Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
SINTAXIS
(Sobre la construcción y el orden
de las partes de la oración)
EDICIONES CLÁSICAS
MADRID
Colección de Autores Latinos
Director:
José Joaquín Caerols Pérez
I.S.B.N.: 84-7882-739-0
Depósito legal: M-
Impreso en España
Imprime: CIMAPRESS
Para Antonio,
porque la muerte
no pudo llevarse
lo sentido
ÍNDICE GENERAL
10
INTRODUCCIÓN1
––––––––––
2
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis, introd., trad. y notas de V. Bécares,
Madrid, Gredos, 1987.
12
Introducción
––––––––––
4
Ya el propio Apolonio Díscolo había insistido también en su obra en
la necesidad del estudio sintáctico para la comprensión y análisis de los
usos, especialmente los literarios (Sintaxis I 6, p.76. Citamos siempre por
la edición de V. Bécares).
14
Introducción
––––––––––
5
No olvidemos la importancia del análisis literario en la gramática an-
tigua que, en gran medida, surge para explicar las desviaciones que se en-
contraban en los autores reconocidos por la tradición. Ya el propio Quin-
tiliano (Inst. I 4, 2) distinguirá en Roma entre la poetarum enarratio o gra-
mática histórica, centrada en ese análisis literario y hermenéutico, y la
recte loquendi scientia o gramática metódica, centrada en enseñar a hablar
y escribir correctamente.
15
PRISCIANO, Sintaxis
16
Introducción
––––––––––
6
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis…, III 166 (p.352).
17
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
7
Somos conscientes de que, como indica Desbordes en un artículo funda-
mental sobre el origen de estos cuatro procedimientos (1983), ya habían apa-
recido mencionados en la Retórica a Herennio (IV, 21,29) a propósito de la
paronomasia, que puede conseguirse “addendis litteris, demendis, transfe-
rendis” o “commutandis”. E igualmente aparecían también en numerosos
textos de la antigüedad a propósito de la ortografía, los barbarismos, meta-
plasmos, etimologías… Además, en realidad, todos estos usos literarios ha-
brían retomado las categorías de la física aristotélica acerca del cambio o mo-
vimiento, que se produce según tres categorías (cantidad –aumento o dismi-
nución–, cualidad y lugar). Pero, para nosotros, son Apolonio Díscolo y Pris-
ciano los que utilizan ya el procedimiento desde un punto de vista gramatical,
y no sólo para describir desviaciones. Posteriormente, la novedad y la impor-
tancia del tratamiento de Linacro en el XVI es su aplicación sistemática para
la explicación del funcionamiento de la lengua y del habla normal, no sólo
literaria. Cfr. F. Desbordes (1983: 25-31).
18
Introducción
––––––––––
8
V. Bécares (1987: 46-47).
19
PRISCIANO, Sintaxis
23
PRISCIANO, Sintaxis
24
Introducción
––––––––––
11
E. Sánchez Salor (2002: 361).
25
PRISCIANO, Sintaxis
Fuentes
Como estamos viendo en esta introducción, la
fuente esencial utilizada por Prisciano es Apolonio
Díscolo.12 Ya en la carta introductoria a todas las Ins-
titutiones, que incluimos en el inicio de nuestra traduc-
ción, se cita al gramático griego, cuya sintaxis pre-
tende traducir Prisciano (in Latinum transferre sermo-
nem). Y se dice que pocos autores han tratado este
tema de una manera más detallada y clara (scrupulosis
quaestionibus enucleatius), corrigiendo los errores de
gramáticos anteriores con preceptos ciertos y raciona-
les (certisque rationis legibus emendasse).
Prisciano era consciente de que las teorías de Apolo-
nio, adaptadas a la lengua latina, explicaban los hechos
de ésta mejor que la enseñanza tradicional.13 Y, por ello,
intentará imitar numerosos aspectos de su fuente griega:
––––––––––
12
Como se nos dice en la traducción española de su Sintaxis, el término
“Díscolo” haría alusión a lo arduo y lo conciso de su prosa (p.7), lo cual
nos da idea de la dificultad que suponía ya en su época la comprensión de
un estudio sintáctico como el de Apolonio o, después, el de su seguidor
Prisciano.
13
Cfr. E. Sánchez Salor (2002: 361).
26
Introducción
––––––––––
15
Cfr. sobre este tema, Priscien, Grammaire (2010: 38 sigs.).
28
Introducción
29
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
16
A. Luscher (1912).
30
Introducción
intransit.
––––––––––
18
Cfr. Prisciano, Instit. GLK II, 374.
33
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
20
Apunta Vicente Bécares, en la introducción de su traducción de la
Sintaxis de Apolonio, que estas nociones estaban ya presentes en el gra-
mático griego, que las distingue con los verbos symphéro y epiphéro
(1987: 42).
21
Reciprocam uel sui passam, quam Graeci ἰδιοπαθῆ uocant (…) ut
uideo memet (XVII, 108); o bien en XVII, 106: Prima et secunda persona
uel in se reciprocantur, id est refringuntur, uel in alias diuersas transeunt,
cum non absolutis uerbis adiunguntur. In sese quidem reciprocantur, ut
misereor mei… noces tibi… in alias uero diuersas transeunt, ut misereor
illius… noces illi.”
22
Transitio qui in se reciprocatur dice en XVII, 30; o: Per retransitio-
nem aliquam, ut praedictum est, construitur, id est quando ab ipsa in aliam
35
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
fit transitio personam et ab illa in eam retransitio, quae similiter obliquum
exigit, ut rogat me seruus ut miserear sui, petit me amicus ut sibi pro-
sim…XVII, 133.
36
Introducción
Estructura de la obra.
37
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
29
Cfr. Priscien, Grammaire (2010:10).
30
Como obra no gramatical sólo nos ha llegado una traducción en verso
latino de la Periegesis de Dionisio, que continuaría también con su afán
traductor griego-latín.
31
Cfr. Priscien, Grammaire (2010:9).
42
Introducción
––––––––––
32
Por ejemplo, sobre la diferenciación entre Introductiones e Institutio-
nes gramaticales, vid. Sánchez Salor (2002: 129).
33
Cfr. Praefatio a la edición de G.L.K., II, p.IX.
43
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
36
Por ejemplo, las proprietates significationum de Prisciano se convier-
ten en los modi significandi de los modistas, que recogen también concep-
tos fundamentales de las Institutiones como el de transitividad.
37
En términos muy duros se expresa por ejemplo Chomarat, para quien
los modistas son Prisciano y Donato empobrecidos y formulados en un
lenguaje filosófico y abstracto (1981: 223).
45
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
38
Covington, M.A. (1979: 471).
39
G.L.K. II, XII y XXX en la introducción, que cita elogios de Eutychio,
Alcuino…
46
Introducción
––––––––––
41
Cfr. VALLA, Eleg. I praef., II praef. (p.59 y 184 sigs. en la edición y
traducción de S. López Moreda, Cáceres, 1999). Sobre este tema, vid.
igualmente E. Sánchez Salor (2002: 56 sigs.), quien recoge también un
fragmento de una carta de Valla a Juan Serra (epist. 13), en la que afirma
que ha añadido algo a lo aportado por Donato, Servio y Prisciano, pero que
sobre todo ha corregido a los gramáticos posteriores a ellos, es decir, a los
denostados medievales: “¿Que añado algo a lo que dijeron Prisciano y
otros gramáticos? ¿Voy por ello a ser criticado?... ¿Es que esos gramáticos
(Prisciano, Donato, Servio y demás gramáticos antiguos) soporta-rían las
heces de estos más recientes que nos han dejado libros de Gramática, o de
Retórica, o de Léxico, o de Comentario de autores? Me da vergüenza dar
sus nombres: Francisco Buto, Sucinas, Everardo, Martín, quien vomitó un
libro sobre los modos de significación, Alejandro, quien tomando los pre-
ceptos latinos de Prisciano los escribió en versos bárbaros añadiendo mu-
chos errores de su propia cosecha, Alano, Venturino, Pedro de Viñas, Ugu-
ción, Catolicón, Aimón, Azón, Dionisio, Traveto, Bienvenido el monje”.
42
Por ejemplo, su definición de verbo será repetida por Nebrija: Verbum
est pars orationis declinabilis cum modis et temporibus, sine casu, agendi
uel patiendi significatiua. Cfr. Prisciano, G.L.K. II, 369 y Nebrija, Intro-
ducciones Latinae [f.18, col.b]
48
Introducción
––––––––––
43
Apología ad Eugenium IV, en L. VALLA, Opera omnia, Basilea,
1540 (ed. por E. Garin, Turín, 1962, p.799).
44
Eleg. I 24 (p. 144) que alude a Prisciano Instit. VIII, 72-81 (G.L.K.II,
430).
45
Eleg. I 30 (p. 168) que alude a Prisciano Instit. IX 39 (G.L.K. II, 475).
46
Por ejemplo, dirá Valla a propósito de una observación de Prisciano
sobre el supino: “Observación digna del buen latín si fuese cierta; pero no
lo es ni por criterios de autoridad ni por la razón. En verdad no puso ningún
ejemplo basado en el criterio de autoridad…” (Valla, Eleg. Edic. S. López
49
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
Moreda, p.169). Es curioso porque, a pesar de esta crítica contra una opi-
nión de Prisciano vertida en su tratado De Nomine, et pronomine et uerbo,
más adelante dirá Valla que, sin embargo, Prisciano sí acierta en una obra
suya “de mayor extensión, mucho más elaborada y de más talento”. Sin
duda, esta obra son las Institutiones. Críticas similares contra aquellas afir-
maciones de Prisciano que no se basan en los pilares mencionados, las en-
contramos en Valla (p.171), donde afirma: “En este punto yo disiento de
Prisciano con suma libertad, tanto por criterios de razón, que más tarde
diré, como por criterios de autoridad, y sobre todo la de Marco Fabio, a
quien pongo por delante de todos sin ningún género de dudas”. Cfr. Otros
pasajes similares en Eleg. pp. 188, 192, 202, 216, 220, 234, 266, 274, 304,
346, 482, 720, 726, 730, 732 y 792.
47
Priscien, Grammaire (2010: 45).
50
Introducción
Nuestra traducción
Para la realización de esta traducción, nos hemos
basado tanto en la edición de Martin Hertz de G.L.K.
(1855-59), como en la edición y traducción del libro
XVII del grupo Ars Grammatica (2010), que presenta
alguna ligera variación en la edición del texto, referida
sobre todo a la aceptación o no de algún pasaje du-
doso. Hemos marcado en nota aquellos pasajes en los
que, en nuestra opinión, convenía apuntar la diferencia
entre ambas ediciones.
Por otra parte, hemos mantenido la lengua griega
en las citas de autores helenos, y hemos traducido
aquellos ejemplos, latinos o griegos, que considerá-
bamos pertinentes para la explicación de la teoría de
Prisciano. En estos casos hemos utilizado la cursiva
para el ejemplo citado por el gramático y hemos co-
locado nuestra traducción entre paréntesis y comi-
llas.
Igualmente, hemos insertado a pie de página la re-
ferencia de las citas clásicas, así como la indicación de
los pasajes tomados de Apolonio Díscolo. En cuanto a
la doctrina gramatical, hemos introducido también no-
tas aclaratorias cuando así lo hemos estimado conve-
niente.
Por último, hemos incluido un índice de aquellos
términos gramaticales que, en nuestra opinión, pueden
interesar a quienes acudan a la Sintaxis de Prisciano
centrándose en alguno de los aspectos concretos que
aparecen en su obra.
Por todo ello, esperamos que esta traducción sirva
a investigadores y estudiosos de la obra de Prisciano,
51
PRISCIANO, Sintaxis
BIBLIOGRAFÍA
1. Fuentes clásicas.
APOLONIO DÍSCOLO, Sintaxis, estudio y traducción de V.
Bécares, Madrid, Gredos, 1987.
PRISCIANO, Institutiones, G.L.K., tomos II y III.
PRISCIEN, Grammaire, livre XVII – Syntaxe, 1, introduc-
ción, edición crítica, traducción al francés y notas por el
grupo Ars Grammatica (M. Baratin et alii), París, Li-
brairie Philosophique J. Vrin, 2010.
2. Estudios.
AMACKER, R. (1990), “L´argumentation pragmatique chez
Priscien: persone et deixis”, Historiographia Linguis-
tica 17, pp.269-91.
BARATIN, M. (1978), “Sur l´absence de l´expresssion des
notions de sujet et de prédicat dans la terminologie
grammatical antique”, en Collart J, Varron, grammaire
antique et stylistique latine, París, pp. 205-209.
— (1989), La naissance de la syntaxe à Rome, París.
BARATIN, M., DESBORDES F. (1981), L’analyse linguis-
tique dans l’Antiquité Classique, París.
BARATIN, M., COLOMBAT, B. y HOLTZ, L. (eds), (2009) Pris-
cien: transmission et refondation de la grammaire, de
l’Antiquité aux Modernes, Turnhout, Brepols.
CHEVALIER, J. C. (1968), Histoire de la syntaxe: Naissance
de la notion de complément dans la grammaire fran-
çaise, Ginebra.
52
Introducción
53
PRISCIANO, Sintaxis
54
Carta introductoria1
––––––––––
1
Colocamos al principio de nuestra traducción de la sintaxis la carta
introductoria que Prisciano escribe al inicio de sus Institutiones, pues cree-
mos que ayudará a la comprensión de las líneas generales de su obra y, en
concreto, de su sintaxis.
Prisciano gramático de Cesarea a Juliano cón-
sul y patricio
57
PRISCIANO
––––––––––
necesidad de tomar aire. Finalmente añade el verbo principal: conatus sum
pro uiribus rem arduam quidem, sed officio professionis non indebitam
supra nominatorum uirorum praecepta, quae congrua sunt mihi uisa in
Latinum transferre sermonem. Debería haber dicho cum inueniam o quo-
niam inuenio” (Eleg. p.235).
58
Carta introductoria
––––––––––
2
Las alusiones de Prisciano en este pasaje a su propia obra (scripta
compendiosa) como un resumen de los trabajos de Apolonio (spatiosa uo-
lumina) y de Herodiano (scriptorum pelagus) han sido utilizadas como ar-
gumento en el debate sobre si los trabajos de Apolonio y Herodiano for-
maban una única obra, o eran libros diferentes sobre aspectos diversos de
la gramática. Las indicaciones de Prisciano en esta carta introductoria se
han interpretado en el sentido de que serían trabajos independientes y com-
plementarios. Cfr. V. Bécares en la introducción de la Sintaxis de Apolonio
Díscolo (1987: 32).
59
PRISCIANO
60
Carta introductoria
61
PRISCIANO
––––––––––
4
Como vemos, ya en esta carta introductoria, da pistas Prisciano de las
bases sobre las que asentará su obra: imitación de Herodiano y Apolonio,
de los que destaca su precisión y claridad (repitiendo además varias veces
la palabra ratio –razón–); crítica contra la gramática anterior; unión en su
obra de elementos griegos y latinos; carácter extenso y compilatorio.
62
PRISCIANO
Libro XVII
SOBRE LA SINTAXIS
65
PRISCIANO, Sintaxis
66
Libro XVII
––––––––––
5
Este pasaje está tomado literalmente de Apolonio, Sintaxis I, 2, p.73-
74 en la traducción de V. Bécares, a cuya paginación remitiremos cuando
nos refiramos a Apolonio. En este capítulo, el gramático griego exponía ya
la idea, retomada ahora por Prisciano, de que las letras constituyen las sí-
labas, éstas las palabras y éstas, a su vez, la oración.
6
Este capítulo será también prácticamente traducción del capítulo I 3 de
Apolonio (p.74). A partir de aquí, lo que se va a detallar son fenómenos que
afectan a letras, sílabas, palabras e incluso oraciones: reduplicaciones, añadi-
dos, pérdidas de elementos, alteraciones, cambios de orden…
7
Verg., Aeneid. IX 427.
8
Cic., Catil. I 1,3.
