Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
1
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ALIMENTOS,
MATERIALES,
ATENCION
RECETAS
DE LA TIERRA
YORÙBÁ
2
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
3
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
4
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
INTRODUCCIÓN
El ebo
RECETAS
Àkàrà
Àmàlà
Ègbo
Egusi
Eko
Èkuru
Èwà
Gberi
Iyam
Moin moin
Òòle
Gbègiri
Èsun
Àádun
Àsáró
Gúgúrú
Sèkèté
5
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Òsanyìn
Sàngó
Egbé Òrun
Èsù
Obalúayé (Sònpònná)
Obàtálá
Òrìsà Oko
Òsun
Ìbejì
Oya
Yemoja
Ògún
Ajé Sàlúgà
Erinle
Ìyáàmí Àje
Egúngún
Orò
Ifá
Odù
Òsùn Ifá
6
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ÒGÚNDÁ-ÒSÁ
El abrió su boca ampliamente
Como para levantar a alguien con ella
Pero él no podía levantar a alguien con ella
El abrió la boca ampliamente
Como si se fuera a tragar a alguien con ella
Pero él no podía tragar a nadie con ella
Estas fueron las declaraciones Ifá para el anciano
Cuando iba a la granja de la pimienta de ataare a hacer una
exitosa cosecha anual
Se le aconsejó ofrecer un sacrificio
El aceptó
El anciano adquirió riqueza ayer ¿El ofreció ebo?
¿O él evocó el poder de un fuerte encanto?
El anciano adquirió una esposa ayer
¿El ofreció ebo? ¿O él evocó el poder de un fuerte hombre?
El anciano adquirió hijos ayer
El ofreció ebo. O él evocó el poder de un fuerte encanto?
Ciertamente no es el poder de un encanto
Ebo es simplemente más efectivo que todos los encantos
El anciano adquirió un Ire ayer
¿El ofreció ebo? ¿O él evocó el poder un fuerte encanto?
Ciertamente no es el poder de un encanto
Ebo es simplemente más efectivo que todos los encantos…
COMIDAS DE ÒRÌSÀ
Òrúnmìlà:
Eku Ifá
Eja àrò
Obi
Ataare
Otí
Epo
Adìye (gallina)
Eye etù (guinea)
Ewúré (cabra)
Èkuru
Eja àrò tútù (pez bagre vivo)
Erinlá (toro)
Iyán
Ègúnsí
Òkété (rata gigante)
Oyin (miel/mezclada con Orí crema)
Orógbó
Ìgbín (caracol)
Edé (camarones)
Wàrà (leche/ en trabajos especiales)
Tabues:
Orí/ìrù òkéte (cabeza y rabo de rata gigante)
Eyin adìye (huevos de gallina)
Àdín (aceite de almendra o aceite negro)
Eku àgó (un tipo de rata)
Èsù:
Epo pupa (aceite rojo)
9
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Èkuru
Adìye (gallina)
Tabúes:
Àdín (aceite de almendra o negro)
Erinlè:
Ajá (perro)
Ewúré (cabra)
Àkùko (gallo/pollo)
Eyelé (paloma)
Iyán (mandioca)
Tabúes:
Eran erin (carne de elefante)
Àdín (aceite de almendra o negro)
Orò:
Àgbò (carnero)
Obalúwayé (Sònpònná):
Eja kíká (pescado seco)
Pétèkú (èwà con avena de mandioca)
Àgbàdo (maíz blanco cocido)
Àsáró (avena de mandioca)
Èwà (puré de porotos)
Obì
Orógbó
Epo
Obuko (chivo)
Tabúes:
Ògèdè òmìnì (banana chiquita)
16
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Òsányìn:
Ìjàpá (tortuga de tierra)
Otí
Ataare
Odù:
Ìgbín (caracol)
Eyelé (paloma)
Iyán (mandioca)
Ewúré (cabra)
Elédè (cerdo)
Àgbò (carnero)
Ìsáwìrì (caracoles pequeños, si no hay ìgbín)
Tabúes:
Epo
Àdín (aceite de almendras o negro)
Oya:
Eran òdá (pedazo de carne grande)
Ègbo (maíz blanco hervido)
Èwúré (chiva)
Àgùntàn (oveja)
Èwà (puré de porotos)
Iyán (mandioca)
Àmàlà
Èko
Gbègìrì (guiso de porotos)
Tabues:
Àgbò (carnero)
Èéfí (humo)
Àdín (aceite de almendras o negro)
17
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Àkùkò (gallo/pollo)
Òbúko (chivo)
Yemoja:
Iyán (puré de mandioca)
Àsáró (avena de mandioca)
Ewúré (cabra)
Adìye (gallina)
Pépéye (pata)
Tabúes:
Ajá (perro)
Àdín (aceite de almendras o negro)
Òsùn Ifá:
Àkùko (gallo/pollo)
Àgbò (carnero)
Obì
Según Chief Fama
Oti (gin)
Ewúré (cabra hembra)
Adìye (gallina)
Pato
Elédè (cerdo o puerco) (hembra)
Batata pisada con aceite de palma (opete)
Pastel de maíz
Oyin (miel)
Algodón
Hojas de Okro
Tabúes:
Aceite de semilla de palma
Borrego (àgbò (carnero, cordero) àgùntàn (oveja))
Perro
ÌBEJÌ:
Porotos negros
Àkàrà
Èkuru
Móín-móín
Coco
Àkùko (gallo)
Cualquier otro comestible
Tabúes:
Aceite de semilla de palma
EGBÉ:
Obi Kolá
Obi Orogbó
Caña de azúcar (miel de caña)
Porotos pesados y cocinados
26
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Móin-móin
Oyin (miel)
Àkùko (gallo)
Òbúko (cabra macho/macho cabrío)
Àgbò (carnero, cordero)
Farinha
Iyam (guisado de harina de mandioca)
Iyam (guisado de harina de yuca)
Oti (gin)
Todos los bocadillos y comida rápida que se conozca
Aceite de palma
Tabúes:
Aceite de nuez de palma
27
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
*ÀÁDÙN
Masa de maíz tostado y mezclado con aceite de palma
*ÀKARÀ
INGREDIENTES:
Porotos blancos 500gr
1 cebolla
3 pimienta, condimentos
Sal al gusto
PREPARACIÓN:
Remojar los porotos durante unas horas y lavar a fondo para
eliminar la piel. Moler (procesar) agregándole agua tibia
hasta obtener un puré. Colocar en un bol grande la mezcla, le
28
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
*AMALA
INGREDIENTES:
Farinha de mandioca (harina de mandioca
carne.
Aceite rojo para la salsa (epo)
PREPARACIÓN:
29
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
*ÀSÁRÓ
INGREDIENTES:
Mandioca
Agua
Cebolla
Tomate
Especias
Sal
Pescado ó pollo
Aceite común
PREPARACION:
Pelar y cortar la mandioca en pedazos (puede usarse harina
de mandioca), poner a hervir. Añadir pimienta, cebolla,
tomate, especias, sal, pescado o pollo y aceite común.
Cubrirlo (taparlo), cocinar por 45 minutos. Hasta que este
blando.
*EGBO
INGREDIENTES:
Maíz blanco
Agua
30
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
PREPARACIÓN:
Poner el maíz blanco en remojo por unas horas.
Lavar y poner en agua a hervir.
Cuando este blandito ya estará listo.
*EGUSI
INGREDIENTES:
Semillas de melón
Aceite (epo)
Cebollas picadas
Tomates picados
Un paquete de espinaca
Sal
31
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Pimienta y condimentos
PREPARACIÓN:
Primero, sazona la carne y cocínala al vapor. Puedes cocinar
sopa de Egusi sin carne pero si quieres usar carne, puedes
usar cualquier tipo que tengas. Pollo, pescado, carne de cabra
sirven incluso, si quieres, para mezclarlos todos juntos en la
sopa.
