e , sub noctem; d e s p u é s d e salir
tur, qui s e m p e r p e n d e t á p n e p o á i t i ó n e ; v. g . : hisce óculis
el sol, sub lucis ortum.
cgomel víde; veslra culpa hcec áccidunt; Scipio omnes sa-
L a m i s m a preposición c o n v e r b o s de m o v i m i e n t o rige lefacelisque superábat; sapienlíssimus quisque cequissimo
a c u s a t i v o , y c o n l o s de q u i e t u d a b l a t i v o ; v. g. : d é j a s e v e r animo mórilur. Causas, e x c e s s u i aut m o d o e l e g a n t e r s í e p e
el cielo, ccelum sub aspectum cadit; d e s c a n s a m o s b a j o la pra;positiónem constitues, a c i n s t r u m e n t o n o n ita eleg-an-
s o m b r a del plátano, consédimus sub umbra plàtani. ter. "

6 . — L a p r e p o s i c i ó n super (sobre ó e n c i m a ) de a c u s a t i -
Relación de tiempo,
v o , requiere a b l a t i v o c u a n d o s e u s a por de y á v e c e s con
v e r b o s de q u i e t u d ; v. g. : u n a teja c a y ó s o b r e la c a b e z a , 3 - — T e m p u s , si p e r quando? fiat interrogado ablativo
effertur, p r a p o s i t i ó n e tàcita vel expressa; v. g. : hoc nobis tua, sua, nostra, vestra, aliena; v. g. : nonne mavis sine
datum est anno superiore. periculo tua, domi esse, quam cum periculo aliena?
4 - — T e m p u s , si per quandiu? fiat interrogatio, accusati- 1 2 . — S i responsio fiat per adverbia, redduntur h a c ; hic,
v o vel ablativo effertur, tàcitis a u t expressis p r a p o s i t i ó n i - istic. illic, ibi, inibì, ibidem, àlibi, alicubi, ubique, utrobique,
b u s ; v. g. : Rómulus septem et triginta regnavi! annos, vel ubilibel, ubivis, u'bicumque, passim, vulgo, iti/us, foris, nus-
per triginta annos; vixit Antonius ajinis viginti novem, im- quam, longe. péregre, supra, sublerì infra, atite, post, ex-
peràvit triennio et decern ménsibus. tra; v. g. : nemo est quin ubivis, quam ibi, ubi est, esse malit.
1 3 . — C u m per unde? fit interrogatio, si respondetur per
Relation de predo.
propria urbium, aut provintiárum, utemur ablativo tácita
5 . — S u b s t a n t i v u m qui determinatimi pretium significai, vel expressa p r a p o s i t i ó n e , ut verno Roma, Cartilàgine, ru-
ablativo g a u d e t ; v. g. : ea lis ¿estimata est centum lalentis. re, domo, vel ex Roma, ex Cartilàgine. Sed in appellati-
6 . — S i pretium interminàtum fuerit, dicemus magno, per, vis semper exprimitur prapositio, ut ex foro, ex urbe.
magno, parvo, nonnihilo aut his genitivis utemur: magni, 14.—Si per a d v e r b i a fiat responsio, redduntur h a c : hinc,
màximi, pluris, plurimi, parvi, minoris, mìnimi, tanti, lan- islinc, illinc, inde, indidem, aliunde, undéhbet, undevis, un-
tidem, quanti, quantiqumque, p r a t e r accusativa verborum dique, undecumque, alicunde, utrinque, émitius, cóminus, su-
pretii et astimatiónis; v. g . : emo aut ¿estimo pallium tanti; perne, inferne, péregre, inlus, foris; v. g. : vide ne quo hinc
magno omnes virtutem cestimàmus. abeas longius.
7-—Nauci, flocci, pili, assis, teruntii, nihili, h u j u s j u n - 1 5 . — Q u a n d o per adverbium quo? fiat interrogatio, nò-
guntur eleganter non solum v e r b o facio, sed et multis aliis, mina propria urbium et provintiárum redduntur in accu-
ut flocci te facio aut cesi imo. sativo, tácita vel expressa prapositióne; v. g. : eo Romam,
Relaciones de lugar. Carthàginem, rusdomum, vel ad Romam, ad Carthàginem.
Sed appellativis ádditur p r a p o s i t i o ut ad forum, ad urbem.
8 . — C u m i n t e r r o g a t e fit per adverbium ubi? si respon-
d e n d u m sit per nòmina propria pagòrum, castelórum, ur- 1 6 . — A d v e r b i a redduntur h a c : hue, istuc, illue, eo, eo-
bium, provinciàrum, insulàrum, regiónum, tertia, decli- dem, ilio, àliquo, alio, neutro, utroque, quoquo, quoqumque.
natiònis, vel pluràlis nùmeri, sexto casu utendum est; v. g. : quovis, quólibel, intro, for as, péregre, longe, nusquam; v.
Baby Iòne Alexander mortuus est; Athenis esse. H i c c a s u s g. : ego ibo hinc intro.
pendet a p r a p o s i t i ó n e in. 17-—Si per qua? fiat interrogatio, per propria respon-
dentes ablativo utemur vel a c c u s a t i v o cum p r a p o s i t i ó n e
9 — S i propria tamen fùerint p r i m a vel s e c u n d a decli-
natiónis, ponuntur in genitivo qui régitur à subintellecto per, ut qua iter fecistiP Roma, Carlhàgine, vel per Romam,
n ò m i n e ; v. g. : sum Romce, Sicilia, id est, in urbe Roma, per Carthàginem. Propriis vero provintiárum et appella-
in insula Sicilia. tivis clare ádditur p r a p o s i t i o per, ut per Siciliam, per Cre-
tam, per forum, per urbem.
1 0 . — S e d nòmina provintiàrum, insulàrum et regiònum,
frequentius et elegantius sunt in ablativo cum p r a p o s i t i ó - ' S - — C u m r o g a m u r per qua? reddemus etiam h a c ad-
ne in: quibus h a r e n t nòmina appellativa, ut sum in Sici- verbia: hac, islac, illac, aliqua, quàlibet, quacumque; v. g. :
lia, in Creta, in foro, in urbe. hac illac perfluo.

D i c i m u s etiam ruri, vel rure in a b l a t i v o ; v. g . : siilli 19.—Si per quorsum? fiat interrogatio, q u a c u m q u e s i n t
sunt virga ruri, at mihi tergum domi est. nómina, ponuntur in a c c u s a t i v o c u m hac v o c e versus ut
quorsum tendis? Romam versus, Siciliam versus.
1 — P r o p r i a urbium sequnturappellativa quatuor, humi,
20.—Redduntur etiam h a c a d v e r b i a : horsum, istorsum,
belli, militia, domi: quorum postremo a d j u n g i possunt mea,
illorsum, aliorsum, sursum, deorsum, dextrorsum, sinis-
29
trorsum, Icevorsum, prorsum, rursum, inlrorsum vel intror-
sus, relrorsum vel retrorsus, quoquoversum vel quoquover-
6.—Si el precio fuere indeterminado se usará de geniti-
sus; v. g . : horsum pergunl.
vo, fuera del acusativo del verbo que designe el precio ó
estimación de la cosa; v. g.: compro ó estimo la capa en
Explicación.
tanto emo aut cestimo pallium tanti. Se puede usar tam-
i - — E l nombre que expresa distancia, peso y dimensión, bién de alguno de los ablativos magno, permagno, etc.;
se pone en acusativo con preposición tácita ó expresa, y v. g.: todos tenemos en mucho la virtud, magno omnes
á veces con ablativo; v. g . : esta ciudad dista cinco leguas virtutem cestimátus.
del pueblo, hcec cívilas est, cilra pópulum, stadia quinqué;
la nieve subió cuatro pies, nix alta jacuit quatuor pedes 7 . — L o s genitivos nauci (de cáscara de nuez), flocci (de
vel quatuor pédibus; compré dos libras de queso, emi ca- hilacha), pili(de cabello), assis (de as), teruntii [de ma-
seum ad duas libras vel in duas libras. ravedí], nihili (de nada), sirven para manifestar despre-
cio y se juntan con los verbos fació, cestimo, pendo y o-
2.—El nombre que expresa causa, modo, instrumento, tros; v. g . : te considero c o m o hilacha ó harapo, flocci te
medio, exceso y materia, debe ponerse en ablativo con to- fació, ó cestimo.
dos los verbos; v. g . : lo vi y o mismo con estos ojos, hisce
óculis égomet vidi; estas c o s a s suceden por culpa vuestra, 8.—Los nombres propios de ciudades, villas, castillos y
vestra culpa hcec áccidunt; Escipión superaba á los otros aldeas, de la tercera declinación ó de número plural, que
por sus gracias y donaires, Scipio omnes sale facetisque se emplean para contestar alguna pregunta hecha por el
superabat; todos los sabios mueren con ánimo impertur- adverbio ubi (en dónde?), deben colocarse en ablativo; v.
bable, sappientissimus quisque cequíssimo ánimo móritur. g.: Alejandro murió en Babilonia, Babylóne Alexander
Aunque todos estos ablativos dependen de preposición, mortuus est; estar en Atenas, Athenis esse. Este caso de-
sólo los de causa, exceso y modo pueden llevarla expre- pende de la preposición in.
sa, aunque á veces se usa con los demás.
9 . — S i fueren nombres propios de la primera ó segunda
3 - — E l tiempo correspondiente al adverbio quandoP declinación, se usará de genitivo regido de algún sustanti-
(¿cuándo? ó ¿en qué tiempo?) se pone en ablativo con pre- vo que se calla; v. g . : estoy en Roma, en Sicilia, sum Ro-
posición tácita ó expresa; v. g . : se nos dió ésto el año an- mee, Sicilice, es decir, in urbe Romee, in ínsula Sicilice.
terior, hoc nobis datum est anno superióre. 1 0 . — M a s los nombres de provincias, islas, regiones, y
A veces se halla el tiempo correspondiente al adverbio los apelativos, se colocan elegantemente en ablativo con
de que se trata, en acusativo con per ó tn; v. g . : los vien- >n; v. g . : estoy en Sicilia, en Creta, en el foro, en la ciu-
tos soplan de noche, adspirant aurcein noctem, 6per noc- dad, sum in Sicilia, in Creta, in foro, in urbe.
tem.
Se puede usar también del ablativo sin preposición; v.
4 - — E l tiempo correspondiente al adverbio quamdiu? g.: si él tiene techo de mimbres en el campo, y o tengo a-
que significa ¿cuánto tiempo?, se coloca en acusativo ó brigo en casa, si illi sunt virgee ruri ó rure, mihi tergum
ablati vo con preposición, ó sin élla; v. g . : R ó m u l o reinó do mi est.
treinta y siete años, Rómulus septem el íriginla regnábit
1 1 . — L o s apelativos humi [de tierra], belli (de la g u e -
annos, ó per Iriginla annos; vivió Antonio veintinueve años,
rra), militice (de la milicia), domi {de la casa), se usan or-
vixit Antonius annis viginli novem; reinó tres años diez me-
dinariamente en genitivo; y el genitivo domi se puede
ses, imperávit triennio et decem ménsibus.
juntar con ?nece, tuce, suce, nostree, vestree, alience; v. g . :
5 . — E l sustantivo que designa precio determinado se po- ¿no quieres más bien estar en tu casa con seguridad, que
ne en ablativo; v. g . : aquella disputa importó cien talen- con peligro en la agen a? nonne mavis sine peñado tuce do-
tos, ea lis cestimata est cenlum talentis. mi esse, quam cum perículo alience?
Si al genitivo domi se hubieren de juntar otros adjetivos

:
ir
PARTE S E G U N D A .
DE LA SINTAXIS.
la plaza, por la c i u d a d , per Siciliam, per Cretam, per fo-
fuera de los m e n c i o n a d o s , se pondrá a q u é l en a b l a t i v o
rum, per urbem.
c o n in; v. g . : c u a n d o e s t a b a en u n a c a s a particular, en-
v i a r o n un e s c l a v o p ú b l i c o á m a t a r l e , mis sus est ad eum 1 8 . — C o n el a d v e r b i o qual s e usará de los q u e s i g u e n : hac
occidendum, in prívala domo clausum, servus públicus. (por aquí), istac (por ahí), illac ( p o r a l l á ) , e t c . ; v. g . : m e
escapo por aquí y por allá, hac, illac perfluo.
1 2 . — S i se h a de responder por a l g ú n a d v e r b i o s e u s a r á
1 9 . — S i se p r e g u n t a c o n el a d v e r b i o quorsumr (¿hacia
de los (jue s i g u e n : hic (aquí), islic ( a h í ) , illic. /"¿»/(allí), etc.
dónde? h a c i a q u é parte?) se h a de r e s p o n d e r en t o d o c a s o , &
v. g . : n a d i e h a y q u e 110 quiera más bien estar en t o d a s usando de a c u s a t i v o c o n la preposición versus pospuesta':
partes q u e allí d o n d e está, nenio esl, quin ubivis quam ibi, v. g . : ¿hacia q u é p a r t e vas? -á' R" o m a , á Sicilia, Romam f i
ubi esl, esse malit. versus, Siciliam versus.
1 3 . — C u a n d o s e p r e g u n t a por el a d v e r b i o undeP (¿de 2 0 . — S e usará t a m b i é n de los a d v e r b i o s , horsum ( h a c i a
dónde?), si s e h a de r e s p o n d e r por l o s n o m b r e s propios d e aquí), islorsum ( h a c i a allí), illorsum ( h a c i a a l l á ) , etc. v.
c i u d a d e s ó p r o v i n c i a s , s e usará de a b l a t i v o c o n preposi- g . : vienen h a c i a nosotros, h a c i a aquí, horsum pergunt.
ción tácita ó e x p r e s a ; v. g . : v e n g o de R o m a , de C a r t a g o ,
del c a m p o , de la ciudad,- venio Roma, Carlhágine, rure, ARTÍCULO V.
domo, ó ex Roma, ex Cartilágine; m a s en l o s a p e l a t i v o s
s i e m p r e d e b e e x p r e s a r s e la p r e p o s i c i ó n ; v. g . : ex foro, ex Del adverbio.
urbe. •B
1 . — E n et ecce n o m i n a n d i et a c c u s a n d i cásibus adhse-
1 4 . — S i se h a d e c o n t e s t a r por a d v e r b i o s , se usará de l o s
rent, qui s e m p e r p e n d e n t a b a l i q u o v e r b o , ut en hóminem.
q u e s i g u e n : hinc (de aquí), istinc (de ahí), illinc (de allí),
Simíliter in a d v e r b i o ecce.
etc. v. g . : g u á r d a t e d e ir m á s l e j o s de aquí, vide ne quo
hinc abeas longius. 2 . — S a t i s , abunde, áffatim. paruni, instar, huc, eo et er-
go, pro causa, g e n i t í v u m póstulant:- satis jam verbbrum
1 5 . — C u a n d o s e p r e g u n t a c o n el a d v e r b i o quo? (¿á dón- est; eo dementice ventum est.
de?), l o s n o m b r e s propios d e c i u d a d e s y p r o v i n c i a s s e c o - 3 - — P r i d i e e t posiridie g e n i t i v o et a c c u s a t i v o e l e g a n t e r
l o c a n en a c u s a t i v o con. preposición tácita ó e x p r e s a ; v . g . : junguntur: pridie ejus diei venit; posiridie ludos Apolliná-
v o y á R o m a , á C a r t a g o , al c a m p o , á la c a s a , eo Romam, res.
Carlháginem, rus. domum. A los a p e l a t i v o s s e añadirá 4 - — P r o p r i u s et próxime a c c u s a t i v o hcerent: proprius
s i e m p r e la p r e p o s i c i ó n ; v. g . : á la plaza, á la c i u d a d , ad urbem, próxime Italiam: id est. ad urbem, ad Italiam.
forum, ad urbem.

1 6 . — L o s a d v e r b i o s q u e se e m p l e a n c o n éste son los Explicación.


que s i g u e n : huc (aquí), isluc (ahí), illuc (allí), e t c . : entro
Los a d v e r b i o s n o se e n u m e r a r o n entre l a s p a l a b r a s re-
a q u í en mi c a s a , ego ibo hinc inlro.
gentes; m a s c o m o se e n c u e n t r a n m u c h o s de éllos c o n c a -
1 7 . — S i se p r e g u n t a c o n el a d v e r b i o qua?. (¿por d ó n d e i sos regidos de v o c e s o c u l t a s , es n e c e s a r i o e x p l i c a r este
¿por q u é parte?) y s e h a de r e s p o n d e r c o n n o m b r e s pro- impropio r é g i m e n .
pios, s e c o l o c a n é s t o s en a b l a t i v o ó en a c u s a t i v o con per;
1 . — L o s a d v e r b i o s d e m o s t r a t i v o s en y ecce requieren
v g . : ¿por d ó n d e hiciste el c a m i n o ? — P o r R o m a , qua iter
nominativo ó a c u s a t i v o q u e s i e m p r e d e p e n d a de v e r b o ;
fecistil—Roma ó per Romam; por C a r t a g o , Cartilágine ó
v. g. : ved aquí al h o m b r e , en ó ecce hóminem.
per Carlháginem.
A v e c e s el d a t i v o ¿ibi se a g r e g a al a d v e r b i o ecce por
A los p r o p i o s de p r o v i n c i a s y á l o s a p e l a t i v o s s e agre- elegancia; v . g. : v e s a q u í la tierra de Italia, ecce libi Au-
g a r á la preposición per; v. g . : por Sicilia, por C r e t a , por nia tellus.
multo y lo7ige á c o m p a r a t i v o s y superlativos; v . g . : quan-
to superiòres sumus tanto nos submissius gerámus]
2 . — L o s a d v e r b i o s satis [bastante], abunde [abundan-
temente], áffatim [ b a s t a n t e ] , parurn [ p o c o ] , instar [á Puede decirse fàcile doctíssimus y quam doctíssimus por
modo, á m a n e r a d e ] y ergo [á c a u s a de, por razón d e ] , elegancia, a u n q u e el superlativo indica la calidad en su-
se construyen c o n g e n i t i v o ; v. g : b a s t a ya de c o n v e r s a - mo grado.
ción, satis jam verbórum es/; hasta ese punto llegó la de-
mencia, eo dementice veníum est. A R T Í C U L O VI.

3 . — L o s a d v e r b i o s pridie (un dia antes) y postridie (un De la interjección.


dia después), se c o n t r u v e n e l e g a n t e m e n t e con g e n i t i v o ó
a c u s a t i v o ; v. g . : llegó un día antes, pridie ejus dieivenit; Ì.—O, heu et proli nominandi, accusandi, et v o c a n d i
un día después de l a s fiestas de Apolo, pos/ridie ludos A- cásibus junguntur; v. g. : O pie tas!, Heu cladem!, Proli Jú-
piter. J
pollináres.
4 . — L o s a d v e r b i o s proprius (más cerca), proxime ( m u y 2.—Hei et vce dativo gaudent, ut hei mihi! vce libit O m -
c e r c a ) , requieren a c u s a t i v o ; v. g . : más cerca de la c i u d a d , nes hi casus a b u n d e reguntur q u a m a b interjecciónibus.
proprius urbem; m u y cerca de Italia, próxime Iialiam, es
decir, ad urbem, ad Iialiam, expresando la preposición Explicación.
q u e rige.
Las interjecciones no son propiamente parte del discur-
5 . — L o s a d v e r b i o s derivados de adjetivos tienen mu- so, y por lo m i s m o carecen de régimen; sin e m b a r g o las
c h a s v e c e s los c a s o s de éstos; v. g . : fuiste al encuentro siguientes se hallan unidas á determinados casos, regidos
de César, Ccesari obviam processisíi. siempre de palabras ocultas por elipsis.

Ul, c u a n d o significa después que, se junta al indicativo; 1 . — L a s interjecciones o, heu y proh requieren n o m i n a -
v. g . : después que, ó luego q u e salí de la ciudad, ul ab tivo, acusativo ó vocativo;- v. g. : oh piedad! c» pietas'; ah'
urbe discessi. Pide el mismo tiempo c u a n d o significa lo que perdida! heu cladem!; ¡oh Júpiter! proh Júpiter!
m i s m o que qubmodo!; v. g . : ut falsus est ánimil
2. —Hei y vce se construyen con d a t i v o ; v. g. : ¡pobre de
Ul, después de adeo, Ha, sic, tam, lalis, tanlus, tot, se mi! desgraciado de mí!, hei mihi!; a y de tí!, vce Ubir T o -
p o n e ordinariamente con s u b j u n t i v o ; v. g . : no s o y tan dos estos c a s o s están regidos de v o c e s ocultas. Así en
rudo para decir ésto, non sum tam hebes ut isla dicam. el ejemplo anterior, vce Ubi equivale á la siguiente oración-
calamitas imminet Ubi, ú otras análogas.
Antequam y priúsquam son de indicativo y subjuntivo.
Ne, c u a n d o m a n d a m o s que no se h a g a a l g u n a cosa, se
p o n e con s u b j u n t i v o ó imperativo; v. g . : ne jures, ne jura. A R T Í C U L O VII.

Xce, que significa lo mismo que profecto (ciertamente, Construcciones comunes á todos los verbos.
sin duda), si se p o n e antes de algún pronombre, se junta
al indicativo y s u b j u n t i v o ; v. g . : ciertamente s o y un in- i.—Interrogati© et responsio eidem casui cohaerent:
feliz, nce ego homo sum infélix; sin duda, si ésto hicieras, CUI prcBceplóri dedisti óperam?—Platini.
acrecentarlas tu f a m a , 7ice tu, si id fecisses, melius famce
.. / - . - D a t i v u s u b i c u m q u e reperíátur semper est acquisi-
tuce, consuluisses.
tioms: est enim in cujus g r a t i a m c ó m m o d u m aut i n c ó m -
L o s a d v e r b i o s en um y las partículas per, perquam, modum áliquid fit; v. g. : Magno illi, ea cunctalio stetit.
quam, sane, y otras, se j u n t a n con n o m b r e s positivos; v. Eadem ratio est si jungátur c u m verbis passivisi Ñeque
g . : per/ácilis, perdúrus. ¿enatui, ñeque pópulo, ñeque cuiquam bono prabà/ur.
L o s adverbios a c a b a d o s en o s e juntan á c o m p a r a t i v o s ;
3 — A c c u s a t í v u s p r a t e r e u m qui régitur á verbo activo,
semper est c o m m ú n i s pendetque á praepositióne tacita vel C A P Í T U L O II.

expressa.
Concordancia.
4 . — A c c u s a t í v u s cura praepositióne per c o m m ú n i s est
ómnibus verbis, tum actívis, tum passívis; et 111 passivis 1 . — D u o substantiva .continuità, si ad e a m d e m rem pér-
non erit persóna agens; v. g . : Pompejus frumentum omne tíjient, eodem casu gáudent ut urbs Athénce.
per équites comporláverat, v e l comportátum erat frumen-
2 . — A d j e c t í v a et substantiva con véniunt in tribus, scíli-
tumper équites.
cet: gènere, número et casu; v. g. : amícus fidelis, protec-
5 . — Ó m n i b u s verbis addi potest ablatívus is, qui v u l g o tio fortis.
absolútus dícitur, ut rege Philippo pax floruit.
3 . — I d e m adjectívum potest duobus substantívis copu-
Explicación. lan; in plurali crebro, rarius in singulari número; v. g . :
Augustinus et Thómas sapientissimi; optábilis sapientia, vir-
1 . — L a pregunta y la respuesta, cuando corresponden tus ac solitúdo.
á un solo verbo, tienen el m i s m o caso; v. g . : ¿á qué ma- 4 . — V e r b u m cum subjecto concordai in número et per-
estro te dedicaste?—á Platón, cui prceceplóri dedisli ópe- sóna, ut múrmurat unda, zéphyrus lenii, ferce dórmiunt.
ram?—Platóni. 5 . — P r o n ó m e n relativum cum nòmine antecedente con-
2 . — E l dativo m u c h a s v e c e s es de adquisición, y puede cordai in gènere et número, ut vir tutes quce latent verce
colocarse con todos los v e r b o s para indicar aquello en sutil.
favor ó en contra de lo cual se hace alguna cosa. Puede 6.—Si relativum fúerit ínter duo substantiva, ad e a m -
designar también objeto ó intención del agente; v. g . : dem rem pertinentia, cum altérutro in gènere convenire
siendo grande, le quedó e s a duda, magno illi, ea cuncta- bene potest, ut venit homo qui fera vocàntur, vel quce fera
lio stetit. vocántur.
Puede también usarse del dativo con verbos p a s i v o s ; 7.—Relativum adhaerens verbo antecedènte, concordá-
v. g . : no se prueba el bien que pueda resultar al Senado, re debet cum verbo sequenti; v. g. : qui male vixerit, pejus
al pueblo, ni á nadie, ñeque Senátui, ñeque pópulo, ñeque moriétur.
cuiquam bono probálur.
8.—Quandóque verbum aut brevis orátio antecedentis
3 . — C u a n d o el acusativo n o es c o m p l e m e n t o directo del vicem gerunt, ut esse bealum, quod omnes .optant.
verbo ó de otra parte de la oración, puede ser común á to-
dos los verbos y depende de preposición tácita ó expresa. Explicación.
4 . — C u a n d o el a c u s a t i v o con per no es persona agente
de verbo pasivo, puede t a m b i é n ser común á cualesquie- H a y tres especies de concordancia: de dos sustantivos,
ra verbos, así en activa c o m o en p a s i v a ; v. g . : P o m p e y o de adjetivo con sustantivo y de verbo con sujeto. Otros
había trasladado todo el trigo por medio de los ginetes, impropiamente añaden la del relativo y antecedente; mas,
Pompejus frumentum omne per équites comportáverat, ó aunque ésta puede tener dificultades en algunos casos, n o
a Pompejo comportátum erat frumentum omne per équites. puede decirse c o n c o r d a n c i a de otro género, porque se re-
duce á la de adjetivo con sustantivo.
5 . — E l ablativo l l a m a d o absoluto porque no depende de
alguna parte d é l a oración, es común á todos los verbos ! • — C u a n d o intervienen en la oración dos ó más sus-
tantivos pertenecientes á la misma cosa, el primero ten-
en activa y pasiva; v. g . : siendo rey Filipo floreció la paz,
drá el caso que le corresponda, y los que sigan concerta-
rege Philip po pax floruit.
30
3 — A c c u s a t í v u s préeter e u m qui régitur á verbo activo,
semper est c o m m ú n i s pendetque á praepositióne tacita vel C A P Í T U L O II.

expressa.
Concordancia.
4 . — A c c u s a t í v u s cura praepositióne per c o m m ú n i s est
ómnibus verbis, tum actívis, tum passívis; et 111 passivis 1 . — D u o substantiva.continuáta, si ad e a m d e m rem pér-
non erit persóna agens; v. g . : Pompejus frumentum omne tinent, eodem casu gáudent ut urbs Athéna.
per équites comporláverat, v e l comportátum erat frumen-
2 . — A d j e c t i v a et substantiva con véniunt in tribus, scíli-
tumper équites.
cet: gènere, número et casu; v. g. : amícus fidelis, prolec-
5 . — Ó m n i b u s verbis addi potest ablatívus is, qui v u l g o tio fortis.
absolútus dícitur, ut rege Philippo pax floruit.
3 . — I d e m adjectívum potest duobus substantívis copu-
Explicación. lan; in plurali crebro, rarius in singulari número; v. g . :
Augustinus et Thómas sapientissimi; optábilis sapientia, vir-
1 . — L a pregunta y la respuesta, cuando corresponden tus ac solitúdo.
á un solo verbo, tienen el m i s m o caso; v. g . : ¿á qué ma- 4 . — V e r b u m cum subjecto concordai in número et per-
estro te dedicaste?—á Platón, cui praceplóri dedisli ópe- sóna, ut múrmurat unda, zéphyrus lenii, fera dórmiunt.
ram?—Platóni. 5 . — P r o n ó m e n relativum cum nòmine antecedente con-
2 . — E l dativo m u c h a s v e c e s es de adquisición, y puede cordai in gènere et número, ut virtutes qua latent vera
colocarse con todos los v e r b o s para indicar aquello en sutil.
favor ó en contra de lo cual se hace alguna cosa. Puede 6.—Si relativum fúerit ínter duo substantiva, ad e a m -
designar también objeto ó intención del agente; v. g . : dem rem pertinentia, cum altérutro in gènere convenire
siendo grande, le quedó e s a duda, magno illi, ea cuncta- bene potest, ut venit homo qui fera vocàntur, vel qua fera
lio stetit. vocàntur.
Puede también usarse del dativo con verbos p a s i v o s ; 7.—Relativum adhaerens verbo antecedènte, concordá-
v. g . : no se prueba el bien que pueda resultar al Senado, re debet cum verbo sequenti; v. g. : qui male vixerit, pejus
al pueblo, ni á nadie, ñeque Senátui, ñeque pópulo, ñeque moriétur.
cuiquam bono probálur.
8.—Quandóque verbum aut brevis orátio antecedentis
3 . — C u a n d o el acusativo n o es c o m p l e m e n t o directo del vicem gerunt, ut esse bealum, quod omnes .optant.
verbo ó de otra parte de la oración, puede ser común á to-
dos los verbos y depende de preposición tácita ó expresa. Explicación.
4 . — C u a n d o el a c u s a t i v o con per no es persona agente
de verbo pasivo, puede t a m b i é n ser común á cualesquie- H a y tres especies de concordancia: de dos sustantivos,
ra verbos, asi en activa c o m o en p a s i v a ; v. g . : P o m p e y o de adjetivo con sustantivo y de verbo con sujeto. Otros
había trasladado todo el trigo por medio de los ginetes, impropiamente añaden la del relativo y antecedente; mas,
Pompejus frumentum omne per équites comportáverat, 6 aunque ésta puede tener dificultades en algunos casos, n o
a Pompejo comportátum erat frumentum omne per équites. puede decirse c o n c o r d a n c i a de otro género, porque se re-
duce á la de adjetivo con sustantivo.
5 . — E l ablativo l l a m a d o absoluto porque no depende de
alguna parte d é l a oración, es común á todos los verbos i - — C u a n d o intervienen en la oración dos ó más sus-
en activa y pasiva; v. g . : siendo rey Filipo floreció la paz, tantivos pertenecientes á la misma cosa, el primero ten-
rege Philip po pax floruit. drá el caso que le corresponda, y los que sigan concerta-
30
rán con él en caso, aunque sean de diferente g é n e r o y Las personas ego, tu, nos, etc., ordinariamente se ca-
n ú m e r o ; v. g. : ciudad de A t e n a s , urbs Athence. llan, exceptos los c a s o s en q u e pudiera haber oscuridad
en el sentido ó c u a n d o quiere darse énfasis á la frase- v
2.—El a d j e t i v o con el sustantivo debe concertar en
g. : y o mismo lo vi, égomet vidi.
género, n ú m e r o y c a s o ; v. g. : el a m i g o fiel es a n i m o -
sa protección,- amícus fide lis, protectio fortis. En los verbos que se l l a m a n de naturaleza c o m o pluit
3 . — U n m i s m o a d j e t i v o en plural (rara vez en singu- (llueve) gràndinat ( g r a n i z a ) , ningit (nieva),' tonat (true-
lar), p u e d e concertar con dos ó más sustantivos; v. g . : A - na), fulminai ( r e l a m p a g u e a ) y otros semejantes no se
gustín y T o m á s fueron sapientísimos, Auguslínus et Tho- expresa el nominativo, que en este c a s o es Deus oliatura
mas sapientissimi; la sabiduría, la virtud y la soledad, son aunque algunas v e c e s suele hallarse el n o m i n a t i v o por
deseables, oplábilis sapientia, virtus ac solilúdo. metáfora; v. g. : roráte coeli désuper et nubespluant justum.

Á v e c e s se encuentran adjetivos sustantivados en ter- Se calla también el n o m i n a t i v o con los verbos que lia
m i n a c i ó n neutra, h a c i e n d o oficio de atributos con n o m - man de lengua, c o m o dicunt, ajuntjerunl y otros, donde
bres m a s c u l i n o s ó femeninos; v. g . : la muerte es incierta esta sobreentendido el plural hómines.
y temible, incertujn et formidabile mors.
El adverbio y el v e r b o en infinitivo pueden servir de
C u a n d o dos ó más sustantivos, que significan persona, sujeto ó persona a g e n t e ; v. g.: satis jam verborumest bas-
son de diverso género, el a d j e t i v o debe ponerse en termi- ta ya de conversación; desiderare semper crudèle est pe-
nación m a s c u l i n a de plural; v. g. : h o m b r e y mujer ex- noso es siempre el desear. '
tranjeros, homo et fémina éxteri. Aunque de ordinario el verbo en plural concierta con
Si los sustantivos no designan persona, se tomará para vanos sujetos unidos por conjunción, no es raro encon-
el a d j e t i v o la terminación neutra del plural, aunque, c u a n - trarla en singular f o r m a n d o oración elíptica ó expresa con
d o los sustantivos son sinónimos, suele concertar con el caaa uno de los sujetos; v. g . : h a y en ello gallardía her-
más c e r c a n o ; v. g. : la luz es s e m e j a n t e á la verdad, lu- mosura y verdad, in ilio venustas, pulchritúdo et véritas est.
men et véritas simília sunt; el honor y la a l a b a n z a son de
Debe notarse, a u n q u e antes se indicó, que el sujeto del
temer, honor et laus timenda est, ó timenda sunt.
verbo en modo personal ó finito, siempre es n o m i n a t i v o
L a s últimas reglas tienen aplicación c u a n d o el a d j e t i v o tacito ó expreso, y a c u s a t i v o cuando fuere de infinitivo la
es predicado ó sujeto; de otra manera deberá concertar oración; v. g . : creo que eres feliz, existimo te esse beatum.
con el sustantivo inmediato; v. g. : 110 durarán para siem-
5 . — E l pronombre relativo?«/, quee, quod, se halla siem-
pre nuestro dolor, nuestra miseria y nuestras lágrimas,
pre entre dos c a s o s de un m i s m o sustantivo; al primero
non semper dolor, miseria nostra et làcrymce manebunt;
llamamos antecedente y al s e g u n d o consiguiente; v. g. : v i
y se podría decir: non semper miseria, dolor noster et lá-
el caballo que c a m i n a b a , vidi equum qui lustrabat viam.
crymce manebunt, ó non semper làcrymce nostrce, dolor et
En esta frase el p r o n o m b r e qui viene entre el a c u s a t i v o
miseria manebunt. En estos c a s o s debe preferirse la con-
equum (antecedente), c o m p l e m e n t o de vidi, y el c a s o ocul-
cordancia que dé más armonía y sonoridad al período.
to equus (consiguiente), sujeto de lustrábat.
E n c u a n t o á la concordancia, se consideran c o m o ad-
El relativo concierta con el consiguiente c o m o todo ad-
j e t i v o s todas las palabras que hacen sus veces, c o m o el
jetivo, y con el antecedente sólo c o n v i e n e en género, nú-
pronombre, el sustantivo y el participio.
mero y persona, c o m o puede verse en el m i s m o ejemplo.
4 — E l s u j e t o con el verbo debe c o n v e n i r en n ú m e r o y per-
En las oraciones de relativo ordinariamente se calla el
sona ; v. g . : susurran l a s ó l a s , múrmurat unda; el céfiro consiguiente, aunque á v e c e s se ocultan ó expresan a m b o s
h a l a g a , zéphyrus lenit; duermen las fieras, ferce dorjniunt. o cualquiera de éllos.
C . — C u a n d o el relativo sea complemento directo (ó per-
6 — S i el relativo estuviere entre dos sustantivos diver-
sona que hace de verbos deponentes), se puede emplear
sos que se refieran á la m i s m a cosa, podrá concertar con
el participio de pretérito ( c a l l a n d o el relativo), si el tiem-
cualquiera de los dos; v. g . : vino el hombre que llaman
po fuere perfecto, plusquamperfeclo ó alguna de las dos
fiera, venit homo quifera vocántur, 6 quce fera vocantur.
voces habré ó hubiere, y se usará del participio de futuro
y . - S i el relativo concierta con el verbo que antecede, en dus con el imperfecto de indicativo ó alguno de los tiem-
concordará también con el que sigue; v. g . : el que tiene pos con de (sin haber); m a s por ser este último participio
mala vida, tendrá peor muerte, gui male vixent,, pejus mo- de significación pasiva, el sujeto del verbo deberá ser un
riétur. ablativo con a ó ab. E j e m p l o de la primera variación:
el discurso que oíste, oratio a te audíta; ejemplo de la se-
8 — S u e l e también h a c e r las veces de antecedente algún
gunda: el discurso que oirás, orátio a te audienda.
verbo ú oración breve, c o m o en esta frase: esse beatum,
quod omnes optant, ser feliz, lo que todos desean.
Para poner en latín a l g u n a frase donde aparezca el re-
lativo, se observarán las reglas siguientes:
C A P Í T U L O III.
i » _ P u e s t o que el relativo concierta en género, número
V caso con el sustantivo l l a m a d o consiguiente podra ser
sujeto, complemento, (persona que padece), ó caso obli- Construcción.
cuo v llevará el que le corresponda según sus diversos
oficios. L a s demás p a l a b r a s de que se forma la oración, 1 , — Constrúctio est verbórum ordináta collocátio. Alia
seguirán las reglas g e n e r a l e s de régimen y concordancia. directa alia inversa vocántur, prout intendis órdinem vel
in relatiónem vocum a d í n v i c e m vel in eárum momentum.
Puede callarse el relativo, y en tal caso se usará de
alguno de los participios, según el tiempo del verbo y el 2.—Directa constrúctio sequéntibus sube6t régulis;
oficio que desempeñe el relativo. i*—Primiim, verbi subjéctum c u m a d j é c t i s ómnibus co-
A — S i es sujeto del verbo, ó persona que padece de ver- llocábis, postea v e r b u m cum adverbiis, postrèmo comple-
bos pasivos, y el tiempo presente, imperfecto ó primera menta; v. g. : Dóminus fundábitterramin principio, et cceli
voz delfuturo de subjuntivo, la oración debe hacerse con- sunt ópera manuum suárum.
certando el participio de presente con el n o m b r e que an- z®—Oratióni si fuerit vocatívum, aliis vócibus praeponá-
tecede al relativo; v. g . : e l h o m b r e que no consulta ja- tur; v. g. : Dómine, fundástiterram in principio. Item con-
más á los sabios, da á c o n o c e r su ignorancia, homo gui sa- junctiónes, ut et cceli sunt ópera manuum tuárum. Praeter
pientes numguam cónsulit, omnia se ignorare fatetur. Ca- autem, enim, vero, etc., ut ipsiperíbunt, tu autem perma-
llando el relativo se dirá: homo sapientes numguam cónsu- nébis.
lens. etc. Debe advertirse que c u a n d o el antecedente es ho-
mo 'ó alguno de los pronombres ille, guidam, áliguis, etc., 3?—Praepositiónes (nisi lenus, versus, cum) sui cásibus
es más elegante callarlo; así, en el e j e m p l o anterior, de- prasponántur, ut in principio fundásti terram.
berá decirse: qui sapientes numquam cónsulit, etc. 4 - — A d j e c t í v u m substantívum sequátur, nisi fúerit ne-
gativum ut nullus, determinativum ut áliquis, interrogatí-
B — S i el relativo es sujeto del verbo, y el tiempo futu-
vum ut quantusì quotus? v. g. : ópera manuum tuárum; nu-
ro imperfecto de indicativo, primera v o z del futuro de sub-
llus homo; áliquis líber; quota hora?
juntivo, ó alguno de los tiempos que se l l a m a n de obliga-
ción ó con de (sin haber), se tomará el participio de futuro 5 a —Dénique genitívum post nominatívum, et vox quae-
en urus; v. g . : vosotros sois los niños que leeréis la histo- vis recta, regenti postponátur opórtet;v. g. : ópera manuum
tuárum.
ria, vos estis púeri históriam lectúri.
1 . - F i g u r a est nova loquendi ratio a trito et vulgàri ser-
Explicación. móne remòta, qua fere ratióne àliqua nititur. Cui ¿ s m o d i
sunt quae s e q u ü n t u r :
I —Construcción es la o r d e n a d a c o l o c a c i ó n de l a s v o -
ces. Si a t e n d e m o s p a r a verificarla á* la d e p e n d e n c i a m u - à.-Enàllagefigùraest, c u m pars u n a oratiónis pro alia
tua d e l o s v o c a b l o s , será directa ó natural, é inversa c u a n - pónitur [ C i c . ad All]: Quam lurpis est assenlàlio, cum vi-
do s e c o n s i d e r e la i m p o r t a n c i a de c a d a v o z en el resulta- vere ipsum turpe sit nobis! ubi vivere pro vita pónitur.
d o del discurso.
Fit étiam e n ä l l a g e per attribiitapartium oratiónis, qua? a c -
2 . — L a construcción directa o b e d e c e á l a s r e g l a s g e n e - c i d è n t e appelMntur, ut c a s u s , n u m e r u s , g e n u s , persóna
rales q u e s i g u e n : etc., a h a enim s a p e p r o a l i i s ponüntur. Pónitur c a s u s p r ò
j a — E n toda oración s e c o l o c a r á en primer t é r m i n o el casi., ut {Terent. And.): Mulier commigràla huic vicina
s u j e t o del v e r b o c o n todos los c o m p l e m e n t o s , d e s p u é s el pro in hanc viciniam. N u m e r u s pro n u m e r o : ( Virg. ) • Pars
v e r b o c o n el a d v e r b i o ó p a l a b r a s q u e m o d i f i q u e n su s i g - m frusta secant. M o d u s pro m o d o : (Cic. ac Treb.)-. Sedva-
n i f i c a c i ó n , y por último los c o m p l e m e n t o s ; v . g . : el Señor lebis, méaque negotia vidébis pro vale, vide. T e m p u s pro
crió la tierra al principio, y los cielos s o n obra de s u s m a - tèmpore: {Ter en t.)-. Tu si hie sis, aliler séntias pro ¿ s s e s
n o s Dóminus fundávit terram in principio, el cali sunt ópe- sent,res. M u l t a de réliquis attribùtis e x e m p l a occùrrent.'
ra manuum suárum. E s fácil a p l i c a r esta r e g l a , c o n p o - P e r m u t a l o vero p e r s ó n a raro reperitur, p r a t e r q u a m q u o d
c a s v a r i a c i o n e s , á todos los casos. secunda pro tertia frequenter assümitur, ut roges pro ro-
2»—Si h u b i e r e v o c a t i v o , se pondrá al p r i n c i p i o de la ora- get àliquis. F