67
PRISCIANO, Sintaxis
68
Libro XVII
––––––––––
16
Como se indica en la nota correspondiente de Priscien, Grammaire…
(2010: 14), este ejemplo había aparecido ya en otros gramáticos: Donato
659, 2 H; Charisio 357,8 B; Diomedes G.L.K. I, 449,24; o Pompeyo G.L.K.
V, 294,8.
17
Este capítulo responde también al capítulo I 5 de Apolonio Díscolo
(p.75 sigs.).
18
Hor., Serm. II 1, 44-46.
19
Hor., Carm. IV 13,20.
20
Verg., Aeneid. I 12.
21
Verg., Aeneid. I 37.
22
Verg., Aeneid. I 84-85.
69
PRISCIANO, Sintaxis
70
Libro XVII
––––––––––
27
Este pasaje (tomado de Apolonio I 8, p.77), en el que se distingue
entre barbarismo y solecismo como los uitia que afectan o bien a una pa-
labra en el caso del barbarismo, o bien a la conexión de varios términos en
la frase en el del solecismo, expone la teoría general recogida en toda la
gramática clásica acerca de estos “defectos”.
28
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 9 (p.77).
71
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
29
Los pronombres prepositivos serían los deícticos, de los que trata
Prisciano en el libro XII, pues introducen una deixis o referencia previa,
mientras que los pospositivos o anafóricos, son los relativos, literalmente
“los que traen de nuevo”. Como iremos viendo a lo largo de su sintaxis,
Prisciano considerará a los pronombres relativos nomina generalia, distin-
guiendo así tres tipos de nombres: estos generalia (relativos, indefini-
dos…), apelativos (comunes) y propios.
30
En esta consideración del subjuntivo como el “que aparece a conti-
nuación”, vemos también la importancia que se le daba en la gramática
antigua, y en concreto también en la de Prisciano, al orden lógico de pala-
bras, según el cual el indicativo aparecería en la frase antes que el subjun-
tivo.
31
Traduciremos, y colocaremos entre paréntesis, aquellos ejemplos
cuya traducción pensamos que ayuda a la comprensión del pensamiento de
Prisciano.
32
En este caso Prisciano toma de Apolonio incluso el ejemplo (Sintaxis
I 9, pp.77-78). Por otra parte, seguimos viendo la importancia dada al or-
den lógico en la frase
72
Libro XVII
73
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
edición de Keil, que los mantiene separados. Creemos que así, unidos en
la primera parte de los ejemplos, se entiende mejor la doctrina de Prisciano.
38
Verg., Aeneid. II 1.
39
Verg., Aeneid. II 262-3.
40
Verg., Aeneid. IV 593-4.
41
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis I 11 (p.79). Nos parece muy signifi-
cativo que el esquema que están siguiendo Apolonio Díscolo o Prisciano
en el análisis de estos fenómenos que se producen en la ordenación de la
frase es el de analizarlos partiendo de criterios como el añadido, la supre-
sión, el cambio de orden o de algún elemento, es decir, additio, detractio,
transmutatio… procedimientos de los que hablaba ya Quintiliano desde el
punto de vista retórico para hablar de las desviaciones y figuras retóricas y
procedimientos que, con el paso del tiempo, serán los utilizados para ex-
plicar las figuras de construcción en la gramática racional del XVI (figuras
gramaticales, que no retóricas), con Linacro o el Brocense, autores influi-
74
Libro XVII
75
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
45
Ter., Eun. 397-8.
46
Verg., Aeneid. IV 62.
47
Verg., Aeneid. II 36-7.
48
Introduce ahora Prisciano, siguiendo también a Apolonio (I 12, p.79
sigs.), el cuarto procedimiento por el que se producen desviaciones en la
sintaxis de la frase latina: el de la immutatio, que dará lugar en la gramática
racional a la figura de la enálage con sus variantes.
76
Libro XVII
––––––––––
49
Ter., Eun. 468.
50
Verg., Aeneid. III 236.
51
Verg., Aeneid. X 664.
52
Sigue Prisciano nuevamente a Apolonio en este capítulo (Sintaxis I
13, p.80 sigs.).
77
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
53
Cfr. Apolonio, Sintaxis, I 14 (p.81).
54
La insistencia de que nombre y verbo son los dos constituyentes ne-
cesarios para que haya oración y, además en este orden, primero el nombre
y después el verbo, será uno de las premisas básicas de toda la gramática
racional, apoyándose para ello tanto en criterios lógicos (el nombre es la
materia y el verbo es la forma) como lingüísticos (significado del verbo,
figuras de construcción y niveles…). Además, las gramáticas racionales
tratan primero el nombre y las categorías nominales (relacionadas más con
la morfología), y después el verbo y las categorías verbales (que afectan
más a la sintaxis de la oración). Cfr. E. Sánchez Salor (2002: 365).
55
En este caso, incluso traduce Prisciano el ejemplo griego utilizado por
Apolonio Díscolo, si bien suprime el artículo griego, e introduce la inter-
jección heu.
78
Libro XVII
79
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
empleado por Apolonio. Un poco más adelante (15-16), para diferenciar
entre nombre y pronombre, distinguirá Prisciano (una diferención que no
estaba aún bien establecida en Apolonio) entre sustancia y cualidad, afir-
mando que los nombres indican una sustancia general o propia, mientras
que, cuando los pronombres sustituyen a un nombre, indican una sustancia
o cualidad concretas. Cfr. Priscien, Grammaire (2010: 97).
59
Apolonio Díscolo, Sintaxis I 17 (p.82)
60
Pensamos que este apartado es de suma importancia en la doctrina
lingüística de Apolonio Díscolo, de Prisciano y, a partir de aquí, de toda la
gramática racional hasta nuestros días. Se basa en la consideración de que
en toda frase hay nombre y verbo, de manera que no existen los verbos
impersonales, y son las figuras como la elipsis, las que explican las apa-
rentes anomalías. Serían figuras gramaticales, no poéticas, y explican, aún
a nivel de uso, construcciones aparentemente anómalas. Por tanto, cuando
no aparece el nombre, como en los verbos de naturaleza o meteorológicos
citados por estos dos gramáticos, habría que sobrentender ese nombre. Es
muy significativo, además, que la última opinión, acerca de señalar a Júpi-
ter como el sujeto elidido en esas oraciones, no apareciera en Apolonio
Díscolo y sí en Prisciano, quien si bien está traduciendo literalmente estos
capítulos del griego, sí introduce alguna innovación o añadido, como éste.
61
No olvidemos que, en latín, verbum significa “palabra”. En este apar-
tado Prisciano traduce el I 18 de Apolonio Díscolo (p.82-3), aunque éste
no habla de uerba, sino de ónoma. Además, suprime también Prisciano en
80
Libro XVII
––––––––––
este capítulo un pasaje de Apolonio Díscolo acerca de la invención y del
nombre de las letras.
62
Apolonio Díscolo, Sintaxis I 19 (p.83), si bien en los ejemplos que
pondrá a continuación acerca de la persona de los nombres, no traduce li-
teralmente al gramático griego.
81
PRISCIANO, Sintaxis
82
Libro XVII
––––––––––
63
A partir de aquí, comienza el capítulo I 20 de la Sintaxis de Apolonio
Díscolo (p.84).
64
Este último apartado, diferenciando las formas de los pronombres en
griego y en latín, sí es original de Prisciano, que hasta ahora, en la sintaxis,
ha intentado seguir a Apolonio Díscolo en todo, introduciendo modifica-
ciones especialmente cuando así lo exige el funcionamiento de la lengua
latina.
83
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
65
Ter., Andr. 28-29.
66
Ter., Adelph. 706.
67
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 21 (p.85).
84
Libro XVII
85
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
71
Todo este pasaje es un añadido de Prisciano a Apolonio, algo lógico,
pues en él se niega la existencia de artículo en latín. Es muy significativa
también la utilización de los conceptos de “antepuesto” y “pospuesto”,
para referirse a idem (que aparecería antes que el nombre al que se refiere)
y qui que tiene carácter de “relativo” y se refiere siempre a un antecedente.
Como vemos, estas denominaciones se basan en el orden tanto físico como
lógico en la oración.
72
Como se indica en nota en la traducción del grupo Ars Grammatica
(2010: 93), esta alusión se refiere a que hic, haec, hoc aparecían como ar-
tículos, es decir, acompañando a nombres, tan solo al recitar la declinación
nominal: hic poeta, hunc poetam…
73
Hom., Iliad. I 12.
74
Hom., Odis. XVII, 172-3.
75
Hom., Iliad. I 84.
86
Libro XVII
––––––––––
76
Después del añadido anterior, retoma Prisciano la traducción prácti-
camente literal de Apolonio Díscolo, en este caso, del capítulo I 24 (p.86),
acerca de la siguiente parte de la oración en la ordenación lógica que está
estableciendo: el pronombre, del que negaron tanto el griego como Pris-
ciano (XVII 15-17) que debiera aparecer a continuación del nombre. Así
pues, la ordenación que ha expuesto hasta ahora es: nombre-verbo-partici-
pio-pronombre. A ellas, en los apartados siguientes se unirán la preposi-
ción, el adverbio y la conjunción.
77
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 26 (p.87).
78
Se refiere aquí Prisciano a dos usos de la preposición, ya como prefijo
o preverbio, o ya rigiendo algún caso nominal (inficio / in urbe).
79
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 27 (pp.87-8).
87
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
80
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 28 (p.88).
81
Así pues, en esta primera parte del libro XVII, dedicada a la ordena-
ción de las partes de la oración, Prisciano, siguiendo literalmente a Apolo-
nio Díscolo (con la excepción de aquellos aspectos en los que el latín se
diferencia del griego, como la inexistencia de artículo, o bien introdu-
ciendo algún ejemplo propio, resumiendo o desarrollando algo más algún
apartado), ha analizado las razones por las que el orden de las partes de la
oración en su gramática es: nombre, verbo, participio, pronombre, prepo-
sición, adverbio y conjunción. En esta jusificación ha aportado argumentos
sintácticos, semánticos, lógicos e incluso el orden de aparición en la frase.
82
Apolonio, Sintaxis, I 30 (p.88).
88
Libro XVII
89
PRISCIANO, Sintaxis
90
Libro XVII
––––––––––
90
Es muy significativo que Prisciano utilice aquí el concepto de adjetivo
para referirse a indicaciones de cualidades que afectan y caracterizan o
modifican a la sustancia, a pesar de que el adjetivo no aparezca como clase
de palabras diferenciada en la gramática clásica.
91
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 34 (p.90).
92
Verg., Aeneid. VI 860-63.
91
PRISCIANO, Sintaxis
92
Libro XVII
––––––––––
95
Esta última afirmación sí retoma el texto final de Apolonio Díscolo
sobre los interrogativos.
96
En la edición de Hertz en Keil se considera este pasaje como una
interpolación, por lo que aparece entre corchetes.
97
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 36 (91-2). En este pasaje, si bien la estruc-
tura está tomada de Apolonio Díscolo, la traducción y algunas afirmacio-
nes no son literales. Lo cierto es que, a partir de aquí, comienza un amplio
apartado hasta (51) en el que Prisciano va a tratar sobre los equivalentes
latinos del artículo griego. Sin embargo, tal vez el hecho de que va tradu-
ciendo a Apolonio, y añadiendo, suprimiendo o alterando en función de
sus propios intereses, hay veces que no entendemos bien los cambios y
saltos en la estructura de la obra. Así, es sólo al final de todo este pasaje
mencionado (26 a 51), ya en el inicio del 52, cuando entendemos el plan
seguido por Prisciano, pues él mismo dice: “Puesto que en los capítulos
anteriores, hemos tratado de las formas que, en latín, pueden funcionar
como artículos, y en general de los nombres indefinidos, relativos e inte-
rrogativos, que los estoicos solían colocar entre los artículos por sus rela-
ciones, así como acerca de los adverbios, que o bien se forman a partir de
ellos o responden a sus diversos valores, pienso que es lógico tratar tam-
bién sobre la construcción de los pronombres” (adelantamos nuestra tra-
ducción del pasaje para la comprensión de la nota).
93
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
98
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 37 (p.3). Eso sí, si hasta ahora, prácticamente
Prisciano ha traducido capítulo a capítulo la Sintaxis de Apolonio Díscolo,
como a partir de aquí el gramático griego dedica una larga sección a la
construcción del artículo en griego (caps. 37-141), nuestro gramático se
separa de él. Además, si Apolonio distingue en griego entre artículos pre-
positivos (antepuestos) y pospositivos (entre los que estarían los relativos,
que sí existen en latín), Prisciano no los considerará artículos pospositivos
sino nombres generales.
94
Libro XVII
95
PRISCIANO, Sintaxis
96
Libro XVII
97
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
105
Entre el artículo pospuesto griego y el latino qui. La introducción de
la primera diferencia la explicó Prisciano en (27-8), aunque el añadido des-
pués de explicaciones sobre la prolepsis dificulta un poco que podamos
seguir bien el hilo de su narración.
106
En el libro XII.
98
Libro XVII
––––––––––
107
Si bien las diferencias entre las lenguas griega y latina hacen que en
esta parte Prisciano no traduzca literalmente a Apolonio, sí toma elementos
como ejemplos y opiniones. Cfr. En este caso Apolonio I 143 (p.150).
108
Esta concepción de la transitividad, referida a que se produce una
transición de la acción de una persona a otra, será muy utilizada por los
modistas medievales y, a partir de ellos, será retomada también por la gra-
mática racional a partir del siglo XVI. Este capítulo retoma elementos ya
mencionados por Apolonio Díscolo en su Sintaxis I, 142 sigs (p.150 sigs.)
acerca del artículo pospositivo o relativo en griego, si bien el préstamo
ahora no es una traducción literal como hemos encontrado en el inicio de
este libro XVII.
99
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
109
Ter., Andr. 148-149. Se va insinuando ya en pasajes como éste la
existencia de un esquema logico, que exigiría que todo pronombre relativo
100
Libro XVII
––––––––––
remita a un antecedente, de manera que, cuando en el uso, no aparece ex-
presado dicho antecedente, es porque ha operado la figura de la elipsis.
101
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
110
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 119 (pp.137-8), quien utiliza los mismos
ejemplos en griego.
111
Cfr. Nuevamente de manera literal Apolonio, Sintaxis I 120 (p. 138).
112
Preferimos no traducir suppositum por “sujeto”, sino por “referente”.
113
Mantenemos aquí el verbo cosignificare usado por Prisciano, en el
sentido de significar algo en unión a otros.
114
Hasta aquí la traducción literal de Apolonio, innovando a partir de
ahora Prisciano en los ejemplos.
102
Libro XVII
––––––––––
115
Cfr. Apolonio, Sintaxis I 121 (pp. 138-9).
116
Hasta aquí la cita literal de Apolonio.
117
Es decir, especifica Prisciano que esas cualidades son propias tanto
de la pluralidad de hombres, como de la humanidad en sí, que es algo abs-
tracto o incorpóreo.
103
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
118
Cfr. Una opinión similar en Apolonio, Sintaxis II 47 (p.179).
104
Libro XVII
105
PRISCIANO, Sintaxis
106
Libro XVII
––––––––––
122
LUC., Phars. I 151.
123
Ibid. I 255-7.
124
Se refiere Prisciano a un tratado De accentibus.
107
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
125
Hemos mantenido el texto de Hertz en Keil, si bien en la edición de
Ars Grammatica la primera respuesta a las preguntas doces y doceris no
es doceris y doceo, sino doceo y doceor (“enseño” y “soy enseñado”).
108
Libro XVII
109
PRISCIANO, Sintaxis
110
Libro XVII
111
PRISCIANO, Sintaxis
112
Libro XVII
––––––––––
131
Hor., Serm. II 8, 89-90.
113
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
132
Verg., Aeneid. X 366-7.
133
Verg., Aeneid. IV 10.
134
Verg., Aeneid. VI 771.
135
Ter., Andr. 702.
114
Libro XVII
115
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
143
Ter., Ad. 815.
144
Verg., Aeneid. VII 400.
145
Tanto Hertz en GLK como el grupo Ars Grammatica (2010-135)
consideran que este ejemplo forma parte de una interpolación. De ahí su
inclusión entre corchetes.
116
Libro XVII
––––––––––
146
Ter., Phorm. 147-8.
