Está en la página 1de 60

Guaraní Comunicativo en la Función Publica Nivel II

Guarani Mbo’esyry Estado Rembiapópe


Unidad II
Guarani jeiporu tetã rembiapópe

 Maiteikupera - Saludos generales.


 Guaraní jehaiporãpyre Mbojojahakuéra - Ortográficas del guaraní.
 Che táva - Mi pueblo.
 Categorías gramaticales.
 Che rogaygua – Mi familia
 Che Jere – Mi entorno
 Che mba’apohápe – En mi trabajo
 Che rete – Mi cuerpo
 Che retã – Mi país
Maiteikuéra - Saludos generales
Mba'éichapa ñañomomaiteikuaa guaraníme
Guaraníme oĩ umi maitei jaiporukuaáva ára pukukue javeve, ha avei umi ikatúva
jaiporu pyhareve,asaje, ka'aru ha pyhare año.

Ojeporukuaáva ára pukukue javeve:Umi jahechava'ekue Mbo'epy Peteïhápe


jaiporukuaa ára pukukue javeve. Pyhareve, asaje, ka'aruha pyhare jaiporukuaa:-
Mba'éichapa.

Jaikuaami
Nemomaiteipaha(despedirse)
-Jahápy.
-Jajoecháta.
- Aháta aju.
- - Jajotopáta.
- -Jajoechajeýta.
- -Jajoechajey peve.
Maitei guaraníme
Guaraníme heta hendáicha ñañomomaiteikuaa.
Jajojuhúramo peteĩ ñande rapicha ndive ikatu Iporã
ha nde?
ñamomaitei ichupe:

• Maitei,maiteípa,mba'éichapa.
• Katu ombohovaikuaa ñandéve: Maitei,
• Maitei, mba'éichapa, iporã, iporãnte, iporãmínte. mba'éichapa

• Pa hína partícula interrogativa. Jaiporu


ñamba'eporandu hagua.
Techapyră: Mba'éichapa.
Maĩtei ¿Mba’éichapa ndepyhareve?
Hola Buenos dias, ¿como está?
Mba’éichapa Chepyhareve porã, ¿ha nde?
¿Que tal? Mi mañana es buena, y la suya?
Mba’etekópa, Mba’etekópio ¿Mba’éichapa ndeasaje?
¿Cómo va la vida? Buenas tardes (siesta), ¿Cómo está?
Iporã ha nde Maiteikuéra Cheasaje porã, ¿ha nde?
Bien y vos? Mi siesta es buena, y ¿la suya?
Aháma Techapyrã ¿Mba’éichapa ndeka’aru?
Ya me voy Buenas Tardes, ¿como está?
Aháma che Cheka’aru porã, ¿ha nde?
Yo ya me voy Mi tarde es buena, ¿y la suya?
Jajoecha peve ¿Mba’éichapa nde pyhare?
Hasta la vista Buenas noches, ¿como está?
Jajoecha jey peve Chepyhare porã, ¿ha nde?
Hasta la próxima vez que nos veamos Mi noche es buena, ¿y la suya?
japyta upéicha ¿Mba’éichapa reiko?
Quedamos así ¿Cómo andas?
¿Mba’éichapa neko’ẽ? Iporãiterei ¿ha nde?
¿Cómo amaneciste? Muy bien, ¿y tu?
Cheko’ẽ porã, ¿ha nde? Iporãnte avei
Amanecí bien, y ¿Ud.? Bien también
Mba'éichapa reiko
Maitei guaraníme
Guaraníme jaiporukuaa partícula de modo ñañemoağuive hağua umitapicha
ñamomaiteíva ndive. Umi partícula ojeporuvevahína ko’ãva: mi, nte, mínte.

Ikatu jaiporu ko'avatéră ndajaiporúi.

Techapyră:Iporã, iporante, iporãmínte.


Ikatu ñañomomaitei:
Peteĩha:Mba'éichapa.- Iporã. Iporãnte. Iporãmínte.
Mokõiha:- Mba'éichapareiko.Mba'éichapa reikomi.

