Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
bix u huum ich maayae’ bey abismo : taam abuchear : awat t’aan
ababol : k’uyche’ (x) (papaver abochornar : ooxol, chokoh óol abundar : ya’abtal
abaratar : éems tohol, kabulkun aborigen : wi’it’, maaya wíinik wáa wenel ti’ k’aax.
huum ku ya’ala’al ken t’aanak abrigo (prenda) : nook’il ke’el acción : péek
abeja : kaab, yik’el kaab (apis abrochar : k’aal acedar : pah, su’uts’
acosar : áalkab paach acusar : tak pool, tak ho’ol adoptar : ch’a’
acreedor : máak ku ts’ik he’ adecuar : éet k’alap adulterio : okol ts’iis
yóok’ol hunt’i’in suum. ademán : béech’ k’ab, éets’ aerolito : chamal xnuuk
acto : beet, meent adherir : taak’ afición : uts tu yich, uts tu t’aan
actuar : meentbil he’ ba’axake’ adivino : na’at (h), na’at (x) afirmación : haah
aflicción : yah óol agro : k’áaxil ahuyentar : p’u’us, toohol
aflojar : cha’, waach’ agua salada : ch’och ha’ ají : iik (capsicum annuum)
afuera : táankab, paachil aguacatero : oon che’ (persea ajustar : p’elechkun, p’iiskun
agarrar : ch’a’, maach, cháach aguado : áak’al, áak’al che’, al principio : yaaxil
agave mezcalero : kiiw (agave aguador : bisah ha’ (h) alabar : ki’iki’ t’aan
potatorium) aguantar : muk’yah alacrán : síina’an (buthus
ágil : péeka’an, sáak’óol agüero : tomoh chi’, tomok chi’, álamo : kóopo’ (populus nigra)
aglomerar : much’kiin, mulkiin agudo : yeh alarido : táah awat, chi’ibal ok’ol
agonizar : tu’upul, muk’yah agujerear : po’pot, ho’hol albañil : meen pak’ (h)
agravar : yaahtal ahogar : bul ni’, kup iik’ alcalde : halach wíinik u nohchil
agresivo : kaxan ba’a (h) ahorcar : hich’ kaal, bits’ kaal alcanzar : chuuk, nak’paach
agriar : su’uts’kin, pahkun ahorrar : líik’es, ta’ak alcohólico : máak sen ya’ab u
alegre : ki’imak óol alimentación : tséen hanal máaxak ku bin tu nahil xook
alentar : ch’a’ iik’, múus iik’, ch’a’ almacenar : ta’ak, kuup amado : yaakuna’an, óota’an
alfabetización : ka’ansah xook almohada : k’áan pool, k’áan amante : weey (h), k’eech (x)
alfiler : púuts’ yan u pool alquilar : ts’aa mahan amarillo : k’an, k’aank’an
alforja : oot’el sáabukan alquiler : u tohol mahan amarillo claro : sam k’aan
alforza : wuuts’il nook’ alrededor : bak’ paach amarillo medio : k’anil k’aan
amígdala : p’aakil kaal, bu’ulil anca : p’u’uk iit, bak’el iit antaño : úuchben
amistad : uts bisbah yéetel he’ anchura : kóoch u táan antebrazo : k’ab
amnistía : u sa’asa’al u si’ipil andar : xíinbal, xíinbah, máan anteponer : bin táanil
amonestar : k’eey, táah t’aan anhelar : ts’íibol, yaanyan antojo : ts’íibol, pooch
amontonar : mulkin, muchi’kin anidar : k’u’ankil, meen k’u’ antorcha : tah che’
amor : yaah, yaakunah anillo : ts’ipit (x) anudar : k’aax, mook, hook’
amparar : kalan, kanan animar : lep’ óol, lep’ óolal añejar : úuchbental
apalear : nóok haats’, táah haats’ aplastar : peech’, puuch, yaach’, aprovechar : k’abéetkun,
aparador : u nu’ukul tu’ux ku aplaudir : papax k’ab, lalah k’ab aproximación : náats’al, húuts’ul
apatía : ma’ óolal apostar : u buul máak yéetel aquí : te’ela’, waye’
apetecer : ts’íibol, taak, k’áat apresurar : chichkun, séebkun, archivo : u kúuchil tu’ux ku
apicultura : meyahil kaab, aprisa : séebal, tu séebal ardilla : ku’uk, p’eex (sciurus
árido : bóoh tikin, bobóohki arrollar : wuuts’, koots’ asidero : xikin, ook, k’ab
armadillo : weech (dasypus arruinar : k’askun, huut, óotsikun asma : k’aak’as se’en, kok se’en
arraigar : táabal, tak’moots ba’alo’ob yéetel u k’ab bey asombrar : kak’ óol, ha’as óol
arrancar : hook, hoots’, t’ook xan yéetel u mehen asperjar : líil ha’, wiits’
arrear : k’a’am t’anbil wáa asa : xikin, ook, k’a asqueado : may taak u xeh
arrebatar : tóok pay, háan pay asaltar : ookol astilla : u xéexet’al che’, tuunich
arrepentirse : yah óol, k’a’a’hal ascender : na’akal astuto : may hach yaan u na’at
arribo : k’uchul. u’ul, kóohol xo’otol che’. atajar : k’áas ho’ol, xóot’ ho’ol
arrimar : naats’, huuts’, taak’ asesino : máak ku kiimsah, atarantado : saatal óol
arrodillar : xolkin, xóol píix asesor : máak ku tsol nu’uk atardecer : t’úubul k’iin, bin k’iin
arrogante : ka’anal paakat, k’áak’ aseverar : haahkun atascar : k’aal, ts’oop
atender : ts’aa óol, u’uy aullar : uyok’ol chi’ibal peek’ ayuda : aantah
ateo : mina’an ki’ichkelem yuum aullido : awat yok’ol ba’alche’ ayudar : aantah
atestar : chuup, buut’, chook’ aunque sea : kex teech azabache : boox
atizar : péeks k’aak’, huts’ ausente : biha’an, ma’ kula’ani’, azote : haats’
atole ritual : áak sa’ autóctono : wayile’, weyile’ azteca : wach wíinik
atraer : naats’, taas aventar : puul, píik ch’iin b : b, ka’ap’éel le ts’íib he’ela’ he’
atragantar : hak’ab, ku’uchul avergonzar : sublakkun, bix u huum ich maayae’ bey
atrapar : chuuk, maach averiarse : k’astal, k’aschahal baba : k’aabankil chi’, lúulankil
atrás : paachil, paachih averiguar : k’áat chi’, káatpéeks babear : k’aabankil chi’, lúulankil
atrasar : xaankun, p’áatal paachil avicultor : may ku meyahtik (x), babosa (insecto) : iisíil
atrevido : ko’ avisar : u ts’a’aba yohéeta’al lúul, ku ya’ala’al xan ti’ máak
atuendo : nook’, búuk avispa : xuux (vespa vulgaris) bacín : u kúuchil tu’ux ku kutal ta’
aturdir : sat óol avispa roja : bobo’te’ máak.
