FFyL-UBA

Lengua y Cultura Latina II

Cátedra “B”: Prof. Mariana S. Ventura
Segundo cuatrimestre de 2018

SELECCIÓN DE TEXTOS LATINOS

PARA EL EXAMEN FINAL

Unidad 2.1: El canon literario latino

Unidad 2.2: El epigrama: Catulo y Marcial
Géneros no canónicos: selección de epigramas populares y literarios:
1) Corpus inscriptionum Latinarum, VI 35887 (Courtney 59, adaptación): epitafio de
Mus, hallado en Roma:
Cara meis vixi, virgo vitam reddidi.
Mortua ego sum et sum cinis; is cinis terra est;
sin est terra dea, ego sum dea, mortua non sum.
Rogo te, hospes, noli ossa mea violare.
Mus vixit annos XIII.

2) Corpus inscriptionum Latinarum, VI 26011 (Courtney 182): epitafio de Scita, hallado

en Roma:
Scita hic sita est.
Papilio volitans texto religatus aranei est.
Illi praeda repens, huic data mors subita est.

3) Corpus inscriptionum Latinarum, III 12274c (Courtney 170b): inscripción sobre

una cuchara, hallada en Gallipoli (Turquía):
Balnea, vina, Venus faciunt properantia fata.

4) Corpus inscriptionum Latinarum, IV 1516 (Courtney 94a): inscripción hallada en

una posada de Pompeya:
Hic ego nunc futui formosam forma puellam
laudatam a multis. Sed lutus intus erat.

5) Gayo Valerio Catulo, Carmina, 105:

Mentula conatur Pipleum scandere montem;
Musae furcillis praecipitem eiciunt.

6) Gayo Valerio Catulo, Carmina, 52:

Quid est, Catulle? Quid moraris emori?
Sella in curuli struma Nonius sedet,
per consulatum peierat Vatinius:
quid est, Catulle? Quid moraris emori?

1
7) Marco Valerio Marcial, Epigrammata, 14: Apophoreta, 188:
Cicero in membranis
Si comes ista tibi fuerit membrana, putato
carpere te longas cum Cicerone vias.

8) Marco Valerio Marcial, Epigrammata, 14: Apophoreta, 190:

Titus Livius in membranis
Pellibus exiguis artatur Livius ingens,
quem mea non totum bibliotheca capit.

9) Marco Valerio Marcial, Epigrammata, 6.28: epitafio del liberto Glaucias:

Libertus Melioris ille notus
cecidit, tota Roma dolente.
Cari deliciae breves patroni,
hoc sub marmore Glaucias humatus,
iuncto Flaminiae sepulchro, iacet.
Castus moribus, integer pudore,
velox ingenio, decore felix.
Bis senis modo messibus peractis,
vix unum puer applicabat annum.
Qui fles talia, nil fleas, viator!

El canon literario de Quintiliano:

Marco Fabio Quintiliano, Institutio oratoriae, 10. 13, 19-20, 24-26, 42-45, 56-58
(selección y adaptación):
Nobis ubertatem ac divitias verborum dabit lectio. […]
Lectio libera est nec ut actionis impetus transcurrit, sed repetere saepius
licet. […] Ut cibos mansos ac prope liquefactos demittimus, ita lectio non cruda
sed multa iteratione mollita et velut confecta memoriae imitationique tradatur.
Ac diu optimus quisque legendus est. […] Nec per partes modo scrutanda
sunt omnia, sed perlectus liber utique ex integro resumendus est. […]
Neque omnia, quae optimi auctores dixerunt, utique perfecta sunt. Nam et
labuntur aliquando et oneri cedunt et indulgent ingeniorum suorum voluptati.
[…] Modesto tamen et circumspecto iudicio de tantis viris pronuntiandum est.
Verum antequam de singulis loquar, pauca in universum de varietate
opinionum dicturus sum. […] Quidam solos veteres legendos esse putant, neque
in ullis aliis esse naturalem eloquentiam arbitrantur. Alios recens haec lascivia
deliciaeque delectant. […]
Paucos (sunt enim eminentissimi) excerpere in animo est. Fateor enim
plures legendos esse, qui non nominabuntur. Sed nunc genera ipsa lectionum,
quae praecipue convenire oratoribus videntur, persequor.

2
 Audire videor undique grammaticos congerentes nomina plurimorum
poetarum. […] Nec ignoro igitur quos transeo nec utique damno. Sed ad illos,
iam perfectis constitutisque viribus, reversuri sumus.

Unidad 2.3: La poesía épica: Virgilio, Eneida.

Selección de Virgilio, Eneida, libro 1:
vv. 1-7:
Arma uirumque cano, Troiae qui primus ab oris
Italiam fato profugus Lauiniaque uenit
litora. Multum ille et terris iactatus est et alto
ui superum saeuae memorem Iunonis ob iram,
multa quoque et bello passus est, dum conderet urbem 5
inferretque deos Latio. Genus unde Latinum
Albanique patres atque altae moenia Romae sunt.

v. 33:
Tantae molis erat Romanam condere gentem.

vv. 228-237:
Tristior et lacrimis oculos suffusa nitentis
adloquitur Venus: “O qui res hominumque deumque
aeternis regis imperiis et fulmine terres, 230
quid meus Aeneas in te committere tantum,
quid Troes potuere, quibus tot funera passis
cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?
Certe hinc Romanos olim uoluentibus annis,
hinc fore ductores, reuocato a sanguine Teucri, 235
qui mare, qui terras omnis dicione tenerent,
pollicitus es. Quae te, genitor, sententia uertit?”

