Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Ary 2009
Derechos intelectuales reservados
-1-
Aragua avañe´e guarani ñe´ëryru
Diccionario del idioma Guarani moderno
Ary 2009
-2-
Aragua avañe´ë Guarani ñe´ëryru
Autor
Oscar Mauricio Cañete
E-Mail: oacanete@hotmail.com
ISBN 978-99953-2-216-8
Reservados todos los derechos
Legalmente protegido por los derechos de propiedad
intelectual
Año 2009
Asunción - Paraguay
-3-
Kuave´ë
Apohára
-4-
Presentación
El autor.
-5-
Presentation
The author
-6-
Dedicatoria
-7-
SY´ÏTA – SYICHË – JERENGA, ñemba
LINEAS-VÉRTICE-CURVA, etc. LINES – VERTEX – CURVE, ETC.
-8-
Apeanga ha ta´angata
formas y figuras - forms and figures
-9-
Ryryisü koÿä kua´asäta
componentes electrónicos pasivos
ko resistor resistor
- 10 -
Ryryisu oikoa kua ´asäta
componentes electrónicos activos
- 11 -
tembiporuta
herramientas
tools
- 12 -
Joajujasÿita laja ñyryiva
tipos de conexiones eléctricas
types of electric connections
tapety joapy
circuito serie
series circuit
K1 K2
tapety jovakoi
circuito paralelo
parallel circuit
P2 K2
P1 K1
12 S 0S
- 13 -
tapety tä´osa
circuito mixto
mixed circuit
K1
K1
P1
S P5 K5 P3 K3 K2
K15 K2
P4
K4
- 14 -
Porürä, nguetymyi, mbapomyindyta
equipos, aparatos, maquinarias
equipments , apparatus, machineries
änge
motor
motor
yndyhygua änge
motor diesel
diesel engine
ngoië
celular
cellular
vytaë
avión
aircraft
jopytäpo
compactador
compactor
ta´angapo
televisor
TV
ängetensÿi
motoniveladora
bulldozer
ängeÿ
turbina
turbina
chïrecha
microscopio
microscope
mbaruhyi
camión (carga)
truck (load)
- 15 -
Ryryisü ha ñyrÿiva ñe´esäta
términos eléctricos y electrónicos
electrics and electronics terms
sü´ÿ , voltio,volt
jararÿi,tomacorriente, outlet
jasarÿi,inducción, induction
jaÿrÿi,semiconductor, semiconductor
jeropy,recepción, reception
joajukatu,conectividad, connectivity
vykatu kuäsÿ imbe vki, disco digital versátil dvd, digital versatile disc
vï , histéresis, hysteresis
typarändy, electrodo,electrode
tyha,interruptor, switcher
- 16 -
tiakäpy, unipolar,unipolar
teiha rongagua mbyte, unidad central de proceso cpu, central processing unit cpu
ambiasäi,propagar, spread
amboty´o,descodificar, decode
ambotypo,codificar, encode
andupo,sensor, sensor
arasareko,temporizador, timer
jo´asyryï,sobrecorriente,overcurrent
- 17 -
ÿhai ä´ñota
elementos químicos
chemicals elements
yvytereÿ ye
Actinio Ac
itanti ia
Aluminio Al
avapo ao
Americio Am
Pa`ÿvy pÿ
Antimonio Sb
ngäsy ns
Argón Ar
itaésa ie
Arsénico As
täsy ts
Ástato At
Vy`ü vü
Azufre S
väsë vä
Bario Ba
vehü vh
Berilio Be
vetiÿ ve
Berkelio Bk
ykäse vä
Bismuto Bi
angësa ag
Bohrio Bh
tëita të
Boro B
syitä si
Bromo Br
hovytï hv
Cadmio Cd
nguesy ne
Calcio Ca
äpi ä
Californio Cf
itëpÿï Ip
Carbono C
yvyÿ vy
Cerio Ce
nimbuy nu
Cesio Cs
uvy ju
Cloro Cl
ymbi mi
Cobalto Co
itaëpytä ip
Cobre Cu
rekope re
Cromo Cr
- 18 -
äka äa
Curio Cm
sërä`ÿ sr
Darmstadio Ds
kase ks
Disprosio Dy
Mbu`ü mu
Dubnio Db
tanhy th
Einstenio Es
Se`e se
Erbio Er
Y`âke ya
Escandio Sc
kerä ke
Estaño Sn
taërä të
Estroncio Sr
ruisy ri
Europio Eu
timbu tb
Fermio Fm
uhy uh
Fluor F
Ngy`e Ny
Fósforo P
myegy Me
Francio Fr
taësy Ts
Gadolinio Gd
chandu Cn
Galio Ga
byku bk
Germanio Ge
santy St
Hafnio Hf
amy Am
Hassio Hs
jevo Jv
Helio He
Hidrógeno H ÿnsavy ÿv
Itaë Is
Hierro Fe
enguvy Eg
Holmio Ho
avaetä Vt
Indio In
janga Jg
Iodo I
vymoi Vm
Iridio Ir
kary Kr
Iterbio Yb
ngä Ag
Itrio Y
Kryptón Kr vyráe Vr
Lantano La yvytataë yt
Lawrencio Lr puenga pg
Litio Li yngu yg
- 19 -
Lutecio Lu joyse jg
Magnesio Mg yvÿ yt
Manganeso Mn ngaranä na
Meitnerio Mt myü mü
Mendelevio Md haësi hë
Mercurio Hg pytyÿ pÿ
Molibdeno Mo kyryë kr
Neodimio Nd sangue sg
Neón Ne ytundy yn
Neptunio Np aguë au
Niobio Nb ëreä ëä
Níquel Ni ënsy ji
Nitrógeno N ÿngÿruha ÿn
Nobelio No kaÿgu kg
Oro Au itaju ij
Osmio Os amë aë
Oxígeno O äkove äv
Paladio Pd jesy js
Plata Ag angy ay
Platino Pt itanti tt
Plomo Pb hyingu hg
Plutonio Pu pysÿ pä
Polonio Po taenga ta
Potasio K vysy vs
Praseodimio Pr tepy tp
Promecio Pm unge ug
Protactinio Pa chare cr
Radio Ra tande te
Radón Rn vysu vu
Renio Re saëti së
Rodio Rh chirin cr
Rubidio Rb amaesa as
Rutenio Ru guesÿi gÿ
Rutherfordio Rf jeypo jo
- 20 -
Samario Sm terä tä
Seaborgio Sg unguy uy
Selenio Se Seÿ se
Sílice Si Kui`e ke
Sodio Na uky uk
Talio Tl jämba jb
Tantalio Ta reamby Rb
Tecnecio Tc chie ci
Teluro Te mandy md
Terbio Tb taevy tv
Titanio Ti tartu tu
Torio Th ansu as
Tulio Tm iñapera iñ
Uranio U gasu gu
Vanadio V jaeri ji
Wolframio W vangue Ve
Xenón Xe Ndy`y Ny
Zinc Zn jaetae Je
Zirconio Zr byny by
- 21 -
Ava ñe´e guarani España ñe´e Inglés ñe´e
- 22 -
ä´ño
- 23 -
äho
- 24 -
äja
- 25 -
akä
- 26 -
akä
- 27 -
akuachë
- 28 -
ambiasäi
- 29 -
ambotypo
- 30 -
anda
amy hassio hassio
ämyipo reactivo/a reagent
än bio bio
anda cascada waterfall
ndupÿrü andape reacción en cascada cascade reaction
andapasÿi establecimiento establishment
ysupiguagui andapasÿi establecimiento de la marea establishment of the tide
eikendagua andapasÿi establecimiento de puerto establishment of port