Calienta una olla vacía para asegurarte de que se seque
completamente y vierte una taza de aceite de palma. Deja
que el aceite se caliente hasta que largue humo.
Agrega los tomates y cebollas picados y deja que se frían en
el aceite caliente hasta que luzcan lo suficientemente
cocidos. Para que sea picante, también puedes agregar
pimientos en rodajas sin usar pimienta seca. A gusto.
Luego, agrega la base de Egusi, en la misma olla con los
tomates y las cebollas cocidas y un poco de agua según qué
32
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
*EKO
INGREDIENTES:
Fécula de maíz (maicena)
Agua
33
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
PREPARACIÓN:
Disolver la maicena en agua en un recipiente pequeño.
Echar la mezcla en una olla de agua. Poner a hervir.
Dejar que hierva hasta que espese. Revolver
permanentemente con cuchara de madera.
Al espesar retirar del fuego.
Volcar sobre una fuente y dejar que enfrié bien, de este
modo quedara durito.
*EKURU
INGREDIENTES:
Porotos blancos
Agua
PREPARACIÓN:
Poner los porotos en remojo. Lavar y pelar.
Procesar y moler bien.
Preparar bollitos y dejar enfriar bien en heladera.
Poner en agua hirviendo como ñoquis. Sacar enseguida que
suben para que no se desarmen.
34
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Condimentos, pimientas
Cebolla
PREPARACIÓN:
Dejar el poroto en remojo una horas.
Lavar y pelar bien. Procesar y moler bien.
Agregar poquita agua y colocar a la preparación
condimentos, cebolla picada y aceite rojo.
Poner en bolsa de plástico, cerrar la bolsita y colocar en una
olla en agua hirviendo, dejar al fuego por 25 minutos
aproximadamente.
Al sacar la bolsita con la mezcla ya estará un poco más
consistente, luego dejar enfriar y así se queda más dura la
mezcla.
Retirar, dejar enfriar y cortar en fetas.
39
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
*OBÈ GBÈGÌRÌ
*OTÍ SÈKÈTÉ
Ingredientes:
Maíz seco
Agua
Procedimiento:
Dejar el maíz en remojo durante la noche, remueva el maíz
del agua y cubra el maíz aproximadamente por 3 días para la
fermentación.
Muela el maíz en el tercer o cuarto día. Ponga el maíz
molido a hervir cerca de 10 horas, vaya quitando las cascaras
o piel a medida que aparezcan y removiendo de tanto en
tanto.
Deje que se enfrié. Luego colar por las cascaras restantes.
40
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ORÍ:
ALGUNOS PASOS POSIBLES PARA HACER
OFRENDAS A ORI
46
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Orí kóo dá mi re
Òrìsà má jèé n sòwò àsenù
Orí kóo dá mi re
Orí ló dá Sàngó sóde Kòso
Orí kóo dá mi re
Òrìsà má jèé n sòwò àsenù
Orí kóo dá mi re
Orí ló dá Oya si ilé Irá
Orí kóo dá mi re
Òrìsà má jèé n sòwò àsenù
Orí kóo dá mi re
Orí ló dá Ògún si Ìrè
Orí kóo dá mi re
Òrìsà má jèé n sòwò àsenù
Orí kóo dá mi re
Orí ló dá Èsù sí Kétu
Orí kóo dá mi re
Òrìsà má jèé n sòwò àsenù
Orí kóo dá mi re
Orí ló dá Òrìsà- Oko si Ìràwò- Àgbà
Orí kóo dá mi re
Òrìsà má jèé n sòwò àsenù
Orí kóo dá mi re
Orí ló dá Eégún sí ilé Òjè
Orí kóo dá mi re
Òrìsà má jèé n sòwò àsenù
Orí kóo dá mi re
Traducción:
Orí por favor bendíceme
Ser divino no me deje trabajar en vano
Ifá fue consultado por 400 y un Irunmole
58
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Ogbè’seere mi sèkè
Orí Akínlàwón dota
O gbè’seere mi sèkè
Traducción:
Ogbè’seere (un místico sabio) terremoto asombroso
El sabio que lanzó Ifá para Akínlàwón – el
el único varón
descendiente de una familia que fuera marcada con la racha
de descendencia femenina
Cuando estaba en medio de los enemigos
Se le aconsejó realizar ebo
Él cumplió
Y el Orí de Akínlàwón se situó sólidamente detrás de él
Ogbè’seere (un místico sabio) terremoto asombroso
Y el Orí de Akínlàwón se situó sólidamente detrás de él
Ogbè’seere (un místico sabio) terremoto asombroso
Obedeció
Llegaron los Ojos
Los Ojos vinieron a quedarse con Orí
Poco a poco
Mi Orí ya
ya no vivirá solo
Oído vino
Oído vino a quedarse con Orí
Poco a poco
Mi Orí ya
ya no vivirá solo
Nariz vino
Nariz vino a quedarse con Orí
Poco a poco
Mi Orí ya
ya no vivirá solo
La boca vino
La boca vino a quedarse con Orí
Poco a poco
Mi Orí ya no vivirá solo
Tó fi dé Alè Ifè
Ìwà nìkàn ló sòro
sòro
Traducción:
El perro es precioso con sus dientes
El carnero es precioso con su melena
El perro no tiene melena
Quien se va a casa a buscar un carnero
Para el sacrificio del propio Egúngún del hogar
Adivinó Ifá para Orí-inú
Adivinó Ifá para Orí-òde
Orí-inú por favor
Por favor, ten piedad
No eche a perder a Orí-òde
Es el carácter que es importante
Ningún Orí puede ser totalmente
totalmente malo en el fondo
Incluso desde el principio de la Tierra
Es el carácter que es importante
ALIMENTOS:
Orogbo (nuez amarga)
Obi (nuez Kola)
Ataare (pimienta africana)
Ori
Vino de palma
Omi tutu (agua)
Maíz
71
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Maní
Mandioca tostada
Porotos cocidos
Ekuru
Iyan
Amala
Eko
Epo pùpá (aceite dende)
Oti (gin)
Hojas de bambú para forrar
ANIMALES:
Àkùkò adire (gallo)
Orúko (chivo)
Agbo (carnero)
alabahun (camaleón)
Ako alabahun
Eye etu (guinea)
Ako aja (perro macho)
Ijapa (Tortuga)
Igbin (caracol)
Eyelé (Paloma)
(Paloma)
TABÚES:
Aceite negro
72
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Gallina
Lagarto
Reptiles
ALIMENTOS (Oúnje):
Ataare
Obi kola
Orogbo
Oti (Gin)
Omi (Agua)
Obì àbàtà (nuez de kola)
Oyin (miel)
Eyin (huevo)
ANIMALES:
Eyele (Paloma)
Agutan (Oveja)
Ewure (Chiva)
Abun-japa (tortuga)
Igbin (Caracol)
MATERIALES:
Tela blanca/roja/negra (consultar)
EWE (hierbas):
73
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Ewé iré
Ewé tètèrègún
Ewé pèrègún
Ewé sajeje
Ewe òdundun
Ewé rinrin
Ewé akika
Ewe iná
Ewé esisi
Ewé oloyín
Ewé séfun-tètè
Ewé séfun-séfun
Ewé ètìpónolà
Ewé odá
Ewé owérénjeje
Ewe ogomo opé
Ewé isin
Ewé owarasansan
Ewé gburé
Ewé eerán
Ewé gbegi
Ewé iyalòdé
Ewé àkisán
Ewé òmisí-misì
Ewé àlúpayidá
Ewé àrágbà
Ewé abíríkolo
Ewé èlá
Ewé jènjokó
74
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Ewé àdósúsú
TABÚES
Adin (aceite negro)
Maíz tostado
Osun (polvo rojo)
Efun (polvo blanco)
Tabaco
PARA ATENDER:
Para rezar se chifla 9 veces seguidas y se grita de esta
forma:
Se chifla....