ción- v. g . : Señor, tú criaste la tierra, Dómine, fundásti ter-


3- Eclipsis figura est, c u m id, quod in oratióne deest,
ram. Se dará t a m b i é n la p r e f e r e n c i a á l a s c o n j u n c i o n e s ,
fons o m m n o p e t e n d u m est ( C i c . ) : Ego, si Tiro ad me
e x c e p t u a n d o á l a s p r e p o s i t i v a s a u t e m , enim, vero, etc., q u e cogito in Tusculànum {ad. Alt. lib. 15). Ubi deest vèneri
s e c o l o c a n d e s p u é s de la p r i m e r a p a l a b r a ; v. g . : é l l o s pe- et proficisci.
recerán, p e r o tú s i e m p r e serás, ipsiperíbunt, tu a u t e m per-
—Zèugma est, c u m id, q u o d in oratióne desideràtur e
manébis.
proximo assümitur, m a n e n t e e ó d e m g è n e r e , n ù m e r o , casu,
3 & _ L a s p r e p o s i c i o n e s (fuera de tenus, versus y cum)
Ccetensque attribùtis. ( C i c . ) : Vicit pudórem libido, timorem
irán a n t e s de su c a s o ; v. g . : en el p r i n c i p i o c r i a s t e la tie- audacia, raliónem amenlia.
rra, in principio terram fundásti.
4a L o s a d j e t i v o s v a n d e s p u é s de l o s s u s t a n t i v o s ; sólo 5 — S y l l e p s i s est, c u m id, q u o d in oratióne deest, assù-
se a n t e p o n e n los n e g a t i v o s , d e t e r m i n a t i v o s é interrogati- m e r e próximo; mutato t a m e n g è n e r e , a u t n ù m e r o , a u t
vos, c o m o nullus, áliquis, quantusf quotusf; v. g . : o b r a de casu, aut a h q u o e c a t e r i s a c c i d é n t i b u s . ( C i c . in Verr.) -. Ri-
sus pòpuh, alque admiràtio omnium facta est. (Idem ad Q.
tus m a n o s , ópera manuum tuárum; a l g ú n libro, áliquis lí-
tr.): lite timóre, ego risu corrui.
ber; ¿qué hora? quota horat
5-4—Finalmente, el g e n i t i v o seguirá al s u s t a n t i v o , y to- Est étiam S y l l e p s i s , c u m s e n s u s ratio potius h a b é t u r ,
d a p a l a b r a r e g i d a d e b e p o s p o n e r s e á su r e g e n t e . . quam verbórum. ( T e r e n t in Andr.): Ubi est ille scelus.
7 « me pèrdidit? id est, ille sceleràlus.
S I N T A X I S F I G U R A D A . i—Prolepsis est, c u m dictio àliqua totum s i g n i f i c a i ^
Pwcessit, q u a rursus in pàrtibus intelligitur, n e q u e expli-
C A P Í T U L O I.
cate; ut duo reges Romam duxèrunt: Rómulus bello, Nu-
Figuras. mi pice. Dictio t o t u m s i g n i f i c a i est reges, partes Rómu-
f, Auma. Ubi rursus Rómulus rex, Numa sex, d i c e n d u m
Plura j a m d í x i m u s in áltera parte q u a ad h a n c pertiné- e m > ut oratio i n t e g r a sit.
b a n t , p a u c a í t a q u e a d j i c i é m u s de figúris el vitiis oraliónis.
7 . — A r c h a i s m u s constrúctio est, q u a p r i s c a v e t u s t a s p o - C o m é t e s e t a m b i é n la eriálage t o m a n d o un tiempo, c a s o ,
t í s s i m u m usa est. {Tereni. Eun.): Nescio quid profecto, ab- n ú m e r o ó p e r s o n a por otra; v. g. : la m u j e r s e t r a s l a d ó á
sente nobis, lurbàtum est domi. [Cic. ] : Hanc stbirem presi- este barrio, múlier commigráta huic vicínice, por in hanc
dio sperant futurum. U b i abseilte nobis, rem futurum, lo- vicíniam; u n a parte se d i s u e l v e en f r a g m e n t o s , pars in
c u t i ó n e s e s s e v i d e s p r i s c a s , h o c sEeculo m i n i m e usitátas. frusta secant; c o n s é r v a t e en s a l u d y a t i e n d e á mis n e g o -
cios, valébis, meaque tiególia vidébis, en v e z devale, vide;si
8 . — H e l l e n i s m u s est c o n s t r ú c t i o , qusegrseci s e r m ó n i s le- estuvieras a q u í , p e n s a r í a s de otro m o d o , tu si hic sis, áli-
g e s , non latini o b s é r v a t . ( . L u c c a j u s ad Cic. lib. j, Farn.): ter séníias, en v e z de esses, sentires. E n c u a n t o á la mu-
Si solitùdine delectàris, cum scribas, et agas àliquid eóruvi. tación de personas, es m u y f r e c u e n t e el e m p l e o de la se-
quòrum consuevisti, pro quce consuevisti, ut latina lex prseci- g u n d a por la tercera: v. g. : q u e r u e g u e a l g u n o , roges en
pit v e z de roget áliquis.
9 — C u m oratiónis s t r u c t ú r a d e c ó r i s g r a t i a variátur, ne-
3 . — L a elipsis tiene l u g a r c u a n d o s e s u p r i m e en la o r a -
g l é c t o simplici s e r m ó n i s ó r d i n e , n o n v i t i u m est, s e d vir-
ción a l g o que 1 1 0 se h a l l a e x p r e s o en a l g u n a parte de é l l a ;
tus quse hipérbaton a p p e l l á t u r , id est, t r a n s g r é s s i o v e r b ó -
v. g. : si viniere á v e r m e Tirón, pienso ir á T u s c u l a n o , ego,
rum. ( C i c . ) : Animadverti, jùdices, omnem accusatòris ora-
si Tiro ad me, cògito in Tusculánum. F a l t a n las p a l a b r a s
tiònem in duas divisam esse partes. In duas partes divi-
vénerit y proficisci.
sam esse, s i m p l e x erat o r d o . H y p é r b a t i áliquot s u n t s p é -
cies. Esta figura es m u y u s a d a en todo g é n e r o de escritos la-
tinos; s e c o m e t e m á s f r e c u e n t e m e n t e : 1 9 c a l l a n d o la pri-
i c . — A n à s t r o p h e est d u ó r u m v e r b ó r u m o r d o preepóste-
mera ó s e g u n d a p e r s o n a c u a n d o s o n s u j e t o de v e r b o , y
rus, ut mecum, secum, vobíscum.
aun la tercera, c o n los v e r b o s de l e n g u a ; 2? c a l l a n d o el
1 1 . — T m e s i s est, c u m v e r b u m c o m p o s i t u m d i v í d i t u r , áli- verbo sum, q u e a c o m p a ñ a á los participios de pretérito y
q u a dictíóne interpósita. ( C i c . ad Attic.)-. Per mihi g rat um futuro; 3 9 el s u s t a n t i v o q u e r i g e u n o ó m á s s u s t a n t i v o s ; 4 ?
erit, si id curáris. las preposiciones; 5 ° l o s s u s t a n t i v o s q u e califica el a d j e t i -
1 2 . — P a r é n l h e s i s est b r e v i s s e n s u s s e r m ó n i , á n t e q u a m vo expreso; 6 ? el v e r b o q u e determina u n o ó más i n f i n i t i -
a b s o l v á t u r , interjéctus. (Cic. in Anton.): 0, prceclàrum cus- v o s ; y g e n e r a l m e n t e , p u e d e omitirse c u a l q u i e r a v o z ó fra-
tódem ovium, (ut ajunt), lupum! se, s i e m p r e que n o se p e r j u d i q u e la claridad.

4 - — L a zeugma es una e s p e c i e de elipsis, q u e c o n s i s t e


Explicación. en suprimir en la oración a l g u n a c o s a q u e p u e d a s u p l i r s e
repitiendo a l g o de lo que antes s e dijo, sin h a c e r v a r i a -
En los capítulos anteriores quedan explicadas m u c h a s ción a l g u n a ; v. g. : v e n c i ó el c a p r i c h o á la modestia, la a u -
c o s a s p e r t e n e c i e n t e s á e s t a s e g u n d a p a r t e ; b a s t a r á , p o r lo dacia al t e m o r , la n e c e d a d á la c o r d u r a , vieti pudórem li-
tanto, tratar de l a s figuras y v i c i o s d e l a o r a c i ó n . bido, timórem audacia, ratiònem aménlia. D e s p u é s de libi-
do y audacia falta vicit, q u e s e s o b r e e n t i e n d e en el m i s m o
1 . — F i g u r a es un n u e v o m o d o de h a b l a r , q u e , a p o y á n -
tiempo, n ú m e r o y p e r s o n a .
d o s e c a s i s i e m p r e en a l g u n a r a z ó n p o d e r o s a , s e a p a r t a del
c o m ú n y f r e c u e n t e l e n g u a j e . L a s figuras m á s u s a d a s s o n 5 . — S i lo q u e se o m i t e en la oración s ó l o p u e d e tomarse
las que siguen: de otra c e r c a n a , m u d a n d o el g é n e r o , n ú m e r o , c a s o , per-
sona, t i e m p o ó m o d o , la figura t o m a el n o m b r e d t p r o l e p -
2 . — E n á l a g e es u n a figura q u e c o n s i s t e e n p o n e r u n a
sis; v. g. : rió el p u e b l o y t o d o s se a d m i r a b a m , risus pópu-
parte d e la o r a c i ó n p o r o t r a ; v . g. : ¡ q u é v e r g o n z o s a e s la
lo atque admirátio ómnium facta est; él s e c a y ó de m i e d o ,
l i s o n j a c u a n d o el m i s m o v i v i r e s p a r a n o s o t r o s v e r g o n z o -
Vo de risa, ille timóre, ego risii córrui.
so! Quam tur pis est assentàtio, cum vivere ipsum turpe sil
nobis! C o m é t e s e t a m b i é n silepsis c u a n d o s e atiende, m á s oue
á las palabras, al s e n t i d o de la frase; v. g . : ¿dónde está
aquel criminal q u e m e arrujnó? ubi esí Ule scelus qui me num tuárum sunt cceli; ipsiperíbunt, tu autem permanébis.
pirdid.it? esto es, ille scelerátus. H a y tres m o d o s de h i p é r b a t o n , q u e se l l a m a n tmesis a-
nástrophe y parénthesis.
6 . — L a prolepsis s e c o m e t e c u a n d o procede a l g u n a dic-
ción oculta que s i g n i f i c a un todo, y se m u d a en s i n g u l a r 1 0 . — L a Anástrophe se c o m e t e a n t e p o n i é n d o l a p a l a b r a
para concertar c o n las partes en que s e divide; v. g . : dos regida á la regente; v. g . : mecum, secum, vobíscum, por cum
r e y e s g o b e r n a r o n á R o m a : R ó m u l o en la guerra. N u m a me, cum se, cum vobis.
en la paz, duo reges Romam duxírunt: Romulus bello, Numa 1 1 . — L a Tmesis c o n s i s t e e n d i v i d i r una dicción c o m p u e s -
pace. Para q u e la oración fuese c o m p l e t a , habría que de- ta, p o n i e n d o entre sus d o s p a r t e s una ó más p a l a b r a s ; v.
cir: Rómulus rex, Numa rex. g , : m u y g r a t o será p a r a mi si á ésto atiendes, per MIHI
y. Arcaísmo e s el e m p l e o de dicciones ó giros anticua- gratum erit si id curáris. D e b e r í a ser: pergrátum mihi, etc.
dos; v- g . : 110 sé, en verdad, qué trastorno habría en c a s a 1 2 . — E l Parénthesis e s u n a o r a c i ó n q u e interrumpe, sin
estando nosotros ausentes, nescio quid pro/ecto. absenle confundir, el sentido de la f r a s e ; v. g . : q u é d o n o s o g u a r -
nobis, turbàlum est domi; creen que ésto será para é l l o s u n dián de l a s o v e j a s es [ c o m o d i c e n ] el l o b o ; Titiro, mien-
auxilio, hanc sibirem prcesídio sperati!fulúrum. Absen- tras v e n g o (corto es el c a m i n o ) a p a c i e n t a l a s cabrillas,
le nobis y rem fulúrum, son l o c u c i o n e s desusadas h o y ; de- Tytire, dum rédeo (brevis est via) pasee capéllas.
bería decirse: abséntibus nobis, rem/utúram.
A l g u n o s g r a m á t i c o s a g r e g a n o t r a s especies de hipérba-
Se encuentran t a m b i é n en los escritores latinos, verbos ton: la smquisis ( s y n c h y s i s ) , q u e se c o m e t e de ordinario
neutros rigiendo d a t i v o : T e r e n c i o ( i n E u n . ) dice nimis me en las o b r a s poéticas, y n o e s m á s q u e la inversión extre-
indúlgeo, en vez de mi hi indú/geo. Estas construcciones mada, y el anacolúton ( a n a c o l u t h o n ) , que debe conside-
deben evitarse en todo caso. rarse m á s bien c o m o un d e f e c t o , y consiste en el a b u s o
8 . — H e l e n i s m o es u n a construcción que sigue las reglas del hipérbaton y de la elipsis, d e tal m o d o que el discur-
del idioma g r i e g o ; v. g . : si te deleita la soledad, c u a n d o es- so resulta i n c o n s e c u e n t e ó a b s u r d o , c o m o en estas p a l a -
cribas y h a g a s a l g u n a c o s a de a q u e l l a s q u e acostumbras- bras de T e r e n c i o : erámus omnes, quibus est alicúnde áli-
te si solitùdine delectáris, cum scribas et agas áliquid quis objéctus labor, omne quod est intérea lempas, prius-
eórum, quòrum consuevísti D i c e quorum consuevísti, en quam id rescítum est, lucro esi.
v e z de quce consuevísti. Sería difícil reducir á r e g l a s fijas los m u y v a r i a d o s usos
9 . — S i la estructura de la oración se varía en g r a c i a de del hipérbaton; p u é d e n s e sin e m b a r g o f o r m a r las siguien-
la sonoridad y e l e g a n c i a , no h a y en éllo defecto alguno, tes, de a p l i c a c i ó n c o m ú n :
sino al contrario, c u a l i d a d q u e c o n t r i b u y e en m u c h o para i - — E l n o m i n a t i v o ú otra d i c c i ó n , se p o n e entre la c o n -
lograr a l g u n a s e m e j a n z a con el decir majestuoso y g a l a n o cordancia de sustantivo y a d j e t i v o ; v. • g . : visteis el m o n t e
de los clásicos. L a s inversiones de esta especie constitu- coronado de nieve?, níveum vos montem vidislis. ?
y e n la construcción figurada y reciben el n o m b r e g e n e r a l
de hipérbaton; e j e m p l o : he dicho, o h j u e c e s , q u e todo el 2 9 — E l g e n i t i v o s e c o l o c a a n t e s del n o m i n a t i v o q u e le
discurso del acusador está dividido en dos partes, animad- rige, c o m o scriplórum venustas, amíciplaúsum.
verti, júdices, omnen accusatòris oraliónem in duas divisata 3®—El c a s o o b l i c u o v a a l p r i n c i p i o , el n o m i n a t i v o en
esse partes. L a contrucción directa sería: júdices, animad- medio y el v e r b o al fin; v. g . : p o r su g e n i o y e l o c u e n c i a
verti oraliónem omnem accusatòris esse divísam in partes fué d i g n o del s e g u n d o l u g a r d e s p u é s de Cicerón, ingenio
duas. L a s frases propuestas al hablar de la construcción et eloquéntia secundas a Túllio fuit.
directa, deberán c o l o c a r s e según la inversa, de este mo-
4®—El a d j e t i v o v a a n t e s d e l s u s t a n t i v o , c o m o mítia po-
d o : tu, Dómine, in principio terram fundásti, el ópera ma-
ma, sempitcernus ordo. Si f u e r e n c o m p a r a t i v o s ó superla-
tivos, se c o l o c a r á n d e s p u é s d e l sustantivo, y si ásperos ó
de m u c h a s sílabas, al fin"; v. g.: penrue velotióres, magís- presarse palabras c l a r a m e n t e contenidas en otras; v. g . :
ter doctíssimus; in ipsis nalurálibus, paucasunt inconcusa. ¿en dónde están mis esperanzas?, ubi loci sunt spesmece?;
5 * — E l pronombre se c o l o c a después del a d j e t i v o , con haz que lo sepa, fac me ut sciam; dícese también: prceseñ-
el cual concierta; v. g . : pauper sum ego, sapiens fuit ille. tit prius, vetus vetústum vinum, magis majóres, tune t¿m-
poris, úbinam terrárum, úbinam gentium, y otras locucio-
6 * — L a s v o c e s omnis, cunclus, toíus. y otras s e m e j a n t e s , nes indicadas en la primera parte; 8? cuando un sustanti-
van al fin de la oración; v. g . : todos b u s c a n en v a n o la concierta con dos ó más adjetivos, ó un adjetivo con dos
verdadera felicidad en esta v i d a , in exilio plenarn beatitú- sustantivos, es m u y elegante repetir con cada uno d e é l l o s
dinern frustra qucerunt omnes. la conjunción et ó el adverbio dum; v. g . : virtus et jucun-
7 * — E l relativo qui, quce, quod, se c o l o c a al principio, da et ad omnia út¿lis est. Cantus tum dulcís tum sonórus
concertando en g é n e r o , n ú m e r o y c a s o con el s u s t a n t i v o ; etlenis. M a s si las cláusulas son desiguales, la menor se
v. g.: quem vidístis equum núdius tértius emt, a n t e a y e r c o m - colocará primero con cum, y la m a y o r después con tum.
pré el caballo que visteis.
8 * — E l adverbio va a n t e s de la p a l a b r a que modifica:
profectus est gaudenter, flevit amare. C A P Í T U L O I I .

9 * — E l verbo sum va después d e l superlativo: amantíssi- Vicios de construcción.


*
mus fúerat; en otros c a s o s se pondrá entre sus dos n o m i -
1 . — D ú o sunt oratiónis vitia, quas, qui puré a c emendá-
n a t i v o s : amábilis fuisset vita, obsequentes erant filit.
te loqui volet, diligentíssime vitáre debet, barbarísmus et
i o * — F i n a l m e n t e , el v o c a t i v o irá después de la primera solcecísmus.
ó primeras palabras, y el a b l a t i v o a b s o l u t o al principio ó
en medio de la oración; v. g . : finito labore, pueri mei, li- _ 2.—Barbarísmus est díctio, aut o m n i n o bárbara, aut la-
bénter omnes discédile. tina quidem, sed victiósa scripto, usu vel pronuntiatióne,
ut perla pro unióne, aviso pro mineo, aflijo pro afflígo, ubi
A d e m á s de las anteriores, es m u y frecuente en los clá- vivís? pro ubi habitas?
sicos el pleonasmo, figura q u e c o n s i s t e en el e m p l e o de
palabras que, aunque p a r e c e n superfiuas, d a n sin e m b a r - 3.—Solcecísmus est vitiósa pártium oratiónis composítio,
ut Deunt servio pro servio Deo.
g o m a y o r e l e g a n c i a y v i g o r al p e r í o d o . Suele usarse s e -
ñ a l a d a m e n t e en las s i g u i e n t e s o c a s i o n e s : i 9 a ñ a d i e n d o a l
pronombre hic la partícula cine en los c a s o s q u e a c a b a n Explicación.
en e, y en los en s la partícula ce; v. g . : ¿este h o m b r e vi-
1 . — E n t r e los defectos gramaticales que puede tener al-
no? ^ hic cine homo venit?; 2o á l o s p r o n o m b r e s ego, tu, sui
guna oración ó escrito latino, se enumeran especialmente
el pronombre ipse ó lo partícula met; v . g . : tu ipse. égo- el barbarismo y el solecismo.
met; 3 9 á los posesivos meus, tuus, suus, noster, vester, en
el a b l a t i v o de singular [ p r i n c i p a l m e n t e en la terminación —Barbarismo e s el empleo de v o c e s extrañas al idio-
f e m e n i n a ] la partícula pte; v. g . : tuopte verbo, meapte au- ma, á las cuales d a b a n los romanos el nombre de bárbaras.
dacia, suapte natúra; 4 9 á los i m p e r a t i v o s y otras p a l a b r a s Es también barbarismo el emplear v o c e s latinas en acep-
la partícula dum, c o m o ágedum, j úbedum, hicdum, quidum, ción diversa de la que por naturaleza tienen; v. g . : ¿dónde
vixdum; 5? nam á los i n t e r r o g a t i v o s , c o m o quisnam? quia- vives? ubi vivís?, debiendo decirse: ubi habitas?; correr á
nam, úbinam? es m u y e l e g a n t e añadir d e s p u é s de los perdición, cúrrere ad perditiónem, por ruere ad intéritum;
pronombres p e r s o n a l e s la partícula vero ú otra semejante, se eleva la montaña, mons ¿levat se, por in altitúdinem
[quidem, c u a n d o se h a b l a de sí m i s m o ] ; v. g . : nos vero mons crescit, ó mons in altitúdinem exit.
idemfatímur; ego quidem sentio; f suelen t a m b i é n ex-
Por último, puede cometerse el m i s m o vicio pronun—
c i a n d o ó e s c r i b i e n d o i n d e b i d a m e n t e l o s v o c a b l o s ; v. g .
u s a r d e l n o m b r e perla, ce, por unió, is [piedra p r e c i o s a ] ;
d e aviso, as, are, por moneo, es, ere [ a v i s a r ] ; p r o n u n c i a r
aflijo por affiigo; circumdábit por circúmdabit.
P A R T E TERCERA,
3 . — E l solecismo se c o m e t e f a l t a n d o á las r e g l a s del ré- PROSODIA.
g i m e n y d e l a c o n c o r d a n c i a ; v. g . : el h o m b r e j u s t o s i r v e
I D i o s , hómine justum servil Deum; d e b i e n d o decirse ho- PROSODIA es la p a r t e d e la g r a m á t i c a q u e nos da reglas
mo justas, ó s i m p l e m e n t e justas Deo servil. para conocer la c a n t i d a d de l a s s í l a b a s y el a c e n t o c o n
que deben p r o n u n c i a r s e l a s p a l a b r a s .
D e b e a d v e r t i r s e que si en los autores l a t i n o s d e n o t a , se
h a l l a r e a l g u n o d e estos v i c i o s , no s i e m p r e deberán c e n s u - Esta c a n t i d a d p u e d e s e r b r e v e ó l a r g a , y tal vez indife-
rarse, p o r q u e m u c h o s v e r b o s y a d j e t i v o s h a n p e r d i d o el rente, c o m o s e e x p l i c a e n las r e g l a s s i g u i e n t e s :
r é g i m e n ó a c e p c i ó n que tenían, ó bien á l g u n o s escritores,
por imitar á l o s griegos, o l v i d a b a n m u c h a s v e c e s l a s re- EXPOSICIÓN, T R A D U C C I Ó N Y EXPLICACIÓN DE L A S
g l a s del i d i o m a propio; así, el v e r b o bendecir, por ejem- R E G L A S DE L A PROSODIA.
plo, í b e n e d i c e r e ] , que r i g e dativo, p u e d e tener el a c u s a t i -
DE L A C A N T I D A D DE L A S SÍLABAS.
v o u s a d o p o r l o s griegos, y s e dice benedícile Dómino 6
Dóminum. Valor de algunas letras.
E l a b u s o d e l a s figuras de s i n t a x i s p u e d e o r i g i n a r v i c i o s X. et zeta gerunt vires ubicúmque daárum.
m u y r e p r e h e n s i b l e s en el discurso, c o m o se h a v i s t o al Atque duas iníer vocales jota repértum.
h a b l a r del hipérbaton. A d e m á s , el p l e o n a s m o e x a g e r a d o I, ti vocális fit cónsona szepe, latinas
Utraque vocáles íersens: ut jáuua, virtus
d e g e n e r a en l o que l l a m a n perisologia ó r e d u n d a n c i a de
U séquitur post q semper, sempérque liquéscit;
v o c e s superfluas. At post s, aut g vim servat. riinque remíttit.
Se h a de n o t a r , por ú l t i m o , q u e n o se c o n s i d e r a n c o m o L, atque r mutis percússas saspe liquéscunt.
b a r b a r i s m o l a s supresiones, inversiones ó a u m e n t o s de le- Al, aut « raro; sed gijeca in origine taatum.
tras en l a s p a l a b r a s que s i r v e n á los escritores en v e r s o
p a r a m u d a r la cantidad de l a s sílabas. T o d a s estas mu- L a x y l a s , en c u a l q u i e r a d i c c i ó n tiene v a l o r de d o s c o n -
t a c i o n e s , q u e s e llaman licencias poéticas, s o n a d m i t i d a s sonantes, y la j h a l l a d a e n t r e d o s v o c a l e s .
por t o d o s , y tienen, s e g ú n su especie, un n o m b r e determi- La a y ] a i v o c a l e s m u c h a s v e c e s s e h a c e n c o n s o n a n -
n a d o q u e se e x p l i c a en l o s t r a t a d o s de p r o s o d i a . tes, hiriendo u n a y o t r a á l a s v o c a l e s latinas, c o m o jánua
virtus.
Otros v i c i o s que pueden c o m e t e r s e en la o r a c i ó n , per-
tenecen m á s á la retórica q u e á la g r a m á t i c a ; y m u c h o con- Siempre se s i g u e K d e s p u é s d e q. y s i e m p r e se h a c e lí-
tribuirá p a r a evitarlos, la c o n s t a n t e y atenta l e c t u r a de l o s quida M a s d e s p u é s d e s ó d e ^ s e h a c e la a v o c a l , y se
buenos autores hace líquida.
La / y la r, h e r i d a s d e l a s m u d a s , m u c h a s v e c e s s e h a -
cen líquidas. L a m ó l a n p o c a s v e c e s , y s o l a m e n t e en
dicciones g r i e g a s .

La .r y la 2 t i e n e n v a l o r y f u e r z a de d o s c o n s o n a n t e s
cuando están en m e d i o ó fin de d i c c i ó n ; v. g . lux o conjt/x,
gasa.
c i a n d o ó e s c r i b i e n d o i n d e b i d a m e n t e l o s v o c a b l o s ; v. g .
u s a r d e l n o m b r e perla, ce, por unió, is [piedra p r e c i o s a ] ;
d e aviso, as, are, por moneo, es, ere [ a v i s a r ] ; p r o n u n c i a r
aflijo por afflígo; circumdábit por circúmdabii.
P A R T E TERCERA,
3 . — E l solecismo se c o m e t e f a l t a n d o á las r e g l a s del ré- PROSODIA.
g i m e n y d e l a c o n c o r d a n c i a ; v. g . : el h o m b r e j u s t o s i r v e
I D i o s , hómine juslum servil Deum; d e b i e n d o decirse ho- PROSODIA es la p a r t e d e la g r a m á t i c a q u e nos da reglas
mo juslus, ó s i m p l e m e n t e justas Deo servil. para conocer la c a n t i d a d de l a s s í l a b a s y el a c e n t o c o n
que deben p r o n u n c i a r s e l a s p a l a b r a s .
D e b e a d v e r t i r s e que si en los autores l a t i n o s d e n o t a , se
h a l l a r e a l g u n o d e estos v i c i o s , no s i e m p r e deberán c e n s u - Esta c a n t i d a d p u e d e s e r b r e v e ó l a r g a , y tal vez indife-
rarse, p o r q u e m u c h o s v e r b o s y a d j e t i v o s h a n p e r d i d o el rente, c o m o s e e x p l i c a e n las r e g l a s s i g u i e n t e s :
r é g i m e n ó a c e p c i ó n que tenían, ó bien á l g u n o s escritores,
por imitar á l o s griegos, o l v i d a b a n m u c h a s v e c e s l a s re- EXPOSICIÓN, T R A D U C C I Ó N Y EXPLICACIÓN DE L A S
g l a s del i d i o m a propio; así, el v e r b o bendecir, por ejem- R E G L A S DE L A PROSODIA.
plo, í b e n e d í c e r e ] , que r i g e dativo, p u e d e tener el a c u s a t i -
DE L A C A N T I D A D DE L A S SÍLABAS.
v o u s a d o p o r l o s griegos, y s e dice benedícile Dómino 6
Dóminum. Valor de algunas letras.
E l a b u s o d e l a s figuras de s i n t a x i s p u e d e o r i g i n a r v i c i o s X. et zeta gerunt vires ubicúmque daárum.
m u y r e p r e h e n s i b l e s en el discurso, c o m o se h a v i s t o al Atque duas iníer vocales jota repértum.
h a b l a r del hipérbaton. A d e m á s , el p l e o n a s m o e x a g e r a d o I, ti vocális fit cónsona szepe, latinas
Utraque vocáles fériens: ut játiita, virtus
d e g e n e r a en l o que l l a m a n perisologia ó r e d u n d a n c i a de
U séquitur post q semper, senipérque liquéscit;
v o c e s superfluas. At post s, aut g vim servat. riinque remittit.
Se h a de n o t a r , por ú l t i m o , q u e n o se c o n s i d e r a n c o m o L, atque r mutis percússas saspe iiquéscunt.
b a r b a r i s m o l a s supresiones, inversiones ó a u m e n t o s de le- Al, aut « raro; sed gijeca in origine taatum.
tras en l a s p a l a b r a s que s i r v e n á los escritores en v e r s o
p a r a m u d a r la cantidad de l a s sílabas. T o d a s estas mu- L a x y l a s , en c u a l q u i e r a d i c c i ó n tiene v a l o r de d o s c o n -
t a c i o n e s , q u e s e llaman licencias poéticas, s o n a d m i t i d a s sonantes, y la j h a l l a d a e n t r e d o s v o c a l e s .
por t o d o s , y tienen, s e g ú n su especie, un n o m b r e determi- La a y la / v o c a l e s m u c h a s v e c e s s e h a c e n c o n s o n a n -
n a d o q u e se e x p l i c a en l o s t r a t a d o s de p r o s o d i a . tes, hiriendo u n a y o t r a á l a s v o c a l e s latinas, c o m o jánua
virtus.
Otros v i c i o s que pueden c o m e t e r s e en la o r a c i ó n , per-
tenecen m á s á la retórica q u e á la g r a m á t i c a ; y m u c h o con- Siempre se s i g u e K d e s p u é s d e q. y s i e m p r e se h a c e lí-
tribuirá p a r a evitarlos, la c o n s t a n t e y atenta l e c t u r a de l o s quida. M a s d e s p u é s d e s ó d e ^ s e h a c e la a v o c a l , y se
buenos autores hace líquida.
La / y la r, h e r i d a s d e l a s m u d a s , m u c h a s v e c e s s e h a -
cen líquidas. L a m ó l a n p o c a s v e c e s , y s o l a m e n t e en
dicciones g r i e g a s .

La .r y la 2 t i e n e n v a l o r y f u e r z a de d o s c o n s o n a n t e s
cuando están en m e d i o <5 fin de d i c c i ó n ; v. g . lux o conjt/x,
gasa.
f A R l t I t K L t K A .
249
L a x v a l e por d o s c o n s o n a n t e s , p o r q u e en l u g a r de élla
cantidad, p o r q u e n o la tiene, a u n q u e el s o n i d o a l g u n a s
escribían los a n t i g u o s u n a s v e c e s c y s; v . g. ducs, lo q u e
veces le c o n s e r v a . Pero si d e s p u é s de la u primera s e si-
a h o r a s e e s c r i b e dux; o t r a s v e c e s p o n í a n ¿ - y s; v. g. regs,
guiere otra u, la s e g u n d a tiene f u e r z a de v o c a l ; v. g. equus
para decir rex. D e m a n e r a q u e u n a s v e c e s v a l e por c y
iniquus.
s, y otras por g y s, lo c u a l s e c o n o c e en l o s n o m b r e s
por el g e n i t i v o , p o r q u e si la x s e m u d a en cis, v a l e por c L a u, d e s p u é s de s ó g, u n a s v e c e s es l i q u i d a y otras n ó
y s, c o m o dux, ducis, pax, pacis; m a s si la x se m u d a en c u a n d o á la u s e le s i g u e otra v o c a l . Si el n o m b r e ó e l
gis, c o m o rex regís, lex legis, v a l e por g y s. verbo c o m e n z a r e c o n sua ó sue, c o m o suávis, suásor, sué-
vus, suélus, suádeo, suésco, e n t o n c e s es l í q u i d a la u des-
Si el v e r b o en s u p r i m e r a raíz t i e n e c, c o m o en díco, du- pués de s.
co, la x en l o s pretéritos p e r f e c t o s , c o m o f o r m a d o s del
presente de i n d i c a t i v o , c o m o en dixi, duxi, v a l e por c y E l n o m b r e h a d e e m p e z a r en el n o m i n a t i v o del s i n g u -
s; pero si t u v i e r e g, c o m o regó, pingo, en l o s pretéritos lar y t e r m i n a c i ó n m a s c u l i n a , y el v e r b o en la p r i m e r a per-
rexi, pinxi, v a l e la . r p o r ^ - y s; m a s si n o t i e n e ni c ni^-. sona del s i n g u l a r del presente de i n d i c a t i v o c o n sua ó sue,
c o m o fluo, struo, la x en l o s p r e t é r i t o s fluxi, slruxi podrá para que la u s e a líquida, p o r q u e si el n o m b r e ó el v e r b o
v a l e r por c y s, ó por g y s, p o r n o h a b e r d e d ó n d e el v a - no c o m e n z a r e en su p r i m e r a p o s i c i ó n c o n sua ó sue, c o m o
lor de la x s e d i s c i e r n a . en suébam de suo, is; sua d e s u u s , a, um, e n t o n c e s la u des-
pués de s, s i g u i é n d o s e v o c a l , c o n s e r v a la f u e r z a de v o c a l .
L a z v a l e p o r d o s ss, p o r q u e en l u g a r d e l a z q u e a h o r a
e s c r i b i m o s en patrizo, gazceus, gazcetkus, gasophylacium, D e s p u é s de g es l í q u i d a la u c u a n d o s e le s i g u e otra vo-
e s c r i b í a n los a n t i g u o s d o s ss, d i c i e n d o : patrísso, gassa, cal que n o s e a u, c o m o lingua, sánguis, languor.
gássceus, etc. M a s c u a n d o á la u se le s i g u e otra u, c o m o exíguus, am-
biguus, c o n s e r v a la f u e r z a de v o c a l , a u n q u e la s e g u n d a u
L a j entre d o s v o c a l e s t i e n e v a l o r y f u e r z a d e d o s c o n -
s o n a n t e s ; v. g. major, Troja. se m u d e en o t r a v o c a l , c o m o exigua, ambigua, etc.
En el v e r b o árguo y s u s c o m p u e s t o s , c o m o coárguo, re-
T a m b i é n la j e n t r e d o s v o c a l e s t i e n e f u e r z a de d o s con-
dárguo, y en l o s pretéritos a c a b a d o s e n gui, c o m o egui,
s o n a n t e s , p o r q u e está en l u g a r de d o s ii q u e e s c r i b í a n los
indígui, y en los q u e de éllos se f o r m a n , se* c o n s e r v a la u
a n t i g u o s ; v. g. maiior, Troiia, en l u g a r de major, Troja,
después de g c o n el v a l o r y fuerza de v o c a l .
que ahora escribimos con una j solamente.
L a / y la r, h e r i d a s de letras m u d a s , m u c h a s v e c e s s e
M a s ésto se h a de e n t e n d e r c u a n d o la d i c c i ó n f u e r e sim- hacen líquidas; esto es, pierden la f u e r z a d e c o n s o n a n t e s ,
ple, q u e si es c o m p u e s t a v a l e la j e n t r e d o s v o c a l e s por y así h a c e n b r e v e la v o c a l q u e está a n t e s ; v. g. Atlas, Atlán-
u n a c o n s o n a n t e s o l a m e n t e , c o m o a n t e s de la c o m p o s i c i ó n , lis, ténebrce, sacrum.
y no p u e d e a l a r g a r la v o c a l p r e c e d e n t e b r e v e , c o m o se v e
en l o s c o m p u e s t o s bijugus, tríjugus, cuadríjugus, rejido, L a m y la n, h e r i d a s de letras m u d a s , s e h a c e n l í q u i d a s
f r e c u e n t a t i v o de rejicio, e n los c u a l e s l a s s í l a b a s q u e es- a l g u n a s v e c e s , y s o l a m e n t e en d i c c i o n e s g r i e g a s , c o m o
tán a n t e s de la j entre d o s v o c a l e s s o n b r e v e s . tecméssa, cygnus, progne.

