Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
TOMO II
CUERPO
PRIMERA PARTE
DIGESTO
TOMOII
B A R c. E L O N A
1892
ms ¡moi-¡mun nm. marron
D- IUSTINIANI
LIBRI L.
AD FIDEM comors FLOREN'r-ml'uq-vl: manag—mansurum
DI'GESTO
SEND-R JÚSTINIANO
.SEGUN EL umo OEI] coma]; FLQBENTINO Y OMA EDICIÓN TAURELLANA
EXPLICACIÓN DE LAs PRINCIPALES ABREVIATURAS
ADVERTENCIA.—No van anotados ¿¡ continuación todos los errores de la traducción de Fonseca, ni aun
siquiera todos los graves; pero hay los bastantes para que con facilidad puedan comprobarse y apreciarse las diferencias
dé ambas versiones, la de Fonseca y la del Sr. García del Corral.
Debe tenerse además en menta que de los errores graves sólo se indican los que pueden serle atribuidos a' Fonseca,
esto es, los que no están justificados por diferencias entre el texto latino de que Fonseca se valió y el gue ha utilizado
el Sr. García del Corral. A notarios todos, pocos, muy pocos serían los párrafos del Digesto que quedarian exceptuados:
tan completa es la diferencia entre una y otra traducción.
Por último, en la nota se emplean tres tipos de números, para indicar con cada uno de ellos y en cierta gradación
la mayor gravedad del error señalado. Las letras pr. denotan _el párrafo preliminar de la ley 6 fragmento del Digesto
¡¡ que se, refieren.
Libro 1 Libro V
Lula Titulo:]
a.“
I.-—Ley 1, 59,10,—L. 7, 5 2, ii.—L. 8, 5 1.—L.'_11, Vz—LeLy 1'.—L.8.
ännö VI.-Leys, 2,3, 4.,—L.7 58.-L. 9, 5 2..-L 16.
II.—Ley22,51.—.L 23, 2, 3, 1]. -—L. 27, 8,
14,16,17.—.L 29', 2, '.3'—L. 34.—-L. 3,5
1—L. 43..—L 51,'5pi-.2,.-L.54, Libro xv
III—Ley5,59.
IV.—Ley3..—L 5,pr..—L 14, gpr, 1.—L 19, pr., I.—Ley 3, 2, 5, 6, 7.-L. 9, 5 5, a.—I1. 19,5 1. 2.
2.-—-L. 17 gl.—L. 20, 'pr.-L. 21ägr.,5'30.—L. -L. 2 [33, p..r—L 37 [38]. pr.—L. sau-19],
22, 2.—i..24.-L.26
26.,56-L -L.30.- 5 8.-—L. 4 .'-L. 50[511. 52..—L 5:152].
L. 9,pr—L. 42,51.
—I.5,.53-L.,,,.75123-
Libro x -L.'11-L. 12.— L16.'.-L.19
¡..—Ley 11.—L. 12. .
II.-Ley 1, 51.—I. 2, r—.L 3..-1. 5. -1.. 7.-1.,.
B, pr.—l... 12,5.-L.14,5 1..—!.. 18, 5 pr, Libro XVI
2.-1..20,51 5,15.-1.. 22, 5 3', 8- 13, 15,
17.-1..30.-i.'39, 53.-—L. 44, 5 4, 5.— L. I-Ley1.52..-L 4,5 r...,1—L 5- &
47,pr. 3,8..—L 9.-L 1 ,pr.— -.L 14..1-L
—Ley3,53, 5, 12," 13 -L.14,-.,51 3, «!.—L. 15. 2.-.L 18..—L 19,5pr..—,2,4,5 --.L
—I... 19, 1, 3.— .2, —L 24,52.- L 27,5pr.,2.
IV.- Ley5,51,2,3.-—L. '11, '51.-1.. 12, ga…—1. L. 32,51,3,5.
la.—.L 18. II-Ley4.-L. 7. pr—-L. 11-I. 15. .
Libro XI
—Ley 1, 51, 13, 14 27, 30, 36, 43—L 5, 51, 2.-
L. 7, 5 2.-L. ¿$.—L. 1253.-.L 33.
L—L'oy2,$'1....——L9$4 —.L 10.-—L.11,51.— Libro xvn
L.1'2..-—L 14,pr,. —L. 20, g 2 -—L. 22.—
L. 32.—L. 40.—L.41..—L 42, pr. - —Le£3%2—L651 7..-LBä
III.—Ley 9, ¡Ir—L 11, 52. 161112—L12,5
V.—-Ley2,pr. L.22, 4'-L96525-L26-L295
VI.—Ley 1, 5 pr., 1.—L. B. r.,1'.——L.32 L...33—L 46.— L.48,pr—
VII.—Lega 1.—_L.12,.52—L.14,54,8, 13.— .'..49..,.-L5051-L56— L.,59514,5.
L]. 46
—Lr 20, pt.—L. aa,..pr—L 34.--L.43 1L-Ley4._—L.12.'—L.31._L84._L37.— 38
pr.-L. 41..,..-L5257-L 57..-L59, 2. «.
VIII.,—Leyl 593,19.—L. 3, 51. -L. 59,5pr.,.....,,1-L62-L63528,1 .-
Libro:!!!
L.65,5'5.- L.,..6651-L7'.3—'L.776.-
L......77-L80-L81
L—Ley 9, 56, 8.—-.L Mr.—L. 29. --—L. Bl.—L. 32.—
L. 40. —.L 41. Libro ¡VIII
II.—Ley3,3,4. L.,.-—954 L.17,1,2 L—Ley 7, pr.—L. 14.-L. 15, & 2.-L. 24.— L. 27.
L. 17,ä65'2.—L. IS.—L. 24. —L.EF.-L —L. 29.—L. 34, 5 6.—L. 40, 5 ¡).—L. 43, 5 1.
äpr.6,.—.L30,ä2..,—L3459r.,.8 —-L. 58. — L. 62, g 1.— L. 65.— L. 66, 5 2.—
III..-Ley3 L. 68, pr.—L. 77.—.L. 78, 5 1.-—L. 81, pr.
IV.-—Ley 3, % 5.—L'. B.—L. PI.—L. 16. II.—Ley 1.—L. 2, ä ].—L. 4, gl.—L. 9.-— L. 11.—
.V.—Ley9.äl- L. 14,53.5—L.1,pr.
VL—Ley19,52.—L.21.—L. 23,pr..—L 26, gpr., III.—11632. —L. 6,51. —L. 8.
12,13..—L 33.—L. 36.-—.L 38, pr—L 51.— IV.—
—Ley 2, 51 , 7, 15, 17.—L. 4. —L. 6.--L. 10.—
L 55.—L 59.—L. 62..—L 67, 52, 4. L13.—L. 18.—L. 19.—L. 21.
Libro XIII V. Ley 10, 5 1.
VL-Ley 4, pr.—L. ll.—L. 1 7.—L. 18, 5-1.
L—Ley15.—L.17..—L 19, 52, 4. VII.—Ley 7.—L. S).—L. 10.
III.—Ley 3.——L. 1. pr.
IV.—Leyl.—L, 8[9 Libro xn:
VZ—Lepy1,ï4.—-L.pr97,51.—L..1I,pr—L. IO..-—L 16,
—..L 18,1$. L—Ley3 54 L5,..51-L.10-L11 12,
VI.—Ley'ä. 52,10, 13.'—L. 'Z, äpru 1'—.L 10, 51. 131718—L13,.,äpr 6,,,917 18,1.—
-L. 12,51.——L..21,ä'pr.1 L.','.,;175pr8—L.,215'3.'- L.',24'52.-
Titulo: finla-
9
LL”…SRBLL".
ææmaþææa
os.. _.|_._L nas,¿S
2L .2
L2 .,8, .L…s .
Laws… _. _.LLL
BämLLüJB.
1
2, .1.. _.LL _5
AJL1__Z&
L. ...,.s _. _. mu
m.,, º……_.LL.
sa LLææ
2., gz—Lzs r., 1,9,12, ¡a.—L. 9.—
nD.
]]I.— Leí
70.911”.
_
—. Minus—3183044
… ma,… %
.
. 10 r.——L. 1._LL22¿43 4, 6, ;_;]:
.—11€
U
L
1L%mLL
Sun/.-
28. —L'.) 33
PL.-..1. ,L
pr.— pr., .— .
_.
., . . ,
, . , 6—
2
o 45.—L. 46.—L._ 49 fs I.—L. ¿ss.—464, 5 5,
.
s.- L. ae., g 3, 6.
…r
.2 .
I
_.—
Libro xxv
V
L
L
_.
_.
.
I. —Loy 3, & 1.—L. 5, & 1.—L. 8.—L.1!..—L. 15.——
Libro :: L. 16.
L. 6.—L. 13, ä 2, 4. L. 15, 5 pr.,
II.—Ley 3, 5 4.—L. 6. pr., 1, 2. 3.—L. 11, g 3.
3.—L. 25 o L. 30.—L.. 34.51-
L. ¡a.—L 15 ä1—1. 18.—L. 22, pr.— ,
'.—L. 9, g 3, 5.—
IV. —Ley 1, 5 pr., 1.——L. 3 , pr.—L. 12, g 2, 4.— L. 13.
V.—Ley 7, g 1.—L. 12 ,51.
VI.—Ley 4, pr. — L. 9, 51,6,3,9.—L.12,5 1.
—L. 14.
Libro 111 Libro ¡IV!
n
1
4 _ _2LP6.
LI.…
…… _. æ, ..æa.
äwLæLshæ
.D _
_.
yw. ”$us—LL
.jæ.ML—
.æ
1. TS,—.
LJþämZLäLäaF
%OL ..w523 ._3. ...…
P
rv.v.v.m..0 L.
Bira—$24“…
n_…_…L..|_g836.5
_L LwL_%$anz
..854r. .2L4L.1,54L.
. . . _ möge,-Lis...
mwvm
.Mda
mwþWLn
.
.
&vhuº-clHMSLA.
L _..L1_
0 .1_ .2 r…, . 1
JLWLLEPML&
p..9. LWJL _mt.
H
……w4…m…m.m
135.
_7_%L%4L45
L…..SLB;
.
…
_1,_;_3
.... . 1.
.41. .,
.1. .&
æaaæmwä
.
. .oSL ..
3.1231… 5
..
3L3Lp_ _.
6.._.7. _.6.mu.
mmJaML L
.
_5.33:4.p501
2.9 . _..l:
… MN).—”I……
x
N
..
rav-ö,
mm
L
WLLLL
nm
usqu-639
L
¿na
Læ—
&.33.
yv.
0.0924.
nL70
.m.17
_. _
_
FL. .
_ _
.L .
_. _. _.
,
. .L
&…
….
—
.—
.
._— L. 43.—
Libro xvn
II.—Ley 4, i; - 'L—L. 5, pr.—L. 6. L —Ley l, g. 1 4. 7.—L. 3.-—-L. 6 .517.—L.s,53,
III.—Ley lO.—L. 13.-—L. 14.—L. l 8, ä 2.— L. 20.—
L. 25, 5_ ¿'.—L. 26.—L. 30. 7,10. 13% 1 ,6, 12.—L. 14 , .— L. 15 l
ä 6, 7 9,14,1 ,16.-L. 28, pr. frL.50,5 1 .
'.
¡V.—Ley *2.
TI.—Ley?, % 1.—L. 4 .—L. E).—L. 14.--L. 15, pr. —L 31 , pr.—L. sa.—L. 34.-L. ab.—L. 4 4 |
325
2 4 ._- L. 3, 5 4, 3. _ L. 5, g. 3,15.—
. 41 ,5'2.—L.43 :; 1.—L.44. ,
6.—L. 13.
.59,5pr. 1 , 2.— L. 60.—
5 1.—L. '67 .- L. 68.— 11.459,43. 2, 4.—
L. 75.-L. 76.—L. 78, 5 pr., a, 3! 4, 5.—L. Libro nun
79, pr.
[
miau“.
V
4_wh
L.: . .
¿Maxi—L.
…,_n .m._
33333
. .,. . ..
0
1%
L:, L.
ï. m……
LE
waima m
mwmza
mwsæm.
ggLH/JL
LL—1w
MLNL
1% m
2¡5
Lhäöw
LZ .3,.L
LPL
€,
LL
…
_LLN
Fin.-h.!
…9..
,m.
FMLN?
_4Lm…
..
.95
1
…
_.w. ....
.—
,
V
L
3
Sa
…
P
…
VI.—143,
1, 5 B.,—L 2, —.L 4, g 2;-—-L. 6.—L. Il]. —'Ley 7.
p.r -L.10, 5 7.-—L. 20, pr.—L. 28.—L'. IV— Ley1,...510-L8— L..9
38,p.51 —..L 4153, 6..—L .2.-L. 43,pr.— V.— Ley 20.
L47.— L. 48, pr VII.—Ley 12 5 45.—L. 25, 5 2..—L 26 51.--
VII.",—Ley8 51m, 1..— L. 18 51 L27 53
VIII. --Ley 3.— VIII.—
—,Ley651.—.,L8557. -L..14.—L 19.
IX—l.ey1.
Libro mx X..—Ley1—L. ?,52.——L. 9, pr.
L—Ley15,51,6..—L 17,51, 2—L. 18,5pr.,1.—
L.29,5 2,.—L 33,53.—L. 365 2, 3..—L Libroxmv
518
r.
_.
I—rLey4,5..1—-L8—L.9pg.—L.14,53.—
:
f:
r-
.º=
.m
wea:
1.—L. 20,51—.L.21.52
"|
I
äläärrr
!
.:
(Copginuard).
I)- IUSTINIANI
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM
PARS QUARTA (UMBILICUS)
-1. PAPINIANU'B libro XI; (2) Respansorumm— 1. anmno; Respuestas, libro XI.—Está ad-
Conventio generalis in pignore dando bonorum mitida la. convención general de dar en prenda toa
"vel postea queesitomm recepta est; in speciem a.u- dos Ios bienes, 6 los adquiridos-despues; pero hecha
tem alienae rei collata conventione, si non fuit ei, la convención en el caso de ser ajena. una; cosa, si
'qui pignus dabat, debita-, postea debitori dominio no fue debido. á aquel que la daba en prenda., nd—
quhesito difficilius creditori, qui non ignoravit quirido después para el deudor el dominio, con más
"alienum, utilis "actio dabitur, "sed facilior-erit (3) dificultad se dará la. acción útil al acreedor que no
possidenti retentio. ignoró que la. cosa. era .ajena, pero sera miis fácil
para el ue la. posee su retención.
5 1.--'Servo pignori d'atopeeulium eius creditor % 1.— edo 'en prenda.. un esclavo, inútilmente
citra'conventionem specialiter super eo conceptam vende su peculio el acreedor sin convención. :elpeL
irustra distrahit, nec interest, quando servus do- cialmente hecha' sobre esto, y no importa enuqné
mino peculium acquisierit (4). tiempo hubiere el esclavo adquirido el peculio pa-
ra. su" señor.
_ 5 2.—Quum praedium pignori daretur, nomine- & 2.——A1 darse en prenda un predio, se convino
tim, ut fructns quoque pignori essent, convenit; "eos expresamente que también los frutos estuviesen' en
consumtos bona fide-em'tor-utili Serviana restituere prenda; consumidos estos de buena'fé, no sera obli-
non cogetur; pignoris etenim censum nec 'usuca- udo á restituil-los el comprador por la. acción útil
piena perimi lacuit, quoniam quaestio pignoris ' erviana; parque plngo'que el derecho de prenda
ab intentione ominii separatur; quod in fructibus no se extinguiese ni por la nsucagión, ues uper-.
dissimile est, qui nunquam debitoris fuerunt. 'secncion de la prenda es distinta e la manda de
dominio; lo que es de otro modo tratándose de. los
frutos, que nunca fueron del deudor.
; 8.—-Paeto _plaenit, ut ad diem usuris non solu- 5 il.—Se convino en un pacto, que no pagados
tis fructus hypothecarum' usuris oompensarentur los intereses para cierto din, los frutos de las hi-
fini legitimae usurae. Quamvis exordio minores in potecas se compensarian por los intereses-hasta el
stipulatum venerint, non esse'tamen irritam eon- limite del interea legitimo. Aunque. enun princi?
ventionem lacnit, quum ad diem minore foenore pio se hubieren comprendido en la:estipulaeión me—
non soluto egitimue maiores usurae stipulanti re- nares intereses, pareció-bien, sin embargo, ue. no
cte promitti potuerunt. fuese nula la cºnvención, puesto qne no-hab endo.-
se pagado pars. cierto die nn interés, menor, per-
fectamente pudieron prometerse al estipulante los,
intereses legales mayores.
¡¡A—Quem praedium uxor viro donasset, idque & 4.—Haþiendo una _mujer donado ¿ su msrido
praedium vir pignori dedicat, post divortium mn- un predio, y habiendo el marido dado en prenda
ier possessionem praedü. sui recuperavit, et idem este predio, la. mujer recuperó despues dei divor—
praedium ob debitum viri pignori dedit; in en dun- cio la pºsesión de su prºpio predio, y die en pren—
taxat pecunia recte pignus- a muliere contractum daeste mismo predio por deuda del marido; pare-
apparuit, quam offerre viro debuit meliore praedio ció que ia prenda se constituye debidamente por ia
facto, scilicet si maiores sumtus, quam fructus mujer solamente por aquella cantidad, que debió
fuissent, quos vir ex praedio percepit; etenim in ofrecer ai marido habiéndose mejorado el predio,
ea quantitate proprium mulier negotium gessisse, esto es, si hublesen sido mayores ios gastos, que los
non aiienum suscepisse videtur. frutos, que el marido percibió dei predio; porque
respecto a esta cantidad se considera que ia mujer
fue gestora de su propio negocio, y no tomó a su
cargo el ajeno. '
2. Iunii libro III. Responsomm.— Fideiussor, 2. Er. msuo; Res uertas, libro III.—Si ei iia-
zäipiguora vei hypothecas suscc it, atque ita pe- dor que recibió preu as 0 hi tocas, y que de es-
, , as solvit, 'si mandati agat, ve cum eo agatur, te modo pago cantldades, eJercitara la acción de
exemplo creditoris etiam culpam aestimari opor- mandato, ó si contra el se ejercitara, debe estimar-
tet; ceterum iudicio, quod de pignore dato propo- se tambien la culpa a semejanza que respecto dei
nitur, conveniri non potest. acreedor; pero no puede ser demandado en el jui-
cio que se propone sobre ia cosa dada en prenda. '
8. Innu libro XX. Quaestionum.— Si supera- 8. EL msuo; Cuestiones, libro XX.—Si hubie-
tns sit debitor, qui rem suam vindicabat (i), quod ra sido vencido ei deudor, que reivindicaba una co—
suam non obaret (2), aeque servanda erit credi- sa su a, porque no probase que era suya, también
torl actio viene. probauti, res in bonis eo tem- se ha rt de reservat ia accion Serviana al acree-
pore, quo pignus coutrahebatur, iiiius fuisse; sed dor, que probase que la cosa habia estado entre sus
et si victus sit debitor vindicans hereditatem, iudex bienes a tiempo en que se constituia la prenda;
actionis Servianae neglecta de hereditate diet-a pero también si hubiera sido vencido el deudor que
sententia" ignotis causam inspicere debebit. At- reivindiease .la herencia, el juez de .la acción Ser.-
quin aiiu in legatis et iibertatibus dictum est, viana debera examinar la causa de la prenda, ha-
quum secundum eum, qui legitimam hereditatem biendo prescindido de la sentencia pronunciada
vindicabat, sententia dicta est. Sed creditor non respecto de ia “herencia. Cierto que se ha dicho otra
bene legatarils per omnia comparatur, quum lega- cosa eu cuanto 4 los legados y & las manumisioues
te. quidem aliter valere non possunt, quam si testa— cuando se ha pronunciado sentencia a favor :de
mentum ratum esse constaret; enim-vero iieri po- que reivindicaba la herencia legitima. Pero el
test, ut et pignus r-ecte sit acceptum, nec tamen acreedor no se compara bien en todo a los legata-
ab eo lis bene instituta. rios, porque los le dos no pueden ciertamente—ser
validos de otro me 0, que constando que el testa-
mento es valido; mas puede suceder, que la pren-
=da h'aya side debldamente recibida, pero que el li-
tigia no haya sido bien entablado por aenei.
& 1.—Per iniuriam victus apud iudicium rem, & 1.—-Uno que injustamente habia sido vencido
quam petierat, postea pignori obligavit; non pius 'en juicio, obii o despues en prenda ia cosa que ha-
habere creditor potest, quam habet, qui pignus bia domanda o; el acreedor no puede tener mas
dedit;-ergo .summovehitur rei iudicatae exceptio- que lo que tiene el que dió la prenda;_luego será. re-
ne, tametsi maxime nuilam pro riam, qui vicit, pelido conla excepción de cosa juzgada, aunque
actionem exercere possit; non en m quid ilie non especialmente no pueda ejercitar ninguna acción
habuit, sed quid in ea re, quae pignori data est', propia el que venció; porqueno se ha de conside-
debitor habuerit, considerandum est. rar que derecho no tuvo el, sino cual haya tenido
qai-deudor en ia cosa, que fue dada en prenda.
4. Gum libro singulari de formula hypothe- 4. Guro; De la fórmula hipotecaria, libra úni-
caria (a).—Centrahit-ur hypotheca per pactum con- co.—Constitúycse ia hipoteca 'por pacto convenido,
ventum, quem quis paciscatur, .ut res eius propter cuando alguno "pacto que sus bienes esten obliga--
aliquam obi' ationem siut hypothecaenomine obii- dos o. titulo de hipoæca por causa de alguna obliga-
gatae; nec a. rem'pertinet, quibus iit verbis, sicu— ción; y no hace al caso con que palabras se haga,
ti est et in his obligationibus, quae consensu con- asi como sucede también en ias obiigaciones, que
tuhtmtur."Et ideo et sine scriptura si convenit, ut se cºntraen por el consentimiento. Y por-esto, tam-
hypotheca sit, et probari poterit, res obligata erit, bién si se convino sin escritura que haya hipoteca,
de qua conveniunt; finnt enim de his scripturae, y se pudiere probar, quedara obiigada la cosa so-
ut, quod actum est, per eas facilius probari pos- bre que convienen; porque se hacen escrituras so-
sit ¿(_-4), et sine .his autem valet, quod actum est, si bre estas cosas, puraque más facíimente pueda pro-
habeat probationem, sicut et nuptiae sunt, licet te- barse con ellas lo que se trató, pero tambien sin
stationes in scriptis habitae non sunt. eIIas vaie lo que se trató, si tuviera prueba, asi
como también subsisten las nupcias, aunque los
testimonios no se hayan consignado por escrito.
5. MARCIANUS libro singulari ad formulam 5. Mancuso; (femntur-ies á la formula hipo-
(1) Tum-. «gd/l corrección del códice Pl.. Br.; non pro-
bat, según la eset-aura origine .
(2) Segun cor-moción ¿códice FL: probat, según ta ec- (3) ad formulam hypothecaria-1. Hal.
critura original. (¡ Hal. Vulg.; poterit, et códice Fl.
DlGEBTO.—LIBRO xx: Theme 1 9
hypothecan'am.—Res hypothecae dari posse scien- tocaría, libro única.—Se ha de saber, que se puede
dum est pro quacunque obligatione, sive mutua dar en hipoteca una cosa por cualquiera. obligación,
pecunia datur, sive dos, sive cmtio vel venditio ys. si se de dinero en mútuo, ya si dote, ya si se
contrahatur, vel etiam locatio et conductio, vel celebra compra 6 venta, o también locación y con-
mandatum, et sive pura est obligatio, vel in diem, ducción, ó mandato, y ya. si la obligación es pura,
vei sub conditione,. et sive in praesenti contra- 6 a término, o bajo condición, y ya si en ei contra-
ctu (1), sive etiam praecedat; sed et futurae obli- to presente, ya también si le precediera; pero tam-
gationis nomine dari possunt; sed et non (2) sol- bién pueden darse con motivo de una obligación
vendae omnis pecuniae causa., vcrum etiam de futura; pero asimismo por causa de pagar notoda
parte eius, et vel pro civili obligatione, vel hono- la. cantidad, sino aún una. parte de ella, y ó por
raria, vel tantum. naturali; sed et in conditionali obligación civil, 11 honoraria, o solamente natural;
obligatione non alias obligantur, nisi conditio ex-, mas respecto de una obligación condicione.] ne se
titerit. obligari de otro modo, sino si se hubiere cumplido
la. condición.
& 1.——Inter pignus autem et hypothecam tantum g 1.—-Mas entre ia prenda y la. hipoteca hay tan
nominis sonus differt. ' sólo la diferencia del sonido de la palabra.. '
g 2.—Dare autem quis hypothecam potest sive & 2.—'Pcro cualquiera puede dar hipoteca ó por
pro sua obligatione, sive pro aliena. obligación suya, ó por ia ajcna.
,. 10. ULPIANUS libro LXXIII." ad Edictum.'— Si 10. ULPIANo; Comentarios al Edicto , libro
debitor res suas duobus sirnul pignori obligaverit LXXIII.—Si el deudor hubiere oblig'ado en pren-
ita, ut utrique in solidum obligatae essent, singuli da sus bienes a dos simultaneamente, de suerte
in solidum adversus extraneos Serviana utentur, ue estuviesen obligados a ambos por el todo, ca.-
inter ipsos autem si uaestio moveatur, possidentis de. uno usara por el todo contra extraños de la ac-
meliorem esse con itionem; dabitur enim possi- ción Serviana", pero si entre los mismos se movis-
denti haec exceptio: «si non convenit, ut eadem ra controversia, es mejor la condición del que
res mihi quoque pignori esset» (5). Si autem id posee; perque se dará. al poseedor esta excepción:
actum fuerit, ut pro partibus res obligarentur, uti- asi no se convino quela misma cosa la tuviese yo
lem actionem competere-et inter ipsos, et adversus también en prenda». Pero si se hubiere tratado
extraneos, per quam dimidiam partis possessio- que los bienes estarian obligados por las porciones,
nem (6). apprehendsnt singuli (7). compete acción útil, asi entre los mismos,.como
contra los extraños, por la cuai cada. uno tomará.
la posesión de la mitad.
11. MARCIANUS libro singulari ad formulam 11. MARCIANO; Comentarios d la fórmula hi-
hypothccariam.—Si is, qui bona Reipublicae iure potecaria, libro único.—Si el que con derecho ad—
administrat,, mutu-am pecuniam pro ea accipiat, ministra bienes de la Republica", recibiera por olla
potest rem eius obligare. din ero en mutuo, puede obligar bienes de la misma.
5 1.——Sl ¿wapa,-.., (l) [mutuas pignoris usus pro & 1.—Si se hubiera hecho anticresls [uso mutuo
credito] facta sit, et in fundum, aut in aedes ali- de una prenda por un crédito], y alguno fuera in-
quis inducatur, eousque retinet ossessionem pi- troducido en un fundo, 6 eu una casa, retiene la
gnoris loco, donec illi pecunia so vatur, quum ln posesión en lugar de prenda hasta tanto que se le
usuras fructus percipiat aut locando, aut ipse per- pugne su dinero, ueste que por los intereses per-
ciplendo habitandoque; itaque si amiserit posses- cibirá. los frutos, ä dandolos en arrendamiento, o
sionem, solet in factum actione uti. percibiendoios el mismo, y habitando; y asl, si hu—
biere perdido Ia posesión, suele usar de laacción
por el hecho.
g, 2.—-Ususfructus an possit pignori hypothecae- 5 2.—Se preguntó, si podria darse en prenda ¿
ve darl, quaesitum est, sive domlnus proprletatis en hipoteca el usufructo, ya si hubiere convenido
convenerit, sive ille, qui solum usumfructum ha- en elo el dueño de la propiedad, ya si aquel que
bet. Et scribit Papinianus libro undecimo Respon- tiene sólo el usufructo. Y escribe Papinlano en eI
sorum, tuendum creditorem, et si velit cum credi- libro undecimo de sus Respuestas, que se ha de
tore proprietarius agere, «non esse ei ius uti frui amparar al acreedor, y ue si el propietario quisie-
invlto se», tali exceptione eum Praetor tuebitur, ra alegar contra el acre or, uque este no tlene de—
«si non inter creditorem et eum, ad quem ususfru— recho para usufructuar contra su voluntad», el
etus pertinet, convenerit, ut usustructus pignori Pretor lo amparara con esta excepción, «si entre
sit-Qnam et quum emtorem ususfructua tuetur el acreedor y aquel ¿quien pertenece el usufructo
Praetor, cur non et creditorem tuebitur? Eadem no se hubiere convenido que este en prenda el usu-
ratione et debitori obiicietur exceptio. fructo»; porque amparando también el Pretor al
comprador del usufructo, ¿porque no amparara
asimismo al acreedor? Por la misma razón la ex-
cepción erjudicará tambien ai deudor.
?; 3.—Iura praediorum urbanorum pignori dari ;; 3.—— o' pueden darse en prenda las servidum-
non possunt; igitur nec convenire possunt, ut hy- bres de los predlos urbanos; por consiguiente, tam-
pothecae sint. poco puede convcnirse q'ue esten en hipoteca..
12. PAULUS libro LXVIII. (2) ad Edictum.— 12. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Sed an viae, itineris, actus, aquaeductus pignoris LXVIII —Pero dice Pomponio, quese ha de ver si
conventio locum habeat, videndum esse Pompo- tendra lug-ar la convención de prenda respecto de.
nius ait, ut, si (3) talls pactio flat (4), quamdiu pe- las servidumbres de camino, paso, conducción, y
eunia soluta non sit, iis servitutibus creditor uta- acueducto, para que si tal pacto se-hiciera, el acree-
tur—scilicet si vicinum fundum habeat—, et si dor use de estas servidumbres—por supuesto, si tu-
intra. diem certum pecunia soluta non sit, vendere viera un fundo vecino—, mientras no se hubiese
eas vicino liceat; quae sententia propter utilitatem pagado la deuda, y para que si dentro de cierto
contrahentium admittenda est. dia no se hubiera pagado la deuda, le sea licito al
vecino venderlas; cuya opinión se ha. de admltlr
por utllidad de los contratantes.
18. Maacunus libro singulari ad famulam 13. Mancuso; Comentarios ¿ la fórmula hipo-
hypotheca-iam. —-Grege pignori obligato, quae tocaría, libro única.—Obllgado en prenda un reba-
postea nascuntur, tenentur; sed et si prioribus capi— ño, quedan obligadas las crias, que despues naz-
tibus decedentibus totus grex fuerit renovatus, can; pero también estará. obligado en prenda, si
pignori tenebitur. muriendo las primeras cabezas se hubiere renova-
do todo el rebaño.
ä 1.—Statuliber quoque dari 'hypothecae pote— 5 1.—El esclavo ¿ uien se de'ó la libertad bajo'
rit, llcet conditione existente evanescat pig-nus. condición, tambiéupo rá. ser d o en hipoteca,p_or
mas que se extinga la prenda cumpliendose ia
condición.
g 2.-Quum pignori rem pig-moratam accipi pos- 5 2.—Habieudose determinado que puede reci—
se placuerit, quatenus utraque peeunia debetur, birse en prenda una cºsa pignorada, mientras se
pignus secundo creditori tenetur, et tam exceptio, debe una y otra deuda, queda obligada la prenda
quam actio utilis el danda est. Quodsi dominus al segundo acreedor, y se ie ha de dar asi excep-
solverit pecuniam, pignus quoque perimitur. Sed ción, como acción útil. Pero si el dueño hubiere pa—
potest dubitari, numquid creditori numerum solu— gado la cantidad, se extingue también la prenda.
torum nomine utilis actio danda sit, an non; quid Pero puede dudarse, si al acreedor se le haya de
enim, si res soluta fuerit? Et verum est, quod Pom- dar, 6 no, acción útii por razón del dinero pagado;
ponius libro septimo ad Edictum scribit, sl quidem orque, ¿que se dirá, si la cosa hubiere quedado
pecuniam debet is, cuius nomen pignori datum ibre? Y es verdad lo que escribe Pomponio ai ll-
est, exacta. ea creditorem secum peusaturum (5); bro septimo de sus comentarios al Edicto, que sl
si vero corpus is debuerit, et solverit, pignoris loco verdaderamente debe dinero este cuya deuda fue
futurum apud secundum creditorem. dada en prenda, cobrado aquel, debera clacreedor
hacer compensación consigo mismo; ero si aquai
hubiere debido una cosa eorporai, y a hubiere en-
tre ado, habra de quedar en calidad de prenda en
pa er del segundo acreedor.
15. Guns libro singulari de fen-mula hypothe- 15. Gn'o; De la fórmula hipotecaria, libro úni-
caria H).—Et quae nondum sunt, futura tamen co.—Tambien pueden darse en hipoteca ias cosas
sunt, hypothecae dari possunt, ut fructus penden- que aun no existen,'pero que han de existir, de
tes, partus anciiiae, fetus pecorum, et ea, quae suerte que ios frutos pendientes, ei parto de ias es-
nascuntur, sint hypothecae obligata; idque servan- ciavas, ei feto de ias reses, y io que nace. queda
dum est, sive dominus-fundi (5) convenerit aut obligado en hipoteca; y esto se ha de observar, y..
de usufructu, aut de his, quae nascuntur, sive is, si o sobre si usufructo, o sobre lo que nace, hubie.
qui usnmfructum habet, sicut Iulianus scribit. re convenido el dueño del fundo, ya si aquei que
tiene ei usufructo, como escribe Juliano.
& 1.-Quod dicitur, creditorem probare debere, 5 1.—Lo quese dice, que ei acreedor debe pro-
quum conveniebat, rem in bonis debitoris fuisse, bar, que cuando se hacia el convenio ia cosa estu-
ad eam conventionem pertinet, quae speciaiite: fa- vo entre ios bienes dei deudor, se reuere a ia con-
eta est, non ad illam, quae quotidie inseri sciet vención que se hizo especialmente“, no a a nella
cant-ionibus, ut speciaiiter rebus hypothecae nomi- que diariamente sueie añadirse a. las caue one',
ne datis cetera etiam bona teneantur debitoris, para que dados en hipoteca especiaimente unos
guae nunc habet, et quae postea acquisierit, perin— bienes, queden tambíen obligados los demas bienes
e atque si specialitcr hae r'es fuissent obiigatae. dei deudor, que tiene en la actualidad, y los que
despues hubiere adquirido, lo mismo que si estos
bienes hubiesen sido obligados especialmente.
5 2.-—Qui res suas iam obiigaveriut, et "alii se- ¡¿ 2,—-Los que ya hubieren obligado sus bienes,
d; evenerit, Hall.
EZ causis, Valg. (i) ad formulam h thecel-iam Hal.
3) Hal. Valg; constitit, según costumbre en ei códice FL (5) fundi, omnem iiºíz. ,
12 DlGEsTO.-LIBBO xx: TÍTULO 1
cundo obligant creditori, ut cffugiaut periculum, y los obligan a otro segä'ndo acreedor, para evitar
quod solent pati, qui saepius easdem res obligant, el riesgo que suelen correr ios que obligan muchas
praedicere solent, alii nulli rem obiigatam esse, veces los ¡nismos bienes, suelen manifestar que la
quam forte Lucio Titio, ut in id, quod excedit prio- cosa no está. obligadaá otro ninguno, mas que, por
rem obligationem, res sit obligata, ut sit pignori eJemplo, a Lucio Ticio, para quc en aquello que
hypothecaeve id, quod pluris est (1), aut solidum, excede de la primera obligación quede obligada
uum primo debito liberata res fuerit. De quo vi- la cosa, de suerte que sirva para prenda ¡) hi ote-
cndum est, utrum hoc ita. se habeat, si et conve- ca 10 que vale de más, o la totalidad, cuan o la
niat, an Et si simpliciter convenerit de eo, quod cosa hubiere quedado libre de la primera deuda.
excedit, ut sit hypothecae; et solida res inesse con- Sobre lo cual se ha. de ver, si esto será. asi, si tam-
ventioni videtur, quum a primo creditore fuerit bién se conviniera, () aun si simplemente se hubie-
liberate. An adhuc pars? Sed illud magis est, quod re convenido, respecto de lo que excede, que que-
prius diximus. de en hipoteca; y se considera que toda la cosa
se comprende en la convención, cuando la. cosa
hubiere quedado libre del primer acreedor. ¿Y si
acaso una parte? Pero es más cierto io que antes
hemos dicho.
16. MARCIANUS libro singulari ad formulam 16. MARCIANO; Comentarios (¿ la fórnmla hipo-
hypothecariam.—Si fundus hypothecae datus sit, tecaria, libro único.—Si se hubiera dado en hipo-
deinde alluvione maior factus est, totus obliga- teca un fundo, y despues se hizo mayor por alu—
bitur. vión, todo él estará. obligado.
1.—Si nesciente domino res eius liypothccac :; 1.—Sl ignorandoio el duciio, se hubiera dado
data sit, deinde postea dominus ratum habuerit. en hipoteca una cosa suya, y despues ei dueño lo
dicendum est, hoc ipsum, quod ratum liabct, vo- hubiere ratificado, sc ha de decir, que por esto mis-
luissse eum retro recurrere rntihabitionem (2) ad mo que lo ratifica, quiso él que la ratificación se
iiiud tempus, quo cenvenit; voluntas autem fere retrotrajese ai tiempo en quo se hizo la convención;
eorum demum servabitur, qui et pignori dare pero de ordinario se cumplirá la voluntad solamen-
possunt. te de aquellos que tambien pueden dar cn prenda.
% 2.fSi res iiypothecae data ',.ostcs mutata fuc- 5 2.-—Si la cosa dada en hipoteca se hubiere ai—
rit, aeque hypothecaria actio competit, veluti de terado despues, compete iguaimente la acción hi-
domo data. hypothecae ct horto (3) facta; item si potccaria, como respecto de uno casu dedo en hipo-
de ioco convenit, et domus facta sit; item de loco toca y convertida en huerto; asimismo, si se couviuo
dato, deinde vineis in eo positis. respecto de un solar, y se hubiera hecho una. casa;
igualmente, si habiéndose dado un terreno, despues
se plantaron cn él viñas.
ä 3.—-In viudicatioue pignoris quaeritur, an g— 3.—Examinase en la reivindicación de ia prenda,
rem, de qua actum est, possideat is, cum quo sí posea la cosa. de que sc (irato aquel contra quien
actum est; nam si non possideat, nec dolo fecerit, se ejercitó la acción; porque si no la poseyera, ui
uominus possideat, absolvi debet; si vero possi- con dolo hubiere. hecho que no Ia posea, debe ser
eat, et aut pecuniam solvat, aut rem restituat, absuelto; pero si la poscyera, y 6 pagase la deuda,
aeque absolvendus est; si vero neutrum horum far o restituyese la cosa, igualmente debe ser absuel-
ciat, condemnatio sequetur. Sed si velit restitue- to; mas si no hiciera ninguna. de estas dos cosas,
re, nec possit, forte quod res abest, et longe est, se seguirá. condena. Pcro si quisiera restituir-ia, y
vel (4) in provinciis, solet cantionibus res explica- no pudiera, acaso porque no está presente la cosa,
ri, nam, si caveret sc restituturum, absolvitur. Sin y esta lejos, o en una provincia, suele resolverse el
vero dolo quidem desiit possidere, summa autem caso con caucioncs, porque si diera caución de que
ope nisus non possit rem ipsam restituere, tanti él la. restituir—á, es absuelto. Mas si verdaderamente
condemnabitur, quanti actor in litem iuraverit, sic- con dolo dejó de poseeria, pero empeñado con todo
ut in ceteris in rem actionibus; nam si tanti con- su esfuerzo no pudiera restituir la misma cosa, se-
demnatus esset, quantum deberetur, quid proderat ra condenado en tanto cuanto el actor hubiere ju-
in rem actio, quum et in personam agendo idem rado para ei litigio, asl como en las demás acciones
consequeretur? reales; porque sl hubiese sido condenado en tanto
cuanto se debiera, ¿de que aprovechaba la acción
real, si también ejercitando la personal consegui-
ria io mismo?
& 4.—Intcrdum etiam de fructibus arbitrari dc- & 4.—A veces también respecto de los frutos de-
bct iudex, ut ex quo lis inchoata sit, ex eo tempo- be arbitrar el jnez,para condenar asimismo eu los
re etiam fructibus condemnet. Quid enim, si minoris t'rutos desde el tiempo en que se haya incoado el
sit praedium, quam debetur—nam de antecedenti- litigio. Porque, ¿qué se dirá, si el predio valiera
bus fructibus nihil potest pronuntiare, nisi (5) est« menos de lo que se debe—pues en cuanto a los
tent, et res non sufficit—? frutos anteriores nada puede fallar, si no existie-
ran, y el predio no basta—?
& Ev.—Creditur hypothecam sibi per sententium & f).-Pregüntase de que manera haya de tener
adiudicatum quemadmodum habiturus sit, quaeri- el acreedor la hipoteca que se le adjudicó por sen-
tur, nom dominium eins vindicare non potest. Sed tencia, puesto que uo puede reivindicar el demi:
hypothecaria agere potest, et si exceptio obiicic- nio. Mas puede ejercitar la acción hipotecaria, y sn
tur a posSessore rei iudicatae (1), replicat: «si se- se opusiere por el poseedor la excepción de cosa.
cundum me iudicatum non est». juzgada, replicare: «si no se mihi a mi favor».
% ($.—Si pluris condemnatus sit debitor non re- 5 6 …Si no restitnyendo la prende el deudor hu—
stituendo pignus, quam computatio sortis et usu- biera sido condenado en más de lo que importaba
rarum faciebat, an si tantum solverit, quantnm la computación del capital y de los intereses, ¿seli—
debebat, exoneretur hypotheca? Quod ego, quan- brarla de ia hipoteca, si hubiere pagado tanto cuan-
tum quidem ad subtilitatem legis et auctoritatem to debia? Yo no lo apruebo, ciertamente en cuanto
sententiae, non probo; semel enim causa transi- al rigor de la ley y a in. autoridad de la sentencia;
re videtur ad condemnationem, et inde pecunia porque se considera qne ya el negocio pasa a cºm-
deberi. Sed humanius est, non amplius eum, quam prenderse cn la condena, y que por ello se debe la
quod re vera debet, dando hypothecam liberare. cantidad. Pero es más equitativo que él quede ii-
bre de la hipoteca, dando no mas que io que real-
mente debe.
& 7.—Aliena res utiliter potest obligari sub con- 7.—Una cosa. ajena puede ser válidamente
ditione, si debitoris facta fuerit. ob igada, bajo esta condición, si se hubiere hecho
del deudor.
& ES,—'Si duo pariter de hypotheca paciscantnr, & 8.—Si a un mismo tiempo pactaran dos respec-
in quantum quisque obligatam hypothecam ha- to de una hipoteca, se pregunta por cuánto tendra
beat, utrum pro quantitate debiti, an pro partibus cada uno obligada la hipoteca, si por la totalidad
dimidiis, quaeritur. Et magis est, ut pro quanti- de la deuda, () por ia mitad. Y es más cierto que teu-
tate debiti pignus habeant obligatum. Sed uter- gan obligado. la prenda por el importe dela deuda.
que, si cum possessore ar at, quemadmodnm, Poro uno y otro, cuando ejerciten inacción contra
utrum de parte quisque, an e toto, quasi utriquc ei poseedor, ¿de qué modo lo harán, acaso cada uno
in soiidum res obligata sit? Quod erit dicendnm, por su parte, ¡) por el todo, como si la cosa hubie-
sl cod-em die pignus utrique datum est separatim; ra sido obligada a ambos por cl todo? Lo cual se
sed si simul illi et illi, si hoc actum est, uterque habra de decir, si en un mismo dia se dió a ambos
recte in solidum aget, si minus, unusquisque pro por separado la prenda; pero si simultáneamente
parte. ti uno y á otro, habiéndose hecho esto, uno y otro
ejercitaran con derecho la acción por el todo, y si
no, cada uno por su parte.
f; S).—Potest ita fieri pignoris datio hypothecae— 5 i).-La dación de prenda ó de hipoteca puede
ve, ut, si intra certum tempus non sit soluta pecu- hacerse de modo, que si dentro de cierto tiempo no
nia, inre emtoris (2) possideat rem íusto pre-tio tnnc se hubiera pagado la deuda, por derecho de com-
aestimandam; hoc enim casu videtur quodammodo prador posea uno la cosa. por el justo precio en que
conditionalis esse venditio. Et ita Divus Severus entonces haya de estimarse; porque en este caso
et Antoninus rescripserunt. parece en cierto modo que hay una venta condicio-
nal. Y asilo respondieron por rescrípto el Divino
Severo y Antonino.
(i) ut.-si exceptio obiicialur & possessore, iudicati repli- |_?) emtionis Hal. Valg.
cet', Hal. (3) mium, I al.
14 DIGESTO.—LIBRO XX! TÍTULO I
ä 1.—Si debitor servum, quem a non domino bo- ä L—Si el deudor tuviera el esclavo, que de
ua tide cmerat et piguoravit, teneat, Servianae buena fé había, comprado de quien no era su due-
locus est, et si adversus eum agat creditor, doli ño, y que dió en prenda, tiene lugar la acción Ser-
replicatione exceptionem elidet; et ita Iulianus viana, y si ei acreedor ejercitara acción contra. el,
ait, et habet rationem. inutilizara la excepclón con la replica. de dolo; y
asi lo dice-Juliano, y tiene razón.
& 2.—Quidqnid pignori commodi, sive incom- & 2.—Todo aumento o disminución que recibió la
modi fortnito accessit, id ad debitorem pertinet. prenda por caso fortuito, pertenece al deudor.
5 3.-—Si res pignorata non restituatur, iis ad- ä 3.—Si no se restituyera la cosa dada en pren-
versus possessorem erit aestimanda, sed utique da, se habrá. de estimar el litigio contra el posee-
aliter a versus ipsum debitorem, aliter adversus dor, pero ciertamente de un modo contra el mismo
quemvis possessorem; uam adversus debitorem deudor, y de otro contra. cualquier poseedor; por—
non pluris, quam quanti debet, quia non pluris ln- que contra el deudor, no en mas de cuanto debe,
terest; adversus ceteros possessores etiam plu- porque no importa mas; contra los demas poseedo-
ris, et (1) quod amplius debito consecutus cre- res, también en mas, y lo ue el acreedor hubiere
ditor fuerit, restituere debet debitori pignoraticia conseguido de mas que la euda, debe restituirlo ai
actione. deudor por la acción pigneraticia.
22. Monusrmus libro VII. Differentiarum.— 22. Monasrmo; Diferencias, libro VII.—Slyo
Si Titio, qui rem meam ignorante me creditori suo hubiere nedado heredero de Ticio, quien, ignoran-
pignori obligaverit, heres extitero, ex postfacto dolo yo, ubiere obiigado en prenda una cosa mia
pignus directo quidem non convalescit, sed utilis a un acreedor suyo, por este hecho posterior no se
pignoraticia dabitur creditori. convalida, a ia verdad, directamentela prenda, pe-
ro se dará al acreedor la acción útil pigneraticia.
23. IDEM libro III. Regularum.—Credltorprae- 23. EL MISMO; Reglas , libro III. —Pe1-fecta-
dla sibi obligata ex causa pig-noris locare recte niente podrá. el acreedor dar en arrendamiento los
poterit. predios que le están obligados por causa de prenda.
% 1.—Pignoris obligatio etiam inter absentes re- % 1.—La obligación de prenda se contrae dere-
cte ex contractu obligatur. chamcnte también entre ausentes por medio de
contrato.
24. IDEM libro V. Regularum.— In quorum 24. EL memo; Reglas, libro ¡'.—Nadie tiene
finibus emere quis prohibetur, pig-uus accipere non rohibición de recibir prenda, en las regiones en que
prohibetur. e está. prohibido comprar.
25. IDEM libro VIII. Regulamm.— Quum vi- 25. EL meno; Reglas, libro VIII.—Cuando vi-
tiose vel inutiliter contractus pignoris intercedat, ciosa ó inútilmente medie contrato de prenda, uo
retentioni locus non est, nec si bona creditoris ad tiene lugar la retención, ni aún si los bienes del
fiscum pertineant. acreedor pertenecieron al fisco.
26. IDEM libro IV. Rcsponsorum.—— Fideiussor 26. EL MISMO; Respuestas, libro IV.—Un iia-
impetravit a potestate, ut et antequam Solveret, dor impetro de la. autoridad, que aun antes que pa-
pignora ipse possideat, quasi' satisfacturus credi- gase, poseyera el mismo ia prenda, como si hubie-
toribus, nec satisfecit; modo heres debitoris para- ra de satisfacer a los acreedores, y no los satisfizo;
tus est solvere creditoribus; quaero, an pig-nom al presente el heredero del deudor está. dispuesto
fideiussor restituere cogendus sit? Modestinus re- á. pagar a los acreedores; pregunto, ¿habrá de ser
spondit, cogeudnin esse. obligado el dador a restituir la prenda? Modestiuo
respondió, que debe ser obligado. _.
g 1.-—Pater Seio (2) emancipato [illo facile per- 5 1.——Uu padre persuadió facilmente a su hijo
suasit, ut, quia mutuam quantitatem acciperet a Seyo, emancipado, a, que, habiendo recibido ei del
Septicio creditore, chirographum per-scriberet sua acreedor Septicio cierta. cantidad en mutuo, exten-
manu fllius eins (3), quod ¡psc impeditus esset scri- diese de su puño su hijo la escritura, porque ¿les-
bere, sub commemoratione domus ad filium perti- taba impedido de escribir, habiéndose hecho en ella
nentis pignori dandae; quaerebatur, au Seius inter mención de que se habla. de dar en prenda una ca-
cetera bona etiam hanc domum iure optimo possi- sa. que pertenecia al hijo; se preguntaba,, ¿podria
dere possit, quum patris se hereditate abstinuerit, Seyo poseer con óptimo derecho también esta casa
nec metutum iri (4) ex hoc solo, quod mandante entre los demas bienes, habiéndose ¡abstenido de
patre manu sua perscripsit instrumentum chiro- la herencia. del padre, y no habrá. de temerse por ei
graplii, quum neque consenSum suum accommo- solo hecho de que mandandoselo su padre escribio
daverat patri aut sig-no suo, aut alia scriptura? de su puño el instrumento quirografarlo, no ha-
Modestiuus respondit: quum sua mann pignori do- biendo prestado a su padre su censentimiento, ó
mum snam futur-am Seius scripserat, consensum con su (ll-nia, ó con otra escritura? Modest-ino res-
ei obligationi dedisse manifestum est. pondió: habiendo escrito desu mano Seyo que su
casa había. de estar en prenda, es evrdente que dió
su consentimiento para la obligación.
& £?.—Lucius Titius praedia et mancipiu, quae 5 2.-Lucio Ticio obligó los predios y los escla-
in praediis erant, obligavit, heredes eius praediis vos, que en los predios habia; sus herederos, ha-
inter se divisis illis mancipiis defunctis alia sub- biendo dividido entre si los predios, substituyeron
stituerunt, creditor postea praedia cum mancipiis otros a aquellos esclavos que habian fallecido, y el
distraxit, quaeritur, an ipsa mancipia, quae sunt acreedor vendió después los predios con los escla-
modo in praediis constituta, hoc est (1) in hypo- vos; se pregunta, ¿podria el comprador reivindicar
thecis, emtor vindicare recte possit? Modesiinus con razón los mismos eselavos, qne en Ia actuali-
respondit, si neque pignorata sunt ipsa mancipia, dad se hallan en los predios, esto es, en las hipote-
neque ex pignoratis ancillis nata, minime credito- cas? Modestino respondió, que si estos esclavos ni
ribus obligata esse. fueron pignorados, ni nacieron de las esclavas pig-
noradas, no estaban en manera. alguna. obligados
á. los acreedores.
27. MARCELLUS libro V. Digestorum (2).— 27. Mauer-rco; Digesta, libro V.——Uno por una
Servum, quem quis pignori dederat, ex levissima levisima ofensa aprisionó al esclavo qne habia dado
offensa vinxit, mox solvit, et quia debito non sa- en prenda, y-despnes lo soltó, y como no satisfacia
tisfaciebat, creditor minoris servum vendidit; an la deuda, el acreedor vendió por menos el esclavo;
aliqua actio- creditori in debitorem constituenda ¿se habra de dar al acreedor alguna acción contra
sit, quia crediti ipsius actio non sufficit ad id, quod el deudor, porque la acción del mismo crédito no
deest persequendum? Quid, si eum interfecisset basta para lo que falta erseguir? ¿Qué se dirá., si
aut eluscasset? Ubi quidem interfecisset, ad exhi- lo hubiese matado, ó ejado tuerto? Ciertamente
bendum tenetnr, ubi autem eiuscasset, quasi da- que si lo hubiese matado, se'obliga & la exhibición,
mni iniuriae dabimus actionem ad quantum (3) pero si lo hubiese dejado tuerto, daremos acción
interest, quod (4) debilitando aut vinciendo er- como por daño con injuria por cuanto importa que
secntíonem pignoris exinanierit. Fingamus nul am haya inutilizado la persecución de la prenda, estro-
crediti nomine actionem esse, quia forte cansa ce- peandolo, () aprisionándolo. Supongamos que no hay
ciderat; non existimo indignam rem animadversio- acción alguna por razón del credito, porque acaso
ne et auxilio Praetoris. Ulpianus notat: si ut cre- habia perdido la causa-, no considero elcaso indi -
ditori noceret, vinxit, tenebitur, sl merentem, non no de castigo y del auxilio del Pretor. Observa l-
tenebitur. piauo: si lo aprisionó para perjudicar al acreedor,
estará obligado, si mereciéndoio, no se obligara.
28. PAULUS libro III. Quaestionum.——Si legati 28. PAULO; Cuestiones, libro III.—Si por el le-
conditionalis (5) relicti filiofamilias pater ab here- gado condicional dejado a un hijo de familia, el
de rem propriam eius ignari accepit, et mortuo padre recibió en prenda del heredero una cosa pro-
patre vel emancipato ii io conditio legati extiterit, pia de este, y muerto elpadre, ó emancipado el hi-
incipit filio legatum deberi, et neque pater potest jo, se hubiere cumplido la condición del legado,
pignus vindicare, neque filius, qui nnnc habere comienza a deberse el legado al hijo, y ni el padre
coepisset actionem, nec ex praecedente tempore puede reivindicar la prenda, ni tampoco el hijo,
potest quid nam iuris habere in pignore, sicut in quien habria comenzado a tener ahora acción, y no
ildeiussore icitur. puede teuer derecho alguno en la prenda por el
tiempo anterior, como se dice respecto al fiador.
29. IDEM libro V. Responsorum.— Paulus re- 29. EL Mismo; Respuestas, libro "V.—Respon-
spondit, generalem quidem conventionem suffice- dió Paulo, que la convención general basta cierta-
re ad obligationem pignorum, sed ea, quae ex mente para la obligación de las prendas, pero que
bonis defuncti non fuerunt, sed postea ab herede aquellas cosas que no fueron de los bienes del di-
eius ex alia causa acquisita sunt, vindicari non fuuto, sino que-por su heredero se adquirieron des-
posse a creditore testatoris. pués por otra. causa., no ueden ser reivindicadas
por el acreedor del testa or.
5 1.—'Si mancipia in causam pignoris cebiderunt, & 1.—Si los esclavos cayeron en Ia condición de
ea quoque, quae ex his nata sunt, eodem iure ha- prenda, también los que de ellos nacieron han de
benda sunt; quod tamen diximus, etiam agnata ser tenidos con el mismo derecho- mas lo que he-
teneri, sive specialiter de his convenerit, sive non, mos dicho, que también los nacidos estan obliga-
ita procedit, si dominium eorum ad eum perve- dos, ye si especialmente se hubierelconvenido res-
nit, qui obligavit, vel heredem eius; ceterum, pecto de ellos, ya si no, procede de este modo, si
(si) apud alium dominum pepererint, non erunt el dominio de ellos:corresponde & aquel que los obli-
obligata. gö, ó a su heredero; pero si hubieren parido Ias es-
clavas en poder de otro señor, no estarán obligados.
& 2.—Domusipignori data exusta est, eamque & 2.-—Se quemó la casa dada en prenda, y Lucio
aream emit Lucius Titius, et exstruxit; quaesitum Ticio compró su solar, y ediñcó en él; se preguntó
est de iure pignoris; Paulus respondit, pignoris sobre el derecho de prenda; Paulo respondió, que
persecutionem perseverare, et ideo ius soli super- subsistia la persecución de la prenda., yque por esto
liciem secutam videri, id est cum iure pignoris; parece quo is. superficie siguió el derecho del suelo,
sed bona fido possessores non aliter cogendus cre- esto es,-con el derecho de prenda; pero que los po-
ditoribus aedificium restituere, quam sumtus in seedores de buena fe no han de ser obligados a res-
exstructione erogatos, quatenus pretiosioi- res fa- tituir el edificio a los acreedores de otro modo, que
cts. est, reciperent. si recibiesen los gastos hechos en la edificación, en
cuanto la cosa se hizo de mayor precio.
30. IDEM libro VI. Res-pensorum.—Periculum 30. EL insito; Respuestas, libro VI. —Ei riesgo
pignorum nominis venditi ad emtorem pertinere, de las prendas de una deuda vendida corresponde
si tamen probetur, eas res obligatas fuisse. al comprador, si, no obstante, se probase que aque-
iias cosas estuvieron obligadas.
31. SCAEVOI.A libro I. Responsorum.—Lex ve- 31. SCEVOLA; Respuestas libro [__—Respecto de
ctigali fundo dicta erat, ut, si post certum tempo- un fundo tributario se habla consignado la. condi-
ris vectigal solutum non esset, is fundus ad domi- ción de que si deepues de cierto tiempo ne se hu-
num redeat; postea is fnudus a possessare pignori biese pagado el tributo, volviera el fundo & su duc-
datus est; quaesitum est, an recte pignori da- ño; este fundo fue después dado en prenda por el
tus est? Respondit (1), si pecunia intercessit, pi- poseedor; se preguntó, ¿fue bien dado en prenda?
gnus esse. Item quaesiit, si quum in exsolutioue Respondió, que si medió dinero, hay prenda. Asi-
vectigalis tam debitor, quam creditor cessasseut, mismo preguntó, si habiendo dejado de pagar ei
et propterea pronnntiatnm esset, fundum secun- tributo, tanto el deudor, como el acreedor, y habién-
dum legem domini esse, cuius potior causa esset? dose faliado por esto que con arreglo a ia condicion
Respondit, si, ut proponeretur, vectigali non so- el fundo era del señor, ¿quién tendria mejor cansa?
luto iure _suo dominus usus esset, etiam pignoris Respondió, que si, como se proponía, el señor hu-
ius evanuisse. biese usado de su derecho por no haberse pagado el
tributo, se extinguió también el derecho de prenda.
82. Inn; libro V. Responsorum.— chitor pa- 32. EL metro; Respuestas, libro V.—Pactó un
ctus est,ut quaecunque in praedia pignori data, deudor, que todo lo ue sc hubiese introducido, lie-
inducta,, invecta, importata, ibi nata pai-atave cs- vado ó importado a os predios dados en prenda., y
sent, pi nori essent; eorum praediorum pars sine lo que en ellos hubiese nacido 6 sido preparado, es-
colonis uit, eaque actori suo colenda debitor ita tuviese en prenda; parte de estos predios estuvo sin
tradidit, assignatis et servis culturae necessariis; colonos, y el deudor los entregó asi a su adminis-
quaeritur, an et Stichus villicus, et ceteri servi ad trador para que lOs cultivase, habiendo asignado
culturam missi, et Stichi vicarii obligati essent? tambien los esclavos necesarios para, el cultivo; pre-
Respondit, eos duntaxat, qui hoc animo a domino guntase, ¿estarian obligados, asl el aperador Stico,
inducti essent, ut ibi perpetuo essent, non tempo- como los demás esclavos enviados para el cultivo, y
ris causa accommodarentur, obligatos. los vicarios de Stico? Respondió, que solamente es-
tabau obligados aquellos que hubiesen sido llevados
por el señor con la intención de que perpetuamente
estuviesen alli, no los que fuesen empleados tem-
poralmente.
33. anrnonmus libro VIII. Disputationum. 33. TBIFONINO; Disputas, libro VIII,—El quo.
-——Is, qui promisit tibi, aut Titio, solutum quidem te prometió a tl, ó a Ticio, no puede repetir cierta-
Titio repetere non potest, sed pignus ei datum et mente lo agado ¡¡ Ticio, pero recobra aun antes
ante solutionem recipit. del pago a prenda que se ie dió.
rem, sed pignus a me acciperes," ea,-acte enim et ti, y qne tuvieses fe como en un hombre honrado»;
pro certo nosti, nemini alii tabernam servosque ¿se habra constituido prenda, () por el contrario,-es-
meos, quam tibi esse obligatos, et quod tanquam ta carta no sei—ä. de ningún valor porque está. sin
honesto viro fidem habueris] (l), an pignus contra- fecha de dia y de cónsul? Respondió,que parecien-
ctum sit, an vero ea epistola nullius momenti sit, do haberse convenido respecto a las prendas, no
quum sine die et consule sit? Respondit, quum con- deja de haber la obligación de las prendas porque
venisse de pignoribus videatur (2), non ideireo no se hayan expresado el dla y los cónsules, opor-
obligationem pignorum cessare, quod dies et con- que no se haya firmado la carta.
sules additi vel tabulae signatae non sint.
;; 2.—Creditor pignori accepit a debitore quid- % 2.—Un acreedor recibió en prenda de su don-
quid in bonis haberet (3), habiturnsve esset; quae- dor todo 10 que tuviera entre sus bienes, o lo quc
situm est, an corpora pecuniae, quam idem debitor hubiese de tener; se preguntó, ¿habrán comenzado
ab alio mutuam accepit, quum in bonis eins facta a estar obligadas en prenda ¿ favor del acreedor
sint, obligata creditori pignori (4) esse coeperint? las mismas monedas que el mismo deudor recibió
Respondit, coepisse. de otro en mútuo, como quiera que hayan entrado
entre sus bienes? Respondió, quc comenzaron.
35. [BG.] LABEO libro I. Pitha-non (5) a Paula 35. [se.] L annon; Dichos recopilados por
epitomatorum.—Si insula, quam tibi ex acto con- Paulo, libro I.—Si se quemó la casa, que por pacto
vento licuit vendere, combusta est, dein e a debi- convenido te fué licito vender, y después fue ree-
tore tuo (6) restituta, idem in nova insula iuris dificada por tu deudor, tienes el mismo derecho en
habes. la nueva casa..
TIT. II TÍTULO II
IN QUIBUS CAUSIS PIGN'US, VEL HYPOTHECA ron qui: CAUSAS sm CONSTITUYE TÁCITAMENTE
TACITE CONTHAHITUR PRENDA o HIPOTECA
[Cf. Cod. VII]. 15.(M).] [Véase Cód. vm. 15. (14). ;
(lg Versión vulgar.— quaeritur, inserta Hai. (B) Hal. Vulg.,' suo, et códice Fl.
Hal..- videtur, et códice FL (7) Fragmento 24. I. D. de reb. auct. iud. poss. XLII. 5.
(3) HM.; habet, el códice Fl. (8) instruendi, Vu .
(4) Kal.: pignoris, el códice F1. lº) tertiodecimo, al.
(5) Traba-¡m, Hal-. ( 0) talis, amitenla Hal. Valg.
Tono ll — 3
18 monere.—mrum xx: TÍTULO n
ris pertinet, non multum ab urbanis praediis dii"- respecta a la causa de tal prenda tacita, no difieren
ferunt. mucho de los predios urbanos.
5. MARCIANUS libro singulari ad formula-m 5. MARCIANO; Comentarios ci la fórmula hipo-
hypothecariam.—Pomponius libro tertio decimo tecaria, lzbro único.—Escribe Pomponio al libro
variarum Lectionum Scribit, si gratuitam habita- _deciino tercero de sus Lecturas varias, que si el
tionem conductor mihi praestiterit, invecta a me arrendatario me hubiere dado habitación gratuita,
domino insulae pignori non esse. el dueño de la casa no tiene en prenda las cosas
llevadas por mi.
% 1.——-Item lllud, inquit, videndum est, volunta- & 1.—Asimismo, dice, se ha de ver esto, si por
te domini induci pignus ita posse, ut in partem de- voluntad del dueño puede introducirse prenda de
biti sit obligatum. este modo, para. que este obligada por parte de la
deuda.
g 2.—Si quis ñdeiuheat, quum res illius a debi- % 2.—Si algnno fuera fiador, habiendo sido dada
tore, pro quo fideiussit, pignori data sit, bellissime en prenda cosa de el por el deudor por quien fue
intelligitur, hoc ipso, quod lideiubeat, quodam- fiador, se entiende perfectisimamente, que por lo
modo mandare res suas esse obligatas; sane si mismo que afianza, manda en cierto modo que que-
postea sint eius res hypotheeac datae, non erunt den obligadas sus cosas; pero si después hubieran
obiigatae. sido dados en hipoteca sus cosas, no estarán obli-
gadas.
6. ULPIANITS libro LXXIII. ad Edictum—Li- 6. ULPiAno; Comentarios al Edicto, libro
cet in praediis urbanis tacite solet conventum ac— LXXIII.—Aunqne respecto a los predios urbanos
cipi, ut perinde teneautur invecta et illata, ac si suele admitirse como tácitamente convenido, que
specialiter convenisset, certe libertati huiusmodi queden obligadas las cosas llevadas é introducidas,
pignus non ofiicit; idque et Pomponius probat; ait lo mismo que si especialmente se hubiese convenido,
enim, manumissioni non ofñeere ob habitationem ciertamente no perjudica a la libertad semejante
obligatum. prenda; y esto lo aprueba también Pomponio; por-
que dice, que a la manumisión no le perjudica que
el esclavo haya sido obligado por causa dela habi-
tación.
7. Pouronws libro XIII. (1) eæ variis Lectio— ?. Ponronro; Doctrina de autores varios, li-
nibus.—— In praediis rusticis fructus, qui ibl na- bro XIII.—En los predios rústicos, los frutos que
scuntur, tacite intelliguntur pignori esse domino en ellos nacen se entiende que tácitamente los tie-
fundi locati, etiamsi nominatim id non convenerit. ne en prenda el dueño del fundo arrendado, aun-
que expresamente no se hubiere convenido esto.
ä 1.-—Videndum est, ne non omnia illata vel ln- & 1. - Se ha de ver, sino estaran en prenda. todas
ducta, sed ea sola, quae, ut ibi sint, illata fuerint, las cosas llevadas () introducidas, sino sólo aque-
pignori sint; quod magis est. llas qne hubieren sido llevadas para que esten alli;
lo que es más cierto.
8. PAULUS libro II. Sententiarum.«—Quum de- 8. PAULO; Sentcncias,tibro II.—Cuando el deu-
hitor gratuita pecunia litatur, potest creditor de dor use de dinero gratuito, puede el acreedor retener
fructibus rei sibi pignerat-ae ad modum legitimum de los frutos de la cosa a el pignorada los intereses
nsuras retinere. hasta el limite legal.
9. IDlu libro singulari de officio Praefecti Vi- 9. En meno; Del cargo de Prefecto de los Vi-
giium.— Et (2) differentia. obligatornin propter peu- gilantes, libro único.—Hay diferencia entre las co-
sionem, et eorum, quae ex conventione manifesta- sas obligadas por causa de pensiones, y aquellas
rii (3) pignoris nomine tenentur, quod manumittere que están obligadas a. titulo de prenda manifiesta
mancipia obligata pignori non possumus; inhabi- eu vlrtud de convención, porque no podemos ma-
tantes autem mannmittimus, scilicet antequam ,nnmltír los eselavos dados en prenda; pero manu-
pensionis nomine percludamnr (4), tunc enim pi- mitimos a los que habitan, bien que antes que es-
gnoris nomine retenta mancipia non liberabimus; temos imposibilitados por causa de la pensión, por-
et derisus Nerva Iurisconsultns, qui per fenestram que entonces no daremos la libertad a— los esclavos
monstraverat servos detentos ob pensionem libe- retenidos por razón de prenda; y fue objeto de bur-
rari possc. la el jnrisconsulto Nerva, que mostraba por una
ventana, para que pudieran quedar libres, los es-
clavos retenidos por causa de la pension.
10. Scnnvons libro VI. Digestorum.—Tutoris 10. Scnvons; Digesto, libro VI.—Hecha tran-
heres cum herede pupilli transactione facta, quum sacción con el heredero del pupilo, el heredero del
ex ea maiorem partem solvisset-, in residuam quan- tnt-or, habiendo pagado en virtud de ella la mayor
titatem pignus obligavit; quaesitum est, an in ve- parte, obligó prenda por la restante cantidad; se
terem contractum iure rcs obligata esset? Respon- preguntó, ¿quedaria obligada la cosa en derecho
dit, secundum ea, quae proponerentur, obliga- por el contrato antiguo? Respondió, qne según lo
tam' esse. que se proponla, quedó obligada.
2. GAIUS libro singuiari de formula hypothe- 2. Gare; De la fórmula hipotecaria, libro úni—
caria (SD.—Si alius pro muliere, quae intercessit, co.—Si otro hubiere dado hipoteca por una mujer,
dederit hypotliecam, aut pro filiofamilias, cui con- que salió ñadora, () por un hijo de familia, a quien
tra Seuatusconsultum creditum est, an his succur- se le prestó contra el Seuadoconsulto, preguntase
ritnr, quaeritur. Et in eo quidem, qui pro muliere si se les ampara. Y ciertamente que respecto del
obligavit rem suam, facilius dicetur, succurri ei, que obligó una cosa suya por una mujer se dira
sicuti fideiussori huius mulieris eadem datur exce- con mas facilidad que se le ampara, asl como se
ptio. Sed et in eo, qui pro filiofamilias rem suam dn la misma excepción al ñador de esta mujer. Pe-
obligavit, eadem dicenda erunt, quae tractantur ro tambien respecto a aquel que obligó una cosa
et in fideiussore eius. suya por un hijo de familia se habrá de decir lo
mismo, que se expresa respecto a su fiador.
3. PAULUS libro III. Quaestionum.—Aristo Ne- 3. PAULO; Cuestiones, libro III.—Ariston es-
ratio Prisco scripsit: etiamsi ita contractum sit, ut críbió & Neracio Prisco: aunque se haya. contrata—
antecedens dimitteretur, non aliter in ius pignoris do de modo que se disolviese uu coutrato anterior,
succedet, nisi convenerit, ut sibi eadem res esset nosncedera uno en el derecho de prenda de otra
obligata; neque enim in ius primi (4) succedere suerte. que si hubiere convenido que le quedaria
debet, qui ipse nihil convenit de pignore, quo casu obligada la misma cosa; porque no debe suceder
emtoris causa melior efiicletur. Denique si anti- en el derecho de la primera el mismo que nada
quior creditor de pignore vendendo cum debitore convino sobre prenda, en cuyo caso se hará mejor
pactum interposuit, posterior autem creditor de la condición del comprador. Finalmente, si un acree-
distrahendo omisit, non per oblivionem, sed quum dor mas antiguo interpuso con el deudor pacto pa-
hoc ageretur, ne posset vendere, videamus, au ra vender la prenda, pero otro acreedor posterior
dicl possit, huc usque transire ad eum ius prioris (5), omitió pactar sobre la. venta, no por olvido, sino
ut distrahere pignus huic liceat? Quod admitten- porque se. tratase ue no pudiera venderla, vea-
dum existimo, saepe enim, quod quis ex sua per- mos, ¿acaso podre. ecit-se que hasta tal punto pa-
sona non habet, hoc per extraneum habere (6) sa a ei ei derecbo del primero, que le sea licito
potest. vender la prenda? Lo que opino que se ha de ad-
mitir, porque muchas veces lo que unono tiene por
su propia persona, puede tener o por medio de un
extraño.
4. IDEM libro V. Responsor-um.—Titius, quum 4. En meno; Respuestas, libro ¡f.—Queriendo
mutuam pecuniam accipere vellet a Maevio, cavit Ticio recibir dinero prestado de Mevio, le dió cau-
ei, et quasdam res hypothecae nomine dare desti- ción, y determinó darle a tltulo de hipoteca algu-
navit; deinde, postquam quasdam ex his rebus nas cosas; despues, cuando ya habia. vendido al-
vendidisset, accepit pecuniam-, quaesitum est, an gunas dc estas cosas, recibió el dinero; se pregun-
(t) NON, omifenia otros en Hal. H) pignoris. (ea lugar de primi), Hai. Vulg.
12) his, inserta Hai. (5) pig-noris, (en. ¿agar de prioris), Valg.
(3) sd ibi-mulum hypotheca-iam, Hai. iti) Tam-. (mota al mar-gen; petere,.en ei tea-lo.
20 DIGESTO.-- meno xx: TÍTULO IV
et prius res venditae creditori tenerentur? Respon- tó, ¿estarian obligadas al acreedor también las
dit, quum in potestate fuerit debitoris, post cau- cosas vendidas antes? Respondió, que habiendo es-
tionem interpositam pecuniam non accipere, eo tado en la facultad del deudor no recibir el dinero
tempore pignoris obligationem contractam videri, despues de interpuesta la canción, se considera
quo pecuuia numerata est, .et ideo inspiciendum, que se contrajo la obiig'ación de la prenda. ai tiem-
quas res in bonis debitor numeratae pecuniae tem- po en que se entrego el dinero, y que por esto se
pore habuerit. a de ver que cosas haya tenido entre sus bienes
el deudor al tiempo de pagarse el dinero.
5. IDEM libro V. Sententiarum (i).—Creditur, 5. EL uisne; Sentencias, libro V.—A1 acree-
qui scieus dliumfamiiias a parente pignori accepit, dor, que a sabiendas recibió de un padre en preu-
relegatur. da un hijo de familia, se ie destierra.
TIT. IV TÍTULO Iv
QUI. POTIOBES IN PIGNOBE, VEL HYPOTHECA DE QUIENES SE CONSIDEREN PREFERIDOS EN LA
HABEANTUR, ET DE HIS, PRENDA, Ó EN LA HIPOTECA,
QUI IN PRIORUM CREDITOBUM LOCUM SUCCEDUNT Y DE LOS QUE SUCEDEN EN EL LUGAR DE LOS
PRIMEROS ACREEDORES
[Cf. Cod. wu. 13 (17). 19 ut).] [Véase Cod. wu. 13. (o). 19. aa).]
1. PAPINIANUS libro VIII. Quaestionnm.—Qui 1. PAPINIANO; Caestionest'bro VIII.—Uno que
dotem pro muliere promisit, pignus 'sive h 'pothe- prometió dote por una mujer, recibió prenda ó hi-
cam de restituenda sibi dote accepit, su secuta poteca de que se le habra de restituir la dote, y
deinde pro parte numeratione maritus eandem rem habiéndose verificado después la entrega de parte,
pignori alii dedit, mox residuae quantitatis nume— el marido dio á. otro en prenda la misma cosa, y
ratio impleta est; quaerebatur de pignore. Quum luego se vei-ilico la entrega de la restante canti-
ex causa promissionis ad universae quantitatis ex- dad; se preguntaba respecto a la prenda. Siendo
solutionem, qui dotem promisit, compellitur, non compelido por causa de la promesa ai pago de to-
utique solutiouuul observanda sunt tempora., sed da la cantidad el que prometió ia dote, ciertamen-
dies contractae obligationis, nec probe dici, in po- te que no se ha de atender al tiempo de las pagas,
testate elus esse, ne pecun'la'm residuam redderet, sino al dia en que se contrajo la. obligación, y no
ut minus dotata mulier esse videatur. se dice con probidad, que esta en la facultad de
aquei no entregar el dinero restante, para que pa-
rezca que la mujer fue dotada con menos.
& 1.—A1ia causa est eins, qui pig-nus accepit ad & 1.—0tra es la condición del que recibió pren-
eam summam, quam intra diem certum numeras- da por aquella suma, que hubiese entregado den-
set, ac forte, priusquam numeraret, alii res pigno- tro de cierto dla, y acaso antes que ia entregase,
ri data. est. se dio a otro la cosa en prenda.
2. IDEM libro III. Responsorum. — Qui genera- 2. EL MISMO; Respuestas, libro III.—El que re-
liter bona debitoris pignori accepit, eo potior est, cibió en prenda los bienes del deudor en general,
cui postea praedium ex his bonis (2) datur, quam- es preferido & aquel & quien se da después uu pre-
vis ex ceteris pecuniam suam redigere possit. dio de estos bienes, aunque pueda cobrar de los de-
Quodsi ea conventio prioris fuit, ut ita demum ce- mas su dinero. Pero si esta convención del primero
tera. bona pignori haberentur, si pecunia de his, fue para que se tuviesen en prenda los demas bie—
quae generaliter (3) accepit, servari non potuis- nes, solamente si ne se hubiese podido cobrar el
set, deficiente secunda conventione secundus cre- dinero con aquellos que en general recibió, en defec-
ditor-in piguore postea dato non tam potior, quam to de la segunda convención, el segundo acreedor
solus invenietur. se hallará, no tanto preferido, como solo, respecto
a la prenda dada después.
3. IDEM libro XI. Responsorum.—Creditor ac- 3. EL msuo; Respuestas, libro XI.-Un acree-
ceptis pignoribus, quae secnnda conventione se- dor, habiendo recibido prendas, que por segundo
cundus creditor accepit, novatione postea facta convenio recibió un segundo acreedor, hecha des-
pignora prioribus addidit; superioris temporis or— pués nevación, agregó las prendas a las primeras;
dinem manere primo creditori placuit, tanquam in pareció bien, que el Órden del tiempo anterior ue-
suum locum succedenti. daba para el primer acreedor, como sucedien ole
en su lugar.
5 1.——Quum ex causa mandati praedium Titio, ä 1.—Debiendosele & Ticio, a quien se le habia
eui negotium fuerat gestum, deberetur, priusquam gestionado el negocio, un predio por causa de man-
ei possessio traderetur, id pignori dedit, post tra- dato, antes que se le entregase ia posesión lo dio
ditam possessionem idem praedium alii denuo pi- en prenda, y despues de entregada la posesión dio
gnori dedit:, prioris causam esse potiorem appa— nuevamente a otro el mismo predio en prenda; pa-
ruit, si non creditor secundus pretium ei, qui reció que la causa del primero era preferente, si
negotium gesserat, solvisset, verum in ea quauti- el segundo acreedor no hubiese pagado el precio
tate, quam solvisset, eiusque usuris, potiorem fore al que habla sido gestor del negocio, pero consta-
constaret, nisi forte prior ei pecuniam offerat; ba que bahia de ser preferente respecto a aquella
quodsi debitor aliunde pecuniam solvisset, priorem cantidad que hubiese pagado, y por los intereses
praeferendum. de la. misma, si acaso el primero no le ofreciera el
importe; pero si el deudor hubiese pagado de otra
parte ia cantidad, ha de ser preferido el primero.
& <2.—Post divisionem regionibus factam inter % 2.—Despnés de la división hecha en porcio-
fratres convenit, ut, si frater agri portionem pro nes, se convino entre los hermanos, quo si un
indiviso pignori datam a creditore suo non liberas- hermano no hubiese liberado de un acreedor suyo
set, ex divisione quaesitae partis partem diini— la porción del campo dada en prenda cuando no.
diam alter distraheret; pignus intelligi contractum estaba dividido, vendiese ei otro la mitad de la
existimavi, sed priorem secundo non esse potio- parte adquirida por la division; opine, que se en-
rem, quoniam secundum pignus ad eam partem tendía haberse constituido prenda., pero que elpri-
directum videbatur, quam ultra partem suam fra.- mero no era preferido al segundo, porque parecía
ter non consentiente socio non potuit obligare. que la segunda. prenda se había aplicado ¡¡ aque—
iia parte que además de la suya. no pudo obligar
el hermano sin consentirio su socio.
6. IDEM libra LXXIII. (5) ad Edictum.—hnius B. EL Misuo; Comentarios ¡al Edicto, libro
enim pecunia salvam fecit totius pignoris causam: LXXIII.—-porqne ei dinero de este salvó la. exis-
quod poterit quis admittere, et si in cibaria nauta- tencia de toda la prenda; lo que cualquiera odrá
rum fuerit creditum, sine quibus navis salva per— admitir también si se hubiere prestado para a ms-
venire non poterat. nutención de los marineros, siuios que no podia la
nave llegar salva.
g. 1.-Item si quis in merces sibi (6) obligatas & 1.—Asimismo, si al no hubiere prestado so-
crediderit, vel nt salvae tiant, vel ut nauium ex— bre mercancias ¿ ei obligadas, ó para salvarlas, o
solvatnr, potentior (7) erit, licet posterior sit; nam para que se pagara ei tiete, sera preferido, aun-
et ipsum nauium potentius est. que sea posterior; porque también es preferente el
mismo Rete.
& 2.—T.:ntuudem dicetur, et si merces horreo- & it.—Otro tanto se dira, también si se debe ei
rum, vel areae, vel vecturae iumentorum debetur; alquiier de los graneros, 6 de la era, o dei trans-
nam et hic potentior erit. porte de las cabello:-las; porque también este es
preferente.
7. IDEM libro III. Disputatimmm.— Idemque 7. Er. memo; Disputas, libro III —Y io mismo
est, si ex numis pupilli fuerit res comparata.. Qua- es si con dinero del pupilo se hubiere comprado
re, si duorum pupillorum numis res fuerit compa- una cosa.. Por lo cual, si con dinero de dos pupiios
rata., ambo in pignus concurrent pro his portioni— se hubiere comprado la cosa, ambos concurririin
bus, quae in pretium rei fuerint ex ensae. Quodsi en la. prenda ¡¡ proporción de lo que se hubiere gas-
res non in totum ex numis cuius am comparata tado por precio de Ia cosa. Pero si la cosa no se
est, erit concursus ntriusque creditoris, id est et compró en totalidad con dinero de uno cualquiera,
antiquior-is, et eius, cuius numis comparata est concuti-itan ambos acreedores, esto es, asi el más
antiguo, como aquel con cuyo dinero fue comprada.
L—Si tibi, quae habiturus sum, obiigaverim, 5 i.—Si yo te hubiere obligado cosas que he de
et itio specialiter fundum, si in dominium meum tener, y a Ticio especiaimente un fundo, si hubiere
pici-venerit, mox dominium eius acquisiero, putat llegado :; estar en mi dominio, y después yo hubiere
arcellus, concurrere utrnmque creditorem et in adquirido su dominio, opina. Marcelo, que unoy
pignore. Non enim muitum facit, quod de suo nu- otro acreeedor concurren también en la prenda.
'e
(l) aliam considerase añadida por antiguos copislas.
(2) Vng.; vendiderat. el códice Fl.
(3) lial.: priori, el códice Fl. (5) XXIII., Hal.
(4) Taur. según Ia escritura original.; rem, amltela an- (6) sibi, omlæia Hai.
tigua corr-recién. del códice FL, Br. (T) potior, Vaig.
22 propero.—mano xx: TITULO lv
mos debitor dederit, quippe quam res ex 'numis Porque no importa mucho que de io snyghubiere
ignoratis cinta nou (1) sit pignerata ob hoc so— dado ei deudor el dinero, porque, a la ici-dad, la
nm, quod pecunia pignorata erat. cosa comprada con dinero dado en prenda no esta
[lignºrada sólo porque el dinero estaba plgnorado.
8. IDEM libro VII. Disputationum.—Si pignus 8. EL msuo; Disputas, libra VII.—Sila Repu-
specialiter Respublica acceperit, dicendum est, blica hubiere recibido especialmente ia prenda, se
praeferri cam iisco debere, si postea fisco debitor ha de decir, quc debe ser preferida ai fisco, si ei
obligatus est, quiaet privati praeferuntur-. deudor se obligó despues al fisco, porque también
son preferidas las personas particulares.
9. Armen-ws libro VIII. Quaestionum.— Qui 9. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Uno que
balneum ex kalendis proximis conduxerat, pactus habla. tomado en arrendamiento un baño desde ias
erat, ut homo Eros pignori locatori esset, donec proximas calendas, habia. pactado que el arrenda-
mercedes solverentur; idem ante kalendas Iulias dor tuviese en preuda al esclavo Eros hasta. ne
eundem Erotem aiii ob pecuniam creditam pignori se paº—asen los alquileres; el mismo antes de as
dedit; consultus, an adversus hunc creditorem pe- calendas de Julio dio en prenda ¿ otro al mismo
tentem Erotem, locatorem Praetor tueri deberet, Eros r dinero no se le habla prestado; habien-
respondit, debere; licet enim eo tempore homo pi- do si o consulta 0 si contra este acreedor, que re-
gnori datus esset, quo nondum quidquam pro con- clamaba á Eros, deberia el Pretor amparar al ar-
ductione deberetur, quoniam tamen iam tunc in rendador, respondiö, qne debia; porque aunque ei
ea cansa Eros esse coepisset, ut invito locatore ius esclavo hubiese sido dado en prenda á tiempo en
pignoris in eo solvi non posset, potiorem eius cau- que no se debiese todavia cosa alguna por el arreu-
sam habendam. dainiento, sin embargo, habiendo comenzado a cs-
tar ye entonces Eros en estado de que con ei no
pudiera pagarse el derecho de prenda contra La
voluntad del arrendador, ha de ser considerada
mejor la condicion de este.
5 1.——Ampiius etiam sub conditione creditorem & l.—0pinaba ademas, que también el acreedor
tuendum putabat adversus eum, cui postea quid- bajo condición ha de ser amparado contra aquel a
quam deberi coeperit, si modo non ea conditio sit, quien después se lehnbicre comenzado a deber al-
quae inrito debitore. impleri non possit. una cosa, si la condición no fuera tal que no pue-
a. cumplirse contra la voluntad dei deudor.
% 2.——Sed et si heres. ob ea legata., quae sub 5 2.-—Mas también si ei heredero hubiese con—
conditioae data erant, de pignore rei snae conve: venido sobre prenda de cosa pro ia suya por aque-
uisset, et postea eadem ipsa pignora ob pecuniam iios legados qne habian sido da os bajo condicion,
creditam pignori dedit, ac post conditio legatorum y despues dió en prenda. por dinero prestado aque-
extitit, hic quoque tuendum eum, cui prius pignus llas miamas prendas, y luego se cumplió la. condi-
datum esset, existimavit. ción de los legados, también en este caso Opino quc
ha de ser amparado aqnei a quien primeramente
se hubiese dado ia prenda.
g ii.—Titio. praedium alienum Titio pignori de- 5 3.-Ticia dio en prenda & Ticio uu predio aje-
dit,, post Maevio, deinde domina eius pignoris fa- no, después ¿ Mevio, y hecha últimamente dueña
cta marito suo in dotem aestimatum dedit; si Titio de aqueiia prenda la dió estimada en dote ¿ su
soluta sit peeunia, non ideo magis Maevii pignus marido; si se hubiera pagado el dinero & Ticio,
convaleScere placebat; tunc enim priore dimisso parecia bien quc no por esto se couvaiidaba la
sequentis confirmatur pignus, quum res in bonis prenda de Mevio; porque awado el primero, en-
debitoris inveniatur. In prºposito autem maritus tonces se confirma la pren a ldel segundo, cuando
cultoris loco est, atque ideo, quia ueque tunc, la cosa se halla. entre los bieues del deudor. Mas en
quum Maevio obiigaretur, neque quum Titio sol- ei caso propuesto ei marido está. en iugar de com-
veretur, in bonis mulieris fuerit, nullum tempns prador, y or esto, como ni entonces cuando se
inveniri, quo pignus Maevii (2) convalescerc pos- obligase ú. avor de Mevio, ni cuando se pagase a
sit; haec tamen ita, si bona fide in dotem aestima- Ticio, habrá. estado en los bienes de la mujer, no
tum praedium maritus accepit, id est, si ignoravit, se haila tiempo alguno eu cl que puede consolidar-
Maevio obligatum esse. se la prenda de Mevio; pero esto es asl, si de bue-
ua fe recibió el marido en dote cl predio estimado,
esto es, si ignoro, que estaba obiigado a Mevio.
10. ULPIANUS libro I. Rcspansorum.——Si et in- 10. Unrmuo; Respuestas, libro I.—Si se hu-
re ludicat'utn, et pignus in causa iudicati ex an- biera juzgado en derecho, y por causa de io juzga—
ctoritate eius, qui iubere potuit, captum est, pri- do se tomó ia prenda por autoridad de aquel que
vilegiis temporis fore potiorem heredem eius, in pudo mandario, por privilegio ¿el tiempo ha de ser
cuius persona pignus constitutum est. preferido el heredero de aquel en cuya persona se
constituyó la prenda.
11... GAIUS lib-ro singulari cle-formula hypothe- 11. Gayo; Deia fórmula hipotecariaJibi—oúnil
caria (3 .——Potior est in pignore, qui prius credi- co.—Es preferido en la prenda eique primeramen-
dit pecnniani, et accepit hypothecam, quamvis te prestó eidincro y recibió la hipoteca, aunquecou
cum alio ante convenerat, ut, si ab eo pecuniam otro se habia convenido antes, que, si de elliubicre
acceperit, sit res obligata, licet ab hoc postea ac- recibido dinero, le está obligada la cosa, ann euan-
cepit (]); poterat enim, licet ante convenit, non do de el io recibiö después; porque podia, aunque
accipere ab eo pecuniam. ant-cs se convino, no recibir de ei el dinero.
& L—Videnmus, an ideni dicendum sit, si sub 5 1.—Veamos, ¿se habrá. de decir lo mismo, si se
conditione stipulatione facta hypotheca data sit, hubiere. dado la hipoteca, habiéndose hecho estipn-
qua pendente alius credidit pure, et accepit ean- lación bajo condicion, pendiente la cual otro pres-
dem hypothecam, tnnc deinde prioris stipulationis tó puramente, y recibió ia misma hipoteca, y lue-
existat conditio, ut potior sit, qui ostea credidis- go despues se cumpliera. la condiciön de la primera.
set? Sed vereor, num hic aliud sit dicendum; quum estipulación, de suerte que sea preferido el que hu-
enim semel conditio extitit, pcrinde habetur, ac si biese prestado despues? Pero temo, que acaso aqui
illo tempore, quo stipulatio interposita est, sine se haya de decir otra cosa; porque nna vez que se
conditione facta esset; quod et melius est. cumplió la. condición, se considera lo mismo que si
se hubiese hecho sin condición al tiempo en que se
interpuso la estipulación; lo qne también cs mejor.
& 2.-Si' colonus convenit, ut inducta in fundum, 5 2.—Si convino ei colono que estuviesen en
illata, ibi nata pignori essent, et antequam indu- prenda las cosas introducidas en ei fundo, las lle-
cat, alii rem liypothecae nomine obligaverit, tunc vadas & él, y las en e] nacidas, y antes que la intro-
deinde cum in fundum induxerit, potior erit, qui duzca hubiere obligado a otro la cosa á titulo de
specialiter pure accepit, quia non ex conventione hipoteca, y luego despues la. hubiere introducido
priori obligatur, sed ex eo, quod inducta res est. en ei fundo, sera referido el que la recibió espe?
quod posterius factum est. cialmente sin con ición, porque no se obliga. por
la convención primera., sino porque fue introduci-
do la cosa, io cual se hizo despues.
& ö'.—Si de futura re convenerit, ut hypothecae & Si.—Si se hubiere convenido sobre una cosa fu-
sit, sicuti est de partu, hoe quaeritur, nn ancilla tura, como por cjemplo es un parto, que este en hi-
conventionis tempore in bonis fuit debitoris; et in poteca, preguntase esto, si estuvo la esclava en los
fructibus, si convenit, ut sint pignori, aeque qnac- bienes del deudor al tiempo de ia convención; y
rit-ur, an fundus vel ins utendi 'fruendi conventio- respecto a 105 frutos, si se convino que estuviesen
nis tempore fuerit debitoris. en prenda, igualmente se investiga, si ei fundo. ó
el derecho de usufructuario haya. sido dei deudor
al tiempo de la. convención.
& Al.—Si paratus est posterior creditor priori cre— g 4.—Si ei acreedor posterior esta dispuesto al.
ditori solvere, quod ei debetur, videndum est, an pagar al primer acreedor lo que se le debe, se hn.
competat ei hypothecaria actio, nolente priore cre- de ver si Ie competera ia acción hipotecaria, no
ditore pecuniam accipere. Et dicimus, priori ere— queriendo el rimer acreedor recibir el dinero. Y
ditori inutilem esse actionem, quum per eum liat, decimos, que e es inútil al primer acreedor la ac-
ne ei pecunia solvatur. ción, como quiera que en el consista, que no se le
pague el dinero.
12. MARCIANUS libro singulari ad formulam 12. MARCIANO; Comentarios ¿2 la fórmula hi-
hypothecariam.— Creditor, qui prior hypothecam potecaria, libro único.—El acreedor, que primero
accepit, sive possideat eam, et alius vindicet hy— recibió la. hipoteca, si la poseyera, y otro la reivin—
pothecaria .ctione, exceptio priori utilis est; «si dicar-a. con la acclón hipotecaria, tiene como prime-
non mihi ante pignori hypothecaeve nomine sit res ro la excepción útil «si la cosa no se me hubiera
obligata», sive (2) alio possidente prior creditor obligado antes en prenda 6 :i. titulo de hipoteca»,
vindicet hypothecaria actione, et ille excipiat: «si y si poseyendola otro la reivindicar-a el primer
non convenit, ut sibi res sit obligata», hic in ino- acreedor per la acción hipotecaria, y aquél opu-
dum supra relatum repiicabit; sed si cum alio pos- siera la. excepción «si ne se convino en qne ia cosa
sessore creditor secundus agat, recte aget, et ie estuviera a él obligada», este replicare en el
adiudicari ei poterit hypotheca, ut tamen prior modo arriba expresado; pero si el segundo acree-
cum eo agendo auferat ei rem. dor ejercitase su acción contra otro poseedor, la
ejercitar-e derechumente, y podrá adjudicársele la
hipoteca., pero de suerte que ejercitando contra el
la acción el primero le quite la cosa.
& 1.—Si, quonlam non restituebat rem pignor - & l.—Si porque el poseedor no restituta la cosa
tam possessor, condemnatus ex praefatis modis pignorada, hubiere agado la. estimacion dci liti-
litis aestimationem exsolverit, an perinde secnndo gio condenado de ¡¡ guno de los modos expresa.-
creditori teneatur, ac si soluta sit pecunia priori dos, preguntase si se obligare al segundo acree-
creditori, quaeritur. Et recte puto hoc admitten- dor lo mismo que si se hubiera pagado el dlnero al
dum esse. primer acreedor. Y con razón opino que se ha de
admitir esto.
% 2.—Si primus, qui sine hypotheca credidit, & 2.—Si el primero, qne prestó sin hipoteca, re-
post secundum, qui utrumque fecit, ipse hypothe- cibió el mismo la hipoteca despues del segundo,
cum accepit, sine dubio posterior in hypotheca est. que hizo una y otra cosa, sin duda es posterior en
Unde si in diem de hypotheca convenit, dubium la hipoteca. Por lo cuni, si se convino hasta cierto
non est, quin potior sit, licet ante diem cum alio dia respecto a la hipoteca, no liay duda de quesea
creditore pure de eadem re convenit.. preferido, aunque antes del dla'se convino pura-
mente sobre ia mismo. cosa con otro acreedor.
g, ii.—Si idem bis, id est ante secundum, et post & 3.—Si uno mismo hubiere prestado ¡& otro dos
eum crediderit, in priore pecunia potior est secun- veces, esto es, antes que a un segundo, y despues
do, in posteriore tertius est.
que ¿ ”Stº, en cuanto ¿la primera suma es preferi—
0 al se undo, y en cuanto & la. última es el tercerº-
9 ii.—Si tecum de hypotheca. paciscatur debí- 5 4-— 1 un deudor pactam contigo sobre una hl-
tor, deinde idem cum alio tua voluntate, secundus Pºtººa. .Y él mismo después 'con otro mediante tu
potior erit; pecunia autem soluta secundo an rur- Vºluntad, el segunda será. preferido; perº con m-
sus teneatur tlbi, recte quaeritur. Erlt autem facti m" se pregunta, Si pa ada. ia. suma al segundº, te
quaestio agitando, quid inter eos actum sit, utrum estara nuevamente ob igada. Mas habra de discu-
ut discedatur ab hypotheca in totum, (quum) prior tirse la cuestión de hecho, de que se haya tratadº
concessit creditor, aiii obll ari hypothecam, an ut entre eilos, si por com leto se quede apartado de
ordo servetur, et prior ere itor secundo loco con- la hipºtfma. cuando e primer acreedor concedió
stituatur. gue la hipoteca se obligase a otro, ¿"si que se guar-
º El orden, Y que ei primer aereedor se constitu-
ya en segundo lugar.
& 5.——Papinianuslibro undeclmo respondit (1), g 5.—Respondio Pa iniano al libro undécimo,
si prior creditor postea novatione facta eadem pi- que sl el primer acree or, hecho después novación,
gnora cum aliis accepit, in suum locum eum suc- recibió las mismas prendas junto con otros, se su-
cedere; sed si secundus non offerat pecuniam, broga en su propio lugar-, pero que si el segundo no
posse priorem vendere, ut primam tantum pecu- ofreciese la suma, puede vender ei primero, para
niani expensam ferat, non etiam quam postea cre- retirar solamente la. primera cantidad entregada,
didit, et quod su eriiuum ex anteriora credito ac- no también la que prestó despues, y io que recibió
cepit, hoc secun o restituat. de nada por el anterior credito, lo restituire al se-
gun o.
% ti.—Sciendum est, secundo credltorl rem tene- & 6.—-Se há de saber, que la cosa está. oblivada
ri etiam invito debitore tam in suum debitum, al segundo acreedor, aun contra la voluntad del
quam in primi creditoris, et in usuras suas, et deudor, tanto por s'u propio debito, eomo por el
quas primo creditori solvit; sed "tamen usurarum, del rimer acreedor, y asi por sus intereses, como
quas creditori primo soivlt, usuras non conseque- por os que pago al primer acreedor; pero, sin em-
tur, non enim negotium alterius gessit, sed magis bargo, no conseguirá intereses de los lntereses que
suum; et ita. Papinianus libro tertio Responsorum pagó ai primer acreedor, perque no fue gestor de
scripsit, et verum est. negocio de otro, sino más bien del suyo propio; y
asl lo escribió Papinlano al libro tercero de sus
Respuestas, y es verdad.
% 7.——Si simpliciter convenisset secundus credi- 5 ”¡.—Si el segundo acreedor hubiese convenido
tor de hypotheca, ab omni possessore earn aufer- simplemente respecto de una hipoteca, podra qui-
re poterit praeter priorem creditorem, et qui ab tarla de todo poseedor excepto del primer acree-
eo emit. dor, y de quien de este la compró.
5 8.—A Titio mutuatus pactus est cum illo, ut & 8. - Uno que tomó prestado de Ticio, pacto con
ei praedium suum pignori hypothecaeve esset; el que tendria. este en prenda ó hipoteca un predio
deinde mutuatus est pecuniam a Maevio, et pactus suyo; después tomó dinero prestado de Mevio, y
est cum eo, ut, si Titio desierit praedium teneri, pactó con el, que si el predio hubiere dejado de
ei teneatur; tertius deinde aliquis dat mutuam pe- estar obligado á. Ticio, le estuviese obligado &. el;
cuniam tibi, ut Titio solveres, et paciscitur tecum, posteriormente un tercero te di dinero en mútuo
ut idem praedium ei pignori hypothecaeve sit, et lo- para que pagases á. Ticio, y pacta. contigo, tener
cum eius suheat (2); num liic medius (3) tertio potior el en prenda ó hipoteca ei mismo predio, y snb-
est, qui pactus est, ut Titio soluta pecunia implea- rogarse en su lugar; ¿acaso es preferido el tercero
tur conditio, et tertius de sus. negligentia queri este segundo que pactó para que pagado el dinero
debeat? Sed tamen et hic tertius creditor secundo ¿ Ticio se cumpla la condición, y deberá. el terce—
praeferendus est. ro quejarse de su prºpia negligencia? Mas, esto no
obstante, también este tei-cer acreedor ha de ser
preferido al segundo.
& 9.—Si tertius creditor pignora sna distrahi 5 9.—Si el tercer acreedor permlte quese venda.
permittit ad hoc, ut priori pecunia soluta in aliud su (prenda para. esto, para que pagado al primero
pig-nus priori succedat, successurum eum Papinia- su inero le suceda el primero en otra renda, es-
nus libro undecimo Responsorum scripsit; et omni- cribió Papiniano en el libro undécimo e sus Rea-
no secundus creditor nihil aliud iuris habet, nisi puestas que le ha de suceder; y el segundo acree—
ut solvat priori, et loco eius succedat. dor no tiene absolutamente ningún otro derecho
sino para agar al primero, y suceder-le en su lugar.
& 10.—Si priori hypotheca, obligata sit, nihil 5 10.—— i la hipoteca se hubiera obligado al prl-
vero de venditione convenerit (4), posterior vero mero, pero nada se hubiere convenido res-pedo á-
de hypotheca vendenda convenerit, verius est, la venta, es más cierto que el primero es referi-
prlorem potiorem esse; nam et in pignore placet, do; porque. también parece bien respecto a a pren-
si prior convenerit de pignore, licet posteriori res da, que si el primero hubiere convenido respecto &.
tradatur, adhuc potiorem esse priorem. la prenda, aunque la cosa se entregue al último,
todavia sea preferido el prlmero.
13. PAULUS libro V. ad. Plantium.— Insulam 13. PAULO; Comentar-ios ¿ Plancio, lib-ro V.—
tibi vendidi et dixi, prioris anni pensionem mihi, Te vendi una casa, y dijc, que la renta dei primer
sequentium tibi accessurum, pignorumque ab in- aiio me habia de corresponder a. mi, y d ti is. de
quilino datorum ius utrumque secuturum; Nerva, los siguientes, y que el derecho a las prendas da-
Proculus, nisi ad utramque pensionem pignora das por el inquilino había de ertenecer ¿. ambos;
sufiicerent, ius omnium pignorum primum ad me Nerva y Proculo dicen, que sr las rendas no bas-.
pertinere, quia nihil aperte dictum esset, en com- ta'sen para una y otra pensión, el erecbo de todas
muniter ex omnibus pignoribus summa pro rata las prendas me pertenece primeramente a mi, per-
servetur; si quid superesset, ad te. Paulus: facti que no se dno claramente nada sobre si de todos
quaestio est, sed verisimile est id actum, ut pri- las prendas se pagarla. en común y s prorata cada
mam quamque (1)—pensionem pignorum causa se- suma, y que si algo sobrase seria para ti. Dice
quatur (2). Paulo: la cuestión es de hecho, pero es verosimil
que se trató esto, que la condición de las prendas
corresponda á. cualquiera. pensión que sea in.
primero..
14. IDEM libro XIV. ad Plautíum.—Si non do- 14. EL MISMO; Comentarios a' Plancio, libro
minus duobns eandem rem diversis temporibus XIV.—Si el que no era dueño hubiere pignorado
plgnoraverit, prior potior est, quamvis, si a diver- ¡1 dos una misma cesa en diversos tiempos, es pre—
sis non dominis pignus accipiamus, possessor me- ferido el primero, aunque si de varios que no sean
lior sit. dueños recibieramos una prenda, sea preferido el
poseedor.
15. IDEM libro LXVIII. (3) ad Edictum.—_ 15. Er. Mismo; Comentarios al Edicto, lib-ro
Etiam superficies in alieno solo posita pignori dari LX VIII.—Tambien puede darse en premia la su-
potest, ita tamen, ut prior (4)causa sit domini soli, perficie cºnstituida en sueio ajeno, pero de suerte
si non solvatur ei solarium. que sea preferente la condición dei dneiio del sue—
lo, si no se le pagara la pensión del solar.
18. PAULUS libro III. Quaestionum.—Ciaudius 16. PAULO; Cuestiones, libro III.—Claudio Fe-
Felix eundem fundum tribus obiigaverat, Euty- lix habla obligado s tres ei mismo fundo, primera-
chianae primum, deinde anboni, tertio loco aiii mente o. Eutiquiauu, despues a Turbón, y en ter-
creditori; quum Eutychiana de inre suo doceret, cer lngar ii. otro acreedor; como Eutiquiana ale-
superata apud iudicem a tertio creditore non pro- gase su derecho, vencida ante el juez por el tercer
vocaverat, Turbo apud aiium indicem victus ap— acreedor, no habla apelado, y Turbon, vencido an-
peiiaverat; qunerebatur, utrum tertius creditor te otro juez, habia apelado; se preguntaba, si el
etiam Turbonem superare deberet, qui primam tercer acreedor, que se habla autepuesto a ia pri—.
creditricem (5), an ea remota Turbo tertium ex— mera acreedora, deberia anteponerse también a
clnderet. Plane quum tertius creditor (6) primum Turbon, 6 si excluida aquella excluiria Turbón al
de sua pecunia dimisit, in locum eius substitui- tercero. 'A la verdad, cuando el tercer acreedor pa-
tur (7) in ea quantitate, quam superiori exsolvit; gó con su dinero al primero, substitúyese en lugar
fneruntigitnr, qui dicerent, hic quoque tertium e este por la cantidad que pagó alanterior; asi,
creditorem potiorem esse debere-, mihi nequaquam pues, hubo quienes dijeron, que también en este
hoc iustum esse videbatur.- Pone, primam credi- caso debe ser preferido el tercer acreedor; lo cuul
tricem indicio convenisse tertium creditorem, et .« ml de ninguna manera me parecia justo. Supön
exceptione aiiove quo modo a tertio superatam; que la primera acreedora reconvino en juicio al
'num uid adversus Turbonem, qui secundo loco tercer acreedor, y que por excepción, ó de otro
credi erat, tertius creditor, qui primum vicit, ex- cualquier modo me vencida por ei tercero; ¿acaso
ceptione rei iudicatae uti potest, aut contra, si el tercer acreedor, que venció a la primera, podrii
post primum iudicium, in quo prima creditrix su- usar dela excepción de cosa juzgada contra Tur-
perata est a tertio creditore, sueundus creditor bón, que habia restado en segundo lugar, 6 por
tertium (8) obtinuerit, poterit uti exceptione rei ei contrario, si espues del primer juicio, en el que
iudicatae adversus primam (9) creditrlcem? Nullo la. primera acreedora fue vencida por eltercer acree-
modo, ut opinor. Igitur nec tertius creditor suc— dor, hubiere ei segundo acreedor vencido al ter-
cessit in eius locum, quem exclusit, nec inter alios cero, pedi-a usar de la excepcion de cosa juzgada
res iudicata alii prodesse, aut nocere solet, sed contra la primera acreedora? De ningún modo, se-
sine praeiudicio prioris sententiae totum ius alii gún opino. Luego ni el tercer acreedor sncedio en
creditori integrum relinquitur. ei lugar de aquel :; quien excluyó, ni la "cosa. juz-
gada entre unos suele aprovechar o perjudicar a-
otro, sino que sin perjuicio de la primera senten-
cia se deja integro todo el derechos.] otro acreedor.
17. IDnM libro VI. Responsorum.—Eum, quia 17. Er. MISMO; Respuestas, libro VI.—El qne
debitore suo praedium obligatum comparavit, ea- compr-o de un deudor suyo un predio obligado, ha
"tenus tuendum, quatenus ad priorem creditorem de ser amparado sólo en cuanto del precio llegó ii.
ex pretio pecunia pervenit. poder del primer acreedor su dinero.
(i). Tatu—.a: dn la escritura original,- quoque, según co— (5 conditione expulerat, (en, lugar (le creiiitricem), Hai.
rrección del co ¡oe FL, Br. qui, inserta Hal.
(? Se ún nuestra. conjetura; sequetur, el códice Fl. 7) substitualur. Hal.
ta L IX., Hal. a tertio, Vu. . '
(¿) potior, Hai. Valg. 9 priman], om tela Hal.
Touc ll -t
26 Dianam.—mimo xx: rirULo ¡v
18. SCAEVOLA libro I. Responsorum. - Lucius 18. SGEVOLA; Respuestas, lib-ro I.—.Lucio Ti,-
Titius pecuniam mutuam dedit sub usuris, acce- cio dio dinero prestado ú. interés, habiendo recibi-
ptis pignoribus, eidemque debitori Maevius sub do prendas, y Mevio dió dinero al mismo deudor
iisdem pignoribus pecuniam dedit; quaero, au Ti- bajo las mismas prendas; pregunto, ¿seria prefe—
tius non tanturn sortis et earum usurarum nomi- rido Ticio no solamente por razón del capital y de
ne, quae accesserunt, antequam Maevius crederet, los intereses, que vencieron antes que prestase Me-
sed etiam earum, quae postea accesserunt, potior rio, sino también por la de aquellos que vencieron
esset? Respondit, Lucium Titium in omne, quod ei despues? Respondió, que Lucio Ticio es preferido
debetur, potiorem esse. respecto a todo io que a el se le debe..
19. IDEM libro V. Responsorum. — Mulier in 19. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Una mu-
dotem dedit marito praedium pignori obligatum, jer dio en dote ¡¿ su marido un predio obligado en
et testamento maritum et liberos ex eo natos, item prenda, y en el testamento instituyó herederos ¡»
ex alio, heredes instituit; creditor, quum posset su marido y a los hijos nacidos de él, y también it
heredes convenire idoneos, adfundum venit; quae- los de otro; el acreedor, pudiendo demandar a los
ro, an, si ei iustus possessor offerat, compellendus herederos, que eran solventes, se dirigió contra. el
sit, ius nominis cedere? ReSpondi, posse videri non fundo; pregunto, ¿si el legitimo poseedor le ofre—
iniustum postulare. ciere. el pago, habra de ser compelido ¿ ceder el de-
recho'de su credito? Respondi, que podia, parecer
que no pedia cosa. injusta.
20. Tnvrnosmos libro VIII. (1) Dis-putatio- 20. Tmroxmo; Disputas, libro VIII. —-Prc-
num.—Quaerebatur, si post primum contractum guntz'lbase, si después dc un primer contrato tuyo,
tuum, antequam aliam pecuniam tu crederes, ei- y antes que prestases otra cantidad, Seyo hubiese
dem debitori Seius credidisset quinquaginta, et' prestado cincuenta al mismo deudor, y el deudor
hyperocham (2) huius rei, quae tibi pignori data hubiese obligado el exceso del valºr dela cosa, que
esset, debitor-obligasset, dehinc tu eidem debitori se te hubiese dado eu" prenda, y luego tú prcsta-
crederes forte quadraginta, quod plus est in pre- scs al mismo deudor acaso cuarenta, ¿lo que en el
tio rei, quam primo credidisti, utrum ei (3) ob precio de la cosa excede de lo que prestaste pri-
quinquaginta, an tibi in quadraginta cederet pi- meramente, corresPondei—la, como sobrante de la
gnoris hyperoclla (4)—fmge, Seium paratum esse prenda, a el por los cincuenta, () a tl por los cua-
offerre tibi summam primo ordine creditam—? renta,—supo" que Seyo está. dispuesto a ofrecerte
Dixi, consequens esse, ut Seius potior sit in eo, la suma prestada en primer término—? Dije, que
quod amplius est in pignore, et oblata ab eo sum- es consiguiente que Seyo sea preferido respecto de
ma. primo ordine credita., usurarumque eius, post- aquello que importa. maïs la prenda, y que ofrecida
ponatur primus creditor in summam, quam postea. por ei la cantidad prestado. en primer término, y el
eidem debitori credidit. importe de los intereses de la misma, se posponga
el primer acreedor respecto a la suma que prestó
después al mismo deudor.
21. Som—¡vom libro XXVII. Digestorum.—Ti- 21. Scuvom; Digesto, libro XX VII.—Ticio
tius Seiae ob summam, qua. ex tutela ei condemna- obligó en prenda á. Seya, por la. suma en que por
tus erat, obligavit pignori omnia. bona sua, quae razón de tutela habia. sido condenado" a favor dc
habebat, quaeque habiturus esset; postea mutua- ella, todos los bienes propios que tenia, y los quc
tus a fisco pecuniam pignori ci res suas omnes hubiese de tener; después, habiendo recibido del
obligavit, et intulit Seine partem debiti, et reli- fisco dinero en mutuo, "le obligó en prenda. todos
quam summam novatione facto cidem promisit, sus bienes, y devolvió :t Seya parte de la deuda,
in qua obligatione similiter, ut supra, de pignore y, hecha novaciou, le prometió :i la misma la res-
convenit; quaesitum est, an Seia praeferenda sit tante suma, en cuya obligación se convino igual-
fisco et in illis rebus, quas Titius tcmpore prioris mente, como antes, respecto a la prenda; se pre-
obligationis habuit, item in his rebus, quas post gunto, ¿debera Seya. ser preferida al fisco, asi res-
priorem obligationem acquisiit, donec universum pecto a los bienes que tuvo Ticio al tiempo de la
debitum suum consequatur? Respondit, nihil (ö) primera obligación, como también respecto á. las
proponi, cur non sit praeferenda.. cosas que adquirió después de la primera obliga-
ción, hasta que cobre todo su debito? Respondió, que
nada se propone para que no haya de ser preferida.
5 1.—Negotiatori marmorum creditor sub pigno- 5 l.—Un acreedor presto a un negociante en
re lapidum, quorum pretia venditores ex pecunia mármoles con prenda de las piedras, cuyo precio
creditoris acceperant, (numeravit); idem debitor habían recibido los vendedores de dinero del acree-
conductor horreorum Caesaris fuit, ob quorum dor; el mismo deudor fue arrendatario de almace-
pensiones aliquot annis non solutas Procurator nes del César, por cuyos alquileres, no pagados en
exactioni praepositus ad lapidum venditionem of- algunos años, el procurador nombrado para la co-
ficium suum extendit; quaesitum est, an iure pi- branza extendió su accion hasta la venta de las
gnoris eos creditor retinere possit? Respondit, se- piedras; se preguntó, ¿podria retenerlos el acree-
cundum ea, quae proponerentur (6), posse. dor por el dei-echo de prenda? Respondió, que se-
gún lo que se proponia, podia.
..—
TIT. V TÍTULO V
DE DÍSTRACTlONE PIHNORUM ET HYPOTHECARUM nn LA VENTA nn LAS PRENDAS Y DE LAS amorr—nens
[Cf. Carl. wu. 20 (19). 28 ¡m.—3: (30). sua?). ¡ [Vr.-"ase Cód. wu. 20 (19). 23 (m.—.a! (30). 34 (¡?—n]
1. PAPINIANUS libro XXVI. Quaestionum.— 1. PAPINIANO; Cuestiones, libro XXVI.—U_n
Creditor, qui praedia pignori accepit, et post acreedor, que recibió en prenda unos predios, y que
alium creditorem, qui pignorum conventionem ad despues de otro acreedor, que hizo convenio de
bona debitoris contulit, ipse quoque simile pectu'-:. prenda sobre los bienes del deudor, también el
bonorum ob alium aut eundem contractum inter- mismo interpuso análogo pacto de bienes por causa
posuit, ante secundum creditorem dimissum nullo de otro o del mismo contrato, antes de pagado el
lure cetera bone. titulo pignoris vendidit; sed ob segundo acreedor, vendió sin ningún derecho los
eam rem in personam actio contra eum creditori, demas bienes & titulo de prenda; pero por esto no le
gui pignora sua requirit, non competit-, nec. utilis compete contra ella acción personal al acreedor,
anda est, nec furti rerum mobilium gratia recte que reclama sn "prenda; y tampoco se le ha de dar
convenietur, quia propriam causam ordinis errore la iit-il, ni derechamente será demandado por can-
ductus persecutus videtur. praesertim quum alter sa de hurto de bienes muebles, porque se conside-
creditor furto possessionem, quae non fuit apud ra. que inducido por error de orden perslgnio su
eum, non amiserit-, ad exhibendum quoque frustra propia causa, principalmente no habiendo perdido
litem excipiet (1), quia neque possidet, neque dolo por hnrto el otro acreedor la posesión, que no tu-
fecit, ut desineret possidere. Sequitur, ut secun- vo en su poder; tambien ejercitara en vano ia ae-
dus creditor possessores intel-pellare debeat. cion de exhibición, porque ni posce, nl hizo con
dolo que dejase de poseer. Siguese, que el segun-
do acreedor deberá reconvenir a los poseedores.
2. IDEM libro II, Responsorum— Fideíussor 2. EL MISMO; Respuestas, libro II.—Demanda-
conventus ofiicio iudicis assecutus est, ut emtionis do un ñador, consiguió por ministerio del juez re-
titulo praedium creditori pignori datum suscipe- cibir & tltulo de compra el predio dado en prenda
ret; nihilominus alteri creditori, qui postea. sub al acreedor; sin embargo, el otro acreedor, que con—
eodem pignore contraxit, offerendae pecuniae, tmtó despues bajo la misma prenda, tendrá facul-
quam fideiussor dependit, eum usuris medii tein- tad para ofrecer la cantidad, que el fiador pago, con
poris facultas erit, nam huiusmodi venditio trans- los intereses del tiempo intermedio, porque seme-
ferendi pignoris causa. necessitate iuris fieri solet. jante venta suele hacerse por necesidad del dere-
cho para transferir la prenda.
4. IDEM libro XI. (3) Responsorum,-—- Quum 4. EL Mismo; Respuestas, libro XI.—Cuando se
solvendae pecuniae dies pacto profertur, conve- expresa en un pacto el dia. en que ha. de pagarse
nisse videtur, ne prius vendendi pignoris potestas el dinero, se considera ue se convino, que no se
exerceatur. - ejercite antes la. faculta de vender la prenda.
10. IDEM libro VI. Responsorum.— Et si is, 10. EL sus MO; Respuestas, libro VI.—Aun
qui lege pignoris emit, ob evictionem rei redire ad cuando el que cºmpra por ley de prenda no puede
venditorem non potest, tamen non esse audien- dirigirse contra el vendedor pºr la evicción de la
dum creditorem, qui fundum vendidit, si velit cosa, sin embargo, no ha de ser ºídº el acreedor,
eiusdem rei ex alia causa quaestionem movere. que vendió el fundo, si quisiera promover cuestiºn
sobre la misma cosa por otra causa.
11. Seu-avena libro I. Respmzsorum.—— Arbiter 11. SCEVOLA; Respuestas, libro I.—El arbitro
dividendae hereditatis, quum corpora hereditaria de la división de una herencia, habiendo dividido
divisisset, nomina quoque communium debitorum las cºsas de la herencia., adjudicó también por cu-
separatim singulis in solidum aesignavit; quaesi— tero separadamente a cada uno los creditºs de deu-
tum est, an debitoribus cessantibus pro solido pi- dores comunes; se pre untó, ¿nº pagando los deu-
gnus vendere quisque potest? Respondi, posse. dores, puede acaso ca a uno vender la prenda por
la totalidad? Respondi, que podia.
_._ 12. Turonos-mus: libro VIII. Disputationum. 12. TRIFONINO; Disputas, libro VIII.-Se con-
—Resoriptu;m est ab" Imperatore, libellos agente testö en rescripto pºr el Emperador, actuandº-Pa-
Papiniano, creditorem a debitore pignus emere plniano en la instancia, que el acreedor podia cem-
posse, quia in dominio manet debitoris. prar dei deudor la prenda, porque permanece en
el dominio del deudor.
& 1.—.Si aliena. rcs piºnori data fuerit, et credi- ä 1.—Si se hubiere dado en prenda una cosa aje-
tor eam vendiderit, videamus, an pretium, quod na, y el acreedor Ia hubiere vendido, veamos, ¿el
percepit creditor, liberet debitorem personali actio- precio, que percibió el acreedor, libi-ara al deudor
ne pecuniae creditae? Quod vere responderetur, si de la acción personal del dinero prestado? Lo que
ea lege vendidit, ne evictionis nomine obligarctur, con verdad se respondería, si vendió con la condi-
quia ex contractu et qualiquali obligatione a de- ción de no obligarse por razón de evicclón, porque
bitore interposita, certe ex occasione eius reda- por el contrato y por otra cualquier obligación in—
ctum id pretium aequius proficeret debitori, quam terpuesta por el deudor, ciertamente que el precio
creditoris lucro cederet; sed quantum quidem ad obtenido con tal ocasión aprovecharía mas bien al
creditorem, debltOr liberatur, quantum vero ad deudor, que cederla en benelicio del acreedor; e-
dominum rei, si necdum pignus evictum est, vel ro, a la verdad, en cuanto al acreedor, ei den or
ad emtorcm, post evictionem ipsi debitor utili se libra, mas en cuanto al dueño dela cosa, si non
actione tenetur, ne ex aliena iactura sibi lucrum no se ha reivindicado la prenda, o en cuanto al
acquirat. Nam et si maiores fructus forte petens & comprador, se obliga al mismo el deudor después
possessore (1) creditor abstulit, universos in quan- dela evicción por la acción iitil, para que no adquie-
titatem debitam accepto ferre debebit; et quum ra para si lucro con perjuicio ajeno. Porque tam-
per iniuriam iudicis domino rem, quae debitoris bien si pidiendo acaso mayores frutºs el acreedor
non fuisset, abstulisset creditor qnasi obii atum los percibió del poseedor, debera darlos todos por
sibi, et quaereretur, an soluto debito restitm eam recibidos hasta la cantidad debida; y cuando porin-
oporteret debitori, Scaevola noster restituendam justicia del juez el acreedºr hubiese uitado al due—
probavit. Quodsi non ita vendidit, ut certum sit, iio una cosa, que no hubiese sido de deudor, como
omnimodo apud eum pretium remansurum, verum obligada a el, y se preguntase, si pagada la deuda
obligatus est ad id restituendum, arbitror, inte- deberia restituirsele al deudor, nuestro Scevola
rim quidem nihil a debitore peti posse, sed in sus- probó que debia ser restituido. Pero si ne la ven-
penso haberi liberationem; verum, si actione ex dió de manera que sea cierto que de todos modos
emto conventus praestitisset creditor emtori, de- habia de quedar el precio en su poder, sino que se
bitum persequi eum & debitore posse, quia appa- obligo ¿ restituirlo, opino que mientras tanto no
ruit, non esse liberatum. puede ciertamente exigirse nada. al deudor, sino ue
se considera en suspenso la liberación; mas si e-
mandado por ia accion de compra, el acreedºr hu—
biese pagado al comprador, puede el perseguir del
deudor la deuda, porque apareció que no selíbertó.
13. PAULUS libro I. Dem'etorum.— Creditor, 18. PAULO; Decretos, libro I.—-Elacreedºr, que
qui iure suo piu-ius distrahit, ius suum cedere de- por su propio derecho vende la prenda, debe ceder
bet, ct, si pignus possidet, tradere utique debet su derecho, y si posee la prenda, debe entregar
possessionem. ciertamente la posesión.
14. (2) SCAEVOLA libro VI. Digestorum.— Ar- 14. ScnvonA; Digesto, libro VI.—Los arbitros
bitri dividundae hereditatis inter heredes qunm de la divisiön de una herencia, habiendo dividido
Corpora hereditaria divisissent, nomina uoque las cosas de la herencia entre los herederos, adju-
communium debitorum separatim diversa 3) sin- dicaron también por entero separadamente a cada
gutis in solidum assignaverunt; quaesitum est, an uno diversos creditos de deudores comunes; se
unusquisque eorum, debitore sibi addicto cessante preguntó, ¿pºdria cada uno de ellos, no verificando
in solutione, pro solido (4) pignus sub eo nomine el pago ei deudor que se le habla. asignado, ven-
obligatum vendere possit? Reapoudit, potuisse. der por ia totalidad la prenda obligada con este
titulo? Respondió, que podia.
TIT. VI TÍTULO VI
QUIBUS MODIS PIGNUS VEL HYPOTHEGA SOLVITUR DE QUE MODOS ss msunnvn LA PRENDA
o LA HIPOTECA
[Cf. Cod. VIII. 26 (25,. 31 (sa,-.; :Ve'ase Cód. VIII. 26. (25). 31'; (M.]
1. PAPINIANUS libro XI. Responsorum.— De- 1. PAPJNIANO; Respuestas, libro XI.—Un ami—
bitorís absentis amicus negotia gessit, et pignora go de un deudor ausente fue gestor de sus nego-
citra emtionem pecunia sua liberavit; ius pristi- cios, y sin comprarlas liberó con su propio dinero
num domino restitutum videtur. I itur qui nego- las prendas; se considera haberse restituido al due-
tium gessit, utilem Servianum dari sibi non recte ño su primitivo derecho. Asi, pues, el que fué ges-
desiderabit; si tamen possideat, exceptione doli tor del negocio no pretender-a con razón que se le
defenditur. de a el la acción Serviana útil; pero si poseyera, se
deflendo con la excepción de dolo.
5 1-.—Quum venditor nume) ata sibl parte pretii & 1.-—Cuando el vendedor, habiendosele entre-
praedium, quod venierat, pignori accepisset, ac gado parte dei precio, hubiese recibido en prenda
postea residuum pretium emtori literis ad eum el predio, Que habla vendido, y después hubiese
missis donasset, coque defuncto donationem qui- donado al comprador lo restante del precio por car-
busdam modis inutilem esse constabat, iure pigue- ta que le envió, y muerto eiaparecia que de algún
ris fiscum frustra. petere praedium, qul successe- modo era indtil la donación, reauitö que en vano
rat in locum venditoris, apparuit; cuius pignoris reclama el predio por derecho de prenda el fisco,
solutum esse pactum prima voluntate donatio- que habla sucedido en lugar del vendedor; consta-
nis (1) constabat, quoniam inutilem pecuniae do- ba que por la primera voluntad dela. donación ha-
nationem lex facit, cui non est locus in pignore bla quedado disuelto el pacto de aquella prenda,
liberando. porque Ia Iey haee nula. la donación de in cantidad,
lo cual no tiene lugar en la liberación de la prenda-
& 2.— Defensor absentis cautionem iudicatum & 2.—EI defensor de un ausente prestó caución
solvi praestitit; in dominum iudicio postea trans- de pag-arae lo juzgado; transferido despues contra
lato, fideiussores ob rem iudicatam, quos defensor el principal el juicio, no quedarán obiigados por
dedit, non tenebuntur, nec pignora, quae de- causa. dela cosa juzgado. los ñadores, que dió el
derunt. defensor, ni las prendas que dieron.
2. Gams libro IX. (2) ad Edictum pro-vincia- 2. Garo; Comentarios al Edicto provincial, ti-
le.——Si creditor Serviana actione pig-nus & posses- bro IX.—Si el acreedor hubiere reclamado por lu.
sore petierit, et possessor litis aestimationem ob- acción Serviana la prenda al poseedor, y el posee-
tulerit, et ab eo debitor rem vindicet, non aliter dor hublere ofrecido Ia estimación dci litigio, y el
hoc facere concedetur, nisi prius ei debitum of- deudor reivindicase de el la cosa, no se le concede-
ferat. rá. que haga. esto de otro modo, sino ofreciéndole
primeramente lo que se le debe.
3. ULPIANUS libra VIII. Dispueatianum.— Si 3. ULPIANO; Disputas, libro VIII.—SI una co-
res distracta fuerit sic, nisi intra certum diem me- sa hubiere sido vendida de este modo, si dentro
liorem conditionem invenisset, fueritque tradita, de cierto termino no se hubiese encontrado mejor
et forte enitor, antequam melior conditio offerre- condición, y hubiere sido entregada, y acaso el
tur, hanc rem pignori dedisset, Marcellus libro comprador, antes que se ofreciera. mejor condición,
quinto Digestornm ait, finiri pignus, si melior hubiese dado en prenda esta cosa, dice Marcelo en
conditio fuerit allata; quamquam ubl sic res dis- el libro quinto del Digesto, que se extingue la
tracta est, nisi emtori displicuisset, pignus (iniri prenda, si se hubiere ofrecido mejor condición; aun-
non putet. que cuando la cosa se vendió de este modo, si no
hubiese desagradado al comprador, no opine que se
extinga la prenda.
4. IDEM libro LXXIII. ad Edictum.—Si debi- 4. EL meno; Comentar-ios al Edicto, libro
tor, cuius res pignori obiigatae erant, servum, LXXIII.—Si ei deudor, cuyos bienes habian sido
quem emerat, redhibuerit, an desinat Servianae obligados en prenda., hubiere restituido el esclavo
locus esse? Et magis est, ne desinat, nisi ex vo- que había comprado, ¿dejará de tener lugar ia ac-
luntate creditoris hoc factum est. ción Serviana? Y es más cierto que no deja de te-
ner Iugar, salvo si esto se hizo por voluntad dei
acreedor.
& 1.—Si in venditione pignoris consenserit cre- & 1.—Si el acreedor hubiere consentido en is.
ditor, vel, ut debitor hanc rem permutet, vel do- venta de la prenda, o para que et deudor poi-mute
net-, vel in dotem det, dicendum erit, pignus libe- la cosa, o la done, ó la de en dote, se habi-a- de
rari, nlsl salva causa pignoris sui consensit vel decir, que se libera la. prenda, si no cºnsintió () en
venditioni, vel ceteris; nain solent multi salva la venta, ó en lo demas, quedando salva lacausa
causa pignoris sui consentire. Sed et si i se ven- de su propia prenda; porque suelen consent-r mu-
diderit creditor, sic tamen venditionem ecit, ne chos dejando salva la causa 'de su prenda. Mas si la
discederet a pig-nore, nisi ei satisfiat, dicendum hubiere vendido el mismo acreedor, ero hizo laven-
erit, exceptionem ei non nocere. Sed et si non con- ta de suerte que no desistiese de a prenda, Si no
cesserat pignus venundari, sed ratam habuit ven- se le satisiicicra, se habrá. de decir. ne no le per-
ditionem, idem erit probandum. judica la excepción. Pero si no ha ia permitido
que se vendiera la prenda, sino que rat-fico la ven-
ta, tambieu se habra de admitir lo mismo.
& ºz.—Belle quaeritur (3), si forte venditio rei & 2.—Con razón sc pregunta, sl acaso no. fuere
specialiter obligatae non valeat, an nocere haec valida ia venta de la cosa especialmente obligada,
res creditori debeat, quod consensit, ut puta. si ¿deberá esta. circunstancia perjudicar al acreedor,
qua ratio iuris venditionem impediat? Dicendum porque consintió, como, por ejemplo, si alguna v_a-
est, pignus valere. zon de derecho impidiera la venta? Se ha de decir,
que subsiste la prenda.
sit, quum forte alius hypothecam possidebit? Sed esto se hubiera tratado, cuando acaso otro'poseye-
quum pactum conventum exceptionem perpetuam re la hipoteca? Mas como nn pacto eonvenido pro-
pariat, eadem et in hoc casu possunt dici, ut et ab duce excepción perpetua, también en este caso
hypotheca discedatur. puede decirse io mismo, para que tambien haya.
desistimiento de Ia hipoteca.
:; l.—Si paciscatnr creditor, ne intra annum pe- % 1.—Si ei acreedor pactam que no pedira el di-
cuniam petat, intelligitur de hypotheca quoque nero dentro de un año, se entiende que también
idem pactus esse. pactó lo mismo respecto a ia hipoteca.
g 2.—Si convenerit, ut pro hypotheca fideiussor 5 2.—Si se hubiere convenido que se diese iia-
daretur, et datus sit, satisfactum videbitur, ut hy- dor en lugar de ia hipoteca, y se hubiera dado, se
potheca liberetur. Aliud est,. si ius obligationis considera. haberse cumplido, para. que quede libre
vendiderit creditor, et pecuniam acceperit; tunc la hi oteca. Otra cosa es, si el acreedor hubiere
enim manent omnes obligationes integrae, quia ven ido el derecho de la obligación, y hubiere re-
pretii ioco id accipitur, non solutionis nomine. cibido el dinero; porque en este caso permanecen
integras todas las obligaciones, porque E-e recibe
esto en lugar de precio, ne per razón de pago.
53.—Satisfactnm esse creditori intelligitur, et & 3.—Eutiendese haberse satisfecho al acreedor,
si iusiurandum delatum datnm est, hypothecne si se dio juramento deferido, de que la cosa no es-
non esse rem obligatam. taba obligada en hipoteca..
5 E).—Quodsi is fundus a Maevio alicui obligatus g, Si.—Pero si este fundo fuera poseido obligado
possideatur, cui nondum satisfactum erit, tuuc por Mevio a alguien, a quien aun no se hubiere sa-
rursus aequum erit excipi, «si non voluntate cre— tisfecho, tambien en este caso serti justo que se ex-
dítoris veniit»; licet enim dolus maius debitoris cepcione, «si no se vendió con la voluntad dei acree-
interveniat, qui nou solvit, tamen secundus credi- dor»; porque aunque intervenga dolo malo del deu-
tor, qui pignori accepit, potior est. dor, que no pagó, sin embargo, el segundo acrec-
dor, que lo recibió eu prenda, es preferido.
5 10.—Tutius tamen est, si debitor a creditore g 10.-Poro es más seguro, que si el deudor pidie—
petat, ut ei permittat pignus vendere, quo magis ra al acreedor, que le permita vender la prenda,
satisfaciat, ante (1) cautionem accipere ab eo, qui para mas bien pagarle, reciba antes canción del
rem cmturus erit, ut pretium rei venditae nsque que hubiere de comprar ia cosa, de quo se entre-
ad summam debiti creditori solvatur. gara en pago al acreedor ei precio de la cosa ven-
dida hasta. el importe de la. deuda.
5 ll.—Venditionis autem appellationem gene- g ll.-Mas la denominación de venta debemos
raliter accipere debemus, ut et si legare permisit, admitirlo en general, para. que también si ie per-
valeat, quod concessit.-, quod ita intelligemus, ut et mitió legar, valga lo que concedió; lo no enten-
si legatum repudiatum fuerit, convalescat pignus. deremos dc este modo, que también si ubicre si-
do repudiado el legado, se convalide la prenda.
& 12.—Si debitor vendiderit rem, nec tradiderit, % 12. «Si ei deudor hubiere vendido la cosa., y
an non re ellatur creditor, quasi (2) adhuc res in no la hubiere entregado, ¿acaso no será repelido
bonis sit ebitoris, an vero, quum teneatur ex em- cl acreedor, cual si in cosa estuviera todavia en
to, pignus extinguatur? Quod et magis est. Sed los bienes del deudor, ó se extinguira la. prenda,
quid, si pretium venditor consecutus non sit, nec estando obligada por la acción de compra? Lo que
1 aratus sit emtor dare? Tantundem potest dici. también es mas cierto. Pero ¿que se dirá., si ei ven-
dedor no hubiera percibido ei precio, y el compra-
dor no estuviera dispuesto a darlo? Puede decirse
otro tanto,
& 13.—Sed si permiserit creditor vendere, debi— & IS.—Poro si ei acreedor hubiere pormitido ven-
tor vero donaverit, an exceptione illum summo- der, y el deudor hubiere hecho donación, ¿io repe-
veat, an facti sit magis quaestio, numquid ideo lerá acaso con la excepción, 6 habrá más bien una
venire (3) voluit, ut pretio accepto ipsi quoque res cuestión de hecho, tal vez porque quiso que se ven-
expediat? Quo cnsu non nocebit consensus. Quod- diera para que recibido el precio también á. el le
si in dotem dederit, vendidisse in hoc casu recte aprovechara la cosa? En cuyo caso no perjudicará
videtur propter onera matrimonii. In contrarium ei consentimiento. Mas si hubiere dado en dote, con
si concessit donare, et vendiderit debitor, rcpelie- razón posee en este caso que vendió por causa de
tur creditor; nisi si quis dicet, ideo concessisse do- las cargas del matrimonio. Al contrario, si permi-
nari, quod amicus erat creditori is, cui donabatur. tió hacer donación, y el deudor hubiere vendido,
sera repciido el acreedor; a no ser que alguno di-
ga, que permitió que se hiciera donación por esto,
poi-que era amigo del acreedor aquel & quien se
acia la donación.
% 14.—Quodsi concesserit decem vendere, ilie ;; 14.—Poro si hubiere permitido vender por diez,
qninqne vendiderit, dicendum est, non esse repel- y el hubiere vendido por cinco, se ha. de decir, que
iendum creditorem. In contrarium non erit quae- no ita de ser repclido el acreedor. Por el contrario,
rendnm, quin recte vendit, si pluris vendiderit, no se habrá de preguntar si vende bien, si hubie—
quam concessit creditor. re vendido en más de lo que permitió el acreedor.
& 15.fNon videtur autem consensisse creditor, ?, 15.-Mas no se considera que consintió el acree-
si sciente eo debitor rem vendiderit, quum ideo dor, si sabiéndolo ei, hubiere ei deudor vendido la.
passus est venire, quod sciebat ubique pignus sibi cosa, porque consintió que se vendiera. por esto,
dnrare; sed si subscripserit forte in tabulis emtio- porque sabía que donde quiera. subsistia para el
nis, consensisse videtur, nisi manifeste appareat, la prenda; pero si acaso hubiere firmado en la es-
deceptum esse; quod observari oportet, et si sine critura de compra, se considera que consintió, á.
scriptis consenserit. no ser que claramente aparezca que fue engañado;
lo que debe observarse, también si hubiere consen-
tido sin escrito.
5 16.— Si debitori concessum sit, et heres eius g 16.———Si se le hubiera concedido al deudor, y
vendiderit, potest facti quaestio esse, quid intelle- hubiere vendido su heredem, ¿puede haber la cues-
xit creditor? Sed recte veniisse dicendum est, hac tión de hecho de io que entendió ei acreedor? Mus
enim subtilitate.-s ab iudicibus non admit-tuntur. se ha de decir que se vendió bien,porque estas su-
tilezas no sonadmitidas por los jueces.
& 17.—Si debitor forte concessa, venditione desi- 17.—Si concedida la venta, hubiere acaso de-
erit possidere, et novus possessor vendiderit, an ja o de poseer el deudor, y hubiere “rendido el
duret pignus, quasi personae permiserit creditor? nnevo poseedor, ¿subsistirá la prenda, cual si el
Quod et magis est, nam si novo possessori, non acreedor se lo hubiere permitido a la persona? Lo
debitori, a quo hypothecum accepit, concessit cre- que también es más cierto, porque si el acreedor
ditor vendere, dice-udum est, nocere ei exce- le permitió vender al nuevo poseedor, y no al deu-
ptionem. dor, de quien recibió la hipoteca, se ha de decir que
le perjudica la excepción.
5 IS.—Sed si intra annum aut biennium con- & IS.—Poro si el acreedor hubiere consentido
senserit creditor vendere, post hoc tempus ven- dileenägläia diestro de un aiio ó de un bienio, veái—
dendo non aufert pig-uns creditori. ] reua
Bsusdees te tiempo, uo quita. a p
algum—ceder.
& IS.—Si creditor hypothecaria. usus a posses- el acreedor ia ac-
-
ción ¡BJ—Si habiendo
hipotecar-ia. eiercitado
hubiere cºnseguido del poseedor
sore litis aestimationem consecutus fuerit, et a de-
bitore petat debitum, puto doli mali exceptionem
ei obstituram. ' da,BStlpiacron
ia dci litigio, y pidiese al deudor la deu-
0131110 que ic obstat-a ia excepción de dolo malo.
9. Moonsrnms libro IV. Responsorum.— Ti- 9. MODESTINO; Respuestas, libro I V.—'I'icio dió
tius Sempronio fundum pignori dedit, et eundem en prenda un fundo a Sempronio, v después dió
fundum postea Caio Seio pignori dedit; atque ita en prendalei mismo fundo a Cayo Seyo; vde este
idem Titius Sempronio et Caio Seio fundum eun- modo ei mismo Ticio vendió por cornpietö ei niis-
dem iu assem vendidit, quibus pignori ante dede- mo fundo a Sempronio y Cayo Sei-o, acuda uno dc
rat in solidum singulis; quaero, an venditione in- ios que se io habia dado antes integramente en
terposita ius pignoris extinctum sit, ac per hoc ius prendit;. pregunto, ¿interpuesta ia, venta., Se habrá
solum emtionis apud ambos permanserit? Modesti- extinguido el derecho de prenda, v por esto habrá
nus respondit, dominium ad eos, de quibus quae- quedado en ambos solo el derecho'de compra? Mo-
ritur, emtionis iure pertinere; quum consensum destuio responditi, que per derecho de compra per-
mutuo venditioni dedisse proponantur, invicem tenece ei dominio a estos de que se trata; pues ale-
pignoraticlam actionem eos non habere. gandose que ambos dieron mútuamente su conse-
timiento para la venta, no tienen ellos mutuamente
la acción pignoraticia.
5 1.-—Titius Seio pecuniam sub pignore fundi & 1.—Ticio habia. dado dinero a Seyo bajo prenda
dederat, qui fundus quum esset Reipubiicae ante de un fundo, y por estar obligado antes este fundo
obligatus, secundus creditor pecuniam Reipublicae a la Republica, ei segundo acreedor pagó la deuda
eam solvit; sed Maevius extitit, qui dicebat, ante ala Repübiica; pero se presente Mevio, que decia,
Rempublicam sibi fundum obligatum fuisse, in- que antes que a ia Republica le habia sido obliga-
veniebatur autem Maevius instrumento cautionis o a ei el fundo, mas se hallaba que Mevio inter-
cum Republica facto a Seio interfuisse, et subscri- vino en un instrumento de caución hecho porSeyo
psisse, quo caveret Seius, fundum nulli alii esse con la República.,y que io subscribió, en ei cual
obligatum; quaero, an actio aliqua in rem Maevio aseguraba Seyo, que ei fundo no estaba obligado
competere potest? Modestinus reSpondit, pignus, a otro aiguno; pregunto, ¿puede competer a Mevio
cui is, de quo quaeritur, consensit, minime eum alguna acción real? Modestino respondió, que este
retinere posse. de quien se habia no puede de ninguna manera re-
tener ia prenda, para la cual consintió.
10. PAULUS lib-ra III. Quaestionum.—Voiun- 10. PAULO; Cuestiones, libro IH.—Con ia vo-
tate creditoris pignus debitor vendidit, et postea luntad del acreedor vendió ei deudor la prenda, y
placuit inter eum et emtorem, ut a venditiOue dis- desimes se convino entre ei y el comprador a ar-
cederent; ius pignorum salvum erit creditori; tarse de la venta; el derecho de prenda que ars.
nam sicut debitori, ita et creditori pristinum ius salvo al acreedor; porque asi como al deudor, asi
restituitur; ne ue omnimodo creditor pignus re- también se restituye su autia-uo derecho al acree-
mittit, sed ita emum, si emtor rem retineat, nec dor; y el acreedor no remite de todos modos la pren-
reddat venditori. Et ideo si iudicio quoque acce- da, sino solamente de esta suerte, si ei comprador
pto venditor absolutus sit, vel quia non tradebat, retuviera la cosa, y no la devolviera al vendedor.
in id, quod interest condemnatus, salvum fore Y por esto, si también después de aceptado el jui-
pignus creditori dicendum est; haec enim accidere cio hubiera sido absuelto el vendedor, ö sido con-
otuissent, etiamsi non voluntate creditoris veu- denado en io que importa, porque no hacia ia en-
idlsset. trega, se ha de decir que ia prenda quedará. salva
ai acreedor; porque estas cosas habrían podido su-
ceder, aunque no hubiese vendido con la. voluntad
dei acreedor.
ä 1.——Creditor quoque si pignus distraxit, et ex ,, & 1.—Tambien si el acreedor vendió la prenda,
venditione recessum fuerit, vel homo redhibitus, y hubiere habido desistimiento de ia venta, o hu-
dominium ad debitorem revertitur. Idemque est in biere sido devuelto el esclavo, revierte el dominio
omnibus, quibus concessum est rem alienam veu- al deudor. Y lo mismo es respecto a todos aquellos
dere; non enim, quia dominium transferunt, ideo a quienes se concedió que vendieran una cosa aje—
ab emtore ius eius recipiunt, sed in pristinam cau- na; pues no porque transfieren el dominio, reciben
sam res redit resoluta venditione. por eilo del comprador su derecho, sino que la cosa
vuelve a. su primitiva condicion, disueita ia venta.
11. IDEM libro IV. Remeras-amm.— Lucius Ti- 11. EL MISMO; Respuestas, libra IV.—«Lucio Ti-
tius, quum esset uxori suae Caiae Seiae debitor cio, siendo deudor de su mujer Caya. Seva, bajo
sub ignore sive hypotheca praediorum, eadem prenda () hipoteca de unos predios, juntamente con
prae in cum uxore sua Sela (1) Septiciae commu- su mujer Soya dió en dote los mismos predios en
nis ñliae nomine Sempronio marito eius futuro in nombre de Septicia, hija de ambos, & Sempronio,
dotem dedit; postea defuncto Lucio Titio Septicia futuro marido de est-a; despues, habiendo fallecido
filia abstinuit se hereditate paterna; quaero, an Lucio Ticio, su hija Septicia se abstuvo dela he—
mater eius hypothecam persequi possit? Paulus rencia paterna; pregnntohapodra su madre perse-
respondit, pigneris quidem obligationem praedio- guir la hipoteca? Paulo respondió, que se conside-
rnm Caiam Seiam, quae viro pro lilia communi in ra que Cai-va Seva, que convino con su marido el
dotem eadem danti consensit. quum communis dar en dote por la hija de ambos los mismos predios,
filiae nominc darentur, remisisse videri, obliga- puesto que se dieron en nombre de la hija de am-
tionem autcm personalem perseverasse; sed ad- bos, remitió ciertamente la obligación de la prenda
versus eam, quae. patris hereditate se abstinuit, de los predios, pero que subsistióla obligación per-
actionem non esse dandam. sonal; pero que contra ella, que se abstuvo de la
herencia del padre, no se ha de dar acción.
12. IDEM libro V. Responsorum.- Paulus re- 12. EL Mlsno; Respuestas, libro 17.—Paulo res-
spondit, Sempronium antiquiorem creditorem cen- pondió, que consintiendo Sempronio, acreedor más
sentientcm, quam debitor eandem rem tertio (1) antiguo, al obligar el deudor la misma cosa a un
creditori obligaret, ius suum pignoris remisisse tercer acreedor, parece que remitió su derecho de
videri, non etiam tertium in locum eius successis- prenda, no que también el tercero le sucedió en el
se, et ideo medii creditoris meliorem causam effe- lugar de el, y qne por esto se hizo mejor la causa
ctam. Idem observandum est, et si Respublica del segundo acreedor-. Lo mismo se ha de observar,
tertio loco crediderit. también si ia Republica hubiere prestado en ter-
cer lugar.
5 1.-— Qui pignoris iure rem persequuntur, a e 1.—Los que per derecho de prenda persiguen
vindicatione rei eos removeri solere, si qualiscun- la cosa, suelen ser repelidos de la reivindicación
que possessor offerre (2) vellet; neque enim debet de la cosa, si cualquier poseedor quisiera ofrecer
quaeri de iure possessoris, quum ius petitoris re- el ago; porque ni debe hacerse investiºación sobre
moveatur soluto pignore. el derecho del poseedor, cuando, liberadºs. la prenda,
queda extinguido el derecho del demandante.
18. Tarpnomuus libro VIII. Disputationum. 13. Tmromuo; Disputas, libro VIII.—Sl deli-
—Si deferente creditore iuravit debitor, se dare riendolo el acreedor juró el deudor, que el no de—
non oportere, pignus liberatur, quia perinde ha— bla dar, queda liberada la prenda, orque se con-
betur, atque si iudicio absolutus esset; nam et si sidera lo mismo que si hubiese si o absuelto en
a iudice, quamvis per iniuriam, absolutus sit de— juicio; porque tambien si por el juez hubiera sido
bitor, tamen pignus liberatur. absuelto, aunque con injusticia, el deudor, queda,
no obstante, liberada la prenda.
14. LABEO libro V. Posterio-rmn a Iavoleno 14. LABEON', Obras póstuma… compendiadas
epítomatorum.—Cnm colono tibi convenit, ut in- por Jaooleno, libro V.—Convlnose entre ti y el
vecta, importata pignori essent, donec merces tibi colono, que las cosas llevadas ¿ importadas estuvie-
soluta, aut satisfactum esset, deinde mercedis no- sen en prenda, hasta que se te hubiese pa ado el
mine fideiussorem a colono accepisti; satisfactum arrendamiento, ó se te hubiese satisfecho, y espadas
tibi videri existimo, et ideo illata pignori (3) esse por razón de la pensión reciblste del colono iiador;
dcslisse. opino que parece que se te satisiizo, _v que por esto
dejaron de estar en prenda las cosas llevadas.
15. SCAEVOLA libro VI. Digestarum (4).— Pri- 15. Scsvom; Digesto, libro VI.—La herencia
mi creditoris, qui pignori praedia acceperat, et del primer acreedor, que babia recibido en prenda
posterioris, cni quidam ex iisdem fundis dati erant, los predios, y de otro posterior, a quien se habían
ad eandem personam hereditas devenerat; debi- dado algunos de estos mismos fundos, habia recai—
tor offerebat, quantum a. posteriore creditore mu- do en una misma persona; el deudor ofrecia. cuan-
tuatus fuerat; respondit, cogendum accipere salvo to habia recibido en mutuo del acreedor posterior;
iure pignoris prioris contractus. respondió, que ha de ser obligado a recibirlo, que-
dando a salvo el derecho de prenda del primer
contrato.
(i) FACIUNTo,Hat.
EAQUE,Ha£. (12) QUIS, Hat.
3) versus-r. [lat. Valg. (la) VENDITORI, inserta Hat.
Si) AC, Hat. Valg. (H) TUM, ¡lat.
(5) PRONUNI-IANDO,HaL Valg. (15) MORTISVE CONSCISCENDAE CAUSA, Hal.
((i) 'VENIERI'I', Hat. (iu; SIVE IN ARENAM, Ha _
(7) QUAM,Hal. ll?) mrnmnssuu, Hat.
(¡i) Furni-lat. (IH) rRONUNrIEx-r. Valg.
(9) FUERIT, Hat. (19) aliquam, Valg.
(10) NOMINE, ¿user—tata Valg. ("'O HM.,- demonstrate. el códice If'l.
(li) El (en lugar de ALIUD), Hal. (ºf) Valg..- itsque, et códice Fl.
DIGES'I'0.——-LIBBO xxI: TITULO I 37.
Aediles. tollendae dubitationis gratia bis zm rail dad, como si alguno fuera tartamudo, porque este
auto") [de eadem re] idem dixisse, ne qua dubitatio más bien es defectuoso, que no está enfermo. Yo
superesset. opino que los Ediles para quitar dudas dijeron dos
veces lo mismo respecto de la misma. cosa, para
que no quedase duda. alguna.
% 8.—Proinde si quid tale fuerit vitii sive morbi, 5 8.—Por consiguiente, si hubiere habido algún
quod usnm ministeriumque hominis impediat, id vicio o enfermedad tal, que impida cluso y el servi-
dabit rcdhibitioni locum, dummodo meminerimus, cio dei hombre, dará lugar a la redhibición , con tal
non utique quodlibet quam levissimum efficere, ut que hayamos tenido presen te, que cualquier cosa. su—
morbosus vitiosusve habeatur. Proinde levis febri-- mamente leve no hace ciertamente que sea conside-
cuia, aut vetus quartana, quae tamen iam sperni rado cnfermo 6 defectuoso. Por lo tanto, uua ligera
potest, vel vuluusculum modicum, nuilum habet calenturilla, 6 una cu artana antigua, pero que sin
in se delictum, quasi pronuntiatum non sit, con- embargo puede ya despreciarse, ó una pequeña he-
t-emni enim haec potuerunt;, exempli itaque gratia rida, no contiene en si ninguna culpa, porque uo se
referamus, qui morbosi vitiosique sunt. haya declarado, porque estas cosas pudieron des-
preciarse, y asi por ejemplo expresamos quienes se
dicen enfermos 6 defectuosos.
g E).—Apud Vivianum quaeritur, si servus iuter 5 9.—Pregúntase Viviano, si un esclavo Que está
fanaticos non semper caput iactaret, et aiiqua pro- entre los fanáticos, no perdiera siempre la cabeza,
fatus esset, an nihilominus sanus videretur; et ait y hubiese profetizado algunas cosas, se considera—
Vivienne, nihilominus hunc sanum esse; neque ra no obstante sano; y dice Viviane, que sin em-
enim nos, inquit, minus animi vitiis (1) aliquos bargo este está sano; porque dice, que nosotros no
sanos esse intelligere debere-, alioquin, inquit, fu- debemos entender que algunos están menos sanos
turum, ut in infinito (2) hac ratione muitos sanos por defectos del espiritu; de otra manera, dice, su-
esse negaremus, utputa levem, superstitiosnm, cedería que por esta razon negariamos que muchos
iracundum, contumacem, et si qua. similia sunt hasta lo infinito estaban sanos, por ejemplo, el-li-
animi vitia, magis enim de corporis sanitate, quam gero, el supersticioso, el iracundo, el contumaz, y
de animi vitiis promitti (3). Interdum tamen, in- los que tiene-n algunos otros delectos semejantes
quit, vitium corporale usque ad animum perveni- del esplrltu, porque más bien se promete respecto
re, ct cum vitiare, veluti contingeret open,-nm.“. [fu- a la sanidad del cuerpo, que respecto si. los defec-
rioso], quia id ei ex febribus acciderit. Quid ergo tos del ánimo. Pero a veces, dice, el defecto corpo-
est, si quid sit animi vitium tale, ut id a venditore ral llega hasta el espíritu y lo vicia, como aconte-
excipi oporteret, neque id venditor, quum sciret, cerla en el loco, porque aquel lc hubiere prevenido
pronuntiasset? Ex emto eum teneri. de calenturas. ¿Luego que se dirá, si eldefecto del
espiritu fuera tal, que debiera ser exceptuado por
el vendedor, y sabiéndolo el vendedor no lo hubie-
se manifestatio? Que queda el obligado Por la ac-
ción de venta.
& 10.—Idem Vivianus ait, quamvis aliquando f.“; 10.—Dice el mismo Viviana, que aunque algu-
quis circa fana bacchatus sit, et responsa reddide- na vez hubiera alguno enloquecido como bacante
rit, tamen si nunc hoc non faciat, nullum vitium cerca de lugares sagrados, y hubiere respondido
esse; neque eo nomine, quod aliquando id fecit, como tal, sin embargo, si ahora no hiciera. esto, no
actio est, sicuti si aliquando febrem habuit. Cete- hay defecto alguno; y no hay acción por la razón
rum si nihilominus permaneret In eo vitio, ut circa de que hizo esto alguna vez, asi como si alguna
fana bacchari soleret, et quasi demens responsita- vez tuvo fiebre. Pero si no obstante permanecie-
ret (4), etiamsi per luxuriam id factum est, vi- se con este defecto, que cerca delos lugares sagra-
tium tamen esse, sed Vitium animi, non corporis, dos acostumbrase a enloquecer como bacante, y
ideoque redhiberi non posse, quoniam Aediles de coutestase como demente, aunque esto sucedió por
corporalibus vitiis loquuntur; attamen ex emto injuria, hay. sin embargo vicio, pero vicio del espi-
actionem admittit. ritu, no del cuerpo, y por consiguiente no puede
ser objeto de la acción redhibitoria,'porqne los Edi-
les hsblan de los defectos corporales; pero admite
la acción de compra.
& 11.—Idem dicit etiam in his, qui praeter mo- 5 11.—Lo mismo dice también respecto de aque-
dum timidi, cupidi avarlque sunt, aut iracundi, llos que son demasiado timidos, codiciosos y uva-'
ros, 6 iracundos,
2. PAULUS (5) libro I. ad Edictum Aedilimn 2. PAULO; Comentarios al Edicto de los Ediles
c-urr-ulium.—vel melancholici, Corales, libro I.—ó melancólicos,
3. GAIUs libro I. (6) ad Edictum Aedilium 3. Guro; Comentarios al Edicto de los Ediles
curruiium.—vel protervi, vel gibberosi, vel cur- Curutes, libro I.—6 soberbios, 6 gibosos, 6 encor-
vi, vel pruriginosi, vel scabiosi; item muti et vados, 6 padecen comezón 6 sama; y también los
surdi; mudos y los sordos;
4. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedilium 4. ULPIANO: Comentarios al Edicto de los Edi-
tumultum.—ob quae vitia negat redhibitionem les Curetes, libro I. —por cuyos defectos dico quo
eses, ex emto dat actionem. no hay Ia acción redhibitoria, y da la acción de
compra.
& 1.—Sed si vitium corporis usque ad animum & 1.-—Pero si el defecto del cuerpo trasciende
penetrat, forte si propter febrem loquantur aliena, hasta el espiritu, acaso si por causa de la. iiebre
vel qui per vicos more insanorum dci-¡deuda lo— hablaran despropósitos, ¿. los que a manera de lo-
quantur, in quo sic (l) animi vitium ex corporis cos dlcen por los pueblos cosas de risa, eu cuyo ca-
vitio accidit, redhiberi posse. so nace de este modo el vicio del espiritu del de-
fecto del cuerpo, puede ser objcto de la acción
redhibltoria.
5 2.—ltem aleatores et vinarios non contineri 5 2.—Asimismo, los jugadores de azar y los da-
Edicto, quosdam respondisse Pomponius ait; quem- dos al vino, dice Pomponio, que respondieron algu-
admodum nec gulosos, nec impostores, aut men- nos que no están comprendidos en este Edicto; asi
daces, aut litigiosos. como tampoco los golosos, ni losimpostorcs, (: meu-
tirosos ó pleitistas.
& ti.—Idem Pomponius ait, quamvis non val— & 3.—Dice el mismo Pomponio, qne aunque el
de (2) sapientem servum venditor praestare de- vcndedor no deba entregar un esclavo muy inteli-
beat, tameu, si ita. fatuum vel morionem vendide- gente, sin embargo, si hubiere vendido uno de tal
rit, utin eo usus nullus sit, videri vitium. Et modo fatuo 6 necio, que ningun uso pueda hacer—
videmur hoc iure uti, ut vitii morbique. appellatio se de el, se considera que hay vicio. Y parece que
non videatur pertinere, nisi ad corpora-, animi au— usamos de este derecho, que la denominación de
tem vitium ita demum praestabit venditor, si pro- vicio y de enfermedad no se entienda que corres-
misit, si minus, non; et ideo nominatim de errone. ponde sino a los cuerpos; mas el vendedor respon-
et fugitivo excipitur, hoc enim animi vitium est, derá de vicio del espiritu solamente de este modo,
non corporis. Unde quidam iumenta pavida et si lo prometió, y sino, no; y por esto se haec excep-
calcitrosa morbosis non esse annumeranda dixe- cióu expresamente del vagabundo y del fugitivo.
runt, animi enim, non corporis hoc vitium esse. orquc este es vicio del esplritu, no del cuerpo. Por
0 cual dijeron alo-unos, que las caballerías espanta-
dizas y falsas no debian contarse entre las enfermas,
porque este es vicio del espiritu, no del cuerpo.
& xi.—In summa, si quidem animi tautum vi- 4.—-—En suma, si verdaderamente el vicio es só-
tium est, redhiberi non potest, nisi si dictum est, lo del ánimo, no puede tener lugar la acción red-
hoc abesse, et non abest; ex emto tamen ag'i po- liibitoria, salvo si se dijo que no lo habia, y lo hay;
test, si sciens id vitium animi reticuit, si autem pero se puede ejercitar la accion de compra, si a
corporis solius vitium est, aut et corporis, et ani- sabiendas calló este vicio del esplritu, mas si el vi-
mi mixtum vitium, redhibitio locum habebit. cio es sólo del cuerpo, o vicio mixto, asl del cuer-
po, como del espiritu, tendra lugar la redhibicióu.
& IS.—Illud erit annotandum, quod de morbo g ().—Habra de notarse esto, que lo que en ge-
generaliter scriptum est, non de soutico morbo. neral se ha escrito de la enfermedad, no se entien-
Nec mirum lloc videri Pomponius ait; nihil enim de de la enfermedad habitual adquirida. Y dice
ibi agitur de ea. re, cui hic ipse morbus obstet. Pomponio, que esto no parece extraño-, porquc alli
no se trata dc nada de aquello para lo que a alguno
le sirva de impedimento esta misma enfermedad.
(i.—Idem ait, non omnem morbum dure locum & 6.—Dice el mismo, que no toda enfermedad da
re hibitioni, ut puta levis lippitudo, aut levis den- lugar á. la redhibición, como, por ejemplo, una le-
tis auriculaeve dolor, aut mediocre ulcus; non de- ve, duxión de ojos, ó un lijero dolor de muelas, ¿¡
nique febriculam quantulamlibet ad causam liuius de oido, ¿ uua pequeña úlcera' y finalmente, que
Edieti pertinere. una lijera calenturilla no se comprende en el te-
nor de este Edicto.
5. PAULUS libro XI. ad Sabinmn.—Et quan— 5. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro XI.—Y
tum interest inter hace vitia, quae Graeci xatzozñzl'av cuanta diferencia media entre estos vicios, que los
,'vitiositatcm] dicunt, interque nat-50; [perturbatio- Griegos llaman tachas, y entre la indísposieión, ó
nem], aut vá… [morbum], aut &,äfmeriz-J [aegrotatio- enfermedad, o padecimiento, otra tanta diferencia
nem], tantum inter talia vitia et eum morbum, ex hay entre tales vicios y la enfermedad por la que
quo quis minus aptus usui sit, differt. uno sea menos apto para un uso.
(1) HM.; sit, ei códice FL. (3) neque vitiosum, ¡usarla, ln Valg/,
(2) Hat. Vaig; valide. et codice FI. li) non. inserit./. Hut.
DIGESTO.-—L1BRO xxi: TÍTULO 1 89
?. PAULUS libro XI. ad Sabinum.— sin autem 7. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro XI.-—
quis ita spado est, ut tam necessaria pars corpo- pero si de tal suerte es alguien espadön, que por
ris ei (1) penitus absit, morbosus est. completo le faltara parte tan necesaria del cuerpo,
es enfermo.
11. PAULUS libro XI. ad Sabinum.— Cui dens 11. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro XI.—
abest, non est morbosus; magna. enim pars homi- Aqnel á quien le falta. algún diente no es tenido
num aliquo dente caret, ne ue ideo morbosi sunt; gor enfermo; porque una gran parte de los hom-
praesertim quum sine denti us nascimur, nec ideo res carece de algún diente, y no por eso son eu-
minus sani sumus, donec dentes habeamus, alio- fermos; principalmente, porque nacemos sin dien-
quin nullus senex sanus esset. tes, y no por eso estamos menos sanos hasta que
tenemos dientes, pues de otro modo ningún ancia-
no estaria sano. '
12. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedüium 12. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-
uenalium—Qui clavum habet, morbosus est; sed les Curules, libro I.—El que tiene uu clavo es en-
et polyposns. fermo; y también el que tiene un pblipo.
& 1.—Eum, qui alterum oculum, aut alterum €; 1.-—Escribe Pedio, que el que tiene un ojo, 6
maxillam maiorem habet, si recte iis utatur, sa- una mandibula mayor que otra, si usura. bien de
num videri Pedius scribit; ait enim, inaequalitatem ellos, es tenido por sano; porque dice, que la des-
maxillarum, oculorum, brachiorum, si nihil ex mi— igualdad de las mandíbulas, delos ojos, o de 108
(1) Hal. Vida.; et, el códice FI, (5) redhiberi posse. Sed quid de myope? morbosnm esse
(2) libro ll. ad edictum Aedilium currulium, Hal. constat. Idem ubi homo, Hai.
(3) libro XL. nd Sabinum. Hal. (6) vahliana-;, [lusciosos], Hal .
(A) h ydropico (m lugar de myope), Hal. (7) eluscutionem, otros en Hat.
40 Munera—meno xxl: 'ri-rULO I
nisterio praestanda subtrahit, extra redhibitionem brazos, si nada quita á. la prestación de servicios,
esse. Sed et latus vel crus brevius potest affero cae fuera. de la redhibición. Pero un costado o una
impedimentum; ergo et hic erit redhibendus. pierna más corta uede producir impedimento; lue-
go también este eberá ser objeto de redhibicióu.
% 2.—Si quis natura gutturosus sit, aut oculos % 2.—Si por naturaleza. tuviera alguno tumores
eminentes habeat, sanus videtur. en el cuello, 6 tuviera los ojos salientes, es consi—
derado sano.
& ii.—Item sciendum est, scaevam non esse mor- g il.—Asimismo se ha de saber, que cl zurdo no
bosum vel vitiosum, praeterquam si imbecillitate es enfermo (: defectuoso, salvo si per debilidad de
dextrae validius sinistra utitur, sed hunc non la derecha usa. mas útilmcnte de la izquierda, pe—
scaevam, sed mancum esse. ro que este no es zurdo, sino maneo.
5 4.-Is, cui os oleat, an sanus sit, quaesitum g 4.——Se pretrunto, si aquel á. quien le huele mal
est; Trebatius ait, non esse morbosum, os alicui la boca es tenido por sano; dice Trebecio, que no
olere, veluti hircosum, strabonem (1); hoc enim ex es enfermedad que a alguuo le huela la boca, como
illuvie oris accidere solere-, si tamen ex corporis al que le huele a macho cabrio, 6 tiene sarro en los
vitio id accidit, veluti quod iecur, quod pulmo, aut dientes; porque esto suele suceder por suciedad de
aliud quid similiter dolet (2), morbosus est-. la boca; pero si esto acontece por vicio del cuerpo,
por ejemplo, porque padece del higado, del pulmön,
() de alguna otra cosa semejante, es enfermo.
13. GAIUS tib-ro I. ad Edictum Aedittum cur- 13. GAYo; Comentarios al Edicto de los Ediles
rulium.——Item claudus (3) morbosus est. Curetes, libro I.—Ta.mbién el cojo es enfermo.
14. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aeditium 14 ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-
currultum.—Quaeritur de es. muliere, quae sem- les Curutes, libro I.—Respecto de aquella mujer,que
per mortuos parit, au morbosa sit; et ait Sabinus, siempre pare muertas las criaturas, pregüntase si
si vulvae vitio hoc contingit, morbosam esse. es tenida por enferma; y dice Sabino, que si sucede
esto por vicio de la vulva, es tenida por enferma.
& 1.—Si mulier praegnans veuierit, inter onmes g 1.—Si hubiere sido vendida. una mujer emba-
convenit, sanam eam esse; maximum enim ac razada, convienese por todos que esta sana; por-
praecipuum munus feminarum est accipere (4) ac que la. mayor y la principal función delas mujeres
tueri conceptum. es recibir y conservar lo concebido.
% 2.—Puerperam quoque sanem esse, si modo & 2.-La recién parida también es tenida por sa-
nihil extrinsecus accidit, quod corpus eius in ali- na, si no sobreviene:algunaccidente extrluseco,
quam valetudinem inimitteret. que sujete su cuerpo & alguna enfermedad.
3. —-De sterili Caelius distinguere Treba- 5 3.—En cuanto a la estéril dice Celio, que dis-
tium (5) dicit, ut, si natura sterilis sit, sana sit, si tingue Trebacio, que si fuera esteril por naturale-
vitio corporis, contra. za, es tenida por sana, y al contrario, si por vicio
del euer o.
5 4.—Item de eo, qui urinam facit, quaeritur; g 4. — regúntase también respecto del que se
et Pedius ait, non ob eam rem sanum nou esse, orina; y dice Pedio, que no por esto deja de estar
quod in lecto somno vinoque pressus, aut etiam sano, porque presa del sueiio ó del vino, o aun por
pigritia surgendi urinam faciat; sin autem vitio pereza de levantarse, se orine en la cama; pero si
veslcae collectum humorem continere non potest, por vicio de la vegiga uo puede contener la. orina
non quia urinam in lecto facit, sed quia, vitiosam acumulada, puede ser objeto de redhibicion, no
vesicam habet, redhiberi posse; et verius est (6). perque se orina. en la. cama, sino porque tiene de—
fectuosa la. vegiga; y es mas cierto.
& E).—Quod Pedius idem ait, si uva alicuius % 5.»—Asímiemo dice Pedio, que si alg-uno tuvie-
praecisa sit, tollere magis, quam praestare redhi- ra cortada la campanilla, mas bien quite. que no
bitionem, quod morbus minuitur; ego puto, si presta la redhibiciön, porque se disminuye la enfer-
morbus desinit, non esse redhibitioni locum, sin medad; yo opino, que si cesa la enfermedad, no ha.
autem vitium perseveret, redhibitionem locum lugar al. la. redhibiciön, pero quo si persevera. el vi-
habere. cio, tiene lugar la redhibición.
e (?.—Si quis digitis coniunctis nascatur, non % 6.-—Si alguno naciere con los dedos juntos, no
videtur sanus esse, sed ita. demum, si ineommoda— se considera. ue está sano, pero solamente si tu—
tur ad usum manus. viera incomo “¡dad para. el uso de la mano.
% 7.—Mulierem ita arctum, ut mulier fieri non g 7. _Consta que no es considerada. sana la mujer
possit, sanam non videri constat. de tal modo estrecha, que no pueda hacerse mujer.
5 B.—Si quis tamian,- [tonstltas] habeat, an red- 5 8.—Si alguno tuviera. pa eras, pregúntase si
hiberi, quasi vitiosus, possit, quaeritur. Et si imi-$.; podrá. ser objeto de redhibiei u, como defectuoso.
[tonsittae] hae sunt, quas existimo, id est invete- Y si'las paper-as son las que pienso, esto es, inve-
ratas (7) et qui iam discuti non possint faucium tel'adas, y tumores de las fauces que ya. no puedan
tumores, qui &máaa; [tons-tilus] babet, vitiosus est. reducirse, el que tiene las paperas es defectuoso.
5 9.—Si venditor nominatim exceperit de aliquo & E).—Si el vendedor hubiere hecho excepClón
morbo, et de cetero sanum esse dixerit, aut pro- expresamente de alguna enfermedad, y hubiere di-
(1) Cuyacio statim;/s acertadamente esta palabra por la (3) Hat; clodus, el códice Fl.
'descabmnem, (et ue tiene sarro en tos dientes), y a'. etia (_i) concipere. Hal. .
(¡"estamos la tra acción, porque la del texto, strabonem. 25) Caelium distinguere Trebatius, 'l- alg,
( Bajo), no tertdrt'aa ui sentido.—N. del Tr. 6) et verius est, quod Pedius ait. idem ait, Hal.
(2) simileoleat, uig. (7) inveteratus, ! al.
morare.—mnlto x'xl: TÍTULO 1 41
miserit, standum est eo, quod convenit; remitten- cho () prometido que estaba sano de las demas, se
tibus enim actiones suas non est regressus dan- ha de estar ti lo que se convino; porque &. los que
dus, nisi sciens venditor morbum consulte reticuit; remiten sus acciones no se les ha de dar reclama-"
tunc enim dandam esse de dolo malo replica- ción, salvo si a sabiendas calló de intento ei ven-
tionem. deder la enfermedad; porque entonces se ha de dar
la réplica de dolo malo.
5 10.—-—Si nominatim morbus exceptus non sit, 5 10.— Si expresamente no se hubiera exceptua-
talis tamen morbus sit, qui omnibus potnit appa- do una enfermedad. pero la enfermedad fuere. tal
rere, utputa caecus homo venibat, aut qui cica- que pude ser manifiesta para todos, como por ejem-
tricem evidentem et periculosam habebat vel in plo, si se vendia un esclavo ciego, 6 que tenia una.
capite, vel in alia parte corporis, eius nomine non cicatriz evidente _v peligrosa, ó en la cabeza, o en
teneri, Caecilius (i) ait, perinde ac si nominatim otra parte del cuerpo, dice Cecilie, que _no se esta
morbus exceptus fuisset; ad eos enim morbos vi- obligado por razen de esto, del mismo modo que
tiaque pertinere Edictum Acdilium probandum si expresamente hubiese sido cxceptuada la enfer-
est, quae quis ignoravit, vel ignorare potuit. medad; porque se ha de entender que el Edlcto de
los Ediles es aplicable a aquellas enfermedades y
vicies, que alguno ignoró, ó pudo ignorar.
15. PAULUS libro XI. ad Sab-inum.— Quae bis 15. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro XI.-—
in mense purgatur, sana non est; item quae non La que purga dos veces al mes no está. sana; asi-
purgatur, nisi per aetatem accidit. mismo la que no purga, salvo si este sucede por
razón de la edad.
16. Poupomus libro XXIII. (2) ad Subí-num.— 16. POMPONIO; Comentarios a' Sabino, libro
Quod ita sanatum est, ut in pristinum statum re- XXIII.—El que sano de suerte que volviese ii. su
stitueretur, perinde habendum est, qnasi nunquam primitivo estado, ha de ser considerado lo mismo
morbosum esset. qne si nunca hubiese estado enfermo.
17. ULPIANUS libro 1. ad Edictum Acci-ilium 17. ULPIANO; Comenta-rios al Edicto de los Edi-
currui-ium.— Quid sit «fugitivus», definit Oüiius. los Canales, libro I.—Define Ofilio, que sea «fugi-
«Fugitivus» est, qui extra domini domnm fugae tivo». Es «fugitivo» el que por causa de fuga. per-
causa, que se a domino celaret, mansit. manece fuera de la casa de su dueño, para ocul—
tarse de 511 dneiio.
5 L-Caelius autem fugitivum esse ait cum, 5 1.—Mas dice Celio, que es fugitivo el no se
qui ea mente discedat, ne ad dominum redeat, ta- marcha con la intención de no volver a su ueiio,
metsi mutato eomilio ad eum revertatur; nemo aunque habiendo cambiado de propósito vuelva a
enim tali peccato, inquit, poenitentia sna uocens er, perque dice, que nadie por su propio arrepen-
esse desinit. timiento deja de ser responsable de tal culpa.
5 2.-—-Oassius quoque scribit, fugitivum esse, % “¿.—Tambien escribe Cassio, que es fugitivo el
qui certe proposito dominum relinquat. que con determinado propósito dejara ¡¡ su dueño.
& il.—Item apud Vivianuni relatum est, fugiti- g ¿).—Asimismo diccsc por Viviano, que se ha de
vum fere ab affectu animi intelligendum esse, non considerar al fugitivo de ordinario por su inten-
utique a fuga; nam cum, qui hostem, aut latro- ción, no ciertamente por in. fuga; porque aquel que
nem, ineendium ruina-sive fugeret, quamvis fu- hnyese de enemige, ó ladrón, incendio () ruina.,
gisse verum est, non tamen fugitivum esse. Item aunque es verdad que huy—6,110 es sin embargo fu-
ne eum quidem, qui a praeceptore, cui in diseipli- gitivo. Del mismo modo, el que huyó ciertamente
nam traditus erat, aufugit, esse fugitivum, si forte del preceptor a cuya disciplina habia sido someti-
ideo fugit, quia immoderate eo utebatur. Idemque da, no es fugitivo, si acaso huyó perque se utili-
probat et si ab eo fugerit, cui erat commodatus, si zaba de ei imnoderadamcute. Y lo mismo admito
propter eandem causam fugerit. Idem probat Vi- también si hubiere huido de aquel a quien 'habia
vianus, et si saevius cum eo agebat. Haec ita, si side dado en comodato, si hubiere huido por la mis-
eos fugisset, et ad dominum venisset; ceterum si ma causa. Lo mismo admite Viviano también si lo
ad dominum non venisset, sine ulla dubitatione trataba con'mas dureza. Esto asi, si hubiese huido
fugitivum videri ait. de ellos, y se hubiese ido a. poder de su dueüo; pe-
ro si no hubiese ido a poder de su dueño, dice que
sin duda alguna es considerado fugitivo.
5 4.—-Idem ait interrogatus Proculus de eo, qui % 4.—L0 mismo dice Proculo, habiendo side in-
domi latuisset, in hoc scilicet, ut fugere nactus oc— terrogado respecto de aquel que se hubiese escen-
casionem se subtraheret; ait. tametsi fugere non dido en la casa, por supnesto, para esto, para es-
posset videri, qui domi mansisset, tamen eum fu- caparse habiendo hallado ocasión para la fuga; di-
gitivum fuisse; sin autem in hoc tautum latuisset, ce, que aunque no pueda considerarse que huye el
queadiracnndia domini effervcsceret, fugitivum que hubiese permanecido en la casa, este, sin em-
non esse, sicuti ne eum quidem, qui, quum domi- bargo, fué fugitivo; pero que si se hubiese ocultado
num animadverteret verberibus se afficere "velle, solamente por esto, mientras estuviera exaltada la
praeripuisset se ad amicum, quem ad precandum ira de su dueño, no es fugitivo, asl como cierta-
erduceret. Ne eum quidem fugitivum esse, qui in mente tampoeolo es aquel que, advirtiendo que su
oc progressus est, ut se praecipitat-et. Ceterum señor queria azotarle, hubiese corrido a casa de
etiam cum quis fugitivum diceret, qui domi in al- un amigo, para llevarlo a. interceder por el. Y que
tum locum ad praecipitandum se ascendisset, ma- verdaderamente tampoco es fugitivo el que hubie-
gisque huuc mortem sibi consciscere voluisse-, illud sc salido para esto, para precipitarse. Pero que al-
enim, quod plerumque ab imprudentibus, inquit, guno diria, que también es fugitivo el que hubiese
dici solet, eum esse fugitivum, qui uocte aliqua. subido a uu lugar alto de la. casa para precipitar-
sine voluntate domini emansisset, uon esse ve- se, pero que este más bien quiso procurarse la
rum, sed ab affectu animi cuiusque aestimandum. muerte; porque, añade, io que muchas veces sue-
le decirse por imprudentes, que es fugitivo el que
alguna noche se hubiese quedado fuera de casa
sin la voluntad de su seiior, no es verdad, sino que
se ha de juzgar por la. intención de cada uno.
5 E).—Idem Vivlauus ait, si a magistro puer re- % 5.—Si un muchacho huyó deimaestro, y se fue
cessit, et rursus ad matrem pervenit, quum quae- otra vez a donde estaba su madre, como se pregun—
reretur, num fugltlvus esset, si celandi causa quo, tuse si era fugitivo, dice el mismo Viviano, que
ne ad dominum reverteretur, fugisset, fugitivum es fugitivo, sl hubiese huido para ocultarse y no
esse; sin vero, ut er matrem faciliorem depreca- volver a su señor; pero que no era fugltivo, si io
tiodem haberet elicti alicuius, non esse fugi- hizo para regar mas facilmente por medio de su
tivum. madre por causa de algún deiito.
& (i.—Caelius quoque scribit, si servum emeris, & (i.—«Tambien escribe Celio, que si hubieras
qui se in Tiberim deiecit, si moriendi duntaxat comprado uu esciavo, que se echó ai Tiber, si se
eonsiiio suscepto a domino discessisset, non esse hubiese fugado de su señor habiendo tomado la re-
fugltivum; sed si fugae prius consilium habuit, solucion solamente de matarse, no es fugitivo; pe-
deinde mutata voiuntate in Tiberim se deiecit, ro que si primeramente tuvo ia intencion de huir,
manere fugitivum. Eadem probat et de eo, qui de y después habiendo cambiado de voluntad se echó
gente se praecipitavit. Haec omnia. vera. sunt, quae al Tiber, permanece siendo fugitivo. Lo mismo ad-
aelius scribit. mite también respecto de aquei que se precipitó
desde un puente. Todo esto que escribe Celio es
verdad.
% 7.—Idem ait, si servus tuus fugiens vicarium ä 7.—Dice el mismo, que sl huyendo tu esclavo
suum seeum abduxit, si vicarius .invitus, aut im— se llevó consigo a su vicario, si el vicario ic siguió
prudens secutus est, neque occasionem ad te re- contra su voluntad, o ignorandolo, y habiendo te—
deundi nactus praetermisit, non videri fugitivum nido ocasión para volver a tu poder no la dejó pa-
t'uisse. Sed si aut olim, quum fugeret, inteilexlt, sar, no se considera que fue fugitivo. Pero si ó al
quid ageretur, aut postea cognovit, quid acti es- tiempo en que huyese supo de que se trataba, o
sct, et redire ad te, quum osset, uoluit, contra después conoció qué es lo que se habia. hecho, ::
esse. Idem putat dicendum e eo, quem piagiarius pudiendo, no quiso voiver a tu poder, es io contra-
abduxit. rio. Lo mismo opina que se ha de decir de aquel tl.
quien se lo llevó un sonsacador de esclavos.
& 8.—Idem Caeiius ait, si servus, quum in fundo % li…—Dice el mismo Celio, quo si hallándose en
esset, exlisset de villa ea mente, ut profugeret, et un fundo hubiese salido de la casa de cam uu
quis eum, priusquam ex fundo tuo exiisset, com- esciavo con ia intención de huir, y aiguno o hu-
preheudlssct, fugitivum videri; animum enim fu- biese aprehendido antes que hubleso saiido de tu
gitivum facere. fundo, es considerado fugitivo; porque ia intensión
hace ai fugitivo.
& El.—Idem ait, nec eum, qui ad fugam gradum 5 S).—Dice el mismo, que el que dio uno 6 dos
unum aiterumve promovit, vel etiam currere eoe- pasos para huir, ó que también empezo a correr,
pit, si dOmiuum sequentem non potest evadere, si no pudo escaparse de su señor, que le segula,
non esse fugitivum. no es tampoco fugitivo.
% 10.—Idem recte ait, libertatis cuiusdam spe- 5 10. —Cou razon dice el mismo, que haber huido
ciem esse, fugisse, hoc est, potestate dominica in es cierta especie de libertad, esto es, que de pre-
praesenti (1) liberatum esse. sente se está iibi-e de la potestad del señor.
% il.—Pignori datus servus debitorem quidem 5 11.—El esclavo dado en prenda tiene cierta-
dominum habet, sed si, posteaquam ius suum mente por dueño al deudor, pero si despues que el
excprcuit creditor, ei se subtraxit, potest fugitivus acreedor ejercitó su derecho se escapó de (si, pue-
vi en. de ser considerado“ fugitivo.
& 12.—Apud Labeonem et Caeiium quaeritur, & 12.»Preguntase por Labeon y Celio, si aigu—
si quis in asylum confugerit, aut eo se conferat, no hubiere huido a un asilo, o se acogiese uili don-
quo solent veuire, qui se venales postulant, au de sueleu acudir los que soiicitau ser vendidos, ¿se-
fugitivus sit? Ego puto, non esse eum fugitivum, ra fugitivo? Yo opino, que no es fugitivo cl que
qui id facit, quod publice facere licere arbitratur. hacelo que cree que es itcito hacer publicamen-
No eum quidem, qui ad statuam Caesaris confu- te. Y no creo ciertamente que es fugitivo ei que se
git, fugltivum arblti-or; non enim fugiendi animo acoge a la estatua del Cesar; porque no hace esto
hoc facit. Idem puto et in eum, qui in asylum vel con ánimo de huir. Lo mismo opino también res-
quod aliud confugit, quia non fugiendi animo hoc pecto de aquel que se acoge a un asilo, () a otra
facit (2); si tamen ante fugit, et postea se contulit, cualquier parte, porque no hace esto con ánimo de
non ideo mag-is fugitivus esse desinit. huir; pero si huyó antes, y despues se acogió, no
por esto deja de ser fugitivo.
€; IS.—Item Caelius scribit, placere, eum quoque 5 Id.—También escribe Celio, que parece bien
fugitivum esse, qui eo se conferat, unde cum do— que sea también fugitivo el que se acoja alli de don-
minus recuperare non possit; multoque magis de no pueda recuperarlo su señor; y que con mu-
___—
(i) interim, (en lugar- dein prsesenti), Ilal. (2) Idem puto—facit, amitelasfíal.
mortero.—mmm xxr: TITULO : 48
iilum fugitivum esse, qui eo se conferat, unde ab- cha mas razón es fugitivo, ei que se refugia aill de
duci non possit. donde no pueda ser sacado.
5 14.—«Erronem» ita. definit Labeo, pusillum fu- & 14.—Labeon define así al «vagabundo», que es
gitivum esse, et ex diverso fugitivum magnum un pequeño fugitivo, y por el comrario, que el fu-
erronem esse; sed proprie eri-onem sic definimus, gitivo es un gran vagabundo; pero propiamente
qui non quidem fugit, sed frequenter sine causa definimos de este modo ei vagabunda, el que cier-
vagatur, et temporibus in res nugator-iss consum- tamente no huye, pero con frecuencia anda vagan-
tis serius domum redit. do sin cansa, y habiendo gastado el tiempo en co-
sas frivolas vuelve mas tarde a la. casa.
g 15.—Apud Caelium scriptum est, liberti apud & 15.—Hallase escrito en Celio, que el esclavo de
patronum habitantis sic, ut sub unaclave tota eius un liberto que habitaba con su patrono, de manera
habitatio esset, servus ea mente, ne rediret ad que toda la casa de este estaba bajo una sola llave,
eum, extra habitationem libert] fuit, sed intra se halló fnera de la habitación del liberto con la ln-
aedes patroni et tota nocte oblituit, videri esse l'u- tención de no volver a ei, pero pasó escondido toda
gitivum Caeiins ait. Plane si talem custodiam ea la noche dentro de la casa dei patrono; dice Celio,
habitatio non habuit, et in ea cella libertus habi- que se considera que es fugitivo. Pero si ia habi-
tavit, eui commune et promiscuum plurium ceila- tación no tuvo tal custodia, y el liberto habito en"
rum iter est, contra placcre debere Caelius ait, et aquel cuarto, para el cual era. comun y el mismo el
Labeo probat. paso de muchos cuartos, dice Celio, y aprueba La-
beon, que debe parecer bien lo contrario.
?,- IS.—Idem Caelius ait, servum in provinciam % 16.—Dico el mismo Celio, que no es fugitivo
missum a domino, quam eum mortuum esse et te- el csclavo enviado por su señor & una provincla,
stamento se liberum relictum audiisset, et in eo- cuando habiendo oido que había muerto aquel y-
dem officio permansisset, tantumque pro libero se que le habia dejado libre en el testamento, hubie-
gerere coepisset, hunc non esse fugitivum; nec se permanecido en el mismo oficio, y tan sólo hu-
enim mentiendo se liberum, inquit, fugitivus esse biese comenzado &. conducirse como libre; porque
coepit, quia sine fugae consilio id fecit. dice, que engañándose al creerse libre, no comen-
zó á ser fugitivo, porque hizo esto sin propósito
de fuga.
g 17.—Qnod aiunt Aedil'es: «noxa solutus non 5 17.—Lo que dicen los Ediles: «no este exento
sit», sic intelligendum est, ut non hoe debeat pro- dc noxa», se ha de entender asl, que no se debe."
nuntiari,'nullam eum noxam commisisse, sed illud, expresar, que él no cometió noxa alg-une, sino es-
noxa solutum esse, hoc est, noxali iudicio subie- to, que esti-i exento de noxa, esto es, que no esta
ctum non esse; ergo si noxam commisit, nec per- sujeto a juicio noxa]; [nego si cometió noxa, y no
manet, noxa solutus videtur. permanece, se considera libre de noxa.
& 18.—Noxas accipere debemus privatas, hoc & 18. —Debemos entender las noxas particula-
est eas, quaecunque committuntur ex delictis, non res, esto es, aquellas que se cometen por delitos,
publicis criminibus, ex quibus agitur iudiciis uo- no por crímenes públicos, por los que se ejercitau
xalibus; deni ue specialiter cavetur infra de capi- laa acclones noxales; finaimente, en especial se da
talibus fraudi us; ex privatis autem noxiis oritur caución despues por los fraudes capitales; mas de
damnum pecuniarium, si quis forte noxae dedere las noxas privadas resulta condena pecuniaria, si
noluerit, sed litis aestimationem sufferre. acaso alguno no hubiere querido hacer entrega
por Ia noxa, sino snfragar Ia estimación del litigio.
ä IS.-Si quia talis sit servus, qui omnino manu- 5 19. - Si aigun esclavo fuera tal, que absoluta-
mitti non possit ex Constitutionibus, vel si sub mente no pudiera manumitirse por las Constitu-
poena vinculorum distractus sit a domino, vel ab ciones, 6 si fuera enajenado por su señor bajo pe-
aliqua potestate damnatus, vel si exportandus, na de prision, ó condenado por alguna autoridad,
nequissimum erlt, etiam hoc praedici. o si hubiere. de ser deste'rrado, sera muy justo, qne
también se exprese esto.
% 20.—Si quis affinnaverit, aliquid adesse scr- 5 Qo,—Si alguno hubiere afirmado que el esclavo.
vo, nec adsit, vel abesse, et adsit, utputa si dixe- tiene alguna cualidad, y no Ia tuviese, & ue no la
rit, fnrem nou esse, et fur sit, si dixerit, artificem tiene, y la. tuviera, por ejemplo, si hubiere lobo que
esse, et non sit; hi enim, quia quod asseverare- no era ladrón, y fuera ladrón, y 51 hubiere dicho
runt, non praestant, adversus dictum promissuru- que era artífice, y no lo fuese; estos, como no veri-
ve facere videntur. fican lo que aseveraron, se entiende que obran con-
tra lo dicho 6 10 prometido.
18. GAIUS libro I. ad Edictum Aedilium curru,- 18. Gaxo; Comentarios al Edicto de los Ediles
lium.— Si uid venditor de mancipio affirmaverit, Cur-ales, libra I.—Si el vendedor hubiere ahma-
idque non ita esse emtor queratur, aut redhibito— do alguna cosa respecto a un esclavo, y el compra-
rio, aut aestimatorio, id est quanto minoris iudicio dor se quejase de quo este no era asi, puede ejer-
agere potest; verbi gratia si constantem, aut labo- citar () la acción redhibitoria, ó la. estimatoria, esto
riosum, aut curracem (1), vigilaccm esse, aut ex fru- es, Ia quanto minoris; por ejemplo, si hubiere añr-
galltato sua peculium acquirentem affirntaverit, et niado que era constante, o laborioso, ¡) diligente,
is ex diverso levis, protervus, desidiosus, somni- () vigilante, ¿ que con su frugalidad adquirla pecu-
culosus, piger, tardus, comesor inveniatur; haec lio, y ei per el contrario hallara que era ligero,
omnia videntur eo pertinere, ne id, quod affirma- protervo, desidiosa, dormilon, perezoso, pesado, y
verit venditor, amare ab eo exigatur, sed cum comilón; respecto de todo ésto parece que corres-
quodam temperamento, ut, si forte constantem ponde, que lo que el vendedor hubiere afirmado no
esse affirmaverit, non exacta gravitas ct constan- sea exigido por él rigurosamente, sino con cierta
tia, quasi a philosopho desideretur, et si laborio- moderación, de suerte que si acaso hubiere afirma-
sum et vigilacem affirmaverit esse, non continuus do que es constante, ne se exija exacta gravedad
labor per dies noctesque ab eo exigatur; sed haec y coustuucla, como de un filósofo, y si hubiere afir-
omnia ex bono et aequo modice dcsidercntur. Idem mado que era laborioso y vigilante, no se exija de
et in ceteris, quae venditor afürmaverit, intelli- él continua labor-dc dia y de noche; sino quc todo
genius. esto se reclame moderadamente según bondad y
equidad. Lo mismo entenderemos también respec-
to de lo demás que el vendedor hubiere afirmado.
& 1.—Venditor, qui optimum coquum esse dixe- 5 LWEI vendedor que hubiere dicho que el co-
rit, optimum iu eo artificio praestare debet; qui cinero era muy bueno, debe eutregar nno muy buc-
vero simpliciter co uum esse dixerit, satisfacere no en este odcio; pero el que simplemeute hubiere
videtur, etiamsi me iocrem coquum praestet. Idem dicho que era cocincro, parece que cumple, aunque
et in ceteris generibus artificiorum. entregue uu mediano cocinero. Lo mismo también
respecto a Ios demas oficios.
5 2.—Aeque si quis simpliciter dlxerit peculia- & ¡?.—Igualmente, si alguno hubiere dicho sim-
tum esse servum, sufficit, si is vel minimum ha- piemente que el esclavo tenia peculio, basta con que
beat peculium. lo tenga, aunque sea muy pequeño.
19. Unrmnus libro I. ad Edictum Aeditium 19. ULPIANO', Comentarios at Edicto delos Edi-
currutium.-- Sciendum tamen est, quaedam, etsi les Cu-rules, libro I.—Pero se ha de saber, que aun-
dixerit, praestare eum non debere, scilieet ea, quae que hubiere dicho ciertas cosas, por ejemplo, las
ad nudam laudem servi pertinent, veluti si dixe- que se refieren a mero elogio dci csclavo, como si
rit, frugi, probum, dicto audientem; ut enim Pe— hubiere dicho que era sobrio, probo, y bien mau-
dius scribit, multum interest, commendandi servi dado, no debe quedar el obligado; porque, co-
causa quid dixerit, an vero praestiturum se pro- mo escribe Pedio, hay mucha diferencia. entre quc
miserit, quod dixit. hubiere dicho algo para recomendar el esclavo, y
que hubiere prometido que él responderá de lo
que dijo.
& 1.-Plane si dixerit, alea-torem non esse, ffu- & 1.-Por lo cual, sl hubiere dicho, Que uo era
rem non esse, ad statuam nunquam confugisse, jugador, ui era ladrón, y que nunca se habla retu-
oportet cum id praestare. giado 9. Is estatua, debc el rcsponder de esto.
5 2,.-«Dictum a promisso: sic discernitur: adi- & 2.—aLo dicho» distinguesc de alo prometido»
ctum» accipimus, quod verbotenus pronuntiatum de este modo: entendemos por «dicho», lo que se cx-
est, [ludoque sermone linitur, «promissum» autem presö solamente con Ia palabra, y acaba en la me-
potest referri et ad undam promissioaem sive pol- ra conversación, pero «lo prometido» puede referir-
licitationem, vel ad sponsum (1); secundum quod se ast & nuda promesa & oferta, como a prometimieu-
incipiet is, qul de huiusmodi causa stipulanti spo- to; según lo que comcnzarc el que prometió al que
pondlt, et ex stipulatu possc conveniri, et redhibi- estipula sobre semejante causa, puede ser dc-
toriis actionibus; non novum, nam et qui ex emto mandado asi por io estipulado, como con las accio-
potest conveniri, idem etiam rcdhibltoriis actioni- nes redliibitorias; lo cual no es nuevo, porque tain-
bus conveniri potest. bien "el que puede ser demandado con la acción de
compra, puede igualmente ser ei mismo demanda-
do con las acciones redhibitorias.
5 3.—Ea autem sola dieta sive promissa admit- % .B.—Mas se han de admitir aquellos solos dichos
tenda sunt, quaecunque sic dicuntur, ut praesten- ó promesas, que se dicen para que se cumpian, no
tur, non ut iactentur. para jactarse.
ä ll.—Illud sciendum est, si quis artificem pro- 5 4.—Se ha de saber, que si alguno hubiere pro-
miserit, vel dixerit, non utique perfectum eum metido un artifice, () hubiere dicho que lo era, no
praestare debet, sed ad aiiquem modum peritum, debe entregar ciertamente el que sea perfecto, si-
ut neque consummatae (2) scientiae accipias, ne- no el quo en cierto modo sea perito, de suerte que
que rursns indoctum esse in artificium (3); suf- no entiendas el que es de ciencia consumada, ni á,
iiciet igitur talcm esse, quales vulgo artiñccs di- su vez el indocto eu aquel arte; asi, pues, bastard,
euntur. que sea tal, como los que vulgarmente se dicen
artifices.
ä 5.—Deiude aiuntAediles: «emtori omnibusque, g fa.—Después dicen los Ediles: “daremos acción
ad quos ea res pertinet, iudicium dabimus»; polli- al comprador, y a todos & quiencs corresponda el
centur emtori actionem, et successoribus eius, qui negocio-; prometen acción al comprador, y á. los
in universum ius succedunt. «Emtorem» accipere sucesores de este, que le suceden en todo su dere-
debemus eum, qui pretio emit; sed si quis perum- cho. Por «coniprador» debemos entender aquel que
taverit, dicendum est, utrumque emtoris et vendi- compró por precio; pero si alguno hubiere permu-
toris loco' haberi, et utrumque posse ex hoc Edicto tado, se ha de decir, que uuo y otro son considera-
experiri. dos en lugar de comprador y de vendedor, y quo
uno y otro pueden reclamar en virtud de este Edicto.
& (i.—Tempus autem redhibitionis sex menses % (S.—Mas el tiempo de la redhibición tiene seis
utiles habet; si autem mancipium non redhibeatur, meses útiles-, pero si no fuera objeto de redhibicion
sed quanto minoris agitur, annus utilis est; sed el esclavo, sino quc se ejercita la acción quanto
tempus redhibitionis ex die venditioriis currit, aut mi'-naris, hay un aiio útil-, mas el tiempo de la red-
si dictum promissumve quid est, ex eo, ex qno di- hibición corre desde el dla dc la. venta, o si se di-
ctum promissnmve quid est. jo ó se prometió alguna cosa, desde que alguna
cosa se dijo 6 se prometió.
20. GAIUS libro]. ad Edictum Aedilium cur- 20. GAYO; Comentarios ai Edicto de los Ediles
ruliu—m.——Si vero ante venditionis ternpus dictum Curr-ales, libro I.—Pero si antes del. tiempo de la
iutercesserit, deinde post aliquot dies interposita. venta hubiere mediado alguna cosa. dicha, y des-
fuerit stipulatio, Caelius Sabinus scribit, ex prio- pués, pasados algunos dias, se hubiere inter mesto
re causa, quae statim, inquit, ut veniit id manci- estipulación, escribe Celio Sabino, que por ia pri-
pium, eo uomine posse agere eoepit. mera causa, que comienza desde luego, dice, que
fue vendido el esclavo, puede ejercitar la acción
por tal motivo.
21. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedilimn 21. ULPiANo; Comentarios al Edicto delos Edi-
cm'rulium.—<<Redhiberen est facere, ut rursus ha- les Carriles, lib-ra I.—«Redhibir» es hacer que el
beat venditor, quod habuerit, et quia. reddendo id vendedor tenía de nuevo lo que hubiere tenido, y
fiebat, idcirco redhibiiio est appellata., quasi red- como esto se esta devolviendolo, por esto se lla-
ditio (]). mó redhibición, Como devolución.
& 1.——Quum redditur ab emtore mancipium ven- g 1.—Cuando por el comprador se devuelve un
ditori, de doio malo promitti oportere ei, Pompo- esclavo al vendedor, dice Pomponio, que debe pro-
nius ait, et ideo cautiones necessarias esse, ne metersele respecto al dolo malo, y que por esto son
forte aut pignori datus sit servus ab emtore, aut necesarias las canciones, no sea que el esclavo ha—
iussu eius furtum sive damnum cui datum sit. ya sido dado en prenda por el comprador, 6 que
por su mandato se haya. hecho a alguien un hur-
to ¿. un daño.
:; 2.—Idem Pomponius sit, interdum etiam du- 5 2.—Dice el mismo Pomponio, que a veces tam-
pliciter cautiones interponl debere alias in praeteri— bién deben interponerse por duplicado las cancio-
tum, alinsin futurum, utputa. si eius servi nomine, nes, unas por lo pasado, otras por lo futuro, por
qui redhibetur, emtor proeuratorve eius iudicium ejemplo, si en nombre del esclavo, que es redhibido,
accepit, vel quod cum eo ageretur, vel quod ipse aceptó el comprador o su procurador el julcio, () el
eius nomine ageret. Cavendum antem esse ait, si que se intentase contra el, 6 el que el mismo in-
quid sine dolo malo emtor condemnatus fncrit, ant tentase en su nombre. Mus dice que se ha de dar
dederit, his rebus recte praestari, vel si quid ex caución, si el comprador hubiere sido condenado
eo, quod egerit, ad eum pervenerit, dolove malo, á alguna cosa sin dol'o malo, o la hubiere dado, de
vel culpa eius factuni sit, quominus perveniret, responderse debidamente de estas cosas, 6 si de lo
iisdem diebns (2) reddi. que hubiere hecho hubiere ido algo ai. en poder, o
con dolo malo, 6 culpa suya se hubiera hecho que
no fuera, de devol verse en los mismos días.
& 3.-—Idem nit, futuri temporis nomine cautio- & 3.—Diee el mismo, que solia. darse canción por
nem ei, qui sciens vendidit, fieri solere. Si in fuga razón del tiempo futuro al que vendió ásabiendas.
est homo sine culpa emtoris, et nihilominus conde- Si el esclavo esta fugitivo sin culpa del compra-
mnatur venditor; tum enlm cavere oportere, ut dor, también esto no obstante es condenado el ven-
emtor hominem perseguatur, et in sua pote-state re- dedor:, porque entonces conviene dar canción de
dactum venditori red ut; que el comprador erseguira al esclavo, y de que
vuelto a su poder o devolverá al vendedor;
22. GAIUS libro I. ad Edictum Aediliu-m cur- 22. GAYo; Comentarios a! Edicto de los Ediles
rulinm.;et neque per se, neque per heredem Corales, libro I.—y de que ni por si, ni por su he-
sunm futurum, quom-uus eum hominem venditor redero se para que el vendedor-no tenga aquel
habeat. esclavo.
23. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedilium 23. ULPIANO; Comentarios al Edicto de lo.-J Edi-
currulium.—Quum autem redhibitio fit, si dete- les Cztrulcs, libro L—Mas cuando se hace Inmed-
rius mancipium sive animo, sive corpore ab emto- hibición, 51 per el comprador fue deteriorado el es-
re factum est, praestabit emtor venditori, utputa. clavo, ó en su espíritu, ö en su cuerpo, el compra.—
si stupratum sit, aut saevitia emtoris fugitivum dor responderá. de ello al vendedor, por ejemplo,
esse coeperit; et ldeo, inquit Pomponius, ut ex si hubiera sido estuprado, ó hubiere comenzado a
quacunque causa detcn'ns factum sit, id arbitrio estar fugitivo por sevicia del comprador; y por
iudicis aestimetur, et vendit-ori praestetur. Quodsi esto, dice Pomponio, que por cualquier causa que
sine iudice homo redhibitus sit, reliqua, autem, ha.-ya sido deteriorado, se estimar-á esto al arbitrio
quae diximus, nolit emtor reddere, sufficiat "vendi— del juez, y se entregará al vendedor. Pero si el es—
tori ex vecdito actio. clavo hubiera sido redhibido sin intervención del
juez, y el comprador no quisiera devolver lo de-
mas, que hemos dicho, bastele al vendedor la ac-
ción de venta.
& l.——Iubent Aediles restitui et quod venditioni 5 l.—Mandan los Ediles que se restituyn, asl lo
accessit, et si quas accessiones ipse praestiterit, ut que fue accesorio a la venta, como también si al-
uterque resoluta emtlone nihil amplius consequa- gunas accesiones el mlsmo hubiere entregado, de
tur, quam non (1) haberet, si venditio facta non suerte que, disuelta la, compra, no reciban uno y
esset. otro nada mas que lo que no tendria, si ne se hu-
biese hecho la venta.
& 2.-—Excipitur etiam ille, qui eapltalem frau- 5 2. —Exceptdase también el que cometió frau-
dem admisit. cCapitalem fraudem admittere» est do capital. «Cometer fraude capital» es delinquir
tale aliquid delinquere, propter quod capite pu- en algo tal, que por ello haya de ser uno condena—
nieudus sit-, veteres enim fraudem pro poena. po- do a pena capital; porqne los antiguos solían em-
nere solebant. Capitalem fraudem admisisse acci- plear fraude por pena. Entender-emos que uno co-
piemns dolo malo, et per nequitiam; ceterum si metió fraude capital con dolo malo, y por maldad;
quis errore, sl quis casu fecerit, cessabit Edictum; pero si alº-uno lo hubiere hecho o por error, o por
unde Pomponius ait, neque impuberem, neque fu- casualida. , dejará de aplicarse el Edie-to; por lo
riosum capitalem fraudem videri admisisse. cual dice Pomponio, que se considera que ni el lm-
púbero, ni el furioso cometieron fraude capital.
& 3.—Excípitur et ille, qui «mortis consciscen- g 3.——También sc exceptúa el que ¡hubiere he-
dae causa quid fecerit»; malus servus creditus est, cho alguna cosa para procurarse la muerte»; se
qui aliqnid facit, quo magis se rebus humanis cx- creyó que es mal esclavo el quc hace alguna cosa
trahat, utputa laqueum torsit, sive medicamentum para dejar más fácilmente de vivir, por ejemplo, el
pro veneno blbit, praecipit-emm se ex alto miserlt, que se apretó un lazo, o bebió un medicamento por
aliudve quid fecerit, quo facto speravit mortern uu veneno, ó se hubiere preci itado desde una
perventuram, tanquam non nihil (2) in alium au- altura, ¿ hubiere hecho otra. cua quier cosa, conla
surus, qui hoc adversus se ausus est. cual esperó que le ilegaria la. muerte, como sl se
hubiere de ati-ever contra otro a algo el que se
atrevió a esto contra si mismo. '
& 4.—Si servus sit, qui vendidit, vel filiusfami- g» 4.—Sl el que vendió fuera esclavo, o hijo de
llas, in domlnuni vel patrem de peculio aediiicia familia, com ete contra el señor o contra el padre
actio competit; qnamvis enim poenales videantur la acción edi leia de pecullo; porque aunque parez-
actiones, tamen, quoniam ex contractu veniunt, can penales las acciones, sin embargo, como pro-
dicendum est, eorum quoque nomine, qui in alie- viencn de un contrato, se ha decir, que competen
na potestate sunt, competere, proinde et si ñliafa- también en nombre de los que estan en ajena po-
milias vel ancilla. distraxit, aeque dicendum est, testad, y por consiguiente, si hizo la enajenación una
actiones aedilicias locum habere. hija dc familias ó una esclava, se ha de decir igual-
mente, que tienen lugar las acciones edilicias.
5 ii.—Hue actiones, quae ex hoc Edicto oriun- ä 5.—Estas acciones, que nacen de este Edicto,
tur, etiam adversus heredes omnes competunt. competen también contra todos los herederos.
& (;'.—Et si bona. fide nobis servient liberi forte ä 6.—Y si acaso de buena fe nos prestaran ser-
homlnes, vel servi alieni, qui vendiderunt. potest vidumbre los hombres libres, o los esclavos ajenos,
dici, ctiam hos hoc Edicto contineri. que hicieron la venta, puede decirse que también
ellos son comprendidos en este Edicto.
& 7.——Iuliauus ait, iudicium redhibitoriae actio- 5 7.;Dice Juliano, que eljuicio de la acción red-
nis utrumqne, id est venditorem et emtorem, quo- hibitoria debe restituir en cierto modo por entero
dammodo in integrum restituere debere. ii. uno y otro, esto es, al vendedor y al comprador.
; B.—Quare sive emtori servus furtum fecerit, & 8.—Por lo cual, si el esclavo hubiere hecho un
slve alii cuilibet, ob quod furtum emtor aliquid hurto al comprador, o & otro cualquiera, por cuyo
praestiterit, non aliter homiuem venditOri restitue- hurto el comprador hubiere dado alguna cosa, no
re iubetur, quam si indemnem eum praestiterit. se manda. que restituya. el esclavo al vendedor de
Quid ergo, inquit Iulianus, si noluerit venditor ho- otro modo, que si le hubiere respondido de su indem-
minem recipere? Non esse cogendum, ait, quid— nidad. ¿Que, pues, dice Juliano, si el vendedor no
quam pracstare—nec amplius, quam pretio con- hubiere querido recibir el esclavo? Dice, que no ha
demua itur—, et hoc detrimentum sua culpa. em- de ser obligado a dar alguna. cosa—y no será. con-
torem passurum, qui, quum possct hominem noxae denado ¡¡ mas que al precio—, y que el comprador
dedere, maluerit litis aestimationem sufferre, et habrá de sut'rir este quebranto por su culpa, por-
videtur mihi Inlianns sent-entia humanior esse. que pudiendo entregar el esclavo per la. noxa, pre-
iirio sufragar la estimación del litigio, y me pare—
ce mus humano con su opinión Juliano.
5 S).—Quum redhibetur mancipium, si quid ad & 9.—Cuando es objeto de redhibieion el esclavo,
emtorem pervenit, vel culpa eins non pervenit, si alguna cosa fue a poder del comprador, o por su
restitui oportet, non solnm si ipse fructus percepit, culpa no fue a su poder, debe ser restituida, no so-
mercedesve a servo vel conductore servi accepit, lamento si el mismo percibió los frutos, () recibió
sed etiam si a venditore fuerit idcirco consecutus, los salarios del esclavo, ¿¡ del arrendatario del escla<
quod tardius ei hominem restituit-, sed et si a quo- vo, sino también si los hubiere obtenido del vende-
vis alio possessore fructus accepit emtor, restitue- dor, precisamente porque le restituyó tardíamente
re eos debebit. Sed et si quid fructuum nomlne eleselavo; pero tambien si el comprador recibió
consecutus est, id praestet. Item si legatum vel los frutos de otro cualquier poseedor, deberá. res-
hereditas servo obvenerit, Neque refert, potuerit tituirlos. Pero si consiguió alguna cosa por razón
haec consequi venditor, an non potuerit-, si servum de frutos, restitúyala también. Asimismo, si sobre el
uon vendidisset; ponamus enim, taiem esse, qui esclavo recayerc nn leg-ado o una herencia. Y no
capere aliquid ex testamento non potuerat; niliil importa… que el vendedor hubiere podido, ¿ no liu-
haec res nocebit. Pedius quidem etiam illud non biere podido, conseguir esto, si no hubiese vendido
putat esse spectandum, cuius contemplatione te- el esclavo; porque supongamos que era tal, que no
24. Gnms libro I. adEdictum Aedilium cur-' 24. Gare; Comentarios al Edicto de los Ediles
"alium.—Et generaliter dicendum est, quidquid C'm-ules, libro I.——-Y en general se ha de decir, que
extra rem emtoris per eum servum acquisitum est, todo lo que por medio de e"s'te esclavo se adquirió
id iustum videri reddi oportere. independientemente de los bienes del comprador,
parece justo que debe ser devueltº.
25. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedilium 25. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los Edi-
curruliwn.—-Aediles etiam hoc praestare emtorem les Corales, libro L—Los Ediles quieren que el
volunt, si in aliquo deterior factus sit servus, sed comprador responda también de esto, de si en algo
ita demum, si post venditionem traditionemque hubiera sido deteriorado el esclavo, pero esto sº-
factus sit; ceterum si ante fuit, non pertinet ad lamente, si hubiera sido deterioradº después de la
hoc iudicium, quod ante factum est. venta )" de la entrega; pero si lo fue antes, no co-
rresponde et esto julcio io que antes se hizo.
& ].—Sive ergo ipse deteriorem eum fecit, sive 5 1.—Asl, pues, ó si ei mismo, ó si su. familia., ó
familia eius, sive procurator, tenebit actio. si su procurador, lº hubiere deteriorado, habrá es-
tu accion.
& 2.—«Familiae» appellatione omnes, qui in ser- g 2.—Bajo la denominación de «familia» com-
vitio sunt, continentur, etiam liberi homines, qui prendense todos lºs que están para el servicio, aun
ei bona fide serviunt, vel alieni (l); accipe eos quo- los hombres libres, que de buena fé le prestan ser-
que, qui in potestate eius sunt. vidumbre, 6 los ajenos; y comprende también a los
que están bajo su potestad.
5 3. ——Procuratoris fit mentio in hac actione; sed 3.—En esta acción se haec mención dei procu-
Neratius «procuratorem» hic eum accipiendum ait, ra or; pero Nerncio dice, que aqul se ha de enten—
non quemlibet, sed oui universa negotia, aut id der por aprocurador», no cualquiera, sino aquel
ipsum, propter quod deterius factum sit, manda- & quien se encomcnduron todos os negociºs, o es-
tum est. pecialmente este por el cual se causó el deterioro.
& 4.—Pedius ait, aequum fuisse, id duntaxat g 4.-—Dice Pedio, que fué justo que se imputara
imputari emtori ex Facto procuratoris et familiae, al comprador pºr hecho del procurador y de la fa-
quod non fuit passurus servus, nisi ei (2) veniissct; milia solamente aquello quo ei esclavo no hubie-
quod autem passurus erat, etiamsi non veniisset, ra de haber sufridº, si no se le hubiese vendidº;
in eo concedi emtori servi sui noxae deditionem; mas que por lo que había de haber sufrido, nun-
et ex co, inquit, quod procurator commisit, solum que no hubiese side vendido, se concede al com-
actionum praestandarnm necessitatem ei iniungi. prador la entrega de un esclavo suyo propiº pºr ei
daño; y dice, que pºr lo que hizo el procurador se
le impone únicamente la necesidad de ceder las
acciones.
ä öc—Quid ergo, si culpa, non etiam dolo emto- & 5.- ¿Qué se dirá, pues, si por culpa, no tam—
ris servus deterior factus sit? Aeque condemna- bién por dolº del cºmpradºr hubiera sido deterio-
bitur. rado el esclavo? Igualmente será. condenado.
% GhaHoc autem, quod deterior factus est ser- 5 ($.—Mas esto en que el esclavo fué deteriºra-
vus, non solum ad corpus, sed etiam ad animi vi- do, se ha de referir no solamente al cuerpo, sino
tia referendum est; utputa si imitatione cºnservo- también a los vicios dei eSpiritu; por ejemplo, si
rum apud emtorem talis factus est, aleator forte, por imitación de sus coeSclavos se hizo tal en po-
vel vinarius, vel erro evasit. der del comprador, acaso jugador, () borrachº, ó
anduvo como va abundo.
& 7.—Sed notandum est, quod non permittitur ä 7.—Pero se a de notar, que no se le permite
emtori, ex huiusmodi causis noxae dedere servum el comprador dar por semejantes causas su propio
suum, nec enim (3) factum servorum suorum,item- esclavo por la noxa, porque no responde de acto de
que procuratoris praestat. sus prºpios esclavos, ni tampoco de su prºcurador".
% ¡$.—Item sciendum est, haec omnia, quae ex- ä ii.—Asimismo se ha de saber, que debe el res-
primumtur Edicto Aeülium, praestare eum debe- ponder de todas estas cosas, que se expresan en" el
re, si ante iudicium acceptum facta sint; idcirco Edicto de los Ediles, si hubieran sido hechas antes
enim necesse habuisse ea enumerari, ut, si quid de aceptado el juicio; porque por esto tuvo nece-
eorum ante litem contestatam contigisset, praesta- sidad de que fueran enumeradas, para que respon-
retur, Ceterum post iudicium acceptum tota causa disse de ella, si alguna de estas cosas hubiese acon-
ad hominem restituendum in indicio versatur, ct tecido antes de contestada la demanda. Pero des-
tam fructus veniunt, quam id, quo deterior factus pues de aceptado el juicio, toda in' causa se reduce
(l) servi, inserta Hal. (3) Otras ediciones dicen etením,'en lugar de nec enim, en
(º) Taur. según la escritura original; ei, omitela una cuyo caso habría de suprimir-se en la traducción la negati-
corrección del códice FL, Br. ua.—N. (¡el Tr.
48
DIGESTO.—LIBRO ¡XI: TITULO I
est, ceteraque veniunt; iudici enim statim atque en el juicio a la restitución del esclavo, y se com—
iudex factus est, onmium rerum officium incumbit, prenden tanto los frutos, como también aquello en
quaecunque in iudicio versantur; ea. autem, quae que fué deteriorado, y se comprenden ins demás
ante iudicium contingunt, non valde ad eum per- 905515", Porque ni juez, tun pronto como es hechº
tinent, nisi fuerint ei nominatim iniuncta. Juez, le incumbe cl conocimiento de todos las 00535
que werten en el juicio; pero aquellas que suceden
entes del Juicio, no le corresponden desde luegº,
El expresamente no le hubieren sido sometidas.
5 E).—Praeterea. in Edicto adiicitur sic: ET QUAN— .—Ademns de esto se añade asi en el Edictº:
TA PECUNIA rno EO HOMINE socors, Aecnssmnrs- « no se devolverá cuanto dinero hubiere sido pa-
vs: NOMINE DATA mmm, son nnnnnrun; cuwsve »gado por este esclavo, () sido dado por razón de uc-
rec…—unn QUIS no nonum OBLIGATUS ERIT, non »ceslön; ó de aquella. cantidad, a quo alguno estu-
LIBERABIT'UR. wiere obligado por este motivo, no quednrMibre».
& 10.—«Ordine (1) fecerunt Aediles, ut ante ven- % IU.—Los Ediles procedieron con este órden, pa-
ditoriemtor ea omnia, quee supra. scripta snnt, ra qne el comprador entregue antes al vendedor to-
praestet, sic deinde pretium consequatur. dos estas cosas, que arriba quedan expresadas, y
usi obtenga después ¡el precio.
26. Gsws libro I. ad Edictum Aeditium cur- 26. GAYO; Comentarios al Edicto dc los Ediles
rulium.—Videamus tamen, ne iniquum sit, emto- (Jm-uicii, libro I. —Pero veamos, no sea injusto que
rem eompeiii dimittere corpus, et ad actionem in- el comprador sea compelido & dimitir el esclavo,
dicati mitti, si interdum nihil praestatur propter y ú remitirseá ia. acción de cosa juzgada, si tal
inopiam venditur-is; potiusque res ita ordinanda vez nada. se entrega. por causa. de in. pobreza. del
sit, ut emtor caveat, si intra certum tempus pecu- vendedor; y si más bien sehabrn de disponer ei ne-
nia. sibi solute sit, se mancipium restituturum. gocio de modo que ei comprador de canción de qne
el restituire el esclavo, si dentro de cierto tiempo
se ie hubiera pagado a el cl dinero.
27. Uni-mune; libro I. ad Edictum Aedilium 27. Unrmxo; Comentarios al Edicto delos Edi-
carnalium. -— Debet autem recipere pecuniam, les Cll-rules, libro L—Mas debe recibir el dinero
quam dedit pro eo homine, vel si quid accessionis que dió or el esclavo, o cualquiera. cosa. que dió
uomine. «Dari» autem non id solum accipiemus, a titulo c ¡recesión. Pero entenderemos que «se
quod numeratur venditori, utputa pretium et nsu- da» no sola.meute,lo que se entrega al vendedor,
ras eius, sed et si quid emtiouis causa erogatum como el precio y sus intereses, sino también si se
est:, hoc autem ita demum deducitur, si ex volun- gastó alguno cosa por cansa de la venta-, mes esto
tate venditoris datur, ceterum si quid sua sponte se deduce solamente, si se dii. por voluntad del ven-
datum esse proponatur, non imputaliitur, neque dedor, pero si se dijera. que se dió alguna cosa. por
enim debet, quod quis suo arbitrio dedit, a. vendi- su propia voluntad, no se imputar-á, porque no de-
tore exigere. Quid ergo, si forte vectigniis nominc be exigir del vendedor lo que alguno dio por su vo-
datum est, quod emtorem forte sequeretur? Dice- luntad. ¿Que diremos, pues, si se dio acuso por razón
mus, hoc quoque restituendum, indemnis enim de tributo lo que quizá ooi-respondisse al compra-
emtor debet discedere. dor? Diremos que también se ha de restituir esto,
porque el comprador debe quedar indemne.
28. GAIUS libro I. ad Edictum Aediliu-m cur- 28. Gum-, Comentarios al Edicto de los Ediles
rulium.—Si venditor de his, quae Edicto Aedilium Guru-les, libro I.—Si el vendedor no diera caución
continentur, non caveat, pollicentur adversus eum de las cosas que se contienen en cl Edicto de los
(ad) redhibendum iudicium intra. duos menses, vel Ediles, prometen contra el la acción rediiibitoria
quanti emtor-is intersit, intra sex menses. dentro de dos meses, ó la de cuanto importe al
comprador, dentro de seis meses.
29. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedilimn 29. ULPIANO; Comentarios al Edicto delos Edi-
currulium.—Illnd sciendum est, si emtor vendito- les Curules, libro I.—Se ha de saber, que si el com-
ri haec non praestat, quae desiderantur in hac (2) prador no entregara ai vendedor ias coses que se
actione, non posse ci venditorem condemnari; si reclaman por esta acción, no puedeel vendedor ser
autem emtori venditor ista non praestat, conde- condenado á su favor; pero si el vendedor no las
mnabitur ei. entregara al comprador, será condenado a su favor.
& 1.—Item emtori praestandum est, ut pecuniae, % l.—Tambien se ha de res onder ai comprador
cuius nomine obiigatus erit, iiberetur, sive ipsi que quedará. libre de la cauti ad, por razon de la
venditori obligatus sit, sive etiam alii. que estuviere obligado, ya haya side obligado á.
favor del mismo vendedor, ya también al de otro.
& 2.—Condemnatio autem fit, quanti ea res erit; 5 fl.—Mas liácese la. condena por cuanto impor—
ergo, excedat (3) pretinm, an non, videamus. Et tare la cosa; asi, pues, veamos, si excede, ¿ no, el
quidem continet condemnatio pretium accessiones- precio. Y ¿L la verdad, la condena contiene ei pro-
que; en et usuras pretii consequatur, quasi quod eío :; las accesiones; ¿pero conseguirá, también los
sua intersit, debeat accipere, maxime quum fru- intereses del precio, como si debiera. recibir io qne
'ctus qnoqne ipse restituat? Et placet, consecu- ie importa, mayormente restitnyendo también el
turum. los frutos? Y parece bien que los haya. de conseguir-.
5 3.—Si quid tamen damni sensit, vel si quid % 3.—Pero si experimentó algún daño, o si gas-
pro servo impendit, consequetur arbitrio iudicis, tó aiguna cosa por el esclavo, lo conseguirá ¿ ar-
sic tamen, non ut ei horum nomine venditor con- bitrio dei juez, pero de modo que no sea condena—
demnetur, ut ait Iulianus, sed ne alias compella- do el vendedor a sn favor por razón de estas cosas,
tur hominem venditori restituere, quam si eum in- como dice Juliano, sino que no see compeiido á.
demnem praestet. restituir el esclavo al vendedor de otro modo, que
si él le respondiera de su indemnidad.
30. PAULUS libro I. ad Edictum Aedilium cur- 80. PAULO; Comentarios al Edicto de los Edi-
rulium.—Item si servi redhibendi nomine emtor les Cat-rules, libro I.—También si el comprador
iudicium accepit, vel ipse eius nomine dictavit, aceptó el julcio ¡i. nombre del esclavo objeto de red—
cavendum ex utraque parte erit, ut, si quid sine hibición, () el mismo lo planteó en sn nombre, se
dolo malo condemnatus sit, vel si quid ex eo, quod habrá. de dar caución por una y oti-a parte, para.
egerit, ad eum pervenerit, dolove malo eius fa— que si :: aigo hubiera. sido condenado sin dolo ma-
ctum sit, qnominus perveniret, id reddat. lo, o si algo hubiere ido a su poder por lo que hn-
biere tratado, ¡: con dolo malo suyo se hubiera he-
cho que no llegara a su poder, lo devuelva.
& 1.—Quas impensas necessario in curandum 5 1.—Los gastos necesarios que el comprador
servum post litem cont-estntam emtor fecerit, im- hubiere hecho después de contestada la demanda
putabit (i); praecedentes impensas nominatim com- para curacion dei esclavo los pondrá en cuenta; di-
prehendendas, Pedius; sed cibaria servo data non ce Pedio, que los anteriores gastos se han de cºm-
esse imputande, Aristo sit, nam nec ab ipso exi- prender expresamente; pero dice Ariston, que no se
gi, quod in ministerio eius fuit. han de contar los alimentos dados ai esciavo, por-
que tampoco se exige de el mismo elimporte de
haber estado á su servicio.
81. ULPIANUB libro I. ad Edictum Aedilium 31. ULPIANO; Comentar-ios a], Edicto de los Edi-
curr«ulium.—Quodsi nolit venditor hominem reci- les Curules, libro I.—Pero si ei vendedor no qui-
pere, non in maiorem summam, inquit, quam in siera recibir ei esclavo, dice, que no ha de ser con-
pretium ei condemnandum. Ob haec ergo, quae denado :; su favor en mayor cantidad que su pre-
propter servum damna sensit, solam dabimus ei cio. Luego por los daños que experimentó por
corporis retentionem-, ceterum oterit evitare (2) causa dei esclavo, le darcmos la sola retención del
praestationem vendítor, si nolit hominem recipere; esclavo; pero el vendedor podrá. evitar la. presta—
quo facto pretii praestationem eorumque, quae ción, si no quisiera recibirei esciavo; hecholo cual,
pretium sequuntur, solam non evitabit. no evitará la sola entrega dei precio, y delas cosas
que son consiguientes al precio.
5 ].—Si venditor pronuntiaverit vel promiserit, 5 1.—Si ei'vendedor hubiere dicho o prometido
furem non esse, tenetur ex sua promis-sione, si que no es ladron, se obliga por su promesa, si el
furtum servus fecit; esse enim hoc casu furem non esclavo cometió un hurto; porque en este caso se
tantum eum, qui extraneo, sed et eum, qui domi- ha de entender que es ladrón no sólo el que sus-
no suo res subtraxit, intelligendum est. trajo una cºsa a un extraño, sino también el que
la. sustrajo á, su señor.
5 2.——Si anciiia. redhibeatur, et quod ex ea post & 2.—Si fuera redhibida una esclava, se devol-
venditionem natum erit, reddetur, sive unus per- verá. también lo que de ella hubiere nacido des-
tus sit, sive plnres. pués de la venta, ya sea un sólo parto, ya muchos.
& 3.—Sed et si forte ususfrnctus proprietati ac- ä 3.—Pero si acaso también hubiere acrecido a
creverit, indubitatc hic quoque restituetur. la prapiedad el usufructo, indudablemente también
se restituirá. este.
5 4.—-Sl peculium qnaesiit apud emtorem, quid % 4.-—Si en poder del comprador adquirió un pe-
de hoc dicemus? Et si quidem ex re emtoris acces- culio, ¿que diremos respecto de este? Y si verda-
sit, dicendum est, apud ipsum relinquendum; si deramente provino de cosa. dei comprador, se ha.
aiiunde crevit, venditori restituendum est. de decir, que ha de dejarse en poder del mismo; y
si provino de otra parte, se ha. de restituir al ven-
dedor.
& 5.—Si plures heredes sint emtoris, au omnes & E).—Si hubiera muchos herederos del compra—
ad redhibeudum consentire debeant, videamus. Et dor, veamos si todos deban consentir para la red-
ait Pomponius, omnes consentire debere ed redhi- hibición. Y dice Pomponio, que todos deben con-
bendum, dareque unum procuratorem, ne forte sentir para. la. redhibic'ion, y nombrar un 5010 pro-
venditor iniuriam patiatur, dum _ab alio artem curador, á iin de que no sufra acaso el vendedor
recipit hominis, aiii (3) in partem pretii con einna- la injusticia., de que mientras de nno recibc parte
tnr, quanti minoris is homo sit. del esclavo, sea. condenado .; favor de otro porla.
parte del precio que ei esclavo valga menos. _
?; IS.—Idem ait, homine mortuo vel etiam redhi- g (S.—Dice el mismo, que muerto el esclavo, 6
bito singulos pro suis portionibus recte agere-. Pre- también habiendo sido redhlbido, con derecho pue-
tium autem et accessiones pro parte recipient; sed de cada uno ejercitar la acción por su porción. Pe-
et fructus, accessiones (4), et si quo deterior homo ro recibirän el precio y las accesiones con arreglo
factus est, pro parte praestabitur ab ipsis", nisi a su parte; mas también se entregará. por los mis-
fort-e tale sit, quod divisionem non recipiat, utpu- mos conforme a su parte los frutos, las accesiones,
ta ancillae partus; in hoc enim idem servandum y aquello en que se deterioró el esclavo, a no ser
est, quod in ipsa matre vendita, quam pro parte acaso que ello sea tal, que no admita división, por
redhiberi posse negavimus. ejemplo, el parto de una esclava; porque respecto
de esto se ha de observar io mismo que respecto de
la misma madre vendida, ia cual hemos dicho que
no puede ser redhibida en parte.
g 7.-Marcellus quoque scribit, si servus com- & 7.—'l'ambien Marcelo e5cribe, que si un escla-
munis servum emerit, et sit in causa redhibitionis, vo común hubiere comprado otro esclavo, y estu-
unum ex dominis pro parte sua redhibere servum viera cn el caso de redhibiclón, uno solo de los
non posse; non magis, inquit, quam quum emtori dueños no puede redhibir ei esclavo en proporción
plures heredes extiterunt, nec omnes ad redhiben- a su parte; no de otra. suerte, dice, que cuando
dum consentiunt. quedaron muchos herederos del comprador, y no
consicntcn todos en la redhibicióu.
& 8.—Idem Marcelius ait, non posse alterum ex & !!.—Dice el mismo Marcelo, que no puede uno
dominis consequi accione (1) ex emto, ut sibi pro de los dueños conseguir por la acción de compra.,
parte venditor tradat, (2) si pro portione pretium que el vendedor le haga eutrega con arreg'io ¿ su
dabit-, et hoc in emtoribus servari oportere ait, parte, si conforme a su porcion le diere el precio;
nam venditor pignoris loco, quod vcndidit, reti- y dice que esto debe observarse respecto a ios com-
net, quoad emtor satisfaciat. pradores, porque el vendedor retiene, en calidad
de prenda,, lo que vendió, hasta que ei comprador
le satisfaga.
& S).—Pomponius ait, si unus ex heredibus (3), % 9. —r'omponio dice, que si uno de los herede—
vel familia eius, vel procurator culpa vei dolo t'e- ros, o su famiiia, o su procurador hubiere con cui-
cerit rem deteriorem, aequum esse, in solidum eum pa o doio deteriorado la cosa, es justo que quede
teneri arbitrio iudicis; hoc autem expeditius esse, el obligado solidariamente ¿arbitrio del juez; pero
si onmes heredes unum procuratorem ad agendum que esto es mas expedito, si todos los herederos
dederunt; tunc et (4) si quo deterior servus culpa nombraron un solo prouurador para ejercitar la
unius heredum factus est, et hoc sointum est, ce- acción; entonces, también sien algo me deteriorado
teri familiae erciscundae ludicium adversus eum el esclavo por culpa de uno solo de los herederos,
habent, quia propter ipsum damnum sentiunt im— y esto se pagó, tienen los demas contra el la acción
pediunturqne redhibere. de partición de herencia, porque por causa de el
experimentan el daño, y se ven impedidos de ha—
cer la redhibición.
5 10.— Si venditori plures heredes extiterint, ä 10.»—Si hubieren quedado muchos herederos
siugulis pro portione hereditaria poterit servus del vendedor, el esclavo podrá ser redhibido á ca-
redhiberi; et si servus piur'mm venierit, idem erit da uno conforme a su porción hereditaria; y lo mis-
dicendum. Nam si unus a pluribus, vei piures ab mo se habrá, de decir, si hubiere sido vendido el
uno (5), vel plura mancipia ab uno emantur, ve- esclavo de muchos. Porque si una fuera comprado
rius est dicere, si quasi plures rei fuerunt vendi- de muchos, o muchos de uno, ó de uno soio se
tores, singulis in solidum redhibcudum; si ta- compraran muchos esclavos, es más verdadero de-
men (6) partes emtae sint a singuiis, recte dicetur, cir, que, como si hubiere habido muchos vendedo—
alteri quidem posse redhiberi, cum altero autem res de la. cosa, se ha de hacer por entero ia redhi-
agi quanto minoris. Item si plures singuli partes bicion a cada uno; mas si las partes hubieran sido
ab uno emant, tunc pro parte quisque eorum ex- compradas de cada uno, con razón se dirá, que
perietur; sed si in solidum emant, unusquisque in ciertamente puede hacerse la redhíbición ¿ uno, y
solidum redhibebit. ejercitarse contra el otro la acción del cuento me-
nos. Asimismo, si muchos compraseu separadamen-
te su parte de uno solo, entonces cada uno de ellos
ejercitara la acción respecto a su parte; pero 81
comprar-an solidariamente, cada cuai hara solida-
riameute la redhibicidn.
& 11.—SI mancipium, quod redhiberi oportet, & il.—Sí hubiere muerto el esclavo, que debe
mortuum erit, hoc quaeretur, numquid culpa em- ser redhibido, se investigará esto, si ei esciavo ha—
toris, vei familiae eius, vel procuratoris homo de- ya muerto por culpa del comprador, 6 de la fami-
mortuus sit; nam si culpa. eius decessit, pro vivo lia de éste, o de su procurador; porque si murio
habendus est, et praestentur ea omnia, qnae prae- por culpa de el, ha de ser considerado como Vivo,
starentur, si viveret-. y se hacen todas las prestaciones que se harian,
si viviera.
g 12.—Culpam omnem accipiemus, non utique ä 12.—Admitiremos toda culpa, no solamente la
latam; propter quod dicendum est, quamcunque lata; por lo cual se ha de decir, que ena quiera que
occasionem morti emtor praestitit, debere cum te- sea la ocasión que ei comprador haya dado a la
neri (7), etiam si non adhibuit medicum, ut sana- muerte, debe él quedar obiigado, aún si no llamó
ri possit, vel malum adhibuit, sed culpa sua. médico, para que pudiera ser curado, () si llamó ¡¡
uno malo, pero por su culpa.
ä id.—Sed hoc dicemus, si ante iudicium accc- & 15.—Fere diremos esto, si murió antes de ha-
ptum decessit; ceterum si post iudicium aceeptum ber sido aceptado el juicio; pero si se dijeraque fa-
decessisse proponat-ur, tune in arbitrium iudicis lleció después de aceptado el juicio, entonces co-
veniet., qualiter mortuus sit-, ut enim et Pedio vi- rresponderá. al arbitrio del juez determinar como
detur, ea quaecunque nost litis cºntestalionem haya muerte; porque como le parece también a
contingunt, arbitrium iudicis desiderant. Pedio, cualesquiera cosas que ocurren despues de
la contestación de la demanda, requieren el arbi—
trio del juez
€- 14.—Quod in procuratore diximus, idem et in % 14.—Lo mismo que hemos dicho respecto“ al
tutore et curatore diccndmn erit, ceterisque, qui procurador se habra de decir cn cuanto al tutor y
ex officio pro aliis interveniunt; et ita Pedius ait, al curador, y a los demás, que de oficio intervienen
et adiicit, quibus administrario rerum (i), culpam por otros; y asi lo dice Pedío, y añade, que no se
abesse praestare non iniqne dominum cogi. obliga injustamente al señor a responder de que
no hay culpa en aquellos que tienen la administra-
ción de los bienes.
& 15.—Idem Pedius ait, «familiae» appellatione % ibn—Dice el mismo Pedío, que con la denomi-
et filiosfamilias demonstrari; facta enim domestico- nación de cfamiiia- se designa también a los hijos
rum redhibitoria agentem praestare voluit. de familia; porque quiso que el que ejercita la ac-
ción redliibitoria responda delos hechos de los do—
mesticos,
5 16.—Si quis egerit qnanto minoris propter 5 IS.—Si alguno hubiere ejercitado la acción del
servi fugam, deinde agat propter morbum, quanti cuanto menos por causa de la fuga de un esclavo,
iieri condemnatio debeat? Et quidem saepius agi y después la entablara por razón de enfermedad,
posse quanto minoris, dubium non est; sed ait Iu- ¿por cuanto deberá, hacerse la condena? Y, a la
lianus, id agendnm esse, ne lucrum emtor faciat, verdad, no hay duda de que la acción del cuanto
et bis eiusdem rei aestimationem consequat-nr. menos puede intentarse muchas veces; pero dice
Juliano, que debe procurarse esto, que el compra-
dor no realice lucro, y consiga dos veces la esti—
mación de la misma cosa.
5 17.—In factum actio competit ad pretium re- & 17.—-Competela acción por el hecho para re-
cuperandum, si mancipium redhibitum fuerit; ln cuperar el precio, si el esclavo hubiere sido redhi-
qua non hoc quaeritur, an mancipium in causa bido; en la cual no se investiga esto, si ei esclavo
redhibitionis fuerit, sed hoc tantum, an sit redhi— haya estado en caso de redhibición, sino solamen-
bitum. Nec immerito; iniquum est enim, posiea- te esto,'si haya sido redhibido. Y no sin razón;
quam venditor agnovit recipiendo mancipium, porque es injusto, que después que el vendedor
esse id in causa redhibitionis, tunc quaeri, utrum reconoció, recibiendo al esclavo, que se hallaba. és-
debucritredhiberi, au non debuerit; nec de tein- te en caso de redhiblción. se investigue entonces
pore quaeretur, an intra tempora redhihitus esse si habrá, debido ser redhibido, ¿) no habra debido
videatur. serio; y ni aun respecto al tiempo se investigara, si
se considera ra que fue redhibido dentro de término.
5 18.—Illud plane haec actio exigit, ut sit red— g 18.—A la verdad, esta acción exige esto, que
liibitus, ceterum nisi fuerit redhibitus, deficit isla haya sido redhibido, pero si ne hubiere sido redhi-
actio, etiamsi nudo conscnsu placuerit, ut redhi- bido, folia esta acción, aunque por nudo consenti-
beatur; conventio ergo dc redhibendo non facit miento se haya pactado, que sea redhibido; luego
iocum huic actioni, sed ipsa redhibitio. no da lugar a esta acción la convención para que
se redhíba. sino la misma redhibición.
5 IS.—Restitui autem debet per hanc actionem ä IS.—Mas debe restituirse por esta acción tam-
etiam quod ei servo in venditione accessit. bién lo que en la venta fue accesorio a este esclavo.
ä 20.—Qnia assidna est duplae stipulatio, idcir- g “¿O.—Como es “cantante la. estipulación dei du-
co placuit, etiam ex emto agi posse, si duplam plo, se determinó por ello que también pudiera
venditor mancipii non caveat; ea enim, quae sunt ejercitarse ia acción de compra, si ei vendedor del
moris et consuetudinis, in bonae fidei iudiciis de- esclavo no diera canción del dupio; porque io que
bent venire. es de uso y costumbre debe venir comprendido en
los juicios de buena fe.
% 21.—Qui mancipia vendunt, nationem cuiusque g 21.—Los que venden esclavos deben declarar
in venditione pronuntiare debent; plerumque enim en la venta la nacionalidad de cada. uno; porque
natio servi aut provocat, aut deterret emtorem; las más de ias veces la nacionalidad del esclavo ó
idcirco interest nostra scire nationem; praesumtnm atrae, ó aleja al comprador; por lo tanto, nos im-
etenim est, quosdam servos bonos esse, quia na- porta conocer la nacionalidad; porque se ha pre-
tione sunt non infamnta, quosdam malos videri, sumido que cie-rios csciavos son" buenos, porque
(uia ea natione sunt, quae magis infamis est. son de nacionalidad no infamada, y que otros son
uodsi de natione ita pronunt—iatnm non erit, iu- considerados maios, porque son de una nación, que
dicium emtori omnibusque, ad quos ea res pertine- mas bien es de mala fama. Pero si de esta suerte
bit, dabitur, per quod emtor redhibet mancipium. no se hubiere der-iarado reSpecto ¿ la nacionali-
dad, se dara acción al comprador, y a todosa quie-
nes el negocio perteneciere, por la cual el compra-
dor redhibirá el esclavo.
g' 22.- Si quid ita venicrii, ut, nisi placuerit, in- % gº.—Si se hubiere vendido aiguna cosa con la
tra praefinitum tempus redhibeatur, ea conventio condición de que si no hubiere agradado sea red-
rata habetur; si autem de tempore nihil convene- hibida dentro dei tiempo preñjado, esta convención
rit, in fact-um actio intra sexaginta dies utiles ac- es considerada válida; mas si no se hubiere conve-
33. ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedilium 33. ULruno; Comentarios al Edicto dc los
canalium,-Proinde Pomponius ait, iustam cau- Ediles Curules, libro I.—Por lo cual dice Pompo-
sam esse, ut, quod in venditione accessurum esse nio, que ha ' justa causa para que lo que se dijo
dictum est, tam integrum praestetur, quam illud que habia. e ser accesorio en una venta se entre-
praestari debuit, quod principaliter veniit; nam gue tan integramente, como debió entregarse lo
iure civili, ut integra sint, quae accessura dictum que principalmente se vendió-, porque en derecho
fuerit, ex emto actio est, veluti si dolia accessum civil hay la acción de compra para que se halle
fundo dicta fuerint. Sed hoc ita, si certum corpus integro lo qne se hubiere dicho que había. de ser
accessurum fuerit dictum; nam si servus cum po- accesorio, como si se hubiere dicho no las tinajas
culio venierit, ea mancipia, quae in peculio fne- hablan de ser accesorias del fundo. ero esto asi,
rlnt, sane esse praestare venditor non debet, quia si se hubiere dicho que habla de ser accesorio un
non dixit, certum corpus accessurum; sed pecu- objeto cierto; porque si hubiere sido vendido un
lium tale praestare oportere; et quemadmodum esclavo con su pecuiio, ei vendedor no debe res—
certam qnantitatem peculii praestare non debet, ponder de que estan sanos los esclavos que hubie-
ita nec hoc. Eandem rationem facere Pomponius re en el peculio, porque no dijo que habla de ser
ait, ut etiamsi hereditas, aut peculium servi ve- accesorio un objeto cierto; sino que debe entregar
nierit, iocus Edicto Aedilium non sit circa ea. cor- tal peculio; y asi como no debe responder de can-
pora, quae sunt in hereditate, aut iu peculio. Idem tidad cierta del peculio, asi tampoco de esto. Pom-
robat, et si fundus cum instrumento venierit, et ponio dice, uc ia misma razón hace ue aunque
m instrumento mancipia sint; puto hanc senten- se haya ven ido la herencia, ó el pecu 'o de un es—
tiam vcram, nisi si aliud specialiter actum esse clavo, no haya in ar al Edicto delos Ediles res-
proponatur. pecto a aquellos o jetos que están en la herencia,
o en el peculio. Lo mismo aprueba también si se
hubiere vendido nn fundo con los a eros, y en los
aperos hubiera esclavos; yo consi ero verdadera
esta. opinión, salvo si se aiegaïa que especialmente
se convino otra cosa.
& 1.—Si vendita res redhibeatur, servus quoque, & 1.—Si se redhibiera la cosa vendida, también
qui ci rei accessit, licet nullum in eo vitium sit, se redhibe el esclavo, que fue accesorio de aquella
rehibctur. cosa, aunque en el no haya vicio alguno.
84. AFRICANUS libro VI. (1) Quaestionum-.— 34. AFRICANO; Cuestiones, libro VI.—Cuando
Quum eiusdem generis plures res simul veneant, simultáneamente se vendan muchas'cosas de un
veluti comoedi vel chorus, referre ait, in univer- mismo genero, por ejemplo, cómicos o un coro, di-
m m., Hac.
DIGESTO.—LIBBO xxi: TÍTULO 1 53
sos, an in singulos pretium constituatur, ut scilicet ce que importa, conocer si se fija el precio por tO-
interdum una, interdum plures venditiones contra- dos, ó por cada uno, a saber, para que se entienda
ctaeintelligantur; quod vel eo quaeri pertinere, unas veces que se celebró una sola, _v otras, muchas
ut, si quis eorum forte morbosus vel vitiosus sit, ventas-, 10 que corresponde que so averigue, para
vel omnes simul redhibeantur. que si acaso alguno de ellos estuviera enfermo 6
fuera. defectuoso, () sea ei solo rcdhibido, o lo scan
todos conjuntamente.
& 1.—Interdum etsi in singula. capita pretium ä 1.—A veces, aunque se haya fijado precio por
constitutum sit, tamen una emtio est, ut propter cada cabeza, es una, sin embargo, la compra, de
uníus vitium omnes redhiberi possint, vel (l) de- suerte que por causa de defecto de uno solo todos
beant, sciiicet quum manifestum erit, non nisi puedan, () deban ser redhibidos, a saber, cuando
omnes quem emturnm vel venditurum fuisse, ut fuere evidente que alguien no los habria. compra-
lerumque circa comoedos, vel quadrigas, vel mu- do ó vendido sino todos, como muchas veces suele'
as pares accidere solet, ut neutri non nisi omnes suceder respecto a cómicos, a cuadrigas, 6 a mulas
habere expediat. apareadas, parque ni a uno ni a otro le convenga
tenerlos sino todos juntos.
85. 'ULPIANUS libro I. ad Edictum Aedilium 35. ULPrANo; Comentarios al Edicto de tos
currulium.— Plerumque propter morbosa manci- Ediles Cur-uter, libro I.—Muchas veces por causa
pia etiam non morbosa redhibentur, si separari de esclavos enfermos son redhibidos también los
non possint sine magno incommodo, vel nd picta- que no están enfermos, si no pudieran separarse
tis rationem offensam. Quid enim, si filio retento sin grande inconveniente, () sin ofensa del senti-
parentes redhibere maluerint, vel contra? Quod et miento de piedad. Porque, ¿qué sucederla, si, re-
in fratribus, et in personis contubernio sibi coniun- tenido ei hijo, hubieren preferido redhibirlospadres,
ctis (2) observari oportet. ó al contrario? Lo que debe observarse también en
cuanto a los hermanos, y a las personas unidas en-
tre si en contubernio. '
36. _Ponromus libro XXIII. ad Sabinum.—Si 86. Pouromo; Comentarios a' Sabino, libro
plura-mancipia uno pretlo venierint, et de uno XXIIL— Si por un solo precio hubieren sido ven—
eorum aedilicia actione utamur, ita demum pro didos muchos esclavos, y ejercitáramos respecto de
bonitate eius aestimatio fiet, si confuse universis uno solo de ellos la acción edilicia, se hará. la
mancipiis constitutum pretium fuerit. Quodsi sin- estimación conforme a su bondad, solamente si se
guiorum mancipiorum constituto pretio universa hubiere fijado el precio indistintamente para todos
tanti venierunt, quantum ex consummatione sin- los esclavos. Pero si habiéndose fijado el precio de
gulorum debat, tunc cuiusque mancipii pretium, cada esclavo, se vendieron todos en tanto cuanto
seu pluris, seu minoris id esset, sequi debemus (3). resultaba de ia suma dei de cada. uno, entonces de-
bemos atenernos ai precio de cada esclavo, ya sea.
este mayor, o menor.
37. ULPIANUS libro" I. acl Edictum Aeditium 37. ULPIANO; Comentarios at Edicto de los
currulium.——Praecipiunt Aediles: nn VETERATOB Ediles Cºur-ales, libro I.—-Mandan los Ediles: ¡No
PRO NOVICIO vanam-; et hoc Edictum fallaciis ven- sea vendido un esclavo antiguo en lugar de uno
ditorum occurít; ubique enim curant Aediies, ne nuevo:; y con esto pone coto el Edicto ¿ las fala-
emtores a. venditoribus circumveniantur, ut ecce cias de los vendedores; porque de todos modos pro-
plerique solent mancipia, quae novicia non sunt, curan los Ediies que los compradores no sean en-
quasi novicia distrahere, ad hoc scilicet, ut pluris gañados por los vendedores, como he aqui que
vendant. Praesumtum est enim, ea mancipia, quae muchos suelen vender como novicios esclavos que
rudia sunt, simpliciore esse, et ad ministeria aptio- no son novicios, con el objeto, por supuesto, de
ra, et dociliora, et ad ómne ministerium habilia; venderlos en más. Porque se presume que aque-
trita vero mancipia et veterana difficile est refor- llos esclavos que est-an incultos son más sencillos,
mare, et ad suos mores formare. Quia igitur vena- ï mas aptos para el servicio, y mas dóciles, y ha-
liciarii sciunt, facile decurri ad noviciorum em- iies para todo em leo; pero a los esciavos corri-
tiouem, idcirco inter olant veteratores, et pro dos y antiguos es iftcil reformarlos, y acomodar-
novlciis vendunt; quo ne fiat, hoc Edicto Aediies los uno á sus costumbres. Y como los vendedores
denuntiant; et ideo si quid ignorante emtore ita de esclavos saben que fácilmente se acude a la
venierit, redhibebitur. compra de novicios, por eso mezclan con ellos los
antiguos, y los venden por novicios' lo que para
no no se haga, lo prohíben los ¿diles en este
dicto; y por tanto, si de este modo hubiere sido
vendido alguno ignorándolo el comprador, sera
redhibido.
38. IDEM libro II. ad Edictum Acdüium cur- 38. EL mano; Comentarios al Edicto de los
mlium.—-Aediles aiunt: QUI runos-ra VENDUNT, Ediles Curazao, libroII.—Dicen los Ediles: (Digan
mun users. meon-ro (4), oun) IN quoque (5) ¡claramente y con verdad los que venden caballe-
nonnn mons! vrruqur; (6) srr; UTIQUE OPTIME on- n-ias que enfermedad y que vicio tenga cada una
!
NATA VENDENDI CAUSA FUERINT, ITA marron!- »de ellas; y asi, tan bieu como hubieren sido en-
nus Taman-rua (1). SI omo iTA FACTUM NON »jaezad as para ser vendidas, serán entregadas a lºs
ERIT, DE ORNAMENTis RESTITUENDIS, .IUMENTISVE ¡»compradores. Si alguna cosa no se hubiere hecho
ORNAMENTORUM NOMINE REDHIBENDIS m DIEBUS »de este modo, daremos acción por sesenta dlas
SEXAGINTA, nous: AUTEM vrruvr: CAUSA INEMPTIS »para que se restituvan los jaeces. 6 para. que sean
FACIENDIS m sex MENSIBUS, VEL QUO (2) MINORIS, »redhibídas las caballerías por razón de losjaeces;
CUM VENIRENT (3), FUERINT, IN ANNO IUDICIUM »mas dentro de seis meses para darlas por no com-
cnn/ms. Sr masura rAnrA snnm. verrucam-r, ET »pradas por causa de enfermedad 6 de vicio; ó den-
ALTERUM m EA CAUSA rna-mr, UT REDHIBERI DE- »tro de un aiio por cuanto valieren menos, cuando
BEAT, IUDICIUM DABIMUS, QUO UTRUMQUE REDHI- »se vendieran. Si conjuntamente hubieren sido
BEATUR. »vendidas caballerías apareadas, y una se hallare
»en el caso de que deba ser redhibida, daremos ac-
»ción para que ambas sean redhibidas».
& 1.—Loquuntur Aediies in hoc Edicto de iu- , & 1..—Hablan los Ediles en este Edicto dela red-
mentis redhibendis. hibiciön de caballerías.
& 2.—Causa autem huius Edicti eadem est, quae & 2.—Mas la causa de este Edicto es la misma
mancipiorum redhibendorum. que la de la redhihición de esclavos.
g ¿$.—Et fere eadem sunt in his, quae in manci- 5 3.-—Y casi lo mismo, que respecto & los escla-
piis, quod ad morbum vitiumve attinet. Quidquid vos, hay respecto a aquellas, en cuanto concierne a
igitur hic diximus, huc crit transferendum; et si enfermedad o vicio. Asi, pues. cuanto con relacion
mortuum fuerit iumentum, pari modo redhiberi a los unos hemos dicho, se habra de aplicar a las
poterit, quemadmodum mancipium potest. oti-as: y si hubiere muerto la caballeria, podrá. ser
redhibida de igual modo quepuede serlo un esclavo.
& cl.—«Iumentorum» autem appellatione an omne 5- 4.—Pero veamos si en la denominación de '«ca-
pecus contineatur, videamus. Et difficile est, ut balleria» se contenga todo ganado. Y es dificil que
contineatur, nam aliud significant iumenta,, aliud se contenga, porque una cosa significa la palabra
significatur pecoris appellatione. caballería, y otra se significa con la denominación
de ganado.
& f).—Idcirco elogium huic Edicto subiectum est, % ö'.—T por esto se añadió a este Edicto una
cuius verba haec sunt-. QUAE DE ]UMENTORUM SA- clausula, cuyos terminos son estos: «Lo que hemos
NITATE mxmus. ne CETERO QUOQUE rncons OMNI »dicho respecto a la sanidad delas caballerías. há.-
venom—ones FA'CIUNTo. »ganlo los vendedores también respecto a todo el
¡»demas ganado».
ä 6.—-Unde dubitari desiit, an hoc Edicto boves % fi…—Por lo que dejó de dudar-se, si también se
quoque contineantur; etenim «iumentorum» appel- comprendían en este Edicto los bueyes; porque es
latione nou contineri eos verius est, sed «pecoris» verdad que ne se comprenden con la denominación
appellatione continebuntur. de «cabalierias», pero que se comprenderán conla
denominación de unan-ado».
g 7.—Sed enim sunt quaedam, quae in homini— % 7.—Pero hay algunas cosas que en los hom-
bus quidem morbum faciunt, in iumentis non adeo, bres constituyen ciertamente enfermedad, mas no
utputa si mulus castratus est, ncque morbi, neque lo mismo en las caballerías. por ejemplo, si ei mu-
vitii quid habere videtur, quia neque de fortitudi— lo esta capado, no se considera que tenga ninguna
ne quid eius detrahitur, neque de utilitate, quum enfermedad, ni vicio, porque no se le quita nada
ad generandum nunquam sit habilis. Caelius quo- de su fortaleza. ni de su utilidad… no siendo nunca
que scribit, non omnia animalia casti-ata ob id apto para engendrar. Tambien Celio escribe, que
ipsum vitiosa esse. nisi propter-ipsam castrationcm no todos los animales casti-ades son por esto mismo
facta sunt imbecilliora; et ideo mulum non esse defectuosos. a no ser que por causa de la misma
vitiosum. Idem refert Oiiiium existimasse, equum castración se hayan hecho mas debiles; _v que por
castratum sanum esse, sicuti spado quoque sanus esto el mulo no es defectuoso. Refiere el mismo
est; sed 'si emtor ignoravit, venditor scit, ex emtn que Ofilio opino, que el caballo capado es sano, co-
esse actionem; et verum est, quod Ofiiius. mo es sano también el espadon; pero qne si ei
comprador lo ignoro, y el vendedor lo sabe, hay
la acción de compra; :! es verdad lo que dice Ofilio.
& 8.—Quaesitum est, si mula talis sit, ut trans- g 8.——Se preguntó, si una mula fuera tal, que no
iungi non possit, an sana sit? Et ait Pomponius pudiera ser uncida a uno u otro lado, ¿seria acaso
sanam esse; plerasque denique carrucarias tales sana? Y dice Pomponio, que es sano,; porque la
esse, ut non possint transiungi. mayor parte dc las de carro son tales, que no pue-
den ser nncidas cambiando de lado.
& El.—Idem ait, si nata sit eo ingenio aut corpo- 5 S).—Dice ei mismo, que si hubiera nacido con
re, ut alterum iugum non patiatur, sanam non tal instinto ¿) contestura de cuerpo, que no soporte
esse. un yugo diferente, no es sana.
5 10.—Non tantum autem ob morbum vitiumve % 10.—Mas no solamente por causa de enferme-
redhibitio locum habebit in iumentis, verum etiam dad ó de vicio tendra lugar tratandose de caballe-
si contra dictum promissumve, erit locus redhibi- rlas la redhibición, sino que también, a ejemplo de
tioni exemplo mancipiorum. lo que sucede respecto a los esclavos, tendrá. lugar
la redhibiciön, si se obro contra lo dicho o lo pro-
metido.
5 11.—Vendendi autem causa ornatum iumen- g 11.—Poro dice Celia, que se ha de considera.:-
(1) TRADUNTOII, Hoz.; rnAnAN'run, al mab-gen interior del (2) :.L'ANTO, Hal. Vutqu.
códice Fl. (3) vsxirmnr,Hal. alg.
manera—mano xxi: TITULO I 55
tum videri Caelins ait, non si sub tempus vendi- que la caballería fue enjaezada para ser vendida,
tionis, hoc est biduo ante venditionem ornatum sit, no, si fue enjaezada por el tiempo de la venta, esto
sed si in ipsa venditione ornatum sit; aut ideo, in- es, dos dias antes de la venta, sino si hubiera sido
quit, (1) venale quum esset, sic ornatum inspice- enjaezada en _el acto de la venta-, o si fuese vista,
retur;-sernperque quum de ornamentis agitur, et dice, asi enjaezada al ser puesta a la venta; y que
in actione, et in Edicto adiectum (2) est, «ven- siempre cuando se trata de los ari-eos, se añadió
dendi causa ornata ducta esse»; poterit enim iu- asi en la acción, como eu el Edicto, «que fueron
mentum ornatum itineris causa duci, deinde vc- presentadas enjaezadas para ser vendidas»; porque
mre. podra ser presentada enjaezada una caballeria por
causa de un viaje, y ser vendida despues.
% 12.—-Si plura iumenta venierint, non omnia % PZ.—Si se hubieren vendido muchas caballe—
erunt redhibenda propter unius ornamentum; nam rias, no todas deberán ser redhibidas por causa de
et si Vitiosum sit unum iugum, non tamen propter los arreos de una sola; porque también si fuera de—
hoc cetera iuga redhibebuntur. fectuosa una yunta, sin embargo, no por esto seran
redhibidas las demas yuntas.
% 13.—Si forte iugum mularum sit, quarum al- g Id.—Si fuera acaso una yunta de mulas, de
tera vitiosa est, non ex pretio tantuni vitiosae, sed las que una es defectuosa, lo que de menos valga
ex utriusque erit componendum, quanti minoris se habrá. de compensar no respecto del precio sola-
sit; quum enim uno pretio utraeque venierint, non mente de la defectuosa, sino respecto del de ambas;
est separandum pretium, sed quanto minoris, quum porque habiéndose vendido ambas por un sólo pre-
veniret, utrunique fuit, non alterum, quod erat cio, ne se ha de separar el precio, sino que se ha
vitiosum. de estimar cuanto ambas valieron menos al ser
vendidas, no aquella que era defectuosa.
g 14.—Quum autem iumenta paria'veneunt, Edi- % 14.—Mas cuando se venden caballerías apa-
cto expressnm est, ut, quum alterum in ea causa readas, se expresó en el Edicto, que cuando una
sit,. ut redhiberi debeat, utrumque redhibeatur; in se halle en el caso de que deba ser redhibida, sean
qua re tam emtori, quam venditori consulitur, redhibidas ambas; en lo que se atiende tanto al in-
dum iumenta non separantur. Simili modo et si terés del comprador, como al del vendedor, en cuan-
triga venierit, ïehibenda erit tota, et si quadriga, to no se separan las caballerías. Del mismo modo,
redhibeatur. Sed si duo paria mularum siut, ct también si se hubiere vendido un tiro de tres, de-
nna mula vitiosa sit vel par, solum par redhibebi- bera ser rcdhibido todo e], y si una cuadriga, sea
tur, alterum non; si tamen nondum sint paria con- redhibida. Pero si fuesen dos pares de mulas, y
stituta, sed simpliciter quatuor mulae uuo pretio ve- fuera viciosa una sola. mula, o uuo delos pares,
nierint, unius erit mulae redhibitio, non omnium; sera redhibido Solamente este par, no el otro; pero
nam et si polia venierit, dicemus, unum equum, si aún no estaban apareadas, sino que simplemen—
qui Vitiosus est, non omnem poliam redhiberi opor- te se hubieren vendido por un solo precio cuatro
tere. Haec et in hominibus dicemus pluribus uno mulas, habrá la redhibición de una sola mula, no
pretio distractis, nisi si separari non possint, ut- de todas; porque también si se hubiere vendido
puta si tragoedi, vel mimi, 'una potrada, diremos que debe ser redhibido el
solo caballo, que es Vieioso, no toda la potrada. Es—
to diremos también respecto de muchos esclavos
vendidos por un solo precio, salvo si no pudieran
ser separados, como si fuci-an tragicos, ó mimicos,
39. PAULUS Libro I. ad Edictum Aedilimn cur- 39. PAULO; Comentarios al Edicto de los Edi-
rulium.—vel fratres; les Curules, libro I.—ó hermanos;
40. ULPIANUS libro II. ad Edictum Aedilium 40. ULPrANO; Comentarios al Edicto de los
cm'rulium.—hi enim non crunt separandi. Ediles Curules, libro II.—porque cstos no deberán
ser separados.
% 1.—Deiude aiunt Aediles: NE QUIS CANEM, VER- ä 1.—Despues dicen los Ediles: «que nadie ten-
REM, VEL MINOREM APnUM, LUPUM, URSUM, PAN- »ga perro, verraco, o pequeño jabali, lobo, oso,
THERAM, LEONEM, »pantera, leön», '
41. PAULUS libro II. ad Edictum Aedilium 41. PAULO; Comentarios al Edicto de los Edi-
curraliu—m.—et generaliter: ALIUDVE, QUOD NOCE- les (fundes, libro II.—y en general: eo cualquier
RET (3), ANLMAL, SIVE SOLUTA SINT, SIVE ALLIGA- »otro animal, que hiciera daño, ya estén sueltos,
TA, UT (4) CONTINERIVINCULIS, QUO MINUS DAMNUM »ya atados, si no pudieran estar de tal modo suje-
INFERANT, NON POSSINT, »tos, que no causen daño»,
42. ULPIANUS libro II. ad Edictum Aedilium 42. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los
currulium.—OUA VULGO ITER FIET, ITA HABUISSE Ediles Curules, libro II.—-«6 per donde vulgarmen-
VELIT, UT CUIQUAM NOCERE, DAMNUMVE DARE POS- »te se hiciere camino quisiera tenerlos de modo, que
srr. Sr ADVERSUS EA FACTUM ERIT, ET HOMO LIBER ¡»pudieran causar perjuicio ó producir daño á. cual-
Ex EA RE PERIERIT, SOLIDI DUCENTI (5), sr NOCI- »quiera. Si contra esto se hubiere obrado, y por
TUM HOMINI LIBERO ESSE DICETUR, QUANTI BONUM Monsecuencia de ello hubiere ¡perecido un hom-
AEQUUM IUDICI VIDEBITUR, CONDEMNETUR; CFTE- rbre libre, se pagaran doscientos sueldos, y si se
(1; ut, inserta Hal. (£) SIVE, (en lugar de vºr , Hoz.; AUT, Vaig. _
(2 ediiciendum, Hal. ' (?) somms DucENTis, at.; ranasmnunrun, inserta la.
(3) Atwnvr: quon NOCENS ANIMAL, Hal. 'u 9.
56 premere.—LIBRO xxi: TITULO ]
EARUM nnnuu, QUANTI (1) DAMNUM DATUM FACTUM- »dijere que se había causado daño slbombre libre,
va BIT, DUPLI. ases condenado en cuanto pare-ciere al juez bue-
æno y equltativo; y por las demás cosas, en el du-
rplo de cuanto sea el daño causado () hecho-.
43. PAULUS libro I. (2) ad Edictum Aedilium 43. PAULO; Comentazjifal Edicto de los Edi-
cu'rrulium.—-Boveni, qui cornu petit, vitiosum esse les Curules, libro L—Dicen- los mas, que el buey
plerique dicunt; item mulas, quae cessum dant (3); que acomete con los cuernos es vicioso; y asimis-
ea quoque iumenta, quae sine causa turbantur, et mo las mulas que tiran coces;'y dleese que también
semet lpsa. eripiunt, vitiosa esse dicuntur. . son viciosas aquellas caballerías que sin causa se
espantan y ellas mismas se ponen enfuge.
g l.—Qui ad amicum domini deprecaturus con- ä 1.—El que se refugla en casa de un amigo de
fugit, non est «fugitivus»; imo etiam si ea mente sit, su señor para Pedirle intercesión, no es «fugitivo-;
ut non impetrato auxilio domum non revertatur, y aún cuando o haga con la; intención de no vol-
nondum fugitivus est, uia. non solum consilii, sed ver a casa de su señor, si no hubiere impetrado
et facti fugae nomen (4 est. auxilio, no es tampoco fugitivo, porque la califica-
ción de fuga. no consiste sólo en la intención, sino
también en el hecho.
¡¿ 2.—Qui persuasu alterius a domino recessit, g 2.—El que por persuasión de otro huyó de su
fugitivus est, licet id non fuerit facturus citra con- se or, es fugitivo, aunque no hubiere de haber he-
silium eius, qui persuasit. _ cho esto sin el consejo de aquel que le persuadió.
ä ii.—Si servus meus bona fido tibi serviens fu- & 3.—Si hubiere huido un esclavo mlo, que de
gerit, vel sciens se meum esse.-vel ignorans, fugi- buena fe te prestaba servidumbre, ya sabiendo que
tivus est, nisi animo ad me revertendi id fecit. el era mio, ya ignorandolo, es fugitivo, si no hizo
esto con la intención de volver á. mi casa.
& 4.—aMort-is consciscendee causa sibi (5) facit:, g ti.—«Obra para procurarse la muerte-, el que
qui propter nequitiam malosque mores ilagltiumve per maldad y malas costumbres, 6 por algún delito
'aliquod admissum mortem sibi consciscere voiuit, cometido, quiso cansarse la muerte, no si esto lo
non, si dolorem corporis non sustinendo id fecerit. hubiere hecho por no soportar un dolor del cuerpo.
& E).-Si quis servum emerit, et rapto eo vi bo- ä Ev.—Si aiguuo hubiere comprado un, esclavo, y
norum raptorum actione quadruplum consecutus hablendosele robado obtuvo ei cuádruple por-la ac-
est, deinde servum redhibeat, reddere debebit, ción de bienes arrebatados con violencia, g' des-
quod accepit; sed si per eum servum iniuriam pas- pués hiciera la redhibición del esclavo, eberá
sus inluriae nomine egerit, non reddet venditori, devolver lo que recibió; pero si habiendo sufrido
aliter forsitan, atquesi loris ab aliquo caeso (6), injuria por medio de este esclavo, hubiere ejercita—
aut quaestione de eo habita emtor egerit. do la acción de injuria, no lo devolvera al vende-
dor, pero sera acaso de otro modo, si ei comprador
hubiere ejercitado acción por haber sido aquel azo-
tado con correas por alguno, 6 sometido a la. eues-
tión de tormento.
(i.—Aliquando etiam redhiberi mancipium de- (¡.—Algunas veces también deberá. ser redhi-
be lt, licet aestimatoria, id est quanto mlnoris, bl o el esclavo, aunque intentemos la acción esti-
a amus; nam sl adeo nuillus sit pretii, ut ne expe- mstoria, esto es, del cuanto menos; porque si fue-
at uidem tale mancipium domino habere, veiuti re de tan lníimo valor, que no le convenga. cierta--
si furiosum, aut lunaticum sit, licet sestimatoria mente al dueño tener tal esclavo, como si fuera
actum fuerit, oHicio tamen iudicis continebitur, ut loco ö lunatico, aunque se hubiere ejercitado la.
reddito manciplo pretium recipiatur. noción estimatoria, estara sln embargo en las atri-
buciones del juez, que, devuelto el esclavo, se reci-
ba el precio.
5 7.——Si quis, quum consilium inlisset fraudan- & 7.—Si alguno hubiere redhibido .el esclavo ha-
dorum creditorum, redhibuerit, non redhibiturus biendo tenido designio de defraudar a los acreedo-
alias, nisi vellet eos fraudare, tenetur creditoribus res, y no habiendolo de haber redhibldo en otro
propter mancipium venditor. caso, si no quisiera defraudarios, el vendedor que-
da obligado a los acreedores por razón delesclavo.
% 8.—Pignus manebit obligatum, etiamsi redhi- % BL—La prenda permanecerá, obligada, aunque
bitus fuerit servus; quemadmodum si eum slienas- el esclavo hubiere sido rediiibldo; :; la manera que
set, aut usumfrnctum eius, non recte redhibetur, si uno lo enajenase sel, ¿ su usufructo, no sera
nisi redemtum sit, et pignore liberatum redhi- debidamente redhibido, si no hubiera sido rescata—
beatur. do, y fuera redhibído liberado del derecho de
prenda. _
g 9.—Sl sub "conditione homo emtus sit, .redhibi- & 9.——Si hubiere Sido comprado un esclavo bajo
toria actio ante conditlonem existentem lnutiliter condición, imitilmente se intenta la. acción redhi-
agitur, quia nondum perfecta-emtio arbitrio iudicis bitoria. antes de cumplida, la. condición, porque ls.
imperfecta (7) fieri non potest; et ideo, et si ex em- venta aún no perfeccionado. no puede hacerse im-
to, vel vendita, vei redhibitoria ante actum fuerit, perfecta per arbitrio del juez; y por esto, si antes
expleta conditione iterum agi poterit. se hubiere ejercltado ¡a acción de compra., o la de
venta., 6 ia redhibitoria, pc 'ra lntentarse nueva-
mente, Cumplida la condición.