147
Cic., Cat. I, 1.
117
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
148
Verg., Aeneid. V 827-8.
149
Verg., Aeneid. II 2.
150
Cfr. Apolonio, Sintaxis II, 1 (pág.159), donde se marca también el paso
del estudio del artículo al del pronombre, porque el primero acompaña al
nombre y éste segundo lo sustituye. En la parte siguiente de este capítulo, en
la indicación de por qué los pronombres tienen casos y personas, traduce tam-
bién Prisciano literalmente a Apolonio Díscolo, II 2 (p.159).
118
Libro XVII
––––––––––
151
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 3 (pp.159-60).
119
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
152
Es decir, en bonus, la desinencia -us indica caso nominativo, género
masculino y número singular; en scribo, la -o indica primera persona y
número singular.
153
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 4 (p.160).
154
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 5 (p.161).
120
Libro XVII
––––––––––
155
Apolonio, Sintaxis II 6 (p.161). Si bien este pasaje de Prisciano co-
rresponde al citado de Apolonio, en este caso la correspondencia no es li-
teral, al introducirse en la gramática latina la diferenciación entre las dos
lenguas.
121
PRISCIANO, Sintaxis
122
Libro XVII
123
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
en los ejemplos: “escribe Probo” en vez de “escribe Trifón”, cambian tam-
bién los pronombres concretos por ser diferentes en griego y latín…
164
Es significativo que, en este ejemplo, Prisciano sustituye los nombres
de los gramáticos griegos Dionisio y Trifón, que son los que aparecen en
Apolonio Díscolo, por Probo y Servio, nombres de gramáticos latinos.
165
Prisciano denomina primario a sui (se, sui, sibi), por oposición al
posesivo, suus, que sería secundario o derivado.
166
Ter., Eun.754.
167
Verg., Aeneid. I 17.
168
En la edición de Keil no aparecen los ejemplos mencionados a pro-
pósito de ille e iste.
169
Verg., Aeneid. VI 37.
124
Libro XVII
––––––––––
170
Verg., Aeneid. XI 509-10.
171
Ter., Adelph. 139-40.
172
Verg., Aeneid. VII 110.
173
Verg., Aeneid. I 617.
174
Verg., Aeneid. I, 1 sigs.
175
Juv., Serm. VI 641-2.
176
Después de ampliar Prisciano lo dicho por Apolonio con todos los
ejemplos anteriores, retoma de nuevo su seguimiento (Sintaxis, II,14,
p.164), en este caso acerca del añadido de formas enclíticas para reforzar
el significado de los pronombres, si bien el préstamo no es literal, sino tan
solo del contenido, por las diferencias de los añadidos latinos y griegos.
177
Cfr. GLK II 590 sigs.
125
PRISCIANO, Sintaxis
126
Libro XVII
127
PRISCIANO, Sintaxis
128
Libro XVII
129
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
187
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 26 (p.169), si bien el préstamo no es literal,
por las diferencias entre los pronombres griegos y latinos
130
Libro XVII
––––––––––
188
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 29 (p.171).
189
Como vemos, la acción de transire supone un paso de la acción entre
personas. En el caso de la relación nominativo-verbo, no hay paso, ya que
es la persona representada por el nominativo la que realiza la acción. Sin
embargo, al entrar en juego otra persona, representada por un caso oblicuo,
ya sí habría tránsito, de manera que se produce esa transitividad.
190
Verg., Aeneid. X 228-9.
131
PRISCIANO, Sintaxis
132
Libro XVII
133
PRISCIANO, Sintaxis
134
Libro XVII
––––––––––
203
Es decir, si se les priva del poder deíctico.
204
Aceptamos la inclusión aquí de esta afirmación, tal como aparece en
la edición de Ars Grammatica, aunque en la edición de Keil se trasladaba
a otro lugar.
205
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 43 (pp.177-8) si bien Prisciano va a exten-
derse mucho más que Apolonio en la explicación.
135
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
206
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 44 (p.178).
136
Libro XVII
––––––––––
207
Apolonio, Sintaxis II 45 (pp. 178-9).
208
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 45 (pp.178-9). Si bien la traducción no es
literal pues en el ejemplo siguiente de Prisciano, en el que aparece Au-
gusto, en el de Apolonio aparece Ayax.
137
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
209
Verg., Aeneid. VI 789-90.
210
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 46 (p.179). Prisciano simplemente cambia
el ejemplo “Apolonio escribo” por su propio nombre “Prisciano escribo”.
211
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 47 (p.179).
212
Verg., Aeneid. I 378.
138
Libro XVII
139
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
218
Verg., Aeneid. VI 790-1.
140
Libro XVII
141
PRISCIANO, Sintaxis
142
Libro XVII
143
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
230
Es decir, en el libro XVIII.
231
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 49 (p.180).
232
Esta última frase sí es propia de Prisciano, aunque en la explicación
siguiente, retoma el hilo de Apolonio.
233
La expresión concreta de Prisciano es: “Idque affirmatur non ex
poetica solum constructione, cui licet et deficere et abundare, sed ex com-
muni elocutione doctorum et maxime a scriptorum constructione, qui sine
metris scribentes perspicacia magis ea utuntur et ex ui ipsius orationis so-
lent quod necessarium est apponere”. Nos parece esencial este pasaje en
el que Prisciano defiende que las construcciones elípticas no son sólo figu-
radas o poéticas, sino que es la uis orationis y la perspicatia de los hablan-
tes y escritores, es decir, es la ratio, la que determina la construcción en la
lengua.
144
Libro XVII
145
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
239
Ter., Andr. 69.
240
Verg., Aeneid. I 2.
241
Apolonio, Sintaxis II 51 (p.181). Vuelve a tratar este tema en III 88.
242
Apolonio, Sintaxis II 52 (p.182).
146
Libro XVII
147
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
243
Cic., Catil. I 1,3.
244
Ter., Andr. 866-68.
245
Apolonio, Sintaxis II 56 (p.184). Si bien Prisciano añade el ejemplo
de Salustio.
246
Sall., Catilin. II 9.
148
Libro XVII
––––––––––
247
Los siguientes pasajes acerca de los impersonales y de los participios
(92-94) no aparecen en Apolonio Díscolo.
248
Juv., Sat. III 7, 82-3.
249
Verg., Aeneid. I 372-3.
250
Verg., Aeneid. I 281-3.
251
En este caso, la consideración de que una construcción como curritur
a me es intransitiva, se debe a que, en ella encontramos expresadas la acción
verbal y su agente, sin que haya tránsito de la acción a otra persona.
149
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
252
Verg., Georg. II 437.
253
A pesar de que Apolonio Díscolo y Prisciano serán citados una y otra
vez por los gramáticos racionales del XVI, lo cierto es que humanistas
como el Brocense, se separan de Prisciano en este punto, pues en la Mi-
nerva se considera que, en una construcción como interest mea o refert
tua, mea y tua, los posesivos son acusativos neutros plurales que acompa-
ñarían a un nombre neutro plural como negotia, y que estarían regidos por
la preposición inter incluida en el verbo.
150
Libro XVII
151
PRISCIANO, Sintaxis
152
Libro XVII
––––––––––
254
Verg., Aeneid. I 15-16.
255
Después de estos pasajes en los que no le ha seguido, retoma de
nuevo Prisciano a Apolonio, Sintaxis II 62-3 (pp.187-188) si bien la tra-
ducción no es literal y sólo se repiten algunas ideas y ejemplos.
153
PRISCIANO, Sintaxis
154
Libro XVII
––––––––––
256
Cfr. Apolonio, Sintaxis (II 63-4, pp.187-8).
155
PRISCIANO, Sintaxis
156
Libro XVII
––––––––––
257
Verg., Aeneid. I 323.
157
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
258
Verg., Aeneid. VII 307.
259
Verg., Aeneid. XI 126.
260
Verg., Aeneid. VI 555.
261
Verg., Aeneid. IV 492-3.
262
Verg., Aeneid. VII 304-8. Fragmento dudoso que hemos recogido,
como aparece ya en Keil, entre corchetes. En la edición de Ars Gramma-
tica, se recoge así también (2010: 188-89).
158
Libro XVII
––––––––––
263
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 70-1 (pp. 191-2)
159
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
264
Es decir, ad nos e in nobis.
265
Prisciano concede mucha importancia al orden en la frase. De hecho
sus libros de sintaxis se titulan “Sobre la construcción y el orden de las
partes de la oración” y, como ya dijimos en la introducción, insiste en que
el orden lógico en la frase es nombre – verbo, tratando además primero en
su obra las categorías nominales y después las verbales.
160
Libro XVII
161
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
266
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 103 (pp.215-16). Si bien la traducción no
es literal.
267
Por eso los posesivos son siempre transitivos, porque en ellos se da
un tránsito de la acción siempre entre el posesor y su posesión.
162
Libro XVII
163
PRISCIANO, Sintaxis
164
Libro XVII
165
PRISCIANO, Sintaxis
166
Libro XVII
––––––––––
277
Es decir, que sólo hay pronombres reflexivos de tercera persona.
167
PRISCIANO, Sintaxis
168
Libro XVII
169
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
278
Ter., Andr. 843.
170
Libro XVII
171
PRISCIANO, Sintaxis
172
Libro XVII
173
PRISCIANO, Sintaxis
(“él me llama ante él, te lleva con él, se lleva todo para
él”); o cuando realiza una transición hacia otras perso-
nas unidas a él, como en ille miseretur eorum, qui se-
cum uiuunt o sibi parentium, secum degentium; dat
sibi fauentibus, incusat secum certantes, inuidet se in-
digentibus (“él se apiada de los que viven con él, de
los que le obedecen, de los que pasan su tiempo con
él; hace una donación a los que le favorecen, acusa a
los que luchan con él, envidia a los que le necesitan”).
Todas estas formas, y las similares, parecen tener ca-
rácter de posesivos, y no es ilógico que tengan una
construcción de este tipo, puesto que también en ático
suelen servirse de compuestos en construcciones
como éstas. Jenofonte en el I de sus Memorables, 284
Ἀλλὰ Σωκράτης γ᾿, ἔφη ὁ κατήγορος, τοὺς πατέρας
προπηλακίζειν ἐδίδασκεν, πείθων μὲν τοὺς συνόντας
ἑαυτῷ σοφωτέρους ποιεῖν τῶν πατέρων…ἀλλὰ καὶ
τοὺς ἄλλους συγγενεῖς ἐποίει ἐν ἀτιμίᾳ εἶναι παρὰ τοῖς
ἑαυτῷ συνοῦσιν; Demóstenes, 285 Καὶ ἀφεικότα τοῦτον
ἐμαυτὸν por ἐμέ; Jenofonte en el libro II de Memora-
bles, 286 Χαιρεφῶντα δέ ποτε καὶ Χαιρεκράτην, ἀδελφὼ
μὲν ὄντε ἀλλήλων, ἑαυτῷ δὲ γνωρίμω, αἰσθόμενος
διαφερομένω.
(126) En cuanto al hecho de que se puede unir un
posesivo a un genitivo, o a un dativo, que equivale al
––––––––––
284
Jenof., Memorab. I 2, 49-51. Después de esta cita, en la edición de
Keil, aparece otra de Jenofonte (I 2, 51), que no ha sido incluida en la edi-
ción de Ars Grammatica: Ἀλλὰ Σωκράτης γ᾿, ἔφη ὁ κατήγορος, οὐ μόνον
τοὺς πατέρας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄλλους συγγενεῖς ἐποίει ἐν ἀτιμίᾳ εἶναι παρὰ
τοῖς ἑαυτῷ συνοῦσιν.
285
Demosth., Adu. Pant. Or. 1.
286
Jenof., Memorab. II 3, 1.
174
Libro XVII
––––––––––
287
Verg., Eclog. III 62-3.
288
Ter., Adelph. 958.
289
Pl., Tim, p.18b 1-3.
290
Iseo, frag. 60.
291
Demosth., Polyc. Or. 66.
292
Demosht., in Polycl. Or. 63.
293
Demosth., in Callicl. Orat. 8-9.
294
Frag. 41 Kassel y Austin.
175
PRISCIANO, Sintaxis
176
Libro XVII
––––––––––
296
Ter., Andr. 763-5.
297
Ter., Andr. 635.
298
Ter., Eunuch. 664.
299
Algunas ideas coinciden también con lo expuesto por Apolonio Dís-
colo en II, 120.
177
PRISCIANO, Sintaxis
178
Libro XVII
––––––––––
302
Luc., Phars. I 446.
179
PRISCIANO, Sintaxis
180
Libro XVII
parcat (“me pide que vaya ante él, te pide que te apia-
des de él, Turno ruega a Eneas que le perdone”).
(135) Los casos oblicuos necesariamente se refie-
ren a los nominativos mediante verbos que hacen re-
caer la acción en los nominativos y la pasión en los
oblicuos, como en Caesar uicit Pompeium, ego te di-
ligo (“César venció a Pompeyo, yo te amo”). Esa ac-
ción que padecen los casos oblicuos unidos al verbo se
transfiere al nominativo correspondiente a la persona
paciente gracias a la construcción del verbo en pasiva
junto a un nominativo paciente, construyéndose el com-
plemento agente en ablativo: Caesar uincit Pompeium,
uincitur Pompeius a Caesare; ego te diligo, tu diligeris
a me (“César vence a Pompeyo, Pompeyo es vencido
por César, yo te amo, tú eres amado por mí”).
(136) 303 En cuanto al griego, ellos crearon pro-
nombres compuestos, esto es ἐμαυτοῦ, σαυτοῦ, ἑαυτοῦ,
que poder utilizar cuando una persona hace algo,
como hemos dicho, sobre sí misma o sobre una pose-
sión suya, lo que en griego se denomina ἰδιοπαθῆ o
ἀντανάκλαστα, es decir “auto-pasiva”, o recepción de
una acción que viene de sí mismo, o “reflexiva” meta-
fóricamente a partir de cuerpos que reflejan hacia ellos
mismos una acción. A las formas pronominales sim-
ples, las denominan ἀλλοπαθῆ, esto es, que transfieren
la acción a otra persona, o que la reciben de otra: do-
ceo te, doceor a te (“te enseño, soy enseñado por ti”).
En latín, como hemos mencionado anteriormente,
utilizamos las formas simples para ambos tipos, tanto
––––––––––
303
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis II 141 (pp.241-2).
181
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
304
En (112).
182
Libro XVII
––––––––––
305
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 147-149 (pp.246-7).
306
Ter., Adelph. 827-8.
183
PRISCIANO, Sintaxis
184
Libro XVII
––––––––––
310
Cfr. Apolonio, Sintaxis II 167 (pp.257-8).
311
Verg., Eclog. III 1.
185
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
312
Ter., Eunuc. 321.
313
Ter., Andr. 932.
314
Cic., In Verr. II 1, 142.
315
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 1-2 (p.261). A partir de este capítulo, y
del anuncio de que va a tratar las características comunes a todos los tipos
de pronombres, comienza precisamente la parte tomada del libro III de la
Sintaxis de Apolonio.
316
Prisciano utiliza los adjetivos “additiuus” y “appositiuus” para refle-
jar el carácter de ipse como añadido o apuesto.
186
Libro XVII
––––––––––
317
Cfr. Si bien no de forma literal Apolonio Díscolo, Sintaxis III 2
(p.260-1).
318
Verg., Aeneid. I 1.
319
Verg., Eclog. IX, 16.
320
Verg., Aeneid. I 617-8.
321
En (141).
322
Tanto este pasaje como los siguientes (146-7) corresponden a Apo-
lonio, Sintaxis III 3 (p.262).
187
PRISCIANO, Sintaxis
188
Libro XVII
189
PRISCIANO, Sintaxis
190
Libro XVII
191
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
330
En estos casos las construcciones intransitivas (que se refieren a una
misma persona) y que por lo tanto deben tener concordancia son: el pro-
nombre con el nombre, el nominativo con el verbo, y el verbo con el par-
ticipio. La concordancia a la que se refiere ahora Prisciano es la de número.
331
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 14 (p.269).