L a i y la u v o c a l e s s e hacen consonantes cuando hie- REGLAS GENERALES:


ren á otras v o c a l e s ; esto es, c u a n d o en la p r o n u n c i a c i ó n
Syllaba longa duplo, brevis uno témpore fertur.
se juntan con otra vocal, d e tal m a n e r a q u e h a g a n u n a sí-
Ancipites profert vocáles sermo latínus,
l a b a ; v. g . jánua, justus, váleo, vivo.
Nam modo corréptas, modo longas promit eásdem.
D e s p u é s de q s i e m p r e s e s i g u e u, y s i e m p r e e s líquida.
L a s í l a b a l a r g a s e p r o n u n c i a c o n d o s t i e m p o s , y la sí-
H a c e r s e l í q u i d a e s perder l a f u e r z a d e v o c a l e n o r d e n á la
laba b r e v e con u n o solo. L a l e n g u a l a t i n a p r o n u n c i a á l a s
32
v o c a l e s indiferentes, p o r q u e u n a s v e c e s h a c e á u n a s m i s - del c a s o de l a q u i n t a d e c l i n a c i ó n , el c u a l c a s o se a c a b a
m a s v o c a l e s breves, y otras largas. en ei, se a l a r g a ; c o n t o d o e s o res rei, fides fidei, y spes
spei, se a b r e v i a n en l o s m i s m o s c a s o s a c a b a d o s en ei.
L a s í l a b a p e n ú l t i m a en d i c c i o n e s de m á s de d o s s í l a b a s ,
s i e n d o l a r g a , g a s t a d o s t i e m p o s en su p r o n u n c i a c i ó n ; v. E l v e r b o fio r e c i b e en e l / d o s t i e m p o s si n o lo s i g u i e r e r.
g . l a s e g u n d a s í l a b a de docére; y la s í l a b a b r e v e en la pe- L a ¿ d e l g e n i t i v o a c a b a d o en ius es l a r g a , pero en los
n ú l t i m a g a s t a s ó l o un t i e m p o ; v . g. la s e g u n d a s i l a b a d e versos es i n d i f e r e n t e . E l g e n i t i v o altérius a b r e v i a la i, y
légere. el g e n i t i v o alius s i e m p r e a l a r g a la i.
L a s d e m á s s í l a b a s , e x c e p t o la p e n ú l t i m a , s e a n b r e v e s ó La i n t e r j e c c i ó n eheu es l a r g a en la eprimera; !a o de ohe
s e a n l a r g a s , g a s t a n 1111 m i s m o t i e m p o en su p r o n u n c i a c i ó n ; se hará i n d i f e r e n t e . A l a r g a la e del v o c a t i v o Pompéi y la
v . g. legimus, p r e s e n t e , q u e tiene la e b r e v e , y legimus, pre- a del v o c a t i v o Cai, y s e m e j a n t e s c a s o s de v o c a t i v o .
térito, q u e la tiene l a r g a , y a m b a s g a s t a n un m i s m o t i e m -
Pero los g r i e g o s t i e n e n i n d i f e r e n t e la v o c a l a n t e v o c a l ,
p o en la p r o n u n c i a c i ó n .
y n o se g o b i e r n a n c o n r e g l a cierta.
L a s v o c a l e s entre los latinos son indiferentes; esto es,
L a v o c a l q u e está a n t e s de otra v o c a l en u n a m i s m a dic-
q u e n i n g u n a v o c a l es s i e m p r e l a r g a ó s i e m p r e b r e v e , s i n o
ción latina, e s b r e v e ; v. g . Deus, leo, puer.
q u e p u e d e ser l a r g a ó p u e d e ser breve; v. g. amáre, q u e
t i e n e la p r i m e r a b r e v e y la s e g u n d a l a r g a ; docére, que L a e a n t e s d e i, e n l o s c a s o s a c a b a d o s en ei de la quin-
t i e n e la p r i m e r a e l a r g a y la s e g u n d a b r e v e . ta d e c l i n a c i ó n , e s l a r g a , c o m o ¿«7. S á c a n s e res, fides, spes,
que tienen l a e b r e v e en los m i s m o s c a s o s a c a b a d o s en ei.
De los diptongos. E l v e r b o fio, e n l o s t i e m p o s q u e 110 tienen r, tiene la i
Syllaba, quam scribis diptlióngo, longa notétur: ante v o c a l l a r g a ; v. g. fiam; y en los t i e m p o s q u e tienen
Sed pra, vocáli, dábítur variáta, sequénte. r es b r e v e l a i; v . g. fiéri.
L a i de l o s g e n i t i v o s a c a b a d o s en ius, c o m o illíus, ip-
L a s i l a b a q u e e s c r i b e s c o n d i p t o n g o , nótese por l a r g a ; sius, en p r o s a e s s i e m p r e l a r g a , y en v e r s o es indiferente.
m a s el d i p t o n g o de la p r e p o s i c i ó n prce s e hará b r e v e si- Sácanse la i d e l g e n i t i v o alius, q u e es s i e m p r e l a r g a , y la
guiéndosele vocal. /del g e n i t i v o altérius, q u e s i e m p r e es b r e v e .
C u a l q u i e r d i p t o n g o , así en d i c c i o n e s l a t i n a s c o m o en
L a e p r i m e r a d e la i n t e r j e c c i ó n eheu es s i e m p r e l a r g a , y
g r i e g a s , es l a r g o s i e m p r e a u n q u e s e s i g a v o c a l , c o m o prce-
mium, ¿Eneas, Mceander. S e s a c a el d i p t o n g o de la pre- la o de la i n t e r j e c c i ó n ohe es i n d i f e r e n t e .
p o s i c i ó n pra, q u e s i g u i é n d o s e l e v o c a l en c o m p o s i c i ó n e s L o s v o c a t i v o s en ei ó en ai, de n o m b r e s p r o p i o s que ha-
b r e v e ; v. g . : prcealtus, prceúro. cen el n o m i n a t i v o en ejus ó en ajus, c o m o Pompéjus, Ca-
jus, tienen l a v o c a l a n t e v o c a l l a r g a , c o m o Pompéi, Cai.
Vocal ante vocal. L a s d i c c i o n e s g r i e g a s q u e u s a n los l a t i n o s n o tienen re-
Yocálem rapuére, alia subeúnte, latíni, gla fija en l a c a n t i d a d de v o c a l a n t e v o c a l , p o r q u e u n a s
Ténditur e quinta; casus, qui existí t in ei, veces la h a c e n b r e v e , c o m o en tragcedia, o t r a s la a l a r g a n ,
Res tamen, atque fides, et spes rapiúntur ibídem. c o m o en Thalia, y tal v e z la h a c e n i n d i f e r e n t e ; v. g. cho-
R nisi succédat, récipit dúo témpora fio. rea breve, ó chorea larga.
Est ius longum genitívi; in vérsibus anceps
Córripit altérins, semper prodúcit alius....
Eheii longa datur; recte variábitur ohe De la posición.
Prótrahe Pompéi et Cai, similésque vocándi.
Sed gríeci variant, nec certa lege tenéntur. Cónsona si dúplex vocálem, aut bina sequátur,
V o c á l i s pósitu rémanens prodúcta sonábit:
L o s l a t i n o s a b r e v i a r o n la v o c a l s i g u i é n d o s e l e otra: la e Bina sit in verbis quámvis disjúncta duóbus.
Si u n a c o n s o n a n t e d o b l e ó d o s c o n s o n a n t e s s e s i g u e n
tiene la p r i m e r a l a r g a . S á c a n s e l o s pretéritos de l o s ver-
d e s p u é s d a u n a v o c a l , la v o c a l q u e q u e d a en a q u e l p u e s -
bos sto, do, scindo, fero, findo, sisto, q u e la tienen b r e v e .
to se pronunciará larga, a u n q u e l a s d o s c o n s o n a n t e s e s t é n
d i v i d i d a s en d o s d i c c i o n e s . A d v i é r t a s e q u e el p r e t é r i t o abscidi, c u a n d o es de abscín-
do, tiene la p e n ú l t i m a b r e v e , y c u a n d o es de abscido, c o m -
E s l a r g a c u a l q u i e r a v o c a l q u e e s t u v i e r e a n t e s de u n a puesto de ccedo, la tiene l a r g a .
c o n s o n a n t e q u e t e n g a f u e r z a de d o s e s t a n d o en u n a s o l a
dicción, c o m o saxum, gaza, major. C u a n d o los pretéritos d o b l a n la p r i m e r a s í l a b a , c o m o cé-
cidi. de cado, peperi, cécini, l a s d o s p r i m e r a s s í l a b a s son
E s larga cualquiera v o c a l que estuviere a n t e s de d o s breves.
c o n s o n a n t e s en una s o l a d i c c i ó n , c o m o ignis, ferrum.
T a m b i é n s e h a c e l a r g a la v o c a l q u e es b r e v e c u a n d o s e Mas cuando á ¡ a s e g u n d a sílaba s e s i g u e n dos consonan-
le s i g u e n d o s c o n s o n a n t e s , u n a en fin de la d i c c i ó n , y o t r a tes, c o m o en fefclh, popósci, se h a c e l a r g a por posición
en principio de la s i g u i e n t e ; v . g. ad sidus, ad paler. sacando el preterito cascídi de ccedo, pepédi de pedo q u é
tiene la s e g u n d a s í l a b a l a r g a , a u n q u e n o s e le s i g u e n d o s
De las liquidas. consonantes, y la p r i m e r a es b r e v e por esta r e g l a :
Sylfaba si brevis est natura, et muta sequátur
Cum liquida, semper breviávit sermo solútus; De los supinos.
At carmen póterit prodúcere, seu breviáre.
Longa supina manent dissyllaba sede prióre.
L a s i l a b a , si es b r e v e p o r su n a t u r a l e z a , y m u d a c o n lí- Ast eo, cum cieo, sero junge reórque, linóque.
q u i d a s e le s i g u e n , la p r o s a s i e m p r e la a b r e v i a r á ; m a s la Tura qtteo, et orta, ruó, sino, do rapuére prióres.
p o e s í a podrá a l a r g a r l a ó a b r e v i a r l a . Commúnem statum primam serváre vidétur
Inde stitum bréviat sóboles, exténdit in atum.
Si á u n a v o c a l b r e v e por s u n a t u r a l e z a se s i g u i e r e n m u - Inde status curtat; statúrus pórrigit usus.
da y liquida, de m a n e r a q u e a m b a s p e r t e n e z c a n á la v o - Longa supina damus polysyllaba semper'in utum:
c a l siguiente, en prosa s i e m p r e es b r e v e , y en v e r s o es in- Ex vi praitéritis quibus v sit cónsona, fiat.
diferente; v . g. vólucris ó volúcris. In tum perpétuo penúltima longa supini.
Cantera corrípies in itum qua?cúmque supina.
De los pretéritos.
Los s u p i n o s de d o s s í l a b a s son l a r g o s en la p r i m e r a • m a s
Prajtériti sit longa prior, cui syllaba dúplex. eo, al cual s e j u n t a n cieo, sero, reor, lino, quo, y los c o m -
Sto, do, scindo, fero rápiunt, bibo, findoque, sisto. puestos de rao, sino y do, a b r e v i a n las p r i m e r a s s í l a b a s del
Quod si prstériti geminétur syllaba prima, supino.
Utraque corripitur, nisi dúplex cónsona tardet
C;edo cecidit habet, cui junges pedo, pepédi. Parece que el s u p i n o statum d e sto, as, are, tiene la pri-
mera silaba indiferente: l o s c o m p u e s t o s de él a b r e v i a n la
L a p r i m e r a s í l a b a del p r e t é r i t o , el c u a l t e n g a d o s síla- s u P ' n o en itum
? d e I y a l a r g a n la a del s u p i n o en atum. E l
b a s , s e a l a r g a . Sto, do, scindo, /ero, bibo, sisto y findo la
uso abrevia la a de status, n o m b r e , y la de status, partici-
abrevian.
pio, d e r i v a d o s del s u p i n o statum, v a l a r g a la a d e l parti-
Pero si la p r i m e r a s í l a b a del pretérito s e d o b l a , u n a y cipio statúrus.
otra se a b r e v i a n , si n o es q u e d o s c o n s o n a n t e s h a g a n lar-
g a la s e g u n d a . Siempre a l a r g a m o s á los s u p i n o s de m á s de d o s s í l a b a s
acabados en utum. L a v o c a l p e n ú l t i m a del s u p i n o a c a b a -
Ca>do tiene l a r g a la s í l a b a s e g u n d a del p r e t é r i t o cecidit,
do en tum, de pretéritos a c a b a d o s en vi, en l o s c u a l e s la
al c u a l j u n t a r á s la e s e g u n d a del pretérito pepédi de pedo. s e a c o n s o n a n t e , s e a l a r g a s i e m p r e . Agnósco pronuncia
C u a l q u i e r pretérito de d o s s í l a b a s , c o m o feci, veni, vide, ureve la i del s u p i n o ágnitum, y cognósco la del s u p i n o
254 PROSODIA.
PARTE TERCERA. 255
cógniium. A b r e v i a r á s c u a l e s q u i e r a otros s u p i n o s acaba- ticular: c o n t o d o e s o , l o s p o e t a s y el u s o e n s e ñ a r á n c u á l e s
d o s en itum. sean e s t o s d e r i v a d o s .
L o s s u p i n o s d e dos s i l a b a s , c o m o visum, potum, tienen L o s d e r i v a d o s t i e n e n la m i s m a c a n t i d a d q u e sus primi-
la p r i m e r a l a r g a . Se s a c a n por b r e v e s l o s s u p i n o s itum, tivos; v. g . mònitor, q u e tiene l a s d o s p r i m e r a s s í l a b a s
cilum, satum, ralum, litum, quitum, sítum, datum, c o n to- breves, p o r q u e el s u p i n o mónilum de d o n d e se d e r i v a , t a m -
d o s s u s c o m p u e s t o s ; y t a m b i é n los c o m p u e s t o s del v e r b o bién las t i e n e b r e v e s . Judícium tiene la p r i m e r a s í l a b a lar-
ruó, c o m o érutum, óbrutum, que tienen la p e n ú l t i m a del g a y la s e g u n d a b r e v e , p o r q u e el v e r b o júdico de donde
supino breve. se forma, t i e n e l a p r i m e r a l a r g a y la s e g u n d a b r e v e .

E l s u p i n o statum, de s/o, as, de sis/o, is, tiene l a p r i m e - M u c h o s d e r i v a d o s n o g u a r d a n la c a n t i d a d de s u s p r i m i -


ra s í l a b a i n d i f e r e n t e ; pero los c o m p u e s t o s de s/o, c u a n d o tivos; v. g. arista y lucèrna tienen la p r i m e r a s í l a b a b r e -
h a c e n el s u p i n o e n itum, c o m o cónstitum, pras litum, tie- ve, f o r m á n d o s e d e l o s v e r b o s áreo y lúceo que la tienen
nen la p e n ú l t i m a breve, y c u a n d o le h a c e n en a lum, ¡ a t i e - arga. Regina y regula tienen la p r i m e r a s í l a b a l a r g a s a -
n e n l a r g a , c o m o prceslátum, constálum. liendo de regó q u e la t i e n e b r e v e .

E l p a r t i c i p i o status, a, um, y l o s n o m b r e s d e r i v a d o s sta-


tus, us; statio, onis; stalera, statíca; slábilis, statarius, y Compuestos.
statim en s i g n i f i c a c i ó n d e luego al punto, tienen el sta bre-
Legem simplícium rétinent compósta suórum.
bre; pero el p a r t i c i p i o statúrus, a, um; stator, oris; stapes,
Vocálem licet, aut dipthóngum syllaba mutet.
slapeda; staticulum, y statim por constantemente, l e tienen Juro tamen longum, breve déjero, péjero gignit.
largo. Ex hi lum, nihilum, a sopitus semisopitus.
Agnitus a natus, corérptis cógnitus hserent.
L o s s u p i n o s d e más de dos s í l a b a s a c a b a d o s en utum,
Tumque dicus dico; tum prónuba, et innuba nubo.
c o m o indútum, imbútum, tienen la p e n ú l t i m a l a r g a . Longum imbecillus: variant connúbia vates.
L o s s u p i n o s d e más de d o s s í l a b a s a c a b a d o s en lum, q u e "
L o s c o m p u e s t o s g u a r d a n la r e g l a y c a n t i d a d d e s ú s s i m -
s a l e n de v e r b o s q u e h a c e n el pretérito en vi c o n v c o n s o -
ples, a u n q u e a l g u n a s í l a b a en el c o m p u e s t o m u d e en o t r a
nante, c o m o amálum de amávi, qucesítum de qucesivi tienen
vocal la v o c a l d e l s i m p l e ó el d i p t o n g o ; c o n t o d o e s o , ju-
la p e n ú l t i m a l a r g a . ro, que t i e n e la u l a r g a , c o m p o n e á déjero, que tiene la
L o s s u p i n o s ágnitum, cógniium, abólitum, de l o s v e r b o s penúltima b r e v e . Nihilum, c o n la p e n ú l t i m a b r e v e , s e
agnósco, cogtiósco, abóleo, tienen la p e n ú l t i m a b r e v e , a u n - c o m p o n e d e hilum q u e la tiene l a r g a . Semisopitus. c o n la
q u e s u s p r e t é r i t o s hacen w ' c o n v c o n s o n a n t e . o breve, s e c o m p o n e d e sopitus q u e la tiene l a r g a ; y t a m -
bién m u c h o s n o m b r e s a c a b a d o s en dicus tienen la s í l a b a
C u a l e s q u i e r a otros s u p i n o s de m á s de d o s s í l a b a s , a c a -
di breve, c o m p u e s t o s d e dico q u e l a tiene l a r g a ; t a m b i é n
b a d o s en itum, s a l i e n d o d e v e r b o s q u e n o h a c e n e l preté-
prónuba é innuba t i e n e n l a u b r e v e , c o m p u e s t o s de nubo
rito en vi c o n v c o n s o n a n t e , c o m o hábitum de habui, géni-
que la tiene l a r g a . Imbecillus tiene la e l a r g a , c o m p u e s t o
lum de genui, t i e n e n la p e n ú l t i m a b r e v e .
de bacíllus, d i m i n u t i v o d e báculus, q u e la tiene b r e v e . L o s
poetas h a c e n i n d i f e r e n t e l a u decontiúbium, compuesto de
Derivados.
nubo que la t i e n e l a r g a .
Deriváta sua súrapsere ab origine normam;
Multa tamen se jure suo, ductúque tuéntur: L o s c o m p u e s t o s g u a r d a n en s u s s í l a b a s la m i s m a c a n -
Quas sint illa, tamen vates, usúsque docébunt. tidad que t i e n e n s u s s i m p l e s ; v. g. : pérlego, is, tiene la
penúltima b r e v e , p o r q u e s u s i m p l e lego, is, la tiene b r e v e :
L o s d e r i v a d o s tomaron la regla y c a n t i d a d de s u s pri- relego, as, t i e n e l a p e n ú l t i m a l a r g a , p o r q u e su s i m p l e le-
m i t i v o s ; e m p e r o m u c h o s d e r i v a d o s s e rigen p o r r e g l a par- go, as, la t i e n e l a r g a .
A b r e v i a la preposición pro, g r i e g a , c o m p u e s t a c o n dic-
• ciones g r i e g a s , y a l a r g a la p r e p o s i c i ó n pro, c o m p u e s t a c o n
A u n q u e los c o m p u e s t o s m u d e n la v o c a l ó d i p t o n g o de
dicciones latinas. S a c a por b r e v e s las dicciones que c o m -
s u s s i m p l e s en o t r a v o c a l , tienen u n a m i s m a c a n t i d a d ; v .
pusieron fundus, fúgio, neptis, ne pos, festus, fari, fáteor
g. fácilis y amícus t i e n e n la p r i m e r a s í l a b a b r e v e ; diffki-
y fanum.
lis é inimícus, s u s c o m p u e s t o s , t a m b i é n t i e n e n l a s í l a b a
correspondiente breve. Quero t i e n e l a r g a la p e n ú l t i m a , y El pro de prófugus p e r t e n e c e á e s t a r e g l a , y á él s e j u n -
requiro, su c o m p u e s t o , m u d a el d i p t o n g o e n i l a r g a . tan proficiscor, protérvus, propago [ c u a n d o s i g n i f i c a el
Juro, v e r b o s i m p l e , t i e n e la u l a r g a , y s u s c o m p u e s t o s l i n a g e ] , própero, procèlla, y el a d v e r b i o profécto.
déjero y péjero la m u d a n en e b r e v e . Hilurn t i e n e la / lar- Procuro, propino, y profundo, t i e n e n la o c o m ú n . Pro-
g a , y nihilum s u c o m p u e s t o la tiene b r e v e . Sopítus tiene págo y Prosérpina desean más v e c e s ser l a r g o s . Lucrecio
la o l a r g a , y su c o m p u e s t o semisopítus la t i e n e b r e v e . desea m e j o r q u e el pro de propello s e a l a r g o y á éste se
Dico, is, tiene la i l a r g a , y s u s c o m p u e s t o s a c a b a d o s en junta el de propúlso. * '
dicus, c o m o fatídicus, cuasídicus, l a tienen b r e v e . Nubo
L a s p r e p o s i c i o n e s en c o m p o s i c i ó n tienen la m i s m a c a n -
tiene la u l a r g a , y prónuba é ínnuba la tienen b r e v e , y con-
tidad que tenían a n t e s de la c o m p o s i c i ó n ; v. g. l a s pre-
núbium la t i e n e n e i n d i f e r e n t e . Bacíllus tiene l a a b r e v e , y
posiciones ad, per, s o n b r e v e s en l o s v e r b o s adhibeo y pe-
su c o m p u e s t o imbecülus la m u d ó en e l a r g a .
rágo, porque a n t e s de la c o m p o s i c i ó n t a m b i é n son b r e v e s .
Averto y edúco tienen la p e n ú l t i m a l a r g a , p o r q u e l a s pre-
Compuestos de preposición. posiciones a y e, de q u e s e c o m p o n e n , son l a r g a s .
Prepositiva aliis si pars connéctitur ulla, Mas ésto se h a de entender no h a b i e n d o regla q u e lo
Quanta fuit sujúncta prius, conjúncta manébit. impida; v. g. prohibeo tiene el pro b r e v e por vocàlem ra-
Pnepósitíe modo nulla prius data norma resístat.
pare, etc., y pérfero tiene el per l a r g o por aut bina se-
E, de, pra, se, di, compónens non breviábis.
quátur.
In dirimo brevis esto prior, comes esto disértus.
A látium produc compónens; cóntrahe gríecum.
Las p r e p o s i c i o n e s e. de, pra:, se, di, en c o m p o s i c i ó n s o n
Est re breve; at refert proténdunt sjepe poétse.
Córripe pro gr<ecum compósitum; exténde latínum. largas; v. g. Eruo, decédo, prcebeo, sejúngo, diluo.
Éxipe, quae fundus,fügio, neptisque, nepósqae, Nótese q u e d i c h a s p r e p o s i c i o n e s s o n b r e v e s c u a n d o se
Et fetus, fari, fáteor, fanúmque creárunt. les sigue v o c a l , c o m o deámbulo, prceópto, y q u e las pre-
Huc prójugus spectat, proficiscor, junge protérvus:
posiciones e y de-también son l a r g a s f u e r a de c o m p o s i -
Atque propágo genus, properáre, procélla, profécto.
Procuro, commúne datur, propino, profundo. ción. Sácanse el v e r b o dirimo v dissertus, a, um, q u e tie-
Longa propagare, et Prosérpina ssepius optant: nen breve la preposición di.
Propéllo mélius, propulso Lucrétius addit.
La preposición a en c o m p o s i c i ó n latina e s l a r g a , c o m o
Si a l g u n a p r e p o s i c i ó n s e j u n t a á o t r a s p a r t e s d e l a ora- amans, acertó, y en c o m p o s i c i ó n g r i e g a es b r e v e , c o m o
ción, tendrá en c o m p o s i c i ó n la m i s m a c a n t i d a d q u e tuvo assylum. adytum. S á c a n s e apes v e l apis, y apella, que
tienen la a breve.
antes, f u e r a de c o m p o s i c i ó n , c o n tal q u e n i n g ú n a r e g l a de
las que se han d a d o antes, se o p o n g a á esta r e g l a . La preposición re es b r e v e en c o m p o s i c i ó n , c o m o repor-
N o a b r e v i a r á s l a s p r e p o s i c i o n e s e, de, prce, s e , di, jun- to, recedo. S á c a s e el v e r b o refert, ebat, por i m p o r t a r , q u e
t á n d o l a s á o t r a d i c c i ó n . L a p r i m e r a i e n el v e r b o dirimo, tiene larga casi s i e m p r e la preposición re.
s e a b r e v e ; disértus s e a c o m p a ñ e r o d e dirimo e n i breve. La preposición pro, en dicciones g r i e g a s c o m p u e s t a s , es
Juntando con otra dicción la a latina, a l á r g a l a ; abrevia breve, c o m o prólugus, propontis; y en d i c c i o n e s l a t i n a s
l a a g r i e g a en d i c c i o n e s g r i e g a s . L a p r e p o s i c i ó n re es bre- es larga, c o m o promitto, prosunt.
v e ; m a s l o s p o e t a s a l a r g a n el re en refert, referébat.
L a preposición pro es b r e v e en l a s d i c c i o n e s s i g u i e n t e s : T a m b i é n la i ú l t i m a d e l a p r i m e r a p a r t e del c o m p u e s t o ,
profúndus. profúgio, pronéptis, prontos, profectus, pro- ya sea g r i e g a , y a l a t i n a , s e a b r e v i a ; así c o m o la i de om-
for aris profileor, pro/ánus, profáno, as, profanatus, pro- nipotens y la y de Polydórus. A l a r g a la i de vípera, y a d e -
fanilo, prófugas, proficíscor, protinms, propero, y sus más de é s t a la de biga, tibicen, ubique, quadriges y bimus,
d e r i v a d o s procèlla y profècto c u a n d o es adverbio, y pro- con sus s e m e j a n t e s , c o m o trimus, y la i p r i m e r a de ubilibet,
pàgo. inis, por el l i n a j e , p o r q u e c u a n d o s i g n i f i c a el mu- la i primera de ílicet, y j ú n t a l e s a d e m á s & trinácria, á idem
grón ó provena de la v i d , tiene el pro largo. c u a n d o es m a s c u l i n o , á ubivis, la i p r i m e r a de scílicet, y
añade siquando y meliphyllon, y a c o m p a ñ a á éste ibidem,
A d v i é r t a s e q u e los d e r i v a d o s pro/éctus y profectúrus que tiene la i l a r g a .
c u a n d o son de proficíscor, tienen el pro b r e v e , y c u a n d o
s o n de prof,ció le tienen largo. A l a r g a los c o m p u e s t o s d e dies, diéi, s a c a n d o á quadri-
dum q u e la tiene b r e v e .
L o s v e r b o s procuro, propino y profundo, tienen la pre-
p o s i c i ó n pro indiferente; pero en propágo, as, Prosérpina, T a m b i é n a l a r g a r á s l a i d e c l i n a b l e q u e se m u d e en o t r a
propèllo y propulso, m á s de ordinario es l a r g a , a u n q u e letra por t e r m i n a c i o n e s ó c a s o s ; la i d e este a d v e r b i o ubi-
t a m b i é n p u e d e ser b r e v e . cumque sea i n d i f e r e n t e .
L a o p e q u e ñ a g r i e g a q u e a c a b a la p r i m e r a parte del c o m -
Compuestos de otras dicciones. puesto, es b r e v e ; s i n e m b a r g o , a l á r g u e s e la o g r a n d e en
la primera parte d e l c o m p u e s t o .
A tende extrémum compòsiti in parte prióri.
E brevis effértur claúdens extréma priórem E m p e r o la o en d i c c i o n e s c o m p u e s t a s latinas, s i e m p r e
Compòsiti partem, véluti stupefdcta, nefándus. se a l a r g a ; s a c a p o r b r e v e s d e esta regla la o de quandóqui-
Nequídquam próduc, nequdndo, venéfica, néquam, dem y la d e hódie c o n l a d e bardocúcullus.
Nequitia, et nequis, credóque, vidélicet: adde
Nécubi, nequáquam. Várium liquefilo ferátur. H a z b r e v e la u si e s p r i m e r a parte del c o m p u e s t o .
1 quoque corrípitur, seu grsecum, sive latínum, C u a n d o u n a d i c c i ó n l a t i n a s e c o m p o n e d e d o s partes, y
Omnipotens véluti, et Polydórus. Prótrahe siquis,
Vipera, tum biga, tibicen, ubique, quadriga la primera s e a c a b a e n a, e s la a l a r g a , c o m o malo, c o m -
Bínius cum sóciis, et ubilibet, ilicet, atque puesto de m agis y volo; quare de quis, y de res, rei.
lilis nimirum, trinácria júngito, et idem
Si el c o m p u e s t o f u e r e d e d i c c i o n e s g r i e g a s , tiene l a a
Mascííleum, necnon et ubivis, scílicet, adde
Siquando, atque meliphyllon comitátur ibidem. breve, c o m o pentámetrum, hexaphórum.
Próduc, quadriduo dempto, composta diéi. Si la p r i m e r a p a r t e f u e r e d e c l i n a b l e , c o m o es éadem, u-
I quoque non fixum tendes. Ubicumque sit anceps.
Partein compòsiti claíídens o parva priórem. tráque, e s t a n d o en a b l a t i v o es la a l a r g a , y en los d e m á s
Grseca brevis; sed magna tamen tendátur ibidem, casos es b r e v e .
Sed tamen o látium semper prodúcitur. Inde C u a n d o la p r i m e r a p a r t e del c o m p u e s t o a c a b a en e, es
Excipe. Quandóquidem, atque hódie cum bardocúculle
Si compòsiti pars est prior éffice curtam. la e breve, c o m o benéficus, nefándus, nefas.
L o s c o m p u e s t o s s i g u i e n t e s tienen la e l a r g a : nequídquam,
nequàndo, venéfica ( c o n l o s d e m á s d e r i v a d o s de venénum).
A l a r g a la a ú l t i m a en la p r i m e r a parte del c o m p u e s t o . néquam, nequitia, nequis, vidélicet, nécubi, nequáquam; m a s
L a e última q u e cierra y a c a b a la primera parte del com- liquefio la tiene i n d i f e r e n t e .
p u e s t o s e p r o n u n c i a b r e v e , c o m o stupefáctus, nefándus. C u a n d o la p r i m e r a p a r t e del c o m p u e s t o s e a c a b a r e en i
A l a r g a la e de nequídquam, nequàndo, venèfica, néquam, latina, c o m o omnipotens, ó en_y g r i e g a , c o m o Polydórus,
nequitia y nequis, a c o m p a ñ á n d o l o s nécubi y nequáquam. es breve.
Liquefio p r o n ú n c i e s e indiferente en la e. L o s c o m p u e s t o s s i g u i e n t e s tienen la i l a r g a : siquis, vi-
pera, vigce, tibícen, ubique, quadrígce, bimus ( y o t r o s c o m - lar y el plural m i r a n y s i g u e n , y g u a r d a n esta r e g l a con
p u e s t o s de annus, i, y d e los n u m e r a l e s , c o m o Irimus, qua- igual modo y cantidad.
drimus, e t c . ) , ubílibet, ilicet; nimirum, trinácria, idem, C u a n d o el g e n i t i v o del s i n g u l a r tiene m á s s í l a b a s q u e
m a s c u l i n o , que c u a n d o es n e u t r o la tiene b r e v e ; ubivis, el n o m i n a t i v o , e n t o n c e s h a y i n c r e m e n t o en los n o m b r e s ,
scílicei, siquándo, ibídem y melíphyllon. y c u a n t a s s í l a b a s tiene m á s el g e n i t i v o , t a n t o s i n c r e m e n -
A d v i é r t a s e q u e l o s c o m p u e s t o s de cano tienen la / b r e - tos tiene el n o m b r e , y s e c o m i e n z a n á c o n t a r d e s d e la sí-
v e , c o m o lúbicen,fidicen, e x c e p t o tibícen q u e la t i e n e lar- laba que i g u a l a h a s t a la p e n ú l t i m a , p o r q u e la última n o
ga. L o s c o m p u e s t o s d e me/i, c o m o meliméla, meliló/us, es i n c r e m e n t o ; v. g . mos tiene u n a sílaba, y el g e n i t i v o mo-
tienen la i b r e v e , e x c e p t o melíphyllon, q u e la t i e n e l a r g a . rís tiene un i n c r e m e n t o , q u e es la o. Munus tiene d o s sí-
labas, y el g e n i t i v o múneris, q u e tiene tres, tiene un incre-
L o s c o m p u e s t o s de dies, ei, c o m o prídie, rnerídies, tri- mento, q u e es la e. I/er y bíceps, q u e tienen cuatro, tie-
duum, tienen la i l a r g a , s a c a n d o á quatriduum que la tie- nen d o s i n c r e m e n t o s .
ne breve.
A d v i é r t a s e q u e el i n c r e m e n t o del s i n g u l a r p a s a al plural
Si la p r i m e r a parte del c o m p u e s t o s e a c a b a r e e n / d e c l i -
sin m u d a r su r e g l a ni c a n t i d a d , y así la m i s m a r e g l a y
n a b l e , esto es, q u e s e m u d e en o t r a letra p o r t e r m i n a c i o -
cantidad tiene la e del g e n i t i v o múneris, q u e la e de los
n e s ó c a s o s , es l a r g a , c o m o quídam, utríque, quílibel.
c a s o s del plural muñera, múnerum, munéñbus, etc.
C u a n d o en v o c a b l o s g r i e g o s c o m p u e s t o s , la p r i m e r a par-
te se a c a b a r e en ómicron, q u e es la o p e q u e ñ a , e s b r e v e , Del incremento de las declinaciones.
como Carpóphorus.
Nullum prima dabit creméntum: multa secúnda.
C u a n d o la p r i m e r a p a r t e d e l c o m p u e s t o g r i e g o s e a c a - Et brévia, ut púeri: solum prodúcit lbéri.
b a r e en omega, q u e es la o g r a n d e , es l a r g a , c o m o lagó-
La primera d e c l i n a c i ó n n o d a n i n g ú n i n c r e m e n t o en el
pus, minoláurus.
número s i n g u l a r ; la s e g u n d a d a m u c h o s y b r e v e s , c o m o
C u a n d o la p r i m e r a p a r t e d e l c o m p u e s t o s e a c a b a r e en o la e de puer, púeri, y s o l a m e n t e a l a r g a la e de íber, ibéri.
en d i c c i o n e s latinas, es l a r g a , c o m o quandóque, relroverlo.
L o s n o m b r e s de la p r i m e r a d e c l i n a c i ó n n o tienen incre-
E n quandóquidem, hódie, bardoúcucllus, y en l o s com- mento en el s i n g u l a r , p o r q u e el g e n i t i v o n u n c a e x c e d e en
p u e s t o s de lentus, c o m o violenlus, la o es b r e v e . silabas al n o m i n a t i v o . L a s e g u n d a d e c l i n a c i ó n tiene m u -
A d v i é r t a s e q u e c u a n d o quoque e s a b l a t i v o d e quisque, chos y todos b r e v e s , c o m o vir, viri, puer, eri.
tiene la o l a r g a , y c u a n d o es c o n j u n c i ó n la t i e n e b r e v e . S á c a n s e íber, eri, y su c o m p u e s t o cél/iber, eri, q u e tienen
C u a n d o la p r i m e r a p a r t e d e l c o m p u e s t o s e a c a b a r e en el i n c r e m e n t o largo.
a, es b r e v e , c o m o grajúgena, quádrupes.
Del incremento de la tercera declinación.
DEL INCREMENTO D E LOS NOMBRES. Nomen in a crescens, quod flectit tértia próduc.
Máscula corréptis, al et ar finita dabúntur,
Qué sea incremento. Ut lar, sal, hepar; júnges cum néctare, bacchar
Cum vade, mas et anas, cum natis Parque, jubArque.
Cum rectum súperat geaitivus syllaba in una,
As, et a greecórum, seu lampas, stemma, poéma.
Tune ea, quje fuerit pátrii penúltima casus,
S quoque finitum, cui cónsona pónitur ante:
Creméntum primum est: númerus quod et unus et alter
Et dropax, anthrax, atrax, cum smilace, climax,
Réspicit, atque gradu mensúram ampléctitur íequo.
His dtacem, pánacem, cólacem, styracémqae, facémqae.
C u a n d o el g e n i t i v o e x c e d e a l n o m i n a t i v o en u n a síla- Atque dbacem, córacem, phylacem, coinpóstaqae nectes.
b a , e n t o n c e s a q u e l l a s í l a b a q u e fuere la p e n ú l t i m a del g e - A l a r g a el n o m b r e q u e tiene el i n c r e m e n t o en a, el c u a l
n i t i v o , es el p r i m e r i n c r e m e n t o , lo c u a l el n ú m e r o s i n g u - nombre la tercera d e c l i n a c i ó n d e c l i n a .
pera, vigce, tibícen, ubique, quadrígce, birnus ( y o t r o s c o m - lar y el plural m i r a n y s i g u e n , y g u a r d a n esta r e g l a con
p u e s t o s de annus, i, y d e los n u m e r a l e s , c o m o Irimus, qua- igual modo y cantidad.
drimus, e t c . ) , ubílibet, zVí'ce/; nimirum, trinácria, idem, C u a n d o el g e n i t i v o del s i n g u l a r tiene m á s s í l a b a s q u e
m a s c u l i n o , que c u a n d o es n e u t r o la tiene b r e v e ; ubívis, el n o m i n a t i v o , e n t o n c e s h a y i n c r e m e n t o en los n o m b r e s ,
scílicei, siquándo, ibídem y melíphyllon. y c u a n t a s s í l a b a s tiene m á s el g e n i t i v o , t a n t o s i n c r e m e n -
A d v i é r t a s e q u e l o s c o m p u e s t o s de cano tienen la » b r e - tos tiene el n o m b r e , y s e c o m i e n z a n á c o n t a r d e s d e la sí-
v e , c o m o túbicen,fidicen, e x c e p t o tibícen q u e la t i e n e lar- laba que i g u a l a h a s t a la p e n ú l t i m a , p o r q u e la última n o
ga. L o s c o m p u e s t o s d e rneli, c o m o meliméla, melilólus, es i n c r e m e n t o ; v. g . mos tiene u n a sílaba, y el g e n i t i v o mo-
tienen la i b r e v e , e x c e p t o melíphyllon, q u e la t i e n e l a r g a . rís tiene un i n c r e m e n t o , q u e es la o. Munus tiene d o s sí-
labas, y el g e n i t i v o múneris, q u e tiene tres, tiene un incre-
L o s c o m p u e s t o s de dies, ei, c o m o prídie, rnerídies, tri- mento, q u e es la e. Iter y bíceps, q u e tienen cuatro, tie-
duum, tienen la i l a r g a , s a c a n d o á quatriduum que la tie- nen d o s i n c r e m e n t o s .
ne breve.
A d v i é r t a s e q u e el i n c r e m e n t o del s i n g u l a r p a s a al plural
Si la p r i m e r a parte del c o m p u e s t o s e a c a b a r e e n »'decli-
sin m u d a r su r e g l a ni c a n t i d a d , y así la m i s m a r e g l a y
n a b l e , esto es, q u e s e m u d e en o t r a letra p o r t e r m i n a c i o -
cantidad tiene la e del g e n i t i v o múneris, q u e la e de los
n e s ó c a s o s , es l a r g a , c o m o quídam, utríque, quílibet.
c a s o s del plural múnera, múnerum, munéribus, etc.
C u a n d o en v o c a b l o s g r i e g o s c o m p u e s t o s , la p r i m e r a par-
te se a c a b a r e en ómicron, q u e es la o p e q u e ñ a , e s b r e v e , Del incremento de las declinaciones.
como Carpóphorus.
Nullum prima dabit creméntum: multa secunda.
C u a n d o la p r i m e r a p a r t e d e l c o m p u e s t o g r i e g o s e a c a - Et brévia, ut púeri: solum prodúcit lbéri.
b a r e en omega, q u e es la o g r a n d e , es l a r g a , c o m o lagó-
La primera d e c l i n a c i ó n n o d a n i n g ú n i n c r e m e n t o en el
pus, minotáurus.
número s i n g u l a r ; la s e g u n d a d a m u c h o s y b r e v e s , c o m o
C u a n d o la p r i m e r a p a r t e d e l c o m p u e s t o s e a c a b a r e en o la e de puer, púeri, y s o l a m e n t e a l a r g a la e de íber, ibéri.
en d i c c i o n e s latinas, es l a r g a , c o m o quandóque, retroverto.
L o s n o m b r e s de la p r i m e r a d e c l i n a c i ó n n o tienen incre-
E n quandóquidem, hódie, bardoúcucllus, y en l o s com- mento en el s i n g u l a r , p o r q u e el g e n i t i v o n u n c a e x c e d e en
p u e s t o s de len/us, c o m o violentus, la o es b r e v e . silabas al n o m i n a t i v o . L a s e g u n d a d e c l i n a c i ó n tiene m u -
A d v i é r t a s e q u e c u a n d o quoque e s a b l a t i v o d e quisque, chos y todos b r e v e s , c o m o vir, viri\ puer, eri.
tiene la o l a r g a , y c u a n d o es c o n j u n c i ó n la t i e n e b r e v e . S á c a n s e íber, eri, y su c o m p u e s t o célliber, eri, q u e tienen
C u a n d o la p r i m e r a p a r t e d e l c o m p u e s t o s e a c a b a r e en el i n c r e m e n t o largo.
a, es b r e v e , c o m o grajúgena, quádrupes.
Del incremento de la tercera declinación.
DEL INCREMENTO D E LOS NOMBRES. Nomen in a crescens, quod flectit tértia próduc.
Máscula corréptis, al et ar finita dabúntur,
Qué sea incremento. Ut lar, sal, hepar; júnges cum néctare, bacchar
Cum vade, mas et anas, cum natis Parque, jubdrque.
Cum rectum súperat geaitívus syllaba in una,
As, et a greecórum, seu lampas, stemma, poéma.
Tune ea, quje fuerit pátrii penúltima casus,
S quoque finítum, cui cónsona pónitur ante:
Creméntum primum est: númerus quod et unus et alter
Et dropax, anthrax, atrax, cum smilace, climax,
Réspicit, atque gradu mensúram ampléctitur íequo.
His dtacem, pdnacem, cólacem, styracémqae, facémqae.
C u a n d o el g e n i t i v o e x c e d e a l n o m i n a t i v o en u n a síla- Atque dbacem, córacem, phylacem, coinpóstaqae nectes.
b a , e n t o n c e s a q u e l l a s í l a b a q u e fuere la p e n ú l t i m a del g e - A l a r g a el n o m b r e q u e tiene el i n c r e m e n t o en a, el c u a l
n i t i v o , es el p r i m e r i n c r e m e n t o , lo c u a l el n ú m e r o s i n g u - nombre la tercera d e c l i n a c i ó n d e c l i n a .
E1 i n c r e m e n t o en e d e l s i n g u l a r de los n o m b r e s de la ter-
L o s n o m b r e s m a s c u l i n o s a c a b a d o s en al y ar se darán cera d e c l i n a c i ó n e s b r e v e , c o m o funus, eris; munus, eris.
á los b r e v e s , c o m o lar, sal, hepar, á l o s c u a l e s se j u n t a n Sácanse los n o m b r e s q u e h a c e n el g e n i t i v o en enis, c o m o
néctar, bacchar, vas, vadis, par y jubar. ren, enis; siren, enis, q u e tienen el i n c r e m e n t o largo.
L o s i n c r e m e n t o s de l o s p r o n o m b r e s a c a b a d o s en as y a,
.". L o s n o m b r e s s i g u i e n t e s t a m b i é n tienen el i n c r e m e n t o
de los g r i e g o s , c o m o lampas, stemma, poema, se darán á
en e l a r g o : Ver, eris; iber, eris, y su c o m p u e s t o Céltiber,
los breves. eris; lócuples, elis; hceres, edis; merces, edis; guies, elis; lex,
T a m b i é n e s b r e v e el n o m b r e a c a b a d o en s, q u e tiene egis; halec, ecis; halex, ecis;seps, epis; plebs, ebis; vervex,
a n t e s c o n s o n a n t e , y dropax, anthrax, alrax, c o n smilax evis, y rex, egis.
y climax. J u n t a r á s á éstos atax,panax, colax, styrax,/ax,
L o s n o m b r e s h e b r e o s e n el, q u e h a c e n el g i n i t i v o en eils,
abax, corax, pliylax y s u s c o m p u e s t o s .
tienen el i n c r e m e n t o l a r g o , c o m o Abel, elis; Gabriel, elis.
E l i n c r e m e n t o en a del s i n g u l a r de la tercera d e c l i n a c i ó n
T a m b i é n t i e n e n i n c r e m e n t o en e l a r g o los n o m b r e s he-
es l a r g o , c o m o píelas, atis; lar, aris.
breos a c a b a d o s e n ech, q u e h a c e n el g e n i t i v o en ecis 6 echis,
L o s n o m b r e s m a s c u l i n o s a c a b a d o s en al.6 en ar, tienen c o m o Ab'imelech, ecis; Melchícedech, echis, y se r e d u c e n
el i n c r e m e n t o en a b r e v e , c o m o sal, alis; lar, aris. á esta regla.
T a m b i é n t i e n e n el i n c r e m e n t o b r e v e hepar, atis; néctar,
I g u a l m e n t e t i e n e n e l i n c r e m e n t o en e l a r g o los n o m b r e s
ií • aris; bacchar, aris; vas, dis; mas, aris; jubar, aris; par,
g r i e g o s l a t i n i z a d o s , a c a b a d o s en er ó en es, c o m o cráter,
aris, y s u s c o m p u e s t o s , c o m o compar, aris; impar, aris.
eris; tapes, elis: s á c a n s e aer, eris, y cether, eris, q u e le tie-
T a m b i é n t i e n e n el i n c r e m e n t o en a b r e v e l o s n o m b r e s nen b r e v e .
g r i e g o s a c a b a d o s en as ó en a, c o m o Pallas, adis; poema,
atis. I rápitur velut ordo, clilamys sed pátrius inis.
Ténditur in graséis; vibex prodúcito, samnis,
L o s n o m b r e s a c a b a d o s en 5, q u e a n t e s de élla tienen Glis quoque, dis, nesis, lis, gryps, quibus adde quiritem.
c o n s o n a n t e , h a c i e n d o el i n c r e m e n t o en a, la tienen b r e v e , Ix aut yx pátrium prodúcere gáudet in icis.
c o m o trabs, abis;daps, apis. T a m b i é n tienen el i n c r e m e n - I breve servárunt hystrix, cum fórnice, varix, »T
t o en a b r e v e dropax, acis, y los d e m á s c o n t e n i d o s en los Coxendixque, cilyx, chcenyx, natríxque, calixqrxe,
tres v e r s o s s i g u i e n t e s del Arte, c o n los c o m p u e s t o s de Co- Atque calyx, dánaum nectes, Erycéiwque, vicémqae,
Sardónychi sociátur onyx hasret utríque,
rax, acis; Phylax, acis.
Et sálicis, filicis, láricis: sic Bébrycis anceps.
Sed brévibus junges, in gis cum pátrius exit:
E breve sit créscens; pátrius tendátur in enis Coccyx coccygis; mastix mastigis amávit.
Ver, et iber, lócuples, hceres, mercésque, quiésque
Lex, balee, halex, seps, plebs, re.r, júngito vervex. El i n c r e m e n t o e n i s e a b r e v i a , c o m o ordo, órdinis; clila-
El peregrina elis junges: his ádjice grajea.
mys, chlámydis; p e r o el g e n i t i v o a c a b a d o en inis, en los
Er aut es finita: ather rapiántur et aer.
griegos, c o m o delphin, delphínis, se alarga; se alarga tam-
•fr
L a e q u e e s i n c r e m e n t o , sea breve; el g e n i t i v o a c a b a d o bién el de vibex, vibícis; samnis, samnítis; glis, gliris; Dis,
en enis s e a l a r g o : j u n t a por l a r g o s ver, iber, lócuples, lia- Ditis; Nesis, Nesídis; lis, lilis;gryps, gryphis, y á éstos se
res, merces, guies, lex,halec, halex, seps, plebs, rex y ver- junta Quiris, Quirílis.
vex. El n o m b r e a c a b a d o en ix latina óyx griega, se huelga
Juntarás á l o s l a r g o s l o s n o m b r e s q u e n o s o n latinos, y de a l a r g a r e l g e n i t i v o a c a b a d o en icis.
q u e h a c e n el g e n i t i v o en elis: a ñ a d e á éstos los n o m b r e s Hystrix, varix y fornix g u a r d a r o n el i n c r e m e n t o en i
g r i e g o s a c a b a d o s en er ó en es; cether y aer tienen b r e v e breve, á los c u a l e s j u n t a r á s coxkndix, cilyx, chcenyx, nalrix,
el i n c r e m e n t o en e.
calix, y calyx g r i e g o y e s c r i t o con_y g r i e g a ; á e s t o s a c o m -
p a ñ a n Eryx y sardónyx; pix s e j u n t a en la i b r e v e á u n o A l a r g a el n o m b r e q u e tiene i n c r e m e n t o e n 0> como cin-
y á otro, y también la »'délos g e n i t i v o s sálicis, filiéis y lá- aor, candoris; aralor aráloris.
ricis, la /'del g e n i t i v o Bébrycis s e a i n d i f e r e n t e . El i n c r e m e n t o en o p e q u e ñ a g r i e g a g u a r d a en c u a l q u i e r
caso t i e m p o b r e v e ó p r o n u n c i a c i ó n b r e v e , c o m o la o del
Pero j u n t a r á s á los b r e v e s , ó l o s q u e tienen el i n c r e -
genitivo canonis. El i n c r e m e n t o en o g r a n d e g r i e g a s i e m -
m e n t o en »'breve, los n o m b r e s c u y o g e n i t i v o s e a c a b a e n
pre a l a r g a la c a n t . d a d í el g e n i t i v o agónis lo m a n i f i e s t a y
gis: coccyx y mastix tienen el i n c r e m e n t o en »' l a r g o . otros m u c h o s e j e m p l o s q u e s e h a l l a r á n , s i e n d o m a e s t r o el
E l incremento en »'latina ó en_y g r i e g a en l o s n o m b r e s uso de los p o e t a s ; pero briton y sidon t i e n e n i n d i f e r e n t e
de la tercera d e c l i n a c i ó n , en el n ú m e r o s i n g u l a r es b r e v e , el incremento en o, á los c u a l e s a ñ a d e el i n c r e m e n t o en o
c o m o flumen, inis; chlamys, ydis. de orion, oriónts.

