Está en la página 1de 4

TRANSITIVOS

T’ant’a apä

INTRANSITIVOS
REGULARIDAD
EL VERBO Markaruwa sarañani
Presente pasado, futuro El verbo es la palabra que se
conjuga (en sus diferentes
formas para mostrar los modos,
REFLEXIVOS
tiempos, números, y personas) Alwawa jarisi
y expresa acción o estado.
IRREGULARIDAD Sirven para enunciar lo que RECÍPROCOS
hacen o son los seres u objetos
Presente pasado, futuro (Layme, 2002)
Pä waynawa nuwasipxi

IMPERSANALES
Anata - sk -tha Masüruxa jalluwa
Anata - sk - ta
Anata - sk - i

(desinencias)
Anata - sk - tana Saphinaka
(Raíz)
Tuno

Anata - ska- px- tha


Anata - ska- px- ta
Anata - ska- px- i
Anata - ska- px- tana
VERBOS
LURAYIRI ARUNAKA
AÑA IÑA UÑA
AYMARA CASTELLANO AYMARA CASTELLANO AYMARA CASTELLANO
1. Jaka- ña Vivir Iki- ña Dormir Laru- ña Reír
2. Muna- ña Amar- querer Puri- ña Llegar Sawu- ña Tejer
3. Jist'ara- ña Abrir Kuti- ña Retornar Qunu- ña Descansar
4. Uñatata- ña Observar Kjirki- ña Cantar Puchu- ña Sobrar
5. Uma- ña Beber- tomar Jiskhi- ña Preguntar Khuyu- ña Silbar
6. Junt'ucha- ña Calentar Yati- ña Saber Q’uchu- ña Cantar
7. Thaqha- ña Buscar Jik’i- ña Arrancar Kjuchhu-ña Cortar
8. Juta- ña Venir Jipi- ña Recostar Tupu- ña Medir
9. Sara- ña Ir Q’ipi- ña Cargar Mutu- ña Sufrir
10. Liwa- na Servir Thixi- ña Freír Nukhu- ña Empujar
11. P’ita- ña Tejer a mano T’ixi- ña Coser Tuku- ña Terminar
12. Sata- ña Sembrar Jithi- ña Recorrer Tukuya- ña Finalizar
13. Qiwta- ña Girar Jari- ña Lavar T'iju- ña Correr
14. Kanka- ña Asar Thithi- ña Renegar Katu- ña Atrapar- asir
15. Manta- ña Ingresar P’aki- ña Quebrar Qaqua- ña Frotar
16. Jacha- ña Llorar Jamp’ati-ña Besar Mistu- ña Salir
17. Yäqa- ña Respetar Ajlli- ña Escoger Thuqhu- ña Bailar
18. Irnaqa- ña Trabajar Qatati- ña Arrastrar Usku- ña Poner
19. Qhuma- ña Abrazar Jaylli- ña Cantar Ñuñu- ña Lactar
20. Yaticha- ña Enseñar Rixi- ña Firmar Kjithu- ña Raspar
21. Jat’ira- ña Arañar Rixi- ña Rayar Winku- ña Yacer
22. Yatiqa- ña Aprender Ch’irmi- ña Guiñar Ch’amu-ña Chupar
23. Sarnaqa- ña Caminar Mayi- ña Pedir Junu- ña Punzar
24. Yatiya- ña Comunicar Awati- ña Pastar Warku- ña Colgar
25. Kjari- ña Cortar Lup’i- ña Analizar Axru- ña Devolver
26. Mayt’a- ña Prestar Waq’aqi-ña Vomitar Ch’aku- ña Golpear
27. Phina- ña Amontonar
28. Ima- ña Ahorrar
29. Imanta- ña Ocultar
30. T’axlli- ña Cachetear
31. Yanapa- ña Ayudar
32. Mullja- ña Asustar
33. Picha- ña Barrer
34. Thuqta- ña Saltar
35. Kjumu- ña Cargar
36. Amta- ña Recordar
37. Arka- ña Seguir
38. Arxata- ña Defender
39. Apta- ña Levantar
40. Alja- ña Vender
41. Ala- ña Comprar
42. Amuyt’a- ña Pensar
43. Phichha- ña Quemar
Los verbos son palabras con las que se afirman la existencia, estado, acción o pasión de algún ser.
El infinito en castellano termina en ar, er, e ir.

Es la clase formal más importante de la oración que expresa el juicio determinado en acción,
fenómeno, estado o movimiento, incluyendo al sujeto con el que se relaciona y el tiempo en que
se realiza el hecho. (Marcapaillo, 2006)

El verbo es la palabra que se puede conjugar (Poner en sus diferentes formas para mostrar los
modos, tiempos, números, y personas) y que expresa acción o estado. Son palabras que sirven
para expresar lo que hacen o son los seres u objetos (Layme, 2002)

CONJUGAMOS: el verbo enseñar (yatichaña)

TIEMPO NÚMERO R. V N.P F.P.


.
yatich tha
yatich ta
SINGULAR
yatich i
Yatich tana
PRESENTE
yatich px tha
yatich Px ta
PLURAL
yatich Px i
Yatich px tana

SUJETO OBJETO VERBO


PERSONA ADVERBIO R. V. N.P. F.P.
nayaxa yatich tha
jumaxa yatich ta
jupaxa yatich i
jiwasaxa akana Yatich tana
Nänakaxa Yaticha px tha
jumananakax Yaticha Px ta
a
jumapanakax Yaticha Px i
a
Jiwasanakaxa Yaticha px tana

AYMARA CASTELLANO
Nayaxa akana yatichtha Yo enseño aquí
Jumaxa akana jatichta Tú enseñas aquí
Jupaxa akana yatichi El enseña aquí
Jiwasaxa akana yatichtana Nosotros enseñamos aquí (Incluy)
Nänakaxa akana yatichapxtha Nosotros enseñamos aquí (Excluy)
Jumanakaxa akana yatichapxta Ustedes enseñan aquí
Jupanakaxa akana yatichapxi Ellos enseñan aquí
Jiwasanakaxa akana yatichapxtana Todos nosotros enseñamos aquí (Inc)
AYMARA CASTELLANO
Nayaxa akana iktha Yo duermo aquí
Jumaxa akana ikta Tú duermes aquí
Jupaxa akana iki Él duerme aquí
Jiwasaxa akana iktana Nosotros dormimos aquí (Incluyente)
Nänakaxa akana ikipxtha Nosotros dormimos aquí (Excluyente)
Jumanakaxa akana ikipxta Ustedes duermen aquí
Jupanakaxa akana ikipxi Ellos duermen aquí
Jiwasanakaxa akana ikipxtana Todos nosotros dormimos aquí (Incluyente)

También podría gustarte