Aroni ó,
Se chifla....
Aroni ó
Se repite hasta llegar a las 9 veces
Las semillas de ataare deben ser masticadas y
esparcidas en el Òsanyìn. El número de semillas de
ataare a ser masticadas deben ser 7 para una sacerdotisa
y 9 para un sacerdote.
Frotar el contenido de un huevo (yema y clara) en el
Òsanyìn.
Oyin (miel) puede ser también frotada en el Òsanyìn.
Un obì àbàtà de 3 o 4 lóbulos puede ser arrojado
inmediatamente para el estado de la comida.
Ìgbé kakaka
Ìrèlè kakaka
Párákùn awùsá ní nt’ajá l’énu
Ewé omo àjíjá
Òògùn omo àjísà
Ewé ò
Traducción:
Gentil, suave levantar
Tranquilo- sin cabeza
La cáscara de la nuez corta la boca del perro
Hierba que debe ser cortada temprano a la mañana
Òògùn (encantamiento, medicina, hechizo) que debe ser
realizado temprano a la mañana
Salve ustedes, hierbas (alabado Òsanyìn)
En esta etapa, el sacerdote o sacerdotisa, debe proceder con
la cuestión por la cual es convocado Òsanyìn.
1
Òrúnmìlà wí dí odí oloyé nloye nye
76
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Agua
Aceite de palma
Los artículos que se presentarán
Nueces de kola
Gin (preferiblemente, una botella sin abrir de ginebra)
INVOCACIONES A EGBÉ
Egbé Ógbà
Àtélésiín tèlé
À pò bí èèpè ilè
A pè ó ntorí (nombre de la persona)
Aáá ba se é o
Olúmòmí
Elésèé
Àgbà nínú Olójòlá
Traducción:
Egbé Ógbà
Los que son capaces de seguir un jinete
Innumerables como las arenas de la Tierra
Le hemos llamado para que (nombre del cliente)
Venga y ayude a lograr sus deseos.
Olúmòmí
Elésèé
Líder entre los líderes
OTRA:
92
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Egbé dakun ó
Oga ogo
Apo bi erupe ile
Egbé ti nbè leyin eni n fe tíré
Tíré lemi n sè loni
Wà bèmi náá sè tèmi
È wá bá ní muso fún Egbé
Muso Egbé ó
Akíká
Asege
Traducción:
Egbé dakun ó
La cabeza del que bendice
Es tan grande como las arenas en la tierra
Estoy haciendo lo mío hoy
Ven y ayúdame hoy a hacer lo mío bien
Ven y ayúdame a ponerle la ropa a mi fraternidad
Akíká
Asege
EGBÉ
Egbé ògá ògo
Alábénú à n sá sí
Atélésin tèlé
Apò jojo bí èrùpè
Bòròkìnìn òrun ti èé jé tayé ó té
Traducción:
Egbé el grande
Usted bajo cuyo paraguas se busca consuelo
Tú que la mayoría de la gente alcanza incluso a seguir
Usted que es tan abundante como la arena
93
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
EGBÉ (Òsáméjì)
Ìsánsá méjì ní Kira won jéé jèè jé
A dífá fún Egbé òrun
A bú fún Egbé ayé
Bòròkìnní òrun kì í jé tayé ó té
Bòròkìnní òrun e gbà wá
Ti ayé n té lo
Traducción:
Se trata de dos fugados que se saludan unos a otros en
silencio
Adivinó Ifá para los compañeros en el cielo
Adivinó Ifá para los camaradas de la Tierra
Camaradas en el Cielo previenen la desgracia a los de la
Tierra
Camaradas en el cielo, ven en nuestra ayuda
Los que están en la Tierra está a punto de caer en desgracia.
Canto de Ifá
Oríta meta abidi yakata
Adifáfún Òrúnmìlà
Nijo ti wòn ní iku kán
Oni iro ní wòn n pa
Ó ní ó dí orí eku
Ó ní ó dí orí eja
Ó ní ó dí orí eye
Ó ní odi orí eran
Òrúnmìlà ní ó dí orí enla (monlu) meji abiwo
Nje ranmi niku n ijo kán eku
94
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
La tierra va a la casa
El agua que corre va al fondo de la tierra
Los ajoguns del cielo han terminado su trabajo y se marchan
El que se pone el tambor en la cabeza (bata) frente al
sacerdote
Aguala el que está en la espalda de osun
Hicieron adivinación para la fraternidad de Egbé en la
tierra
Y también para la del cielo
Mi fraternidad no me deja ser humillado
La gallina blanca no es abochornada delante de las demás
aves.
Ìretè Ogbè
Ate gbè
Adifáfún Egbé ó gbà
Eyi ti yio gbe akapo rè titi ale
Nje, ẹ gbèmi ẹmọ jẹ kí ntè ó
Sanyan kíí tè alwujo a ṣo
Tètè kíí tè lawujo efo
Ọmọ oyinbo kíí te lajo
Egbé ó gbà ní yóò gbè akapo rè titi ale
Traducción:
Ate gbe
Hicieron adivinación para la fraternidad de Egbé en la tierra
La que va a favorecer al que le ofrece hasta el fin de sus días
Por eso, mi fraternidad no me deja ser humillado
Sanyan (un tipo de ropa) no pasa penas delante de las demás
ropas
Tete (un vegetal) no pasa penas delante de los demás
vegetales
97
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Canción a Egbé
E kiya ode
Sagba dí iyawo
E kiya ọdé ẹ pè ó kuse ó
N ó tan gbà sì
Okan ó ranmi
Ẹ tun gbọmọ wà ó
Ẹ jẹ kajọ pè sin oloore ó
Aijo pè sin
Kolé wò
Ó wèmi lẹri kege ó
Ó kún mi losun roga á
Iya ṣe bi ẹniyan nimi ó
K ọmọ pè olufo wò ra niwi ó
Iya jawe pọr ọr ọ ó fi bomi ó
Jawe agba lá ó fi gbàmi ó
Iya ṣe ó lẹ simi ó?
Ìgbá ti ó nná bàbá mowi ó
Iya ti moni mi nlẹ sin ẹr ẹ ó
Bàbá ti mà ní mi nlé sin ẹr ẹ ó
Traducción:
La gran madre
Que se convierte en la mujer de alguien
La gran madre que dice: “bien hecho”
Todavía recolectaré más
No estoy satisfecho con uno
Tendré muchos más
Debes también traer a tu hijo
98
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
99
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ALIMENTOS (Ohun):
Òkètè (Rata)
Èébú
Àkùkò (gallo)
Àgbébò (gallina)
Elédé
Òrúko (chivo)
Eku (rata chica)
Eye
Eyele (paloma)
Adiye (gallina)
Eja (pescado)
Etu (guinea)
Cerdo
100
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
108
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Èjì Ogbé
Ajá ní n fí ibi gongo orí enu se ò mu
Òràn Èsù balè bè pè é
A d’ífá fún Èsù Atèwònrò ní Ifé
Ti yóò bí omo méta
Ti olá métèéta yóo si gbá ayé
Èsù lo bí òsán lo bi onu ò bi ajá kéyín wòn
Èsù Òdàrà ó tó gé kíí o wà lo gbá otá ti eni fún mí
Ìpín ni ó ní kí wòn o máà fún mi ni iré tènu
Ara gbogbo ní séfun-séfun n fi se ajé rè
Akisan lo ní kí ò san fún mi ní ilé ayé
Èsù Òdàrà pà ara dá kí ò wà lo kó owo òle ilé yíí fún ni wà
Ilé onilé ni ókete n kó ti ò fin n to ilé tirè
Ka kó oko oloko náa fún ini wà ò
A ó da ìyèré Osun yíí lèé ni orí pélé epo yíí ke
Kí a to bò ò mole
Epo ni orú njé tire.