L o s n o m b r e s g r i e g o s q u e h a c e n el g e n i t i v o en inis, tie- El i n c r e m e n t o en on's, de n o m b r e s g r i e g o s y d e n o m b r e s


nen el i n c r e m e n t o en »' l a r g a , c o m o delphin, inis; Salámis, neutros latinos, son b r e v e s .
mis, s a c a n d o á Carthágo, i?iis, q u e l e tiene b r e v e .
A l a r g a s i e m p r e l o s a d j e t i v o s c u a n d o s e h a l l a n en erra-
T a m b i é n tienen el i n c r e m e n t o en »'largo los s i g u i e n t e s : do c o m p a r a t i v o . b

vibex, icis; samnis, itis; glis, iris; dis, itis; nesis, idis; lis, A l a r g a la o del g e n i t i v o oris de e s t e n o m b r e 05, oris • me-
itis; gryps, yphis; quiris, itis; David, idis. nor. arbor, lepus, l o s c o m p u e s t o s d e pus, bos, combos é
L o s n o m b r e s a c a b a d o s en ix l a t i n a óyx g r i e g a , q u e h a - impos, se j u n t a n á l o s b r e v e s . A b r e v i a el i n c r e m e n t o en
c e n el g e n i t i v o en icis, c o m o felix, icis; bombyx, ycis, tie- o de capadox y prcecox; j ú n t a l e s t a m b i é n el n o m b r e a c a -
nen el i n c r e m e n t o largo. S á c a n s e l o s n o m b r e s c o n t e n i d o s bado en s, si es q u e p r e c e d i e r e c o n s o n a n t e , c o m o scrobs •
en l o s c i n c o v e r s o s s i g u i e n t e s , del Arte, q u e tienen el i n c r e - pero Cyclops, cercops é hydrops a l á r g u e n s e , á l o s c u a l e s
m e n t o b r e v e , s a c a n d o á Béhryx, ycis,que le t i e n e i n d i f e - juntarás europs, scops, conops y myops.
rente. El incremento en o del s i n g u l a r de la t e r c e r a d e c l i n a c i ó n
en nombres latinos es l a r g o , c o m o sol, olis; labor, oris.
L o s n o m b r e s a c a b a d o s en »Irlatina óyx g r i e g a , q u e h a -
c e n el g e n i t i v o en gis, c o m o slrix, strigis; phris, igis, tie- En los n o m b r e s g r i e g o s , c u a n d o h a c e n e l i n c r e m e n t o
nen el i n c r e m e n t o breve. S á c a n s e coccyx. y gis, y mastix, en ómicron es breve, c o m o canon, onis; Gòrgon, onis.
igis, c o n s u s c o m p u e s t o s homeromástix, igis, ciceromástix, Cuando h a c e n el i n c r e m e n t o en omega l e t i e n e n laro-o,
igis, q u e le tienen largo. como Agón, onis; Helicón, onis.
Tienen el i n c r e m e n t o i n d i f e r e n t e briton, onis; sidon
Nomen in o crescens produc, ceu candor, arátor. <egeon y Orion.
Omicron, ut cánonis, rétinet breve tempus ubique:
Oniéga prodúcit semper, genítivus agónis. Adviértase q u e Orion tiene la o p r i m e r a t a m b i é n indife-
Indicat, atque usu multa exploránda magístro. rente y la »', por sed gres ci váriant
Sed váriant briton, sidon, quibus áddito orion. Algunos n o m b r e s gentiles, ó q u e s i g n i f i c a n nación, q u e
Grsecórum rapiátur oris, neutrúmque latínum.
hacen el g e n i t i v o en onis, tienen el i n c r e m e n t o b r e v e , c o -
Adjéctiva gradus médii prodúcito semper.
Oris ab os próduc: brévibus metnor, arbor adhjerent. mo sáxon, onis; váscon, onis.
Et lepus, et pus compóstum, bos et impos. Los n o m b r e s g r i e g o s q u e h a c e n el g e n i t i v o en oris, tie-
Córripe cappadócem, cum prcecóce\ júngito nomen. nen el i n c r e m e n t o b r e v e , c o m o Néstor, oris; Héctor, oris.
S quoque finítum, si cónsona forte príeibit,
Ut scrops; at cyclops, cercops tendántur, et hydrops, También tienen el i n c r e m e n t o b r e v e l o s n o m b r e s neu-
Europs, scops, conops, junges quies rite myópem. tros latinos q u e h a c e n el g e n i t i v o en oris, c o m o p e c u s , oris;
'empus, oris.
L o s c o m p u e s t o s de decus y corpus, c o m o indecor, oris; C u a n d o a l g ú n c a s o del p l u r a l e x c e d a en a l g u n a s í l a b a
íricorpor, oris, tienen el i n c r e m e n t o b r e v e a u n q u e sean al g e n i t i v o del s i n g u l a r , e n t o n c e s h a y i n c r e m e n t o de plu-
m a s c u l i n o s , y se r e d u c e n á esta r e g l a . ral en los n o m b r e s ; y. g. sermónibus tiene i n c r e m e n t o del
plural p o r q u e tiene u n a s í l a b a m á s q u e el g e n i t i v o sermó-
L o s n o m b r e s c o m p a r a t i v o s q u e h a c e n el g e n i t i v o en oris, |
nis.
c o m o major, oris; minar, oris, tienen el i n c r e m e n t o largo. ;
Os, oris, tiene el i n c r e m e n t o l a r g o , y le tienen b r e v e l o s I E l i n c r e m e n t o del plural, si f u e r e de i, ó de u, es breve,
n o m b r e s s i g u i e n t e s : memor, oris; arbor, oris; lepus, oris; ; c o m o tempóribus, pórlubus. M a s si f u e r e de a, e, o, es lar-
y los c o m p u e s t o s de pus, podis, c o m o tnpus, odis; lagó- ¡ go, c o m o musárum, rerurn, locórum.
pus. odis; bos, bovis; compás, otis; impos, otiS; cappadox 1
ocis; prcecox, ocis, y bobus, ocis, por ser c o n t r a c c i ó n d e < Del incremento de los verbos.
bócibus t i e n e la o l a r g a .
Persónam primi prjeséntis verba secúndam
T a m b i é n l o s n o m b r e s a c a b a d o s en s, q u e a n t e s de ella Si número vincuni, dieas creménta tenére:
t i e n e n c o n s o n a n t e h a c i e n d o el i n c r e m e n t o en o, le tienen Creméntum verbi primum-dic, quod positúram
iEquat: bis súperans dicátur habére secúndum:
b r e v e , c o m o inofis, opis; Merops, opis. S á c a n s e Cyclops, Quod si ter vincit, tria tune creménta notábis.
opis; cercops, opis; hydrops, opis, q u e le tienen l a r g o . J Nam pro incremento numeránda est última núnquam.
Activa cum verba carent, fingémus eámdem
U brevis augétur; sed in uris et udis et utis.
Ex us: fur, Pollux, lux.frux prodúcta sonabunt. Si los v e r b o s e x c e d e n e n n ú m e r o de s í l a b a s á la s e g u n -
Intércus, ligus, atque pecus rapiántur íbidem.
da persona del s i n g u l a r d e l p r e s e n t e de i n d i c a t i v o , dirás
P r o n u n c i a b r e v e el i n c r e m e n t o en u; p e r o l a « e n los que tienen i n c r e m e n t o s : c u e n t a p o r primer i n c r e m e n t o el
n o m b r e s d e l genitivo en uris, udis y utis de n o m i n a t i v o que i g u a l a la ú l t i m a de la s e g u n d a p e r s o n a ; e x c e d i e n d o
e n us a l á r g u e s e : fur, Pollux, lux yfrux serán l a r g o s . In- dos s i l a b a s , d í g a s e q u e t i e n e d o s i n c r e m e n t o s ; pero si ex-
cede tres sílabas, e n t o n c e s c o n t a r á s tres i n c r e m e n t o s , por-
ter cus, ligus y pecus s e a n b r e v e s en el m i s m o i n c r e m e n t o
que n u n c a la ú l t i m a s í l a b a s e h a d e c o n t a r por i n c r e m e n -
en u. i
to. C u a n d o los v e r b o s c a r e c e n d e a c t i v a la fingiremos.
E l i n c r e m e n t o en u del s i n g u l a r de l o s n o m b r e s de la
t e r c e r a d e c l i n a c i ó n es b r e v e , c o m o redux, ucis; dux, uas. Para c o n o c e r si h a y i n c r e m e n t o en l o s v e r b o s s e han
L o s n o m b r e s a c a b a d o s en us, q u e h a c e n el g e n i t i v o en de contar l a s s í l a b a s ó s í l a b a q u e tiene la s e g u n d a perso-
uris, en udis, 6 en utis, tienen el i n c r e m e n t o l a r g o , como na del s i n g u l a r del p r e s e n t e d e i n d i c a t i v o d e la v o z acti-
lellus, uris; palus, udis; salus, utis. va, que en amo, v . g. e s amas; y si l a s d e m á s p e r s o n a s
T a m b i é n tienen el i n c r e m e n t o l a r g o fur, uris; pollux, del m i s m o t i e m p o ó d e o t r o c u a l q u i e r a , tuvieren u n a síla-
ba más, c o m o amámus, amátis, tienen un i n c r e m e n t o ; y si
ucis; lux, ucis, y frux, ugis; pero inlércus, utis; ligus, uris,
excedieren en d o s s i l a b a s , c o m o amabámus, amabátis, tie-
y pecus, udis, le tienen b r e v e .
nen dos i n c r e m e n t o s , q u e s o n la s i l a b a q u e i g u a l a y la
Del incremento del plural. siguiente, p o r q u e la ú l t i m a n o e s i n c r e m e n t o ; y si e x c e -
den en tres silabas, c o m o amaverámus, amaverátis, tienen
Est plurále incremér.tum penúltima casus,
tres i n c r e m e n t o s .
Qui pátriura súperat prímum, rectúmque secúndum.
I, n corrípitur. A, e, o plurália próduc. Si fuere irregular la s e g u n d a p e r s o n a , c o m o fero, fers,
L a p e n ú l t i m a s i l a b a del c a s o q u e e x c e d e al g e n i t i v o de volo, vis, s e fingirá la p e r s o n a r e g u l a r d i c i e n d o : fero,fe-
s i n g u l a r , ó al n o m i n a t i v o de plural, es el i n c r e m e n t o del ris; volo, volis, p a r a c o n o c e r l o s i n c r e m e n t o s . Y cuando
plural. S o n breves los i n c r e m e n t o s del plural en i y en «, el verbo n o t i e n e a c t i v a , s e l e fingirá; v. g. de utor- eris,
y l a r g o s l o s en a, e, o. uto utis; de ímitor aris, imito as, y asi d e l o s d e m á s .
Pónitur a longum, dum crescit: cóntrahe prímum. Cuando se c o m e t e sincope, q u i t a n d o la s í l a b a e n t e r a
Creméntum verbi do, das, cum pignore prime. es la e larga., c o m o complérant por complé.verant; m a s sí
no se quitare silaba entera, entonces queda breve como
L a a, c u a n d o es i n c r e m e n t o , s e c u e n t a por l a r g a : a b r e - audieram por audíveram; excilram por exciveram.
v i a el primer i n c r e m e n t o en « d e l v e r b o do, das, daré, c o n
s u s c o m p u e s t o s de la p r i m e r a c o n j u g a c i ó n . El s e g u n d o i n c r e m e n t o en e de la s e g u n d a p e r s o n a del
E l i n c r e m e n t o en a d e l o s v e r b o s es l a r g o , c o m o atná- pretento i m p e r f e c t o de s u b j u n t i v o p a s i v o , q u e en t o d a s
las c o n j u g a c i o n e s s e a c a b a en estas t e r m i n a c i o n e s reris ó
mus, solábar, vocábam. S á c a s e el primer i n c r e m e n t o en a
rere, es s i e m p r e largo, c o m o amaréris ó amarére, pateré-
del verbo do, das, y de s u s c o m p u e s t o s de l a p r i m e r a con-
ris ó paterére.
j u g a c i ó n , c o m o damus, circúmdamus, q u e es b r e v e ; pero
el s e g u n d o i n c r e m e n t o en a es s i e m p r e l a r g o , c o m o dabá- Pero si el i n c r e m e n t o en e fuere de l a s d o s t e r m i n a c i o -
mus, circumdabámus. nes beris ó bere, de la s e g u n d a p e r s o n a del s i n g u l a r del
futuro i m p e r f e c t o de los v e r b o s de la p r i m e r a y s e g u n d a
E quoque prodúcunt verba crescéntia; verum c o n j u g a c i ó n , es s i e m p r e breve, c o m o revocábéris á' revo-
Id rápiunt ante r ternse dúo témpora prima. cábere, docéberis ó docébere.
Sit brevis e, quando rain, rim, ro, adjúncta sequántur,
Reris, rere dabis longis: beris et bere curtís. L o s p o e t a s a b r e v i a n a l g u n a s v e c e s p o r la figura sístole
Cóntrahit intérdum stetéruut, dederúntque poeta. la e p e n ú l t i m a de las terceras p e r s o n a s del plural del pre-
térito perfecto de i n d i c a t i v o , c o m o stéterunt, déderunl lú-
T a m b i é n los v e r b o s q u e t i e n e n i n c r e m e n t o en e l a h a - lerunt, lo q u e n o se d e b e imitar.
c e n l a r g a ; e m p e r o los d o s p r i m e r o s t i e m p o s d e la t e r c e r a
c o n j u g a c i ó n a b r e v i a n la e a n t e s d e r. Córripit i crescens verbum; sed prótrahe quartíe,
Sea b r e v e la e c u a n d o l e s i g a n a l g u n a s d e l a s t e r m i n a - Prímum creméntum. Seraper prodúcitur ivi.
c i o n e s ram, rim, ro. Prsetériti breviátur tutus penúltima semper.
Nolíto addátur longis; huic junge velimus,
Darás á los l a r g o s e s t a s t e r m i n a c i o n e s reris y rere, y á Et simus páriter, sóboles quod tota sequétur.
los b r e v e s el i n c r e m e n t o en e d e e s t a s o t r a s beris y bere; Ri conjunctívi póterit variare poesis;
el p o e t a a b r e v i a a l g u n a s v e c e s la e p e n ú l t i m a d e sletérunt Orátor patria doctum ne spréverit usum.
y dedérunt.
El v e r b o q u e tiene i n c r e m e n t o en i la a b r e v i a ; p e r o h a z
E l i n c r e m e n t o en e d e l o s v e r b o s es l a r g o , c o m o docé-
luego el p r i m e r i n c r e m e n t o en i de la c u a r t a c o n j u g a c i ó n .
bam, legébam. rebar. S á c a s e por b r e v e e l i n c r e m e n t o en
La 1 p e n ú l t i m a del pretérito perfecto de i n d i c a t i v o a c a b a -
e c u a n d o está a n t e s de r en el p r e s e n t e y p r e t é r i t o imper-
do en ivi s i e m p r e es l a r g a . L a i p e n ú l t i m a del pretérito
fecto de la tercera c o n j u g a c i ó n , c o m o súmere, súmerem.
perfecto de i n d i c a t i v o , q u e se a c a b a en imus, c o m o amá-
C u a n d o en l o s v e r b o s d e la t e r c e r a c o n j u g a c i ó n s e si- vimus, s i e m p r e es b r e v e .
g u i e r e r á la e en otros t i e m p o s , s e h a c e l a r g a p o r la re-
L a i de nolíto j ú n t a s e á los largos, y á éstos s e j u n t a n la
g l a e quoque prodúcunt. T i e n e Iegéris la e s e g u n d a l a r g a
1 de velímus, la de sitnus y la de t o d o s s u s c o m p u e s t o s .
por ser futuro i m p e r f e c t o p a s i v o , y mítteris l a t i e n e b r e v e
por ser presente. La poesía podrá h a c e r indiferente la s í l a b a ri del s u b -
juntivo, c o m o legéñmus ó legerímus; m a s el o r a d o r no des-
C u a n d o al i n c r e m e n t o e n e s e l e s i g u i e r e c u a l q u i e r a de precie el u s o d o c t o de su patria.
e s t a s t e r m i n a c i o n e s ram, rim, ro, es b r e v e en t o d a s las
p e r s o n a s de los t i e m p o s q u e así t e r m i n a n e n t o d a s l a s c o n - El i n c r e m e n t o en i d e l o s verbos de c u a l q u i e r a c o n j u -
j u g a c i o n e s , c o m o amáveram, amáverim, amávero, féceram, gación es breve, c o m o amávimus, l'egimus, cúpimus.
fécerim, fécero. E l primer i n c r e m e n t o en i, de la c u a r t a c o n j u g a c i ó n , es
Cantidad de las sílabas finales.
s i e m p r e l a r g o , y el s e g u n d o i n c r e m e n t o en i es b r e v e , co-
m o audímus, audimini, íbimus, íbitis. L a a final g e n e r a l m e n t e es l a r g a , c o m o se a d v i e r t e en
ama, contra, frustra; pero es b r e v e en eja, ita, póstea
L o s pretéritos p e r f e c t o s de i n d i c a t i v o de m á s de d o s sí-
quia, puta ( a d v e r b i o ) , y en los n o m b r e s y a d j e t i v o s , e x c e p -
l a b a s , a c a b a d o s en ivi, c o m o petívi, audívi, tienen la penúl-
t u a n d o l o s a b l a t i v o s l a t i n o s y los v o c a t i v o s g r i e g o s . Es
tima larga. m d i i e r e n t e en los n u m e r a l e s t e r m i n a d o s en inta, c o m o tri-
L a p r i m e r a p e r s o n a del p l u r a l del pretérito p e r f e c t o de ginta, quadragínta.
i n d i c a t i v o de a c t i v a , tiene la i p e n ú l t i m a b r e v e en t o d a s
L a e final es b r e v e , c o m o en légere; p e r o es l a r g a en los
l a s c o n j u g a c i o n e s , c o m o amávimus, docúimuS, hgimus,
m o n o s í l a b o s me, te, se, de, e; (1) en los a b l a t i v o s l a t i n o s
audívimus, y así en l o s d e m á s v e r b o s . de la q u i n t a d e c l i n a c i ó n , c o m o die, re, c o n s u s d e r i v a d o s ,
C u a n d o en l o s v e r b o s d é l a c u a r t a c o n j u g a c i ó n es s e m e - c o m o hódie, quare; en t o d o s los c a s o s en e de los n o m b r e s
j a n t e l a d i c h a p e r s o n a del p r e s e n t e de i n d i c a t i v o , c o m o g r i e g o s d é l a p r i m e r a d e c l i n a c i ó n , c o m o Anchisíade; en los
vbiimus, rep'erimus, q u e p u e d e n ser p r e s e n t e ó pretérito i m p e r a t i v o s de la s e g u n d a c o n j u g a c i ó n , c o m o mone, ex-
p e r f e c t o ; s i e n d o p r e s e n t e , es la i p e n ú l t i m a l a r g a , y sien- c e p t o en cave, salve, vale, vide, q u e es i n d i f e r e n t e ; en los
d o pretérito p e r f e c t o , es b r e v e . a d v e r b i o s d e r i v a d o s de a d j e t i v o s t e r m i n a d o s en us, c o m o
docte, e x c e p t o en bene y male, q u e es b r e v e ; en inferné y
Volo, vis, c o n s u s c o m p u e s t o s sum, es, fui, c o n l o s su-
supéme, q u e es i n d i f e r e n t e ; en fame, cete, tempe, fere
y o s tienen l a r g o el i n c r e m e n t o en i en l a s p r i m e r a s y se-
ferme, ohe, y ?ie c u a n d o está en l u g a r d e non. '
g u n d a s p e r s o n a s del plural del p r e s e n t e de s u b j u n t i v o , co-
m o nolímus, nolítis, velírnus, ve Mis, possímus, possítis, etc.; L a i final es l a r g a , c o m o s e o b s e r v a en dómini; pero es
y t a m b i é n estas p e r s o n a s del i m p e r a t i v o nolito, nolite, no- b r e v e en l o s d a t i v o s y v o c a t i v o s g r i e g o s , c o m o Pálladi; y
litóte. es i n d i f e r e n t e en mihi, tibí, sibi, nisi, quasi, cui [ d i s í l a b o ]
alibi, ibi, ubi, y uti en l u g a r de ut.
E l i n c r e m e n t o en ri de la p r i m e r a y s e g u n d a p e r s o n a
d e l plural del pretérito p e r f e c t o y futuro de s u b j u n t i v o , y L a o final es c o m ú n , c o m o en sermo, amo; pero es lar-
del futuro p e r f e c t o en t o d a s l a s c o n j u g a c i o n e s , es indife- g a en l o s d a t i v o s , a b l a t i v o s y m o n o s í l a b o s , c o m o dómino,
rente en v e r s o , c o m o amav'erimus ó amaverímus, amavéri- do, sto, y en los a d v e r b i o s d e r i v a d o s de n o m b r e s ó pro-
tis ó amaverítis, y así en los d e m á s v e r b o s . n o m b r e s , c o m o súbito, tanto, eo, con s u s c o m p u e s t o s , ádeo
ideo, y ergo en l u g a r de causa. E s b r e v e en modo, con
E n p r o s a se p r o n u n c i a r á n d i c h a s p e r s o n a s s e g ú n el uso
s u s c o m p u e s t o s dúmmodo, quómodo, y en l a s d i c c i o n e s
y c o s t u m b r e de la patria. uno, cito, dúo, scio con s u s c o m p u e s t o s , y cedo en l u g a r de
dic ó da.
O crescens próduc; u vero córripe semper.
U s i t in e x t r é m o p e n ú l t i m a l o n g a f u t ú r o . L a u final s i e m p r e es l a r g a , c o m o en comu y manu.

DE L A S S Í L A B A S QUE TERMINAN EN CONSONANTES,


A l a r g a l a o s i e n d o i n c r e m e n t o , p e r o a b r e v i a s i e m p r e la
u: la u p e n ú l t i m a s e a l a r g a en el futuro en urus. b, d, t, 1.
E l i n c r e m e n t o en o de los v e r b o s es l a r g o , c o m o estáte,
L a s í l a b a q u e t e r m i n a e n b, d, t ó l, es s i e m p r e b r e v e ,
amatóte, docetóte. c o m o ab, ad, amat, pórcul; e x c e p t o sal, sol y nil q u e s o n
E l i n c r e m e n t o en u de los v e r b o s es b r e v e , c o m o sumus, largas. '
vólumus, póssumus.
L a u p e n ú l t i m a del p a r t i c i p i o del futuro en urus es lar- mí$™MÜ™?® l>"e.'as e n c l í t i c a s que, re, re, y l a s a d i c i o n e s s i l á b i c a s se.pse.pte, cine, d e i a n d e <¡er
P3"CS
"C 'aS Pa'abraS 4 q " e 56j u n t â f 7
g a , c o m o futúrus, amatúrus, lectúrus. dad^breve iK»rla can "
as.
La sílaba final en as t i e n e l a r g a la cantidad, c o m o mu-
L a s í l a b a final que t e r m i n a en c es l a r g a , c o m o sic, pos- sas, doctas, laudas. E x c e p t ú a n s e los g r i e g o s que f o r m a n
Ihac, hac, illic. E s breve, no o b s t a n t e , doñee, nec, y co- el genitivo en adis, c o m o Pallas, Palládis; lampas lámpa-
mún en el imperativo fac, en el n o m i n a t i v o hic, y en el a- dts. y los a c u s a t i v o s t a m b i é n g r i e g o s del plural de la ter-
cusativo hoc. cera, c o m o Troas, Naiádas, heoras.

m. es.
C u a n d o u n a s í l a b a termina en m, h a y q u e distinguir: si La sílaba final en es t i e n e l a r g a la cantidad, c o m o s e
la dicción siguiente e m p i e z a por v o c a l , no tiene cantidad, observa en hómines, júdices, fortes, limes; pero es b r e v e
porque se eliden la m y la v o c a l q u e la precede; v. g . : pá- el es final de penes, y el e s del v e r b o sum con sus c o m -
triam autem [patri a u t e m ] ; si e m p i e z a por consonante, puestos, como ades, potes, superes. E s b r e v e también
entonces dicha s í l a b a final será l a r g a por posición, pues- en ¡os nombres que a b r e v i a n el incremento, c o m o miles
to que h a y una c o n s o n a n t e en fin de dicción y otra al prin- [militis], gurges [gúrgitis], e x c e p t u a n d o de éstos á ábies,
cipio de 1 á s i g u i e n t e ; v. g . : pátriam venit. M a s en las pa- ánes, Ceres, páries, y pes c o n sus compuestos, c o m o hi-
labras c o m p u e s t a s , en las cuales n o se elide la m, es siem- pes, sónipes, los cuales s i g u e n la regla general. E s b r e v e
pre b r e v e la v o c a l que está a n t e s de élla, c o m o en circu- así mismo en los n o m i n a t i v o s y a c u s a t i v o s plurales grie-
meo, circúmago. gos de la tercera, c o m o amázones, árcades, y en los grie-
gos neutros, c o m o piphómanes, cacoéthes.
n.

L a s í l a b a final que termina en n es l a r g a por punto ge-


ÍS ó ys.
neral c o m o se v e en las d i c c i o n e s non, sin, quin, etc. Sin La sílaba final en is óys e s breve, c o m o en legis, plaú-
e m b a r g o , es b r e v e en an, in, forsan, lamen y sus com- defís, Ithys. Pero es l a r g a la sílaba is: en los c a s o s del
puestos. c o m o államen, verúmtamen; en los a c a b a d o s en plural, c o m o v'iris, armis, ómneis ( a c u s a t i v o arcáico) y otros
en, que f o r m a n el g e n i t i v o en inis, c o m o numen, flumen, semejantes; en vis y sis c o n s u s compuestos, c o m o qua?n-
crimen; en las d i c c i o n e s a p o s t r o f a d a s , c o m o ain', nostin, vis, nolis, adsis; en la s e g u n d a persona del singular del
egon, y otras s e m e j a n t e s ; en l o s g r i e g o s en on de la se- presente de indicativo de l o s v e r b o s d é l a cuaria c o n j u g a -
g u n d a con ómicron, c o m o Ilion, Pélion; y en los acusati- ción, como audis, senlis; e n l o s n o m i n a t i v o s en ¡s c o n in-
v o s también griegos, c u y o s n o m i n a t i v o s tienen b r e v e la cremento largo, c o m o Sálamis, glis, Simois, Samnis; y es
última, c o m o Majan (de Maja), Aléxin (de Alexis); pero común en las t e r m i n a c i o n e s e n ris de los tiempos del m o -
es larga en los terminados en on c o n oméga, c o m o Ac- do subjuntivo, c o m o amáveris, légeris.
theon, Carydon.
os.
r. L a sílaba final en os t i e n e l a r g a la cantidad, c o m o se
advierte en nos, dóminos, justos. E s breve, no obstante,
L a vocal que precede á la r final es breve, c o m o amor,
e¡ os final en compos, impos, os [oss/'s]; pero la oméga es
Casar. E s larga, n o obstante, en l a s d i c c i o n e s cur, far,
¡ a r g a , c o m o en Andrógeos.
iber, lar, Nar, ver, par, con sus c o m p u e s t o s , c o m o com-
par, impar; y en los g r i e g o s en er q u e f o r m a n el genitivo
en eris, c o m o aer, ather, cráter, cratéris. Cor y céltiber
US.
son indiferentes. La sílaba final en us es b r e v e , como se v e en las diccio-
n e s Bus, intus, fcedus, amámus; pero es larga la s i l a b a a s : mo re-gem, par-tem. Polisílabas l a s q u e tienen más de
en las p a l a b r a s monosílabas, c o m o mas, plus, rus, dos, c o m o ré-gi-bus, pár-ti-bus. V e a m o s a h o r a c ó m o de-
etc " en las en as de la tercera, que tienen largo el incre- be usarse el a c e n t o a g u d o :
mento en a, c o m o salus [salútis], virlus [virtut.sj; en los Si la p a l a b r a es m o n o s í l a b a no le n e c e s i t a ; si disílaba,
e n as de la cuarta, c o m o manus, portus, exceptuando el se cargará sobre la primera v o c a l ; si p o l i s í l a b a , se obser-
n o m i n a t i v o y v o c a t i v o de singular, dativo y a b l a t i v o J e vará la regla siguiente:
plural; en l o s q u e forman el genitivo en untis c o m o pes-
Siendo l a r g a la penúltima, sobre élla h a de cargarse el
simus untis; opus, untis; en los compuestos de pus, podis,
acento, c o m o en amábam, legébam; s i e n d o breve, se car-
como iripus; en los genitivos griegos que forman e no-
gará en la antepenúltima, c o m o en légimus, vólumus.
m i n a t i v o en o, c o m o Didus [de Dido], Saphus [ae SaphoJ;
e n las c o n t r a c c i o n e s de diptongo g r i e g o en o as, c o m o Pan- Esto no quiere decir que se a c e n t ú e n l a s p a l a b r a s po-
llius [de Panlhous]; y en el sacrosanto n o m b r e de Jesús. lisílabas latinas, sino q u e la p r o n u n c i a c i ó n h a de cargar-
se sobre a q u e l l a v o c a l en q u e se s u p o n e el a c e n t o : así,
L a * s í l a b a s no comprendidas en las reglas de prosodia protinus, q u e tiene b r e v e la p e n ú l t i m a , se pronunciará
oue a n t e c e d e n , serán largas ó breves según el uso; y para prbhnus, c o m o si hubiera a c e n t o en la o; invitus, c u v a pe-
conocer su c a n t i d a d deben leerse j u i c i o s a m e n t e ios bue- núltima es l a r g a , se pronunciará invitus, c o m o si tuviera
nos poetas. acentuada la s e g u n d a i.
El a c e n t o g r a v e sólo se e m p l e a en la ú l t i m a v o c a l de las
Del acento.
palabras indeclinables, para d i s t i n g u i r l a s d e otras decli-
L l á m a s e acento aquella pequeña nota que se p o n e so- nables, c o m o en quam, primo, recle, docte.
bre una v o c a l p a r a indicar el tono ó inflección de la voz E l c i r c u n f l e j o a p e n a s se usa más q u e e n l a s s í n c o p a s ,
en la p r o n u n c i a c i ó n de la palabra. como cládum, vírum, amárunl [en l u g a r de cládium, viró-
L o s a c e n t o s son de tres clases: agudo, grave y circunfle- rum, amáverunf], y en los a b l a t i v o s s i n g u l a r e s de la pri-
jo E l agudo indica elevación de la voz, y b a j a oblicua- mera d e c l i n a c i ó n , para distinguirlos d e l o s otros c a s o s que
mente de d e r e c h a á izquierda de este m o d o [ ' ]. El gra- tienen la m i s m a desinencia, c o m o musá, caténd, porta.
ve denota depresión, y b a j a de izquierda á derecha, asi Es un a b u s o c a r g a r la p r o n u n c i a c i ó n s o b r e l a s finales
p]. El circunflejo señala un tono mixto, y es una com- latinas, c u a l q u i e r a que sea su c a n t i d a d prosódica. Así, n o
posición del a g u d o y grave, de este m o d o [ A ] . diremos deín, illúc, poslhác, sino déin, ílluc, póslhac.
L o s a n t i g u o s r o m a n o s no usaron de estas notas, porque Las e n c l í t i c a s que, ne, ve, deben p r o n u n c i a r s e c o m o for-
aprendían á pronunciar prácticamente su l e n g u a musical. mando u n a s o l a dicción con la p a l a b r a á q u e se a g r e g a n .
L o s a c e n t o s se inventaron después para dar á conocer a En las v o c e s de e s t a clase se o b s e r v a r á la r e g l a dada para
los e x t r a n j e r o s la pronunciación latina. Ignorándola, co- la pronunciación de las disílabas y p o l i s í l a b a s , cargándo-
m o en efecto la i g n o r a m o s nosotros, y ajustándose esta se el a c e n t o en la v o c a l que c o r r e s p o n d a s e g ú n la canti-
en c a d a país al i d i o m a nativo, sólo podrá sernos de algu- dad. Así, tuque, virumque, lavinaque, s e pronunciarán tu-
na utilidad el a c e n t o agudo, por ser t a m b i é n el único que, que, virúmque, lavinaque.
con p o c a s e x c e p c i o n e s , se c o n o c e en las l e n g u a s moder-
nas. [ i ] .
L a s p a l a b r a s pueden ser monosílabas, disílabas y polisí-
labas. L l á m a n s e monosílabas las que sólo tienen una si-
l a b a , c o m o re.x, pars. Disílabas las que tienen dos, co-
(,) E s t o s e e n t i e n d e e n c u a n t o á l a pronunciación. P o r l o d e m á s , en latín, c o m o s e d i c e m i s abajo,
n u n c a s e e s c r i b e e l a c e n t o a g u d o a u n c u a n d o s e a l a r g a la c a n t i d a d d e l a v o c a l .
ORTOGRAFÍA.

C, t.
T r e s r e g l a s h a y p a r a c o n o c e r l a s d i c c i o n e s que s e escri-
b e n c o n c ó c o n t a n t e s de l a s v o c a l e s :
i * — S e escribirán c o n t t o d o s los t i e m p o s de a q u e l l o s

P A R T E CUARTA. v e r b o s c u y a s e g u n d a p e r s o n a de s i n g u l a r del presente de


i n d i c a t i v o tenga t, c o m o sentio de sentis; y se escribirán
c o n c si ésta f u e r e la letra que se e n c u e n t r e en a q u e l l a per-
ORTOGRAFIA. s o n a , c o m o fació de facis.
LA ORTOGRAFÍA es la p a r t e de la g r a m á t i c a , q u e n o s ense- 2 * — E n los n o m b r e s deberá a t e n d e r s e al o r i g e n ; y a s í
ña á escribir c o r r e c t a m e n t e l a s p a l a b r a s , por el a c e r t a d o e s c r i b i r e m o s prudentia por v e n i r d e prudenti.
e m p l e o de l a s letras y d e m á s s i g n o s de la escritura. — L a s d i c c i o n e s c u y o o r i g e n n o tiene c ni /, g e n e r a l -
Y a h e m o s d a d o á c o n o c e r l a s letras del a l f a b e t o l a t i n o ; m e n t e se e s c r i b e n c o n esta última, c o m o amicitia.
r é s t a n o s a h o r a e n s e ñ a r el u s o q u e de é l l a s d e b e h a c e r s e
en la escritura. d.
N i n g u n a d i c c i ó n latina s e a c a b a en d, s i n o en t, f u e r a
de ad, aliud, apud, haud, id, illud, istud, sed, quid y quod
D e b e n escribirse c o n a d i p t o n g o t o d o s l o s c a s o s en e de con sus c o m p u e s t o s .
los n o m b r e s l a t i n o s d e la p r i m e r a d e c l i n a c i ó n y los de l o s
a d j e t i v o s en su t e r m i n a c i ó n f e m e n i n a , c u a n d o tienen por Ü.
m o d e l o á bonus, a, um; hcec y qua c o n s u s c o m p u e s t o s
L o s n o m b r e s a c a b a d o s en tus, ta, ium, d o b l a n la z e n . l o s
ista, ipsce, é Hice en la t e r m i n a c i ó n f e m e n i n a del n o m i n a -
c a s o s a c a b a d o s en i y en is, e x c e p t o los v o c a t i v o s del nú-
t i v o ' d e l p l u r a l ; las p a l a b r a s va, papa, na [ a d v e r b i o ] ; ha-
mero s i n g u l a r , c o m o Antoni, fili.
reo c o n sus c o m p u e s t o s y d e r i v a d o s ; la p r e p o s i c i ó n pra
en c o m p o s i c i ó n y f u e r a de é l l a ; l a s d i c c i o n e s ades, ager;
m, n.
¿Egyptus, ¿Emílius, amulor, ZEn&as, aquilas, aquor. arú-
go, arúmna, astas, astimo, atas, atérnus, avum, Casar, N i n g u n a d i c c i ó n l a t i n a s e a c a b a en n, s i n o en m, e x c e p -
\Navius, navus, c o n t o d a s l a s d e m á s qu.e de é s t a s p r o c e - to los n o m b r e s a c a b a d o s en an, en, in, on, c o m o Titán,
den por c o m p o s i c i ó n ó d e r i v a c i ó n , y a l g u n a s otras de me- númen, Delfin, canon; y l a s d i c c i o n e s an, en, in,forsan.
n o s uso, q u e se aprenderán en la p r á c t i c a . fórsitan, non, sin, quin, tamen y s u s c o m p u e s t o s .
En m e d i o de d i c c i ó n , y a n t e s d e b, m y p, se escribirá
m, c o m o en ambésus, immatúrus, impatíbilis.
S e h a r á u s o d e este d i p t o n g o en amcenus, aslrum, Baóiia,
caíum; ccena, canum, ccepi, ccetus, Crcesus,facúndus, fcedá- 11, rr, ss.
re fcedus fcenus, fcetidus, fcelus, hcedus, mcechus, manta,
mccror, pana, y en t o d o s sus c o m p u e s t o s y d e r i v a d o s c o n S e d u p l i c a n e s t a s c o n s o n a n t e s en l o s s u p e r l a t i v o s a c a -
otros m u c h o s g r e c o l a t i n o s q u e e n s e ñ a r á el uso. b a d o s en limus, rimus y simus, c o m o facillimus, paup'erri-
mus, boníssimus; en los t i e m p o s en sem y en se, c o m o au-
divissem, fuisse; en l o s n o m b r e s a c a b a d o s en ellus é illus,
c o m o tenellus, tantillus; y en a l g u n a s , otras p a l a b r a s , co-
Se e s c r i b e n con b los d a t i v o s y a b l a t i v o s en bus; los ver-
m o fallo, pello.
b a l e s en bilis y en bundus; los t i e m p o s en ban y e n bon.
es, e.
E 110 se escribe antes de s siguiéndose otra v o c a l á la
s, c o m o spíritus. Exceptúanse esca, cestas, cesluo, cestimo.
con sus derivados, a l g u n a s personas del verbo sum y los
nombres extranjeros, c o m o Esau.

UU. A P É N D I C E I.
Después de q siempre se ha de seguir u} la cual se do-
bla no siguiéndosele otra v o c a l diferente, c o m o equus.
T a m b i é n se dobla en exiguus, ambiguas, lituus y a l g u n a s
otras d i c c i o n e s que enseñará el uso.