bailador : óok’ot (h-), óok’ot (x-) barriga : nak’ bendecir : tsíits ha’
bambolear : takchalak, chíikba batata : íis (ipommea batatas) bienestar : ma’alob kuxtal
bar : nah tu’ux ku ko’onol yéetel bautismo : oka’, ok ha’ huntúul máak.
boa : och kaan (boa constrictor borrar : tuup breve : kóom, ma’ xaani’
bobo : hahap chi’, meehen kee yéetel u yiik’el. bribón : k’aas, loob
bocado : níich bosque : k’áax, nukuch k’áax, brillar : hoop, léembal, léets’bal
bochorno : ooxol, choko iik’ bostezar : haayab brincar : síit’, puul, p’iit
boda : ts’o’okol beel botar : puul, ch’iin, píik ch’iin brinco : síit’, puul, p’iit
bodega : u kúuchil wáa u nahil botica : u nahil koonol ts’aak, u brindar : uk’ul tu yóo’lah uláak’
bofetear : laah boticario : meen ts’aak (h), kon brocado : chuuyil nook’ yéetel
bolsa : chíim, pawo’, sáabukan botija : p’úl nu’ut’ yéetel wóolis. brocal : chi’, chi’ ch’e’en
bolso : sáabukan botiquín : u nu’ukul u bisa’al wáa brocha : chan míis ku meyahtia’al
bombero : tup k’áak’ (h) botón (de flor) : úuntulis broma : báaxal
bomitar : k’uux, p’eek bovéda : pak’ tu’ux ku mu’uku bromear : báaxal, p’a’as
bonito : hats’uts, ki’ichkelem (h), bozal : hool ni’ bruja : wáay (x)
ki’ichkelen, ki’ichpam (x) bragueta : hool tu táan u nook’ brujo : wáay (h)
bordador : chuuy (h), chuuy (x) báaxlaantkuba ba’alche’o’ob. buche : tsuuk, chíin
borde : chi’ u xuul waa ba’ax, bramido : áakam u xéexet’al ch’ujuk waah.
bulla : huum, ya’ab t’aan cacao : kakaw cálculo : mehen tuunich ku yantal
burbuja : óom cachetada : pe’ lah, pa’ lah calentar : k’íin, chokokiin
burgués : ayik’al máak cacique : halach wíinik, tatich, cálido : chokoh, k’iilkab
ha’ wáa ich k’aa’náab. caducar : úuchbental, ch’iihil calma : kukupkih, heets’
c : c, óoxp’éel le ts’íib he’ela’ he’ caer : lúubul, báanal, húutul calmar : heets’ kuup, ch’een
bix u huum ich maayae’ bey café (color) : chukwa calor : ooxol
xan ich káastlan t’aan. café : káapeh (caffea arabica) calostro : yáax k’aab yiim ko’olel
caballete : ho’ol nah che’ caja : máaben, ba’as calumniar : líik’sah t’aan, a’al
cabaret : u nahil tu’ux ku káaltal calabaza : k’úum (cucurbita pepo) calzado : xanab
yéetel ku yóok’ot máak. calabazo : k’úum, chúuh calzar : ts’aa xanab, taak’ xanab
caber : he’ u páahtal u yokol ti’ calamidad : noh yah camada : pakab
cabo : ho’ol, ni’, iit, xuul, ts’ook, calar : k’uup, háat k’up caminar : xíimbal, xíinbah
yala’ calavera : baakel pool camino : beh
campesino : kol náak (h), kol náal cañarroza : sak’ab kool cardenal : chak ts’íits’ib
cana : sak tso’ots, sak pool capacitar : ka’ans, ka’anbes carne : bak’
canalera : wach’ iit, k’áaxil capar : u xo’otol u ye’el u keep carne de cerdo : u bak’el k’éek’en
canasta : xaak, xúuxaak ba’alche’ wáa may carne de conejo : u bak’el t’u’ul
canasto : xúux, xúuxaak caparazón de tortuga : aakbal carne de cordero : u bak’el
boola’ wáa wóolis. capital : taak’in, noh kaah carne de gallina : u bak’el kaax
caníbal : mak ku haantik u yéet carcajada : awat che’eh carne de venado : u bak’el kéeh
canino : peek’, peek’il carapacho : sóol, maak carnicero : kon bak’ (h)
cantil (animal) : wol poch’ cargado : kuuchan carretera : beh, noh beh
casi : óolak, óoli’, ta’aytak, k’as celeste : ka’an cerro : pu’uk, wiits, múul
caspa : ta’ pool célibe : ma’ ts’oka’an u beeli’ cerro pequeño : búu’tun
castaño : chukwa cenar : u hanal máak oka’an k’iin cesto : xáak, xúuxak
castellano : káastlan wíinik cenit : chúumuk ka’an, chúumuk chac mool (gladiatorio) : chak
ba’alche’ wáa xiib centro : chúumuk, táan chumuk, chaparro : kaabah, p’okox
catarata : sak t’ah, buy ich ceñidor : k’ax nak’, hichnak’ chapotear : bok’ol ha’, báaxal ha’
catarro : se’en ceñir : k’aax, heep’, hiich’, t’iin chapulín : máas, sit’riyo
cebú : wakax yan u p’uus cerillo : hiri’ich hoop chicle : cha’, yiits ya’, cha’ach
chico : chan, chichan, mehen choza : paasel cinturón : k’axab nak’
tsaha’an tia’al jaantbi. chulo : hats’uts, ki’ichkelem (h), máako’ob ti’ hunp’éel tu’ux.