(i) olas.—¡run, al mdf-gen interior de! códice F¿…
(ii ¡"”M"
CGSEII'II eun t Hl .,“ 88 a v .
((£) fugere, insolita ?a 1sz …un aut, ulg (6) caesus, Hal.
(5) quid, (en lugar de sibi Hal. (7) "perfecta, Hal. Valg.
omnem.—mmm xxi: Tirone 1 57
"5 10.—Interdum, etiamsi pura sit venditio, pro- & 10.—A veces, aunque sea pura la venta, está,
pteriuris conditionem in suspenso est, veluti si en suspenso por una condición del derecho, como
servus, in quo alterius ususfruetus, alterius pro- si ei eseiayry; ¿obre el que es de uno el usufructo, y
prietas est, aliquid emerit; nam dum incertum est, de otro la;-_ ",.sgpíedad, hubiere compradoalguna co-
ex cuius re pretium solvat, pendet, cui sit aequi- sa; porque'ri'ientras es incierto de que bienes sa-
situm; et ideo neutri eorum redhibitoria competit. tisface el precio, estara en suspenso para. quien
haya sido adquirida Ia cosa; y por tanto, a ninguno
de ellos compete la acción redhibitoris.
A""
44. IDEM libro II, ad Edictum Aedilium cur- 44. EL MISMO; Comentarios al Edicto de los
rulium.——Iustissime Aediles noluerunt, hominem Ediles Curules, libro II…—Muy justamente no qui-
ei rei, quae minoris esset, accedere, ne qua fraus sieron los Ediles, que un esclavo fuere accesorio de
aut'Edicto, aut iuri (1) civili fieret, ut ait Pedius, una cosa que fuese de menor valor, a iin de que
propter dignitatem hominum; alioquin eandem rn- no se comei-iese algun fraude 6 contra. el Edicto,
lionem fuisse "et in ceteris rebus, ridiculum namque ó contra el derecho civil, como dice Pedio, por
esse, tunicae fundum accedere. Ceterum hominis consideración a la dignidad del hombre; por lo de—
venditioni quidvis adiicere licet-, nam et plerumque mus, la misma razón hubo también respecto á. las
plus in peculio est, quam in servo, et nonnunquam otras cosas, porque es ridtculo que un fundo sea
vicarius, qui accedit, pluris est, quam is servus, accesorio de una túnica. Mas es licito agregar
qui venit. cualquiera. cosa a la venta de uu esclavo; porque
tambien a veces importa mis ei peculio, que ei es-
clavo, y en ocasiones el vicario, qne es acces'orio,
es de más valor que el esclavo que se vende.
& 1.—Proponitnr actio ex hoc Edicto in eum, & 1.—Propönese por este Edicto la acción con-
cuius maxima pars in venditione fuerit, quia ple- tra aquel de quien hubiere sido in parte mayer en
rumque venaliciarii ita societatem coitunt, ut quid- la. venta, porque muchas veces los vendedores
quid :: unt, 'in commune "videantur agere; aequum constituyen sociedad de tal suerte, que parece que
enim edilibns visum est, vel in unum ex his, hacen en común cualquier cosa que hacen; pues
cuins maior pars, autanlla parte minor esset, ae- pareció justo a los Ediles que competlesen las sc-
dilicias actiones competere, ne cogeretur emtor ciones edilicias también contra uno sólo de aque-
cum multis litigare, quamvis actio ex emto cum llos, cuya parte fuese mayor, o no fuese menor que
singulis sit pro portione,. qua socii fuerunt; nam otra al una, para que el comprador no se viese
id genus hominum sd lucrum potius vel turpiter obliga o á. litigar con muchos, aunque la acción
faciendum pronius est. de compra competa. contra cada uno por la parte
lº.
en que fueron socios; porque esta clase de hombres
es mes dada. al lucro, ó más inclinada ¿ obrar tor-
pemente.
& 2.—In redhibitoria vel sestimatoria potest du- 5 ¡!.—Respecto ala acción redhibitoria ó estima-
bitari, an, quia alienum serVum vendidit, et ob torla se puede dudar, si por haber vendido alguien
evictionem, et propter morbum forte, vel fugam un esclavo ajeno puede ser al mismo tiempo obli-
simul teneri potest; nam potest dici, nihil interesse gado, tanto por causa de evicción, como acaso por
cmtoris, sanum esse,- fugitivum non esse eum, qui una enfermedad, 6 por in. fuga; por-que puede dc-
evictus sit. Sed interfuit emtor-is, sanum possedisse cirse, que nada importa al comprador, que este sa.-
propter operas; neque ex postfncto decrescit ('2) no, ó no sea fugitivo el que fue reivindicado. Pero
obligarla, statim enim, ut servus traditus est, com- importó al comprador haberlo poseído sano por ra-
mittitur stipulatio, quanti interest emtoris. zón de su trabajo, y no decrece la obligación por
un hecho posterior, porque al punto que fue entre-
gado el esclavo, se tncurre en la estipulación por
cuanto interesa. al comprador.
45. Guns ¡ibm I. (3) ad Edictum Aediic'mn 45. Gsro; Comentarios al Edicto de los Ediles
:urrulium.--Itedhibitoria actio duplicem habet Curules, libra L—La accion-redhibitoria tiene una
:ondemu'ationem, modo-euim in duplum, modo in doble condena, pues el vendedor es condenado
simplum condemnatur venditor. Nam si neque unas veces en ei duplo, y otros en el simple im or-
pretium, neque accessionem solvat, neque eum, te. Porque si no pagara. ni ei-precio, ni ia accesljón,
qui mnomine obliºstus erit, liberet, dupli pretii ni liberase al que por tal titulo se hubiere obiiga-
at accessionis condemnari iubetur, si vero reddat do, se manda. que sea condenado en el duplo dei
pretiumþet accessionem, "vel eum, qui eo nomine precio y de la secesión; pero st devolviera el pre-
umigatus est, iiberet, simpli videtnr condemnari. cio y la ¡recesión, ó liberase al que por tal titulo Se
obligó, parece que es condenado en el simple im—
porte.
46. Pour-ornus libro XVIII. (4) ad Sabinum». 46. Pouromo; Comentarios ¿ Sabino, libro.
—-Quu'm mihi redhibeas- furtis noxisque soiutum X VIII.—Cuando. me redhibas un esclavo, no debes
esse, promittere non ebes, praeterquam quod prometer que esta exento de hurto y deuexa, sino
razu tuo fecerat, aut eius, cui tu eum aliena- respecto de io que habia. hecho por tu mandato, ó
r s. por el de aquel a quien tti lo hubieres enajenado.
47. PAULUS libro XI. ad Sabinum—Si hominem 47. PAULO; Comentarios d Sabino, libro XI.—
enitum manumisisti. et redhibitoriam, et quanti Si manumitiste un esciavo comprado, dice Labeon,
minoris denegandam tibi Labeo ait, sicut dupiae que se te ha de denegar asi la acción rcdhibitoria,
actio periret; ergo et quod adversus dictum pro- como la dei cuanto menos, asi como se extinguida
missumve sit, actio peribit. la acción dei duplo; luego se extinguira también
la acción por lo hecho contra io que se haya dicho
¿ prometido.
% l.—-—Post mortem autem hominis aediliciae 5 1.—Mas ias acciones ediliclas subsisten des-
actiones manent, pués de la muerte del esclavo,
48. Pouroums libro XXIII. ad Sabinum.— sl 48. Poupouro; Comentarios ¿ Sabino, libra
tamen sine cuipa actorls, familiaeve eius, vei pro- XXIII.—si, no obstante, hubiera muerto sin culpa
curatoris mortuus sit. dei actor, ó de la familia de este, o del procurador.
8 1.—Audiendus estis, qui de vitio vel morbo ;; 1.—Ha de ser oido el que querellandose de vi-
servi quel-ens retinere eum velit. cio ö enfermedad de un esclavo quiera retenerlo.
5 2.—Non nocebit emtori, si sex mensium exce- 5 2. —No perjudicará. al comprador, sl excluido
ptione redhibitoria exclusus velit intra. annum ae— de la acción redhibitoria por ia excepción delos
stimatoria agere. seis meses quisiera ejercitar dentro del año ia es-
timatoria.
g Si.—Ei, qui servum vinctum vendiderit, aedili- % 3.—Es justo que se dispense el Edicto 'de los
cium Edictum remitti aequum est; muito enim Ediles ai que hubiere vendido un eecilwo encade-
ampiius est id facere, quam prouuntiare, in vincu- nado; porque es mucho mas hacer esto, que ecia-
lis inisse. rar que estuvo en prisiones.
5 4.—[n aediliciis aetioulbus exceptionem oppo- & L—Es justo que en las acciones edilicias se
niaequum est, si emtor sciret de fuga, aut vincu- oponga excepción, si ei comprador tuviese conoci-
lis, aut ceteris rebus similibus, ut venditor absol- miento de la fuga. () dei aprisionamiento, ó de ias
vatur. demas circunstancias semejantes, para que el ven—
dedor sea absuelto. '
& í—Aediiiciae actiones et heredi, et in heredem & ii.—Las acciones edilicias competen asi ai he-
competunt, ut tamen et facta heredum, quae postea redero, como contra ei heredero, con tai que, sin
accesserint, et quod experiri (l) potuerint, quae- embargo, se investiguen, asiios hechos de ios here-
rantur. deros, que despues se hubieren ejecutado, como io
que hubieren podido reciamar.
5 (i.—Non soium de mancipiis, sed de omni ani- % (S.—Estas aceioues competen no soiamente por
mall hae actiones competunt, ita ut, etiamsi usum- los esclavos, sluo por toda clase de animales, de
fructum in homine emerim, competere debeant. tal suerte, clue deban competer, aunque yo hubiere
comprado e usufructo sobre el esclavo.
& 7.-—Quum redhibitoria actione de sanitate agi- & 7.-—Cuando sc ejercito la acción rcdbibitoria
tur, permittendum est de uno vitio agere, et prae- por motivo de sanidad, se ha de permitir ejercitar—
dicere, ut, si quid aiiud postea apparuisset, de eo la por un soio vicio, y prevenir que si despues hu-
iterum ageretur. biese aparecido algun otro, se ejercitaria nueva.-
mente la acción respecto de ei.
5 8.—Simpiariarum (2) venditionum causa ne g ti.—Este. en uso, que no haya redhibieión por
sit redhibitio, ln usu est. causa de ventas que no admitan reciamación sino
dei simple importo.
49. ULP unus libro VIII. Disputat-ionum.— 49. ULPIANO; Disputas, libro VIII.—No es in-
Etiam in fundo vendito redhibitionem procedere, eierto en modo aiguno que procede ia redhibicióu
nequaquam incertum est, veluti si pestiiens fundus aún tratandose de uu fundo vendido, por ejemplo,
distractus sit; nam redhibendus erit. Et benignum si se hubiera vendido un fundo pestiiente; porque
est dicere, vectigalis exactionem futuri temporis debera ser redhibido. Y es equitativo decir, que
post redhibitionem adversus emtorem cessare. despues de ia redhibición cesa contra ei compra-
dor la exacción del tributo dei tiempo futuro.
50. Iunuuus libro IV. ea: Minicio (B).—Vari- 50. Jnuuo; Doctrina de Ali-nieto, libro I V.—
COBUS sauus non est. El varicoso no es sano.
51. AFRICANUB libro VIII. (4) Quaestionum.— 51. Armenio; Cuestiones, libro VIII.—Cuan-
Qunm mancipium morbos-um vel vitiosum servus do un esclavo compre otro eseiavo enfermo 6 de-
e_mat, et redhibitoria, vei ex emto dominus expe- fectuoso, y el señor ejercite la accion rcdhibitoria,
riatur, omni modo scientiam servi, non domini ó la de compra, dice que de todos modos se ha de
spectandam esse ait; ut nihil Intersit, peculiari, an atender al conocimiento del esclavo, no al dei se-
domini nomine emerit, et certum incertumve man- ñor; de suerte que nada importe, que lo haya cºm-
dante eo emerit, quia tunc et illud ex bona tide prado con su peculio, ó en nombre dei señor, y que
_est, servum, cum quo negotium sit gestum, dece- por mandato de este haya comprado un esclavo
tum non esse, et rursus delictum eiusdem, quod cierto ó indeterminado, porque entonces es tam-
n contrabando admiserit, domino uoeere debet; bien conforme a la buena fe, que ei esclavo coa
sed si servus mandatu domini hominem emerit, quien se haya tratado el negocio no haya sido en-
quem dominus vitiosum esse sciret, non tenetur gº,-añado, y de aqui que la falta del mismo, que hn-
venditor. biere cometido al contratar, debe perjndicar al
dueño; pero si ei esclavo hubiere comprado por
mandato de su señor un esclavo, que el señor su-
picse que tenia vicio, no se obliga el vendedor.
5 1.—Circa. procuratoris personam, quum qui- 5 1.— Respecto a la persona del procurador, ha-
dem ipse scierit, morbosum, vitiosum esse, non biendo sabido ciertamente este que aquel tenia
dub -.ndum, quin, quamvis ipse domino mandati enfermedad ¿ vicio, no se ha. de dudar que aún
vel ..cgotiorum gestorum actione sit obstrictus, cuando el quede obligado a su principal por la ac—
nihilo magis eo nomine agere possit: at quum ipse ción de mandato, ó por la de gestion de negocios.
ignorans, esse vitiosum. mandatu domini, qui id no puede, sin embargo, ejercitar la acción por lal
sciret, emerit, et redhibitoria agat, ex persona motivo; mas cuando ignorando ei que tenia vicio,
domini utilem exceptionem ei non putabat oppo- io hubiere comprado por mandato de su principai,
nendum. que io supiese, y ejercitara la acción redhibitoria,
no opinaba que se le hubiera de oponer excepción
útil derivada de la persona de su principai.
52. Mancumus libro IV. Regularum.—Si iur- 52. Mancmwo; Reglas, libro IV.—Si ei escla—
tum domino servus fecerit, non est necesse, hoc vo hubiere'hecho un hurto :. su señor. no es nece-
in venditione servi praedicere, nec ex hac causa sario manifestar esto en la venta del esclavo, ni
redhibitio est; sed si dixerit, hunc furem non esse, por esta causa hay la redhibicion; pero si hubiere
ex illa parte tenebitur, «quod dixit, promisitve». dicho que este no era ladron, se obligara en vir-
tud de aquella parte, (por io que dijo, ó prometió».
58. Iavomzws libro I. em Partei-iuribus La- 53. J Avonuno; Doctrina de las Obras póstu-
beom's (i).—tui tei-tians, ant quartana febri, ant mas de Labeon, libro I.-—Los que padezcan de ca-
podagra vexarentur, quive comitialem morbum lenturas terciarias, () cuartanas, 6 de podagra, ()
haberent, ne quidem his diebus, quibus morbus ios que tengan mal caduco. ni aún ciertamente en
vacaret, recte sani dicentur. los dias en que les deje libres la enfermedad se dl-
m con verdad que estan sanos.
54. Parisusus libro IV. Responsorum. — 54. Ihn-misso; Respuestas, libro IV.—No ht.
Actioni redhibitoriae non est Iocus, si mancipium lugar a la acción redhibitoria, si hubiere huido el
bonis conditionibus emtum fugerit, quod ante non ceciavo comprado con buenas condiciones, que an-
fugerat. ' tes no había huido.
55. IDEM lib-ro XII. Responsorum.—Quum sex 55. EL MISMO; Respuestas. libro XII.—Puesto
menses utiles, quibus experiundi, potestas fnit, que se conceden seis meses útiles para la acción
redhibiioriae actioni praestantur, (2) non videbi- redhibitoria, durante los que hubo la facultad 'de
tur potestatem experiundi habuisse, qui vitium ejercitarla, no parecerá que tuvo la facultad de
rigitivi latens ignoravit; non idcirco tamen dis- ejercitarla el que ignoro el vicio oculto del fugiti-
solutam ignorationem emtoris excusari (3) opor- vo; mas no por esto deberá. excusarse la injustifi—
teb t. cada ignorancia del comprador.
56. PAULUS libro I. (4) Quaestionum.—Latí- 56. PAULO; Cuestiones, libro I.—Dice Latino
nus Lar-gus: quaero, an fideiussori emtionis (5) Largo: pregunto, ¿podra ser redhibido un esclavo
redhiberi mancipium possit? Respondi, si in uni- al fiador de la compra? Repondi, que si el fiador
versam causam iideiussor sit acceptus. putat Mar- hubiera sido admitido para todo el negocio, opina
uellus, posse et (6) fideiussori redhiberi. Marcelo. que puede hacerse la redhibicion tam-
bién al fiador.
57. IDEM libro V. Quaestion-um.— Si servus 57. EL MISMO; Cuestiones, libro 17.—Si un es-
mancipium emit, et dominus redhlbitoria agat, non clavo compró otro esclavo, y ei serior ejercltara la
aliter ei venditor daturus est, quam si omnia prae- acción rcdhibitoria, ei vendedor no se lo ha de en-
stiterit, quae hnic actioni continentur, et quidem tregar de otro modo, que si hnbiere,cnmplido todo
solida., non peculiotenns: nam et si ex emto domi- lo que se comprende en esta acción, y ciertamente
nus agat, nisi pretium totum solverit, nibii cou- por entero, _v no hasta el limite del peculio; porque
sequitur. también si el señor ejercitar—a la accion de compra
no consigue nada, si no hubiere pagado todo el
precio.
5 1.—Quodsi servus vel tilius vendiderit, red- % 1.—Pcro si lo hubiere vendido un esclavo (: un
hibitoria in pecuiium competit; in peculio autem et hijo, compete la accion redhibiioris. contra ei pecu-
causa redhibitionis continebunt; nec nos moveat, lio; más en el peculio se contendrá también ls. cau—
quod, antequam reddatur servus, non est in pecn- sa. de la redhibicion; y no nos mueva, que antes que
lio, non enim potest esse in peculio servus, qui sea devueito el esclavo no esta en el peculio, por-
adhuc emtoris est, sed causa ipsius redhibitionis que no puede estar en el peculio ei esclavo, que
in peculio computetur. Igitur si servus decem mii- es todavia del comprador, pero la causa de ia mis-
libns emtus quinque millibus sit, haec quoque in ma redhlbición se computa en el peculio. Asi pues,
peculio esse dicemus. Hoc ita, si nihil domino de- si ei esclavo comprado por diez mil vuliera cinco
beat, aut ademtum peculium non est; quodsi plus mil, diremos que también estos están en el pecuiío.
domino debeat, eveniet, ut hominem praestet, et Esto asl, si ne debicra nada al señor, 6 si no se le
nihil consequatur. quito el peculio; porque si debiera. mas al señor,
sucederá, que entregará. ei esclavo, y no obten—
dra uada. “
58. IDEM libro V. Responsorum.—Quaero, an, 58. EL mano; Respuestas, libro ¡f.—Pregun-
si servus apud emtorem fugit, et in causa redhibi- to, si el esclavo que estaba en poder del compra-
tionis esse pronuntiatus fuerit, non prius venditori dor huyó, y se hubiere declaratio que estaba com-
restitui debeat, quam rerum ablatarum a sei-vo prendido en caso de redhibición, no deberá. ser
aestimat-ionem praestiterit. Paulus respondit, ven- restituido al vendedor antes quc hubiere satisfecho
ditorem cogendum non tantum pretium servi re- la estimación de las cosas quitadas por el esclavo.
stituere, sed etiam rerum ablatarum aestimatio- Paulo respondió, que el vendedor ha de ser obliga-
nem, nisi si pro his paratus sit, servum noxae do a restituir no solamente el recio del esclavo,
nomine relinquere. sino también la estimación de as cosas quitadas,
salvo si per estas estuviera dispuesto a abandonar
el esclavo por razón de la noxa.
5 1.—Item quaero , si nolit aestimationem et % 1.—Asimismo pregunto, si no queriendo resti-
pretia reruni restituere, an servus retinendus (1) tuir la. estimación y ei precio de las cosas, habra de
sit, et danda sit actio de peculio, vel de pretio red- ser retenido el esclavo, y se habrá de dar la acción
hibiti servi ex duplae stipulatione. Paulus respon- de peculio, () la dei precio del esclavo redhibido, en
dit, de pretio servi repetendo competere actionem virtud de la estipulación del duplo. Paulo respon-
etiam cx duplae stipulatione. De rebus per furtum dió, que para repetir el recio del esc-lavo compete
ablatis iam responsum est. acción aun por ia estipu ación del duplo. En cuan-
to a las cosas quitadas por hurto, ya se ha res-
pondido.
5 2.———Servum dupla emi, qui rebus ablatis fugit, g 2. —-Bajo ia estipulación del duplo compré un
mox inventus praesentibus honestis viris interro- esclavo, quc huyó habiendo quitado alguuas cosas,
äatus, an et in domo venditoris fugisset, respon— y hallado después ¿ interrogado en presencia de
it, fugisse; quaero, au standum sit responso servi? hombres probos, si también habla huido de ia casa
Paulus respondit: si et alia indicia prioris fugae del vendedor, respondió que habla huido; pregun—
non deficiunt, tunc etiam servi responso creden- to, ¿se habrá de estar ala respuesta. del esclavo?
dum est. Paulo respondió: si tampoco faltan otros indicios
de la primera. fuga, tambien cntouces se ha de dar
credito :; la respuesta del esclavo.
59. ULPIANUS tib ro LXXIV. (2) ad Edictum. 59. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
—Quum iu ea causa est venditum mancipium, ut LXXI ['.—Cuando el esclavo vendido se haila en
redhiberi debeat, iniquum est, venditorem pretium el caso de quo deba ser redhibido, es injusto que
redhibendae rei consequi. el vendedor obtenga el precio de la. cosa que haya.
de ser redhibida.
% 1.—Si quis duos homines uno pretio emerit, et 5 L—Si alguicn hubiere comprado por un sólo
alter in ea causa est, ut redhibeatur, deinde peta- precio dos esclavos, y- uno se haila en el caso de ser
tur pretium totum, exceptio erit obiicieuda; si redhibido, y después se pidiera todo el precio, se
tamen pars pretii petatur, magis dicetur, non uo- habrá de oponer excepción; mas si se pidiera par-
cere exce tionem, nisi forte ea sit causa, in qua te del precio, mas bien se dirá. que no perjudica Is.
propter a terius vitium utrumque mancipium red- excepción, 9. no ser acaso que tal sea in causa, que
lbendum sit. en ella por el vicio de uno se hayau de redhibir
ambos esclavos.
60. PAULUS libro LXIX. (3) ad Edictum.— 60. PAU r.o; Comentarios al Edicto, libro
Factaredhibitione omnia in integrum restituun- LXIX.—Hecha Ia redhibiciöu se devuelve todo
tur, periude ac si neque emtio, neque venditio in- por completo, lo ¡uiSmo que si ne hubiera mediado
tercesslt. ni compra, ui vento..
61. ULPIANUS libro [LXXX. (4) ad Edictum. 6 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
—-Quoties de servitute agitur, victus tautum debet LXXX.—Siempre que se trata de servidumbre, el
praestare, quanti minoris emisset emtor, si sciisset vencido debe responder tan sólo de cuanto por me-
hanc servitutem impositam. nos habria comprado el comprador, si hubiese sa.-
bido que habia lmpuesta esta servidumbre.
62. Monesrmns libro VIII. Difï'erentim-am.— 62. Monmsrmo; Diferencias, libro VIII. —Se
Ad res donatas Edictum Aedllium currulium non ha de decir, que el Edicto de los Ediles Curuies no
pertinere dicendum est; etenim quid se restitutu- tiene aplicación a las cosas donadas; perque ¿qué
rum donator repromittit, quando nullum pretium cosa promete el douador, que haya el de restituir,
(l) Tam-. según. la escritura original; restituendum se uin (2) XXII.. [lat.
corrección de! códice Ft., Br.;iestrtuendus aut renuen us, 3) XLVIII., Hal.
ta Vaig. ini) XXVIII., Hat.
DIGESTO.—LIBBO xxn TiTULO 1 61
interveniat? Quid ergo, si res ab eo, cui donata. cuando no interviene precio alguno? ¿Qué se dirá,
est, melior facta. sit, numquid qunnti eius, qui me- pues, si la cosa hubiera sido mejorada por aquel a
liorem fecit, interest, donator conveniatur? Quod quien se donó, acaso que será demandado el donudor
minime dicendum est, ne eo casu liberalitatis suae por cuanto le importa al que ln. mejoró? Lo que de
donator poenam patiatur; itaque si qua res done- ningún modo ha de decir, para que en este caso ci
tur, necesse non erit- ea repromittere (i), quae in donador no sufra pena por su liberalidad; y asi, si
rebus venalibus Aediles repromitti iubent; sane se donara alguna cosa, no será necesario prometer
de dolo donator obligare se et debet, et solet, ne, lo que respecto o las cosas que se venden mandan
quod benigne contulerit, fraudis consilio revocet. los Ediles que se prometan; pero, a la verdad, el
donador debe y suele obligarse por el dolo, para.
que no revo ne con fraudulenta intención lo que
por benigni ad hubiere dado.
68. Uni-muns libro I. (2) _ad Edictum Aedi- 63. ULPIANO', Comentarios al Edicto de los
itum cur-rniium.—Scicndum est, ad venditiones Ediles Curuics, libro I.—Se ha de saber, que este
solas hoc Edictum pertinere, non tentum manci- Edicto es aplicable únicamente a las ventas, no
piorum, verum ceterarum quoque rerum. Cur au- tan sólo de esclavos, sino también de las demas-
tem de locationibus nihil edicatur, mirum videba— cosas. Mas parecia extraño, que nada se dijera en
tur; haec tamen ratio redditur, vel quia nunquam el Edicto respecto a los arrendamientos; pero se
istorum de hac re fuerat iurisdictio, vel quia non da esta razón, o porque nunca hablan tenido los
similiter locationes, ut venditiones, fiunt. Ediles jurisdicción sobre esta materia, o porque los
arrendamientos no se hacen del mismo modo que
las ventas.
64. POMPONIUS libro XVII. Epistolarmn (3). 64. POMPONIO; Epistolas, libro X VII.—Escribe
——Labeo scribit, si uno pretio plures servos emi- Labeon, que si per un sólo precio compraste mu-
sti, et de uno agere velis, iu aestimatione (4) ser— chos esclavos, y quisieras ejercitar la acción res-
vorum proinde iieri debere, atque (5) fieret in pectovde uno sólo, se debe proceder en la estima-
aestimatione (6) bonitatis agri, quum ob evictam ción de los esclavos lo mismo que se procedería en
partem fundi agatur. la estimacion de la bondad de uu campo, cuando
se ejerclte la acción por haberse hecho la eviccióu
de parte del fundo.
1.—Idem ait, si uno pretio plures servos ven- % 1.—Dice el mismo, que si por un sólo precio
di isn', sanosqne esse promisisti, et pars duntaxat vendiste muchos esclavos, y prometiste que esta-
eorum minus sana sit, de omnibus adversus di- ban sanos, y solamente no estuviera sana una par-
ctum, promissum recte agi ('i). te de ellos, con razón se ejercita. la acción respecto
&. todos por lo hecho contra lo dicho 6 prometido.
% 2.—Ibídcm ait, errare et fugere iumentum ä 2.—En el mismo lugar dice, que una caballe-
posse, nec tamen erronem aut fugitivum esse, agi ria puede andar errante y hnir, y sin embargo, no
posse. se puede ejercitar la acción porque sea errante ó
fugitiva.
66. Vnuunnws libro V. Actionum.—Animi po- 66. VENULovo; Acciones, libro 1'.—El vicio es
tius, quam corporis vitium est, veluti si ludos más bien del ánimo que del cuerpo, como si uno
assidue velit spectare, aut tabnlas pictas studiose quisiera asistir asiduamente á. los juegos, 6 con-
intueatur, sive etiam mendax, aut similibus vitiis templase con detenimiento los cuadros pintados, o
teneatur. aún si fuera mentiroso, ó estuviera dominado por
otros vicios semejantes.
& 1.—Quoties morbus souticus nominatur, eum ; 1.—Siempre que se habla de enfermedad són-
significari Cassius ait, qui noceat; nocere autem tíca, dice Cassio que se significa la que es nociva;
intelligi, qui perpetuus est, non qui tempore finia- pero se entiende que es nociva, la qne es perpetua,
tur; sed morbum sonticnm eum videri, qui incide- no la que se acaba con el tiempo:, mas parece que
rit in hominem, postqnam is natus sit, sontes enim es enfermedad sóntica la que hubiere recaído so—
nocentes dici. bre un esclavo, despues que este haya nacido, por-
que sontes dlcense nocivos.
5 2.-—Servus tam veterator, quam novicius dici & 2.—-Un esclavo puede ser llamado, asi vetera-
potest; sed veteratorem non spatio serviendi, sed no, como .novlcioz, pero' dice Celio, que no debe ser
genere et causa aestimandum, Caelius ait; nam considerado veterano por el tiempo, sino por el ge-
quicunque ex veualicio uoviciorum emtus alicui uero y la cause. del servicio; porque cualquiera que
ministerio praepositus sit, statim eum veterator-um comprado en el mercado de novicios haya sido en-
numero esse, novicium autem nou tirocinio animi, cargado de algún servicio, es comprendido desde
sed conditione servitutis intelligi. Nec ad rem per- luego en el numero de los veteranos, y el novicio
tinere, latiue sciat, necne; num (8) (nec) ob 'id ve- se entiende que lo es, no por el aprendiznge de
teratorem esse, si liberalibus studiis eruditus sit. su espiritu, sino por la condición de su servidum-
bre. Y no importa al caso que sepa, o no, el latin;
orque tampoco es veterano por esto, si estuviera
instruido en las artes liberales.
(! in ea re prominere, Hai.
(2; idem libro II.. Hat.
(3) Vll. ¿mn-alt“… Hai. (Gi Hai. Vulg.,— aestimationem, ei códice Fi.
(i) Según conjetura Br.; intereestinutionem,ei códice Ft.-. 23 Tam-.; recte sit, el códice Fi., Br.
(b) Hai. Vulg.,' ul, inserta el códice FL 8) nam, omitenia Hai. Valg.
62 otomano.—mmm xxn ria-uno ¡:
TIT. II TÍTULO n
DE nvw'nomsUs ET Dux-mn STIPULATIONB (1) DE LAS nvrccxoses it on LA ESTIPULACIÓN
DBL DUPLO
[Cf. Cori. wu. 45 (a). ¡sus… [Véase Cdd. 1711.45. (a). 45. (m.]
1. Uni-muns libro XXVIII. (2) ad Sabinum,—'- 1. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro
Sive tota res evincatur, sive pars, habet regressum XX VIII.—Ya si toda la cosa, ya si parte, fuera
emtor iu venditorem, sed quum pars eviucatnr, si objeto de la evicclön, el comprador tiene la repe-
quidem pro indiviso evincatur, regressum habet tición contra el vendedor, pero cuando sea objeto
pro quantitate evictae partis. Quodsi certus locus de la evicclón una parte, si ciertamente indivisa.
sit evictus, non pro indiviso portio fundi, pro bo- fuera objeto de la eviccion, tiene la repetición por el
nitateloci erit regressus. Quid euim, si quod fuit cuanto de la parte evincida. Mas si se hubiera hecho
in agro pretiosissimum. hoc evictum est, aut quod eviccióu de nn lugar-determinado, no de una porción
fuit ln agro vilissimum? Aestimabitnr loci qualitas, indivisa del fundo, habra la repetición por la bondad
et sic erit regressus. dei 'ugar. ¿Que. pues, se dirá., si fue evincldo lo que
de mas precio hubo en el campo, 6 lo que en este
fue de menos valor? Se estimari. la cualidad del
lugar, y de este modo habra la repetición.
2. PAULUS libro V. ad Sabinum.—Si dupla non 2. PAULO; Comentarios á Sabino, libro V.—-Si
promitteretur (3), et eo nomine agetur, dupli cou- no se prometiera el duplo, y por este titulo se ejer-
demnandus est reus. äitail-e la acción, el reo ha de ser condenado en el
up 0.
8. IDEM libro X. (4) ad Sabinum.-Quum iu 8. EL msnm; Comentarios & Sabino, libro X.—
venditione servi peculium semper exceptum esse Como en la venta del esclavo se entiende qne siem-
iutelllgltnr, is homo ex peculio summam quandam pre se exceptuo el peculio, este esclavo se habia
secnm abstulerat; si propter hanc causam furti llevado consigo cierta suma del peculio; si por esta
cum emtore actum sit, non revertetur (5) emtor causa se hubiere ejercitado contra el comprador la
ad venditorem ex stipulatione duplae, quia furtis acción de hurto, el comprador no tendra contra el
noxisque solutum esse, praestari debet venditio- vendedor la repetición porla estipulación deldu—
uls tempore, haec autem actio postea esse coe- plo, porque debe responderse al tiempo de la ven-
perit (6). ta de que esta exento dehurto y de noxa, pero es-
tu acción habra comenzado a existir despues.
4. ULPIANUS libro XXXII. ad Edictum.——Iilud 4. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
quaeritür, auis, qui mancipium vendidit, debeat XXXII.—Preguntase si el que vendió un esclavo
fideiussorem ob evictiouem dare, quem vulgo au- debera dar nn liador por la evicción, al que vul-
ctorem secundum vocant. Et est relatum, non de- gar—mente llaman segundo autor. Y se dijo que no
bere. nisi hoc nominatim actum est. debe, si expresamente no se convino esto.
& 1.—Si impuberis nomine tutor vendiderit, evi- & 1.-Si el tutor hubiere vendido en nombre de
ctione secuta, Pr _.iinianus libro tertio Bcsponsorum un impubere, habiéndose seguido evicción, dice
ait, dari ln eum, cuius tutela gesta sit, utilem Papiníano en el libro tercero de las Respuestas,
actionem, sed adiicit, in id demum, quod (7) ratio- que contra aquel cuya tutela se administró se da
nibus eius acceplo latum est: sed an in totum, si acción utii, pero añade, que solamente por aquello
tutor solvendo non sit, videamus. Quod magis que en sus cuentas se dió por recibido; mas vea-
puto, neque enim male contrahitur cum tutoribus. mos si por la totalidad, si el tutor no fuera solven-
te. Lo que tengo por más cierto, porque no se con-
trata inútilmente con los tutore-r.
?. IULusus libro XIII. (1) Digestorum.—Qui 7. JULIANO; Digesto, libro XIII.— El que hu-
a pupillo substitutum ei servum emerit, agere cum biere comprado de un pupilo un esclavo sustituido
substituto ex emm potest, et ex stipulatu de evi— a este, puede ejercitar contra el sustitnto ia acción
ctione, quum neutram earum actionum adversus de compra, y in. de io estipulado sobre la. evicción,
pupillum habere potuerit. puesto que no habra podido tener ninguna de es-
tas acciones contra el pupilo.
8. IDEM libro XV. Digestorum.—Venditor ho- 8. EL ms.—uo; Digesto, libro XV.—El vendedor
minis cmtori praestare debet, quanti eius interest de un esclavo debe responder al com rador de
hominem venditoris fuisse; quare sive partus an- euanto & este le interesa que ei esclavo aya sido
cillae, sive hereditas, quam servus iussu emtoris del vendedor; por lo cual, si hubiere sido objeto de
adierit, evicta inerit,,agi ex emto potest, et sicut evicciön, ó el parto de una. esclava, ó la herencia
obligatus est venditor, ut praestet, licere habere que el esclavo hubiere adido por mandato del com-
hominem, quem vendidit, ita. ea quoque, quae per prador, puede, ejercitarse ia acción de compra, y
eum acquiri potuerunt, praestare debet emtori, ut asi como esta obligado el vendedor a responder de
habeat. que es licito tener el esclavo que vendió, asi tam-
bién debe responder al comprador de que tendra
lo qne por aquel se pudo adquirir.
l
9. PAULUS libro LXX VI. (2) ad Edictum.—Si g, PAULo; Comentarios al Edicta,libro LXXVI.
vendideris servum mihi Titii, deinde Titius itere- ———Si me hubieres vendido un es..-lavo de Ticio, y
dem me reliquerit, Sabinus ait, amissam actionem después Ticio me hubiere dejado heredero, dice
pro evictione, qnoniam servus non potest evinci; Sabino, que se perdió la acción ra la cvicción,
sed in (3) ex emto actionem (4) decurrendnm est. porque no puede ser objeto de evtcción el esclavo;
pero que se ha de recurrir ii. la acción de compra.
10. CELSUS libro XXVII. (5) Digestprmn.—Si 10. CELSO; Digesto, libro XXVII.—Si alguno
quis per fundum, quem cum alio commnnem ha- me hubiere vendido y cedido ei derecho de pasar
beret, quasi soins dominus eins esset, ius eundi, y de conducir por un fundo, que tuviera en comun
agendi mihi vendiderit, et cesserit, tenebitur rnihi con otro, como si el sólo fuese dueño del mismo,
evictionis nomine ceteris non cedentibus. me estará. obligado a titulo de eviccion, no ha-
ciendo cesión los demas.
11. PAULUS libro VI. Responsorum.— Lucius 11. PAULO; Respuestas, libro VI.—Lucio Ticio
Titius praedia in Germania trans Rhenum emit, et compro en ia Germania, ai otro lado dei Rin, unos
partem pretii intulit; quum in residuam quantita- predios, y entregó parte del precio; siendo deman-
tem heres emtoris conveniretur, quaestionem retu- dado el heredero del comprador por la restante
iit dicens, has possessiones ex praecepto Principaii cantidad, suscitó controversia diciendo que aque-
partim distractus, partim veteranis in praemia ilas posesiones habian sido vendidas en parte por
assignatos; quaero, an hnius rei pericuium ad mandato del principe, y en parte asignadas en
venditorem pertinere possit? Paulus respondit, premio a los veteranos; pregunto, ¿podria corres-
futuros (6) casus evictionis post contractam em- ponder ai vendedor este quebranto? Paulo respon-
tionem (7) ad venditorem non pertinere, et ideo dió, que no pertenecen al vendedor los casos de
secundum ea, quae proponuntur, pretium praedio- eviccion que puedan ocurrir despues de celebrada
rum peti posse. ia compra, y qne por io tento, según lo que se pro—
pone puede pedirse ei precio de los predios.
5 1.—Ex his verbis stipulationis dupiae vei sim- % 1.——Por estas palabras de la estipulación dei
piae, «eum hominem, quo de agitur, noxa (8) esse duplo (: del simple importe, «que ei esclavo de que
solutum-, venditorem conveniri non posse propter se trata está. exento de noxa-, no puede ser de-
ens noxas, quae publice coerceri solent. mandado ei vendedor por causa de aquellas noxas
qne suelen ser castigadas públicamente.
12. SCAEVOLA libro II. Responsorum.—Quidam 12. SCEVOLA; Respuestas, libro II.—Uno que
ex parte dimidia heres institutus universa praedia fue instituido heredero de la mitad vendió la tota-
vendidit, et coheredes pretinm acceperunt; evictis lidad de los predios, y sus coherederos recibieron
his quaero, an coheredes ex emto actione tenean- el precio; reivindicados estos, pregunto, ¿estarán
tur? Respondi, si coheredes praesentes adfuerunt, obligados los coherederos por la acción de compra?
nec dissenscrunt, videri unumquemque partem Respondi, que si los coherederos cstuvieron presen-
suam vendidisse. tes, v no disintieron, se considera que cada nno
vendió su parte.
18. PAULUS libro V. ad Sabinum.—-Bonitatis 13. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro V.—
aestimationem faciendam, quum pars evincitur, Con razón opinaba Prócuio, que cuando es reivin-
Proculus recte putabat, quae fuisset venditionis dicada una. parte, se ha de hicer- la estimación de
tempore, non quum evinceretur; la bondad que hubiese tenido ai tiempo de ia ven-
ta, no cuando fuese reivindicada; '
14. ULr-umrs libro XVIII. (1) ad Edictum.— 14. Unruno; Comentarios al Edicto, libro
non in dimidiam quantitatem pretii; XVIII.—no por la mitad de la. cantidad del precio;
15. PAULUS libro V. ad Sabinum,—sed si quid 15. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro V. —
postea aliuvione accessit, tempus, quo accedit, in- pero qne si después acreció algo por aiuvion, se ha
spiciendum. de atender al tiempo en que acreció.
g 1. - Si ususfructns eviueatur, pro bonitate fru- ;; i.—Si se vindicat.-i cl usufructo, se ha de hacer
ctuum aestimatio facienda est. Sed et si servus la estimación conforme :; la bondad de los frutos.
evincatur, quanti minoris ob id praedium est, lis Pero también si se reivindican. un esclavo, se ha
aestimanda est. de estimar el litigio en cuanto por ello vale menos
el predio.
16. POMPONIUS libro IX. (2) ad Sabinum.— 16. Poupomo; Comentarios d Sabino, libro IX.
Evicta re vendita ex emto erit agendum de co, —Reivindicada una cosa vendida, se ejercitara la
quod accessit; quemadmodum ea, quae emto fundo acción de compra respecto de aquello que acreció;
nominatim accesserunt, si evicts. sint, simplum asi como si hubieran sido relviudicadas las cosas
praestatur (3). que expresamente fueron accesorias del fundo
comprado, se responde del simple importe.
& 1.—Duplae stlpulatio committi dicitur tnnc, g 1.—Dicese que entonces se incurre en la esti-
qunm res restituta est petitori, vei damnatus est pulación del duplo, cuando la cosa es restituida al
litis aestimatione, vel possessor ab emtore conven- demandante, ó fué condenado en la estimación del
tus absolutus est. litigio, 6 fue absuelto, el poseedor demandado por
el comprador.
& 2.—Si servus, cuius nomine duplam stipulati % 2. —Si el esclavo'por razón del que hicimos la.
sumus, evictns fuerit a uobis ob id, quod fugiti- estipulación del duplo hubiere sido reivindicado
vus, vei sanus non fuerit, an agere nihilominns de uosotros, se pregunta, si podriamos no obstante
posslmus, quaeritur. Proculus videndum ait, ne ejercitar acción por esto, porqne haya sido fugiti-
hoc quoque intersit, ntrum tum evictus sit, quum vo, ó no hubiere estado sano. Proculo dice, que se
meus factus non esset, an tum, qunm mens factus ha de ver, no sea qne también importe esto, si ha-
esset; in eo enim casu, quo mens factus est, statim ya sido reivindicado cuando no se hubiese hecho
mea interest, quanto ob ld deterior est, et quam mio, o cuando se hubiese hecho mio; perque en
actionem semel ex stipulatu habere coepi, eam nec este caso, en que se hizo mio, me interesa. desde
evictioae, nec morte., nec manumissione, nec fuga luego cuanto por ello es de menos valor, _v la acción
servi, nec ulla simili'causa amitti; at si in bonis que unaavez comencé á. tener en virtud de 10 esti-
meis factus non sit, nihil ob ea, quod fugitivus sit, pulado, ne se pierde ni por la evicclón, ni por la
pauperior sim, utpote quum in bonis meis non sit. muerte, ni por la mauumisidn, ui por la fuga. del
Quodsi sanum esse, eri-onem non esse stipulatus esclavo, ni por alguna. causa semejante; pero si no
essem, tantum mea interesse, quantum ad prae- se hubiera hecho parte de tuis bienes, en nada me
sentem nsum pertineret, tametsi in obscuro esset;. hago mas pobre porque sea fugitivo, como quiera
ntpote ignorantibus nobis, quamdiu'eum habiturus que no se halle en mis bienes. Mas si _vo hubiese
essem, et an futurum esset, ut eum quisquam aut estipulado que estuviera. sano, y no fuera vaga-
a me, aut ab eo, cui vendidissem, cuive similiter bundo, me interesa tanto cuanto correspondlese al
promisissem, evinceret. Summam autem opinionis uso presente, aunque estuviese sin aclarar; como
snae hanc esse, ut tantum ex ea stipulatione con- qniera que ignorabamos nosotros hasta cuando lo
sequar, quanti mea intersit, aut post stipulationem habria yo de tener, y si sucedería que alguno lo
interfuerit, eum servum fugitivum non esse-. reiviudicarla ó de mi, (5 de aquel :; quien yo se in
hubiese vendido, ¿ a quien igualmente se lo hu-
biese prometido. Pero qne el resúmen de su epi-
nión es esta, que por esta. estipulación conseguirá
tanto cuanto me importe, 6 me hubiere importado
después de la estipulación, que aquel esclavo no
fuese fugitivo.
17. Uernus libro XXIX. ad Summum—Vin- 17. ULruNo; Comentarios á Sabino, libro
dicantem venditorem rem, quam ipse vendidit, XXIX.-—No es dudoso para nadie, que el vendedor
exceptione doli-posse summoveri, nemini dubium gue reivindica la cosa, que el mismo vendió, puc-
est, quamvis alio iure dominium quaesierit; impro- e ser repelido con'la excepción de dolo, aunque
be enim rem a se distractum evincere conatur. haya adquirido'el dominio por otro titulo de dere-
Eligere autem emtor potest, utrum rem velit reti- cho; porque sin probidad intenta hacer objeto de
nere intentlone per exceptionem elisa, an potius re evicción nna cosa vendida por ei. Mas el compra.-
ablata ex causa. stipulationis duplum consequi. dor puede elegir si quiere retener la cosa, habien-
do repeiid'o la demanda con la excepción, 6 si pre-
fiere, despojado de la. cosa, obtener el duplo pºr
causa de la estipulación.
18. PAULUS libro V. ad Sabinu.m.-—Sed etsi 18. PAULO; Comentarios á Sabino, libro V. —
exceptio omissa sit, aut opposita ea nihilominus Mas aunque se haya omitido la excepción, u opues—
evictus sit, ex duplae quoque stipulatione, vel ex ta ella haya sido no obstante objeto de evícción,
emto potest conveniri. puede ser demandado también porla estipulación
dei duplo, 6 por la acción de compra.
19. Uni-unns libro XXIX. ad Sabinum—Sed 19. Unruuo; Comentarios á Sabino, libro
et si stipulatio nulla fnisset interposita, de ex emto XXIX.-Fere lo mismo diremos respecto de la. ac-
actione idem dicemus. ción de compra, también si no se hubiese inter-
puesto estipulación alguna.
& 1.—Si homo liber, qui bona fide serviebat, ve- 5 1.—Si por Ticio me hubiere sido vendido un
uierlt mihi & Titio, Titiusque eum heredem scri- hombre libre, que de buena fe prestaba servidum-
pserit qnasi liberum, et ipse mihi sui faciat con- bre, y Tició lo hubiere instituido heredero como
troversiam, ipsum de se obligatum habebo. libre, y el mismo me promoviera controversia so-
bre su estado, a el mismo lo tendré obligado por
si propio.
20. Ponpomus libro X. (1) ad Sabinum.— 20. Pourosio; Comentarios (& Sabino, libro X.
Fundum meum obiígavi, deinde alienavi tibi; ut ———0bligué un fundo mio, y después lo enajené para
eo nomine non obligareris (2), si cum postea abs tl; para que por tal motivo no estuvieras obii ado,
te emam, et satis pro evictione mihi des, excipien- si yo después lo comprara de ti y me ieras
dum (3) cautione, quod pro me obligatus sit, quia ñanza de evición, se ha de exceptuar en la cau-
etiam non excepto eo, agendo eo nomine contra te ción, que haya sido obligado por mi interés, pºr-
doli mali exceptione possim summoveri. que también, no habiéndose exceptuado esto, po-
dria yo ser repelido con Ia excepción de dolo malo
al ejercitar por tal titulo la acción contra ti.
21. ULPIANUS libro XXIX. ad Sabinum— Si 21. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro
servus venditus decesserit, antequam evincatur, XXIX.—Si el esclavo vendido hubiere fallecido
stipulatio non committunr, quia nemo eum evin- antes se hiciera su evicción, no se incurre en la
cat, sed factum (4) humanae sortis; de dolo tamen estipulación, porque nadie lo reivindica, sino un
poterit agi, si doins intercesserit. hecho de la natnraleza humana; pero podrá. ejerci-
tarse la acción de dolo, si hubiere mediado dolo.
& l.—Inde Iulianus libro quadragesimo tertio & 1.—_Por lo que define discretamente Juliano
eleganter "nit, duplae stipulationem tunc com- en el libro cnadragesimo tercero, que entonce. se
mitti, quotlw res lta amittitur, ut eavn emtori liq- incurre en la estipulación del duplo, cnando de ta-l
bere non liceat propter ipsam evictionem. modo se pierde la. cosa, que al comprador no le
sea licito tenerla por causa de la misma evicción.
€; 2.-Et ideo ait, si emtor hominis mota. sibi 5 2.—Y por esto dice, que si ei comprador de un
controversie venditorem dederit procuratorem, esclavo, habiendosele movido controversia, hubie-
isque victus litis aestimationem sustulerit, stipula- re nombrado procnrador al vendedor, y vencido
tionem duplae non committi, quia nec mandati este hubiere pagado la estimación del litigio, no
actionem procurator hic idemqne ven-ditor habet, se incurre en la estipulación del duplo, porque es-
ut ab emtore litis aestimationem consequatur. te procurador, que el mismo fue vendedor, _no tie-
Quum igitur neque corpus, neque pecunia emtori nc ni la acción de mandato, para conseguir del
absit, non oportet committi stipulationem, quam- comprador la estimación del litigio. Asi pues, no
vis, si (5) ipse iudicio accepto victus esset, et litis faltandole al comprador nl la cosa, ni el precio, no
aestimationem sustulisset, placeat committi stipu- debe incurrirse en la estipulación, aunque si acep-
lationem, ut et ipse Iulianus eodem libro scripsit. tado el juicio hubiese el mismo sido vencido,y hu-
Neque enim habere licet eum, cuius si pretium biera pagado la estimación del litigio, parezca
quis non dedisset, ab adversario auferretur; prope bien que se lncurra en la estipulación, como tem-
enim hunc ex secunda emtione, id est ex litis ae- bien el mlsmo Juliano escribió en el mismo libro.
stimatione, emtori habere licet, non ex pristina. Porque no es licito tener a aquel que seria quita-
do por el adversario, si alguien no hubiese dado
su precio,; pues al comprador le es licito tener a
este como por una segunda compra, esto es, por la
estimación del litigio, no en virtud de la primera.
% 3.—Idem Iulianus eodem libro scribit, si lite & 3.-— Escribe el mismo Juliano en el propio libro,
contestata fugerit homo culpa possessoris, damna- que si, contestada la. demanda, hubiere huido el
tus uidem erit possessor,-sed non statim cum ad esclavo por culpa del poseedor, ciertamente será
venditorem regressurum, et ex dnplae stipulatio- condenado el poseedor, pero desde luego no se di-
ne acturum, quia interim non propter evictionem, rigirá contra el vendedor, nl ejercitara la acción
sed proptcr fugam ei hominem habere non licet. de la estipulación del duplo, porque en este intér-
Plane, inquit, quum apprehenderit possessionem vaio no le es licito tener el esclavo, no por causa"
fugitivi, tunc committi stipulationem Iulianus de la eviúíción, sino por la fuga. A la verdad, dice,
ait (6); nam et si sine cuipa possessoris fugisset, cuando hayarecobrado la posesión del fugitivo, en-
deinde cantionibus interpositis absolutus esset, tonces dice Jullano que se incurre en la estipula-
non alias committeretur stipulatio, quam si appre- ción; porque también si hubiese huido sin culpa
hensum hominem restituisset; ubi igitur litis aesti- del poseedor, y después hubiese sido absuelto ha-
Tono li — 9
66 propero.—mano xxn: Tirano n-
mationem obtulit, sufñcit apprehendere, ubi cavit, biendose interpuesto cauciones, no se incurriria
uon prius, nisi restituerit. eu la estipuiaciöu de otro modo, que si hubiese res-
tituido ei esclavo recuperado; asi pues, cuando
ofreció la estimación dei litigio, hasta que io reco-
hre, y cuando dió caución, no, si antes 110 io hu-
biere restituido.
22. Pouromus libro I. eæ Plautio (I).—Si pro 22. POMPONIO; Doctrina de Plancio, libro I.—
re pupilli, quam emit, litis aestimationem tutor Si por la. cosa del pupilo, que compró, hubiere pa-
non ex pecunia pupiiii, sed ex suo praestiterit, sti- gado ei tutor ia estimación dei litigio no con dine-
pulatio de evlctione pupillo adversus venditorem ro dei pupilo, sino con el suyo, se incurre a favor
committitur. dei pupilo en ia estipulación de evicción contra ei
vendedor.
€; 1.-—-Si pro evictlone fundi, quem emit mulier, & l. - Si por la evicción dei fundo, que uua mu-
satis accepisset, et eundem fundum in dotem de- jer compró, hubiese recibido fianza, y hubiera da-
disset, deinde aliqnis eum a marito per iudicium do el mismo fundo en dote, y después alguien se
abstulisset, potest mulier statim agere adversus lo hubiese quitado, mediante juicio, ai marido,
iideiussores emtiOnis nomine, quasi minorem do- puede la mujer ejercitar desde iuego la acción con-
tem habere coepisset, vel etiam nullam, si tantum tra los fiadores por razón de la compra, como si
maritus obtulisset, quanti fuudus esset.- hubiese comenzado a tener menor dote, o aún a
no tener ninguna, si hubiese pagado el marido tan-
to cuanto importa:—ic ei fundo.
28. ULPIANUS libro XXIX. ad Sabinum,—Sed 28. ULPI ANO; Comentarios a' Sabino, libro
et si post mortem mulieris evincatur, regressus XXIX.—Peto también si fuera evincido despues
erit ad duplae stipulationem; quia ex promissione del failecimiento de la mujer, habrá. el recurso ala
maritus adversus heredes mulieris agere potest, estipulación dei duplo; porque en virtud de ia pro-
et ipsl ex stipulatu agere possunt. mesa el marido puede ejercitar la acción contra los
herederos de ia mujer, y ellos mismos pueden iu-
tentar la. accion de lo estipuiado.
24. Armenius libro VI. Quaestionum.— Non 24. Armenio; Cuestiones, libro VI. -Pero no
tamen ei cousequens esse, ut, etsi Ipsi domino uu- es consiguiente a esto, que digamos que se incu-
ptura ln dotem eum dederit, committi sti uiatic- rre eu la estipulación, aunque habiéndose de casar
nem dicamus, quamvis aeque iudotata mu ier fu- con el mismo dueño se io hubiere dado en dote,
tura sit, quoniam quidem etiamsi verum sit, por mas que haya de quedar igualmente indotada
habere ei non licere servum, lllud tamen verum ia mujer, porque ciertamente aunque sea verdad
non sit, indicio eum evictum esse; ex emto tamen que no le es licito teuer 'el esclavo, no es, slu em-
contra venditorem mulier habet actionem. bargo, verdad que este haya sido reivindicado en
juicio; äero la mujer tiene contra el vendedor la
accion e compra.
25. ULPIAN'UI libro XXIX. (2) ad Sabinum.— 26 . Uarus o; Comentarios ¿ Sabino, libro
Si servum, cuius nomine duplam stipulatus sis, XXIX.—Si hubieres manumitido el esclavo en cu.-
manumiseris, nihil ex stipulatione consequi possis, yo nombre hubieras estipulado el duplo, uada po-
quia non evincitur, quominus habere tibi liceat, drás conseguir por la estipulación, porque no es
quem ipse ante voluntate tua perdideris. objeto de evicción, de modo que no te sea licito te-
nerlo, aquel a quien tú mismo hubieres perdido
antes por tu voluntad.
26. PAULUS libro V. (3) ad Sabinum-Sed hoc 26. PAULO; Comentariosá Sabino, libro V.—
uomiue, quod libertum quis non habeat, ex ven- Pcro por esta razón, porque alguno no tenga uu
dito actionem habet, si scierit venditor, alienum liberto, tiene la acción de venta, si el vendedor
se vendere. Sed et si ex causa ñdeicommlssi emtor hubiere sabido que el vendia un esciavo ajeno.
coactus fuerit eum manumittere, ex emto actionem Mas tambien si por causa de fideicomiso hubiere
habebit. sido obligado el comprador a manumitirlo, tendra.
la acción de compra.
27. PouromUs libro XI. ad Sabinum—Hoc 27. Postremo-, Comentarios ¿ Sabino, libro XI.
lure utimur, ut exceptiones ex persona—.emtOris —Usamos de este derecho, que si obstan excepcio-
obiectae si obstant, venditor ei non teneatur, si nes ºpuestas por parte de la persona del comprador,
vero ad personam venditoris respiciant (4), con- el vendedor no le este obligado, pero al contrario,
tra; certe nec ex emto, nec ex stipulatione duplae, si se refiriesen a la persona del vendedor; y s la.
nec simplae actio competit emtori, si exceptio ei verdad, no compete al comprador ni la. acción de
ex facto ipsius opposita obstiterit; compra, ni la de la estipulación del duplo, ni ia dei
simple importe si le obstare una excepción opues—
ta derivada de hecho de 431 mismo;
-————-—n——-
28. ULPIANUS libro LXXX. (1) ad Edictum. 28. ULPIANÓ; Comentarios al Edicto libra
-—sed si ex utriusque persona et auctoris, et em- LXXX.—pero si se opusierºn excelmiorres deriva-
toris exceptioncs obiiciantur ('2), intererit, propter das de la persona de ambos, asl de] vendedor co-
quam exceptionem iudex contra iudicaverit: et mo del comprador, importará saber por que exbep-
sic aut cOmmitietur, aut non committetur stipu- ción haya juzgado el juez lo contrario; v'asl se
latio. incurrirá, ó no se incurrirá, en la estipulación,
29. POMPoNqu libro XI. (3) ad Sabin-um.— 29. Pomponio; Comentarioad Sabino libro XI
Si rem, quam mihi alienam vendideras, a domino ...Si yo hubiere rescatado de su dueño la, cosa nie:
redemerim, falsum esse, quod Nerva respondisset, na que me habias vendido, decia. Celso, ei hijo
posse te a me (4) pretium consequi ex vendito que era falso lo que habia respondido Ne“ … que
agentem. quasi habere mihi rem liceret, Celsns podías conseguir de mi el precio Bjercitando ia ac-
lilius aiebat, quia nec bonae íidei conveniret, et ción de veni-a, como si me fuera lícito tener la co-
ego ex alia causa rem haberem. sa, porque esto no seria conforme a la buena fe v
y vo tendria la cosa por oi-ra causa. ' '
g l.—Si duplae stipulator ex possessore petitor g 1.—Si el est.]nulador del dunlo se hubiera he-
factus et'Vi'Ctus sit, quam rem, si possideret, reti- cho de poseedor demandante, _V hubiera sldo venci—
nere potuerit, peti (5l autem utiliter non poterit, do, habrá. podido retener aquella. cosa, si la pose-
vel ipso iure promissor duplae iutus erit, vel certe yera, pero no podra pedirse útilmente, ¿ el prome-
doli mali exceptione se tueri poterit; sed ita, sl tedor del duplo estara seguro por derecho, o podra
culpa vel sponte duplae stipulatoris possessio defenderse ciertamente con la excepción de dolo
amissa fuerit. malo; nero esto asi, si por culpa ó voluntad del es-
tipulador del duplo se hubiere perdido la posesión.
5 2.—Quolibet tempore venditori renuntiari po- g 2,—En cualquier tiempo puede hacerse saber
test, ut de ea re agenda adsit. quia non praefini- al vendedor que comparezca para. defender la co-
tur certum tempus in ea stipulatione, dum tamen sa, porque en esta estipulación" no te preiija tiem-
ne prope ipsam condemnationem id dat. po cierto, con tal sin embargo que esto no se haga
poco antes de la mismo. condena.
30. IDEM libro XIX. (6) ad Sabinum-.—Si em- 30. Er. meno; Comentarios d Sabino
tori, qui stipulatus sit, furtis uoxisque solutum XIX.—Si aquel, a quien ei esclavo hubiere, libro
hecho
esse. heres extiterit is, cui servus furtum fecerit, un hurto, hubiere quedado heredero del compra—
incipitis ex stipulatu actionem habere, quemad- dor, que hubiere estipulado que está. exento de
modum si ipse alii praestitisset. hurto y de noxa, comienza a tener la acción de lo
estipulado, como si el mismo hubiese respo
ndido
a otro.
31. Utrumne libro XLII. ad Sabinum,—Si ita 81. U LPI/mo; Comentarios ¿¡ Sabino libro
quis stipulanti spondeat, «sanum esse, furem non XLII.—Si alguno prometiera de esta, mie… al
esse, vispellionem (7) non esse-, et cetera, inutilis que cstipula, «que el esclavo esti sano, que no es
'stipulatio quibusdam videtnr, quia, si quis est in iadróu, y que no es enterrador de pobres», nl otras
hac causa., impossibile est, _qnod promittitur, si cosas, parece a algunos inútil la estipulación por-
non est, frustra est-, sed ego puto verius, hanc sti- que si alguno se halla en "este caso, es impo'gibie
pulationem, «furem non esse, vispellionem non lo que se promete, y si no se haila, es inriti-, pero
esse, sanum esse», utilem esse; hoc enim contine- yo opino que es mas verdadero, que esta. estipula-
re, quod interest, horum quid esse, vel horum quid ción, «que no es ladrón, que no es enten-ador de
non esse. Sed et si cui horum fuerit adiectum, pobres, y que está sano», es útil; porque contieue
«praestari», multo magis valere stipulationem; aiio- lo que de estas cosas importa que sea, ó que no sea.
quin stipulatio, quae ab Aedilibus proponitur, Pero si a aiguna de estas cosas se hubiere añadido,
inutilis erit, quod utique nemo sanus probabit. «que de ello se responde», mucho mas valida serti.
ia. estipulación: de otro modo, la estipulación que
se propone por los Ediles sera inútil, lo que cierta-
mente ninguna persona de sano juiclo aprobar-¿.
82. IDEM libro XL VI. ad" Sabinum— Quia di- 32. EL Mismo-, Comentarios ¿ Sabino, libro
citur, quoties plures res in stipulationem dedu- XL VI.—Puesto que se dice qne liny muchas esti-
euntur, plures esse stipulationes, an et in duplae pulaciones, siempre que se comprenden muchas co-
stipulatione hoc idem sit, videamus-, quum quis sas en la estipulación, veamos si esto es lo mismo
stipulatur, «fugitivum non esse (8), erronem non también en Ia estipulación del dupio; cuando al-
esse», et cetera, quae ex Edicto Aedilium curru- guno estipula, (que ei esclavo no sea fugitivo ui
lium promittuntur, utrum una stipulatio est, an sea vagabundo», _v lo demas que se promete en 1frir-
plures? Et ratio facit, ut plures sint. tud del Edicto de los Ediles Curuics, ¿hay una 50.
la estipulación, ó muchas? Y la razón hace que
haya muchas.
5 1.——Ergo et illud procedit, quod Iulianus libro & 1 ——Luego también es procedente lo que escri-
quinto decimo (9) Digestorum scribit: egit, inquit, be Juliano en el iibro décimo quinto del Digesto:
quanti minoris propter fu am servi, deinde agit ejercitó uno, dice, ia acción del cuanto menos por
propter morbum; id agan nm est, inquit, ne in- causa de ia fuga. de uu esclavo, y después la ejer-
erum faciat emtor, et bis eiusdem vitii aestimatio- citó por causa de enfermedad; dice que se ha de
nem consequatur. Fingamus erutum decem, mi- procurar que ei com rador uo realice un lucro,
noris autem emturum fuisse duobus, si tantum y consiga dos veces a estimación del mismo vi-
fugitivum esse sciisset emtor; haec consecutum cio. Supongamos que un esciavo fue comprado por
propter rugam, mox comperisse, quod non esset diez, pero que el comprador lo habría de haber
sanus; similiter duobus minoris emturum fuisse, comprado por dos menos, si tan solamente hubiese
si de morbo non ignorasset; rursus consequi debe- sabido que era fugitivo; que consiguió estos dos.
bit duo; nam et si de utroque siniui egisset, qua- por causa. dela fuga.; que despues descubrió ue
tuor esset consecuturus, quia cum forte, qui neque no est-aba sano; que igualmente lo habría de a.—
sanus, et fugitivus esset, sex tantum esset emtu- ber comprado por dos menos, si no hubiese ignora-
rus. Secundum haec saepius ex stipniatu agi po- do ia enfermedad; a su vez deberá. conseguir estos
terit, neque enim ex una stipulatione, sed ex plu- dos; porque también habría de haber conseguido
ribus agitur. los cuatro, si ei mismo tiempo hubiese ejercitado
ia acción por una y otra cosa, porque tal vez ha-
bria- de haber comprado tan solamente por seis al
que no estuviera sano, y fuese fugitivo. Segdu
esto se podrá ejercitar muchas veces ia acción por
lo esti ulado, porque no se ejercita por una sola.
estipu ación, sino por muchas.
33. IDEM libro LI. (1) ad Sabinum.—Si ser- 33. EL meno; Comentarios á Sabino, libro LI.
vum emero, et eundem vendidero, deinde emtori —-Si yo-hubiere comprado un esclavo, y lo hubiere
ob hoc fuero condemnatus, quia tradere nou potui vendido, y despues hubiere sido yo condenado a.
evictum, committltur duplae (2) stipuiatio. favor del comprador por esto, porque no pude en-
tre-vario habiéndose hecho su evicciöu, se incurre
ea a estipuiacidn del duplo.
34. POMPONIUS libro XXVII. (3) ad Sabinum. 84. P o MPO ruo; Comentarios a' Sabino, libro
—Simancipium ita emeris, ne prostituatur, et, XX VII.—Si huhleres comprado un esclavo con ia.
quum rostitutum fuisset, ut liberum esset; si condición de que no sea prostituido, y de que fue-
contra egem venditionis faciente te ad iibertatem ra libre cuando hubiese sido prostitujdo; si obran—
pervenerit, tu videris quasi manumisisse, et ideo do tu contra ia condición de ia venta hubiere ile-
nuiium adversus venditorem habebis regressum. gado e la libertad, se considerare como que lo ma-
uumitiste, y por io tanto no tendras ninguua re-
petición contra ei vendedor.
5 1.—Si communi dividundo mecum actum es- & 1.-—Si se hubiese ejercitado contra ml la. ac-
set, et adversario servus adiudicatus sit, quia pro- ción de dlvisión de cosa comun, y el esciavo hu-
bavit, eum communem esse, habebo ex dupiae sti- biera sido adjudicado ai adversario, por ue probó
pulatione actionem, quia non interest, quo genere que aquei era comun, tendré la acción e ia esti-
iudicii evincatur, ut mihi habere non liceat. pulacidn del dupio, porque no importa por que ge-
nero de acción se haga. ia evicciou, para que no
me sea. licito tenerlo.
5 2.—Dupiae stipuiatio evlctionem non (4) unam & 2.-——La estipuiacion del duplo no comprende
continet, si quis dominium rei petierit, et evicerit; solamente ia eviccion, si alguno hubiere reclama-
sed et si Serviana actione experiatur. do el dominio de ia cosa, y lo hubiere obteuido por
la eviccidn; sino también si se ejercitara la acción
Serviana.
35. PAULUS libro II. ad Edictum Aedilium 85. PAULO; Comentarios al Edicto de los Edi-
cur-rulium.—Evictus autem a creditore tunc vide- les Curuics, libro II.—Mas entonces se considera
tur, quum fere spes habendi abscissa est. Itaque si ue dei esclavo se ha hecho ia evlcción por ei acree-
Serviana actione evictus sit, committitur quidem or, cuando se ha quitado casi ia esperanza de te—
stipulatio, sed quoniam soiuta a debitore pecunia nerlo. Y asi, si se hubiera hecho la evlcclón por la.
potest servum habere, si soluto pignore venditor acción Serviana, se incurre ciertamente cn ia es-
conveniatur, poterit uti doli exceptione. tipuiaciou; pero conto pag-ado eldinero por el deu-
dor puede tener el esclavo, si liberada ia prenda
fuera demandado el vendedor, podra usar de la
excepción de doio.
86. lonn libro XXIX. (5) ad Edictum.—Nave 36. EL msuo; Comentarios al Edicto, libro
aut domo (6) emta singula caementa vel tabuiae XXIX.—Comprada una nave ó una casa, no se en-
emtae non iuteiiiguutur; ideoque nec evictionis tienden comprados singularmente los materiales 6
nomine obligatur venditor quasi evicta parte. las tabias; y por lo tanto, tampoco se obiiga ei ven-
dedor por razön de evicción como si se hubiera he-
che la eviecióu de una parte.
37. Unrmsus libro XXXII. (1) ad Edictum. 37. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
—Emtori duplam promitti a venditore oportet, XXXII.—Es conveniente que por el vendedor se
nisi aliud convenit, non tamen ut satisdetur, nisi promete ai comprador el dnpio, si no se convino
specialiter id actum proponatur, sed ut repromit- otra cosa, pero no que se de fianza, si no se ale-
tatur. gara que especialmente se convino esto, sino que
se prometa.
& 1.— Quod autem diximus , duplam promitti 5 L—Mas io que hemos dicho de que debe pro-
oportere, sic erit accipiendum, ut non ex omni re meterse el duplo, se habrá de entender de modo
id accipiamus, sed de his rebus, quae pretiosiores que no lo entendamos respecto de toda cosa, sino
essent, si ¡margarita forte, aut ornamenta pretiosa, de aquellas cosas que sean mas preciosas, por
vel vestis serica, vel quid aiiud non contemtibile ejemplo, si se vendiera una margarita, ú orna-
veneat. Per Edictum autem currulinm etiam de mentos preciosos, ó un vestido de seda, () alguna
servo cavere venditor iubetur. otra cosa _no despreciable. Mas por el Edicto de
los Curules se manda que el vendedor de canción
también por el esclavo.
5 2.——Si simpiam pro dupla per erronem stipu- % 2.—Si por error hubiera estipulado el compra-
latus sit emtor, re evicte consecuturum eum ex dor ei simple importe por el dupio, dice Neracio,
emto Neratius ait, quanto minus stipulatus sit, si que hecha la evicción de la cosa habrá de conse-
modo omnia facit emtor, quae in stipulatione con- ulr el por la acción de compra cuanto de menos
tinentur; quodsi non fecit, ex emto id tantum (2) ubiera estipulado, sies que el comprador hace
consecuturum, ut ei promittatur, quod minus in todo 10 ne se contiene en la estipulación; pero que
stipulationem superiorem deductum est. si no lo izo, habra de conseguir por la acción de
compra tan solamente que se le prometa 10 que de
menos se comprendió en la estipulación anterior.
38. IDEM libro II. Disputationum.— In credi- 38. EL MISMO; Di…—¡patas, libro II.—Respecto al
tore, qui pig-nus vendidit, tractari potest, en re acreedºr, que vendió la prenda, se puede exami-
evicta vel a hoc teneatur ex emto, nt quam ha- nar, si, hecha la evicción de Ia cosa, este obligado
bet adversus debitorem actionem, carn praestet; por la acción de compra a esto por lo menos, a ce-
habet autem contrariam pignoraticiam actionem. der la accion que tiene contra el deudor; pero tle-
Et magis est, ut praestet; cui enim non aequum ne la accion contraria de prenda. Y es más cierto.
videbitur, vel hoc saitem consequi emtorem," quod quela cede; porque ¿a quién no parecera justo
sine dispendio creditoris futurum est? no el comprador consiga. por lo menos io quo ha
de conseguir sin dispendio del acreedor?
89. IULIANUS libro LVII. (3) Digestorum.— 39. JULIANO; Digesto, libro LVII.—Un menor
Minor vigintiquinque annis fundum vendidit Titio, de veinticinco años vendió un fundo a Ticio, y Ti-
eum Titius Seio-, minor se in ea venditione eircum- cio ¿ Soyo; el menor dice que fue engañado en es-
scriptum dicit, et impetrat cognitionem non tan- ta venta, e impetra conocimiento no solamente con-
tum adversus Titium, sed etiam adversus Seium; tra Ticio, sino también contra Seyo; Seyo Solicita-
Seius postulabat apud Praetorem, utilem sibi de ba. ante cl Pretor, que se le diera contra Tlclo la
evictione stipulationem in Titium dari; ego dan- estipulacióu útiilpor la evicciön; y yo ºpinaba que
dam putabam. Respondi: iustam rem Seius postu- se le debia dar. espondi: Seyo solicita una cosa
lat, nam si ei fundus praetoria cognitione ablatus justa, porque si por conocimiento del Pretor se le
fuerit, aequum erit, per eundem Praetorem et evi- hubiere quitado el fundo, sera justo que por el.
ctionem restitui. ¡nismo Preter se restitnya también la evicción.
lj l.-—Si servus tuus emerit hominem, et eundem 5 1.—Si un esclavo tuyo hubiere comprado otro
vendiderit Titio, eiusque nomine duplam promi- esclavo, y lo hubiere vendido a Ticio, y por…razón
serit, et tu a venditore servi stipulatus fueris; si del mismo hubiere prometido el duplo, y tu hubie—
Titius servum petierit, et ideo victus sit, quod res estipulado con el vendedor del esclavo; si Ti-
servus tuus in tradendo sine voluntate tua pro- cio hubiere reclamado el esclavo, y hubiera sido
prietatem hominis transferre non potuisset, super- vencido por esto, porque tu esclavo no hubiese
erit Publiciana actio, et propter hoc duplae stipu- podido, al hacer la tradición, transferir sin tu vo-
latio ei non committetur; qnare venditor quoque lunt-ad la propiedad del esclavo, subsistir-a la ac-
tuus agentem te ex stipulatu poterit doli mali ción Publiciana, _v por esta causa no se incurrirá.
exceptione summovere. Aliae autem si servus ho- a su favor en la estipulación del du lo; por lo cual-
minem emerit, et duplam stipuletur, deinde eum también tu vendedor, ejercitando tu la acción de
vendiderit, et ab emtore erictus fuerit, domino lo estipulado, podra repelerte con la excepción de
quidem adversus venditorem in solidum competit dolo malo. Mas, de otra suerte, si el esclavo hu—
actio, emtori vero adversus dominum duntaxat de biere comprado otro esclavo, y estipulase el duplo,
peculio. Denuntiare vero de evictione emtor servo, y despues lo vendiere, y hubiere sido reivindicado
non domino debet; ita enim evlcto homine utiliter del comprador, compete ciertamente el dueño. eon-
de peculio agere poterit; sin autem servus deces— tra el vendedor la acción . r el todo, pero al com-
serit, tunc domino denuntiandum est. prador contra el dueño se amente respecto del pe-
culio. Mas el comprador debe hacer a esclavo, no
al dueño, la denuncia de la evicciön; parque-de
este modo, hecha la evicción del esclavo, podra
ejercitar la acción util respecto del peculio; pero si
el esclavo hubiere fallecido, entonces se ha de ha-
cer al señor la denuncia.
(i) XXXIII. Hal.
(2) tememilal. _(s) xiv., Hal.
70 ¡arquero.—Lune nr: riu-uno n
5 2.——Si a me bessem tundi emeris, a Titio trien- & 2.—Si de mi hubieres comprado las dos terce-
tem, deindo partem dimidiam fundi a te quia pe- ras partes de un fundo, y de Ticio la otra tercera,
tierit, si quidem ex besse, quem a me acceperas, y después alguno reclamase de ti la mitad del fun-
semis petitus fuerit, Titius nan tenebitur; si vero do, si ia mitad hubiere sido pedida ciertamente de
triens, quem Titius tibi tradiderat, et sextans ex los dos terciºs que de mi habias recibido. Ticio no
besse, quem a me acceperas, petitus fuerit, Titius estara obligatio; pero si se hubiere reclamado la
quidem pro triente, ego pro sextante evict'wuem tercera parte, que Ticio te habia entregado, v un
tibi praestabimus. sexto de los dos tercios que de mi habias recibido,
Ticio ciertamente por ei tercio, y yo por ei sexto,
te responderemos de la eviccion.
& El.—Pater sciens lilium suum, quem in potesta- & ll.—A sabiendas vendió un padre un hijo suyo,
te habebat, ignoranti emtori vendidit; quaesitum que tenta bajo su potestad, a un comprador que lo
est, an evictionis nomine teneatur? Respondit: qui iºnoraba; se preguntó, ¿estará obligado a tltulo
iiberuni hominem sciens vel ignorans tanquam e eviccion? Respondió: el que sabiendo ¿ igno-
servum vendat, evictionis nomine tenetur; quare rando que un hombre es libre lo venda como es-
etiam pater, si (1) lilium suum tanquam servum clavo, esta obligado por razón de evicción; por lo
vendiderit, evictionis nomine obligatur. cual tambien ei padre esta obligado a titulo de
eviceión, si como esclavo hubiere vendido su pro-
pio hijo.
& 4.—-Qui statullberum tradit, nisi dixerit, eum ä 4.—El que hace entrega del instituido llbre bn.-
statuliberum esse, evictiouis nomine perpetuo jo condición, si no hubiere dicho que aquel estaba
obligatur (2). instituido libre bajo condición, esta perpétuamente
obligado por razón de la evicción.
g 5.——Qui servum venditum tradit, et dicit usum- ¡j 5.—El que entrega nn esclavo vendido, y dice
fructum in co Seii esse, quum ad Sempronium per- que sobre el es de Seyo el usufructo, pertenecien-
tineat, Semprouio usumfructum petente perinde dole ; Sempronio, se obliga. pidiendo Semprónio
tenetur, ac si iu tradendo dixisset, ususfructus el usufructo, lo mismo que si hubiese dicho al lia-
nomine adversus Seium non teneri; et si revera cer la entrega, que por razón del usufructo no es—
Seii nsusfructus fuerit, legatus autem ita, ut, taba obligado a Seyo; y si verdaderamente el usu-
quum ad Seium pertinere desiisset,Sempronii es- fructo fuere de Seyo, pero legado de modo que
set, Sempronio usumfructum petente tenebitur, fuese de Sempronio, cuando hubiese dejado de per-
Seio agente recte defugiet. tenecer a Seyo, estará obligado, pidiendo Sempro-
nio el usufructo, y con razón se excusata, recla-
mandolo Seyo.
40. Inns! libro LVIII. (3) Digestorum.—Si is, 40. EL meno; Digesto, libro LVIII.—Si aquel
qui satis a me de evictione accepit, fundum a me que de mi recibió fianza por la evicclón hubiere
herede legaverit, confestim ñdeiussores liberabun- legado a mi cal-go el fundo, instituido yo herede-
tur, quia, etiamsi evietns fuerit ab eo, cui legatus ro, al punto quedarán libres los liadores, porque
fuerat, nulla adversus fideiussores actio est. aunque se hubiere hecho su evicción de aquel a
quien se habia legado, no hay acción aiguna cºn-
tra los iiadores.
41. PAULUS libra ILad. Edictum Aedilium cur- 41. PAULO; Comentarios al Edicto de las Edi-
rulium.-—Sl ei, cui vendidi, et duplam promisi, les Curuics, libro II.—Si yo hubiere quedado he-
quum ipse eadem stipulatione mihi cavisset, heres redero de aquel a quien vendi un esclavo, y a
extiterim, evicto homine nulla parte stipulatio quien prometl el duplo, habiéndome él dado cau-
committitur; neque enim mihi evinci videtur, quam ción enla misma estipulación, hecha la eviociön
vendiderint eum, neque ei, cui me promissorem del esclavo, no se incurre en parte alguna de la
praestarem, quoniam parum commode dicar ipse estipulación; porque no parece que se hace su evic-
mihi duplam praestare debere. ción, ni a mi, cuando lo vendi, ni a aquel a quien
yo me obligase como prometedor, porque dificil-
mente se dirá. que yo mismo debo responderme del
duplo.
5 1.—Item si domino servi heres extiterit emtor, & 1.—Asimismo, si el comprador hubiere queda-
quoniam evinci ei non potest, nec ipse sibi videtur do heredero dci señor del eseiavo, como no puede
evincere, non committitur duplae stipulatio.- His hacérselo ia evicción, ni parece que el mismo se
igitur casibus ex emto agendum erit. haga la evicción, no se incurre en ia estipulación
del duplo. Asi, pues, en estos casos se habra de
ejercitar la acción de compra.
5 2.—Si is, qui fundum emerit, et satis de evi- g 2.—Si ei que hubiere comprado un fundo, re-
ctione acceperit, et eundem Fundum vendiderit, cibido fianza de evicción, y vendido el mismo fun-
emtori suo heres extiterit, vel ex contrario emtor do, hubiere quedado heredero de su comprador, o
venditori heres extiterit, an evicto fundo cum ai contrario, ei comprador hubiere quedado here-
fideiussoribus agere possit, quaeritur. Existimo dero del vendedor, se pregun ta, si hecha la evic-
autem, utroque casu fideiussores teneri, quoniam .ción de,] fundo podra ejercitarse la acción contra
et quum debitor creditori suo heres extiterit, ra- los iiadores. Mas yo opino, que en uno y otro caso
tio quaedam inter heredem et hereditatem poni- están obli ados los-iiadores, parque también cuan-
tur (1), et intelligitur maior hereditas ad debito- do el deu or hubiere quedado heredero de su acree-
rem pervenire quasi soluta pecunia, quae debeba- dor, establécese cierta cuenta entre el heredero y la
tur hereditati, et per hoc minus in bonis heredis herencia, y se entiende que llega a poder de! deu-
esse; et ex contrario, quum creditor debitori suo dor una herencia mayer, cual si se hubiera paga—
extitit heres, minus in hereditate habere videtur, do el dinero que se debia a la herencia, y por esta
tanqnam ipsa. hereditas heredi solverit. Sive ergo hubiese menos en los bienes del heredero; y por el
is, qui de evictione satis acceperat, emtori, cui ipse contrario, cnando ei acreedor quedó heredero de
vendiderat, sive emtor venditori sno heres emite-. su deudor, se considera que hay menos en la he-
rit, iideiussores tenebuntur, et si ad eundem ven- rencia, eomo siimmisma herencia hubiere pagado
ditoris et emtoris hereditas reciderit, agi cum al heredero. Euego ya si ei que habia recibido
fideiussoribus poterit. iianza de eviccion hubiere quedado heredero del
comprador a quien ei mismo habia hecho la venta,
ya si ei comprador lo hubiere uedado de su ven-
dedor, estarán obligados los adores, y si la he-
rencia del vendedor y dei comprador hubiere re-
caido sobre ia misma persona, podra ejercitarse
la acción contra los iiadores.
42. PAULUS libro LIII. (2) ad Edictum.— Si 42. PAULO; (lamentariae al Edicto, libro LIII.
praegnans ancilla vendita et tradita sit, evicto —Si se hubiera vendido y entre ' ado una esciava
partu venditor non potest de evictione conveniri, embarazada, hecha la evicciún' ei parto, no pne-
quia partus venditus non est. de el vendedor ser demandado de evlccion, per-
que el parto no fue vendido.
48. IULIANUS libro LVIII. (3) Digestarum.— 48. J ULIANO; Digesta, libro LVIII.—El com-
Vaccae emtor, si vitulus, qui ost emtionem natus prador de una vaca, si se hiciera evicciön del be-
est, evincatur, agere ex dup ae stipulatione non cerro que nació despues de la compra, no uede
potest, quia nec lpsa, nec ususfructus evincitur; ejercitar la acción de la estipulación del uplo,
nam quod dicimus, vitulum fructum esse vaccae, porque no se hace ia evicción, ni de ella misma, ni
non ius, sed corpus demonstramus, sicuti raedio- del usufructo; porque cuando decimos que el be-
rum frumenta et vinum fructum recte icimus, cerro es fruto de ia vaca.,no signiiicamos un dere-
qunm constet, eadem haec non recte usumfructum cho, sino una cosa corporat, asl como decimos con
appellari. razón que los graues y ei vino son fruto delos
redios, constando que estas mismas cosas no pne-
Sen iiamarse propiamente usufructo.
44. Amamus libro II. Digestorum a Paulo epi- 44. ALFENO; Digesto compendiado por Paula,
tomatorum (4).—Scapham non videri navis esse, libro II.—Respondió, que no se considera que un
respondit, nec quidquam coniunctum habere; nam esquife sea parte de una nave, ni que tenga aigu-
scapham ipsam per se parvam navicuiam esse, na cosa comnnta con ella; porque ei mismo esqui-
ommia autem, quae coniuncta navi essent, veiuti fe es por si una pequeña naveciiia, y todas las de-
gubernacula, maius, antennae, velum, quasi mem- mas casas, que estuviesen conjuntas a la nave, co-
bra navis esse. mo el timon, ei mastil, las antenas, ia vela, son
como miembros de la nave.
45. IDEM libro IV. (5) Digestorum a Paula 45. Er. meno; Digesta compendiado por Pau-
epitomata'rum.— Qui fundum tradiderat iugerum lo, libro I D'.—Uno qne habia hecho entrega de nn
centum, lines multo amplius emtori demonstrave- fundo de cien yngadas, habin seilalado al compra-
rat; si quid ex his finibus evinceretur, pro bonita- dor limites mucho mas extensos; si se hiciera evic-
te eius emtori praestandum ait, quamvis id, quod ción de aigo dentro de estos limites, dice que se
re inqueretur, centum iugera haberet. ha. de responder al comprador con arreglo a la
bondad de aquello, aun cuando lo que se dejase
tuviera las cien yugadas.
48. Armoanus libro VI. (6) Quaestionum.— 46. Armen-zo; Cuestiones, libro VI.—Me ven-
Fundum, cuius ususfructns Attii erat, mihi ven- diste un fundo, cuyo usufructo era de Accio, y no
didisti, nec dixisti usumfructum Attii esse; hunc dijiste que fuese de Accio ei usufructo; yo se io en-
ego Maevio detracto usufructo tradidi; Attio ca- tregue a Mcvio, deducido el usufructo; dice, que
pite minuto non ad me, sed ad proprietatem usum- habiendo sido Accio dlsminuido de cabeza, el usu-
fructnm redire ait, neque enim potuisse constitui fructo vuelve, no á. mi, sino a la propiedad, por-
usumfructum eo tempore, quo aiieuus (7) esset; que no pudo constituirse el usufructo al tiempo en
sed passe me venditorem te de evictione conveni- que era de otro; pero que podia yo demandarte de
re, quia aequum sit, eandem causam meam esse, evlcción como vendedor, porque es justo que mi
quae futura esset, si tunc usnst'ructus alienus non causa sea. la misma que habria de haber sido, si
fuisset. entonces no hubiese sido de otro el usufructo.
& 1.—Si per alienum fundum mihi viam consti- & 1.—Sl me hubieres constituido servidumbre
(! actio—pro nitur,Hal.Vu .
gi lIdemlilliroptiixxníqJuliet. lg (5 ill., Hal. omitiendo a Paulo epitomatorum.
; 1. Ha . (6 VII., Ha .
('i a ¿'uulo epilomalornm, antítelas Hal. (7 Tum-.; alienatus, Flor., Br.
72 alumno.—meno xxn ris-om ¡:
tueris, evictionis nomine te obligari ait; etenim de camino por un fundo ajeno, dice que quedas
quo casu, si per proprium constituentis fundum obligado a titulo de evlcción; porque si en el caso
concessa esset via, recte constitueretur, eo casu, en que se hubiese concedido la servidumbre de ea-
si per alienum concederetur, evictionis obligatio- mino por fundo propie del que la constituta, se
nem contrahlt (l.). ' constituiría convenientemente, en este caso, si se
concediese por un fundo ajeno, se contrae ia obli-
gación de evieclón.
& 2.——Quum tibi Stichum vender-em, dixi, eum & 2.—Al veuderte yo ¿ Stico, dije que este, ins—
statuiiberum esse sub hac conditione manumissum: tituido libre, habia sido manumitldo bajo esta con-
tsi navis ex Asia venerit», is autem: «si Titius dición: «si la nave hubiere venido de Asia»; pero ei
consul factus fuerit-, manumissus erat; quaereba- habia sido manumitido, «si Ticio hubiere sido he-
tur, si prius navis ex Asia venerit, ac post Titius cho cónsuin; se preguntaba si primeramente hubie-
consul liat, atque ita in libertatem evictus sit, an re iiegado de Asia Ia nave, y despues Ticio fuera
evictionis nomine teneatur? Respondit, non teneri hecho cónsui, y de esta manera se hubiera. hecho
eum; etenim doio malo emtorem facere, quum prius suevicción para ia iibertad, ¿se estara obligado por
extiterit ea conditio, quam evietionis nomine ex- razön de la eviccion? Respondió, que no se esta
solverit. obligado; porque el comprador procede con dolo
malo, habiéndose cumpiido primeramente aquella
condición que hubo exceptuado por razón de la
BVICCIOII.
& il.—Item, si post biennium liberum fore dixi, 5 3 _Asimismo, si dije que despues de un bie-
qui post annum libertatem acceperit, et post bien- nlo habi-ia de ser libre el que hubiere recibido la
nium in libertate evincatur (2), vel decem dare libertad despues de un aiio, y despues de dos añºs
iussum, dixerim quinque, et his decem datis ad se hiciera su evicción en libertad, o si yo hubiere
libertatem pervenerit, magis esse, ut hls quoque dicho que se mandó que diera einco el que se man-
casibus non tenear. dó que diera diez, y dados estas diez hubiere obte-
nido la libertad, es más cierto que tampoco en es-
tos casos quede yo obiigado.
47. IDEM libro VIII. (3) Quaesticmum.— Si 47. EL MISMO; Cuestiones, libro VIII.—Si de ti
duos servos quinis a te emam, et eorum alter evin- comprara yo dos esclavos por cinco cada. uno, y se
catur, nihil dubii fore, quin recte eo nomine ex hiciera la cvicción de uno de ellos, no habria du-
emto acturus sim, quamvis aiter decem dignus sit, de alguna que con razón habría de ejercitar yo por
nec referre, separatim singulos, an slmul utrumque este motlvo Ia acción de compra, aunque el otro
emerim. fuese merecedor de los diez, sin que importe que
yo los hubiere comprado separadamente cada uno,
6 juntamente ambos.
48. NERATIUS libro VI. (4) Membrana-mm.— 48. Nanscro; Pergaminas, libra VI.—Cuando
Quum fundus, cuti optimus maximusque est», se compró un fundo «tan bueno y grande como es»,
emtus est, et alicuius servitutis evictae nomine y el comprador consiguió del vendedor alguna co-
aliquid emtor a venditore consecutus est, deinde sa por razón de atguna servidumbre de que se hi-
totus fundus evincitur, ob eam evictionem id prae- zo eviccióu, y después se hace evicción de todo el
stari debet, quod ex duplo reliquum est; nam si fundo, debe satisfacerse par causa de esta evicción
aliud observabimus, servitutibus aliquibus'et mox lo que resta del duplo; porque si observaremos otra
proprietate evicta amplius duplo emtor, quam regia, hecha evicción de algunas servidumbres, y
quanti emit, consequeretur. hecha después eviccióu de ia propiedad, el com-
prador conseguiria mas dei duplo de aquello por
cuanto compró.
49. GAIUS libro VII. ad Edictum provinciale. 49. Garo; Comentarios al Edicto provincial,
——(Si) ab emtore ususfructns petatur, proinde ls libro VII.—Si al comprador se le pidiera ei usu-
venditori denuntiare debet, atque is, a quo pars fructa, debe el denunciarlo ai vendedor, lo mismo
petitur. que aquel a quien se reclama una parte.
50. Unrunns libro XXV. ad Edictum— Si 50. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
pignora veneant per apparitores Praetoris extra XX V.—Si las prendas se vendieran por los algua-
ordinem sententias sequentes, nemo unquam dixit, ciles del Pretor ejecutando las sentencias fuera de
dandam in eos actionem re evicta; sed si dolo rem órden, nadie dijo nunca que se haya de dar contra
viliori pretio proiecerunt, tunc de dolo actio datur elios acciön, hecha la evicción de la cosa; pero si por
adversus eos domino rei. dolo malbarataron la cosa por más bajo precio, en-
tonces se da contra. ellos la acciou de dolo al dueño
de ia cosa.
51. IDEM libro LXXX. ad Edictum.— Si per 51. EL mano; Comentarios al Edicto, libro
imprudentiam iudicis aut errorem emtor rei victus LXXX.—Si por Ignorancia. ¿ error del juez fue
est, negamus, auctoris damnum esse debere-, aut vencido el comprador de la cosa, negamos que el
quid refert, sordibus iudicis, an stultitia res perie- perjuicio deba ser del vendedor; porque ¿que im—
52. IDEM libro LXXXI. (2) ad Edictum.— 52. EL memo; Comentarios ai Edicto, libro
Sciendum est, nihil interesse, ex qua causa duplae LXXXI.—Se ha de saber, que nada importa por
stipulatio fuerit interposita. utrum ex causa em- que cansa se hubiere interpuesto la estipulación
tiouis, an ex alia, ut committi possit. del duplo, si por causa. de com ra, ó si por otra,
para que puede. incurrirse en e la.
53. PAULUS libro LXXVII. (3) ad Edictum.— 53. P AULO; Comentarios al Edicto, libro
Si fundo tradi-to pars evincatur, si singula iugera LXX VII.— Si habiéndose hecho entrega de un
venierint certo pretio, tunc non pro bonitate, sed fundo se hiciera la eviccion de una parte, si cada
quanti singula venierint, quae evicta fuerint, yugada se hubiere vendido por cierto preeio, seha
praestandum, etiamsi ea, quae meliora fuerunt, d'e reeponder entonces, no con arreglo a ls bondad,
evicto. sint. ' sino por cuanto hubieren sido vendidas aquellas de
que se hubiere hecho la evi'cción, aunque se haya
hecho la evicción de las que fueron mejores.
5 1.—Si, quum possit emtor auctori denuntiare, 5 1.-—Si pudiendo el comprador hacer la notifi-
non denuntiasset, idemque victus fuisset, quoniam cación ai vendedor, no se la hubiese hecho, y él
parum lnstruetus esset, hoc ipso videtiu- dolo fe- hubiese sido vencido porque estuviese poco ins-
cisse, et ex stipulatu agere non potest. truido, por esto mismo se considera que procedió
con dolo, y no puede intentar la acclón de lo es-
tipulado.
54. Guns libro XXVIII. (4) ad Edictum pro- 54. GAYo; Comentarios al Edicto provincial,
¡»incierto.—Qui alienam rem vendidit, post longi libro XX VIII.—El que vendió una cosa ajena, de-
temporis praescriptionem vel usucapionem desinit ja de estar obligado de evicción al comprador des-
emtori teneri de evictione. pués de la. prescripción de largo tiempo, 6 de la
usucapión.
& 1.—Si liares statnliberum, qui sub conditione g 1.—Si el heredero hubiere vendido un esclavo,
pecuniae dandae liber esse iussus est, vendiderit, que se mandó que fuese libre bajo la condición de
et maiorem ecuniam in conditione esse dixerit, que diese cierta cantidad, y hubiere dicho que
quam dare et iussus est, ex emto tenetur, si modo "se contenta en ia condición mayor cantidad quela
talis est conditio, ut ad emtorem transiret, id est, que se te mandó dar, queda. obligado por la acción
si heredi dare iussus est servus; nam si alii dare de compra, si la. condición es tal, quepasase ai com-
55. Uni-¡asus libro II. ad Edictum Aedilium 55. ULPIANO; Comentarios al Edicto de los
cua-rutium.—Si ideo contra emtorem iudicabam Ediles Curuics, libro II. “Si, pues, se falló contra
est, quod defuit, non committitur stipulatio; magis el comprador, porque uo compareció, no se incu-
enim propter absentiam victus (I) videtur, quam rre en ia estipulación; porque se considera que
quod malam causam habuit. Quid ergo, si ilie qui- fue vencido más bien por causa de la ausencia, que
dem, contra quem ludicatum est, ad iudicium non porque tuvo mala causa. ¿Qué diremos, pues, si
adfuit, alius autem adfuit, et causam egit, quid ciertameute no compareció eu juicio aquel contra
dicemus? Utputa acceptum quidem cum pupillo qulen se sentenció, pero compareció otro, y sostuvo
tutore auctore fuit iudicium, sed abseute pupillo 'la causa? Por ejemplo, con la autoridad dei tutor
tutor causam egit, et iudicatum est contra tuto- se aceptó ciertamente un juicio contra el pupilo,
rem; quare non dicemus committi stipulatiouem— pero ausente el pupilo, el tutor siguió el pleito, y
etenim actam esse causam, palam est—? Et satis se sentenció contra eí tutor; ¿porque no diremos
est, ab eo, cui ius agendi fuit, causam esse actam. que se incurre en ia estipuiación—puesto que es
evidente que se defendió la causa—? Y es suficien-
te que la causa haya sido defendida por quien tu—
ve derecho de defenderla.
& 1.—Praesenti autem venditori denuntiaudum ä 1.—Mas se ha de hacer la denuncia al vende-
est, sive autem absit, sive praesens sit, et per dor, estando presente, pero ya si estuviera ausente,
eum fiat, quominus denuutictur, committetur sti- ya si presente, y en él consistiera que no se haga
pulatio. la denuncia, se incurrirá en la estipulación.
56. PAULUS libro II. ad Edictum Aediiium 56. PAULO; Comentarios al Edicto de los Edi-
currulium.—Si dictum fuerit (2) vendendo, ut les Curuics, libro II.—Si se hubiere dicho al ven-
simpla promlttatur, (3) vel triplum, aut quadru- der, que se prometa el simple importe, ó se prome-
plum promitteretur, ex emto perpetua actione ag'i tiesc el triplo ó el cuádruple, podrá. ejercitarse la
poterit; non tamen, ut vulgus opinatur, etiam sa- acción perpetua por la compra; mas no debe dar
tisdare debet, qui duplam promittit, sed sufficit también fianza, como opina el vuigo, el que prome-
nuda repromissio, nisi aliud convenerit. te el duplo, sluo que basta ia nuda promesa, si no
se hubiere convenido otra cosa.
& 1.—-Si compromisero, et contra me data fuerit % 1.—Si yo hubiere contraído compromlso, y
sententia, nulla mihi actio de evictione danda est contra mi hubiera sido dada ia sentencia, no se me
adversus venditorem; nulla enim necessitate co- ha de dar contra el vendedor-acción alguna por la
gente id feci. evicción; porque hice este sin apremio de ninguna
necesidad.
& 2.—In stipulatione duplae, quum homo veu- g 2.—En la estipulación dei duplo, cuando se
ditur, partis adiectio necessaria est, quia non po- vende un esclavo, es necesaria la adición por la. de
test videri homo evictus, quum pars eius evlcta est. una parte suya, porque no puede cºnsiderarse que
se hizo ia evicción del esclavo, cuando se hizo la
evicción de parte de él.
& ii.—Si, quum possit (4) usucapere emtor, non 5 ¿].—Si pudiendo el comprador usucapír, no te
cepit, culpa sua hoc fecisse videtur; unde, si evi— hizo, se considera que obró asllpor su culpa; por lo
ctus est servus, non tenetur venditor. que, si se hizo la eviccion del esclavo, no esta obli-
gado el vendedor.
ä 4.-—Si praesente promissore, qui de evictionc & 4.—Si estando presente el prometedor, que hi-
promisit, et non ignorante procuratori denuntia- zo promesa por la evicción, y no ignºrandolo, se
tum sit, nlliilominus promissor tenetur (5). hubiera hecho la denuncia al procurador, queda
no obstante obli ado ei prometedor.
& 5.-—-Simili modo tenetur et qui curavit, ne sibi % EJ.—Do lgua modo queda obli ado también el.
denuntiarl possit. que procuró que no se le pudiera acer a el la de-
nuncia.
% ti:—Sed et si nihil venditore faciente emtor % ti.—Pero también sino haciendo uada el ven—
cognoscere, ubi esset, non potuit, nihilominus com- dedor, no pudo saber el comprador dónde estuvie-
mittitur stipulatio. se, iucúrrese sin embargo en la estipulación.
ä 7.—-Pupillo etiam sine tutoris auctoritate posse 5 7. - Dice Trebacio, que se admitió por equidad,
denuntiari, si tutor non apparet, ex duplae stipu- que la denuncia por la estipulación del duplo pue-
latione, benignius receptum esse, Trebatius ait. a hacerse al pupilo, aun sin la autoridad del tutor,
si el tutor no pareciese.
57. GAIUS libro II. acl Edictum Aedili-wm cur- 57. Guro; Comentarios al Edicto de los Edi-
ruii-mn.—Habere licere rem videtur emtori (6), et les Curuics, libro II.—Se considera que es llcito al
si is, qui emtorem in evictione rei vlcerlt, ante comprador tener la cosa, también si ei que hubie-
ablatam vel abductam rem sine successore de.-es- re vencido ai comprador en la evicción de la cosa,
serit, ita ut neque ad fiscum bona pervenire pos- hubiere faiiecido sin sucesor antes de haber quita—
sint, neque privatim a creditoribus distrahi; tunc do, ó de haberse llevado, la cosa, de suerte que los
enim nulla competit emtori ex stipulatu actio, quia bienes no puedan ir a poder del iisco, ni ser ven-
rem habere ei licet. didos privadamente por los acreedores; porque en-
tonces no compete ai comprador acción alguna por
lo estipulado, porque le es licito tener la cosa.
5 1.—Quod quum ita est, videamus, num, et si % l.—Siendo esto asl, veamos, si igualmente se
ab eo, qui vicerit, donata legatave res fuerit em- liaya de decir, que tampoco nace acción por lo es-
tori, aeque dicendum sit, ex stipulatu actionem tipulado, si por el que hubiere vencido se hubier
non nasci; scilicet si antequam abduceret vel au- donado ó ¡eg-ado al comprador la cosa; por supues-
ferret, donaverit aut levaverit, alioquin semel to, si la hubiere donatio ó legado antes que se la
commissa stipulatio resolv non potest. llevase ó la quitase, pues de otro modo, habiendo-
se incurrido una vez en la estipulación, no puede
disolverse esta.
58. Iavonnnus libro I. ear: Plautio. (1)—- Heres 58. J AVOLENO; Doctrina de Plaucío, libro I.—
servum non nominatim legatum tradidit, et de Un heredero entregó un esclavo no legado nomi—
dolo repromisit, postea servus evictus est; agere nalmente, _v prometió por el dolo, y despues se hi-
cum herede legatarius ex testamento poterit, zo la evicción del esclavo; el legatario podrá ejerci-
quamvis heres alienum esse servum ignoraverit. tar contra el heredero la accion de testamento,
aunque el heredero hubiere ignorado que el escla-
vo era de otro.
59. Ponromns libro II. eæ Plautio. (º)—Si 59. POMPONIO; Doctrina de Plancio, libro II.
res, quam a Titio emi, legata sit a. me, non potest —Si la cosa que compré de Ticio hubiera sido le-
legatarius conventus ¿¡ domino reí venditori meo gada por mi, no puede el legatario, demandado
denuntiare, nisi cessae si fuerint actiones, vel quo- por el señor de la cosa, hacer la denuncia a mi
dam casu hypotheses habet. vendedor, sino si le hubieren sido cedidas las ac-
ciones, 6 eo algún caso tiene hipoteca.
80. lavamanos (3) libro II. eæ Ptoutio.-—Si in 60. J AVOLENO; Doctrina de Plancio, libro II.
venditione dictum non sit, quantum venditorem —Si en la venta no se hubiera dicho de cuanto de-
pro evictione praestare oporteat, nihil venditor ba responder en caso de evicción el vendedor, el
praestabit praeter simplam evictionis nomine, et vendedor no responderit por razón dela evicciön de
ex natura ex emto actionis hoc, quod interest. nada mas que del simple importe, y por la natura-
leza de la noción de compra, de io que interesa.
61. MancncLus libro VIII. (4) Digestorum.— 61. Msnonco; Digesto, libro VIII.—Si io quo
Si, quod a te emi', ct Titio vendidi, voluntate mea. te compte y vendi a Ticio lo bubieres entregado ¿
Titio tradideris, de evictione te mihi teneri, sicuti Ticio por mi voluntad, se haila establecido que me
si acceptam rem tradidissem, placet. estás obligado de eviccion, como si yo hubiese en-
trcgado la cosa después de haberla recibido.
62. Censos libro XXVII. Digestomm. —Si 62. CELSO; Digesto, libro XXVII.—Si yo te hu—
rem, quae apud te esset, vendidisscm tibi, quia biese vendido la cosa, que estuviese en tu poder,
pro tradita habetur, evictionis nomine me obligari como quiera que se tiene por entregada, se esta-
placet. biece que me obligo por razön de evlcción.
& 1.—-Si ei, qui mihi (5) vendidit, piures here- g 1.—-Si quedaron muchos herederos de aquel quo
des extiterunt, una de evictione obligatio est, me vendió, es una sola la obligación por la. evic-
omnibusque denuntiari, et omnes defendere de- ción, y ¿todos debe hacerse la denuncia, y todos
bent; si de industria non venerint in iudicium, deben defender; y si de intento no hubieren compa-
unus tamen ex his liti substitit, propter denuntia- recido en ei juicio, pero nno de ellos compareció
tionis vigorem et praedictam absentiam omnibus en el litigio, en fuerza de la denuncia y por causa
vincit, ant vincitur; recteque cum ceteris agam, de dicha ausencia vence a todos, 6 es vencido; y
quod evictionis nomine victi sint. con razón ejercitar-é la acción contra los demas,
porque fueron vencidos con motivo de la evicción.
& 2.— Si fundum, iu quo ususfructus Titii erat, % 2.—Si el fundo, en el que era de Ticio el usu-
qui ei relictus est quoad vivet, detracto usufructn fructo, que se le dejó mientras viviese, me lo hu-
ignoranti mihi vendideris, et (6) Titius capite de- bieres vendido, deducido el usufructo, ¿. mi que io
minutus fuerit, et aget Titius, ius sibi esse utendi ignoraba, y Ticio hubiere sido disminuido de ca-
fruendi, competit mihi adversus te ex stipulatione beza, y el mismo Ticio ejercitara accion porque
de evlctionc actio, quippe si verum erat, quod tenia e] derecho de usar y disfrutar, me compete
mihi dixisses in venditione, recte negarem, Titio contra ti en virtud de ia estipulación acción por la
ius esse utendi (tuendi. evicciön, porque si era verdad io que me hubieses
dicho en el acto de la venta, con razón negada yo
que Ticio tuviera ei derecho de usar y disfrutar.
(g daurom-J, (en lugar de ex Plautio), Hal.
( XV. ad Sabinum, Bal.
(3) Dai-Aa; Bas. (5) mihi, omitela Hal. _
… vn., Hai. (6) donec, (en lugar de et), Hat.
76 pionera—unaa xxn TITULO n
64. PAPINIANUS libro VII. Quaestionum —Ex 64. Par-unane; Cuestiones, libro VII.—De ml]
niille iugeribus traditis ducenta. liumeu abstulit; sl yugadas entregadas quitó doscientas el rio; si des-
postea pro indiviso ducenta eviucantur, duplae pués se hiciera eviccion de otras doscientas pro
stipulatio pro parte quinta, non quarta. praestabi— indiviso, se responderá. de la estipulación del du-
tur, nam quod periit, damnum emtori, non vendi— plo por la quinta parte, no por la cuarta, porque
tori attulit. Si totus fundus, quem flumen deiuinue- lo que pereció produjo daño al comprador, no al
rat, evictus sit, iure non deminuetur evictionis vendedor. Si se hubiera hecho la evicción de todo el
obligatio, non magis, quam si incuria fundus aut fundo, quo ei rio habia disminuido, con razón no
servus traditus deterior-factus sit, nam et e con- se disminuirá, la obligación de ia. evlccion, no de
trario non augetur quantitas evictionis, si res me- otra suerte que, si por lncuria se hubiera deterio-
lior fuerit effecta. rado ei fundo ó el esclavo entregado; porque tam-
bien por el contrario ne se aumentará. la cantidad
de la evicción, si ia cosa hubiere sido mejorada.
& 1.—Quodsi modo terrae integro, qui fuerat 5 1.—Pero si ala cabida integra dei terreno, quo
traditus, duceuta iugera per alluvionem accesse- habla sldo entregada, acrecieron por aluvión dos-
runt, ac postea pro indiviso pars quinta totius evi- cientas yugadas, y despues se hubiera hecho la
cta sit, perinde pars quinta praestabitur, ac si sola evicción de la quinta parte indivisa del todo, se sera
ducenta de illis mille iugeribus, quae tradita sunt, responsable de la quinta parte, lo mismo que si se
fuissent evicta, quia alluvionis periculum non hubiese hecho la evicción de solas doscientas de
praestat venditor. aquellas mil yugadas que se entregaron, porque el
vendedor no responde del riesgo de aluvión.
5 2.—Quae'situm est, si mille iugeribus traditis 5 2.—Se preguntó, si entregadas mil yugadas
perlisseut ducenta, mox alluvio per aliam partem hubiesen perecido doscientas, despues el aluvión
fundi ducenta attulisset, ac postea pro indiviso hubiese aumentado otras doscientas por otra par-
quinta. ars evicta esset, pro qua parte auctor te- te del funde, y luego se hubiese hecho la evicciöu
neretur]; Dixi, consequeus esse superioribus, ut de la qulnta parte indivisa, ¿por que parte estaria
neque pars quinta mille iugerum, neque quarta obligado el vendedor? Dije, que es consiguiente á.
debeatur evictionis nomine, sed perindc tenea- lo expresado antes, que no se deba por razón de
tur auctor, ac si de octingentis illis residuis sola la evicciön ni la quinta parte de las mil yugadas,
centum sexaginta fuissent evicto; nam reliqua ni la cuarta, sine quo está obligado el vendedor, 10
quadraginta, quae universo fundo decesserunt, mismo que si de aquellas oehoeieutas restantes so-
pro rata novae regionis esse intelligi. lamente se hubiese hecho la evicciön de ciento se-
senta; porque las cnarenta restantes, que perecie-
ron para todo el fundo, se eutiende que son & pro-
rrata de la uueva porción.
& 3.—Ceterum quum pro diviso pars aliqua fun- :; ¡$.—Pero cuando se hace ia eviceión de alguna
di evincitur, tametsi certus numerus iugerum tra- parte dividida dei fundo, aunque se haya entrega-
ditus sit, tamen non pro modo, sed pro bonitate do cierto numero de yugadas, se resta sin em-
regionis praestatur evictio. bargo la evicción, no en razón de a cabida, sino
de la bondad de la porción.
& él.—Qui unum iugerum (1) pro indiviso solum % fl.—Uno que tuvo solamente una ugada pro
habuit, tradidit; secundum omnium sententias non indiviso, la entregó; segün la opinion e todos, no
totum dominium transtulit, sed partem dimidiam transfirió todo el dominio, sino la mitad dé la yu-
iugeri, quemadmodum si locum certum aut fun- gada, asi como si de igual manera hubiese entre-
dum similiter tradidisset. gado cierto terreno ó un fundo.
65. Inmt libro VIII. Quaestionum—Rem he- 65. EL MISMO; Cuestiones, libro VIII.—Les he-
reditariam pignori obligatam heredes vendiderunt, rederos vendieron una cosa de'la herencia., obligada
et evictionis nomine pro partibus hereditariis spo- en prenda, y por razón la de evicción prometieron
pondernut; quum alter pignus pro parte sua libe- con arreglo a las porciones de la herencia; habien-
rasset, rem creditor evicit; quaerebatur, au uter- de uno liberado en cuanto a su parte ia prenda, ei
que heredum conveniri possit? quue placebat acreedor hizo la evicción de la cosa; se preguntaba,
propter indivisam pignoris causam, nec remedio ¿podrian ser demandados ambos herederos? Y esto
locus esse videbatur, ut per doli exceptionem parecia bien por ser indivisa la causa de la pren-
actiones ei, qui pecuniam creditori dedit, praesta- da, y no se consideraba que habia iugar al reme-
rent-ur, quia non duo rei facti proponerentur, sed dio-de que por in. excepción de dolo se prestasen
familiae erciscundae iudicium eo nomine utile est; las acciones al que dió el dinero a] acreedor, por-
nam quid (1) interest, unns ex heredibus in totum que no se dice que los dos se hicieron deudores,
liberaverit pignus, an vero pro sua. duntaxat por- pero es utii por este motivo ia acción de partición
tione, quum coheredis negligentia damnosa non de herencia-, porque, ¿que importa que uno sólo
debet esse alteri? de los herederos haya liberado toda ia prenda, ó
sólamente en cuanto á. su porción, toda vez que ia
negligencia de un coheredem no debe ser perjudi-
cial para el otro?
66. IDEM libro XXVIII. Quaestionum.— Si, 66 EL Mismo; Cuestiones, libro XX VIII.—Si
qunm venditor admonuisset emtorem, ut Publicio.- cuando el vendedor-hubiese advertido al compra-
na potius, ve] (2) ea actione, quae de fundo vecti- dor, que ejercitase preferentemente ia acción Pu-
gali proposita est, experiretur, emtor id facere bliciana, ó la que se halla establecida reepecto a uu
supersedit, omnimodo nocebit ei dolus suus, nec fundo vectigal, el comprador dejó de hacer esto, lo
committitur (3) stipulatio. Non idem in Serviana perjudicará de todos modos su dolo, y no se incu-
quoque actione probari potest; haec enim etsi in rrc en la estipulación. No puede admitirse lo mis-
rem actio est, nudam tamen possessionem avocat, mo también reapecto a la accion Serviana; porque
et soluta peeunia venditori dissolvitur (4); uude esta, aunque es acción real, reclama sin embargo
fit, ut emtori suo nomine nou competat. la nuda posesión, y pagado el dinero al vendedor,
se extingue; de donde resulta. qne no compete en
su propio nombre al comprador. '
% 1.—Si is, qui Reipublicae causa abfuit, fun- ä 1.—Si el que estuvo ausente por causa de la
dum petat, utilis possessori pro evictione compe- Republica rociamara un fundo, le compete al po-
tit actio. Item si privatus a milite petat, eadem seedor Ia acción útil por la evicción. Asimismo,
aequitas est emtori restituendae pro evictione si un particular lo reclamara de un soldado, inmis-
actionis. ma equidad hay para que haya. de restitui:-se al
comprador la acción por ia eviccion.
€; 2.—Si secundus emtor venditorem eundemque 5 2. -Si el segundo comprador hubiere nombra-
emtorem ad litem hominis dederit procuratorem, do procurador para el litigio sobre el esclavo al
et non restituto eo damnatio fuerit secuta, quod- vendedor y ä. su vez comprador, y no restituido
cunque ex causa iudicati praestiterit procurator aque] se hubiere seg-nido condena, lo que por cau-
utin rem Suam datus, ex stipulatu consequi non sa de lo juzgado hubiere pagado el procurador,
poterit, sed quia damnum evictionis ad personam como nombrado en causa propia, no podrá. conse-
pertinuit emtoris, qui mandati iudicio nihil perce- gnirlo por la acción de lo estipulado, sino que co-
pturus est, non inutiliter ad percipiendam litis mo el daño de Ia eviccion correspondió &. !a perso-
estimationem agetur ex vendito. na del comprador, e] cual uada ha de perciblr per
la acción de mandato, no se intentará inútilmente
ia accion de venta para. percibir ia estimación del
litigio.
& il.—Divisione inter coheredes facta si procu- 5 ti.—Hecha la división entre los coherederos,
rator absentis interfuit, et dominus ratam habuit, si intervino el procurador de un ansente, y su prin-
cvictis praediis in dominum actio dabitur, quae cipal la ratificó, hecha eviccion de los predios, se
daretur in eum, qui negotium absentis gessit, ut, dara contra. el principal la acción que se daria con-
quanti sua interest, actor consequatur, scilicet ut tra aquel que gestionó los negocios de un ausente,
melioris aut deterioris agri facti causa (5) ñnem para qne el actor consiga cuanto le importa, a se-
pretii, quo fuerat tempore divisionis aestimatus, ber, que por causa de haberse mejorado ó deterio-
deminuat vcl excedat. rado el campo, disminuya 6 aumento la. cuantía
del precio en que habia. sido estimado el tiempo
de la división.
67. IDEM libra X. Responsorum.—Emtori post 67. EL MISMO; Respuestas, libro ¿Y.—Después
evictioncm servi, quem dominus abduxit, venditor de Ia eviccion del esclavo, que se llevó su dneiio,
eundem servum post tempus offerendo, quominus el vendedor, ofreciendo pasado ei termino ei mis-
praestet, quod emtoris interest, non recte defen- mo esclavo ai comprador, no se deflendo convenien-
itur. te para no entregar lo que importa ai comprador.
68. IDEM libro XI. Responsomm.— Qunm ea 68. EL meno; Respuestas, libro XI.—Cuando
conditione pignus distrahitur, ne quid evictione se vende una. prenda con la condición de que ha-
secuta creditor raestet, quamvis pretium emtor biéndose hecho su evicción de nada responda el
non solverit, s venditori caverit, evictione secu- acreedor, aunque el comprador no haya pagado
ta nuiiam emtor exceptionem habebit, quominus e] precio, sino dado caución al vendedor, habién—
pretium solvat. dose seguido la eviccíón, el comprador no tendrá.
excepción alguna para no pagar el precio.
5 1.—Creditor, qui pro pecunia nomeu debitoris g 1.—Ei acreedor que en vez de dinero prefirió
per deiegationem sequi maluit, evictis pignoribus, perseguir por delegación un credito de su deudor,
quae prior creditor accepit, nullam actionem cum hecha la evicción de las prendas, que el primer
eo, qui liberatus est, habebit. acreedor recibió, no tendrá acción alguna contra
aquel, que quedó liberado.
69. Soanvona libro II. Quaestionum. — Qui li- 69. Scnvom; Cuestiones, libro II.—Ei que en
bertatis causam excepit in venditione, sive iam la venta exceptuó la causa de libertad, ya si en-
tunc, quum traderetur, liber homo fuerit, sive tonces, cuando fuese entregado, fuere libre el es-
conditione, quae testamento proposita fuerit, im- clavo, ya si cumplida la condición, que se haya.
pleta ad libertatem pervenerit, non tenebitur evi- impuesto en el testamento, hubiere llegado a la
ctíonis nomine. iibertad, no quedará. obligado por razón de la
evicción.
% 1.—Qul autem in tradendo statuliberum dicit, & 1.—Mas el que al hacer la entrega dice que
intelligetur (1) hanc speciem dnntaxat libertatis fué instituido libre bajo condición, se entenderá. que
excipere, quae ex testamento impleta conditione exceptúa soiamente esta especie de libertad, que
ex praeterito possit obtingere; et ideo si praesens pueda obtener cumplida ia condición por lo pasa—
testamento iibertas data fuerit, et venditor statu- do en virtud del testamento; y por esto, si de pre-
iíbcrum pronuntiavit, evictionis nomine tenetur. sente se le hubiere dado la libertad en el testa.-
mento, y el vendedor io declaró instituido libre bajo
condición, esta obligado por razón de ia evícción.
% 2.—Rursus qui statuliberum tradit, si certam ä 2.—A su vez, el que entrega un instituido li-
conditionem pronuntiaverit, sub qua. dicit ei liber- bre bajo condición, si hubiere manifestado cierta
tatem datam, deteriorem conditionem suam fecis- condición bajo la que dice que se le ha concedido ia
se'existimabitur, quia non omnem causam statu- libertad, se considerará que hizo peor su propia
tae libertatis, sed cam duntaxat, quam pronuntia- condlclón, orque parecerá que no exceptuó toda
verit, excepisse videbitur; veluti si quis hominem causa de la ibertad concedida, sino solamente aque—
dixerit decem dare iussum, isque post annum ad lia que hubiere manifcstado; por ejem iio, si aigu-
libertatem pervenerit, quia hoc modo libertas data. no hubiere dicho que se mandó que ¡era diez ei
fuerit: «Stichus post annum liber esto-, evictionis esclavo, y este hubiere llegado a ia libertad des-
obiigatione tenebitur. pues de un año, porque la libertad hubiere sido
ada de este modo: «sea libre Stico después de un
aiio», estará. sujeto ti. la obligación de ia. eviccion.
% ii.—Quid ergo, qui iussum decem dare pro- & ii.—Luego ¿que, el que manifiesta que aquel
nuntiat viginti dare debere, nonne in conditio- a quien se mandó que diera diez debe dar veintc,
nem (2) mentitur? Verum est, hunc Quoque in no miente acaso respecto a la condición? Es ver-
conditionem (3) mentiri; et ideo quidam existima- dad, que también este miente respecto ¿ la condi-
verunt, hoc quoque casu evictionis stipulationem ción; y por esto opinaron algunos, que también en
contrahi. Sed auctoritas Servii praevaluit existi- este caso se contrae la estipulación de la evicción.
mantis, hoc casu ex emto actionem esse, videlicet Pero prevaieciö la autoridad de Servio, que opi—
quia putabat, eum, qui pronuntiasset servum vi- naba, que en este caso habia ia acción de compra,
ginti dare iussum, conditionem excepisse, quae a saber, porque creia que aquel que hubiese maui-
esset in dando. festado que se mandó que el esclavo diera veinte,
exceptuó la condición, que consistiria en dar.
& 4.—Servus rationibus redditis liber esse ius- 5 4.—Se mandó que un esclavo fuera libro ha-
sus est; hunc heres tradidit, et dixit centum dare biendo rendido las cuentas; el heredero io entre-
iussum; si nuila reliqua sunt, quae servus dare gó, y dijo que se mandó que diera ciento; si no
debeat, et per hoc adita hereditate liber factus est, ay remanente alguno, que el esclavo deba dar, y
obiigatio evictionis contrahitur eo, quod liber ho- por esto, adida ia herencia, fue hecboiibre, se con-
mo tanquam statuiiber traditur. Si centum in reli- trae la obligación de la evicción, por esto, porque se
quiis habet, potest videri heres non esse mentitus, entrega un hombre iibre como instituido libre bajo
quoniam rationes reddere iussus intelligitur sum- condición. Si en los residuos tiene cien, puede con-
mam pecuniae, quae ex reliquis colligitur, iussus siderarse que el heredero uo mintió, porque se eu-
dare; cui consequens est, ut, si minus, quam cen- tiende que á. aquel a. quien se ie mandó rendir
tum in reliquis habuerit, veluti sola quinguaginta, cuentas se le mandó dar la suma de dinero, que de
ut (4), quum eam pecuniam dederit, a iiberta— los residuos se reune; á. lo cual es consiguiente,
tem pervenerit, de reliquis quinquaginta actio ex- que si en los residuos hubiere tenido menos de cien-
cmto competat. to, por ejemplo, solo cincuenta, de modo que cuando
haya dado este dinero llegare á. la libertad, compe-
ta Ia acción de compra por los cincuenta restantes.
5 5.—Sed et si quis iu venditione statuiiberum ä ¡».—Pero también si alguno hubiere dicho am-
perfusorie (5) dixerit, conditionem autem liberta- biguamente en el acto de la. venta, que el esclavo
(1) Tour.; iudico ei códice Fi., Br. $b) actio. inserta. Hal.
(2) propositam, ai. Vu 6 tanturn, inserta Hai.
(3) ut ita sint, recte recipit et evictionis uomine, Hai. (T; flat.; et. omtteia el códice Fl.
(4) Ilal.,- minor, el códice FL (8) Hai. Valg; fundus, ei códice Fi.
80 uicesima—tram xxr: 'ri'rüLo ii
non utique probibebitur emtor evicto ex his uno también las especies de cosas, que en la compra
fundo venditorem convenire, quod una cautione fueron comprendidas, asi también en el caso pro-
emtionis complures fundos mercatus comprehen- puesto no se le prohibirá ciertamente al compra—
derit. or, hecha. la eviccióu de un sólo fundo de aque-
lios, demandar al vendedor, porque habiendo com-
prado muchos fundos los hubiere comprendido en
una sola caución de compra.
73. PAunus libro VII. Responsor-um.— Seia 73. PAULO; Res uastas, libro VII.—Seya dió
fundos Maevianum et Seianum et ceteros doti de- eu dote los fundos eviauo y Seyano y otros; su
dit; eos fundos vir Titius viva Seis. sine contro- marido Ticio poseyó sin controversia estos fundos,
versia possedit; post mortem deinde Seiae Sem- viviendo Seya; luego, después de la muerte de Se-
pronia, heres Seiae, quaestionem pro praedii ya, Semproula, heredera de Soya, determinó pro—
proprietate facere instituit; quaero, quum Sempro- mover cuestión sobre la pro iiedad de un predio; pre.
uia ipsa sit heres Seine, an iure controversiam fa- wunto, siendo la misma empronia heredera de
cere poesit? Paulus respondit, iure quidem pro- goya, ¿podrá en derecho promóver la controversia?
prio, non hereditario Semproniam, quae Selac, de Paulo respondió, que Sempronia, que quedó here-
qua quaeritur, beres extitit, controversiam fundo— dera de Seya, de quien se trata, puede promover
rum facere posse, sed evictis praedlis eandem controversia sobre los fundos ciertameute por de-
Semproniam heredem Seiae conveniri posse, vel recho propio, no por el hereditario, pero que he-
exceptione doli mali summoveri posse. cha la evicción de los predios puede ser demandada
la misma Sempronia, heredera de Seya, ó pnede
ser repelida con la excepción de dolo malo. ,x)
74. Hunuocanmnus libro II. Iuris Epitoma- 74. Hnnnoonnmno; Epitome del Derecho, libro
rum. (l)—Si plus vel minus, quam pretii nomine II.—Si se hubiere convenldo que habiéndose segui-
datum est, evictione secuta dari convenerit, pla- do cvicción se de mas (: menos de lo que se dio en
citum custodiendum est. concepto de precio, se ha de estar a lo pactado.
& 1.—Si iussu iudicis rei iudicatae pignus ca- % 1.—Si por mandato del juez se vendiera de oii-
ptum per officium distrahatur, post evincatur, ex cio la. prenda tomada por razón de la cosa juaga-
emto contra eum, qui pretio liberatus est, non da, y despues se hiciera su evicción, se dara la ac-
quanti interest, sed de pretio duntaxat eiusque ción de compra contra aquel que quedó libre con
usuris habita ratione fructuum dabitur, scilicet si el precio, no por cuanto importa, sino solamente
bos ei, qui evicit, restituere non habebat necesse. por el precio y sus intereses habida cuenta de los
frutos, a saber, si no tenia. necesidad de restituir
estos a aquel que hizo la evicción.
5 2.—Mota quaestione interim non ad pretium & 2.—Promovida la cuestión, puede entretanto
restituendum, sed ad rem defendendam venditor ser demandado el vendedor no para. restituit el
conveulri potest. precio, sino para defender la cosa.
5 il.—Qui nomen, quale fuit, vendidit, duntaxat & 3.—El que vendió uu crédito, tal cual era, es-
ut sit, nou ut exigi etiam aliquid possit, et dolum ta obligado a responder solamente de que exista,
praestare cogitur. no también de que pueda cobrarse alguna. cosa, y
del dolo.
75. Vauunmus libro XVI. Stipulationum. — 75. Ver-lunare; Estipulaciones, libro XVI. —
Quod ad servitutes praediorum attinet, sl tacite Por lo que atañe a las servidumbres de los pre-
secutae sunt, et viudicentur ab alio, Quintus Mu- dios, si tácitamente fueron comprendidas, y fueran
clus et Sabinus existimant, venditorem ob evictio- reivindicadas por otro, opinau Quinto Mucio y Sa-
nem teneri non posse; nec enim evictionis nomine biuo, que el vendedor no puede estar obligado por
quemquam teneri in eo iure, quod tacite soleat ac- la. evicción; porque ninguno está. obligado a tltulo
cedere, nisi cut (2) optimus maximusque esset-, de evicción por aquel derecho que tácitamente suela
traditus fuerit fundus, tunc enim liberum ab omni agregarse, salvo si se hubiere entregado el fundo
servitute praestandum; si vero emtor petat viam «come mejor y mayor mese-, porque entonces se
vel actum, venditorem teneri non posse, nisi no- ha. de entregar libre de toda servidumbre; pero quo
minatim dixerit, accessurum iter vel actum, tunc si ei comprador reclamase la servidumbre de camino
enim teneri eum, qui ita dixerit. Et vera esu Quin- ó la de conducci'óu, no puede estar obligado el ven-
ti Mucii sententia, ut, qui optimum maximumque dedor, a no ser que expresamente hubiere dicho
fundum tradidit, liberum praestet, non etiam de- que habla de ser accesoria la servidumbre de paso
beri alias servitutes, nisi hoc specialiter ab eo o la de conducción, porque eu este caso está. obli-
concessum (3) sit. gado el que asi lo hubiere dicho. Y es verdadera
la opinión de Quinto Mucio, de que el que entregó
un fundo como mejor y mas grande, responda de
que esta libre, uo también de que se debau otras ser-
vidumbres, si especialmente no se hubiera conce-
dido por él esto.
76. IDEM libro XVII. Stipulationum.—Si alie- 76. EL msuo; Estipulaciones, libro X VII.—Si
nam rem mihi tradideris, et eandem pro dereiicto me hubieras entregado una cosa ajena, y yo la hn-
(l) tur-ro aiv, Hai. (3) Según. conjetura; accessum, ei codice Fi.,- expres-
(2) uti, ai. sum, Ha .
mentira.—LIBRO xxi: 'ri'rULo ni gi
habuero, amitti auctoritatem, id est actionem pro biere tenido como abandonada, se establece que
evictione (1), placet. se pierda la. autoridad, esto es, la acción por la
evicción.
TIT. III TÍTULO 111
nn nxonr'rlonn REI VENDITAE ET TRADITAE (2) DE LA EXCEPCIÓN DE COSA VENDIDA Y ENTREGADA
2. Pomromus libro II. eæ Plautio. (7)—Si a 2. Pouronro; Doctrina de Plancio, libro II.—
Titio fundum emeris, qui Sempronii erat, isque Si hubieres comprado de Ticio un fundo, que era
tibi traditus fuerit, pretio autem soluto Titius de Sempronio. y te hubiere sido entregado, ero
Sempronii heres extiterit, et eundem fundum Mae- pagado el precio Ticio hubiere quedado here ero
vio veudiderlt et tradiderit, Iulianus ait, aequius de Sempronio, y hubiere vendido y entregado el
esse, priorem te tueri, quia, et si ipse Titius fun- mismo fundo & Movie,-dice Juliano, que es mts jus-
dum a te peteret, exceptione summoveretur, et si to ampararte ei primero, por ue también si el mis-
ipse Titius eum possideret, Pubiiciana peteres. mo Ticio te reciamase el fun o. seria repetido con
ia excepción, y si el mismo Ticio lo poseyese, pe-
dirias por la acción Publiciaua.
3. Hnnuoomuuuus libro VI. Iuris epitomato- 3. Hnnuoonnuno; Epitome del Derecho, libro
mm. (S)—Exceptio rei venditae et tradltac non VI.—La excepción de cosa vendida y entregada
tantum ei, cui res tradita est, sed successoribus aprovechara no solamente“ a aquel a quien fue en-
etiam eius, et emtori secundo, etsi res ei non fue- tregada la cosa, sino también :; sus sucesores, y al
rit tradita, proderit; interest enim emtoris primi, segundo comprador, aunque la cosa no hubiere
secundo rem non evinci. sido entregada & este; porque interesa al primer
comprador, que del segundo no sea reivindicado.
la cosa.
5 1.—Pari ratione venditoris etiam successori- 5 1.—-Porla misma razón perjudicará también
bus nocebit, sive in universum ius, sivein enm a los sucesores del vendedor, ya si le hubieren su-
duntaxat rem successerint. cedido en la universidad de sus derechos, ya si so-
lamento en aquella cosa,
… id est actionem pro evictioue, omitenlas otros en Ilal. (5 indicio. otros en Hal.
(2) sr ranma-, omitelas Ha . ; vindicandi, Hal. Valg.
(a; LXXVII., Hal. (7) ¿me-rolas, Hal.
(4 te. inserta Hal. (B) Emi-qutim Hal.
Tono u_u
82 crucem.-mano xxn: TÍTULO !
5 1.——In his quoque iudiciis, quae non sunt ar- 5 1.—También en estos juicios, que no son ar-
bitraria, nec bonae fidei, post litem contestatam bitrarios, nl de bueno. fé, despues de contestada la
actori causa praestanda est in eum diem, quo sen- demanda se ha de presmr al actor la causa hasta
tentia dicitur; certe post rem lndlcatam tempus a ei dia en que se pronuncia la sentencia; cierta-
fructibus dependendis immune est. mente, después de juzgada la cosa, el tiempo esta
inmune de la prestación de los frutos.
& 2.—Nonnunquam evenit, ut, quamquam fru- % 2.—A veces sucede, que, aunque expresamen-
ctus hereditatis, aut pecuniae usura nominatim te no hayan sido dejados los frutos de la herencia,
relicta non sit, nihilominus debeatur, utputa si 6 los intereses de una suma, se deban, ein embar o,
quis rogetur, post mortem suam, quidquid ex bo- como si se rogóra a alguno, que después de su
nis supererit, Titio restituere; ut enim ea, quae muerte restituya a Ticio todo lo que hubiere que-
fide bona deminuta sunt, in causa fideicommissi dado de los bienes; perque como en la causa del
non deprehenduntur, si pro modo ceterorum quo- fideicomiso no se comprende lo que de buena fé se
que bonorum deminuantur, ita, quod ex fructibus consumió, si se consumiera A proporción también
supererit, iure voluntatis restitui oportebit. de los demas bienes, asi, lo que sobrare de los fru-
tos debera ser restituido conforme á. la voluntad
del testador.
% 3.—Qunm Poiiidius a propinqua sua heres in- ä ii.—Como d Poliidio, instituido heredero por
stitutus rogatus fuisset, tiliae mulieris, quidquld una pariente suya, se le hubiese regado que resti-
ex bonis eius ad se pervenisset, quum certam ae- tuyese a la hija de esta mujer, cuando la jóven hu-
tatem puella complesset, restituere, idque sibi ma- biese cumplido cierta edad, todo lo que de los ble-
ter (1) ideo placuisse testamento comprehendisset, nes de la misma hubiese ido a poder de el, yla
ne filiae tutoribus, sed potius necessitudlnl res madre hubiese expresado en el testamento que asi
committerentur, eundemque Pollidium fundum re- le habia. esto parecido bien, para que no se confia—
tinere iussisset: Praefectis-praetorii (2) suasi, fru- sen los bienes a los tutores de su hija, sino prefe—
ctus, qui bona lide a Poiildio ex bonis defunctae rentemente ¿ su parientes, y al mismo Poliidio se
percepti essent, restitui debere, sive quod fundum le hubiese mandado que retuviese un fundo; acon-
ei tantum praelegaverat, sive quod lubrico tutelae seje a los Prefectos dei Pretorio, que debían ser
fideicommissi remedium mater praetulerat. restituidos los frutos, que de buena fé hubiesen
sido percibidos por Pollidio de los bienes de la di—
funta, ya porque a ei tan sólo le habia prelegado
el fundo, ya porque ia madre había preferido el re-
medio del fideicomiso al resbaladero de la tutela.
5 4.—-Si auro vel argento facto per fideicommis- g 4.—Suele discutirse, si ha de hacerse estima-
sum relicto mora intervenerit, an usurarum aesti- ción de los intereses en el caso de que habiéndose
matio facienda sit, tractari solet. Plane si materiam dejado por fideicomiso oro 6 plata labrada hubie-
istam ideo reliquit (3), ut ea distracta pecuniaque re mediado mora. Y a la verdad, si uno dejó esta
refecta fideicommissa solverentur (4), aut alimenta materia con el objeto de que vendida y reducida a
praestarentur, non oportere frustrationem impuni- dinero se pagasen fideicomisos, ó se prestasen aii-
tam esse, responderi (5) Oportet; quodsi forte ideo mentos, debe responderse, que no es conveniente
reliquit (6), ut his vasis uteretur, non sine rubore que quede impune este incumplimiento; pero si aca-
desiderabnntur usurae, ideoque non erigantur. so la dejó para esto, para que usara de estos vasos,
no sin rubor se descartar los intereses, y por lo
tanto no seran exigidos.
4. IDEM libro XXVII. (7) Quaestionum—Si 4. EL meno-, Cuestimzes, libro XX VII.—Si hu-
stipulatus sis, rem dari vacuamque possessionem bieras estipulado que se te de una cosa y se te en-
tradi, fructus postea captos actione incerti ex sti- tregne su vacua posesión, la razón aconseja que
pulatu propter inferiora verba consecuturum te en vlrtud de las ultimas palabras bayas de conse-
ratio suadet. An idem de partu ancillae responderi gulr por ln acción de estipulación de cosa incierta
possit, considerandum est; nam quod ad verba su- los frutos percibidos después. Se ha de considerar,
periora pertinet, sive factum rei promittendi, sive si podria responde:-se io mismo respecto ai parte de
effectum per traditionem dominii transferendi con- una esclava; pues por lo que respecta ¿ las pala-
tinent, partus non continetur. Verum si emtor a bras anteriores, ya si contienen'ei hecho de prome-
venditore novandi animo ita stipulatus est, factum ter la cosa, ya si el efecto de transferir el domlnio
tradendi stipulatus intelligitur, quia non est ve- por ia tradición, no se comprende el parto. Pero si
risimile, plus vendimrem promisisse, quam indicio el com rador lo estipuló así del vendedor con iini-
Bmti praestare compelleretur. Sed tamen propter mo de acer una novacion, se entiende que estipu-
illa verba: vacuumque possessionem tradi, potest ló ei hecho de la entrega, porque no es verosímil,
dici, partns quoque rationem committi incerti sti- que ei vendedor haya prometido más de lo que se-
pulatione (8); etenim ancilla tradita partum postea ria obligado á entregar por la accion de compra.
editum in bonis suis reus stipulandi habere po- Pero sin embargo, en virtud de aquellas palabras,
tuisset. y que se entregue la vacua posesión, puede decir-
se que se incurre en la estipulación de cosa incier-
ta también por razón del parte; porque entregada
¡a esclava, el estipulante habria podido tener en
sus bienes el parto que después se dió a luz.
(i) mater, omitsia Hai.
( Praefectus praetorio, Hai.
(3 Hal.: relinquit, ei códice Fi.
(:i) ul. ea dis-tracta pecunia fldeicom missa solveretur, Hal. (7; XXVI., Hai.
(5 respondi, (omitiendo oportet), Hai. (8 artus quoque ratione conzmitli incerti stipulatio-
Véase la nota 3. nem, al.
B|- DIGESTO.—LIBBO XXII: TÍTULO I
& 1.—Si post contractam emtiouem ante inter- & 1.—-—Si despues de contratada ia compre y an-
positam stipulationem partus editus, aut aiiquid tes de interpuesta la estipulación fué dado a luz
:per servum venditori acquisitum est, quod ex sti- el parto, ó para ei vendedor se adquirió aiguna
puiatu consequi non poterit, iudicio eniti consequi- cosa por el esclavo, lo ue no pudiere conseguir
tur; id enim, quod non transfertur in causam uo- por la acción de lo estipiñado, lo consigue por la de
vationis, iure pristino peti potest. compra; porque ¡O que no se transfiere a. la. causa
de ls. novaciöu puede pedirse por ei primitivo de-
recho.
5. IDEM libro XXVIII. (l) Quaestionum.— Ge- 5. EL MISMO; Cuestiones, libro XXVIII.—Con-
neraliter observari convenit, bonae fidei iudicium vieue que en generai se observe, que un juicio de
"'non' recipere praestationem, quae contra. bonos buena fe no admite la prestación, que contra las
mares desideretur. buenas costumbres se pretendiese.
B. IDEM libro XXIX. (2) Quaestionum.—Quum 6. EL MISMO; Cuestiones, libro XXIX.—Guau-
de' in rem verso cum herede patris vel domini age— do se ejercitase contra ei heredero dei padre ó del
retur, et usurarum quaestio moveretur, Imperator señor ia acción de io convertido en su provecho, y
"Antoninus (3) ideo solvendas usuras iudicavit, se promoviera la cuestión de ios intereses, decidió
quod eas ipse dominus vel peter longo tempore el emperadºr Antonino, que habían de agarse ios
praestitisset. intereses por esto, porque ei mismo se or 6 el pa-
dre ios hubiese pagado ¡argo tiempo.
% 1.—Imperator quoque noster_Severus tiliae 5 1.—También nuestro emperador Severo man-
Flavii Athenagorae, cuius bona fuerant publica- dó ne a la hija de Flavio Atenag'oras, cuyos bie-
ta, (4) de fisco ideo numerari decies centena dotis nes ablan sido conliscados, se le pegason por ei
nomine iussit, quod ea patrem praestitisse dotis üsco mil monedas por razón de ia dote, porque ha—
usuras allegasset. biaEl aiegado que su padre le pagó ios intereses de
la ote.
7. Inn-M libro II. Responsarum.— Debitor usu— ?'. EL MISMO; Respuestas, libro II.—Un deu-
rarius creditori pecuniam obtulit, et eam1 quum dºr, que debia tambien intereses, ofreció al acree—
accipere noluisset1 obsignavit se de osuit; ex eo dor eiimporte de ia. deuda, y no habiéndoio que-
die ratio nou habebitur usurarum. uodsi postea rido recibir, lo selló y lo depositó; desde este dia
conventus, ut solveret, maram fecerit, numi steri- ne se tendrá. cuenta de los iutereses. Pero si de-
les ex eo tempore non erunt. mandado después para que pagase, hubiere iucu-
rrido en mora, el dinero no sera esteril desde este
momento.
8. IDEM libro VII. (5) Rcsponsovwm.— Equis 8. EL meno; Respuestas, libro VII.—Dejadas
per fideicommissum relictis post moram foetus por iideicomiso unas yeguas, después de la mora
änoque praestabitur ut fructus, scd foetus secun- se deberá. entregar también su feto como fruto,
us ut causa, slcut partus mulieris. pero cl segundo feto, como causa, asi como el par—
to de una esclava.
9. IDEM libro XI. Respansomm.— Pecuniae 9. EL MISMO; Respuestas, libro XI.-No ha-
foeuebris intra diem certum debito non soluto, du- biéndose pagado dentro de cierto dia la deuda del
pli stipulatum iu altero tanto supra modum legiti- dinero dado ¿ interés, yo respondi, que uo obliga
mae usurae, respondi, non tenere; quarc pro modo la estipulación del duplo por otro tanto sobre el li-
cuiuscunque temporis super-[luo detracto stipulatio mite del interés legal; por lo cual tendrá validez
vires habebit. la estipulación ¿ proporcion de cualquier tiempo,
deducido el exceso.
?; l.—Usurarum stipulatio, quamvis debitor non ä 1.—Incúrrese en la estipulación de los interc-
*convenistur, committitur, nec inutilis legitimae ses, aunque ei deudor uo sea demandado, y no se
usurae stipulatio videtur sub ea. conditione conce- considera inutil la estipuiación del interés legal
pta., 'csi minores ad diem solutae non fuerint»; non celebrada bajo esta. condición, asi no se hubieren
enim poena, sed foenus uberius iusta ratione (6) pagado los menores en su dia»; porque no se pro—
sortis promittitur. Si tamen post mortem creditoris mete una pena, sino un interés más crecido en
nemo fuit, cui pecunia solveretur, eius temporis justa proporción del capital. Mas si despues de la
incuipatam esse moram constat; ideo si maiores muerte del acreedor no hubo nadie a quien se pa-
usurae prioribus petantur, exceptio doli non in— gase el dinero, es evidente que uo es imputabie la
utiliter opponetur. mora de este tiempo; por lo tanto, si se pidieran
mayores intereses que ios primeros, se opondrá. no
sin utiiidad la excepción de dolo.
10. PAULUS libro II. Quaestionum. — Partum 10. PAULO; Oues-tiones, libro II.—El poseedor
post litem contestatam editum restituere possessor debe restituir ei parto dado a luz despues de con-
debet; quem non deberet restituere, si, quum ma- testada la demanda; y no io deberia restituir, si
(n xxvu. Hat. (i) de [ise—,o, omltelaa Hat..- subiugata fisco. ideo. Valg.
(2) xxvni.,rm. 5) lx., lial.; vean.—m los Fragmentos Vat. 565.
(s) Antoninus, omitela Hal. 26) iuxta rationem, Vulg.
mortero.—mano xxu: TÍTULO 1 85
ter peteretur, iam natus fuisset, nisi specialiter et ya hubiese nacido, cuando fuese pedida ia madre,
pro hoc egisset. a no ser que especialmente y por esto hubiese ejer-
citado la acción.
11. IDEM libro XXV. Quaestiomz.m.— Caius 11. EL nismo; Cuestiones, libro XX V.—Cayo
Seius, qui rem publicam gerebat, foeneravit pecu- Seyo. que administraba los intereses púbiicos,
niam publicam sub usuris solitis; fuit autem con- prestó dinero público al interés acostumbrado; pe-
suetudo, ut intra certa. tempora non illatis usuris ro era la costumbre, que no habiéndose pagado los
graviores infligerentur; quidam debitores cessave- intereses ("entro de cierto tiempo, se impusieron
runt in solvendis usuris, quidam plus intulerunt, otros mayores; algunos deudores dejaron de pa-
et sic effectum est, ut omne, quod nsnrarum no- gar los intereses, y otros pagaron más, y asi suce-
mine competebat, etiam pro his. qui cessaverant dio, que todo lo que competía por razón de inte-
in usuris, suppleatur; quaesitum est, en ilind, quod reses, se suplió también por los que dejaron de pa-
amplius ex consuetudine poenae nomine a quibus- gar los intereses; se preguntó, ¿lo que de algunos
dam exactum est, ipsi Seio proficere deberet, an se cobró de mas a titulo de pena conforme a la
Reipublicae iucro cederet? ReSpondi, si Caius costumbre, deberia aprovechar ai mismo Seyo, ó
Seius a debitoribus usuras stipulatus esset, sas cederia. en benellcio de la República? Respondi,
soias Reipublicae praestari oportere, quae. secun- que si Cayo Seyo hubiese estipulado de sus deudo-
dum formam ab his exigi solent, etiamsi omnia res intereses, debian pagarse ¿ ia Republica sola-
nomina idonea sint. mente los que rcguiarmente suelen exi "me de
ellos, aunque todos los créditos sean cobra les.
5 1.—Quid, si servus publicus obligationem usu— €; 1.—¿Qné, si un esclavo público adquirió para
rarnm Reipublicac acquisiit? Ae num est, quam— la República una obligación de intereses? Es justo
v-is ipso iure usurae Reipublicae ebeantur, tamen que aun cuando de derecho se deban los intereses a
pro defectis nóminibus compensationem maiorum la Republica, se haga, sin embargo, por ios credi-
usurarum fieri, si non sit parata Respublica uni- tos faiiidos la. compensación de los intereses mayo—
versorum debitorum fortunam suscipere. Eadem res, si no estuviera dispuesta la Republica :; acep—
fore in tutoribus Marcellus refert. tar el riesgo de todos ios acreedores. Y casi io mis-
mo dice Marceio respecto a los tutores.
12. IDEM libro IV. Re.«iponsorm-n.w Seia mn- 12. EL meno; Respuestas, libro I V.—Seya re-
tuam pecuniam accepit a Septicio; de nsuris ita cibió de Septicio dinero en mutuo; y en cuanto a
convenit, nisi sua qnaque die usurae suprascriptae los intereses se convino, que si los intereses antes
exsolverentur, vei post tertium mensem, tunc in fijados no se pagasen en su dia respectivo, ó des-
maiores usuras Sela teneretur, et deinceps per gues de tres meses, quedaria entonces obiigada
singulas pensiones, si conditione data usurae non eya a mayores intereses. y en io sucesivo se ob-
solverentur, ea conditio observaretur, donec omnis servaria esta condición respecto a cada pensión,
summa debita. hoc nomine exsolveretnr; quaero, si no se pagasen los intereses con la condición es-
an hace verba: «et deinceps per singulas pensio— tablecida, hasta que se pagase toda la cantidad
nes (1) conditione data usurae non solvantur, ea debida por esta razón; pregunto, ætas palabras:
conditio observari-etun, eo pertineant, ut, quamvis cy en lo sucesivo se observarla esta condición res-
commissa sit forte prima stipulatio, non tamen in pecto :; cada pensión, si no se pagasen los intere-
ampliorem quantltatem usurarum conveniri possit, ses con la condición estabiecida», ¿se referirán
quam eius pensionis nomine, quae egressa. est acaso a qne, aun cuando tal voz se haya incurrido
diem praestitutum? Paulus respondit, plnres con- en ia primera estipulación, no pueda, sin embargo,
ditiones continere eam stipulationem, quae de gra- ser demandada por mayor cantidad de intereses, que
vioribus usuris praestandis subiecta est, id est, ut por razón de aquella pensión que pasófdel dia pre-
per singulas pensiones conditio inspectaretur non iijado? Panio reapondio, que ¡¡ estipulación, que
iiiatarnm suis temporibus leviorum usurarum; et se añadió respecto al pago de mayores intereses,
ideo posse evitari poenam sequentium pcnsionum. comprende muchas condiciones, esto es, qne 'res-
pccto a cada una de las pensiones se atenderia ¿
la condición de los intereses reducidos no pagados
a su tiempo; y que por lo tanto se puede evitar la
pena de las siguientes pensiones.
13. SennvonA libro I. Responsbrum.—- Qui se- 18. SCEVOLA; Respuestas, libro I.—Uno que
misses usuras promisit, per multos annos minores prometió intereses del seis por ciento, los pagó
praestitit; heres creditoris semisses petit, qunm menores durante muchos años; el heredero dei
per debitorem non steterit, quominus minores sol- acreedor pidió los del seis, no habiendo consistido
vat; uaero, an exceptio doli vei pacti obstet? Re- en el deudor pagar otros menores; pregunto, ¿obs-
spon i, si exsolvendls ex more usuris per tanta tara la excepción de dolo o la del pacto? Respon-
tem ra mora per debitorem non fuit, posse se— di, que sien la prestación durante tanto tiempo
cun um es., quae proponerentur, obstare exce- de lo's intereses acostumbrados no consistió la me-
ptionem. ra en el deudor, podia, según lo que se proponía,
obstar la excepción.
% 1.—Qnaesitum est, an iudicio negotiorum ge- & 1. Se preguntó, ¿por la acción de gestión de
storum vel mandati pro pecunla otiosa (2) usuras negocios 6 porla de mandato debera nno pagar
praestare debeat, qunm dominus nullam pecuniam intereses por ei dinero ocioso, cuando el dueño no
oeneravlt? Respondit, si eam pecuniam positam (8) dió dinero alguno ¿ interes? Respondió, que si hu—
habuisset, idque ex consuetudine mandantis fecis- biesc tenido depositado este dinero, y hubiese hecho
set, nou debere quidquam usurarum nomine prae- esto conforme á. la costumbre del mandante, no
stare. debia pag-ar cosa alguna por razón de intereses.
14. PAULUS libro XIV. Responsorum.—Respon— 14. PAULO; Respuestas, libro XIV. —-Paulo res-
dit Paulus, moram in solvendo iideicommisso t'a- pondlö, que habiéndose incurrido en mora al pa-
ctam (1), partus quoque ancillarum restituendos. garse un fideicomiso, se han de restituir tambien los
partes de las esclavas.
% 1.—Heres rogatus erat, post mortem suam 5 1.— Se había reg-ado al heredero, que después
sine reditu hereditatem restituere; quaesitum est, de su muerte restituyese la herencia sin los redi-
an partus ancillarum etiam vivo herede nati resti- tos; se preguntó, ¿se habrian de restituir los nar-
tuendi essent propter verba testamenti, quibus de tos de las esclavas, nacidos viviendo todavia el he-
reditu solo deducendo testator sensit? Paulus re- redero, conforme a las palabras del testamento.
spondit, ante diem fideicommissi cedentem partus con las quo ei testador entendió que solo se habian
ancillarum editos fideicommisso nou contineri. Ne— de deducir los réditos? Paulo respondió, que los
ratius libro primo ita refert, eum, qui similiter ro- partos nacidos de las esclavas antes de llegar el
gatus esset, nt mulierem restitueret, partum eius dia del fideicomiso no se comprenden en ei fidei—
restituere cogendum non esse, nisi tunc editus es- comiso. Dice Neracio en ei libro primero, que
set, quum in fideicommisso restituendo moram fe- aquel a quien de semejante manera se ie hubiese
cisset; neque interesse existimo, an ancilla specia- rogatio. que restitnyese una esclava, no ha de ser
liter, an hereditas in fideicommisso sit. obligado ¡¡ restituir el parto de esta, sino si hubie-
se sido dado a luz cuando hubiese incurrido eu
mora en la restitución del ñdeicomiso; y no creo
que importe que en el fideicomiso se comprenda
especialmente la esclava, ó ia hereneia.
15. IDEM libro XVI. Responsorum responditi 15. EL MISMO respondió; Respuestas, libro
Neque eorum fructuum, qui post litem contesta- XVI.—No deben pagarse intereses ni de los frutos
tain officio iudicis restituendi sunt, usuras prae- qne por ministerio del juez se han de restituir des-
stari oportere, neque eorum, ui prius percepti pués de contestada la demanda, ni tampoco de los
quasi maiae fidei possessori conäicuntur. que percibidos antes, son reclamados por la cºn-
dicción como a poseedor de mala fé.
16. IDEM libro I. Decretorum.—leeralitat.is iu 16. EL MISMO; Decretos, libro 1'.—No se exi-
Rempublicam factae usurae non exiguntur. gen intereses de liberalidad hecha a Ia República.
% 1.—Quum usurae pretii fundi ab eo. qui—a 5 1.—Cuando se pidiesen los intereses del pre-
fisco emerat, peterentur, et emtor negaret tradi- cio de un fundo & aquel que lo habia comprado al
tam sibi possessionem, Imperator decrevit, ini- fisco, y el comprador dijese que no le habia sido
quum esse, usuras ab eo exigi, qui fructus non entregada la posesión, decretó el Emperador, que
percepisset. era injusto que se exigieran intereses del que no
hubiese percibido los frutos.
17. IDEM libro singulari de antris.—Quum 17. Er. Misuo; De los Intereses, libra único.—
quidam cavisset, se quotannis quincunces usuras Habiendo dado uno caución de que pagaria cada
praestiturum, et, si quo anno non solvisset, tunc año el interés de cinco por ciente, y de que si algún
totius pecuniae ex die, qua. mutuatus est, semisses año no lo hubiese pagado. pagaria entonces intere-
soiuturuln, et redditis per aliquot annos usuris ses del seis por ciento de toda la cantidad desde el
mox stipulatio commissa esset, Divus Marcus For- dia en que se ie dió en mútuo, y habiéndose incurri-
tunato ita rescripsit: «Praesidein provinciae adi, do despues en ia estipulación, pagados durante al-
qui stipulationem, de cuius iniquitate questus es, gunos años los intereses, el Divino Marco respondió
ad modum iustae exactionis rediget». Haec consti- asi por reseripto a Fortunato: «Dirigete al Presi-
tutio adünitum (2) modum excedit. Quid ergo? Sic dente de in provincia, el cual reducirá al limite de
temperanda res est, ut in futurum duntaxat ex die la exacción justa la estipulación de cuya injusticia
cessationis crescat usura. te quejaste». Esta constitución excede ei limite ti-
jado. ¿Que se dirá,'pnes? Que la cosa se ha. de mo-
derar de mnnera, que para in futuro crezca el in—
teres solamente desde el dia de la cesación del pa go.
& 1.—Divus Pius ita rescripsit: «Parum iuste g 1.—El Divino Pio respondió asi por rescrip-
praeteritas usuras petis, qnas omisisse te longi to: «Con poca justicia, pides los intereses atrasa-
temporis intervallum indicat, qui eas a debitore dos, que uu intervalo de largo tiempo indica que
tuo, ut gratior apud eum videlicet esses, petendas dejaste de reciamarlos tú, porque consideraste que
uon putasti». no debias pedir-los de tu deudor, para serle, por
ejemplo, mas grato».
& 2.—Iu tacito fideicommisso onine emolumen- 5 2.—Respondiö por rescripto el Divino Pio, que
tum heredi auferendum et fisco praestandum Divus en el fideicomiso tácito se ha de privar de todo
Pius rescripsit; ergo et usurarum emolumentum emolumento al heredero, y se le ha entregar al fis-
aufertur heredi. co; luego también se priva al heredero del emolu-
mento de los intereses.
(l) Paulus libro XIV. Besponsorum respondit.—More— ('?) Tam-. sog.-'uir: lagscrirmn ru'gr'nat: ad inmum-ustum
acts. Hat. col'r'chlón del codice H., Er.
numero.—mano xin: 'ri'rULo i 87
5 3.—-Si pupillo non habenti tutorem ñdeicom—. % 3.—Si al pupilo no se le pudo pagar un fidei-
missum soivi non potuit, non videri moram per comiso por no tener tuter, respondió por rescri to
heredem factam, Divus Pins rescripsit; ergo nec ci el Divino Pio, que no se considera que por el e-
debetur, qui, quod Reipublicae causa abfuit, vel redero se incurrió en mora; luego tampoco se debe
ex alia causa insta impeditus, ex qua restitutio a aquel que por haber estado ausente por causa de
indulgetur, petere non potuit; quid enim potest la. República, 6 impedido" por otra justa causa., por
imputari el, qui solvere, etiamsi vellet, non potuit? la que se concede la restitución, no pudo deman-
Nec simile videri posse, quod placuit, minoribus dar; porque ¿que puede imputarse á quien no pudo
etiam in his succurri, quae non acquisierunt; usu- pagar, aunque quisiera? Y no puede considerarse
rae enim non propter lucrum petentium, sed pro- semejante a esto lo que se determinó en cuanto a
ptcr moram (1) soiventium inñignntur. que se amparo a los menores también en las cosas
que no adquirieron; porque los intereses se Impo-
nen no por iuero de los demandantes, sino por la
mora. de los que pagan.
% 4.—Ex iocato qui convenitur, nisi convenerit, % 4.—Ei que es demandado por la acción de lo-
ut tardius pecuniae illatae usuras deberet, non cación, si no se hubiere convenido que deberia los
nisi ex mora usuras praestare debet. intereses de la pensión pagada tardiamente,no de-
be pagar intereses sino por la mora.
% i).—Fiscus ex suis contractibus usuras non & E).—El fisco no paga intereses por sus contra-
dat, sed ipse accipit, ut solet a foricariis, qni tar- tos, pero los cobra, como suele cobrarios de los ex-
dius pecuniam inferunt, item ex vectigalibus; tractores, de letrinas, que pagan tardiamente la
quam autem in loco (2) privati successit, etiam pensión, y también de los tributarios; mas cuando
are solet. ha sucedido en el lugar de un particular, suele pa-
garles también.
& ($.—Si debitores, qui minores semissibus prac- 5 (%.—Si los deudores que pagaban intereses me-
stabant usuras, fisci esse coeperuut, postquam ad nores dei seis por ciento, comenzaron a serlo del
fiscum transierunt, semisses cogendi sunt prae- fisco, han de ser obligados a pagar intereses del
stare. seis despues que pasaron a ser deudores del fisco.
% 7.—Eos, qui ex administratione rerum civita- & 7.—Es bien notorio, que los que son demanda-
tum eonveniuntur, usuris obnoxios esse, satis uo- dos por la administración de bienes delas ciuda—
tum (3) est. Idem observatur in operum curatori- dades, están obligados a los intereses. Lo mismo se
bus, si pecunia. apud eos remansit. Sed in ea, quam observa respecto a los encargados de obras, si que-
redemtoribus commiserunt, etiamsi negligenter dó dinero en su poder. Pero respecto al que con-
dederint, usura. lis remittitur; haec autem ita sunt, fiaron a ios contratistas. aunque lo hubieren dado
sl uulla fraus arguitur, aiiOquin etiam usurae ap- con negligencia, se les remite el interés; mas esto
plicabantur. es asi, si no se prueba algun fraude, porque de otro
modo también se apiiearan los intereses.
% ii.—Si dies non sit ab his, qui statuas vel ima- & 8.—'-Si no se hubiera preiijado dia por los que
gines ponendas legaverunt, praefinitus, a Praeside legaron la coiocación de estatuas ¿ de imagenes,
tempus statueudum est; et nisi posuerint heredes, se ha de señalar término por ei Presidente; y si no
usuras Reipublicae nsque ad tertiam centesimae las colocaren los herederos, pagan a la República
pendent. intereses hasta del tres por ciento.
18. IDEM libro III. Eespcmsormn (4).— Evictis 18. EL MISMO; Respuestas, libroIII.—Hechain
agris si initio convenit, ut venditor pretium resti- evicción de unos campos, si desde un principio se
tueret, usurae quoque post evictionem praesta- convino que el vendedor restituyera el precio, des-
bnntur, quamvis emtor post dominii litem inchoa- pués de la evicción se pagarán también los intere-
tam fruetus adversario restituit; uam incommodum ses, aunque el comprador haya restituido al ad-
medii temporis emtoris damnnm est. versario los frutos despues de incoado el litigio
sobre el dominio; orque el quebranto del tiempo
intermedio es en año del comprador.
% 1.—Post traditam possessionem defuncto ven- g 1.—Muerto el vendedor, cuyo sucesor fué in—
ditore, cui successor incertus fuit, medii quoque cierto, despues de entregada la posesión, se paga-
temporis usurae pretii, quod in causa depositi non rán también respecto al tiempo intermedio los in-
fuit, praestabuntur. tereses del precio, que no estuvo depositado.
19. GAIUS libro VI. acl legem (5) XII. tabula- 19. Gayo; Comentarios a' la Iey de las Doce
rum.—Videamus, an in omnibus rebus petitis in Tablas, libro VI.—Veamos si respecto a todas las
fructus quoque condemnetur (6) possessor; quid cosas pedidas será. condenado el poseedor también
enim, si argentum, aut vestimentum aliamve simi- en los frutos; porque, ¿que se dirá si hubiere pedi—
lem rem, quid praeterea, si nsumfructnm, aut nu- do piata, () un vestido, u otra cosa semejante, y que
dam proprietatem, quum alienus ususfructus sit, también, si el usufructo, ¿ la nuda propiedad, cuan-
petierit? Neque enim nudae proprietatis, quod ad do sea de otro el usufructo? Porque ni puede enten-
proprietatis nomen attinet, fructus ullus intelligi derse que haya fruto alguno de la nuda propiedad,
potest, neque ususfructus mrsus fructus eleganter por lo que atañe a la denominación de propiedad,
computabitur; quid igitur, si nuda proprietas peti- ni a su vez se computará adecuadamente el fruto
20. PAULUS libro XII. (2) ad Sabinum—Usu- 20. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro XII.
ras iilicitas sorti mixtas ipsas tantum non deberi —-Es sabido, que soiamente uo sºc deben los mismos
eonstat, ceterum sortem non vitiare. intereses ilícitos mezclados con ei capital, pero que
no vician el capital.
21. ULPIANUS libro XXXIV. (3) ad Edictum.— 21. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
Sciendum est, non omne, quod differendi causa XXXI V.——Se ha de saber, que no se ha de contar
optima ratione fiat, morae adnumerandum; quid como mora, todo io que se hace con justlsima razón
enim, si amicos adhibendos debitor requirat, vel para. diferir; perque. ¿que se dira si el deudor reqni-
expediendi debiti, vel fideiussoribus rogandis, vel riesa que intervengan amigos, o para pagar la deu-
exceptio aiiqna allegetur? Mora facta non videtur; da, o para rogar a fiador-cs, () se aiegara. alguna
excepcióu? No se considera haberse causado mora;
22. PAULUS libro XXXVII. (4) ad Edictum. — 22. PAULO; Comentarios ai Edicto, libro
si modo idipsum non fraudandi causa simuletur. XXXVII.—si no obstante no se simular-a esto mis-
mo para defraudar.
23. ULPIANUS libro XXXIV. (5) ad Edictum. 28. Hur-uno; Comentarios al Edicto, libro
-—Sed et si Reipublicae causa. abesse subito coa- XXXI V.—Pero también si de improviso hubiera
ctus sit', ut defensionem sui mandare non possit, sido obligado & ausentarse por causa de la Repú-
moram facere non videbitur, sive in vinculis iio- blica, de suerte, que no puede. encomendar su pro-
stiumve potestate esse coeperit. pia defensa, no se considerare. que incurre en mo-
ra, o si hubiere comenzado a estar en prisión, o en
poder de los enemigos.
& 1.—Aliquando etiam in re moram esse decerni g Li.—Algunas voces también se suele decidir
soiet, si forte non extat, qui conveniatur. que se esta en mora por la cosa, si acaso no hubie-
ra quien fuera demandado.
24. PAULUS libro XXXVII. (6) ad Edictum.— 24. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Si quis solutioni quidem moram fecit, iudicium au- XXX VII.—Si alguno incurrió ciertamente en mo-
tem accipere paratus fuit, non videtur fecisse mo- ra para el pago, pero estuvo pronto á. aceptar el
ram, utique si iuste ad iudicium provocavit. juicio, no se considera que incurrió en mora., ä. ia
verdad, si con justicia apeló al juicio.
;; 1.—Quum reus moi-am facit, et fideiussor te— & 1.—Cnando ei deudor incurre en mora, se
netur. obiiga también el fiador.
% ¡?.—Mora videtur creditori fieri, sive ipsi, sive 5 2.-—Se considera que se cansa. mora al acree-
ei, cui mandaverat, sive ei, qui negotia eins gere— dor, ya si se hubiere. causado la mora a éi mismo,
bat, mora facta sit; nec noc casu per liberam per- ya si a aquel a quien habia dado mandato, ya si
sonam acquiri videtur, sed officium impleri, sicuti al que era gestor de sus negocios; y no se conside-
quum quis furtum mihi facientem deprehendit, ra que en este caso se adquiere por medlo de una.
negotium meum agens manifesti furti actionem persona iibre, sino que se cumple un cargo, asi
mihi parat. Item quum procurator interpellaverit como cuando aiguuo coge ai que me haciatun hur-
promissorem hominis, perpetuam facit stipulatio- to, me procura, siendo gestor de un negocio mio,
nem (7). la acción de hurto manifiesto. Asimismo, cuando
el procurador haya inter-pelado af prometedor de
un esciavo, hace perpetua la. estipulación.
25. IULIANUS libro VII. Digesiarum. —-Qui * 25. JULIANO; Digesto, libro VII.—El que sabe
1 otuerint, Vu! .
((?)) gini.,Hal. g (5; xxxm., Hai.
(3) XXXIII., Hai. (6 Véase ia nota 4. . _ _
(t) XXXIV., Hai. (7) et si mortuus sit homo promissus, adiciona Valg.
oiens'ro.-—Lmno nu: TÍTULO 1 89
scit, fundnm sibi cum alio commnnem esse, fru- que tiene un fundo en común con otro, no hace
ctus, quos ex eo perceperit, invito vei ignorante suyos ios frutos, que de el hubiere percibido, con-
socio non maiore ex parte suos facit, quam ex qua tra la voluntad de su socio o ignorándolo este, en
dominus praedii est. Nec refert, ipse, an socius, an una parte mayor que aquella. en que es dueño dei
uterque eos severit, quia omnis fructus nou iure predio. Y no importa que el mismo, 6 su socio, ó
seminis, sed iure soli percipitur; et quemadmodum ambos, ios hayan sembrado, porque todo fruto se
si totum fundum alienum quis sciens possideat, percibe no por derecho de ia semiiia, sino por de-
nuila ex parte fructus suos faciet, quoquo modo recho del sucio; y asi como si aiguno poseyera a
sati fuerint, ita qui communem fundum possidet, sabiendas todo un fundo ajeno, no hará suyos los
non faciet suos fructus pro ea parte, qua fundus frutos en niuguna porción, de cualquier modo que
ad socium eius pertinebit. hubieren sido sembrados, asi el que posee nn fun-
do eu comun, no hará. suyos ios frutos en aqueila
parte en que el fundo perteneciere a su socio.
5 1.—In alieno fundo, quem Titius bona fide ä 1.—Sembré trigo en un fundo ajeno, que Ticio
mercatus fuerat, frumentum sevi; an Titius bonae habia comprado de buena fe; ¿Ticio, comprador
iidei emtor perceptas fructus suos faciat? Respon- de buena fé, hará. suyos los frutos percibidos? Res-
di, quod (ad) fructus, qui ex fundo percipiuntur, pondi, que en cuanto a los frutos que de un fun-
inteiiigi debet, propius ea (1) accedere, quae servi do se perciben, debe cntenderse que se asemejan
operis suis acquirunt, quoniam iu percipieudis fru- mas á las cosas que los esclavos adquieren con
ctibus magis corporis ius, ex quo percipiuntur, su trabajo, porque en la percepción de frutos se
quam seminis, ex quo oriuntur, adspicitur; et ideo considera más bien ei derecho dei cuerpo de que
nemo unquam dubitavit, quin, si in meo fundo se perciben, que no ei de la semilla de que nacen;
frumentum tuum severim (2), segetes et quod ex y por esto "amas ha dudado nadie, que si yo hubie-
messibus collectum fuerit, meum iieret. Porro bo- re sembra o trigo tuyo en un fundo mio, se hicie-
nae iidei possessor in percipiendis fructibus id iu— ran mias las mieses y 10 que de las mieses se hu-
ris habet, quod dominis praediorum tributum est. biere recogido. Y a la verdad, ei poseedor de bue-
Praeterea quum ad fructuarium pertineant fructus na te tiene en cuanto a la percepción de los frutos
.»:quoiibet sati, quanto magis hoc in bonae fidei el derecho que está concedido a ios dueiios de ios
possessoribus recipiendum est,, qui pins iuris in predios. Además de esto, perteneciendo ai usufruc-
percipiendis fructibus habent. Quum fructuarii tuario ios frutos sembrados por cualquiera, ¿con
quidem non fiant, antequam ab eo percipiantur, cuenta mas razón se ha de admitir este respecto a
ad bonae fidei autem possessorem pertineant, quo—_ los poseedores de buena fe, que tienen más dere-
quo modo a solo separati fuerint, sicut eius,. qui cho a ia percepción de ios frutos? No haciéndose
vectigalem fundum habet, fructus iiunt, srmul ciertamente del usufructuario antes que por el
atque solo separati sunt. sean percibidos, pertenecen no obstante ai posee-
dor de buena fe, de cuaiquier modo que hayan si-
do separados del sueio, asi como los frutos se ha—
cen del que tiene un fundo tributario, tan pronto
como fueron separados del suelo.
5 Si.—Bonae fidei emtor sevit, et antequam fru- & 2.—Un comprador de buena fe sembró, y an-
ctus perciperet, cognovit, fundum ahenum esse; tes que percibiese ios frutos supo que el fundo era.
an perceptione fructus suos faciat, quaeritur. Re- de otro; se pregunta, si por la percepción hara su-
spondi, bonae iidei emtor, quod ad _percipicndos yos ios frutos. Respondi, que debe entendersc
fructus, inteiiigi debet, quamdiu evictus fundus comprador de buena fe, en cuanto ii. la percepción
nou fuerit; nam et servus alienus, quem bona fide delos frutos, mientras no se hubiere hecho evic-
emero, tamdiu mihi ex re mea, vel ex operis suis ción del fundo; porque también un esciavo ajeno,
nequiret, quamdiu a me evictus non fuerit. que de buena fe hubiere yo comprado, adquirirá.
para mi en virtud de cosa mia, () con su trabajo,
mientras tanto que no se me hubiere hecho su
evicción.
28. IDEM libro VI. eæ Minic'io (3).— Venatio: 28. EL MISMO; Doctrina de Minicio, libro VI.
nem fructus fundi negavit esse, nisi fructus fundi —Dijo que la caza no es fruto de un fundo, $. no
ex venatione constet. ser que el fruto del fundo consista en la caza.
27. AFRICANUB libro VIII. Quaestionum. —— 27. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Cuan-
Quum patrifamilias mora facta sit, iam in. herede do se haya causado in. mora a un padre de familia,
eius non quaeritur mora; nam tunc heredi proxi- no se busca ya ia mora en su heredero; porque en—
mo hereditario iure ea competet, ideoque ad cete- tonces por derecho hereditario competera aquella
ros quoque deinceps transmittitur. al próximo heredero, y por ello se transmite tam-
bién á los demas sucesivamente.
28. GAIUS libro II. Rerum quoditianamm sive 28. Guro; Diario, libro II.—En el fruto de los
Auf-eorum (d).—In pecudum fructu etiam foetus ganados se comprenden también los fetos, asi co-
est, sicut lac, et piius, et lana. Itaque agni, et mo ia leche, el pelo, y ia lana. Y asi, los corderos,
hoedi, et vituli (5) statim pleno iure sunt bonae los cabritos, y los terneros se hacen inmediatamen-
fidei possessoris et fructuarii. te de pleno derecho dei poseedor de buena fe, y
dci usufructuario.
Touc II —12
90 pressa.—Lomo xxn: 'rt'rULo t
& 1.—Partus vero ancillae in fructu non est, ?; 1.—Mas el parto de una esclavo. no se consi-
itaque ad dominum proprietatis pertinet; absur- dere. como fruto, y asl, pertenece al dueño de la
dum enim videbatur, hominem in fructu esse, prºpiedad:, porque parecia absurdo que el hombre
quum omnes fructus rerum natura homiuum gra- fuese reputado por fruto, habiendo predilcido 13-
tia comparaverit. naturaleza todos los frutos de las cosas en obse-
quio de los hombres.
29. MARCIANUS libro XIV. Institutionum.-— 29. Manasse; Instituta, libro XI V.—Se de-
Placuit, sive supra statutilm modum quis usuras terminó, que si alguno hubiere estipulado () intc-
stipulatus fuerit, sive usurarum usuras, quod illi- reses sobre la tasa establecida, ¿ intereses de los
cite adiectum est, pro non adiecto haberi, et lici- intereses, se tenga por no expresado lo que ilícita-
tas peti posse. mente se expresó, y que se puedan pedir los llcitos.
30. PAULUS libro singulari Regularum (i).-— 30. PAULO; Reglas, libro único.—También en
Etiam ex nudo pacto debentur civitatibus usurae virtud de nudo pacto se deben a las ciudades inte-
creditarum ab iis pecuniarum. reses de las cantidades prestadas por eiius.
81. Unrmuus libro I. Responsormn.—Quod in 31. Uerxo; Respuestas, libro I.—Esto que
stipulatione sic adiectum est: «et usuras, si quae en una estipulación se expresó asi: «y los intere-
competierint», nullius esse momenti, si modus cer- ses, si aigunos hubieren correspondido», es de nin-
tus non adiiciatur. gun valor, si no se añadiera una cuantla cierto.
32. MARCIANUS libro IV. Regulamm (2).— 32. Msncmuo; Reglas, libro I V.—Se entiende
Mora iieri intelligitur non ex re, sed ex persona, que se causa in mora no per la cosa, sino por la
id est, si interpellatus opportuno loco non solverit; persona, esto es, si ei demandado no hubiere pa-
quod apud iudicem examinabitur. Nam, ut et gado en lugar oportuno; lo que se examinare ante
Pomponius libro duodecimo Epistolarum scri sit, ei juez. Porque, como escribió también Pomponio
difficilis est huius rei delinitio. Divus quoque ius en ei libro duodécimo de las Epistolas, es dificil la
Tnllio Balbo rescripsit, an mora facta intelligatnr, definición de este particular. También el Divino
neque Constitutione ulla, neque iuris auctorum Pio res ondio por rescripto a Tullio Balbo, que no
quaestione decidi posse, quum sit magis facti, puede ecidirse ni por Constituciön alguna, ni por
quam iuris. cuestión de los autores de derecho, si se entiende
causada la mora., como quiera que sea cuestión
mas bien de hecho, que de derecho.
ä 1.—-Et non sufiicit ad probationem morae, si 5 1.—Y no basta para ia prueba de la mora, si
servo debitoris absentis denuntiatum est a credi- per el acreedor ó por su procurador se hizo la do-
tore ärocuratoreve eius, quum, etiamsi ipsi, in- nuncia a. un esclavo del deudor ausente, porque,
quit, omino denuntiatum est, ceterum (3) postea, aun cuando al mismo señor, dice, se haya hecho
quum is suis potestatem faceret, omissa esset re- ia denuncia, si, no obstante, cuando este hiciera
petendi debiti instantia, non protinus per debito- su comparecencia, se hubiese omitido la instancia
rem mora facta intelligitur. de reclamación de la. deuda, no se entiende causa—
da inmediatamente la mora. por el deudor.
s 2.—Iu bonae üdei contractibus ex mora usu— % 2.—En los contratos de buena fe se deben in-
rae debentur. tereses per la mora.
5 ¡$.—Quid ergo, si et ñliusfamilias, et pater ex % 3.—¿Que se dirá, pues, si se obligase el hijo
persona eius teneatur, sive iu5su eius contractum de familia, y ei padre per la persona de el, o si se
est, sive in rem versum est patris, vel in peculium, contrató por mandato suyo, o sl la cosa se convir-
cuius persona circa moram spectabitur? Et si qui- tió en provecho del padre, o en el del peculio, que
dem pater duntaxat convenietur ex mors. sua, non persona sera la consideratis. respecto a ia mora?
tenetur, in filium tamen dabitur actio in hoc, ut, Y sl, a ia verdad, solamente ei padre fuere dc-
quod minus a patre actor consecutus est, filius mandado por su propia mora, no está. obligado,
praestet; quodsi filius moram fecerit, tunc actor pero se dará. contra el hijo acción para esto, para
vel cum ipso in solidum, vel cum patre duntaxat que io que dei padre consiguió de menos el actor,
de peculio (4) habebit. io pag-ne ei hijo; pero si el hijo hubiere cansado ia
mora, entonces el actor tendra accion 6 contra ei
mismo per la totalidad, o contra ei padre solamen-
te en cuanto al peeulio.
& 4.-—Sed si duo rei promittendi sint, alterius 5 4.—Pe1'o si fueran dos los que prometieron, la
mora alteri nou nocet. mora del uno no perjudica al otro.
f.“; 5.——Item si fideiussor solus moram fecerit, non ä ti.—Asimismo, si solo el fiador hubiere incu—
tenetur, sicuti si Stichum promissum occiderit; sed rrido en mora, no se obliga, como si hubiere mata-
utilis actio in hunc dabitur. do a Stico, esclavo prometido; pero se dará contra
él la acciön utii.
33. ULPIANUS libro singulari de Officio Gura- 33. UerNo; Dei cargo dc Curador de ta Re-
tov-is Reipublicae—Si bene collocatae sunt pecu- pública, libro único._Si están bien colocados los
niae publicae, in sortem inquietari debitores non caudaies publicos, los deudores no deben ser me-
debent, et maxime si parient usuras; si non pa- lestados por el capital, y principalmente si produ-
rient, prospicere Reipublicae securitati debet Prae- jeren intereses; si no los produjeren, debe ei Presi—
ses provinciae, dummodo non acerbum se exacto- dente de la provincia mirar por la seguridad de la
rem, nec contumeliosum praebeat, sed moderatum, República, con tal que no se muestre cobrador du-
et cum efficacia benignum, et cum instantia hu- ra, ni injurioso, sino moderado, y benigno con efi—
manum, nam inter insolentiam incuriosum (]) et cacia, y humano con diligencia; porque hay mu-
diligentiam non ambitiosam multum interest. cha diferencia entre la insolencia descuidada, v la.
diligencia no importuna. "
g 1.—P1'aeterea prospicere debet, ne pecuniae % 1.—Ademas debe cuidar de que no se presten
publicae creduntur sine pignoribus idoneis vel hy- los caudales públicos sin prendas () hipotecas su-
pothecis. ñcientes.
34. IDEM libro XV. (2) ad Edictum.-—Usurae 34. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
vicem fructuum obtinent, et merito nen debent a X V.—Los intereses tienen la consideración de fru-
fructibus separari; et ita in legatis et fideicommis- tos, y con razón no deben separarse de los frutos;
sis, et in tutelae actione, et in, ceteris iudiciis bo- y asi se observa en los legados y fideicomisos, y
nae fidei servatur. Hoc idem ígitur in ceteris ob- en la acción de tutela, y en ios demas juicios de
ventionibus dicemus. buena fé. Esto mismo diremos, pues, en cuanto a.
las demas obvenciones.
35. PAULUS libro L VII. (3) ad Edictum.—Lite 35. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVII.
contestata usurae currunt. _Contestada la demanda, corren los intereses.
36. ULPIANUS libro LXI. (4) ad Edictum.— 36. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
Praediornm urbanorum pensiones pro fructibus LXI.—Les pensiones de los predios urbanos son
accipiuntur. consideradas como frutos.
37. IDEM libro X. (5) ad Edictum.—Et in con- 37. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro X.
traria negotiorum gestorum actione usurae ve- —También vienen comprendidos los intereses en
niunt, si mutuatus sum pecuniam, ut creditorem la accion contraria de gestión de negocios, si “recl-
tnnm absolvam, quia aut in possessionem mitten- bi dinero en mutuo para pagar yo a un acreedor
dus erat bonorum tuorum, aut pignora venditu- tuyo, porque o había de ser puesto en posesión de
rus. Quid, si domi habens prapter eandem causam tns bienes, ó habia de vender las prendas. ¿Qué
solvi? Puto verum, si liberavi ex magnoincommo- se dira, si teniendo yo en casa, pagué por la mis-
do, debere dici usuras veuire, eas autem, quae iu ma causa? Considero verdadero, que si te libró de
regione frequcutantur, ut est in bonae fidei iudi- un grave perjuicio, debe decirse que se compren—
ciis constitutum; sed si mutuatus dedi, hae venient den los intereses, pero aquellos que son frecuentes
usurae, quas ipse pendo, utique, si plus tibi prae- en la comarca, como está establecido respecto a
siarim commodi, quam usurae istae colligunt. los juicios de buena fé; pero si pague habiendo to-
mado dinero en mutuo, se comprenderán los inte-
reses que yo mismo pago, pero ciertamente, sl yo
te hubiere procurado un beneficio mayor que lo
que importan estos intereses.
38. PAULUS libro VI. (6) ad Plantium.-—- Vi- 38. PAULO; Comentarios d Plancio, libro VI.
deamus, generali (7) quando in actione, quae est —Veamos cuando se comprenderán también los
in personam, etiam fructus veniant? frutos en la acción general, que es personal.
gg 1.—Et quidem si fundus ob rem datus sit, vel- g 1.—Y ciertamente, si un fundo se hubiere da-
uti dotis cansa, et renuntiata affinitas, fructus do por aiguna cosa, per ejemplo, por causa de do-
quoque restituendi sunt, utique hi, qui percepti te, y se hubiere renunciado-a la afinidad, se han de
sunt eo tempore, quo sperabatur aflinitas; sed et restituir también los frutos, pero solamente aque-
posteriores, si in re mora fuit, ut ab illo, qui red- llos que fueron percibidos al tiempo en que se es-
dere debeat, onminiodo restituendi sunt. Sed et si peraba la afinidad; pero también se han de resti-
per mulierem stetit, quominus nuptiae contrahan- tuir de todos modos los posteriores, si respecto de
tur, magis est, ut debent fructus recipere. Ratio la cosa se incurrió, en mora por aquel que debiera
autem haec est, quod, si sponsus non convenieba- devolverla. Mas también si consistió en la mujer,
tur restituere fructus, licuerat ei negligere fundum. que no se celebren las nupcias, es más cierto que
deba recibirlos frutos. Y la razón de esto es, que
si ei esposo no era demandado para restituir los
. frutos, le habia sido licito descuidar el fundo.
% 2.—Item si indebiturn fundum (8) solvi, et re- 5 El.—Asimismo, si pagué un fundo no debido, y
peto, fructus quoque repetere debeo. reclamo, debo reclamar también los frutos.
& ii.—Idemque est, si mortis causa fundus sit & 3.—Y lo mismo es, si el fundo hubiera sido do-
donatus, et revaluerit, qui donavit, atque ita con- nado por causa de muerte, y hubiere convalecido
dictio nascatur. el que lo donó, y de este modo naciera la condicción.
5 4.—In Faviana quoque actione, et Pauliana, ä lL—Tambien en la acción Faviana, y en la
per quam quae in fraudem creditorum alienata Pauliana, por la cual se revocan las enajenacio—
sunt, revocantur, fructus quoque restituuntur; nes que se hicieron en fraude de los acreedoresa
nam Praetor id agit, ut perinde sint omnia, atque se rcstituyen igualmente los frutos; porque el Pre—
si nihil alienatum esset; quod non est iniquum, tor hace este, para que todo quede lo mismo que
nam et verbum «restituas», quod in hac re Praetor si nada hubiese sido enajenado; io que no es illJus'
dixit, plenam habet significationem, ut fructus to, perque también la palabra «restituyas», que el
quoque restituantur. Pretor dijo en este caso, tlene plena significación,
para que también se restituyan los frutos.
ä 15.—«Et ideo, quum restitui Praetor vult, veluti 5 ¡).—Y por lo tanto, cuando el Pretor quiere
iu lnterdicto Unde vi, etiam fructus sunt resti- que se restituya, como en el interdicto Unde vi,
tuendi. se han de restituir también los frutas.
& (i.—Item si vi, metusve causa rem tradam, non 5 ti.—Asimismo, si por la fuerza, o por causa de
aliter mihi restituisse videtur, quam si fructus mi- miedo entregara yo una cosa, ne se considera que
hi restituat, nec mora mca mihi aliquid aufert. se me restituyó de otro modo que si se me restitu-
yeran los frutos, y mi morosidad no me priva de
cosa alguna.
% 7.—Si actionem habeam ad ld consequendum, 5 7.—Si yo tuviera acción para conseguir lo que
quod meum non fuit, veluti ex stipulatu, fructus no fué mio, por ejemplo, en virtud de lo estlpula-
non consequar, etiamsi mora facta sit. Quodsi ac- do, no conseguirá lºs frutos, aunque se haya cau-
ceptum est iudicium, tune Sabinus et Cassius ex sado mora. Pero si se aceptó el juicio, en este caso
aequitate fructus quoque post acceptum iudicium opinan Sabina y Cassio, que por equidad se han de
praestandos putant, ut causa restituatur (1); quod entregar también los frutos despues de aceptado
puto recte dici. el juicio, para que se restituya. la causa; lo que
creo que se dice con razón.
& 8.— Ex causa etiam emtionis, fructus resti- 5 8.——Tambien se han de restituir los frutos por
tuendi sunt. causa de compra.
gts. ——Sed in societatibus fructus communicandi 5 Si.—Pero en las sociedades se han de hacer co—
sun . munes los frutos.
5 10.—Si possessionem naturalem revocem, pro- 5 10.—Si yo revocara la posesión natural, per-
prietas mea manet; videamus de fructibus. Et qui- manece mia la propiedad; veamos en cuanto & los
dem in deposito et eommodato fructus quoque frutos. Y a la verdad, en el depósito y en el como-
praestandi'sunt, sicut diximus. dato se han de entregar también los frutos, según
dijimos.
g 11.—In interdicto quoque Quod vi aut clam 5 11.—Es mas cierto que tambien en el interdic-
magis est, ut omnis causa ct fructus restituantur. to, de lo que por fuerza o clandestinamente, se
restituyan toda causa y los frutos.
& 12.—-Aute matrimonium quoque fructus perce- & I2.—Tambien los frutos percibidos antes del
pti dotis iiunt, et cum ea (2) restituuntur. matrimonio se hacen dela dote, y son restituidos
con ella.
% lii—Eadem ratio est in fructibus praediorum % 13.—La misma razón hay respecto a los frutos
urbanorum. de lospredios urbanos.
& 14. —-Item, si dividere fundum tecum velim, tu % ii.—Asimismo, si yo quisiera dividir contigo
nolis, et colam, au fructus dividi debeant post de- un fundo, y tu no quisieras, y yo lo cultivara, ¿dc-
ductionem impensarum? Et puto dividendos. berán dividirse los frutos despues de deducidos los
gastos? Y opino que se han de dividir.
5 15. —In ceteris quoque bonae fidei iudiciis fru— 5 lo.—Tambien en los demás juicios de buena
ctus omnimodo praestantur. fé se entregan en todos los casos los frutos.
& 16.—Si dos praelegata fuerit, ante nuptias & 16.—Si hubiera sido prelegada la dote, los
percepti fructus in causa legati veniunt. frutos percibidos antes del matrimonio vienen com—
prendidas en la causa del legado.
39. Monnsrmus libro IX. (3) Differentiarum. 39. Monas-riso; Diferencias, libro IX.—Lega-
—Equis per iideicommissum legatis ost moram das por fideicomiso unas yeguas, se deben también
heredia foetus quoque debentur; equitio autem le- los fetos después de la mora del heredero; pero le-
gato, etiam si mora nou intercedat, incremento gada una yeguada, aunque no medie mora, los fe-
gregis foetus accedunt. tos ceden eu aumento de la yeguada.
40. IDEM libro IV. Regularam.—In eum diem, 40. EL msno; Reglas, libro IV.—Con razón se
quo creditor pignora distraxit, recte usurae fiet hará el cómputo de los intereses hasta el dia en
reputatio (4). que el acreedor vendió las prendas.
41. Innn libro III. (5) Responsorum.—Tutor 41. EL msno; Respuestas, libro III. —Un tutor
condemnatus per appellationem traxerat exsecu- que habia sido condenado habia retardado por me-
tionem (6) sententiae; Harennius Modestinus re- io de la apelación la ejecución de la sentencia;
spondit, eum, qui de appellatione cognovit, potuis- Herennio Modestiuo respondió, que el que conoció
se, si frustratoriam morandi causa appellationem de la apelación pudo coudenarle también en los
lnterpositam animadverteret, etiam de usuris me— intereses del tiempo intermedio, si reconociera que
dii tempor-is eum condemnare. la apelación temeraria rue interpuesta para causar
demora.
(1) fructus quosque restituendosþutam, sed rt ut causa
pos: acceptum iudicram restituatur; al. (h computatio, Hal.
(2) eo, Hal. (5) 11., Hal. _
(3) VIII., Hal. (6) Ta um.; excusationem, el códice Et.
Menem.—¿113110 nu: TÍTULO 1 93
% LHLucius Titius, quum centum et usuras ali- % l.—anio Ticio, debiendo ciento y los intere-
quanti temporis deberet, minorem pecuniam, quam ses de algún tiempo, depositó una cantidad menor
debebat, obsignavit; quaero, an Titius pecuniae, que la que debia; pregunto, ¿acaso uo deberá. Lu-
quam obsignavit, usuras praestare non debeat? cio Ticio pagar los intereses del dinero, que depo—
Modestinus respondit, si non hac lege mutua pecu- sitó? Modestino respondió, que si el dinero no fue
nia data est, nti liceret et particulatim, quod acce- dado en mutuo con este pacto, qne fuera licito pa-
ptum est, exsolvere, non retardari totius debiti gar también parcialmente lo que se recibió, no se
usurarum praestationem, si, quum creditor para- suspende la prestación de los intereses de toda la
tus esset totum suscipere, debitor, qui in exsolu- deuda, si estando dispuesto el acreedor a recibirla.
tione totius cessabat, solam partem deposuit. totalldad, el deudor, que dejaba de hacer el pago
de toda ella, depositó sóla una parte. _ _
5 2. _Ab Aulo Agerio Caius Seius mutuam quan- ; 2.——Cayo Seyo tomo de Aulo Agenc cierta
dam quantitatem accepit hoc chirographo: «Ille cantidad en nuituo con este eecrito: «To mismo _es-
scripsi, me (1) accepisse, et accepi ab illo mutuos cribi que yo había recibido, y yo recibi de el diez
et numeratos decem, quos ei reddam kalendis en mútuo y al contado, que le devolvere en las
illis (2) proximis cum suis usuris placitis inter próximas Calendas con los intereses convenidos
nos»; quaero, an ex eo instrumento usurae peti entre nosotros»; pregunto, ¿en virtud de este ins-
possint, et quae? Modestinus respondit, si non ap- trumento podrán pedirse intereses, y cuáles? Mo-
pareat, de quibus usuris conventio facta sit, peti destlno responditi, que si no apareciera sobre que
eas non posse. intereses se haya hecho el convenio, no pueden
pedirse estos.
42. IDEM libro X]. Responsorum.—Herennius 42. EL MISMO; Respuestas, libro XI.—Heren-
Modestinus respondit, fructus, qui post acquisitum nio Modestino respondió, que los frutos que se per—
ex causa fideicommissi dominium ex terra perci- ciben de la tierra despues de adquirido el dominio
piuntur, ad iideicommissarium pertinere, licct por causa de fideicomiso, pertenecen al fideicomi-
maior pars anni ante diem fideicommissi cedentem sario, aunque se diga que transcurrió la mayor par-
praeteriisse dicatur. te del aiio antes que llegara el dia del fideicomiso.
43. IDEM libro X VIII. Responsorum.—Heren- 43. EL meno; Respuestas, libro XVIII.—He-
nius Modestinus respondit, eius temporis, quod rennio Modestino respondió, que por aquel tiempo
cessit, postquam íiscus debitum percepit, eum, qui que transcurrió despues que el fisco percibió una
mandatis a. fisco actionibus experitur, usuras, deuda, puede el que ejercita las acciones cedidas
quae in stipulatum deductae non sunt, petere por el ñsco reclamar los intereses, que no fueron
posse (3). comprendidos en la estipulación.
44. IDEM libro X. Pandectarum.—Poenam pro 44. EL MISMO; Pandectas, libro X.—Nadie pue-
usuris stipulari nemo supra modum uSurarum iici- de estipular en lugar de los intereses una pena,
tum potest. que sea superior a la cuantia licita de los intereses.
46. Pomromus libro XXII. (4) ad Quintum 45 POMPONIO; Comentarios a' Quinto Mucio,
filu-cium.—Fructus percipiendo uxor vel vir ex re libro XXII.—La mujer ó el marido hace suyos, al
donata snos facit, illos tamen, quos suis operis ac- percibirlos, los frutos de la cosa donada, pero
quisicrit, vcluti serendo; nam si pomum dccerpse- aquellos que hubiere adquirido con su trabajo, por
rit, vel ex silva ceciderit (5), non fit eins, sicuti nec ejemplo, sembrando; porque si hubiere arrancado
cuiuslibet bonae fidei possessoris, quia non ex fa- una manzana, o hubiere caido de la arboleda, no
cto eius is fructus nascitur. se hace suya, como tampoco de ningún poseedor
de buena fe, porque este fruto no nace por he-
cho suyo.
46. ULPIANUS libro LXII. (6) ad Edictum.»- 46. ULPIAN o; Cumarum-ios al Edicto, libro
Qnod in fructus redigendos impensum est, non LXII.—No se duda. que lo que se gastó en la re—
ambigitur ipsos fructus deminuere debere. colección de los frutos debe disminuir ios mismos
frutos.
47. Seanvona libro IX. (7) Digestorum 're- -47. Sonvoca respondió; Digesto, libro IX.——
spondtt.——Paratnm indicium accipere, si ab ad- El que esta dispuesto a aceptar el juicio no parece
versario cessatum est, moram facere non videri. que incurre eu mora., si se dejö de instar por su
adversario.
48. IDEM libro XXII. Digestorum.— Maritus 48. EL MISMO; Digesto, libro XXII.—Un ma-
uxori suae usumfructum tertiae partis, et quum rido legó & su mujer el usufructo de la tercera par-
liberos habuisset, proprietatem legavit-, eam uxo- te, y cuando hubiese tenido hijos, la pro iedad; los
rem heredes falsi testamenti et aliorum criminum herederos acusaron a esta mujer de ha er falsifi-
accusaverunt, qua re impedita est legatorum peti- cado el testamento y de otros crimenes, con lo que
tio; interea et filius ei mulieri natus est, eoque se impidió la petición de los legados; mientras tan-
(i) scripsit, se, Hal. (5) Hot. Valg,- cedlt, según la escritura original del có—
(2) lulii, Hal. dice FL Br.; caedit, Taur.
sa ei): ¿tirar—ria ai, [abs te non peto], Bas. (e; XIV., Hal.
4 xu., Hal. (_7 v., Hal,
94 exonera—Llano xxn: TÍTULO u
conditio legati extitit; quaesitum est, quum testa- to le uaciö también a la mujer un hijo, y con esto
mentum falsum non esse 'apparuerit (1), an fructus se cumplió la condición del legatio; se preguntó,
etiam mulieri praestari debeant? Respondit, prae- habiéndose visto que el testamento no era. falso.
standos. ¿deberan entregarse también los frutos a la mujer?
Respondió, que se le han de entregar.
49. IAVOLENUS libro III. (2) ea: Posterioribus 49. J avonnuo; Doctrina de las Obras póstu-
Labeonis,—Fructus rei est, vel pignori dare iicere. mas de Labeon, libro III. —Tambien es fruto de la
cosa, que sea licito darla eu prenda.
TIT. II TITULO n
es NAUTICO reasºns DEL iuuans MARÍTIMO
[Cf. Cod. 117.81] [Véase Cód. IV. 33.1
2. Pour-euius libro III. (4) eæPlautio.—Labco 2. Pouromo; Doctrina de Plancio. libro HI.
ait, si nemo sit, qui a parte promissoris interpella- —Dice Labeou, que sino hubiere nadie que por
ri tralecticlae pecuniae possit, id ipsum testatione parte del prometedor pueda ser interpelado por ei
complecti debere, ut pro petitione id cederet. dinero trayecticio, debe consignarse esto mismo en
la atestación, para que esto se tenga como petición.
3. Monas-riuus libro IV. Regularum.——In uau- 3. Monss'rmo; Reglas, libi-o I 17.—En ei dinero
tica pecunia ex ea die periculum spectat credito- maritimo el riesgo corresponde al acreedor desde
rem, ex quo navem navigare conveniat. el dia eu que se convenga que navegue la nave.
4. PAPINIANUS libi-o III. (5) Respmzsorum.— 4. PAPINIANO; Rcspuestas,libro III.—Nada im-
Nihil interest, traiecticio. pecunia sine periculo cre- porta que el dinero trayectlclo haya sido recibido
ditoris accepta sit, an post diem praestitutum et sin riesgo del acreedor, ó que despues del dia pre—
conditionem impietam periculum esse creditoris Iijado y de cumpiida la condición el riesgo hubie-
desierit; utrubique igitur maius legitima usura re dejado de ser del acreedor; pues en uno y otro
foenus non debebitur. Sed in priore quidem specie caso no se deberá un interes mayor que el interés
semper, in altera vero discusso periculo; nec pi- legal. Pero, la verdad, en el primer caso. siempre,
gnora. vel hypothecae titulo maioris usurae tene— mas en el segundo, pasado el peligro; y las pren-
buntur. (6) das ó las hipotecas no estarán obiigadas a titulo
de mayor interés.
& 1.-—Pro operis servi traiecticiac pecuniae gra- 5 1.—Lo que se consignó en la estipulación pa-
tis. secuti, quod in singulos dies iu stipulatum de- ra cada dia por el trabajo dei esclavo, que acompa-
ductum est, ad (inem centesimac (7), non ultra ñaba por causa del dinero trayecticio, se debe has-
duplum (8) debetur. In stipulatione focnoris post ta eliimite de] uno por ciento mensual, y no por
diem periculi separatim interposita, quod in ea le- mas dei duplo. En ia estipulación del interés for-
gitimae usurae deerit, per aiteram stipulationem malizada separadamente despues del dia dei ries-
operarum (9) suppiebitur. go, se suplira por la otra estipulación de trabajos
lo que en aquella faltare al interés iegai.
5. SCAEVOLA libro VI. (10) Responsorum.—Pc- 5. Seit-vom; Respuestas, libro VI.—Es precio
ricuii pretinm est, et si conditione, quamvis (11) dei riesgo, también si no cumpliendose una con-
poenali, non existente receptui-us sis, quod dede- dición, aun-que peuai, hubieras de recibir lo que
ris, et insuper aliquid praeter pecuniam, si modo in hnbieres dado, y todavia aiguna cosa. ademas dei
aleae speciem non cadat, velnti ea, ex quibus con- dinero, con tai que no caiga en otra. especie de
ditiones uasci solent, ut: «si manumittas, si nou caso fortuito, como aqneilas cosas de que suc-
iiiud facias, si non convaiuero», et cetera.. Nec du- leu nacer ias condiciones, por ejemplo, csi manu—
bitabis, si piscatori erogaturo in apparatum piuri- mitíeras, si no hicieras aquello, si yo no convale-
mum pecuniae dederim, ut, si cepisset (12), redde- ciere», y otras. Y no lo dudarás, si yo hubiere dado
ret; et athietae, unde se exhiberet exerceretqne, mucho dinero á. un pescador para, que io gastase
ut, si vicisset, redderet. en los aparejos, ¿ fin de que si pescase, io devoi-
viese; y á un atleta, para que se mantuviese y
ejercitase, á. fin de que si hubiere vencido, lo de-
volviera.
% 1.———In his autem omnibus et pactum sine sti- g 1.-Mas en todos estos casos, aun el pacto sin
puiatione ad augendum obligationem prodest. estipulación es útil para aumentar la estipuiacióu.
6. PAULUS lib-ro XXV. chest-ianuam—Foene- 6. PAULO; Cuestiones, libro XXV. —- Un presta-
rator pecuniam usuris maritimis mutuam dando mista, ai dar dinero en mútuo á. interés maritimo,
quosdam merces in nave pignori accepit; ex qui- recibió en prenda ciertas mercancias q'ue iban en
bus si non potuisset totum debitum exsolvi, alia- la nave; y por si de ellas no hubiese podido pagar-
rum mercium aiiis navibus impositarum, propri- se toda ia deuda, recibió en prenda lo que acaso
isque foeneratoribus obligntarum, si quid super- hubiese sobrado de otras mercancias embarcadas
fuisset, pignori aecepit; quaesitum est, nave propria en otras naves, y obligadas a los propios presta-
peremto, ex qua totum solvi potuit, an id damnum mistas; se preguntó, habiendo perecido la nave
ad creditorem pertineat, intra. praestitutos dies propia, con la que todo pudo salvarse, 'correspon-
amissa. nave, au ad ceterarum navium superfluum dera este quebranto al acreedor, perdida la. nave.
admitti possit? Respondi: aiias quidem pignoris dentro de Ios dias prefijados, ó podra ser admitido
deminutio ad damnum debitoris, non etiam ad cre- el sobrante de ias demás naves? Respondi: cierta-
ditoris pertinet; sed quum traiecticia. pecunia ita. mente que en otros casos la disminución de la
datur, ut non alias petitio eius creditori competat, prenda es perjuicio propio del deudor, no también
quam si salva. navis intra. statuta tempora perve- del acreedor; pero como el dinero tmyecticio se da
nerit, ipsius crediti obligatio non existente condi- de modo que su petición no competa al acreedor,
tione defecisse videtur. Et ideo pignorum quoque de otra suerte, que si la nave hubiere iiegado sai—
persecutio peremta est, etiam eorum, quae nen va. dentro dei tiempo establecido, se considera que,
sunt amissa, si navis intra praestitutos dies periis— no verificándose la condicion, faitó la obligación
set, et conditionem stipulationis defecisse (1) vi- del mismo crédito. Y por esto se extinguió tam—
deri, ideoque sine causa de pignorum persecutione, bién la. persecución de las prendas, aun de aque-
quae in aliis navibus fuerunt, quaeri. Quando "ergo llas que no se perdieron, si la nave hubiese pere-
ad illorum pignorum persecutionem creditor ad- cido dentro de los dias prefijados, y se cºnsidera
mitti potuerit? Scilicet tunc, quum conditio extite- que faltó la condición de la estipulación, y que por
rit obiigationis, et (2) alio casu pig-nus amissum lo tanto se pregunta sin causa respecto & Ia. perse-
fuerit, vel vilius distractum, vel si navis postea cución de ias prendas, que estuvieron en ias otras
perierit, quam dies praefiuitus periculo exactus naves. ¿Cuando, pues, habrá podido ser admitido
'nerit. el acreedor a la persecución de aquellas prendas?
Por supuesto, entonces cuando se hubiere cumpii—
do la condición de Ia obligación, y por otro acci-
dente se hubiere perdido la prenda, () hubiere sido
vendida por menos, o si la nave hubiere perecido
después que hubiere transcurrido el dia preñjado
para el riesgo.
7. IDEM libro III. ad Edietum.—In quibusdam 7. EL. MISMO; Comentarios ai Edicto, libro III.
contractibus etiam usurae debentur, quemadmo- »En algunos contratos se deben también los inte-
dum per stipulationem; nam si dedero decem tra— reses, a la manera que por estipulación; porque si
iecticio, ut salva nave sortem cum certis (3) usu- yo hubiere dado diez en préstamo maritimo, de
ris recipiam, dicendum est, posse me sortem cum suerte que habiéndose salvado la nave yo reciba
usuris recipere. el capital con ciertos intereses, se ha de decir, que…
puedo yo recobrar el capital con ios intereses.
8. ULPIANUS libro LXXVII. (4) ad Edictum. 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
—Servius ait, pecuniae traiecticiae poenam peti LXXVII.—Dice Servio, que no se puede pedir la
non posse, si per creditorem stetisset, quominus pena del dinero trayecticio, si en el acreedor hn-
earn intra certum tempns praestitutnm accipiat. biese consistido no recibirlo dentro del tiempo cier-
to preñjado.
9. Larno libro V. Pithanon (5) a Paula epi- 9. Lauson; Dichos recopilados por Paulo, li—
tomatorum.—Si traiecticiae pecuniae poena, nti bro 17.—Si se prometió, como se acostumbra, pena.
solet, promissa est, quamvis eo die, qui primus por el dinero trayecticio, aunque desde el primer
solvendae pecuniae fuerit, nemo vixerit, qui dia que hubiere de pagarse el dinero no viviere
eam (6) pecuniam deberet, tamen perinde com- nadie que debiese este dinero, puede no obstante
mitti poena potest, ac si fuisset heres debitoris. incurrirse en la pena lo mismo que si hubiese ha.-
bido un heredero dei deudor.
2. PAULUS libro LXIX. ad Edictum.— Ei iu- 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXIX.
cunibit probatio, qui dicit, non qui negat. — Incumbe ia prueba alque afirma, no ai que niega.
9. CmLsus libro I. Digestorum.—Sl pactum fa- 9. Cano; Digesto, libro I.—Si se hubiera he-
ctum sit, in quo heredis mentio non fiat, quaeri- cho un pacto, en el que no se ha a mención del
tur, an id actum sit, ut i sins duntaxat (5) perso- heredero, se pregunta si se habra echo esto para
ne eo statueretur (6). ed quamvis verum est, determinar en él solamente respecto &. la persona
quod qui excipit, probare debeat, quod excipitur, de uno mismo. Pero aunque es verdad que el que
attamen de ipso duntaxat, ac non de herede eius opone una excepción, debe probar 10 que se excep-
quoque convenisse, petitor, non qui excipit, pro- ciona, sin embargo, el demandante, no el que ex-
bare debet, quia plerumque tam heredibus nostris, cepciona, debe probar que se convino solamente
quam nobismet ipsis cavemus. respecto de el mismo, no también reSpecto de su
heredero, porque las más de ias veces pactamos
tanto para nuestros herederos, como para nosotros
mismos.
(I) [V.,Hal.
(2) file, Hal. _ (5) debiloris, inserta qu. _ _
(3) Veanse Pault Sentt. rece. H. 17. g. 13. (li) Tour. se un la. escritura original,- stai-atur, según co—
(bi XIV., Hal. rrección. del cd ¡ce FL, Br.: arctaretur, Vulg.
ñIGESTO.—LIBRO Xxn': TITULO 111 97
10. MARCELLUS libro III. Digestormn.—— Cen— 10. MAuenLo; Digesto, libro III.—El Senado
sus et monumenta publiea potiora. testibus esse, estableció, que el censo y los documentos públicos
Senatus censuit. tienen más fuerza que los testigos.
11. Cursus libro XI. Digestorum.—Non est ne- 11. CELSO; Digesto, libro XI. — No necesita pro-
cesse pupillo probare, fideiussores pro tutore da- bar el pupiio, que los ñadores dados por el tutor no
tos, quum accipiebantur, idoneos non fuisse; nam fueron abonados cuando eran recibidos; orque la
probatio exigenda est ab his, quorum officii fuit prueba se ha de exigir a aquellos cuyo eber fué
providere, ut pupillo caveretur. proveer a que se diese caución ul pupilo.
12. IDEM libro XVII. (1) Digestorum.— Quin- 12. Et. MISMO; Digesta, libro XVII.—Se te le-
genta (2) testamento tibi legata sunt,. idem scri- garon guinientos en el testamento, y lo mismo se
ptum est in codicillis postea scriptis; refert, dupli- expres en codicilos escritos después; importa sa-
care legatum voiuerit, an repetere, et (3) obiitus, ber, si haya querido el testador duplicar ei leºado,
se in testamento legasse, id fecerit; ab utro ergo ó repetirlo, y hubiere hecho esto habiéndose orvida—
probatio eius rei exigenda est? Prima fronte ae- do de que ya habia hecho el iegado en el testamen-
quius videtur, ut petitor probet, quod intendit, sed to; ¿de cual de los dos se ha de exigir, pues, la prue-
nimirum (4) probationes quaedam a reo exigun- ba de este particular? A primera vista. parece mas
tur; nam si creditum petam, iile respondeat, solu- equitativo, que ei demandante pruebe lo que pre-
tam esse pecuniam, ipse hoc probare cogendus est; tende, pero indudablemente se exigen del deman-
et hic igitur, quum petitor duas scripturas osten- dado ciertas pruebas; porque si yo reclamase un
dit, heres posteriorem inanem (5) esse, ipse heres credito, y el respondiera que se había pagado su
id approbare iudici debet. importe, ei ha de estar obligado a probar esto; y
asl pues, en este caso, cuando el demandante re-
senta. dos escrituras, y el heredero dice que es mú-
til ia posterior, ei mismo heredero debe probarie
esto ai juez.
13. IDEM libro XXX. (6) Digestorum. * Quum 13. EL meno; Digesto, libro XXX.—Cuestio-
de aetate hominis quaereretur, Caesar noster in nandose sobre la edad de un hombre, respondió
haec verba rescripsit: cEt durum et iniquum est, por rescripto nuestro César en estos términos: «Es
quum de statu aetatis alicuius quaereretur, et di- dnroeinicuo, que, cnando se euestione sobre la
versae professiones proferuntur, ei (7) potissimum edad de alguno, y se hagan diversas manifestacio-
stare, quae nocet; sed causa cognita veritatem ex- nes, se este principalmente á. la que perjudica; sino
cuti oportet, et ex eo potissimum annos computa- que debe inquirirse la. verdad con conecimiento de
ri, ex quo praecipuam fidem in ea re constare cre- causa, y compntarse preferentemente ios aiios en
dibilius videtur». vista delo que parece que con más crédito hace
constar una deciaraciön miis atendibie sobre este
particular.»
14. ULPIANUS libro II. de Officio Consulta.— 14. ULPIANO; Del cargo de Cónsul, libro II.—
Circa eum, qui se ex libertinitate ingenuum dicat, Respecto del que considerado como libertino dijera
referendum est, quis actoris partibus fungatur, Et que es ingenuo, se ha de ver quien baga las veces
si quidem in possessione (8) libertinitatis fuit, de actor. Y si verdaderamente estuvo en posesión
sine dnbio ipsum oportebit ingenuitatis causam de ia condición de libertino, sin duda convendra
agere docereque, se ingenuum esse; sin vero in queue] mismo promueva la causa de ingenuidad y
possessione ingenuitatis sit, et iibertinus esse di- pruebe que ei es ingenuo; pero siestnviera en po-
catur, scilicet eius, qui ei controversiam movet, sesión del estado de ingenuidad, y se dijera que es
hoc probare debet, qui cum dicit iibertum suum. iibertino, a saber, de aquel qne le promueve la
Quid enim interest, servum suum quis, au liber- controversia, debe probar est-o el que dice que ei
tum contendat? Si quis autem iiducia ingenuitatis es liberto suyo. Porque ¿que importa qne alguien
suae ultro in se suscipiat probationes, ad hoc, ut pretenda que es su esclavo o su iiberto? Mas si al-
sententiam ferat pro ingenuitute facientem, hoc guno con Ia confianza de su propia ingenuidad to-
est, ingenuum se esse ut pronuntietur, an obtem- mara voluntariamente a su cargo las pruebas, pa-
perari (9) ei debeat, tractari potest; et non ab re ra esto, para obtener sentencia que decida en pro
esse Opinor, morem ei geri probandi se ingenuum, de su ingenuidad, esto es, para que se declare que
et sententiam secundum se dandam, quum nulia es ingenuo, puede discutirse si se le debera con-
captio intercedat inris. sentir; y opino que no es fuera de propósito que se
acceda a su pretensión ara probar que es inge-
nuo, y que se haya de ar sentencia a su favor,
porque no hay en esto ninguna infracclon dei
derecho. "
15. Monns'rmns (10) libro XII. Responsorum. 16. Monns'rmo; Respuestas, libro XII.—Uno,
—Quidam quasi ex Seia susceptus a (11) Caio como si de Seya hubiera sldo tenido por Cayo Se-
Seio, qunm Caius fratres haberet, hereditatem Caii yo, se apoderó, teniendo. hermanos Cayo, de la he-
invasit, et fratribus eiusdem quasi ex mandatu rencia de Cayo, y pagó a ios hermauos del mismo
defuncti fideicommissa. solvit, cautionem accepit, fideicomisos como por mandato del difunto; recibió
qui postea cognito, quod filius fratris eorum non canción, pero aquellos, habiendo conocido des 1165
fuisset, quaerebant, an cum eo de hereditate fra- que no era. hijo de su hermano, dudaban si po rian
tris possint pro ter emissam mannm ab iis quasi ejercitar acción contra ei por ia herencia dei ber-
iilio agere. Mo estinus respondit, cautione exsolu- mano a. causa del recibo dado por ellos como á. hi-
ti ñdeicommissi statum eius, qui probari potest a jo suyo. Modestiuo respondió, que con la caución
fratribus defuncti fiiius mortui non esse, minime de haberse pagado ei fideicomiso no se confirmó
confirmatum esse; sed hoc ipsum a fratribus pro- en manera alguna el estado de aquel, que por los
bari debet. hermanos dei difnnto puede probarse que no era
hijo dei qne murió; pero que esto mismo debe ser
probado por los hermanos.
16. Tnnnurms Cursum-is lib-ro III. (1) ad le— 16. Taanuoro CLEMENTE; Comentarios á la ley
gem Iuliam et Papiam,—Etiam matris rofes- Julia y Papia, libro III.—También se admite.!a
sio (2) filiorum recipitur, sed et avi recipieu a est. deposición de la madre respecto de sus hijos, y se
ha de admitir también ia. del abuelo.
_ 17. Census libro VI. Digestorum. — Quum de 17. Censo; Digesto, libro VI.—Cuando se tra-
lege Falcidia quaeritur, heredis probatio est, io- ta de ia iey Falcidia, incumbe al heredero la
cum habere legem Faicidiam; quod dum probare prneba de que tiene lugar la ley Falcidia; y no
non potest, merito condemnabitur. pudlendolo probar, con razón será. condenado.
18. Uni-unus libro VI. Disputationum.—Quo— 18. ULPIANO; Disputas, Libro VI. -Siempre
ties operae quasi a liberto petuntur, probationes que a uno se le pidcn servicios como á. liberto, se
ab eo, quise patronum dicit, exiguntur; et ideo exigen las pruebas al ue dice que ei es su patro-
Iulianus scripsit, licet ln praeiudicio possessor pa- no; y por esto escribio uliano, que aunque antes
tronus esse videtur, verum partibus actoris non del juicio parece que el poseedor es patrono, con
libertum fungi debere, sed eum, qui se pati-anum todo, no debe el iiberto hacer las veces de actor,
esse contendit. sino aquel que pretende que el es su patrono.
s 1.—Qui dolo dicit factum aliquid, licet in ex- 1.—-El que dice que alguna cosa se hizo con
ceptione, docere dolum admissum debet. do o, aunque io dig-a como excepción, debe probar
el dolo cometido.
% 2.—Interrogationis factae probationem actori g 2.-La prueba de ia interrogación hecha debe
imponi debere, id est ei, qui in iure interrogatum imponerse al actor, esto cs, a aquel que dijo que
dixit respondisse, se solum heredem esse; vei si el interrogado en derecho respondió que solo 61 ea
tacuisse dicatur interrogatus, aeque tantundem heredero; o si se dijera que ei interrogado se calió,
erit dicendum, impositam probationem (3) non ei, iguaimente se habi-a de decir lo mismo, que la
qui excepit, se non respondisse, sed actori. prueba incumbe, no ai que excepcionó que elno
respondlo, sino ai actor.
19. Ionu libro VII. Disputationum.—In exce- 19. EL MISMO; Disputas, libro VII.—Se ha de
ptionibus dicendum est, reum partibus actoris fun- decir, que en ias excepciones debe ei demandado
gi oportere, ipsumquc exceptionem, velut inten- hacer ias veces de actor, y probar el mismo la ex-
tionem impiere; ut puta. si pacti conventi exceptione cepcion, como una demanda.; por ejempio, si utili-
utatur, docere debet, pactum conventum factum zara ia excepciön de pacto convenido, debe probar
esse. que se hizo el pacto convenido.
% 1.—Quum quis promisisset iudicio se sisti, et ä 1.—-Cuando alguno hubiese prometido que se
Reipublicae causa abfuisse dicat,'et ob id non ste- preseutaria en juicio, y diga que estuvo ausente
tisse, vel dolo malo adversarii factum, quominus por causa de la Republica, y que por esto no com-
sisteretur, vel valetudinem sibi impedimento fuisse pareció, ó que con doio maio de su adversario se
vel tempestatem, probare eum id oportet. hizo que no se prentara, ó que se lo impldio una
enfermedad, () uua circunstancia del tiempo, con-
vieue que el pruebe esto.
5 2.—Sed et si rocuratoria quis exceptione uta- 5 2.——Pero también si alguno utilizara la ex-
tur eo, quod non icuisset adversario dare, vel fieri cepción rocuratoria, por esto, porque no ie hu-
procuratorem, probare id oportet obiicientem ex- biese si o llcito al adversario nombrar o ser nom-
ceptlonem. brado procurador, corresponde que esto io pruebe
ei que opone la excepción.
& 3.—Idcm erit dicendum, et si ea pecunia peta- 3.-—Lo mismo se habra de decir, también si se
tur, quae pensata (4) dicitur. pi iera ei dinero, que se dice que está compensado.
& 4.-Hoc amplius, si iudicatae rei, vel iurisiu- ä ti.—Ademas de esto, si se dijera ue hayla ex-
randi conditio delata dicatur de eo, quod nunc (5) cepción de cosa juzgada, ó que se de rio la condi-
petitur, sive in alea gestum esse contendatur, eum ción de juramento sobre lo que ahora se pide, 6 si
implere probationes oportet. se pretendiera que se sujetó ai azar, debe ei veri-
ficar las pruebas.
20. IULIANUS libro LXIII. (1) Digestorum.-— 20. JULIANO; Digesto, libro XLIII.— Si por ia
Si quis Iiberum hominem vi rapuerit, inve (2) fnerza se hubiere aiguien apoderado de un hom-
vinculis habuerit, is indignissime commodum pos- bre iihre, (& si 10 hubiere tenido preso, muy indig-
sessoris consequeretur, quia probari non poterit, namente conseguiria ia ventaja de poseedor, por-
hominem eo tempore, quo primum lis ordinaretur, que no pudiere probarse que aquel hombre estuvo
in libertate fuisse. en libertad al tiempo en que se incoase el litigio.
21. MARCIANUS libro VI. Institutionum.— Ve- 21. Mancuso; Instituta, libro VI.—Juzgo que
rius esse existimo, ipsum, qui agit, id est legata- es mas verdadero, que el mismo que intenta la ac-
rium, probare oportere, sciisse alienam rem, vel ción, esto es, el legatario, debe probar que el di-
obligatam legare defunctum, non heredem proba- funto supo qne iegaba una cosa ajena, ú obligada,
re oportere, ignorasse alienam vel obligatam; no que el heredero deba probar que ignoró que
quia semper necessitas probandi incumbit illi, qui iuese ajena ó estuviese obligada, porque siempre
agit. la necesidad de probar incumbe ai que ejerclta
una accion.
22. ULPIANUS libro I. Responsorum.— Eum, 22. Unmano; Respuestas, libro I.—El que dl-
qui voluntatem mutatam dicit, probare hoc de- ce que el testador cambió _de voluntad, debe pro-
bere. bar o.
23. MARCIANUS libro singulari ad formulam 23. Mancuso; Comentarios a' la fórmula hi—
hypothecariam.—Ante omnia probandum est, quod potecaria, libro único.—Ante todo se ha de pro-
inter agentem et debitorem convenit, ut pignori bar, que entre el actor y el deudor se convino que
liypothecaeve sit; sed et si hoc probet actor. illud hubiera prenda 6 hipoteca; pero aun si ei actor
quoque implere debet, rem pertinere ad debitorem probare. esto, debe también probar que la cosa per-
eo tempore, quo convenit de pignore, aut cuius tenecia ai deudor al tiempo en que se convino so-
voluntate hypotheca data sit. bre la prenda, ó por voluntad de quien se haya da-
do ia hipoteca.
24. Monas-unus libro IV. (3) Regalame—Si 24. Mousse-mo; Reglas, libro I V.—Si se hu-
chirographum canceiiatnm fuerit, licet praesum- biere cancelado un quirógrafo, aunque por presuu-
tione debitor liberatus esse videtur, iu eam tamen ción se considera que esta libre el deudor, es, sin
quantitatem, quain manifestis probationibus credi- embargo, legítimamente demandado el deudor por
tor sibi adhuc deberi ostenderit, recte debitor con- aquelia cantidad, que con evidentes pruebas hubie—
venitur. re demostrado ei acreedor que todavia se le debe.
25. Pennus libro III. Quaestionum.— Quum 25. PAULO; Cuestiones, libro III. - Cuando res-
de indebito quaeritur, quis probare debet, non pecto de lo no debido se pregunta. quién debe pro-
fnisse debitum, res ita temperanda. est, ut, si qui- bar que no fue debido, la cuestiön se ha de re u-
dem is, qui accepisse dicitur rem vel pecuniam in- lar de modo, que si verdaderamente ei que se ice
debitam, hoc negaverit, et ipse, qui dedit, legiti- que recibió la. cosa ó el dinero no debido, negare
mis probationibus solutionem approbaverit, sine esto, y el mismo que io dió probare el pago con ie-
ulla distinctione ipsum, qui negavit sese pecuniam gitimas pruebas, el mismo que negó que el recibió
accepisse, si vult audiri, compellendum esse ad el dinero, debe, sin distinción alguna, si qulere
probationes praestandns, quod pecuniam debitam ser oído, ser competido a suministrar pruebas de
accepit,; per etenim absurdum est, eum, qui ab que recibió dinero que se le debía; porque es muy
initio negavit pecuniam suscepisse, postquam iue-- absurdo, que el que en un principio nego haber
rit convictus eam accepisse, probationem non de- recibldo el dinero, después que hubiere sldo con-
biti ab adversario exigere. Sin vero ab initio con- victo de haberio recibido, exija de su adversario
fiteatur quidem suscepisse pecunias, dicat autem, la prueba de que no se le debia. Mas si desde un
non indebitas ei fuisse solutas, praesumtioncm vi— principio confesara ciertamente haber recibido el
delicet pro eo esse, qui accepit, nemo dubitat; qui dinero, pero dijera que no se le pago indebida-
enim solvit, nunquam ita resupinus est, et faciie mente, nadie duda que la presunción esta cierta-
suas pecunias iactet, et indebitas effundat; et me- mente á. favor del que io recibe; porque el que pa-
xime si ipse, qui indebitas dedisse dicit, homo di- ga nunca es tan descuidado, que con facilidad tire
ligens est et studiosus paterfamilias, cuius perso- su dlnero, y pague el que no debe; y mayormente,
uam incredibile est in aliquo facile errasse; et ideo si el mismo, que dice que dió dinero no debido, es
cum, qui dicit indebitas solvisse, compelli ad pro- nn hombre diligente y un cuidadoso padre de fa-
bationes, quod per doium accipientis vel aliquam milia, respecto de cnya persona es increible que
iustam lgnorantiae causam indebitum ab eo solu- cºn facilidad haya errado en alguna cosa; y por
tum, et nisi hoc ostenderit, nullam eum repetitio- esto, el que dice que pago cantidades no debidas,
nem habere. es compeiido a la prueba de que por dolo del que
las recibió, 6 por alguna justa causa. de iänorancia,
se pagó por 61 10 no debido, y si ne pro are esto,
no tiene derecho alguno para la repetición.
& 1.—Sin autem is, qui indebitum queritur," vel % 1.—-Mas si el. que se querella por 10 ne debido,
pupillus, vel minor sit, vei muiier, vel forte vir fuera pnpilo, ó menor, 6 mujer, o acaso ciertamen-
(ll-lidem perfectae aetatis, sed miles, vel agricul- te un varón de edad perfecta, pero militar 6 agri-
tor, et forensium rerum ex ers, vel alias simplici- cultor, e inexperto en los negocios forenses, ó de
tate gaudens, et desidiae 1) deditus, tunc cum, otra manera habituado a la sencillez, y entregado
qui accegit pecunias, ostendere beue eas accepis- a in desidia, en este caso prueba el que recibió el
se, et de itas ei fuisse solutas, et si nen ostenderit, dinero no lo recibió bien, y que se le pago el que
cas redhibere. se le de ia, y si ne lo probare, lo devuelve.
g fl.—Sed haec ita, si totam summam indebitum & 2.—-Pero esto es asl, si el que la dio pretendie—
fuisse solutam is, qui dedit, contendat; sin autem ra que toda la suma pagada fue indebida; mas si se
pro parte queritur, quod pars pecuniae solutae de- querellase reSpecto ¡& una parte, porque parte del
ita non est, vel quod ab initio quidem debitum dinero pagado no fue debida, o porque fue cierta—
fuit, sed vel dissoluto debito postea ignarus iterum mente debido en un principio, pero ¿ extinguida.
solvit, vel exceptione tutus errore eius pecunias Ia deuda pagó después otra vez por ignorancia, ¿
dependit, ipsum omnimodo hoc ostendere, quod amparado por una excepción entregó por error su-
vel plus debito persolvit, vel iam solutam pecu- yo el dinero, prueba el en todo caso, o que pagó
niam per errorem repetita solutione dependit, vel mas de lo debido, 6 que por error enti-ego eu pago
tutus exceptione suam nesciens proiecit pecuniam, repetido dinero ya pagado, ó que ignorando que
secundum generalem regulam, quae eos, qui op- estaba amparado por una excepción tiró su dine-
ponendas esse exceptiones affirmant, vel solvisse ro, conforme a la regia general, que exige que
debita (2) contendunt, haec ostendere exigit. prueben esto los que afirman que han de oponer-
se excepciones, ó pretenden que pagaron lo que
debieron.
5 (:).—In omnibus autem visionibus, qnas prae- g .2.—Mas en todos estos casos. que hemos pro-
osuimus, licentia concedenda est ei, cui onus pro- puesto, se ha. de conceder facultad al que incumbe
ationis incumbit, adversario suo de rei veritate la carga de la prueba.,'para deferir a su adversa-
iusiurandum inferre (3), prius ipso pro calumnia rio juramento sobre ia verdad del hecho, jurando
iurante, ut iudex iuramenti fidem secutus ita suam ei antes de calumnia, para que atenido ei juez a la
sententiam possit formare, iure referendae religio- te del juramento pueda asi formar su sentencia,
nis ei (4) servando. reservando a aquel el derecho de contradeferir el
juramento.
é ti.—Sed haec, ubi de solutione indebiti quae- g, ti.—Poro esto, cuando hay cuestión sobre pa-
stio est. Sin autem cautio indebite exposita esse go de Io no debido. Mas si se dijera que se exten-
dicatur, et indiscrete loquitur, tunc cum, in quem dió una canción indebidamente, :; que está. confu-
cantio exposita est, compelli debitum esse osten- sa, entonces aquel a cuyo favor me extendida la
dere, quod in cautionem deduxit, nisi ipse specia- canción, es compelido a demostrar que es debido
liter, qui cautionem exposuit, causas explanavit, lo que consignó en la canción, a no ser que espe-
pro quibus eandem conscripsit; tunc enim stare cialmente el mismo que extendió la canción haya
eum oportet suae confessioni, nisi evidentissimis explanatio las causas por las que ia escribió; por-
probationibus in scriptis habitis ostendere paratus que en este caso debe estar a su propia confesión,
sit, sese haec indebite promisisse. si no estuviera dispuesto á. demostrar con eviden-
tisimas pruebas, que consten en escrituras, que él
prometió indebidamente estas cosas.
26. PAPINIANUS libro XX. Quacstionum.—Pro- 26. PAPÍNIANO; Cuestiones-, libro XX.—Como
cula. quum (ö) magnae quantitatis fideicommissum Prócula quisiera, después de la muerte de su her—
a fratre sibi debitum post mortem eius in ratione mano, compensar en la cuenta con los herederos
cum heredibus compensare vellet, ex diverso au- un fideicomiso de gran cantidad a ella debido por
tein allegaretnr, nunquam id a fratre, quamdiu su hermano, mas por el contrario se alegase, que
vixit, desideratum, quum variis ex causis saepe nunca habia sido reclamado al hermano, mientras
(in) rationem fratris pecunias ratio Procuiae sol- vivió, habiendo por varias causas pagado muchas
visset, Divus Commodus, quum super eo negotio veces la cuenta de Prócula cantidades a .la cuenta
cognosceret, non admisit compensationem, quasi de su hermano, el Divino Cómmodo, conociendo de
tacite fratri üdcicommissum fuisset remissum. este negocio, no admitió la compensación, como si
tácitamente hubiese sido remitido el fideicomiso
al hermano.
27. Scamvona libro XXXIII. Digestorum.— 27. Scavom; Digesta, libro XXXIII. —Uno,
Qni testamentum faciebat, ei, qui usque ad certum que hacia. testamento, legó a otro, que podia ad-
modum capere poterat (6), legavit licitam quanti- quirit hasta cierto limite, una cantidad licita-, y
tatem; deinde ita locutus est: «Titio centum do le- espues se expreso dc este modo: ¡Doy y lego a
go, quae mihi pertulit; quae ideo ei non cavi, quod Ticio ciento, que me entrego, y de los que no le di
omnem fortunam et substantiam, si quam a matre canción, porque sin caución alguna tuve en mi po-
susceperat, in sinu meo habui sine ulla. cautione. der toda la fortuna y ios bienes que habia recibido
Item eidem Titio reddi et solvi volo de substantia de su madre. Ademas quiero, que. de mis bienes se
mea centum quinquaginta, quae ego ex reditibus entreguen y paguen al mismo Ticio ciento cincuen-
praediorum eius, quorum ipse fructum percepi, et ta monedas, que yo gaste de las rentas de sus prc-
distraxi; item de kaiendario, si qua a matre rece- dios, cuyos frutos yo mismo pereibi; asimismo, con
perat Titius, in rem meam converti». Quaero, an arreglo al dietario, si algo habia Ticio recibido de
29. Bosa-voas libro IX. Digestorum.ä1mpe- 29. SUEVOLA; Digesto, libro IX. - Los Empe-
ratores Antoninus et Verus Augusti Claudio Apol- radores Antonino y Vero, Augustos, respondieron
linari (6) rescripserunt in haec verba: «Probatio- por rescripto a Claudio Apolinar en estos términos:
nes, quae de filiis dantur, non in sola affirmatione «Este decretado, que las pruebas que se dan res-
testium consistere (7), sed et epistolas (8), quae pecto a ios hijos no consisten en la. sola afirmación
uxoribus missae aliegarentur, si de fide earum de los testigos, sino que también las cartas que se
constiterit (9), nonnullam vicem instrumentorum alegare qne fueron enviadas a las mujeres, si cons-
obtinere decretum est». tare su autenticidad, tienen alguna. fuerza de ins-
trumentos».
g 1.—Mnlier gravida repudiata, filium enixa ab- & 1.—Repudiada unamujer embarazada,habien-
sente marito, ut spurium in actis professa est; do (lado a luz un hijo estando ausente su marido,
quaesitum est, an is in potestate patris sit, et ma- io declaró en las actas como espüreo; se preguntó,
tre intestata mortua iussu eins hereditatem matris ¿estaria ei bajo la potestad de su padre, y odria,
adire possit, nec obsit professio a matre irata fc — muerta intestada su madre, adir por man ato de
cta? Respondit, veritati locum super-fore. el ia herencia de la madre, y no le obstaria is. me-
nifestaoión hecha por su madre airada? Respondió,
que habria de prevalecer la verdad.
80. [29.] IDEM (10) libro I. Res-pensorum Festo 30. [29,] EL MISMO respondió á Festo; Res-
respondit:—si ancilla fuit, ad libertatem perdu- puestas, libra I.:—si fué esclava, no se considera
ctam non videri, neque per iideicommissi relicti que fue puesta en libertad, ni porla prueba de ha.-
sibi probationem, nec quod alimenta sunt ut nu- berseie dejado un fideicomiso,ni porque se le pres-
trici praestita. taron alimentos como a nodriza.
31. [SO.] IDEM libro II, respondit Materno Sa- 31. [SO. EL MISMO respondió á Materna Sabi-
bino: (11),— commemorationem in chirographo pecn- no, libro I .:Fia mención hecha en un quirógrafo,
uiarum, quae ex alia causa deberi (12) dicuntur, de cantidades que se dice que se deben por otra
factam vim obligationis non habere. causa, no tiene fuerza de obligación.
(l) VIII., nel-50:957, Hai, (9) Vulg.,- constitit, Tatu-.,- consisti, ei códice Fi. Br.
(2) Tam-.; arbitrio, ei códice Fi., Br.; ab arbitro. Hai. (10) IIai.; ei códice Fl. deja en claro ei in ar cis Idem.
iii) quampridem, Hai.,' quamdiu, otros en, el mismo. Las rni. Steph.. y H. ria Porta (omitiendo Libro .—reapondit),
[am-.; dici, el códice F! , Br. unen este fra mento con ei 29.
(b) memoria teneri, non intra Hai. (H) Hai., ¡nro li. Mact lrio Sabino (omitiendo idem), si
(6) Hai..- Apolinari, ei códice iri. codice Fi.; ari Mas-iurium Sabinum, (en iugar de Materno Sa-
(. Según conjetura Br.: consular-em..- la escritura origi— bino), ia eri. Steph.; ei ms. Fi. encierra entre pamma ios
na ; eonsrslerenl, corrección del códice Fi.,- consistunt, Tam-. fr. 30. y 31 ., qua iam eo se ie'en en los códices citados por Br.
(R) fraw-.; epistulae, el códice Fi., Br. (12) Hal. Vaig…" cbere, ei códice Fi.
102 DIGESTO.—LIBRO XXII: TÍTULO V
TIT. IV TÍTULO IV
mn FIDE !NSTRUMENTORUH ET AMISSIONE DE LA FE DI LOS INSTRUMENT-OS Y DE LA PERDIDA
nonum (1) DE LOS MISMOS
[Cf. Cod. IV. 2i. 22. 39.1 [Véase Cód. IV. 21. 22. 30.1
1. PAULUS libro II. Sententiarum.—-Instrumen- 1. PAULO; Sentencias-, libro II.—Con el nom-
torum uomine ea omnia accipienda sunt, quibus bre de instrumentos se lia de admitir todo aquello
cansa—instrui potest; et ideo tam testimonia, quam con io que puede ser probada una. causa; y por lo
pcrsonae instrumentorum loco habentur. tanto, est 105 testimonios, como las personas, son
considerados en calidad de instrumentos.
2. IDEM libro V. Sententiarum. (2)— Quicun- 2. EL mano: Sentencias, libro V.—-Cualquiera
que a. fisco convenitur, non ex indice et exemplo que es demandado por el fisco, ha de ser demanda-
alicuius scripturae, sed ex. authentica convenien- do no en virtud de un esti-acto, ni de nna copla de
dus est; ita. si (3) contractus ñdes possit ostendi, alguna escrltura, sino en virtud del instrumento
ceterum caiumniosam scripturam vim in iudicio auténtico; esto asl, si pudiera demostrarse la fideli—
obtinere non convenit. dad del contrato, pues por lo demas no couviene que
tenga. fuerza en juicio nna escritura calumniosa.
3. IDEM libro III. Res-pensorum respondit:-— 3. EL MISMO respmzdió: Respuestas, libro III.:
repetita quidem die cautionem interponi non de- —clertamente que no debió interponerse caucic'm
buisse, sed falsi crimen, quantum ad eos, qui 111 con dia repetido, pero no parece que se cometió el
hoc consenserunt, conti-actum non videri, quum crimen de falsedad en cuanto a los que en ello
inter praesentes et convenientes res actitata sit, cousintieron, como quiera que la. cosa sc haya he-
mag-isque debitor, quam creditor deliquerit. cho entre qnienes esten presentes y convengan, y
más haya, delinquido el deudor, que el acreedor.
4. GAIUS libro singulari de formula hypothe- 4. GAro; De la fórmula hipotecaria, libro úni-
caria. (4)—In re hypothecae nomine obligata ad co…HTratandose de cosa obligada &. titulo de hi-
rem non pertinet, quibus sit (5) verbis, sicuti est poteca, no importa a! caso con que palabras lo sea,
et in his obligationibus, quae consensu contrahun- como sucede también enlas obligaciones que se con-
tur; et ideo et siue scriptura si convenit, ut hypo- traen por el consentimiento; y por esto, si también
thecae sit, et probari poterit, res obligata erit, de sin escritura se cºnvino, que este en hipoteca, y
qua conveniunt. Fiunt enim de his scripturae, ut, pudiere probarse, estará. obligada ia cosa. respecto
quod actum est, per eas facilius probari possit; et s Ia cual sc convienen. Porque se hacen escrituras
sine his autem valet, quod actum est, si habeat sobre estas cosas, para que por ellas se pueda. pro-
probationem, sicut et nuptiae sunt, licct testatio barmas fácilmente lo que se convino; y aun sin
sine scriptis habita est. ellas vale lo que se trató, si tuviera prueba, como
también son válidas las nupcias, aunque su coni-
probaciön se haya tenido sin cscrlturas.
5. CALLISTRATUS libro II. Quaestionum— Si 5. CALISTRATO; Cuestiones, libro II.—Si ia co-
res gesta. sine literarum quoque consignatione ve- sa. ejecutada manifestara con verdad su propio he-
ritate factum suum praebeat, non ideo minus va- cho aun sin la. consignación por escrito, no será
lebit, quod instrumentum nullum de ea. intercessit. menos válida precisamente porque no haya media-
do respecto a ella ningún instrumento.
6. ULPIANUS libro L. ad, Edictum.— Si de ta- 6. Unruno; Comentarios al Edicto, libro L.—
bulis testamenti deponendis agatur, ct dubitetur, Si se tratara de depositar las tablas de un testa-
cui eas deRoni oportet, semper seniorem iuniori, et mento, y se dudar-a en quién convenga que se de-
amplioris oneris inferiori (6), et marem feminae, positen, prcferiremos siempre el más anciano al
et ingenuum libertino praefercmus. más joven, ei de mayor dignidad al de inferior, cl
varón á. la mujer, y el ingenuo al libertino.
TIT. V TÍTULO v
DE TESTIBUS DE. LOS TESTIGOS
[Cf. Cod. IV. 20.] [Véase cade. 20.]
1. ARCADIUB, qui et Charisius, libro singulari 1. AROADIO, también llamado CARISIO; De los
de testibus.ATestimoniorum usus frequens ac ue- testigos, libro único.—El uso de testimonios es fre-
cessarins est, et ab his praecipue exigendus, quo- cuente y necesario, y ha de ser reqnerido princi-
rum fides non vacillat. palmen te de aquellos cuya fe no vacila.
& 1.—Adhiberi quoque testes possunt non solum & 1.—Ta.mbién se puede presentar testigos no
in criminalibus causis, sed etiam in pecuniariis solamente en las causas criminales, sino también
2. Monesrmus libro VIII. Regu-larum.—In te- 2. Monas-riuo; Reglas, libro VIII.—Mus enlas
stimoniis (1) autem dignitas, fides, mores, gravi— declaraciones de los testigos se ha de examinar la
tas examinanda est; et ideo testes, qui adversus dignidad, la fidelidad, las costumbres, y la grave—
fidem suae (2) testationis vacillant, audiendi non dad de ellos; y por lo tanto, no han de ser oidos
sunt. los testigos que vacilan ante in. exactitud de su
declaración.
consuli Macedoniae rescripsit, testibus se, uon te- rcscripto ¿. Junio Rufino, Proconsul de Macedonia,
stimoniis crediturum. Verba epistolae ad hauc que el habla de dar crédito a. los testigos, no ú. los
partem pertinentia haec sunt. «Quod crimina oble- testimonios. Las palabras de su epístola relativas
cerit (1) apud me Alexander Apro, et quia non a este particular son estas: (Por cuanto Alejandro
probabat, ncc testes producebat, sed testimonlls habia acusado ante mi de algunos crimenes a
uti volebat, quibus apud me locus non est—nam Apro, y porque no los probaba, ni producis. testi-
ipsos interrogare soleo—, quem (2) remisi ad pro- gos, sino que querla valerse de testimonios, para
vinciae Praesidem, ut is de fide testium quaere- los que ante ml no hay lugar,—porque suelo inte-
ret, et nisi implesset, quod intenderat, relegaretur». rrogar ¿ aquellos mismos—, lo remitl al Presiden-
te de la provincia, para que este iudagase sobre la.
veracldad de los testigos, y ara que aquél, si no
hubiese probado lo que ha la pretendido, fuese
relegado».
:; 4.——G-abinio (3) quoque Maximo idem Prin- 5 4.—Tambien &. Gabinio Maximo le respondió
ceps iu haec verba rescripsit: «Alia est auctoritas el mismo Principe por rescripto en estos términos:
praesentium testium, alia testimoniorum, quae re— «Una es la autoridad de los testigos, que estan pre-
citari solent; tecum ergo delibera, ut, si retine- sentes, y otra la de los testimonios, que se suelen
re (4) eos velis, des iis impendia». recitar; delibera, pues, contigo mismo, para quo,
si quisieras detenerlos, les pagues los gastos».
& 5.—(5) Lege Iulia de vi cavetur, ue hac lege & 5.—En la Iey Julia sobre la fuerza se dispone,
in reum testimonium dicere liceret, «qui se ab que por esta ley uo fuera licito prestar declaración
eo parenteve eius liberaverit, quive impuberes contra el reo, cal que de el 6 de su ascendiente se hu-
erunt (6), quique iudicio publico damnatus erit, biere hecho libre, 6 a los que fueren impúberes, ni
qui eorum in integrum restitutus non erit, quive al que hubiere sido condenado en juicio público,
in vinculls custodiave publica erit, quive ad be— v a que de estos no hubiere sido restituido por
stias, ut depugnaret, se locaverit, quaeve palam entero, 6 al que estuviere en prisiones 6 bajo cus-
quaestum faciet feceritve, quive ob testimonium todia pública, 6 al que se hubiere dado en arren-
dicendum vel non dicendum pecuniam accepisse damiento para luchar con las fieras, 6 a la que pú-
iudicatus vel convictus erit». Nam quidam propter blicamente hiciere 6 hubiere hecho ganancia de su
reverentiam personarum, quidam propter lubri- cuerpo, 6 al que hubiere sido juzgado 6 convicto
cum consilii sui, alii vero propter notam et iufa- de haber recibido dinero por prestar ó no prestar
miam vitae suae admittendi non sunt ad testimo- declaración». Porque unos por ei respeto de las
nii iidem. personas, otros por la inconsistencia de su opinión,
y otros por la. nota y la infamia de su vida, no ban
de ser admitldos para la fidelidad de un testimonio.
& (i.—Testes non temere evocandi sunt per lon- & 6. - No deben ser llamados temerariamente tes-
gum iter, et multo minus milites avocandi sunt a tigos que hayan de hacer largo camino, y mucho
signis vel muneribus perhibendi testimonii causa; menos han de ser llamados de sus banderas 6 de sus
idque Divus Hadrianus rescripsit. Sed et Divi fra- cuerpos los militares para prestar una declaración;
tres rescripserunt: «Quod ad testes evocandos per- y esto lo declaró por rescripto el Divino Adriano.
tinet, diligentiae iudicantis est explorare, quae Pero también los Divinos hermanos respondieron
consuetudo in ea provincia, in qua (7) iudicat, fue- por rescripto: «Por lo que respecta al llamamiento
rit; nam si probabitur, saepe in aliam civitatem de testigos, corresponde a la diligencia del que
testimonii gratia pleres ue evocatos, non esse du- juzga explorar que costumbre haya habido en
bitandum, quin evocan i siut, quos necessarios in aquella previncia en quejuzga; perque si se pro-
ipsa cognitione deprehenderit, qui iudicat.» bare, que con frecuencia fueron llamados muchos
a otra ciudad para declarar, no se ha de dudar
que hayan de ser llamados los que hallare que son
necesarios para el mismo conocimiento el que
Juzgan.
4. PAULUS libro II. ad legem Iuliam et Pa- 4. PAULO; Comentarios cl la ley Julio y Papia,
piam.—Lege Iulia. (8) iudiciorum publicorum (9) libro II.—Por la ley Julia sobre los juicios públi—
cavetur, ne invito denuntietur, ut testimonium li- cos se dispone, que contra su voluntad no se clte
tis dicat adversus socerum, generum, vitricum, a uno, para que en un litigio preste testimonio
privignum, sobrinum, sobrinam, sobrino (10) na- contra su suegro, yerno, padrastro, hijastro , primo
tum, eosve, qui priore (11) gradu sint; item, ne li- hermano, prima hermana, hijo de primo hermano,
berto ipsíus, liberorum eius, parentum, viri, uxo- 6 aquellos que esten en el primer grado; asimismo,
ris, item patroni, patronae (12), et ut ne patroni, tampoco al liberto del mismo, de sus hijos, de sus
patronae adversus libertos, neque liberti adversus padres, de su marido, ¿ de su mujer, e igualmente
patronum cogant-ur testimonium dicere. de su patrono, 6 de su patrona, y que ni los patro—
nos, n las patronae sean obligados a prestar de-
claración contra sus libertos, ni los libertos con-
tra su patrono.
6. LICINIUS (1) RUFINUS libro II. Regula/rum.— 6. LICINIO Rurmo; Reglas, libro II.—No se
Idonei non videntur essc testes, quibus imperari considera que son testigos idóneos aquellos a quie-
potest, ut testes fiant. nes puede mandarse que hagan de testigo.
7. MODESTINUS liba-o III. Regularum.— Servi ?. Monns'rmo; Reglas, libro III.—Se ha de dar
responso tunc credendum est, quum alia. probatio crédito á la respuesta de un esclavo, cuando no hay
ad eruendum veritatem non est. otra prueba para descubrir la verdad.
8. SCAEVOLA (2) libro IV. (3) Regularum.— 8. SCEVOLA; Reglas, libro I 17.—No son obliga-
Inviti testimonium dicere non coguntur senes, va- dos contra su voluntad a prestar testimonio ios
ietudinarii, vel milites, vel qui cum Mngistratu ancianos, los valetudinarios, () los militares, Ó los
Reipublicae causa absunt, vci quibus venire non que están ausentes con una magistratum por causa
licet. de ia República, 6 aquellos a quienes no les es li-
cito comparecer.
9. PAULUS libro I. ad Sabínmn.— Testis ido— B. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro I.—El
neus pater fiiio, aut tilius patri non est. padre no es testigo idóneo respecto del hijo, ni el
hijo respecto del padre.
12. ULPIANUS libro XXXVII. ad Edictum.— 12. ULPIANO; Comentarios at Edicto, lfbro
Ubi numerus testium non adiicitur, etiam duo suf— XXX VII.—Donde no se expresa el número de tes—
licient; pluralis enim elocutio duorum numero con- tigos, también bastarán dos; porque la locución
tenta est. plurai queda. cumplida con el número de dos.
13. PAPINIANUS libro I. de adulteriis. —-Quue- 13. PAPINIANO; Dc los adulteria:-', libro L—Sé
situm scio. an in publicis iudiciis calumnias da- que se preguntó, ¿acaso los condenados en juicios
mnati testimonium indicio publico perhibere pos- públicos de calumnia pueden prestar testimonio en
sunt? Sed neque lege Remmia (4) prohibentur, et un juicio público? Mas ni ¡or la iey Remmía se les
Iulia. iex de vi, et repetundarum (5), et peculatus prohibe, ni la ley Julia. soni-e la fuerza, ni la de
eos homines testimonium dicere non vetucrnut; concusiones y de peculado vedaron que tales hom-
verumtamen quod legibus omissum est, non omit- bres prestaron declaración; sin embargo, lo que se
tetur religione iudicantium, ad quorum officium omitió en las leyes no se omitti-a. por la. rectitud de
pertinet, eius quoque testimonii fidem, quod inte— los juzgador-es, a cuyo cargo corresponde pesar
gran frontis homo dixerit, perpendere. también la fe del testimonio, que hubiere prestado
un hombre de integra frente.
14. IDEM libro singulari de adulteriis ( 6 ).— 14 EL MISMO; Dc los adulta-ios, libro único.
Scio quidem tractatum esse, an ad testamentum _Cicrtamente se que se discutió, ¿podria acaso
faciendum adliibeí-i possit adulterii damnatus? Et ser presentado como testigo al hacerse un testa-
sane iuste testimonii officio ei interdicatur. Existi- mento el condenado por adulterio? Y a la verdad,
mo ergo neque iure civili testamentum vaiere, ad con justicia se le prohibirá el oficio de testigo. Es—
quod huiusmodi testis processit, neque iure Prae— timo pues, que ni por derecho civiles valido el tes—
torio, quod ins civiic subsequitur, ut neque here- tamento, =>. que asistió un testigo de tal naturaleza,
ditas adiri, neque bonorum possessio dali possit. ni por el derecho Pretoria, que sigue al derecho ci-
vil, de suerte que ni podra adii-se la herencia, ni
darse la posesion de bienes.
15. PAULUS lib-ro III. Sententiaa'um.—- Repe— 15. PAULO; Sentencias, libro III.—El condena-
tundarum damnatus nec ad testamentum, ncc ad do por concusión no puede ser presentado como tes-
testimonium adhiberi potest. tigo ni para un testamento, ni para un testimonio.
g- 1.-Hernmphroditus an ad testamentum ad- & 1.—La calidad del sexo predominante muestra
Licgºiuff-tífñlnifsiínigfí el códice FL; lu'ianus, (en lugar de (4) Rhemmia, Ilal.," Rhemiu, las ediciones preferidas por
Sehr-at .
es ”¡usar. Bas. (5) Ha l.; rcpelendarum, el códice Fl.
(3) m., H'az. (li") Iulianus libro singu'ari de amblguitalibus, Hal.
Tono il—it
106 monere.—mnno xxn: TÍTULO v
hlberi possit, qualitas sexus incalescentis (l) si el herman-edita puede ser presentado como tes-
ostendit. tigo para un testamento.
16. IDE… libro V. Sententiarum (Q)—Qui fal- 16. EL uisne-, Sentenciae, libro 17.—Los qne
so vel varie testimonia dixerunt, vel utrique parti prestaron testimonio con falsedad (; con variedad,
prodiderunt, a Iudicibus competenter puniuntur. ¿; los que fueron testigos poi-ambas partes, son cas-
tigados competeutcmcntc por los jueces.
17. ULPIANUS libro singulari Regular-nm (3). 17. Uni-tinro; Reglas, libro único.—El padrey
_Pater et filius, qui in potestate eius est, item duo el hijo, que está bajo la potestad de él, y también
fratres, qui in eiusdem patris potestate sunt, testes dos hermanos que estan bajo la potestad de un mis-
utrique in eodem testamento rei eodem negotio .mo padre, ambos pueden ser testigos en un mismo
fieri possunt, quoniam nihil nocet, ex una domo testamento ó en un mismo negocio, porque en na-
plures testes alieno negotio adhiberi. da perjudica que de una sola casa se presenten va-
rios testigos en un negocio ajeno.
18. PAULUS lib-ro II. de Adulterils.— Ex co, 18. PAULO; De las adnltcrios, libro II.—Por
quod prohibet lex Iulia de adulteriis testimonium cuanto la ley Julia sobre los adulterios prohibe que
dicere condemnatum mulierem, colligitur, etiam la mujer condenada preste testimonio, coligesc que
mulieres testimonii in iudicio dicendi ius habere. también ias mujeres tienen ei derecho de prestar
testimonio en juicio.
19. ULriaxUs libro VIII. de Officio Proconsu- 19. ULPIANO; Del cargo de Proconsul, libro
lis.—Inviti testimonium non dicunt publicani, item VIII.—Contra su voluntad uo prestan testimonio
is, qui non detrectandi (4) testimonii causa abe- ios publicanos, asimismo ei que estuviere ausente
rit, item is,. qui quid exercitui praebendum (5) no por causa de rehusar su testimonio, y tampoco el
couduxcrit. que hubiere tomado en arrendamiento suministrar
algo al ejército.
E,- 1.—Sec1 nec pupillis testimonium denuntiari % 1 —Per0 tampoco puede reclamarse testimonio
potest. a los pupilos.
20. VENULEIUS libro 11. de Iudiciis publicis.— 20. Vni-«'unum; Dc losjniciasPiibl-icos,libro II.
In testimonium accusator citare non debet cum, —El acusador no debe citar para testimonio alque
qui iudicio publico reus erit, aut qui minor viginti fuere reo en juicio público, o al que fuere menor
annis erit. de veinte años.
21. ARCADIUS, qui et CHARISIUS, libro singulæ 21. Alicante, también llamado Camaro; Delos
ri de testibus.—Ob carmen famosum damnatus in— testigos, libro único.—El condenado por algún li-
testabiiis tit. belo infame se incapacita para ser testigo.
% 1.——I]lud quoque incunctabile est, ut, si res % 1.—Es también indudable, que, si ei caso lo
exigat, non tantum privati, sed etiam Magistratus, exigiera, prestarán testimonio uo solamente ios
si iu praesenti sint, testimonium dicant. Item Se- particulares, sino también ios magistrados, si es-
natus censuit, Praetorem testimonium dare debe- tuvieran presentes. Asimismo determinó el Sena-
re in indicio adulterii causa.. do, que ei Pretor dcbe prestar testimonio en juicio
por causa de adulterio.
& 2.—Si ea rei conditio sit, ubi arenarium te- :; 2.—Si tal fuera ia condición del negocio, que
stem, vci similem personam admittere cogimur, nos veamos obligados al. admitir como testigo a un
sine tormentis testimonio eius credendum non est. gladiador, ó ü. otra persona semejante, ne se ha de
dar crédito a su testimonio sin sujetaridal tormento.
& Pi.—«Si testes onmes eiusdem honestatis et exi- 5 3.—Si todos los testigos fueran dc la misma
stimationis sint, et negotii qualitas ac iudicis mo- honradez y estimación, y con ellos concurren aii la
tus cum his concurrit, sequenda. sunt omnia. testi- calidad del negocio como ei sentir dei juez, se ha
monia:, si vero ex liis quidam eorum aliud dixerint, de estar a todos los testimonios; pero si algunos de
licet impari numero, credendum est; sed quod na- ellos hubieren dicho cosa distinta, se ha de dar cre-
turae negotii convenit. et quod inimicitiae ant dito aún al número desigual; pero en io que con-
gratiae suspicione ceret; confirmabitque iudex viene con la naturaleza de] negocio, y está. exento
motum animi sui ex argumentis, et testimoniis, et de sospecha de enemistad ó de favor; y el juez con-
quae rei aptiora, et vero proximiora esse compe- firmara con los argumentos y los testimonios la in—
rerit; non enim ad multitudinem respici oportet, clinación de su ánimo, y lo que hallare que es más
sed ad sincerum testimoniorum fidem, et testimo- adecuado al asunto, y más aproximado a la verdad;
nia, quibus potius lux veritatis assistit. porque no debe atenderse a la multitud, sino a la
sincera fe de 105 testimonios, y a los testimonios en
que más bien se halla la luz de la verdad.
22. VENULEIUS libro II. de Officia Proconsu- 22 VESULEYO; Del cargo de Procánsul, lib-ro
lis.—Curent Itlagistratus cuinsqnc loci, testari vo- II.—Cnidcn los magistrados de cualquier localidad,
lentibus et se ipsos, et alios testes vel signatores asi de ponerse ellos mismos, como de poner :i otros
23. IDEM libro I. de Iudiciis publicis. -Pro- 23. EL nisno; De los juicios públicos, libro I.
duci tcstis is non potest, qui ante in eum reum te- —No puede ser presentado como testigo el que nu-
stimonium dixit. tes prestó testimonio contra el mismo reo.
24. PAULUS libro V. Sententiarum (1).— Te- 24. PAULO; Sentencias, libro V.—No pareció
stes eos, quos accusator de domo produxerit, in- bien que se interrogue a los testigos que el acusa—
terrogari non placuit. dor produjera de su casa.
25. Ancsnms, qui et CïlARlSIUS. libro singillaï'i 25. Ascanio, también llamado CARISIO; Delos
de testibus.—Maudatis cavetur, ut Praesides at- testigos, libro único. — Previenese en mandatos,
tendant, ne patroni in causa, cni patrocinium prae- que atiendan los Presidentes a que los patronos no
stiterunt, testimonium dicant; quod et in exsecu- presten testimonio en la. causa en que prestaron su
toribus negotiorum observandum est, patrocinio; lo que se ha de observa: también res-
pecto :i los ejecutores de negocios.
TIT. VI TÍTULO Vi
DE mms ET FACTI IGNORANTIA DE LA IGNORANCIA. DE DERECHO Y DE HECHO
[Cf. Cod. 1. 18. II. 5.1 [Véase Cód. !. 13. II. .i.]
1. PAULUS libro XLIV. ad Edictum.—— Igno- 1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XLIV.
rantia vel facti, vel iuris est. —La ignorancia es o de hecho, 6 de derecho.
g 1.—Nam si quis nesciat decessisse eum, cuius s 1.—Porque si alguno ignorase que falleció
bonorum possessio defertur, non cedit ci tempus. aquel cuya posesión de bienes se le deiici-e, no
Sed si sciat quidem defunctum esse cognatum, ne- corre para el el tiempo. Mas si verdaderamente su-
sciat autem proximitatis nomine bonorum posses- piera que el difunto era su coguado, pero ignorase
sionem sibi deferri, aut se sciat scriptum heredem, que se le defierc a el la posesión de los bienes por
nesciat autem, quod scriptis heredibus bonorum razón de proximidad, o si supiera que el fue insti-
possessionem Praetor promittit, cedit ei tempus, tuido heredero, pero ignoruse que el Pretor prome-
quiain iure errat. Idem est, si frater consangui- tela posesión do los bienes d. los herederos insti-
neus del'uncti credat matrem potiorem esse. tuidos, corre para el el tiempo, porque yel-ra en
cuanto al derecho. Lo ¡nismo es, si el hermano con-
sanguineo del difunto creyera quela madre ora de
mejor derecho.
5 2. - Si quis nesciat se cognatum esse, interdum % fa.—Si alguno no supiera que el era cognatio,
in iure, interdum in facto eri'nt; nam si et liberum a voces yerra en cuanto al derecho, á veces respec-
se esse, et ex quibus natus sit sciat, iura autem to al hecho; porque si supiera, que ei es libre,)r de
cognationis habere se nesciat, in iure errat. At si quienes haya nacido, pero ignorare que tenia los
quis forte expositus, quornm parentum cssct igno- derechos de cognación, yerra en cuanto al derecho.
ret-, fortasse et serviat alicui putans se servum Mas si alguno, siendo censo exposito, ignorase de
esse, in facto magis, quam in iure errat. que padres fuese, y prestara quizá. servidumbre ¡¡
alguien creyendo que el era esclavo, yci-ra miis
bien en cuanto ai hecho, quo respecto al derecho.
g 3.—Item si quis Sciat quidem alii delatam esse il.—Asimismo, si alguno supiera. ciertamente
bonorum possessionem, nesciat autem ei tempus que fué deferida a otro lo posesion de los bienes,
praeteriisse bonorum possessionis, in facto errat. pero ignoras-3 que á. este sele paso el tiempo de la po—
idem est, si putet eum bonorum possessionem ac- sesión de los bienes, yel-rn en cuanto al hecho. Lo
repissc. Sed si sciat eum non petiisse, tempusque mismo es, si creyera que el recibiö la posesión de
el praeteriisse, ignoret autem sibi ex successorio los bienes. Pero si supiera que no la pidió, y que
capite competere bonorum possessionem, cedet ei se le pasó el tiempo, pero ígnorase que s el le com-
tempus, quia in iure errat. pete la posesión de los bienes por derecho de succ-
sión, correrá el tiempo para el, porque yerra. eu
cuanto al derecho.
& «J.—Idem dicemus, si ex esse heres institutus 5 4.—Lo mismo diremos, si instituido heredero
non putet se bonorum passessionem petere posse universal no creyera que él podía pedir la pose-
ante apertas tabnlas; quodsi nesciat esse tabulas, sión de los bienes antes de haber sido abierto el tes-
in facto errat. tamento; pero si ignorase quo habia testamento,
yerra respecto al hecho.
2. NmnATlUS libro V. Membranarum.—In omni 2. Nnnnmo; PergaminosJibro V.—El error de
parte error in iure non eodem loco, quo facti derecho no deberá. ser considerado de todo punto
ignorantia, haberi debebit, quum ins finitum et en el mismo lugar qne la ignorancia de hecho, co-
possit esse, et debeat, facti interpretatio plerumque mo quiera quo ei derecho pueda y deba. ser definí-
etiam prudentissimos fallat-. do, y la interpretación del hecho engañe las más de
———— las veces aún & los más prudentes.
(1) Véanse Padi" Seni'. reef;. V. i?). 5. I., Collar. ley. dius.
ef Rom. IX. 3" 3.
108 mamma—ueno xxn: TITULO VI
4. IDEM libro XIII. ad Sabinum.— Iuris igno- 4. EL metro; Comentarios ¿¡ Sabino, libro XIII.
rantiam in usucapione negatur prodesse, facti «Niegase que [a ignorancia, de derecho aproveche
vero ignorantiam prodesse constat. en la usucapion, pero conata que aprovecha la ig-
norancia de hecho.
5. TERENTIHS CLEMENS libro II. acl legem. Iu— 5. Trini-mero Conumn'rn; Comentarios a' la ley
liam et Papiam. —Iniquissimnm videtur, cuiquam Julia y Papia, libro II.—Parece muy injusto que
scientiam alterius, quam suam nocere, vei igno- á. uno le perjudique la ciencia de otro, como la.
rantiam alterius alii profuturam. suya, o que le haya de aprovechar a uno la igno-
rancia de otro.
6. ULPIANUS libro XVIII. ad legem Iuliam et 6. ULPIANO; Comentarios a” la ley Julia y Papia,
Papiam—Nec supina. ignorantia ferenda est fa- libro XVIII.—Y ni se ha de admitir la. supina ig-
ctum ignorantis, ut nec scrnpulosa inquisitio exi- norancia, del que ignora. un hecho, como tampºco
genda; scientia enim hoc modo aestimanda est, ut se ha de exigir nna investigación escrupulosa; por-
neque negligentia. crassa, aut nimia securitas satis que la ciencia. se ha de estimar de este modo, que
expedita sit, neque delator-ia curiositas exigatur. ni sea. bastante excusada una erasa negligencia, o
demasiada. confianza, ni se exija una. curiosidad de
delator.
?. PAPINIANUS libro XIX. Quaestionum. —In- ?. PAPINIANO; Cuestiones, libro XIX.—La ig-
ris ignorantis. non prodest acquirere volentibus, norancia de derecho no aprovecha a ios que quie-
suum vero petentibus non nocet. reu adquirir, pero no perjudica la. Ios qne pideu lo
snro.
8. IDEM libro I. Definitionum.——Error facti ne 8. Ei. meno; Definiciones, libro I.—El error de
maribus quidem in damnis vel compendiis obest, hecho no perjudica. ciertamente á los varones en
iuris autem error nec feminis in compendiis pro- los daños o cn los provcclios, pero el error de dere-
dest-, ceterum onmibus iuris error in damnis amit- cho no aprovecha. tampoco á. las mujeres en los be-
tendae rei suae non nocet. neficios; mas el error de derecho no perjudica a
nadie cn ci riesgo de perder su propia cosa.
tl) Ilal.." ignorat. el códice FJ. (_3) m:! fpázet ä ¿ºf)-¡a; fii; zlnrmvaylzg, [et cedit dies aditio-
(2) ius, anzi/eta Hai. nis,-, Bit-:".
ameno,—Luana xxn: TÍTULO VI 109
5 3.—Sed iuris ignorantiam non prodesse, Labeo 5 3.—Pero Opina Labeöu, que de este modo ha de
ita accipiendum existimat, si iurisconsulti copiam entenderse que ia ignorancia de derecho no apro-
haberet, vcl sna prudentia instructus sit, ut, cui vecha, si uno tuviera medio de aconsejarse de un
facile sit scire, et detrimento sit iuris ignorantia; juriscousulto, () estuviese instruido or su propia
quod raro accipiendum est. cultura, de suerte que la ignorancia e derecho sea
en detrimento de aquel :. quien le sea. fácil saber;
lo que rara vez se ha de admitir.
tj cl.—Qui ignoravit dominum esse rei vendit-0- & 4.—Cuando uuo ignoró que era dueño el ven-
rem, plus in re est, quam in existimatione mentis, dedor de la cosa, hay más en la realidad que en la
et ideo tametsi existimet, se non a domino eruere, apreciación de la. mente. y por esto, aunque piense
tamen, si a domino ei tradatur, dominus efficitur. que no compra. del dueño, sin embargo, sl por el
dueño se le entregara, se hace dueño.
g i).—Si quis ins ignorans lege Falcidia usus g 5.—Si ignorando alguno el derecho no hubie-
non sit, nocere ei dicit epistola Divi Pii. Sed et ra usado de la ley Falcidia, dice una epistola del
Imperatores Severus et Antoninus in haec verba Divino Pio, que esto ie perjudica. Pero también los
rescripserunt: «Quod ex causa fideicommissi inde- Emperadores Severo y Antonino contestaron por
bitum, datum est, si non per errorem solutum est, rescripto en estos términos: «Lo que se dió por can-
repeti non potest, quamobrem Cargiliuni (l) here- sa de fideicomiso, no siendo debido, si no se pago
des, qui, quum ex testamento eius pecuniam ad por error, no puede repetirse, por lo cual, los here-
opus aquaeductus Reipublicae Cirtensium (2) reli- deros de Gargiliane, que, habiendo pagado en vir-
ctam solverint, non solum cautiones non exege- tud dcl testamento de este cierta. cantidad dejada
runt, quae interponi solent, ut quod amplius ee- a la Republica de los Cirtenses para la obra de un
pissent municipes, qnam per legem Falcidialn acueducto, no solo no exigieron las cauciones que
licuisset, redderent. verum etiam stipulati sunt, suelen interponerse, para que los habitantes de]
ne ea summa in alios usus converteretur, et scien- municipio devolviesen 10 que hubiesen recibido de
tes prudentesque passi sunt, eam pecuniam in más sobre lo que por la ley Falcidia hubiese sido
opus aquaeductus impendi; frustra postulant red- licito, sino que ademas estipularon que aquella su-
di sibi a Republica Cirtensium (3), quasi plus de- ma no fuese invertida en otros usos, y s ciencia y
bito dederint, quum sit utrumque iniquum, pecu- paciencia consintieron, que la suma se gastase en
niam, quae ad opus aquaeductus data est, repeti, la obra del acueducto; en vano pretenden que se
et Rempublicam ex corpore patrimonii sui impen- les devuelva por la República, de los Clrtenses, cual
dere, et in id opus, quod totum alienae liberalita- si hubieren dado mas de lo debido, como quiera.
tis gloriam repraesentet. Quodsi ideo repetitionem que sea injusta una y otra cosa, que se repita. el di-
eius pecuniae habere credunt (4), quod imperitia nero que se dió para la obra de un acueducto, y
lapsi legis Falcidiae beneficio usi non sunt, sciant, que in Republica gaste de los fondos de su patri-
ignorantiam facti, non iuris prodesse, nec stultis monio, y para esta obra, que en su totalidad repre-
solere succurri ,- sed errantibus-. Et licet municipum senta la gloria de una. liberalidad ajeua. Pero si
mentio in hac epistola fiat, tamen et in qualibet creen que tlenen Ia repetición de este dinero por
persona idem observabitnr. Sed nec, quod in opc— esto, porque engañados por su impericia no usaron
re aquaeductus relicta esse pecunia proponitur, in del beneficio de la ley Falcidia, sepan, que aprove-
hunc solum casum cessare repetitionem dicendum cha la ignorancia. de hecho, no la de derecho, y que
est.; nam initium Constitutionis generale est, de- no se suele auxilia'r :i los necios, sino á. los que ye-
monstrat enim, si non per errorem solutum sit rran». Y antique en esta epistola se haga mención
fideicommissum. quod indebitum fuit, non posse de los habitantes de un municipio, sin embargo, se
repeti. Item et illa pars aeque generalis est, ut, observat-a lo mismo también respecto de otra cual-
qui iuris ignorantia legis Falcidiae beneficio usi quier persona. Pero, porque se propone que ei di-
non sunt, (nec) possint repetere; ut secundum hoc nero fue dejado para la obru de nn acueducto, tam-
possit dici, etiamsi pecunia, quae per fideicommis- poco sc ha de decir que en este solo caso no hay ia
sum relicta est, quaeque soluta est, non ad aliquid repetición; porque el comienzo de la Constitución es
faciendum relicta sit, et licet consuuita, non sit, general, pues demuestra, quo si ne per error se liu-
sed extet apud eum, cui soluta est, cessare repeti- biera pagado el fideicomiso, que no fue debido, no
tionem. se puede repetit-. Asimismo, también es igualmen-
te general aquella parte, en virtnd de la que tam-
poco pueden repetir los que por ignorancia de de-
recho no usaron del beneficio de la ley Falcidia; de
suerte que según este puede decirse, que aunque
el dinero, que se dejó por fideicomiso, y que se pa-
gó, no se haya dejado para hacer alguna cosa, y
aunque no se haya consumido, sino que exists. en
poder de aquei ¿ quien fue pagado, no hay Ia re-
petición.