andasÿi colocación placement
andasÿigua epyïta tasas de colocación placement rates
rongapochi´ïgui andasÿi colocación del placement of the
microprocesador microprocessor
pu´andu mbovytusÿigua colocación de tubos de placement of ventilation tubes
andasÿi ventilación
pyndatagua andasÿi colocación de pisos placement of floors
andukatu susceptible
andupo sensor sensor
ñomyirä andupo sensor para automoción sensor for automotive
vytuytagua andupo sensor de caudal de aire airflow sensor
syryïgua andupo sensor de corriente current sensor
japoikosagua andupo sensor de efecto hall hall effect sensor
ñakygua andupo sensor de humedad humidity sensor
angypyitangygua sensor de posición de estado position sensor solid state
oïhasÿigua andupo sólido
jopyta ha mbarepogua sensor de presión y fuerza force and pressure sensor
andupo
araroykugua andupo sensor de temperatura temperature sensor
tyaisygua andupo sensor de turbidez turbidity sensor
ñuasagy andupo sensor magnético magnetic sensor
karembasÿigua andupo sensor de deformación strain sensor
haisygua andupo sensor de acidez acid sensor
ndygua andupo sensor de luz light sensor
pugua andupo sensor de sonido sound sensor
jasegua andupo sensor de contacto touch sensor
kuäsÿangagua andupo sensor de imagen digital digital image sensor
aimyjagua andupo sensor de proximidad proximity sensor
änduvygua ultravioleta ultraviolet
ändy fermión fermion
ändy/ändygy biología/biológico biology / biological
ngoigua ändy biología celular cell biology
ngyagua ändy biología molecular molecular biology
sakäpu´ändy astrobiología astrobiology
akäpuägua ändy biología del desarrollo developmental biology
ararovaho ändy biología evolutiva evolutionary biology
ändy ñengasÿiva biología computacional computational biology
vysÿ ändy biología sintética synthetic biology
pirakututy ändy biología pesquera fisheries biology
- 31 -
anga
- 32 -
angësa
- 33 -
añapo
angyïsy pe prácticamente plana almost flat
angyvypo reproductor player
änsegy biométrico biometric
ansu torio thorium
añapo tridente trident
añete si,cierto if true
añetegua original original
añetegua tupambiapo gracia original original grace
añetegua jojarüngy justicia original original justice
añetegua ärapevai pecado original original sin
añetesÿi realmente really
añetetegua real real amount
tyrëta añetetegua cantidad real actual
añetetegua apohai contrato real actual contract
suhai añetetegua derecho real right
mbytesa añetetegua foco real real focus
rangä añetetegua imagen real real image
añetetegua ngue parte real real part
rÿihyi añetetegua carga real real load
rusuë añetetegua cemento real cement real
syinreko añetetegua escala real real scale
añote absoluto/a absolute
añote puÿndy silencio absoluto absolute silence
takuajaÿsy añote alcohol absoluto absolute alcohol
añote mbi brillo absoluto absolute brightness
puandi añote cero absoluto absolute zero
jarapo´a añote dominio absoluto freehold
angypyi añote estado absoluto absolute state
añote epy valor absoluto absolute value
äñovyke sustrato substrate
ñe´esy äñovyke sustrato lingüístico substrate language
änÿhai äñovyke sustrato bioquímico biochemical substrate
äñovyke (äguagy) sustrato (ecológico) substrate (ecological)
ÿhai äñovyke sustrato químico chemical substrate
vypety äñovyke sustrato básico basic substrate
äñypo solapar overlap
äñysÿi solapamiento overlapment
aoku capote (ropa c/manga) capote (clothing)
ka´aguygua aoku capote de monte cape mount
kavaju´agua aoku capote de montar cape mount
aokume´e dar capote give cape
aononde delantal apron
äpa entero/a whole
papapy äpa número entero integer
äpa togue hoja entera whole leaf
äpa ngue parte entera integer part
äpa vytu viento entero wind whole
äpaite enteramente entirely
- 34 -
apea
apea superficie surface
apepu´asy apea superficie cilíndrica cylindrical surface
jerenga apea superficie curva curved surface
ndugua apea superficie de onda surface wave
jeretypekagua apea superficie de revolución surface of revolution
apea pe superficie plana flat surface
äsërekopa apea superficie reglada regulated area
apeanga forma shape
apeangagua de forma so
apeangagua japoivä defecto de forma defect of form
apeangape en forma fit
avangÿ apeanga forma personal personally
ñe´egua apeanga forma de hablar so to speak
apeangarova reforma reform
apeasy´ÿ informal informal
apeasÿi superficial superficial
apeasÿikañy fuga superficial drain surface
apeka exterior (de algo) outside (of something)
apeka pire cuero exterior leather exterior
apeka epyundu deuda exterior external debt
sakanda apeka espacio exterior outer space
apeka japogÿ obra exterior work outside
yvy´a apeka planeta exterior outside world
pesyita apeka polígono exterior polygon outer
apenorÿ áspero/a rough
apenorÿ ñe´e voz áspera rough voice
pukuahai apenorÿ estilo áspero rough style
äpenorÿ espíritu áspero rough spirit
ämbi apenorÿ genio áspero genius rough
apepu´a cilindro cylinder
apepu´asyho cilindro recto straight cylinder
