Está en la página 1de 73

A

Acido: Remrem, ra re Alborotado (el cabello): Tzak'tzo

Alcalde: Xjolomil poopol

Alcohlico, borracho: Aj kalajenaq

Alergia (picazn en la piel): Chak'aaniil

Amarrado: B'ak'b'ook

Ampollarse: Poxo'k

Anciana: Cheekal ixq

Anmico, hinchado: Puch

Anona: Tz'uumuy, tz'urmuy, pak

Apazote: Risk'i'ij pur

Araa: Aj am, X'am

Atleta: Aj aanilanel

B
Bailarin(a), bailarn: Aj xajonel Bailarlo, danzarlo: Xxajtesinkil

Bajado (ser): Kub'siik

Bajareque : Q'ut

Bamb: Simb'

Banano, pltano: Tul

Baar (uno mismo): Atink

Baar: Atisink, atesink

Barbera: B'esleb'aal

Barrendero: Aj mesunel

Bastn, garrote: Xuq'y

Beb: K'uula'al

C
Cantemos (modo exhortativo o imperativo del verbo cantar): B'ichanqo

Caa, caaveral: Utz'ajl, utz'aal, utz'aj

Cpsula: B'arb'ookil b'an

Carbn: Sib'j

Carnicera: K'ayib'aal tib'

Carpintera: Peech'leb'aal

Cejas: Xmaatzab' u

Cenicero: Chaaleb'aal

Cicatrz: Yotolal, yotlal

Cientfico: Aj tz'ilol choxaalch'och'

Coliflor: Chikchookil ichaj

Cotuza: Aaqam

D
Decisin, firmeza: Kawilal ch'ool Dejarlo: Xkanab'ankil

Denunciado, acusado: Jitb'il

Derrumbe: Uq'ul

Desgranado: Iximamb'il

Deshecho, descosido: B'orb'il pejb'il

Desmayarse: Lub'e'k

Despacio: Chimil, timil, yaalal

Despedido (decir adis): Chaq'rab'inb'il

Despierta: Ajen

Desprendido, desmoronado: Hamho

Despus, en el futuro: Moqon

E
Enfriado: Kehob'resinb'il Engaado, mentido: B'alaq'inb'il

Engrapadora: Chapleb'aal hu

Enhebrador: Aj b'aqonel

Enlodarse: Sululo'k

Enojado, bravo: Josq'

Enrollado: Q'ochq'o

Entrevistador: Aj patz'onel

Envuelto, enrolado: Lanlo, b'otb'o

Escoba (instrumento para barrer): Mesuul, mesleb'

Espantapjaros: Poyab', xutax

Espa: Aj xik

F
Fermentar, descomponer, enshuquecer: Ch'amob'resink Ferretera: K'ayib'aal ch'iich'

Fsica, gimnasia, ejercitarse: Chiq'leenk ib'

Floricultor: Aj awinel atz'um

Fotografa, foto, retrato, dibujo: Jalam'uuch, jalam u

Fraccin: Jachb'il ajl

Freir: K'ilink

Frijol enlatado: B'ut'b'il kenq'

Fro, helado, fresco: Ke

Frutas dulces: Ki'ilq'een

Ftbol: B'olotz oq

Frotado, ungido: B'iqlenb'il

G
Ganadero: Aj k'iirisinel wakax Gaviln: K'uch

Gelogo: Aj nawonel ch'och'

Germinado: El'oqo'k

Girasol: Sun

Golpista: Aj juk'ul awa'b'ejilal

Gorrin, colibr, picaflor: Tz'unun

Grabadora: Chapleb' aatin

Gradas elctricas: Kaxlan eeb'

Grama: Pach'aya'

Granadilla: Aakute'

Grandes (es utilizado slo en plural): Nimq

H
Ha comido (alguien que comi hace rato o tiempo): Wa'jenaq

Ha sido acarreado: B'eelanb'il

Ha sido demorado, detenido: B'ayb'il

Ha sido envuelto o arropado: B'atinb'il

Ha sido escarbado: B 'ekinb'il, pikinb'il

Ha sido hecho, estar hecho: B'aanunb'il

Ha sido jugueteado, burlado, ha sido apareada: B'atz'unlenb'il

Ha sido soplado: Apusinb'il

Hablado: Aatinanb'il

Hace tiempo, antiguo, antes: Najter, mayer, junxil

Hace tres das: Oxejer

Hacerlo hondo, hacer crecer: Chamob'resiik

I
Ichintal: Xe'ch'ima Inciso: Ch'olil, ch'olal

Inflado, hinchado: Tzantzo

Inflador: K'eeb'a'iq'