10. PArmmnus libro VI. Racpmzsorum.— Im- 10. PAPINIANO; Respuestas, libro VI.—Se en-
puberes sine tutore agentes nihil posse vel (5) sci- tiende que uada pueden ó saben los impuberes que
re intelliguntur. obran sin la intervención de su tutor.
1. FLORENTINUS libro III. Institutionum.—- 1. FLORENTINO; Instituta, libro IH. —Los es-
Sponsalia sunt mentio ot repromissio nuptiarum ponsules son mención y promesa de futuras nup-
futurarum. cias.
8. Gaws libro XI. ad Edictum provinciale.— 8. Gn'o; Comentarios al Edicto provincial, li-
Furor quin sponsalibus impedimento sit, plus hra XLäE-s mas que evidente, que la locura sea
quam manifest-um est, sed postea interveniens impedimento para los estionsales, pero sobrennlcn-
sponsalia non iulii-mat. do despues no invalida los espousales.
11. IULiAxus libro XVI. Digesiorum.- Spon- 11. JULIANO; Digesta, libro XVI.—Los espon-
salia, sicut nuptiae, consensu contrahentium fiunt; sales, como las nupcias, se contraen con el consen-
et ideo sicut nuptiis, ita sponsalibus filiamfamilias timiento de los contrayentes; y por esto conviene
consentire oportet. que como en las nupcias, asl también en los espon-
sales preste su consentimiento la hija de familia.
12. ULPIAN-us libro singulari de Sponsalibus. 12. ULPIANO; Delos Esponsales, libro único.-—
…Sed quae patris voluntati non repugnat, consen— Pero se entiende que consiente la que no se opone
tire intelligitur. & la voluntad de su padre.
ä 1.—Tune autem solum dissenticndi a patre % “l.—Mas concedese a la hija facultad para di-
licent-ia fillae conceditur, si indignum moribus, scntir de su padre solamente cuando el padre le
vel turpem sponsum ei pater eligat. elija esposo indigno por sus costumbres, 6 torpe.
13. PAULUS libro V. ad Edictum.—Filioi'ami- 18. PAULO; Comentarios al Edicto, libro V.—
lias 42) dissentiente sponsalia nomine eius fieri non Disintiendo el hijo de familia, no pueden hacerse
possunt. esponsales ¿¡ su nombre.
14. Monss'rixus libro IV. Differentia-um.— 14. MODESTINO; Diferencias, libro IV.—Para
In sponsalibus contrahendis actas contrahentium contraer espousales no esta definida la edad de los
definita non est, ut iu matrimoniis; quapropter et contra)-"entes, como para los matrimonlos; por lo
¡. primordio aetatis sponsalia effici possunt, si mo- cual, pueden contraerse esponsales aún desde la
do id fieri ab utraque persona intelllgatur, id est, primera edad, con tal que se entienda que esto se
si nou sint minores, quam septem annis. hace por una y otra. persona, esto es, si no fueran
menores de siete años.
15. IDE)! libro singulari de cnucteatis casibus. 15. EL MISMO; Casos ilustrados, libro único.——
—Tutor factam pupillam suam nec ipse uxorem El tutor no puede ni tomar por mujer á. la eonsti-
ducere, nec filio suo in matrimonio adiungere po- tuida pupila suya, ni unlrla en matrimonio a su hi-
test; solas temen, quod de nuptiis tractamus, et ad jo; pero ten sabido, que lo que decimos de las nup-
sponsalia pertinere. cias, se refiere también ¡1 los esponsales.
16. ULPIANUS libro III. ad legem Iuliam et 16. ULPlANO; Comentarios á la ley Julia y Pa-
Papiam.—Oratio Imperatorum Antonini et Coni- pia, libro III.—La Oración de los Emperadores An-
iuodi, quae quasdam nuptias in personam (El) Se- tonino y Commodo, que prohibió ciertas nupcias a
natorum inhibuit, dc sponsullbus nihil locuta est; los Senadores, nada dijo de los eSponsales; pero
recte tamen dicitur, etiam sponsalia. in his casibus con razón se dice, que en estos casos también los
ipso iure nullius esse momenti, ut suppleatur, quod esponsalcs son de derecho de ningún valor, para
Orationi deest. suplir lo que falta tu la Oraclón.
17. GAIUS libro I. ad legem Iuliam et Papiam. 17. Gare; Comentarios a' la ley Julia y Papia,
—Saepe iustae ac necessariae causas non solum libro 1'.—HMuchas veces causas justas y necesarias
annum vel biennium, sed etiam triennium et qua- prolongan los csponsales no solamente un año, o
driennium, et ulterius trahunt sponsalia, veluti dos, sino también tres, y cuatro, y aún mas, por
valetudo sponsi sponsaeve, vel mortes parentum, ejemplo, una enfermedad del esposo, ¿) de la espo—
aut capitalia crimina7 aut longiores peregrinatio- sa, 6 el fallecimiento de los padres, o crimenes ca-
nes, quae ex necessitate fiunt. pitales, 6 viajes mas largos, que se hacen por ne-
cesidad.
18. Umenus libro VI. ad Edictum—In spon- 18. Unum-zo; (lamentariae al Edicto, libro VI.
salibus constituendis parvi refcrt, per se et coram, —En la constitucion de los esponsales poco impor-
nn per internuntium (4), vel per epistolam,. an ta. si esto se hizo personalmente y presentes las par-
per alium (5) hoc factum est, et fere plerumtiue tes, ó por medinnero, ¿ por carta, o por otro, y cas]
conditiones interpositis personis expediuntur. las más de las veces se conciertan las condiciones
mediando otras personas.
-————_
(_1) Vºl contraen—', ve] con contractis, omirelns Hal. _ (3) persona, Hal.
_ t.;— TauJ-xsegún anterior corrección del códice Ft.; fil-o- ($) nuntium, ”al.
in:… ¡.a-, segun la esu-itura originar, ¡tr. (5) al ud, Vaig.
115! moss'ro. meio xxxii: TÍTULO I!
TIT. II TÍTULO II
DE RITU NUPTIARUM DE LA RITUALIDAD DE LAS NUPCIAS
2. PAULUS libro XXXV. ad Edictum.— Nu- 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXXV.
ptiae consistere non possunt, nisi consentiant —Las nupcias no pueden subsistir si no consintie-
omnes, id est, qui coeunt, quorumque in potestate ran todos, esto es, los que se unen, y aquellos bajo
sunt. cuya potestad están.
3. IDEM libro I. ad Sabinum.—Si nepotem ex 3. EL MISMO; Comentarios a' Sabino, libro I.—
filio, et neptem ex altero filio in potestate habeam, Si yo tuviera bajo mi potestad un nieto habido de
nuptias inter eos me solo auctore contrahi posse, un hijo, y una nieta. habida de otro hijo, escribe
Pomponius scribit-, et verum est. Pomponio, que pueden contraerse nu cias entre
ellos con nii sola autoridad; y es verde .
4. Pour-onmia libro III. ad Sabinmn.— Mino- 4. Ponronro; Comentarios a' Sabino, libro III.-—
rem annis duodecim nuptam tunc legitimam uxo- La casada menor de doce años será. mujer legitima.
rem fore, quum apud virum explesset duodecim cuando haya cumplido los doce años en poder del
annos. varón.
5. IDEM libro IV. ad Sabinum.—Muliercm ah- 5. EL msnm; Comentarios a' Sabino, libro IV.
senti per literas eius, vel per nuntium posse nu- —Esta admitldo que nna mujer pueda. casarse con
bere placet, si in domum eius deduceretur; cum un ausente por carta de este. o por mensajero, si
vero, quae abesset, ex literis vel nuntio suo duci fuera llevada a la casa del mismo; pero que la que
a marito non posse, deductione enim opus esse in estuviese ausente uo puede ser tomada como mu-
mariti, non in uxoris domum, quasi in domicilium jer por carta, o por mensajero suyo, porel marido,
matrimonii. porque es menester que la conduccion sea á. la casa
del marido, no a la de la mujer, eomo al domicilio
del matrimonio.
7. PAUIUS libro singulari ad legem Falci- ? PAULO; Comentarios a' la ley Falcidia, libra
diam (Q)—ideoque potest fieri, ut in hoc casu ¡turco.—y por esto puede suceder, que en este caso
aliqua virgo et dotem, et de dote habeat actionem. tenga alguna virgen dote, y la acción de dote.
8. Ponromvs libro V. ,ad Sabinum." Liberti- 8. Ponroruo; (fomenta-riesci Sabino, libro V.—-
nus libertinam matre-m aut sororem uxorem duee- El libertino no puede tomar por mujer si la madre
re non potest, quia hoc ius moribus, non legibus o hermana, libertina, porque este derecho fue intro-
lutroductum est. ducido por la costum re, no por las leyes.
10. PAULUS libro XXXV. (5) ad Edictum.— 10. PAULO, Comentarios alEdicto,libro XXXV.
Si ita pater absit, ut ignoretur-, ubi sit, et an sit, —Si el padre estuviera ausente de modo que se ig-
quid faciendum est (6), merito dubitatur. Et si norase donde este, y si existe, con razón se duda
triennium et'lluxerit, postquam apertissimo fuerit qué se ha de hacer. Y si hubieren pasado tres años,
pater ignotus, ubi degit (7), et an superstes sit-, después qne completlsimamente se haya ignorado
nouprohibentnr liberi eius utriusque sexus ma- donde mora el padre, y si aún vive, no se les pro-
trimonium vel nuptias legitimas contrahere. hibe & sus hijos, de uno y otro sexo, contraer ma-
trimonio ó legitimas nupcias.
14. PAULUS libro XXXV. (2) ad Edictum.— 14. PAULO; Comentarios alEd-[cto,libro XXXV.
Adoptivus filius si emancipetur, eam, quae patris “El hijo adoptivo, si se emancipara, no puede to—
adoptivi uxor fuit, ducere non potest, quia nover- mar por mujer a la que fue mujer de su padre
cae locum habet. adoptivo, porque tiene la condición de madrastra.
g 1.—Item si quis lilium adoptaverit, uxor-cni ä J..—Asimismo, si alguno hubiere adoptado un
eiusdem, quae nurus loco est, ne quidem post hijo, no podra ciertamente después de la emanci-
emancipationem ñlii ducere poterit, quoniam ali- pación de su hijo casarse con la mujer del mismo,
quando nurus ei fuit. que está en lugar de nuera, porque fue en algún
tiempo uuera suya.
5 2.—Serviles quoque cognationes in hoc iure ä 2.—Tnmbien se han de tener en cuenta en es-
observantiae sunt; igitur suam matrem manumis- te derecho las cognaciones serviles; asl pues, cl
sus non ducet uxorem; tantundem iuris est et in manumitido no ternarii por mujer a su madre; y el
sorore, et sororis ñlia. Idem e contrario (líceudum mismo derecho rige también respecto it su herma-
est, ut pater liliam non possit ducere, si ex servi- na, y á '.a hija de su hermana. L—o mismo por el con-
tute manumissi sint, etsi (3) dubitetur, patrem trario se ha de decir para qne el padre no pueda
eum esse. Unde nec vnlgo quaesitam filiam pater casarse con la hija, si hubieran sido manumitidos
naturalis potest uxorem ducere, quoniam in con- de la servidumbre, aunque se dudo que él sea su
trahendis matrimoniis naturale ius et pudor inspi- padre. De aqnl que el padre natura] no puede to-
ciendus est, contra pudorem est autem, filiam uxo- mar por mujer á la hija habida del vulgo, porqne
rem suam (4) ducere. al contraerse los matrimonios se ha de atender al
derecho natural _v al pudor, y es contra el pudor
que tome por mujer a su hija.
_S; 3.—Idem tamen, quod in servilibus cognatio- ä 3. Pero lo mismo que se ha establecido enlas
nibus constitutnm est, etiam in servilibus affinita- coguaciones de los esclavos, se ha de observar tam-
tibus servandum est, veluti ut eam, quae in con— bien en las afinidades de los mismos, por ejemplo,
tubernio patris fuerit, quasi novercam non possim para que yo no pneda to mar por mujer, cual si fuere
ducere, et contra eam, quae in contubernio filii mi madrastra, && la que hubiere estado en contu-
fnerit, patrem (5) quasi nnrnm non ducere, aeque bernio con mi padre, y por el contrario, para que
m XVI., Hai.
t?i XV., Hal. I_I) filiam suam uxoren'. acerlmlmnmlr Hai,
(3) emi cx—et dubitetur (cn lago;- de si—etsii, Hal. [En peter, l'uig.
Tono ll—ls
114 mamma.—mano xxm: TÍTULO ¡¡
nec matrem eius, quam quis iu servitute uxorem el padre no teme por mujer, cual si fuese su nuera,
habuit, quasi socrum; quum enim cognatio servilis á la que hubiere estado en contuberuio con su lii-
Intelligitur, quare non et affinitas intelligatnr? jo, & igualmente, tampoco a la madre de la. que al-
Sed in re dubia. certius et modestius est, liuiusmo- guuo tuvo en servidumbre por mujer, cual si fuera.
di nuptiis abstinere. su suegra; porque, si se entiende que hay cogna-
ción entre los esciavos, ¿porqué no se entende-
rá que también hay afinidad? l'ero tratándose de
cosa dudosa es más acertado y prudente abstener-
se de semejantes nupcias-
g 4. —Nunc videamus, quomodo noverca, et pri- g 4. —Veamos ahora cómo se entienden las pula-
vigna, et socrus, et nurus intelligantur, ut scia- bras madrastra, liijastra, suegra y nuera, para que
mus, quas non liceat ducere. Quidam novercam sepamos eon cuaies no es licito casarse. Aigunos
per se patris uxorem, et purum filii uxorem, et entienden que por si es madrastra la mujer del pa-
privignam uxoris ex alio marito lilium intelligunt; dre, y nuera. la. mujer del hijo, ¿ hijastra la hija. de
sed quod ad lianc causam, verius est, nec avi uxo- la mujer, tenida de otro marido; pero en cuanto &
rem, nee proavi duci posse. Duas ergo vel plures esta causa, es más cierto que uo se puede tomar
novercas ducere non poterit; non mirum, nam et por mujer ni a la mujer del abuelo, ni a la del bis-
is, qui adoptivus est, nee naturalis patris, nec abuelo. Luego no podrá. uno casarse con dos ó más
adoptivi uxorem ducere potest; sed et si ilures madrastras; y no es extraño, porque también el
uxores peter (l) habuerit, unllum earum ucere que es adoptivo no puede tomar por mujer ei e la.
possum. Itaqne socrus appellatione non tantum de su padre natural, ni ¿. la. del adoptivo; pero si
uxoris meae mater, sed ct avia, et proavia intelli- mi padre hubiere tenido muchas mujeres, tampoco
gitur, ut nullam earum ducere possim. Nurus puedo casarme con ninguna de ellas. Asi pues, con
quoque appellatione non tantum filii uxor, sed et la denominación de suegra sc eutiende uo solamen-
nepotis et pronepotis continetur, licet quidam has te la madre de mi mujer, sino también la abuela. y
prouurus appellant (2). Privig'na quoque nou so- la bisabuela, de modo que no puedo casarme con
lum ea. mihi intelligitur, quae uxoris meae fiiia ninguna de ellas. Y también con la. denominación
est, sed et neptis et proneptis, ut nullam earum de nuera se comprende no solamente la mujer dei
ducere possim. Item eius matrem, quam sponsam liijo, sino también la. del nieto y la del biznieto,
habui, nou posse me uxorem ducere. Augustus aunque a estas las llamau algunos prouueras. Asi-
interpretatus est, fuisse enim cain socrum. mismo, cntiéndese por hijastra respecto de mi, no
solamente la que es hija de mi mujer, sino también
la uicta y la biznieta, de suerte que no puedo ea-
sarme con ninguna de ellas. Igualmente, Augusto
declaró, que no puede tomar por mujer a la madre
de la que tuve como esposa, porque ella habia sido
mi suegra.
15. PAPINIAKUS libro IV. Respmuorum.—Uxo- 15. PAPINIANO; Respuestas, libro IV.—¿<a eou-
rem quondain privigni coniungi matrimonio vitrici viene que la quo me mujer del liijastro se una eu
non oportet, nec in matrimonium convenire nover- matrimonio con el padrastro, ni que la madrastra
cam eius (3), qui privignae maritus fuit. contraiga matrimonio con el que fue marido de
la hijastra.
16. PAULUS libro XXX V. ad Edictum. A Ora- 16. PAULO; ComentariosalEdictoJibro XXXV.
tlone Divi Marci cavetur, ut, si Senatoris filia li- —Dispúnese en una Oración dei Divino Marco, que
bertino nupsisset, nec uuptiae essent; quam et si la hija de un Senador se hubiese casado con un
Senatusconsultum secutum est. libertino, no existan nupcias; cuya disposición mau-
tuvo también un Senadoeonsulto.
5 1.—Nepote uxorem ducente ct Íilins consenti- % 1.—Al tomar mujer el nieto debe consentir tam-
re debet, neptis vero si nubat, voluntas et aucto- bién el hijo, pero si se casara la nieta,, bastsran la
ritas avi sufficiet. voluntad y la autoridad del abuelo.
g 2.—Furor contrahi matrimonium non sinit, g 2. —La locura no deja que se contraiga matri-
quia consensu opus est; sed recte contractum uon monio, porque es necesario si consentimiento; pero
impedit. no im pide el debidamente contraído.
17. GAIUS libro XI. ad Edictum prouinciale.— 17. Gnm; Comentarios al Edicto provincial,
Per adoptionem quaesita fraternitas eousque im— libro XI.—La fraternidad adquirida por la adop-
pedit nuptias, donec manet adoptio; ideoque eam, ciön impide las nupcias mientras subsiste la adop—
quam pater meus adoptavit, et emaneipavit, pote- ción; y por lo tanto, podrá tomar por mujer 9. la quo
ro uxorem ducere, neque et si me emancipato mi pedi-..- adoptó. y emancipó. e igualmente, si ita-
illam in potestate (4) retinuerit, poterimus iungi biendo sido yo emancipado él la hubiere retenldo
matrimonio. en su potestad, podremos unirnos en matrimonio.
5 1. -Itaque volenti generum adoptare suade- & 1. — En su consecuencia, al que quiera adoptar
tur, ut liliam elnaacipet (i),; similiter suadetur ei, & su yci-no se le aconseja que eiuaneipe a su hija;
qui uurum velit adoptare, ut emancipet filium. ); del mismo modo, al que quiera adoptar a su nue-
ra se le aconseja que cmancipe & su liijo.
& 2.—-Amitam quoque et materteram, item ma- & .2.—Taurum! se nos prohibe tornar por mujer á.
girum quoque amitam et materteram magnam ia tia paterna y a in materna, asi como también &
prohibemur uxorem ducere, quamvis mag-na amita la hermana del abuelo 3- a in de la abuela, aunque
et matertera quarto gradu sint. Utique autem la hermana del abuelo y id de la abuela estén en
amitam (i) et amitam mag-nam prohibemur uxo- cuarto grado. Pero se nos prohibe ciertamente to-
rem ducere, etsi per adeptionem uobis coniunctae mar por mujer a in tia paterna, y a in hermana del
sint. abuelo, aunque estén iigados & nosci-roa por la
adopción.
18. IULIANUS libra XVI. Digestorum.— Nu- 18. JULIANO; Digesta, libro XVI.—No se juzgan
ptiae int-cr easdem personas nisi volentibus paren- legitimas las nupcias entre unus mismas personas,
tibus renovatae iustae non habentur. sino babiendo sido renovadas queriéndolo los padres.
19. MARCIANUS libro XVI. Institutionum.—Ca- 19. MARCIANO; Instituta, libro XVI.—Por el
pite trigesimoquinto lcgis Iuliae (2). qui liberos, capítulo trigesimo quinto de la ley Julia los quo
quos habent in potestate, iniuria probibuerint du- contra derecho hubieren prohibido que tomen mu-
cere uxores, vel nubere, vel qui dotem dare non jer, ó que se cesen, los descendientes que tienen
volunt, cx Constitutione Divornm Severi et Anto- en su potestad, o ios que uo quieren darles dote,
nini per Proconsuies Praesidesq'uc provinciarum son obligados cn virtud dc Constitución de los Dl-
coguntur in matrimonium collocare, et dotare; vinos Se-ero y Antonino por los Procönsuies y ios
prohibere autem videtur-, et qui conditionem non Presidentes de las provincias a colocarlos en ma-
quaerit. trimonio, y a dotarlos; pero se considera que pro-
hibe también el que no busca proporción.
20. PAULUS Líbro singulari ad Orationem Diui 20. PAULO; Comentarios-(¿ La Oración del Di-
Severi et Commodi.——Sciendum est, ad officium vino Severo y de commodo, libro único.—Sc ba de
curatoris (non) pertinere, nubat pupilla, an non, saber, que no corresponde al cal-go del curador,
quia officium eius in administratione negotiorum que se case, ó no, la pupiia, porque su cargo con—
constat; et ita Severus et Antoninus rescripserunt siste en la administración de los negocios; y asl lo
in haec verba: «Ad officium curatoris administra- respondieron por rescripto Severo y Antonino eu
tlo (3) pupillae pertinet, nubere autem pupilla suo cstos terminos: «Corresponde al cargo de curador
arbitrio potest». la administración de los bienes de ia pupila, pero
puede ia pupila casarsc a su arbitrio».
21. TERENTIUS CLEMENS libro III. ad legem 21. TEnnncro CLEMENTE; Comentarios d la ley
Iuliam et Papiam.— Non cogitur filiusfamilias Jutia y Papia, libro III.—No se obliga al hijo de
uxorem ducere. familia a tomar mujer.
22. CELSUS libro XV. Digéstormn.—S—i patre 22. CELSO; Digesto, libro XV. - Si obiigdndolc
cogente ducit uxorem, quam non duceret, si sni su padre tomó uno por mujer a la. qne no tomario,
arbitrii esset, contraxit tamen matrimonium, quod si hubiese estado en su arbitrio, contrajo, sin em-
inter invitos non contrahitur, maluisse hoe vi- bargo, matrimonio, que no se contrae entre los que
detur. no quieren, pues se considera que lo prefirió.
28. IDEM libro XXX. Digestm'mn. — Lege Pa- 23. EL MISMO; Digesto, Líbro XXX.—Dispone-
pia cavetur, omnibus ingenuis praeter Senatores se en la. ley Papia, que a todos los ingenuos, ex-
eorumque liberos libertinam uxorem habere li- cepto a los Senadores y a sus hijos, les es licito to-
cere. mar por mujer una libertina.
24. Monnsrmus libro I. Regularium—In libc- 24. Mor—marmo; Reglas, Libro I.—En el consor-
rae mulieris consuetudine non concubinatus, sed cio con una. mujer libre no se ha de entender que
nuptiae intelligendae sunt, si non corpore quae- hay concubinam, sino nupcias, si no hubiere hecho
stnm fecerit. comercio con su cuerpo,
25. IDEM libro II. Regularium—Filius einan- 25. EL MISMO; Reglas, libro II. - El hijo eman-
cipatus etiam sine consensu patris uxorem ducere cipado puede tomar mujer aún sin el consentimien-
potest, et susceptus tilius ei heres erit. te de su padre, y tendrá por heredero el hijo que
hubiere tenido.
26. IDEM libro V, Rea-pomorum respondit. (4) 26. EL MISMO respondió; Respuestas, libro V.
—Reas adulterii factas nec ante damnationem vi- ——No se puede tomar por mujer & las que se hicie-
rente (5) marito uxores duci posse. ron reos de adulterio, ni adu antes de la condena,
viviendo el marido.
27: Uni-unus libra III. ad legem. Iuliam et 27. ULPIANO; Comentarios a' la Ley Julia y Pa-
Papzam.—Si quis in Senator-io ordine agens liber— pia, Líbro III.—Si perteneciendo alguno al órden
tinam habuerit uxorem, quamvis interim uxor Senatorial hubiere tenido por mujer una libertina,
non sit, attamen in ea conditione est, ut, si amise- aunque mientras tanto no sea su mujer, sm em-
nt dignitatem, uxor esse incipiat. bargo, se haila en el caso de que, si ei hubiere per-
dido la.dignidad, comience ella & ser su mujer.
(i) mater-tyrum magnam (en lugar de aii-itam). Vulg-
“((¿) libro XVI. lnstntutionum cap. 53. lcgis iulium—Q"— (4) respondit, omilela Hal. _ _
(5) T…!“ se dn corrección-del códice Ft.,- vndeme, ¿a es-
(1h rerum, inserta Hal. critura origina , Br.
116 DlGESTO.*—LIBRO- XXIII: TÍTULO II
28. MARCIANUS libro X. In-;titntionum.—Invi- 28. Mnncmno; Instituta, libra X.—El patrono
t-atu libertam uxorem ducere patronus non potest, no puede tomar por mujer a su libert-a. eontra la
voluntad de la misma,
29. Uræmuus libro III. ad legem Iuliam et 29. ULPIANO; Comentarios d la ley Julia y Pa-
Papiam.—quod et Ateius Capito Consulatu suo (1) pia, libro III.—lo que se dice que también lo de-
fertur decrevisse; hoc tamen ita observandum est, creto Ateyo Capitoli en su Consulado; pero esto se
nisi patronus ideo eam manumisit, ut uxorem eain ha de observar asi, si el patrono no la. numumitio
ducat. precisamente para tomarla por mujer.
30. GAIUS libro II. (º) ad legem Iuliam et Pa- 80. GI.-tro; Comontariosá la ley Julia y Papia,
piam—Simulatae nuptiae nullius momenti sunt. libro II.—Les nupcias simuladas no son de ningún
valor.
81. Uni-unus libro VI. (3) ad legem Iuliam et 31 ULPIANO; Comentarios o' la ley Julia y Pa-
Papiam. - Si Senator-i indulgentia Principis fuerit pia, libro VI.—Si ¿ un Senador se le hubiere per-
permissum libertinam instam uxorem habere, po- mitido por indulgencia del Prlncipe tener como le-
test insta uxor esse. gitima mujer á. una libertina, puede ser mujer lc-
g'ltitna.
32. MARCELLUS libro I. ad legem Iuliam et 82. Murenae; Comentarios á la ley Jutia y
Papiam—Sciendum est, libertinum, qui se inge- Papia, libro L—Se ha de saber, que el libertino
nuo dedit arrogandum, quamvis in eius familia que se dió el un ingenuo para. ser adrogatio, aun-
in enui iura sit consecutus, ut libertinum tamen que en la familia de este haya conseguido los de-
a. enatoriis nuptiis repellendum esse. rechos de ingenuo, ha de ser, sin embargo, repeli-
do, como libertino, de las nupcias con la. hijs. de
nn Senador.
33. IDEM libro III. ad lega-m Iuliam et Papiam. 33. EL meno; Comentarios ci la ley Julia ;; Pa-
—Plerique opinantur, quum eadem mulier ad eun- pia, libro III.—Opinan los miis, que cuando la.
dem virum revertatur, id matrimonium idem esse-, misma mujer vuelve al mismo marido, es este el
quibus assentior, si non multo tenrpore interposito mismo matrimonio; y asiento a la. opinion de ellos,
reconciliati fuerint, nec inter moras aut illa alii si se hubieren reconciliado no habiendo mediado
nupserit, aut hic aliam duxerit, maxime si nec de- mucho tiempo, y si ea cl intermedio o ella no se
tem vir reddiderit. hubiere casado con otro, 6 el no hubiere tomado a
otra. mujer, y mucho más si tampoco el merida liu-
biere devue-lto la dote.
34. PAPINIANUS libro IV. Responsorum-.— Ge- 34. PAPINIANO', Respuestas:, libra IV.—Es de
nerali mandato quaerendi mariti iiliaefamilias non razón, que ne se contraen nupcias por el mandato
fieri nuptias rationis esl; itaqne personam eius general de buscar marido a una. hijs. de familia; y
patri demonstrari, qui matrimonio consenserit, ut asi, para. que se contraigan nupcias, es necesario"
nuptiae contrahantur, necesse est. que se muestre al padre la. persona del que hubie-
re consentido en el matrimonio.
5 1.—Ream adulterii, quam vir iure mariti po— & 1.—-No se prohibe que el varón, que la. "recia,-
stularit, non prohibetur post abolitionem uxorem me per derecho de marido, tome nuevamente por
denuo ducere; sed et si non iure mariti ream po- mujer, después de la abolición, a la. reo de adul-
stulavit, iure contractum matrimonium videbitur. terio; pero también si la reclamo no por derecho
de marido, se considerat-ä. contraído en derecho el
matrimonio.
.ä 2.—Inter privignos contrahi nuptiae possunt, & 2.—-Pueden contraerse nupcias entre los hijas-
etsi fratrem communem ex novo parentum matri- tros, aunque tengan un hermano común habido del
monio susceptum habeant. nuevo matrimonio de sus padres.
ä il.—Filiam Senatoris nuptias libertini secutum ä 3 —La degradación del padre no hara que la.
patris casus uon faciat (4) uxorem; nani quaesita hija de un Senador, que contrajo nupcias con un
dignitas liberis propter crimen patris aut'erenda libertino, sea mujer de este; porque por causa de
(non) est. delito del padre no se lia de quitar á. los hijos la
dignidad adquirida.
85. Inen lib-ro VI. Rexpo-nsm-um.—-Filiust'ami- añ…-EL meno; Respuestas, libro VI.—El hijo de
lias miles matrimonium sine patris voluntate non familia, militar, no contrae matrimonio sin la. vo-
contrahit. luntad de su padre.
36. PAULUS libro V. Quaestionum. — Tutor, 36. PAULO; Cuestiones, libro D'.—El tutor, o el
vel curator (5) adultam uxorem ducere non po- curador, no puede tomar por mujer á. su pupila.
test, nisi a patre desponsa destinatave testamento- adulta., si esta no hubiere ido ti las nupcias prome-
ve nominata conditione nuptiis secuta fuerit. tida () destinada per el padre, ó designada. en el
testamento con esta. condición.
——_._
37. IDEM libro VII. Responsormn.— Libertum 37. EL MISMO; Respuestas, libro VII.—Conviene
curatoris puellae prohiberi oportet uxorem ean— Hue se prohíba, que el liberto del curador de una.
dem ducere. oncella ln tome :) esta como mujer.
38. ¡Dm! libro II. Sentcnt-íarmn.—Si quis ofñ- 38. EL MISMO", Sentencias, libro ILfSi alguno
cinm in aliqua provincia administat, inde oriun- desempeña un cargo en alguna provincia, no pue-
dam, vel ibi domicilium habentem uxorem ducere de tomar por mujer a in que es oriunda de ella, 6
non potest, quamvis sponsarc non prohibeatur; ita tiene en ella su domiCilio, aunque uo se le prohiba
scilicet, ut, si post ofticium depositum noluerit cont-raer esponsales: esto, por supuesto, de modo
mulier nuptias contrahere, liccat ei hoc facere que si después de dejado el cargo no quisiere la.
arrhis tantummodo redditis, quas acceperat. mujer contraer las nupcias, le sea licito hacerlo,
solamente con haber devuelto las arras que habia
recibido.
5 1.—Veterem sponsam in provincia, quam (1) % 1.—Puede uno tomar por mujer, en la provin-
quis administrat, uxorem ducere potest, et "dos cia quc administra, ¡¡ una antigua esposa, y _no se
data non lit caduca. hace caduca la dote entregada.
& 2.—Qui in provincia aliquid administrat, in en & 2.-Al que cn unu provincia ejerce alguna
provincia filias suas in nmtrimoninm collocare, et administración, no se le prohibe que coloque en
dotem“ constitucre non prohibetur. matrimonio en aquella. provincia a sus hijas,_v que
les constituya dote.
89. IDEM (2) libro VI. ad Plautimn.—Sororis 89. EL MISMO; Comentarios ¿ Plaé'cio, libro VI.
proneptem non possum ducere uxorem, quoniam —No puedo tornar por mujer a la bizníeta de mi
parentis loco ei sum. hermana, porque estoy para ella en lugar de as-
cendiente.
& 1 —Si quis ex his, qnas (3) moribus prohibe- ä 1.—'Si alguno hubiere tomado mujer entre las
mnr uxores ducere, duxerit, incestum dicitur com- que por lns costumbres nos está. prohibido tomarla,
mittere. se dice que comete incesto.
40. Ponromns libro IV. (4) ex Placidia-Ari- 40. Pouromo; Doctrina de Plancio, libro IV.
sto respondit, privignae filiam non magis uxorem —Respondió Ariston, que no puede tomarse por
duci posse, quam ipsam privignam. mujer a la hija de la hijastra, ne de otra suerte
que ni_á. la misma hijastra.
41. MARCELLUS libra XXVI. Digas-toman. — 41. MARCELO; Digesta, libro XX VI.—Se entien-
Probrum intelligitur etiam in his mulieribus esse, de que hay deshonra también en aquellas mujeres
quae turpiter viverent, vulgoque quaestum face- que viviesen torpemente, y con todos hicieran ga.-
rent, etiamsi non palam. nancia, aunque no públicamente.
& 1.——Et siqua se in concubinatu (5) alterius, 5 1.—Y si alguna se hubiese entregado en con-
quam patroni tradidisset, matrisfamiliae honesta- cubinat-o de otro, que de su patrono, digo que no
tem non habuisse eam (G) dico. tuvo ella la honestidad de madre de familia.
42. Monnsrmus libro singulari de Ritu mt- 42. MODESTINO; De ta Ritualidad de las nup-
ptiarum.—Semper in coniunctionibus non solum cias, libro único.—En ias uniones sc lia de consi-
quid liceat, considerandum est, sed ct quid hone- derar siempre no solo lo que sea licito, sino tam-
stum sit. bien lo ue sea honesto.
g 1.—Si Senatoris tilia, neptis, proneptis liberti- 5 1.—qSi la hija, la nieta, () la biznieta de uu Se-
ne vel qui artem ludicram exercuit, cuiusve pater nador se hubiere casado con un libertino, o con
materve id fecerit, nupserit, nuptiae non erunt. quien ejecuto juegos públicos, o con aquei cuyo
padre o cuya madre hubiere hecho esto, no habrá
nupcias.
43. ULPIANUS libro I. (7) ml legem Iuliam et 43. ULPmNo; Comentarios d la ley Jul-¿'a y Pa-
Papiam,—Palam quaestum facere dicemus non pia, libro I.—Dire.mos que públicamente hace a-
tantum cum, quae in lupanario se. prostituit, ve- nuncia no solamente la que se prostituye en uu u-
rum etiam si qua, ut assolet, in taberna cauponia, pauar, sino también Ia qne, como suele suceder,
vel qua alia pudori suo non parcit. no respete su pudor en ia taberna de un hostelero,
() en alguna otra parte.
5 l.—-Palam» autem sic accipimus, passim, hoc % L—aPúblícamente» lo eutendemos de este mo-
est sine delectu (8); non si qua adulteris vel stu- do, indistintamente, esto es, sin elección; no si al-
pratoribus se committit, sed quae vicem prostitu- g'una se entrega. a adulteros ó a. estupradores, sino
tae sustinet. la que hace las veces de prostituta.
& 2.—Item, quod cum uno et altero (9) pecunia 5 2.—Asimismo, porque una por dinero recibido
accepta commiscuit, non videtur palam corpore se entendió con uno y con otro, no se considera que
quaestum facere. hace públicamente ganancia con su cuerpo.
& 3.——Octavenus tamen rectissime ait, etiam 5 3.—Pero con muchisima razón dice Octaveno,
(l') ¡!er. Vela.,- qua, el códice PI. (6) Según reciente corrección del códice FI,: eam, umilem.
12) Tour ; Paulus, el códice ¡"J.. ¡ir. Tal/.r. según la. escritura original, Br.
(3) lcFilma rr], inserta in l'utg. 17) ll ., Hat. .
tt) li .,Hal. (b') Mat.; dllectn, Tour.
15) concubinatum, Hal, (ii) se, inserta Hai.
118 INGENIO.—LIBRO XXIII: TÍTULO II
eam, quae sine quaestu palam se prostituerit, de- que también la que públicamente se hubiere pros-
buisse his conuumcrari. tituido sin ganancia debio contarse entre estas.
& 4.—Nou solum autem ea. quae facit, verum 5 4. - Pero es tachada por la ley no solamente la
ea quoque, quae fecit, et si facere desiit, lege uo- que hace esta vida, sino también la que la hizo,
tatur; neque enim aboletur turpitudo, quae postea. aunque haya dejado de hacerla; porque no se bo-
intermissa. est. rra la torpeza que después se interrumpió.
s E).—Non est ignoscendum cl, quae obtentu E).—No se ha de perdonar a la quo se pretexto
paupertatis turpissimam vitam egit. de pobreza llevó una vida muy torpe.
g 6.—-Lenocinium facere non minus est, quam g (i.—Hacer lenocinio no es menos que realizar
corpore quaestum exercere. ganancia cou su cuerpo.
g "i.—Leuss autem eas dlcimus, quae mulieres 13“ 'La-Pero llamamos aieahuetns & las que pros-
quaestuarias prostltuuut. tituycn a las mujeres de partido.
& 8.—Lenam accipiemus et eum, quae alterius 5 B.—Entenderemos también per aleahueta la
nomine hoc vitae genus exercet. que en nombre de otro ejerce este genero de vida.
% 9.-—Si qua cauponam exercens in ea corpora & i).—Si teniendo alguna una. hosteria tuviera
quaestuaria habeat, ut multae assolent sub prae- en ella mujeres de partido, como muchas suelen te-
textu instrumenti cauponii prostitutas mulieres ner mujeres prostitutas so pretexto del servicio de
habere, dicendum, hanc quoque lenae appellatione la hostel—ia, se ha de decir, que también esta se ha-
contineri. lla comprendida en la denominación de alcahueta.
5 10.—Senatus censuit, non conveniens esse ulli ä lo.—Determine el Senado, que no era. conve-
Senatori, uxorem ducere aut retincre damnatam nlente á. ningún Senador tomar por mujer, 6 rete-
publico iudicio; quo iudicio cuilibet ex populo ex- uer, a la condenada en público julcio; cuya acción
periri licet, nisl sicui lege aliqua accusandi publi- a cualquier individuo del pueblo es lícito ejercitar-
co iudicio non est potestas. la, :; no ser que alguno no tenga en virtud de aigu-
na ley facultad para acusar en juicio público.
g, II.—Si qua calumniae iudicio damnata sit ex 5 11.—Si alguna hubiera sido condenada en jui—
causa publici iudicii, et quae praevaricationis da- cio de calumnia por causa de un juicio público, y
mnata. est, publico iudicio damnata. esse non vi- la que fue condenada en el de prevaricación, uo se
detur. considera que fue condenada en juicio público.
& 12.—Quae in adulterio deprehensa est, quasi & 12.—La que ha. sido hallada en adulterio,'es
publico iudicio damnata est; proinde si adulterii condenada como en juicio público; por Io cuai, si se
condemnato. esse proponatur, non tantum qnia dijera que fue condenada por adulterio, estara ta—
deprehensa est, erit notata, sed quia" et ublico iu- chada uo solamente porque fue hallada en él, sino
dieie damnata est. Quodsi non sit depre eusa, (la.- también porque fue condenada en juicio público.
mnata autem, idcirco notetur, quia publico íudicio Pero si no fue hallada, sino condenada, tendrá, uo-
damnata est; at si deprehensa quidem sit, damnata ta solo perque fue condenada eu juicio publico;
autem non sit, notata erit. Ego puto, etsi absoluta mus si ciertamente hubiera sido hallada, pero no
sit post deprehensiouem, adhuc tamen notam illi hubiera sido condenada, tendrá. nota. Yo creo, que
obesse debere, quia verum est, eani in adulterio aunque haya sido absueita después de haber sido
deprehensam. quia factum lex, non sententiam Soi-prendida, debe, sin embargo, perjudicar-le toda-
notaverit. vía la nota, porque es verdad que fue sorprendida
en adulterio, :; perque la ley impuso la nota al he-
cho, no á. la sentencia.
; 13.—Non adiicitur hic', ut in lege Iulia de & IS.-No se añade aqui, como en la ley Julia
adulteriis, a quo, vel ubi deprehensa sit (i); proin- sobre los adulterios, por quién, 6 donde haya sido
dc sive maritus, sive quis alius deprehendissc pro- sorprendida; por lo tanto, ya si se dijera que el ma-
ponatur, videtur notata; sed et si non in domo rido. ya. que otro cualquiera la sorprendió, se con-
mariti vel pati-ls sui deprehensa sit, erit notata. sidera. tachada; pero también estará, tachada con-
secundum verba legis. forme a las palabras de la ley, si no hubiera sido
sorprendida en la casa de su marido ó de su padre.
44.. PAULUS libro I. ad legem Iuliam et Pa- 44. PAULO; Comentarios ¿ la ley Julia y Pa-
piam,—Lege lulia ita. cavetur: QUI Suum-on EST, pia, libro I «Disponese en la ley Julia de este me—
QUIVE rimus, nnrosvn nx rmo, Pnoxnrosvs nx do: «Ninguno que es Senador, ó el que es o fue—
FILIO NATO (2) CUIUS EORUM EST, Barr, un qvis »re su hijo, ¿ nieto habido de un hijo, () biznieto
nom… spor—¡san exosam-vs seruus nono MALO HA- »habido de un hijo nacido de cualquiera de ellos,
BETO LIBERTINAM, AUT EAH, QUAE IPSA, CUIUSVE atenga a sabiendas con dolo malo por esposaö miljer
urna uarnavn narnia numerum Meir, menum auna libertina, ó a la que ella misn1a,ó su padre o
unvn Sanaroms rmu, serrlsve nx FILIO, ruo- »madre, representa, ¿ hubiere representado, enlas
Nsr'rlsvn ux NEPOTI-1 (.'-5) FILIO NATO, NATA, murm- »diversiones publicas; ni la hija de un Senador, ¡: la
TINO mvn, qm ¡rss cumsvn PATER MATERVE An- »nieta nacida de un hijo, ó la biznieta habida de
TEM LUDICRAM rAcrr, secnm-r (4), SPONSA nur-TA- run nieto nacido de un hijo, se considere despo-
vm seruus DOLO MALO ¡ss-ro; NEVE QUIS nenen usada 6 casada ¿ sabieudas _v con dolo malo con
nono MALO seruus sroxssn exosnuvs EAM HA- »un libertino, ó con el que el mismo, 6 su padre
nn'ro. »o madre, representa, () hubiere representado en
»las diversiones publicas-, y ninguno de estos la
rtenga cou dolo malo y s sabiendas por esposa o
¡»por mujer».
45. ULPIANUS libro III. ad legem Iuliam et 45. ULPJANO; Comentarios ti la ley Juliay Pa-
Papiam.——-In eo iure, quod dicit: ¡erro PATRONO pia,, libro III.—En ln prescripción de derecho que
mesura], QUAE EI muera ns'r, ALII sununs nos dice: «Contra la voluntad de su patrono no pueda.
rossa, «patronum» accipimus, ut Rescripto Impe- la liberta, que se caso con el, casarse con otro»,
ratoris nostri, et Divi (2) patris eius continetur, et entendemos por «patrono», como se contiene en el
eum, qui hac lege emit, ut manumittat, quia ma- rescripto de nuestro Emperador, y de su Divino
numissa libert-a emtoris habetur. padre, también el que la compró con la. condición de
mannmitirla, porque la manumitida es consideratis.
liberta del comprador.
% l.—Qui autem iuravit se patronum, hoc idem 5 1.—-Mas el que juró que el era patrono no ten-
non habebit. dra este mismo derecho.
& ?.——Ne is quidem debet habere, qui non suis % 2.—Ni ciertamente debe tenerlo el que no la
numis comparavit. compró con dinero suyo.
% ¡].—Plane si üliusfamilias miles esse propona- 5 ¿%.—A la verdad, si se dijera que nu hijo de fa-
tur, non dubitamus, si castrensis peculii ancillam milia es militar, no dudamos que le compete este
manumiserit, competere ei hoc ius; est enim patro- derecho, si hubiere manumitido una esclava de su
nus secundum Constitutiones; nec patri eius hoc peculio castrense; perque es patrono según las
ius competit. Constituciones; y no le compete este derecho a su
padre.
& 4.—Hoc caput ad nuptam tantum libertam €; 4.—Este capitulo se refiere sólamente á ln li-
pertinet, nds-pensum nou pertinet; et ideo invito berta casada, y no es aplicable e la esposa; y por
patrono nuntium sponsa liberta si miserit, cum esto, contra. la. voluntad de su patrono, tiene dere-
alio connubium habet. cho á casarse eon otro la esposa liberta, si a aquel
le hubiere enviado mensajero.
% 5.—Deinde ait lex: «invito patrono»; invitum & 5.—Despues dice la ley: «contra in. voluntad del
accipere debemus eum, qui non consentit ad di- atrono»; y debemos entender que es contra la vo-
vortium; idcirco nec a furioso divertendo solvit se nntnd de aquel, que no consiente en el divorcio;
huius legis necessitate, nec si ab ignorante divor- por lo cual, ni divorciandose de unioco, nisi se di-
terit; rectius enim hic invitus dicitur, quam qui vorciare del que lo ignurnse, se exime de la obliga-
dissensit. ción de esta ley; porque con mas propiedad se dice
contra su voluntati, de este, que de] quo disintiö.
& 6.——Si ab hostibus patronus captus esse propo- % (S.—Si se dijera qne el patrono fue cogido por
natur, vereor, ne possit ista connubium habere los enemigos, temo que no pueda tener esta derecho
nubendo, quemadmodum haberet, si mortuus de matrimonio al casarse, como lo tendi-ia, si él hn-
esset; et qui Iuliani sententiam probant, dice- biese muerto; y los que aprueban la. opinión de Ju-
___-_.—
(l) Tum-.; connumerantur, m' códice Fl. (2) Severi, inserta Hal.
120 manera.—Lleno mun: TÍTULO II
rent (1), non habituram connubium; putat enim liane dirían, que ella uo ha. de tener el derecho de
Iulianus, dnrare eius libertate matrimonium etiam matrimonio; porque opina. Juliano, qne subsiste el
in captivitate propter patroni reverentiam. Certe, matrimonio de esta liberta aún durante la cauti—
si in aliam servitutem patronus sit deductus, pro- vidad por razón de reverencia al patrono. Pero, ú.
culdubio dissolutum esset matrimonium. laverdad, si el patrono hubiera sido reducido a
otra servidumbre, sin duda alguna se habría di-
suelto el matrimonio.
43. GAIUS libro VIII. (2) ad tegam Iuliam, et 46. GAroz Comentarios- a" ta ley Jutia y Pa-
Papiam. -Illud dubitationis est, an et qui com— pia,libro VIII.—Hay esta duda, ¿será. acaso ad-
munem libertam uxorem duxerit, ad hoc ius ad- mitido i'm este derecho también el que hubiere to—
mittatur? Iavoleuus negavit, quia non proprie vi- mado por mujer una liberta de él y de otro? Javo-
detur eius liberta, quae etiam ulterius sit. Aliis leno dijo que no, porque no se considera propia-
cont-ra visum est, quia. libertam eius esse ueg'al'i mente liherta suya la que también lo sea de otro.
non potest, licet alterius quoque sit liberta; quam A otros les pareció lo contrario, porque no puede
sententiam plerique recte probaverunt. negarse que sea liberta suyo, aurique también sea
liberta. de otro; cuya opinión con razón aprobaron
los mas-
47. PAULUS libro II. ad legem Iuliam ct Pa— 47. PAULO; Comentario.-:d ta ley Jutia: y Pa-
piam.—Seuatoris tilia, quae corpore quaestum vel pia, libro II.—La hija. de un Senador, que hubie-
artem ludicram fecerit, aut indicio publico damna.- re hecho ganancia con su cuerpo, ¿) representado
ta fuerit, impune libertino nubit; nec enim honos en las diversiones públicas, o que hubiere sido cou-
ei servatur, quae se in tantum foedus (3) de- denada enjuieio público, se casa impunemente con
duxit. un libertino; perque ne se le conserva el honor a.
la que se rebajó á. tanta torpeza.
48. Termin-ws CLEMENS libro VIII. ad legem 48. TERESGIO Cm—nmxrn; Comentarios a' ta ley
Iuliam et Papiam..—I-'ilio patroni in libertam pa— Jutia y Papia, libro VIII.—Por disposición de la
ternam eandemque uxorem idem iuris, quod ipsi ley, al 11le del patrono se le aplica respecto a la li—
patrono daretur, ex sententia legis accommoda- libcrta y mujer de au padre el mismo derecho que
tur. Idemque dicendum erit, et si alterius patroni se le daria al propio patrono. Y lo mismo se habra
filius vivo altero libertam eorum uxorem duxerit. de decir, si el hijo de un patrono, viviendo el otro,
hubiere tomado por mujer a la liberta de ellos.
5 1. —Si ignominiosam libertam suam patronus g 1.-—-Si el patrono hubiere tomado por mujer ¿.
uxorem duxerit, placet., quia contra legem maritus una liberta. suyo. ignominiosa, está. establecido,
sit, uon habere eum lioc legis benelleium. porque se caso contra la ley, que no tiene el este
beneficio de lo ley.
& 2.—Si uni ex filiis assignatum alter uxorem 5 2. —Si ¡i la liberta asignada &. uno de los hijos
duxerit, non idem ins, quod in (4) patrono, tri- la. hubiere tomado otro por mujer, no se le ha de
buendum; nihil enim iuris liabebit, quia Senatus atribuir el mismo derecho que al patrono; pues no
omne ius libertorum essig-natorum ad eum trans- tendrduingún derecho, porque el Senado transn-
tulit, cui id pater tribuit. rio todo el derecho de los libertos asignados á. uque!
a quien su padre se lo concedió.
49. MARCELLUS (5) libro I. ad legem Iuliam et 4D. MAncsm; Comentarios ¿ laley Jutia y Pa-
Papiam.—Observandum est, ut inferioris gradus pia, libro I. —Se ha de observar, que los hombres
homines ducant uxores eas, quas hi, qui altioris de inferior categoría pueden casarse con aquellas
dignitatis sullt, ducere legibus propter dignitatem que á. los que son de más elevada dignidad se les
prohibentur; ut contra antecedentis gradus homi— prohibe por las leyes tomarlas por mujer-por razón
nes non possunt eas (lucere, quas his, qui inferio— de su dignidad; mas por el contrario, los hombres
rls dignitatis sunt, ducere non licet. de categoria superior no pueden casarse con aque-
llas que ¡1 los que son de inferior dignidad no les
es licito tomarlas por mujer.
50. IDEM libro III. ad legem Italiam, et Pa- 50. EL MISMO; Comentarios (¡ ta ley Jutia y
piam.—Proxime constitutum dicitur, ut, quum Papia, libro III.—Dícese que hace poco se esta.—
quis libertam suam duxerit uxorem, quam ex bleció, que cuando uno hubiere tomado por mujer
fideicommissi eausa manumiserit, liceat libertae una liberta suya, a la. que hubiere manumitido por
invito eo nuptias contrahere; puto, quia non erat causa de fideicomiso, le es lícito ¿ la liberta con-
ferendus is, qui ex necessitate manumissit, non tra er nupcias contra la voluntad de el; opino, qne
suo arbitrio; magis enim debitum libertatem prae- porque no debía ser atendido el que la manumitió
stitit, quam ullum benelleium in mulierem con— por necesidad, ne per su voluntad; perque más bie-u
tulit. dió la libertad debida, que no concedió el benefi-
cio alguno a la mujer.
51. LlClNlUS (6) Rurixus lib-ro I. Bogota)-¿mi.. 51. chmro RUFINO; Reglas, tibro I.—La escla—
—Matrimonii causa ancilla manumissa a nullo alio va. manumitida por causa de matrimonio no puede
uxor duci potest, quam a quo manumissa. est, nisi ser tomada por mujer por otro ninguno, siue per el
patronus matrimonio eius renuntiaverit. que fue manumitida, :i no ser que'el patrono hubie-
re renunciado al matrimonio con elia.
€; 1.—Si autem iiliusfamiliss matrimonii causa % 1.—Mas si per causa de matrimonio hubiere un
iussu patris ancillam manumiserit, Iulianus putat, hijo de familia manumitido una esclava por man-
perinde earn haberi, atque si a patre eins manu- dato del padre, opina Juliano, que ella ha de ser
missa esset; et ide-o potest earn uxorem ducere. considerada io mismo que si hubiese sido mannmi-
tida por el padre de él, y que por esto puede to-
marla por mujer.
52. PAULUS libro VI. ad Sabinum.—Incestae 52. PAULO; Comenta-rios a' Sabino, libro VI.-.
nuptiae neque dotem habent, ct ideo omne, quod Las nupcias incestuosus no tienen dot-e, y por esto
perceptnm est, licet f'ructuum nomine, auferetur-. se quita todo te quo se percibió, aun por razón de
frutos.
53. GAIUS libro XI. ad Edictum provinciale. 53. Garo; Comentar-¿os at Edicto provincial,
—Nuptiae consistere non possunt inter eas perso- libro XI.—No pueden existir nupcias entre las per-
nas, quae in numero parentum liberorumve sunt, sonas que esten en el número de los ascendientes,
sive proximi, sive ulterioris gradus sint, usque ad ó de los descendientes, ya sean de grado próximo,
infinitum. ya de remoto, hasta lo infinito.
54. Scnnvom libro I. Regula-rmn.—- Et nihil 54. ScuvonA; Reglas, libro I. Y nada impor-
interest, ex iustisnuptiis cognatio descendat, an ta, qne la cognacion provenga, ó no, de legítimas
vero non; nam et vulgo quaesitam sororem qnis ve- nupcias; porque también le está vedado a uno to-
tatur uxorem ducere. mar por mujer a la hermana nacida del vulgo.
55. Gaws libro XI. ad Edictum provinciale. 55. GAro; Comentarios al Edicto provincial,
—Qniu etiam nefas existimatur, enm quoque uno— libro XI.—Porque también se considera. illcito to—
rem ducere, quae per adoptionem filia neptisve mar asimismo por mujer a la que per adopción hu-
e55e coeperit, in tantum, ut, etsi per emancipatio- biere comenzado aser hija ¿ nieta, de tal modo, que
nem adoptio dissolnta sit, idem iuris maneat. subsiste el mismo derecho, aunque por la emanci-
pación se haya disuelto la adopción.
% 1.—Patris adoptivi mei matrem, aut materte- g 1.——No puedo tomar por mujer á la madre de
ram, aut neptem ex filio uxorem ducere non pos— mi padre adoptivo, () á la tia materna, o in. la nieta.
sum, scilicet si in familia eius sim; alioquin si habida. de su hijo, por supuesto, si yo estuviera en
emancipatus fuero ab eo, sine dubio nihil impedit su familia; de otro modo, si yo hubiere sido eman-
nuptias, scilicet quia post emancipationem extra- cipado por el, sin duda que nada impide las nup-
neus iutelligor. cias, a. saber, porque después de la emancipación
soy tenido por extraño.
56. ULI'IANUS libro III. (1) Disputatiommu— 56. ULPIANO; Disputas, libro III.—Aunque al-
Etiamsi concubinam quis habuerit sororis filiam, guno hubiere tenido por concubina & la hija de su
licet libertinum, incestum committitur. hermana, aún cuando libertina, se comete incesto.
57. MARCIANUS libro II. Institutionum.— Qui 57. MARCIANO', Instituto, libro II. — A1 que des-
in provincia officium aliquod (2) gerit, prohibetur empeña algún cargo en una provincia, también se
etiam consentire iilio suo uxorem ducenti. le prohíbe que de su consentimiento & su hijo para
que tome mujer.
% 1.—[58.] (3) In libro secundo de adulteriis Pa- ä 1. [58.]—-En el libro segundo de Papiniano so-
iniani Marcianus notat: Divus Marcus et Lucius bre los aduiterios noia Marciano: Ei Divino Marco
mpcratores Flaviae Tertullae (4) per Mensorem y Lucio, Emperndores, respondieron por rescripto ¿
libertum ita rescripserunt: «Movemur et temporis Flavia Tertnia nor medio del liberto Mensor en es-
diuturnitate, quo ignara iuris in matrimonio avun— tos términos: en os inclinamos a tu favor, tanto por
culi tui fuisti, et quod ab avia tua collocata es, et la larga duración dei tiempo qne ignorando el de-
munera liberorum vestrorum; idcircoque quum recho permaneciste en matrimonio con tu tio ma-
hace omnia in unum concurrunt, confirmamus sta- terno, cuanto porque fuiste casada por tn abuela,
tum liberorum vestrorum in eo matrimonio quae- y por el número de vuestros hijos; :: por ello, con-
sitorum, quod ante annos quadraginta contractum curriendo todas estas cosas en una sola, confirma-
est, perinde atque si legitime concepti fuissent». mos el estado de vuestros hijos habidos en este ma-
trimonio, que se contrajo hace cuarenta años, lo mis-
mo que si legitimamente hubiesen sido concebidos».
58. [59.] IDEM (5) libro IV. Regularium—A 58. ¡59.] EL nismo; Reglas, libro IV. — Se
Divo Pio rescriptum est, si libertina. Senatorem respondió en rescripto por el Divino Pio, que simia
deceperit, quasi ingenua, et ei nupta est, ad exem- libertina hubiere engañado a un Senador, cual» si
plum Praetoris Edicti dandam in earn actionem, fuese ingenua, y se casó con él, se ha de dar acción
quia ex dote nullum lucrum habet, quae nulla est. contra ella a ejemplo del Edicto del Pretor, porque
no tiene ningún lucro por una dote que es nula.
(a; in ea .
1'- - a . 'n .- a i uiri et eo" li-e Fi. s.". xin casmribra.
(3) Srgr'm la gtiicfö'ili (¿;th ' 4 g '
(5) Tcrtyllae. HCl-l.," Terlvlliae, Valg.
tö) Tam-.; Marcianus, r[cdttf'ce FL, Br.
Tono li —1u
129. monsro.-—msuo xxm: TITULO 11
59. [60.1 PAULUS (l) libro singulari de Assi- 59. [eo.] PAULO; De la asignación de los li-
gnatione libertorum. (2) — Senatusconsulto, quo bertos, libro único.—Por el Senadoconsulto en que
cautum est, ne tutor pupillam vel lilio suo, vel se dispuso que el tutor no de á su hijo, o tome pa-
sibi nuptum collocet, ctiam nepos significatur. ra si, eu matrimonio su pupila, se significa también
el nieto.
60. [61.] Innn libra singulari ad Orationem 60. [Si.] Et. MISMO; Comentar-ios a” la Oración
Divi Antonini et Commodi—Si quis tutor quidem del Divino Antonino 3; de commodo, libro único.
non sit, periculum tamen tutelae ad eum perti- —Si alguno no fuera. ciertamente tutor, pero a él
neat, an sententia. Orationis contineatur, veluti si le correspondiera el riesgo de la tutela, ¿estera
pupilla. ab hostibus capta fuerit, aut falsis allega- acaso comprendido en la disposición de la Oración,
tionibus a tutela se excusaverit, ut (3) ex sacris como si la pupila hubiere sido cogida por los ene-
'onstitutionihus periculum ad eum pertineat? Et migos, ¿) else hubiere excusado de la tutela con
dicendum est, hos quoque ad Senatusconsultum falsas alegaciones, de modo que conforme !. las sa—
pertinere; nam et huiusmodi periculum in nume- cras Constituciones le corresponda á. el el riesgo?
rum trium tutelarum computari comprobatum est. Y se ha. de dccir, que también estos están compren-
didos en el Scnadoconsulto; porque está. comproba-
do que también semejante riesgo se computa en el
número de las tres tutelas.
?; 1.—-Sed si propter alterius personam pericu- 5 1.—Pero si el riesgo le sobreviene a el por la
lum ad cum pervenit, videamus, ne extra. senten- personn de otro, veamos si se hallará fuera de ln.
tiam Senatusconsulti sit, veluti si Magistratus in disposicion del Senadoconsulto, como si el Mngis
tutelae periculum incidit-, vel tideiusserit quis pro trado incurre en el riesgo de in tutela, 6 si alguno
tutore vel curatore, quia nec in numerum trinm hubiere dado fianza, por el tutor ó el curador, por-
tutelarum haec imputantur; et consequens est, que estas cosas ne se cuentan eu el número de las
hoc probare. tres tutelas; y cs consiguiente aprobar esto.
g 2.—Quid ergo, si honoris causa tutor datus sit, % 2.—Si, pues, se hubiera nombrado tulor por cau-
quatenus nec liuiusmodi tutela in numerum com- sa honoraria, como quiera que semejante tutela
putatur, uumquid idem sit? Sed ratio in contra- tampoco se computa en el número, ¿que se dirá.,
rium ducit, quod dictum est, et honorarium tu- acaso que será. lo mismo? Poro la razón induce a lo
torem periculum solere pati, si male passus sit contrario, porque se dijo que también el tutor ho-
administrari tutelam. nei-crio suele soportar el riesgo, si consintió que se
administrase mal la tutela.
5 3.——Quiu autem ille, qui, quum datus est tu- % ii.—Mas uo se ha de dudar, que también ei quc
tor, cessat in administratione, pertineat ad Oratio- habiendo sido nombrado tutor, cesa en la adminis-
nem, non est dubitandum, quia. perinde tenetur ex tración, está comprendido en la Oración, porque
sacris Constitutionibus, atque si gessisset. por las sacras Constituciones está obligado, lo mis-
mo que si hubiese administrado.
& ti.—Quid ergo, si, quum se vellet excusare %. 4.—Luego ¿qué, si qneriéndose excusar por
aliquo titulo, nec in promta probationes haberet, algún tltulo, y no teniendo a la mano las pruebas,
excusationis newotium fuerit dilatum, et inter mo- se hubiere dilatado el negocio de la excusa, y du-
ras pupilla adodeverit, an ad Seuatusconsultum rante la tardanza se hubiere hecho adulta la pupi-
pertineat? Quaestio in eo est, an et post puberta- la, acaso estara comprendido en el Senadocousul-
tem ofñcio finito excusationem eius recipi oper— to? La cuestión estriba en esto, en si debe admitir-
teat; nam si recipitur, et excusaverit (4), impune se sn excusa ann después de la pubertad, finalizado
potest ducere, si vero non debeat recipi post offi- el cargo; porque si se admite, y se hubiere excusa-
cium finitum, non recte ducit. Et ait Papinianus do, impunemente puede tomarls. por mujer, pero
libro quinto itespousorum, ollicio finito excusatio- si no debiera admitirse después de terminado
nem recipi non oportere, et ideo exacti temporis el cargo, no la. toma regularmente. Y dice Pa-
periculum ad eum pertinere; sed mihi hoc nequa- piniauo en el libro quinto de las Respuestas, que
quam placet, iniquum enim est, propter dilatio- tini-io ei cargo no debe admitirse la excusa, y que
nem, quae forte non dolo, sed quae ex necessitate per esto le corresponde a el el riesgo del tiempo
contingit, non excusari, vel nuptias impediri ex- transcurrido; pero esto no me parece bien cn ma-
cusatione recepta. nera alguna., porque es injusto, que por causa de
diiacion, que acaso no sobrevino por dolo, sino por
necesidad, no se excuse, ¿) se impidan las nupcias
habiéndose admitido la excusa.
& 5.—-Quamvis verbis Orationis cautum sit, ne ä 5 --Aunque por las palabras de Ia Oración se.
uxorem tutor pupillam suam ducat, tameu intelli- haya dispuesto que el tutor no tome por mujer o
gendum est, ne desponderi quidem posse; nam su pupila, se ha de entender, sin embargo, que no
cum qua nuptiae contrahi non possunt, haec ple- se pueden ciertamente contraer esponsales; porque
rumque ne quidem desponderi potest, nam quae con la que no pueden contraerse nupcias, no se
duci potest, inre despondetur. pueden ciertamente celebrar las miis de las veces
esponsales, porque se promete en derecho la que
puede ser tomada. por mujer.
% (i.—Quid ergo, si a.doptivus filius tutoris du- ä (i.—¿Que se dirá, pues, si un hijo adoptivo dei
xerit pupillam illicite, pasteaque emancipatus fue- tutor hubiere tomado ilícitamente por mujer a la
rit-? Credendum cst, de adoptivis emancipatis Se- pupila, y despues hubiere sido cmnncipado? Se ha
__
tra. mandata ex eadem provincia uxorem ducere, patria tamen contra lo mandado mujer de la mis-
idque etiam quibusdam mandatis contineri. mo. provincia, y est-o se halle contenido también
en ciertos mandatas.
% 1.—Idern eodem respondit, mihi placere, etsi f:; 1._Ei mismo respondió en el propio libro: me
contra mandata contractum sit matrimonium in parece bien, que, aurique contra io mandado se Ila—
provincia., tamen post depositum officium, si in ya contraido el matrimonio en la provincia, se ha-
eadem voluntate perseverat, iustas nuptias effici, gan, sin embargo, legitimas las nupcias después de
et ideo postea liberos natos ex iusto matrimonio resignado el cargo, si persevera. en la misma. vo-
legitimos esse. lnutad, yque per le tanto, los hijos nacidos despues,
de legitimo matrimonio, scan legitimos.
66. [67.] IDEM libro II. Senten-tiarum.— Non 66. [67.] Et. mesto; Sentencias, libra II.—No
est matrimonium, si tutor vcl curator pupillam hay matrimonio, si el tutoró elcin'ador tomase por
suam intra vicesimum et sextum (l) annum non mujer a su pupila. dentro del vigésimo sexto aiio,
desponsam a patre, nec testamento destinatam du- no habiendo sido prometida por cl padrc, ni destina-
cat uxorem, vel eam lilio suo iungat; quo facto da en su testamento, ó si la uniera. con su hijo; con
uterque inferuntur-, et pro dignitate pupillae extra cuyo hecho ambos se infaman, y son castigados
ordinem coercetur; nec interest-, filius sui iuris, an fuera de orden con arreglo a la dignidad de la. pu-
in patris potestate sit. pila; y no importa que el hijo sea de propie dere-
cho, o este bajo la potestad del padre.
5 1.—Curatoris (2) libertum eam pupillam, cuius & l.,—Es bastante contrario al derecho civil, que
patronus res administrat, uxorem ducere satis in- el liberto del curador tome por mujer a la pupila,
civile est. cuyos bienes administra su patrono.
67. [BB.] THRYPHONINUS libro IX. Disputatio- 67. [BB.] Tun-'omne; Disputcm, lib-ro IX.—No
num.—Non solum vivo tutore, sed et post mortem solamente viviendo el tutor, sino también después
eius filius tutoris ducere uxorem prohibetur eam, de su muerte, está, prohibido que el hijo del tutor
cuius tutelae rationi obstrictus pater fuit. Nec se ease con aquella & cuyas cuentas de la tutela, es-
puto interesse, extiterit ei heres lilius, an absti- tuvo obligado el padre. Y uo creo que importe que
uuerit paterna hereditate, an nec heres fuit, forte el hijo haya quedado su heredero, 6 que se haya
exheredatus, aut praeteritus (3) emancipatus; nam abstenido de la herencia paterna., ó que uo haya
et fieri potest, ut per fraudem in eum collocata (4) sido heredero, acaso por haber sido deshcredado,
bona patris propter tutelam revocari oporteat. ó preterido estando emancipatio; porque también
puede suceder, qne por causa de la tutela conven-
ga que se revoquen los bienes del padre dejados a
el frandulentamente.
g, 1.-—De uno dubitari potest, si avus tutelam & 1.—Se puededudar,si,en el caso de queelabne-
gessit neptis ex filio emancipato natae, an nepoti lo administró la tutela de una nieta. nacida. de nu
ex altero lilio cani collocare possit sive emancipa- hijo emancipado, podrla coloearla en matrimonio
to, sive manenti in potestate, quia )ar affectionis con un nieto habido de otro hijo, ora emancipatio,
causa suspicionem fraudis amovet. ed etsi Sena- ora que este cn su potestad, porque igual causa
tuscousnltnm stricto iure contra onmes tutores ni- de afección quite Ia sospecha de fraude. Pero aun-
titur, attamen summae affectionis avitae intuitu que el Senadoconsulto rig-e por estricto derecho
huiusmodi nuptiae concedendae sunt. contra todos los tutores, sin embargo, por conside-
raciöu al sumo afecto del abuelo se han de permi-
tir tales nupcias.
% 2.—Sed et si filiusfamilias tutor puellae vel % “Z.—Pero también si ei hijo de familia fue tutor
curator fuit, puto, vel magis patri eius non opor- ¿ curador de una. doncella, creo que ann con mas
tere eam nubere; numquid nec fratri, qui est in razón no conviene que ella se case con el padre de
eiusdem potestate? aquel; ¿y acaso tampoco con el hei-mano, qne esta
bajo la potestad del mismo?
& ii.—Sed videamus, si Titii lilius duxerit uxo- g ¡J.—Pero Veamos, si el hijo dc Ticio hubiere to:
rem eam, quae tua pupilla fuit, deinde Titium, mado por mujer & la que fue tu pupila, y después
vel filium eius adoptaveris, an perimuntur (f)) nu- hubieres adoptado ¿¡ Ticio, ó ¿1 su hijo, ¿se invali-
ptiae, utin genero adoptato dictum est, an ado- dan acaso las nupcias, como se dijo en el caso de
ptio impeditm- (6)? Quod magis dicendum est, et haber sido adoptado el yerno, o se impide la adep-
si curator, dum gerit curam, adoptaverit maritumi ción? Y más bien se ha de decir esto, también si ei
eius puellae, cuius curator est (7); nam finita (S) curador, mientras administra. la. curatela, hubiere
iam tutela, et nupta puella alii vereor, ne longum adoptado al marido de la doucella, de quien es eu-
sit, adoptionem mariti eius impedire, quasi propter rador; porque terminada _va la tutela, y casada con
hoc interponatur, ut ratio tutelae reddendae cohi- otro la doncella, temo que no sea alambicado impe-
beatur; quam causam prohibitionis nuptiarum con- dir la adopción de su marido, como si se interpu-
trahenderum Oratio Divi Marci continet. siera para esto, para cohibir la rendición de euen-
tes de la tutela; cuya causa de prohibición de nup-
cias que se han de contraer la comprende la Ora-
cion del Divino Marco.
& et.—Et siquis curator ventri bonisque datus % 4.——Y también si alguno hubiera sido nombra—
(l) septimum (en lugar- ch: sextum), Hal. (5) Según la escritura original, Br.: perimentur, Taur.
(2) anio patris potestate sit, tutoris curato:-ïsve. Liber- según corrección ¿(el códice FL; perluuntur, Hal.
tum. contra la autari/(ao! de las Bos., [[al. (lil impediatur, Hal.
(3) vel inscrmn Hai. Valg. [T) idem iuris est, adit.-fana Hai. _
(4) collata, Hat. Vaig. [81 Tam—.,- namsiinila (acaso: nam si finita). el códice 1' !.
DlGESTO.——LIBRO XXIII: TITULO lll 125
sit, prohibitioriem einsdem Senatusconsulti (1) in- ,do curador del qne está en el vientre v de los bie-
ducit, nam et hic debet rationem reddere; nec nes, se haila comprendido en la prohibición del
spatium administrationis movere nos debet, quia mismo Senadoconsulto, poi-que también este debe
nec in tutore, nec curatore discrimen maioris aut rendir cuentas; v no debe hacernos variar Ia du-
minoris temporis, quoin liuiusmodi munere quis ración de la administración, porque ni respecto al
fuerit, habitum est (2). tutor, ni eu cuanto al cul-ador, se estableció diferen-
cia del mayer ó menor tiempo que alguno hubiere
estado en semejante cargo.
& ö.—Si puellae tutelam Titius administravit, %» f).—Si Ticio administró la tutela de una dou-
vel curator negotia gessit, eaque nondum recepta cella, ó como curador cuidó de sus negocios, y olla,
ratione decessit lilia herede relicta, quaerenti, an no habiendo recibido todavia las cuentas, falleció
cum filio suo posset Titius collocare in matrimo- habiendo dejado por heredem a su hija, a uno que
nium, dixi, posse, quiaratio(3)11ereditarla esset, et me preguntaba si podria Ticio colocar a esta en
sic (4) simplex debitum; alioquin omnis debitor matrimonio con su hijo, le dije que podia, perque
eam, cui obligatus esset ex aliqua ratione, prohi- la cuenta sei-la de la herencia, y de este modo una
beretur (5) sibi filioque suo coniungere. simple deuda; pues de otra suerte, atodo deudor se
le prohibirla unir consigo mismo, 6 con su hijo, a
aquellaaquienestuviese obligado poralgunarazön.
g li.—Sed et is, qui pupillam abstinet bonis pa- & ti.—Pero también el que abstiene a la pupila
tris sui, rationem eius rei praestare debet, et fieri de los bienes de su padre debe rendir cuenta de ea-
potest, ut, etsi inconsultius hoc fecerit, et hoc no- te, y puede suceder, qne aunque esto lo hubiere
mine condemnari debeat; sed etsi optimo consilio hecho sin premeditacion, tambien deba ser conde-
usus sit auxilio Praetoriac iurisdictionis, quia non nado por este motivo; pero aunque con el mejor
solvendo pater eius decesserat, nihilominus tamen, consejo haya ntilizado el auxilio de la jurisdicción
quia iudicio hoc probari oportet, impediuntur nu- Pretoria, perque ol padre de aquella habia. falleci-
ptiae; nam qui bene tutelam et ex lide administra- do insolvente, todavía sin embargo se impiden las
vit, nihilominus prohibetur. nupcias, perque conviene que esto se pruebe en
juicio; pues aún al que bieu y fielmente administró
la tutela se le prohiben.
68. [BS.] PAULUS tib-ro singulari ad Senatus- 68. [os.] PAULO; Comentarios al Senadocon-
cmtsultum Tu-rpiiiianum. (6),—Iure gentium culto Tua-pilique, libro único.—Por derecho de gen-
incestum cemmittit, qui ex gradu adscendentium, tes comete incesto el que hubiere tomado mujer en
vel descendentium uxorem duxerit; qui vero ex grado de los ascendientes, () de los descendientes;
latere eam duxerit, quam vetatur, vel aflinem, mas el que hubiere tomado en grado colateral la
quam impeditur, si quidem palam fecerit, levius, qne le esta vedada, o nna afin que sele prohibe, si
si vero clam hoc commiserit, gravius punitur. verdaderamente lo hubiere hecho en público, es
Cuius diversitatis illa ratio est circa matrimonium, castigado más levemente, pero con más gravedad,
quod ex latere non bene contrahitur, palam de- si esto lo hubiere ejecutado clandestinamente, De
linquentes ut errantes maiore poena excusantur, cuya diversidad es la razón respecto al matrimonio,
clam committentes, ut contumaces plectuntur. que en grado colateral no se contrae debidamente,
que los que delinquen públicamente se excusari de
la pena mayer, como si eri-aran, y Ios quelo hacen
clandestinamente son castigados como contumaces.
TIT. 111 TÍTULO 111
DE IURE DOTIUM DEL DERECHO umm—¡vo A LAS nou-us
[Cf. Cod. V. ii. 12. 15.] [Véase Cód. V. 11. 12. 15.]
1. PAULUS lib-ro XIV. (7) nd Sabinum. —D0tls 1. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro XI V.—
causa ierpetua est, et cum voto eius, qui dat, ita La causa de la dote es perpetua, y con el consen-
contra itur, ut semper apud maritum sit. timiento del que la dá. se contrae de modo, que siem-
pre este en poder del marido.
2. IDEM libro LX. (8) ad Edictu-m.—Reipu— 2. EL MISMO: Comentarios al Edicto, lib-ro LX.
blicae interest, mulieres dotes salvas habere, pro- —Interesa & la Republica, que las mujer-es tengan a
pter quas nubere possunt (9). salvo la. dote, per la cual pueden casarse.
3. ULPIANUS libro LXIII. ad Eclictum.—Dotis 8. ULPIAND; Comentarios al Edicto, libro LXIII.
appellatio non refertur ad ea matrimonia, quae —La denominación de dote ne se rellere a los ma-
consistere non possunt, neque enim dos sine ma- trimonios, que no pueden subsistir, porque tampo-
trimonio esse potest; ubicunque igitur matrimonii co puede haber dote sin matrimonio; asl pues, don-
nomen non est, nec dos est. de quieta que no existe el nombre de matrimonio,
tampoco hay dote.
4. PAULUS libro VI. ad Sabinum—Si proprie- 4. PAULO; Comentarios ci Sabino, tib-ro VI.—Si
tati nudae in dotem datae ususfructus accesserit, á la nuda propiedad dada en dote acrociere el usu-
incrementum videtur dotis, non alia dos, quem- fructo, se considera incremento de la dote, uo otra
admodum si quid ulluvione accessisset. dote, & la manera que sl algo hubiese acrecido por
aluvión.
(i) dotem, insertan Hal. Valg. 13) Tam-.; non esse prolectitirm esse dotem, errónea-
(2) quia (en lugar de qui), Hab; qui, (un-¿(ela la Valg. mente el códice FL
DlGESTO.——LI]JRO xxm; TÍTULO … 12?
iuris factus dederit, profecticiam esse dotem (1); dote, y la hubiere (lado hecho dueño de si, in dote
non enim pro hereditate patris aes alienum solvit, es profecticia; por-qne no pago una deuda porla
sed sunm aes alienum susceptum, dum filiusfami- herencia del pndre, sino que hecho padre de fami-
lias esset, paterfamilias factus cxoneravit. lia pagó una deuda propia, contraída mientras era
hijo de familia.
g 11.—Si poter pro filia emancipato dotem de- & 11.;Si ei padre hubiere deÓiad'lte por su hijs.
derit, profectieiam nihilominus dotem esse nemini emancipada, para nadie es dudoso, que la dote es
dubium est, quia non ius potestatis, sed parentis sin embargo profecticia, porqnc haee profccticia a
nomen dotem profecticiam facit, sed ita demum, si la dote, no el derecho de. potestad, sino el nombre
ut parens dederit-; ceterum si, quum deberet filiae, del ascendiente, pero esto, solamente si la hubiere
voluntate eius dedit, adventicia. dos est. dado como ascendiente; mas si debiendo ¿¡ la hija,
la dió por voluntad de esta, la dote es adventicia.
5" 12.—Papiniunus libro decimo Quaestionum ait, % 12.ADice Papiniano en el libro décimo de las
quum pater curator suae tiliae iuris sui effectae Cuestiones, que cuando el padre, curador de su
dotem pro ea constituisset, magis cum quasi pa- hija, hecha. dueña de si, hubiese constituido por
lrem id, quam quasi curatorem fecisse videri ella la dote, se considera que el hizo esto mas bien
como padre, que como cui-ador.
$ 13.—— Iulianus libro nono decimo Digesto- % IS.—Dice Juliano en el libro decimo noveno
rum (2) adoptivum quoque patrem, si ipse dotem dei Digesto, que también el padre adoptivo, si él
dedit, habere eius repetitionem (3) ait. mismo dió ln dote, tiene la repetición de la mismo.
5 14.-Si quis pro aliena filia dotem promiserit, g 14.—Si alguno hubiere prometido dote por la
et promissori pater heres extiterit, Iulianus distin- hija de otro, y el pndre hubiere quedado heredero
guit, interesse, ante nuptias pater heres extiterit del que Ia prometió, dice Juliano, que importa dis-
et dotem dederit, an postea; si ante, videri dotem tina'uir, si ei padre liaya quedado heredero, y dado
ab eo profectam, potuit (4) enim nuntium remit- la ote, antes de las nupcias, 6 despues; que si antes,
tendo resolvere dotem, quodsi post nuptias, non se considera que in dote provino de el, porque
esse profecticimn. pudo, enviando mensajero, revecar Ia dote, pero
que si después de las nupcias, no es profccticia.
6. Pour-ornus libro XIV. ad Sabin-um. -Iure 6. POMPONIO, Comentarios ci Sab-ino, libro XIV.
succursum est patri, ut filia amisaa solatii loco ce- —Por el derecho se socorrió al padre, para que,
deret, si redderetur ei dos ab ipso profecta, ne et perdida la hija, le sirviese como de eonsuelo si se
filiae amissae, et pecuniae damnum sentiret. le devolviese ia dote dimanadn de el, á. fin de que
uo experimentase el quebranto de haber perdido
la hija y el dinero.
% 1.—Si pater alienum fundum bona fide emtum '5 1.-—Si el padre dió en dote un fundo ajeno, com-
in dotem dedit, ab ipso profectus intelligitur. prado de buena re, se entiende que provino de el.
& 2.—--Si in dote danda circumventus sit alteru- % El.—Si al darse la dote hubiera sido engañado
ter, etiam maiori annis vigintiquinquc sucurren- uno de los dos, se ha de auxiliar ann al mayor de
dum est, quia bono et aequo non conveniat, aut veinticinco años, porque no conviene a Ia bondad
lucrari aliquem cum demno alterius, aut damnum y a la equidad, ó que álgnieu se lucre con perjui-
sentire per alterius lucrum. cio de' otro, 6 que experimente daño por lucro
de otro.
Quid ergo, si ante matrimonium? Si quidem sic hacen dei marido, si se le dieran en dote durante
dedit mulier, ut statim eius fiant, efliciuutnr (1); el matrimonio. ¿Luego,que se dira, si antes delma-
enimvero si hac conditione dedit, ut tunc effician- triumnio? Si verdaderamente las dio la mujer de
tur, quum nupserit, sine dubio dicemus, tunc eius modo que al punto se hagan de él, se hacen; pero
fieri, qnum nuptiae fuerint secutae. Proinde si si las dió con esta condición, que se hagan enton-
forte nuptiae non sequantur nuntio remisso, si ces cuando ella se hubiere casado, sin duda dire-
quidem sic dedit mulier, ut statim viri res iiant, mos, que entonces se hacen de 61, cnando se hubieren
condicere eas debebit misso nuntio; enimvero si verificado las nupcias. Por lo cual, si acaso no se
sic dedit, ut secutis nuptiis incipiant esse, nuntio verilicasen ias nupcias, habiéndose enviado men-
remisso statim eas vindicabit. Sed ante nuntium saje, si verdaderamente la mujer las dio de modo
remissum si vindicabit, exceptio poterit nocere que al punto se hagan del marido las cosas, debe-
vindicanti aut doti, aut in factum; doti enim desti- ra roclamarlas por la condicción después de envia.-
nata non debebunt vindicari; do mensajero; pero si las dió de suerte que comicu-
cen a serio verificadas ias nupcias, las reivindicar-zi.
desde luego habiendo remitido mensaje. Mas si las
reivindicaro antes de haber enviado mensaje, po-
drá. perjudicar al que las reivindique ó la excep-
ción de dolo, o la. dei hecho; porque las cosas desti-
nadas para la dote no deberán ser reivindicadas;
8. CALLISTRATUS libro II. Quaestionmn.— sed 8. CALISTRATO; Cuestion-cs, lib-ro II. —pero si
nisi hoc evidenter actum fuerit, credendum est, no se hubiere evidentemente convenido esto, seina.
Imc agi, ut statim res sponsi fiant, et nisi nuptiae de creer,que se conviene que :iumediatamente se
secutae fuerint, reddantur. hagan del esposo las cosas, ;: que se devueivan, si
uo se hubieren verificado las nupcias.
(i) Vaig“ illata, el códice Fl. (i) Tour. según la escritura original; demortuorum, on-
(2) quin, inserta Hai. rigua corrección del códice FI,, Br.
(3) competierit, Valg. tä) Según conplura nuestra; pertineat, el codice Ft.
Tono ii — l?
130 manera.—meo xxm: TÍTULO 111
e'rat ¡impleta venditio, quia aestimatio venditio es consiguiente decir, que perecieron para. la mu"
est. jer, parque aún no se habia perfeccionado la ven-
ta, porque la estimación es venta.
5 (¡.—Si res lu dotem datae fuerint, quamvis & (i.—Si se hubieren dndo en dote bienes, aun-
aestimatae, verum convenerit, ut aut aestimatio, quc estimados, pero se hubiere convenido que se
aut res praestentur, si quidem fuerit adiectum: den ó la estimación (; los bienes, si verdaderamen-
«utrum mulier velit» (l), ipsa eliget, utrum malit te se hubiere añadido: «segun uiera la mujer:,
petere rem, aestimationemve (º); verum si ita fue- ella, misma elegirá, si prefiere pe ir las bienes, ó ia
rit adiectum: «utrum maritus velit-, ipslus erit estimación; pero si se hubiere agregado de este
electio; aut si nihil de electione adiiciatur, electio- modo: «coruo quiera el marido», será. de él mismo
nem habebit maritus, utrum malit res offerre, au in elección; 6 si no se ex presara nada respecto a la
pretium earum. Nam et quum illa, autilia res pro- eieccióu, tendre el marido ia elección de si pretie-
mittitur, rei electio est, utram praestet. Sed si res rc ofrecer los bienes, 6 su precio. Poi-que tambien
non extet, aestimationem omnimodo maritus prae- cuando se promete una 11 oti-a cosa, es del deudor
stabit; la elección de cuál de las dos haya de entregar.
Pero si no existiera la cosa, el marido entregará
de todos modos su estimación;
11. PAULUS libro VII. (3) ad Sabinum.-sane 11. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro VII.—
et deteriorem factam reddere poterit. y podra ciertamente devolver la que se haya de-
teriorado.
12. ULPiANUS libro XXXIV. (4) ad Sabinum. 12. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro
-—Si _res aestimata. post contractum matrimOnium XXXIV.—Si se probata quela cosa fue estimada.
donationis causa approbetur, nulla est aestimatio, por causa de douaciöu, despues de contraido ei ma-
quia nec res distrahi donationis causa potest, quum trimonio, es nula la. estimación, porque no puede
effectum inter virum et uxorem non habeat; res enajenarse una cosa por causa de donaciön, como
igitur in dote remanebit. Sed si ante matrimonium, quiera que no tenga eiicacia entre marido y mujer.;
magis est, ut in matrimonii tempus collata donatio asi, pues, ia cosa permanecerá en dote. Pero si an-
videatur; atque ideo non valet. tes dei matrimonio, es mas cierto que la donación
se refirió ai tiempo del matrimonio; y por lo tanto
no es válida.
5 1.—Si mulier se dicat circumventam minoris 5 1.—Si la mujer dijera que habiendo sido ella
rem aestimasse, utputa. servum, si uidem circum engañado. estimó en menos uua cosa, por ejemplo,
in hoc venta est 5), quod servum edit, non tan- un esclavo, si verdaderamente fue engañado. en
tum in lloc, quo minoris aestimavit, (6) in eo haber dado ei esclavo, no tanto en haberlo esti-
acturam, ut servus sibi restituatur (7); enimvero. mado en menos, habrá. de ejercitar por esto la ac-
si in aestimationis modo circumventa est, erit ar- ción, para que se restituya el esclavo; pero si fue
bitrium mariti, utrum iustam aestimationem, an engai'iada eu la cuantla de la estimación, estará
potius servum praestet. Et haec, si servus vlvit; al arbitrio del marido, si entregará la estimación
quodsi decessit, Marcellus ait, magis aestimatio- justa, 6 si preferentemente ei esclavo. Y esto, si vi-
nem praestandam, sed non iustam, sed eam, quae ve cl esclavo; pero si falleció, dice Mai-celo, que se
facta est, quia boni (8) consulere mulier debet, ha de entregar mas bien la estimación, pero no ia
quod fuit aestimatus; ceterum si simpliciter de- justa, sino ia que se hizo, porque la mujer debe te-
disset, proculdubio pericuio eius moreretur, non ner por bueno, que haya sido estimado; pero si lo
mariti. Idemque et in minore circumventa Marcel- hubiese dado simplcmente, sin duda alguna que
lus probat. Plane sl emtorem habuit mulier iusti moriria á. riesgo de ella., no del marido. Y lo mis-
pretii, tunc dicendum, iustam aestimationem prae- mo aprueba. Marcelo también respecto de la menor
standam; idque duntaxat uxori minori annis prae- que fue engañado. A ia verdad, si ia mujer tuvo
standum Marcellus scribit. Scaevola autem in comprador por el justo precio, entonces se ha de
marito notat, si dolus eius adfuit, iustam aestlma- decir, que se ha de entregar ia estimacion justa; y
tionem praestandam; et puto verius, quod Scae- escribe Marcelo, que esto se le ha de couceder sola-
vola ait. mente 9. la mujer menor de edad. Pero observa. Sce-
voia respecto ai marido, quo si intervino dolo suyo,
se ila de entregar ift estimación justa; y tengo por
mas verdadero lo que dice Scevoia. '
5 2.-—Si cum marito debitore ( 9) mulier pacta & il.—Si ia mujer hubiera pactado con el marido
sit, ut id, quod debeat, in dotem habeat, dotis deudor, que tenga en dote lo que le deba, creo que
actione scilicet eam agere posse existimo; licet puede elis. ejercitar ciertamente la acción de dote;
enim ipso iure priore debito liberatus non sit, sed porque aunque de derecho no se haya. liberado de la
tamen exceptionem habere potest. primera deuda, puede sin embargo tener excepción.
13. Monns'rmus libro singulari de diferentia 13. Monasr-uo; De la diferencia de la dote, li-
dotis.—Si mulier post divortium, antequam ex sti- bro único.—Si la mujer después del divorcio, an-
pulatu de dote agat, ad eundem virum fuerit re- tes que ejercitara en virtud de lo estipulado la ac-
versa, constantius dicetur, per doli exceptionem ción de dote, se hubiere vuelto con el mismo marido,
15. Ponromus libro XIV. ad Sabinum.— Quod- lb. Pompomo; Comentarios á Sabino, libro
si por eum non stetisset, perinde pretium aufert, XI ¡f.—Pero si en ella no hubiese consistido, per-
ac si tradidisset, quia quod evenit, emtoris pericn- cibe el precio lo mismo qne si hubiese hecho la en-
lo est. trega, porque lo que sobreviene esta a riesgo del
comprador.
16. ULPIAK'US libro XXXIV. (1) ad Sabinum. 1 B . ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
-Qiioties res aestimata in dotem datur, evicta ea XXXIV—Siempre que se dá en dote una cosa es-
virum ex emto contra uxorem agere et quidquid timada, habiéndose hecho su evicciön, ejerclte el
eo nomine fuerit consecutus, dotis actione soluto marido contra in mujer ia acción de compra, y todo
matrimonio ei praestare oportet; quare et si du- lo que por tal tltulo hubiere conseguido debe en-
plum forte ad virum pervenerit, id quoque ad mu- tregarseio a ella or la acción de dote, disuelto el
ierem redigetur. Quae sententia habet aequita- matrimonio; por o cual, también si acaso hubiere
tem, quia non simplex venditio sit, sed dotis causa, ido a poder del marido el duplo, este se le devol-
nec debeat maritus lucrari ex damno mulieris; vera igualmente a in mujer. Cuya opinión es equita-
sufficit enim maritum indemnem praestari, non tiva, puesto que la venta no es simple, sino por cau-
etiam lucrum sentire. se de dote, y no debe lucrarse el marido con per-
juicio dela mujer; porque basta que se responda
de la indemnidad del marido, pero no también que
realice lucro.
17. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—In rebus 17. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.
dotalibus virum praestare oportet tam dolum, —-Respecto a los bienes dotales el marido debe pres-
quam culpam, quia causa sua dotem accipit; sed tar asi el dolo, como la culpa, porque por su causa
etiam diligentiam praestabit, quam in suis rebus recibe la dote; pero prestara también la. diligencia,
exhibet. que pone en sus propias cosas.
(:) 1.-Si re aestimata data nuptiae secutae non 5 l.-Si habiéndose dado una cosa estimada ne
sint, videndum est, quid repeti debeat, utrum res, se hubieran verificado las nupcias, se ha de ver,
an aestimatio. Sed id agi videtur, ut Ita demum que deba repetirse, si la cosa, ó la estlmación. Pero
aestimatio rata sit, si nuptiae sequantur, quia nec parece que se trata esto, que solamente se conside-
alia causa contrahendi fnerit; res igitur repeti dc- re ratificada la estimacion, si se verificaran las
beat, non pretium. nupcias, porque tampoco hubo otra causa de con-
tratar; luego debera repetirse la cosa, no el precio.
19. ULPIANUS libro XXXIV. (2) ad Sabinum. 19; ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro
-—-Etiamsi alii iussu mariti dos detur, nihilominus XXXIV.—Aunque por mandato del mai-ide se de
mai-¡tus de dote obligatur. a otro ia dote, el marido sin embargo se obliga per
la dote.
20. PAULUS libro VII. ad Sabinum—Iulianus 20. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.—
scribit, valere talem stipulationem: «quum morie- Escribe Juliano, qne es valida esta estipulación:
ris, dotis nomine tot dari», quia et pacisci soleant, «que cuando mueras, se de tanto en calidad de do-
ne a (3) viva exhibeatur; quod non esse simile te», porque también suelen pactar, que no sea. pa-
accepi; aliud est enim differre exactionem, aliud gada por tal persona mientras viva; 10 que enten-
ab initio in id tempus stipnlarl, quo matrimonium dl que no es igual; porque una cosa es diferir la
futurum non sit; idque et Aristoni, et Neratio, et exacción, y otra estipular desde un principio para
Pomponin placet. aquel tiempo en que no haya de subsistir el matri-
monio; y esto les parece bien a Ariston, a Neracio
y s Pomponio.
¡tnt habere in se conditionem hanc, «sl nuptiae ce por causa de dote contiene en si esta condiciöu,
suerint secutae», et ita demum ex ea agl posse, «si las nupcias se hubieren verificado», y que asi
quamvis non sit expressa conditio-. «si nuptiae-, puede reclamarse solamente eu virtnd de ella, ann-
constat (1); quare si nuntius remittatur, defecisse que no se haya expresado ia condicion «si las nup—
conditio stipulationis videtur, cias»; por lo cual, si se enviara mensajero, se con-
sidera que faltó la condición de la estipulación,
22. PAULUS libro VII. ad Sabinum. — et licet 22. PAULO; Comentarios a Sabino, libro VII.
postea eidem nupserit, non convalescit stipulatio. —y aunque después se hubiere ella casado con el
mismo, no convalece la. estipulación.
24. Ponamus libro X V. ad Sabimtm.— Si 24. Poupomo; Comentarios ¿ Sabina, libro XV.
illlafamilias nuptura ex peculio, cuius administra- —Si la hija de familia, que está. ara casarse, dió
tionem habet, dotem viro dedit, deinde quum in dote al-marido del peculio cuya a mluistración tie-
eadem causa peculium eius esset, divortium fece- ne, y después, permaneciendo en peculio enla mis-
rit, dos ei recte solvltur, quasi a quolibet peculia- ma situación, se hubiere divorciado, legitimamens
ri debitore. te se le paga a. ella la dote, como por cualquier
deudor del peculio.
25. PAULUS libro VII. ad Sabinum,—Si ei nu— 25. PAULO; Comentan'csd Sabino, libro VII.—
ptura. mulier, qui Stichum debebat, ita. cum eo Si la. mujer que se habla. de casar con quien debia
pacta. est: «pro Sticho, quem mihi debes, decem dar a Stico, pactó con el en esta forma: «en lug-ar
tibi doti erunt», secundum id, quod placuit, rem de Stico, quo me debes, tendrás diez en dote», cou-
pro re solvi posse, et liberatio contingit, et decem forme ¿ lo que se estableció, puede pagarse una co-
ln dotem erunt, quia et permutatio dotium con- sa. por otra, y se verifica la liberación., y los diez
ventione iieri potest. estet-An en dote, porque también puede hacerse por
convención permuta de dote.
26. Monns'rmus libro I. Regularum.—Ita con- 26. Manus-riuo; Reglas, libro I.——Durante el
stante matrimonio permutari dotem posse dicimus, matrimonio, decimos que la dote puede permutar-
si hoc mulieri utile sit, si (3) ex pecunia ln rem, se de este modo, si esto fuera útil para la mujer, si
aut ex re in pecuniam, idque probatum est; la. permuta es de dinero por una cosa, ó de una. co-
sa por dinero; y esto asi se admitió;
27. ULPIANUS libro XXXVI. (4) ad Sabinum. 27. ULPIA xo; Comentarios a' Sabino, libro
—-quod si fuerit factum, fundus vel res dotalis ef- XXXVI.—y si se hubiere hecho esto, el fundo ó la
iicitur. cosa se convierte en dotal.
28. PAULUS libro VII. ad Sabinum—Post nu- 28. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.
ptias pater non potest deteriorem causam iiiiae —Después de las nupcias no puede el padre hacer
facere, quia uec reddi ei dos invita. tilla potest. peor la cauca de la hijo., porque ni puede devolver-
sele la dote eontra la voluntad de la hija.
30. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Dotem, 30. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro VII.—
quae in prius matrimonium data est, nen aliter La dote que se dió para el primer matrimonio, se
converti in posterius matrimonium dicendum est, ha de decir que no se aplica a otro matrimonio pos-
quam quum hoc agitur, dum hoc agi semper inter- terior de atro modo, que si se conviene esto, inter-
pretemur, nisi probetur aliud convenisse. pretando nosotros que siempre se conviene esto, si
no se probare que se convino otra cosa.
32. Postremus libro XVI. (1) ad Sabinum..- 32. POMPONIO', Comentarios á Sabino, libro
Si ex lapidicinis dotalis fundi lapidem vel arbores, XVI.—Si con la voluntad de la mujer hubiere ven-
uae fructus non essent, sive superñcium (2) ac- dido el marido piedra de canteras de un fundo do-
dificii dotalis voluntate mulieris vendiderit, numi tal, o árboles que no fuesen de fruto, ¿) la" superfi-
ex ea venditione recepti sunt dotis. cie de un edificio dota], el dinero percibido por es—
ta. venta es de la dote.
33. ULPIANUS libro VI. ad Sabinum.— Si ex- 33. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro VI.
traneus sit, qui dotem promisit, isque defectus sit —-Si fuera un extraño el que prometió la dote, y
facultatibus (3), imputabitnr marito, cur eum non hubiera quedado falto de bienes, se imputare al
convenerit, maxime si ex necessitate, non ex vo- marido el no haberle demandado, mayormente, si
iuntate dotem promiserat; nam si donavit, utcun- habia prometido la dote por necesidad, no por vo-
que parcendum marita, qui eum non praecipitavit luntad; porque si hizo una donación, de cualquier
ad solutionem, qui donaverat, quemque in id, quod modo se ha de perdonar ai marldo que no apremio
facere posset, si convenisset, condemnaverat; hoc al pago al que habia hecho la donación, y a quien
enim Divus Pins rescripsit, eos, qui ex liberalitate habria condenado, si lo hubiese demandado, en lo
conveniuntur, in id, quod facere possunt, conde- que hubiese podido hacer-, perque el Divino Pio
mnandos. Sed si vel pater, vel ipsa promiserunt, contestó esto por rescripto, que los queZson deman-
Iulianus quidem libro sexto decimo Digestorum dados por una liberalidad han de ser condenados
scribit, etiamsi pater promisit, periculum respice- en lo que pueden hacer. Pero si el padre 6 ella mis-
re ad meritum; quod ferendum non est. Debebit ma la prometió, escribe ciertamente Juliano al li-
igitnr mulieris esse pericnlum, nec enim quid- bro decimo sexto del Digesta, que annque el padre
quam iudex propriis (4) auribus audiet mulierem la prometió, el riesgo corresponde al marido; lo que
dicentem, cur patrem, qui de suo dotem promisit, no se ha de admitir. Debora, pues, ser de la mujer
non urserit ad exsolutionem, multo minus, eur el riesgo, porque el juez no oirá con sus propios oi-
ipsam non convenerit. Recte itaque Sabinus dis- dos cosa alguna a la mujer que se queje de que no
posuit, ut diceret, quod pater vel ipsa mulier pro- haya apremiado al pago Asu padre, que de lo suyo
misit, vlri periculo non esse, quod debitor, id viri prometió dote, y mucho menos de que no la haya
esse, quod alius, scilicet donatums, eius perieulo demandado a ella misma. Y asi, con razón resolvió
ait, cni acquiritur; acquiri autem mulieri accipie- Sabino, al decii-que lo que el padre 6 la misma mu-
mus, ad quam rei commodum respicit. jer prometió no está. nriesgo del marido, y quelo que
un deudor, estaba a riesgo del marido, y al decir
que 10 que otro, que, por ejemplo, hubiera de ha-
cer una donación, esta a riesgo de aquel para quien
se adquiere; pero entenderemos que se adquiere
para la. mujer, a la que corresponde el provecho de
la cosa.
34. IDEM libro XXXIII. (5) ad Sabinum.— 34. EL MISMO; Comentarios 41 Sabino, libro
Matcr quum tiliae aurum dedisset utendum, pater XXXIII.—Habiendo dado ia madre a su hija oro
puellae id aurum in dotem viro adpendit, dein para que nsase de el, ei padre de la doncella dió
mortua est mater; si inscia invitave uxore vir id en dote al marido este mismo oro, y despues murió
aurum in dotem dedisset, manet id aurum heredis la madre; si ignorandolo la mujer, 6 contra su volun—
matris vindicarique potest, et eo minorem dotem tad, hubiese dado su'marido este oro en dote, per-
viro datam (6) esse placuit; quia. res evicta est, manece siendo este oro del heredero de la madre,
merito competit adversus socerum actio. y puede ser reivindicado, y se determinó, que en
esto fuese menor la dote dada al marido; y porque
se hizo evicción de la. cosa, compete acción al ma-
rido contra su suegro.
35. IDEM libro XL VII. (7) ad Sabinum—Do- 35. EL msuo; Comentarios al Sabino, libro
tem a. patre vel a quovis alio promissam si vir uo- XL VII.—Si por causa de novacióu el marido esti-
vandi causa stipuletur, coepit viri esse periculum, pulara del padre 6 de otro cualquiera la dote pro—
quum ante mulieris fuisset. metida, comienza el riesgo a ser del marido, ha-
biendo sido antes de la mujer.
36. IDEM libro XLVIII. ad Sabinum. — Debi- 36. Ennrsmo; Comentarios á Sabino, libro
(l) XlV.,HaI.
(23 superficiem, Hal. Valg. (5) XXVIL, Hal.
antequam dotem daret, inserta ta Valg. ( et omnino rem in dotem viro datam non esse, Valg.
('l) propitiis, Hal. (: XXXIII., Ilal.
134 DIGESTO.-—LIBRO xxm: TÍTULO III
tor mulieris iussu eius peeuniam viro expromisit, XLVIII.—Un deudor de la mujer prometió por
deinde vir acceptam eam iussu mulieris fecit, res mandato de ella dinero al marido, después el ma-
mulieri periit; hoc quomodo accipimus, utrum do- ridol lo dió por recibido por mandato de la mujer,
tis nomine, an et si alia cx causa? Et videtur de y Ia cosa pereció para. la mujer; ¿cómo entendemos
eo debitore dictum, qui dotis nomine promisit. esto, acaso con rclaclón á la dote.ó también si por
Illud adlinc subest, nti-um ante nuptias, an post otra causa? Y parece que se habló de aquel deu-
nuptias id factum sit, multum enim interesse vi- dor, qne prometió a titulo de dote. Pero aun falta
detur; nam si secutis nuptiis id factum est dote saber, si esto se haya hecho antes de las nupcias, o
iam constituta, maritus accepto ferendo perdit do- después de ellas, porque parece que hay mucha di-
tem, si autem antequam nuptiae sequerentur, ni- ferencia; pues si esto se hizo verificadas las nup-
hil videtur doti constitutum esse; clas estando ya constituida la dote, el marido pier-
de la dote dando por recibido; pero si antes que
se verificasen las nupcias, se considera que unde.
se constituyó en dote;
37. PAULUS libro XII. (l) ad Sabinum.— non 37. PAULO; Comentarios ci Sabino, libro XII.
enim alias perit mulieri actio, quam si nuptiae se- —porque la acción ne se extingue para la mujer de
cutae fuerint; nam si secutae non sunt, manet de- otro modo, que si se hubieren veriñcado las nup-
bitor mulieri obligatus. cias; pues si no se vcritlcaron, el deudor permane-
ce obligado a la mujer-
38. ULPIANUS libro XLVIII. ad Sabinum.— 38. ULPIANO', Comentarios á Sabino, libro
Sane videndum est, an marito mulier, quae iussit XL VIII.—Y & la verdad, se ha de ver, ¿si se obli-
accepto ferri, obligetur? Et putem obligari man- gará. acaso al marido la mujer que Ie mando que
dati actione, et hoc ipsum in dotem converti, quod diese por recibido? Y yo opiuarla, que se obliga
mulier mandati iudicio obligata est; et quod dlci- porla. acción de maudato, y que se convierte en
tur, rem mulieri perire, consequens est, nam si dote esto mismo et que la mujer fue obligada por
coeperit velle (2) de dote agere, ipse secum de- la acción de niaudato; y es consiguiente lo que
bebit compensare iussum suum. se dice, qne la cosa perece para. la. mujer, porque
si hubiere comenzado a querer ejercitar la acción
de dote, ella misma deberá compensar consigo su
propio mandato.
89. IDEM libro XXXIII. ad Edictum.—— Si ser- 39. Et. Mrsuo; Comentarios al Edicto, libro
va servo quasi dotem dederit, deinde constante XXXIII.—Si una esclava. hubiere dado a un es-
coniunctione ad libertatem ambo pervenerint pe- clavo alguna cosa como en dote, y despues subsis-
culio iis non ademto, et in eadem coniunctione tiendo su unión hubieren llegado ambos á la liber-
permanserint, ita res moderetur, ut, si quae ex tad sin haberseles quitado el peculio, y permane-
rebus corporalibus, velut in dotem tempore servi- cieren eo in misma unión, lo, cosa se modern. de
tutis datis extiterint, videantur ea tacite in dotem suerte, que si existleren algunos de los bienes cor-
conversa, ut earum aestimatio mulieri debeatur. porales dados como en dote en tiempo de la escla-
vitud, se consideren convertidos tácitamente en do-
te, de modo que ala mujer se le deba la estimacion
de ellos.
& l.—Si spadoui mulier nupserit, distinguendum & 1.—Si la mujer se hubiere casado con un espa-
arbitror, castratus fuerit, necne, ut in casti-ato di- don, opino que se ha de distinguit-, si hubiere sido,
cas dotem nou esse; in eo, qui castratns non est, ó no, castrado, de suerte que respecto del castrado
quia, est matrimonium, et dos, et dotis actio est(3). digas gue no hay dote; y respecto del que no está.
castra 0, que hay dote, y acción de dote, porque
hay matrimonio.
40. IDEM libro XXXIV. ad Edictum. — Divus 40. EL immo; Comentarios al Edicto, libro
Severus rescripsit Pontio Lueriano in haec verba: XXXI V.—El Divino Severo respondiö por rescrip-
«Si mulier, quae doteui dederat, post divortium to a Poncio Lucriauo en estos terminos: «Si la. mu-
rursus in matrimonium redit non revocatis instru- jer, que habia dado la dote, volvió otra. vez des-
mentis, non dubitabit is, apud quem res agetur, pues del divorcio al matrimonio sin haber sido re-
secundum voluntatem mulieris, quae utique non vocados los instrumentos, no dudará. aquel ante
indotata redire in matrimonium voluit', partibus quien. se ventile el negocio, ejercer sus funciones,
suis fungi, quasi renovata dote». como si la dote hubiera sido renovada, conforme a
la. voluntad de la mujer, ia cual ciertamente uo qui-
so volvcr indotada al matrimonio».
41. PAULUS libro XXX V. ad Edictum. — Pro- 41. PAULO:, Comentarios al Edicto, libro XXX V.
mittendo dotem omnes obiigantur, cuiuscunque —Prometiendo dote se obligan todos, de cualquier
sexus conditionisque sint. sexo y condición que scan.
% 1.—Sed si nuptiae secutae non fuerint, ex sti- % 1.—Pero si ne se hubieren verificado las nup-
pulatu agi non potest; magis enim res, quam ver- clas, no puede ejercitarse Ia acción delo estipulado;
a intuenda. sunt. porque se ha de atendcr más á, la realidad, que á.
las palabras.
___-___.
g 2.—Accepti quoque latione dos constituitur, 5 “¿.—También se constituye la dote por acepti-
quum debitori marito acceptum (l) feratur dotis lacion,cuando por causa de constituir la. dote se le
constituendae causa. da al marido deudor por recibido. su deuda.
& Ei,—Si a debitore mulieris sub conditione dos ä ii.—Sí bajo condición se prometiera la dote por
promittatur, et postea, sed antequam maritus pe- un deudor de la mujer, y despues, pero antes que
tere posset, debitor solvendo esse desierit, magis el marido pudiera pedirla, hubiere dejado ei deu-
periculum ad mulierem pertinere placet; nec enim dor de ser solvente, parece más bien que el riesgo
videri (2) maritum nomen secutum eo tempore, corresponda a la mujer; porque no se considera que
quo exigere non poterit. Quodsi iam tunc debitor, el marido aceptó ei credito en tiempo en que no pu—
quam sub conditione promitteret, solvendo non diere exigirle. Pero si ya ei deudor no fuere sol-
fuerit, periculum viri esse, quod sciens tale nomen vente cuaudo la prometiese bajo condición, el ries-
secutus videretur, quale initio obligationis (3) go es del marido, porque se considera que a sa-
fuerit. biendas admitió aquel crédito, tal cual era al prin-
cipio de la obligacion.
5 4.—Si debitor mulieris dotem promiserit, et €; 4.—Si uu deudor de la- mujer hubiere prometi-
mulierem heredem reliquerit, Labeo perinde ha- do la dote, y dejado por heredera &" la mujer, dlce
bendum ait, ac si (4) mulier ipsa dotem promisis- Labeon, que esto se ha de considerar como si la mis-
set; cuius sententiam Iulianus quoque probat, nec ma mujer hubiese prometido la dotc; cuya opinión
enim aequum esse ait, ut ei damnetur eius pecu- aprueba también Juliano, porque dice que no es
niae nomine, quam ipsa debeat, et satis esse, ac- justo que ii. ei se le perjudique por razon del dinero
ceptilatione eam liberari. que ella misma. deba, y que es bastante que se la.
libere por la. aceptilaeión.
42. GAIUS libro XI. ad Edictum provinciale. 42. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
—Bes in dotem datae, quae pondere, numero, libro XI.—Las cosas dadas en dote, que constan
mensura constant, mariti periculo sunt, quin. in de peso, número y medida, están ti. riesgo del ma-
lioc dantur, ut eas maritus ad arbitrium suum dis- rido, poi-que se dan para esto, para quc el marido
trahat, et quandoque soluto matrimonio eiusdem las enajene a su arbitrio, y para que, cuando se ha-
generis et qualitatis alias restituat vel ipse, vel ya. disuelto el matrimonio, o él, o su heredero, res-
heres eius. tituya otras del mismo género y calidad.
43. ULPIANUS libro III. Disputationum. — Li- 43. ULPtAno; Disputas, libro III.—Aunque se
cet soleat dos per acceptilationem constitui, tamen suela constituir la dote por aceptilacisn, sin embar—
si ante matrimonium acceptilatio fuerit interposi- 0, si se hubiere intel-puesto la acoptilacion antes
ta, nec nuptiae secutae, Scaevola ait, matrimonii ei matrimonio, y no se hubieren verificado las uup -
causa acceptilationem interpositam non secutis cias, dlcc Scévola, que es nula. Ia aceptilación in-
nuptiis nullam esse, atque ideo suo loco mancre terpuesta por cansa de matrimonio no habiéndose
obligationem; quae sententia vera est. verificado las nupcias, y que por lo“tanto subsiste
la obligación en su propio lugar; cuya. opinión es
verdadera.
& l.—Quoties autem extraneus accepto fert de- 5 1.-—Mas siempre que un extraño da por paga-
bitori dotis constituendae causa, si quidem nuptiae do a uu deudor por causa de constituir dote, si ver—
insecutae non fuerint, liberatio non sequetur, nisi daderamente no se hubieren verificado las nupcias,
forte sic accepto tulit, ut velit mulieri in totum do- no se verificará. la liberación, ai. no ser acaso quelo
natum; tunc enim credendum est, brevi manu ac- haya dado por quito de tal manera, que quiera que
ceptum a muliere, et marito datum; ceterum mu- en absoluto se haya hecho donación a la mujer; por-
lieri per liberam personam condictio acquiri non que entonces se ha de crcer que la cosa se recibió
potest. Plane secutis nuptiis mulier soluto matri- por la mujer brevi manu, _v que se la dió al mari-
monio dotis exactionem habebit, nisi forte sic ac- do; de otro modo no puede adquirirsc para la mujer
cepto tulit extraneus, ut ipse, quoquo modo solu— la condicción por medio de persona libre. Pero a la
tum fuerit matrimonium, condictionem habeat; verdad, verificadas las nupcias, tendrá. la mujer,
tunc enim non habebit mulier actionem. Secun- disuelto el matrimonio, Ia exacción de la dote, ano
dum quae constituta dote per acceptilationem et ser acaso que de tal modo haya dado el extraño
secutis nuptiis is effectus erit dotis exactioni, ut, por recibido, qne el mismo tenga la condicción,
si quidem pura sit obligatio, quae accepto lata de cualquier modo que se hubiere disuelto el ma-
est, non ipsa iam restituenda sit (5), sed solvenda trimonio; porque eutonces no tendra la acción la.
dos secundum sua. tempora. Sin vero obligatio in mujer. Según lo que, constituída la dote por acep-
diem fuit, nec ante solutum matrimonium dies tilación y verificadas las nupcias, la exacción de la
obllgotionis praeteriit, restauranda est in diem dute producirá este efecto, que si verdaderamente
pristinum obligatio, et si debitum cum satisdatione fuera pura la. obligación, que se dió por cumplida,
fuerit, satisdatio renovanda. est. Similique modo ya esta misma no ha de ser restituida, sino que se
et si conditionalis fuerit obligatio, quae in dotem ha de pagar la dote a su tiempo. Mas sl la obliga-
conversa est, et pendente obligatione divortium ción fue a término, y no pasó el dia de la obliga-
fuerit secutum, verius, obligationem sub eadem ción antes de haberse disuelto el matrimonio, se ha
conditione restitui debere; sed si conditio extiterit de reponer la obligación en su primitivo término,
(l) accepto, Hal. (L) Tatu—,según corrección del códice FL; dole, inserta
(2) proderit (en fugar- de videri), Valg. la escritura Original, Br.
(3) m obligatione (en lugar (te initio onligotionis), Hal. (5) restauranda eril, Valg.
136 manero—¡.name xxm: 'ri'rULo …
constante matrimonio, ex die divortii tempora y si se hubiere debido con fianza, se ha de renovar
exactionis numerantur. la fianza. Y del mismo modo, también si hubiere si-
do condicional la obligaciön, que se convirtió en
dote, y pendiente la obligación. se hubiere ver-idea.-
do el divorcio, es mas cierto que debe ser restituida
la obligacion bajo la misma condici-in', pero si se hu-
biere cumplido ia condición durante el matrimo-
nio, se cuenta el termino de la exacción desde el
dia del divorcio.
44. IULIANUS libro XVI. Digestarum.-— Si pa- 44. JULIANO; Digesta, libro XVI.—Si el padre
ter filiae nomine dotem promisisset, et eam ante hubiese prometido dote en nombre de su hija, y la
nuptias emancipasset, non resolvitur promissio; hubiese emancipado antes de las nupcias, no se di-
nam et quum ante nuptias pater moreretur, nihi- suelve la promesa., porque también cuaudo el pa-
lominus heredes eius ex promissione obligati nia- dre muriese antes de las nupcias, permanecerán, no
nebnut (1). obstante, obligados sus herederos eu vii-tud de la
promesa.
& 1.—Quae debitorem tiliuuifamilias habet, si g l.—La que tiene por deudor a un hijo de fami-
patri eius ita. dotem promiserit: «quod mihi debes, lia, si a su padre le hubiere prometido ia dote de
vel quod mihi tilius tuus debet, doti tibi erunt:, este modo: «tendi-as en dote lo que me debes, 6 lo
non obligatur, sed efficit, ut id, quod actione de que tu hijo me debe», nose obliga, sino que hace
peculio servari a patre poterat, in dote sit. Mar- que este en dote lo que por la acción de peculio po-
cellus: sive igitur cum filio posthac, sive cum pa- dia. recobrarse del padre. Y dice Marcelo: asi pues,
tre ag'ere instituerit, exceptione pacti conventi. si después hubiere determinado ejercitar la. acción
summovebitur; actione autem de dote si experie- ya contra cl hijo, ya contra el padre, será repellda
tur, cousequetur, quod in peculio fuisse apparue- con la excepción del pacto convenido; mas si ejer-
rit eo tempore, quo dos promittebatur; utique si citara la acción de dote, conseguirá lo que apare-
post nuptias promissa (2), eius temporis peculium ciere que hubo en ei peculio al tiempo en que se
aestimari debet, quo nuptiae fierent. prometla la dote, y ciertamente, si me prometida
después de las nupcias, debe estimarse el peculio
con relación al tiempo en que se hicieran las nupcias.
45. Tarruonmus libro VIII. (3) Disputatio- 45. Tmronmo; Disputas, libro VIII.—Poro si
num.—Quodsi nuptura debitori tiliot'amilias actio- la que se hubiera de casar con uu hijo de familia,
nem duntaxat de peculio promisit, id, quod ex deudor suyo, prometió solamente la acción de pe-
ea causa sibi deberetur, nuptiarum tempore in- culio, se atiende, al tiempo de las nupcias, a lo que
spicitur. , por esta causa se le debiese.
& 1.—Si vero alii nuptura iussit filiumt'amilias ä 1.—Mas si habiéndose de casar con otro man—
debitorem de peculio dotem promittere, tempus do que un hijo de familia, su deudor, prometiera la
inspicitur, quo dos promissa est, ut tantum in pe— dote sobre el peculio, se atiende al tiempo ea que
culio esse aestimaretur. fue prometida la dote, para que se estime tanto
cuanto hay su el peculio.
48. IULIANUS libro XVI. Digestorum.—Quem- 46. Jumam; Digesta, libro X VI.—Ast como
admodum invito domino servus stipulatus acqui- contra la voluntad del señor adquiere para este el
rit, ita, si dotem domini nomine sibi promitti pa- esclavo que estipuló, asl se adquiere para. ei señor
tiatur, obligatio domino acquiritur; sed neque la obligación, si consintiera que en nombre del señor
periculum dominus praestare debebit, si forte de- se le prometiera dote; pero el señor no debera res-
bitor mulieris dotem promiserit, neque culpam. ponder ni del riesgo, si acaso hubiere prometido la
Traditione quoque rei dotalis in persona servi vel dote un deudor de la mujer, ni de la culpa. Consti-
filiifamilias facta dos constituitur, ita ut neque pe- tuyese también la dote por la entrega de la cosa
riculum, nec culpam dominus aut pater praestet. dotal hecha a Ia persona de un esclavo, o de un hi-
Igitur hanc dotem periculo mulieris esse dico, jo de familia, de tal suerte, que el señor ó el padre
quamdiu dominus vcl pater ratam promiseionem no responde nifídel riesgo, ni de la culpa. Asi, pues,
vel donationem habuerit; ideoque etiam manente digo que esta dote esta &. riesgo de la mujer, hasta
matrimonio res, quas tradiderit, condictione repe- que el señor ó el padre hubiere ratificado la pro-
tituram; itcm incerti condictione consecuturum, ut mesa o la donación; y que por lo tanto, habra de re-
promissione liberetur. petir ella per la. condicción, adn subsistiendc el ma-
trimonio, las cosas que hubiere entregado; y que
asimismo habra de conseguir por la condicciön de
cosa incierta, que se le libro de la promesa.
g l.——Si debitori suo mulier nuptura ita dotem % 1. —Sí habiendose de casar una mujer con su
promisisset: «quod mihi debes, aut fundus Sem— deudor hubiese prºmetido asl la dote: «tendi-as en
pronianus doti tibi erit», utrum mulier vellet, id dote 10 que mc debes, o el fundo Semproniano»,
in dote erit; et si quidem debitum maluisset dotis estará en dote la que de estas dos cosas quiera la
nomine apud virum remanere, potest ea exceptio- mujer; y si verdaderamente hubiese preferido que
ne se tueri adversus petentem fundum-, quodsi la deuda quede en poder dei ma rido a titulo de do-
fundum dedisset, pecuniam (4) marito condicet. te, puede ampararse con esta excepción contra el
que le pida el fundo; pero si hubiese dado elfundo,
reclamarán. del marido per la condicción el diuero.
('l) manerent, Hal.
(:) tramissa est dos; si vero ante nuptias, Ilal. Valg.
si) x., Hal. (4) a, inserta/t Hal. Valg.
promere.—usae mm TÍTULO m 137
5 2.—Pater, etiamsi falso existimans, se filiae 5 2.—El padre, aunque hubiese prometldo la do
suae debitorem esse, dotem promisisset, obliga- tejnzgando falsamente que él es deudor de su hija,
bitur. se obligará.
47. IDEM libro XVIII. (1) Digestorum.— Si 47. EL uisne; Digesta, libro XVIII.—Si al es-
servo in dotem ante nuptias dato donatum aliquid clavo dado en dote antes de las nupcias sele hu-
vel legatum ante nuptias fnisset, ampliatur dos, biese donado 6 legado alguna cosa. antes de las
sicut ex fructibus fundi, qui ante nuptias tradi- nupcias, se amplia la dote, como con los frutos del
tus est. fundo, que se entregó antes de las nupcias.
48. IDEM libro II, ad Urseium Ferocem.—Tali 48. EL MISMO; Comentariosá Urseyo Feroz, li-
facta stipulatione: «decem in anno proximo dotis b'ro II.—Habiendose hecho tal esti ulacion: (¿pro-
nomine dare spondes?» quaesitum est, annus ex metes dar diez en dote el año pr ximoh, se pro-
quo tempore esset numerandus, utrum ex die sti- guntó, ¿desde quetiempo se habria de contar el
pulationis factae, an ex eo die, quo dos esse po- año, acaso desde el dia en que se hizo la estipula-
tuisset, id est nuptiarum? Et responsum est, ex ción, 6 desde ei dia en que hubiese podido haber
die nuptiarum annum esse numerandum, ne, si dote, esto es, desde ei de las nupcias? Y se respon-
aliter observaremos, si intra annum nuptiae fa.- dio, que se ha de contar el año desde el dia de las
ctao non sint, videri possit dos ex ea obligatio- nupcias, para. que, si de otro modo 10 conteramos,
ne (2) deberi. no pueda parecer que se debe la dote en virtud de
esta obiigación, si no se hubieran celebrado las
nu cias dentro del año.
g, 1.—Socer genero suo sic levaverat: «Lucio ¿) 1.———Un suegro babia hecho a su yerno un lega-
Titio tiliae meae nomine centum eres meus da- do de este modo: «est-& obligado mi heredero ¿ dar
mnas esto dare-; hanc pecuniam generum petere ciento a Lucio Ticio en nombre de mi hijs-; Pro-
debere, exactam acceptam legatis referri (3), sed culo respondlö, quo ei yerno debe pedir este dinero,
divortio facto de dote actionem mulieri reddendam que cobrado se considera recibido por los legados,
Proculus respondit, et nihilominus dotis esse fa- pero que hecho el divorcio se ha de restituir a la
ctam. Iulianus notat: imo nec filiae, si voluerit, mujer la accion de dote, y que no obstante se hizo
deneganda est huiusmodi actio. de la dote. Observa J nliano: antes bien, ni a la hija
solle ha de denegar semejante acción, si la quisiore.
49. IDEM libro V. ea: Minicio (4)—Vir ab eo, 49. Et. mono; Doctrina de Minicio, libro IV.
qui uxori cius dotem facere volebat, certam pecu- —El marido estipuió, de quien quería dar dote a
niam eo nomine stipulatus est, deinde acceptam su mujer, cierto. cantidad por esta razón, y después
eam fecit; quaerebatur, essetne ea pecunia in do- la dió por recibido; se reguntaba, ¿estaria este
tem? Respondit, si acceptam non fecisset, et pro- dinero en dote? Bespon ió, que si no lo hubiese da-
missor solvendo esse desiisset, quaereremus, an do por recibido, y el que io prometió hubiese deja-
culpa mariti ea pecunia exacta non esset; quum do de ser solvente, examinariamos sies ue no se
vero acceptam fecit, omnimodo periculum ad eum habría cobrado este dinero por culpa de marido;
pertinebit, perinde enim est, ac si acceperit pecu- äere cuandolo dio por recibido, á el le correspon-
niam, et eandem promissori donaverit. era en absoluto el riesgo, porque es lo mismo que
si hubiere recibldo el dinero, y se lo hubiere done—
do al prometedor.
60. Armcanus libro VIII. Quaestionum.—-Quae 60. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Una
fundum in dote habebat, divortio facto, quum in que tenia un fundo en dote, habiéndose verificado
matrimonium rediret, pacta est cum viro, uti de- el divorcio, como volviese al matrimonio, pacto con
cem in dotem acciperet, et fundum sibi restituo- ei marido, que recibiese diez en dote, y que le res-
ret, ac datis decem, prinsquam fundus ei restitue- tituyese a ella el fundo, y dedos los diez, falleció
retur, in matrimonio decessit; illud ex bona ñde en ei matrimonio, antes que se ie restituyera el fun-
est, et negotio contracto convenit, ut fundus, qua.- do- es de buena fé, y conviene al negocio contra-
si sine causa penes maritum esse coeperit, con- ta o, no sea objeto de la condiccióu el fundo,
dicatur. cual si ubiere comenzado a estar sin causa en po—
der del marido.
5 1.—Et boc evidentius circa actionem pignora- 5 1.—Y esto aparecerá. con mas 'evidencla en
ticiam apparebit; etenim si, quum fundum Corne- cuanto a ia acciön pignoratieia; porque si habién-
lianum pignoris causa tibi tradidissem (5), postea dote entregado yo por causa de prenda el fundo
ex conventione fundum Titianum in hoc tibi tra- Corneliano, despuesto'hubiere entregado en vir-
diderim (6), ut Cornelianum mihi restituente. mi- tud de convención el fundo Ticiano para esto, para
nime, puto, dubitandum erit, quin statim recte que me restituyeras el Corneiiano, opino que de
pignoraticia ad recipiendum Corueiianum agere ninguna mauera se habra de dudar, que inmedia—
possim. tamente pueda yo ejercitar con derecho la acción
pignoraticia para. recuperar el fundo Corneli-mo.
51. ULPIANUS libro II. Responsorum.— Si res, 51. '.,ULPIANO; Respuestas, libro II.—Silas cosas",
quas filiae emancipatae pater donavit-, ex volun- que el padre donó a la hija emancipada, fueron de-
Tono l.l— 18
138 DIGESTO.—LIBRO XXIII: TÍTULO III
tateeius postea in dotem pro ea datae sunt, a tilia das despues con su voluntad en dote a favor de
dotem, non a patre videri datam. ella, la dote se considera dada por. la hija, no por
el padre.
52. MARCIANUS libro III. Regularum.—Non so- 62. MARCIANO; Reglas, libro III.—No solo si
lum si aestimatus fundus, sed etiam si non aesti- un fundo se dió en dote estimado, sino tamblen si
matus in dotem datus est, et alias, quum neeesse inestimado, y si por otra parte, no teniendo nece-
non habeat mulier duplum promittere, promisit.; sidad la mujer de prometer el duplo, le prometió;
quia ipse fundus estin dote, quodeunque propter como quiera quc el mismo fundo esta en dote, todo
eum consecutus fuerit a muliere maritus, quan- lo que por causa del mismo hubiere recibido de la
doque restituet mulieri de dote agenti. ninjer el marido, lo restituir-á. en su caso a la mu.-
jer que ejercite la. acción de dote.
53. NERATI'US libro III. Membranarum.—Quum 53. Nmuac'ro; Pcrgaminos, libro III.—Querien-
vir uxori donare vellet, debitor mulieris, qui sol- do ei marido hacer donación a la mujer, un deu-
vendo non erat, dotem ei promisit; ad id dunta- dor de la mujer que no era solvente, le prometió
xat, ad quod solvendo fuit, viri periculo ea res dote; esta se ha la a riesgo del marido soiamente
est; et si quid debitori ad solvendum facultatis ae- hasta lo que aquel fue solvente; y si ie sobrevinie-
cesserit, periculum ad eam summam, quae acces-. ren al deudor algunos bienes para pagar, creccra
serit, crescet, permanebitque, etiam si rursus pau- y subsistira el riesgo hasta aquella suma que le hu-
perior factus erit, quia neque tum, quum dos biere sobrevenida, aunque de nuevo se hubiere he-
promitteretur, donatio facta est, nisi eius pecu- eho más pobre, porque ni cuando se prometió la
niae, quae a debitore servari non poterat, neque dote se hizo donación sino del dinero que no se po-
quum soivendo is esse coepit, donationis causa dia recobrar del deudor, ni cuando este comenzó
permaneat, quum eo loco res sit, quo esset, si a ser solvente subsiste la causa de la donaclóu, es-
tum quoque, quum promitteretur dos, locuples tando el negocio en la situación en que estaria, sl
fuisset. también entonces cuando se prometiese la dote hu-
biese sido solvente.
54. Gaius a_d Edictum Praetoris urbani titulo 54. GAYo; comentarios al Edicto del Preter
de Praedtatonbus(1).—Rcs, quae ex dotali pecu- urbano, titulo de los compradores de predios en
nia comparatae sunt, dotales esse videntur. venta pública.—Los bienes que se compraron con
dinero de la dote se considera que son dotales.
55. Faunus libro I. (2) ad Plautium.— Quum 55. PAULO; Comentarios á Plancio, libro 1.—
dotis causa aliquid expromittitur, fideiussor eo no— Cuando se promete alguna cosa por causa de dote,
mine datus tenetur. se obliga el fiador que se dió por tal motivo.
56. IDEM libro VI. (3) ad Plantium.— Si is, qui 56. EL msnm; Comentariosá Plancio, libra VI.
Stichum uiulieri'dehet, in dotem delegatos sit, et —Si el que a la mujer le debe a Stico hubiere. sido
antequam solveret debitor, Stichus decesserit, delegado para la dote, y antes que el deudor paga-
quum neque per debitorem stetisset, quominus se hubiere fallecido Stico, no habiendo ni consisti-
soiveret, neque maritus in agendo moram fecisset, do en el deudor, que no pagase, ni causado mora
pericuio mulieris Stichus morietur-, quamquam, el marido al reclamar, Stico morirá. en perjuicio de
etiamsi moram maritus feeerit in exigendo, si ta.- la mujer, si bien que, ann cuando el marido hubie-
men etiam apud maritum moriturus Stichus fue- re incurrido en mora al reclamario, si no obstante
rit, actione dotis maritus) non teneatur. también hubiere de haber muerto Stico en oder
dei marido, no quede obligado el marido por a ac-
ción de dote.
5 1.—Ibi dos esse debet, ubi onera matrimo— g 1.—La dote debe estar alli donde estan las
nii sunt. cargas del matrimonio.
& 2.—Post mortem patris statim onera matrimo- & 2.—Despues de la muerte del padre inmediata-
nii üllum sequuntur, sicut liberi, sicut uxor. mente pasan al hijo las cargas del matrimonio, co-
rno los hijos, y eomo la mujer.
& il.—Quod dicitur, necessarias impensas ipso g ii.—Lo que se dice, que los gastos necesarios
iure dotem minuere, non eo pertinet, ut, si forte disminuyen de derecho la dote, no quiere decir que
fundus in dote sit, desinat aliqua ex parte dotalis si acaso estuviera un fundo un dote, deje de ser
esse, sed, nisi impensa reddatur, aut ars fundi, dotal en alguna parte, sino que, si no se reintegra—
aut totus retineatur. Sed si tantum iu undum do- sen los gastos, se retenga 6 parte del fundo, o todo
talem impensam sit per partes, quanti fundus est, el. Pero si por partes se hubiere. gastado en un fun-
desinere eum dotalem esse Scaevola noster dice- do dotal tanto cuanto vale el fundo, decia nuestro
hat, nisi mulier sponte marito intra annum impen- Scévoia, que este dejaba de ser detal, si la mujer
sas obtuierit. Si pecunia et fundus in dote sint, et no hubiere ofrecido voluntariamente al marido
necessariae impensae iu fundum factae, Nerva dentro de un aiio ios gastos. Si en la dote hubiera
ait, dotem pecuniariam (4) minui. Quid ergo, si dinero y un fundo, y se hubieran hecho gastos ne-
muiier impensas marito solverit, utrum crescet eeSarios para el fundo, dice Nerva, que se dismi-
dos, an ex integro data videbitur? Cuius rei mani- nuye la. dote pecuniaria. Luego, ¿que, si la mujer
festior iniquitas in fundo est secundum Scaevolae hubiere pagado los gastos al marido, crecerá. aca—.
nostri sententiam; nam si desinit dotalis esse, po- sola dote, ó se considerará. que se dió de nuevo?
terit alienari. Rursus quemadmodum poterit iieri La injusticia de esto es. más manifiesta en cuanto
dotalis data pecunia, an iam pecunia in dote al fundo según la opinión de nuestro Scevola; por—
esse videbitur? Et magis est, ut ager in causam que si dejó de ser dota], podra ser enajenado. A su
dotis revertatur, sed interim aiienatio fundi inhi- vez, ¿cómo podría. hacerse dotal ei dinero dado, 6
beatur. se considerará. que ya ei dinero estaba en dote? Y
es más cierto, que el campo revierta á. la condición
de dote, pero que entretanto está prohibida la ena-
jenación del fundo.
57. IAVOLENUS libro I. ea: Plautio.— Nuptura 57. JAVOLENO; Doctrina de Plaucio, libro I.-Si
filiofamilias si socero dotem ita promiserit: «quod la que se habia de casar con un hijo de familia hu-
filius tuus mihi debet, id doti tibi erit», interesse biere prometido la dote de este modo :; su suegro:
puto,-utrum filii obligatio, an patris persecutio et utendi-as en dote 10 que tu hijo me debe», opino, que
in rem versum promissione (1) contineatur. Nam importa suber, si se contenga enla promesalaobliga-
si id, quod filium dare oportet, signiücatum est, ción del hijo, ¿) lareclamacion contra el padre tam-
tota pecunia, in quam filius obligatus est, promis- bién por lo que se convirtió en su provecho.Por ue
sione (2) dotis continebitur; sin autem id, quod si se significó lo que el hijo debe dar, se conten ra
patrem de peculio vel in rem verso praestare en la promesa de la. dote todo el dinero a que el hi-
oportebit, aestimari (3) debebit, quantum sit eo jo esta obligado, mas si lo que deberá entregar ei
tempore id, quod promittitur, ut ea summa dotis padre por el peculio ó por lo que se convirtió en
esse videatur, qua (4) patrem eo tempore filii no- su provecho, debera estimarse cuánto sea en este
mine condemnari oportebit (5); quodsi non evi- tiempo lo que se promete, para. que se considere
denter apparult, de cuius mulier obligatione sen- que esta en dote aquella suma porla que deberá
sit, praesumtionem ad filii debitum spectare ser condenado en aquel tiempo el padre en nom-
verisimile est, nisi evidentissime contrarium ap- bre delhijo; mas si no apareció con evidencia 9. que
probetur. obligación se refirio la mujer, es verosímil quela
presunción se reñcre ¿ la deuda del hijo, si eviden-
tisimamente no se probase lo contrario.
58. Cnnsus libro XIX. Digestorum.— Si spon- 58. CELSO; Digesto, libro XIX.—Si no habien—
salibus nondum factis Titio dotem Seiae nomine dose celebrado todavia los esponsaies le hubieras
promiseris, quum ea nubere ei nollet, tamen, si prometido dote ¡¡ Ticio en nombre de Seya, uo que-
postea nupserit, dotem debebis, nisi aliae nuptiae riendo esta casarse con el, si no obstante se hubie-
medlae intervenisseut. re casado después, deberás la dote, a menos que
hubiesen mediado otras nupcias.
& 1.-Si mulier ancillam Pamphilam a Titio sti- % 1.—Si la mujer hubiere estipulado de Ticio la
pulatu, deinde ei nuptura, quod is sibi debebat, esclava Pdnfila, y despues habiéndose de casar con
doti habere permisit, etiamsi non erit viri Pamphi- el le permitió tener en dote 10 que el le debia, aun-
la, an ipsa- tamen Pamphjla in dote et mulieris que Pánñla no fuere del marido, ¿estara sin em—
periculo erit, an et quod ea pepererit, reddi mulieri bargo la misma Pánñla en dote y 9. riesgo de la
debebit, (6) quia, siin sua causa prior stipulatio mujer, 6 deberá devolversc a ia mujer también lo
mansisset, non redderetur, nisi forte refert, ha- que aquella hubiere parido, porque, si la primera
buerit rem, quam debebat vir, quo tempore dos estipulación hubiese permanecido en su propio es—
constituebatur—nam ita poterit videri res ipse. ad tado,. no se devolverla, si acaso no importa que ha—
eum pervenisseæan non habuerit? Nam si non ya tenido la cosa, que debia el marido, al tiempo
habuerit, magis est, ut liberatio obligationis po- en que se constituta. la dote—porque así podrá pa—
tius, quam res ipsa ad eum ita pervenisse videa- recer que la misma cosa haya ido a poder deel—ó
tur; ideoque partus eius non debetur. que no la haya tenido? Porque si no la hubiere te—
nido, es mas cierto que se considere que asi le co-
rrespondiö & ei mas bien la liberación de la obliga-
ción, quela mismo cosa; y por esto no se debe el
parto de aquella.
59. MARCELLUS libro VII. Digestontm.—Simu— 59. MARCELO; Digesto, libro VII.—Si la. mu—
lier ita dotem promiserit: «decem tibi, aut Titio jer hubiere prometido asi la dote: ctii 6 Ticio ten-
doti erunt-, hoc casu dici potest, vel Titio dari dreis diez en dote», en este caso puede decirse, que
sse, sed dedote virum tenerl, quemadmodum si se le pueden dar también á. Ticio, pero que el ma—
itio iussisset dari; nec mirum, quum etiam pro- rido está. obligado por la dote, del mismo modo que
missum viro dotem possit delegante eo alteri pro- si hubiese mandado que se le diese a Tlclo; y no
mittere, etsi dici solet, alii, quam marito dotis uo- es extraño, porque la ue ha de prometer la dote
mine mulierem non posse obligari. His enim al marido puede también, delegándolo el, prome—
casibus viro dos quaeritur, non enim existimabi- tersela & otro, aunque suele decirse, que la mujer
mus illam ita promisisse, quum vel de Titii nuptiis no puede obligarse a otro que al marido por razón
cogitaret. de la dote. Porque en estos casos la. dote se adquie-
re para el mari 0, pues no estimaremos que ella la
prometió asi, pensando también en nupcias con
Ticio.
g 1.—Ex asse heres institutus rogatusque mu- 5 1.—El instituido heredero de toda la herencia,
(1) Hoz.; promissioni, cl códice F1. (4) in quam, Hal.
(2) Bol.; promissioni, el códice Fl. (5) oportuerat, Hat.
(:) Hal. Vulg.; aestimare, el códice Fl. (6) reddi—debebit, concidit-anse audiar" pm- lo: copien”.
140 manera.—ueno xxm: TÍTULO …
libri dodrantem hereditatis restituere iussu eius, & quien seile rogo que restituyera a la mujer las
quod debet, doti promisit marito; vereor, non sit tres cuartas partes de la herencia, por mandato de
obligatus, uam mulieri iu hoc tenetur, ut heredi— ella prometió eu dote al marido lo que debia-, te-
tatem restituendo transferat actiones, ct quas ha- mo, que no esté obligado, porque esta obligado a
bet, et quibus est obstrictus, quas transferre ad la mujer a esto, a transferirle, al restituirle la he-
alium, quam cui debet fideicommissum, non po- rencia, las acciones, asl las que tiene, camo aque-
test. Aliquis dixerit, incerti cum eo agi posse, llas con que esta obligado, las cuales no las puede
ut (1) fideicommissi praestet aestimationem; huic transferir a otro sino a qulen debe el fideicomiso.
ego consentire non possum, nam obligari mulieris Alguien dira, que puede ejercitarse contra ella,
debitorem ita aequum est, si accipere id ipsum, acción de cosa incierta, para que entregue la esti-
quod ei debetur, vir potest. Sed ne indotata mu- mación del fideicomiso; pero yo uo puedo asentir a
lier esse videatur, dicendum est, ipsi mulieri ex esto, porque es justo que el deudor de la mujer se
Trebelliano restituendam esse partem hereditatis, obligue de estc modo. si el marido puede recibir lo
quae ei relicta est, ut ea suo marito pro dote eam mismo que a ella se le debe. Pero para que no pa.-
solveret, quia et ad eam fideicommissum, et onera rezca que le, mujer esta indotada, se ha de decir,
eius pertinent, delegatione propter nimiam subti- que eu virtud del Senadoconsulto Trebeliano se le
litatem et casus necessitatem minime obtinente. ha de restituir a la misma mujer la parte de heren-
cia que se le dejó, para que ella la entregue en do-
te a. su marido, parque a ella. le pertenecen tanto
el fideicomiso, como sus cargas, no valiendo en
manera alguna la delegación por razón de la de-
masiada sutileza y de la necesidad del caso.
g il.—Eius nomine, quae libera. videbatur, de- g, 2.-—En nombre de la que parcela libre diste
cem in dotem (2) dedisti; eo casu habebis condi- diez en dote; tendras la condicclon en el caso en
ctionem, quo habere potuisses, si mulieris liberae que hubieses podido tenerla, si los hubieses dado
nomine dedisses, nec nuptiae secutae essent. Si en nombre de una mujer libre, y ne se hubiesen
manumissa nupserit, ita demum dos erit, si ea verificado las nupcias. Si manumitida se hubiere
mente dedisti, ut quandoque secutis nuptiis dos casado, solamente habrá dote, si los diste con la in-
esset; igitur si mulieri donaturus dedisti, dominus tención de que hubiese dote en cualquier tiempo
condicet, quemadmodum si eum, qui sibi donatu- que se hubieran verificado las nupcias; asl pues,
rus esset, mulieri ipsam donare iussisset. si los diste para hacer donación a la mujer, el señor
tendra la condiceión, lo mismo que si hubiese man-
dado, que el que a ella le hubiese de hacer la dona-
ción la donase a la. mujer.
60. CELBUS libra XI. Digestarum.—-Quaero, 60. Cnnso; Digesto, libro XI.—Pregunto, ¿res-
quantae pecuniae dotem promittenti adultae niu- pecto de que cantidad deberá. prestar el curador
lieri curator consensum accommodare debeat? Re- su consentimiento a la mujer adulta que promete
spondit, modus ex facultatibus et dlgnitate mu- la dote? Reapondió, que con arreglo a las faculta-
lierls maritique statuendus est, quousque ratio des ' a la dignidad de la mujer 3 del marido se ha
patitur. de "ar la cuautla, hasta don e la comporta la
razon.
61. Tuam-runs CLnunss (3) libra III. ad legem 61. TERENCÍO CLEMENTE; Comentarios ¿ la ley
Iuliam et Papiam—Sive generalis curator, sive Julia y Papia, libro III.—Ya sl elcurador fuese e-
dotis dandae causa constitutus sit, et amplius doti neral, ya. si hublera sido nombrado para dar la. o—
romissum est, quam facultates mulieris valent, te, y se prometió en dote mas delo que valen los
ipso iure promissio non valet, quia leo-e rata non bienes de la mujer, uo es valida de derecho la pro-
habetur auctoritas dolo. malo facta. atraer-enduro mesa., porque por la ley no se considera valida la
tamen est, utrum tota obligatio, an quod amplius autoridad ejercida con dolo malo. Pero se ha de
promissum est, quam promitti oportuit, infirme- ver, ¿acaso se invalidara toda la obligación, ¿ lo que
tur? Et utilius est dicere, ld, quod superfiuum est, se prometió de mas de lo que debió prometerse? Y
tantummodo infirmari (4). es más conveniente decir, que tan sólo se invalida
lo que ha de exceso.
g 1.—-Iste autem curator res dotis nomine tra- & 1.—- es este curador debe entregar las cosas
dere debet, non etiam ut vendat cuilibet, et pre- por razón de dote, no también para. venderlas a
tium eius in dotem det. Dubitari autem potest, an cualquiera y dar su precio en dote. Pero puede du-
hoc verum sit; quid enim, si aliter honeste nubere darse, si esto sea verdad; parque, ¿que se dira, si
non possit, quam ut pecuniam ln dotem det, idque no pudiera. casarse convenientemente de otro mo-
ei magis expediat? Atquin possunt res iu dotem do ue dando dinero en dote, y esto le convirtiera
datae plerumque alienari, et pecunia. in dotem más Y sin embargo, las cosas dadas en dote pue-
converti. Sed ut expediatur quaestio, si quidem den enajenarse las más de las veces, y su importe
res in dotem maritus accipere maluerit, nihil am— convertirse en dote. Mas para resolver la cuestión,
plius quaerendum est; sin autem non aliter contra- si el marido hubiere ciertamente preferido recibir
here matrimonium vir patitur, nisi pecunils in en dote las cosas, no se ha de averiguar uada mas;
dotem datis, tunc officium est curatoris, apud pero si el varón no quiere contraer matrimonio de
eundem intrare (5) iudicem, qui eum constituit, ut otro modo que habiéndose dado dinero en dote,
iterum ei causa cognita etiam viro absente per- entonces es obligación del curador presentarse al
mittat rerum venditione celebrata dotem con- mismo juez que lo nombró, para que :i su vez le
stituere. permita con conocimiento de causa aún en ausen-
cia del marido constituir la dote, celebrada la ven-
ta de los bienes.
63. IDIM libro singulari de Heurematicis (2).— 68. EL meno; Cuestiones micras, lib-ro único.
Stipulatio de dote reddenda ab extraneo interpo- -—La estipulación interpuesta por un estraño para
sita facto divortio statim committitur, nec redin- que se devuelva la dote produce su efecto inme—
tegrato matrimonio actio stipulatori qnaesita in- iatamente que se hizo el divorcio,_v ni aún recons-
tercidit; denuo igitur consentiente stipulatore dos titnido el matrimonio fenece la acción adquirida
constituenda est, ne sequenti matrimonio mulier para el estipulante; asi pues, se ha de constituit-la
indotata sit, si modo ea dos non ab ipsa prefecto. dote consintiéndolo de nuevo el cstipulante, para
sit, quam alius permissu eius stipulatus est, tune que no este indotada la mujer en el siguiente ma-
enim consensus eius non est necessarius. trimonio si ea que de ella misma no haya proveni-
do aquelia dote, que otro estipuló con su permiso,
porque entonces no es necesario el consentimiento
de este.
64. IAVOLENUS libro IV ea: Cassio.—Post di- 64. Javonnuo; Doctrina de. Cassie, libro VI.—
vortium mulier (3), si de dote maritus nihil cavit, Si el marido no aseguró nada respecto de la dote,
et quum alii nupsisset, postea. ad priorem virum y la mujer después del divorcio, y habiéndose ca-
rediit, tacite dos ei redintegratur. sado con otro, volvió luego a su primer marido, se
le reíntegra a este tácitamente la dote.
65. Ponromos libro V. ad Quintum Mucio/m. 65. POMPONIO; Comentarios á Quinto Mucio,
-—Si legato aut hereditate aliquid servo dotali ob- libro V.—Sl por legado ó herencia correspondió
venit, quod testator noluit ad maritum pertinere, a un esclavo de la dote alguna. cosa, que el testa-
id soluto matrimonio reddendum est mu ieri. dor no quiso que perteneciera al marido, disuelto
el matrimonio, aquella se le ha de devolver a la
mujer.
66. IDEM libro VIII. ad Quintum Mucium. (4) 66… EL nismo; Comentarios (2 Quinto Mucio, li-
—Si ususfruetus fund], cuius proprietatem mulier bro VIII.—Si a titulo de dote se me diera. por el
non habebat, dotis nomine mihi a domino proprie- dueño dela propiedad el usufructo de un fundo,
tatis detur, difficultas erit post divortium cirea ego propiedad no tenia mi mujer, habra dificul-
reddendum ius mulieri, quoniam diximus, usum- t después del divorcio para devolver el derecho
fructum a fructuario cedi non posse nisi domino á. la mujer, parque hemos dicho, que el usufructo
proprietatis; et si extraneo cedatur, id est ei, qui no puede cederse por el usufructuario sino al due-
proprietatem non habeat, nihil ad eum transire, ño de la propiedad-, y si se cediera e un extraño,
sed ad dominum proprietatis reversurum usumfru- esto es, a quien no tenga la propiedad, nada pasa
etum. Quidam ergo remedii loco reete putaverunt a aquel, sino que el usufructo ha de reverter al due—
introducendum, ut vel locet hunc usumfruetum ño de la propiedad. En su consecuencia, con razón
mulieri maritus, vel vendat numo uno, ut ipsum juzgar-on algunos que por via de remedio se habla
quidem ius remaneat penes maritum, perceptio de establecer, ó que el marido de en arrendamiento
vero fructuum ad mulierem pertineat. este usufructo a la mujer, o que se lo venda por un
sólo dinero, de suerte que el mismo derecho per-
mauezca ciertamente en poder del marido, pero la
(1) Ed.,- accipiet, el códice Fi. percepción de los frutos corresponda a la. mujer.
(a) mpl ebpspa-cmüv,gaz.
(3) mulieri, Hal. Valg. (4) libro V. ad Sabinum, Hai.
.142 DIGESTO.—LIBRO xxm: TÍTULO Lu
67. Paoeonus libro VII. Epistolarum. (1)— 67. Pnócuno; Epistolas, libro VII.—Proculo
Proculus nepoti suo (2) salutem. Ancilla, quae nu- saluda. a su nieto. La esclava que se casó y á. tltu-
psit, dotisque nomine pecuniam viro tradidit, sive Io de dote dió a su marido cierta cantidad, ya sepa
sciat (3), se ancillam esse, sive ignoret, non pote- que ella es esclava, ya lo ignore, no podrá hacer
rit eam pecuniam viri facere; eaque nihilominus del marido este dinero; el cual, sin embargo, con—
mansit eius, cuius fuerat, antequam eo nomine tinua siendo de aquel de quien habia sido antes
viro traderetur, nisi forte usucapta est, nec post- que por tal titulo se ie entregase .ai marido, si
eaquam apud eundem virum libera facta est, eius acaso no fue usucapido, y ni aún después que e[la
pecuniae causam mutare potuit-, itaque nec facto se hizo libre en poder" del mismo marido, pudo
quidem divortio aut dotis iure, aut per condictio- cambiar la condición de este dinero; asi pues, ni
nem rcpetere recte potest, sed is, cuius pecuuia ciertamente habiéndose hecho el divorcio puede
est, recte vindicat eam. Quodsi vir eam pecuniam reclamarlo convenientemente ó por derecho de do—
pro suo possidendo usucepit, scilicet quia existi- te, ó porla condicción, sino que legítimamente lo
mavit, mulierem liberam esse, propius est, ut exi- reivindica aquel de quien es el dinero. Pero si ei
stimem, eum iucrifecisse, utique si, antequam marido usucapio este dinero poseyendolo como su-
matrimonium esse inciperet, usucepit', et in eadem yo, a saber, porque creyó que su mujer era libre,
opinione sum, si quid ex ea pecunia paravit, an- estoy más propenso a pensar que se lucro con el,
tequam ea. dos fieret, ita ut nec possideat (4) cam, por supnesto, si lo usucapio antes que comenza—
nec dolo fecerit, quominus eam possideret. se 5. exlstir el matrimonio; y de la mieina opinión
soy, si compró alguna cosa con este dinero antes
que se constituyese en dote, de suerte que ni lo po—
sea, ni con dolo hubiere hecho que no io poseyera.
68. PAPINIANUS libro X. Quaestionum—Datis 68. PAPINIANO; Cuestiones, libro X.—La pro—
remissio non ideo minus valebit, quod ignorante mesa de dote no será menos valida, porque por ig-
mitlo patre nuptiae non (5) fuerint, si postea con« norarlas en un principio el padre no hayan existido
senserit, qunm omnis dotis promissio futuri ma- las nupcias, si despues hubiere consentido, pues
trimonii tacitam conditionem accipiat. Nam et si toda promesa de dote contiene la condición tacita
minor annis duodecim ut maior deducta sit, tunc de futuro matrimonio. Porque también si ia menor
primum petetur, quum maior anuis apud eundem de doce aiios hubiera sido tomada por mujer como
esse coeperit-, quod enim vulgatum est, dotis prO- mayor, sera reclamada tan pronto como en poder
missionem in primis duntaxat nuptiis destinari (6), del miSmo hubiere comenzaddo á. ser mayor de di—
neque durare obligationem, si post alterius matri- chos años; porque lo que vulgarmente se dice, que
monium ei nubat, cui dotem promiserat, tunc io- la promesa de dote se aplica únicamente a las pri-
cum habet, quum intercesserunt aliae nuptiae. meras nupcias, y que no subsiste la. obligación, si
despues del matrimonio cou otro se casara la mujer
con aquel a quien habia prometido la dote, tiene
lugar solamente cuando mediaron otras nupcias.
69. IDEM libro I V; (7) Responsarum.—Quum 69. EL MISMO; Respuestas, libro I ¡l,—Cuando
post divortium viro sciente mulier in possessio- despues del divorcio hubiere estado largo tiempo
ne (8) praediorum, quae in dotenipromisit, longo la mujer, sabiéndolo el marido, en posesión de los
tempore fuerit, convenisse tacite videtur, ne dos, predios que prometió en dote, se considera que tú.-
quae promissa fuerat, petatur; et si petere ea coe- citamente se convino, que no se pidiese la dote,
perit, pacti exceptione a muliere repellitur. que se habia prometido; y si hubiere comenzado &
pedirla, será. repelido por ',la mujer con la excep—
ción del pacto.
& 1.—Muiier pecuniam sibi debitam 8. Scio cum & 1.—Una mujer designó al prometer la dote la
usuris futuri temporis in dote promittenda demon- cantidad que por Seyo se le debia, con los intere-
stravit; eas quoque dotis portionem esse, quarum ses dei tiempo futuro; es razonable que scan parte
dies post nuptias cessit, rationis est. de la dote también aquellos cuyo vencimiento iie-
gó despues de las nupcias.
5 2.—Usuras dotis in stipulatum cum dote post & 2.—Se determinó, que los intereses de la dote.
divortium deductas ex die secundi matrimonii non comprendidos despues deldivorcio en estipulación
esse praestandas placuit, quia nec sortis exactio con la dote, no se, han de satisfacer desde el dia del
locum habere coepit; medii autem temporis debe- segundo matrimonio, porque no comenzó a. tener
buntur. iugar aún ia. exacción del capital; pero se deberán
los del tiempo intermedio.
% El.—In domum absentis uxore deducta nullis 5 3.—Lievada ia. mujer & ia casa de su marido
in eam interea ex bonis viri sumtibus factis ad ausente, y no habiéndose hecho mientras tanto pa-
exhibitionem uxoris promissas usuras reversus vir ra eiia ningunos gastos de los bienes del marido,
improbe petit. malamente pide el marido a su regreso los intere-
ses prometidos para mantenimiento dela mujer.
& Al.—Gener a soeero dotem arbitratu soceri certo % 4.——Un yerno habia estipulado, no habiéndose
die dari, non demonstrata re vel (9) quantitate señalado cosa o cantidad, que por el suegro se da«
stipulatus fuerat; arbitrio quoque detracto stipu- ria en cierto dia la dote a arbitrio del mismo sue-
… éma'tºlíñv, Hal. (5) non, amitam Hel.; factae, en lugar de nou), Valg.
(2) nepti suae, Hal. (6) Kal.; destinare, el códice ¿.
(s) Hel.; sciet, Tam-. según corrección del códice FE.; sci- (7) III., Hai.
ret, la escritura original, Br. (B) Ilal.; possessionem, el códice Fl.
(t) Hel.; possidet, el códice FL. (B) rc vel, omitelas Hal.
DIGESTO.—LIBRO XXIII: TITULO III 143
lationem valere placuit, nec videri simile, quod gro; se determinó, que aun prescindjendose de la.
fundo non demonstrato nullum esse legatum vel clausula a su arbitrio, era valida ia estipulación, v
stipulationem fundi constaret, quum iuter modum que no se considera que haya de serlo mismo por-
constituendae dotis et corpus ignotum differentia que conste qne no habiéndose designado un fundo
magna sit:, dotis etenim quantitas pro modo facul- es nulo el legado ¿ la estipulación del fundo, como
tatum patris et dignitate mariti constitui potest. quiera. que haya grande diferencia entre ia cuan-
tia de la dote que se ha de constituir y un objeto
desconocido; porque ia cuantla de la dote puede
constituirse ¡¡ proporción de las facultades del pa-
dre y de la dignidad del marido.
% 5.—Nuptiis ex voluntate patris pueliae cum ; fi…—Habiéndose celebrado legalmente con vo-
fiiio tutoris iure contractis, dos pro modo faculta- luntad del padre las nupcias de una joven con el
tum et dignitate natalium recte per tutorem con- hijo de su tutor, legalmente puede constituirse la
stitui potest. dote or el tutor con arreglo a los bienes y a la dig—
nida del nacimiento.
% (i.—Patrona" dotem pro liberta iure promissam, g 6.—La patrona no retendrá. la dote en dere-
quod extiterit ingrata, non retinebit. cho prometida por su liberta, porque esta hubiere
sido ingrata.
% 7.—Quum res in dotem aestimatus soluto ma- & 7.—Cuando se pactó que disuelto el matrimo-
trimonlo reddi placuit, summa. declaratur, non nio se devuelvan los bienes dados estimados en do—
venditio contrahitur; ideoque rebus evictis si mu- te, se declara la suma, y no se celebra venta; y por
lier bona iide eas dederit, nulla est actio viro, esto, hecha la evicción de los bienes, si la mujer
alioquin de dolo tenetur. los hubiere dado de buena. fe, no tiene ninguna ac-
ción el marido, y de otro modo, esta ella obligada
por el dolo.
5. El.—In dotem rebus aestimatis et (1) traditis, & 8.—Estimados y entregados los bienes consti-
quamvis eas mulier in usu habeat, viri dominium tuidos en dote, aunque la mujer los tenga en uso,
factum videretur (2). se considerarla que el dominio se hizo del marido.
5 9.—-—Partum dotalium ancillarum dotis esse & 9.—-Convieue que el parto de las esclavas de la
portionem convenit; ideoque frustra pacisci virum, dote sea parte de lo, dote; y que per lo tanto en va—
ut inter uxorem et se partus communis sit. no pacte el marido, que el parto sea común para él
y su mujer.
70. PAULUS libro VI. Quaestionum.—- In ambi- 70. PAULO:, Cuestiones, libro VI.—En los casos
guis pro dotibus respondere melius est. dudosos es mejor responder a favor de las dotes.
71. IDEM libro XIII. (3) Quaestionum.—Quum 71. EL MISMO; Cuestiones, libro XIII.—Cuando
dotem mulieris nomine extraneus promisit, mulie- un extraño prometió la dote en nombre de la mu-
ris periculum est; sed si marltus nomen secutus jer, el riesgo es de la. mujer; pero si el marido, ha—
usuras exegerit, periculum eius futurum respon- biendo aceptado el credito, hubiere cobrado los in-
detur. reses, se responde que el riesgo ha. de ser de ei.
72. IDEM. libro VIII. Responsorum.—- Mulier 72. EL Mismo; Respuestas, libro VIII.—Una
bona sua omnia in dotem dedit; quaero, an mari- mujer dió en dote todos sus bienes; pregunto, ¿sera
tus quasi heres oneribus respondere cogatur? Pau- acaso obligado el marido a responder de las car-
ins respondit, eum quidem, qui tota ex repromis- gas como si fuese heredero? Paulo respondió, que
sione dotis bona mulieris retinuit, a. creditoribus verdaderamente el que retuvo en virtud de la pro—
conveniri eins non posse, sed non plus esse in pro- mesa de dote todos los bienes de la mujer, no po-
missione bonorum, quam quod superest deducto dia ser demandado por los acreedores de ella, pero
aere alieno. que en la promesa de los bienes no hay mas que lo
que resta, deducidas las deudas.
% 1.—[73.] (4) Paulus respondit, in rebus dota- ä 1. [73.]—Panlo respondió, que respecto a los
libus etiam patrem mariti dolum et culpam prae- bienes dotales también el padre del marido debe
stare debere. responder del dolo y de la culpa.
ä 2.—[74.] (5) Paulus respondit, si mulier de 5 2. [74.]—Paulo respondió. que si la mujer dió
suo dotem dedit, et adhibuit matrem, quae stipu- la dote de lo suyo, y presentó á. su madre para que
iaretur, potuisse eam postea instrumentum dotale estipulnse, pudo ella. después cambiar la escritura
mutare. dotal.
73. [75.] IDEM libro II. Sententiarum.— Mutus, 73. [75.] EL meno; Sentencias, libro II.—El
surdus, coecus dotis nomine obligantm', quia et mudo, el sordo y el ciego se obligan por razón de
nuptias contrahere possunt. la dote, porque también pueden contraer nupcias.
& 1.—Manente matrimonio non perditurae uxori % 1.—Durante el matrimonio puede devolverse
ob has causas dos reddi potest, ut sese suosque la dote ¿ la mujer, que no la haya de perder, por es-
alat, ut fundum idoneum emat, utin exilium, ut (6) tas causas, para que se alimente ella y alimente &
in insulam relegata parenti praestet alimonia (7), ios suyos, para que compre un fundo convenien—
aut ut egentem virum, fratrem sororemve sus- te, para que preste alimentos a su ascendiente des-
tineat. terrado, ó re egado en una isla, o ara que mau—
tenga. & su marido necesitado, a su ermano (: a su
hermana.
74. [76.] HERMOGENIANUS libro V. iuris (1) 74. [76.] Hsnuoossmso; Epitome del dere-
Epitomarum. (2)-— Si sponsa dotem dederit, nec cho, libro V.-——Si la esposa hubiere dado dote, y no
nupserit, vel minor duodecim annis ut uxor ha- se hubiere casado, ó fuese menor de doce años pa-
beatur, exemplo dotis condictioni favoris ratione ra que sea considerada como mujer, pareció bien
priviie "um, quod inter personales actiones verti- que. como por la dote, se le concediera por razón de
tur, tri ui placuit. favor para la condicción el privilegio que se com—
prende entre las acciones personales.
75. [77.] TnvPHomNUS (3) libro VI. Disputa- 75. [77.] Tarsum-zo;, Disputas,libro VI.—Auli-
tionum.—Quamvis in bonis mariti dos sit, mulieris que la dote este en los bienes del marido, es sin
tamen est; et merito placuit, ut sl ln dotem fun- embargo de la mujer; y con razön se determinó,
dum inaestimatum dedit, cuius nomine duplae sti- que si dió en dote un fundo inestimado, por razón
pulatione cautum habuit, isque marita evictus sit, del que tuvo caución con la estipulación del duplo,
statim eam ex stipulatioue agere posse. Porro y se hubiera hecho la evicción del mismo al mari-
cuius (4) interest, non esse evictum, quod in dote do, puede ella. ejercitar desde luego la acción de la
fuit, quodque lpsa evictiouem (5) pati creditur ob estipulación. A la verdad, de aquella á. quien inte-
id, quod eum ln dotem habere desiit, huius resa. que no se haya hecho evicción de lo que estu-
etiam (6) constante matrimonio, quamvis apud vo en dote, y que se considera que ella misma su-
maritum dominium sit, emolumenti potestatem fre la evicción por esto, porque dejó de tener aquel
esse creditur, cuius etiam (7) matrimonii onera en dote, de esta, de cuyo matrimonio también sos-
marltus sustinet. tiene el marido las cargas,'se entiende que es asi—
mismo, durante el matrimonio. aunque el dominio
esté en poder del marido, la facultad de percibir
los emolumentos.
76. [78.] Immu libro IX. Disputationum.—Si 76. [78.] EL mano; Disputas, libra IX.--Si el
pater mulieris mortis suae causa dotem promise— padre de la. mujer hubiere prometldo la dote por
rit, valet promtsslo; nam et si in tem us, quo ipse causa de su propia muerte, es valida lapromesa;
moreretur, promisisset, obligaretur. ed si conva- porque también se obligarla, Sila hubiese prometi-
luerit, cur ei non remittatur obligatio per condi- do para. el tiempo en que el muriese. Pero si hubie—
ctionem, atque (8) si stipulanti quivis alius pro- re sanado, ¿por que no se le remitirá la obligación
misisset, cut dotem alicuius nomine—nam ut por la condicción, como si otro cualquiera hubiese
corporis vel pecuniae translatae, ita obligationis prometido al que estipulasc, () hubiese prometido
constitutae mortis causa. condictio est—? Non idem la dote en nombre de cualquiera—porque asi como
dicendum est in persona mulieris, si mulier mortis de un objeto ó de dinero transferido, hay la con-
suae causa. dotem promiserit, quia nisi matrimonii dicció'n de una obligación coustituida. por causa de
oneribus serviat, dos nulla est. muerte—? No se ha de decir lo mismo respecto a la
ersona de la mujer, si la mujer hubiere prometido
a. dote por causa de su propia muerte, orque no
hay dote, si ne sirve para las cargas e] matrl-
monio.
77. [79.] IDEM libro X… Disputationum.— Si 77. [79.] EL msuo; Disputas, libro ¡(.—Si la
mulier debitori suo, qui sub usuris debebat, nu- mujer que habla de casarse con un deudor suyo,
ptura dotem promisisset, quod is sibi deberet, post ue le debía con intereses, hubiese prometido en
contractas nuptias secuti temporis usuras non esse gate lo que aquel le debiese, no son dotales los in-
dotales, quia illa obligatio tota tolleretur, perinde tereses del tiempo transcurrido después de celebra—
ac si solutum debitum mulieri in dotem ab ca da- das las nupcias, porque se disolverla toda aquella
tum esset. obligación, lo mismo que si la deuds. pag-adu a la.
mujer hubiese sido dada por ella en dote.
78. SO.] IDEM libro XI. Disputationum.—Quum 78. [SO.] EL MISMO; Di…—¡putas,libro XI.—Cuau-
in fun o mariti habens mulier usumfructum dotis do la mujer que tenia el usufructo sobre un fundo
causa eum marito dedit, quamvis ab ea ususfru- del marido se lo dió al marido por causa de dote,
ctus decesserit, maritus tamen non usumt'ructum aunque de ella se haya separado el usufructo, no
habet, sed sua fundo quasi dominus utitur, conse- tiene sin embargo el marido ei usufructo, sino que
cutus per dotem plenam fundi proprietatem, non uss. de su fundo como dueño, habiendo consegui-
separatam (9) usufructu;'nec est, quod non uten- do por la dote la plena propiedad dei fundo, no se-
do maritus amittat. Divortio autem facto consti- parada del usufructo; y no hay medio de que el
tuet in eodem fundo usumfructum mulieri. Quodsi marido lo pierda por el no uso. Mas verificado el
(non) detracto usnfructu, intelligi mulierem dotem marido no restitulria nada. a la mujer, por supues—
manente matrimonio recepisse. to, habiendo revertido el usufructo a, la propiedad.
Pero que si se hubiese vendido todo el fundo, por
cuanto debe ser vendido sin haberse separado el
usufructo, se entiende que ia. mujer recibió ia dote
durante ei matrimonio.
% 4.—Si fundus communis in dotem datus erit, % vi.—Si se hubiere dado eu dote un fundo co-
et socius egerit cum marito communi dividundo, mún, y el copropietario ejercitare contra. el mari-
adiudicatusque fundus socio fuerit, in dote erit do la. acción de división de' cosa común, y el fundo
uant-itas, qua socius marito damnatus fuerit; aut hubiere sido adjudicado el copropietario, habrá en
si omissa (1) licitatione extraneo addictus is fun- dote la cantidad en que el copropietario hubiere
dus fuerit, pretii portio, uae distracta est, sed sido condenado a favor del marido; 6 si habiendo—
ita, ut non vice corporis abeatur, nec divortio se omitido la licitación ei fundo hubiere sido adju-
secuto praesenti die, quod in numero est, restitua- dicado :: un extraño, ia porción dei precio, que fue
tur, sed statuto tem ore solvi debeat. Quodsi ms.- .vendida, pero de snerte que no sea considerada en
rito fundus fuerit a iudicatus, pars utique data. in calidad de cosa corpórea, ni sobrevenida ei divor-
dotem dotaiis manebit; divortio autem facto se- cio se restituya en aquel mismo dia lo que consta.
quetur restitutionem, propter quam ad maritum de numero, sino que deba ser pagado en el tiempo
pervenit, etiam altera portio, sciiicet ut recipiat establecido. Pero si ei fundo hubiere sido adjndi—
tantum pretii nomine a muiiere, quantum dedit cado ai marido, permanecerá. do tai solamente ia
ex condemnatione socio; nec audiri debebit alter- parte dada en dote; mas verificado el divorcio, se-
uter eam aequitatem recusans, aut mniier in sus- guirá, et is. restitución, por causa de la que fue a po-
cipienda parte altera quoque, aut vir in restituen- der dei marido, también la otra porción, ¿ saber,
da. Sed an constante matrimonio non sola pars para que reciba de ia mujer por razón del precio
dotalis sit, quae data. fuit in dotem, sed etiam al- tanto cuanto dió al copropietario en virtud de la
tera portio, videamus. Iulianus de parte tantum condena; y no deberá. ser oido el que de ios dos re-
dotali loquitur, et ego dixi (2) in auditorio, iilam liusc esta equidad, ó la mujer ai recibir también la.
solam dotalem esse. otra parte, «5 el marido al restituirla. Pero veamos,
si durante el matrimonio sea dotal no solamente in
parte qne fué dada. en dote, sino también la otra
porción. Juliano habia solamente de la parte dotal,
y yo dije en audiencia, que sólo aquella es dotai.
5 5.—Si marito dotis nomine stipulanti promisit & ii.—Si el que con excepción estaba seguro para.
per errorem is, qui exceptione tutus erat, ne (3) no pagar prometiö por error al marido, que est-¡pn-
soivat, cogetur ei solvere; et habebit cendictiouem iaba por razón de is. dote, sera obiigado a pagar-
adversus mulierem aut patrem, uter eorum deie- le; y tendrá. contra. la mujer ó el padre, contra el
gavit, ob id, quod indebitum marito promisit, aut que de ambos hizo ia delegación, la. condiceion por
solvit. lo que, indebido, prometió ó pagó al marido.
79.[81.] Lasso libro VI. Posteriorum a Iava- 79. [81.] LABEON; Obras postumus compendia-
lena epitomatorum.—Avus neptis uomine (4) filio das por Javoleno, libro VI.—El abuelo dió la dote
natae genero dotem dedit, et moritur; negat Ser- al yerno en nombre de una nieta nacida de un hi-
vius, dotem ad patrem reverti; et ego cum Servio jo, y muere; dice Servio, que la dote no revierte
sentio, quia non potest videri ab eo profecta, quia ai padre; y yo opino con Servio, porque uo puede
nihil ex his sni habuisset. considerarse que provino de el, pues no habria te-
nido suyo uada. de aquello.
& 1.-—Pater tiliae nomine centum doti ita pro- & 1.—Un padre prometio asi ciento en dote en
misit: «quum commodissimum esset-; Ateius scri- nombre de su hija: cenando más cómodoji me fue-
psit, Servium respondisse, quum primum sine tur- se»; y escribió Ateyo, que Servio respondió, que
pitudine et infamia dari possit, deberi. se debe tan pronto como pueda. darse sin torpeza
¿: infamia.
80. [82.] IAVOLENUS libro VI. em Posterior-ibas 80. [82.] JAVOLENO; Doctrinalf'deïlas Obras
Labeonis.—-Si debitor mulieris dotem Sponso pro- postumus de Labeon, libro VI.—Si un deudor de
miserit, posse mulierem ante nuptias a debitore la mujer hubiere prometido la dote al esposo, dice
eam pecuniam petere, neque eo nomine postea de— Labeon, quela mujer puede pedir antes de las nup-
bitorem viro obligatum futurum, sit Labeo; fal- cias aquella. cantidad al deudor, yzque por este
sum est, quia. ea promissio in pendenti esset, donec concepto el deudor no habrá. de estar despues obli-
obligatio in ea. causa. est. gado al marido; lo cual es falso, porque esta. pro-
mesa estaria pendiente, mientras la obligación está.
en aquella causa.
81. [83.] Pnprursuus libro VIII. Quaestionum. 81. [BS.] Parnasso; Oues-tiones, libro VIII.—
—Pater tiliae nomine numos alienos, quos mutuos Eu nombre de su hijs. dio un padre en dote dineros
acceperat, aut in causam crediti reeeperat, in do- ajenos, que habia recibido en mutuo, ó que habla
tem dedit; cousumtis his dos profecticia efficitur. recibido en concepto de crédito; consumidos ellos,
la. dote se hace profecticia.
82. [Bd.] Pnocumrs libro V. Epistolarum (1).— 82. [84.] PRöCULO; Epistolas, libro 17.—Cunn-
Quum uxor virum suum, quam pecuniam sibi de- do la mujer hubiere mandado a su marido, que
beret, in dotem iiliae communis dare iusserit, et diera para dote de la hija de ambos la cantidad que
id fecisse dicatur, puto animadvertendum esse, a ella le debia, y se dijera quc lo hizo, opino que
utrum eam dotem suo, an uxoris nomine dedit; si se ha de observar, si dió esta dote en su ”nombre, 6
suo, nihilominus uxori eum debere pecuniam, si en el de la mujer; si en el suyo, debe el, no obstan—
uxoris nomine dederit, ipsum ab uxore libera- te, s la mujer la. cantidad, y si la hubiere dado en
tum esse. nombre de la mujer, queda él liberado por la mujer.
_ 83. [ss.] Invomuvs libro VI. Posteriorum La- 83. [BE.] JAVOLENO; Obras postumus de La-
beonis. (?)—Si debitor mulieris dotem sponso pro- beon, libro VI.—Si un deudor de la mujer hubiere
miserit, uon posse mulierem ante nuptias a debi- prometido la dote al esposo, no puede la mujer pe-
tore eam pecuniam petere, quia ea promissio in dir antes de las nupcias aquella cantidad al deu-
pendenti esset, donec obligatio in ea causa est. dor, porque esta promesa estaria pendiente, mien-
tras la obligación se halla en tal estado.
84. [86.1 LABEO libro VI. Pílhanon (3) a Pau-lo 84. [BB.] LABEON; Dichos recopiladosporPau-
epitomatorum.—Si de dote promissa agitur, non lo, libro VI.—Si se ejercita la acción porla dote
oportet, in quantum facere potest, condemnari prometida, no conviene que el que la prometió sea
eum, qui promisit. Paulus: imo quod ad extra- condenado en cuanto puede hacer. Y dice Paulo:
neum attinet, semper hoc verum est; ceterum si antes bien, esto siempre es verdad en cuanto ata.-
manente affinitate dotem promissam gener a socc- iie a un extraño; pero si, subsistiendo la aünidad,
ro petit, utiqne … quantum facere potest, socer el yerno pidió al suegro la dote prometida, el sue-
condemnabitur; si diremto matrimonio petitur, ex gro sera condenado solamente a cuanto puede ha-
causa et persona id tribnendnm puto; quid enim, cer; si se pide, disuelto ei matrimonio, opino que
si socer specie futurae dotis induxerit gene- se ha de conceder esto según la causa. y la perso-
rum (4), et quum sciret, se praestare dotem nou na:, perque, ¿que se dirá, si el suegro hubiere indu—
posse, id egerit, ut genero insidiaretur? cido al yerno con la espectativa de ia dote futura,
y sabiendo que el no podia entregar la dote, hubie-
re hecho esto para engañar el yerno?
85. [87.] SCAEVOLA libro VIII. Digestor-um.— 85. [87.] SCEVOLA; Digesto, libro VIII.—Un
Fundum filiae uomine pater in dotem dederat, padre habia dado en nombre de su hija uu fundo
hnius heredi filiae ex asse creditoribus urgentibus en dote, y 3 la hija, heredera universal de el, apre-
patris utilius videtur potius fundum, qui dotalis miándoia los acreedores del padre, le parece más
est, distrahere, quod minus fructuosus sit, et alios conveniente enajenar el fundo, que es dotal, por-
hereditarios uberiore reditu retinere; maritus con- que era menos productivo, y retener otros de la
sentit, si nulla in ea re captio sit futura; quaero, herencia, de mayores rendimientos; el marido con-
an ea pars dotis, quae in hoc fundo est, mulieri sintió, si ningún fraude hubiera de haber en este
manente matrimonio recte soivntur? Respondit, si negocio:, pregunto, ¿se pagará acaso debidamente
pretium creditori solvatur, recte solutum. a la mujer, durante el matrimonio, aqueiia parte
de dote, que consiste eu este fundo? Respondió,
que, si el precio se le da en pago al acreedor, se
pagó debidamente.
TIT. IV TÍTULO IV
DE FACTIS DOTALIBUS DE LOS PACTOS DOTALES
[Cf. 0041. V. 14,] (, [ Véase Cod. V. 14.]
2. ULPIANUS libro XIX. (5) ad Sabinum.—Si 2. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro XIX.
convenerit, ut, quoquo modo dissolutum sit ma- —Si se hubiere convenido, que, de cualquier modo
trimonium, liberis intervenientibus dos apud vi- que se haya disuelto el matrlmonio, permanezca. la
rum remaneret, Papinianus Iuniano Praetori re- dote en poder dei marido, habiendo hijos, respon-
spondit, morte mariti linito matrimonio neque dió Papiniano al Pretor Juniano, que extinguido
convenisse videri dotem remanere, et si convenis- el matrimonio con la muerte del marido, no se con-
set, non esse servandum pactum contra dotem, sidera que se convino que la dote quedase en su
quum mariti mortaiitas intervenit. poder, y que si se hubiese convenido, no se ha de
___— cum lir ei pacto contra Ia dote, habiendo mediado
el fa lecimiento del marido.
(1) ¿marchan Haz.
(2) ex posterioribus Labeonis, Hal. (4) Tour. al mdrgen; genero. en el-teæto.
(s) entierranHul. (5) XXXL, Hal.
148 mortero.—ueno um: TÍTULO IV
3. PAULUS libro III. (1) ad Sabinum.— Pacta 3. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro III.—
conventa, quae in divortii tempus collata sunt, Los pactos convenidos, que se refirieron al tiempo
non facto divortio locum non habent. dei divorcio, no tienen lugar no habiéndose verid-
cado ei divorcio.
5. Paunus libro VII. ad 5abinum.— Illud con- 5. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro VII.—
venire non potest, ne de moribus agatur, vel plus No se puede convenir esto, que no se ejercite la ac-
vel minus exigatur, ne publica. coercitio privata ción de costumbres, 6 que se exija más ó menos, a.
pactione tollatur (5). du de que una restricción pública no sea suprimi-
da por un pacto privado.
% 1.—Ac ne illa. quidem pacta servanda sunt, ne 5 1.—Tampoco se han de observar ciertamente
ob res donatas vel amotus ageretur, quia altero los pactos de que no se ejercite la acción por las
pacto ad furandum mulieres invitamur, altero ius cosas donadas o amovidas, porque con un pacto se
civile impugnatur. invita a las mujeres a hurtar, y con el otro se con-
traria el derecho civil.
& 2.——Et si convenerit, ne ob impensas necessa- ä 2.—Y si se hubiere convenido que no se ejer-
rias ageretur, pactum non est servandum, quia citase acción por los gastos necesarios, no se ha de
tales impensae dotem ipso iure minuunt. cumplir ei pacto, perque tales impensas disminu-
yen de derecho la dote.
6. ULPIANUS libro IV. (6) ad Edictum.—Pompo- 6. ULPLANO; Comentarios al Edicto, libro IV.—
ni us ait, maritum non posse pacisci, ut dolum so- Dice Pomponio, que el marido no puede pactar que
lummodo in dotem praestet, videlicet propter uti- responderá. solamente del dolo en cuanto a la dote,
litatem nubentium, quamvis paclsci possit, ne sit y esto, por supuesto, por utilidad de las que se ea-
periculo eius nomen debitoris, qui ei dotem pro- san, aunque pueda pactar que no este a su riesgo
misit; nam et ut sit dos periculo mulieris, pacisci el crédito del deudor, que le prometió la dote; per-
eum posse probat, et per contrarium, ut ea dos, que aprueba que él pueda pactar tanto que la dote
quae periculo mulieris est, sit Periculo mariti. este a riesgo de la mujer, cuanto, or el contrario,
que la dote, que esta a riesgo de a mujer, este tu.
riesgo del marido.
(1) IV., Hai. (5) Tom-.; Illud-tollatur, la: encierra entre pai-¿Muir et
(i) septimo, Hai. códice FL, Br.; Couvenire non test, nec illa quidem, (omi-
(:) quadrlngenta, Hel.; quadraginta, Valg. tiendo ne de moribus-tollatur), udg.
(d.) trecentis, Hal. (6) XXXIV., Hai.
DlGEBTO.—LIBRO XXIII! TITULO IV 149
7. Pompomus libroX V. (1) ad Sabinum.—Quum 7. Pompomo; Comentarios (¡ Sabino, tib-ro XV.
dos filiae nomine datur, optimum est, pactum con- --Cuando se de dote en nombre de la hija, es Io
ventum cum utroque generum facere, quamquam mejor, que el yerno haga el pacto convenido con
initio dotis dandae legem, quam velit, etiam citra ambos, aunque al Principio, al darse la dote, pue-
personam mulieris is, qui dat, dicere possit. Si da el que la da declarar la condición, que quiera,
vero post datam pacisci velit, utriusque persona aun sin la. intervención dela mujer. Pero si qul-
in paciscendo necessaria est, quoniam iam acqui- siera pactar después de dada, es uecesaria al pac-
sita mulieri dos tum esset; quo casu si solus pater tar Ia persona de ambos, poi-que yn. entonces se ha-
pactus esset sine filia, sive solus agat, sive adiuu- bria adquirido para la mujer la dote; en cuyo caso,
cta filiae persona, ei soli nocebit et proderit pactum si sólo el padre hubiese pactado sin la hija, ya si el
eonventum; nec si sola. filia aget, neque proderit, sólo ejercitara la acción, ya si teniendo adjunta la
neque nocebit ei. Si vero illia sola pacta fuerit, quo persona de la hija, a el sólo le perjudicará, y apro-
pacto melior conditio patris fiet, proderit et patri, vechará. el pacto Convenido; y si la ejercitara sola
quoniam per ñliam patri acquiri potest, per pa- la hija, ni le aprovechara, ni le perjudicará. Pero
trem iiliae non potest. Si vero sic pacta sit íilia, ut si hubiere pactado sola la hija, con cuyo pacto se
noceat, ipsi quandoque illlac agenti nocebit pa- hiciere mejor la condición del padre, le aprovecha-
ctum, patri vero nullo modo nocebit, nisi adiecta ra también al padre, perque por la “¡ija puede ad-
quoque iiliae persona experiatur. Dicendum est, quirirse para e padre, pero por el padre no se pue-
paciscendo ñliam patris conditionem deteriorem de adquirir para Ia hija. Mas si la hija hubiera pac-
facere non posse eo casu, quo mortua ea in matri- tado de modo que perjudique, cuando la hija ejer-
monio dos ad patrem reversura est. cite la acción a ella misma le perjudicará el pacto,
pero de ningún modo le perjudicará al padre, si no
ejercitara la acción teniendo también adjunta la
persona de la hija. Se ha de decir, que actando la
hija no puede hacer peor la condición el padre eu
el caso en que, muerta ella en el matrimonio, la
dote ha de reverter al padre.
8. PAULUS libro VII. ad Sabinum.— Quoties 8. PAULO; Comentarios el Sabino, libro VII.—
patre furente vel ab hostibus capto iiliusfamilias Siempre que estando loco el padre, 6 que habiendo
duclt uxorem, filiaque familias nubit, necessario sido cogido por Ios enemlg'os, toma mujer el hijo
etiam pactio cum ipsis duntaxat dotis nomine iieri de familia, y se casa la hija de familia, se podra ha-
poterit (2). cer por necesidad pacto con motivo de la dote aún
con ellos mismos solamente.
!
9. Pomrouws libro XVI. (3) ad Sabinum —Si 9. POMPONIO; Comentarios á Sabino, libro X VI.
ita conveniat, ut, si vivo socero mortua. sit tilia, —-Si se conviniera de este modo, que si hubiera
ipsi socero, si mortuo, iilio eius, si filio quoque de- muerto la hija viviendo el suegro, todo sc devuel-
functo, totum suo heredi reddatur, benigna inter- va al mismo suegro, y qua si habiendo muerto este,
pretatione potest defendi, utilem stipulationem a su hijo, y que si habiendo fallecido también el
esse. hijo, a su heredero, se puede sostener por benigna.
interpretación, que es útil la estipulación.
10. IDEM libro XXVI. (4) ad Sabinum.—Avus 10. Enuismo; Comentariasä Sabino, líbroXX VI.
pactus est, quum dotem pro nepote (5) suscepis- —EI abuelo pactó, habiendo recibido la dote por su
set, ne a se, neve a iiIio dos peteretur, ab alio nieto, que no se le pediria la dote ni a el, nI a su
vero, quam lilio herede, ut dos peteretur; exce— hijo, sIno que la dote se reclamaria a otro heredero
ptione conventionis dlius tuendus erit, quip e he- que no fuese su hijo; el hijo habra de ampararse
redi nostro cavere concessum est, nec qui quam con la excepción de la convención, porque esta
obstat, quominus certae personae, si heres erit permitido mirar por nuestro heredero, y no obsta
sibi, caveri possit, quod non idem et in ceteris he- cosa alguna á que pueda mirarse por cierta perso-
redibus cavetur; et ita Celsus scribit. na, si fuere heredero de uno propio, y a que ne se
mire lo mismo también por los demas herederos; y
asi lo escribe Celso.
11. ULPIANUS libro XXXIV. ad Edictum. — 11. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
Quum pater dotem pollicitus fuerit, et paciscatur, XXXI ¡'.—Cuando el padre hubiere prometido Ia
ne (6) se vivo petatur, neve constante matrimonio dote,y pactase que no se pida viviendo el, o que no
dos petatur, ita pactum interpretandum Divus Se- se reclame la dote durante el matrimonio, deter-
verus constituit, quasi (7) adiectum esset: «se vi- minó ei Divino Severo, que ei pacto se ha de inter-
vo»; lloc enim ita accipiendum esse contemplatione pretar asi, como si se hublese añadido: ¡viviendo
paternae pletatis et contrahentium voluntatis, ut el»; porque esto se bahia. de entender asi, en con-
posterior quoque pars conventionis ad vitam patris templación de la piedad del padre, y de la volun-
relata videatur, ne diversa sententia fructum dotis tad de los contrayentes, de suerte que también se
a_b oneribus matrimonii separet, quodque indignis- considere referida a la vida del padre la última
srmum est, inducat, ut non habuisse dotem existi- parte de la convención, para que la opinión con-
metur; quo Rescripto hoc effectum est, ut, si qui- traria no separe de ios cargas del matrimonio si
… XVI., Hal.
(2) Et codice Pl., Br.,- potuit, Tour. (6) nepte, atros en Hal.
(3) IV., Hal. (e) a, ime-rm Hal.
(4) XXI., Hal. (7) denuo. incerta Hal.
150 manera.—nmao xxm: TÍTULO rv
dem vivo patre decesserit tilia, aut sine culpa sua fruto de la dote, y, lo que es muy indigno, induz<
diverterit, omnimodo des peti non possrt, constante es $. que se crea que no tuvo dote; con cuyo Res-
autem matrimonio mortuo patre peti posset. cripto se hizo, que si ciertamente en vida del padre
hubiere fallecido la hija, 6 sin culpa suya se hubie-
re divorciado, no se puedajen manera alguna pe-
dir ia. dote, pero que durante ei matrimonio pueda
pedirse habiendo muerto ei padre.
12. PAULUS libro XXXV. ad Edictu-m.—Si pa- 12. PAULO:, ComentariosalEdictoJibro XXX V.
ter dotem dederit, et pactus sit, ut mortua in nia- —Si el padre hubiere dado la dote, y hubiera pae-
trimonio tilia dos apud virum remaneret, puto tado, que muerta la hija en el matrimonio queda-
paetum servandum, etiamsi liberi non inter- se la dote en poder del marido, opino que se ha de
veniant. cumplir el pacto, aunque no haya hijos.
% 1.—Ex pactis conventis, quae ante nuptias, & 1.—De los pactos convenidos que se suelen in-
vel post nuptias interponi solent, alia. ad volunta- terponer antes de las nupcias, o después de las
tem pertinent, ut muher (1) dote promissa. se alat nupcias, unos pertenecen a la voluntad, como que
et donec nupta sit, dos ab ea non petatur, aut cer- la mujer se mantenga con la dote prometida, y que
tam summam viro praestet, et ab eo alatur, et his mientras esté casada no se le pida la dote, ó que
similia; alia ad ius pertinent, veluti quando dos entregue al marido cierta cantidad, y por el sea
petatur, quemadmodum reddatur, in quibus non mantenida, y otros semejantes a estos; otros perte-
semper (2) voluntas contralientium servatur. Ce- necen al derecho, como de qué modo se devolvera
terum si convenerit, ne Omnino dos petatur, indo- la dote cuando se pida, en los cuales no siempre se
tata erit mulier. observa la voluntad delos contrayeutes. Pero si se
hublere convenido que de ninguna manera se pida
la dote, la mujer estara índotada.
g, 2.—Si mulier pacta sit, ne amplius, quam pars ?; 2.—Si la mujer hubiera pactado, que no se le
dimidia dotis a se petatur, et poenam stipulata pida mas que la mitad de la dote, y hubiera estl
sit, Mela. ait, alterutro cam contentam esse opor- pulado pena, dice Mela, que debe ella contentarse
tere, vel exceptione pacti, et acceptam facere poe- con unade estas dos cosas, o con la excepción del
nae obligationem, vel si ex stipulatu agat, dene- pacto, y dar por cumplida la obligación de la pena,
gandam ei exceptionem. () con que, si ejercitara la accion de lo estipulado,
se le haya de denegar la excepción.
& (i.—Si fundo aestimato in dotem dato pacta. & 3.—Si, dado en dote un fundo estimado, hu-
sit mulier, ut, quanto pluris venierit, id in dote biera pactado la mujer, que este en dote aquello
sit, Mela ait, id servandum, quum et ex contrario en por más hubiere sido vendido, dice Mela, que
convenire possit, ut, si minoris venierit, ipsa. se ha de observar esto, como quiera que también
debeat. por el contrario pueda convenirse, que si se hu-
biere vendido por menos, ella misma deba la dl-
diferencía. .
& 4.—Si pacta sit mulier, ut, sive pluris, sive 5 ti.—Si la mujer hubiera pactado, que Si el fun-
minoris fundus aestimatus venierit, pretium, quan- do estimado hubiere sido vendido ya en mas, ya en
to res venierit, in dote sit, stari eo pacto oportet; menos, esté en dote el precio en que se hubiere
sed si culpa mariti minoris venierit, et id ipsum vendido la cosa, debe estarse a este pacto; pero su
mulierem consequi. por culpa del marido se vendiera por menos, tam-
bién esto mismo lo debe conseguir la mujer.
18. Iunianus libro XVII. (3) Digestorum.— 13. JULIANO; Digesto, libro XVII.—Asimismo,
Item si non venierit, aestimatio praestari debebit. si no se hubiere vendido, deberá. entregarse la es-
timación.
14. PAULUS libro XXXV. ad Edictum.-—De die 14. PAULO; ComentariosaLEdictoJibv-a XXX V.
reddendae dotis hoc iuris est, ut liceat pacisci, qua —Respecto al dia en que se ha de devolver la dote
die reddatur, dum ne mulieris deterior conditio hay este derecho, que sea licito pactar en que dia
fiet (4), se devolverá, mientras no se haga peor la condi-
ción de la mujer,
15. GAIUS libra XI. ad Edictum provinciale.— 15. Guro; Comentarios al Edicto prooincial,
id est, ut citeriore die reddatur. libro XI.—esto es, que se devuelva en termino más
próximo.
16. PAULUS libro XXXV. ad Edictum —Ut au- 16. PAULO; Comentar-iwal Edicto, libro XXX V.
.tem longiore die solvatur (5) dos, convenire non —Pero' no se puede convenir que se pague la dote
potest, non magis, quam ne omnino reddatur. en termino mas largo, ne de otra suerte como que
en absoluto no se devuelva.
i?. PROCULUS libra XI. Epistolarum. (6)—Ati- 17. Pnöcuno; Epistolas, libro XI. —Atilicino
licinus Proculo suo salutem. Quum inter virum et saluda a su Próculo. Habiéndose hecho antes de las
uxorem pactum conventum ante nuptias factum nupcias un pacto convenido entre el mando y la mu-
sit, ut quibus diebus dos data esset, iisdem divor- jer, para que con los mismos aplazamientos con que
tio facto redderetur, post quinquennium, quam hubiese sido dada la dote se devolviese, verificado
nuptiae factae sunt, uxor viro dotem dedit; divor- el divorcio, la. mujer dio la dote al marido un quin-
tio facto äuaero, utrum quinquennii die vir uxori quenio después que se celebraron las nupcias; ve-
dotem re deret, an statuto legibus temporc? Pro- riñcado el divorcio, pregunto, ¿devolverá acaso el
culus respondit: quod ad diem reddendae dotis marido la dote ¿ la mujer al termino del quinque—
attinet, pacto existimo meliorem conditionem mu- nio, ó en el tiempo establecido en las leyes? Procu—
lieris iieri posse, deteriorem non posse; itaque si lo respondió: eu 10 que atañe al dia en que se hn.
cautum est, ut propiore (1) tempore, quam legi— de devolver la dote, opino, que puede mejorarse
bus constitutum est, reddatur, stari (2) eo debe- por pacto la condición de ln mujer, pero que no
re, si ut longiore, nec valore id pactum conven- puede hacérselo, peor; y asi, si se convino que
tum. Cuius (3) sententiae conveniens est dicere, sea devuelta en término más corto que el que se
si pacto convento cautum est, ut, quanto serius estableció en las leyes, debe estarsea ello, y si que
quaeque et (4) post nuptias data. fnerit, tanto post en término más largo, no es válido este pacto con-
divortium reddatur, si propiore, quem in redden- venido. A cuya. opinion es consiguiente decir, que
da dote constitutum est, data sit, valere pactum si por pacto convenido se determinó, que cuanto
conventum, si longiore, non valere. mas tarde hubiere sido dada, aquella aun después
de las nupcias, otro tanto después del divorcio sea
devuelta; si hubiera sido dada en término más bre-
ve que el que se estableció para que se devuelva.
la, dote, es válido el pacto convenido, y si en ter—
mino mas largo, no es valido.
18. IULIANUS libro XVIII. (5) Digestorum.— 18. JULIANO; Digesto, libro X VIII.— Aunque
Licet manente matrimonio non possit inter virum durante el metrimonjo no se pueda convenir entre
et uxorem convenire, ut longiore (6) dos redda- el marido y la mujer, que se devuelva la. dote en
tur, post divortinm temen, si iusta causa conven- término más largo, sin embargo, después del di-
tionis fuerit, custodiri id pactum debet. vorcio, si hubiere habido justa causa. para. tel con-
vención, debe observarse este pacto.
19. ALFENUS libro III. Digestor-um a Paulo epi- 19. ALFENO; Digestocompendiado por Paulo, li-
tomatorum.-Aliud est, si pater pro filia. dotem bro III.—“Otra cosa es, si el padre prometió la dote
promisit, nt annua, bima, trima, quadrima, quinto por la. hija., de suerte que la dote fuese entregada
anno dos a se redderetur, et convenit, ut iisdem por el dentro de uno, dos, tres, cuatro, o cinco
diebus dos soluto matrimonio redderetur; hoc años, y se convino, que disuelto el matrimonio la.
enim pactum ita valet, si patri filia. heres extitis- dote seria restituido. en los mismos términos; por-
set, et interveniente ea pactum conventum fuerit. que este pacto es valido, si la hija. hubiese quedado
heredera del padre,y si interviniendo ella se hubie-
re convenido el pacto.
20. PAULUS libro XXX V. ad Edictum.—Ob res 20. PAULO; Comentarios alEdtctoJibq-o XXXV.
quoque donatos, vel amotas, vel impensas factas —Tambien será válidoº'el [pacto hecho entonces,
tunc facta pactio valebit, id est post divortium. este es, después del divorcio, por las cosas dona-
das, ó amovidas, ¿¡ por los gastos hechos.
5 1.—Si extraneus de suo daturus sit dotem, 5 1.«—Si un extraño hubiera de dar dote [de lo
quidquid vult, pacisci et ignorante muliere, sicut suyo, puede pactar, aún ignorándolo la mujer, ¡¡si
et stipulari potest, legem enim suae rei dicit; como estipular, lo que quiere., porque declara con-
pestquam vero dederit, pacisci consentiente mu- dición para una cosa suya; mus después quela hii—.
liere debet'. biere dedo, debe pactar consintiendolo la mujer.
& 2.—-Si convenerit, ne a muliere, neve a. patre & 2.—Si se hubiere conver 'do, que no se pida la
dos petatur, heres non habebit exceptionem; sed dote ni á, la mujer, ni al padi e, el heredero no ten—
su convenerit, ne manente matrimonio vivo patre drá. la excepción; pero si se hubiere convenido quo
petetur, mortuo patre statim exigitur, et si non durante el matrimonio ne se pida, la dote viviendo
petierit marltus, tenebltur huius culpae nomine, si el padre, muerto el padre se exige inmediatamen-
dos exigi potuerit, nisi forte ante diremtum sit te, y si el marido no la hubiere pedido, quedar-¡¡.
matrimonium, quam facultatem petendi haberet. obligado por razón de esta. culpa, si hubiere podi-
do exigirse la dote, á. no ser acaso que se haya di-
suelto el matrimonio antes que tuviese la facultad
de pedirle.
2. IULIANUS libro XVII. (7) Digestomm.—-Si 21. JULIANO; Digesto, libro XVII.—Si la. mujer
muher dotis causa promiserit certam summam, et hubiere prometido por causa de dote cierta sume,
pro ea mancipia in dotem dederit ea conditione, _v en vez de este hubiere dado en dote esclavos con
ut periculo eius essent,. et si quid ex his natum la condicion de que estuviesen ¿ su riesgo, y que
esset, ad eam pertineat, stari pacto convento opor- si algo hubiese nacido de ellos le pertenezca, de-
tebit. Num constat, posse inter uxorem et virum berá estarse al pacto convenido. Porque consta
:onvenm, ut dos, quae in pecunia numerata. esset, que se podia. convenir entre la mujer y el marido,
permutaretur, et transferatur in corpora., quum que se permutase la dote que eonsistiese en dinero
mulieri prodest. contado, y que se convierta en objetos corporales,
cuando esto aproveehc á la mujer.
22. IDEM libro II. ad Ursei-um Ferocem.—Qui- 22. EL MISMO; Comentariosa' Urseyo Fe:-ox, ii-
dam fundum dotis causa. ab uxore sua acceperat, bro II.—Uno habla recibido de su mujer un fundo
interque eos convenerat, ut mercedes eius fundi por causa de dote, y se habia convenido entre ellos,
vir uxori annui nomine claret; deinde cum fundum que el marido darla a la. mujer las pensiones de
vir matri mulieris certa pensione colendum loca- este fundo a tltulo de anualidad; despues el mari-
verat, eaque, qumu mercedes eius fundi deberet, do habia dado en arrendamiento este fundo por
decesserat, et filiam suam solam heredem relique- cierta pensión a la madre de la. mujer para que lo
rat, et divortium factum erat; vir deinde pete at cultivase, y esta habia fallecido, debiendo pensio-
a. muliere mercedes, quas mater debuerat; placuit nes de dicho fundo, y dejado a su hijs. por única lie-
exceptionem mulieri dari non debere, ac si inter redera, y se habia verificado el divorcio; el marido
se et virum non convenisset, ut hae mercedes sibi pedla despues & la. mujer las pensiones, que su ma-
alimentorum nomine darentur, quum futurum sit, dre habla quedado debiendo; se determinó, que no-
ut quodammodo donationes inter virum' et uxorem debía darse excepción á. la mujer, como si entre
coufirmentur; uam quod annui nemine datur, spe- ella. y su marido no se hubiese convenido, que es-
cies est donationls. tas pensiones se le diesen a ella a tltulo de alimen-
tos, perque resultarla, que en cierto modo se cou-
firmarlan las donaciones entre marido y mujer;
porque lo que se dá. ¿ tltulo de anualidad es una
especie de donación.
23. Autumnus libro VII. (1) Quaestionum.— 28. AFRICANO; Cuestiones, libro VII.—Un pa-
Pater, quum filiae suae nomine dotem daret, pa- dre, al dar la dote en nombre de su hija, pactó, que
ctus est, ut mortua filia uno pluribusve liberis muerta la hija dejando uno o muchos hijos sobre-
superstitibus, deducta parte tertia, reliqua dos si- vivientes, se le devolviera, deducida la tercera,
bl, aut post mortem suam illi aut —illi c (2) filiis, parte, la restante dote á. el, o despues de su muer-
quos in potestate habebat, reddatur; deinde haec te a este () á. aquel de los hijos, que tenia en su po-
ita lieri stipulatus est; post mortem eius mulier in testad; luego estipuló que esto se haria asi; despues
matrimonio deceSSerat relictis filiis; quaesitum est, de su muerte habla fallecido eu el matrimonio la
en ex stipulatione duas partes illi petere possint? mujer, habiendo dejado hijos; se preguntó, ¿podran
Respondi, posse; etenim vim eius stipulationis acaso pedir ellos las dos partes en virtud de la es-
hanc esse, ut si in matrimonio mortua. esset, dos tipulación? Respondi, que podian; porque este es
patri redderetur, et perinde habendum, ac si talis el alcance de esta estipulación, que sl ella hubiese
stipulatio interpºsita fuisset: usi navis ex Asia ve- muerto en el matrimonio, la dote se le devolviese
nerit, mihi, aut post mortem meam Lucio Titio al padre, y se ha de considerarlo mismo que si liu-
dari spondes?» nam et si post mortem stipulatoris biesc sido interpuesta tal estipulación: csl la. nave
navis venisset, heredi deberi. hubiere venido de Asia, ¿prometes que se me de &
mi, o despues de mi muerte a Lucio Ticio?» por-
que tambien se debe al heredero, si la. nave hubie-
se venido después de la muerte del estipulador.
24. FLORENTINUS Libro III. Institutiommi.—Si 24. FLORENTINO; Instituta, libro III.—Si entre
inter virum et uxorem pactum est, ut certa pars el marido y la mujer se pactó, que se retenga cier-
dotis vel tota ob unum vel plures liberos interve- ta parte de la dote, o toda ella, habiendo uno o va-
nientes retineatur, etiam eorum liberorum nomi- rios hijos, la convención es valida aun respecto de
ne, qui ante nati sunt, quam dos daretur aut am- aquellos hijos que nacieron antes que se diese ó se
plietur, conventio rata est; nam sufficit, eos ex ampliase la dote; porque hasta que nazcan del
eo matrimonio nasci, in quo dos data est. matrimonio para el cual fue dada la dote.
26. PAPINIANUS libro IV. Respo-nsorum.—Inter 26. PAPINIANO; Respuestas, libro I V.—Entre
socerum et generum convenit, ut, si filia mortua suegro y yerno se convino, que si la. hija muerta.
superstitem anniculum filium habuisset, dos ad hubiese dejado sobreviviente un hijo de un aiio, la.
virum pertineret; quodsi vivente matre filius obiis- dote perteneceria al marido; pero que si ei hijo
set, vir dotis portionem uxore in matrimonio dc- hubiese fallecido viviendo la madre, el marido re-
functa retineret, mulier naufragio cum anniculo tendrla una porción de la dote habiendo muerto la
lilio periit; quia verisimile videbatur, ante me.- mujer en el matrimonio, y la mujer pereció en un
trem infantem periisse, virum partem dotis retine- naufragio con su hijo de un aiio;y como parecia. ve-
re placuit. roslmil que el niño murió antes que la madre, se de-
terminó que el marido retuvlera la parte de la dote.
(1) VIII.,HaL
(z) Sayán carris-tura Br.; illi filiis, el códice FL.,- illis, (3) Qui, Valg.
Hal. Valg. (4) nactum, omitenla, Hal. Valg.
munere.—meno xxm: TITULO IV 153
5 L—Vir dotem, quam ex pacto filiae nomine 5 1.—Si engañado por error no retuvo el marido
retinere potuit, si lapsus errore non retinuit, la dote, que en virtud de pacto pudo retener a nom-
filiam, quae patris (1) sola, matri pro parte heres bre de su hija, fue crustante que ls. hija., que hu—
extiterit, apud arbitrum divisionis non improbe biere quedado siendo heredera única del padre, v
dotis perperam a patre(2)solutae praeceptionem (3) en parte de la. madre, no reclama injustamente arí-
desiderare constitit. te el arbitro de la división el cobro preferente de
la dote malamentc pagada por el padre.
& 2.—Quum inter patrem et generum convenit, 5 2.—Cuando entre el padre y el yerno se convi-
ut in matrimonio sine liberis defuncta Filia dos pa.- no,que, fallecida la hija en el matrimonio sin hijos,
tri restituatur, id actum inter contrahentes intelli- la. dote se restituya al padre, debe entenderse que
gi debet, ut liberis superstitibus filia defuncto dos se convino esto entre los contratantes, que, falleci-
retineatur; nec separabitur ortio dotis addita- da la hija sobrevivióndole hijos. se retenga la dote;
menti causa data, si postea. ni il aliud conveniat. y ne se se arare. la. porción dada por causa de au-
mento de a dote, si despues no se couviniera nin-
guna otra. cosa.
5 3.—Convenit, ut mulier viri sumtibus, quoquo g El.—Se convino, que. la mujer fuera llevada, a
iret, (4) veheretur, (5) atque ideo mulier pactum donde quiera que fuese, a costa del marido, y por
ad literas viri secuta. provinciam, in qua centurio esto la mujer, atenida al pacto conforme A las car-
merebat (6), petit; non servata fide conventionis, tas del marido, se dirigió !: la provincia, en que
licet directa actio nulla competit, utilis tamen in ejercia de centuriön; no habiéndose observado
factum danda est. la fé de la convención, aunque no compete nlnwu-
no acción directa, se ha de ar sin embargo la Eui
por el hecho.
5 ti.—Filis quum pro se'dotem promitteret, pe- 4.—Al prometer por si dote una hijs. pactó, que
pigit, ut, si in matrimonio sine liberis decessisset, si ubiese fallecido sin hijos en el matrimonio, se
matri suae dos solvatur; pacto ñliae nulla matri pag-ne la dote ä. su madre; por el pacto de la hija
quaeritur actio; si tamen heres puellae matri pe- no se adquiere acción alguna para la madre, pero
cuniam dotis solverit, viro contra placita petenti si el heredero de la hija hubiere pagado a la ma—
dotem obstabit exceptio. dre el importe de la dote, obstare excepción al ma-
rido que contra lo pactado reclame la dote.
E).—Pater, si lilia nupta mortem obiisset, dotem ä 5.—Estipuló el padre que se le diese la dote, si
dari stipulatus est; constante matrimonio capitali hubiese fallecido su hija casada; durante el matri-
crimine damnatus est-, divortio secuto vel morte monio rue condenado por crimen capital; verifica-
viri soluto matrimonio stipulationis conditio defl- do después el divorcio 6 disuelto el matrimonio por
cit; quodsi mulier in matrimonio decesserit, ex sti- muerte del marido, falta la condlclón de la estipu-
pulato (7) fisco dotis actio quaereretur; post lación; pero si la mujer hubiere fallecido en el ma-
verum autem divortium renovatis nuptiis non trim0nio, se adquiriria para el fisco en virtud de
committitur fisco stipulatio, licet defuncta sit lo estipulado la acción de dote; pero renovadas las
in matrimonio lilia, quoniam ad primas nuptias nupcias despues del verdadero divorcio, no se cum-
pertinet. plimenta s favor del fisco la. estipulación, aunque
la hija haya fallecido en el matrimonio, porque
pertenece a las primeras nupcias.
27. IDmM libro I. Definitianum.—Si liberis sub- 27. EI. meno; Definiciones, libro I.—Sl la mu-
latis reversa post iurgium per dissimulationem jer que, perdidos los hijos, hubiera. vuelto despues
mulier veluti venali concordio (8), ne dotata sit, de una separación, convinlera dngidamente, como
conveniat, conventio secundum ordinem rei gestae por precio de la reconciliación, que no estuviera
moribus improbanda. est. otada, se ha. de desaprobar por las costumbres la
convención conforme á. la. naturaleza de la cosa
que se hizo.
bendae mulieris gratia, ut praedia inaestimata to de engañar a. la mujer, que los predios fuesen
essent, ut sine (1) periculo suo ea deteriora face- inestimados', para que sin riesgo proplo los dete-
ret, uaesitum est, an secundum priores dotales riorase, se preguntó, ¿permanecerlau acaso esti-
tabu as praedia aestimata remanerent, et pericu- mados los predios conforme :; las primeras escritu-
lum eorum ad maritum pertineret? Respondi, non ras dotales, y corresponderia al marido el detri-
idcirco id pactum, de quo quaereretur, impediri, mento de los mismos? Respondi, que ne se probibia
quod in matrimonio factum esset, si deteriore loco este pacto de que se trataba, precisamente porque
dos non esset; nihilominus eo pacto admisso si de- hubiese sido hecho durante el matrimonio, si la
teriora praedia. faceret, eo (2) etiam nomine dotis dote no estuviese en peor estado; pero que aún ad-
eum actione teneri. mitido este pacto, si el marido deteriora-se los pre-
dios, está obligado por la acción de dote también
por este motivo. -
& 1.—Titius mulieris nomine dotem dedit, et & 1.—Ticio dió dote en nombre de una mujer, y
stipulatus est in casum mortis et divortii; divortio estipuló para el caso de muerte y de divorcio; so-
secuto non repetita dote Titius decessit, mulier ex brevenido el divorcio, murió Ticio sin haber repe-
voluntate heredis eius redintegravit matrimonium; tido la dote, y la mujer volvió al matrimonio con
quaesitum est, an ex stipulatu dotem petere (3) consentimiento del heredero de uel; se pregun-
possu? Respondi, heredem Titii, si cousensisset, tó, ¿ odrla pedirla dote en virtu de lo esti ula-
ut ea quantltas, quam ex stipulatu consequi po- do? gespondi, que el heredero de Ticio, si hu iese
tuerat, dotis reconciliato matrimonio tieret, posse consentido que, reconciliado el matrimonio, se hi-
pacti exceptione summoveri. ciese de la dote la cantidad que habla podido con-
seguir en virtud delo estipulado,podla ser repelido
con la excepción del pacto.
g 2.—Mulier de dote, quam dedit, pacta est, nt, 5 2.—Una mujer pactó, respecto :; la dote que
si in matrimonio decessisset, fratri eius reddere- dló, que si hubiese failecido en el matrimonio, se
tur, isque in eum casum stipulatus est; mulier dc- le devolviese a su hermano, y este estipuló para
cedens quasdam res dotales marito legavit et aliis, este caso; al fallecer la mujer legos, su marido ya
quosdam ex servis dotalibus manumisit, quaesi- otros algunas cosas de la dote, y manumitio algu-
tum est, an maritus earum nomine, quas legavit nos de los esclavos de la dote; se preguntó, ¿esta
mulier, et servorum, quos manumisit, fratri tene- acaso obligado el marido al hermano por razón de
tur? Respondi, nihil proponi, cur non teneretur, las cosas, ne legó la mujer, y de los esclavos, que
quum etiam heredes defunctae tam legatariis, manumitidlr' Respondi, que nada. se proponis, para
quam libertatibus obnoxii sint. que no estuviese obligado, como quiera ue tam-
bien los herederos de la difunta esteno ligados
asi a los legatarios, como a las manumisiones.
30. anrnonmus libro X. Dispmalionwm.— 80. Tarronmo; Disputas, libro X.—Bebio Mar-
Baebius Marcellus Baebio Marullo (4) dotis filiae celo rometió ciento en dote en nombre de su hija
suae nomine centena promiserat, et convenerat :; Begia Marulo, y se habia. convenido entre ellos,
inter eos, ne ea dos constante matrimonio (5) pete- que no se pidiese esta dote durante ei matrimonio,
retur, vel si post mortem patris in matrimonio sine ó que si despues de la muerte del padre hubiese la
liberis filia decessisset, ut dimidia dos apud 'Ma- hija fallecido sin hijos durante el matrimonio, que-
ruilum remaneret, dimidia fratri mulieris restitue- dase la mitad de la dote en poder de Marulo, y la
retur, eaüue etiam in stipulationem deducta erant; otra mitad se restituyese al hermano de la mujer,
mortuo arcello, lilio et íiiia superstitibus, dote lo que también habla sido comprendido en estipu-
universa filiae praelegata Marullns nata filia di- laciön; muerto Marcelo, sobreviviendole un hijo y
verterat, et mulier decesserat fratre suo et lilia ex una hija, prclegada toda la dote a la hija, se habia
partibus aequis heredibus relictis; apud Petronium divorciado Marulo despues de haberle nacido una
Magnum Praetorem Mal'ullus ab herede filio Mar- hija, y habia. fallecido la mujer habiendo dejado
'celli ex dotis promissione universam dotem pete- herederos por partes iguales a su hermano y a
bat illa coniectura, quasi (6) inter duos placuisset, la hija-, Marulo pedia ante el Pretor Petronio Mag-
nullo liliorum extante mortua muliere partem do- no toda la dote al heredero hijo de Marcelo en vir-
tis remanere apud maritum; magis convenisset tud de la promesa de la dote, por esta presunción,
utique, totam eius esse dotem, si lilium ñliamve como si entre los dos se hubiese convenido, que,
habuisset. Ex diverso respondebatur, pacti quidem muerta la mujer sin quedar ningun hijo, parte de
vulgaris exceptionem etiani heredi proficere, sed la dote permaneciese en poder del marido; y como
in specie, quae proponitur, non quasi heres mulie- si con mas razón se hubiese convenido ciertamen-
ris ex persona. defunctae se exceptione pacti tue- te, que toda la dote fuera de ei, si hubiese tenido
bitur; sed ipse erat ille, qui etiam viva. muliere, si un hijo, ó una hija. Por el contrario, se rcspondla,
ab eo dos peteretur, potuisset ea exceptione Ma- que verdaderamente la excepción del pacto vul-
rullum, quia divortium factum erat, summovere, gar aprovechaba también al heredero, pero que en
eandemque defensionem etiam post mortem soro- el caso, aue se propone, no se amparara con la ex-
ris suae retinebat. Itaque placuit, eum ab ea peti— cepción el pacto por la personalidad de la difun-
tione absolvi nulla ex hac sententia facta deroga- ta como heredero de la mujer; sino que ei mismo
tione iideicommissi petitioni,quam iure hereditario era quien, aun viviendo la mujer, babrla podido,
31. SeAnvom libro III. Quaestionwm.—Si inter 31. Scuvom; Cuestiones, libro III.—Si entre el
virum et uxorem convenit, ut extremi anni matri— marido y la mujer se convino, que los frutos aún
monii fructus nondum percepti mulieris lucro no percibidos del ultimo año del matrimonio redun-
fiant, huiusmodi pactum valet. daran en provecho de la mujer, es valido semejan-
te pacto. !.
32. IAVOLIUNUS libro VI. eæ Posterioribus La- 32. JavonnNo; Doctrina de las Obras póstu—
beonis.—Uxor viro fundum aestimatum centum in mas de Labeon, libro VI.—Una mujer habia dado
dotem dederat, deinde cum viro pactum conven- en dote a su marido un fundo estimado en ciento,
tum fecerat, ut divortio facto eodem pretio uxori y después habla hecho cou su marido uu'pacto con—
vir fundum restitueret (1); postea volente uxore venido, para que, verificado el divorcio, el marido
vir eum fundum ducentorum (2) vendiderat, et di- restituyese ei fundo por ei mismo precio a la mu-
vortium erat factum; Labeo putat, viro potestatem jer; posteriormente, el marido habla vendldo en
fieri debere, utrum velit ducenta, vel fundum red- doscientos aquel fundo con el consentimiento de la
dere, neqne,ci pactum conventum remitti oporte- mujer, y se habia verificado ei divorcio; opina La-
re. Idcirco puto hoc Lab…ouem respondisse, quo- beon, que debia darse al marido facultad para de-
niam voluntate mulieris _fnndns veniit, alioquin volver, según quisiera, o los doscientos, () el fun-
omnimodo fundus erat restituendus. do, y que no debía remitirsele el pacto convenido.
Creo que Labeon reapondió esto, porque el fundo
fue vendido con voluntad de la mujer, pues de otro
modo, se debia restituir el fundo.
& 1.—Si pater filiae nomine certam pecuniam in g 1.—Si el padre habla prometido en dote cierta
dotem promiserat, et pactus est, ne invitus eam cantidad en nombre de la hija, y pactó, que no ia
soiveret, nihil ab eo exigendum puto, quia id, pagaria contra su voluntad, opino que nada se le
quod pacto convento, ne invitus cxigeretnr, con- ha de exigir, porque lo que por pacto convenido
venerit, in dotis causam esse non videretur. se hubiere concertado que no se le exigiera contra
su voluntad, no se considerarla que estaba cons-
tituido en dote.
TIT. V TÍTULO v
nr. sunno DOTALI DEL FUNDO DADO EN DOTE
[or. Cod. V. æ.] [Véase Cód. V. zu.]
1. PAULUS libro XXXVI. (3) ad Edictum.—In- 1. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XXX VI.
terdum lex Iulia de fundo dotali cessat, si ob id, ——A veces deja de ser aplicable ia iey Julia sobre
quod maritus damni infecti nou cavebat, missus los fundos dotales, por ejemplo, si perque el mari-
sit vicinus in possessionem dotalis praedii, deinde do no daba. caución por daño inminente hubiera
iussus sit possidere; hic enim dominus vicinus fit, sido puesto ei vecino en posesión dei predio dotai,
quia haec alienatio non est voluntaria. y despues se le hubiera mandado poseerlo; porque
en este caso el vecino se hace dueño, porque esta
enajenación no es voluntaria.
& 1.—Sed et er universitatem transit praedium, & 1.—Pero también por tltulo universal pasa un
secundum quod. possibile est, ad alterum, veluti predio, en cuanto es posible, a otro, por ejemplo,
ad heredem (4) mariti, cum suo tamen iure, ut al heredero del marido, pero con su propio dere-
alienari non possit. cho, de suerte que no pueda ser enajenado.
dus dotali .;" 1) servo legatus ad iegem Iuliam perti- —El fundo legado ai esclavo dado en dote se com-
net, quasi dotalis. prende en la. ley Julia, como si fuera dotai.
g 1..—Toties autem non potest alienari fundus, g 1.—Mas no se puede enajenar ei fundo, siem-
quoties mulieri actio de dote competit, ant omni- pre y cuando compete a la mujer, o de todos mo-
modo competitura est. dos le ha de competcr, la accion de dote.
4. Guns libro XI. ad Edictum provinciale.— 4. Gato; Comentarios al Edicto provincial, li-
Lex Iulia, quae de dotali praedio prospexit, ne id bro XI.—La ley Julia, que provée respecto al pre-
marito liceat obligare aut alienare, plenius inter- dio detal, para. que no le sea licito al marido obli-
pretanda est, ut etiam de sponso idem iuris sit, garlo o enajenarlo, ha. de ser intrepretada mas ls.-
quod de marito. tameute, de suerte que también respecto al esposo
haya el mismo derecho, que en cuanto al marido.
5. ULPIANUS libro II. de omnibus Tribunalibus. 5. Uerno; De todos ios Tribunales, libro II.
-——Iuiianus libro sextodecimo Digestorum scripsit, —,Escribio Juliano en ¿el libro decimo sexto dei Di-
neque servitutes fundo debitas posse maritum gesto, que el marido no puede perder las servi-
amittere (2), neque ei alias imponere. umbres;debidas a unlfundo, ni imponerie otras.
6. IDEM libro V. de adulteriis—Sed uec liber- 6. EL mano; De los adulterina, libra 17.—Poro
tas servitutis urbano praedio dotall debitae com- tampoco compete la liberación de la servidumbre
petit, ue per hoc deterior conditio (3) praedii (4) debida a un predio urbano dotai, para que por esto
fiat. no se haga peor la condición del predio.
7. Iunianus libro XVI. Digestorum. —Si mari- 7. JULIANO; Digesto,"u'.ibro X VI.—Si el marldo
tus fundum Titii servientem dotali praedio acqui- hubiere adquirido un fundo de Ticio, sirviente de
sierit, servitus confunditur. (Sed si eundem Titio un predio detal, se confunde la servidumbre. (Pero
reddiderit sine restauratione servitutis, hoc mari- si se in hubiere devuelto a Ticio sin restablecer ia
to imputabitur) (5), et hoc casu maritus litis aesti- servidumbre, esto se le imputare al marido), y en
mationem praestabit; quodsi maritus solvendo nou este caso el marido respondere de la estimación del
erit, ntiies actiones adversus Titium mulieri ad re- litigio; pero si ei marido no fuere solvente, se le
staurandam servitutem dantur. dan a la mujer contra Ticio ias acciones útiles para
restablecer la servidumbre.
& 1.—Sed qunm uxor fundum, cul praedia viri & 1.-Mas cuando la mujer da en dote un fundo,
servitutem debebant, in dotem dat, fundus ad ma- alque debian servidumbre redios del marido, el
ritum pervenit amissa servitute; etideo non potest fundo va a poder del mari o habieudo perdido la
videri per maritum ius fundi deterius factum. Quid servidumbre; y por esto no puede considerarse que
ergo est? Officio de dote iudicantis continebitur, por el marido se hizo peor ei derecho del fundo.
ut redintegrata servitute iubeat fundum mulieri ¿Qué se dirá, ues? Que en las atribuciones del que
vel heredi eius reddi. juzgue sobre a dote estara comprendido mandar
que, reintegrada la servidumbre, se devuelva'el
fundo ¿ ia mujer 6 a su heredero.
8. ALFENUS libro III. Digestorum a Paulo epi- 8. ALFENO; Digesto compendiado por Paula,
tomatorum.—Vir in fundo dotali uxoris rogatu libro III.—A ruego de la mujer habia cortado el
olivetum succiderat ad (6) hoc, (ut) noveilum re- marido un olivar en un fundo dotai, para esto, para
poneret; postea vir mortuus erat, et uxori dotem re lantar otro nuevo; despues habia muerto el ma-
reiegaverat; iig'na, quae ex oiiveto excisa essent, ri o, y relegado la dote a la mujer; respondió, que
oportere mulieri (7) reddi reepoudit. se debia devolver á, la mujer la madera, que se hu-
biese cortado del olivar.
9. Armenius libro VIII. Quaestionum—Si ma- 9. Marcano; Cuestiones, libro VIII.—Si al ma-
rito debitori fundi id, quod debet, doti mulier pro- rido, deudor de un fundo, la mujer le hubiere pro-
miserit, dotaiem fundum effici. metido en dote lo mismo que le debe, el fundo se
hace dotal. _
& 1.—Quodsl ei promittat, qui fundum, aut de- 5 1.—Pero si se lo prometiera á. quien le debió
cem ?ebuit, in arbitrio esse mariti, quod in dote nn fundo ¿ la cantidad de diez, esta al arbitrio del
sit 8 . marido, que es lo que haya de estar en dote.
ä 2.—Quodsi Stichum, aut fundum debuit mari- & il.—Mas si ei marido debió Stico ó un fundo, y
tus, et quod debet, doti ei promissum sit, Sticho se le hubiera prometido en dote io que debe, muer-
mortuo fundum in dotem esse. to Stico, esta en dote el fundo.
% :S.—His consequens esse ait, ut si Cornelia- % 3.—Y dice que a esto es consiguiente, que sl
num, aut Sempronianum fundum debenti id, quod ai que debia el undo Cornelíano, ó el Sempronia-
debet, doti promissum sit, utrum eorum dotaiem no, se ie hubiera prometido en dote lo que debe,
esse malit, liunc dotis esse (9), plane utrum velit, está en dote el que de los dos prefiriera que fuese
alienaturum, alterum alienari non posse; si tamen dotai, y euajenara, a la. verd ad, el que quiera delos
allenum (1) rursus redimat, adhuc in eius pote- dos, pero el otro no puede ser enajenado; mas si de
state est, an euni, quem retinuisset, alienare (2) nuevo comprase el enajenado, aún está en su facul-
velit; tad enajenar, si quisiera, el que hubiese :retenido;
10. PAULUS libro V. Quaestionum.—erit ergo 10. PAULO; Cuestiones, libro V.—seru, pues,
potestas legis ambulatoria, quia dotalis fuit obli- variable la facultad de la ley, porque estuvo en
gatio. Numquid ergo etiam illo nondum redemto dote la obligación. Luego, ¿podrá acaso enajenar
alterum quoque alienare possit, quia potest alte- también el otro aun siu haber recuperado tod avia
rum redimere, an hoc non debet recipi, ut nullus aquel, parque puede recuperarlo, () no debe admi—
in dote sit? Certe ex postfacto videbitur recte alic- tirse esto, para que no deje de estar en dote alg-u—
natns illo postea redemto. no? Ciertamente que por lo hecho posteriormente
se considerata bien enajenado, habiendo sldo des-
pués recuperado aquel.
11. AFRICANUS libro VIII. Quaestionum.— 11. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.— Pero
Quodsi fundusin dotem aestimatus datus sit, ut si hubiere. sido dado en dote un fundo estimado,
electio esset mulieris, negavit, alienari fundum de suerte que la elección fuese de la mujer. dijo
posse; quodsi arbitrio mariti sit, contra. esse; que el fundo no podia ser enajenado; pero qne si
estuviera al arbitrio del marido, seria lo contrario;
12. PAPINIANUS libro I. (3) de adulteriis—etiam- 12. PAPINIANO; De los adulterios, libro I.—mas
si (4) diremto matrimonio dotale praedium esse in- aunque se haya disuelto el matrimonio, se entien—
telligitur. _ de que e] predio es dotai.
& 1.—Soceri voluntas in distrahendo dotali prae- & 1.—Es nula la voluntad del suegro para ena-
dio nulla est. jenar un predio dotal.
18. ULPIANUS libro V. de adulteriis.—Dotale 18. ULPiAno; De los adulterina, libro V.-De-
praedium accipere debemus tam urbanum, quam bemos entender que es dota] un predio, asi urba-
rusticum; ad omne enim aedilicium lex lulia per- no, como rústico; porque la ley Julia será aplicable
tinebit. a todo edificio.
& 1.—Praedii appellatione etiam pars contine- 5 1.-—En la denominación de predio se compren-
tur. Proinde sive totum praedium in dotem sit da- de también una parte. Por consiguiente, ya si se
turn, sive pars praedii, alienari non poterit; et hoc hubiere. dado en dote todo un predio, ya si una
iure utimur. parte del predio, no podra enajenarse; y este de-
recho observamos.
& 2.—Dotale praedium sic accipimus, quum do- 5 2.-—Entendemos que es detal el predio de este
minium marito quaesitum est, ut tunc demum alie- modo, cuando para el marido se adquirió el domi-
natio prohibeatur. nio, de suerte que solo entonces este prohibida su
enajenación.
ä 3.-—Heredi quoque mulieris idem auxilium 5 3.—También al heredero de la mujer sele pres-
praestabitur, quod mulieri praestabatur. _ tara el miS' lO auxilio, que se le prestaba ala mujer.
g 4.—Si uxore herede instituta fundus dotalis g 4.—Si _nstituida heredera la mujer hubiere
fuerit legatus, si quidem deductis legatis mulier sido legado el fundo dotal, si deducidos los legados
quantitatem dotis in hereditate (5) habitura est, hubiera de tener ciertamente la mujer en la heren
valet legatum; si minus, an non valeat, quaeritur. cia ei importe de la. dote, es valido el legado; pero
Scaevola (6), et si non totus, sed vel aliqua pars ex si no, pregúntase. si ne valdra. Scévola dice. que
eo vindicari possit, si modo aliqua pars ad dotem aun cuando con el no pueda reivindicarse. todo en-
supplendam desit, ld duntaxat ex eo remanere tero, sino sólo alguna parte. si falta al na parte
apud mulierem ait, quod quantitati dotis deest. para. completar la dote, queda de aque en poder
de la mujer solamente lo_que falta para ei impor-
te de la dote.
14. PAULUS libro III. de «Minuartia—Si nuptura 14. PAULO; De los adulter-ios, libro III.—Sl la
Titio voluntate eius fundum dotis nomine Maevio que se habla de casar con Ticio entregó con la vo-
tradit, dos eius conditionis erit, cuius esset, si ipsi luntad de este un fundo a Mevio a titulo de dote,
Titio fundum tradidisset. ia dote sera de la misma condición ue seria, si hu-
biese entregado el fundo al mismo icio.
& 1.—Si mulieris nomine quis fundum in dotem & 1.—Si en nombre de la mujer hubiere alguno
dederit, dotalis fundus erit; propter uxorem enim dado un fundo en dote, el fundo será. detal; porque
videtur is fundus ad maritum pervenisse. se considera que por causa de la mujer fue este
'fundo a der del marido.
5 2.—Si fundum alienum mulieri debeat mari- 5 2.— iel marido debiera a la mujer un fundo
tus, eumque mulier ei dotis nomine promiserit, in ajeno, y la mujer se lo hubiere prometido a titulo
pendenti erit, et tune ñet dotalis, quum ad eum de dote, estara en suspenso, y entonces se hará de-
pervenerit. tal. cuando hubiere ido a su oder.
ä 3.-—Si fundum legatum sibi dotis causa mulier & 3.—Sl por causa de dote ubiere repudiado la
repudiaverit, vel etiam substituto viro omiserit he- mujer ei fundo que se ie legó, () también si habien—
reditatem vel legatum, erit fundus dotalis. dole sido sustituido su marido no hubiere acepta—
do uua herencia ó un legado, ei fundo sera detal.
15. PAPLNIANUS libro III. Eespansorum.—Do- 15. PAPINIANO; Respuestas, libro III.—El pre-
tale praedium, cuius vir possessionem retinuit, dio dotal, cuya posesion retuvo ei marido despues
post literas ad uxorem emissas, quibus dotis non de haber enviado a ia mujer una carta, en la que
fore praedium declaravit, in matrimonio defuncta declaró que el predio no habla de ser de la dote, se
muliere virum retinere placuit, quia mulier actio- determinó, que, fallecida la mujer eu ei matrimo-
nem ex pacto non habuit. nio, io retuviera el marido, porque la mujer no tu-
vo acción nacida. del pacto.
16. Turrnomuns (1 libra XI. Disputationum. 16. Tsrromso; Disputas, liba-o XI.—Si como
——Si fundum, quem tius possidebat bona fide, suyo dió la mujer a su marido en dote el fundo, que
et (2) longi temporis possessione poterat sibi quae- Ticio poseía de buena. fé, y que por ia posesión de
rere, mulier ut suum marito dedit in dotem, eum- largo tiempo podia adquirir para si, y ei marido
que petere neglexerit vir, quum id facere posset, hubiere descuidado reclamarlo, pudiendo hacer
rem periculi sui fecit; nam licet lex Iulia, quae esto, hizo que la cosa estuviera. a su riesgo; por-
vetat fundum dotalem alienari, pertineat etiam ad que aunque la ley Julia, que veda que se enajene
huiusmodi acquisitionem, non tamen interpellat un fundo dotai, sea aplicable también a semejante
eam possessionem, quae per longum tempus fit, si. adquisición, no interrum e, sin embargo, la pose-
antequam constitueretur dotalis fundus, iam coe- sión que se adquiere por argo tiempo. si habia co
erat. Plane si paucissimi dies ad periiciendam meuzado ya antes que el fundo hubiese sido cons-
angi temporis possessionem superfuerunt, nii-il tituido dotal. Pero si faitaron poquisimos dias para
erit, quod imputabitur marito. que se completase la posesión de largo tiempo, no
habrá. nada que se le impute al marido.
17. MARCIANUS (3) libro VII. Digestorum. -- 17. MARCLANO; Digesto, libro VII. —El marido
Fundum dotaiem maritus vendidit et tradidit; si in vendió y entregó un fundo dotal; si ia mujer hu-
matrimonio mulier decesserit, et dos lucro mariti biere muerto en el matrimonio, y la dote cedió en
cessit, fundus emtori avelli non potest., lucro del marido, no se le puede quitar el fundo al
comprador.
18. IAVOLENUS libro VI. ea: Posterioribus La- 18. Javem-sim; Doctrina de las Obras postumus
beonis.—Vir in fundo dotali iapidicinas marmoreas de Labeon, libro VI.—Un marido habia. ablerto
aperuerat; divortio facto quaeritur, marmor, quod conteras de mármol en un fundo dotai, habiendo-
caesum neque exportatum essct, cuius esset, et se verificado el divorcio, se pregunta. ¿de quién se-
impensam in lapidicinas factam mulier, au vir rla el mármol que se hubiese cortado y no expor-
praestare deberet? Labeo marmor viri esse ait; ce- tado, y deberia pagar la mujer o acaso el marido
terum viro negat quidquam praestaudum esse a los gastos hechos en las canteras? Labeon dice, que
muliere, quia nec necessaria ea impensa esset, et el marmol es dei marido; pero niega que al marido
fundus deterior esset factus. Ego non tantum ne— sele haya de dar cosa alguna por la mujer, por-
cessarias, sed etiam utiles impensas praestandas a que los gastos no fuesen uecesarios, y se hubiese
muliere existimo, nec puto fundum deteriorem deteriorado el fundo. Yo opino, que se han de abo-
esse, si tales sunt lapidicinae, in quibus lapis cre- nar porla mujer no solamente los gastos necesa-
scere possit. rios, sino también los utiles, y no considero que
el fundo este deteriorado, si las canteras son tales,
que en ellas pueda crecer la piedi-a.
& 1.—Si per mulierem mora fieret, quominus & 1.—Si por Ia mujer se causase mora no pagan—
aestimationem partis fundi viro solveret, et fun- do al marido la estimación de parte dei fundo, y
dum reciperet, quum hoc pactum erat, fructus in- no recibiendo el fundo, habiéndose pactado esto,
terim perceptas ad virum pertinere sit Labeo. dice Labeon, que pertenecen al marido los frutos
Puto potius pro portione fructus virum habiturum, percibidos entretanto. Yo. mas bien creo que el ma-
reliquos mulieri restituturum; quo iure utimur. rido hebrei de tener los frutos & proporción, y que
habra de restituir los demás a la mujer; cuyo de-
recho practicamos.
(1) Tum-.; Tryfoniuus, el códice Fi.
(2) Hal. Vaig. ; et, mitatu. el códice Fi. (a) Marcellus, Ilal.
DlGESTO.—LIBRD xxiv: TÍTULO 1 159
vignus, vel quivis alius potestati (1) mariti subie- porque se adquiere para. el hijo, y es del peculio
ctus de castrensi suo peculio donavit, non erit ir— castrense. Por lo cual, también si el hijo, o el hijas—
rita donatio. tro, u otro cualquiera, sujeto a. la potestad del ma-
rido, dono de su propio peculio castrense, no sera
irrita ia donación.
& f." — Pfrohibetur igitur et uxori, et uurui dona- 5 'S.—As], pues, prohibesele también al que esta
re etia-mus, qui est in soceri potestate, si modo ma- bajo la potestad del suegro hacer donación, tanto
ritus Sit Hl patris potestate. a la mujer, come a la nuera, si ei marido estuvie—
ra bajo la potestad del padre.
& (i.—Ab uxoris nurusve parte prohibitum est & (i.—Este. prohibido que por parte de la mujer
donari vii-o vel genero. Sed et his, qui sunt in eo- ó de la nuera se haga donación ai marido ó al yer—
rum potestate, si fuerit donatum, vel in quorum no. Pero tampoco será. válida la donación, si se hu—
sunt potestate, non valebit donatio, sl modo vir et biere donado a quienes estan bajo la potestad de
socer in eiusdem sunt potestate, vel vir in soceri; ellos, 6 a aquellos en cuya potestad estan, si el ma-
ceterum si in alia familia est marltus, neque soce- rido y el suegro estan bajo la potestad del mismo,
ro,_ neque ei, qui est in eius potestate, neque ei, in 6 el marido bajo la del suegro; pero si el marido
cums est, donatione interdictum est. está. en otra familia, no está prohibida la donación
ni al suegro, ni al que esta bajo su potestad, ni a
aquel en cuya potestad esta.
5 7.—Socrui a nuru (2), vel contra donarl non & 7.—No está. prohibido que por la nuera se haga
te"? prohibitum, quia hic ius potestatis non ver— donación a la suegra, o al contrario, porque aqui
1 ur. no hay derecho de potestad.
5 8.—Si servus meus, culus ususfructus alienus & 8.-Si con el peculio que ne me pertenecia hi-
est, donet uxori meae ex eo peculio, quod ad me ciera douaciön a mi mujer un esclavo mio, cuyo
non pertinebat, vel homo liber bona. lide mihi ser- usufructo es de atro, ó un hombre libre que de bue-
viens, an valeat donatio, quaeritur. Et in libera na fe me prestara servidumbre, se pregunta, si se—
quidem persona uteunque admitti 'potest donatio, ra valida la donación. Y. a la verdad, en cuanto a
ceterae enim ersonae alienationem peculii. ut una persona libro, de cualquiera manera puede
donent, non hagent. admitirse la donación; porque las demás personas
no tlenen la. enajenación del peculio para hacer do-
naciön.
g 19.—Non tantum autem per se'maritus et uxor l:;- Si.—Mas no solamente por si no pueden donar
ceteraeque personae dare non possunt (3). el marido, y la mujer, y las demás personas.
g 10.-Sciendum autem est, ita. interdictam iu- 5 lo.—Pero se ha de saber, que de tal manera
ter virum et uxorem donationem, ut ipso iure nihil esta rohibida la donación entre marido y mujer,
valeat, quod actum est. Proinde si corpus sit, quod que e derecho no valdra nada lo que se hizo. Por
donatur, nec traditio quidquam valet. Et si stipu- consiguiente, si fuera cosa corporal lo que se dona,
lanti promissum sit, vel accepto latum, nihil valet; ni la entrega tendra valor alguno. Y si se hubiera
ipso enim iure, quae inter virum et uxorem dona- prometido al que estipula, () se le hubiera dado per
tionis causa geruntur, nullius momenti sunt. recibido, esto no sera válido; porque de derecho
es de ningún valor lo que entre marido y mujer se
hace por causa de donación.
54 11.—Si quis igitur uumos uxori dederit, non , g II.—Asi, pues, si alguno hubiere dado dineros
fieri eius apparet, quia nihil corporis eius iieri pa- a su mujer, es evidente que no se hacen de la mu-
lam est. jer, porque es manifiesto que ninguna cosa corpo-
ral se haee de ella.
& 12.—Sed si debitorem snum ei solvere iusserit, 5- 12.—Pero si hubiere mandado que su deudor
hic quaeritur, an numi iiant eius, debitorque libe- le pegaso a. ella, preguntase en este caso, si se ha-
retur. Et Celsus libro quinto decimo Digestorum ran de ella ios dineros, y sl quedara libre ei deudor.
scribit, videndum esse, ne dici possit, et debitorem Y escribe Celso eu ei libro décimo quinto del Dl-
liberatum, et uumos factos mariti, non (4) uxoris; äesto, que se ha de ver, si no podra decirse,un cl
nam et sl donatio iure civili non impediretur, eum eudor quedó libre, y que los dineros se hicieron
rei gestae ordinem futurum, ut pecunia ad te a del marido, no de la mujer; parque también si la
debitore tuo, deinde a te ad mulierem perveniret, donación no estuviese prohibida por el derecho ci—
nam celeritate conluugendarum inter se actionum vil, este habria de ser el órden de lo qne se hizo,
unam actionem occultari. Ceterum debitorem cre- que de tu deudor iria el dinero at tu poder, y des—
ditorl dare, creditorem uxori, nec novum aut mi- pués, de tl ei. tu mujer, porque por brevedad se
rum esse, quod per alium accipias, te accipere; oculta. una acción de las acciones entre si unidas.
nam et si is, qui creditoris tui se procuratorem esse Pero el deudor da al acreedor, y el acreedor a la
simulat-erit, a debitore tuo iubente te pecuniam mujer, y no es nuevo 6 de admirar, que tú recibes
acceperit, et furti actionem te habere constat, et lo que recibas por medio de otro; perque también
ipsam pecuniam tuam esse. si el que hubiere simulado que era procurador de
tu acreedor, liublere recibido por tu mandato di-
nero de tu deudor, consta que tienes la acción de
hurto, ue es tuyo el mismo dinero.
5 13.-—Huic sententiae consequens est, quod Iu- 5 13.— s consiguiente á. esta decisión lo que es-
lianuslibro septimo decimo (5) Digestorum seri- cribió Juiiano al libro decimo séptimo del Dlgesto,
psit, si donatur-um mihi iussero uxori meae dare; si yo hubiere mandado que el quo me hubiera de
ait enim Iulianus, nullius esse momenti, perinde hacer donación la diese a mi mujer; porque dice
enim habendum, atque si ego acceptam et rem Juliano. que no es de ningún valor, porque se ha
meam factam uxori meae dedissem; quae senten- de considerar lo mismo que si yo hubiese dado a.
tia vera est. nti mujer una cosa recibida y hecha mia; cuya opi-
nión es verdadera.
quinque tantum praestanda sunt, quia in hoc lo- liera diez, se habrán de entregar solamente cinco,
cu letior videtur facta. . porque eu esto se cºnsidera que se hizo mas rica.
£ (i.—Si donationis causa vir vei uxor servrtute % ti.—Si por causa de donación no usara de una
non utatur, puto amitti servitutem, verum post di- servidumbre el marido ó la mujer, creo que se pier-
vortium condici posse. de ia servidumbre, pero que puede reciamarse por
la condicciön después del divorcio.
& 7.—Si uxor vel maritus exceptione quadam 5 7.—Si por causa de donación hubieren queri—
donationis causa summoveri voluerint, facta a iu— do la mujer o el marido ser repeiidos con alguna
dice absolutione valebit quidem sententia, sed con— excepción, hecha la absolución por el juez, sera
dicetur ei, cui donatum est. ciertamente valida ia sentencia, pero se reclamara
per la condicción a aquel & quien se hizo donación.
% 8.-—Concessa donatio est sepulturae causa; ä 8. -— Esta admitida la donación por causa de se-
nam sepulturae causa locum marito ab uxore, vel pultura; porque consta que por causa de sepultu-
contra posse donari constat; et si quidem intulerit, ra. puede donarse por la mujer un lugar al marido,
faciet iocum religiosum. Hoc autem ex eo venit, ¿) al contrario; y si verdaderamente hubiere hecho
quod definiri solet, eam demum donationem impe- un enterramiento, hara religioso el lugar. Mas esto
diri solcre, quae et donantem pauperiorem, et ac- proviene de lo que suele decirse, que se suele pro-
cipientem facit locupletiorem; porro hic non vide- hibir solamente aquella donación, que hace más
tur fieri locupletior in ea re, quam religioni dica- pobre al donante, y mas rico ai quela recibe; pero
vit. Ncc movit (1) quemquam, quod emeret nisi a la verdad, no se considera eu este caso que se
a marito accepisset; nam etsi pauperior ea fieret, hace más rico con cosa que dedicó a ia religión. Y
nisi maritus dedisset, non tamen idcirco fit loeu- no hace variar decir que lo habla comprado, si no
plctior, quod non expendit. lo hubiese recibido dc su marido; porque aun ue
ella se haria mas pobre, sl el marido no se io u-
blese dado, no se hace sin embargo más rica por
esto, porque uo gasta.
& £?.—Haec res et iliud suadet, si uxori maritus % E).—Esto induce también a que si por causa de
sepulturae causa donaverit, ita demum locum fieri sepultura el marido liublere hecho donación a la
intelligi mulieris, quum corpus humatur; ceterum mujer, se entiende que el lugar se hace de la mujer
antequam Bet religiosas, donantis manet; proinde solamente cuando se entierra un cuerpo; pero an-
si distraxerit mulier, manet locus donatoris. tes que se haga religioso, permanece siendo del
donante; por lo cual, si la mujer lo hubiere vendido,
el lugar permanece siendo del donador.
5 10.—Secundum haec, si uxori suae monumen— & lo.—Según esto, si el marido hubiere donado
tum nrum maritus magni pretii donaverit, vale- a su mujer un monumento puro de gran precio,
bit onatio, sic tamen, ut, quum sit religiosus, será. válida la donación, pero de suerte que sea va-
valeat. lida. cuaudo sea religioso.
g;- 11. ——Sed etsi ipsa fuerit illo illata, licet morte 5 11.—- Pero aunque ella misma hubiere sido en—
eius finitum est matrimonium, favorabiliter tamen terrada. en el, aún cuando por su muerte se disol—
dicetur, iocum religiosum iieri. vió el matrimonio, se dira sin embargo por favor,
que el lugar se hace religioso.
g 12.—Proinde et si maritus ad oblationem Dei % 12.—Per consiguiente, también si el marido
uxori donavit, vel locum, in quo opus publicum, donó á. la mujer para una ablación á. Dios, o le do-
quod promiserat, faceret (2), vel ut aedem publi- nó terreno para que en el hiciera la obra pública
cam dedicaret, iiet locus sacer. Sed et si quid ei que habla prometido, () para que dedicase un tem-
det, ut donum Deo detur vel consecretur, dubium pio público, el lugar se hara sagrado. Pero tam-
non est, quin debeat valero; quare, et si oleum bien si le diera alguna cosa, para que diera ó con-
pro ea in aede sacra posuerit, valet donatio. sagrara un donativo & Dios, no hay duda, que de—
bera valer; por lo cual, también si por ella hubiera
puesto aceite en un edificio sagrado. es valida la
donación.
g la.—Si maritus heres institutus repudiet here— g la.—Si instituido heredero el marido, repudia-
ditatem donationis causa, Iulianus scripsit libro re por causa de donación una herencia, escribió
septimo decimo Digestorum, donationem valere; Juliano en ei libro décimo septimo del Digesto, que
neque enim pauperior iit, qui non acquirat, sed es valida la donación; porque no se hace mas po—
qui de patrimonio suo deposuit. Repudiatio autem bre ei que no adquiere, sino el que gastó de su pa-
mariti mulieri prodest, si vel substituta sit mulier, trimonio. Mas la repudiación del marido aprove-
vel etiam ab intestato heres futura. cha a la mujer, ya si ia mujer hubiere. sido susti-
tituida, ya también si hubiera. de ser heredera
abintestato.
ä 14.—Simili modo et si legatum repudiet, pla- % 14.—De igual modo, también si repudiara un
cet uobis, valere donationem, si mulier substitute. legado, nos parece bien que sea valida la. dona-
sit in legato, vel etiam si proponas, eam heredem ción, si la mujer hubiera sido sustituida en elle a-
institutam. do, o también si dijeras que ella fue instituida e-
redera.
ä 15.—Si quis rogatus sit, praecepta (3) certa ¡¿ 15.—Si se hubiere rogado a aigujen, que toman—
quantitate uxori suae hereditatem restituere, et do antes para si cierta cantidad restituyera a su
is sine deductioue restituerit, Celsus libro. decimo mujer una herencia, y este la hubiere restituido
Digestorum scripsit, magis pleniore officio fidei sin la deducción, escribió Celso en el libro decimo
B. GAIUS libro XI. (3) ad Edictum provinciale. 6. GAro; Comentarios al Edicto. provincial, li-
—quia quod ex non concessa donatione retinetur, bro XI.—porque lo que se retiene por una dona—
id aut sine causa, aut ex iniuste cansa retineri in- ción no permitida, se entiende que se retiene, () sin
telligitur; ex quibus causis condictio nasci solet. causa, 6 por causa. injusta; por cuyas causas sue—
le nacer la eondiccióu.
?. ULPIANUS (4) libro XXXI. (5) ad Sabinum. - ?. ULPIANO; Comentariosci Sabino, libro XXXI.
Quod autem spectetur tempus, an locupietiores —¿Mas a que tiempo se mirará. si se hayan hecho
sint facti, utrum tempus litis contestatae, au rei más ricos, acaso ai tiempo de la litis contestación,
iudicatae? Et verum est, litis contestutae tempus ó ai de ia cosa. juzgada? Y es cierto que debe ml-
spectari oportere, idqne Imperator noster cum pa- rarse ai tiempo de la contestación de la demanda,
tre rescripsit. y esto respondió por rescripto nuestro Emperador
con su padre.
g 1.—Si maritus pecuniam uxori in unguenta. 5 1.—Si el marido hubiere dado á. la mujer dine-
dederit, eaque eam pecuniam creditori suo solve- ro para afeites, y ella hnbiere dado en pago aquei
rit, mox ea. de sua pecunia. unguenta. emerit, non dinero á. un acreedor suyo, y luego hubiere com-
videri locupletiorem factum, Marcellus libro se- rado con dinero propio los afeites, escribe Marce-
ptimo Digestorum scribit. ldemque, et si lancem o al libro septimo del Digesto, que no se considera.
ob eandem causan) ei dederit, eaque lancem reti- que se hizo más rica. Igualmente, también Si por
nnerit, de sua autem pecnnio. unguenta emerit, ia misma causa ie hubiere dado una fuente, y ella
vindicationem cessare, quia non est locupletior, hubiere retenido la fuente. pero con su propio di-
quae tantundem in re mortua impendit. nero hubiere comprado los afeitesjídeja de haber
in reivindicación, porque no es más rica ia que
gastó otro tanto en una. cosa superflue.
5 2.—Si vir et uxor quina invicem '.sibi donave- & 2. —Si ei marido y la mujer se hubieren dona-
rint, et maritus servaverit, uxor consumserit, re- do reclprocamente ciuco, y el marido los hubiere
cte placuit. conipeusatione—ni iieri donationnm; et conservado, y la mujer los hubiere consumido, con
hoc Divus Hadrianus constituit. razón se determinó que se hace compensación de
las donaciones; y esto determinó elDivino Adriano.
g il.—(Idemque ait, ct si vir uxori peeuniam do- ä %).—Y dice el mismo, qne tambien sl el marido
naverit, ipsaque ex ea praedium emerit) (1), aesti— hubiere donado dinero :i la mujer, y esta hubiere
mari oportere-. in quantum locupletior facta. sit comprado con él un predio, debe estimarse en cuan—
mulier. Proinde et si praedia hodie vilissimo sunt. to se haya hecho luas rica ia. mujer. Por io cual, si
consequenter dicemus, litis contestatae tempore los predios son hoy de infimo valor, también dire-
aestimationem eorum spectandam. Plane si magni mos consiguicntcmontc, que se ha de mirar la esti-
pretii praedia sunt, summa tantum nnmerata erit mación de ellos al tiempo de la contestación de la
restituenda, non etiam usurae pretii. demanda. Pero si los predios son de gran precio,
se habra de restituir soiamente la suma entregada,
no también los intereses del precio.
g «i.—Eleganter tractabitur, si mulier quinde- 5 4. Discretamente se examinará, si ia mujer
cim praedia emerlt, et maritus non totum pretium hubiere comprado predios por quince, y el marido
nnmeraverit, sed duas partes pretii, hoc est decem, no hubiere entregado todo el precio, sino dos ar—
uxor de suo quinque, deinde haec praedia valeant tes del precio, esto es, diez, y la. mujer cinco e lo
nunc decem, maritus quantnm consequatur? Et suyo, y luego estos predios valen ahora diez, ¿cuán—
magis est, ut consequi debeat duas partes decem, to conseguirá ei marido? Y es más cierto, quc de—
ut qnod periit ex pretio, utriqne perierit, et mari- ba conseguir dos partes de los diez, porque lo que
to, et uxori. se perdió del precio, se habra perdido para ambos,
asi para ei marido. como para ia mujer.
& f).—Si maritus aestimationem rerum, quas in & E).—Si ei marido dijera que por causa de dona—
dotem accepit, dicat se donationis causa auxisse, cion aumentó ei ia estimación de las cosas, que re—
remedium monstravit Imperator uoster cum Divo cibió en dote, mostró el remedio nuestro Empera—
atre suo Rescripto, cuius verba haec sunt: «Quum dor juntamente con su Divino padre en un rescrip-
donationis causa pretinm auctum affirmes, qui su— to suyo, cuyas palabras son estas: «Alii-mando tu
per ea re cogniturus erit, si pecuniae modum re- que por causa de donación se aumentó el precio,
cusabis, ipsa praedia restitui debere sumtuum de- determinará. ei que sobre este negocio hubiere de
ductis rationibus arbitrabitur-. In arbitrio igitur conoccr, que si rehusares el importe del dinero, de-
.marltl erit, quid praestitum malit. Idem iuris est, ban restituirse los mismos predios deducidas ias
et si e contrario mulier de minore aestimatione cuentas de los gastos». Estara, pues, al arbitrio del
queratur. Nec aliud in commodato aestimato dato marido, que cosa prefiera que sea restituida. El
observar! solet, ut Pomponius libro quarto varia- mismo derecha hay, también si por el contrario la
rum Lectionum scribit. mujer se quejase de una. estimación menor. Y tam—
poco suele observarse otra cosa en cuanto al como-
dato, que se dió estimado, como escribe Pomponio
al libro cuarto de sus Lecturas varias.
g- 6.-—Si uxor a marito suo praedia, quae ob do— 5 £S.—Si ia. mujer hubiere com rado de su mari-
tem pignori acceperat, emerit, eaqne emtio dona- do los predios, que per razón de a dote habia reci-
tionis causa facta dicatur, nullius esse momenti, bido en prenda, y se dijera que esta compra habla
pignoris tamen obligationem durare, Imperator sldo hecha por causa de donación, res ondió por
noster cum patre suo rescripsit; cuius Rescripti rescripto nuestro Emperador en unión e su padre,
verba ideo retuli, ut appareat, venditionem inter que no era de valor alguno, pero que subsistla la
virum et uxorem boua lide gestam non retractari: obligaciónfde la prenda.; de cuyo rescripto he trans-
«Si tibi maritus pignora. propter dotem et pecu— crito las palabras para esto, para que se vea que no
niam ereditam data., non donationis causa, vendi- se disueive ia venta hecha de buena fé entre marido
dit, quod bona fide gestum est, maneblt ratum; at y mujer: «Si tu marido te vendio, no por causa de
si titulus donationis quaesitus ostenditur, atque donación, las prendas dadas por razón de la dote y
ideo venditionem irritam esse constabit, iure pu- de dinero acreditado, permanecerá valido lo que
blico causam pignorum integram obtinebis». se hizo de buena. fe; pero si se presenta el titulo de
douaciön reqnerido, y por esto constare que es
irrita la venta, obtendras por derecho público ln—
tagra. la causa de las prendas».
& 7.--Si uxor rem emit, et maritus pretium pro 5 7.—Si la mujer compró una cosa. y el marido
ea numeravit, interdum dicendum est, totum a pagó por ella el precio, a veces se ha de decir, que
muliere repetendum, quasi locnpletior ex ea. in todo se ha de reclamar de la mujer, como si por
solidum facta sit, utputa si emit quidem rem mu- ella en su totalidad se hubiera hecho mas rica, por
lier, et debebat pecuniam, maritus autem a vendi- ejemplo, si la mujer compró ciertamente la cosa, y
tore cam liberavit. Quid enim interest, creditori debía su importe, pero el marido la libri: del ven-
solvat, an venditori? dedor. Porque ¿que importa que pague al acreedor
() al vendedor?
& 8.—Uxori quis donavit servum ita, ut eum in- g ii.—Uno donó a su mujer uu esclavo para. que
tra annum manumitteret; an, si mulier non obtem- lo manumitiese dentro de un año; si la mujer no
peret voluntati, Constitutio Divi Marci imponat el secundase la. voluntad, ¿le impondrá, a el la libertad
libertatem, si vir vel vivit, vel etiam diem suum la Constitución del Divino Marco, ya si vive el ma-
obierit? Et ait Papinianus, quum Sabini sit senten- rido, ya también si hubiere fallecido? Y dice Pa i—
tia reeepta, qui putat, tunc iieri servum eius, cui niano, que habiéndose admitido la opinion de a-
8. GAIUS libro XI. (1) ad Edictum provinciale. 8. Gare; Comentarios al Edicto provincial, li-
__Si, antequam servus manumittatur, morte aut bro XI.—Si antes que sea muuimitido el esclavo
divortio solutum fuerit matrimonium, resolvitur se hubiere disuelto por muerte o por divorcio e
donatio; inesse cnim conditio douationi videtur, ut matrimonio, disuélvese la donación; porque se con-
manente matrimonio manumittatur. sidera, que es inherente a ia donación la condición
de que sea inanumitido durante el matrimonio.
vel mariti, quum mors insequatur, sed omnis inor- teucion de que la cosa se haga de la mujer 6 de!
tis causa donatio. marido, cuando se signiere la muerte, sino toda do-
nación por causa de muerte.
& 2.—Quando itaque non retro agatur donatio, se.—Ast, pues, cuando no se retrotraiga la do-
ernergunt vitia, ut Marcellus animadvertit in spe- nación, surgen vicios, como advierte Marcelo eu
cie liuiusmodi; Maritus uxori mortis causa dona- un caso de esta naturaleza: el marido quiso liac-cr
tum voluit, interposuit mulicr iiliunifamilias, qui a donación a su mujer por causa de muerte, y la mn-
marito acciperet, eique traderet, deinde, quum Jer interpuso uu hijo de familia, quela. recibiese
moritur maritus, paterfamilias invenitur, an va- del marido, y se la enti-agaso a ella, y despues, mu-
leat traditio? Et ait, consequens esse diei, traditio- riendo el marido, aquel se lialla padre de familia;
nem valere, quia sui iuris et'fectus est eo tempore, ¿será. valida la entrega? Y dice, que es consiguien-
ad quod traditio redigitur, id est, quum maritus te que se diga, que es valida la entrega, porque el
moriebatur. se hizo de propio derecho al tiempo a que se refic-
re la entrega, esto es, cuando moria. el marido.
% 3.—Idem ait, placuisse scio Sabinianis, si filiae- 5 3.—chc el mismo, se que pareció bien a 105
familias uxori maritus tradet, donationem eius Sabinianos, que si ei marido hiciere la entrega a su
cum omni suo emolumento fieri, si vivo adhue ma- mujer, ¡hija de familia, se haec snya la donación
rito sui iuris fuerit effecta-, quod et Iulianus libro con todos sus emolumentos, si ella se hubiere hecho
septimo decimo Digestorum probat. de propio derecho viviendo todavia el marido; lo
que aprueba también Juliano al libro decimo septi-
mo del Digesto.
% 4.—Proinde et si uxor marito filiofamilias mor- & 4.—Por lo cual, también si la mujer hiciera por
tis causa tradat, et is sui iuris effectus sit, sine du- causa de muerte la enti-ega a su marido, hijo de
bio dicemus, ipsius iieri. familia, y este se hubiera hecho de propio derecho,
sin duda. diremos que se hace de el mismo.
& 5.—Per contrarium quoque, si uxor donaverit ;; 5.—Y tambien per el contrario, si por causa de
mortis causa patrifamilias marito, et mortis eius muerte hubiere hecho la. mujer una donación a su
tem ore filiusfamilias inveniat-ur, patri crit nunc marido, padre de familia, y ai tiempo de la muerte
emolumentum quaesitum. de ella se encontrara siendo hijo de familia. el
emolumento habrá sido adquirido en este caso para
el padre.
5 (S.—Consequenter Scaevola apud Marcellum 5 (S.—Consiguientemente nota Scevola en Marce-
notat, si servum interposuit mulier, ut ei tradatur lo, quo si la mujer interpuso uuesclavo. para que
mortis causa, isque adhuc servus dederit mulieri, por causa de muerte se le hiciese a este la entrega,
deinde mortis tempore liber inveniatur, tantundem y este se la hubiera. dado a la mujer siendo toda-
esse dicendum. via esclavo, y despues se encontrara libre al tiem-
po de la muerte, se ha de decir otro tanto.
& 7.—Idem Marcellus tractat, si is, qui interpo- 5 7.—— ¿camina el mismo Marcelo, si cuando el
situs est, posteaquam dederit mulieri, decesserit que fue interpuesto hubiere fallecido, despues de
vivo adhuc donatore, donationem evanescere, quia. haber hecho la entrega. a la mujer, viviendo toda-
debeat aliquo momento interposito (1) fieri, et sic via el domador, se invalida. la donación, porque de-
ad mulierem transire. Quod ita procedit, si ea, cui ba hacerse en aigun momento de la persona intcr-
donabatur, eum interposuit, non is, qui donabat; puesta, y pasar de este modo a ¿la mujer. La que
porro si a marito intel-positus est, et res ipsius sta- asi rocede, si la interpuso a nella a quieu se lia-
tim facta est, etsi ante mortem mariti tradiderit cia a. donación, no aquel que &. donaba; pero, a la
et decesserit, traditio eius egit aliquid, ut tamen verdad, si fue interpuesta. por el marido, la cosa
haec traditio pendeat, donee mors sequatur. se hizo inmediatamente de la misma., y si la hubiere
entregado antes de la muerte de] marido y hubie-
re fallecido, su entrega produjo aigun efecto, para
que ello no obstante este pendiente esta entrega.,
hasta. que se siga. la muerto.
& 8.—Si uxor rem Titio dederit, ut is marito g 8.—Si la mujer hubiere dado una cosa á. Ticio,
mortis causa traderet, eaque defuncta. invitis he- para qne por causa de muerte la entregarse este a]
redibus eius Titius marito dederit, interest, utrum marido, y fallecida ella Ticio se la hubiere dado al
n. muliere sit interpositus Titius, an vero a marito, marido eontra la voluutad delos herederos de la
cui donabatur; si a muliere interpositus est, obli- misma, importa saber si Ticio haya sido interpues-
gabit se condictione, si marito tradiderit; si autem te per la mujer, 6 por el marido, a quien se hacía
a marito sit interpositus, mortua muliere confe- la donación; si fué interpuesto por la mujer, se
stim fundus efficietur eius, quem maritus interpo- obligara per la condiceio'n, si hubiere hecho la en-
suit, et actionem ipse maritus cum eo liabebit. trega ai marido; pero si hubiera sido interpuesto
por el marido, muerta. ia mujer, ei fundo se hara
inmediatamente de aquel a quien interpuso el ma-
rido, y contra el tendi-a acción el mismo marido.
5 9.-—Si uxor rem, quam a marito suo mortis & S).—Si la cosa que por causa de muerte habia
causa acceperat, vivo eo alii tradiderit, nihil agi- recibido de su marido la hubiere entregado la mu-
tur ea traditione, quia non ante ultimum vitae jer & otro viviendo aquel, no se haec uada con esta
tempus mulieris fuit. Plane in quibus casibus pla- enti-ega, porque la cosa no fué de la mujer antes
ceat, retro agi donationem, etiam sequens traditio del ultimo momento de la vida. Pero en los easos
a muliere facta in pendenti habebitur. en que parezca bien que se retrotraiga la donación,
también se considerará en suspenso la siguiente
entrega hecha. por la mujer.
(1) eius, inier-tan Hel. Valg.
DIGESTO.—LIBRO xxiv: TÍTULO 1 167
5 10.—Si maritus uxori donaverit mortis causa, 5 10.—Si por causa de muerte hubiere hecho ei
eaque diverterittan dissolvatur donatio? iulianus marido donación á ia mujer, y esta se hubiere r]i-
scripsit, infirmari donatlonem, nec impendere (1). rei-ciado, ¿se disolvera acaso la donacion? Juliano
escribió, que se invalidaba la donación, y.- que no
quedaba pendiente.
5 11.—Idem ait, si divortii causa factaZsit dona- €; 11.—Dice el mismo, que si la donación hubie-
tio, valere-, ra sido hecha por causa de divorcio, es válida,
12. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—- quae te- 12. PAULO; Comentarios (¡ Sabino, libro "VII.-«
mcn sub ipso divortii tempore, non quae ex cogi- pero aquellas que se hacen al tiempo mismo del (li-
tatione quandoque fnturi [divortii fiant; vorcio, no las que se hagan por consideración al
divorcio que en algún tiempo se haya de verificar;
18. ULPIANUS libro XXXII. ad Sabinum. — sed 13. ULPIANO; Comentarios a' Sabin-o, libro
si mors sit insecuta, non videri factas res mulie- XXXII.—pero que si se hubiera seguido la mucr-
ris, quia donatio in alium casum facta est. te. no se considera quc las cosas se hicieron de la
mujer, porquoladonacion fue hecha para otro caso.
g 1.—Proinde et si mortis causa uxori donave- ä 1.—Por lo cual, si por causa de muerte hubie-
rit, et deportationem passus est, an donatio valeat, re hecho donación a la mujer, y sufrió la deporta-
videamus. Et alias placet, in casum deportationis ción, veamos si sera acaso valida. la donación. Y
donationem factam valere, quemadmodum in cau- parece bien por el contrario, que sea válida la do-
sam (2) divortii. Quum igitur deportatione matri- nación hecha para el caso de deportación, asi como
monium rninime dissolvatur, et nihil vitium mu- por causa de divorcio. Pues no disolviendose en
lieris incurrit, humanum est, donationem, quae manera alguna con la. deportación el matrimonio,
mortis causa ab initio facta est, tali exilio subse- y no mediando vicio alguno de la mujer, es huma-
cuto confirmari, tanquam si mortuo marito rata no, que la donacion, que en un principio fue hecha
habeatur (3), ita tamen, ut non adimatur licentia por causa de muerte, se conilrme habiendo sobre-
marito eam revocare, quia et mors eius exspectan- venido tal destierro, como si se considerara ratifi-
da est, ut tunc plenissimam habeat lll-mitatem, cada habiendo muerto el marido, pero de suerte,
quando ab hac luce fuerit subtractus, sive rever- que no se le quite al marido facultad para revocar-
sus, sive adhuc in poena constitutus. la, porque también se ha de esperar su muerte,
para que tenga la plenisima firmeza cuando hubie-
re sido arrebatado a la vida, ora habiendo regre-
sado, ora estando todavia cumpliendo la coudena.
g 2.—Quum quis acceperit, ut in suo aedificet, s 2.— Cuando alguno hubiere recibido algo para
condici ei id non potest, quia magis donari ei vi- que edifique en solar suyo, no se le puede reclamar
detur. Quae sententia Neratii quoque fuit; 'ait esto por la condiceion, porque más bien parece que
enim, datum ad villam exstruendam vel agrum se le dona. Cuya opinión fue también ia de Nera-
serendum, quod alioquin facturus non erat is, qui cio; perque dice, que io dado para edificar una casa
accepit, in speciem donationis cadere; ergo inter de campo. ó para sembrar una heredad, cosa que
virum et uxorem hae erunt interdictae. de otro modo no había de hacer el que lo recibió,
cae en una especie de donación-, luego estas dona-
ciones estnran prohibidas entre marido y mujer.