Traducción:
Es el ajá el que usa un lugar alto para amamantar
Es la sustancia de Èsù Òdàrà la que cae al suelo y explota
Hicieron adivinación para Èsù Atèwònró en Ifè cuando dio a
luz a tres hijos
Que la prosperidad de los tres hijos gobierne al mundo
109
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Èjì Ogbé
Òròsafinin aya bi tòrò
Mo dé le òròsafinin emi kobá òròsafinin nilé
Aya bi tòrò ayare ní mobá
Mobi ayabitòrò pè ní bò ní okoore òròsafinin lo
Oníó lo sílè Alara
O lo sílè Ajero
O lo sílè Owarangunm Aga
Obá meta ni nbè laye
Olomu le gbon
Gbalaro ní aburoore
Ojo kóò biri kiti kalè nin se omo ikeyin wòn
Awòn ní wòn párá po wòn dé gbò olukokobojo
Wón kori eran kankan pà nibe
Wòn lo dé àbàtà kán segisegi tin be leyin nkule ohunto
Wòn pè ran kán mandumandu
Wòn ni eran kí léyi
Wòn ní eran moyegun
Wòn ní eran muwagun
Wòn ní kí okookanle irunmole obá awon kún eran náá
110
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ORIN ÈSÙ
(Canto usado durante todo el proceso de ebo)
Èsù bò wá ba wa re ìkóríta,
116
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Èsù bò wá ba wa re ìkóríta,
Èsù bò wá ba wa re ìkóríta
Èsù gbà
A gbé ebo re ìkóríta
Èsù gba o
Légbàrà a gbé ebo re ìkóríta
Èsù gbà
A gbé ebo re ìkóríta
Èsù gba o
Oba ló ni òpó
Èsù Òdàrà ló ni ìkóríta méta
Èsù gbà
A gbé ebo re ìkóríta
Èsù gba o
Je a mú àse bo ìkóríta
Èsù gbà Je a mú àse bo ìkóríta
Èsù gbà
Èsù gbà Je a mú àse bo ìkóríta o,
Èsù gbà.
Traducción:
Èsù venga, acompáñenos hasta ìkóríta
Èsù venga, acompáñenos hasta ìkóríta
Èsù venga, acompáñenos hasta ìkóríta
Èsù recíbelo!
Llevamos el ebo hasta ìkóríta
Èsù recíbelo!
Légbàrà, llevamos el ebo hasta ìkóríta
Èsù recíbelo!
Llevamos el ebo hasta ìkóríta
Èsù recíbelo!
Al rey pertenece el trono
117
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ORIN ÈSÙ
(Cantada después del sacrificio, (en cuanto las plumas del
ave son retiradas y colocadas sobre el símbolo de Èsù).
Menciónese el nombre Iyá-mògún para que las madres
superiores vengan a compartir la ofrenda)
Èsù fi ire bò wá o
Elà fi ire bò wá yà yà
Iyá.mògún fi ire bò wá o
Elà fi ire bò wá yà yà.
Traducción:
Èsù, haga nuestra vida plena de cosas buenas
Elá, ponga mucha suerte en nuestras vidas
Èsù, ponga suerte y progreso en nuestras vidas
Elá, ponga mucha suerte en nuestras vidas
Iyá mògún, haga nuestra vida plena de cosas buenas
Elá, ponga mucha suerte en nuestras vidas.
ÌWÒRÌ ÌKÁ:
Tó o lo ore kó ore ní aso funfun bí okún kóte
Sílè kí wòn kó túfo Òrúnmìlà wípé ó tíkú kí
Òrúnmìlà ó lo rò sí ajá kó mò gbó gbogbo ohun ti àwon
118
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
OGBÈ ÌRÈTÈ:
Ká dijú, ká pé á kú
Ká meni ti yóó sunkún eni
Ká bùrìn-bùrìn, ká kósedá nwò
Kà meni ti yóó sé ni pèlè
119
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Agua rancia
Máscaras y disfraces
Oti (gin) CONFIRMAR
Iyo (sal)
Adin (aceite negro)
Ina (vela)
Aja (perro)
Escun isu (puercoespín/erizo)
(puercoespín/erizo)
Aro (tinta)
OBÀTÁLÁ
Antes de rezar el Oriki se debe decir 3 veces: EPA! EPA!
EPA!
Verso:
Òrìsànlá Òséremogbo
A sa nmò nike Agbara
Agbara
A wuwo bi erin
Obá patapata ti nba wòn gbode Iranje
Òrìsà nlá banta banta ninu ala
Òsún ninu a la
Oji ninu ala
Oti inu ala jade
Okó ye mò ó
Obá Iranje Ile
Obá Iranje okó
Traducción:
Òrìsànlá Òséremogbo
El que otorga el regalo de la joroba a cualquiera que la desea
EI que su peso puede ser comparado con el del elefante
EI máximo rey de Iranje
137
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Otro
Oba tapa tapa tí n gbóde Ìrànjé
Aníre níwà
Aníwà níre
Oko abuké
Oko aro
Oko Aràrá borí pèté
Òrò oko Àfin
Afí ojó gbogbo
gbogbo tóbi
Ó tóbi kò se é gbé
Bàntàbanta nínú
nínú àlà
Oba àlà funfun gbò ò
Ó sùn nínú àlà
Ó ji nínú àlà
Ó tinú àlà dide
Babanlá oko
oko Yemòó
Olá-se-é-wò
Arúgbó ilé Ifón
A-fún-Níní-gbà-fún-Àìní
A-fún-Níní-gbà-fún-Àìní
Ò-so-enìkàn-digba-eni
Alágbède òrun
Morímorí tó n morí
morí omo tuntún
Òrìsà tó n se ojú tó n se imú
138
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
OBÀTÁLÁ (Òwónrínòtúrá)
Gbágánrán mójú
A dífá fún Àbànìkòsì
Àbànìkòsì
Tó n re ilè kétu
Ìyá ò bí mi nílé Ifón
Baba ò bí mi ní Èjìgbò
Èjìgbò kòro
Àánú Òrìsà ló se mímí
Ni kò jé kí n mu emu
Ó fún ruru lÓwu
Ó kè riri lÉjìgbò
Ifón réré ni mo ti wá o
Ònà Èjigbò ni mo rìn
Olúayé e yà wá o
E wá wòrò alápá kan
Olúayé e yà wá o
E wá wòrò elésè kan o
Olúayé e yà wá o
E wá wòrò tó n rìnru
Oba-nlá laláse
Òrìsà-nlá laláse
Àtàtàkoròko
Oba-nlá laláse
Taa la óò máa sìn?
Òrìsà la óò máa sìn bórún bá pé
Taa la óò máa sìn?
Òrìsà la óò máa sìn bódún bá dé.