332
En este caso no son relaciones intransitivas, sino transitivas (con
cambio de persona) y, por lo tanto, no tienen que estar determinadas por la
concordancia, sino por el régimen, que no tiene en cuenta el número.
192
Libro XVII
193
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
336
Como se indica en nota a pie en la edición de Ars Grammatica (2010:
243), la primera figura mencionada, la uariatio, engloba a todas las si-
guientes, que serían subespecies de ella. Este pasaje es importante porque,
en primer lugar, confirma que las figuras rompen la congruitas normal de
la frase, y que estas figuras aparecen con frecuencia en autores, como va a
mencionar en los ejemplos siguientes, constituyendo así este pasaje una
fuente para estudiar las figuras en la tradición gramatical europea.
337
Verg., Aeneid. I 212.
338
Hom., Iliad. II 278.
339
Salust, Catil. 56, 5.
340
Thucid., Hist. III 92,3.
341
Ter., Eunuch. prol. 1-3.
194
Libro XVII
195
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
351
Verg., Aeneid. XII 412-418.
352
Hom., Iliad. XVI 280 sigs.
353
Thucid., Hist. II 91,4.
354
Demosth., Or. Olynth. I 5.
355
Demosht., De cor. Or. 242.
356
A pesar de que Prisciano sitúa esta cita en el libro I, está en Thucid.,
Hist. IV 62,2
357
Plato, Sympos. 191a 5-8.
196
Libro XVII
197
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
367
Cic., Verr. Act. 1, 51.
368
Verg., Georg. III 53.
369
Verg., Aeneid. IX 418.
370
Sall., Catil. 36,2.
371
Sall., Hist. frag. I, 8 M.
372
Verg., Aen. I 30.
373
Hor., Carm. III 8, 9 sigs.
374
Ter., Andr. 614.
375
Ter., Eunuch. 837.
376
Cic., In Verr. II 1, ,90.
377
Verg., Aeneid. I 257-8.
198
Libro XVII
199
PRISCIANO, Sintaxis
200
Libro XVII
––––––––––
394
Liv., Urb. XXXVII 54, 19.
395
Verg., Aeneid . I 1.
396
Verg., Aeneid. II 5-6.
397
Verg., Eclog. IX 16.
398
Verg., Georg. IV 563-4.
399
Ter., Phorm. 587.
400
Pers., Sat. V 88.
201
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
401
Ennius, Ann. VIII 61.
402
Verg., Aen. I 228.
403
Hom., Iliad. II 701.
404
Verg., Aeneid. IV 661-2.
405
Verg., Aeneid. II 618.
406
Verg., Aeneid. I 84-5.
202
Libro XVII
203
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
416
Isocr., Aeginet. 24.
417
Ter., Andr. 123.
418
Ter., Eunuch.791.
419
Ter., Eunuch. 578.
420
Ter., Andr. 315 y 369.
421
Ter., Andr. 319.
422
Isócr., Paneg. 146.
423
Arist., Fr. 2 Kassel y Austin
424
Cratin., Nemes fr. 122 Kassel y Austin.
425
Verg., Aeneid. V 321-2.
426
Isocr., a Nicocles 27.
204
Libro XVII
205
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
437
Verg., Aeneid. IV 594.
438
Verg., Aeneid. II 36-7.
439
En la edición de Keil, se apunta que habría aquí una cita de Eurípides,
aunque no aparece por una laguna, y tras ella se sitúa la cita de Eurip.,
Electr. 411, como si fuera de Sófocles.
440
Ter., Eunuch. 75.
441
Prisciano retoma aquí, después de este largo pasaje acerca de figuras,
su “traducción” de Apolonio Díscolo, Sintaxis (III, 17-18, p.270).
206
Libro XVII
––––––––––
442
Verg., Aeneid. I 522.
443
Verg., Aeneid. I 321-2.
444
Verg., Aeneid. II 725.
207
PRISCIANO, Sintaxis
208
Libro XVII
––––––––––
450
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis III 22 (p.272).
209
PRISCIANO, Sintaxis
210
Libro XVII
––––––––––
453
Porque clari puede ser genitivo singular masculino y neutro, y no-
minativo plural masculino; y clarae: genitivo y dativo singular femenino,
y nominativo plural, luego las dos formas pueden ser singular o plural.
454
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 29 (p.277).
211
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
455
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 30 (p.278).
212
Libro XVII
213
PRISCIANO, Sintaxis
214
Libro XVII
––––––––––
461
Verg., Aeneid. VIII 561.
462
Verg., Aeneid. VIII 77. Esta figura se denominará, en la doctrina
retórica y gramatical, “antiptosis”, quedando encuadrada en la enálage.
463
Verg., Aeneid. I 78-9.
464
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis III 35 (p.282).
465
Trifón de Alejandría, gramático del s. I a.C., es citado más de 50
veces por Apolonio Díscolo en su obra, y se le ha considerado como su
maestro indirecto o inspirador de gran parte de su obra. Escribió tratados
sobre las distintas partes de la oración, así como sobre sintaxis en general.
La teoría aquí expuesta sobre el vocativo, aparece en su Peri prosôpôn (frg.
1, p.32 Velsen).
215
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
466
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis III 41 (pp.284-5).
216
Libro XVII
––––––––––
467
Verg., Aeneid. I 617-8.
468
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 37 (p.283).
469
Verg., Aeneid. V 846.
470
Verg., Aeneid. V 650
471
Verg., Eclog. III 35.
472
Cic., Verr. II 1, 43, 112.
217
PRISCIANO, Sintaxis
218
Libro XVII
––––––––––
473
Verg., Aeneid. I 369.
219
PRISCIANO, Sintaxis
220
Libro XVII
221
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
480
Apolonio, Sintaxis III 46 (p. 287-8).
222
Libro XVII
223
PRISCIANO, Sintaxis
224
Libro XVII
––––––––––
490
Hom., Iliad. III 277.
491
Verg., Aeneid. VIII 77.
492
Luc., Pharsal, II 116-17.
493
Hom., Iliad. II 107.
225
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
494
Pers., Sat. III 29.
495
Hor., Serm. I 2, 31-2.
226
PRISCIANO
Libro XVIII
(1) En el libro anterior, al tratar sobre la construc-
ción de artículos y pronombres, hemos tenido que apun-
tar ya también numerosos aspectos acerca de la cons-
trucción del nombre y del verbo, ya que sin éstos no
pueden los artículos y pronombres formar una oración
completa, de manera que muchos de esos aspectos son
comunes entre estas clases de palabras. En este libro,
trataremos principalmente acerca de nombres y verbos,
aunque también de las demás partes, puesto que tienen
muchos elementos en común. Por tanto, no debe extra-
ñarse el lector si aparecen ejemplos similares de las
construcciones, ya que tanto las palabras analizadas
como las que trataremos a continuación coinciden en
numerosos aspectos.
Veamos, pues, en orden la construcción de cada uno
de los casos.
(2) Nominativo y vocativo son casos absolutos, es
decir, pueden aparecer por sí mismos, sin necesidad de
otra persona, como en ego Priscianus ambulo, tu Plato
philosopharis, Aristoteles disputat (“yo Prisciano pa-
seo, tú Platón filosofas, Aristóteles disputa”). Y si cons-
truimos con verbos sustantivos o de llamada nombres
de primera o segunda persona, no necesitan pronom-
bres, puesto que ya se ha indicado la esencia o la deno-
minación. Así en homo sum, Cicero nominor (“soy
hombre, me llamo Cicerón”). Pero si se construyen con
otros verbos, entonces sí es necesario que aparezcan
pronombres, de manera que las esencias de ese nombre
concreto, que es de tercera persona, se transfieran por el
229
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1
Verg., Aeneid. X 228-9.
2
Pers., Sat.III 29.
3
Apolonio Díscolo dedica varios capítulos a explicar la diferencia entre
barbarismo y solecismo, considerando solecismo aquel error que afecta a una
conexión incongruente de varios términos (Sintaxis III, 8 sigs. p. 265 sigs.).
230
Libro XVIII
––––––––––
4
Verg., Aeneid. I 1-2.
5
Hor., Serm. I 6, 38.
6
Verg., Aeneid. I 617.
7
Es decir, serían construcciones intransitivas, ya que el verbo no indica el
paso de la acción a otra persona y, por lo tanto, se construyen sólo con nomi-
nativo. Frente a ellas, las construcciones transitivas, descritas a continuación,
sí necesitan expresar ese paso mediante un caso oblicuo. Apolonio trata este
tema en términos similares (cfr. Sintaxis III 155-157, pp. 345-7).
231
PRISCIANO, Sintaxis
232
Libro XVIII
233
PRISCIANO, Sintaxis
234
Libro XVIII
235
PRISCIANO, Sintaxis
236
Libro XVIII
237
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
17
Luc., Phars. IX 806-7.
238
Libro XVIII
fido illi, fidens illi (“me fío de él, fiándome de él”); inui-
deo tibi, inuidens tibi (“te envidio, envidiándote”), a no
ser que sean pasivos, es decir semejantes a futuros pa-
sivos, pues entonces se construyen con dativo o abla-
tivo, como también los participios de la misma forma
[esto es, los terminados en -dus]. Por ejemplo amans
illius (“amante de él”), o abundans, sapiens, patiens, fi-
dens (“abundante, conocedor, sufridor, fiador”). Virgi-
lio en II de Eneida, 18 Obtulerat fidens animi atque in
utrumque paratus.
Son similares inops, praeceps (“carente, precipi-
tado”). Virgilio en IV de Eneida, 19 Saeuit inops animi;
y en el IX, 20 Et praeceps animi Tmarus et Mauortius
Haemon.
También cupidus, rapidus, auidus (“deseoso, devo-
rador, ávido”). Virgilio en el IX, 21 Ergo auidum pugnae
dictis ac numine Phoebi / Ascanium prohibent; fidus
illius (“fiel a él”): Virgilio en el XII, 22 Praeterea regina
tui fidissima dextra / Occidit ipsa sua.
(19) Doctus grammaticae, prodigus animae (“cono-
cedor de gramática, derrochador de espíritu”). Horacio
en Odas I, 23 Regulum et Scauros animaeque magnae /
Prodigum Paulum.
Abundans illius rei (“abundante en una cosa”) es
nombre, pues el participio se construye con ablativo, al
––––––––––
18
Verg., Aeneid. II 61
19
Verg., Aeneid. IV 300.
20
Verg., Aeneid. IX 685.
21
Verg., Aeneid. IX 661-2.
22
Verg., Aeneid. XII 659-60.
23
Hor., Carm. I 12, 37-8.
239
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
24
Verg., Eclog. II 20.
25
Cic., Cluent. 65 184.
26
Cic., Pro Corn. II, fr. 9, IV 2, 453.
27
Luc., Phars. IX 5-9.
28
Verg., Georg. II 223.
29
Verg., Aeneid. II 628.
30
Cic., Pro Cael. Orat. 14, 34.
31
Sallust., Catil. 5,4.
240
Libro XVIII
241
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
35
Hor., Serm. I 1, 78-9.
36
Hor., Serm. II 2, 119. En opinión de Hertz, hay aquí una laguna, y falta
algún verso como: Siue operum uacuo gratus conuiua per imbrem.
37
Cfr. Institutiones XVII 110 y 118.
242
Libro XVIII
––––––––––
38
Luc., Phars. II 388.
39
Prisciano trata sobre los adquisitivos, nombres o verbos, en varios pasa-
jes: XVII, 138; XVIII, 129; 130; 131; 139 y 142.
40
Verg., Aeneid. XII 659-60.
243
PRISCIANO, Sintaxis
244
Libro XVIII
245
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
49
Es el llamado acusativo de relación o acusativo griego.
50
En dativo o ablativo y, en el ejemplo siguiente, en acusativo.
51
Verg., Aeneid. I 320.
52
Verg., Aeneid. VI 495-7
246
Libro XVIII
247
PRISCIANO, Sintaxis
248
Libro XVIII
249
PRISCIANO, Sintaxis
250
Libro XVIII
251
PRISCIANO, Sintaxis
252
Libro XVIII
––––––––––
67
Es el acusativo de relación del que habló en XVIII 27.
68
Cfr. En términos generales Apo, Sintaxis III 25 (p.274) y III 55 (p.294).
En realidad, en III 54 y siguientes (p.293 y sigs.), desarrolla Apolonio la cons-
trucción de los verbos centrándose en los siguientes apartados: 1) modos, 2)
tiempos, 3) voz, 4) personas, 5) activa-pasiva, y 6) cuáles llevan casos obli-
cuos.
253
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
69
Ter., Adelph. V 3, 41-3.
70
Verg., Aeneid. XI 343-5.
71
Ter., Eunuch. III 2, 33.
72
Sall., Hist. V 12.
73
Sall., Hist. V 14
254
Libro XVIII
255
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
80
Hor., Carm. I 15,18-19.
256
Libro XVIII
––––––––––
81
Hor., Carm. II 2,19-20.
257
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
82
La consideración del infinitivo como sustantivo verbal, ajeno a personas
y modos, si bien no está tomada literalmente de la Sintaxis de Apolonio, sí es
recogida en distintos capítulos como III, 59-60 (pp.59-60).
83
La utilización del infinitivo con valor imperativo en griego es citada por
Apolonio en III, 63 (p.298), donde introduce ejemplos homéricos. En los ca-
sos latinos citados por Prisciano, nos hallamos claramente ante el llamado
“infinitivo histórico”.
84
Los términos usados por Prisciano son ellipsis y defectio.
258
Libro XVIII
259
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
89
Verg., Eclog. 8,63.
90
Ter., Eunuch. 884.
91
Verg., Georg. IV 239-40.
92
Verg., Eclog. III, 59.
93
Hor., Epp. I 13, 6-8.
94
Hor., Epist. I 13, 10-12.
95
Hor., Epist. I 18, 96.
96
En el esquema racional de las figuras gramaticales, la utilización de
un modo por otro entraría dentro de la enálage.
260
Libro XVIII
––––––––––
97
Verg., Aeneid. I 373.
98
Verg., Georg. II 438-9.
261
PRISCIANO, Sintaxis
262
Libro XVIII
263
PRISCIANO, Sintaxis
264
Libro XVIII
265
PRISCIANO, Sintaxis
266
Libro XVIII
267
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
110
Juv., Sat. I 3, 232-4.
111
Es un poeta del siglo II, autor de unos Libri excellentium, donde trata
sobre la historia romana. Cfr. VIII 71.
112
Cic., Catil. I 1, 1.
268
Libro XVIII
––––––––––
113
Es decir, no se sabe de qué verbo depende exactamente cada genitivo.
114
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 84-87 (pp.308-9). En estos ejemplos la am-
bigüedad hace que las traducciones posibles sean distintas: “me place hablar
mal de ti o te place hablar mal de mí”, “deseo vencerte o deseo que me ven-
zas”, “soy digno de gloria por apropiarme de los elogios, o soy digno de elo-
gios por apropiarme de la gloria”.
269
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
115
Enn., Ann. VI 8. La cita de Ennio de la respuesta del oráculo a Pirro es
un claro ejemplo de anfibología, porque tanto el acusativo te como Romanos
pueden ser los sujetos o los complementos directos de uincere: “Te digo,
Aeacida, que puedes vencer a los romanos / que los romanos pueden vencerte”.
270
Libro XVIII
––––––––––
116
Verg., Eclog.V, 1-2.
117
Cfr. En términos generales su opinión sobre el indicativo con lo afir-
mado por Apolonio, Sintaxis III, 88-89 (pp.310-11).
118
Ter., Phorm. 527.
119
Verg., Aeneid. III 604.
120
Verg., Aeneid. III 319.
121
Verg., Aeneid. III 310-2.
122
Verg., Aeneid. III 315.
271
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
123
Sall., Catil. II 9.
124
Verg., Aeneid. II 601-3.
125
Verg., Aeneid. II 325-7
126
Si bien no está tomado literalmente de Apolonio, sí encontramos opi-
niones sobre la falta de personas en el imperativo, en Sintaxis III 104 y 106
(pp.318-320).
272
Libro XVIII
––––––––––
127
Juv., Sat I 1, 168-9.
128
Ter., Adelph. 763.