chile : iik (capsicum annuum) chumbera : páak’am (opuntia ba’ax k’iin kun u yiluba
chiquero : u nah k’éek’en, kuuchil ciego : ch’óop ciudad del Carmen : T-Xiib (Lugar
chismear : a’al ba’al, líik’s t’aan ciervo : kéeh claridad : sáas, sáasil
chiste : báaxal t’aan cimbrar : k’ool, haats’, wich’ clavar : baah, ch’iik, ts’oop
chivo : xuulubil taman cimentar : eets’, heets’, akkun clavícula : puytáanil, u ni’ baakel
yéetel k’uxub yéetel tsaats. cine : cha’an cliente : maab (h), maan (x)
chorrear : chooh, tiis, weeh tiix cínico : ma’ subtal máak clima : k’iin
chorro : chooh, tiis, weeh cinta : k’axab nak’ clítoris : u yaak’ peel
cloquear : totohk’eb, totok k’eb colocar : ts’aa completo : chuup, chúuka’an
cobija : teep’ coma : yaahtal, muk’yah, nohchil compresión : yoot’, peech’ peets’
tohol, koonol wáa meyah combate : ba’ate’el, ba’ate’il comunicar : a’al, t’aan
cocer : chaak, tahankun combatir : ba’ate’el con : yiknal, yéetel
cocinar : chak hanal, meen hanal comején (animal) : k’amas concavidad : yaam, k’óom taam
coger : ch’a’ah, ch’e’ maach, chuk comida : hanal, o’och concurrir : much’tal
cogote : pachkab léekel, ho’op’ol, chúun condena : bo’ol k’eban, xot’ k’iin
coito : ts’iis, naach’, taal comisura : xaay chi’, tu’ux ku condenado : paula’an u k’iin,
colgar : ch’uuy, leech compañía : éet, éetel, iknal, condiscípulo : éet xook
colina : pu’uk, búu’tun, chan comparar : keet, éet p’iis conducir : biis, aktáant
conferir : ts’aa, k’uub contagiar : paak’, taak’, tsaay cordillera : pu’uk, wits
confesar : a’al k’eban, tsol k’eban contaminación : k’askuunil cordón : k’ax táab chan suum,
tsolk’eban contar : xook, tsikbal, a’al coro : múul k’aay, múuch’ k’aay
confundir : sat óol xa’ak’ pahal. contento : ki’imak óol, ki’ki óol, correcaminos : k’úumk’umi
conocer : k’ah óol, ohéelal convalecer : ch’a’ muuk’, ch’a’ cornudo : máak ku tu’usul tumen
consejero : tsol xikin conversar : t’aan, tsikbal corsario : may ku yookol ich
meenta’al he’ ba’axake’. convidar : múul hanal cortar : ch’aak, xoot, xoot’, k’uup
conserje : kanan (h), kalan (h) convivir : múuch’ kuxtal, múul cortar (con machete) : ch’ak
conservar : kanáan, kaláan, líik’s kuxtal, éet kahtal corte : ch’aak, xoot, xoot’, k’uup
consomé : k’aab bak’, ha’il bak’ convulsión : lo’ot’ol corva : looch, p’uus, waats’,
consorte : íicham (h), atan (x) cónyuge : íicham (h), atan (x) wuuts’
construcción : beet, meent, líik’s ba’al he’ex uláak’e’. cosechar : hooch, mool, uux,
costra : sóol, ooxel crujir : heech’, herech’, hirich’ culo : iit, mool, chuun
costurar : chuuy cuajar : taat, lakbal, síistal, cultura : tuláakal ba’al ku kanik
coxis : k’uul, bobox, bak neh, cuajo : taat, síistal cumbre : ni’, p’iich, ho’ol,
ocupada por las golondrinas) cualquiera : he’ máakalmáake’, chikúunta’al wenel channpal.
cráneo : tseek’, baakel pool he’ máaxake’ cuña : no’ox, takab, tak che’
crédito : p’aax cuánto : bahux, bahun cura : k’iin (h), yuum k’iin
creer : tuukul, oks óol cuartear : buuh, he’, teeh curandero : meen (h); wiinik ku
crepitar : wáak’al, tip’ix cuatro : kan ts’aak yéetel xíiw wáaa yéetel
crespo : muuch’, mulix cubo : ch’ooy curtidor : bon k’éewel (h), ts’aan
cría : aal, mehnil cuchara : ho’opob, k’uruch curtir : bon k’éewel, ts’aam
criado : k’oos (h), meyhil cuello : kaal curva : waats’, wuuts’, koop,
crin : tsuuk, tso’ots tsíimin cuerno : baak, xuulub bix u huum ich maayae’ bey
cristianismo : ki’ichkelem tuukul cuero : k’éewel, oot’el xan ich káastlan t’aan.
daño : loob ch’ak, kúul kaal, luk’s kaal depilar : k’oos, ts’iik, hok tso’ots
de prisa : séeba’an delante : táan, táanil, aktáan derecho : no’oh, toh, táats’
¿de qué tamaño? : buka’ah delatar : tak pool, tak ho’ol derramar : week, tiix, láal, k’iit
debajo : yáanal, yaalan, kaabah, deleitar : ki’kun óol derretir : yiib, yaal, puuk’
decaer : t’oontal, máan óol delicado : neets derrumbar : huut, niik, heen, hul
decir : a’al, t’aan delirar : t’aant’an pool, t’aant’an desagarrar : háalk’abt, cha’
declarar : u nu’ukbes, tsool, ts’aa ho’ol desaguar : ho’os ha’, pul ha’, wek
dedo del pie : aal ook demente : choko pool, choko desarrollar : tsóol
degenerar : k’astal, k’aschahal, dentera : cha’ah, cha’a koh descalabrar : ch’in pool, hats’
deglutir : luuk’, táats’ luuk’, denunciar : tak pool, tak ho’ol, descalzar : tsel xanab, luk’s xanab
túuts’ luuk’ a’al descalzo : ma’ xanab
degollado : ma’ kaal, kúul kaal departir : tsikbal descansar : he’elel, wa’atal
descanso : he’elel, wa’atal deshierbar : páak despoblar : u bin u kahnáalilo’ob
descargar : éems kuuch, luk’s deshilar : híil, híit, tilik hunp’éel kaah
descendencia : ch’i’ibal, aalo’ob, deshojar : luk’s le’, p’éep’ t’ok le’ déspota : k’asa’an, topa’an
descuidar : náays óol desnivel : níix, níixkab, t’oont’on destruir : k’askuun, niik, huut
desear : k’áat, óot, ts’iibol taak, tsel nook’, luk’s nook’ desvalijar : ookol, tseel u
desértico : bobóohki despedir : cha’, hóok’s, luk’s, desvío : háal paach, pach beh
desflorar : haat, t’aak despepitar : p’eel, ts’eeh detener : he’elel, he’els, wa’atal,
desgracia : toop, loob, k’aas desplomar : báanal, heen, luut, detestar : p’eek
devolver : suut digerir : tahal hanal, tahal o’och, disparar : wak’ ts’oon, ts’oon
táats’ luuk’ digestión : tahal hanal, tahal dispersar : k’iit, k’itpahal, pa’
diablo : ba’aba’al, kisin, k’aak’as diluir : puuk’ yaach’ distinguir : k’ah óol, il, téet, yéey
diálogo : tsikbal ich ka’atúul dinamita : waak’, ba’al ku distraer : náay óol
diario : sáansamal, tuláakal k’iin Dios espíritu : k’uh, dyos diverso : heheláas, hela’an
diarrea : waach’, wach’k’ahal, Dios hijo : ki’ichkelem yuum divertir : ki’imakkun óol, náays