pu´agua apepu´a cilindro circular circular cylinder
apepu´a mbyte cilindro central central cylinder
jopÿpo apepu´a cilindro compresor cylinder compressor
aperehe en superficie in surface
apevevui flotante floating
kangueyke apevevui costilla flotante floating rib
apevevui epyundu deuda flotante floating debt
yko apevevui dique flotante floating dock
javyö apevevui torpedo flotante floating torpedo
äpi californio californium
api´e elipse ellipse
apijereasype paraboloide paraboloide
moisüsÿi aplicación application
apo labor work
apogua oga casa de labor home work
apojapo hacer labor to work
apoanga formar train
- 35 -
apohai
- 36 -
äpy
- 37 -
arambygua
- 38 -
arapy
arantuguare antiguo old
ärapendy esquema scheme
ärapendype en esquema outline
äranpendyta joka romper los esquemas break schemes
arapy clásico/a classical
aratujagua arapy antigüedad clásica classical antiquity
arapy küñe´e lengua clásica classical language
arapykua´a ingeniería engineering
goyndy arapykua´a ingeniería genética genetic engineering
angasu arapykua´a ingeniería civil civil engineering
ñyryiva arapykua´a ingeniería eléctrica electrical engineering
ryryisü arapykua´a ingeniería electrónica electronic engineering
temyiryï arapykua´a ing. electromecánica electromechanical engineer
japondygua arapykua´a ingeniería industrial industrial engineering
hasagarysÿipe arapykua´a ing. en tecomunicaciones engineering in
telecommunications
ñengandype arapykua´a ing. en informática in computer engineering
bytegua arapykua´a ingeniería nuclear nuclear engineering
ararepy sueldo salary
ararovaho evolucionar evolve
ararovahosÿi evolución evolution
ändy ararovahosÿi evolución biológica biological evolution
yvyporagua ararovahosÿi evolución humana human evolution
taguahosÿi ararovahosÿi evolución diversificante diversify evolution
jovaisagua ararovahosÿi evolución de intercambio evolution of exchange
ararovahosÿi jasava evolución inducida changes induced
sy´i ararovahosÿi evolución lineal linear evolution
ararovahosÿi räkäva evolución ramificada branching evolution
araroyku temperatura temperature
añote araroyku temperatura absoluta absolute temperature
koveä araroyku temperatura ambiente room temperature
araroyku ngyve temperatura crítica critical temperature
iararoyku tener temperatura take temperature
araroykugua syinreko escala de temperaturas temperature scale
araroykugua rainde grado de temperatura degree of temperature
araroyku´a sobretemperatura overtemperature
ararü´ä edad edad avanzada (viejo) age (old)
ararü´äsÿi envejecimiento aging
arasa transcurrir elapse
arata arasa transcurrir de los días during those days
aragua arasa diario transcurrir daily pass
rekoguigua arasa transcurrir de la vida elapse of life
aragui arasa transcurrir del tiempo over time
arasanky temporaria temporary
arasareko temporizador timer
arasareko roykugua temporizador térmico heat timer
ngupu´a arasareko temporizador neumático pneumatic timer
jeresaÿ änge arasareko temporizador de motor synchronous motor timer
síncrono
ryryisü arasareko temporizador electrónico electronic timer
- 39 -
arayma
- 40 -
äse
- 41 -
äserä
- 42 -
asy
- 43 -
atyasu
- 44 -
avanga
- 45 -
avaty
- 46 -
byku
- 47 -
cha
- 48 -
charä
- 49 -
chaukagy
- 50 -
chaÿpo
- 51 -
chifi
- 52 -
chïrirÿi
- 53 -
chirÿ
- 54 -
chive
- 55 -
e´a
- 56 -
eikery
- 57 -
ëkuo
- 58 -
epy
- 59 -
ëreko
- 60 -
esa´anga
- 61 -
esarekokatu
- 62 -
gauru
- 63 -
guara
- 64 -
guata/ñe´e
- 65 -
guatï
- 66 -
guesy
- 67 -
gueviandu
- 68 -
guevipava
- 69 -
guioiko
- 70 -
ha`yä
- 71 -
ha´ärenda
- 72 -
haeñopo
- 73 -
haeñote
- 74 -
hai
- 75 -
hai´opa
- 76 -
haianga
- 77 -
haiangapo
- 78 -
haija
- 79 -
haijo´o
- 80 -
haiku
- 81 -
haíkuasÿi
- 82 -
haingapo
- 83 -
haingue
- 84 -
hairova
- 85 -
haisu
- 86 -
hapyko
- 87 -
hapÿsä
- 88 -
hasa-guata
- 89 -
hasajo´a
- 90 -
hasate
- 91 -
hataÿpa
- 92 -
henda
- 93 -
hesete
- 94 -
hoynge
- 95 -
hupipo
- 96 -
iäpy
- 97 -
itaë
- 98 -
ite
- 99 -
jaëku
- 100 -
jake
- 101 -
japondy
- 102 -
jaranda
- 103 -
jasepo
- 104 -
jeatypo
jeä imbe disco ram ramdisk
jeäso bucle loop
mevagua jeäso bucle de abonado subscriber loop
jembae jeäso bucle recursivo recursive loop
kuäsÿ jeäso bucle digital digital loop
syrysegua jeäso bucle de flujo loop flow
jeatypo concierto concert
jehe´apo entreverador streaky
piandogua jehe´apo entreverador de barajas stream of cards
väjojapagua jehe´apo entreverador de balanceado stream of balanced
pomyi jehe´apo entreverador dinámico dynamic streaky
temyí jehe´apo entreverador mecánico mechanical streaky
jeheka búsqueda search
jeheka nondeva búsqueda avanzada advanced search
opagy jeheka búsqueda general general search
jehekagua mbaykoha dispositivo de búsqueda the search
jehekagua änge motor de búsqueda search engine
jehembapo autónoma/o autonomous
avatypua jehembapo comunidad autónoma autonomous region
tava jehembapo ciudad autónoma autonomous city
jehembapo kua´andy universidad autónoma autonomous university
jehembapo tapete circuito autónomo autonomous circuit