Aikoporã. Aikoporânte. Aiko-porămínte


Ko'ã ñomomaitei jahecháva jaiporukuaa oimeha aravópe, taha'e pyhareve,
asaje, ka'aru, pyhare.
Upéichante avei jaiporukuaa mitã,kakuaa, tapicha jaikuaàva ha jaikuaa‘yva
ndive.
Jahechajey pe oporomomaiteívaporuha partícula interrogativa pa.
Kóva jaiporu ñamba'eporandu hag̃ua.- Mba'éichapa reiko. ¿Cómo estás?
Jaikuaami

Guaraníme oĩ maitei oñehenoikuaáva formal, jaiporukuaáva


oimeraẽ tapicha ndive, taha'e jaikuaáva ha jaikuaa‘ỹva ndive.

Avei oĩ umi oñemboherakuaáva no formal, jaiporukuaa'ỹva


oimeraẽva ndive; umíva jaiporu ñane angirũ, ñande rogaygua
térã ñande avegua ndive.
Respuestas no formales
- Jaikove.
Saludos formales Repuestas formales Saludos no - Ovevete.
formales - Vevéto.
- Maitei - Maitei. - Jaha hese.
- Maiteípa. - Iporã. - Mba'eteko. - Omacha.
- Mba'éichapa. - Iporãmínte. - Mba'etekópa. - Jarýi.
- Mba'éichapa reiko. - Iporãnte. - Mba'e la porte. - Jaryiete.
- Mba'éichapa peneko’ë. - Ha iporã. - Mba'e la porte hína. - Hendy. (kavaju resa)
- Mba'éichapa - Iporã ja'e chupe. - Mba'e la cuadro. - Ha rehechapáma.
pendepyhareve. - Iporãiterei. - Mba'e la espírituhína. - Ndaipóri ivaíva.
- Mba'éichapa ndeasaje. - Cheko'ĕporante. - Mba'e la situ. - Ivai (la pórte).
- Mba'éichapandeka'aru. - Cheasajeporã. - Ha upei. - Ni nda'ivaipotái.
- Mba'éichapa pendeka'aru - Orepyhareporă. - Ha upei, kape. - Ñanrreda.
pytű. Mba'éichapa - Oreasajevai. - Ha upei, lo mitã. - Ma'erãiko ñambovaíta.
ndepyhare. - Roikoporã. - Mba'e la porte lomitã. - Alpélo
- Altóko.
- Iporãnguete.
Ne'ěndy (Vocabulario):
Ára: tiempo, día.
Mboy árapa oguereko.
Arakue: de día, durante el día.
Arakué (pe) ha'e omba'apo.
Pyharevete: bien temprano,
tempranito.
Pyharevete ropu'ă.
Pyhareve: la mañana Ko'ero
pyhareve oúta hikuái.
Pyharevekue: durante la mañana.
Pyharevekue oho mbo'ehaópe.
Pyhareve asaje: la media mañana
Pyhareve asaje ha'e orambosase.
Asaje: la siesta
Asaje ohóta ha'e.
Asajekue: durante la siesta
Asajekue pee pepytu'u.
Ne’ẽndy (Vocabulario):
Ára: tiempo, día.
Mboy árapa oguereko.
Arakue: de día, durante el día.
Arakué (pe) ha'e omba'apo.
Pyharevete: bien temprano,
tempranito.
Pyharevete ropu’ã.
Pyhareve: la mañana Ko'ero
pyhareve oúta hikuái.
Pyharevekue: durante la mañana.
Pyharevekue oho mbo'ehaópe.
Pyhareve asaje: la media mañana
Pyhareve asaje ha'e orambosase.
Asaje: la siesta
Asaje ohóta ha'e.
Asajekue: durante la siesta
Asajekue pee pepytu'u.
Che táva. Mi pueblo
Che távape javy'a, ha'e tuicha ha iporã,pype
jajuhu mbo'ehao ha tupão porã.Yvyra ha
yvotýpe oñemonde hapekuéra,mitã saraki ha
arandu pe yvoty iporãvéva.
Avave naiñañái, che táva ndaijojahái
Guaraní jehaiporãpyre mbojojahakuéra - Reglas Ortográficas del guaraní
Reglas Ortográficas del guaraní.