V.
MILI SIS.
IPZREIjIIluJIIEIbT.iL-IRIES-
Se usará de esta letra en todos los pretéritos terminados
en vi, c o m o amávi. Exceptúanse los pretéritos c u y o s ver-
b o s tienen ¿»en el presente de indicativo, c o m o bibi, lavibi. A N Á L I S I S es la d e s c o m p o s i c i ó n de un todo en las partes
de q u e está f o r m a d o , para e x a m i n a r éstas s e p a r a d a m e n t e
x, y, 2,. y facilitar el c o n o c i m i e n t o del c o n j u n t o .
Estas letras sólo se usan en dicciones extranjeras, co- P o d e m o s d e s c o m p o n e r y a n a l i z a r el l e n g u a j e articula-
m o en Xenophon, zephyrus. do, c o n s i d e r a n d o p r i n c i p a l m e n t e el pensamiento expresa-
do por l a s palabras, ó l a s p a l a b r a s q u e expresan el p e n -
División de las sílabas. samiento. De a q u í procede la división del análisis en 16-
gico y gramatical.
N i n g u n a consonante se dobla al principio ni al fin del
renglón. Las silabas y consonantes se han de dividir Se l l a m a cláusula una ó m u c h a s proposiciones q u e pre-
c o n f o r m e á estas reglas: i 4 C u a n d o una sola consonante sentan s e n t i d o c o m p l e t o .
se p o n e entre dos vocales, pertenece á la s e g u n d a , como L a c l á u s u l a es simple ó compuesta. Es simple si tiene '
en dómi-nus. i* C u a n d o entre dos v o c a l e s h a y dos con- una s o l a proposición principal, y compuesta si tiene dos
sonantes iguales, se han de dividir, c o m o en ec-ce, fuis-se, 4 más.
il-los, an-nus. 3* T o d a s las c o n s o n a n t e s que se pueden
hallar j u n t a s en principio de dicción, 110 se han de apar- La c l á u s u l a c o m p u e s t a p u e d e s e r suelta, periódica ó mix-
tar en medio de élla, c o m o en a-trium; m a s las 110 com- ta. Es suelta c u a n d o sus p r o p o s i c i o n e s principales no es-
prendidas en este caso, si se separarán, c o m o en pas-tor, tán u n i d a s p o r c o n j u n c i o n e s ; periódica, si sus proposicio-
doc-tus, mag-num. E n los compuestos las consonan- nes p r i n c i p a l e s están unidas p o r c o n j u n c i o n e s ; y mixta
tes van con aquella v o c a l de quien eran antes de la com- cuando u n a s proposiciones p r i n c i p a l e s están unidas por
posición, c o m o en ad-scribo, at-tribuo, aru-spexy abs-tineo. c o n j u n c i o n e s y otras no.

A c e r c a del uso de los s i g n o s ortográficos y de l a s ma- C a d a u n a de las p r o p o s i c i o n e s p r i n c i p a l e s con sus a c -


y ú s c u l a s , v é a s e la ortografía castellana. cesorias, si l a s tienen, se l l a m a miembro de la cláusula.
La r e u n i ó n de cláusulas r e l a t i v a s á un mismo asunto se
¡lama discurso.
t t *

M D E L ANALISIS.
DEL A N A L I S I S .
(i)
L o s e l e m e n t o s de q u e s e c o m p o n e n l ó g i c a m e n t e consi-
verbos tenga expresos ó sobrentendidos, usados en un mo-
d e r a d a s l a s c l á u s u l a s ó f r a s e s , s o n l a s p r o p o s i c i o n e s , y el
do personal ó equivalente al personal.
sujeto, verbo y atributo s o n l a s partes d e q u e c a d a u n a de
éstas está f o r m a d a . L o s m o d o s p e r s o n a l e s son tres: indicativo, imperativo y
subjuntivo.
PROPOSICIÓN es la expresión o r a l de un j u i c i o . Esencial-
Podemos considerar y distinguir e n las proposiciones
mente ha d e c o n s t a r de sujeto, verbo y atributo; p e r o al-
siete c o s a s : la m a t e r i a , ó sea la m a n e r a d e estar del atri-
g u n o ó a l g u n o s de e s t o s e l e m e n t o s p u e d e n estar s o b r e n -
buto en el s u j e t o ; la f o r m a , q u e d i c e r e l a c i ó n á la c ó p u l a ;
t e n d i d o s : Ego sutn vitis, vos pálmites; en la p r i m e r a de es-
la c a n t i d a d ó extensión, que d i c e r e l a c i ó n al s u j e t o ; la c u a -
tas p r o p o s i c i o n e s está e x p r e s o t o d o , en la s e g u n d a está
lidad ó relación de la proposición c o n la r e a l i d a d o b j e t i -
s o b r e n t e n d i d o el v e r b o estis; doceo, en la p r o p o s i c i ó n con-
va; el p e n s a m i e n t o q u e encierra; l a e x p r e s i ó n de s u s tér-
tenida en esta p a l a b r a está s o b r e n t e n d i d o el s u j e t o ego y
minos, y la c o l o c a c i ó n de éstos.
el atributo docens.
Por razón de la materia, l a s p r o p o s i c i o n e s se d i v i d e n en
Sujeto es l a p e r s o n a ó c o s a á q u i e n s e a t r i b u y e a l g o ;
necesarias, contingentes, posibles é imposibles:
atribulo e s lo q u e s e a t r i b u y e al s u j e t o ; y verbo e s el s i g n o
q u e r e l a c i o n a ó l i g a l a s i d e a s del s u j e t o y del a t r i b u t o . En Necesarias son a q u e l l a s en q u e e l a t r i b u t o no p u e d e de-
el p r i m e r o de l o s e j e m p l o s a n t e r i o r e s ego es el s u j e t o , vi- jar de convenir con el s u j e t o ; v . g . : Deus esl justus.
lis el a t r i b u t o , sum el verbo. T o d o s los v e r b o s atributi- Contingentes se l l a m a n l a s q u e t i e n e n un atributo q u e
v o s tienen i m p l í c i t o un a t r i b u t o , y t a m b i é n el s u j e t o á ve- puede ó n o c o n v e n i r c o n el s u j e t o ; v . g . : Homo est sapiens.
c e s ; así, en l o s v e r b o s amo y doceo están c o n t e n i d o s im- Posibles son l a s q u e tienen un a t r i b u t o q u e r e a l m e n t e
p l í c i t a m e n t e l o s s u j e t o s ego, tu, y l o s a t r i b u t o s amans y. no c o n v i e n é al s u j e t o , pero c u y a c o n v e n i e n c i a n o e n v u e l -
docens. ve i m p o s i b i l i d a d ; v. g . : Omnis homo est albus.
Imposibles son las q u e tienen un a t r i b u t o q u e n o p u e d e
convenir c o n el s u j e t o ; v. g . : Clrculus est quadrátus.
Por razón de la f o r m a se d i v i d e n en afirmativas y nega-
C A P Í T U L O I tivas : 1:1

DEL ANÁLISIS LÓGICO. Afirmativas son l a s q u e e x p r e s a n un j u i c i o


v. g . : Lapis est durus.
afirmativo;
I jf fi
Negativas son l a s q u e e x p r e s a n un j u i c i o n e g a t i v o ; v. g . : •fl
Aliquis homo non est justus. D e b e advertirse que no toda
A N Á L I S I S LÓGICO es la d e s c o m p o s i c i ó n de u n a c l á u s u l a ó proposición q u e l l e v a n e g a c i ó n es n e g a t i v a , s i n o s ó l o a q u e -
de u n a f r a s e en l a s p r o p o s i c i o n e s q u e c o n t i e n e , p a r a exa- lla en que la n e g a c i ó n a f e c t a al v e r b o ó á la a t r i b u c i ó n d e
m i n a r éstas, d i s t i n g u i r el sujeto, v e r b o y a t r i b u t o de ca- una c o s a á otra, c o m o s e p u e d e v e r e n é s t a s : Lex jubet
d a u n a de é l l a s , y c o n o c e r m á s f á c i l m e n t e el p e n s a m i e n - rñ
non jurare; lex res perniciosas non jubet. L a p r i m e r a es
to q u e e n c i e r r a . afirmativa, y negativa la s e g u n d a .
L a s p r o p o s i c i o n e s afirmativas, así c o m o t a m b i é n l a s n e -
MODO DE ANALIZAR UNA C L Á U S U L A , g a t i v a s , pueden ser: enunciativas, q u e simplemente expo-
Y DIVERSAS MANERAS DE CONSIDERAR LAS PROPOSICIONES. nen; interrogativas, que encierran p r e g u n t a ; imperativas,
que s i g n i f i c a n m a n d o ; deprecativas, q u e c o n t i e n e n súpli-
P a r a a n a l i z a r u n a c l á u s u l a s e d e s c o m p o n e en. proposi- c a ; y vocativos, q u e e x p r e s a n i n v o c a c i ó n .
ciones. Por razón de la c a n t i d a d ó e x t e n s i ó n s e d i v i d e n en uni-
U n a cláusula contendrá tantas proposiciones cuantos versales, particulares, singulares é indefinidas:

"T&'f,
r ' -,

Universales s o n a q u e l l a s c u y o s u j e t o l l e v a un s i g n o uni- 2 ^ — L l e v a r el v e r b o en el m o d o i n d i c a t i v o ú otro equi-


valente.
v e r s a l ; v. g . : Omnes lapides sunt graves.
L a u n i v e r s a l i d a d de l a s p r o p o s i c i o n e s p u e d e ser abso- C u a l q u i e r m o d o p u e d e ser e q u i v a l e n t e al i n d i c a t i v o c o n
luta 6 moral: es absoluta c u a n d o a b a r c a t o d o s os c a s o s , tal q u e e x p r e s e la a f i r m a c i ó n de u n a m a n e r a p o s i t i v a y
y moral c u a n d o c o m p r e n d e la m a y o r p a r t e de ellos. Si- s e g u r a ; v. g . : Cum magíster EXPLICARET, discípuliludébant.
g ú e s e de aquí que l a s p r o p o s i c i o n e s u n i v e r s a l e s p u e d e n 3 q N o ir p r e c e d i d a s de c o n j u n c i ó n , s i e n d o a b s o l u t a s -
ser absolutas y morales. p e r o si s o n r e l a t i v a s , p u e d e n ir p r e c e d i d a s d e el, nec ñe-
que, ergo, enim, vero, ó a l g u n a s e q u i v a l e n t e s .
Particulares son a q u e l l a s c u y o s u j e t o l l e v a un s i g n o par-
ticular- v. g . : Quidam homines sunt justi. E n tres c a s o s p u e d e d i f i c u l t a r s e el c o n o c i m i e n t o de las
p r o p o s i c i o n e s a b s o l u t a s de u n a c l á u s u l a :
Singulares son a q u e l l a s c u y o s u j e t o es s i n g u l a r ; v. g.:
Petrus est justus. x ° — C u a n d o están s u p r i m i d a s por elipsis, en c u y o c a s o
h a y q u e s u p l i r l a s ; v. g . : Quis non inscius fatiP Qucsro
Indefinidas son las que n o e x p r e s a n si el s u j e t o esta t o -
p r o p o s i c i ó n p r i n c i p a l a b s o l u t a s u p r i m i d a p o r elipsis.
m a d o en toda su extensión ó parte d e e l l a ; v. g . : Angelí
sunt intelligentia prediti. (i) E n c a s i t o d a s l a s p r o p o s i c i o n e s interrogativas están i m -
Por r a z ó n de la c u a l i d a d s e d i v i d e n en verdaderas y/al- , p h c i t a s l a s p r o p o s i c i o n e s quero, intérrogo, etc. y en l a s
de e x c l a m a c i ó n , perículum Ubi imminet, exclamo mereo
sas:5 >
etc. '
Verdaderas s o n t o d a s l a s q u e e x p r e s a n u n a c o s a c o n -
f o r m e á la m i s m a r e a l i d a d o b j e t i v a , y falsas l a s q u e sig- 2 ^ — C u a n d o están c o n t e n i d a s en u n a ó m u c h a s p a l a b r a s
n i f i c a n a l g o c o n t r a r i o á la m i s m a r e a l i d a d . q u e n o p r e s e n t a n c a r a c t e r e s de p r o p o s i c i ó n ; y e n t o n c e s
h a y q u e r e s o l v e r d i c h a s p a l a b r a s a t e n d i e n d o al s e n t i d o
P o r razón del p e n s a m i e n t o q u e e n c i e r r a n s e d i v i d e n en
q u e se s u p o n e t e n d r í a n en la m e n t e del escritor- v. P- •
perfectas é imperfectas, principales, incidentes y subordi-
Oh temporal oh mores! '
nadas, simples, complexas y compuestas.
Perfecta es la que e x p r e s a por sí s o l a un p e n s a m i e n t o 3P C u a n d o t o d a s l a s p r o p o s i c i o n e s v a n p r e c e d i d a s d e
c o n j u n c i o n e s , en c u y o c a s o a l g u n a de éstas es r e d u n d a n -
c a b a l ; v. g. : Consuetúdo est altera natura.
te; v. g . : Aut ob avaritiam, aut mísera ambitióne laborat-
Imperfecta es la q u e n o tiene por sí s o l a c a b a l s e n t i d o ; la c o n j u n c i ó n aut en el p r i m e r m i e m b r o de la cláusula es
v . g. : Si vïdua est lôcuples un p l e o n a s m o .
' Principal es l a q u e tiene s e n t i d o d o m i n a n t e ó i m p o r t a n -
Proposición incidente es la q u e s e refiere á u n a p a l a b r a
te en la c l á u s u l a , y p u e d e ser absoluta ó relativa.
de otra p r o p o s i c i ó n . H a y d o s e s p e c i e s d e i n c i d e n t e s : de-
principal absoluta es la q u e t i e n e el s e n t i d o d o m i n a n t e terminativas y explicativas :
de la c l á u s u l a ; v . g. : Vílium argéntum'est auro; wrtutibus
áurum. Aquí h a y dos principales absolutas. Las incidentes determinativas son l a s q u e n o p u e d e n se-
p a r a r s e de l a s p a l a b r a s á q u e s e u n e n , p o r q u e se altera el
Principal relativa es la q u e t i e n e u n s e n t i d o i m p o r t a n t e p e n s a m i e n t o q u e s e q u i e r e e x p r e s a r ; v. g . : lile chirurgus
en la c l á u s u l a ; v. g. : Tempus il, E T TANQUAM MOBILIS AURA est bonus QUI V U L N E R A PASSUS F U I T .
VOLAT.
L o s c a r a c t e r e s de l a s p r o p o s i c i o n e s p r i n c i p a l e s s o n : Las incidentes explicativas son las que pueden separar-
se de la p a l a b r a á q u e s e u n e n , p o r q u e el p e n s a m i e n t o n o
i ? — T e n e r sentido perfecto. sufre a l t e r a c i ó n ; v. g . : Moisés, QUE E R A HOMBRE INSTRUIDO
EN L A CIENCIA DE L O S EGIPCIOS, fué dado por gobernador al
pueblo hebreo.
M e han dicho algunos autores.
dación del pensamiento, es m u c h a s v e c e s útil para dar
Proposiciones subordinadas son las que se refieren á una
más fuerza ó claridad á la expresión.
proposición entera; sirven para desenvolver su sentido, y-
le están unidas por alguna de las conjunciones no perte- Por la colocación de sus términos s e dividen en direc-
necientes á las principales relativas, por un a d j e t i v o ó por. tas é inversas:
un adverbio interrogativo. Ejemplo: Directa es aquella c u y o s términos están colocados en
orden lógico; v. g . : Virtus cémitur vel máxime in voluptá-
Dixeris eg-régie, NOTUM SI C Á L L I D A VERBÜM te spemenda.
R E D D Í D E R I T J U N C T Ú R A NOVÜM. Inversa es la que no tiene sus t é r m i n o s en ese orden;
v. g. Petrus filiam suam Francisco nuptam cóllocat.
Estas proposiciones se distinguen de las principales re-
lativas en que no presentan por sí solas sentido perfecto,
y de las incidentes en que n o se refieren á una sóla pala- MODO DE A N A L I Z A R UNA CLAUSULA.
bra, sino á toda la proposición. Por esta razón presentan
Para analizar una cláusula debe seguirse este orden:
un sentido v a g o ó n o tienen sentido, si se les s e p a r a de las
proposiciones á q u e van unidas. i ? . — La proposición principal a b s o l u t a , y las incidentes
y subordinadas que le corresponden.
A las proposiciones incidentes y s u b o r d i n a d a s s e l e s da
también el n o m b r e de accesorias, ( i ) L a s principales relativas con s u s respectivas inci-
dentes y subordinadas.
Simple es la que tiene un solo sujeto y un s o l o atribu-
to no calificados; v. g. : Virtus est amábilis. f — D e cada proposición se dirá si es principal ó a c c e -
soria y á cuál de éllas pertenece; si es necesaria, contin-
Complexa es la q u e tiene el sujeto ó el atributo, ó am- gente, posible ó imposible; a f i r m a t i v a ó n e g a t i v a ; enun-
bos, calificados; v. g. : Anima I N T E L L E C T Í V A non est única ciativa, interrogativa, imperativa, d e p r e c a t i v a ó v o c a t i v a ;
in cunctis homínibus; Deus est ens S I M P L I C I T E R S X M P L E X ; Vo- universal, particular, singular ó i n d e f i n i d a ; verdadera ó
luntas HUMANA est potentia libera. falsa; simple complexa ó c o m p u e s t a ; completa, elíptica ó
Compuesta es la que tiene el sujeto ó el atributo, ó am- expletiva; directa ó inversa.
bos, múltiples; v. g. : T I T I U S et C A I Ü S sunt fraires mei; Ani-
ma humana est IMMATERIÁLIS el SPIRITUÁLIS.
MODO DE A N A L I Z A R L A S PROPOSICIONES.
Estas proposiciones pueden resolverse en t a n t a s sim-
ples cuantos son los sujetos y atributos j u n t o s . Analizar una proposición es distinguir y señalar las par-
Por la expresión de sus términos se dividen e n comple- tes de que se compone, es decir, el sujeto, verbo y atribu-
tas, incompletas ó elípticas y expletivas : to, examinando cada una de éstas y m a n i f e s t a n d o sus pro-
Completa es la q u e tiene expresos todos s u s términos; piedades.
v. g. : Deus solus est finis últimus. Ordinariamente el verbo y el atributo se encuentran sin-
Incompleta es la que tiene implícitos ó c a l l a d o s uno ó tetizados en el verbo atributivo, y e n t o n c e s éste se resuel-
más de sus términos; v. g. : Deus creâvit ccelum E T T E R R A M . ve en el verbo ser y un atributo.
Expletivas son las que tienen repetido a l g u n o de sus Para resolver un verbo atributivo s e pone el verbo ser
términos. T a l repetición, innecesaria para la s i m p l e enun- en el mismo modo, tiempo, número y persona en que es-
tá el verbo atributivo, después el p a r t i c i p i o del m i s m o ver-
(I) L a s p r o p o s i c i o n e s incidentes determinativas y l a s subordinadas, s o n e n r e a l i d a d m i s bien bo ó algo equivalente si el verbo a t r i b u t i v o que se trata
q u e p r o p o s i c i o n e s , p a r t e s d e u n a p r o p o s i c i ó n ó complementos oracionales. R a z ó n p o r l a cual nunca
s o n ni verdaderas, n i falsas, n i necesarias, n i afirmativas, e t c . P e r o y a p o r q u e p r e s e n t a n caracte- de resolver carece de participio; v. g . : ego amo, EGO SUM
r e s d e p r o p o s i c i ó n , p u e s t i e n e n s u j e t o , v e r b o y a t r i b u t o , y a p o r q u e s u c o n o c i m i e n t o a v u d a m u c h o para
l i j a r c o n a c i e r t o l a o r t o g r a f í a d e l o s s i g n o s , h a n c o n s e r v a d o e l n o m b r e d e proposiciones, y pueden ser AMAXS; Maria legit, MARIA EST L E G E N S .
simples, complexas ó compuestas; completas, elípticas ó expletivas: directas ó inversas.

'A
D E L ANALISIS.

E l s u j e t o y el a t r i b u t o p u e d e n ser simples 6 compuestos,


complexos ó incomplexos, gramaticales ó lógicos: El verbo puede representarse:
E l s u j e t o es simple c u a n d o i n d i c a un solo ser ó v a r i o s i ° — P o r el v e r b o ser e x p l í c i t o ; v. g . : Franciscus EST nos-
s e r e s t o m a d o s c o l e c t i v a m e n t e ; v . g . : HOMO esl ad imáginem tra patria cujas Petrus.
Dei creátus; ANIM.E brutorum intelligéntia non gáudent.
2° n ° r 6 1 v e r b o s e r i m p l í c i t o en un v e r b o a t r i b u t i v o ;
El atributo es simple c u a n d o e x p r e s a u n a s o l a modifi-
v. g. : Dextra FRICAT Icevam, vultúsque fricátur ab illis.
c a c i ó n , c u a l i d a d ó m a n e r a de ser del s u j e t o ; v. g . : ambí-
El atributo puede venir representado:
tio est TÍMIDA.
i ° — P o r un s u s t a n t i v o ; v. g . : Ira FUROR brevis est.
E l s u j e t o es compuesto c u a n d o i n d i c a d o s ó m á s seres
q u e n o están t o m a d o s c o l e c t i v a m e n t e ; v. g . : Q U A N T I T A S et
, P o r ci:a]quiera palabra sustantivada; v. g.: Amar
EXTENTIO sunt córporum proprietátes. a Dios es CUMPLIR SU ley.
El atributo es c o m p u e s t o c u a n d o e x p r e s a v a r i a s mane- 3 9 — P o r un p r o n o m b r e ; v. g : Tú no eres ÉL.
r a s d e s e r d e l s u j e t o ; v . g . : Nix est ALBA et FRÍGIDA. 4 ° — P o r un a d j e t i v o ; v . g. : Digiti manus sunt QUINQUÉ.
E l s u j e t o y el a t r i b u t o s o n complexos c u a n d o están mo- 5 ° — P o r u n a p a l a b r a s i n t e t i z a d a en un v e r b o a t r i b u t i v o ;
d i f i c a d o s por u n o ó m u c h o s c o m p l e m e n t o s , ó p o r a l g u n a v. g. : Quem TIMES Deum, ab ómnibus Christi fidélibus co-
proposición i n c i d e n t e ; v . g . : Possibilia, qvs. R E A L I T A T E M HA- létur.
BENT IX INTELLECTU TANTUM, sunt esterna.
DE LOS C O M P L E M E N T O S .
E l s u j e t o y el a t r i b u t o son gramaticales c u a n d o están
r e p r e s e n t a d o s por u n a s o l a p a l a b r a ó s e les c o n s i d e r a sin
Complemento e s la p a l a b r a ó p a l a b r a s q u e p r e c i s a n el
c o m p l e m e n t o ; v . g . : G L O R I A est i/lústris ac pervagáta mul-
sentido d e otra. H a y c i n c o e s p e c i e s de c o m p l e m e n t o s :
tórum et magnórum, vel in suos, vel in pátriam, vel in om-
directo, indirecto,modificativo, circunstancial, y oracional.
ne genus hóminum FAMA meritórum.
Complemento directo es el jque r e c i b e d i r e c t a m e n t e la
E l s u j e t o y el a t r i b u t o s o n lógicos c u a n d o e x p r e s a n una
acción del v e r b o ; t a m b i é n s e l l a m a caso objetivo. E n la-
idea c a b a l , l l e v e n ó n o c o m p l e m e n t o s ; v. g . : Lex naturá-
tín es el a c u s a t i v o d e p e r s o n a q u e p a d e c e ; v. g. : I L L A M di-
lis FUNDAMENTUM est legis positiva. ligo, et quídem ardentíssime.
C u a n d o el s u j e t o y el atributo n o tienen complementos
s o n á la v e z gramaticales y lógicos. Complemento indirecto es e l q u e recibe i n d i r e c t a m e n t e
la a c c i ó n del v e r b o . E n l a t í n lo es todo c a s o o b l i c u o :
Hic ventus óritur a SEPTENTRIONIBUS.
A N A L I S I S D E L S U J E T O , VERBO Y A T R I B U T O . Complemento modificativo e s el q u e a ñ a d e al s u s t a n t i v o
la idea de u n a c u a l i d a d ó r e a t r i n g e su extensión. Viene
A n a l i z a r el s u j e t o , v e r b o y atributo de u n a proposición representado por un a d j e t i v o ; v. g . : Ante LEVES ergo pas-
es m a n i f e s t a r por q u é p a r t e de la oración v i e n e n represen- céntur in cetere cervi..
tados, y l a s d i f e r e n t e s c l a s e s de c o m p l e m e n t o s q u e los a-
compañan. Complemento circunstancian es el q u e s i r v e para e x p r e -
El sujeto puede venir representado: sar una c i r c u n s t a n c i a de l u g a r , t i e m p o , m o d o , etc. Vie-
ne r e p r e s e n t a d a por un a d v e r b i o ó p o r un m o d o a d v e r -
I 9 — P o r un s u s t a n t i v o ; v . g. : Difficíllima fuit QUESTIO.
bial; v. g. : Vide, ne quo hijic àbeas LÓNGIUS.
2 ° — P o r un p r o n o m b r e ; v. g. : lile autem tacébat.
Complemento oracional es el q u e se e x p r e s a por u n a
3 ° — P o r una p a l a b r a s u s t a n t i v a d a ; v. g. : Dulce et deco-
proposición i n c i d e n t e ó s u b o r d i n a d a , ó por a l g u n a prin-
rimi est pro patria MORÍ. cipal si s i r v e de c o m p l e m e n t o d i r e c t o ; v. g. : si D É F I C I T
EQITS, lassus conscéndit aséllum.
NUMERALES CARDINALES.
C A P Í T U L O II
Uno unus.
Dos dúo.
ANÁLISIS GRAMATICAL. Tres tres.
Cuatro quátuor.
A N Á L I S I S GRAMATICAL es l a descomposición de una cláu- Cinco quinqué.
sula ó de una frase en l a s o r a c i o n e s de que se c o m p o n e , Seis sex.
p a r a e x a m i n a r éstas, r e c o n o c e r la naturaleza, propiedad Siete septem.
y a c c i d e n t e s de las p a l a b r a s , descubrir su enlace, c o l o c a - Ocho octo.
ción, escritura y pronunciación, á fin de s a b e r si el todo Nueve novem.
es una expresión r i g u r o s a m e n t e g r a m a t i c a l . Diez decem.
Analizar g r a m a t i c a l m e n t e una frase es distinguir y re- Once úndecim.
conocer las diversas o r a c i o n e s que contiene, manifestan- Doce duódecim.
do la clase á que c a d a u n a pertenece, sus c i r c u n s t a n c i a s Trece trédecim.
y condiciones, según la clasificación q u e se h a h e c h o de = d e c e m e t tres.
éllas. Catorce quatuórdecim.
Quince. quíndecim.
Después de haber c o n s i d e r a d o las p a l a b r a s c o m o ele- Diez y seis séxdecim.
mentos c o m p o n e n t e s de l a s o r a c i o n e s , y visto el oficio Diez y siete septémdecim.
que allí desempeñan, h a y q u e e x a m i n a r l a s s e g ú n el as- = d e c e m et septem.
pecto en que las considera c a d a una de las partes de la
Diez y ocho octódecim.
gramática. E s decir, q u e habrá que e x a m i n a r :
= d e c e m et octo.
Su naturaleza, p r o p i e d a d e s y a c c i d e n t e s ; su c o n c o r d a n - Diez y n u e v e novémdecim.
cia, régimen y construcción; su pronunciación relativa- = d e c e m et n o v e m .
mente á los acentos; y ú l t i m a m e n t e su escritura. Veinte vigínti.
Por eso es que el análisis g r a m a t i c a l p u e d e ser analó- Veintiuno unus et vigínti.
gico, sintáctico, ortográfico, ó prosódico, s e g ú n q u e se = vigínti u n u s .
examinen las palabras b a j o de uno de esos a s p e c t o s . Veintidós dúo et vigínti.
Veintitrés tres et vigínti.
Veinticuatro quátuor et vigínti.
APÉNDICE II. Veinticinco quinqué et vigínti.
Veintiséis sex et viginti.
SISTEMA DE NUMERACIÓN ENTRE LOS ROMANOS.
Veintisiete septem et vigínti.
Veintiocho octo et vigínti.
E l a d j e t i v o numeral cardinal debe usar de la termina- Veintinueve n o v e m et vigínti.
ción decim desde o n c e h a s t a diez y seis; v. g . : úndecim, Treinta trigínta.
quíndecim, séxdecim, etc. ( i ) D e s d e treinta h a s t a noven- Cuarenta quadragínta.
ta usará de la terminación ginta; y d e s d e cuatrocientos Cincuenta quinquagínta.
hasta novecientos, de la t e r m i n a c i ó n genti, m e n o s seis- Sesenta sexagínta.
cientos, que se traduce sexcenti. Seten ta septuagí n ta.
Ochenta octogínta.
( i ) A l g u n o s c r e e n q u e e s t e m o d o d e d e c i r e s el m i s c o n f o r m e i I» I n d o l e d e l
n o r e p m e b a n los otros q u e s e v e n en la lista a d j u n t a .
idioma latino; pero
Noventa nonagínta
Ciento centum. NUMERALES ORDINALES:
Doscientos.... .ducénti. ( i )
Primero primus.
Trescientos trecénti.
Segundo secúndus.
Cuatrocientos q u a d r i n g e n ti.
Tercero tértius.
Quinientos quingénti.
Cuarto quartus.
Seiscientos sexcenti.
Quinto quintus.
Setecientos septingénti.
Sexto sextus.
Ochocientos octingénti.
Séptimo séptimus.
Novecientos n o n g é n t i . (2)
Octavo octávus.
Mil ' mille.
Nono non us.
D o s mil ü u o millia.
Décimo décimus.
T r e s mil tria míllia.
Undécimo undécimus.
C u a t r o mil, etc . . q u a t u o r rnillia, etc.
Duodécimo duodécimus.
C i e n mil centum míllia.
D é c i m o tercio tértius d é c i m u s .
D o s c i e n t o s mil d u c e n t a millia.
Décimo cuarto quartus d é c i m u s .
T r e s c i e n t o s mil, e t c . . t r e c e n t a m í l l i a , etc.
Decimoquinto quintus d é c i m u s .
Un millón. mille m í l l i a , ó milles.
Décimosexto sextus d é c i m u s .
mille, ó d e c i e s centéna
Décimoséptimo séptimus décimus.
millia. Decimoctavo \ . .octávus décimus.
E s t a lista n o s h a c e v e r q u e d e s d e v e i n t i u n o h a s t a no- Décimonono nonus décimus.
v e n t a y n u e v e s e d a la p r e f e r e n c i a al n ú m e r o menor: Vigésimo..' vigésimus.
unos et viginti, dúo et trigínta, tres et quadragínta, qua- = vicésimo =vicésimus.
tuor et quinquagínta, e t c . ; pero p u e d e invertirse el orden Vigésimo primero p r i m u s et v i g é s i m u s .
s u p r i m i e n d o l a c o n j u n c i ó n et: viginti unus, viginti dúo,
= v i g é s i m u s primus.
a u n q u e este ú l t i m o m o d o n o es m u y u s a d o . D e s d e cien- Vigésimo segundo s e c ú n d u s et v i g é s i m u s .
• to u n o en a d e l a n t e se d a l a p r e f e r e n c i a al n ú m e r o mayor; V i g é s i m o tercero tértius et v i g é s i m u s .
y p u e d e h a c e r s e u s o de la c o n j u n c i ó n et, y p u e d e tam- Vigésimo cuarto quartus et v i g é s i m u s .
bién o m i t i r s e : centum unus, centum dúo, ó centum et V i g é s i m o quinto q u i n t u s et v i g é s i m u s .
unus, centum et dúo, etc. V i g é s i m o sexto s e x t u s et v i g é s i m u s . .
P a r a e x p r e s a r en latín los o c h o s y n u e v e s de todas las V i g é s i m o s é p t i m o . . . . s é p t i m u s et v i g é s i m u s .
d e c e n a s , es t a m b i é n m u y f r e c u e n t e citar la d e c e n a inme- Vigésimo octavo o c t á v u s et - v i g é s i m u s .
d i a t a s u p e r i o r p r e c e d i d a de los p r i m i t i v o s dúo, unus (con- Vigésimo nono n o n u s et v i g é s i m u s .
traído este ú l t i m o ) , y de la p r e p o s i c i ó n de, la cual en el Trigésimo trigésimus.
c a s o s i g n i f i c a m e n o s ; v. g . : diez y o c h o , duodevigínti; = tricésimo =tricésimus.
d i e z y n u e v e , undevigínti; v e i n t i o c h o , duodetrigínta; vein- Cuadragésimo quadragésimus.
tinueve, undetrigínta; c o m o si d i j é r a m o s : veinte menos Quinquagésimo quinquagésimus.
dos, veinte menos uno, treinta menos dos, treinta menos Sexagésimo sexagésimus.
uno. L o m i s m o se o b s e r v a en los o r d i n a l e s ; v. g . : duo- Septuagésimo septuagésimus.
devigésimus, undevigésimus, duodetrigésimus, undetrigí- Octogésimo octogésimus.
simus. Nonagésimo nonagésimus.
Centésimo centésimus.
(1)
(s)
DuciKli, ducente. s e d e c l i n a c o m o ionus, y a s i t o d o s l o s q u e s i g u e n h a s t a n o v e c i e n t o s ,
H á l l a s e t a m b i é n iit>r.ningtn!i, peio es de poco uso.
ducentésimus.
Tricentésimo trecentésimus. Quater.
Duodécies.
quadringentésimus Quinquies. Terdécies. (3)
Quingentésimo quingentésimus. Sexies. Quater décies (4)
sexcentésimus. Septies. Quinquies décies. (5)
septingentésimus. Octies. Sexies décies. (6)
Octogentésimo octingentésimus. Septies decies. Nonágies.
nongentésimus. Octies decies. ( i ) Cénties.
Milésimo millésimus. N o v i e s decis. (2) Sèmel et cénties.
Vicies.
Desde mil en adelante van a ñ a d i é n d o s e los adverbios Ducénties.
Semel et vicies. Trecénties.
distributivos bis, ter, quater, etc. v. g . : dos mil (bis millé-
Bis et vicies, etc.
simus); tres mil (ter m i l l é s i m u s ) ; cuatro »«'/(quater millé- Quadringénties.
Tricies.
simus); diez mil (décies m i l l é s i m u s ) ; cien mil (cénties mi- Quingénties.
Quadragies. Sexcénties.
llésimus), etc.
Quinquagies. Septingénties.
NUMERALES DISTRIBUTIVOS. Sexagies.
Octingénties.
Septuagies.
Vicéni singuli. Noningénties. (7)
Singuli, ee, a (de uno en uno). Octogies.
V i c é n i bini. Milles.
Bini, ee, a (de dos en dos). etc.
Terni. Vicéni terni, etc.
Quatérni. Tricéni. E X P L I C A C I O N D E L A S K A L E N D A S , N O N A S É IDUS.
Quini. Quadragéni.
Para entender las kalendas se han de saber contar los
Seni. Quinquagéni. meses por su orden: Enero, Febrero, Marzo, Abril, Mayo
Septéni. Sexagéni. Jumo, Juho, Agosto, Septiembre, Octubre, Noviembre Di-
Octóni. Septuagéni. ciembre. L o s días que tienen los meses se sabrán' ñor
Novéni, Octogéni. estos versos: v

Deni. Nonagéni.
Undéni. Centéni. Veintiocho días c u e n t a
Duodèni. Ducéni. F e b r e r o ; pero Septiembre,
T e r n i deni. Trecéni. con Abril, Junio y Noviembre,
Quatérni deni. Quadringéni. tienen treinta: en los demás
Quini deni. Quingéni. treinta y uno contarás.
Seni deni. Sexcéni. El mes se divide en tres partes: kalendas, nonas é idus
Septéni deni. Septingéni. Las kalendas en todos los meses son el día /rimero las
Octóni deni. Octingéni. nonas el día cinco, y los idus el trece, s a c a n d o los m e s e s
Novéni deni ( i ) Nongéni. de Marzo, M a y o , Julio y Octubre, que tienen las nonas
Vicéni. Singula millia, etc. el día siete del mes, y los idus el día quince. L o s día«
restantes h a s t a a c a b a r el mes, se dicen por las kalendas
ADVERBIOS DISTRIBUTIVOS.
del mes siguiente.
U n a vez, Semel. Nóvies.
Bis. Décies. (1) 6 dtiodcvicies. con O n d o por sustracción.
la) O undevicies.
Ter. Undécies. (3) ó tridtcús.
U) ó quaíordecits.
(5) ó quindecies.
(6) ó sedecies.
(x) ó undfi-ictnt. (7) "ín¡cn!Us por contracción.
mes que s e s i g u e ; v. g . : á catorce de Enero; a u n q u e se
E l día antes de las kalendas, nonas é idus, se dice ele- puede decir: postrídie idum, d idus Juanárii, contaremos-
g a n t e m e n t e con el adverbio ¿rfdá?, que significa « » día desde catorce á treinta y uno, van diez y siete, dos que
antes; y el día después se dice con el adverbio pos Iridie, se a ñ a d e n , son diez y n u e v e ; y diremos: décimo nono ka-
que significa un día después juntando estos a d v e r b i o s lendas Februárn. A quince de Enero, c o n t a r e m o s : des-
con los genitivos ó a c u s a t i v o s de kalendas, nonas e idus; de quince á treinta y uno v a n diez y seis, dos que se
v g E l día último de D i c i e m b r e (que es el día antes de anaden son diez y o c h o ; y diremos en latín; décimo octá-
las kalendas de Enero,) se dirá en latín: prídie kalenda- vo kalendas Februárn. A este modo c o n t a r e m o s hasta el
rum ó kaléndas Januárii. El dia dos de Enero, q u e e s el fin del mes en éste y en cualesquiera meses, g u a r d a n d o la
día después de las kalendas de d i c h o mes, diremos: pos- m i s m a regla en las nonas, idus y kalendas.
trídie, kalendárum, vel kaléndas Januárii. C u a n d o las nonas, idus y kalendas se hallan en latín y
D e este modo usaremos para decir un dia antes y un se desea saber la fecha que expresan, se comenzarán á
día después, en las nonas y en los idus. contar por el m i s m o día q u e se h a y a en el latín; v. ^ •
décimo octávo kaléndas Februárii y de diez y o c h o á trein-
Si el día de la fecha fuere el m i s m o día de las k a l e n - ta y uno, van trece, d o s q u e se añaden, son quince; pues
das n o n a s ó idus, diremos en latín de esta m a n e r a : á diremos que décimo octávo kaléndas Februárii quiere decir
p r i m e r o de Enero, kaléndis Januárii; á c i n c o de Enero, á quince de Enero.
nonis Januárii; á trece de Enero, idivus Januárii; y asi en
los demás meses. De manera que para hacer una cuenta en latín se ha
El n o m b r e de m e s que se declina por diminus, i, ó ser- de empezar á contar por los días que dice el r o m a n c e - y
vio onis, c o m o Januárius. ii, Aprílis, is, puede hacerse para saber el día en el r o m a n c e , se ha de c o m e n z a r á
adjetivo y declinarse por bonus, a, um, c o m o Januarius, contar por el latín, a ñ a d i e n d o un día en cuenta de n o n a s
a 'um cosa del mes de Enero; ó puede declinarse por e idus, y a ñ a d i e n d o dos en cuenta de kalendas.
brevis el breve, c o m o Aprílis eí Apríle, cosa del mes de Adviértase que el mes de Febrero tiene veinte y n u e v e
Abril. días cuando es el año bisiesto, el cual viene de cuatro en
cuatro años, y se c o n o c e de esta manera: si las dos últi-
P a r a hacer cualquiera cuenta de r o m a n c e en latín, sa-
mas cifras del n ú m e r o con q u e se expresa el año, son di-
biendo primero si se ha de hacer por nonas, idus 6 kalen-
visibles por 4 , es bisiesto; y en todos los demás c a s o s es
das se ha de contar desde el día que se dice en el ro-
común. Así, por ejemplo, el año de 1892 será bisiesto,
m a n c e . y á los días que faltan añadir uno por el día de la porque las dos últimas cifras son divisibles por cuatro y
fecha si se hiciere por las nonas <5 los idus; y si se hi- dan el cociente exacto 23.
ciere pasados va los idus, por las kalendas del mes si-
Adviértase también q u e en este tal año, para decir á 24
guiente se añadirán dos, uno por el día de la fecha y
de Febrero, se mirará cuántos dias faltan p a r a veintiocho
otro por el día de las k a l e n d a s ; v . g . : . á tres de E n e r o
días que suele traer, a u n q u e trae 29, y faltarán cuatro,
c o n t a r e m o s : desde tres á cinco, dos, y uno que se añade
con los cuales, juntando los dos días que se añaden en
son tres: y diremos en latín: tértio nonas Januárii, 6 Ja-
cuenta de kaléndas serán seis, y se dirá: sexto kaléndas
nuárias,'usando del adjetivo consertado con el a c u s a t i v o
Mártii. Para decir este m i s m o año á 25, se mirará cuán-
nonas. A siete de Enero c o n t a r e m o s : desde siete á trece
tos días faltan de 25 á 29, porque a h o r a se han de con-
(que son los idus), van seis, y uno que se añade, son sie- .tar todos sus días enteros, y faltarán cuatro, y los dos
te, y diremos en latín: séptimo idus Januárii. A ocho t e que se añaden, son seis, y se dirá también: sexto kalén-
E n e r o : desde ocho á trece van cinco, y uno que se aña- das Mártii, c o m o dijimos para 24; y porque en estos
de, son seis: sexto idus Januárii. A este m o d o diremos años se dice dos v e c e s sexto kaléndas por eso se l l a m a
y contaremos hasta el día último de los idus. bisiesto 6 bixesto, c o m p u e s t o de bis y sextus.
P a s a n d o los idus, se hará la cuenta pof las k a l e n d a s del
El n o m b r e kalendas v i e n e del g r i e g o kaleo, que signi- Dtchoréus ex d u ó b u s choréis, ut pertinére
fica llamar, p o r q u e en a q u e l día l l a m a b a n ó s e ñ a l a b a n a l Dijambus ex d u ó b u s j a m b i s , ut relinquerenl
p u e b l o los d í a s de l a feria, p a r a q u e la g e n t e e x t r a n j e r a Choriambus e x c h o r é o et j a m b o , ut mobilitas.
viniese á comprar ó vender. E n l a s nonas se c e l e b r a b a n An/ispastus ex j a m b o et c h o r é o , ut retardáre
l a s fiestas y m e r c a d o s , y s e l l a m a b a n así de n o n a s , a, um, Jònicus a majòre e x s p o n d è o et p y r r h i c h i o , ut 'decérnimus
p o r q u e d e s d e el d í a de las nonas, h a s t a el día de l o s idus Jomcus a minóre ex p y r r h i c h i o et s p o n d è o , ut cupiébant. '
i n c l u s i v e , en c u a l q u i e r m e s h a y n u e v e días. Los idus
se l l a m a n a s í d e l v e r b o a n t i g u o ido, as, t o m a d o d e l Pceones.
G r i e g o , q u e s i g n i f i c a dividir, p o r q u e el d í a de los idus c a - Patones quátuor s u n t : o m n e s ex tribus b r é v i b u s , et u n a
si d i v i d e el m e s . l o n g a c o n s t a n t : h a c lege, ut p r i m u s prirnam h á b e a t lon
g a m , s e c u n d u s s e c u n d a r a , tértius tértiam, quartus quar-

APÉNDICE III. tam, ut corponbus, retúndere, retinébat, docúerant.

