Está en la página 1de 20

UNIVERSIDAD NACIONAL

UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

FACULTAD DE CIENCIAS SOCIALES, EDUCACIÓN Y


COMUNICACIÓN
ARQUEOLOGÍA
SEMANA 9

CURSO:

Quechua I
TEMA: pronombres

DOCENTE:

Javier Eusebio Menacho Noe

ALUMNOS:

- León Gloria Roberto


- Montes Ocrospoma Emanuel
- Padilla Villar Andrea
- Salas Pozo Grecia

CICLO:

IV

HUARAZ
2021

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Shuntirantin
(Los pronombres)

¡Yamayllan
kaykaallaa,
yanasa!

Mallka,
¿yamayllaku
kaykanki?

Riqinakuy
Marco:Winchisllay, Mallka.

Mallka: Winchisllay, Yanasa.


Marco: ¿Yamayllaku kaykanki?
Mallka: ¡Yamayllam! ¿Qamqa?
3

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Marco: Nuqapis allillam.

Kaayinqantsik

1. Marcowan Mallka Yanasa kayan (Aw) (Mana)


2. Mallkaqa yamayllash kaykan (Aw) (Mana)
3. Marco mana allitsu kaykan (Aw) (Mana)

Mushuq shimikunawan pukllashun.

w i n ch i s ll a y

i u u m ch u p i n Winchisllay
Mallka
n q y a n a s a m Qam
u l h ll s i k i i
Yamaylla
Yanasa
q k a k a ll i ll a Nuqa
Allilla
a p q a m n ñ a ñ

r a y a m a y ll a

Huk napaakuykuna
Rosa: ¡Alli quya, tayta Pedro!
Pedro: Alli quya, shipash.

Sara: ¡Alli hunaq, yanasa Jesús!


Jesús: Alli hunaq, yanasa.

María: ¡Alli paqas, Kallu!


Carlos: Alli paqas, wayllushqallaa.

Miguel: ¡Alli ampi, tayta!


4

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

León: Alli ampi, Miguel.

Susa: ¡Chii, mamallay!


Dina: Chii, Susa.

Rimaykunata tinkutsishun
1. ¡Winchisllay, shipash! Hilda Riosmi kaa.

2. ¿Yamayllaku kaykanki? Allillam.

3. ¿Allillaku kaykanki? Yamayllam kaykaa

4. ¡Alli ampi, yanasa! Alli hunaq.

5. ¡Alli hunaq, mamay! Winchisllay, yanasa,

6. ¿Pitaq kanki? Alli paqas, yanasa,

Kay niypa yaskiyninta churashun

Rosa: Alli quya, tayta Pedro.


Pedro: Alli quya, shipash rosa.
Rosa: ¿Mayta aywanki?
Pedro: marcachaw aywa.
Rosa: ¿Tsaychaw imata ruranki?
Pedro: watucashaq yanasata.
Rosa: ¿Maychawtaq arunki?
Pedro: wayichaw.

Kay rimaykunata ushashun


- ¡Alli chumpam qay, yanasa!

- ¡allim qayka, tayta! ¿yamayllaku kayakanki?


5

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

- ¿Maychawtaq rantinqui?

- ¿Mayta aywanki, yanasa?

Napakuykuna
¡Yamayllaku
kaykanki!
Awmi,
yamayllam

Marco : ¿Imataq shutiyki?


Jesús : Jesús Morales Vegam.
Marco : ¿Maypita kanki?
Jesús : Yungaypitam.
Marco : ¿Maychawtaq taaranki?
Jesús : Chacaschawmi. Marco :
¿Imataq kanki?
Jesús : Abugadum kaa.
Jesús : ¿Maychawtaq uryanki?
Marco : Fiscalíachawmi.
Marco : ¿Ima mikuyta yachanki?
Jesús : Haka pichuta, tawri utsutam.
Marco : ¿Ima ashmata kuyanki?
Jesús : Mishita, allqutam.

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Rimaykunata tinkutsishun
1. Shutin Chacaschaw.

2. Maypita kanqan abugadu.

3. Taaran Tawri utsuta.

4. Ima kanqan Jesús Morales.

5. Uryan Allqu, mishi.

6. Yachan Fiscalíachaw

7. Kuyay ashman Yunqaypita

Alli kanqanta, mana allí kanqanta willakusshun


a. Marcom Yuqaypita (Aw) (Mana)

ch. Jesús Chacaschaw yachan (Aw) (Mana)

h. Marco haka pichuta yachan (Aw) (Mana)

i. Jesús mishita, allquta kunatsu (Aw) (Mana)

Kay shimikunawan rimaykunata qillqashun


a. Shuti : qay shumaq shipash shutikun carmen
b. Ashma : qay shumaq ashmata_kuyanki
c. Kuyay : shumaq wallpakunata warmi kuyan

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Ñuqam kaa
¡Nuqa!
¡Nuqantsik !