129
Verg., Aeneid. I 8.
130
Verg., Aeneid. VII 641.
273
PRISCIANO, Sintaxis
274
Libro XVIII
275
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
136
Este pasaje aparece entre corchetes ya en la edición de Keil para in-
dicar que es omitido en algunos manuscritos. En cualquier caso, como ve-
mos, Prisciano explica también estos predicativos mediante la figura de la
elipsis.
137
Si bien no de forma literal, lo cierto es que Prisciano toma información
y ejemplos sobre los modos de Apolonio. En concreto los capítulos sobre los
optativos de Prisciano (del 76 al 78) están tomados de Apolonio, Sintaxis III
94-100 (pp. 315-17).
276
Libro XVIII
277
PRISCIANO, Sintaxis
SOBRE EL SUBJUNTIVO
145
(79) El subjuntivo se denomina también “dubita-
tivo”. Subjuntivo porque aparece tras una conjunción o
porque depende de otro verbo o hace que dependa otro
––––––––––
140
Verg., Aeneid. VIII 78.
141
Verg., Aeneid. VI 187-8
142
Ter., Phorm. 687-8. A pesar de que Prisciano apunta que la cita es del
Eunuco.
143
Luc., Phars. I 635-7
144
También este pasaje es omitido por algunos manuscritos.
145
Nuevamente, esta información general sobre el subjuntivo, su signifi-
cado y denominación, está tomada, en términos generales, de Apolonio, Sin-
taxis III 123-4 (pp.328-9).
278
Libro XVIII
279
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
150
Hom., Iliad. I 136-7.
151
Hom., Iliad. I 135.
152
Demosth., Presb. Orat. 167, p.393 Rsk.
153
Jenof.., Memor. I 2, 7.
280
Libro XVIII
––––––––––
154
Prisciano usa los términos de perfectiva o conjuntiva en el sentido
de no necesitar otra oración o de sí hacerlo.
155
Verg., Aeneid. IX 194-5.
156
Ter., Phorm.527.
157
Verg., Aeneid. VI 187-8.
158
Ter., And. 178. A pesar de que Prisciano apunta que la cita es de Phor-
mio.
159
Verg., Aeneid. II 536.
160
Verg., Aeneid. IX 194-6.
161
Ter., Andr. 528-9.
281
PRISCIANO, Sintaxis
282
Libro XVIII
––––––––––
169
Ter., Andr. 210.
170
Ter., Adelph. 592 Sigs..
171
Cic., In Verr. Or. II, 1, 2, 6.
172
Verg., Aeneid. VI 119-121.
173
Verg., Aeneid. IX 210-2.
283
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
174
Verg., Eclog. VI 9-10.
175
Cic., In Q. Caecil. Div. 1,1.
176
Ter., Andr. 568.
177
Cic., Catil. I 7, 17.
178
Cic., Catil. I 12, 30.
179
Cic., Catil. II 7, 14.
180
Verg., Aeneid. VIII 396.
181
Verg., Aeneid. XI 174.
284
Libro XVIII
285
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
188
Verg., Aeneid. III 39-40.
189
Verg., Aenid. I 327-8.
190
Ter., Eunuch.46-8.
191
Verg., Aeneid. IV 15-9.
286
Libro XVIII
––––––––––
192
Verg., Aeneid. IV 24-5.
193
Verg., Aeneid. IV 291-2.
194
Cic., Diu. In Q. Caecilium I 1.
195
Verg., Aeneid. VI 161-2.
196
Cic., Orat. in Cat. II 6, 12.
287
PRISCIANO, Sintaxis
288
Libro XVIII
289
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
208
Hor., Carm. I 6, 13-4.
209
Verg., Aeneid. IV 604-6.
210
Pl., Alcib. II, c. 3.
211
Pl., Alcib. II, c.6.
290
Libro XVIII
––––––––––
212
Pl., Lysid. c.5
213
Pl., Lysid. c. 5 sigs.
214
Pl., Theag. c. 9.
215
Pl., Charm. 4.7.
291
PRISCIANO, Sintaxis
292
Libro XVIII
––––––––––
218
Cic., Verr. I 1.
219
Luc., Phars. I 30-1.
293
PRISCIANO, Sintaxis
294
Libro XVIII
––––––––––
225
Hor., Carm. II 13, 5-6.
226
Verg., Aeneid. VIII 396-7.
227
Cic., In Verr. II 1, 42, 107.
228
Cic., In Verr. Or. II 53, 139.
229
Ter., Phorm. 121-2.
230
Ter., Andr. 45.
231
Ter., Andr. 49-50.
295
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
232
Cic., in Verr. Or. II 54, 141.
233
Verg., Aeneid. I 234-7.
234
Cic., in Verr. Orat. II 56, 148.
235
Cic., Or. 55 145.
296
Libro XVIII
––––––––––
236
Cic., Or. 56, 147.
237
Cic., Or. 57, 149.
238
Cic., Or. 57, 150.
239
Cic., Or. 59, 154.
240
Cic., Or. 59. 154.
241
Cic., Or. l 59, 154.
297
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
242
Cic., Or. l 60, 155
243
Cic., Or. l 60, 156.
244
Cic., Or. l 60, 156.
245
Cic., Or. l 61, 157.
298
Libro XVIII
––––––––––
246
Cic., Or. l. 35,90.
247
Cic., Or. l. 40.103
248
Cic., Or. 41, 106.
299
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
249
Cic., Or. 42, 110.
250
Cic., Or. 43, 110.
251
Cic., Or. 43, 111.
252
Cic., Or. 45.115
253
Cic., Or. 45.115
254
Cic., Or. 45.115
255
Cic., Or. 45.116
300
Libro XVIII
––––––––––
256
Cic., Or. 45.117
257
Cic., Or. 45.117.
258
Cic., Or. 46.118
259
Cic., Or. 46.119
260
Cic., Or. L.46.120
261
Cic., Or. L.46.121
262
Cic., Or. L.47.122
263
Cic., Or. l.47.123
301
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
264
Cic., Or. L. 47.123
265
Cic., Or. L. 48.125
266
Cic., Or. L. 48.125
267
Cic., Or. L.50.131
268
Cic., Or. L. 51.134
269
Cic., Or. L.56.146
270
Cic., Or. L. 59.154
302
Libro XVIII
––––––––––
271
Cic., Or. L. 1.1 Sigs.
272
Cic., Or. L. 2.6.
273
Cic., Or. l. 3.7
274
Cic., Or. l. 4.9.
303
PRISCIANO, Sintaxis
304
Libro XVIII
––––––––––
279
Pl., Alcib. I 2.
280
Pl., Alcib. I 2.
281
Pl., Alcib I. 2.
282
Pl., Gorg. XIII 32
283
Hom., Odis. XIII 389
284
Hom., Iliad. VIII 287.
285
Pl., Alcib. I 11
305
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
286
Verg., Aeneid. VI 62.
287
Donat., Comment. Ad Aeneid. VI 62.
288
Hor., Carm. II 17, 27-29.
289
Si bien iremos marcando la correspondencia entre los pasajes de Apo-
lonio Díscolo y Prisciano cuando ésta se produzca, el apartado de Apolonio
dedicado a la construcción y la diátesis del verbo comprende los capítulos III
147-190 (pp.341-365).
306
Libro XVIII
––––––––––
290
Vid. Introducción (I 5) acerca de la diátesis y transitividad del verbo.
Ya decíamos allí que la diátesis es un concepto griego, fundamental ya para
Apolonio Díscolo, y que se ha relacionado con los conceptos de transitividad
y de voz, ya que indica la disposición a la acción o a la pasión del verbo, y las
relaciones que esto implica con los demás componentes de la frase.
291
Cfr. en términos generales Apolonio, Sintaxis III 159 (p.347-8)
307
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
292
Los verbos neutros son aquellos que tienen forma activa pero construc-
ción normalmente intransitiva, ya que se elidiría el acusativo interno o nomen
cognatum que llena su significado (eo, nauigo, ardeo), sin embargo, en oca-
siones, normalmente por razones expresivas, sí aparece ese acusativo, como
vemos en los ejemplos usados por Prisciano (eo iter, nauigo pontum, ardeo
uxorem). Sobre estos verbos vid. nuestro trabajo: Los verbos neutros latinos
y la transitividad de la Antigüedad al Renacimiento. Análisis histórico-gra-
matical y lingüístico, Cáceres, 1994. En cuanto a los verbos deponentes, aun-
que su forma es pasiva, sin embargo, su significación es activa, de manera
que pueden aparecer con un acusativo, al igual que los activos o los neutros
antes mencionados.
293
Verg., Eclog. II 1.
294
Luc., Phars. I 131
295
Cic., Verr. II 45,115.
296
Ter., Adelph. 785-6.
297
Verg., Aeneid. II 31
298
Hor., Carm. I 37,22-23
308
Libro XVIII
––––––––––
299
Los verbos neutros que ha mencionado en estos pasajes Prisciano cons-
truidos con acusativo (eo, nauigo, ardeo, doleo, ferueo, ambulo) son verbos
que, por su significado, podríamos clasificar como verbos de movimiento o
de sentimiento. Su construcción es normalmente intransitiva, excepto cuando
se expresa mediante acusativo el camino recorrido o la causa del sentimiento
(que se identificaría así con el propio sentimiento).
300
En 131; 139 y 145.
301
Verg., Aeneid. V 282
309
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
302
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 177 (p. 358), donde destaca dentro de este
grupo los verbos que indican beneficio.
303
Hor., Carm. I 33,3-4.
304
Hor., Carm. II 2,17-19
310
Libro XVIII
––––––––––
305
Apolonio Díscolo trata sobre estos verbos que se construyen con objeto
inanimado en III 152-3 (pp. 343-4), incluyendo en ese pasaje fundamental-
mente verbos de movimiento o relacionados con la comida.
306
Verg., Aeneid. I 639
307
Juv., Sat. IV 10,177-8
308
Ter., Adelph.860.
311
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
309
Lógicamente, si los pasivos son la variante de los activos desde el punto
de vista de la acción, ya que el sujeto pasivo recibe la acción procedente de
un agente, la construcción será nuevamente transitiva para Prisciano, ya que
aparecen dos personas: el agente (dativo o ablativo) y el paciente (nomina-
tivo).
310
Hemos usado una traducción aproximada, si bien esa construcción de
la pasiva con un objeto no es admitida en español, frente al inglés (I am given
a present by you).
311
Verg., Aeneid. IV 492-3
312
Criticará Lorenzo Valla a Prisciano en este pasaje porque, en su opi-
nión, no explica nuestro gramático cómo pueden significar lo mismo el verbo
neutro pasco y el deponente pascor. Para Valla, pascor equivale a comedo y
uoro, y rige acusativo, mientras que pasco va sin acusativo (Eleg. p.482).
312
Libro XVIII
––––––––––
313
Son aquellos verbos que pueden tener significación activa o pasiva,
aunque su forma es pasiva.
314
Apolonio trata este tipo de construcciones en III 149-155 (pp. 342-346).
313
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
315
Esta apreciación de que el ablativo es un caso que puede construirse
con cualquier verbo supone el que Prisciano está distinguiendo entre los casos
aquéllos que son requeridos necesariamente por el significado del verbo
(principalmente el acusativo), y aquellos otros que, como en este ejemplo el
ablativo, o en otros el dativo, aportan una referencia accesoria o accidental
que, por lo tanto, puede aparecer con cualquier verbo. Estamos en los oríge-
nes de una clasificación casual que, retomada por gramáticos de las causas en
el Renacimiento, llegará hasta la gramática estructural en el XX, o a la gra-
mática generativa, dependencial o funcional en la actualidad (de ahí la distin-
ción entre casos sintácticos y semánticos, actantes y circunstantes, etc.).
316
Verg., Aeneid. VI 733
317
Verg., Aeneid. VI 441.
318
Verg., Aeneid. V 358
319
Ter., Adelph. 118.
314
Libro XVIII
––––––––––
320
Son éstos los pasajes fundamentales en los que Prisciano, siguiendo a
Apolonio, está explicando la construcción de la frase partiendo del signifi-
cado del verbo y de las necesidades de construcción que ese significado con-
lleva. En resumen, para él, cuando un verbo necesita expresar el paso de su
acción a otra persona, tendríamos un verbo transitivo, que puede construirse
también en pasiva. Pero, cuando por su significado, no necesita ese comple-
mento (pues iría implícito en el propio significado verbal), la construcción es
intransitiva o absoluta y, en principio, no admite construcción pasiva, a no ser
que ese verbo absoluto aparezca con un acusativo figurado o expresivo (uiuo
uitam), o bien aparezca en pasiva porque se expresa ese nomen cognatum o
se sobreentiende en la llamada pasiva impersonal (uita uiuitur, uiuitur).
315
PRISCIANO, Sintaxis
316
Libro XVIII
––––––––––
324
Comienza aquí una larga serie de capítulos en los que Prisciano va
agrupando los verbos por su significado y exponiendo su construcción. En
Apolonio encontramos una serie semejante (III 158-190), si bien no se esta-
blecen los mismos grupos. En este caso, el capítulo que Apolonio dedica a
distinguir entre verbos que indican una acción física, psíquica… es III 160
(p.348-9).
317
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
325
Luc., Phars. V 671
326
Verg., Georg. II 135.
327
Verg., Georg. I 193.
328
Estos ejemplos aparecen entre paréntesis en la edición de Keil, ya
que se repiten al final del capítulo siguiente, de manera que pueden tratarse
de una interpolación.
329
También Apolonio (III 174-5, pp.356-7) habla de verbos que indican
dominio o sometimiento, si bien en griego estos verbos se construyen con
genitivo, en vez de con dativo.
318
Libro XVIII
deor tibi (“me esfuerzo por ti, vigilo, lucho, soy gene-
roso, doy, regalo, me entrego, me presto, muestro, doy,
acepto, consiento, asiento, cuido de ti”), medicor tibi, es
decir “consigo salud para ti”. Sin embargo, se dice tam-
bién medico, que conserva la construcción de los acti-
vos. Virgilio en II de Geórgicas, 330 Et senibus medican-
tur anhelis; y en el I, 331 Semina uidi equidem multos
medicare serentes.
(143) Terencio en Andria, 332 Eius labore atque eius
dolore nato ut medicarer tuo; también con acusativo en
Formión, 333 Quam scitum est eiusmodi parare in animo
cupiditates,/ Quas, cum res aduorsae sient, paulo me-
deri possis.
Moderor tibi y te (“te modero”): Salustio en La con-
juración de Catilina, 334 Fortuna, cuius libido gentibus
moderatur, aquí se sobreentiende cualquier objeto que
sirva para felicidad o miseria de alguien; Lucano en el
X, 335 Sideribus quaecumque fugam moderantur
Olympi, moderantur equivale a regunt (“rigen”).
(144) Maledico tibi (“hablo mal de ti”), Cicerón pro
Deiotaro, 336 Eius enim nomine, optimi uiri nec tibi ig-
noti, maledicebat tibi. Benedico tibi, parco, tempero
(“hablo bien de ti, soy parco, modero”), Virgilio en I de
Geórgicas, 337 Iam sibi tum a curuis male temperat unda
––––––––––
330
Verg., Georg. II 135.
331
Verg., Georg. I 193.
332
Ter., Andr. 831.
333
Ter., Phorm. 821-2.
334
Sall., Catil. LI 25
335
Luc., Phars. X 199
336
Cic., Deiot. XII 33
337
Verg., Georg. I 360.
319
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
338
Verg., Georg. I 99.
339
Hes., Opp. et dier. 25 sigs.
320
Libro XVIII
321
PRISCIANO, Sintaxis
322
Libro XVIII
––––––––––
346
Suet., Praet. IV. Frag. t. III
347
Verg., Eclog. VIII 19-20
348
Juv., Sat. I 2.130
349
Cfr. Apolonio Díscolo, Sintaxis III 166 (p.352)
323
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
350
Luc., Phars. V 671
351
Luc., Phars. I 165-6.
352
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 167 (p.353).
353
Ter., Andr. 312.
354
Cfr. Apolonio, Sintaxis III 169-171 (pp.154-5).