Epitritii, sive hippii.


D E V E R S I F I C A N DI R A T I Ó N E SEU DE M É T R I C A .
Epitritii s u n t ítidem quátuor superióribus contrárii, c o n s -
Ac primum de pédibus. tant o m n e s ex tribus l o n g i s , et u n a b r e v i ; h a c lege, ut
p n m u s h a b e a t p r i m a m b r e v e m , s e c ú n d u s s e c ú n d a m *ér-
Q u ó n i a m de syllabárum quantitáte dictum est in Prosó- t e ^>ara, q u a r t u s q u a r t a m , ut amavérunt, comprobà-
dia, súperest, ut d e pédibus, qui ex ipsis syllabis, et d e rent, denuntiant, conlendémus.
versu, qui ex pédibus constat, b r é v i t e r d i c á m u s .
Fes est pars v e r s u s certo s y l l a b á r u m g è n e r e , n ú m e r o , Quinqué syllabárum pedes.
a t q u e órdine d e f i n i t a . Q u i n q u é s y l l a b á r u m p e d e s inusitáti sunt, p r a t e r dóchi-
Duarum syllabárum pedes. mum, o r a t ò r i a c o m p o s i t i ó n i m á x i m e a p p ó s i t u m , c o n s t a t
ex j a m b o , et crético, ut perhorréscerent.
Spondéus c o n s t a t ex d u á b u s s y l l a b i s l o n g i s ut possunt.
Pyrrhichius ex d u á b u s b r è v i u s , ut ruit. DE VERSU.
Choréus, sibi trochceus, ex l o n g a et b r e v i , ut annus.
Jambus ex b r e v i et l o n g a , ut amant. Versus est orátio certo g è n e r e , n ú m e r o a t q u e ó r d i n e
pedum alligáta. Sunt a u t e m vària c á r m i n u m g é n e r a .
Trium syllabárum pedes.
De hexámetro, si ve heroico.
Molósus c o n s t a t ex tribus l o n g i s , ut cernébanl.
Tríbrachys e x tribus b r é v i b u s , ut capere. Hexámetrum c a r m e n c o n s t a t s e x p é d i b u s , q u ò r u m quin-
Dactylus e x l o n g a et d u á b u s b r é v i b u s , ut témpora. tus d á c t y l u s est, s e x t u s s p o n d é u s , réliqui v e l d á c t y l i v e l
A napcBslus ex d u á b u s b r é v i b u s et l o n g a , ut càpiunt. spondèi, v e l mixti. V i r g . .¿Eneid, 2: '
Bacchius e x b r e v i et d u á b u s l o n g i s , ut amàbant.
Antibacchius e x d u á b u s l o n g i s et brevi, ut condúcit. Urbs a n t i q u a ruit m u l t o s d o m i n á t a p e r a n n o s .
Créticus, s i v e amphimacer, ex l o n g a , b r e v i et l o n g a , ut
dicerent. Quintus p e s n o n n ú m q u a m spondéus est; u n d e v e r s u s
Amphibrachys ex b r e v i , l o n g a et b r e v i , ut amtmus. spondiácus appellátur: q u o v e l rei a l i c ú j u s g r á v i t a s , et
a m p l i t ú d o , v e l i n g e n s moeror, a n i m í q u e a n g o r , v e l á'liud
Quatuor syllabárum pedes.
declarátur. Virg. :
Dispondéus c o n s t a t ex d u ó b u s s p o n d é i s , ut commiscébant.
Proceleusmàticus e x d u ó b u s p y r r h i c h i s , ut ariète. C h a r a D e u m sóboles, m a g n u m J o v i s i n c r e m é n t u m .
Pentámetrum carmen. L û g e a t ¿ether, m a g n ó s q u e p a r e n s
Penlámetrum carmen q u o d c u m h e x á m e t r o fere c o n - A t h e n s alti, t e l l ó s q u e ferax.
E t v a g a p o n t i m ó b i l i s unda.
j ú n g i t u r , q u i n q u é h a b e t p e d e s : quòrum d u o primi v e l
d á c t y l i , vel s p o n d è i esse p o s s u n t ; s y l l a b a l o n g a a d j ú n c t a , Glycontum.
quse ccesúra, v e l sémipes dícitur: d u o réliqui p e r p è t u o s u n t
Glyconium c a r m e n c o n s t a t s p o n d è o et d u ó b u s d â c t v l i s
d á c t y l i , q u i b u s s é m i p e s ítidem a d j ú n g i t u r , ut ex utróque q u o S e n e c a m t é r d u m C h o r o s scribit: aactylis,
s e m í p e d e q u i n t u s fiat, v e l tértio l o c o s p o n d é u s , d e i n d e
d u o anapaesti. Ovid. : T a n d e m r è g i a nóbilis,
O m n i a s u n t h ó m i n u m tenui pendéntia filo. A n t i q u i g e n u s inâchi.
E s súbito c a s u , quee v a l u é r e ruunt. Asclepiadéum.
Asc/epiadéum carmen constat spondèo d u ó b u s chn
Sendrius jdmbicus, sive trimeter jámbicus acatalécticus.
n a m b i s , et p y r r h i c h i o , v e l s p o n d è o , d a c t y l o , a d j ó n c t a s v i
l o n S a - d e i " d e duóbus dâctylis. Carm. i H o r a t :
Senárius jàmbicus sex p é d i b u s c o n s t a t : qui c u m p u r u s
est et integer, ò m n i b u s l o c i s j a m b o s habet. Horat. E p o d . M œ c é n a s â t a v i s èdite règi bus.
Od. 2.:
Beátus ille, qui p r o c u l negótiis. Phaléucum, sive endecasyllabum
Potest a u t e m p r i m o , tértio et quinto l o c o s p o n d é u m , et Phaléucum czrmen q u i n q u e p é d i b u s c o n s t a t : spondèo
d á c t y l u m , et anapsestum a c c i p e r e : ó m n i b u s e t i a m locis, dactylo, d e m d e tribus c h o r é i s . Horat. : &Ponaeo,

prseterquam s e x t o t r í b r a c h y m . Horat.
C o m m é n d o tibi, q u i n t i l e , nostros
P a v i d ú m q u e l é p o r e m , et a d v é n a m l á q u e o g r u e m . Nostros d i c e r e s i tamen libéllos
Dímetrum jámbicum q u á t u o r récipit p e d e s ; s e c ó n d o et P o s s u m , q u o s récitât t u u s poeta.
quárto l o c o j a m b o s ; p r i m o et tértio j a m b u m , s p o n d é u m ,
Sunt, qui in p r i m o p e d e n u l l a l e g e adstringântur ut
d á c t y l u m , v e l anapasstum. Potest etiam in ó m n i b u s , p r a - sœpe fecit F l a m m i u s , a l i q u a n d o C a t u l l u s .
ter quártum, t r í b r a c h y m accipere. Subscríbitur i n t é r d u m
hie v e r s u s e l e g á n t e r s e n á r i o j á m b i c o . Martial: Saphicum carmen.

V i r celtibéris n o n tacénde g é n t i b u s . Versus sâphicus q u i n q u e p e d e s h o c órdine a d m i t t i t - c h o -


Nostreeque l a u s Hispánias. reum, s p o n d é u m d â c t y l u m , d e i n d e d u o s c h o r é o s - tértio
cui que c a r m i n i fere néctitur adónius, qui ex d a c t y l o S
Scazon, sive Choriambus. s p o n d è o constat. H o r a t i u s : 7

Scazon s e m p e r quinto l o c o habet j a m b u m , s e x t o vero I n t e g e r v i t œ s c e l e r i s q u e purus,


s p o n d é u m : c e t e r i s ó m n i b u s cum senário j á m b i c o c o n s é n - Non eget Mauri jâculis, nec arcu
tit Martial: N e c v e n e n à t i s g r à v i d a sagittis,
E x t e m p o r á l i s f a c t u s est m e u s rhetor. Fusce, pharétra.

Anapcesticum dímetrum acatalécticum.


D E CARMINUM FIGURIS.
Anapcesiicum c a r m e n , q u o frequénter in c h o r é i s útitur
S é n e c a , c o n s t a t quátuor p é d i b u s : qui fere sunt d á c t y l i , Synalcepha.
v e l s p o n d è i , p e r m i x t i s anapasstis: ita tarnen, ut s e c u n d o
. 'Jy^pha û g û v a est, c u m v o c à l i s aut d i p h t ó n g u s p n e -
et quárto l o c o a b s i t d á c t y l u s . S e c ú n d u s p e s d i c t i ó n e m
t é r m i n e t qui p l e r ú m q u e est spondéus. sorbétur. VirgiL T eXdpÌtUr ' * <^ d a m m d o
Conticuére omnes, intentique ora tenébant.

Intérdum h a n c figurarti pro s u a l i c é n t i a o m i t t u n t p o è - Z t Z C " 0 eiéritur s " » « i r * » * » sii,


t a : m à x i m e c u m v o c à l i s est l o n g a , a u t d i p h t h ó n g u s . Virg.
/Eneid. i : Synceresis.

Posthàbita c o l u i s s e S a m o : h i c illius a r m a . est


-
Idem Georg, i : trahùntur, ut albeària, ¿ 2 I • U',am COn-

(Vir. 4. G e o r g . ) : S e u e Z f T e r n f l
G l a u c o , et P a n ó p e a et Iivoó Melicérté. I d e m àccidit g e n i t i v i s O u Ì T r i i f rlf V "nine texta-

ablativis Téreo, mhìeo etsiitT' ^ datÌvis et


0! et heu! non eliduntur per s y n a l c e p h a m . V i r g . ¿Eneid. : s a t i v o s tiphoea. Sedln' ! et '
a c c u

autoritàte uti n e c é s s e est f^ f o n t r a c t i ò n e deléctu, e t


O pater, ó h ó m i n u m , D i v ù m q u e a t é r n a p o t é s t a s !
huic, di, d £ t , t d e m X T d 1 * . * * istis;

(Stat. T h 5): . H e u ! ubi s i d e r a v u l t u s . hinc, et c o n t r a c t i ó n e v e r b i ^ V i !/' j deuiceps, de-


déesse. et eórum a u J l r / 'h déerit> d é e r u n l >
Fit intérdum synalcepha in d i v é r s i s c a r m i n i b u s . Virgi- nns, sembra ' Z c e t l a m U t S e m i à n l

li us. G e o r g . 2. : anteire, et si q u a p r a t e , ' e a s u n t ' ^ ^ ^ a c ,

Inséritur v e r o ex fcetu n u c i s àrbutus hórrida. Diaresis, si ve didlysis


F.t stérilis plàtani m a l o s g e s s é r e v a l é n t e s .

Ecthlipsis,
*ensuM> «tque aurài sìmplicis ignem ^ l e r e u m
Ecthlipsis est, c u m m litera s i m u l c u m v o c à l i prece-
dènti eliditur propter s e q u e n t e m v o c à l e m altérius dictió- Aut c u m ; et r c o n s o n à n t e s mutàntur in v o c à l e s
nis. V i r g . vEnf-id. 3:
i o v i d ' V H ^ C r g Ì t 6 ' S t u I t Ì S P e c i a ^ r e s , nunc jam
Itàliam, Itàliam p r i m u s c o n c l à m a t Achàtes. (Ovid. ) . N e temere m mediis dissoluàntnr aquis
J a m j a m b u s est, et dissolu dàctylus m n f e t , , ' •
Prisci m literam c u m vocàli corrépta intérdum 6ervà- c o n s o n à n t e s in v o c à l e s . mutàntur e m m
bant. E n n i u s . A n n . 10:
I n s i g n i t a fere t u m millia m i l i t u m octo. Systole.

R e p é r i t u r e t i a m ecthlipsis in d i v e r s i s c a r m i n i b u s . Virg. :

A u t dulcis musti V u l c a n o d e c ó q u i t h u m ó r e m :
E t fóliis u n d a m tépidi d e s p u m a t ahéni.
Prisci p o è t a s literam p a s s i m e l i d é b a n t : q u o d si d e i n d e
c o n c u r r e r e n t v o c à l e s , prior a posterióri p e r synalcepham
excipiebàtur. Enn. : Ubi fùlgere l o n g a p r ò brevi, àbici prò àbjiciV6mtm.
D o c t u s , fidélis, h o m o s u à v i s , j u c u n d u s , s u ó q u e Ectasis, sive diastole.
C o n t é n t u s , a t q u e beatus, s c i t u s , s e c ó n d a l ó q u e n s in
T è m p o r e , c ó m m o d u s , et v e r b ó r u m , vir p a u c ó r u m . fctasis s i v e diàstole est, c u m a u t s y l l a b a n a t u r a bre-
vis s i m p h c i t e r prodùcitur. Virg. ¿Eneid. :
Doctu fi, cundu su in p r i m o c à r m i n e d à c t y l i s u n t : in se- Itàliam f a c t o p r d f u g u s l a v i n a q u e venit.
Silvéstrem.
A u t c u m eàdem cònsona geminàtur. V i r g . /Eneid. :
N o s pàtriam.
R e l i g i ó n e p a t r u m m u l t o s s e r v i t a per a n n o s . Formósam.
A u t c u m i et « v o c à l e s in c o n s o n a l i t e s trànseunt. ( V i r g . Renlhemimeris, l a t i n e semiquinària, constat ex duóbus
¿Eneid 1 1 . ) : Advirsi longa trasvérberat abiti e pectus. p e d i b u s e t s y l l a b a , quas d i c t i ó n e m c l a u d a t , ut Virg. i 2 . J E n :
(/Eneid. 5.): Génua labant, vastos quatti cegere anhéltius
Ut belli s i g n u m .
arlus.
Pandi tur intérea.
' Àbjete et génvala d à c t y l i sunt, m u t à n t u r e n i m v o c à l e s
T u r n u s , ut infràctos.
in c o n s o n à n t e s , q u e m à d m o d u m c o n s o n à n t e s p e r diceresim
in v o c à l e s mutàri diximus.. Sunt a u t e m , qui e x i s t i m e n t , Trochàica post duos p e d e s h a b e t d u a s s y l l a b a s , l o n g a m
proceleusrnàticos illos e s s e pedes. et b r e v e m s i v e t r o c h i e u m , qui d i c t i ó n e m términet, ut v f r g . :
De càsiira. N o n o m n e s arbusta.
Infàndum regina.
P e d e s in v e r s u m à x i m e heróico, ita collocàri d e b e n t , et Excutiens cervice.
colligàri ut m u t u o c o m p l é x u àlii e x àliis p é n d e a n t , n e q u e
s i n g u l i a s i n g u l i s v e r b i s constent, q u o nihil est d e f ó r m i u s Hephthemimeris, latin e semisep tenària, cóntinet tres p e -
et insuàvius. S i m i l e est i l l u d ; Roma- mania terruit impi- des et s y l l a b a , quas d i c t i ó n e m finiat, ut Virg. :
ger IJàmiibal armis. Q u a n t o illa pulcrióra et s u a v i ó r a ,
T à l i b u s , Ilióneus, euncti
ubi v e r b a ipsa a d p e d u m s t r u c t ù r a m c o n c i d ù n t u r .
M u l t a s u p e r P r i à m o rógitans
( V i r g . ) : T u n c v i c t u r é v o c a n t vires: f u s i q u e p e r h e r b a m .
T e r r a m in ter fluctus à p e r i t .
(Ecl. 5 . ) : S e m p e r h o n o s , n o m é n q u e t u u m , l a u d é s q u e m a -
nébunt. Bucòlica, seu telrapòdia fit, si semiseptenàriée d u a s bre-
ves a d j u n x e r i s ut
S y l l a b a , quae ex dictióne ceeditur, n e c p o s t q u e m v i s pe-
d e m relinquitur, v u l g o cesura dicitur c u j u s t a n t a v i s est, T à l i b u s Ilióneus, c u n c t i s i m u l .
ut b e n e f ì c i o ejus b r e v i s s y l l a b a producàtur. Est enim M u l t a s u p e r Priàmo rógitans, super.
q u ó d d a m in ipsa d i v i s i ó n e v e r b ó r u m l a t e n s t e m p u s , n a m T e r r a m inter fluctus àperit, f u r i t
d u m m o r à m u r a t q u e a d àlia t r a n s i m u s , i n t e r v à l l u m u n u m ,
s p a t i u m q u e lucràmur. V i r . : H a n c t a m e n p o s t r é m a m a j u n t p r ó p r i a m esse bucòlici
carminis, q u o T h e ò c r i t u s p l ü r i m u m est usus.
O m n i a v i n c i t a m o r , et n o s c e d à n i u s a m ó r i .
Versus, qui heróici n ò m i n e d i g n i c e n s é n t u r , modo cce-
Anapeestici v e r s u s óptimi putàntur, si pedes singuli e suram u n a m h a b e n t V i r g . ^Eneid. :
s i n g u l i s fiant v e r b i s .
Pànditur intérea d o m u s o m n i p o t é n t i s O l y m p i .
( C e n . ) : T é r t i a misit b ù c c i n a s i g n u m .
T u r n u s ut infràctos, a d v é r s o ' M a r t e , L a t i n o s . '
( I d e m . ) : N o n d u m serae n u n t i u s horee.
Hi versus s o l a m spmiquinàriam habent.
De trihemimeri ,penthemimeri, trochdica, etc. M o d o d u a s h a b e n t cczsuras, ut
V é t e r e s g r a m à t i c i v e r s u m h e r ó i c u m , in q u i n q u e p a r t e s
N o n o m n e s a r b u s t a j u v a n t , h u m i l é s q u e myricEe:
s e c a n t , q u a s sectiónes si v e cczsuras a p é l l a n t : t r i h e m i n e -
I n f a n d u m , r e g i n a , j u b e s r e n o v à r e dolorem'
rim, p e n t e m i m e r i m , t r o c h à i c a m , h e p h t h e m i m e r i m , b u c ó -
E x c u t i e n s c e r v i c e toros, fixumque latrònis.
l i c a m aut t e t r a p ó d i a m .
O m n e s hi v e r s u s trocliàica et semiseptenaria Constant.
Trihemimeris, l a t i n e semiternària, cóntinet u h u m p e -
M o d o tres cceesüras h a b e n t , ut
d e m et s y l l a b a m , quae d i c t i ó n e m c l a u d a t . Vir. E c l o g . 1:
I n s o n s , sin culpa, consílii.
T á l i b u s I l i ó n e u s , c u n c t i s i m u l ore f r e m é b a n t .
Insólens, desacostumbrado, infámiae
Multa super Priámo rógitans, super Héctore multa.
Insuétus, no acostumbrado, labóris.
T e r r a m inter fluctus áperit, furit œstus arénis.

O m n e s hi, et semiquináriam, et semiseptenáriam. et bu- Cópiam.


cólicam h a b e n t caesúram. Fértilis, fértil, frúctuum.
Stérilis, estéril, virtútum.
F e c ú n d u s , abundante, metallórum.
E g e n u s , menesteroso, ómnium.
COPIA Liberális, liberal en dar, p e c ú n i a e .
Parcus, escaso, b o n ó r u m .

DE ALGUNOS ADJETIVOS, NOMBRES Y VERBOS, Item quísdam iti ax.


CON SÜ R E S P E C T I V A SINTAXIS. C a p a x , capaz, a m i c í t i a e .
T e n a x , retenedor, juris.
Ferax, fértil, venenórum.
Adjectiva qua scientiam.
E d a x , tragador, multi cibi.
Perítus, sabio, juris.
I m p e r í t u s , que no sabe, r e r u m ó m n i u m . Ius..
G n a r u s , entendido, reipúblicae. Cónscius, sabedor, m i h i , scéleris, facínori, ó de
Ignárus, ignorante, l e g u m , desconocido, vigílibus. Anvius, solicito, securitátis.
D o c t u s , docto, g r a m m á t i c a e . Dúbius, dudoso, praesídii.
I n d ó c t u s , indocto, p i l a e .
Prudens, prudente, impendéntium malórum. Idus.
I m p r ú d e n s , ignorante, religiónis. í n v i d u s , envidioso, láudis.
Certus, cierto, s e u t e n t i a e . Cúpidus, deseoso, pacis.
I n c é r t u s , incierto, veri. Próvidus, próvido y apercibido, futurórum
C á l i d u s , astuto, r e r u m r u s t i c á r u m . A vid us, que desea con ansia, glóriae.
R u d u s , rudo, g r a e c á r u m litterárum.
Cértior, sabedor, exitii, de suis r e b u s . Osus.
N é s c i u s , que no sabe, i m p e n d é n l i s mali.
Studiósus, aficionado, mei.
I n s c i u s , que no sabe, ó m n i u m .
Fastidiósus, que se enfada, litterárum.
Cotnmumónem. Lunósus, curioso, m e d i c í n a e .
Consors, compañero en la suerte, labóris. Incuriósus, no curioso, d i s c i p l i n á r u m .
E x s o r s , no participante, culpae.
Quibus adde.
C o m p o s , que tiene, m e n t í s : cuerdo, sui.
I m p o s , que no tiene, á n i m i . M e m o r , que se acuerda, virtútis, suae.
I m p o t e n s , que no refrena, irae. l m m e m o r , que no se acuerda, mandáti.
Párticeps, participante, voluptátis. oecurus, seguro, p o t é n t i a e , a metu.
A f f í n i s , participante, t u a e c u l p a e , scéleri.
E x p e r s , sin parte, p r u d e n t i a e . Partitiva, numeralia.
R e u s , acusado, audáciae. Quis ó qui, quien, v e s t r u m , ó e x v o b i s , 6 Ínter v o s .
I n s o n s , sin culpa, consílii.
T á l i b u s I l i ó n e u s , c u n c t i s i m u l ore f r e m é b a n t .
Insólens, desacostumbrado, infámiae
Multa super Priámo rógitans, super Héctore multa.
Insuétus, no acostumbrado, labóris.
T e r r a m inter fluctus áperit, furit œstus arénis.

O m n e s hi, et semiquináriam, et semiseptenáriam. et bu- Cópiam.


cólicam h a b e n t caesúram. Fértilis, fértil, frúctuum.
Stérilis, estéril, virtútum.
F e c ú n d u s , abundante, metallórum.
E g é n u s , menesteroso, ómnium.
COPIA Liberális, liberal en dar, p e c ú n i a e .
Parcus, escaso, b o n ó r u m .

DE ALGUNOS ADJETIVOS, NOMBRES Y VERBOS, Item quísdam iti ax.


CON SÜ R E S P E C T I V A SINTAXIS. C a p a x , capaz, a m i c í t i a e .
T e n a x , retenedor, juris.
Ferax, fértil, venenórum.
Adjectiva qua scientiam.
E d a x , tragador, multi cibi.
Perítus, sabio, juris.
I m p e r í t u s , que no sabe, r e r u m ó m n i u m . lus..
G n a r u s , entendido, reipúblicae. Cónscius, sabedor, mihi. scéleris, facínori, ó de
Ignárus, ignorante, l e g u m , desconocido, vigílibus. Anvius, solicito, securitátis.
D o c t u s , docto, g r a m m á t i c a e . Dúbius, dudoso, praesídii.
I n d ó c t u s , indocto, p i l a e .
Prudens, prudente, impendéntium malórum. Idus.
I m p r ú d e n s , ignorante, religiónis. í n v i d u s , envidioso, láudis.
Certus, cierto, s e n t e n t i a e . Cúpidus, deseoso, pacis.
I n c é r t u s , incierto, veri. Próvidus, próvido y apercibido, futurórum
C á l i d u s , astuto, r e r u m r u s t i c á r u m . A vid us, que desea con ansia, glóriae.
R u d u s , rudo, g r a e c á r u m litterárum.
Cértior, sabedor, exitii, de suis r e b u s . Osus.
N é s c i u s , que no sabe, i m p e n d é n l i s mali.
Studiósus, aficionado, mei.
I n s c i u s , que no sabe, ó m n i u m .
Fastidiósus, que se enfada, litterárum.
Cotnmumónem. Lunósus, curioso, m e d i c í n a e .
Consors, compañero en la suerte, labóris. Incuriósus, no curioso, d i s c i p l i n á r u m .
E x s o r s , no participante, culpae.
Quibus adde.
C o m p o s , que tiene, m e n t í s : cuerdo, sui.
I m p o s , que no tiene, á n i m i . M e m o r , que se acuerda, virtútis, suae.
I m p o t e n s , que no refrena, irae. l m m e m o r , que no se acuerda, mandáti.
Párticeps, participante, voluptátis. oecurus, seguro, p o t é n t i a e , a metu.
A f f í n i s , participante, t u a e c u l p a e , scéleri.
E x p e r s , sin parte, p r u d e n t i a e . Partitiva, numeralia.
R e u s , acusado, audáciae. Quis ó qtii, quien, v e s t r u m , ó e x v o b i s , ó Ínter v o s .
Á l i q u i s , ullus, alguno. Volúptas.
Alter, el uno entre dos.
J u c ú n d u s , gustoso, nobis.
Altéruter, el uno, ó el otro de los dos.
M o l é s t u s , molesto, áliis.
N e m o , nullus, nadie, ó ninguno.
A b s ú r d u s , malsonante, áuribus.
Néuter, ni el uno, ni el otro de los dos.
Q u i c ú m q u e , q u i s q u í s , cualquiera que. Grdtia.
Q u i s q u e , cada uno, ó cualquiera. Gratus, grato, C a e s a r i , in ó e r g a .
Q u i d a m , alguno. Charus, amado, A f r i c a n o .
Q u i v i s , quílivet, cualquiera. I m p o r t ú n u s , fuera de propósito, sermóni.
Solus, solo. A c c é p t u s , acepto, plebi.
U n u s q u í s q u e , cada uno. Invisus, aborrecido, Deo.
Uter, cuál de los dos. Odiósus, odioso, plerísque.
U t é r q u e , el uno y el otro, ó entrambos. Invidiósus, aborrecible, Diis.
U t e r c ú m q u e , cualquiera de los dos que. O f f é n s u s , aborrecible, pátribus.
U t é r v i s , ulérlibet, cualquiera de los dos.
A l i u s , otro, ó el uno entre muchos. Favor.
Numerália. Propítius, favorable, urbi.
, A d v é r s u s , contrario, fortitùdini.
C a r d i n á l i a , unum, dúo, tres, quatuor, etc. M a l é v o l u s , que quiere mal, ó m n i b u s .
Ordinália, primus, secúndus, tértius, etc.
D i s t r i b u t i v a , sínguli, bini, terni, quatémi, quiñi, sem, sep- ¿Equálitas.
téni, oclóni, novéni, deni, undéni, duodéni, etc. ^ q u á l i s , igual en tiempo ó edad, illíus, e » otra cosa vita
verbis. ' '
Adjectiva, qua similitúdinem. Par, igual, t a n t o òneri.
Impar, desigual\ á n i m o .
Símilis, semejante, dómine, patri.
Cómpar, igual, a l i c ú j u s , alícui, ó c u m áliquo.
D i s s í m i l i s , desemejante, suórum hómini.
Suppar, casi igual, h u i c aétáti.
A s s í m i l i s , muy semejante, sui, s p ó n g i i s .
A b s í m i l l i s , desemejante, príncipi.
Fidélitas.
D i s p a r , desigual, sui ó his.
C o m m ú n i s , común, utriúsque, ó utríque, h o c m i h i t e c u m , Fidélis, jiel, i m p è r i o .
ó inter nos. Infidélis, desleal, hero.
Próprius, propio, oratóris, n o b i s . Fidus, leal\ d ó m i n o .
Infídus, desleal, fidéli.
Adjectiva, quibus cómmodum. Perfidélis, muy fiel, mihi.

Salutáris, saludable, nobis. Item verbália in bilis.


P e r n i c i ó s u s , dañoso, r e i p ú b l i c a e .
C ó m m o d u s , provechoso y acomodado, tibi. Optábilis, deseable, p a x ómnibus.
I n c ó m m o d u s , dañoso, filio. Amábilis, amable, mihi.
Salubris, saludable, vísui. lnsatiábilis, insaciable, cibo.
Péstifer, pestilencial, multis.
Ex partícula con
I n f é s t u s , que daña c o m o enemigo, mihi.
I n f é n s u s , enojado, illi. Confínis, que confina, yEthiópiae.
Contérminus, que alinda, H i s p á n i a e . Vácuus, vacío, labdris, perículo, d a perículo.
Consentáneus, conforme, ratióni. L a p t u s , defectuoso, membris ómnibus
Cóntinens, que está junto, terrae. i raeditus, adornado, modestia.

Dénique qucecúmque adjectíva. Item secúrus.


Propínquus, cercano, tibi.
Obnoxias, expuesto, perículis. 0 mSíbS! ^ f ' 4 | X Í I Í Í ' Patre- opti-
O b v i a s , que sale al encuentro, mihi. Extórris desterrado, urbe, a solo pàtrio.
Pérvius, patente, ó m n i b u s . Liber, libre, terróre, a perturbation e.
Praecipuus, propio y especial, cónsuli. Purus, limpio, a b omni labe, scéleris
Vicíriús, vecino, mihi. liiops, pobre, consilii, verbis, a b amícis.
Finitimus, que está cercano, morti. 1 utus, seguro, defendido, a calóre.
Supplex, rendido, v o b i s .
Discors, discorde, sibi. Adjectíva diversitdtis.
Divérsus, diverso, a te.
Pléraque autem.
Ajiénus, ajeno, illi, virtútis, amicrtia, a b aetáte
• Opportúnus, á propósito, nobis, ó a d e a m rem. Al^otro, a b ilio: álius sum, ac ó a t q u e . . ^
Inútilis, inútil, sibi, ó a d usuo civium.
Própior, más cercano, v e r o ó'ad fidem. Absónus, diferente, ó que disuena, motus á voce.
Pro mp tus, pronto y apercibido, s e r v í t i o , ^ ad arma. _
Pronus, propénsus, p r o c l i v i s , inclinado, vitas, 6 ad studia. Ordinália.
Suávis, suave, voce. Primus, s e c u n d a s , tértius, á rege
Durus, duro, móribus.
Quiétus, apacible, m ó r i b u s . A q £ r Z T e f ü ? n l 0 S n ° m b r e s d e < ^ c e n d f e a , c o m o pro-
Insignis, señalado, g e n e r e . fectus ductus, ortus, oriúndus, natus, que tienen me
Vastus, grande y bronco, m o t u córporis. posición á, ó ab, 6 ex, y pueden e s t a ; sin é l k P

Incúltus, tosco, oratióne. interest et refert,


Sextum ni idus. Interest, et refert, importar, regis, m e a
M a g n i , parvi, cuja, ó cujus, etc.
Nudus, desnudo, praesidii, praesídio, a propínquis.
Dignus, digno, honóris, ó nómine. Sdtago étiam.
Conténtus, contento, p a r v o . Sátago, andar solícito, rerum, de.
Inánis, vacío, v e r b ó r u m , áliqua re. Miséreor, tener misericordia.
Référtus, lleno, históriae, suavitáte. Oblivíscor, olvidarse, ládius, injurias.
L ó c u p l e s , rico, rei familiáris, cópiis. Kecordor, acordarse, mèriti, bella, de iílis
Onústus, cargado, f r u m é n t o . S S C O r ' ac&rdarse, virtútis casus, de're áliqua.
I m m ú n i s , exento y libre, belli, milítia.

Plenus, lleno, spei, timóribus. T^:c£:rse'diéi'officium'w wus
Cassus, vacío, lúminis, sánguine.
Dives, rico, auri, cópiis. Verba quce auxÜium.
Potens, poderoso, divítiis. Auxílior, opítulor, s a b y é n i o , sucúrro, ayudar, tibi
Fretus, conjiado, i n n o c é n t i a . Patrocinor, amparar, hómini.
(32) COPIA DE NOMBRES Y VERBOS. SUPLEMENTO A LA SINTAXIS. (33)
Defício, faltar, mihi ó me tempus: defícere a lege.
M é d e o r , curar, v u l n é r i b u s , aliquándo á n i m u m .
M é d i c o r , curar, mihi aliquándo m e t u m . Favorem.
F á v e o , favorecer, tuae laudi.
Adulatiónem.
Arrídeo, reír con otro y agradar, mihi.
Blándior, halagar, sénsibus. Suffrágor, favorecer con voto, tibi.
A s s é n t o r , adular, tibi. Adstípulor, consentir con otro, h ó m i n i iráto.
L e n ó c i n o r , terciar ó adular, alícui. A c c é d o , allegarse, t u a e s e n t é n t i a e , ó ad.
Adúlor, lisonjear, a l í c u i , ó fortúnam. Asséntio, 6 a s s é n t i o r , sentir con otro, tibi: conceder illud
P a l p o r , tocar halagando, 6 lisonjear, illi; aliquándo filium. tibi.
Supparásitor, lisonjear como truhán, patri. I g n ó s c o , perdonar, delíctis, 6 n o b i s d m n i a .

Cómmodum. Stúdium.

C ó m m o d o , aprovechar, his: prestar, illi a e d e s . Stúdeo, estudiar, á r t i b u s : desear, lítteras.


V a c o , ocuparse, j u r i , a r m i s , e t c , estar desocupado, a lít-
A c c ó m m o d o , acomodar, alícui de h a b i t a t i ó n e ; v e s t e m cór-
teris, a r m i s , etc. Carecer, culpa.
pori, 6 a d c o r p u s , ajustar el vestido al cuerpo.
P r o v í d e o , p r o s p í c i o , mirar por alguno, saluti: prevenir, Dativo item adhierent.
insidias.
A b s u m , estar ausente, urbe, ó a b u r b e : faltar, hómine.
C ó n s u l o , mirar por alguno, y i t a e : consultar, senátum de
A d s u m , estar presente, concióni.
salute r e i p ú b l i c a e . B o n i c o n s i d e r e áliquid, ' echarlo á
Desum, faltar, a m í c i voluntáti.
buena parte.
Insum, estar en alguna cosa, n o b i s .
I n d ú l g e o , regalar, valetùdine.
Intérsum, intervenir, negótiis.
S u f f i c i o , bastar, m i h i : áHquem in l o c u m altérius, poner á
Obsum, dañar, o r a t i ó n i .
alguno en lugar de otro.
Praesum, presidir, provínciae.
Incómmodum. Prosum, aprovecharf concórdiae.
Subsum, estar debajo, tecto. A
I n c ó m m o d o , dañar, álteri.
Supérsum, estar encima, ó sobrar, nobis.
D ó l e o , dolerse, m i h i d o l e t : dóleo t u a m v i c e m , ó de t u a vi-
ce, duélotne de tu trabajo. Et qnce obséqitimn.
D i s p l í c e o , desagradar, regi.
Obséquor, condescender, 6 dar gusto, rogánti.
D é t r a h o , murmurar, alícui, ó de á l i q u o ; quitar, t ó r q u e m
Gratíficor, agradar, r e g i : agradecer, tibi h o c .
hosti; s a c e r d ó t e m a b aris.
Morigero, ó m o r í g e r o r , obedecer y agradar, mihi.
I n s í d i o r , poner asechanzas, militi.
Satisfácio, satisfacer, n o b i s de injúriis.
N ó c e o , dañar, álteri.
Pláceo, agradar, sibi.
O f f i c i o , dañar 6 estorbar, c ó m m o d i s alicújus.
Atténdo, atender, dicénti, ó d i c é n t u m .
S u c c é n s e o , s u b i r á s c o r , enojarse, illi.
Praestolor, aguardar, tibi, a d v é n t u m illius.
I m p ó n o , engañar, tibi: poner, finem dperi.
Appláudo, hacer aplauso, alícui.
O b t r é c t o , decir mal, alícui.
Iráscor, enojarse, mihi. Iráscor v i c e m t u a m , id est, do- Obedie'ntiam.
leo, agre fero. O b s e c ú n d o , obedecer, tibi.
I n v í d e o , envidiar, virtúti, ó iliis b o n u m .
Obédio, o b t é m p e r o , obedecer, império.
Interdico, vedar, tibi a q u a , aliquándo a q u a m . contradecir,
Audiéntem, esse dicto, obedecertibi.
praetóri.

S
Pareo, obedecer, l é g i b u s . A p p r o p i n q u o , acercarse, illi.
Ausculto, obedecer, m i h i : escuchar, te. Appáreo, aparecerse, tibi.
A s s u r g o , levantarse á otro, veniènti.
Submissiónem.
Assideo, sentarse junto á otro, Catóni.
Servio, insérvio, subsérvio, ancillor, fómulor, servir, dó- Assisto, asistir, divínis.
Adhaereo, adhaerésco, estar pegado', justitiae, in, ¿ a d s a -
Cedo!<rendirse, sapiènti : irse, urbe, Ò a, 6 e x : ceder, pos- x u m , 6 in s a x o .
sessióne de jure. . A s s u é s c o , acostumbrarse, sermóni.
H a e r e o , apagarse, peccátum huic, o m hoc.
N u b o , casarse la mujer, v i r o , ó c u m viro. Con.
Repugnántiam. C o n g r u o , c o n s é n t i o , concordar, tuáe voluntáti, Ò c u m v o -
lúntate.
Advérsor, o b s í s t o , r e p u g n o , resisto, reclámo, contradecir,
C o n v é n i o , convenir ó concordar, mihi c u m fratre de h a c
vobis. . re. C o n v e n i r e áliquem, hablar á alguno.
Refrágor, contradecir con voto, petitióni. __ Consuésco, acostumbrarse, labóri.
O b s t o , estorbar ó contradecir, conátibuS a l i c u j u s .
Obstrépo, impedir con ruido, sibi ipsi.
In.
Relúctor, repugnar luchando, òneri.
Antésto, estar delante, ómnibus, ó caeteros. _ In sideo, estar sentado, mentí: ocupar, a r c e m .
Antecéllo, e x c é l l o , aventajarse, c a e t e r i s ; ahquando, cáete- Indórmio, dormir ó descuidarse, causae.
ros Insulto, hacer burla, tibi, b o n o s , ó in b o n o s .
A n t e c è d o , estar ó ir delante, álteri, o álterum. In nitor, estribar, h a s t a e , ó'hasta, ò in h a s t a .
Inhio, desear con ansia, ubéribus haereditátem.
Anteéo, ir delante, aliis, ó nubes.
Illudo, hacer burla, dignitáti, illum, 6 in illum.
Item qucE eventum. i n c u m b o , recostarse, toro: poner cuidado, in, bad studia,
Obvénit, contíngít, obtingit, e v é n i t , usuvénit, íncidit, ác- insisto, afirmarse, h a s t a e : seguir, ratióni, ratióne, ó in ra-
• Insistere v i a m , caminar: n e g ó t i u m , continuar el
cidit, acontecer, mihi. ^
negocio.
Cadit, acontecer, optánti.
Ad.de libet, etc. I n g é m o , i n g e m í s c o , gemir, m a l o .
Incèsso, acometer, timor pátribus, hostem.*
Libet, agradar, vobis. Illácrimor, llorar, morti.
Licet, ser lícito, mihi. Incubo, echarse sobre algo, o v i s : empollar, ova.
Liquet, estar claro, tibí. Insto, hacer instancia, estimular 6 aquejar, tibi.
Expédit, convenir, nobis. Impéndeo, i m m í n e o , amenazar, i m p è r i o : ' m i h i a te m o r s
Condúcit, covenir. saltiti, in, ó a d . imminet, amenázasme con la muerte: dominar, urbi.
Súppetit, estar sobrado, tibi.^ Illucésco, amanecer, mortálibus.
Restat, restar ó quedar, a m i c o nostro. Insílio, saltar, tergo, tauros, in e q u u m .
C o n s t a i constar ó ser cierto, mihi.
Inter.
Multa dénique compòsita ex verbis néutris,
Intervenio, intervenir, oratióni.
Adno, adnáto, nadar hacia otro, návibus.
Intercédo, intervenir, n e c e s s i t ú d o mihi tecum, ó m e inter
A c c l a m o , aclamar en favor, alícui.
te: contradecir, legi.
Á c c u b o , a c c ú m b o , sentarse, mensae.
Scáteo, bullir, v é r m i b u s .
Ob. Frour, gozar, pace.
Labóro, trabajar, a r m a : padecer, febre, ó de febri.
Occúrro, salir al encuentro, nobis. Glórior, gloriarse, factis, d e s a
Oberior, nacer, lux raihi. Obléctor, lsetor, holgarse, gloria.
Obrépo, entrarse arrastrando, mentL
Nitor, estribar, Consilio, ó in áliquo.
Obvérsor, representarse, mihi ante óculos.
Consto, constar, ánimo, et córpore, ó ex ánimo, etc. Sibi
Obéquito, ir hacia otro à calilo, castas agmen.
constai, está constante, ó en sí.
Obámbulo, pasearse al rededor, muns, urbem.
Pluit, llover, lapídibus, 6 lápides.
O b í S t o r , poner fuerza en algo, ó luchar contra alguno;
Váleo, possum, poder, dignitáte.
arénae. .
Sto, estar y cumplir, promíssis. Stare a b áliquo, ser de su
Obnítor, es/rz'for con/ra o^ano, adversis.
parte: stetit pluris, costó más.
Prce. Fungor, gozar ó usar, officio, ú offícium.
Utor, usar, Consilio.
Praesto, aventajarse, ómnibus, omnes: dar, ho-
Fido, confido, confiar, virtúti ó virtúte.
nòrem patri. •
Periclitor, peligrar, statu: experimentar, labóres.
Praecúrro, correr delattíe, vobis, o áliquem.
Affluo, tener abundancia, divítiis.
Praelúceo, ir delante con luz, majónbus.
Praesídeo, presidir, urbi. # 1 Sum atrinque.
Praecéllo, praecédo, aventajarse, ahcui, o áliquem.
Rex erat ^Enéas.
Sub. Vestrum est dare, v i n c e r e nostrum.
Boni júdicis, est fácere c o n j e c t ú r a m ,
Subjáceo, estar debajo, monti. Magni mihi erunt tuee litieras.
Succúmbo, rendirse, fortúnae. Me nullius consilii fuisse confiteor.
Subrépo, entrarse á escondidas, ilh oblivio. _ Natura tu illi pater es, consiliis ego.
Subclimo, clamar después de otro, vociferanti. Epistola tua m a g n a ; mihi molestias f u i t
Subóleo, oler 6 sentir, patri. Erat tribus sestertiis módius.
Succrésco, ir creciendo, gíoriae seiuórum. Summo iste ingénio dicitur fuisse.
Succèdo, entrar, urbi, suceder á otro, alieni, o m locura
aücújus: acontecer, mihi.
Verba accusando.
Sextum vult égeo. ,
Accérso, ó arcésso, acusar ante el juez, voz ámbitus.
É g e o , indígeo, tener necesidad, Consilio, auxílii. Incuso, acusar con queja, te probri.
Vícüto, vivo, sustentarse, palmis. Coárguo, redargüir, illum avaritiae.
Vescor, comer, pane, ó panem. Convinco, convencer, á l i q u e m inhumanitátis.
Supersédeo, dejar, narratióne. Infamo, infamar, A n t o n i u m parricídii.
Pótior, apoderarse y gozar, regni, pacem, gaza. Insimulo, motejar ó culpar, V e r r e m audáciae.
Detèctor, deleitarse, tais lítteris.
Abundo, tener abundancia, doctrina. Genitivas qui crimen.
Mano, manar, e fóntibus a qua, culter cruóre. r
Accuso, acusar, te conjuratiónis, d e v e n e f i c i i s .
Redundo, rebosar, sánguine. Ad, ó in me frttctus redun-
Arguo, convencer, r e g e m c u l p a e , de scélere.
dat, & mí me alcatisa el fruto.
Appèllo, acusar, áliquem de proditióne.
F l u o , correr lo ñquido, fluvius s á n g u i n e .
A g o , hacer ó dar, mihi grátias: actum est, se concluyó.
A b s ó l v o , dar por libre, te majestátis, de prevaricatane,
Demo, quitar, auctoritátem pecúniae, m u l t a de c ú m u l o .
suspicióne. . , ., Minor, minitor, amenazar, mortem fratri, ó fratrem morte.
D a m m o , con levar, ilìum furti, de m a j está te capite. Antevérto, anticipar, alícui d a m n a t i ó n e m .
C o n d é m n o , condenar, áliquem a r r o g a n t e . de alea. Exprobo, dar en rostro, sopóreín alícui.
Défero, denunciar, filium veneficii, de parricidio. • Suádeo, aconsejar: persuádeo, persuadir. hoc tibi.
Póstulo, acusar, te impietátis, de ámbitu: pedir, h o c a te. A b r o g o , quitar del todo, tibi magistrátum,'legem, / l e g i .
Absólvo et i aiti Ubero. Dérogo, disminuir, fidem alícui, legi, ó de lege.