Nuqa María Cristina m kaa, Huaraschaw mi yurikurqaa, Chimbuutichaw mi


taaraa, ingeniera m kaa, huk proyectuchaw mi uryaa; mishita m, allquta m kuyaa,
siwichitam allaapa yachaa, qichwatam parllaa. ¡Payllaa!

Tapuykuna
¿May markapitam, María Cristina?
Maria cristina Huaraspita
¿Maychawtaq taaran?
Chimbuutichaw taaran
¿Imatash kuyan?
Mishita, allquta kuyan
¿Imatash yachan?
Siwichita allapa yachan

Tinkutsishun
1. Markan Qichwata
2. Yachan Chimbuutichaw
3. Taaran Mishita
4. Kuyan Siwichita
5. Parlan Huaraz

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Kanan kikintsikpaq willakushun


-Nuqa shuti Roberto Leon Gloria unasamchaw yachaku arquiuluguta, taraa marianchaw.
-Nuqa shutiku Emanuel Montes Ocrospoma, carhuazchaw taraa, parlaa
quuichwata,castellanutawan.
-Nuqaqa qa Grecia salas Pozo, arukuyta yacha,qay nuqa yapan mikuyta yachaa
-Nuqa shuti Andrea Padilla Villar, mishita, allquta kuya,marcachaw allapa nunakuna tushukuyan

Sufihu yachakuy Sufiihu –mi,

rakikan –mi; –m.

¿Ima ashmakunataq kan?

Huk puka wallpam.

Hatun, yuraq kuñishmi.


huk hatun haka.
huk allqu papu shareykan.

¿Ayka ashmakunataq kayan?, ¿imanawtaq kaykayan?

chusku shumaq wallpakuna kayan


chuskunkuna wallpakuna pukalla kayan

¿Ayka ashmakunataq kayan?, ¿imanawtaq kaykayan?

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Ishkay allqukuna rikaykayan

Ishkay allqukuna sharaykayan

¿Imatataq mikuyan?

Kakash harata mikun

ashnu qewata mikun

¿Maychawtaq yachayan?
Kunturqa hatun pishqum

rachakqa tamyaptinmi junaqpa waqar purin

Rimanakuy niyta ushashun.

Manuel: Shipash, ¿imataq shutiyki?


Ana: Anam nuqapa shuti
Manuel: ¿Maypita kanki?
Ana: nuka qa huarazpita
Manuel: ¿Maychawtaq kawanki?
Ana: marcaachaw juntikun marianchaw
Manuel: ¿Maychataq uryanki?
Ana: chacrachawmi urya
Manuel: ¿Imata kuyanki?
Ana: nuqa allquta mishita kuya
Manuel: ¿imataq yachanqui?
Ana: Siwichitam allaapa yachaa.

10

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Mushuq shimikuna

Qichwa Huk shimi Qichwa Huk shimi


Nuqa Yo Yurikuy Nacer
Nuqakuna Ustedes Taaray Sentarse
Nuqantsik Yachay
Kay Nosotros Uryay Saber
Kuyay Esto Parlay Trabajar
Querer Hablar

Rimaykunaman churashun
Ñuqa Ñuqakuna Ñuqanchik

- ñuqa qichwata parlaa.

- ñuqakuna Limata aywayaa.

- Ñuqanchik allquta kuyantsik.

- Nuqam wasichaw tara.

- Nuqantsik mishita kuyantsik.

- - Nuqakunam tantata mikuya.

Kay ruraykuna shimita churapushun

parlaa / aywaa kayaa aywantsik


kuyaa / kay yachayaa kuyantsik

- Ñuqa mishita, allquta kuyaa.


- Ñuqakuna papata, tantata yachayaa.

- Ñuqam kastillanuta parlaa.

- Ñuqanchikmi Arequipata aywantsik.

- Ñuqa___kay__ mishita, allquta ___kuyaa____________.

- Ñuqa __kay__ siwichita, apita _______yachayaa________.


11

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Kanan kay shimikunawan rimaykunata qillqashun


Ñuqa : Nuqa miku tantata.
Parlantsik : Nuqantsik qichwatawan, castellanutawan parlantsik
. Uryayaa : Nuqakuna uryaya papata, olluquta chacrachaw.