jehoju ritmo rhythm
ruvyvögua jehoju ritmo cardiaco heart rate
purorygua jehoju ritmo musical musical rhythm
moainga pejehoju marcar el ritmo set the pace
jehojuguigua hoha sentido del ritmo sense of rhythm
jehu evento event
jehugua kotyndo sala de evento chamber event
rä´ägy jehu evento deportivo sporting event
papasygy jehu evento estadístico statistical event
kuatygy jehu evento académico academic event
jejapopyre fabricado/hecho manufactured / done
te´ä ári jejapopyre fabricado a base de acero made of steel
kuagÿ jejapopyrendie fabricado con tecnología manufactured with technology
paraguaype jejapopyre fabricado en paraguay manufactured in paraguay
taëndie jejapopyre fabricado con metal metal manufactured
jejavy diferencia difference
ndungagua jejavy diferencia de fase phase difference
akugua jejavy diferencia de calor heat difference
pyösÿigua jejavy diferencia de potencial potential difference
teï atypu´aguigua jejavy diferencia de un conjunto difference fron a set
jejavyre por error by mistake
kembyn jejavyre inrrumpen por error burst into by mistake
sä´o jejavyre cancela por error cancel by error
ngatupo jejavyre almacenar por error store by error
rovajovapo jejavyre conmutar por error to exchange by mistake
jejopyrä junta board
- 105 -
jeka
haingagua jejopyrä junta de sellado join for sealed
itaëgy-hoje jejopyrä junta espirometálica espirometálica board
apepyva jejopyrä junta enchaquetada jacketed join
ängegua jejopyrä junta de motor motor board
jeka ruptura rupture
sängotagua jeka ruptura de lazos breaking ties
suÿhogua jeka ruptura de tensión breakdown voltage
urunguegua jeka ruptura de menisco rupture of meniscus
jekagua ñu campo de ruptura break camp
jekaho fisura fissure
tevigua jekaho fisura anal anal fissure
imbegua jekaho fisura discal discal fissure
kanguegua jekaho fisura de hueso cleft bone
jekaho vaí fisura grave serious rift
jekakatu rompible breakable
veräsi jekakatu vidrio rompible breakable glass
heterä jekakatu estructura rompible breakable structure
säko jekakatu perno rompible breakable bolt
verasatï jejakatu cristal rompible breakable crystal
jekakue fragmento fragment
mbapogua jekakue fragmento de trabajo piece of work
hyÿ jekakue fragmento insípido tasteless fragment
heguigua jekakue fragmento propio itself fragment
pÿtäku jekakue fragmento incandescente incandescent fragment
jekapa roto broken
jekasyry grieta crack
jekasyry tuchaiterei grieta inmensa huge crack
jerasö pe jekasyry grieta en la pared crack in the wall
üsätäme jekasyry grieta en el hielo crack in the ice
jekasyry ……tuichava grieta del tamaño de crack of the size of
hekavyho rastreo tracking
jeko depender depend
jeko avare depender de otro dependent on another
yvyngÿgui jeko depender del petróleo dependent on oil
teï ávagui jeko depender de una mutación depend on a mutation
avatagui jeko depender de los hombres dependent on men
jembeaso referencia reference
jembeasogua akuachë ángulo de referencia angle reference
jembeasogua ñeka´e punto de referencia benchmark
jembeaso pue referencia rápida quick reference
jembeaso kua´ary referencia técnica technical reference
jembeasogua kuatiapo manual de referencia reference manual
jembeasogua jereko marco de referencia frame of reference
jembeasogua rahape guía de referencia reference guide
jembeasogua japogÿ obra de referencia reference work
jembeasogua pogua manual de referencia manual of reference
jenohe descarga download
pue jenohe descarga rápida fast download
- 106 -
jepo
- 107 -
jereangava
- 108 -
jerekava
- 109 -
jerendu
- 110 -
jerente
- 111 -
jeresÿ
- 112 -
jery
- 113 -
jevyjey
- 114 -
jevypu
- 115 -
jo´ape
- 116 -
jo´oho
- 117 -
joajuja´o
- 118 -
joajusa
saha joajupo conector bus connector bus
joajuräi cremallera zip
mbotyha tera joajuräi cierre o cremallera closure or zipper
joajuräi pe´a cremallera abierta open zipper
joajuräigua retemyi mecanismo de cremallera zipper mechanism
rahandagua joajuräi cremallera de dirección steering rack
joajusa empalme splice
joajusa ñyryiva empalme eléctrico electrical junction
rapehusugua joajusa empalme carretero road junction
temyí joajusa empalme mecánico mechanical splice
piëtügua joajusa empalme de exones splicing of exons
joajusakoi empalmar to splice
koi syryseva joajusakoi empalmar dos conductores two-conductor splice
pu´andutyta joajusakoi empalmar tuberías join pipes
povita joajusakoi empalmar cables splicing cables
kÿtï ha joajusakoi cortar y empalmar cut and splice
joajusÿi conexión connection
ñeka´e ñekame joajusÿi conexión punto a punto point to point connection
joajusÿigua puemyi velocidad de conexión connection speed
joajusÿigua rätyndota problemas de conexión connection problems
nimbogua joajusÿi conexión de red networking
joakoisÿi superposición overlap
ungugua joakoisÿi superposición cuántica quantum superposition
ndutagua joakosÿi superposición de ondas superposition of waves
nduätagua joakoisÿi superposición de pulsos overlapping pulses