324
Libro XVIII
325
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
358
Verg., Eclog. II 1. Este ejemplo concreto de Virgilio será analizado una
y otra vez en las gramáticas renacentistas, si bien habrá diferencias entre los
autores, pues mientras que, por ejemplo, Linacro en el libro II de su De emen-
data structura, lo considera una enálage, al cambiar el uso de un verbo abso-
luto y utilizarlo como transitivo, el Brocense, incluyendo este ejemplo en la
utilización sistemática y racional de la sintaxis, dirá que todos los verbos lle-
van siempre un acusativo, que puede expresarse normalmente o no, en fun-
ción de las necesidades explicativas. En el caso de ardeo, ese acusativo se
identifica con el propio sentimiento, ardorem, y por lo tanto no suele expre-
sarse, a no ser que, por motivos estilísticos se identifique el sentimiento con
la causa del sentimiento, que es lo que ocurre en ardebat Alexin (cfr. Sánchez
Salor 2002: 387).
326
Libro XVIII
––––––––––
359
Verg., Aneid. III 621
360
Desde aquí y hasta el final, encontramos una larga serie de ejemplos y
construcciones en griego y latín, comparando o diferenciando usos en estas
dos lenguas. Esta parte no se corresponde con ningún apartado en concreto
de la Sintaxis de Apolonio Díscolo, y responde al interés de Prisciano por
comparar construcciones y usos de ambas lenguas.
361
Verg., Georg. I 504
362
Jenof., Memor. I 1, 11.
327
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
363
Jenof., Memor. I 2, 4.
364
Luc., Phars. IV 446-7.
365
Verg., Aeneid. X 534.
366
Isocr., Pros Demónicon Orat. 34.
367
Verg., Aeneid. XII 200.
368
Demosth., or. Olynth. III 1.
369
Luc., Phars. I 278-9.
370
Demosth., De corona or. 10.
371
Verg., Eclog. IX 45.
328
Libro XVIII
––––––––––
372
Verg., Aeneid. IV 335
373
Demosth., De falsa legat. Orat. 27
374
Hom., Iliad. XXIV 486.
375
Verg., Georg. I 99
376
Ter., Phorm. 223.
377
Luc., Pharsal. V 354-5
378
Verg., Aeneid. II 289.
379
Hom., Odys. I 9.
380
Hom., Iliad. I 275
329
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
381
Sall., Catil. 40, 2
382
Verg., Aeneid. II 93
383
Verg., Aeneid. I 669.
384
Aesch., Adv. Ctesiph. Or. 192
385
Ter., Andr. 209.
386
Ter., Andr. 536.
387
Cic., in Catil. Orat. II.9.19
388
Ter., Adelph. 871.
389
Verg., Aeneid. I 172.
390
Isocr., De pace orat. 34.
391
Isocr., De pace orat. 81.
330
Libro XVIII
331
PRISCIANO, Sintaxis
332
Libro XVIII
––––––––––
411
Demosth., De chor. Or. 189
412
Verg., Eclog. III 103.
413
Demosth., De cor. Or.11.
414
Sall., Jug. 84.3
415
El término usado por Prisciano es repletiua.
416
Hom., Iliad. XV.737.
417
Pl., Canthari symmacchiae fr. I.; com. Gr. Fr. II.664.836
418
Verg., Aeneid. V 13
419
Ter., Adelph. 168.
420
Ter., Eunuch. 645-6.
333
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
421
Herod., Hist. I.6
422
Demosth., adv. Lept. Or. 30.
423
Verg., Aeneid. V 285.
424
Verg., Aeneid. VIII 114.
425
Sall., Catil. 25 2
426
Verg., Aeneid. VIII 273.
427
Verg., Aeneid. IV 569-70.
428
Ter., Andr. 184.
334
Libro XVIII
335
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
435
Luc., Pharsal. VII 855.
436
Isocr., Aeginet. 23.
437
Aesch., Adv. Ctesip. Orat, 209.
438
Ter., Andr.639.
439
Cic., In Cat. Or. I 8,20.
440
Verg., Aeneid. XI 750
441
Luc., Pharsal. VIII 493-4.
442
Solin., Polyhist. I 21.
443
Ter., Andr. 639.
336
Libro XVIII
––––––––––
444
Sall., Catil. I. 6.
445
Demosth., Adv. Lept. Or.10.
446
Aristof., Ran. 354.
447
Stat., Theb. II 584.
448
Verg., Georg. II 483.
449
Verg., Georg. I 432.
450
Pl., Gorg. 13 32
451
Hom., Odys. XIII, 389 e Iliad. VIII 287.
337
PRISCIANO, Sintaxis
338
Libro XVIII
––––––––––
459
Verg., Aeneid. I 455-6.
460
Ter., Adelph. 828.
461
Cic., In Cat. Or. I 13.33.
462
Demosth., Adv. Androt. Or. 2.
463
Verg., Aeneid. IV 333-5.
464
Verg., Aeneid. V 846.
465
Esta frase aparece entre corchetes en la edición de Keil, por sus va-
riantes en los diferentes manuscritos.
466
Pl., Leg. XII 2.
467
Lysias, Frag. Orat. V 2.
468
Pl., Leg. IX.8.
339
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
469
Verg., Aeneid. VIII 597.
470
Verg., Aeneid. VIII 556-7.
471
Cic., pro Mil. Or. 22,59
472
Xenoph., Ages. VII 5.
473
Xenoph., Hipparch. I 19.
474
Alc., Endym. Fr. I.
475
Sall., Catil. 11.1.
476
Sall., Iugurth. 18,9.
477
Verg., Georg. I 355.
478
Verg., Georg. IV 47
479
Verg., Georg. III 58.
340
Libro XVIII
––––––––––
480
Verg., Aeneid. III 427.
481
Verg., Georg. III 53.
482
Demosth., Philipp. II 10.
483
Pers., Sat. I 67-8.
484
Dinarchi adv. Polyeuctum or. I. fr.3.
485
Liv., Ab urb.condit. XXV, 3.19.
486
Xenoph. Hist.Gr. IV 8,22.
341
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
487
Verg., Aeneid. X 752-3.
488
Ter., Phorm. 623.
489
Verg., Georg. II 472.
490
Herod., Hist. I19
491
Arist., Vesp. 123.
492
Thucid., Hist. I 24.
493
Jenoph., Oecon. XVIII 1.
494
Herod., Hist. I 14
342
Libro XVIII
343
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
505
Isoc., Paneg. 144.
506
Demosth., Philipp. Or. II 12.
507
Verg., Aeneid. IV 335.
508
Verg., Eclog. IX 45.
509
Isoc., Archidam. 109.
510
Demosth., De reditu suo ep. p.1468 R.956 B-S.
511
Sall., Iug. 53, 8.
512
Hor., Carm. I 17,1-2.
513
Demosth., De falsa leg. Or. 16.
514
Demosth., De cor. Or. 10.
515
Luc., Pharsal. I 278-9.
344
Libro XVIII
––––––––––
516
Hom., Odys. XXII 423.
517
Xenoph, Memorab. I 1, 11.
518
Verg., Eclog. X 28.
519
Xenoph., Memorab. I 2.4.
520
Luc., Pharsal. IV 446-7.
521
Aeschinis Socratici Telaugis dial. Fr.una cum proxime sequenti ab I.F.
Fischero omissum adnotante Welchero opp. Min. I 423 adv.19. Cfr. GLK III,
297.
522
Aeschinis Socr. Taelaug. Fr. Cf. Adu.ad lin.9
523
Ter., Adelph. 871.
524
Cic., In Catil. Or. II 9,19.
525
Verg., Aeneid. I 172.
345
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
526
Eupol. Demorum fr. XXV.
527
Aesch., In Ctes. Or. 151.
528
Verg., Aeneid. VII 288-9.
529
Verg., Aeneid. I 126-7.
530
Ter., Heaut 961.
531
Demosth., De falsa legat. Orat. 27.
532
Hom., Iliad. IX 527.
533
Verg., Aeneid. IV 335.
534
Verg., Eclog. IX 45.
535
Lys. Adv. Micin. Or. XC fr.4.
536
Ter., Eunuch. 745.
346
Libro XVIII
––––––––––
537
Hyper., Or. XL fr.2.
538
Verg., Aeneid. VII 653-4.
539
Cic., In Verr. Or. I 7.19
540
Pl., Reip. I 24
541
Pl., Reip. II 3.
542
Ter., Adelph. 781.
543
Hor., Carm. III 27, 69-70
544
Verg., Aen. VII 618-9.
545
Demosth., De falsa legat. 81.
347
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
546
Verg., Aeneid. XI 453.
547
Verg., Eclog. II 1.
548
Verg., Aeneid. II 215.
549
Verg., Georg. III 314.
550
Verg., Georg. III 321.
551
Verg., Eclog. I 54-5.
552
Hor., Carm. III 9,9-10.
553
Hom., Iliad. IV 310.
554
Eur., fr. Trag. Inc. 994.
555
Verg., Aeneid. VIII 433-4.
556
Verg., Aeneid. I 504.
348
Libro XVIII
349
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
567
Cic., Pro Muren. 12,26.
568
Verg., Aeneid. IV 467-8.
569
Soph., Lacaen. Fr. 338.
570
Verg., Eclog. VIII 21.
571
Verg., Georg. I 99.
572
Este capítulo es idéntico al (184) y a la primera parte del (185). Este
tipo de repeticiones de ejemplos, citas y opiniones es frecuente, sobre todo
en esta parte del libro XVIII, en la que no hay un esquema organizativo
claro, sino que Prisciano va ofreciendo una comparación de construcciones
en griego y en latín.
573
Aristoph., Vesp. 123.
350
Libro XVIII
––––––––––
574
Thucid., Hist. I 24.
575
Xenophon, Oecon. 18,1.
576
Herod., Hist. I 14.
577
Ter., Eunuch. 946.
578
Ter., Adelph. 269.
579
Isocr. De pace or. 110.
580
Pl., Reip. I 5
581
Luc., Pharsal. X 355.
582
Verg., Aeneid. X 798-9
583
Verg., Aeneid. IX 371
584
Verg., Aeneid. VI 13.
585
Verg., Aeneid. I 320
351
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
586
Hom., Iliad. I 136-7.
587
Ter., Ad. 634.
588
Ter., Eunuch. IV. 3.7.
589
Ter., Adelph. 582.
590
Pl., Reip. III.7.
591
Sall., Catil. 21,4.
592
Cic., In Catil. Or. IV.6.12
593
Xenoph., Hier. 7.1.
352
Libro XVIII
––––––––––
594
Phroenichus, XVII 126.
595
Ter., Andr.III.5.15
596
Verg., Aeneid. I 234-7.
597
Cic., pro Q. Ligar. Or. 3.9.
598
Nueva alusión a la importancia de la figura de la elipsis (ya la vimos en
el infinitivo histórico, en algunos tipos de impersonales, en construcciones
absolutas de verbos transitivos…). En este caso, se refiere Prisciano a la elip-
sis del verbo sustantivo, que explica la aparición de un participio equivaliendo
a un verbo en forma personal.
599
Sall., Hist. II fr. 50.
600
Verg., Aeneid. I 2.
353
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
601
Sall., In Cat. Or. 17 2.
602
Ter., locum dubium, pues la mención a Parmenón aparece en Ter. Eun.
IV.4.31, por lo que se ha apuntado que Prisciano pueda referirse a Ter.,
Phorm. I.4.26.
603
Verg., Aeneid. I 458.
604
Hom., Iliad. XXIV 1-2.
605
Hom., Iliad. IX 656-7.
354
Libro XVIII
––––––––––
606
Es decir, que se pueden construir sin acusativo o con él: ruo (“corro o
derribo algo”), moror (“me detengo o retraso a alguien”), propinquo (“me
aproximo o aproximo algo”).
607
Herod., Hist. 1 22.
608
Verg., Aeneid. IV 419
609
Sall., In Cat. Or. 5, .29
610
Verg., Eclog. III 88.
611
Sall., In Cat. Or.40.2
612
Verg., Aeneid. IV 656
613
Verg., Aeneid. XII 948-9.
614
Verg., Aeneid. II 103.
355
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
615
Como vemos, Prisciano usa con mucha frecuencia para explicar
construcciones aparentemente anómalas la figura de la elipsis y la seme-
janza con el griego. Este mismo recurso será usado una y otra vez por el
Brocense en su Minerva.
616
Hor., Carm. IV 14,13-4.
617
No se ha encontrado esta expresión en Horacio, sino alter fratrum epp.
II 2, 183.
618
Luc., Pharsal. IV 102-3.
619
Luc., Pharsal. I 446.
620
Demosth., Adv. Spudiam de dote or. 6.
621
Según la indicación que encontramos en la edición de Keil, Prisciano
tomó esta cita de la etimología de ἐμποδών que ofrece Suidas, aunque no se
corresponde con ningún pasaje conservado de Tucídides.
356
Libro XVIII
en Los hermanos, 622 Istud est sapere, non quod ante pe-
des modo est / Videre, sed etiam illa quae futura sunt /
Prospicere.
(206) En ático: Ἐμποδίξειν ἡμᾶς y ἡμῖν. Isócrates a
Antípatro, 623 Ἔτι δὲ καὶ τὸ σωμάτιον οὐκ εὐκρινὲς ὄν,
ἀλλ᾿ἔχον ἄττα σίνη, νομίζειν ἐμποδιεῖν αὑτὸν πρὸς
πολλὰ τῶν πραγμάτων. También en latín impedio illum
(“impedir a alguien”), como ya hemos mostrado.
Iustum (“justo”) por uerum (“cierto”), y uerum por
iustum con mucha frecuencia lo utilizamos tanto noso-
tros como en ático. Sófocles en Ayax, 624 Δίκαιος γόνος
en lugar de uerus. Virgilio en el XII, 625 Quaecumque
est fortuna, mea est, me uerius unum / pro uobis foedus
luere et decernere ferro, donde encontramos uerius por
iustius.
(207) En ático: ἐμμένω τούτοις, y ἐν τούτοις;
ἐμπέπλεγμαι τούτοις y ἐν τούτοις. También nosotros:
permaneo his e in his, implicor his e in his (“persisto,
me enredo en estas cosas”).
Ἐμβλέπω αὐτῷ, αὐτὸν y εἰς αὐτόν. Así también no-
sotros: prospicio illi, illum e in illum (“percibo”). Vir-
gilio en el I, 626 Et alto prospiciens; Terencio en Heau-
tontimorúmeno, 627 Tibi prospexi; Aristófanes en Los
––––––––––
622
Ter., Adelph. III.3.32-4.
623
Isocr., Epp. 4, 11.
624
En realidad esta cita pertence a Eurip. fr. trag. inc. CXC, como ya apun-
tamos en este mismo ejemplo en XVII (168).
625
Verg., Aeneid. XII 694-5.
626
Verg., Aeneid. I 126-7
627
Ter., Heaut. 961.
357
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
628
Aristof., Babyl. frag. XXIII.
629
Verg., Aeneid. IV 373-4.
630
Verg., Aeneid. V 10.
631
Isoc., Areopagit. 48.
632
Cic., In Catil. Or. I, 4,8.
633
Verg., Aeneid. IV 93-4.
358
Libro XVIII
––––––––––
634
Cratin., Putin. Frag.IX.
635
Thucid., Hist. I 23.
636
Sall., Iug. 88, 4.
637
Thucyd. IV 102.
359
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
638
Hor., Serm. II 3, 117-8.
639
Ter., Andr. 42.
640
Demosth., De falsa legat. Or. 70.
641
Hor., Epod. XV 4-5.
642
Andoc., De myster. Or. 67.
643
Pl., Crit. 14.
644
Pl., Phaed. 35, 75.
645
Eur., Alcmen. Frag. 84.
646
Soph., Oed. Col. v.299-300.
360
Libro XVIII
––––––––––
647
Soph., Oed. Tyr. v. 1056.
648
Ter., Phorm. 525.
649
Ter., Adelph. 391.
650
Ter., Phorm. 644.
651
Sall., Iug. 11, 3.
652
Hom., Iliad. VI 331 y IX 247.
653
Verg., Aeneid. III 489.
