Está en la página 1de 4

POEMAS EN K’ICHE

K’ICHE ESPAÑOL
EL BOSQUE

JA K’ACHEELAAJ La aurora cantando con su


Intrépida voz, la madriguera
Ja rusaqariik nib’iixani’, jee k’a De los animales y esto al oírlo
chokopaa toq nikii k’axaajii’ Se unen a su canto.
nee b’iixaani’ eejee’e choqojaa.
Mientras que el viento aguarda su
Ja ruuxlajayu’ ruk’olon k’a rii’ Castillo, esperando el momento
rayob’een k’a neelto’ nee xaajoo’ Para hacer bailar los árboles.
k’a ja taq chee’ rumaal.

TE'EEJ MADRECITA

Te'eej jab'el atet ja nimná aq'iij choch ja ¡Querida madrecita!


ruwach'uleew.
Eres la más importante de vida, porque tú me distes
Mak'otak'a sijpaj chab'e, xa ruyon ja ti walm'a, in la vida en este mundo.
b'ij chab'e chi nij chijutij at k'o chipan ja walmá.
No te puedo regalarte nada, sólo quiero regalarte
Nutee' k'oli' noj qaj chue ja poqonaal ja xa tiij este gran amor que siento por ti, y que siempre
chu'iij ja toq xinayaqaaj choch ja roch'uleew, in tendré hasta que yo me muera.
maxako tion chue, in k'ok'a anij ni noq'i'.
Madrecita mía, aveces recuerdo el sufrimiento
Maltioxij k'a chab'e ja xaya' ja ni k'aslemal wab'e donde has pasado por mí, y aveces me dan ganas
ja chuach'uleew, in chibil xa jutij at k'o pa walma. de llorar porque yo sé que no aguantarías ese dolor
tan grande.

El amor que tú me tienes, es el más puro de todos


los que me dan amor, te agradezco por el amor que
me has dado madrecita linda.
JA Q'AAYIIS EL MONTE

Keej, umul, Venados, conejos


Q’uuq’ , tz’ikin Quetzales, palomas,
Rex k’aam, kotz’i’j k’in taq chee’ Bejocos , flores y arbolitos.

Q’uaaj ja riij karneel okinaq Ponchos de pura lana de chivo


Keemoon kumaal momostek. Tejidos momostecos.

Nach’ob’ nab’or awi chi paam Soñar envueltos en ellos


Kani jun waram pa q’aayiis. Es como si te durmieras
En el monte.
DEL LAGO DE ATITLÁN

RUJ B’ELAAL TZIIJ RIXIN Mi lago de Atitlan se ve muy bonito por sus lagos y
QAAYA’ ATITLÁN sus bellos montañas que siempre visitado por otros
personas que vienen en otros lugares.
Ja ya’ titlan qas jabel rtz’etiik ramal ja ya’ in ja
jule jab’el taq jayuu ja qanij nultzeqab’ii Ese lago se ve muy bonito mas los pueblos que
están en las orillas de lago que lo lla-
Cumaal chik julee b’inaqii epenaq naat naqaaj.
Man el lago d Atitlan.
Jari juun ya’ qas jab’eel rtz’etiik kuk’in ja jule’
chikna tinamitaal ja re k’o chuchii ja wa Se ve muy bonito en las orillas del lago por sus
hermoso tules y otros plantas.
ya’ Atitlan.
En las madrugadas sale el y ve el sol brillando.
Qas utz rtzetiik ja chi taq ya’ ramal ja taq q’ayiis.

Ja pa taq nimaqaa nelto ja qiij qas utz rtz’etiik in


qas nchumulini . rtz’jtiik in ja qiij qas

Nuyatoo’ruchaa .