heterätagua joakoisÿi superposición de estructuras overlapping structures
joano´o acumular accumulate
tärätä joano´o acumular provisiones accumulate supplies
taë joano´o acumular metal accumulate metal
tyrëta joano´o acumular cantidades accumulate quantities
ngasyta joano´o acumular datos accumulate data
joano´ogy acumulativo cumulative
japory joano´ogy método acumulativo cumulative method
papaha joano´ogy contador acumlativo counter acumlativo
iñarysy joano´ogy interés acumulativo cumulative interest
japoiko joano´ogy efecto acumulativo cumulative effect
joano´osÿi acumulación accumulation
rusukuegua joano´osÿi acumulación de capacidad accumulation ability
kua´arytygua joano´osÿi acumulación de conocimiento accumulation of knowledge
vyütagua joano´osÿi acumulación de gases accumulation of gases
tareika joano´osÿi acumulación excesiva excessive accumulation
joapa armado armed
jyva joapa brazo armado armed arm
- 119 -
joapo
- 120 -
joasasa
- 121 -
joguakosÿi
- 122 -
joho
- 123 -
Joja
jojakondie tapety circuito con resistor ajustable circuit with adjustable resistor
- 124 -
Jojando
- 125 -
jojapava
- 126 -
Jokopy
- 127 -
jopyäse
- 128 -
jopytä
- 129 -
jovaisa
- 130 -
joivy
- 131 -
jungo
- 132 -
jurutyha
- 133 -
jyho
- 134 -
kagua
- 135 -
kakuasÿi
- 136 -
kapupÿrü
- 137 -
Kasÿi
- 138 -
keäkatu
- 139 -
Këmbasÿi
- 140 -
kepova
- 141 -
kije
- 142 -
kocha
- 143 -
Koiäña
- 144 -
koijapo
- 145 -
koinda
- 146 -
Koingue
- 147 -
köisi
- 148 -
kondusÿi
- 149 -
kopypa
- 150 -
korÿindu
- 151 -
Kosu
- 152 -
Koy
- 153 -
Kuä´ä
- 154 -
Kua´ame´e
- 155 -
Kua´anda
- 156 -
Kua´andyhai
- 157 -
Kua´anonde
- 158 -
Kua´araha
- 159 -
Kua´asa
- 160 -
Kuächauka
- 161 -
Kuaku´äka
- 162 -
kuandy
moinguesÿigua kuänduku tobera de inyección injection nozzle
pavärÿigua kuänduku tobera de plasma plasma jet
kuandy cultura culture
avarekogua kuandy cultura popular pop culture
reteko kuandy cultura física physical culture
opagy kuandy cultura general general culture
hepygy kuandy cultura económica business culture
kuandygua cultural cultural
kuango ranura slot
pysombisÿigua kuango ranura de expansión expansion slot
pukugygua kuango ranura longitudinal longitudinal slot
kuangogua mbapomyita máquinas de ranura slot machines
itaëgy kuango ranura metálica groove metal
kuäñuko dedal thimble
kuapo perforador/a driller
kuapo tarä martillo perforador hammer drill
ngupu´a kuapo perforador neumático pneumatic drill
kuatiagua kuapo perforador de papel hole punch paper
kuändukugua kuapo perforadora de tobera drill nozzle
kuapu´apo acanalar fluting
kuapu´apopa acanalada grooved
kuapyte discernir to discern
ä kuapyte discernir átomos discern atoms
pe angypyi kuapyte discernir el estado discern the state
hoha kuapyte discernir sentido discernible effect
rahanda kuapyte discernir rumbo discern due
kuapytekatu discernible discernible
siri kuapytekatu señal discernible discernible sign
ñete´ä kuapytekatu realidad discernible discernible reality
sarä kuapytekatu perfil discernible discernible profile
ngaosy kuapytekatu estímulo discernible discernible stimulus
kuärë pulgada comparar inch
kuärë ha py pulgada y pie inch and foot
kuärëgua ranga símbolo de pulgada sign in.
sisÿta kuärërehe píxels por pulgada pixels per inch
pasunteta kuärërehe libras por pulgada pounds per inch
kuasa ojal eyelet
koi´ä kuasa doble ojal double eyelet
kuasa sï ojal simple simple eyelet
kuimba´ogua kuasa ojal de camisa eyelet jacket
puärä kuasa ojal para botón buttonhole for button
kuasë orificio hole
ngarusÿigua kuasë orificio de alimentación feeding hole
kuasëgua apeanga forma de orificio form of hole
sëgua kuasë orificio de salida inlet
kuasëgua sunga placa de orificio orifice plate
kuasïa estría groove
kuasïare anti-estría anti-groove
syvygua kuasïa estría vascular vascular groove
- 163 -
Kuäsÿ
kuasïa po´i estría fina fine groove
kuasïaka estría externa external groove
kuäsÿ digital digital
haija´a kuäsÿ impresión digital digital printing
aragua kuäsÿ diario digital digital daily
kuäsÿ vyndu arte digital digital art
kuäsÿi rekoty sistema digital digital system
kuatiandagua kuäsÿ rekoty sistema digital de archivo digital archiving system
sarekogua kuäsÿ rekoty sistema digital de control digital control system
yvyape´arigua kuäsÿ sistema digital terrestre digital terrestrial system
rekoty
ryryisüchi´ï kuäsÿ rekoty sistema digital digital microelectronic system
microelectrónico
kuasÿin acimut azimuth
pu´asygy kuasÿin acimut parabólica parabolic azimuth
teö ñeka´egua kuasÿin acimut de un punto azimuth of a point
kuarahygui kuasÿin acimut del sol azimuth of the sun
vuate ha kuasÿin altura y acimut height and azimuth
kuäsÿipo digitalizador digitizer
angagua kuäsÿipo digitalizador de imagen image digitizer
kuärovagua kuäsÿipo digitalizador de yema digitizer yolk
karëkatu kuäsÿipo digitalizador flexible flexible digitizer
ñe´egua luäsÿipo digitalizador de voz voice digitizer
kuatianda archivo archive
ymagy kuatianda archivo histórico hitorical archiva
chakä kuatianda archivo virtual virtual file