vv. 257-279:
“Parce metu, Cytherea, manent immota tuorum
fata tibi; cernes urbem et promissa Lauini
moenia, sublimemque feres ad sidera caeli
magnanimum Aenean; neque me sententia uertit. 260
[…]
At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo
additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno),
triginta magnos orbis, uoluentibus mensibus,
imperio explebit, regnumque ab sede Lauini 270
transferet, et Longam multa ui muniet Albam.
Hic iam ter centum totos regnabitur annos

3
gente sub Hectorea, donec regina sacerdos
Marte grauis geminam partu dabit Ilia prolem.
Inde lupae fuluo nutricis tegmine laetus 275
Romulus excipiet gentem et Mauortia condet
moenia Romanosque suo de nomine dicet.
His ego nec metas rerum nec tempora pono:
imperium sine fine dedi.”

vv. 561-662:
Tum breuiter Dido uultum demissa profatur:
“Soluite corde metum, Teucri, secludite curas.
Res dura et regni nouitas me talia cogunt
moliri et late finis custode tueri.
Quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem, 565
uirtutesque uirosque aut tanti incendia belli?
Non obtunsa adeo gestamus pectora Poeni,
nec tam auersus equos Tyria Sol iungit ab urbe.
Seu uos Hesperiam magnam Saturniaque arua
siue Erycis finis regemque optatis Acesten, 570
auxilio tutos dimittam opibusque iuuabo.
Vultis et his mecum pariter considere regnis?
Urbem quam statuo, uestra est; subducite nauis;
Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.
Atque utinam rex ipse Noto compulsus eodem 575
adforet Aeneas! Equidem per litora certos
dimittam et Libyae lustrare extrema iubebo,
si quibus eiectus siluis aut urbibus errat.”
[…]
Scindit se nubes et in aethera purgat apertum.
Restitit Aeneas claraque in luce refulsit
os umerosque deo similis; namque ipsa decoram
caesariem nato genetrix lumenque iuuentae 590
purpureum et laetos oculis adflarat honores,
quale manus addunt ebori decus, aut ubi flauo
argentum Pariusue lapis circumdatur auro.
Tum sic reginam adloquitur cunctisque repente
improuisus ait: “Coram, quem quaeritis, adsum, 595
Troius Aeneas, Libycis ereptus ab undis.”
[…]
Aeneas (neque enim patrius consistere mentem
passus est amor) rapidum ad nauis praemittit Achaten,
ut Ascanio ferat haec ipsumque ad moenia ducat; 645
omnis in Ascanio cari stat cura parentis.

4
 […]
At Cytherea nouas artis, noua pectore uersat
consilia: ut faciem mutatus et ora Cupido
pro dulci Ascanio ueniat, donisque furentem
incendat reginam atque ossibus implicet ignem. 660
Quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilinguis;
urit atrox Iuno et sub noctem cura recursat.

Selección de Virgilio, Eneida, libro 4:

vv. 1-53:
At regina graui iamdudum saucia cura
uulnus alit uenis et caeco carpitur igni.
multa uiri uirtus animo multusque recursat
gentis honos; haerent infixi pectore uultus
uerbaque nec placidam membris dat cura quietem. 5
postera Phoebea lustrabat lampade terras
umentemque Aurora polo dimouerat umbram,
cum sic unanimam adloquitur male sana sororem:
'Anna soror, quae me suspensam insomnia terrent!
quis nouus hic nostris successit sedibus hospes! 10
[…]
Credo equidem, nec uana fides, genus esse deorum.
degeneres animos timor arguit. heu, quibus ille
iactatus fatis! quae bella exhausta canebat!
si mihi non animo fixum immotumque sederet 15
ne cui me uinclo uellem sociare iugali,
postquam primus amor deceptam morte fefellit,
[…]
huic uni forsan potui succumbere culpae.
Anna (fatebor enim) miseri post fata Sychaei 20
coniugis et sparsos fraterna caede penatis
solus hic inflexit sensus animumque labantem
impulit. agnosco ueteris uestigia flammae.
Sed mihi uel tellus optem prius ima dehiscat
uel pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras, 25
pallentis umbras Erebo noctemque profundam,
ante, pudor, quam te uiolo aut tua iura resoluo.
Ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores
abstulit; ille habeat secum seruetque sepulcro.'
sic effata sinum lacrimis impleuit obortis. 30

5
Unidad 2.4: La novela: Petronio, Satiricón.
Petronius, Satyricon reliquiae (ed. K. Müller, Stutgardiae et Lipsiae, B.G.
Teubneri, 1995), Cap. 110.6-111.3:

110 6 Ceterum Eumolpos, et periclitantium advocatus et praesentis concordiae

auctor, ne sileret sine fabulis hilaritas, multa in muliebrem levitatem coepit
iactare: 7 quam facile adamarent, quam cito etiam filiorum obliviscerentur,
nullamque esse feminam tam pudicam, quae non peregrina libidine usque ad
furorem averteretur. 8 Nec se tragoedias veteres curare aut nomina saeculis nota,
sed rem sua memoria factam, quam expositurum se esse, si vellemus audire.
Conversis igitur omnium in se vultibus auribusque sic orsus est:

111 1 “Matrona quaedam Ephesi tam notae erat pudicitiae, ut vicinarum

quoque gentium feminas ad spectaculum sui evocaret. 2 Haec ergo cum virum
extulisset, non contenta vulgari more funus passis prosequi crinibus aut
nudatum pectus in conspectu frequentiae plangere, in conditorium etiam
prosecuta est defunctum, positumque in hypogaeo Graeco more corpus
custodire ac flere totis noctibus diebusque coepit. 3 Sic afflictantem se ac mortem
inedia persequentem non parentes potuerunt abducere, non propinqui;
magistratus ultimo repulsi abierunt, complorataque singularis exempli femina
ab omnibus quintum iam diem sine alimento trahebat.