dibujar : u ts’íibta’al wáa u dios se lo pague : dyos bo’otik dividir : t’oox, haats, buh, xoot’
dieta : p’is hanal, p’íit hanal disgustar : k’uux, k’uuxil, ts’íikil, doblez : waats’, wuuts’, wuuts’ul
difamar : a’al ba’al disgusto : k’uux, ch’a’ k’uux docencia : kaansah, kaambesah
diferencia : hela’anil disimular : ta’ak, mak chi’ docente : máax ku kaansah, máax
diferente : hela’an, heheláas, disipar : sa’atal, xuup, xu’upul ku kaambesah
doler : yaah, chi’ibal, k’i’inam echar : ch’iin, puul embrocar : nook, noktal, nokkin
dolor : yah, chi’ibal, k’i’inam edad : ha’abil embrujar : wáayt, pul ya’ah
domicilio : nah, taanah, otoch educación : ka’ambes, kaans emigar : hóok’ol, biin
dormitorio : u nahil wenel ye’esik xiib yéetel chéen emparejar : keet, táaxkun,
duplicar : u meenta’al ka’atéen eliminar : hóok’s, lúuk’s xu’uls chúunpahal, káahal, léekel
durar : xáantal, úuchbental ella : leti’, le t’aan he’ela’ chéen empírico : chéen kambil
duro : chich, chuchul, ts’u’uy ello : le ts’iib, he’ela’ ku meyah empolvar : póos lu’um, tóos
bix u huum ich maayae’ bey bey xan xch’up. empollar : pahkun, pakkun húuk
enano : aklax, kaabal baakel enflaquecer : ts’ooy, ts’o’oyol, entonces : le túun, he’ túun
encarcelar : k’aal enfriar : síiskun, síistal, ke’eltal entre : ich, ichil, yáam, káap
encoger : moots enjaular : k’aal, k’aal tu che’ envidia : yah óol, ts’íibol
encomendar : k’uben enjuagar : tíix ha’, chaal envidiar : ts’iibol, yah óol
encontrar : kaxan, iil, naktáan enojar : k’uux, p’uuh enviudar : p’áatal tu huun
encorvar : p’uum, waats’, looch, enorme : nohoch enviudar el hombre : kíimil ataan
encuerar : tsel nook’, pit nook’, enredar : baak’, babak’ envolver : to’, teep’, wool
luk’s nook’, chaknúul enrollar : koots’ koop, biil epidemia : báan kíimil, háay
endeble : bi’ich’ enroscar : koop, koots’ biil kíimil, báan k’oha’antal, háay
erizo : k’i’ix ooch, k’i’ix pach ooch escudo : chimáal, pak’áal esposa : ataan
error : k’aas, ma’ ma’alobi’, ma’ esa : lelo’, le he’elo’ esqueleto : baakel
es cierto : haah u t’aan esforzar : men muuk’, ts’aa óol establecer : káahal, chúunbes,
es verdad : haah u t’aan esmeril : huux chunpahal, heets’, kuxtal
escaldar : mak’, xaak esófago : úul, u beel hanal, u establo : u nahil tu’ux ku k’a’alal
escarabajo de agua : bubul ha’ espantar : ha’as, ha’as óol, estacar : ch’ik che’
escasez : u p’áatal mina’an wáa español (idioma) : káastlan t’aan estalactita : ch’ak xiix
esclavo : paalitsil, máak ku meyal espectro : k’aasi ba’al estallar : waak’, wáak’al, tuup’
esclava : k’oos (h) espelón (planta) : xpéelon estancar : wa’atal; xu’ulul, níikil,
escoger : téet, yéey, xíix esperar : pa’at, alab óol estar : antal
escritura : ts’íib, ts’íibil espinilla : tselek, baakel t’óon estofado : mak kuum
estómago : tsuuk, tsuukel, nak’ excitación : ko’, ko’il, taakkun eyacular : taal, k’uchul, u’ul,
estoy bien : tooh in wóol excusado : nah táankah kúuchil bix u huum ich maayae’ bey
estrangular : bits’ kaal, hich’ kaal, ta’ xan ich káastlan t’aan.
estuche : piix, ba’as explicar : tsool, tsol t’aan falo : keep, toon
estudiar : xook, kaanbal explorar : ch’óoch’, iil, kaxan falso : ma’ haahi’, tuus
eterno : mina’an u káahal mix u explotar : waak’, wáak’al, xíik, familia : ch’i’ibalil, láak’tsilil
eunuco : may tsela’an u ye’el u exponer : e’es, ts’aa cha’anbil, fango : luuk’
evacuación : hóok’s; ta’ exprimir : yaach’, yeets’, peets’ fantasma : wáay, ba’aba’al, ha’as
exacto : beey, beyo’, huch beyo’; exterminar : ts’o’oks, xu’uls, fatiga : ka’anal
examinar : ch’óoch’, k’aat, ch’a’ extranjero : táanxel máakm favor : áant, áantah, men uuts
exceder : tiip’, tíip’il, máan, píit extremo : xuul, ni’, ts’ook, p’iich fecundar : cheek’, cheek’s
máan eyaculación : taak, k’uchul, u’ul fecha : k’iin, k’iinil
femenino : ch’up, ch’upil firme : chich, ma’alob taak’li fósforo : hiri’ich hoop
feo : k’aas flaco : ts’ooy, ts’oya’an, bek’ech, fósil : úuchben baako’ob wáa
fértil : ya’ab u ts’aik u yich wáa u flexible : wuts’k’alak, wuwuts’ki, fracturar : kaach, káachal, teeh,
fibra de henequén : kihaab flotar : k’ak’aknak, báab francés (idioma) : gáaria t’aan
fiesta : cha’an, máank’inal fogón : k’óoben, k’óoben k’áak’, frente : táan, aktáan, táan pool,
filtrar : t’ooh, t’aah, ch’aah, ts’iib fondo : iit frontera : xuul, xuul u lu’umil
fuente natural : sayab gargajo : k’aab chi’, yóom chi’ gordo : polok
futbol : kóocha’ wóolis geografía : u xookil yóok’ol kaab grano (de semilla) : neek’
bix u huum ich maayae’ bey giba : p’uus grieta : yáam, xiik, xiiki
xan ich káastlan t’aan. gigante : táah nohoch, hach grillo : máas, sit’riyo
galán : may ku búukintik ma’alob girar : suut, pirin suut gris : sak boox, sak éek’, boonil
guapo : hats’uts hambre : wi’ih, taakil hanal hermana menor : íits’in, ko’olel
guardían : kalan, kanan hasta la vista : tu heel k’iin hermano mayor : suku’un
guayaba : pichib, pich’ hechicero : wáay (h), pulya’ah (h) herramienta : nu’ukul
guayabo : pichib che’ hechizar : wáay, pul ya’ah herrero : men máaskab
güero : chak lóol hedor : tu’, tu’il, book hervir : look, lookankun
guerra : ba’ate’el, ba’ate’il helado : ke’el, síis hidrofobia : sahakil ti’ ha’, ko’il
guiñar : muts ich, chak’ ich helado (postre) : ke’el ch’uhuk hidrografía : u xookil u ha’il
guisar : meen hanal, chak hanal hembra : ch’up, ch’up(x), ko’olel, hidropesia : k’oha’anil ku ts’aik ti’
he’ bix u huum ich maayae’ henequén : kih ke’el wáa síis
bey xan ich káastlan t’aan. henequenal : kúuchil kih hierba : xíiw
habitación : nah, otoch, taanah herbario : máak u hach yohel ts’aak yéetel xíiwo’ob.