654
Demosth., adv. Leptin. Orat, 10.
361
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
655
Aristof., Ran, 354-5
656
Solin., Memorab. I 21.
657
Verg., Aeneid. V 438
658
Theop., Stratiotid. Frag. III. Frag. Com. Gr. II, 813.
659
Plat, Leg. XII.4
660
Cratin., Thressar. Fr. VI.
661
Verg., Aeneid. I 504.
662
Verg., Aeneid. VIII 537
663
Verg., Aeneid. VIII 433-434
664
Verg., Aeneid. V 343.
362
Libro XVIII
––––––––––
665
Verg., Aeneid. IX 398.
666
Verg., Aeneid. II 377.
667
Stat., Thebaid. VII 791-2.
668
Hom., Iliad. XXII 387.
669
Xenoph., Cyropaed. VI 3, 1.
670
Men., Gubernat. frag. V.
671
Verg., Aeneid. II 148.
672
Verg., Aeneid. III 629.
673
Es decir, con dativo y acusativo.
363
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
674
Verg., Aeneid. VIII 351-2
675
Verg., Aeneid. III 109-10.
676
Este párrafo es omitido por algunos manuscritos.
677
Verg., Aeneid. IV 373-4.
678
Verg., Aeneid. IX 418.
679
Isocr., De pace or. 92.
680
Cic., In Catil. Orat. I, 3,7.
364
Libro XVIII
––––––––––
681
Verg., Aeneid. I 47-8.
682
Lysias, Diog. XXXV, fr.2.
683
Ter., Eunuch. 692.
684
Verg., Aeneid. IV 656.
685
Verg., Aeneid. XI 126.
686
Juv., Sat. V 14, 119.
687
Ter., Andr. 312.
688
Acc, exemplum incertum.
365
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
689
Verg., Georg. III 365.
690
Verg., Eclog. IX 6.
691
Pl., Men. 41.
692
Pl., Perialg. Fr. II.
693
Verg., Aeneid. IX 418.
366
Libro XVIII
––––––––––
694
Demosth., Or. de Cor. 35
695
Cic., In Catil. Or. II 7, 15.
696
Verg., Aeneid. VII 666-68.
697
Verg., Aeneid. XI 76-7.
698
Ter., Eunuch. 702.
699
Ter., Eunuch. 707.
700
Pl., Reip. III 17.
701
Sall., Iug. 87,4.
702
Demosth., Philip. Orat. III 7.
367
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
703
Stat., Thebaid. II, 572-3
704
Verg., Aeneid. XI 350-1.
705
Verg., Aeneid. VII 290.
706
Verg., Aeneid. II 32.
707
Verg., Aeneid. XI 126.
708
Isocr., Paneg. 168.
709
Ter., Adelph. 958.
710
Pl., Euthydem. II, 29.
711
Verg., Eclog. VIII 21.
712
Verg., Aeneid. VI 372.
368
Libro XVIII
––––––––––
713
Verg., Aeneid. VI 252.
714
Eup., Prospalt. Fr. IV, com. Gr. Fr. II p.523.
715
Ter., Andr. 209.
716
Ter., Andr. 536.
717
Cic., In Catil. Or. I, 1, 1.
718
Sall., Catil. 13, 2.
719
Thucid., Hist. I 24.
720
Esquin., exemplum incertum.
369
PRISCIANO, Sintaxis
370
Libro XVIII
371
PRISCIANO, Sintaxis
372
Libro XVIII
––––––––––
740
Verg., Aeneid. II 377.
741
Sall., Jugurth. 110,2.
742
Verg., Aeneid. XII 920.
743
Ter., Eunuch. III 2, 33-4.
373
PRISCIANO, Sintaxis
374
Libro XVIII
––––––––––
750
Luc., Pharsal. III 626.
751
Junto a la elipsis del verbo sustantivo en algunas construcciones, de
nombres cognatae significationis, o de acusativos para explicar construccio-
nes aparentemente anómalas, encontramos también ahora la elipsis de una
preposición, en este caso in, como recurso gramatical. Como hemos ido afir-
mando en todos los casos anteriores, Apolonio Díscolo y Prisciano van dando
pasos para la consideración de dos niveles en el lenguaje, con la utilización
de figuras gramaticales como la elipsis para explicar las desviaciones que se
producen entre ambos niveles. Será ya en la gramática racional del XVI, es-
pecialmente con Linacro y el Brocense, cuando esta explicación se sistema-
tice y dé paso a una gramática plenamente racional.
752
Isocr., Aeginet. 46.
753
Verg., Aeneid. I 347.
754
Ter., Eunuch. 923.
755
Verg., Aeneid. XI 126.
375
PRISCIANO, Sintaxis
376
Libro XVIII
377
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
771
Verg., Aeneid. IV 335.
772
Verg., Eclog. IX 45.
773
Sall., Iugh, VC 2.
774
Verg., Aneid. X 586-7.
775
Ter., Phorm. 68.
776
Ferecr., Chiron. frag. 7.
777
Ter., Eunuch. 270-1.
778
Ter., Eunuch. 65.
378
Libro XVIII
––––––––––
779
Ferecr., Krapát. frag.XIV, aunque es un fragmento dudoso.
780
Ter., Adelph.I 2, 37.
781
Juv., Sat. I, 5, 87-8.
782
Xenoph., Memorab. IV 6,6.
783
Ter., Adelph. 831.
784
Xenoph., Hellen, IV 4, 16.
785
Ter., Adelph. 754.
786
Ter., Phorm. 644.
787
Esta cita falta en algunos manuscritos.
788
Stat., Thebaid. II 573.
789
Juv., Sat. III 7, 139-40.
379
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
790
Verg., Aeneid. XI 350-1.
791
Verg., Aeneid. IX 378.
792
Pl., Men, 12.
793
Isocr., Paneg.66.
794
Cic., Cat. Orat. I 8, 21.
795
Pl., Euthydem. 2,5.
796
Hor., Sermo. I 2, 120.
797
Aristoph., Γήρως, frag. IX.
798
Verg., Aeneid. I 47-8.
380
Libro XVIII
––––––––––
799
Verg., Aeneid. I 683-4.
800
Verg., Aeneid. III 203-4.
801
Thucid., Hist. IV 124.
802
Ter., Andr. 50.
803
Juv., Sat. II 6, 388.
804
Ter., Eunuch. 133.
805
Hor., Ars Poet. 414-5.
806
Este ejemplo de Horacio es un añadido al margen.
807
Verg., Aeneid. VI 324.
808
Verg., Aeneid. VI 351.
381
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
809
Luc., Pharsal. V 396..
810
Hom., Iliad. XIV 271 Y 275.
811
Men. inc. Fab. Frag. XLVI.
812
Men. Misogyni frag. VI
813
Ter., Phorm. 329.
814
Luc., Pharsal. V, 508.
815
Thucid., Hist. VII 29.
816
Verg., Eclog. I 20-1.
817
Ter., Eunuch. III, 2, 43.
818
Pl., Crit.8, 48.
382
Libro XVIII
383
PRISCIANO, Sintaxis
384
Libro XVIII
385
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
842
Ter., Eunuch. 214.
843
Aristom., Boez. Frag. III.
844
Ter., Andr. IV 2, 26.
845
Pl., Charm. 7, 17.
846
Pl., Charm, Ibid.
847
Verg., Aeneid. I 15-6.
386
Libro XVIII
––––––––––
848
Pl., Tim. 3.
849
Ter., Andr. 849.
850
Ter., Phorm. II 1, 73.
851
Luc., Pharsal. I 642-3.
852
Ter., Eunuch. III 1, 45.
853
Pl., Euthyd. 17, 45.
854
Demosth., Philip. Orat. I 15.
855
Ter., Andr. 804-5.
856
Ter., Eunuch. 64-65.
857
Verg., Aeneid. I .
387
PRISCIANO, Sintaxis
388
Libro XVIII
389
PRISCIANO, Sintaxis
390
Libro XVIII
––––––––––
877
Verg., Aneid. IX 602.
878
Luc., Pharsal. IV 750-3.
879
Luc., Pharsal. IV 785.
880
Demosth., De falsa legat. Or. 178.
881
Sall., Cat. II 7.
882
En griego, el infinitivo se puede “declinar” gracias al artículo.
883
Pers., Sat. I 28.
884
Pers., Sat. I 49.
391
PRISCIANO, Sintaxis
392
Libro XVIII
––––––––––
891
Sall., Catil. 36, 2.
892
Verg., Aneid. III 427.
893
Verg., Georg. III 53.
894
Sall., Catil. 57, 4.
895
Verg., Aeneid. II 790-1.
393
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
896
Luc., Pharsal. I 50-1.
897
Xenoph., Memorab. II 2, 14.
898
Liv., Ab urb. Cond. Fragm. Lib. CVII
899
Aristof., Poes.frag. un. Bgk., fr. Com. Gr. II 1132.
900
Pl., Polit.44.
901
Verg., Aeneid. I 15-6.
902
Herod., Hist.I 36.
394
Libro XVIII
––––––––––
903
Verg., Aeneid. IV 320-1.
904
Ter., Andr. 52.
905
Men., Epicler. Frag. IX. Com. Gr. Frag. IV 118.
906
Thuc., Hist. IV.70.
907
Aristof., Cab. V. 517.
908
Verg., Aeneid. II 38.
909
Verg., Aeneid. X 172-3.
910
Theop., Hist. Philip. IX, frag. 82.
395
PRISCIANO, Sintaxis
396
Libro XVIII
397
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
924
Demosth., Adv. Eubulidem or. 10.
925
Ter., Eunuch. I 2, 104.
926
Verg., Aeneid. I 683-4.
927
Luc., Pharsal. VII 639-40
928
Cic., In Ver. Or. II 33.
929
Cic., Pro Rosc. 14, 39.
930
Este ejemplo aparece al margen en algún manuscrito.
931
Hom., Iliad. XX, 83.
932
Pl., Repub.III 9.
398
Libro XVIII
––––––––––
933
Sall., Catil.36, 4.
934
Thucid., Hist. I 112.
935
Ter., Phorm. III 2, 10.
936
Pl., Phaed. I 1, 57.
937
Verg., Aeneid. VI 408-9.
938
Ter., Eunuch. 331.
939
Verg., Aeneid. I 46-8.
940
Verg., Aeneid. I 47-8.
399
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
941
Verg., Aeneid. II 342-3
942
Verg., Eclog. IX 1.
943
Pl., Republ. X 2.
944
Frinici Frag. VI.
945
Verg., Aeneid. I 320.
400
Libro XVIII
401
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
959
Ter., Eunuch. 232-3.
960
Cic., In Q. Caecil. Diuin. 13, 41.
961
Cic., in Verr. Or. II 47, 24.
962
Ter., Eunuch. 743-4.
402
Libro XVIII
––––––––––
963
Pl., Lysid. 8,20.
964
Sall., Iug. XXII 1.
965
Demosth., De falsa legat. Orat. II, p.341.
966
Thucid., Hist. IV 121.
967
Ter., Andr. 315.
968
Verg., Aeneid. X 149.
969
Verg., Georg. III 402.
970
Aristom., Boeth. Frag. IV.
971
Ter., Phorm. 56.
972
Herod., Hist. I 60 extr.
973
Verg., Aeneid. V 529-30.
403
PRISCIANO, Sintaxis
404
Libro XVIII
––––––––––
981
Verg., Georg. III 53.
982
Verg., Aeneid. X 210-11.
983
Antiph., De Samothracum tributo or. XVI fr. 3.
984
Cic., in Q. Caecilium div. 13, 41.
985
Aeschin. Adv. Ctesiph. Or. 87.
986
Ter., Eunuch. 249-50.
987
Ter., Adelph. 548.
988
Ter., Adelph. 864.
989
Ter., Eunuch. 424-5.
405
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
990
Isocr., Paneg. 4, p. 42.
991
Thucid., Hist. I 24.
992
Pl., Reipub. I 10.
993
Cic., pro Mil. XII 33.
994
Verg., Aeneid. I 393
995
Hay aquí una laguna, que da lugar a un lugar oscuro. En la edición de
Keil se apunta la posibilidad de que el nombre del autor griego aquí referido
sea Menandro (en su Ἱπποκόμος) o Sófocles (Ἱππόνος).
996
Ter., Phorm. 27-8
997
Thucid., Hist. I 61.
998
Juv., Sat. IV 11, 201-2.
406
Libro XVIII
407
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1006
Verg., Aeneid. III 607-8.
1007
Demosth., de falsa legat. Orat.226.
1008
Luc., Pharsal. VIII 332-3.
1009
Pl., Crit. 4.
1010
Herod., Hist. IX 108.
1011
Verg., Aeneid. I 24.
1012
Jenoph., Cirop. VII 3, 7.
408
Libro XVIII
––––––––––
1013
Juv., Sat. IV 10, 81.
1014
Sall., Catil. LI 29.
1015
Hor., Epist. I 1, 50.
1016
Verg., Aneid. VII 417-8.
1017
Verg., Aeneid. X 681-2
1018
Jenoph., De cor. Or. 314.
1019
Aristoph., Caball. 2-3.
1020
Hom., Iliad, VIII 24.
409
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1021
Verg., Aeneid. IX 815-6.
1022
Demosth., Adv. Panten. Orat.53.
1023
Sall., Iugurth. 85,10.
1024
Ter., Andr. 118-120.
1025
Cic., Philipp. Or. II 2, 4.
1026
Isocr., Philip.79.
1027
Verg., Aeneid. II 377.
410
Libro XVIII
411
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1033
Verg., Aeneid, VII 573-4.
1034
Verg., Aeneid. I 84-5.
1035
Verg., Aeneid, I 670-1.
1036
Juv., Sat. IV 11, 54-5.
1037
Verg., Aeneid. 325-6.
1038
Pl., Menaex. C.7
1039
Verg., Aeneid, VIII 198.
1040
Aristoph., Pax. 31 sigs.
412
Libro XVIII
––––––––––
1041
Verg., Georg. III 284-5.
1042
Verg., Georg. III 63.
1043
Verg., Georg. I 83.
1044
Pl., Crit. I, 43.
1045
Verg., Aeneid. I 683-4
1046
Verg., Aeneid. III 583-4.
413
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1047
Verg., Aeneid. XII 314.
1048
Este párrafo aparece entre parentesis en la edición de Keil por
ofrecer alguna duda.
1049
Cic., In Catil. Or, I 1,1.
1050
Isoc., Archidam.104.
1051
Juv., Sat. III 7, 56.
1052
Demosth., De falsa leg. Or. 181.
1053
Verg., Aneid. II 428.
414
Libro XVIII
––––––––––
1054
Sall., Catil. X 10.
1055
Verg., Georg. II 425.
1056
Verg., Aen. XI 660.
1057
Ter., Adelph. 677-678.
1058
Juv., Sat. III 8, 142.
1059
Pl., Apolog. Socrat. 16.
1060
Verg., Aeneid. IV 656.
1061
Verg., Aeneid. II 670.
415
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1062
Pers., Sat. V 88.
1063
Ter., Adelph. 634.
1064
Pl., Conu. 3.
1065
Ter., Andr. 447.
1066
Pl., Epitaf., aunque no aparece la cita en lo conservado.
1067
Cic., Philip. Orat. II 14,35.
1068
Sall., Jugurt. 85, 10.
416
Libro XVIII
417
PRISCIANO, Sintaxis
418
Libro XVIII
419
PRISCIANO, Sintaxis
mismo sobre las señales, 1087 Venit enim mihi fani, loci,
regionis illius in mentem.
(298) Los áticos: τὸ περὶ ὄρθρον, τὸ παράπαν, το
τήμερον, τὸ παραχρῆμα, τὸ αὐτίκα. También nuestros
autores construyen distintos casos en ocasiones con ad-
verbios. Así Persio, 1088 Euge tuum et belle; nam belle
hoc excute totum; y él mismo, 1089 Hesternum cras abiit;
Virgilio, 1090 Mane nouum; y 1091 Sponte sua; y Lucano
en el I,1092 Tu satis ad uires Romana in carmina dandas.