Libero, dar por libre, reum supplício, a calúmniis. Verba dandi.


Alligo, adstringo, obligo, obstringo, atar y enredar, se
Do, dedo, lárgior, tríbuo, dar, ó p e r a m s u a m regí.
m a g n o scélere. H i c furti se alligai. Concédo, conceder, libertátem, alícui: rendirse, némini.
Mulcto, condenar, áliquem exilio. Ministro, dar sirviendo, póculum regi.
Miseret. Suppédito, dar á la mano, cibum filiis.
Exhíbeo, mostrar ó dar, mihi moléstiam.
Míseret, miseréscit, tener misericordia, te fratrum.
Praäbeo, dar ó mostrar, aures convitiis.
Piget, dolerse, me stultitiae.
Impértio, dar ó gastar, aures convitiis.
PÒsnitet, arrepentirse ó dolerse, e o s scélerum.
Lego, as, enviar embajador, te Antonio, ó ad: mandar en
Pudet, avergonzarse, illos infàmia e.
testamento, r e g n u m Numitóri.
T a e d e t , tener hastío ó enfadarse, n o s vitae.
Dono, donar ó premiar, tibi civitátem, ó te civitáte.
Verba prétii, atque astimatiónis, Impéndo ó impertior, dar parte, tibi, labórem, ó te iabóre.
Mitto, enviar, tibi, ó a d te lítteras.
E m o , mercor, c ó m p a r o , c o n d ù c o , rédimo, vendo, vernan- Mutuo, dar prestado, pecúnia alícui.
do! aestímo, duco, fació, pendo, hábeo, puto, quieren
Fceneror, ó fcenero, dará logro, tibi p e c ú n i a m .
estos genitivos, m a g n i , máximi, etc.
JÚ?Uanse también á estos ablativos, m a g n o , p e r m a g n o , par- Reddéndi.
vo, minóre, m a g n o p r é t i o , ^ á otros semejantes. Rejido, volver, c u í q u e honórem.
Admiten además estos genitivos, nauci, flocci, etc. Restítuo, restituir,' bona tibi.
T u a s m i n a s hujus n o s fácio. Solvo, pagar, p e c ú n i a m alícui: desatar, te légibus.
Pendo flocci, ó níhili tuas fortunas. Solvo portu, ó n a v i s m e a solvit, ó s o l v o n a v e m , doime á
Non assis, non flocci, te aestímo. , la vela.
Hábeo. puto, d u c o pro níhilo divitias prae virtute. Réfero, contar, volver, t i b i g r a t i a m : pedem, volver atrás.

Verba ómnia. Commitléndi.


Committo, encomendar ó entregar, tibi fortúnas.
Parco, perdonar, subjectis v i t a m . Comméndo, encomendar, alícui negótia.
Cáveo, guardarse, sibi insidias a b áliquo. I r a d o , entregar, illum Caesari: se in potestátem, ó in dis-
T i m e o , metuo, temer, tímeo tibi, et tímeo m a l u m tibi, te- ciplinam alicújus.
mo no te venga mal: tímeo te, et tímeo mihi abs te, te- Credo, dar en confianza, tibi p e c ú n i a m : creer, mihi testi
mo no me hagas mal. . tibi hoc.
Grátulor. dar el parabién, tibi victóriam, 6 tibi de v i c t ó n a . Mando, encomendar, áliquid memóriae.
Fácio, hacer, v o b ¡ s injurias.
j E q u o , a d a e q u o , igualar, áliquem sibi, ó tecum. Promitténdi.
C o n j ú n g o , juntar, provincias impèrio, ó tecum. Promitto, prometer, hoc vobis.
Pollícaor, prometer, óperam suam alícui.
íngero, echar ó poner, ligua foco.
Spondeo, prometer, h o c mihi.
Insusúrro, hablar al oído, álteri áliquid in áurem.
Recípio, prometer, d o m u m mihi: recibir, a h q u e m in do-
m u m in grátiam, fidem: xnt ó recogerse se m portum. Ob.
Declaro, éxplico, apério, expláno, declarar, t b » consihum.
Oppóno, objécto, objício, poner y echar, se telis.
D e m ó n s t r o , osténdo, mostrar, rem v o b i s . Offero, ofrecer, tibi offícium.
Dico, decir, h o c tibi. Offúndo, derramar, calíginem óculis.
Significo, i n d i c o , mostrar, mihi rem o m n e m . Oblóquor, hablar con otro, tibi discrimina v d c u m .
Narro, contar, f a b é l l a m surdo, de áhqua re.
Lóquor, hablar, áliquid tibi, ó tecum.
Prae.
Anteponéndi.
A n t e p ó n o , antehábeo, antéfaro, praepono, praehábeo, Praeclúdo, cerrar, áditum alícui.
praefero, praeópto, anteponer, virtutem vitiis. Praecípio, mandar, h o c tibi.
Postponéndi. Praefício, poner en oficio, te civitáti.
Praefínio, señalar, tibi diem.
Postpóno, postehábeo, póstfero, posponer, vitia virtúti.
Praescríbo, señalar 6 mandar, jura civitátibus.
Hábeo, puto, duco, pro níhilo vitia prae virtute.
Praeparo, preparar, regi d o m u m .
Multa compòsita ex praepositióne ad.
Sub.
A d d o , añadir, fidúciam alícui.
A d i m o , quitar, pupillo fortunas. •Subdúco, sacar ó quitar, tibi cibum.
A d j u d i c o , entregar por sentencia, nobis d o m u m . Subjicio, poner debajo, o v a gallínis.
Addico, entregar, mihi bona. Súbtraho, sacar ó quitar, matériam furóri, se a curia.
A d j i c i o , afiadir, ánimum Consilia. 6 ad. Súggero, dar, tibi ratiónes.
A d j ú n g o , juntar, provincias impèrio. ^ Suppdno, poner debajo, colla dneri.
A d m í s c e o , mezclar, se vitiis, ó cum, ó ad. Subscribo, escribir debajo, nomen e p í s t o l a , favorecer, ódiis
A d m ó v e o , mover hacia otro, exércitum urbi, 6 ad. alicújus.
A p p l i c o , arrimar, n a v e s terrae, ó ad. } Súpplico, suplicar, v o b i s v é n i a m , pro amíco.
A f f e r ò , traer, fruméntum reipúblicae, o ad.
A l l é g o , alegar 7 ó echar rogadores, h o m i n e m álteri. Moneo.
A p p ó n o , poner, notam epístolis, ¿ ad. Moneo, amonestar, te hanc, rem: hacer, saber, illum de
Admétior, medir, fruméntum militi. testaménto.
In. Admóneo, c o m m d n e o . amonestar, te áliquid: hacer saber,
Incútio, infundir, terrórem pátribus. illum de hic rebus, foederis.
Infero, llevar adentro, bellum Itáliae. Commonefácio, avisar, te a m i c i t i a .
In figo, enclavar, gládium hosti i n pectus.
Dóceo.
Injício, echar, m a n u m alícui, <5 in áliquem.
Impòrto, traer, pestem respúblicae. Dóceo, enseñar, te lítteras: hacer saber, te de hoc.
Insero, meterT cibum infántibus in os. Edóceo, enseñar, j u v e n t ú t e m f a c í n o r a : hacer, saber, sená-
In uro, señalar con fuego, n o t a s vítulis. tum de itínere hóstium.
I n d u c o , introducir ó meter, cálceum alícui. Dedóceo, desenseñar, áliquem hanc artem.
Indo, poner, n o m e m alícui.
I n j ú n g o , poner ó cargar, labórem alícui. Item fldgito
Flágito, poseo, repósco, pedir, vos n u m m o s 6 a vobis.
Rogo, intérrogo, pregu?itar, áliquem multa, ó de multis.
Liberdndi.
R o g o , por pedir, te b e n e f í c i u m , ó a te.
Celo, encubrir, m e s e r m ó n e m , de insídiis: h o c celétur Petri. E x s ó l v o , desatar, álium vínculis.
Expédio, desembarazar, se molèstia, a b o c c u p a t i d n e .
Verba impléndi.
Impedio, impedir, me negotiis.
Implico, irrétio, illáqueo, enredar, se illécebris.
Impleo, llenar, se á q u a , spei.
Alligo, adstringo, óbligo, obstríngo, obligar, te beneficiis.
Cómpleo, llenar, forum Iamentatióne.
E x p l e o , henchirf suos divítiis. Privándi.
I m b u o , teñir 6 empapar, v e s t e m s á n g u i n e .
Répleo, llenar, Tíberim corpóribus. Privo, privar, patrem vita.
Sátio, hartar, se s o m n o , de. Dejício, derribar, te statu, ó de.
Fárcio, refércio, embutir, p u l v í n a r rosa. Fréudo, despojar con engaño, á l i q u e m p e c ú n i a e .
Saturo, hartar, se sánguine. Prohibeo, prohibir, praedónes ínsula, ó ab.
Cúmulo, llenar ó colmar, áliquem láudibus. Orbo, privar de una cosa amada, patrem filio.
Á u g e o , aumejitar, m u n u s vobis. Víduo, privar, urbem cívibus.
Óbruo, cubrir, illum lapídibus. A b d i c o , quitar y privar, se magistrátu libertáte, etc., etc.
Defraudo, quitar con engaño, te d r a c h m a .
Vestiéndi. E m ú n g o , limpiar ó despojar, senem argènto.
Múnero, 6 múneror, presentar, te his rebus, remunerar.
í n d u o , vestir, te veste, 6 tibi vestem. Remúnero, ó remúneror, galardonar, te múnere: recom-
Véstio, convéstio, vestir, óculos membránis. pensar, méritum.
Cálceo, calzar, á l i q u e m cothúrnis, Affício, dar ó causar, te tristítia, dolóre, laetítia, etc., etc.
Cingo, ceñir, urbem moenibus. Prósequor, seguir, te amóre, odio, làude, honóre, etc.,
Sterno, aderezar, lectum pellículis. amar, etc. j
Instérno, cubrir ó aderezar, á u l a m r é g i o ornátu. Muto, mudar, g á u d i u m moeróre.
ínstruo, instruir, te consíliis. Commúto, trocar, fidem pecùnia.
T e g o , cubrir, prudéntiam simulatióne. Permúto, trocar, áliquid mercéde.
Redimió, cercar ó coronar, illum sertis.
Éxuo, desnudar, regem regno. Peténdi.
Amicio, cubrir, te púrpura.
Nudo, desnudar, m u r u m praesídio. Peto, efflágito, éxigo, contèndo, pedir, h o c a te.
Deprecor. rogar, áliquid illum, ó ab ilio: mortem deprecá-
Onerdndi. ri, pedir que nò le maten: poenam, que no le castiguen.
Oro, rogar, hoc a te.
Ónero, cargar, m e n s a s épulis. Exóro, impetro, alcanzar con ruegos, civitátem a b hoste.
Exónero, descargar, nos metu. Expóstulo, pedir, hoc a te: quejarse, c u m áliquo de h a c
Premo, apretar, urbem obsidióne. re, ó h a n c rem.
Ópprimo, oprimir, postem armis.
Percontdndi.
L e v o , aliviar, me aegritúdine.
Expolio, despojar, áliquem ópibus. Percóntor, preguntar, disciplinara a 6 ex v o b i s : illum de
Exháurio, agotar, p r o v í n c i a m s u m p t u ; sacar, pecúniam h a c re.
xe a erário. Quaero. preguntar, illud a te, 6 ex te.
Evérto, echar, áliquem fortúnis. Sciscitor, preguntar, a, ó ex áliquo senténtiam.
'

SUPLEMENTO Á LA SINTAXIS.

Mercor, mercar, pállium a v o b i s .


Auferèttili C o n d u c o , lomar á alquiler, d o m u m a b ilio.
E m o , comprar, v e s t e m a b á l i q u o .
Á u f e r o , quitar, v a s a h u i c , 6 a b h o c ; p e c ú n i a m ex, ó de aera-
C ó l l i g o , coger, fructus ex àrbore.
rio. Repórto, traer ó alcanzar, v i c t ó r i a m ex hóstibus.
Erípio, arrebatar, á l i q u e m morti, a ó ex c u s t o d i a . Mutuo, tomar prestado, t a l e n t u m a parte. fe?'
Furor, hurtar, ó c u l o s l a b ó r i . Fceneror, tomar á logro, a b e o haereditátem.
Subrípio, tomar á escondidas, áliquid álicui, 6 a b á l i c u o .
A b r í p i o , arrebatar, f í l i o s à , ó ex c o m p l é x u . Iutelligéndi.
A b d ú c o , quitar por fuerza, discípulum a magistro. Intélligo, entender, h o c ex te, ó de te.
Á b s t r a h o , tomar ó sacar por fuerza, se a valetùdine. Disco, aprender, c á u s a m a, ó de te.
A b a l i é n o , enagenar, v o l u n t á t e m a m e . C o g n ó s c o , conocer, áliquid ex alio.
A b r à d o , raer ó quitar con fuerza, h o c a te. A g n ó s c o , reconocer, h o c ex ilio.
A v è l l o , arrancar ó apartar, á l i q u e m , a, ó è, ó de suis. Conjicio, c o n j é c t o , conjeturar, h o c e x tuis litteris ó de á-
A b j ú d i c o , quitar por sentencia, a g r u m a v o b i s : sibi l i b e r - liquem in v i n c u l a , prender á uno.
tà tem.
VARIA COXSTRUCTIO.
Retitovéndi. Declino, apartarse, u r b e m , ó a b urbe. •a
R e m ó v e o , apartar, se a s u s p i c i ó n e . Deflécto, apartarse, de v i a : doblegar, ramum. M
Cómitor, acompañar, fílium, h u i c v i t a e .
D e t é r r e o , abstérreo, apartar amedrentando, áliquem a sen-
Dissénto, ó disséntior, ser de contrario parecer, a b áliquo
tènza.
ó cum, in, aut de oratióne.
A m ó n e o , apartar, c u r a m a se.
Desisto, desistir, càusa, a ó càusa.
A v ó c o , apartar, s e a vitiis.
Móderor, moderar, cupiditáti; gobernar, rempúblicam.
Á r c e o , echar ó apartar, h o s t e m a moenibus.
Dóminor, señorear, r e g n i , in suos, ó infortúnis.
E j i c i o , ec/zar, á l i q u e m a s u i s ò s e ; e ¿ ex n a v i in t e r r a m .
Beneméreor, hacer bien; m a l e m é r e o r , hacer mal: de te óp-
R e p è l l o , rechazar ó arrojar, fratrem a g é n i b u s .
time méreor.
A v è r t o , apartar, h o s t e m a portis.
Specto, mirar ó probar, v i t a m ex móribus. Quo spectat
Pello, d e p é l l o , e x p é l l o , e c ¿ w r á empujones, te d o m o , ó a,
orado? ¿Adonde se endereza la plática?
R e¿v odceo ,d ovolver
m o . apartando, á l i q u e m , a b i n c é p t o : i l l u m ex Cónfero, c ó m p a r o , juntar, comparar, s e illi, ó c u m ilio.
morte a d vitam. Conferò, m e in u r b e m , voy á la ciudad: b e n e f i c i a in áli-
E x t ú r b o , detùrbo, derribar, illum tribunáli, ó de, o a. quem, hacer mercedes á alguno.
Á b i g o , apartar ú ojear, pestem a me. Aspèrgo, rociar, s a l e m carni, ó c a r n e m sale.
S é p a r o , apartar ó dividir, v e r a a falsis. • Interclùdo, estorbar, c o m m e á r u m i n i m í c i s , ó i n i m í c o s c o m -
Abstinéndi. meátu.
Excédo, partirse, u r b e : exceder, modum.
A b s t i n é o , abstenerse, se a l i è n i s , a b ó a l i é n i s .
Tempero, gobernar ú ordenar, r e m p ú b l i c a m l é g i b u s : tem-
C u h i b e o , refrenar, m a n u S a b auro.
plar mezclando, v i n u m a q u a moderarse en algo, sibi lá-
R e f r a e n o , refrenar, a d o l e s c è n t e m a glòria.
crimas, ó s e in l á c r i m i s ; temperare se a b injúria, no in-
C o n t i n e o , refrenar,, m a n u s a b áliquo.
juriar.
Accipiéndi.
Háurio. sacar, a q u a m a, ó de, ó e fonte.
A c c i p i o , recibir, áliquid a te. , A n i m a d v é r t o , echar de ver, rem á l i q u a m : castigar, in áli-
S u m o , tomar, a t e e x é m p l u m : de te s u p p l í c i u m , te castigo. quem.
(46) COPIA D E NOMBRES Y VERBOS.

P é n d e o , depender, v i t a m e a ex, ó de te:pesar, ánnulusún-


c i a m auri p e n d e t : p é n d e r e ánimi, ó á n i m o , estar suspen-
so 6 desmayar.
R e n ú n t i o , hacer saber, h o c tibi: á l i q u e m c ó n s u l e m , decla-
rarle por cónsul: s o c i e t á t e m , h o s p í c i u m álicui, avisarle
que no quiere su compañía, etc. Haereditáte, renunciar
la herencia.
S ú b e o , subir de abajo arriba, tectum, ó a d h o s t e s :
6 padecer, l a b ó r e m : ofrecerse, mihi cura, ó m e p o e n i -
lomar SUPLEMENTO A LA SINTAXIS,
téntia.
V é r e o r , reverenciar, p a t r e m : véreor tibi, temo no te venga
mal: a te s u p p l í c i u m , temo de tí el castigo: véreor de EXPLICACION DE LAS ORACIONES LAUNAS.
illo, recelóme de él.
F R A S E S EQUIVALENTES
D e s p é r o , desconfiar ó perder la esperanza, v i t a m , ó s a l ú t i ,
ó de república. Son l a s q u e i n d i s t i n t a m e n t e p u e d e n e m p l e a r s e en c a s -
R e s p ó n d e o , responder, r a t i ó n e m mihi a d i n t e r r o g á t a , cor tellano p a r a e x p r e s a r un m i s m o p e n s a m i e n t o ; tales s o n :
rresponder, v i r t u s opinióni. yo estoy amando, yo quedo amando, yo no dejo de amar
T o l l o , quitar, s u s p i c i ó n e m a l i c u i ; s i m u l á c r a e, ó ex, ó de yo ando amando, y yo voy amando, p a r a d e c i r y o amo. E n
t e m p l i s : á l i q u e m de m é d i o , matarle. latín no se c o n o c e n a q u e l l o s r o d e o s , p u e s t o d o s s e e x p r e -
E r ú m p o , salir con ímpetu, in á l i q u e m , s e foras, echar 6 sa- san c o n esta s o l a p a l a b r a amo. Estas frases equivalen-
car, iram, ó s t ó m a c h u m in á l i u m , enojarse contra algu- tes t a m b i é n tienen l u g a r en la p a s i v a y en t o d o s los t i e m -
no. pos del v e r b o .
U l c í s c o r , tomar venganza, i n i m í c u m , injurias, me.
V i n d i c o , vengar, m o r t e m illius, s e a b á l i q u o : librar, áli- A n t e s de e x p l i c a r l a s o r a c i o n e s será n e c e s a r i o s a b e r q u é
q u e m a m o l é s t i a ; R e m p . in libertátem, volver la Repú- oración es la expresión de un p e n s a m i e n t o , ó del j u i c i o
blica á su bbertad. que h a c e m o s de l a s c o s a s , a f i r m a n d o ó n e g a n d o lo q u e
s o n ó n o s o n , si h a c e n ó sufren, etc., v . g . : El ejemplo es
H á b i t o , residir 6 habitar, u r b e m , urbe, ¿ i n u r b e r b e n e h a -
mas poderoso que la palabra.
bitáre, estar bien alojado: t e c u m habita, reflexiona.
G e r o , llevar, tratar, hacer, b e l l u m : s e ut h a e r é d e m , ó pro
ORACIONES DEL V E R B O SUSTANTIVO.
c i v e , portarse como tal: m o r e m , alicui, condescender
con alguno: c e n s ú r a m , ser censor. L a s p r i m e r a s c o n s t a n de n o m i n a t i v o a n t e p u e s t o , v e r b o
C á p i o , por caber. P l u r e s n o n c a p i t hic locus, 110 caben c o n c e r t a n d o c o n él, y n o m i n a t i v o p o s p u e s t o ; v. g. • él prin-
más aquí. cipio de la s a b i d u r í a es el t e m o r del S e ñ o r : inílium sapién-
hce est timor Dómini. L a s s e g u n d a s traén s o l a m e n t e no-
m i n a t i v o y v e r b o ; v. g . : e s t u v i s t e en R o m a : fuistiRomee.

ADVERTENCIAS.
i ^ - L o s c o m p u e s t o s del v e r b o sum, f o r m a n de o r d i n a -
rio o r a c i o n e s s e g u n d a s ; v. g . : el S a l v a d o r asistió á ciertas
b o d a s en C a n a de G a l i l e a : Salvátor quibúsdam nubtiis in-
fuit in Cana Galilece.

a ? — M u c h o s verbos neutros y a l g u n o s pasivos de en-


(46) COPIA D E NOMBRES Y VERBOS.

P é n d e o , depender, v i t a m e a ex, ó de te:pesar, ánnulusún-


c i a m auri p e n d e t : p é n d e r e ánimi, ó á n i m o , estar suspen-
so 6 desmayar.
R e n ú n t i o , hacer saber, h o c tibi: á l i q u e m c ó n s u l e m , decla-
rarle por cónsul: s o c i e t á t e m , h o s p í c i u m álicui, avisarle
que no quiere su compañía, etc. Haereditáte, renunciar
la herencia.
S ú b e o , subir de abajo arriba, tectum, ó a d h o s t e s :
6 padecer, l a b ó r e m : ofrecerse, mihi cura, ó m e p o e n i -
lomar SUPLEMENTO A LA SINTAXIS,
téntia.
V é r e o r , reverenciar, p a t r e m : véreor tibi, temo no te venga
mal: a te s u p p l í c i u m , temo de tí el castigo: véreor de EXPLICACION DE LAS ORACIONES LAUNAS.
illo, recelóme de él.
F R A S E S EQUIVALENTES
D e s p é r o , desconfiar ó perder la esperanza, v i t a m , ó s a l ú t i ,
ó de república. Son l a s q u e i n d i s t i n t a m e n t e p u e d e n e m p l e a r s e en c a s -
R e s p ó n d e o , responder, r a t i ó n e m mihi a d i n t e r r o g á t a , cor tellano p a r a e x p r e s a r un m i s m o p e n s a m i e n t o ; tales s o n :
rresponder, v i r t u s opinióni. yo estoy amando, yo quedo amando, yo no dejo de amar
T o l l o , quitar, s u s p i c i ó n e m a l i c u i ; s i m u l á c r a e, ó ex, ó de yo ando amando, y yo voy amando, p a r a d e c i r y o amo. E n
t e m p l i s : á l i q u e m de m é d i o , matarle. latín no se c o n o c e n a q u e l l o s r o d e o s , p u e s t o d o s s e e x p r e -
E r ú m p o , salir con ímpetu, in á l i q u e m , s e foras, echar 6 sa- san c o n esta s o l a p a l a b r a amo. Estas frases equivalen-
car, iram, ó s t ó m a c h u m in á l i u m , enojarse contra algu- tes t a m b i é n tienen l u g a r en la p a s i v a y en t o d o s los t i e m -
no. pos del v e r b o .
U l c í s c o r , tomar venganza, i n i m í c u m , i n j u r i a s , me.
V i n d i c o , vengar, m o r t e m illius, s e a b á l i q u o : librar, áli- A n t e s de e x p l i c a r l a s o r a c i o n e s será n e c e s a r i o s a b e r q u é
q u e m a m o l é s t i a ; R e m p . in libertátem, volver la Repú- oración es la expresión de un p e n s a m i e n t o , ó del j u i c i o
blica á su bbertad. que h a c e m o s de l a s c o s a s , a f i r m a n d o ó n e g a n d o lo q u e
s o n ó n o s o n , si h a c e n ó sufren, etc., v . g . : El ejemplo es
H á b i t o , residir 6 habitar, u r b e m , urbe, ¿ i n u r b e r b e n e h a -
mas poderoso que la palabra.
bitáre, estar bien alojado: t e c u m habita, reflexiona.
G e r o , llevar, tratar, hacer, b e l l u m : s e ut h a e r é d e m , ó pro
ORACIONES DEL V E R B O SUSTANTIVO.
c i v e , portarse como tal: m o r e m , alicui, condescender
con alguno: c e n s ú r a m , ser censor. L a s p r i m e r a s c o n s t a n de n o m i n a t i v o a n t e p u e s t o , v e r b o
C á p i o , por caber. P l u r e s n o n c a p i t hic locus, 110 caben c o n c e r t a n d o c o n él, y n o m i n a t i v o p o s p u e s t o ; v. g. • el prin-
más aquí. cipio de la s a b i d u r í a es el t e m o r del S e ñ o r : inílium sapién-
hce est timor Dómini. L a s s e g u n d a s traén s o l a m e n t e no-
m i n a t i v o y v e r b o ; v. g . : e s t u v i s t e en R o m a : fuistiRomee.

ADVERTENCIAS.
i ^ - L o s c o m p u e s t o s del v e r b o sum, f o r m a n de o r d i n a -
rio o r a c i o n e s s e g u n d a s ; v. g . : el S a l v a d o r asistió á ciertas
b o d a s en C a n a de G a l i l e a : Salvátor quibúsdam nubtiis in-
fuit in Cana Galilece.

2 ? — M u c h o s verbos neutros y a l g u n o s pasivos de en-


35SBT- "

sona que padece, verbo concertando con élla, y persona


(48) SUPLEMENTO A LA SINTAXIS. a g e n t e en a b l a t i v o , p r e c e d i d a de a l g u n a de e s t a s preposi-
c i o n e s á ó ab, ( 1 ) ; v. g . : el h o m b r e ha s i d o c r e a d o por
t e n d í m i e n t o y l e n g u a , requieren t a m b i é n d o s n o m i n a t i -
D i o s : homo faclus est, ó fuit, a Deo. L a s s e g u n d a s de pa-
v o s , s i e m p r e q u e el s e g u n d o se refiera n e c e s a r i a m e n t e al
s i v a c o n s t a n s o l a m e n t e de p e r s o n a q u e p a d e c e , c o n c e r -
p r i m e r o ; v . g . : A d á n v i v i ó feliz en el P a r a í s o : Adámus vi- t a d a c o n el v e r b o ; v. g . : el n i ñ o era a m a d o : p u e r amabátur.
xit felix in Paradíso; l a T e o l o g í a se l l a m a f a c u l t a d : Theo-
logia dicilur facultas; esto se h a j u z g a d o v i c i o s o : hocju-
VARIACIONES.
dicátum esl vitiósuvt.
3?—Sum, es, fui, tienen v a r i o s s i g n i f i c a d o s , y s u s o r a - L a s p r i m e r a s d e a c t i v a p u e d e n v a r i a r s e por p a s i v a , y
ciones se hacen d e s i n c o modos: U s a d o p o r ser, exis- al contrario, l a s p r i m e r a s d e p a s i v a p o r a c t i v a , c o m e n -
tir y estar, s u s o r a c i o n e s se h a c e n c o m o q u e d a e x p l i c a d o . z a n d o por la p e r s o n a a g e n t e en éstas, y p o r la p a c i e n t e
2o- S i g n i f i c a n d o tener, el q u e tiene s e p o n e en d a t i v o , la en a q u é l l a s , y s i g u i e n d o en u n a s y otras las r e g l a s corres-
cosa q u e tiene, en n o m i n a t i v o , y el v e r b o sum c o n c e r t a n - pondientes. E l e j e m p l o anterior d i c e en p a s i v a : homo fac-
d o c o n este n o m i n a t i v o ; v. g . : y o t e n g o un libro: mihi lí- tus est, ó fuit, a Deo; y la a c t i v a ser í\ Deusfecit hóminem.
ber est; l a c i u d a d n o tiene s o l d a d o s : urbe milites nonsunt.
L a s s e g u n d a s de a c t i v a p u e d e n v a r i a r s e por p a s i v a , i m -
3^ S i g n i f i c a n d o pertenecer, s u s o r a c i o n e s c o n s t a n de no-
p e r s o n a l m e n t e ; e s decir, se p o n e el v e r b o en la tercera per-
m i n a t i v o de la c o s a á q u e pertenece, v e r b o c o n c e r t a n d o
s o n a de s i n g u l a r de p a s i v a ( t o m á n d o s e la t e r m i n a c i ó n n e u -
c o n él, y g e n i t i v o de p e r s o n a á q u i e n p e r t e n e c e ; v. g . : ¿de
tra y el sum es fuit c o r r e s p o n d i e n t e , si el t i e m p o fuere c o m -
q u i é n es ésta i m a g e n ? — D e l C é s a r : cujus est imágo hezcP—
puesto); y por ú l t i m o , la p e r s o n a a g e n t e s e c o l o c a en a b l a -
Ccesaris. Pero c u a n d o la p e r s o n a á quien p e r t e n e c e n o
tivo; v. g . : s e d i j o por el n i ñ o : dicium est, ófuit, a puer o.
f u e r e tercera, s e usará m á s bien un a d j e t i v o p o s e s i v o , c o n -
c e r t a n d o c o n el n o m i n a t i v o de c o s a ; v. g . : estos libros son L a s s e g u n d a s d e p a s i v a n o p u e d e n v a r i a r s e por a c t i v a ,
m í o s y v u e s t r o s , ó m e p e r t e n e c e n á m í y á v o s o t r o s : /z/Zr- si 110 es q u e se e x p r e s e la p e r s o n a q u e h a c e ; y en este
bri mei sunt ac veslri. 4° C u a n d o sum s i g n i f i c a servir, lo c a s o f o r m a r á n u n a oración p r i m e r a de p a s i v a . Si, por
q u e s i r v e s e p o n e en n o m i n a t i v o , el v e r b o c o n c e r t a n d o e j e m p l o , en la oración puer amabátur (el n i ñ o e r a a m a d o )
c o n él, la p e r s o n a á quien sirve, en d a t i v o , y el fin p a r a se e x p r e s a el a b l a t i v o a magístro, quedará c o n v e r t i d a en
q u e s i r v e ó n o sirve, en todos los c a s o s , m e n o s en v o c a - p r i m e r a de p a s i v a , y s e v a r i a r á por a c t i v a , d i c i e n d o : ma-
tivo, c o n tal q u e el a c u s a t i v o sea c o n ad ó in, y el ablati- gíster amábat puérum.
v o c o n pro; v. g . : esta m e m o r i a le s e r v í a de c o n s u e l o : hcec
recordátio erat illisolátium, solátii, solálio, in, ó ad solátium, ADVERTENCIA.
pro solátio. 5 o C u a n d o sum está u s a d o por haber, s e po-
A l a s o r a c i o n e s s e g u n d a s d e p a s i v a p u e d e n reducirse
n e en las terceras p e r s o n a s de s i n g u l a r ó plural, s e g ú n s e a
a q u e l l a s frases c a s t e l l a n a s en que, sin h a b e r p e r s o n a q u e
e l n ú m e r o del n o m i n a t i v o q u e e x p r e s a lo q u e h a y ó n o
h a c e e x p r e s a , a p a r e c e el v e r b o en a c t i v a , en tercera per-
h a y ; v . g . : allí h a b í a un g r a n t e s o r o : ibi erat magnus the-
s o n a de plural, c o n la p e r s o n a q u e p a d e c e ; v. g . : oirán
sáurus; h a h a b i d o p o c o s s a b i o s : paucifuerunt sapientes.
v o c e s , voces audiéntur; á m a n m e , ego ámor. T a l e s ora-
ciones se h a n d e n o m i n a d o semi-impersonales.
ORACIONES DE A C T I V A Y P A S I V A L L A N A S .

L a s p r i m e r a s de a c t i v a c o n s t a n de p e r s o n a q u e h a c e , ORACIONES IMPERSONALES.
sta en n o m i n a t i v o , v e r b o q u e c o n c i e r t a c o n élla, y E s t a s s e e n u n c i a n en c a s t e l l a n o c o n sólo el v e r b o , y en
n a q u e p a d e c e en a c u s a t i v o ; v. g . : el a m o r d e la
V i u e v e á l a s a l m a s g r a n d e s : amor glorice éxital mag- ( 1 ) S e p o n e a . c u a n d o la p e r s o n a q u e h a c e e s t á e s p r e s a d a p o r u n n o m b r e q u e e m p i e c e p o r c e n s o -
nos. L a s s e g u n d a s traen s ó l o n o m i n a t i v o de per- c a n t e . y ab. c u a n d o p o r v o c a l , a u n q u e n o s i n e x c e p c i ó n ; p e r o s e o m i t e n s i l a p e r s o n a a g e n t e e s u n
n o m o * « que da l a i d e a detuna c o s a i n a n i m a d a .

\^te y v e r b o ; v. g . : el n i ñ o d i j o : puer dixit.


(?)
S e r a s de p a s i v a constan de n o m i n a t i v o de per-
mmm

(5o) SUPLEMENTO Á LA SINTAXIS.


SUPLEMENTO Á LA SINTAXIS. (5l)
plural, c o m o dicen, y a en s i n g u l a r c o n la r e d u p l i c a c i ó n
DEL QUE C A S T E L L A N O Y SU CORRESPONDENCIA
se, a n t e p u e s t a ó p o s p u e s t a , c o m o díjose, ó se dijo. Se ha-
c e n por la tercera p e r s o n a de s i n g u l a r en p a s i v a , y si el LATINA.
t i e m p o tuviere tres t e r m i n a c i o n e s , se t o m a r á la n e u t r a ; v . L a p a l a b r a que p u e d e ser c o n j u n c i ó n ó p r o n o m b r e re-
g . : a m a r á n : amábitur; h u b i e r a n a m a d o : amálum esseí, ó lativo. Será c o n j u n c i ó n si se refiere á un v e r b o e x p r e s o ó
fuisset. Si el v e r b o f u e r e de l e n g u a , p u e d e t o m a r s e t a m - s o b r e n t e n d i d o ; y r e l a t i v o , si s e refiere á un n o m b r e ó p r o -
bién la tercera p e r s o n a del plural en la f o r m a a c t i v a ; v. g . : nombre. Si fuese c o n j u n c i ó n , f o r m a l a s o r a c i o n e s l l a m a -
d i c e n : dicitur, ó dicunt. das v u l g a r m e n t e de infinitivo; y si r e l a t i v o , d e este m i s m o
n o m b r e á la oración en q u e s e halle.
ORACIONES DE TIEMPO CON DE.

E s t a s s i g u e n las m i s m a s r e g l a s q u e l a s l l a n a s de a c t i v a ORACIONES DE RELATIVO.


y p a s i v a en c u a n t o á la persona a g e n t e ó p a c i e n t e ; y pa- Si el que fuere relativo, podrá v e n i r c o m o p e r s o n a a g e n -
ra v o l v e r l a s en latín s e t o m a en a c t i v a el participio de fu- te ó p a c i e n t e , y t a m b i é n c o m o c a s o o b l i c u o . Para s a b e r
turo en rus. q u e c o n c i e r t a c o n la persona q u e h a c e , y en cuál de e s t a s f u n c i o n e s e j e r c e , se c a l l a el relativo, se c o -
p a s i v a el en dus con la q u e p a d e c e , a g r e g á n d o s e el sum, l o c a el n o m b r e a n t e c e d e n t e en la o r a c i ó n de relativo, y lo
es, fui, en el t i e m p o y p e r s o n a q u e t r a i g a n ; v. g . : e l j u s t o que el a n t e c e d e n t e fuere en d i c h a o r a c i ó n , e s o m i s m o se-
h a de recibir el p r e m i o de s u s v i r t u d e s : justus acceptúrus rá el relativo. Se h a c e n resueltas, y t a m b i é n p o r partici-
est prcemium virtútum suárum. P a s i v a : prcemium virtútum pio, si a t e n d i d a s las r e g l a s q u e a d e l a n t e s e darán, a d m i -
accipiéndum est a justo. tieren tal v a r i a c i ó n .