140
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Traducción:
Gbágánránmójú
Adivinó Ifá para Àbànìkòsì
Quién iba a la tierra de Kétu
Y mi madre no dio a luz en Ifón
Padre no dio a luz a mí en Èjìgbò kòro
Es debido a mi simpatía por Òrìsà
Que he decidido no beber vino de palma
Él es blanco en Òwu
Él es brillante en Èjìgbò
Es de lejos la ciudad Ifón
Pasé por Èjìgbò
Ustedes reyes de la tierra deberían venir
Y ver el espíritu con una mano
Que los reyes terrenales deberían venir
Y ver el espíritu con una pierna
Ustedes reyes terrenales deberían venir
Y ver al Espíritu que camina en la noche
Oba-nlá posee la autoridad
Òrìsà-nlá posee la autoridad
Àtàtàkorìko
Oba-nlá posee la autoridad
A quién servimos?
Es a Òrìsà que nosotros serviremos cada mañana
A quién servimos?
Es a Òrìsà que nosotros serviremos cada semana (al quinto
día)
A quién servimos?
Es a Òrìsà que nosotros serviremos al año.
ÀDÚRÀ TI ÒÒSÀÀLÁ
141
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Bàbá esá rè wa
Ewa agba awo a sare wa
A je águtan
A sare wa ewa agba
agba awo
Iba Òrìsà yin agba ògìnyòn.
ògìnyòn.
Traducción:
Padre de los ancestros, ven a traernos buena suerte
Hermoso anciano del misterio, ven pronto
Comedor de oveja
Ven pronto bello anciano del misterio
Saludos Òrìsà, escúchame anciano comedor de ñame.
ORÍKÌ OBÀTÁLÁ
Obàtálá, Obàtarìsà
Adàgbà je ìgbín
ìgbín
O so ení kan digba ènìyàn
Eni aláyélúwà
Odúú baba ìkòkò
Oyígíyigì òtá omi
Olowa yo sensen
Orééréé ti ndu orí elemere,
O so àgàn dolómo
Orere ti ndu orí elemere,
O yí láàlà,
O se koko ala rumo rumo
Oba yigbo
Eleni a yin
Oba tótó, bàbá ò!
Traducción:
Obàtálá, Obàtarìsà
El viejo cuya comida preferida es el igbin,
142
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ORIN OBÀTÁLÁ
Obàtálá!
Obàtarìsà!!
Bó ti nrìn lókùnkùn,
Be ni nrìn lósùpá
Baba mi fi agogo òjé sèye
Onile ifon igbin aree
Oba tapatapa nile ifon
Bó ti nrìn lókùnkùn,
Be ni nrìn lókùnkùn,
Be ni nrìn lósùpá
O fi agogo òjé sèye
Onílé Ifòn ré o.
Traducción:
143
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Obàtálá,
El rey de los Òrìsà
De la misma forma que él anda en la oscuridad, anda en la
claridad
Mi padre se adornó con agogo de plomo
Ciudadano de la ciudad de Ifon, que se alimenta de igbin
Un gran rey de la ciudad de Ifon
De la misma forma que él anda en la oscuridad, anda en la
claridad
Él se adornó con agogo de plomo
Aquí está el señor de la ciudad de Ifon.
ORIN OBÀTÁLÁ
Onílé mà ré o
O furu lorere o,
Baba tàn yebe l’ejigbo
Onílé ifòn ré o
Ilé ifòn làwá tiwá o
Ejigbo rere làwá ti bò o
Onílé ifòn ya wá o
Kí èyín wá wòrò
Kí e wá wo èse
Traducción:
Aquí está el señor de la casa
Él aparece de lejos
El padre aparece brillando en Ejigbo
Aquí está el señor de la ciudad de Ifon
Venimos de Ifon
Venimos de la graciosa ciudad de Ejigbo
Señor de la ciudad de Ifon, venga junto a nosotros para que
las personas puedan ver la paz
144
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ALIMENTOS:
Obi kola
Orogbo
Eko
Oti Gin
Puré de zapallo/batata
Vegetal yanrin (pepino)
Epo Dende
Hellin adiye (huevos de gallina)
Omini (banana chiquita)
Frutas (naranjas, melón)
Flores
ANIMALES:
Adiye (Gallina)
Ewure (Cabra)
Cerda
Eleye (palomas)
TABÚES:
Cerveza de mijo
Pèpèyè (Pato)
Adin (aceite negro)
145
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ORÍKÌ ÒSUN
Òsun, o Yèyé ní mó!
Òsun òníkú,
Ò Yèyé-nímò,
A fidé ré omo
A pé níbú sólá,
A pé lódò sòrò omo
Òsun Ení ide kin sú
Àmò àwo má rò
Ó wa-yanrí-wá-yanrìn kówó sí
Gbádàmugbàdámu obìnrin ko se gbàmú
Obìnrin gbóná, okunrin nsá
Ore Yèyé, gbà mí,
Enì a ní, ni ngba enì, Òsun gba mi.
Ogbádágbadà lomú
Ore Yèyé, gbà mí,
Enì a ní, ni ngba enì Òsun gba mi.
Traducción:
Òsun, graciosa madre, plena de sabiduría
Òsun, graciosa madre
Graciosa madre, plena de sabiduria
Que adorna sus hijos con bronce
Que queda mucho tiempo en el fondo de las aguas generando
riquezas
Que recoge el rio para el cuidado de los niños
Que no se enferma de usar brazaletes hechos de bronce
Que conoce los secretos de los cultos, más no los revela
Que cava y cava en la arena y en ella entierra dinero
Mujer poderosa que no puede ser atacada
Mujer fuerte que persigue al hombre
150
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Canciones
1
Seleru agbo
Agbara agbo
Losun fi n wò mò rè kí dokíta otode
Abimo mandara si le
Òsun lá npo wè man
Traducción:
Agua bendita
Agua bendita que corre
Es lo que Òsun usa para cuidar los niños antes de llegar al
médico.
2
È wá bá ní kí òré yèyé
Òré yèyé Òsun
Olomo jukujuke
Olomo niya o
Olomo niya awa
Traducción:
Saludamos a la madre Òsun
Te saludamos madre Òsun
La que tiene muchos hijos
La que tiene muchos hijos
156
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
3
Tiya lodo ní n ose
Egúngún igba
Tiya lodo ní òsé
Egúngún igba
Traducción:
Yo hago caso de la madre del rio
La mascarada de una calabaza
Yo hago caso de la madre del rio
La mascarada de una calabaza.
4
Òsun Osogbo ni opa enitobá ni nku
Traducción:
Òsun Osogbo matará a la gente que busca la muerte por mí
Òsun Osogbo va a matar a la gente que me quiere muerta.