14. PAULUS lib-ro LXXI. (4)ad Edictum— Quod- 14. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXI.
si vir uxori, cuius aedes incendio consumtae sunt, - Pero si el marido hubiere donado dinero a la mu-
ad refectionem earum pecuniam donaverit, valet jer, cuyas casas fueron destruidas por un incen-
donatio in tantum, in quantum aedilicii exstructio dio, para la reediñcacióu de ellas, es valida la do-
postulat. nación en tanto cuanto requiere la reconstrucción
del edificio.
'
15. ULPIANUS libro XXXII. ad Sabinum—Ex 16. ULPIAN o; Comentarios ¿ Sabino, libro
annuo vel menstruo, quod uxori maritus praestat, XXXII.—Dc la anualidad ó de la mensualidad, que
tunc, quod superest, revocabitur, si satis immodi- ei marido entrega a ia mujer, se revocara 10 que
cum est, id est, supra vires dotis. excede, si es bastante inmoderado, esto es, supe-
rior ¿ los recursos de la dote.
& 1.—Si maritus uxori pecuniam donaverit, ea- % 1.—Si el marido hubiere donado dinero a la
que usuras ex donata pecunia perceperit, lucrabi- mujer, y esta percibiere intereses del dinero dona-
tur; haec ita Iulianus in marito libro octavo deci- do, se lucran-¿ con ellos; y asi lo escribe J nliano en
mo (5) Digestorum scribit. cuanto al marido al libro decimo octavo dei Digesto.
16. anPHomnus libro X. Disputatio-num.— 16. TRIFONINO; Disputas, libro ¿Y.—¿Que se (li-
Quid ergo, si ex centum, quae vir uxori donavit, ra, pues. si de ciento, que cl marido donó a ia. mu-
quinquaginta apud debitorem ex his perierint, et jer, se hubieren perdido cincuenta eu poder de un
alia quinquaginta duplicata usuris (6) uxor habet? deudor, y la mujer tiene duplicados ios otros cin-
Non pius quinquaginta eius donationis nomine cuenta por los intereses? Que el marido no conse-
maritus ab ea consequetur. vuira de ella más que cincuenta por razón de esta
donación.
17. ULPIANUS Libro XXXII. ad Sabinum.—De 17. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro
fructibus queque videamus, si ex fructibus prae- XXXII.—Veamos también respecto a los frutos, si
diorum, uae donata sunt, loeupletata sit, au in se comprenderán en causa de donación, si se hu-
causam onationis cadant. Et Iulianus significat, biera hecho mas rica con ios frutos de los predios.
fructus quoque, ut usuras, Iicitam habere dona- que se donaron. Y da a entender Juliano, que tam-
tionem. bién ios frutos, como ios intereses, tienen licita.
donación.
5 1.-Sed si quid servus donatus acquisllt, ad % 1.—Pero si el esciavo donado adquirió alguna
eum, qui. donavit, pertinebit. cosa, le pertenecera a aquei que lo donó.
18. Ponronrns libro IV. ea: variis Lectionibus. 18. Pompeu“); Doctrina de Autores varios, li-
«Si vir uxoris, aut uxor viri servis aut vestimen- bro IV.—Sl el marido hubiere usado de ios escla-
tis usus vel usa. fnerit, vel in aedibus eius gratis vos a de los vestidos de su mujer, o ia mujer ciclos
habitaverit, valet donatio. de su marido, ó habitare gratuitamente sus casas,
es valida la donación.
19. ULPIANUS libro XXXII. ad Sabinum,—Si 19. Uni-raso; Comentarios ¿ Sabino, libro
uxor filio donaverit servum, qui in patris mariti XXXII.—Si ia mujer hubiere donado un esclavo
sit potestate, deinde is servus ancillam acceperit, ¿ su hijo, que estuviera, en ia potestad del padre
dominium mulieri quaeretur; nec interesse Iulia- del marido, y despues este esclavo hubiere adqui-
nus ait, ex cuius pecunia. haec ancilla cmta sit, rido una esclava, su dominio se adquirirá. para la
quia nec ex re sua quidquam acquiri potest per mUjer; y dice Juliano, que no importa con que di-
eum, qui donatur, ei, cui donatur, hoc enim bonae nero haya side comprada esta esclava, porque ni
fidei possessoribus concessum est, virum autem con sus propios bienes puede adquirirse cosa alo-u-
scientem alienum (1) possidere. ua. por el que es donado para aquel a quien se o-
na, porque esto esta permitido a ios poseedores de
buena_ fé, pero el marido posee a sabiendas una
cosa ajena.
& 1.-Idem quaerit, si ex re mariti ea ancilla 5 1.—Preº-uuta ei mismo, si, habiendo sido com-
comparata fuerit, an adversus agentem mulierem prada aquelTa esclava con bienes dei marido, po-
de dote maritus pretium possit per exceptionem dra el marido retener por medio de excepción el
retinere; et dicendum est, posse maritum et exce- precio contra. la mujer que ejercite la acción de
ptionem habere, si dos ab eo petetur (2),'secundum dote; y se ha de decir, que el marido puede tener
Marcelli sententiam, et si solverit, secundum Iu- ia excepción, según la opinión de Marcelo, si se le
liaunm condicere posse. pidiera la dote, y que si hubiere pagado, puede,
según Juliano, ejercitar Ia condicción.
20. IAVOLENUS libro XI. Epistolarum. (3)—Si 20. JAVOLnno; Epistolas, libro XI. —Si el escla-
is servus, qui uxori mortis causa donatus est, vo, que por causa de muerte fue donado a la mu-
priusquam vir decederet, stipulatus est, in pen- jer, estipuló antes que muriese el marido, opino que
denti puto esse causam obligationis, donec vir aut queda en suspenso ia causa de la obligación, hasta
moriatur, aut suspicione mortis, propter quam do- que muera el marido, () se libro de la sospecha de
navit, liberetur;, quidquid autem eorum inciderit, muerte, por causa de la. que hizo la donación; pero
quod donationem aut perimat, aut confirmet, id cualquiera de estas cosas que ocurriera, que o anu-
quo ue causam stipulationis aut confirmabit, aut ie ó confirme la donación, confirmará. () disolvera
reso vet. tambien la causa de la estipulación.
21. ULPIANUS libro XXXII. ad Sabinum.—Si 21. ULPIANO; Comentarios á Sabino, lib-ro
quis pro uxore sua veetigai, quod in itinere prae- XXXII.—Si alguno hubiese pagado por su mujer
stari solet, solvisset, an, quasi locupletior esset ea la gabela que suele pagarse en un camino, ¿se ha—
facta, exactio flat, an vero nulla sit donatio? Et ra acaso su exacción, como si ella se hubiese hecho
magis puto non interdictum hoc, maxime si ipsius mas rica, 6 será nula la donación? Y más bien creo
causa profecta est; nam et Papinianus libro quar- que esto no esta prohibido, mayormente Si ella se
to ReSponsorum scripsit, vecturae uxoris et mini- puso en camino por causa del mismo; porque es-
steriorum eius virum itineris sui causa datas repe- cribió también Papiniano en el libro cuarto de las
tere non posse, iter autem fuisse videtur viri Respuestas, que el marido no puede repetir Ios gas-
causa, et quum uxor ad virum pervenit; nee inter- tos de transporte de su mujer y de la servidumbre
esse, an aliquid de vecturis in eontrahendo matri- de ella pagados por causa de viaje de el, y que se
monio convenerit, non enim donat, qui necessariis considera que el viaje fue hecho por causa del ma-
oneribus suceurrit. Ergo et si consensu mariti pro- rido, también cuando la mujer fue adonde estaba
fecta est mulier propter suas necessarias causas, el marido; y que no importa, si al contraerse el ma-
et aliquid maritus expensarum nºmine ei praesti- trimonio se hubiere convenido alguna cosa sobre
terit, hoc revocandum non est. los gastos de viaje, porque no hace donación el que
su bviene a las cargas necesar as. Luego si con
consentimiento del marido viajo la mujer por pro-
pias causas necesarias. y ei marido le hubiere en-
tregado alguna cosa por razón de los gastos, tam-
poco se ha. de revocar esto.
5 1.—Si uxor viro dotem promiserit et dotis ä 1.—Si la mujer hubiere prometido al marido
(l) bona tide non. inserta la Valg. _
(2) Tum-. según corrección del códice Fl.; potitur, la. ¿ICH-
twa original, Br. (3) ¿marcha—¡, Hal.
DlGESTO.———L1.BRO xxiv: TÍTULO 1 169
usuras, sine dubio dicendum est, peti usuras pos- la dote y los intereses de la dote, sin duda. se ha
se, quia non est ista donatio, quum pro oneribus de decir, que se pueden pedir los intereses, porque
matrimonii petantur. Quid tamen, si maritus uxo- esta. no es donación, puesto que se piden ara las
ri petitionem earum remiserit? Eadem erit quae"- cargas matrimonio. Pero ¿que se dirá, si e marido
stio, an donatio sit illicite; et Iulianus hoc diceret; hubiere remitido a la mujer la petición de aque-
quod verum est. Plane si convenerat, uti se mu- llos? Quedará la misma cuestión, de si sea ilícita. la
lier pasceret suosque homines, idcirco passus est donación; y Juliano diria esto; lo que es verdad.
eam dote sua frui, ut se suosque aleret, expeditum Pero si se habia convenido, que la mujer se ali-
erit; puto enim non posse ab en. peti quasi dona.- mentase a si misma, y alimentase ¿ sus esclavos,
tum, quod compensatum (1) est. será. evidente que por esto consintió que ella disfru-
tara de su dote, para que se alimentarse ella misma
y alimentase ¡¡ los suyos; porque creo que no se le
puede pedir como donado lo que fue compensado.
22. IDEM libro III. ad Sabinum. — Uxori suae 22. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libro III.
quis mortis causa servum donavit, eumque cum _Uno donó por causa de muerte un esclavoa su
libertate heredem scripsit; an valeat institutio, mujer, y lo instituyó heredero dándole la libertad;
quaeritur. Et puto, si hoc animo eum scripsit he- se pregunta, si valdrá la institución. Y opino, que,
redem, quod donationis se dixit paenituisse, valere si 10 instituyó heredero con esta intención, porque
institutionem, et necessarium heredem domino dijo que se habia arrepentido de la donación, es vá-
servum iieri. Ceterum si, postea uam heredem in- lida la institución, el esclavo se hace heredero ne-
stituit, donavit, donatio prseva. ebit, vel si ante cesario del señor. ero prevalecerá la donación, si
donavit. non temen adimendi animo libertatem nd- lo donó deepués que lo instituyó heredero, 6 si lo
scripsit (2). donó antes, pero_no le_dió la. libertad con ánimo de
revocar aquella.
23. IDEM libro VI. ad Sabinum.— Papinianus 23. EL Mismo; Comentarios ¿ Sabino, libro VI.
recte putabat, Orationem Divi Severi (3) ud rerum _Con razón opinaba Papiniano. que la Oración del
douationem pertinere; denique si stipulanti spo- Divino Severo correspondía a la donación de las
pondisset uxori snae, non putabat conveniri posse cosas-, y iinalmente, que si uno hubiese prometido
heredem mariti, licet durante, voluntate maritus a Su mujer, que estipulaba, no creía. que podia s'er
decesserit. demandado el heredero del marido, aunque el ma-
rido hubiere fallecido subsistiendo su voluntad.
24. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Si inter 24. PAULO; Comentarios (1 Sabino, libro VII.-—
extraneos facta sit donatio, et, antequam per tem- Si entre extraños hubiera sido hecha. una donación,
pus legitimum dominium fuerit acquisitum, coïe- y antes que por el lapso de tiempo legal se haya. ad-
rint, vel contra si inter virum et uxorem facta. sit quirido el dominio, se hubieren unido en matrimo-
donatio, et ante impletum tempus supradictum so- nlo, ó al Contrario, si la donación hubiera sido hecha
lutum sit matrimonium, nihilominus procedere entre marido y mujer, y antes de cumplida dicho
temporis suffragium constat, quia altero modo tiempo se hubiera disuelto ei matrimºnio, conataque,
sine vitio tradita. est possessio;-a tero, quod fuerit sin embargo, procede el beneficio del tiempo,porque
vitium, amotum sit. en el primer caso fue entregada sin viera la pose-
sión, y en el segundo fue purgado ei vicio que hubo.
25. TERENTIUS CLEMENS libro V. ad legem Iu- 25. TERENCIO CLEMENTE; Comentarios á la ley
liam et Papiom.-—Sed et si constante matrimonio Julia y Papia, libro 17.—Poro también si durante
res aliens, uxori a marito donata. fuerit, dicendum el matrimonio hubiere sido donada por el marido
est, confestim ad usucapionem eius uxorem admit— a ia mujer una cosa ajena, se ha de decir, que des-
ti, quia et si non (4) mortis causa. donaverat (5) ei de iuego es admitida la mujer a la usucaplón de la
non impediretur usucapio; nam ius eonstitutum ad misma, porque si no se la hubiera. donado por eau-
eas donationes pertinet, ex quibus et locupletior sa de muerte, tampoco se impediría la usuca. ión;
mulier, et pauperior maritus in suis rebus iit. Ita- porque el derecho establecido se refiere a las ona-
que licet mortis causa donatio interveniat, quasi ciones por las que ia mujer se hace mas rica, y el
inter extraneas personas fieri intelligenda est in marido más pobre en sus propios bienes. Y así,
ea. re, quae, quia aliena est, usucapi potest. aunque medie donación por causa de muerte, se ha
de entender que se hace como entre personas ex-
trañas, tratándose de cosaíque, porque es ajena,
puede ser usucapida.
26. PAULUS libro VII. ad Sabinum.-Si eum, 26. PAULO; Comentarios a” Sabino, libro VII.—
qui mihi vendiderit, iusserim eam rem uxori meae Si al que me hubiere vendido una cosa. le hubiere
donationis causa. dare, et is possessionem iussu yo mandado que por causa de donación se ia de a
meo tradiderit, liberatus erit, quia, licet illa iure mi mujer, y por mi mandato hubiere entregado el
civili possidere non intelligatur, certe tamen ven- la posesión, quedará. libre, porque aunque no se
ditor nihii habet, quod tradat. entienda que ella posee por derecho civil, sin em-
bargo, ei vendedor no tiene ciertamente cosa alg-u—
na. que entregar.
Tono II— 22
170 munere.—mano xxiv: TITULO 1
% 1.—Ex quibus causis inter virum et uxorem g 1.—Dice Neracio, que por las mismas causas
concessae sunt donationes, ex iisdem et inter _so- por que están permitidas ias donaciones entre ma-
cerum et generum nurumve concessas Neratius rido y mujer, están consentidas entre el suegro y el
ait; ergo socer genero mortis vel divortu causa yerno ¿¡ la nuera; luego el suegro hara donación
donabit, sed et gener socero mortis suae vel d1- al yerno por causa de muerte o de divorcio, y el
vortli causa. yerno ai suegro por causa de su propia muerte o
de divorcio.
27. Monnsrrnus libro VII. Regularumrrlnter 27. Monnsrmo; Reglas, libro VII.—Entre los
eos, qui matrimonio eoïturi sunt, ante nuptias do- que han de unirse en matrimonio es valida en de-
natio facta iure consistit, etiamsi eodem die nu- recho la donación hecha antes de las nupcias, aun-
ptiae fuerint consecutae. que las nupcias se hayan celebrado eu ei mismo dla.
28. PAULUS libro VII. ad Sabinarum-Si id,quod 28. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro VII.—
donatum sit, perierit, vel consumtum sit, eius, qul Si lo que se hubiera donado pereciere, ó se hubiese
dedit, est detrimentum; merito, quia. manet res consumido, la perdida es del que lo dió; y con ra.-
eius, qui dedit, suamque rem perdit. zón, porque la cosa permanece del que la dió, y
pierde su propia cosa.
g- 1.-—-Si quid in pueros ex ancillis dotalibus na- g 1.—Si el marido hubiere gastado alguna. cosa
tos maritus impenderit, aut in doctrinam aut ali- en los hijos nacidos de las esclavas dotales, o en su
menta, nou servatur marito, quia. ipse ministeriis educación, o en su manutención, no se recupera por
eorum utitur; sed illud servatur, quod nutrici da- el marido, porque else utilizó de sus servicios; pero
tum est ad cducendum, quia pro capite quid de- se recupera lo que se dio a la nodriza para criarlos,
disset, quemadmodum si a praedonibus redemisset porque habria. dado alguna cosa. por cada cuerpo,
servos dotaies. así como si de ladrones hubiese rescatado los es-
ciavos dotales.
% 2.—Si quas servi viri operas (1) uxori praesti- & EE.—Si los esclavos del marido hubieren presta-
terint, vel contra, magis placuit, nullam habendam do algunos servicios a la mujer, 6 al contrario, pa-
earum rationem. Et sane non amare, nec tanquain reciö mas conveniente, quc no se haya de tener
inter infestos ius prohibitae donationis tractan- cuenta de eilos. Y a la verdad, el derecho que pro-
dum est, sed ut inter coniunctos maximo affectu hibe estas donaciones no se ha de interpretar con
et solam inopiam timentes. todo rigor, ui eomo entre personas enemigas, sino
como entre personas unidas por el mayor efecto y
que temen solamente la pobreza.
& 3.—Si ex decem donatis sibi mulier servum 5 3.—Si con diez monedas que se le donaron hu-
emerit, et is quinque sit, quinque petenda esse, biere comprado la mujer un esclavo, y este valiese
apud Plautium placuit, quemadmodum si mortuus cinco, pareció bien a Plancio, que se habian de pe-
est, nihil peteretur; si vero quindecim dig-nus sit, dir los cinco, asi como nada se pediria, si murió;
non plus, quam decem potest (2) peti, quoniam pero si fuese merecedor de quince, no pueden pe-
eatenus donator pauperior factus esset. dirse mas que diez, porque solamente en ellos se
habría hecho mas pobre el donador.
& 4.—Quodsi ex decem duos servos emerit, et ä ¿i.—Pero si con las diez monedas hubiere com-
eorum alter mortuus sit, alter decem dignus sit, prado dos esclavos, y uno de eiios hubiera muerto,
solet quaeri. Et plerique, et Pomponius interesse y el otro fuese merecedor de dos, se suele dudar. Y
putant, utrum uno pretio venierint, au diversis; los mas, y tambieu Pomponio, opinan, que importa
si uno, tota decem petenda, quemadmodum si una saber, si es que hayan sido vendidos por un sólo
res emta deterior facta esset, vel grex, vel carru- precio, o por diversos; quo si por uno, se han de pe-
ca, et aliqua pers inde periisset; si diversis, hoc dir todos los diez, asi como si se hubiese deteriora-
solum petendum, quanti sit emtus, qui superest. do una de las cosas compradas, ó un rebaño, ó una
carroza, y hubiese perecido alguna parte; y si por
diversos, se ha de pedir solamente aquello en cuan-
to haya sido comprado el que queda.
ä ii.—Iulianum putasse Pomponius refert, si % 5.—Dice Pomponio, que opinó Juliano, que si
quid per eum servum, quem ex numis a marito la mujer hubiese adquirido alguna cosa por medio
donatis mulier (3) acquisiisset, forte legatum, here- del esclavo que hubiese comprado con dinero do-
ditatem, aut partus editus esset, eo quoque nomi- nado por su marido, acaso un legado, ¿) una heren-
ne petitionem faciendam esse. cia, ó hubiese sido dado a luz un parto, también por
este motivo se ha de hacer la petición.
& 6.—-Illud constat, si, antequam a viro anuuum 5 (i.—Consta que, si, antes que de su marido reci-
acciperet mulier, ipsa de suo, aut etiam mutuata biese la muj er la anualidad, hubiere ella hecho gas-
impenderit, videri tautum (4) iam ex annuo con- tos de lo suyo, 6 aún habiendo tomado dinero en
sumtum. mútuo, se considera que ya se gastó de la anuali-
dad otro tanto.
& 7.——Illud recte dictuni Celsus ait, si dotis usu- % 7.—Maniñesta Celso, que con razón se dijo, que
ras annuas uxor stipulata sit, licet ei non debean- si ia mujer hubiera estipuiado intereses anuales de
tur, quia tamen quasi de annuo convenerit, peti la dote, aunque no se le deban, sin embargo, ha.-
quidem dotis iudicio non possunt, compensari an- biendose convenido como sobre una pensión anual,
(1) . Vulg.; operas viri, et códice Fi.; servi operas vir uxori
praestiterit, Hai. (3) emerlt, inserta Hal.
(2) possunt, Hal. Vni-y. (i.) tamen, Valg.
DlGESTO.—LIBRO XXIV: TÍTULO 1 171
tem possnnt; idem ergo dicemus in qualibet ps.- no pueden ciertamente ser pedidos por la. acción de
ctione annui nomine facta. dote, pero pueden ser compensados; lueºo lo mis-
mo diremos respecto a cualquier pacto Hecho por
razón de pensión anual.
29. Postremus libro XIV. (1) ad Sabinum—Si 29. Ponpomo; Comentarios a' Sabino, libro
mulier ex pecunia donata emtum servum vendi- XI V.— Si la mujer hnbi ese vendido un esclavo com-
disset, et alium emisset. posteriorem perieulo mu- prado con el dinero donado, y hubiese comprado
lieris esse Fulcinius scripsit; quod non est verum, otro, eseribió Fulcinio, que el segundo está. riesgo
licet non ex re meriti emtns sit. de in mujer; lo que no es verdad, aunque no haya
sido comprado con cosa del marido.
5 L—Si vir uxori lanam donavit, et ex ea lana % L—Si el marido donó lana á. la mujer, y con es-
vestimenta sibi confecit-, uxoris esse vestimenta ta lana se hizo ella vestidos, dice Labeon, que los
Labeo ait; vestidos son de la mujer;
30. GAIUS libro XI. (2) ad Edictum provincia- 30. GAYO; Comentarios al Edicto pro víncial,li-
le.—utllem tamen viro competere. bro XI.—pero que compete al marido la acelón útil.
31. Ponroslus libro XIV. (3) ad Sabinum.— 31. Ponromo; Comentarios al Sabino, libro
Sed si vir lana sue vestimentum mulieri confece- XI V.——Pero si el marido hubiere hecho con lana
rit, quamvis id uxori confectum fuerit, et uxoris suya un vestido a la mujer, aunque este hubiere
cura, tamen viri esse, neque impedire, quod in ea sido hecho para la mujer, y por cuidado de la mu-
re uxor tanquam lanipendia fuerit, et viri nego- jer, es sin embargo del marido, y no importa que
tium procuraret. en esto haya sido la mujer como distribuidora de la
lana, y que proeurase un negocio del marido.
5 1.——Si uxor lana sua operis ancillarum viri g 1.—Si de su lana hlzo la mujer en nombre suyo
vestimenta sui nomine confecit muliebria, et ve- con el trabajo de las esclavas de su marido vestidos
stimenta mulieris esse, et pro operis ancillarum de mujer, los vestidos son de la. mujer, nada debe
viro praestare nihil debere; sed viri nomine vesti- dar al marido por el trabajo de las esc aves; pero
ment-a confecta virilia. viri esse, ut is lanae uxori los vestidos de hombre hechos en nombre del mari-
praestet pretium. Sed si non virilia vestimenta suo do son del marido, pero de suerte qne pague este a
nomine mniier confecit, sed ea viro donavit, non ia mujer ei precio de la lana. Mas si la mujer no hl-
valere donationem, qnnm illa valeat, qunm viri zo vestidos de hombre en su nombre, sino que los
nomine confecit; nec nnquamoperas viri ancilla- donó al marido, no es valida la donación, aunque
rum aestimari convenit. valga esta cuando los hizo en nombre del marido;
y en ningún caso debe estimarse el trabajo de las
esclavas del marido.
ä 2.—Si vir uxori aream donaverit, et uxor in % Si.—Si ei marido hubiere donado un solar a la
ea insulam aedificaverit, ea insula sine dubio ma- a ia mujer, y en el hubiere edificado la mujer una
riti est; sed eam impensam mulierem servaturum casa, esta casa es sin duda del marido; pero parece
placet, nam si maritus vindicet insulam, retentio- bien que le mujer haya de recuperar estos gastos,
nem impensae mulierem facturam. orque si el marido reiviudicase la casa, la mujer
abr-¿i de hacer retención de los gastos.
& 3.—Si duo mancipia fuerint, singula quinis di- 5 Si.—Si hubiere habido dos esclavos, que cada
gna, sed ntrumque unis quinque (4 ) donationis uno vaiiese cinco, ero que por causa. de donación
causa a viro mulieri, vel contra venierit (5), me- ambos hubieren si o vendidos solamente en cinco
lius dicetur, communia ea esse pro portione pretii, por ci marido á la mujer, o al contrario, mas bien
nec tandem spectandnm esse, quanti mancipia se dira que son comunesa proporción del precio, y
sint, sed quantum ex pretio donationis causa sit que al iin ne se ha de mirar cuánto valgan los es-
remissum. Sine dubio licet a viro vel uxore mino- clavos, sino cuanto se haya perdonado del precio
ris emere, si non sit animus donandi. por causa dela donación. Sin duda es licito eom-
prar por menos, del marido ó dela mujer, si uo hu—
biera. intención de donar.
5 ti.—Si vir uxori, vel contra quid vendiderit % ti.—Si por su justo precio hubiere vendido al—
vero pretio, et donationis eausa paciscantur, ne guna cosa el marido a ia mujer, ó al contrario, y
quid venditor ob eam rem praestet, videndum est, por causa de donación pactasen que el vendedor
quid de ea venditione agatur, utrum res venierit, no entregue nada por esta cosa, se ha de ver, ne
et totum negotium valeat, an vero ut ea sola pa.- se haya hecho con esta venta, si es que la cosa a-
ctio irrita sit, quemadmodum irrita esset, si post ya quedado vendida, y sea válido todo el negocio,
contractam emtionem novo consilio inito id pacti ó si solamente sea irrito este pacto, como seria irri-
fuisset actum; et verius est, pactum duntaxat irri— to, si después de contratada la compra se hubiese
tnm esse. hecho, habiéndose tenido nueva intención, este pac-
to; y es más cierto, que solamente ei pacto es irrito.
ls 5.—Idem dicemus, si donationis causa. pacti & E).—Lo mismo diremos, si per eausa de dona-
Sint, ne fugitivum aut erronem praestent (6), id ción hubieran pactado que no resp ondan del esclavo
est, integras esse actiones aedilicias, et ex emto. fugitivo ¿ vagabundo, esto es, que quedan integras
las acciones edilicias y ia de compte.
% (¡.—Quai vir nxori in diem debet, sine metu % ($.—Lo que el marido debe a término a. la mu-
donationis praesens solvere potest, quamvis com- jer, puede pagarlo de presente sin miedo de dona-
modum temporis retenta pecunia sentire potuerit. ción, aunque habiendo retenido el dinero hubiere
podido experimentar la utilidad del tiempo.
5 1'.—Qnod legatnrns mihi, aut hereditatis no- 5 7.—Lo que me has de legar & mi, o me has de
mine relicturus es, potes rogatus a me uxori meae dejar a titulo de herencia, puedes, rogado por mi,
relinquere, et non videtur es ese donatio, quia dejárselo ¿ mi mujer, y no se considera que esta
nihil ex bonis meis deminuitur; in quo maxime sea donación, porque nada se disminuye de mis bie-
maiores donanti succurrisse Pro-cuins ait, ne amo- nes; en lo que dice Próculo que nuestros mayores
rc alterius alter despoliaretnr, non quasi malevo- ampararon al donante, principalmente pai-aque uno
los (1), ne alter locupletior fieret. no frese deSpojado por ei amor de oti-o, no como
por malevolencia, para que uno de ellos no se hi-
ciese más rico.
& 8.—Si vir uxori munus immodicum kalendis 5 8.—-Si el marido hubiese dado a la mujer en las
Martiis, aut natali die dedisset, donatio est; sed Calendas de Marzo, () en ei die de sn natalicio, un
si impensas, qnas faceret mulier, quo honestius se regalo inmoderado, hay donación; pero si ios gas-
tueretur, contra est. tos, que hiciera la. mujer para cuidarse mas conve-
niente, se dice lo contrario.
& 9.-—-Non videtur locupletior facta esse mulier, 5 9.— No se cºnsidera quela mujer se hizo mas ri-
si aut in opsonio, aut in unguentis, aut in cibariis ea, si el dinero que se le dono lo hubiere gastado en
familiae donatam sibi pecuniam impenderit. manjares, () cn afeites, ó en comida para la familia.
g 10.——Qnae vir cibaria uxoris familiae inmen- 5 10.—La comida qne el marido hubiere suminis-
tisve praestiterit, quae in usu communi erant, non trado para los esclavos ó las caballerías de ia mu-
condiceutur; quodsi familiam domesticam uxo- jer, que servian para uso de ambos, no sera recla-
ris aut venaiiciam pavit, contra puto observari mada por la condiccion; pero si alimentó & los es-
debere. clavos domesticos, ó en venta, de la mujer, opino
que se debe observar io contrario.
82. ULPIANUS libro XXXIII. ad Sabinum. (2)— 32. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
Quum hic status esset donationum inter virum et XXXIII.—Siendo este, que antes hemos expuesto,
uxorem, quem antea retulimus, Imperator noster el estado de las donaciones entre marido y mujer,
Antoninus Augustus (3) ante excessum Divi Seve- nuestro Em erador Antonino Augusto, antes de la
ri patris sni Oratione in Senatu habita auctor fuit muerte del ivino Severo, su padre, en nna Ora-
Senatui censendi, .Fulvio Aemiliano et Nnmmio (4) ción hecha en el Senado aconsejó al Senado,síendo
Albino Consulibus, ut aliquid laxaret ex iuris cónsules Fulvio Emiliano y Nnmmio Albino, qne
rigore. moderase nn poco el rigor del derecho.
g 1.—Oratlo autem Imperatoris nostri de confir- & 1.—Pero la Oración de nuestro Emperadºr so-
maudis donationibus non solum ad ea pertinet, bre la conñmación de las donaciones se refiere no
quae nomine uxoris a viro comparata sunt, sed ad solamente a las cosas que a nombre de la mujer se
omnes donationes inter virum et uxorem factas, compraron por el marido, sino a todas las donacio-
ut et ipso iure res fiant eius, cui donatae sunt, ct nes hechas entre marido y mujer, para que de de—
obligatio sit civilis, et (5) de Falcidia, ubi possit recho se ha en las cosas de aquel a quien fueron
locum habere, tractandum sit (6); cui locum ita donadas, y raya. la obligación civil, y respecto el la.
iore opinor, quasi testamento sit confirmatum, Falcidia se haya de examinar cuando pueda tener
quod donatum est. lugar; para la cual opino qne habi-a de haber lugar
de este modo, como si por testamento haya. Sido
confirmado lo que se donó.
g 2.—.Ait Oratio: «fas esse, eum quidem (7), qui ?; 2.-—Dice ia Oración: «Es licito ciertamente que
ionavit poenitere; heredem vero eripere forsitan se arrepienta el qne dono; pero es dnro y avaro
adversus voluntatem supremam eins, qui donave- que el heredero la quite acaso contra la. última vo-
rit, durum et avarum esse». luntad del que hubiere hecho la donación».
5 3.—-Poeuitentiam» accipere debemus supre— & 3.—Debemos entender por arrepentimiento-
nam. Proinde si uxori donavit, deinde eum poeni- el último. Por consiguiente, si uno hizo donación á.
;uit, mox desiit poenitere, dicendum est, donatio- su mujer, y despues se arrepintió, y luego dejó de
iem valere, ut supremum eius spectemus indicium; arrepentirse, se ha de decir, que es valida la dona-
luemadmodnm circa fideicommissa solemus, vel ción, de suerte que atendamos ¿ la ultima volun-
nlegatis, quum de doli exceptione opposita tra- tad de aquel; asi como solemos en cuanto a los fi-
:tamns, ut sit ambnlatoria voluntas eius usque ad deicomisos, 6 :$. ios legados, cuando tratamos de la.
vitae supremum exitum. excepción de dolo apuesta., para que sea variable
la voluntad de aquel hasta el último momento de
su vida.
5 4.——Sed ubi semel donatorem poenituit, etiam & 4.—Pero una vez que el donador se arrepintió—
ieredi revocandi potestatem tribuimus, si appa- couccdemos también al heredero la facultad de re,
'eat, defunctum evidenter revocasse voluntatem. vocarla, si apareciera que evidentemente el difun-
Quodsi iu obscuro sit, proclivior esse debet index to habia revocado su voluntad. Pero si fuera dudo-
td comprobandam donationem. so, el juez debe estar más inclinado a confirmar la
donación.
g 5.-—Si maritus ea, quae douaverit, pignori de- 5 ().—Si el merida hubiere dado en prenda. lo qne
(1) Según nuestra enmienda; malivolos, el códice Fi.; neve («I.) Nnmlc, Hal.
Luasi inter malivolos alter, Hal. (5) sed, Hal.
(2) XXXIV. ad edictum, Hai. (6) est, Hal.
(:) Augustus, omitela la. Vulg. (7) quidem, amitam Hal.
DIGESTO.—LIBRO XXIV: TÍTULO 'I 173
derit, utique eum paenituisse dicemus, lice-t domi- hubiere donado, diremos ciertamente que se arre-
nium retinuit. Quid tamen, si hoc animo fuit, ut pintiü, aunque retuvo el dominio. Pero, ¿que dire-
vellet adhuc donatum—finge in possessione preca- mos, si fne con la intención de querer que subsista
ria (1) mnlicrem remansisse, paratamque esse sa- aún la donaciön—snpön qne la mujer permaneció
tisfac-ere creditori—? Dicendum est, donationem en la posesión precaria, y que estaba dispuesto. a
valere, nam si ab initio ei reni obligatam hoc ani- satisfacer al acreedor—? Se ha de decir, qne la do-
mo donasset, dicerem, vim habere donationem, nt nación es valida, porque si desde un principio le
parata satisfacere mulier haberet doli exceptio- hubiese donado con esta intencion la cosa obligada,
nem; qnin imo et si satisfecisset, potuisse eam per yo diria, que tiene fuerza la donación, de suerte
doli exceptionem consequi, ut sibi mandentur que estando la mujer dispuesta .i satisfacer, tuvie-
actiones. ra la excepción de dolo; y aún, si hubiese satisfe-
cho, que pudo ella conseguir pºr la excepción de
dolo, que se le” cedan las acciones.
g (i.—Si donator servus fuerit] effectus privati, & (i.—Si el donador hubiere sido hecho esclavo
dicendum est, non impletam, sed peremtam dona- de una persona privada, se ha de decir, que no se
tionem, qnamvis morti servitus comparetur; proin- cumplió, sino que se extinguió la donacion, aun-
de et si ipsa in servitutem redigatur, cni donatum que la servidumbre se compare ¡i la muerte; por lo
est, extincta erit donatio. cual, también si la misma, a quien se hizo la dona-
ción, fuera. reducida ¿ esclavitud, se habrá extin-
guido la donación.
% 7.—Si maritus uxori donaverit, et mortem sibi & 7.—Si el marido hubiere hecho donación a la
ob sceleris conscientiam consciverit, vel etiam mujer, y después se hubiere procurado la muerte
post mortem memoria eius damnata sit, revocabi- por conciencia de un dclito, 6 aún despues de su
tur donatio, quamvis ea, quae aliis donaverit, va- muerte hubiera sido condenada su memoria, se re-
leant, si non mortis causa donavit. vocare la donación, aunque sean válidas las cotes
qne a otros hubiere donado, si no las donó por eau-
sa de muerte.
& 8.—Si miles uxori donaverit de castrensibus & ti.—Si un militar hubiere hecho a su mujer una
bonis, et fuerit damnatus, quia permissum est ei donación con sus bienes castrenses, y hubiere sido
de his testari, si modo impetravit, nt testetur, condenado, será válida la donación, porque le esta
quum damnaretur, donatio valebit; nam et mortis permitido testar de ellos, si impetro qne testera,
causa donare poterit, cui testari permissum est. cuando fuese condenado, porque también podrá
donar por causa de muerte, aquel :i quien se le per-
mitió testar.
& 9.—Quod ait Oratio «consumsissea,sic accipere & 9.—Lo qne dice la Oración de «lieber consumi-
debemus, ne is, qui donationem accepit, locuple- do», lo debemos entender de este modo, que el que
tior factus sit; ceterum si factus est, Orationis be- recibió la donación no se haya hecho más rico; pe-
neficium locum habebit. Sed et si non sit factus ro si se hizo, tendra lugar el beneiicio de la Ora-
locupletior, dederit tamen tantam quantitatem, cion. Pero también si no se hubiera hecho mas rico,
eaque extet (2), dicendum est, si is decessit, ui pero hubiere dado otra tanta cantidad, y esta exis-
factus est locupletior, posse repetere id, quod e- tiese, se ha de decir, que si falleció el que se hizo
dit, nec compensare (3) id, quod consumsit, mas rico, puede repetir lo que dió, y no compensar
quamvis divortio secuto haec compensatio locum lo que consumió, aunque esta compensación tenga
habeat. lu ar habiendo sobrevenido el divorcio.
& 10.—Si divortium post (4) donationem interces- lo.—Si sobrevino el divorcio después de la do-
sit, aut prior decesserit, qui donum accepit, veteri nacion, ohubiere fallecido primero el que recibió
iuri statnr, hoc est, si maritus uxori donatum vult, lo donado, se está, al antigno derecho, esto es, quo
valet (5) donatio, quodsi non vult, extinguitur; si el marido quiere que quede donado a la mujer,
plerique enim cum bona gratia discedunt, plerique la donación es valida, pero si no quiere, se extin-
cum ira sui animi et offensa. gue; porque unos se divorcian de…buen grado. y
otros con ira de su animo y con ofensa.
& 11.—Quid ergo, si divortium factum est, dein- ll…—Luego ¿que se dirá, si se hizo el divorcio,
de matrimonium restauratur, et in divortio vel y espncs se restablece el matrimonio, y durante
mutata est voluntas, vel eadem duravit, restaura- el divorcio o se mudó la voluntad, ó subsistió la
to tamen matrimonio et voluntate donatoris re- misma, habiéndose sin embargo restablecido el ma-
conciliata, an donatio duret, si constante matri- trimonio, y reconciliado la voluntad del donador,
monio donator decesserit? Et potest defendi, subsistíra la donación, sí el donador hubiere falleci-
valere. do durante el matrimonio? Y se puede defender,
que es valida.
% 12.—Quodsi divortium non intercesserit. sed % 12.—Poro si no hubiere mediado divorcio, sino
frigusculum, profecto valebit donatio, si friguscn- un lijero enfriamiento, valdrá ciertamente la dona-
lum (6) quievit. cion, si cesó el lijero enfriamiento de relaciones.
«$ 13.—Si mulier et maritus diu seorsum quidem % 13.—Si la mujer y el marido hubieren, a la ver-
habitaverint, sed honorem invicem matrimonii ha- dad, habitado largo tiempo por separado, pero se
bebant, qnod scimus interdum et inter Consulares guardaban reciprocamentela consideración del ma-
personas subsecutnm, puto, donationes non, vale- trimonio, 10 que sabemos que a veces ha sucedido
l'e, quasi (iuraverint nuptiae, non enim coitus ma- aún entre personas consulares, opino que no son
(1) Según conjetura Br.; possessionem precariam, el códi- (|.) post, se considera anadidagr antiguos copita".
(6) Vulg.; valeat, et codice .; nt valeat — extingua-
(25 Tam-. al merge"; est, en el texto. u.r H .
(a) repeti—compensari, Hal. ('o) Kai.; sed fribusculum—si fribiseulum, el. codice FL, Br.
174 nronsro.—'—Lmao "xxiv: TÍTULO I
trimonium facit, sed maritalis affectio; si tamen válidas las donaciones, cual si hubieren subsistido
donator prior decesserit, tunc danatio valebit. las nupcias, porque el matrimonio no lo hace el coi-
to, sino la afección marital; pero si el donador hu-
biere fallecido el primero, entonces será. valida. la
donación.
ä 14.—Si ambo ab hostibus capti sint, et qui do- g 14.—Si ambos hubieran sido cogidos por los
navit, et cui donatum est, quid dicimus? Et prius enemigos, asi cl que donó, como aquel a quien se
illud volo tractare. Oratio, si ante mors contigerit donó, ¿que decimos? Y antes quiero examinar esto.
ei, cui donatum est, nullius momenti donationem La Oración quiso, que, si antes hubiere sobreveni-
esse voluit; ergo si ambo decesserint, quid dice- do la muerte a aquel a quien se hizo la donación,
mus, naufragio forte, vel ruina, vel. incendio? Et la donación fuera de ningun valo r; luego si ambos
si quidem possit apparere, quis ante spiritum po- hubieren fallecido, acaso por naufragio, ó por rui-
suit, expedita est quaestio, sin vero non appareat, na, ó por incendio, ¿que diremos? Y si verdadera-
difficilis quaestio est', et magis puto, donationem mente pudiera saberse quien exhaló antes su es-
valuisse, et his ex verbis Orationis defendimus; ait plritn, la cuestión esta resuelta, pero si no se ave—
enim Oratio: csi prior vita decesserit, qui donatum riguara, la cuestión es dificil; y uuis bien creo que
accepit», non videtur autem prior vita decessisse, fue valida la donación, y lo defendemos en virtud
qui donatum accepit, quum simul decesserint. de estas palabras de la Oración; porque dice la Ora-
Proinde rectissime dicetur, utrasque donationes ción: csi hubiere fallecido primero el que recibió lo
valere, si forte invicem donationibus factis simul donado», pero no parece qne falleció primero el que
decesserint, quia neuter alteri supervixerit, licet recibió lo donado, cuando hubieren fallecido simul-
de commorientibus Oratio non senserit. Sed quum taneamente. Por consiguiente, con muchisima ra-
neuter alteri supervixerit, donationes mutuae va- zón se dirá, que ambas donaciones son válidas, si
lebunt. nam et circa. mortis cansa donationes mu- es que, hechas recíprocamente las donaciones, hu-
tuas id erat consequens dicere, neutri datam (1) bieren fallecido al mismo tiempo, porque ninguno
condictionem, locupletes igitur heredes donationi- de ios dos haya sobrevivido al otro, aunque la Ora—
bus relinquent (2 ). Secundum hace si ambo ab ción no haya hablado de los que mueren a un tiem-
hostibus simul capti sint, amboque ibi decesserint po. Pero cuando el uno no hubiere sobrevivido al
non simul, utrum (3) captivitatis spectamus tem- otro, serán válidas las donaciones mutuas, porque
pus, ut dicamus donationes valere, quasi simul era consiguiente decir esto aún respecto a las do—
decesserint, an neutram (4), quia vivis iis finitum naciones mutuas, por causa dc muerte, que no se
est matrimonium; an spectamus, uter prius (5) dio la condicción a ninguno de los dos, y que por lo
decesserit, ut in eius persona. non valeat donatio, tanto dejaran enriquecidos con las donaciones a los
an uter rediit, ut eius valeat? Mea tamen fert opi— herederos. Según esto, si ambos hubieran sido co-
nio, ubi non reverterunt, ut tempus spectandum gidos al mismo tiempo por los enemigos, y en su
sit captivitatis, quasi tunc defecerint; quodsi alter poder hubieren muerto ambos no al mismo tiempo,
redierit, eum videri superlelsse, quia rediit. ¿atenderemos acaso al tiempo de la cautividad, pa-
ra que digamos que son válidas las donaciones,
cual si hubieren fallecido a un tiempo, o que no es
valida ninguna, porque viviendo ellos se extinguió
el matrimonio; 6 mirarémos cual de los dos haya
fallecido primero para que en cuanto a la persona
de este no sea valida la donación, 6 cual de ellos
volvió, para que valga respecto de él? Mi opinión,
sin embargo, es, cuando no volvieron, que se ha-
ya de mirar al tiempo de la cautividad, como si
entonces hubieren fallecido, pero que, si uno de los
dos hubiere vuelto, se considere que este sobrevl-
vió, porque volvió.
& 15.—Qui quasdam res ex his, quas donaverat, & 15.—El que hubiese legado algunas cosas de
leg,-esset, quasdam non, non videbitur ceteras no- las que habla donado, y otras no, no se considera-
luisse ad uxorem pertinere; plerumque enim antea ra que no quiso que las demás pertenecieron a la
legat, postea donat, vel alia causa. fuit legandi. mujer; porque de ordinario lega antes, y después
dona, 6 fue otra la causa de legar.
5 le.—Oratio non solum virum et uxorem com- & IS.—La. Oración comprende no solamente al
piectitur, sed etiam ceteros, qui propter matrimo- marido y a la mujer, sino también á. los demas a
nlum donare prohibentur, utputa donat socer nu- quienes por causa del matrimonio se les prohibe do-
rui vel contra., vel socer genero vel contra. vel nar, como si el suegro hace donación á, la nuera, ó
consocerconsocero, qui copulatos matrimonio in al contrario, o el suegro al yerno, ó vlceversa, () el
potestate habent; nam ex mente Orationis his quo- consueg'ro al consueg'ro, que tienen bajo su potes-
que omnibus permissum est in eundem casum do- tad ¿ los unidos en matrimonio; porque según el
nare; et ita et Papinianus libro quarto Responso- sentido dela Oración, también a todos estos se les
rum sensit. Sic enim scribit: socer nurui vel permitió donar en el mismo caso; y asi lo entendió
genero donavit, postea filius eius vel ñlia constan- también Papiniano en el libro cuarto de las Res-
te matrimonio vita decessit-, quamquam vitium puestas. Porque escribe de este modo: un suegro
donationis perseveret, tamen, si socer nullam hizo donación a su nuera ó a su yerno, y despues
quaestionem (6) donationibus intulit, post mortem murió su hijo, o su hii a, durante el matrimonio; aun-
eius contra heredes (l) Orationis sententia videtnr que subsista ei vicio de la donación, sin embargo,
intervenire, nam quae ratio donationem prohibuit, si el suegro no promovió "ninguna cuestión sobre
eandem beneñcium datum implorabit (2). Ut igitur las donaciones, despues de su muerte parece que
valeat donatio ista, Papinianus exigit, ut et ñlius interviene eontra los herederos ei sentido de la Ora-
eins, qui donavit, ante decesserit, et socer postea ción, porque la misma razón que prohibió la dona-
durante voluntate. cion, implorare. el beneficio concedido. Asl, pues,
para que valga esta donación, exige Papiniano que
laya fallecido antes el hijo del que hizo la donación,
y despues el suegro subsistiendo la voluntad. -
5 17.—Si iiliusfamilias, qui castrense peculium & 17.—Si el hijo de familia, que tiene peculio cas-
habet, vel quasi castrense,'uxori donet, filii per- trense, ó casi castrense, lo donase a su mujer, aten-
sonam et mortem spectabimus. deremos ¿ la persona y a Ia muerte del hijo.
% 18.—Si nurus socero donaverit, mortem nurus & 18.—Si lanuera hubiere hecho donación a] sue-
et perseverantem in supremam diem voluntate-m gro, conviene que atendemos á. la muerte de la une—
spectare nos oportet. Quodsi socer ante decesserit, ra y a su voluntad perseverante hasta el último dia.
dicemus extinctam donationem, an, quia maritus Pero si el suegro hubiere fallecido antes, ¿diremos
vivit, si uxori suae supervixit, admittimus vim que se extinguió la donación, o admitimos que tie—
habere donationem? Et si quidem maritus solus so- ne validez la donación, porque vive el marido, si
cero heres extitit, quasi nova donatio potest ser- sobrevivió a su mujer? Y si ciertamente solo el ma-
vari in maritum collata, ut illa finita sit, alia coe- rido quedo heredero del suegro, puede conservarse
perit; sin vero filius heres pati—'..non est, _ñnita erit como nueva. donación hecha al marido, de suerte
donat-io ratione nova. que una haya acabado, y otra. comenzado; pero si
el hijo no es heredero del padre, se habrá extingui-
do la. donación por una nueva razón.
% 19.—Si socer uurui nuntium miserit, donatio 5 19.—Si el suegro enviare mensaje de repudio a
erit irrita, quamvis matrimonium concordantibus la nuera, la. donación será. irrita, aún cuando ha-
viro et uxore secundum Rescriptum Imperatoris llándose acordes el marido y Ia mujer esté confir-
nostri cum patre comprobatum est; sed quod ad mado el matrimonio conforme a un Rescripto de
ipsos, inter quos donatio facta est, finitum est ma- nuestro Emperador y de su padre; pero en cuanto
trimonium. a los mismos entre quienes fue hecha la donación,
se acabó el matrimonio.
g 20.—Proinde et si duo eonsoceri invicem do- % 20.—Por lo cual, también si dos consuegros se
naverint, idem crit dicendum, si invitis filiis nun- hubieren hecho reclprocamente donación, se habra
tium remissi-int, inter ipsos irritam esse donatio- de decir lo mismo, que,si cont-ra la voluntad de Ios
nem. In hac autem donatione inter soceros facta hijos hubieren enviado mensaje de repudio, es irri-
mors desideranda (3) est eins, qui donavit constan- ta entre ellos mismos la donación. Mas respecto &
te matrimonio et iure potestatis durante. Idemque esta donacion hecha entre los suegros,se ha de es-
et in his, qui sunt in eorum potestate. perar Ia muerte del que donó durante el matrimo-
nio y subsistiendo el derecho de potestad. Y la mis-_
mo también en cuauto a Ios que se haIIan bajo la
potestad de ellos.
ä 21.-—Si consocer conso-zero donaverit, et alter & 21.—Si un consuegro hubiere hecho donación
eorum vel uterque co ulatos emancipaverit, debet a su eonsuegro, y uno de ellos o ambos hubieren
dici, donationem ad rationem non pertinere, et emancipado :; los casados, debe decirse, que esta do-
ideo infirmari donationem. nación no se comprende en la Oración, y que por
lo tanto se invalida la donacion.
g 22.—Si sponsus sponsae donaverit in tempus % 22,—Si el esposo hubiere hecho donación ¿¡ la
matrimonii collata donatione, quamvis inter virum esposa habiéndose referido la donación al tiempo
et uxorem donatio non videatur facta, et verba del matrimonio, aunque esta donación no parezca
Orationis minus sufficiant, tamen donationem di- hecha entre marido y mujer, y no basten para ella.
cendum est ad sententiam Orationis pertinere, ut, las palabras de la Oración, se ha de decir, sin em-
si duraverit voluntas usque ad mortem, valeat bargo, que la donación está. comprendida en el sen-
donatio. tido de la Oración, de suerte que, si la voluntad hu-
biere subsistido hasta la muerte, sea valida la d'o-
nación.
% 23.—Sive autcm res fuit, quae donata est, sive % 23.—Mas ya. si fue una cosa la que se donó, ya
obligatio remissa, potest dici, donationem effe- si se remitió una obligación, puede decirse, que la
ctum habituram, utputa uxori acceptum tulit do- donación habrá de tener efecto, como sl por causa
nationis causa, quod debeat (4), potest dici, pen- de donación dió por recibido & la mujer lo que esta
dere acceptilationem non ipsam, sed effectum eius; debiera, puede decirse, que está en sus cosa no la.
et generaliter universae donationes, quas impediri misma aceptilación, sino el efecto de el a; y en ge-
diximus, ex Oratione valebunt. neral, todas Ias donaciones, que dijimos estaban
prohibidas, seráu válidas en virtud de la… Oración.
& 24,—Si inter virum et uxorem societas dona- g 24.—Sl por causa de donación se hubiera con—
tionis causa contracto. sit, iure vulgato nulla est, traído sociedad entre marido y mujer, es uula por
nec post decretum Senatus emolumentum ea libe- derecho comun, y ni aún después del decreto del
ralitas, ut actio pro socio constituatur, habere Senadowusulto podrá tener esta liberalidad la ven—
poterit, quae tamen in commune tenuerunt, tine taja de que se produzca la acción de sociedad; mas
praestituto revocanda non sunt. Idcirco igitur pro las cosas que tuvieron en común no se han de revo—
socio actio non erit, quia nulla societas est, quae car al iin prestablecido. Asi, pues, no habrá. la ac-
donationis causa interponitur, nec inter ceteros, ción de sociedad, porque es nnla la sociedad que
et propter hoc nec inter virum et uxorem. se contrae por causa de donacion, aún entre 105 de-
mas, y por lo tanto también entre marido y mnjer.
& 25.—Idem erit dicendum, et si emtio contracta % 25.—-Lo mismo se habrá. de decir, tambiensipor
sit donationis causa, nam uulla erit. causa de donación se hubiera celebrado una eom-
pra, porque será. nula.
& 26.—Plane si minoris res venierit donationis % 26.—Pcro, á. la verdad, si por causa de dona-
causa.. vel postea pretium sit reiniSSum, admitte- ción hubiere sido vendida en menos una cosa, o si
mus, donationem valere (1) ad Seuatusconsnltum. después hubiera sido condonado el precio, admiti-
remos que Ia donacion es valida conforme el Sena-
doconsulto.
g 27.-—Si quis sponsam habuerit, deinde eandem & 27.—Si alguno hubiere tenido esposa, y des-
uxorem duxerit, quum non liceret, an donationes pués la hubiere tomado por mujer, uo siéndole li-
quasi iu sponsalibus factae valeant. videamus. Et cito, veamos si serán válidas las donaciones cual
Iulianus tractat hanc quaestionem in minore dno- si hnbieran sido hechas en los esponsales. Y Julia—
decim annis, si in domum quasi mariti immatura no examina esta cuestiön respecto & la menor de
sit deducta; ait enim hanc sponsam esse, etsi uxor doce años, si antes de tiempo hubiera Sido llevada
non sit. Sed est verius, quod Labeoni videtnr, et a como a casa de su marido; porque dice que esta es
nobis, et a Papiniano libro decimo Quaestionum esposa, aunque no sea mujer. ero es mas verda-
probatum est, ut, si quidem praecesserint Sponsa- dero Io qne le parece a Labeon, y es aprobado por
lia, durent, quamvis iam uxorem esse putet, qui nosotros, y por Papiniano en el libro décimo de las
duxit, si vero non praecesserint, neque sponsalia Cuestiones, que, si verdaderamente hubieren prece-
esse, quoniam non fuerunt, neque nuptias, quod dido los esponsaies, subsisten, aunque crea que ya
nuptiae esse non potuerunt. Ideoque si sponsalia es su mujer el que la tomó por tal; pero que si no
antecesserint, valet donatio, si minus, nulla est, hubieren preeedido, ul hay esponsaies, porque no
quia. non quasi ad extraneam, sed quasi ad uxo- los hubo, ni nupcias, porque no pudieron existit
rem fecit; et ideo nec Oratio locum habebit. las nupcias. Y por consiguiente, si hubieren prece-
dido los esponsales, es valida la donación, y si no,
es nula., porque la hizo no como a una extraña, si-
no como a su mujer; y por esto tampoco tendrá. lu-
gar la Oración.
& 28.—Sed si Senator libertinam deSponderit (2), 5 28.—Pero si nn Senador se hubiere deeposado
vel tutor pupillam, vel quis alius ex his, qui matri- con una. libertina, 6 con su pupila nu tutor, u otro
monium copulare prohibentur, et duxerit, an do— cualquiera de aquellos a quienes les está. prohibido
natio quasi in spousalibus facta valeat? Et putem, contraer matrimonio, y la hubiere tomado por mu-
etiam sponsalia improbanda, et quasi ab indiguis jer, ¿será válida la donación como hecha en los es—
ea, quae donata sunt, ablata fisco vindicari. ponsales?Yyo opinaria, que aun los esponsales han
de ser reprobados, y que las "cosas que fueron
dona-das son reivindicadas para el fisco, cual si hu-
bieran sido quitadas a personas indignas.
33. Innu libro XXXVI. (3) ad Sabinum—Si 33. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libro
stipulatu fuerit mulier annuum, id ex stipulatu pc- XXX VI.—Si la mujer hubiere estipulado nna pen-
tcre constante matrimonio non potest. Sed si ma- sión anual, no puede pedirla eu fuerza de ia esti-
nente matrimonio decessisse maritus proponatur, pulación durante el matrimonio. Pero si se dijera
puto, quia in annuo quoque donatio vertitur, pos- que el marido fallecio durante el matrimonio, como
se dici, stipulationem (4) confirmari ex Senatuscon- quiera que también en una pensión anual hay do-
sulto. (5) naciön, opino que puede decirse, que se conñrma
la estipulación en virtud del Senadoconsulto.
% 1.—Si uxor marito annuum versa vice praesti- & 1.—Por el contrario, si la mujer hubiere pres-
terit, restituetur ei hoc, et poterit vindicare id, tado al marido nna pensión anual, se le restitui-a
quod extat; credo, poterit et condicere, iu quan- esta, y podrá. reivindicar lo que quede; creo que
tum locupletior factus est, quia non tam solemne podrá. ejercitar también la condicción por tanto
est annuum, quod maritus uxori pendit, et quod cuanto el se hizo mas rico, porque no es tau solem-
uxor marito praestat, imo incongruens est et con- ne la anualidad que el marido paga :; Ia mujer, co-
tra. sexus naturam. mo la que la mujer presta al marido, sinoque antes
bien esincon grueutechntra la naturaleza del sexo.
5 2.—-Et si forte maritus ab uxore stipulatus sit 5 2.——Y si acaso el marido hubiera estipulado de
id annuum, decesseritque mulicr constante matri- su mujer esta pensión anual, y la mujer hubiere f. —
monio, dicendum crit, ex Oratione donationem Ilecido durante cl matrimonio, se habrá. de decir, que
convaleseere. la, donación se convalida en virtud de la Oración.
34. IDEM libro XLIII. ad Sabinum. (G)—Sive 34. Er. MISMO; Comentarios á Sabino, libro
uxor marito res donasset, isque eas in dotem pro XLIII.-— Ya si la mujer hubiese donado 'lgunas
communi filia dedisset, sive post donationem, quam cosas a su marido, y este las hubiese dado en dote
tior facta. esse mulier, quoniam debitor doli mali se hizo mas rica, lo pedirá el marido; porque se en-
exceptione se tueri potest. tiende quela mujer se hizo más rica. con cosa. del
marido, puesto que el deudor puede defenderse con
la excepción de dolo malo.
40. ULPIANUS libro II. Responsorum.—Quod 40. ULPIANO', ResPuestas, libro II.—Lo que por
adipiscendae dignitatis gratia ab uxore in maritum la mujer se confirió al marido para que alcanzase
collatum est, eatenus ratum est,[quatenus dignita- una. dignidad, es válido solamente hasta. cuanto es
ti supplendae opus est; necesario para. pag-ar la dignidad;
41. LICINIUS (1) Rurmus Libro VI. (2) Regula- 41. LICINIO Burma; Reglas, libro VI.—porque
rwm.—-na.m et Imperator Antoninus constituit, ut también el Emperador Antonino establecló, que
ad processus (3) viri uxor ei donare possit. para los ascensos del marido pudlera. hacerle dona.—
cion su mujer.
42. GAIUS libro XI. (4) ad Edictum provin- 42. Quo; Comentarios al Edicto provincial,
ciale—Nuper ex indulgentia Principis Antonini libro XI.—Ha. oco que por indulgencia del Prin-
recepta. est alia causa donationis, quam dicimus cipe Antonino ue admitida. otra. causa de donación,
honoris causa., ut ecce, si uxor viro iatlclavii(5) que llamamos por causa. de honor, como este, si la
petendi gratia donet, vel ut equestris ordinis fiat, mujer hiclese donación al marido ara que pidiese
vel ludorum gratia. la laticlavia, o para que fuese Hecho de] órden
ecuestre, (: por causa de los juegos.
43. PAULUS libro singulari Regidarum.—-Inter 43. PAULO; Reglas, libro único.—Entre marido
virum et uxorem exilii causa. donatio fieri potest. y mujer puede hacerse donación por causa. de des-
tierro.
44. ann'rms libro V. (6) Membranm-um.—Si 44. Nunscio; Pergaminos, libro ¡'.—Si un ex-
extraneus rem viri, ignorans eius esse, ignoranti traño hublere donado una cosa del marido, igno-
uxori ac ne viro quidem sciente, eam suam esse, rando que fuese de este, &. la mujer, aue lo ignora-
donaverit, mulier recte eam usu (7) capiet. Idem- ba, y no sabiendo tampoco el mari 0 que fuera
ue iuris erit, si is, ui in potestate viri erat, cre- suya,, perfectamente la. usucapirá la. muj er. Y el mis-
ens, se patremfami ias esse, uxori patris donave- mo derecho habui, si creyendo el que estaba en la.
rit. Sed si vir rescierit, suam rem esse, priusquam potestad del marido que el era padre de familia, hu-
usucapiatur, vindicareque eampoterit, nec volet, biere hecho donación á. la. mujer del padre. Pero si
et hoc et mulier noverit, interrumpetur possessio, el marido llegare a saber, que la cosa es su a. autos
uia transiit in .causam ab eo factae donationis. que sea usucapida, y pudiere reivindicar a, y no
pslus mulieris scientia. propius est, ut nuilum ac- quisiera, y esto io eupiere también la. mujer, se in-
quisitioni dominii eius afferat impedimentum, non teri-um irá. la. posesión, porque pasó á. estar en con-
enim omnimodo uxores ex bonis virorum, sed ex dicion e donación hecha. por ei. La. noticia que
causa. donationis ab ipsis factae acquirere prohibi— tenga. la misma mujer se presta más ä. no producir
tae sunt. impedimento alguno para la adquisición de su do-
minio, porque ne se les ha. prohibido en absoluto á.
las mujeres que adquieran con los bienes de sus ma.—
ridos, sino por causa. de donación hecha. por ellos.
45. ULPIANUS libro XVII. (8) ad Edictum.— 45. ULPIANO; ComentariosatEdictoJibæ-oXVII.
Marcelino libro septimo (9) Digestorum scribit, etiam —Escribe Marcelo en ei ilbro septimo del Digesta,
eum detrahere sine mulieris damno, et citra me- que también el retira. sin erjuicio de la. mujer, y
tum(10)Senatnsconsuiti, quod detrahentibus nego- sin temor al Senadocons to, lo que les ocurre a los
tiatlonis causa occurrit. que retiren algo por causa. de una negociación.
46. IDEM libro LXXII. (11) ad Edictum—Inter 46. Er. MISMO; Comentarios al Edicto, libra
virum et uxorem nec possessionis ulla. donatio est. LXXII.—Entre marido y mujer tampoco hay dona.-
ción alguna. de la posesión.
47. Clausus libro I. Digestorum.-Utrum nego- 47. Curso; Digesto, libro I.—Es cuestión de he-
tium uxorls gerens, an officio maritl ductus in rem cho, no de derecho, si como estor de negocio de
eius impenderit vir, facti, non iuris est quaestio. la mujer, ó llevado de sus de eres de marido, haya
Coniectura eius rei ex modo et ex genere impensae gastado el marido en cosa. de ella. No es dificil la
non difñcills est. conjetura de este particular por el modo y por el
genero de los gestos.
48. IDEM libro IX. Digestorum.—Quae iam nu- 48. EL MISMO; Digesto, libro IX.—Las cosas
ptae maritus donavit, viri manent, et potest ea. vin- que el marido donó a. aquello con quien ya. estaba.
dicare, nec quidquam refert, quod ampla legata ab casado, permanecen del marido, y puede este rei-
uxore ei relicta sunt. vindicarias, y no importa cosa alguna, que por la.
mujer se le hayau dejado legados cuantiosos.
49. Manes.-uus (1) libro VII. Digestorum.— 49. MARCELO; Digesto, libro VII.—Sui icio á.
Sulpicius Marcello: Mulier, quae ad communem ii- Marcelo: Una mujer, que queria que a 0 er del
lium volebat, qui in potestate patris erat, post rnor- hijo común, que estaba en la potestad del padre,
tem patris fundum pervenire, eum patri tradidit, fuese después de la muerte del padre un fundo, se
utipostmortem restituatur filio; quaero, an donatio lo entregó ai padre, para que despues de su muer—
tibi videatur, ut nihil agatur, an valeat quidem, te fuera. restituido al hijo; preg'unto, ¿te parecera
sed mulieri potestas detur (2), si noluerit, eum esto donación, de modo que uada se haga con ello,
repetere? Respondit: si color vel titulus, ut sic di- 6 será_ ciertamente válida, pero se dara facultad a
xerim, donationi quaesitus est, nihil valebit tradi- la mujer para que, si no quisiere, lo repita? Res-
tio, id est (3), si hoc exigit (4) uxor, ut aliquid pondió: si se buscó pretexto ó titulo por decirlo asi,
ex ea. re interim commodi sentiret maritus-, alio- para la donación, de uada valdrá. la. entrega., esto
quin si solo eius ministerio usa est, et id egit, ut es, si la mujer exigió esto para que mientras tanto
vel revocare sibi liceret, vel utres cum omni (5) el marido percibiese de esta cosa alguna utilidad;
emolumento per patrem postea ad filium transiret, de otra. suerte, si ella se valió solamente de in me-
cur non idem perinde sit ratum, ac si cum extra- diación de el, e hizo esto ó para que le fuera. licita
neo tale negotium contraxisset, hoc est, extraneo hacer la revocación, o para que la cosa con todos
in hanc causam tradidisset? sus emolumentos pasase después por medlo del pa-
dre ai hijo, ¿por qué no seria valido esto, io mismo
quo si tal negocio lo hubiese concertado con un ex—
traiio, esto es, como si a un extraño le hubiese he-
cho la enti-ega con este objeto?
50. IAVOLEN'US libro XIII. Epistolarum (6).— 50. JAVOLENO; Epistolas, libro XIII.—Si habien-
Si, quum mulier viginti servum emisset, in eam do comprado la mujer por veinte un esclavo, el ma-
emtionem vir quinque venditori dedit, divortio rido dió por esta compra cinco al vendedor, veriu-
facto omnimodo vir eam summam exiget. Neque cado el divorcio, el marido exigirá de todos modos
ad rem pertinet, an is servus deterior factus sit, esta suma. Y no hace al caso, que este esclavo se
nam et si mortuus esset, (7) quinque exactio ei haya deteriorado, poi-qne tan-bien si hubiese muer-
competeret; quaeritur enim, an mulier ex viri pa- to, ie competcria a aquel la exacción de los cinco;
trimonio locupletior sit eo tempore, quo de dote porque se examina si is. mujer sea mas rica en vir-
agebatur. Facta. autem intelligitur, quae aere tud del patrimonio del marido al tiempo en que se
alieno suo interventu viri liberata est, quod po- ejercitaba la acción de dote. Pero se entiende que
tuisset adhuc debere, si vir pecuniam non solvisset; se hizo más rica la que por la intervención del rna-
neque enim interest, ex qua causa mulier pecuniam rido quedó libre de una deuda propia, que todavia
debuit, utrum creditam, an eam, quam ex emtione habria podido deber, si su marido no hubiese pa a-
praestare debeat (B.) do ei dinero; pues no importa, per que causa de ió
la mujer el dinero, si por habérsele prestado, ó por-
que lo deba entregar en virtud de una compra.
& 1.—Quodsi mulier non emerat servum, sed ut 5 1.—Pero si la mujer no habia comprado el es-
emeret, a viro pecuniam accepit, tum vel mortuo clavo, sino que recibio del marido el dinero para.
vel deteriore facto servo damnum ad virum perti- comprarlo, en este caso, muerto ó deteriorado el
nebit, quia quod aliter emtura (9) non fuit, nisi esclavo, el perjuicio corresponderá al marido, por-
pecuniam a viro accepisset, hoc consumtum ei per- que lo que ella no habla de haber comprado si del
iit, qui donavit, si modo in rerum natura esse marido no hubiese recibido el dinero, consumido
desiit; nec videtur mulier locupletior esse, quae esto, pereció para el que hizo la donación, si es que
neque a creditore suo liberata est, neque id possi- dejó de existir; y no se considera que es mas rica
det, quod ex pecunia. viri emerat. la mujer, que ni quedó libre de su acreedor, ni po—
see lo que había. comprado con dinero del marido.
51. POMPONIUB libro V. ad Quintum Mucium. 51. Postremo; Comentarios ¿ Quinto Mucio, li-
—Quintus Mucius ait, quum in controversiam ve- bro "V.—Dice Quinto Mucio, que cuando vino a con-
nit unde ad mulierem quid pervenerit, et verius, troversia de donde haya ido a poder de la mujer
et onestius est, quod non demonstratur, unde ha- alguna cosa, es más verdadero y mas honesto, que
beat, existimari a viro, aut qui in potestate eius in quo no se demuestra de donde lo tenga, se con-
esset, ad eam pervenisse. Evitandi autem turpis sidere que fue a poder de ella de su marido, ó de
quaestus gratia circa uxorem hoc videtur Quintus quien bajo la potestad de él estuviese. Pero parece
Mucius probasse. que Quinto Mucio aprobó esto pare evitar respecto
e la mujer una torpe ganancia.
52. Pariumnus libro X. Quaestionum—Si vir 52. PAPINIANO; Cuestiones, libro II.—Si por
uxori donationis causa rem vilius locaverit, locatio causa de donación hubiere el marido dado ii.-la mu-
nulla est; quum autem depositum inter eas perso- jer una cosa en arrendamiento por más baJo pre-
(1) Tum-. um corr-ación del códice Pl.,- Marcianus, según (5) omni, ss considera mdída por antiguos cophino.
la escritura. on' incl. Br. (s ámo'colíñv, Hal.
(:) Hai. V .; datur, el códice F1. (1; in, inserta. la. Valg.
(3) Tam-.- idem, el codice Fi., Br. (a) debebat, Hai. .
e) ego, haz. (9) Tour.,- erutum, al cod-ce Fi., B'r.
180 mortero.—mano xxxv: TÍTULO ¡
nas minoris donationis causa aestimatur, depositum cio, es nulo el arrendamiento; más cuando por can-
est. Haec ideo tam varie, quia locatio quidem sine sa de donación se estima en menos una cosa depo-
mercede eerta contrahi non potest, depositum au- sitada en estas personas, hay deposito. Y hay en
tem et citra aestimationem quoque dari potest. esto tanta diversidad, porque ciertamente no puede
contratarse el arrendamiento sin pension determi-
nada, pero un depósito puede darse también aún
sin estimación.
& 1.—Uxor viro fructum fundi ab herede suo & 1.—Una mujer encargó que por su heredero
dari, quodsi datus non fuisset, certam pecuniam se le diesen ¡¡ su marido ios frutos de un fundo, y
mortis causa promitti curavit; defuncto viro viva quo si no se le hubiesen dado se le prometiese cier-
muliere stipulatio solvitur, ut traditio, quae man- ta cantidad por causa de muerte; fallecido el mari-
dante uxore mortis causa facta est; nam quo casu do viviendo la. mujer, se disuelve ia estipulación,
inter exteros condictio nascitur, inter maritos ni- asi como la entrega. que por mandato de la mujer
hii agitur. se hizo por causa de muerte; porque en el mismo
caso en que nace entre extraños ia condiceión, na-
da se hace entre ios cónyuges.
53. IDEM Libro IV. (1) Responsorum.—Mor- 53. EL MISMO; Respuestas, libro I V.—Es con-
tis suae causa genero vel nul-ui socerum frustra veniente que en vano haga donación ei suegro al
donare convenit, quia mortuo socero nuptiae non yerno () a la nuera por causa. de muerte, porque,
soivuntur, nec interest, an pater lilium vel liliam muerto el suegro, no se disueiven las nupcias, y no
exheredavcrit; divortii species eadem ratione di- importa si ei padre haya desheredado al hijo ó a ia
versa. est.. hija; y por la miSma razón es diversa. la especie del
divorcio.
:; 1.—Res in dotem aestimatae consentiente viro & 1.—Consintiendolo su marido tuvo la mujer en
mulier in usu habuit; usu deteriores si iiant,damni uso las cosas estimadas de la dote; si con el uso se
compensatio non admittitur; easdem res non po- deteriorasen1 ne se admite ia compensación del da-
test mulier sibi quasi donatas defendere ex illis ño; y la mujer no puede defender como donadas a.
verbis, quibus donationes ei a viro legatae sunt, elia aquellas mismas cosas en virtud de las palas
quum eiusmodi species neque donari, ncque aufer- bras con que per ei marido le fueron legadas las
ri videtur. donaciones, porque uo se considera que este sea
modo ni de que se donen, ni de que se quiten.
54. IDEM libro VIII. (2) Responsorum.—Vir 54. Er. uisne; Respuestas, libro VIII.—Un ma-
usuras promissae dotis in stipulatum deduxerat, rido habla ilevado ¿ estipuiación los intereses de la.
easque non petierat; quum per omne tempus ma- dote prometida, y no ios habia pedido, habiendo el
trimonii sumtibus suis uxorem et eius famiiiam vir marido mantenido a su costa a la mujer y a la ser-
exhiberet dote praelegata (3), sed et donationibus vidumbre de esta durante todo ei tiempo dei ma-
verbis üdeicommissi couürmatis legato quidem do- trimonio, prelegada la. dote, pero coniirmadas tam-
tis usuras non contineri videbatur, sed titulo dona- bién ias donaciones con las palabras de un fideico—
tionis remissus. miso, se consideraba que en ei legado no se conte-
nian ciertamente ios intereses de la dote, sino que
fueron perdo andas por causa de donación.
55. PAULUS libro VI. (4) Quaestionum.—Uxor 55. PAULO; Cuestiones,libro VI.—Una mujer do-
marito suo pecuniam donavit, maritus ex pecunia nó dinero a su marido, con ei dinero que se le donó
sibl dcnata aut mobilem, ant soli rem comparavit, compro el marido una cosa mueble () inmueble,no es
solvendo non est, et res extant; quaero, si mulier soivente, y existen las casas; pregunto, si la mujer
revocet donationem, an utiliter condicticia (5) ex- revocara la donación, ¿ejercitara útiimente la con-
periatur— videtur enim maritus, quamvis solvendo diccion, - perque se considera que el marido, aun-
non sit, ex donatione locupletior effectus—quum que no sea solvente, se hizo más rico con la dona-
pecunia mulieris res comparata extet? Respondi: ción—, puesto que existe la cosa. comprada con el
locupletiorem esse ex donatione negari non potest; dinero deis. mujer? Respondi: no puede negarse
non enim quaerimus, quid deducto aere alieno li- que es mas rico per la donación; porque no investi-
berum habeat, sed quid ex re mulieris possideat; gamos que tenga libre deducidas las deudas, sino
solo enim separatur hic ab eo, cui res donata est, qué poses. por cosa de la mujer; pues solo en este
quod ibi (6) res mulieris permanet., et. vindicare caso se separa de aquel a quien fue donada. 'una
directo potest; et erit deterior causa viri, si ei pe- cosa, en que en tal caso la cosa permanece de.la
cunia, quatenus res valet, non (7) ultra id tamen, mujer, y puede reivindicarla directamente; y sera
quod douatum est, condicatur, quam si dotis iudi- peor la causa del marido, si se le reclamase por la
cio conveniatur. Sed nihil prohibet, etiam in rem co udiceión el dinero hasta cuanto vale la cosa, pe-
utilem mulieri in ipsas res accºmmodare. ro no mas del importe de lo que se donó, que si fue-
ra demandado por la acción de doc. Pero uada im-
pide, que también se le conceda a la mujer una ac-
ción real útil sobre las mismas cosas.
56. SCAIVOLA libro III. Quaestionum—Si, 56. SGEVOLA; Cuestiones, libro III.—Silo que
quod mihi mortis causa donare (1) vellet, ego pure uno qnisiera donarme por causa de muerte, qui—
uxori donare vellem, non valet, quod uxori iubeo siese yo donarlo puramente a mi mujer, no es va—
dari, quia. illo convalescente condictione teneor; lido lo que yo mando que se le de a. mi mujer, por-
mortuo autem nihilominns pauperior sum, non ue couvalcciendo él quedo obligado porla con—
enim habeo, quod habiturus essem. icción, pero habiendo muerto, soy, no obstante,
mas pobre, porque no tengo lo que habría de tener.
57. PAULUS libro VII. Responsorum.— Ea, 57. PAULO; Respuestas, libro VII.—Una que
quae a marita sno pecuniam ex causa donationis por causa de donación había recibido de su marido
acceperat, literas ad eum misit huiusmodi: «quum dinero, le envió una carta en estos términos: «Co-
petenti mihi ate, domine carlssime, annuerit in- mo al pedirtelos yo, carisimo seiior, me haya otor-
dulgentia tua viginti ad expediendas quasdam res gado veinte tu indulgencia para arreglar ciertos
meas, quae summa mihi numerata est sub ea con- asuntos mios, cuya suma me ha sido entregada con
ditione, ut si per me meosque mores quid (.?) stete- la condiciön de que si en mi y en mis costumbres
rit, quominus in diem vitae nostrae matrimonium consistiere que el matrimonio no subsista hasta. el
permaneat, sive (3) invito te discessero de domo término de nuestra vida, 6 si contra tn voluntati yo
tua, vel repudium tibi sine ulla querela misero, me hubiere partido de tn casa, () sin querella algu-
divortiumque factum per me probabitur. tuuc vi— na te enviare el repudio, y se probare que el di-
ginti, quae mihi hac die donationis causa dare vo- vorcio fue hecho por mi, prometo que en este caso
luisti, datnram, restituturum me sine nlla dilatione te he de dar y de restituir sin dilación alguna los
spondeo»; quaero, an, si eadem Titio (4) marito veinte que en este dia has querido darme por cau-
suo repudium miserit, pecuniam restituere debeat? sa de donación», pregunto, ¿si esta hubiere envia-
Paulus respondit, pecuniam, quam vir uxori dona- do a su marido Ticio el repudio, debera restituir
vit, ex stipulatione proposita, si conditio eius ex- el dinero? Panlo respondiö, que el dinero que el
titit, peti posse, quoniam ex donatione in pecuniam marido donó a la mujer podia. ser pedido en virtud
creditam conversa est; quodsi stipulatio commissa de la mencionada estipulación, si se cumplió su
non probetur, tunc tantum peti posse, quanto locu- condición ,porque de donación se convirtió en dine-
pletior ex ea donatione facta probetur. ro prestado; pero que si no se probase que se incu-
rrió en la estipulación, entonces solamente puede
pedirse cuanto por esta donación se hizo más rica.
58. Sennv OLA libro II. Respmisornm.—Si 58. SCEVOLA; Respuestas, libro II.—Si los pre-
praedia et mancipia Seiae data effecta sint eins dios y los esclavos dados a Seya se hubieran hecho
tempore concubinatus, ac postea tempore matri- de elia en tiempo de su concubinato, y después
monii aliis acceptis reddita sunt, quid iuris est? fueron devueltos al tiempo del matrimonio habien-
Respondit, secundum ea, (äuae prOponerentur, ne- do recibido otros, ¿qué derecho hay? Respondió,
gotium potius gestum vi eri, quam donationem que, según lo que se proponía, se considera. que
intervenisse. más bien se gestionó un negocio, que no que haya
mediado donación.
& 1.—Item quum quaereretur de cibariis manci- 5 1.—Asimismo, como sepreguntase respecto a la
piorum, respondit: tempore quidem concubinatus manutención de los esclavos, respondió: ciertamen-
data cibaria repeti non possunt, sed nec tempore te que no se pueden repetir los alimentos dados en
matrimonii, si eamancipia uxoris in communi usu tiempo del concubinato, pero tampoco los del tiem-
fuerint. o del matrimonio, si estos esclavos de la mujer
ubieren estado al servicio común.
% 2.—Fi.lius rebus matris intervenire solitus, pe- & 2.-—Un hijo acostumbrado a intervenir en los
cunia matris consentiente ipsa mancipia et res negocios de su madre, compró con dinero de la ma-
mercatus, emtionum instrumenta suo nomine con- dre, consintiendolo esta, esclavos y otras cosas, hi-
fecit, decessit in patris potestate; quaesitum est, zo en su nombre los instrumentos de las compras,
an mater cum marito suo experiri, et qua actione y falleció bajo la potestad de su padre; se pregun—
uti possit? Respondit, si mater obligatum filium in tó, ¿podria la madre reclamar contra su marido, y
ea pecunia voluit esse, intra annum, quam (5) que acción podria ejercitar? Respondió, que si la
filius decessit, de peculio cum patre, in cuius po- madre quiso que elhijo estuviese obligado por aque-
testate fuisse proponatur, actionem habere; si do- lia cantidad, tiene dentro del año, que el hijo fa-
navit, repeti posse, quanto locupietior ex ea dona- lleció, la acción de peculio contra el padre, bajo
tione pater factus est. cuya potestad se dijese que estuvo; y que si hizo
donación, puede repetir tanto cuanto por esta do-
nación el padre se hizo más rico.
59. PAULUS libro II. Sententiarum,—Si quis 59. PAULO; Sentencias, libro II.—Si alguien le
uxori ea conditione donavit, ut quod donavit, in hizo donación a su mujer con la condición de que
dotem accipiat, defuncto eo donatio convalescit. reciba en dote lo que le donó, muerto ei, se conva-
lida ia donación.
60. Hnnmoenmanus libro II. iuris Epitoma- 60. Hnamoenmano— Epttome del derecho, libro
mm (e).—Vitricus et privignus invicem sibi dona- II.—Al padrastro y ai iiijastro no se les prohibe, so
re praetexto matrimonii non prohibentur. pretexto de matrimonio, que mutuamente se ha-
gan donación.
(l) quia, inserta Bal.
(2) non ea Iuga-r de quid), Hal.
(3) siqn dem. Hai. (ñ) postquam, la. Valg.
(4) Titia, Hal. Vulg. (s) äm'topiiiv,Hai.
182 ¡”(NIETO.—LIBRO xxiv: 'at-rum 1
g 1.—Divortii causa. donationes inter virum et & 1.—Estau permitidas entre marido y mujer ias
uxorem concessae sunt; saepe enim evenit, uti donaciones por causa de divorcio, porque muchas
propter sacerdotium vei etiam sterilitatem, veces sucede que por causa de sacerdocio, ó tam-
bien por esterilidad,
61. Guns libro XI. (1) mi Edictum provincia— _ 61. Guro; Comentarios al Edicto provincial,
te.—vel senectutem, aut valetudinem, aut militiam libro XI.—ó por vejez, ó por enfermedad, 6 por
satis commode retineri matrimonium non possit; cargo militar, no se puede conservar con bastante
comodidad el matrimonio;
62. Hnnxoennmuus libro H. iuris Epitoma- 62. Hanuoomzuuo; Epitome det derecho, libro
rum (2).—et ideo bona gratia matrimonium dlssol- II.—ly por esto se disuelve de bueu grado ei matri-
vitur. momo.
& 1.—Divortio facto nec instaurato matrimonio ä 1.——Veriticado ei divorcio y no restablecido el
non confirmabitui' inter virum et uxorem facta. matrimonio, no se confirmara la donación hecha
donatio; nec inter patronum et iibertam. Si ab eo entre marido y mujer; ni entre patrono y liberta.
invito divertere non licet, facta donatio separa- Si contra la voluntad de el no le fuera iicito divor-
tur (3), quum inter hos divortium intercedat; per- ciarse, se separa la donación hecha, como quiera
inde enim id, quod donatum est, habetur divortio que entre ellos medie divorcio; porque, mediando
intercedente, ac si donatum nou fuisset. divorcio, se considera io que se donó como si ne se
hubiese donado.
63. PAULUS libro III. ad Neratium—De eo, 63. PAULO; Comentarios á Nov-acia, libro III.
quod uxoris in aedificium viri ita. coniunctum est, —Respecto de aquello que siendo de la mujer fue
ut detractum alicuius usus esse possit, dicendum de tal modo adherido a un edificia dei marido, que,
est, agi posse, quia nulia actio est, ex lege duode- separado, pueda servir para algo, se ha de decir,
cim tabularum, quamvis (4) Decemviros non sit que se puede ejercitar acción, porque no hay nin-
credibile de his sensisse, quorum voluntate res eo- guna acción dimanada de la ley de ias Doce Ta-
rum in aiienum aedificium coniunctae essent. Pau- blas, aunque no sea ereible que ios Decenviros se
lus notat: sed in hoc solum agi potest, ut sola. vin- refirieron a aquellos con cuya voluntad fueron uni-
dicatio soluta. re competat mulieri, non in duplum das cosas suyas á. un edificio ajeno. Paulo observa:
ex iege duodecim tabularum; neque enim furtivum pero puede ejercitarse acción únicamente para es-
est, quod sciente domino inclusum est. to, para. que le competa á. la mujer solamente la
reivindicación, hablando sido separada la cosa, no
la acción por ei duplo derivada de la le)r de las Do-
ce Tablas; por ue no es hurtado, lo que se agi-ego
sabiéndolo su dueño.
64. IAVOLENUS libro VI. (5) eæ Posterioribus 64. JAVOLENO; Doctrina de las Obras póstu-
Labeonis.—- Vir mulieri divortio facto quaedam mas de Labeon, libro VI.—Habiéndose verificado
idcirco dederat, ut ad se reverteretur; mulier re- ei divorcio, un marido habia dado ciertas cosas a
versa erat, deinde divortium fecerat; Labeo (6), su mujer para que volviese a ei; la mujer habia
Trebatius inter Terentiam et Decenatcm (7) respon- vueit—o, y despues se habla divorciado otra vez; di—
dit, si verum divortium fuisset, ratam esse dona- ce Labeon, que Trebacio respondió a Terencia y a
tionem, si simulatum, contra. Sed verum est, quod Decenates, que si ei divorcio hubiese sido verdade:
Proculus et Caecilius putant, tunc verum esse di- ro, es valida la donación, y al contrario, si simula—
vortium, et valere donationem divortii causa fa- do. Pero es verdad lo que opinan Prócuio y Ceci-
ctam, si aiiae nuptiae insecutae sunt, aut tam longo lio, que es verdadero el divorcio, y es valida la do-
tempore vidua fuisset, ut dubium non foret, alte- nación hecha por causa de divorcio, si se han se-
rum esse matrimonium; alias nec donationem guido otras nupcias, () si la mujer hubiese estado
uilius esse momenti futuram. viuda tan largo tiempo, que no fuese dudoso que
hubo otro matrimonio; de otra suerte, tampoco ha-
brá de ser de valor alguno la donación.
66. SCAEVOLA libro IX. Digestorum. — Seia 66. Souvenir; Digesto, libro IX.—Seya, habién-
Sempronio, quum certa die nuptura esset, ante- dose de casar en cierto dla, donó a. Sempronio tan-
quam domum deduceret-ur tabulaeque dotis signa- tos aureos, antes que fuese llevada a su casa y que
rentur, donavit tot surcos; quaero, an ea donatio se iil-masen las escrituras de dote; pregunto, ¿será
rata sit? (9) Non attinuisse tempus, au, antequam válida esta donación? No fue menester que se ex-
domum deduceretur, donatio facta esset, aut tabu- presase eu la consulta ei tiempo, si la donación hu-
larum consignatarum, quae plerumque et post biese sido hecha antes quela mujer fuese llevada ¿
contractum matrimonium fierent, in quaerendo la casa, 6 antes de firmadas las escrituras, cuyas
exprimi (1); itaque nisi ante matrimonium contra- cosas se hacen las más de las veces aún después de
ctum, quod (2) consensu intelligitur, donatio fa- eontraido el matrimonio; y asi, si no se hubiese he-
cta esset, non valere. cho ia donación antes de haberse eontraido el ma-
trimonio, el cual se eutiende eontraido por ei con-
sentimiento, no es valida.
g 1.—Virgini in hortos deductae ante diem ter- % 1.—A una. doncella llevada. a los jardines. tres
tium, quam ibi nuptiae fierent, quum in separata dias antes que alii se celebrasen las nupcias, hallán-
diaeta. ab eo esset, die nuptiarum, priusquam ad dose en cámara separada de su esposo, en el dia
eum transiret, et priusquam aqua et igni (3) acci- de las nupcias, antes que se reuniera con el y an-
peretur, id est nuptiae celebrentur (4), obtulit tes que fuese reciblda con el agna y el fuego, esto
decem aureos dono; quaesitum est, post nuptias es, antes que se celebrasenlas nupcias, le dió el co-
contractas divortio facto an (5)! summa donata re- mo donativo diez aureus; se preguntó, ¿verificado
peti possit? Respondit, id, quod ante nuptias do- el divorcio después de celebradas las nupcias, po-
natum proponeretur, non posse de dote (6) de- dria repetirse la suma donada? Respondió, qne io
duci. que se dijese que se donó antes de las nupcias, no
podia ser deducido de la dote.
67. LAnno libro II. Pithanon (7) a Paulo epi- 67. Lumen; Dichos recopilados por Paulo, li-
tomtorum.-——Si uxor munis a viro, aut ab eo, qui bro II.—Si con el dinero que se le donó por su. ma-
in eius potestate esset, sibi donatis servum emerit, rido, o por quien estuviese bajo la potestad de él,
deinde, qunm eius factus fuerit, eum ipsum dona- hubiere comprado la mujer un esclavo, :; despues,
tionis causa viro tradiderit, rata erit traditio, cuando se hubiere hecho suyo, se io hubiere entre-
quamvis ea mente facta fuerit, ua. ceterae dona— gado por causa de donación a su marido, será. va-
tiones; neque ulla actio eius nomine dari potest. lida la entrega, aunque hubiere sido hecha con la
misma intención que las demas donaciones; y por
razón de esta no se puede dar acción aiguna.
TIT. II. TÍTULO II
DE Drvon'rris BT nnpunus. DE LOS DIVORCIOS Y DE LOS REPUDIOS
[of. Cod. V. 17. sa.] [Wan Cód. V. 17. M.]
4. ULPIANUS libro XXVI. (11)ad Sabinum—Iu- 4. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro XX VI.
lianns libro octavodecimo (1) Digestorum quaerit, —Preg'unta. Juliano en el iibro décimo octavo del
an furiosa repudium mittere, vel repudiari possit; Digesto, Sila. loca puede. euviar el repudio, o ser
et scribit, furiosam repudiari posse, quia ignoran- repudiaris.; y escribe, que la loca puede ser repu-
tis loco habetur; repudiare autem non posse, neque diada, porque es considerada como ignorante; pero
ipsam propter dementiam, neque curatorem eius, que no puede repudiar ella. misma por causa de su
patrem tamen eius nuntium mittere posse; quod demencia., ni su curador. pero que su padre puede
non tractaret de repudio, nisi constaret (2) teneri enwar mensaje de repudio; lo queno diria respecto
matrimonium; quae sententia mihi videtur vera. al repudio, si no constase que subsistia el matrimo-
nio; cuyo opinion me parece verdadera.
5. IDEM libro XXXIV. aci Edictum.—Si filla 5 . EL MISMO; Comentarios al, Edicto, libro
emancipata ideirco diverterat, ut maritum iucro XXXI V.—Si una hija emaneipada se habia divor-
dotis afficiat, patrem fraudet, qui profecticiam do- ciado para beneficiar al marido con el iucro de la
tem potuit petere, si constante matrimonio deces- dote, y para defraudar ii. su padre, que pudo pedir
sisset, et i eo patri sucurrendum est, ne dotem la dote profecticia, si hubiese failecido durante ei
perdat, non enim minus patri, quam marito suc- matrimonio. se le lia de auxiliar ai padre para que
currere Praetorem oportet. Danda igitur est ei no pierda la dote, porque conviene que el Pretor
dotis exactio, atque si constante matrimonio de- auxilie no menos al pa re que al marido. Asi, pues,
cessisset filia. se le ha de dar la exacción de la dote, como si la
hija hubiese muerto durante el matrimonio.
6. ÍULmNUS libro LXII. (3) Digesto'rum.—Uxo- 6. JULIANO; Digesto, libro LXII.—Puede con-
res eorum, qui in hostium potestatem (4) pervene- siderarse. que ias mujeres de los que cayeron en
runt, possunt videri nuptarum locum retinere eo poder de los enemigos, retienen su condición de
solo, quod alii temere nubere non possunt. Et ge- casadas por esto solo, porque no se pueden casar in-
neraliter deñnieudum est, donec certum est, ma- consideradamente con otro. Y en general se ha de
ritum vivere in captivitate constitutum, nuiiam decir, que hasta que es cierto que ei marido vive
habere licentiam uxores eorum migrare ad aliud constituido en cautividad, no tienen facultad algu-
matrimonium, nisi malient ipsae mulieres causam na sus mujeres para pasar a otro matrimonio, si no
repudii praestare. Sin autem in incerto est, an vi- preüriesen las mismas mujeres suministrar ia cau-
vus apud hostes teneatur, vel morte praeventus, sa del repudio. Mas si es incierto que esté vivo en
tunc, si qluinquennium s. tempore captivitatis ex- poder de ios enemigos, () que haya. sido arrebatado
cesserit, icentiam habet mulier ad alias mig-rare por la muerte, en este caso, si hubiere transcurri-
nuptias, ita. tamen, ut bona gratia dissolutum vi- do un quinquenio desde el tiempo de ia cautividad,
deatur pristinum matrimonium, et unusquisque tiene licencia la mujer para pasar a otras nupcias,
suum ius habeat imminutum; eodem iure et in pero de suerte que se considere disuelto de buen
marito in civitate degente et uxore captiva ob- grado ei anterior matrimonio, y que cada uno ten—
servando. ga. sin disminución su derecho; debiendo observar-
se ei mismo derecho también respecto al marido-que
habita en la ciudad y a la mujer que esta cautiva.
?. PAPINIANUS libro I. de adulteriis—Si poeni- 7. PAPINIANO; De los adulter-ios, libro I.—Si se
tuit eum, qui libellum tradendum divortii dedit, arrepintió ei que dió la demanda de divorcio para
isque per ignorantiam mutatae voluntatis oblatus que se entregara, y esta fué presentada por ig-
est, durare matrimonium dicendum, nisi poeniten- norarse que se había cambiado de voluntad, se ha
tia cognita is, qui accepit, ipse voluit matrimonium de decir que subsiste ei matrimonio, a no ser que,
dissolvere; tunc enim per eum, qui accepit, solvi- conocido el arrepentimiento, haya querido el mis-
tur matrimonium. mo que le recibió, disolver el matrimonio; porque
entonces se disuelve el matrimonio por .el que ia
recibió.
8. IDEM libro II. de adulteriis.— Divus Hadria- 8. EL msnm; De los adulterina, libro II.—El Di-
nus eum, qui alienam uxorem ex itinere domum vino Adriano reiegó por tres años al que desde una
suam duxisset, et inde marito eius repudium] mi- via. hubiese ilevado a su propia casa á. la mujer de
sisset, in triennium reiegavit. otro, y desde alli le hubiese enviado ai marido de
ella ei repudio.
9. PAULUS libro II. de ad-niteriis.— Nullum di- 9. PAULO; De los adulterina, libro II.—Ningún
vortium ratum est, nisi septem civibus Romanis divorcio es valido, sino habiendo sido presentados
puberibus adhibitis praeter iibertum eius, qui di- siete ciudadanos romanos puberes además del li-
vortium faciet. Libertum accipiemus etiam eum, berto deique hiciere el divorcio. Mas entendere-
qui a patre, avo, proavo, et ceteris susum versum mos por liberto también al que haya sido manumi-
manumissus sit. tido por el padre, por el abuelo, por el bisabuelo, y
por los demás ascendientes.
10. Monns'rmus libro I. Regulam-m (5).— Pa- 10. MODESTINO', Reglas, libro I.—Contra la vo-
trono invito liberta, quam in matrimonio habuit, voluntad de su patrono no puede separarse de el la
ab eo discedere nou potest, nisi ex causa fideicom- liberta que tuvo en matrimonio, como no haya si-
missimanumissa. sit; tnnc enim potest, licet eius do manumitida por causa de fideicomiso; porque
sit (1) iiberta. en este caso puede, aunque sea iiberta de el.
11. ULPIANUS libro III. ad legem Iuliam et Pa- 11. ULmANO; Comentarios d la ¡%Julia y Pa-
piam.—Quod ait lex: Dwonfru FACIENDI POTESTAS pia, libro III.—Lo que dice la ley: . o tenga fa-
LIBERTAI, QUAE NUPTA EST PATRONO, NE ESTO, non »cultad para divorciarse la liberta, que está casada
infectum videtur effecisse divortium, quod iure »con su patrono», ne se considera que invalidó el
civili dissolvere solet (2) matrimonium; qnare con— divorcio, que por derecho civii suele disolver el
stare matrimonium dicere non possumus, quum sit matrimonio-, por lo cual no podemos decir que sub-
separatum. Denique scribit Iulianus, de dote hanc siste el matrimonio, habiéndose separado. Final-
actionem non habere; merito igitur quamdiu pa- mente, escribe Juliano, que esta no tiene la acción
tronus eius eam uxorem suam esse vult, cum nul- de dote; asi pues, con razon no tiene esta derecho
lo alio connubium ei est; nam quia inteiiexit legis- de matrimonio con otro alguno mientras su patro—
iator, facto libertae quasi dircmtum matrimonium, no quiera que ella sea su mujer; porque como en-
detraxit ei cum alio connubium. Quai-e cuicunque tendió ei iegislador como disuelto el matrimonio
nupserit, pro non nupta habebitur. Iulianus qui- por hecho de la liberta, le quitó a esta el derecho
dem ampiius putat, nec in concubinam eam alte- a casarse con otro. Por io cual, con cuaiquiera que
rius (3) patroni esse posse. se hubiere casado, será. considerada como no casa-
da. Y Juiiano ciertamente cree más, que ella ni
puede estar en concubinato con otro que con su
patrono.
& 1.—Ait lex: QUAMDIU PATRONUS EAM UXOREM ?, 1.—-Diee ia iey: ¡Mientras el patrono quiera
nssn VOLET; ei velle debet uxorem esse (4), et pa- que ella sea su mujer»; debe, pues, querer que sea
tronus dnrare. Si igitnr aut patronus esse, aut su mujer, y continuar siendo su patrono. Si, pues,
velle desierit, finita est legis auctoritas. hubiere dejado ó de ser patrono, ó de querer, se
acabó la autoridad de ia ley.
g 2.—-Iliud rectissime placuit, qualiquali volun- & .2.—Con muchisima razón se determinó, que por
tate intelligi-possit patronus animum habere de- cualquier acto voluntario que pueda entenderse que
síisse quasi in nxorem, ñniri legis huius benefi- elpatrono dejó de tenerlaintencióndetenerla como
cium. Proinde quum patronus rernm amotarum mujer, se acaba ei beneñcio de esta ley. Por lo cual,
enmiiberta, quae ab invito eo dlverterat, veliet queriendo un patrono ejercitar ia acción de cosas
experiri, Imperator noster cum Divo patre suo re- amovidas contra su liberta, que de él se habia di-
scripsit, intelligi cum hoc ipso noiie nuptam sibi, vorciado contra su voluntad, repondió or rescrip-
qui eam actionem vel aliam importet, quae non to nuestro Emperador, con su Divino pa re, que por
solet nisi ex divortio oriri. Quare si accusare eam esto mismo se entendia que no queria que estu-
adulterii coeperit. vel alio crimine postulare, quod viera casada con el quien ejercitara esta () aquella
uxori nemo obiicit, magis est, ut diremtum sit aceión, queno sueie nacer sino dei divorcio. Por tan-
matrimonium; etenim meminisse oportet, ideo adi- to, si hubiere comenzado ¿ acusarla de adulterio,
mi cum alio connubium, quia patronus sibi nuptam () a. reclamar por otro delito, que nadie atribuye a
cupit. Ubicuu ue igitur vei tennis inteiiectus vi— su mujer, es más cierto, que se disolvió el matrimo-
deri potest no entis nuptam, dicendum est, iam nio; porque debe tenerse presente, que por esta se
incipere libertae cum alio esse connubium. Proin- le quita el derecho a casarse con otro, porque el
de si patronus sibi desponderit aliam, vel destina- atrono quiere que está casada con el, Asi, pues,
verit, vei matrimonium alterius appetierit (5), nego que puede verse siquiera un leve indicio de
credendus est, nolle hanc nuptam; et si concubi- que no quiere que este casado con el, se ha de de-
nam sibi adhibuerit, idem erit probandum. cir que comienza ya a tener la liberta derecho a
casarse con otro. Por consiguiente, si el patrono
se hubiere desposado con otra, o hubiere escogido
¿ Solicitado ei matrimonio de otra, se ha de creer
que no quiere que aquella continue casada; ylo
mismo se habra de decir, si se hubiere procurado
una concubina.
TIT. III TÍTULO ru
somrro MATRIMONIO Dos QUEMADMODUM (6) DE CÓMO HAYA DE PEEDIRSE LA BOTE, DIS'IJ'ILTO
PETATUB EL MATRIMONIO
[Of. God. 7. la le. 19. eo. n.] [7606 Cód. V. 18. 10. 19. 20. SI.]
1. Penromus libro XV. ad Sabinum-.— Dotium 1. Pompomo; Comentarios ¿ Sabino, libro XV.
causa semper et ubique praecipua est; nam et pu- —La causa de la dote es siempre y en todo caso
blice interest, dotes mulieribus conservari, quum preferente; porque tambien es de interés público
dotatas esse feminas ad sobolem procreandam re- que a las mujeres se les conserve la dote, como
piendamque liberis civitatem maxime sit neces- quiera que sea muy necesario que ias mujeres es-
sanum. ten dotadaídpara que procreen prole y llenen de hi-
jos la ciud .
2. ULPIAN'US libro XXXV. ad Sabinum.— Solu- 2. ULPIANO; Comentarios ¿Sabina, libro XXX V.
(i) Vino.; ut, el'códtce Fl. (4) ¡sr UXOR usar: VELLE DERBI, rr PATRONUB DU'BABI. Hal.
(2% potuisset, Hal. (5) acceperit, Hal.
(s quem, incerta Hai. (6) QUEMADMODUM Dos, Hal.
Tono ¡I —54.
186 DIGESTO.—LIBEO XXIV: TÍTULO III
to matrimonio solvi mulier-i dos debet, nec cogitur —Disuelto el matrimonio, se ie debe pagar la dote at
maritus aiii earn ab initio stipuianti promittere, is. mujer, y no está obligado ei marido & prometer-
nisi'hoc ei nihii nocet; nam si incommodum aii- la. a. otro que desde un principio la estipula, sino
quod maritus suspectum habet, non debere eum si esto en nada le perjudica; porque si el marido
cogi alii, quam uxori promittere, dicendum est; tiene la sospecha de alguna. incomodidad, se ha de
haec, si sui iuris mulier est. decir, que el no debe ser obligado a prometer ¿¡ otro
que a su mujer; y esto, si is. mujer es dueña de si.
& 1.-—Quodsi in patris potestate est, et dos ab eo % 1.—Pero sl esta bajo la potestad de su padre.
profecta sit, ipsius et ñliae dos est. Denique pater y de ei hubiese prevenido la dote, la dote es de ei
non aliter, quam ex voluntate ñliae petere dotem mismo y de su hija. Por consiguiente, el padre no
nec per se, nec per procuratorem potest; sic ergo puede pedir la dote ni por si, ni por medio de pro-
et promittendum Sabinus ait; ei ergo promitten- curador, de otro modo que por voiuntad de su hija;
dnm erit, cui uterque iusserit. Ceterum si pater do este modo, pues, dice Sabino que también se ha
solus iussit, dotis actio iiliac uon erit ademta, de prometer; luego se habra de prometer ¿ aquel a
quandoque sui iuris filia fnerit facta. Item si vo- quien ambos hubieren mandado. Pero si solo ei pa-
luntate soiius filiae promittatur, remanebit dotis dre lo mando, no se ie habrá. quitado a la hija ia ac-
actio integra patri. Sed utrum ut et agat solus, au ción de dote, cuando quiera que la hija se hubiere
et ut adiuncta quoque filiae persona experiri pos- hecho dueña de si. Asimismo, si se prometiera por
sit? Et puto nec eam actionem amissam, quam voluntad de la hija sola, quedara integra a su pa-
adiuncta filiae persona potest habere; quodsi sni dre la accion de dote. Pero ¿acaso para que tam-
iuris fuerit facta. filla, nocebit ei ista stipulatio. bién la ejercite solo, (1 para que pueda intentarla
teniendo también adjunta la persona de la hija? Y
opino, que tampoco perdio esta acción“, que puede
tener con la persona conjunta de su hija; pero sila
hija se hubiere hecho de derecho propio, le perju-
dicará. esta estipulación.
g 2.—Voluntatem autem filiae, quum pater agit ä 2.—Mas, cuando el padre ejercita la accion de
de dote, utrum sic accipimus, ut consentiat, an dote, ¿entenderemos que hay la voluntad dela hija
vero ne contradicat filia? Et est ab Imperatore en el caso de que ella consieuta, 6 si no se o nsiera
Antonino rescriptum, filiam, nisi evidenter con- la hija? Y se conteste en rescripto por el mpera-
tradicat, videri consentire patri. Et Iulianus libro dor Antonino, que se considera que la hija presta su
quadragesimo octavo (1) Digestorum scripsit, qua- consentimiento ai padre, si evidentemente no le
si ex voluntate tiliae videri experiri patrem, si eontradijera. Y escribió Jnliano en el libro cuadra-
furiosam filiam liabeat; nam ubi non potest per gésimo octavo del Digesto, que se considera quo ei
dementiam contradicere, consentire quis eam me- padre ejercita la acción como por voluntad de la
rito credet. Sed si absens tilia sit, dicendum erit, ija, si tuviera. una hija loca; porque cuando no pue-
non ex voluntate eius id factum, cavendumque, de contradecir por su demencia, con razón creerá.
ratam rem Bliam habituram, a patre, ubi enim cualquiera que consiente. Pero si la hija estuviera
sapit, scire eam exigimus, ut videatur non eon- ansente,se habrá. de decir que no se hizo esto con su
tradicere. voluntad, y que por el padre se ha de dar canción
de que la hija ratificar-a la cosa; porque cuando es-
ta cuerda, exigimos que ella tenga noticia, para
que se considere que no contradice.
8. PAULUS libro VII. ad Sabinum—Non soium 3. PAULO; Comentarios á Sabino, libro VII.—
autom in exigenda, sed etiam in solvenda. dote, Mas no solo para exigirla, sino también para. pa-
quae communis est patris et ñliae, utriusque vo- gar la dote, que es común del padre de la hija,
luntas exquiritur; nec alter alterius deteriorem se requiere la voluntad de ambos; y e uno no pue-
conditionem facere potest. Sed si pecunia ad pa.- de hacer peor lo condición del otro. Pero si ¿ po-
trem pervenit, quam filia accepit, actio de dote der del padre fué el dinero que la. hija recibió, se
utrisque (2) tolletur. les quitará. a ambos la acción de dote.
4. Ponronrus libro X V. ad Sabino/rm—Si pater 4. POMPONIO; Comentarios ¿ Sabino, libro XV.
sine consensu filiae dotem a viro exegisset, et —Si el padre hubiese exigido del marido la dote
eandem alii viro elus filiae nomine dedisset, et sin ei consentimiento de su hija, y en nombre de su
mortuo patre lilia cum priore viro ageret, doli hija. la hubiese dado a otro marido, y muerto el pa-
mali exceptione repellitur. dre ejercitase su hija la acción contra su primer
marido, es repelida con la excepción de dolo malo.
5. ULPIANUS libro XXX. (3) ad Sabinum.-—- De 5. ULPIANO; Comentarios a' Sabino, libro XXX.
divisione anni eius, quo divortium factum est, —Respecto a la división del año en que ,se hizo el
quaeritur, ex die (4) matrimonii, an ex die traditi divorcio, se pregunta si el marido computará para
marito fundi maritus sibi computet tempus; et uti-' si ei tiempo desde el dia del matrimonio, o desde el
que in fructibus a vlro retinendis neque dies dotis dia en que al marido se le entregó el fundo; y a la
constitutae, neque nuptiarum observabitur, sed verdad, respecto & los frutos, que han de retenerse
quo primum dotale praedium constitutum est, id por el marido, no se atenderá. ni al dia en que se
est tradita possessione (5). constituyó la dote, ni al de las nupcias, sino al pri-
mer momento en que ei predio se constituyó dotai,
a saber, habiéndose entregado su posesion.
(1) decimo septimo, Hat.
(2) utriusque,!lal. Vaig. (4) contracti, inserta. Hai.
(3) XXXV., Hai. (5) tradita. est possessio (ea lugar de id est—poss.), Vulg-
DIGESTO.-—LIBRO XXIV: TÍTULO III 187
6. PAULUS libro VII. ad Sabinum—Si ante nu- 6. PAULO; Comentarios á Sabino, libra VH.—
ptias fundus traditus est, ex die nuptiarum ad Si el fundo fue entregado antes de las nupcias, se
eundem sequentis anni computandns annus est. ha computar el año desde el dia delas nupcias has-
Idem in ceteris annis servatur, donec divortium ta el mismo dia. del año siguiente. Lo mismo se ob-
iiat; nam si ante nuptias traditus sit, et fructus serva reepecto a los demás años, hasta que se haga
inde percepti, hi restituendi snnt quandoque di- el divorcio; porque si hubiera sido entregado antes
vortio facto, quasi dotis facti. de las nupcias, y desde entonces se percibieron los
frutos, deben estos ser restituidos cuando quiera
que se haya verificado el divorcio, cual si se hu-
bieran hecho de la dote.
?'. ULPIANUS libro XXXI. (1) ad Sabinum.— ?. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro XXXI.
Fructns eos esse constat, qui deducta impensa su- —Consta que son frutos los que quedareu después
pererunt. Quod Scaevola et ad mariti, et ad mulie- de deduci os los gastos. Lo que reñere Scevola así
ris impensas refert; nam si mulier pridie vindemias s los gastos del marido, como a los de la mujer;
doti dedit, mox sublatis a marito vindemiis diver- pero si la mujer dió en dote el dia antes de la re-
tit, non putat ei undecim duntaxat mensium fru- coleccion, e inmediatamente después de hecha la
ctus restitui; sed et impensas, quae, antequam recolección por el marido se divorcio, no cree que
portiones fructuum fiant, deducendae sunt. Igitur se le restituyan solamente los frutos de once meses;
si et maritus aliquid impendit in eundem annum, sino también los gastos,'que se han de deducir antes
utriusque impensae concurrent; ita et si impensa- que se hagan las porciones de los frutos. Asi, pues,
rum a muliere factarum ratio habeatur, qunm si también el marido gastó algo en el mismo año,
plurimis annis in matrimonio fuit, necesse est, concurrirán los gastos de uno y de otro; de este
primi anni computari temporis (2), quod sit ante modo, si se tuviera cuenta delos gastos hechos por
datum praedium. la mujer, habiendo estado muchos años en el ma-
trimºnio, es necesario también que se computen
con los del primer año Ios del tiempo que haya an-
tes de haberse dado el predio.
& 1.—[8.] (3) Papinianus autem libro undecimo g» 1.—[8.] Pero dice Papinlano en el libro un-
Quaestionum divortio facto fructus dividi ait, non decimo de las Cuestiones, que hecho el divorcio se
ex die lccationis, sed habita ratione praecedentis dividen ios frutos, no desde el dia del arrendamien-
temporis, quo mulier in matrimonio fuit; neque to, sinº tenida cuenta del tiempo precedente en que
enim si vindemiae tempore fundus in dotem datus la mujer estuvo en el matrimonio; porque si el fun-
sit, eumque vir ex kalendis Novembribus primis do hubiera sido dado en dote al tiempo de la reco—
fruendum locaverit, mensis Ianuarii suprema die leccion, y el marido lo hubiere dado en arriendo
facto divortio retinere virum et vindemiae fru- para disfrutarlo desde las primeras Calendas de
ctus, et eius anni, quo divortium factum est, quar- Noviembre, verificado el divorcio en el ultimo dia
tam partem mercedis aequum est; alioquin si coa- del mes de Enero, no es justo que el marido reten-
ctis vindemiis altera die divortium intercedat, a los frutos dela recolección, y la cuarta parte
fructus íntegros retinebit. Itaque si fme mensis el arrendamiento del año en que se hizo el divor-
Ianuarii divortium fiat, et quatuor mensibus ma- cio; de otra suerte, si recogidas ias cosechas sobre-
trimonium steterit, vindemiae fructus, et quarta viniera al siguiente dia el divorcio, retendra inte-
portio mercedis instantis anni confundi debebunt, gros los frutos. Y asi, si el divorcio se hiciera al
ut ex ea pecunia tertia portio viro relinquatur. iin del mes de Enero, y el matrimonio hubiere sub-
sistido cuatro meses, deberan juntarse los frutos de
la recoleccion'y la cuarta parte del arrendamiento
del año corriente, de modo que de este dlnero se
le deje al marido la tercera parte-
& 2.-E contrario quoque idem observandum est, 5 2.—Y también se ha de observar io mismo en
nam (4) si mulier percepta vindemia statim fun- el caso contrario, porque si la mujer, al punto de
dum viro in dotem dederit, et vir ex kaiendis Mar- recogida la cosecha., hubiere dado en dote el fundo
tiis eundem locaverit, et kaiendis Aprilibus primis a su marido, y su marido lo hubiere dado en arren-
divortium fuerit secutum, non solum partem duo- damiento desde las Calendas de Marzo, y en las pri-
decimam mercedis, sed pro modo temporis omnium meras de Abril hubiere sobrevenido el divorcio, re—
mensium, quo dotale praedium fuit, ex mercede, tendra no solamente la duodécima. parte del arren-
quae debebitur (ö), portionem retinebit. damiento, slno una. porción del arrendamiento que
se deberá, á. proporción del tiempo de todos los me-
ses, en que el predio fue dotal.
5 3.-—-Item si messes eius anni, quo divortium 5 3.—Asimismo, si por ley del arrendamiento co-
factum est, colonum ex forma locationis sequan- rrespondieran al colono las mieses del aiio en que
tur, ante vindemiam soluto matrimonio nihilomi- se hizo el divorcio, disuelto el matrimonio antes de
nus pecunia messium in computationem cum spe la recolección, se computará, no obstante, el im-
futurae vindemiae veniet. porte de las mieses con la esperanza de la _fntura
recolección.
& 4.-—Apparet igitur ex his, illos fructus, quos & 4.—Resulta, pues, de esto, que los frutos que
mulier percepit, antequam nuberet, non debere in percibió la mujer antes que se casara, no deben ir
contributionem venire. a contribución.
(1) xxxv.,Hai.
(2) tem us, la Vulg.
(s) Sa .: editiones vulgares; véase Glück. T. XXVII. (4) nam se considera añadida anti uase “stan.
5. 1276. p. zas—329. (5) debebatur, Hal. Vuig. M º º,"
188 DIGESTO.—L1'BRO xxxv: TÍTULO m
g E).—Ob donationes, item ob res amotas ex his g 5.—Pueden hacerse compensaciones por causa
fructibus, qui post divortium percepti sunt, com- de las donaciones, y asimismo por razón las cosas
pensationes Heri possunt. amovidas, eon los frutos que se percibieron des
pués del divorcio.
5 li.—Quod in anno dicitur, potest. dici et in sex 5 6 — Lo que se dice respecto del aiio, puede de-
menslbus, si his in anno fructus capientur, ut est cirse también de los seis meses, si dos veces al año
in locis irriguis. se percibieran frutos, como sucede en los terrenos
de regadío.
& 7.——Et in pinribus annis idem dici potest, ut :; 7.—Y lo mismo puede decirse respecto a mu-
in silva caedua. chos años, como en cuanto a un bosque tallar.
¿¿ 8.—Item si locatio agri talis sit, ut super au- & El.—igualmente, si fuera tal el arrendamiento
nuam mercedem quinquennio quoque aliquid am— de un campo, que sobre la renta annal se agase
plias praestaretur; in eo enim, quod amplius est, ademas también alguna cosa cada quinquemo; por-
tempus ad quinquennium computamus. que en cuanto a esto, ue se paga además, compu-
tamos el tiem o con re ación al quinquenio.
5 9.—Non solum autem de fundo, sed etiam de & 9-—Pero o mismo diremos no solo respecto a
pecore idem dicemus, ut lana ovium foetusque pe- un fundo, sino también en cuanto al ganado, de
corum praestaretur. Quare enim, si maritus prope suerte que se restituiria la lana de las ovejas y los
partum oves doti acceperit, item proximas tonsu- fetos de los ganados. Pues si el marido hubiere re-
rae, post partum et tonsas oves protinus divortio cibido en dote ovejas que estaban para parir, y
facto nihil reddat? nam et ln'e fructus toto tempo- también próximas al esquileo, ¿por que no devolve-
re, quo curantur, non quo percipiuntur, rationem ra nada, habiéndose hecho el divorcio inmediata.-
accipere debemus. mente despues de haber parido y de haber sido es-
quiladas las ovejas? Porque también en este caso
debemos tener cuenta de los frutos en todo el tiem-
po en que se cuida de ellos, no en que se perciben.
5 10.—In servo quoque anni ratio habetur, si in & 10.—Tambien respecto a uu esciavo se tiene la
annum forte operae eius locatae sunt, ut praeteri— cuenta del año, si acaso se dieron en arrendamien-
ti temporis ad maritum, post divortium autem ad to por un año sus servicios, a lin de que pertenez-
mulierem operae pertineant. can al-marido los servicios del tiempo pasado, pero
a la mujer los de después del divorcio.
5 11.—De pensionibus quoque praediorum ur- 5 11. - Lo mismo es también en cuanto a las pen—
banorum idem est, quod in fructibus rusticorum. siones de los predios urbanos, que en cuanto a los
frutos de los rústicos.
& 12.--Si fundum viro uxor in dotem dederit, % 12.—Si la mujer hubiere dado en dote un fun—
isque inde arbores declderit, si hae fructus intel- do a su marido, y este hubiere cortado de ei los ar-
liguntur, pro portione anni debent restitui. Puto boles, si estos se consideran frutos, deben ser res-
autem, si arbores caeduae fuerunt vel cremiales, tituidos conforme a la porción del año. Pero creo
dici oportet, in fructu cedere; si minus, quasi de- que si los arboles fueron de corta 6 para quemar,
teriorem fundum fecerit maritus, tenebitur. Sed debe decirse que se comprenden entre los frutos; y
et si vi tempestatis ceciderunt (1), dici oportet, si no fueron de tal ciase, el marido quedara obii-
pretium earum restituendum mulieri, nec in fru- gado, como si hubiere deteriorado el fundo. Pero
ctum cedere, non magis, quam si thesaurus fuerit también si se cayeron por la fuerza del viento, se
inventus; in fructum enim non computabitur, sed ha de decir que se debe restituir su precio a la mu-
pars eius dimidia restituetur, quasi in alieno in- jer, y que no se comprende en los frutos, ne de
venti. otra suerte que si se hubiere hallado un tesoro;
porque no se computará. en los frutos, sino que se
restituire su mitad, como respecto de] lialiado en
terreno e'eno.
& 13.-—Si vir in fundo mulieris dotali lapidiciuas 5 13.— iel marido hubiere hallado canteras de
marmoreas invenerit, et fundum fructuosiorem mármol en un fundo dotal de su mujer, y hubiere
fecerit, marmor, quod caesum, neque exportatum, hecho más productivo el fundo, el marmoi que se
est mariti, et impensa non est ei praestanda, quia cortó, y quo no se exportó,es del marido, y nose le
nec in fructu est marmor, nisi tale sit, ut lapis han de abonar á. este los gastos, porque tampo-
ibi renascatur, quales sunt in Gallia, sunt et in co el marmoi se comprende en los frutos, si no fue-
Asia. ra tal que alli renaciera la piedra, como las que
ha en ia Galia y' en Asia-
& 14.—Sed si cretifodinae, argentifodinae, vel 14.-Pero si fueran minas de greda, de plata,
auri, vel cuius alterius materiae sint, vel arenae, o de oro, 6 de otra cualquier materia, ó de arena,
utique in fructu habebuntur. ciertamente que se comprenderán en los frutos.
& 15.—Interdum marito de fructibus a muliere & 15.—Algunas veces se ie da por la mujer cau-
cavetur, et nihil retinet, si fructibus stantibus fun- ción al marido respecto a los frutos, y no retiene
dum mulier recipiet. Interdum retinebit tantum (2) nada, si la mujer recobrare ei fundo estando pen-
maritus, et nihil restituet, id est, si non plus erit, dientes ios frutos. Otras veces los retendra sola-
quam profortione eum retinere oportet; interdum mente el marido, y no restituire. nada, este es, si
vero et re det, si plus percepit, quam eum rctinere no hubiere mas que lo que con arreglo a su parte
oportet. Eadem conditio erit etiam, si cum socero, debe retener ei; pero & veces también restituire, si
vel cum herede alterutrius de dote agatur. percibió más de lo que el debe retener. La misma
condiciön habrá también, si se ejereitara la acción
de dote contra el suegro, ó contra ei heredero de
(1) Tum según lo. escritura. original,- ceciderint, antigua, uno u otro.
corrección del códice FL, Br.
(2) totum, Hal. Vul-g.
DIGESTO.—LIBRO XXIV: TÍTULO III 189
% IS.—Impeiidi (1) antem fructunm percipien- g IS.—Pero dice Pomponio, que se gasta para la
dornm causa (2) Pomponius ait, quod in arando se- percepción de los frutos lo que se gastó en orar y
rendoque agro impensum est, quodque in tutelam sembrar un campo, y lo que en el cuidado de edi-
aedificiorum acgrumve servum curandum, scilicet ficios () eu curar a un esclavo enfermo, por supues-
si ex aedilicio vel servo fructus aliqui percipie- to, si del edificio o del esclavo se percibían algunos
bantur. Sed hae impensae non petentur, qunm frutos. Pero no se pedirán estos gastos, cuando el
maritus fructum totnm anni retinet, quia (3) ex marido retiene todos ios frutos del año, porque con
fructibus prius impensis satisfaciendum est. Plane los frutos se han de satisfacer primeramente los
si novam villarn necessario exstruxit, vel veterem gastos. Mas si por ¡necesidad construyó una nue-
totam sine culpa sua collapsum restituerit, erit va. casa de campo, s hubiere reediñcado una anti-
eius impensae petitio, simili modo et si pastina (4) gua, toda derruida sin su culpa, habrá. la petición
instituit; hac enim impensae aut in res necessa- de estos gastos, y del mismo modo también si hizo
rias, ant utiles cedunt, pariuntque marito actionem. cava de terrenos; porque estos gastos recaen en
cosas () necesarias, 0 útiles, y le producen acción
al marido.
8. [9.] PAULUS libro VII. ad Sabinum. (5)— Si & [9.1 PAULO; ComentariosáSabinoJibro VII.
fundus in dotem datus sit, in quo lapis caeditur, —Si se hubiera dado en dote un fundo, en el cual
lapidicinarum commodum ad maritum pertinere, se corta piedra, consta que la utilidad de las can-
constat, quia palam sit, eo animo dedisse mulie- teras pertenece al marido, como quiera que sea
rem fundum, ut iste fructus ad maritum pertineat, evidente que la mujer dio el fondo con la iutenclón
nisi si contrariam voluntatem in dote danda de- de que este fruto ie pertenezca al marido, salvo si
claraverit mulier. la mujer hubiere manifestado una volnntad con-
traria ai dar la dote.
5 1.—Quod in sementem erogatur, si non re- & 1.-—Lo que se gasto. para la siembra, si las mie—
sponderint messes, ex. vindemia deducetur, quia ses no respondieren, se deducira de la vendimia,
totius anni unus fructus est. porque son unos los frutos de todo el año.
9. [10.] Postremus libro XIV. (6) ad Sabinum. 9. [10.] Porum-uo; ComentariosáSabina, libro
-—-—Si mora per mulierem fuit, quominus dotem re- XIV.—Si por la mujer hubo mora en no recibir la
ciperet, dolum malum duntaxat in ea re, non dote, en este caso el marido debe responder sola-
etiam culpam maritus praestare debet, ne facto mente del dolo malo, no también de la culpa, para
mulieris in perpetuum agrum eius colere cogam-Ir; que por hecho de la mujer no sea obligado :; culti-
fructus tamen, qui pervenissent ad virum, red- var perpetuamente el campo de ella; sin embar o,
duntur. se restituyen los frutos que hubiesen ido ¿ po er
del marido.
10. [ii.] IDEM libro XV. (7) mi Sabinum.——Si ab 10. [11.] EL MISMO; Comentarios d Sabino, li-
hostibus capta filia, quae nupta erat, et dotem a bro XV.—Si cogida por los enemigos la bija, que
patre profectam habebat, lbi decesserit (8), puto estaba casada, y que tenia dote proveniente de su
dicendnm, perinde observanda omnia, ae si nupta padre, hubiere fallecido en el cautiverio, opino que
decessisset, ut, etiamsi in potestate non fuerit pa- se ha de decir, que se ha de observar todo lo mis-
tris, dos ab eo profecta reverti ad eum debeat. mo que si hubiese fallecido casada, de modo que,
aún cuando no hubiere estado en la potestad de su
padre, deba reverter ¡¡ el la dote proveniente del
mismo.
% 1.—Sí vir uxorem suam occiderit, dotis actio- 5 1.--Si el marido hubiere matado d su mujer,
nem heredibus uxoris dandam esse Proculus ait; dice Próculo que se ha de dar la accion de dote ¡¡
et recte, non enim aequum est, virum ob facinus los herederos de la mujer; y con razón, porque no
sunm dotem sperare lucrifacere. Idemque et e es justo que or su propio delito es ere el marido
contrario statuendum est. lucrarse con a dote. Y lo mismo se lia de determi-
nar también en ei caso contrario.
11. [12.] IDEM libro XVI. ad Sabinum. (9) — Si 11. [12.] EL MISMO; Comentarios ¿ ¡Sabina, Zi-
alienam rem sciens mulier in dotem dederit, red- bro X VI.—Si a sabiendas hubiere dado la mujer
denda ei est, quasi suam dedisset; et fructus en dote una cosa ajena, se le ha de devolver, como
quoque (10) pro portione anni, quo divortium fa- si hubiese dado una suya; y á. proporción también
ctum est. los frutos del año en que se hizo el divorcio.
12. [13.] ULPIANUS libro XXXVI. (11) ad Sabi— 12. [13.] ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
num.—Maritum in id, quod facere potest, conde- XXX VI.—Es evidente, que el marido es condenado
mnari, exploratum est; sed hoc heredi(12)non csse en lo que puede hacer; pero que esto no se le ba de
praestandum, conceder al heredero,
13. [14.] PAULUS libra VII. ad Sabinum.—qnia 18. [14.] PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro
(1) impendia, la Vulg. (7) Dr.; considera. la x añadida. por antiguos copiam, fp.-
; causa, se considera añadida por antiguos capiuos. ro no Tam-.; XVII., Hai.
(5 Tour.; qua, si codice Fl. (B) Tam-.' ibidedecesserit el códice FL, Br.
(4) piscinam, otros en Hal. ((s) lll. alí Q. ManäHaiMw "
(5) Tour. según la escritura. original; Paul.—Sab., omite- 10) 11 ne, se censi aa ' apor antiguos capi ap.
las Jeg-"m antigua corrección el códice FI. , Br. (II) ääv" Hal.
(6 XV., Hal. (12) extraneo, inserta Hal.
190 DIGESTO.—LIBBO xxiv: 'ri'runo. rn
tale beneiicium personale est, et cum persona ex- VII.—porque tal beneficio es personal, y se extin-
tinguitur. gue con la persona.
14. [15.] ULPIANUS libro XXXVI. (1) ad Sabi- 14. [15.] ULriimo; Comentarios á Sabino, lib-ro
num.——Alia causa est defensoris, quem placet suf- XXX VI.—Otra es la causa del defensor, respecto
ficienter videri defendisse, si tantum uxori prae- del que se determina que se considera que lo de-
stet, quantum consequeretur, sl ipsum maritum fendió bien, si entregase ¿ la mujer tanto cuanto
convenisset. conseguiría, si hubiese demandado almismo marido.
& 1.-—Eleganter quaerit Pomponius libro quinto- % 1.—Juiciosamente reg-unta Pomponio en el
decimo ex Sabino, si paciscatur maritus, ne in id, libro decimo quiuto de abino, ¿si el marido pacta-
quod facere possit, condemnetur, sed in solidum, se que no sea condenado en lo que pueda hacer,
an hoc pactum servandum sit? Et negat servari sino por la totalidad, se habra de observar este pac-
oportere. Quod quidem et mihi videtur verum, to? Y dice que no debe observarse. Lo que cierta-
namque contra bonos mores id pactum esse, me- mente también a mi me parece verdad, porque es
lius est dicere, quippe quam contra receptam re- mejor decir que este pacto es contra las buenas cos-
verentiam, quae maritis exhibenda. est, id esse tumbres, puesto que aparece que es contra la admi-
apparet. tida reverencia, que se ha de g'uadar a los maridos.
15. [16.1 PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Rei 15. 16.1 PAULO; Comentarios á. Sabino, libra
iudicatae tempus spectatur, quatenus maritus fa- VII.— mira al tiempo de haber sido juzgada la
cere potest. cosa, para cuanto puede hacer el marido.
& 1.—Heredi mariti, licet in solidum condemne- «5 1.—Al heredero de] marido, aunque sea con-
tur, compensationes tamen. quae ad pecuniariam deuado por la totalidad, le aprovecharán, sin em-
causam respiciunt, proderunt, ut hoc minus sit bargo, las compensaciones, que se refieren a cau-
obligatus, veluti ob res donatas, et amotas, et sa pecuniaria, para que a esto menos este obliga-
impensas; morum vero coercitionem non habet. do, por ejemplo, por razón de cosas donadas, y
amovidas, y por los gastos; pero no tiene el dere-
cho de castigo de las costumbres.
& 2.—Socero quoque, cum quo nurus de dote g 2.—Tambien al sue ro, contra quien ejercita
agit, idem honor habetur, (ut) in id damnetur, la nuera la acción de ote, sele tiene la misma
quod facere potest, consideración, para que sea. condenado en lo que
puede hacer,
16. [17.] Postremus libro X VI. (2) ad Sabinum. 16. [17.] Pourouro; Comentarios ¿ Sabino, Ii-
—quia parentis locum socer obtinet. bro X VI.—porque el suegro tiene la calidad de as-
cendicnte.
17. [18.] PAULUS libro VII. ad Sabinum.-Ex 17. [18.] PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro
diverso si socer ex prOmissione a marito convenia- VII.—Al contrario, si por una promesa fuera el
tur, solet uaeri, an idem ei honor habendus sit. suegro demandado por el marido, se suele pregun-
Neratius li ris Membranarum et Proculus scribunt, tar, si se le haya de tener la misma consideración,
hoc iustum esse. Escriben Neracio, en los libros de los Pergaminos,
y Proculo, que esto es justo.
& 1.—Item si mulier ex promissione convenia- g LHAsimismo, si la mujer fuera demandada
tur, magis placuit, defendendam eam per exce- or su promesa, pareció mejor que se haya de de-
ptionem. Idem et Proculus ait; sicutl, quum socia ender con la excepcion. Lo mismo dice también
fuit, dabit-in' ei exceptio, quamvis iure civili sit Proculo; asi como, cuando fue socia, se le dara la
obligata. exce ción, aunque está obligada. por derecho civil.
5 2.-—Si in iudicio dotis iudex ignorantia iuris ä ¿).—Si inducido a error por ignorancia del de-
lapsus condemnaverit marltum in solidum, Nera- recho, hubiere el juez condenado al marido por la
tius, Sabinus, doli exceptione eum uti oportere, totalidad en el julcio sobre la dote, dicen Neraelo
aiunt, eaque tutum fore. y Sabino, que debe utilizar el la excepción de do-
io, y que con ella estara amparado.
18. [19.] POMPONIUS libra XVI. (3) ad Sabinum. 18. [19.] POMPONIO; Comentarios á Sabino, li-
--Etiam lilios mulieris, qui patri heredes extite- bro X VI.—Dice Labeon, que tambien los hijos de
runt, in id, quod facere possunt, condemnandos la mujer, que quedaron herederos del padre. han
Labeo ait. de ser condenados en lo que pueden hacer.
1.—Licet in dotalibus rebus non solum dolum, & 1.—-Aunque respecto a los bienes dotales pres-
se et culpam maritus praestet, quum tamen quae— te el marido no Solamente el dolo, sino también la
rltur iu iudicio de dote, an facere possit, olus culpa, sin embargo, cuando en eljuicio sobre la
duntaxat comprehenditur, quia in rerum ipsius dote se investiga si puede hacer, se comprende so-
administratioue non erat ab eo culpa exigenda; lamente el dolo, porque en la administración de
quamquam eum duntaxat dolum ei nocere putem, sus propios bienes no se había de exigir de el la
si facere non possit, quem propter uxorem adhi- culpa; aunque yo opinaria, que, si no pudiera ha-
buit, ne ei solidum solveret, non propter quemlibet cer, ie perjudicaria solamente ei dolo que respecto
alium. Oñlius autem alebat, si dolo mariti res do- a su mujer mostró para no pagarle la totalidad, no
talis interiisset, et alioquin solvendo non esset, respecto a otro cualquiera. Pero decia Olilio, que
quamvis nihil dolo fecisset, quominus solvendo si por dolo del marido hubiesen perecido los bienes
esset, perinde tamen eum damnandum eius rel dotales, y por otra parte no fuese solvente, auu-
dotalis nomine, in qua dolum fecisset, atque si que uada hubiese hecho con dolo para no ser sol-
doli eius factum esset, quominus facere possit. vente, ha de ser condenado por razón de estos bie—
Ceterum si circa interitum rei dotalis dolus malus nes dotales, en que hubiese obrado con dolo, lo mis-
et culpa. mariti absit, actiones solas, quas eo nomi— mo que si por dolo suyo se hubiese hecho de modo
ne quasi maritus habet, praestandas mulie-ri, vel- que no pueda hacer. Pero si en la pérdida. de los
uti furti, vel damni iniuriae. bienes dotales no hubiera dolo malo ui culpa del
marido, se hau de ceder á. la mujer las solas accio-
nes que per tal motivo tiene como marido, por
ejemplo, la de hurto, o la de daño con injuria.
19. [20.] ULPIANUS libro XXX VI. (1) ad Sabi— 19. 20.] ULPIA'NO; Comentarios a' Sabino, li-
num.— Si mulier diverterit, et iudicio de dote con- bro X X VI.—Si la mujer se hubiere divorciado,
testato reversa fuerit in matrimonium, redinte- y desPues de contestada. la acción de dote hubiere
grato matrimonio exspirat iudicium, et omnia in vuelto al matrimonio, reintegrado el matrimonio,
statu pristino manent. espira el juicio, y todo queda en su primitivo estado.
20. [21.1 PAULUS libro VII. ad Sabinum.— 20. [21.] PAULO; Comentarios d Sabino, libro
Quamvis mulier non in hoc accipiat constante ma- VII.— Aunque la mujer no reciba. durante ¿ ma-
trimonio dotem, ut aes alienum solvat, aut prae- trimonio la dote con este objeto, para que pague
dia idonea emat, sed ut liberis ex alio viro egen- una deuda, o para que compre predios convenien-
tibus, aut fratribus, aut parentibus consuleret, vel tes, sino para que atendiese á hijos necesitados, de
ut eos ex hostibus redimeret, quia iusta et honesta otro marido, 6 a sus hermanos, 6 :: sus padres, o
causa est, non videtur male accipere; et ideo re- para que los rescatase de ios enemigos, no se con-
cte ei solvitur, idque et in filiafamilias observatur. sidera que in recibe mal, porqne es Justa y honesta
la causa; y por esto se le paga bien, y se observa
lo mismo aun respecto a la. hija de familia.
21. [22. ULPIANUS libro III. Disputatio- 21. [22.] ULPIANO; Disputas, libro III.—Pero
num. (2) — ed et si ideo maritus ex dote expen- también si ei marido gustó de la dote para rescatar
dit, ut a latronibus redimeret necessarias mulieri de los ladrones á. personas emparentadas con la mu-
personas, vel ut mulier vinculis vindicet de neces- jer, ó para que la mujer saque de la cárcel a alguno
sariis suis aliquem, reputatur ei id, quod expen- de sus parientes, se le pone en cuenta lo que se gas-
sum est; sive pars dotis sit, pro ea parte, sive tota tó; y si fuera parte de la dote, se extingue la ac-
dos sit, actio dotis evanescit. Et multo magis idem ción de dote respecto de aquella parte, y en tota-
dicendum est, si socer agat de dote, debere ratio- lidad, si fnera toda la dote. Y con mucha mas ra-
nem haberi eius, quod in ipsum impensum est, zón se ha de decir lo mismo, si el suegro ejercitara
sive ipse maritus hoc fecit, sive filiae, ut faciat, la acción de dote, que se debe tener euentu de 10
dedit. Sed etsi non pater experiretur, sed post que se gastó en el mismo, ya si esto lo hizo elmismo
mortem eius filia 'sola de dote ageret, idem erit marldo, ya si le dio A la hija para que lo hlciera.
dicendum; quum enim doli exceptio insit de dote Pero aunque el padre no ejercitase la acción, sino
actioni, ut in ceteris honae fidei iudiciis, potest que despues de su muerte la intentase por la dote
dici, ut et Celso videtur, inesse hunc sumtum su hijo. sola, se habrá de decir lo mismo; porque
actioni de dote, maxime si ex voluntate filiae fa- siendo inherente a in acción de dote la excepcion
ctus sit. de dolo como en los demas juicios de buena fe,
puede decii-se, según también le parece &. Celso, que
este gesto va unido a la acción de dote, mayor-
mente si hnbierafsido hecho porvoluntad dela hija.
22. [23.] IDEM libro XXXIII. ad Edicto/m,.— 22. [23. EL meno; Comentarios al Edicto, li—
Si, quum dotem daret pater vel extraneus pro mu- bro XXXI I.—Sl al dar el padre a un extraño la
liere, in unum casum pepigit, vel in divortium, dote porla. mujer, pacto para un solo caso, ó para
vel in mortem, dicendum est, in eum casum, in el de divorcio, o para el de la muerte, se ha de de-
quem non pepigit, esse mulieri actionem. cir, quela mujer tiene la accion en aquel caso para
el que no la pacto.
% 1.—Si post solutum matrimonium filiafamilias 5 l.—Si despues de disuelto el matrimonio la hi-
citra patris voluntatem exactam communem do- ja de familia consumiese la dote, que les era común,
tem consumat, patri et viva ea, et mortua actio cobrado sin la. voluntad del padre, asi viva como
superest, ut dos lpsi solvatur. Quod ita verum est, fallecida ella le queda al padre acción para que a
.. ferditurae solvatur (3); ceterum si nou perdi- ei se le pague la dote. Lo que es verdad de este [110-
turae, et ex iustis causis soluta sit, non supererit do, si se le pagara. :i la que la hable de perder; pe-
actio, sed mortuo patre nec etiam heredes agent, ro si se le pagara- e. la que no la habla. de perder y
nec mulier. hubiera sido pagada por justas causas, no que a-
re acción, sino que muerto el padre, no reclamarán
ni aún sus here eros, ni la mujer.
% 2.—-Si mulier soluto matrimonio egentem reum & 2.—Si disuelto el matrimonio la mujer recibie—
(l) XXIV., Hol. s) Tour. según La, escritura. original- Quod — solvatur
(a) XXXIV. ad edictum, Hai. omite!“ sagen corrección el códice FL, Br.] ,
192 manera…—LIBRO xxxv: 'rt'rULo ¡u
dotis per novationem decepta. accipiat, nihilominus ra, habiendo sido engañado por medio de novación,
actio dotis ei manebit. un deudor insolvente de la dote, le quedará, sin
embargo, a ella la. acción de dote.
ä 3.—Si pater filia absente de dote egerit, etsi g 3.— Si ausente la hija. hubiere ejercitado el pa-
omissa sit de rato satisdatio, filiae denegari debet dre la acción de dote, aunque se haya omitido la
actio, sive patri heres extiterit, sive in legato tan- caución de ratificación, debe denegarse la acción
tum acceperit, quantum dotis (1) satis esset. Et a la hija, ya si hubiere uedado heredera del pa-
ita. Iulianus pluribus locis scribit, compensandum dre, ya si hubiere recibido por legado tanto cuanto
ei in dotem, quod a patre datur; lucroque eius fuese suficiente para. la dote. Y asi escribe Juliano
cedit, si tantum ab eo consecuta. slt, quantum ei en muchos parajes, que se le ha de compensar á.
dotis nomine debeatur a marito, qui patri solvit. ella para la dote lo que se de por el padre; y que
cede en lucro suyo, si de él hubiera conseguido
tanto cuanto por razón de dote se ie debiera por el
marido, que pago al padre.
¿¿ ti.—Si patri propter condemnationem Romae, 5 ¿i.—Sí en virtud de condena no le fuera licito
ubi dos petatur, esse non liceat, filiae satis dotis al padre estar en Roma.. donde se reclame la dote,
ñeri oportet, ita tamen, ut caveat, ratam rem pa- debe satisfacérsele á. la hija en cuanto a la dote,
trem habiturum. pero de modo que de caución de que el padre rati—
ñcará. lo hecho.
5 5.—Eo autem tempore consentire filiam patri 5 5.—Mas la hija debe prestar su consentimien-
o ortet, quo lis contestatur. Secundum haec, si to al padre al tiempo en que es contestada. la de-
tl ia dicat se patri consentire, et ante litis conte- manda. Según esto, si la hija dijera que presta su
stationem mutaverit voluntatem, vel etiam eman- consentimiento a su padre,'y hubiere cambiado de
cipato. sit, frustra pater aget. voluntad antes de la contestación de la demanda,
o si también hubiera sido emancipada, inútilmen-
te ejercitará el padre la acción.
% €).—Nec non illud quoque probamus, quod % (i.—Y también aprobamos lo que aprueba La-
Labeo probat, nonnunquam patri denegandam beon, de que a veces se le ha de denegar al padre
actionem, sitam turpis persona. patris sit, ut ve- la acción, si ei padre fuera persona tan torpe que
rendum sit, ne acceptam dotem consumat; ideoque se haya de temer que consuma la dote despues de
officium iudicis interponendam est, quatenus et recibida; y que por esto se ha de interponer el minis—
ñliae, et patri competenter consuletur (2). Sed si terio del juez, para que competentamente se atien-
latitet ñlia, ne tali patri consentire cogatur, puto de al interés tanto de la hija como del padre. Pero
dari quidem patri actionem, sed causa cognita. si la hija se ocultase, para que no se la obligue a
Quid enim, si lilia verecunde per absentiam patri restar su consentimiento a tal padre, creo que se
contradicet (3), eur non dicamus, patri non esse e da ciertamente al padre la acción, pero con co-
dandam actionem? Quodsi is pater sit, cui omni- nocimiento de causa. Porque, si por vergiienza la
modo consentire liliam decet, hoc est vitae proba- hija contradijese con su ausencia. al padre, ¿por
tae, filia levis mulier, vel admodum iuvenis, vel que no diremos que no se le ha de dar la acción ai
nimia circa maritum non merentem, dicendum est, padre? Pero si ei padre fuera tal, que de todos mo—
patri potius acquiescere Praetorem oportere, ds.- dos le convenga a la hija prestarle su consentimien-
reque ei actionem. to, esto es, de conducta probada, y la. hijs. fuese
mujer ligera., 6 muy jóven, ó demasiado afecta á.
marido que no lo mereciera, se ha de decir, que ei
Pretor debe asentlr mas bien a favor del padre, y
darle a. él la acción.
& ”¡'.—Si maritus vel uxor constante matrimonio & 7.-Si durante el matrimonio hubiere comen-
furere coeperint, quid faciendum sit, tractamus; zado a estar loco el marido ó la mujer, examine-
et illud quidem dubio procul observatur, eam per- mos que se haya de hacer; y a la verdad, sin duda
sonam, quae furore detenta est, quia sensum non alguna se observa, que la persona que está. poseida
habet, nuntium mittere non posse; an autem illa de locura., porque no tiene juicio, no puede enviar
repudianda est, considerandum est. Et si quidem mensaje de repudio; pero se ha de considerar si ella
intervallum furor habeat, vel perpetuus quidem puede ser repudiada. Y si verdaderamente tuviera
morbus est, tamen ferendus his, qui circa eam intervalos la locura, o si ciertamente es perpetua
sunt, tunc nullo modo oportet dirimi matrimo- la enfermedad, pero es tolerable para los que es-
nium; sciente ea persona, quae, uum compos tán cerca de ella, en este caso de ningún modo con-
mentis esset, et ita furenti, quema modum dixi- viene que se disuelve. el matrimonio; y si sa.-
mus, nuutium miserit, culpa sua nuptias esse di biendolo la persona que estando sana. de juicio hu-
remtas. Quid enim tam humanum est, quam ut (4) biere enviado mensaje de repudio a la que estaba
fortuitis casibus mulieris maritum, vel uxorem loca, asi como hemos dicho, las nupcias quedan di—
viri participem esse? Sin autem tantus furor est, sueltas por su culpa. Porque ¿qué cosa hay tan hu—
ita ferox, ita. perniciosus, ut sanitatis nulla s es mana como que el marido sea participe en los ca-
supersit, circa ministros terribilis, et forsitan a te— sos fortuitos de ia mujer, ó la mujer en los del ma-
ra persona (5) vel propter saevitiam furoris, vel rido? Pero si la locura es tanta, tau feroz y tan
uia liberos non habet, procreandae sobolis cupi- perniciosa, que no quede esperanza alguna de cu-
ine tenta est (6), licentia erit compati mentis per- racion, y es temible para los sirvientes, y acaso la
sonae furenti nuntium mittere, ut nullius culpa otra persona esta tentada del deseo de procrear des-
videatur esse matrimonium dissolutum, neque in cendencia, () por causa de la sevlcia de lalocura, ¿.
damnum alterutra pars incidet.. porque no tiene hijos, tendrá facultad la que esté
sana de juicio para enviar mensage de repudio á.
la persona loca, de suerte que se considere que el
matrimonio se disolvió sin culpa de ninguna, y ni
una. ni otra parte incurra en daño.
& 8.-Sin autem in saevissimo furore muliere & 8.—Mas si poseída la mujer de frenética locu-
constituta maritus dirimere quidem matrimonium ra, el marido no quiero ciertamente por malicia
calliditate non vult, spernit autem infelicitatem disolver el matrimonio, pero desprecla la. infelici-
uxoris, et non ad eam ñectitur, nullamque ei com- dad de su mujer, y ne se compadece de ella, y es
petentem curem inferre manífestissimus est, sed evidente que no le presta ningún auxilio conve-
abutitur dote (1), tunc licentiam'habeat ve! cura- niente, sino que abusa de la dote, en este caso ten-
tor furiosae, vel cognati adire iudicem competen- gan facultad ó el curador de la. loca, () sus cogna-
tem, qüatenus neeessitas imponatur marito, omnem dos, para presentarse al juez competente, a iin de
talem mulieris sustentationem sufferre, et alimen- que se imponga al marido la necesidad de proveer
ta praestare, et medicinae eius (2l sucurrere, et a todo este sustento de la mujer, de prestarle ali-
nihil praetermittere (3), quae (4) maritum uxori mentos, de atender á las medicinas de la misma, :!
afferre decet secundum dotis quantitatem. Sin de no olvidar nada de lo que es decoroso que el
vero dotem ita dissipaturns ita (5) manifestus marido preste a su mujer conforme a la cuantla de
est, nt non hominem frugi oportet, tunc dotem la dote. Mas si es evidente que ha de disipar la de—
sequestrari, quatenus ex ea mulier competens ha— te, de modo que no conviene a hombre moderado,
beat soiatium una cum sua familia, pactis videli- en este caso se secuestra la dote, ¿ fin de que con
cet dotalibus, quae inter eos ab initio nuptiarum ella tenga la mujer juntamente con su familia los
inita. fuerint:, in suo statu durantibus, et alterius competentes recursos, permaneciendo por supues—
exspectanti us sanitatem aut (6) mortis eventum. to en su propio estado los lpactos dotales, que entre
ellos se hubieren hecho a principio, y esperando
i la curación ó la muerte de uno.
5 ila—Item pater furiosae utiliter intendere, sibi g» €).—Asimismo, el padre de la loca. puede recla-
filiaeve suae reddi dotem, potest; quamvis enim mar útiimente que á el ó a su hija se le devuelva
furiosa nuntium mittere non possit, patrem tamen la dote; porque aunque la loca no pueda enviar
eius posse certum est (7). mensaje de repudio, es sin embargo cierto que
puede enviarlo su padre.
& 10.—Si soluto matrimonio peter furiosus sit, 5 10.—Si disuelto el matrimonio estuviera loco
curator eius voluntate ñliae dotem petere poterit; el padre, su curador podrá pedir la dote con la ve-
aut si curatoris copia non sit, agere filiae permit- luntad de la hija; ó si no hubiere posibilidad de cu-
tendum erit, caverique oportebit de rato (8). rador, sc le habrá de permitir a la. hija que ejercl-
te la acción, y deberá darse canción de ratldcaclón.
% 11.—Item decernendum est, et si ab hostibus & 11. —Ignalmente se ha de determinar, que,
captus sit pater, puellae dandam actionem de dote también si el padre hubiera sido cogido por los ene-
repetenda.. migos, se le ha. de dar acción a la hija para reela-
mar la dote.
€; 12.—Transgrediamur nunc ad hunc articulum, & 12.—Pasemos ahora a este otro punto, para
ut quaeramus, adversus quos competit de dote que preguntamos, ¿contra quienes competela acción
actio? Et adversus ipsum meritum competere, pa- de dote? Y es evidente que compete contra el mis-
iam est, sive ipsi dos data sit, sive aiii ex volunta- mo marido, ya si a el mismo hubiera sido dada la
te mariti, vel subiecto iuri eius, vel non subiecto. dote, ya si a otro por voluntad del marido, este ó
Sed si filiusfamilias sit maritus, et dos socero data. no sujeto a la potestad de el. Pero si el marido fue-
sit, adversus socerum agetur. Plane si ñlio data ra hijo de familia., y la dote hubiera sido dada al
sit, si quidem iussu soceri, adhuc absolute socer suegro, contra el suegro se ejercitará. la acción.
tenebitur. Quodsi lilio data sit non iussu patris, Pero si hubiera sido dada al hijo, si verdaderamen-
Sabinus et Cassius reSponderunt, nihilominus cum te lo fué por mandato del suegro. aún estara obli—
patre agi oportere; videri enim ad eum pervenis- gado el suegro absolutamente. Mas si hubiera sido
se dotem, penes quem est peculium; sufficit autem dada al hijo no por mandato del padre, respondie-
ad id damnandum (9), quod est in peculio, vel si ron Sabino y Cassio, que sin embargo la acclón de-
quid in rem patris versum est. Sin autem socero bia ejercitarse contra el padre; porque se conside-
dotem dederit, cum marita non poterit experiri, ra que la dote fue a poder de aquel en quien está.
nisl patrl heres extiterit. el pecullo; pero basta que haya de ser condenado
hasta lo que hay en el peculio, ¿ hasta lo no se
convirtió en provecho del padre. Pero el la ote se
la. hubiere dado al suegro, no se podrá. ejercitar
contra el marido la acción, sino si hubiere quedado
heredero del padre.
& 13.—-Si mulier in conditione mariti erraverit, 5 13.—Si la mujer hubiere errado en cuanto a la.
putaveritque esse liberum, quum servus esset, condición de su marido, y hubiere creido que era
concedi oportet quasi privilegium in bonis viri libre, siendo esclavo, debe concedersele ¿¿ la mujer
(lä Hal. Vaig…- dotem, el códice Fl. (5; Br. considero imputet-ra. cupa/iua,- pero no Tarn-.
(2 medicina ei, Hal. (6 Br.; et, Tam-.
(S Según conjetura, Br.; praetermitte, la. esca-itura. origi- (7) Algunos omiten esta 5. 9.
nal; praetermitti, Taur. según corrección del códice Fl. (8) Tom-. según la, escritura ori imi; Si sol. —— roto, omita—
(d.) Tua-r. según la es:? tura. original; quorum, antigua. co- las según corrección el códice FL, ?.
rrección del códice FL, Br. ., (9) cum damnari (an lugar de demandan), Hal.
Tono II— 25
194 mcas-r .—1.mao xxiv: riroco m
mulieri, videlicet ut, si sint et alii creditores, haec un casi privilegio en los bienes del marido, a saber
praeferatur circa de peculio actionem, et si forte para que si hubiera. también otros acreedor-es, sea
domino aliquid debeat servus , non praeferatur ella preferida. en cuanto a, la acción de peculio, :;
mulier, nisi in his tantum rebus, quae vel in si acaso un esclavo debiera. alguna cosa a su señor,
dote (1) datae sunt, vel ex dote comparatae, qua- no sea preferida ia mujer, sino solamente en aque-
si et hae dotales sint. llas cosas que fueron dadas en dote, ó se compraron
con la dote, como si también estas fueran dotales.
28. [24.] PAULUS libro XXXVI. ad Edictum (2). 28. [24.1 PAULO; Comentarios al Edicto, libro
—Et si quid in eam dotem impensum est, nec a XXX VI.—Y si alga se gastó para la dote, y no fue-
muliere reddetur, per doli mali exceptionem ser- re restituido por la mujer, se retendra por la ex-
vabitur. cepción de dolo malo.
24. [25.] ULPIANUS libro XXXIII. ad Edi- 24. 25.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, li-
ctum (3).--Si constante matrimonio propter ino- bro X XIII.—Si durante el matrimonio quisiera
piam mariti mulier agere volet, unde exactionem ia mujer ejercitar la. acción por causa de la pobrc-
dotis initium accipere ponamus? Et constat, exin- za del marido, ¿dónde fijar-emos que toma principio
de dotis exactionem competere. ex quo evidentis- la exacción de la dote? Y consta que compete la.
sime apparuerit, mariti facultates ad dotis exa- exacción de ia dote desdc que evidentlsimamente
ctionem non sufficere. apareciere que no bastan los bienes dei marido pa-
ra ia exacción de la dote.
5 1.—-Si exheredato marito mulier agat (4), ma- 5 1.-Si babiendo sldo desheredado el marido la
gis est, ut ex díe editan patris hereditatis incipiat mujer ejercita-m lu action, es mil-: cierto que vn-
.xi. dotis exactio. inier-za para rllu. la exacción de la dote desde el
dia en q no fué adida la herencia del padre.
5 ?.--—Qu0tie.—: mulieri satisdandum «si. de u_vlu ; ;).—Siempre que se ne de dar fianza á- la u…jur
tione dotis posm certum tempus, si maritus satis- so bre pago de la dote despues de cierto tiempo, si
dare non possit, tunc deducto commodo (5) tem- ei marido no pudiera dar la fianza, deducido el be-
poris, condemnatio residui repraesentatur; sed si, neñcio del tiempo, se pag-a anticipadamente la con-
quum maritus satisdare posset, nollet, in solidum dena del resto; pero si pndieudo dar el marido la
eum condemnandum Mela ait, non habita ratione fianza, no quisiera, dice Mela que ha de ser el con-
commodi temporis. Iudicis igitur ofñcio convenit, denado por el todo, sin haberse tenido cnenta del
ut aut satisdatione interposita absolvat maritum, beneficio del tiempo. Asi, pues, compete al minis-
aut- habita ratione compensationis (6) eum con— terio del juez, ó abSolvcr al marido habiéndose in-
demnet, quod quidem liodie magis usurpatur; nec terpuesto la fianza. o condenar-lo tenida cuenta de
ferenda est mulier, si dicat, niagis se velle dilatio- la compensaciön, que es ciertamente lo que |in-
nem pati, quam in repraesentatione deductionem. mas se practica; y no ha de ser atendida la mujer,
si dijera, que ella prodere tolerar ia dilación mas
bieu queia deducción en el pago anticipado.
& ii.-Sive autem mariti, sive uxoris periculo % il.—Mas ye. si in dote estuvo a riesgo del mari-
dos fuit, nihilominus legitimo tempore debet sol- do, ya si ai de la mujer, esto no obstante, debe pa-
_v—ere maritus. garia el marido en el termino legal.
g Al.—Si vir voluntate mulieris servos dotales & 4.—Pero si con voluntad de la mujer hubiere
manumiserit, si quidem donare ei mulier voluit, manumitido el marido los esciavos dotales, si ver-
nec de libertatis causa impositis ei praestandis daderamente quiso la mujer hacerle donación, no
tenebitur; quodsi negotium inter eos (7) gestum estará obligado a prestarle & eila io qne les impuso
est, utique tenebitur, ut ofücio iudicis caveat, rea por causa de la libertad; mas si entre ellos hubo
stituturum se mulieri quidquid ad eum ex bonis una gestión de negocio, estará ciertamente obliga-
liberti, vel ex obligatione pervenisset (8). do, de suerte que por ministerio dei juez de can-
ción de que habra de restituir á la. mujer cualquie—
ra cosa que & poder de 6] hubiese ido delos bienes
del liberto. ó en virtud de obligación.
% 5.—-Si maritus saevus in servos dotales fuit, & E).—Si el marido fue cruei para los esclavos de
videndum, an de hoc possit conveniri. Et si qui- la dote, se ha de ver, si podrá ser demandado pcr
dem tantum in servos uxoris saevus fuit, constat, esto. Y si verdaderamente fue crnei solo con los
eum teneri hoc nomine, si vero et in suos est na.- esclavos de in mujer, consta que se obliga por esta
tnra. talis, adhuc dicendum est, immoderatam eius eausa, pero si también con los suyos es de tal na-
saevitiam hoc indicio colit-condam; quamvis enim turaleza, aún se ha de decir que ha de ser repri-
diligentiam uxor eam demum ab eo exigat, quam. mida en este juicio su inmoderatis sevicia; porque
rebus suis exhibet (9), nec plus possit, attamen aunque la mujer exija de cl solamente aquella di-
saevitia. quae in propriis culpanda est, in alienis ligencia que pone en sus propias cosas, ); uo pue-
coercenda est, hoc est in dotaiibus (10). da. exigirle luas, sin embargo, la sevicia, que cs
culpable sobre ios esclavos propios, ha de ser casti-
gada resecto a los ajenos, esto es, a los dotales.
5 (i.—Si uxor viri rem commodaverit, eaque & 6.— i la mujer hubiere dado en comodato una
perierit, videndum, an compensationem hoc uomi- cosa del marido, y esta hubiere perecido, se ha de
ne pati possit. Et puto, si quidem prohibuit eam ver, si por tal motivo'pueda admitir compensación.
maritus commodare, statim deductionem fieri, si Y opino, que si verdaderamente le prohibiti el ma-
vero non prohibuit enm commodare, arbitrio iudi- rido que la diese en comodato, se haec desde luego
cis modicum tempns ei indulgeri cautionem prae- la deducción, pero que si ne le prohibió darla en
benti. eomodato, se le concede a arbitrio del juez. un mo-
derado termino para que de caución.
ij 7.—Si bona mulieris pro parte sint publicata, g 7.-—Si se hubieren eonfiseado parte de ios bie-
superest mulier-i reliquae partis dotis exactio; plus nes de la mujer, le queda e la mujer la exacción de
puto, et si post litem contestatam publicata. sit pro le otra. parte de la dote; creo más, que si después
parte dos, sufficiet arbitrium iudicis ad partis con- de contestada la. demanda hubiera sido confiscada
demnationem faciendam. Quodsi tota dos publica- parte de la dote, bastard el arbitrio del juez para
ta sit, exsplrabit iudicium. hacer la condenación respecto de la otra parte. Pe-
ro sl hubiera sido confiscada toda. la dote, se extin-
guira la acciön.
25. [26.] PAULUS libro XXX VI. a:? Edi- 25.J26. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
ctum (I).—Si filiofamilias dos data sit iniussu pa- XXX I.—- i al hijo de familia le hubiera sido da-
tris, de peculio quidem agetur, sed sive propter da la. dote sin mandato del padre, se ejercitara
impensas a filiofamilias factas (2), sive propter res ciertamente la acción de peculio, mas ya por los
donatas a filio, vel amotas ab uxore res peculiares, gastos hechos por el hijo de familia, ya or las co-
hoc ipso, quod habet actionem pater ex persona sas donadas por el hijo, ó por las cosas el eeulio
lilii, maius peculium fit, et sic totum est praestan- amovidas por la mujer, por lo mismo que e padre
dum mulieri, quod est in peculio, quia (3) adhuc tiene acción por la persona dei hijo, se haec mayor
sit, quod uxori debeatur. el peculio; y de este modo, se ha de entregar e la
mujer todo lo que hay en el peculio, si aún exista.
lo que se deba. a la mujer.
g 1.—Maritum in reddenda dote de dolo malo et & 1.-—Conviene que para la restitución de la do-
culpa cavere oportet; quodsi dolo malo fecerit, te el marido de caución de dolo malo y de culpa;
quominus restituere possit, damnandum eum, pero si con dolo malo hubiere hecho de modo que
quanti mulier in litem iuraverit, quia invitis nobis no pueda restituil-la, ha de ser condenado en tanto
res nostras alius retinere non debeat. cuanto ia mujer hubiere jurado para ei litigio, por-
que contra nuestra voluntad no debe retener otro
nuestras cosas.
5 2.—Si post divortium res dotales deteriores 5 2. —Si deepues del divorcio hubieran sido dete-
factae sint, et vir in reddenda dote moram fecerit, riorados los bienes dotales, y el marido hubiera. si—
omnimodo detrimentum ipse praestabit. do moroso al devoiver la. dote, responderá. el del
quebranto en todos los casos.
& 3.—Si qui dotalium servorum in fuga erunt, % 3.—-Si algunos esclavos dotales anduvieron fu-
cavere debebit maritus, se eos viri boni arbitratu gitivos, deberá dar caución el marido de que los
persecuturum et restituturum. perseguirá y los restituire a arbitrio de buen varón.
% 4.—Si vir in quinquennium (4) locaverit fun- % 4.—Si el marido hubiere dado en arrendamien-
dum, et post primum forte annum divortium in- to un fundo por un quinquenio, y acaso despues
tervenerit, Sabinus ait, non alias fundum mulieri del primer año sobreviniere el divorcio, dice Sabi-
reddi oportere, quam si caverit, si quid praeter no, que no debe devolverse el fundo a la mujer de
unius anni locationem maritus damnatus sit, id otro modo, que si hubiere dado caución de que si el
a (5) se praestitum iri; sed et mulieri cavendum, marido fuese condenado & alguna cosa ademas del
quidquid praeter primurn annum ex locatione vir arrendamiento de nn año, esto sera abonado por
consecutus fnerit, se ei restituturum. ella; pero también a la mujer se le ha de dar cau-
ción de que si el marido hubiere percibido alguna
cosa ademas de la primera anualidad del arrenda-
miento, ei se la habra de restituir.
26. [27.] IDEM libro XXXVII. (6) ad Edictum. 26. 1422)! . MISMO; Comentarios al Edicto, li-
—Semel mora facta si servum dotalem postea offe- bro X . I.—Si una vez causada la mora, la mu-
rente marito mulier accipere noluerit, et ita is de- jer no hubiere querido recibir después el esclavo
cesserit, non debebit pretium eius maritus, vel dotai, ofreeiendoselo su marido, y asl las cosas
heres eius, ne damnum sentiat, quod postea offe- aquel hubiere fallecido, el marldo, 6 su heredero.
rente eo mulier accipere noluit. no deberá su precio, ni sufrirá quebranto, porque
al ofrecerselodespuesel nolo quisoreciblrla mujer.
27.;28.1Gams libro XI. ad Edictum provin- 27. [28. Gayo; Comentarios al Edicto promin-
ciale ( ).—bi post (livörtium mortua muliere beres cial, libro I.—Si después del divorcio, habiendo
eius cum viro parenteve eius agat, eadem Viden- fallecido la mujer, su heredero ejercitara la acción
tur-de restituenda dote intervenire, quae ipsa mu- centra ei mai-ide () contra el padre de este, se con-
liere agente observari solent. sidera que reSpecto a la restitución de la dote se
aplican las mismas reglas que suelen observarse
cuando la misma mujer ejercita la acción.
__
28. [29.1 ULPIANUS libro I. Institutionum.-- 28. [29.] ULPIANO; Instituta, libro I.—-—Se con-
Facere posse maritus etlam id videtur, quod a mu- sidera quo ei marido puede pagar también lo que
liere consequi potest, scilicet si iam ei aliquid ab- puede conseguir de la. mujer, 6. saber, si ya a el le
sit, quod pro muliere aliquid expendit, vel manda- faltara aig'o porque gastó alguna cosa por su mu-
to eius praestitit; ceterum si nondum ei abest, Jer, o ia pagó por su mandato; pero si aun no le
utputa sub conditione est obligatus, nondum vide- falta, como si se obligó bajo condición, no se con-
tur facere posse. sidera todavia que puede pagar.
29. [SO.] IDEM libro III. (1) Disputationum.—- 29. [80.] EL meno; Disputas,libro III.—Siem-
Quoties pater dotem dat, et stipulatur, ita. demum pre que el padre dá. ia dote, y estipula, transfiere
in suam personam de dote actionem transfert, si & su persona la. acciön de dote, solamente si esti u-
ex _continentl stipuletur; ceterum si interposito lase inmediatamente; pero si quisiera estipular a-
tempore stipulari velit, non nisi consentlente lilia biemlo mediado tiempo, no podrá sino consintien-
poterit, quamvis in potestate sit, quia deteriorem dolo la hija, aunque este bajo su potestad. porque-
conditionem in dote filiae facere non potest, nisi no puede hacer peor para la hija su condición en
consentiat. Plane si ante nuptias dotem dederit, la dote, si ella no lo consintiera. Pero si hubiere
poterit ex intervallo, ante nuptias tamen, et citra. dado la dote antes de las nupcias, podrá. estipular
voluntatem quoque filiae stipulari. despues de algún intervalo, pero antes de las nup-
cias, y también sin la voluntad de la hija.
5 1.—Si quis pro muliere dotem dederit, conve- % 1.—Si alguno hubiere dado dote per la mujer,
neritque, ut quoquo modo dii-emto matrimonio ipsi y hubiere convenido que disuelto de cualquier mo-
solveretur, postea. maritus uxori dotem solverit, do el matrimonio le fuese pagada & el mismo, y
rectissime dicetur, exactionemnihilominus ei, qui despues el marido hubiere pagado la dote a la mu-
dedit, contra maritum competere. jer, con muchisima razön;se dirá., que,,no obstante,
le compete al que ia dió el derecho de exigiria dei
marido.
30. [Bl.] IULLANUS libro X VI. Digestorum.—— 30. [BL] JULIANO; Digesta, libro X VI.—No se
Nupta non impeditur, quominus cum priore mari- prohibe quo is. mujer casada ejercite la acción de
to de dote experiatur. dote contra su anterior marldo. '
% 1.—Quoties culpa viri accidit, ne dos a socero, & 1.—Siempre qne por culpa del marido ac0nte-
aut a quolibet alio, qui mulieris nomine promise- ce que no se exija ia dote al suegro, () á otro cual-
rat, exigeretur, si aut in matrimonio lilia deces- quiera, que ia habla prometido a nombre de la mu-
serit, aut materfamilias facta eum, qui dotem rc- jer, si la hija falleciere duraute el matrimonio, ¿,
promiserat, heredem instituerit, satis constat, nihil hecha madre de familia hubiere iustituido herede-
amplius virum praestare debere, quam ut eos obli- ro a aquel que habia prometido la. dote, es bastan-
gatione liberet. te sabido que el marido no debe estar obiigado a
nada más que a librarlos de la obligación.
81. [32.1 IDEM libro XVIII. (2) Digestomm.-— 31. [32.] EL MISMO; Digesto, libro X VIII.—Si
Si marito publico iudicio damnato pars aliqua. bo- condenado el marido en juicio pubiice fuera con-
norum eius publicetur, fiscus creditoribus eius ñscada alguna arte de sus bienes, ei fisco tiene
satisfacere necesse habet, inter quos uxor quo- necesidad de satisfacer a los acreedores de aquel.
que est. _ entre los cuaies se haila también la mujer.
& 1.—Si pater, quum ducenta filiae suae nomi- g 1.—Si habiendo prometido el padre doscientos
ne dotis gratia promisisset, pactus fnerit, ne a.m- en nombre de su hija por razón de dote, hubiere
plius quam centum a se peterentur, et soluto ma- pactado, que no se le pidiesen mas de ciento. y di-
trimonio egerit, centum, de quibus convenit, ne sneito el matrimonio ejercitare ia acción, no se en-
peterentur, nec intelii untur dotis esse. Quodsi tiende que son de la dote los ciento respecto de los
mortuo patre cum here 6 eius maritus agere coe- que se convino que ne se pidiesen. Pero si, muerto
perit, ista quoque peeunia in dote erit. ei padre, el marido hubiere comenzado ¿ ejercitar
contra su heredero la. acción, estará. también en ia
dote esta cantidad.
% 2.—Si voluntate filiae procurator a patre da- g 2.—Si ei procurador nombrado por el padre
tus Iitem de dote eontestatus fuerit, et re secun- con la voluntad de ia hijs. hubiere eontestado ia. de-
dum eum iudicata pater decesserit, iudicati actio- manda sobre la dote, y el padre hubiere fallecido
nem tiliae potius, quam heredibus patris dari habiendo sido fallado a su favor el juicio, conven-
oportebit. dra que se de la acción de cosa juzgada mas bien
a la hija que a los herederos del padre-.
5 ii.—Quum patri dos data esset, et ei filius ex 5 Bo.—Cuando ia dote hubiese sido dada al padre,
aliqua parte heres sub conditione institutus fue- y el hijo hubiere sido instituido su heredero de al—
rit, et pendente conditione coheredes eius dotem guna parte, bajo condición, y pendiente la condi-
pro sua portione mulieri solverint, hoc minus filius ción sus coherederos ie hubieren pagado a la mu-
ex dote praestare debebit, quoniam nullam actio- jer ia dote con arreg'io a su porción, el hijo deberá.
nem eius pecuniae recuperandae gratia adversus pagar esto menos por razón de la dote, porque no
coheredes habet. tiene contra. los coherederos acción alguna. para re-
cu erar este diuero.
ïst.—Si fundum dotaiem recepisset mulier non 4.—Si ia. mujer hubiese recibido ei fundo dotal
ha ita ratione fructuum pro portione anni, quo no habiéndose tenido cuenta. de ios frutas porla.
32. [33.] IDEM libro II . ad Urse'i-um Fero— 32. [33.] EL MISMO; Comentarios á Urse 0 Fe-
cem (I).—Si prior marítus osteriori dotis nomine rom, libro II.—Si el primer marido, como eudor
tauquam debitor mulieris otem promiserit, non de la mujer a titulo de dote, hubiere prometido la
plus, quam id, quod facere possit, dotis futu- dote al segundo, no habrá de ser de la dote más
rum esse. que lo que pueda pagar. '
38. [34.] AFRICANUS libro VH. (2) Quaestio- 33. [34.] AFRICANO; Cuestiones, liba-o VII.——
num.—Quae dotis nomine certam pecuniam pro- Una mujer que había prometido a. titulo de dote
miserat, quosdam adhibuerat, qui stipularentur, cierta cantidad, había presentado a unos para que
partem dotis distracto matrimonio sibi solvi, ea estipulasen, que disuelto el matrimonio se les pa.-
nulla data dote Obierat eodem marito suo herede gase á ellos parte de la dote, y no habiendo entre-
relicto, is damnosam hereditatem eius adierat; ni- gado dote alguna habla ella fallecido habiendo de-
hilominus stipulatoribus tenebitur, quoniam ade- Jado por heredero suyo á. su mismo marido, y este
undo hereditatem debitricis intelligeretur secum habla adido su herencia onerosa; esto no obstante,
pensasse (3), nec ad rem pertinere, quod solvendo estará. obligado a favor de los estipuladores, por-
non esset hereditas, quando ceteris etiam credito- que se entenderla que al adir la herencia de la deu-
ribus teneatur. dora hizo compensación consigo mismo, y no im-
porta a] caso que la herencia no fuese solvente,
como quiera que también esté obligado a favor de
los demas acreedores.
34. [35.] IDEM libro VIII. (4) Quaestionum.— 34. [35.] EL MISMO; Cuestiones, libro VIII.—
Titia divortium a Seio fecit-, lianc Titius in sua Tícia se divorció de Soyo-, Ticio dice que ella esta
potestate esse dicit, et dotem sibi reddi postulat; bajo-su potestad, y pide que a el se le devuelva la
ipsa se matremfamilias dicit, et de dote & ere vult; dote; ella alega que es madre de familia, y quiere
quaesitum est, quae partes iudicis sint? espondi, ejercitar la accion de dote' se preguntó, ¿cuales
patri, nisi probet, ñliam non solum in sua potesta- sean los deberes del juez? liespondi, que al padre
te esse, sed etiam consentire sibi, denegandam sele debia denevar la acción, si no probata, no so.
actionem, sicuti denegaretur, etiamsi constaret, lamento que la iiija estaba bajo su potestad, sino
eam in potestate esse. también que le prestaba su consentimiento, como
se le denegarla, aunque constase que ella estaba
bajo su potestad .
35. [36.1 MARCIANUS (5) libro X. Institutio— 35. [86.1 Mancuso-, Instituto, libro ¡(.—La li-
num.—Liberta, quae voluntate patroni discessit, berta que se divorció del patrono con la voluntad
de dote cum eo agere potest, quam ei dedit. de el, puede ejercitar contra. éste acción por la do-
te que le dió.
86. [37.] PAULUS libro II. de adulteriz's.—Si 36. [87.] PAULO; De los adult-críos, libro II.—
maritus minus facere potest, et dos publicata sit, Sl el marido puede pagar menos, y hubiera sido
in id, quod facere potest, fisco maritus condemnan- conñscada la dote, el marido ha de ser condenado
dus est, ne in perniciem mariti mulier punita sit. &. favor del fisco en lo que puede satisfacer, a En
de que la mujer no haya sido castigada para ruina
del marido.
37. [38.1 ULPIANUS libro II. Responsorum.— 37. [SS.] ULPIANO; Re. fiestas, libro II.—Se
Dotem voluntate filiae videri patrem recepisse, considera que el padre reci id in dote con la vo-
quum causas contradicendi ei filio non haberet, luntad de la hlja, cuando la hija no tuviese causas
maxime quum ab eo postea. ampliore summa do- para contradecirle, mayormente cuando después
tata sit. ' haya sido dotada por ei con mayor suma.
38. [SO.] Mandamus (6) libro singula:-'i He- 38. BB.] MAnenLo; Respuestas, libro único.—
sponsorum.— Lucius Titius, quum esset filiusfami- Lucio ' icio, siendo hijo de familia tomó por muger
lias, voluntate patris uxorem Maeviam duxit, et :; Mevia con la voluntad de su padre, y su pa re
dotem pater accepit-, Maevio Tit-io repudium mi- recibió la dote; Mevia envió ¡¡ Ticio el repudio; des-
sit; postea pater repudiati absente fillo sponsalia pues el padre del repudiado, estando ausente su
cum eadem (7) nomine tilii sul fecit; Maevia dein- hijo, contrajo esponsales con la misma en nombre
de repudium sponsalibus misit, atque ita alii nu- de su hijo; Mevia envió luego el repudio de los es-
(1) ex Mlnutlo (en lugar de ed Urseium Ferocem), Hai. (5) Papinianus, Hal.
(a) iv., Hal. (e) Tomares-an corrección del códice Pl.,- llarclmus, la
(a) se congénita-sae, Hal. escritura ori “nal, Br.
(4) vn., al. (1) Hal. uig.; cum ea de, el códice Fl.
198 DIGEITO.-—LIBRO XXIV: TÍTULO Ill
psit, quaero, si Maevia agat (1) cum Lucio Titio ponsales, y asi se caso con otro; pregunto, si Me-
quondam marito et a tre herede relicto de dote, vla ejercitara la acción de dote contra Lucio Ticio,
et probetur culpa. mu ieris matrimonium dissolu- que fue su marido, y que habia sido dejado herede-
tum, an possit maritus propter culpam mulieris ro por su padre, y se probara que el matrimonio se
dotem retinere? Marcellus respondit, etiamsi ut disolvió por culpa dela mujer, ¿podria acaso el ma-
heres institutus a patre Titius conveniretur, ta- rido retener la. dote por la culpa de la mujer? Mar-
men, si s onsaiibus non consensisset, culpam mu- celo respondió, que aunque 'Iicio fuese demanda-
lieris mu ctandam esse. do como heredero instituido por su padre, esto no
obstante, si no hubiese consentido en los esponso-
ies, habla de ser castigada la culpa de ia mujer.
39. [40.] PAPINIANUS libro XI. (2) Quaestio- 39. [40.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XI.—
num.—Vito atque uxore mores invicem accusan- Hahiendose acusado mutuamente el marido y la.
tibus causam repudii dedisse utrumque pronun— mujer por sus costumbres, se falló que ambos die-
tiatum est; id ita accipi debet, ut ea lege, quam ron causa para el repudio; esto debe entenderse de
ambo contemserunt, neuter vindicetur, paria. enim modo, que ninguno de los dos sea vindicado por la
delicta mutua pensatione dissolvuntur. ley que ambos despreciar-on, porque los delitos
iguales se extinguen por la. mútua compensación.
40. [41.] IDEM libro XXVIII. (3) Quaestionum. 40. [41.] EL MISMO; Cuestiones, libro XX VIII.—
—Post dotem datam et nuptias contractas stipula- Dospues de dada la dote y de contraidas las nupcias,
tus est pater (4) fiiiae voluntate, divortio facto do- estipuló el padre con la voluntad de la hija, que
tem dari; si conditio stipulationis impleatur, et verificado ei divorcio se le diese la dote; si se cum-
postea lilia sine iiberis decesserit, non erit impe- plíera la condición de la estipulación, y después la
diendus pater, quominus ex stipulatu agat, viva hija hubiere fallecido sin hijos, no se le habrá, de
autem ñlia si agere vult, exceptione summoven- impedir al padre quc ejercite la acción de lo esti-
dus erit. (5) pulado, pero si quiere ejercitarla viviendo la hija,
habra de ser repeiido con la excepción.
41. [42.] IDEM libro XXXVII. Quaestionum (6). 41. [42.] EL nismo; Cuestiones, libro XXXVII.
—Si pater ignorans, liliam divertisse, dotem ex —Si ignorando el padre que la hija se habla divor-
causa. promissionis numeravit, non per indebiti clado, pagó la dote por causa de promesa suya, se
condictionem, sed de dote actione pecunia petetur. reclamara su importe no por la. condicción de lo no
debido, sino por la acción de dote.
42. [43] IDEM libro IV. (7) Responsomm.——In 42. [43.1 EL msuo; Respuestas, libro IV.——
insulam patre deportata, qui dotem pro lilia dedit, Deportado a una isla el padre, que dió la dote por
actio dotis ad filiam pertinet. Post divortium quo- la hija, la acción de dotetpertenece a la hija. Con-
que patre damnato, qui idem (8) consentiente filia denado también des más el divorcio el padre, que
non petierat, aeque dotis actio mulieris est. por si mismo no la abia pedido con el consenti—
miento de la. hija, es igualmente de la mujer la ac-
ción de dote.
5 1.—Fr'uctus ex praediis, quae in dotem data % 1.—Se determinó que no se pueden pedir los
videbantur, bona fide perceptas, et mulieris one- frutos de los predios, que se consideraban dados
ribus ante causam liberalem absumtos, quamvis en dote, percibidos de buena fe y consumidos en
servam (9) fuisse postea constiterit, peti non pos- cargas de la mujer antes de lacausa sobre su con-
se placmt. Sumtus vero necessarios et utiles ln dición de libre, aunque después constare que fue
praedia, quae dotalia videbantur, factos, compen- esclava. Pero los gastos necesarios y útiles hechos
satis fructibus perceptis ad ünem superflui servari en los 'predios que se consideraban dotales, con-
convenit. viene que se retengan, compensados los frutos per-
cibidos hasta. el limite de lo sobrante.
% 2.—Usuras numeratae dotis ex stipulatu pater, ä 2.—Si el padre pidiera en virtud de lo estipu-
in matrimonio defimcta filia., si petat, gener, qui lado, habiendo muerto la hija en el matrimonio,
residuae dotis premissae foenus stipulatus est, ita los intereses de la dote pagada, el yerno, que esti-
demum ad [inem vice mutua debitae quantitatis puló intereses de la restante dote prometida, se
compensatiouem opponere iuste videtur, si pro- considera que con justicia opone la compensación
prlis sumtibus uxorem suam exhibuit; alioquin si hasta el limite de la cantidad mutuamente debida,
patris sumtibus exhibita sit, inanis usurarum sti- solamente si a su propia costa mantuvo a su mu-
pulatlo compensatioui non proderit. jer; de otra suerte, si fue mantenida ¿ costa. del pa-
dre, no aprovechara para la compensación una va-
na estipulación de intereses.
% 3.—Ad virum uxore post divortium reversa & 3.—Hablendo vuelto la mujer a su marido des-
(l) Según conjetura nueltra; aget, el códice Fl. truidas las nupcias no esti ulaste malamente cia la voluntad
(m lll. Hal. de la hija)' lo qus parece a (mar La corrección indicada, en la
(:, wir., Hal. nota ante or.—N. de)! Tr.
(4. Ohne-va, Pothe'e'r, que, segi'm probá Ceyce-"o con dos tex- (6) I. responsorum, Hal.
toc de las Bar., aquí te debe añadir sine, cuya. palabra falta., (7) XII., Hal.
d. su juicio, en el códice Fi. Eata no obstante, en la traducción (e) Geh. «gua el códice Ft., quidem; qurdem:(ecto ”,qul
te ha a uida al texto.—N. del Tr. quidem) Tam-.
(5) .aa Bar., según dice Pothier, consignan la fórmula de (S;) diros textos, entre ellos el seguido por Pothier, dicen,
la acepción, que mt esta: At al non post contractas nuptias envezde servam, servum, reflrt'dndoae al rum-tdo, " ao d la
male stipulatus es sine voluntate filiae... (Si después de cou- mujer, lo que daría muy diferente centido d. la ley.—N. del Tr.
manere.—mum xxw: TÍTULO …“ 199.
iudicium acceptum ex stipulatione, quam extra-t« pues del divorcio, el juicio aceptado en virtud de
neus, qui dotem dederit, stipulatus fuerit, non la estipulación, que hubiere estipulado el extraño
dissolvitur, nec officio iudicis absolutio continetur. que hubiere dado la dote, no se disuelve, ui en las
atribuciones dei jucz se comprende la absolución.
43. [44.] SGAEVOLA libro II. Quaestionum (1). 43. [44.] Seit-vom; Questiones, libro II.—Si el
—Si maritus in id, quod facere potest, condemna- marido hubiera, sido condenado en lo que puede
tus sit, et nomina sint ad dotis qnantitatem, neque satisfacer, y hubiere. créditos hasta. la cuantia de
amplius necesse (2) habebit mandare actiones. la. dote, no tendrá. necesidad de más que de ceder
las acciones.
44. [45.] PAULUS libro V. Quaestionum.—Si 44. [45.] PAULO; Cuestiones, libro V.—Si el
socer & genero heres institutns adierit heredita- suegro instituido heredero por su yerno hubiere
tem, quandoque mortuo patre, cum herede eius adido la herencia., Nervo. y Catón respondieron,
filiam de dote acti-irani, Nerva et Cato responde- que una. vez muerto el padre, la hija cjercitarä.
ruut, ut est relatum apud Sextum Pomponium Di- contra su heredero la acción de dote, según se ve
gestorum (3) ab Aristone libro quinto; ibidem en Sexto Pomponio que se dijo por Ariston al libro
Aristoni consensit. Ergo dicerem, et si emancipas- quinto del Digesto; en cuyo lugar asiente a in opi-
set pater ñliam, ipsum quoque conveniri posse. nión de Ariston. En su consecuencia. yo diria, que
aún si el padre hubiese emancipatio la hija, tam-
bién puede el ser demandado.
5 1.——Lucius Titius filiae suae nomine centum g 1.——En nombre de su hija Lucio Ticio prome-
doti promisit Cain Seio, et inter Caium Seium et tió en dote ciento ¿ Cayo Sei-o, “_v se convino entre
Lucium Titium patrem mulieris convenit, ne dos a Cayo Seyo y Lin-io Ticio, padre de la. mujer, qne
viro rivo Lucio Titio, id est patre mulieris (4. ), por el marido no se pidiese la dote mientras rivie-
peteretur; postea, culpa mariti divortio facto-solu- se Lucio Ticio, esto es, el padre de in mujer: des-
tum est matrimonium, et 'pater mulieris dec eus pués, verificado el divorcio por culpa del marido,
alios heredes instituit ñlia exheredem; quaero, an se disolvió el matrimonio, y muriendo cI padre de
ab heredibus soceri maritus exigere dotem potest, la mujer iustitnyö herederos a otros, habiendo
quum eum mulieri redditurus est? Respondi: quum deshcrcdado a la hija; pregunto, ¿puede el ma-
filia aliis a patre heredibus institutis actionem de rido exigir de los herederos del suegro la dote,
dote sua recuperanda habere coeperit, necesse ha- hnbiéndoia. de restltnir ;t ia mujer? Respondi: co-
bebit maritus aut exactam dotem, aut actiones ei me quiere que la hija, habiendo sido instituidoe
praesta-re; nec ullam exceptionem habebunt soceri otros herederos por el padre, haya comenzado ¡i.
heredes adversus eum, quum absurde dicitur, dolo tener acción para recuperar su dote, tendrá nece-
videri eum facere, qui non ipsi, quem convenit, sidad el marido de cederle ó la dote cobrada, ó las
sed alii restitutm'us petit; alioquin et si post mor acciones; y ninguna excepción tendran contra. el
tem patris divertisset nondum exacta dote, exclu- los herederos del suegro, porque absurdamente se
deretur exactione dotis maritus, quod non est ad- dice que se considera quo obra. con dolo el ue pide
mittendum, sed etsi ex parte filia heres patri suo. para restituir no al mismo a quien demon a, sino
extiterit, debebit maritus coheredes eius pro parte ¡1 otro; de otra suerte, también si se hubiese divor-
virili exigere, et mulieri reddere, aut actiones ci ciado despues de la muerte dci padre no habiendo
praestare. sido exigida todavia la dote, seria excluido de ia
exacción de la dote el marido, lo que no se ha de
admitir-; pero aunque la. hiia hubiere quedado en
parte heredera de su padre, deberá el marido exi-
gir a sus coherederos con arreglo :i su porción vi-
ril. y restituil-lo a la mujer, ó cederle á. esta las ac-
CIOIIES.
45. [46.] IDEM. libro VI. Quaestionum.— Caius 45. [46.] Er. MISMO; Cuestiones, libro VI.—Ca-
Seine avus maternus Seiae nepti, quae erat in pa— yo Seyo, abuelo materno de su uicta Seya, que es-
tris potestate, certam pecuniae quantitatem dotis taba bajo la potestad de su padre, dió ai marido
nomine Lucio Titio marito dedit, et instrumento de ella, Lucio Ticio, cierta cantidad de dinero a ti-
dotali huiusmodi pactum et stipulationem coruple tulo de dote, y en el instrumento dota] compren-
xus est, si inter Lucium Titium maritum et Seiani dió un pacto y una estipulación de esta naturalem,
divortium sine culpa mulieris factum esset, dos quo si entre el marido Lucio Ticio y Sei-zi sc hubie-
omnis Seine uxori (5), vel Caio Seio avo materno se hecho divorcio sin culpa. de Ia mujer, todo. la
redderetur restitnereturque. Quaero, quum Seius dote fuese devuelta y restituido. a Seya, la mujer,
avus maternus statim vita defunctus sit, et Seia o_o Cayo Seya, su abuelo materno. Pregunto, he.—
postea sine culpa sua. diverterit vivo patre suo, in lnendo muerto inmediatamente el abuelo materno
cuius potestate est, an, et cui actio ex hoc pacto Sºyo, y habiéndose divorciado después, sin culpa
ex' (6) stipulatione competat, et utrum heredi avi suyo, Seya eu vida. de su padre, bajo cuya, potes-
materni ex stipulatu (7), an nepti? Respondi, in tad estu, ¿eompeterá la acción de este pacto de le.
persona quidem neptis videri inutiliter stipulatio- estipulación, y ii quien, acaso al heredero del abue-
nem esse conceptam, quoniam avus maternus ei lo materno en virtud de lo estipulado, () a in uicta?
stipulatus proponitur; quod quum ita. est, heredi Respondi, que ciertamente en cuanto á. la. persona.
stipulatoris, quandoque diverterit mulier, actio de la. uicta se considerabo. que inútilmente se ha.-
competere videtur. Sed dicendum est, Seine posse bia. formulado la estipulación, porque se propone
dotem solvi, quamvis actio ei directo non compe- que el abuelo materno estipuló para ella.; lo que
tat, ac si sibi, aut illi dari avus stipulatus esset; siendo asl, parece que la. acción compete al here—
sed permittendum est (1) inepti ex hac avita. con- dero del estipulador, cuando quiera que se hubie-
ventione, ne commodo dotis defraudetur, utilem re divorciadola mujer. Pero se ha. de decir, que se
actionem habere (2); favore enim nuptiarum, et le puede pagar ¡& Seya. la. dote, aunque no le com-
maxime propter affectionem personarum ad hoc peta directamente la acción, lo mismo que si ei
decurrendum est. abuelo hubiese estipulado que se le diese ¿ el ¿¡ á.
ella; pero se le ha de permitir á. la nieta, para que
no sea. defraudado. en ei beneficio de la. dote, que
tenga la acción útil derivada de esta convención
del abuelo; porque se ha de recurrir á. esto por fa.-
vor ¿¡ las nupcias, y principalmente por considera.-
ción el afecto de las personas.
46. [47.] lonn libro nono decimo (3) Quaestio- 46. [47.] EL MISMO; Cuestiones, libro décimo
num.—Qui dotem stipulanti uxori promiserat, ei- novem.—Uno que había prometido ia dote &. la
dem testamento uaedam legaverat, ita tamen, mujer que la estipulaba, le habia. leg-ado á. la mis-
ne dotem ab here ibus peteret; ea, quae legata ma ciertas cosas en ei testamento, pero con la. con-
erant, uxor capere non potuerat; respondi, dotis dición de que uo les pidiese la. dote ¿ los herederos;
actionem mulieri adversus heredes non esse de— la mujer no habia podido obtener las cosas ue le
negandum. habian sido leg,-edas; respondi, que ne se le a. de
denegar a la. mujer la acción de dote contra. los
herederos.
47. [48.] SCAEVOLA libro XIX. Quaestionum.— 47. [48.] Scnvom; Cuestiones, Libro XIX.—
Quum mulier viri lenocinio adulterata fuerit, nihil Cuando con la. mujer se hubiere hecho adulterio por
ex dote retinetur; cur enim improbet maritus mo- lenocinio del marido, no se retiene nada. de la do-
res, qnos ipse aut ante corrupit, aut postea pro- te; pues ¿por qué reprobare. el marido costumbres,
bavit? Si tamen ex mente legis sumet quis, ut nec que el mismo () corrompló antes, 6 aprobó después?
accusare possit, qui lenocinlum uxori praebuerit, Pero si alguno sostuvicra. que según el cspiritu de
audiendus est. la ley no puede ni acusarla el que hubiere hecho
de ruñan á. su mujer, ha de ser oido.
48. [494 CALLIS'I'RATUS libro II. Quaestio- 48. PS.] CALls'rnA'ro; Cuestiones, libro II.—
num («D.—Si dotali instrumento ita. stipulatio in- Si en e instrumento dotal se hubiera interpuesto
terposita. sit, ut liberorum nomine dos apud mari- estipulación de este modo, uela dote quede en
tum resideat, uepotum quoque nomine dos reti- poder del marido a nombre e los hijos, también
nebitur. se tetendi-a la. dote a nombre de los nietos.
49. [50.] PAULUS libro VII. ( 5) Responsorum. 49. [50.] PAULO; Respuestas, libro VII.—Me-
—Maevia marito suo inter alias res dotis etiam in- via entregó a su marido, entre atras casas de la do-
strumentum solidorum decem tradidit, quo Otaci- te, tambien una escritura de diez sueldos, por la.
lius eidem Maeviae caveret, daturum se, quum que Otacilio aseguraba &. la. misma Mevia que elle
nuptum ire coepisset, decem millia (6); ex eo in- darla los diez mil cuando hublese comenzado a ca-
strumento maritus nihil exegit, quia nec potuit-, sarse; ei marido no cobró nada. en virtud de esta
quaesitum est, si dos a marito petatur, an compel- escritura.1 porque no pudo; se preguntó, si se le
lendus sit, etiam iliam summam, quae instrumen- exigiera al marido la dote, ¿habrá de ser compeli-
to continetur, retundere? Respondi, potuisse qui- do it restituir también aquella cantidad que se con-
dem eum, cui actiones mandatae sunt, debitorem tiene enla escritura? Respondi, que pudo cierto.-
convenire, sed si sine dolo malo vel culpa exigere men aquel :; quien se cedieron las acciones deman-
pecuniam non potuit, neque dotis nomine eum dar al deudor, pero que si sin dolo malo ó Culpa. uo
conveniri posse, neque mandati iudicio. pudo cobrar el dinero, no podia él ser demandada
ui por razón dela dote, ni per la. acción de mandato.
; 1.—(7) Fundus aestimatus in dotem datus a & 1.-—Un fundo estimado dado en dote fue qui-
creditore antecedente ex causa pig-noris ablatus tado por un acreedor anterior por causa de pren-
est; quaesitum est, an mulier, si aestimationem da; se preguntó, ¿si la mujer repitiera la estima-
dotis repetat, exceptione summoveuda sit—ait ción de la dote, deberá. acaso ser repelida con ex-
enim, se propterea non teneri, quod pater eius cepción—alegando que ella no estaba obligada,
dotem pro se dedit, cui heres non extiterit—? Pau- porque por ella dió la. dote su padre, de quieu no
lus respondit, praedio evicto sine dolo et culpa. viri habia quedado heredera—? Paulo respondió, que
pretium petenti mulieri doli mali exceptionem hecha eviceión del predio sin dolo ui culpa. del ma.-
obesse; consequi enim eam pretium fundi evicti rido, le obstaba á la mujer que reclamaba el prc-
evidens iniquitas est, quum dolus patris ipsi noce- cio la. excepción de dolo malo; porque es evidente
re debeat. injusticia que ella consiga. el precio del fundo en
que se hizo evicción, debiendo perjudicarle á. ella.
( 1) permittendum esse (omitiendo habere,), Hal. misma el dolo de su padre.
(2) Pulg.,- habere, omitela d códice FL
(a) decimo, se considera emm por antiguos capillos.
(4…) VI. stipulntionum, Hal. (6) millia., amitam Hai.
(5) II., Hai (7) Wann los Fragm. Vatis. 5. 94.
Dlens'ro.-—L1nno xxiv: TÍTULO 111 261
50. [51.1 Scnnvons libro II. Responsorum.— 50. [Bl.] Sen.-vom; Respuestas, libro II.—Ha-
Aestimatis rebus in dotem datis pactum interces- biendose dado en dote cosas estimadas, medió pac-
sit, ut, ex quacunque causa dos reddi deberet, to para que por cualquier causa que debiese res-
ipsae res restituerentur habita ratione augmenti tituilse la dote se restituyesen las. mismas cosas,
et deminutionis viri boni arbitratu, (1) quae vero habido cuenta de su aumento y de su disminución
non extarent, ab initio (2) aestimatio earum; quae- ú. arbitrio de hombre bueno, y que de las que no
situm est, quum res quaedam, quas maritus vcn- existiesen, la estimaciön de las mismas hecha al
diderat, extarent, an secundum pactum et haec principio; se preguntó, ¿subsistiendo algunas co-
ad mulierem pertinerent? Respondi, res, quae ex— sas, que el marido habia vendido, acaso pertenece-
tant, si neque volente, neque ratum habente mu- rian también estas a la mujer conforme al pacto?
liere veni-issent, perinde reddendas, atque si nulla Respondi, que las cosas que subsisten, si hubiesen
aestimatio intervenisset. sido vendidas sin quererlo y sin ratiiiearlo la mu-
jer, habian de ser restituidas lo mismo qua si no
hubiese mediado ninguna estimación.
51. [52.] HERMOGENIANUS libro II. Iuris Epito- 51. [52. Hnnnouamnuo; Epitome del Dere-
mai-um (3).— Aestimatae res usu etiam mulieris cho, libro L—Las cosas estlmadas se deterioran ¡¡
periculo mariti deteriores efficiuntur. cargo del marido aún por el uso de la mujer.
52. [58.] Tuvrnonmus libro VII. Disputatio- 52. [58.] Turromno; Disputas, libro VII.—Un
num.-Maritus dotem, quam non accepit, post di- marido pagó por error despues del divorcio la dote
vortium per errorem Solvit; repetet, quia non nu- que no recibió; la re etira, pues [labia dado cau-
meratam caveret (4), exigi enim ab eo non potuit. ción de la. que no ha la sido entregada, porque no
pudo exigírsele.
53. [54.] IDEM libro XII. (5) Disputatianum.-— 58. [54.] EL MISMO; Disputas, libro XII.—Si
Si filiofamilias dos data est, ipse quidem dotis la. dote fue dada. a un hijo de familia, el cierto-
actione tenetur, ater autem eius de peculio; nec mente esta obligado por la acción de dote, y su pa-
interest, in peculio rem vel pecuniam dotalem ha- dre per la de peculio; y no importa que tenga 6
beat, nce ne; sed quatenus facere potest, hic quo- no en el peculio la. cosa. () el dinero de 8. dote; pero
que condemnandus est. Intelligitur autem peculio- tambien este ha de ser condenado en cuanto pue-
tenus facere posse, quod habet rei iudicandae (6) de hacer. Mas se entiende que puede hacer has-
tempore. Atquin, si cum patre agatur, deduce- ta el limite del peculio, que tiene al tiempo de ser
tur (7) ex peculio, quod patri vel subiectis ei per— juzgado el negocio. Pero si se ejercitase la acción
sonis iillus debet; at si cum ipso lilio agatur, alte- contra ei padre, se deducirá. del peculio lo que el
rius debiti non iiet detractio in computatione, hijo debe al padre ó ó. las personas sujetas a este;
quantum facere possit filius. mas si se ejercitara la acción contra elimismolhijo,
no se hara deducción de otro debito para el cóm-
puto de cuanto pueda hacer el hijo.
54. [55.] PAULUS libro singulari de iua-e singu- 54. I55.!] PAULO; De Ios derechos especiales,
lari.—Maritus facere posse creditur nullo deducto libro único.—*Se cree que el marido puede pagar,
aere alieno; item socius, item patronus parens've; sin haberse deducido ninguna otra deuda; y lo mis-
at is, qui ex donatione convenietur, omni aere mo un socio, ¿igualmente el patrono ó un ascen-
alieno deducto facere posse intelligitur. diente; mas el que fuere'demandado en virtud de
una donación, se entiende que puede pagar habien-
dose deducido todas sus deudas.
55. [56. IDEM libro V. ad Plautium.— Quum 55. [56.] ELmsuo; Comentarios ¿ Plancio, li-
mulier de otis repetitione post solutum matrimo- bro V.—Cuando ls. mujer ejercita después de di-
nium agit, cavere debet marito, qui aedium nomi— suelto el matrimonio la acción de repetición de la
ne damni infecti cavit, si velit eam recipere, ut dote, si quisiera recibirla, debe dar caución al ma—
periculum mariti amoveat. rido, que dió canción por razón de daño inminente
de edificios, para librar de responsabilidad almarido.
56. [57.] IDEM libro VI. ad. Plautium.—Si quis 56. [57.] EL MISMO; Comentados ¿ Plaucio,lí-
sic stipuletur a marito: «Si quo casu Titia tibi nu- bro VI.—Si alguien estipuiase del marido en es-
pta esse desierit, dotem dabis?» hae generali com- ta forma: (¿Darás la dote, si en algún caso hubiere
memoratione et ab hostibus capta ea committetur dejado Ticio de estar casada. contigo?» en virtud
stipulatio, vel etiam si deportata fuerit, vel ancil- de esta clausula general se incurrirá. en la estipu-
la effecta (8); hac enim conceptione omnes hi ca- lación también si ella hubiere sido cogida por los
sus continentur. Plane quantum veniat in stipula- enemigos, o aun si hubiere sido deportada, ó he-
tlone, utrum quasi mortua sit, an quasi divortium cha esclava; parque en esta clausula se compren-
fecerit? Humauius quis id competere dixerit, quod den todos estos casos. ¿Pero cuauto se comprende-
propter mortem convenit. rá en la estipulación, acaso como si hubiera muer-
to, ó como si se hubiere divorciado? Alguien diria,
que es mas equitativo quo "competa lo que se con-
(1) si,-'nunc Hal. vlno para el caso de muerte.
(2) ab.initio, omitenlas Hel. Valg.
(s) eniropöv, Hel.
(4) vasi non numeratam pecuniam caverit, Hel.
III., Hal. (7) Bol.; dedueeretnr, el códice Fl.
(e) iudicatae, Hal. Vulg. 18) Tam-.; (vel ancilla effecta), el códice Ft., Br.
Tono ll— 26
202 manera.—unan xxiv: TÍTULO 111
57. [58.1 MARCELLUS libro VII. Digas-tomm— 57. [BB.] Mnuonm; Digesta, libro VII.—Si ha-
Usufruetu m dotem dato si divortium intervenerit, biendose dado en dote el usufruto hubiere sobre-
nec proprietas rei apud maritum vel mulierem sit, venida el divorcio, y la. propiedad de la cosa no es—
eum dotis esse restitutionem, ut maritus caveat, tuviera. en poder dei marido ¿ cn el de la mujer,
quamdit vixerit, passurum se uti frui mulierem la restitución de la dote se hace de este modo, dan-
heredemque eius; quod an verum sit circa adie- do caución el marido de que, mientras viviere, ei
ctionem heredis, dubito. Interest, quemadmodum consentire que le disfruten la mujer y su herede-
sit ususfructus in dotem datus. Si, quum haberet ro; lo que dudo si sera verdad en cuanto a la acli-
mulier fructum (1), viro, cuius erat roprietas eión del heredero. Importa saber de que mnnera
fundi, usumfrnctnm cessit, nihil mulier eredi suo haya sldo dado en dote el usufruto. Si teniendo la
relinquet; debebatur enim ei nsusfructus, qui ad mujer el usufruto cedió el usufrnto asu marido,
heredem non solet transire. Quodsi fundi sui fru- de quien era la pro iedad del fundo, la. mujer no
ctum mulier viro cessit, restitui is a viro debet; dejará. nada & su eredero; porque se le debia ¿
cum proprietate enim ad heredem eius transiisset, ella el usufruto, el cual no suele pasar al herede-
si vir in reddendo eo non fecisset moram. Si vero ro. Pero si la mujer cedió a su marido el usufruto
alienata sit proprietas, aut aliquis fundi sui usum- de un fundo suyo, debe ser este restituido por el
fructum mulieris iussu viro eius dederit in dotem, marido; porque habría pasado con la propiedad a
inspiciendum est primum, quemadmodum mulieri su heredero, si el marido no hubiese sido moroso al
possit restitui; potest autem vel cautlonibus inter- restituirio Mas si la propiedad hubiera. sido enaje—
ositis, ut, sicut potest, vir iure suo cedat mulieri, nada, 6 por mandato de la mujer alguien hubiere
¿pique earn patiatur, vel si se accommodavit do- dado en dote el usufruto de un fundo suyo al ma-
minus proprietatis, volente eo mulieri constituatur rido de aquella, se ha de examinar primero, de que
ususfructus. Nam aut fructum fuudi ille mulleri manera se le pueda restituir a la mujer; se pue-
poterit cedere, aut aliquid videllcet pro eo, ut ln- de, 6 habiéndose interpuesto canciones, e suerte
ter eos actum fuerit, dare; nam et tinge, hoc ipsum que el marido ceda, según puede, :; la mujer su de-
mulierem posse proprietatis domino vendere, quo recho, y permita que ella usufructue, 6 si el dueño
casu non inique etiam mulieris herede agente vir de la propiedad se acomodó a que, queriendolo el,
faeere cogetur, uippe si moram non fecisset, pre- se constituya ei usufrnto & favor de la mujer. Por—
tium fructus mu ier heredi suo reliquisset. Quodsi que podrá. el ¡: ceder a la mujer el usufruto dei fun—
facultatem nsusfructus vendendi proprietatis do- do, 6 dar en lugar de este alguna cosa, según en-
mino mulier non habuerit, patientiam, quam per- tre ellos se hubiere convenido; porque supön tam-
cipiendi fructus praestare ipsi debuit, etiam here- bieu que la mujer puede vender esto mismo al
di elus praestat. dueño de la propiedad, en cuyo caso, también ejer—
citando la acción el heredero dela mujer, no injus-
tamente sera obligado á. hacerlo el marido, porque
si no hubiese incurrido en mora, la mujer habria
dejado a Su heredero el precio del usufruto. Mas si
la mujer no hubiere tenido la facultad de vender
el usufruto al dneiio de la propiedad, presta tam-
bién al heredero de ella el consentimiento que de-
bió prestarle ¿ la misma para percibir los frutos.
58. [59.1 Monnsrmus libro singulari de Heure- 58. [59.] Monssrmo; Cuestiones nuevas, libro
maticis (2).— Servus dotalis heres ab aliquo insti- único.—Instituido heredero por alguien un escla—
tutus mariti iussu vel adire, vel repudiare debet vo de la dote, debe adir ó repudiar la herencia por
hereditatem; sed ne maritus aut facile repudiando, mandato del marido; pero para que el marido no
vel temere suscipiendo incognitam successionem se obligue por la acción de dote a su mujer, ¿ re—
dotis iudicio uxori suae obligetur (3), consulen- pudiando con facilidad, ó aceptando inconsidera-
dum est, mulierem coram testibus interrogari, damente una sucesión desconocida, se ha de pro-
utrum velit omittere, an acquirere hereditatem, curar que ante testigos sea interrogada la. mujer,
et, si repudiare se dixerit, facile mariti iussu re- si quiere abandonar ¿) adquirir la herencia, y si
pudiabit. Quodsi hereditatem agnoscere maluerit, dijere que la. repudiaba, fácilmente la repudiare.
reddendus esta marita servus uxori ea conditio— por mandato del marido. Mas sl hubiere preferido
ne, ut, quum iussn eius adierit, rursum marito re- aceptar la herencia, el esclavo ha de ser devuelto
tradatur. Ita et mariti sollicitudini consuletur, et por el marido a su mujer, con iafcondición de que
uxoris desiderio parcbitur. cuando la hubiere adido por mandato de ella. sea
devuelto nuevamente al marido. Y de este modo
se atenderá. a la solicitud del marido, y se secun-
dará. el deseo de la mujer.
59. [eo. IULIANUB libro II. ad Urseiwm, Fero- 59. [60- JULIANO; Comentarios ¿ Urseya Fe-
cem (4).-— .iiiae meae emancipatae et aegrae vir ram, libro I.—El marido de una hija mía emanci-
in hoc repudium misit, ut mortua. ea dotem potius pada y enferma le envió el repudio con este obje-
heredibus eius, quam mihi redderet; Sabinus-dice- to, para que fallecida ella. devolviese la. dote más
bat, utile mihi eius dotis recuperandae indicium bien a sus herederos qne a mi; Sabino decia, que
dandum esse; Gaius idem (5). se me ha de dar acción útil para recuperar su dote;
y io mismo decia Gayo.
60. [61.1 Pnocunus libro V. Epistolarum (6).— 60. [61.1 PBÓCULO; Epistolas, libro V.—Si hu-
1) usumfructum, HaL _ (4) Ul lanus libro XXXV. ad Sabinum1 Ilal..
Es) de differentia dotis (en Lugar 'de de Heurematiets). Hºi- (5) Ga us idem, «rm-"tela.: Hal.
(a) obliget. Hai. (6) Idem libro XXV. ad edictum, Hai.
DlGESTO.—LIBEO XXIV: TÍTULO ]II 203
Si iiliafamilias nupta decesserit, et pater funus ei biere fallecido casada una hija. de familia, y su pa-
fecerit, tametsi ei dotem past aliquod tempus ge- dre le hubiere hecho los funerales, aunque el yer-
ner'reddere deberet, tamen continuo socer agenda no deberia devoiverlcla dote después de algún tiem-
consequetur, nt impensam funeris praesentem re- po, sin embargo, ejercitando inmediatamente la
cipiat; cetera dotis statuto tempore solventur. acción conseguirá el suegro recobrar de presente
los gastos del funeral; y lo demás de la dote se pa-
gara al tiempo establecido.
61. [62.] PAPINIANUS libra XI. Quaestionum.— 81. [62.] PAPiNIANO; Cuestiones, libro XI.—Un
Dotalem servum vir invita uxore manumisit, heres marido manumitió contra la voluntad de su mujer
solus vir a liberto institutus portionem hereditatis, un esclavo de la dote; el marido, instituido unico
quam ut patronus consequi potuit ac debuit, resti- heredero por el liberto, debe restituir la porción de
tuere debet, -aIteram vero portionem dotis indicio, la herencia, que pudo y debió conseguir como pa—
si modo uxor manumittenti refragetur. trono, y por la acción de dote la otra porción, si la
mujer hace oposición al que hace la mannmisión.
62. [63.] ULPIANUS libro XXXIII. (1) ad Edi- 62. [GB.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, li-
ctum.—-—Quodsi vir vohmtate mulieris servos dota- bro XXXIII.—Poro si ei marido hubiere manuml—
les manumiserit, quum donare ei mulier (2) voluit, tido, con la voluntad de ia mnjer, esclavos de la
nec de libertatis causa impositis ei praestandis te- dote, habieudo querido la mujer hacerle una dona-
nebitur; ción, no estará obli ado ni por ios gravamenes im-
pnestos por causa ela libertad que a el se le ha-
yan de satisfacer;
68. [M.] PAULUS libro II. ad legem Iuliam et 68. [64.] PAULO; Comentarios ¿ la ley Juliay
Papiam (3).— et desinit servus in dote esse, quia Papia, libro II.—y el esclavo deja de formar par-
cui manumittendi causa donarc liceret, et quodam- te dela dote, porque aquel a quien fuese licito
modo donaret, quod permitteret manumittere. donarlo para manumitirlo, también lo donaria en
cierto modo, porque permitiría manumitirlo.
64. [85.1 Uni-unus libro VII. ad legem Iuliam 64. [65. ULPIANO; Comentariosá la ley Julia
et Papiam (4).— Si vero negotium gerens mulieris y Papia, li ro VII.—Mas si ei marido, siendo ges-
non invitae maritus dotalem servum voluntate eius tor de ne ocio de la mujer no contra la voluntad
manumiserit, debet uxori restituere, quidquid ad de esta, ubiere mauumitido con voluntad de la
cum pervenit. misma un esclavo de la dote, debe restituir ¿ la
mujer todo lo que fue a poder de el.
5 1.—Sed et si quid libertatis causa maritus ei % 1.—Pero si el marido le impuso algún grava-
imposuit, id uxori praestabit. men por causa de la libertad, también se lo cede-
rá a la mujer.
5 .2.—Plane si operae fuerint a. (5) marito exhi- g 2.—Pero si al marido se le hubiesen prestado
bitae, non aestimatio earum, non erit aequum hoc servicios, no su estimación, no sera justo que por
nomine uxori maritum quippiam praestare. tal tltuio ei marido satisfaga aignna cosaala mujer.
5 3.—-Sed si post manumissiouem aliqnid ei fue- 5 3.—Pero si des nes dela manumisión se le hu-
rit liberto impositum, id uxori praestandum est. biere impuesto al li erto algún gravamen a favor
de el, ha de prestársele a la mujer.
g 4. —Sed et si reum maritus accepth adpromis- & 4.———Pero también si el marido hubiere acepta-
soremve (6), aeque adversus ipsum obligationem do un deudor ó un dador, debe igualmente ceder ia
debet praestare. obligación contra el mismo.
& 5.—Item quidquid ad eum ex bonis liberti per- ä ¡).—Asimismo se le obligará. a ceder igualmen—
venerit, aeque praestare cogetur, si modo ad enm te cualquiera cosa que hubiere ido a su poder de
quasi ad patronum pervenerit; ceterum si alio in- los bienes del liberto, si hubiere ido a su poder co-
re, non cogetur praestare, nec enim beneficium mo & patrono; pero si por otro derecho, no se le
quod in eum libertus contulit, hoc uxori debet, se obligan). ¡¿ ccderla, porque no debe a la mujer el
id tantum, quod iure patronatus assequitur, vel beneñcio que a favor de ei constituyó ei liberto,
assequi potuit. Plane si ex maiore parte, quam de- sino- solamente io que adquiere, ó pudo adquirir
bet, heres scriptus» fuerit, quod amplius est, non por derecho de patronato. Mas si hubiere sido ins-'
praestabit; et si forte, quum einihil deberet liber- tituido heredero en mayor parte de la que debe
tus, heredem eum scripsit, nihil uxori restituet. serlo, no entregara io que hay de exceso; y si no
debiendole nada el liberto io instituyó acaso he-
redero, no restituire nada s la mujer.
& b'.-Dabit autem, ut ait lex (7), quod ad cum 5 6.—-Pero dará, como dice la ley, lo que fue a su
pervenit. Pervenisse accipimus, sive iam exegit, poder. Y entendemos qne fue a su poder. ya si en-
sive exigere potest, quia actio ei delata est. tonces hubo percibido, ya si puede percibir, por-
que tiene deferlda la acción.
& 7.—Adiicitur in iege, nt etsi dolo maio aiiqnid % 7.—Añadese en la ley, que también neda obli—
factum sit, quominus ad eum perveniat, teneatur. gado, si con dolo malo se hubiera hec o alguna
cosa para que algo no vaya 3. su poder.
u) xxiv., Hai.
2) servos, anser-ta. Hal. Valg. adiciona. Por esto, v "que no tendria. aqui contido, se ha
:) VII. ad Sabinum Bal. prudndido de ello. ea ¡¡ traducción.—N. del Tr.
(4) Ulpianus libro xxxiv. ad edictum, Hel. (6) romissoremve, Hel.
(5) a, ea consideratio palabra fuper-nun, y ne se ise ut circa ('i) in ia, inserta Hel.
204 DIGESTO.—LIBRO xxiv: 'ri'rULo …
& 8.—Sl filium sxheredaverit patronus, et (l) ad g 8.—Si el patrono hubiere desheredado a su hi-
«eum bona liberti pertineant, videndum est, an he- jo, y ¡ii el le pertenecieran los bienes de un iiberto,
res hoc nomine teneatur. Et uum nihil neque ad se ha de ver si ei heredero estara obiigado por este
ipsum patronum, neque ad eredem eius perve- motivo. Y no endo nada ni a poder del mismo pa-
niat, quomodo fieri potest, ut hoc nomine te- trono, ni ai e su heredero, ¿cómo puede ser que
neatur seobiigue por este motivo?
5 9.—De viro heredeque eius lex tantum ioqui- & S).—La ley habla solamente dei marido y de
tur, de socero successoribusque soceri nihii in iege su heredero, y nada se haila escrito en la ley res-
scriptum est; et hoc Labeo quasi omissum adnotat. pecto ai suegro y a ios sucesorcs dei suegro; y
In uibusi itur casibus lex deiicit, non erit nec esto io señala Labeon como una. omisión. Asi, pues,
utihs actio anda. en ios casos en que es deiiciente ia. iey no se habra
de dar ni aún ia acción útil.
g 10.—Quod ait iex: QUANTA PECUNIA nurr, TAN- & 10.—Lo que dice ia iey: ¡Datanto dinero cuan-
TAM meum… DATO, ostendit, aestimationem here- to dinero hubiere-, demuestra que iaiey quiso que
ditatis vei bonorum liberti, non ipsam hereditatem entregue ia estimación de ia herencia ó de ios bie-
voluisse le em praestare, nisi maritus ipsas res nes dei liberto, no ia misma herencia, a no ser que
Sugiere ma uerit; et hoc enim benignius admitti ei marido hubiere preferido entregar las mismas
e t. cosas-, porque también esto debe admitirse como
más equitativo.
65. [BB.] SCAEVOLA libro singulari Quaestio- 65.“ [BG.] Scriwona; Cuestiones tratadas en pú-
num publice tractatarum.— Haec actio etiam con- blico, libro único.—Esta acción compete a la mu-
stante matrimonio mulieri competit. jer aún durante ei matrimonio.
66. [67.] IAVOLINUS libro VI. (2) est Posterior—i- 66. [67'.] JAVOLENO; Doctrina de las obras pós-
bus Labeonis.—In his rebus, quas raeter nume— fumas de Labeon, libro VI.—Dice Servio, que,res-
tam pecuniam doti vir habet, de um maium et pecto a ias cosas que ademas dci dinero contente
culpam eum praestare oportere, Servius ait; ea. tiene ei marido en dote, debe prestar el doio maio
sententia. Publii Mucii est, nam is in Licinia Grac- yia culpa; este es ei parecer de Publio Mucio, por-
chi uxore statuit, quod res dotales in ea seditione, que determinó respecto ¿ Licinia, mujer de_Graco,
. ua" Gracchus occisus erat, periissent; ait, quia que ios bienes dotales perecieron en aquella. sedi-
racchi culpa ea seditio facta esset, Liciniae prae- ción en que habia sido muerto Graco; y dice, que
stari oportere. como aquella sedición se habia producido por cul-
pa. de Grace,. debian ser restituidos ¿ Licinia.
. & L—Servis uxoris vir uumos in vestiarium de— ä 1.—Un marido habla dado dinero para vesti-
derat, quo parato (3) deinde intra annum divor- dos a esclavos de ia mujer, y comprados aquellos
tium intercesserat; placuit Labeoni, Trebatio, qua- habia sobrevenida despues ei divorcio dentro del
iia vestimenta post divortium essent, talia patri año; pareció bien a Labeou y ¿ Trebacio, que se
reddi. Idem iuris futurum fuisset, si ipsa vesti- devolviesen ai padre los vestidos tales cuaies estu-
menta vir emisset, et servis dedisset. Quodsi vesti- viesen des ues del divorcio. El mismo derecho ha-
menta non redderentur, tum virum pretium in bria de ba er, si el marido hubiese comprado los
dote compensaturum. vestidos, y se ios hubiese dado a los esclavos. Mas
si no se devolviesen los vestidos, en este caso ei
marido habra de compensar su precio en ia dote.
"ä.—Filiafamiiias divortio facto dotem patri % 2.—Una hija. de familia habia mandado, ha-
re di iusserat, deinde parte dotis persoluta pater biéndose verilicado divorcio, que la dote fuese res-
decesserat; reliquam partem, si nec (4) delegata, tituida al padre, y despues de pagar parte de la
nec promissa novandi animo patri fuisset, mulieri dote había. fallecido el padre; Labeon y Trebacio
solvi debere Labeo, Trebatius putant; idque ve- opinan, que la otra parte debe ser pagada &. la mu-
rum est. jer, si no hubiese sido delegada, ni prometida ai pa.-
dre con ánimo de hacer novaciónry esto es verdad.
& 3.—Mancipia in dotem aestimata accepisti, pa- % 3.—Recibiste en dote esclavos estimados, y des-
ctum conventum deinde factum est, ut divortio fa- pues se hizo el pacto convenido de que verificado
cto tantidem aestimata redderes, nec de partu do- el divorcio ios devolverias estimados en otro tan-
talium ancillarum mentio facta est; manebit, inquit to, y no se hizo mención del parto de ias esciavas'
Labeo, partus tuus, quia is pro periculo mancipio- dotales; dice Labeon, que ei parto permanecerá
rum peues te esse deberet. siendo tuyo, porque deberia quedar en tu poder
por el riesgo de ios esclavos.
% 4.—Mulier, quae centum dotis apud virum ha— & 4.—Una mujer, que tenia en dote ciento en po-
bebat, dlvortio facto ducenta a viro errante stipu- der de su marido, verificado el divorcio habia es-
iata erat, Labeo putat, qnanta dos fuisset, tantam tipulado doscientos de su marido inducido a error;
deberi, sive prudens mulier pius esset stipuiata, cpina Labeon, que se debe tanto cuanto hubiese si-
sive imprudens; Labeonis sententiam probo. do ia dote, ya si a sabiendas, ya si ignorandolo hu-
biese estipulado más ia mujer; y aprueba ia opi-
nion de Labeon.
& 6.-—Uxor divortio facto partem dotis recepe- & E).—Una mujer, verificado ei divorcio, habla
rat, partem apud virum reliquerat, deinde alu nu— recibido parte de la dote, y dejado parte en pa-
pserat, et iterum vidua facta ad priorem virum re— der dei marido; despues se habia casado con otro,
67. [68.] POMPONIUS libro XX. Espistola- 67. [SS.] POMPONIO; Epistolas, libro XX.—Se-
rum (2). — n portem dotis reddendae erit, id, quod rá. parte de la dote que se ha de restituir (: la mu-
mulieri ex peculio servi restitui debebit; et ideo et jer lo que debiere restituir-se ¿: la mujer del pecu-
dolum, et culpam in'eo pecniio vel acquirendo vel lio del esclavo; y por esto debe prestar el marido
conservando maritus praestare debet, et fructus así el dolo como la culpa en cuanto á. la. adquisi-
ex eo percepti, quomodo cuiuslibet rei dotalis, ad ción o á. la conservación de este peculio, y los fru-
meritum pertinebunt. tos percibidos de ei pertenecerán al marido, como
los de otra cualquiera cosa dotai,
2. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—-vel in vale- 2. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.—
tudinem servorum impenderit, o hubiere gastado en ia curación de ios esclavos,
3. ULPiANUS libro XXXVI. (1) ad Sabinum.»— 3. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro
vei si vites propagaverit, vel arbores curaverit, vel XXX VI.—ó si hubiere piantado vides, o cuidado
seminaria. pro utilitate agri fecerit, necessarias de árboles, o hecho siembras para utilidad de un
impensas fecisse videbitur. campo, se considerará. que hizo gastos necesarios.
5 1.—Nos generaliter dedniemus, muitum inter- & 1.——Nosotros diremos en general, que imparta
esse., ad perpetuam utilitatem agri, vel ad eam, mucho saber si ios hizo para perpetua utilidad del
quae non ad praesentis temporis pertineat, an vero campo, o para ia que no se refiera a ia del tiempo
ad praesentis anni fructum (2); si in praesentis (B), presente, 6 si para los frutos del año corriente, si
cum fructibus hoc compensandum (4), si vero non para los dei corriente, los gastos se han de com—
fuit ad praesens tantum a ta erogatio, necessariis pensar cou los frutos, pero si el gasto no fue útil
impensis computandum (55). solo para ei tiempo presente, se ha de computar en-
tre ios gastos necesar-ios.
7. ULPIANUS libro XXXVI. (1) ad Sabinum.— ?' . ULPIANO; Comentarios a' Sabino, libro
Voiuptariae autem impensae sunt, quas maritus XXX VI.—Mas son gastos de recreo,los que cl ma-
ad voluptatem fecit, et quae (2) speciem (3) exor— rido hizo para recreo, y los que sirven para ador-
nant. no de las cosas.
% 1.—Qnarum utiies non quidem minuunt ipso ;; 1.-Los utiles no disminuyen ciertamente de
iure dotem, verumtamen habent exactionem. derecho ia dote, pero dan derecho a su exacción.
8. PAULUS libro VII. ad Sabinnm.—Utilínm no- 8. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.—
mine ita faciendam deductionem quidam dicunt, Dicen alg'unos, que por razón de ios gastos útiles
si voluntate mulieris factae sint; iniquum enim se ha de hacer ia deducción de este modo, si hu-
esse, compelli mulierem rem vendere, ut impensas bieran sido hechos con voluntad de la. mujer; por-
ln eam factas solveret, si aliunde solvere non po- que es injusto que se compela & la mujer a vender
test; quod summam habet aequitatis rationem. la cosa para pagar los gastos hechos en ella, si de
otra manera no puede pagarlos; lo que tiene suma
razón de equidad.
9. ULPIANUS libro XXXVI. (4) ad Sabinum.— 9. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro
Pro voluptariis impensis, nisi parata sit mulier pa- XXX VI.—En cuanto a los gastos de recreo, se ad-
ti maritum tollentem, exactionem patitur; nam si mite su exacción, si la mujer no estuviera dispues—
vuit habere (ö) mulier, reddere ea, quae impensa ta s consentir que su marido quite los adornos; por-
sunt, debet marito, aut si neu vult, pati debet toi- que si la mujer quiere tenerios, debe satisfacer al
lentem, si modo recipiant separationem. Ceterum marido los gastos que se hicieron, y si no quiere,
si non recipiant, relinquendae sunt, ita enim per- debe consentir que se los lleve, si fueran suscepti-
mittendum est marito auferre ornatum, quem po- bies de separación. Pero si no la admitieran,sc han
suit, si fnturum est eius, quod abstulit. de dejar, porque se ha de permitir ai marido que
quite el ornato que puso, de esta suerte, si ha de
ser de él lo que haya quitado.
10. PAULUS libro XXXVI. ad Edictum. (6)— 10. PAULO; ComentariosalEdícto,ZibroXXX VI.
Quodsi hae res, in quibus impensae factae sunt. —-Pero si fueren para ser revendidas las cosas en
promercales fuerint, tales impensae non volupta- ias que se hicieron los gastos, tales gastos no son
riae, sed utiles sunt. de recreo, sino utiles.
11. ULPIANUS libro XXX VI. (7) ad Sabinum. 11. ULPIANO; Comentarios d Sabino, tarro
-In voluptariis autem Aristo scribit, nec si volun- XXX VI.—Mas en cuanto a los gastos de recreo es-
tate mulieris factae sunt, exactionem parere. cribe Ariston, que ni aún si se hicieron con volun-
tad de la mujer dan derecho a su exacción.
& 1.—Donationem inter virum et uxorem circa & 1.—Con verdad escribe Sabino, que también
impensas quoque lnhibitam vere Sabinns scribit. esta prohibida entre marido y mujer ia donación
respecto a gastos.
12. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—0mnino et 12. PAULO; Comentados a' Sabino, libro VII.-
in aediñcandis aedibus, et in reponendis prapa- En manera. ninguna debe el arbitro tener en euen-
gandisque vineis, et in valetudine mancipiorum talos gastos modicos hechos eu la edificación de
modicas impensas non debet arbiter curare, alio- casas, y en reponer y extender las viilas, y enla. cu—
quin negotii-rum gestorum potius, quam de dote ración de ios esclavos, pues de otra. suerte, mas
iudicium videbitur. gio); parecerá. acción de gestión de negocios que
e ote.
18. IDEM libro VII. Brevium.— Neque stipen- 18. EL meno; Breves, lib-ro VII.—Ni el estipen-
dium, neque tributum ob dotalem fundum prae- dio, ni el tributo pagados por el fundo dota] puede
stita exigere vir a muliere potest; onus enim fru- el marido exigirles de la mujer; porque estos gas-
ctuum haec impendia sunt. tos son carga de los frutos.
14. ULPIANUS libro V. Begularum.— Impensae 14. ÚLPIANO; Reglas, libro V.—Son gastos ne-
necessariae sunt, quibus non factis dos imminni- cesarios aquellos per 105 que, no habiéndose hecho,
tur, veiuti aggeres facere, flumina avertere, aedi— se disminuye la dote, como los de hacer terrapie—
ficia vetera fulcire itemque (8) reiicere, arbores nes, desviar cauces, apuntalar y también restaurar
in locum mortuarum reponere. edificios antiguos, y reponer árboles en lugar de
los muertos.
(1 XXXV., Hai.
(a) galt;-,.;; nq;,- (ea;-Agar de et ¡Queja el egi-'es Fi., Br.
(3 cum ura, r: cios c icc . (a) VII. ad Sabinum, Hal.
vä.; ia nota 1. , spe ' ('I) vem ia- nota .i.
(5) rem, ¡Mm Hai. Vuig. (a) iter (en iuga-r de itemque), Hai.
208 DIGESTO.—LIBBO XXV: TÍTULO H
g 1.—Utiles sunt, veluti pecora praediis impone- 5 1.—Son útiles, por ejemplo, los de llevar gana—
re, id est (1) stercorare. do a los" redios, esto es, los de estercolarlos.
& 2.-.—Voluptuosae sunt, balnea. exstruere. ä 2.— ou de recreo, los de construir baños.
15. NERATIUS libro II. (2) Membranarum.— 15. NunAcro; Pergaminos, libro II.—Lo que se
Quod dicitur, impensas, quae in res dotales neces dice, que los gastos, quc por necesidad se hicieron
sario factae sunt, dotem deminnere, ita interpre- en los bienes ¿totales, disminuyen la dote, se ha de
tandum est, ut, si quid extra tutelam necessariam interpretar de este modo, que este en tal categoría
iu res dotales impensum est (3), id est (4) in ea io que se gastó eu los bienes dotales independien-
causa sit; nani tueri res dotales vir suo sumtu de- temeute de su conservación necesaria; porque el
bet, alioquin tam cibaria dotalibus mancipiis data, marido debe conservar a su propia. costa ios bie-
et (5) quaevis modica. aedificiorum dotalium re- nes dotales, pues de otra. suerte, tanto los alimen-
fectio, et agrorum quoque cultura dotem minuent, tos dados á. ios esclavos de ia dote, como cuaiqnie-
omnia enim haecin specie necessariarum impen- ra módica reparación dc los edificios dotales, y
sarum sunt. Sed ipsae res ita praestare inteiligun— auu el cultivo de ios campos, disminuirán ia dote,
tur, ut non tam impendas in eas, uam deducto eo porque todos estos están comprendidos en la clase
minus ex his rcepisse videaris. uae autem im- de gastos necesarios. Pero se entiende que ios mis-
pendia secun um eam distinctionem ex dote dedu- mos bienes responden de este modo, no tanto para
ci debeant, non tam facile in universum definiri, que gastes en eiios, couio para que se considere
quem per singula ex genere et magnitudine im- que por ia. deducción de aquellos percibiste menos
pendiorum aestimari possunt. de los mismos. Mas, que gastos deban deducirse de
la dote según esta distinción, no puede definirse en
general tan fácilmente como estimarse en cada ca—
so por ei género y la. magnitud de los gastos.
16. IDEM libro VI. Membranarum.-—Et ante 16. Er. meno; Pergaminos, libro VI.—Y ante
omnia, quaecunque impensae quaerendarum fru- todo, cualeSquiera gastos que se hubieren hecho
ctuum causa ¡"actas erunt, quamquam eaedem para obtener frutos, aunque los mismos se hagan
etiam colendi causa iiant, ideoque uon soium ad también por causa de] cultlvo, y por io tanto sean
percipiendos fructus, sed etiam ad conservandam necesarios no solo para percibir ios frutos, sino
ipsam rem speciemque eius necessariae sint, cas también para conservar la misma cosa y su clase,
vir ex suo facit, nec uliam habet eo nomine ex. (6) los hace el marido dc lo suyo, y no tiene por tal ti-
dote deductionem. tuio derecho .« dedución alguna de la dote.
TIT. II TÍTULO n
DE ACTIONE (7) susum AMOTABUM DE LA ACCIÓN DE COSAS AMOVIDAS
[Cf. Cod. V. er.] [Vease Odd. V. 21.1
3. PAULUS libro VII. ad Sabinum— et ideo, si 3. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.—-
post divortium easdem res contrectat, etiam furti y por esto, si hurts. las mismas cosas después del
tenebitur. 1divorcio, quedara también sujeta á. la acción de
urto.
% 1.—Item si servus eius furtum fecerit, furti 1.—Asimismo, si su esclavo hubiere cometido
cum ea agere possumus. el urto, podemos ejercitar contra ella la acción de
hurto.
g 2.—Sed et cum uxore furti agere possibile ä 2.—-Pero también es posible ejercitar contra
est, si ei, cui heredes simus, furtum fecit, vel no- la mujer ia acción de hurto, si hizo el hurto ¡¡ aquel
bis, antequam nuberet; tamen propter reverentiam de quien seamos herederos, ó & nosotros antes de
personarum in utroque casu furtivam tantum can- casarse con nosotros; mas par consideración :; las
dictionem competere, non etiam furti actionem, personas decimas en uno y otro caso que compete
dicimus. solamente la condicción furtiva, na también la. ac-
ción de hurto.
5 B..-Item verum est. quod Oñlíus ait, etiam eas 5 ¡%.—También es verdad lo que dice Otilio, que
res, quas divortii tempore muiier comederit, ven- tambien se comprenden en la acción de cosas amo-
diderit, donaverit, qualibet ratione consnmserit, vidas 10 que la mujer hubiere eomido, vendido, do-
rerum amotarum iudicio contineri. nado, o por cualquier razón consumido al tiempo
del divorcio.
5 4.-Si iiliafamiliss res amoverit, Mela, Fulci- g ni.—Si ia hija de familia hubiere amovido co-
nius aiunt, de peculio (1) dandam actionem, quia sas, dicen Mela. y Fulcinio, que se ba de dar la ac-
displicuit eam furti obligari vel (2) in ipsam ob ción de peculio, porque no pareció bien que estu-
res amotas dari actionem. ed si pater adiuncta viese obligada por la de hurto, ó que se de con-
illis de dote agat, non aliter ei dandam actionem, tra la misma la acción por las cosas amovidas.
quam si filiam rerum amotarum iudicio in solidum Mas si ei padre ejercitara, juntamente con la hija,
et cum satisdatione defendat; sed mortua filia iu la acción de dote, no se le ha de dar la acción de
patrem rerum amotarum actionem dari non opor- otra suerte, que si por el todo y con fianza defen-
tere; Proculus ait, nisi quatenus ex ea re pater lo- diera :; la hija en la acción de cosas amovidas; pe-
cupletior sit, ro muerta la hija, no debe darse contra. el padre la
acción de cosas amovidas; y añade Proculo, sino en
cuanto con la cosa. se haya hecho mas rico el padre,
4. POMPON1US libro XVI. ad Sabinum.—dolove 4. Ponromo; Comentarios ¿ Sabino, libro X VI.
malo fecerit, quominus ad eum pervenerit. —ó con dolo malo hubiere hecho que no hubiere
ido a su poder.
5. Psrismsus libro XI. Quaestionum.— Viva. 5. Parmmno; Cuestiones, libro XI.—Aún vi-
quoque illia, quod ad patrem ex rebus amotis per- viendo la hija, se ha de pedir por la acción util lo
venit, utili iu icio petendum est. quo de las cosas amovides fue &. poder del padre.
6. PAULUS libro VII. ad Sabinum.—Contra nu- 6. PAULO; Comentario.—¡á Sabino, libro VII.-—
rum quo ue socero hoc iudicium dandum, Atilici- Dicen Atiiicina y Fulcinio, que esta acción se le ha
nus et Fu cinius aiunt. de dar también al suegro contra la nuera.
€; 1.—Quoties filiofamilias das data est, socerum & 1.-—-Cuando se dió la dote al hijo de familia, el
ob res divortii causa amotus furti agere non posse. suegro no puede ejercitar la acción de hurto por
las cosas amavidas por causa de divorcio.
5 2.—Item quum rerum amotarum etiam in vi- ?; 2. —Asimismo, dandose también contra el ma-
rum datur iudicium, si filiusfamilias maritus sit, rido la acción de cosas amovídas, ¿si el marido fue-
utrum de peculio, en in ipsum actio dari debeat? se hijo de familia, debere. acaso darse la acción de
Eadem repetemus, quae de filiofamilias diximus. peculio, () contra él miemo? Re etiremos lo mismo
qne hemos dicho respecto & ia ija de familia.
si ii.—Si post divortium maritus decesserit, heres ä 3.—Si el marido hubiere fallecido deSpues dei
eius rerum amotarum iudicio uti potest. divorcio, su heredero puede ejercitar la acción de
cosas amovidas.
9 4.—Item heres mulieris ex hac causa tenebi- 4.-Tambien ei heredero de ia mujer estara
:ur, sicut condietionis nomine ex causa furtiva. ob igada por esta causa, asl como por razón de la
condicci'ón por causa furtiva.
5 ii.—Sed si morte mariti solutum sit matrimo- g €).—Pero si el matrimonio se hubiera disuelto
lium, beres mariti hereditatis petitione, vel ad ex- por muerte del marido, el heredero del marido po-
iibendum actione eas consequi poterit; Aristo et dra conseguir aquellas cosas por la petición de be-
:ondici ei posse recte putat, quia ex iniusta causa rencia, () por la acción de exhibición; y con razón
apud eam essent. o lneArístón,quepneden reclamar-sete a ella tam-
bien por la condiccion, parque estariau en poder
de la misma por causa injusta.
5 ti.-Quodsi mortuo viro amoverit, nou fecit ä 6.—Pero si hubiere amavida las cosas despues
"urtum, quia rei hereditariae nondum possessae de muerto ei marido, no cometió hurto, porque no
1011 fit furtum; ideoque aut vindicari poterunt, aut se comete hurto de cosa de la herencia aún no po-
n hereditatis petitionem venient. seída; y por esto, ó podrán ser reivindicadas, ó ven-
dran comprendidas en la petición de herencia.
7. ULmANUS libro XXXVI. ad Sabinwm.— (3) 7. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
Mulier habebit rerum amotarum actionem adver- XXX VI.—La mujer tendrá. contra su marido la. ac-
lus virum, et compensare potest mulier cum actio— ción de cosas amovidas, y puede compensarla la
ie, qua maritus agere vult ob res amotus. mujer con la acción que el marido quiera intentar
por cosas amovidas.
8. Ponpomus libro XVI. (4) ad Sabinum.—Si, 8. Pour-amo; Comentarios ¿ Sabino, libro XVI.
(1) in patrem (omitiendo dandam actionem), inserta Hal. (3) uum adiciona Hal.
(2 et (en lugar de vel), Bal. (4) v.,im.
Touc II— 21
210 manera.—ueno xxv: TITULO [:
quum dos solveretur mulieri, aut satis doti fieret, —-Si cuando se pagase la dote & la mujer, ó se die—
dictum non esset, actum iri rerum amotarum, ni- se üanza por la dote, ne se hubiese dicho que se
hilominus agi potest; nam et quum dos nulla sit, habra de ejercitar la. acción de cosas amovidas, es—
eadem actio detur. te ne obstante puede ejercitarse; porque también
cuando no hay dote alguna, se da esta. misma
acción.
5 1.—Sabinus ait, si mulier res, quas amoverit, & 1.—-Diee Sabino, quo si la mujer no devolvie-
non reddat, aestimari debere, quanti in litem vir sc las cosas que hubiere amovido, deben estimarse
iurasset; en tanto cuanto el marido hubiese jurado para el
litigio;
9. PAULUS libro xxx VII. ad Edictum. (1)—nan 9. PAULO; Comentariosal Edicto, libro XXXVII.
enim aequum est, invitum suo pretio res suas —porque no es justo que coutra su voluntad ven—
vendere. da sus propias cosas por su precio,
10. Ponamus libro XVI. (2) ad Sabinum.— 10. POMPONIO; Comentarios ¿ Sabino, libro
ideoque nec debere eum pro evictione promittere, X VI.—y por esto tampoco debe el prometer por la
quod ex contumacia mulieris id ita acciderit. evicción, porque esto suceder-ia asi por la contu-
macia de la mujer.
11. ULPIANUS libro XXXIII. ad Edictum. (3)—- 11. ULFIANO; Comentarios al Edicto, libro
Marcellus libro octavo (4) Digestorum scribit, si- XXXIII.—Escribe Marcelo en el libro octavo del
ve vlr uxorem, sive uxor virum domo expulit, et Digesto, que ya si ei marido expulsó de su casa a
res amaverunt, reruni amotarum teneri. la mujer, ya si la mujer ai marido, y amovieron co—
sas, están obligados por la acción de cosas amo—
vidas.
5 1.—Qui rerum amotarum instituit actionem, % i.—Si el que entabló la acción de cosas amovi-
si velit magis iusiurandum deferre, cogitur adver- das preiiriese deferir ei juramento, esta obligado
sarius iurare, nihil divortii causa amotum esse, a jurar su adversario que uada se amoviö por cau-
dum prius de calumnia iuret, qui iusiurandum ea de divorcio, con tal que antes jure de calumnia
defert. el que deiiere el juramento.
5 il.—Iurare autem tam vir, quam uxor cogetur, 2.—Pero estarán obligados a jurar tanto el ma.-
ater autem amoventis iura're non cogitur, quum ri o, como la mujer, mas ne se Ie obliga a jurar al
iniquum sit, de aiieno facto aiium iurare; is ergo padre del que amovió las cosas, parque es injusto
cogitur iurare, qui amovisse dicitur, et idcirco nec que otro jure sobre un hecho ajeno; asi, pues, está.
heres eius, qui quaeve amovisse dicetur, iurare obligado a jurar el que se dice que las amovió, y
cogetur. por io tanto tampoco será, obligado a jurar el here-
dero del que ó de ia que se dijere que las amovió.
5 Si.—Si quis delatum sibi iusiurandum referre % 3.—-Si alguno quisiera contradeferir el jura-
velit, non videtur Praetor permisisse, mento a el deferido, no parece que el Pretor lo ha-
ya permitido,
12. Faunus libro VII. Brevium. (5)— non ma- 12. PAULO; Breves, libro VII.—no de otra suer-
gis, quam si quis ei, qui furti agat, iusiurandum te, que si alguno defiriese el juramento al que ejer-
eferat (6), an ipse fur sit. citara la acción de hurto, sobre si el mismo sea
ladrón.
18. Unpunvs libro XXXIII. ad Edictum. (7)—— 13. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
Ideo (8) Labeo scribit, mulieri non esse permit- XXXIII.—For esto escribe Labeon, quo ne se le ha
tendum referre iusiurandum; et ita. Edictum (9) de permitir si is. mujer contradeferir ei juramento;
ordinatum vldetuf. y asi parece ordenado en el Edicto.
14. PAULUS libro XVIII. ad Edictum. (10)—De 14. PAULO; Comentarios al Edicto, libro X VIII.
rebus amotis permittendum marito vel uxori, de -—Tratandose de cosas amovidas se ie ha de permi-
quibusdam rebus iusiurandum deferre, de (11) qui- tir ai marido () a la mujer deferir eljuramento res-
busdam probare. pecto de aigunas cosas, y, respecto de atras, prac-
ticar pruebas.
15. ULPIANUS libro XXXI V. ad Edict-um.— Ni- 15. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
hii interest, utrum simui, an separatim habitave- XXXIV.—Nada importa si hayau habitado juntos
runt, quum actio rerum amotarum competat etiam o separados, como quiera que la accion de cosas
adversus eam, quae ex ea domo subtraxit, in qua amovidas compete. también contra aquella que las
non simul cum vii-o habitavit. sustrajo de casa enla que no habitó juntamente
con su marido.
5 1.--Uxor, et nurus, et pronurus viro, et soce- 5 1.—La mujer, la nuera, y la mujer del nieto
ro, et prosocero furtum facere possunt; furti au- pueden cometer hurto contra el marido, contra el
tem nou tenentur, nisi forte emancipatus sit'iilius, suegro, y contrajel adre del suegro; mas no estan
tunc enim nurus patri eius et furtum facit, et furti sujetasa la acción e hurto, ¿ no ser que el hijo
tenetur. estuviera omancipado, porque entonces la nuera
comete también hurto contra el padre de aquel, y
queda obligada por la acción de hurto.
16. HERMOGENIANUS libro 11. iuris Epitoma- 16. HERMOGENIANO; Epitome del Derecho, Zi-
mm (1). _Ad fiscum mariti bonis devolutis uxor bro II.—Adjudicados al fisco los bienes del marido,
rerum amatorum nomine in simplum convenitur, la mujer es demandada por el simple importe por
quamvis alii in quadrupium condemnentur. razón delas cosas amovidas, aunque otros sean
condenados en el cuádruple.
18. PAULUS libro VI. Quaestionum. (2)— Sed et 18. PAULO; Cuestiones, libro VI.—Pero tam-
domino condictio competet, sed alterutri agere re bién competere la condicción al dueño, pero al uno
permittendum est. o al otra sele ha de permitir ejercitar la acción por
la cosa.
19. Unrmnus libro XXXIV. ad Edictum. (3)— 19. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
Sed et si divortii tempore fures in domum mariti XXXIV.—Peto también si al tiempo del divorcio
induxerit, et per eos res amoverit ita, ut ipsa non hubiere introducido ladrones en la casa de su ma-
contrectaverit, rerum amotarnm iudicio tenebitur. rido, y por medio de ellos hubiere amovldo las co-
Verum est itaque, quod Labeo scripsit, uxorem re- sas, de suerte que ella misma no las hubiere toca—
rum amotarum teneri, etiamsi ad eum res non per- do, estara su'eta ¿ la acción de cosas amovidas. Y
venerit. asi es verda lo que escribió Labeon, que la mujer
esta sujeta a la acción de cosas amovidas, aunque
1a cosa no hubiere ido a su poder.
20. MARCELLUS libro VII. Digestorum.——Si rem, 20. MARCELO; Digesto, libro VII.—Si la mujer
quam marltus bona. iide emerat, uxor amovit, vel amovio una cosa que su marido habla comprado
opem furi tulit, id ne fecit divortii causa, rerum de buena fe, o prestó ayuda al ladrón, y esto lo hi-
amotarum iudicio %amnabitur. zo por causa de divorcio, sera condenada porla. ac—
ción de cosas amovidas.
21. PAULUS libro XXXVII. ad Edictum. (4) -—— 21. PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Si mulier, quum de viri vita desperasset, surreptis XXXVII.—Si la mujer, habiendo perdido la espe-
quibusdam rebns divortisset, si convaluerit vii-, ranza de que viviera su marido, se hubiese divor-
utilis rerum amotarum actio ei danda est. ciado habiendo hurtado algunas cosas, si el marl—
do convaleciere, sele ha de dar la acción útil de
cosas amovidas.
5 1.——Sl servus mulieris iussu dominae divortii €- 1.——Si por mandato de su dueña hubiere el es-
cansa res amoverit, Pedius putat, ne (b) furtum clavo de la mujer amovido cosas por causa de di—
cum facere, quoniam nihil lucri sui causa contre- vorclo, opina. Pedio, que aquel no comete hurto,
ctet, nec videri furtum facienti opem ferre, quum porque no toma nada por causa de propio lucro, y
mulier furtum non faciat, quamvis servus in faci- porque no se considera que presta ayuda a quien
naribus domino dicto audiens esse non debeat; sed comete hurto, porquela mujer no comete hurto,
rerum amotarum actio erit. aunqne tratandose de deiitos no deba el esclavo
obedecer lo que le diga su. señor; pero habrá. la ac-
ción de cosas amovidas.
& 2.—At si in dotem servus datus furtum vira % 2.—Mas si hubiere hecho hurto al marido un
fecerit, siquidem mulicr talem esse eum scierit, esclavo dado en dote, si la mujer supicre que aquel
totum damnum viro sarcietur; quodsi ignoraverit, era tal, se le resarcire todo el daño al marido; pero
tuncuon ultra condemnationem noxae mulctan- si lo ignorare, en este caso no habrá. de ser multa-
da erit. da en más de la condens del daño.
g .2.—Rerum amotarum actio damnum reprae- % %).—La acción de cosas amovidas representa el
sentat, etiamsi postea dotis exactio competat. daño, aunque deSpnes compete. la exacción de la
dote.
& 4.—Commodi quoque, si quod amotis rebus % 4.—También se ha de tener cuenta del prove-
amiserit vir, ratio habenda est. cho, si sig-una hubiere perdido el marido por las
cosas amovidas.
& 5.—Haec actio, licet ex delicto nascatur, ta- ä ii.-Eata acciön, aunque nazca de un dellta,
men rei persecutionem continet; et ideo non anno contiene sin embargo la persecución de la cosa; y
linitur, sicut et (1) condictio (2) furtiva. Praeterea por esto no se extingue,dentro del año, como tam"-
et heredibus competit. poco la condiccion furtiva. Ademas compete tam-
bién zi. los herederos.
% 6.—Nee viro, nec mulieri prodest in hoc iudi- 5 6.—Nialmarido, ni a la mujer, le aprovecha en
cio, si facere non possunt; pendet enim id ex furto. este juicio, sino pueden pagar; porque esto depen-
de de un hurto.
22. IULIANUS libro XIX. (3) Digestorum.-Si 22. JULIANO; Digesta, libro XIX.—Si yo hu-
propter res amotas egero cum muliere, et lis aesti- biere ejercitado contra mi mujer la acción por co-
mata sit, an actio ei danda sit, si amiserit posses- sas amovidas, y se hnbiera estimada ei litigio, ¿se
slonem? Movet me, quia dolo acquisiit possessio- le habrá de dar á. ella acción, si hubiere perdido la
nem. Respondi, qui litis aestimationem suffert, posesión? Me mueve, parque adquirió con dolo la
emtoris loca habendus est, ideo si mulier, cum qua posesión. Respondi, que el qne sufraga. la estima-
rerum amotarum actum est, aestimationem iitis eión del litigio ha. de ser tenido en lugar de compra—
praestiterit, adversus vindicantem maritum vel dor, y por esto, si la. mujer, contra la que se ejerci—
heredem mariti exceptionem habet, et si amiserit tó la acción de cosas amovidas, hubiere pagado la
possessionem, in rem actio ei danda est. estimacion del iitigio, tiene excepcion contra el ma.-
rido, ó el heredero del marido. que ia revindicase,
y si hubiere perdido la posesión, se le ha de dar a
ella acción" sobre la cosa.
& 1.—Si mulier mortis causa res amoverit, deiu- % 1.-—Si por causa de muerte hubiere amovida
de mortuus est marltus, hereditatis petitione vel la mujer las cosas, y despues murió el marido, el
actione ad exhibendum consequi poterit heres id, heredero odi-a conseguir por la petición de heren-
quod amotum est. cia, ó por a. acción de exhibición, lo que se amovió.
23. AFRICANUS libro VIH. (4) Quaestionum.— 23. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—Si rein-
Redintegrato matrimonio si iterum divortium fa- tegrado el matrimonio se hubiere veriiicada nue-
ctum erit, ob re's amotus prioris divortii causa., vamente el divorcio, opinó que subsiste la acción
item ob impensas donationesque priore matrimonio por las e..-sas amovidas por causa del primer divor-
factas manere actionem existimavit. cio, y tambien por los gastos y las donaciones he-
chas en el primer matrimonio.
24. ULPIANUS libro V. Regularum.—-Ob res 24. Unrrsuo; Regius, libro V.—Por las cosas
amotas vei proprias viri, vel etiam dotales tam vin- amovidas, ya propias del marido, ya. también do-
dicatio, quam condictio viro adversus mulierem tales, campete ai marido contra la mujer tanto la
competit, et in potestate est, qua velit actione uti. reivindicación como la coudiccion, y a su arbitrio
esta de que acción quiera usar.
26. MARCIANUS libro III. Regularum. (5)- Re- 25. MARCIANO; Reglas, libro III.—Mas la ac-
rum quidem aniotarum iudicium sic habet locum, ción de cosas amovidas tiene lugar de esta suerte,
si divortii consilio res amotae fuerint, et secutum si las cosas hubieren sido amovidas con el propó-
divortium fuerit; sed si in matrimonio uxar marito sito de divorcio, y el divorclo hubiere seguido; pe—
rcs subtraxerit, licet cessat (6) rerum amotarum ro si durante el matrimonio hubiere la mujer sus-
actio, "tamen ipsas res maritus condicere potest, traído al marido las cosas, aunque deja de haber
nam iure gentium condici puto posse res ab his, la acción de cosas amor-idus, puede sin embargo el
qui non ex iusta causa possident. marido reclamar por la condicción las mismas co-
sas, porque opino que por derecho de gentes pue-
den las casas ser por la candiccion reclamadas de
aquellos que no las poseen con justa causa..
26. GAIUS libro IV. (7) ad Edictum pro- 26. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
vinciale. — Rerum amatarüm actio condictio libro I V.-La acciön de cosas amovidas es con-
est. diccion.
27. PAPINIANUS libro IV. Responsoria-m. (1) — 27. PAPINIANO; Respuestas, libro IV.—La nc-
Rerum amotarum actio ob adulterii crimen, quo cic'm de casas emm-idas no se difiere por el delito
mulier postulata est, non differtur. de adulterio, de que fue acusada. la mujer.
28. PAULUS libro VI. Quaestionum. (2 )— Si 28. PAULO; Cuestiones, libro VI.—Si la mujer
uxor rem viri ei, cui cum vir commodaverat, sur- hubiere hurtado una cosa de su marido ú. aquel a
ripuerit, isque canventus sit, habebit furti actio— quien su marido la habia dado en comodato, y es-
nem, quamvis vir habere non possit. te fuera. demandado, tendra la acción de hurto,
aunque el marido no la pueda tener.
29. Turruomrws libro XI. (3) Disputaticmum. 29. Tniromno; Disputas,libro XI.—Ln estima-
—Rerum amotarum aestimatio ad tempns, quo ción de las cosas amovidas debe referirse al tiem-
amotae sunt, referri debet; nam veritate furtum po en que fueron amovidas, parque en verdad se
iit, etsi lenlus coercetur mulier. Quare nec et bonae comete un hurto, aunque se castiga a la mujer
iidei possessore ita res amatae usucapiuntur, sed mas levemente. Por lo cual, las cosas amovidas de
si pluris factae non restituuntur, quae amatae este modo no son usueapidas ni aún por el posee—
snnt, crescit aestimatio, ut in condictione furti- dor de buena fé, sino que, si habiéndose hecho de
vae rei. más valor no son restituidas las que fueron amovi-
das, crece su estimación, como en la eondicción de
cosa hurtada.
80. PAPINIANUS libro XI. Quaestionum.—Quum 30. Par-mmm; Cuestiones, libro XI.—Cuando
soluto matrimonio rernm amotarum iudicium con- disuelto el matrimonio se entabla contra la mujer
tra mulierem instituitur, redintegrato rursus ma- la acción de cosas amovidas, relntegrado nueva—
trimonio solvitur iudicinm. mente el matrimonio, se extingue la acción.
TIT. III TÍTULO III
DE acnosonnms ET (4) ALENDIS LIBERIS, VEL DEL RECONOCIMIENTO Y DE Los ALIMENTOS
nnnm-mus, vm. PATRONIS, vm. LIBERTIS DE LOS Dnscnsmns'rrs, () DE LOS sscnnmasrns,
a um Los rss—noms, o DE Los LIBER'I'OS
[Cf. Cod. V. 24. 25,] [Véase (.'-jd. V. 24. ss.]
se praegnantem, aut nomine eius responderi. Quod- traordinaria. Asi, pues, deberá responder, o debe-
si factmn fuerit, non alias necesse habebit agno- ra res onderse en su nombre, que uo está. embara—
scere, uisi vero filius fuerit. zada 6 ei. Y si asi se hubiere hecho, no tendra ne-
cesidad de reconocerlo de otra. suerte que si verda-
deramente fuere su hijo.
5 f).—Illud notandum est, quod denuntiatio & & E).—Se ha de notar, quo la notificación no co-
marito non incipit, sed a. muliere. mienza por el marido, sino por ia mujer.
& (S.—Sed si maritus ultro custodes offerat, et ea % ii.—Pero si ei marido ofreciese voluntariamen-
non admittat, vel si non denuntiaverit mulier, aut te guardas, y ella no ios admitiera, o si la mujer
si denuntiaverit quidem, custodes autem arbitrio no hubiere hecho la notificación, o si verdadera-
iudicis non admiserit, liberum est marito parentlve mente la hubiere hecho, pero no hubiere admitido
eius, partum non agnoscere. guardas á. arbitrio del juez, tiene libertad ei mari-
o 6 su ascendiente para no reconocer el parto.
% 7.—Si mulier ese se praegnantem intra tri- 5 7.—Si dentro de los treinta dias no hubiere hc-
ginta dies (1) non denuntiaverit (2), postea de- cho saber ia mujer que estaba embarazada, al ha-
nuntians cansa cognita audiri debebit. cerlo saber despues debera ser oida con conocimien-
to de cansa.
;; 8.—Qnin imo et si in totum omiserit denuntia- 5 8.—Dice Juliano, que aún si del todo hubiere
tionem, Iuilanus ait, nihil hoc nocere ei, quod omitido ia notificación, esto no ie perjudica uada.
editur. a lo que nace.
& 9.—Dies autem triginta continuos accipere de- g %).—Mas debemos entender treinta dias conti-
bemus ex die divortii, non utiles. nuos, no utiles, desde ei dia dei divorcio.
& 10.—Eleganter autem apud Iulianum libro no- 5 10.—Mas diseretameute se pregunta Juliano
nodecimo Digestorum quaeritur, si intra dies tri- al libro decimo noveno del Digesto, ¿habrá. lugar
ginta mulier marito non denuntiaverit. et intra al Senadoconsnlto, si la, mujer no hubiere hecho ia.
triginta partum ediderit, an Senatusconsulto iocus notificación al marido dentro de los treinta dias, y
sit? Et ait, Plaucianum (3) Senatusconsultum ces— hubiere dado a luz el parto dentro de dichos trein-
sare, quia de eo partu non videtur sentire, qui in- ta días? Y dice, que deja de tener lugar ei Senado-
tra diem trigesimum nascatur, uippe dies triginta consulto Planciano, porque no se considera que se
ad dennntiandum praestituit enatus; sed hanc refiera al parto que nazca dentro del trigésimo dia,
rem non facere praeiudicium partui arbitror. porque los treinta dias los fijó ei Senado para ha-
cer la. notificación; pero opino que esto no causa
perjuicio al parto.
& 11.—Quemadmodum per contrarium si mari- 11.— Asi como, por el contrario, si el marido,
tus uxore deuuutiante custodes miserit, nullum haciendo la notificación la mujer, hubiere enviado
praeiudicium sibi faciet (4), licebit igitur ei par- guardas, no se causará a si prcpio ningún perjuicio;
tum editum ex se negare, nec ei nocebit, quod le será. pues licito negat que ei parto haya nacido
ventrem custodierit. Et ita. Marcellus libro septimo de ei, y no ie perjudicará. ue haya custodiado el
Digestorum scripsit; ait enim, sive quis neget (5) vientre. Y asi Io escribió arcelo al libro décimo
uxorem (6), sive ex se praegnantem, sine praeiu- sexto dei Digesto; porque dice, que si alguno ne-
dicio recte mittet custodes, maxime si missurus id gara o que säueiia haya. sido su mujer, ó que este
ipsum protestetur.. embarazada e el, enviara perfectamente guardas
sin perjuicio, mayormente si al enviarlos protesta-
se contra esto mismo.
& 12.— Iulianus libro nonodecimo Di,-gestorum & lº.—Escribió Juliano en el libro decimo nove-
scripsit: quod Senatusconsulto comprehensum est, no dei Digesto: lo que se consignó en ei Senado—
si mulier viro denuntiaverit, se ex eo concepisse, consnlto, que si in. mujer hubiere hecho saber al
et is, cui denuntiatum erit, custodes ad ventrem marido que ella habia concebido de el, y este, a
custodiendum inspiciendumque non miserit, neque nien se le hubiere hecho saber, no hublere envia-
contestato dixerit, eam ex se praegnantem non o guardas para custodiar e inspeccionar el vien-
esse, ut ei id, quod editum sit, aºnoscere sit neces— tre, ni hubiere dicho ante testigos que ella no estaba
se, non eo pertinet, ut, si quis ('?) agnoscere se fi- embarazada de él, le sea neeesario a este recono-
lium diceret, suum heredem haberet, quamvis ex cer lo que haya sido dado á. luz, no se reuere a que
alio conceptus sit; quandoque enim, inquit, coe- si alguno dijese que ei reconoce el hijo lo tena-a
pit (8) causa agi, grande praeiudicium affert pro por heredero suyo, aunque haya sido concebläo
illio confessio patris. de otro; porque dice, cuando quiera que comienza
a ventilarse esta causa, ia. confesión del padre pro-
duce grande presunción a favor del hijo.
g la.—Idem per contrarium quoque ait, si mu- % la.—Por el contrario, dice también el mismo,
lier divortio facto non fecerit ea, quae Senatuscon- que io de que si la mujer no hubiere hecho, verifi-
sulto praecipiuntur, ut liceat patri non agnoscere, cado el divorcio, lo que se prescribe eu ei Senado-
non eo pertinere, ut filius natus suum se dicere consulto, para que ai padre le sea licito no recono—
non possit, sed ad id tantum, ut ita pater alere cer, no se refiere a que el hijo nacido no puede de-
eum cogatur, si constiterit, eum filium esse. cir qne es de el, sino solamente á. esto, a que el
padre sea obligado a alimentarle de esta suerte, si
constare que aquel es hijo suyo.
5 14.—Idem Iulianus scribit, si uxore denun- 5 Li,—Escribe el mismo Juliano, que si ai hacer
tiante se praegnantem maritus non negaverit, non saberla. mujer que estaba embarazada no lo hu-
utique suum illi partum effici, cogendum tamen biere negado ei marido, no p0r esto se hace suyo
alere. Ceterum si (1) esse (2) satis iniuriosum ait, de el lo que nace, pero ha de ser obligatio a aii-
si quis longo tempore abfuerit, et reversus uxo: mentarle. Por lo demas, dice que es bastante inju-
rem prae nantem invenerit, et idcirco reiecerlt, sr rioso, que si alguno hubiere estado ausente largo
quid ex is, quae Senatusconsulto continentur, tiempo, :; al regresar hubiere hallado embarazada
omiserit, suum heredem ei nasei. a su mujer, y por esto la repudiare, le nazca á. él
un heredero suyo, si hubiere omitido al una. de las
foulrlnalidades, que se contienen en el enadocon-
s o.
5 15.-Ex his apparet. sive uxor omiserit. quae g lb.—Resulta de esto, que si la mujer hubiere
eam ex Senatusconsulto observare oportuit, nihil omitido lo que debió observar en virtud dei Sena-
praeiudicare filio, si illius est — non-tantum in iu- doconsulto, en uada. perjudica al hijo, si es hijo—no
re sui, verum ue in alimentis quidem secundum solamente en su propio derecho, sino tampoco cier-
Divi Pii Rescri tum—, sive maritus neglexerit fa- tamente en cuanto a ios alimentos según ei rescrip-
cere, quae ex enatusconsulto debet, natum cogi- to del Divino Pio—, y que si el marido hubiere de-
tur omnimodo alere; ceterum recusare poterit jado de hacer io que debe conforme al Senadocou-
filium. sulto, está de todos modos obligado á. alimentar al
nacido; pero podrá rechazarlo como hijo.
5 IS.—Plane si denuntiaute muliere negaverit, % IS.—Pero si al hacérselo saberla mujer hubie-
ex se esse prae nantem, tametsi custodes non mi- re negado que elia estuviese embarazada de el, pe-
serit, non evita. it, quominus quaeratur an ex eo ro no hubiere enviado guardas, no evitará que se
mulier praegnans sit. Quae causa si inerit acta le pregunte si la mujer está. embarazada. de el. Y
apud iudicem, et pronuntiaverit, quum de_ hoc si esta cuestión hubiere sido ventilado ante el juez,
agetur, quod ex eo praegnans fuerit, nec ne, in en y tratándose de esto, de si de aquel habia estado,
causa esse (3), ut ognoSci debeat, sive filius non o no, embarazada., hubiere declarado que se halla-
fuit, sive fnit, esse suum, ba. en el caso de que deba ser reconocido, ya si
fue su hijo, ya si no lo fue, es suyo,
2. Manos libro XIX. Digestorum.- in omni- 2. Juusso; Digesto, libro XIX.—en todos ios
bus causis; quare et fratribus suis consanguineus casos; por lo cual sera consanguineo también para
erit; sus hermanos;
(1) etc (en lugar de si), legein conjetura Bynkenh. (ºben. (4) Véase la nota. s. de la página. 214.
I. 28. (5) testatem. la Vagº.
(2) Ceterum si esset:, Hal. (s natnsconsuno, al. Vulg.
(3) est, Hol. (7; Véase la nota 5.
216 DIGESTO.—DIBRO XXV: TÍTULO lll
tur, utrum ex eo natus sit, cuius hereditatem pe- peticiön de herencia, que el hijo promueve? Que se
tit, an non. Adeo hoc verum est, ut iulianus libro investigare. si haya nacido, o no, de aquel cuya he-
nouodecimo Digestorum scribat, si sivo patre red- rencia plde. Y de tal modo es esto verdad que es-
ditum sit praeiudicium, et antequam sententie fe- cribe Juiiano en ei libro décimo noveno deibigesto,
ratur, pater decesserit, transeundum ad Carbonia— que si viviendo ei padre se hubiera promovido ia.
num Edictum. acción prejudicial, y hubiere fallecido el padre an-
tes que se proñriesc la sentencia, se ha de pasar
al Edicto Carbouiano.
% 6.—Item haec Senatusconsulta. pertinent ad ä ($.—Estos Senadoconsultos se refieren igual—
eos, ui sui heredes aguascantur; ceterum si forte mente a aquellos que nazcan herederos suyos; mas
non suit in potestatem recasuri, verius est, Sena- si acaso uo hubieran de recaer bajo potestad, es
tusconsuita cessare. mas cierto que dejan de ser aplicables Ios Senado-
consultos.
4. PAULUS libro II. Sententiarum. — Necare vi- 4. PAULO; Sentencias, libro II.—Se considera
detur non tantum is, qui partum perfocat (l), sed que lo mata, no solamente ei que sofoca el parto,
et is, qui abiicit, et qui alimonia denegat, et is, sino también ei ne io arroja, y el que ie niega.
qui publicls iocis misericordiae causa exponit, los allmeutos, y e que io expone en lugares públi-
quam ipse non habet. cos por misericordia que él no tiene.
5. ULPIANUS libro II. de Officio Consulis.— Si 5. ULPIANO; Del cargo de Cónsul, libro II. —
quis a liberis aii desideret. veisiiibcri, ut a paren- Si alguno pretendiese ser alimentado por sus bi—
te exhibeantur, iudex de ea re cognoScet. jos, o que los hijos sean alimentados por los padres,
ei 'uez conocerá. de esta cuestión.
ä i.-Scd utrum eos tantum liberos, qui sunt iii 1.—Pero se ha de ver si nno está. 0in ado a.
potestate, cogatur quis exhibere, an vero etiam alimentar solamente a los hijos, que estan "ajo su
emancipatos, vel cx alia ca usa sui "iuris constitu- potestad, 6 si también a los emancipados, ó a los
tos, videndum est. Et magis puto, etiamsi non sunt constituidos por derecho propio por otra causa. _Y
liberi in potestate, alendos a parentibus, et vice mas bien creo, que aun ue los hijos no esten bajo
mutua aíere parentes debere. su potestad deben ser alimentados por los padres,
yqdue recíprocamente deben ellos alimentar a ios
res.