La lengua guaraní se puede escribir correctamente y de modo


uniforme, por medio de cuatro reglas ortográficas. Estas reglas fueron
aprobadas por la Academia de la Lengua Guaraní en sesión de fecha
10 de agosto de 2016 y quedaron establecidas como sigue:
2. Segunda regla: del uso de la tilde acentual (´)
Para el uso de la tilde acentual (acento gráfico), la lengua
guaraní considera la vocal tónica o la de mayor intensidad.
No se debe usar, en ningún caso la tilde acentual cuando la vocal
tónica se halla ubicada al final de la palabra.
Ejemplos: Guata, ñani, ao.
Sin embargo, cuando se halla ubicada antes del final se debe
usar indefectiblemente.
Ejemplos: Ára, purahéi.
Pu’ae ipu hatãva oĩramo mokõi térã hetave peteĩ ñe’ẽme,
ojehaiva’erã pe tenondevevogua ári, ndopytáima guive ipahaitépe.
Tembiecharã: Mbo’ehára.
Pu’ae tĩguáva ári ndojehaíri muanduhe rechaukaha. Tembiecharã:
Mokõi, ko’ẽrõ, akãme.
Opaite ñe’ẽ oguerahava’erã peteĩ muanduhe rechaukahánte ha
upéva osyryry ñe’ẽ ári oñembojoapývo ñe’ẽky rupive.
Tembiecharã: Pirapire, pirapirére, oñembopirapirevéta.
Oime avei muanduhe andu, ko mbojojahápe ombojoapy ha
omoĩmbáva.
3. Tercera regla: de la formación de sílabas nasales
No concurren en la sílaba dos letras nasales.
Ejemplos: g̃
ua, ma, ne, ña.
Cuando la vocal oral (a, e, i, o, u, y) forma sílaba con consonantes
nasales (g̃, m, n, ñ) o naso-orales (mb, nd, ng, nt) queda nasalizada
por dichas consonantes.
Ejemplo: ma, nda.
Cuando la vocal nasal (ã,ẽ,ĩ,õ,ũ,ỹ) forma sílaba con consonante
oral (ch, g, h, j, k, l, p, r, rr, s, t, v,’ (puso) dicha sílaba es nasal.
Ejemplo: Tã: pytã
4. Cuarta regla: de la formación de palabras
En guaraní el hablante construye su propia palabra. Lo hace
uniendo partículas al lexema base con contenido semántico. En la
escritura, las partículas prefijas y sufijas que modifican al lexema base,
se unen al mismo formando con él un segmento de la cadena escrita,
considerada como la palabra.
Ejemplo: Oporogueroguataseténiko.
Algunas partículas pueden desprenderse y ubicarse antes o
después del lexema base, en esos casos, no se unen.
Ejemplo: Cheakãhatãitémi, etémi cheakãhatã.
Otras pueden aparecer en el texto en ausencia de su regente.
Ejemplos:
Upéva oikomo’ãkuri. Upévamo’ãkuri.
Las posposiciones monosilábicas van unidas a su regente.
Ejemplos:
Oúre ( Apócope de “ou rehe” )
Amógui
Las posposiciones polisilábicas no van unidas a su regente.
Ejemplo:
Ou rehe
amo guive
Jaikauaami
Avave naiñañái, che táva ndaijojahái.
Las partículas que están en negrita indican la forma negativa.
En guaraní existen varios mecanismos para expresar la negación.
La forma más usual es volviendo negativo el verbo.
Para ello la partículas nd (para verbos orales) y n (para verbos
nasales), y se le pospone la particula sufija i.Cuando el verbo
termina en la vocal i, el sufijo utilizado es ri
Ysaja moneĭva (Forma afirmativa) (Ysaja mbotovéva) Forma negativa

• Che távape javy'a. • Che távape ndajavy'ái.