Los áticos: τοῦτον τὸν τρόπον y τούτῳ τῷ τρόπῳ
ποιοῦμεν τόδε (“hacemos esto de este modo”). Salustio
en Catilina, 1093 Cum domos atque uillas uideas in ur-
bium modum exaedificatas; Tucídides en el II, 1094 …
ἕως μὲν τὸν τρόπον τοῦτον ἐνομοθέτουν.
Ellos: Τρίτῃ ἡμέρᾳ y τρίτην ἡμέραν τόδε ἔπραττον
por nudius tertius. 1095 De aquí en latín: tertio y tertium
Kalendas, Nonas o Idus; o Kalendarum, Nonarum,
Iduum por tertio ante Kalendas, Nonas o Idus (“tres
días antes de las Kalendas, Nonas o Idus”); Cicerón en
I de sus Inuectivas, 1096 Meministine me in ante diem
duodecimum Kalendarum Nouembrium dicere in se-
natu, fore in armis certo die, qui dies futurus esset in
ante diem sextum Kalendarum Nouembrium, por in
––––––––––
1087
Cic., Or. Verr. II, 50, 110.
1088
Pers., Sat. I 49.
1089
Pers., Sat. V 68.
1090
Verg., Georg. III 325.
1091
Verg., Aeneid. VI 82.
1092
Luc., Pharsal. I 66.
1093
Sall., Catil. 12,3.
1094
Thucid., Hist. II 34.
1095
Es decir, “hoy es el tercer día”, o sea “hace dos días” o “anteayer”.
1096
Cic., In Cat. Or. I 3, 7.
420
Libro XVIII
––––––––––
1097
Demosth., Or. Olynt. III, 24.
1098
Demosth., De cor. Or. 20.
1099
Sall., Cat. I 1.
1100
Ter., Andr. 209.
1101
Jenof., Cyropaed. IV, 2,1.
1102
Demosth., Philip. Orat. I 1.
1103
Verg., Aeneid. I 750.
421
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1104
Pl., Phaedon. 45, 104.
1105
Juv., Sat. V 14, 200-1.
1106
Verg., Aeneid. XI 438.
1107
Verg., Aeneid. I 501.
1108
Demosth., Adv. Timocr. Or. 9.
1109
Cic., pro Mil. Orat. 12, 33.
1110
Verg., Aeneid. I 126-7.
1111
Demosth., De pace or. 4.
1112
Herod., Hist. I 17.
422
Libro XVIII
––––––––––
1113
Demosth., Philip. II 7.
1114
Herod., Hist. I 51.
1115
Verg., Aeneid. II 442-3.
1116
Verg., Aeneid. VIII 545.
1117
Literalmente, “desde el pie”, aunque suele traducirse por “inmediata-
mente”.
1118
También, dada la raíz del verbo sto, significa “permaneciendo cons-
tantemente”, aunque suele traducirse por “al instante”.
1119
Cic., in Q. Caecil, diuin. 17, 57.
423
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1120
Verg., Aeneid. VI 203.
1121
Verg., Eclog. I 81.
1122
Verg., Aeneid. I 379.
1123
Demosth., De cor. Or. 71.
1124
Demosth., Philipp. Orat. IV 10.
1125
Pl., Protag. 10, 29.
1126
Verg., Aeneid. VI, 723.
424
Libro XVIII
––––––––––
1127
Aristoph., Georg. Frag. XII.
1128
Aischinis socratici Aspasiae dial. Fr.
1129
Ter., Adelph. 790-1.
1130
Xenoph., Agesil. 7,5.
1131
Ter., Phorm. 351-2.
1132
Ter., Adelph. III 5, 1-2.
1133
Juv., Sat. I 2, 165.
425
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1134
Verg., Aeneid. VII 246-7.
1135
Verg., Aeneid. I 336.
1136
Verg., Aeneid. I 653-4.
1137
Men., Misogyn. Fr. X com. Gr. Fr. IV 167.
1138
Demosth., Quae fertur or. de corona trierarch. 2.
1139
Isocratis encom. Helenae 57.
1140
Ter., Eunuch. 391.
1141
Ter., Eunuch. IV 6, 12.
1142
Pl., Phaedr. X 23.
426
Libro XVIII
––––––––––
1143
Verg., Aeneid. I 2.
1144
Ter., Eunuch. 693.
1145
Es un ejemplo más de la importancia que, en las gramáticas de las
causas, inspiradas en algunos aspectos en las sintaxis de Apolonio Díscolo y
Prisciano, tendrá la figura de la elipsis como recurso, no retórico sino grama-
tical.
1146
Meinckius fragm. Com. Gr. ed. mi. p.VII.
1147
Cratini inc. Fab. Fr. CXXXVIII.
1148
Sall., Jugurt.48,3.
1149
Verg., Aeneid. IV 373.
427
PRISCIANO, Sintaxis
––––––––––
1150
Cratini Odyss. Fr. IV com. Gr. Fr. II 95.
1151
Verg., Georg. III 314.
1152
Verg., Aeneid. II 215.
1153
Ter., Adelph. 728.
428
ÍNDICE DE TÉRMINOS GRAMATICALES 1
Ablativo: XVII, 10; 67; 91; 92; 100; 101; 104; 135;
173; 186; XVIII 14; 15; 16; 18; 19; 28; 30; 31;
32; 39; 41; 42; 57; 58; 64; 65; 133; 135; 139;
153; 155; 173; 181; 184; 198; 205; 217; 218;
260; 262; 271; 273; 278; 279; 286; 301; 306.
Abundancia, / redundancia, / superfluo: XVII 4;
16; 84; 85; 121; 122; 127; 169; 171; XVIII, 293.
Accidente: XVII, 6; 23; 33; 36; 54; 64; 74; 94; 105;
153; 166; 168; 172; 186; 187, 189.
Acento: XVII 29; 39; 40; 50; 142; 143; XVIII 212;
269.
Activo/a: XVII 91; 182; XVIII, 51; 52; 57; 59; 74;
127; 129; 130; 132; 134; 135; 138; 139; 140;
142; 151; 153; 154; 156; 203; 228; 232; 288;
291.
Acusativo: XVII 10; 28; 91; 104; 139; 140; 173;
185; XVIII 10; 20; 27; 39; 41; 42; 45; 51; 52; 54;
59; 64; 65; 127; 128; 129; 133; 138; 139; 146;
147; 148; 149; 150; 151; 152; 153; 154; 155;
156; 161; 179; 184; 187, 197; 198; 214; 218;
219; 225; 228; 230; 233; 237; 244; 252; 260;
––––––––––
1
En este índice anotaremos los términos o, quizás sea mejor decir en
sentido general, los conceptos, que a nuestro juicio son más importantes
en la Sintaxis de Prisciano. Los anotaremos partiendo del libro (XVII o
XVIII) y del capítulo.
429
PRISCIANO, Sintaxis
430
Índice de términos gramaticales
431
PRISCIANO, Sintaxis
432
Índice de términos gramaticales
433
PRISCIANO, Sintaxis
434
Índice de términos gramaticales
63; 70; 71; 80; 81; 90; 95; 142; 196; XVIII 131;
269; 291; 303.
Indicativo: XVII 15; 86; 88; XVIII 3; 49; 68; 69;
74; 76; 77; 81; 82; 83; 84; 85; 86; 87; 89; 90; 94;
95; 96; 103; 104; 114; 123; 126; 156; 253.
Individual: XVII, 71.
Interjección: XVII 13; 153.
Interpretar / desarrollar: XVII 10; 15; 20; 60;
XVIII 10; 96; 137.
Interrogación: XVII 48.
Interrogativo: XVII 22; 23; 25; 27; 29; 33; 39; 40;
41; 43; 47; 48; 49; 50; 51; 52; 102; 142; 143;
196; XVIII 68; 94; 99; 100; 107; 125; 145; 149;
269.
Intransitivamente: XVII 93.
Intransitivo: XVII 66; 67; 68; 91; 93; 153; 155;
XVIII 10; 34; 35; 55; 57.
Larga (vocal): XVII 8.
Letra: XVII 2; 3; 4; 5; 6; 7; 9; 10; 12; 148; 149.
Local / de lugar: XVII 48; 49; 50; 51; XVIII 212;
257; 271; 273.
Masculino: XVII 19; 142; 152; 158; 186; XVIII 17.
Modo (verbal): XVII 90; 97; 100; 174; XVIII 40;
43; 45; 47; 49; 50; 66; 69; 77; 80; 88; 91; 95;
101; 125; 127.
Negativo: XVII, 41.
437
PRISCIANO, Sintaxis
438
Índice de términos gramaticales
Oblicuo (caso): XVII 13; 17; 18; 28; 30; 31; 63; 66;
67; 83; 84; 93; 103; 104; 111; 112; 114; 122;
133; 135; 138; 139; 194; XVIII 5; 6; 7, 9; 27; 32;
34; 35; 36; 39; 44; 63; 136; 137.
Optativo: XVII 7; 90; 174; 182; XVIII 49; 74; 76;
77; 78; 81; 82; 90; 95; 96; 100; 102; 105; 123;
124; 125; 126; 176.
Oración / Enunciado / Frase: XVII 1; 2; 3; 4; 5; 6;
8; 10; 11; 12; 13; 15; 16; 19; 20; 22; 26; 27; 29;
52; 53; 54; 56; 57; 69; 73; 75; 83; 84; 95; 96; 97;
144; 153; 163; 168; 185; 189; XVIII 1; 75; 95;
157.
Orden / ordenación: XVII 1; 2; 3; 6; 7; 8; 12; 13;
19; 20; 21; 31; 44; 57; 105; 106; XVIII 1; 26; 40;
60; 65; 81; 107.
Participial: XVII 18; 61; 66, XVIII 183.
Participio: XVII 13; 18; 19; 20; 26; 28; 69; 80; 81;
82; 92; 93; 94; 96; 105; 127; 153; 180; 186; 192;
XVIII 4; 5; 6 7; 15; 16; 18; 19; 20; 21; 25; 31;
33; 34; 42; 45; 46; 53; 54; 57; 66; 74; 75; 156;
175; 201; 220; 237; 238; 256; 277; 284; 303.
Partícula: XVII 24; 29; 78.
Pasión: XVII 14; 38; 82; 96; 111; 135; 139; XVIII
134; 135; 155.
Pasividad: XVIII 133; 136; 151; 153; 154; (autopa-
sividad) XVII 117; 138; 141; XVIII 34.
Pasivo/a: XVII 68; 91; 119; 135; 182; XVIII 18; 20;
31; 53; 54; 55; 57; 58; 59; 74; 127; 128; 131;
439
PRISCIANO, Sintaxis
440
Índice de términos gramaticales
Plural: XVII 28; 29; 61; 118; 124; 139; 140; 142;
146; 147; 148; 149; 150; 153; 156; 157; 176;
179; 184; 185; 186; 188; XVIII 27; 39; 63; 70;
72; 273.
Pluscuamperfecto: XVII 181; XVIII 95; 96; 101.
Poesía / poeta: XVII 164; XVIII 92; 126.
Posesivo: XVII 23; 42; 68; 92; 98; 99; 108; 109;
110; 111; 113; 114; 115; 116; 117; 118; 119;
120; 121; 122; 123; 124; 125; 126; 127; 128;
129; 130; 131; 142; 197; 198; 200; 201; 203;
XVIII 23; 37
Positivo: (grado del adjetivo) XVII 55; 84; 166;
XVIII 24.
Preposición: XVII 5; 7; 10; 13; 20; 21; 84; 85; 104;
105; 139; 140; 153; 169; 170; 173; 174; XVIII
62; 131; 173; 174; 181; 184; 198; 217; 228; 229;
236; 260; 265; 273; 278; 279; 285; 298; 301;
306.
Prepositivo (artículo): XVII 7; 52; 173; XVIII 279.
Presente (tiempo): XVII 163; 164; 180; 182; XVIII
84; 96; 97; 101; 108; 110; 167; 183; 253; 256.
Pretérito / pasado: XVII 163; 164; 180; 181; XVIII
48; 49; 54; 74; 77; 78; 84; 95; 96; 97; 101; 102;
110; 114; 126; 129; 252; 253; 256; 257.
Primera: (conjugación) XVIII 273; (persona) XVII
14; 16; 17, 18; 56; 57; 60; 65; 69, 70; 71; 72; 73;
74; 75; 76; 79; 89; 95; 106; 107; 109; 111; 113;
114; 120; 126; 128; 136; 140; 141; 1145; 146,
441
PRISCIANO, Sintaxis
442
Índice de términos gramaticales
Relativo: XVII 7.
Retrotransición / retrotransitividad: XVII 109;
116; 117; 125; 134; 137.
Retrotransitivo: XVII 115; 138.
Segunda: (conjugación) XVIII 273; (declinación)
XVII 190; (persona) XVII 14; 16; 17; 56; 57; 59;
60; 65; 67; 69; 70; 71; 72; 73; 74; 76; 89; 95;
106; 107; 109; 111; 113; 114; 120; 126; 128;
136; 140; 141; 145; 146; 147; 152; 174; 176;
178; 183; 190; 192; 193; 194; 195; 196; 197;
198; 199; 200; 202; 203; 204; 205; 206; 207;
XVIII 2; 3; 4; 52; 53; 70; 72; 73; 132; 177.
Significación / significado: XVII 3; 7; 10; 20; 21;
48; 50; 60; 63; 64; 65; 69, 77, 78, 81; 83; 85; 87;
88; 89; 116; 121; 122; 124; 132; 139; 150; 176;
179; 182; 184; 186; 187; XVIII 14; 15; 16; 21;
31; 43; 47; 49; 53; 57; 76; 102; 103; 127; 136;
138; 140; 146; 168; 175; 178; 182; 203; 229;
249; 253; 265; 273; 275; 278; 288; 291; 292;
306.
Significar: XVII 14; 15; 37; 43; 61; 63; 76; 82; 109;
111; 178; 181; XVIII 17; 22; 43; 56; 65; 8, 76;
90; 124; 128; 129; 134; 151; 155; 197; 207; 261;
273; 283; 289; 301.
Sílaba: XVII 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9; 40; 113; 143.
Silepsis: XVII 155.
Sinémptosis: XVII 155; XVIII 269.
443
PRISCIANO, Sintaxis
Singular: XVII 28; 29; 84; 85; 86; 87; 118; 124;
147; 148; 150; 153; 156; 179; 184; 185; XVIII
39; 70; 273.
Sintaxis: XVII 1; 26; 187; 202; XVIII 55.
Solecismo: XVII 6; 114; XVIII 3.
Subjuntivo: XVII 7; 180; 182; XVIII 45; 49; 53;
73; 74; 77; 78; 79; 80; 81; 82; 87; 88; 89; 90; 91;
92; 93; 96; 97; 98; 102; 104; 105; 107; 108; 112;
113; 114; 121; 122; 123; 124; 125; 126; 176;
253; 256.
Superlativo: XVII 166; XVIII 16; 24.
Suppositum / referente: XVII 23; 27; 33; 63; 70.
Sustancia: XVII14; 15; 16; 22; 23; 24; 25; 36; 37;
38; 41; 44; 48, 64; 65; 71; 73; 77, 78, 79; 80; 81;
82; 105; XVIII 44; 69.
Sustantivo (verbo) / o de sustancia: XVII 33; 35;
77; 80; 81; 82; 195; 203; 206; XVIII 2; 5; 6; 10;
15; 43; 44; 75; 147; 201; 238.
Temporal / tiempo: XVII 12; 38, 40; 43; 46; 48;
49; 51; 69; 153; 155; 163; 166; 172; 174; 175;
179; 180; 181; 182; 185; XVIII 18, 49; 96; 102;
103; 104; 108; 125; 126; 168; 234; 238; 251; 301
Tercera (persona): XVII 14; 15; 16; 56; 58; 60; 61;
66, 72; 73; 74; 75; 76; 9; 81; 89; 95; 106; 107;
109; 114; 115; 116; 117; 119; 122; 123; 127;
128; 133; 134; 137; 138; 140; 141; 145; 146;
147; 152; 178; 183; 187; 190; 195; 197; 200;
444
Índice de términos gramaticales
445
PRISCIANO, Sintaxis
446