% 2.—Utrum autem tantum patrem, avumve pa- pas 2.-Pero se ha de ver, si estamos obligados a
ternum, proavumve paterni avi patrem, ceterosque alimentar soiamente al padre, o si abueio paterno,
viriiis sexus parentes alere cogamur, an vero etiam ó al bisabuelo padre dei abuelo paterno, _v a los de—
matrem, ceterosque parentes et per illum sexum más ascendientes de sexo viril, ¿) si también a ia
contingentes cogamur aiere, videndum. Et magis madre, y a los demas ascendientes, y aún a ios
est, ut utrobique se index iuter-ponat quorundam emparentados por aquel sexo. Y es preferible, que
necessitatibus facilius succursurus, quorundam el juezse interponga a favor de ambas lineas para
aegritudini; et quum ex aequitate haec res descen- socorrer más fácilmente las necesidades de unos, 6
dat caritateqne sanguinis, singulorum desideria la enfermedad de otros; y come-quiera que esto pro-
perpendere iudicem oportet. venga de la equidad, y de la caridad de la sangre,
conviene que el juez examine atentamente ias pre-
tensiones e cada uno.
g 3. -—Ide1uin liberis quoque exhibendis a. pa- 5 3.—Lo mismo se ha de decir en cuanto a ios
rentibus dicendum est. descendientes que también han de ser alimentados
por los ascendientes.
% 4.—-Ergo et matrem cogemus praesertim vulgo 5 4.—Luego también obligaremps .; ia madre a
quaesitos liberos alere, nec non ipsos eam. alimentar especiaimente a ios hijos habidos dei
vulgo, y tambien a ellos a aiimentarla. _
55.— Item Divus Pius significat, quasi avus ä E).—Asimismo indica ei Divino Pio, como sr
quoque maternus alere compeiiatur. tambien el abuelo materno estuviera obligado a
alimentarios.
g ei.—Idem rescripsit, ut filiam suam pater ex- % (¡.a—El mismo respondió por reseri to,_que el
hibeat, si constiterit apud iudicium, iuste eam pro- padre alimento a su hija, si en juicio se ubiere he-
creatam. cho constar que fue iegitimamente procreada.
5 7.—Sed si filius possit se exhibere, aestimare ä 7.—Pero si ei hijo pudiera alimentarse por si,
iudices debent, ne non debeant ei alimenta decer- deben resolver los jueces, que no deben prestarsele
nere. Denique idem Pius ita rescripsit: «Aditi a alimentos. En efecto, el mismo Pio respondio asi
te (2) competentes iudices ali te a patre tuo iube- por rescripto: «Los jueces competentes a quienes
bunt pro modo facultatum eius, si modo, quum te dirigiste mandaran que se te den alimentos por
opiiicem te esse dicas, in ea valetudine es, ut ope- tu padre con arre lo &. sus facultades, sues que,
ris sufficere non possis». cuando digas que tienes un oficio, te hallas en tal
estado de salud que no puedas bastarte con tu
trabajo». __
tj 8.—Si vel parens neO'et filium, idcirwque aie- & 8.—Si ei padre llegase que aquel sea su hijo, y
re se non debere contendat, vei filius neget paren- por io mismo sostuviese que no debe aiimentarlo,
tem. summatim iudices oportet super ea re cogno- ¿) si ei hijo negara que aquel fuese su padre, con-
scere; (3) si constiterit filium vel parentem esse, viene que los jueces conozcan suniarianiente de es-
'roxo ll — ¡a
218 DIGESTO.—-LIBRO XXVÍ TÍTULO III
norum alendos decernere, non quidem tam facile nocimiento de causa han de decretar los jueces que
ut patronos, sed nonnunquam et ipsos; nam et ob“ también sean aiimentados los hijos de los atronos,
sequinm non solum patronis, verum etiam liberis no ciertamente con tanta facilidad como os patro-
eorum debere praestari. nos, pero & veces también como ellos; porque asi-
mismo deben guardarse atenciones no solo a ios
patronos, sino también a sus hijos.
g 21.—Sed,ct libertus maternus alere cogitur. 5 21.—Mas también está obligado a prestar aii-
mentos el liberto materno.
g 22.—Si quis a liberti liberto ali se desideret, % 22.—Si alguno pretendiese ser alimentado por
vei ab eo, quem ex causa üdeicommissi manumisit, el iiberto de su liberto, o por aquel a quien manu-
quemque suis numis redemit, non debet audiri, ut mitiö por causa de fideicomiso, y a qulen redimiö
et Marceilus scribit; exaequatque cum (1), qui mer- con su propio dinero, no debe ser oido, eomo escri-
cedes exigendo ius libertorum amisit. be también Marcelo; (: iguala a aquel que exi-
giendo ios salarios perdió el derecho de los iiber-tos.
& 23.-—Sed et patroni iiiium, qui capitis accusa- g BB.—Pero dice que tampoco se ha de aiimen-
vit libertum paternum, negat exhibendum. tar ai hijo dei patrono, que acusó de delito capital
a un liberto del padre.
g 24.—-Sed et liberta cogitur patronum aiere. & 24.——Mas también está obligada la liberta. :;
alimentar a. su patrono.
& ºir.—De alimentis patroni arbiter solet dari ä 25.—Respecto a los alimentos del patrono se
arbitraturus, quantum sit in facultatibus, ut perin- suele nombrar un arbitro que decida cuai sea la
de ossint aiimenta moderari, quae tamdiu prae- cuantía de los bienes, para que por ella puedan re-
sta untur, quamdiu liberto supersit, patrono desit. g'uiarse los alimentos, ios cuales se prestarán has-
ta tanto que el liberto tenga. recursos, y le falten
ai patrono.
5 26.——Fatrem et matrem patroni, quum patro- 5 26.-—Los mismos libertos, si tienen bienes suti-
nus et filii eius minime supersint, alere egentes (2) cientes. esten obligados a alimentar ai padre y a
ipsi, si idonei facultatibus sunt, coguntur. ia madre del patrono, necesitados, cuando no exis-
tan ei patrono ni sus hijos.
6. MODESTINUS libro singulari de Mamamissío- 6. MODESTINO; De las Manumisiones, libro itn-i-
nibus.—Alimenta liberto petente, non praestando co.—Si el patrono no presta alimentos al liberto
atronus amissione libertatis causa impositorum et que se los pida, sera castigado con ia perdida de
Eereditatis liberti punietur; non autem necesse iia- ias obligaciones que ie impuso or causa de la ii-
bebit praestare, etiam. si potest. bertad, y con ia de la herencia ei liberto; mas no
tendra necesidad de prestarseios aunque pueda.
& 1.—Imperatoris Commodi Constitutio taiis pro- % 1.—Dice una Constitución dei Emperador Co—
fertur, quum probatum sit, contumeliis patronos a modo, que si se hubiera probado que los patronos
libertis esse violates, vei illata manu atroci esse fueron injuriados por sus libertos, ¿ golpeados gra-
pulsatos, aut etiam paupertate vel corporis valetu- vemente, 6 aún abandonados padeciendo por su
dine laborantes reiictos, primum eos in potesta- pobreza o por enfermedad dei cuerpo, son en pri-
tem (3) patronorum redigi, et ministerium dominis mer lugar reducidos a la—potestad de los patronos,
praebere (4) cogi;, sin autem nec hoc. modo admo— y obligados a prestar & sus dueños sus servicios;
neantur, vel a Praeside emtori addicentur, et pre- pero que si ni de este modo se corrigiesen, seran
tium patronis tribuetur. adjudicados por el Presidente a un comprador, y
se dará su precio :; los patronos.
7. IDEM libro V. Responsaru—m.— Si neget, qui ?. EL msnm; Respuestas, libro V.—Si el que se
maritus fuisse dicitur. matrimonium esse contra- dijese que fue marido negase que se haya contrai-
ctum, eo, quod eam, quae se uxorem fuisse dicit, do matrimonio, porque estuviera dispuesto a pro-
ancillam esse probare paratus sit, alimenta quidem bar que la que dice que fue su mujer es esclava,
liberis praestare iuterim compellendum; sin autem será, a ia verdad, compeiido _ a prestar entretanto
constiterit. eam servam fuisse, nihil ei, qui pasceu- alimentos a los hijos; mas si se hubiere probado
dos curavit (5), ex hoc praeiudicium generari (6) que ella fue esclava, respondi que ningún prejuicio
respondi (7). resulta de esto para el que cuidó de alimentarlos.
8. MARCELLUS libro I. ad legem Iuliam et Pa- 8. MARCELO; Comentarios a' La ley Jutia y Pa-
piam.—Non quemadmodum masculorum liberorum pia, libro 1'.—No de la misma manera que estan a
nostrorum liberi ad onus nostrum pertinent, ita et nuestro cargo los hijos de nuestros hijos varones,
in feminis est; nam manifestum est, id, quod filia lo están también los de las hembras; porque es evi-
parit, non avo, sed patri suo esse oneri, nisi pater dente, que lo que da a. luz una hija. no está. a cargo
aut (8) non sit superstes, aut egens est (9). del abuelo, sino de su padre, a no ser ó que su pa-
dre no sobreviva, 6) que sea indigente.
9. PAULUS libro singulari de iurispatronatus.— 9. PAULO; Det derecho de patronato, libro úni-
In bonis superstitum libertorum nullum omnino co.—Los patronos ó los hijos delos patronos no
(|) qui exaequat cum ei, qui' Hat. (6) Hat. “fig.; generare, el códice FI.
(2) liberti (en lugar de egentes), Hai. (7) Según ¿a escritura origina-,! del. códice FL , Br.; respon-
(s) Según conjetura Br: potestate, et códice Fi. dit, mur. según cor-rección.
(|.) ibuemus. inserta Hai. (8) avi (en tugttr (te aut). Hat.
(b) Tour ; curabit, et códice FE. (9) sit, Hai. Vaig.
mortero.—meno xxv: TÍTULO n' 219
ius patroni liberive patronorum habent, nisi si tam tienen absolutamente ningún derecho cn los bie-
esse se (1) infirmos tamque pauperes praesidibus nes delos libertos sobrevivientes, á. no ser que hu-
probaverint, ut merito menstruis alimentis a iiber- bieren probado ante los Presidentes, que estan tan
tis suis adiuvari debeant. quue ius ita plurimis enfermos y tan pobres, que con razón deban ser
Principum Constitutionibus manifestatur-. socorridos por sus libertos con alimentos mensus.-
les. Y asi se expresa este derecho en muchas Cons-
tituciones de los Principes.
TIT. IV TITULO IV
(1) Según conjetura Heb.; se, mitem el códice EL (:) custodes. Hal-
(2) XXXIV.. Hal. (4) Hal. Vulg.; qua., el códice Fl.
220 DlGESTO.—LIBRO xxv: TITULO IV
guantem? Ordo Senatusconsultis (l) expositus se- dicho que estaba embarazada.? Se seguirá el órden
quetur; quodsi negaverit, tunc secundum hoc Re- expuesto en los Senadoconsultos; pero si lo hubie-
scriptum Praetor debebit obstetrices adhibere. re negado, entonces, conforme s este Rescripto de-
bera nombrar el Pretor las parteras.
g ¡).—Et notandum, quod non permittitur marito €; ¡i.—Y es de notar, que no se permite al mari-
vel mulieri obstetricem adhibere, sed omnes ¡¡ do o a la mujer nombrar par-tera, sino que todas
Praetore adhibendae sunt. han de ser nombradas por el Pretor.
% (i.—Item Praetor domum honestae matronae 5 (i.—Ademas debe el PretOr elegir la casa de
eligere debet, in quam (2) mulier veniat, ut possit matrona honesta, &. la que vaya la mujer para que
inspici. pueda ser inspeccionada.
5 7.—Quid ergo, si inspici se non patiatur, vel & 7.——¿Pero que se dira, si no se dejara inspec-
ad domum non veniat? Aeque Praetoris auctoritas cionar, (: no fuesen la casa? Intervendra igualmen-
intel-veniet. te la autoridad del Pretor.
& 8.—Si omnes, vel plures renuutiaverint, prae- % 8.—Si todas, o las mas, manifestaren quo ne
gnantem non esse, an mulier possit iniuriarum ex- estaba embarazada, ¿podra la mujer querellarse
ieriri ex hac causa? Et magis puto, ere eam de injuria por esta cansa? Y mas bien creo que
niuriarum posse, sic tamen, si iniuriae aciendae puede ella ejercitar la acción de injuria, pero de
causa id maritus desideravit; ceterum si non "miu- esta suerte, si el marido pretendió esto por causa
riae faciendae animo, sed quia iuste credidit, vel de inferir injuria; pero si ne lo pretendió con áni-
nimio voto liberorum suscipiendorum ductus est, mo de Inferir injuria, sino porque fundadamente lo
vel ipsa. cum illexerat, ut crederet, quod constante creyó, o porque se engañó por su inmoderado de-
matrimonio hoc fingebat, nequissimum erit Ignosei seo de tener hijos, o porque ella mlsma le habia in-
marita. ducido ¿ ue lo creyera, porque durante el matri—
monio lo %ngla, sera muy justo que se abSuelva al
marido.
g 9.-——Memiuisse autem oportet, tempus non esse 5 9.— Conviene tener presente que no se ha fija-
praestitutum ReScripto, uamvis in Senatuscon— do tiempo en el Rescripto, aunque en los Senado-
sultís de liberis agnoscendis triginta dies praesti- consultos sobre el recºnocimiento de los hijos se
tuantur mulieri. Quid ergo, semper dicemus mari- señalen treinta días a la mujer. ¿Que se dira, pues,
to licere uxorem ad Praetorem evocare, an vero et diremos que siempre le es licito al marido llamar
ipsi triginta dies praestituimus? Et putem, Praeto- ante'el Pretor ¿ su mujer, o también para el fija-
rem causa cognita. debere maritum et post triginta mos los treinta dias? Y yo opinar-la, que con cono-
dies audire. cimiento de causa debe el Pretor oir al marido aún
después de los treinta dias.
5 10.—De inspiciendo ventre custodiendoque g- 10.-Respecto á. la. inspección del vientre y a
partu sic Praetor ait: Sl MULIER MORTUO MARITO la. custodia del parto dice asi el Pretor: «SI, muer-
PRAEGNANTEM se esse mos-r, HIS (3), AD awos EA nto su marido, dijere la mujer que esta embaraza-
uls PRRTINEBIT, Pnoeoaa'romvu serum BIS m unn- »da, cuide de hacérselo saber dos veces al mes a
sn DENUNTIANDUM coner, UT MITTANT, sr vnum", »aqnellos a quienes les interesare la cosa, ó al pro-
QUAE vmn'rnuu msrrcmsr ( 4). MrrrAN'run AU- »curador de ellos, para que envien, si quisieran,
rau (5) Humanas LinnnAs DUMTAXAT QUINQUE, »qulenes inspeccionen el vientre. Mas cnvlense so-
¡unono SIMUL cunas msrromsr, non (6) NE QUA »lamente cinco mujeres libres, é inspeccióuenlo tº-
EARUM, DUM INSPICIT, INVITA unusne vsnrunn »das estas al mismo tiempo, con tal que ninguna
TANGAT. MULIER m nono (7) nonus'rissnmu rn…- »de ellas toque el vientre contra. la voluntad de la
nan mum-r, QUAM sco CONSTITUAM. MULmu ANTE »mujer, mientras lo inspecciona. Para la. mujer en
Dias TRIGINTA, QUAM rAniTuuAM su PUTAT (8), DE- ¡»casa de mujer muy honesta, que yo designare.
NUNTIET nis, An quos EA Rms rsnrmm, PROCURA— ¡»Treinta dias antes que la mujer crea. que ha de
romnosvn ¡eeuu, u'r MITTANT, sl v-nmn'r, QUI vnn- »parir, hagalo saber a quienes les interesa la cosa,
TREM CUSTODIANT. IN QUO CONCLAVI HULIEII PADI- »o a sus procuradores, para que envien, si quisie-
TunA IRIT, un un PLURES ann—us ars-r, QUAM UNUS; aran, quienes custodien el vientre. En la habita—
SI unum, mx u'rnsous rAn'rn menus (9) PRAEFI— »ción en que la mujer haya de parir no haya mas
cmn-run. Auro HOSTIUM rnos concmwrs LIBBBI ¡entradas que una; y si las hubiere, clavense con
Tam, nr TRES munem CUM mms com'rmus CU- ¡»tablas por ambas partes. Hagan la. guardia de-
STODIANT. Querianscuuqvu nA numen m [D con- nlante de la puerta de aquella habitacion tres hom-
CLAVE ¿nuova quon, srvn IN nAnmson lBl'l', cn- »bres libres, y tres mujeres libres con dos acompa-
s'ronns, sr vemi-ir, [D ANTE PROSPICIANT, sr nos, mantes, Siempre que la mujer fuere ai aquella ha-
qur mrnomamr, nxcn'riANT; cus'ronns, QUI ¿mn »bitacióu ó a otra cuaiquiera, () la del baño, exami-
CONCLAVE rosm ERUNT, si VOLUNr(lO),ouNEs, QUI »nenla antes los guardas, si quisieran, y registren a
coucmvn AUT (ll) norum INTROIERINT, excusum-r. »los que en ella entraren;'y los guardas, que estaran
MULIER, cum PABTURERE INCIPIAT (12), ms, AD quos ¡»apostados delante de la habitación, registren, si
n;. nes PERTINET, PROCURATORI'BUSVE monon Dn- »quieren, :; todos los que entraren en la habitaclón
NUNTIET, UT m'r'rAN'r (13), QUIBUS PRAESENTIBUS »o 'en la. casa. Cuando la mujer empiece s parir, ha-
primi-.r. MITTANTUB. MULIERES LIBERAE nun-mur »galo saber aquienes les interesa la cosa, o a. sus
QUINQUE, ITA UT ranuras OBSTITEICES DUAs IN so »procuradores, para que envien personas en cuya
quid fuerit omissum ex his, quae Praetor servari cia. se hubiere omitido algo de lo que el Preter
voluit, non obsit partui. Quale est enim, si quid ex quiete que se observe, no le perjudlque al parto.
his, quae leviter observanda Praetor edixit, non si no se hubiera hecho alguna de las cosas leves
sit factum, partui denegari bonorum possessionem? que ei Pretor marido en ei Edicto, ¿cual hay para.
Sed mos regionis inspiciendus est, et secundum que sc deniegue al parto la posesión delos bienes?
eum et observari ventrem, et partum, et infantem Y se ha de atender ¿ ia costumbre del pais, y con-
oportet. forme a ella debe inspecclonarse el vientre, y el
parto, y el recien nacido.
2. IULIANUS libro XXIV. (1) Digestorum.—Edi- 2. JULIANO; Digesto, libro XXIV.-Ei Edicto
ctunI de custodienda partu derogatorium est eius, sobre la custodia dei parto es derogatoria de in
quod ad Carboniani Decreti exemplum compara,- quo se estabieclö con ocasión del Decreto Carbo-
tum est. mano.
& 1.—Sed hoc aliquando remittere Praetor de- % 1.—Pero alguna. vez debe dispen'sario el Pre-
bet, si non malitia, sed imperitia mulieris factum tor, si no por malicia, sino por ignorancia de la
fuerit, ne venter iuspiceretur, aut pai-tus custodi- mujer se hubiere hecho que no se inspeccionase el
retur. vientre, ó na se custodiase el parto.
3. PAULUS libro XI V. ad Plautium.—Qui ven- 3. PAULO; Comentarios ¿ Plancio, libro XIV.
tri substitutus est, vel institutus, si ventrem ser- --Ei que fue sustituido ai vientre, o fue instituido,
vare velit, audiendus est. ha de ser oido si quisiera custodiar el vientre.
4. SCAEVOLA libro XX. Digestorum.—Is, a quo. 4. SCEVOLA', Digesto, libro XX.—Uno. por me-
si sine liberis decessisset, quidquid ad eum ex bo- dio de quien, si hubiese fallecido sin hijos, se ha-
nis pervenisset, sorori fideicommissum relictum bla dejado por fideicomiso para una hermana todo
erat, decessit postuma herede instituta. (2), et sub- io quc á. poder de ei hubiese ido de ios bienes, mu-
stitutis aliis; quaesitum est, quum uxor defuncti rió habiendo instituido heredera :i. una. póstuma, y
praegnantem se dicat an sorori procuratorive eius habiendole sustituido otros; se preguntó. diciendo
secundum formam Iddicti ventrem inspicere, et la mujer del difunto que ella esta embarazada, ¿se
partum custodire permittendum sit? ResPondi, in le ha. de permitir a la hermana ¿ a su procurador,
eiusmodi specie, de qua. quaereretur, posse videri a tenor del Edicto, inspeccionar el vientre, y cus-
ad eius, cui fideicommissum datum esset, sollicitudi- todiar ei parto? Respondi, que en este caso, de que
nem prospiciendum (3), idque causa. cognita sta- se trata, puede parecer que se ha de atender la
tuendum. pretenslóu de aquel a quien se hubiese dado el ii-
deicamiso, y que esto se ha de determinar con co-
nocimiento de causa..
TIT. V TÍTULO v
Sl VENTIHS NOMINE MULIERI DE si, HABIENDO smo PUISTA EN ros—¡eu LA
[N POSSESSIONEM MISSA EADEM numa A NOMBRE DEL mmm-nn,
POSSESSIO DOLO MALO SE DIJEnA eun LA MISMA POSESIÓN IIABIA smc
AD ALIUH TRANSLATA ESSE DICATUR TBANSFERiDA A OTEO con DOLO MALO
1. ULPIANUS libro XXXIV. ad Edictum.—Hoc 1. ULDIANO; Comentarios al Edicto, "Jro
Edicto rectissime Praetor prospexit, ue, dum in XXXI ¡'.—Muy acertadamente proveyó el i ¡tor
favorem partus possessionem polliceatur, aliis con este Edicto a no dar a otros ocasión para de-
praedae occasionem praebeat. predacianes, ai prometer la posesión en favor del
parto.
5 1.—Idcirco constituit actionem (4) in mulie- 5 1.— Por esto estableció una acción contraria
rem, quae in aiium hanc possessionem dolo malo mujer (¡ly-le con doio malo transfirió á. otro esta po-
transtulit. Non solum mulierem Praetor coercet, sesión. el Pretor castiga no solamente a la mu-
verum eum quoque, in cuius potestate ea fuerit, jer, sino también a aquel bajo cuya potestad estu-
scilicet si dolo ipsorum alius in possessionem fue- viere ella, por supuesto, si por dolo de eiios otro
rit admissus, actionemque in tantum pollicetur in hubiere sido admitido enla posesión, y promete
eas, quanti interfuerit eius, qui experitur. contra ellos acción por tanto cuanto le importare
al que la ejercita.
5 2.—Necessario Praetor adiecit, ut, qui per do- ä 2.——Necesariameute añadió el Pretor, para que
ium venit in possessionem, eo atur decedere. Co- el ue por dolo entró en posesión sea obligado a de-
get autem eum decedere non raetorls. potestate, jar a. Mas le. obligara a dejarla no con la potestad
vel manu ministrorum, sed melius et civiiius fa- pretoria, () por medio de sus ministros, sino que
ciet, si eum per interdictum ad ius ordinarium re- obrara mejor y más civilmente si lo remitiere eu
miserit. virtud dei interdicto ai derecho ordinario.
5 ii.—Interest autem eins, qui experitur, admis- & ii.—Mas le interesa al que ejercite. la accion
sum alium in possessionem non fuisse, quum forte que otro no haya sido puesto en posesión, porque
bona ilde fructus perceptos oonsumserit, aut Sl acaso habra consumido de buena. fe las frutos per-
praedo venerit 'In possessionem, a quo fructus con- cibidos, ¿ si hubiere entrado en posesión un deten-
sequi uon possit, quia. solvendo non est. tador, del cual no pueda conseguir los frutos, por-
que no es solvente.
(1) x1x., Hal.
(2) postumo—instituto, Hal.
(s) Hai. Valg,- perspiciendum, el codice Fl. (4) in factum, inserto ¿a Valg.
DlGEBTO.—LIBRO xxv: TITULO VI 223
5 4.—Haec actio etiam post annum dabitur, quia _ 5 4.-—-Esta acción se dara también des nes dc un
rel habet persecutionem. aiio, parque contiene la persecución de a cosa.
5 E).—Et si iiiiafamilias (1) sit, quae dolo fecit, in _ E).—T si fuer-a hijs. de familia la que obró con
patrem dabitur actio, si quid ad eum pervenerit. doio, se dara la acción contra ei padre, si alga hu-
biere ldo a su poder.
nihil praestabit mulier, qua (1) sine causa alta demás, si el caso estuviese exento de calumnia, na-
'est (2) sub praetextu ventris. da restitui;-a ia mujer que sin causa fué alimenta-
da so pretexto dei vientre.
& 8.—Nonnunquam augebitur, quod interest, si & 8.—A,vcces se aumentará. lo que interesa, si
quis forte dubitans, an praegnans sit. exclusus sit acaso alguno hubiere sido excluido de ia herencia,
hereditate; nam heredi eius, qui exclusus est, dau- dudando si estaba embarazada-, por ue dice Julia-
dam hanc actionem Iulianus ait, siquidem eius no, que al heredero del que fue exc uido se le ha
quoque interfuit non fuisse calumniae causa ln de dar esta acción, si es que también le importo
possessione mu ieram. quia hoc si non fuisset, queis. mujer no hubiera sido puesta en posesión
adeundo hereditatem instltutus heredi suo locu le- por causa de calumnia, porque si esto no hubiese
tiorem hereditatem snam relinqueret. Sed et oc sucedido, adiendo ia herencia habría dejadoa su
imputatur muileri, quod deminuta sunt multa in heredero el instituido uua herencia mas cuantio-
hereditate, dum hic contemplatione ventris non sa. Mas tambien se imputa a la mujer que se ha-
attigit hereditatem. yan disminuido muchas cosas en ia herencia, mien-
tras por contemplación al vientre no tocó aquel a
ia. herencia.
ä 9.—-[2.] (3) Idem Iulianus iibro nenodecimo 5 9. [2.]—Ei mismo Juiiano dice asi en ei libro
Digestorum sic ait: si substitutus manente muliere decimo noveno dei Digesto, si estando ia mujer en
in possessione decesserit, heres eius eadem actione posesión hubiere faliecido ei sustituto, el heredero
pretium hereditatis a muliere exiget. de este exigirá. a la mujer con ia misma acción el
precio de la herencia..
& 10.—Sed an decedant legata ceteraque onera 5 lo.—Pero se ha de ver si se extinguiran ios le-
hereditatis, videndum. Et mihi videtur posse dici, gados y las demás cargas de ia herencia. Y me pa-
legatarios potius cum muliere usuros hac actione, rece que se puede decir, que ios legatarios habrán
quia et ipsorum interfult, adiri hereditatem. de ejercitar esta acción más bien contra ia mujer,
porque también ¡; eiios les interesó, que se adiese la
herencia.
% 11.—Libertati plane subveniendum erit adver— g 11.—Mas, a la verdad, se habrá. de auxiliar ¿ ia
sus eum, qui propter hereditatem hac actione egit, libertad contra ei que ejercitó esta acción por cau-
scilicet ut iideicommissarias cogatur is praestare, ea de is. herencia, a saber, para que sea obligado
qui pretium utique etiam eorum consequitur; sed rt dar las iibertades dejadas por fideicomiso ei que
et directis credo Praetorem succurrere oportere, obtiene también ei precio de ios manumitidos; pe-
ut interventu suo tueatur eorum libertatem. ro creo que ei Pretor debe auxiliar también & ios
manumitidos directamente, de suerte que con su
intervención se ampare la iibertad de ios mismos.
& 12.—Si dolus iiiiaefarnliias intervenerit, et par- & 12.—Si hubiere mediado dolo de una hijs. de
ticeps doli fuerit pater, suo nomine tenebitur. familia, y su padre hubiere sido participe del dolo,
estará obiig'ado en su propio nombre.
TIT. VII TÍTULO VII
nn CONcunINis DE LAS CONCUBINAS
1. ULPIANUS libro II. ad legem Iuliam et Pa- 1. Unrmuo; Comentar—ios a' La ley Julia y Pa-
piam.—Quae in coucubinatu est, ab invito patrono pia, libro II.—La que está. en concubinato podra
poterit discedere, et aiteri se aut in matrimonlum, separarse de su patrono contra in. voiuntad del
aut in concubinatum dare. Ego quidem probo in mismo, y darse a otro 6 en matrimonio, o en con-
concubina adimendum ei connubium, si patronum cubínato. Yo, a la verdad. apruebe qne tratándo-
invitum deserat, quippe quum honestius sit patro- se de concubina se le haya de quitar el derecho de
no libertam concubinam, quam matremfamilias casarse, si-abandonara & su patrono contra. ia vo-
habere. luntad del mismo, porque verdaderamente es mas
honroso para el patrono tener a la liberta como
concubina, que como madre de familia.
% 1.—Cum Atiíicino sent-io, et puto, solas eas in % 1.—Opino como Atilicino, ycreo, que puede
concubinatu habere posse sine metu criminis, in uno tener en concubinam sin temor de delito solo
quas stu rum non committitur. aquelias con las que no se comete estupro.
5 2.— ni autem damnatam adulterii in concu- & 2.—-Mas el ue tuvo en concubinato e. la con-
binatu habuit,_non puto leg-e Iuiia de adulteriis denads. por adu terio no creo que queda sujeto a
tenen, quanwts, si uxorem eam duxisset, tene- la ley Julia sobre ios adulterios, aurique quedaria,
retur. si ia hubiese tomado por mujer.
5 3.——Si qua in patroni (4) fuit concubinatu, & 3.—Si alguna. estuvo en concubinato con su
deinde filii esse coepit, vel in nepotis, vel contra, patrono, y despues comenzó a estarlo con el hijo
non puto eam recte facere, quia. prope (5) nefaria. de éste, 6 con su nieto, () al contrario, no creo que
est huiusmodi coniunctio; et ideo huiusmodi faci- obra bien, porque semejante unión es casi nefa-
nus prohibendum est. ria; y por esto se ha de prohibir semejante delito.
(1) Indudablemente debe leerse, (y asi; traduci-mos). quae, (3) ti:» ediciones vulgares.
como observa Fourier—.fN. del Tr. (4) pa u. Steph..
is) quasi sine causa. alta sit, Hai. (5 pro (E"- lumu' de prope), Hal. conforme con. tas Bos.
DlGESTO.—LIBRD XXVI: TÍTULO I 225
% 4.—Cuinscnnque aetatis concubinam habere ä ti.—Es notorio que se puede tener concubina de
posse, palam est, nisi minor annis duodecim slt. cualquiera edad, si no fuera. menor de doce años.
2. PAULUS libro XII. ad legem Iuliam et Pa- 2. PAULO; Comentarios a' la ley Julia y Papia,
piam.—Si patronus libertam concubinam habens libro XII.—Si el patrono que tiene por concubina
furere coeperit, in concubinatu cam esse huma— a su liberto. comenzare a enloquecer, se dice más
nius dicitur. humanamente que ella. esta en concubinam.
2. Pouronms libro III. ad Sabinum.— Non est 2. Pouromo; Comentarios ¿ Sabino, libro III.
exigendum a pupillo, ut sibi tutorem petat, aut ut ———No se ha de exigir del pupilo que pida tutor pa-
ad tutorem suum proficiscatur. ra sl, ó que vaya á. su tutor.
3. ULPIANUS libro XXX VII. (10) mi Sabinum.— 3. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro
Quihabet tutorem pupillus vel pupilla, si furere XXXVII.—El pupila ó la pupila que tiene tutor,
(1) Mal.; concnbntn, el códice Ft. ('I) Tour.; tuitutores, el códice .F'l.
(2) contestatione, Hol. (8) quoniam—potest, se Consideran ¡vendidºs por antiguos
(3) hoc recusnnte eo, Hat. capiuos.
(4) constitute, inserta. Hai. (9) Br.; ¡exa asíma nono ad Edictum, Tour.-libra XVIII.
(b) per, Hal. ad Edictum, to uig.; libro decimo sex-ta ad Babinum, Hal.
(6) sua, Hat. (10) XVI., Hat.
Tono II - 29
226 crucero.—ueno xxvn TÍTULO I
(1) Tour. sagittis la. eacritura original; tutela, según cor-rec- (5) his. inserta Hd-l.
ción del códice ., Br. (6) cuiquam, Hal.
(i) furiosorum, ¡mortal-u. Vulg. ('i) IX., Hai.
(3) tutor-ve cum eorum quo, amadas Hal-. (s; uo ag.—quo cum his, Hel.
N.) petente, adiciona la, Valg. (9) VI., ¡[ml.
DIGESTO.—LTHRO XXVI: TÍTULO ] 227
torem dari (1) poterit, ut ex diversis causis unus drá ser dado como tutor contra otro, de suerte que
duorum curatorum locum obtineat. Quod quidem una sola personahag'a por diversas causas las veces
et adversus eundem accidet, si in diversas lites in de dos curadores. Lo que ciertamente sucederá.
diversis temporibus idem petatur. también contra uno mismo, si uno mismo fuer-ape-
dido para diversos litigios en diversos tiempos.
6. ULPIANUS libro XXX VIII. (2) ad Sabinum. 6. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro
—-Muto itemque mutae impnberibus tutorem dari XXX VIII.—Es verdad no también puede darse
posse, verum est, sed an auctoritas iis accommo- tutor al mudo y a la mu a, impúberos, pero se du-
dari possit, dubitatur; et si potest tacenti, et muto da. si se les podrá prestar a estos autoridad; y si
potest. Est autem verius, ut Iulianus libro vicesi- se le puede restar al que calla, también se le pue—
mo primo Digestorum scripsit, etiam tacentibus de prestar a mudo. Pero es más verdadero, como
auctoritatem posse accommodari (3). escribió Juliano en el libro vigésimo—primero de su
Digesto, que también a los que callan se les puede
prestar la autoridad.
5 1.—Sub conditione aPraesidibus rovinciarum g, I.—Esta establecido, que bajo condición no
non posse dari tutorem placet, et si atus sit, nul- pur darse tutor por los Presidentes delas provin-
lius esse momenti dationem; et ita Pomponius ait. cias,-y que si hubiera sido dado. es de ningún va-
Hanc autem adiectionem, quam Praesides provin- lor el nombramiento; y asi lo dice Pomponio. Mas
ciarum faciunt, «tutorem do, si satisdederit», non este nombramiento, que hacen los Presidentes de
conditionem in se habere, sed admonitionem, non las provincias, «lo doy por tutor, si diere danza»,
aliter ei tutelam committi, quam si satisdederit, no contiene cn si condición, sino la advertencia de
hoc est, non aliter ei gerere permittendum, quam que no sele encomienda la tutela de otro modo
si rem salvam fore cav erit (4). qne si diere fianza, esto es, que ne se le permitirá.
administrar, sino si hubiere dado canción de que
quedarán a salvo los bienes.
s il.—Tutoris datio neque imperii est, neque iu- g 2.—El nombramiento de tutor no es acto pro-
risdictionis, sed ei soli competit, cui nominatim hoc pio de imperio, ni de jurisdicción, sino que compe-
dedit vel lex, vel Senatusconsultum, vel Princeps. te a aquel solo & quien especialmente se lo conce—
dió la ley, o un Senadoconsulto, ó el Príncipe.
Ei,—Surdo impuberi poterit tutor dari. ? 3.-—A1 sordo ímpúbero se le podrá dar tutor.
4.—Ei, cuius pater in hostium potestate est, «t.—Es sabido que no se le puede dar tutor ¡&
tutorem dari non posse palam est. Sed si datus sit, aquel cuyo padre esta en poder de los enemigos.
an in pendenti sit datio, quaeri potest; et non puto Pero si sele hubiera dado, puede preguntarse si
dationem valere, sic enim post patris regressum queda en suspenso el nombramiento; y no creo qne
recidit in potestatem, atque si nunquam pater ab sea valido el nombramiento, porque de este modo
hostibus captus fuisset. Imo curator substantiae recae después del regreso del padre bajo su potes-
dari debet, ne in medio pereat. tad, como sl nunca el padre hubiese sldo cogido
por los enemigos. Antes bien, debe nombrar-sele
curador para los bienes, a fin de que no se pierdan
mientras tanto.
operam dedisse, ut non idoneus tutor daretur, vei que por precio recibido procurat-on qne uo se die-
consulto ln edendo patrimonio quantitatem mi- se tutor idóneo, Ó el que deliberadamente hubiere
nuerit. vel evidenti fraude pupillorum bona alie- disminuido su cuantía. al manifestat el patrimonio,
nasset. () el que con evidente fraude hubiese enajenado
los bienes del pupilo.
10. ULPIANUS libro II. ad Edictum.—Etiam 10. Unpmno; Comentarios al Edicto, libro II.
non (1) municeps tutor dari potest, dummodo mu- “Puede ser nombrado tutor aún el que no es del
nicipi detur. municipio, con tal que se de al que es del muni-
ClplO.
11. PAULUS libro III. ad Vitellium— Furiosus, 11. PAULO; Comentarios d Vite-lia, lib-ro III.?-
si tutor datus fuerit, potest intelligi ita dari, qunm Si un loco hubiere sido nombrado tutor, puede en-
suae (2) mentis esse coeperit. tenderse que se da para cuando hubiere comenza—
do a. estar cuerdo.
12. IDEM libro X. Retponsorum.—Quaesitum 12. EL MISMO; Respuestas, libro IE.—Se pregun-
est, an hi, qui in locum absentis reipublicae causa to, ¿los que fueron nombrados tutores en lugar de
tutores dati sunt, mortuo ilio tutores perseverent, un ausente por causa de la Republica, continúan
an alii petendi essent? Pauius respondit. eos, qui siendo tutores, muerto aquel, 6 se han de pedir
in locum absentis dati sunt, non reverso eo in en- otros? Paulo respondió, que los que fueron nom-
;iem causa perseverare usque ad tempus puber- brados en lugar de un ausente, no volviendo este,
atis. continúan en el mismo cargo hasta el tiempo de la
pubertad.
13. Pomronrus libro II. Enchiridii.—- Soict 13. Ponpomo; Manual, libro II.—Alguna vez,
etiam curator dari aliquando tutorem habenti pro- por causa de la. mala salud del tutor, ¿) por su edad
pter adversam tutoris valetudinem, vel senium ae- senil, se le suele dar curador al que tiene tutor, el
tatis, qui magis administrator rerum, quam eura- cual se eutiende que es más bien administrador de
tor esse intelligitur. los bienes, que curador.
& 1.—Est etiam adiutor (3) tutelae, quem solet & 1.—Hay también auxiliar de la tutela, que ei
Praetor permittere tutoribus constituere, qui non Pretar suele permitir nombrar a los tutores quo no
possunt sufficere administrationi tutelae, ita ta- pueden bastarse para la administracion de la tu-
men, ut suo periculo eum eonstituant. tela, pero con tai que lo nombren ¿ su riesgo.
16. GAIUS libro XII. ad Edictum provinciale.— 161 GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
Tutela plerumque virile officium est. libro XII.—La tutela es las más de las veces oficio
viril.
& 1.-—-Et sciendum est, nullam tutelam heredita- 5 1.—Y se ha de saber, que ninguna tutela pasa
rio iure ad alium transire. Sed (5) ad liberos virilis a otro por derecho de herencia. Mas á. los hijos de
sexus perfectae aetatis descendunt legitimae, ce- sexo viril de edad perfecta pasan las legítimas,
terae (6) non descendunt. pero las demas no pasan.
(1) non, omitela la. Vaig. (4) tau uam, ime-rta. Hal.
(2) sanae, la. Valg. (ñ) Et 1 cet (en lugar de Sed), Hal.
(a) actor (en lugar de adiutor), Hal. (b') tamen. incerta. Hai.
mamma—mune xxvr: 'ri'runo ¡¡ 229
17. PAULUS libro VIII. ad Sabinum—Complura 17. PAULO; Comentarios a' Sabino,.libro VIII.
Senatusconsulta facto. sunt, ut in locum furiosi, et —Se han hecho muchos Senadoconsuitos para que
muti, et surdi tutoris alli tutores dentur. se den otros tutores en lugar del tutor loco, y del
mudo, y del sordo.
18. NERATIUS tib-ro III. Regularum.—-Feminae 18. Nassum; Reglas, libro III.—Las mujeres
tutores dari non possunt, quia id munus masculo- no pueden ser nombradas tutores, porque este car-
rum est, nisi a Principe ñliorum tutelam speciali- go es de hombres, a no ser que especialmente le
ter postulent. pidan al Principe la tutela de los hijos.
TIT. II TÍTULO II
DE TESTAMENTARIA TUTELA DE LA TUTELA TESTAMENTARIA
[Of. Cad. V. ra.] [Véase Cód. V. 28.1
1. GAIUS libro-XII. ad Edictum provinciale (1). 1. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, h'-
—Lege duodecim tabularum permissum est paren- bro XII.—Por is. ley de las Doce Tablas se permi-
tibus, liberis suis sive feminini, sive masculini se- tió a los ascendientes que den or testamento tu-
xus, si modo in potestate sint, tutores testamento tores a sus descendientes, ya el sexo femenino,
dare. ys. del masculino, si estuvieran bajo su potestad.
5 1.-—Item scire debemus, etiam postumis üiiis, g 1.—Asimismo debemos saber, que a los ascen-
vel nepotibus, vel ceteris liberis licere parentibus dientes les es licito dar en su testamento tutores
testamento tutores dare; qui modo in ea causa tambien a los póstumos, hijos, o nietos, o demás
sint, ut, si vivo eo nati fuerint, in potestate eius descendientes; con tal de que estén cn estado de
futuri sint, neque testamentum rupturi. que si hubieren nacido viviendo aquel, hayau de
estar bajo su potestad, y no hayan de romper su
testamento.
5 2.—Item ignorandum non est, eum, qui lilium g 2.—Tampoco se ha de ignorar, que el que tu-
in potestate, et nepote-m ex eo aeque in potestate viere bajo su potestad un hijo, e igualmente en su
habebit, si nepoti tutorem dederit, ita recte dedis- potestad un nieto habido de el, si hubiere dado tn-
se videri. si nepos post mortem eius in patris sui tor ai nieto, se considera que se lo dio debidamen-
potestatem recasurus non sit; quod evenit, si vivo te, si ei nieto no hubiera de recaer después de la
testatore filius in potestate eius esse desierit. muerte de aquel bajo la potestad de su propio pn.-
dre; lo que sucede, si viviendo el testador hubie-
re dejado de estar el hijo bajo su potestad.
2. ULPIANUS libro II. ad Sabinum.—Nec mili- 2. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro II.-—
tem liberis recasuris in potestatem tutorem dare Se respondió en rescripto por los Divinos Herma-
posse, a Divis Fratribus rescriptum est. nos, que ni el militar puede dar- tutor alos des-
cendientes que hayan de recaer bajo potestad.
8. IDEM libro XXXV. ad Edictum. —Testamen- 3. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
to datos tutores accipere debemus etiam eos, qui XXX V.—Debemos considerar como tutores dados
codicillis testamento confirmatis scripti sunt. por testamento también & aquellos que fueron nom-
brados en codiciios confirmados por testamento.
% 1.—Sed eos demum testamento datos accipere & 1.—Pero conviene que consideremos dados por
nos oportet, qui iure dati sunt. testamento solamente aquellos que fueron dados
en derecho.-
7. PAULUS libra III. ad Sabinum.—Tutores non 7. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro III.—
ab herede, sed a testatore protinus proficiscun- Los tutores no provienen del heredero, sino del
tur (2), simul atque aliquis heres extitisset, nam et testador, tan prouto como haya habido algún lie-
ipse heres tutor dari potest et post mortem heredis redcro; porque también el mismo heredero puede
tutor recte dari potest. ser dado como tutor, y para después de la muerte
del heredero puede darse válidamente tutor.
& Uti-muns libro XXI V. ad Sabi-num.—Tutor 8. ULPIANU; Comentarios ¿ Sabina, libro XXI V.
datus vetari tutor esse potest vel testamento, vel -—Se puede prohibir ¿) eu testamento, ó en codici-
codicillis. ios, que el tutor uombrado sea tutor.
?; 1.—Sed si sub conditione fuerit tutor datus, & 1.—Pero si ei tutor hubiere sido dado bajo con-
deficiente conditione tutor non erit. dicion, no sera tutor faltando la condición.
5 2.--Tutorem autem (3) et a certo tempore da- & 2.—Mas es licito dar tutor desde cierto tiempo,
re, et-uSque ad certum tempus licet, et sub condi- y hasta cierto tiempo, y bajo condición, y hasta
tione, et usque ad conditionem. que se cumpla. uua condición.
5 él.—In tutoris datione (4) utrum levissima 5 £S.—En ei nombramiento de tutor, ¿se ha dc
conditio, au novissima, ut in legato (5), spectan- atender acaso & la condición mas lijera, () a la últi-
da est—ut puta: «Titius, quum poterit, tutor esto; ma, como en el legado,—por ejemplo: «sea _tutor
Titius, si navis ex Asia venerit, tutor esto:—? Et Ticio, cuando pudiere; sea tutor Ticio, si la nave
Iulianus libro vicesimo Digestorum recte scripsit, hubiere llegado de Asia—»? Y con razón escribió
novissimam scripturam esse spectandam. Juliano en el libro vigésimo del Digesto, que se ha
de atender a la ultima escritura.
9. Pour-cuius libro III. ad Quintum Mu— 9. Pouromo; Comentarios ¿ Quinto Mucio, li-
cium (S).—Si nemo hereditatem adierit, nihil va- bro III.—Si nadie hubiere adido la herencia, no es
let ex his, quae testamento scripta sunt; si vero valido uada de lo que se escribió en el testamento;
unus ex pluribus adierit, tutelae statim valent, pero si entre muehos la hubiere adido uno, sau va-
nec exspectandum erit, ut omnes hereditatem lidas desde luego las tutelas, y uo se habrá. de es-
adeant. perar a quo todos adan la herencia.
10. ULPIANUS libro XXXVI. ad Sabinum.—Si 10. ULP uno; Comentarios á Sabino, libro
hereditas noudum adita sit, ex qua tutor speratur, XXXVI.—Si aún no hubiera sido adida la heren-
verius est, alium tutorem posse dari, quasi non- cia, de la que se espera el tutor, es más cierto que
dum sit, nec speretur. puede darse otro tutor, como si aún no lo hubiera,
ni se esper-ase.
& 1.—Iu tutelis testamentariis id sequimur, quod % 1.--Eu las tutelas testamentarias nos atene-
novissimum est, et si saepius tutor datus sit, no- mos a lo ultimo, y si muchas veces se hubiera da-
vissimam scri tui-am intuemur. do tutor, miramos a la ultima escritura.
& 2.-—Qui illum et ex eo nepotem habebat, si % 2.—Si el que tenla un hijo y un nieto habido
nepoti tutorem dederit, habet disceptationem, an de este, hubiere dado tutor al nieto, tiene la duda
aliquo casu non sit utilis datio, utputa si proponas, de si eu aigun caso no sea utii el nombramiento,
lilium vivo patre decessisse, et nepotem ex eo suc- por ejemplo, si dijeras que el hijo murió viviendo
cessisse vivo avo; et fortius dicendum est, tutelam el padre, y que le sucedió el nieto habido de el, vi-
quoque e lege Iunia (7) Veileia (8) confirma- vlendo ei abuelo; y eon mas fundamento se lla de
tam (9); nam et Pomponius libro sextodecimo ex decir, que le tutela fué. confirmada también por la
Sabino scripsit, valere tutoris dationem. Quum ley J unia Veleya; porque también Pomponio escri-
enim confirmatum sit testamentum, consequenter bió en el libro decimo sexto comentando a Sabino,
tutoris quoque datio valebit in eo testamento scri- que era valido el nombramiento del tutor. Porque
pta, quod valet, id est, ubi ne os vel heres institu- habiendo sido confirmado el testamento, consi-
tus sit, vel nominatim exliere atus sit (10). guientemente también será, válido el nombramien-
to de tutor escrito en este testamento, que es vali-
do, esto es, cuando el nieto haya sido o instituido
heredero, () nominalmente desheredado.
5 3.-——Si furiosus testamento tutor detur, si qui- 5 il.—»Si el loco fuese dado como tutor en ei tes-
dem, quum furere desierit, tutorem esse recte da- tamento, si lo fuese para cuando hubiere dejado
tum Proculus existimat; quodsi datus sit pure, ne- de estar loco, opina Próculo, que válidamente fue
gat Proeulus valere dationem; sed est verius, quod nombrado tutor; mas si hubiera. sido nombrado pu-
et Pomponius ait, recte videri datum, et tunc i'ore ramente, dice Proculo que no es válido el nombra-
tutorem, quum sapere coeperit. miento-, pero es mas cierto lo que dice también
Pomponio, que se considera. que fue nombrado va-
iidamente, y que habrá de ser tutor cuando hu-
biere comenzado a estar cuerdo.
& rt.—Servus alienus ita dari tutor potest: «si li- g 4.——El esclavo ajeno puede ser nombrado tutor
ber erit, tutor esto». Quin imo et si pure (latus sit, de este modo: «si fuere libre, sea tutor-. Y antes
videtur inesse haec conditio: «quum liber erit». bien, aún si hubiera sido nombrado puramente, se
Potest autem quis et extraneo servo defendere ex considera qne hay inherente esta condición: «cuan-
hac causa iideicommissariam libertatem. Quid enim do fuere libre-. Mas cualquiera puede defender
interest, suum servum, an alienum tutorem scri- aun para el esclavo ajeno en virtnd de esta causa.
pserit, quum pupilli favore et publicae utilitatis (1) la libertad dada por fideicomiso. Porque ¿qué im-
assumta. libertas sit in persona eius, qui tutor scri- porta ue haya nombrado tutor á. su propio escla-
tus est? Potest igitur et huic iideicommissaria ii- vo, ó a ajeno, cuando en favor dei puplio y de la.
gertas defendi, si voluntas apertissime non refra- utilidad pública se ha adquirido ia liber-tad para
getur. la persona del que fue nombrado tutor? Asl, pues,
se (puede defender también para estela libertad
da a por fideicomiso, si evidentisimamente no se
opusiere ia voluntad.
11. IDEM libro XXX VII. ad Sabinum.— Si quis 11. EL MISMO“, Comentarios ri Sabino, libro
sub conditione, vel ex die tutorem dederit, medio XXXVII.—Si alguno hubiere dado tutor bajo eon-
tempore alius tutor dandus est, quamvis legiti- dición, () desde cierto dia, se ha de nombrar otro
mum tutorem pupillus habeat; sciendum est enim, tutor para el tiempo intermedio, aunque el pupilo
quamdiu testamentaria. tutela speratur, legitimam tenga tutor legitimo; porque se ha de saber, que
cessare. no tiene lugar la legitima, [ruenti-as se espera la
tutela testamentaria.
& 1.—Et si semel ad testamentarium devoluta % 1.—Y si ya una vez se hubiere discemido ia
fuerit tutela, deinde excusatus sit tutor testamen- tutela ai tutor testamentario, y después se hubiera
tarius, adhuc dicimus, in locum excusati (2) dan- excusado este tutor testamentario, aun decimos
dum, non ad legitimum tutorem redire tutelam. que se ha de nombrar otro eu lugar del excusado,
no que vuelve la tutela al tutor legitimo.
5 2.—idem dicimus, et si fuerit remotus, nam et 5 2.—Lo mismo decimos, también si hubiere si-
hic idcirco abit, ut alius detur. do removido, porque también este sale precisa-
mente para que se nombre otro.
% 3.—Quodsi tutor testamento datus decesserit, & :S.—Pero si hubiere fallecido el tutor nombra-
ad legitimum tutela redit, quia hic Senatusconsui- do en el testamento, la tutela vuelve al le itimo,
tum cesa-at. porque en este caso deja de tener lugar el nado-
consulto.
% 4.—Plane si duo pluresve fuerint tutores te- g fl.—Pero si fueren dos ó más los tutores testa.-
stameutarii, in locum eius, qui decessit, vel in ci- mentarios, podra nombrarse otro en lugar del que
vitate esse desiit, poterit dari alius; ceterum si nu]- falleció, ó dejó de tener la ciudadania; mas si nin-
lus supersit, vel in civitate sit, legitima. tutela suc- guno sobreviviera, ó no tuviese la ciudadania, su-
cedit. cede la tutela legitima.
12. IDEM libro XXXVIII. ad Sabinum.--—— Certa- 12. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libro
rum rerum vel causarum testamento tutor dari non XXX VIII.—No se puede dar en testamento tutor
potest, nec deductis rebus; para ciertos bienes ójcausas, ni exceptuando bienes;
13. Pour-ornus libra XVII. ad Sabinum.— et si 13. POMPONlo; Comentarios ¿ Sabino, libro
datus fuerit, tota datio nihil valebit, XVII.—y si hubiere sido dado, no tendrá. validez
alguna el nombramiento,
14. MARCIANUS libro II. Ínstitutiomcm.— quia 14. Manent-10; Instituta, libra II.—porque se
personae, non rei vel causae datur. da para la persona, no para una cosa o causa.
15. ULPIANUS libro XXXVIII. ad Sabinum.—Si 15. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro
tamen tutor det-".' rei Africanae, vel rei Syriati- XXX VIII.—Mas si se diese tutor para bienes que
cae (3), utilis & ) est; hoc enim iure utimur. están en Africa, Ó en Siria, ei nombramieuto es vá-
lido; porque de este derecho usamos.
16. IDEM libro XXXIX. ad Sabinum.— Si quis 16. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libra
ita dederit: ciiiiis meis tutorem do», in ea conditio- XXXIX.—Si alguno lo hubiere dado asi: cdoy tu-
ne est, ut tam filiis, quam filiabus dedisse videatur; tor a mis hijos», esta en ei caso de que se conside-
filiorum enim appellatione et filiae continentur. re que lo dio tanto ¿los hijos, como alas hijas;
porque en la denominación de hijos se compren-
den tambieu las hijas.
5 1.—Si -quis filio tutorem dederit, et plures & 1.—Si'al,äuno hubiere dado tutor al hijo, y tu-
filios habeat, an omnibus filiis dedisse videatur? Et viera varios ijos, se considerara que se 10 dio a
de hoc Pomponius dubitat, magis autem est, ut todos ios hijos? Y Pomponio duda sobre esto, pero
omnibus dedisse videatur. es preferible que se considere que se 10 die á. todos.
g, 2.—Si quis liberis tutores dederit vel liliis, et & 2.—Si alguno hubiere dado tutores a sus des-
habeat quosdam apud hostes, etiam ipsis dedisse cendientes, o a sus hijos, y tuviera algunos en
videbitur, si non aliud aperte probetur testatorem poder de los enemigos, también se considerará que
sensisse. se los dió a los mismos, si claramente no se proba-
se que el testador entendiö expresar otra. cosa.
& tl.—Si quis, quum ia'noraret, se lilium Titium & 3.—Si alº-uno, ignorando qne tenia el hijo Ti-
habere, filiis tutores dederit, utrum his solis dedis- cio, hubiere l(lado tutores a sus hijos, ¿se conside-
se videatur, quos in potestate scit, an ei quoque, rará. acaso que se los dio solo a los que sabe que
quem ignoravit se habere? Et magis est, ut huic estan en su potestad, o también a aquel, que el no
dedisse non videatur, Iicet nomen liliorum admit- no sabia que lo tenia? Y es preferible que no se
tit et ipsum; sed quia de ipso non sensisset, dicen- considere que se los dio a este, aunque el nombre
dum est, cessare in personam eius dationem. de hijos lo comprende también a el; pero como no
entendió referirse a et, se ha de decir, que no es
aplicable a la persona de el el nombramieuto.
% 4.—Proindc et si certus fuit (1) filium deces— 5 4.—Por lo cual, también si estuvo cierto de
sisse, qui supererat, idem erit dicendum; nec enim que había fallecido un hijo, que sobrevivia, se ha-
videtur ei dedisse, quem obiisse eredebat. bra de decir lo mismo; porque no parece que los
dle para aquel, que creia que habia muerto.
& 5.——Si postumis dederit tutores, hique vivo na- 5 5.—Si hubiere dado tutores para los póstumos,
scautur, an datio valeat? Et magis est, ut utilis y nacieron estos en vida. de el, ¿será. válido el nom—
datio tlat, etiamsi vivo eo nascantur. bramiento? Y es más cierto que sea valido el nom-
bramlento, aunque nazcan vivlendo el.
17. IDIM libro XXX V. ad Edictum.—-Testa— 1 ?. EL uisun; Comentarios al Edicto, libro
mento datos tutores non esse cogendos satisdare XXXV.—Es mas que cierto, que los tutores nom-
rem salvam fore, certo certius est. Sed nihilomi- brados en testamento iio han de ser obligados a
nus, qunm quis offert satisdationem, ut solus ad- dar fianza de que habrán de quedar a. salvo los
ministret, audiendus est, ut Edicto cavetur. Sed bienes. Pero no obstante, cuando alguno ofrece
recte Praetor etiam ceteris detulit hane conditio- fianza para administrar el solo, ha de ser oido, co-
nem, si et ipsi velint satisdare; nam et si ipsi para- mo se dispone en el Edicto. Pero con razón aplicó
ti sunt satisdare, non debent exeludi alterius obla- el Pretor también a los demas esta condición, si
tione, sed impleta videlieet ab omnibus satisdatione también ellos quisieran dar fianza.; porque si ellos
omnes gerent, ut, qui contentus est magis satis ac- están dispuestos a dar fianza, no deben ser exclui—
cipere, quam gerere, securus esset (2). dos por el ofrecimiento del otro, sino que a la ver-
dad, prestada por todos la fianza, todos adminis-
trat-an, de suerte que quedaría se uro el que se
haya contentado mas bien con reci ir,.fianza, que
con administrar.
5 1.—Non omnimodo autem is, qui satisdet, g 1.-—Mas no ha de ser en absoluto preferido el
praeferendus est. Quid enim, si suspecta persona que de caución. Porque ¿qué se dira, silfuera per-
sit, vel turpis, eui tutela committi nee cum satis- sona sospeehosa, () torpe, a la que nl aún con iian-
datione debeat? Vel quid, si iam multa flagitia in za se le deba encomendar la tutela? ¿0 que, si co-
tutela admisit, nonne magis repelli et reiiei a tu- metió ya muchos delitos en la tutela, no deberá ser
tela, quam solus administrare debeat? Nec satis repelido y rechazado de la tutela, más bien que ad-
non dantes temere repelluntur, quia plerumque ministrar solo? Nitampoco son repelidos inconside-
bene probati et idonei atque honesti tutores, etiam- radamente los que no dan fianza, porque las más
si satls non dent, non debent reiici, quin imo nec de las veces los tutores robados como buenos, y
iubendi sunt satisdare. los idóneos, y los honra os, aunque no dén fianza,
no deben ser rechazados. ni a ellos tampoco se les
ha. de mandar que den canción.
g Si.—Duplex igitur causae cognitio est, una ex. % 2.——Hay, pues, un doble conocimiento de eau-
persona eius, qui obtulerit satisdationem, quis et sa, uno respecto a la persona del que hubiere ofre-
qualis est, alia contutorum, quales sunt, num forte cido fianza, sobre quién y como es, otro respecto á.
eius existimationis, vel eius honestatis sunt, ut non la de los cotutores, sobre como son, si es que aca—
debeant hanc contumeliam satisdationis subire. so son de tal reputacion 6 de tal honradez, que no
deban soportar esta afrenta de la fianza.
18. CALLISTRATUS libro III. Edictt' monitarii.—- 18. CALISTRATO; Del Edicto monitor-io , libro
Quodsi plnres satisdare parati sint, tune. idonior III. Pero si muchos estuvieran dispuestos a dar
praeferendus erit, ut et t-utorum persona (3) inter ñanza. entonces habra de ser preferido ei mas
se, et ñdeiussorum comparentur. idöneo, de suerte que se comparen entre sl las
personas de los tutores y las de los iiadores.
19. ULPIANUS libro XXXV. ad Edictmn.— Si 19. ULPIANO, Comentarios al Edicto, libro
nemo tutorum provocet ad satisdationem, sed 0x1- XXXV.—Mas si ninguno de los tutºres tratase de
21. IDEM libro VIII. Brevium. —Testamento tu- 21. EL MISMO; Breves, libro VIH.—Pueden ser
tores hi darí possunt, cum quibus testamenti fa- nombrados tutores en testamento aquellos eon
ctio est. quiencs hay testamentifacciön.
22. ULPIANUS (4) libro XLV. ad Edictum.-—Si 22. ULPIANO; Comentart'osal Edicto, h'braXL V.
quis tutorem dederit filio suo servum, quem puta- —-Si alguno hubiere nombrado como tutor para su
bat liberum esse, quum esset servus (5), is neque hijo 9- un esclavo, que él creía. que era libre, sien-
llber, neque tutor erit. do esclavo, este no sera ni libre, ni tutor.
23. AFRIGAN'US libro VIII. Quaestionum.- Tu- 23. AFRICANO; Cuestiones, libro VIII.—No se
tor ita reete non datur: «illi aut illi filiis meis, utri da debidamente tutor en esta forma: «sea Ticio tu-
eorum volet, Titius tutor esto-; quid enim dice- tor de este ó de aquel de mis hijos, del que de ellos
mus, si Titius constituere nolit, utri ex iiliis tutor ilU-ium; porque, ¿que diremos, si Ticio no quisie-
esse velit? se manifestar de cual de los hijos quiera ser tutor?
% l.—Ita autem recte tutor dabitur: «Titius si g 1.—Pero en esta forma se nombrará. válida-
volet, illi lilio meo tutor esto». mente tutor: «Si Ticio quisiera, sea tutor de aquel
hijo mio».
24. lavamanos libro V. eæ Cassio.— Si plures 24. JAVOLENO; Doctrina de Cassio, libro V.—
tutores (6) sint, a Praetore curatorem posci litis Si fuesen muchos los tutores, es su erfiuo que por
causa supervacuum est, quia altero (7) auctore causa de litigio se pida curador al Jretor, porque
cum altero agi potest. con la autoridad de uno se puede ejercitar contra
el otro la. acción.
25. MODESTINUS libro IV. Pandectarum.-—Duo- 25. Monns'riso; Pandectmx, libro I V.-El que
bus pupillis tutor datus, etsi alterius tutela se ex- fue nombrado tutor de dos pupilos, aunque puede
cusare potest, quum res separatae sint, attamen excusarse de la tutela de uno, cnando los bienes
alterius tutor manet. esten separados, permanece, sin embargo, siendo
tutor de otro.
26. PAPmlANUS libro IV. Responsorum.—Iure 26. Parmmuo; Respuestas, libro IV.—Por
Tono II —30
234 promere.—mano xxvrz TÍTULO 11
uostro tutela communium liberorum matri testa- nuestro derecho inútilmente se encomienda en tes-
mento patris frustra. mandatur; nec sl provinciae tamento & la madre la tutela de los hijos eomuues;
Praeses imperitia lapsus patris voluntatem sequen- y si el presidente de la. provincia hubiere decreta-
dam decreverit, successor eius sententiam, quam do, inducido el. error por impericia, que se cumpla
leges nostrae non admittunt, recte sequetur. la voluntad del padre, con razón no se atendra su
sucesor a sentencia de aquel, que nuestras leyes
no admiten.
5 1.— Honoris causa tutor datus non videtur, g- 1.—No se considera que fue nombrado tutor
quem pater a ceteris tutoribus, quibus negotia ge- honorario aquei que ei padre quiso que recibiera
renda mandavit, rationes accipere voluit. las cuentas de los demas tutores, a quienes enco—
meudo la administración de los negoclos.
; 2.—Pro ter litem inofficiosi testamenti ordi- % 2.—Por causa del litigio de testamento inofi-
nandam ex eredato illio, cul (1) tutorem pater cioso que haya de incoarse, habiendo sldo deshe-
dabit, eundem a Praetore confirmari oportet; redado el hijo, para quien el padre dió tutor, debe
eventus iudicatae rei declarabit (2), utrum ex te- ser confirmado este por el Pretor; el resultado de
stamento patris an ex decreto Praetoris auctorita- la cosa juzgada declarara, si haya recibido su au-
tem acceperit. ;pridad del testamento del padre, () de decreto del
Tetor.
27. Tnvrnosmus libro XIV. Dis-putationem.— 27. Tniromno; Disputas, libro XIV.—Lo mis-
Idem fiet, si intestatum decessisse patrem pupiiii mo se hara, si a nombre del hijo se defendiese que
nomine defendatur, falsumve testamentum nomine el padre murió intestado, o si a nombre del pupilo
pupilli dicatur, et si patruus extet, legitimus tutor se dijese que es falso el testamento, y si hubiese
futurus ab intestato, quia tutorem habenti tutor tlo paterno, que hubiera de ser tutor legitimo ab-
dari non potest; nam commodius ipse, qui scriptura lntestato, porque no se le puede dar tutor al que
continetur, a. Praetore dabitur, nt sine ullo litis tiene tutor; por no más convenientemente será
praeiudicio iustus tutor auctor pupillo ad earn li- nombrado por el retor el mismo que esta expre-
tem fiat. sado en el testamento, para que sin prejuicio algu-
no del litigio preste en aquel pleito su autoridad al
pupilo el tutor legal.
& 1.—Quum autem ipse patruus, quem tutorem 5 1.-Mas cuando el tio paterno, que el pupilo
legitimum sibi dicebat pupillus esse, subiectum ñ- decia que era su tutor legitimo, acusase al hijo de
lium criminaretur, et ad se legitimam hereditatem ser supuesto, :; sostuvlese quc ii. él le pertenece la
pertinere contenderet, alium tutorem petendum herencia legitima, respondió Juliano, que debe pe-
Iulianus respondit. dirse otro tutor.
28. Par-missus libro I V'. Responsorum.—Qui tu- 28. PAPINIANO; Respuestas, libro I V.—El que
telam testamento mandatam excusationis lure sus- por derecho de excusa no quiso aceptar la tutela
cipere noluit, ab his quoque legatis summovendus que se le encomendó en un testamento, habrá. de
erit, quae filiis eius relicta sunt, modo si legata ser repelido también de aquellos legados, que se
ñlii non affectione prupria, sed in honorem patris dejaron a sus hijos, si los hljos no merecieron los
meruerunt. legados por afecto propio, sino en consideración a
su padre.
% 1.—Verbls fideicommissi manumissus, non iure 5 1.—-El manumitido en vlrtud de palabras de
tutor testamento datur; post libertatem itaque red- un fideicomiso no es nombrado legalmente tutor en
ditam ex voluntate testatoris ad tutelam vocatur. el testamento; y asi, después que se le ha dado la
libertad es llamado á. la tutela por la voluntad del
testador.
5 2.—Impuberi liberto patronus frustra tutorem & 2.—-In1'1tilmente nombrará el patrono tutor pa-
dabit, sed voluntatem eius, si fides inquisitionis ra su liberto impubere, pero el Pretor se ¿tendrá.
congruat, Praetor sequetur. a la voluntad de aquel, si fuera conveniente el re-
sultado de la informacion.
29. Iom: libro XV. Responsorum.-Ex senten- 29. Er. MISMO; Respuestas, libro X V.——Por dis-
tia Senatusconsulti Liboniani tutor non erit, qui posición del Senadoeonsuito Liboniano no sera tu-
se (3) testamento pupillo tutorem scripsit. Quum tor ei que a si mismo se eseribiö en uu testamento
autem patris voluntas hoc ipsum manu sua decla- tutor de un pupilo. Mas cuando no fuese dudosa la.
rantls ambigua non esset, eum, quamvis alii tuto- voluntad del padre, que de su propia mano decla-
res essent, curatorem dandum respondi, nec ra esto mismo, respondí que él ha de ser dado co-
admittendam excusatlonem, quam iure ubiieo ha- mo curador, aunque hubiese otros tutores, y que
bebat, quoniam promisisse videbatur 4), nec ut no se le ha de admitir la excusa, que por derecho
suspectum removeri. público tenia, porque se consideraba que prome—
tió, y clue no es removido como sospechoso.
30. PAULUS libro VI. Quaestionum. (ii)—Duo 30. PAULO; Cuestiones, libro VI.—Hay dos Ti-
sunt Titii, pater et filius, datus est tutor Titius, ncc cios, padre e hijo, fue nombrado tutor Ticio, y no
apparet, de quo sensit testator; quaero, quid sit aparece de quien entendió hablar el testador; pre-
iuris? Respondit: is datus est, quem dare se testa- gunto, ¿cual sea el derecho? Respondió: fue nom-
tor sensit; sl id non apparet, non ius deficit, sed brado aquel que el testador entendio nombrar; y
probatio, igitur nenter est tutºr. si esto no aparece, no falta el derecho, sino la prue-
ba, y por consiguiente, ninguno de los doses tutor.
31. SCAEVOLA libro IV. Q-uaestíonum.——Si pa- 31. SCEVOLA; Cuestiones, libro I V.-Si el padre
ter exheredatae filiae tutores dederit, et testamen- hubiere dado tutores :i. su hija desheredada, y se
tum eins ruptum dicatur nato postumo, commo- dijera que se rompió su testamento habiendo naci-
dissimum est, eosdem tutores pupillae dari ad pe- do un póstumo, es lo más conveniente ne se le
tendam intestati hereditatem. den a la pupila. los mismos tutores para pe ir la he-
rencia del intestado.
82. PAULUS libro IX. Responsorum.——Quaero, 32. PAULO; Respuestas, libro IX.—Pregunto,
an non eiusdem civitatis cives testamento quis ¿podria uno nombrar en su testamento como tuto-
tutores dare possit? Paulus respondit-, posse. res a los que no son ciudadanos de la mismo. ciu-
dad? Paulo respondió, que podia.
g- 1.—Idem Paulus respondit, eum quoque, qui % 1.—El mismo Paulo respondió, que también el
propter rerum notitiam tutor datus est, perinde in qne por su conocimiento de las cosas fué nombra-
omnibus et administrationis, et accessionis iurc do tutor, puede ser demandado respecto á. todo por
conveniri posse, atque ceteros tutores, qui eodem derecho de administración y de accesión, lo mismo
testamento dati sunt. que los demas tutores que fueron nombrados en el
mismo testamento.
5 2.—Lucius Titius heredes instituit filios suos & 2.—Lucio Ticio instituyó herederos .'). sus hi—
pu illatis aetatis, iisque tutores his verbis dedit: jos, de edad pu'pilar, y les dio tutores con estas pa.-
« iis meis tutores sunto Caius Maevius et Lucius labras: «sean Cayo Mevio y Lucio Eros tutores de
Eros,» cui Eroti libertatem non dedit, fuit autem niis hijos»; al cual Eros, que se hallaba dentro de
'Epwg intra viginti quinque aunos aetatis; quaero, los veinticinco años, no le dio la libertad; regun-
an possit libertatem sibi vindicare? Paulus respon- to, ¿podria reivindicar para si la libertad Paulo
dit, quoniam placet, eum, quia domino tutor datus respondió, que como se halla establecido que se
est, libertatem quoque meruisse videri, eum quo- considera que el que fue nombrado tutor por su
que, de quo quaeritur, in eadem causa habendum, señor mereció también la libertad, ha de ser cons]-
et liberum (1…de ab adita hereditate esse, tutela derado en la misma condición también este, de que
autem post egitimam aetatem onerari. se trata, y que es ciertamente libre desde que haya
sido adida la herencia, pero que recibe la carga de
la tutela después de haber llegado a la edad legal.
38. Lavamanos lib-ro VIII. eæ Posterioribus La- 83. JAVOLENO; Doctrina de las Obras postumus
beom's.—Tutoribus ita datis: «Lucium Titium tuto- de Labeon, libro VIH.—Habiéndose dado tutores
rem do; si is non vivit, tum Caium Plautium tuto- en esta. forma: «doy por tutor a Lucio Ticio; si este
rem do», (1) Titius vixerat, et tutelam gesserat, no vive, entonces doy por tutor a Cayo Plancio-,
deinde mortuus erat; Trebatius negat, ad Plautium Ticio había. vivido, y habia administrado la tutela,
pertinere tutelam, Labeo contra, Proculus, quod y despues murió; Trebacio dice, que la tutela no
Labeo; ego Trebatii sententiam probo, quia illa pertenece ¿ Plaucio, Labeon lo contrario, y Pró-
verba. ad mortis tempus referuntur. culo lo mismo que Labeon; yo apruebe la opinión
de Trebacio, porque aquellas palabras se refieren
al tiempo de la muerte.
84. SCAEVOLA libro X. Digestorum. -— Quum 84. SCEVOLA; Digesta, lib-ro II.—Quando en co-
codicillis ideo alios (2) tutores dare significasset, dicilos hubiese uno significatio que daba otros tu-
quoniam testamento datos quosdam defunctos, tores por esto, porque habia sabido que algunos
aut excusationem habere posse comperisset, an de los dados en el testamento habían fallecido, ó
nihilominus qui eorum viverent, nec excusati es- podían tener excusa, ¿permanecerian, no obstante,
sent, tutores permanerent? Re5pondit, nihil propo- siendo tutores los ne de ellos viviesen y no se hu-
ni, cur non permanerent. biesen excusado? espondló, que nada se proponis,
para que no permanecieron siendolo.
1. MODESTINUS libro VI. Eæcusationum. — “¡va 1. Monns'rmo; De las Excusas, lib-ro VI.—Para
un“ (3) nspl töv BeBain-ñvcu Bovanévmv ¡mtpóitwv que no dejemos sin discutir lo relativo a la conñr-
napmlntiþwpev, Bpaxéa. umi uspi toutcov mediæuali-a.. mación delos tutores, investiguemos también res—
[Ut ne de confirmandis tutoribus (4) relinqua- pecto a ello algunas pocas cosas.
mus indiscussum (5), pauca et de his scrutamur-.] (G)
% 1.—Eiot uva; ol ätäöuevot ¿piñas una ¿LaS-naa; 5 1.—Hay tutores que son debidamente dados
énitpouoi, toü-r' Eau. nad bcp' div éxpñv, md of; exo-äv, en conformidad á. los testamentos, esto es, por
mi öv tpóuov dxp'ïzv, ual ¿nou ¡)(pñV. Hari-¡p ¡rap uioïg, ?¿ quienes corresponde, a quienes corresponde, como
ényóvotg, 0ng Exet äv äöouata, ¿pS-dig öiöwow äuhponov, corresponde, y donde corresponde. Porque el pa-
mill' äv aluom. 'Edw öe ü upóaomov toroñ'tov, 5 in] öü- dre da derechamente tutor & los hijos, o a los nie-
vatai öoüvat, oIov Wii-“719: i] udrpoiv, i; enema; tig, ij tos, que tiene en su potestad, pero en su testa-
npóomnov, (¡: ui] adventat öoüvou, oIov nat-ilo cuï: nï: ui] mento. Mas si la persona fuere tal, que no puede
ävu äv sione-te, i; Ero-fungi, ?; ¿av elmgr adponam darle, como la madre, o el patrono, o algún extra-
Smuäleuöm 1:th upayndtmv, 'l] iv auidi.-uillam ¡:.-l] BeBaun— ño, ¿ persona a la que no se le puede dar, como si
&:tcw (1) eo s'nitponov, i] cui-atera (2), 1:615 “tó évbsóv el padre se lo hubiere dado a. hijo que no estuviese
dvaul-qpooaa-ou. sy. 17); toü bnauxoü ego-Jam; atomi-taiia; bajo su potestad, o a su hija, o si hubiere dicho: ete
auvexu'ipnaav, mti Mand ri)v no…» B&anoñobat too; ruego que tengas cuidado delos bienes», 6 hubiere
Smtpo'rtoug. dado el tutor, () el curador. en codicilos no confir-
[% 1.—Sunt quidam dati reete tutores secundum mados, en este caso concedieron las constituciones
testamenta, id est, et a quibus oportet, et quibus que se supla por la potestad consular lo que falta,
oportet, et quomodo oportet, et ubi oportet. Pater y que sean confirmados los tutores con arreglo a
enim filiis, vel nepotibus, quos habet in potestate, la intención del testador.
recte dat tutorem, sed in testamento. Si autem
fuerit persona talis, quae non potest dare, velut
mate-r, aut patronus, aut extraneus; quis, aut per-
sona, cui non potest dari, velut si pate-r (3) filio
non moistentl in potestate, aul filiae dederit (4),
aut si dixerit: «precor te curam habere rerum-,
aut in codicillis non confirmatis dederit tutorem,
aut cura/torem, tuuc quod deficit, repleri a consu-
lari potestate constitutio-nes concesserunt, et secun-
dum mentem confirmari tutores.]
% 2.—Kal ¿dw páv uottñp ºb & öeöwmiig, uepattépq) ä 2.—Y si verdaderamente hubiere sido el pa-
oñbév (í); em te alata-tov noluupaynovef ¿¡ ñ-(oúpawog, dre el que hubiere dado tutor, el presidente ne in-
0170.“ dulci); aüröv peñarol est ad «illa; ug, 1:61: uolo- vestiga a lo sumo nada más, sino que simplemente
upaypovct tó upóswuov, si sci-tiv ¿men—Bum. lo confirma; ero si lo hubiere dado otro cualquie-
[5 2.— Et siquidem pater fuer-tl, qui dederit tu- ra, entonces inqulere si es apta la persona..
torem, amplius nihil ut plurimum inquirit, qui
praeest, sed simpliciter eum confirmat; si autem
alius quis dederit, tunc inquirit personam, si
apta sit.]
% id.—'En eibévou. ¿el, 517'. noupd'cwp xat-tä: binis-'hunc; % 3.——Couviene saber ademas esto, que en testa-
etas iuud uatpo; opto; biberat, ama bad-el; almi): Bedeu- mento no se da correctamente curador ni aún por
oüoöcu. into 'roü üyonpevoo. (5) el padre, pero que es costumbre que el nombrado
[& 3.— Hoc amplius sci-re Oportet, quod curator sea confirmado por el presidente.
testamento neque a patre recte datur, sed datum
assuetum est confirma-ri ab eo, qui praeest.]
2. NERATIUS libro III. Reg-alarum. (6) — Mu- 2. NEBACIO', Reglas, libro III.—La, mujer no
lier liber-is non recte testamento tutorem dat; sed da correctamente tutor en su testamento a sus hi-
si dederit, decreto Praetor-is vel Proconsulis ex in- jos; ero si se lo hubiere dado, sera condi-made
quisitione confirmabitur, nec satisdabit pupillo por ecreto del Pretor ó del Procónsul en virtud
rem salvam fore. de informacion, y no dará. caución al pupilo de que
quedaran á. salvo sus bienes.
% 1.—Sed etsi curator a matre testamento datus ä 1.——Pero aunque por la madre se haya dado
sit tiliis eius, decreto confirmatur ex inquisitione. en su testamento curador ¿ sus hijos, es confirma,-
do por decreto en virtud de información.
3. IULIANUS libro XXI. (7) Digestorum.—Qui 3. Jummm; Digesto, libro XXI. —El que fue
a. patre tutor scriptus est aut non iusto testamento, nombrado tutor por el padre, ó en testamento no
aut non ut lege praecipiebatur, confirmandus est legal, o no como se preceptuaba en la ley, ha de
ad tutelam gerendam perinde, ac si ex testamen- ser confirmado para administrar la tutela lo mis-
to tutor esset, id est, ut satisdatio ei remittatur. mo quo si fuese tutor en virtud de testamento, es-
to es, de suerte que se le dispense la canción.
4. PAULUS libro singulari de eæc-usationz'bus 4. PAULO; De las excusas de las tutelas, libro
tutelarum—Si patronus, vel quivis extraneus im- único.—Si el patrono, ó un extraño cualquiera,
puberi, quem heredem instituerit, tutorem dede— hubiere dado tutor al impubere. que hubiere insti-
rit, et extra. ea nihil in bonis habeat pupillus, nou tuido heredero, y fuero. de estos no tuviera el pu-
male dicetur, iudicium eius sequendum esse, qui pilo otros bienes, no estara mal que se diga que se
et personam eius, quem tutorem esse voluerit, no- ha de seguir la voluntad de aquel, que conoció a
verit, et impuberem ita dilexit, ut eum heredem la persona del que quiso que fuese tutor, ; que de
institueret.- tal modo amo al impubero, que lo instituyö be-
redero.
5. PAPlNlANUS libro XI. Quaestionum.— Tuto- 5. Parmenio; Cuestiones, libro XI.—El Pretor
res a patruo testamento datos iussit Praetor magi- mandó que los magistrados confirmen los tutores
stratus confirmare; hi cautionem qnoque aecipere dados en testamento por cl tio paterno; ellos de-
debuerunt, nec voluntas eius, qui tutorem dare bieron recibir también caución, y la voluntad de]
non potuit, negligentiam magistratuum excusat. que no pudo dar tutor no excusa la negligencia de
Denique Praetor non ante decretum interponere los magistrados. Finalmente, el Pretor no puede
potest, quam per inquisitionem idoneis pronuntia- interponer su decreto, antes que mediante infor-
tis. Unde sequitur, ut, si tutelae tempore solvendo mación hayan sido declarados ingenuos. De donde
non fuerunt, in id, quod de bonis eorum servari se sigue, que si al tiempo de la tutela. no fueron
non possit, contra magistratus actio decernatur. solventes, se de acción contra los magistradospor
lo que de los bienes de aquellos no se pueda re—
cobrar. '
6. IDEM libro V. Rexponsorum.— Si filio impu- 6. EL MISMO; Respuestas, libro V.—Si el padre
beri (l) pater tutorem, aut puberi (2) curatorem hubiere dado tutor al hijo impubero, o curador al
dederit, citra. inquisitionem Praetor eos confirma- puber-o, el Pretar deberá confirmarlos sin infor-
re debebit. mación.
7. HERMOGENIANUS libro II. iuris Epitoma- 7. Hnnuoennmuo; Epitome del Derecho, libro
rum (it).—Naturali filio, cui nihil relictum est, tu- II.—Al hijo natural, A quien nada se le dejo, in-
tor frustra datur a patre, nec sine inquisitione útilmente se le de tutor por el padre, y no es confir-
confirmatur. mado sin información.
5 1.-Si quaeratur, en en inquisitione recte da- 5 1.-—Si se investigase si en virtud de informa—
tus sit tutor, quatuor haec consideranda. sunt: au ción haya sido bien dado un tutor, se han de con-
hic dederit. qui dare potuit, et ille aeceperit, cui siderar estas cuatro cosas: silo haya dado el que
fuerat dandus, et is datur, cnius dandi facultas pudo darlo, si lo haya recibirlo aquel a quien se le
erat, el: pro tribunali decretum interpositum. habla de dar, 5] se da aquel que habia facultad de
dar, y si se interpuso decreto ante tribunal.
8. TRYPHONINUS libro XIV. (4) Disputationum. 8. Tnlronmo; Disputas, libro XI V.—Al con-
—In confirmando tutore hoc Praetor inquirere de- firmar el tutor debe investigar esto el Pretor, sl
bet, an duraverit patris voluntas. Quod in facili haya persistido la. voluntad del padre. Lo quo ea
est, si proximo mortis tempore tutores non iure fácil, si en tien) o proximo a la muerte hubiere
vel curatores scripserit pater; nam si ante anuos, nombrado el pa re los tutores, no con arreglo ¿ de—
ut spatio medio potnerit facultatum dati non iure recho, o los curadores; porque si algunos años an-
tutoris a patre fieri deminutio, vel morum ante tes, como en el tiempo intermedio pudieron dismi-
celata vel ignorata emersit improbitas, aut inimi- nuirse los bienes del tutor dado por el padre no
citiae cum patre exarserunt, con arreglo a derecho, o como se haya manifesta-
do la improhidad de sus costumbres, antes oculta
o ignorada, ¿ como se hayan producido enemista-
des contra e] padre,
9. PAULUS libro singulari de Cognitionibus.— _9. PAULO; De las Ju'l'isdiccio'nes, libro único.
ve] cum fisco aliquem contractum damnosum mi- ——ó_como hayan hecho con el fisco algún contrato
scuissent (5), pel-Judicial,
10. TnyPHomnus libro XIV. Disp-utatiomtm.—- 10. annomno; Disputas, libro XI V.—el Pre-
utilitatem pupillorum Praetor sequitur, non scri- tor atiende a la utilidad dc los pupllos. no a la es—
pturam testamenti vel codicillorum; nam patris critura del testamento ó de los codicilos; porque el
voluntatem Praetor ita accipere debet, si non fuit Pretor debe atenerse a la voluntad del padre de
ignarus seilicet eorum, quae ipsa Praetor de tuto- esta suerte, si verdaderamente no ignoro lo mismo
re comperta habet. Quid denique, si posteo. de eo, que el Pretor tiene averiguado respecto al tutor.
quem pater testamento codicillisve non iure dedit, Finalmente, ¿que se dirá, si respecto de aquel, que
scripsit, tutorem esse nolle? Nempe non sequitur el padre nombró no con arreglo a derecho en su
primam voluntatem Praetor, a qua pater discessit. testamento ó en codicilos, escribió despues que no
queria que fuese tutor? A la verdad, el Pretor no
se atiene a la primera voluntad, de la que se apar-
to el padre.
11. Scmvom libro XX. Digestorum.—Avla (6) 11. SCEVOLA; Digesto, libro XX.—La abuela
nepotibus curatorem dedit fideicommisso ei reli- dió curador a los nietos, habiendole dejado a él un
cto; quaesitum est. en administrare curator com- fideicomiso; se preguntó, ¿debera ser compelido el
pelli debeat? Respondit, curatorem quidem non curador a administrar? Respondió, que ciertamen-
esse, sed quum aiiquid ei testamento datum esset, te no era eurador. pero que habiendoseie dado ú. ei
teneri eum ex üdeicommisso, si non curam susci- alguna cosa en el testamento, esta ei obligado en
peret, nisi id, quod ei datum esset, noiiet petere, virtud del fideicomiso, si no se encargase de la cu-
aut reddere esset paratus. ratela, salvo si ne quisiera pedir lo que se ie hu-
biese dado, () estuviese dispuesto ¿. devoiverlo.
% 1.——Item quaesitum est, an iste curator satis- g- 1.—-Tambien se preguntó. ¿deberá este cura-
dare nepotibus debeat? Res ondit, quasi curato- dor dar canción ¿ los nietos? Respondió, que como
rem non debere, sed quum deicommissum ab eo curador no debia, pero que como se le podria. pe-
peti posset, fideicommissi nomine satisdare debere. dir e] fideicomiso, debe dar caución por razón del
fideicomiso.
TIT. IV TÍTULO IV
DE LEGITIMIS TUTORIBUS nn nos TU'ronns LEGÍTIMOS
[or. Cod. V. aa.] [ Verus Cód. V. sa.]
& 2.—Sed etsi hac lege emit, ut manuniitteret, % 2.—Pero aunque lo haya comprado con la con-
et ex Constitutione Divl Marci ad Anñdinm Victo- dición de manumitirlo, y haya llegado a la libertad
rinum pervenit ad libertatem, dicendum est, tuto- en virtud de la Constitución del Divino Marco dirigi-
rem 8558. da a Auüdio Victorino, se ha de decir, que es tutor.
g ii.—Plane si forte ex Rubriano Senatusconsul- g 3. -Mas si acaso hubiere llegado s la libertad
to (1) pervenerit ad libertatem, non habebit tuto- en virtud del Senadoconsulto Rubriano, no tendrá.
rem eum, qui rogatus est, sed orcinus libertus como tutor á. aquel a quien se le rogó, sino que,
effectus ad famillam testatoris pertinebit. In qua hecho liberto orcino, pertenecerä. á. la familia del
specie incipit tutela ad liberos patroni primos per- testador. En cuyo caso eomienza ä. pertenecer á.
tinere, quae ad patronos non pertinuit. Qnod qui- los primeros descendientes del patrono la tutela,
dem in omnibus orcinis libertis locum habet testa- que no cºrrespondió & los patronos. Lo que cierto,-
mento manumissis. mente tiene lugar respecto si. todos los libertos or-
cinos mauumitidos en testamento.
ä fl.—Si duo pluresve manumittant, omnes tiito- 5 4.—Si fueran dos ó más los que manumitiesen,
res sunt; sed si mulier sit inter manumissores, di- todos son tutores; pero si hubiera una mujer entre
cendum est, solos masculos fore tutores. los manumisores, se ha de decir, que solos los varo-
nes habran de ser tutores.
5 5.—Sed si aliquis ex patronis decesserit, tutela 5 5.—Pero si hubiere fallecido alguno de los pa-
penes ceteros patronos est, quamvis ille filium re- tronos, la tutela queda en ios demas patronos, ann-
liquerit. Sed et si ab hostibus fuerit captus, inte- que aquel hubiere dejado un hijo. Mas también si
rim soli compati-oni tutores sunt. Simili modo et si hubiere sido cogido por los enemigos, son entre-
in servitutem redactus sit, apparet, ceteros esse tanto tutores solos los eompatronos. De igual modo,
tutores. también si hnbiera sido reducido á. servidumbre,
es evldente que son tutores los demas.
& (i.—Sed si omnes patroni decesserint, tnnc tu- & ($.—Pero si hubieren fallecido todos los patro—
tela ad liberos eorum incipit pertinere. nos, entonces comlenza a pertenecer a los descen-
dientes de ellos la tutela.
g 1'.—Proinde si alter ex cpatronis filium, alter % 7.—Por lo cual, si uno de los patronos hubiere
nepotem reliquerit, utrum a solum lilium, an ve- dejado un hijo, y el otro un nieto, gpertenecera
ro et ad nepotem tutela. pertineat, quia et nepos in acaso la tutela solamente al hijo, o también al nie-
familia patris sui proximus est? Hoc apparebit ex to, porque tambien el nieto es proximo pariente en
legitimis hereditatibus; legitima autem hereditas la. familia de su propio padre? Esto resultare de las
ad solum filium (2) pertinet, ergo et tutela ad so- herencias legitimas; pero la. herencia legitima co-
lum filium descendit, post filium tunc ad nepotem. rresponde solamente al hijo, luego también la tu-
tela pasa. solamente al hljo, y despues del hijo en-
tonces al nieto.
g ii.—Quaeri potest, si patroni filius sit remotus & 8.—Se puede reguntur, si se deferirä acaso la
vel excusatus, an nepoti tutela deferatur-, et Mar- tutela al nieto, si ubiera sido removido ó se liu-
cellus in ea sententia est, ut succedi non posse biera excusado el hijo del patrono; y Marcelo es
scribat; idcirco enim abierunt tutela, ut alil in lo- de tal opinion, que escribe qne no se puede suce-
cum eorum dentur, non ut successio admittatur (3). der; porque se separaron de la tutela preelsamente
para que sean nombrados otros en su ingar, no pa-
ra que se admita la Sucesión.
g E).—Non tantum autem morte, verum etiam % Si.—Mas no solamente en caso de muerte, sino
capltls deminutione successio debet in legitima tu— también en el de disminución de cabeza, debe admi-
tela admitti. Quare si proximior capite deminutus tirse la sucesión en la tutela iev'itimu. Por lo cual,
est, qui post eum est, succedit in tutelae admini- si el más próximo fue disminuido de cabeza, suce-
stratione. de en la administración de la tutela el que está. des-
pués de el.
? 10.—Si parens ülium, vcl aliam, vel nepotem, g 10.—Si ei ascendiente emancipara al hijo 6 a la.
ve neptem, vel deinceps impuberes, quos in po- hlja, ó al nieto ó ¿ la nieta, ó á. otros descendien-
testate habeat, emancipet, vicem legitimi tutoris tes, impuberes, que tenga en su potestad, hace las
sustinet; veces de tutor legitimo-,
maxime si substantia modica sit; si autem patroni el patrono y sus descendientes, para que si fuera
ersona vulgaris vel minus honesta sit, ibi dicen- persona honesta. le dispeuse la. prestación de iian-
uni est, satisdationem locum habere, ut aut mo- za, y con más motivo si fueran módicos los bienes;
dus tutelae, aut persona, aut causa. admittat satis- mas si la, persona del patrono fuere vuigar o poco
dationem. honesta, en este caso se hr de decir, que tiene lu-
gar la prestación de lianza, luego que 6 el modo
de la tutela, ó la persona, ó la. causa admita ln.
prestación de fianza.
5 2.—In legitimis et lu his, qui a magistratibus & 2.—En cuanto & los legitimos y & ios que se
dantur, quaesitum est, an uni decerni tutela pos- dan por los magistrados, se preguntó, si se podria
sit, et ait Labeo, et uni recte tutelam decerni, pos- discernir a uno solo la tutela, y dice Labeon, que
se enim aliquos vei absentes, vel furiosos esse. también él uno solo se le discierne bien la tutela,
Quae sententia utilitatis gratia admittenda est, ut porque algunos pueden estar ausentes, ó locos. Cu-
uni dcccrnatur administratio. ya opinion se ha de admitir por razón de utilidad,
para que a uno solo sele discicrna la administración.
% il.—An ergo et provocare se invicem secun- 5 ii.—Luego ¿se podran también provocar mntua-
dum superiorem clausulam possint? Et niagis est, mente según la clausula anterior? Y es más cierto,
ut si onmes satis non dederint, (1) vel si finita est quo si todos no hubieren dado fianza, ó si se extin-
satisdatio; nonnunquam enim satisdatio ab iis non nió la prestación de fianza, porque a veces no se
petitur, aut satis desinit esse cautum, aut magi- es pide a ellos la prestación de danza, 6 si dejo de
stratus municipales ab his, quos dederint, aut non haber bastante fianza, o si los magistrados muni-
potuerunt, aut noluerunt satis exigere, posse dici cipales ó no pudieron, ó no quisieron, exigir lo bas-
etiam ln his, quo (2) casu cautum non est, admit- tante á. ios que ellos hubieren nombrado, puede de-
tendam provocationem. cirse también res ecto de aquelios, que, eu el ca-
so en que no se ió canción, se ha de admitir la
provocación.
ä ei.—An ergo et in patronis idem sit dicendum, g 4.——¿Se habrá, pues, de decir también io mis-
maxime ubi cessat satisdatio? Et puto, in patronis mo respecto a los patronos, singularmente cuando
non oportere admitti provocationem, nisi ex ma- no hay Ia prestación de fianza.? Y yo opino, que
gna causa, ne quis spem successionis deminuat; respecto a ios patronos no convlene que se admita
nam si patrono tutela non fuerit commissa, poterit Ia provocación, sino por causa grave, para que al-
per compatronum damno affici, qui solus rem pu- guno no disminuya. la esperanza. de ia. sucesión;
pilli male administrat. porque si la tutela no hubiere sido encomendada
al patrono, podrá, ser perjudicado por el conlpatro-
no, que, soio, administra mai los bienes del pupilo.
% B.…Si legitimus tutor capite minutus sit, di- & 5.—Si el tutor legitimo hubiere sido disminui-
cendum est, desinere eum esse tutorem, et locum do de cabeza, se ha de decir, quo deja de ser tu-
esse iudicio tutelae finita tutela.. tor, y qne ha lugar a la accion de tutela, iinida.
la tutela.
9. GAIUS libro XII. ad Edictum provinciale (4). 9. Garo; Comentarios al Edicto provincial, li-
-—Si plures sunt agnati, proximus tutelam nauci- bro XII.—Si son muchos ios agnados, obtiene la
(1) vel potuerint et noluerint, imm-m Hel.; aut nou potue- (a) 11. rerum quotidianuum. HM.; miasa Ia, Instituta de
rint, inserto lo Valg. Gayo I. .ES. 166. 166.
(2) possit diei in his et quo, Hat. (4) II. rerum quotidiana-rum. Hal.
DIGFaSTOr—LIBRO XXVI: TÍTULO V 241
scitur, et- si eodem gradu plures siut, omnes tute— tutela el mas próximo, y si hubiera muchos en el
lam nanciscuntur. mismo grado, todos obtienen la tutela.
10. HEBMOGENIANUB libro II. iuris Epitoma- 10. HERMOGINIANO; Epitome del derecho, li—
rum,(1)—Agnato propior femina quominus sit im- bro II.—La mujer más próxima que un aguado no
puberis agnati tutor, non obiicitur; ideoque ps.- es obstáculo para que no sea tutor del agnado lm-
truus sororem consanguineum habentis fratris lilii púbero; y por esto, el tlo paterno sera tutor legiti-
legitimus erit tutor, nec amita patruo magno, vel mo del hilo del hermano que tiene una hermana.
matertera fratris liiiis, ne sint tutores, obstat. consanguinea. ;: ni la tia paterna. al tlo, hermano
del abuelo, ni la. tia. materna a los hijos del herma-
no, les sirven de obstáculo para que no sean tutores.
& l.—-.Surdus et mutus nec legitimi tutores esse % 1.—-El sordo y el mudo no pueden ser tutores
possunt, quum nec testamento, nec alio modo uti- legitimos, uesto que ni en testamento, m' de otro
liter dari possint; modo pue eu ser útilmente nombrados;
11. PAULUS libro XVI. ad Ptautium.— minus 11. PAULO; Comentarios ¿ Plancio, libro XVI.—
autem audiens potest. pero puede serio el que oye poco.
TIT. V TÍTULO v
DE TUTORIBUB ET CURATORIBUS DATIS AB HIS, QUI DE LOS 'I'UTOREB 'Y DE LOS CUBADORES DADOS POR
IUS DANDI HABENT, ET QUI, LOS QUE TIENEN DERECHO
ET IN QUIBUS CAUSIS SPECIALI'I'ER DAR] PARA DARLOS, Y QUIENES, Y EN QUEI CASOS PUEDIN
POSSUNT SER DADOS ESPECIALMENTE
(or. Cod. V. se. 34. ac.) [Véase Cod. V. 83. 84. 86.)
5. GAIUS libro XII. ad Edictum provinciale (3). 5. Guro; Comentarios al Edicto provincial, li-
—lliud semper constitit, Praesidem posse tutorem bro XII. Fué siempre sabido, que el Presidente
dare tam absentem, quam praesentem, et tam puede nombrar tutor tanto al que está. ausente, co-
praesenti, quam absen tl, mo al que esta presente, y tanto para. quien esta
presente, como para quien está. ausente,
B. Unrmsus libro VIII. de omnibus tribunali- 6. ULPIANO; De todos los tribunales, libro VIII.
bus.—nec non ignoranti et invito. —-y también para ei quelo ignora y para el que no
lo quiere.
Tono ll -8l
243 monere.—muna un: rime v
?. IDEM libro I. de omnibus tribumlibus.-Non ?. EL ursum; De todos los tribunales, libro I.—.-
tantum ad dotem dandam nupturae curatorem Debe darse curador no solamente a la ue se vel á.
dari oportet, verum etiam ei quoque, quae iam casar, para dar la dote, sino también a a que está
nupta est; sed, et ad dotem augendam datur, et ya casada; pero también se da para aumentar la
mutandae quoque dotis gratia curator dari potest. dote, y se puede asimismo dar curador para cam-
biar la dote.
8. IDEM libro VIII. de omnibus tribunatibus. 8. Et. meno; De todos los tribunales, libro VIII.
—Nec mandante Praeside alius (1) tutorem dare —-Ni aún mandandolo el Presidente podra otra per-
poterit. sona dar tutor.
g 1.-—Si Praetor vel Praeses rovinciae in furo- g 1.—Si presa de furor ó de demencia hubiere
re aut dementia constitutus de erit tumrem, non nombrado tutor el Pretor ó el Presldente de la pro-
puto valere; quamvis enim Praetor vel Praeses vincla, no opino que sea valido; por ue aunque
sit, nec furor ei magistratum abroget, attamen sea Pretor 6 Presidente, y el furor no e prive de
datio nullius erit momenti. - ia magistratum, sera, sin embargo, de ningún va
ior el nombramieuto.
2.—Dari tutor omui die poterit. 5 2.--Se podrá. dar tutor en cuaiquier dia.
3.-Furioso et furiosae, et muto, et surdo tu- 3.—-—Se odra dar tutor por elPretor o el Pre-
tºr vel curator a. Praetore vel Praeside dari si ente ai urioso y &. ia. furiosa, y al mudo y ai
poterit. sordo.
10. IDEM libro V. Regularum.— Tutor si peti- 10. EL MISMO; Reglas, libro ¡'.—Si se hubiere
tus fuerit habenti, sed absente eo quasi non ha- pedido tutor para ei que lo tenia, pero estando
benti datus sit, datio nulla est-, nam et quoquo aquel ausente se le hubiera dado como si no lo tu-
modo iu petitione tutoris si erratum fuerit in facti viera, es nulo el nombramieuto; porque también si
causa, maxime post Constitutionem Divorum Fra- de cualquier modo se hubiere errado eu la petición
trum uon valet tutoris datio. de tutor sobre la causa dei hecho, no es valido el
nombramieuto de tutor, especialmente después de
las Constituclones de los Divinos Hermanos.
11. Cursus libro XI. (2) Digestorum.— Curator 11. Cano; Digesto, libro XI.—No se da cura-
pupillo vel pupillae non datur, si tutor eorum ab- dor ai pupilo ¿) a la pupila, si estuviere ausente su
fuerit (3). tutor.
12. Unruuus libro III. (4) de officio Procon- 12. ULPIANO; Dei Car 0 de Proconsul, libro
sulis.—His, qui in ea. causa sunt, ut superesse re- III.-- Convendrá que el retor de curador á. los
bus suis non possint, dare curatorem Proconsulem que estan en estado de no poder atender a sus
oportebit. bienes.'
5 1.-—Nec dubitabit lilium quoque patri curato- & 1.——-Y no vacilara en nombrar aun ai hijo cu-
rem dare; quamvis enim contra sit apud Celsum rador del adre; porque aunque se hava opinado
et apud alios plerosque relatum, quasi indecorum al contrario por Celso por otros muc os, que es
sit, patrem a illio regi, attamen Divus Pius In- como indecoroso que erpadre sea gobernado por
stio (6) Ceieri, item Divi Fratres rescripserunt, su hijo, sin embargo, el Divino Pio respondió por
ülium, si sobrie vivat, patri curatorem dandum rescripto ¡¡ Instio Celcre, y asimismo los Divinos
magis, quam extraneum. Hermanos, que si ei hijo viviera con sobriedad, de-
bia ser dado como curador de su padre, mas bien
que un extraño.
g 2.—-—-Divus Pius matris querelam de liliis pro- 5 2.—El Divino Pio admitió la uerella de una
digis admisit, ut curatorem accipiant, in haec ver- madre respecto a hijos suyos pro igos, para que
ba: «Non est novum. quosdam, etsi mentis suae recibieran curador, eu estos términos: (No es nue-
videbuntur ex sermonibus compotes esse, tamen vo que algunos, aunque por sus conversaciones
sic tractare bona ad se pertinentia, ut, nisi subve- parezca que están sanos de juicio, administren, sin
niatur his, deducantur in egestatem; eligendus embargo, de tal modo los bienes que les pertene-
itaque erit, qui eos consilio regat, uam aequum cen, ue se reducirían ¡¡ la indigencia, si no se les
est, prospicere nos etiam iis, qui, quod ad bona auxiliara; asi, pues, se habrá de elegir quien los
lpsorum pertinet, furiosum faciunt exitum-. dirija con su consejo, porque es justo que miremos
también por aquellos que, en lo no respecta a sus
propios bienes, haceu lo que un urioso.»
18. PAPINIANUS libro XI. Quaestionum.—— Si 13. PAPlNlANO; Cuestiones, libro XI.—Siaun
impuberi libertas et hereditas per fideicommissum impúhero ie hubieran sido dadas por fideicomiso
data sit, et instltutus adire nolit, Senatus censuit, la libertad y ia herencia, y el instituido uo quisie-
eum, si impuberis nomine desideretur, adire co- ra adiria herencia, resolvió eiSenado, que, si a
(1) alli quis (en lugar de alius); y (.…an allls tutor ipse (43 v., Hai.
dari, atros on Hal. (5 Tour. un la. aceruum original; lnslo corrección
(:) vm.. Hal. del codice n., f..- Iusto, nat.,- lustino cono ('en lugar de
(a) wdfuerit, Hal. !nstlo Celeri, la Valg.
DlGES'l'O-—LIBRO XXVI: TÍTULO V 243
gendum, nt tamen pupillo, pupillae tutor ab eo, nombre del impubero se pidiese, aquel ba'de ser
cui ins dandi erit, detur, qui tutelam retineat, obligado a adiria, pero de suerte que al pnplio, ¿
quoad restituatur hereditas, et rem salvam fore a ia pupiin se ie de tutor por el que tuviere dere—
ab herede caveatur. Postea Divus Hadrianus, ut cho para dárselo, ei cuai retenga ia tutela hasta
idem in eo servetur, (1) cui directa iibertas data. que se restituya la herencia, y se de canción por
fuerit, rescripsit. el heredero de que quedaran asaivo los bienes.
Después respondió por rescripto el Divino Adria-
no, que se observe lo mismo res ecto ¿ aquel a
quien se hubiere dado ia iibertad irectamente.
tj 1.—Quamvis autem a patrono, rem salvam 5 1.-Aunque no sea fácil que se le exija al pa-
pupillo fore non faciie cautio exigatur-, tamen Se- trono cauciön de que al pupilo le quedaran á sal-
natus pro extraneo haberi voluit eum, qui, quod vo los bienes, quiso, sin embargo, el Senado, que
in ipso fnit, etiam libertate privavit impuberem; se considerase como extraño a aquel que, en cuan-
et ius quidem liberti, quod habet, quia (2) ex cau- to en el estuvo, privó al impubere también de la
sa. ñdeicommissi manumittit, non est ei ablatum, libertad; :; no se le quito ciertamente el derecho
tutela vero sine vinculo cautionis non committi- que tiene en el liberto, porque inanumitio por cau-
tur. Quid ergo, si non caveat? Non dubie tutela se de fideicomiso, ero no se le encomienda la tu-
non erit apud patronum. tela sin ei vinculo e la caución. ¿Que se dirá., pues,
si no diera caución? Que sin duda no obtendrá. ei
patrono in tutela.
& 2.—Sed si puella duodecimum annum imple- 5 2.—Pero si la jóven hubiere cumplido doce
verit, tutor desinit esse; quoniam tamen (3) mino: años, el tutor deja. de serlo; mas como se ies suele
ribus annorum (4) desiderantibus curatores dari dar curadores a los menores de edad que lo solici-
solent, si curator patronus petatur, fides inquisi- tan, si fuera pedido como curador el patrono, el
tionis pro vinculo cedet cautionls. resultado de la información hara las veces del vin-
culo de la caución.
14. IDEM libro XII. Quaestionum.— Libertus 14. EL MISMO; Cuestiones, libro XII.—Elliber-
non aliis patroni patronaeve liberis tutor esse co- to no está obligado a ser tutor de otros hijos
gitur, quam qui iura patronatus sperare possunt. del patrono 6 de la patrona, que de ios que pueden
esperar los derechos dei patronato.
15. PAULUS libro II. ad Edictnm.—— In omnem 15. PAULO; Comentarios al Edicto, libro II.—-
rem curator (5) dandus est in eins tutoris locum, Se ha de dar curador para todos los bienes en in-
qui reipublicae causa abfuit; gar del tutor que se ausentó por causa. de ia re-
publica;
.16. IDEM libro LXXIII. ad Edictum.—nec ilie 16. Er. meno; Comentarios al Edicto, libro
desinit tutor esse; quod et in omnibus, qui ad LXXIII.—y aquel no deja de ser tutor; cuyo de-
tempus excusantur, iuris est. recho rige también respecto a todos ios que se ens
cusan por cierto tiempo.
17. Ursum-tus libro IX. ad Edictum. — Ei, qui 17. ULPIAno; Comentarios al Edicto, libro IX.
de statu suo litigat, tutorem dari posse, Pompo- —Escribe Pomponio, que al que litiga sobre su esta-
nius scribit; et verum est; ut ita demum teneat do se le puede dar tutor, y es verdad; pero de suer-
datio, si liber est. te qne solo sea valido ei nombramiento, si esilbre.
18. IDEM libro LXI. ad Edicion—. I_n dando 18. EL meno; Comentar—¡osa! Edicto, libro LXI.
tutore ex inquisitione et in eum _mqnmtur, qui -—Al dar tutor mediante información se hace la. in-
Senator est; et ita. Severus rescripsit (6). vestigación ann respecto dei que es Senador; y asi
lo respondió por rescripto Severo.
19. PAULUS libro XVI. ad Plautium.-_—Ubi ab— 19. PAULO; Comentarios ¿ Plauoio, libro XVI.
sunt hi, qui tutores dare possnnt,_ deennones iu- --Cuando faitan ios que pueden dar tutores, se
bentnr dare tutores, dummodo maior pars conve- manda que den tutores ios decuriones, con tal que
niatg'ubi non est dubium, quin unum ex sc-dare este de acuerdo la mayoria; luego no es dudoso
possint. que puedan nombrar a uno de ellos.
& 1.— Magistratus municipalis coiiegamlsunm % 1.—-No es dudoso que el magistrado municipai
quin dare tutorem possit (7), non est dubium. puede. dar por tutor a un colega suyo.
20. Monms'rmus libro VH. Diferentiarum.—— 20. Monns'rmo; Diferencias, libro VII.—No
Ventri tutor amagistratibus pepuli Romani dari pnede darse por ios magistrados del pueblo roma-
non potest, curator potest, nam de curatore con- no tutor al que esta en ei vientre, pero puede dar-
stituendo Edicto comprehensum est. seie curador, parque en ei Edicto se comprendió el
nombramiento de curador.
5 1.-—Cura.torem habenti quo minus alius eura- ¡¿ 1.—La regla de derecho no es im adimente
tor detur, regula iuris non est impedimento. para que al que tiene curador no se le 6 "ºtro en.—'
rador.
(1) quod in eo. inserta Hai.
(s) qui, Hal.
(a) esse, quoniam tum minoribus—soleat. Bi, Hal. (5) tutor, Hal.
(4) Tour. según la escritura original,- annis, corrección del (6) schsit,Eal.
eddics m., Br. (1) Ha .; possint, el códice I'l.
244 promere.—amne xxvr: TITULO v
21. IDEM libro I. (1) Eæcusationum.— Eum; a.: 21. EL meno; Excusas, libro L—Couviene que
toü; &pxovtag, 611 uoupoitopau; dqa'illtEt Tot-aluo.; oü los magistrados sepan que no han de nombrar a
xciporovfloouow. las mujeres cui-adoras de los menores.
[Scire oportet magistratus. quod curatrices mi-
noribus mulieres non creabuntJ (2)
5 1.—'Eäv pri-mp em rant-g tij aiptosi ”¿en pino; % 1.—Si la madre hubiere instituido herederos á.
únpovónoog, ¿dv dnoloiidlor ttjc, toi) uero:); dicuntur, sus hijos bajo esta. condición, si hubieren sido exl-
&nolubsvtmv moron, xui aui: toüto ulnpovopnodvmv, midos de la potestad de su padre, exlmidos ellos y
culto; & nar-hp occupat-rom xerpotovnS-üvou oü bum-rat, xev siendo por io tanto herederos, no podrá. ser nom-
touuntar, iva ui) any ¿aqi toüto, diuo oüx "hawk-¡¡Sin 'i) brado eurador su mismo padre, aunque lo quisie-
medenti:-q, «(horm- ual. toüto obrui; (.i-ub toö Salou re, para que no se verifique por otra via lo que no
Esii-opav veronabätntui. quiso la testadora; y asi se promulgó esto por el
5 1.—Si mater sub hac conditione scripserit li- Divino Severo.
lios heredes, si soluti patris potestate fumnt, solu—
tis his et propter hoc heredibus ipse pater curator
creari non poterit, etiamsi voluerit, ut no-n alia
via hoc, quod noluit testatricc, flat; et hoc ita a Di-
vo Seuero promulgatum est.]
% 2.—'A?.ML xäv ug dub ïovtmv animº-g ämrpomxisw, & 2.—Pero si por los ascendientes se hubiere
toü-rov oüts xsipotovsloB-m upogrïxu' adv lapeto-mitem prohibido que alguno sea tutor, tampoco debe ser
pi) «torpentia-qur, ¡“oldest—an uörov ¿mrponsúsw perone-q; nombrado; y si hubiera sido nombrado, y no lo re-
ri]; antiqita-;. husar-e, se le prohibe qne sea. tutor, quedandole su
[5 2.— Sed et si quis a parentibus prohibitus buena fama.
fuerit tutor esse, hunc neque creari oportet; et si
creatus sit, nec recusaverit, prohiberi eum esse
tutorem manente epitimiaJ
& 3. — Toi); dv rtpeoiieiqi övru; pi] xstporoveirwoav & ii.—No nombren los magistrados tutores () cu-
äntrpöuou; ?) xoupdtopu; ol äpxovreg, errato-imm nap“ äv radores a ios que estan en una le ación, porque
xpóvov npeopeüouow, ¿ atvauw; utitor; oü Utacpäpsl. durante el tiempo que están en la egacion no les
[g ii.—Eos, qui in legatione sunt, nec creent tu- corresponde a ellos el riesgo.
tores vel curatores magistratus, quia per id tem-
pus, quo in legatione sunt, periculum ad eos ¡non
pertinet.]
% 4.—— “Edu: inupxtuxöv ivbpumov npeoþsüovtu & äv 5 ti.—Si el Principe romano hubiere nombrado
'Pdiu'g äpxow eo énlrpoaov, desii-ipsun. como tutor alque tiene calidad de Prefecto, que
[& ti.—Si praefectorium hominem in legatione se halla en una iegación, se lc dimitlra.
assistentem Roman-us Princeps dederit tutorem,
dimittetur.]
& Ep.—11,06; 'tot'; ¡amor; amatm; ösi rov dpxovra mi. & 5.—Conviene que el magistrado investigue
too; rpánoug 1:ch ¡4.5116va xetporovnö-äcsobai enough, ademas de las otras cosas también las costumbres
oüts Tap obuia, oüts diuntur oii-rm; ixuvdv irpo; ulo-uv, delos que hayau de ser nombrados, porque ni los
lii; cai-rudi; npoadpeoig, uati xp-qa-roi tpönot. bienes, ni la dignidad,bastan para la confianza tan-
[& ¡i.—Cum reliquis oportet magistratum et mo- to como una buena. elección, 6 ia voluntad, y las
res creandorum investigare , neque facultates buenas costumbres.
enim, neque dignitas ila sumciens est ad fidem, ut
bona electio, vel voluntas (3), et benigni mor-es.]
g ti.—Atti iton/tö; te paiilo-ra toü-ra napampcttmoav 5 ii.—Mas cuiden siempre los magistrados prin-
ol dpxovteg, ui) xttpotovslv roi); Boulouévoug émpinrew cipalmente de esto, de no nombrar a ios que quie-
¿among [va. xsiporovnbüiow, uui dpïüptov modii-ra;- ren ingerirse por si mismos para _ser nombrados,
toü-tou; '(de xai uelatos; bneutüvou; elvat venenos-¿rural. ni a los que dan dinero; porque se halla establecl-
[% (i.—Semper autem maxima hoc observent ma- do que estos también están sujetos a pena.
gistratus, ne creent eos, qui se ipsos volunt ingere-
re, ut creentur, quique pecuniam dant; hos enim
et poenae obnoxios esse (4) promulgatum est.]
22. Iunii libro V. Eæcusationum. —Kai ol ¡¡¡¡ 22. EL msuo; Ea,-curas, libra V.—También los
Boolsotul Bochri-tdiv na.-.cl xsiporovoüvur äirl-mmor, que no son consejeros ó senadores son nombrados
mairep ual aculeo-tui. rot; ni] ¿a (aculeo-tdiv. tutores de los hijos de los consejeros 6 senadores,-
[Et qui non sunt consiliarii vel senatores (5), asl como lo son también los consejeros ¿) los sena-
consiliariorum vel senatorum (6) filiis tutores dores para aquellos que no son hijos de consejeros
creantur, sicut et consiliarii vel senatores (7) his, () de senadores.
qui non sunt ea: consiliariis vel senatoribus (8).]
23. IDEM libro IV. Pandeclarum.— Simul plu- 23. EL meno; Pandectas, libro IV.-Se pue-
res tutores dari possunt. dcn nombrar al mismo tiempo muchos tutores.
(1) III.. Kal.; el mismo amite el te.-cto griego en loo fr. 21.
92 (5) vel senatores, omnia: acertadamente Hal.
(s') Esta versión latina y la de los si niente: párrafos es (6) vel senatorum, mitatu acertadamente Hal.
to. do la Vulgata. ' g ' (7) vel senatores, omitctas acertadamente Hai.
(a) vel voluntas, mnitelca Hai. (8) vel senatoribus. amadas acertadamente Hel.—La. ver-
(4) lege, inserta Hel. sión latino. ea la de in Vulgo-m.
manera.—mano xxvl: TÍTULO vr 245
24. PAULUS libro IX. Responsarum.— «Divi 24. PAULO; Respuestas, libro IX.—«Los Divi-
Marcus et Verus (1) Cornelio Proculo. Si quando nos Marcos y Vero ¿ Cornelio Próculo. Si alguna
desint in civitate. ex qua pupiili oriundi sunt, qui vez faltaran en la. ciudad, de que son oriundos los
idonei videantur esse tutores, ofñcium sit, (2) ms— pupilos, quienes parezcan ser tutores idóneos, sea
gistratuum, inquirere ex vicinis civitatibus hone- incumbencia de ios magistrados buscar en las ciu-
stissimum quemque, et nomina. Praesidi provin— dades vecinas niguna persona muy honesta, y en-
ciae mittere, non ipsos arbitrium dandi sibi vin- viar su nombre al Presidente de la provincia, sin
dicere». que ellos mismos si atribuyan ln. facultad de nom-
brario».
25. IDEM libro X. (3) Responsorum.— Curato- 25. EL MISMO; Respuestas, libra X.-—Respondi,
rem impuberi datum quacunque ex causa perse- que el curador dado al impubero por una causa
verare in diem pubertatis in eadem cura, respon- cuaiquiera persevera. en la misma curateia hasta
di; ergo post pubertatem alium curatorem sibi el dia de la pubertad; luego después de la puber-
petere debebit. ' tad debera pedir para si otro curador.
26. SCAEVOLA libro II. Re ausorum (4).— 26. Sei'aVOLA; Respuestas, libro II.— A Seya,
Seiae egressae annos duodecim ecreto Praetor-is que había cumplido los doce años, se le dio tutor
ex inquisitione datus est tutor quasi minori; quae- en virtud de información por decreto del Pretor,
ro, an excusare se deberet? Respondi, secundum como a una menor; pregunto, ¿deberia excusarse?
ea,_qnae proponerentur, neque excusationem ue- Respondi, que, según lo que se expone, ni es nece-
cessariam esse, neque obiigari, quod non gereret. sario. la excusa, ni se obligaba, porqu'e no admi—
nístrase.
27. HERMOGENIANUS libro II. Iuris Epitoma- 27 . Hunnoeuumno; Epitome del Derecho, libro
lorum (5).— Pupillo, qui tam Romae, quam in II.—AI pupilo que tiene bienes tanto en Roma co-
provincia facultates habet, rerum, quae sunt Ro- mo en la provincia, puede darie tutor ei Pretor pa-
mae, Praetor, provincialium Praeses tutorem dare ra los bienes que están en Roma, y el Presidente
potest. para los de la provincia.
% 1.—Libertino tutores liberti (6) dandi sunt, 5 1.——Al libertino se le han de dar tutores liber-
sed etsi ingenuus detur, nec se excusaverit, tutor tos, pero también si se le diera ingenuo, y este no
perseverabit. se excusare, continuare siendo tutor.
28. PAULUS libro II. (7) Decretorum—Roma- 28. PAULO; Decretos, libro II.—Romanio A u-
nius Appulus ab iudice appellaverat, dicens, se lo habia apelado del juez, diciendo, que el no de ió
non debuisse dari in tutela collegam ei, quem ser nombrado en la tutela como colega de aquel a
ipse, quum magistratus esset, nominasset suo pe- quien ¡ti mismo, cuando era magistrado, habia nom-
riculo, ne in una tutela duplex pericnlum sustine- brado a su propio ríos o, s. iin de que no soportase
ret; decrevit Imperator, passe quem ct ñdeiusso- en una misma tutela oble responsabilidad; el Em-
rem pro tutore esse, et nihilominus tutorem dari. perador decretó, que podia. uno ser fiador por el tu-
Itaque detentus est in tutela. tor, y ser sin embargo nombrado tutor. Y asi fue
retenido en la. tutela.
29. IDEM libro singulari de Cognitionibus.—Si 29. EL MISMO; De las Jurisdicciones, libro úni-
peregre agant, qui tutores vei curatores dati sunt, co.—Si estuvieran viajando ios que fueron nom-
ut intra diem trigesimum (8) notum his a magi- brados tutores o curadores, respondió por rescrip-
stratibus ñat, Divus Marcus rescripsit. to el Divino Marco, que se les haga saber por los
magistrados dentro de treinta dias.
TIT. VI TITULO VI
QUI PETA'NT TUTORES VEL CURATORES, autumas HAN DE ¡»qu ruronns () CURADORES,
'ET UBI PETANTUB Y DÓNDE es: n.… DE PEDIR
[Of. God. v. sr. sr.] [ Véase Odd. V. 81. us.]
o! xat' im'faulav chalet 'rovtwv, &þþtvmvu, ual «*)-41:th cognados, y los que por afinidad son parientes de
öüvavrai xal (pilot tcüv Továtov mi 1pocpelg aú1ñiv tav sus ascendientes, varones y hembras; y también
nalöwv 10510 alt—ñam. pueden pedir esto los amigos de sus ascendientes y
[Si minores non habent eos, qui ex legibus sunt os educadores de ios mismos menores.
defensores, si quidem tutoribus indigent propter
aetatem, possunt petere iis tutores constitui, co—
gnati, et qui secundum a;?initatem sunt familiares
parentum, masculorum et feminarum; possunt et
amici parentum et educatores ipsorum puerorum
hoc petere.] (1)
?; 1.-0[ pss oüv (illoc ix npoaiptouo; altoüow ém- 5 1.—Asi, pues, aig'unos piden voiuntariamente
1póa'oug. Eloi öt uva;, oi; ¿nava—(ná; ioriv altetv ém- los tutores. Mas hay otros ¿ uienes les es nece—
1pönoug, oIov gilt-np, ual dnslsúdepor in 1705th yap ei sario pedir los tutores, por e emplo, la. ¡:nadre)r
utv Cnutoñvrou, o! es Mai uoldCovrai, tav ui; mirteam los libertos; porque de ellos, aqueila sufre perjui-
toü; ¿a 1:th vóumv anasuóvag. 'H uév ydp uir:-49 ¿Belaú— cio, y estos son además castigados, si no hubieren
vetat 1:71; toü umbo; voufuou xlnpovoutag, (la; oüoa ¿vagas pedido los que por las leyes son defensores. Pues
laþon» xlñpov vömuov, ¡.|.-¡¡ qipovttcaca (2) uinci;- xata- ia madre es repelida de la herencia legítima de su
ataS-ijvm. ¡almorzar. Kal oü ¡toros, ¿dv ¡J,-¡¡ alt-bon, me hijo, como siendo ind' na. de recibir su herencia
mi öv äv ¡zh—¡¡en bola; xcipw, aime-q töv apsa-tiva; ouvi— iegltima la que descui a que a aquel se le nombre
ucvov, cha dqosöäv-co; como, 7; xal dnoBlnB-tvrog, culo»: tutor. Y no solamente si no lo hubiere pedido si—
ui; altile-g mi)…w, ñ ¿Ec-cimas; xaxoi); air-rían. 'Anslsó- no también si por pura apariencia hubiere pedido
depor. be EM. toütü)v 1ii'w nii-tion uamyop'qliévu; tni toü el que podia ser dimitido, y después, habiendo si-
ñ'rcuuévoo ncldCovmt smc1pecpñc, täv cpatvwvuu i] bl (3) do dimitido () separado este, no hubiere pedido
&utletav, ?¿ aut xaxiav ui; uim-notae. nuevamente otro, o de intento los pidiere malos.
[& l.—Alii igitur voluntate petunt tutores. Sunt Mas los libertos acusados por estas causas ante el
autem quidam, quibus est necesse petere tutores, Pretor son castigados, para que se enmienden, sl
puta mater et liberti; ea: his enim illa damnumpa- aparecicre que no los pi ieron ¿) por negligencia, ó
titur, hi autem et puniuntur, si non petierint eos, por malicia.
qui eas legibus defensores sunt. Mater enim empei-
litur a legitima filii hereditate, quasi existens in-
digna accipere hereditatem legitimam, negligens
ei constitui tutorem. Et non solum si non petierit,
sed et si puritatis gratia petierit eum, qui (4) di-
mitti poterat, deinde dimisso eo vel abiecto alium
non petierit rursum, vel eæ studio malos petierit.
Liberti autem est his causis accusati apud Praesi-
dem puniuntur, ut emendentur, si apparuerint
vel propter negligentiam, vel propter malitiam non
petiisse.]
ä 2.—Ta at nepl 17]; [impii; npoeipnutva. 511106141. tv & 2.—Mas lo que se ha dicho res ecto á la madre,
trua-coli EeB-tlpoo, in; 181. pinnata tincti-cantat. se halla patente en la Epistola dei) Divino Severo,
[5 2.—Quae autem de matre dicta sunt, osten- cuyas palabras son las siguientes: [B.] «El Divino
duntur in Epistola Divi Severi, cuius verba sub- Severo :; Cuspio Rufino. Quiero que todos sepan,
iecta sunt:] [3.] (5) «Divus Severus Caepio (6) Ru- que emplea todos los medios para auxiliar á. los
fino. Omnem me rationem adhibere subveniendis pupilos, pues este corresponde al cuidado público;
pupillis, quum ad curam pubiicam pertineat, Ii- y por ello, la madre que o no hubiere pedido tuto-
quere omnibus vaio; et ideo quae mater Vel non res idoueos para sus hijos, o no hubiere dado inme-
petierit tutores idoneos ñliis suis, vel prioribus diatamente los nombres de otros, habiendo sido
excusatis (7) reiectisve non confestim aliorum no- excusados ¿ rechazados los primeros, no tenga el
mina dederit, ius non habeat vindicandorum sibi derecho de reivindicar para si los bienes de sus hi-
bonorum intestatorum filiorum (8). jos intestados».
% 3. -—'Eáv uix/'tot n.; ñ taufen;-til;,ülwatdpwg, ñ all-nv % El.—Si aiguien, 6 prestamista, ¿ legatario, u otro
dva-(natam: äx-g 11:de 1óv öpcpavöv cua-taa“, añtóg päv cualquiera, tuviera necesidad de ejercitar acción
oüx 11115651 enltponov rq"; ¿pa—parea ana too; altsïv contra el pupilo, él ciertamente no pedira tutor
buvauávoug ¿Etúast ait'íjcoa, i, tav oütm &ncijowat, para el pupilo, pero rogaría. á. los que pueden pedir-
1613 npocslerúw rq: ñyauuévq) atinó toüto kpsL, lva xata- lo que io pidan, y si ellos lo desatendieren, diri-
ota-*)twog ¿cupo-nou vouipcu f; rrpo; tov öpcpavov Til-rr;- giéndose entonces al Presidente le dirá esto mis—
mi eóoumg. mo, á. fin de que, nombrado tutor según el uso ¡egi-
[% 3.-— Si quidem aliquis vel foenerator, vel le- timo, se promueva aquella acción contra el pupilo.
gatarius, vel alius necessariam habeat aduersus
pupillum persecutionem, ipse quidem non petet
tutorem pupillo, sed eos, qui petere possunt, roga-
bit petere, vel si hi negleæerint, lunc accedens ad
Praesidem hoc ipsum dicet, ut constituto more le-
gitimo ea ( 9) adversus pupillum moveatur per-
secutio.]
5 4. — Taüta piv mp1 ¿ramón-(ov. Koupdzopoc; öt % al.—Esto, a la verdad, respecto ¿. los tutores.
(1) Eata versio-n latina, y la de los siguiente: párrafº:, al
la de la Vulgata.
(s Uipio, Hal.
(2) Tibur,; tppovtloac, el códice Ft., Br. ('! meant-is, Hal.
(s) El códice FL, Br.; Uti, Tam-. (s sed et apud Paulum llbro septimo ita responsum est,
(4) gravitatis gratis.. inserta Hal. adiciona. Hal.
(ñ) ¿gún ediciones vulgares. (9) ut vel. constituto—ea,. vel adversas, Hal.
premere.—unnc xxn: TITULO vr 247
hau-toi"; (1) ait-ñoouaw oli-197111355, Edv utv nupcial, u Mas los curadores los pedirán para si mismos los
tantcn-v, Ein: at tinon-opi ng añ1óiv, alt-¡jm Bid aypov-uotet. menores, si estuvieren presentes, por si mismos, y
[5 4. — Haec uidem de tutoribus. Oui-alares si alguno de ellos estuviere ausente, les pedira por
autem minores sibi ipsis petent, si quidem adfue- medio de procurador.
rint, perse ipsos, si autem abfueril aliquis eorum,
petet per procuratorem]
% 5.—Ei bé tino; ethical. uoopdtopa adventui rq: % E..—Pero se preguntó, si podria otra persona.
eiq;-illim, tCn-cilö-n- xal Ulpianos ó xpduotoc alita); pedir curador para el menor; y escribió el egregio
Tpácpet, GJ; otav anos aütlþ ut] stitch, una uütöv tao-ttp. Ulpiano, que no es licita que otro lo pida. para el,
[5 E).-An autem alius petere curatorem possit sino que el debe pedirlo para si mismo. [4.] Y en
minori, quaesitum est; et Ulpianus egregius (2) Paulo se halla asi escrito al libro noveno de sus Res-
ita scribit, non licere (3) alium ei petere, sed puestas: Se considera, que, ignorándoio y no man-
ipsum sibi ipsi.] [4.] (4) Et apud Paulum libro no- dandolo la pupila, no fue bien pedido curador pa-
no Responsorum ita relatum est: Curatorem igno- Ira ella por el tutor, y que no sm razón ha de ser
rante, nec mandante pupilla (5) non recte ei a obligado el que lo pidió a aceptar la responsabili-
tutore petitum viderl, periculumque eorum, quae dad por lo que administró el curador no nombrado
curator non iure datus gessit, non sine ratione conforme a derecho. Y en otra parte del mismo li-
eum, qui petit, cogendum agnoscere. Et alia arte bro respondió asi, que si ateniendose el Príncipe ¿
eiusdemlibri ita respondit, 51 matris iudicium rin— la voluntad de la madre nombró curadores para
ceps secutus curatores filiae eius dedit, periculum una hija. de ella, debe corresponderle a ella el ries-
administrationis eorum eam respicere debere. go de la administración de aquellos.
ä (i.—Oi önmaoüv dcpsl'rtvug öt excusationos mi; & 8. … Los que de cualquier modo fueron dimiti
Em1ponñg, ävd'rwnv oüx äxonow ulteïv toi-; rippa-toi; dos de la tutela mediante excusa, no tienen nece—
tnltponov, (ï); canon EEB—¡mou ual 'Avtmvivou ammm. sidad de pedir tutor para los pupilos, como dice
[% 6.—[5. V. (6) 3. H. (7) Qui qualitercunque la Constitución de Severo y Antonino.
dimissi sunt per excusa ionem a tutela, necesse
non habent petere pupillis tutorem, ut ait Severi et
Antonini ConstitutioJ
8. [6. V. 4. H.) PAULUS libro X. Responsorum. 3. [B. V. 4. H.] PAULO; Respuestas, libro X.—
—Decreto Decurionum et ipsum magistratum cu- Respondi, que por decreto de los Decuriones pudo
ratorem dari potuisse, respondi. serdnombrado curador tambien el mismo magis-
tra o.
4. [?. V. 5. H.] TRYPHONINUS libro XIII. (8) 4. [7. V. 5. H.] TRIFONINO; Disputas, libro XIII.
Disputationum.—Credendum est, et cam matrem —Se ha de creer, que está comprendida en la Cons-
Constitutione contineri, quae a patre non legitime titución también aquella madre, que no pidió que
tutores testamento vel codicillis datos liliis impu- fuesen confirmados por decreto los tutores no le-
beribus non postulavit (9) deci-eto confirmari. gltimamente. dados por el padre a sus hijos impu-
eros en testamento ó en codicilos.
& 1.—Si autem idoneis datis tutoribus plnribus & 1.—Mas si habiéndose dado muchos tutores
unus eorum vel decessit, vel temporalem excusa- idóneos, ó fallecio uno de ellos, ó liege a tener ex-
tionem accepit, mater, quae propterea in loco cusa temporal, la madre que no pidió otro en lu-
illius alium non petiit, quia numerus reliquorum gar de aquel, porque el número de los demas bas-
administrationi tutelae sufficiebat, incidit quidem taba para la administracion de la tutela, incurrió
in verba Constitutionis, sed sententia excusatur. ciertamente en la letra de la Constitución, pero es
excusada por su sentido.
g 2. — Sed si sus ecto tutore pupilli accusato de- & 2.—Pero si habiendo sido acusado como sospe-
cretum erit, ei a iungi alios, mater eos quoque choso el tutor del pupilo, se hubiere decretado que
petere debet, et si non petit, incidet in Sententiam sele agreguen otros, la madre debe edirlos tam-
Constitutionls. bién, ysi no los pide, incurrirá. en a pena de la
Constitución.
?; 3.-Haec autem mater ab ab omni quldcm 5 fl.-Mus esta madre es ciertamente repelida de
bonorum vindicatione intestatorum filiorum re el— toda reivindicación de los bienes de sus hijos in-
Iitur. Si vero maritus ei fideicommissum a lio testados. Pero sI eI marido le hubiere dejado a ella
reiiquerit, cui mulier non petiit tutorem, csi sine un fideicomiso por medio del hijo para quien la mu-
liberis decesserit», vel sub hac ipsa conditione, csi jer no pidió curador, csi falieciere sin hijos,» o ba-
intestatus mortuus erit», fideicommissi petitio, jo esta misma condición, csi muriere intestado,»
quae ex alieno iudicio descendit, non est peremta. no se extinguió la petición del fideicomiso, la cual
dimana de la voluntad de otro.
& 4.—Qnae autem suspectum tutorem non fecit, 5 4.—Mas la que no acusó de sospechoso al tu-
nec verbis, nec sententia Constitutionis in poenam tor, no incurre en pena ni por la letra, ni por es-
incidit, quod eiusmodi facts. dliudicare et aesti- piritu de la Constitución, porque juzgar y estimar
mare virilis animi est; et potest etiam delicta igno— tales hechos es de inteligencia viril; y puede la. rna-
rare mater, satisque est, eam petiisse talem, qui dre ignorar también los delitos, y es bastante que
inquisitione per Praetorem habita idoneus appa- ella haya pedldo el que pareció idóneo cn la infor-
(1) Tam-. se um cor-reccidit del codice Ft.,- áutofc, za, escrí- (5) upilio, Hai. Valg.
tura original, r. (6) gernn ediciones vulgares.
¡(s) egregie, Hal. (7) Idem libro III. Excusntionum, adiciam Hai.
(; decai-e, Bal. (8) VII., Hai. .
(L Según editiones uulgares. (a) "Tom-.; postulabit, el codice I'l.
248 premere.—mano xxvi: rtrrmo vn
rult; et ideo nec iudiclum eius sufficit ad eligen- mación hecha or el Pretar; y por esto no basta
dos tutores, sed inquisitio llt, etiamsi maxime in tampoco su juicio para elegir los tutores, slno que
bona propria liberis suis testamento tutores de- se hace la información, aunque especlalmente para
derlt. sus propios bienes les hubiere dado tutores a sus
hijos en su testamento.
subveniri. Sed et si pupillus non abstinuit, quem- debe auxiliar asimismo a sus ñadores. Pero aun si
admodum ipsi, ita et fideiussoribus eius subveniri, el pupilo no se abstuvo, de la misma manera que a
maxime si pro absente pupillo, vel pro infante sa- él, se auxilio. también a sus ñadores, principalmente
tisdedit. si dió fianza por pupilo ausente, o infante.
(1) vi eslmo nono Ia. Valg. (B) testamento, aut aestimavit, Hoi.
(2) “$15,501. , (4) rescriptum, Hal. Vaig.
Tono II - ss
260 DIGESTO.—L[BBO XXVI: TÍTULO VII
non destinaverlt, quis gerere debeat, attamen id porque aunque el padre no hubiere designado
agit, ut per unnm administretur; sane enim faci— quien deba administrar, hace, sin embargo, esto,
lius unus tutor et actiones exercet, ct excipit, ne para que sea administrada por uno solo; porque,
per multos tutela spargatur. a la verdad, un solo tutor ejercita mas fácilmente
las acciones. y opone las excepciones, para qne la
tutela no se divida entre muchos.
& 7.-—Si non erit a testatore electus tutor, aut ä 7.-—Si el tutor no hubiere sido elegido por el
gerere nollet, tum is gerat, cui maior mars tuto- testador, ¿ si no quisiera administrar, en este caso
rum tutelam decreverit; Praetor igitur iubebit eos administre aquel a quien lamayor parte de 105 tu-
convocari, aut, sl non colbunt, aut coacti non de- tores hublere dlscernido la tutela; asi, pues, man—
cernent, cansa cognita ipse statuet, quis tutelam dara el Pretor que se rennan, 6, si no se reunieron, ()
geret. congregados no la discernieren, determinará el mis-
mo, con conocimiento de causa, quien administra-
rá. la tutela.
8.—-Plaue si non consentiant tutores Praetorl, % 8.—Mas si los Pretores no couvlnleran con el
le velint omnes gerere, quia iidem non habeant Pretor, sine quo todos quisieran administrar, por-
electo, nec patiuntur succedanei esse alieni peri- que no tengan confianza en 'el elegido, y no cou-
culi, diceudum est, Praetorem permittere iis omni- sienten ser subrogados en la reSpousabllidad de
bus gerere. otro, se ha de decir, que el Preter debe permitirles
¿ todos ellos que administren.
g S).—Item si dividi inter se tutelam velint tuto- 5 %).—Asimismo, si los tutores quisieran dividir-
res, audlendl sunt, ut distribuatur inter eos admi— sc entre sl la tutela, han de ser oídos, para que en-
nisti-etia, tre ellos se distribuya la administración,
4. [3.1 (1) Iban libro IX. ad Edictum—vel in 4. [B.] EL msnm; Comentarios al Edicto, libro
partes, vel in regiones; et si ita fuerlt divisa, unus- IX.—¿) en partes, 6 por regiones; i; si asl hubiere
qulsque exceptione summovebitur pro ea parte, sido dividida, cada nno sera repe 'do con excep-
vel reg-lone quam non administrat. ción respecto de aquella parte, o región, que no
administra.
5. [4.] IDEM libro XXXV. ad Edictum.— Ita 5. [4.] EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
autem depositioni pecuniarum locus est, si ea XXX V.—Mas hay lugar al depósito de cantidades,
summa corradi, id est colligi (2) possit, ut compa- eu este caso, si se pudiera acumular, esto es, re-
rari ager possit; si enim tam exiguam esse tutelam unir la suma, para que pueda comprarse un campo;
facile probatur, ut ex numo refecto praedlum ue- porque si con facilidadsoprneba que la tutela es tan
ro comparari non possit, depositio cessat. uae exigua, que con el diuero reunido no se puede com-
ergo tutelae quantitas depositionem indicat, vi- prar un predio para el pupilo, deja de tener lugar
deamus. Et quum causa depositlonis exprimatur, el de ósito. Veamos, pues, que cuautla de la tute-
ut praedia pupillis comparentur, manifestum est, la in ica ei de osito. Y puesto que se expresa co-
ut ad minimas summas non videatnr pertinere; mo causa del epósito, que se compren predios pa-
quibus modus praefiniri generaliter non potest. ra los pupilos, es evidente, que no se considera que
qunm facilius cansa cognita per singulos possit sc refiere a cantidades minimas; para las que no
examinarl. Nec tamen auferenda facultas est, se puede prelljar en general cuantía, pudiendose
etiam minores summas interdum deponi postula- examinar más fácilmente con conocimiento de cau-
re, sl suspectl tutores esse videantur. se por cada uno. Pero no se ha de quitar la facul-
tad de pedir que a veces se depositen también las
cantidades pequeñas, si pareciera que los tutores
son sospechosos.
& 1.—-Gessisse autem videtur tutor, qui quid ?; 1.—Pero se considera qne administró el tutor
omnino pupillare attigit, etiamsi modicum; ces- que en algún modo puso mano en cosa del upilo,
santque partes eorum, qui solent cessantes cogere aunque pequeña; y cesan las funciones de os que
administrare. suelen obligar a administrar a los que dejan de
hacerlo.
;; 2.—Quodsi posteaquam gessit, tunc se gestu ä 2.—Pero si despnes qnc administró se abstuvo
abstinuit, etiam suspecti postulatio succedit. de la administración, también tiene lugar la acn-
saciön de sospechoso.
ä 3.—Quodsi quis tutelam mandaverit geren- & 3.—Mas si alguno hubiere mandado que se ad-
dam, gestaque fuerit ab eo, cui mandatum est, ministrasela tutela, y hubiere sido administrada por
locus erit tutelae actioni; videtur enim gessisse, aquel a quien se le mandó, habrá. lugar a. la. acción
qui per alium gesslt; quodsl non accessit is, cui de tutela; porque se considera que administró el
mandatum est, utili actione convenitur. que administró por medio de otro; pero si no se en—
cargó de ella aquel a quien se le mandó, es deman-
dado por la acción útil.
g 4.—Debltor patris, qui tutelam adminlstravlt % d..—El deudor del adre, que administró la tu-
lilii, tutelae indicio tenebltnr etiam ob id, quod tela del hijo, estara ob ¡gado por la. acción de tu-
patri debuit. tela aún por lo que debió al padre.
ä Ev.—Si tutor pupillum suum puberem factum g 50.—Si el tutor no le hubiere advertido a su
non admonuerit, ut sibi curatores peteret—sacris pupilo, hecho púbero, que pidiese curadores para
enim Constitutionibus hoc facere iubetur, qui tu- sl—pues enlas sacras Constituciones se manda que
(1) Tour.,- si, amasia et radios Fi. .' (4) niveam ror, Hal.
(2) Segen adiciam-s vulgares. (a) tutori, al.
(a) rivularis-tou;, [rationibus reddendis uolutor], Hai. (6) malo, inserta Ia Valg.
252 DIGESTO.—LI'BRO XXVI: TÍTULO Vil
oportet, nisi id, quod diiationem nec modicam ex- tud de juramento. En su consecuencia, conviene
spectare possit. que no administre uada antes de haberse hecho el
inventario, a no ser aquello que no pueda esperar
ni corta dilación.
g- 1.—-Si tutor cessaverit in distractione earum g 1.——Si el tutor hubiere tardado en la venta de
rerum, quae tempore depereunt, suum periculum las cosas que perecen con el tiempo, hace suya la
facit; debuit enim confestim officio suo fungi. pérdida; porque debió desempeñar desde luego su
Quid, si contutores exspectabat vel differentes-; cargo. %Que se dira, se ie perdouara acaso, si espe-
vel etiam volentes se excusare, an ei ignoscatur? raba a os contutores que o io diferian, o aún que
Et non facile ignoscetur; debuit enim partibus querian excusarse? Y no se le perdonara facilmen-
suis fungi non quidem praecipiti festinatione, sed te; porque debió ejercer sus funciones, no cierta-
nec moratoria cunctatione. mente con precipitado apresuramieuto, pero tam-
poco con morosa tardanza.
ä 2.—Competet adversns tutores tutelae actio, & 2.—Competera contra los tutores la acción de
si male contraxerint, hoc est, si praedia compara- tuteia, si hubieren contratado mai, esto es, si hn-
verint non idonea, per sordes aut gratiam. Quid bieren comprado predios no convenientes, r sor-
ergo, si neque sordide, neque gratiose, sed non didez ¿ por favor. ¿Qué se dirá, pues, si no o hicie-
bonam conditionem elegerint? Recte quis dixerit, ron ni por sordidez, ni por favor, sino que hubieren
solam latam negligentiam eos praestare in hac elegido una condición que no era buena? Con ra-
parte debere. zon dira cualquiera, que en este caso deben eiios
prestar soiamente ia negligencia iata.
& 3.——Si post depositionem pecnniae comparare 5 3.--Si despues de depositado el dinero, los tu-
praedia tutores neglexerunt, incipient in usuras tores descuidaron campi-ar predios, podran ser de-
conveniri. Quamquam enim a Praetore cogi eos mandados por ios intereses. Porque aún cuando
oportet ad comparandum, tamen, si cessent, etiam convlene qne sean apremiados por ei Pretor para
usuris plectendi sunt tarditatis gratia, nisi si per que los compren, sin embargo, si dejaran de ha-
eos factum non est, quominus compararent. cerlo, debeu ser castigados también con los inte-
reses por razón de su tardanza, salvo si eu ellos no
consistió que no los comprasen.
% 4.-—Pecuniae, quam in usus suos converterant & 4.—Los tutores pagan los intereses legales del
tutores, legitimas usuras praestant, sed hoc ita dinero que apiicaron á. sus propios usos, pero esto
demum, si evidenter doceantur pecuniam in usus solamente, si evidentemente se les probam que in-
suos convertisse. Ceterum non utique, qui non virtieron el dinero en sus propios usos. Pero no lo
foeneravit, vel non deposuit, iu suos usus vertit; invierte ciertamente eu sus propios usos el que no
et ita Divus Severus decrevit. Doceri igitur debet, lo presto a interés, o noio depositó; y asi lo decidió
in usus suos pecuniam vertisse. ei ivino Severo. Se debe, pues, probar, que invlr-
tiö el dinero en sus propios usos.
& 5.—Vertisse in suos usus non accipimus eum, & Er.—No entendemos que lo invirtió en sus pro-
qui debitor patris pupilli fult, deinde ipse sibi non pios usos el que fue den or del padre del pnpilo, y
solvit; hic enim eas usuras praestabit, quas patri después ei no se pago & si mismo; porqne este pa-
promiserat. gara los intereses que habla. prometido al padre.
5 b'.—Si tutor pecuniam pupillarem suo nomine % (S.—Si el tutor hubiere dado a interes en su
foeneravit, ita. demum cogetur usuras, quas per- propio nombre dinero del pnpilo, estara obligado
cepit, pracstare, si suscipiat pupillus ceterorum a paper los intereses que percibió, solamente si el
nominum periculum. pu i o asumiera el riesgo delos demas créditos.
ä 7.—Si deponi oportet pecunias ad praediorum ¿) 7.-—Si conviene que se depositen dineros para
comparationem, si quidem factum est, usurae non la compra de predios, sl verdaderamente se hizo,
current; sin vero factum non est, si quidem nec no correrán los intereses; pero si no se hizo, ni
praeceptum est, ut deponantur, pupillares prae- verdaderamente se mandó que se depositasen, se
stabantur; si praeceptum est, et neglectum, de pagaran los pupilares; y si se mandó, y no se hizo,
modo usurarum videndum est. Et solent Praetores se ha. de ver sobrela cuantia de los intereses. Y
comminari, ut, si non fiat depositio, vel quanto los Preteres suelen amenazar con que si no se ha-
tardius liat, legitimae usurae praestentur; si igitur ce el depósito, o "'se hace algo mas tarde, se pa-
comminatio intercessit, iudex, qui quandoque eo- guen los intereses legitimos; si, pues, medio la con-
g'uoscet, decretum Praetoris sequetur. minaclón, el juez, que-a la sazón conociere, obser-
vara el decreto del Pretor.
& 8.—Idem solent facere Praetores etiam circa & 8.—Lo mismo suelen hacer los Pretores tam-
eos tutores, qui negant habere ( 1) ad alendos pn- bién respecto a los tutores, que dicen que no tienen
piiios penes se aliquid, ut quidquid constiterit pe- en su poder cosa alguna para alimentar a los pu-
nes eos esse, eius gravissima usura pendatur; et pilos, a fin de que se paguen ios mayores intereses
hoc persequi oportere iudicem palam est, cum et de todo lo que constare que hay en poder de eiios;
alla poenae adiectione. y es evidente que esto debe persegulrlo ei juez,
con imposición ademas de otra pena.
5 S).—Residuarum autem summarum pupillares & ii.—Pero de las demas sumas deben pagarse
usuras pendi oportet. los intereses pupilares.
& 10.—Quae autem sunt (2) pupillares usurae, & 10.—Mas se ha de ver cuales son los intereses
videndum est; et apparet, hanc esse formam usu- pupilares; y apareee que la norma de los intereses
rarum, ut eius quidem pecuniae, quam quis in es esta, que del dinero que uno aplicó á. sus ro-
usus suos convertit, legitimam usuram praestet. pios usos pague el" interés legítimo. Pero tam ien
Sed et sl negavit, apud se esse pecuniam, et Prae- si nego que en su poder hubiera dinero, y el Preter
tor pronuntiavit contra eum, legitimas solvere de- falló contra él, debent pagar los legitimos, 6 si fue
bebit, vel si moram de ositioni fecit, et Praetor moroso para el depósito, y el Pretor le impuso los
irrogavit ei legitimas. ed et si, dum-negat aii- legales. Pero tambien estara obligado a los legales,
quam quantitatem penes se esse, pupillis ad onera si, negando qne en su poder hubiera alguna canti-
sua expedienda imposuit necessitatem mutuam dad, impuso a los pupilos la nccesidad de recibir
pecuniam legitimis usuris accipiendi, tenebitur ln con los intereses legales dinero en mútno para le-
legitimis;item si a debitoribus legitimas exegit. vantar sus propias cargas; y lo mismo, si delos deu-
Ex ceteris causis secundum morem provineiae dores cobró los legales. En los demas casos pagara,
praestabit usuras aut quincuuces, aut trientes, conforme a la costumbre de la provincia, intereses
aut si quae aliae leviores in provincia frequen- o del cinco, o del cuatro por ciento, u otros meno-
tantur. res, si algunos son frecuentes en la rovincia.
% il.—Usurae a tutoribus non statim exiguntur, 5 11.—Los intereses no se les exijen desde lue-
sed interiecto tempore ad exigendum et ad collo- go a los tutores, sino habiendo mediado el espacio
eandum duum mensium; idque in iudicio tutelae de dos meses para cobrar y para colocar el dinero;
servari solet. Quod spatium seu laxamentum tem- y esto es lo que se suele observar en el juicio de
poris tribui non oportet his, qui mimos impuberum tutela. Cuyo espacio 6 dilución de tiempo no debe
vel adolescentium in suos usus converterunt. concederse a los que aplicaron a sus propios usos
los dineros de los impúberos ó delos adolescentes.
& 12.—Si usuras exactas tutor vel curator usi- 5 12.———Si el tutor o el curador hubiere retenido
bus suls retinuerint, earum usuras agnoscere eos para sus propios usos los intereses percibidos, con-
oportet; sane enim parvi refert, utrum sortem pu- viene que pague intereses delos mismos; porque
pillarem, au usuras in usus suos converterint. poco importa que haya convertido en sus propios
usos, 6 el ca ita] del pupilo, ¡: los intereses.
g IS.—«Pecuniae. quae in arca fuit, etiam he- ;; IS.—De dinero que hubo en caja pagarán in-
redes curatoris (1) tamdiu usuras praestabunt, tereses tambien los herederos de] curador, por tan-
quamdiu non interpellaverint, ut loco defuncti cu- to tiempo cuanto no hubieren reclamado que se
rator (2) constituatur. nombre curador en lugar del difunto.
ä 14.—Si tutor pro contutore condemnetur, an & 14.—Si por su eontutor fuese condenado un
etiam in usuras condemnandus sit, quaeritur. Et tutor, se pregunta si haya de ser condenado tam-
placet, ut multis Rescriptis continetur, et Papinia- bién en los lntereses. Y se halla. establecido, como
nus libro duodecimo Quaestionum ait, etiam in en muchos Rescriptos se contiene, y dice Papinia—
usuras eum condemnandum, si suspectum facere no en el libro duodécimo de sus Cuestiones, que ha
supersedit; et quidem eas demum usuras cogen- de ser condenado también en los intereses, si fue
dum praestare, quas etiam suae administrationis moroso en acusarlo de sospechoso; y ciertamente
cogitur (3). ha de ser obligado a pag-ar solamente aquellos in-
tereses a que también es obligado por razón de su
administración.
g 15.—Sciendum est, tutorem et post oflicium 5 15.—Se ha de saber, que el tutor, aún después
finitum usuras debere in diem, quo tutelam re- de terminado su cargo, debe los intereses hasta el
stituit. dia en que restituye la tutela.
8. [?. H. 9. V.] IDEM libro XXIII. ad Edictum. 8. [7. H. 9. V.] Er. MISMO; Comentarios al Edic-
—Sí tutelae agat is, cuius tutela administrata est, to, libro XXIII.—Si ejercitara la acción de tutela
dicendum est, nonnunquam diem creditae pecu- aquel cuya tutela fue administrada, se ha de de-
niae exspectandam, si i'orte tutor peºnnias credi- cir, que a veces se ha de esperar el vencimiento
derit pupilli nomine, quarum exige idarum dies del dinero prestado, si acaso el tutor hubiere pres-
nondum venit; sane, quod ad pecunias attinet, ita tado a nombre del pupilo dinero, cuyo dia para
demum verum est, si potuit et debuit credere, exigirio aún no ha llegado; ala verdad, en lo que
ceterum si non debet (4) credere, nou exspe- al dinero atañe, es esto verdadero solamente si pu-
ctabitur. do y debió prestarlo, pero si no debe prestarlo, no
se esperará.
9. [S. H. 10. V.] IDEM libro XXXVI. ad Edi- 9. [B. H. 10. V.] EL msnm; Comentarios al
ctum.—Quoties tutor pecuniam pupillarem foenori Edicto, libro XXX VI.—Siempre que el tutor da s
dat, stipulatio hoc ordine facienda est; sti ulari interes dinero del pupilo, se ha de hacer la estipu-
enim debet aut pupillus, aut servus pu illi. uodsi lación en esta forma.; porque debe estipular ó el
neque pupillus eius aetatis erit, ut st pulari pos- upilo, 6 un esclavo del pupilo. Pero el ni el pupi-
sit, neque servum habebit, tunc ipse tutor (5), o fuero de tal edad, que puede estipular, ni tuvie-
quive in eins potestate erit; quo casu Iulianus sae- re esclavo, entonces, el mismo tutor, ó el que estu-
pissime scripsit, utilem actionem pupillo dandam. viere bajo su potestad; en cuyo caso, escribió mu-
ed et si absens sit pupillus, oportere tutorem suo chisimas veces Juliano, se ha de dar al pupilo la
nomine stipulari, nequaquam ambigendum est. acción útil. Pero tambien si el pupilo estuviera en—
sente. de ningún modo se ha de dudar que el tutor
deba. estispular en su pro io nombre.
5 1.—Si paterfamilias eum, pro quo fideiussit, 5 1.— inn padre de amllia le hubiere dado a
tutorem de erlt lilio suo, offlcio tutoris convenit, su hijo por tutor a aquel por quien salió üador,
ut, quum dies pecuniae praeterierit, creditori de- conviene al cargo del tutor, que cuando hubiere
bitum solvat; et ideo cessante eo, si upillus suae transcurrido ei vencimiento del dinero, pague la
tutelae factus soiverit ex causa iide ussoria, non deuda al acreedor; y por esto, si cesar el, si ei pu-
solum mandati, sed etiam tutelae agere poterit; piio, hecho dneño de su propia tutela, hubiere pa-
hoc enim ei imputatur, cur pro se nou solverit. ndo por causa de la Bauza, podrá. ejercitar no so-
Quodsi in diem debitor fuit iste tutor, quibusdam amente la accion de mandato, sino tambien la de
videtur, non venire in tutelae iudicium, si modo tutela; pues se le imputa esto, por ue no pagó por
is dies post tutelam finitam supervenit. Quodsi si mismo. Mas si este tutor fue un eudor ¿ térmi-
dies adhuc durante tutela. veult, putant omnimodo no, les parece a algunos, que no se comprende la
devoivi in tutelae iudicium. Ego et hoc, et supe— deuda en la acción de la tutela, si aquel termino
rius ita verum puto, si facultatibus labi tutor coe- llegó deepues de fluida la tutela. Pero si liege el
pit, ceterum si idoneus tutor fuit, nihil venire in vencimiento durando todavia la tutela, opinan que
tutelae iudicio (1). Nec quisquam putet, nullum de todos modos es comprendida en la acción de la
effectum hoc habere:, namque si quis dixerit, in tutela. Yo considero que esto y lo anterior es ver-
tutelae iudicium devolvi, et privilegio locus est, dad de este modo, si ei tutor comenzó a carecer de
et fideiussores tenebuntur, si rem saivam fore cau- bienes, pero que si ei tutor fué idóneo, no se com-
tum est. prende nada en la acción de la tutela. Y no crea
alguien, que esto no tenga efecto aiguno; porque
si alguien dijere, que se comprende en la acción
de la tutela, ha lugar ai privilegio, y estaran obli-
godos ios aadores, si se dio canción de que queda—
rian ¿ salvo ios bienes.
:; 2.—Item si temporali actione fult obligatus & 2.—Asimismo, si ei tutor estuvo obiigado por
tutor, dicendum est, locum esse (2) tutelae iudicio, acción temporal, se ha de decir, que ha lugar a la
ut perpet ua actio sit. acción dela tutela, para que la acción sea perpetua.
% 3-—Et generaliter, quod adversus alium prae- % 3.——Y en general, io que por su pupiio debió
stare debuit pupillo suo, id adversus se quoque hacer contra otro, debe hacerio también contra
praestare debet, fortassis et pius; adversus alios si mismo, y acaso mas; porque contra los otros
enim experiri sine actione non potuit, adversus se no pudo proceder sin acción, y pudo contra si
potuit. _ _ . mismo.
% At.—Sed si sub usuris gravioribus patri pupilli ä li=.—Pero si debió dinero ai padre del pupilo
pecuniam debuit, quam sint pupillares, videndum con intereses mayores de lo que son los pupilares,
est, an ei aliquid imputetur? Et si quidem solvrt, se ha de ver si se le imputan). alo-una. cosa. Y si
nihil est, quod ei imputetur, potuit enim solvere, verdaderamente pagó, no hay nada que se le im—
nec ouerare se usuris; si vero non solvit, usuras pute, porque pudo pagar, y no gravarse con los in-
cogendus est agnoscere, quas a. se exigere debuit. teresa; pero si no pagó, ha de ser obligado a pn.-
gar ios intereses, que debió cobrar de si mismo.
ä 5.——Sicnt antem solvere tutor, quod debet, ita & li.—Mas asl como ei tutor pnede pag-ar io que
et exigere, quod sibi debetur (3), potest, si credi- debe, asi tambien puede exigir la que a ei se le de-
tor fuit patris pupilli, nam et sibi solvere potest, si be, si me acreedor del padre del pupilo; porque
modo fuit pecunia, nude solvat, et si usurae fue- puede pagarse tambien a si mismo, si hubo dinero
runt graviores, quae ei debebantur, releva'bitur con que se pa ue, y si fueren mayores los intere-
iis pupillus, quia tutor se potuit liberare, sicut ses que se le ebian, sera relevado de ellos el pu-
aliis quoque solvere et potuit, et debuit. piio, parque ei tutor pudo liberarse a si mismo, asi
como pudo y debió pagar también a otros.
& (i.—Nec utique necesse habet, si conveniatur, & (i.—ï no tiene clertamente necesidad, si fue—
per iudicem solvere (4), idcircoque si mala causa ra demandado, de pagar por medio del juez, y por
pupillaris est, denuntiare (5) sibi verum debet. esto, si es mala la causa del pupilo, debe confesar ln.
Denique Imperator Antoninus cum patre e_tiam verdad. Finalmente, el Emperador Antonino pro-
honoraria eos imputare pupillo prohibuit, iii-su- hibió, juntamente con su padre, que también le pu-
pervacaneam litem instituissent, quum conveni- sieran en cuenta al pupilo los honorarios, si hubiesen
rentur a vero creditore; nec enim prohibentur tu- promovido unlitigio inútil, cuando fuesen deman—
tores bonam idem agnoscere. dados por un acreedor verdadero; porque no se les
prohibe ¿ los tutores que reconozcan ,la. buena fé.
5 7 .—Non tantum autem sibi solvere tutor, ve- & 7.—Mas no solo puede pagarse a si mismo el
rum etiam sibi creditam pecuniam scribere potest, tutor, sino que también puede anotar ei dinero
ut Marcellus libro octavo Digestorum scripsit; se- que se le haya prestatio, según escribió Marcelo
que mutua pecunia poterit obligare sibi mutuam en el libro octavo de su Digesta; y podrá. obligar-
proscribendo (6). se por dinero dado en mutuo, anotando el que se le
dió en mútuo.
?, 8.—Constat eum, qui ad augmentum datur, & ti.—Es sabido, que el que se nombra para el
utputa ad bona materna, quae postea accesserunt, aumento, por ejemplo, para los bienes maternos
vel ad quid aiiud augmentum, administrare bona que despues correspondieron, ó para otro aumen-
pristina non solere. Si autem suspectum facere to cuaiquiera, no suele administrat los primitivos
priorem tutorem supersedit, vei satis ab eo einge- bienes. Pero si omitió acusar de sospechoso al pri-
re, piectetur. mer tutor ó exigirle fianza, será castigado.
5 El.—Per contrarium autem, qui datus est sim- & E).—Miss por el contrario, el que fue nombrado
pliciter tutor pupillo vel curator, si quid postea simplemente tutor del pupilo, () curador, si algún
augmenti accesserit, ericulo tenetur, quamvis aumento hubiere correspondido despues, se hace
soleat ad augmentum ari curator; quae res non responsi—bie a la. pérdida, aunque se suela. dar en-
facit, ut ipsa. augmenta non pertineant ad curam rador para ei aumento; lo cual no haee que ios mis-
priorum (1), ad quos omnis utilitas pupillorum de- mos aumentos no corresponden a la. enratela de
bet pertinere. Sive igitur datus est, eemmunicatur los primeros, a los cuales debe corresponder toda
periculum cum prioribus, sive datus non est, tene- utilidad de los pupilos. Asi, pues. si fue nombrado,
tur administrationis necessitate is, qui antea erat la responsabilidad se le hace común con ios prime-
datus. ros, y si no fue nombrado, se obliga por ls. necesi-
dad de la adminlstracíón el que ont-æ habia sido
nombrado.
10. [9. H. 11. V.] IDEM libro XLIX. ad Edi- 10. [9. B'. 11. V. EL msMo; Comentarios al
ctum.—Generaliter, quotiescunque non flt nomine Edicto, libro XLI .—Y en general, siempre que
pupilli, quod quivis paterfamilias idoneus facit, no se hace en nombre del pupilo lo que haee cual-
non videtur defendi; sive igitur solutionem, sive quier padre de familia idoneo, ne se considera. que
iudicinm, sive stipulationem detrectat, defendi non se ie deiicnde; asi, pues, si desatiende un pago, o
videtur. un juicio, ó uua estipulación, ne se considera que
se le deüende.
11. [10. H. 12. V.] Iman libro XXXIII. ad Edi- 11. [10. H. 12. V.] Ei. MISMO; Comentarios al
ctum.— Circa pupillum, cuius tutor servus erat Edicto, libro XXXIII.-—Respecto al pnpilo, cuyo
pronuntiatus, Divus Pius rescripsit, in rebus, quas tutor habla sido declarado esclavo, respondió por
ex pecunia pupilli servus comparaverat, dominum rescripto el Divino Pio, que, en cuanto a las casas
non posse uti praerogativa deductionis; quod et in que el esclavo habia comprado con dinero del pu-
curatore observandum est. ilo, no podia usar su señor de la prerogativa de
8. deducción; lo que se ha de observar también
respecto al curador.
12. [11. H. 18. V.] Faunus libro XXXVIII. ad 12. [11. H. 18. V.] PAULO; Comentariosal Edic-
Edictum.—Quum plures tutelam gerunt, nulli eo- to, libro XXX VIII.—Cuando muchos administran
rum in contutorem actlo pupilli nomine datur. la tutela, ¿ ninguno de ellos se le da acción contra
el contutor a nombre del pupilo.
g 1.——Quae bona ¡idea tutore gesta sunt, rata & 1.-Las cosas que de buena fe se hicieron por
habentur etiam ex Reseriptis Traiani et Hadriani; el tutor, se consider-an validas tambien en virtud
et ideo pupillus rem a tutore legitime distractum de Rescriptos de Trajano y de Adriano; y por esto
vindicare non potest, nam et inutile est pupillis, si no puede reivindicar el pupilo una cosa legitima-
administratio eorum non servatur, nemine scilicet mcnte vendida or el tulor, perque tambien les es
emente; nec interest, tutor solvendo fuerit, nec inútil ¡& los pupilos que no se respete la adminis-
ne, quum, si bona fide res gesta sit, servanda sit, tración de ios mismos, pues nadie, a la verdad, les
si mala fide, alienatio non valeat (2). compraria; y no importa; que el tutor fuere, ó no,
solvente, pues si ia cosa se hubiere hecho de bue-
no te, se habrá. de respetar, y si de mala fé, no se-
ra valida la enajenación.
5 .2.-Nimium est, licere tutori respectu existi- ¿¡ 2.-—Es demasiado, que en consideraclönja la es-
mationis pupilli erogare ex bonis eius, quod ex timación del pupilo le sea. licito al tutor gastar de
suis non honestissime fuisset erogaturus. los bienes de aquel lo que muy lionrosamente no
hubiese de haber gastado de los suyos propios.
5 3.—Quum tutor non rebus duntaxat, sed etiam 5 3.—Como uiera que el tutor se nombre no
moribus pupilli praeponatur, inprimis mercedes solamente para os bienes, sino también para las
praeceptoribus, non quas minimas poterit, sed pro costumbres del pnpilo, fijará en primer lugar las
facultate patrimonii, pro dignitate natalium con- retribuciones para los preceptor-es, no las mas pe-
stituet, alimenta servis libertisque, nonnunquam queñas que pudiere, sino con arreglo a las facul-
etiam exteris (3), si hoc pupillo expediet, praesta- tades del patrimonio, y e la dignidad del nacimien-
bit, solemnia munera parentibus cognatisque mit- to, prestara alimentos a ios esclavos y á. los liber-
tet; sed non dabit dotem sorori (4) alio patre na- tos, y a veces también á. extraños, si esto convinie—
tae, etiamsi aliter ea nubere non potuit, nam etsi re ai pupilo, y enviara los regales de soiemnidades
honeste, ex liberalitate tamen iit, quae servanda a los ascendientes y s los cognados; pero no clara
arbitrio pupilli est. dote a la hija nacida de otro padre, aunque de
otro modo no haya podido este casarse, parque
aun cuando honestamente, se hace sin embargo
por liberalidad, la cual se ha reservar al arbitrio
del pupilo.
& 4.—Si tutor pecuniam pupillarem credere non 5 4.—Si el tutor no pudo dar ¿préstamo el dine-
potuit, quod non erat, cui crederet, pupillo va- ro del pupilo, porque no habia :; quien se io pres-
cablt. tase, estará. ocioso a cargo del pupilo.
13. [12. H. 14. V.] Gnms libro XII. (5) ad 18. [12. H. 14. V. Guro; Comentarios al Edic-
Edictum provinciale.—— Tutor secundum dignita- to provincial, libro II.—El tutor debe apreciar,
tem facnlmtesque pupilli modum servorum aesti- según la dignidad y las facultades del pupilo, el nú-
mare debet, qui circa eum futuri sunt. mero de esclavos que han de estar a su servicio.
& 1.—Non est audiendus tutor, quum dicat, ideo g 1.—-No ha de ser oido el tutor, cuando diga que
cessasse pupillarem pecuniam (1), quod idonea estuvo ocioso ei dinero del pupilo por ue no eu-
nomina non inveniret, si arguatur, eo tempore contró empleo conveniente, si se prue a que en
suam pecuniam bene collocasse. . aquel tiempo colocó bien su propio dinero.
g 2.—Iu solvendis legatis et fideicommissis at- 5 2.—Al pagar los legados y los fideicomisos, de-
tendere debet tutor, ne cui non debitum solvat; be atender ei tutor a no pagar a alguien el que no
nec nu tiale munus matri pu illi. vei sorori mit- se le deba; y a no enviar a la madre del pupilo, ¿
tere. ( . Aliud est, .si matri orte, aut sorori pu- a su hermana, regalo nupcial. Otra cosa es, si ei
pilli tutor ea, quae ad victum necessaria sunt, tutor hubiere suministrado acaso &. la madre, o a
praestiterit quum semet ipsa. sustinere non possit; la hermana del pu ilo, lo que es necesario para el
nam ratum id habendum est; nec enim eadem cau- sustento, cuando e is. no pudiera mantenerse por
sa est eius, quod iu eam rem impeditur, et quod si misma; porque esto se ha de tener por valido;
muueris legatorumve nomine erogatur. pues uo esta en ei mismo caso lo que se gasta en
esto, y io que se gasta por razón de regalo, o de
legados.
14. [18. H. 15. V.] PAULUS libra VIII. Bre- 14. [18. H. 15. V.] PAULO; Breves, libro VIII.
vium.—Etiam eoututoris factnm imputatur colle- ——También un hecho dei contutor se le imputa a
gae, si potuit et debuit suspectum faeere; inter- su colega, si pudo ó debió acusario de sospechoso;
dum et si debuit satis etere, nam si idoneus ¿ veces también si debió pedir fianza, porque si
subito lapsus est, nihil col sgae imputari potest. quien era idoneo quedó súbitamente sin bienes, na-
da puede imputarse a su colega.
15. [14. H. 16. V.] IDEM libro II. Sententia- 15. [14. H. 16. V.] EL msno; Sentencias, libro
mm.—Si tutor constitutns, quos invenerit debito- II.—Si el que fue nombrado tutor no hubiere de-
res, non convenerit, ac per hoc minus idonei efii— mandado a ios deudores que hubiere hallado, y
ciantnr, vei intra sex primos menses pupillares ser esto se hicieran menos abonados, o si dentro
pecunias non collocaverit, ipse in debitam pecu- e los seis primeros meses no hubiere colocado el
niam et in usuras eius pecuniae, quam non foene- dinero dei pupilo, el miamo es demandado or ei
ravit, convenitur. dinero que se debia, y por los intereses del decoro,
que no prestó e interes.
16. [15. H. 17. V.] Inrm libro VI. ad Sabinum. 16. [16. H. 17. V.] EL memo; Comentarios ¿
"Quum quaeritur iudicio tutelae, quae nomina a Sabino, VI.—Preguntandoso respecto a ia acción
tutore facta agnoscere pupillus debeat, Marcellus de tutela que prestamos hechos por el tutor debe.
putabat, si tutor pecuniam pupilli mutuam dedis- reconocer el pupilo, opinaba Marcelo, que si el tu-
set, et suo nomine stipulatus esset," posse dici, uo- tor hubiese dado eo mutuo ei dinero dei pupilo y
mina. integra. pupiiio salva esse, deperdita et male hubiese estipulado en su propio nombre, podia c-
contracta ad tutorem pertinere; sed verius seº pu- cirse, que los creditos integros ie quedan á. salva ai
tare ( 3), posse tutorem eam conditionem adole- pupilo, y que los perdidos y ios mal contratados
scentideferre, ut id, quod gessisset tutor in con- gertenecen ai tutor; pero que ei creia mas verda-
trahendis nominibus, aut in totum agnosceret, aut ero, que podia el tutor ponerie al adolescente esta
a toto recederet (4), ita ut perinde esset, ac si tu- condición, 6 que reconociera en su totalidad lo que
tor sibinegotium gessisset. deni est, et si pupilli el tutor hubiese hecho ai contratar los creditos, ()
nomine credidisset. que de todo eiio se apartase, para que fuese io mis-
mo que si ei tutor hubiese hecho para si mismo ei
negocio. Lo mismo es, también si hubiese prestado
en nombre del pupilo.
17. [16. H. 18. V.] Postremus lib-ro XVII. ad 17. [16. H. 18. V.] Pousomo; Comentarios ¿
Sabinum.—Qui iussus est ab eo, qui ius iubendi Sabino, libro X VII.—Aquci a quien se ie mandó,
habet, tutelam gerere, si cessasset, ex quo iussus por quien tiene derecho de mandarle, que adminis-
est, indemnem pupillum praestare debebit, non ex trase ia tutela, si no io hubiese hecho, debera res-
quo tutor esse coepit. ponder de indemnidad al pupilo desde que se le
mandó, no desde que comenzó a ser tutor.
18. [17. H. 19. V.] [ULIANUS libro XXI. Dige- 18. [17. H. 19. V.] JULIANO; Digesto, libro XXI.
storum.—Qui tutor negotia pupiiii gessit, quamvis —El tutor que administró los negocios de un pn—
in nulla re auctor pupillo fuerit, quin tutelae iu- pilo, aunque en ninguna cosa le hubiere prestado
dicio teneatur, dubitari non oportet; quid enim al pupilo su autoridad, no debe dudarse que está.
prohibet, ita patrimonium pupilii compositum es- obligado por ia acción de la tutela.; parque ¿que im-
se, nt nihil gerere necesse sit, in quo tutoris aucto- pide, que el patrimonio del pupilo este compuesto
ritas interponi debeat? de modo que no sea necesario hacer nada en que
deba interponerse la autoridad del tutor?
5 1.-—Ex duobus tutoribus, si cum altero actum % L—De dos tutores, si se hubiere ejercitado ac-
fuerit, alter non liberabitur. ción contra uno, el otro no quedara libre.
(1) collocari. inserta. la Valg. (a) esse putarim (en legar de se putare), Hai.
(S) debet, adiciam Hal. (4) Hel.,- agnoscere—recedere, el códice Fi.
proxumo.—meno xxv1: TÍTULO vn 257
19. [18. H. 20. V.] ULPIANUS libro I. (1)Rc- 19. [18. H. 20. V.] ULPIANO; Respuestas, li-
spmzsarmn.—Aetus sui rationem coneuratori (2) bro I. —No ha de ser uno compelido & dar & su con-
reddere non esse compellendum, sed nisi cum eo tutor cuenta de su propia administración, pero si
administrationem communicet, aut si non ex fide no hiciese en común con ei in administración, 6 si
euram gerat, suspectum postulari posse. no administrase con fidelidad ia curatela, puede
ser acusado de sospechoso.
20. [19. H. 21. V.] IDEM libro V. de officio 20. [19. H. 21. V.] EL MISMO“, Del cargo de Pro-
Proconsulis.—Tutor vel curator, cnius iniusta ap- consul, libro V.—El tutor ó ei curador, cuya. spe-
pellatio pronuntiata. erit, cuiusve excusatio rece- lación hubiere sido declarada injusta, ó euya ex-
pta non sit, ex quo accedere administrationem de- cusa no haya sido admitida, estará, obligado desde
buit, erit obligatus. que debió encargarse de ls. administración.
21. [20. H. 22. V.] MARCELLUS libro singulari 21. [20. H. 22. V.] MARCELO; Respuestas, libro
Responsorum.—anins Titius Caium Seium filium- único.—Lucio Ticio nombró en su test-omento tu-
familias testamento filio suo tutorem dedit; Caius tor de su hijo a Cayo Seyo,11ijo de familia; Cayo Se-
Seius sciente et consentiente patre tutelam admi- yo administró la tutela sabiéndolo y consintiendo-
nistravit; quaero, an defuncto Caio Seio actio tu- io su padre; pregunto, ¿muerto Cayo Seyo, compe-
telae adversus patrem eins, et in quantum com-. teru contra. su padre ia. acción de la. tutela, y por
petat? Marcellus respondit, secundum ea, quae cuanto? Marcelo respondió, que, según lo que se
proposita essent, actione de peculio, et de in rem habia expuesto, el padre estaba. obligado porla ac-
verso patrem teneri, nec multum videri in hoc ción de peculio, y por is. de lo que se convirtio en
casu facere patris scientiam et consensum ad obli- provecho de la cosa, y quc no parece que en este
gandum eum in solidum, nisi forte contutore vel casoimporteu mucho ei conocimiento y ei consenti-
alio quo volente eum facere suSpectum, interces- miento del padre para. obligarle solidariamente, si
sit, et quasi in se periculum recepit. acaso no intervino cuando ei contutor u otro eual-
quiera queris. acusar & aquel de sospechoso, y en
cierto modo usumio para si el riesgo.
22. [21. H. 23. V.] PAULUS libro III. ad Edi— 22. [.'-31. I! . 23. V.] PAULO; Comentarios al Edic-
ctum.—- Tutor ad utilitatem pupilli et novare, et to, Libro III.—En utilidad del pupilo puede hacer
rem in iudicium deducere potest. Donationes a.u- novacion el tutor, y llevar una. cosa. a juicio. Mas
tem ab eo factae pupiilo non nocent. las donaciones hechas por el, no le perjudican al
pupilo.
23. [22. H. 24. V.] ULPIANUS libro IX. ad 23. [22. H. 24. V.] ULPIANO; Comentarios al
Edictum.—Vulgo observatur, ne tutor caveat, ra- Edicto, libro IX.— Ordinariamente se observa, que
tam rem pupiilum habiturum, quia (3) rem in iu- el tutor no presta canción de que el pupilo ratifi-
dicium deducit. Quid tamen, si dubitetur, an tutor cara ei negocio, porque lleva a juicio ei negocio.
sit, vei an duret tutor, vel an gestus illi commis- ¿Pero que se dira, si se dudase si es tutor, 6 si per-
sus sit? Aequum est, adversarium non decipi. Idem maneciese siendo tutor, o si la administración se
et in curatore est, ut Iulianus scripsit. le hubiera encomendado á. él? Es justo que el ad-
versario no sea eng-añado. Lo mismo es también
en cuanto al curador, como escribió Juliano.
24. [23. H. 25. V.] PAULUS libro IX. ad Edi- 24. [23. H. 25. V.] PAULO; Comentarios al Edic-
ctum.-Decreto Praetoris actor constitui perieulo to, libro IX.—dºor decreto dei Preter se suele nom-
tutoris solet, quotiesque (4) aut diffusa negotia. brar un agente a riesgo del tutor, siempre que o
sint, aut dignitas, vel aetas, aut valetudo tutoris los negoCEos esten esparcidos, o lo requiera ia dig-
id postulet; si tamen nondum fari pupillus potest, nidad, e la edad, o la salud dei tutor; pero si ei
ut procuratorem facere possit, aut absens sit, tunc pupilo no puede hablar todavia, para qne pueda
actor necessario constituendus est. nombrar procurador, o si estnviera ausente, en es-
te caso se ha de nombrar por necesidad un agente.
& 1.—Si duobus simul tutela gerenda. permissa & 1.—Si por el ascendiente, () porlos contutores,
est vel a parente, vel a contutoribus, vel a magi- ó por los magistrados, se permitió conjuntamente a
stratibus, benigne accipiendum est, etiam uni dos que administrasen la tutela, se ha de entender
agere permissum, quia duo simul agere non pos- por benignidad, que también se le permitió a uno
sunt. solo actuar, porque dos no pueden actuar al mis—
mo tiempo.
25. [24. H. 26. V.] ULPIANUS libro XIII. ad 25. '[24. H. 26. V.] ULPIANO; Comentarios al
Edict-um.—Si minorís (5) actum fuerit cum tutori- Edicto,líbroXIII.—Si con asistencia de los curado-
bus, assistentibus euratoribus, et pupillus ob hoc res se hubiere ejercitado acción contra los tutores
egerit cum curatoribus, et ei sint condemnati in por menos de lo debido, y' por esto el pupilo ejerci-
id, quodsua intererat, minoris tutores euipa. eo- tere acción contra ios curadores, y hubieran sido
rum condemnatos non esse, an restitutio adversus condenados á. su favor en lo' que le importaba que
tutores esset? Et Papinianus Responsorum (6) libro por culpa de ellos no hnbieran sido condenados en
secundo ait, nihilominus posse restitui, et idcirco menos los tutores, ¿cesará la restitución contra los
curatores, si nondum iudicatum fecerunt, posse tutores? Y dice Papiniano en el libro segundo de
provocantes per exceptionem doli consequi, ut iis sus Respuestas, que sin embargo puede ser resti—
mande-itur adversus tutores actiones. Quid tamen, tuido. y que por esta los curadores, si aun no cum-
si iam fecerunt iudicatum curatores? Proderit hoc plimentaron lo juzgado, pueden, apelando, conse—
tutoribus, quoniam nihil minori abest, qui de prae- gnir por la excepción de dolo, que a ellos se los ce-
da. magis, quam de damno sollicitus est, nlsl forte dan ias acciones contra los tutores. ¿Pero que di-
mandare actiones paratus sit curatoribus. remos, sl lus curadores ejecutaron ya lo juzgado?
Que esto aprovechara ¿ los tutores, porque nada
le falta al menor, el cual se preocupa. más bien de
ganancia, que de daño, a no ser que acaso este dis-
puesto a ceder sus acciones a los curadores.
26. [25. H. 27. V.] PAULUS libro XXIV. ad 26. (25. H. 27. V.] PAULO; Comentarios al
Edictum.-(Cum) curatore et protutore (1) etiam Edicto, lib-ro XXI ¡'.—Aun durante la. admlnistra-
manente administratione agl potest. ción se puede ejercitar acción contra el curador y
el protutor.
27. [26. H. 28." V.] IDEM libra VII. ad Plau- 27. [26. H. 28. V.] EL meno; Comentarios a'
tium.—Tutor. ui tutelam gerit, quantum ad pro- Plancio, libro VII.—El tutor, que administra la tu-
videntium pup' larem domini loco haberi debet. tela, debe ser considerado en el lugar de dueño
en cuanto a proveer respecto al pupilo.
28. [27. H. 29. V.] Maucnnnus libro VIII. 28. [27. H. 29. V.] MARCELO; Digesto, libro
Digestorum.-Tutor pro pupillo in iudicium voca- VIII.—El tutor llamado a juicio en lugar de] pu-
tus solemniter cavit; si inter moras puer ad puber- ilo, dio cancion solemnemente-, si durante las di-
tatem pervenit, non est cogendus accipere iu- aciones llegó el pupilo ¿ la. pubertad, no ha de ser
dicium. obligado a. aceptar el juicio.
5 1.—Tutor, qui post pubertatem pupilli nego- % 1.—Eltui:or, que despues de la pubertad del
tiorum eins administratione abstinuit, usuras prae- pupilo se abstuvo de la administración de los ne-
stare non debet, ex quo obtulit pecuniam. Quin gocios de este, no debe pagar intereses desde que
etiam iustius mihi videtur, eum, per quem non ofreció el dinero. Antes bien, me parece mas justo,
stetit, quominus conventus restitueret tutelam, ad gue aquel en quien no consistió que, habiendo si—
praestationem usurarum non compelli.—- Ulpiauus o demandado, no restituyese la. tutela, no sea
notat: non sufficit obtulisse, nisi et deposuit obsi— compelldo a la prestación de intereses.—Ulpiano
gnatam tuto in loco—, observa: no basta que lo haya ofrecido, si también
no lo depositó sellado en lugar seguro—,
29. [28. H. 30. V.] IDEM libro VIII. (2) Dige- 29. [28. H. 30. V.] En msuo; Digesto, libro
storum.—— maximeque heredem tutoris; nam per- VIII.—y singularmente, el heredero del tutor; por—
iniquum est. eum, cui forte post viginti annos, vel que es muy injusto, que aquel, :; uien le ocurrió
amplius in mentem venit, tutelam reposcere, etiam la idea. de pedir cuentas de la. tute a acaso después
usuras postulare. de veinte años, 6 más, reclame también intereses.
30. [29. H. 31. V.] IDEM libro XXI. Digesta- 30. [29. H. 31. V.] EL MISMO; Digesta, libro
rum.--Tutoris praecipuum est officium, ne inde- XXI.—Es principal deber del tutor no dejar inde-
fensum pupillum relinquat. fenso al pupilo.
31. [SO. H. 32. V. Monnsrmns libro I. Excu- 31. [30. H. 32. V.] Monns'riuo; Eæcusas,libra
sationum (B)—«Divi everus et Antoninus Augu— L—cLos divinos Severo y Antonino, Augustos,
sti Sergio Iuliano. Forma, qua singuli tutores, a Sergio Juliano. La disposición porla cual cada
rcut quisque gessit tutelam, nonnunquam in so- uno de los tutores esta obligado, conforme cada. cual
idnm tenentur, duntaxat intra pubertatis tempo- administró la tutela, a veccs solidariamente, tiene
ra. locum habet, non etiam si post pubertatem ad- lugar solamente dentro del termino de la puber-
ministraverint- . tad, no también si después de la pubertad la hu-
bieren administratio.-
32. [Bl. H. 33. V.] IDEM libro VI. (4) Respon- 32. [SI. H. 83. V.] EL meno; Respuestas, li-
sorum.—(5) Sine herede tutor decessit; quaero, bro VI.—Un tutor falleció sin heredero-, pregunto,
an curator pupillo datus, quum neque inventaria, ¿el curador nombrado al pupilo, no exliibiéndose
neque alia instrumenta a ddeiussore tutoris exhi- por el fiador del tutor ni los inventarios, ni los
bcantur, possit eundem fideiussorem convenire ex otros documentos, podrá, demandar en virtud de
stipulatlone, quanti pupilli interest? Modestiuus la estipulación al mismo fiador, por cuanto intere-
respondit, in id, quod tutor conveniri potuit, sa al pupilo? Modestiuo respondió, que por aque—
fideiussorem quoque conveniri posse. llo que pudo ser demandado el tutor puede ser de—
mandado también el fiador.
& 1.—Modostinus respondit, damnum, si quod (6) & 1.—Rcspondio Modestiuo, quo si se origina al-
accidit eo, quia cautiones soluti vectigalis inven- gún perjuicio porque no se hayan encontrado los
(1) to tutore,Ha.1.
(l) &., Hal. 25) Si, antepone la. Vu .
(:) VII. navtsntu'w, Hai. 6) Según corrección ! códice FL, Br.; datum. huerta
(l.) III., Hal. Tour. según la escritura. original.
DIGESTºo—LIBRO IIVR TÍTULO VII 259
tae non sunt, ad tutorem, cuius nulla culpa ad- recibos de un tributo pagado, no le corresponde
missa proponltur, minime pertinere. en manera ninguna al tutor, de quien no se alega
culpa alg-una. cometida.
g 2.—Modestinns respondit, tutorem eornm re- % 2_—Modestino respondió, que el tutor debe dar
dituum nomine rationem pupillae (1) reddere de- cuenta á. la pupila. por razón de aquelias rentas,
bere, qui ex fundo bona fide percipi potuerunt. que de buena. fe pudieron percibirse del fundo.
% 3.—-Item respondit, si minus a servo tutor per- 5 Ev.—El mii-imo respondió, que si el tutor perci-
cepit, quam bona. fide ex fundo percipi potuit, ex bió de un esclavo menos de lo que de buena fe pu-
eo, de quo pupillae (2) sit obstrictus, quantum ex do percibirse de un fundo, de aquello, or lo que
peculio servi'servari possit, eidem tutori proücere este obligado a. favor de la. pupila, de e aprove-
debere, scilicet si non perdituro servo administra- char al mismo tutor cuanto se puede. recuperar del
tionem credidit. peculio del esclavo, por supuesto, si no confió la
administración a esclavo que lo había de perder.
g 4.-Interposito curatore- adolescens fundum % 4.—Habiendo intervenido curador, un adoles-
Titio vendidit, postea agnita fraude in integrum cente vendió un fundo a Ticio, y restituido por en-
restitutus in possessionem induci iussus est; quae- tero después de reconocido el fraude, se mandó
ro, an, quum ex hac venditione melior factus non que fuese puesto en posesión; pregunto, ¿no ha—
sit (3), neque in rem suam quidquam versnm pro- biendo sido mejorado con esta venta, y no proban-
betur, pretium emtori restituere non debeat? Mo- dose que cosa alguna se convirtió en su propio
destinns respondit, pretium fundi ab adolescente provecho, acaso no deberá. restituir el precio al
venundati, si rationibus eius non profuit, nec quid- comprador? Modestino respondió, que en vano re-
quam de eo (a) iudicante de in integrum restitu- clamaba el comprador el precio del fundo vendido
tione statutum est, emtorem frustra postulare. por el adolescente, si no le aprovechó en sus inte-
reses. ul nada se determinó sobre esto por el que
juzga en la restitución por entero.
g 5.—Item respondit, sumtibus voluptatis causa 5 5.—Respondió el mismo, quee] adolescente no
ab emtore factis adolescentem onerandum non ha de ser gravado con los gastos hechos por el com-
esse, qui tamen ab eodem aedificio ita auferri pos- prador por causa de recreo, pero que se le debe
sunt, ut in facie pristina., id est, quae fuit ante permitir al com radOr qne nite los objetos que se
venditionem (4), aedificium esse possit, emtori pueden quitar el mismo ediücio de suerte que el
auferre permitti oportere. edificio pueda quedar con su primitivo asPecto,
esto es, con el qne tuvo antes de ia venta.
5 b'.—Lucius Titius coheres et curator sororis 5 6.-—Lucio Ticio, coheredero con su hermana y
suae, quum esset ex civitate, in qua usitatum erat, curador de ella, siendo de una ciudad en la que
ipsos domlnos praediorum, non conductores onera era costumbre que los mismos dueños de los pre-
annonarum et contributionum temporalium (5) dios, no los arrendatarios, pagasen ias cargas de
sustinere, morem hunc et consuetudinem semper ias annonas y de ias contribuciones temporales,
observatam secutus, et ipse pro communi et Indi- habiendo seguido este uso y la costumbre siempre
vidua hereditate annonas praestitit; quaero, an in observada, pagó también ei las annonas por la lie-
rationibus dandis opponi cnratori possit, quia non rencia comün y por la suya particular; pregunto,
recte pro parte sororis tales impensas fecerat? Mo- ¿al rendir ias cuentas, se ie podrá. hacer oposición
destinns respondit, in (6) id demum curatorem al curador, porque no habia. hecho bien tales gas-
adultae repntare ex causa, de qua quaeritur, pos- tos por la parte de su hermana? Modestino respon-
se, quod ipsa, si rem suam administraret, erogare dió, que por la causa de quo se trata el curador de
compelleretur. la adulta solamente podia ponerle en cuenta lo que
ella. misma serie. compelida a pagar, si administra-
se sus propios bienes.
5 7.—Tutores duo post venditionem pupille-rium & 7.—Dos tutores, despues de hecha la venta de
rerum factam pecuniam inter se diviserant, post los bienes pupilares, se habian dividido entre si el
quam divisionem alter eorum in exilium datus ('i) dinero, y despues de esta división uno de ellos fue
est durante tutela; quaerebatur, an actore consti- condenado ¿ destierro durante la tutela; se pre-
tuto contutor eius partem pupillaris pecuniae pe- guntaba, ¿habiendo sido nombrado un agente, po-
tere ab eo poterit? Modestinus respondit: si hoc ra el contutor de aquel pedirle & este la parte del
quaeritur, an contutore_(8) relegato contutor eius dinero del pupilo? Modestino respondió: si se pre-
tutelae actionem exercere possit, non posse, re- gunta esto, si habiendo sido relegado un contutor
spondi. podia el contutor de] mlsmo ejercitar la acción de
tutela, respondi, que no podia.
83. [82. H. 34. V.] CALLISTBATUS (9) libro IV. 33. [32. H. 34. V.] Causa-anro; De las Ju-
de Cognitionibus.— A tutoribus et euratoribus pn- risdt'ccto-nes, libro I V.-—A los tutores y a los cura-
pillorum eadem diligentia exigenda est circa ad- dores de los pupilos se les ha de exigir en la admi-
ministrationem rerum pupilla-rium, quam paterfa- nistración de los bienes pnpilares la misma diligen-
milias rebus snis ex bona Bde praebere debet. cia qne un padre de familia. debe poner de buena
fé en sus propias cosas.
& 1.—-0fiicium tutorum curatoribus constitutis g 1.—El cargo de los tutores termina nombra-
finem accipit, ideoque omnia. negotia, quae inita. dos los curadores, y por esto, corresponden a la B-
sunt, ad lidem curatorum pertinent; idque ctiam delldad delos curadores todos los negocios quo se
Divus Marcus cum filio suo Commodo rescripsit. comenzaron; y esto respondio por rescrípto también
el Divino Marco juntamente con su hijo Cómodo.
& 2.—Hercdibus quoque pupillorum electio ea- % 2.-—Ta1nbien a los herederos de los pupilos les
dem adversus tutores, in (1) quo potissimum con- compete contra los tutores la misma elección, quo
sistere velint, competit, quae ipsis, quorum tutela á. aquellos cuya tutela haya sido administrada, pa-
administrata sit. ra demandar al que preferentemente“ quieran.
& 3.—Principalibus Constitutionibus declaratur, g :S.—Declárase enlas Constituciones de los Prin-
sumtuum, qui bona fide in tutelam, non qui in cipes, que se suele tener cueuta de los gastos que
ipsos tutores fiunt, ratio haberi solet, nisi ab eo, de buena fe se hacen para la tutela, no de los que
qui cum dat, certum solatium ei constitutum est. para. los mismos tutores, si porel que lo nombra
no se le fijó a el cierta. retribución.
34. [33. H. 35. V.] IULIUS (2) AQUILÍA libro 34. [BS. H. 35. V.] Jveto AQUILA respondió
Res-pomorum respondit. — Ad instruendam dili- en el libro de sus Respuestas. _Para instruir la di-
gentiam iudicantis, et pupillorum utilltatem ad- ligencia del juzgador, y para reconocer la utilidad
mittendam (3) serves quoque eorum interrogari de los pupilos, se puede interrogat también a. los
posse. esclavos de los mismos.
85. [34. [l. 36. V.] PAPINIANUS libro II. Quae- 35. [84. H. 36. V.] PAPiNiANo; Cuestion-es, li-
stionum.-—Tutor sive curator nomina, quae iuste bro II.—El tutor () el curador esta ciertamente
putat non esse idonea., &. priore tutore vel curato- oblio'ado ¿ admitir del anterior tutor ¿¡ curador los
re suscipere quidem cogitur, non tamen exactio- cre ¡tos que justamente cree que no son abonados,
nem periculo suo facere. pero no hace a su propio riesgo su exacción.
36. [35. !H. 37. V.] IDEM libro III. Quaestio- 36. [SS. H. 37. V.] EL meno; Cuestiones, li-
num.—Inter tutores divisa tutela est:, aequitas, bra III.—Una tutela. fue dividida entre los tuto-
quae merum ius compensationis inducit, propter res; la equidad, que induce al mero derecho de
officium et personam agentis tutoris non differ- compensación, no se difiere por razón del cargo 37
tur, nam dit-"isto tutelae, quae non iuris, sed iuris— de la persona del tutor quo ejercita acción, porque
dictionis est, modum administrationi (4) facit, et ia división de la tutela, que no es de derecho, sino
inter ipsos locum habet, nec experiri cum pupillo propia de la jurlsdiceion, determina modo para la
volentibus obstare dchct. administración, y tiene lugar entre ellos mismos, y
no debe obstar a los que quieran reclamar contra
el pupilo.
37. [36. H. 38. V.] IDEM libro XI. Quaestio- 37. [36. H. 38. V.] EL meno; Questiones, li—
nu-m.— Tutorem, qui tutelam gerit, Sabinus et bro XI.—Opinaron Sablno y Cassio, que el tutor,
Cassius, prout gerit, in singulas res per (5) tempo- que administra la. tutela., se obliga, a medida que
ra, velut ex pluribus causis obligari putaverunt. administra, por cada. cosa conforme al tiempo, co-
mo por muchas causas.
g 1.— Secundum quam sententiam (6) servus 5 1.—Según cuya opinión, el esclavo institor de
institor dominicae mercis, vei praepositus debitis mercancias de su señor, o encargado de cobrar dé,-
exigendis, si liber factus in eodem actu perseve- bítos, si hecho libre continuasc en el mismo cargo,
ret, quamvis temporc seiwitutis obligari non po- aunque durante su esclavitud no haya podido obli-
tuerit. praeteriti temporis nomine actione negotio- garse, no sera deman dado inútilmente por razón del
rum gestorum non inutiliter convenietur, carum tiempo pasado con la accion de gestión,de negocios,
scilicet rerum, quae connexam rationem cum his, por supuesto, por aquellas cosas que tuvieron re-
quae postea gesta sunt, habuerunt; sic enim et tu- lación conexa con las que despues se hicieron; por-
telae iudicium earum quoque rerum causa tenere qne asl se estableció también que obligara la ac-
placuit, quae post pubertatem administrantur, si ción de tutela aún por causa de aquellas cosas que
posterior actus priori cohaereat, neque divisus se administran después de la pubertad, si ei acto
propriam rationem habet. posterior estuviera unido a otro anterior, .y divi-
dido no tiene propia razón.
5 2.-—Inde descendit quaestio, quae vulgo circa 5 2.—De aqui dimana la cuestión,que frecuente—
iiliumfamilias tractata est, qui tutor testamento mente se ha discutido respecto al hijo de familia,
datus, post tutelam gestam emancipatus in eodem gue, nombrado tutor por testamento, y emancipa-
officio perseveravit; et secundum Sabini et Cassii o despues de haber administrado la tutela, conti-
sententiam eveniet, ut de eo quidem, quod post nuó en el mismo cargo; y según la'opiniön de Sa-
emancipationem gestum est, in solidum conveniri bino y de Cassio sucedera, que, a la verdad, podrá
possit, de praeterito autem, sive peculium non sit ser-demandado solidariamente por lo que se hizo
ademtum, sive ademtum sit, in Id, quod facere despues de la emancipación, mas en cuanto a lo
possit. Quodsi superioris temporis uomine patrem pasado, por lo que pueda pagar, ya si no se le qui-
de peculio pupillus convenire maluerit— annus tó el peculio, ya si se le hubiera quitado. Pero si
enim utilis, ex quo tutela agi posse eoepit, compu- en cuanto al tiempo anterior hubiere preferido el
tabitur—, ne capiatur pater inducta totius tem- pupilo demandar al padre respecto al peculio,—
poris causa, tempos, quo filiusfamilias tutelam pues se computará el año útil desde que sc comen-
gessit, comprehendendum erit. zö a poder ejercitar la acción de tutela—, para que
el padre no sea perjudicado comprendida la causa
de todo el tiem 0, se habi-el. de comprender el tiem-
po en que el hijo de familia administró la tutela.
38. [37. H. 39. V.] IDEM libro XII. Quaestio- 38. [37. H. 39. V.] Et. MISMO", Cuestiones, li-
num.—Si plures tutelam non administraverint, et bro XII.—Si siendo muchos no hubieren adminis—
omnes solvendo sint, utrum, quia nullae partes trado la tutela, y todos fuer-an solventes, ¿habrá
administrationis inveniuntur, electioni locus erit, acaso lugar a la eleccion, porque no sc halla nin-
an ut eiusdem pecuniae debitores excipere debe- guna repartición de la administración, 0 como deu-
bunt periculi societatem? Quod magis ratio suadet. dores de una misma cantidad deberán oponer co-
mo excepción la asociación para la responsabili-
dad? Esto es lo que más bien aconseja la razón.
g 1.—Si quidam ex his idonei non sint, onera- & 1.—Si algunos de ellos no fueran idóneos, sin
buntur sine dubio ceteri; nec inique, quum singu- duda serán gravados los demás; y no injustamen—
iorum contumacia pupillo damnum in solidum te, puesto que la contumacia de cada uno causó
dederit. solidariamente el daño al pupilo.
5 2.——Unde quaerendum est, en actiones pupil- & 2.-——Por lo cual se ha de preguntar, ¿acaso de-
lus ei (1), qui solus convenitur, in alterum pro berá. el pupilo cederle sus acciones, por .supuesto
parte scilicet praestare debeat? Sed, quum propria por la parte contra el otro, al que es demandado
cuiusque contumacia puniatur, qua fronte poterit solo? Pero castigandose la pro ia contumacia de
hoc deslderari? cada uno, ¿con que-traza se po ra pretender esto?
39. [BS. H. 40. V.] IDEM libro V._Responso— 39. [SS. H. 40. V.] EL MISMO; Respuestas, li-
rum.—Tutores, qui post finem tutelae per errorem bro V.—I..os tutores, que después del término de
officii (2) durantes rerum 'adminístrationem reti- la tutela retuvieron la admistración de los bienes
nuerunt, nominum paternorum periculum, quae continuando por error en su cargo, no habrán de
post pubertatem adolescen tis idonea fuerunt, prae- ser obligados a responder del riesgo de creditos
stare cogendi non erunt, quum actionem inferre paternos, que fueron cobradores después de la pu-
non potuerunt. ertpd del adolescente, puesto que no pudierou in-
tentar acción.
& 1.—Curator a patre testamento datus impube- % 1.—Un curador nombrado por un padre en su
ris negotiis se per errorem immiscuit; postea a testamento se inmiscnyó por error en los negocios
Praetore tutoribus aliis datis periculum futuri del impúbero; habiéndose nombrado despues otros
temporis ille, qui postea nihil gessit, non prae- tutores por el Pretor, aquel, que posteriormente
stabit. no administró nada, no responderá del riesgo del
tiempo futuro.
5 2.—Qni se negotiis impuberis non iure tutor ä 2.—El que nombrado según la voluntad del pa-
datus secundum patris voluntatem immiscuit, er- dre tutor, no con arreglo ii derecho, se iumiscuyo
rore comperto tutorem a Practore constitui con- en los negocios del impúbero, descubierto el error,
sultius petet, ne forte, si rem coeptam deseruerit, pedira con mejor acuerdo que por el Pretor se
fraudis vel culpae causa condemnetur. Non idem nombre un tutor, no sea acaso que si abandonara
servatur, si quis ultro negotium alienum gesserit, el negocio comenzado, sea condenado por causa
quum satis abunde ue sufficiat, vel in una specie de fraude 6 de culpa. No se observa lo mismo, si
per amici laborem omine consuli. alguno hubiere administrado voluntariamente un
negocio ajeno, puesto que es mas que suficiente
N
que, aunque en un solo asunto, se mire por los inte-
reses del dueño mediante el trabajo de un amigo..
ä 3.—I-Ieres institutus, qui non habuit substita- $ 3.-—Un heredero instituido, que no tuvo susti-
tum, priusquam hereditatem adiret, quam impu- tuto, fallecio antes que adiese la herencia, que de-
beri restituere debuit, vita decessit; quum heredi- bió restituir al impubero; hallándose la herencia
tas in Italia esset, scriptus autem heres in provin- en Italia, pero habiendo fallecido en una. provincia
cia vita-decessisset, tutores provincialium rerum el heredero iustituido, juzgue que los tutores de
culpae nomine eondemnandos-existimavi, si cau- los bienes de la provincia hablan de ser condena-
sam testamenti non ignorantes utilitatem impube- dos por razón de culpa, si no ignorando la causa
ris deseruerunt; nam hereditatis in provincia fidei- del testamento abandonaron la utilidad del impu-
commisso restituto causam quidem iuris expediri bero, porque habiendo sido restituido en la provin-
potuisse, rerum autem administrationem ad eos cia el deicomiso dela herencia, se pudo ciertamen-
recidere debuisse, qui tutelam ln Italia suscepis- te ilevar a término la causa del derecho, pero la
sent. administración de ios bienes debió recaer en aque—
llos ue en Italia se hubiesen encargado de la tutela.
ä 4.——Adversus tutorem, qui pupillum heredita- & «"Contra ei tutor, que abstuvo al pupilo de
te patris abstinuit, actionem denegari non oportet ia herencia de su padre, no se le debe denegar ac-
creditori, qui cum ipso tutore contraxit, quamvis ción al acreedor, que contrató con el mismo tutor,
tutor pecuniam in rem impuberis verteret. aunque el tutor lnvirtiese el dinero en cosa del
im libero.
& 5.—Curatores adolescentis mutui periculi gra.- €).—Los curadores de un menor se dieron reel-
tia cautionem invicem sibi praebuerunt, et in eam procamente canción por causa de la mutua respon-
rem pi ora dederunt; quum offlcio deposito sol— sabilldad, y se dieron prendas para este objeto; ha-
vendo uissent, irritam cautionem esse factam, et biendo sido soiventes al cesar en su cargo, fue evi—
pignoris vinculum solutum, apparuit. dente que se anuló la. caución, y que se disolvió ei
vincuio de la prenda.
ä ti.—Tutor datus adversus ipsam creationem 5 6.—Ei tutor nombrado apeló contra su mismo
provocavit; heres eius postea victus praeteriti nombramiento; vencido después su heredero, res-
temporis periculum praestabit, quia non videtur ponderá. del riesgo del tiempo pasado, porque no
levis culpa, contra iuris auctoritatem mandatum se considera culpa ieve no aceptar contra la auto-
tuteiae ofiicium detrectare. ridad del derecho el cargo-de la tutela, que se le
encomendó.
g 7.——Rerum provincialium tutores in urbe cau— 5 "(.—Los tutores de bienes en una provincia,
sus (1) appellationis impuberum agentes, rerum que sostienen en Roma. las causas de apelación de
Italicarum curatores ut impuberibus constituan- los impuberos, deben ilamar ¡¡ su cargo a los cura-
tur, ad officium suum revocare debent, alioquin si dores de los bienes de Italia, ara que se constitu-
prius in provinciam redierint, doium aut culpam yan responsables a favor de os pupilos, pues de
eorum in ea quoque parte recte iudex conveniet. otra suerte, si antes hubieren vuelto a la provin-
cia, con razón reconocerá ei juez también en este
particular el dolo o la culpa delos mismos.
& £S.—Patruus testamento fratris lilio tutor da— & 8.—Un tlo paterno, nombrado por testamento
tus, quum in Italia domiciiium haberet, tam Itali- tutor del hijo de su hermano, teniendo su domici-
carum rerum, quam provinciaiium administratio- lio eu Itaiia, se encargó de la administración, tan-
nem susce it, atque ita. pecuniam ex venditionibus to de los bienes de Italia, como de los de una pro-
Romae re ectam in provinciam traiecit, et in ka- vincia, y llevo asi a la provincia el dinero reuuido
lendarium upilli convertit; tutor ln iocum elus en Roma por causa de ventas, y lo invirtió en ias
Romae sugstltutus administrationem pecuniae, cuentas de caja del pupilo; el tutor substituido en
quae non pertinet ad tutelam suam, suscipere non Roma en lugar del mismo no esta obligado a to—
cogitur. mar a su cargo la administración de un dinero que
no pertenece a su propia tuteia.
% El.—Curatores testamento vel tutores inutiliter & E).—Curadores o tutores inútilmente dados en
dati, neque decreto Praetoris confirmati negotia testamento, y no coniirmados por decreto del Pre-
gesserunt; vice mutua. periculum praestare cogun- tor, administraron los negocios; están obligados a
tur, quum ofiicium sponte citra iuris adminicuium responderse mutuamente dei riesgo, porque volun-
iniverint, et qul fuit idoneus, decretum Praetoris tariamente aeeptaron sn cargo sin la formalidad
curatores vel tutores constituentis impiorarc de- de derecho, y por ue ei que fue idóneo debió im-
buerit. piorar el decreto el Pretor que nombra ios cura-
dores () ios tutores.
5 lº.—Tutoribus idoneis diem functis vice mu- & 10.—Muertos ios tutores abonados, no recae en
tua. periculum ad heredes eorum non redundat, sus herederos mutuamente ei riesgo, queno tuvo
quod non habuit locum officio tutelae manente. iuºar durante el cargo de la tuteia.
5 11.—In eum, qui tutelam gerere noiuit, post 11.—Se estableció que se dé la accion utii de
ceteros, qui vestierunt, actionem utilem tutelae tutela contra ei que no quiso administrar la tutela,
dari placuit. (Saud tamen ex tutela. non pervenit después que contra los demas que la administra-
ad eos, qui se negotiis mlscuerunt, sed communi ron. Mas lo que per razón de la tutela uo fue si po—
negligentia periit, citra. substitutionis ordinem der de los que se iumiscuyeron en los negocios,
aequaliter omnium periculum spectat. pero que pereció or negligencia común, afecta. a
a responsabiüd de to os igualmente sin órden
de substitución.
& 12.—Tutores pubere pupillo constituto litem & 12.—Losjtutores, hecho pubero un pnpilo, lle-
appellationis inchoatam iussu Consulum ob noti- varon a termino por su conoclmleuto del negocio
tiam rei perfecerunt; quum iudicatum persequi el litigia de apelación incoado por mandato delos
non potuerunt, periculo culpae uon subiiciuntur. Consules; no habiendo podido ersegulr la ejecu-
ción de lo juzgado, no estan quetos a responsabi—
lidad de culpa.
& IS.—Ab eo, qui restitutionis auxilio nou iuva- ä IS.—Por el que no está. favorecido con el be—
tur I q uaestio cul Pae tutorum conventione
_ remitti neiicio de la. restitución nede remitirse por con-
potest; nec donatum, sed transactum videtur. venio la investigación e la culpa. de los tutores;
y no se considera que se hizo donacion, sino que
se trausig'ió.
5 14.——Negiigentiae tutorum (2) periculo uomi- ä Mi…—Estando a cargo de la negligencia delos
num, quae ater usuris maioribus fecit, adscri- tutores ei quebranto de créditos que el padre cons-
pto (3), pupi a quidem actionem kaiendarii prae- tituyó con mayores intereses, esta ciertamente
stare cogitur, exactas autem usuras tutelae tem- obligada la pupila ¡¡ ceder la acción de su libro de
pore citra ullam compensationem retinet. caja., pero retiene sin ninguna compensación los
intereses cobrados durante el tiempo de la tutela.
& lb.—Adolesceus tutoribus conventis, a quibus & 15.—Ei adolescente, habiendo demandado a los
totum servari non potuit, adversus curatores, qui tutores, de quienes no se pudo obtener la totalidad,
tutelam ad se negligentia non transtulerunt., inte- conserva integra su acción contra. los curadores,
gram actionem retinet; neque enim tutelae Iudicio que por negllgencia ne se transiirieronasl mlsmosla
consumtum (1) videtur, quod alterius ofücii que- tutela; porque no se considera extinguida por la
relam habuit. acción e tutela la que produjo la querella por el
otro cargo.
& 16.—Tutor, qui tutoris idoneum heredem eon- g 16.fEl tutor, que no quiso demandar en nom-
venire pupilli nomine noluit, damni vicarius sub- bre del pupilo al heredero abonado de otro tutor,
stituitur, utis, qui non idoneum tutelae temporc es sustituido como responsable del perjuicio, lo
suspectum facere supersedit. mismo que el que dejó de acusar de sospechoso ai
que no era idóneo al tiempo de in tutela.
ä 17.—Tutelae iudicium ideo differri non opor- 5 17.—No conviene que se didera el juicio de la
tet, quod fratris et coheredis impuberis idem tute— tutela, porque uno mismo soporte la tutela del her-
lam sustineat. ¡ mano y del coheredero del impúbero.
& 18.—Qnod de peculio servi actoris, quem ado- % 18.—Lo que uno retuvo, ó pudo retener, del
lescens, postquam res suas administrare coepit, peculio de un esclavo, agente, a quien el adoles-
manumisit, et retinuit, aut retinere potuit, in ra- cente manumitio despues que comenzó a adminis-
tione reddenda curatori per iudicem accepto'fe- trar sus propios bienes, sele dai-a por recibido por
retur. medio del juez al curador al rendirse las cuentas.
40. [SO. H. 41. V.] IDEM libro VI. Responso- 40. [BB. H. 41. V.] Er. meno; Respuestas, li-
rum.— lmpnberi fiiio centurio curatorem dedit; bro VI.—Un centuriön dio curador ». un hijo impu-
decreto Praetor-is non secuto si nihil curator datus bero; no habiéndose seguido decreto del Preter, si
administret, periculo contumaciae vel negligen- ei curador nombrado no administrase uada, no es-
tiae non adstringetur, nam privilegium militum tara sujeto a la responsabilidad de contumacia ¿¡
ad alienam iniuriam porrigi non oportet:, nec ln negligencia, porque el privilegio de los militares
aliis circa supremam voluntatem imperitiae venia no debe extenderse a. causar injusticia á. otro; y en
datur, quam in bonis militum, filii vero tutela in- cuanto a la ultima voluntati, no se da venia & la
re patriae potestatis, non militiae praemio man- im ericia en otras cosas sino respecto a los bienes
datur. de os militares, y la tutela de un hijo se encomien-
da por derecho de patria potestad, y no por pri-
vilegio de la milicia.
41. [40. H. 42. V.] IDEM libro VII. Responso- 41. [40. H. 42. V.] EL meno; Respuestas, ti—
mm.—Qui plures tutores habuit, unum, qui sol- bra VII.—_ Uno, que tuvo muchos tutores, prohibió
vendo non fuit, rationem actus sui vetuit reddere; que otro que no era solvente rindiese cuentas de su
quoniam eius liberatio, quod ex tutela percepit, administración; puesto que no le fue legada la llbe-
aut dolo contraxit, non est relicta, contutores, qui ración de lo que percibió de la tutela, () contrató con
suspectum facere neglexerunt, ex culpa recte con- dolo, con razón son demandados por su culpa los
veniuntur, tutor enim legatarius ex culpa, quae contutores, que descuidaron de acusarlo de sospe-
testamento remissa est, non tenetur. cboso, porquc el tutor legatario no esta obligado
por la culpa que le fue remitida. en el testamento.
42. (41. H. 43. V.] IDEM libro I. Definitio- 42. [41. H. 43. V.] EL memo; Definiciones, li—
num.—Ex pluribus tutoribus ln solidum unum tu- bro I.—De muchos tutores, ei juez condenó por el
torem iudex condemnavit-, in rem suam iudicatus todo a, un solo tutor; el condenado no tendra como
procurator datus privilegium pupilli non habebit, procurador nombrado parasu propia causa el prlvl-
quod nec heredi pupilli datur; non enim causae, legio del pnpilo, el cual no se dá nial heredero del
sed personae succurritur, quae meruit praecipuum pupilo; porque no se auxilia á. la causa, sino a la
favorem. persona que mereció este especial favor.
48. [42. H. 44. V.] PAULUS libro VII. Quac- 48. [42. H. 44. V.] PAULo;Cuesticmes, libro VII.
stimmm.——Quum post mortem pupilli desinit esse —Cuando despues de la muerte del pupilo deja de
nomen idoneum, tutor periculo eximitur. ser cobrable un crédito, el tutor esta exento de
responsabilidad.
& 1.—Qui quum esset fratris sui tiliae curator, ?; 1..—Uno, siendo cui-ador de la hija de su her-
quadringenta dotis nomine marito eius se datu- mano, prometio que, a tltulo de dote, daria cua-
rum promisit; quaero, an succurrendum sit ei, trocientos :; su marido; pregunto, si se le habra de
quum postea aere alieno emergente supra vires auxiliar, si, apareciendo después una deuda, la
patrimonii elus dos promissa sit, quoniam in in- dote hubiera sido prometida con exceso sobre las
strumento ita scriptum sit: «ille patruus et cura- facultades de su patrimonio, perque en el instru-
tor stipulanti spopondiu. Movet quaestionem, quod mento se haya escrito asi: «et 10 prometió, como
non ut de suo dotem daret, sed quam crederet ra- tio paterno y curador, al estipulanten Promueve la
tlonem pupillarem sufficere, promisit. Praeterea cuestión, que no diese la dote como de 10 su o, sino
et illud hic potest tractari, ut, si sciens curator que la prometida, creyendo que era suflciente ei
non sufiicere, promiserit, vel donasse vldeatur, caudal de la pupila. Ademas, también se puede
vel quoniam dolo fecit, non illi succurratur; re- discutir aqul esto, que no se le auxilia, si et cura-
spondi, curator quum officium suum egressus doria hubiere prometido sabiendo que no era su-
sponte se obiigaverit, non puto ei a Praetore sub- llclente, ó si pareciera que hizo donación, ¿¡ por ue
veniri debere, non magis, quam si creditori puel- obró con dolo malo; respondi, que habiéndose 0 li-
lae (2) pecuniam se daturum spo ondisset; sed is, ado espontáneamente el curador, excedléndose
de quo tractamus, si non donan i animo., sed ne- e su cargo, no creo que se le deba auxiliar por el
gotii erendi causa dotem promisit, habet mulle- Preter, no de otra suerte, que si hubiese prometldo
rem o ligatum; et poterit dici, etiam maueute ma— que el daria el dinero al acreedor de ia. doncella;
trimonio eum teneri, quia habet dotem, sicut in pero que este, de que tratamos, si prometió la dote,
collatioue bonorum dicitur, vel certe post divor- no con ánimo de hacer donación, sino por razón
tium, slve exacta. sit dos, sive maneat nomen, quia de gestlonar el asunto, tiene obligada &. la. mujer;
otest efficere, ut ei accepto feratur. Quodsi mu- y podra decirse, que suu durante el matrimonio
"er suum curatorem adimplere id (1), quod supra está. ella obligada, porque tiene la dote, como se
vires patrimonii eius in dotem dare promisit, non dice en la colación de los bienes, 6 ¿ciertamente
queat, curatorem quidem in hoc, quod superfluum después del divorcio, ya si hubiera sido cobrada la
est, per exceptionem relevati, mulier (2) vero cau- dote, ya si subsiste. el credito, porque puede hacer
tionem iu maritum exponere debet; quodsi quan— que se le ha a el pago. Pero si la mujer no tuviera
doque locupletior constante matrimonio facta fue- posibilidad a que su curador cumpla io que con
rit, dotis-reliquum marito servat (3). exceso sobre los recursos del atrimouio de ella
prometió dar en dote, ei cura or es ciertamente
relevado, por medio de excepción, de lo que es el
exceso, pero la mujer debe dar caución a. favor dei
marido; pero si aigun dla se hubiere hecho más
rica durante el matrimonio, reserva para el marldo
lo restante de la, dote.
44. [43. H. 45. V.] IDEM libro XIII. Quaestio- 44. [48. H. 46. V.] Er. MISMO; Cuestiones, li-
num.—Qui nominibus a curatoribus prioribus sus- bro XIII.—Los que, habiendo recibido de los aute-
ceptis, sive tutoribus, nomina agnoverunt, peri- riores curadores, o tutores, unos creditas, aproba-
culum ln se transferunt. ron estos créditos, asumen sobre sl la responsa—
bilidad.
% l.-——Sed si pupillus post pubertatem rationibus g 1.—Pero si ei pupilo, después de la. pubertad,
a tutore acceptis reliquationem eius secutus usu- recibidas del tutor las cuentas, habiendo reconoci-
ras acceptaverit, privrle ium suum non amittit in do los atrasos de este, hubiere aceptado los intere-
bonis tutoris venditis; raetor enim privilegium ses, no pierde su privilegio sobre los bienes vendi-
ei servare debet. dos del tutor-, porque ei Pretor le debe conservar
ei privilegio.
45. [44. H. 48. V.] [Deu libro XIV. Quaestio— 45. [44. H. 46. V.] EL MISMO; Cuestiones, li-
num.—Si pupillus alterum ex tutoribus post pu- bro XI V.—Si después de la. pubertad hubiese libe-
bertatem (4) liberasset, improbe alterum lllius no- rado el pupilo á. uno de los tutores, sin probidad
mine conabitur interpellare. Idemque dicemus in Intentar-a reclamar a otro por el motivo de aquel.
dnobus magistratibus collegis, quorum alterum Y io mismo diremos rcs ecto a dos magistrados
Respublica convenit. Sed haec in ma latratibus colegas, a uno delos que o demandó ia República.
tractavi (5), quasi duo rei eiusdem de iti essent Pero dije esto de ios magistrados, como si ambos
omnimodo; quod non ita est, nam si uterque ido— fuesen deudores absolutamente de la mis ma. deuda;
neus est, electio locum non habet. Is autom,» qui lo que no es asi, porque si ambos son abonados, no
tempore liberatus est, non ei similis est, qui nihil tiene lugar la. elección. Mas el que quedó libre por
habet, sed ei, qui satisfecit, habet enim, quod ob- eitiempo, no es semejante al que no tiene nada,
iieiat petitori. sino al que satisiizo, porque tiene cosa que oponer
al demandante.
46. [45. H. 47. V.] IDEM libro IX. Responso- 46. [46. H. 47. V.] EL Mismo; Respuestas, li-
rum.—-Lucius Titius curator Caii Seii tempore cu- bro IX.—Lucio Ticio, curador de Cayo Seyo, du-
rae fundum Corneliannm loeavit Sempronio, qui rante la curatela dio eu arrendamiento ei fundo
Sem ronius reliqua traxit; pupillus aetate probata Corneliano ¿ Scmpronio, el cual Sempronio quedó
eun em quondam colonum Sempronium fecit pro- debiendo atrasos; ei pupilo, cumplida su edad, hizo
curatorem; quaero, an ex co, quod ille ut procu- su procurador al mismo Sempronio, en otro tiempo
rator egit, omne debitum adolescens agnovisse colono suyo; preguuto, ¿porque este haya obrado
videatur, eoque nomine curatorem suum liberas- como procurador suyo, se entenderá. que el adoles—
set? Paulus respondit, non ex eo, quod adultus cente condenó toda la deuda, y _ ue por tal motivo
eum, qui praedia eius coluit, procuratorem habere dejó libre a su procurador? Pau 0 respondió, que
voluit, debitum, quod ex conductione reliquatus no porque el adulto quiso tener como procurador ai
est, agnovisse eum videri. que cultivó sus predios, se entiende que él condono
lo que quedó de atrasos en el arrendamiento.
ä 1.—Seu1pronii, qui ex poilicitatione debitor 5 1.—La República poseyó por mandato del Pre-
patriae snae extiterat, bona Respublica iussu Prae- sidente ios bienes de Sempronio, que en virtud de
sidis possedit, quorum bonorum magistratus Rei- promesa era deudor de su patria, para. cuyos bie-
publicae tr'es curatores constituerunt, qui apud nes nombrarou los magistrados de la República
Graecos ¿musik-nro.! [curatores] (6) vocantur, qui tres curadores, que los griegos llaman eminem-rat,
postea inter se sine consensu Reipublicae admini— [cuidadores], los cuales se dividieron después en-
strationem bonorum Sempronii diviserunt; ex qui- tre sl sin ei consentimiento de la República la ad-
bus quidam quum reliqua traherent, idonei in ipso ministración de los bienes de Sempronio-, quedando
(1) cc, Hal. (5) Quidam tractant (en Lugar de tractavi), Ilal.
(2) mulierem—exponere debere; Hal. (G) unbixol, otros e,. uat.; inducat ó ánirponot, :; spicat-
(:$) solvat, Hel..
(t) auctoritate curatoris, inserta- Hai. xtat, otros en Br.
DIGESTO.—LIBRO XXV]: TÍTULO VII 265
tempore administrationis esse desierunt (1); postea con atrasos uno de ellos, dejo' de ser solvente du-
upillns heres Sempronii, qui abstentns erat, ab rante el mismo tiempo de la administracion; des-
mperatoreiimpetravit, ut bona. pate-rna ei resti- pues, el pupilo heredero de Sempronio, ne se ha.-
tuerentur; quaero, an ex bonis eorum, qui idonei bia abstenido de la herencia, impetró de Empera-
sunt, indemnitati pupilli prospici debeat, quum dor qne se le restituyeseu los bienes de su padre;
individuum his ofllcium curae a magistratibus pregunto, ¿deberá atenderse á la indemnidad dei
iniunctum sit? Paulus respondit, si pupillo in cn- pupilo con los bienes de los que son solventes,
ratores bonorum actiones decerni placuerit, pro puesto que por los magistrados se les encomendó
eius portione, qui idoneus non sit, magistratus indiviso el cai-go de la curatela? Paulo respondió,
conveniri oportere; alia enim causa est tutorum, que si pareciere bien que se le concediesen al pu-
alia eorum, qui Reipublicae negotia administrant. pilo acciones contra los curadores de los bienes,
procedía que los magistrados fuesen demandados
por la porción del qne no fuese solvente; porque
una es la causa de ios tutores, y otra la de ios que
administran ios negocios de la República.
& 2.——Tutorem, qui pecuniam pupillarem, quam- 5 2.—No se considera que el tutor, que prestó ¿
vis suo nomine foeneravit, non videri contra Con- interés, aunque en su propio nombre, dinero (le-i
stitutiones fecisse, quae prohibent, pecuniam pu- pupila, obró contra las Constituciones, que prohi-
pillarem in usus suos convertere. en invertir en usos propios el dinero del pupilo.
% 3.—Quaesitum est, an eius pecuniae, qua tu— ¿¿ 3.—Se preguntó, ¿de aquel dinero, de qne se
tor usns est, post finitam quoque tutelam in diem utilizö el tutor, deberá pagar los mismos intereses
iudicii accepti easdem usuras praestare debeat? aun después de acabada la tutela hasta el dla. en
Paulus respondit, finita administratione eas usu- que fue aceptado el juicio? Paulo respondió, que,
ras debere computari, quae in tutelae iudicio com- acabada la administracion, deben computarse los
putantur. intereses que se computan en la acción de tutela.
ä Al.—Paulus respondit, propter ea, quae post 5 4.—Pauio respondió, que el fiador, que dió
pubertatem nulla necessitate cogente, sed ex vo- canción de que uedarian á. salvo los bienes, no se
luntate sua tutor administravit, ñdeiussorem, qui obliga por aquel as cosas que despues de la puber-
salvam rem fore cavit, non teneri. tad administro ci tutor no por alguna necesidad
apremiante, sino por su propia. voluntad.
% 5.—Tuteiae iudicio tutor conventus edidit li- % €).—Un tutor demandado por la acción de tu-
brum rationum, et secundum eum condemnatus tela presentó el libro de cuentas, y, condenado
solvit; postea (quum) a debitoribus paternis, quo- con arreglo a este, pagó; después, queriendo el pu-
rum nomina libro rationum non inerant, exigere pilo cobrar de los deudores de su padre, cuyos cré—
vellet pupillus (2), et prolatae sunt ab his apochae ditos no estaban inscritos en el libro de cnentas, y
tutoris, quaesitum est, utrum adversus tutorem, habiéndose presentado por aquellos apocas del tu—
an adversus debitores actio ei competat? Paulus tor, se preguntö, ¿ie competere acción contra el tu-
respondit, si tempore administrandae tutelae tuto- tor, o contra ios deudores? Paulo respondió, que
rl tutelam gerenti debitores solvissent, liberatos sien el tiempo de la administración de la tutela
eos ipso ¡urea pupillo; sed si cum tutore actum hubiesen pagado los deudores al tutor que admi—
esset, posse eundem adolescentem propter eam nistraba la tutela, de derecho quedaron ellos libres
causam tutelae experiri, et adversus exceptionem del pupilo; pero que si se hubiese ejercitado accion
rei iudicatae doli mall uti replicatione. contra el tutor, podia el mismo adolescente ejerci-
tar por esta causa la acción de tutela, y servirse
de la replica de dolo malo contra la excepción de
cosa juzgada.
& (i.—Quum testamento duo tutores dati essent & 6.-Habiendose dado en testamento dos tuto-
uplllo, et alter ex his vita defunctus fuisset, in res á. un pupilo, y habiendo fallecido uno de ellos,
ocum eius petente matre ex Praesidis provinciae á. petición de la madre se nombró en virtud de
praecepto a magistratibus alius (El) tutor datus est, mandato del Presidente de la provincia otro tutor
a quo magistratus satis exegerunt rem salvam por los magistrados, al cual ie exigieron los ma—
fore; tutor testamento datus postea datum suspe- gistrados caución de que quedarian a salvo los bie-
ctum fecit; quaesitum est, in quantum teneatur-? nes; el tutor nombrado en el testamento acusó de
Paulus respondit, tutorem testamento datum pro sospechoso al que después fue nombrado; se pre-
ea. parte conveniri oportere, pro qua parte admi- ntó, ¿por cuánto estará. obligado? Paulo respon-
nistravit, pro contutoris autem portione prius eos ió, que el tutor nombrado en ei testamento debia
conveniri debere, qui pro eo se ,obligaveruut, vel ser demandado por aquella parte que administró,
magistratus, qui eum dederunt; tunc si solidum pero que por la porción del contutor debian ser
pupillus consequi non potuerit, de officio cºntuto— demandados primeramente los que por ei se obli—
ris quaerendum, an suspectum facere debuerit, garon, ó ios magistrados que lo nombraron; y que
praesertim quum suspectum quoque cum postu— en este caso, si ei pupilo no hubiere podido conse-
lasse dicatur; alias quidem, quum magistratus guir la totalidad, se ha de examinar resuecto al
plures tutores dant, non prius ad eos reverti pu- car o del contutor, si haya debido acusarle de sos-
pillus potest, quam omnes tutores excussati (4) pec oso, principalmente diciendose que también
fuerint. In proposito, quum unus a magistratibus el le acusó de sospechoso; pues de otro modo, cuan—
datus proponeretur, non est visum, rius collegam do los magistrados nombrau muchos tutores, el' pu-
conveniendum, qui et suspectum ecit, et testa- piio no puede dirigirse contra ellos antes que se haya
(1) Estas fraus, ex quibus quidem—esse desierunt, que es- portione. qui idoneus non sit. que solo uno de los tres ae hizo
idn enplurwl, (leben, a nuestro Juicio, leerse en singular, por- insolvente, hemos ajustada a' esta inter relación la traducción,
que de otra suerte no tendría sentido el frag-menteque, siendo bien que sin alterar el tacto latíno.— . del Tr.
tres los caradura ¿ que se "ne", no su posible que mas de ¡mo (2) decem, inserta Hal.
se hiciera. insolvente, ¡¡ mm de uno continua-ra siendo solvente. Y (s) alina. amitam Hal.
camo al final se indica claramente con la: palabras pro eins (a) mar.,- excusati, el códice Ft.; excussi, Hol.
Tono Il — 54
266 DIGESTO.—-LIBRO XXVI: TÍTULO Vii
mento datus est, dperindeque habendos singulos, hecho excusion respecto á. todos ios tutores. En el
ac si (1) iu partes imidias tutores dati essent. caso priopuesto, como se dice que uno solo fué nom-
brado or los magistrados, no pareció convenien-
te quo ubiera de ser demandado antes ei colega
que hizo ia. acusación de sospechoso y fué nombra-
do en el testamento, y ha de ser considerado cada
nno lo mismo que si hubiesen sido nombrados tu—
tores por medias partes.
5 7.—Tutoribus concessum est, a debitoribus & 7.——Se les concedió a ios tutores, que cobrasen
pupilli pecuniam exigere, ut ipso iure liberentur, ei dinero de ios deudores del pupilo, para que de
non etiam donare, vel etiam deminuendi causa derecho queden llbres, pero no también hacer do-
cum iis transi ero; et ideo eum, qui minus tutori nación, Óaúu transigir con ellos para. hacer una
solvit, a pupii o in reliquum conveniri posse. disminución; y por esto, el quo pago menos al tu-
tor puede ser demandado para lo restante por ei
pupilo.
47. [46. H. 48. V.] SCAEVOLA libro II. Re- 4.7. [46. H. 48. V.] Scuvom; Respuestas, Zi-
s amarum.—Titium et Maevium tutores quis de- bro II.—Uno nombró a Ticio y Mevio como tuto-
it, et cavit: Bodlopat xal mozarella, ':de (2) five— res, y dispuso: ¿Quiero y rue o, que todo se haga
oitou perdi. 'si]; Hecaton toü aibas-oü pou harunc, xai aixo. con consejo de mi hermano evio, y que sea nulo
autou tö vtvdasvov dxupov Ecw, [Volo et rogo, omnia lo qne sin ei se hiciere-; solo Ticio cobró delos deu-
fieri cum Maevii fratris mei consilio, et quod sine dores; gihabran quedado libros? Respondi, que si &
eo fiet, irritum sit,] Titius solus a. debitoribus Mcvio e hubiese dado también la administración,
exegit; au liberati essent? Respondi, si et admi- no se habría pagado bien.
nistrationem Maevio dedisset, non recte solutum.
& 1.—-Quantum autem (3) lilio meo diuruum 5 1.—«Pero Marina. y Januaria estimar-¡'m cuan-
sufiiciat, Marina (4) et ianuaria aestimabunt»; to baste ai dia. para mi hijo-; pregunto, ¿deberán
quaero, an contenti esse debeant tutores arbitrio conformarse ios tutores con el arbitrio de mujeres?
mulierum? Respondi, sumtum boni viri arbitrio Respondi, que el gasto se ha. de hacer a arbitrio
faciendum. de hombre bueno.
5 2.—Tutores dati ad res Italicas instrumenta % 2.—Los tutores nombrados para ios bienes de
Romae reperieruut debitorum provincialium, ut Italia. encontraron en Roma, instrumentos de deu-
pecunia. Bomae, aut ubicunque petitum fuerit, soi- dores de provincias, para que el dlnero se pag-ue
vatur; quaero, quum neque debitores in Italia eu Roma, 6 donde quiera que hubiere sido pedido;
essent, neque eorum praedia au haec exactio ad pregunto, ¿no estando en Italia los deudores, ni
Italicae rei tutores pertineat?? Respondi, si provin- sus predios, corresponderá. este cobro a los tutores
cialis contractus esset, non pertinere, respicere de los bienes de Italia? Respondi, que si ei contra-
tamen ad officium eorum, ne instrumentorum to hubiese sido hecho en una provincia, no les eo-
ignorantia contractus eos, ad quos administratio rrespondia, pero que incumbla al cargo delos mis-
pertineret, lateret. mos que la ignorancia de los instrumentos no ocul-
tase ios contratos a aquellos a quienes les perteue-
ciera la administración.
g 3.—A matre datus testamento tutor, quum 9 3. — El tutor nombrado por la madre en su tes-
putaret, se tutorem esse, distraxit bona materna tamento, creyendo que era tutor, euajeno los bie-
et paterna pupillorum, et decessit non solvendo; nes matcruos y paternos de los pupilos, y fallecio
quaeritur, an pupillus res possit vindicare? Re- insolvente; se pre unta, ¿podria el pupilo reivin-
spondi, si manent res pupilli, vindicari ab eo dicar los bienes? spondl, quo si existen los bie-
posse. nes del pupilo, pueden ser reivindicados por el.
$ 4.--Praefectus legionis ita. testamento cavit: % 4.—El Prefecto de uua. legien dispuso asi en
.volo, ut sit in arbitrio tutorum lilii mei, si voluc- su testamento: «quien-o, que este al arbitrio delos
rint, huius summae uncias inferre usurarum no- tutores de mi hijo pagar, si quisiereu, por razón
mine ita, ne numi dispergentur-; quaero, si ap- de intereses el doce por ciento de esta suma, para
paruerit pecunia foenerata a tutoribus, iudicio que de este modo uo se disperso ei dinero»; pre-
tutelae uncias (5) usuras, an vero eas, quas stipu- gunto, ¿si apareciere que el dinero fue prestado a
lati sunt, praestare debeant? Respondi: si secun- interes per [os tutores, deberán pagar por la ac-
dum voluntatem defuncti elegisse-it usurarum ción de tutela los intereses del doce por ciento, o
raestatiouem, neque pupilli nomine in foenns de- los que esti uiaron? Respondi: si conforme a la,
dissent, id praestatur, quod testator voluisset. voluntad dei difunto hubiesen preferido el pago de
intereses, y en nombre del pupilo no hubiesen da-
do & inter-es ei dinero, se pag-an ios que el testador
haya querido.
& io.—Lucius Titius mutuam pecuniam a tutore % 5. «Lucio Ticio recibió del tutor dinero en mú-
accepit, et rem hereditariam pignori eLdedit; post tuo, y ie dio cn prenda una cosa de la herencia;
triennium iam puberibus his, quorum tutela admi- después de tres años, hechos ya puber-os aqueilos
nistrata est, fisco bona defunctiadiudicata sunt, cuya tutela. fue administrada, se le adjudicaron al
quia mortem eius heres non est ultus; quaeritur, fisco los bienes del difunto, porque el heredero no
an id uomeu pupillus recusare possit? Respondi, vengo su muerte; se pregunta, ¿podria el pupilo
secundum ea, quae proponuntur, id nomen ad rccusar este credito? Respondi, que según lo que
onus tutorum nou pertinere. se propone, este credito no pertenece ai cargo de
los tutores.
(1) in testamento, inserta Hat.
¿s) Bai.; tivus. el códice Fi. (4) Mariana, Hal.
(3) autem, mitatu. Hal. [ñ) iniciales, ¿ unciariae, conjetura Br.
,.
DIGEWYO.—LTBRO XXVI: TÍTULO VII 26!
& ($.—Altero ex duobus fratríbns sociis bonorum & 6.—Habiendo fallecido uno de dos hermanos
et negotiationis defuncto, herede ñlio, patruus tu- que eran consocios en ios bienes y en una nego-
tor venditis onmibus communis negotiationis mer- ciación, dejando por heredero .« su hijo, su tio pa-
cibus et sibi redeuntis negotium suo nomine exer- terno y tutor, vendidas todas las mercancias de la
cuit; quaesitum est, utrum compendium negotii, negociación común y babiendolas comprado para.
an usuras pecuniae praestare debeat? Respondi, si, explotó el negocio en su propio nombre; se pre-
secundum ea, quae proponuntur, pupillo usuram, guntó, ¿deberá pag-ar las Ganancias del negocio, ó
non compendium praestandum. ios intereses del dmero? Respondi, que según lo
que se propone, ai pupilo se le han de peger los
intereses, no las ganancias.
5 PL—Tutor rerum Italicarum conventus ¡¡ cre- 5 7.—Demandado el tutor de ios bienes de Italia
ditore provinciali, ubi rem pupillus habuit, solvit; por un acreedor dc provincia, pago donde el pupilo
quaesitum est, an id tutelae indicio repntari po- tuvo la cosa; se preguntó, ¿se puede computar esto
test? Respondi, nihil proponi, cur non possit. en la accion de tutela? Respondi, que uada se pro-
pone para qne ne se pueda.
48. (47. H. 49. V.] HERMOGENIANUB libro I. 48. [47. H. 49. V.] Hnnmoannmno; Epitome
iua-is Epitomarum (1).— Inter bonorum ventrisque del Derecho, libro I.»«H ay gran diferencia entre ei
curatorem, et inter curatorem furiosi, itemque curador de los bienes y del vientre, y el curador
prodigi pupillive magna est differentia, qnippe del furioso, asi como dei pródigo () del pupilo, por-
auum iliis quidem plane (2) rernm administratio, que á estas ciertamente se les encomienda la ad-
uobus autem superioribus sola custodia, et re- ministración de ios bienes, pero á. los dos primeros
rum, quae deteriores futurae sunt, vendit-io com- solamente ia custodia, 3; Is. venta delos bienes que
mittitur. se han de deteriorar.
49. [48. H. 50. V.] PAULUS libro II. Senten- 49. [48. H. 50. V.] PAULO; Sentencias, libro II.
tiarum.——Ob foenus pupillaris pecuniae per con- —Por razón de los intereses de dinero del pupilo
tumaciam non exercitum, aut fundorum omissam no cobrados por contumacia ó por causa de la
comparationem tutor, si non ad damnum resar- compra de fundos que no se iiizo, sera castigado
ciendum idoneus est, extra ordinem coercebltur. en la via extraordinaria el tutor, si no es abonado
pam resarcir el daño.
50. [49. H. 51. V.] HERMOGENIANUS libro II. 50. [49. H. 51. V.] HERMOGENIANO; Estipulacio-
iuris Epitomarum (3).— Si res pupillaris incursu nes, libro VI.—Si los bienes del pupilo perecieran
latronum pereat, vel argentarius, cui tutor pecu- por acometlda de ladrones, ¿) si el banqnero, a quien
niam dedit, quum fuisset celeberrimus, solidum el tutor dio el dinero, perque fuese reputadisimo,
reddere non possit, nihil eo nomine tutor praestare no pndiera devolver ia totalidad, uada es obligatio
cogitur. a pagar ei tutor por este motivo.
51. [50. H. 52. V.] Vnnunams libro VI. Sti- 51. [50. H. 52. V.] VnNULEro; Estipulacio-
pulationum.—Si duo pluresve tutores tutelam ad- nes, libro VI.—Si dos o más tutores administrasen
ministrent, in iideiussorem quidem in solidum per la tutela, por razón de cualquiera de ellos se ejecu-
quemlibet eorum committitur stipulatio; at si inter ta. ciertamente por el todo contra ei fiador in. esti-
eos divisa sit tutela regionibus, quod plerumque pulación-, mas si entre ellos se hubieraldivldido por
iit, et alius urbica negotia, alius peregrina admi- regiones la tutela, como se hace ias mas de las Ve-
nistraret, tunc ex substantia cuiusque rei aut ces, y uno administrase los negocios de la ciudad,
committi contra. iideiussorem stipulationem, aut y otro los de fuere, en este caso, en conformidad
non committi dicemus. Nam licet omnes tutores :i ia naturalem de cada negocio diremos que se
sint, et tutelam gerant, tamen quum quis de ea ejecuta. () no se ejecuta, contra ei iiador la estipu-
re, quae extra suam regionem erit, experiri vel lación. þorque aunque todos scan tutores, y' ad-
ad iudicium vocari coeperit. perinde non commit- ministren la tutela, sin embargo, cuando alguno
titur stipulatio, atque si ei administratio tutelae comenzare :i demander, ó a ser citatio a juicio, por
permissa non esset; quantum enim facit in totum cosa. que estuviere fuera de su region, ne se ejecu-
denegata, tantundem valet, si in ea re, de qua ta la estipulación, de Igual suerte que si a ei no se
agitur, denegata sit. le hubiese permitido ia administración de la tute-
la; perqne cuanto efecto produce denegada. en su
totalidad, otro tanto produce si hubiere sldo deue-
gada respecto ¡3 la cosa de quo se trata.
52. [Si. B. 58. V.] Nnnnms libro I. Respon- 52. [El. H. 53. V.] Naar-ero; Respuestas, h".-
somm (4).—Curator pro minore non tantum do- bro 1'.—El curador debe der por la. menor no sola-
tem dare debet, sed etiam impendia, quae ad nu- mente la dote, sino también los gastos que se han
ptias facienda sunt. de hacer para las nupcias.
53. (52. H. 54. V. PAULUS libro II. (5) De— 53. [62. H. 54. V.] PAULO; Decretos, libro II.
cretorum.—Aemilius exter magistratus sui tem- —Emllio Dextro, habiendo nombrado tutores en ei
pore datis tutoribus cessaverat in exigenda satisda- tiempo de su magistratum, dejó de exiglries fian-
tione; deinde a (6) quibusdam excusatis a sequenti- za; despues, habiendo sido excusados algunos, fué
bus magistratibus Dexter tutor assnmtus fuerat; nombrado tutor Dextro por ios magistrados su—
creatus conveniebatur in solidum duplici ratio- cesores suyos; el nombrado era demandado por la
nc, (1) quod, quum magistratus esset et tutores totalidad por dos razones, porque siendo magistra-
dedisset, satisdationem non exegisset; ex diverso do y habiendo nombrado los tutores, no ies exi-
dictum est, licet satis exactum non esset, tamen gió fianza; por el contrario se dijo, que aunque no
iu diem tutelae finitae idoneos fuisse tutores, ne- se hublese exlgido fianza, los tutores fueron, sin
que cessationem curatorum obesse tutoribus debe- embargo, solventes hasta ei dia en que feueció la
re; pronuntiavit (2), si in diem finitae tutelae tutela, y que la omisión de ios curadores no debía
idonei permansissent tutores, licet (3) satis non perjudicar a los tutores; declaró, que si los tutores
esset exactum, enratorum esse pericnlnm, si mi- hubiesen permanecido siendo solventes hasta el dia
nus, tutorum et magistratuum, hoc est (4 ), tunc de extinguida la tutela, aunque no se hubiese exi-
esse periculum eius, qui suspectum non fecisset, gido danza, la responsabilidad era de los curado-
aut satis non exegisset, quum finita tutela non in— res, y que si no, de los tutores y de los magistra-
veniretur idoneus fuisse. dos, esto es, que eu este caso la responsabilidad
era del que no lo hubiese acusado de ¿sospechoso, ó
no hubiese exigido la fianza, cuando fluida la tu-
tela no se hallase que fuera solvente.
54. (53. H. 55. V.] Terreno:—¡mus libro II. (5) 54. (53. H. 55. V.] Tairouino; Disputas, li-
Disputationum.—Non existimo maximis usuris snb- bro II.—NO creo que haya de sujetarse al pago de
iielendum eum, qui a contutor-ibus suis mutuam los mayores intereses el que de sus contutores re-
pecuniam pupilli accepit, et cavit, certasque usn- cibió en mutuo dinero del pupilo, y dió caución, y
ras promisit, quas et alii debitores pupillo depen- prometió determinados intereses, que también otros
dunt, quia. hic sibi non consumsit, nec ciam. uec deudores pagan al pupilo, porque este no lo con-
quasi sua pecunia licenter abutitur, et nisi his sumió para si, ni usa de él abusivamente en secre-
usuris a contutore mutuum ei daretur, aliunde to, ni como de dinero propio, y si no se le diese por
accepisset. Et multum refert, palam aperteque de- su contutor el préstamo con estos intereses, lo ha-
bitorem se, ut extraneum et quemlibet faceret pu- bria tomado en otra parte. Y hay mucha diferencia.
pillo, an sub administratione tutelae pupiliique entre que se haga maniñesta y abiertamente deu-
utilitate latenter sua commoda pupilli pecunia dor del pupilo, como un extraño cualquiera, y que
iuvaret. so pretexto de la administración de la tutela y de
la utllidad del pupilo atienda secretamente con el
dinero del pupilo ¿ sus propias conveniencias.
55. [64. H. 56. V.] IDEM libro XIV. (6) Dis- 55. [54. H. 56. V.] EL uisne; Disputas, lib-ro
putationum.——Tres tutores pupillo dati sunt, unus XI V.—Se nombraron tres tutores a un pupilo, uno
tutelam geSsit, et solvendo non est, secundus Ti— administró la tutela, y no es solvente, el segundo
tlo (7) gerendam mandavit. et Titius quaedam ad- encomendó a Ticio quela administrat-a, y Ticio ad-
ministravit (8), tertius nihil omnino gessit; quaesi- ministró algunas cosas, y ei tercero no administró
tum est, quatenus quisque eorum teneatur-? Et tu- absolutamente nada; se preguntó, ¿por cuanto es-
torum quidem pericnlum commune est in admini- tará. obligado cada uuo de ellos? Y á. la verdad, en
stratione tutelae, et in solidum universi tenentur. la administración de la tutela es común la respon-
Plane si pecunia numerata pupilli inter eos distri— sabilidad de los tutores, y todos están obligadºs
buta est, non in maiorem summam quisque eorum, solidariamente. Mas si se distribuyó entre ellos el
quam accepit, tenetur. dinero del pupilo, no esta obligado cada uno de
ellos por mayor suma de la que recibió.
& 1.—Sed si ipsi tutores rem pupilli furati sunt, & 1.—Pero si ios mismos tutores burtaron una
videamus, an ea actione, quae proponitur ex lege cosa del pupilo, veamos, ¿estara cada uno obligado
duodecim tabularum admi-Sus tutorem in duplum, por el todo por ia accion que por el duplo se esta-
singuli in solidum teneantur? Et quamvis unns du- blece per la iey delas Doce Tablasjcontra el tutor? Y
plum praestiterit, nihilominus etiam alii teneantur; aunque uno hubiere pagado el duplo, sin embargo,
nam in aliis furibus eiusdem rei pluribus non est también los otros quedan obligados; porque tratan-
propterea. ceteris poenae deprecatio (9), quod ab dose de otros muchos ladrones de la misma cosa,
uno iam exacta est, sed tutores propter admissum no hay contra. los demas la petición de la pena or
administrationem non tam invito domino contre- esto, perque ya fue exigida de uno, pero por a-
ctare eam videntur, quam perfide agere. Nemo de- ber admitldo la administración se considera que
nique dicet, unum tutorem et duplum hac actione los tutores no tanto toman la cosa contra la volun-
praestare, et quasi specie condictionis aut ipsam tad de su dueiio, como que obraneon perfidia.. Por
rem, aut eius aestimationem. ultimo, nadie dira que un tutor entrega por esta
acción el duplo, y como por cierta repecie de con-
diceión ó la misma cosa. 6 su estimación.
g fl.—Non solnm ergo gessisse tutelam is credit % 2.—Asi, pues, se cree que administró la. tutela
tur, qui (10) alii gerendam mandavit, sed et qui no solamente el que mandó a otro que la adminis-
satis a contutore accepit rem salvam pupillo futu- trase, sino tanibien el que de su contutor recibió
ram, eique permisit administrationem totins tute- fianza de que al pupilo le quedarian a salvo sus
iae; nec potest se defendere Constitutionibus, quae bienes, y le permitió a aquel la administración de
iubent ante conveniri cum, qui gessit. toda ia tutela; y no puede defenderse con las Cons—
tituciones, que mandan que antes sea demandado
el que administró.
% 3.—Item (i) in eo, quod nemo gessit, non uti- ä ii.—Asimismo, respecto a aquello que nadie ad-
que eius periculum est, qui quaedam gessit, sed ministró, la responsabilidad no es ciertamente del
communiter omnium; exigi autem ab eo solo peri- que administró algunas cosas, sino de todos en co-
culum ob alia, quae non gessit, non oportet, nisi mún; pero no conviene que se exija de él solo la
si qua talia sunt, iqnae vel consummationem coe— responsabilidad por las otras cosas, que no admi-
ptorum ab eo desiderabant, vel ita coniuncta fne- nistro, salvo si hay algunas ó que reclamaban de el
rnnt, ut separari non deberent (2). la conclusión de las comenzados, ó que de tal ma-
nera estuvieron conjuntas, que no debieran se-
pararse.
54.-Quod autem dicitur, desiisse (3) solvendo % 4.—Mas veamos que seutido tieneio que se di—
esse, vel non esse, contutores praestare debere, ce. que los contutores deben responder si dejó de
videamus, qualem intellectum habet, id est (4), ser o de no ser, solvente, esto es, ¿hasta que en
utrum sufiicit, nihil deminutum esse de facultati- uada se hayau disminuido las facultades dnl con-
bus contutoris, ex quo tempore datus est, sed ean- tutor desde ei momento en que fue nombrado,
dem faciem patrimonii permansisse, an, etsi nihil sino que haya permanecido siendo el mismo el as—
post accidit, quod palam faciat deminutionem pa— pecto de su patrimonio, 6, aunque nada haya su-
trimonii, debet tamen contutor inquirere fortunas cedido despues, no haga patente la diaminución
contutoris? Sed hoc et ex personae qualitate, et ex del patrimonio, ebera, sin embargo, inquirir el
temporis intercapedine, quo testamentum factum contutor la fortuna de su contutor? Pero esto debe
est, usque ad mortem patris aliam aestimationem admitir diferente interpretación, asi porla calidad
accipere debet (5); nam aperte prodigo, vel cuins de la persona, como por el lapso de tiempo, en que
bona venierunt, licet abreptum fuerit Praetori, se hizo ei testamento, hasta la muerte del padre;
qui decreto eum dedit, permittere contutori (6) porque al contutor manifiestamente pródigo, () a
administrationem non debet; et potuit aliquid pa- aquel cuyos bienes fueron vendidos, aunque se hu-
ter eorum post testamentum factum accidens igno- biere sorprendido al Pretor, que lo nombró por de—
rasse, aut qunm destinatum haberet mutare testa- creto, no sele debe permitir la administración; y pu—
mentum, id non fecisse. do el padre de ellos haber ignorado algo que ocu-
rriera después de hecho ei testamento, o teniendo de-
terminado cambiar el testamento, no haberlo hecho.
56. [55. H. 57. V.] Scamom libro IV. Dige- 56. [55. H. 57. V.] SCEVOLA; Digesto, libro
stofmm,—Tutor rerum et animalium pupilli vendi- IV.—Un tutor hizo la venta de cosas y de anima—
tionem fecit, sed uaedam animalia emtoribus les del pupilo, pero no pagando los compradores el
pretinm non soiventi us retinuit et apud se habuit, precio retuvo y tuvo en su poder algunos anima-
retium idem rationibus pupilli accepto tulit, ex es, y consignó como recibido el mismo precio en
is aliquot nata sunt, defuncto tutore heres eius las cuentas del pupilo; de aquellos nacieron algu-
eandem tutelam administravit, et animalia annis nos, y habiendo fallecido el tutor, su heredero ad-
plurimis (7)possedit; quaesitum est, an, quum is (8), ministró la misma. tutela., y poseyó muchos años
cuius tutela administrata est, annorum quatuorde- los animales; se preguntó, ¿siendo de catorce años
cim (9 esset, iure animalia vindicaret? Respondit, aquel cuya tutela fue administrada, reivindicaria
secuu um ca, quae proponerentur, pupillum ea con derecho los animales? Respondió, que, se riu
vindicare non posse. lo que se exponia, el pupilo no podia reivindicar os.
57. [56. H. 58. V.] IDEM libro X. Digestorum. 57. [56. H. 58. V.] EL meno; Digesto, libro
_Chirograpbís debitorum incendio exustis qunm II.—Habiéndose quemado en un incendio los qul-
ex inventario tutores convenire eos possent ad rógrafos delos deudores, y pudiendo los tutores de-
solvendam pecuniam, aut novationem faciendam mandará estos en virtud del inventario para que pa-
cogere, quum idem circa priores (10) debitores gasen el dinero, 11 obligarles ¿ hacer nov ación, pues
propter eundem casum fecissent, et (lii) id omisis- lo mismo habian hecho por ei mismo accidente res-
sent circa debitores pupillorum, an, si quid pro- pecto a anteriores deudores, y habiendo omitido
pter hanc cessationem eorum pupilli damnum con- hacerlo en cuanto a los deudores de los pupilos, ¿si
traxerant, iudicio tutelae consequantur? Respon- con esta omisión suya recibieron algún daño los
dit, si approbatum fnerit, eos tutores hoc per dolum pupilos, lo conseguiras con la acción de tutela?
vel culpam praetermisisse, praestari ab hls hoc Respondió, que si se hubiere probado que los tuto-
debere (12). res omitieron esto por dolo o culpa, debe respon-
derse de esto por ellos.
5 1.—Ab eo| qui sententia Praesidis bonis adem— & 1.—Un pupilo babia comprado, interviniendo
tis relegatns erat, quum ex permissu Principis sus tutores, un fundo de quien habia sido relega-
appellatio eius recepta sit, quam is, qui pronuntía- do habiéndosele quitado sus bienes por sentencia
verat, non receperat, fundum emerat pupillus in- del Presidente, y habiendo sido admitida por per-
tervenientibus tutoribus, et appellatione iniusta miso del Principe la apelación de la misma, que no
pronuntiata fundus ei ablatus est; uaesitum est, había admitido el que la habia pronunciado, y de-
en tutelae indicio pretium fundi pupillus eonsequi clarada injusta la apelación se le quitó el fundo;
a tutoribus possit? Respondit, si scientes emerunt se preguntó, ¿podria ei pupilo conseguir de los tu-
ab eo, qui in ea causa esset, ut obnoxius sententiae tores cou la acciön de tuteia ei preeio dei fundo?
priori esset, tutelae indicio eos teneri. Respondió, que si a sabiendas lo compraron de
quien se hallaba en el caso de estar sujeto a la pri-
mera sentcneia, quedaban ellos obligados porla
acción de tutela.
58. [57. H. 59. V.] IDEM libro XI. Digesto'ru/m. 58.U[57. H. 59. V.] EL meno; Digesto, libro
—Qui negotiationem er Pamphilum et Diphilum, XI — no que se dedicaba s cierto negocio vaiien'
prius servos, postea li ertos, exercebat, suo testa- dose de Pannlo y de Dlñlo, antes esclavos, y des-
mento eos tutores reliquit, et cavit, nt negotium pués libertos, los dejó como tutores en su testa-
eodem more exerceretur, quo se vivo exercebatur; mento, y dispuso que se sig'uieee ei negocio en ia
hique tutelam administraverunt non tantum quum misma forma en que vivleudo ei se hacia; estos ad-
impubes patroni tilius fuisset, sed etiam post pu- ministraron la tutela no soiamente mientras fue im-
bertatem eius; sed Diphilus quidem cum incremen- púbero el hijo dei patrono, sino también después
to negotiationis rationes obtulit, Pamphilus autem de su pubertad; mas Didio presentó las cuentas
putavit, reddere (1) oportere non ad incrementum con el incremento de la negociación, pero Pandlo
negotiationis, sed ad computationem usurarum, juzgó que no debia referirias ai incremento de ia
ut in tutelae iudicio solet; uaesitum est, an se- negociación,sino al computo de ios intereses, como
cundum voluntatem defunctl cxemplo Di bili Pam- sueie hacerse en ei juicio de tutela; se preguntó,
philus quoque rationem reddere debeat? gespondit, ¿deberia también Pandlo rendir las cuentas a la
debere. Claudius Tryphonlnus: quia lucrum facere manera de Diiiio según la voluntad del difunto?
ex tutela non debet. Respondió, que debia. Y añadió Claudio Trifonino:
porque no debe realizar iuero 'con la tutela.
g 1.-—Ex duobus tutoribus pupilli altero defun- g 1.—Habiendó fallecido uno de ios dos tutores
cto adhuc impubere pupillo, qni supererat, ex per- de un pupiio, siendo todavia impúbero el pupiio,
sona pupilli sui iudice accepto consecutus est cum el que sobrevivia, habiendo reeurrido al juez, eon-
usuris, quantum ex tutela ad tutorem defunctum siguió en representación de su pupilo, con los in-
pervenerat; quaesitum est, ludlcio tutelae, quo ex- tereses, cuanto por la tutela habla Ido a poder del
peritur pubes factus, utrum eius tantum portionis, tutor fallecido; se preguntó, ¿en la acción de tute-
quae ab initio quod (2) ex tutelae ratio ne pervenerat la, que ejereita hecho úbero, se comprenderán los
ad defunctum contutor-em, usurae veniant, an intereses solamente e aqueiia orclón que por
etiam eius snmmae, quae exortis (3) usuris pupillo razón de la tutela habla ldo des e cl prineipio a
aucta post mortem eius ad superstitem aeque cnm poder del contutor fallecido, 6 también ios de aque-
sorte transiata sit, aut transferri debuit? Respon- lla suma que, aumentada para el pnpiló con los in-
dit, si eam pecuniam in se vertisset, omnium pecu- tereses cobrados, haya sido transferida igualmente
niarum usuras praestandas. Quodsi peeunia man- despues de ia muerte de aquel al sobreviviente
sisset in rationibus pupilii, praestandum, quod juntamente con el capital, 6 que debió ser transfe-
bona ñde percepisset, aut percipere potuisset; sed rida? Respondió, que si aquel dinero lo hubiese in-
foenori dare quum potuisset (4), neglexisset; quam vertido en si mismo, se han de pagar intereses de
id, quod ab alio debitore nomine usurarum cuni todas ias cantidades. Pero si el iuero hubiese per-
sorte datur, ei, qui accipit, totum sortis viee fun- manecido cn las cuentas del pupilo, ha de pagar
gitur, vel fungi debet. lo que de buena fe hubiese percibido, o podido per-
eibir, pero qne hubiese descuidado, habiendolo po-
dido dar ¿ interés; porque hace, 6 debe hacer vc-
ces de capital, para el que lo recibe, todo lo quc
por otro dendor se da a titulo de intereses eon el
ca ital.
% 2.-—Testamento dati tutores, quod ruptum vi- 2.—Los tutores nombrados en un testamento,
debatur, cessaverunt in administratione tutelae, que se considerabo. roto, cesaron en la administra-
et a Praeside tutor datus est pupillo; iussi autem ción de ia tutela, y por ei Presidente se le nombró
sunt etiam hi, qui dati erant testamento tutores, otro tutor ai pupilo; mas se les mandó también a
tutelam administrare coniuncto eo, qui a Praeside los que habian sido nombrados tutores en el testa-
datus coeperat administrare; quaesitum est, ex mento, que administrarau la tutela juntamente con
testamento datos (5) periculum antecedentis tem- el que nombrado por el Presidente habla comenza-
poris (6) administrationis utrum ex apertis tabulis, do o administrada; se preguntó, .¿la responsabili-
an ex quo iussi sunt, pertineat ad eos? Respondit, dad del tiempo anterior de la administración corres-
ad eos, de quibus quaereretur, nullum anteceden- ponderá. ¿ los nombrados en el testamento desde
tis temporis periculum pertinere. que se abrió ei testamento, 6 desde que se les man-
dó? Respondió, que A estos de quienes se trata no
les corresponde ninguna responsabiiidad del tiem-
po anterior.
% 3.—Pupiilo herede instituto filiae exheredatae & 3.—Habiendo uno instituido heredero a un pu-
duo miliia numerum aureorum iegavrt, eosdem ue pilo legó dos mii monedas de oro a su hlja deshe-
tutores utrisque dedit; quaesitum est, an ex eo ie, redada, y para ambos nombrö los mismos tutores;
quo duo millia potuerunt a substantia hereditatis se preguntó, ¿estarán obligados, por razón delos in-
in nomina coliocare, et (1) neglexerint, usurarum tereses, :; favor de la pupila por ia acción de tutela
nomine pupillae tutelae iudicio tenean tur? Respon- desde el dia. en que pudieron colocar en préstamo,
dit, teneri. tomandolos de la herenciu, los dos mii, y lo hnbie-
ren descuidado? Respondió, que estaban obligados.
5 ei.—Quaesitum est, an usurae pupillaris pecu- 5 4.—Se preguntó, ¿secomputan como capital los
niae, quas tutores debuerunt, quum ad curatorem intereses del dinero del pupilo, que los tutores de—
transferuntur, in sortem computantur, et univer- bieron cuando son transferidos al curador, 37 co-
sae summae usuras debere curatores incipiant? menzaran a deber los curadores intereses de todo
Respondit, omnis pecuniae, quae ad curatores el dinero? Respondió, que es igual la condición de
transit, parem causam esse, quia omnis sors todo el dinero que pasa a Ios curadores, porque to-
efñcitur. do se haec capital.
59. [BB. H. 60; V.] IDEM libro !XXVI. Dige- 59. [SS. H. 60. V.] EL memo; Digesta, libro
stomm.——Qunm hereditas patris aere alieno ava- XX VI.-Halltmdose gravada con deudas la heren-
retur, et resin eo statu videretur, ut pupilla ab cia dei padre, y considerándose los bienes en tal
hereditate paterna. abstineretur (2), unus ex tuto- estado que ia pnpiia se abstuviera de le herencia
ribus cum plerisque creditoribus ita. decidit, ut paterna, uno delos tutores resolvió con la mayo-
certa crediti portione contenti essent, acciperent- ria delos acreedores, que se contentasen con cier-
quc; idem curatores lam virlpotcnti accepti cum ta porcion de su credito, y la recibiesen; lo mismo
plerisque creditoribus deciderunt; quaesitum est, decidieron con la mayoria de los acreedores los cn-
an, si aliquis tutorum creditor patris pupillae soli- radores nombrados :; la ya casaderu; se preguntó,
dam pecuniam expensum sibi ex re pupillae cum ¿si alguno de los tutores, acreedor del padre de la.
usuris fecerit, revocari a curatoribus pupillae ad pupila, se pagare ei si mismo con bienes de lapupi-
portiones eas possit, quas ceteri quoque creditores la todo ei dinero entregado juntamente con los in-
acceperunt? Respondit, eum tut-orem, qui ceteros tereses, podria ser llamado por los curadores de la.
ad portionem vocaret, eadem parte contentum pupila á. las porciones que también los demás acree-
esse debere. ores rccibieron? Respondió, que el tutor que lla-
mase a los demus a una porción, debia contentarse
con Ia misma parte.
60. [GB. H. 61. KL Pouromus libro VIII. Epi- 60. [59. H. 61. V.] Postremo; Epistolas, libro
stolarum.—Si tutoris eres exsecutus est, quae tu- VIII.—Si el heredero del tutor concluyó lo que el
tor inchoavit, tutelae etiam eo nomine tenetur. tutor comenzó, se obiiga también por esta razón
con la acción de tutela.
61. 60. H. 62. V.] IDEM libro XX. Epistola- 61. ISBO. H. 62. V.] EL msnm; Epistolas, libro
rti/m. ($.—Apud Aristonem ita scriptum est: quod XX — e haila escrito de este modo en Ariston: de
culpa tutoris pupillus ex hereditate desiit posside- lo que de la herencia dejó de poseer el pupilo por
re, eius aestimatio in petitione hereditatis sine ulla culpa del tutor deberá hacerse sin duda alguna.
dubitatione iieri debebit, ita, si pupiiio de heredi- estimación en ia petición de la herencia, en este
tate cautum sit; cautum autem esse—videtur, etiam caso, si al pupilo se le dio caución respecto a la
si tutor erit idoneus, a quo servari possit id, quod herencia; pero se considera que se le dió canción,
pupillus ex litis aestimatione sublerrt. Sed si tutor también si fuere solvente el tutor, del cual pue-
solvendo non est, videndum erit, utrum calamitas de recobrarse loque ei pupilo hubiere satisfecho
pupilli, au detrimentum petitoris esse debeat; per- porla estimación del litigio. Pero si el tutor no es
m eque haberi debet, ac si res fortuito casu solvente, se habrá. de ver, si deberá. ser la perdida
interiisset, similiter atque ipse pupillus expers del pupilo, ó el qnebranto del demandante; y debe
culpae quid. ex hereditate deminuisset, corrupisset, considerarse io mismo que si la cosa. hublera pere-
perdidisset-. De possessore quoque furioso quaeri cldo por caso fortuito, y corno si ei mismo pu '-
potest, si quid ne in rerum natura. esset, per furo- lo, exento de culpa, hubiese disminuido, vicia o,
rem elus accidisset; tu uid putas? Pomponius: pu- ¿ perdido alguna. cosa de la herencia. Tambien
to, eum vero (4) dicere. ed qnare cunctatus es, si puede preguntarse respecto al poseedor loco, si en el
solvendo non sit tutor, cuius damnum esse debeat, caso que aigo no existiese habria. sucedido por cau-
qnum alioquin elegantius dicere (5) poterit, actio- sa de su locura; ¿tú que ºpinas? Y dice Pomponio:
nes duntaxat, quas haberet cum tutore pnpiilus, opino que el dice bien. Mas, ¿porque has vaciia-
venditori (6) hereditatis praestandas esse—sicuti (lo, si no fuera solvente el tutor, de quien debe
heres vel bonorum possessor, si nihil culpa eius ser el daño, cuando de otra snerte podrá decir más
factum sit, veluti si fnndo hereditario vi deiectus discretamente, que se han de ceder al vendedor de
sit, aut servus hereditarius vulneratus ab aliquo la herencia solamente las acciones que el pupilo tu-
sit sine culpa possessoris, nihil plus, quam actiones, viera contra el tutor—asi como el heredero ó el
quae eo nomine habet, praestare debeat—? Idem poseedor de los bienes, si uada se hubiera hecho
lcendum est, et si per curatorem furiosi culpa vel por su cuipa, por ejemplo, si per la fuerza hubiera
dolo quid amissum fuerit, quemadmodnm si quid sido arrojado de un fundo de la herenciu, 6 si un es-
stipulatus tutor vel curator fuisset, aut vendidisset ciavo de la herenclu hubiera sido herido por alguien
rem hereditariam; impune autem puto admitten- sin culpa del poseedor, no debe ceder uada mas
dum, quod per furorem alicuius accidit, quomodo que las acciones que por tal titulo tiene—? Lo mis-
si casu aliquo sine facto personae id accidisset. mo se ha de decir, también si por ei curador del
furioso se hubiere perdido con dolo ó cuipa aiguna
cosa, asi como si e tutor ó ei curador hubiese esti-
pulado uigo, ó hubiese vendido una cosa de la he-
rencia; pero opino que se ha de admitir con impuni-
dad lo que acontece por la locura de alguien, del
mismo modo ue si esto hubiese acontecido por ai-
guna casuali ad sin hecho de persona.
2. IDEM libro XXIV. ad Sabinum.-—-Nuila dif- 2. Er. MISMO; Camerarins ¿ Sabino, libro XXI V.
ferentia est, non interveniat auctoritas tutoris, an ——No hay diferencia ¡guna entre que no interven-
perperam adhibeatur. ge. la autoridad del tutor, ó se preste maiamente.