hacer : beet, meen, máak’an xíiwo’ob utia’al u meent a higo chumbo : núum tsutsuy
hacha : báat ts’aakil yéetel utia’al u hija : waal (x)
hincar : xoltal, xoltah, xolkin horcón : okom humano : wíinik, máak, lu’um
historia : u tsikbalil wáa u xookil hormiguero : nahil síinik, muul humillar : t’oonkin, sublakkun
hocico : ni’ horno subterráneo : píib, píibil hundir : ts’aam, buul, búulul,
hogar : otoch, nah, nahil, taanah horqueta : xa’ay, tóoxche’ tomchahal
hollejo : saay, saayel hotel : nah u’ulab husmear : úuts’ben, uuts’, ch’a’
hombre (humano) : wíinik, may hoyo : hool i : i, bolonp’éel le ts’íib he’ela’ he’
hombre (vaón) : xiib (h) hoyuelo : tuux bix u huum ich maayae’ bey
hongo rojo : chacha waay hueso sacro : bobox ignorante : ma’ ohel, máak ma’ u
ilícito : ma’ utsi’, ma’ ma’alobi’ tu’ux ku ts’a’abal mehen injuria : pooch’, pooch’il
imaginar : ts’i’ óol, tuukul indagar : k’áat chi’ inmovilizar : wa’akun, wa’atal
imitar : éets’, u beetik máak le ku indígena maya : wi’it’, maaya insecto : ik’el
imposible : ma’ tu páahtal u indulto : sa’as si’ipil, sa’at si’ipil inteligencia : na’at
meenta’al, hach talam infancia : paalil, tu paalil intensidad : séeb, séebil, chich,
impotente : ma’ muuk’, mina’an infectar : yaahtal, tu’tal intentar : k’áat, óot
u muuk’ infeliz : nuum yah, óotsil may intercambio : paklan k’eex, k’eex
incendiar : tóok, elel , t’aab información : t’aan, ts’aa t’aan intérprete : tsol t’aan
incisivo : koh yan táanil ti’ u chi’ ingerir : u yoksa’al hunp’éel ba’al ch’ooch’ k’áat
ma’ ma’alob u yu’ukubai’ inglés (idioma) : íinglese’ t’aan intrigar : t’aan tu paach
inventar : paat, tuus japonés : xapo’o wíinik jugo de limón : u k’aab muliix
investigar : ch’e’, k’áat t’aan, japonés (idioma) : xapo’o t’aan jugo de naranja : u k’aab pak’áal
invitar : t’aan, a’al jardín : tu’ux ku pa’ak’al hats’uts juntar : nuuch, nuup, mool,
irse : ximbal jefe : yuum nohoch yuum, halach he’ bix u huum ich maayae’
isla : peten, káach lu’um wíinik, tatich, nohochil bey xan ich káastlan t’aan.
isleta : peten, petenil jeme : háat k’ab kaki : boon ku ho’op’ol kitak
Italia : Itaia jesucristo : ki’ichkelem yuum k’aank’an tak ya’ax sak éek’.
Izamal : Itzamna’ (rocio del cielo) jícara : luuch kermesse : cha’an ku meenta’al
xan ich káastlan t’aan. yóo’lal hunp’éel k’iin meyah. kilómetro : u p’iisil mil
jabón : sak p’o’ joroba : p’uus kiosco : hunp’éel chan nah yaan
jacal : xa’anil nah, paasel joto : ch’upul xiib, kankalas ti’ u k’íiwikil kaaho’ot tia’al u
jadear : héesbal, héesbah joven (mujer) : ch’úupal, claxon : hunp’éel chan ba’al yaan
jaguar : báalam (panthera onca) lo’obayan (x) ti’ buus wáa, he’ ba’axak ki
jaguar negro : boox bola’ay juanete : t’aaham buuts’ile’ tia’al u yawtik máax
jalar : kóol, páay, híits’ juego : báaxal, báaxah l : l, ka’alahunp’éel le ts’íib he’ela’
jalea : yo’och mehen kaab juego de azar : buul he’ bix u huum ich maayae’
jamás : mix bik’in jugar : báaxal, báaxah bey xan ich káastlan t’aan.