ALIMENTOS:
Obi kola
Oti Gin
Ewure Cabra
Adiye Gallina
Pepeye Pato
Cerdo (hembra)
Puré de batata con aceite rojo (epo)
157
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Budín de maíz
Oyin Miel
Hoja de okro
Egbo (comida de maíz)
TABÚES:
Adin (aceite negro)
Carnero y oveja (ni pueden comer sus hijos)
Ajá (Perro)
Eefi (humo)
IWURE
OYA
Òríírìi
Onílosìn
Oya olómú oyin
Oya tó mó lóló bí epo
Agbóná janyin
Obìnrin tó rorò joko lo
Ará ilé irá
Oya anínálápò
Oya a-ríná bora bí aso
Oya tí í jó bí iná
Oya, aláse lórí aféfé
Oya, aláse lórí eji
Àsobìnrin-sòjè
Àsobìnrin-ru-èkú
Aféfé búburú tí fé lumo asebi
Èfúùfù àrà tí í dojú ìkà délè
Òrìsà tá ò rí ta n bèèrè
Òrìsà tó torí omo rè dómú sí
158
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Batatas asadas
Oti (gin)
Gúgúrú (maíz seco)
Epa (maní)
Esum isu (mandioca asada)
Ewa eran (maíz tostado)
Oguro (vino de palma endulzado naturalmente)
ANIMALES:
Aja (Perro) (consultar para dar en Nigeria)
Igbin (Caracol)
Ijapa (Tortuga)
Òrúko (chivo)
Agbo (carnero)
Akuko adiye (Gallo)
Pollo (pichón)
TABÚES:
Animales hembras
Puercoespín
Ejo - Serpiente
Silbatos
Adin (aceite negro) (VER)
ORIKI
Ogun okó Adeola
Onijanan òòlè
172
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Èjè mu Olúwonran
Adi girigiri lo bi ija
Abàtá butu Òrìsà
Òrìsà ti njé
Ìgbá kòkòrò má n obi
Ikín tin gbà tówó èní
O gbà lówó oloro fún to si
Opokó so ju ina
Opa yáárè seyin aro
Agun náá lo pòpò ní yan má nti
Ogun náá lopò ni yan má nti
Tò sé irun imu yekuyeku
Òpòlò kó ofo kó rè ha para
Òpòlò bò ofo bò o re ya pere bi aso
Eru omo ojeje
Amuu lówó njo man lówó
Otutu ni ra ago
Nibo láá fi to gun
gun si
A okó adeolá orun
orun
Ogun le e gun nlá tó so mò ore leri
Ògèdè agbagba lo so mò ore sile
Atoje to ota okunrin
okunrin
Ògún yóò bà wà se má njekí
Igba to wa kó wómi
wómi
Ogun ní n gbo okó
Ogun ni n gbo oko
Ogun Kó ní gbà ibi kó ò kan lówó ó tiwa.
Àse
Traducción:
Ogun es el esposo de Adeola
El hombre poderoso de Ejemu olu wonran
El que va a la guerra violentamente
173
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Canciones
I
Ijamba kóní se atunnise
atunnise
Biku bapa oní
oní jamba aku atunnise
atunnise
Ijamba kóní se atunnise
atunnise
El mal no le sucede al que construye
Si la muerte mata al que destruye
El mal no le sucede al que construye
174
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
II
Boole omo bi wà lá gbon obi
Ijesa òsére nlo lobi
lobi
Bájate y trae el Obi del cesto de obi
Ijesa òsére es el dueño de Obi
III
Ogun lé loní e ó ogunle
Agba ikóyi eyo ogunja
ogunja
La guerra está muy dura hoy
Los mayores de Ikóyi tengan cuidado
IV
Ogun má nmá nje ari ganga
Eninwa sonso yóòrí sonso
Ogun má nmá nje ari sonso
Ogun no nos deja tener problemas
El que busca por problemas los tendrá
Ogun no nos deja tener problemas
V
Idobale lá nkí baba
baba
Eni kí obá lóò rò ari iyonu
Idobale lá nkí baba
baba
Al rey se le saluda acostado
El que saluda al rey parado tendrá problemas
Al rey se le saluda acostado
VI
Ogun má nmá nje Abimo ole
Kííje eyan oni lari
175
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
VII
Nijó ogundele jiyan
jiyan ògèdè la je sun
Yiyo loyo
El día que ogundele comía bola de banana machacada
Estaba lleno.
VIII
La kááye má nti wà subu
subu
Ogun má nmá nbà wà ja
La kááye má nti wà subu
subu
Lá kááye no nos hace caer
Ogun no te pongas bravo con nosotros
Lá kááye no nos hace caer
IX
Loju oná taba nlo
Ogun kóní je kókó odanu taba nlo
Cuando nos vamos de viaje
Ogun no nos deja tener accidentes en el viaje
X
Batentele Batentele
Batentele
Atiro batentele
Ó wò bà obé batenlele
Se aterriza, se aterriza
El pájaro de Atíoro se aterriza
176
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Ha llegado la comida
XI
Ogun lé loní Ogunle
E so e so laro finrin
La guerra está muy dura hoy
Debemos ir despacio
XII
Ogun lohun ó gbè wà olumankin
Ibosi ogun olumankin
olumankin
Ogun dice que nos favorece a olumankín
El grito de ogun olumankin
XIII
La sì kó táá bà ri se
Ká má kó alagbakó
La sì kó táá bà ri se
Cuando las cosas no van bien
Que no haya ningún obstáculo
Cuando las cosas no van bien
XIV
Bi mò rè gbè je nmu eran bò
Iyaa gbà je nmu eran
eran bò
Si me voy a cazar déjame traer el animal
Si me voy a la distancia
Déjame regresar con suerte
Los mayores, déjenme regresar con suerte.
177
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ALIMENTOS:
Oti (gin)
Oyin (miel)
Obi
Orogbo
Ede (Camarones)
Omini (banana chiquita)
Ògèdè (banana)
Eyin (huevo duro)
Ekuru (torrejas hervidas de porotos)
Iyam
Emu (Vino de palma)
Frutas
ANIMALES:
Eyele (paloma)
Agutan (Oveja)
Adire (gallina)
Etu (guinea)
Igbin (caracol)
Pepeye (Pata)
Cerda hembra
Vaca
TABUES:
En algunos casos tiene como tabú la sangre.
ORIKI
I
178
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
II
Ajé pèlé oní so
Ajé ti n so ewé dá gbà
Agbèbí òrò kó rò ode rò
Ògèdè lajé njé lo tu Ifé ti fi njó kó
Ò tèmi
Ajé dákun wà jó kó ò tèmi
Èyí ti kò sí un tomo arayé ò máà wà kí rí
Ajé máà bò lo domi èmi
Oní le kán dá se le ayé
Akéhin l’Òrìsà
Traducción:
Ajé te saludo
179
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ÌYÁÀMÍ:
ALIMENTOS (Ìpèsè):
Akara
Ekuru
Eko
Iyan
Amala
Eku (rata pequeña)
Okete (rata grande)
Epo pùpá (aceite dende)
Obi (Nueces de kola)
Orogbo (nuez amarga)
Ataare (pimienta africana)
Oti (gin)
Res (carne vacuna)
Hellin adiye (Huevos de gallina)
Inu eran (las tripas de los animales)
Ogede (banana)
180
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Eja aro (Pez)
Batatas fritas o en almibar
Caña de azúcar
Oyin (miel)
Iyo (sal)
ANIMALES:
Àkùkò adire (gallo)
Orúko (chivo)
Agbo (carnero)
Eye etu (guinea)
Ajapa (Tortuga)
Eyelé (Paloma)
Erízo
Ewure Cabra
Adiye Gallina
Pepeye Pato
Oveja
Antilope
Todos los materiales del ìpèsè deben de darse crudos.
La mitad del cruce de tres caminos es normalmente la
locación en donde se pone el ìpèsè excepto en algunas
ocasiones en las que Ifá dicta otra cosa.
El animal de la ofrenda se pica en pedacitos y se echan
en la taza o un plato.
Cuando uno va a hacer una ofrenda a los mayores con
rata, la cabeza y la cola se quitan. Los otros animales se
le dan con la cabeza. (Consultar)
Para hacer una ofrenda a los mayores se consigue una
taza o un plato que sea profundo y se consigue bastante
aceite epo.
181
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
182
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
ORIKIS
1-
Mo júbà ènyin Ìyámí Òsòròngá.
O tonal èjè enu
O tò okónèjè èdò
Mo júbà ènyin Ìyámí
Òsòròngá
O tònà Èjè enu
O tò okónèjè èdò
Èjè ó yè ní kálèo
Ó yíyè, yíyè, yèyé kòkò
Èjè ó yè ní kálèo
Ó yíyè, yíyè, yèyé kòkò
183
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Traducción:
Usted que sigue el rastro de la sangre de la boca y el hígado.