opagy kuatianda archivo general general archives
pukatu kuatianda archivo sonoro sound file
kuatiapogua manual manual
japohosÿigua kuatiapogua manual de procedimiento procedures manual
puapuru kuatiapogua manual práctico practical manual
heserysÿigua kuatiapogua manual de conducción driving manual
purühogua kuatiapo manual de usuario user manual
kuatiärahapo administrador administrator
rekotytagua kuatiärahapo administrador de sistemas system administrator
kua´andytagua administrador de programas program manager
kuatiärahapo
ryryisügua kuatiärahapo administrador electrónico electronic administrator
kuatiärahapogua po manual de administrador administrator manual
kuatiärahasÿi administración administration
apotytagua kuatiärahasÿi administración de empresas business administration
kuatiärahasÿi ha administración y finanzas administration and finance
avarepyta
opagy kuatiärahasÿi administración general general administration
- 164 -
kuatihorä
- 165 -
kuirä
- 166 -
kupeho
- 167 -
Kurÿi
- 168 -
Kyryë
- 169 -
kytive
- 170 -
maguareva
- 171 -
mba´asÿi
- 172 -
mbaipyky´a
- 173 -
mbapomyi
- 174 -
mbarunda
- 175 -
mbiha
- 176 -
mbo´eä
- 177 -
mboguape
- 178 -
mboheja
- 179 -
mbojapo
- 180 -
mbojayke
- 181 -
mboke
- 182 -
mbokupe
- 183 -
mbotapu
- 184 -
mbovai
- 185 -
mbua´a
së´öÿ mbovyjoapo cuantificador borroso fuzzy quantifiers
vyjeregua mbovyjoapo cuantificador universal universal quantifiers
mbovyvesÿi reducción reduction
rusuvy mbovyvesÿi reducción récord reduction record
pëjekatagua mbovyvesÿi reducción de desastres disaster reduction
pyte´ugui mbovyvesÿi reducción del consumo reducing consumption
aipogua mbovyvesÿi reducción de riesgo risk reduction
mboyvegua previa/o preview
mboyvegua porambi licencia previa preview license
mboyvegua syöpë censura previa preview censorship
mboyvegua sareko control previo prior control
mboyvegua sa vista previa preview
mbu´ü dubnio dubnio
mbua´a deteriorar to deteriorate
pe tapety mbua´a deteriorar el circuito degrade the circuit
pe rekoty mbua´a deteriorar el sistema deteriorate the system
pe äguandy mbua´a deteriorar la naturaleza damaging nature
umi vysyi mbua´a deteriorar los suelos soil deterioration
mbua´asy deterioro deterioration
koveägua mbua´asy deterioro ambiental environmental degradation
küñe´endygui mbua´asy deterioro del lenguaje deterioration of the
language
repyme´endagui mbua´asy deterioro del mercado deterioration of the market
täiguigua mbua´asy deterioro de los dientes deterioration of the teeth
mbua´e anormal abnormal
tekoveraha mbua´e conducta anormal abnormal conduct
mbua´e ngy color anormal abnormal color
mbua´e kakua´asÿi crecimiento anormal abnormal growth
gauru mbua´e sajo´agua masa anormal de tejido abnormal mass of fabric
mbua´esÿi anormalmente abnormally
mbua´esÿi pÿtumba anormalmente oscura abnormally dark
mbua´esýi vuatepava anormalmente elevada abnormally raised
mbua´e sÿi tuichatava anormalmente grandes abnormally bigs
mbua´esýi vy anormalmente baja abnormally goes down
mbua´eÿ normal normal
me´enguesÿi mbua´eÿ distribución normal normal distribution
mbua´eÿ papapy número normal normal number
ava mbua´eÿ gente normal normal people
araroyku mbua´eÿ temperatura normal normal temperature
mbua´eÿhova normalizada standardized
ra´angasÿi mbua´eÿhova representación normalizada normalized representation
mbosusÿigua mba´eÿhova ampliación normalizada standard extension
atykesÿi mbua´eÿhova integración normalizada standardized integration
nga mbua´eÿhova grafía normalizada standardized spelling
mbuaho falla fails
jyägy mbuaho falla geológica geological fault
kua´ary mbuaho falla técnica technical failure
arambygua mbuaho falla temporal temporary failure
pumbyrygy mbuaho falla telefónica phone failure
- 186 -
mbuai
- 187 -
mbuata
- 188 -
mbykapa
- 189 -
mbytepo
- 190 -
mbytekepo
- 191 -
mbytesagua
- 192 -
me´ava
- 193 -
me´enda
- 194 -
me´epo
- 195 -
metepu´a
- 196 -
mo´äjevy
- 197 -
moaty
- 198 -
moï´ä
- 199 -
moija
- 200 -
moïnda
- 201 -
moïsä
- 202 -
moïvy
- 203 -
mombyte
- 204 -
mongy
- 205 -
mosë
- 206 -
Muangy
- 207 -
muendapo
- 208 -
myi
- 209 -
myike
- 210 -
myiño
- 211 -
myisÿi
- 212 -
na
- 213 -
ndagui
- 214 -
ndija
- 215 -
ndota
ndojekoi rekoty pongägygui no depende del sistema does not depend on the
operativo operating system
hepygyho ndojekoi no depende económicamente is not economically
dependant
anguekuegui ndojekoi no depende del tamaño does not depend on the size
ndojekoi mbyrugui no depende del medio does not depend on the
environment
ndota principal main
togue ndota página principal main page
oÿke ndota secuencia principal min sequence
tapety ndota circuito principal main circuit
sungy ndota cuadro principal main table
ndotagua esencial essential
ndotagua äguandy naturaleza esencial essential nature
ndotagua kua´asasÿi información esencial essential information
ndotagua syindy aceite esencial essential oil
ndotagua äysy vitamina esencial essential vitamin
ndu onda (eléct.) wave (eléct.)