5. ULPIANUS libro XL. ad Sabinum.—Pupiiius 5. ULPiANO; Comentarios a' Sabino, libro XL.
obiigari tutori eo auctore non potest. Plane si plu- —El pupiio no puede obligarse ¿ su tutor prestan-
res sint tutores, quorum unius auctet-itas sufficit, do este su autoridad. Pero si fuesen muchos los
dicendum est, altero (2) auctore pupillum ei possc tutores, de ios quc basta la autoridad de uno solo,
obligari, sive mutuam pecuniam ei det, sive stipu- se ha de decir, que prestando otro su autoridad
7. ULPIANUB libro XL. ad Sabinum.-Quod di- ?. Uuruo; Comentar'ios ¿ Sabino, libro XL.
cimus, in rem snam auctoritatem accommodare -Lo que decimos, que el tutor no puede prestar
tutorem non posse, toties verum est. quoties per su autoridad para negocio propio, es verdad, siem-
semet vel subiectas sibi personas ac uli-itur ei sti- pre que por si mismo ó por personas sujetas a el
pulatlo; ceterum negotium ei geri 2) per conse- se a quiere para el la estipulación; pero ia intcr-
quentias, ut dictum est, nihll prohibet auctoritas. posición de su autoridad no prohibe que, como se
a dicho, un negºcio se haga a su favor por sus
consecuencias.
& 1.—Si duo rei sint stipulandi, et alter me an- g, 1.—Si hubiera dos estipulantes, y el uno esti—
ctore a pupillo stipuletur, alter altero tutore aucto- pulase del- upiio con mi autoridad, y el otro con la
re, dicendum est, stipulationem valere, sic tamen, autoridad el otro tutor, se ha _de decir, que es vali-
si auctoritas tutoris unius sufñciat; ceterum si non da ia estipulación, pero en este caso, si bastase la
sufficiat, dicendum erit, inutilem esse stipula- autoridad de un solo tutor; mas si no bastase, se
tionem. habra de decir que es inútil la estipulación.
& 2.——Sí et pater, et filius, qui in potestate eius ä 2.—Si fueran tutores ei padre, y el hijo que es-
fuit. tutores fuerunt, et pater sit stipulatus illio taba bajo su potestad, y el padre hubiera estipula-
auctore, nullius momenti erit stipulatio idcirco, do con la autoridad del hijo, la estipulación no se-
quia in rem patris auctor esse illius non potest. ra de valor alguno, por este, porque el hijo no pue-
de prestar su autoridad para cosa del padre.
9. Gams libro XII. (1) mi Edictum provincia- 9." GATO; Comentarios al Edicto provincial, li-
le.—Oblígarí ex omni contractu pupillus sine tu- bro XII.—Ei pupilo no puede obligarse por nin-
toris auctoritate non potest, acquirere autem sibi gún contrato sin la autoridad del tutor, pero pue-
stipulando et per traditionem accipiendo etiam e adquirir estipulando para si y recibiendo' me-
sine tutoris auctoritate potest; s'ed credendo obii- diante entrega aún sin ia autoridad del tutor; pero
gar'e sibi non potest, quia sine tutoris auctoritate prestando uo puede obligar a otro a su favor, por-
nihil alienare potest. que no puede enajenar uada sin la autoridad del
tutor.
& 1.—Ex hoc autem, quod pupillus nullam rem ä 1.-—Mas de que ei pupilo no puede enajenar
sine tutoris auctoritate alienare potest, apparet, cosa alguna sin la autoridad dei tutor, resulta cla—
nec manumittere eum sine tutoris auctoritate pos- ro que tampoco puede manumitir sin ia autoridad
.se. Hoc amplius, licet tutoris auctoritate manumit- del tutor. Aun mas, aunque manumlta con la au-
tat, debet e lege Aelia Sentia apud consiiium eau- toridad dci tutor, debe en virtud de ia iey Ella Sen-
sam robare. cia probar ia causa ante el consejo.
g .—-Pupillus ex omnibus causis soivendo sine s 2.—El pupilo, pagando or una causa, cuai-
tutoris auctoritate nihil agit, quia nullum domi— quiera que sea, sin la autori ad del tutor, no ha-
nium transferre potest; si tamen creditor bona fide ce nada, porque no puede transferir dominio algu-
pecuniam puplili consumserit, liberabitur pupillus. no; pero si ei acreedor hubiere consumido de bue-
na fe el dinero del pupilo, el pupilo quedara libre.
& 3.—Hereditatem adire pupillus sine tutoris & ii.—Ei pupilo no puede adir una herencia sin
auctoritate non potest, quamvis lucrosa sit, nec la autoridad del tutor, aunque sea lucrativa, y no
ullum habeat damnum. tenga perjuicio alguno.
g «i.—Nec ex Senatuscousulto Trebelliano here- g 4.—Tampoco, por vii-tud del Senadoconsulto
ditatem recipere pupilius sine tutoris auctoritate Trebeliauo, uede recibir el pupilo una herencia
potest. sin la autori ad del tutor.
5 5.—Tutor statim in ipso negotio praesens de- % 5.—El tutor debe prestar inmediatamente su
bet auctor iieri, post tempus vero, aut per episto- autoridad hallándose presente al mismo negocio,
iam interposita. eius auctoritas nihil agit. pero interpuesta su autoridad despues de tiempo,
o por carta, no hace cosa aiguna.
5 ti.—Etiamsi non exaudiat tutoris auctoritatem 5 6.—-Aunque no oiga la autorización del tutor
ls, qui cum pupiilo contrahit, scriptis tamen hoc el que contrata con el pupiio, siempre que se
approbatur, recte negotium geritur, veluti si ab- apruebe por escrito, se hace vaiidameute un nego-
senti pupillo per epistolam vendam aliquid aut lo- cio, como si a un pupilo ausente ie vendiese yo, o
cem, et is tutoris auctoritate consentiat. ie diese en arrendamiento, alguna cosa. por carta,
y el consiutiera con ia autoridad dei tutor.
10. PAULUS libro XXIV. ad Edictum.—-Tutor, 10. PAULO; Comentarios al Edicto, lib-ro XXIV.
qui per vaietudinem, vei absentiam, vei aliamjiu- ——Ei tutor que por enfermedad, o por ausencia, o
stam causam auctor iieri non potuit, non tenetur. por otra justa causa no pudo prestar su autoridad,
no se obliga.
11. Guns libro XV. (2) ad Edictum provincia- 11. Gare; Comentarios al Edicto provincial, li-
le.—Si ad pupiilum aut furiosum bonorum posses- bro X V.—Se determinó, que si al pupilo () ai ioco
sio pertineat, expediendarum rerum gratia et in le äerteneciera la posesión de bienes, para ia ex-
agnoscenda, et in repudianda bonorum possessio- pe ición de los negocios, asi para admitir, como
ne voluntatem tutoris curatorisque spectari debe- para re udiar ia posesión de bienes, deba esperar-
re placuit qul sciiicet, si quid eorum contra. com— se la. vo untad de tutor y dei curador, quienes, a
modum (35 pupilii furiosive fecerint, tuteiae cura- ia verdad, si hubieren hecho alguna cosa de estas
tionisve iudicio tenebuntur. contra la conveniencia dei pupilo ó deiioco, estarán
obligados por la acción de tutela ó de curateia.
12. Iunianus libro XXI. (4) Digestorum.— Si 12. Juanma; Digesto, libro XXI.—Si un escla-
servus communis, tuus et Titii, a pupilla. tua te au- vo comuu, tuyo y de Ticio, hubiere recibido de tu
ctore aliquam rem per traditionem acceperit, tota pupila con tu autoridad una cosa mediante entre-
ad Titium pertinebit. Marcellus notat: nam quod- ga, toda ella perteneceraa Ticio. Marcelo observa:
cunque ad omnes dominos non potest pertinere, id porque todo lo que no puede pertenecer a todos
pro soiido ad eum, cui acquiri potest, pertinere "los dueños, aprobaron los antiguos que pertenezca
veteres comprobaverunt. por entero ¿. aquei para quien pueda ser adquirida.
18. IDEM libro XXI. Digestorum.— Impuberes 13. EL Mrsuo; Di este, libro XXI.—Los impu-
tutore auctore obiigantur, etiamsi taceant; nam beres se obiigau con a autoridad dei tutor, aunque
quum pecuniam mutuam acceperint, quamvis ni- se callen- porque cuando hubieren recibido dine-
hil dicant, auctoritate tutoris interposita tenentur. ro eu mutuo, aunque nada di an, se obligan, ha—
Quare etsi non debita pecunia his personis soluta biéndose interpuesto ia autori ad del tutor. Por lo
fuerit, quamvis tacuerint, interposita tutoris au- cuai, aunque a estas personas se les hubiere paga-
ctoritas sufficit, ut condictionc teneantur. do dinero no debido, no obstante que se hubieren
caliado, basta la autoridad dei tutor interpuesta,
para que se obliguen por ia coudicclön.
1) XVIII., Hai.
22) XVIII., Hel.
(3) modum, Hal. (4) XX., Hal.
DlGESTO-—-—LIBRO XXVI:. TITULO VI]! 275
14. Inen libro XXXI. Digestorum (1). — Non 14. EL msuo; Digesto, libro XXXI.—No hay.
multum interest, abfuerit tutor, quum negotium mucha diferencia entre que el tutor haya estado
contraheretur, an racsens ignoraverit, quale es- ausente cuando se contratase ei negocio, 6 que es—
set, quod contraho tur. tando presente hubiere ignorado cuai fuese el que
se contrataba.
15. MARCIANUS libro II. Regularum.—Acci- 15. Manciano; Reglas, libro II.—Un mismo tu-
pientis et edentis iudicium idem tutor auctor utri- tor, del que acepta y del que promueve el juicio,
que (2) fit; sed hoc utrum ita. est, si bis auctor fa- les presta aainbos su autoridad-, mas duda cier-
ctus est, an et una auctoritas sufficiat eo animo, tamente Pomponio si esto es asi, si presto su auto-
ut ad utrumque pertineat, dubitat quidem Pompo- ridad dos veces. () si también baste uua soia autori-
nius, sed fortiter defenditur, sufficere unam au- zación con ia. intención de que les pertenezca a
ctoritatem. ,.
ambos; pero acaso es defendible qne basta una
K... sola autorización.
16. PAULUS libro I. ad legem Aeliam Smtiam. 16. PAULO; Comentarios ¿ la ley Elia Sem-ia,
—Etiamsi tutor caecus factus sit, auctor fieri libro I.—Aunque el tutor se haya quedado _clego,
potest. puede prestar su autoridad.
17. IDEM libro VI. ad Edictum.—-Si tutor pu- 17. Er. msno; Comentarios al Edicto, libro VI.
pillo nolit auctor ñeri, non debet eum Praetor co- ——Si el tutor no quisiera prestar su autoridad al
gere, primum quia iniquum est, etiamsi non ex e- pupiio, no debe obligarle a clio el Preter, en pri-
dit pupillo, auctoritatem eum praestare; dein e, mer iugar, porque es injusto que aunque no le con-
etsi expedit, tutelae iudicio pupillus hanc iactu- venga al pupilo ie preste el su autoridad; y en se-
ram consequitur. gundo iugar, porque aunque ie convenga, el pupi-
lo obtiene este quebranto en el juicio de tutela.
18. Iman libro I. ad Plautium.— Potest pupil- 18. EL MISMO; Comentarios a' Plancio, libro I.—
lus tutore auctore debitorem suum Titio delegere; Ei upilo puede con la autoridad del tutor delegar
sed quum tutor debet pupiiio, dicendum est, ne- a ¡cio un deudor suyo; pero cuanto ei tutor ie de-
que delcgari eum, neque procuratorem adversus be al pupiio, se ha de decir, que ei no puede ser ni
tutorem dari ipso tutore auctore posse, quia futu- dele ado, ni nombrado procurador contra el tutor
rum sit, ut auctoritate sua liberetur. con a autoridad del mismo tutor, porque resulta-
rla, que se libraria por su prcpia autoridad.
19. IDEM libro IX. (3) Responsorum (4).— Cu- 19. Er. mano-, Be uastas, libro IX.—Tambien
ratorem etiam impuberi dari posse, sed ad ea, se ie puede dar cur or al impiibero, pero para ha—
quae soiemnitatem iuris desiderant, expilcanda cer Ias cosas que requieren ia solemnidad del de-
tutore auctore opus esse. recho, es uecesaria ia autoridad del tutor.
20. SCAEVOLA libro X. Digestorum (5).— Inter 20. Sonvom; Digesto, libra X, —Eutre unos
pupillos paternae hereditatis divisio facta est prae- pupiios se hizo ia división de ia herencia paterna
sente tutore, sed non assignante instrumento divi- estando presente ei tutor, pero no firmando este la
sionis; quaesitum est, an ei stari aporteret? Re- escritura de divislön; se preguntó, ¿deberia estar-
spondit, si tutor auctor fuisset, non idcirco minus se a ella? Respondió, que si ei tutor hubiese pres-
standum esse divisioni, quod non assignasset. tado su autoridad, no se ha de estar menos a la
división porque no ia hubiese firmado.
21. Inma lfbro XXVI. Digestorum (6).-— De- 21. Er. MISMO; Digesto, libro XXVI.-Un pupi-
fendente tutore pupillus condemnatus ex contra— io que, defendiendolo su tutor, fue condenado por
ctu patris accepit curatorem, inter quem et credi— un uontrato de su padre, recibió curador, entre
torem acta facta sunt a ad Procuratorem Caesaris quien y el acreedor se hicieron ante el procurador
infr-a scripta; Priscus rocurator Caesaris dixit: del Cesar ios actos a continuación escritos: Prisco
«faciat iudicata-, Novellius curator dixit: cabsti- procurador dei Cesar, dijo: chaga io juzgado-; ei
neo pupiiium», Priscus Procurator Caesaris dixit: curador Novelio dijo: ¡abstenga al pupilo»; Prisco,
«responsum habes, scis, quid agere debeas-; quae- procurador dei César, dijo: (tienes ia respuesta,
situm est, an secundum haec acta adolescens a sabes lo que debes hacer-; se preguntó, ¿conforme
bonis patris abstentus sit? Respondit, proponi abs- a estas manifestaciones se habra" abstenido de ios
tentum. bienes de su padre el adolescente? Respondió, que
se propone que se abstuvo.
22. Lanae libro V. Pithanon (7 ).-— Si quid 22. Laeuos; Dichos, libro V.—Si hay algo con
est, quod puplilus agendo tutorem suum liberatu- io que, haciendolo el pupilo, haya de librar a su
rus est, ld ipso tutore auctore agi recte non potest. tutor, esto no puede ser validamente hecho con la
autoridad del mismo tutor.
TIT. IX TÍTULO rx
QUANDO EX FACTO TU'I'ORIS QUANDO roa uacuo nnr. TU'I'OB ó nnr.
VEL CURATORIS MINORES AGERE VEL common pnnnnn nanannsa, ¿) sna Danaummos,
CONVENIR! POSSUNT LOS masones
[Uf. God. 7. ss.] [Véase Odd. V. ss.]
missi nomine, in solidum ipse cavit; quaesitum est, mandado por razón de un iideicomiso, dio r si
an in adultum pupillum pro parte danda. sit utilis mismo caución or el todo; se preguntó, ¿se abre
actio? Respondit: danda. de dar contra. e upilo, adulto, res ecto a su par-
te la acción útil? pondio: se lia e dar.
TIT. X TÍTULO x
DE SUSPECTIS TUTORIBUS ET CURATORIBUS DE LOS TUTORES Y CU'RADORES SOSPECHOSOS
[Of. God. V. 43. 47.) [Véase OM. V. 45. 47.1
2. IDEM libro 1. de omnibus tribunatibus—Li- 2. EL uisne; De todos los tribunales, libro I.—
bertus quoque, si fraudulenter gessisse tutelam También el iiberto será remitido al Prefecto de la
liliorum patronidprobetur, ad Praefectum urbis re- ciudad para ser castigatio, si se probare que admi-
mittetur punien . nistro fraudulenta-mente ia tutela. de ios hijos de
SII. patrono.
5 8.—Si autem se tutor est solus, numquid, & 8.—-Pero si él mismo es el único tutor, ¿puesto
quia tutelae cessat, removendus sit ab hac admi— que no tiene lugar la acción de tnteia. habra de
nistratione, quasi iu hae suspectus ex eo, quod in ser acaso removido de esta administración, como
aliam male versatus sit? Ergo et in eo, qui curator siendo sospechoso en esta porque se haya conduci-
solus post ñnitam tutelam confirmatus est, idem do mal en la otra.? Luego puede decirse lo mismo
dici potest. también respecto del que fue confirmado como úni-
co curador después de finida la tutela.
& E).-Quodsi quis ita tutor datus: «quoad in Ita- 5 S).-Peto si uno hubiera sido nombrado tutor
lla erit, tutor esto-, vel: «quoad trans mare non de este modo: ¡sea tutor mientras estuviere en Ita-
ierit-, an possit suspectus postulari ex eo gestu, lia-, 6 ¡mientras no se fucre ¿ ultramar», ¿podra
quem administravit, antequam trans mare abes- ser acusado de sospechoso por la administración
set? Et magis est, ut postulari possit, quasi una tu- que ejerció antes que se marehase a ultramar?
tela sit habens intervalla. Y es más cierto que puede ser acusado, como si es-
ta. fuese una sola tutela, que tuviera intervalos.
5 10. -Si quis abfuturus reipubiicae causa desi- 5 10.—Si el que se bahia de ausentar por causa
deravit, in iocum suum constitui alium tutorem, de la república solicitó que en su lugar se nombre—
an reversus ex ante gesto suspectus postulari pos- se otro tutor, ¿podra ser acusado de sos eehoso a
sit? Et quia potest ex priore gestu utili actloue su regreso por lo que antes administró Y como
convemri, cessabit postulatio. con la acción util puede ser demandado por su au-
terior administraclön, dejará. de tener lugar la
acusación.
g 11.—Si curator ventri bonisque datus fraudu- % 11.—Si el curador nombrado para el que esta
ienter versatus sit, deinde tutor datus, an postula- en el vientre y para los bienes hubiera procedido
ri suspectus propter fraudes in cura. admlssas pos- con fraude, y despues hubiera. sido nombrado tu-
sit, dubitari potest. Et si quidem habet eontutores, tor, se puede dudar si podria ser acusado de sos-
non poterit postulari, quia conveniri potest, si uon pechoso por ios fraudes cometidos en la cnrateia.
habet, amoveri potest. Y si verdaderamente tiene contutores, no podra ser
acusado, porque puede ser demandado, y si no los
tiene, puede ser removido.
& 12.-Si tutor inimicus pupillo parentlbusve & 12.-Si el tutor fuera enemigo del pupilo ó de
eius sit, et generaliter, si qua iusta causa Praeto- susascendientes, y en general, si alguna justa cau-
rem moverit, eur non debeat in ea. tutela-versari, sa moviere al Pretor para que no deba intervenir
reiicere eum debebit. en aquella tutela, debera rechazar-lo.
% 13.—Severus et Antoninus rescripserunt Epi- ä 13.— Severo y Antonino respondieron por res—
eurio, tutores, qui res vetitas sine decreto distra- cripto a Epicurio, que ios tutores que vendieron
xerunt, nihil quidem egisse, verum si per fraudem sin decreto bienes que estaban vedados vender, no
id fecerunt, removeri eos oportere. hieieron ciertamente nada válido, pero que si esto
lo hicieron con fraude, debian ser removidos.
& 14.-Tutor, qui ad alimenta pupillo praestan- 5 14.-El tutor que no haga, acto de presencia
da copiam sui nou faeiat, snspectus est, poteritque para prestar alimentos a su pupilo, es sospechoso,
removeri. y odra ser removido.
& 15.—Sed si non latitet, sed praesens nihil pos- g 15.—Poro si ne se oeultase, sino" que estando
se decerni contendit, quasi inopibus (1), si datis presente sostiene que nada se le puede señalar,
pupillo advocatis in mendacio revineatur (2), ad asi como a los pobres, si habiendosele nombrado
Praefectum urbis remittendus est; neque enim in- abogados al pupilo fuera convicto de mentire., ha
terest, id agere quemquam, ut corrupta lide inqui- de ser remitido al Prefecto de la ciudad; porque
sitionis tutor constituatur. an bona fide constitu- no importa que esto lo haga alguien para ser nom—
tum velut praedonem bonis alienis incumbere. Hic brado tutor. habiendo adulterada el resultado de
ergo non quasi suspectus removebitur, sed remit— la información, 6 ue nombrado de buena fe se in-
tetur puniendus ea poena, ua solent affici, qui miscuya como la rón en los bienes ajenos. Asi,
tutelam corruptis ministeriis raetoris redemerunt. pues, este no sera removido como sospechoso, sino
que será. remitido para ser castigado con la pena
con que suelen ser castigados los que obtuvieron
la tutela habiendo corrompido las funciones del
Pretor.
5 16.—Qui pecuniam ad praediorum emtionem & 16.—Los que no persisten con constancia en
conferre, neque pecuniam (3) deponere pervicaci- reunir dinero para la compra de predios, ni en de-
ter perstant, uoad emtionis occasio inveniatur, positar el dinero hasta que se halle ocasión para la
vinculis publicis iubentur contineri, et lnsuper pro compra, se manda que sean encerrados en las-car—
suspectis habentur. Sed sciendum est, non onmes celes públicas, y no ademas sean considerados
hac severitate debere tractari, sed utique humilio- como sospechosos. ero se ha de saber, que no to-
res; ceterum eos, qui sunt in aliqua dignitate dos deben ser tratados con esta severidad, sino so—
positi, non opinor vinculis publicis contineri opor- lamente los de mas humilde clase; pero los que se
tere. hallan constituidos en alguna dignidad, no o ino
que deban ser encerrados en las cárceles públ cas.
% 17.—Is tutor, qui inconsideranter pupillum vel g 17.—El tutor que inconsidcradamente ó con
dqllp abstinuit hereditate, potest suspectus po- dolo abstuvo de la herencia al pupilo, puede ser
st ari. acusado de sospechoso.
(l) inopi. Hal. Vulg. (s) Tutores. qui repat-torium non fecerunt, vel pecuniam
más) Tam-.; revindicatur, el. codice Ft.; res iudicatur. la nennen-ä praediorum comparationem conferre, neque (ispo—.
H uere, . '"
280 DIGEBTO.—LIBRO nvr: TÍTULO x
5 18.—Qui ob segnitiam, vel rusticitatem, iner- g 18.—El que hubiere sido removido por su pe-
tiam, simplicitatem, vel ineptiam remotus sit, in reza, ó por su rnsticidad, impericia, simplicidad, ¿
hac causa. est, ut integra existimatione tutela vel ineptitud, se halla en el caso de salir de la tutela ó
cura abeat. Sed et si quis (1) ob fraudem non re— de la curatela, quedandoie integra su reputación.
movebit aliquem, sed ei adiunxerit, non erit fa— Pero si alguno no removiere a otro por fraude, si-
mosus, quia non est abire tutela iussus; no que le agregate otro, no sera infame, porque
eo se le mandó apartarse de la tutela;
4. IDEM libro I. de omnibus tribunalibus.—hae 4. EL msnm—, De todos los tribunales, libro I.—
enim causae faciunt, ut integra existimatione tu- por ue estas causas hacen que uno se separe de la
tela. 'vel cura quis abeat. tute a ó de ia. curatela, quedandole integra su re-
putaeiou.
5 1.-—Decreto igitur debebit causa removendi 5 1.—Asl, pues, se deberá significar en el decre—
significari, ut appareat de existimatione. to la causa de ser removido, para que se vea res-
pecto a su reputación.
tj 2.—Quid ergo, si non significaverit causam 5 2.—¿Que se dira, pues, si en su decreto no hu-
remotionis decreto suo? Papinianus ait, debuisse biere signiiicado la causa de la remoción? Dice
dici, hunc integrae esse famae; et est verum. Papinlano, que se debió decir que este era de inte-
gra fama; y es verdad.
& il.—Si Praetor sententia sua. non removerit & 3.——Si ei Pretor no lo hubiere removido de la
tutela, sed gerere prohibuit, dicendum est, magis tutela con su sentencia, sino que le hubiere prohi—
esse, ut et hie desinat tutor esse. bido administrar, se ha de decir, que es mas cierto
que también este deja de ser tutor.
& 4.—Qui nihil gesserunt, non possunt suspecti & 4.---Los qne nada administraron no pueden
postulari, verum ob ignaviam, vei negligentiam, ser acusados de sospechosos, pero pueden ser re-
vel dolum, si dolo fecerunt, possunt remOVeri. movidos por su desidia, ó por su negligencia, o por
su dolo, si obraron con dolo.
5. IDEM libro III. Disputationum.— Suspectus 5. EL MISMO; Disputas, libro III.—Puede ser
fieri is quoque, qui satis dederit, vei nunc offerat, acusado de sospechoso también el que hubiere da-
potest; expedit enim pupiiio, rem suam salvam fo- do fianza, ó la ofrezca ahora; porque al pupiio le
re, quam tabulas rem salvam fore (2) cautionis lia- conviene que hayau de uedar a salvo sus bienes,
bere; uec ferendus est contutor, qui ideo coliegam mas bien que tener escrituras de canción de que
suum suspectum non fecit, quoniam cautum erat le quedaran salvos ios bienes; y no ha de ser tole-
pupillo, rado ei contutor que no acusó de sospechoso a su
colega por esto, parque se ie habia. dado caución
al pupilo,
6. Cannis-ramus libra I V. de Cognitionibus.-« 6. CALIsraA'ro; De las Jurisdicciones, libro IV.
quia satisdatio propositum tutoris malevolum non --porque el afianzamiento no cambia el malevolo
mutat, sed diutius grassandi in re familiari fabul- propósito del tutor, sino que de facultad para ha-
tatem praestat. cer por más tiempo depredaciones en los bienes fa-
nii-liares.
7. ULPIANUS libro I. de omnibus tribunatibus. 7. ULPIANO; De todos los tribunales, libro I.—
-—Impuberibus quidem non permittitur (3) suspe- A la verdad, a los impúberos no se les permite acu—
ctos facere', adolescentibus plane volentibus su- sar de sospechosos; pero a los adolescentes, que
spectos facere curatores suos permittitur, dummo- quieran acusar de sospechosos á. sus curadores, se
do ex consiiio necessariorum id faciant. les per mite, con tal que hagan esto por consejo de
sus parientes. _
% 1.—Si fraus non sit admissa, sed lata negli- & 1.—Si no se hubiera cometido fraude, sino_ne-
entia, quia ista prope fraudem accedit, removeri gilgencia lata, como esta es próxima al fraude, de—
unc quasi suspectum oportet. e ser removido este como sospechoso.
& 2.—Praeterea accesserunt quaedam species % 2.—Ade1nás de estos se agregaron otros casos
ex Epistola Imperatoris nostri et Divi Severi ad en virtud de ia Epistola de nuestro Emperador y
Atrium Cioniuni (4). Nam adversus eos, qui, ne del Divino Severo a Atrio Clonio. Porque en ella.
alimenta decernuntur, sui copiam perseverant non se dispone contra los que perseveran en no compa-
facere, ut suis rebus careant, praecipitur; reique recer ara que ne se decreten alimentos, que sean
servandae causa pupillus in possessionem mittatur priva os de sus propios bienes-, y que para conser-
eius, qui suspectus sententia sua factus est, quae- varios sea puesto ei pupilo en posesión de los bie—
que niora deteriora futura sunt, curatore dato dis- nes dei que por su propio dictamen se hizo sospe-
trahi iubentur. choso, y se manda que, habiéndose nombrado un
curador, se vendan los que con el tiempo se han
de deteriorar. _ .
5 ¡i.—Item si quis tutor datus non compar-eat, g ii.—Asimismo, si no compai'eciese aigun cura-
solet Edictis evocari, novissimeque, si copiam sui dor nombrado, se le suele llamar por Edictos, y 111-
non fecerit, ut suspectus removeri ob hoc ipsum, timamente, si no se presentare, suele ser removido
quod copiam sui non fecit; quod et perraro, et di- como sospechoso por esto mismo, porque no se pre-
ligenti habita inquisitione faciendum est. sentó; lo que se ha. de hacer muy raras veces, y
habiéndose hecho diligente investigación.
(1) quis, omítsla. Hat.
(2) rem salvara fore, omtales Ha-l. (4) Asi Tam-. al mdi-gen; Atrinnculouium, en el tanto
(:!) tutores, inserta la Valg. Atrium colenum, la Vulg.; Atrium Colonum, Hal.
DIGESTO.-—LIBBO xxvu: TÍTULO x 281
B. Inma libro LXI. ad Edictum. —- Suspe- 8. Et. MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXI.
ctum (1) tutorem eum putamus, qui moribus talis —Conslderamos sospechoso al tutor que por sus
est, ut suspectus sit; enimvero tutor, quamvis pau- costumbres es tal, que sea sospechoso; porque el
per est, fidelis tamen et diligens, removendus non tutor, aunque sea pobre, si, no obstante, es del y
est quasi suspectus. diligente, no ha de ser removido como sospechoso.
9. Monwsrmus libro singulari de Heri/remuti- 9. Monns'rmo; Cuestiones nuevas, libro "único.
cia.—Si tutor aliquo vinculo necessitudinis vel af— —Si el tutor estuviera unido por algún vínculo de
finitatis pupillo coniunctus sit, vel si patronus pu- parentesco () de atinidad con el pupilo, o si el pa—
pilli liberti tutelam gerit, et quis eornm a tutela. trono administra la tutela del pnpllo iiber-to, y se
removendus videatur, optimum factum est, cnra- considerase que alguno de estos debe ser removi-
torem ei potins adiungi, quam eundem cum notata do de ¡la tutela, se considero lo mejor, que se le
fide et existlmatlone removeri. agregue un curador, mas bien que se le remueve
con tacha en su ñdelidad y en su reputación.
10. PAPINIANUS libro XII, Quaestionum.—- De- 10. PAPINIANO; cuestiones, libro XII.—El re-
creto Praetoris ut suspectus remotus periculum movido como sospechoso por decreto del Preter no
futuri temporis non timet-, iniquum enim videtur, ba de temer la responsabilidad del tiempo futuro";
removeri quidem a tutela vel cura, in futurum au- parque se considera injusto que ciertamente sea
tem non esse securum. removido de la tutela () de la curatela, pere que no
este seguro para lo sucesivo.
11. Inen libra V. Responsarum.—Post finitam 11. Er. mano; Respuestas, libro ¡'.—Despues
tutelam cognitio suspecti tutoris, quamvis pridem de iinida. la tutela. fenece el conocimiento de la acu-
recepta (2), solvitur. sación de tutor sospechoso, aunque antes haya sl-
do admitida.
12. 111st (3) AQUILA libro Responsorum. — 12. JULIO AQUILA, en el libro de las Respues-
Nihil proponi, cur praescribere curator possit ln tas.—Nada se alega para que el curador pueda
cognitione suspecti, quominus religio Praetoris a disponer en ei conocimiento de la acusación de
pupillari servo detegente fraudes instruatur. (4) sospechoso, que la conciencia del Pretar no sea in-
formada por un esclavo dei pnpilo, que descubre
los fraudes.
2. IDEM libro II. Excusationum.—'A?tmat im- 2. EL ursuo; Excusas, libro II. —Estan excusa-
'rpomk ¡al r.o- ropta; xal ol ladanum": ïn; utulnpmm'rrg' ¿urp- dos de la tutela y de la curatela los que hubieren
ptpnzluz di rig 2 ri !päaftüxwm I'm iv intra,: fa") "95,1, äv cumplido setenta años; mas es necesario quc ha-
ä,- ¡(maroni-rm, s 6 'rñ alupovoptqi npogipxn'af ug, iv & ñ yan pasado delos setenta años al tiempo en que
niptris, ñ fi] ¿(=S-¿mg "may-paquete: rtnrlüporrm, oia: im; 'rn'w
xpdmv H;; impari-dum;. son nombrados, 6 en que adió uno la herencia, 6
[Excusautur a. tutela et curatoria, qui septua- en que se cumplió la condición que se escribló en
ginta. annos compleverunt; excessisse autem opor- el testamento, no dentro del termino de la excusa.
tet septuaginta annos tempore illo, quo creantur,
aut quo hereditatem adiit quis, aut quo conditio,
quae testamento inscripta est, completa est, non
intra (5) tem ra excusationis]
5 |.—'H Si 1] uf: ¿misma: 19 Er. uzu-iwpzplav, |! ¿¡ ¿Tipus & 1.—Masla edad se prueba ¿ con la escritura
iudicialium-v api/tuv. del nacimiento, 6 con otros medios legitimos de
g 1.—Aetas autem probatur aut ex nativitatis prueba.
scriptura, aut aliis demonstrationibus legitima]
.—'A barn- imrpomk xxl xovpafopla; ¡si nolwuudla. & 2.-Tambien la multitud de hijos exime de la
5 2.— mittit a tutela vel curatoris. et libero- tutela 6 de la curatela.
rum multitudo.]
5 Its-No,;lpou; d'; traida; elvat der iti-frag, r?;- ¡nó ¡mv ¿, ¿goes-lu. & 3.—Mas los hijos deben ser todos leg-[times,
[& 3.—Legltlmos autem liberos esse oportet aunque no esten bajo la potestad.
omnes, etsi non sint in potestate.]
¡ 4.—-—A:I Bi «im (8) rei;; notitia;, Et: si uan-ip:; Sidor-rat & 4.—Pero deben estar vivos los hijos, cuando
¡wkpomu' ol ydp np!» telam-viras"; ei: suvzptäpoüvfal, einc
mil-v plain-roum- ol ¡“fi mirra drmBavá-frigº xal würe? 77m dui-
los padres son nombrados curadores; porque los que
un; rob Securi-raii Etpiipav. fallecieron antes, no se cuentan entre ellos, ni a su
[; 4.——Oportet autem liberos vivos esse, quando vez perjudican los que mueren despues-, y asi lo
tutores patres dantur-, qui enim antea decesserunt. dice la Constitución del Divlno Severo.
his non connumerantur, neque rursus nocent, qui
postea moriuntur; et hoc ita inquit Constitutlo Di-
vl Severi.]
SS.—Toi;" di dont ¡dv llpiiubm mp! 'rañ nari huwa; % El.—Mas esto parece ciertamente que se dijo
tiosi-fo; har v" ipga-50: di äv ut lui uan-bg" ¿time.
respecto al tutor nombrado según el testamento;
5 5.— oc autem videtur quidem dictum esse
pero esto es conveniente también respecto & otro
de tutore dato secundum testamentum; convenit
autem hoc et in omni alio.] cualquiera.
56.—'O di äv rg" yan-pi En, el mi iv nollet,- ¡¿para roü g 6.—Mas ei que esta en el vientre, aunque en
vi.—¿pau ¡1075035711 fai"; 176»; 7.,/empfing. aln»; oü?! ¿v fp" nuria-bars,
(…l, Mc iv fai"; Kamal; nah-final“; ¡snoop-¡img uvuzt'prru: ºrg-'A muchas partes de las leyes se le compara con los ya
nar ' ¡cal rof/ro (ïp-uf:: ïta-rign roi: Suevi-rov Ersame. nacidos. sin embargo, uien el presente caso, ni
[51 ().—Qui autem in ventre est, etsi in multis para los demás cargos civiles, le aprovecha. al pa-
partibus legum comparatur iam natis, tamen ne- dre; yesto se dijo en la Constitución del Divino
quein praesentl quaestione, neque in reliquis ci- Severo.
vilibus muneribus prodest patri; et hoc dictum est
iu Constitutione Divi Severi.] (:; wav—relé“, Ref-Mg. ,
(s Tam-.; úneorreccídnddcódice Fl..- ötxatokoynasrm,
la “evitara o giml, Bf.
( l ut his qui dicendi et legendi (latino) usum habent, hoc (n Pt Henao.
desi euntibus, perfectum auxilium praestare possimus, en (5) lim-L Haz.
es.: de ut dieendorum----praebesmus, Ant. rigant.—N. de! Tr. (6) inulti;, interta-H'eruag.
uisusm,—uno xxvu: TITULO 1 283
5 7.-Oïi pam ¿"a uici dyrocv'imrmic ¿"Bacon, ml Bwin-rt- 7.—Mas no solamente los hijos y las hijas con-
pec, dild ml ¡"¡-¡over ¡5 ulóv ääþlvmv 'rrxäiv'ug, ¿ñ !; 'n ¡al c en exención de la tutela. sino también los nie-
Millar. Bonñniiaw ¡¿ rán, önäfzu rof; "ergo; «13va «männer-ra;, tos nacidos de bijos varones, varones y hembras.
rin ¿nl—¡av 'rn'nov u;.vipbiu'owzv rf; min-mp. 'Oum ¿" äv ¿un (nova:
¿; ¿ya; viaü, (iv.-l iwl; f(nou & (Ducit-nat. Tarifa di xal ix dm- Mas favorecen, cuando muerto su padre le suplen
uisam, al ¡api rE» rdzum aureum., ¡mv uwa-¡ayelv' oii-ia- al abuelo ei lugar de este. Pero todos los nietos
,uaü yap ioriv þaim; cupri», 511 Rep! w't'w ¿coelho-rm ¿tdi-aim, que hubiere, provenientes de un hijo, se cuentan,
ali.: lupi flaua-' r'; lli.- ripas-wopa: ¡:D-rn ual iirl fai); 577634014; por un solo hijo. Mas esto puede coleglrse de laa
zz'rsr'vr'rzt Constituciones, ue hablan de los descendientes;
[g 'l.—Non solum autem filii remissionem tute- porque no es facll hallar nunca donde ia. Constitu-
lae tribuunt et filiae, sed etiam nepotes ex filiis ción hable de hijos, sino de descendientes; mas es-
masculis nati, masculi et feminae. Anxiliantur ta denominación se extiende también A los nietos.
autem tum, quando patre eorum mortuo illius lo-
cum supplent avo. Quotcun ue autem nepotes fue-
rint ex uno lilio", pro uno ii io numerantur. Haec
autem ex Constitutionibus, quae de liberis loquun-
tur, possunt colli '; nusquam enim facile est inve-
nire, ubi de filiis ïquatur Constitutio, sed de libe-
ris; appellatio autem haec et ad nepotes extenditur.]
5 8.—Tbv ¿¡ &,oúpbu rta» riam» rbv úpurptvav fat; citari;:- 5 8.—Pero debe una tener el numero de hijos
eu (lm dr? ¿rán-qn re'", Efe zu (zwifal, oüx! xäv ,una "rt determinado en las Constituciones, cuandoes nom-
lupum-nähern wn,-515, «pb roü rd (xata 'nil; rigina; ifap-162!-
a-Srsu' al yap ,la-rá fairra vyrm,-nim m'a Beasain”, ¿»: clinical; brado; porque si son engendrados después del
¡anar-¡ Zrþaipav ¡al 'Avruvímu. nombramiento, no favorecen, como dice la Consti-
[% 8.—Numerum autem liberorum determinatum tución de Severo y de Antonlno.
Constitutionibus esse oportet unicuique tunc, quum
creatur (] ; nam si post creationem generantur,
non auxll antur, ut Constitutio inquit Severi et
Autonini.]
Q 9.—'E11 pi)» ¡al el rpe'c'q izar"; ¿mt-m&; *! qui; zouparía— 9 9. —Pero ademas, el que tiene tres tutelas, 6 tres
ms, 5 &vapsplyptvz; rpsi; xouparnpla; te ¡al int-rpon'äc, xu.! ¡"n curatelas, () conjuntamente tres curatelas y tres tu-
yero-'nate, roüf' ¡'a-ru ,u'lírru largiri-uv 'rviv illim-.n- foi—J &;mlbwv,
05701 l'zplwrai ll; rerápmv 12) inu.-pomis ¿ rovpa'ropíav minime- telas, aun subsistentes, esto as, no excedlendo toda-
vºz. 'A… ¡sin t&v unopi-rcup rr; :; ;'"l ¿“Ames, ¿Ud Fatima-hau. via de la edad lon menores, estos, llamados a la tu-
ll; Tb” tipo?,uóv rá”… xcopst-ro üv xal ab"; lfmoloyuSüorrai ¡¡ xau- tela ó a la curatela, se excusan. Pero, sin embargo,
parroplu' ¡nep of)-m; Exu- dildo-zu BiEn-azi; 23,915,500 mi ”Awa- también si uno fuere curador, no de un impubero,
vil-ou. Ai'yu ¡al 6 api-riora; Oblmzvöq mPl 'ra'w cpuaiv inn-ponti» sino de un loco, 6 de un prodigo, estu euradurla
TGUTG' sera asimismo computada en el número de las eu-
[; E).—Amplius autem et qui habet tres tutelas, ratelas; y que esto es asi lo enseña la Constitución
ant tres curatorias, aut commixtim tres curatorias de Severo y de Antonino. Mas también dice esto el
et tres tutelas, et adhuc manentes, hoc est nondum noble Ulpiano respecto a las tres tutelas:
excedentibus aetatem minoribus, hi excusantur (3)
ad tutelam vel curatoriam vocati. Sed tamen et si
curator quis fuerit non impuberis, sed furiosi, seu
prodigi (4), in numerum curarum et haec compu-
tabitur curatoris; quod sic se habere docet Consti-
tutio Severi et Antonini. Dicit autem haec et ne-
bilis (5) Ulpianus de tribus tutelis:]
3. ULPIANUB libro singulari de Officio Praeto- 3. ULPIANO; Del Cargo del Pretor tutelar, li-
ris tutelaris. (6)—tria onera tutelarum dant excu- bro único. — tres cargos de tutelas dan excusa. Mas
sationem. Tria autem onera sic sunt accipienda, los tres cargos se han de entender de modo, quo
ut non numerus pupillorum plures tutelas faciat, ne el numero de los pupilos, sino la separación de
sed patrimoniorum separatio; et ideo qui tribus los patrimonios, aumenten las tutelas; y per octo,
fratribus tutor datus est, qui indivisum patrimo- ei qne fue nombrado tutor de tres hermanos, que
nium haberent, vel quibusdam tutor, quibusdam tuviesen lndiviso su patrimonio, 6 tutor de aigu-
curator, unam tutelam suscepisse creditur. nos, y curador de otros, se considera que no se ea-
cargó mas que de una sola tutela.
4. Monss'rmus libro II. Ercueationum. — :::;- 4. Monas'rmo; Eæcusas,libroII.-—Hemoadlcbo,
F'ulf ïs ¡ WM; ¡mr &; tí.; 'rrl'z' v 'i: mirteam" ¿; a que los que tienen tres tutelas no son llamados a
Tºlva—uña?» in; ¡¡ ¿“bo giwwmïgæralld; lm-r win fpl'rnv la cuarta; en su consecuencia se preguntó, si te-
“Eº insti; inultus-rar, xai in mtaiptu olim; fis ¿ams his ¡nl tiendo algulen dos tutelas, -llamado después a in
fri muro,» rl; ruit;-tuv imi-pomis «Feel-4913, nii-l'ope- ti; fiiv n-
fáan-J ¿tutela-¡abuelos,- farnes-liutai xal rii; rpm", =$ fra-nd- tercer tutela hubiere apel o, y pendiente todavia
fm"! napalm)“ (7) ¡”(ser; ¡al ¡dpto-zu ¡'n-tb fav Beltrán-w el juicio de la apelación fuere promovido e la cuar-
¡tpñpou ¡al ,Avrmvivov diurna-luteo», ¡en dci-v el; n-rdp'mv rrpo- ta tutela, ¿al excussi-se dela cuarta, hara mención
luFlClOBat tor dare 'Hic tpi-ru; istacin-rov mnomptwv, ¿M& ,u- tambien de la tercera, 6 is. dlmitira en absoluto?
na?“ 056»; WJ: ¡“El 'hï tpi-rr; ïupa-rout;; ¡“celular.-, ¿ indy-q; Y ballo establecldo por ei Divino Severo y por An-
Tilºs «tpi/aint», Spe-J ici-durius» m' reriim zrqwmula' äpää rt? tonino, que no debe ser promovido ¿. la cuarta el
¡¿º/C?, & te'-P 'Hi- Tí rign ummm ümöizrrai n;, ó; 177 wd- que apela de ia tercera, pero que peudientela ex-
(1) non et sl t creationem generentur, au uam iura (4) sen prodigi;. ommino acertadamente Hal.
remissionis praemntm': ¡merlo acertadamente H - . _ (5) Optimus. al.
(!) Tour. según corrección del códice FL; tt: 11 yap mv, (a) Véanse ion Fragmentos Valle. 5. 186.
la escritura original Br. (1) Tam-. u ' la escritura original; Repulsi-ln], cor-ru-
(a) remittuntur, lial. clún del códice ., Br. -
284 DIGESTO.—LIBRO XXVII: NTULO l
¡un ¡pl-mv, ¿Banu ri; ¡ni tu; ¡pi—¡:p hdmi“) duo;-dürfen;, cusa del tercer nombramieuto, el iin de aquella es-
ria-vapor mía:; indagatio-stai wapa: rob; vcl/touc. pera el termino futuro del cuarto nombramiento;
[Diximus, tres habentes tutelas ad quartam non y con fundada razón, por ue si iuvertido el órden
vocari; uaesitum est igitur, si quis duas habens alguien se encargara de a cuarta. sucederá que
tutelas, einde ad tutelam tertiam vocatus appel- despues que subsiste la tercera por aparecer injrs-
laverit, et adhuc pendente iudicio appellationis ad tala apelación dela tercera, estaria avado con
quartam tutelam promoveatur, utrum a quarta se cuatro cargos, contra io dispuesto en es leyes.
excusans mentionem. faciet et tertiae, _an omnino
dimittet iliam? Et &. Divo Severo et Antonino con-
stitutum invenio, non oportere ad quartam pro-
moveri a tertia appellantem, sed pendente tertiae
creationis excusatione, illius ilnem exspectare ter-
minum futurum quartae creationis; recta ratione,
sl enim ordine praepostero (2) quartam suscipiat
quis, eveniet, ut post tertiam extantem (3) iniusta
tertiae appellatione apparente quatuor oneribus
gravetur extra leges.]
5 ¡.*—.E” irn-öle iv tptaiu "ll ypdvucw :! Emrpofrñv 76 ¡coparo— 5 1.—Si el padre estuviere en tres cargos. 6 de
t&v, ¿ old; aio-roi? aint ivozlnä'iiutrm' za! ref/'m nil-rm dtarímrat tutelas, 6 de curatelas, no sera vejado su hijo; y
imo täv Sua-tiron- ¡(primo xai 'Avrmvivou. Toñi-e di ¡al Ex foi
irav-rima iorlv, ¿»: ¡dv ri; toü uloü immani; ¿vea-w 16] rta-tpi dt-
asl se determinó por el Divino Severo y por Anto-
dával, ul mihi; impediret; 1d; lana;, rei:, ¡'a-rw ¡alev foi: nino. Mas tamblen es cierto por el contrario, no
Diaº, xal diro 1:05 mx'rpög, 1! tí; («I-) fa fundir. Tó'u dí rati-ra las tutelas del hijo le deben dar excusa ai padlre
tim-:; ix", iuud?" fe. Pipo; iv! nixa-u, auxi ätanzupwnivot; Scapt- y a su vez las comunes a ambos, esto es, una del
pu' ¡”;.—¡?a ¿"i mi Oblmavó; & spiri-rm; fairra. hijo y dos del padre, 6 a la inversa.. Pero esto es asl,
[g 1.-—Si pater iu tribus fnerit muneribus aut tu- cuando ia cargo. recae sobre una misma casa, no
telarum aut curator-larum lilius eius non vexabi- sobre las separadas; y esto mismo escribe tambien
tur; et ita constitutum est a Divo Severo et Anto- el nobilisimo Uipiano:
nino. Hoc autem et e contrario est, quod oportet
lilii tutelas remissionem patri dare, et rursus utris-
que commnnes, id est, unam lilii, et duas patris,
aut e converso. Tunc autem haec ita se habent,
quum onus uni domui, non separatis contingit;
scribit autem et Ulpianus nobilissimus haec eadem:]
5. ULPIAN'US libro singulari de Officio Praeto- 5. [lu-uno; Del Cargo del Pretor tutelar, libra
ris tutelar-is. (b)—tria onera in domo una esse suf- unica.—basta que haya tres cargos de tutela en
ilcit; proinde si pater alicuius, vel illius, vel frater, una misma casa; por consiguiente, si el padre de
qui est in eiusdem potestate, tria onera sustineat, alguno, 6 ei hijo, 6 ei hermano, que est:). bajo la
quae ad periculum patris sui spectent, quia volun- potestad del mismo, sostuviese tres tutelas, que
tate eius administrant, omnibus excusatio a tutela afecten a la responsabilidad de su propio padre,
competit. Sed si non patris voluntate administreut, orque con su voluntad las administran, a todos
non prodesse saepe rescriptum est. es compete excusa de la tutela. Pero si no las ad-
ministrasen con la voluntad de su padre, se respon-
dió muchas veces por rescripto, que no aprovechan.
E í.-—'Eariv ö'r xai r': ¿prºpia: perfugi-w s'v simia-rr, mila: raw g 2.—Mas hay en cada ciudad un numero de re-
rºqv &).etroupynaiav exilii-raro,,uai eripi-5651; 1:1vK npogusipeva: t6ricos, que tieneu exención de los cargos, y cier-
niw your,)" ¿nep ör,).oürav. ¿E curo-col“; A_vtmvívuu 'no-3 lada-::— tas divisiones establecidas en la ley, lo que se ha-
paüq, ïpamei-G'q; pgsvn'rrþ zoi“?! tiq: Amas, 1191er Ea re;», xä-
O'PJP 'En/1 EEÚUGHG' T,; ¿61131 TO IEQGÁIGJOV ;IUU'FO'U'IEOTETIYELIEV'JV.
ila manifiesto en la epistola de Antonino Pio, que
Ai |.st clan-ov; uuis;; own-cau usare large-Jr aret-ai; _exsnf, fué escrita cierta-mente para la comunidad dc Asia.
xa“; rpsic coegi-orat, ita"; "(pauperi-nou: touc; :oouq' a: de uel- pero quc es conveniente para todo el orbe. cuyo
(ut); ubist; cum mu; Ospeusúovrag, réceapac touc nauis-udv- capitulo sigue aquí á. continuación. Las ciudades
':ac ixq-ripa»! nulösiar' al 65 piro-ra: mihi: ¿¿la itv: our, menores pueden tener cinco médicos inmunes, y
xai prx-rapa: nävrr, xai Tpapparmoü; roi»; feouc- 'i'1r ¡: BE tres soiistas, y otros tantos gramsticos;pero las ciu-
'roürov rbv dptº…” o-Jä's r'; psyierrg 1:611; tii—¡v &rékiav irepi-xcv.. dades mayores, siete que euren, y cuatro que ense-
Eitis: d'e rrþ piv p.eyiartp agua…?) Ioiadae-Fiat fin: ¡ir,-month“; üen una)' otra doctrina; y las mas grandes ciudades,
raw EBva, "rd: ¿'e devrépm t'ac ¿xo—iaa; úyopfx; ¿niñas, n'» 6%
rni-np ra; iomdc. dlez medicos, y cinco retóricas, y otros tantos gra-
[g 2.-—Est autem et numerus rhetorum in una- maticos. Mas sobre este unmero ciertamente que
quaque civitate, qui vacationem munerum habent, ni la más grande ciudad concede inmunidad. Pero
et haereses quaedam propositae lege; quod mani- conviene que disfruten ciertamente del mayor mi-
festum est ex Epistola Antonini Pii, quae deseri- mero las metrópolis de los puebios, y del segundo
pta (l) quidem est communitati Asiae, universo las que 6 tienen foro de causas, 6 residencias de
autem orbi conveniens est, cuius capitulum hic tribunales, y del tercero las demas.
subiectum est. Minores quidem civitates possunt
quinque medicos immunes habere, et tres sophi-
stas, grammaticos totidem; maiores autem civi-
tates septem, qui curent, quatuor, qui doceant
utramque doctrinam; maximae autem civitates
decem medicos, et rhetores quinque, et grammati-
cos totidem. Supra hunc autem numerum ne ma-
xima. quidem civitas immunitatem praestat. Decet
autem maximo quidem numero uti metropoles gen-
tium, secundo autem. quae habent vel forum cau-
sarum, vel loca iudiciorum (2), tertio autem re-
liquas.]'
¡El.—110131031 rbv c'zprüu'ov GuspBaivsiv [.L'sv of… ¿'Em—tw, 5 3.— No es lícito ciertamente aumentar este nii-
oi?-rt xþ-qoiouom Soul-tc, aii-re ¿HM rivi nupsvps'asr ¿larrain mero, ni por resolución del Senado, ni por otro
öt 'e'Eso-rw, ¿audi-¡asp tm'ep 'rt'ov columnar ¡enoupyubv palu- cualquier recurso; mas es licito disminuirlo, por-
'm: ro relatum Twóprvav.
5 til.—"Excedere quidem hunc numerum non li- que se vé que esto se hizo en atención a los cargos
civiles.
cet, neque sententia senatus, neque alia qua adin-
ventione; minuere autem licet, quoniam pro civili-
bus muneribus apparet hoc tale factum (S).]
El.—Kai péwat aún filla); 'el-¡v álawoopynaíav raóruv ä «i.—if, a la verdad, no disfrutarán de esta in-
xapuniaov-rau, ¿dv pr, öäyuar: tioni-71: äyuaraltywow rd: dpi!)— munidad de otra suerte, que si per decreto del Se—
pd) rd) a'uyuxmpqpivrp, xai irepi ºr": Epïov ¿My:-igor); ¡li-, Exwaiv. nado hubieren sido inscritos en el numero couce-
[g 4.—Et utique non aliter de immunitate hac dldo, y no se condujeran con negligencia en su
fructum habebunt, nisi decreto senatus inscripti profesión.
fuerint numero concesso, et circa operationem se
negligenter non habeant.]
as.—lía": silua-ooov: at (inanitate: Emrpombv Hanno; 5 5.—Y que los filósofos estan ciertamente libres
yper º.! autor:,“ de las tutelas lo escribe asl Paulo: Los filósofos,
[& 5.—Et philosophos quidem liberari & tutelis los oradores, ios gramáticas, que públicamente son
Paulus scribit ita:] Philosophi, oratores, gramma- útiles a los jóvenes, están excusados de las tutelas,
tici, qui pubiice iuvenibus proSunt, excusantur a porque asi lo escribe también Ulpiano en el libro
tutelis, nam et Ulpianus libro quarto de ofiicio cuarto del Cargo de Proconsul.
Proconsnlis ita. scribit.
5 6.—[7.] (4) Sed et reprobari medicum posse a 5 6. [?.] _Mas nuestro Emperador respondió
Republica, uamvis semel probatus sit, Imperator por rescripto, junto con su padre, a Lelio Basso,
noster cum (25) patre Laelio Basso-rescripsit. que también podia ser desaprobado por la Repu-
blica un medico, aunque una vez hubiera sido
aprobado.
E 7.—Ilep': ö's ¿ov mienten" 1'1 aint-¡¡ aui-raii; toü Ilion & 7.—Pero respecto de los filósofos dice asi la
cºito) ).é si“ fiiiuxco/xpuli: öt m'nt irá en dptº a; Bid ra dua- misma Constitución del Divino Pio: «Mas no se ha
viouc sua; cat; o:).oo'oqaoüvrac'» Bilson ö , ¿tu oi. tlo-Sto) fijado el número de los ñlósofos, porque son raros
üueppr'rlhvts; ¿beim-cai. uapéEovo-w rac &nb rúw zpnpátwv
¿palet/.:; rat: uarpíow' si ¿¿: 51191502670th irepi tac oüolag, los que profesan la üiosoflar. Opino, sin embargo,
aó'tdBw ia pava ai Trváoovraiph quiocc- oüvrsc. que los que estan sobrados de riquezas daran vo-
[$ 7.— ep iloso his autem ea em Constitutio luntariamente su dinero para las convenienclas de
Divi Pii 'ita dicit: . hiiosophorum autem non con- la patria; mas sI hablan del dinero como propio,
'stitutus est numerus, quia rari sunt, qui hiloso- con ello ya harán manifiesto que no son iilösofos.
pilauturn. Existimo autem, nod qui div tiis su-
perabundant, voluntarie tri uent ecuniam ln
utilitates patriae; si autem proprie oquantur (6) (2) quae habent fora causarum (omitiendo vel loea iudi-
de substantia, inde iam manifesti ñent non philo- ciorum), acertadamente Hat.
(a) muneribus hoc introductum esse apparet, Ha.],
sophantesJ (4) Según ediciones wl ures.
(5) divo, inserta la Vu g. ,
6) ¿egipcia sio-Ba: uagi rii; uncia; equivale en latinave-
(1) scripta, acertadamente Hat. re e re familiar-i contendere, Get.
286 manera.—Llano xxvn: 'ri'rrmo [
a ¡i.—"Eoriv ¿& xai ¿v rui; toü Baariéw; Kouuöäou öga- & 8.—Mas enlas Constituciones dei Emperador
ráEww äyyeypapuivov mediator ¿E ¿moral—71: .'Av'rwvr'vou toü Cómodo se haila transcrito un capitulo tomado de
Ede-tiiam, s'v ip amici:-ran, xai mlloeöoour ¿(lau-ou yre-tuv
5 EN &nb Em'rporrüw. "Ee-uv ¿'e T?! ¿¿ya-¡a ret-Dra' « Ouoim: ¡º- 'Epllitola de Antonino Pio, en la cual se maniiies-
¿a toü-re:: é'auaw ¿ está-raro: rta-¡ip pou «apa).ür'uv adºúc ¿'n'-. ta, que también ios filósofos tieneu exención de Ias
'c-ñv ¿px-ip:, örardyuarr ru; ürrupxo-mec und:, xai inicia: tutelas. Estas son sus palabras: aAnangamente a
chBau'mcrsv ypcí'lug, wlan-¿peut , pr,-repat; wanum-ixous, todo esto, mi Divino padre, aperias comenzö su
íarpapc cii-Elei; sivai yu vao;!apxiün, &yopavoluaw, tepore-u- principado, confirmó los honores y las inmunida-
vïnv, emo-ruanum, otruwmc, siarwviac' xui uña apivuv, 111th cies ue or uns Constitución existian, escribiendo
upsaþaösw, unr: si; ar arsiav reraiäysata: ¿nov-mc, pr,-rs que os losoi'os, los retóricas, los gramáticas, y
id: ¿£an ond-reii; tim-lpse av äüvntäv, ºí, me: ¿'n-¡w dva-facite-
Il."
los medicos están exentos de la dirección de los
[& 8.-—Est autem Imperatoris Commodi Consti— juegos publicos, de ser ediies, del sacerdocio, de la
tutionibus inscriptum capitulum ex Epistola Anto- recepción de soldados, y de la compra de trigo y
nini Pii, in qua manifestatur, et phiiosophos habe- de aceite; y que ni son jueces, ni son legados, ni
re immunitatem tutelarum. Sunt autem haec verba: son inciuidos contra su voluntad en ei ejerclte, ni
«Consimiliter autem his omnibus Divus pater meus son obligados a otro servicio».
mox ingrediens principatum Constitutione exi—
stentes honores et immunitates firmavit scribens,
philosophos, rhetores, grammaticos, medicos im-
munes esse a ludorum publicorum regirnine, ab
aedilitate, a sacerdotio, a receptione militum, ab
emtlone frumenti, olei (1); et neque iudicare, ne-
qua legatos esse, neque in militia numerari nolen-
tes, neque ad alium famulatum eos cogi- (2).]
2 9.— Er: ainaha aiöävru “¿p-ñ, 51.1 d s'v 'ri- iöiu rta-rpiöt g %).—Ademas conviene saber también esto, que
diario-amv, 'r', Bspamöwv, rint distroupyneiav raii-rm! Exe? Eáv tamhien ei que enseña, 6 medica, en su propia pa-
ïup Heu-vsn: dw ¿v Nsaumaapiq eopia-tsum, * Rapa-neón, ?] tria. tiene esta inmunidad; porque si ei que es de
¿Idoia-ae: irapu Kopavsöo'w &).srroupyneiav odit. E Et' xai
roüro euro) (ä) vsvopoöirnrar imi: tdiv Baiani-rwv EEB—¡¡me (4) Comanea enseñara 6 medicata en Cesarea, no tie-
xai 'Avrwvivou. ne inmunidad entre los Comanenses; y asl fué esto
[5 ii.—Amplius et iliud scire oportet, et eum, qui promulgado por ei Divino Severo y por Antonino.
in patria propria docet, aut medicatur, immunita-
tem hauc habere; si. enim existens Comaneus (5) in
Caesarea doceat, aut medicetur, apud Comaneu-
ses (6) immunitatem non habet; et hoc ita promul-
gatum est a. Divo Severo et Antonium]
5 ¡O.—Tab: piv-rot tiym! Euro-ripam;, xui (irrig rov ipte- 5 10.—Pero escribe Paulo, diciendo que asi io
izar, xai. äv ¿Nerpio narpiär 1:71: oia-rmari: noioupivou: mando ei Divino Pio Antonino, que estan exentes
¿[va: harmonia-roo; [hºla: wei—gal, ¡(wmv zan anime…. los muy instruidos en tales enseñanzas, aunque ex-
'Avrmvivav rbv Ede-855 aii-rw uathuafval. cedan del numero, y residan en otra patria.
[5 10.—Valde tamen discipiinis instructos, et si
supra numerum, et in aliena patria moram faciant,
esse immunes Paulus scribit, dicens Divum Pium
Antoninum ita iussisse]
ä il.—Tay ¿v 'Puipsq oooro-rsüovra ?,eakapt'ip, ïxui xwpi: & 11.—Se mando por ei Divino Severo y or An-
aaiupíau, diesen! 'a'-xäw vsvopoiiirn-rm imi: ruby Bactri-rwv toniuo, que el que en Roma enseñara in 6 osofia,
Espñpou xai Avranivou, oii-m; ¿cursi wasv ¿v ¡Gia fra-rpiöt con sueldo, 6 siu sueldo, tuviera exención, lo mismo
Bsñáuwv. Ai; repellentur: dove-rat 'n; éuivav npooayuysiv gue si la enseüase en su propia patria. Para cuyas
rbv Myuv, an amv?“ año-nc rt xaivauttjouévn; irarptoa; ri:
paeiimaóanc, ahora:: Flv, dic ¿v itia rrarpiät, ¡pio-tum! ¿au- isposiciones puede aducir alguien la razón de que
rhv rrapao'xtbv &lsiroupj'ne'iuv anguillas-ra:- en ia ciudad regia, que es considerada, y es, pa-
[& 11.—Romae philosophantem cum salario vel tria comün, ei que convenientemente muestra en
sine salario remissionem habere promulgatum est verdad que es útil, disfruta de la inmunidad no
a Divo Severo et Antonino, ita ac si in propria pa- menos que en su propia patria.
tria doceret. Quibus promulgationibus potest quis
illam rationem adducere, quoniam in regia urbe,
quae et habetur, et est communis patria, decenter
utique utilem se ipsum praebens non minus, quam
in propria patris. immunitate fruetur.]
5 ii.—Nöpmv di Grado-aah: s'v ¿nap-Xiu. Staienos-rc:; ¿ícps- g 12.—Mas los doctores en leyes, que enseñan en
mv odit iion-sw" s'v 'Pdiun öt Brüder-itavrs; & ttv-ral. el territorio de otra presidencia, no tendran laexen-
[ 12.-Legum ver'o doctores in a iquo praesida- ción; pero los ue enseiian en Roma son eximidos
tu ocentes remissionem non habebunt; Romae au- de la tutela y e la curatela.
tem docentes a tuteia et cura remittuntnr.]
& 13.—[8.] (7) Ulpianus libro singulari de oi'iieio 5 13. [8.]—Asl escribe Ulpiano en ei libro único
Praetoris tutelaris ita scribit: athletae habent a del Cargo del Pretor tutelar: los atletas tieneu ex-
tutela excusationem, sed qui sacris certaminibus cusa para la tutela, pero los que han sldo corona-
coronati sunt. dos en certámenes sacros.
S il.—'Etvoucïspoo-Jvn, oiov'Ao-iapx'iat, Bsº-¡Viana, Kam- & 14.—La presidencia de las regiones, por ejem-
naaaxapxía,napéxez diurnum-qu£m una mtpmtüw, roür' plo, de Asia, de Bitinia, de Capadocia, da exen-
'io-m Ewc äv :'íprq . _ ción de las tutelas, esto es, mientras se esta en la
[g 14.—Gentium praesidatus, puta Asnae, Byth_y- presidencia.
uiae, Cappadociae, tribuit immunitatem a tutelis,
hoc est, quoad in praesidatu sunt.]
5 15.—Tutela non est Reipublicae munus, nec 5 15.—La. tutela. no es un cargo de la Republi-
quod ad impensam pertinet, sed civile; nec pro- ca, ni en lo que a los gastos se reñere, sino civil-.
vinciale videtur tutelam administrare (2). tampoco se considere cargo provincial administrar
la tutela.
5 16.—'A7ïwmv. ¿aupa-n'a: xai acutum-opta; urpmi-moi. ríbv 16.—Sou eximidos de la tutela y de la curate-
min…. la os magistrados de las ciudades.
5 16.-Remittuntur a tutela et cura (3) magi-
stratus (4) civitatum.]
5 17.—Aidanum; desde; ¿tapon—F,: xai. ¡senha-r, Ema ,1.-iþ fj 17.—Da exención "de la. tutela también laene-
xarporavnbévr: ysvouévn non; täv nur-ttp? row nppuvüv,,zx- mistad capital producida por el nombrado contra el
tb: ei ñam-& Baztán: varein Botti: ¿ atrii-pauor, nii—¡w a ¡.:-h padre de los pupilos, ai. no ser que el tutor apare—
tri-r ro ypaqiïlvu: r'rlv äiuür'ptnv xe alluit: 9:7th miror; apa:
all-illunc curio-rn, ?, si un xpto'But pagtiv tio-tiv r'ñc ¿unirán-nc ciere nombrado conforme al testamento, salvo si
ºn E tipo:" 515: rubro 6). äoutï Bidasºa: ( ), ¿niuna-a;, iva orto- después que se escribió el testamento estalló entre
BM “ box-71 xai npaiynauw' xai. toüto EE amaral-¡¡; Eepúpou ellos recíprocamente cuestión capital, 6 si Ia ene-
Bau-iiim: ¿simo-rat. . _ _ mistad es ciertamente mas antigua que ei testa-
g 17.-Dat remisswnem tutelae et capitalis ini- mento; mas se considera que uno fue nombrado
micitia a creato facta adversus patrem pu illorum, tutor por esto, para que se subrogase en una deu-
nisi secundum testamentum apparuerit atus tu- da, y en los negocios; y esto es lo que se indica en
tor, nisi postquam scriptum est testamentum, ca- la Epistola del Emperador Severo.
pitale certamen iis ad invicem constitit, vel nisi
antiquior quidem est testamento inimicitia-, pro—
pter hoc autem videtur esse datus tutor, ut suppo-
natur debito, et negotiis; et hoc ex epistola Impe-.
ratoris Severi ostenditur.]
5 tR.—"Er: ditabit-rat ¿armani-¡;. riu-italy duplo-Britania- ti: % 18.—Poro además se exime uno dela tutela
rt?) rips-avt?) mpi ti,: innuptis-Eo); mv", oaivsrat Ss toü-ro moviendole cuestión al pupiio sobre su estado,
wl, compania nota-v, in' ea mii-¡; uiottmc' xui toüto ai cuando parece que esto no lo hace por calumnia,
terit-ato: Maiam; mi Bñpac (li) ¿vaaaB-Ernaav.
[5 IS.—Amplias autem absolvitur &. tutela, quum sino de buena. e; y esto dispusieron los Divinos
quaestionem quis pupillo de statu movet, uum Marco y Vero.
videtur hoc non ca nmnla facere, sed bona. ii e; et
hoc Divi Marcus et Veras (7) promulgavemnt.]
ä lO.—Hspi tdiv äypm'xuw, aut tibi; TIMLVGW, xui t&v &- % 19.-Mas respecto a los rusticos. á. los de im-
ypu ndtmv ipa. namo; oin.-mci" .,- milde clase, y s Ios iliteratos, asi escribe Paulo: La
19.—- rusticis autem, et humilibus, et illi- baja condicion y la rusticidad dan a veces excusa,
tnratls scribit Paulus ita:] (8) Mediocritas et rusti- según las Epistolas de Ios Divinos Adriano y An-
citas interdum excusationem praebent secundum tonino. No debe admitirse la excusa del que diga
Epistolas Divorum Hadriani et Antonini Eius, qui que no sabe de letra, si no fuera lnexperto para
se negat literas scire, excusatio accipi uon debet, los negocios.
si mo 0 non sit expers negotiorum.
eorum, qui eidem ordini communicaverunt, et eo- particulares contra todos. Mas esto respecto a Ios
run1 (1), qui oiim milites f'uerunt, intra (2) annum hijos, no en cuanto a los nietos de los que en otro
quidem dimissionis remissionem habent, post an- tiempo fueron militares; porque los nietos de los
num autem non habent; coaequalitas enim honoris que en otro tiempo fueron militares, se considera
militiae fortior videtnr olim militum privilegio, que estan en tamisma situación que las demás per-
nlsl fortassis alias habuerlut iustas tutelae excu- sonas privadas.
sationes, utputa. numerum annorum vel aliquid
tale, quale et privatos adversus omnes excusare
consuevit. Haec autem de ñiiis. non de nepotibus
eorum, qui olim milites fuerunt-, nepotes enim et»
ruml qui olim milites fuerunt, in eodem loco cum
reliquis privatis esse creduntur.]
5 l.-—0i uiuo: a'.-rium; ¿mamparas-fig.“… Suomi tai"; % 1.—Los que eu verdad fueron licenciados ig-
nBt npareuaanévm; vouicovtmz', xa": auf: Wii-ro oüv: cui-ml nominiosameute, son considerados semejantes a los
¿xauu-uc npovapiav, oüts mi: tov-rwv natali: (3) tuiim rfp:- que nunca. fueron militares, y por esto ni ellos mis-
tzamn ut:-: uno: ¿oºév-re: xatuqzºúuovmt.
[9 l.— ui nimirum ignominiose dimissi sunt, si- mos tienen el privilegio, ui habiendo sido nombra-
miles his, qui nequaquam militaverunt, existiman- dos tutores se obligan-an a favor de los hijos de
tur, et propter hoc neque ipsi habent prlvlleglnm,
aquellos los que en otro tiempo fueron militares.
neque filiis (4) eorum, qui olim fuerunt mllltes, tu-
tores dati obligabuntmu]
5 2. -—'Eae' ¿15 6% m; nR-qpoüai rtve; rbv tñ; anþaraim 5 2.—Pero algunas veces no cumplen algunos
xpóvuv, ui Gum; 'éxoumv ä-psmv imtponüv me tu aih-ä. el tiempo de la milicia, y tienen sin embargo exen—
ntc ninoúaauw' ¿ yap eineu-töv ïta; 17,; o-tpa-rzia; ünepþa; ción de las tutelas, lo mismo que los que lo cum-
Ett-gmc sivai mnsóerai 'nil T:).npiáaavu rbv tii,: "partía:
p vuv.
plieron; porque el que pasó del vigésimo año del
x [5 2.—Quaudoque autem nou complent quidam servicio militar se considera ue es semejante al
militiae tempus, et temen habent remissionem tu- que cumplió el tiempo de la mi icia.
telarum, perinde ut hi (5), ui compleverunt; qui
enim vigesimum annum militiae excessit, similis
esse creditur ei, qui complevit tempns militiae.]
5 ft.—'O öt aws; toü-tuiv n_¡w ¿raw detengo—31: '! Et äir- g ¿'…—Mas el que fue licenciado dentro de estos
vex-ï, ti“-¡v ¿ni mi: :mrponatc a).sutoupyr,aiav, at…: up : ¡xp - años, no tiene perpetua inmunidad de las tutelas.
vuv, camp un": raw kat-min noli-rixas keitouytüw ipso-iv ¡' u'
¿ pb! 7519 ivtb; névrs é'ru'iw rra: arpa-reía; &noluñsíc 'ouösuiav
sino por cierto tiempo, asi como tiene exención
iam"?! endurº,“: &¡Eitoupynaizv' ¿ öt ¡1.5151 néwe,&vb< svau-toü también de los demas cargos civiles; porque el que
Exuäluroupynaiav' ¿ 6% uati: ¿“Maturin ¿ BE usti: Mena, fue licenciado del ejercito dentro de los cinco años,
rpieuiac, ¿ al para ¿axati, vergat-reicit, ó ¿& …a ai'xoai, di; no reivindicar-a para si ninguna inmunidad; el que
wpoeimuw (6). 6141»:sz»; aut:-luendum. despues de cinco años, tiene la lnmuuidad de un
g il.—Qui autem intra (7) hos annos dimissus solo año; el que despues de echo, la de dos; el ue
est, non habet continuam tutelarum immunitatem, despues de doce, la de tres; el que despues de ie-
sed ad tempus, quemadmodnm et reliquorum civi- ciseis, la de cuatro; y el que despues de veinte, se-
lium munerum remissionem habet; qui enim in- gún antes hemos dicho, estara exento perpetua-
tra (8) quinqne annos militia. solutus est, nullam mente.
sibi vindicabit immunitatem, qui autem post quin-
que annos, uuius anni habet immunitatem, ui
autem ost octo, biennii, qui autem post duo e—
cim, triennii, qui autem post sexdecim (9), qua-
driennii, ul autem post vlginti, sicnt supra dixi—
mus, continuo absolvetur.]
S Iv.—'O et ¿v toic VUITü?iE).ïEW Toi; ¿v 'muy «parsu- & 4.—Mas el que hubiere militado entre los guar-
mi un; ¿vien-rob ].lóvou Ex:: &peaw. dias nocturnos que hay en Roma., tlene la exen-
fe 4.—Qui autem inter nocturnos custodes, qui ción de un solo año.
sunt Romae, militaverit, anni soiius habet remis-
sionem.
5 5.—- ¿mi ¿“5 ¿alud-i; ¿(iv twingo; &nolvºu'ie'w, ¿»nep tpo— % 5.—Mas esto es asi, si en verdad hubieren sido
tipa-rar, ºf“, 51.6! vóoov uuluuuivnv xguoapiav éíqeaiv Mathew“ licenciados honrosamente, como se ha dicho, ó si
[muy yap na': auf-¡1 Ev-nuog' «'. yap artum; ruxdw uostram; 0—31
Exa &vánavuzv. _ _ _ hubieren tomado lalicencla por enfermedad que
[g E).—ita. autem, si honeste scilicet absolut] fue- los hace inválidos; porque esta también es honro-
riut, sicut dictum est, vei propter aegritudinem sa, pues el que obtiene licencia ignominiosa, no
causativam (10) remissionem acceperint; est enim tiene la exención.
et haec honesta, qui enim ignominiosa. pot-¡tur re-
missione, non habet vacationem.] '
5 B.—ïiuv,'$s1'sp avia; a“: tiii-11. marinis-mu ov ¡.lóvov ¿ lai/sowei- & ti.—Mas se considera que es couveterauo de
lºc. ¿Unit mi nic neuwe; [II) toü ¿12011on mpanuaaus'vuu' uuo no Solamente el legionario, sino también cual-
Bunium; ¿E xai m'a-toü &nolutévtaq' na': yap Xtyewva'pm;
1) omnium. Hai.
EB) infra, Hal. (7) Infra, Hai.
:) Br.; watof-æ. licitar, Tau-r. (S) infra. Hell.
54) aut eorum. Qui, Hal. (9) quináecim,Hai.
(5) EM.; tut., sed non eandem cum iis, qui, la Vedg. (io) causas-lam, Hal.
(6) Tum-. según corrección del códice FL; nposínausv, la (ll) mium-;, conjetura Br.;rpv'nmu (en lel-qur de toü ¿nov
_egcrl'tum original, Rr, oüv), atras en Br.
DIGESTOL—LIBRO XXVII: TÍTULO ] 289
TOü a'v toic, vuzrorp'Jl-zäw otpotsuouutvou uaiöwv ¿nit-porto; uiera del que de algún modo milito, si este mismo
PIETHI. ue también licenciado honrosamente; porque tam-
Y [5 6.—-Conveterauus autem esse creditur non bién el legionario es nombrado tutor delos hijos
solum legionarius, sed et uicunque eius, qui qna- del que militó entre los guardias nocturnos.
litercunque militavit, etsi oneste est et ipse solu-
tus (1 ); etenim leg,-lanarius eius, qui inter noctur-
nos custodes miiitavit, filiorum tutor tit.]
5 7.—"H5'q 6! xal oro:-viditur.) cio-illim; noupárwp ¿cºños- & 'L—Mas también al militar impúbero se le data.
mi ¿ milon. c'rpatiu'irqc, violati-h E&v ¿ nar—hp nil-roi": ducem?-y como curador el que en otro tiempo hubiere Sido
äänv 6% un“: aii-ro: &nb lapi): &wolueüow, fiiv-0503:- militer, por supuesto, si hubiere muerto su padre;
[g 7.—Iam vero et militi impnberi curator dabi- y del mismo modo también si él hubiere sido eman-
tur, qui olim miles fnerit, scilicet si pater huius cipado.
mortuus fuerit; sive etiam hic emancipatus fuerit,
similiter.] '
& 8.—Kai roörozc alumen: Burning uuprupoüoiv. & 8.—Y dan testimonio de todo esto las Consti-
[5 8. -Et de universis his Constitutiones te- tuciones.
Stamm-.]
5 i).—I'pdou ¿'a nai Uulmavbc wïr;-i:. 5 S).—Mas también Ulpiano escribe de este modo:
[g i).—Scribit autem et Ulpianus ita:] (2) Sed Pero los licenciados con ignominia estaran excusa-
ignominia missi ab urbicis plane tutelis excusa- dos ciertamente de la tutela de los de-la ciudad,
buntur, quia ingredi iis urbem non licet. Plane si porque no les es lícito entrar en la. ciudad. ¿Mas si
quis in cohortibus urbanis permiiitavit, licet ante alguno militó mucho tiempo en las cohortes urba-
viginti annos mittitur, tamen perpetuam habet a nas, aunque sea licenciado antes de los veinte
tutelis excusationem. años, tiene, sin embargo, perpetua exención de las
tutelas.
5 IU.—'ElnrúB—n ä'e, nótspuv uiav xai (3) &naE Ennom-liv % lo.—Pero se preguntó, si admiten una sol-a tu-
¿mat-¿avui oi mil-y'.: arpariditm % tvi nunc?) oü nl…e'ov rob tela, y una sola vez, los que en otro tiempo fueron
¿ina? nauonévn: l ¡) BE TF,: upon-qq Eni-room?" mihi! ¿vall—¡¡- militares, ó en un solo tiempo no más que una voz;
daov-rat' &DL' thomo ¿1d til-v iöim'nïw, al nauaáusvu: oii
Buellia-ouch: toic ¿o'-¿mmm, o-Sö's si: tä: 'rpsïg uqupitovrm' y si terminando la primera tutela admitan otra de
OGTMG itoti ¿wi tü)V mila: arpatimrñw oüx mulsi rbfyeyzviio'eui, nuevo; mas asi como tratandose de particulares las
Toüto SE xai ¿ni taiv aoupuropiüv 'e'a'nv vevouoüsvnuävov, ñnidas no favorecen a los quo las tuvieron. ni se
rlic 6:110? Orici ätitaäz; Esa-¿pou ani. 'Avrwvi'fou. cuentan entre las tres, asi tampoco tratandose de
[& 10.-Quaesitum est autem, utrum unam et los que en otro tiempo fueron militares, no les fa-
semei tutelam recipiunt, qui olim fuerunt milites, vorece el haber sido nombrados. Mas esto se pro-
vel uno tempore non amplius, quam semel; qule- mulgó también respecto a las curatelas, como en-
sceute autem prima tutela rursus recipiant; sed seña la Constitución del Divino Severo y de An-
sicuti in privatis ñnitae non auxiliantur (5) his, toniuo.
qui habuerunt., neque inter tres aunumerantu1-;ita
et in his, qui olim fuerunt milites, non prodest
creatum esse. Hoc autem et in curis est promulga-
tum, ut ostendit Divi Severi et Antonini Consti-
tutlo.]
ä ".wKal oilötv aiaoépet, mii; Baño-avui oi mide; rob g, 11.-— Y nada importa, de que manera. necesitan
ouvarpartu'irou, Emrpónou, 51 xoupáropog, nárrpov ¿nó xsipbc tutor ó curador los hijos del compañero militar, si
hauhein-sc, iº, roo caroli: unollavövtoc. _ per haber sido emancipados, ¿ por haber muerto
[5 11.—Et nihil differt, qualiter indigent illii su padre.
commilitonis tutore vel curatore, utrum emanci-
pati, vei atre mortuo.]
$ PL— (¡municipio: ¿: BiaráEemv Bao-¡Mmm rta nit-now 5 12.—Los primipilarius tienen por las Constitu-
ïïouow rüw loi-naiv Emrponúv-Tnpmzntlupíw 6% u aw ¿m.- ciones imperiales exención de las tuteias de los de-
rpomóaouccv. ummatim: Et ouroi vanitas-ran, oi ¿minicu- mas; pero serán tutores de los hijos de un primipi-
rac ïb npzuimlov. 'Ei'zv ö? ¡I'm Btavúauc &:aºavñ, toti-tou
niw uaiöwv nptuimlaipio: aux enlrporreóaau. ' iario. Mas considerasen primipiiarios los que mane-
% 12.——Prímipilarii ex Constitutionibus imperia- jan la primera lanza. Pero si hubiere muerto no
libus excusationem habent reliquarum tutelarum; estando'en ejercicio, no sera tutor de sus hijos otro
primipilarii autem liliorum tutores erunt. Primipi- primipilario.
larii autem hi existimantur, qui exercent primipi-
lum (6). Si autem non exercens mortuus fuerit,
huius liliorum primipilarius tutor non erit.]
9. [11.] ULPIANUS libro singulari de Officio 9. [M.) ULPIANO; Del Cargo del Pretor tutelar,
Praetor-is tutelam (7 ).-Si tribunus in cohortibus libro único.—Si nn tribuno hubiere militado mucho
praetoriis permilltaverit, etiam collegarum illio- tiempo en las cohortes pretorianas, estará. excusaa
rnm tutela excusabitur beneiicio Divi Severi et do, por beneficio del Divino Severo y de nuestro.
Imperatoris nostri. Emperador, aún de la tutela de los hijos de sus co:
legas.
10. [12.] Monns'rnms libro III. (8) Excusatio- 10. [12.] Monas-riso; Excusas, libro III.—Mas
(l) Según nuestra versión; Veterauus aatem—sed et omnis, (5) Según nuestra. versión; rursus privilegium recipiant;
qui quantacunque—solutus; ñliorum tamen tutor amabitur, aliter atque in privatis, qui quieverunt, non enim auxilian-
ctenim, lo. Vu! . tur, la Vu! .
(2) Véanse Por Fragmentos Valio. 5 177. (6) Hof; primum pilum, lo Valg. -
(3) nali ', Heroag. (7) libro singulari excusationem: Hai.
(a) Ei códice FL, Br.; auuouévotc, Tour. (B) H., Hai.
Tono Il -37
290 DIGEBTO.—LIBRO xxvn: mum ¡
num.—0d uóvov dt ui ea; ¿no nativa; ( l ) o-rpatn'uc, xai no solo los primipilarius ue miiitaron en las mili-
1:81: loi-ita: nptuimlicipioi "pannucium-oi, ci…: aut ei ¿aw- cias de caligas, y en las emas, sino tambien los
goDv zpu'ac oriunda: (º ) Bnuou 'Pmua'iwv iva-na duco-cur']- que de algun modo estuvieron ausentes por causa
o'uv-rt; ivrauroü ïxooo'w &vánaue'w' peti": ri: inavelilleiv. de necesidad pública de la plebe romana, tienen la
[Non solum autem, qui ad caligatas militias, et
exención de uu aiio despues de su regreso.
reliquas primipiiarii militaverunt, sed et ui qua-
iitercunque necessitatis publicae plebis omano-
rum gratia absentes fuerunt, anui habent vacatio-
nem post 'i-eversionem.]
l.—'0 uino: ¿viaut'oc auro:; oü uövov toi; alupu'waaw 5 l.——Finaimeute, este año se da en ios demás
tov mñºn 615 rr auia: nutpiw ¿v. tat: lioc-irat: önuoot'ai: servicios públicos no solamente a los no cumplie-
xpaiei: alantur., ili & uui .t-oi; äuocoüv nauaauivor; rñc Bn-
uocio; Ionia: (5), xal. suavemoümv, xäv ¿innova xpávov ron el acostumbrado tiempo de ia milicia., sino iam-
Biar iiïaow 1:00 Elatum-uilico. bién ¿ los ue de cualquier modo cesaron .en un
[€ .—Annus demque hic non solum his, qui servicio pu lico, y regresaron, aun ue ha auZem-
compieveruut consuetum mllitiae tempus, in reli- pleado menos tiempo del que se hal :. esta lecido.
quis publicis necessitatibus datur, sed et his, qui
qualitercunque quieverunt a. publica necessitate,
et reversi sunt, etsi minus tempus eo, quod consti-
tutum est, consummaverunt.]
! 2.— “Ac piv-rov. up!:upov eixov (|) inirponfzc, oi?: öt & 2.—Pero las tutelas que teuian antes, y que
toüto ¿(tribu-:o c'lrt önuooioo ïnna rr «vuoto: üneövïuouv, dejaron por esto, por ue sc auseutaban por causa.
ratito; ¿“uurui—'m uapautü inavalntþovtai, oi'aätv aurei:
ponºoiivtoc roº iwaumñ' ¿ ¿:p ¿Viento: api); tä: uenatio-a; de algún negocio púb ico, las volveran a tomar in-
nativa: Sido-tui, ml HS) irpoc tinc ¿wal-n bimi inpatientiam-;. mediatamente, cuando hubieren regresado, sin
[5 2.—Quas enlque prius habe aut tutelas, pro- que para uada les favorezca el aiio; porque ei año
pter hoc autem deposuerunt, .quoniam publici ue- se dá. para las futuras y nuevas, no para las que se
gotii gratia abibunt, has, quum reversi fuerint, deben tomar otra vez.
confestim recipient, uihil lis auxiliante anno; an—
nus enim ad futuras novasque datur, non ad eas,
quae resumi debent.]
3 5.—'Ev¡autbc Bt wvuppivwv ';"LEPGJV ¿Ettaaliúastah ¿E ä ¿S.—Mas este año de dias continuados se'con-
'o'rou ri: ¿navñlºtv eóºtiav ooov tüwvwv, ?, Birueúvcw TE (6) tara desde el dia en que uno regresó, dirigiéndose,
¿mile-w, oü ": täv ¿x napiöäuw. (: debiéndose dirigir, por la via recta., no por la que
[g 3.— ¡mas autem capulatorum (7) dierum esta formada. de rodeos.
scrutabitur, ex uo quis reversus est rectam viam
dirigens, vel dir gere debeas, non eam, quae est
ex circuitibus.]
& ¡$.—Kal. ol. latu anilitas Bobina: Estirpe—rro: impartido»;- ä ¿:.—También los que en testamento fueron
rcu xata vó ou; tbv lupta-uos raw iv am ¡nap-¿ia ñ'vruv nombrados tutores rehusarau conforme a las le es
amnárwv, mc Bnlot ;, ouotstayutvn toü Geloni-tou Eth'lpoo la administración de las posesiones que se hal an
orientis.
[5 ii.—Et qui in testamento dati sunt tutores, re- en otra provincia, según lo muestra la siguiente
nuent secundum leges administrationem earum, Constitución del Dlvino Severo: «Los Divinos Se—
vero y Antonino, Augustos, & Valerio. Nombrado
quae in alia provincia sunt, possessionum, quod
ostendit subiecta Divi Severi Constitutio:] cDiviSe- tutor en un testamento, debiste comparecer antes
verus et Antoninus Augusti Valerio. Testamento del dia prelijado, y pedir que fueses eximido de la
tutor datus ante praelinitum diem adire (8) debui- administración delos bienes que estaban en otra
sti, et postulare, ut ab udminlstratione rerum, provincia».
quae in alia provincla erant, liberareris».
5.-—-'0 npipluilov omnino;, ¿av ¿mrpowiqv Briáurvo; ii.—Ei que desempeñó ei cargo de primipilario,
un (9) ivi); nursing milui sic tti: cepa-timum: xpaiei; nivali-q-
quei. encºntraran. mi: p oytiöa ri]; im'rpo'm'qc.
si abiendo tomado a su [cargo ia tutela, aunque
[5 ii.—Qui prim pilum (10) explevit,si, quum tu- de un solo hijo, hubiere sido tomado nuevamente
telam suscepisset et (11) unius lliii,rursus lu milita- ara los servicios militares, dejará el cuidado de
res necessitates assumtus erit, deponet sollicitudi- a tutela.
nem tutelae.]
¡ 6.—Op.oiwc ita": sit tov tim-cv ¿xeivou toü ¿mrpénou in
una ruina wyxäeeöpov ¿muii ti; ¿r.-¡¡ ayev, ¿oil-Ferrum ä (i.—Del mismo modo se nombrará. curador tam-
aonpcirup, ¿'); cpuaiv GuiraEi; roü ariotdtou ;þv'lpou' äv agna: bieu en lugar de aquel tutor que alguien se hubie—
anpuälwv ¡Ecw rat; ¿poioic ¡repeticion- unopi-itapa üiöoaom re iievado despues como colega suyo, según dice la
ipsi" si; tbv tóuov taiv xpóvou &vuuaoow ).apñavrlvrmv. Constitución del Divino Severo; y adaptandola con-
[g (i.—Similiter et in locum iliius tutoris, quem venientemente a todos los casos "semejantes, es li-
postea sibi collegam uis adduxerit, dabitur cura- cito que se nombre curador en lugar de aquellos
tor, ut ait Constitut o Divi Severi; quam recte que tienen exención temporal.
adaptans omnibus similibus capitulis curatorem
dari licet in locum eorum, qui temporis vacatio—
nem recipiunt.]
z 1,…— 'Eäw ¿url:iíik'poc son, a, 'm ¿xs :m'vpuwoc (_i)_ ¿ni- S 7.—Si por el patrono se ies diere como tutor &
rponoc toic 'rex-iot: ozu-rob, ;] xai. repat: me; ¿quote Elim'truw sus hijos un liberto impubero, u otro cual uier me-
raw si'xoc'i utv-re svtaurüv, En): ¡Atv aq) ME 17,, oux avo ¡nii-í,- nor de veinticinco alios, no será. molesta o mien-
csrai' ¿v rodeó-u_u ¿E Etapa; si; rónov auto-3 'zaipotqvqñncsmi tras ciertamente fuere impubere; pero eutretanto
maeum-. "Onoto: ('2) ¿ri-rw red-ttp xai. ¿ vómito.; :mrpounc,
¿av ¿núm ¿w tii-m" mi ïup mi ei: rbv tu'-nov roútou ¡nór- se nombrará. en su lugar otro como curador. Seme-
¡ubv ¿v rd: rem; deuios-ta:. ' jante á este es también el tutor legitimo, si aconte-
% 7.—Si libertus impubes dabitur a patrono tu- ciere que es impubere; porque en su lugar se nom-
tor (3) liliis suis, vel alius uicuuque minor vigin- brara interinamente un curador.
tiquinque annis, donec qui em impubes fuerit, non
molestabitur; interim autem alter in locum eius
creabitur curator. Similis est huic et legitimus tn-
tor, si impuberem (4) esse contigerit; etenim in
locum eius curator iuterim dabitur.]
5 8.-—'Eaiv rc: miro); veorc,-m, J): ösiv 17:6er ¡:.—¡1 murmu- 5 ii.—Si alguno estuviere enfermo de modo que
cw & tii-71m; temporale,-sic ea»; tónov m'a-roi"; xoupdrmp ¿¿Bo- no deba excusarseie en absoluto de la tutela, en
rar guiente öt milui oóro; ¿twin-peut ri'qviémtpouáv. Ei 5% su iu r se nombraraiuteriuamente un curador; pe-
mi tu sic paviav ¿unio-q, ¿[smog ¿art (5) roúrcp' oüts) uui. li ro ha iendose curado, seencargara nuevamente de
Oölmuvöc papu“ '
8.— ¡ quis ita aegrotus fuerit, ut oporteat la tutela. Mas si alguno se volviere loco, es seme-
cum nou omnino dimitti a tutela, in locum eius jante a aquel; y asi lo escribe Ulpiano: También
curator interim dabitur; sanatus autem hic rursus sirve de excusa ia falta de saind, pero aquella, que
recipiet tutelam. Si quis autem in insaniam inci- es impedimento para que uno puede atender a sus
derit, similis est huic-, et ita Ulpianus scribit:] Ad— propias cosas, segun respondió por rescripto, jun-
versa quoque valetudo excusat, sed ea, quae im- to con su padre, nuestro Emperador;
pedimento est, quominus quis suis rebus superesse
possit, ut Imperator noster cum patre rescripsit;
11. [13.] PAULUS libro singulari de Eæcusatio- 11. [18.] PAULO; De las Excusas de los tutores,
ne tutorem.—et non tantum, ne incipiant, sed et libro única.—y no solamente deben ser excusatius
a coepta excusari debent. para que no la comiencen, sino también de ia co-
men—uda.
12. [14.] MonEs'rmus libro HI. Excusatio-num. 12. [14.] MODISTlND; Excusas, libro III.—Ei
—Idem Uipianus scribit: sed iu hoc Rescripto adie- mismo Ulpiano escribe: pero en este Rescripto se
ctum est, solere vei ad tempus, vel in perpetuum añadió“, que se suele excusar ó por tiempo, ó para
excusari, prout valetudo, qua afñcitur. Furor au- siempre, según la enfermedad que se padece. Mas
tem non in totum excusat, sed efilcit, ut curator ia locura no excusa para siempre, sino que haee
iuterim detur. que interinamente se nombre curador.
ä L—E'iciv nai. 57001, of, xäv üön ¿aw énirponoi "¿nupci- & 1.—Hay además otros, que, aunque ya seau
ropsc, amunt); iambv aurei-Jovem tia: op ovrídog' m'ov ei t-iw tutores ó curadores, son, no obstante, dispensados
éctiav alleluia uttaüsivat mxóvtsc ¿E oven-paci]; Quanto): eu absoluto de su cargo para lo sucesivo, por ejem-
eiöbta; piv cuirbv Emrpowexiuv, to El: permitio-ai ginta): ain't?) plo, Ios que trasladaron a otro punto su domicilio
ptioriuoopc'vou, xai. 'con-can &ndupov ör,)oüvro: roi; ypdp- por Rescripto del Emperador, que sabia ciertamen-
(¡IV.
[5 1.—Sunt et alii, qui, etsi iam sint tutores vel te que él era tutor, pero que le concedia expresa—
curatores, continuo tamen de reiiquo absolvuntur mente trasiadarse ¡¡ otro punto, y ie significaba en
a sollicitudine, puta qui domicilium alio transtule- el Rescripto una de estas cosas.
runt, ex Rescripto Imperatoris scientis quidem tu-
torem esse eum, transmigrare autem expressim ei
concedentis, et horum alterutrum literis signi-
licentia.]
18. [15.] I Dun libro IV. Eæcusuticmum. _ 13. [15.] EL meno; Excusas, libro I V.—Con-
Eió'ivnn xpa-31, arto—315 oi xerporovnºévu; ínírpoaot, oötr ol viene saber, que ni los tutores dativos, ni los tes-.
nariz dianoian-lv Boeévrc; ¿“chicº… civium "¿10th (6), J): tamentarios tienen necesidad de apelar, como ma-
6310! dici-rain; tñw estarán-w Eeptpou ita'-. 'Avrum'vou. Tao-:o nifiesta la Constitución dei Divino Severo y de An-
öe uaeaqaplzirtuv Bei mi ¿ni raw x::potomºivtmv ¡auguró- tonino. Mas esto debe observarse también respecto
pwv'_=v oii-roi; ¿no návu aranti-nouem oi ataugei-ceps; nit-ui: a los curadores dativos; porque en poquísimas co-
1d» um but-w. atu piv ro; tibv dañen» rüv uSanoüowv
aurei; ra; ¡Exouanriovac äöena'v EEouow Exxalsïaeai. sas se diferencian los curadores de los tutores. Fi-
[Scire oportet, neque datos tutores, neque testa- nalmente, tendran facultad para apelar contra las
mentarios provocare necesse habere, ut ostendit sentencias que les deuieguen las excusas.
Coustitutio Divi Severi 7) et Antonini. Hoc autem
observari oportet et ln tis curatoribus; in pau-
cissimis euim (8) distant curatores & tutoribus. Ad-
versus denique sententias auferentes lis excusatio-
nes Hcentiam habebunt a peliandi.1
2 I. — non?. & xapueulamw ripae-rint, iva. Emtpá— ; 1.—Mas conviene observat muchas cosas, para
«:»er (1) Ezitponm ?; nupsit-aps; re': Gianna tapan—¿toilet que a los tutores o a Ios curador-es se les permita
Tºa: ziee'u'twc. Aa Tim admi»; irnpediente; ::rpooaiiitiv tú) öt- exponer las causas de su exención. Porque ea ne-
xau-rif ¿reir ¿'a ai «Faeceniae orf.-rat. (U 1: v yoip ¿v (zº-”ve?, TF, cesario que se dirijan al juez dentro del tiempo es-
nolit" tbv Bmw uilico-revertit, "7", me; &xawovoü pelio-f tif;
«fil.-.m; evtoc aravrr'ptov'ra ?,¡iepiíw xzpntrúastat, ;, [.].th 10570 tablecido en ias leyes; mas los terminos estableci-
no oüx inpudice-t?i, minutiam. r?]; epovftäoc' xäv, t'ovtm'v tt dos son estos. Ei que esta en la misma ciudad, en
pu uomo-:|, "¿cm ev n=, ozu-ri, agria, sv 1| äv äv, u antcavün que es uombrado, 6 dentro de las cien millas de la
rt?! 'te'-itp tiväövip utitor? oliva.-ipsu, upb: rif una-'s xaralsimoºai ciudad, se excusare. dentro de cincuenta dias, pero
aurei) Ttva öäöv uupairnatv. 'O Et Grip ¿ugtov uili-1 tiq; 1:6- después no sera admitido, sino que estará obligado
"Asm; dunar-,ya»: si'xorn. uilia EEE: iptBqupsv-r admin xaö' a la administración; y si no hubiere hecho alguna
lado-mv hutpav, de' n: uv Tvü' ösi ¿'e (16er pnvuüävat imo
raw &pzövruw ?, uva aptam-mv, "i] ¿fui rip; alma:, rui £go-(isv de estas cosas, estara en el mismo caso en que es-
toö-twv ïnu; rpiärovra ñuépa; '¿st epa; thaioloyiav. Toüto taria, si se hubiese visto que ia descuida a su pro-
Bi aia'pépn ¡mi toi; am.-91 dubii-.m; öoüsiotv, äv rr. iniquo-urn io riesgo, y ne se ie dejara ningún camino para
dio-w, iáy rs xoupdropzc, mic unopi-rapa: [leguntiir;-Um Ello: a excusa. Mas el que está. a mas de cien miilas de
im?) 105 hyoupävou. la ciudad, tendra señaladas veinte millas por cada
5 1.--Mu.lta vero. observare (2) oportet, ut per- dia., desde aquel en que lo hubiere sabido; pero es
mittantur (3) tutores vel curatores causas remis- necesario que se lc haga saber por los Presidentes,
sionis exponere (4). Oportet enim eos constituto le- ó a el en persona, ó en su casa, y ademas de estos
gibus tempore ad iudicem accedere; sunt autem tendrá. otros treinta días para la excusa. Pero esto
constituta tempora haec. Qui enim iu ipsa civitate es aplicable también & los que fueron nombrados
est, ubi creatur, vel intra centesimum lapidem a en testamento, ya si fueren tutores, ya si curado-
civitate, intra (5) quinquaginta dies excusabitur, res, quiencs fué costumbre que fuescn confirmados
postea autem non admittetur, sed tenebitur ad sol- por los magistrados.
ilcitudiuem, et si horum quid non fecerit, erit in
eadem causa, in qua esset, si apparuisset proprio
periculo ipsum negligere, neque ulla ei via relicta
erit ad excusationem. Qui autem supra centum
milliaria a civitate abest, viginti milliaria habebit
numerata in unam quamque diem, a quo cognove-
rit; oportet autem ei manifestari a Praesidibus vel
in faciem, vel ad domum, et extra hos alios trigin-
ta dies habebit ad excusationem. Hoc autem con-
venit et iis, qui testamento dati sunt, sive tutores
fuerint, sive curatores, quos coniirmari a magi-
stratibus co usuetum est.]
2.—"Etspov 83: iurívn eüpimtop-sv in riº,; Mápaou vanae:- 5 2.—Otra cosa también encontramos digna de
oiac (nr-'iste): ¿L'Emv' te?» ydg ¿v adri, 1:615: ö'vrt, äv i] 1,2 sipo- examen en la Constitución del Divino Marco; per-
rbvntat, ¡1 tW.-oc tau-rov utliwv, we've—¿aww ïm.-apo." Lili-¡xn que ai qne esta en Ia misma ciudad en que fue
¿ volutet-ar,; upoBtol-tiav' te?) a“; ün'sp Eum-rov pika öiqrpiaovrt
xal) ' ¿acia-mv ñnépav äaiv dimensio-tim eí'aoo't pilla Exile-aaa, nombrado, () dentro de las cien millas, le dió el le-
mi EEwüsv tau-cow lina; rpiäunvu maipu; Ttpogéñnxev si; gisiador ei termino de cincuenta diss; mas para el
ötna'ioloyiuv. "Oüzv oupþzivai, ¿iv ¡¡ rt.: 5:11?) ixnr'ov éE-ámvea que habita a unis de cicn millas, mandó que se con-
&in ru; surget; 'n:o|.o'.'¡p.evo;l ¡ºro-319) sivat upo'lac'píav tasen veinte milias por cada dia, y ademas de cstos
fix-ru) mi tptzixovta r,;upcïw' fix-rm pfev 1:an ¿autor säum-u añadió otros treinta dias para la excusa. De donde
widow, n'): an' ¿tº'-Umi "hu-igen: ai'xoat enim &ptºuouuávmv, results., que si la habitación de alguno dist sse cien-
rgio'zxovm E': rci; "por; rñv-Etxutoloyiuv. "Estat oüv sv ¡sigma
taiia ¿ nópñwºev Btztpiflwv toü ¿Wii: ¿aa-cin; |.“)…in ¿iv-to:, "ñ to sesenta millas, este tiene un término de treinr
¿v aii—ci] 15», una, ai' ya rad-cnt: uäv riri tará—¿avez huépct tiocho dias; ocho, por razón de las ciento sesenta
montcze-'uir; rioiv, ue.-vm; Et ilii-tou;" él.)…“ si xal rii [tä)-mu millas, co ntadas vcinte orillas por cada dia, y treln—
ro pr,-rbv 100 vöuou rad-rm: &norskzi täv öteivmav, um; ta por lo que se refiere a la excusa. Estara, pues.
*(vu'ipn WG volitet-ruo £ine Ben-Slaui. O-ïrm: ya? ¡mi KapBi- en peor condición el que habita mas lejos, que el
¿toc niman; ((i), mi Mano:, hi Anni-no.: Odium-lög, que esta dentro de las cien millas, () en la misma
ui xopupuioi ':Gw voptxóyv wie-auam facierum-rac, edna; ösiv
rubra «magulirrsw, (:); prlo't'no-rä nv: ¿¡si-cup 656060… tdiv
ciudad, si ciertamente tienen estos siempre cin-
ueniretur-1npzpüv'npoewuiav' rore at uaxporipav, ¡motu cuenta dlas de térmlno, y aquellos menos; pero
11 mugitu-ao); 'Nïw mi rr, «364» +…:va upnnttlzuz'vn ( '!l tai; aunque esta inteligencia tengan propiamente las
rpit-iiinum npäpatc. äc' «pi.: Einicio—(¡aw ¿ vópoc öiäwow, palabras de la ley, otra cosa quiere sin embargo
üuepþuivrt rui; utv-nixum inito—a;, ofov iciv rwa quibus»: "dub Ia mente del legislador. Asi, pue-;, escriben Cerbi-
rsrpaaooimv rzuoapa'xovrm ¡“Mew aiatpiBatv, (¡Ú-:o: väp 171: dio Scévola, Paulo y Domicio Ulplano. corifeos de
ubi 6600 fiti ¡(“tipus Silao-'. ¿do, irpoc, ¿Izatoloviav Et ¿inf—!: los juriscousultos, diciendo, que esto debe obser-
TpliXºVTl. varse de modo, que nunca se le de a nadie termino
g 2. —A]iud etiam invenimus in Divi Marci pro- menor de cincuenta diss; pero que es mas largo,
mulgatione inquisitione dig-num; etenim ei, qui in cuando el número de los dias, que se computau pa-
ipsa civitate est, inqua creatus est, vel intra cen- ra el camino, agregados los treinta dias, que la ley
tum milliaria, quinquaginta. dierum spatium legis- da para. la excusa, excede de los cincuenta dias,
lator dedit; ei vero, qui ultra centum milliaria ha-
por ejemplo, si dije:-emos que alguien habitaba a
bitat, ln unamquamque diem numerari viginti
cuatrocientas cuarenta millas; porque este tendrá
milliaria iussit, et extra hos alios triginta dies
adiecit ad excusationem. Unde contingit, ut, si a la verdad, para el camino veintidos dias, y otros
cuius habitatio centum sexaginta milliaribus ab- treinta para la excusa..
sit. is octo et triginta dierum spatium habeat; octo
quidem centum sexaginta milliariorum nomine in
unamquamque diem viginti milliariis numeratis,
triginta vero eo, quod ad excusationem faciunt.
Erit igitur in deteriori ordine, qui longius habiiat,
eo, qui intra centum miiliaria est, vel in ipsa. civi-
tate, si utique his quidem semper (1) quínqnagin-
ta dies spatii sunt. illis vero pauciores; sed etsi
maxime verba legis hunc habeant intellectum, ta-
men mens legislatoris aliud vult. Ita enim et Cer-
bidius (2) Scaevola, et (3) Paulus, et Domitius
Ulpiauus, coryphaei (4) legum prudentum, scri-
bunt dicentes, ita oportere hoc observari, ut nun-
quam alicui minus detur quinquaginta dierum
spatio; tunc autem longius, quum annumeratio
dierum, qui ln viam computantur, adiectis trigin-
ta. diebus, quos ad excusationem lex dat. excedit
quinquaginta dies, utputa si dixerimus, aliquem a
quadringentis quadraginta milliariis habitare; hic
enim viae quidem habebit dies viginti duos, ad
excusationem autem alios triginta.]
5 5.—lïapaqaul.oi£ouaw öä tai—Jm»: ti,-: npoºaopiuv aiv:-s; a'; 5 3.—Mas observarán este termino todos los qne
finwgoöv armonica-lapsum immo-niw, ñ xcapa-copiam, ?, pépo; de algún modo se excusari de la tutela, ó de la cu-
ys wür-q;. ratela, () de parte de ella.
[5 3.—Observabuut autem hoc temporls spatium
omnes, qui qualitercunque excusantur a tutela,
vel cura, vel parte eius.]
% ¿rutina-Jem ¿é ¿o'-tw marte-Suv, 511: ti mi vnn ti.:det 5 44.—Poro es consiguiente creer, que si alguien
rapuit-äere); :,qu got-Suevos, aut (illa); axouaºáaerul, tav hubiere utilizado alguna clase de excusa, no sera
ii.-r, ouqu—g rilv' npobseniav, si [.i.-i, tipa r?]; trägt:; nó)…zw: uo- oidb de otro modo que si hubiere observado el
¡i'mc ior-.v. termido establecido, si acaso no es ciudadano de
[5 4.—Consequens autem est credere, quod, si alg-una otra ciudad.
aliqua specie excusationis fuerit quis usus, non
aliter audietur, quam si observaverit constitutum
tempus, nisi forte alterius alicuius civitatis est
civis.]
SS.—05m); si ¿uavuyxéq ¿crew epuli-treu tiqv 3900th- 5 5.—Pero de tal modo es necesario guardar el
uíav [Fi ), iirl. 15." amarum,/natiuum docili-,, ¡J.—"1 ¿).eubepoñ— término establecido, que aún cuando el que se ex-
601: ddr-ov, oi (istorum Eeþrïpog md 'Avrm'vïvoc ör,).oümv äv
¿"tai-diet, asistía-nue: ui] uagatae-Bau rbv sic rorro-: mito-3 cusó hubiere sido eximido, manifiestan en su Cons-
xsíporovqbívra, dic oüx ¿Ein EEEopévov si: rf.-nov ¿'m-o: ém- titución el Divino Severo y Antonino, que aquel
T mou. no queda libre, mandando que no sea retenido el
Fw 5.—Ita vero necesse est custodire ( 6) consti- que fue nombrado en su lugar, como quiera que
tntum tempus, ut, et si excusatus fuerit dimissus, no sea licito que se nombre otro en lugar del tutor
non liberari eum Divus Severus (7) et Antoninus que existe.
ostendant in Constitutione, iubentes non detineri
eum, qui in locum eius creatus sit, quasi non liceat
alium dari in locum existentis tutoris]
ad.—«'Auöxpn öt iii-.L; ti,: npoöeopla; ivruleiv póvov' 5 6.—Mas basta que el solo se excuse dentro del
¿itv Trip nerd rain: pi, it?.» uenialem-, (8), cda Etna: 'Ita- término establecido; porque si no queriendo des-
paxpn'qnnoq. Atún-¿p ¿dv donativos»; xaptv pövov ivtó _ , yn),
muniri-5, ¿& para ratito r?, dumosa-(l;, para ti,)! upo gaurav pués lo hubiere dejado, no le perjudicará. Y por
Onofre—firm r?, uapaypcifpñ' ui Mya. ro-Jro äcdtaEt; rüw esto, si alguno solamente se hubiere presentado,
avtoxgaröpwv Esäipov aa'f'Avrwvivou. pero despues no hubiere permanecido para excu—
6.-—Sufñcit autem intra constitutum tempus sarse, después del tiempo cstablecido sera repclido
excusare se solum; si enim postea nolens desierit. con la excepción; y esto dlce la Constitución de los
non ei nocebit. Ideoque si repraesentaverit quis se Emperadores Severo y Antonino.
solum, non permanserit autem postea, ut se excu-
set, post constitutum tempus exceptione repelle-
tur ( 9 ); et hoc dicit Constitutio Imperatorum Se-
veri (10) et Antonini]
ä 7.—'E£xv 'ya'p TL; 61€: vtoov, ¡¡¡ öi' £um: ¿vá-vxcv, oiov & ¡'.—Porque si alg-uno no pudiere comparecer
Guido-an;, “ ¡animo,-, ?, ¿ex-38m; ¡na-raw ä tiva. ltépuv ua- dentro del tiempo establecido, por enfermedad, o
paulnaiav torpetis-um; (ll) ul] 5561111: sim.-xri», conviene;
Wïxävm' mi. tip: mia-rw ¡para enseñar; ua“; EE zöroü rof: por otro impedimento, por ejemplo, del mar, o de
ïnu-ci ¿union, nt.»; aut xai Emit-«Ei; iam rav aórozparépwv temporal, o por acometida de ladrones, ¿ por cuai-
's ¿pou mi 'Avruwívou tocara iä,-auem. quier otro semejante. se le ha de dispensar; y auu-
fg 7.—Si enim quis propter aegritudinem, vel que la verdad de esto hasta añrmarla por la uiis-
aliam necessitatem, puta maris, vel hiemis, vel in— majustieia. natural, hay, sln embarºo, también una
cursus latronum, aut alium quam similem consti- Constitución de los Emperadores %vero y Antoni-
tuto tempore non poterit venire. ignoscendum ei no que lo dice.
est; cuius iidem tametsi sufiicit firmare ex ipsa na-
turali iustitia, est tamen et Constitutio Imperato-
rum Severi et Antonini haec dicens (I).]
5 ii.—Eiötvau üt ösi, öt: mh ein-8197) tö npoozlüei'v ttjc g 8.—Pero conviene saber, que no basta que se
¿milo—¡u (2), ana özï aurbv iui mg"; toü riñon.- 1'71; iota-tm; presente al juez, sino que también es necesario ma-
paprüpzaem' anti ei mna 'íxs: rrpo; dose-¡v ainaim, naiv-ra nifestat la clase de excusa; y si tuviese muchos
¿venden, ei 'Te ¡uh, ¿nor—$; ¿un (3) rq: ¡:.-¡1 öt thv &pyiïv 11:906:-
iniluüän, & «pactio-iw ptr, öixatov Et &päosol; ¡n'—, ¿vencio-z; motivos legales, que producen excusa, debe expre-
8.—Scire autem oportet, non sufñcere, si ac- sarlos todos, porque sino, es semejante al que de
cedat ad indicem. sed oportere etiam de specie re- ningún modo compareció, ¿ al que ciertamente corn-
misionis testari; et simuita habeat iura, quae ad parecio, pero no expresó justa causa de exención.
remissionem faciunt, omnia nominare, sin ( 4) mi-
nus, similem esse ei, qui nequaquam accessit, aut
accessit quidem, iustam autem remissionis causam
non nominavit.]
ä 9.—Ai de murrina-vra i;,ua'pm comp/sé… ewigen-rac &pxo'pava: % €).—Mas los cincuenta dias se cuentan eonti-
¿mb foi zazpnü fri; waiva-m;, 'sv :? u; ¡yw tam-¿7 Saddam. nuados, empezando desde el momento del conoci-
[5 i).—Quinquaginta vero dies continui nume- miento, en que alguno supo que ei habla sido nom—
rantur incipiendo a tempore eo nitionis, quo quis brado.
cognovit, se ipsum datum esse.
5 lº.—Xp?) d! ¡mi pzmúpaaSm «pb Funera, ñ :!ng in! % lo.—Pero debe consignarse una ante el tribu-
¡Fuensanta-mv. Afuera: o“! mi plena… imäoüvm ¡ap…/¡Su, fin,- oi nal, ó en su defecto eu las anotaciones. Mas puede
aura! ozau abi-omnium;
presentar también escritos, como dicen ios ¡nismos
[% 10.—Oportet autem una testari ante tribunal, Emperadores.
vel aliter in submemorationibus. Potest autem et
libellos dare, ut iidem ipsi alunt Imperatores.]
5 Il.—Tab": mp1 fair endivia—¡ rin npobcqplav apellant-m')- % ll…—Esto, en cuanto a ios quo deben observar
utp! ¿¡ rav ,mi; ¿“armé—¡uv mi; npoSeopíazñ ¡pépe est?'-31:191. el tiempo establecido; pero investiguemos ahora
[g 11.—Haec de iis, qui observare constitutum respecto a los que no están obligados a ios termi-
tempus debent; de iis autem qui non subiecti sunt nos estabiecidos.
constitutis temporibus, age 5) scrutemur.]
li.—O! yap nafavo'pug Sosia-re; intimo-nou, rav-r' ¿'a-flv, ¡% 12.—Los que no fuc'rou nombrados tutores le-
i:»? lov ¿m) imi-, ", coro: 0%; ¡¿1) ¡Mar, ¡5 of; ,mi; Aviv, i in 'in) ga monte, esto es, ios que lo fueron por quienes no
31.917“! me'-irav, :zv ¡uh-: pep…mºúaw, ¡hire ¿pida—arrau roü xatpia-
poli, ¡Mv &an'üwoi. OME npooíau 'n; uf:-rot;, «in rd; «Magyar;
debian, ¿ los que no debian serlo, ¿ para qulenes
oi»: ¡himno 'rn'zv nzpmwfazuv' obii yäp lixam-u namnida-sw: no debían serio, ó de modo que no debían serlo,
ivi-¡mr. ¿rg Eximiam Ez rfi» 'ersfaynévmv inrigat-w, &; empa- sino fueran confirmados, y no hubieren adminis-
Bn'wuro; xaptv unir-aga!“ ípzpyóg'azrro öi- &» uinu. trado, estan inmunes. Y nadie les objetará que no
[% 12.—Qui non iuste dati sunt tutores, hoc est, observaron los términos establecidos para las ex-
a quibus non oportet, aut quos non oportet, aut cusas; porque tampoco tienen necesidad de excu—
quibus non oportet, aut quo non oportet modo, si sa, como se manifiesta en ias siguientes Constitu-
neque couiirmentur, neque administraveriut, sunt ciones, que añadí por via de ejemplo, pero que se
immunes. Neque apponet quis iis, quod constituta apiican ciertamente a todos. .Los Divinos Severo
tempora excusationum (6) non observaverint; ne- y Antonino, Augustos, ¿ Narciso. Habiendo sido
que enim habent excusationis necessitatem, ut nombrado tutor por tu abueio materno, no tuviste
ostenditur in subiectis Constitutionibus, quas exem- necesidad de ser excusado, puesto que de derecho
pii gratia subieci; adaptantur autem utique omni- no estas obligado; si pues no te inmiscuiste enla.
bus.] «Divi Severus et Antoninus Augusti (7) Nar- administracion, puedes estar seguro». Del mismo
cisso. Ab avo materno tutor datus necesse non modo, también si ios maglstrados nombraren tutor
habuisti excusari, quum ipso iure non teneris; si ó curador al que no esta sujeto a su ¡jurisdicción,
igitur administrationi te non miscuisti, potes esse este no tiene necesidad de observar os términos
securus-. 'O/¿ºl'o-n; El: lal ¡dv rbv ¡ua fauentium-ov rr'; äruroäorfq establecidos, como quiera que no es ni cludadano,
Zsiporouüaoww oi d lae-r:; ¡nh-pam ñ xoupáropa. midi 05m; ui habitante.
¿vi—¡mv ¡xn mt 11.-uniuoca: ni; «page:-uia;, ºr'ov rbv ¡nin nolit-nu,
¡Life iuzälzv. [ imiliter autem etsi eum, qui non ¡sup-
positus est iurisdictioni, creabunt magistratus tuto-
rem vel curatorem, neque hic necessitatem habet
observare constituta tempora, utputa quia neque
civis, neque incoia est.]
14. [16.] IDEM libro V. Excusationum.— ”Am- 14. [16.] EL MISMO; ExcusasJibi-o ¡'.—Convie-
húmpov, iv fr,"; Mr.,» 'rq'n mp1 afán… Emi-prium ¡a! xoupm'dpav, ne saber, que cuando se trata de la excusa de los
(1) HM.; iustitia, tamen et Gonstitutio imperatorum Veri El.) Hall.; si, la Vulg.
et Antonini haec dicit, ¿a Valg, 5) a ere, Hol.
(2) diadema, Her-vag. (6) al.; excusationis, ta Valg.
(3) Tam-,; ictu,-el codice Fl. ('i) Augusto, Hal.
DlGESTO.——LIBRO XXVII: TÍT'IJID ¡ 295
¡Nívar def, 511 00 pdr-ov roü xau-pb; foü ¿”noi—', ama ¡a! ,".ng tutores y de ios curadores, la palabra liberto se do-
velles:: m. be entender no solo respecto al del padre del pupl-
[Lib-ertum, quum de excusatione tutorum et cu- lo, sino también al de la madre.
ratorum tractetur, scire oportet, non solum patris
pupilli, sed et main-is intelligi debere.]
5 L—¡at anu'-rav il": guess» nifi traído… minacem;, ¡[Mim 5 1.—Pero también es conveniente saber euan-
xp?), 51: fiiv upon—¡o ¿uv rain-nr oüx sv 10:3qu pastu-IT) Muay», do tratemos de ios descendientes del patrono, que
rov-r. ¡'a-nu tibi: ¡al wwl-ipa, ana mi ¿weird-u; &; ista-rigor: xal esta denominación no se limita al rimer grado,
…; ¿prim…
esto es, al hijo y a la hija, sino tam ién ¿¡ los nie-
[5 1.-Sed et quum de liberis patroni quaesieri- tos provenientes de una y otra parte, y & los de-
mus, scire oportet, appellationem hanc non in pri- mas descendientes.
mo gradu consistere, eo est in illium et iiliam,
sed et in nepotes ex utroque latere et eos, qui
deinceps sunt. '
5 2.— Alii m1 taiv öixatov 1,9va ¿'n-¡Vilar! ligr), ir: aurea:-gu & 2.—Pero aunque hubiere obtenido el derecho
'n'iv fair ¿…inva ráEtv iv foº-ra), aiu-q; ¿wi-¡parlar! if Beide-avo; delos aniiios de oro, conserva no obstante el ór-
'Avmvi'vo; & 6- a;. den de los libertos, segun lo que respondió por
[5 2.—ged etsi ius annulorum aureorum impe- Bescripto Marco Antonino.
traverit, adhuc custodit libertorum ordinem secun-
dum baec, quae grescripsit (1) Marcus Antoninus]
! ïþ,—'O idio- ¿fr/up!? ümfnlg, xal &usleuSrpmSelg (¡Marta; & 3.—Ei que con su propio dinero fue comprado
onyx (urat rof; ).otml'; &mhuätpoie. y manumitido, no es contado en manera alguna en-
il.—Qui propria pecunia emtus et manumis- tre los demas libertos.
sus est, nequaquam connumeratur reliquis libertis]
5 4.—-'.E£tv nello! ¿3:16:5an va, u."; iniri-mr rof-; rtx-roi; & 4.—Si fueren muchos los libertos, uno solo se-
iri-(r o; ¡fobias-rm, ml ¿mb rpcóv ¿nn-ponés oüx l'zvroíUBúcaral. ra nombrado tutor pars los descendientes de todos,
[ Al.—Si plnres liberti fuerint, unus omnium (2) y no se eximir-á. por tres tutelas.
liberis tutor dabitur, et a tribus tutelis non ab-
solvetur-]
15. [17.] Issuu libro VI. Ewcusationum.——zuá- 15. [17.] EL MISMO; Excusas, libro VI.—Tam—
Borra xnporomöeoww iui-rpomv' obäcpfzv yip ¡zu «apul-matr, cii,- bien nombrarán como tutor ai espadön; per ue no
defzmw ¿ráfaga re'.-v züroupocrdpuv 22,3er xai 'Avrmvívou. tiene ninguna excusa.,scgún manifiesta a Sonsti-
[Spadonem quoque creabnnt tutorem; uuiiam tución de ios Emperadores Severo y Antonino.
enim habet excusationem, ut Constitutio ostendit
Imperatorum Severi et Antonini]
& l.—'O rq": iratpl tumuli/uro; inn-pomum rein walda,, 5 1.—El que prometió ai padre, que el seria tu-
¿Naim ruimus “Hi; imfpomïg m'.- ¡»Everett, xäv illa»; lxii dixi:-1 tor de sus hijos, no puede excusarse de esta tutela,
dolo-zu;. aunque de otro modo tenga derecho para Ia excusa.
[5 1.—Qui patri promisit, se fore tutorem libe-
rorum, excusari ab hac tutela non potest, etsi ali-
ter babet ius excusationis.
5 2.—E15ivau del, En (¡¿(sz owini nuptis: "apul-meu' ¿&n [$, 2.—Conviene saber, que la dignidad a nadie
¡ás 'n; «wider-mb; i, 0510; &mrpowzüou ¡zi t&v ¡mudan-¿paz; le dá. excusa; por lo cual, si alguien fuere senador,
hifi»; o'wmv oia-inlatum,, ¿imp ¿»ri-¡…r oi Sardi-afar Mripxa; este sera tutor aún de los que son de inferiºr cate-
ui Edy/103“.
[5 2.—Scire oportet, nulli dignitatem tribuere goria a ia de los senadores, según respondieron
excusationem; unde si quis senator fuerit, hic tu- por Rescripto el Divino Marco y Cómodo.
tor erit et eorum, ui inferioris ordinis sunt, quam
senatorum, quema modum rescripslt Divus Mar-
cus et Commodus.]
5 ¡”).—Ei dt ft; imi-pora; ñ xaupztrup ¿tv ¿un osz-rtzaü, ñ % 3.—Mas si ai uno fuere tutor ó curador de
illa; &;mpafuuoü, tire: ïnu v yim-rar. «viderint;, diuum; quien no era sena or, 6 no estaba de otro modo
imitere; (5) ni; opav-ride;. E ¿¡ oi imrponwo'pzvot ü soup…— constituido en dignidad, y despues fuera hecho se-
prvópsvot irap' obtain watch; ¡mv wamma, oüx &uolütrm (4)
nador, sera inmediatamente eximido del cargo.
his ttlrpari:-
[5 ii.—“Sl quis autem tutor vel curator fuerit non Pero si los hijos, cuya tutela ¿ curatela administra-
senatoris, vel aliter (5) in dignitate positi, deinde ba, eran de un senador, no sera eximido de la tu-
postea liat senator, continuo absolvetnr a sollicitu- tela ó de ia curateia.
dine. Si autem liberi, quorum tutelam aut curam
administrabat, erant senatoris, non absolvetur a
tutela aut cura.]
5 ¡i.—'Opm'a; se 6 maliue-rips; rigia; ¿no oii impar-uicum & 4.—Y del mismo modo, tampoco el que es de
hru- núcw ¡! za opto";- rts-p Fuga-m. un órden inferior sera eximido de la tutela o de la
[ 4.—Simi iter autem et qui inferioris ordinis curateta de los de órdenes superiores.
est, non excusabitur a tutela vel cura maiorum.]
5 ii.—Mucii iippapiovg, ynd": xdxavläropag. oi); ¿tachan-&; 5 5.—Dicen las Constituciones de los Divinos,
ist-mur, ixm- Heu-ou wlan; ¡[£-¡own aii Sciat Studium. que ni los copistas de libros, ni los calculadoras, a
[& E).-Neque librarios, neque calculatores, quos quienes vulgarmente llamamos contadores, tienen
vulgo rationarios dicimus, habere immunitatem inmunidad.
dicunt Divorum Constitutiones]
5 ("l.—'l"?! Si xal ai 'IOUSazïoi fabula) 'louäai'aov Emrpmücouow, 5 ¡$.—Mas también los judios seran tutores de los
¿susp xai f:": lam": know?/virornm ai '¡ip dici-riget,- «ïzai-Jor,- que no son judios, asi como ejercerán también las
novo;; ävavoxlvifou; m'a-rei:; sivai reiciat.-sw, di (ïu-n;; Sparten: xpul- emas administraciones; porque mandan las Cons-
wrrS-zz (inter. tituciones que no sean ellos molestados únicamen-
[ä ii.—Iam autem et Iudaei non Iudaeorum tu- te en las cosas con las que se considera que se ofen-
tores erunt, sicut et reliqua administrahunt; Con- de al culto.
stitutiones enim in iis solis sine molestia eos esse
iubent, per quae cultus inquinari videtur.]
! 7.—A07urrtia mihi»; ovi-di si; ripa,-ahma; inn-porfi; npoxorpú. & 7.—-La contaduria de una ciudad no se cuenta
[ä 7.——Ratiocinatio civitatis neque in numerum en el número de una tutela.
unius tutelae procedit.]
5 !!.—'Anrlrúñrpor yir-latinam muria-rutae, xäw ¿mao-uuu ri 5 8. —Los'libertos de una de iss mujeres senato-
abra-iv ¡pá-¡para, oia: ¿noi—borra: imrponáu' roüra yap roi; Til-l") riaies, aunque disponen de sus bienes, no son exi-
¡[hit-¡us ¡wal-arma?” ändwät'fm; privat; onyxoxaipm'ai. midos, sin embargo, de las tutelas; porque esto es-
[& 8. —- Liberti uxorum senatorum unius, etsi tá. concedido solamente a los libertos de los sena-
res eorum disponunt, nou absolvuntur tamen at tu- dores varones.
telis (1); hoc enim masculorum senatorum libertis
solum concessum est.
5 9.-'E?u & fj; «aut»; aum-J, feu-r' irn-1 ¡: "para-ydg, diam- & 9.-—Si ei principal de la ciudad, esto es, el ma-
irre-Dan; ain-qi r-ij; ïupa-raum;, limi-Sura,- yim-ra: mwl-ïm,: ¿mr-pork gistrado, se haiiare sujeto, al recaer en el el nombra-
mi:-rn, eil auvzpiäuvirat ilicet; karpau-mi;, din-lp uinii & ¿771115552- miento, a la responsabilidad de una tutela, no con-
¡u-m; Enrrpomáu' äll' nüäi ol xat-tä Tºl-“5” iniquom: ypzpávrrg. tara esta con las demas tutelas, como no la conta-
[& il.—Si civitatis princeps, id est magistratus, ran los iladores de la tutela; pero tampoco Ios que
incidente ei creatione obnoxius fnerit periculo tu— por honor fueron nombrados tutores.
telae, hanc uon connumerabit aliis tutelis,, quem-
admodum nec iideiussores tutelae; sed neque qui
ob honorem tutores conscripti sunt.]
& iii.—'O fila alpinº-unha; tapiz "dirai; oii: iniri-1: inu-poni;. % 10. — El que tomó en arrendamiento los impues-
[& 10.—Qui vectigalia conduxit a civitatibus, tos de las ciudades no esta excusado de la curatela.
nou excusatur a cura.]
S ll.—'O 11.-olli diram á'xmv rint-;, En; ¿'una-rav 7.an ¿zu-ri: oüx & 11.—Se preguntó, si podria excusarse eique
¡";-rw ïexupbv, si ¿wisc-rm aio:-Sium. ¿iv,-176951. Oïou ¿Edelmiro-aro: pudiere alegar muchos motivos legales, cada uno
,ni-; iram ubi: iam, midi rpzï; ïzai. äut'rparrär. 0138": «in: rima, :? de los que no es suficiente por si mismo. Por ejem-
illo rl. diatim-J &;¿oimg' Ex:: ,ulv'rot dúoim'rponi;,mi dúo uaïdzg, plo, el que no es de setenta años, ni tiene tres tu-
ui divinari ioriv if(-"w, ¡i su: uri rorarii-ra it"/£t, 7.15" ¿zi-¡ri telas, ni cluco hijos, 6 algún otro derecho de exen-
¡ai-¡ ¡»HM dv perºnista) «upilo-fr:, f?;- ¿": rrpo; 51117111 xarum-wig
lyra duatupzvi' ill' ¡dois-:, fairra-J ¡:.-¡¡ dei:-75:21. ción; pero tiene ciertamente dos tutelas, y dos hi-
[% 11.—Qui iura multa poterit dicere, quorum jos, y es de sesenta años, 6 alega otros motivos
unumquodque per se ipsum satis validum' non est, semejantes, que por sl mismos uo dan completo
au possit excusari, quaesitum est. Puta septuagin- auxilio, pero que si a ia vez estuvlerau unidos apa-
ta quis annorum non est, neque tres habet tute as, recerlan justos; mas pareció, que este no se ex-
sed neque quinque lilios, aut aliquod aliud ius rc- casaba.
missionis; habet nimirum duas tutelas, et duos
ñlios, et sexaginta annorum est, aut alia quaedam
talia dicit, per se ipsa quidem perfectum auxilium
non praebentia, quae tamen si invicem coniuncta
sint, iusta appareant; sed visum est, hunc non
excussi-i.]
5 li.—'O Matin- ')) Exam ¿im…—…r… ireland-¡ % omuia-rimi- & 12.—El que recibió 6 tiene inmunidad de car-
latrone/taiv, na'/ro; inte-parvi; ob): ¿peñón-rar. gos civiles ¿ publicos, este no se excusare de la tn-
g 12.—Qui accepit vel habet immunitatem civi- tela 6 de la curatela.
lium vel publicorum munerum, hic a tutela vel cu-
ra non excusabitur.]
¡$.—'O intima-af; ¿mr tui]; a! :ouparfopz'a; ab uni:-roi; roi,- 5 13.—-El que fue eximido de la tutela ¿ de la
üirapvaiuïezv rrpö; z'pzm rripa,- lupo-ravia,- ¡(privada. iit-; lua] curatela, no se valdrá. en manera alguna de las de-
Únápxu mire“: diram ¿(pies:-);. posiciones hechas en ias actuaciones para la exen-
[% la.—Qui absolutus est a tutela vel cura, non ción de otra tutela o curatela, si no hubiere para el
omnino depositionibus (2) apud acta ad remissio- otros motivos legales de exención.
nem alterius tutelae vel curationis utetur, si non
extiterint ei iura remissionis.]
5 Il.—'O prirmu- ¿zero-¡ ¿yume-rav sivai rtj rra-:p! ?; ri; ',uqrpi & 14.—El que dijere que el no era _conocido del
.
raü ¿Mamá [3], ab tii-2 roT;-ro ipis-viuum. padre o de ia madre dei pupiio, no ha de ser eximi-
[& 14.—Qui dixerit, se ipsum ignotum esse patri do por esta causa.
aut matri pupilli, ea de causa liberandus non est.]
aim
IS.—'En? öra zz! 61-sz; Exe… immani; ¡, zouparopía;, 5 15.—Mas hay quien afin teniendo tres tutelas
¡zu ¿“trazar acino-;, m'a-; iris rt; ¿mr-nara… ¿imatge-¡Sar ñdn ó curatelas, no tiene el derecho de exención, por
di mi 6 lurpiau Vnius-m; iuli-pono.; inundi-ïnn doxsï. ejemplo, si aiguuo hubiere pretendido tomar otra
]5 15.—Est autem, quando et qui tres. habet tu- a su cargo; mas se considera que la pretendió tam-
te as vel curas, non habet ius remissionis, puta si bien ei que fue nombrado tutor de uu pequeño pa-
quis affectaverit suscipere; iam autem et tutor, qui trimonio.
modici patrimonii factus est, affectasse videtur.]
& ii.—Non omnia tameu corpora vei collegia va- & £S.—Mas no todas las corporaciones ó coieglos
cationem tutelarum habent, quamvis muneribus tienen exención de las tutelas, aunque no esten su-
municipalibus obstricta non sint, nisi nominatim jetos ¿ las cargas municipales, a no ser que nomi-
id privilegium iis indultum sit. nativameute se les haya eoncedido este privilegio.
& 4.—Is, qui aedilitate fungitur, potest tutor & 4.—El ue desempeña. el cargo de edil puede
dari; nam aedilitas inter eos magistratus habetur, ser nombre. o tutor; porque el cargo de edil es con-
ui privatis muneribus excusati sunt secundum siderado entre las magistraturas que estan excu-
?)ivi Marci Rescriptum. sadas de ios cargos privados, según el Rescripto
dei Divino Marco.
5 5.—Sane notum est, quod gerentibus honorem & 5.——Es, en verdad, sabido, que se decidió que
vacationem tuteiarum concedi placuit; vacare au- se concediera exención de las tutelas a ios ue e_¡er-
tem eos qui tunc primum vocentur ad suscipien- cen un cargo honorífico; pero que tengan a exeu-
dum of cium tutelae; ceterum eos, qui iam se mi- ciön los que entonces sean llamados por primera
scuerint administrationi, ne tempore quidem ma- vez para aceptar el cargo de la tutela; pero los que
gistratus vacare aeque uotum est (1). ya se hubieren lnmiscuido en ia administración, es
igualmente sabido que no tienen exención ni aun
durante ei tiempo de su magistratum.
5 ti.—Domini navium non videntur haberi inter 5 6.—No parece que ios dueños de naves seau te-
riviiegia (2), ut a tutelis vacent; idque Divus nidos entre ios privilegiados, para estar exentos de
li'raimfius rescripsit. las tutelas; y esto respondió por rescripto ei Divino
Trajano.
& 7.—-Inquilini castrorum a tutelis excusari So- & 7.—Los inquiiinos de ios campamentos suelen
lent, nisi eorum, qui et ipsi inquilini sunt, et in ser excusados de las tutelas, a no ser de las de
eodem castro eademque conditione sunt. aqueiios que también sou inquilinos, y se hailan en
ei mismo campamento y en la misma condición.
18. [20.] ULPIANUS libro XX. ad legem Iuliam 18. [20.] ULPIANO; Comentarios a' la ley Jutia
et Papiam—Bello amissi nd tutelae excusationem y Papia, labro XX.—Los hijos perdidos en ia gue-
prosunt; quaesitum est autem: qui sunt (3) isti, rra favorecen para la excusa de. la tutela; pero se
utrum hi, qui in acie sunt iuteremti, an vero omnes preguntó: ¿quienes son estos, acaso ios ue fueron
omnino, qui per causam belli parentibus sunt muertos en bataiia, ó abSoiutameute todos ios que
abrepti, in obsidione forte? Melius igitur robabi- por causa de la guerra. fueron arrebatados ¿ sus
tur, eos solos, qui in acie emittuntur, pro esse de- padres, quiza en un asedio? Y más bien se aproba—
bere, cuiuscunque sexus vel aetatis sint; hi enim ra, que deben favorecer solamente los que son per-
pro republica ceciderunt. didos en batalla, de cualquier sexo ó edad que
sean; porque estos murieron por la República.
19. [21.] IDEM libro XXXV. ad Edictum.— 19. [21.] En ursuo; Comentarios al Edicto, li-
Illud usitatissimum est, ut bis, qui in Itaiia domi- bro XXX ¡'.—Está. muy en uso, que a ios que ten-
cilium habeant, administratio rerum provincialium gan su domicilio en Italia se ies dispense ia admi-
remittatur. . nistración de los bienes de provincias.
20. [22.] IULIANUS (4 ) libro XX. Digestorum. 20. [22.] Juemm; Digesto, libro XX.—Si ei
——Si pupillum patruus contendat exheredatum es- tio paterno sostuviera que ei pupiio fue deshereda-
se, et se heredem scriptum, aequum est, (5) tuto- do, y que él fue instituido heredero, es justo que
rem pupiiio dari recepta. patrui excusatione, vel si admitida la excusa dei tio paterno se nombre tutor
nolit excusationem petere, remoto eo a tutela ita para el pupilo, ¿) que si no quisiera pedir su excu-
litem de hereditate expedire. sa, siendo removido de la tutela, expiane de este
modo el litigio sobre ia herencia.
21. [28.] Mantuanus libro II. Institutionum.— 21. 23.] Mancuso; Instituta, libro II.—Por
Propter litem, quam quia cum pupillo habet, ex- causa el litigio, que alguien tiene contra un pupi-
cusare se a tutela non potest. nisi forte de omni- lo, no puede excusarse de la tutela, a uo ser acaso
bus bonis, aut plurima parte eorum controver- que ia controversia sea sobre todo los bienes, 6 so-
sia sit. bre la mayor parte de ios mismos.
% 1.—Qui se vult excusare, si plures habet ex- 5 1.—El que quiere excusarse, si tiene muchas
cusationes, et de quibusdam uon probaverit, aliis excusas, y no hubiere hecho pruebas respecto a
uti intra tempora non prohibetur. nigunas, no tiene prohibición de utiiizar las otras
dentro de término.
5 2.—Licet datus tutor ad universum patrimo- g 2.—Auuque el tutor nombrado fue dado para
nium datus est, tamen excusare se potest, ne uitra todo el patrimonio, uede sin embargo excusarsc de
centesimum la idem tutelam gerat, nisi in eadem administrar la tute a a mas de cien millas, si ei pa-
provincia pupiïli patrimonium sit; et ideo illarum trimouio del pupiio no estuviera. en la misma pro—
rerum dabunt tutores in provincia Praesides eius. vincia; ypor ello nombrarán tutores para. estos bie—
nes en ia provincia los Presidentes de la misma.
5 ¿$.—Nec senatores ultra centesimum lapidem g Ev.—Ni aún los Senadores son obligados a ad-
urbis tutelam gerere coguntur. ministrar la tutela & más de cien millas de la ciudad.
% 4.—Habenti ergo tutorem tutor datur, sed 5 4.—Asi pues, se de. tutor al que tiene tutor,
aliarum rerum, non eamndem datur. pero se le da para_otros bienes, no para los mismos.
(1) neque notum est. amitam: Hai.
Si) privile larius, Hal. (4) Paulus, Hel..
a) sint. el. (5) alium, inserta la, Valg.
DIGESTO.-—LIBRO XXVII: TÍTULO I 299
22. [24.] Scanvom libro 1. Regularum-.——Geo- 22. [24.] Scltvom; Reglas, libro I.—Los geó-
metrae a tutelis non (1) vacant. metras no están exentos de las tutelas.
% 1.—Hi vero, quibus Princeps curam alicuius & 1.-—Mas aquellos a quienes el Principe les en-
rei iunxit, excusantur a tutela, donec curam comendö el cuidado de algún asunto, se excusan
gerunt. de la tutela, mientras tlenen aquel cuidado.
23. [25.] ULPIANUS libro II. Responsorum.—- 23. [25.] [lu-uso; Respuestas, libro II.—Res-
Propter magistratum, quem in municipio quis erat pondi, que por razón de la magistratui-a, que al-
administraturus, tutelae excusationem non habere guien había de desempeñar en un municipio, no
respondi. tenia excusa de la tutela.
g 1.—Si in castris merentes non ab eo tutores g 1.—-Respondl, que si los que militan en ios cam-
dentur, qui in castris merebat, excusationem ha.- pameutos fuesen nombrados tutores por ei que no
bcre respondi. militaba en los campamentos, tienen excusa.
24. [28.] PAPINIANUS libro XI. Quaestionum. 24. [26.] PAPINIANO; Cuestiones, libra XI.—De
—Nequaquam credendum est, ei privilegium ex- ninguna manera se ha de creer, que solle haya qui-
cusationis ablatum, cui ñdeicommissaria libertas tado el privilegio dela excusa al que se le dió ia
soluta est; nam in toto fere iure manumissm eius- libertati por fideicomiso; porque en casi_todo el de-
modi nihii iuris nt patronus adversus liberti per- recho el que manumite de este modo no consigue
sonam consequitur, excepto, quod in ius voca- como patrono ningún derecho contra la persona
re (2) patronum iniussu Praetoris non debet. del liberto, excepto que no debe cltar a juicio al
patrono sin permiso dei Pretor.
25. [27 .] U—LPIANUS libro II. de officio Procon- 25. [27 .] ULPIANO; Del cargo de Proconsul, h'-
sulis.—Excusare se tutor per libellos non poterit. bro II.—El tutor no podrá excusarse pºr medio de
escrltos.
26. [28.] PAULUS libro singulum de Excusa- 26. [28.] PAULO; De las Excusas, libro único.-—
tionibus.——Mensores frumentarios habere ius excu- Resulta del rescripto delos Divinos Marco y Cómo-
sationis apparet ex Rescripto Divorum Marci et do, que dirigieron al Prefecto de las provisiones,
Commodi, quod rescripserunt Praefecto annonae. que los medidores de granos tienen el derecho de
excbsa.
27. [29.] MARCIANUS libro V. Reg-uiarum.— 27. [29.] Man—omne; Reglas, libro V.—EI lega-
Legatarius, qui rogatus est alii omne legatum re— tario, a quien se rogó que restituyese a otro todo
stituere, si maluit se excusare a tutela, legatum el legado, si prefirió excusarse de la tutela, eonsi-
propter iideicommissarium consequitur; cui similis gue el legado por su calidad de ñdeicomisario; ai
est, qui de falso egit, nec obtinuit. cual es semejante el que ejercitó la acción de fal-
sedad, y no triunfó.
28. [80.] PAPINIANUS libro V. Res-pensorum. 28. [30.1 PAPINIANO; Re aestas, libro V.--El
—Tutor petitus ante decreti diem, si aliquod pri- tutor pedido, si pretende al,, n privilegiomo podra
vilegium quaerit, recte petitionem institutam ex- rechazar, antes del dia del decreto, la petición de-
cludere non poterit. bidamente formulada.
€,- L—Quae tutoribus remunerandae fidei causa & 1.—Se determinó, que lo que en el testamento
testamento parentis relinquuntur, post excusatio- de ios ascendientes se les deja a ios tutores para
nem ab heredibus extrariis (3) quoque retineri remunerar-su ñdelídad, se retiene también por los
placuit; quod non habebit iocum in persona lilii, herederos extraños después de la excusa; lo que no
quem pater lmpuberi fratri coheredem et tutorem tendrá lugar respecto a la. persona del hijo, a quien
edit, quum iudicium patris ut filius, non ut tutor el padre nombró coherededo y tutor del hermano
promeruit. del impúbero, porque mereció la disposición del
padre como hijo, no como tutor.
& 2.—Tutorem ad tempus exulare iussum excu- % 2.——No conviene excusar al tutor a quien sele
sare (4) non Oportet, sed per tempus exilii curator mandó ir desterrado por cierto tiempo, sino que
in locum ipsius debet dari. para el tiempo del destierro debe nombrarse un cu-
rador en lugar dei mismo.
29.[81.] MARCIANUS libro II. Institutionum.— 29. [81.1 Massimo; Instituta, libro II.—Mas
Plane si in exilium datus sit tutor, potest se excu- si el tutor hubiera sldo condenado ¿ destierro, pue-
sare, si in perpetuum datus est. de excusarse, si fué condenado para siempre.
& 1.-Facillus autem exulis ignorantia, qui con- g 1.—Pero mas fácilmente tendra dlspensalai -
tutorem (5) suspectum facere non potuerit, veniam norancia del desterrado, que no hubiere podi o
habebit. acusar de sospechoso a su contutor.
80. [82.] PAPINIANUB libro V. Responsorum.—- 30. [32.] Parmrmo; Respuestas, libro 7. -—
Iuris peritos, qui tutelam gerere coeperunt, in Nuestros óptimos muy grandes Principes estable-
consilium principum assumtos optimi maximique cieron, que llama es al consejo delos Principes ha-
Principes nostri constituerunt excusandas, quo-
bian de ser excusados los jurisconsultos que comen-
niam circa latus eorum agerent,"et honor delatus aaron a administrar una. "tutela, porque desempe-
iinem certi temporis ac loci non haberet. iiaban cargos cerca delos mismos, y el honor con-
ferido no tenia termino de tiempo cierto y de lug-ar.
5 1.—Quum oriundus ex provincia Romae do- 5 1.-—-Teniendo en Roma su domicilio el oriundo
micilium haberet, eiusdem curator decreto Prae- de una provincia, ei curador del mismo, nombrado
sidis ae Praetoris constitutus rerum administratio- por decreto del Presidentefuy del Pretor, aceptó la
nem utrubique suscepit; placuit, eum duas cura- administraclon de los bienes de una y otra parte; se
tiones administrare non videri, quod videlicet determinó, que no se considerase que administra—
unius duo patrimonia. non viderentur. ba dos curatelas, porque no parecia ciertamente
que hubiese dos patrimonios de una misma persona..
5 2.—Qui privilegio subnixus est, fratris cura-- & 2.—Ei que está. apoyado en un privilegio, no
tionem suscipere non cogitur. es obligado a encargarse de la. curatela de su her-
mano.
5 Si.—Patronus impuberi liberto quosdam ex li- 5 3.——-Un patrono le dió en su testamento ¡¡ su
bertis tutores aut curatores testamento dedit; liberto impubere como tutores ó curadores algu-
quamvis eos idoneos esse constet, nihilominus iu- nos de sus libertos; aunque conste que son ldóneos,
re publico poterunt excusari. ne decreto confir- podran excusarse sln embargo por derecho pubii-
mentur. co, para que no sean conñrmados por decreto.
81. [sa.] PAULUS libro VI. Quaestio'nmn.—— Si 81. [88.] PAULO; Cuestiones, libro VI.—Si el
is, qui tres tutelas administrabat, duobus pupillis que administraba tres tutelas fue nombrado por
diversis decretis datus est, qui potuit excusari (1), iversos decretos para dos pupiios, y se pudo ex-
et prius uam causas excusationis allegar-et, unus cusar, y antes que alegase las causas de la excusa
ex pupi 's, quorum iam tutelam administrabat, falleció uno de ios pupilos, cuya tutela ya admi—
decessit; ubi desiit ei campeterc excusatio, statim nistraba; tan pronto como dejó de competerle la
tenuit eum prius decretum, quasi in loco tertiae excusa, le obligó ei primer decreto, como si en in-
tutelae quarta. surroganda, nam ipso inre tutor gar de la tercera tutela se hubiese de subrogar la
est, et antequam excusetur. Potuit ergo tutela cuarta, porqne de derecho es tutor, aún antes que
eius, qui nunc quarto loco invenitur, excusari; sed se excuse. Pudo, pues, excusarse de la tutela del
quum non sit excusatus, necessario subeundum que ahora se haila en cuarto lugar; pero no ha-
est onus illius quoque tutelae. Nec me movet, quod biéndose excusado, por necesldad se ha de sopor-
dicat aliquis, hoc ne exigi, an administretur tute- tar también la carga de aquella tutela. Y no me
la, hoc enim eo pertinet, ne sit finita administra— hace desistir que dig-a alguien, que no se exige
tio; Ceterum si periculum sustineat cessationis, pu- esto, si se administrase in tutela, porque esto se re-
to ei imputandum eam quoque tutelam. uere a que no quede terminada la administración;
pero si soportan. la responsabilidad de su dejación,
opino que también se le ha de imputar esta tutela.
& 1.—Idem evenire potest, si duobus testamen- :; 1.—Lo mismo puede suceder, si, teniendo tres
tis, quum haberet tres tutelas, tutor datus est; ubi tutelas, fue nombrado tutor en dos testamentos;
non apertarum tabularum tempus inspici debebit, en cuyo caso no deberá atenderse al tiempo de la
si quaeratur, quae prior delata sit tutela, sed. adi- apertura delos testamentos, si se dudase que tutela
tae hereditatis, vel conditionis existentis. fue deferida primero, sino al de haber sido adida
la herencia, o al de cumplirse la condición.
& 2.—llla quoque erit differentia tutelarum, de & 2.—-—Tambien habrá. esta diferencia entre las
quibus diximus, si tertia et quarta sit delata, licet tutelas, de que hemos hablado, que si hubieran
in quartam (2) prius detentus sit, quod huius, id sido doferidas la tercera y ia cuarta, aunque antes
est quartae, ex quo iussus est administrare, illius, haya sido retenido para la cuarta, soporta la res-
ex quo datus est, periculum sustinet. ponsabilidad de esta, esto es, de la cuarta, desde
que se ie mando administrar, y de aquella, desde
que fue uombrado.
¿; 3.—Eum, qui pupillum bonis paternis absti- & 3.—Yo opinó, que el que habia abstenido al
nuerat, detinendum in quarta tutela existimavi, pupiio de los bienes paternos, habla de ser reteni-
quasi deposita. illa. do en ia cuarta tutela, como si hubiese dejado
aquella.
& 4.—Ceterum putarem, recte facturum Praeto- ij 4.—Pero yo juzgaria que ei Pretor haria bieu,
rem, si etiam unam tutelam Sufficere crediderit, si si ereyere que también bastaba una sola tutela, si
tam diffusa et negotiosa sit, ut pro pluribus cedat. fuera tan complicada y de tantos negocios, que
Neque igitur fratres consortes (3) plurium loco ha- valiese por muchas. Asl,pues,ni tres hermanos aso-
bendl sunt, neque non (4) fratres, si idem patrimo- ciados, ni ios que no son hermanos, han de ser con-
nium habent, et ratio administratiouis pariter siderados en lugar de muchos, si tieneu el mismo
reddenda sit. Et ex diverso fratres (5) diviso patri- patrimonio, y se hubiera de darjunta la cuenta de
monio duae tutelae sunt; non enim, ut dixi, nu- la administración. Y por ei contrario, dividido ei
merus pupillorum, sed difficultas rationum conii- patrimonio, los hermanos representan dos tutelas;
ciendarum et reddendarum consideranda est. perque, como dije, no se ha de considerar el nume-
ro delos upiios, sino la dificultad de formalizar
y de dar as cuentas.
82. [84.] Inen libro VII. Quaestionum-.w- Nc- 32. [84.1 En MisMo; Questiones, libro VII.—-
sennius Apollinaris (1) Iulio _Paulo. Mater filium Nesenio Apolinar á Julio Paulo. Una madre insti—
suum pupillurn, vel quivis alius extraneus extra- tuyó heredero á. su hijo, pupilo, u otro cualquier
neum neque pupillum scripsit heredem, et Titio le- extraño 5. un extraño igualmente pupilo, y dió un
gatum dedit, eumque eidem pupillo tutorem ad- legado a Ticio, y le nombró a este como tutor del
scripsit; Titius contirmatus excusant-se a tutela; mismo pupilo; habiendo sido coniirmado Ticio se
quaero, an legatum auuttat? Et quid, SI testamento excusó de la tutela; pregunto, ¿perderá el legado?
quidem tutor non sit scriptus, legatum tamen acce- ¿Y que se dira, si no habiendo sido nombrado cier-
perit, datusque a Praetore tutor excuset se, an ae- tamente tutor en el testamento, hubiere no obstan-
que repellendus sit a legato, et an (_2) aliquid inter- te aceptado el legatio;)? nombrado tutor por ei Pre-
sit, si a patre vel emancipato pupillo tutor datus tor se excusase, habrá. de ser igualmente repelido
sit, vel puberi curator? Respondi, qui nou iure datus del legado; y habrá alguna diferencia si por el pa-
sit vel tutor vel curator a patre, confirmatus a dre hubiera sido nombrado tutor para el hijo eman—
Praetore excusationis beneficio uti maluit, repel- cipado, ó curador para el puber-o? ReSpondi, que
lendus est a legato; idque et Scaevolae nostro pla- el que habiendo sido nom rado, _ no legalmente,
cuit; nam et Praetor. qui eum confirmat tutorem, tutor ¿ curador por el padre, prefirió, habiendo si—
defuncti sequitur iudicium. Idem in matris testa- do confirmado por el Pretor, utilizar el beneficio de
mento dicendum est. Similis est mat-ri quivis ex- la excusa, ha de ser repelido del legado; y esto le
traneus, qui pupillum heredem instituit, eique et pareció bien también a nuestro Scevola; porque
in tutore dando prospicere voluit, quales sunt alu- también el Pretor que lo couñrma como tutor, si-
mni nostri. Recte ergo placuit, eum, qui recusat gue la voluntad del difunto. Lo mismo se ha de de-
id (3), quod testator relinquit, ab eo, quod petit, cir respecto al testamento de la madre. Semejante
quod idem dedit, repelli debere. Non semper ta.- a la madre es cualquier extraño, que instituyó he-
men existimo, eum, qui onus tutelae recusavit, redero a un pupilo, y quiso mirar por el dandole
repellendum a legato, sed ita demum, si legatum también tutor, como se hace con nuestros alum-
ei ideo adscriptum appareat, quod eidem tutelam nos. Luego con razon se determinó, que el que re-
iiiiorum iniunxit, non quod alioquin daturus esset, husa. la carga que el testador le dejó, debe ser re—
etiam sine tutela (4). Id apparere potuit, si posue- pelido de lo que de el pide y el mismo le dio. Mas
ris testamento legatum adScriptum, codicillis vero no creo que siempre ha de ser repelido del legado
postea factis tutorem datum; in hoc enim legato el que rehusó la. carga de la tutela, sino solamente
potest dici, non ideo ei relictum, quia et tutorem en este caso, si apareciera que se le dejó el legado
esse voluerit testator. por esto, porqueIe encargó a tutela delos hijos, no
pol—Que de otra manera se lo hubiese de haber da—
do, aun sin la tutela. Esto pudo aparecer, si supu-
sieres que el legado fue deJado en ei testamento, y
que el tutor fue nombrado en codicilos hechos des—
pués; porque respecto de este legado puede declr-
se, que no se le dejó porque el testador hubiere
querido que también fuese tutor.
33. [BS.] IDEM libro XXIII. Quaestionum.— 83. [35.] EL MISMO; Cuestiones, libro XXIII.
Sed haec nimium scrupulose. sunt, nec admittenda, _Mas estas distinciones son demasiado escrupulo-
nisi evidenter pater expresserit, velle sedare, sas, y no se han de admitir, si evidentemente no
etiamsi tutelam non administravit; semper enim hubiere expresado el padre que él quiere dar el le-
legatum aut antecedit, aut sequitur tutelam. gado aunque no haya administrado la tutela; por-
que siempre el legado antecede o sig-nea la tutela.
84. [BB.] IDEM libro VII. Quaestionum.—Ex 34. [BB.] EL MISMO; Cuestiones, libro VII.—Se
ils apparet, non esse his similem eum, quem Prae- ve por esto, que no es semejante a ellos el que e'
tor tutorem dedit, quum osset uti immunitate; Pretor dió como tutor, cuando pueda usar de la in-
hic enim nihil cºntra. iu icium fecit testatoris, munidad; porque este no hizo nada contra la vo-
uam quem ille non dedit tutorem, eum voluisse (5) luntad del testador, pues no podemos decir que
tutelam administrare ñlii, dicere non possumus. quiso que administrase la tutela de su hijo aquel a
quien el no nombró tutor.
86. [37.] IDEM libro XXIII. Quaestionum.— 35. [37.] EL mano; Cuestiones, libro XXIII.
Quid autem, si se non excusaverit, sed admini- —-—Mas ¿que se dirá., si no se hubiere exausado, sino
strare noluerit, contentus, quod ceteri idonei es- que no hubiere querido administrar, habiéndose
sent? Hic poterit conveniri, si ab illis res servari contentado con que los demas fuesen abonados?
uon potuisset. Sed hoc non quaerendum est, sed Este podrá ser demandado, si de a. ueilos no se hn—
contumacia punienda est eius, qui quodammodo biesen podido recobrar los bienes. se no se ha de
se excusavit. Multo magis quia dicere debebit in— preguntar esto, sino que se ha de castigar la con-
diguum iudicio patris, qui ut suspectus remotus (6) tumacia del que en cierto modo se excusó. Con mu-
est a tutela. cha mas razón deberá. decir cualquiera que es in-
digno de la voluntad del padre e] que ne removi-
do de la tutela como sospechoso.
36. [ae.] IDEM libro IX. Responsorum (7).— 36. [SS.] ELmsuo; Respuestas,!ibro IX.—Los
Amicissimos quidem et fidelissimos parentes libe- ascendientes suelen elegir tutores de sus descen-
ris tutores eligere solere, et ideo ad suscipiendum dientes a las ersonas verdaderamente mas ami-
onus tutelae etiam honore legati eos persequi; sed gas y mas de es, y por esto ias buscan para que
quum proponatur is, de quo quaeritur, in testa- acepten la carga de la tutela también con la gra-
mento legatnm meruisse, et idem pupillo substitu- cia de un legado; pero diciéndose que este, de quien
tus, non est verisimile, hunc (1) demum eum se trata, obtuvo un legado en el testamento, y fue
testatorem substituere voluisse, si et tutelam sus- sustituido al pupiio, no es verosimii que el testador
cepisset; et ideo cum, de quo quaeritur, a legato haya querido sustituirlo solamente si también hu-
quidem, si adhuc viveret pupillus, repellendum biese tomado a su cargo la tutela; _v que por lo tan-
fnisse, a substitutione autem non esse summo- to, este de quien se trata debió ser repelido cierta-
vendum, qunm eo casu etiam suscepta tutela fini- mente dei ieg'ado, si aún viviese ei pnpilo, pero no
retur. ha de ser removido de la sustitución, porque en
este caso también se acabaria ia tutela aceptada.
% 1.—Lucius 'Iitius ex tribus filiis incolumibus & 1.—Lucio Ticio tiene, de tres hijos sanos, uno
unum habet emancipatam eius aetatis ut curato- emancipado, de tai edad, que debe recibir curado-
res accipere debeat; quaero, si idem ',I'itius pater res; pregunto, si pidiendoio el mismo hijo emanci-
petente eodem ñlio emancipato curator a Praeto- pado fuese nombrado curador por el Pretor el mis-
re detur, an iure publico uti possit, et nihilominus mo padre Ticio, ¿podría usar del derecho público,
trium liliorum nomine vacationem postulare? Re- y pedir, no obstante, la exención por razón de los
spondi, praemium (2) quidem patri, quod propter tres hijos? Respondi, que ciertamente no debe de-
numerum liberorum ei competit, denegari non negar-sele a] padre el premio que por causa del nu-
oportere; sed quum filio suo curator petatur, con- mero de hijos le compete; pero que siendo pedido
tra naturales stimulos facit, si tali excusatione como curador de su hijo, obra contra los estimulos
utendum esse teutaverit (3). naturales, si pretendiere que debia valerse de tal
excusa.
37. [39.] SCAEVOLA lib-ro II. Responsorum.— 87. [BB.] SoliWOLA; Respuestas, libro II.—Uno
Qui testamento tutor datus fuerat. adito Praetore que habia sido nombrado tutor por testamento, di-
dixit, se tres liberos habere; adiecit praeterea, ha- jo, habiéndose dirigido al Pretor, que el tenia tres
benti patruum legitimum tutorem se vitiose tuto- hijos; añadió ademas, que ei fue nombrado mala—
rem datum; Praetor ita decrevit: si legitimum mente tutor para quien tenía a su tio paterno co-
tutorem habenti tutor datus es, non est tibine- mo tutor legitimo; el Pretor decretó asi: si fuiste
cessaria excusatio; quaero, quum nemo patruus nombrado tutor para quien tiene tutor legitimo,
impuberi tutor esset, an nihilominus tutor reman- no te es necesaria la excusa; pregunto, ¿no tenien-
sit? Respondi, secundum ea, quae proponerentur, do el impúbero de tutor ningún tio paterno, per—
quamvis iustas excusationis causas haberet, non manece, no obstante, siendo tutor? Respondi, que,
tamen esse excusatum propter vitium pronuntia- según lo que se proponía, aunque tuviese justas
tionis. causas de excusa, no quedo, sin embargo, excusa-
do por razón del vicio de ia exposiciou.
5 1.—Item quaero, si ac uievisset sententiae, an ä 1.—Asimismo pregunto, al se hubiese aquieta-
ob id, quod non gessit tute am, utilis actio ln bum: do a la sentencia, ¿se deberá. dar contra ei la ac-
dari debeat? Respondi, si errore potius, quod se ción utii, porque no administró la tutela? Respon-
pro iure trium liberorum, quod ailegabat, excusa- di, que si hubiese cesado eu ia administración mas
tum crederet, quam malitia ab administratione bien por error que por malicia, porque creyese que
cessasset, utilem actionem-nou (4) dandam. estaba excusado por el derecho de tres hijos, que
alegaba, no se ha de dar la acción útil.
38. [40.] PAULUS libro II. Sententiarum.— 38. [40.] PAULO; Sentencias, libro II.—El ter-
Quinquaginta dierum spatium tantummodo ad con- mino de los cincuenta dias es solo para probar las
testandas excusationum causas pertlnet; peragen- causas de las excusas; porque para terminar el ne-
do enim negotio ex die nominationis continui qua- gocio ha señalados cuatro meses ¡continuos desde
tuor menses constituti sunt. el dia defnombramiento.
39. [41.1 Tnvpaoumus libro XIII. Disputatio- 39. [41.1 Tarronmo; Disputas, libro XIII.—
num.—Sl, quum ipse institueret, ut proferret ex- Si determinando uno proponer su excusa, se vió
cusationem, mora contradictionis impeditus est, impedido por la morosidad de la contradicción de
quominus decreto liberaretur, excusationem recte ser eximido por decreto, con razón se aprueba su
probari. excusa.
40. [42.] PAULUS libro II. Sententiarum... 40. [42.] PAULO; Sentencias, libro II. — El
Post susceptam tutelam caecus, aut surdus, aut que despues de aceptada la tutela quedó ciego, o
mutus, aut furiosus, aut valetudinarius deponere sordo, ¿¡ mudo, ó loco, ¿ enfermo, puede dejar la
tutelam potest. _ _ _ tutela.
% 1.—Paupertas, quae opem et oneri tutelae un- g 1.—La pobreza, que es incompatible con el
par est, solet tribuere vacationem. trabajo y la carga de la tutela, suele dar excusa.
41. [43.] Hsnuoesurauus libro H. iuris Epito- 44.-[43] Hemma.-auum; Epitome del Dere-
marum. (b)—Administrantes rem Principum ex cho, lib-ro II.—Los que administran bienes delos
indulgentia eorum, licet citra codicillos, a tutela Principes por indulgencia de los mismos, aunque
itemque cura tempore administrationis delata ex- sin credenciales, se excusari de la tutela y también
cusantur. de la curatela encomendada en ei tiempo de la. ad-
ministración.
% 1.—Idemque custoditur in his, qui praefectu- ; 1. Y lo mismo se observa respecto & ios que
ram annonae vel vigilum gerunt. desempeñan la prefectura de las annonas y de ios
vi llantas.
5 2.—Eorum, qui Reipublicae causa absunt, co- 2.—-—Los acompañantes de los que estan ausen-
mites, qui sunt intra statutum numerum, de tute- tes por causa de la República, que estan dentro
la, quae absentibus vel profecturis delata est, ex- del número establecido, se excusan de la tutela
cusantur, nam susceptam antea non deponunt. que se ies conñrió estando ausentes ó para mar-
char, porque no dejan la aceptada antes.
g 3.—Quicor oris, item collegii iure excusantur, % 3.—Los que se excusan por derecho de corpo-
a collegarum ñ iorumque eorum tutela non excu- ración, asi como de colegio, no se excusan de la
santur, exceptis iis (l), quibus hoc specialiter tri- tutela de sus coiegas y delos hijos de estos, excep-
butum est. tuandose aquellos a quienes especialmente se les
concedió esto.
42. [44.] Pnunus libro singular-¡' de Cognitia- 42. [44.] PAULO; De las Jurisdicciones, libro
nibus.—Plane ultra centesimum (2) miliarium ab único.—Pero ¿ mas de cien millas de la ciudad no
urbe liliorum collegarum suorum tutelam suscipere están obligados :; encargarse de la tutela delos hi-
non coguntur. jos de sus colegas.
48. [45.] Hnanoennmnus libro II. iuris Epi- 48. [45 ] Hnanoonsmno; Epítame del Dere-
tomarum. (3)—Libertus senatoris filiorum eius tu- cho, libro II.—El liberto de un senador, que admi-
telam administrans ab aliis tutelis non excusatur. nistra la tutela delos hijos de este, no se excusa
de las demás tutelas.
44. [46.1 anrnoxmus libro II. (4) Disputa- 44. [ae. Tarronmo; Di…—¡putas, libro II.—Co-
tionum.—Quum ex Oratione Divi Marci ino'enuus mo por la ración del Divino Marco deba ser ex-
libertino tutor datus excuSari debeat. ean em ex- cuando el ingenuo que fue nombrado tutor de un
cusationem cumpetere' etiam ei, qui ins annulorum libertino, respondió por rescripto nuestro Empera-
impetrasset, Imperator noster cum Divo Severo dor, junto_con el Divino Severo, su padre, que la
patre suo rescripsit. misma excusa le compete tamblen ai que hubiese
obtenido ei derecho de ios aniiios.
& 1.—Ergo si pupillo libertino habenti ins annn- 5 1. Luego si al pupilo libertino que tiene el
iorum datus sit ingenuus tntor vel curator, conse- derecho de los anillos se le hubiera dado tutor ó
uens est, ut excusatio eius ob banc conditionum curador ingenuo, es consiguiente que no deba ad—
iversitatem non debeat accipi. mitirse la excusa de este por causa de esta diver-
sidad de condiciones.
5 ta.-At si, antequam pupillus vei pubes minor 5 2.—Mas si, antes que ei pupiio ó el púbero me-
annis (5) vigintiquinque. ius annniornm acciperet, nor de veinticinco años obtuviese el derecho delos
Lucius Titius ei (6) datus ut ingenuus excusatus anillos, se excusó como ingenuo Lucio Ticio, qne
fuit, post impetratum beneficium denuo eidem (7) fue nombrado tutor suyo, despues de haber impe-
tutor cnratorve dari poterit exemplo eo, quo pia- trado el beneficio podra dárselo de nuevo almismo
cuit et rescriptum est, eum, qui tempore, quod como tutor ó curador, por analogia de lo que pa-
intra annum erat, ex quo Reipublicae causa abesse reció bien y le resolvió por rescripto respecto dei
desierat, excusatus fuit, praeterito eo ipsum suo que se excusó per el tiempo que habia dentro del
loco dari posse. año desde que abia dejado de estar ausente por
causa de la República, el cual, transcurrido aquel,
puede ser nombrado ara su mismo cargo.
& ii.—Et quamvis libertinus, qui senatori patrono 5 3.—Y aunque ei ibertino, que es procurador
procurat, excusationem ab aliarum tutela (8) ha— de su patrono senador, tenga excusa para la tute-
eat, iste tamen, qui ius annulorum impetravit, la dc otros, sin embargo, el que impetró ei dere—
quiin ordinem ingenuorum transiit, tali excusa- cho de los anillos, y pasó al órden de los ingenuos,
tione 'uti non posset. no podria hacer uso de tal excuset.,
45. [47.] IDEM libro XIII. (9) Disputationum. 45. [472] EL MISMO; Disputas, libra XIII.——
—cTitius liliis meis, quoad Rei nblicae causa non cSea Ticio tutor de mis hijos mientras no se au-
abierit, tutor esto;» gessit tute am ex testamento sentare por causa dela República»; administró in
delatam, deinde Reipublicae causa abesse cocpit, tutela deferida por ei testamento, despues comen-
et desiit; an quasi nova tutela nunc delata excu- zó a estar ausente por causa de la República, y la
sari debeat etiam ob absentiam Reipublicae cansa, dejó; ¿deberá ser excusado también por razón de
an quia praecessit testamentum absentiam ob pu- su ausencia por causa de la. República como de
blicam causam, et est ab eo iam administrata tn- una nueva tutela, ahora deferida, ó|puesto que ei
tela, non oporteat eum excusari? Quid, si liberos testamento precedió ¿ la ausencia por causa pu-
interea susceperit, aut aliam excusationem para- blica, y ya se administró por ef ia tutela, no debe-
vit? Magis est, ut haec una tutela sit; ideo nec ex- rá. ser excusado? ¿Que se dirá., si mientras tanto
cusationem ei competere, nec agi tutelae ob prius hubiere tenido hijos, ó adquirió otra excusa? Es
tempus posse. maa cierto, que esta es la misma tutela; y por io
tanto, ni le compete la excusa, ni se puede ejer-
citar la acción de tutela por el tiempo anterior.
& 1.—Sed si ita scriptum in testamento fult: % 1.—Pero si en el testamento se escribió asi:
«Titlus tutor esto; quum Belpubllcae causa. (1) ¡Sea tutor Ticio; cuando estuviere ausente por
aberit, tutor ne esto; quum redierit, tutor esto,- causa de la Republica, no sea tutor; cuando huble—
quid de excusatione ant ob absentiam Reipublicae re regresado, sea tutor-, veamos que deba decirse
causa, aut aliam, quae post obvenit, dici oporteat, de la excusa por razón de ausencia por causa de
vldeamus. Praecedit autem alia quaestio: testa- la República, o de otra que sobreviene despues. Mas
mento ex die vel sub conditione tutores dati an se hay antes otra cuestión: ¿los tutores nombrados en
excusare ante diem couditiouemve necesse ha- testamento, desde cierto dia. 6 bajo condición, ten-
beant, et inprimis an iam dies quinquaginta iis dran necesrdad de excusarse antes del dia ó de la
cedant, intra quos necesse est causas excusationis condición, y sobre todo correrán ya para ellos los
exercere? Sed verum est, non ante esse tutorem, cincuenta dias dentro de los que es necesario expo-
quam dies venerit, nam nec antequam adita sit ner las causas de la. excusa? Pero la verdadjes, que
hereditas. Quia igitur ex eodem testamento iam ne ea tutor antes que haya llegado el dia, pues
gesta fult tutela, et qui excusatus est alias, abfu- tampoco lo es antes que ha 'a sido adlda lo. heren-
turus Reipublicae causa reversus continuo hae- cia. Asi, pues, como la tute a fue ya administrada
ret (2) tutelis ante susceptis, etiam intra annum; en virtud del mismo testamento, también el que de
sed hic ex ipso testamento desierat (3) esse tutor, otra suerte se excusó, habiendo de estar ausente
et ideo ex secunda tutefa. excusare se potest. por causa de la Republica, a su regreso se sujeta
inmediatamente a las tutelas tomadas antes a su
cargo, aún dentro del año; pero este habia dejado
de ser tutor en virtud del mismo testamento, y por
lo tanto uede excusarse de la segunda tutela.
5 2.—Si a Praetore detur curator mente capto, g 2.— l por el Pretor se diese curador al mente-
aut muto, sive ventri, excusatur lure flberorum. cate, ó al mudo, ó al que esta en el vientre, se ex-
cusa por derecho de hljos.
ä tl.—Romae datos tutores eos tantum accipere g ii.—Debemos entender por tutores dados en
debemus, qui vei a Praefecto urbis, vel a Praetore, Roma solamente ios que fueron dedos 6 por el Pre-
vel in testamento Romae confecto, vel in continen- fecto de la. ciudad, 6 por el Pretor, ¿) en testamen—
tibus (4) dati sunt. to hecho en Roma, ó en sus arrabales.
& 4.-Si tanta corporis aut mentis valetudine ab & xl.—Si ei iiberto estuviera impedido para la ad-
agendis rebus libertus prohibeatur, ut ne suis qui- ministración de los bienes por tanta debilidad de
dem negotiis sufficiat, necessltati erit succumben- cuerpo 6 de espiritu, que no se baste ciertamente
dum (5), ne impossibile iniungatur tutelae munus, para sus propios negocios, se habra de sucumbir á.
quod obiri a liberto non potest, cum incommodo la necesidad, para que no se imponga la imposible
pupiill, et adversus utilitatem eius. car a de la tutela, que no puede ser soportada por
el ii orto, con perjuicio del pupilo y contra. la. uti-
lidad dei mismo.
46. [48. PAULUS (6) libro singulari de Cogni- 46. [48.] PAULO-, De las Jm-t'sdicciones, libro
tionibus.— ui in collegio pistorum sunt, a tutelis único.—Los que son del gremio de panaderos cs-
excusantur, si modo per semet pistrinum exer- tan excusados delas tutelas, si per si mismos ejer-
ceant; sed non alios puto excusandas, quam qui ceu el oficio de panadero; pero creo que no han de
intra numerum sunt. ser excusatius otros sino los que están dentro del
número.
g 1.—Urbici autem pistores a collegarum quoque 5 1.—Pero los panaderos de ciudad están excu-
Bllorum tutelis excusantur. sados también de las tutelas de los hijos de sus
colegas.
% 2.—Sed et hoc genus excusationis est, si quis % 2.—Pero tambieu hay esta clase de excusa, si
se dicit ibi domicilium non habere, ubi ad tutelam alguno dice quc no tiene su domicllio alli donde
datus est; idque Imperator Antoninus cum Divo fue nombrado para la tutela; y esto declaró el Em-
patre significavit. perador Antonino junto con su Divino padre.
TIT. II. TÍTULO ll
UBI PUPILLUS EBUC—ARI VEL MORARI DEBEAT, ET DE DÓNDE DEBA sun EDUCADO (') LiOBAIt ac PUPILO, Y
ALIMENTIS EI PRAESTANDIS DE LOS ALIMENTOS QUE SE LE HAN DE PRESTAR
(cr. Cod. v. 4.9. to.] [ Véase Cód. V. 49. 50.]
3. IDEM Libro I. de omnibus Tribunalibzw—Ius 3. EL meno; De todos los Tribunales, libra I.—
alimentorum decernendorum pupillis Praetori Al Pretor le compete el derecho de decretar los
competit, ut ipse moderetur, quam summam tuto- alimentos para los pupilos, para que el mismo me-
res vel curatores ad alimenta pupillis vel adole- dere la suma no los tutores 6 los curadores deban
scentibus praestare debeant. prestar para a 'mentos &. ios pupilos ó a los adoles-
centes.
ä 1.—Modum autem patrimonii spectare debet, & 1.—Pero al decretar los alimentos debe aten-
quum alimenta decernit; et debet statuere tam der a la cuantía del patrimonio; y debe iijarlos con
moderate, ut non universum reditum patrimonii tanta moderación, que no decreto para alimentos
in aiimenta decernat, sed semper sit, ut aliquid ex toda la renta del patrimonio, sino que haya siem—
reditu supersit. pre algo de sobre de la renta.
g 2.-—Ante oculos habere debet in decernendo & 2.— decretarios debe tener a ia vista los es-
et mancipia, quae pupillis deserviunt, et mercedes clavos que sirven a ios pupilos, las retribuciones
pupillorum, et vestem, et tectum pupilli; aetatem por los pupilos, eivestido, la casa del pupilo; tam-
etiam contemplari, in qua constitutus est, cui ali- bien debe considerar la edad en que se halla aquel
menta decernuntur. para quien se decretam los alimentos.
5 3.-—In amplis tameu patrimoniis positis (1) non 5 :S.—Mas eni los grandes patrimonios dara la
cumulus patrimonii, sed quod cxhlbltionl frugali- medida de los allmeutos no el importe del patrimo-
ter sufficit, modum alimentis dabit. nio, sino lo que baste frugalmente para la manu-
tención.
5 4.-—-Sed si non constat, quis modus facultatum 5 4.—Pero si no consta cualsea la cuantía de
sit, inter tutorem et eum, qui alimenta decerni los bienes, debe tomar a su cargo conocer judicial-
desiderat, suscipere debet cognitionem, nec teme- mente de ella entre el tutor y el que desea que se
re alimenta decernere, ne in alterutram partem decreten los alimentos, y no decretar temeraria-
delinquat; prius tamen exigere debet, ut profitea- mente ios alimentos, a fin de que no faite en uno
tur tutor, quae sit penes se summa, et comminari, ó en otro sentido; pero antes debe exigit que con-
graviores ei usuras infiigi eins, quod supra pro- fiese el tutor que cantidad hay en su poder, y con—
fessionem apud cum fuerit comprehensum. minarle con que se le impondrán mayores inte-
reses por lo que sobre su confesión se hubiere ha.-
iiado en su poder.
5 5. Idem ad instructionem (2) quoque pupillo- & 5.—Lo mismo suele decretar también para la
rum, vcl adulescentium, pupillorum, vei earum, instrucción de los pupilos ó de los adolescentes, de
quae intra (3) vicesimum annum constitutae sunt, las pupilas, óde las que se hallan dentro de los
solet decernere respectu facultatum et aetatis co- veinte años, con relación a los bienes y a ia edad
rum, qui iustruuntur (4). de los que se instruyen.
5 (i.—Sed si egeni sint pupiili, de suo eos alere 5 6. _Pero si los pupilos fuesen pobres, no es
tutor non compellitur; et si forte post decreta ali- compelido ei tutor aalimentarlos con lo suyo; y si
menta ad egestatem fuerit pupillus perductus, dc- acaso despues de decretados los aiimentos se hu-
minul debent, uae decreta sunt, quemadmodum biere reducido el pupilo ¿ la pobreza, deben dis-
solent augeri, 51 quid patrimonio accesserit. minuir-se los ue se decretaron, asi como suelen
aumlentarsc, Si algo se hubiere agregado al patri-
mon o.
4. IULIANUS libro XXI. Digestorum.—Qui ii- 4. Joanne; Digesto, libro XXI.—Uno, que ha.-
lium heredem institnerat, tiliae dotis nomine, quum bla instituido heredero ¿ su hijo, habia legatio por
in familia nupsisset, ducenta legaverat, nec quid- razón de dote ¿ su hija., cuando se hubiese casado
quam praeterea, et tutorem iis ( ) Sempronium de- en la familia, doscientos, y nada mas, y les dio co-
dit; is a cognatis et a propinquis pupillae perdu- nio tutor a Sempronio; llevado este por los cogna—
ctus ad magistratum iussus est alimenta pupillae et dos y los parientes dela pupila ante el magistrado,
mercedes, ut liberalibus artibus institueretur, pu- se le mandó que diera alimentos al. la pupila, y que
pillae nomine praeceptoribus dare; pubes factus a nombre de la pupila pagase ¿ los preceptores
pupillus puberi iam factae sorori suae ducenta le- honorarios, para no fuese instruido. en las artes
gati causa solvit: quaesitum est, an tutelae iudicio liberales; hecho (¡libero el pupilo pagó a su herma-
consequi possit, quod in alimenta pupillae et mer- na, hecha ya pu era, los doscientos por causa del
cedes a tutore ex tutela praestitum sut? Respond]: legado; se preguntó, ¿podria conseguir con la ac-
existimo, etsi citra magistratuum decretum tutor ci n de tutela lo que de la tutela se hubiera paga-
sororem pupilli sui aluerit, et liberalibus artibus do por el tutor para alimentos de la pupila y por
instituerit, quum haec aliter ei contingere non honorarios? Respondi: opino, que aunque sin de-
possent, nihil eo uomine tutelae iudicio pupillo aut creto de los magistrados hubiere alimentado el tu.-
substitutis pupilli praestare debere. tor a la hermana de su pupilo, y la hubierelinstrui-
do en las artes liberales, no pudiendoie suceder es-
tas cosas de otro modo, de nada deblafresponderle
or este motivo en el juicio de tutela al pupilo ¿ a
os sustltutos del pupilo.
5. ULPIANUS libro III. de officio Procamulis. 5. ULPIANO; Del cargo de Proconsul, libra III.
—Si disceptetur, ubi morari, vei ubi educari pupii- —Si se discutiese donde deba morar, o dónde de-
ium oporteat, causa cognita id Praesidem statuere ba educarse el pupilo, convendra que esto lo de-
oportebit. In causae cognitione evitandi sunt, qui termine ei Presidente con conocimiento de causa.
pudicitiae impuberis (6) possunt insidiari. En ci conocimiento de la causa. se ha de_l1uir de
los que pueden poner acechanzas al pudor del-im-
púbero.
8. anrnomuus libro XIV. (7) Disputatiomtm. 6. TRIFONINO; Disputas,libro XI D'.—Si el tu-
-—Si absens sit tutor, et alimenta pupillus deside- tor estuviera ausente, y el pupilo pidiese alimen-
ret, si quidem negligentia et nimia. cessatio in ad— tos, si ciertamente se alegase la ne ligencía y el
ministratione tutoris obiiciatur, quae etiam ex hoc demasiado abandono de] tutor en la a ministración,
arguatur, quod per absentiam eius deserta dere— el cual se probase también por esto, porque con su
iictaqne sunt pupilli negotia, evocatis affinibus ausencia se desempararon y abandonaron los ne-
atque amicis tutoris Praetor, edicto proposito, gocios de] pupiio, convocados los afines y los ami-
causa cognita, etiam absente tutore, vel removen- gos de] tutor, determinará el Pretor, mediante
dum eum, qui dignus ta.]i nota videbitnr, decer— edicto, con conocimiento de causa, aun estando
net, vel adiungendum curatorem; et ita qui datus ausente el tutor, si ha de ser removido este que pa—
erit, expediet alimenta pupillo. Si vero necessaria reciera merecedor de ta] nota, o si se ha de agre-
absentia tutoris et improvisa acciderit, forte quod gar un curador; y de este modo cuidará de los ali-
subito ad cognitionem principalem profectus nec mentos del pupilo e] que hubiere sido nombrado.
rei suae providere, nec consuiere pupillo potuerit, Pero si hubiere sobrevenido una necesaria ¿ Impre—
et speretur (1) redire, et idoneus sit tntor, nec vista ausencia del tutor, acaso porqne habiendo
expediat alium "adiungi, et pupillus alimenta de re marchado súbitamente para presentarse a la juris—
sua postulet, recte constituetur ad hoc solnm, nt dicción del Principe no hubiere podido ni proveer
er re pupilli alimenta expediat. zi sus propias cosas, ni mirar por el pupilo, y se es-
perase que regrese, y fuera tntor idóneo, y no con-
venga que se agregue otro, 31 ei pupiio pidlese ali-
mentos de sus propios bienes, con razón se nom-
brará curador para esto solo, para. que de los bie-
nes del pupilo suministre alimentos.
TIT. III TITULO III
nu munan (2) ET RATIONIBUS DISTRAHENDIB, m DE LA ACCIÓN DE TUTELA Y DE LA DE cunnus enm
U'rrm cuan—roms CAUSA ACTIONE nnnm: DEDUCIRSE,
Y DE LA urn. POR CAUSA nn cuasnunm
[or. Cod. 7. 51—53.] [Verus 06d, V. 51—53.)
bere, ut rationes a servis, qui rem serant, pro- cuando no se presentasen ni los inventarios, ni las
ferantur; has rationes si esse mala de conscriptas actas de subastas, se debia usar de este remedio,
a servis dicunt tutores, etiam in quaestionem (1) para que se presenten las cuentas por los esclavos,
servi interrogari poterunt. que habian administrado los bienes; si los tutores
dicen no estas— cnentas fueron formadas de mala
te por os esclavos, también podran ser interroga—
dos ios esclavos en el tormento.
% 4.——Praeterea si matrem aluit pupilli tutor, % ii.—Ademas de esto, si ei tutor del pupilo dió
putat, Labeo, imputare eum posse; sed est verius, alimentos a la madre, opina Labeon, que el puede
non nisi perquam egenti dedit, imputare eum ponerlos en cuenta; pero es más cierto, que debe
oportere de largis facultatibus pupilli; utrumque ponerlos en cuenta de grandes bienes del pupilo,
igitur concurrere oportet, ut et mater egena sit, solo si se los dio a la muy necesitada; asi, pues,
et filius in facultatibus positus. deben concurrir una y otra circunstancia, que ia
madre sea pobre, y quo ei hijo sea rico.
& 50.—Sed si munus nuptiale niatriigupilli mise— % 5.—Pero si hubiere enviado regalo nupcial ¿
rit, non eum pupillo imputaturuni La eo scripsit; la madre del pupilo, escribió Labeon, que el no se
nec perquam necessaria est ista muneratio. lo pondrá. en cuenta aipupilo; porque este regalo
no es muy necesario.
& (i.—Si pupillis tutores pater dedit, inter quos 5 6.-—Si ei padre dió a los pupllos tutores, en-
et iibertum suum, perque eum voluerit tutelam tre los cuales se hallaba también un liberto suyo,
administrari, et tutores certam summanl ei statue- y hubiere querido que por este fuese administrada
runt, quia aliter se exhibere non poterat, haben- la tuteia, y los tutores le señalaron cierta suma,
dam eius rationem, quod statutum est, Mela exi- porque de otro modo no podia manteuerse, opina
stimat. Mela, que se ha, de tener cuenta de lo que se le
asignó.
5 7.—Er3'o et si ex inquisitione propter rei uo- % 7.—Lucgo también si en virtud de informa-
titium fuerit datus tutor, eique alimenta statuerint ción hubiere sido nombrado tutor por causa de su
contutores, debebit eorum ratio haberi, quia insta conocimiento delos bienes, y los contutores le liu-
causa est praestandi. bieren seilalado alimentos, se deberá tener cuenta
de estos, orque hay justa causa para prestarlos.
& 8.—Sed et si servis cibaria praestiterit vei li- 5, 8.-- as también si hubiere prestado alimen-
bertis, scilicet rei pupilli necessariis, dicendum tos & los esclavos ó a ios libertos, por supuesto, a
est, reputaturum; idemque et si liberis hominibus, los necesarios para los bienes dei pupilo, se ha de
si tamen ratio praestari iiusta intercedat. decir que se han de poner en cuenta; y io mismo
tambien sia hombres libres, si mediara, no obs—
tante, justa razón para prester-scies.
& Si.-Item sumtus litis tutor reputabit, et viati- & 9. —Asimismo pondrá en cuenta ei tutor los
ca, si ex oflicio necesse habuit aliquo excurrere gastos de litigio, y los de viajes, si por razón de
vei prolicisci. su cargo tuvo necesidad de hacer una excursión o
de marchar a alguna parte.
& 10.-Nunc tractemus, si plures tutelam pupil- & 10.—Examinemos ahora, si muchos tutores hn-
li administraverint, pro qua quisque eorum parte bieren administrado la tutela, por que parte haya
conveniendus sit. de ser demandado cada uno de ellos.
& 11.-Et si quidem omnes simul gesserunt tu- ä il.—Y si verdaderamente todos administraron
telam, et omnes solvendo sunt, aequissimum erit, simultáneamente la tutela, y todos son solventes,
dividi actionem inter eos pro portionibus virilibus sera muy justo que se divida la acción entre clics
exemplo fideiussorum. ser porciones viriles, a la manera que entre los
adores.
ä 12.—Sed et si non omnes solvendo sint, inter & 12.—Poro también si no todos fueran solven-
eos, qui solvendo sunt, dividitur actio; sed prout tes, se divide la acción entre los ue son solventes;
quisque solvendo est, poterunt conveniri. pero podran ser demandados en a medida en que
cada cual es solvente.
% 13.—Et si forte quis ex facto aiterins tutoris 5 is.—y si alg-uno hubiere pagado, acaso con-
condemnatus praestiterit, vel ex communi gestu, denado por hecho de otro tutor, o por administra-
nec ei mandatae sunt actiones, constitutum est a ción común, y ne se le cedleron las acciones, se
Divo Pio, et ab Imperatore nostro, et Divo patre estableció por el Divino Pio, y por nuestro Em e-
eius, utilem actionem tutori adversus contutoreni rador, y por su Divino padre, que se le ha de ar
dandam. al tutor contra su contutor la accion útil.
5 14.—Plane si ex dolo communi conventus 5 14.—Mas si demandado por dolo común hubie-
praestiterit tutor, neque mundandae sunt actio- re pagado un tutor, ni se ie han de ceder las accio-
nes, ueque utilis competit, quia proprii delicti poe- nes, ni le compete la acción útil, porque sufre la
nam subit (2); quae res indignum eum fecit, ut a pena de su propio delito; lo cual lo hizo indigno de
ceteris quid consequatur doli particlpibus, nec que consiga algo de ios demas participes del dolo,
enim ulla societas maleficiorum vei communicatio perque no hay sociedad alguna para delitos, nijus-
iusta damni ex maleficio est. ta participación del daño proveniente de un delito.
e 15.—Usque adeo autem ad contutores non ve- 5 15.—Mas en tanto ne se recurre contra los otros
nitur, si sint solvendo contutori-A (3), ut prius ad contutores, si fueran solventes unos contutores,
magistratus, qui eos dederunt, vel ad fideiussores que antes se recurre contra los magistrados, que
veniatur; et ita Imperator noster Ulpio Proculo los nombraron, () contra los tiradores; y asi lo res-
rescripsit. Quod enim Marcellus _libro octavo _Dige— pondió por rcscripto nuestro Emperador ¿ Ulpio
stornm scripsit, quodque saepissime rescriptum Prócuio. Porque lo que escribió Marcelo en el li-
est, quamdiu vel unus ex tutoribus idoneus est, bro octavo del Digesto, y lo que se respondió mu-
non posse ad magistratus, qui dederunt, veniri, chisimas veces por rescripto, que en tanto que es
sic erit accipiendum, si non contutor ob hoc con- abonado uno de los tutores no se puede recurrit-
veniatur, quod suspectum facere, vel satis exigere contra los magistrados que los nombraron, se ha—
noluit. bra de entender asl, si ei contutor no fuera deman-
dado por esto, porque no quiso acusar de sospe-
choso, () exigir fianza.
g 16.—Hanc actionem etiam in heredem tutoris 5 16.—Es sabido que esta acción compete tam-
competere constat. bien contra el heredero del tutor.
5 17.—Sed et heredi pupilli aeque competit, si- 5 17 .-—Pero le compete igualmente también al
milibusque personis. heredero del pupilo, y a otras personas semejantes.
e 18.—Non tentum ante condemnationem, sed & 18.—Mas no solo antes dc la condenación, sino
etiam post condemnationem (1) desiderare tutor po- también después de la condenación, puede preten-
test, mandarí sibi actiones adversas contutorem, der el tutor que se le cedan las acciones contra el
pro quo condemnatus est. contutor, or el que fué condenado.
e 19.— (2) Rationibns distrahendis actione non 5 19.— la acción de cuentas que deben dedn-
solum hi tenentur tutores, qui legitimi fuerunt, cirse no solamente están obligados los tutores,
sed omnes, qui iure tutores sunt, et gerunt tn- que fueron legitimos, sino todos los qne son tuto-
telam. res conforme a derecho, y administran la tutela.
ä 20.—Considerandum estin hac actione, utrum & 20.—Se ha de considerar en esta acción, si se
pretinm rei tantnm duplicetur, an etiam quod pn- duplicat-a solamente el precio de la cosa, ó tam-
pilli intersit. Et magis esse arbitror, in hac actione bien lo quele interese al pupilo. Y creo que es más
quod interest non venire, sed rei tantum aestima- cierto, que no se comprende en esta acción lo que
tionem. interesa, sino solamente la estimación de la cosa.
$ 21.—In tutela. ex una obligatione duas esse 5 21.—Es sabido que en la tutela hay dos accio-
actiones constat, et ideo sive tnteiae fuerit actum, nes provenientes de una sola obligación, y por es-
de (3) rationibus distrahendis agi non potest, sive to, si se hubiere ejercitado la de tutela, no puede
contra, tutelae actio, quod ad (4) speciem istam, intentarse la. de cuentas que deben deducirse, ó si
peremta æt. ei contrario, la acción de tutela se extinguió en
cuanto a este particular.
5 22.—Hu.nc tamen tutorem, qui lutei-cepit pe 22.—Pero dice Papiuiano, que el tutor, que in—
cuniam pupillarem, et. furti teneri Papinianus ait; terceptó dinero del pupiio, esta obligado !tambien
qui etsi furti teneatur, hac actione conventus furti por la acción de hurto; el cual, aunque esté obliga-
actione non liberatur; nec enim eadem est obliga— do por la acción de hurto, demandado por esta
tio fnrti ac tutelae, ut quis dicat, plures esse actio- acción, no se libra por la acción de hurto; porque no
nes eiusdem facti. sed plures obligationes, nam et son la misma. la obligación de hurto y la de la tu-
tutelae, et furti obligatur. tela, de modo que diga alguien que hay muchas
acciones de un mismo hecho, sino muchas obliga-
ciones, porque se obliga asi por la de tutela, como
por la de hurto.
5 23.—Hanc actionem, sciendum est, perpetuam 5 23.—Se ha de saber, que esta acción es pei-pé—
esse, et heredi similibusque personis dari ex eo, tna, y que se da al heredero y a otras personas se-
quod vivo pupillo captum est; sed in heredem ce- mejantes por lo que al pupilo se le quitó en vida;
itei-osque successores non dabitur, quia poena- pero no se dara contra ei heredero y los demas su-
is est. cesores, porque es penal.
g 24.-——Haec actio tunc competit, quum et tute- 5 24.—Compete esta acción, cuando hay también
lae actio est, hoc est finita demum tutela. laacei ón de tutela, esto es, solamente ñnida latutela.
2. PAULUS libro VIII. ad Sabinum.— Ato-tione 2. PAULO; Comentar-ios á Sabino, libro VIII.-—
de rationibus distrahendis nemo tenetur, nisi qui No esta obligado por la acción de cuentas quo de-
in tutela gerenda rem ex bonis pupilli abstulerit. ben deducirse nadie sino el que en la administra-
ción de in tutela hubiere quitado alguna cosa de
los bienes del pupilo.
ä 1.—Quodsi furandi animo fecit, etlam furti te- % 1.—Mas si 10 hizo con ánimo de hurtar, se obli-
netur. Utraque autem actione obligatur, et altera ga también por la acción de hurto. Pero se obliga
alteram non tollet. Sed et condictio ex furtiva cau- por una y otra acción, y la una no extinguira la
sacompetít, per quam si consecutus fuerit pupil- otra. Mas compete también la condicción por cau—
lus, quod fuerit ablatum, tollitur hoc iudicium, sa de hurto, por ia cual, si el pupiio hubiere con-
quia nihil absit pupilio. seguido lo que se le hubiere quitado, se extingue
esta acción, perque nada le falta al pupilo.
5 2.—Haec actio licet in duplum sit, in simplo 5 2.——Esta acción, aunque sea por el duplo, con-
rei persecutionem continet, non tota dupli poe- tiene en el simple importe la persecución de la co-
na est. sa, v no toda es la pena del duplo.
3. Ponemos libro V. ad Sabinum.-— Si tute- 3. Pomomo; C'ome-ntariosd Sabino, libro V.
lae aut negotiorum gestorum agatur, incerto hoc, -Si se ejercitase la accion de tutela ó is de gestión
quantum ab adversariis debetur tutori procurato- de negocios, siendo incierto cuanto se debe por
rive, arbitratu iudicis cavendum est, quod eo no- ios adversarios ai tutor 6 ai procurador, se ha de
mine iis absit. dar caución por arbitrio del juez por cuanto por
este concepto les falte.
10. PAULUS libro VIII. brevis Edifici—Sed non 10. PAULO; Edicto abreviado, libro VIII.—Pe-
dantur pupillo, dum tutor tutelam gerit; quamvis ro no se le dan al pupiio, mientras el tutor admi-
enim morte tutoris lntereant, tamen pu illus cum nistra la tutela; porque aún cuando fenezcan con
äeïede eius actionem habet, quia sibi solvere la muerte del tutor, tiene sin embargo el pupilo ia
e uit. acción contra el heredero de aquel, porque debió
pagarse A si mismo.
11. ULPIANUS libro XXX V. ad Edictum.—Si 11. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
filiusfamilias tutelam administraverit, deinde l'ue- XXX V.—Si un hijo de familia hubiere administra-
rlt emancipatus, remanere eum tutorem Iulianus do una tutela, y despues hubiere sido emaneipado,
sit; et quum pupillus adoleverit, agendum cum eo dice Juliano que permanece siendo tutor; y que
eius quidem temporis (10), quod est ante emanci- cuando ei puplio se hubiere hecho adolescente se
pationem, in quantum facere potest, eius vero, ejercitará. contra el la acción, por el tiempo ante-
quod est post emancipationem, in solidum, cum rior a ia emancipación, por cuanto puede pagar,
patre vero duntaxat de peculio; manere enim ad- pero por la totalidad respecto al posterior &. la
versus eum etiam post pubertatem de peculio emancipación, y contra el padre solamente por el
actionem; neque enim ante annus cedit, intra peculio; porque subsiste eontra ei aún después de
quem de pecuiio actio detur, quam tutela fuerit la pubertad la acción de peculio, porque ei año
nita. dentro dei cuai se dá. la acción de pecuiio no em-
pieza a correr antes que haya acabado la tutela.
12. Paucos (1) libro VIII. breuis Edicti.— Fi- 12. PAULO:, Edicto abreviado, libro XIII.—Mas
lius autem tutor propter hoc suum factum cum el 11le que fue tutor no puede ejercitar la acción
atro agere non potest ante pubertatem, quia nec contra su padre por razón de su administración
uita tutela hoc ab eo exigi potest. antes de ia pubertad, porque ni aún después de
acabada la tuteis. se puede exigir esto de el.
18. Uni-unus lib-ro XXX V. ad. Edictum—Si 13. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
tutor post pubertatem pupilli negotia administra- XXX V.—Si el tutor hubiere administrado los ne-
verit, in iudicium tutelae veniet id tantum, sine gocios del pupiio despues de la pubertad, se com-
quo administratio tutelae expediri non potest; si prenderá. en ei j nicio de ia tuteia soiamente aque-
vero post pubertatem pupilli is, qui tutor eius fne- iio sin io que no se puede desempeñar ia adminis-
rat, fundos eius vendiderit, mancipia et praedia tración de in tutela; pero si des ués de la pubertad
comparaverit, neque venditionis huius, neque em- dei pupilo vendiere ios fundos e este el que habia
tionis ratio indicio tuteiae continebitur. Et est ve- sido su tutor, y hubiere comprado esclavos y pre-
rum, ea, quae connexa sunt, venire iu tuteiae dios, ne se comprendere en el juicio de ia tutela ni
actionem; sed et illud est verum, si coeperit nego- la cuenta de esta venta, ni la de la compra. Y es
tia administrare post tutelam finitam, devoivl lu- verdad que se comprenden en la acción de la tu-
dicium tutelae in negotiorum gestorum actionem, tela ias cosas que son conexas; pero también es
oportuit enim eum a semet ipso tutelam exigere. cierto que si hubiere comenzado a. administrar ios
Sed et si quis, qunm tutelam administrasset, idem negocios después de fluida la tutela, la acción de
curator adolescenti fuerit datus, dicendum est, tutela se convierte en acción de gestión de nego-
negotiorum gestorum eum conveniri posse. clos, porque fue necesario que el se exi "ese &. si
mismo ias cuentas de ia tuteia. Pero si a guna hu-
biere sido nombrado curador de un adolescente
habiendo administrado la tuteia, se lia de decir
también que puede ser demandado con ia acción
de gestión de negocios.
14. Guns libro XII. ad Edictum provinciale.— 14. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
Si post pubertatem tempore aliquo, licet brevissi- libro XII.—Si des 1163 de la pubertad hubiere de-
mo, inter-miserit administrationem [tutor, deinde jado el tutor in a ministración por alg-i'm tiempo,
coeperit gerere, sine ulla dubitatione tam tutelae, aunque brevisimo, y después hubiere comenzado
quam ntegotiorum gestorum iudicio cum eo agen- a administrar, sin duda alguna. se han de ejercitar
um es . contra éi tanto la acción de tutela, como la de ges-
tión de negocios.
15. Uni-muns libro I. Disputationum. — Si ex 15. ULPinNo; Disputas, libro I.—Si alguien hu-
duobus tutoribus cum altero quis transegisset, biese transigido con uno de dos tutores, aunque
quamvis ob dolum communem", transactlo nihil por razón de dolo común, la transacción en uada
proderit alteri; nec immerito, quum unusquisque aprovechará. al otro; y no sin razon, parque cada
doli sui poenam sufferat. Quodsi conventus alter cual sufre la pena de su propio dolo. Pero si de-
praestitisset, proiieiet id, quod praestitit, el, qui mandado uno de ios dos hubiese pagado, io que
conventus non est; licet enim doii (2) ambo rei pagó le aprovechar-¿ ai que no fué demandado;
sint, tamen sufficit unum satisfacere, ut in duo- porque aunque ambos sean reos dei dolo, basta
bus, quibus res commoda est vel deposita, quibus- sin embargo que uno solo satisfaga, como cuando
que mandatnm est. a dos se les die en comodato ó en depósito una co-
sa, (') se ies dió mandato.
16. IDEM libro LXXIV. ad Edictum.— Si cum 16. EL MIS Mo; Comentarios at Edicto, libro
adhuc (3) tutore ex stipulatu agatur, vel cum his, LXXI V.—Si se ejercitara la acción de lo estipuia-
qui ro eo intel-venerunt, erit dubitatio, an, quia do contra ei que todavla es tutor, o contra los que
tutelae agi non potest, nec ex stipulatu agi possit; por ei afianzaron, habra la duda de si, perque no
et plerique putant, etiam banc actionem propter pnede ejercitarse la acción de tutela, no se podrá
eandem utilitatem differendam. ejercitar tampoco ia de lo estipulado; y opinan los
más, que se ha de diferir también esta acción por
razón de ia misma utilidad. '
g 1.—Cum curatore pupilli sive adolescentis agi 5 1.—Pero se podrá ejercitar la acción contra ei
poterit, et si neque adhuc cura perseveret. curador del pupiio (: del adolescente, aún si toda-
vla continuase en la curatela.
… mummen, ta. Bau. (3) Si adhuc cum tutore, Hel.; adhuc, se considera. edad-f-
(a) mall, timet-tan Hal. Valg. do por antigua capi.-tac.
pressio.—mano xxvii-. TÍTULO III 318
17. IDEM libro III. de officio C'onsulis.— Impe- 17. Er. meno; Del Cargo de Cónsul, libro III.
ratores Severus et Antoninus rescripserunt in —Los Emperadores Severo y Antonino respondie-
haec verba: «Quum hoc ipsum oneratur, an ali- ron por rescrlpto en estos terminos: ¡Puesto que
quid tibi a tutoribus vei curatori us debeatur, non se trata de saber esto mismo. si por los tutores o
habet rationem postulatio tua, volentis iu sumtum los curadores se te debe alguna cosa. no tiene ra-
litis ab his tibi pecuniam subministrari». zón tu petición, queriendo que para los gastos del
litigio se te suministre por ellos dinero».
18. PAPINIANUS libro XXV. Quaestionum.— 18. Par-mimo; Cuestiones, libro XXV.—Cunn-
Quum tutor negotiis impuberis administratis pu- do ei tutor, habiendo administrado los negocios de
pillum paterna hereditate abstinet, bonis patris un impubere, io abstiene de la. herencia paterna,
venditis tractari solet, utilis actio pupillo relinqui, habiendo sido vendidos los bienes del padre, se sue-
an creditoribus concedi debeat; et probatur, actio- le discutir si se le deberá. dejar ai pupiio la acción
nem inter pupillum et creditores patris esse divi- útii, ó se les deberá. cºnceder a ios acreedores; y
dendam, scilicet ut quod rationi bonorum per tu- se aprueba que se ha de dividir la acción entre el
torem deerit, creditoribus reddatur, quod autem pupilo y los acreedores del padre. a saber, para
dolo (1) vel culpa tutoris in officio pupilli perpe- que se devuelva ¿ ios acreedores lo que por causa
rani abstenti contractum est, puero relinquatur. del tutor le faltare a la cuenta de los bienes, pero
Quae actio sine dubio nou prius competet, quam para que se le deje al pupilo lo que con dolo () cui-
pupillus ad pubertatem pervenerit; sed illa confe- pa del tutor se conti-ato en servicio dei pupiio que
stim creditoribus datur. inconvenientemente se abstuvo. Cuyo. acción no
competere sin duda antes que el pupiio hubiere lle-
gado a in pubertad; pero aquelia se les da inmedia-
tamente &. ios acreedores.
19. ULPIANUB libro I. Responsormn. (2) — Si 19. ULPIANO; Respuestas, libro I.—Si porel úl-
probatum est nomen debitoris a novisslmo curato- timo curador se aprobó el crédito del deudor, en
re, frustra tutorem de eo conveniri. vano es demandado per ei el tutor.
20. PAPINIANUS libro II. Responaorum.—Alte- 20. Psrmuuo; Respuestas, libro II.—Se de-
rius curatoris heredem minorem, ut maiore pecu- terminó, que el heredero, menor, de uno de los dos
nia condemnatum, in integrum restitui placuit. curadores fuese restituido por entero. habiendo si-
Ea res materiam litis adversus alterum curatorem do condenado en mayor cantidad. Lo cual no dará
instaurandae non dabit, quasi minore pecunia ocasión para renovar el litigio contra ei otro cura-
condemnatum, si non sit eius aetatis actor, cui dor, como por haber sido condenado en menor can-
subveniri debeat; sed aequitatis ratione suadente tidad, si ei actor no fuera detal edad, que se le de-
per utilem actionem ei subveniri, in quantum ai- ba auxiliar; pero aconsejandolo una razón de aqui-
ter relevatus est, oportet. dad conviene que se le auxille mediante la acción
utii por tanto en cuanto el otro fue benedciado.
g 1.—Non idcirco actio, quae post vigintiquin- & 1.—La acción que se de después de los veinti-
que annos aetatis intra restitutionis tempus ad- cinco años de edad, dentro del tiempo de la resti-
versus tutorem minore pecunia tuteiae indicio tución, coutra ei tutor que en ei juicio de la tutela
condemnatum redditur, inutilis erit, quod adole- fue condenado en menor cantidad, no sera inutil
scenti curatores ob eam culpam condemnati sunt. precisamente por esto, porque or esta culpa ba-
Itaque si non iudicium (3) a cnratoribns factum yan sido condenados a favor el adolescente los
est, per doli exceptionem curatores consequi po- curadores. Asi, pues, si no se cumplió la sentencia
terunt, cam actionem praestari sibi. por los curadores, podran cons 'r los curadores
por medio de la excepción de do o, que se les pres—
te esta acción.
21. Los… libro I. Definition-wm.— Quum pupil- 21. EL mismo; Definiciones, libro I.-Cuando el
lus tutelae actione contra tutorem alternm tutori, pupilo cedió al tutor, que el juez condenó por el
quem iudex in solidum condemnavit, cessit, quam— todo, la acción de tutela contra el otro tutor, auu-
vis postea iudicatum liat, tamen actio data non in- que después se ejecute lo juzgado, no se extingue,
tercidit, quia pro parte condemnati tutoris non tu— sin embargo, la acción dada, perque conla parte en
tela reddita, sed nominis pretium solutum videtur. que fue condenado el tutor no se. considera reinte-
grada la tutela, sino pagado el precio de un credito.
22. PAULUS libro XIII. Quaestionum.—Defen- 22. PAULO; Cuestiones, libro XIII.—Condena-
sor tutoris condemnatus uon auferet privilegium do el defensor del tutor, no privare de su privile-
pupilli; neque enim sponte cum eo pupillus con- gio ai pupiio; porque tampoco el pupilo contrató
traxit. espontáneamente con el.
28. IDIM libro IX. Res-pomorum. (4)—Conven— 23. EL msuo; Respuestas, libro IX.—Deman-
to herede tutoris iudicio tutelae curatorem eius- dado el heredero del tutor cou la acción de tutela.,
dem neque ipso iure liberatum videri, neque ex- no parece que quede libre de derecho el curador
ceptionem rei iudicatae ei dandam; idemque in del mismo, ni que se ie haya de dar la excepción
heredibus magistratuum observandum. de cosa juzgada; lo mismo se ha de observar en
cuanto a los here eros de los magistrados.
(ll dolo, maritata Hai. (.!) iudicatum, at mdi-gau eum dal codice Ft.
1,2) I.i. responsorum respondit, Hai. (a) V. responsorum respondit, Hal.
Tono II — ¡o
814 mortuam.—Luna xxvn: 'rt'l'm Iv
24. IDEM libro II. Sententiarum.—Postumo tn- 24. EL MISMO; Sentencias, libro II.—El tutor
tor datus non nato póstumo neque tuteiae, quia. nombrado á un póstumo, no habiendo nacido el
nulla pupiiius est, neque pro tutore (1), quia nulla. póstumo, no está obligado a la acción de tutela,
significatio est (2), neque negotiorum gestorum iudi— porque no hay pupiio ni a. ia de protutor, porque
cio tenetur, quia administrasse nego tia eius, qui (3) no hay señai alguna de este, ni a ia de gestión de
natus non esset, non videtur; et ideo utiiis in eum negocios, porque no se considera que haya admi—
actio dabitur. u_istrado los negocios del no no hubiese nacido; y
por esto se dará. contra el a acción útil.
26. Hmuuoeaumnus libro V. iuris Epitoma- 25. Hnnuoenmmo; Epitome del Derecho, libro
mm (II).—Non solum tutelae privilegium datur in ¡'.—Se da el privilegio de la tutela no solamente
bonis tutoris, sed etiam eins, qui pro tutela (5) ne- sobre los bienes del tutor, sino también en los de
gotium gessit; vei ex curatione pupilli puplilaeve, aquei que administro los no ocios como protutor;
uriosi furiosaeve debebitur (6), si eo nomine cau— y se deberá por la curateia fel pupiio ó de la pupi-
tum non sit. la, y del loco, o de la loca, el por tal titulo no se
hubiera dado caución.
TIT. IV TITULO IV
nn con-rusum TUTELAE ET UTILI aeneum DE LA semos CONTRARIA DE TUTELA, Y Dl LA ÚTIL
[Cf. Cod. V. aa.) [Véalo Cód. V. sa.]
pupilio vel in rem eius impensa. sunt, veniant, ve- acción no solamente lo que se gastó por el pupiio
rum etiam ea quoque, quae debebantur alias tuto- o en cosa. suya, sino también lo que por otra causa
ri, utputa. a. patre pupilli si quid debitum fuit, se debia al tutor, por ejemplo, si por el padre del
quaeritur, et magis puto, quum integra sit actio pupiio se le debió alguna cosa; y creo más bien,
tutori, non esse in contrarium iudicium dedu- gue teniendo integra su acción el tutor, no se ha
cendum. e llevar a la acclón contraria.
% ti.—Quid tamen, si ideo exspectavit, quia tu- 5 (i.—Mas ¿que se dira, si esperó, porque era tu—
tor erat, et ideo non exegit? Videamus, an contra- tor, y por esto no cobró? Veamos si obtendrá el pa-
rio iudicio tutelae indemnitatem consequatur, quod go con la acción contraria de tutela; io cual es lo
magis probandum est. Nam sicuti quodcunque que más bien se ha de admitir. Porque asi como
aliud gessit pro utilitate pupilli, id contrario iudi- conseguirá con la. acción contraria todo lo demás
cio consequetur, ita etiam id, quod sibi debetur, que hizo cn utilidad del pupilo, asi también debe
consequi debet, vel eius securitatem. conseguir io que á ei se le debe, o su seguridad.
& 7.—-—Ergo (1), et si ex causa, quae tempore liui- & 7.—Luego también si hubo alguna obligación
tur, obligatio aliqua fuit, tutelae contrarium iudi- proveniente de causa quo se extingue con el tiem-
cium esse ei opinor. po, opino que tiene el la acción contraria de tuteia.
;; 8.—Hanc actionem dandam (2) placet, et si % 8.—Esta determinado, que se ha de dar esta
tutelae iudicio non agatur; etenim nonnunquam acción, aunque no se ejercito la acción de tutela,
pupillus idcirco agere tutelae non vult, quia nihil pues á. veces no quiere el pu ilo ejercitar la ac-
ei debetur, imo plus in eum impensum est, quam ción de tuteia, porque o. el na a se le debe, antes
quod ei abest, nec impediendus est tutor contrario bien se gastó para él más de lo que a el le falta, y
agere . no se ie ba de impedir al tutor que ejercito la ac-
ciön contr: 'in.
% 4.—Usuras utrum tamdiu consequetur tutor, % 4.-—Veamos si ei tutor conseguirá. los intere-
quamdiu tutor est, an etiam post finitam tutelam, ses por tanto tiempo como es tutor, o también des-'
videamus, an ex mora tantum:, et magis est, ut, pues de acabada ia tutela, ó soiamente desde la
quoad ei reddatur pecunia, consequatur, nec enim mora; y es mas cierto que ios conseguirá hasta que
debet ei sterilis esse pecunia. se le devuelva ei dinero, porque no debe serie es-
térii este dinero.
& ii.—Si tamen fuit in substantia pupilli, unde g ii.—Pero si hubo en los bienes del pupiio dine-
consequetur (1), dicendum est, non oportere eum ro para que ios cobrase, se ha de decir que no de-
usuras a pupillo exi ere. be ei exigir intereses al pupilo.
& (i.—Quid ergo, s de re pupillari non potuit si- ä (¡.—¿Que se dirá., pues, si el no pudo pagarse
bi solvere, uia erat deposita ad praediorum com- con diuero dei pupiio, perque estaba depositado
parationem Siquidem non postulavit a Praetore, para la compra de predios? Si ciertamente no pi-
ut promatur pecunia, vel hoc minus deponatur, dió ai Pretor que se sacase ei dinero, o que ne se
sibi imputet; si vero hoc desideravit, nec impetra- depositase esta cantidad, se lo imputare & si mis-
vit, dicendum est, non deperire ei usuras in con- mo.-, pero si lo pretendió, y no io consiguió, se ila
trario indicio. de decir que ne se le niegan los intereses en la ac-
ción contraria.
5 7.—Sufiicit tutori bene et diligenter negotia % 7. —Le basta al tutor haber administrado bien
gessisse, etsi eventum adversum habuit, quod ge- y diligentemente ios negocios, aunque haya tenido
stum est. éxito contrario io que se administró.
5 £S.—Iudicio contrario tutelae praestatur et id, & 8.—Poria acción contraria de tutela se res-
quod in rem pupilliversum ante tutelam (2), vei ponde también de lo que se invirtió en cosa del pu-
post tutelam, si negotiis tutelae tempore gestis ne- piio antes de la. tuteia, o despues de la tutela, si se
xum probatur, et quod ante impensum est, sive prueba su conexión con los negocios administra-
pro tutore negotia gessit, et postea tutor constitu- dos al tiempo de la tuteia, y de lo que se gastó au-
tus est, vel ventri erat curator; sed et si non pro tes, ya si administró los negocios como protutor, y
tutore negotia gerebat, debet venire, quod ante después fue nombrado tutor, ya si era curador del
impensum est, deducuntur enim in tutelae iudi— que estaba en ei vientre; pero también si no admi-
cium sumtus, quoscunque fecerit in rem puplili, nistraba ios negocios como protutor, debecompren-
sic tamen, si ex bona fide fecit. dei-se lo que antes se gastó, porque en la. acción de
tutela se comprenden cuaiesquiera gastos que hu-
biere hecho en cosa del pupiio, pero de este modo,
si los hizo de buena fe.
$ 9.—Hane actionem perpetuam esse palam est, 5 Si.—Es evidente que esta acción es perpetua, y
et heredi, et in heredem dari, ceterosque successo- quo se de al heredero, y contra ei heredero y los
res (3), et ad quos ea res pertinet, et in eos. emas sucesores, y a aquelios a quienes les impor-
ta ia cosa, y contra eilos.
4. IULIANUS libro XXI. Digestorum.—A tuteia 4. JULIANO; Digesta, libro XXI.—El removido
remotus eo ioco haberi debet, quo esset finita tu- de la tutela debe ser considerado en la misma si-
tela; et sicut actiones patitur, perinde ac si pupil- tuacion que si se hubiese acabado la tutela; y asi
lus pubes factus esset, ita contrario iudicio, si quid como soporta ias acciones lo mismo que si ei pupiio
ei aberit, persequi debebit; nihil enim prohibet su- se hubiese hecho puber-o, asi también deberá re-
spectum tutorem esse, quamvis complura in rem ciamar por ia acciön contraria, si aigo le faitare;
pupilli impenderit, quae eum amittere nou oportet. perque uada. impide que sea tutor sospecboso, aun-
que hubiere gastado en cosa dei pupiio mucho, que
el no debe perder.
scripsit, ut, sive tutor est, sive non sit, qui gessit, tableció para uno y otro caso esta. acción, para
actione tamen teneretur. Solent enim magni erro- que, ya si es tutor, ys. si no lo fuera, ei que admi-
res intercedere, ut discerni faciie non possnt, utrum nistro, estuviese obligado por esta acción. Porque
quis tutor fuerit, et sic gesserit, an vero hon l'ue- suelen ocurrir grandes errores, de modo que no se
rit, pro tutore tamen munere functus sit. puedo. discernir fácilmente si alguno ha sido tutor,
y administró siéndolo, ¿) si no lo fue, pero desem-
peño el cargo como protutor.
_f'; L—Pro tutore autem negotia gerit, qui mu- % 1.-—-Peroadministralos negocios como protutor
nere tutoris fungitur in re impuberis, sive se putet el qne deSempeiia el cargo de tutor en los bienes
tutorem, sive scit non esse, fingit (1) tamen esse. del impubero, ys. _si el se considerase tutor, ya si
sabe que no lo es, pero linge serio.
5 2.—Proinde et si servus quasi tutor egerit, g 2.—Por lo cual, también si un esclavo hubie-
Divus Severus rescripsit, dandum in dominum lu- re administrado como tutor, res ondió por rescrlp-
dicium utile (2). to el Divino Severo, que se ha e dar contra el, se-
ñor la acción útil.
%3.—Cnm eo, qui pro tutore negotia essi-t, & ii.—No hay duda al uno., 'que contra el que ad-
etiam ante pubertatem agi posse nulla du itatio ministró como protutor os'negocios se puede ejer-
est, quia tutor non est. citar ia acción aún antes dela pubertad, porque
no es tutor. '
5 4.—-—Quare si quis finita tutela pro tutore nego- 5 4.—Por lo cual, si acabada la tutela alguien
tia impuberis gesait, tenebitur. administró como protutor los negocios dei impúbe—
ro, estará. obligado.
& E).—Sed et si prius pro tutore administraverit, tj E).—Poro también si los hubiere administrado
deinde quasi tutor, aeque tenebitur ex eo, quod antes como protutor, y des nes como tutor, estará.
pro tutore administravit, quamvis devolvatur hic igualmente obiigado por o que administró como
gestus in tutelae actionem. protutor, aunque esta administración sea compren-
dida en ia acción de tuteia.
% ti.—Si quis quasi tutor negotia gesserit elus, 5 6.——Si uno hubiere administrado como tutor
qui iam pubes est, neque tutorem habere potest, los negocios del que ya es púbero, y no puede te-
protutelae actio cessat; simili modo et si eius, qui ner tutor, deja de tener lugar la acción de protuto-
nondum natus est,—nam ut pro tutore quis gerat, la; del mismo modo también si los del que no ha
eam esse personam oportet, cuius aetas recipiat nacido todavia,—porque para que uno administre
tutorem, id est impuberem esse Oportet (3)—; sed como protutor es necesario que haya una persona
erit negotiorum gestorum actio. cuya edad admita tutor, esto es, es necesario que
haya un impubere—; pero habra la acción de ges-
tión de negocios.
5 7.—Si curator impuberi a Praetore datus ne- % 7.—Si el curador dado por el Pretor al impú-
gotia gesserit, an quasi pro tutore gesserit, tenea- bero hubiere administrado los ne ocios, se pre un-
tur, quaeritur- et est verius, cessare hanc actio- ta si estará. obligado, cualzsi ios iubiere adminis-
nem, quia officio curatoris functus est. Sl quis trado como protutor; y es mas cierto que deja de te-
tamen, quum tutor non esset, compulsus a Praeto- ner lug-ar esta acción, porque desempeñó el cargo de
re vel a Praeside, dum se putat tutorem, gesserit curador. Pero si alguno, no siendo tutor, hubiere
tutelam, videndum, an pro tutore teneatur; et ma- administrado la tutela, compeiido por ei Pretor ó
gis est, ut quamvis compulsus gesserit, teneri ta- por el Presidente, creyéndose tutor, se ha de ver
men debeat, qui animo tutoris gessit, quum tutor si estará. obiigado como protutor; y es más cierto,
non esset; at iste curator, non quasi tutor, sed que aunque eompelido la hubiere administrado, de-
quasi curator gessit. be estar sin embargo obligado ei que administró
con ia creencia de que era tutor, no siendo tutor;
más este curador administró, no como tutor, sino
como curador.
& ii.—In protutelae iudicio usurae quoque ve- % 8.——En la acción de protutela se comprenden
niunt. también ios intereses.
& E).-Sed utrum solummodo in id, quod gessit, & €).—Pero ¿estará obligado solamente por lo que
tenebitur, an vero in id etiam, quod gerere debuit? administró, () también por lo que debio adminis-
Et si quidem omnino non attigit (4) tutelam, nou trar? Y si verdaderamente no tocó en nada a in. tu-
tenebitur; neque enim attingere debuit, qui tutor teia, no estará obligado; porque tampoco debió to-
non fuit. Quodsi quaedam gessit, videndumL an carla el que no fue tutor. Pero si administró ai -
etiam eorum, quae non gessit, teneatur. Et hacte- uas cosas, se ha de ver si estará. obligado también
nus tenebitur, si alius gesturus fuit; sed et si eo- por ias que no administró. Y soiamente estará
gnito, quod tutor non fuit, abstinuit se admini— obligado, si otro las hubiera de haber administra-
stratione, videamus, an teneatur, si necessarios do; pero si habiendo sabido que no era tutor, se
pupilli non certioravit, ut ei tutorem peterent; abstuvo de ia administración, veamos también si
quod verius est. estara obiigado, si no avisó a ios parientes dei pu-
pilo, para que pidiesen tutor para este; io que es
más cierto.
2. Cursus libro XX V. Digestorum.— Si is, qui 2. CELSO; Digesto, libro XXV.—Si el que ad-
pro tutore negotia gerebat, quum tutor non (5) ministraba los negocios como tutor, no siendo tu-
(1) Vol .; auget, et códice Fi. (4) Según reciente cara-"rccie:- del codice Fi., Br.; ¡thing-it,
(2) tute ae (m lugar de utile), la Vaig. Tour. según la escritura original.
(a) id est impuberem esse oportet, mimas Hai. (5) non, amitae Hal.
318 amisere.—muna xxvu: TÍTULO vr
esset, rem pupilli vendidit, nec ea usucapta est, tor, vendió alguna cosa dei pupiio, y esta no fue
petet cam pupillus, quamquam ei cautum est; non usucapida, la pedira el pupiio, aunque se le haya
enim eadcm huius, quae tutoris est rerum pupiiii dado canción; porque no es ia. misma ia adminis—
administratio. ' trac-ilon de este, que ia del tutor de ios bienes del
pupi 0.
5. ULPiANtrs libro X. ad Edictum.— Ei. qui 5. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro X.—
pro tutore negotia gessit, contrarium iudicium Al que administro los negocios como protutor ie
competit. compete la acción contraria.
TIT. VI TITULO VI
QUOD FALSO TUTORE AUCTORI GESTUM DE LO QUI SE DIJEEA QUE SE HIZO CON LA
usen menos (2) AUTORIDAD DE FALSO TUTOR
1. ULPIANUB libro XII. ad Edictum. — Huius 1. ULPIANO; Comentarios at Edicto, libro XII.
Edicti aequltas non est ambigua, ne contrahentes —No es dudosa ia equidad de este Edicto, para que
decipiantur, dum falsus tutor adhibetur. no sean engañados ios contratantes, presentándose
un falso tutor.
& 1.——Verba autem Edicti haec sunt: QUOD EO & 1.—Mas estas son ias palabras del Edicto; «Lo
auc'ronn, inquit, QUI TUTOR NON rumam (3). que con la autoridad, dice, deique no fuere tutor».
g 2.—Verbis Edicti multa desunt; quid enim si 5 2.—Faitan muchas cosas enlas palabras del
fuit tutor, is tamen fuit, qui auctoritatem acom— Edicto; porque, ¿que se dirá., si fue tutor, pero lo
modare non potuit, puta furiosus, vei ad aliam re- fue ei que uo pudo prestar su autoridad, por ejem-
gionem datus? . plo, ei loco, 6 el nombrado para otra r'e-rion?
& 3.—Sed Pomponius iibro trigesimo scribit, in- 5 3.—Pero escribe Pomponio en el libro trigési-
terdum, quamvis a non (4) tutore gestum est, nou mo, que 9. veces, aunque se administró por el que
pertinere ad hanc partem Edicti. Quid enim, si duo no es tutor, no se comprende esto en esta parte
tutores, aiter falsus, aitor verus auctoritatem ac- del Edicto. Porque, ¿ no se dirá., si dos tutores,
commodaverint, nonne valebit, quod gestum est. uno falso y otro verda ero, hubieren prestado su
autoridad, sera acaso valido io que se hizo?
& 4.—Item hoc Edictum, iicet singulariter scri- & 4.—Tambien escribe Pomponio en el libro tri-
ptum sit, si tamen piures inter-venerint, qui tutores gésimo, que este Edicto.—aun ue este escrito en
non erant, tamen locum habere debere, Pompo- singuiar—, si no obstante hu ieren intervenido
nius libro trigesimo scribit. muchos que no eran tutores, debe tener sin embar-
go aplicación.
% 5...—Idem Pomponius scribit, etiamsi pro tutore & 5.—Eseribe ei mismo Pomponio, que aunque
negotia :gerens auctoritatem accommodavei-it, ni- hubiere prestado su autoridad ei que administrase
hiiominus hoc edictum iocum habere, nisi forte los negocios como protutor, debe tener sin embar-
Praetor decrevit, ratum se habiturum id, quod his go lugar este Edicto, salvo si acaso ei Pretor de-
auctoribus gestum est; tunc enim vaiebit per Prae- cretó que ei tendrá. por vaiido io que se hizo con
toris tuitionem, non ipso iure. la autoridad de eiios; porque entonces será valido
por el amparo dei Pretor, no de derecho.
& (i.—Ait Praetor: SI ¡o ACTOR (5) Icsoaavrr, & ti.—Dice ei Preter: «Si ei actor io ignoró, dai-e
nano m m'rmonUM amsTlTUTIONn-u. Scienti non ia restitución por entero». No auxilia al que io sa-
subvenit-, merito, quoniam ipse se decepit. bía; y con razón, porque ei mismo se engañó.
2. Psuws libro XII. ad Edictum.— e_Si id, in- 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XII.——
quit, actor ignoraverit- (6); Labeo: et Sl dictum «Si ei actor, dice, io hubiere ignorado»; y aiiade
sit ei, et bona fido non crediderit. Labeon: también si se ie hubiera dicho, y de buea
na fe no io hubiere creido.
4. [5. (l)] PAULUS libro XII. ad Edictum.— 4. [B.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Minori vigiutiqninque annis succurretur, etiamsi XII.—Al menor de veinticinco años se le auxilia-
scierit. rá, aunque io hubiere sabido.
5. [4. (2)] ULPIANUS (3) libro XII. ad Edi- 5. [4.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
ctum.—Interdum tamen et si scientia noceat. ta- XII.—Pero a veces, aun si per-judicare el cono-
men restitutio facienda erit, si a. Praetore compul- cimiento, se habra de hacer no obstante ia restitu-
sus est ad iudicinm accipiendum. cion, si uno fue compeiido por el Pretor a aceptar
el juicio.
6. PAULUS libro XII. ad Edictum.— Pupilli 8. PAULO:, Comentarios al Edicto, libro XII.——
scientia computanda non est, tutoris eius compu- La noticia dei upilo no ha de ser tenido. en cuen-
tanda est; utique et si pupillo cautum sit, melius ta, pero se ha e tener en euenta la de su tutºr; y
dicitur. rem suam restitui pupillo, quam incertum á. ia verdad, aunque se ie haya. dado caución ai pu-
cautionis eventum eum spectare (4)- quod et Iu- piio, mas bien se dice que se ie restituye al pupilo
iianus, si alias circumventus sit pupiiius, respondit. su propia. cosa, uc no que espera el resultado in-
cierto de la caución; lo que respondió también Ju-
iiano, si de otra manera hubiere sido engañado el
pupilo.
7. ULPIANUS libro XII. ad Edictum.— Novissi- 7. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XII.
me Praetor ait: ni aun, QUI, con TUTOR son es- —Por último, dice el Pretor: «Contra el que, no
sn'r, nono MALO sumen FACTUS nssn mom-uu, IU- ¡siendo tutor, se dijerc que con dolo maio presto
nrcruu nano, UT QUANTI EA ans ERIT, (5) TANTAM »su autoridad, dare acción para que sea condena-
rncunnm counnmm'rmi. rdo_cn tanta cantidad cuanto vaiiere la cosa-.
% 1.—Non semper tutor convenitur, nec sufücit, % 1.—No siempre es demandado el tutor, ni bas-
si sciens auctor fuit, verum ita demum, si dolo ta si &. sabiendas prestó su autoridad, sino que es-
malo auctor fuit. Quid, si compulsus, aut metu, ne to es asi solamente, si con dolo maio prestó su au-
compeiieretur, auctoritatem accommodavcrit, non- toridad. ¿Qué se dira, si hubiere prestado su auto-
ne debebit esse excusatus? ridad compeiido, ó por miedo de que fuese compe-
lido, acaso debere. ser excusado?
& 2--—Quod ait Proctor: «quanti ea res erit», ä 2.—En io que dice ei Pretor: «cuanto valiere
magis puto non poenam, sed veritatem his verbis ia cosa-, creo más bien ue en estas palabras no se
contineri. contiene una. pena, sinocia verdadera estimación.
% 3.—Pomponius libro trigesimo recte scribit, 5 3.——Acertadumeute escribe Pomponio en ei ii-
etiam sumtuum in hoc iudicio rationem haberi, bro trigesimo, que en esta acción se tiene euentu
quos facturus est actor restitutorio agendo. también de los gastos que ha de hacer ei actor pa-
ra ejercitar ia accion restitutoria.
g 4.—Si iures sint, qui auctores fuerunt, per- 5 «i.—Si fueran muchos ios que prestaron su au-
ceptione et uno facta et ceteri liberantur, non toridad, ios demas'se libran también con el cobro
electione. obtenido de uno, no con la elección.
8. PAULUS libro XII. ad Edictum.-—Et ideo, si 8. PAULO; Comentarios al Edicto, libro XII.—
nihil, aut non totum servatum sit, in reliquos non Y por esto, si no se hubiera recobrado nada. 6 no
dencgandam in id, quod deest (6), Sabinus scribit. se hubiera recobrado todo, escribe Sabino que no
se ha de denegat contra ios demas la acción por io
que falta..
9. ULPIAN'US libro XII. ad Edictum.—Huius 9. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XII.
actionis exemplo Pomponius libro trigesimo pri- --Escribe Pomponio en ei libro tri ésimo primero,
mo (7) scribit, dandam actionem adversus eum, que a la manera. de esta acción seña de dar acción
qui _doio malo adhibuit, ut alius auctorarctur contra el que obró con dolo malo, ara que otro
mscms. que io ignoraba restase su autorida .
g 1.——Has in factum actiones heredibus quidem 5 1.—Escribe beon, que estas acciones por el
competere ceterisque successoribus, in eos vero hecho competen ciertamente ¿. ios herederos y a
non reddi Labeo scribit, nec in ipsum post annum, los demas sucesores, pero que ne se dan contra
quoniam et factum puniunt, et in dolum conci- ellos, ni contra el mismo después del año, porque
piuntur, et adversus cas personas, quae alieno iuri castigan-ci hecho y estan formuladas contra el de-
subiectae sunt, noxales erunt. lo, y contra las personas que estan sujetas a la po-
testad ajena habra las noxales.
10. Guns libro IV. ad Edictum provinciale.— 10. Gare; Comentarios al Edicto provincial,
Si (1) falso tutore (2) actum sit, et interea dies libro I V.—Si se hubiera ejercitado una. acción con
actionis exierit, aut res usucapta sit, omnia incom- ia autoridad de un faiso tutor, y mientras tanto
moda perinde sustinuere debet, ac si illo tempore hubiere transcurrido el termino de la acción, o hu-
vero tutore auctore egisset. biera side usucapida la cosa, .debe soportar todos
los perjuicios, iomismo que si ea aquel tiempo hu-
biese ejercitado ia acción con la autoridad del ver-
dadero tutor.
11. ULPIANUS libro XXX V. ad Edictum.—Fal- 11. ULPIANO; Comntarios al Edicto, libro
sus tutor, qui in contrahendo auctor minori duo- XXX 17.—Ei falso tutor, que al contratar ie hubie-
decim vel quatuordecim annis fuerit, tenebitur in re prestado su autoridad a un menor de doce o de
factum actione propter dolum maium, cuiuscun- catorce años, estará. obligado por la acción por ei
que conditionis fuerit, vel sui iuris, vel alicui. hecho a causa de su dolo male, de cualquier condi-.
ción que fuere, () de propio derecho, ¿) sujeto a la
autoridad de otro.
5 1.—Qui dolo malo auctoritatem accommoda- Q l.—-El que con dolo malo prestó su autoridad,
vit, tenebitur hoc Edicto. sera responsable or este Edicto.
g 2.—Sed et siquis ñiiaefamiiias auctor factus & 2.—Pero si a guna le hubiera prestado su au-
sit ad coutrahendum, tenetur. Idemque iuris est, toridad a una. hija de familia para eoutratar, tam-
si ancillae quis tutore auctore credidisset; nam bién estara obligado. Y el mismo derecho hay, si
omnibus istis medis propter tutorem decipitur is, aiguno hubiese prestado a una esclava con la au-
qui contraxit, qui aliter cum impubere contractu- toridad del tutor-, porque de todos estos modos es
rus non fuit (3), quam si tutoris auctoritas inter- engañado por causa del tutor el que contrato, el
cessisset. cual no habria de haber contratado con el impube-
ro de otro modo, que habiendo mediado la autori-
dad del tutor.
& 3.—lulianus libro vicesimo primo (4) Digesta- % 3.—Examina Juliano en ei libro vigesimo pri-
rum tractat, an etiam in patrem debeat dari haec mero del Digesta. si también se debere dar esta
actio, qul lillam minorem duodecim annis nuptum acción contra el padre, que die en matrimonio una
dedit; et magis probat, patri ignoscendum esse, hija menor de doce años; y mas bien aprueba que
si (5) filiam suam maturius in familiam sponSi per- se haya de perdonar al padre si quiso llevar más
ducere voluit; affectu enim propensiore magis, pronto á. su hija a in familia del esposo; porque se
quam dolo malo id videri fecisse. considera que esto lo hizo uias bien por un afecto
mas vivo, que con dolo malo.
& 4.—Quodsi intra duodecim annos haec deces- & 4.-Pero si ella hubiere fallecido dentro de ios
serit, qunm haberet dotem, putat Iulianus, si dolo doce años, teniendo dote, opina Juliano, que si hu-
malo conversatus sit is, ad quem dos pertinet, pos— biera procedido con dolo malo aquel a quien ie
se mari-tum doli mali exceptione condicentem sum- pertenece la dote, puede el marido re oler con la
movere in casibus, in quibus dotem vel in totum, excepción de dolo malo al que ia rec ame por ia
vel in partem, si constabat matrimonium, fuerat condicción, en aqueilos cases eo ne habi-la de ha-
iucraturus. ber ganado la dote, ¿ en totalida , o en parte, si
hubiere matrimonio.
12. IDEM libro I. Responsor-mn.——Ex eo, quod 12. EL Misac; Respuestas, libro L—Por ei hecho
interrogatus tutorem se esse respondit, nulla cum de quo ei interrogado respondió que él era tutor,
actione teneri; si tamen, quum tutor nou esset, re- no esta obligado con ninguna acción; pero si, no
sponso suo in ali uam captionem adolescentem in- siendo tutor, con su respuesta indujo ai adolescente
duxit, utilem actionem adversus eum dandam. ¿algún engaño, sche. de dar contra ei la acción útil.
actio; si enim, quod datum pro alio, solvitur, cur deraria asumida la carga de los iiadores. Porque
species actionis aequitatem divisionis exciudlt? también si per mandato de muchos se prestase di-
nero, igualmente se divide la acción; porque si se
pags. lo que se dió por otro, ¿por no esta class de
accion excluirá. la equidad de la. ivisión?
8. PAULUS libra IX. Responsorum.— Heredes 8. PAULO; Respuestas, libro IX.—Los herede-
eius, qui non iure tutor vei curator datus admini- ros del que, no habiendo sido nombrado tutor ó cu-
strationi se non immiscuit, dolum et culpam prae- rador conformes. derecho, no se inmiscuyo enla ad-
stare non debere. ministración, no deben prestar el dolo y la culpa.
% 1.—Paulus repondit, taleiudicium ln heredem & 1.— Paulo respondió, que eijuicio se debe trans-
tutoris transferri oportere. quale defunctus susce- ferir contra. el heredero del tutor tal cual io acep-
pit. Hoc eo pertinet, ut non excusetur heres, si di— tó el difunto. Esto tiene por objeto, que no se ex-
cat, se instrumenta tutelaria nmi invenisse-nam cuse el heredero, si dijera que no encontró los do-
quum ex omnibus bona tide (1) iudiciis propter cumentos de ia tutela—porque como en virtuti de
dolum defuncti heres teneatur, idem puto obser- todos ios juicios de buena fe se obliga ei heredero
vandum et in tutelae actione—, sed Constitutioni- por el dolo del difunto, opino que se ha de obser-
bus subventum est ignorantiae heredum. Hoc ta- var lo mismo también en la acción de tutela—;
men tunc observandum est, quum post mortem pero por las Constituciones se vino en auxilio de la
tutoris heres conveniatur, non si lite contestata ignorancia de los herederos. Pero esto se ha de ob-
tutor decesserit; nam litis contestatione et poeua— servar, cuando el heredero sea. demandado despues
les actiones transmittuntur ab utraque parte, et de la muerte dei tutor, no si ei tutor hubiere faile-
temporales perpetuantur. cido despues de contestada Ia demanda; porque
conla contestación de la demanda se transmiten
también las acciones penales per una y otra parte,
y se perpetúan las temporaies.
TIT. viu TÍTULO vm
nn MAGISTBATIBUS convencer—¡Dis (2) DE. LA crueles DE Los qulsrnsnos L micro]
[Of. God. V. 75.1" [vsus cod. V. M.]
1. ULPIANUS iibro XXXVI. ad Edictum— In 1. Unriano; Comentarios al Edicto, libro
ordinem subsidiaria actio non dabitur, sed (3) in XXX VI.—No se dará. acción subsidiaria contra el
magistratus, nec in fideiussores eorum; hi enim ()rden, sino contra los magistrados, ni tampoco
Rempublicam salvam fore promlttunt, non pupilli; contra sus fiadores; porque estos prometen que
prolnde nec nomiuatores magistratuum ex hac quedaron a salvo los intereses públicos, no ios dei
causa tenebuntur, sed soli (4) magistratus. Sed si pupiio; per consiguiente, nilos que nombran a 103
ordo receperit in se periculum, dici debet, teneri magistrados se obligarán or esta causa, sino so-
eos, qui praesentes fuerunt; parvi enim refert, no- lamente los magistrados. ero si el Orden hubiere
minaveriut, vei Edeiusseriut, an in se peric'ulum asumido sobre si la responsabilidad, debe decirse,
receperint; utilis ergo in eos actio competit. Sed si que se obligan los que estuvieron presentes; por-
a magistratibus municipalibus tutor datus sit, non que poco importa que hayan hecho el nombramien-
videtur per ordinem eiectus. to, ó hubieren afianzado, ¿ que hubieren asumido
sobre si ia responsabilidad; luego compete contra
ellos la. acción útil. Pero si el tutor hubiera sido
nombrado por los magistrados municipales, no se
considera elegido por el Orden.
_ 5 L—Neque Praetor, neque quis alius, cui tuto- % 1.—-Y ne se obligata por esta acción ni el Pre-
ris dandi ius est, hac actione tenebitur. ter, ni otro cualquiera, que tiene derecho para
nombrar tutor.
& 2.—Si Praeses provinciae denuntiare magi- lagg 2.—Si ei Presidcnte de la provincia quiso que
stratus tantum de facultatibus tutorum voluit, ut los magistrados solamente le informaran sobre los
ipse dar-et., videamus, an et quatenus teneantur; et bienes de los tutores, para nombrarlos ei mismo,
extat 'Div1 Marci Rescriptum, quo voluit, eos, qui veamos si se obligan, y por cuanto; y hay un Res-
Praesrdi renuntiant, non perinde teneri, atque si crlpto del Divino Marco, por el que quiso que los
ipsi dedissent, sed si deceperunt, gratia forte aut que informan al Presidente no se obiiguen lo mis-
pecunia falsa renuntiantes. Plane si Praeses pro- mo quo si ellos hubiesen hecho el nombramieuto, si-
vinciae satis eos exigere iussit, non dubitabi- ne si le engañaron manifestandole falsedades acaso
mus (5), teneri eos, etiamsi Praeses dederit-. por favor o por dinero. Pero si el Presidente de la
provincia les mandó que exigiesen fianza; no du—
daremos que ellos están obligados, aunque el Pre—
sidente los hubiere nombrado.
& il.—Si Praeses provinciae nominibus ab alio & ii.—Si habiendo recibido de otro los nombres
acceptis "ad magistratus municipales remiserit, ut el Presidentc de In provincia se los hubiere remiti-
se de nominibus instruant, et perinde (6) instru- do a los magistrados municipales, para que se in-
ctus dederit tutores, au exemplo eorum, qui Prae- formen de aquellos nombres, é informado de esta
(l) bonae lidei, Hal. (f) Tam-.; doli, et códice FL, Tour. en la nom.
22) r': sonum nsnsnmus, adiciona Hal. [o) Tam-.; dubitavimus, el códice FI.
s) nec (en ¿agar de sed), otros on Hal. (fi) eximio, Hal.
DlGES'TO.-_-—LIBEO XXVII: TITULO VIII 323
torem instruunt, debeant magistratus teneri, quae- manera hubiere nombrado los tutores, se pregun-
ritur; utique enim interest, utrum ipsi magistratus ta, si, a la manera que los que informan al Pretor,
nomina electa dederint Praesidi, an ea, quae ab deberan obligarse ios magistrados; porque cierta-
alio Praeses accepit, inquisierint. Et puto, utroque mente hay diferencia entre que ios mismos magis-
casu sic teneri, quasi (1) dolo vel lata culpa versa- trados hubieren dado al Presidente los nombres
ti sunt. elegidos, y que se hubieren informado sobre los
que de otro recibió el Presidente. Y opino, que en
uno y otro caso se obligan de este modo, cual si
hnbieran procedido con dolo o con culpa lata.
5 4.——Non tantum pupilli, sed etiam successores & 4..—No solamente los pupilos, sino también sus
eorum subsidiaria agere possunt. sucesores pueden ejercitar la acción subsidiaria.
% 5.—Si curatores fuerunt minus idonei dati, di- & ii.—Si se dieron curadores que no eran abona-
cendum est, teneri magistratus oportere, si ex dos, se ha de decir, que deben estar obligados los
Suggestu eorum, vel nominibus ab iis acceptis magistrados, si el Presidente los hubiere nombra-
Praeses dederit. Sed et si ad eos remiserit, ut ipsi do por sugestión de los mismos, ó de nombres
darent (2), vel post dationem, ut exigerent satisda- aceptados por ellos. Pero también si les hubiere en-
tionem, periculum ad eos pertinebit. comendado que ellos mismos los nombrasen, o, des-
pués del nombramieuto, que ellos exigiesen la iian-
za. les correspondere a ellos la responsabilidad.
& (i.—Magistratibus imputatur, etiamsi omnino 5 6.— Se incui pa a los magistrados, también si ab-
tutor vel curator datus non sit, sed ita demum te- solutamente no se haya nombrado tutor ¿ curador;
nentur, si moniti non dederint. Ideo damnum, pero se obligan de este modo solamente, si habien—
quod impuberes vel adolescentes medio tempore do sido advertidos no los hubieren nombrado. Y
passi sunt, ad eos magistratus pertinere nou am- por esto no se duda que el perjuicio, que los_impú-
bigitur, qui munere (3) mandato non paruerunt. beros o los adolescentes sufrieron en el tiempo in-
termedio, corresponde a-estos magistrados, que no
cumplieron con el cargo que les estaba enco-
mendado.
ä 7.—Sciendum autem est. si magistratus muni- _s, 7.—Pero se ha de saber, que si los magistra—
cipales data opera tutelam distulerint in successo- dos municipales hubieren dii'erido de intento la tu-
res suos, vel si satisdationem data opera traxerint, tela para sus sucesores, 6 si deliberadamente hubie-
quoad successores accipiant, nihil iis prodesse. ren aplazado el afianzamiento hasta que ellos recl-
ban sucesores, esto de nado les aprovecha.
& 8.—Divus Hadrianus rescripsit, etiam in eum, 5 8.—Respoudió por rescripto el Divino Adriano,
qui electus est ad aestimandae tutorum satisdatio- que se ha de dar la acción también contra el que
nes, actionem dandam. fue elegido para estimar las fianzas de los tutores.
& 9.—Si inter magistratus hoc convenerit, ut al- & 9.—Pero si entre los macristrsdos se hubiere
terius tantum periculo tutores darentur conven- convenido esto, que se nom'brasen los tutores a
tiones pupillo non praeiudicare, Divus liadrianus riesgo solamente de uno de ellos, respondió por
rescripsit; conventione enim Dnumvirorum ius pu- rescrlpto el Divino Adriano, que estas convencio-
biicum mutari non potcst; prius tamen arbitror nes no le perjudican al pupilo; porque no se pue-
convenientium eum, qui hoc suscepit, deinde ex- de cambiar ei derecho publico por convención de
cussis facultatibus eius, tunc veniendum ad colle— los Duunviros; pero creo que primeramente ha de
gam, quemadmodum si solus dedisset, diceremus ser demandado el que se encargó de esto, y que
prius cum, deinde collegam aggrediendnm. después de hecha exención de sus bienes se ha de
recurrir contra su colega, asi como, si uno solo los
hubiese nombrado, diríamos que primeramente se
habia de ir contra el, y después contra su colega.
% lo.—Si quando desint in civitate, ex qua pu- % 10.—Si alguna vez no hubiera en la ciudad, de
pilli oriundi sunt, qui idonei videantur, ofñcium que son oriundos los pupilos, quienes sean consi-
est magistratuum exquirere ex vicinis civitatibus derados abonados, corresponde al cargo delos ma
honestissimum quemque, et nomina Praesidibus gistrados buscar por las ciudades vecinas alguna
provinciae mittere, non ipsos arbitrium dandi sibi persona muy honrada, y enviar sus nombres a los
vindicare. Presidentes de la provincia, sin reivindicar ellos
para si 18. facultad de nombrarlos.
5 11.—Si magistratus ab initio tutorem idoneum % 11.—Si el magistrado nombró desde un prinei-
dedit, et satis non exegit, non sufficit; quodsi satis pio tutor abouado, y no exigió fianza, no le basta;
exegit, et idoneum exegit (4), quamvis postea. fa.- pero si exigió fianza, y se la exigió al idóneo, aun-
cultatibus lapsi sint tutores vel lideiussores, nihil ne despues hayan perdido sus bienes los tutores
est, quod ei, qui dedit, imputetur, non enim de- 3 los üadores, nada hay que ie sea imputable al
bent magistratus futuros casus et fortunam pupil- que los nombró; porque ios magistrados no deben
lo praestare. res onderle al pupilo de los accidentes futuros y
de a fortuna. _
& 12.—Sed et si satis non exegit, idoneus tamen g lº.-Pero también 'es bastante, si no exigió
tutor eo tempore fuit, quo tutelae agi potest, fianza, pero el tutor fue solvente al tiempo en que
sufiicit. puede ejercitarse la acción de tutela.
& 13.—Probatio autem non pupillo incumbit, ut & IS.—Mas no incumbe al pupilo la prueba para
doceat, fideiussores solvendo non fuisse, quam demostrar que los tiadores no fueron solventes
(l) teneri. quatenus (omitiendo sic), Hol. (:); muneri otros en Godof'r.
(s) Hel.; dent, el códice n. (4 elegit, loo cad. masmar.
324 DiGESTO.-—LIBRO XXV": TÍTULO VIII
acciperentur. sed magistratibus, ut doceant, eos cuando fueron aceptados, sino a ios magistrados,
solvendo fuisse. para demostrar que aquellos fueron solventes.
5 14.—Privilegium in bonis magistratus pupillus % 14.-«EI pupiio no tiene privilegio en los bienes
non habet, sed cum ceteris creditoribus partem del magistrado, sino que ha de tener parte con los
habiturus est. demas acreedores.
5 15.—Exiguo autem cautionem magistratus sic & 15.-Vero el magistrado debe exigir Ia cau-
oportet, ut pupilli servus, aut ipse pupillus, si fari ción de modo que el esclavo del pupilo, ó el mismo
potest, et in praesentiarum (1) est, stipuletur a tu- pupilo, si puede hablar, y esta presente, estipule
toribus, item iideiussoribus eorum, rem salvam de los tutores, y también de sus fiadores, que que-
fore (2). aut si nemo est, qui stipuletur-, servus darán a salvo los bienes; 6 si no hay nadie que es-
publicus (3) stipulari debet, rem salvam fore pupl- tipule, debe estipular el esclavo publico, que le
ilo, aut certe ipse magistratus. quedan… a salvo al pupilo los bienes, ó ciertamen—
te el mismo magistrado.
5 16.—Plane ubi servus publicus vel ipse magi- & 16. _Pero cuando estipula ei esclavo público o
stratus stipulatur, dicendum est, utilem actionem ei mismo magistrado, se ha de decir, que se le ha
pupliio dandam. de dar al upilo ia acción útil.
% 17.—Si filiusfamilias fuit (4) magistratus, et 5 17.— i el magistrado fue hijo de familia, y no
caveri pupillo non curaverit, aut non idonee cau- hubiere cuidado de que se le diera caución al pu-
tum sir culpa eius, an et quatenus in patrem eius piio, ó por su culpa no sele dióicaución convenien-
actio danda sit, uaeritur; et ait Iulianus, in pa- temente, se pregunta si se ha de dar acción contra
trem de peculio andam, sive voluntate eius filius Su padre, y por cuanto; y dice Juliano, que se ha
Deeurio factus sit, sive non; nam et si voluntate de dar contra el padre la de peculio, ya si con su
patris magistratum administravit, attamen non voluntad, o sin ella, fue hecho Decurión su hijo;
oportere patrem ultra, quam de peculio conveniri, porque aún si con la voluntad de su padre desem-
quasi Rempublicam salvam solam (5) fore promit- peñó la magistratura, no es conveniente, sin em-
tat, qui dat voluntatem, ut filius Decurio creetur. bargo, que el padre sea. demandado por mas que
por el peculio, como si solamente prometiera que
quedaran a salvo los intereses públicos, el que
da su consentimiento para que su hijo sea nom-
brado Decurión.
3. Ivnmuus libro XXI. Digestorum. — Quodsi 3. JULrAno; Digesto, libro XXI.—Massi el tu-
tutor ab hac parte culpa vacet, non (8) erit iui- tor estuviese exento de culpa por esta parte, no
quum, adversus magistratus actionem ei dari. sera injusto que se le de acción contra los magis-
trados.
4. ULPIANUS (9) libro III. Disputationum.— 4. ULPLANO; Disputas, lib-ro III.—Los herede-
Non similiter tenentur heredes magistratuum, ut ros dc los magistrados no se obligan de la misma
ipsi tenentur, nam nec heres tutoris negligeutiae manera que estos, porque ni aún el heredero se
nomine tenetur; nam magistratus quidem in omne obliga por razón de la negligencia del tutor; pues
periculum snccedit, heres ipsius dolo proximae el magistrado se subroga ciertamente en toda la
culpae succedaneus est. responsabilidad, ysu heredero se subroga en la
culpa próxima al dolo.
5. IULIANUS libro XXI. Digestorum.—— Duo tu- 5. JULIANO; Digesto, libro XXI.—Dos tutores
tores partiti sunt inter se administrationem tute- dividieron entre si la administración de la tutela, y
lae, alter sine herede decessit; quaesitum est, in uno falleció sin heredero; se preeunte, ¿se le debe-
magistratum, qui non curasset, ut caveretur, an ria dar acción al pupilo contra e magistrado, que
ratoris Severi Oratione prohibiti sunt tutores et cu- _Por una Oración del Emperador Severo se les
ratores praedia rustica. vel suburbana distrahere. prohibió a los tutores y & los curadores enajenar
los predios rústicos () suburbanas.
1.—Quae Oratio in Senatu recitata est Ter-tyl- ä 1.—Cuya Oración fue recitado. en el Senado,
lo (1) et Clemente consulibus, idibus Iuniis. los Idus de Junio, siendo cónsules Tertilo y Cle—
mente.
5 2.——Et sunt verba eius huiusmodi: «Praeterea, 5 2. —Y estas son sus palabras: ¡Ademas de esto,
patres conscripti, lnterdicam tutoribus et curato- Padres conscriptos, pro iblre a los tutores y a los
ribus, ne prae ia. rustica vel suburbana. distrahant, curadores, que enajenen predios rústicos ó Subur-
nisi ut id fieret, parentes testamento vel codicillis banos, a no ser que los ascendientes hubleren dis-
caverint. Quodsi forte aes allenum tantum erit, ut puesto en testamento ó en codicilos, que se haga
ex rebus ceteris non possit exsolvi, tunc PraetOr esto. Mas si acaso fuerentantas las deudas, que no
urbanus vir clarissimus adeatur, qui pro sua reli- se puedan pagar con los demas bienes, recti:-raso
gione aestimet (2), quae possunt (3) alienarí, obli— entonces al muy esclarecido Pretor urbano, el cual
garive debeant, manente pupillo actione, si postea estimara según su conciencia, cuales pueden ena—
potuerit probari, obreptum esse Praetori. Si com- jenarse, ó deban obl'º-arse, quedandole acción al
munis res erlt, et socius ad divisionem provocet, pupilo, si después se ubicre podido probar que se
aut si (4) creditor, qui pignori agrum a arente engañó al Pretor. Si la cosa fuere común, y el con-
pupilli acceperit (5), ius exsequetur (6), nihil no- dueño provocara la división, 6 si un acreedor, que
vandum censeo». del ascendiente del pupilo hubiere recibido en pren-
da un campo, ejercitare su derecho, no juzgo que
se haya de hacer innovación alguna-.
& 3.-—Si defunctus, dum viveret, res venales lia- 5 id.—Si el difunto, mientras vivia, hubiere te-
buerit, testamento tamen non caverit, uti (7) dis- nido cosas en venta, pero no hubiere dispuesto en
traherentur, abstinendum erit venditione (8), non su testamento que se vendiesen, habrá. que abste—
enim uthue, qui ipse voluerit vendere, idem etiam nerse de la venta, porque ciertamente, el que hu-
postea distrahenda putavit. biere querido venderlas por si mismo, no juzgó
que fuese igual que también después se hayan de
vender.
& ti.—Si minor vigintiquinque. anuis emit prae- 5 4.-—Si el menor de veinticinco años compró
dia, ut, quoad pretium solveret, essent pignori unos predios con la condición de que hasta que pa-
obligata venditori, non puto, pignus valere; nam gase ei precio estuviesen obli ados en prenda al
ubi dominium quaesitum est minori, coepit non vendedor, no juzgo que sea va ida la prenda; por—
posse obligari; que luego que el dominio se adquirió para el me-
nor, eomenzó ¿ no poder ser obligado;
2. PAULUS libro singulari ad Orationem Divi 2. Pnuno- Comentarios á la Oración del Divi-
Smart.—sed hic videtur illud movere, uod cum noSevero, l' ro único.—_ ero aqui arece que le
dominio pignus quaesitum est, et ab initio obliga- mueve esto, que el derec o de prendau se adquirió
tio inhaesit. Quodsi a. fisco emerit, nec dubitatio 'untameute con el dominio, y la obligación fue iu—
est, quin ina pignoris salvum sit. Si igitur 'talis erente desde el principio. Pero si hubiere com-
species in privato venditore inciderit., imperiali prado del fisco, no hay duda de que queda a salvo
beneficio opus est, ut ex (9) rescrlpto pignus cou- el derecho de prenda. Asi, ues, si este caso le hu-
firmetur. biere ocurrido ¡l. un .vende or privado, hay necesi-
dad del beneficio imperial, para que por rescripto
sea confirmada. la prenda.
3. Unrunus lib-ro XXXV. ad Edictum— Sed 3. ULPIANO; GomntariosalEdictoJibro XXX V.
si pecunia alterius pupilli alteri pupillo fundus sit —Pero si con el dinero de un pu llo se hubiera
comparatus, isque pupillo vel minori traditus, an comprado un fundo para otro pupi o, y aquel bu-
pignoris obligationem ossit habere is, culus pecu- blera sldo entregado al pupilo ¿ al menor, ¿podria
nia fundus sit emtus? Et magis est, ut salvum sit tener la obligación de prenda aquel con cuyo di-
ius pignoris secundum Constitutionem Imperatoris nero se comprö ei fundo? Y es más cierto, que se-
nostri et Dlvi patris eius el pupillo, cuius pecunia n la Constitución de nuestro Emperador y de su
comparatus est fundus. ivino padre le queda a salvo ei derecho de pren-
da al pu ilo, con cuyo dinero se compró ei fundo.
& 1.—-Pignori tamen capi iussu magistratus vel & 1.—Bero por mandato del magistrado o del
Praesidis, vel alterius potestatis, et distrahi fun- Presidente, ó de otra potestad, se puede tomar en
dus pupillaris potest. Sed et in possessionem mitti prenda y enajenar ei fundo de un pupiio. Poro tam-
rerum pupillarium a Praetore quis potest, et ius bien cual uiera puede ser puesto por ei Pretor en
pignoris contrahitur, sive legatorum servandorum posesión e los bienes del pupilo, y se adquiere el
causa, sive damni infecti; ut procedat, iuberi derecho de prenda, ya por causa. de conservar los
etiam possideri poterlt; hac enim obligationes sive legados, ya por daño que amenaza; para que pro—
alienationes locum habent, quia (10) non ex tutoris ceda, se podra mandar también que se posea; por-
tutores restituere hunc fundum possint siue aucto- pupilo instituldo heredero, ¿podrán restituir los tu-
ritatePraetoris? Et putem, si quidem rem suam tores este fundo sin la autoridad del Preter? Y yo
legavit, cessare Orationem; sin vero de re pupilli, opinarla, quo si verdaderamente legó una cosa su-
dicendum erit, locum esse Orationi, nec inconsulto ya, deja de tener lugar la Oración; pero que si de
Praetore posse alienari (1). los bienes del pupiio, se habi-a de decir, que tiene
lugar la Oración, y que no puede ser enajenada
sin conoelmieuto del Pretor.
% Ev.—Si pupillus stipulanti spoponderit, an sol- & 5.—Si el pupilo hubiere prometido al estipu-
vere possit sine Praetoris auctoritate? Et magis lante, ¿podrá pagar sin la. autoridad del Pretar? Y
est, ne possit, alioquin inventa erit alienandl ratio. es más cierto que no puede, pues de otra suerte
se habria. encontrado una razón para enajenar.
g 6.—Sed si pater stlpulanti fundum spo onde- ii.—Pero si ei padre hubiere prometido un fun-
rit, suecesseritque pupillus in stipulatum, ortius do al estipulante, y el pupila hubiere sucedido en
dicetur sine Praetoris auctoritate posse eum red- lo estipulado, con mas razón se dira, que puede en-
dere. Idemque, et si iure hereditario alii successe- tregarlo sln la autoridad del Preter. Y lo mismo,
rit, qul erat obligatus. también si por derecho de her-encía. hubiere suce-
dido ú. otro, que estaba obligado.
ä 7.—Eadem ratione, et si parens fundum ven- & 7.—Por la misma razón, también si el fundo lo
di it, vel quis alius, cui pupillus successerit, po- vendió el ascendiente, ú otro cualquiera, a quien el
test diei, pupillum cetera venditionis inconsulto pupilo hubiere sucedido, se puede decir, que el pu-
Praetore posse (2) perlicere. pilo puede cumplir lo demas de la venta sin cono-
cimiento del Pretor.
ä 8.—Fundum autem legatum repudiare pupil- & 8.—Mas el pupilo no pnede rechazar sin la au-
lus sine Praetoris auctoritate non potest; esse enim toridad del Pretor ei fundo que se le lego; porque
et hanc alienationem, quum res sit pupilli, nemo nadie duda que tambien esta es una enajenación,
dubitat. como quiera que la cosa sea del pupiio.
& €).—Nºn passim tutoribus sub obtentu aeris …s E).—No se les debió permitir a cada paso a los
alieni permitti debuit venditio, namque non esse tutores ia venta so pretexto de deudas, porque no
viam iis distractionis tributam; et ideo Praetori se les concedió manera para la enajenación; y por
arbitrium hnius rei senatus dedit, cuius officio in esto el Seuado dejó esta cosa ai arbitrio del Pretor,
primis hoc convenit excutere, an aliunde possit pe- por cuyo ministerio conviene que ante todo se exa-
eunia ad extenuandum aes alienum expediri. Quae- mine, sl de otro modo se pueda hallur dinero para
rere ergo debet, an pecuniam pupillus habeat vel extinguir las deudas. Debe, pues, investigar, si ei
in numerato, vel in nominibus, quae conveniri pupilo tiene dinero ó en metalico, ó en créditos,
possunt, vel in fructibus conditis, vel etiam in re- que pueden ser exigidos, o en frutos sazonados, (;
dituum spe atque obventionum (3). Item requirat, tambien con la esperanza de rentas y de obveucio-
num aliae res sint praeter praedia, quae distrahi nes. Asimismo investigare., si además de los pre-
possint, ex quarum (4) pretio aeri alieno satisfieri dios haya otros bienes, que puedan enajenarse, y
possit. Si igitur deprehenderit, non posse aliunde con cuyo precio puedan satisfacerse las deudas. Si
exsolvi, quam ex praediorum distractione, tuuc pues hallare que no se pueden pagar de otra. ma-
permittet distrahi, si modo urgeat creditor", aut nera, sino con la. venta de los predios, permitirá
usurarum modus parendum aeri (5) alieno suadeat. entonces que se enajenen, si apremiara el acree—
dor, ö ia cuantla de ios intereses aconsejara que se
extinguiese la deuda.
5 10.—Idem (6) Praetor aestimare debebit, utrum & 10.—El mismo Pretor deberá. apreciar, si ha de
vendere potius, an obligare permittat, nec non permitir vender mas bien que obligar, y también
illud vigilanter observare, ne plus accipiatur snb observar cuidadosamente, que no se reciba con obli-
obligatione praediorum faenoris, quam quod opus gación de los predios mayor cantidad prestada de
sit ad solvendum aes alienum, aut (7) distrahen- la qne sea necesar-ia para pagar las deudas, ó no
dum arbitrabitur, ne propter modieum aes alie- determinará que se venda, ¿ l'lu de que per razón de
num magna possessio distrahatur; sed si sit alia una pequeña deuda no se enajene una grande po-
possessio minor vel minus utilior pupillo, magis sesión; pero si el pupilo tuviera otra posesión me-
eam iubere distrahi, quam maiorem et utiliorem. nor o menos utii, deberá mandar que se enajene
mas bien esta que no otra mayor y mas util.
;; 11.—Inprimis igitur, quoties desideratur ab % ll…—Asi, pues, en primer lugar, cuando se so-
eo, ut remittat distrahi, requirere debet cum, qui licita de ei, que permita. que se venda, debe buscar
se instruat de fortunis pupilli, nec nimium tutori- persona que se informe de in fortuna del pnpilo, y
bus vei euratoribus credere, qui nonnunquam lu- uo dar demasiado credito a los tutores ó a los cu-
cri sui gratia asseverare Praetor-i solent, necesse rador-es, quienes et voces por causa de propio lucro
esse distrahi possessiones, vel obligari. Requlrat suelen asegurarie al Pretor, que es necesario que
ergo necessarios pupilli, vel parentes, vel libertos se enajenen, ó que se obiiguen, las posesiones. Re-
aliquos fideles, vel quem alium, qui notitiam rc- quiere, pues, & los parientes dei pnpilo, ó 9. los as-
rum pupillarium habet; aut si nemo inveniatur, cendieutes, 6 ii. algunos libertos fieles, ¿ á otro
aut suspecti sint, qui inveniuntur, iubere debet cualquiera,, que tenga noticia de los bienes del pu-
edl rationes, itemque synopsin (8) bonorum pupil- pilo; y si no se eucontrase ninguno, ó fueran sos-
larium advocatumque pupillo dare, qui instruere pechosos los que se eneuentran, debe mandar que
Tono il —|2
330 DIGESTO.—L[BRO xxvn: TÍTULO ix
ilii obiigaverlnt, vel contra, au valeat, 'uod actum tores vender, y ellos hubieren obll ado, ó al con-
est? Et mea fert opinio, eum, qui aliud ecit. quam trario, ¿será válido lo que se hizo. Y mi opinión
quod a Praetore decretum est, nihil egissc. es, que el que hizo otra cosa que Ia que se decreto
por el Pretar, no hizo nada.
Q 4.—Quid ergo, si Praetor ita decreverit: «ven- 5 4.——»¿Que se dira, pues, si el Pretor hubiere de-
dere obligareve permitto-, an ossit liberum arbi- cretado asl: opel-mito vender ú obligar», podrá. te-
trium habere, qui (1) faclat? t magis est, ut pos- ner libre arbitrio el que lo haga? Y es más cierto
sit, dummodo sciamus, Praetorem non recte parti- que podra, con tal que sepamos que el Pretor no
bus suis functum; dehuit enim lpse statuere et desempeño convenientemente sus funciones; por-
eligere, utrum magis obligare, au vendere per- que el mismo debio establecer y elegir, si preferen—
mlttat. temente ermitia obligar. 6 si vender.
5 5.-—Si obligavit rem tutor sine decreto, quam- 5 5.— i el tutor obligó uua cosa sin decreto, aun-
vis oblig'atlo non valeat, est tamen exceptioni do- que no sea valida la obligación, hay sin embargo
ll (2) locus, sed (3) tunc, quum tutor acceptam lugar a la exce ción de dolo, pero en este caso,
mutuam peeuniam ei solverit, qui sub pignore erat cuando el tutor ubiere pagado el dinero recibido
creditor. en mutuo, al que era acreedor bajo prenda.