Mis respetos a usted, mi madre Òsòròngá
Usted que sigue el rastro de la sangre
Usted que sigue el rastro de la sangre de la boca y el hígado.
Mis respetos a usted, mi madre Òsòròngá.
Usted que sigue el rastro de la sangre interna
Usted que sigue los rastros de la sangre interna
De la boca y del hígado
La sangre viva que es recogida por la tierra
Y que se cubre con hongos
Y ellos sobreviven, sobrevive oh madre muy vieja.
2-
Iya mi eleye
Mojuba yin o
Eje iba mi ose
Ki ase mi o gun
Igun ase o
Traducción:
Mi Madre señora de los pajaros
Yo te saludo
Que mi saludo alcance a la Madre
Para que mi Àse sea completo
Quedando el Àse en mi vida.
ALIMENTOS:
184
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
IWURE
ÒRÚNMÌLÀ
Òrúnmìlà Bara Àgbonnìrègún
Olójà láàrin Ebora
Aráyé rórun
Elérìì Ìpín
Ajé ju oògun
Atórí eni tí ò suhàn se
Òdùdù tí du orí ìlémèrè kó má baà fó
Atóóbá jayé má jayà lolo…
Traducción:
Òrúnmìlà Bara Àgbonnìrègún
La principal entre las Divinidades
Aquel que ve los acontecimientos en la tierra y en el cielo
Testigo del acto de eligir el destino
El que es más eficaz que la medicina
El que repara las malas cabezas
El que da longevidad a Emèrè
El que disfruta de la vida sin temor...
ÒRÚNMÌLÀ (Ogbègúndá)
Bí Egúngún ní bá n se wón
Kí won ó móbì won ó mú bo Egúngún
Bí Òrìsà ní bá n se wón
Kí won ó móbì won ó mú bo Òrìsà
Bí ènìyàn ní bá n se wón
187
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Orí eni
Kì màmà í gbeni tì
Ikin eni
Traducción:
Es abiertamente que un pariente se lamentó
Es en secreto que un amante secreto se lamentó
Fue la declaración de Ifá a una de las madres
Fue la declaración de Ifá a una de los padres
Fue la declaración de Ifá a una para Orí
Fue la declaración de Ifá para Ikin
Él nunca falla en el apoyo a una madre
Él nunca falla en el apoyo a un padre
Él nunca falla en el apoyo a uno Orí
Él nunca falla en apoyar Ikin
Àdàbàsùsù!
Usted es el sacerdote en la ciudad de Àjíríkin
Quien despierta y ve Ikin tendrá esposa!
Àdàbàsùsù!
Usted es el sacerdote en la ciudad de Àjíríkin
Quien despierta y ve Ikin tendrá hijos
Àdàbàsùsù!
Usted es el sacerdote en la ciudad de Àjíríkin
Quien despierta y ve Ikin tendrá todas las cosas buenas
Àdàbàsùsù!
Usted es el sacerdote en la ciudad de Àjíríkin
191
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
193
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
de palma
Olódùmarè déjame cumplir mi misión
REALIZACIÓN (Èjìogbè)
Ènù sàà
A dífá fún Ogbè tó n tòrun bó wáyé
Ti won ní kò ní bése rè járí
Ifá ní tó bá se bíi tèmi ni
Iró ni won n pa
Eké ni won n se
Ó ní emi óò bése tèmi járí
Okó kì í mése oko àimá já a
Àdá kì í mése oko àimá já a
Àfà-ré-kojá-ònà
Ni ti ìnúnurín
Bi kanranjángbón bá fenu múgi
A sì tò ó lára dókè
Traducción:
Ènù sàà
Adivinó Ifá para Ogbè mientras que venía a la Tierra
Cuando los enemigos, dijeron que no llevaría a cabo su
misión
Ifá dice que si en mi caso
Sólo están diciendo mentiras
Simplemente están engañando a sí mismos
Dijo que voy a realizar mi misión
Él nunca inicia una granja siguiente sin logros
El machete nunca comienza una granja siguiente sin éxito
Arrastrándose por el camino
Es el acto de Ìnúnurín
Cuando Kanranjángbón pone su mano en un árbol
204
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Se le sube a la cima
Traducción:
Èjì-koko-Ìwòrì
Adivinó Ifá para Agbe
Quién es un descendiente de Olú-Igbó
Siempre Agbe despierta
Agbe dirá que ha realizado rituales de Èjì-koko-Ìwòrì
Y eso es muy saludable
SEGUIDORES (Òdíméjì)
Òdídí kirimù Awo Orí
A dífá fún Orí
Orí n be lógbèré òun nìkan
Ebo ni won ní kó se
Ó gbébo ó rúbo
Ojú wá
Ojú wá bórí dúró
Kèrèkèrè
Orí mi ò sàìdeléni
Etí wá
Eti wá bórí dúró
Kèrèkèrè
Orí mi ò sàìdeléni
Imú wá
Imú wá bórí dúró
Kèrèkèrè
Orí mi ò sàìdeléni
Enu wá
Enu wá bórí dúró
Kèrèkèrè
Orí mi ò sàìdeléni
Traducción:
206
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Traducción:
Àtàtà kùràkùrà
El pico de pájaro no puede devorar la piedra
Adivinó Ifá para Òrúnmìlà
Mientras él estaba en medio de las brujas hostiles
Su boca no puede hacerme daño
Doscientos peces
Nunca podrá soportar que estaban las hojas
Doscientos peces
210
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
222
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Directiva:
Parado cerca de la persona enferma, el sacerdote debería
júbà (reverenciar a) las energías, particularmente a Òrúnmìlà
y a Olódùmarè (Dios), luego susurrar uno de los cantos, o
ambos cantos, en la oreja derecha de la persona enferma. El
canto puede ser dicho silenciosamente, pero si todos los
presentes son awo, el canto puede ser dicho en voz alta y los
otros awo pueden unirse a cantar con el sacerdote.
Òtúrá Ìretè
Abéléjé awo owó
Abèlèjè awo atélesè
Ìbà win-in
D’ífá fún ejò
Ó nsògbògbò àrùn
Ó ntajú aláìle dìde
Wón ní kó rú’bo
223
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Kaka k’áwo ó kú
Awo á bá’so òjòjò sonù
Traducción:
Sinceridad, awo para las manos
Sinceridad, awo para las plantas de los pies
Oh, sh sh sh sh sh
Registró para la serpiente
Cuando estaba seriamente enferma
Ella estuvo seriamente incapacitada por la enfermedad
Le fue dicho que hiciera un ebo
Más que para un awo, para morir
El awo arrojar á su vestidura de enfermedad…
I I
I II
II I
I I
224
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
II I
I I
226
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
I II
II II
Awewepèpè
Awepèpè significa ‘apurarse y manifestarse; apurarse y
neutralizar un mal hechizo’. El awo debería tomar el ramo de
sawerepèpè’; él oraría sobre este. Él ordenaría al
‘sawerepèpè’ que apure el ire en el omi èrò y en el/los
usuario/s del omi èrò.
Égun sétè
Ségun sétè es una hierba con la propiedad para la ‘victoria’.
El awo debería tomar un ramo de ella y orar por la victoria
sobre los adversarios. Por ejemplo, el awo diría: “con esta
hierba según sétè, que conquistemos a nuestros enemigos.
Con esta hierba según sétè, que los enemigos fallen con su
plan”.