ORACIONES DEL RECÍPROCO SU1. Para h a c e r l a s resueltas, se c o l o c a el n o m b r e a n t e c e d e n -


te (z) en el c a s o q u e le c o r r e s p o n d a ; l u e g o el r e l a t i v o qui,
Si en l a s o r a c i o n e s p r i m e r a s de a c t i v a y p a s i v a llanas qua>. quod, c o n c e r t a n d o c o n d i c h o a n t e c e d e n t e en g é n e r o
ó c o n de, fuere la p e r s o n a q u e h a c e la m i s m a q u e pade- y número, y a l g u n a s v e c e s en c a s o , y finalmente el v e r -
ce, (siendo tercera de s i n g u l a r y plural) el r e c í p r o c o suise bo en el t i e m p o q u e t r a i g a ; v. g . : el t i e m p o q u e d e s p r e c i a
p o n d r á en a c u s a t i v o por a c t i v a , y en a b l a t i v o por p a s i v a , el d e s i d i o s o , no v o l v e r á j a m á s : tempus quod nég/igit igná-
d e j a n d o s i e m p r e en n o m i n a t i v o el n o m b r e á q u e se refie- vus núsquam redíbit. P a s i v a : tempus quod neglígitur ab
re; v. g . : el s o b e r b i o se a l a b a : supérbus láudat se. Pasi- ignavo núsquam redíbit.
v a : sup'erbus laudátur a se.
VARIACIONES.
ORACIONES DE LOS V E R B O S PASIVOS
P a r a v a r i a r l a s por participio se c a l l a el r e l a t i v o , y s e
LICEO, VÉNEO, VÁPULO, ÉXULO Y FIO. c o n c i e r t a el n o m b r e a n t e c e d e n t e c o n el participio en g é -
C o n estos v e r b o s ( p o r tener c o n s t r u c c i ó n p a s i v a ) , la per- nero, n ú m e r o y c a s o ; v. g . : el h o m b r e q u e d e s e a la s a b i -
s o n a q u e h a c e s e p o n e en a b l a t i v o c o n a ó ab, y l a q u e duría, será feliz: homo cúpiens sapiéntiam erit beátus.
p a d e c e en n o m i n a t i v o c o n c e r t a n d o c o n el v e r b o ; a u n q u e Para s a b e r por cuál d e los p a r t i c i p i o s d e b e v a r i a r s e la
en éxulo y liceo la persona q u e h a c e s u e l e t a m b i é n p o - oración, a t i é n d a s e á l a s r e g l a s q u e s i g u e n :
n e r s e en a c u s a t i v o c o n per, si n o h a y otro a c u s a t i v o c o n
d i c h a p r e p o s i c i ó n ; v. g . : el s e n a d o de R o m a desterró á C a - - S i el r e l a t i v o es a g e n t e y el t i e m p o presente, i m -
t a l i n a : per Roma senátum Catilína exulávit. ( i ) perfecto, ó la p r i m e r a v o z del futuro de s u b j u n t i v o , se ha-
ra la oración de r e l a t i v o por p a r t i c i p i o de presente, c o m o
(i) H a s t a a q u i l a s o r a c i o n e s l l a m a d a s simples, porque constan d e u n solo verbo 'que d e t e r m i n a y
en el e j e m p l o anterior.
rija s u s e n t i d o . L a s q u e e x p o n d r e m o s e n s e g u i d a p o d r á n d e n o m i n a r s e compuestas ó modificadas,
p o r q u e s u s e n t i d o d e p e n d e n e c e s a r i a m e n t e d e d o s v e r b o s , q u e e n l a s m i s d e éllas toman los nombres
d e determinante y determinado, y en l a s d e r e l a t i v o l o s d e antecedente y consiguiente.
2*—Si el que e s agente y el tiempo futuro imperfecto después del que, se p o n e en a c u s a t i v o ; el verbo determi-
de indicativo, primera v o z del futuro de s u b j u n t i v o ó al- n a d o en infinitivo, s e g ú n las r e g l a s q u e daremos, y la
persona que p a d e c e en a c u s a t i v o , si la oración fuere acti-
g u n o de los t i e m p o s con de sin haber, se h a c e la oración
va. M a s si fuere pasiva, quedará dicha persona en acu-
por el participio de futuro en rus; y. g . : tú eres el c a u d i -
sativo, el verbo en infinitivo de pasiva, atendidas las mis-
llo que h a de r e c o g e r los laureles de la victoria: tu es dux
m a s reglas, y la persona q u e h a c e , en a b l a t i v o ; v. g . : han
victórice lauros collectúrus.
d i c h o que nadie ignora los medios de su s a l v a c i ó n : dic-
ADVERTENCIA. lum est, ó fuit, ó dixérunt, ó dixére, néminem salútis suce
média nescíre.
Si la oración se hiciere con a l g u n o de estos verbos, vá-
En el s e g u n d o caso, al que castellano corresponde en
pulo, vento, éxulo, y liceo, para que se h a g a por estos par-
tatín a l g u n a partícula, c o n f o r m e al significado del verbo
ticipios, el relativo ha de ser persona que p a d e c e ; v. g . : el
determinante, y entonces la oración determinada se ha-
traidor q u e es desterrado de su patria, no h a recibido el
c e c o m o las oraciones primeras y s e g u n d a s de a c t i v a y
c o n d i g n o c a s t i g o : trádilor éxulans a pátria cotidígnampce-
p a s i v a llanas ó con de.
nam non excépit.
3 » _ S i el que es paciente y el tiempo perfecto, plus- REGLAS PARA LLEVAR A INFINITIVO
cuamperfecto, ó cualquiera de l a s dos v o c e s habré ó hu-
EL VERBO DETERMINADO.
biere, la oración s e hará por participio pretérito; v. g . : \a
obra que a c o m e t i s t e no tendrá efecto: opus a te commís- i * — A l presente de infinitivo se llevará el determinado
sutn efféctu carébil. c u a n d o hablare de los presentes é imperfectos ( i ) ó de
M a s si el v e r b o es deponente, el que ha de ser persona primera voz del futuro de s u b j u n t i v o .
q u e h a c e ; v. g . : felices los que hablaron siempre el len- 2 * — A l perfecto v a n los perfectos y p l u s c u a m p e r f e c t o s
g u a j e de la v e r d a d : beáli locúti semper veritális verbum. y la s e g u n d a v o z hubiere del m i s m o futuro.
4a gj e i q u e e s paciente y el tiempo futuro imperfecto
3 * — A l futuro de infinitivo, ó futuro primero, v a n el fu-
de indicativo, ó a l g u n o de los t i e m p o s con de sin haber,
turo imperfecto de indicativo y los tiempos con de sin
se hará la oración por el futuro en dus; m a s en estos dos haber.
c a s o s la persona q u e h a c e se pondrá en a b l a t i v o con a, ó
ab, por ser d i c h o participio de significación p a s i v a ; v. g.: 4 * — A l futuro s e g u n d o , ó c i r c u m l o q u i o s e g u n d o , los
tiempos con de y haber, la v o z habrá, y las en ra v en
esta es la fe q u e h a s de g u a r d a r : hcec est fides a te ser-
ria del imperfecto y pluscuamperfecto, siempre que ven-
vánda. (i)
g a por determinante un v e r b o de entendimiento ó lengua.
O R A C I O N E S D E L QUE CONJUNCIÓN.
VARIACIONES POR EL SUBJUNTIVO.
C u a n d o el que es conjunción, el v e r b o q u e sigue (que
REGLAS.
se llama determinado) se p o n e unas v e c e s en infinitivo y
otras en subjuntivo. En el primer c a s o n a d a correspon- i * — L o s verbos de e n t e n d i m i e n t o y lengua, c o m o son
de en latín á aquella palabra, y entonces la oración deter- los que significan creer, petisar, juzgar, averiguar, saber,
minante (que es de ordinario la que precede), se h a c e decir, afirmar, anunciar, ver, estar cierto, acordarse, &. y
c o n f o r m e á sus reglas respectivas; el n o m b r e que sigue los q u e expresan algún a f e c t o del ánimo, c o m o de gozo,
alegría, pesar? seiitwiie?ilo, tristeza, vergüenza? admira-
' I I A l a d j e t i v o r e l a t i v o cuyo c o r r e s p o n d e e n l a t i n qui, quar, qucd, p u e s t o e n g e n i t i v o y e n e l m i s -
m o n ú m e r o que t e n c a e l n o m b r e que le a n t e c e d e , s e a c u a l f u e r e e l d e l r e l a t i v o y d e l n o m b r e q u e si-
g u • v . e : felices aquello', c u y a s iniquidades f u e r o n p e r d o n a d a s : beiti, quòrum rcmtssn suiti s * i - ( i ) L a ú l t i m a v o z d e l i m p e r f e c t o d e s u b j u n t i v o se U e v a m á s bien al perfecto d e infinitivo, c u a n d o
fui/ales.- h u y e la sociedad (1=1 j o v e n c u y a s c o s t u m b r e s s o n v i c i o s a s ; / « ^ « , »fugito, o fugias bfac ut la d e t e r m i n a r e a l g ú n v e r b o d e los q u e e g r e s a n a f e c t o s d e l a n i m o , p o r q u e e n t a l e s c a s o s esa v O z equi-
vale al perfecto d e subjuntivo, c o m p r e n d i d o e n la r e g l a segunda.
fú¿ijs sxietátem adolescènti*, cujus mores sitiisi suut.
ción, &., piden el verbo determinado en infinitivo, subjun- v. g . : tal es la condición de los hombres, que ninguno es-
tivo con quod, é indicativo con quod ó quia; aunque los de tá contento con su suerte: ea est hóminum condítio ut
entendimiento raras veces admiten estas variaciones; nemo sua sorte sil conténlus; di que el pecador ha^a' pe-
v. g . : creo que mi Redentor vi ve: credo Redemptórem nitencia: dic ut peccálor pceniténtiam fáciat; di que n o
meum vívere, ó quod Redémptor meus viva/, ó quod, ó quia h a g a m a l : dic malum ne fáciat.
Redémptor meus vivit. (i)
5 * — L o s verbos q u e significan impedir, estorbar, vedar
2 ? — L o s verbos que pertenecen á la voluntad, y los de y prohibir, exigen l a s partículas quóminus ó quin, y esta
suceso ó contingencia, c o m o son los que significan que- última la llevan t a m b i é n los verbos de dudar, si'aquéllos
rer, no querer, mandar (excepto júbeo, es, que casi siem- y éstos trajeren n e g a c i ó n ; pero si no, usarán los primeros
pre quiere infinitivo), aconsejar, permitir, pedir, rogar,^ de la partícula ne, y los segundos de alguna de estas- an
procurar, acontecer, hacer que; y también los verbos ó num, útrum, ó ne pospuesta; v. g.: el espíritu de la reli-
frases latinas correspondientes á estas: ser necesario, pro- gión no impide que te diviertas honestamente: spíritus
vechoso, útil, conveniente, justo, licito, y otras semejantes, religiónis non obstat te coste lúdere, ó quóminus, ó quin
rigen el segundo verbo á subjuntivo con ut (que también coste ludas; no d u d o que estudies: haud dúbito te studére
podrá callarse) si no hubiere n e g a c i ó n ; y si la hubiere, ó quin s lude as; te estorban que te entregues á los vicios-
con ne, ó ut non; v. g . : quisiera que los Dioses inmorta- impedíris indulgiré vitüs, ó ne vitiis indúlgeos; dudan los
les hubi eran hecho: vellem ut Du immortales fecissent, o impíos que Dios exista: dúbilant impii Deum esse, ó an
Dii immor/áles fecissen/, callando el ut. útrum, num Deus sil, ó Deus ne sil.

Después de volo, nolo, malo, cúpio y opórtet, puede


Mas si la oración de verbos de dudar fuere interrogati-
usarse del participio de pretérito en vez d e l presente de
va, se hará por s u b j u n t i v o con an, num, útrum ó quin-
infinitivo, siempre que h a y a persona que padece, la cual
si á estos verbos, con los que significan saber, decir 'ave
se queda en acusativo y concierta con dicho participio;
riguar, reconocer, preguntar, reparar, ignorar y mirar
v. g.: una cosa quiero avisarte: illud te monére volo, óillud
se les junta la partícula si., se hará la oración por subjun-
le mónitum volo. Si el determinado fuere malo, al que co-
tivo con an, num, útrum, ó ne pospuesta; y si h a y no se
rresponde cuam.
pondrá necne; v. g . : pregunta si ha venido tu hermano-
3 ? — L o s verbos que significan temer y recelar, rigen á guare anfraler luus vénerit; n o sé si quedarme ó no*
subjuntivo con ne, c u a n d o se teme lo que n o se desea; néscio útrum máneam necne.
pero usaremos de ut ó ne non. si tememos lo que desea-
6 * - C u a n d o videor, eris, fuere determinante, puede ha-
mos; v . : temo que llegue el día final: timeo ne suprémus
cerse la oración de dos modos: concertada y desconcerta-
dies víniat.
da. Se concierta poniendo en dativo la persona á quien
Si el determinante fuere cáveo, es, se tomarán indistin- le parece, el n o m b r e que viene después del que en nomi-
tamente ut ó ne, y también puede omitirse. nativo, concertando con él el verbo determinante, y el de-
terminado en infinitivo; v. g . : siempre pareció á lós sabios
—Fácio y Moneo, con sus compuestos, los verbos de
que la religión cristiana ha perfeccionado las ciencias y
avisar, persuadir, mover y exhortar (2); dico, en la signi-
las artes: semper sapiéntibus visa est, ófuit, chrisliána re-
ficación de mandar ó avisar; las partículas ádeo eo, ita,
ligio sciéntias et artes perfecise.
tam. tantus. talis, sic, y las expresiones cónsequens est,
réliquum est, restat, séquitur, súperest, &., rigen á subjun- Se hacen desconcortadas (aunque es variación poco ele-
tivo con ut, si no trajeren negación, y ne si la hubiere;
gante) c o m o de que conjunción, por la regla general; es
decir, se pone videor impersonalmente en su tiempo' la
(I) E n esta clase d e oraciones, al posponer elegantemente el verbo determinante s e o m l u r » la
panícula que corresponda: v Redémptor meus vivís credo. persona á quien l e parece en dativo, el nombre que viene
\,i, Hórtor q u i e r e t a m b i é n a c u s a t i v o d e g e r u n d i o c o n *d.
después del que en acusativo, y el otro verbo en infinitivo,
s e g ú n las reglas dadas para el verbo determinado, (i ) p e r s o n a de Jesucristo: judeei non poluérunt non agnócere
7?—Si en la oración determinante viniere a l g u n o de es- Redemptórem in persóna Jesuchrísli. Pasiva: Redemptor
tos a d j e t i v o s : digno, indigno, merecedor, etc._ y la deter- non potuit non agnóci á Judceis in persona Jesuchrísli. En
m i n a d a está en pasiva, se hará ésta por s u b j u n t i v o c o n l u g a r de la s e g u n d a n e g a c i ó n admite quin, fácere quin
ut, relativo qui é infinitivo; por el futuro en dus y el ver- en activa, y jieri c o n quin ó ul non en p a s i v a ; y en estos
bal en bilis, concertándolos con el nombre a quien se re- c a s o s el v e r b o d e t e r m i n a d o se l l e v a al presente de sub-
fiere cualquiera de aquellos adjetivos, que en estos dos ca- j u n t i v o , si possum h a b l a r e de presente ó futuro imperfec-
sos se omitirán, y poniendo la persona que h a c e en abla- to de indicativo; y al imperfecto del m i s m o subjuntivo,
tivo ó d a t i v o con el primero, y sólo en dativo con el se- si hablare de otro t i e m p o ; v . g. v judcei non potuérunt quin
g u n d o ; por un n o m b r e sustantivo verbal puesto en geni- agnócere, vel non potuérunt fácere quin, ó ul non agnóce-
tivo ó ablativo, y por el supino en u, si no hubiere perso- rent Redemptórem in persóna Jesuchrísli. P a s i v a : fien
na que hace. En las variaciones por el sustantivo verbal non potuit quin, ó ul, Redémptor non agnocerétur a Ju-
y el supino se expresan dignus é indignus; v. g . : Dios es dceis in persóna Jusuclirísti.
d i g n o de ser a d o r a d o por, ó de los h o m b r e s : Deus dignus
est ut adorélur. qui adoré tur, ador ari ab homínibus ;6 Deus ORACIONES DE LICET, EBAT.
est adorándus ab homínibus, ú homínibus; ó adorábihs ho-
C u a n d o este v e r b o significa dar licencia, quien la da se
mínibus; ó finalmente: Deus est dignus adora/ione, o ado-
p o n e en a c u s a t i v o con per; i quien se da la licencia, en
ratiónis Mminum (2), ó adorata, suponiendo, para la ul-
d a t i v o ; y licet, licébat, se p o n e en su tiempo, concertando
tima variación, que no h a y persona agente. Si la oración
en n ú m e r o y p e r s o n a con aquello para lo que se da la li-
determinada fuere activa, se hará s o l a m e n t e de los tres
primeros modos. c e n c i a , si fuere n o m b r e . M a s si fuere verbo, se pondrá
lícel en la tercera persona del singular del t i e m p o corres-
pondiente, y el d e t e r m i n a d o se dirá por infinitivo y por pre-
V E R B O S QUE CONCIERTAN. sente de s u b j u n t i v o con ul, si el v e r b o licet hablare de
8*—Possum, váleo, queo, nlqueo, débeo, sué.sco, nitor, presente ó futuro i m p e r f e c t o ; y por el imperfecto de sub-
assuésco. consuésco, soleo, léneor, dècino, cesso capi, in- juntivo, si h a b l a r e de otro t i e m p o ; v. g . : el maestro n o
òpia, videor, ré/eror, y otros de lengua, rigen el segundo da licencia á los estudiantes para j u e g o s de m a n o s : per
verbo á presente ó pretérito perfecto de infinitivo, y am- magístrum scholáslicis non licenl attrectatiónes; D i o s no
b o s verbos conciertan con la persona que h a c e en a c t i v a , s i e m p r e da l i c e n c i a al diablo para tentar á los hombres:
y en pasiva con la que padece, q u e d a n d o siempre en ac- per Deum diábolo non semper licet tentáre, ó ut ipse ten-
tiva el v e r b o determinante; v. g. : el soldado debe defen- tet hómines.
der la patria: miles debet defender e pátriam; p a s i v a : pà- O R A C I O N E S D E ESTANDO Ó DE GERUNDIOS
tria debet defendí a milite.
SIMPLES.
Possum, con estas expresiones: no puedo menos que 110
puedo dejar de, requiere dos n e g a c i o n e s , una antes y otra Estas se c o n o c e n en que traén el gerundio simple, co-
después de si, y el verbo determinado en infinitivo; v. g . : m o amando; ó éste m i s m o unido al del verbo estar, c o m o
los judios no pudieron dejar de reconocer al M e s í a s en la estando amando (1). Se h a c e n de dos m o d o s : resueltas

ü M s e M
' ' í ^ l s u s u n ú . o v e r b a l s u e l e u s a r s e l a p e r s o n a a g e m e , p u e s t a e n g e n i t i v o , c o m o se v e en la va-
riación.
Suelen - - b i e n e x p r e s e
j u n t o con presente "
c i ó n « y un g e n m d £ s i m p l e

e„

m o t i í m | * > q>"e l a d e t e r m i n a n t e . > p f *


y a'f-a^eestas: M / ^
¿ W »

uiubio. i
« t u n a n d o , etc.. siempre que pida» hacerse a: mis-
p a r t ¡ c t , l a f o r a . junta con

y nnndo veneas
p,e<entede,.n<,nmvo
a v i s a : enm -.-énias. o da«-.
' « " í
y por participio de presente. Para resolverlas se atiende
al v e r b o de la oración que, por dar perfecto sentido á la O R A C I O N E S D E HABIENDO Ó DE GERUNDIOS
de estando, s e llama determinante. Si el verbo determi- COMPUESTOS.
nante h a b l a de presente ó de futuro imperfecu, se hará
con cum por el presente de subjuntivo, ó por el de indica- T r a e n este g e r u n d i o habiendo j u n t o con el participio
tiva con dum, ( i ) ubi, guando, vel guo témpore; y si habla- p a s a d o de otro verbo, c o m o habiendo amado (1). Se hacen
re de otro tiempo, se llevará el verbo determinado con las resueltas y por participio de pretérito. Para resolverlas,
mismas partículas á pretérito imperfecto de subjuntivo y se v e si el d e t e r m i n a n t e h a b l a de presente ó futuro imper-
de i n d i c a t i v o ; v. g. del presente: e x p l i c a n d o el maestro, fecto; y en este c a s o s e dirá la de habiendo por pretérito
todos le e s c u c h a n : cum magíster éxplicet, ó dum magíster perfecto de s u b j u n t i v o con cum, y por el m i s m o tiempo
explica t, onines auscúltant illutn: v. g. del imperfecto: ex- de indicativo con una de e s t a s partículas: dum, ubi, quan-
plicando el maestro j u g a b a n - l o s discípulos: cum magís- •do. postquam, posteáquam, simul ac, simul atque, ut; v. g. :
ter explicáret, vel dum magíster explicábat, discípuli lu- h a b i e n d o entendido l a s oraciones, me estimará mi m a e s -
débant. tro: cum intelléxerim, ó ut intelléxi oratiónes, magíster dí-
liget me. P a s i v a : cum oratiónes intellictcefuérint, ó dum
oratiónes intelléctce fuérunt a me magíster díl/get me. Pe-
VARIACIONES.
ro si hablare el d e t e r m i n a n t e de otro tiempo, se hará por
Para h a c e r s e por participio se ve primeramente, cuál es pluscuamperfecto de s u b j u n t i v o ó de indicativo, con las
la persona q u e hace de la oración de estando, y se refle- mismas partículas; v. g . : h a b i e n d o leído este cuaderno, lo
xiona si entra en la determinante. Si e f e c t i v a m e n t e entra, aprendiste: cum legísses, vel postquam ligeras códicem
se v e en q u é caso, y entonces puesta en este caso, s e con- hunc, didicísti ipsum.
certará el participio de presente con élla; y si no entrare
en c a s o a l g u n o , se hará la oración de estando por ablati- VARIACIONES.
vo que l l a m a n absoluto, esto es, sin preposición; v. g. de
Se pueden t a m b i é n h a c e r por el participio de pretérito,
participio puesto en otro c a s o : e x p l i c a n d o el maestro, to-
atendiendo á la p e r s o n a que p a d e c e , la que si entra en la
dos le e s c u c h a n : magistrum explicántem omnes auscúltant.
s e g u n d a oración, c o n c e r t a r á en el g é n e r o , n ú m e r o y c a s o
(Se dice magistrum explicántem en a c u s a t i v o , porque en
en que entre, con d i c h o participio, y después se pondrá
este c a s o entra en la s e g u n d a oración); v. g. de la varia-
la persona que h a c e en ablativo con a 6 ab, si fuere ora-
ción por a b l a t i v o a b s o l u t o : e x p l i c a n d o el maestro, juga-
ción primera de a c t i v a ; v. g . : h a b i e n d o a d o r a d o á los san-
ban los discípulos: magístro explicante, discípuli lude-
tos, venerarás t a m b i é n sus reliquias. Resuelta: cum ado-
bant. (2)
ráveris. ó ubi adoravísti divos, veneráberis et reliquias illó-
rum. Por participio: divórum adoratórum a te veneráberis
( 1 ) C i c e r ó n y o t r o s m u h o s e s c r i t o r e s c l á s i c o s e m p l e a n f r e c u e n t e m e n t e cum p a r a l o s t i e m p o s d e in-
d i c a t i v o , y dum p a r a l o s d e l s u b j u n t i v o . et reliquias. Y si 110 entrare la persona que p a d e c e en la
(2 S i e l vcrb«> d e t e r m i n a d o f u e r e p a s i v o , e l p a r t i c i p i o d e p r e s e n t e c o n c e r t a r á c o n l a p e r r u n a que
p a d e c e , y la q u e h a c e s e p o n d r á e n a b l a t i v o c o n aòaò.ò e n a c u s a t i v o con/cr. s e g ú n lo d i c h o en la» oración determinante, se hará la de habiendo por a b l a t i v o
o r a c i o n e s d e v e r b o s p a s i v o s ; v . g . : d e s t e r r a n d o e l j u e z á l o s o c i o s o s , l l e n a r a s u dct>er. ( S e d i r a i>of
a b l a t i v o a b s o l u t o , p o r i u e n o e n t r a e n l a s e g u u d a o r a c i ó n l a p e r s o n a q u e p a d e c e ) , dcsiJiásis exuUti- absoluto; v. g . : h a b i e n d o entendido las oraciones, m e es-
ribas Per magi>trátum hic imfUbit mùnti S suum.
P u e d e n t a m b i é n h a c e r s e l a s o r a c i o n e s d e estando p o r a b l a t i v o d e g e r u n d i o , c u a n d o l a d e e s t a t u a timará mi m a e s t r o : oratiónibus intelléctis a me magíster
s i g n t k a el m o d o C o n q u e s e h a c e a q u e l l o d e q u e h a b l a l a d e t e r m i n a n t e ; p e r » ó n o h a d e h a b e r p e r s o -
r.a v j u e h a c e , ó h a b i é n d o l a , h a d e e n i i a r e n n o m i n a t i v o e n d i c h a d e t e r m i n a n t e ; v . g . : e s t u - u a n d o « r díliget me.
a p r e n d e : st udendo disc i tur; r e z a n d o c i r o s a r l o , v e n c e r e m o s a l d i a b l o : recitando rosárium, <í:J->
lum super¿bimus. ..
H á c e n s e p o r a c u s a t i v o d e g e r u n d i o c o n ínter, c u a n d o l o q u e e l d e t e r m i n a n t e y l o que el determina-
d o e x p r e s a n s e v e r i f i c a a i m i s m o t i e m p o ; v . g . : d u r m i e n d o A n t o n i o s o ñ a b a : Antónius inter dcrmtef -
dum somniábat. , í. f"£"t!° j u n , ° c o n e l p s f f i p l o pasado d e otro verbo, puede ser oración d e estando
E l g e r u n d i o s i m p l e siendo, e s o r a c i ó n d e estando d e l v e r d o s u s t a n t i v o . A d e m á s d e h a c e r s e recues- u . a c i ó n üehalncndo. Para c o n o c e r a q u é c i a s e pertenece n o se puede dar otra regla que ésta: Si lo
t a , p o d r á t a m b i é n h a c e r s e á m a n e r a d e p a r t i c i p i o , c a l l a n d o e l v e r b o sutn, p o r no tener p a r t i c i p i o ut rrae expresa la oracion d e t e r m i n a n t e s e verifica al m i s m o t i e m p o que la oración del gerundio siend,.
presente. S e v e , p u e s , s i e l p r i n c i p a l n o m i n a t i v o e n t r a e n l a s e g u n d a o r a c i ó n , para ponerlo e n el ca- e t . s e r * d e eslandt en la i ,rma p a s r t - a : y s i no. s e r * d e hatiendo en la m i s m a forma. Ejemplo de
s o e n q u e s e h a l l e ; y no hal¡án<los~, p o n d r á e n a b l a t i v o a b s o l u t o ; v . g . : s i e n d o r e y F e l i p e , üorecio = « n « f c o a l ser e x p i r a d a la l e c c i ó n , todos e s c o c t a n : cum explicltur. vel dum explicamr
i a p a z : dum Rex e'sset Philippus, ó dum, ubi, guando erat, ó Rege philippo, pax flòridi: s i e n d o el " "'»"auscultan!. E j e m p l o d e lo 3 o : S i e n d o e x p l i c a d a la lección, todos se retiran: cum ex-
n i ñ o d ó c i l , t o d o s l e a m a r á n : cum puer sit. v e l dum est dàcitìs, omites díiigent, eumt xt\pu<ru*tcé+ f- : Uafuerlt lid,o. omnes discldunt.
íilem omnes dUigent. •' 32 « f l uání E1 p r o f e s o r e , p | i c a r t aquí l o s o t r o s m o d o s con que otras oraciones suelen expresarse en »aste-
(6o) ' SUPLEMENTO Á ^ L ^ S I N T A X I S .
p o r q u e l o s r o m a n c e s c o r r e s p o n d i e n t e s á l o s participios
ADVERTENCIA. d e f u t u r o en rus y en dus, n o tienen haber. P a r a resol-
v e r l a s s e h a c e lo m i s m o q u e en l a s de estando para, sin
C u a n d o el v e r b o de la de " ^ ^ y á ^ í v a r i a r otra c o s a q u e el v e r b o s u s t a n t i v o , pues en e s t a s o r a -
ciones se llevará á los pretéritos perfectos ó pluscuamper-
f e c t o s de s u b j u n t i v o é i n d i c a t i v o , c o n l a s m i s m a s partícu-
l a s q u e en las de habiendo, l l a n a s ; v. g . : h a b i e n d o de h a -
ber l l o r a d o J u d a s su p e c a d o , d e s e s p e r ó : cum Judas deftec-
túrus fuisset, ó guando Judas defiectúrus fueral peccálum
S r a n ^ y a Í a ^ l a se,dirá por illíus, desperávit.
Jesuchríslo nato, pastores gravisi sunt.
ORACIONES DE POR.
ORACIONES DE ESTANDO PARA Y HABIENDO DE.
E s t a s o r a c i o n e s s e c o n o c e n en q u e traén la p a r t í c u l a
• Piando tiara v habiendo de ( q u e s o n |
por j u n t a c o n el p r e s e n t e d e i n f i n i t i v o de un v e r b o , c o m o
^ m a T t r a t e s t a s ó s e m e j a n t e s e x p r e s i o n e s : están-
L a S
por amar. Se h a c e n c o n l a p a r t í c u l a guod por el presen-
T l T a Z a r Sabiendo de a Jar. Se h a c e n por partici- ;
do para amar, y . i en dus en pasi- te ó pretérito i m p e r f e c t o d e s u b j u n t i v o , y c o n guia ó guó-
niam por los m i s m o s t i e m p o s d e i n d i c a t i v o , s e g ú n h a b l a -
pw de ¡ S I , e*se, seg™ d re-
re el d e t e r m i n a n t e , c o m o se d i j o en l a s de estando; v. g . :
¡ L T a S ^ o i d o . / s d e nanas; T é s t o es | por redimir Jesucristo á l o s h o m b r e s fué c l a v a d o en u n a
lo q u e s e l l a m a resolverlas. c r u z : guod Jesús Christus redímeret, v e l guia redimébat hó-
VARIACIONES. minis affíxus est ligno.

VARIACIONES.

P u e d e n v a r i a r s e p o r a c u s a t i v o de g e r u n d i o c o n la p r e -
p o s i c i ó n ab ó propter, ó p o r a b l a t i v o del m i s m o geruridio,
i t t o e ™ T s e e o n c e r t a r í la p e r s o n a q n e h a c e , y con , c u a n d o la p e r s o n a q u e h a c e d e la de por entra en n o m i -
n a t i v o en la s e g u n d a o r a c i ó n ; v. g . : Jesús Chr^tus ob re-
2 £ f " » y t a S a r S diméndum, v e l rediméndo hómines, affíxus est lingo.

resuelta" f ^ o ^ L presente q u e e l futuro e „ ORACIONES DE POR HABER.

7 S í í S P ^ ^ L leer el Si v i n i e r e l a p a r t í c u l a por c o n pretérito p e r f e c t o de in-


finitivo, será la o r a c i ó n de por haber, y p a r a d e c i r s e e n
i£o t p Suelta: « - W » < ¡
£ . 1 « a i ' " " " - Por p a r t i c i p i o : V » ! latín s e llevará el d e t e r m i n a d o , c o n l a s m i s m a s p a r t í c u l a s
m „ s a l t a . Para h a c e r l a por p a s i v a se chri de este q u e en l a s de por, á l o s t i e m p o s c o r r e s p o n d i e n t e s , s e g ú n
l a s r e g l a s de l a s d e habiendo.

VARIACIONES.
n L E s t a s o r a c i o n e s no s e h a c e n por a b l a t i v o absoluto, P u e d e n h a c e r s e a d e m á s por a c u s a t i v o d e participio de
sino rara vez, y en c o m p o s i c i o n e s p o é t i c a s . pretérito c o n ab ó propter, ó por a b l a t i v o del m i s m o par-
t i c i p i o sin p r e p o s i c i ó n , c u a n d o l a p e r s o n a q u e p a d e c e n o
ORACIONES DE HABIENDO DE HABER. entra en la s e g u n d a o r a c i ó n ; v. g . : p o r h a b e r o í d o a t e n -
T r a e n este r o m a n c e , y s e h a c e n s o l a m e n t e resueltas, .
t a m e n t e la e x p l i c a c i ó n , se i n s t r u y é r o n l o s niños: quod pue-
2 1 . 1 —Si la oración d e para trajere n e g a c i ó n , en l u g a r de
ri aliente audivissent. v e l quóniam pueri atténte audíverant ut non se pondrá ne; v. g . : para no ser r e p r o b a d o S. Pa-
explicaliónem erudíte fuérunt. Ó por a c u s a t i v o y a b l a t i - b l o c a s t i g a b a su c u e r p o : ne Divus Páulus réprobus effice-
v o de participio: ob explicaliónem audítam, v e l explica tió- rétur, coipus suum casligábal.
ne audíta a pueris, i/li eruditifuérunt.
ORACIONES
ORACIONES DE PARA FINAL.
DE V E R B O S QUE C A R E C E N DE P R E T É R I T O Y SUPINO.
E s t a s s e conocen en q u e traén u n a d e las p a r t í c u l a s a
ó para j u n t a s c o n infinitivo, ó é s t a s : a que, ó para que, C u a n d o no s e q u i e r a h a c e r estas o r a c i o n e s por otro ver-
j u n t a s con t i e m p o de s u b j u n t i v o , y e x p r e s a n d o en a m b o s bo de la m i s m a s i g n i f i c a c i ó n q u e n o t e n g a tal d e f e c t o
c a s o s el fin con q u e s e h a c e a l g u n a c o s a . Al h a c e r s e p o r podrá suplirse éste de dos m o d o s :
s u b j u n t i v o c o n ut, s i g u e n las r e g l a s de las de estando. 1 — S e t o m a el participio de presente del v e r b o que c a -
rece, se c o n c i e r t a con la persona a g e n t e y se p o n e el sum,
VARIACIONES. es, fui, en el t i e m p o que t r a i g a el v e r b o ó en el que p i d a
Si la persona que h a c e de la oración de para, es u n a el infinitivo, si la oración fuere de e s t a clase. Ejemplo
m i s m a en la d e t e r m i n a n t e y en la d e t e r m i n a d a , ésta s e de oración l l a n a : un s o l d a d o hirió con su l a n z a al" c o s t a -
puede variar por presente de i n f i n i t i v o ; por g e n i t i v o d e d o de Cristo: milis quídam fériens fuit latus Christi lancea
Sia: . m i s m o p e n s a m i e n t o e x p r e s a d o por una oración
g e r u n d i o c o n causa ó gratia, ó ergo, p o s p u e s t o ; por acu-
s a t i v o de g e r u n d i o c o n ad; por futuro en rus; y si el ver- de infinitivo: Evangélium referí, militen quémdam ferién-
bo de la d e t e r m i n a n t e fuere de m o v i m i e n t o , la d e t e r m i n a - temfuisse latus Christi lancea súa. D e este primer m o d o
da s e hará t a m b i é n por s u p i n o en um; v. g. : v o y á M a - n o a d m i t e n p a s i v a por ser a c t i v o el participio de presente.
drid á ver á mi p a d r e : eo Matrítum utvídeam palrem meum,
2" MÁS USADO.—Se p o n e i m p e r s o n a l m e n t e fio, is (ó al-
ó patrem meum vidére, ó causa vidéndi, ó vidéndi ergo, ó
g ú n otro v e r b o de s u c e s o ó c o n t i n g e n c i a , c o m o áccidit,
ad vidéndum, ó visúrus, ó visum patrem meum.
é.venit) en el t i e m p o de que h a b l a el q u e c a r e c e , y éste s é
Si la oración de para trae persona que p a d e c e , se hará Hova c o n ut al i m p e r f e c t o de s u b j u n t i v o , c o n c e r t á n d o l o
en p a s i v a por s u b j u n t i v o con ut, y p o r el g e n i t i v o ó a c u - con la persona a g e n t e ó paciente, s e g ú n que fuere a c t i v a
s a t i v o de g e r u n d i o , puesta y c o n c e r t a d a en estos c a s o s l a ó p a s i v á la o r a c i ó n ; v. g . : factum fuit, ó áccidit ut miles
p e r s o n a que p a d e c e ; v g : eo Matrítum ut paler me.us vi- quídam feríret latus Christi. P a s i v a : factum fuit ut latus
deatur; causa, ó gratia patris mei vidéndi, ó vidéndi ergo, Christi ferirétur a milite quodam.
ó ad patrem a me vidéndum.
Si el v e r b o que c a r e c e debe ir á los futuros primero y se-
ADVERTENCIAS. g u n d o de infinitivo, ó al participio de futuro en rus (tiem-
1 P u e d e s u c e d e r que el v e r b o d e la oración de para, pos t o d o s que se f o r m a n del supino), s e suplirá esta falta
v e n g a en la f o r m a p a s i v a ó sea e q i i v a l e n t e á la p a s i v a , y c o n los m i s m o s t i e m p o s de sum, es, fui, y el v e r b o q u e
entonce:- s e responderá por el p r e s e n t e de infinitivo, s u b - c a r e c e s e llevará c o n ut al presente de s u b j u n t i v o , si h a -
j u n t i v o con ut y futuro en dus, si la persona que p a d e c e blare de presente ó de futuro de indicativo, y al i m p e r f e c -
de la d e para es la m i s m a que h a c e de la d e t e r m i n a n t e ; y t o si h a b l a r e de otro t i e m p o ; v. g . : el Señor decretó que
si no lo fuere, s ó l o s e hará por s u b j u n t i v o c o n ut; v. A d á n h u b i e s e d e c o m e r el p a n con el s u d o r de su rostro:
g . : h a b é i s v e n i d o p a r a ser e n s e ñ a d o s , ó á q u e os e n s e ñ a - Dóminus decrévit fore, ófutúrum esse ut Adámus vesceré-
ran: voris lis ros doccri, 6 ut docerémini, ó docévdi; v e n » o tur pauem in sudóre vultus ejus; los apóstoles h u b i e r o n d e
d que te c a s t i g u e n por tu flojera: vén 10 ut puniáris pígrí- estar tristes c o n la muerte de Jesús. Primer m o d o p o r el
tice ergo. participio de presente: apóstoli mceréntes futúri fuérunt
L a pureza, l a c o r r e c c i ó n , la p r o p i e d a d , la precisión y
la e x a c t i t u d s o n l a s c u a l i d a d e s e s e n c i a l e s de u n a b u e n a
t r a d u c c i ó n , y a literal, y a libre. La pureza c o n s i s t e en la
rent morte Jesu.
c o n f o r m i d a d d e l a s e x p r e s i o n e s c o n el uso, y en la m a n e -
ra de c o m b i n a r l a s p a l a b r a s para e v i t a r u n a c o n s t r u c c i ó n
a n t i c u a d a ó p r o p i a d e u n a l e n g u a extranjera. L a correc-
DE LA TRADUCCIÓN. ciónconsiste en la p u n t u a l o b s e r v a n c i a de l a s r e g l a s g r a -
m a t i c a l e s , así en lo m a t e r i a l de l a s p a l a b r a s , c o m o en su
concordancia y régimen. L a propiedad existirá c u a n d o
en l a s e x p r e s i o n e s n o se d e n o t e u n a idea distinta del ori-
á esciib,ria
\ ginal. Se tendrá la precisión c u a n d o l a s i d e a s n o s e e-
n u n c i e n en t é r m i n o s g e n é r i c o s q u e p u d i e r a n c o n v e n i r á
V aun hablarla. & otra l o s pensarme*
' T r a d u c i r es p a s a r de u n a len 1 otras i d e a s ; y s e tendrá, en fin, la exactitud, c u a n d o el p e n -
¿ d e c i r p r 0 p i o s del
l o s con sujeción á los giros ó m o d o s ^ ^ ^ ^ q u e
s a m i e n t o no a p a r e z c a m á s ni m e n o s c o m p l e t o q u e el ori-
idioma á que se t r a s l a d a n , á d i t . r e r ^ ^ ginal.
conserva n o s ó l o l o s p e n s a ^ . ^ y_ g _ ; d ldério
N o o b s t a n t e q u e la i n v e r s i ó n es el carácter d i s t i n t i v o de
di sin os de la ^ he deseado con deseo; y la l e n g u a latina, el p r i n c i p i a n t e deberá c o m e n z a r por co-
desideM s e dirá ^^ardientemente. locar l a s p a l a b r a s en el orden l ó g i c o ó natural, s e g ú n l a s
por la t r a d u c c i ó n , he desendo ^ ¡ b 6 r e g l a s de la construcción directa.
L a t r a d u c c i ó n p u e d e ser de tres e n trasladar

de sentido y d á c a d a u n a de éllas
el periodo p a l a b r a p o r P ^ b r a dando corao
Lignificación c o r r e s p o n d e e- ^ y ^
e s c l a v a de la letra, ^ f j ^ Z l i b r e c o n s i s t e en pasar
tonces no h a c e n b . u / " ^ es q u e e x p r e s a n u n a idea com-
todos l o s g r u p o s de c b c u o e s J / d e e l l o s giros que
p l e x a ó t e n g a a l g ú n s e n t u l o usa, ^ ^ ^ ^ a
m á s c o n v e n g a n al g e m o f e la l e n g ^ g r a c i a y
fin de q u e el p e n s a m i e n t o conser # 6 s f i c a e s aque-
L r g í a q u e tenga ^ a ¿ ó n del pensa-
U a en que, p a r a « m a y o u e n „ están e x p r e s a s
m i e n t o , s e a ñ a d e n a l g u n a s i ^ q s e infieren. L a prime-
en el texto, pero q u e l a 3 p a l a b r a s ; la se-
ra a t i e n d e c o n t o d o rigor al n u m e r o o , entra en

"unda. al v a l o r d e las e x p r e s i o n e s y l a terc


fa explanación ¿ 1 * -aduc-l
jacet gue-tn natura timutise cli« P por
ción
la literal::
libre se d;ra: « í » *^« «J *" "¡ *Z DZ J W
i e r a decirse: ^ « O "^

naturaleza; y pnr la parafrastica puclie ^¿fc,«.

teral en l o s p r i m e r o s e j e r c a o s .
s M

INDICE.
Pág.
Nociones preliminares i
P A R T E PRIMERA.—Analogía 9
Capítulo I.—Del nombre 10
Del número de los nombres n
Del género de los nombres 12
Declinación de los nombres 13
Declinación de los nombres latinos 15
Genitivo 17
Acusativo 21
I Ablativo 21
N limero plural 22
Nombres irregulares 24
Nombres que mudan la declinación 25
Declinación de los nombres greco-latinos 25
Exposición, traducción y explicación de las reglas de los gé-
neros 27
Nombres distingliendos 41
Capítulo II.—Del adjetivo 42
Declinación de los adjetivos 43
Grados de significación 45
Declinación de los comparativos 45 £
id. d é l o s superlativos ' 45
Formación de los comparativos y superlativos 47
Irregulares en el comparativo y superlativo 47
Defectivos 43
D e las varias especies de adjetivos 48
Declinación de los adjetivos numerales 50
Id. de los ordinales y distributivos 51
Capítulo III.—Del pronombre 53
Capítulo I V . — D e l verbo | 59
Conjugación del verbo 71
Modos 72
Tiempos •. ' 72
Conocimiento de los tiempos de obligación 78
D e las radicales, terminaciones y raíces 79
Verbo auxiliar j 80
Conjugación del verbo sustantivo 80
Conjugación de los verbos comunes 113
¥
• " Z ' J t . sm

C o n j u g a c i ó n de los verbos i r r e g u l a r e s U»
C o n j u g a c i ó n de l o s verbos defectivos 141
Conjugación de otros v e r b o s defectivos é irregulares 148
Exposición, traducción y explicación de las r e g l a s relativas-á
la formación de los pretéritos y supinos de todos l o s verbos. 152
R e g l a general de los supinos de los verbos compuestos 188
V e r b o s distingüendos 189
Capítulo V . — D e l participio 189

Capítulo V I . — D e l a d v e r b i o 191

Capítulo V I L — D e la preposición 195


Capítulo V I I I . — D e la conjunción 197
Capítulo I X . — D e la interjección 198
C a p í t u l o X . — D e l a s figuras de dicción 199
P A R T E SEGUNDA—Sintaxis—Prenociones 200
Capítulo I . — R é g i m e n 200
R é g i m e n del sustantivo 201
Id. del adjetivo 202

Id. del verbo 208

Id. de la preposición 221


Relaciones significadas por preposición tácita ó expresa 223
Del adverbio 229

D e la interjección
Construcciones comunes á todos los verbos 231
Capítulo II.—Concordancia 233

Capítulo III—Construcción 237


Sintaxis figurada 238
V i c i o s de construcción 245
PARTE TERCERA—Prosodia 247
Exposición, traducción y explicación de las r e g l a s 247
R e g l a s de la cantidad de las sílabas 247
Del incremento de l o s nombres 260
D e l incremento de las declinaciones 261
Cantidad de las sílabas finales ... 271
D e las sílabas que terminan en consonantes 271
Del acento 274
P A R T E C U A R T A . — D e la Ortografía 276
División de las sílabas 2"8

A P É N D I C E I . — D e l Análisis (1)
Capítulo I . — A n á l i s i s lógico (2)
Modo de analizar una cláusula (")
Modo de analizar las proposiciones (~)
Análisis del sujeto, verbo y atributo (8)
D é l o s complementos (9)
Capítulo II,—Análisis g r a m a t i c a l (10)
A P É N D I C E II.—Sistema de numeración entre los r o m o n o s . . (10)
Explicación de las kalendas, nonas é idus (15)
A P É N D I C E I I I . — D e versificandi ratióne seu de Métrica (18)
Copia de algunos adjetivos, nombres y verbos
SUPLEMENTO .i LA SINTAXIS.—Explicación de las oraciones lati-
ñas.
D e la traducción.

También podría gustarte