• Ha'e tuicha ha iporã. • Ha'e ndatuichái ha naiporãi.

• Pype jajuhu mbo'ehao, ha tupão porã. • Pype ndajajuhúi mbo'ehao ha tupão poră.

• Yvyra ha yvotýpe oñemonde hapekuéra. • Yvyra ha yvotype noñemondéi hapekuéra.

Otra forma de expresar la negación en guaraní es a través de adverbios. Aquí presentamos algunos. Además, incorporamos los
de afirmación.

Mbotovéva (de negación): nahániri, ahániri, ani, anive, tove.


Moneĩva (de afirmación): héẽ, neĩ, tove.
Techapyrã:

- Ejútapiko ko'ẽrõ che angirũ.................................¿Vendrás mañana, amigo?


- Nahániri, ndajumo'ãi ……………………………………..No, no voy a venir.
- Ha ko'ẽambuérõ……………………………………………..¿Y pasado mañana?
- Héẽ, ajúta………………………………………………………..Sí, voy a venir.
- Ikatúpa oho che ra'y penendive………………………¿Puede ir mi hijo con ustedes?
- Tove tou, ohokuaaite ore ndive..........................Que venga, puede irse con nosotros.
- Ikatúpa oho che ra'y penendive……………………….¿Puede ir mi hijo con ustedes?
- Tove, topytánte penendive……………………………….No, que se quede con ustedes.
El adverbio ani se usa en oraciones imperativas. Siempre va antepuesto al verbo.

- Ani reho………………………………………………………………….No vayas.


- Ani pendejapu............................................................No mientan. No sean mentirosos
- Ere chupe ani ou……………………………………………………..Dicile que no venga.

La negación también se puede expresar a través de adverbios y pronombres negativos:


Mba'eve: nada. Avave o mavave: nadie, ninguno. Ne‘ĩrã: todavía no.

- Mávapiko ou………………………………………………………¿Quién viene?


- Avave.....................................................................Nadie.
- Mba'épiko ere……………………………………………………¿Qué decís?
- Mba'eve…………………………………………………………….Nada.
ÑE’ẼNGUÉRA REKO’ATY

LAS CATEGORIAS GRAMATICALES


Ojehechakuaa guarani ñe’ẽ orekoha poapy ñe’ẽ’aty:
téra/tero, teroja/terairũ, ñe’ẽtéva, ñe’ẽteja, terarãngue,
ñe’ẽjoajuha, ñe’ẽndýi ha ñe’ẽriregua.
Téra/Tero (Terayke):

Péva ñe’ẽ’aty imbaretevéva guaraníme. Ohero ava (mitãkuña), mymba


(jagua), mba’e, (yvy), ka’avo (tajy) ha hetave mba’e.
Tero niko hembiapohetakuaa, upévare ikatukuaa avei ojeporu
ñe’ẽtévaicha ha oñemosusũ.

Tembiecharã: Chemitã, chekane’õ


Upéicha avei, ñe’ẽtévagui oikokuaa téra, oñemoĩramo henonderãme
ñe’ẽky mboyveguáva: temi– , remi– , hemi-. Upéicha ñe’ẽtéva
“mbo’e”gui ikatu oiko téra/tero oñemoĩramo “mbo’e” renondépe “temi”
ha osẽ temimbo’e (alumno).
Teroja (Terayke/terairũ)::

Ñe’ẽ omoirũva terópe ohekome’ẽ térã omoteĩ hag̃ua.

Tembiecharã:

Óga guasu.
Pe óga
Ñe’ẽtéva:

Ñe’ẽ ohechaukáva tembiapo, ñemomýi, temiandu térã ñeime. Guaraníme hembiapo


heta avei ñe’ẽteháicha. Oñemosusũvo ojoguerahaporãva’erã téra/tero ndive hi’ava ha
ipapapýpe.