labio : booxel chi’ lavabo : u n’ukul tia’al u p’o’obol levantar : líik’s, láat’
lactar : chu’uch, ts’aa chu’uch lavandera : p’o’ (x) libertad : háalk’ab, cha’
ladear : k’eech, ch’eet, k’uuy, niix lavar : p’o’ librar : cháalk’ab, hóok’s, luk’s
ladrar : chi’ibal peek’, chi’ibal leal : haah, uts licor : ha’ ku káalkunah, k’aab
lagarto (cocodrilo) : áayin yéetel ta’an yétel ha’ liendre : ye’el uk’
lágrima : k’aab ich, ha’il ich leche : k’aab liim liga : saats’
lapo : lah, wéek’ lah, bok’ lah lento : chaanbéel limón agrio : su’uts’ muliix
larva de carne : sib leñar : si’, mol che’ limpiar : cho’, chúul, pus
lastimar : k’ool, k’iil, meen loob leoncillo : koh liquidar : láah bo’ol
latido : péek, puul, síit’ yaal (x) litoral : háal ha’, háal k’áak’náab
latir : péek, síit’, populaankil lesión : yah, yahil loob llaga : yah
llanura : chak’an, táax lu’um lugar : kúuch, kúuchil maduro : yi’h, tak’aan
lloviznar : tóos ha’, tóosa’ macana : xtol, xtol che’ majar : maax, peech’, yaach’
lluvia : cháak, k’aaxal ha’ maceta : pak’al ts’aba’an ti’ p’úul mal : k’aas, loob
loco : ko’, choko pool choko ho’ol machete : máaskab malear : k’askun, k’astal,
loma : múul, pu’uk, chan wits macho (animal) : xiibil ba’alche’ malo : k’as
lomo : paach, pu’uch, sibin, machucar : peech’, maax, muux, malla : sawin
mantel : nook’ ku ha’ayal yóok’ol máscara : tep’ ich, pix ich medir : p’iis
manzana : chak pak’áal masturbarse : kóol keep, kóol iit medir : p’iis
maravillar : ha’ak’ óol, ha’ak’óol matriz : káakbach (x), choko iit (x) mencionar : chiha
marcar : chíikbes, weel maullar : awat miis, ok’ol miis mendigo : matan (h), k’áat matan
marchar : xiimbal, bin maxilar : kama’ach menear : k’uuy, biik’, yúuk, pipik’
marchitar : much’, muuts’, maya : maaya wíinik meneo : niik’, k’uuy, biik’, bibik’,
maricón : ch’upul xiib, k’uuruch, mayor : nohochil menor : chan, chichan, ts’iris
kankalas mayoral : mayokol, mayol mensaje : t’aan, k’iben t’aan
marido : íicham mazorca : nal, hek’ nal mensa : meelen peel (x)
menso : meelen kep (h) miedo : sahkil, sahakil mollera : ya’al
menstruar : éemel k’i’ik’ miembro viril : keep, toon momoto (animal) : toh
mensura : p’iis, hol ch’ak mierda : ta’ mondar : ts’eeh, ts’iil, p’eel
mensurar : p’iis, xot’ k’áax, hol migaja : p’úuy, xéet’, xéet’el mondongo : u tsuukel wakax
Mérida : T-Ho’ (lugar de cinco) moderar : p’iis, ts’aa p’iis k’aak’as ba’al
meridano : ho’il modista : chuuy (x) montaña : wiits, noh k’aax, múul
mermar : p’íitkun, éemel, modo : bay, bey, beya’, beyo’ bix, montar : naat’
meseta : chakáan moho : kuuxum, ta’ cháak montón : túuk, múul, múuch’
meteorito : k’áak’, chamal xnuuk mojonera : xu’uk’, multun moretón : chak puk’e’en
meter : ts’oot, huup, chook’, oks, molar : cha’am koh morada : otoch, nah, taanah
mexicano (idioma) : wach t’aan moldear : paat, u meenta’al wáa mordaza : k’ax chi’
mosca : ya’axkach multitud : ya’ab, ya’abal, múuch’ naranja dulce : ch’uhuk pak’áal
mosquito : k’oxol, boox k’oxol munición : yóol ts’oon narrar : tsikbal, tsool
mover : péek, péeks, pik’, húuy chan ko’olel ku báaxtik nativo : wayil, máasewáal,
muchacho : paal, táankelem murmurar : mukul t’aan, mukul necesario : k’ana’an, k’abeet
seten, heta’an, ya’ab muro : pak’ negar : ma’ haahi’, mix haahi’
muda de ropa : u heel nook’ músculo : xiich’, muuk’, bak’ negligencia : náay óolal, nay óolal
mudar : heel, k’eex museo : kúuchil tu’ux ku ye’esa’al negro (color) : boox
muela : cha’am, cha’am koh músico : máak ku paax nene : chaanpal, chan paal
mugir : awat wakax, áakam muy (superlativo) : hach, seen, nido : k’u’
mugre : éek’, éek’chok’, kiirits’ n : n, kanlahup’éel le ts’íib he’ela’ nieta : áabil (x)
mujer : ch’up, ko’olelm, ba’al (x) he’ bix u huum ich maayae’ nieto : áabil (h)
mujer joven : ch’úupaal, bey xan ich káastlan t’aan. nieve : bat
muleta : che’ ku ts’aik yáanal u nada : mix ba’al niña : paal (x)
xiik’ máak k’oha’an nada más : chéen, ha’alili’ niña del ojo : neek’ ich
no (condicional) : wa ma’e maayae’ bey xan ich káastlan oler : úuts’, úuts’ben, ch’a’ book
nómada : máak chéen bey u objeto : ba’al omitir : p’aat, ma’ u meenta’al
nueve : bolon odiar : p’eek, k’uux ordeñar : poots’, pots’ im, hóok’s
número : xook ofender : si’ip, si’ipil, pooch’il, órgano genital femenino : peel,
nupcias : ts’o’okol bel ofensa : si’ip, pooch’, p’a’as orientar : tsol xikin, ts’a nu’uk,
he’ bix u huum ich maayae’ ofrecer : ts’aa, k’a’ay oriente : lak’in
bey xan ich káastlan t’aan. ofrenda : síih, k’aam orificio : hool
ñame (planta) : makal oído : xikin origen : chuun, káahal, moots,
oro : k’uun, taak’in paisaje : hunxéet’ lu’um, k’áax pantorrilla : p’ul ook, t’óon
ortiga : láal, much, p’óop’ox wáa k’aak’náab hach hats’uts panza : tsuuk, nak’
oso hormiguero : chab palidecer : sak pile’ental, saktal papera : chuchup kaal
otro día : tuláak k’iin palmear : papax k’ab, lalah k’ab he’elel
p : p, uklahup’éel le ts’íib he’ela’ paloma : úukum, tsuutsuy, pariente : láak’, láak’ tsil, éet
bey xan ich káastlan t’aan. palpitar : síit’, péek parir : aalan, óolinkun
paciencia : chuka’an óol, pa’at pan de trigo : káastlan waah parque : tsúuk
padre : yuum, taat, taatáa panal : pak’ kaab wáa xuux (x)