Òjíjí
El awo debería tomar òjíjí. Debería orar sobre él. Òjíjí
significa “despertar” en su uso en el omi èrò. En la oración
del awo, este podría cantar:
Òjíjí, Ifá to bá ti jí, ko jí mi
245
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Òkikàn (ìyeyè)
La hierba ìyeyè está ligada a múltiples bendiciones. También
es creído que bendice en cientos. Entonces, una oración con
la hierba ìyeyè es usada usualmente para bendiciones en
cantidad. Un canto popular para ewe ìyeyè es:
Ewe ìyeyè, igba ni o
Las hojas de ìyeyè son 200
Ewe Ìyeyè, igba ni
Las hojas de ìyeyè son 200
Ajé ti mo ní, kò ì tó o
Mi riqueza no es suficiente
Ewe Ìyeyè, igba ni
Las hojas de ìyeyè son 200
Coro: ewe Ìyeyè, igba ni o
Las hojas de ìyeyè son 200
Ewe Ìyeyè, igba ni
Las hojas de ìyeyè son 200
Ajé ti mo ní, kò ì tó o
Mi riqueza no es suficiente
Ewe Ìyeyè, igba ni
Las hojas de ìyeyè son 200
Ire tí mo ní, kò ì tó o
Mi ire no es suficiente
Ewe Ìyeyè, igba ni
Las hojas de ìyeyè son 200
246
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Coro:
Ewe ìyeyè, igba ni o
Ewe Ìyeyè, igba ni
Ajé ti mo ní, kò ì tó o
Ewe Ìyeyè, igba ni
Ire ti mo ní, kò ì tó o
Ewe Ìyeyè, igba ni
Omo (hijos) ti mo ní, kò ì tó o
Ewe Ìyeyè, igba ni
Etc…
Ètìpónolá
Ètìpónolá es una planta rastrera. El awo debería levantar el
manojo y rezar. Él podría pedirle a Ifá abundantes
bendiciones para el omi èrò, y para auellos que utilizan el
omi èrò, y para aquel/llos que utilizan el omi èrò. Un
ejemplo de un canto es:
Ètìpónolá, a bìfà gbururu
Ètìpónolá con su cola rastrera
Ètìpónolá, a bìfà gbururu
Ètìpónolá con su cola rastrera
B’ájé bá gbò’ sìn wá
Cuando la riqueza viene de la izquierda
(La “riqueza” satisfactoria viene primero)
Aya a gbò’ tún (gba òtún) bò
Luego, una esposa vendrá por la derecha
(Luego, comenzar una familia es lo siguiente)
Akòko
Akòko significa prestigio, honor y larga vida. La hoja de
Akòko es un “instrumento” de entroización- es
reverentemente usado durante el otorgamiento de títulos
tradicionales (oyè).
El awo debería tomar un manojo y orar por honor, prestigio
y una larga y saludable vida. Un ejemplo de canto es:
Ko re wa o
Trae ire
Akòko èlùjù, kóre wa o
Akòko, trae ire de todos lados
Akòko àlùjù
Eh, Akòko, trae el ire hacia mí/ nosotros.
Kókò
El orador con “ewe kókò” debería ser para llevarse el ibi
(hechizos y todo lo negativo). El awo podría cantar:
Kókò, kó’bi lo o
Kókò, llevate el ibi (hechizos) de mí/ nosotros
Kókò, ko kó’kú lo
Kókò, mantén a la ikú (muerte) lejos de mí/ nosotros
Kókò, ko àrùn lo
Kókò, mantén a la àrùn (enfermedad y mala salud) lejos de
mí/ nosotros.
Canción:
Dirigente: kó’bi lo o
Llevate al ibi (hechizos) de mí/ nosotros
Coro: kókò èlùjù, kó’bi lo o, kókò èlùjù
Kókò, llevate el ibi, kókò
Dirigente: kó’ ku lo
Llevate a ikú
248
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Ayùnré
El awo debería tomar un manojo de Ayùnré, debería orar
Para la positiva manifestación de todas las ewe (hierbas) que
están siendo utilizadas para hacer el omí èrò. Un ejemplo de
tal canto sería:
Ayùnré ní’ yí
Esto es ayùnré (con esta hierba ayùnré)
Kí gbogbo ewe tí mo bá sà jé
Que todas las hierbas usadas para este omi èrò traigan el
resultado deseado- traigan ire, àse. Una canción con
“ayùnré” incorporado en la lírica podría ser cantada.
Canción:
Ayùnré o, ewé sà agbo
Ayùnré o, ewé sà agbo
Ayùnré o, ewé sà agbo
Gbogbo ewé ti mo bá sà, kó ma jé
Coro:
Ayùnré o, ewe sà agbo
Ayùnré o, ewe sà agbo
Ayùnré o, ewe sà agbo
Gbogbo ewé ti mo bá sà, kó ma jé
249
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Àbámodá
* Àbámodá significa, “Mi deseo debe manifestarse”. Para
Àbámodá, el siguiente verso de Ògúndá Ogbè (Ògúndá
Bèdé ) puede ser cantado
** Aró Òdé
Aró, el testigo
** Òdòfin Òdé
Òdòfin Òdé
** Ojomu l’Óde
Ojomu, el testigo
Arómo, ró’ yàá
Él, quien pacifica a madre e hijo
Obà àráyè
Àróyè rey
Eyin le sè fá fún Olú
Hiciste el trabajo de Ifá para Olú (un rey)
Ti Olú fi ndàgbáá ìlù
Y se convirtió en el custodio del tambor àgbá
Eyin le se fún alàwòrò
Hiciste el trabajo de Ifá para Alàwòrò (sacerdote Òrìsà)
Alàwòrò ndósù
Su corona con borlas se transformó en signo de autoridad
Eyin le se’ fá fún oba lálède Òyó
Hiciste el trabajo de Ifá para el Oba de Òyó (Rey de Òyó)
Tó fi lá
Él prosperó
Tó fi ju gbogbo oba lo
Más que otros oba (reyes)
Ifá, ó tó gégé kí e wá se Ifá tèmi fún mi
Ifá (Òrúnmìlà), es momento de que tú me bendigas
abundantemente
250
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Kí nlà
Que yo pudiese prosperar
Kí nju gbogbo egbé mi lo
Más que mis pares
Torí, Òrìsà ló lòjé
Porque, Obàtálá está como comendado de òjé (líder)
Òrìsà ló ni sésé efun
Obàtálá está como comendado de Sésé efun (rosarios)
Àbá d’àbá alágemo
El camaleón es la suerte de contar con la capacidad de hacer
sus deseos manifiestos
Àbá ti alágemo bá dá ni Òrìsà òkè ngbà
Los deseos del camaleón son siempre concedidos por
Obàtálá
Ibi ti àbámodá bá subú si
Donde sea que la àbámodá sea plantada
Ibè ní nlà á sí
Ella (àbámodá) crece salvaje
Mo dábàá owó nlá nlá
Deseo riquezas
Mo dábàá ilé kíkó
Deseo tener mi propia casa
Mo dábàá ibùjókòó ire
Deseo un marido, deseo una esposa, deseo una buena familia
Mo dábàá ogbó
Deseo una larga vida
Mo dábàá ató
Deseo buena salud
Mo dádàá ire gbogbo
251
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Àború Àboyè.
IFÁ A ÉTA
Canto de Ifá para repeler hechizos
Cuidado!
Detenerse!
No leas aún!!!
Aséta
Òsé Òtúrá
Asónsó enu eye o t’órun
El pico de un ave no llega al cielo (un awo)
Àjàyí, baba òpèlè
Àjàyí, padre de Òpèlè (un awo)
Atilélù fún won jó règìrègì
296
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
299
CHIEF YEYERIWA AJIKE ADUKE LAURA GAZTELU
Nota:
La medicina en este capítulo no incluye los ingredientes, la
técnica de preparación ni las “directivas” para usar la
medicina.
303