Tembiecharã:
che aguata, nde reguata
Ñe’ẽteja/ñe’ẽteykéva:

Péva ikatukuaa omoambue peteĩ ñe’ẽtéva, peteĩ teroja


térã ambue ñe’ẽtejápe.
Tembiecharã:

• Oguata pya’e
• Mandi’o morotĩ porã
• Oho mbeguekatu asy
Iñapỹivoma, oñemoĩ umi ñe’ẽ ojeporúva ojoaju hag̃ua ojuehe mokõi ñe’ẽ. Umíva hína:

Ñe’ẽjoajuha: Ñe’ẽndýi: Ñe’ẽriregua:


Terarãngue: Pe oñemoĩva ñe’ẽ rire
Ñe’ẽ iñambue’ỹva ha Ñe’ẽ ohechaukáva
omohenda, omyesakã ha
Ojeporúva téra ombojoajúva ñe’ẽ, ñe’ẽ’aty mba’éichapa oñeñandu
omoĩmba hag̃ua pe he’iséva.
omyengoviávo ha he’iséva térã ñe’ẽjoaju. ñande rapicha. Ikatu Umi ñe’ẽpehẽteĩ ojoajuva’erã
ijehegui voi. ipy’andýivo, ovy’a térã ku ñe’ẽre ha umi ñe’ẽpehẽ hetáva
pya’e oñeñandu ambuérõ. katu ndojoajuiva’erã hese.

Tembiecharã: Tembiecharã: Tembiecharã:


Tembiecharã: Aháta Ka’akupépe
Che ajogua peteĩ óga Nde ha che ñañomongetáta Cháke, pe mbói!
Ohecha mombyry guive
Che rogaygua – Mi familia
JAKARU
Oguahẽma asaje pejáke mesápe jakaru.
Mesa akãme toguapy che sy ha che ru.
Ijapykáva toguapy, oreko'ýva togueru,
tembi'u miẽma otĩmbo, oĩ kumanda ha
so'o mandi'o, mbujape ityrarã, ryguasu
rupi'a atã, maymave hi'upyrã.
Jaikuaami ne’ẽndy ogapypegua

Túva, ru: papá


Sy: mamá
Tamói,ramói,Taitachu: abuelo
Jaryi: abuela
Temiarirõ,remiarirõ,hemiarirõ: nieto/a
Ta'ýra, ra'y: hijo(usa sólo el varón)
Tajýra, rajy: hija(usa sólo el varón)
Memby kuimba'e: hijo(usa sólo la mujer)
Memby kuña: hija (usa sólo la mujer)
Teindýra, reindy: hermana(usa sólo el varon)
Tyke'ýra, ryke'y: hermano mayor (usa sólo el varón)
Tyvýra, ryvy: hermano menor (usa sólo el varón)
Kyvy: hermano (usa sólo la mujer)
Tykéra, ryke: hermana mayor (usa solo la mujer)
Kypy'y: hermana menor(usa sólo la mujer)
Che jere – Mi entorno
Ñamoñe'ẽ

Che asúpe oĨ peteî komputadóra, mesa ári;


Che akatúape, mesa ári, oĩ peteĩ aranduka;
Che ári oĩ peteĩ aravopapaha;
Che renondépe oĩ peteĩ apyka;
Che rapykuépe of peteĩ ta‘ãnga.
PUNTOS CARDINALES

YVATE GOTYO
N

KUARAHYREIKE GOTYO O E KUARAHYRESẼ GOTYO

S
ÑEMBY GOTYO
Ñanemandu’a hag̃ua:

Moõpa peime Moõpa naime


- Roime ne renondépe. - Che aime Parlamento renondépe.
- Roime nde atukupépe. - Nde reime Parlamento kupépe.
- Roime nde ykére. - Ha'e oĩ Parlamento ykére.
- Roime nde asúpe. - Ñande ñaime Parlamento ryepýpe.
- Roime nde akatúape. - Ore roime Parlamento
- Roime nde reipotahápe. renondepegua okarusúpe
- Roime yvate. - Peẽ peime Parlamento rokẽme.
- Roime yvýpe. - Ha'ekuéra oĩ Parlamento rovái.