& (i.—Item videndum est, un et obligare ei rem % ti.—Asimismo se ha de ver, si también podrá.
possit; et dlcendum est, si eandem sortem accepe- ob igarle ia cosa-, y se lia de decir, que si recibiere
rit, nec gravioribus usuris, valere obligationem, ut ei mismo capital, y no con mayores intereses, es
lus prioris creditoris ad sequentem transeat. validala obligación, de suerte que el derecho del
primer acreedor pase al segundo.
8. [DEM libro II. de omnibus Tribunalibus— 8. EL MISMO; De todos los Tribunales, libro II.
Qui neque tutores sunt ipso iure, neque curatores, —No hay duda alguna, que los que uo son de de-
sed pro tutore negotia gerunt, vel pro curatore, recho ui tutores, ni curadores, pero administran
eos non posse distrahere res pupillorum vel adole- los negocios cn lugar de tutor, ó de curador, no
scentium, nulla dubitatio est. pueden enajenar los bienes de los pupilos o de los
adolescentes.
% 1.—-Sed si curator sit furiosi, vel cuius alterius % 1.—Pero si el curador lo fuera de un loco, 6
non adolescentis, videndum est, utrum iure veteri de otro cualquiera no adolescente, se ha de ver, si
valebit venditio, an hanc Orationem admittemus. por el antiguo derecho será válida la venta. 6 si
Et puto, quia de puplllls Princeps loquitur, et con- admitiremos esta Oración. Y opino, que como el
iunctlm (4) tutoribus curatores accipiunt (5), per- Principe habla delos pupilos, y conjuntamente con
tinere; et de ceteris puto ex sententla Orationis los tutores reelbeu curadores, es aplicable; y creo
idem esse dicendum. que lo mismo se ha de decir respecto a los demas
se uu el sentido de la Oración.
2.-An obligari communia possint, quaeritur; ii.—Se pregunta, si se podran obligar las casas
se non uto sine decreto obllgauda, nam quod comunes; pero no creo que se hayan de obllgar sln
excepit ratio, ad hoc tantum pertinet, ut perl- decreto, porque 10 que exceptuo la Oración se re-
matur communlo, non ut augeatur difficultas com- fiere solamente á. esto, a que se extinga la. comu-
munionis. - nion, no a que se aumente la diiicultad de la co-
munión.
(1) quid. Hal. (t) Tama; coniuncti, ¿(t eacritnrc original del códice FI,,
(S) mall, incertam Hal. Vul , Tam-. en La. nota.
(8) scilicet (en lugar da sed,), la. Valg. (5) accipiuntur, Hal-.
mamma.—mano xxvii: 'ri'rum :( 331
12. MARCIANUS (1) libro singulari ad formulam 12. MARCIANO; Comentarios á la le:; hipoteca-
hypoth'eca'riam. — Non fit contra Senutusconsul- ria, libro único.—No se obra contra el Senadocon-
tum, si cuius tutor creditori patris pupilli exsolvit, sulto, si el tutor de uno pago al acreedor del padre
ut eius loco succedat. dei pupilo, para sucederle en su lugar.
13. PAULUS libro singulari ad Orationem Divi 13. PAULO; Cmnentarios á la Oración del Divi-
Se-veri.—Si fundus sit sterilis, vel sanos-as, vel pe- no Severo, libro único —Si un fundo fuere esteril,
stilens, videndum est, an alienare eum non possit; () pedregoso, o pestilentc, se ha de ver, si no podra
et Imperator Antoninus et Divus pater eins in enajenarlo; y el Emperador Antonino y su Divino
hace vcrba rescripserunt: «Quod allegastis (2), in- padre respondieron por rescripto en estos termiuos:
fructuosum esse fundum, quem vendere vultis, «Lo que alegasteis, que es improductivo el fundo,
movere nos non potest, quum ut'ique pro fructuum que queréis vender, no puede decidimos, pues cier-
modo pretium inventurus sit». Quamquam autem tamente que el precio se habra de hallar en rela-
neque distrahere, neque obligare tutor pupillare ción con los frutos». Mas aunque el tutor no puede
praedium possit, attamen ( 3) Papinianus libro ni enajenar, ni obligar un predio del pnpilo, sin
quinto Responsornm ait, tutorem pupilli sine de- embargo, dice Papiniauo en el libro quinto de las
creto Praetor-is non iure distrahere; si tamen, in- Respuestas, que el tutor de] pupilo no lo enajena
quit (4), errore lapsus vendiderit, et pretium acce- legalmente sin decreto del Pretor; pero si, añade,
ptum creditoribus paternis pueri solverit, quando— lo hubiere vendido inducido por error, y el precio
que domino raedlum cum fructibus vindicanti recibido lo hubiere entre ado en pago a los acree-
doli non inuti iter opponitur exceptio, pretium ac (lores del padre de] pupí o, cuando el dueño reivin-
medii temporis usuras, quae creditoribus deben- dica el predio con los frutos, y no ofrece el precio
tur, nou offerenti, si ex ceteris eius facultatibus y los intereses del tiempo intermedio, que se les
aes alienum solvi non poterit. Ego autem notavi, debeu :i, los acreedores, no sin utilidad se le opone
et si solvi potuerit; si tamen illue (5) res salvae la excepción de dolo, si no se pudiere pagar la
erunt, ex quarum pretio aeri alieno satisfieri po- deuda con sus demás bienes. Yo, sin embargo, ob-
tuit, dicendum est, adhuc doli exceptionem obsta- servé, que también si se hubiere podido pagar; pe-
l'e, si lucrum captet pupillus ex damno alieno. ro si quedaren :i. salvo aquellos bienes con cuyo
precio se pudo satisfacer la deuda, se ha. decir, que
aún obsta la excepción de dolo, si ei pupilo consi-
g-uiege lucro con perjuicio de otro.
14. IDEM libro IX. Responsor-u.m..— Paulus re- 14. EL meno; Respuestas, libro IX.—Paulo
spondit, etsi testamentum patris postea irritum respondió, que aunque después hubiese aparecido
esse apparuit, tamen tutores pupilli sive curatores "que era nulo el testamento del padre, no se consi-
tilii nihil contra. Orationem Divorum Principum dera, sin embargo, que los tutores de] pupilo ó los
fecisse videri, si secundum voluntatem defuncti curadores del hijo hicieron cosa alguna contra la
testamento scriptam praedium rusticum pupillare Oración de los Divinos Principes, si vendieron un
vendiderunt. predio rústico del pupilo conforme á. la voluntad
del difnnto consignada en el testamento.
TIT. X TITULO X
DE CURA'Í'OBIBUS FURIOSO ET ALIIS DE LOS compones QUE sn LES HAN nn DAR AL Loco,
EXTRA MINORES ])ANDIS r A OTROS, ADEMÁS nn Los mnuonns
¡or… God. V. 70.] [Wen Cód. Y. 70.]
1. ULPIANUS libro I. ad Sabinmn.»— Lege duo- 1. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro I.—
decim tabularum prodivo interdicitur bonorum Por la. ley de las Doce Tablas se le prohibe al loco
1
suorum administratio (t$; quod moribus quidem la administración de sus bienes; lo que ciertamen-
ab initio introductum est. Sed solent hodie Prae- te se introdujo en un priueipio por la costumbre.
tores vel Praesides, si talem hominem invenerint, Pero suelen hoy los Pretores ó los Presidentes, sl
qui neque tempus, neque finem expensarum ha- hubieren hallado un hombre tai, que no tiene ni
bet, sed bona sua diiacernndo et dissipando pro- tiempo, ni fin para los gastos, pero que consume
fundit (7), curatorem ei dare exemplo furiosi; et sus bienes destrozzindolos y dislpandolos, darle un
tamdiu erunt amho in curatione, quamdiu vel fu- curador, ¿ la mane.-a que a] loco; y estaran ambos
riosus sanitatem, vel ille sanos mores receperit; bajo curatela mientras tanto que el loco hubiere
quod si evenerit, ipso iure desinunt esse in pote- recobrado la salud, o aquel las buenas costumbres;
state curatorum. y si esto sucediere, de derecho dejan de estar bajo
la otestad de los curadores.
& 1.—Curatio autem eius, cui bonis interdicitur, £ 1.—Pero deciase que la curatela de aquel a
filio negabatur permittenda; sed extat Divi Pii quien se le pone interdicción en sus bienes, no se le
Rescriptum, lilio potlus curationem permittendum había. de permitir a su hijo; mas hay un Rescrlpto
in patre furioso, si tam probus sit. del Divino Pio, por el que se le ha de permitir pre—
ferentemente al hijo la curatela de su padre loco,
si tan probo fuera.
2. PAULUS (8) libro I. de officio Proc(msu1is.— 2. PAULO; Del Cargo de Procön-sulJib-ro I.—
(1) Marcellus, Hal. (5) aliae, la Valg.
(2) all-agatis, la Valg. (6) administratione, Hal
(3) si tamen, ut en lugar de ¡ttomem Hal. (7) Hcl.; profudit, el códice Fl.
(4) tutorem pup lll—inquit, multatus al. (a) Cams, Hal
332 DIGESTO.——I.IBRO XXVII: TÍTULO X
Sed et aliis dabit Proconsul curatores, qui rebus Pero el Pretor dara, (; mandará que sc les deu, cn-
suis superesse non possunt, vel dari iubebit (1), radares también s otros, que no pueden bastarse
netzzdubltabit lilium quoque patri curatorem da- para sus bienes, y uo dudar-fi en uombrar también
re ). al hijo curador de su padre.
3. Unrisuus libro XXXI. ad Sabinum." Dum 3. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, lib-ro XXXI.
deliberant heredes instituti adire, bouis a Praeto- _Mientras los herederos instituidos deliberan adir
re curator datur. la. herencia, se nombra por el Pretor curador para
los bienes.
4. Iulii libro XXXVIII. ad Sabinum.—Furio- 4… Er.. MISMO; Comentarios á Sabino, libro
sse matris curatio ad Hlium pertinet; pietas enim XXX VIII.—La curatela de la madre loca pertene-
parentibus, etsi inaequalis est eorum potestas, ae- ce al hijo; porque a ios padres se les deberá. igual
qua debebitur. piedad, aunque sea. desigual su potestad.
6. GAIUS libro IX. ad Edictum provinciale.— 5. Gayo; Comentarios al Edicto provincial, li-
Curator ex Senatusconsulto constituitur, quum bro IX.—Se nombra curador on virtud de un Se-
clara persona, veluti senatoris vel uxoris eius, in nadoconsulto, cuando una persona esclarecida,
ea causa. sit, ut eins bona. venire debeant; nam ut como la de un senador, ó la. do su mnjer, se halle
honestius ex bonis eins, quantum potest, credito— en el caso de que se le deban vender sus bienes;
ribus soiveretur (3), curator constituitur distra- porque a lin de que mas honrosamente se les pague
hendorum bonorum gratia vel a Praetore (4), vel á los acreedores cuanto se puede con los bienes de
in provinciis a Praeside. aquél, se nombre por el Pretor, () en las provincias
por el Presidente, un curador para que se vendan
los bienes.
6. ULPIANUS libro I. de omnibus tribunatibus. 8. ULPIANO; De todos los Tribunales, libro I.--
——Observarc Praetorem oportebit, ac cui tcmerc Convendrú. que el Pretor cuide de no nombrarle a
citra causae cognitionem plenissimam (5) curato— alguien temerariamcnte curador sin pleuisimo co-
rem det, quoniam plerique vel furorem, vei de- nocimiento de causa, porque muchos fingen () furor,
mentiam fingunt, quo magis curatore accepto o demencia, para rehusar más facilmente, habien-
onera civilia detrectent. do recihido curador, las cargas civiles.
?. IULmnus (6) libro XXI. Digesta-rmm—Con- 7. JULIANO; Digesto, libro XXI.—Con el consejo
silio et opera curatoris tueri debet non solum pa- y el cuidado del curador debe protejer no soiamen-
trimonium, sed et corpus ac salus furiosi. te ei patrimonio, sino también el cuerpo y la salud
del furioso.
% 1.—Curator dementi datus decreto interposito, % 1.—Un curador nombrado para un demente,
uti satisdaret. non cavit, et tamen quasdam res de habiendo mediado decreto, á. condición de que "die—
bonis eius legitimo modo alienavit; si heredes de- se caución, no la dió, y sin embargo enajenó en le-
mentis easdem res vindicent, qnas curator aliena- gitima manera algunas cosas de los bienes de aquel;
vit, et exceptio opponetur-, «si non curator vendi- si los herederos del demente reivindicaran las mis—
derit», replicatio dari debet, «aut si satisdatione mas cosas que el curador enajeuó, y se opusiere Ia
interposita. secundum decretum vendiderit»; quod- excepción (Si el curador uo las hubiere vendido,»
si pretio accepto curator creditores furiosi dimisit, se debe dar la réplica, «6 si ias hubiere vendido
triplicatio (7) doli tutos possessores praestabit. habiéndose interpuesto fianza conforme al deere—
'to;- pero si habiendo recibido el precio pagó el cu-
rador a. los acreedores del furioso, la triplica de
dolo dare. seguridad a los poseedores.
5 2.—Qu_um dementis curatorem, quia satis non & 2.—Cuando el Proconsul hubiere separado de
dederat, et res male administraret (8), Proconsul los bienes al curador dc un demente, porque no
removerit a bonis, aliumque loco eius substituerit habia dado fianza )? administraba mai los bienes,
curatorem, et hic posterior, quum nec ipse satis- y en su lugar hubiere sustituido otro curador, :;
dedisset, egcrit cum remoto negotiorum gesto- este ;último, no habiendo el dado tampoco fianza,
rum, posteaque hercdes dementis cum eodem ne- hubiere ejercitado contra el separado la acción de
gotiorum gestorum agunt, et is exceptione rei gestión de negocios, y después los herederos del
iudicatae inter se et curatorem utatur, heredibus demente ejercitaran la acción do gestión de nego-
replicatio danda. erit, «aut si (9) ls, qui egit, sa- cios contra el mismo, y este utilizara la exce ción
tisdederat». Sed an replicatio (10) curatori profu- de cosa juzgada entre ely el curador, se ies abra
tura esset, iudex aestimabit (11); nam si curator de concederá los herederos la replica «6 si el que
sequens ecuniam, quam ex condemnatione con- ejercitó la. acción habia dado fianza.» Pero el juez
secutus uerat, in rem furiosi (12) vertisset, doli estimará sile habrá. de aprovechar al curador la
triplicatio obstablt. replica; porque si el segundo curador hubiese in-
vertido en cosa del furioso ei dinero que habia obte—
nido de la. condenación, obstare. la triplice de dolo.
5 8.——Quaesitum est, an alteri ex curatoribns 5 il.—Se preguntó, si se le pagara conveniente-
8. ULPIANUS' (2) libro VI. de officio Procon- 8. ULPIAN'O; Del Cargo del Proconsul, libro VI.
snlis—Bonorum ventris nomine curatorem dari ——Conviene que a nombre del que esta en el vien-
oportet; eumque rem salvam fore viri boni arbi- tre se de curador para los bienes; y el Procönsul le
tratu satisdare Proconsul iubet; sed hoc, si non ex manda dar fianza ¿¡ arbitrio de buen varón, de que
inquisitione detur, nam si ex inquisitione, cessat quedarán a salvo los bienes; pero esto, si no fuera
satisdatio. nombrado en virtud de información, porque si en
virtud de información, deja de tener lugar la fianza.
10. Uernus libro XVI. ad Edictum.— Iulia- 10. ULPIANO; Comentariosal EdictoJibro XVI.
nus scribit, eos, quibus per Praetorem bonis inter- —Escribe Juliano, que aquellos a quienes por el
dictum est, nihil transferre Posse ad aliquem, quia Pretor se les puso interdicción en los bienes, no
in bonis non habeant, quum iis deminutio sit in- pueden transferir cosa alg-una. a otro, porque no la.
terdicta. tienen en sus bienes, pues se les ha prohibido su
disminución.
_s, 1.——Curator furiosi rem quidem suam quasi % 1.—Ei curador del furioso podrá entregar una.
furiosi tradere poterit, et dominium transferre; cosa verdaderamente suya como siendo del furio-
rem vero furiosi, si quasi suam tradat, dicendum, so, y transferir el dominio; pero si entregara una
ut non transferat dominium, quia non furiosi ue- cosa. del furioso, como suya propia, se ha de decir,
gotium gerens tradldit. que no transfiere ei dominio, porque no la entregó
siendo gestor de negocio del furioso.
11. Faunus libra VII. ad Plautium.—Pignns a 11. PAULO; Comentario:—“ci Plancio, libro VII.
curatore furiosi datum valet, si utilitate furiosi ——Es valida la prenda dada por el curador del fu-
exigente id fecit. rioso, si hizo esto por exigirlo la utilidad del fu-
noso.
12. MARCELLUS (4) libro I. Digestorum.— Ab 12. MARCELO; Digesto, libro I.——Es sabido, que
agnata vel alio curatore furiosi rem furiosi dedi- no se puede consagrar por el agna-do, ó por otro
cari non posse, constat; agnata enim furiosi non curador del furioso, una cosa del furioso; porque al
usquequaque competit rerum eius alienatio, sed aguada dei furioso no le compete en todos los ca-
quatenus negotiorum exigit administratio. sos la enajenación delos bienes de aquel, sino solo
en cuanto lo exige la admistracion delos negocios.
13. GAlUs (1) libro III. ad Edictum prouincia— 13. Guro; Comentarios al Edicto provincial, l'i-
le.—Saepe ad alium e lege duodecim tabularum bro III.—Con frecuencia le pertenece :; nno por la
curatio furiosi aut prodigi pertinet, alii Praetor iey de las Doce Tablas la curatela de un furioso 6
administrationem dat, scilicet quum ille legitimus de un pródigo, y el Pretor ie da a otro la adminis-
inhabilis ad eam rem videatur. tración, & saber, cuando aquel curador legitimo
parezca inhabii para esta cosa.
14. PAPINIANUS (2) libro V. Responsomm.— '14. PAPINIANO; Respuestas, libro V.——No con-
Virum uxori mente captae curatorem dari non Viene que elmundo sea uombrado curador de su
oportet. mujer clemente.
15. PAULUS libro III. Sententiarum. (3) —-— Et 15. PAULO; Sentencias, libro III.—También se
mulieri, quae luxuriose vivit, bonis interdici te puede poner interdicción en los bienes a la mu-
potest. jer que vive disipadameute.
% 1.—In bonis curatoris privilegium furiosi (4) & 1. —Consérvase el privilegio del furioso o de la.
i'uriosaeve servatur. Prodigus et omnes omnino, furiosa sobre los bienes del curador. El pródigo,
etiamsi in Edicto nou iit eorum mentio, in bonis y absolutamente todos, aunque en el Edicto no se
curatoris decreto privilegium consequuntur. haga mención de los mismos, consiguen por decre-
to privilegio sobre los bienes del curador.
16. Tarrnomnus libro XIII. Disputationum.—-— 18. Terror-uno, Disputas, libro XIII.—Si a un
Si furioso puberi, quamquam maiori annis (5) vl— loco que es puber-o, aunque mayor de veinticinco
gintiquiuque curatorem pater testamento dederit, años, le hubiere dado su padre curador en el tes—
eum Praetor dare debet secutus patris voluntatem; tamento, el Pretor debe nombrarlo ateniendose a la
manet enim ea datio curatoris apud Praetorem, ut voluntad del padre; porque subsiste en el Pretor
Rescripto Divi Marci continetur. el nombramieuto de curador, como se contiene en
ei Rescripto del Divino Marco.
& 1.—His consequens est, ut, et si prodigo cu- g 1.—Es consiguiente el esto, que también si el
ratorem dederit pater, voluntatem eius sequi de- padre ie hubiere dado curador al pródigo, deba
beat l'raetor, eumque dare curatorem. Sed. utrum atenerse el Pretor á. la voluntad de aquel, y nom-
omnimodo, an ita, si futurum esset, ut, nisi pater brarlo curador al mismo.Pero ¿acaso enjabsolnto, (1
aliquid testamento cavisset, Praetor ei bonis'in- solamente si hubiese de suceder, que, si el padre
tei-dicturus esset, et maxime si filios habeat iste no hubiese dispuesto alguns. cosa en el testamento,
prodigus? el Pretor le hubiera de poner interdicción en los
bienes, yespecialmente si este pródigo tuviera hijos?
% 2.—Potuit tamen pater et alias providere ne— % 2.—Mas pudo ei padre proveer también de
potibus suis, si eos iussisset heredes esse, et. exhe- otra. manera a favor de sus nietos, si hubiese mau-
redasset filium, eique quod sufficeret, alimento- dado que ellos fuesen herederos, y hublese deshe-
rum nomine ab iis certum legasaet addita causa redado al hijo, y le hubiese legado a cargo de ellos
necessitateque iudicii sui, aut si non habuit in po- a titulo de alimentos cierta cantidad, que le fuese
testate nepotes, quoniam emancipato iam filio nati suficiente, habiendo expresado la. causa y la nece-
fuissent, sub conditione eos heredes instituere, ut sidad de su voluntad, ¿ si no tuvo bajo su potestad
emanciparentur a patre prodigo. a los nietos, por ue hubiesen nacldo estando ya
emancipado su ijo, instituirlos herederos bajo
condicion para. que fuesen emancipados por su pa-
dre prodigo.
& ii.-Sed quid, si nec ad hoc consensui-us esset & ii.—¿Pero, que se dirá., si el prodigo no hubie-
prodi 8? Sed per omnia iudicium testatoris se- se de consentir en esto? Que en todo se ha de se-
quen um est, ne, quem pater vero consilio prodi- guir la voluntad del testador, a iin de quo a aquel a.
gum credidit, eum magistratus propter aliquid quien con maduro consejo consideró pródigo el
forte suum vitium idoneum putaverit. padre, no lo juzgue idöueo el magistrado acaso
por algún vicio propio.
17. GAIUS libro I. de Manumissianibus.—Cu- 17. Gsro; De las Manumisiones, libro I.—El
rator furiosi nullo modo libertatem praestare po- curador del furioso no puede en modo alguno dar
test, quod ea res ex administratione non est; nam la iibertad, parque esto no corresponde a la admi-
in tradendo ita res furiosi alienat, si id ad admini- nistración; pues haciendo entrega, euajena las co-
strationem negotiorum pertineat, et ideo si donan— sas dei furioso de este modo, si esto perteneciera a
di causa alienet, neque traditio quidquam valebit, la administración de los negocios, "y por lo tanto,
nisi ex magna utilitate furiosi hoc cognitione iu- si enajenara por causa de hacer donación, no val-
dicis faciat. dra cosa alguna la entrega, si no hiciera esto por
gran utilidad del furioso con conocimiento dei juez.
___—___.
… Paulus. Hai.
(El Caius, Hel.; Paulus, la. Valg . (d.) furioso, Hai.
(3) Véa-mr. Pauli Banu. 1'.-.cc. I I. 4. n. ff. (ti Hel.; annorum, et códice Fl.
D- IUSTINIANI
DiGESTORUM SEU PANDEGTARUM
PARS QUINTA (DE TESTAMENTIS)
1. MODESTINUS (3) libro II. Pandectarum.—-Te- 1. MODESTINO; Pandectas, libro II.—El testa-
stamentum est voluntatis nostrae iusta sententia mento es la justa expresión de nuestra voiuntad
de eo, quod quis post mortem suam fieri velit. respecto á. io que cada. cual quiere que se haga
después de su muerte.
2. Lune libro I. Posteriora-m a (4) Iavoteno 2. LABEON; Obras póstumas compendiadas por
epitomatorum.—In eo, qui testatur, eius temporis, Javoleno, libro 1'.—En ei que testa se ha. de exigir,
quo testamentum facit, integritas mentis, non cor- al tiempo en que hace testamento, la integridad
poris sanitas exigenda est. de su juicio, y no la saiud de su cuerpo.
8. PAPINIANUS (5) libro XIV. Quaestionum.— 3. PAPINIANO; Cuestiones, libro XI 17.—La fa-
Testamenti factio non privati, sed publici iuris cultad de hacer testamento no es de derecho pri-
est (6). vado, sino de publico.
4. GAws libro II. Institutionum (7).-—Siquae- 4. GAvo; Instituta, libro II.—Si investigamos
ramus, an valeat testamentum, inprimis animad— si es válido un testamento, debemos observar ante
vertere debemus, an is, qui fecerit testamentum, todo si tuvo facultad de hacer testamento el que
habuerit testamenti factionem, deinde si habuerit, haya. hecho ei testamento, y de:—pues, si la hubiere
requiremus, an secundum regulas iuris civilis te- tenido, investigaremos, si testo según las reglas
status sit. del derecho civil.
5. ULPrAnus libro VI. ad Sabinum.—A (Si qua 5. ULPIANU; Comentart'ostabino, libro VI.—-
aetate testamentum vel masculi, vel feminae faee- Veamos de que edad pueden hacer testamento lºs
re possunt, videamus. Verius est, in masculis qui— varones, ó las hembras. Y es más verdadero, que
dem quartumdecimum annum spectandum, in fe- en ios varones se ha de esperar ciertamente el de-
minis vero duodecimum completum. Utrum autem cimo cuarto aiio, y en las hembras al duodécimo
excessisse debeat qnis quartnmdecimum annum, completo. Pero ¿debera uuo haber pasado del de-
nt testamentum facere ossit, an sufñcit comples- cimo cuarto año, para. que pueda hacer testamen-
se? Propone. aliquem alendis Ianuariis natum to, 6 bastara que lo haya cumplido? Supon, que el
testamentum ipso natali suo feclsse quartodecimo que nació en las Calendas de Enero hizo testamen-
ann'o, an valeat testamentum? Dico valere; pius to en ei mismo dla de su natalicio, en el décimo
arbitror, etiam si pridie kalendarum fecerit post cuarto año, ¿será. válido el testamento? Digo, que
sextam horam noctis, valere testamentum; iam es valido; creo mas, que también si io hubiere he-
enim complesse videtur annum quartumdecimum, cho la vispera de ias Calendas despues de ia sexta
ut Marciano videtur. hora de ia. noche, es valido ei testamento; porque
se considera que cumplió el año decimo cuarto, se-
gún ie parece & Marciano.
6. Guns libro XVII. ad Edictum provinciale. 6. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Qui in potestate parentis est, testamenti faciendi bro XVII.—El que esta bajo la potest-ad de un as-
ius non habet, adeo ut, quamvis pater ei permit— cendiente no tiene el derecho de hacer testamento,
tat (1), nihilomngis tamen iure testari possit. de tal manera que, annque su padre se io permita,
no puede, sin embar o, testar en derecho.
& 1.—Surdus, mutus testamentum facere non 5 1.—El sordo, y e mudo, no pueden hacer tes-
possunt; sed si quis post testamentum factum va- tamente; pero si despues de haber hecho testa-
ietudine aut quolibet alio casu mutus aut surdus mento hubiere comenzado uno a ser mudo ó sordo
esse coeperit, ratum nihiiominus permanet testa- por enfermedad o por otro cualquier accidente,
mentum. permanece, no obstante, valido el testamento.
7. Anmmus MACER (2) libro I. ad Legem vice- 7. EMILIO MACER; Comentarios a la ley vigési-
simam hereditatum.——Si mutus aut surdus, ut lice- ma de las herencias, libro I. —Si ei mudo ó el sor-
ret sibi testamentum facere, 3 Principe im petra- do hubiere impetrado dei Principe, que ie fuese
verit, valet testamentum. iicito nacer testamento, es valido ei testamento.
8. Guns libro XVII. ad Edictum provinciale. 8. Gsvo; Comentarios al Edicto provincial, ti-
—Eius, qui apud hostes est, testamentum, quod bro X VII.—El testamento del que esta en poder
ibl fecit, non valet, quamvis redierit. de ios enemigos, y que Io hizo en poder de ellos,
no es valido, aún cuando aquei hubiere regresado.
% 1.—Si cui aqua et ¡gui interdictum sit, eius % l.-—Si ¿ aiguno se ic hubiere. hecho interdic-
nec illud testamentum valet, quod ante fecit, nec ción dei agua y del fuego, no es valido ni el testa-
id, quod postea fecerit; bona quoque, quae tunc mento que hizo antes, ni el que hubiere hecho des-
habuit, quum damnaretur, ubiicabuntur, aut, si pues; y también se le coniiscaran ios bienes que
non videantur iucrosa, ere itoribus concedentur. tenia. cuando fue condenado, o se ies concederán
a los acreedores, si ne parecicran lucrativos.
& 2.—-In insulam deportati in eadem causa sunt. % 2.—En la misma situación está… los deporta-
dos a una isla.
5 3.—Sed relegati in insulam, et quibus terra & 3.-Pero ios rele ados á. una isia, y aquellos a
Italica et sua provincia interdicitur, testamenti quienes se les veda a tlerra italiana,, y ia de su
faciendi ius retinent. provincia, conservari ei derecho de hacer testa-
mento.
% 4.-—H.i vero, qui ad ferrum, aut ad bestias, ä ti.—Mas los que son condenados a muerte, o a
aut in metalium damnantur. libertatem perdunt, ias fieras, () á. las minas, pierden la libertad, y se
bonaque eorum publicantur, unde apparet, amit- les confiscan sus bienes; por donde se ve, que pier-
tere eos testamenti factionem. ' den la facuitad de hacer testamento.
12. IULIANUS libro XLII. Digestorum.——Lege 12. Jaume; Digesto, libro XLII.—Per la le),'
Cornelia testamenta eorum, qui in hostium pote- Corneiia ios testamentos de los que hubieren felie-
state decesserint, perinde confirmantur, ac si hi, cido en poder de los enemigos se confirman del
qui ea fecissent, in hostium potestatem (4) uon mismo modo que si los que los hubiesen hecho no
pervenissent; et hereditas ex his eodem modo ad hubiesen caido cn poder de ios enemigos, y de la
unumquemque pertinet. Quare servus heres scri- misma manera le corresponde a cada cual ia. heren-
tus ab eo, qui in hostium potestate decesserit, cia. procedente de ellos. Por lo cual, cl esciavo ins-
fiber et heres erit, seu velit, seu nolit, licet minus tituido heredero por el que hubiere fallecido cn
proprie necessarius heres dicatur; nam et fiiius poder de Ios enemigos, será libre y heredero, quie-
eius, qui in hostium potestate decesmt, invitus lie- ra, 6 no quiera, auuqne con propiedad no se le lla-
reditati obligatur, quamvis suus heres dici non me heredero necesario; orque tambien ei hijo dei
possit, qui in potestate morientis non fuit. que falleció eu poder e los enemigos se, obliga
contra su voluntad a la herencia, aunque no pue-
da decirse que es heredero suyo, el que no estuvo
… 0615 xeleücet toü nurpóg [nec patria quidem. iussu], bajo la potestad del que murió.
las Bar.
(2) Martianus, Ilal.; Marcellus, la Valg.
(3) Tour. según antigua corrección del códice Ft.; permit-
thr, la escritura original, Br. (.i) Hal. Vela.; potestate. elcödice n.
nicmTo.—mnno xxvm: TiTULo 'i 337
13. MARCIANUS libro IV. Institutionmn.— Qui 13. Mancuso; Instituta, libro IV.—Lon que
a latronibus capti sunt, quum liberi manent, pos- fueron cogidos por los ladrones, como quiera que
sunt facerc testamentum. permanecen siendo iibres, pueden hacer testamento.
g 1.——Item qui apud externos legatione fungun- g 1.—Asimismo, los que en el extranjero des—
tur, possunt facere testamentum. empeñan una legación, pueden hacer testamento.
& ºz.—Si quis in capitali crimine damnatus ap- % 2.+Si hubiere apelado el condenado a pena
pellaverit, et medio tempore pendente appellatio- capital, y en el tiempo intermedio, pendiente la
ne fecerit testamentum, et ita. decesserit, valet apelación, hubiere hecho testamento, y asi hubie-
eius testamentum. re fallecido, es valido su testamento.
14. PAULUS libro II. Regularmn.—Quí in te- 14. PAULO; Reglas, libro II.—El que fue manu-
stamento domini manumissus est, si ignorat, do- mitido en el testamento de su señor, si ignora que
minum decessisse, aditamqne eius esse heredita— falleció su señor, y que fue adida su herencia, no
tem, testamentum facere non potest, licet iam puede hacer testamen to, aunque ya es padre de fa-
paterfamilias et sui iuris est; uam qui incertus de miiia y de propio derecho; porque el que esta ln-
statu suo est, certam legem testamento dicere non seguro de su propio estado no puede declarar dis—
potest. posición cierta en su testamento.
15. ULPIANUS libro XII. ad. Edictum—De sta- 15. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XII.
tu suo dubitantes vel errantes testamentum facere —Los que dudan ó yerran sobre su propio estado
non possunt, ut Divus Pins rescripsit. no pueden hacer testamento, según respondió por
rescripto ei Divino Pio.
16. Pouponws libro singulari Regium-um.— 16. POMPONIO; Reglas, libro único. —— Se dice
Fiiius familias, et servus alienus, ct postumus, et que el hijo de familia, y el esclavo ajeno, y el pós—
surdus testamenti factionem habere dicuntur; licet tumo, y el sordo tienen la testamentifacción; r-
enim testamentum facere non possunt, attamen que aunque no pueden hacer testamento, pu en,
ex testamento vel sibi, vel aliis acquirere possunt. sin embargo, adquirir por testamento ó para si, ó
para otros.
% 1.—Marcellus notat: furiOSus quoque testa- g 1.—Observa Marcelo: también el furioso tie-
menti factionem habet, licet testamentum facere ne l_a testamentlfacción, aunque no puede hacer
non potest. Ideo autem habet testamenti factio- testamento. Mas tiene la testementifacción por es-
nem, quia potest sibi acquirere legatum vel fidei- to, porque puede adquirir un legado () un ñdeico-
commissam; nam etiam compotibus mentis pcrso- miso; pues también para los que estan en su cabal
nales actiones etiam ignorantibus acquirun tur. juicio se adquieren acciones personaies, aún Igno-
randolo ellos.
17. PAULUS libro III. Sententiarum (1). -- In 17. PAULO; Sentencias, libro. IH.—El privado
adversa corporis valetudine mente captus eo tem- de juiclo no puede durante el tiempo de la enfer-
pore testamentum facere non potest. medad de su cuerpo hacer testamento.
18. ULPIANUS libro I. ad Samnium—Is, cui le- 18. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro I.-
ge bonis interdictum est, testamentum facere non Aquel &. quien por la ley se le puso interdicción en
potest, et si fecerit, ipso iure non valet; quod ta- sus bienes, no puede hacer testamento, y si lo hu-
men interdictione vetustius habuerit testamentum, biere hecho, es nulo de derecho; “pero sera valido
hoc valebit. Merito ergo nec testis ad testamentum el testamento que hubiere hecho anterior e la in-
adhiberi poterit, quum neque testam en ti factionem terdicción. Luego, con razón tampoco podra ser
habeat. presentado como testigo para. un testamento, pues
no tiene la testamentifaccion.
; 1.—Si uis ob carmen famosum damnetur, Se- 5 1.—Si alguno fuese condenado por algún libe-
natusconsu to expressum est, ut intestabilis sit-, lo infamatorio, se expreso' en un Senadoconsulto,
ergo nec testamentum facere poterit, nec ad te- que sea intestable; luego tampoco podrá. hacer tes-
stamentum adhiberi (2). tamento, ni ser testigo de un testamento.
19. Monnsrmus libro V. Pandectarum.— Si 19. Monnsfrmo; Pandectas, libro V.—Si un hi-
filiusfamilias, aut pupillus, aut servus tabulas te- jo de familia, o un pupiio, ó un esclavo, hubiere
stamentifeeerit, signaverit, secundum eas bono- hecho testamento y lo hubiere sellado, no puede
rum possessio dari non potest, licet iiliusfamllias darse conforme al mismola posesión de los bienes,
sui iuris, aut pupillus pubes, aut servus iiber fa- aunque el hijo de familia hubiere fallecido hecho
ctus decesserit, quia nullae sunt tabulae teSta- de ropio derecho, o pubero el pupilo, 6 libro el
menti, quas is fecit, qui testamenti faciendi facul- ese avo, porque son nulas las tablas del testamento,
tatem non habuerit. que hizo el que no hubiere tenido facultad de ha-
cer testamento.
20. ULPIANUS libro I. ad Sabinum.—-Qui te- 20. ULPIANO; Comentarios a Sabino, libro I.—
stamento beres instituitur, in eodem testamento El que es instituido heredero en nu testamento no
testis esse non potest. Quod in legatario et in eo, puede ser testigo en el mismo testamento. Lo con-
qui tutor scriptus est, contra habetur; hi enim te— trario se observa. respecto al legatario y ai que fue
nombrado tutor; porque estos pueden ser presen-
il) Véanse Pauli Sente. nec. .III. 4, n.. 5 12. (!) testi:, adi-tim Hal.
Tono ll --l:
338 DlGEBTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO I
stes possunt adhiberi, si aliud eos nihil impediat, tados como testigos, si ninguna otra cosa se lo im-
utputa. si impubes, si in potestate sit testatoris. pedicm, por ejemplo, si fuera impubere, 6 si estu-
viera bajo la potestad del testador.
g 1.—Potestatis autem verbum non soluiu ad ä 1.—Mas la palabra potestad se ha de referir,
liberos, qui sunt in potestate, referendum est, ve- no solamente a ios descendientes que están bajo
rum etiam ad eum, quem redemit ab hostibus, potestad, sino también al que fue rescatado de los
quamvis placeat, hunc servum non esse, sed viu- enemigos, por más que este. establecido que este
culo quodam retineri, donec pretium solvat. no es esclavo, sino que está. retenido por cierto
vluculo hasta que pague el rescate.
5 2. —Per contrarium quaeri potest, an pater 5 2.—Por el contrario, puede preguntarse, si el
eius, qui de castrensi peculio potest testari, adhi- padre dei quc puede tester de su peculio castren-
beri ab eo ad testamentum testis possit: et Marcel- se, puede ser presentado por el como testigo de su
lus libro decimo Digestorum scribit, posse; et fra- testamento; y escribe Marcelo cu el libro décimo
ter ergo po terlt. dei Digesto, que puede; luego también podrá. el
hermano.
3.——Quae autem in testamento diximus super 5 3. ——Mas lo que hemos dicho respecto t. ser pre-
perhibendis (1) testimoniis eorum, qui in potestate sentados como testigos en un testamento ios que
sunt, in omnibus testimoniis accipias, ubi aliquid estan bajo potestad, entiendelo reapecto atodos ios
negotii geritur, per quod acquiratnr. testigos, cuando se hace algún negocio por ei cual
se adquiera.
5 4.——Ne furiosus quidem testis adhiberi potest, & 4.—El furioso no puede ciertamente ser pre-
qunm compos mentis non sit, sed si habet inter- sentado como testigo, no estando en su cabal jui-
missionem, eo tempore adhiberi potest; testamen- cio, pero si tiene intervallis, puede ser presentado
tum (2) quoque, quod ante furorem consummavit, en este tiempo; y tambien sera valido el testamen-
valebit, et bonorum possessio ex eo testamento to que hizo antes de la locura, y en virtud de este
competit. testamento compete la posesión de bienes.
g 5.—Eum, qui lege (8) repetundarum damna- % 5. —-0pino, que el que fue condenado porla ioy
tus est, ad testamentum adhiberi (4) posse existi- de peculado no puede ser presentado testigo para.
mo, quoniam in iudicium (5) testis esse vetatur. un testamento, porque se le prohibe ser testigo en
juicio.
& (i.—Mulier testimonium dicere in testamento ä 6.-—-La mujer no podrá ciertamente prestar
quidem non poterit, alias autem posse testem esse testimonio en un testamento. pero la mujer puede
mulierem, argumento est lex Iulia de adulteriis, ser testlgo en otros casos, como lo prueba la ley
quae adulterii damnatam testem produci, vei di- Julia sobre ios adulterios, que veda que la mujer
cere testimonium vetat. condenada por adulterio sea presentada como tes-
tigo, ó preste testimonio.
:; 7.—Servus quoque merito ad solemnia. adhi— % 7.—Tampoco con razón puede ser presentado
beri nou potest, quum iuris civiiis communionem el esclavo para. los actos solemnes, porque no tic-
non habeat in totum, ne Praetoris quidem Edicti. ue para todo la comunidad del derecho civil, ni
ciertamente la dei Edicto del Pretor.
g 8.—-Et veteres putaverunt, eos, qui propter % 8.—Y opinaron los antiguos, que los que son
solemnia. testamenti adhibentur, durare debere, presentados por causa de ias solemnidades de un
donec suprema. contestatio peragatur. testamento, deben permanecer hasta que se termi—
ne la ultima. manifestación.
& 9.—Nou tamen intelligentiam sermonis exigi— % Si.—Mas no exigimus la inteligencia del leu-
mus; hoc enim Divus Marcus l)idio luliano in te- guaje; porque esto respondió por rescripto el Di-
ste, qui latlne (6) non noverat. rescripsit, nam si vino Marco a. Didio J nilano respecto á. un testigo,
1vel sensu percipiat quis, cui rei adhibitus sit, suf- que no cancela el latin, porque hasta quc por los
cere. sentidos percibe. una para que cosa haya sido pre-
sentado.
& 10.—Sed si detenti sint inviti ibi testes, pu— 5 lo.—Pero si los testigos hubieran sido reteni-
tant, non valere testamentum. dos alli contra su voluntad, opinan que no es vá-
lido el testamento.
21. IDEM libro II. (7) ad Sabinum.— Heredes 21. EL meno-, Cometarios al Sabino, libro
alam, ita ut exaudiri possint, nuncupandi sint (8); II.—Los herederos han de ser nombrados clara-
'cebit ergo test-anti vel nuncupare heredes, vel meute, de suerte, que puedan ser oidos; luego,
scribere, sed si nuncupat, palam debet. Quid est le será licito al testador ó nombrar los herederos, o
palam? Non utique in publicum, sed ut exaudiri escribirios, pero si los nombre., debe nombrarl'os
possit; exaudiri autem non ab omnibus, sed a. tc- claramente. ¿Que significa ciarameute? No cierta-
stibus; et si plures fuerint testes adhibiti, sufficit, mente en público, sino de modo quo se pueda olr,
solemnem numerum exaudire. pero que se oiga no por todos, sino por los testigºs;
y si hubieren sido presentados muchos testigos,
basta. que oiga el número solemne.
ä 1.—Si quid post factum testamentum mutari & 1. -Si despues de hecho un testamento pingo
placuit, omnia cx integro facienda sunt. Quod ve- cambiar alguna cosa, todo se ha de hacer de nue-
ro quis obscurius in testamento vel nuncupat, vel vo. Se pregunta, si lo que alguno dice o escribe
scribit, an post solemnia explanare possit, quae- con cierta oscuridad en un testamento podrá acla-
ritur; utputa Stichum legaverat, quum plnres ha- rarlo después de las solemnldades; por ejemplo,
beret, nec declaravit, de quo sentiret; Titio lega— habia. legado a Stico, teniendo muchos, y no decla-
vit. (1), quum multos Titios amicos haberet; erra- ro & cual se referia; hizo un le ado a Ticio, tenien-
verat in nomine, vel praenomine, vel cognomine, do muchos amigos llamados icio; se habia equi-
äunm in corpore non errasset, poteritne postea vocado en el nombre, c'- en el nombre propio, o en el
cclarare, de quo senserit.? Et puto, possc; nihil sobrenombre, no habiéndose eguivocado respecto
enim nunc dat, sed datum signiñcat. Sed et si no- a la persona; ¿acaso podra eclarar después ú…
tam postea adiecerit legato vel sua voce, vel lite- quién se haya referido? Y opino, que puede; por-
ris, vel summam, vel nomen legatarii, quod non quc ahera no da uada, sino que aclara lo que dió.
scripserat, vel numoruln qualitatem, an recte fe- Pero si después hubiere añadido una nota al lega-
cerit? Et puto, etiam qualitatem numerum posse do, 6 de viva voz, ó por escrito, 6 la eantidad, ó el
postea addi; nam etsi adiecta non fuisset, uthue nombre del legatario, que no habia escrito, 6 la. ca-
placeret, conlectionem fieri eius, quod reliquit, vel lidad de las monedas, ¿lo habra hecho también va-
ex vicinis scripturis, vel ex consuetudine patris- lidamente? Y yo creo, que también puede añadir.
familias, vel regionis. se después Ia calidad de las monedas; porque aun-
que no hubiese sido expresada, ciertamente parece-
ria bien que se hiciese conjetura de lo que dejó, 45
'- por las escrituras inmediatas. o por la costumbre
del padre de familia, ó de la región.
g 2.— In testamentis, in quibus testes rogati ä ¿"Respecto a los testamentos cu los cuales
adesse debent, ut. testamentum liat, alterius rei deben resentarse testigos regados, para que se
causa forte rogatos ad testandum non esse idoneos haga e testamento, se establece que los testigos
placet; quod sic accipiendum est, ut, licet. ad aliam que acaso fueron regados para otra cosa, no son
rem sint rogati vel collecti, si tamen ante testimo- idóneos para el testamento; lo que se ha de eu-
nium (2) certiorentur ad testamentum se adhibitos, tender de este modo, que aunque hayan sido roga—
posse eos testimonium suum recte perhibere. dos ¿ reunidos para otra cosa., si no obstante se
cerciorasen antes de su testimonio de que eran
presentados para un testamento, pueden ellos pres-
tar válidamente su testimonio.
5 3.—Uno contextu actus (3) testari oportet; est % 3.—Se debe testar en un sólo contexto de ac-
autem uno contextu, nullum actum allenum testa- to; pero es cn un solo contexto, si no interviene
mento intermiscere; quod (si) aliquid pertinens ad ningún acto extraño en el testamento; porque si
testamentum faciat, testamentum non vitiatur. hiciera alguna cosa perteneciente al testamento,
no se vicia el testamento.
22. IDlM libro XXXIX. ad Edictum.— Ad te- 22. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
stium numerum simul adhiberi possumus, ut ego, XXXIX.——Para el número de testigos podemos
et pater, et plures, qui fuimus in eiusdem po- ser presentados juntamente, por ejemplo, yo y mi
testate. padre, y muchos que estuvimos bajo la potestad
del mismo.
5 1.-Conditiouem testium tunc inspicere debe- & 1.—Debemos examinar- la condición de los tes-
mus, quum sig-narent, non mortis tempore; si igi- tigos al tiempo en que sellaron, no al tiempo de
tur tunc. quum signa-ent, tales fuerint, ut adhi- la, muerto; asl, pues, si cuando sellaron hubieren
beri possint, nihil nocet, si quid postea iis con- sido tales que pudieran ser presentados, en nada
tigerit. perjudica, si algo les hubiere acontecido después.
5 ?.…Si ab ipso testatore annulum accepero, et 5 2.—Si yo hubiere recibido del mismo testador
signavero, testamentum valet, quasi alieno si- el anillo. y hubiere sellado, es válido el testamen-
gnaverim. to, como si yo lo hubiere sellado con anillo de otro.
& 3.—Si signa turbata sint ab ipso testatore, non 5 il.-Si por el mismo testador se hubieran alte-
videtur signatum. rado ios sellos, no se considera. que se selló.
5 4.—Si quis ex testibus nomen suum non ad- & fl.—Si alguno de los testigos no hubiere escri-
scripserit, veruntamen slgnavcrlt, pro eo est, to su nombre, pero hubiere sellado, se considera lo
atque si adhibitus non esset; et si, ut multi faciunt, mismo que si no hubiese sido presentado; y aún
adscripserit se, non tamen signaverit, adhuc idem diremos lo mismo, si coma hacen muchos, hubiere
dicemus. puesto su nombre, pero no hubiere sellado.
$ 5.-—Signum autem utrum annulo tantum im- ä 5.—¿Pero admitimos acaso como sello solamen-
pressum adhibemus, an vero et si non annulo, ve- re el impreso con el anillo, ¿ tambieu si uo con el
rum alio quodam impresso, --va.rie enim homi- anillo, sino de otro cualquier modo hubiera Sido
nes sig-nant—? Et magis est, ut tantum annulo impreso,— orque los hombres sellan de diversas
quis possit signare, dum tamen habeat xapaxtfjpa maneras—;)?” es más cierto, que solamente con anl-
[signum] . llo puede sellar uno, con tal, sin embargo, que ten-
ga. sello.
iii.—Posse et nocte signari testamentum, nulla g ti.—No hay duda alguna que también de no-
du itatio est. che se puede sellar un testamento.
& 7.-—Signatas tabulas accipi oportet, et si lin- 5 7. — Deben considerarse selladas las tablas,
teo, quo tabulae involutae sunt, signa impressa. también si los sellos hubieren sido impresos en el
fuerint. lienzo en que fueron envueltas las tablas.
23. IDEM libro IV. Disputationum.—Si testa- 23. EL meno; Disputas, libro I ¡",—Si el testa-
mentum, quod resignaverit testator, iterum signa- mento, cuyos sellos hubiere levantado el testador,
tum fuerit septem testium signis, non erit imper- hubiere sido sellado otra vez con los sellos de siete
fectum, sed utroque iure valebit, tam civili, quam testigos, no será imperfecto, slno que sera valido
praetorio. por ambos derechos, tanto por el civil, como por
el pratorio.
26. Gines libro XXII. ad Edictum provincia- 26. Gayo; Comentarios al Edicto provincial,
le.—Quumieg-e quis intestabilis iubetur esse, eo libro XXII.—Quando por la ley se manda qne uno
pertinet, ne eius testimonium recipiatur, et eo am- sea intestable, se reüere a que no se admita su tes-
plius, ut quidam putant, neve ipsi dicatur testi- timonio, y adiimus, a que, como opinan alg-unos,
momum. tampoco a el se le preste testimonio.
27. Censos libro XV. Digestorum.—Domltlus 27. CELSO; Digesto, libro XV.—Domicio La-
Labeo Celso suo salutem. Quaero, an testium nu— beon saluda a su Celso. Pregunto, ¿deberá, ser con-
mero habendus sit is, qui, quum rogatus est ad te- tado en el numero de los testigos el que habiendo
stamentum scribendum, idem quoque quum tabu- sido rogado para escribir el testamento, también
las scripsisset, slgnaverlt? Iuventius (3) Celsus lo hubiere sellado cuando hubiese escrito las ta-
Labeoni suo salutem. Aut non intelligo, quid sit, blas? Juvencio Celso saluda. a su Labeon. 0 no en—
de quo me consulis (4), aut valide stulta est con- tiendo que es sobre lo que me consultas, () es mu'y
sultatio tua, plus enim quam ridiculum est, dubi- necia tu consulta-, porque es mas que ridiculo du-
tare, an aliquis iure testis adhibitus sit, quoniam dar si alguno haya sido presentado en derecho co-
idem et tabulas testamenti scripserit. mo testigo, porque él mismo haya escrito también
las tablas del testamento.
28. Monnsrmus libro IX. .Regu-larum.—Ser- 28. MODESTINO; Reglas, lib-ro IX.—Ai esclavo,
vus, licet alienus, iussu testatoris testamentum aunque ajeno, no le esta prohibido escribir un tes-
scribere non prohibetur. tamento por mandato del testador.
29. PAULUS libro XIV. Respomorum (5).— Ex 29. PAULO; Respuestas, libro XIV.— En virtud
ea scriptura, quae ad testamentum faciendum pa- de la escritura, que se preparaba para. hacer un
rabatur, si nullo iure testamentum perfectum es- testamento, si el testamento no se hubiese perfec-
set, nec ea, quae fideicommissorum verba. habent, cionado con arreglo a ningún derecho, tampoco
peti posse. se pueden pedir las cosas que tienen el nombre de
fideicomisos.
g 1.—— (6) Ex his verbis, quae scriptura (7) pa- ä 1.—En virtud de estas palabras, que un padre
terfamilias addidit: mii—tm rip (8) anali-liam Boulo- de familia añadió en la escritura: quiero que este
uat elvat auplow dnl. mio-ng dicuntur;, [hoc testamentum testamento sea válido por cualquier razón que pu-
volo esse ratum, quacunque ratione poterit, (S)] vi- diere, se cºnsidera que aquel quiso que de todos
deri eum voluisse, omnimodo valere ea, quae reli- modos sea válido lo que dejó, aunque hubiese fa—
quit, etlam si intestatus decessisset. llecido intestado.
30. IDEM libro III. Sententiarum. —Sing'ulos 30. EL mano; Sentencias, libro III.—«Conviene
testes, qui in testamento adhibentur, proprio chi- que cada uno de los testigos, que se presentan pa-
rographo adnotare convenit, quis et cuius testa- ra un testamento, anoteu de su propio puño quién
mentum signaverit. haya sellado, y de quien sea el testamento.
31. IDEM libro V. Sententiarum ( 1 ).—- Eius 31. EL uisne-, Sentencias, libro ¡'.—No se pue-
bona, qui se imperatorem facturum heredem esse den ocupar por el fisco los bienes de] que se habla
iactaverat, a fisco occupari non possunt. jactado de que el habla de hacer que el emperador
fuese su heredero.
TIT. II TÍTULO II
nr: mnnms ET ros-roms nunnnmns ¡NS'I'ITUENDIS DE QUE LOS DESCENDIENTES Y LOS PÓSTUMOS HAYAN
vm. EXHEREDANDIS (2) DE SER ]NSTITUIDOS HEREDEROS Ó DESHEREDADOS
[Cf. Cod. w. ea. es.] [Véase Cód. VI. 28. ss.]
1. ULPIANUS libro I. ad Sabinum.—Quid sit no- 1. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro I.—
minatim exheredari, videamus; nomen, et praeno- Veamos que sea ser desheredado nominalmente;
men, et cognomen eius dicendum est; an sufficit ¿se ha de expresar el nombre, el nombre propio,
vel unum ex his? Et constat sufficere. y el sobrenombre, ó basta uno de ellos? Y es sabi-
do que basta.
3. IDEM libro I, ad Sabinum.— Et si peperce- 3. EL MISMO; Comentarios a' Sabino, lib-ro I.—
rit (3) ñlium dicere, ex Scis. autem natum dixit, Y si hubiere omitido decir hijo, pero dijo el nacido
rectc exheredat; et si cum convitio dixerit: «non de Soya, deshereda en forma; y si cou injuria hu-
nominandus, vel non filius meus, latro, gladiator», biere dicho: «ei que no se debe nombrar», mi, el
magis est, ut recte exheredatus sit; (4) et si ex que no es mi hijo, el ladrón, el crladiador», es mas
adultero natum dixerit. cierto, illue haya sido desheredado en forma; y tam-
bién si ubiere dicho que nació de un adúltero.
% 1.—Pure autem lilium exheredari (5) Iulia- ?; 1.-—Pero opina Juiiano, que alhijo sele des-
nus utat; qua sententia utimur. l1ereda puramente; cuya opinión practicamos.
€; “ .—Filius inter medias quoqne heredum insti- g 2.——También es desheredado en forma el hijo
tutiones recte exheredatur, et erit a toto gradu entre las instituciones intermedias de herederos, y
summotus, nisi forte ab unius persona eum testa— quedara separado de todo el grado, a no ser acaso
tor exheredaverit. Nam si hoc fecit, vitiosa erit que el testador lo hubiere desheredado respecto a
exheredatio, quemadmodum si ita eum exhereda- la persona de uno solo. Porque si hizo este, la des-
verit: «Quisquis mihi (6) erit filius, exheres esto»; hereda'ción sera vieiosa, como si 10 hubiere deshe-
nam, ut Inliauus scribit, huiusmodi exheredatio redado de este modo: «Cuanuier hijo que yo tu-
vitiosa est. quoniam post aditam hereditatem vo- viere, sea desheredadon; porque, como escribió Ju-
luit eum summatum, quod est impossibile. liano, una desheredaeión de esta naturaleza es vi-
ciosa, pues uiso que el quedase separado despues
de adida la erencia, lo que es imposible.
% ti.—Ante heredis institutionem exheredatus 5 3.—El desheredado antes de la institución de
ab onmibus gradibus summotus est. heredero, fué separado de todos los grados.
g 4.——Inter duos autem gradus exheredatus ab & fl.—Mas el desheredado entre dos grados, fue
ntroque remotus est secundum Scaevolae senten— separado de uno y otro según el parecer de Scevo-
tiam; quam puto veram. la; que juzgo verdadero.
& 5.—In eo, qui miscuit duos gradus, exhereda- ä Ex.—Respecto a aquel que mezcló dos grados,
tionem valere Mauricianus (7) recte putat, veluti: con razón opina Mauriciano, que es valida la des-
«primus heres este ex semisse; si primus heres non heredación, por ejemplo: «el primero sea heredero
erit, secundus ex semisse (8) heres esto; tertius ex- de la mitad; sl el primero no fuere heredero, sea
alio semisse heres esto, filius exheres esto:, si ter- heredero de la mitad el segundo; el tercero sea he-
tius heres non crit, quartus heres esto-;nam ab redero dela otra mitad, y sea desheredado mi hi-
utroque gradu summotus est. jo; si el tercero no fuere heredero, sea heredero al
cuarto»; pºrque fue separado de uno y otro grado.
5 (i.—Si ita testatus sit paterfamilias, ut a. pri- 5 6.-—Si nn padre de familia hubiera testado de
mo quidem gradu lilium praeteriret, a secundo modo, que en el primer grado pretericse cierta-
solo exheredaret, Sabinus, et Cassius, et Iulianus mente a su hijo, y solo en el segundo lo deshereda—
putant, peremto primo gradu testamentum ab eo se, opinan Sabino, Cassio, y Juliano, que, supri-
grada exordium capere, unde ñlius exheredatus mido el primer grado, el testamento comienza en
est, quae sententia comprobata est. aquel grado del cual fué desheredado el hijo; cu-
ya. opinión fue aprobada.
4. Innn libro III. ad Sabinum.—Placet, omnem 4. Er.. memo; Comentarios (¡ Sabino, libro III.
masculum posse postumum heredem scribere, sive -—Esta establecido, que todo varen puede lustituir
iam maritus sit, sive nondum uxorem duxerit; heredero al. un póstumo, ya sisea marido, ya si aún
nam et maritus repudiare uxorem potest, et qui uo hubiere tomado mujer; porque también el ma-
non duxit uxorem, postea maritus efüci. Nam et rido-guede repudiar & su mujer, yhacerse despues
qunm maritus postumum heredem scribit, non mari o el que no tomó mujer. Porque también
utique is soius postumus scriptus videtur, qui ex cuando el marido instituyó heredero á. un póstumo,
ea. quam habet uxorem, ei natus est, vel is, qui no se considera ciertamente instituido solo aquel
tunc in utero est, verum is quoque, qui ex qua- póstumo, que le nació de ia. ue tiene por mujer, ó
cunque. uxore nascatur. el que entonces esta en el e usti-o materno, sino
también el que nazca de cualquier mujer casada..
5. IAVOLENUS Libro I. eæ Cassio. — Ideoque qui 5. Jsvomano; Doctrina de Cassio, libro I.-—Y
postumum heredem instituit, si post testamentum por esto, cuando el que instituyó heredero a un
factum mutavit matrimonium, is institutus vide- póstumo, cambió de matrimonlo despues de hecho
tur, qui ex posteriore matrimonio natus est. el testamento, se considera. instituido el que nació
del matrimonlo posterior.
6. Uhr-muns libro III. ad Sabinum. -—- Sed est 6. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro III.
quaesitum, an is, qui generare facile non possit, ——Pero se preguntó, si ei que facilmente no pueda
postumum heredem facere possit; et scribit Cassius engendrar odra instituir heredero a un postumo;
et Iavolenus, posse; nam et uxorem ducere, et y escriben assio y Javoleno, que puede- porque
adoptare otest. Spadonem quoque osse postu- puede tomar mujer, y adoptar. Escriben abeon y
mum here em scribere, et Labeo, et assius scrl- Cassio, que también ei espadön puede instituir he-
bunt, quouiam nec aetas, nee sterilitas ei rei im- redero a un póstumo, porque ni ia edad, nl ia es—
pedimento est. terilidad sirve de impedimento para esto.
& 1.—Sed si eastratus slt, Iulianus Proculi opi- 5 1.—Pero si fuera un castrado, sig—niendo Ju-
nionem secutus non putat, postumum heredem liano la opinión de Proculo, no cree que pueda lns-
posse instituere; quo iure utimur. tituir heredero a uu postumo; cuyo derecho prae-
ticamos.
5 2.—Hermaphroditus plane, si in eo virilia ä 2.—A la. verdad, ei hermafrodita, si en cl pre—
praevalebunt, postumum heredem instituere po- valecieran ios organos viriles, podrá instituir he-
terit. redero a un póstumo.
7. PAUL-US libro I. ad Sabinum.— Si titius (1), ?'. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro I.—Si
qui in potestate est, praeteritus sit, et vivo patre el hijo, que está. bajo potestad, hubiera. sido pre-
eeedat , testamentum non vaist, nee superius terido, y faileciera viviendo en padre, no es valido
rumpetur; et eo iure utimur. el testamento, nl se romperá. el anterior; y de este
derecho usamos.
8. Ponroums libro I. ad Sabinum—Si (2) pri- 8. Pourouro; Comentarios a Sabina, libro I.—
mo herede instituto fillum exheredavero, a. secun- Si yo hubiere desheredado :; mi hijo habiendo lns-
do autem substituto non exheredavero, et, dum tituido el primer heredero, pero no lo hubiere des-
pendet, an prior aditurus sit, filius decesserit, se- heredado respecto del segundo sustituido, y mien-
cundum (3) sententiam, qua utimur, non erit se- tras está pendiente si ei rimero haya de adir la
cundus heres, quasi ab initio inutiliter institutus, herencia hubiere falleci o mi hijo, conforme a ia
quum ab eo mins exheredatus non sit. Quodsi in opinión que practicamos, no sera heredero el se-
postumo ñlio idem aceiderlt, nt natus vivo patre, gundo, como si desde un principio hubiese sido ins-
a quo exheredatus sit, moriatur, eadem dicenda titnido inútilmente, porque respecto de ei no fue
erunt de. substituto, quoniam, quum est natus desheredado el hijo. Pero si lo mismo hubiere su-
fiiius, loco eius est, qui superstes est. cedido respecto de un hijo póstumo, de suerte que
nacido en vlda de] padre, por quien haya sido des-
heredado, mnriese, se habi-ä, de decirlo mismo res-
ecto al sustituto, porque cuando ha nacido un hi-
Jo, esta en el iugar del que sobrevive.
9. PAULUS libro I. ad Sabinum. --Si quis po- 9. PAULO; Comentarios a' Sabina, libro L—Si
stumos, quos per aetatem aut vaietudinem habere alg-uno instituyó herederos á. póstumos, que por la
forte non potest, heredes instituit, superius testa.- edad ó por enfermedad no puede acaso tener, se
mentum rumpitur, quod natura magis in homme rompe ei anterior testamento, porque se ha de
generandi et consuetudo spectanda est, qnam ateuder en el hombre a la naturaieza y a ia. cos-
temporale vitium, aut vaietndo, propter quam ab- tumbre de engendrar mas bien que ¡i. un vlcio tem-
ducatnr homo a generandi facultate. poral () a una enfermedad, por ia eus] sea prlvado
un hombre de la. facultad de engendrar.
% 1.—Sed si ex ea, quae aiii nupta sit, postumum % 1.—Pero si alguno hubiere instituido herede-
quis heredem instituerit, ipso iure non vaiet, quod ro & nn postumo dela que estuviera casada con
turpis sit institutio. otro, no es válida de derecho la institución. por-
que es torpe-
(l) eius, inserta Hal. (3) iuliani, inserta Hai. ocaso según el fragmento 8. S 6. de
(2) :, incertam Hal. Vulg. este titulo.
DlGESTOw—LlBRO XXVIII: TÍTULO II 343
5 2.-Si iilium exheredavero, nepotemque ex eo 5 2.-Si yo hubiere desheredado a mi hijo, pre-
praeteriere, et alium heredem instituere, et super- terido & un nieto nacido de ei, e instituido herede-
vixerit ñiius post mortem meam, licet ante aditam ro a otro, y mi hijo sobreviviere después de mi
hereditatem decesserit, non tamen nepotem ru- muerte, aunque falleciere antes de adida la heren-
pturum testamentum, Iulianus, et Pomponius, et cia, dicen Juliano, Pomponio y Marcelo, que ei nie-
Marcellus aiunt. Diversumque est, si in hostium to no romperá, sin embargo, el testamento. Y lo
potestate filius sit, et decesserit in eodem statu-, contrario es, si mi hijo estuviera en poder de los
rnmpit enim his casibus nepos testamentum, quod enemlgos, y hubiere fallecido en el mismo estado;
moriente avo filii ius pependerit (1), non abscis- porque en estºs casos ei nieto rompe el testamen-
sum, ut superiore casu, fuerit. Sed et si heres in- to, parque al morir el abuelo quedaria en suspen-
stitutus omiserit hereditatem, eritlegitimus heres, so el derecho dei hijo, y no habria sido destruldo,
quoniam haec verba: «si intestato moritur», ad id como en ei caso anterior. Pero también si el here-
tempus referuntur, quo (2) testamentum destitui- dero instituido hubiere dejado de adir la herencia,
tur, non quo (3) moritur. sera heredero legitimo, orque estas palabras: csi
muere intestador, se re eren al tiempo en que se
invalida el testamento, no a aquel en que muere.
g ii.—Sed si ex ea, quam nefas sit ducere, po- 5 3.—Pero sl yo hubiere instituido heredero a
stumum heredem instituero, non putat rumpi te- un póstumo nacido de aquella a ia que sea ilicito
stamentum Pomponius. tomarla por mujer, no juzga. Pomponio que se rom—
pa el testamento.
5 «$.—Sed si per adoptionem sororem factam ha- 5 4.—Pero si yo tuviera quien se hnbiera hecho
beam, potero postumum ex ea heredem instituere, hermana por adopción, podre instituir heredero al
quia adoptione soluta possum eam ducere uxorem. postumo nacido de ella, porque, disuelta la adop-
ción, puedo tomarla. por mujer.
10. Pomroums libro I. ad Sabinum.—Commo- 10. POMPomo; Comentarios ¿ Sabino, libro I.
dissime is, qui nondum natus est, ita heres insti- —El que aún no ha nacido es instituido perfectlsi-
tnitur: «sive vivo me, sive mortuo natus fuerit, mamente heredero en esta forma: aya si hubiere
heres esto», aut etiam pure, neutrius temporis ha- nacido viviendo yo, ya si habiendo muerto», o
bita mentione; si alteruter casus omissus fuerit, también puramente, sin haberse hecho mención nl
eo casu, qui omissus sit (4), natus rumpit testa- de uno ni de otro tiempo; si se hubiere omitido
mentum, quia bic filius (5) nec sub conditione uno u otro caso, el nacido rompe e] testamento en
quidem scriptus heres intelligitur, qui in hunc el caso que se omitió, porque ciertamente no se en-
casum nascitur, qui non est testamento apprehen- tiende institnido heredero bajo condición el hijo
sus (6). que nace en un caso, que no fue comprendldo en
el testamento.
11. PAULUS libro II. ad Sabinum—In suis he- 11. PAULO; Comentarios [¿ Sabino, libro II.——
redibus evidentius apparet, continuationem domi— En los herederos suyos aparece con mas evidencia,
nii eo rem perducere, ut nulla videatur hereditas que la continuación del dominio lleva la cosa a que
fnisse, quasi olim hi domini essent, qui etiam vivo no se considere que hubo herencia, como sien otro
patre quodammodo domini existimantur; unde tiempo fuesen dueños los que también en vida de]
etiam filiusfamilias appellatur, sicut paterfamilias, padre son considerados en cierto modo como due-
sola nota. hac adiecta, per quam distinguitur ge- ños; por lo cual se llama. también hijo de familia,
nitor ab eo, qui venitus sit. Itaque post mortem como padre de familia, habiéndose añadido solo
patris non hereditatem percipere videntur, sed esta diferencia, por la cual se distingue al engen-
magis liberam bonorum administrationem conse- drador deique fue engendrado. Asi, pues, ne se
quuntur; hac ex causa, licet non sint heredes in- considera. que despues de la muerte del padre re—
stituti, domini sunt, uec obstat, quod licet eos ex- ciben la herencia, sino más bien que consiguen la
heredare, quos (7) et occidere licebat. iibre administraciön de los bienes; y por esta cau-
sa, aunque no hayan sido institnidos herederos son
dueños, y no obsta que sea iicito desberedar, ¿“_los
que tamblen era licito mater.
12. ULPIANUS lib-ro IX. ad Sabinum—Quod 12. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro IX.
dicitur, lilium natum rumpere testamentum, na- —Bespecto a 10 que se dice que el hijo nacido rom-
tum accipe, etsi exsecto ventre editus sit, nam et pe el testamento, entiende que nació, aunque ha-
hic rumpit testamentum, scilicet si nascatur in ya sido dado a. luz habiendo sido abierto el vien—
potestate. tre; porque también este rompe el testamento, por
supuesto, sl naciera bajo potestad.
% 1.——Quid tamen, si non integrum . animal edi- ä 1.—¿Mas, que se dira, si como animai no hu-
tum sit, cum s iritu tamen, an adhuc testamen- biera sido dado & luz integramente, pero con espi-
turn rumpat? ut hoc tamem rumpit. ritu, aún asl romperá el testamento? Y esto no
obstante lo rompe.
18. Iunianus libro XXIX. Digestorum.—Si ita 13. Uerso; Digesto, libro XXIX.-Si se hu-
scriptum sit: «si fiiius mihi natus fuerit, ex besse biera escrito de este modo: «si me hubiere nacido
heres esto, ex reliqua. parte uxor mea heres un hijo, sea heredero de dos terceras partes, y de
esto (1); si vero filia. mihi nata. fuerit, ex triente la restante parte sea heredera mi mujer; pero si
heres esto, ex reliqua parte uxor heres esto», et me hubiere nacido una hija, sea heredero. de una
fiiius et ülia nati essent, dicendum est, assem dis- tercera parte, y de la restante parte sea herede—
tribuendum esse in septem partes, ut ex his filius ra mi mujer», y hubiesen nacido un hijo y uua
quatuor, uxor duas, iilia unam partem habeat. hija., se ha de decir, que la. herencia se ha de divi-
Ita enim secundum voluntatem testantis fiiius ai- dir en siete partes, para que de ellas ten a cuatro
tero tanto ampiius habebit, quam uxor, item uxor el hijo, dos la mujer, y una sola parte la ija. Por-
altero tanto amplius, quam (2) tilla; licet enim que asi tendrá el hijo, conforme & la voluntad del
subtili iuris reg-uiae conveniebat, ruptum fieri te- testador, otro tanto mas quela mujer, y también
stamentum, attamen, quum (3) ex ( 4) utro ue la mujer otro tanto mas que la hija; porque aun-
nato testator voluerit uxorem aliquid habere, i eo que á una sutii regla de derecho convenía que se
ad huiusmodi sententiam humanitate suggerente rompiese el testamento, sin embargo, como el tes-
decursum est; quod etiam Inventio Celso apertis- tador quiso que habiendo nacido ambos tuviera la
sime placuit. m1 'er alguna cosa., se recurrió por lo mismo á. se-
mejante resolución por razón de humanidad; lo
que también le pareció muy bien a Juveuclo Celso.
% 1.—-Regula est iuris civilis, qua constitutum 5 1.—Hay una regia de derecho civil, en la cual
est, hereditatem (ö) adimi non posse, propter se determinö, que no se puede quitar nna heren-
quam liber et heres esse iussus, quamvis dominus cia, por razón dela. que aquel que se mandó que
ademerit eodem testamento libertatem, nihilomi- fuese libre y heredero, aunque su señor le hubiere
nus et libertatem et hereditatem habebit. quitado en el mismo testamento la libertad, ten-
dra, sin embargo, la libertad y la herencia.
15 2.—Testamentum, quod hoc modo scribitur: 5 il.—Ei testamento que se escribe de este modo:
« itius post mortem filii mei heres esto, filius ex- «sea heredero Ticio despues de la muerte de mi
heres esto», nullius momenti est, quia filius post hijo, y quede desheredado mi hijo:, es de ningún
mortem suam exheredatus est; quare et contra ta- valor, porque ei hijo fue desheredado despues de
bulas paternorum libertorum huiusmodi filius bo- su muerte; por io cual, este hijo podra recibir ia
norum possessionem accipere poterit. posesión de los bienes aún contra el testamento de
los libertos paternos.
14. Arniosuus libro IV. Quaestionum—Si po- 14. AFRICANO; Questiones, libro I V.—Si ei pós-
stumus a primo gradu exheredatus, a secundo t'umo desheredado en el primer grado hubiera sido
praeteritus sit, quamvis eo tempore nascatur, quo preterido en el segundo, aunque nazca eu el tiem—
ad heredes primo gradu scriptos pertineat heredi— po en que la herencia pertenezca a los herederos
tas, secundum tamen gradum vitiari placet, ad instituidos en el primer grado, está establecido,
hoc, ut praetermittentibnsinstitutis ipse heres exi- sin embargo, que se vicie el segundo grado, para
stat; imo et si defuncto eo (6) heredes instituti este objeto, para que, abandon ando la herencia los
omiserlnt hereditatem, non posse substitutus adi- instituidos, quede ei mismo de heredero; anu tam-
re. Itaque et si a primo gradu exheredatus, a se- bién si habiendo fallecido el hubieren dejado de
cundo praeteritus, a tertio exheredatus sit, et vi- adir la herencia los herederos instituidos, no pue-
ventibus primis ct deliberantíbus decedat, quaeri den adiria los sustituidos. Y asi, también si el des-
solet, omittentibus primis aditionem utrum ad eos, hcrcdado en el primer grado, y preterido en ei se—
qui tertio gradu scripti sint, an potius ad legitimos gundo, hubiera sido desheredado en el tercero, y
heredes pertineat hereditas. Quo et ipso casu re- falleciera viviendo los primeros y mientras delibe-
ctius exlstimari putavit, ad legitimos eam pertine- raban, se suele preguntar, si dejando de hacer los
re; nam et quum duobus heredibus institutis, et in primeros la adición les pertenecera la herencia &.
singulorum locum facta substitutione a primis ex- ios que hayau sido instituidos en el tercer grado,
heredatus postumus, a secnndis praeteritus fuerit, ¿ preferentemente a los herederos legitimos. Y en
si alter ex institutis omiserit, quamvis postumus este caso opino que se consideraba mas acertada-
expludatur, non tamen magis substitutum ad- mente que aquella les pertenecia. a los legitimos;
mi ti. porque también cuando habiendo sido iustituidos
dos herederos, y habiéndose hecho sustitución pa-
ra el lugar de cada uno, el póstumo desheredado
por los primeros hubiere sido preterido en los se-
guudos, si uno de los lnstituidos hubiere dejado de
aceptar, aunque el póstumo sea excluido, no es sin
embargo admitido con mas razon el sustituto.
5 1.—Quod vulgo dicitur, cum gradnm, a, quo 5 l.-—Lo que vulgarmente se dice, que no es va-
filius praeteritus sit, non valere, non usquequaque lido aquel grado en el que fue preterido el hijo,
verum esse ait (7); nam si primo gradu heres in- dice que no es verdad en todos los casos; porque
stitutus sit filius, non debere eum a substitutis si eu el primer grado hubiera sido instituido liere-
exheredari; ideoque si iilio et Titio heredibus in- dero ei hijo, no debe ser desheredado respecto a
stitntis, Titio (8) Maevius substitutus Sit, omitten- los sustitutos; y por esto. si habiendo sido institui-
te Titio hereditatem Maevium earn adire posse, dos herederos un hijo y Ticio. hubiera sido Mevio
quamvis tilius secundo gradu exheredatus non sit. sustituido a Ticio, abandonando Ticio ia herencia,
puede adirla Mevio, aun ue el hijo no haya sldo
(1) ex reliqna parte—esto, omite… la. liut,-i. desheredado en el segun o grado.
(2) Según enmienda, Br.; qunm, sl códice F . _
(3) Según enmienda Tam". en la. nota.; quam, si adduce Ft. (El postumo, inserta. la. Vaig.
(4) et per ex, Hal. Valg. ('!) ait, omiteta Hai.
(5) servo, inserta Hal. (a) Titius et Maevius, Hui.
mouere.—mmm xme: TÍTULO ¡1 345
% 2.—Si quis ita scripserit: «ille, quem scio ex g 2.—Si alguno hubiere escrito de este modo:
me natum non esse, exheres esto» (1), hanc exhe- cquede desheredado aquel que se que no nació de
redationem ita nullius momenti esse ait, si probe- mi», dice que esta. desheredación es de ningún va—
tur ex eo netus; non enim videri quasi filium ex- ior, si se probasse que nació de ei; porque no pare-
heredatum esse, quum elogium pater, quum filium ce que fue desheredado como hijo, pues el padre
exheredaret, proposuisset (2), et adiecisset, pro- al desheredar al hijo expuso la razón, y añadió que
pter eam causam exheredare, probaturque (3) pa- por esta causa lo desheredaba, y se prueba que el
trem circa causam exheredationis errasse. padre erró respecto a la causa de la desheredaciön.
_15. ULPrANUS libro I. ad Sabinum.——Idem est, 15. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro I.—
et si ita. dixerit: «ille illius filius exheres esto», pa- Lo mismo es también si hubiere dicho asi: (quede
trem ei adulterum per errorem assignans. desheredado el que es hijo de aquel», asignándole
por error un padre adultero.
16. AFRICAnus 'nbro IV. Quaestionum.—Si 16. Arnicsuo; Cuestiones, libro I ¡'.—Si uu hi—
filius heres institutus sit omisso postumo, filioque jo hubiera sido instituido heredero habiéndose
substitutus nepos ex eo sit, si interim moriatur omitido alpes-tumo, y al hijo se le hubiera susti-
fiiius postumo non nato, nepotem tam patri, quam tuido un nieto nacido de él, si mientras muriese el
avo suum heredem futurum; quodsi nemo fiiio hijo no ha biendo nacido ei postumo,-el nieto habra
substitutus slt, et solus ipse institutus sit, tunc, de ser heredero suyo, así del padre, como del abue-
quia eo tempore, quo is moriatur, certum esse in- lo; pero si nadie hubiera sido sustituido al hijo, y
cipit, neminem ex eo testamento heredem fore, solo ei iiubiera sido instituido, entonces, como al
ipse filius intestato patri heres existat, sicut eve- tiempo en que muere este comienza a ser cierto
nire solet, qunm sub ea. conditione, quae in ipsius que nadie habra de ser heredero en virtud de este
potestate erit, filius heres institutus, prinsqnam ei testamento, sea heredero del padre intestndo el
pareret, moriatur. mismo hijo, como suele suceder, cuando instituido
heredero el hijo bajo una condición, que estuviere
en la. potestad del mismo, muriese antes que la
cumpliese.
18. ULPIANUS libro LVII. ad Edictum—Multi 18. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
non notae causa exheredem-filios, nec ut iis ob- LVII.—Muehos deshercdan a los hijos no por cau-
sint, sed ut iis consulant, utputa impuberibus, sa de tacha, ni para perjudicarles, sino para mirar
iisque fideicommissum hereditatem dant. por ellos, como a los impnberos, y les dan la he—
rencia por fideicomiso.
1.9. PAULUS libro I. ad Vitellium—Quum qui- 19. PAULO; Comentarios ¿ Vitalic, libro I.—Ha-
dam filiam ex asse heredem scripsisset, filioque, biendo uno instituido heredero de toda la heren-
quem in potestate habebat, decem legasset, adie- cia á. su hija, y habiendo legado diez a un hijo, que
cit: «et in cetera. parte exheres mihi erit-, et quae- tenia bajo su potestad, añadió: ay en la restante
reretur, en recte exheredatus videretur, Scaevola parte quedará. para. mi desheredado», y pregun—
respondit: non videtur (4); et in disputando adii- tándose si se ie considerarla bien desheredado,
ciebat, ideo non valere, quoniam nec fundi exhe- Scaevola. respondió: no se le considera; y discutien-
res esse iussus rccte exheredaretur, aiiamque cau- do añadia, que esto no era. valido, porque tampoco
sam esse institutionis, quae benigne acciperetur, el que se mandó que fuese desheredado de un fun-
exheredatioues autem non essent adiuvandae. do estaria bien desheredado, y que era distinta la.
causa dela institución, la cual se interpreta favo-
rablemente, pero quc las desheredaciones no de-
bian ser favorecidas.
20. Monns'rmus libro II. Pandectarum.— Sub 20. Monns'rmo; Pandectas, libro II.—El hijo
conditione filius heres institutus, si pendente con- instituido heredero bajo condición, si pendiente la
ditione arrogandum se dedit, necessarius heres condición se dió en arrogación, no sera heredero
non erit. necesario.
21. Ponromus libro II. acl Quintum Mucium. 21. Ponpomo; Comentarios a' Quinto Mucio,
—Si filium nominatim exheredavero, et eum pos-. libro II.—Si yo hubiere desheredado nominalmen-
tea heredem institu'ero, heres erit. te á un hijo, y después lo hubiere instituido bere-
dero, sora heredero.
22. TERENTIUS CLEMENS libro XVII. ad legem. 22. TERBNCIO CLEMENTE; Comentarios á la ley
Iuliam et Papiam— Quum postumus sub condi- Jutia y Papia, libro X VII.—Cuando un póstumo
tione instituitur, si, priusquam nascatur , conditio es instituido bajo condición, si antes que nazca. se
extiterit, non rumpitur testamentum postumi hubiere cumplido la condición, no se rompe el tes-
agnatione. tamento por la agnación del póstumo.
23. Par-munus libro XII. Quaestionem.—Fi— 23. PAPINIANO; Cuestiones, libi-o XII. —Yo di—
lio, quem pater post emancipationem a se factam je, que al hijo qne ei padre arrogo de nuevo des—
iterum arrogavit, exlleredationem antes. script-am pués de la emancipación hecha por ei, le perjudica
nocere dixi; namin omni fere lure sic observari la desineredacion que antes se escribió; porque en
convenit, ut veri patris adeptivns tilius nunquam casi todo elder-echo conviene que se observe asi,
intelligat ur, ne imagine naturae veritas adumbre- de suerte que nunca el hijo sea considerado adop-
tur, videlicet quod non translatus, sed redditus vi- tivo del verdadero padre, tu. fin de que la verdad
deretur; nec multum puto referre, quod ad propo- de la naturaleza no sea oscurecida con una ficción,
situm attinet, quod loco nepotis lilium exhereda- á. saber, porque no se ie considerarla transferido, sl-
tum pater arrogavit. no regresado; y no creo que importe mucho, por lo
que atañe a este propósito, que ei adre haya arro-
grado en calidad de nieto al hijo eskeredado.
g 1.—Si Titius heres institutus ioco nepotis ado- 5 1.—Si habiendo sido instituido heredero Ticio
ptetur, defuncto postea filio, qui pater videbatur, fuese adoptado en calidad de nieto, habiendo fa-
nepotis (1) successione non rumpitur testamentum llecido después el hijo, que era considerado padre,
ab eo, qui heres invenitur. con la sucesión del nieto no se rompe el testamen-
to por el que se halla heredero.
24. PAULUS libro IX. Quaestionum. -—Postuma 24. PAULO; Cuestiones, libro IX.—La póstuma
sub conditione heres instituta, si pendente condi— instituida heredera bajo condición, al naciera en
tione vivo patre nascatur, rumpit testamentum. vida del padre estando pendiente la condición,
rompe el testamento.
25. IDEM libro XII. Responsomm.—Titius te- 25. EL. uisne; Respuestas, lib-ro XII. —Ticio
stamento heredem instituit, et iilium habens sic instituyó heredero en su testamento, y teniendo
exheredationem posuit: «ceteri omnes filii filiaeque un hijo hizo asi su deslieredación: «todos mis de-
meae exheredes sunto»; Paulus respondit, filium más hijos e hijas sean desheredados»; Paulo res-
rectc exheredatum videri. Postea consultus, an pondió, que se consideraba que el hijo fue deshe-
videatur exheredatus, quem pater putavit deces- rodado en debida forma. Consultado después sobre
sisse, respondit, filios et filias nominatim exhere- si se consideraba desheredado el que el padre cre-
datos proponi, de errore autem patris, qui inter- yó que había fallecido, respondió, que se dice que
cessisse proponitur, apud iudicem agi oportere. los hijos y las hijas son nominalmente deshere-
dados, pero que en cuanto al error del padre, res-
pecto del que se dice que habla fallecido, se debe
reclamar ante el juez.
& 1.—Lucius Titius, quum suprema suo. ordina- & 1.—Lucio Ticio, al disponer en la ciudad su
ret in civitate, et haberet neptem ex lilia prac— última voluntad, y teniendo de una hija una nieta
nantcm rure agentem, scripsit id, quod in. utero embarazada que vivia en el campo, escribió que lo
laberet, ex parte heredem; quaero, quum ipsa, die, que tuviese en su vientre fuese heredero de una
qua. Titius ordinaret testamentum in civitate, hora. parte; pregunto,si en el mismo dia en que Ticio hi-
diei sexta, eodem die (2) albescente coelo rure sit ciera su testamento en la ciudad, a la hora, sexta
enixa Maevio masculum, an institutio heredis va,- del dia,Mevia hubiera parido al apuntar el alba en
leat, quum, quo tempore scriberetur testamentum, dicho dia un varón en ei cam o,¿sera válida lains-
iam editus esset partus? Paulus respondit. vei-ba títución de heredero, habien ose ya dado a luz el
quidem testamenti ad eum pronepotem directa vi- arto al tiempo en que se eserlbiese el testamento?
deri, qui post testamentum factum nasceretur; sed Paulo respondió, que las palabras del testamento
si, ut proponitur, eadem die, qua testamentum fa- se consideraban ciertamente dirigidas a aquel biz-
ctum est, neptis testatoris, antequam testamen- nieto, que naclese des 1165 de hecho el testamento-,
tum scriberetur, enixa. esset, licet ignorante testa- pero si, como se dice, a nieta. del testador hubiese
tore, tamen institutionem iure factam videri, rectc parido en el mismo dia en que se hizo ei testamen-
responderi (3). to, antes que se escrihiese ei testamento, aunque
ignorandolo el testador, con razón se responde,
que, no obstante, se considera legalmente hechale.
institución.
29, PAULUS libro III. Sententiarum.- Filius- 26. PAULO; Sentencias, libro III.—Sl el hijo de
familias sr militet. ut paganus nominatim a patre familia fuese militar, debe ser instituido heredero,
aut heres scribi, aut exheredari (4) debet, iam o desheredado, por el padre, nominalmente, co-
sublato edicto Divi Augusti, quo cautum fuerat, mo si fuese paisano, habiendo sido ya derogado ei
ne pater filium miiitem exheredet. edicto del Divino Augusto, en que se habia dis pues-
to, que ei padre no desheredase a su hijo militar.
27. IDEM libro III. ad Neratium.— Postumum 27. EL MISMO; Comentarios a' Ner-acto, iibro
exlquaiibet vidua natum sibi lilium heredem in- III.—Uno puede instituir heredero el hijo póstumo
stituere potest. que le nació de cualquier vinda.
28. anruomnus libro XX. Disputatiomcm.— 28. Terror-uuo; Disputas, libro XX.—Un hijo,
Filius a patre, cuius in potestate est, sub conditio- instituido heredero por su padre, en cuya. potes—
ne, quae non est in ipsius potestate, heres in- tad está, bajo una condición que no estaba en la
stitutus, et in defectum conditionis exheredatus potestad del mismo, y desheredado en defecto de
decessit pendente etiam tunc conditione tam insti- la. condiciöu, falleció, hallándose aún entonces pen-
tutionis, quam exlieredutionis; dixi, heredem eum diente la condición, asi dela institución, como de
ab intestato mortuum esse, quia, dum vivit, ne ue la desherednción; yo dije, que este habia muerto
e): testamento heres, neque exheredatus fnit. e- heredero abintestato, orque mientras vivió, ni fue
rede autem scripto ex parte filio, coheres post heredero en virtud de testamento, ni desheredado.
mortem filii institui potest. Pero habiendo sido instituido el hijo heredero de
una parte, puede ser inetituido después de la muer-
te dci hijo ei coheredero.
% "i.—Filiusfamilias miies de castrensi peculio % 1.—Un hijo de famiiia, militar, hizo testamen-
fecit testamentum habens filium in eiusdem pote— to de su peculio castrense, teniendo nn hijo bajo
state; quum militare desiisset patre eodemque avo la potestad del mismo ascendiente; habiendo deja-
defuncto, quaesitum est, an rumpetur eius testa- do de ser militer, fallecidos su padre y su mismo
mentum? Non quidem adoptavit, uec hodie ei na- abuelo, se preguntó, ¿se romperá su testamento?
tus est filius, nec priore subducto de potestate suo Ciertamente no adoptó, ni hoy le ha nacido un hi-
herede niterlor successit in proximum iocum, scd jo, ui habiendo salido de su potestad su primer
tamen in potestate sua habere coepit, quem non heredero le sucedió ei segundo en ei próximo iu—
habebat, simulque paterfamilias factus est, ut filius gar; pero, esto no obstante, comenzó a tener bajo
sub eius recidit potestate; rumpetur ergo testa- su potestad al que no tenia, y ai mismo tiempo se
mentum. Sed si heres sit institutus, vel exhereda- hizo padre de familia, y su hijo recayó bajo su po-
tus istc eius filius, non rumpitur, quia nullo circa testad; inego se romperá. el testamento. Mas si es-
eum novo facto, sed ordine quodam naturali na- te hijo suyo hubiera sirio instituido heredero, o
stus est potestatem. desheredado, uo se rompe, porque alcanzó la po-
testad no por algún hecho nuevo relativo a el, sino
por cierto hecho naturai.
% 2.—Si quis ex certa uxore natum scribit here- & 2.——Si alguno instituyó heredero alque hubie-
dem, in periculum rumpendi testamentum deducit se nacido de cierta mujer, pone el testamento en
ex alia susceptis liberis. peligro de que se rompa habiendo tenido hijos de
otra.
& .B.—Si quis eo tempore, quo nondum eius uxor 5 3.—Sl algún testador instituyó heredero al que
esse'posset, testator (1) natum ex ea scripsit here- naciera de aquella. a la cual en aquel tiempo aún
dem, an postea contracto licito matrimonio natus, no podria ser su mujer, se pregunta si el nacido
heres ex testamento esse possit, quaeritur, veluti después de contraído licito matrimonio no puede
si scribas hodie heredem, qui tibi ex Titia. natus ser heredero en virtud de testamento, como por
erit, quando Titio (2) ancilla, vel minor annis vi- ejemplo, si hoy instituyeras heredero al no te
gintiquinque ea (3), cuius pater tuus tutelam ad- nacicre de Tieia, siendo esclava. Ticia, () sien o me-
ministravit, aut tutor tu i se fuisti, postea Titia nor de veinticinco años aquella, cuya tutela. admi-
uxor iusta. tibi fnerit, vel ibertatem adepto, aut nistró tu padre,ó habiendo sido tú mismo su tutor,
tempore annorum vigintiqninque (4), et utilis au— y después Ticia hubiere sido tu mujer legitima, ó
ni, et rationum allegatione (57), an natns heres esse hubiere conseguido la libertad, o hubiere cumpli-
possit? Nemo certe dubitabit, ex Tilia, quae tunc do los veinticinco años, y transcurrió el tiempo
propter tenorem aetatis uxor duci (6) non potuit, dei año útii, y se hizo la rendición de cuentas, ¿po-
quando testamentum fiebat, natum postea ea uxo- dría. ser heredero ei que nació? Ciertamente que
re ducta, heredem esse posse. Et generaliter nato nadie (ludat-a, que ei nacido de Ticia, ia cual en-
post testamentum herede scripto, aditus est ad hc— tonces, cuando se hacia. el testamento, no pudo ser
reditatem , in qualicunque statu testamenti facien- tomado. por mujer por razón de su edad,]mede ser
di tempore fuit. quae postea testatori civiliter nu- heredero, habiendo nacido despues de haber sido
pta est. tomada ello. por mujer. Y en general, habiendo
nacido deSpues del testamento el herederoinstltnl-
do, hay ingreso a la herencin, cualquiera que sea
ei estado en que estuvo al tiempo de hacerse el
testamento la. que despues se casó civilmente con
el testador.
5 4.—Quid autem, si lilium post testamentum 5 cl.—Mas ¿que se dirá, si instituyó heredero de
natum ex besse, liliam autem post testamentum dos tercios al hijo nacido después dei testamento,
natam ex triente scripsit heredem, nec uiinm co- y del otro tercio a una hija nacida también des-
heredem dedit, nec substituit invicem alium? Unus pués del testamento, y no nombró ningún cohere-
natus solus ex testamento sit heres. dero, ni sustituyó reciprocamente el uno ai otro?
Uno solo que haya nacido sera heredero en virtud
del testamento.
29. Scmvona libro VI. Quaestionum. — Gal- 29. Scnvom; Cuestiones, libro VI.—Gaio in-
lus (7) sic posse institui postumos nepotes induxit: trodnjo, que ios nietos póstumos pudieran ser lns-
«si lliius meus vivo me morietur, tunc, si quis mihi titnidos de este modo: «si mi hijo mur-lese viviendo
ex eo nepos, sive quae neptis post mortem meam yo, entonces, si de ei me hubiere nacido un nieto,
in decem mensibus proximis, quibus fiiius meus o una uicta, después de mi muerte, en los disz me-
moreretur, natus, nata erit, heredes sunto-. ses inmediatos a cuando muriese mi hijo, scan he—
rederos-.
& L—Quidam recte admittendum credunt, etiam- & 1.—Alguuos creen que con razón se ha de od-
si non exprimat de morte filii, sed simpliciter in- mitir, que, aunque ne hable de la muerte del hijo,
stituat, ut eo casu valeat, qul ex verbis concipi sino que haga. simplemente ia institución, sea. en
possit. este caso heredero valido el que se puede coicgir
de las paiabras.
& 2.—Idem credendum est, Gallum existimasse % 2.—Lo mismo se lia de creer que opinó Galo
et de pronepote (1), ut dicat testator: «si me vivo también respecto al biznieto, como si ei testador
nepos decedat, tunc qui ex eo pronepos», et cetera. dijese: ¡si mi nieto falleciese viviendo yo, enton-
cæ, el biznieto nacido de el», etcétera.
& il.—Sed ct si vivo fiiio, iam mortuo pronepo- ä El.—Pero si hiciese el testamento vlviendo el
te (2), cuius uxor praegnans esset, testamentum hijo, habiendo muerto ys. ei bizuieto, cuya mujer
iaceret, potest dicere: «si _me vivo filius decedat, estuviese embarazada, también puede decir: «si
tunc qui pronepos». viviendo yo falleciese mi hijo, entouces, ei que
fuese mi biznieton.
s 4.—Num si et filius, et nepos vivat, concipere & 4.—¿Pero si viviesen ei hijo y ei nieto, puede
utrisque mortuis, vivo se, tunc qui pronepos na- decir qne niuei-tos ambos, vivieudo si, eo este caso
sceretur (3)? Quod similiter admittendum est; ita el biznieto que naciese? Lo que dei mismo modo se
sane, si prius nepos, deinde ñlius decederet, ue ha de admitir; pero de esta suerte, si primerameu-
successione testamentum rumperetur. te falleciese ei uicto, y despues el hijo, para que el
testamento uo se rompiese por ia sucesión.
& E).—Et quid, si tantum in mortis filii casum 5 ¡$.—¿Y qui:, si solo se expresase respecto ai caso
conciperet? Quid enim, si aquae et ignis interdi- de la muerte dei hijo? Perque, ¿qué, si fuese casti-
ctione peteretur (4)? Quid, si nepos, ex quo pro- gado con la interdicción del agua y del f'uego?¿Qué,
nepos iustitneretur, ut ostendimus, emancipatus si ei nieto, cuyo hijo, biznicto, fuese instituido, como
esset? Hi enim casus, et omnes, ex quibus suus hemos mostrado, hubiese sido emaneipado? Por ue
heres post mortem scilicet avi nasceretur, non pcr- estos casos, y todos aquellos en que uaciese un e-
tinent ad legem Velleiam. Sed ex sententia. legis redero suyo, por supuesto, despues de la muerte dei
Veiieiae et haec omnia admittenda sunt, ut ad si- abnelo, uo pertenecen á. la iey Veleya. Pero seo-lin
militudinem mortis ceteri casus admittendi sint. el sentido de la Icy Veleya también se ha de n mi-
tir todo esto, de suerte que se hayau de admitir ios
demás casas a semejanza dei de la muerto.
% 6.——Quid, si, qui lilium apud hostes habebat, & (¡.—¿Que se dirs,si testase ei que tenia á su lii-
testaretur? Quare non induxere (5), ut, si antea jo en poder de los enemigos? ¿Por que uo dijeron,
quam filius ab hostibus rediret, quamvis post mor- quc, si antes que ei hijo volviese de los euemigos,
tem patris decederet, tune delude nepos, vel etiam aunque falleciese después de la muerte del padre,
adhuc illis vivis, post mortem scilicet avi (6), na- y después en este caso naciese el nieto, ó aún vi-
sceretur, non rumperet— nam hic casus ad legem viendo todavla aquellos, pero despues de la muer-
Veiieiam non pertinet—? Melius ergo est, ut in te del abuelo, no romperia el testamento—porque,
eiusmodi utilitate, praesertim post legem Veiieiam, este caso no pertenece a la. ley Veleya—? Luego
quae et multos casus rumpendi abstulit, interpre- mejor es que por semejante utiiidad se admita Ia
tatio admittatur, ut instituens nepotem, qui sibi interpretación, principalmente después (le la iey
post mortem suus nasceretur, recto instituisse vi- Veieya, que suprimió muchos casos en que se rom-
deatur, quibuscunque casibus nepos post mortem pia el testamento, de quo el que instituye al nieto,
natus suus esset, rumperetque praeteritus; atque que despues de su muerte le naciese como herede-
etiam si generaliter, quidquid sibi liberorum na- ro suyo, se considere que lo instituyó debidamen-
tum erit post mortem, aut quicunque natus fuerit, te, cualesquiera que fuesen los casos en que el uie-
sit institutus, si suus nasceretur (7). to hubiese nacido heredero suyo después de su
muerte, y de que romperla ei testamento habiendo
sido preterido; y también si eu general hubiere. sldo
instituido cualquier descendiente que le uaciere
despues de su muerte, 6 cualquiera que hubiere
nacido, si naciese heredero suyo.
5 7.—Si eins, qui filium habeat, et nepotem ex 5 7.—Si la nuera del que tenga. un hijo, e insti-
eo instituat, nurus praegnans ab hostibus capta tuya ai nieto nacido de el, hubiera siclo cogida. por
sit, ibique vivo (8) pariat, mox iile post mortem los enemigos estando embarazada., y alii pariese
atris atque avi redeat, utrum hic casus ad legem viviendo ei abuelo, y luego ei nacido volviera. des-
eileiam respiciat, au ad ius antiquum optandus pues de la. muerte de su padre y de su abuelo, ¿co-
sit, possitque vel ex iure antiquo, vel ex Vel- rrespondera quizá. este caso a la ley Veleya, ó se
leia institutus non rumpere? Quod quaerendum habrá de acomodar al derecho antiguo, y podrá el
est, (9) si iam mortuo liilo pronepotem instituat, instituido no romper el testamento () por el dere-
redeatque (10) mortuo. Sed quum testamentum ab cho antiguo, 6 por Ia. ley Veleya? Lo que se ha de
5 14.—Videndum, num hac posteriore parte: sr & 14.—Seba de ver, si en esta última arte: csi
ours ax sms asseramus suus unane asen ossuum-r, alguno de los herederos suyos hubiere ejado de
usnm mus, et cetera ( 1) in LOCUM sucum: SUI ser heredero suyo, sucedan en lugar de los here-
nnanoas succnnUN'ro ( 2), possit interpretatione deros suyos sus hijos, etcétera, como herederos
induci, ut, si flilum apud hostes habens nepotem suyos», se pueda inducir por interpretación, que,
exeo heredem instituas, non tantum sl vivo te si teniendo uu hijo en poder de los enemigos lns-
illius decedat, sed etiam post mortem, antequam tituycras heredero a uu nieto habido de el, no
ab hostibus reversus fuerit, succedendo non rum- rompa, sucediendo, el testamento, no solamente si
pat (3); nihil enim addidit, quo significaret tem- el hijo falleciera viviendo tu, sino también después
pus, nisi quod, licet audenter, possis dicere, vivo de tu muerte, antes que hubiere vuelto de poder
patre hunc suum heredem esse desiisse, licet post de los enemiígos; porque no añadió nada con lo que
mortem decedat, quia nee redit, nec potest redire. significatio e tiempo. a no ser que, aunque atrevi-
damente, puedas decir que este dejó de ser herede-
ro suyo viviendo el padre, aunque fallezca despues
de la muerte, porque ni vuelve, ni puede volver.
5 15.—Ille casus in dif&cili est, si filium habeas, ä 15.—Es dificil este caso, sl tuvieras un hiic, ¿
et nepotem nondum natum instituas, Isque nasca- instituyeras a un nleto no nacido todavia, y este
tur vivo patre suo, ac mox pater decedat; non naciera viviendo en padre, y despues falleciera su
enim suus heres est tempore, quo Ducatur (4), padre; porque no es heredero suyo al tiempo cn
nec posteriori alii (5) succedendo prohiberi vide- que nace, ni en el posterior parece que se pro-
tur rumpere, quam ui iam natus erit. Denique et hibe que sucediendo a otro rompa el testamento,
superiore capite, ut iceat institui nondum natos, mas que el que ya. hubiere nacido. Finalmente,
qui, quum nascentur, sui erunt, permittit (6); po- también en el capitulo rimero permite que sea ll-
steriore capite non permittit institui, sed vetat cito que se instituya a os que aún no han nacido,
rumpi, neve ob eam rem minus ratum esset, quod que, cuando naceran, seran herederos suyos, y en
succedit. Porro procedere debet, ut utlllter sit in- el segundo capitulo no permite que sean iustitui-
stitutus. quod nullo iure potuit, qui nondum natus dos, sino que veda que se rompa el testamento, ¿)
erat. Iuliano tamen videtur (7), duobus quasi ca- ego por esta razón sea menos valido lo que sucede.
ltlbus legls commixtis in hoc quoque inducere ebe, pues, ser lo procedente, que sea útilmente
eg'em, ne rumpantur testamenta. instituido, porque no pudo serlo por ningún dere-
cho el que aún no habla nacido. Mas ¿ Juliano le
parece, que, combinados los dos cual capitulos de
la lef, la ley lleva. también a esto, a que no se rom-
pan os testamentos.
& 16.—Quaeremus tamen, quum recepta est Iu- & 16.—Poro pre untaremos. habiendo sido ad-
liano (8) sententia, an, sl nascatur nepos vivo patre mitida la opinión e Juliano, si en el caso de que
suo, deinde emancipetur, sponte adire possit he- nazca el nieto viviendo en padre, y después sea
reditatem; quod mag-is probandum est, nam eman— emancipado, podrá. adir espontáneamente la he-
cipatione suus heres fieri non potuit. rencia; lo que mas bien se ha de admitir, por ue
no pudo por razón de la emancipación hacerse e-
redero suyo.
30. Guns libro XVII. ad Edictum provincia- 30. GAYO; Comentarios al Edicto provincial,
le.—Iuter cetera., quae ad ordinanda testamenta tib-ro X VII.—Entre las demas, ue necesariamen-
necessario desiderantur, rlnci ale ius est de li- te se requieren para formalizar os testamentos, es
berls heredibus lnstituen is, ve (9) exheredandis, la principal formalidad legal la de ínstltuir here-
ne praeteritis istis rumpatur testamentum; nam- deros a los descendientes, ¿ desheredarlos, para
que lilio, qui in potestate est, praeterito inutile que, preter-idos estos, no se rompa el testamento;
est testamentum. orque preterido el hijo qne esta bajo potestad, es
inútil el testamento.
31. PAULUS libra II. ad Sabinum.—Dum apud 31. PAULO; Comentarios d Sabino, libro II.—
hostes est filius, pater iure fecit testamentum, et Mientras ei hijo esta en poder de los enemigos, el
recte eum praeteriit, quum, si in potestate esset padre hizo legalmente testamento, y lo pretirló de-
filius, nihil valiturum esset testamentum. idamente, porque, si el hijo hubiese estado eu su
potestad, no habría de ser válido su testamento.
32. Mancmuus libro II. Regulae-um. - Si ñlio 82. Mancuso; Re las, libroII.-—Sideshereda-
emancipato cxheredato is, qui in potestate est, do el hijo emancipado ublera sido-preterido ei ne
praeterltus sit, ipso quidem emancipatus, si contra esta bajo potestad, el mismo emancipado no a-
tabulas petat, nihil agit, ab intestato autem et ce ciertamente cosa alguna, si reclamara contra
suus, et emancipatus venient. el testamento, sino que sueederáu abintestato el
heredero suyo y el emancipatio.
2. ULPIANUS libro II. ad Sabinum.—Tunc a.u- 2. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro II.—
tem prius testamentum rumpitur, quum posterius Mas se rom e cl primer testamento, cuando el pos-
rite perfectum est, nisi forte posterius vel iure terior-me echo con arreglo á. derecho, a no ser
militari sit factum, vel in eo scriptus est, qui ab acaso () que el posterior haya sido hecho según el
intestato venire potest; tunc enim et posteriore derecho militar, o que en él haya sido instituido el
non perfecto superius rumpitur. que puede suceder ablntestato; perque entonces,
aún no habiéndose perfeccionado el posterior, se
rompe el anterior.
8. IDEM libro III. ad Sabinum. -— Postumi per 3. EL meno; Comentarios á Sabino, libro III.—
virilem sexum descendentes ad similitudinem iilio- Los póstumos que descienden por sexo viril han
rum nominatim exheredandi sunt, ne testamen- de ser desheredados nominalmente á. semejanza
tum agnascendo rumpant. que los hijos, para que ai nacer no rompan el tes-
tamento.
g 1.-——Postumos autem dicimus eos duntaxat. & 1.—Pero llamamos póstumoe solamente á. los
qui post mortem parentis nascuntur; sed et hi, qui que nacen despues de la muerte del ascendiente;
post testamentum factum in vita. nascuntur, ita pero aun los que nacen en vida del testador después
demum per legem Velleiam rumpere testamentum de hecho el testamento se prohibe per la ley Vele-
prohibentur, si nominatim sint exheredati. ya que rompan el testamento,solo en ei esse de quo
hayan sido nominativamente desheredados.
5 2.—Unde etiam ante heredis institutionem, 5 2.—Por lo cual, pueden ser desheredados tam-
vei inter medias heredum institutiones, vel inter bién antes de la lnstituciön de heredero, o entre
gradus exheredari possunt; nam Divus Marcus de- las instituciones de herederos intermedias, o entre
crevit, idem in postumo, quod in filio servandum; los grados; perque el Divino Marco decreto, que lo
nec ratio diversitatis reddi potest. mismo se ha de observar respecto aun póstumo,
que respecto ¡i un hijo; y ni se puede dar razón de
la diversidad.
:; ii.—Ex his apparet, aliam causam esse ñlio- % ¿).—Resulta de esto, que una esla causa delos
rum superstltum, aliam posteriorum (2); illi iniu- hijos sobrevivientes, y otra la. de los posteriores;
stum faciunt, hi rumpunt, illi semper, hi, si na- aquellos hacen injusto el testamento, estos lo rom-
scantur, nec inveniant se exheredatos. pen; aquellos siempre, estas, si nacieron, y no se
encontrasen desheredados.
5 fl.—Sed et si sit ante (3) hoc aliud testamen- 5 4.—Pero también si antes de este hublera otro
tum, a quo postumus exheredatus sit (4), placet, testamento, por el cual hubiere side desheredado
sive post mortem testatoris nascatur, sive vivo te- el póstumo, se determina, que ys. si naciera después
statere, utrumque ruptum esse, et superius per de la muerte del testador, ys. si en vida del testa-
inferius, et inferius per postumum. dor, se rompierou ambos, el anterior por cl poste-
rior, y el posterior por el postumo.
' E).—Nominatim autem exheredatus postumus & E).—Mas se considera que el póstumo fué des-
vi etur, sive ita. dixerit: «quicuuque mihi nascere- heredado nominalmente, si el testador hubiere di-
tur» (5), sive ita-. «ex Seta», sive ita: «venter ex- cho asi: ¡cualquiera que me naciese», ó asi: «de
heres esto»; sed et si dixerit: «postumus exheres Seya», o asi: cel que esta en el vientre sea deshere-
esto», natus vel post mortem, vel vivo testatore dedo»; pero también si hubiere dicho: cel póstumo
non rumpet. sea. desheredsdo», el que nació o después de la
muerte, () viviendo el testador, no romperá el tes-
tamente.
5 (i.—Licet autem postumus praeteritus agna- 5 (S.—Mas aunque el póstumo preterido rompa al
seendo rumpat, tamen interdum evenit, ut pars nacer el testamento,, sin embargo, á. veces sucede,
testamenti rumpatur, utputa sl propones a. primo que se rompe parte del testamento, por ejemplo, si
gradu postumum exheredatum, a secundo praeteri- dijeras que el póstumo fue desheredado en el pri-
tum; nam hic primus gradus valet, secundus rn- mer grado, y preterido en el segundo; porque en
ptus est (sed utrum) (6). este caso el primer grado es válido, y el segundo
se rºmpió, (pero ambas cosas).
(1% ET, inserta la. Valg.
postumorum, Hal. (5) nascetur, acertadamente Hal.
(a) sed et si stante hoc, Hal. (6) El códice Fl. encima, según Br., entre pan-¿Mesía sed
(|) exheredatus non sit, factum sit, placet, Hal. utrum; pero no Tour.
352 DlGEBTO.-—LIBIIO XXVIII: TÍTULO III
5. IDEM libro III. ad Sabinum.—Nem et si sub 5. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libro III.—
conditione sit heres institutus quis, a quo postu- Porque también si alguno hubiera sido instituido
mus non est exheredatus, tamen pendente condi- heredero bajo condición, por quien 110 fue deshel'e-
tione rumpitur gradus, ut et Iulianus scripsit. Sed dado ei póstumo, se rompe, sin embargo, el grado
et si sit ei substitutus quis, etiam deficiente coudi- estando pendiente la condiciöu, como escribió tam-
tione primi gradus non admittetur substitutus, a bien Juliano. Pero tambien si & ei le hubiera sido
quo seilicet postumus exheredatus non est. Puto sustituido uno, faltando la condición del primer
igitur, existente quidem conditione primi gradus grado tampoco será admitido ei sustituto, por quien
postumo potius iocum fore, post defectum autem ciertamente no fue desheredado el póstumo. Opi-
conditionis natus Ipostumus gradum non rumpit, no, pues, que cumplióudose ciertamente la eo'ndi-
quia uullus est. umpendo autem testamentum ción del primer grado, habrá. lugar-preferentemen-
sibi locum faeere postumus solet, qumnvis filius te para el póstumo, pero que ei póstumo nacido
sequentem o'redum, a quo exheredatus est, patia- despues de liaber faltado la condición no rompe ei
tur valere. äed si a primo gradu praeteritus, a se- grado, porque no hay ninguno. Mas rompiendo el
cundo exheredatus sit, si eo tempore nascatur testamento suele ei póstumo hacerse lugar para. si,
postumus, quo aliquis ex institutis vixit, totum aunque el hijo permita que sea valido el siguiente
testamentum ruptum est; nam tollendo primum grado, det cual fue desheredado. Pero si preterido
gradum sibi locum facit. en ei primer grado hubiera sido desheredado eu el
segundo, si el póstumo naciera ¿ tiempo en que vi-
viö alguno de los instituidos, se rompió todo el tes-
tamento; porque se hace para si iugar suprimien-
do el primer grado.
6. IDEM libro X. ad Sabinum.-Si quis filio ex- & EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro X.—
heredato nuru praegnante retieta decesserit, et Si alguno hubiere fallecido habiendo deshercdado
extraneum sub conditione instituerit, et pendente á. su hijo quedando embarazada la nuera, y hubie-
conditione post mortem patris, vei deliberante iie- re instituldo & un extraño bajo condición, y pen-
rede instituto de adeunda hereditate, exheredatus dieute la condición despues de la muerte del padre,
tilius decesserit, et nepos fuerit natus, an rumpet ó deliberando ei heredero instituido sobre adir la
testamentum? Et dicemus, testamentum non rum- herencia, hubiere fallecido ei hijo desheredado, y
pi, quum nec exheredari huiusmodi nepos deberet hubiere nacido el uicto, ¿romperá acaso el testa—
ab avo, quem pater praecedebat. Ptane si forte mento? Y diremos, que no se rompe el testamento,
institutus omiserit hereditatem, hunc avo suo (1) pues ni deberia. ser desheredado por el abuelo este
futurum heredem (2) ab intestato, non dubitatur. nieto, a quien te precedla et padre. Mas si acaso el
Utrumque propriis rationibus, nam aguascendo instituido hubiere dejado de adir la herencia, no
quidem is rumpit, quem nemo praecedebat mortis se duda que este habra de ser abintestato heredero
tempore, ab intestato vero is succedit, cui ante del abuelo. Una y otra cosa por sus propias razo-
eum (3) alii non est delata. hereditas; non fuisse nes, porque al nacer rompe ciertamentc ei testa-
autem filio delatam hereditatem apparet, quum mento aquel a quien nadie le precedla al tiem-
deliberante instituto decesserit. Sed haec ita, si po de la muerte, pero sueede abiutestato a uel a
mortis avi tempore iu utero nepos fuit; ceterum si quien antes que a él no le fue defer-itia a otro a he-
postea. conceptus est, Marcellus scribit, neque ut rencia; pero aparece que la herencia no ie fue de-
suum, neque ut nepotem aut cognatum ad liere- ferida al hijo, cuando hubiere fallecido estando
ditatem, vel ad bonorum possessionem posse ad- deliberando ei instituido. Mas esto es asi, si ei nie-
mitti. to estaba. eu ei vientre al tiempo de ia muerte del
abuelo; pero si fue concebido despues, escribe Mar-
celo, que no puede ser admitido a la herencia, 6 a
la posesión de los bienes, ni como heredero suyo, ni
como nieto () cognado.
5 1.—Sed si pater eius, qui mortis avi tempore 5 1.-—Pero si ei padre del que estaba en el vien-
in utero fnit, apud hostes erat, nepos iste, patre in tre al tiempo de la muerte del abuelo, se hallaba
eadem causa decedente, post mortem avi succe- en poder de los enemigos, este nieto, falleciendo
dendo testamentum rumpet, quia. supra-scripta per- su padre en ta misma situacion, romperá. cl testa-
sana ei non obstat; nec enim creditur in rebus mento succdieudo deSpuös de la muerte del abue-
humanis fuisse, quum iu ea causa decedat (4), lo, por-que no le obsta la antes mencionada perso-
quamquam captivus reversus patris sui iniustum na; pues ni se cree que existió, falleciendo eu tal
faceret testamentum in eo praeteritus. situación, aunque el cautivo que hubiere regresa-
do haria injusto ei testamento de su propie padre
habiendo sido preterido en el.
% 2.—-Sivc autem in civitate nepos fuit conce- % 2.—Mas ya si ei nieto fue concebido en Ia eiu-
& 8.-Hi autem omnes, quorum testamenta irri- ä 8.—Mas ninguno de estos, cuyos testamentos
ta damnatione deri diximus, si provocaverint, ca- hemos dicho que se hacen lrritos por una condena,
pite non minuuntur; atque ideo neque testamenta, es disminuido de cabeza, si hubiere apelado; y por
quae antea fecerunt, irrita fient, et tunc testari lo tanto, ui se haran irritos ios testamentos que an-
poterunt; hoc enim saepissime est constitutum, nec tes hicieron, y podran testar entonces; porque es-
videbuntur, quasi de statu sui (1) dubitantes, non to se dispuso muchisimas veces, y no se considera-
habere testamenti factionem, sunt enim certi sta— rá. que, como los que dudan de su propio estado,
tus, nec ipsi de se interim certi (2). no tienen la testamentifacción, perque estan cler-
tos de su estado, y no estan ellos interinamente
ciertos de si mismos.
5 i).—Quid tamen, si appellationem eius Praeses ;; €).—Pero ¿que diremos, si el Presidente no ad-
non recepit, sed Imperatori scribendo poenam re- mitió su apeiacion, pero retardo la pena escrlblen-
moratus est? Puto, hunc quoque suum statum in- do al Emperador? Opino, que también este conserva
terim retinere, nec testamentum irritum deri; nam, mientras tauto su estado, y que no se hace irrito
ut est Oratione Divi Marci expressum, tametsi su testamento; porque, como se expresó en la Ora-
revocantis, vel eius, pro quo provocatur, appel- ción del Divino Mareo, aunque no hubiere sido
atio non fuerit recepta, poena tamen sustinenda admitida ia apelación del apelante, 6 de aquel por
est, quoad Princeps rescripserit ad iiteras Praesi- quien se apeia, se ha de suspender sin embargo la
dis, et iibelium rei cum litteris missum, nisi forte pena, hasta que el Principe haya res oudido a la
latro manifestus, vel seditio praerupta factioquc carta dci Presidente, y le haya envia o con la car-
cruenta, vel alia iusta causa, quam mox Praeses ta ei escrito dei reo, a no scr acaso que tratandose
literis excusavit, moram non recipiant, non poenae de un ¡adrón manifiesto, 6 de una sedicion aborta-
festinatione, sed praeveniendi pericuii causa; tunc da y de una coiisión cruenta, ¿) de otr-ajusta cau—
enlni punire permittitur, deinde scribere. sa, que por carta excusó desde luego el Presi-
dente, no admitan dilación, no por apresurar la pe-
na, sino por causa de prevenit un peligro; porque
entonces se permite castigar, y escribir despues.
% ID.—Quid, si quis fnerit damnatus iilicite. 5 lo.—Veamos, ¿que se dirá, si alguno hubiere
poena. non sunita, an testamentum eius irritum sido condenado ilicitamente, pero ne se hubiera
liat, videamus; ut puta decurio ad bestias, an ca- ejecutado la ena. se hara irrito su testamento; por
pite minuatur, testamentumque eius irritum tist? ejemplo, con enado un deeurión a las fieras, sera
Et non puto, quum sententia eum non tenuerit. disminuido de cabeza, y se hara irrito su testamen-
Ergo, et siquis eum, qui non erat iurisdictionis to? Y no lo creo, no habieudole obligado la sen-
suae, damnaverlt, testamentum eius non erit irri- tencia. Luego también si aiguuo hubiere condena—
tum, quemadmodum est constitutum. do al que no era de su jurisdicción, su testamento
no sera irrito, segun se halla establecldo.
g 11.—Sed ue eorum quidem testamenta rata & 11.—Poro tampoco ciertamente son validos,
sunt, sed irrita. fient (3), quorum memoria post sine quo se haran irritos, ios testamentos de aque-
mortem damnata est, ut puta ex causa maiestatis, llos cuya memoria fue condenada despues de su
vei ex alia taii causa. muerte, por ejemplo, por causa de lesa majestad,
o por otra causa semejante.
5 12.—Quatenus tamen diximus, ab hostibus g 12.—Mas en cuanto a 10 que hemos dicho, que
capti testamentum irritum iieri, adiicieudum est, se hace irrito ei testamento dei que fue cogido por
postliminio reversi vires suas recipere iure postli- los enemigos, se ha de añadir, que por derecho de
minii, aut si ibi decedent, lege Cornelia. Confirma- postliminio recobra su vigor el del que regresó por
ri. Ergo et sl quis damnatus capite in integrum el postliminio, 6 que si alii failecierau estos,se con-
indulgentia Principis sit restitutus, testamentum firman por la ley Cornelia. Luego también si con-
eius convalescet. denado alguno a pena capitai hubiera sido restitui-
do por entero por indulgencia del Principe, se con-
validara su testamento.
5 13.—Fil'iifamilia.s veterani sui iuris morte pa— 5 13.—Es sabido que no se hace irrito el tests-
tris facti (4) testamentum irritum non fieri constat; mento del hijo de familia, veterano, que con la
liam, quantum ad testandum de castrensi peculio, muerte de su padre se hizo de propio derecho; por-
pro patrefamilias habendus est, et ideo nec einan- qne, en cuanto a testar de su pccniio castrense, ha
cipatiOne irritum fieri militis vei veterani testa- de ser tenido como padre de familia, y por esto es
mentum, verum est. verdad que tampoco por la emancipación se hace
irrito el testamento del militar o del veterano.
?. ULPiAsus libro X. ad Sabinum-Si miles _7. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, libro X.—
iure civili testamentum fecerit, et primo gradu Sl un militar hubiere hecho testamento por dere-
heredem eum scripserit, quem iure militari pote- cho civil, y eu primer grado hubiere instituido he-
rat, secundo eum, quem communi iure potest, et redero a quien podia por derecho militar, y eu se-
post annum missionis decesserit, primus gradns gundo al que puede por derecho común, y hubiere
irritus fiet, et a secundo incipiet testamentum. fallecido después de un año de su licenciamiento,
se hara irrito el primer grado, y el testamento em-
pezará desde el segundo.
8. IDEM libro XI. ad Sabinum.— Verum est, 8. EL MISMO, Comentarios a', Sabino, libro XI.
adoptione vel arrogatione ñiii filiaeve testamen- —Es verdad, que por ia. adopción 6 la adrogacióu
(1) suo. Hai. Valg. is) sed irrita flent, omitelas Hai.
'S) incerti, al margen ¡Mario-r del códice FE. (i) Tour. al nuti-qen; factum, ea et texto.
"DIGESTOcº-LIBRO XXVIII? TÍTULO III 355
tum rumpi, quonlam sui heredis agnationc solet de un hijo ó de una hija se rompe el testamento,
rumpi. porque suele romperse por la agnación de un he-
redero suyo.
5 1.-—Filia, quum emancipatur, vel nepos, quia. 5 1. La hija, ó ei nieto, cuando son emancipa-
una mancipatione (1) exeunt de potestate, testa— dos, como que con una sola emancipación salen de
mentum non rumpunt. la. potestad, no rompen ei testamento.
9. PAULUS libr-'o II. ad Sabinum. —— Si pater ab 9. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro II.—Si
hostibus capiatur filio manente in civitate, rever- el padre fuera cogido por los enemigos, permane-
so eo nou rumpitur testamentum. ciendo su hijo eon la ciudadanía, con ei regreso
de aquel no se rompe el testamento.
10. IDEM libro I. ad Vitellium,—Sed nec filius 10. EL MISMO; Comentarios a' Vitelio, libro I.-
postliminio rediens rumpit patris testamentum, ut Pero el hijo que vuelve por el derecho de postlimi-
abinus existimavit. nio tampoco rompe el testamento del padre, como
juzgó Sabino.
11. ULPIANUS libro XLVI. ad Edictmn.—Si bi- 11. ULPIANO; Comentariosal Edicto, libroXL VI.
nae tabulae proferantur diversis temporibus factae, ——Si se presentaran dos testamentos hechos en di-
unae prius, aliae postea, utraeque tamen septem versos tiempos, uno antes, y otro después, pero se—
testium signis signatae, et apertae posteriores va- llados ambos con los sellos de los siete testigos, y
cuae inventes sint, id est nihii scriptum habentos abierto el posterior se haiiara vacio, este es, sln
omnino (2), superius testamentmn non est ru- tener absolutamente nada escrito, no se rompió rl
ptum, quia sequens nnllnm est. anterior testamento, porque es nulo el segundo.
12. IDEM libro IV. Disputationum.—P0stunius 12. EL MISMO; Disputas, libro I ¡'.—Falleció un
praeteritus vivo testatore natus decessit, licet iu- póstumo preterido que nacio viviendo el testador;
ris scrupulositate nimiaqne subtilitate testamen- aunque por escrupulosidad y demasiada sutileza
tum rnptum videatur, attamen, si signatum fuerit del derecho se considere roto ei testamento, sin
testamentum, bonorum possessionem secundum embargo, si hubiere sido sellado el testamento, el
tabulas accipere heres scriptus potest, remque ob— heredero instituido puede recibir la posesión de los
tinebit, ut et Divus Hadrianus, et Imperator no- bienes con arreglo al testamento, y obtendrá. la he-
ster rescripserunt. Idcircoque legatarii et fidei- rencia, como respondieron por rescripto el Divino
commissarii habebunt ea. quae sibi relicta sint, Adriano y nuestro Emperador. Y por lo tanto, los
securi. Idem et circa iniustum et irritum testa- legatarios y los ñdeicomisarios tendrán con se 11-
mentum erit dicendum, si bonorum possessio data ridad lo que se ies haya dejado. Lo mismo se a-
fuerit ei, qui' rem ab intestato auferre possit. bre de decir también en cuanto a un testamento
injusto e irrita, si se le hubiere dado la posesión de
los bienes al que pudiera apoderarse de los bienes
abintestato.
5 1.—Si paganus, qui habebat iam factum te- 5 1.—+Si el palsano, que ya tenia hecho testa-
stamentum, aliud fecisset, et in eo comprehendis- mento, hubiese hecho otra, y en este hubiese con-
set, fidel heredis committere, ut priores tabnlae signado, que encomendaba a la iidelidad del here-
valerent, omnimodo prius testamentum rnptnm dero que fuese valido el anterior testamento, que—
est; uo rupto potest quaeri, an vice codicillorum dó roto en absoluto el anterior testamento; roto el
id va ere deberet. Et quum haec verba sint fidei- cual, puede preguntarse, si deberia valer este por
commissi, et sine dubio univeisa, quae illic scri- via. de codicilo. Y como quiera que estas palabras
pta sunt, in cansa fideicommissi erunt non solum sean de fideicomiso, estara también sin duda en
leg-ata et fideicommissa, sed et libertates, et here- la condición delfideicomiso todo lo que alli esta es-
dis institutio. crito, no solamente los legados y los lideicomlsos,
sino también las libertades, y la institución de
heredero.
13. GAIUS libro II. Institutionum.—Postumo- 13. GAYO; Instituta, libro II.—Estan en el lu-
rnm loco sunt et hi, qui in sui heredis loco succe- gar de póstumos también los que, sucediendo en
dendo, quasi aguascendo fiunt parentibus sui lugar de un heredero suyo, se hacen por agitación
heredes, ut ecce, si filium, et ex eo nepotem ne- herederos suyos de los ascendientes, como por
ptemve in potestate habeam, quia tilius gradu ejemplo, sl yo tuviera bajo mi otestad un hijo, y
praecedit, is solns iura. sui heredis habet, quamvis nn nieto () una nieta habidos e el, como el hijo
nepos quoque, et neptis ex eo in eadem potestate precede en grado, este solo tiene los derechos de
sint; sed si filius meus me vivo moriatur (3), aut eredero suyo, aunque también el nieto y la nieta
qualibct ratione exeat de potestate mea, incipit habidos de aquél se hallen bajo la misma potestad;
nepos neptisve in eius loco succedere, et eo modo pero si mi hijo muriese viviendo yo, o por cual-
iura suorum heredum quasi agnatione nanciscun- quiera otra razón saliese de mi potestad, comienza
tur. Ne ergo eo modo rumpat mihi testamentum, el nieto () la nieta a suceder en su lugar, y de este
sicut ipsum filium vel heredem instituere, vel ex- modo adquieren como por aguación los derechos
heredare nominatim debeo, ne non iure faciam te- de herederos suyos. Luego para que de este modo
stamentum, ita et nepotem neptemve ex eo neces- no me rompa el testamento, asi como debo ó insti-
se est mihi vel heredem instituere, vel exheredare, tuir heredero, ¿ desheredar nominalmente, ¿ mi
ne forte, me vivo filio mortuo, suceedeudo lu lo- mismo hijo, para no hacer el testamento eontra de-
cum eius nepos ueptisve quasi agnatione rum- recho, asl tambien me es uecesario ó lnstituir he-
pat (1) testamentum; idque lege Iunla Velleio. pro- redero, ó desheredar, al nieto ó a la nieta. habidos
visum est. de el, no sea. que muerto mi hijo, viviendo yo, y
sucediendo eu su lugar el nieto o la aleta, rompa
como por aguaclón el testamento; y esto se deter-
minó por la ley Junis Veleya.
14. PAULUS libro singulari de assignatione ti- 14. PAULO; De la asignación de los libertos, li-
bertorum.-—Sl ita. facta slt exheredatio: «si tilius bro único.—Si la desheredaeion hubiera sido hecha.
natus natave sit, exheres esto-, utrisque natis de este modo: «si hubiera nacido un hljo ó un hija,
non (2) rumpitur testamentum. sea desheredado», no se rompe el testamento lis.-
blendo nacldo ambos.
15. IAVOLENUS libro IV. Epistolarum. …Qui 15. JAVOLENO; Epistolas, libro I ¡'.—Uno que
uxorem praegnantem habebat, in hostium pote- tenia embarazada la mujer, cayó en poder de los
statem pervenit: quaero, fillo nato, quo tempore enemigos; pregunto, habiendo nacido el hijo, ¿en
testamentum in civitate factum rumpatur, et sr que tiempo se romperá el testamento hecho en la
illius ante moriatur, quam pater, an seriptl here- ciudad; y si el hijo muriese antes que el padre, ha—
des heredltatem habituri sint? Respondi, non puto brán de tener la herencia los herederos iustltuidos?
dubium esse, quin per legem Corneliam, quae de Respondi, que no creo que hay duda, de que por
eonürmandis eorum testamentis, qui in hostium la ¡ey Cornelia, que se dió para confirmar ios tes-
potestate decessissent, iata est, nato filio, eontinuo tamentos delos que hubiesen faliecido en poder
elus testamentum, qui iu hostium potestate sit, de ios enemigos, se rompa inmediatamente el tes-
rumpatur; sequitur ergo, ut ex eo testamento he- tamente del que este en poder de los enemigos-,
reditas ad neminem perveniat. luego es consiguiente, que en virtud de este testa-
mento no vaya la herencia 9. poder de nadie.
16. Postremus (33 libro II. ad Quintum Mu- 16. Pouromo; Comentarios ¿ Quinto Mucio, li-
cium. —- Quum in secundo testamento heredem bro II.—Cuando en un segundo testamento iusti-
eum, qui vlvlt, instituimus, sive pure, sive sub tuimos heredero a uno que vive, ya. puramente,
conditione. si tamen conditio existere potuit, licet ya bajo condicion, si, no obstante, se pudo cum-
non extiterit (4), superius testamentum erit ru- plir la condición, aunque no se haya cumplido, se
ptum; multum autem interest, qualis conditio po- habra roto el anterior testamento; pero importa
sita fuerit, nam aut in praeteritum concepta. poni- mucho qué condición haya sido puesta, porque o
tur, aut in praesens, aut in futurum. In praeteritum se pone refiriéndose a lo pasado, o a lo presente, ó
concepta ponitur, veiuti: «si Titius consul fuit-, a lo futuro. Se pone refiriéndose a lo pasado, por
quae conditio si vera est, id est, si Titius consul ejemplo: ¡si Ticio fue cónsul», y si esta condición
fuit (5), ita. est institutus heres, ut superius testa- es verdadera, esto es, si Ticio fue cónsul, el here-
mentum rumpatur, tum enim ex hoc heres esse (6); dero fue instituido de modo que se rompa el ante-
si vero Titlus consul non fuit, superius testamen- rior testamento, porque entonces seria heredero
tum n0n est ruptum. Quodsi ad praesens tempus en virtud de este; pero si Ticio no fue cónsul, no
conditio adscripta. est herede instituto, veluti: «si se rompió el anterior testamento. Mas si habiendo-
Tltlus consul est», eundem exitum habet, ut, si se instituido heredero la condición fue escrita. pa-
sit, possit heres esse, et superius testamentum ra el tiempo presente, por ejemplo: mi Ticio es
rumpatur, si non sit, nec possit heres esse, nec cónsul», produce ei mismo resultado, que, si io fue-
superius testamentum rumpatur. In futurum au- ra, puede ser heredero, y se rompe ei anterior tes-
tem collatae conditiones, si possibiles sunt, existe- tamento, y. si nolo fuera., ni puede ser heredem,
re potuerunt (7); lieet nou extiterint (8), efficiunt, ni se rompe el anterior testamento. Mas las condi-
ut superius testamentum rumpatur, etiam si non ciones referidas a 10 futuro, si son posibles, se ha.-
extiterint (9); si vero impossibiles sunt, veluti: bran podido cumplir; y auuque no se hayan cum-
«Titius, si dígito coelnm tetigerit, heres esta», plido hacen que se rompa el anterior testamento.
placet, perinde esse, quasi conditio adserlpta non también si no se hubieren cumplido; pero si sºn
sit, quae est impossibilis. imposibles, por ejemplo: «sea heredero Ticio, si to-
eare el eielo eon el dedo-, se establece, que es lo
mismo que si uo hubiere. sido escrita. la condición,
que es lmposibie.
17. PAPINIANUS libro V. Responsm'um.——Fuio 17. PAPINIANO; Respuestas, libro V.—Preterido
praeterito, qui fuit in patris potestate, neque liber- un hijo, que estaba bajo ia potestad de su padre, ni
tates competunt, neque legata-praestantur, si prae- competen las libertades, ni se prestan los legados,
teritus fratribus partem hereditatis avocavit; quod— si ei preterido reclamó su parte de herencia a. sus
si bonis se patris abstinuit, iicet subtilitas iuris hermanos; pero si se abstuvo de los bienes de su
refragari videtur, attamen voluntas testatoris ex padre, aunque parece que n esto se opone el rigor
bono et aequo tuebitur. del derecho, amparara, sin embargo, por razón de
bondad y de equidad la voiuntad dei testador.
(1; Véase la Instituto de Gayo II. 3 134. —-—.—
(2 uon, ont-itala. Hal.
(.1) Hmávºu, las Bac. , . (7) et exlstere poterunt, Hal.
(|) Según enmienda, Er.; exiuerit, Tam-. segun el cddzce Pt. (º'- lleet uon extiterint, omiteltu Hal.
(b) ld est—fult, omitelas Hai. d' (”“Según nuestra enmienda,- existerint, Tour. cagon cl có-
(6) est, Hal. GCG .
DlGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO IV
..-
(in
18. SCAEVOLA libro V. Quaestionum.— Si, qui 18. SCEvOLA; Cuestiones, libro V.—Si el que
heres institutus est, a testatore arroget-ur, potest fue instituido heredero fuese arrogado por el tes-
dici satis ei factuni, quia et. antequam adoptetnr, tador, se puede decir que se le satisfizo, perque
institutio ut in extraneo locnm habebit. aún antes que sea. adoptado tendrá. lugar la. iusti-
tución como respecto de un extraño.
19. Inma libro VI. Quaestionum. — Si ego et 19. Er. MISMO; Cuestiones, libro VI.—-—Si yo y Ti-
Titius instituti simus, et a. nobis postumus exhere- cio hnbieramos sido institnidos, y un postumo hn-
datus sit, a. substitutis nostris non sit exheredatus, biera sido deshcredado respecto :; nosotros, y no
Titio defuncto ne ego quidem adire potero; iam hubiere sido desheredado en cuanto ti. nuestros sus-
enim propter instituti personam, a quo postumus titutos, habiendo fallecido Ticio ni yo ciertamente
exheredatus est, in cuius locum substitutus voca- podre adir la hereucia; perque ya el testamento
tur. a quo postumus exheredatus non est, ruptum fue roto por causa de in persona del instituido, res-
est testamentum. pecto ai cual fue desheredado el postumo, £t cuyo
lugar es ilamado el sustituto, respecto al que ei
póstumo no fue deshcredado.
% l.…Sed si ego et Titius invicem substituti g 1.—Pero si yo :; Ticio hubiéramos sido susti-
simus, quamvis (1) in partem substitutionis exhe- tuidos reciprocameute, aunque no haya. sido des-
redatus non sit, mortuo vel repudiaute Titio me heredado en la parte de la sustitnciöu, muerto Ti-
posse adire puto, et ex asse heredem esse. cio () repudianda ia. hereticis, opino qne yo puedo
adii-la, y que soy heredero de Ia. totalidad.
:; 2.—-—In prima tamen specie, etsi vivat Titius, & 2.—Mas en el primer caso, aunque viva Ticio,
neque ego sine illo, neque ipse sine me adire pote- ni yo sin ei, ni el sin uii, podremos adir ls. heren-
rit, quia incertum est, an adhue altero omittente cia, perque es incierto, si aún dejando de adii-Ia
rumpatur testamentum; itaque simul adire pos- uno se rompe el testamento; _v asi podemos ndirla
sumus. simultáneamente.
20. IDEM libro XIII. Digestorum.— Lucius Ti- 20. EL MJSMO; Digesta, libra XIII.—Lucio Ti-
tius integ'ra mente et valetudine testamentum fe- cio hizo testamento estando en su cabal juicio y
cit, uti oportet; postea, quum in valetudinem en salua, como conviene-, despues, habiendo caido
adversam incidisset, mente captus tabulas easdem enfermo, estando privatio de juicio rompio aquel
incidit; quaero, an heredes his (2) tabulis instituti testamento; pregunto, ¿podran Ios herederos insti-
adire possint hereditatem? Respondit, secundum tnidos en este testamento adir la herencia? Res-
ea, quae proponerentur, non ideo minus adiri pondió, que, según lo que se proponis,, no por eso
posse. podria ser menos fácilmente adida.
TIT. IV TITULO IV
DE HIS, QUAE m TESTAMENTO DELENTUR, (3) DE LO QUE SE BORRA, SEI TACHA, Ó SE SOBRESCRIBE
munem-rma, VEL INSCRIBUNTUR EN UN TESTAMENTO
1. ULPIANUS libro XV. ad Sabinum. _ Quae in 1. ULPIANO; Comentarios a' Sabino, libro XV.
testamento legi possunt, ea inconsuito deleta. et —Lo que puede leerse en un testamento, habiendo
inducta nihilominus valent, consulto, non valent. sido borrado y tachado involuntariamente, es, no
Id vero, quod non iussu domini scriptum, indu- obstante, valido; pero voluntariamente, no vale.
ctum, deletumve est, pro nihilo est; «le i» autem sic Mas lo que se escribió, tacho, o borró, no por man-
accipiendum, non intelligi, sed ocn is perspici, dato del testador, se tiene por nulo; pero «leerse»
quae sunt Scripta. Ceterum si extrinsecus intelli- se ha de entender de este modo, no que se eutien-
guntur, non videbuntur le ' posse; sufficit autem, äa, sino que se perciba con los ojos lo que esta es-
si ie' ibilia sint inconsulto eleta, sive ab ipso, sive crito. Pero si se entiende extrinsecamente, no se
ab a io. Sed nolentibus (4) «inducta» accipiendum considerare. que se puede leer; mas es suiiclente
est, et si perducta sint. que sea legible lo borrado involuntariamente, :.
por el mismo, ó por otro. Pero se ha. de entender
ctachado» sin voluntad, también si hubiera. sido
cancelado.
5 1.—Quod igitur incaute factum est, pro non 5 1. Asl, pues, lo que se hizo sin intención, se
facto est, si legi potuit. Et ideo et si novissime, ut tiene por no" hecho, si pudo leerse. Y por lo tanto,
soiet, testamento fuerit adscriptum: «lituras, indu- nun si al final se hubiere escrito, como es costum--
ctiones, superinductiones ipse feci-, non videbitur bre, en el testamento: «yo mismo hice los rayados,
referri ad ea, quae inconsulto conti erunt. Proin- los tachados, y los sobrescritos», no se considerata
de et si inconsulto superscripsit, in uxisse se, ma- que se refiere a lo que sucedió sin quererlo. Por lo
nebunt, et si ademit, non erunt ademta. cual, si inadvertidamente som—escribio que el tacbö
alvo, quedará, y si lo quitó, no estará quitado.
& 2.—Sed si legi non possunt, quae inconsulto 2.—Pero si ne se pudiere leer lo que se borro
deleta sunt, dicendum est, non deberi; sed hoc ita involuntariamente, se ha de decir, que no se debe;
demum, sl ante consummationem testamenti fa- pero esto es asi solamente, si se hizo antes de la.
ctum est. conclusión del testamento.
ä ti.—Sed consulto quidem deieta exceptione pe- & 3.—Mas los que piden lo borrado ciertamente
tentes repelluntur, inconsulto vero, non repellun- con voiuntad, son repelidos con la excepción, per-
tur, sive legi possunt, sive non possunt, quo- s: labor-rado involuntariamente, no son repelidos
niam (1), si totum testamentum non extet. constat ya el se puede, ya si no se puede, leer, porque, &
valere omnia, quae in eo scripta su'nt. Et si qui- uo existiera todo el testamento, es sabido que val
dem illud concidit testator, denegabuntur actio- todo lo que en ei está escrito. Y si verdaderamen
nes, si vero allus invito testatore. non denega- te lo borró el testador, se denegat-an las acciones
buntur. pero si otro contra la voluntad del testador, no se
rán denegadas.
& at.—Et hereditatis portio adenlta, vel tota he- g. 4. —Y quitado una porción de la. herencia…
reditas, si forte sit substitutus, (2) iure facta vi— toda. Ia. herencia, si acaso hubiere. un substituto
debitur, non quasi adeinta, quoniam hereditas se considerará. que esto se hizo en derecho, no eo
äemel data adimi facile non potest, sed quasi nec mo si hubiere sido quitada, parque la herencia un.-
ata. vez dada no puede ser qultada fácilmente, sin.
coruo si ni dada. hubiera sudo.
5 5.—Si quis codicillos in testamento confirma- % E).—Si alguno confirmó ios codicilos en un tes
vit, et codicillis allqnid adscripsit, mox delevit, ita tomento, y añadió alguna cosa en los codicilos, 3
ut appareat, an debeatur? Et Pomponius scribit, luego la borró, de modo que aún se vea, ¿acaso 5:
codicillos deletos non valere. deberá? Y escribe Pomponio, que no son válido.—
los codicilos borrados.
2. IDEM libro IV. Ditputationum. - Canceila- 2. Et. ursae; Disputas, libro I 17.—Uno habi:
verat quis testamentum vcl induxerat (3), etsi (4) cancelado un testamento, () hecho tachoncs en el
propter unum heredem facere dixerat, id postea aunque habla. dicho que lo hacia or causa de lll
testamentum signatum est; quaerebatur de viri- solo heredero, y después fue sella o este testamen
bus testamenti, deque portioue eius, propter quem to; se preguntaba respecto a la validez del testa
se eancellasse dixerat; dicebam, si quidem unius mento, y sobre la porción de aquél por causa d.
ex heredibus uomem induxerit, sine dubio cete- quien habla dicho que él hizo la. cancelaclou; y-
raul partem testamenti valere, et ipsi soii denegari decia, que si verdaderamente hubiere tachado e
actiones; sed lega-ta ab eo nominatim relicta debe- nombre de uno solo de los herederos, era sin dud:
buntur, si voluntas ea fuit testantis, ut tantum valida la restante parte dei testamento, y que 501(
heredis institutio improbetur. Sed si instituti no- a aquel se le denegaban las acciones; pero se de
men induxit, et substituti reliquit, institutus emo- berun los legados dejados nominalmente a su car
lumentum hereditatis non habebit. Sed sl omnia go, si fue la voluntad del testador que quedase re
nomina induxerit, ut proponitur, adscripserit au- vocada solamente la. instltución de heredero. Peri
tem, idcirco se id fecisse, quia unum heredem si tacho el nombre del instituido, y dejó el del subs
offensum habuit, multnm interesse arbitror, utrum tituido, el instituido no tendrá el beneficio de la he
ilium tantum fraudare voluit hereditate, an vero rencia. Mas si hubiere tachado todos los nombres
causa iUius totum testamentum infirmare, ut, licet como se expone, pero hubiere escrito que el him
unus inductionis causam praebuerit, verum omnl- esto precisamente porque le habia ofendido “¡)(
bus obfuerit; et si quidem soli ei adelntam voluit de los herederos, opino que importa mucho saber
portionem, ceteris nihil nocebit inductio, non me- si quiso privar de Ia. herencia solamente a aquei, (
gis, quam si volens unum heredem inducere invi- invalidar todo el testamento por causa de aquel
tus et alium induxerit. Quodsi putaverit (5) totum de modo que, aún cuando uno solo hubiere dadc
testamentum delendum ob unius malum meri- motivo para ei tachön, habra perjudicado, sin em
tum (6), onmibus denegantur actiones. Sed an ie- bargo, n todos; y si verdaderamente quiso que sol<
gatariis denegari actio debeat, quaestio est; in ¡1 este se le quitase Ia porcion, lo tachado en nad:
ambiguo tamen interpretandum erit, et legata. de- per-judicare a 105 demas, no de otra suerte que s
beri, et coheredum institutionem non esse infir- qneriendo tachar el nombre de un solo heredero
mandem. hubiere taehado contra su voluntad también el du
otro. Mas si hubiere creido que debia borrarse to
do el testamento por el mérito contrario de un(
solo, a todos se les denieg'an las acciones. Pero s:
duda. si la acción deberá denegárseles a los lega
tarios; mas en la duda. se habra de interpretar, qua
se deben ios legados, y que no se ha de invalida-
la institución de los coherederos.
3. MARCELLUS libro XXIX. Digestorum.—Pro- 8. Marianne; Digesto, libro, XXIX. .... Hace po
xime in cognitione Principis, quum quidam here— co que en un esse de conocimiento del Principe
dum nomina. induxisset, et bona. eius ut caduca a. habiendo tachado uno los nombres de los herede
fisco vindicarentur, diu de legatis dubitatum est, ros, y siendo reivindicados sus bienes por el tiem
et maxime de his legatis, quae adscripta. erant his, como caducos, se dudö mucho tiempo respecto:
quorum institutio fuerat inducta; plerique etiam los legados, y principalmente respecto á. los lega.
legatarios exeiudendos existimabant, quod sane dos que habian sido dejados á. aquellos cuya lnsti
sequendum aiebam, si omnem scripturam testa- tución había sido tachada; y juzgaban los más, qu-
menti canceliasset; nonnnllos opinari, id iure ipso también los iegntarios debían ser excluidos, lo qu-
perimi, quod inductum sit, cetera omnia. valitura. decla yo que ciertamente se deberia hacer, si hu
Quid ergo, nonne (1) et ille interdum credi potest, hubiese cancelado toda la escritura del testamen-
eum, q-ni heredum nomina induxerat, satis se con- to; algunos opinaban, que de derecho se invalida-
secuturum putasse, ut intestati exitum faceret? ba lo que hubiera sido tachado, pero que debia ser
Sed in re dubia benigniorem interpretationem se— válido todo lo demás. Luego, ¿que se dirá, acaso
qui, non minus iustius est, quam tutius. Sententia gue se puede creer a veces que el que habiatacha—
Imperatoris Antonini Augusti, Pudente et I'ollio- o los nombres de los herederos habla juzgado que
ne consulibus: «Quum Valerius Nepos mutata vo- él conseguirla lo bastante para. nacer que quedase
luntate et inciderit testamentum suum, et here- intestado? Pero en caso de duda. no es menos justo
dum nomina induxerit, hereditas eius secundum que seguro seguir la interpretación más benigna.
Divi patris mei Coustitutionem ad eos, qui scripti 'He aqui la sentencia del Emperador Antonino Au—
fuerint, pertinere non videtur». Et advocatis (2) gusto, siendo consules Pudente y Poliön: (Como
üsei dixit: «vos habetis iudices vestros». Vibius (3) quiera que Valerio Nepote, habiendo cambiado de
Zeno dixit: «rogo, domine Imperator, audias me voluntad, haya abierto su testamento, y tachado
patienter, delegatis quid statues?» Antoninus Cac- los nombres de los herederos, según la Constitu-
sar dixit: avidetur tibi voluisse testamentum vale- ción de ml Dlvino padre no parece que su heren—
re, qui nomina heredum induxit?» Cornelius Pri- ciales pertenece á los que hubieren sido institui-
scianus advocatus Leonis (4) dixit: «nomina here- dos». Y a los abogados del fisco les dijo: (vosotros
dum tantum induxit». Calpurnius Longinus advo- teneis vuestros jueces». Vibio Zenón dijo: ete rue-
catus fisci dixit: mon potest ullum testamentum go. señor Emperador, que me oigas con paciencia-,
valere, quod heredem non habet». Priscianus dixit: ¿que determinatas repecto á los legados?» Antoni—
«manumisit qnosdam, et legata dedit». Antoninus no César dijo: ¡¿te parece que quiso que valiese su
Caesar remotis omnibus quum deliberasset, et ad- testamento el que tachó los nombres de los herede-
mitti rursus eosdem (5) iussisset, dixit: «causa. ros?» Corneiio Prisciano, abogado de Labeon, dijo:
praesens admittere videtur humaniorem interpre- «tactio solamente los nombres de los herederos».
tationem, ut ea duntaxat existimemus Nepotem Calpurnlo Longino, abogado del fisco, dijo: «no
irrita. esse voluisse, quae induxit». Nomen servi, puede ser valido testamento alguno que no tiene
quem liberum esseiusserat, induxit; Antoninus re— heredero». Prisciano dijo: «mauumitlo a algunos,
scripsit, liberum eum nihilominus fore, quod vide- ï; dió le ados». Cuando retirados todos hubo deli—
lieet favore constituit libertatis. erado ntoniuo César, y mandado que de nuevo
se recibiera a los mismos, dijo: cel caso presente
parece que admite más humana interpretación, pa-
ra que juguemos que Nepote quiso que fuese irrito
solamente lo que tacho». Tacho el nombre del es-
clavo, que había mandado que fuese libre;.Antoni—
no respondió or rescripto, que aquel, sin embar-
go, debia ser "bre, lo cual ciertamente lo determi-
nó en favor de la libertad.
& 2.—Mutus et surdus recte heres institui potest. & 2.—Ei mudo y ei sordo pueden ler iustituidos
válidamente herederos.
g 3.— Qui neque legatur-us quid est, neque quem- 5 ¿%.—El que ni ha. de logar cosa alguna, ni ha
quam exheredaturus, quinque verbis potest facere de desheredar a alguien, puede hacer testamento
testamentum, ut dicat: «Lucius Titius mihi heres con cinco palabras, como diga: «sea Lucio Ticio
esto-. Haec autem scriptura pertinet ad eum, qui mi heredero». Mas esta escritura corresponde al
non per scripturam testatur, ui poterit etiam tri- que no testo por escrito, el cual también podrá. tes—
bus verbis testari, ut dicat: « ucius heres este»; tar con tres palabras, dlcieudo: «sea heredero Lu-
nam et «mihi», et «Titius» abundat. cio»; porque sobran ei «ml» y el «Ticio-.
& 4.—Si ex fundo fuisset aliquis solus institutus, g 4.—Si nuo solo hubiese sido instituido herede—
valet institutio detracta fundi mentione. ro de un fundo, es valida la institución prescin-
diendose de la mención del fundo.
& f).—Si autem sic scribat: «Lucius heres», licet % ft.—Mas si escribiera de este modo: «heredero,
non adiecerit «esto», credimus plus nuncupatum, Lucio-, aunque no hubiere añadido «sea-, cree-
minus scriptum; et si ita: «Lucius esto-, tantun- mos que se habio más, y que se escribió menos-, y
dem dicimus; ergo et si ita: «Lucius» solummodo. si asl: «sea Lucio», decimos lo mismo; luego tam-
Marcellus noii lusubtiiitcr non putat hodie hoc pro- bien si de esta manera: «Lucio», solamente, opina
cedere. Divus autem Pius, quum quidam portio- Marcelo, no sin sutileza, que hoy no es esto pro-
nes inter heredes distribuir-¡set ita: «iile ex parte cedente. Pero ei Divino Pio, habiendo distribuido
toto. illo ex tota-, nec adiecisset: «heres esto», re— uno entre los herederos las porciones de este modo:
scripsit, valere institutionem; quod et Iulianus «aquel, de toda la parte, y aquel, de toda», y no
scripsit. habiendo añadido: «sea. heredero», respondió por
rescripto, que era valida la institucion; lo que es-
cribió también Juliano.
& (i.—Item Divus Pius rescripsit: «illa (1) uxor 5 (%.—Asimismo respondió por rescripto el Divi-
mea esto»,institutionem vaiere, licet deesset che- no Pio: la institución, «sea,, aquella mi mujer», es
res». válida, aunque faitase «heredem.-.
% "¿'.—idem Iulianus, «iilum heredem esse», non 5 7.—Ei mismo Juliano no opinó que fuese vali-
putavit valere, quoniam deest aliquid; sed et ipsa. da esta, «sea heredero aquel-, por ue falta alguna.
valebit subaudito «iubeo-. cosa; pero también sera valida, so reentendiendo-
se «mando-.
2. IDEM libro II. ad Sabinum.—Circa eos, qui 2. Ei. mano; Comentarios a' Sabino, libro II.—
ita heredes instituti sint 2): «ex partibus, quas En cuanto a los que hayan sido instituidos herede-
adscripsero», non putat arcellus eos heredes, ros de este modo: ¡de las partes que yo escribieron,
nullis adscriptis partibus, quemadmodum si ita es- no o ina Marcelo que estos sean herederos, no ha-
sent heredes instituti: «si iis partes adscripseron; biendo asignado ningunas partes, de la, misma ma-
sed magis est, ut sic utraque institutio accipiatur, nera que si-hubiesen sido instituidos herederos asi:
si voluntas defuncti non refragetur. ex quibus «si yo ies asig'uare partes»; pero es más cierto, que
partibus adScripsero, si minus, ex aequis, quasi una y utra. institucion, si no se contraria la volun—
duplici facta. institutione. Quam sententiam Celsus tad dei tentador, sean entendidas de este modo, de
libro sexto decimo Digestorum probat, aliter atque las partes que yo hubiere asignado, y si no, de
robat in illa institutione: «ex qua parte me Titius iguales, como si se hubiera hecho una oble insti-
eredem scripsit, Seius heres esto»; tunc enim, si tución. Guys. o iuión aprueba Celso en ei libro de-
non est a Titio scriptus, nec Seius ab eo; nec im- cimo sexto de Digesto, al contrario de io que
merito, hic enim creditur inesse conditio, sed Mar- aprueba en esta institución: «sea heredero Seyo de
cellus haec similia (3) putat. la parte en que Ticio me instituyó heredero»; por-
que entonces, si no fue lnstituido por Ticio, tam-
poco lo fue Seyo por el; y no sin razón, porque se
considera que aqui hay una condición; pero Mar-
celo considera semejantes estos casos.
$ 1.—Potest autem interesse, utrum ita quis & 1.-—Mas puede importar saber, si uno escribe
scribat: «ex his partibus, quas adscripsi», an: «a.d- así: «de aquellas porciones que escribi», () aque yo
scripsero-, ut superiori modo dicas, nullis adscri- escribiera-. para que en el primer caso digas, que
ptis artibus uullam esse institutionem, quomodo no habiéndose asignado ningunas porciones, es
in il o Marcellus: «ex his partibus, ex quibus testa- nula la institución, asi como dice Marcelo en este
mento matris scripti fuissent (4), heredes sunto», caso: asean herederos de las porciones por que hu-
si intestata mater decesserit, hos nou esse in- biesen sido'lnstituidos herederos cu ei testamento
stitutos. de la madrc», que, si la madre hubiere fallecido in-
testada, estos no fueron instituidos.
8. Inen libro III. ad Sabinum. —— Servus alie— 3. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libro III.
nus vel totus (5), vel pro parte sine libertate he- -El esclavo ajeno puede ser instituido heredero
res institui potest. sin la libertad, o de ia totalidad, o de parte.
& 1.—Si servum meum pure heredem scripsero, & 1.—Si :i. mi esclavo yo lo hubiere instituido lie-
sub conditione liberuni, differtur institutio in id redero puramente, y libre bajo condición, ia insti-
tempus, quo libertas data est. tución se dinero a aquel tiempo en que fue dada la
libertad.
(1) ibi, Hal.
(2) Tour. según [a escritura original; sunt. corrección del
códice FL, Br. (t) fuerunt, Hut.
(s') licet non recte, insertan Hal—. Valg. (5) In totum, la Vaig.
mortero.—Lleno xxvm: TITULO v 361
5 2.—Si quis ita. scripserit: csi Titius heres erit. 5 2.—Si alguno hubiere escrito de este modo: «si
Seius heres esto, Titius heres esto» (1), nasi Tlclo fuere heredero, sea heredero Seyo, y sea he-
quaevis conditio exspectatur Titii aditio, ut eius redero Ticio-, se espera Ia adición de Ticio como
heres fiat; et sane et Iuliano, et Tertulliano hoc cierta. condición, para que Seyo se haga heredero;
videtur. y, á la verdad, asi le parece a Juliano y ¿ Ter-
tuliano.
5 3.—Qui ñdeicommissam libertatem sub condi- g 3.—Ei que bajo condición recibió la libertad
tione accepit, potest ab herede pure cum libertate por fideicomiso puede ser instituido puramente he-
heres institui, et non exspectata conditione liber- redero con la libertad por el heredero, y consigue
tatem et hereditatem consequitur, et erit interim la libertad y ia herencia. sin haberse esperado a la
necessarius. et existente conditione voluntarius condición, y sera mlentras tanto heredero necesa-
heres echietur, ut non desinat heres esse, sed ut rio, y se hara. heredero voluntario cumpliendose la
ius in eo mutetur successionis. condición, de suerte que no deje de ser heredero,
sino q'ne respecto de el se cambie el derecho de
sucesión.
g «i.—Aperturae tabularum dilatio necessarii he- 5 4.—La dllaciön en la apertura del testamento
redis lus non mutat, ut solemus in substituto im- no cambia el derecho del heredero necesario, como
nberis dicere; nam est relatum, si se erro andum solemos decir respecto dei sustituto del lmpúbero;
sederit substitutus impuberi defuncti (2) 11 km, ne- porque se ha dicho, quo si ei hijo del difunto, sus-
cesarium eum fore. tituido ¿ un im ubero, se hubiere dado en adroga-
ción, 61 habrá e ser heredero necesario.
4. IDEM libro IV. ad Sabinum. -— Suus qnogieie 4. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libro IV.
heres sub (3) conditione heres potest institui. d —Tambiéu el heredero su o puede ser instituido
excipiendus est illius, quia non sub omni condi- heredero bajo condición. ero se ha de exceptuar
tione institui potest; et quidem sub ea conditione, el hijo, porque no puede ser instituido bajo toda
quae estin potestate ipsius, potest, de hoc enim condición; y puede serlo ciertamente bajo aquella
inter-omnes constat.-Sed utrum ita demum insti- condición, que está. en la potestad delmismo, por-
tutlo effectum habeat, si amerit conditioni, an et que esto de todos es sabido. Pero ¿tendra efecto
si non paruerit, et decessit? Iulianus putat, ñlium la institución acaso solamente de este modo, si hu-
sub eiusmodi conditione institutum, etiamsi condi- biere cumplido la condición, o también si no la. hu-
tioni non eruerit, summatum esse; et ideo si eo- biere cumplida y falleció? Opina. Juliano, que el
heredem abeat ita institutus, non debere eum hijo instituido bajo esta condición quedó removido,
exspectare, donec conditioni pareat ñlius, qunm, aunque no haya cum lido la condición; y que por
etsi atrem intestatum faceret-non parendo coudi- lo tanto, si ei institui o de este modo tuviera un co-
tion1,procnldnblo exspectare deberet; quae sen- heredero, no debe este esperar hasta qne el hijo
tentia probabilis mihi videtur, ut sub ea. conditio- cumpla. la condición, porque, aunque no cumplien-
ne institntus, quae in arbitrio eius sit, patrem do la condición haria intestado a su adre, sin dn-
intestatum non faciat. da alguna deberiaes rar; cu aopinljön me parece
admisible, para quee institui obajo condiciön,que
este en su arbitrio, no haga intestado a su padre.
;, 1.—Pnto, recte generaliter deliniri: utrum in ? 1.—Opino , que se define bien como regla gene-
potestate fuerit conditio, an non fuerit, facti po- ra , que es cuestión de hecho la potestad, tratándo-
testas (4) est; potest enim et haec: «si Alexandriam se de si la condición haya estado ó no haya estado
ervenerit-, non esse in arbitrio per hiemis con- enla potestad; porque también esta, «si hubiere
itionem, potest et esse, si ei, qui a primo milliario llegado ¿ Alejandria», puede no estar en la. potestad
Alexandriae agit, fuit imposita; otest et haec: «si or las circunstancias del invierno. y puede tam-
decem Titio dederit-, esse in dif ciii (5), si Titius ien estar, si se le impuso al que vive a una. milia
peregrineturlougiuquo itinere; ropter quae ad de Alejandria; también esta, ¡si le hubiere dado
generalem dennitionem recurren um est. diez a. Ticio», puede ser difícil, si Ticio viajase a
lar a distancia; por lo que se ha de recurrir a la
de nlción general.
5 ¿?.—Sed et al filio sub conditione, quae in eius % 2.——Pero también si habiendo sido instituido
potestate est, herede instituto (6) nepos sit substi- heredero el hijo bajo condición, que esta en su po-
titusísive extraneus, puto vivo ñlio non extitn- testati, le hubiere sido sustituido un nieto, ¿ un ex-
rum heredem subtitutum, ost mortem vero exti- traño, opino que viviendo el hijo no habrá. de ser
turnm, nec necessariam a 7) substituto tilii exhe- heredero el sustituido, pero que lo sera después de
redationem, quum, etsl fnerit facta, frustra est, la muerte de aquel, y que no es necesaria la deshe—
post mortem enim iilii. facta est, quam inutilem redación del hijo respecto al sustituto, porque,
esse alias ostendimus. 0 inamur igitur, filium, si aunque hubiere sido hecho., es inutil; pues la que
sit institutus sub ea con 'tione, et sit in eius po- se hizo despues de la muerte de] hijo hemos demos-
testate, non indigere exheredatione :. sequentibus trado en otra parte que es inútil. Opinamos, pues,
gradibus, alioquin et a (8) coherede indigebit. que ei hijo, si hubiera sido instituido bajo esta eon-
lelón, y ella estuviera en su potestad, no necesi-
tala deshered'aeión respect-o a ios siguientes gra-
dos, porque de utra snerte la necesitará. también
respecto al coheredem.
1) Titius-esto, minutas Hai. Valg.
i) defuncto,Hal.
(a) omni, ¡mariela Vulg. 36) haredisubstituto,la Vido.
(4) tins potestas, Hal. 1) ¡, enim ma
(5) ndim Iis esse, la Valg. s) .,mmlo Bai
TOMO " - 46
362 monere.—mna ¡Inn:-TÍTULO v
5. APUD 111me libro XXIX. Digestomm 5. Manciano nota al libro XXIX. del Digesto
Marcellus uocat:—Si eiusmodi sit conditio, sub qua de Juliana—Si la condición, bajo la cual haya sl."-
fiiius heres institutus sit, ut ultimo vitae eins tem- do instituido heredero el hijo. fuera de tal natura-
pore certum sit, earn existere non posse, et pen- leza., que en el úitimo momento de su vida. fuese
dente ea decedat, intestato patri heres erit, velu- cierto que no se puede cumplir, y falleciera estan-
ti: csl Alexandriam pervenerit, heres esto»; quod do ella. pendiente, sera heredero desu padre intes-
si etiam novissimo tempore impleri potest, veluti: tado, como por ejemplo: mi hubiere-llegado a Ale—
«si deeem Titio dederit, heres esto», contra puto. jandrla, sea heredero-; pero si puede cumplirse
tambien en el último momento, como csi hubiere
clado diez aTicio, sea heredero», opino lo contrario.
?. IULIANUS libro XXX. Digestorum.— Si ser- 7. JULIANO; Digesta, libro XXX.—Si instituido
vus communis sub conditione heres institu'tus vivo heredero bajo condición un esclavo comúu llubie-
testatore libertatem consecutus sit, etiam penden- ra. conseguido la libertad viviendo el testador, pue-
te conditione testamentariae iibertatis adire here- de adir la herencia estando todavia. pendiente is
ditatem potest. condiciön de la libertad testamentaria. _
5 l.-— tem sive testator eum alienaverit, sive & 1.—Asimismo, ya silo hubiere enajenarlo el
heres, post mortem testatoris iussu domini heredi- testador, ys. si el heredero, adita la 'herencia por
tatem adibit. madudato de su señºr despues de la muerte del tes-
to. or.
8. IDEM libro II. ad Urseium Ferocem.—Duo 8. EL MISMO: Comentarios ¿ Urssya Ferae-,,, li—
socii quendam servum communem testamento fa- bro II.—Dosconsoci'os hablan mandado en el tes-
cto heredem-et liberum esas iusserant, ruina simul tamento hecho, que cierto esclavo común fuese
oppressi perierant; plerique responderunt, hoc ca- heredero y libre, y hablan perecido aplastados simul-
su duobus orcinum heredem existere; et id est taneamente en una. ruina; los mas respondieron,
verius. que en este caso quedaba siendo heredero orcino
delos dos; y es lo más cierto.
5 1.—Sed et si sub eadem conditione servum 5 1-—-Pero si ambos consocios hubieseu manda-
(l) sit, al margen interior del códice Ft. (3) Hai. Vulg.; servus, el códice Fl.
(2) elapsis xxx. diebus, adiciona La. Valg. (4) Iulianus scribit, omitdaa lo Vaig.
DIGESTO.—IJBRO XXVIII.: TÍI'ULO V 363
communem uterque socius liberum heredemque do que bajo la misma. condición fuese libre y he-
esse iussisset, eaque extitisset, idem Iuris erit. redero el esclavo comun, y aquella se hubiese cum-
plido, habrá. también ei mismo derecho,
(l) duodecimo Quaestionum, ont-'mo' Hel.; Celsus libro (5) Tour. : un la uci-itura original; certus, con-seem
XII. Quaestionum posee, la. Valg. del códice FL, 7.
864: ¡arquero.—mano nvm: 'rt'runo v
esto-, hic recte factam institutionem esse, certum cuartas partes, y ei que no la hubiere tomado, de
est', sed quis 'ex qua parte, incertum. ia otra cual-ta», en este caso es cierto que in. insti-
tución fue bien hecha, pero incierto por que parte
fue instituido cada cuai.
% 11.—Piane erit similis, si ita institutio facta 5 II.—Evidentemente sera ignei, si la institu-
fuerit: «uter ex suprascriptis fratribus meis Seium cion hubiere sido hecha asi: «sea heredero cuai:
uxorem duxerit, heres esto-; sed et hanc puto va- quiera de mis antes mencionedoühermanos, que
iere institutionem, quasi sub conditione factam. hubiere tomado por mujer a Seya-; pero creo que
también esta institución es vaiida, cuai si hubiera
sido hecha bajo condición.
5 12.—Heredes iuris successores sunt, et, si plu- 5 12.—Los herederos son sucesores dei derecho,
res instituantur, dividi inter eos a. testatore ius y, si fueran instituidos muchas, conviene quo ei
oportet; quod si non iiat, omnes aequaliter here- derecho se divida entre ellos por ei testador, y si
des sunt. no se hiciera esto, todos son herederos por igual.
5 13.—Si duo sint heredes instituti, unus ex & 18.—Si hubieran sido instituidos dos herede-
parte tertia fundi Corneliaui, alter ex besse eius- ros, uno, de la tercera parte dei fundo Cornellauo,
dem fundi, Celsus expeditissimum Sabini senten- otro, de las dos terceras partes del mlsmo- fundo,
tiam sequitur, ut detracta fundi mentione quasi Celso sigue ia muy clara opinion de Sabino, qne,
sine partibus heredes scripti hereditate potirentur, resciudiendose de in mención del fundo, sean los
si modo voluntas patrisfamilias (1) manifestissime erederos dueños de ia herencia, como si hubierau
non refragatur. sldo instituidos sin designación de parte, si evi-
dentisimameute no se opone la voiuntad dei padre
de familia.
5 14.—Si quis ita scripserit: «Stichus liber esto, 5 14. —Si alguno hubiere escrito asi: «sea libre
et postea uam iiber erit, heres esto-, Labeo, Ne- Stico, y despues que fuere iibi-e sea heredero», opi-
ratius et ïristo opinantur, detracto verbo medlo nan Labeon, Neracio y Ariston, que, prescindien-
«postea- simui ei et iibertatern, et hereditatem com- dose dela paiabra «despues- interpuesta, ie com-
petere; quae sententia mihi qucque vera videtur. peten ai mismo tlempo la iibertad y la herencia;
on a opinion también ii. mi me parece verdadera.
ä lb.—Sl quis primum ex triente, secundum ex ' 15.—Si alguno hubiere instituido ai primero
triente heredem instituerit, et, si secundus heres heredero de ia tercero. parte, y al segundo de otra
non erit, tertium ex besse heredem scribat, hic se- tercera parte, y, si ei segundo no fuere heredero,
cundo repudiante bessem habebit non soium iure instituyera heredero ¿ un tercero de ias dos terce-
substitutionis, sed et institutionis. id est trientem ras partes, tendra este, repudiandoia ei segundo,
iure substitutionis, trientem iure institutionis (2). las dos terceras partes no soio por derecho de ia
sustitución, sino también por ei de ia institución,
esto es, una tercero. parte por derecho de la susti-
tución, y otra tercera por derecho de la institución.
& 16.—Servus cum iibertate heres institutus, si 5 16.—Instituido un esclavo heredero conla ii-
sit alienatus, iuberi adire ab eo potest, cui aliena- bertad, si hubiere sido enajenado, se ie puede man-
tus est; sed si redemtus sit a testatore, institutio dar adir ia herencia por aquei ¿ quien me enajena-
valet, et necessarius heres erit. do, pero si hubiera sido comprado por el testador,
es valida ia institución, y sera heredero necesario.
& 17.—Si servus ex die libertatem acceperit, et 5 17.—Si ei esciavo hubiere recibido ia iibertad
hereditatem pure, mox sit aiienatus vei manumis- desde cierto dia, yia herencia puramente, y iuego
sus, videamus, an institutio vaieat; et uidem si hubiera sido enajenado ¿ manumitido. veamos si
aiienatus non esset, potest defendi, inst tutionem será. válida ia institución; y ciertamente, si no hu-
vaiere. ut die veniente libertatis, quae heredita- biese sido enajenado, se puede defender ue es va-
tem moratur, competente iibertate et heres neces- lida ia institución, de suerte que iiegau o ei dia
sarius existat. de ia iibertad, que retarda ia herencia, sea, com-
petiendoie ia libertad, también heredero necesario.
& 18.—Sed si in diem libertas, hereditas au- 5 18.—Mas si ia iibertad hubiere sido dada pa-
tem(8) sub conditione data sit, si conditio post ra termino, pero ia herencia bajo condición. si ia
diem advenientem extiterit, iiber et heres erit. condición se cum líere después que iiegase ei dia,
sera iibre y here ero.
5 19.—Sed et si pure fuerit heres institutus ii- 5 19.—Fere también si puramente hubiere sido
bel-tate in diem data, si sit alienatus vei manumis- instituido heredero habiéndose dado ia iibertad
sus, dici debet, heredem eum posse existere. para termino, sl hubiera sido enajenado ó manu-
mitido, debe decirse, quo (iste puede ser heredero.
20.—Sed et si non ipse servus sit alienatus, % 20.—Mas también si no hubiera sido enajena-
se ususfructus ineo, aeque institutio. valet. sed do ei mlsmo esclavo , sino ei usufruto sobre ei, será.
differtur in id tempus, quo extinguitur usus- igualmente valida la institución, pero se didere
fructus. para el tiempo en que se extingue el usufruto.
10. PAULUS libro I. ad Sabinum-Si alterius 10. PAULO; Comentariosa' Sabino, iibro I.—Si
atque alterius fundi pro partibus quis (4) heredes sig-uno hubiere instituido herederos de partes de
instituerit, perinde habebitur, quasi non adiectis dos fundos, se considerara lo mismo que si hubie-
partlbus heredes [scripti essent, nec enim faciie, sen sido instituidos herederos uo habiéndose expre-
sed (1) diversitate partium (2) ortiones inveniun- sado las partes, porque no se bailan facilmente
tur; ergo expeditius est, quod abinus scriblt, per- ias porciones, sino eon diversidad de partes; luego
inde habendum, ac si nec fundum, nec partes no» es mas ex edito lo que escribe Sabino, que este
minasset. caso ha e ser considerado como si no hubiese
nombrado ni ei fundo, ni las partes.
11. Iavomsus libro VII. Epistolarum.— «At- 11. JAVOLENO; Epistolas, libro VIL— «Sen. At-
tius (3) fundi Corneliani heres esto mihi, duo Titii cio mi heredero dei fundo Corneliano, y sean los
illius insulae heredes suntop habebunt dno Titii dos 'I'icios herederos de aquella casa»; los dos Ti-
semissem, Attius semissem; idque Proculo placet; cios teudran ia mitad, y Atclo la otra mitad; y esto
quid (4) tibi videtur? Respondit, vera. est PrOculi le parece bien a Próculo; ¿que te parece a ti? Res-
opinio. pondió, que es verdadera ia opinión de Prócuio.
12. PAULUS libro II. ad Sabínum.—Si inacqua— 12. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro II.—Si
libus partibus datis ita adiiciatur: «quos ex dispa- habiéndose dado partes desiguales se añadiera de
ribus partibns heredes institui, aeque heredes este modo: «scan herederos por [ ual los que ins-
sunto,: existimandum est, exaequari eos, scilicet tit-ul herederos de partes designa es», se ha de juz-
si hoc ante peractum testamentum scriptum sit. gar que los iguaia, por supuesto, si esto hubiera
sido escrito antes de acabado ei testamento.
18. ULPIANUS libro VII. ad Sabinwn.—lnteré 13. Unruno; Comntarios á Sabino, libro VII.
dum haec adiectio: eaeque heredes sunto,: testato- ——A veces esta adición: cseau herederos por igual»,
ris voiuntatem exprimit, utputa: «primus et fra- expresa ia voluntad del testador, por ejemplo:
-trls mei iiiii aeque heredes sinito;» nam haec ¡ei primero ylos hijos de mi-hermano sean igualmen-
adiectio deciarat, omnes ex virilibus partibusin- te herederos-;" porque esta adición declara. que to-
stitutos, ut et Labeo scripsit, qua detracta. semis- dos fueron instituidos por porciones viriles, como
sem fratris filii, semissem primus haberet. también escribió Labeon, y suprimida. ella, los hi-
jos del hermano tendrian la mitad, y el primero ia
otra mitad.
& l.—--Paterfamiiias distribuere hereditatem in & 1.—El padre de familia puede distribuir la he-
tot partes potest, quot voluerit; sed solemnis assis rencia en tanta-s partes cuantas quisiere; pero la
distributio in duodecim uncias iit. distribución soiemne del as se hace en doce onzas.
& 2.—Denique si minus distribuit, potestate iuris g 2.——Fiuaimeute, si distribuyó menos, se redu-
in hoc revolvitur, utputa si duos heredes ex qua- ce a esto por la autoridad de la le , por ejemplo,
draute serlpserit; nam hereditas eius residua acce- si ii. dos los hubiere instituido here eros de ia cuar-
dit, nt ex semissibus videantur scripti. ta parte; porqne les corresponde por accesión su
restante herencia, de suerte que se consideren ins-
tituidos cada uno por la mitad. .
5 3.—Sed si alter ex quadrante, alter ex semisse g 3. —Pero si uno fue instituido heredero de la
heredes scripti sunt, qui accedit quadrans, pro cuarta parte, y otro de ia mitad, la cuarta parte
partibus hereditariis iis accrescit. que va e ia accesión ies acreee según sus porcio-
nes hereditarias.
5 4.—Sed si excesserit in divisione duodecim :; 4.—Mas si en la división se excediere de las
uncias, aeque pro rata decrescet, utputa me ex doce onzas, cada parte decrecera igualmente la.
duodecim unciis heredem, te ex sex scripsit, ego proporción, por ejemplo, me instituyó heredero de
hereditatis habeo bessem, tu trientem. oce onzas, y a ti de seis, yo tengo dos tercios de
ia herencia, y tú ei otro tercio.
5 E).—Sed si duos ex asse heredesscripserit, aiios(5) 5.—Pero sl hubiere instituido dos herederos de
ex duodecim unciis, an seque distributio hat;-apud t o el as, y a otros de otras doce onzas, pregún-
Lnbeouem iibro cuarto Posteriorum quaeritur. Et tasa Labeon en ei iibro cuarto de sus Obras póstu-
'utat Labeo, et ilios ex semisse, et hos, _qui ex mas, si se haee por igual la distribución. Y opina
uodecim unciis scripti sunt, ex semisse heredes Labeon, que asi aqueiios ban de ser herederos de
fore; cui sententiae assentiendum puto. medio as como también estos, que fueron institui-
dos here eros de doce onzas, han de ser herederos
dei otro medio as; a cuya opinion creo que se ha de
asentir.
g ti.—Sed si duos ex asse heredes instituerit, & ii.—Mas si a dos ios hubiere instituido herede-
tertium autem ex dimidia et sexta, eodem iibro ros del as, y s un tercero, de la mitad y de la sex-
Labeo ait, in viginti uncias assem dividendum, ta parte, dice Labeon en el mismo libro, ue el as
octo laturum ex dimidia et sexta scriptum, iiios se ha de dividir en veinte onzas, debien o tomar
duos duodecim. ocho el instituido per ia. mitad ypor un sexto, y
doce aquellos dos.
& 7.—Apud eundem refertur: «Titius ex parte & 7.—Beiiere el mismo, que si hubiere sido insti-
tertia,» deinde asse expleto: «idem ex parte sexta,- tuido «Ticio, por la tercera parte» , y después de
iu uatuordecim uncias hereditatem dividendam distribuido el as, cel mismo, por ia sexta parte-,
Tre tius ait. dice Trebaeio, que se ha de:div-idir la herencia en
catorce onzas. '
14. Invenimus libra 1- ac Cassia.—Si quis he- 14. Javommo; Doctrina de Cassio, libra I.—Si
(l) ex, al más-gen interior del códice Fl. (:) Titius. la Vuzg. I
msmvºlijdum ".M.,- pretium, el cad. Pl.,- Morum, (4) Hol. Pulg.; qui, al códice ii.
. ll . (5) duos, (nu-rta Bal.
366 manera—¡imac xxviii: TITULO v
redes its. instituit: «Titius ex parte prima, Seius alguno instituyó los herederos de este modo: «scan
ex parte secunda, Maevius ex parte tertia, Sulpi- herederos,'Tieio de la primera parte, Se 0 de la
cius en parte quarta. heredes sunto,» aequae partes segunda parte, Mevio de la. tercera. parte, ulpicio
hereditatis ad institutos pertinebunt, quia testator de ia cuarta parte-, les perteneceran a los institui-
appellatione numeri scripturae magis ordinem, dos iguales partes de ia herencia, porque se consi-
quam modum partibus imposuisse videtur. . dera que el testador impuso con la designación del
número dela escritura más bien el órden, que ia
cuantia de las partes.
15. ULPusus iibro VII. ad Sabinum.—Iulia- 15. ULPuNo; Comentariosá Sabino,iibro VII.
nus quoque ilbro trigesimo refert, si quis-ita. here- -Beiiere también Juiiano en el libro trigésimo,
dem scripserit: «Titius ex parts dimidia heres esto, que si uno hubiere instituido heredero de esta ma-
Seius ex parte dimidia; ex qua parte Seium insti- nera: «sea Ticio heredero de la mitad, y Seyo de
tui, ex eadem parte Sempronius heres esto,: dubi— ia mitad; y de la misma parte en que institui here-
tari posse, utrum in tres semisses dividere voluit dero ¿ Seyo sea heredero Sempronio-, se puede
hereditatem, an vero inunum semissem Seium et dudar, si quiso dividir ia herencia en tres porcio-
Sempronium coniungere. Quod est verius, et ideo nes iguales, ó unir en una sola mitad ii. Seyo y a
ceniunetim hos (1) videri institutos; sic fiet, ut Ti- Sempronio. Lo que es más verdadero, y por iotan-
tius semissem, hi duo quadrantes ferant. to, se considera que estos fueron instituidos con—
juntamente; y asi sucedera, que Ticio tomará. me-
dio as, y estos dos una cuarta parte cada uno.
"& 1.—Idem eodem libro scripsit. si primus ex ä 1.—Escribió el mismo en ei expresado libro,
semisse, secundus ex semisse, si primus heres non que si ei primero fue instituido porla. mitad dei as,
erit, tertius ex dodrante substitutus sit, facti qui- y ei segundo por la otra mitad, y si ei primera no
dem quaestionem esse; verum recte dicitur (2), fuere heredero fuera substituido ei tercero en las
si quidem primus adierit, aequales partes habitu— tres cuartas partes, la cuestión es ciertamente de
ros, si repudiaverit, quindecim partes futuras, ex hecho; pero con razón se dice, quo si verdadera-
quibus novem quidem iaturum tertium, sex se- mente ei primero hubiere adicio ia. herencia, ha-
cundum; bran de tener partes iguales, y quo si ia hubiere
repudiado, habrán de ser quincelas partes, de las
que tomará ciertamente nueve ei tercero, y seis ei
segundo;
"16. IULIANUS libro XXX. Digestorum.—nam 16. JULIANO; Digesto, libro XXX.—porque el
tertium et instituti, et substituti personam susti- tercero representa ia personalidad dei instituido,
nere, in tres partes institutum videri, in Sex sub- y del sustituido, y se considera qne fué instituido
stitutum. en tres partes, y sustituido en seis.
17. ULFIANUS libro VII. ad Sabinum,-Item, 17. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.
quod Sabinus ait, si cui pars apposita. non est, ex- —Examinemos también io que dice Sabino, si a al-
cutiamus: duos ex quadrantibus heredes scripsit, guno no se le hubiera asignado parte: .uno institu-
tertium sine parte; quod assi deest, feret; hoc et yó a. dos herederos de cuartas partes, y a un terce-
Labeo. ro sin parte; este'teudra [0 que falta para el as; y
esto dice también Labeon.
& 1.—Unde idem tractat, si duos ex undecim, 5 l.—Por lo cual examina. ei mismo, si a dos los
duos sine parte scripsit, mox unus ex his, qui sine instituyó en once onzas, y & otros dos sin parte, y
parte fuerunt, repudiaverit, utrum omnibus se- despues uno de los que fueron instituidos sin par-
muncia, an ad solum sine parte scriptum pertineat; te hubiere repudiado la herencia, si ies pertenecer-a
et variat. Sed Servius omnibus accrescere ait; acaso a todos la media onza, ó solamente al insti-
quam sententiam veriorem puto, nam quantum ad tuido sin parte; y es de diferente parecer. Pero
ius aecrescendi, non sunt coniunctí, qui sine parte Servio dice que acrece a todos; cuya opinión con-
instituuntur; quod et Celsus iibro sextodecimo Di- sidero más verdadera, porque en cuanto ai dere-
gestorum probat. cho de acrecer no estan conjuntos los que son ins-
tituidos sin parte; lo que aprueba también Celso
en el libro decimo sexto del Digesto.
; 2.-Idemque putat, et si expleto asse duos sine & 2.—Y opina ei mismo, ue, también si despues
parte heredes scripserit, neque hos, neque ilios de haber distribuido ei as ubiere instituido dos
coniunctos. herederos sin parte, ni estos, ni aquellos son con-
juntos.
& 3.-Sed si esse expleto alium sine parte here- g 3.--Pero si distribuido el as hubiere instituido
dem scrlpserit, in alium assem veniet; aliter atque otro heredero sin parte, vendra este comprendido
si ita scripsisset expleto asse: «ex reliqua. parte en otro as; y de otra suerte seria, si distribuido el
heres esto,: quoniam, quum nihii reliquum est, ex as hubiese hecho la institución de este modo: «sea
nulla parte heres institutus est. heredero de la parte restante-, porque no habien-
do ningún sobrante, no fue instituido heredero en
parte alïna.
& 4.—Sed si expleto asse duo sine. partibus scri- % 4.— es si agotado ei as se instituyeran sin
bantur, utrum in singulos asses isti duo, an in partes dos herederos, se pregunta si estos dos es-
(1) Asi conjetura Br. erfoi'rtud del es del códice Fi.; eos,
Tau-r. (a) dici, Hai.
nmmro.—mnao umi: TÍTULO v 367
unnm“ assem coniungantur, quaeritur. Et putat tán conjuntos para un "as cada uno, 6 en un solo
Labeo, et verius est, in unum assem venire; uam as. Y opina Labeon, y es mas verdadero que son
et si unus sine parte, duo coniunctim sine parte comprendidos en un solo as; porque también si uno
instituantur, non tres trientes iieri, Celsus libro fuera instituido sin parte, y dos conjuntamente
sextodecimo scripsit, sed duos semisses. sin parte, escribió Celso en el libro decimo sexto,
que no se hacen tres tercios, sino dos mitades-.
5 Er.—Quodsi quis dupondium distribuit, et ter- & 5.—-Pero si 'una distribuyó un dobie as, e ins-'
tiumsineparteinstituit, hic non in alium assem (1), tituyó sin parte a un tercero, este no viene com-
sed in trientem venit, ut Labeo quarto Posterio- prendido en otro as, sino en una tercera parte, se'-
rum scripsit; nec Aristo, vei Aulus (2), utpote giin escribio Labeon en el libro cuarto de sus Obras
probabile, notant. póstumas; y ni Ariston, ni Anio, lo notan, como
probable“.
18. PAULUS libro I. ad Vitellium (S).—Sabinus: 18. PAULO; Comentarios o'. Vitelt'o, lña-o I.—-_
quaesitum est, si plus esse paterfamilias distribuis- Dice Sabino: se preguntó, si en el caso de que ei
est, et aliquem sine parte fecisset heredem, utrum- padre de familia hubiese distribuido mas del as,
ne is assem habiturus foret, an id duntaxat, quod y a alguien lo hubiese instituido heredero sin par—
ex dupondio deesset. Et hanc esse tolerabiiissimam te, habria de tener este un as, ó solamente lo que
sententiam puto, ut eadem ratio in dupondio om- faltase para el dobie as. Y o ino que es una opi—
nique re deinceps, quae in asse, servetur. Pau- nión mu;r tolerable, que se o serve la misma regia
ius(4): eadem ratio est in secundo asse, quae in en el doble as y en toda otra cosa posterior, que
primo. en ei as. Y dice Paulo: ia misma regle hay para el
segundo as, que para el primero.
19. ULHAnus iibro VII. ad Sabinum—Ex fa- 19. ULruso; Comentariosá Sabino, libra VII.
cto …etiam agitatum Pomponius et Arrianus referunt, --Pomponio y Arriano refieren, que también se dis-
si quis-vacua parte reiicta. ita instituerit: «si mihi cutió sobre este hecho: si en el caso de quo habien-
Seius heres non erit,» quem non instituerat, «Sem- do dejado sin destino alguna parte hubiere uno
pronius heres esto,» an hic (5) occupare possit va.- hecho asl ia institución, «si Seyo no fuere mi he-
cantem portionem. Et Pe asus quidem existimat, redero, (ai cuai no io habia instituido), sea herede-
ad eam partem admitti; risio contra putat, quia ro Sem ronio:, podria este ocuparia porción va—
huic pars esset data, quae nulla esset. Quam sen- cante. , a ia verdad, Pegaso opina, que es admi-
tentlam et Iavoieuus probat, et Pomponius, et tido ¿ esta parte; Aristón juzga o contrario, por-
Arx-ianua; et hoc iure utimur. que a este se ie hahria dado una parte, que no
existia. Cuya opinión aprueban Javoieno, Pompo-
nio y Ari-lana; y este derecho practicamos. '
20. PAULUS libro II. ad Sabinum.——Quo loeo 20. PAULO; Comentarios d Sabino, libro TI.—
scribatur heres sine parte, utrum primo, an medlo, Nada importa en que lugar se escriba heredero sin
vel novissimo, nihil interest. parte, si ai principio, ai medio, ó al iin.
1.—Si iam mortuo quadrans, alii dodrans da- 5 1.—Si alque ya había muerto se le hubiera
tus sit, et alius sine arte scriptus sit, Labeo ait, dado una cuarta parte, a otro las otras tres cuar-
cum, qui sine parte eres institutus sit, alterum tas, y otro hubiera sido instituido sin parte, dice
assem habiturum, et hanc mentem esse testantis; Labeon, qne el que haya sido instituido ' heredero
quod et Iulianus probat, et verum est. sin parte, habra de tener otro as, y que esta es la
mente del testador; lo que aprueba también Ju-
liano, y es verdad.
% 2.-—-Quodsi vivus et mOrtuus ex parte dimidia 5 2.-—Pero si el vivo y el muerto fueron lnsti-
coniunctim heredes instituti sunt, ex altera. alius, tuidos conjuntameute herederos de la mitad, y
aequas partes eos habituros ait, quia martui pars otro de la otra, dice ue habrán de tener eii-os
pro nou scripto (6) habetur. iguales partes, porque a arte del muerto se con-
sidera. como de quien no ue instituido.
21. Poa-fromme libro I. ad Sabinum—Treba- 21. Ponromo; Comentarios á Sabino, libro I.
tius ait, sic non recte scribi: «quiqu mihi heres —Dice Trebacio, que no se escribe conforme a de-
erit, Stichus liber et heres esto,: liberum tamen fu— recho de este modo: «cnaiquiera que fuere mi he-
turum; Labeo, et heredem eum futurum (7), recte heredero, sea Stico libre y heredero:, pero u'e ha
putat. de ser libre; con razón opina Labeon, que tam-
bién ha de ser heredero.
5 1.—Servo libertatem pure, hereditatem sub & 1.-—-Juzgo muy verdadero, que al esclavo-se ie
conditions dari posse, verissimum puto, ut tamen uede dar la libertad puramente, yia herencia ba-
utrumque ex conditione pendeat; JO condicion, pero de snerte que una y otra cosa.
panda de la condición;
22. Iunianus libro XXX. Digestorum.——et ex- 22. JULIANO; Di este, libro XXX.—.y cum ¡ida
pleta quidem conditione llber heresque erit, quo- ciertamente la con ción, será librey here era",
oun ue ioco libertas data fuerit; dedciente autem cualquiera que sea ei lugar en que hubiere sido
con "tione perinde habetur, ac si iibertas sine he- dada la libertad; pero faltando la condición se con-
reditate data fuerit. sidera lo mismo quo si hubiere sldo dada la liber-
tad sin la herencia.
28. Ponamus (1) libro I. ad Sabinum-Si 23. Pouromo; Comentarios ¿Sabina, libro I.
quis instituetur heres in diem certum vel incertum, —Si algnno fuera instituido heredero para dla
is bonorum possessionem agnoscere potest, et tau- cierto ¿ lnclerto. este uede aceptarla posesión de
quam heres distrahere hereditatem. , bienes, y enajenar la erencia comu heredem.
1.—Sed si bonorum possessionem non admittat, 1.—Pero si no admitiera la posesión de bienes,
Se conditionem trahat, cui facile parere possit, sino que diñrlese la condición, que fácilmente pu-
veluti, si servum, quem in potestate habeat, ma- diera cumplir, por ejemplo, si hubiere manumltl-
numiserit, nec manumittat, hic Praetor-is erunt do un esclavo que tenga en su poder, y no lo'ma-
partes, ut imitetur edictum suum liiud, quo prae- numitiera, en este caso serán atribuciones del Pre-
nit tempus, intra quod adeatur hereditas. tor, que se observe aquel edicto suyo en que asta-
blece el tlempo dentro del cual se ha de adir la
hereuela.
9 2. -—Item si conditioni heres parere non pote- % 2.—Asimismo, si ei heredero no pudiere cum-
rit, quam in sua potestate non habebit, veiuti in- piir Ia condición, que no tuviere en su potestad,
stitutione eollata in alterius factum aut quendam por ejemplo, habiéndose referido ia institución a
casum, «si ille-, puta, «consul factus fuerit-, tunc hecho de otro, ó a aigun accidente, como «si aquel
ostuiantibus creditoribus constituet Praetor, nisi fuere hecho censui-, en este caso, pidiendoioios
intra certum tempus hereditas obtigerit, aditaque acreedores, determinará el Pretor, que sl dentro
fuerit, se bona defuncti creditoribus possidere de cierto tiem 'o no correspondiere a alguien- la
iussurum, et interim, quae urgebunt, per procu- herencia, y no uere adida, ei mandara ¿ los acree-
ratores (2) distrahi iussurum. dores que posean los bienes del difunto, y mandarit
entretanto que se enajenen por medio de procura-
dores ios que urgieren.
& li.—Sed si sub conditione quis'heres institutus & ¡$.—Pero si uno hubiera sido instituido herede-
sit, et grave aes alienum sit, quod ex poena 'cre- ro bajo condición, y hubiera una deuda grande,
scit, et maxime si pubiicum debitum imminet, per que crece por via de pena, y principalmente si
procuratorem (3) solvendum aes alienum; sicuti apremia una deuda púbiica, so ha de pagar por
quum venter in possessione sit, aut pupillus heres medio de procurador la deuda; como cuando ei
tutorem non habeat. vientre-este en posesión, o el pupilo heredero no
tenga tutor.
5 4.—Et ideo ait, causae cognitionem adie- 5 «i.-T por esto dice, que se añadió ei conocl-
ctam (4) ropter eos, qui sine dilatione peregre miento de causa por razón de los que no por diia-
essent, vei aegritudine vei valetudine ita mpedi- ciöu estuviesen de viaje, o de tai suerte estuvie-
rentur, ut in ius produci non possent (5), nec ta- sen impedidos por'enfermedad d faita de saiud,
men defenderentur. - que no pudiesen presentarse en juicio, y, sin em-
bargo, no fuesen defendidos.
24. Census libro X VI. Digestorum.-— «Titius 24. Caeso; Digesta, libro X VI.—¡Sean mis he-
et Seius, uterve eorum vivet, heres mihi esto»; exi- rederos Ticio y Seyo, ó ei qne viviere de ios dos-;
stimo, si uterque vivat, ambo heredes esse, altero opino, que si viviesen ambos, ambos sou herede-
mortuo, eum, qui supererit, ex asse heredem fore, ros, y que, muerto uno, habra de ser heredero de
ia totalidad el que sobreviviere,
25. Uni-[auus libro VI. Regularum.-quia ta- 25. Unrmno; Reglas,libro VI.—porque se eon-
cita substitutio inesse videatur institutioni; sidera que hay inherente a ia institución una". taci—
ta substitución;
26. Cuneus libro XVI. Di estorum.— idque et 26. Cano; Digesto, libro X VI.—y esto deter-
¡alegato eodem modo reiicto enatus censuit. minó el Seuado también respecto de uu legado de-
jado de este modo.
27. POM'PONIUS libro III. ad Sabinum.— Si te 27. Pouromo; CameMariosaSabino, libro III.
solum ex parte dimidia pure, ex aiters. sub conditio- —Si a ti soio te hubiere yo instituido heredero pu-
ne heredem instituero, et substituere tibi, non exi- ramente de una mitad, y bajo condición deis otra,
stente conditione substitutum ex ea parte here- y te hubiere dado un sustituto, dice Celso, que, no
dem fore, Ceisus ait. cumpliendose la condición, ei sustituido ha de ser
heredero de esta parte.
% 1.-—Sed si te heredem instituero, et deinde 5 1.-—Pero que si yo te hubiere instituido here-
eundem te sub conditione instituam, nihii vaiere dero, y despues te instituyere a ti mismo bajo con-
sequentem institutionem,quia satis piena prior (6) dici-in, nada vale Ia segunda institución, porque
fuisset. la primera habria sido bastante plena.
5 2.—Sed si piures institutiones ex eadem parte & *).—Mas si se hubieren hecho muchas institu-
sub diversis conditionibus fuerint factae, utra ciones de una misma parte bajo diversas condicio-
prior conditio extiterit, id faciet, quod supra dixi- nes, cualquiera condición ue se hubiere cumplidc
mus, si pure et sub conditione idem instituetur-. Ia primera hara 10 que ari-i a hemos dicho, si unc
mismo fuese instituido puramente y bajo con dición.
28 Unrlanus libro V. ad Sabinum. — Si ita. 28. ULPIANO; Comentarios a' Sabino, libro V.
uis institutus (1) sit: «Titius heres esto, si seeun- —Si alguno hubiera sido instituido en esta forma:
us heres non erit:, deinde: «secundus heres esto», «sea. heredero Ticio, si ei sag-undo no fuere here-
placet, primo gradu secundum esse institutum. dero», y després, «sea heredero el segundo», se
establece, que el segundo fue instituido en primer
grado.
29. Pomroulus libro V. ad Sabinum. —Hoc 29. Pouromo; Comentarios á Sabino, libro V.
articulo «quisque» omnes significantur-, et ideo La- —Con esta palabra (cualquiera- se significan to-
beo seribit, si ita scriptum sit: «Titius et Seius, dos, y por esto escribe Labeon, que si se hubiere
quanto. quisque eorum ex parte heredem me ha- escrito asi: «scan mis herederos Ticio y Seyo de
buerit scriptum, heres mihi esto», nisi omnes ha- tanta parte de cuanta cualquiera de ellos me hu-
beant scriptum heredem testatorem, neutrum he- biere instituido heredero», si todos no hnbieran
redem esse posse, quoniam ad omnium factum instituido heredero al testador, ninguno de ios dos
sermo refertur; in quo puto testatoris mentem re- puede ser heredero, porque la expresión se reiiere
spiciendum. Sed humanius est, eum quidem, qui al hecho de todos; en lo cual creo que se ha de
testatorem suum heredem scripserit, in tantam stender a ia mente dei testador. Pero ea mas hu-
partem ei heredem fore, qui autem eum non seri- mano, que el que verdaderamente hubiere insti-
pserit, nec ad hereditatem eius admitti. tuido su heredero ai testador, haya. de ser herede-
ro de este en otra porción igual, y que ei que no
lo hubiere instituido no sea. admitido á. su herencia.
30. ULPIANUS iibro XXI. ad Edictum. -—Pi- 80. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
gnori obligatum servum necessarium domino pos- XXI.—Respondió por rescripto el Emperador Se-
sc iieri, Imperator Severus rescripsit, ita. tamen, vero, que el esclavo obligado en prenda puede ser
si paratus sit prius creditori satisfacere. hecho heredero necesario de su señor, pero de es-
ta auerte, si estuviera. dispuesto a satisfacer an-
tes ai acreedor.
31. GAiUS libro XVII. ad Edictum provincia— 81. Guro; Comentarios al Edicto provincial,
le.—Non minus servos, quam iiberos heredes in- libro X VII.—Podemos instituir herederos no me-
stituere possumus, si modo eorum scilicet servi nos á. los esclavos, que A los libres, si, a. la verdad,
sint, quos ipsos heredes instituere possumus, quum los esclavos fueran de aquellos a quienes podemos
testamenti factio cum servis ex persona domino- instituir herederos, puesto que se introdujo la
rum introducta est. testamentifacción con los esclavos atendiendo a
la rsona de sus señores.
& 1.—Hereditarium servum ante aditam heredi- 1.—Se determinó que el esclavo de la herencia
tatem ideo placuit heredem institui posse, quia antes de ser adida Ia herencia podia ser instituido
creditum est, hereditatem dominam esse, defuncti heredero, por esto, porque se creyó que la heren-
locum obtinere. cia era la dueña, y ocupaba ei lugar del difunto.
32. IDEM libro 1. de testamentis ad Edictum 32. Er.. MISMO; Comentarios at Edicto del Pre-
Praetoris urbani—Illa institutio: «quos Titius vo- tor urbano; De los testamentos, libro L—Esta insti-
luerit», ideo vitiosa est, quod alieno arbitrio per- tución: dos que Ticio quisiera», es viciosa por es-
missa est; nam satis constanter veteres decreve- to, perque fue dejada a ajeno arbitrio; porque cºn
runt, testamentorum iura ipsa per se iirma esse bastante constancia decidieron los antiguos, que
oportere, non ex alieno arbltrio pendere. convenía que los derechos de los testamentos fue-
sen firmes por si mismos, y quo ne pendiesen de
ajeno arbitrio.
& 1.—Is, qui apud hostes est, recte heres insti- 5 1.—Es válidamente instituido heredero el que
tuitur, quia iure postliminii omnia iura. civitatis esta en poder de los enemigos, porque por el dere-
in personam eius in suspenso retinentur, non cho de postliminio se retienen en sus enso en su
abrumpuntur (2); itaque si reversus fuerit ab ho- persona, 37 ne se separan de ella, t os los dere-
stibus, adire hereditatem poterit. Servus quoque chos de ciudadanía; y asi, si hubiere vuelto de los
eius recte heres instituitur, et, si reversus sit ab enemigos, podra adir la herencia. Tambien es ins-
hostibus, potest cum iubere adire hereditatem; si tituido válidamente su esclavo, y, si hubiera vuel-
vero ibi decesserit, qui ei heres existet, potest per to de los enemigos, puede mandarle que ada la he-
servum heres iieri. rencia; pero si alii hubiere fallecido, el que sea su.
heredero puede hacerse heredero por medio del
esclavo.
38. IDEM libro II. de testamentis ad Edictum 33. EL MISMO; Commentarios al Edicto del Pre-
Praetor-is urbani,—Si quis ita scripserit: «Titius tor urbano; De los testamentos, libro II.—Si algu-
ex parte dimidia heres esto; idem Pitius ex alte- no hubiere escrito de este modo: «sea Ticio here-
Tono II — 47
370 cremare.—meae' xxvm: rrrULo v
ra parte dimidia, si navis ex Asia venerit, heres dero de la mitad; y sea el mismo Ticio heredero de
esto», quum ex pura. institutione adierit heres, la otra mitad, si la nave hubiere Ilegado de Asia-,
quamvis conditio alterius institutionis pendeat, ex habiendo adido el heredero en virtud de la institu-
asse Et heres, scilicet etiam conditione deficiente, ción pura, aunque está pendiente la condición de
quum non prosit ei conditio quidquam existens, la otra institución, se hace heredero dela totali-
äuippe quum non dubitetur, quin, si quis ex parte dad, por supuesto, aun faltando la condición, pues-
imidia heres institutus sit, nec praeterea quis— to que para uada le favorece la condición que se
quam alius, ipse ex asse institui videatur. cumpla, perque ne se duda que si alguno hubiera
sido instituido heredero de la mitad, y además no
io hubiera sido otro ninguno, se considera que el
mismo es instituido heredero de la totalidad.
tvi] Tour. según corrección de! codice Ft.; diu, ta escritura (5) certa-rum, ime-rta En. Valg.
of:“ no!, Br. (si Según conjetura Br.; Libiano, el códice Ft.; Libonis-
(l) Mr.,- lnitalicarum el códice Ft., Br. no, Hat.
(s) Hol. Vu: .; ¡una51 ei códice Ft. (7) coutlnebitur, Hal. _ _
t(«. Tour.,- m sisset. codice Fi., Br.; et pecuniam misis- (8) Según enmienda Br.,- quod sit incertum, et caduca Ft.,
ss , a . Br.; quodsi fuerit incertum, Tam-.
DIGESTO.——LIBRO xxvm: 'ri'rULo v 371
fuerit scriptus, oflicioque iudicis attribnentur sin- eia, y otro de los bienes de Italia, y por ministerio
gulis res, quae adscriptae sunt; erunt tamen here- del juez se adjudicarán á. cada uno ias cosas que le
des ex aequis partibus, quia nulla pars adscripta fueron asignadas; pero serán herederos por partes
est. Quae res facit, ut si forte in aliis facultatibus iguales, porque no fue asignada ninguna parte.
pius sit, in Italicis forte, quam in provincialibus, Lo cuai hace, que si acaso eu unos bienes haya
in aliis minus, et aeris alieni ratio urgeat, dici (l), más, quizá en los de Italia, que en los de la pro—
imminutionem eandem ñeri, quam supra ostendi- vincia, y en otros menos, y apremiara la cuenta
mus; proinde et si aliis fuerint legata relicta, con- de ias deudas, se diga que se verifica la misma dis-
tributio admittenda erit. minución, que arriba hemos indicado; por lo que,
también si a otros se les hubieren dejado legados,
se habra de admitir ia contribución.
5 3.—Rernm autem Itaiicarum vel provincia- % 3.—Pero se ha de ver, que bienes se han de
lium siguiiicatione quae res accipiendae siut, vi- entender con ia denominación de bienes italianos,
dendum est; et facit quidem totum voluntas defun- 6 de provincia; y todo ciertamente lo hace ia vo-
cti, nam quid senserit spectandum est; veruntamen luntad del difunto, porque se ha de atender a lo
hoc inteliigendum erit, rernm Italicarnm signifi- que hubiere sido su intención; mas se habra. de en—
catione eas contineri, quas perpetuo quis ibi ha- tender esto, que enla denominación jde bienes de
buerit; atque (2) ita disposuit, ut perpetuo habe- Italia se comprenden los que siempre uno hubiere
ret. Ccteroquin si tempore (3), in quo transtulit tenido alli; y asi dispuso tenerios siempre. Pero si
in alíum locum, non ut ibi haberet, sed ut denuo al tlempo en que los trasladó a otro lugar, no pa-
ad pristinum locum revocaret, neque augebit, quo ra tenerlos alli, sino para volverlos otra vez al
transtulit, neque minuet, uude transtulit; utputa primitivo iugar. ui aumentará los bienes de alli
de Italico patrimonio quosdam servos miserat in á. donde los llevó, ni disminuirá los de alli de don-.
provinciam, forte Galliam, ad exigendum debi- de los traslado- por ejemplo, había enviado de su
tnm, vel aii merces comparandas, recursnros, si patrimonio de Italia algunos esclavos a una pro-
comparassent, dubium non est, quin debeat dici, vincia, acaso a la Galia, para cobrar unadeuda, ó
ad Italicum patrimonium eos pertinere debere, ut para comprar mercancias, debiendo regresar cuan-
est apud Mucium relatum, quum fundus erat lega— do las hubiesen comdprado; no es dudoso que debe-
tus vei cum instrumento, vei cum his, quae ibi rá. decirse que ellos eben pertenecer al patrimonio
sunt. Agasonem enim missum in villam a patrefa- de Italia, según se halla expuesto en Mueio, cuan-
milias non pertinere ad fundi legatum Mucius ait, do se habla legado un fundo () con los enseres,
quia non idcirco illo erat immissus (4), ut ibi ¿) con las cosas que en el hay. or ue dice Mucio,
esset. Proinde si servus fuerit missus in villam, iu- que el ari-iero enviado á. una casa o campo or el
terim illic futurus, quia dominum offenderet, qua- padre de familia no pertenece al legado de fun-
si ad tempus relegatus, responsum est, eum ad do, porque no habia. sido enviado alli para que alli
villae legatum non pertinere. Quare ne servi qui- se estuviese. Por lo cual, si uu esclavo hubiere si—
dem, qui operari in agro consuerunt, qui in alios do enviado a una casa de campo para que iuteri-
agros revertebantur, et quasi ab alio commodati, namente estuviese alli, porque habia ofendido a
in ea sunt conditione, ut ad legatum pertineant, su señor, como relegado hasta cierto tiempo, se
quia non ita in agro fuerant, ut ei agro videren- respondió, que él no pertenece ai legado dela. casa
tur destinati. Quae res in proposito quoque sugge- de campo. Por lo que, tampoco los esclavos que
rit, ut Italicorum rerum esse credantur hae res, acostumbraron ¡¡ trabajar en el campo, que voi-
quas in Italia esse testator voluit. vian ¿ otros campos, y estaban como dados en co-
modato por otro, son de tal condición que perte-
nezcan al legado, porque no hablan estado en el
campo de suerte que parecieran destinados a aquel
campo. Lo cual sugiere también en el caso pro-
puesto, que se crea que son de los bienes de Italia
aquellos bienes que el testador quiso que estuvie-
sen en Italia. '
& 4.—Proiude et si pecuniam m-isitin provinciam 5 4.—Por lo cual, también si mandó dinero a
ad merces comparandos, et necdum comparatae una provincia para comprar mercancias, y aún no
sint, dico, pecuniam, quae idcirco missa est, ut per hubieran sido compradas, digo, que el dinero que
eam merces in Italiam adveherentur, (5) Italico se envió, para que con ei se trajesen mercancias ¡-
patrimonio adiungendam (6); nam et si dedisset Italla, se a de agro ar ai patrimonio de Italia;
in provincia de pecuniis, quas in italia exercebat, porque también si loïubiese dado en in provincia
ituras et redituras, dicendum est, hanc quoque del dinero que manejaba en Italla, para que fuese
Italici patrimonii esse rationem. y retoruase,. se ha de decir, que esta también es
cuenta del patrimonio de Itaiia.
% 5.—1gitur efñcere dixi (7), ut merces quoque g ¡:.—Asi, pues, dije, que este hacia que tam-
Istae, quae comparatae sunt, ut Romam veheren- bién estas mercancias, que fueron compradas pa-
tur, sive provectae suut eo vivo, sive noudum, et ra ser llevadas a Roma, ya si fueron transporta-
sive scit, sive ignoravit, ad eum heredem perti- das viviendo el, ya si todavia no, y ya si lo sabe,
neant (8), cui Italicae res sunt adscriptae. ya si lo ignoró, pertenezcan a aquel heredero :;
quien se le asignaron los bienes de Italia.
86. [mm libro VIII. Disputationum.— Si quis 86. Er. meno; Disputas, libro VIII.—Si aigu-
ita scripserit heredem: «ex qua parte codicillis Ti- no hubiere instituido asi heredero: «sea heredero
tium heredem seripsero, heres esto», etiamsi pars de la parte en que yo hubiere instituido heredero
in codicillis non fuerit adscripta, erit tamen heres, ¿ Ticio en los codicilos», aunque en los codiciim
quasi sine parte institutus. no se le hubiere asignado parte, Bera, sin embar-
go, heredero, como si hubiera sido instituido 'sin
parte.
37. IULIANUB libro XXIX. Digestorum.—Quum 87. JULIANO; Digesta, libro XXIX. —Cnando
in testamento ita. scribitur: csi lilius meus me vivo en el testamento se escribe asi: «si muriere mi hijo
morietur, nepos ex eo post mortem meam natus vivieudo yo, sea heredero el nieto que despues de
heres esto-, duo gradns heredum sunt, nullo enim mi muerte hubiere nacido de el:, hay dos grados
casu nterque ad hereditatem admittitur. Ex quo de herederos, porque en ningún caso son admiti—
apparet, si nepoti Titius substitutus fuerit, et filius dos ambos a la herencia. De .la cual resulta, que
patri heres extiterit, non posse Titium una cum si Ticio hubiere sido substituido el nieto, y ei h"o
filio heredem esse, quia non iu primurn, sed in se- hubiere quedado heredero del padre, no puede i-
cundum g'radum substituitur. eio ser heredero juntamente con el hijo, porque no
es substituido para. ei primer grado, sino para el
segundo.
& 1.-—Haec verba: «Publius, Marcus, Caius invi- ä l.—Estas palabras: sean mis herederos Pu-
cem substituti heredes mihi sunto-, sic interpre— blio, Marco, y Cayo, reciprocanrente1substituldos»,
tanda sunt, ut breviter videatur ( 1 ) testator tres se han de interpretar de modo, que parezca que
instituisse heredes, et invicem cos substituisse, el testador instituyó brevemente tres herederos, y
perinde ac si ita scripsisset: «ille, et ilie, et ille in- que ios substituyó recíprocamente, lo mismo que
stituti heredes et substituti sunto». si hubiese escrito de esta manera: usean herederos
instituidos y substituidos aquel, aquel, y aquel-.
2.—Qui tres iiiios habebat, et ita scripserit: 5 2.—EI que tenia tres hijos, y hubiere escrito
«il ii mei heredes sunto, Publius filius meus exhe- asi: «seen herederos mis hijos, y mi hijo Publio sea
res esta», videri potest prima parte duos duntaxat desheredadon, ' uede parecer que en la primera.
lilios heredes instituisse. parte instituyó herederos solamente a dos hijos.
38. IDmu libro XXX. Digestorum.—Qui lilio 88. Er.-meno; Digesto, libro XXX.—El "que le-
impuberi exheredato Pamphilum legat, eundem ga a Pandio a un hijo impúbero desheredado, pue-
post mortem filij ex parte heredem instituere eo- de institnir heredero de parte al mlsmo despues
dem modo potest, quo is, qui servum (2) Sempro- dela muerte dei hijo, de igual modo que el que
nio iegatum, eundem post mortem Sempronii ex al esclavo letrado a Sempronio lo instituye herede-
parte heredem instituit. ro de parte despues de la muerte de Sempronio.
5 1.—Servus testamento heres pure scriptus, ii- 5 1.—E1esclavoinstituido puramente heredero
ber autem iussus esse, si intra kalendas Decembres en ei testamento, pero que se mandó que fuera li-
decem dedisset; si codicillis pure iibertatem acce- bre, si dentro de las Calendas de Diciembre hubie-
perit, intra kalendas quidem neque iiber, n_eque se dado dlez; si por codicilos hubiere recibido pu-
heres erit, nisi decem dederit, si intra kalendas ramente la. libertad, dentro de las Calendas no se-
non dederit, iiber ex codicillis erit. rá. ciertamente nl libre, ni heredero, si no hubiere
dado los diez, y si no ios hubiere dado dentro de
las Calendas, sera libre en virtud de ios codiciloa.
& 2.—Si quis servum suum liberum sub coudi- & 2.—Si alguno a su esclavo lo hubiese institui-
tione, here em pure scripsisset, eumque vendidis- do libre bajo coudiciön, y heredero puramente, y
set, pendente conditione iussu emtoris servus adi— lo hubiese vendido, estando pendiente la condición
re hereditatem potest, quia et constitit institutio, puede ei esclavo adir la herencia por mandato del
et est, qui ius imperandi habet. comprador, porque subsiste la institución, y hay
quien tiene ei derecho de mandar.
& 3.—Qnodsi post defectam conditionem aliena- g 3.—Pero si hubiese sido enajenado después
tus fuisset, non potest inssn emtºris hereditatem que hubiese faltado la condición, no puede adir
adire, quiaeo tempore ad eum pervenisset, quo la herencia por mandato del comprador, porque
iam extincta institutio inutilis fuerat. habria ido a poder de el a tiempo en que extingui—
da ya la institución habia sido inútil.
& ti.—Igitnr quum servus sub conditione iiber & 4.—Asi, pues, cuando se manda que el escla-
esse iubetur, et legatnm pure accepit, si pendente vo sea libre bajo condición, y recibió puramente
conditione manumissus vei alienatus fuerat, lega- un legado, si habia sido manumitido (» enajenado
tum habebit, ant domino acquirat, quamvis mortis estando pendiente la condición, tendra el "legado,
tempore-conditio iibertatis extincta fuerit; si vero () lo adquirirá para su señor, aunque al tiempo de
post defectum conditionis manumissus aut aliena- la muerte se hubiere extinguido la condición de la
tus fuerit, legatnm ad irritum recidit. libertad; pero si hubiere sido manumitido o enaje-
nado despues de la falta de la condiciön, el legado
se hace irrito.
$ f).—Quum venditor servum ante traditionem & 5.——Cuando el vendedor manda que el esclavo,
ab emtore pro Parte heredem scriptum adire iubet, instituido por el comprador heredero de parte an-
restituere coheredi servi necesse habet, quia in— tes de la entrega, ada la. herencia, tiene necesidad
___—...
crum facere eius servi iure, quem (1) vendidit, non de restituir-Ia al coheredero del esclavo, porque no
debet. Plane non totum, quod acquisierit, resti- debe realizar lucro por derecho de este esclavo,
tuet, sed pro ea duntaxat parte, qua servus cohe- qne vendió. Mas no restituire tode io que h biere
redem habuerit, adquiridn, sino solamente en aquella parte en que
ei esclavo hubiere tenid) coheredem,
39. MARCIANUS libro II. Begularmn-.—id est 39. MARCIANO; Reglas, libro II.—esto es, la
partem dimidiam servi, et quartam hereditatis. Li- mitad del esclavo, y la cuarta parte de ia heren-
bro trigesimo Digestorum iuliani (2) Marcellus cia. Marcelo nota en ei libro trigésimo del Digesto
notat: imo et id debet praestari, quod consequi de J uliano: aún debe entregarse tambLen lo que el
venditor non potuisset, si, priusquam adiret ser- vendedºr no hubiese podido conseguir, si, antes
vus partem hereditatis, is traditus (3) esset; quod que el esclavo adiese la parte de la helencia, hu-
est verum. biese Sido él entregado; io qne es verdad.
40. IULlANUS libro XXX. Digestorum.—Si pa- 40. JULIANO; Digesto, libro XXX.«-Si un pa-
terfamilias Titium, quem ingenuum esse credebat, dre de familia hubiere instituido heredero á. Ticio,
heredem scripserit, eique, si heres non esset, Sem- que él creia que era. ingenuo, y le hubiere substi-
pronium substituerit, deinde Titius, quia servus tuido, si ne fuese heredero, a Sempronio, y des—
fuerat, iussu domini adierit hereditatem, potest pués Ticio hubiere adido la herencia por mandato
dici, Sempronium in partem hereditatis admitti; de su señor, porque era esclavo, se puede decir,
nam qui scit, aiiquem servum esse, et eum here- que Sempronio es admitido a parte de la herencia;
dem scribit, et ita. substituit: «si Stichus (4) heres porque el que sabe que uno es esclavo, y lo iusti-
non erit, Sempronius heres esto», intelligitur tale tuye heredero, y le substituye asl: «si Stico no fuere
quid (5) dicere, si Stichus neque ipse heres erit, heredero, sea heredero Sempronio-, se entiende
neque alium fecerit. At qui eum, quem liberum que dice algo como esto, si si ei mismo Stico fuere
putat esse, heredem scripserit hoc sermone: «si he- heredero, ni hubiere instituido :; otro. Mas el que
res non erit», nihil aliud intelligitur significare, con esta frase, «si no fuere heredero-, 'hubiere
quam si hereditatem vel sibi (6) ncquisierit, vel instituido heredero al que juzga que es libre, se
mutata conditione alium heredem non fecerit; entiende ue no signiñca ninguna otra cosa, sino
quae adiectio ad eos pertinet, qui patresfamilias que si hu icre adquirido para. si la herencia, ¿
heredes scripti pestes in servitutem deducti fue- cambiada la condición no hnbiere hecho heredero
rint. Igitur in hoc casu (7) semisses iient, ita ut al- n atro; cuya adición corresponde á. aquellos que
ter sémis intel“ eum, qui dominus instituti here- instituidos herederos, siendo padres de familia,
dis fuerit, et substitutum aequis portionibus di- hubieren sido reducidos despues a esclavitud. Asi,
videtur. pues, en este caso se haran dos m.tades, de suerte
que una. de las mitades se divida entre eique hu-
biere sido señor del heredero instituido y el substi-
tuido, en porciones iguales. º
41. [89.] (8) Pour-ornus libro XII. ea: variis 41. [SO.] Pomponm; Doctrina de Autores va-
Lecticmibu's.—Et hoc Tiberius Caesar constituit in rios, libro XII.—Y esto determinó Tiberio César
per-Sona Parthenii, qui tanquam ingenuus heres respecto a la persona de Partenio. quien instituido
scriptus adierat hereditatem, quum esset Caesaris heredero como ingenuo habla. adicio la herencia,
servus; nam divisa hereditas est inter Tiberium et siendo esclavo del Cesar; porque la herencia habla
eum, qui Parthenio substitutus erat, ut refert Sex- sido dividida entre Tiberioy el que habia sido subs-
tus Pomponius (9). tituido A Partenio, como refiere Sexto Pomponio.
42. [40.] IULIANUS libro LXI V. Digestorum.— 42. [40.] JULiANo; Digesta, libro LXIV.—-
Qui solvendo non erat, duos Apollonios liberos he- Uno, que no era solvente, había mandado que fne-
redesque esse iusserat; altero ante apertas tabulas sen libres y herederos dos Apolonios; habiendo fa—
testamenti mortuo non ineleganter defendi poterit, llecido uno antes de abiertas las tablas del testa-
eum, qui supererit, liberum et solum necessarium mento, no sin discreción se podra defender que el
heredem fore. Quodsi uterque vivit, institutionem que sobreviviere habra de ser libre y unico here-
nullius esse momenti propter legem Aeliam Sen- dero necesar-io. Pero si viven ambos, ia institución
liam, quae amplius, quam unum necessarium he- es de ningún valor en virtud de la ley Ella Sencia,
redem lieri vetat; que prohibe que se haga mas de un solo heredero
necesario;
43. [41.] PAULUS libro I. ad legem Aeliam Sen- 43. [41.1 PAULO; Comentarios a' la ley Elia
tium—invicem enim eos sibi obstare. Sencía, libro I.—porque recíprocamente son, ellos
obstáculo para si.
44. [42.] Anpnsnms libro V. Di ¿“Mmm…—Pa— 44. [42._] Anexo; Digesto, libro V. -Un pa-
terfamillas testamento duos here es instituerat, dre de familia habia instituido dos herederos en su
eos monumentum facere iusserat in diebus certis, testamento, y les'habin. mandado que le hicieran
deinde ita seri serat: «qui eorum nen ita fecerit, un monumento en ciertos dias, y despues habia
omnes exhere es sunto-; alter heres hereditatem escrito de este modo: «si alguno de ellos no hubie-
praetermiserat, reliquus heres consulebat, quum re hecho esto, scan desheredados todos-; un here-'
ipse monumentum instruiisset (1), numquid mmns dero había. dejado de aceptar la herencia, y el otro
heres esset ob eam rem, quod coheres eius heredi- heredero eousuitaba, habiendo él ievantado ei mo-
tatem uon adiisset. Respondit, neminem ex alte- numento, si dejarla de ser heredero por esto, por-
rius facto neque (2) hereditati alligari, neque que su coheredero no habia adido la herencia. Res-
exheredarl posse, sed uti quisque conditionem im- ondio, que por hecho de otro uadie podia ni ser
pleuet, quamvis uerno adiissot praeterea, tamen Egado et una herencia, ni ser desheredado, sino
eum heredem esse. que asi que cada cual hubiese cumplido la condi-
ción, aunque ninguno hubiese adido además ia he-
rencia, era, sin embargo, heredero.
45. [43.] IDEM libro II. D-igestorum a Paula 45. [43.] Er. msnm; Digesto compendiado por
epitomatmm.—«Si Maevio. mater mea., et Fulvia Paulo, libro II.—«Si vivieren mi madre Mevia, y
tilia mea vivent, tum mihi Lucius Titius heros mi hija Fulvia, en este caso sea mi heredero Lucio
esta»; Servius reepondit, si testator filiam nuu- Ticio-; Servio respondió, que si ei testador nunca
uam habuerit, mater autem supervixisset, tamen hubiere tenido hija, pero su madre le hubiese so—
'1'tium heredem fore, quia id, quod impossibile in brevivido, habra de scr, no obstante, heredero Ti-
testamento scriptum esset, nullam vim haberet. cio, porque no tendria. ninguna fuerza io imposi-
ble que se hubiese eserito en ei testamento.
46. [44.] Armenius libro II. Quaestionum.— 46. [44.] Armenio; Cuestiones, libro II.——
Quidam, quum iiliumfamilias heredem instituere Queriendo uno instituir heredero a un hijo de fa-
veilet, ue ad patrem eius ex ea hereditate quid- milia, de modo que al padre de este no fuese cosa
uam perveniret, voluntatem suam exposuit illio; alguna. de esta. herencia,, expuso su voluntad ai hl-
guns quum patris offensam vereretur, petiit a te- jo; eI hijo, temiendo la ofensa dei padre, pidió al
statore, ne sub conditione, «si a patre emancipatus testador, quo no lo instituycse heredero bajo la
esset», heredem eum institueret; et impetravit ab condición «si hubiese sido emancipatio por su pa-
eo, ut amicum suum heredem institueret, atque dre-; y obtuvo de él que iustituyese heredero á. un
ita testamento amicus lilii ignotus testatori heres amigo suyo, y de esta suerte me instituido herede-
institutus est, nec quidquam ab eo petitum est; ro en ei testamento un amigo del hijo, desconoci-
quaerebatur, si ille amicus aut adire noliet , aut do para ei testador, y no se le pidió cosa alguna;
aditam nollet restituere hereditatem, au ñdeicom— se preguntaba, si cu el caso de que aquel amigo ó
missum ab eo peti posset (3), aut aiiqus. actio a.d- no quislers. adir, ó no quisiera, restituir la heren-
vorsus eum esset, et utrum patri, an fiiio compete- cia adida, se le podria pedir el ddelcomiso, ó si ha—
ret. Respondit, etiamsi mauifestum sit, scriptum bria al una.—acción contra. el , y si ie competeria al
heredem tidem suam intel-posuisse, nou tamen aii- padre al hijo. Respondió, que auuque sea evi-
ter ab eo fideicommissum peti posse, quam si et dente que ei heredero escrito interpuso su lidcli-
ipsum testatorem lidem eius secutum esse proba- dad, no se le podia, sin embargo, pedir el fideico—
retur; si tamen, quum a filiofamilias rogaretur miso de otra suerte, que si se probsse que también
amicus, et aditurum se hereditatem recepisset, et el testa-dor se atuvo a su fidelidad; pero que si,
restituturum patrifamilias facto, uou absurde—dici cuando el amigo fuese rogado por ei hijo de fami-
possit, mandati actionem futuram, et eam actio- lia, hubiese admitido ue el adiria la. herencia., y se
nem patrl inutilem fore, quia non sit ex bona. lide, ia restituiria. a aquel, echo padre de familia, se
id ei restitui, quod testator ad eum pervenire no- podria decir no absurdamente, que ha de habe": in
luerit; sed nec filio vulgarem compatitur-am, verum acción de mandato, y que esta acción hahra de ser-
utilem, sicuti dare placeret ei, qui, qunm filiusfa- le inuiti] al padre, poi-que no seria de buena, fe que
miilas esset, ro aliquo iideiussissct ac paterfami- a él se ie restituyese io que el testador no hubiere
iias factus so visset. querido que fuere a su poder; pero que tampoco
al hijo le ha de eompeter ia vulgar, sino la uitii,
como pareceria bieu que se ie diese ai que, siendo
hijo de familia, hubiese sido fiador por alguno, y
hubiese pag-edo, hecho padre de familia.
47. [45.] IDEM libro IV. Quaestionum.—-Si lta- 47. [46.] EL msuo; Cuestiones, libro I ¡'.—Si se
scriptnm fuerit: «Titius, imo Selus heres esto-, hubiere escrito de este modo: «sea heredero Ticio,
Seium solum heredem fore respondit. Sed et si antes bien, Seya-, respondió, que solo Seyo habra
ita: «Titius heres esto, imo eius heres esto», idem de ser heredero. Pero si de esta. suerte: «see here-
erit dicendum. dero Ticio, antes bien, sea heredero Seyo-, se ha.-
brá de decir lo mlsmo.
% 1.—Quida.m testamento ita. heredes instituit: 5 1.—Uno lnstituyo asl herederos en su testa-
«Titia illia mea. heres esto; si quid mihi liberorum mento: «sea heredera mi hija. Ticiu; si vivo o muer-
me vivo mortuove nascetur, tunc gui virilis sexus to yo, me uaciere aigun descendiente, entonces, ei
unus iuresve nascentur, ex parte imidia, et quar- ue naciere de sexo viril, uno o más, sea mi here-
ta, qui (4) feminini sexus unapluresve natae erunt, äcro de la mitad y de la cuarta parte, y la que hu-
ex parte quarta mihi heres Slt! (ä.); postumus ei biere nacido de sexo femenino, una ó más, de la
natus est; consulebatur, quota ex parte postumus cuarto. parte-; ie uaeio un póstumo; y se consulta,-
heres esset. Respondit, eam hereditatem m septem ba, de que parte seria heredero el póstumo. Res-
(l) extruxisset, M mdf em interior del códice Fl. … Hel.; possit el códice Fl.
(3) Según correctio-nd codice FL, Br.; facio hereditati (4) quae, Hal. ulg.
neque alligari, Taur. según le escrito-morigera. (5) haeredes sunto, Hai.
manera.—ueno xxvm: TÍTULO v 375
partes distribuendam, ex his illiam quatuor, pºstu- pondió, que esta herencia. se ha de distribuir en sle—
mum tres habituros, quia filiae totus as, postumo te partes, de las que habra de tener cuatro la hija,
dodrans datus est, ut quarta portione (1) amplius y tres el póstumo, porque a ia hija se le dió todo el
filia, quam postumus ferre debeat. Ideo si postuma as, y al postumo tres cual-tos, de modo que in hija
quoque nata esset, tantundem sola filia, quantum deba ilevar una cuarta parte mas que el póstu—
uterque postumorum habituri essent; itaque in pro- mo. Por lo cual, si también hubiese nacido una
posito quum as filiae, dodrans postumo sit datus, postuma, ia hija sola habría de tener otro tanto
viginti unam partes fieri, ut ñlia duodecim, novem de lo que tendrían ambos postumosgjr asi, eu el caso
filius habeat. propuesto, habiendoseie dado a la hija el es, y al
póstumo los tres cuartos, se hacen veintiuna ar—
tes, para que la hija tenga. doce, y nueve el hijo.
5 ii.—In testamento ita scriptum est: «Lucius & 2.—-En un testamento se escribió de esta ma-
Titius ex duabus unciis, Caius Attius ex parte nera: asean mis herederos Lucio Ticio de dos on-
una, Maevius ei: parte una, Seius ex partibus dna- zas, Cayo Atcio de una.' parte, Mevio de otra parte,
bus heredes mihi sunto-; consulebatur, quid iuris y Seyo de dos partes»; se consultaba, que derecho
esset. Respondit, hanc scri turam illam interpre- habria. Respondió, que esta escritura podia admi-
tationem accipere posse, ut ucius Titius duas un- tir esta interpretación, que Lucio Ticio tuviera dos
cias habeat, ceteri autem quasi sine partibus in- Onzas, y que los demás fueran herederos de las
stituti ex reliquo dextante heredes sint; quem restantes diez onzas, cual si hnbieran sidoiinstitui-
dextantem ita dividi oportet. ut Seius quincuncem, dos sin partes; cuyas diez onzas debian dividirse
Attius et Maevius alterum quincuncem habeant. de manera, que Seyo tuviera cinco, y Ateio y Me-
vio las otras cinco.
48. [46.] MARCIANUS libro IV. Institutionum.-— 48. [46.] Minorum; Instituta, libro I 1'.—Con
His verbis: «Titius hereditatis meae dominus esto», estas palabras: osea. Ticio dueño de mi herencia»,
recte institutio iit. se hace válidamente la institución.
g 1.—Illa institutio valet: «filius meus impiissi- g» 1.—Es valida esta institución: «sea. heredero
mus male de me meritus heres esto»; pure enim mi impiisimo hijo, que ha merecido mai de mi»,
heres instituitur (2) cum maledicto, et omnes porque es instituido heredero uramente con mai-
huiusmodi institutiones receptae sunt. diciön, y esten admitidas to as las instituciones
de esta naturaleza,.
5 2.—Interdum nec cum libertate utiliter ser- & 2.—A veces ni aún con la libertad es iustitui-
vnsa domina heres instituitur, ut Constitutione do. utilmente heredero por su dueña el esclavo.
Divorum Severi et Antonini signiiicatur, cuius como se expresa en la constitución de los Divinos
verba haec sunt: «servum adulterii accusatum non Severo y Antonino, cuyas palabras son estas: ces
iure testamento manumissum ante sententiam ab de-razón', que el esclavo acusado de adulterio no
ea muliere videri-. quae rea fuerit eiusdem crimi- sea considerado legalmente manumitldo en testa-
nis postulata, rationis est»; quare se nitur, ut in mento antes de la sentencia por aqueiia mujer que
eundem a domina collata institutio mhil momenti hubiera sido acusada como reo dei mismo crimen-;
habeat. de io cual se sigue, que no tiene ningúnivaior ia
institución hecha a favor dei mismo por su dueña.
5 %).—Si lu patre, vel patria, vei alia simili as- % ii.—Si se escribió con falsedad en cuanto al
sumtione falsum scriptum est, dum de eo, qui de- padre, o en cuanto & la patria, ó en cuanto a otro
monstratus sit, constet, institutio valet. particular semejante, con tal que haya certeza res—
pecto a aquel que haya. sido designado, es válida
la institución.
49. [47.] FLosnsTINus libro X. Institutionum. 49. [47.] FLORENTINO; Instituta, libro X.—-Si
—Si allenum servum liberum et heredem esse ius- mandó que un esclavo ajeno fuese libre y herede-
si, et is postea meus effectus est, neutrum valet, ro, y este se hizo despues mio, no es valida ni una
quia libertas alieno servo inutiliter data est. ni oti-a cosa, perque inútilmente se le dio la liber-
tad a un esclavo ajeno.
& 1.-—In extraneis heredibus illa observantur, g 1.—Re5pecto a ios herederos extraños se obser-
ut sit cum iis testamenti factio, sive ipsi heredes va esto, que haya con ellos testamentifacciön, ora
instituantur, sive hi, qui in potestate eorum sunt. si fueran instituidos herederos ellos mismos, ora si
Et id duobus (3) temporibus Inspicitnr, testamenti los ue esten bajo su potestad. Y e. esto se atiende
facti, ut constiterit institutio, et mortis testatoris, en os tiempos, alen que se hizo el testamento, pa-
ut effectum habeat. Hoc amplius et quum adibit ra que subsista la. institución, y al dela muerte del
hereditatem, esse debet cum eo testamenti factio, testador, para que tenga. efecto. Ademas de esto,
sive pure, sive sub conditione heres institutus sit, también debe habertestamentifacción con el cuando
nam ius heredis eo vel maxime tempore inspicien- adlere ia herencia, yn. si haya sido instituido bere-
dum-est, quo acquirit hereditatem; medio autem dero uramente, ya si bajo condición, porque ei
tempore inter factum testamentum et mortem te- derec o dei heredero ha de ser considerado prin-
statoris, vei conditionem institutionis existentem cipalisimamente al tiempo en qus adquiere la he-
mutatio iuris heredi nou nocet, quia, ut dixi, rencia; pero la alteración dei derecho en el tlem—
tria (4) tempora inspicimus. po intermedio, desde no se hizo el testamento has-
ta ia muerte dei t or, ó hasta que se cumple la
condición dela institución, no le perjudlca al he-
redero, porque, como he dicho, atendemos a Ios
tres tiempos.
(1) uarium portionem, Hal. Valg.
(2) 1 est, inserta Hel.
(8) tribu-l, HM. (4) tantnm, ïnu-rm Hel.
376 premere.—!.mno xxvur: TITULO v
60. [48.] ULPIANUS libro VI. Regular-um.— 50. [48.] ULPIANO; Reglas, libro VI. —Si en
Servum meum heredem institutum cum libertate vida hubiere yo vendido a aquel con quien no hay
si "vivus vendidero ei, cum quo testamenti factio testamentifaccion el esclavo mio instituido herede-
non est, posteaque eum redemere, ex testamento ro eon ia libertad, y después lo hubiere vuelto a
mihi heres esse poterit, nec medium tempus, quo comprar, podrá, ser mi heredero en virtud del tes-
apud eum fuit, vitiavit institutionem, quia verum tamento, y no vicio la. institución el tiempo inter-
est, utroque tempore, tam testamenti faciendi, medio, durante el que estuvo en poder de aquel,
quam mortis tempore, meum fuisse. Unde si apud porque es verdad que fue mio tanto ai tiempo de
eum remanserit, vitiatur institutio, vel si cum eo hacerse el testamento, como al de la muerte. Por
testamenti factio est, iussu eius adeunda nequiret io cual, si hubiere permanecido en poder de aquel,
ei hereditatem. se vicis. la Institución, o si hay testamentifacción
con el, le adquirirá la herencia adicndola por su
mandato.
& 1.—Si in non faciendo impossibilis conditio in- g 1.-—Sl en ia institución de heredero se hubiera
stitutioue heredis sit expressa, secundum omnium expresado una condicion imposible, no consistie-
sententiam heres erit, perinde ac si pure institutus ra en no hacer, conforme al pareeer e todos será
esset. - heredero, lo mismo que si hubiese sido instituido
puramente.
g 2.—Hereditas plerumque dividitur in duode- & 2.»La herencia se divide por lo general cn do-
cim uncias, quae assis appellatione contiuen- ce onzas, que se comprenden en la denominación
tur (1); habent autem et hae partes pro ria nomina dc as; pero también estas partes tienen nombres
ab uncia usque ad assem, puts. haec: F?) sextans, propios, desde is, onza hasta el as, tales como cs-
quadrans, triens, nincunx, semis, septunx, bes, tos: sexto, cuarto, tercio, einco onzas, medio as,
odrans, dextans, eunx, as (3). siete onzas, dos tercios, tres cnartos, cinco sextos,
once onzas, as.
51. [49.] MARCIANUS libro III. Reg-uiarum.— 51. [4.9.1 MARGIANO; Reglas, libro III.—Algu-
Taiem institutionem quidam valere non putabant: nos opinabau que no era valida esta institución-.
«Stichus liber esto, et si liber erit, heres esto-; sed «sea libre Stico, y si fuere. libre, ses. heredero-:,
Divus Marcus rescripsit, hanc institutionem valc- pero el Divino Marco respondio por rcscripto, que
re perinde, atque si non erat adiectum: «si iiber esta institución era valida. lo mismo que si no se
erit-. hubiese añadido asi fuere libre».
% 1.—-Si quis ita scripserit: «Stichus, si mens % 1.-—Si alguno hubiere escrito de este modo: «si
erit quum morior, liber et heres esto», alienatus Stico fuere mio cuando yo muera, sea libre y he-
uon poterit iussu emtoris adire hereditatem, quam- redero-, habiendo side enajenado no podra adir
vis, etsi non erat hoc expressum, non alias liber et ia herencia por mandato del comprador, aunque,
heres iieri poterat, quam si mansisset eius. Sed si no obstante que no se había. expresado esto, no po-
vivus eum manumiserit, Celsus libro quintodeci- dia hacerse libre y heredero de otro modo, que si
mo (4) Digestorum scribit, iieri hnnc heredem; non hubiese permanecido siendo dc el. Pero si en vida
enim hunc casum testatorem voluisse excludere, lo hubiere manumitido, escribe Celso en el libro
palam est; neque verba omnino repugnant, _nam decimo quinto del Digesto, que este se hace here-
quamvis servus eius non est, at certe libertus est. dero; porque es evidente, que el testador no quiso
excluir este caso—, y ni las palabras lo repugnau en
absoluto, pues aunque no es su esclavo, es, no obs-
tante, ciertamente su liberto.
52. [50.] PAULUS libro II. Regular-um. — Ser- 52. [SO.] PAULO; Reglas, libro II.—Puede ser
vus hereditarius heres institui potest, si modo te- instif.uid0 heredero un esclavo de la herencia, si
stamenti factio fuit cum defuncto, licet cum here- hubo testamentifacción con el difunto, aunque no
de iustituto non sit. la. haya con el heredero instituido.
53. [51.1 MARCELLUS libro singulari Responsa- 53. [51.] MARCELO; Respuestas, libro único.—
1wmz.——Lucius Titius Seio et Semproriio ex semis- Lucio Ticio, habiendo instituido herederos por mi-
sibus heredibus institutis, et ceteris exheredatis, tades de la herencia a Seyo :; & Sempronio, y ha-
invicem heredem substituit, deinde legata et ii- biendo desheredado a ios duas, ies sustituyó re-
ber-tates dedit, postea ita subiecit: «Cornelius, et ci rocamente otro heredero, después dió legados
Sallustius (5) et Varro (6) nequis partibus heredes y ibertades, y luego aiiadio de este modo: «seau
sunto, quos invicem substitue»; quaero, quantum herederos por partes iguales, Cornelio, Salustio, y
vel priores duo ex semissibus instituti, vei poste- Val-run, á. los cuales los substituyo rcciprocamen-
riores habere debeant? Marcellus respondit. in ob- te»; pregunto, ¿cuanto deberán tener o los dos
scuro esse, Cornelium, et Sallustium, et Varro- primeros instituidos per mitades de la herencia, Ó
nem (7) primo, an secundo, vel tertio gradu liere- ios poster-;ores? Marcelo respondió, que estaba obs-
des instituere voluerit; sed secundum scripturam curo, sl haya querido instituir á, Cornelio, Salustio
testamenti, quae proponeretur (8), alterum as- y Vni-ron herederos en primer, () segundo, o tercer
sem datum iis videri. grado; pero que conforme a. is. escritura de testa-
mento, que se mencionaba, se considera que a es-
tos se ies dio otro as.
(i) continetur, Hal“.
(2) sescunx. inserta. ta. Valg.
(3) as, emit.-la Hai.
t) decimo sexto, Hai.
5) Vulg.' Salustius, el, códice Fi. ('i) Hai. Vuig.; Salustium, et Vsrouem. el códice Pt.
(6) Hal. Vaig; Varo, el códice FI. (8) Tam-. al md-rgtn; poneretur en el texto.
DlGESTO.—LIBRO xxvm: rii-uno v 377
54. 52.] NEBATIUS libro I. Membrana… .» 54. [52.] NEBACIO; Pergaminos, libro I.—Un
Pater iio impuberi servum heredem substituit, li- padre le sustituyó a su hijo lmpúbero un esclavo
berumque esse iussit; eum pupillus vendidit Titio, como heredero, y mando que fuese libre; el pupilo
Titius eum iam primo testamento facto in secundo lo vendió a Ticio, y Ticio, habiendo hecho ya un
testamento liberum heredemque esse iussit; supe- primer testamento, mandó en un segundo testa-
rius testamentum Titii ruptum est, quia is servus mento que fuera libre y heredero; se rompió el
et (1) heres potest esse, et ut superius testamen- primer testamento de Ticio, porque este esclavo
tum rumpatur, sufficit, ita posterius factum esse, también puede ser heredero, y para que se rompa
ut aliquo casu potuerit ex eo heres existere. Quod el anterior testamento basta quo ei posterior haya
ad vim autem eius institutionis pertinet, ita se res sido hecho de modo, que en virtud de él haya podi—
habet, ut, quamdiu pupiilo ex ea substitutione be- do haber en algún caso heredero. Mas por lo que
res potest esse, ex Titii testamento libertatem he- respecta al valor de esta institución, el esse se en-
reditatemque consequi non possit; si pupillus in tiende de manere, que hasta que en virtud de esta
suam tutelam pervenerit, perinde ex Titii testa- substitución puede ser heredero del pupilo, no pne-
mento liber heresque sit, ac si pupillo substitutus da conseguir la libertad y la herencia por el testa-
non fuisset; si pupillo heres extitit, propius est, mento de Ticio; si ei pupilo hubiere llegado & su
ut Titio quoque, si velit, heres esse possit. propia tutela. será. libre y heredero en virtud del
testamen to de Ticio, lo mismo que sino hubiese si-
de substituido ai pupilo; si fue heredero del pu ilo,
es mss probable que también pueda ser heresem
dc Ticio, si quisiera..
55. [53% Faunus libro I. ad legem Aeliam 55. [BS.] PAULO; Comentarios á la ley Elia
Sentiam.—- i is, qui solvendo non est, primo loco Sancta, libro I.—Si el que no es solvente hubiere
Stichum, seeundo eum, cui ex fideicommissi causa instituido libre y heredero en primer iu ar ¿ Stico,
libertatem debet, liberum et heredem instituerit, y en segundo a aquel a quien le debe a libertad
Neratius :seeundo ioco heredem scriptum (2) fore por causa de fideicomiso, dice Neracio, que habrá.
ait, quia. non videtur creditorum frandandorum de ser heredero el instituido en gundo lugar,
causa. manumissus. porque no se considera manumitiefoa para defrau-
dar a los acreedores.
66. [54.] IDEM libro singulari de secundis ta- 56. [54.] EL msuo; Delos segundos testamen-
bulis.—Potest quis ita heredem instituere: «si intra tos, libro único.— Cualquiera puede insti-tui: here-
annum septuagesimum decessero, ilie mihi heres dero de este modo: «si yo falleciere dentro de los
esto.; non enim pro parte testatus intelligi debet, setenta años, sea aquel mi heredero»; porque no
sed sub conditione lnstitulsse. se debe entender que ¡sentó de parte, sino que ins-
tituyó bajo condición.
57. [55.] IDEM libro LVII. ad Edictum. —Si 57. [55.] Er. msnm; Comentarios al Edicto, li-
is, qui solvendo non est, servum cum libertate hc- bro LVII.—Si ei que no es solvente hubiere lnsti-
redem lnstituerit, et liberum substituerit, ante in- tujdo con ia libertad heredero a un esclavo, y le
cipiendum erit a substituto; lex enim Aella Sentia hubiere substituido un hombre libre, se habra de
ita demum ei, qui in fraudem creditorum heres in- comenzar antes por ei substituido; porqne ia ley
stitutus est, conservat libertatem, si nemo allus ex Elia. Sencia le conserva la ilhertad, al que fue ins-
eo testamento heres esse potest. tituido heredero en fraude delos acreedores, sola.-
mente de ante modo, si otro ninguno puede ser he—
redero en virtud de este testamento.
58. [56.] IDEM libro IV. ad minutum.—Nemo 58. [56.] EL Misno; Comentarios d Vitalic. h'-
dubitat, reete ita heredem nuncupari posse: chic bro I V.—Nadie duda, que válidamente se puede
mihi heres esto», quum sit coram, qui ostenditur. nombrar de este modo heredero: «sea este mi he-
redero», cuando este presente el que se deal , n..
5 1.-Qni frater non est, si fraterna caritate di- I:;- 1.—El que no es hermano, si es queri o con
ligitur, recte cum nomine suo sub appellatlone cariño de hermano, es instituido válidamente he-
fratris heres instituitur. redero eon su propio nombre bajo la denomina-
ción de hermano.
59. [57.] Cursus libra XVI. Digestorum.-Li- 69. [57.] Curso; Digesto,lt'bro XVI.-Institui-
ber homo, quum tibi serviret, heres institutus ius- do heredero un bombre libre, cuando te prestaba
su tuo addit; Trebatius, esse eum heredem, Labeo, servidumbre, adió por tu mandato la herencia; Tre—
tunc non esse heredem, si necessitate id fecerit, bacio dice, que este es heredero, y Labeon, que
non quod alioquin vcliet obligari. entonces no es heredero, si esto lo hubiere hecho
pordnecesidad, no porque qulera obligarse de otro
mo o.
5 1.—Si quis ita heredem instituerit: «Titius qua. % 1.—Si alguno hubiere instituido heredero de
ex parte mihi socius est in vecti ali salinarum, este modo: «sea mi heredero 'Iïcio de la misma.
pro ea parte mihi heres esto-, qui am putant, si parte en que es mi socio enla renta de las solinus-,
asse descripto id dictum (3) sit, ut maxime socius opinan algunos, que si esto se hubiera dicho des-
fuerit Titius (1), non esse heredem. sed si qua pués de distribuido el as, aunque Ticio hubiere
ars vacua relieta. fuerit, ex ea heredem esse. sido su socio, no es heredero, pero que si hubiere
uod totum et ineptum et vitiosum est; quid enim quedado vacante alguna parte, es heredero de
vetat, asse descripto utiliter Titium, ex parte for— alia.. Todo io cual es mai aplicado y defectuoso; por-
te quarta (2), ex qua socius erat, heredem institu- ue ¿qué impide, que distribuido ei as haya sido
tum esse? utilmeute instituido heredero Ticio, acaso de ia
cuarta parte, por la que era socio?
g 2.—-Titius heres esto, Seius et Maevius here- 5 2.—-Sea heredero Ticio, y sean herederos Se-
des sunto»; verum est, quod Proculo placet, duos yo y Mevio—; es verdad io qne ie parece bien a Pró-
semisses esse, quorum aitor coniunctim duobus cuio, que hay dos mitades, una de las cuales se ies
datur. da conjuntamente ai dos.
% 3.—Quum quis ex institutis, qui non (3) cum ä S.;Cuando aiguno de los instituidos, que uo
aliquo coniunctim institutus sit, heres non est, haya sido instituido conjuntamente con otro, no es
pars eius omnibus pro portionibus hereditariis ac- heredero, su parte les acrece a todos á. proporción
crescit, neque refert, primo loco quis institutus, de su participación en ia herencla, y no importa
au alicui substitutus heres sit. qne uuo haya sido instituido en primer lugar, 6
que haya sido substituido heredero &. alg-uno.
g xi.—Si heres institutus scribendi testamenti g 4.-—Si ei heredero instituido fue ciudadano ro-
tempore civis Romanus fuit, deinde eis. ne et igni mano al tiempo de escribirse el testamento, y des-
interdictum est, heres iit, si intra. iiiu temnus, pués se ieprivó del agua y dei fuego, se hace he-
quo testator decessit, redierit, aut si sub conditio- redero, si hubiere regresado dentro del tiempo en
ne heres institutus est, quo tempore conditio exi- que falleció el testador, ó si fue instituido heredero
stit. Idem et in legatis, et in bonorum posses- bajo condición, ai tiempo en que se cumplió'la. con-
sionibus. dición. Y io mismo se dice en cuanto á. los iegados,
y en cuanto a las posesiones de bienes.
g fp.—«Titius ex semisse heres esto; Seius ex 5 Ep.—«Seu. Ticio heredero de la mitad de ia he-
quadrante heres esto; Titius, si in Capitolium rencia; sea. heredero Seyo de in cuarta parte; y sea
ascenderit, ex alio quadrante heres esto-; ante- heredero Ticio de Ia otra cuarta parte, si subiere
quam Capitolium ascendat, si pro herede gerat, ex ai Capitolio-; si antes que suba ai Capitolio se con-
semisse heres erit; sl Capitolium ascenderit, et ex dujese como heredero, sera heredero de la mitad
quadrante heres erit, nec erit ei neeesse pro here- de la herencia; y si hubiere subido ai Capitolio,'se-
e gerere, quippe iam heredi. rá. heredero también de ia cuarto. parte,'y no ten.-
drá, necesidad de conducirse como heredero, por-
que ya es heredero.
% 6.—Si ita scriptum fuerit: «Titius ex parte ter- & (i.-Si se hubiere escrito en esta forma: ¡sean
tia, Maevius ex parte tertia heredes sunto; Titius, herederos Ticio de ia tercera parte, y Mevio de ia
si intra tertias kaiendas navis ex Asia. venerit, ex tercera arte; y si in nave hubiere iie ade de Asia
reliqua. parte heres esto-, videamus, ne Titius sta- dentro e las ter-ceras Calendas, sea "cio herede-
lim ex semisse heres sit, nam duo heredes institu- ro de la parte restante», veamos si Ticio será. des-
ti sunt, sed Titius aut ex semisse, aut ex besse; ita de luego heredero de ia mitad de ia hereneia, or-
sextans utique erit in pendenti, et si conditiq ex- que se instituyeron dos herederos, ó siio sera. ¡cio
titerit, ex besse heres erit, si non extiterit, iiie de dicha. mitad, () de ios dos tercios; y asi estará.
sextans Maevio accrescet. Sed si decesserit Titius, ciertamente pendiente una sexta parte, y si se hu-
antequam conditio existat, deinde conditio extite- biere cumpiido la condición, sera heredero de ios
rit, tamen iile sextans non Titii heredi, sed Maevio dos tereias, y si no se hubiere cumplido, esta sex-
acm'escet; nam, quum adhuc dubium esset, Titio, ta parte acrecerá. a Mevio. Pero si hubiere faiieci—
an Maevio is sextans datus esset, Titius decessit, do Ticio antes que se cumpia. ia condición, y des-
nec potest inteiiigi datus ei, qui tempore dandi in pues se hubiere cumplido ia condición, aqueiia
rerum natura non fuit. sexta parte no acre-sera sin embargo ai heredero de
Ticio, sino & Mevio; porque Ticio faliecio estando
todavia en duda si esta sexta parte se habia dado
á. Ticio, 15 á. Mevio, y no puede entenderse que se
ie dió ai que no oxistia ai tiempo de dnrse.
5 zier Attius (4) Titium et Maevium et Seium & 7.—Si Atcio instituyó herederos por partes igua-
aequis artibus heredes instituit, Titius interim les a TiciobMevio y Seyo, y soio Ticio adió mien-
soiusa iit hereditatem, et Seium heredem insti- tras tanto la herencia, ¿ instituyó heredero ¿ Seyo,
tuit, poterit Seius Titii adire hereditatem, Attii (5) podrá. Seyo adir la herencia de Ticio, y adir, ó de-
vel adire, vei omittere; sed Attio (6), antequam jar de adir, la. de Ateio; pero sera heredero de Ateio
adeat vei omittat eius hereditatem, ex semisse he- por ia mitati de ia herencia., antes que ada () deje
res erit. Si adierit Seius Attii (7) hereditatem, Ti- de adir su herencia. Si Seya hubiere adicio la heren-
tius ex triente duntaxat heres erit, et per heredi- cia de Ateio, Ticio sera heredero soiamente de un
tatem Titii triens duntaxat ad Seium perveniet-, tercio, y por la herencia. dezTicio le col-reepondera a
alterum trientem ex sua institutione habebit. Quid Seya soiamente ia tercera parte, y tendrá ia otra
ergo, si ab Attio (8) Titius et Seius heredes insti- tercera en virtud de su institución. ¿Que se dirai,
tuti sunt, Titius adierit hereditatem, Titio Seius pues, si Ticio y Seyo fueron instituidos herederos
heres extiterit, potestne Attii (9) hereditatem omit- Hor Ateio, y Ticio hubiere adido la. herencia, y Seyo
tere, an necessario ei ex asse heres est, quippe ubiere quedado siendo heredero de Ticio, puede
(l) fnerit, Titium non esse, Hal.
(i) quartae,Ha-L (6) Atllieino. la. Vulg.
(l) non. …… Emi. (7) Véase la. nota 6.
54) Atilium la Valg. (3) Véase la. nota 6.
_5) Atllieinl, a Valg. (9) Véase la. nota. 5.
DlGES'I'O.——LIBRO xxviii: TÍTULO v 379
quum alius nemo heres institutus est, quam is ip- dejar de adir la herencia de Ateio, 6 es por necesi-
se, qui ex aliqua parte iam heres est? Perinde est, dad su heredero en el as, porque no fue instituido
quasi unus heres per Titium (1) institutus sit. ningún otro heredero sino ei mismo que ya es he-
redero de alguna parte? Y ei caso es iguai que si
un soio heredero hubiera sido instituido por Ticio.
60. [EG.] CELSUS libro XXIX. Digestorum.— 60. [BB.] CELSO; Digesto, libro XXIX.—Uno
Qui solvendo non erat, servnm primo loco, et alte- que no era solvente instituyó herederos en primer
rum servum secundo loco heredes scripsit; solus lugar a un esciavo, y en segundo iugar :; otro es-
is, qui primo loco scriptus est, hereditatem capit; ciavo; solo adquiere a herencia ei que. fue institui—
nam lege Aelia. Sentia ita cavetur, ut, si duo piu- do en primer iuga:-; porque en ia iey Ella Sencia se
resve ex eadem causa heredes scripti sint, uti quis- dispone, que si dos ó más hubieren sido instituidos
que primus scriptus sit, heres sit. herederos por la misma causa, sea heredero ei que
primero haya sido instituido.
61. [59.] Monnsrmus libro VIII. Responsa- 61. [BB.] Monas-rma; Respuestas, libro VIII.
rum.—Qui volebat filiam exheredare, sic testa- —Uno que queria desheredar a su hija se expresó
mcnto comprehendit: «te autem, filia, ideo exhe- asi en su testamento: «mas a ti, hija, te desheredé,
redari, quoniam contentam te esse dote (2) porque quise que te contentases con la dote-; pre-
volui-; quaero, an efficaciter exheredata sit? Mo- gunto, ¿estará eficazmente desheredada? Modesti-
destinus respondit, nihil proponi, cur non esset no respondió, que no se expone nada para. que no
voluntate testatoris exheredata. estuviese desheredada por voluntad del testador.
62. [60.] IDEM libro II. Pandeciarum. -— In 62. [60.] EL meno; Pandectas, libro II.—Es
tempus capiendae hereditatis institui heredem pos- acto de benevoiencia, que se pueda instituir here-
se, benevolentiae est, veluti: «Lucius Titius, quum dero para ei tiempo en que se tome la herencia,
capere potuerit, heres este»; idem et in legato. por ejemplo: «sea heredero Lucio Ticio, cuando
pudiere adquirir—; y io mismo respecto a un legado.
& 1.——Quoties non apparet, quis heres institutus & 1.—Cuando ho aparece quien haya sido insti-
sit, institutio non vaist, quippe evenire potest, si tuido heredero, no es valida ia institución, porqne
testator complures amicos eodem nomine habeat, pnede suceder. si ei testador tuviera muchos ami-
et ad designationem nominis singulari nomine gos del mismo nombre, y empleara para la desig—
utatur, nisi ex aliis apertissimis probationibus fue- nación del nombre un nombre en singular, a no
rit revelatum, pro qua persona testator senserit. ser que con evidentisimas pruebas se ubiere re—
velado de que persona entendió habiar el testador.
63. [61.1 IAVOLENUS libro I. ea: Cassio.—Here- 68. [61.1 JAVOLENO; Doctrina de Cassio, libra
des sine partibus utrum coniunctim, an separatim L-Importa saber si ios herederos sin partes hayau
scribantur, hoc interest, quod, si quis ex coniun- sido instituidos conjuntamente, ó por separado,
ctis decessit, (hoc) (3) non ad omnes, sed ad reii- porque si fallecio sig-uno de los conjuntos, esto
quos, qui coniuncti erant, pertinet; sin autem ex pertenece no a todos, sino alos demás que eran
separatis, ad omnes, qui testamento eodem scripti conjuntos; pero si de los separados, su porción les
sunt heredes, portio eius pertinet. pertenece a todos los que fueron instituidos here-
deros en ei mismo testamento.
64. [62.] IDEM libro VII Epistolarum.— Eius 64. [62.] Er. MISMO; Epistolas, libro VII.—A
servum. qui post mortem meam natus erit, here- menudo escribe Labeon, que se puede instituir he-
dem institui posse, Labeo frequenter scribit. quue redero ai esclavo del que naciere después de mi
verum esse manifesto argumento comprobat, quia muerte. Y prueba que esto es verdad con un argu-
servus hereditarius, priusquam adeatur hereditas, mento conciuyente, porque un esclavo de ia he-
institui heres potest, quamvis is testamenti facti rencia puede ser instituido heredero antes que sea
tempore nullius sit. adida ia herencia, aun no este no sea de nadie al
tiempo en que se hizo testamento.
65. [BB.] IDEM libro XII. Epistolarum.— He- 65. [GB.] EL MISMO; Epistolas, libro XII.—La
reditas ad Statium Primum nullo iure pertinet, herencia no le pertenece por ningún derecho a Sta-
qunm institutus heres non sit, nec quidquam ei cio Primo, no habiendo sido instituido heredero, y
prodest, quod ab eo aliquid legatum est, aut liber- tampoco le aproveeba cosa alguna, que a su cargo
tus ei defuncti testamento commendatus est (4 ), se haya legado algo, o que se le haya encomenda-
ex quo, si manumissus non est, servus est. do en el testamento del difunto un liberto, que, en
virtud de esto, si no fue manumitido, es esclavo.
66.-[64]. Pour-ornus lib-ro I. ad (5) Quintum 66. [64.] Pouromo; Comentarios á Quinto
Miletum,—Si ita quis heredes instituerit: «Titius Mucio, libro I.—Si uno hubiere instituido herede-
heres esto, Caius et Maevius aequis ex partibus ros en esta forma.: «sea heredero Ticio, y sean he-
heredes sunto»; quamvis «et: syllaba coniunctionem rederos per partes iguales Cayo y Mcvio-; aunque
faciat, si quis tamen ex his decedat, non alteri la. sílaba «y- constituya conjunción, no obstante, si
soli pars accrescit, sed et omnibus coheredibus pro falleciera alguno de estos, su parte no acrece al
hereditariis portionibus, qula non tam coniunxisse otro solo, sino tambien a todos los coherederos con-
quam celerius dixisse videatur. forme ¿ sus pºrciones de la herencia, porque se
considera no tanto que los designó conjuntamente,
como que ios indico con mas brevedad.
67. [65.] IDEM libro II. ad Quintum Mucium. 67. [BE.] Et. MISMO; Comentarios d Quinta
—Si ita scriptum fuerit (1): «Tithasus si in Capi- Mucio, libro II.-— Si se hubiere escrito asl: «sea he-
tolium ascenderit, heres esto; Tithasus heres esto:, redero Tltaso, si hubiere subido al Capitolio; sea
secunda scriptura potior erit, plenior est enim, heredero Titasou, sera preferente la segunda ins-
quam prior. titución, porque es mas plena que la primera.
68. [66.] [una libro VII. ad Quintum Mucium. 68. [66.] EL MISMO; Comentarios á Quinto
—Sl quis Sempronium heredem instituerit sub hac Mucio, libra VII.—Si uno hubiere instituido here-
conditione: «si Titius ln Capitolium ascenderit», dero ¿ Sempronio bajo esta condición: «si Ticio hu
quamvis non alias heres esse possit Sempronius, biere subido al Capitolio-, aunque Sempronio no
nisi Titius ascendisset in Ca ltollum, et hoc ipsum pueda ser heredero de otra suerte, si Ticio no hn-
in potestate sit repositum itii, uia tamen scri- biese subido al Capitolio, y esto se. haya dejado al
tum non est expressa voluntas 'tii, erlt utilis ea arbitrio de Ticio, no obstante, como en la escritu-
nstitutio. Atquin si _qnis lta scripserit: «si Titius ra no esta expresada la voluntad de Ticio, sera
voluerit, Sempronius heres esto-, non valet institu— útil esta institución, Pero si uno hubiere escrito
tlo. Quaedam enim in testamentis si exprimantur, de este modo: «si Ticio quisicre, sea heredero Sem-
effectum nullum habent, quando, si verbis tegan- pronio-, no es valida la institución. Porque aigu-
tur, (2) eandem significationem habeant, quam ha- nas cosas si se expresan en los testamentos, no tie-
berent ex ressa; et momentum aliquod habe- nen ningún efecto, cuando, si se encubren con las
bunt (3). ic enim lilii exheredatio cum eo valet, palabras, tienen la misma significación que ten-
si quis heres existat, et tamen nemo dubitat, quin, drian expresadas; y tendrán algún valor. Porque
si ita aliquis filium exheredaverit: «Titius heres la desheredación de un hijo es valida, si alguien
esto, et quum heres erit Titius, tilius exheres esto», fuese heredero, y sin embargo nadie duda, que, si
nullius momenti esse exheredationem. uno hubiere dcsheredado a su hijo de este modo:
«sea heredero Ticio, y cnando Ticio fuere herede-
ro, sea desheredado mi hijo-, ia desheredaclón es
de ningún valor.
69. 2672] PnocULUs libro II . Epistolarum.— 69. [67. Puócvno; Epistolas, libro II.—«De
«Corneius et Maevius, uter eorum volet, heres Cornelio y evio, el que de ellos quisiere sea he-
estos, uterque vult; Trebatius, neutrum fore he- redero-; quicrcn ambos; Trebacio dice, que ningu—
redem; Cartilius (4), utrumque; tu cui essential-is? no ha de ser heredero; Cartilio, que ambos; ¿tú,
Proculus: Cartiiio (5) assentio, et illam adiectio- con quién convicnes? Y dice Próculo: convenga
nem «uter eorum volet-, supervacuam puto; id con Curtilio, y considero Superfiua aquella adición
enim, etiam ea non adiecta, fnturum fnit, nt, uter «eique de ellos quisieron; porque, aunque no se
vellet, heres esset, uter uollet, heres non esset. hubiera añadido, habia de suceder que fuese hero-
Quod si hi ex numero necessariorum heredum es- dero el que quisiera de los dos, y que no fuese he-
sent, tum' id non frustra adiectum esse, et non so- redero ei que no quisiera. Pero si estos fuesen del
lum lignram, sed vim quoque conditionis contine- número delos herederos necesarios, entonces no
re; dicerem tamen, si uterque heres esse vcllet, se habría añadido inútilmente aquello, y tendria
utrumque heredem esse. no solamente la. apariencia, sino también la fuer-
za de la condición; pero yo diria, que si ambos
quisieran ser herederos, los dos serian herederos.
70. [SS.] PAPINIANUS libro VI. Responsorum. 70. [BS.] PAPINIANO; Respuestas, libro VI.—
—Captator1as institutiones non eas Senatus impro- El Senado no desaprobó como captatorias aquellas
bavit, quae mutuis affectionibus iudicia. provoca- instituciones que provocaron disposiciones por mú-
verunt, sed quarum conditio confertur ad secre- tnos afectos, sino aquellas cuya. condición se relie-
tum alienae voluntatis. re al secreto de la voluntad ajena.
71. [BB.] PAULUS libro V. ad legem Iuliam et 71. [Gº.] PAULO; Comentarios ¿ la. ley Julia y
Papiam.-— Iliae autem institutiones captatoriae Papia, libro V.—Mas no son captatorias estas ins-
non sunt, veluti si ita heredem quis instituat: «qua tituciones, por ejemplo, si alguno instituyera he-
ex parte Titius me heredem instituit, ex ea. parte redero en esta forma.: «sea heredero Mcvio de la
Maevius heres esto-, quia in praeteritnm, non in misma parte en que Ticio me instituyó heredero-,
futurum institutio collata est. porque la. institución se halla referida al tiempo
pasado, no al futuro.
& 1.—Sed illud quaeri potest, au idem servan- g i.—Pero se puede preguntar, si se haya. de ob-
dum sit, quod Senatus censuit, etiamsi iu aliam servar lo mismo, que dispuso elScnado, aún cuan-
personam captionem direxerit, veluti si ita scri- do hubiere dirigido la institucion capciosa a otra
pserit: «Titius, si Maevium tabulis testamenti sui persona, como si hubiere escrito de este modo:
heredem ase scriptum ostenderit probaveritque, «sea heredero Ticio, si mostrare y probare que Me-
heres esto»; quod in sententiam Senatusconsulti in- vio fué instituido por el heredero en las tablas de
cidere non est dubium. su testamento-; lo qne no es dudosoque cae en el
sentido del Senadoconsulto.
72. [70.1 Tnnnnrzus CLEMENS libro 117. ad le- 72. [70.] Tem—melo CLEMENTE!“ Comentarios ¿
gem Iuliam et Papiam.— Si quis solidum a lege la ley Jutia y Papia, libro I 17.—ä alguno no pu—
eapere non possit, et ex asse sit institutus ab eo, diera por ley tomar la totalidad, y hubiera sido
qui solvendo non est, Iulianus ex asse eum here- instituido en elas por quien nc es solvente, res-
dem esse respondit; legl enim locum non esse iu pondió Juliano, que éste es heredero del as; por-
ea hereditate, quae solvendo non est. que no ha lugar a la ley en aquella herencia, que
no es solvente.
73. [71.] GAIUS libro XIII. (1) ad legem Iuliam 73. [?L] Guro; Comentarios á la le Julia y
et Papiam.—Sub conditione herede instituto si Papia, libro XIII.—- Si hablendo institui o herede-
substituamus, nisi eandem conditionem repete- ro bajo condicion, lo substituyéramos, se entiende
mus, pure eum heredem substituere iutelligimur. que substituimos puramente al heredero, si no re-
pitiéramos la misma condición.
74. [72.] Licnuus RUFiNUs libro II. Regula- 74. [72.1 Lwrmo RUFINO; Reglas, libro II.—
rum.—Si ita quis heres institutus fuerit: « excepto Si alguien hubiere sido instituido heredero de este
fundo. excepto usufructu heres esto», perinde erit modo: «sea heredero, exceptuado el fundo y excep-
iure civili, atque si sine ea re heres institutus es- tuado el usufruto», sera lo mismo por derecho civil,
set, idque auctoritate Galli Aquini factum est. que si hubiese sido instituido heredero sin esta ex-
cepcion; y esto se determinó con la autoridad de
Galo Aquilio. '
75. [78.] PAPINIANUS libro XII. Quaestionum. 75. [73] Rumano; Cuestiones, libro XII.—
—Sl ñllus snbstitnatur ei, a quo praeteritus est, Si el hijo fuese substituido a aquel respecto del cual
non ut intestati patris, sed ex testamento habebit fue preterido, teudra la herencia de su padre, no
hereditatem, quoniam et quolibet alio substituto, como intestado, sino en virtud del testamento, por-
si fuisset ab eo exheredatus, inde testamentum que tambieu habieudo sido substituido otro cual—
inciperet, ubi ñlins esset exheredatus. quiera, si respecto de el hubiese sido deslieredado,
el testamento comeuzaria desde donde hubiese si-
do desheredado el hijo.