Ingrediente: Xyu

Iniciarlo, comenzarlo, empezarlo: Xtikib'ankil, xyoob'ankil

Inspido, desabrido: Sup

Inters, porcentaje: Ral tumin

Inundacin: B'uut'iha', b'ut'

Intil, idiota: Xyajyox

Inventado, comenzado, iniciado: Yoob'anb'il, tikib'anb'il

Izote: K'uuk'iil, k'uuk'il

J
Jabal, coche de monte: K'iche' aaq Jabal: Chakow

Jalador: Kelob'aal

Jams, nunca, no (partcula negativa): Maajoq'e, maajaruj, maajaruq, maajunwa

Jejn, mosquitos: Suq

Jeringa, instrumento para tirar: Kutleb'

Jcara: K'aam joom

Jilote (elote tierno): Och

Jilote: Aq'pan

Jilotear: Aq'pano'k

Jiote (enfermedad de la piel de los animales): Sal

Jocote: Rum

L
Labios: Xtz'uumal e Ladinizarse (actuar como ladino): Kaxlan winqo'k

Laja, piedra lisa y delgada: B'aax

Lmina de zinc: Kaxlan k'im

Latifundista: Aj ramol ch'och'

Lavamanos, lavadora, lugar donde se lava, lavadero: Ch'ajleb'aal uq'm

Lavandera: Kaxlan puch'leb'aal

Lazador: Aj kanonel

Lechuza: Joch'b'aq, joob'aq

Lea: Si'

Len, puma (americano): Kaqkoj

Liblula: Tuulux

M
Machacador: K'ulte'

Maguey: Ik'e

Maz: Ixim

Malanga comestible: B'alu

Maldad: Maa'usilal

Marchitarse: Tz'umaak

Masacuata (especie de vboras): Ajawchan

Matarlo, asesinarlo: Xkamsinkil

Matraca: Lek'lek'che', k'ark'arche'

Mecnico: Aj yiib'anel ch'iich'

Microscopio: Ilob'aal mitz'xul

Miedoso: Aj xiw

N
Nance: Chi' Naranjo (especie de rbol): K'anxan

Nariz: U'uj

Natalidad, criar: K'iiresink

Navaja, raspador: Jotzleb '

Negociarlo, hacer trato: Xyakb'al

Nieto, nieta: Iib'ej, mamb'ej

Nia: Ch'ina ixqa'al

Nio: China'al

Nixtamal (maz cocido): B'uch

Nopal: Xxaab' qaawa', xxaab' qamama'

Nosotros (pronombre personal): Laa'o, loo'o, haa'o

O
Ocho mil (nmero cardinal): Jun chuy Obedecido, cumplido: Paab'ajel

Ochocientos (nmero cardinal): Kiib' oq'ob', ka'o'q'ob'

Obreros: Aj k'anjeleb'

Or, escuchar: Ab'ink

rgano genital, partes del cuerpo, estructura de algo: Cha'alej, cha'alil

Orinar, (a alguien): Chu'unk

Oropndola (ave): K'ub'ul

Oxgeno, respiracin: Musiq'

Orientador en acto ceremonial: Aj chi'resinel

Olote: B'aqlaq, b'ajlaq

Orejn: Paqmaal

P
Pacaya (nombre cientfico hamaedora), apellido: K 'ib' Pache, aplanado: Patz'po

Pas extranjero: Ab'lil tenamit

Pjaro carpintero (grande): Tzentzerej

Pjaro nocturno, Pujuyero: Pujuyuk, pujuyeer

Pjaro trampero: Tzentzeyu', tzuntzuyu'

Pjaro: Tz'ik

Pajuil: Chakmut

Palmera (variedad): Che'k'ib'

Paludismo: Raxkehob'

Panadera: K'ayib'aal kaxlanwa

Pantaln: Wex

Q
Quebradas: Kok' roqha' Quebrantado (el nixtamal): Poch'b'il

Quedarse: Kanaak

Quemado: K'atalk, k'atal

Quetzal: Q 'uq'

Quin?: Ani

Quinientos (nmero cardinal): O'k'aal xkab' oq'ob'