ALGUNA VEZ...
LA K’O JUTIIJ...
¿La k’o jutiij at b’isonaq ¿Te has sentido triste
rummal ja ra tinaamit? alguna vez por tu pueblo?
Jar inin nij nunataj wi Yo lo recuerdo siempre
Ja waawee kon wana k’ayew nok nwaram
Rumajk k’a najt in k’owi Aquí me cuesta dormir
K’in ja k’a chaqa’ Porque estoy lejos
To qori qas nurqaaj chiwe. Y en las noches
Es cuando más lo siento

RONOJEELAAL SETESAQ TODO ES RONDA

Nojel ja sutintz´aneem Los astros son ronda de niños


Ja ruch´uleew jari sutintz´aneem ki xin ak´aalaa´ Jugando la tierra a mirar...
Netz´ani chuwach ruch´uleew natz´et... Los trigos son talles de niñas
Ja wway jari raqan kixin ak´aalaa´ Jugando a ondular...a ondular...
Netz´ani pa setesik... pa setesik...
Los rios son rondas de niños
Ja raqan ya´jari sutintz´aneem kixin ak´aalaa´ Jugando a encontrarse en el mar...
Netz´ani to nekewlaati ki pa palow... Las olas son rondas de niños
Ja ruwii´ ya´jari sutintz´aneem kixin ak´aalaa´ Jugando este mundo a abrazar...
Netz´ani ek´o chuch´uleew nkiq´iteej kii'.
NUUTEE' MAMITA

Nuutee', Mamita,
atet at jun nim laj winaq tú eres un ser divino
chuwach ja roch'uleew. sobre la faz de la tierra.

Atet qas at utz, Tú eres muy buena,


qas at jab'el kani jun kotz'ij eres muy hermosa como una flor
qas nq'inq'oti nojelal q'iij. que resplandece todo los días.

Nuutee', Mamita,
kaamiik nbij cha we, jar atet hoy te digo que tú estarás
nat k'eje'ee pa waalmo siempre en mi corazón,
nojelal q'iij , además nunca de olvidaré
chaqajaa' nkat numestaaj rumal ja nojelal por todos los problemas y sufrimientos que tuviste
ruk'ayewaal k'in rupoqonaal ja xaatijto toq xin que pasar al cuidarme.
ak'ijtisijto.
Por eso hoy te regalo este ramo de flores mamita
Chewi kaamiik nya' querida.
un ti q'ataj
koktz'ij chawe nuutee'.

JAR IXTAN. LA NIÑA.

Jar ixtan qasjab'el La niña es muy hermosa


Ja rismal ruuwi Su cabello es muy resplandeciente
Qas nq'inq'oti kin utz Sus ojos son muy bonitos
Ja ruuwach qas eetaq k'in Y se miran muy hermosos.
Qas jab'el taq rutz'ejtiik.
La niña es un ser viviente
Que vive en la tierra.

ABUELITA

WATI'T Abuelita
Lo blanco de tus canas,
Jar saqil ja ra metz' Lo blanco de tu cabeza,
Jar saqil ja simal ab'i' Son muestras de tu sabiduría,
Jala ja na yab'ej ja qa naoj Son muestras de tus conocimientos.
Ja la na k'ut b'eej ja ra wotaqin Abuelita,
Esa blancura de tu cabello me muestra el camino,
Watit Esa blancura de tu cabeza me ayuda en la vida.
Jar saqil ja ra smalawi' nuk'ut ja utz laj b'eey
chinuach
Jar saqil ja ra wi' nin ru to pan kaslemal.
JA KINIMAQ'IIJ JA Q'IIJ K'IN JA IK' LA FIESTA DEL SOL Y LA LUNA

El sol y la luna
Tiene una fiesta.
Ja q'iij k'in ja ik' El sol y la luna
Eek'oli pa nimaq'iij. Bailan con la orquesta.
Ja q'ij k'in ja ik'
Neexojob'i k'in ja q'ojoom. El sol y la luna
Quedan sin aliento.
Ja q'iij k'in ja ik' El sol y la luna
Nikejekaan mak'ota ruxlaa' Se beben el viento.
Ja q'iij k'in ja ik'
Niké q'ul ja ruxlajuyu' El sol y la luna
Reciben visitas.
Ja q'iij k'in ja ik' El sol y la luna
K'oki q'ojloneem Comen papas fritas.
Ja q'iij k'in ja ik'
Niketiij saqwach chaq'
UNA VEZ
LA K'O JUTIIJ

¿Te has sentido triste


¿La k'o jutiij at b'isonaq alguna vez por tu pueblo?
rummal ja ra tinaamit? Yo lo recuerdo siempre
Jar inin nij nunataj wi
Ja waawee kon wana k'ayew nok nwaram Aquí me cuesta dormir
Rumajk k'a najt in k'owi Porque estoy lejos
K'in ja k'a chaqa' Y en las noches
To qori qas nurqaaj chiwe Es cuando más lo siento.

También podría gustarte