Aipota reguata Moõpa oï mba'e porã


- Che ykére. Mba'e porã oĩ chepype.
- Che renondépe. Mba'e porã oĩ ndepype.
- Che rapykuéri. Mba'e porã oĩ ipype.
- Che akatúape. Mba'e porã oî ñandepype.
- Che asúpe. Mba'e porã oĩ orepype.
- Mombyry che renonderã. Mba'e porã oĩ pendepype.
- Ağuimínte che rapykuéri. Mba'e porã oĩ ipypekuéra.
- Che póre.
Moõguipa osẽ ko'ã viru
Moõpa ha'e oĩse
- Ko‘ãva osẽ chehegui.
- Ha'e oĩse nde jyva ári.
- Ko‘ãva osẽ ndehegui.
- Ha'e oĩse nde póre.
- Ko‘ãva osẽ (i)chugui.
- Ha'e oĩse nde ykére.
- Ko‘ãva osẽ ñandehegui.
- Ha'e oĩse nde rapypa‘ũme.
- Ko‘ãva osẽ orehegui.
- Ha'e jepiguáicha oĩse nde reimehápe.
- Ko‘ãva osẽ pendehegui.
- Ha'e oĩse ñane ndive.
- Ko‘ãva osẽ (i)chuguikuéra.

Moõpa oime che mbarakaja Máva ndivépa ohóta ñane rembiapo Irü
- Oĩ mesa ári. - Ha'e ohóta chendive.
- Oĩ apуka guýpe. - Ha'e ohóta nendive.
- Oĩ karamegua kupépe. - Ha'e ohóta hendive.
- Oĩ ne renondépe. - Ha'e ohóta ñanendive.
- Oĩ korapýpe. - Ha'e ohóta orendive.
- Okehína muralla ári. - Ha'e ohóta penendive.
- Okaruhina amo óga ári. - Ha'e ohóta hendivekuéra.
Che mba’apohápe – En el trabajo
Jaikuaami hag̃ua

1. Ara jeporu guaranime. (Observamos las partículas


resaltadas en el texto que hemos leido. Las mismas son
particulas temporales).

-Aháta Banco-pe
Voy a ir al banco (ta: futuro).

-Kuehe ningo rehomavoíkuri.


Ya fuiste ayer (kuri: pasado).

-Anohẽva'erã che tarjeta de crédito.


Debo sacarme tarjeta de crédito. (va'era: futuro).

-Ajúne asaje.
He de venir a la siesta. (Ne: futuro).
Jaikuaami hag̃ua

1. Ara jeporu guaranime. (Observamos las partículas


resaltadas en el texto que hemos leido. Las mismas son
particulas temporales).

-Aháta Banco-pe
Voy a ir al banco (ta: futuro).

-Kuehe ningo rehomavoíkuri.


Ya fuiste ayer (kuri: pasado).

-Anohẽva'erã che tarjeta de crédito.


Debo sacarme tarjeta de crédito. (va'era: futuro).

-Ajúne asaje.
He de venir a la siesta. (Ne: futuro).
En guaraní las partículas de número y persona (a, re, o, ja/ña, ro, pe, o) van antepuestas al
verbo, como ya vimos anteriormente. Las partículas temporales, en cambio, van pospuestas
a la raíz verbal.

Techapyrã:

Reguapýta re: partícula de número y persona,


ta: partícula futuritiva.

Oguapýkuri o: particula de número y persona.


kuri: particula preteritiva.
Veamos ahora algunos tiempos verbales en guaraní.