ndamyiÿ ndu onda estacionaria stationary wave
jerembisÿi ndu onda sinusoidal sine wave
vyü ndu onda verde green wave
ndu puva onda sonora sound wave
ndu puva sï onda sonora simple simple sound wave
ndu puvaguigua ndunga fase de la onda sonora phase of the sound wave
ndu puvaguigua propagación de la onda sound wave propagation
ambiasäisÿi sonora
ndu puvaguigua puemyi velocidad de la onda sonora speed of sound wave
- 216 -
nduete
- 217 -
nduga´o
- 218 -
ndui
- 219 -
ndupo
- 220 -
ndusa
- 221 -
nduty
- 222 -
nduväsaipo
- 223 -
nduvysÿitaë
- 224 -
ndyko
- 225 -
Ndyrai
kuarahygua ndypo encendedor solar solar lighter
ndypu´a faro lighthouse
ndypy electrón electron
ndypytagua säkäjere órbita de electrones electron orbit
ndypygui juja giro del electrón electron spin
ndypygua jagapy captura de electrón electron capture
ndypy josorehe por impacto de electrón by electron impact
ndypykusë termoiónica/o termoionic
ndypykusë synga válvula termoiónica termoionic valve
nohekasÿi ndypykusë emisión termioiónica termoionic emission
japoiko ndypykusë efecto termoiónico termoionic effect
ndypykusë jevy´ä conversión termoiónica termoionic conversion
ndypysë haz beam
ndygua ndypysë haz de luz light beam
ryryisü ndypysë haz electrónico electronic beam
yvyguigua ndypysë haz de la tierra beam of the earth
mbytesypa ndypysë haz centrado focused beam
ndypysëta multihaz multibeam
jevypujaesa ndypysëta ecosonda multihaz multibeam echosounder
pupo ndypysëta sonar multihaz multibeam sonar
ndypysëta akyïrü antena multihaz multibeam antenna
ndypysëta rekoty sistema multihaz multibeam system
ndyrai resolución resolution
angagua ndyrai resolución de imagen image resolution
ndyrai sungyrehe resolución por cuadro square resolution
opagy ndyrai resolución general general resolution
suhaisÿigua ndyrai resolución judicial resolution
ndyry componente component
ryryisügua ndyry componente electrónico electronic component
angypovysÿigua ndyry componente de reproducción playback component
kua´aruü ndyry componente software component software
ndyry chïsÿi componente minoritario minority component
ndyrynga hardware hardware
ndyryngagua kua´asä componentes de hardware hardware components
ndyrynga kua´andy programa hardware program hardware
ja´okatu ndyrynga hardware compatible compatible hardware
esäkua´a ndyrynga análisis hardware hardware analysis
ndyryrä mecha wick
syindy jakepa pe aceite impregnado en la oil impregnated in the wick
ndyryrärehe mecha
ndyryrä gueva mecha lenta slow wick
ndyryrä pueva mecha rápida quick wick
ndyryrä muandy hagua mecha para encender cohete wick to ignite rocket
kyäranda
ndysa diáfano diaphanous
ndysa vytu aire diáfano clear air
sakanda ndysa espacio diáfano open space
angacha ndysa diáfano reflejo clear reflection
ndysa vy bajo diáfano under clear
- 226 -
Ndyse
- 227 -
ngä
- 228 -
ngapa
- 229 -
ngareko
- 230 -
ngarujevysÿi
- 231 -
ngate
- 232 -
ngatusÿi
- 233 -
ngoi
- 234 -
ngoviapo
- 235 -
ngue´ärë
- 236 -
nguepa
- 237 -
ngy
- 238 -
ngykua
- 239 -
nimbapy
- 240 -
no´opo
- 241 -
nohepo
- 242 -
ntepo
- 243 -
nyhengue
- 244 -
nymby
- 245 -
ñandu´ä
- 246 -
ñare
- 247 -
ñe´eme´e
- 248 -
ñe´esupo
- 249 -
ñeka´e
- 250 -
ñembisy
- 251 -
ñengandy
- 252 -
ñepyrüpo
- 253 -
ñeÿsä
- 254 -
ñoiko
- 255 -
ñosyï
- 256 -
ñuajara
- 257 -
ñuäpo
- 258 -
ñuasÿi
- 259 -
ñyrÿiva
- 260 -
ogaete
- 261 -
oikoa
- 262 -
oikomyi
- 263 -
oikopyva
- 264 -
oïta
- 265 -
ojorä
- 266 -
okatë
- 267 -
omoindava
- 268 -
opasu
- 269 -
osapoko
- 270 -
pa´ä
- 271 -
pahosÿi
- 272 -
papaho
- 273 -
pasë
- 274 -
pasunte
- 275 -
paty
- 276 -
pe´anga
- 277 -
pe´engue
- 278 -
pea´o
- 279 -
peho
- 280 -
pengapo
- 281 -
perï
- 282 -
pesyita
- 283 -
pi´ä
- 284 -
pirérï
- 285 -
po´angapa
ra´ämuetagua po´angandy fábrica de juguetes toy factory
po´angapa fabricado/a manufactured
po´angapa po fabricado a mano hand-made
chakotyme po´angapa fabricado en laboratorio produced in laboratory
kondagua po´angapa fabricado localmente manufactured locally
joapyme po´angapa fabricado en serie manufactured in series
po´angapo fabricante manufacturer
po´angasÿi fabricación manufacturing
po´angasÿigua ronga proceso de fabricación manufacturing process
po´angasÿigua kua´anga teoría de fabricación theory of production
po´angasÿi ha japondygua fabricación y producción manufacturing and industrial
angyposÿi industrial production
sagua po´angasÿi fabricación óptica optical manufacturing
poapyrova octaedro octahedron
poapyrova ngaesypava octaedro truncado truncated octahedron
ta´anga poapyrova figura octaedro figure octahedron
poapyrova mbyjapava octaedro estrellado octahedron star
jaiko poapyrova octaedro regular regular octahedron
poämbi victoria poäsy victoria victory
poaty recoge collects
poaty ñe´esä recoge términos contains terms
poaty suÿho recoge tensión tension records
ojeñoty ha poaty siembra y recoge sowing and collects
ojepoaty umi hü´ëta se coge los resultados then take the results
poatypa recogida collection
ryrutagua poatypa recogida de envases collection containers
poatypa ñohova recogida automática automatic collection
chaukarägua poatypa recogida de muestra sample collection
pu´akungu poatypa recogida neumática pneumatic collection
poatypo recoger pick
poatypo haivyta recoger firmas collect signatures
poatypo chapÿita recoger pruebas collect evidence
poatypo pe embesë recoger el exceso collect the excess
poatypo yty recoger basura collect garbage
pogua haï´u sierra manual hand saw
ñukaaguy pogua haï´u sierra manual rural rural sierra manual
pogua haï´ugua jerengo arco de sierra manual bow saw manual
pogua haï´u koi´ä imbe sierra manual doble disco hand saw double disc
kytïta pogua haï´undie cortes con sierra manual cut with hand saw
pogua manual manual