partir : buuh, xeet’, xiik, xoot, pegar : taak’, paak’, haats’ si’ipil
pata : ook, mooch’, xaaw peludo : máak wáa ba’alche’ permanecer : p’áatal
pava (hembra) : tuux (x) pellizcar : xe’ep’, le’ep’ perro : peek’, xiibil peek’
peca : eek’, yeek’ pene : keep, toon, birich perverso : k’ak’as máak, k’asa’an,
pedazo : xóot’, xéet’, káach, pequeño : chaan, chichaan, pescar : chuuk, chuuk kay, maach
petaca (de huano) : bik’ix planchar : hi’, yúul, taats’ polvear : tóos, póos
petate : póop planta : aban, che’, xíiw pollo : t’aaw, chan t’eel; kuluul
picar : t’óoch, chi’ ba’axak tia’al haantbile’ por qué : ba’ax ten
picazón : saak’, saak’il playa : háal ha’, háal k’aak’náab, porción : ts’e’ets’ek, p’íit
piña de henequen : boob pochote (planta) : ch’oh, pi’im pozole : k’eyem, k’eyen
pirata : may ku yookol ich podrir : tu’tal, tu’tah, book’ precioso : hats’uts, ki’ichkelem
k’áak’náab polen : u ta’anil lool ts’o’ok u precoz : peew
preguntar : k’áat, k’áat chi’ principiar : káahal, lékel, puerco : k’eek’en, beel (h)
k’iini, ma’ k’ucha’an u k’iini’ principio : chuun, káahal pujar : áakam, men muuk’
wáa ba’ax táanil ti’ u prisa : séeb, sséebil, séeba’an pulgar (dedo de la mano) : na’
prender : máach, cháach proclamar : a’al, ts’aa ohéetbil pulmón : sak óol, soot’ot
preñada : yo’om producir : ts’aa, antal pulsera : k’aap
presagiar : tomok chi’ prófugo : may puuts’ul punta : ni’, xuul, p’iich
preso : k’ala’an promulgar : a’al, ts’aa ohéetbil peel, choko iit (x)
préstamo : páay, mahan pronto : séeb, háan puto: ch’upul xiib, k’uuruch,
pretender : k’aat prostituta : káakbach (x) maayae’ bey xan ich káastlan
primero : yáax, táanil provincia : chan kaah, peten ¿qué cantidad? : buka’ah
prima mayor : ka’ kiik provocar : kaxan ba’ate’el, kaxan que : ka, kex
prima menor : ka’ íits’in (x) k’uuxil, kéex que bueno : kex beyo’
primeras horas del día : h’atskab prueba : túum quebrado : kaachah
quedar : p’aat, p’áatal, p’áatah raíz : moots rebanar : k’uup, háat k’uup
quedarse : p’atal raja : xéet’, xóot’, búuh, ts’íit rebelión : líik’il, líik’ ba’ate’el
quejarse : tak ho’ol, tak pool rajar : buuh, teeh, haat, xiik rebosar : tuul
quejido : áakam, áakan rama : k’ab, k’ab che’, héek’, xay rebozo : bóoch’
quemar : chuuh, tóok, elel ramón : oox recado : túux t’aan, túuxbil t’aan
querer : k’áat, óot, yaayan rapar : ts’iik, k’oos, k’oliskun, recaudar : mool, mool taak’in
querida : k’eech (x) noroch k’oos, norot’ k’oos recelar : sahaktal, péek óol, k’ux
maayae’ bey xan ich káastlan rayo : haats’ cháak rechazar : ma’ óota’ah, ma’ u
registrar : ts’íib reposar : he’elel, wa’atal, ch’a’ resucitar : ka’ kuxtal, ka’síihil
regresar : suut, taal reposo : he’elel, wa’atal, ch’a’ iik’ retar : kax ba’ate’el, kaxan
reina : ch’upul ahau, ahau (x) reproducir : ka’ meent ba’ate’el
relatar : tsikbal, tsool, a’al resbalar : haak, haakchahal, retoño : k’u’uk’, top’ che’
remedio : ts’aak resembrar : xaab, taab, hulbe’en retortijón de tripas : ch’ot nak’
remendar : pak’a kook, utskin resfriado : síis óol, oka’an se’en retozar : síit’, pa’ muuk’,
remo : che’ yéetel ku yáantkuba resina : iits retrato : yoochel he’ ba’axake’
máak, utia’al u bin ich ha’ resistir : ts’áaba chichi, ma’ tu retroceder : kukul iit
renacuajo : mehen muuch, chan respetar : chíin ho’ol, tsiik revelar : e’es
rencor : k’uux, ch’a’ k’uux respiración : ch’a’ iik’ reverdecer : ya’axtal, áak’tal
renegar : pooch’, pooch’il, k’ex respirar : ch’a’iik’ revés : paach, kúul pach
revolcar : babal, hawlankil romper : haat, xeet’, xiik, pa’, bix u huum ich maayae’ bey
revoltura : xa’ak, xe’ek’ ronco : ma’as kaal, so’oh kaal sabañón : weeret’
rezar : payal chi’, kama t’aan ts’a’abal nook’ sacar : háal, hook’s, hoots’, ho’op
rezo : payal chi’ rosa : sam nikte’ sacerdote : k’iin (h), yuum k’iin
riego : hóoyab roto : haatal, pa’al, xeet’el salar : ch’óoch’kin, ch’óoch’ kun,
rincón : tséel, tu’uk’ rubio : ch’eel, chak lóol salida : hool, hóok’ol
rizar : mulixkun, mulixkin rudo : máak chich u meentik wáa saliva : túub
robar : ookol rubí : chak xike’en tuunich salpicón : tsi’ikbil bak’ yéetel u
roca : nohoch tuunich ruin : k’aas, k’aak’as máak salsa : k’utbil p’aak, k’utbil iik
rociar : líil, tsiits, wits’ ha’ ruina : la’ pak’ (x) saltamontes : máas, sit’riyo
rodaja : pe’et, me’et rumiar : haach’, ka’ haach’ salto : síit, p’iit
rodar : bahak’, balk’ahal rumor : huum u tsikbalil wáa salud : toh oolal
sano : ki’ óol, toh óol sensibilidad : cha’ah silenciar : mak chi’, p’aat ma’
saramullo (planta) : ts’almuy señal : chíikul, béech’ ho’ol, silla : k’áanche’, xeek
sarro (de los dientes) : ta’ koh béech’ k’ab, béech’ kaal sima : taam, hool hach taam
sastre : chuuy, chuuy nook’ señor : yuum, taat, nohoch máak singular : hunp’éel, huntúul
satanás : kisin, kisin ba’al señora : xunáan (x), ko’olel sirvienta : meyhil (x), k’oos (x)
sátiro : may ku ts’isik mehen señorita : ch’úupal, ba’al (x), sirviente : k’oos, meyhil
sazón : k’aan, tak’an, siip’ sepulcro : muknal sobar : páats’, yeet’, yoot’
seco : tihil, bobóohki sequía : yáax k’iin, noh k’iin sobrecarga : p’ik kuuch
secreto : mukul, ta’ak tsikbal serenata : k’aay yéetel paax ku píitmáan kuuch