Rimaykunata allitsashun

a. Noqa Lucila Leonmi kanki.


Nuqa Lucila lión qa
b. Noka tamalta, tallarinta yacha.
Nuka tamalta ,tallarinta yachaa .
c. Yachay wayichumi uryaya.
yachay wayichaw urya .
d. Limachawmi taraa.
Limachaw taara

Kikinpaq shipash parlamutsun

Hurazpita, Magda shutin, Leonmi apellidon, hakata, tawrita yachan, kima chunka
watayuq, oficinachaw arun, waakata, kawalluta, haka, kuñishta waatan,

Yunqaychaw kawan, abuqada, bulita yanasanwan pukllan, mishita, allquta


allaapa kuyan, chifata, puchiruta yachantsu, kima ñañan, huk turin, mamanwan,
taytanwan yachan, huk wawan kapun.

Nuqa huarazpita qa, Magda shutee, leonmi apellido, hakata tawrita yachaa, kima chunka
watayuqmi qa, oficinachawmi aruu, hakata, kawalluta, kuñishta wataa.
Yungaychawmi kawa, abuqada, bulita yanasaawan puklla, mishita allquta, allapa kuyaa,
chifata, puchiruta mana yachatsu, kima ñaña, huk turee, mamawan, taytawan yacha, huk
wawa kapaman.

12

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Qam kanki
Qamq a
Manuelmi
kanki

Qam Manuel Floresmi kanki, Huaraspitam yurikurqayki, Tumbischawmi


paaranki, mikaanikum kanki, tallirchawmi uryanki, allqutam kuyanki,
mamaykipa Juanam shutin, taytaykipa Miguelmi, huk wawqiyki kapushunki.

Tapukuykuna

a. Manuelqa Huaraspitam (Aw) (Mana)


ch. Manuelqa tumbispitam (Aw) (Mana)
h. Manuelqa Huaraschaw yachan (Aw) (Mana)
i. Wawqin kaapuntsu (Aw) (Mana)
ii. Tallerchaw taaran (Aw) (Mana)

Manuelta kawayninpaq tapushun

Manuel: ¿Imataq shutiyki?

Kallmi: shuti kallmi

Manuel: ¿Maypita kanki?

Kallmi: marianpitam qaa

Manuel: ¿Imata mikuy yachanki ?

Kallmi: yunqata y papapichuta yachaa

Manuel:¿ mechuwtaq taranqui ?

Kallmi: markaachaw huarazpitam

Manuel: ¿ayka tarayanki wayiquichaw?

Kallmi: iskay taraya wayichaw

Mushuq shimikunawan rimaykunata qillqashun.


13

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Qichwa Huk shimi Qichwa Huk shimi


Qam Tu Tayta Papa
Qankuna Ustedes Mama Mama
Paaray Estar Wawqi Hermano
Shuti Nombre Kay Esto
Uryay trabajar Huk uno

a. Qam Limachaw paaranki


Qam marianchaw taaranki
b. Qamkuna Cuscupita kayanki.
qamkuna karupita shayamunki
c. Mamayki, wawqii wasichaw uryayan.
Paykuna uryayan chacrachaw
d. Taytaa allquta kuyan.
pay kuyan mishita
e. Huk mishi kapaman.
ishkay haka kapaman

Rimaykunaman churashun
Qam Qamkuna -nki

a. ____qamkuna___ tantata, asukarta, papata__mikuya- nki.


ch. ___qamkuna________ markaata aywaya -nki.
i. Qamshi yachay wasichaw ___kaykanki.
ii. Qamkunash qichwata, kastillanuta ____parlayanki.
k. Qammi haka pichuta, wallpa kalduta __mikunki

Tapuykunata yaskishun

14

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

¿Qamqa maypita kanki?

Nuqa qa perupitam

¿Maychawtaq yachanki?
Nuqa yacha huarazchawmi

¿Ayka watataq kapushunki?


Huk chunqa watayoq
¿Qamkuna maypita kayanki?

Mariampitam kayaa
¿Maychawtaq uryayanki?

huarazchawmi uryaya

Kaykunawan hukpaq rimarishun

15

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Marcelo shutin, Huancavelicapita, Tacnachaw yachan, miinachaw uryan, pistqa


chunka watayuq, mamanpa Vilma shu tin, taytanpa Pedro, huk hatun wayin,
kaarun kapun, kakashta waatan, kawallutawan ashnuta kuyan, ingeniero,
tantata, kiisuta yachan, shumaq qutsun, allaapa purín.