Recordemos que el tiempo indica el momento en que se realiza un proceso. Para facilitar y simplificarlo,
dividiremos el tiempo verbal en: presentivo, retrospectivo, prospectivo.

a) Presentivo: no presenta morfemas especiales.

Techapyrã: aha, ojuhu, ñamba'apo, rokaru, etc.

b) Retrospectivo: puede expresarse a través de morfemas específicos o del contexto mediante elementos deícticos.

El hablante se implica El hablante no se implica

Proximidad en el tiempo Kuri Ra'e

Lejania en el tiempo Va'ekue Raka'e


Techapyrã:
- Che tio oúkuri kuehe.

Expresa un pasado cercano y el hablante se implica en lo que enuncia, le consta lo sucedido.

- Che tio José ningo omanova'ekue.

Expresa un pasado lejano y el hablante se implica en lo que enuncia, le consta lo sucedido.

- Oúra'e nde tio.

Expresa un pasado cercano y el hablante no se implica en lo que enuncia, no le consta la acción o no quiere
comprometerse,

- Nde tio ningo ohóraka'e ñorairõhápe.

Expresa un pasado lejano y el hablante no se implica en lo que enuncia, no le consta la acción o no quiere
comprometerse.
c) Prospectivo: Se expresa también a través de morfemas especializados o algunos deícticos temporales.

Inminencia Ta

No inminencia Va'erã

Marca de finalidad Rå, g̃uarã (ligados a nominales)


Hag̃ua (ligado a verbos)

Marca de hipótesis, duda Ne

- Ko‘ẽrõ aháta nde rógape.


Mañana me voy a ir a tu casa.
- Ko‘ẽrõ ahava'erã nde rógape.
Mañana debo irme a tu casa.
- Ko‘ẽrõ aháne nde rógape.
Mañana me voy a ir (quizás) a tu casa.
- Ajoguáta che rogarã.
Me compraré una casa.
Che rete – Mi cuerpo
Ñande jaikuaa ñande rete vore

- Che aikuaa che akã, che akãrangue, che syva, che tyvyta, che ropea ha che resa.
- Nde reikuaa nde rova, nde rovayke, ne tĩ, ne nambi, ne rañykã, nde ajúra, nde
ati‘y ha nde atukupe.
- ha‘e oikuaa ijahy‘o, hãi hãimbira, ikũ, iñapekũ, ha hembe.
- Ñande jaikuaa ñande jyva, ñande pyapy, ñande jyvanga, ñande jyvaguy, ñande po,
ñane kuã ha ñane pyapẽ.
- Oreroikuaa ore káma, ore pyti‘a, ore rye, ore puru‘ã, ore ku‘a, ore py‘a, ore
korasõ ha ore ryekue, ha ore revi.
- Peẽ peikuaa pene rakamby, pene rumby, pene rembo, pende rapypi ha pende rako.
- Ha‘ekuéra oikuaa hetyma, henymy‘ã, hetymaro‘o, ikupy, ipy, ipyta, ipytasã, ipysã
haipysapẽ.
Techapyrã
• Che akã peteĩ,
• Che po ha che py mokõi,
• Che jyva ha che retyma mokõi,
• Che ajúra peteĩ
Che Retã – Mi País
Paraguái,
herateéva Tavakuairetã Paraguái
(guaraní ñe’ẽme: República del
Paraguay), hína tetã opytáva América
del Sur mbytépe. Hyepýpe oĩ 17
tetãvore ha tavusu, Paraguay,
ombovóva ijyvy ape, ha oñembovóva
avei 259 tetãvore'ivépe. Itavusu
iguasuvéva héra Paraguay.
Paraguái,
apoukapyguasu hína tetã oikohápe arandueta ha
iñe'ẽkõi, oreko katu mokõi ñe'ẽtee
mburuvichapegua, guaraní ha castellano 94 %
mitãnguéragui orekóva 15 ary Paraguáipe
omoñe'ẽkuaa ha ava oiko haimete 78,1 ary peve
ha'éicha CIA World Factbook. Oime tenda 98-pe
yvypóra ñakãrapu'ã rechaukahápe 0,728 ndive
2020-me ha ko YÑR ijyvate.
Departamentos:
Tetãvorekuéra
Tetãvore:
- Capital.
Departamentos del país
- Tavusu.
- Tuichakue. - Extensión.
- Yvytenda ipypegua. - Regiones que comprende.
- Ysyrykuéra. - Hidrografía.
- Yvytykuéra. - Orografia.
- Tavakuéra. - Distritos.
- Tenda ojehecharamovéva. - Puntos de interés turístico.