secuestrar : u yokolta’al máak bisa’al tak tu nahil máak sobrina : sob (x)
soltera : ma’ íicham suceder : úuchul, máan tabla : che’, xóot’ol che’, xéet’el
ma’ts’oka’an u beeli’. sucio : éek’, k’óok’ol, kiirits’ tablado : ka’an che’, k’ax che’
sonaja de calabazo : tuch’ (x) sueño : náay, wayak’ talar : ch’ak che’, píik’ ch’aak,
sonreir : che’eh, mukul che’eh, súplica : yaanyan, yaanyan k’áat tamal : tamali’, to’obil holo’och
sopa : ya’ach’, chok’ (x), chok’ob suspender : ch’úuy, ch’een, t’úuy, tambor : tunk’ul
sorber : xúuch, háap suspirar : ch’a’ iik’ tamo del maíz : ki’is
sorprender : chuuk, hak’ óol, sustituir : heel, k’eex tantear (con la mano) : tatal k’ab
sospecha : tuukul, péek óol susurrar : mukul t’aan tapar : maak, nuup’, k’aal, piix
sostener : láat’, maach, ch’úuy suyo (suya) : u tia’al tapír (animal) : tsíimin
suave : bi’bi’ki, susulki, o’olki he’ bix u huum ich maayae’ tardar : xáantal
suavizar : ts’u’uba, ts’u’ubankun bey xan ich káastlan t’aan. tarde : chúunk’iin
subir : na’akal tabaco : k’úuts tartamudear : k’alk’alak t’aan,
tejón : chi’ik teta : iim, chu’uch, chuchu’ todo : túulis, tuláakal, láah, bul
tejon rojo : bok’ol ooch tibia : tselek, baakel tselek todo el día : bul k’iin
Tekax : T-K’áax (lugar del bosque) tibio : pa’ síis, sat síis, k’íinah todos : tuláakal
tela : nook’, xéet’ tiburón : ch’ilam todos los días : tuláakal k’iin
temblar : kikilaankal, kikiláankil, tiene razón : haah a t’aan tonto : ma’ na’at
temer : sahaktal, ch’a’ sahkil tierra elevada : búu’tun torbellino : moson, moson iik’
temor : sahkil tigre : báalam, chak bola’ay torcer : ch’oot, k’eech, looch
tempestad : chak iik’ tigre negro : boox bola’ay tordo (ave) : pich’, ts’iiw
templo : nah k’uh tigrillo : sak xikin torear : paay, pay wakax
tendero : tu’ux ku le’ebe nook’ tío : ts’eh yuum toro : xiibil wakax
tender : le’, siin, t’iin, haay tirahúle : saats’ torpe : aal, ma’ péeka’ani’, xaan
tener oportunidad : uuchul tiro : yóol ts’oon; ts’oon, ch’iin tortilla : waah
teñir : boon tizne : sabak, yabak nah tostar : oop’, eel, póok
tepezcuintle (animal) : haaleb tizón : náax che’ total : túulis, tuláakal, chuka’an
trabar : t’i’il, k’aal trenzar : hiit’ he’ela’ he’ bix u huum ich
traducir : tsool, k’es t’aan, u trepar : na’akal maayae’ bey xan ich káastlan
uláak’. triángulo : óox tu’uk’, óox tséel, ubre : chu’uch ba’alche’, yiim
tragar : luuk’, píit luk’ trinar : k’aay ch’íich’ ultrajar : pooch’, pooch’il
tragedia : noh k’aas, nohoch loob tripa : choch ultraje : pooch’, pooch’il
traición : tuus, toop triste : tuukul, yah tu yool un momento : hun súutuk
tranca : no’ox che’, tóoh che’ trozo : xóot’, káach, xéet’, kóots, pa’ate’kun, much’kin
tuukul, ki’imaktal óol trueno : kíilbal cháak áamba unir : nuup, tsaay, nuuch
trapear : cho’ yéetel nook’ tucán (ave) : pam, pam ch’eel uñero : ts’op ta’, tsop íich’ak
trasegar : báab, piich, t’ooh isla de los conejos) urdir hamaca : waak’ k’áan
traspasar : máan, píit máan, tumbar : kook, lúubsah che’ urraca : ch’eel, pa’ap
he’ bix u huum ich maayae’ veloz : séeb, péekla’an, séeba’an vestir : búuk, ts’aa nook’
bey xan ich káastlan t’aan. vello : mehen ts’ots vez : téen, -máal, -puul
vaciar : láal, t’ooh, piich, báab vena : beel k’i’ik’ viajar : bin, máan, xíinbal
vagar : máan chéen mina’an u vencer : toop, loots’, náahal víbora : kaan
haahil, máan chéen beyo’ vendar : k’aax, piix, to’ vívora de cascabel : tsáab kaan
vaina : sóol, piix veneno : ts’aak, ba’al ku kiimsah vid : aba (vitis uvifera)
valor : tohol veneno de víbora : k’i’inam vida : kuxtal
valla (de palos) : k’at che’, vencedor : kóonol vieja : nuuk (x)
valle : k’óom venir : taal, taah vientre : hobnel, nak, chuun nak’
vampiro : úukum soots’ ventosa : nup’ luuch vigor : muuk’, muuk’il, óol
vapor : ooxol ver : il, paakat, cha’an vil : p’ekta’an, k’aasil máak
vaquero : mayol; máak ku léeik vera : háal, háalchi’, tséel villa : kaah
vara : ch’ilib, p’isib che’ verdadero : haah vino tinto : u k’aabil ki’
varilla : bek’ech che’, ku ts’a’abal verdín (planta) : kuuxum violar (deshonrar) : ts’iis, t’aak
tu jo’ol naj utia’al u ch’i’ikil le verdolaga : xukul (x) violencia : u meenta’al wáaba’ax
vástago : k’u’uk, aal kih, aal che’ verruga : aax virgen : suhuy, ch’úupal ma’
visión : il xenófobo : may ku p’ektik wáa bey xan ich káastlan t’aan.
visión entre sueños : wayak’ sahak ti’ táanxel kaahil zacate : su’uk
visita : u’ulab, xíimbal xerofago : máak ku haantik tikin zafar : hoots’, híits’, poots’
viuda : ma’ íicham (x); máak yik’elo’ob ku néesko’ob zambullir : buul, t’uub
viudo : ma’ atan (h) xilografía : u ts’íibta’al wáa ba’ax zanca : ka’anal ook
volar : xik’nal he’ bix u huum ich maayae’ zancudo : k’oxol, túuts’
volcán : wits tu’ux ku hóok’ol bey xan ich káastlan t’aan. zanja : hool, k’óom
vómito : xeeh yegua : ch’upul tsíimin (x) zopilote rey : chak pol ch’oom
voz : u huum kaal, t’aan yema de huevo : óol, k’u’uk’; zorrillo : páay ooch
vulva : peek, k’uul yema del dedo : ni’yaal k’ab zorro : waax, ooch
he’ bix u huum ich maayae’ yerno : ha’an zumo : k’aab, ki’is
bey xan ich káastlan t’aan. yo : in, kin, teen, tin zurcir : utskin nook’
Xelhá : Xelha’ (Lugar donde se yuca : ts’íin, ts’íim zurda : ts’íik (x)