Emanuel shutin, Ancashpita, Huarazchaw yachan, yachakun universidachaw,unasamchaw huk chunka


watayuq, mamanpa Maria shutin, Taytanpa Juan, Huk hatun chacran, wayin ,kaarun kapun, akata,
allquta kapun, arkeuluga tanta, kiisuta yachan, shumaq qutsun, allaapa purin.

Payta riqishun
¿Paypa
Payqa imataq
Raúl shutin?
Floresmi

Raulpaq parlarishun
José: ¿Imash shutin?
César: Payqa raul floresmi shutin.
José: ¿Maychawshi arun?
César: wayinchaw arun.
José: ¿Mamanpa imash shutin?
César: carmina shutin.
José: ¿Taytanpa imash shutin?
César: pedro shutin.
José: ¿Ayka watash kapun?
César: huqta chunqa watayoq.
José: ¿Maypitash?
16

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

César: marianpitash.
José: ¿Imata ruraytash yachan?
César: arquiulugu yachan.
José: ¿Ima shimitash parlan?
César: quechuatash, castellanutash parlan.
José: ¿Imash warminpa shutin?
César: luz marlenimi shutin

Raúlpaq churanqaykiwan rimashun

Payqa Raul Floresmi, warminpa Luz Marlenimi shuntin… wayinchaw harun, carmina shutin mamampa,
taytanpa perdo , huqta chunqa watayoq , mariampitash , arkeulugush, castillanuta, quechuata parlan.

Mushuq shimikunata ashishun

Qichwa Huk shimi Qichwa Huk shimi


Pay El Ruray Hacer
Paykuna Ellos Mushuq Nuevo
Warmi Mujer Rimay Molestar
Wata años Qillqay escribir

w w n p i s ll a y q Huk shimikunata tariy


nuqa , qay
p a y a ch u p i n i
warmi
n r y y r i k a y ll pay

r m h k s i k i i q paykuna
q i a u a ll i ll a a wata
allilla
a p q n m u sh u q y rimay
rikay
w a t a r i m a y uu
wata
n u q a q a m k a y mushuq

17

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Kay siqikunawan rimayta qillqashun, tsaypaq pay, paykuna, mama shimita iñishishun

Qay paltakunata mikushun

Pay mikun qay poku lucmata

Warmi shumaq apishninwan qalkan

Allikaq mana allí kay rimayta ashishun. Paymi

Huarazchaw yachanki mana

Payshi Limachaw yachaa. mana

Paykuna qichwata, kastillanuta rimayan. Paykuna alli

pampachaw pukllan. mana

Rimaykunata patsaatsishun

Paypa Limachawmi María Mercedesmi, shutin yachan.


Paypa Maria Mercedesmi shutin, limachawmi yachan.
Paykuna allqutam Yunqaypitam kayan, allaapa kuyayan.
Paykuna yungaypitam kayan, allqutam allaapa kuyayan.

Riqinakuy rurashun
Carlos: ¡Rimaykullaa, shipash!
Violeta: ¡Winchisllay, taytay!
18

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Carlos: ¿Maypitataq kanki?

Violeta: Limapitam kaa.


Carlos: ¿Maychawtaq yachanki?

Violeta: Huarazchawmi yachaa.


Carlos: ¿Maychawtaq uryanki?
Violeta: Yachay wayichawmi.
Carlos: ¿Ayka watataq kapushunki?
Violeta: Kima chunka watam.
Carlos: ¿Imataq kanki?
Violeta: Yachatsikuqmi kaa.

Carlos: ¿Imatataq mikunki?


Violeta: Haka pichutam, llunkatam.

Kaayiy tapukuykuna

¿Maypitataq Violeta?
Limapitam Violeta
¿Maychawmi uryan?
Yachay wayichawmi uryan
¿Imatam yachan?
Haka pichutam, llunkatam yachan
¿Ayka watayuqmi?
Kima chunka watayuqmi
¿Imam payqa?
Yachatsikuq

19

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier


UNIVERSIDAD NACIONAL
UNIVERSIDAD NACIONAL
“SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”

«SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO»

Yanasawan tapunakushun

Miguel : ¿Imataq shutiki?


Alicia : Aliciam shuti

Miguel : ¿Maypitataq kanki?

Alicia : Yungarpitam kaa


¿Ayka watataq kapushunki?
Miguel :
Kima chunka watayuq
Alicia :
¿Imataq kanki?
Miguel :
Arkeuluga kaa
Alicia :

20

Quechuatsikta llapantsik yachakushun Noé Menacho Javier

También podría gustarte