Mba‘e ojeguerekova jehalpy: Datos estadísticos:


- Tekove oikóva guive ipype. - Población total.
- Mba'épepa oñemba'apo. - Producción.
- Mymbakuéra. - Ganado.
- Ka'avo oñeñemitỹmeméva. - Cultivos permanentes.
- Ka'avo oñeñemitỹmeme‘ỹva. - Cultivos temporales.
 Tendakuéra omombe’úva
Paraguay retã rembiasakue

 Lugares históricos del Paraguay

- Asúpe ojekuaa López-kuéra Róga


Guasu ha tapichakuéra hekokatúva
retekue opypu’uha.

- Akatúvape ojekuaa Pataguay


Tupao guasu ha Tavao Cabildo
Tetã purahéi guasu - Himno Nacional
Avañe'ẽ Karaiñe'ẽ

Tetãnguéra Amerikayguápetetãma pytagua A los pueblos de América, infaustos,tres centurias un


ojopy,sapy'ánte, japáy ñapu'ãvo,«Ha'evéma!» ja'e ha cetro oprimió.Mas un día, soberbia surgiendo,«Basta»
opa. Ñande ru orairõ pu'akápeverapy marã'ỹva dijo y el cetro rompió.Nuestros padres lidiando
oipyhy,ha ojoka omondoho itasãpoguypópe oiko ko grandiosos,ilustraron su gloria marcial.Y, trozada, la
tetã (x2) augusta diadema,enalzaron el gorro triunfal (x2)

Purahéijoa: Joyke'y Paraguái, ipomãma,anive máramo Coro:Paraguayos, república o muerte,nuestro brío nos
ñañesũ mbarete ha tĩndy ndaijavéirioĩhápe joja ha dió libertad, ni opresores ni siervos alientandonde
joayhu. (x2) reinan unión e igualdad. (x2)

Ehendukuaa purahéi ko web rendápe, ehesakutu Ctrl + Click tai hovýpe


https://www.youtube.com/watch?v=sYrTAU3DVR0
Ñe’ẽpoty - Che Retã

Ha ... che retã Paraguay...


Ha ... che retã Paraguay... Hi’ãntema rohecha Mayma nemembytee
piko péichanteva’erã
peichaitépa neporã, repo rejetyvyro. hi’ãma ropytu’u,
nememby nderayhuha
remimbi, rejajaipa. Ha upévo tove toso topami pe jepoyhu,
nderehe ndaorepo’ái.
Ha anga ku nandepo’ái. hasypeve pe ne sã. ñorairõ ha pokarê.
Epóna ha esapukái,
Mamove ndojehechái Yvága rehe epu’ã, Ha’evémante oreave
emondoho pe ne sã,
mokóî upe ndeichagua ko’ýte ejepytaso tesaýpe rojahu.
topami tekoasyeta
ha ikatupokuva’erã ha ore pe ore korasõ Hi’ãma ore porayhu
¡Ha... che retã Paraguay !
repu’ã che Paraguay. tove ta’ipiro’ypa. ipoty ha oñeñopê.
Teodoro S. Mongelós

Ehendukuaa ñe’ẽpoty ko web rendápe, ehesakutu Ctrl + Click tai hovýpe

https://www.youtube.com/watch?v=riEXdZNoI8g
Uso de cartelería bilingüe en Secretarías del Estado
¡¡¡Aguyje!!!

También podría gustarte