Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Cesar Ticona
1. FONEMAS CONSONÁNTICOS
b d p v p g
i e a e o l
l n l l s o
PUNTO DE b t a a t t
ARTICULACIÓN i o t r a
a a l e v l
l l e s e
e v s l
MODOS DE s e a
ARTICULACIÓN o r
l e
a s
r
Simples p t ch k q
Oclusivas Aspiradas ph th chh kh qh
Glotalizadas p’ t’ ch’ k’ q’
Fricativas s x J
Nasales m n ñ
Líquidas laterales l ll
Vibrante r
Semiconsonantes w y
Fuente: Cerrón (1994, p. 23) y Huayhua (2001, p. 65)
Aymara I – UNJBG Prof. Cesar Ticona
2. FONEMAS VOCÁLICOS
Q
i [e] i [E]
Qh
u [o] Q’ u [O] PaqallqO
X
Aymara I – UNJBG Prof. Cesar Ticona
Ejemplos:
_________________________________________________________
_________________________________________________________
___________________________________________________
ARUNAKA UÑT’AÑANI
Muruq’u= 0
ARUSKIPAÑANI
Waliki, paysuma.
Paysuma,
¿Qhawqa phisinitasa?
Ikiña
Nayaxa iktha
Jumaxa ikta.
Jupaxa iki.
Jiwasaxa iktana.
Saraña
Nayaxa sartha.
Jumaxa sarta.
Jupaxa sari.
Jiwasaxa sartana.
T’ijuña
Nayaxa t’ijtha.
Jumaxa t’ijta.
Jupaxa t’iju.
Jiwasaxa t’ijtana.
Thuquña
Nayaxa thuqtha.
Jumaxa thuqta.
Jupaxa thuqu.
Jiwasaxa thuqtana.
O.
Ejemplo:
Iqiqu [eqÉqO ] = Personaje principal de las “alasitas”
Pirqa [pérqa ] = Pared.
Q’ipi [ q’ÉpI ] = Atado.
Qulqi [ qÓLqE ] = Dinero
Q
u [o] u [O]
Qh
Q’
i [e] X i [E]
Aymara I – UNJBG Prof. Cesar Ticona
KATJAWINAKA (adivinanzas)
LAXRA CHINJANAKA
(trabalenguas)
1. Pataka uwijanakaxa, Cien ovejas
UNANCHAWINAKA
(Advertencias)
Maya (1). Qhipasa nayrasa uñtasiñawa, Hay que mirar adelante y atrás
SAMINAKA
(Colores)
1. Chupika/wila rojo/ sangre
2. Ch’iyara/ Ch’ara negro
3. Qillu amarillo
4. Janq’u blanco
5. Larama azul
6. Ch’uxña verde
7. Janq’uwila Rosado
8. Janq’ularama / sajuna celeste
9. uqi plomo
10. Ch’umpi café
11. Kulli morado / violeta
12. Churi anaranjado
PHAXINAKA
(Meses)
1. Chinuqa Enero
2. Anata Febrero
3. Achuqa Marzo
4. Qasawi Abril
5. Llamayu Mayo
6. Marat’aqa Junio
7. Willkakuti Julio
8. Llumpaqa Agosto
9. Sata Septiembre
10. Taypi sata Octubre
11. Lapaqa Noviembre
12. Jallu qallta Diciembre
Aymara I – UNJBG Prof. Cesar Ticona
URUNAKA
(Los días de la semana en aimara)
1. Otoño awtipacha
2. Invierno thayapacha
3. Primavera lakakpacha
4. Verano jallupacha
Aymara I – UNJBG Prof. Cesar Ticona
Aymara I – UNJBG Prof. Cesar Ticona
Aymara I – UNJBG Prof. Cesar Ticona
HARAWINAKA (poemas)
BIBLIOGRAFÍA