Quinto (nmero ordinal): Ro'

R
Rbano: Kaq is Rabear, colear (mover la cola): B'itzb'itzink

Radiotcnico: Aj yiib'anel ab'ib'aal aatin

Raz cuadrada: Aj puktasinel ajl chi rib'il rib'

Raz: Xe'

Raspado: Jochb'il, jokb'il

Rasurado, raspado: Joob'il

Ratn, apellido de la regin: Ch'o

Razonado: Na'leb'anb'il

Reafirmar: Ka 'sumenk

Rebasado, pasado: Q'axb'il

rpidamente varias cosas: Q'axb'enk

Recepcionista, el que recibe visitas en las fiestas o cofradas: Aj k'ulul ula'

Recogerlo, traerlo: Xxokb'al

Recorre: B'eeni

Redondeado, cilndrico, circular: B'orb'o, b'olb'o

S
(NA) / Sbana: Jayil isb' (NA) / Saberlo, conocerlo, aprenderlo: Xnawb'al

(NA) / Sabido, conocido: Nawb'il,

(NA) / Sbila: Rik'e tzuul, maw

(NA) / Saborearlo: Yalok xsahil

(NA) / Sacado: Isinb'il

(NA) / Sacapuntas: Jotzb'atz'iib'leb'

(NA) / Saln comunal: Ch'utleb'aal kab'l

(NA) / Saln de baile: Xajleb'aal

(NA) / Sandalias, caite: Perxaab ', tz'arxaab'

(NA) / Sarampin: Atz'um xox

(NA) / Sartn (instrumento): K'ileb'aal

T
(NA) / Tbano (especie de insecto de color negro): Kas (NA) / Tacuazn: Aj uch, uch

(NA) / Taltuza: B'a

(NA) / Tamags (cierta clase de serpiente): Ooto'y

(NA) / Tamal (de carne): Ob'en

(NA) / Tamalito de elote: Iswa, k'uluj, Pomq'em

(NA) / Tamalito de frjol (tiene forma alargada): Xut'

(NA) / Tamalito de masa mezclado con frjol: Xep

(NA) / Tamarindo: Wach'iil

(NA) / Tambin: Aj wi'

(NA) / Tapanco: Kaq', b'eenche'

(NA) / Taparlo, cerrarlo: Xtz'apb'al

U
(NA) / ltimo hijo, meique: Ch'i'p , ch'i'ip, ch'iip

(NA) / Un montn (de granos, similar al puado): Tzoqol

(NA) / Un ratito: Junpaataq

(NA) / Untarlo, frotar: Xyulb'al, xkilb'al

(NA) / Ua: Ixi'ij, ixi'j

(NA) / Ustedes: Laa'ex

V
(NA) / Vacaciones, descanso: Hilaal (NA) / Vaciarlo, desocuparlo, limpiarlo: Xyamtesinkil

(NA) / Vaco, despejado, desocupado: Yamyo

(NA) / Vehculo, carro, automvil: B'eeleb'aal ch'iich'

(NA) / Veinticinco: Oob' xka'k'aal

(NA) / Ven ac, ven aqu: Kim arin, kim ayi'

(NA) / Ven: Kim

(NA) / Venas: Ich'm

(NA) / Vendido (ser): K'ayiik

(NA) / Vendido: K'ayinb'il

(NA) / Verduras: Xe'pim

(NA) / Vergenza: Xutaan

(NA) / Vte: Ayu

(NA) / Vbora: K'amb'olay

(NA) / Vieja, anciana (con menos respeto): Xa'an

(NA) / Vstelo: Aq'u

(NA) / Volcn: K'u

(NA) / Volteado: B'alq'usinb'il

Y
(NA) / Y (conjuncin y): Ut (NA) / Yo: Laa'in

(NA) / Yuca: Tz'in

Z
(NA) / Zafado, arrancado: B 'oq'b'il, botz'b'il (NA) / Zafarse, ser arrancado: B'otz'e'k

(NA) / Zanate: Tz'oq

(NA) / Zancudo, apellido de la regin: Ch'en, ch'een

(NA) / Zapatera: K'ayib'aal xaab'

(NA) / Zapatero: Aj yiib'om xaab'

(NA) / Zapote: Saltul

(NA) / Zapuyul, pepita de zapote: Chunak

(NA) / Zona urbana: Xteepal tenamit

(NA) / Zopilote: So'sol

También podría gustarte