pogua puapuru manual práctico practical manual
pogua heserysÿi manual de conducción driving manual
pogua japohosÿita manual de procedimientos procedures manual
purühaguigua pogua manual del usuario user manual
kuatiärahasÿigy pogua manual administrativo administrative manual
poguachï calibre (instrumeto) size
- 286 -
poguarö
- 287 -
poikyvy
- 288 -
pojevypo
- 289 -
pojokoy
- 290 -
pokopo
- 291 -
pokosÿi
pokosasÿi reconocimiento recognition
porängatagua pokosasÿi reconocimiento de patrones pattern recognition
apogua pokosasÿi reconocimiento laboral recognition of work
kua´andygy pokosasÿi reconocimiento científico scientific recognition
täkagua pokosasÿi reconocimiento internacional international recognition
pokosÿi manipulación manipulation
tehyitagua pokosÿi manipulación de cargas handling manipulation
hesete pokosÿi manipulación directa direct manipulation
ñoipytagua pokosÿi manipulación de embriones manipulation of embryos
kua´asay pokosÿi manipulación informativa manipulation of information
pokoÿ separar separate
mbaipyta pokoÿ separar mezclas separating mixtures
pokoÿ pe yty separar la basura remove garbage
koveäta pokoÿ separar ambientes separate environments
sakandata pokoÿ separar espacios separate spaces
pokoÿva separado/a separated
povi pokoÿva cable separado separate cable
pokoÿva johegui separados entre sí separated between
ä´ño pokoÿva elemento separado element separated
gyrytaguigua pokoÿva separado de los segmentos separated segments
eikeä pokoÿva acceso separado separated access
pokua´a habilidad ability
sahoha pokua´a habilidad lectora reading ability
pokua´agua rä´ä juego de habilidad game of skill
kua´agygua pokua´a habilidad cognitiva cognitive ability
avatygua pokua´a habilidad social social skills
pokua´aÿsÿi deficiencia deficiency
sagua pokua´aÿsÿi deficiencia visual visual deficiency
äsÿogua pokua´aÿsÿi deficiencia mental mental deficiency
myipo pokua´aÿsÿi deficiencia motríz drive failure
ñekasy pokua´aÿsÿi deficiencia cardiaca heart failure
ndoron pokua´aÿsÿi deficiencia renal renal failure
pomboty puño fist
heguigua pomboty de propio puño of own fist
pomboty mbotyva puño cerrado clenched fist
teï pombotyme en un puño in a fist
pombotygua kapu arma de puño gun grip
pomi manilla handle
okërä pomi manilla para puerta door handle
itaëgy pomi manilla metálica metal handle
tïäserä pomi manilla para vehículo car handle
pomigua muatyrösÿi reparación de manilla handle repair
pomoipo entregar deliver
kua´asasÿi pomoipo entregar información deliver information
arambygua pomoipo entregar temporalmente temporarily surrender
pomoipo araymasy entregar historial hand history
- 292 -
pomyi
- 293 -
pongatu
- 294 -
poränga
- 295 -
poravopo
- 296 -
porüäty
- 297 -
potasy
- 298 -
pouka
- 299 -
povirÿi
- 300 -
pugy
- 301 -
pu´aku
- 302 -
pu´andurÿi
- 303 -
pu´asa
- 304 -
pua´epo
- 305 -
puakuata
- 306 -
puandu
ngapo puanditandie completar campos con ceros complete fields with zeros
nyhepoaina puanditandie rellenando con ceros padding with zeros
kua´andysÿi puanditandie programación con ceros programming with zeros
puanditandie ha teïta con ceros y unos with zeros and ones
puandivy menor que cero less than zero
puandivy rusu positivo menor que cero positive less than zero
puandivy javy error menor que cero error less than zero
papapy puandivy número menor que cero number less than zero
puandivy ngesÿi fracción menor que cero fraction less than zero
puandu ducto duct
puandungÿ oleoducto oil pipeline
puangako grabar (imagen,sonido write (image, sound)
)repite
ta´asäta puangako grabar videos recording videos
teingata puangako grabar copias record copies
ta´angasyita puangako grabar películas burn movies
pu puangako grabar sonido sound record
puangakosÿi grabación recording
puangakosÿigua kua´andy programa de grabación recording program
puangakosÿi hojoja temyi grabación mecánica mechanical analog recording
analógica
puangakosÿigua mbo´enda estudio de grabación recording studio
puangakosÿigua kua´ary técnicas de grabación recording techniques
puangarei accidental accidental
anga puangarei imagen accidental accidental picture
puangarei ñeka´e punto accidental accidental point
puangarei soroë daño accidental accidental damage
äsekapu puangarei explosión accidental accidental explosion
puäpu´a botonera button spot
puapuru práctico practical
puapuru tarapa tratado práctico practice treaty
pogua puapuru manual práctico practical manual
puapuru ñembo´esy curso práctico workshop
puapuru mombytesä enfoque práctico practical approach
puapurusy prácticamente repite practical
puase altavoz de baja frecuencia low frequency loudspeaker
puasevy subwoofer subwoofer
puasesu super woofer super woofer
puasechï mini woofer mini woofer
soröngy puase bocina woofer woofer speaker
puasë inmediato/a immediate
puasë rahauka envio inmediato shipping immediately
puasë vaha transporte inmediato immediate transport
puasë mbapy empleo inmediato immediate employment
puasë jupi aumento inmediato immediate increase
- 307 -
puasësÿi
- 308 -
puehove
- 309 -
pugy
- 310 -
pundyi
- 311 -
pusa
- 312 -
pymyi
- 313 -
pyengo
- 314 -
pyinda
- 315 -
pyö
- 316 -
pype
- 317 -
pyrüypy
- 318 -
pysosy
- 319 -
pytaño
- 320 -
pyteka
- 321 -
pyva
- 322 -
raha
- 323 -
rahapo
- 324 -
randu
- 325 -
rëka
- 326 -
rekovy
- 327 -
rö´ä
- 328 -
rovakatu
- 329 -
rusuete
- 330 -
ryïku
- 331 -
rykye
- 332 -
ryryisü
- 333 -
ryso
- 334 -
sajara
- 335 -
sangarï
- 336 -
saro
- 337 -
sëmbi
- 338 -
siripo
- 339 -
sungy
- 340 -
syihö
- 341 -
syryha
- 342 -
sysÿi
- 343 -
tä´osa
- 344 -
taimpo
- 345 -
tapetychi´ï
- 346 -
tatarendy
- 347 -
rekoty
teiha
- 348 -
tesaruke
- 349 -
tyhaka
- 350 -
u
- 351 -
varete
- 352 -
vovypo
- 353 -
vykaräipy
- 354 -
vyü
- 355 -
ykäse
- 356 -
ysyryha
- 357 -
- 358 -