76. [74.] IDEM libro X V. Quaestionum.—— Ser- 76. [74.] EL MISMO; Cuestiones, libro XV.—El
vus uxori a marito mortis causa donatus mariti esclavo donado por el marido a la mujer por causa
manet, ut et Iuliano quoque videtur. Idem si acci- de muerte, permanece del marido, como también
piat libertatem simul et hereditatem, vivo neces- le parece a Juliano. Si el mismo recibiera la liber-
sarius heres erit, nec sine libertate aliquid ei lega- tad y al mismo tiempo la herencia, sera heredero
ri potest. necesario del marido, :: sin lalibertad no sele pue-
de legar cosa alguna.
77. [75.] IDEM libro XVII. Quaestionum.—Asse 77. [75.] EL meno; Cuestiones, libro X VII.-—
toto non dlstributo ita scriptum est: «quem here- No habiéndose distribuido todo el as, se escribió de
dem codlcillis fecero, heres esto»; Titium codicillis este modo: «sea heredero aquel a quien yo nom-
heredem instituit; eius quidem institutio valet ideo, brase heredero en los codicilos-; instituyó" a Ticio
quod, iicet codicillis dari hereditas non possit, ta- heredero en los codicilos; Ia Institución de este es
men haec ex testamento data videtur; sed hic (2) ciertamete válida por esto, porque aunque no pue—
tantum ex hereditate habebit, quantum ex asse da darse la herencia por codicilos, esta, sin em-
residuum mansit. bar o, se considera dada por testamento; pero este
ten ra de la herencia tanto cuanto quedó sobran-
te del as.
78.[76.] [DEM libro VI. Responsorum.— Qui 78. [78.] EL memo; Respuestas, libro VI.—-
non milltabat, bonorum maternorum, quae in Pan- Uno que no era militar instituyó a un liberto he-
nonia possidebat, libertum heredem lnstltuit, pa- redero de los bienes maternos, que poseía en la
ternorum, quae habebat in Syria, Tltinm; iure Pannonia, y a Ticio, de los paternos que tenia en
semisses ambos habere constitit, sed arbitrum Siria; se determinó en derecho, que ambos tenian
divldendae hereditatis supremam voluntatem, fa- cada uno la mltad de la herencia, pero que ei ar-
ctls adiudicationibus et interpositls propter actio- bitro de la partición de herencia se atuviera, qne-
nes cantionibus, sequi salva (3) Falcidia, scilicet dando saivala Falcidia, a la última voluntad, he-
ut, quod vice mutua praestarent, doll ratione qua- chas las adjudicaciones ¿: interpuestas las cancio-
dranti retlnendo compensetur. nes por razón de las acciones, a saber, para que
aquello a que se oblivasen mutuamente se compen-
sase or razón de dolo reteniendose la cuarta par-
te de as.
& 1.—Lucio Titio ex duabus partibus, Publio 5 1.—Habiendo sido instituidos herederos Lucio
Maevio ex quadrante scriptis heredibus, assem in Ticio de dos partes, y Publio Mevio del cuarto, res-
dodrantem esse divisum respondi-, modum enim pondi, que el as habla sido dividido en tres cuartos;
duarnm partinm ex quadrante declarari, quod ve- porque ia cuantla de las dos partes se declaraba
teres numis Titio legatis, numorumspecle non de- por el cuarto, lo qne admitieron ios antiguos en la
monstrata, ceterorum legatorum contemplatione contemplación de ios demas legados, cuando a Ti-
receperunt. cio se le le aron monedas sin haberse designado
la clase. de as monedas. _
g, ºz.—Filiis heredibus aequis partibus institutis, 5 2.—Habiendo sido instituidos herederos por
ac postea fratris filio pro duabus unciis, unum iguales partes ios hijos, y después eu dos onzas el
assem inter omnes videri factuni placuit, et ex eo hijo del hermano, se determinó que se considerase
decem uncias lilios accepisse; tunc enim ex altero constituido entre todos un soio as, y que de el re—
asse portionem intelligi relictam, quum asse nomi- cibieron diez onzas los hijos; porque se entiende
natim dato, vel duodecim unciis distributis resi- que se dejó la porción &. cucnta. de otro as, cuan-
dua portio non invenitur; nihil autem interest, do dado nominalmente el es, o distribuidas las do—
quo loco sine portione quis heres instituatur, quo ce onzas, no se halia porción sobrante; mas no im-
magis assis residuum accepisse videatur. porta en que lugar sea instituldo sln porción algún
heredero, para que se considere que recibió lo res-
tante del as.
5 3.-—Seius Maevium ex parte, quam per le es 5 3.—Seyo instituyó heredero a Mevio de la par-
capere possit, heredem instituit, ex reiiqua i- te que por las leyes pudiera adquirir, y de la. res-
tium; sl Maevius solidum capere poterit, Titius tante :; Ticio; si Mevlo udiere adquirir la totali-
adiectus aut substitutus heres non erit; dad, Ticio no sera here ero adjunto ó substituido,
79. [77.] IDEM libro I. Definitionum.— quodsi 79. [77.] EL msno; Definiciones, libro I. --
non sit reliqui facta mentio, tantundem in altero pero si no se hubiera hecho mención del sobrante,
asse habebit Maevius, quantum Titius (1) in primo, Mevio tendrá. en otro as tanto cuanto Ticio en el
primero,
80. [78.] IDEM lib-ro VI. Responsarum.—quod- 80. [78.] Et. MISMO; Respuestas, libra VI.—
si Maevius nullius capax sit, in totum substitutus pero si Mevio no tuviera capacidad para reciblr co-
admittitur. sa. alguna., el substituido es admitido a ia totalldad.
81. [793 PAULUS libro IX. Quaestionum.-—Cie- 81. [79.] PAULO; Cuestiones, libro IX. -— Cle-
mens patronus testamento caverat, ut, si sibi lilius mente, patrono, habla. dispuesto en su testamento,
natus fuisset, heres esset, si duo iilii, ex aequis que si le hubiese nacido un hijo, fuese heredero; si
partibus heredes essent, si duae tiliae, similiter; si dos hijos, fuesen herederos por partes Iguales, y si
[ius et lilia, filio duas partes, illiae tertiam dede- dos hijas, igualmente; y si un hijo y una hija, le
rat. Duobus filiis et ñlia natis quaerebatur, quem- habia dado dos partes al hijo, y la tercera a la hija.
admodum in proposita specie partes faciemus, Habiendo nacido dos hijos y una hija, se pregunta—
quum lilii debeant pares esse, vel etiam singuli ba, cómo haremos en el caso propuesto las partes,
duplo plus, quam soror acci ere; quinque igitur debiendo ser iguales los hijos, y recibir también
partes iierl oportet, ut ex his inas masculi, unam cada uno el duplo que la hermana; conviene, pues,
femina accipiat. que se hagan cinco partes, para que de ellas reci-
ban dos cada uno de ios varones, y una la hembra.
& 1.-—Si ita scrlpserit testator. aquanta ex parte 5 1.—Si el testador hubiere escrito de este modo:
me a Titio (2) heredem institutum recitasscm, ex de la parte en que yo expresase que fui instituido
ca parte Sempronius mihi heres esto», non est ea- heredero por Ticio, de la. misma parte sea mi here-
ptatoria institutio; plane nullo recitato testamento dero Sempronio», esta no es institución captatoria;
ab ipso testatore, inanis videbitur institutio, re- porque no habiéndose expresado ningún testamen-
mota suspicione captatoriae institutionis. to por el mismo testador, se considerará. baldla ia
institución, habiendo quedado alejada la sospecha
de instltución captatoria.
82. [80.] SCAEVOLA libro X V. Quaestionum. 82. [80.] SCEVOLA; Cuestiones, libro XV.—Si
-—Si quis ita heredes instituatur: «si legitimus he- alguno fuera instituido heredero de este modo: «si
res vindicare noiit hereditatem meamv, puto defi- mi iegltimo heredero nc qulsiera reivindicar mi
cere conditionem testamenti lilo vindicante. herencia», opino que falta ia condicion reivindi-
candela el.
83. [Si.] IDEM libro XVIII. Quaestionum.-—Si 83. [Bl.], EL mano; Cuestiones, libro X VIII.—
non lex Aelia Sentia, sed alia lex, vel Senatuscon- Si no la ley Elia. Sencla, sino otra ley, o un Sena-
saltum, aut etiam Constitutio servi libertatem lm- doconsuito, 6 aún una Constitución impidiera la
pediat, is necessarius fieri non potest, etiamsi non libertad del esclavo, este no se puede hacer here-
sit solvendo testator. dero necesario, aunque el testador no sea solvente.
% 1.—Temporibus Divi Hadriani Senatus cen- % 1.—Decreto ei Senado en tiempos del Divino
suit, si testator, qui, quum moritur, solvendo non Adriano, quo si el testador, que, al inorir no fue
fuit, duobus pluribusve libertatem dederit, iisque solvente, hubiere dado la libertad a dos o mas, y
hereditatem restitul iusserit, et institutus heres mandado que se les restituyese la herencia, y' ci
suspectam sibi hereditatem dixerit, ut adire eam heredero instituido dljere que para el era sospe-
cogatur, et ad libertatem perveniat, qui priore chosa la herencia, sea obligado a adirla, y llegue
84. [82.] Paucos libra XXIII._Qu.aestíonum.— 84. [82.3 PAULO; Cuestiones, libro XXIII.—Si
Si servo tideicommissa data. sit libertas, heres al esclavo se le hubiera dado por lideicomiso la li—
hunc eundem servum cum libertate heredem reli- bertati, y ei heredero hubiese dejado heredero con
quisset, quaesitum est, an necessarius liat heres:, la libertad a este mismo esclavo, se preguntó, si
et humanius est, et magis aeqliitatis ratione sub- se hara heredero necesario; y es más humano, y
nixum, non iieri necessarium; qui enim etiam in- está más apoyado en razón de equidad, que no se
vito defuncto poterat Libertatem extorquere, ls haga necesario:, porque el que aun contra la vo-
llber esse iussus nan mag-num videtur beneficium luntad del difunto podia exigir la libertad, si se
a defuncto eonsequi, imo nihil commodi sensisse, mandó que este fuese libre, parece que no consi-
sed magis debitam sibl accepisse libertatem. gue del difunto uu gran beneficio, aún que no ex-
perimentó ninguna ventaja, sino mas bién que re-
clbló la libertad que se le debia.
5 1.——I_dem probandum erit et in illo servo, quem & 1.-Lo mismo se habra de aprobar también
testator ea lege emerat, ut manumitteret, si heres respecto a aquel esclavo, que el testador habla com-
fuerlt institutus; nam et hic seposlto beneñcio tc- prado con la condición de manumitirlo, si hubiere
statoris proprio iure poterit ad libertatem perve- sido instituido heredero; poi-que también este po-
nire ex onstitutione Dlvi Marci. dra: habiendo prescindido del beneficio del testador,
llegar por derecho propio a la libertad en virtud
de la Constitución del Divino Marco.
& 2.-—Idem et in eo, qui propria sua data pecu- 5 2.—Lo mismo también respecto de aquel que
nia emtus est ab aliquo;- nam et hic poterit ab con su proplo dinero que dió fué comprado por al-
ipso testatore libertatem extorquere. guno; porque también éste podrá arrancar del mis-
mo testador la libertad.
85. [88.] SGAEVOLA libro II. Responsorum.— 85. [83.1 Scnvona; Respuestas, libro II.-Lu-
Lucius Titius, qul fratrem habebat, testamento ita cio Ticio, que tenla un hermano, dispuso asl en su
cavit: -Titius frater mens ex asse mihi heres esto»; testamento: «sea mi heredero de toda la herencia
si mihi Titius heres esse noluerit, aut, quod abo— mi hermano Ticio; si Ticio no quisiere ser mi her-
minor, prins morietur, quam meam. hereditatem mano, 6, lo que me horroriza, muriere antes que
adierit, aut filium aliamve ex se natum natamve hubiere adldo mi herencia, 6 no tuviere hijo 6 hija
non habebit, tune Stichus et Pamphilus, servi mei, nacido 6 nacida de el, entonces sean libres here-
liberi et heredes mihi aequis partibus sunto»; quae- deros mlos per partes iguales mis esclavos tico y
ro, quum Titius hereditatem adierit, et liberos adi— Pandion, pregunto. si habiendo adido Tlcio la he-
tae hereditatis tempore non habuerit, an Stichus rencia, y no teniendo hijos al tiempo de haberse
et Pamphilus ex substitutione liberi et heredes adido la herencia, podrán Stico y Panfllo ser libres
esse possint; item quaero, sl ex substitutione ne- y herederos en virtud de la substitución; y asimis-
que liberi, neque heredes esse possint, an in par- mo prcgunto, si en el caso de que no puedan ser
tem hereditatis videantur adiecti. Respondit: ap- ni libres,ni herederos en virtnd de la substitución,
paret quldem, non eam mentem testatoris fuisse, se consider-ara que fueron agregados para parte
ut- quemquam heredem adhiberet fratri, quem de la herencia. Respondió: aparece ciertamente,
aperte ex asse heredem instituisset; igitur si fra- gue no fue la mente del testador agregar un here—
ter adiit, Stichus et Pamphilus heredes non erunt. ero cualquiera al hermano, á. quien claramente
quos co (2) amplius nolult heredes esse, si frater, habla instituido heredero del as; asi, pues, si el
priusquam hereditatem adiret, decessisset liberls hermano adio la herencia, no seran herederos Stl-
relictis:, nam prudens consilium testantis animad- co y Pánñlo, los cuales no quiso que fuesen here-
vertitur, non enim fratrem solum heredem praetu- deros ni aún si ei hermano hubiese fallecido, antes
lit substitutis, sed et eius liberos. quc adiese la herencia, habiendo dejado hijos; pues
se echa de ver la prudente resolución del testador,-
porque antepuso como heredero a los substituidos
no solamente a su hermano, sino también a los bi-
jos de este.
86. [84.] Manasses (3) libro VII. Fideicomis- 86. [84.] Macrum; Fideicomisos, libro VII.—-
eorum.—Iam dubitarl non potest, suos quoque he- Ya no se puede dudar, que se pueden instituir
redes sub hac conditione lustitui posse, ut, si vo- también los herederos suyos bajo esta. condición,
iuissent, heredes essent, si heredes non essent, que sean herederos si quisicsen, y si no fuesen he-
aiium, quem visum erit, iis substituere (Il; nega- rederos, sustituir—ies otro que bien hubiere pareci-
tumque, hoc casu. necesse esse, sub contraria con— do, y se ha negado que en este caso sea necesario
ditione lilium exheredare, primum, quia 'tune tan- desheredar al hijo bajo condición contraria, pri-
tum id exigeretur, qunm in potestate eius non meramente, porqne esto se exigir-la solamente
esset, an heres patri existeret, exspectantis (2)" cuando no estuviese en la potestad del que espera
extrinsecus positae conditionls eventum, deinde el resultado extrlnseco de la condicion puesta ser
quod, etsi qua'cunque sita conditione deberet heredem de su adrc, y en segundo lugar, porque
'ñlius sub contraria con itione exheredari, ln pro- A aunque hablen ose puesto cualquier condición de-
posito ne posslbilis quldem repcriri posset; certe si biese ser deslieredado el hijo bajo una condición
verbis exprimeretur, inepta tieret, huie enim con- contraria, en el caso propuesto no se podria encon-
ditioni: csi volet, hores esto», quae alia verba con- trar clertamente una posible; porque si se expre-
traria. coucipi possunt, quam hace: csi noiet (3) sase eon salebras, se haria inaplicable, pues para
heres esse, exheres esto?» quod quam sit ridicu- esta eon ición: «se-a, heredero si quisiera», ¿que
lum, nulli non patet. otras palabras contrarias pueden concebirse mas
que estas: «si ne quisiera ser heredero, sea deshe-
redadov? Lo que a. nadie se le oculta cuán ridi-
culo sea.
ä 1.—Non ab re autem hoc loco velut excessus 5 1.—Mas por esto no se añadirá en este lucrar-
hic subiungetifr, suis ita heredibus institutis, si como superfluo, que habiendo sido instituidosºlos
voluerint heredes esse, non permittendum amplius herederos suyos de este modo, si quisieran ser he-
abstinere se hereditate, quum ea coudltione insti- rederos, ne se les ha. de permitir ya abstenerse
tuti lam non ut necessarii, sed sna. sponte heredes de la herencia, porque instituidos con esta condi—
extiterunt; sed et ceteris conditionibus, quae in ción ya no fueron herederos como necesarios, sino
ipsorum sunt potestate si sui pareant, ius absti- por su voluntad;, pero si los herederos suyos cum-
nendi assequi non debent. plieran las demás condiciones, que estan -eu la po-
testad de los mismos, no deben alcanzar el derecho
de abstenerse.
87. [85.1 HERMOGENIANUS iibro III. iuris Epi- 87. [85.1 Hmnuoennmso, Epítome del derecho,
tamarum.-—Ex unciis sex prlmo herede iustituto, libro III. — Instituido en seis onzas el primer here—
secundo ex octo, si tertius ex residua parte, vel dero, y en ocho el segundo, si el tercer heredero
nulla portionis facta mentione heres instituatur, fuera instituido en la restante parte, o sin haberse
quinque uncias hereditatis tertius habebit, in vi- hecho mención alguna de su porción, tendrá este
gintiquatuor etenim partes hereditate distributa, tercero cinco onzas de la herencia, porque distri-
tertio ratio calcull, velutl ex decem partibus in- buida la herencia en veinticuatro partes, la razón
stituto, quinque uncias assignavit. del calculo asignó cinco onzas al tercero, cual si
hubiera sido instituido por diez partes.
88. [86] Gsws libro singulari de Casibus.— 88. [BG.] Gare; Casos, libro único. —Eu algún
Ei, qui solvendo nou est, aliquo casu evenit, ut caso sucede, que el esclavo sea con la_libertad he-
et (4) servus cum libertate heres existat, et prac- redero del que no es solveute, y que ademas se
terea (5) alius heres adilciatur, veluti si servo cum agregue otro heredero, como si habiéndose insti-
libertate herede instituto ita adiectum sit: «si mi- tuido heredero un esclavo con la libertad se huble-
lil Stlehus heres erit, tunc Titius quoque heres ra añadido de este modo: «si Stico fuere ml here-
esto-:, uam Titius, antequam Stichus ex testamen- dero, entonces sea también heredero Ticio»; por-
to heres extiterit, heres esse non potest; quum au- qne Ticio uo puede ser heredero antes que Stico
tem semel heres extiterit servus, non potest adie- haya sido heredero en virtud del testamento; mas
ctus efiicere, ut, qui seme] heres extitit, desinat una vez que ei esclavo haya sido heredero, no pne-
heres esse. de hacer el adjunto que el que una vez fue here-
dero deje de ser heredero.
89. [87.] PAULUS libro II. Manuaiium. -— Si 89. [87.] PAULO; Manuales, libro II. «- Si ei
socius heres institutus sit ex esse, et servo eam- eonsocio hubiera sido instituido heredero en el as,
munl legetur pure sine iibertate, hoc legatum non y se hiciese puramente un legado sin la libertad
consistit (6); plaue sub couditione ei utiliter et sine al esclavo común, no subsiste este legado; pero ha-
libertate Iegabitur, quoniam et proprio servo ab jo condición se le hara útllmente un legado aún sin
herede recte sub conditione legatur. Quare etia-ni la libertad, porque también al esclavo propio sele
heres lnstitul sine libertate, ut alienus, socio he- lega válidameute bajo condición a cargo del hera-
rede scripto poterit, quia o! proprius cum domino dero. Por lo cual también podrá ser instituido he
heres institui poterit. redero sin la libertad, como si fuera de otro, ha-
biendo sido instituido heredero elíconsocio, porque
también el propio podra ser instituido heredero
juntamente con su señor.
90. [BB.] Tnvrrroumus libro XXI. Disputatio- 90. [SS.] Tumor—uno; Dis—putas, iibro XXI.-
(1) substituerent. acertadamente Hal.
(i) exspectando, Hel.,- eupectato—conditionls eventu, (4) etiamsi por et, Hal.
Ia V . (5) existat, prseterea tamen alina, Hal.
(s.)dºílolq nollet, ei codice Fi.. (6) Según nuestra enmienda; constltit, el códice Fl.
DIGESTO.—LIBRO XXVII]! TÍTULO VI 385
num.—Testamento domini servus sub conditione Instituido heredero un esclavo con la libertad ba-
cum libertate heres institutus pendente adhue cou- jo condición en el testamento de su señor, descu-
ditiOne necem domini detexit, eumque Praetor brió, estando todavia pendiente la condición, la
mereri libertatem decrevit; etsi postea conditio muerte de su señor, y el Pretor decreto que ei me-
testamenti extiterit, aliunde liber est, id est ex recia la libertad; aunque después se hnbiere cum-
praemio, non ex testamento; igitur non est neces- plido la condición del testamento, es libre por otra
sarius domino heres, lieet autem ei volenti adire. circunstancia, esto es, por premio, no por el testa-
mento; asi, ues, no es heredero necesario de su
señor, pero e es iicito adir la herencia si quiere.
91. (89.1 PAULUS libro V. ¡ ententiarum (1).— 91. [SS.] PAULO; Sentencias, libro 17.—Es coss.
Imperatorem litis causa heredem institui, invidio- odiosa que el Emperador ses. instituido heredero
sum est.; nec calumnia (2) facultatem ex principali por causa de litigio; y no conviene que mediante
malestate capi oportet. a majestad dei rlncipe se adquiera facultad pa-
ra calumniar.
92. [SO.] IDEM Imperialium sententiarum in 92. [so.] EL MISMO; libro I. De tos seis de sen-
cognitionibus prolatarum. ex libris sea: I., seu De- tencias imperiales, dadas en juicio extraordina-
cretorum iibro (3) II.—Pactumeins (4) Androsthe- rio, ó libro II. delos Decretos.——Pactumeyo Andros-
nes Pactumeiam (5) Magnani, filiam Paetumeii tenes habia instituido heredera por el as a Pactu-
Magni, ex asse heredem instituerat, eique patrem meya Magna, hija de Pactumeyo Magno, a ellafle
eius snbstituerat. Pactumeio Magno occiso et ru- habia substituido el padre de la misma. abiendo
more perlato, quasi ñlia quoque eius mortua, mu- sido muerto Pactumeyo Magno, y habiéndose es-
tavit testamentum, Noviumqne (6) Rufum here- pareido ei rumor, como si también hubiese muerto
dem instituit hac praefatione: a nis. heredes, uos su hija, cambio el testamento, e instituyó herede-
volui habere, mihi continere (7 non potui B), ro a Novio Rufo con esta deelaraclon: «come no he
Novius Rufus heres esto». Paetumeia Magna sup- podido conservar para mi los herederos que quise
plicavit Imperatores nostros (9), et cognitione sus- tener, sea. heredero Novio Rufo-. Pactumeya Mag-
cepta, lieet modus institutione (10) contineretur, na suplicó s nuestros Emperadores, y habiéndose
quia falsus (11) non solet obesse, tamen ex volun- conocido del asunto, aunque en ia institución se
tate testantis putavit Imperator ei subveniendum; contenta un modo, como el falso no suele perjudi-
igitur pronuntiavit, hereditatem ad Magnum per- car, creyó no obstante el Emperador ne se le de-
tinere, sed legata. ex posteriore testamento eam bia auxiliar en virtud de la voluntad el testador;
praestare debere, proinde atque si in posterioribus en su consecuencia declaró, que la herencia perte-
tabulis ipsa fuisset heres scripta. ' necia a Mag-na, pero que esta debia pagar los lega-
dos dei testamento posterior, lo mismo'que si ella
hubiese sido instituida heredera en el testamento
posterior.
TIT. VI TITULO VI
1. Monns'rmus iibro II. Pandectarum.-— Here- 1. Menses-ruo; Pandectas, libro II.—Los here-
des ant instituti dicuntur, aut-substituti; instituti deros se dicen ó instituidos () substituidos; institui-
primo gradu, substituti secundo vel tertlo. dos, en el primer grado, substituidos, ene! segun-
do 6 en ei tercero.
ä 1.-Heredis substitutio (lº) duplex est, aut g 1.—La substitución de un heredero es doble,
simplex, (13) veluti; «Lucius Titius heres esto; o simple, or ejemplo: «sea heredero Lucio Ticio;
si mihi Lucius Titius heres non erit, tunc Seius si Lucio icio no fuere mi heredero, sea entonces
heres mihi esto (14); si heres non erit, sive erit, et Seyo mi heredero; si no fuere heredero, ¿ silo fue-
intra pubertatem decesserit, tune Caius Seius he- re, y falleciere dentro de la pubertad, entonces sea
res mihi (15) esto». Cayo Se o mi heredero». _
5 2.—Substituere liberis tam heredibus institu- 5 2.— odemos substituir a los descendientes tan-
tis, quam exheredatis possumus, et tam eum, quem to habiendolos instituido herederos, como habién-
heredem nobis instituimus, quam alterum. dolos desheredado, y tanto al que instituimos [he-
redero nuestro, como a. otro.
% 3.—Substituere liberis pater non potest, nisi 5 3 -El padre no puede substituir á. sus descen-
si eredem sibi instituerit-, nam sine heredis insti- dientes, sino si hubiere instituido heredero para
tutione nihil in testamento scriptum valet. si; porque sin la institución de heredero nada va-
le io escrito en el testamento.
(1) Según corrección del códice Ft., Br.; non recasuri sunt, (4) ?;qu — scribere, omnem Hai.
Tua-r. según la escritura. original. (5; at.; Luppum cl códice Fl.
(a) La. Virg.: potestate, el códice FL. (6) Según cara-accida- del códice Ft., Br.; pubertatem, Trtwr.
(3) Ergo, et. Valg. según la. escritura original; Intra pubertatem, Hal.
DIGESTO.-—LIBRO xxvm: Tirano VI 38.7
detur, ut non ordo scripturae, sed ordo successio- redero, y haya fallecido en la pubertad, parece
nis spectetur. que con razón debe ser admitido Seyo, de suerte
que no se atienda al orden de la escritura, sino al
Órden de la sucesión.
& 7.-Quod igitur dictum est, singulis liberorum 7.—Asi, pues, lo que se ha dicho, que es licito
substituere iicere, ideo adiectum est, ut decla- substituir ó. cada uno de los descendientes, se aña-
retur, non esse a. filii testamento incipiendum im- dió para esto, para. declarar que no se ha de comen-
puber-is. zar por ei testamento del hijo impubere.
4. IDEM libro singulari de Heurematicis.-—Iam 4. EL. meno; Cuestiones nuevas, lib-ro único.—
hoc iure utimur ex Divi Marci et Veri Constitutio- En virtud de una constitución del Divino Marco y
ne, ut, quum pater impuberi filio in alterum ca- de Vero usamos ya de este derecho, que cuando el
sum substitnisset, in utrumque casum subsæuisse padre hubiese substituido al hijo impubere para un
intelligatur, sive tilius heres non extiterit, sive caso, se entienda que lo substituyó para uno y otro
extiterit, et impubes decesserit. caso, ya si el hijo no hubiere sido heredero, ya si
lo hubiere sido, y hubiere fallecido impubere.
& 1.—Quod ius ad tertium quoque genus substi- % 1.—Cuyo derecho parece que se extendió tam-
tutionis tractum esse videtur; nam si pater duos bién alltercer género de substitución; porque si el
iiiios impuberes heredes instituat, eosque invicem padre instituyera herederos a ios hijos impuberes
substituat, in utrumque casum reciprocam substi- y los substituyera reci rocamente, estableció ei
tutiouem factam videri, Divus Pius constituit. Divino Pio, que se consi ere hecha para uno y otro
caso la substitución reciproca.
& 2.—-Sed si alter pubes, alter impubes, hoc com— & 2.—Pero si un púbero y un impúbero hubieren
muni verbo: «eosque invicem substitue-, sibi fue- sido substituidos entre si con esta cláusula común:
rint substituti, in vulgarem tantummodo casum cy los substituyo recíprocamente», establecieron
factam videri substitutionem, Severus et Antoni— Severo y Antonino, que se considere hecha la subs-
nus constitujt; incongruens enim videbatur, ut in titución solamente para. el caso vulgar; orque -
altero duplex esset substitutio, iu altero sola vni- recia incongruente, que en uno hubiese obie su -
garis. Hoc itaque casu singulis separatim pater tituciön, y en otro solo la vulgar. Y asi, en este
substituere debebit, ut., si pubes heres non extite- caso, el padre debera substituir ¿ cada uno or se-
rit, impubes ei substituatur, si autem impubes he- parado, para que si el pubero no fuere here ero le
res extiterit, et intra pubertatem decesserit, pubes sea substituido cl impubere, y para que si el im pú-
frater in portionem coheredis substituatur; quo bero fuere heredero, y falieciere dentro de la pu-
casu in utrumque eventum substitutus videbitur, bertad, le sea substituido el hermano púbero en la
ne, si vulgari modo impuberi quoque substi- porción del coheredero; en cuyo caso se considera-
tuat (1), voluntatis quaestionem relinquat, utmm ra substituido para una y otra eventualidad, a in
de una vulgari tantummodo substitutione in utrius- de que, si en ei modo vulg'ar le substituyera tam-
que persona sensisse inteliigatur; ita enim in ai- bién al impúbero, no deje cuestión sobre su volun-
tero utraque substitutio intelligitur, si voluntas tad, eu cuanto a si se entenderá. que se refirió sola-
parentis non refragetur; vel certe evitandae quae- mente a la substitución vulgar respecto ala rso-
stionis gratia specialiter in utrumque casum impn- ne de ambos; porque de este modo se entíen e que
beri substituat fratrem: «sive heres non erit, sive respecto del otro hay una y otra substitución, si no
erit, et intra pubertatis annos decesserit-. se opusiera la voluntad dei ascendiente; ¿ cierta-
mente para evitar ia cuestión substitúyale al im-
pubere ei hermano especialmente para uno y otro
caso, aya si no fuere heredero, ya si 10 luere, y hu-
biere faliecido en los años de la. pubertadv.
5. GAIUs libro III. ad legem Iuliam. et Papiam. 5. Guro; Comentarios á ley Julia y Papia, h'-
—Si in testamento heredes scripti ita aiicui sub- bro III.—Silos herederos íustituidos en ei testa-
stituti fuerint, ut, si is heres non esset, quisquis mento hubieren sldo substituidos á. alguno de este
sibi heres esset, is in parte quoque deñcieutis es- modo, que, si este no fuese heredero, cualquiera
set heres, pro qua parte quisque heres extitisset, que fuera su heredero fuese heredero también en la
pro eaparte eum in portione quoque deñcientis arte dei que falte, se establece, que con arreglo o."
vocari placet; neque interesse, iure institutionis a parte en que cada cual hubiese sido heredero
quisque ex maiore parte heres factus esset, an sea liamado este también a la porción del no tal-
quod per legem alteram partem alicuius vindi— te; y no importa, que por derecho de inst tución
cesset. uno haya sido hec o heredero de una parte me.-
yor, ó que por otra ley hubiese reivindicado ia par-
te de otro cualquiera.
(l) substitustnr, Hal. Valg.
388 Dionisio.—mano xxvm. 'rt'rULo vr
8. Tmnn'rrus CLuunNs (1) libro IV. ad legem 6. Tannuclo Cunnum-n, Comentarios d la ley
Iuliam et Papiam.—Si is, qui ex bonis testatoris Julia y Papia, libro I V.—Si el que no pudiera re-
solidum capere non possit, substitutus sit ab eo cibir la totalidad de los bienes del testador hubiera
impuberi filio eius, solidum ex ea causa capiet, sido substituido por este a su hijo impubere, reci-
quasi a pupillo capiat; sed hoc ita interpretari Iu- b'ira por esta causa la totalidad, cual si la. recibie-
iianus, uoster videturI ut ex bonis, quae testatoris ra del pupilo; pero a nuestro Juliano le parece, que
fuerant, amplius capere non possit; quodsi pupillo esto se interpreta de este modo, que de los bienes,
aliquid praeterea acquisitum esset, aut sl exhere- que habian sido del testador, no pueda recibir más;
dato esset substitutus, non impediri, eum capere, pero que si para el pupiio se hubiese adquirido ade-
quasi a. pupillo capiat. más alguna cosa, 6 si hubiese sldo substituido al
que fue desheredado, no se impide que el reciba
esto, cual sl lo recibiera del pupiio.
'? . PAPINIANUS libro VI. Responsorum.—Ver- 7. PAPerNo; Respuestas, libro VI.—Esta con-
bis clviiibus substitutionem post quartamdecimam venido, que con palabras civiles se hace inútilmen-
annum aetatis frustra iieri convenit; sed qui non te la substitución para después dei decimo cuarto
admittitur ut substitutus, ut adiectus heres quan- aiio de edad; pero ei que no es admitido como subs-
doque non erit, ne ñat contra voluntatem, si filius tituto, tampoco sera en alguna ocasióu heredero
non habeat totum interim, quod ei testamento como adjunto, para que no se obre contra la vo-
pater dedit. luntad, si ei hijo no tuviera entretanto todo lo qu:
el padre le dió en el testamento.
8. Umsnus libro IV. ad Sabinum,—Qui libe- 8. ULPIANO; Comentarios a' Sabino, libro I V.—
ris lmpuberlbus substituit, aut pure, aut sub con- El que nombra substituto ¿. sus descendientes im-
ditione solet substituere (2). Pure sic: «si filius puberos, suele nombrar el substituto () puramente,
meus intra pubertatem decesserit, Seius heres esto:,» () bajo condición. Puramente, de este modo: ¡si mi
sive Selus iste heres institutus sit, et impubcri hijo hubiere fallecido dentro de la pubertati, sea
substitutus, nullam habet conditionem, sive solum heredero Seyov; cuya substitución no contiene nin-
substitutus. Sub conditione autem institutum si guna condición, ya si este Seya hubiera sido insti-
substituat, id est: usi mihi heres erit,. non alias tuido heredero, y substituido ai impubere, ya si
existet heres ex substitutione, nisi et ex institu- solamente hubiera sido substituido. Pero si substi-
tione heres fuerit; cui similis est et haec substitutio: tuyera bajo condición al instituido, esto es: csi fue-
«quisquis mihi ex suprascriptis heres erit,» habet re mi heredero», no sera heredero en virtud de ia
enim in se eandem conditionem similem supe- substitución de otro modo, sino si también fuere
non. heredero en virtud de la instituciöu; ula cual es
semejante también esta substitución: «cualquiera
que delos arriba escritos fuere mi heredero», por-
que tiene en si ia misma condición analog-a e la
anterior.
% 1.—Haec verbs: «quisquis mihi heres erit, idem % 1.—Esta.s palabras: (cualquiera que fuere mi
impuberi dilo heres esto,» hunc habent sensum, heredero, él mismo sea heredero de mi hijo impu-
ut non omnis, qui patri heres extitit, sed is, qui ex bero», tienen este sentido, que se considere subs-
testamento heres extitit, substitutus videatur; et tituido uo todo el que fue heredero del padre, sino
ideo neque pater, qui per lilium, neque dominus, el que fue heredero en virtudgdel testameuto; y por
qui per servum extitit, ad substitutionem admit- esto, ni ei padre, que le fue por medio del hijo, ni
tetur, neque heredis heres, quia non ex iudicio ve- el señor, que lo fué por medio del esclavo, será. ad-
niunt; partes quoque eaedem ad substitutos perti- mitido a la substitución, ni tampoco el heredero del
nent, quas in ipsius patrisfamilias (3) habuerunt heredero, porque no' provienen del testamento; y a
hereditate. los substitutos les pertenecen también las mismas
partes que tuvieron en la herencia dei mismo pa-
dre de familia.
9. LABmo libro I. Posteriorum a Iaooieno epi- 9. Lsnnou; Obras postumus compendiadas por
tomator-um (44.—Si pater filio lmpuheri eosdem, Javole-no, libro I.—-Si ei padre instituyó herederos
quos sibl, et te unum praeterea heredem instituit, de su hijo impúbero ¿ los mismos que para si, y
bonorum lilii te dimidium (5), ceteros patris here- ademas a ti solo, tú tienes la. mitad de los bienes
des communiter dimidium ita habere, ut unus se- dei hijo, y los demás herederos del padre la otra
mis apud te maneat., alterius semissis pro his par- mitad en común, de suerte que, quede eu tu poder
tibus inter heredes paternos divisio liat, quibus ex una mitad de la herencia, y se divide. la otra mitad
partibus hereditatem paternam haberent. entre los herederos del padre en la misma propor-
ción en quetendrian la herencia paterna.
10. ULPIANUS libro IV. ad Sabinum (6). --Sed 10. ULPJANO; Comentarios a' Sabina, libro IV.
si plures slut ita substituti: «quisquis mihi ex su- _Pero si muchos hubieran sido substituidos de
prascriptis heres erit», deinde quidam ex illis, post- este niodo: «cualquiera que delos arriba. escritos
eaquam heredes extiterint patri, obierunt, soli fuere mi heredero-, y luego hubieren fallecido al-
(1) Hermogenlanus por Terentlus Clemens, Hal. (i) quoque scribit, si, inserta, Hal. mu'cndo esta fragmen-to
'(i) Taur. según et códice Fl..- soleisubstituere, acum solet con ei ante-rior.
eis substituere. Br. (5) Según corrección del códice FL, Br.; dimidiam, Tam-
(:) Segun corrección del códice FL, Br.; patrisfamilias, según la escritura. original.
Tam-. según la escritura. original.. (6) But. une este fragmento con el anterior.
preesse,—usae xxvm: TÍTULO vr 389
superstites ex substitutione heredes existent pro gunos de ellos despues que hubieren sido herede-
rata partium, ex quibus instituti sunt (1), nec ros dei padre, solos los sobrevivientes serán here-
quidquam valebit ex persona defunctorum. deros en virtud de la substitución á. proruta de las
partes en que fueron instituidos, sin que sea vali-
da cosa alguna con la, representación de los fa-
lleeidos.
5 1.--Quos possum heredes mihi facere necessa- ?; 1.-A aquellos á quienes puedo hacer herede-
rios, possum et lilia, ut servum meum et. fratrem ros necesarios mios, puedo hacerlos también de mi
suum, quamvis in rebus humanis nondum sit; po- hijo, por ejemplo, a mi esclavo y al hermano de
stumus igitur erit fratri heres necessarius. aquel, aurique todavla no existe; asi, pues, ei pós-
tumo sera heredero necesario de su hermano.
% 2.—Fiiio impubcri heredi (2) ex asse instituto 5 SE.—Uno me substituido & un hijo impubere
substitutus quis. est, extitit patri tilius heres; an instituido heredero del as. y ei hijo fue heredero
possit substitutus separare hereditates, ut tilii ha- del padre; ¿podrá ei substituto separar las heren-'
beat, patris non habeat? Non potest, sed aut utrius- eias, de modo que tenga la de] hijo, y no tenga ia
que debet hereditatem habere, aut neutrius; iuncta del padre? No puede, sino que debe tener 6 la he-
enim hereditas coepit esse. rencia de ambos, ó ia de ninguno de los dos; per-
que la herencia comenzó & estar junta.
& 3.—Idemque est, si pater me heredem scripse- 5 3.——Y lo mismo es, si ei padre me hubiere ins-
rit ex parte, et lilium ex parte, et ego patris here- tituido heredero de una parte, y al hijo de otra
ditatem repudiavero; nam neque filii hereditatem parte, y yo hubiere repudiado la herencia del pa-
habere possum. dre; porque no puede tener ni la herencia del hijo.
& 4.—Si ex asse heres institutus lilio exheredato g. ºk.—Si cl heredero instituido por ei as, y subs-
substitutus repudiaverit patris hereditatem, quum tituido al hijo desheredado, hubiere repudiado la
non haberet substitutum, non poterit filii adire; herencia del padre, no teniendo substituto, no po-
nec enim valet filii testamentum, nisi patris fuerit drá. adir Ia dei hijo-, porque ni vale ei testamento
adita hereditas, nec enim sufficit ad secundarum dei hijo, sino hnbiere sido adida ia herencia del
tabularum vim, sic esse factum testamentum, ut padre, ni basta pars. ia validez del segundo testa-
ex eo adiri hereditas possit. mento que se haya hecho el testamento de modo
que en virtud de ei se puede. adir ia herencia.
% f).—Ad substitutos pupillares pertinent, et si & ii.—Si algunos bienes ies hubieren corres on-
quae postea pupillis obvenerint; neque enim suis dido después á. los pupilos, les perteuecen tam ien
bonis testator substituit, sed impuberis, quum et a los substitutos pupilares; perque ei testador no
exheredato substituere quis possit, nisi mihi pro- substitu ó para sus propios bienes, sino pars. los
ponas, militem esse, qui substituit (3) heredem hac dei imp hero, puesto que puede uno nombrar subs-
mente, ut ea sola velit ad substitutum pertinere, tituto tambieu para ei desheredado, si ne me dije-
quae a se ad institutum pervenerunt. ras que era militsr ei que substituyo un heredero
con esta intención, que queria que le pertenecie-
ran al substituto solamente io que de ei fue a po-
der del substituto.
& ii.—In arrogato quoque impubere dicimus, ad ?; 6.—Tambien respecto al impubere arrugada
substitutum eius ab arrogatore datum non debere decimos, que. á su substituto nombrado por el arro-
pertinere ea, quae haberet, si arrogatus non esset, gador no debe pertenecerle io que aquel tendria, si
sed ea sola, quae ipse ei dedit arrogator, nisi forte no hubiese sido arro ado, sino soio aquello que ie
distinguimus, ut quartam quidem, quam omnimo- dió el mismo nrroga or, a no ser acaso que distin-
do ex Rescripto Divi Pii debuit ei relinquere, sub- gamos, que ei substituto no puede tener ciertamen-
stitutus habere non possit, superduum habeat. te Ia cuarta, que de todos modos debió dejarle se-
Scaevola tamen libro decimo Quaestionum putat, gún ei Rescripto dei Divino Pio, pero que tenga ei
vel hoc arrogatori permittendum; quae sententia sobrante. Pero opina Scevoia en ei iibro decimo de
habet rationem. Ego etiam amplius puto, etsi quid' las Cuestiones, que también este se le ha de permi-
beneficio arrogatoris acquisiit, et haec substitutum tir al arrogador; cuya. opinión tiene fundamento.
posse habere, utputa arrogatoris amicus, vei co- Yo creo todavla mats, que aún si adquirió alguna
gnatus ei aliquid reliquit. cosa por beneficio del arrogador, también puede
tenerla ei substituto, por ejemplo, si un amigo dei
arrogador, ó un cognado, le dejó alguna cosa.
5 7.—Nemo institutus et sibi substitutus sine ä 7.—Nadie que haya sgdo instituido y substitui-
causae mutatione quidquam proiicit, sed hoc in do .6. si mismo se aprovecha de cosa alguna. sin mu-
uno gradu; ceterum si duo sint gradus, potest dici, tación de causa; pero esto, tratándose de un solo
valere substitutionem, ut Iulianus iibro trigesimo grado; mas sl hubiera dos grados, se puede decir,
Digestorum putat. Si quidem sic sit substitutus que es valida la substitución, como opina Juliano
sibi, quum haberet coheredem Titium: «si Stichus en el iibro trigésimo dei Di esto. Si, pues, teniendo
heres non erit, liber et heres esto,- non valere por coheredem a Ticio, hu ¡era sido substituido ei
substitutionem, quod si ita: «si Titius heres non si mismo de este modo: csi Stico no fuere herede-
erit, tune Stichus liber, et heres, et (4) in eius par- ro, sea libre y heredero», no es válida. la substitu-
tem esto,» duos gradus esse, atque ideo repudiante ción; pero si de esta suerte: csi Ticio no fuere he-
Titio Stichum liberum et heredem fore. redero, entonces sea. libre y heredero Stico, y tam-
bien en su parte-, hay dos c"rudes, :: por esto, re-
pudianda Ticio la herencia, gtieo habrá, de ser libre
y heredero.
(1) Hal. Vu! .; sint, si códice EL
(2) Hai. Vu .; herede, et códice Fl.
(s) Rut:?» corrección del códice FL; qui stitnlt, la. es-
tritura. erigi , Br. (4) et, amite-la. Hal.
390 uetusto.—uano xxvm: TITULO vr
11. [9.] PAULUS libro I. ad Sabinum.-—Si ls, 11. [9.] PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro I.
qui heres institutus est, lilio substitutus sit, nihil —Si el que fue instituido heredero hubiera sido
oberit ei in substitutione, si tunc capere possit, substituido al hijo, nada le obstare en la substitu-
quum filius decessit-, contra qucque potest poenas ción, si pudiera adquirir cuando falleció el hijo; y
in testamento pupilli pati, licet in patris "passus también por ei contrario puede sufrir penas en el
non sit. testamento del pnpilo,-.aunque no las haya sufrido
en el del padre.
12. [10.] Pium-uanus lib-ro III. Quaestionum.— 12. [10.] PAPINIANO; Cuestiones, libro III.—Si
Si fiiins, qui patri ac postea fratri ex secundis ta- el hijo, que fue heredero del padre, y deSpues del
bulls heres extitit. hereditatem patris recuset, fra- hermano en virtud de segundo testamento, rehu-
ternam autem retinere malit, audiri debet. Iustius sata la herencia del padre, pero preñriese retener
enim Praetorem facturum existimo, si fratri sepa- la del hermano, debe ser oído. Porque creo que el
rationem bonorum patris concesserit; etenim ius Pretor obrera con más justicia, si le concediera al
dicenti propositum est, llberos oneribus heredita- hermano la separación delos bienes del padre; por-
riis non sponte susceptis liberare, non invitos ab que le corresponde al juzgador librar a los hijos
hereditate removere, praesertim quod remotis ta- de las cargas de la herencia no aceptadas volun-
bulis secundis leg-itlmam haberet fratris heredita- tariamente, no removerlos contra. su voluntad de
tem. Itaque legata duntaxat ex secundis tabulis la herencia, principalmente, cuando,prescindieu-
praestari debent habita ratione facultatum in Fal- dose del segundo testamento, tendría. la herencia
cldia, non patris, ut alias solet, sed impuberis. del hermano. Y asl, deben pagarse solamente los
legados del segundo testamento, habida cuenta
para la Falcidia, no de los bienes del padre, como
se suele en otros casos, sino del impubero.
13. [11.] Poupouws libro I. ad Sabinum—Quo 13. [11.] Pomroxro; Comentarios á Sabino,
gradu heres liberis substitnatur, nihil interest. libro L—Nada importa en qué grado se les substi-
tuya heredero a los descen ientes.
14. [12.] IDEM libro II. ad Sabinum-In pupil- 14. [12.] EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, li-
lari substitutione, licet longius tempus compre- bro II.—Aunque en la substitución pupilar se hu-
hensum fuerit, tamen finietur substitutio puber- biere comprendido un tlempo más largo, la. substi-
tate (1). tución acabara, no obstante, con la pubertad.
15. [13.] PAPINIANUS libro VI. Responsorum.— 15. [13.] PAPINIANO; Respuestas, libro VI. —
Centurio filiis (2), si intra quintum et vicesimum Un Centurión substituyó directamente a. sus hijos,
annum aetatis sine liberis vita decesserint, directo si fallecieren siudescendientes dentro del vigesimo
substituit; intra quatuordeclm annos etiam propria quinto año de edad; el substituido al hijofreciblra
bona filio substlt'utus iure communi capiet, post por derecho común dentro de los catorce años tam-
eam autem aetatem ex privilegio militum patris bién los bienes propios, más despues de esta edad,
duntaxat cum fructibus inventis in hereditate, por privilegio militar solamente los del padre, con
los frutos hallados en la herencia.
16. [14.] POMPONIUS libro III. ad Sabinum.— 16. [14. Pouromo; Comentarios ¿ Sabino, li-
Si quis eum, uem testamento suo legavit, rursns bro III.— 'i luego hubiere uno mandado qne el
a substituto ñ ii liberum esse iusserit, liber erit, que el legó en su testamento fuese hecho libre or
quasi legato ademto; nam et in legato in his (3) ei substituto de su hijo, será. libre, como si hu ie-
testamentis novissima scriptura erit spectanda, ra sido revocado el legado; porque también respec-
sicut in eodem testamento, vel testamento (4) codi- to a un legado se habra de atender en estos testa-
cillis conñrmatis observaretur. mentos á. la última disposición, asl como se obser-
varla respecto al mismo testamento, ó & los codici-
los confirmados en el testamento.
% 1.-—Si suo testamento perfecto alla rursus hora. % 1.—Si terminado su propio testamento el padre
pater lilio testamentum fecerit adhibitis legitimis hiciere luego a otra hora el testamento del hijo ha-
testibus, nihilo minus id valebit, et tamen patris biendo presentado los testigos legales, este sera
testamentum ratum manebit. Nam et si sibi et filio valido, y sin embargo permanecerá. válido el testa-
pater testamentum fecisset, deinde sibi tantum, mento del padre. Porque si eipadre hubiese hecho
utrumque superius rumpetur. Sed si secundum testamento para sl y para su hijo, y después sola-
testamentum ita fecerit pater, ut sibi heredem in- mente para 51, se remper-An ios dos anteriores. Pe—
stituat, si vivo se lllius decedat, potest dici, non ro si el padre hubiere hecho el segundo testamen-
rumpi superius testamentum, quia secundum non to de modo que instituye. heredero para sl, si vi-
valet, in quo tilius praeteritus sit. viendo el falleciera su hijo, se puede decir que no
se rompe el anterior testamento, porque no es va-
lido el segundo, en el cual fue preterido el hijo.
17. [15.] IDEM libro IV. ad Sabinum.—-Substi- 17. [15.] En meno; Comentarios d Sabino, li-
tui liberis is etiam potest, qui post mortem eius na- bra I Tf.—Tambien se les puede substituir ¿ los hi-
tus fuerit, cui substitutus heres fuerit. jos uno que hubiere nacido despues de la muerte
de aquel a quien hubiere sido substituido heredero.
(l) Según conjetura Br.; pubertati, el. códice Fi. (4) Según conjetura nudarent, inserta. el códice FL; vel
(2) alio—decesserit,]!ïal. Valg testamento et, omtales Hall.; testamento, vel et condíclllls
(a) legato et in testamentis, al. Valg. testamento conilrmatis, conjetura Br.
DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO V! 391
18. [16.] ULPIANUS libro XVI. ad Sabinum.— 18. [16.] ULPIANO; ComentariosáSabino, libro
Si servus communis substitutus sit impuberi cum X VI.—Si un esclavo común hubiera sido substi-
libertate. si quidem a patrefamilias fuisset redem- tuido a un impúbero con la libertad, si verdadera—
tus, .erit impuberi necessarius; si vero ab impubere mente hubiese sido comprado por el padre de fa-
rede-mtus, non necessarius, sed voluntarius iit he- milia, sera heredero necesario del impubero; pero
res, ut Iulianus libro trigesimo Digestorum scribit. si hubiese sido comprado por ei impúbero, no se
Quodsi neque a patre, neque apupillo fueritre- hace heredero necesario, sino voluntario, según
demtus, aequitatis ratio suggerit, ut ipse pretium escribe Juliano en el libro tri ésimo del Digesto.
partis suae domino offerens possit et libertatem, Mas si ni por el padre, ni por e pupiio hubiere sido
et hereditatem consequi. comprado, la. razón de equidad sugiere, que ofre-
ciéndole el al señor el precio de su parte pueda
conseguir la libertad y la herencia. '
% 1.—Si Titio-fuerit le atus servus, posse eum 5 1.—Si un esclavo hubiere sido legado ¿ Ticio,
impuberi substitui cum ibertate, quemadmodum puede ser el substituido con la libertad a un impu-
institui potuit legatus (1); et evanescit legatum ber-o, asl como pudo ser instituido el ue fue lega-
existente conditione substitutionis. do, y se extingue el legado curnpiien ose la condi-
ción de la substitución.
19. [17.] IULIANUS libro XXX. Digestor-um.— 19. [17.] JULIANO; Digesto, libro XXX. — Lo
Idem est, et si post mortem legatarii servus substi- mismo es también si después dela muerte del lega—
tutus sit. tario fuera substituido el esclavo.
20. [18.] ULPIANUS libra XVI. ad Sabinum,—- 20. [18.] ULPIANO; Comentarios á Sabino, lí-
Patris et íiiii testamentum ro uno habetur etiam bro XVI.—Ei testamento del padre y del hijo son
in iure praetorio; nam, ut arcellus libro Digesto- considerados como uno solo aún en el derecho pre-
rum nono (2) scribit, sufficit tabulas esse patris torio; or ue, como escribe Marcelo en el libro no-
signatas, et si resignatae sint lilii, et septem signa veno el igesto, basta que hayau sido selladas
patris sufñcinnt. las tablas del del padre, y si hnbieran sido levanta-
dos los sellos del del hijo, bastan tambien los siete
sellos del del padre.
ä 1.—Si pater sibi per scripturam, filio per nun- si.—Si el padre hnbiere hecho testamento para
cupationem, vel contra fecerit testamentum, va.- si en escritura, y nuncupativo para su hijo, ó al
lebit. contrario, sera valido.
21. [19.] IDEM libro XLI. (3) ad Edictwm.—Si 21. pe.] EL memo; Comentarios al Edicto, li-
ita quis substituerit: «si filius meus intra decimum bro X I.——Sl uno hubiere hecho asl la substitu-
annum decesserit, Seius heres esto,» deinde hic ción: «si falleciere mi hijo dentro del décimo año,
ante quartumdecimum, post decimum decesserit, sea heredero Soyo», y el hubiere fallecido luogo
magis est, ut non possit bonorum possessionem antes del decimo cuarto, pero despues del décimo,
substitutus petere; non enim videtur in hunc (za-- es mas cierto que no puede pedir el substituto la
sum substitutus. posesión de los bienes; porque no se considera
substituto para este caso.
22. [20.] GAIUS libra XV. ad Edictum provin- 22. [20.] Garo; Comentarios al Edicto pro-
cinta.—Is, qui contra tabulas testamenti-patris bo- vincial, libro X V.—-E'.i que hubiere pedido la pose-
norum possessionem petierit, sl fratri impuberi sion de los bienes eontra las tablas del testamento
substitutus sit, repellitur a substitutione. de su padre, si hubiera sido substituido ¿ su her-
mano impubero, es repelido de la substitución.
23. [21.] Psrmmsus libro VI. Responsorum. 23. [21.] Pepu—¡uso; Respuestas, libro VI. -—
—Qui plures heredes instituit, ita scripsit: «eosque Uno que instituyo varios herederos escribió asi:
omnes invicem substituop post aditam a quibus- cy a todos estos los substituyo reclprocamente»;
dam ex his hereditatem uno eorum defuncto, si habiendo fallecido uno de ellos después de adlda
conditio substitutionis extitit, alio herede-partem por algunos de los mismos la herencia, si se cum-
suam repudiante, ad superstites tota portio perti- piió la condición dela substitución, repudiando el
nebit, quoniam invicem in omnem causam (4) otro heredero su parte, todo. la porción les perte-
singuli substitnti videbuntur; ubi enim quis bere- nccerä. á los sobrevivientes, porque se considerará
des instituit, et ita scribit: «eosque invicem sub- que todos fueron substituidos reclproeamente para
stituo,» hi substitui videbuntur, qui heredes extl- toda causa; porque cuando uno lnstltuyó herede-
terunt. ros, y ascribit de este modo: cy a estos los substi-
tuyo recíprocamente», se considerarán substitui-
dos los que fueron herederos.
24. [22.] ULPIANUB libro I V. Disputationmn. 24. [22.] ULPIANO; Disputas, libro I ¡'.—Si per
—-Si plures sint instituti ex diversis partibus, et diversas partes hnbieran sido instituidos muchos,
omnes invicem substituti, plerumque credendum, y todos hubieran sido substituidos recíprocamente,
(1) legatarium,.Eal. (3) Tour. reg-uin correction del códice Ft., Br.,- quagesimo.
(a) Tour.; libro Disaster-nm nono digestorum, el cedí- la escritura ori 'nal.
ce FL, Br.; octavo, Hal. (i.) casum, ui.
892 premere.—meno xxvm: rtr-uno Vl
et ex iisdem partibus substitutus, ex quibus ( 1) se ha. de creer las mas delas veces,que fueron subs-
instituti sint, ut, si forte unus ex uncia, secundus tituidos por las mismas partes en que fueron insti-
ex octo, tertius ex quadrante sit institutus, repu- tuidos, de suerte que, si uno hubiera sido institui-
diante tertio in novem partes dividatur quadrans, do en una. onza, el segundo en ocho, y ei tercero
feratque octo partes, qui ex besse institutus fue- eu el cuarto del as, repudiándoio el tercero, divi-
rat, unam partem, qul ex uncia scrl tus est, nisi dase el cuarto cn nueve partes, y llevase ocho par-
forte alla menslfuerit testatoris, quo Vix creden- tes el que habia sido instituido en los dos tercios,
dum est, nisi evidenter fuerit expressum. y una parte el que fué instituido por una onza, si
acaso no hubiere sido otra la intención del testa-
dor, lo que apenas se ha de creer, a no ser que
evidentemente se hubiere expresado.
25. [23.1 Iunianus libro XXIV. Digesta-mm. 25. [23.] JULIANO', Digesto, iibro XXI V.—Si
—Si pater impuberes ñiios invicem substituerit, et cl padre hubiere substituido recíprocamente :i sus
ei, ul novissimus mortuus fuerit, Titium, respon- hijos impúberos, y a Ticio al último que hubiere
den um est, solos fratres bonorum possessionem muerto, se ba de responder, que solos los hermanos
accepturos, et quodammodo duos gradus huius han de recibir la posesión de bienes, y que en cier-
institutionis factos, ut primo fratres invicem sub- to modo hay hechos dos grados de esta institución,
etituerentur, si illi non essent, tunc Titius voca.- para que en el primero se substituyerau recipro-
retur. camente los hermanos, y si estos no existieeen, eu-
tonces fuese liamado Ticio.
26. 24.] Inen libro XXIX. Digestomm.—Sl 26. [24.] Et. uisne; Digesto, libro XXIX.—Si
pater ium impuberem heredem scripserit, et ei el padre hubiere instituido heredero a su hijo im-
substituerit, si quis sibi post mortem natus erit, pú ero, y le hubiere nombrado substituto, sides-
deinde vivo fratre postumus natus fuerit, testa- pues de la muerte le hubiere uacldo alguno, y des-
mentum vivo (2) rumpetur, ost mortem autem pues hubiere nacido ei póstumo en vida del her-
fratris vivo patre uatus so us heres patri suo mano, el testamento se romperá. por el vivo, mas
existet. ' el que nacio después de la muerte del hermano vi-
viendo el padre será. et solo heredero de su padre.
27. [25.] Inma libro XXX. Digestorum.—Si 27. [25.] EL MISMO; Digesto, libro XXX.—Si
Titius coheredi suo substitutus fuerit, deinde ei Ticio hubiere sido substituido a un coheredero su-
Sempronius, verius puto, iu utramque partem yo, y despues Sempronio ¿ (esto, creo más verda-
Sempronium substitutum esse. dero, que Sempronio fue substituido para ambas
partes.
28. [26.] IDEM libro LXII. Digestorum.—Lex 28. [26.] En uisne; Digesto, libro LXII.-La.
Cornella, quae testamenta. eorum, qui in hostium ley Cornelia, que condi-ma. ios testamentos delos
potestate decesserunt, conñrmat, non solum ad que murieron en poder de los enemigos, se refiere
ereditatern ipsorum, qui testamenta feceruntfper- no solamente a la herencia delos mismos que hi—
tinet, sed—ad omnes hereditates, quae ad quemque cieron testamento, sino a todas las herencias, que
ex eorum testamento pertinere potuissent, si in habrian podido ertenecer :; cual uiera en virtud
hostium potestatem non pervenissent. Quapropter del testamento e elios, si no hu iesen caido en
quum pater in hostium potestate decessit, lilio im- poder delos enemigos. Por io cual, cuando el pa.-
pubere relicto in civitate, et is intra tempus puber- dre faiiecio en poder de los enemigos, habiendo
tatis decesserit, hereditas ad substitutum pertinet, dejado en la. ciudadania. a su hijoimpúbero, y este
perinde ac si pater in hostium potestatem non per- hubiere fallecido dentro del tlempo de la pubertad,
venisset. Sed si pater in civitate decessit, fiiius im- la. herencia pertenece al substituto, lo mismo que
ubes apud hostes, si quidem mortuo petre illius si el adre no hubiese caido en poder delos enemi-
n hostium potestatem pervenerit, non incommo- gos. ero si ei padre fallecio eu la ciudad, y ei hl-
de (3) dicitur, hereditatem eius ex ea iege ad sub- JO impubero en poder de los enemigos, si verdade-
stitutos pertinere; si vero vivo patre fiiius iu ho- ramentefdespues de muerto el padre hubiere cai-
stium potestatem pervenerit, non existimo, legi do ei hijo en poder de los enemigos, no inconve-
Corneime iocum esse, quia. non efficitur per eam, nieutemeute se dice, que su herenciapertenece en
ut is, qui nulla bona in civitate reiiquit, heredes virtud de esta ley & los substitutus; mas si en vide
habent. Quare etiamsi pubes iilius vivo patre ea— dci padre hubiere caido el hijo en poder de ios onc-
ptus fuerit, deinde mortuo in civitate patre in ho- migos, no creo que tiene lugar ia. ley Corneiia,
stium potestate decesserit, patris hereditas ex lege porque no se hace por ella. que tenga herederos ei
duodecim tabularum, nou iiiii ex lege Cornelia, ad quc no dejó ningunos bienes en la ciudad. Por lo
adgnatum proximum pertinet. cual, aunque úbero hubiere sido hecho prislonero
ei hijo vivien 0 ei padre, y despues de haber faile-
cido el padre en la ciudad hubiere muerto el en
poder delos enemigos, le pertenece al próximo ag-
nado la herencia. del padre en virtud de la iey de
las Doce Tablas, no la del hijo en virtud de la iey
Cornelia.
29. [27.] SOAEVOLA libro XV. Quaestionum.- 29. [27.] SCFWOLA; Cuestiones, libro XV. —
(l) luvlcemjmerta Hal. (a) Hat. Vela.,“ non commode—pertinere? el códice Fl.
(a) vivo, (mitade Hol. Vaig. según Tour.
promere.—meno xxvnl: TITULO vr 893
Si peter captus sit ab hostibus, mox illius., et ibi Si el padre hubiera sido cogido por los enemi os,
ambo. decedant, quamvis prior pater decedat, lex y despues el hijo, y ambos fallecieran en su po er,
Cornelia ad pupilli substitutionem non pertinebit, aunque fallezca primero el padre, la le Cornelia
nisi reversus in civitate impubes decedat, quo- no se aplicará a la substitución del pupi o, s no ser
niam, et si ambo in civitate decessissent, veniret que habiendo regresado á. la ciudad falleciera ln-
substitutus. púbero, porque también si ambos hubiesen falleci-
do en la ciudad, entrarle el substituto.
80. [28.] Irmmnus libro LXXVIII. Digesta- 80. [28.] Junium; Digesto, libro LXX VIII.—
a'um. — Quidam testamento Proculum ex parte Uno instituyó en su testamento heredero de la cuar-
quarta, et Quietum ex parte dimidia et quarta he- ta parte a Proculo, y de la mitad y de la otra cuarta
redem instituit; deinde Quieto Fiorum, Proculo parte a Quieto; despues les substituyo como herede-
Sosiam heredes substituit; deinde, si neque Flo- ros Floro ¿ Quleto, y Sosia a Proculo; y luego, si ni
rus, neque Sosia heredes essent, tertio gradu ex Floro, ni Sosia fuesen herederos, substitn ó en ter-
parte dimidia. et quarta coloniam Leptitanorum, cer grado por la mitad y la cuarta parte a a colonia.
et ex quarta complures heredes substituit in plu— de los Leptitanos, y por la otra cuarta parte a mu-
res, quam tres uncias; Quietus- hereditatem adiit, chos herederos, por mss de las tres onzas; Quleto
Proculus et Sosia vivo testatore decesserunt; quae- edita la herencia, y Próculo y Sosia fallecieron vi-
ritur, quadrans Proculo datus ad Quietum, an ad viendo el testador; se pregunta, ¿la cuarta parte
substitutos tertio gradu pertineat? Respondi (1), dada a Próculo le pertenecerá :; Qnieto, ó s los
eam videri voluntatem patrisfamilias fuisse, ut substituidos en tercer grado? Respondi, que pare-
tertio gradu scriptos heredes ita demum substitue- ce que esta fue la voluntad del padre de familia,
rit, si tota hereditas vacasset, idque apparere evi- substituir en tercer grado los herederos institui-
denter ex eo, nod plures quam duodecim uncias dos solameute si hubiese quedado vacante toda la
inter eos distri uisset; et idcirco partem quartam herencia, que esto aparecia evldentemente por
hereditatis, de qua quaeritur, ad Quietum per- el hecho d'e haber distribuido entre ellos mas de
tinere. las doce onzas; y que por lo tanto, la cuarta parte
de la herencia. de que se trata, pertenece a Quieto.
31. 29.] IDEM libro singulum de Ambiguitati- 81. [29.] EL MISMO; De las Ambiñaedades, libro
bus.— u substitutione iillo ita facta: «quisquis único.—En la substitución hecha al ijo de este mo-
mihi ex suprascrlptls heres erit, idem filio heres do: (cualquiera que de los de arriba escrltos fuere
esto-, quaeritur, quisquis heres, quandoque fuerit, mi heredero, sea también heredero de mi hijo-, se
intelligatur, an uisquis heres tum erit, quum ii- pregunta, si se entenderá. coruo heredero cualquie-
lius moriatur; p acuit prudentibus, si quandoque ra cuando quiera que lo hubiere sido, o si sera he—
heres fuisset; quamvis enim vivo pupillo heres esse redero cualquiera entonces cuando muera el hijo;
desiisset, forte ex causa de inofficioso, quae pro y les pareció bien a los jurisconsultos, que cuando
parte mota. est, futurum tamen eum heredem ex quiera que hubiese sido heredero; por ue aun no
substitutione creditum est. hubiese dejado de ser heredero vivien o el pup o,
acaso por razón de querella de inoiicioso testamen-
to, que se promovió respecto a una parte, se cre-
yó, sin embargo, que ha de ser heredero en virtud
de la. substitución.
5 1.—Non simili modo in hac specie dicendum 5 1.—No se ha de decir del mismo modo en este
est, si quis, quum iilios duos haberet, Caium pube- caso, si uno, teniendo dos hijos, Cayo,pubero,yLu-
rem, Lucium impuberem, ita lilio substituisset: cio, impubere, le hubiese dado substituto &. este hi-
«si Lucius fiiius meus impubes decesserit, neque jo de esta suerte: «si mi hijo Lucio hubiere falleci-
mihi Caius lilius heres erit, tuuc Seius heres esto;» do impubero, y mi hijo Cayo no fuere mi heredero,
nam ita prudentes hoc interpretati sunt, ut ad im- en este caso sea heredero Seya-; porque los juris-
puberis mortem conditio substitutionis esset refe- consultos lo interpretaron esto de este modo, que
tenda. la condición de la substitución se habia de referir
a la muerte del impubere.
82. [SO.] Inma libro I. ad Urseium Feo-ac….— 82. [80.3 EL mano; Comentarios d Urseyo Fe-
Qui complures heredes ex disparibus partibus in- roz, libro .—-Uno que habia instituido muchos
stituerat, et in his Attium, si Attius non adierit, herederos 'por partes desiguales, y entre ellos a At-
ceteros ex iisdem partibus, quibus instituerat, he- cio, le había substituido los demas herederos por
redes eí substituerat, deinde si Attius non adiisset, ias mismas partes en ne ios habia instituido, si At-
Titlum coheredem iis (2), qui substituti sunt, adie- cio no hubiere adido a herencia, y agregó luogo s
cit; quaesitum est, quam partem is, et quam ceteri Ticio como coheredero de los que fueron substitui-
habituri essent? Respondl, Titium virilem,.ceteros dos, si Ateio no hubiese adido la herencia; se pre-
hereditarias, veluti, si tres fuissent, Titium par- guntó, ¿que parte habria de tener a uel, y cuál
tem quartam Attianae partis habiturum, reliqua- los demas? Respondi, que Ticio habria e tener una
rum partium hereditarias partes, ex uibus insti- orción viril, y ios demás las que se los dejaron en
tuti erant, reliquos hablt'uros esse. uodsi nen & herencia, esto es, quo si hubiesen side tree, Ti-
solum Titium, sed etiam alios adiecisset heredes, cio habría de tener la cuarta parte de la porción
hos quidem viriles partes habituros, veluti sl tres, de Ateio, y los demas, delas otras partes sus por-
puta, coheredes fuissent substituti, extranei duo ciones hereditarias, en que habian sido instituidos.
(1) Tum-. samin la uer-ituro original; Respondit, según (¡) linn-. la coci-itum imi; ucin mnc-
corrección del codice II., Br. ción del códice , Br. W m"
Tono 11 — no
394 Dianam.—unnc mm: rime vr
adiecti, hos quintas artes Attianae partis, reliquos Pero si uo solamente hubiese agregado a Ticio, si-
autem coheredes ereditarias partes habituros no también a otros como herederos, dijo, que estos
esse dixit (l). ciertamente habian de tener porciones "viriles, como,
por ejempio, si hubiesen sido substituidos tres co-
erederos, y agregados dos extraños, estos habrían
de tener quintas partes de la porción de Ateio, y
los demas coherederos sus porciones de la herencia.
88. [81.1 Aralcaws libro II. Quaestionum.— 88. [81.1 Armenta; Cuestiones, libra II.—Si la
Si mater ita testetur, ut iiiium impuberem, quum madre testara de modo que instituyese heredero a
erit annorum quatuordecim , heredem instituat, su hijo impubere, cuando fuere de catorce años, y
eiqne pupillaribus tabuiis, si sibi heres nou erit, s el le substituyera otro eu el testamento pupliar,
alium substituat, valet substitutio. si no fuere su heredero, es valida la substitución.
& 1.—Si tilius et ex eo nepos postumus Ita here- 5 1.—Si el hijo y el nieto póstumo nacido de el
des instituantur, ut Gallo Aquilio placuit, et ne o- fuerau instituidos herederos de modo, que, como
ti, si is heres non erit, Titius substituatur, iio le pareció bien a. Galo Aquilio, Ticio fuera substi—
herede existente Titium omnimodo, id est, etiamsi tuido también al nieto, si este uo fuere heredero,
nepos natus non fnerit, excludi respondit. respondió que, siendo heredero el hijo, es excluido
Ticio de todos modos, esto es, annque el nleto no
hnbiere nacido.
34. [32.] IDEM libro IV. Quaestionum.-—Ex 84. [32.] Er. MISMO; Cuestiones, libro I V.—Uno
duobus impnberibus ei, qui supremus moreretur, substituyo un heredero al último que muriese de
heredem substituit; si simul morerentur, utriqne dos impuberos; si fallecieseu al mismo tiempo, res-
heredem esse respondit (2), quia supremus non is pondió que era. heredero de ambos, porque se eu-
demum, qui post aliquem, sed etiam post quem tiende que es ultimo, uo solamente el que va des-
nemo slt, intelligatur, sicut et e contrario proxi- pués de otro, sino también aquel despues del cual
mus (8) non solum is, qui ante aliquem, sed etiam no hay na'die, como también por el contrario sc en-
is, ante quem nemo sit, intelligitur. tiende qne es próximo, no solamente el 'que está.
antes que otro, sino tambien aquel antes dei cual
no hay nadie.
& 1.—Fiiinm impuberem etTltium heredes in- ?; 1.—'Uuo instituyó herederos á. su hijo im ube-
stituit, Titio Maevium substituit, iilio, quisquis sibi ro y á. Ticio, a Ticio le dio por substituto ¿ evio,
heres esset ex suprascriptis, substituit, Titius omi- ai hijo le substituyo cualquiera que de los antes es-
sit hereditatem, Maevius adiit; mortuo deinde filio critos fuese heredero de ei, Ticio dejó de adir la he-
putat magis ei soli ex substitutione deferri pu- rencia, y Mevio la adió; habiendo muerto despues
pilli heredltatem, qui patris quoque hereditatem el hijo, opina que en virtud de la substitución se ie
adierit. deflere la herencia del pupilo preferentemente so—
lo a aquel que hubiere adldo también la herencia
dei padre.
5 2.-—-Etiavmsi contra patris tabulas bonorum g 2.-Aun ue contra el testamento dei padre se
possessio petita sit, substitutio tamen pupiiiaris haya. pedido a posesión de ios bienes, es sin em-
valet, et legata omnibus praestanda sunt, quae bargo valida la substitución pupilar, y a todos se
a (4) substitutione data sunt. les han de pa ar los leg-ados, que se les dieron a
cargo de la su stitución.
85. [33.] Iman libro V. Quaestionum—Etsi 35. [ss.] Er. meiro; Cuestiones, libro V.—-Aun-
contra tabulas patris petita sit a pupillo bonorum que por el pupilo haya sido pedida la posesión de
possessio, iu substitutum tamen eius actionem le- bienes contra el testamento del padre, se ha de dar,
gati dandam esse, ita ut augeantur praeterea, uo obstante, contra su substituto la acciöu de le-
quod tilius extraneis non debuerit, sic et crescere gado, de suerte que aumenten ademas, porque ei
a substituto data legata, si per bonorum possessio- hijo uo los habra debido á. extraños, y de este mo-
nem ius ad filium pervenisset, quemadmodum et do crecen los legados dados a cargo dei substituto,
ipse lius plus exceptis deberet. His conse nens si por la posesión delos bienes hubiese ido mas a
esse existimo (5); ut, sl impubes ex asse eres poder del hijo, asi como también ei mismo hijo de-
scriptus sit, et per bºnorum possessionem semis ei beria mas a ios exceptuados. J uzgo que a esto es
ablatus sit, substitutus in partem legati nomine consiguiente, que si un impúbero hubiera sido ins-
exoneretur, ut, quemadmodum portio, quae per tituido heredero delas, y por la posesión de bienes
bonorum possessionem accesserit, auget legata., se le hubiese quitado la mitad, el substituto seria
ita et hic, quae abscesserit, minuat. exonerado en parte por razón dei legado, para que,
asi como ia porcionque acreciere por la posesión
de bienes aumenta los legados, asi también las dis-
minuya en este caso la que se quitare.
86. [34.] MARCIANUS libro IV. Institutionum. 36. [M.] MARCIANO; Instituta, libro I 17.—Pue-
—-Potest quis in testamento piures gradus heredum de uno hacer muchos grados de herederos en ei
facere, puta: «si ille heres (non erit, ille heres] (G) testamento, por ejemplo: «si aquel no fuere here-
(I) dixit, amada Hai. (4) Tum-. se ain La. escritura original; a amasia según eo-
(:) Tuam s ¡la con-sesión del códice Ft.; respondi, la. u- rrección del ¡: ice Ft., Br.; a substituto, Elei. Valg.
crum-a origina Br. (5) existimat, Hol.
(e) primus. lo Valg. (e) Br.; To.-er. omne et pora-tnis.
mortero.—meno xxviii: TÍTULO v1 395
esto,- et deinceps piures, ut novissimo loco in sub- dero, sea heredero aquel otro:, y sucesivamente
sidium vel servum necessarium heredem instituat. much as, de modo que en últimolugar instituye. sub-
sidiariamente heredero necesario hasta a un es-
clavo.
& 1.—Et vel plures in unius iocum possunt sub- & 1.—-Y también pueden ser substituidos muchos
stitui, vel unus in plurium, vel singulis singuli, en el lugar de uno solo, o uno en ei de muchos, o
vel invicem ipsi, qui heredes instituti sunt. cada uno él. cada uno, ó recíprocamente los mis-
mos que fueron instituidos herederos.
37. [BS.] FLORENTINUS libro X. Institutionum. 37. [BE.] FLORENTINO; Instituta, libro X.—Se
—-—Vel singulis liberis, (vel) (1) qui eorum novissi- puede substituir heredero, ó a cada hijo, ó al último
mus morietur, heres substitui potest; siugulis, si que de ellos muriese; a cada uno, si quisiera que
neminem eorum intestato decedere velit, novissi- ning-uno de ellos muera intestado, ai último, si qui-
mo. si ius legitimarum hereditatum integrum inter siera que ei derecho de ias herencias iegitimas se
eos custodiri veiit. conserve integro entre eiios.
38. [36.1 PAULUS lan-o singulari de. secundis ta- 38. [86.] PAULO; De los segundos testamen—
bulis.—Qui plures iiberos habet, potest quibusdam tos, libro único.—Ei que tiene muchos hijos puede
substituere; neque utique necesse habet, omnibus, daries substitutos a algunos; y no tiene ciertamen—
sicuti potest nulli substituere. te necesidad de darseios a todos, asi como puede
no darle substituto e. ninguno.
% 1.—Erg'o et ad breve tempus aetatis substi- % 1.—Luego también puede substituir hasta bre-
tuere potest, utputa: «si filius meus intra annum ve tiempo de la edad, por ejempio: «si mi hijo fa-
decimum decesserit, Titius ei heres esto.- lleciere dentro de su decimo año, sea su heredero
Ticio».
5 2.—Itaque et si diversos substituat post ñnem , g 2.—Y asi, también se habra de admitir, si subs-
aetatis,, admittendum erit, veluti: «si intra. deci- gituyeraa varios para despues del termino dela
mum annum decesserit, Titius heres esto; si post edad, por ejemplo: «si falleciere dentro de su déci-
decimum, intra quartumdecimum, Maevius heres mo año, sea heredero Ticio; si despues del decimo,
esto.- dentro dei decimo cuarto, sea heredero Mcvio».
5 3. -Si a patre institutus, rogatusque heredita- & 3.— Si habiendo sido uno instituido heredero
tem restituere, coactus ex (2) fideicommissario por ei padre, y habiéndosele regado que restitu-ye-
adierit, quemvis cetera, quae in eodem testamento ra la. herencia, hubiere adido la herencia precisa-
relicta sunt, per eum editionem conlirmentur, ut do a. ello por causa del fideicomisario, aunque por
legata et libertates, secundas tamen tabulas non esta adición se conñrme lo demas ue se dejó en
oportere resuscitari destituto iam iure civili testa- el mismo testamento, como los lega os y las iiber-
mento, Quintus Cervidins (3) Scaevola noster di- tades, decia nuestro Quinto Cervidio Scevola, que,
cebat; sed plerique in diversa sunt opinione, quia sin embargo, no debia revaiidarse el segundo-tes-
et pupillares tabulae pars suut prioris testamenti; tamento habiendo sido ya destituido or el derecho
quo iure utimur. civil el testamento; pero los mas son e diversa opi-
nióu , porque también el testamento pupiiar es par-
te dei primer testamento; de cuyo derecho usamos.
30. [87.] IAvonmws libro I. eæ Posterioribus 89. [37 . JAVOLENO; Doctrina de las Obras
Labeonis,—Quum ex illio quis duos nepotes impu- postumus e Labeon, libro I.——Teuieudo uno dos
beres habebat. sed alterum eornm in potestate, nietos impúberos nacidos de un hijo, pero a uno de
alterum non, et vellet utrumque ex aequis parti- eiios bajo su potestad, y al otro no, y queriendo
bus heredem habere, et, si quis ex his impubes tenerlos ¿ambos como herederos por partes igna-
decessisset, ad alterum partem eius transferre, ex ies, y, si alg-uno de ellos hubiese fallecido im ube-
consilio Labeonis, Olilii, Cascellii, Trebatii eum, ro, transferirle a] otro su parte, por consejo e La-
quem in potestate habebat, soium heredem fecit, beon, Oñlio, Casceiio, y Trebacio hizo heredero so-
et ab eo alteri dimidiam partem hereditatis, quum io alque tenia bajo su potestad, y s su cargo ie le-
iu suam tutelam venisset, legavit; quodsi is, qui gó al otro la mitad de la herencia, cuando hubiese
in potestale sua esset, impubes decessisset, alterum llegado a su propia tutela; pero si ei que estaba
heredem ei substituit. b8J0 su potestad hubiese fallecido impúbero, ie
substitnvó a 61 ei otro heredero.
& 1.—Filio impuberi in singulas causas alium et ä 1.—iºodemos substituirle al hijo impubero va-
alium heredem substituere possumus, veluti ut rios herederos para cada causa, por ejemplo, para
alius, si sibi nullus illius fuerit, et alius, si illius que uno sea heredero, si ei 110 tuviere ningun hijo,
fuerit, et impubes mortuus fnerit, heres sit. y lo sea otro, si hubiere tenido un hijo, y hubiere
muerto impubere.
?; 2.—Quidam quatnor heredes fecerat, et omni- 5 2.——Uno habia instituido cuatro herederos y 9.-
bus heredibus praeter unum substituerat; unus todos, excepto a uno, ies habia nombrado substi—
ille, cui non erat quisquam subslitnlus, et ex cete- tuto; aquei soio, a quien no ie habia sido substitui—
ris alter vivo palrefamilias decesserat; partem (4), do nadie, y uno de los otros, hablan fallecido vi-
cui nemo erat subalitutns. ad substitutum quoque viendo el padre de familia; Odiio y Cascelío respon—
pertinere, Otiiius, Cascellius responderunt; quornm dieron, que también le pertenece al substituto la
sententia vera est. parte para ia que nadie habia sido substituido; cu-
ya opinión es verdadera.
40. [sa.] Par-missus iibro XXIX. Quaestio- 40. [38.9 Parnasso; Cuestiones, libra XXIX.
nm.—Causa cognita. impubes arrogatus decesse- -—Hsbia fa lecido un ímpúbero arrogado con cono-
rat. Quemadmodum iegitimis heredibus auctorita- cimiento de causa. Así como por Ia autoridad del
te principali prospicitur vinculo cautiºnis, ita, si Principe se atiende con el vincuio de la canción a
forte substituit naturalis pater impuberi, succur- ios herederos legitimos, asl se habra de auxiliar al
rendum erit substituto, nam et iegitimis heredibus substituto, si acaso ei padre natural ie dió substi-
futuris non aliae, quam utiles actiones praestari tuto al impubero, porque tampoco a los que han de
possunt. ser herederos legitimos se les prestan otras accio-
nes, sino las utiles.
41. [39.1 Iman libro VI. Besponswum.—Cohe- 41. [BS.] EL meno; Respuestas, libra VI.—Ei
redi substitutus, priusquam hereditatem adiret, substituido al coheredem murió antes que adisse
ant conditio substitutionis existeret, vita. decessit; ia herencia, ó que se cumpliese la condición de la
ad substitutum eius. sive ante substitutionem, sive substitución; una y otra porción ie perteneceran a
postea substitutus sit, ulraque portio pertinebit, su substituto, ya si hubiera sido substituido antes,
nec intererit, prior substitutus post institutum, an ya si después, de la substitución, y no importare.
ante decedat. que el primer substituto muera después, o antes,
que ei instituido.
5 1.-Ex his verbis: ccoequc invicem substitue,» & 1.—-—Y en virtud de estas paiabras: c y los subs-
non adeuntis portio scriptis heredibus pro modo tituyo reciprocamente», la porción del (¡ue no ade
sibi vel aiii quaesitae portionis defertur. ia herencia se defiere a ios herederos iustituidos
conforme &. ia cuantia de la porción adquirida pa-
ra si ó para otro. _
g 2.—Quum iiiiae vel nepoti, qui locum illii te- % 2.—Cuando el ascendiente le nombró substitu-
nuit, aut post testamentum coepit tenere, parens to a Ia hija, ó ai nieto, que ocupó el iugar de un
substituit, si quis ex his mortis quoque tempore hijo, o que comenzó a ocupario después del testa-
non fuit in familia, substitutio pupillaris iit irrita. mento, si alguno de eilos no estuvo en ia familia
también ai tiempo de la muerte, se hace irrita ia
substitución pupilar.
5 3.—Quodsi heredem ñlium pater rogaverit, si & 3.—Pero si eipadre le hnbiere rogado a su hi-
impubes diem suum obierit, Titio hereditatem suam jo, heredero, que, si faileciere impubero, restituye-
restituere, legitimum heredem iilii salva Falcidia se su herencia a Ticio, se determinó, que el herede-
cogendum patris hereditatem, ut ab impubere ii- ro leg'ltimo del hijo había de ser obiigado ¿ resti-
delcommisso post mortem eius dato, restituere tuir, saiva la, Faicidi'a, la herencia del padre, como
placuit. Nec aliud servandum, qunm substitutio- si per ei impubere se le hubiese dado despues de
nis conditio puberem aetatem verbis preeariis su muerte el iideicomiso. Y no se debe observar
egreditur. Quae ila locum habebunt, si patris te- otra cosa, cuando la condición de ia substitución
stamentum inre vaiuit; alioquin si non valuit, ea excede con paiabras deprecativas de la edad de la
scriptura, quam testamentum esse voluit, codicil- pubertad. Lo no tendra lugar de esta suerte, si
los non faciet, nisi hoc expressum est. Nec fidei- fue valido en erecho el testamento del padre; en
commisso pro riae facultates filii tenebuntur,- et otro caso, si no fue valido, la escritnra qne quiso
ideo, si pater lium exheredaverit, et ei nihll rell- que fuera testamento no constituirá codicilos, sino
querit, 'nullum fideicommissum erit. Alioquin si se ex reso esto. Y no estarán obligados al fideico-
legata vel fideicommissa tilius acceperit, intra mo- miso os bienes propios dei hijo, y por lo tanto, si
dum eorum fideicommissum hereditatis a filio da- ei padre'hubiere desheredado al hijo, y no ie hu-
tum citra Falcidiae rationem debebitur. biere dejado nada, sera nuio ei iideicomiso. En
otro caso, si ei hijo hubiere recibido los iegados ¿
los fideicomisos, se deberá, dentro de la cuautia de
ueilos, ei iideicomiso de la herencia dado por el
hijo, sin la cuenta de la Falcidia.
& 4.—Qni discretas portiones coniunctis pluribus & 4.—Uno qua die separadamente distlntas por-
separatim dedit, ac post omnem institutionis ordi- cionesa muchos herederos conjuntos, y que des-
nem ita scripsit: cquos heredes meos invicem sub- pues de todo ei órden de la instítucion escribió asi:
stitue», coniunctos primo loco vice mutua substi- «a los cuaies herederos míos los substituyo recipro-
tuere videtur, quibus institutiouum partes .non camente», parece que en primer lugar substitnye
agnoscentibus, ceteros omnes coheredes admitti. recíprocamente los conjuntos, y que, no admitien-
do estos las partes de las instituciones, son admiti-
dos todos ios demas coherederos.
& 5.—-Qui patrem et filium pro parte heredes & 5.——Uno que habia instituido herederos de par-
instituerat, et invicem substituerat, reliquis cohe- te ai padre y ai hijo, y los habia substituido recí—
redibus datis, post completum assem im. scripsit: procamente, habiendo nombrado otros coherede-
«hos omnes invicem substituo;- voluntatis fit uae- ros, escribió así después de haber distribuido todo
¡tio, commemoratione omnium palrem et iium ei as: «a todos estos los substituyo reciprocamen-
substitutioni coheredum miscuisset, an eam scri- te»; se promueve esta cuestión respecto ¿. is. volun-
pturam ad ceteros omnes (1) transtulisset? Quod tad, ¿con la expresión de todos mezció al padre y
mag-is verisimile videtur propter specialem inter ai hijo en la substitución de los eoherederos, ó refi-
patrem et filium substitutionem. rió esta. cláusuia escrita á. todos los demas? Lo que
parece mas verosímil por causa dela especial subs-
titucion entre ei padre y ei hijo.
g ti.—Collema impnberi iilib datus eidemque g 6.—Elcoheredero dado al hijo impúbero y subs-
tutionem, quia nihil interest, aiium heredem insti- del Principe, si dijeramos que todavía era valido,
tueret ipse fllius postea, an iure habere coeperit (1) pues le quitaría la facultad de hacer testamento a
suum heredem; nec enim aut patrem, aut Prin- un hombre de Sano juicio. Asi, pues, también se ha.
cipem de hoc casu cogitasse verisimile est, ut eum, de decir, que por ¡a aguación de un heredero suyo
qui postea nasceretur, exheredaret. Nec interest, se rompe la substitución, porque nada importa que
quemadmodum beueiicium principale intercedat el mismo hijo instituyese después otro heredero, ()
circa testamenti factionem, utrum in personam que por laley comenzara a tener un heredero su-
unius, an complurium. yo; porque ne ea verosimil que el padre, 6 el Prin-
cipe, haya pensado en este caso, de "snerte que
desheredase ai que naciese después. Y no importa,
de que modo intervenga ei beneficio del Principe
respecto e la facultad de hacer testamento, si res-
pecto a. la persona de uno solo, o a la de muchos.
& 1.—Ite1n quaero, si ita. facta proponatur sub- 5 1.-—Asimismo pregunto,si se dijese que la subs-
stitutio: ctiiius meus si intra decem annos (2) de- titución fue hecha de este modo: csi mi hijo falle-
cesserit, Titius heres esto:,si intra quatuordecim (3), ciere dentro de sus diez años, sea heredero Ticio;
Maevius,vñliusque octo annorum decesserit, utrum- si dentro de ios catorce, Mevio-, y el hijo hubiere
Titius solus ex substitutione ei heres erit, an et fallecido de ocho años, ¿será. acaso su heredero en
Maevius, quia certum est, et intra decem, et intra virtud de la substitución soio Ticio, 6 también Me-
quatuordecim annos lilium decessisse? Respondi, vio, porque es cierto que ei hijo falleció asi den-
omne quidem spatium, quod est intra pubertatem, tro de los diez, como dentro de los catorce años?
liberum esse patri ad substitnendum ñiio, sed linis Respondi, que ciertamente todo el espacio de tiem-
huius pub'ertas (4) est; magis autem est, in utroque po, que hay dentro de la pubertad, io tiene libre el
eorum tempus suum separatim servari, nisi con- padre para nombrarie substituto ai hijo, pero que
traria voiuntas testatoris aperte ostendatur. la pubertad es ei termino del mismo' pero que es
preferible que respecto de cada uno e ellos se ob-
serve por separado su propio tiempo, si no se demos-
trara claramente la contraria voluntad del padre.
% 2.——Lucius Titius, quum haberet tiiios in po— ºz.—Lucio Ticio, teniendo hijos bajo su potes—
testate, uxorem heredem scripsit, et ei substituit ta , instituyó heredera á su mujer, y a ella le subs-
filios; quaesitum est, an institutio uxoris nullius tituyo ios hijos; se preguntó, ¿seria de ningún va—
momenti sit eo, quod ab eo gradu ñiii non essent ior ia institución de ia mujer, porque respecto de
exheredati? Respondi, eum gradum, a quo filii este grado no hubiesen sido desheredados ios hijos?
praeteriti sint, nuiiius esse momenti, et ldeo, qunm Respondi, que este grado, en ei ue fueron prete-
iidem substituti proponantur, ex testamento eos ridos los hijos, no era de valor atlguno, y que por
heredes extitisse videri, scilicet quia non totum esto, como se exponia que los mismos eran substi-
testamentum infirmant filii, sed tantum eum gra- tutos,se consideraba que eiios quedaron siendo he-
dum, qui ab initio non valuit, sicut responsum est, rederos en virtud dei testamento, a. saber, porque
si a primo sit filius praeteritus, a secundo exhere- ios hijos no invalidan todo ei testamento, sino sola-
datus; nihil autem interest, qua ratione secundi mente aquei grado que desde un principio no fue
heredis institutio valeat-, utrum, quia ab eo fiiius vaiido, segun se respondió, si el hijo hubiera sido
exheredatus est, an quia ipse lilius substitutus preterido en el primero, y desheredado en el se-
est. gundo; y nada importa, por qué razón sea valida la
institución del segundo eredero, si porque el hijo
fue dcsheredado respecto de el, o porque el mismo
hijo fué substituido. '
5 ii.-Iulius Longinus pater eos, quos sibi here- 5 3.-—-Jnlio Lang-ino, padre, nombrö de este mo-
des instituerat, fiiio ita substituit: quisquis sibi do substitutos de su hijo a los que habia instituido
heres esset; unus ex heredibus institutis, qui taci- sus herederos: cualquiera que fuese su heredero;
tam ddem accommodaverat, ut non capienti par- uno de los herederos instituidos, que habia pres-
tem ex eo, quod acceperat, daret, ad substitutio- tado su tacito consentimiento, para dar parte de
nem impuberis admissus, utrum pro ea parte, pro aqueiio que había recibido a otro que no la adqui-
qua scriptus fuit, veniat, an vero pro ea, quam rla, habiendo sido admitido a la substitución del
cepit, ita ut augeatur eius pars in substitutione? impúbero, ¿ira á. ella acaso por la parte en que fue
Respondi, qui in fraudem legum iidem accommo- instituido, () por aquella que recibió, de tal maue-
dat, adeundo heres efñcitur, nec desinet heres ra que se aumente su parte enla substitución? Res-
esse, licet res, quae ita relictae sunt, auferuntur (5). pondi, que el que presta su consentimiento en frau-
Unde et ex secundis tabulis in tantum heres esse de de ias leyes, se hace heredero adiendo Ia heren-
potest. in quantum scriptus esset; satis enim puni- cia, y no deja de ser heredero, aunque se le quitan
tus est in eo, in quo fecit contra leges. Quin imo, las cosas que de este modo se ie dejaron. Por lo
et si desineret heres esse, idem dicerem, quemad- cuai, también puede ser heredero, en virtud del se-
modum intelligendum est in eo, qui, qunm scriptus gundo testamento, por tanto en cuanto hubiese
esset heres, postquam adiisset hereditatem, in ser- sido instituido; porque fue bastante castigado en
vitutem redactus est, et postea libertate (6) dona- a uello en que obro contra. ias leyes. Aún mas, lo
tus, cul permissum est ad substitutionem venire, mismo diria yo, también si dejase de ser heredero.
quae ei in testamento fuerat reiicta; iicet enim a la manera que se ha de entender respecto del
hereditatem ex institutione amisit, tamen ex sub— que' habiendo sido instituido heredero, fue reducido
stitutione istam portionem, quantum (1) amisit, per- a esclavitud, después que hubiese adido ia heren-
capturum. cia, y iuego se le hubiese hecho donación de ia li-
bertad, al cual le es permitido ir a ia substitución,
que sele habia dejado en el testamento; porque aun—
que perdió la herencia en virtud de la institución,
habrá de percibir, sin embargo, en virtud de la
substitución la misma porción que perdió.
44. [42.] IDEM libro X. Quacstionum.—Ex pu- 44. [42.] EL MISMO; Cuestiones, libro .T.—Es-
piliari testamento superius principale neque ex cribió Meciano, que por el testamento pupilar no
parte, neque in totum confirmari posse, Maecianus se puede confirmar ni en parte, ni en su totalidad,
scripsit. el anterior testamento principal.
45. [43.] IDEM libro XII. Respmuorum.—Lu- 45. [43.] EL MISMO; Respuestas, libro XII. —
cius Titius legitimum filium et alterum naturalem Lucio Ticio instituyó herederos & un hijo legitimo,
heredes instituit, eosque invicem substituit; Titia- y a otro natural, y los substituyó recíprocamente;
nus (2) legitimus ñlius, quem pater anniculum re- Ticiano, el hijo legitimo, a quien el padre dejó de
liquit, post patris mortem impubes decessit su er- un año, falleció impúbero despues de la muerte
stite matre et'fratre naturali, quem etiam cohere em del padre, sobreviviendole su madre y su hermano
habebat; quaero, an hereditas eins ad Titium na- natural, al que también tenia como coheredero;
turalem fratrem ex causa substitutionis pertineat, pregunto, ¿su herencia le pertenecera por causa de
an vero ad matrem? Respondi, ad primum casum la substitución ¿ Ticio, hermano natural, o a la'ma-
non existentium heredum substitutionem, de qua dre? Respondi, qne la substitución, de que se tra-
quaeritur, pertinere, non ad sequentem, si quls ta, pertenece al primer caso, en que no existan be-
eorum postea decessisset intra pubertatem, quum rederos, no ai segundo, si alguno de ellos hubiese
in naturalis tilii persona duplex substitutio locum fallecido después dentro de la pubertad, porque
habere non poterit; et ideo ad matrem legitimi respecto á. la persona dei hijo natural no podra te-
filii hereditas ab intestato pertinet (3). ner lugar ia doble substitución; y por lo tanto, la.
herencia pertenece abintestato a la madre del hijo
legitimo.
5 1.-—Paulus respondit, ei omnes instituti here— % 1.—Pauio respondió, que si todos los herede-
des omnibus invicem substituti essent, eius portio- ros instituidos hubiesen sido recíprocamente subs-
nem qui quibusdam defunctis postea portionem tituidos a todos, la porción de aquel, que después
suam repudiavit, ad eum solum, qui eo tempore de haber failecido aio-unos rechazó su porción, per-
supervixit, ex substitutione pertinere. tenece en virtud de a substitución soio al que so-
breviviö en "aquel tiempo.
46. 44.] IDEM lib-ro XIII. Responsorum.—Pa- 46" [44.] EL meno; Respuestas, libro XIII.-—
terfam' ias primis tabulis postumo herede instituto, Un padre de familia, habiendo instituido en su pri-
secundis sibi vei ñiio, si intra pubertatem decessis- mer testamento heredero aun póstumo, nombro
set, Caium Seium fratrem suum substituit, deinde substituto en ei segundo para si o ara su hijo, si
Titium Caio Seio, et postea sic dixit: «quodsi Caius hubiese faiiecido dentro de ia. pu rtad, ¿ Cayo
Seius frater meus, primo ioco substitutus, heres Soyo, su hermano, y despues para Cayo Seyo a Ti-
mihi esset (4), tunc Titio fideicommissum relinquo;: cio, y luego dijo de este modo: «pero si Cayo Seyo,
quaero, quum iiiius patri heres extiterit, eoque in- mi hermano, substituido en primer lugar, fuese mi
tra pubertatem mortuo frater testatoris ex substi- heredero, en este caso dejo :; Ticio un fideicomiso»;
tutione heres sit, an fideicommissum debeatur, pregunto, habiendo quedado heredero del padre ei
quum ita relictum sit, si Caius Seius frater suus ijo, y siendo, muerto este dentro de ia pubertad,
sibi heres extitisset? Respondi, fratrem defuncti, heredero en virtud de ia substitución ei hermano
qui in utrumque casum institutus vol (5) substitu- dei testador, ¿se deberá ei fideicomiso, puesto que
tus est iiiio impubere defuncto, ea, quae testator se dejó en esta forma, si Cayo Seyo, su hermano,
reliquit, praestare debere, uec adversari haec ver- hubiese sido su heredero? Respondi, que ei herma-
ba: «quodsi Caius Seius mihi beres erit, tune dari no del difunto, que para ambos cases fue, babien-
volo,» quiim verum sit, eum et testatori heredem do fallecido impúbero ei hijo, instituido ó substitui-
extitisse. do, debe der lo que dejó el testador, y que no se
oponen a eiio estas palabras: «pero si Cayo Seyo
fuere mi heredero, en este caso quiero que se die»,
per ue es verdad que ei quedó siendo heredero
tam ión del testador.
47. [45.] SCAEVOLA libro II. Emmor-um.— 47. [45.] SCEVOLA;Respues-tas,libro II.—Uno,
Qui habebat iiiium et iiiiam impuberes, instituto que tenia un hijo y nna hija impuberes, desberedó
iiiio herede ñiiam exheredavit, et, si fiiius intra a la hija habiendo instituido heredero al hijo, , si
pubertatem decessisset, iiliam eidem substituit, el hijo" hubiese fallecido dentro de la pubertad, a]
sed filiae, si, antequam nuberet, decessisset, uxo- mismo ie- substituyo la hija, pero a la hija, si hu-
rem suam, item sororem suam substituit- quaero, biese fallecido antes de casarse, le substituyó en
qunm Biia impubes prior decesserit, deinde frater mujer y también su hermana; pregunto, habien-
eius impubes, an tilii hereditas ad uxorem et soro- do faliecido primero la hija, impúbera, y deepues
(l) ganam tum, Hal. tem eins, successio uon ad matrem, sed ad substitutum fre-
(i!) tius, Hai. trem eius devolvitur, inserta Hal.
(a) ¡litera! eiusdem aetatis liberi instituti. invicemque (4) erit, Hel.
lubet-itoti fuissent; tunc enim altero defuncto intra puberta- in) institutus vel, amasia: Hai.
400 DIGESTO.—LIBBO XXVIII: TITULO Vl
rem testatoris iure substitutionis pertineat? Re- su hermano, impubere, ¿les pertenecera por dere--
spondl, secundum ea, quae proponerentur, non cho de la substitución la herencia del hijo a la mu-
pertinere. jer y 9. la hermana del testador? Respondi, que, se-
gún lo que se exponla, no les pertenece.
48. [46.] IDEM libro singulari Quaestionum 48. [46.] El. mono; Cuestiones tratadas en pú-
publico tractaturum.—Servum communem habe- blico, libro único.—Tenemos en común un esclavo,
mus, hlc heres scriptns est, et, si heres non sit, ei cual fue instituido heredero, y, si el no fuera
Maevius illi substitutus est; aiterlus iussu domino- heredero, Ie fue substituido Mevio; adió la heren-
rum adiit hereditatem, alterlus non; quaeritur, an cia por mandato de uno de los dueños, no por el
substituto locus sit, au non? Et verius est, substi- del otro; se regunto, ¿habra lugar para el substi-
tuto locum esse. tuto, ó no? es más cierto, que hay lugar para el
substituto.
g 1.--Tltius heres esto; Stichum Maevio do, & 1.—cSea heredero Ticio; doy y lego Stico á.
lego; Sticbus heres esto; si Stichus heres non erit, Mevio; sea. heredero Stico; si Stico no fuere here-
Stichus liber heresque esto.» In hac quaestione dero, sea libre y heredero Stico». En este caso se
inprimis quaerendum est, utrum unus gradus sit, ha de inquirit en primer lug-ar, si hay un solo ra-
an duo, et an causa mutata sit substitutionis, an do, 6 dos, y si se ha mudado ia causa de ia su ti-
eadem permaneat. Et quidem in plerisque quaeri- tución, 6 si permanece la misma. Y, a la verdad, en
tur, au ipse sibi substitui possit; et respondetur, muchos casos se pregunta, si uno puede substituir-
causa institutionis mutata substitui posse. Igitur se a si mismo; y se responde, que mudada ia causa
si Titius heres scriptus sit, et, si heres non sit, de la institución se uede uno substituir. Asi, pues,
idem heres iussus sit, substitutio nullius momenti si Ticio hubiera si 0 instituido heredero, , si no
erit. Sed si sub conditione quis heres scriptus sit, fuese heredero, se le mandase que sea here ero, la
pure autem substitutus est, causa immutatur, substitución no será. de ningún vaior. Pero si 'uuo
quoniam potest ex institutione deiici (1) conditio, hubiera sldo instituido heredero bajo condición.
et substitutio aliquid adferre (2); sed si extite- pero substituido puramente, se altera la causa,
rit (3) conditio, duae purae sunt, et ideo nullius parque puede faltar la condición de la institución,
momenti erit substitutio. Co'ntra si pure qulsin- y producir aigun resultado la substitución; pero si
stituatur, delude sub conditione sibi substituatur, se hubiere cumplido la condición, las dos serán pu-
nihil facit substitutio conditionalis; nec mutata (4) ras, y por io tanto no sera de valor alguno la subs-
intelligatur, quip e quum, etsi extiterit conditio, titución. Al contrario, si uno fuere. instituido pu-
duae purae sint (%) institutiones. Secundum haec ramente, y luogo fuera substituido 9. si mlsmo bajo
groposita uaestio manifestetur: «Titius heres esto; condicic'm, uada hace la substitución condicional—;
tichum aevio do, lego; Stlchus heres esto; si y no se entienda mudada. la. causa, porque aunque
Stichus heres non erit, Stichus liber heresque esto;- se hubiere cumplido la condición, hay dos Institucio—
uos didicimus (6), quoniam (7) eodem testamento nes puras. Según esto quede evidenciada la enes-
et legatus sit Stichus, et libertatem accepit, prae- tión propuesta: «sea heredero Ticio; doy y lego Sti-
valere libertatem, et si praevaleat (8) libertas, co ¿ Mevio; sea heredero Stico; si Stico no fuere
non deberi legatum, et 'ideo iussu legatarii non heredero, sea libre y heredero Stico-; nosotros he-
gasse adire hereditatem, ac per hoc verum esse, mos aprendido, que como en el mlsmo testamento
tichum heredem non esse, et ex sequentibus ver- fue legatio Stico y recibió la libertad, prevalece ia
bis libertatem ilii competerc, quum unus gradus libertad, y que si prevalece la. libertad, no se debe
videatur (9). Quid ervo, si non adierit Titius? In- el log-udo, y uo puede por lo tanto adir la herencia
ciplet substitutione Stichus liber et heres esse; por mandato dei legatario, y que por esto es ver-
porro quamdiu non adit iussu legatarii, nec ex dad que Stico no es heredero, y que en virtud de
causa legati intelligitur legatarii (10) esse effectus; las palabras que siguen le compete ia libertad, por-
et ideo certum est, illum heredem non esse, ac per que se considera que hay un solo grado. Luego
hoc ex his verbis: csi heres non erit, Stichus liber ¿que se dira, si Ticio no hnbiere adido la herencia?
heresque esto», liber et heres existet. Hoc autem, Que en virtud de la substitución Stico comenzara
quod sentimus, Iulianus quoque in libris suis pro- a ser libre y heredero; ciertamente, mientras no
bat. ade la herencia por mandato del legatario, no se
entiende que por causa del legado se hizo del lega-
tario; y por lo tanto es cierto, que él no es herede-
ro, y por esto en virtud de estas palabras: ¡Si no
fuere heredero, sea libre )! heredero Stico-. será. Ii-
bre y heredero. Mas esto que opinamos, lo aprue-
ba también Juliano en sus libros.
5 2.—Si pupillus substitutum sibi servum aliena- 5 2.-—Si el pupiio hubiere enajenado el esciavo
verit, eumque emtor liberum heredemque instituc- que a. el le habla sido substituido, y el comprador
rit, numquid iste in substitutione habeat substitu- lo hubiere instituido libre y heredero, ¿tendra aca-
tus (11) universum? Et si quidem pupiiius ad pu— so este substituto la totalidad en Ia substitución?
bertatem pervenerit, neeessarius ex testamento Y si verdaderamente el pupiio hubiere Ilegado 9.
emtoris heres existit (12);sin vero intra pubertatem is pubertad, quedó siendo heredero necesario en
(l) deficere. Hai. Valg. (8) Según conjetura Br. por el praevalebat de in escritura
(2) et substitutio-ii locum afferre, la Valg. original; praevalet, Tam-. : iin. corrección del códice FI.
(3) Según enmienda Br.; exsistat-it, el códice Fl. (9) Hal. Vulg.,' videtur, e códice FL
(4) cam. tnae-rta. Hal. (lº) legatarius, al margen interior del códice Fi.
(5) Hal. V .; sunt, el códice Fl, (11) Taur. atendiendo alsubstitutum de la uer-(two. on"-
(6) dlclmus, a Vulg. ginal; etatum, : a» corrección del códice Ft.-, statim, Hal.
(1) quando, Hal. Vaig. (19) Kal.; exst tit, el códice Fl.
DIGESTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO VII 401
decesserit, ex substitutione quidem liber et heres vil-tud del testamento del comprador; mas si hubie-
ñt (1), et necessarius patri pupilli, emtori autem re fallecido dentro de la pubertad, se hace cierta—
voluntarius heres existit (2). mente iibre y heredero en virtud de ia substitu-
ción, y es heredero necesario del padre del pupilo,
pero voluntario del comprador.
2. IDEM libro V]. ad Sabinum—Si testamento 2. EL ursno; Comentarios á Sabino, libro VI.
comprehensum sit: «ille servus, si mens erit >, aut: —SI en el testamento se hubiera expresado: «sea
«qui mens erit, quum moriar (4 ), heres esto», heredero aquel esclavo, si fuere mio», o «que se-
quatenus accipiatur «meus» , quaeritur. Et si quidem re mio, cnando yo muera», se 'pregunta, como se
alienavit in eo usufructum, nihilominus ipsius est; entenderá Ia palabra «mio-. Y si verdaderamente
si vero partem in eo alienavit, an deliciat conditio enajenö ei usufrnto sobre él,.es, sin embargo, dc
institutionis, quaeritur. Et verius est, non defe- él mismo; pero si enajeno parte de ei, se pregunta
cisse conditionem, nisi evidentissimis probationi- si falta la condición de la institución. Y es mas ver-
bus testatorem voluisse apparuerit, pro hac condi- dadero, qne no faltó la condición, si con evidenti-
tione baec verba inseruisse, si totus servus in do- simas pruebas no hubiere aparecido que el testador
minio eius remanserit; tunc enim part-e alienata quiso consignar estas palabras en lugar de esta
conditio deficit. condición, si todo ei esclavo hubiere Pºrmanecido
en su dominio; porque entonces, enajenada una
parte, falta ia condición.
% 1.—Sed si duo servi ita sint heredes instituti: & 1.—Pero si dos esclavos hnbieran sido iustitui-
cprimus et secundus, si mei erunt, quum moriar, dos herederos de este modo: cPrimo y Segundo, si
liberi et heredes sunto», et alter ex his sit aliena- fueren mios cuando yo muera, seau libres y here-
tus, Celsus recte putat, sic accipiendum, atque si deros», y uno de ellos hubiera sido enujenado. con
singnlos separatim sub eadem conditione heredes razón opina Celso, que esto se ha de entender lo
instituisset. mismo que si a. cada nno lo hubiese instituido por
separado heredero bajo la misma condición.
3. PAULUS libro I. ad Sabinum—Si ita heres 3. PAULO; Comentarios á Sabino, libro I.—-Si
institutus sim, si decem dedero, et acci ere nolit, yo hubiera sido instituido heredero de este modo,
eni dare iussus sum, pro impleta con itione ha- si diere diez, y no quisiera. recibirlos aquel a quien
betur. se me mando que los diera, se tiene por cumplida
la condición.
4. ULFIANUB libro VIII. ad Sabinum.— Si qui 4. ULPIANO; Comentariosd Sabino, libro VIII.
ita sint instituti: «si socii nna bonorum meorum —-Si algunos hubieran sido instituidos de este mo-
permanserint usque ad annos sedecim, heredes do: csean herederos, si juntos hubieren permaue-
snntoa, inutilem esse institutionem secundum ver- cido siendo socios de mis bienes hasta los dieclseis
borum signiiicationem, Marcellus ait; Iulianus au- años», dice Marcelo, que es inútil la institución
tem, quoniam et ante aditam (5) hereditatem iniri conforme a la significación de las palabras; pero
societas potest, quasi rei futurae, valere institu- opina Juiiano, que como se puede constituir socie-
tionem; quod est verum. dad tambieu antes de haber sido adida la herencia,
como sl fuera sobre cosa futura, es valida-la insti-
tución; lo que es verdad.
g 1.——Idem Iulianus scribit, eum, qui ita heres s 1.—Escribe ei mismo Juliano, que el no fue
institutus est, si servum hereditarium non aliena- instituido heredero de este modo, si no ubiere
verit, caventem coheredi implere conditionem; ce— enajenado un esclavo de la herencia, cumple la cou-
terum, si soius beres scriptus sit, sub impossibili dición dando caución al coheredero; pero que, si
conditione heredem institutum videri; quae sen,- hubiera sido instituido único heredero, se le consi-
tentia vera" est. dera instituido heredero bajo una condición impo-
sible; cuya opinion es verdadera.
5. PAULUS libro II. ad Sabinum. — Si heredi 5. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro ll.—Si
plures conditiones coniunctim datae sint, omnibns ai heredem se -le hnbieran impuesto conjuntamen—
parendum est quia unius ioco habentur; si disiun- te muchas condiciones, se ha de obedecer a todas,
ctim sint, cni iibet (6). porque se considerari como una sola; si lo hubieran
sido disynntivameute, a la que se quisiera.
Tmm n— 51
402 DIGEBTO--—LIBRO XXVIII: TÍTULO VI!
6. ULPIANUS libro IX. ad Sabínum.— Si quis 6. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro IX.—
ita insti-tutus sit, si monumentum post mortem te- Si u-no hubiera sldo instituido de este modo, si des-
statoris in triduo proximo mortis eius fecisset, pues de la muerte del testador hubiese hecho un
quum monumentum in triduo perfici non possit, monumento en ios tres dias próximos a. su muerte,
dicendum erit, conditionem evanescere, quasi im— no pudiéndose acabar el monumento en los tres
possibilem. dias, se habrá de decir que se invalida la condi-
ción, como imposibie.
7. Pouronws libro V. ad Sabinum._—Si quis 7. Postremo; Comentarios ¿ Sabino, libro V.
sub conditione heredes instituisset, si invicem ca- —Sl alg-uno hubiese instituido herederos bajo esta
vissent, se legata eo testamento relicta redditu- condición, si recíprocamente se hubiesen dado cau-
ros, placet, remitti iis conditionem, quia ad frau- ción de que ellos devolverán ios legados dejados en
dem legum respiceret (1), quae vetarent, quosdam aquel testamento, se determina, que se les remita la
legata capere, quamquam et si cautum esset, in ipsa. condición, porque tenderia al fraude de las leyes,
actione (2) exceptione tuendus esset promissor. que vedasen que algunos recibiesen legados, aun-
que tambien si se hubiese dado caución, habria de
ser amparado con excepción en la misma acción el
que prometió.
& ULPIANUS libro L. ad Edictum.-—Quae sub 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.—
conditione iurisiurandi relinquuntur, a Praetore Se reprneba por ei Preter lo que se deja bajo cou-
reprobantur; providit enim, ne is, qui sub iurisiu- dicion dejurameuto; porque provee, a iin de que
randi conditione quid accepit, aut amittendo con- ei que recibió una cosa bajo condicion dejuramen-
ditionem perderet hereditatem legatumve, aut co- to no pierda la herencia. o el ie ado no cumpiien-
eretur turpiter accipiendi (3) conditionem iurare. do ls. condición, o no sea obliga o torpemente aju-
%oluit ergo, eum, cui sub iurisiurandi conditione rar la condiciön para adquirir. Quiso, pues, que
quid relictum est, ita capere, ut capiunt hi, qui— aquel a quien se le dejó alguna cosa bajo condición
bus nulla talis iurisiurandi conditio inseritur; et de juramento, la recibe. asi como la reciben aque-
recte. Quum enim faciles sint nonnulli hominum llos & quienes no se ies impone ninguna tal condi-
ad iurandum contemtu religionisl alii perquam ti- ción de juramento; y con razón. Porque como al-
midi metu divini numinis usque ad euperstitio- gunos hombres sean faciles para jurar con menos-
nem, ne vel hi vel illi aut consequerentur, ant precio de la religión, y otros demasiado timidos
perderent-, quod reiictum est, Praetor consultissi- por temor ai divino numen hasta ia superstición,
me intervenit. Etenim potuit is, qui voluit factum, prudentisimamente interviene el Pretor, para que
quod religionis conditione adstringit, sub condi- ni unos consigan. ni otros pierdan lo que se les de-
tione faciendi relinquere; ita enim homines aut jó. Porque pudo el que quiso que se hiciera lo que
facientes admitterentur, aut non iacientes defice- sujeta. a in condición del juramento, dejarlo bajo
rentur conditione. la condición de que se haga; pues de este modo se-
rian admitidos los hombres que lo hicieran, () serian
exciuldos por la condición los que no lo hicieran.
& 1.—Hoc Edictum etiam ad legata pertinet, & 1.—Este Edicto es aplicable también a ios le-
uou tantum ad heredum institutionem. gados, no solamente a la institución de herederos.
5 2. —Iu iideicommissis quoque oportebit eos, & 2.—También convendra que en los fideicomi—
qui de fideicommisso cognoscunt, subsequi Prae- sos se atengan al Edicto del Pretor los qne conocen
toris Edictum, ea propter, quia vice legatorum del fideicomiso, por esto, porque hacen veces de le-
funguntur. gados.
g ;S.—Et in mortis causa donationibus dicendum % 3.—Y en las donaciones por causa de muerte
est, Edicto locum esse, si forte quis caverit, nisi se ha de decir qne tiene lugar el Edicto. si acaso
iurasset, se aliquid-facturum, restituturum quod alguno "hubiere dado cancion de que restituire lo
accepit; oportebit itaqne remitti cautionem. que recibió, si no hubiese jurado que el haria al-
guna cosa; y asl, eonvendra que se le remita ia
caución.
% 4.—Sl quis sub iurisiurandi conditione, et & 4.—Si alguno hubiera sido instituido bajo la
praeterea sub alia sit institutus, huic videndum condición de juramento, y ademas bajo otra, se ha
est, an remittatur conditio; et magis est, ut remitti de ver, si a este se le remitirá la condición; y es
iurisiurandi conditio debeat, licet alii conditioni mss cierto, que se le deba remitir la condición dei
parendum habeat. juramento, aunque tenga que prestar cumplimien-
to á. la otra condición.
5 5.—Sed si sub iurisiurandl conditione sit in- ä 5.—Mas si hubiera sido instituido bajo condi-
stitutus, aut si decem (millia) (4) dederit, hoc est clön de juramento, o si hubiere dado diez mil, esto
alternata conditione, ut aut pareat conditioni, aut es, bajo la condicion alternativa, de que ¿ cumpla.
iuret; aliud quid videndum, numquid remitti ei la condición, o jure; se ha de ver otra. cosa, si no se
conditio non debet, quia potest alteri conditioni le debera remitir la condición, porque puede estar
parendo 'esse securus; sed est verius, remittendam seguro cumpliendo la otra condición; pero es más
conditionem, ne alia ratione conditio alia eum nr- verdadero, que se le ha de remitir la condición, para
geat ad iusiurandum. que por otro motivo no le apremle ia otra condi-
ción al juramento.
ä 6.—Quoties heres iurare iubetur, daturum se 5 6.—Cuando se manda que jure el heredero,
aliquid vel facturum, quod non improbum est, que el dará o hara alguna cosa, que no es ilicita,
(1) Bill. Vulg.; respicerent, el códice Ft. (:) accipiendo, Hel. Walz“
(l) exactione, Hal. (4) Er.,- Tour.…prm pura….
DIGE5T0.—LIBRO xxvm: TÍTULO vu 403
actiones hereditarias non alias habebit, quam si ne tendi-a las acciones de la herencia de otra suer-
dederit vei fecerit id, quod erat iussus iurare. te, que si hubiere dado 6 hecho lo que se le había
mandado jurar.
5 7.——Mortuo autem vel manumisso Sticho vivo & 7.—Mas habiendo muerto o sido manumitido
testatore, qui ita heres institutus est, si iurasset, Stico viviendo el testador, ei qne fue instituido he-
se Stichum mannmissnrum, non videbitur defectus redero cn esta forma, si hubiese jurado que él ma-
conditione heres, quamvis verum sit, compellen- numitirá a Stico, no se considerará que como here-
dum cum manumittere, si viveret. Idem est, et si dero faltó a, la condición, aunque sea verdad que
ita heres institutus esset quis: «Titius heres esto, habria de ser compelido a manumitirlo, si viviese.
ita ut Stichum manumittat», aut: «Titio centnm Lo mismo es, también si de esta snerte nno hubiese
ita lego, ut Stichum manumittat»; nam mortuo sido instituido heredero: «sea heredero Ticio, con
Sticho nemo dicet, summoveudum eum; non vide- tal que mauumita a Stico», ó ciego ciento a Ticio,
tur enim defectus conditione, si parere conditioni con tal que manumita & Stico»; porque muerto Sti-
non possit, implenda est (1) enim voluntas, si co, nadie dira que el deba ser repelido; porque no
potest. se considera que faltó a la condicion, si ne pudiera
cumplir la condición, pues se ha de cumplir la vo-
luntad, si se puede.
5 B.;De hoc iureiurando remittendo non est % 8.—No es necesnrio recurrir al Pretor para
necesse adire Praetorem; semel enim 'in perpe- que se remita este juramento; porque fue remitido
tuum aPraet—ore remissum est, nec per singulos por el Pretor una vez para siempre, y no sele ha
remittendum. Et idcirco, ex quo dies legati cesse- de remitir a cada lmo. Y por lo tanto, se considera
rit remissum videtur, etiam ignorante scripto he- remitido, aún ignorandolo el heredero instituido,
re e. Ideoque in herede legatarii rcctc probatur, desde que corriere ei dia del legado. Y por esto,
ut post diem legati cedentem, si decesserit legata- con meon se aprueba respecto al heredero de] lega-
rius, debeat heres eius actione de legato (2 ) nti, tario, que si ei legatario hubiere fallecido despues
quasi pure legato relicto ei, cui heres extiterat. que corricse el dia del legado, deberá. utilizar su
heredero la. acción de legado, cual si puramente se
le hubiera dejado ei legado a aquel de quien habla
quedado heredero.
10. ULPIANUS libro VIII. Disputationum.—In- 10. ULPIANO; Disputas, libro VIII.—Esta ins-
stitutio talis: «si codicillis Seium heredem scripse- titución: «si en los codiciios yo hubiere instituido
ro, heres esto», nou est inutilis in quovis herede heredero aSeyo, sea heredero», no es inútil res-
instituto, praeter lilium; est enim conditionalis iu- pecto & cualquier heredero instituido, excepto el
stitutio, nec videtur hereditas codicillis data, quod ijo; porque es una institución condicional, y no se
interdictum est, verum conditionalis est haec in- considera que la herencia fue dada en codicilos,
stitutio, quae testamento data esset. Proinde et si cosa que esta prohibida, sino que es condicionai
ita scripserit: «cuius nomen codicillis scripsere, esta institución, que se hubiese puesto en el testa-
ille mihi heres esto». pari ratione dicendum erit, mento. Por lo cual, también si uno hubiere escrito
institutionem valere nullo iure impediente. de este modo: «sea mi heredero a nel cuyo nom-
bre yo hubiere escrito en los codici os», por la mis-
ma razón se habra de decir, que la institución es
valida sin que lo impida ningún derecho.
& 1.—Si quem itainstitutum ponamus: «ille, si & 1.—Si suponemos que uno fué instituido de es-
eum codicillis heredem scripsi (3), heres esto», ta manera: ases heredero aquel, si lo escribi como
valet institutio, etiam in filio, qui in potestate est, heredero en los eodícilos», es valida la institución
quum nulla sit conditio, quae in praeteritum cou- aún respecto del hijo quc esta bajo la potestad, por-
fertur, vel quae in praesens, velutí: «si rex Partho- que es nula la condición, que se refiere al tiempo
rum vivit, si navis in portu stat-. pasado o la que el presente, por ejemplo: csi vive
el rey de los Partes= si ia nave está. en ei paci-ton.
11. IULIANUS libro XXIX. Digestorum. — Si 11. JULIANO; Digesto, libro XXIX.—Si alguno
quis testamento hoc modo scripserit: «filius meus, hubiere escrito de este modo en su testamento: «sea
si Titium adoptaverit, heres esto; si non adoptave- heredero mi hijo, si hubiere adoptado :; Ticio; si no
rit, exheres estou, et lilio parato adoptare Titius io hubiere ado tado, sea desheredado-, y dispues-
nolit se arrogandnm dare, erit illius heres quasi to el hijo a a optario Ticio no quisiera darse en
expleta conditione. arrogación, el hijo sera heredero como si se hubie-
ra cumplido ia condición.
12. Hnmrosmsmnus libro III. iuris Epitoma- 12. Hnnuoenmsuo; Epttome del Derecho, lib-ra
ram.—Verbs haec: «Publius Maevius, si volet, he- III.—Estas palabras: «sea heredero Publio Mevio,
tº.) Touch; non, inserta cl códice Fl. “grin dice Tour. en la (t) Taw. segun corrección del códice Ft.,- seripseri, la
M . _ escritura ari tud,:Ie iucnctae puede formar scripserit, scri-
(!) actione legati, lo Vaig. pserlm o pecto, Br.
404 mama.—Llano nmi: TITULO vu
res esto-, in necessario conditionem faciunt, ut, si si quisiera», constituyen condición para el necesa-
nolit, heres non existat; namin voluntaria heredis rio, de modo que. si no quisiera, no sera heredero;
persona frustra adduntur, qunm, etsi non fuerint porgue inútilmente sc añaden respecto a la perso-
addita, invitus non efficitur heres. na ei heredero voluntario, porque annque no se
hubieren aiiadido, no se hace heredero contra su
voinntad.
13. IULIANUS libro XXX. Digestomm.—Ei, qui 13. JULIANO; Digesto, libra XXX.—Para aquel
ita hereditatem vel legatum accepit, si decem de- que recibió una herencia o un legado de este mo-
derit, neque hereditas, neque ieg-atnrn aliter acqui— 0, si hubiere dado diez, no se puede adquirir ui
ri potest, quam si post impietam conditionem id la herencia ni el legado de otra suerte, que, si dos-
egerit scriptus heres veli atarius, per quod he- pues de cumplida la condición, el heredero institui-
reditas aut legatum acquir solet. do ó el legatario hubiere hecho aquello porno cual
se suele adquirir la herencia o el egado.
14.. MARCIANUS lib-ro IV. Institutionum.—Cou- 14. Manum-m; Instituta, libro I 17.—Les condi-
ditiones contra edicta Imperatorum, aut contra ciones escritas contra los Edictos delos Emperado-
leges, aut quae legis vicem obtinent, scriptae, vel res, 6 contra las leyes, 6 contralas disposiciones
quae contra bonos mores, vei derisoriae sunt, aut que tienen fuerza de ley, ó las que son contra ias
huiusmodi, quae Praetores improbaverunt, pro non buenas costumbres, o irrisorias, o de ia naturaleza
scriptis habentur-, et perinde, ac si conditio here- de las quo desaprobaron ios Pretores, se tienen por
ditati sive legato adiecta non esset, capitur here- no escritas; y se adquiere ia herencia ó ei iegado,
ditas legatumve. lo mismo qne si no se hubiese puesto condición pa-
ra ia herencia () ei iegado.
15. PAPINIANUS libro X VI. Quaestionum.— Fi- 16. PAPINIANO; Cuestiones, libro XVI.—Eibijo,
lius, qui fuit in potestate, sub conditione scriptus que estaba bajo potestad, habiendo sido instituido
heres. quam Senatus aut Princeps improbant, te— heredero bajo condición, que repruebajel Senado ¿¡
stamentum inürmet patris, ae si conditio non esset ei Principe, invalida el testamento del padre, lo
in eins potestate; nam quae facta laedunt pieta- mismo que si ia condición no hubiese estado en su
tem, existimationem, verecundiam nostram, et, ut oder-, porque los hechos qne ofenden la piedad,
euer-aliter dixerim, contra bonos mores dunt, nec a estimación, nuestro pudor, y, para. decirio de una
acere nos posse credendum est. vez, que se hacen contra las buenas costumbres,
se ha de creer que ni podemos hacerlos.
16. MARCIANUS libro IV. Institutionum. — Si 16. Mancmno; Instituta, libro I ¡'.—Escribe Ju-
Titius heres erit, Seius heres esto; si Seius heres liano, que es iuútii esta institución: «si Ticio fuere
erit, Titius heres esto»; Iuiianus inutilem esse in- heredero, sea heredero Seyo; si Seyo fuere herede-
stitutiouem scribit, qnnm conditio existere non ro, sea heredero Ticio-;jporqne no se puede cumplir
possit. ia coudiciön.
17. Fnounnrmns libro X. Insiitutíonum. —' Si 17. FLonnn'rmo; Instituta, libro X.—Si hubie-
plures institutiones ex eadem parte sub diversis re muehas instituciones de una misma parte, bajo
conditionibus fuerint, conditio, quae prior extite- diversas condiciones, Ia condición que primero se
rit, occupabit institutionem. hubiere cumplido prevendra la institución.
18. Mantuanus libro VII. Institutionum.—— 18. Mancuso; Instituta, libro VII.—Cuando
Quum servus pure liber, et heres scriptus sub con- un esclavo haya sido dejado iibre puramente, e ins-
ditione sit, et, si heres non extiterit, legatum ac- tituido heredero bajo condición, y, si ne fuere iie-
ceperit, in legato repetitam videri conditionem, redero, hubiere recibido un legado, respondió por
Divus Pius rescripsit. rescripto el Divino Pio, que se considera repetida
la condición en ei iegado.
5 1.—Hac ratione et Papinianus scribit, quum 5 1.—Por esta razón escribe también Papiniano,
avia (i) nepotem sub conditione emancipationis que cuando la abuela instituyó heredero de una
pro parte heredem instituit, et postea codicillis parte a su nieto, bajo la condición de que fuese
scriptis hoc. amplius ei legavit, quam quod here- emancipado, y despues le legó en los codicilos es-
dem eum instituit, repetitam videri conditionem critos este ademas de haberlo instituido heredero,
emancipationis etiam in legato, quamvis in legato se considera repetida ia condición de la emancipa-
uigilem, nt in hereditate, substitutionem (2) fe- ción también en ei legado, aunque no hubiese hecho
c set. ninguna substitución en el legado, como en la he-
l'eDClB.
19. Ionii libro VIII. Institutionum.— Si ita 19. Er. msnm; Instituta, libro VIII.—Si schu-
scriptum fuerit: rTitius heres esto; si Titius heres biere escrito de este modo: «sea heredero Ticiog-si
erit, Maevius heres esto-, si Titius suspectam adie- Ticio fuere heredero, sea heredero Mevio», si Ticio
rit hereditatem, potest Maevius suo arbitrio adire hubiere adido la herencia sospechosa, puede adir-
et quartam retinere. la Mcvio a su arbitrio, y retener la cuarta.
20. Ime-o libra II. Posterior-um a Iavolcno 20. Lumen; Obras póstmnas compendiadas
(1) mulo, cum. II. 19., opino que u debe suprimir la"
negativa non.—N. del Tr.
406 DIGEBTO.—LIBRO XXVIII: TÍTULO VII
26. Pouronms libro II. ad Quintum Mucium. 26. Pour-emo; (lamentariae ¿ Quinto Mucio,
—-Si pupiiius sub conditione heres iustitutus fue- libro II.—Si uu pupiio hubiere sido instituido he-
rit, conditioni etiam sine tutoris auctoritate parere redero bajo condicion, puede cumpiir la condición
potest. Idemque est, et si legatnm ei sub conditio- aún sin la autoridad del tutor. Y lo mismo es, tam-
ne relictum fuerit, quia. conditione expieta pro bién si se le hubiere dejado bajo condición un le-
eo est, quasi pure ei hereditas vel legatum reli- gado, porque cumplida la condicion, es 10 mismo
ctum sit. que si se le hubiera dejado puramente la herencia
o ei legado.
27. Monns'rmus libro VIII. Responsorum.— 27. Monnsrmo; Respuestas, libro VIII.—Uno
Quidam iu suo testamento heredem seripsit sub instituyó heredero en su testamento bajo esta cou-
taii conditione: si reiiquias eius in mare abiiciat; diciön: si echara al mar sus restos mortales; se pre—
quaerebatur, quum heres institutus conditioninon guntaba,¿no habiendo .cumpiido la condición ei he-
paruisset, an expellendus est ab hereditate? Mo- redero instituido, ha de ser rechazado deis. heren-
destinus respondit-. iaudandus est magis, quam cia? Modestiuo respondió: mas bien ha de ser ltado.
accusandus heres, qui reliquias testatorls non in que acusado, ei heredero, que no echó al mar ios
mare secundum ipsius voiuutatem abiecit, sed me- restos dei testador conforme a la voiuntad del mis-
moria humanae conditionis sepuiturae tradidit. mo, sino que, teniendo presente su condición hu-
Sed hoc prius inspiciendum est, ne homo, qui ta.- mana., ios guardó en ia. sepultura. Pero antes se
iem conditionem posuit, neque compos mentis es- ha. de examinar esto. si. ei hombre que puso tai cou-
set; igitur si perspicuis rationibus heee suspicio dicien no estuviese en su cabai juicio; si, pues, con
amoveri potest, nulio modo legitimus heres de he- evidentes razones se puede suscitar esta sospecha,
reditate controversiam facit scripto heredi. de ningún modo ie promueve cuestión ai heredero
instituido ei heredero iegitimo.
% 1.—Heredi, quem testamento pure instituit, & 1.—-A1 heredero, á quien instituyó puramente
codicillis scripsit (1) conditionem; quaero, an ei en el testamento, le impuso una condición en los co-
parere necesse habent? Modestinus respondit: he- dicilos, pregunto, ¿tendra ¡necesidad de cumpliría?
reditas codicillis (2) neque adimi potest; porro in Modestino respondió: ia. herencia no puede ser qui-
defectu conditionis de ndemtione hereditatis cogi- tada en los codicilos; y, a la verdad, faitando ia
tasse inteliigitur. condición, se entiende que se refirió a la. privación
de la herencia..
28. PAPINIANUB libro XIII. Quaestionum.— Si 28. PAPINIANO; Cuestiones, libro XIII.—Si uu
filius sub conditione heres erit, et nepotes ex eo hijo fuere heredero bajo condición, y se le substi—
substituautur, quum non sufficit, sub quaiibet tu eran Ios nietos habidos de ei, como no basta que
conditione iiiium heredem institui, sed ita. demum el ijo sea instituido heredero bajo cualquier con-
testamentum ratum est, si conditio fuit in tilii po- dición, sino que ei testamento es váiído solamente
testate, consideremus, numquid intersit, quae con- de este modo, si la condición estuvo en la potestad
ditio fuerit adscripta., utrum quae moriente tilio dei hijo, consideremos si es que importa. saber qué
impleri non potuit, veluti: «si Aiexandriam ierit condición haya sido puesta, si ia. que muriendo el
ñlius, heres esto», isque Romae decessit, an yero hijo no se pudo cumplir, por ejemplo, «si mi hijo
quae potnit etiam ext-remo vitae momento impieri, fuere e Alejaudria, sea mi heredero», y ei falleció
veluti: «si Titio decem dederit, filius heres esto», en Roma. ó la. que se pudo cumpiir hasta en ei ni-
quae conditio nomine filii per alium impleri potest. timo momento 'de la vida, por ejempio, «si á. Ticio
Nam superior quidem species conditionis admittit le diere- diez, sea heredero mi hijo», cuya condición
vivo flliO nepotes ad hereditatem, qui, si neminem se puede cumplir por otro en nombre dei hijo. Por-
substitutum haberet, dum moritur, legitimus patri que. a ia verdad, la primera. especie de condición
iteres extiterit (3); argumeutoque est, quod apud admite los nietos á. la herencia viviendo ei hijo, ei
Servium quoque relatum est, quendam enim refert cual, si uo tuviese ningún substituto, ai morir, se-
ita. heredem institutum: «si iu Capitolium ascende- n). heredero legitimo de su padre; y sirve de prue—
rit»; quodsi non ascendisset, legatum ei datum, ba lo que también se ha referido por Servio, por-
eumque, antequam ascenderet, mortem obiisse; de que dice que uno fue instituido heredero de este
quo respondit Servius, conditionem morte defecis- modo: «si hubiere subido al Capitoiim; pero que,
se, ideoque moriente eo legati diem cessisse. Altera si no hubiese subido, sele dió un iegado, y el fa-
vero species conditionis vivo filio non admittit ne- llecio antes de subir; respecto ai cual respondió
potes ad hereditatem, qui, substituti si nou essent, Servia, que con la muerte faltó ia condición, y que,
intestato avo heredes existerent; neque enim fiiius por io tanto, al morir el comenzó a correr el dia
videretur obstitisse (4), post cuius mortem patris del legado. Pero-la otra especie de condición no
testamentum destituitur, quemadmodum si exhe- admite, viviendo ei hijo, los nietos a. la herencia,
redato eodem sno nepotes, quum filius moreretur, los cuales, si no hubiesen sido substituidos, serian
heredes fuissent instituti. herederos dei abuelo abintestato; y no se conside-
raria. qne sirvió de obstáculo el hijo, después de
cnya muerte se invalida ei testamento del padre, a
lalmenera. quc, si habiendo sido desheredado el mis-
mo hijo, hubiesen sido instituidos herederos los
nietos, cuando muriese el hijo.
1. ULPIANUS libro LX. ad Edictum.—Si servus 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LX.
fnerit heres institutus, utique non ipsi raestitue- —Si un esclavo hubiere sido instituido heredero,
mus (2) tempus ad deliberandum, se ei, cuius ciertamente que no le concederemos al mismo, si-
servus est, quia pro nullo isti habentur apud Prae- no a aquel de quien es el esclavo, tiempo para de-
torem. Itemque si plnrium servus sit, utique omni- liberar, porque estos no son considerados como
bus dominis praestituemus. persona alguna por el Pretor. Y asimismo, si ei es-
clavo i'uera de muchos, se lo concederemos cierta-
mente a todos sus dueños.
5 1'.—Ait Praetor: 51 TEMPUS AD" DELIBERANDUM g 1.—Dice ei Pretor: «Si pidiere tiempo para. de-
pmn'r, DABO. liberar, se lo daré».
% 2.—Quum dicit «tempus:-mec adiicitdiem,sine 5 2.—Como dice «tiempo», y no añade dia, sin
dubio ostendit, esse in ius dicentis potestate, quem duda indica que esta en la facultad del juzgador
diem praestituat. que dia haya de fijar.
2. PAULUS libro LVII. ad Edictum.— Itaque 2. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LVII.
pauciores centnm dierum non sunt dandi. —Y asi, no se han de dar menos de cien dias.
3. ULPIANUS libro LX. ad Edictum.— Nec non 3. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LX.
illud sciendum, nonnunquam semel, uonuuuquam —Y también se ha de saber esto, que en ocasiones
saepius diem ad deliberandum datum esse, dum se de una sola vez dia. para, deliberar, y en otras,
Praetori suadetur, tempus, quod primum aditus muchas veces, cuando se persuade al Pretor de
praestituerat, non suffecisse; (1118 110 ha sido suficiente el tiempo que habia con-
cedido la. primera vez que a ei se recurrió;
4. IDEM libro LXI. ad Edictum.—sed hoc ini- 4. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXI.
petrari non debet, nisi ex magna causa. —-pbro esto no se debe impetrat sino por causa po-
derosa.
5. IDEM libro LXX. ad Edictum.—Aristo scri- 5. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro LXX.
bit, non solum creditoribus, sed et heredi instituto —Escribe Ariston, que el Pretor debe auxiliar no
Praetorem subvenire debere, hisque copiam in- solamente a los acreedores, sino también al here-
strumentorum inspiciendorum facere, ut perinde dero instituido, y darles facilidad de inspeccionar
instruere se possint, expediat (3), nec ne, agnosce- los documentos, para que por ellos puedan instruir-
re hereditatem. se si les conviene, ó no, aceptar la herencia.
;, li…—Si maior sit hereditas, et deliberat heres, , & 1.—-—Si la herencia. fuese cuantiosa, y el here-
et res sunt in hereditate, quae ex tractu temporis dero delibera, y en la herencia hay cosas que con
deteriores fiunt, adito Praetore potest is, qui deli- ei transcurso del tiempo se deterioran, puede el
berat, sine praeiudicio eas instis pretiis vendere; que delibera, habiendo recurrido al Pretor, ven-
qui possit etiam ea, quae nimium sumtuosa. sint, derlas, sin perjuicio, por su justo precio; el cual
veluti iumenta aut venalicia, item ea, quae mora puede vender también aquellas casas qne sean de—
deteriora finnt, vendere, quique praeterea. curatu- masiado costosas, por ejemplo, cabailerias () escla-
rus sit, ut aes alienum, quod sub poena vel sub vos que estaban para ser vendidos, asi como las
pretiosis pignoribus debeatur, solvatur. que se deterioran con el tiempo, y ha de cuidar
además de que se paguen las deudas, que se deben
bajo pena o mediante prendas vaiiosas.
6. GAIUS libro XXIII. ad Edictum provino-tale. 6. Gare; Comentarios al Edicto provincial, Zi-
—lg'itnr siquidem iu hereditate sit vinum, oleum, bro XXIII.—Asi, pues, si en la herencia. hubiera
frumentum, numerata ecnnia, inde iieri debebunt vino, aceite, trigo, 6 dinero contante, de estose de—
impendia; si minus, a ebitoribus hereditariis exi- berán hacer los gestos; si no, se habrá de exigir el
genda. pecunia. Quodsi uulli sunt debitores, aut dinero a los deudores de la herencia. Pero si no
iudicem provocent, venire debent res supervacuae. hay ningunos deudores, () recurrieran aljnez, se
deben vender las cosas super-linas.
7. Unpmnus libro LX. ad Edictum.—AitPrae- ?. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro LX.
tor: si rurum, PUPILLAE (4) HOMINE Pos'rumm'run —che el Pretor: ¡Sl en nombre de un pupilo ó de
TEMPUS AD DELIBERANDUM, AN EXPEDIAT, EUM HE- ¡una pupila se pidiere tiempo para deliberar si in
REDITATEM nnrmnnn, ET HOC DATU'M srr (5); SI IU- ¡conviene retener la herencia, y se hubiera dado;
STA causa ESSE VIDEBITUR, BONA rumana unsu- usi pareciere que hay justa causa, prohibirá que
nm, ms: 51 CAUSA coetum non: vnn ARBITRATU, »mientras tanto se disminuyan los bienes, a no ser
verano. been conocimiento de causa a arbitrio de hombre
:bueno».
5 1. —Merito Praetor impedit interim deminu- 5 1.—-Con razón impide mientras tanto el Pretor
tionem, qnamdiu nomine pupilli petitur tempus ad la disminución, cuando a nombre dei pupiio se pi-
deliberandum. de tiempo para deliberar.
& 2.—Quid sit autem «deminui vetabo», videa- 5 2.—Pero veamos que significa «prohibito que
mus. His verbis Praetor non tantum alienationem se disminuyan». Con estas palabras no solamente
impedit, verum etiam actiones exerceri non pati- impide el Pretor la enajenación, sino que tampoco
tur; est enim absurdum, ei, cui aiienatio interdici- consiente que se ejerciten las acciones; perque es
tur, permitti actiones exercere; et ita Labeo scribit. abSurdo, que a quien se le prohibe la enajenación
se le permita ejercltar las acciones; y asi io escri-
be Labeon.
5 3.—-In causae autem cognitione hoc vertetur, 5 3.—Mas en el conocimiento de causa se venti-
an iusta causa sit, ut deminnere Praetor permit- iará esto, si hay justa causa para que el Pretor
tat; ergo et funeris cansa deminui permittet; item permita que sc disminuyan ios bienes; luego tam-
eorum, quae sine piaculo (1) non possunt praeteri- bién permitirá, que se disminuyan por causa del
ri; vescendi gratia aeque deminui permittet. Sed funeral; y asimismo porla. de cosas que ne se pue-
et ubi urget, ex aliis quoque cansis permittere den desatender sin incurrirse en pena; igualmente
eum oportet, ut aedificia sarciantur, ne agri incul- permitirá. que se disminu an para comer. Pero
ti sint, si qua pecunia sub poena debetur, ut resti- cuando urge, también debe permitirio por otras
tuatnr, ne pio-nora distrahantur. Ex aiiis quoque causas, para ne se reparen edificios, para que no
iustis causis ?raetor aditus deminutionem permit- queden sin cu tivo los campos, y, si bajo pena se
tet, neque enim sine permissu eius debet deminu- debe algún dinero, para-que se pague, a En de que
tio ñeri. no se euadenen las prendas. También por otras jus-
tas causas permitira la disminución ei Pretor ¿
que se haya recurrido, porque no se debe hacer ia
disminucion sin su permiso.
8. IDEM libro LXI. ad Edictum.— Si quis suus 8. EL MISMO; Comentarios al Edicto, iibro LXI.
heres, posteaquam se abstinuerit, tunc petat tem- —Si algún heredero suyo pidiera tiempo para. de-
pus ad deliberandum, videamus, an impetrare de- liberar despues que se hubiere abstenido, veamos
beat; magisquc est, ut ex causa debeat impetrare, si deberá impetrarlo; y es mas cierto que debe lm-
qunm nondum bona venierint. etrarlo eu virtud de causa, cuando todavia no se
ubiereu vendido los bienes.
10. MAECELLUS libro XXVIII. Digestorum.— 10. MARCELO; Digesto, libro XX VIII.—Si hn-
Si plures crradus sint heredum institutorum, per biera muchos grados de herederos instituidos, di-
singulos o servaturum se ait Praetor id, quod (2) ce el Pretor, que ei observare respecto de cada. uno
praefinieudo tempore deliberationis edicit; videli- lo que consignó en el Edicto, al preñjar el tiempo
cet ut a primo quoque ad sequentem translata. he: de ia deliberaciöu; á saber, para que transferida
reditate, quam primum inveniat successorem, qui la herencia también dei primero al slº'uiente, cn-
possit defuncti creditoribus respondere. cuentre cuanto antes sucesor, que pueda responder
a ios acreedores dei difuuto.
11. Lavamanos libro IV. eæ Posterior-ibus La- 11. Javonnuo; Doctrina de tas Obras póstumas
beonis.—Qui filium libertinum habebat, heredem de Labeon, libro IV.—Uno que tenia un hijo liber-
eum iustituerat, deinde ita acri serat: «si mihi tino, io habia instituido heredero, y después habia
fiiius uulius erit, qui in suam tute am veniat, tum escrito de este modo: «si yo no tuviere ningún hi-
Dama servus liber esto»; is filius pupillus liberti- jo, que llegue a su propia tutela, entonces sea li-
nus erat; quaerebatur, si Dama liber esset. Treba- bre el esclavo Dama»; este hijo pupiio era liberti-
tius negat, quia filii appellatione "libertinus quo- no; y se preguntaba,-si Dama seria libre. Trebacio
que contineretur; Labeo contra: quia eo loco ve- dice que no, perque con la denominaciöu de hijo
rum filium accipi oportet. Trebatii sententiam pro- se comprenderla también el libertino; Labeon dice
bº, Sl tamen testatorem de hoc tilio locutum esse lo contrario, porque en esta calidad debe admitirse
apparet. al hijo verdadero. Aprueba ia opinión de Treba-
cio, si, ne obstante, aparece que el testador hablö
de este hijo.
3. ULPIA'NUS (8) libro II. ad Sabinum.--Si mi- 3. Unruuo; Comentarios d Sabino, libro II.—
les, qui destinaverat communi iure testari, ante Si el militar, que habla. determinado testar seguu
defecerit, quam testaretur, Pomponius dubitat. el derecho común, hubiere fallecido antes que tes-
Sed cur non in milite diversum probet? neque tase, duda Pomponio. Pero ¿por ne no aprueba
enim, qui voluit iure communi testari, statim be- lo contrario tratandose del militar? parque el que
neiicio militari renuntiavit, nec credendus estjquis- uiso testar según el derecho común, no renunció
quam genus testandi eligere ad impugnanda sna esde luego al beneilcio militar, y no se ha de creer
iudicia. Sed magis utroque genere voluisse pro- que uno elige una mauere de testar para que se“
pter fortuitos casus, quemadmodnm plerique pa- hayan de impugnar sus disposiciones. Antes bien,
gani solent, qunm testamenti faciunt per scriptu- que quiso testar de ambos modos atendiendo a los
ram (9), adiicere, velle hoc etiam vice codicillo- cases fortuitos, & la manera que suelen añadir mu-
(l) nu murnm usuni-mrc, Hal. (5) Según nuestra gimiendo; ducitum, el códice Ft.
(2) Caput ex mandat-is, omilenlas Hat. Valg. (6) Tour. se su corrección del códice Ft.; ab exercitus,
(a) malltla, Bol.,- mollitia, atros en el mismo. acaso ab exercit ls, la escritura original, Br.
(4) solent; aut a graeco verbo ¡(Ú—Wl- [mille], [uude Kultu- l'l) Tam-, según la escritura original; testamento, correr.-r
"ÚG [decem centurias militum] traetum est. Nam ita:Graecl ción del códice Ft., Br.
ls) Tour. según corrección del códice FL; Iuiianus. la en-
TáTl-lºº [agmen] et mille hominum numerum appellant, qnasi crttura origino. , Br.
millesimum quemque dicas, nnde ipsorum quoque ducem (9) ¡qunm testamentum faciunt, per scripturam adlice-
xúicpxov [tribunum militum], spell-m.. Hai. re, Ha .
Tono u — 5:
410 premere.—mano xxix: TÍTULO I
rum valere; (1) nec quiaquam dixerit, si imper- chos paisanos, cuando hacen testamento por escri-
fectum sit testamentum, codicillos non esse; nam to, que quieren que el también valga. como codici-
secundum nostram sententiam etiam Divus Mar- lo; y no diga nadie, que, si no se hubiera perfec-
cus rescripsit. cionado el testamento, no hay codicilos, porque
también el Divino Marco respondió por rescripto
conforme a nuestra opinión.
.4. IDEM libro I. ad Sabinum—Iure militari- 4. EL MISMO; Comentarios ci Sabino, libro I.—
surdum et mutum testamentum facere posse ante Se haila cstablecido, que por derecho militar, el
causariam missionem in numeris manentem, placet. sordo y ci mudo, que est-an en el ejército, puedeu
hacer testamento antes de su licenciacomo inutiles.
5. IDEM libro IV. ad Sabinum.-—- Milites etiam 5. EL weno; Comentar-¿osa Sabino, libro I V.—
his, qui heredes (2) extiterunt, possunt substitue- Los militares pueden nombrarles substitutos tam-
re in his duntaxat, quae sunt ex testamento eorum bien a. los que quedaron sus herederos, pero sola-
consecuti. mente respecto a aquellos bienes que adquirieron
pºr el testamento de los mismos.
6. IDEM libro V. ad Sabimtm.— Si miles unum 6. EL uisne; Comentarios á Sabino, libra V.—
ex fundo heredem scripserit, creditur (3), qnan- Si un militar hubiere instituido a. uno solo herede-
tum ad residuum patrimonium, intestatus deces- ro de un fundo, se cree que en cuanto al restante
sisse; miles enim pro parte testatus potest decede- patrimonio falleció iutestado; porque ei militar pue-
re, pro parte intestatus. de fallecer ea parte testatio, y en parte intestado.
?. IDEM libro IX. ad Sabinwm.—Qul iure mili- 7. EL msnm; Cºmentarios a Sabina, libro IX.
tari testatur, etsi ignoraverit praegnantem uxo- —Si uno testa por derecho militar, aunque haya
rem (4), vel non fuit praegnans, hoc tamen aniino ignorado que su mujer estaba embarazada. 6 ann-
fuit, ut vellet, quisqurs sibi nascetur, exheredem que ella no estuviese embarazada. si no obstante
esse, testamentum non rumpitur. tuvo esta intenciön,la de querer que fuese deshere-
dado cualquiera que le naciese, no se rompe el
testamento.
10. IDEM libro XI. ad Sabinum.—Facere testa- 10. EL meno; Comentarios ¿ Sabino, libro XI.
mentum hostium potitus nec iure militari potest. --El que esta en poder de los enemigos no puede
hacer testamento ni aún pºr derecho militar.
11. los… libro XL V. ad Edictum.—Ex militari 11. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
delicto capite damnatis testamentum facere licet XLV.—A los condenados a muerte por delito mili-
super bonis duntaxat castrensibus; sed utrum iure tar les es licito hacer testamento solamente de sus
militari," an iure communi, quaeritur. Magis au- bienes castrenses; pero se pregunta si por derecho
tem est, ut inre militari iis testandnm sit; nam militar, 6 por derecho común. Pero es más cierto,
quum ei quasi militi tribuatur ius testandi, conse- que ellos han de testar por derecho militar-, por-
quens erit dicere, iure militari ei testandnm; quod que como a este se le concede el derecho de testar
ita intelligi oportet, si non sacramenti fides ru- como militar, sera consiguiente decir, que por él se
pta sit. ha de testar por derecho militar; lo que se debe en-
tender de este modo, si no hubiera sido quebran-
tado. la fe del juramento.
5 1.—Si miles incertus, an sui iuris sit, testa- 5 1.—-—Si el militar, que está, incierto de si es de
mentum fecerit, in ea. conditione est testamentum propio derecho, hubiere hecho testamento, su tes-
eius. ut valeat; nam—et si incertus, an pater suus tamento está. en el caso de quo sea valido; porque
vivat, testamentum fecerit, testamentum eius va- también si hubiere hecho testamento, estando in-
lebit. cierto desi vive su padre, sera valido su testamento.
5 2.—Si ñliusfamilias ignorans, patrem suum & 2.—Si un hijo de familia, ignorando que habla
decessiSse, de castrensi peculio in militia testatus fallecido su padre, hubiera tostado de su peculio
sit, non pertinebunt ad heredem eius patris bona, castrense estando eu el ejercite, no le pertenecer-au
sed sola castrensis; á su heredero los bienes del padre, sino solo los cas—
trenses;
12. PAPINIANUS libro VI. Responsorum. —mi- 12. PAPINIANO; Respuestas, libro VI.—porque
lites enim ea duntaxat, quae haberent, scriptis los militares les dejan a los herederos instituidos
relinquunt. solamente los bienes que tuviesen.
13. ULPIANUS libro XL V. ad Edictum— Idem 13. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro XL V.
est, et si de testamento matando cogitavit, non —Lo mismo es, también si trató de cambiar el tes-
quia. adimere volebat castrensis. bona. heredi scri- tamento, no porque quisiera quitarle los bienes cas-
pto, sed quia de paternis testari volebat, et alium trenses al heredero instituido, sino porque quisiera
heredem scribere. testar de los paternos, ¿ instituir otro heredero.
9 1.—Sed si iam veteranus decessit, universa & 1.—Pero si falleció siendo ya veterano, todos
bona, etiam paterna, ad heredem (1) pertinere los bienes, aún los paternos, le pertenecen al here-
castrensium, [14.] (2) Marcellus libro undeci- dero dc los castrenses, [14.] según escribió Marce-
mo (3) Digestorum scribit; neque enim iam potuit lo en el libro undécimo del Digesto; porque ya no
de parte bonorum testari (4). pudo testar de parte de los bienes.
% 2.—-Et deportati, et fere omnes, qui testamenti 5 2. —Y pueden ser instituidos herederos por un
lectionem non habent, a milite heredes institui militar, asl los deportados, como casi todos los que
possunt. Sed si servum poenae heredem scribat, no tienen la testamentifacción. Pero si instituyera
institutio non valebit. Sed si mortis tempore in ci- heredero á. un esclavo de la pena., no será. válida
vitate inveniatur, institutio incipit convalescere, la institución. Mas si al iiempo de la. muerte se ha-
quasi uunc data hereditate. Et generante-r in llara en la ciudad, comienza a convalidarse la ins-
omnibus id poterit dici, quos miles scribit heredes, titución, como si entonces hubiera sido dada la he-
ut instiiutio incipiat vires habere, si- mortis tem- rencia.. Y en general, respecto a todos los'que un
pore talis inveniatur, ut a milite institui poterit. militar instituye herederos se podrá. decir este, que
la institución comienza a tener vigor, si se ballara
que al tiempo de la muerte era tal que pudiere ser
instituido por uii militar.
& “s.—Si servum proprium, quem liberum esse % 3.—Si el militar instituyó heredero sin la liber-
credidisset, miles heredem sine libertate instituit, tad ¿ un esclavo propio, que él hubiese creido que
in ea. conditione est, nt instituiio non valeat. era libre, se esta en el caso de que no sea valida la
institución.
& 4. » Quum miles in testamento suo servo liber- ä 4.—Cuando un militar le hubiere dado en el
tatem dederit, eidemque et a primo, et a. secundo tesnamento la libertad o. un esclavo suyo, y a este
herede (5) per fideicommissum hereditatem reli- mismo le hubiere dejado por ndeicomiso a cargo
querit, quamvis et primus heres, et substitutus, del primero y del segundo heredero la herencla,
priusquam adierint hereditatem, mortem obierunt, reSpondio por rescripto nuestro Emperador, en
non debere intestati exitum facere, Imperator no- unión del Divino Severo, que, aunque asi el pri-
ster cum Divo Severo. (6) rescripsit. Sed perinde mer heredero. como el substituto, hubieren falleci-
habendum est, ac si eidem servo libertas simul et do antes que hubieren adido la herencia, no debia
hereditas directo data esset, quae utraque ad tener el resultado de haber muerto intentado. Por
cum pervenire testatorem voluisse, negari non el contrario, se ha de considerar lo mismo, que si a
potest. dicho esclavo le hubiese sido dada directamente la
libertad al mismo tiempo que la herencia, cuyas
dos cosas no se puede negar que el testador quiso
que le correspondierau.
14. [15.] M.AECIANUS (7) libro IV. Fideicommis- 14. [15.] MECIANO, Fideicomisos, libro I V.—
sumam.—Tractabatur, an tale aliquid et in pag - Discutiase si una cosa igual se habla de conceder
norum testamentis indulgendum esset; et placet, también en cuanto a los testamentos de los paisa-
non sine distinctione hoc fieri; sed si quidem vlvo nos; y está determinado, que no se hace este sin al—
testatore et sciente decessissent, nihil novi sta- guna distlnción; sino que, si verdaderamente lm-
tuendum, si autem ignorante, aut post mortem biesen fallecido viviendo el testador y sabiéndolo,
eius, omnimodo subveniendum. ne se ha de establecer ninguna novedad, pero que,
si ignorándolo, o despues de su muerte, se ha de
prestar de todos modos auxiiio.
16. [16.] ULPIANUS libro XL V. ad Edictum.— 15. [16.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, li-
In fraudi-.m plane creditorum nec miles amplins, bro XL if,—A la. verdad, en fraude de los acreedo-
quam unnm necessarium facere poterit. res. ni aún el militar podra nombrar mas que un so-
lo heredero necesario.
& 1.—Sicnt autem hereditatem miles- nuda vo- g 1.—Mas asi como el militar puede dar la he-
luntate dare potest, ita et adimere potest. Denique rencia por su nuda voluntad, asl tamblen puede
si cancellaverit testamentum suum, vel inciderit, quitarla. Finalmente, si hubiere cancelado ó ras-
nullius erit momenti. Si tamen testamentum can- godo su testamento, no sera este dc ningún valor.
cellaverit, et mox valere voluerit, valebit ex su- ero si hubiere cancelado el testamento, y despues
prema. voluntate. Et ideo, quum miles induxisset hubiere querido ue valiese, valdra en virtud de su
testamentum suum, mox annulo suo signasset, qui última voluntad. por lo tanto, cuando un militar
super ea re cogniturus erit, considerabit, quo pro- hubiese tachado su testamento, y luego io hubiese
posito id fecerit; nam si mutatae voluntatis eum sellado con su sello, considerara el que de esto co-
paenituisse probabitur, reuovatum (1) testamen- nociere cou qué propósito lo haya hecho; porque
tum intelligetur, quodsi ideo, ne ea, quae scripta. si se probare que ei se arrepintió de haber cambia-
fuerint (2), legi possint, causa irriti facti Iudicii do de voluntad,se entenderá. renovado el testamen-
potior existimabitur. to, pero si para que no se pudiera leerlo que se hu-
biere escrito, se considerará… mas atendible la cau-
sa de haber sido invalldado el testamento.
g ii.—Testamentum ante militiam factum a mi- & 2.—El Divino Plo dijo por rescripto, que vale pol'
lite, si in militia decesserit, lure militari valere, si derecho militar el testamento hecho por uu militar
militis (3) voluntas contraria non sit, Divus Pius antes de estar en la milicia, si falleciere en la mill-
rescripsit. cia, cuando no haya contraria voluntad del militar.
ä ii.—Si quis se scribat heredem in testamento & 3.—Sl alguien se escribiera 9. si mismo como
militis, non remittitur ei Senatusconsulti poena.. heredero en un testamento militar, no se le remite
la pena dei Senadoconsulto.
& 4.—Miles et ad tempus heredem facere potest, & 4.—El militar puede nombrar heredero tam-
et alium post tempus, vel ex conditione, vel in bién hasta cierto tiempo, y otro para después de
conditionem- este tiempo, ó en virtud de condición, _ó hasta clerta
condición.
5 5.—Item tam sibi, quam lilio iure militari te- 5 €).—Asimismo, puede hacer testamento por de—
stamentum facere potcst, et soli filio, tametsi sibi recho militar, tanto para sl, como para su hijo, y
non fecerit; quod testamentum valebit, sl forte para. su hijo solo, aunque no lo hubiere hecho para
pater vel'in militia, vci intra. annum militiae de- si, cuyo testamento será válido, si acaso el padre
cessit. falleció estando en la. milicia, o dentro del año de
haber sido militar.
% 6.—Bonorum possessionem ultra tempora Edi- ä fl.—Escribe Papiniauo eu el libro décimo cuar-
cto determinata nec militis posse agnosci, Papi- to de sus Cuestiones, que después del tiempo deter-
nianus iibro quartodecimo Quaestionum (4) scri- minado en el Edicto no se puede recibir la posesion
bit, quia generalis est ista determinatio. ni aun de los bienes de un militar. porque esta. es
una determinación general.
16. [17.] PAULUS libro XLIII. ad Edictum.— 16. [17 ] PAULO; Comentarios al Edicto, libro
Dotalem fundum si legaverit miles, non erit ra- XLIII.—Si un militar hubiere legado un fundo do—
tum legatum propter legem Iuliam. tal, no seravalido el legado en virtud dela ley Julia.
17. [18.] GAl'US libro XV. ad Edictum provin- 17. [18.] Gara", Comentarios al Edicto provin-
cialia.—Si certarum rerum heredes instituerit mi- cial, libro X V.—Sl un militar hubiere instituido
les, veluti alium urbanorum praediorum, alium herederos de ciertos bienes, por ejemplo, o. uno, de
rusticorum, alium ceterarum rerum, valebit lusti- los predios urbanos, a otro, de los rústicos, a otro,
tutio, perindeque habebitur, atque si sine partibus de las demas cosas, sera valida la institución, y se
heredes eos instituisset, resque omnes suas per considera lo mismo que si los hubiese instituido
praeceptionem cuique legando distribuisset. herederos sin porciones, y hubiese distribuido todos
sus bienes legendoselos á. cada uno por previa ad-
quislclún.
5 1.—Iulia.uus etiam ait, si quis alium castren- 5 1.—También dice Juliano, que si alguno hu-
sium rerum, alium ceterarum scripsisset, quasi biese instituido heredero delos bienes castrenses ¿
duorum hominum duas hereditates intelligi, ut uno, y de los demas a otro, se entiende que hay
etiam in aes allenum, quod ln castris contractum dos herencias,como de dos personas, de suerte tam-
esset, salus is teueatur, qui castrensium reruni he- bién que respecto a las deudas, que se hubiesen
res institutus esset, extra castra contracto aere contraido en los campamentos, esté obligado solo
alieno is solus obli etur, qui ceterarum rerum he- el que hubiese sido instituido heredero dc ios bienes
res scriptus esset. ui scilicet conveniens videtur castrenses, y que en cuanto &. las deudas conti'aldas
respondisse, ut ex quaqua cansa debeatur militi, fuera de los campa mentos sc obligue solo el que hu-
vel huic heredl, vel illi, ipso iure debeatur. Quodsl biese sido instituido heredero de los demas bienes. A
alterutra pars bonorum aeri (5) alieno, quod ex ea lo cual, por supuesto, parece conveniente haber res-
causa pendebit, non sufiieiat, et propter hoc is, pondldo, para que cualquiera que sea la causa por
qui ex ea. parte heres institutus est, non adierit, la que se deba algo a un militar, por el mismo dere—
alterum, qui adiisset, compellendum esse, out de- cho se ie deba a este, 6 a aquel heredero. Pero si una
fendere totam hereditatem, aut totam creditoribus u otra parte de los bienes no fuera suficiente para
solvere. las deudas, qne por aquella causa estuvieran pen-
dientes, y por esto no hubiere adido la herencia el
que fue instituido de aquella parte, ha de ser com-
elido eique la. hubiese adido, ¿ a defender toda
U) revocatum, Hai. a herencia, o a entregarsela toda eu pago a ios
(2) Tam-. según la escritura. original: fuerant, corrección acreedores.
del códice FL, Br.
(:i) subiuncta, inserta la ang.
(4) Quaestionum, omiteic Hai. (5) Hel.: aere. el códice Fl.
munere.—LIBRO XXIX: TÍTULO 1 413
& 2.—Si eodem testamento miles enndem here- & 2.—Si en el mismo testamento hnbiere un mi-
dem, deinde exheredem scripserit, ademta videtur litar instituido heredero, y luego desheredado, a
hereditas, quum in paganorum testamento sola una. mismo. persona, se considera-quitado. la heren-
hereditas exheredatione adimi non (1) possit. cia-, auuque en el testamento de los paisanos no se
pueda quitar la herencia sola con la desheredaciön.
& 3.—Si pater a filiofamilias milite ex castrensi 5 ii.—Si el padre, instituido heredero del pecu-
peculio heres institutus omissa causa testamenti lio castrense por el hijo de familia, militar, poseye-
aliquid ex peculio possidebit, dolove malo fece- re alguna cosa dei peculio habiendo prescindido
rit, quominus possideret, datur in eum legatorum de la causa del testamento, ó con dolo malo hubie-
actio. re hecho que ne in poseyera, se da contra el la ac-
ción de los legados.
& 4.-—-Si miles testamentum in militia fecerit, g 4.——Sl un mllltar hubiere hecho testamento es-
codicillos post militiam, et intra. annum missionis tando en la milicia, y codicilos despues de haber es-
moriatur, plerisque placet, in codicillis iuris civi- tado en la milicia, y muriese dentro dei aiio de su
lis regulam spectari debere, quia non sunt a milite licenciamiento1 les parece bien a ios más, que en
facti, nec ad rem pertinere, quod testamento con- cuanto á. los eodicílos se deha atender ¡¡ la regla
firmati sunt; ideoque in his legatis, quae testa- del derecho civil, poi-que no fueron hechos or un
mento data sunt, legi Falcidiae locum non esse, at militat, y que no ace al caso que hayan sido con-
in his, quae codicillis scripta sunt, locum esse. firmados por el testamento; y que por esto no tiene
lugar la ley Falcidia en estos legados, que se de-
jaron en el testamento, pero que tlene lugar en
aquellos que se escribieron en los eodicilos.
18. [19.] anPHONiNUS libro XVIII. Disputa- 18. [19.] Tun-romse; Dis-putas, libro XVIII.—
tionum.—Si vero composita utraque legata, tam Pero si computados unos y otros legados, tanto los
quae testamento, quam quae codicillis data sunt, que se dierou en el testamento, como los que en los
ultra dodrantem sint, quaeritur, quatenus minuan- codicilos, excedieran de los tres cuartos, se pre-
tur ea, in quibus Falcidia locum habet; commodis- gunta, en cuanto se disminuir-im aquellos respecto
sime autem id statuetur-, ut ex universitate bono- de los que tiene lugar la. Falcidia; mas esto se de-
rum in solidum solutis legatis, quae testamento terminará facilisimamente, de modo que pagados
miles dederat, id, quod supererit, pro dodrante et por_completo de la totalidad de los bienes los lega-
quadrante dividatur inter heredes et eos, quibus dos, que el militar habia dado en el testamento, se
codicillis legata data sunt. divide lo que sobrase, :; razón de tres cuartos y de
una cuarta parte, entre los herederos y a ueilos a
quienes se les dieron los legados en los co icilos.
% 1.——Q11id ergo, si consumant universorum bo- % 1.—¿Qué se dirá, pues, si los legados, que se
norum quantitatem legata, quae testamento data dierou en el testamento, consumieran la cuantla de
sunt, utrum nihil ferent hi, quibus codicillis leº-a- la totalidad de los bienes, aquellos & quienes se les
tum est, an aliquid? Et quoniam, si adhuc mies legó en los codicllos no llevaran acaso uada, o al-
haec (2) quoque legasset, contribuebantur omnia, guna cosa? Y como, si también los hubiese legado
et pro rata ex omnibus decedebat ea. portio, quam siendo todavia militar, contribuirian todos, y a pro-
amplius legaverat, quam in bonis habuerat, nunc rrata se deduciriu de todos la porclon que habla
quoque idem fiat (3); deinde constituta quantitate legado de más sobre lo que habia tenido en sus bie-
legatorum, quae codicillis data sunt, ex summa, nes, también ahora se hara lo mismo; y 'Hjada des—
quae efficiebatur debita, si aequo iure omnia de- pues la cuantla de los legados, que se dierou eu
berentur, quartam deducat (4) his solis, quibus los codicilos, deduzca, de la suma que resultase de-
codicillis legata sunt. hida, si todos se dehiesen por igual derecho, la
cuarta parte a aquellos solos a quienes en los codi-
cilos se les dleron lo.-s legados.
& 2.—Quod si post utraque legata solida campu- g- 2. —Pero si después de computados íntegros
tata deprehenderetur, quod remaneat apud here- unos y otros legados se viere que lo que le queda
dem, non tamen sufficiens quartae eorundem le- al heredero no es, sin embargo, suficiente para la
gatorum, quod ei decst, detrahetur his solis. qui- cuarta de los mismos legados, deddzcase lo que le
bus codicillis legata data sunt. falta, a aquellos solos á. quienes se dierou los lega-
dos en los codicllos.
19. [20.] ULPIANUS libro IV. Disputationum.— 19. [20.] UL'PXANO; Di.-«putas, libro IV.—Si un
Quaerebatur, si miles, qui habebat iam factum te- militar, que ya tenia hecho testamento, hubiese
stamentum, aliud fecisset, et in eo comprehendjs- hecho otro, y en este hubiese consignado que enco—
set, ñdei heredis committere, ut priores tabulae mendaha á. la fidelidad del heredero, que fuese va-
valerent, quid iuris esset; dicebam: militi licet plu- lido el primer testamento, se preguntaba, que dere-
ra testamenta facere, sed sive simul (5) fecerit, cho habrla; yo decía: al militar le es licito hacer
sive separatim, utique valebunt, si hoc specialiter muchos testamentos, pero ya si los hubiere he-
expresserit; nec superius per inferius rumpetur, cho simultaneamente, ys. si por separado, serán
quum et ex parte heredem instituere possit, hoc clertamente validos, si especialmente hubiere ex-
est, ex parte testato, ex parte intestato decedere. presado esto; y no se romperá el anterior por el
Quin imo et si codicillos ante fecerat, poterit eos posterior, porque también podría instituir herede-
per testamentum sequens cavendo in potestatem in- ro de una. parte, esto es, fallecer en parte testatio,
stitutionis redigere, et efficere directam institutio- y eu parte intestado. Aún más, también si antes
nem, quae erat precaria. Secundum haec _iu pro- habla hecho codicilos, disponlendo por el siguiente
posito referebam, si hoc animo fuerit.miies, ut testamento podrá eievarios a ia categoria de iusti-
valeret prius factum testamentum, 1d, quod cav1t, tución, y hacer directa la institución, que ora. pro-
valere oportere, ac per hoc eftlcl, ut duo testamen- caria. Según esto, decia yo en ei esse propuesto,
ta sint; sed iu proposito quum fidei (l) heredis ue si ei militar hubiere tenido intención de que
committatur, ut valeat prius testa-mentum,. appa- uese vulldo el primer testamento hecho, debe va-
ret, eum non ipso iure valere volmsse, sed magis ler lo que dispuso, y que de aqui resulta. que haya
per fideicommissum, id est, .in-causam fideicom- dos testamentos; pero en el caso propuesto, enco-
missi et codiciiiorum vim prioris testamenti con- mendandose e la. fidelidad del heredero que valga
vertisse. el primer testamento, aparece que el no quiso que
fuese válido por el mismo derecho, sino mas bien
por ei fideicomiso, esto es, que redujo ¿. la condi-
ción del fideicomiso y de ios codicilos ia fuerza dei
primer testamento.
5 1.—Utrum autem totum testamentum iu eam & L—Poro se pregunta, si acaso se habrá, redu-
causam conversum sit, hoc est et heredis institu- cido a, esta. condición todo el testamento, esto es,
tio, an vero legata tantum, .etiideicommissa, et también ia institución de heredero, o solamente
libertates, quaeritur; sed mihi Videtur, non solum los legados, los fideicomisos, y las libertades; pe-
cetera praeter institutionem bered15,_sed et ipsam ro á mi me parece que redujo et is, condición de ti-
institutionem iu causam ñdelcommism vertisse, deicomiso no solamente lo demás, excepto la insti-
nisi aliud testatorem scripsisse probetur. tución de heredero, sino también ia misma. institu-
ción, sl no se probare que el testador escribió otra.
cosa.
& 2.—Si quis a milite heres ad tempus scriptus 5 “¿.—Si por un militar uuo hubiese sido institui-
esset, et alius ex tempore, quaeritur, an posterior do heredero hasta cierto tiempo, y otro desde cier-
heresa priore relicta legata debet? Et arbitror, to tiempo, se pregunta, ¿debe acaso el heredero
'hunc non debere, nisi alia voluntas militis probetur. posterior los legados dejados a cargo del primero?
Y opino que éste no los debe, si no se probase otra
voluntad del militar.
20. [21.] qusuus libro XXVII. Digestarum. 20. [21.] JULIANO; Digesto, libro XX VII.—Si
——-Tribunus militum, si intra dies certos, quam (2) ei tribuno militar, permaneciendo en los campa.-
successor eius in castra venerat, manens lll-ca- inentos, hubiere hecho codicilos dentro de ciertos
stris codicillos fecerit, et ibi decesserit, quoniam dlas después que su sucesor habia llegado a, los
desinit militis loco haberi, postquam successor eius campamentos, y hubiere fallecido alli, como quie—
in castra venit, ideo communi iure elvium Roma— ra que deja de ser consider-edo en la condición de
norum codicilli eius aestimandi sunt. militar, despues que su sucesor llegó a los campa-
mentos, sus codlcilos han de ser por esto estima-
dos conforme al derecho común de los ciudadanos
romanos.
% 1.— Quum aliquis facto testamento militare 5 1.——Cns.ndo, habiendo hecho testamento, hu-
cooperit, id quoque testamentum, quod,. antequam biere comenzado alguien aser militar, eu aigun
militare coeperit, fecerat, aliquo casu intel-ligitur esse se eutiende hecho durante ei tiempo de su ser—
militiae tempore faetum, veluti si tabulas meide- vicio militar también este testamento, que habia
rit, et legerit testamentum. ac rursus suo signo hecho antes que hubiere comenzado a ser militar,
signaverit; amplius et si (3) aiiquid mterleverit, por ejemplo, si hubiere ablerto- y leido el testamen-
perduxerit, adiecerit, emendaverit, quodsi 'nihil to, y luego lo hubiere sellado de nuevo con su se—
horum (4) inciderit, testamentum eius ad privile- llo; y también, si hubiere borrado, suprimido, aña-
g'la militum non pertinebit. dido, ó enmendado alguna cosa; pero sino hubiere
sucedido uada de esto, su testamento no estara
comprendido en los privilegios de los militares.
21. [22.] Arato-mus libro I V. Quaestionum.— 21. [22.1 AFRICANO; Cuestiones, libro I ¡'.—El
Quod constitutum est, ut testamentum militiae beneficio que se estableció, de que el testamento
tempore factum etiam intra annum post missio- hecho eu ei tiempo dei sei-vicio militai- valiese tam-
nem valeret, quantum ad verba. eius-, ad eos _dun- bién durante uu año después del licenciamiento,
taxat, qui mitti solent, id beneficium pertinere opinó que, en cuanto a las palabras del mismo, co-
existimavit, secundum quod neque praefectos, ne- rresponde solamente a ios que suelen ser licencia-
que tribunos, aut ceteros, qni. successoribus acce- dos, segúu lo que, ni los prefectos. ni los tribunos,
ptis militare desinunt, hoc priwiegium habituros. ni ios demtis que dejan de servir en la milicia ha-
biendo recibldo sucesores, habrán de tener este
privilegio.
22. [23.] MARCIANUS libro I V. Institutionum. 22. [23.] Manomuo; Instituta, libro I ¡'.—Si
—Miles filiusfamiiias si capite minutus fuerit, vel un militar, hijo de familia, hubiere sido disminui-
23. [24.] TERTULLIANUS iibro singula-ri de ca- 28. [24.] TERTULIANO; Del peculio castrense,
strensz peculia—Idem, et si paterfamilias miies iibro único.—Lo mismo, también si habiendo tes-
de castrensibus rebus duntaxat testatus arrogan- tado un padre de familia, militar, solamente de sus
dum se dederit; si vero missus iam hoc fecerat, bienes castrenses, se hubiere dado en arrogaeión;
non valet testamentum. pero si esto lo habia hecho estando ya licenciado,
no es válido el testamento.
24. [25.1 FLORENTINUS libro X. Institutionum. 24. [25.] FLORENTINO; Instituto, libro X.—El
—Divus Traianus Statilio (1) Severo ita. rescripsit: Divino Trajano respondio usi por rescripto a Sta-
«Id privilegium, quod militantibus datum est, ut tilio Severo: «Este privilegio, que se les dió a los
quoquo modo facta ab his testamentarata sint, sic militares, para que scan validos ios testamentos de
intelligi debet, ut utique prius constare debeat, te- cualquier modo hechos por ellos, se debe entender
stamentum factum esse, quod et sine scriptura, et de suerte que ciertamente deba constat primero
anon militantibus iieri potest. Si ergo miles, de que se hizo testamento, el cual se puede hacer tam-
cuius bonis apud te quaeritur, convocatis ac hoc bien sin ceci-itura, y por los que no son militares.
hominibus, ut voluntatem suam testaretur, ita lo- Asi, pues, si ei militar, sobre cuyos bienes se "cues-
cutus est, ut declararet, quem vellet sibi esse he- tioua ante ti, habiendo convocado hombres para
redem, et cui libertatem tribuere (2), potest videri esto, para que se atestiguase su voiuntad, hablo
sine scripto hoc modo esse testatus, et voluntas de modo que declarase a quien quería ei tener por
eius rata habenda est. Ceterum si, ut plerumque heredero, y aquien concederle la libertad, se pne-
sermonibus iieri soiet, dixit aiicni: ego te heredem de eonsiderar que de este modo testo sin escritura.,
facio, aut: tibi bona mea reiinquo, non oportet y ha de ser tenida como válida su voluntad. Pero
hoc pro testamento observari. Nec ullorum mauris si, como se suele hacer muchas veccs en ias con-
interest, quam ipsorum, quibus id privilegium a- versaciones, dijo a alguno: yo te hago heredero,
tum est. eiusmodi exemplum non admitti; alioquin o, te dejo mis bienes, no conviene que esto se ob-
non difficulter post mortem aiicuius militis testes serve como testamento. Y a nadie le interesa más
existerent, qui afiirmarent, se audiisse dicentem que á. los mismos a quienes se les dió este priviie-
aliquem, relinquere se bona, cui visnm sit; et per gio, que no se admita semejante forma; orque de
hoc iudicia vera. subvertuntur» (3). otra. suerte, no seria dlflcii que despues e la muer-
te de cualquier militar hubiese testigos que aiir-
masen, que ellos oyeron que uno decia que dejaba
sus bienes a quien ie hubiera arecido; y de este
modo se subvierten las verda eras últimas volun-
tadesr.
25. [26.] MARCELLUS libro singulari Respon- 25. [26.] MARCELO; Respuestas, libro único.—
sorum.—Titius, priusquam tribunus legionis fa- Ticio hizo testamento antes que hubiese sido hecho
ctus esset, testamentum fecit, et postea cinctus tribuno de una legión, y permaneciendo después
manente eodem defunctus est; quaero, an militis el mismo con el cingulo falleció; pregunto, si se
testamentum videatur esse; Marceilus respondit: considerará. que es de militar su testamento; Mar-
testamentum, quod ante tribunatum fecisset. ni- celo respondit: ei testamento, que hubiese hecho
hil (4) si postea ab eo factum, dictum esse proba- antes de ser tribuno, si ne se probase que des-pues
retur, quod valere vellet, ad commune ins erti— se hizo, ó se dijo, por él al una cosa, que quisiera
net, Coustitutionibus enim Principum non mi 'tum que valiese, pertenece al erecho común; porque
testamenta sed quae a militibus facta sunt, con- en las Constituciones delos Principes se confirman
firmantur. äed plane fecisse testamentum eum in- no los testamentos de los militares, sino ios hechos
terpretandum est, qui, se velle testamentum, quod por los militares. Pero, a la verdad, se ha de inter-
ante fecerat, valere, aliquo modo declaravit. pretar que hizo testamento el que de algún modo
declaro, que el queria que vaiiese ei testamento,
qne antes habia hecho.
26. [27.] MACER (5) libro II. Milita-rium.—Te- 26. [27 .] Macnn; De los testamentos militares,
stamenta eorum, qui ignominiae (6) causa missi libro Il.—Los testamentos de los que fueron licen-
sunt, statim desinant militari iure valere, quod ciados por causa de ignominia, al punto dejan de
anni spatium testamentis eorum, qui honestam vel ser vaiidos por derecho militar, porque el espacio
cansariam missionem meruerunt. tribuitur. Ius te- de un año se concede a los !estamentos de ios que
standi de castrensi peculio, quod üiiisfamilias mili- merecieron licenciamiento honroso, o por causa. de
tantibus concessum est, ad eos, qui ignominiae (7) iovalidacion. Ei derecho de testar del peculio eas-
causa missi sunt, nou pertinet, quod hoc praemii trense, que se ies concedió á. los hijos de familia,
loco merentibus tributum est. militares, no les pertenece a ios que fueron licen-
ciados por causa de i nominia, porqne esto se les
concedió en calidad e premio &. los benemeritos.
27. [28.] PAPINIANUS iibro VI. Responsa-rum. 27. [28.] PAPINIANO; Respuestas, iibro VI.—
(i) Catilio, Hai.
(2) tribueret, Hal. Vulg.
(:) subverterentur, Hai. Valg, (5) Martianus,Hal.
(a) Tear. me» in escritura on'giml; nisi postea, correc- (G) Hel.; ignei-uiae, ei códice Fi.
ción del cod-icc n., Br. ('i) Hai.; ignominia, el códice Fl.
416 Drosera—mmm xxix: Tirone 1
81. [32.] MARCELLUS libro XIII. Digestorum. 31. [82.] MARCELO; Digesto, libro XIII.—Si un
—Sl miles Titio et Seio servum legaverit, et eum militar hubiere legado uu esclavo a Ticio y á. Ser-
Titius manumisisset deliberante S'eio, moxque is le- vio, y Ticio lo hubiese manumitido estando delibe-
gatum omisisset, liberandum fore dico, quia, et si rando Seya, y luego este no hubiese admitido el le-
heres servum alicui legatum interim manumisis- gado. (ligo que se ie habrá. de dar la libertad, por-
set, deinde legatarius repudiasset, Liber esset. que seria libre, también si ei heredero hubiese
manumitido entretanto el esclavo legado á. alguien,
y luego lo hubiese repudiado ei legatario.
32. [BB.] MODESTINUS libro IX. Regular-am.— 32. [33.] MOD'ESTLNO; Reglas, libro IX. —-Si
Si secundum probabilem voluntatem militis here- conforme á, la probable voluntad" de un militar no
ditas eius non adeatur, nec res castrenses heredi- fuese adlda su herencia, ni los bienes castrenses
bus competunt. ies competen a los herederos.
33. 1844 TERTULLIANUS libro singulari de ca- 33. [34.] Tnn'rULlANO; Del peculio castrense,
strensi peculia—Si filiusfamilias milcs fecisset te- libro unicam-Si un hijo de familia, miiltar, hubie—
stamentum more militiae, deinde post mortem pa- se hecho testamento a la usanza militar, y luego le
tris postumus ei nasceretur, utique rumpitur eius naciese un póstumo despues de la muerte de su pa-
testameutum. Verum si perseverasset in ea volun- dre, se rompe ciertamente su testamento. Pero si
tate, ut vellet adhuc illud testamentum valere, va- hubiese perseverado en esta voluntad, de suerte
(l.) editis, corrige Cuyacio, según observa Pothie-r, y tal. (2) eius, amitela Hal.
parece ser ei sentido del texto.—N. del. Tr. (S) emancipationem, Hai.
,-
mesero—meso xxrx: TÍTULO 1 41:
lituxum iliud, quasi rursum aliud factum , si modo que quisiera todavía que vaiiese aquei testamento,
militaret adhuc eo tempore, quo nasceretur llii habra de valer, cual si de nuevo hubiese hecho
postumus. otra, si es que fuese todavia militar al tiempo en
que le naciesc un póstumo.
% 1.—Sed si filiusfamilias miles fecisset testa- tj 1.—Pero si ei hijo de familia, militar, hubiese
mentum, deinde postea. vivo eo et adhuc avo quo- hecho testamento. y luego después, viviendo él y
que superstite nasceretur ei postumus, non rum- sobreviviendo todavia también el abuelo, le nacie-
pitur eins testamentum, quia. quum id, quod se un póstumo, no se rompe su testamento, porque
nasceretur, in potestatem (1) eius non perveniret, como lo que naciese no llegaría a estar bajo-supo-
nen videtur suus heres agnasci, ac ne evo quidem testad, no se considera que nace heredero suyo, y
suo hunc nepotem postumum, quum vivo lille na— ni aún rara su abuelo nace este nieto póstumo
sceretur, suum heredem protinus aguasci; et ideo siendo desde luego heredero suyo, porque nacerla
nec avi testamentum rumpi, quoniam, iicet in po- viviendo ei padre; y por esto tampoco ae rompe ei
testate avi protinus esse inciperet, tamen ante- testamento del abnelo, porque, aunque comenzase
cederet eum lilius. & estar desde luego bajo la potestad del abuelo, le
precederla, sin embargo, el hijo.
5 2.——-Secnndum quae, si filiusfamilias miies te- % 2.—Segúu esto, si el hijo de familia, militar,
stamentum fecerit, et omiserit postumum per erro- hubiere hecho testamento, y hubiere preferido a
rem, non quod volebat exheredatum, deinde po- un póstumo por error, no porque quería deshere-
stumus post mortem avi, vivo adhuc filio, id est darlo, y luego hubiere nacido el póstumo después
patre suo, natus fuerit, omnimodo rumpet illius de la muerte del abuelo, viviendo todavía el hijo,
testamentum. Sed si quidem pagano iam illo facto esto es, su propio padre, romperá. de todos modos
natus sit, nec convaiescet ruptum; si vero militan— el testamento de éste. Pero si verdaderamente hu-
te adhuc natus fnerit, rumpetnr; deinde si volue- biera. nacido, habiéndose ya hecho paisano aquel,
rit ratnm illud esse peter, convalescet sic, quasi tampoco se convalidar-a el testamento roto; mas si
denuo factum. hubiere nacido siendo todavia militar, se romperá;
y si despues hubiere querido el padre que fuese
válido, se convalidara como si de nuevo hubiese
sido hecho.
g ;S.—Sed et si vivo avo nascatur postumus, hic 5 3.—Pero si viviendo aún ei abusio naciera el,
non rumpet continuo patria testamentum; si super- postumo, este no romperá desde luego el testamen-
vixerit post mortem avi, vivo adhue patre rumpet,, to del padre; si sobreviviere de5pués de la muerte
quod novus ilii nunc primum (2) heres agnascitur, del abuelo, lo romperá. viviendo todavía el padre,
ita tamen. nt nunquam possit duorum simul tegm- porque le nace ahora por primera vez un nii-evo
menta rumpere, et avi, et patris. heredero, pero de suerte que nunca puede romper
simultáneamente los testamentos de ios dos, el del
abuelo y el del padre.
34. [35.] Pnpmmnus (3) libro XIV. Quaestio- 84. [35.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XIV.—
num.—Eius militis, qui doioris impatientia vel El Divino Adriano respondió por rescrípto, que es
taedio vitae mori maluit, testamentum valere, vel válido el testamento de aquel militar que por no
intestati bona ab his, qui lege vocantur, vindicari, sufrir un dolor, o por tedio de la vida, preñrió mo-
Dlvus Hadrianus rescripsit. rir, ó que los bienes de el, intestado, son reivindi-
cados por aquellos que son llamados por la ley.
ä 1.-—Militia missus intra aimum testamentum g 1.—Un licenciado de la milicia comenzó a ha-
f'acere coepit, neque perficere potnit; potest dici, cer testamento dentro del año, y no pudo acabar—
solutum ita. esse testamentum, quod in militia fe- lo; se puede decir, que de este modo quedo invali-
cit, si iure militiae fuit scriptum, alioquin si valuit dado ei testamento, que hizo estando en Ia milicia,
iure communi, non esse iure rescissum. si fue escrito con arreglo ai derecho mliltar, pero
que si fue válido por derecho común, no fué res-
cindido en derecho.
5 2.—Nec temen circa, militem eadem adhibebi- ä 2.—Pero respecto al militar no se hará. ia mis-
tur distinctio; nam quocunque modo testamentum ma distinciön; porque de cualquier modo que hu—
fecerit, novissima voluntate rescindetur, quaniam biere hecho testamento, se rescindir—a por última
voiuntas quoque miiitis testamenti (4) est. voluntad, porque también la voluntad del militar
es una especie de testamento.
35. [BG.] IDEM lib-ro XIX. Quaestionctm.— Mi- 85. [BG.] EL meno; Cuestiones, libro XIX.—
los si testamentum imperfectum reiinquat, scri- Si un militar dejase un testamento imperfecto, la
ptura., quae profertur, perfecti testamenti pote- escritura. que se produce, alcanza fuerza. de testa-
statem obtinet, nam miiitis testamentum sola mento perfecto, parque el testamento de un militar
perficitur voluntate. Quique plnra per dies varios se perfecciona con su sola voiuutad. Y el que en
scribit, saepe facere testamentum videtur. varios dias escribe muchos, se considera que haee
muchas veces testamento.
36. [87.] luem libro VI. Responsa-runa— Mili- 86. [37.1 EL lili-SMU; ¡(apuestas, libro VI.—
tis codicillis ad testamentum factis etiam heredi- Con los codicilos de un militar hechos a un testa-
tas iure videtur dari. Quare si partem dimidiam mento se considera que en derecho se de también
(1) Hal. Pag.; potestate, el códice Fi. (a) Tom-. al mdi-gen,- Paulus, en el tea-to.
(2) prlmus, nl. (i) Se ita de »ubi-mutentur vice o" species.
Tono H » &!
418 Menem.—unno xxm: Tim-mio r
hereditatis eodieillis dederit, testamento scriptus la. herencia. Por lo cual, si en los eodiciios hubie-
ex asse beres partem dimidiam habebit", legata au- re dado la mitad de la herencia, el heredero lnsti-
tem testamento data communiter debentur. tuldo en el testamento por todo ei as tendra la mi-
tad; pero se deben en común los legados dados en
el testamento.
& 1.—Miles, castrensium bonorum et nou ca.- 1.-—Un militar, habiendo instituido diversos
strensium diversis heredibus Institutis, postea ca.- herederos de los bienes castrenses ¿¡ de los no cas-
strensium bonorum alios heredes instituit; priori- trenses, instituyó despues otros herederos de los
bus tabulis tantum abstuilsse videtur, quantum bienes castrenses; se considera que del primer tes-
'm posteriores contulerit, nec videtur mutare, etsi tamento quitó tanto cuanto hubiere llevado á. los
prioribus tabulis unus heres scriptus fuisset. posteriores, y no parece que iiay alteración, aun-
que en el primer testamento se hubiese instituido
un solo heredero.
& 2.-—Mlies in supremis ordinandis ignarus, uxo- & 2.-Un mllitar, ignorando al hacer su testa-
rem esse praegnantem, ventris non habuit mentio- mento que su mujer estaba embarazada., no hizo
nem; post mortem patris tilia nata ruptumlesse mención del que estaba eu el Vientre; habiendo na-
testamentum apparuit, neque legata.:deberi; 81 qua cido una lizja después de ia muerte del padre, se
vero medio tempore scriptus heres legata scivis- vió que se había roto el testamento, y que no se
set, utilibus actionibus ñliae datis ob improvi- deblan los legados; pero si en el tiempo interme-
sum (l) casum esse revocanda, nec institutum, dio hubiese pagado algunos legados el heredero
quum bonae lldei possessor fuerit, quod inde set- instituido, han de scr revocados por razón de este
vari non (2) potuisset, praestare (3). caso imprevisto mediante las acciones útiles que se
hayan dado a la hija, y el _lieredero instituido, ha-
biendo sido poseedor de buena fe, no responde de
lo que no se hubiese podido recuperar de aquellos.
& 3.—Veteranus moriens testamentum iure com- ä 3.—Quiso un veterano, ai morir, que fuese irri-
muni tempore militiae factuni irritum esse voiuit, to el testamento hecho con arreglo al derecho co-
et intestatus esse maluit; heredum lnstitutiones ac mún "durante el tiempo de su servicio militar, y
substitutiones (4) in eodem statu mansisse placuit, prefirió quedar intestado; se determinó. ue sub-
legata vero petentes exceptione doli mali secun- sistieron eu el mismo estado las instituciones de
dum ius commune summoveri; culus exceptiouls herederos y las substitucioues, pero que los que i-
vires ex persona petentis aestimantur, et alioquin diescu ios legados fuesen repelidos conforme á. dje-
potlor est in re pari causa possessoris. recho con ia excepción de dolo malo; la. fuerza de
cuya excepción es estimada según la persona del
que ide, y en otro caso, en igualdad de circuns-
tancias, es preferente la causa. del poseedor.
5 4.—Miles iure communi testatus postea testa- 5 4.— Un militar que habla testatio conforme al
mento iure militiae super bonis omnibus facto post derecho comun, habiendo hecho después con arre-
annum militiae vita decesserat; prioris testamenti. glo al derecho militar testamento de todos sus bie-
quod ruptum esse constabat, non rediuteg-rarl vi- nos. había. fallecido despues de un aiio de su ser-
res constitit. - vicio militar; se reconoció, que no se reintegraba
eu su fuerza el anterior testamento, que constaba
que se rompió.
87. [38.] PAULUS libro VII. Qaaestionum.-—Si 37. [33.] PAULO; Cuestioneth'br-o VII.—Si iia-
duobus a milite liberto scriptis heredibus, aitor biendo sido instituidos dos herederos por un mili-
omiserit hereditatem, pro ea. parte Intestatus vide- tar, liberto, uno no hubiere admitido la herencia,
bitur defunctus decessisse, quia miles et pro parte se considerará que en aquella parte fallecio intes-
testari potest, et competit patrono ab intestato bo- tado el difunto. porque el militar puede testar tam-
norum possessio; nisl si haec voluntas defuncti bién de unn parte. y le compete al patrono abin-
robata fuerit, ut omittente altero ad alterum vei- testato la posesión de los bienes; a no ser que se
et totem redire hereditatem. hubiere probado esta voluntad del difunto, que
quisiera qne, no admitiendola uno, fuese ,al otro
toda la herencia.
88. [SO.] IDEM libro VIII. Quaestionum.— 38. [89.] EL MISMO; Cuestiones, libra VIII.-—
Quod dicitur, si miles intra ammm, quam missus Lo que se dice, que, si un militar hubiere fallecido
est, decesserit, vaiere eius testamentum, quod lu- dentro de un año después que fue licenciado, es
re militari fecerat, verum est, etiamsi post annum valido su testamento, (¡ue habia hecho con arreglo
conditio institutionls extiterit mortuo co intra au- al derecho militar, es verdad aunque la condición
num. Et ideo, si heredi ñlio substituerit, nihil in- de la institución se hubiere cumplido después del
terest, quando tilius moriatur, sufücit enim patrem aiio, habiendo muerto el dentro del año. Y por lo
intra annum obiisse. tanto, si le hubiere dado substituto ¿ su hijo, he-
redero, nada importa cuando muera el hijo, por-
qäe basta que el padre haya fallecido dentro dei
et o.
5 1.—Miles testamentum fecerat, deinde non & 1.—Uu militat habia. hecho testamento, y, ii-
ignominiae causa missus rursum cinctus est ln aha cenciado después no por causa. ignominiosa, fué iu-
militia; quaerebatur, au testamentum eius, quod corporado luego en otra milicia; se preguntaba, si
(l) Tour.; dotis ob lmpromissum, el códice Ft., B'r. (a) Hal..- praestari, et codice Ft.
(il non, milicia Hal. (4) ac substitutiones, amitam Hai.
mamma.—mimo xxrx: TÍTULO 1 419
in militia fecerat, valeret. Quaesivi, utrum iure seria valido el testamento que habla hecho estan-
militari, an communi inre testatus est? Et si qui- do en la milicia. Yo pregunté, ¿testó acaso por de-
dem communi iure testatus est, nulla dubitatio est, recho militar, 6 por derecho común? Y si verdade—
quin valeat; sed si ut miles fecisset testamentum, ramente testó por derecho común, no hay duda al-
agitare coepi, quando assumtus fuisset, postqnam guna, que sera velido; pero si hubiese hecho tes-
desiit in numeris esse, utrum intra annum, an post tamento como militar, comenze á. investigar cuan-
annum. Cognovi, intra annum eum assumtum; do fne reincorporado, después que dejo de estur en
ergo si, quum adhuc iure militari valeret, rursns las liias, si dentro del aiio, 6 después del año. Supe
eodem iure posset testari, numquid etiam post an- que fue reincorporado dentro del aiio; lue-go si,
num eo mortuo valeat testamentum? Me movebat, siendo todavia válido por derecho militer, podia
quod alia militia est posterior; sed humanius est tester de nuevo con el mismo derecho, ¿porqué no
dicere, valere testamentum quasi coniuncto mu- sere valido ei testamento aún habiendo muerto el
nere militiae. Non ioquor de eo, qui voluit valere después del aiio? Me hacia vacilar, que ia otra mi-
testamentum etiam assumtus; hic enim quasi in licia cs posterior; pero es más humano decir que
militia sequenti fecit testamentum exemplo eius, es válido ei testamento, como si hubiese sido con-'
qui paganus fecit, deinde (1) militare coepit. tinuado ei servicio enla milicia. No hablo de aquel
que quiso que fuese válido su ;testamcnto aún.
después de reincorporado; porque este hizo tes-
tamento como estando en la. segunda milicia, ¿ ia
mnnera del que io hizo siendo paisano, y después
comenzó á. ser militar. ,,]
39. [40.] [DEM libro IX. Quaestionum.—— Si 39. [40.] EL MISMO; Cuestiones, libro IX.—Si
filiusfamilias miles captus apud hostes decesserit, un hijo de familia, militer, hubiere fallecido prinio-
dicemus, legem Corneliam etiam ad eius testamen- nero en poder de los enemigos, diremos ue tam-
tum pertiuere. Sed quaeramus, si pater eius prius bien es aplicable á su testamento la ley ornelia.
in civitate decesserit relicto nepote ex filio, an si- Pero veamos, si en el caso de que su adre hubie-
militer testamentum patris rumpatur. Et dicen- re fallecido antes en la ciudad, habiendo dejado
dnm est, non rumpi testamentum, quia ex eo tem- un nieto procedente del hijo, se romperti. igualmena
re, quo captus est, videtur decessisse. te ei testamento del padre. Y se ha. de decir, que
no se rompe el testamento, porque se considera.
que falleció desde el tiempo en que fue hecho pri-
sionero.
40. [41.] IDEM libro XI. Responsorum.—Lu- 40. [41.] EL MISMO; Respuestas. libro XI.—Lu-
cius Titius miies notario suo testamentum scri- cio Ticio, militer, dicto a su escribieute su testa-
bendum notis dictavit, et antequam literis perscri- mento para que lo escribiera en cifras, y falleció
beretur(2), vita defunctus est; quaero, an haec antes que fuese transcrito en letras; pregunto, ¿po-
dictntio valere possit? Respondi, militibus, quoquo dra ser valido este dictado? Respon dl, que a los mi-
modo velint, et quo modo possunt, testamentum. litares les está concedido hacer testamento de la
facere concessum esse, ita. tamem, ut hoc ita sub- manera que quieran y del modo que pueden, pero
secutum esseiegitimis probationibus ostendatur. de snerte, que con legitimas pruebas ee demuestre
que asl se hizo.
; 1.—ldem respondit, ex testamento eius, qui 5 1.—El mismo respondió, que en virtud del tes-.
iure militari testatus esset, servum, qui, licet sub tamente del que hubiese testado por derecho mili-
conditione, legatum meruit, etiam libertatem pos- tar podia reivindicar para si también la iibeer
se sibi vindicare. el esclavo, que, aurique bajo condición, mereció un
letrado.
& 2.-- Idem respondit: Lucius Titius milcs testa- % 2.—E1mlsmo respondió: Lucio Ticio, militat,
mentumita fecit: «Pamphilo serva mea ex esse hizo testamento de este modo: uses mi heredero de
mihi heres esto», alio deinde capite Sempronio todo el as mi esclavo. Fannia-,y después en otro ca.--
cummilitoni suo eandem Pamphilam reliquit. cuius pituio le dejó la misma Pánnla á Sempronio compa-
fidei commisit, ut eam manumitteret; quaero, an ñero suyo, a cuya. fidelidad encomendó que ia ma-
heres esset Pamphila, atque si directo accepisset numitiese; pregunto, ¿seria heredera Panüla, como
libertatem? Respondi, intelligendum militem, qui si directamente hubiese recibido la libertad? Res-
ancillam suam heredem instituerat, ignorasse, pos- pondi, que se ha. de entender que el milita:-, que ha-
se ex ea institutione etiam libertatem ei compete- bla instituido hei-edere a su esclava, ignoró que en"
re; et ideo sine causa postea a commilitone petiis- virtud de'esta. institución le com etia a elle tam-
se, ut eandem mannmitteret, quum ex priore bién la libertad; y que per esto e pidió después
scriptura libera et heres effecta est, postea nuilo sin causa & su compañero que ia manumitiese,
praeiudicio voluntati facto frustra legata est. puesto que en virtud de la primera.- escritura fué-
hecha libre y heredem, y después fue inútilmente-
legada no habiéndose causado perjuicio alguno o.
aquelia voiuntad.
41. [42.] anPHoruNUS libro XVIII. Disputa- 41. [42.] Tumeremo; Dísputas, libro X VIH.—
(iurium.—Miles ita heredem scribere potest: «gnad El mllitar puede instituir heredero en esta forma:
vivit Titius, heres esto; post mortem eius pti- «sen heredero Tlclo, mientras viva; después de su
cius». Sed si ita scripserit: «Titius usque ad annos muerte, Septicio». Pero si hubiere escrito asi: «sea
decem heres esto», nemine substituto, intestati heredero Ticio hasta la edad de diez unos», sin hn-
causa post decem annos locum habebit. Et quia berle substituido ninguno, después de los diez años
diximus, ex certo tempore et usque ad certum tendi-a lugar la. sucesión lntestada. Y como hemos
tempus milites posse instituere heredem, his con- dicho, que el militar puede instituir heredero desde
sequens est, ut, antequam dies veniat. quo admit- cierto tiempo y hasta cierto tiempo, es á. esto con-
tatur institutus, intestati hereditas deferatur. Et siguiente, que, antes que llegue el dia. en que sea
quod in bonorum portione ei licet. hoc etiam in admitido el instituido, se deñem ls. herencia del
temporis spatio, licet non modicum sit, ex eodem intestado. Y lo que le es licito respecto a una por-
privilegio competat. ción de los bienes. con-petala también pºr el mis-
mo privilegio en cuanto al espacio de tiempo, aun-
que no sea corto.
% 1.—Mulier, in quam (1) turpis suspicio-cade- & 1.—La mujer, sobre la cual puede recaer sos-
re potest, nec ex testamento militis aliquid eapere pecha. de torpeza, no puede adquirir cosa sig-uua
potest, ut Divus Hadrianus rescripsit. ni por testamento de un militar, según respondio
por rescripio el Divino Adriano.
5 2.—Nec tutorem ei, qui in aliena. est potestate, & 2.-Tampoco puede darle tutor el militar ai
miles dare potest. que está bajo ajena. potestad.
5 il.—Si miles exheredaverit filium, vel sciens, g 3.—Si un militar hubiere desheredado & su hi-
eum filium suum esse, slientlo praeterierit-, an le- jo, ó sabiendo que era. su hijo io hubiere preterido
gatum a substituto eius dare (2) possit, quaesi- en silencio, se preguntó, si podria. dar un legado a
tum est. Dixi, non posse, licet ampla legata. re- cargo de su substituido. Dije, que no podia, aun-
liquerit. que hubiere dejsdo cuantiosos legados.
& 4. —Exheredato (3) miles et emancipato fiiio sub- % 4.—El militar puede nombrar substituto al hi-
stituere potest. Verum hoc lus in his exercebitur, jo desheredado y al emaneipado. Mas este derecho
quae ab ipso ad eum, cui substituit. pervenerint, se ejercitar-á. sobre aquellos bienes que de él mis-
non etiam in his, si quae habuerit, vel postes. mo hubieren ido a poder de aquel á. quien le nom-
acquisierit; nam et si filio suo, vivo adhuc avo, brö substituto, no también sobre nquellos que hu-
substituit, post acquisitum ei avi hereditatem, ne- biere tenido, o que después hubiere adquirido;
mo diceret, ad substitutum pertinere. porque también si a su hijo le nombró substituto,
viviendo todavia el abuelo, nadie diria que la he-
rencia del abuelo adquirida después para. él le per-
tenece al substituto.
& f).—Si militis adita non fuerit hereditas, au ä E).—Si no hubiere sido adida la herencia de un
subtitutio, quam pupillo fecit, valeat, quaeritur; militat-, se pregunta si será. válida. la substitución
et consequens erit, hoc dicere, quia permittitur, que hizo para un pupiio-, y será. consiguiente decir
militem lilio facere testamentum, quamvis sibi esto, puesto que se permite que el militar haga tes—
nan fecerit. tamento pars. su hijo, aunque no lo hubiere hecho
para. si.
42. [43.] ULPIANUS libro XLV. ad Edictum.— 42. [43.] ULPIAso; Comentarios al Edicto, li-
Ex eo tempore quis iure militari incipit poss'e te- bro XLV.—Uno empieza ¡i poder testar con arre-
starl, ex quo in numeros relatus est, ante non; pro- glo al derecho militar desde el momento en que
inde qui nondum in numeris sunt, licet etiam lecti fue incorporado en las tilus, y no antes; por lo cual,
tirones sint, et publicis expensis iter faciunt, non- los que todavia no están en las filas, aunque ha-
dum milites sunt, debent enim in numeros referri. yan sido elegidos para soldados, y esten en mar-
cha. ¿ expensas públicas, no son todavia militares,
porque deben ser incorporados en las filas.
43. [44.] PAPINlANUS libro VI. Reetponsorum. 43. [44.] PAPINIANO; Respuestas. libro VI.--
—Filiusfamilias equestri militia exornatus, et in El hijo de familia exui-uado con la milicia. ecues-
comitatu Principum retentus, cingi confestim ius- tre,y retenido en la comitiva de los Principes,
sus, testamentum de castrensi peculio facere po- puede hacer testamento de su peculio castrense tan
test. pronto como se le mandó ceñir el cingulo.
44, [45.] ULPIANUS libro XLV. ad Edictum. 44. 45.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, I.i-
—Rescl'ipta Principum ostendunt, omnes omnino, bro X V.—Manifiesta.n los rescriptos de los Priu-
qui eius sunt gradus, ut iure militari testari non cipes, que absolutamcnte todos los que son de tal
possint, si in hostico deprehendantur, et: illic de- condición, que no puedan testar según el derecho
cedant, quomodo velint, et quomodo possint, te- militar, testen como quieran, y como puedan, si se
stari, sive Praeses sit provinciae, sive quis alius, hallar-an en lugar enemigo, y alli fallecieron, ora
qui iure militari testari non potest. sea un Presidente de provincia, ora otro cualquie-
ra., que no puede testar conforme al derecho mi-
lltar.
ur Hal. l*'-uig.; in qua, el códice Fé. redatapertznece al a'. ants-rior, cuyo sentido completar-kz, acta-
til) el dari, Hal. raE-doilea, mientras que aqui. en me 5. £., pu.-rec: nr super-tiua.
un Observa Pothie-r, que, según Viglio, esta putabo-e exhe- — . £ Tr.
¡amparo.—1.1311!) xxm: 'ri'rum n lº!
TIT. D. TITULO II
DE ACQUIRENDA VEL OMI'I'I'ENDA HEREDITA'PE DE LA ADQUISICIÓN Ó DE LA NO ACEPTACIÓN DE LA
HERENCIA
[Of. God. VI. 30. 31. 52. (m.)] [Véase Cód. VI. 30. 81. 52. (EL)]
1. PAULUS libro II. ad Sabinum.—Qui totam 1. PAULO; Comentariosá Sabino, libro II.—El
hereditatem acquirere potest, is pro parte eam que puede adquirir toda la herencia, no puede
scindendo adire nou potæt. adii-la en parte, dividiendola.
2. ULPIANUS libro IV. ad Sabinum,—Sed etsi 2. ULPIAKO; Comentarios (¡ Sabino, libro I V.—
qnis ex pluribus partibus in eiusdem hereditate Pero aunque alguien haya sirio instituido herede-
institutus sit, non potest qnasdam partes repudia- ro de muchas partes en la herencia de uno mismo,
re, qnasdam agnoscere. no puede repudiar algunas partes, y aceptar otras.
3. IDEM libro V]. ad Sabi-num.--Quamdiu prior 3. EL meno; Comentarios á Sabino, libro VI.—
heres institutus hereditatem adire potest, substitu— Mientras el primer heredero instituido puede adir
tus non potest. la herencia, no puede adirla el substituto.
4. IDEM libro III. ad Sabinum.—Nolie adire 4. EL msuo; Comentarios-á Sabino, libro III.
hereditatem nou videtur, qui non potest adire. —No se considera que no quiere adir la herencia
el que no puede adirla.
5. IDEM libro I. ad Sabinum.—Mutum, nec non 5. EL MiSMO', C'om-entariasá Sabino, libro I.—
surdum, etiam ita natos, pro herede gerere et ob- Consta, quo ei mudo, y también el sordo, aún asi
ligari hereditati posse constat. nacidos, pueden hacer actos de heredero y obli-
garse a la herencia.
_ 5“— 1.—Eum, cni lege bonis interdicitur, heredem & 1.—Consta, que aquel a quien porla ley se le
institutnm posse adire hereditatem constat. pºne interdicción en sus bienes, puede adir la he-
rencia habiendo sido instituido heredero.
6. IDEM libro VI. ad Sabinum.-—Qui in aliena 6. EL msnm; Comentarios ¿ Sabino, libra VI.
est potestate, non potest invitum hereditati obii- —El que esta bajo ajena. potestad no puede obli-
gare eum, in cuius est potestate, ne aeri alieno gar & favor de la herencia, contra la voluntad del
pater obligaretur. mismo, ¿: aquel bajo cuya potestad ostii, a lin de
qne ei padre no se obligue a las deudas.
& 1.--Scd in bonorum possessione placuit, ratam & 1.-—Pero en cuanto a la posesión de los bienes
haberi posse eam, quam citra voluntatem agnovit se determino. que se pueda ratiñcar la que sin con-
is, qui potestati subiectus est. sentimiento tomó el que está sujeto ¿» potestad.
& £?.—Sed et si legitima. hereditas matris (1) ñlio % 2.—Pero lo mismo se habra de aprobar, tam-
delata sit ex Senatusconsulto Orphitiano, idem erit bién si al hijo le hubiera. sido deferida en virtud
probandum. del Senadoconsulto Orficiauo la. herencia legitima.
de la madrc.
ä Id.—Sed et si non adierit filius, diu tamen pos- % ¡J.—Pero también si el hijo no hubiere adido
sedit pater hereditatem, credendus est, admisis- la herencia, mas el padre la poseyó por largo tiem-
se (2) hereditatem, ut Divus Pius et Imperator po, se ha de creer que admitió la herencia, segun
noster rescripserunt. respondieron por rescripto el Divluo Pio y nuestro
Emperador.
ä 4.—Si is, qui putabat se iiliumfamilias, patris 5 4.—Si ei que se creia hijo de familia hubiere
iussu adierit, eum neque sibi, neque ei, qui iussit, adido la herencia por mandato de su padre, cons-
quaesiisse hereditatem constat, quamquam is, quem ta que ei no adquirió la herencia ni para si, ni pa-
pater iussit adire, et decessit, si adierit iam mortuo ra el que se lo mandó, aún cuando aquel, a quien
patre, obligat se hereditati, ut Iulianus libro tri- el padre le mandó adii-la, y falleció, se obligue :»
gesimo primo (3) Digestomm Scripsit; nam eum, ia herencia, si in hubiere adido habiendo muerto ya
qui dubitat, utrum filiusfamilias, an paterfamilias el padre, según escribió Juliano en el libro trigesi-
morte patris factus sit, posse adire hereditatem, mo primero del Digesto; porque más bien admite,
magis admittit. que eique duda. sl cºn ia muerte de su padre se
haya hecho hijo 6 padre de familia pueda adir la
herencia.
5 ().—Interdum filiifamilias et sine aditione ac- ä ().—A veces, aún sin la adición, adquieren los
quirent hereditatem his, in quorum sunt (5) pote- hijos de familia la herencia para aquellos bajo cu-
state, utputa si nepos ex filio exheredato heres sit yn. potestad están, por ejemplo, si hubiera. sido ins-
institutus,-patrem enim suum sine aditione faciet tituido heredero un nieto habido de un hijo deshe-
heredem, et quidem necessarium. redado; porque sln la adición hara heredero a su
padre, y por cierto necesario.
& ti.—Sed si quis heres institutus adoptetur a & (¡.—Pero si instituido alguien heredero fuese
lilio exheredato, necessarium eum non facit, sed adoptado por un hijo desheredado, no lo hace he-
_ rl) Vulg.; hereditas Lillo delata sit ex Senatusconsulto rs) primo, amitam Hal.
Urphitinno matris, Idem, el códice Fl. (4) Tour-.::!“ corrección det codice Ft; in, iace-rm La es-
42) credendus est uterque sdiisse hereditatem, Hal. critura. orfg-i , BT.
422 DIGEBTO.—LIBBO xxix: TÍTULO n
iuberi debet, ut adeat, quonlam mortis tempore in redero uecesario, pero se le debe mandar que ada
potestate non fuerit; nam per cum quis existere la herencia, porque al tiempo de la muerte no ha-
necessarius non potest, qui ipse non esset exti- bra estado bajo su potestad; pues nadie puede ser
turus. heredero necesario por medio de quien el mismo
no lo habria de ser.
& 7.-—Celsus libro quintodecimo Digestorum scri- 5 7.—Escrlbiö Celso en el libro déclmo quiuto
psit, eum, qui metu verborum vel aliquo timore del Digesto, que está. determinado, que el ue cons-
coactus fallens (1) adierit hereditatem, siveliber treiiído por el miedo de palabras o por a gún te-
sit, heredem non fieri placet, sive servus sit, do- mor hubiere adido ia herencia engañando, no se
minum heredem non facere. hace heredero, si fuera libre, y no hace heredero
¿ su señor, si fuera esclavo.
?. PAULUS libro I. ad Sabimtm.—Sl quis lilium- '7. PAULO; Comentarios á Sabino, libro I.-—Si
familias heredem instituerit, et ita scripserit: «si alguleu hubiere instituido heredero a un hijo de
mihi Titius iste filiusfamilias heres non erit, Sem— familia, y hubiere escrlto asi: csl este Ticio, hijo
pronius heres esto,» illio adeunte iussu patris sub- de familia, no fuere mi heredero, sea. heredero
stitutus excluditur. Sempronio-, adiendo el hijo la herencia por man-
dato de su padre, es excluido el substituto.
5 1.-—Si ñlius, priusquam sciret, se necessarium % 1.-—Si antes que suplese que el quedó herede-
extitisse patri heredem, decesserit relicto illio ne— ro de su padre, hubiere fallecido el hijo hableudo
cessario, permittendum est nepoti abstinere se avi dejado otro hijo heredero necesario, se le ha de
hereditate, quia et patri eius idem tribueretur. permitir al nieto abstenerse de laherencia del abue—
lo, porque también a su padre se le permitirla lo
mismo.
g 2.——In omni successione, qui el heres extitit, % 2.—En todas las sucesiones, el que fue herede-
qui Titio heres fuit, Tltio quoque heres videtur ro de quien fue heredero de Ticlo, se consldera
esse, nec potest Titii omittere hereditatem. que es heredero también de Ticio, y no puede de-
jar de aceptar la herencla de Tlclo.
8. ULPIANUS libro VII. ad Sabinum.—-—More 8. ULPIANO; Comentarios á Sabino, libro VII.
nostrae civitatis ueque pupillus, neque pupilla sine —Segun la costumbre de nuestra ciudad, ni el u-
tntoris auctoritate obligari possunt, hereditas plio ul la pupila pueden obligarse sin la autori ad
autem quin obliget nos aeri alieno, etiamsi non sit del tutor; pero es más que evidente, que la heren-
solvendo, plus quam manifestum est. De ea autem cia nos obliga a favor de las deudas, aunque no sea
hereditate loquimur, in qua non succedunt hulus- solvente. Mas hablamos de aquella herencla en la
modi personae quasi necessariae. que no suceden personas tales como necesarias.
5 1.——Impubes, qui iu alterius potestate est, si 5 1.—Si el impúbero, que esta bajo la potesfnd
iussu eius adierit hereditatem, licet consilii capax de otro, hubiere adido la herencia por mandato de
non fuerit, ei acquirit hereditatem. este, aunque no hubiere sido capaz de consejo,
adquiere para el la herencia.
9. PAULUS libro II. ad Sabinum.—Pupilius si 9. PAULO; Comentarios a' Sabino, libra II.—El
fari possit, licet huius aetatis sit, ut causam acqui- pupiio, si pudiera hablar, aunque sea de tal edad
rendae hereditatis non intelilgat, quamvis non que no entienda la causa de adquirir una heren-
videatur scire huiusmodi aetatis puer—neque enim cia, no obstante que no se considere que sepa un
scire, neque decernere talis aetas potest, non ma- niño de esta edad,—pues esta edad ni puede saber,
gis, quam intimus—, tamen cum tutoris auctori- ni discernir, no más que un loco-, puede, sin em-
tate hereditatem acquirere potest; hoc enim favo- bargo, con la autoridad del tutor adquirir la he—
rabiliter iis praestatur. rencia; porque esto se les concede por favor.
10. ULPIANUS libro VII. ad Sabinum.-Si ex 10. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.
asse heres destinaverit partem habere hereditatis, —Si ei heredero de todo elas hubiere determinado
vidctur in assem pro herede gessisse. tener parte de la. herencia, se considera que obró
como heredero dei as.
11. POMPOMUS libro III. ad Sabinum.— Impu— 11. Pour-omo; Comentarios á Sabino, libro III.
beribus liberis omnimodo abstinendl potestas fit, —A los descendientes impúberos se ies concede en
puberibus autem ita, si se non immiscuerint. absoluto la facultad de abstenerse, pero a los pu-
beros en este caso, sl no se hubieren inmiseuldo.
12. Unrmuus libro XI. ad Edictum. -— Ei, qui 12. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro XI.
se non miscuit hereditati paternae, sive maior sit, —El que no se inmiscuyó en la herencia paterna.,
sive minor, non esse necesse Praetorem adire, sed ora sea mayor, ora menor de edad, no tiene ue-
sufficit, se non miscuisse hereditati. Et est in Se- cesidad de recurrir al Pretor, sino que basta que
mestribus Viblls (2) Soteri et Victorino rescrlptum, el no se haya in-nlscuido eu la herencia. Y en los
non esse necesse pupillis in integrum restitui ex Semestres se halla respondido por rescripto a ios
avito contractu, quorum pater constituerat non Vibius Sotero y Victorino, que no tienen nece-
13. IDEM libro VII. ad Sabinum.--Is,qniheres 18. EL MISMO; Comentarios ¿ Sabino, libro VII.
institutus est, vel is, cui legitima. hereditas delata —El que fue instituido heredero, () aquel & quien
est, repudiatione hereditatem amittit. Hoc ita ve- le file deferida. la herencia legitima, pierde la. he-
rum est, si in ea. causa erat hereditas, ut et adiri rencia con la. repudiación. Esto es verdad de esta.
posset:, ceterum heres institutus sub conditione, si suerte, si la herencia se hallaba en estado de que
ante conditionem existentem repudiavit, nihil eº'it, también pudiera ser adida; pero el heredero insti-
qualisqualls fuit conditio, et si in arbitrium co a- tuido bajo condiclón nada hizo, si repudió la he-
ta est. ' rencia antes de cumplirse la. condición, cualquiera
que haya sido la condición, aunque haya sido de-
jada ¿ su arbitrio.
& 1.—Si quis dubitet, vivat testator, necne, re- & 1.—Si alguno dudara si vive () no el testador,
pudianda nihil agit. no hace nada repudiando la herencia.
2.—Substitutus quoque similiter, si ante repu- g 2.—Y del mismo modo también, si el substitu-
diet (1), uam heres institutus decernat de heredi- to la repudiara antes que el heredero instituido de-
tate, nihi valebit repudiatio. terminata respecto de la herencia, no valdra nada
la re udiación.
ä ¡B.—Neque filiusfamilias repudianda sine pa.- g ' .—Ni el hljo de familia repudiando la heren-
tre, neque pater sine fiiio aiteri nocet, utriqne au- cia sin el padre, ni el padre sin ei hiio, perjudica
tem possunt repudiare. al otro, pero ambos pueden repudlarla.
14. PAULUS libro II. ad Sabinum.—Idem est 14. PAULO:, Comentarios ¿ Sabino, libro II.—
etiam, si legitima hereditas ñiiis obvenit. Lo mismo es también, si a los hijos les va una he-
rencia ieg-itima.
15. ULPIANUB libro VII. ad Sabinum,—Is, qui 15. ULPIAND; Comentarios á Sabino, libro VII.
putat se necessarium, quum sit voluutarius, non — que se cree heredero necesario, siendolo vo-
poterit repudiare; nam plus est in opinione, quam luntario, no podra repudlar la herencia; porque.
in veritate. hay más en su opinión, que en la. realidad.
16. lonn libro XXIV. ad Edictum.-—Et e con- 16. EL msnm; Comentarios al Edicto, libro
trario, qui se putat necessarium, voiuntarius exi— XXIV —Y por el contrario, el que se cree herede-
stere non potest. ro necesario, no puede serio voluntario.
17. IDEM libro VII. ad Sabinum.—Nec is, qui 17. EL MISMO; Comentariosá Sabino, libro VII.
non vaiere testamentum. aut faisum esse putat, —Ta.mpoco puede repudiar ia herencia ei que cree
repudiare potest. Sed si certum sit, falsurn non que no es válido, o que es falso, el testamento. Pero
esse, quod faisnm dicitur, sicut adeuudo acquirit, si fuera cierto que no es falso el que se dice que es
ita et repudiando amittit hereditatem. falso, asi como adiendola la adquiere, asi también
pierde la herencia repudiandola.
& 1.--Heres institutus, idemque legitimus, si g 1.—El heredero instituido, y también iegitimo,
quasi institutus repudiaverit, quasi legitimus non si como instituido la hubiere repudiado, no pierde
amittit hereditatem; sed si quasi legítimas repu- la herencia como legitimo; pero si la repudió como
diavit, si quidem scit se heredem institutum-, cre- legitimo, se ha de creer que la repudió de ambos
dendus est, utrumque repudiasse; si ignorat, ad modos, si verdaderamente sabe que el es heredero
neutrum ei repudiatio nocebit, neque ad testamen- instituido; pero si lo ignora, la. repudiaeión no le
tariam, quoniam hanc non repudiavit, neque ad perjudicará ni para una, ni para otra cosa, no pa-
iegitimam, quoniam nondum ei fuerat deiata. ra la herencia testamentaria, perque esta nó ia.
repudió, y no ara. ia legitima, porque todavia no
ie habia sido eferida.
18. PAULUS libro II. ad Sabimtm.— Is potest 18. PAULO; Comentarios á Sabino, libro II.-
repudiare, qui et acquirere potest. Puede repudiar la herencia el que también puede
adquirirla.
19. [Dan libra LIX. ad Edictmn.—Qui heredi- 19. EL MISMO; Comentarios al Edicto, libro
tatem adire, vei bonorum possessionem petere vo- LIX.—El que quiera adir la herencia, o pedir la 0-
iet, certus esse debet, defunctum esse testatorem. sesión de ios bienes, debe ester cierto de que fa e—
ció ei testador.
20. Uni-muns libro LXI. ad Edictum-_ Pro 20. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
hereda gerere videtur is, qui aliquid facit quasi LXI.—Se considera que obra. como heredero, el que
heres. Et generaliter Iulianus scribit, eum demum hace al una cosa como heredero. Y en gener-ai,
pro herede gerere, qui aliquid qua-si heres gerit., escribe uliano, que solamente obra como herede-
pro herede autem erere, nou tam (1) esse facti, ro, ei que haec alguna cosa. como heredero, pero
quam animi, nam oc animo esse debet, ut veiit que obrar como heredero no es cosa tanto de he-
esse heres. Ceterum si quid pietatis causa fecit, si cho, como de intención; porque debe ser con esta
quid custodiae causa fecit, si. quid quasi non heres intención, de que quiera. ser heredero. Pero si hi-
egit, sed quasi alio iure dominus, apparet, non vi- zo alguna cosa por piedad, si ia hizo" por causa. de
deri pro herede gessisse. custodia, si la hizo no como heredero, sino como
dueño por otro derecho, se vé que no parece que
obró como heredero.
g "l.—Et ideo solent testari liberi, qui necessarii ä 1.—Y por esto suelen declarar los descendien-
existunt, non animo heredis se gerere, quae ge- tes, qne son herederos necesarios, que ellos no ha-
runt, sed aut pietatis, aut custodiae causa, aut pro ceu lo que hacen la intención de heredero, sino 0
suo; utputa patrem sepelivit, vel iusta (2) ei fecit, por piedad, o por causa de custodia, o como por
si animo heredis, pro herede gessit, enimvero si cosa propia; por ejemplo, si enterró al padre o le
pietatis causa hoc fecit, non videtur pro herede hizo las exequias, con el ánimo dc heredero, obro
gessisse. Servos hereditarios pavit, iumenta aut como heredero, pero si esto io hizo or piedad, no
pavit, aut distraxit, si hoc ut heres gessit, pro he- se considera que obró como here ero. Alimento
rede, aut si non ut heres, sed ut custodiat, aut pu— alos esclavos de ia herencia, dió de comer a las
tavit sua, aut dum deliberat, quid fecit, consulens, caballerias, .) las enajenó; si esto lo hizo como he-
ut salvae siut res hereditariae, si forte ei non pla- redero, se considera. que obró como heredero; pero
cuerit pro herede gerere, apparet, non videri pro si no como heredero, sino para custodiarlos, o por-
herede gessisse. Proinde et si fundos ant aedes ioca- que ios creyó suyos, () si hizo alguna cosa mien-
vit, vel fulsit, vel si quid aliud fecit, non hoc animo, tras deiiberaba, rocurando quc estuviesen (|. sai-
quasi pro herede gereret, sed dum ei, qui substi— vo los bienes de a herencia si acaso no le hubiere
tutus est, vel ab intestato heres extiturus, prospi- agradado obrar como heredero, se ve que no pa-
cit, aut res tempore perituras distraxit, in ea cau- rece que obre como heredero. Por lo tanto, tam-
sa est, ut pro herede non gesserit, quia non hoc bién si dio en arrendamiento fundos o casas, ó ias
animo fuerit. reparó, ó si hizo alguna otra cosa, no con esta ln-
teución, de hacerla casi como heredero. sino mi-
rando por aquel ue fue substituido, ó por el que
haya de ser here ero abintestato, 6 si euajenó co-
sas que perccerlan eon el tiem o, está en el caso
de no haber obrado como here ero, perque ne tu-
vo esta intención.
5 2.—Si uid tamen quasi heres petiit, sed ex & 2.«Mns si como heredero pidió alwuua cosa,
his, quae a heredem extraneum non transeunt, pero de aquellas que no pasan al here ero extra-
videamus, an oneribus se immerserit hereditariis, ño, veamos si se habra inmiscuido en las cargas de
utputa a liberto parentis operas petiit, quas (3) la herencia, por ejemplo, si ai liberto de un ascen-
heres extraneus petere non potuit; hic tamen pe- diente le pidió servicios, que un heredero extraño
tendo consequi potest, et constat, pro herede eum no pudo pedirle; mas este pudo conseguirlos pi-
non gessisse, quum petitio earum etiam creditori- diendolos, y consta que el no obró como heredero,
bus competat, et maxime futurarum. ' porque la petición de aquellos. y mayormente de
ios futuros, ies compete tambien a los acreedores,
5 ti.—Sed et qui in sepulcrum hereditarium mor- % :S.—Pero tampoco se ha. de estimar que ei que
tuum intulit, obiigari paternis creditoribus non enterró un muerto en un sepulcro de la herencia
est existimandus, ut Papinianus ait; quae senten- se obliga a los acreedores dc su padre, como dice
tia. humanior est, licet Iulianus contra scripserit. Papiniano; cuya opinión es más humana, aunque
Juliano haya escrito io contrario.
5 4.—Papiniauus scribit, lilium heredem institu- 5 ti.—Escribe Papiniauo, que por lo común opi-
tum, qui se bonis patcrnis abstinuit, vnlgo putare naban algunos, que ei hijo instituido heredero,
quosdam, si a statulibero pecuniam accepit, a. cre- que se abstuvo delos bienes paternos, si recibió
ditoribus conveniendum, sive numi peculiares fue- dinero de un manumitido bajo condición en el tes-
rint, sive non fuerint, quia ex defuncti voluntate tamento, ha de ser demandado por los acreedores,
accipitur, quod conditionis implendae causa datur; ya si ei dinero hubiere sido del peculio, ya si ne
Iuiianus autem, et si uon abstinuit, idem existi- io hubiere sido, perque se recibe por voluntad del
mavit. Ita. demum autem pro herede gessisse uit dii'unto lo que se da per causa de cumplir una con-
Papinianus, si solus heres sit. Ceterum si .cohere- dición; pero Juliano opinó lo mismo, aún si no se
dem habeat, et coheres adiit, non est cogendus, abstuvo. Mas dice Papiniano que obró como here-
inquit, is, qui acceplt a stataiibero, actiones cre- dero únicamente en este caso, si ei solo thera lie-
ditorum suscipere; nam quum se fiiius abstinet, dero. Pero si tuviese coheredero, y el coheredero
idem debebit consequi iure Praetorio, quod eman- adi-J la herencia, dice que no ha. de ser obligado el
cipatus consequitur, qui hereditatem repudiavit; que recibió del manumitido bajo condición en el
quo facto statuliber filio nominatim peeuniam dare testamento a hacerse cargo de las acciones de los
iussus, potuisset et (4) non heredi dando ad liber- acreedores; porque cuando el hijo se abstiene, de—
tatem pervenire. Itaque tunc pro herede geri di- bera conseguir por el derecho Pretorio lo mismo
cendum esse ait, quoties accipit, quod citra nomen qne consigue el euiancipado, que repudió la. heren-
et ius heredis accipere non poterat. cia; hecho lo cual, el manumitido bajo condición
en el testamento. á. quien se mandó que diera. el
dlnero determinadamente al hijo, habría podido
llegar a la libertad aún no dandoselo al heredero.
(l) HM. Viri,-J.; tam, outitela cl radios Ft. Y asi, opina que se ha de decir, que se obra como he-
en Véase ei fragmento 2. II, de En im uoc. II. 1. redero en este caso, cuando uno recibe lo que no po-
(a) Hat. Vaig, has, el códice Fl.
(4) (lai.,- et, caritate et códice Fi. dia recibir sin el nombre y el derecho de heredero.
promere.—mano xxix: TITULO u 425
5 E).—Si sepulcri violati iilius aget, quamvis he- 5 5.—Si nn hijo ejercltara la acclón de sepulcro
reditarii, quia nihil ex bonis patris capit, non vi- violado, aunque este sea de la herencia, como no
detur bonis immiscerc; haec enim actio poenam adquiere nada de los bienes dei adre, no se consi-
et vindictam potius (1), quam rei persecutionem dera que se lnmiscuye en los b enes; porque esta
continet. acción comprende la pena y la vindicta mas bien
que ia. persecución de la cosa.
21. IDEM libro VII. ad Sabinum.—Si quis ex- 21. Et. msno; Comentarios el Sabino, libro VII.
traneus rem hereditariam quasi surripiens vel ex- —Si un extraño tiene una cosa de ia herencia, eo-
pilans tenet, non pro herede gerit, nam admissum me sustrayendola o robandola, no obra como he-
contrariam voluntatem declarat. redero, porque io hecho declara su voiuntad con-
traria.
5 1.—Iuterdum autem animus solus eum ob- & 1.—Pero a vecesla sola intención obligara &
stringet hereditati, utputa si re non hereditaria uno a favor de la. herencia, por ejemplo, si como
quasi heres usus sit. heredero hubiera usado de cosa que no era de la
herencia.
& 2.-—Sed ita demum pro herede gerendo acqui- & 2.—Pero obrando como heredero adquirirá la
ret hereditatem, si iam sit ei delata; ceterum ex herencia solamente de esta suerte, si ya le hubie-
quibus causis repudiantem nihil agere diximus, ra sido deferida; mas se ha de saber, que per ias
ex iisdem causis nec pro herede gerendo quid- causas que hemos dicho que nada hace el que la
quam agere sciendum est. repudia, por las mismas no hace cosa alguna ni
aún obrando como heredero.
?, El.—Si quls partem, ex qua institutus est, igno— ä ii.—Si uno ignoró la parte en que fué institui-
ravit, Iulianus scribit, nihil ei nocere, quominus do, escribe Juliano, que nada le perjudicaba para
pro herede gereret (2)-, quod et Cassius probat, si que no obrase como heredero; lo que aprueba tam-
conditionem. sub qua heres institutus est, non bién Cassio, sino ignora la condición bajo la cual
ignorat, si tamen extitit conditio, sub qua substi- fue instituido heredero. si, no obstante, se cum-
tutus (3) est. Quid tamen, si io'norat conditionem plió la condicion bajo la que fue substituido. Pero,
extitisse? Puto, posse (4) adire.-hereditatem, quem- ¿que, si ignora. que se cumplió la condición? Opi-
admodum si ignoret, an coheredis, cul substitutus no, que puede adir la herencia, asi como si igno-
est, repudiatione portio ei deleta sit. rase, que por la repudiacion del coheredero, a
quien fue substituido, le haya sldo deferlda una
porción.
22. PAULUS libro II. ad Sabinum.—'Si is, ad 22. PAULO: Comentarios á Sabino, libro II.—-
quem legitima. hereditas pertinet, putaverit defun- Si aquei a quien le pertenece la herencia legitima,
ctum servum suum esse, et quasi peculium eius hubiere creido que ei difunto era esclavo suyo, y
nactus sit, placet, non obliº'ari eum hereditati. la hubiera adquirido como peculio del mismo, se
Idem ergo dicemus, ut ait li'omponius, si qnasi determina que no está obligado a la herencia. Lue-
libertini sui, qnnm ingenuus esset, bona eius oe- go lo mismo diremos, como expresa Pompºnio, si
cupavit; nara ut quis pro herede gerendo obstrin- ocupó los bienes de aquel, como de un libertino su-
gar, se hereditati, scire debet, qua ex causa here- yo, siendo ingenuo; porque para qne obrando co-
ditas ad eum pertineat, veluti aguatus proximus mo heredero se obligue uuo a favor de la herencia,
iusto testamento scriptus heres, antequam tabulae debe saber por que causa. ie pertenece a el la he-
proferantur, quum existimaret intestato patrem- rencia, por ejemplo, el próximo agnado lnstituido.
familias mortuum, quamvis omnia pro domino fe- heredero en legitimo testamento, aunque todo lo
cerit, heres tamen non erit. Et idem iuris erit, si hnbiere hecho como dueño, antes que se produzca
non iusto testamento scriptus heres, Prolatis tabu- ei testamento, creyendo que el padre de familia
lis, qunm putaret (5) lustum esse, quamvis omnia murió intestado, no sera, sin embargo, heredero.
pro domino administraverit, hereditatem tamen Y ei mismo derecho habra. si el heredero instituido-
non acquiret. en testamento no legitimo, aunque, producido el
testamento, creyendo que era legitimo. todo io hu-
biere administrado como dueño, no adquirirá, sin
embargo, ia herencia.
28. Pouromus libro III. ad Sabinum.—Iu re- 23. Pouromo- cementarii-md Sabino, liba-0111.
pudianda hereditate vel legato certus esse debet —Para repudiar a herencia ó un legado debe es-
de suo iure is, qui repudiat. tar cierto de su derecho ei que los repudia.
24. ULPIANU'S libro VII. ad Sabinum.-— Fuit 24. ULPIANO; Comentariosci Sabino, libro VII.
quaestionis, an pro herede gerere videatur, qui —Hubo cue-tion sobre sl se considera que obra
pretium hereditatis omittendae (B) causa capit; et como heredero el que recibe precio para no acep—
obtinuit, hunc pro herede quidem non gerere, qui tar la herencia; y prevaleció, que no obra cierta—
ideo ecce it, ne heres sit, in Edictum tamen Prae- mente como heredero el que lo recibió procinctum--
toris luci ere; sive igitur a substituto non (7) he- te para no ser heredero, pero que incurre en el-
res accepit, sive a legitimo, mortis causa accepisse Edlcto dei Pretor; asi, pues, ya si si qua no es he-
videtur. Idemque erit, et si non accepit, sed pro- redero lo reclbe dei substituto, ya." si del heredero
missa sit ei pecunia, nam et stipulando mortis legitimo, se considera que 10 recibió por causa de
causa. capit. muerte. Y lo mlsmo sera. también si 110 io recibió,
ero se ie prometió dinero, porque también estipu-
ando adquiere por causa de muerte.
25. IDEM Libro VIII. ad Sabinum—Si quis 25. Er. Misac; Comentarios á Sabino, lib-ro
mihi bona fide serviat (1) servus (2) alienus, ius- VIII. ——Si algún esclavo ajeno me prestase de bue-
su meo hereditatem adeunda nihil promovebit, na fe servidumbre, no hará. uada, ni adquirirá. pa.-
nec acquiret mihi, nec fructuarius quidem servus. ra mi, adiendo por mi mandato la herencia, y tam-
poco ciertamente ei esclavo usufructuario.
& J..—(Serum) (3) municipum (4), vel collegii, & 1.—Instituido heredero ei esclavo de un muni-
vel decuriae (5) heres institutus, manumissus, vel cipio, 6 de un colegio, 6 de una decuria, adii-a la
alienatus adibit hereditatem. herencia manumitido o enajenado.
2.—-Si fisci servus sit, iussu procuratoris Cae- & 2.-—Si fuere. esclavo dei fisco, adii-e ia. heren-
saris adibit hereditatem, ut est saepe rescriptum. cia por mandato del procurador dei cesar, según
se respondió muchas veces por rescripto.
& 3.—-Si quis plane servus poenae fuerit effe- & il.—Si aiguno se hubiere hecho ciertameute es-
ctus, ad gladium, vel ad bestias, vel in metalium clavo de la pena. () hubiere sido condenado a In-
damnatus, si fuerit heres institutus, pro non scri- char con los gladiadores, () cou las iieras, ó a tra-
pto hoc habebitur; idque Divus Pius rescripsit. bajar en las minas, si hubiere sido instituido here-
dero, se tendi-a por uo instituido- y esto respondió
por recripto ei Divino Pio.
5 4.——-Iussum eius, qui in potestate habet, nou 5 4.—Li mandato dei que tiene 9. otro en su po-
est simile tutoris auctoritati, quae interponitur testad, no es semejante a ia, autoridad dei tutor,
gerfecto negotio. sed praecedere debet, ut Caius que se interpone couciuido ei negocio, sino que
assius libro secundo ( 6) iuris civilis scribit. et debe preceder, como escribe Cayo Cassio en ei li-
putat, vel per internuntium (7) iieri posse, vel per bro segundo del derecho civil, y opina, que puede
epistolam. hacerse ó por mensajero ó por carta..
& E).—Sed utrum generaliter: «quaecunque tibi & 5.—Pero ¿acaso en general, como «cualquier
hereditas fuerit delata», an specialiter? Et magis herencia que te hubiere sido deferidar, () especial-
piacet, ut Caius Cassius scribit, specialiter debere mente? Y parece preferible, como escribe Cayo
mandare. Cassio, ue deba dar especiaimente ei mandato.
ä ii.—Au "nominatim de vivi hereditate mandari & 6.— e pregunta, si se podrá dar especiaimente
possit, quaeritur. Sed ego non puto recipiendum, mandato respecto a ia herencia del que esta vivo.
ut de vivi hereditate mandetur; piane si rumºr Pero yo creo que ne se ha de admitir quese de man-
fuit, Lucium Titium decessisse, poterit ei manda— dato respecto de ia herencia de] que vive; pero si
re, ut, si scripsit eum, adeat, aut si ciausae adhuc corrió ei rumor de que habla failecido Lucio Ticio,
tabuiae sunt, et sic (8) incertum, an ñiius scriptus podrá mandarle, que ada ia herencia, si lo instituyó,
sit heres. ¿) si nun estuviera cerrado ei testamento, y per alia
fuera incierto si ei hijo fue instituido heredero.
5 7.—Sed quid, si mandavit, ut hereditatem eoi- & 7.—-Pero ¿que se dira, si ie mando que recogie-
ligat, au videtur mandasse, ut adeat? Quid, si, ut se ia herencia; se considera acaso que le mando
petat bonorum possessionem, aut, utrem heredita- que ia adiera? ¿Que se dirá, si quo pidiera ia. pose-
riam distrahat? Aut quld, si petitam bonorum pos- sión de los bienes, ó que enajennse alguna. cosa
sessionem ratam habuit, mox filius adeat heredita- de la herencia? ¿O que, si ratificó la posesión de
tem? Vel quid, si pro herede gerere mandavit, ii- los bieues pedida, y nego el hijo adiese Ia heren-
iius adiit hereditatem? An iussu videatur adiisse, cia? ¿0 que, si le mandó que obrase como herede-
dubitari potest, imo verius est, ex his omnibus adi- ro, y ei hijo adiese la. herencia? Se pnede dudar si
tionem esse introducendam. se considera que la mihi per mandato, pero es mas
verdadero que en todos estos cases se ha de admi-
tjr ia edición.
& 8.—-Pater aiio ita scripsit: «scio iili, quod pro 5 ii.—Un padre escribió asi a su hijo: «se, hijo,
tua prudentia iuvigiiabis hereditati delatae tibi ue con tu prudencia cuidar-ás de la herencia de
Lucii Titii (9);- puto, iussa patris adiisse. ucio Ticio a, ti deferidep opino, que adici por
mandato del padre.
5 9.—Quid, si mandavit: «si expedit adire, adito; & EJ.—¿Qué se dira, si mando asi: «adela, si con-
si putas expedire adire, adito?» erit iussu aditum. viene adlria; si jnzgas que conviene adiria, ade-
la»? Se habi-a adido por mandato.
ä 10.—Si coram Titio iussit adire, si (10) arbitrio & lo.—Si mandó adirla ante Ticio, 6 si a arbitrio
Lucii Titii, recte puto iussisse. de Lucio Ticio, opino que mando bien.
& li. —Sed si mandavit quasi ex asse instituta, & 11. -Pero si ie mando como á. instituido por
et inveniatur ex parte; non puto ex iussu adiisse; el as, y se bañera que io fue de parte, no opino
quodsi ex parte Iussit, potest ex asse adire. Aiiter quo adio en virtud de mandato; pero si le man-
atque si mandavit quasi ab intestato, et ex testa- o como &. instituido de parte, puede adir como
26. PAULUS libro II. ad Sabinum.-—Si ego et 26. PAULO; Comentarios ¿¡ Sabino, libro II.—
servus meus, vel tilius heres institutus sit, si ius- Si yo y mi esclavo, 6 mi hijo, fueramos lnstituidos
sero filia vel servo adire, statim et ex mea institu- herederos, escribe Pomponio, que, si yo ie hubiere
tione me heredem esse Pomponius scribit; idem et mandado at mi hijo ó a mi esclavo, que adisse ia
Marcellus probat, et Iulianus. herencia, me hago inmediatamente heredero tam-
bien en virtud de mi institución; y lo mismo aprue-
ban Marcelo y Juliano.
27. Postremus libro III. ad Sabinum—Nemi- 27. Pouromo; Comentarios á Sabino, libro III.
nem pro herede gerere posse vivo eo, cuius in bo- —D_ice Labeon, que nadle puede obrar como here-
nis gerendum sit, Labeo ait. dero vivieudo aquel en cuyos bienes se haya de
hacer gestión.
28. ULPIANUS libro VIII. ad Sabinum—Aristo 28. Unpumo; Comentarios a' Sabino, libro VIII.
existimat, Praetorem aditum facultatem facere de- —Opina Ariston. quo ei Preter a quien se haya
bere heredi, rationes defuncti ab eo petere, penes recurrido debe darle facultad al heredero, que de—
quem depositae sunt, deliberanti de adeunda here- libera sobre adir la herencia, para pedir las euen-
ditate. tas del difunto a aquel en cuyo poder fueron de»
positadas.
29. Poupomus libro III. ad Sabinum—Qni 29. POMPONIO; Comentarios ¿ Sabino, iibro
heres institutus prohibeatur ab eo, qui una iusti- III.—El heredero instituido a quien por ei que
tutus iam hereditatem adiit, tabulas, literas, ratio- instituido coheredem adio ya ia herencia, se ie
nes inspicere mortul, unde scire posset, an sibi prohibiese iuspeccionar ei testamento, las cartas y
adeunda esset hereditas, non videtur pro herede ias cuentas dei difunto, por cuyo medio podria. sa—
gerere. ber si se habria de adir por ei la herencia, no se
considera que obra come heredero.
30. ULPIANUS libro VIII. ad Sabinum—Quum 30. ULPIANO', Comentam'os á Sabino, libro VIII.
quidam legationis causa absens filium heredem —Cuando haliándoee uno ausente por causa de
institutum non potuisset iubere adire in provincia una legación no hubiese podido mandarle ¿ su hi-
agentem (1), Divus Pius rescripsit Consulibus, sub- jo iustitnido heredero, que vivia en una provincia,
venire ei oportere mortuo íiiio, eo, quod reipubli- que adiese la herencia, respondió por rescripto a
eae causa aberat. ios Cönsules ei Divino Pio, que debia auxiliarie,
muerto el hijo, porque habla estado ausente por
causa de la Republica.
& 1.—fQuod dicitur: ruoxmus A FILIO POSTUMO 5 1.—Lo que se dice: «ei heredero proximo al
uanus, DUM numa reasons-ss us'r, AUT puma-un ¡hijo póstumo no uede adir la herencia mientras
Bssm, ADIRE nasci:-rurum NON POTEST, suu Si sen-, »la mujer esta em arazada, ó se considera. que lo
non esse russei-murum, ro'rue'r, accipe: proximus ¡»está, pero si sabe que no esta embarazada, pue-
aventre, qui suum heredem pai-iturus est. Et (2) nde adit-la,» entiendelo asi: el proximo al vien-
non solum ad testatos haec verba, verum ad intesta- tre, que ha de dar a luz a un heredero suyo. Y
tos quoque pertinent. Et in eo ventre idem acci- estas palabras se refieren no solo a los herederos
pias, qni legitimum vel consanguineum pai-iturus por testamento, sino también a los de abintestato.
est, quoniam mortis tempore qui in utero est, quan— Y entiende lo mismo respecto al vientre, que ha de
tum ad moram faciendam inferioribus, et sibi io- dar a luz & un heredero legitimo ó consanguineo,
cum facieudum si fuerit editus, pro iam nato ha- porque el que esta eu ei vientre ai tiempo de la
betur. Idemque et per bonorum possessionem muerte, es considerado como ya nacido en cuanto
edictalem. Denique Praetor ventrem mittit in pos- a causar mora ¿ los herederos posteriores, y eu
sessionem. cuanto a hacerse para si lugar, si hubiere sldo da-
do a luz. Y io mismo también respecto a la posesión
de los bienes del Edicto. Finalmente, el Pretor po-
ne al vientre en posesión.
; 2.——Sive igitur putem prae nantem, sive sit 5 2.—Asi, pues, ya si creo que esta embarazada,
revera praegnans, quae eum paritura est, qui suus ya si ea realidad estuviera embarazada ia que ha
heres futurus est, adire hereditatem non possum, de dar á. luz si quo ha de ser heredero suyo, no
uoniam in eo est, ut rumpatur testamentum, nisi puedo adir la herencia, porque en él está. que se
s propouas ventrem institutum vel exheredatum. rom a ei testamento, a uo ser ue digas que ei vien-
tre uc Instituido heredero ó esheredado.
g 3.—Quod dicitur: csi putetur esse praegnans,- 3.—Lo que se dice: ¡si se creyera que esta em-
sic accipiendum est, si dicat se praegnantem. Quid barazada,, se ha de entender asi, si ella dijera que
ergo, si ipsa non dicat, sed neget, alli dicant, esta embarazada. Luego ¿que sera, si ella misma
praegnantem esse? Adhuc adiri hereditas non po- no dijera, sino que negare., pero otros dijeran, que
test, linge obstetrices dicere. Quid, si ipse putat estaba. embarazada? Supón que lo dicen las coma-
solus? Si iusta ratloue ductus. non potest adire, si dronas; tampoco se puede adir eu este caso la he-
secundum multorum opinionem, potest. rencia. ¿Que, si ei solo lo cree? Si inducido porjus-
tu. razón, no puede adiria, si conforme-ä. ia opinión
de muchos, puede.
& At.—Quid ergo, si praegnans fuit, quum puta- ä 4.——¿Mes que se dirá., si estuvo embarazada,
ret heres, non esse praegnantem, et adiit, mox creyendo el heredero quo ne estaba embarazada,
abortum factum est? Procul dubio nihil egerit. To- ä adio la herencia, y luego sobrevluo el aborto?
ties igitur ei sua praesumtio proiicit, quoties eon— in duda alguna que no habra hecho nada. Asi,
currit cum veritate. pues, su presunción le favorece siempre y cuando
concurre con la verdad.
5 5.—-Sed et si ipsa mulier heres instituta sit, ä ii.—Pero si hubiera sido instituida heredera
quae se praegnantem fingit, adeundo acquiret he- la misma mujer, que se iiugió embarazada, adien-
reditatem; per contrarium non acquiret, si se putet dola, adquirirá la herencia; por el contrario, no la
praegnantem, qunm non sit. adquirirá, si se creyera embarazada, no estandolo.
5 (i.-Suum heredem, certum est, ex asse here— & ti.—Es cierto, que el heredero suyo es heredero
dem esse, etsl putat, esse praeänantom mullerem, de toda la herencia, aunque crea que esta embara-
quae non est praegnans. Qui , si unum in utero zada la mujer, que no esta embarazada. ¿Que se
habeat, an ex parte dimidia sit heres—sive institu- dira, si tuviese uno solo eu ei vientre, sera acaso
tum postumum proponas, sive intestatum patrem heredero de la. mitad,—ora si dijeras que fué insti-
decessisse—? Quod et Sextum Pomponium (1) opi- tuido el postumo, ora que el padre falleció Intesta-
natum Tertullianus iibro quarto Quaestionum re— do—? Lo que dice Tertuliano eu el libro cuarto de
fert; putasse enim, sicut] quum vabuo utero suus las Cuestiones, que opinó también Sexto Pomponio;
ex asse heres est, ita et quum unum gerit, nec per perque opinó, que asi como estando vacio ei vien-
naturam humanae conditionis alium partum t'or- tre ei heredero suyo lo es dc toda la herencia. asi
mare potest, quod quidem post certum tempus también cuando lleva uno solo, y conforme a la na-
conceptionis eveniet, ex parte dimidia. et ignoran- turaleza de la condición humana no puede formar
tem fore heredem, non ex quarta, ut iulianus otro parto, lo que sucedera ciertamente después
putat. de cierto tiempo de la concepción, habra de ser he-
redero de Ia mitad, aun ignorandoio, ne de la cuar-
ta parte, como opina Juliano.
'I.—-Scientia autem vel opinio, si filiusfamilias 5 "l.—Mas si un hijo de familia ó un esclavo fue
ve servus lnstituti sunt, utrum ipsorum, au domi— lnstituido heredero, ¿se ha de atender acaso a su
ni vel patris accipleuda sit—finge patrem putasse certeza o' n su opinión, 6 a las de su señor ó padre,
praegnantem, filium certum esse tinge (2), et sic _supón que el padre creyó que estaba embaraza—
adire—au acquirat hereditatem? Puto acquirere, da, y supóu que el hijo estaba cierto, y que asi ade
sed coutra, non acquirere. la herencia—, y adquirirá ia herencia? Opluo que
la adquiere, pero que al contrario no la adquiere.
5 8.——Si certus sum, nou esse falsum testamen- 5 El.—Si estoy cierto de que no es falso el testa-
tum, vel irritum, vel ruptum, licet dicatur esse, mento, o irrito, 6 de que no se ha roto, aunque se
possum adire hereditatem. diga que io es, puedo adir la herencia.
31. PAULUS libro II. ad Sabinum.—Heredi cum 81. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro II.—-
postumo instituto reliquae partes accrescunt, quae Al heredero instituido, junto con un póstumo, le
postumo datae sunt, si certum sit, non esse prae- acrecen las demas partes, que sc lo dierou al pós-
gnantem, licet heres ignoret. tumo, si fuera cierto que no estaba embarazada,
aunque lo ignore el heredero.
32. ULPIANUS libro VIII. ad Sabinum.-—-Heres 82. ULPIANO; ComentariosáSabino,libro VIII.
institutus, si putet testatorem vivere, quamvis iam —El heredero instituido, si creyese que vive el tes-
deiunctus sit, adire hereditatem non potest. tador, aunque ya haya. fallecido, no puede adir la
herencia.
% 1.—Sed et si scit, se heredem institutum, sed & 1.—Pero si sabe que el fue instituido herede-
——.—.—...
utrum pure, an sub conditione, ignoret, non pote- ro, pero ignora si uramente, o bajo condición,
rit adire hereditatem, licet pure heres institutus tampoco podrá. adir a herencia, aurique haya. sido
sit, et sub conditione, licet (1) paruerit conditioni. instituido heredero puramente, y bajo condición,
aunque haya cumplido la condición.
& 2.—Sed et si de conditione testatoris incertus ä 2.—-Mas si estuviera incierto de la condición
sit, paterfamilias, au filiusfamilias sit, non ponerit del testador, de si es padre 6 hijo de familia, tam-
adire hereditatem, etsi eius conditionis sit in veri- poco podrä. adir la herencia, aunque en realidad
tale, ut testari poterit-. sea de tal condición, que pudiere testar.
38. PAULUS libro XII. ad Plautium,—Quodsi 33. PAULO; Comentarios á Plancio, libro XII.
dubitet, apud hostes decessit, an civis Romanus, _Pero si dudara si faileció en poder de los enemi-
quoniam utroque casu est ius adeundi, et in re est, gos, () siendo ciudadauo romano, como quiera. que
ut possit adire. dicendum est, posse adire. en uno y otro caso hay ei derecho de adir la heren—
cia, y en realidad puede adirla, se ha de decir que
puede adii-la.
34. Uni-maus libro VIII. ad Submenu—Sed et 34. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabina,].ibro VIII.
si de sua conditione quis dubitet, an filiusfamilias —Pero aunque uno dude de su propia condición,
sit, posse eum acquirere hereditatem, iam dictum de si sen. hijo de f milia, ya. se ha dicho que puede
est. Cur autem, si suam ignoret conditionem, adire adquirir la hereuzia. Mas ¿por que puede udirla,
potest, si testatoris, non potest? Illa ratio es+ quod si ignorasse su propia condición, y no puede, si ig-
qui conditionem testatoris ignorat, an valeo.. tcsta- norase la dei testador? La razón es, que el quei —
mentum, dubitat, "qui de sua ¡_2), de testamento nora. la condicioni del testador duda si sera wiii o
certus est. cl testamento, y el que duda. de la suya está cierto
del testamento.
& 1.—Sed et si, quum esset pure institutus, pu- 5 I—Pero si habieudo sido instituido puramente
tavit sub cunditioue, et impleta conditione, quam creyó que bajo condición, y adiola herencia ha-
iniectam putavit, adiit, an possit acquirere heredi- biendo cumpiido ia condición, que creyó que se ie
tatem? Consequens est dicere, posse eum adire, habla impuesto, ¿podrá. adquirir la herencia? Es
maxime quum haec suspicio nihil ei obfuerit, nec consiguiente decir, que (.. puede adii-la., mayormen—
periculum attulerit. Facilius quis admittet, si quis te no habiendole obstado para. nada esta. duda., ni
pure institutus putavit (3) se sub conditione insti- hábieudole causado perjuicio. Más fáciimeute lo
tutum, couditionemque implet-am, quamin even- admitirá cuaiquiera, si instituido uno puramente
tum putabat; nam in nullo haee suspicio obfuit. creyó éi que habla sido instituido bajo cºndición,
y que se cumpiio ia condición, que creia. sujeta a
eventuaiidad; porque para uada le obstó esta sos—
pecho..
85. IDEM libra IX. ad Sabinum.—Si quis heres 85. EL Mismo; Comentarios á Sabino, libro IX.
iustitutus ex parte, mox Titio substitutus, ante- —Siiustituido alguien heredero de una. parte, y
quam ex causa substitutionis ei deferatur heredi- substituido después á. Ticio, hubiere obrado como
tas, pro herede gesserit, erit heres ex causa quo- heredero antes que se ie defiriese la herencia por
que substitutionis, quoniain invito quoque ei ac- causa de la substitución, será heredero también
crescit portio. Idem dico, et si iiliust'amilias vel por causa. de la substitución, porque aun contra su
servus iussu domini vel patris adierint hereditatem, voluntad le acrece la porción. Lo mismo digo, tam-
mox emancipatus vel manumissus ex causa sub- bién si un hijo de familia ó un esclavo hubiere adi-
stitutiouis adeant, erunt namque heredes, sunt do la herencia por mandato de su seiiorö de su pa-
enim appendices praecedentis institutionis. dre, y después de emancipatio ó mauumitido la
adie'an por causa de ia substitución, porque serán
herederos, pues son dependientes de la anterior
institución.
% 1.—Si exclusus per cenditionem sibi datam g 1.-Si excluido ei padre por una cóndición á,
pater filium iussit adire, dicendum erit, cum non ei impuesta le mandó al hijo adir ia herencia, se
quaesiisse suam portionem. habrá. de decir, que no adquirió su porción.
& 2.-—Sed si ex duobus filiis unum iusserit, de- & 2.—Pero si de dos hijos se 10 hubiere mandado
bebit et aiium filium iubere adire. ¡¡ uno, también deberá mandarie al otro hijo que
». ada.
38. Postremus libro III. ad Sabinu.m.-——S_i ex 86. Pouroum; Comentarios á Sabino, libro HI.
sua parte dominus vci pater adierit, necessarium —Si el señor ó el padre hubiere hecho la edición
est iussum, ut lilius vel servus coheredes adeant. en cuanto a su parte, es necesario su mandato pa-
ra que adau ei hijo ó ei esclavo coherederos.
87. IDEM libro V. ad Sabinum.——Heres iu 37. EL MISMO.“, Comentarios ¿ Sabino, libro V.
omne ius mortui, nou tantum singularum rerum —El heredero sucede en todo el derecho del difun-
dominium succedit, quum et ea, quae in nemini- to. no solamente en el dominio de cada. cosa. como
bus sint, ad heredem transeant. quiera. que también pasen al heredero las que con-
sistan en créditos.
¡o
(1) et, par licet Hai. (ii) Según corrección de. códice Ft.; putabit, Tour. según
(2) qui luam, Ifal. ¿a aci-¡tura original, Br.
430 premerem-unnc xxix: TÍTULO n
38. Uni-usus libra XLIII. ad Edictum—Si 88. Unrumo; Comentarios al Edicto, libro
duo sint neceSSai-ii heredes, quorum alter se absti- XLIII. —Si fueran dos los herederos necesarios, de
nuit, alter, posteaquam prior abstinuit, immiscuit los cuales uno se abstuvo, y el otro se inmiscuyó
se, dicendum est, hunc non posse recusare, quomi— eu la herencia despues que el primero se abstuvo,
nus tota onera hereditaria. subeat; qui enim scit, se ha. de decir, que este no puede negarse á. sopor—
aut scire potuit, illo abstinente se oneribus fore tar todas las cargas de Ia herencia; porque ei que
implicitum, ca conditione adire videtur. sabe, () pudo saber, que absteniéndose aquei habla
de obligarse ei :; las cargas, parece que'ade ia. he-
rencia con esta cºndición.
89. IDEM libro XLVI. ad Edictum.—Quamdiu 89. EL msnm; Comentarios al Edicto, libro
potest ex testamento adiri hereditas, ab intestato XL VI.—Mientras se puede adir ia herencia. en vir-
non defertur. tud de testamento, no se dedere abinteatato.
40. IDEM libro IV. (1) Disputationum.—Quse— 40. Et. memo; Disputas, libro I V.—Se pregau-
situm est, au, licet quis paternae hereditatis nihil tó, si, aunque uno no tomara nada de ia herencia
attingat, aliquid tamen propter patris voluntatem paterna, tuviera, sin embargo, alguua cosa. por vo-
habeat, vel faciat, au creditoribus paternis cogatur luntad de su padre, o Ia hiciera, si estará. obliga-
respondere, utputa si impuberi fuerit substitutus. do a responder a los acreedores paternos, por ejem-
In qua specie uiianus iibro vicesimo sexto Dige- plo, si hubiere sido substituido a un impúbero. En
storum scripsit, incidere eum in Edictum, si se im- cuyo caso escribió Juliano en el libro vigésimo
miscuerit Impuberis hereditati; nam qui iudicium sexto del Digesto, que incurre ei en el Edicto, si
parentis oppuguaverit (2), non debet ex eadem he- se hubiere iumiscuido en la herencia del impube-
reditate quidquam consequi. Sed Marcellus elegan- ro; porque el que hubiere impugnado la voluntad
ter distinguit, multum interesse, utrum ex asse de su ascendiente, no debe conseguir cosa alguna
fuerit institutus in patris testamento, an ex parte, de la miSma herencia. Pero discretamente distin-
ut, si ex parte, potuerit sine metu remota patris gue Marcelo, que hay mucha. diferencia, sl fuo ins-
successione impuberis hereditatem amplecti. tituido en el testamento de su padre heredero de
todo el as, 6 de una parte, porque si de una parte,
habrá, podido aceptar sin miedo la herencia del
impubere habiendo rechazado lasucesiön del padre.
41. IULIANUS libro XXVI. Digestorum.—-Fiiius, 41. Jutmm; Digesto, libro XX VI.—El hijo,
quise paterna hereditate abstinuit, si exheredati que se abstuvo de ia herencia paterna, si se hubie-
fratris hereditati se immiscuerit, et pro herede es- re inmiscuido eu ia herencia dei hermano deshe-
serit, poterit ex substitutione hereditatem o ti- redado, y hubiere obrado como heredero, podrá
nere. obtener ia herencia en virtud de la substitución.
42. ULPIANUS libro IV. Disputationum.—Iuiia— 42. Uni-raso; Dis-putas, libro IV.-ücribiö Ju-
nus libro vicesimo sexto Digestorum scripsit _(3), iiano en el libro vigesimo sexto del Digesto, que
si pupillus paterna hereditate se abstinuisset, dein- si el pupiio se hubiese abstenido de la herencia pa-
de ei aliquis heres extitisset, non esse eum com- terna, y deSpues alguien hubiese quedado siendo
pellendum creditoribus paternis respondere, nisi su heredero, no ha de ser obligado este á. respon-
substitutus ei fuit; inclinat enim in hoc, ut putet der á. los acreedores del padre, si no ie fue subs-
substitutum etiam patris onera subiturum. Quae tituido; perque se inclina a esto, a pensar que
sententia a Marcello recte notata est, impugnat también si substituto ha de sopor-tar las cargas del
enim utilitatem pupilli, qui ipse saltem potest ha- adre. Cuya opinion es censurada con razón por
bere successorem, metu enim onerum patris timi- arcelo, orque se opone ¿. la utiiidad del pupiio,
dius quis etiam imp uberis hereditatem adibit; alio- ei cual a 0 menos por si puede tener un sucesor,
quin, inquit, et si frater fuit, omissa causa testa- porque por temor a las car as del padre adire. ai-
mentiabintestato possidebit hereditatem; et quidem guien con más receto también la herencia dei im-
impune, nec enim videtur voiuisse fraudare Edi- pubero; de otra suerte, dice, también si fué her-
ctum, qui sibi prospicit, ne oneribus patris pupilli mano, poseerá. abintestato la herencia, habiendo
hereditas impiicaretur. Sed quod in fratre scripsit, prescindido de is. causa del testamento; y, a la ver—
credo ita intelligendum, si uon impuberis frater dad, impunemente, porque no se considera que
fuit, sed testatoris; ceterum utique si frater a pa- quiso faltar al Edicto el que miró por si, para que
tre fratri substitutus impuberi sit, sine dubio ne- ia herencia del pupilo no se inmiseuyese eu las car-
cessarius heres existet. g'as dei padre. Pero lo que eScribió respecto al her-
mano, creo que se ha de entender de esta manera,
si no fue hermano del impubere, sino del testador;
pero ciertamente que si ei hermano hubiera sido
substituido por el padre :; otro hermauo impubere,
sera sin duda heredero necesario.
& 1.-Si in societate (4), quam vivo patre inchoa- & 1.—Si después de la muerte de su padre hu-
verat filius, post mortem patris perseveraverit, biere perseverado ei hijo en la sociedad que habla-
Iulianus recte distinguit, interesse, utrum rem constituido viviendo su padre, con razon distingue
coeptam sub patre perfecit (5), an novam inchoa- Juliano, que hs.:,r diferencia. si llevó a cabo cosa co-
44. IDEM libro XLVII. Digestorum.—Quoties 44. EL meno; Digesta, libro XLVII.—Siem-
pupillus patri heres extitit, et abstinet se heredita- gre que un pupilo quedó siendo heredero de su pa.—
te, quamvis patris bona sub creditoribus fiant, ta- re, y se abstiene de la herencia, aunque los bie-
men rata haberi debent, quaecunque pupillus bona nes del padre se hagan de los acreedores, sin emv
fide gesserit; et ideo ei, qui fundum tutore aucto- bargo, se debe tener por valida. cualquiera cosa
re a pupilio emerit, succurrendum erit, nec inter- que el pupiio hubiere hecho de buena fe; y por lo
est, pupiiius solvendo sit, necne. tanto se le habrá. de auxilar al que con interven-
ción del tutor ie hubiere comprado ai pupilo un
funda, y no importa quo ei pupiio sea, ó no, soi-
vente.
45. IDEM libro I. ad Urscium Peream—Adl- 45. EL MISMO; Comentarios á Urseyo Feroæ, li-
tio hereditatis non est in opera serviii. bro L—La edicion de ia herencia no se cuenta en-
tre los servicios de un esclavo.
% 1.—-Idcirco, si servus dotalis adierit, actione 5 1.-—Por lo tanto, siun esclavo dotal hubiere
de dote eam hereditatem mulier recuperabit, quam- adido ia herencia, la mujer recuperare esta heren-
vis ea, quae ex operis dotailum (4) acquiruntur, cia con la acción de dote, aunque le pertenezcan
ad virum pertineant. al marido las cosas que se adquieren con ei traba-
jo de los esclavos de la dote.
g 2.—Et quum quaestus et connendii societas 5 2.—Y cuando se hace sociedad deganancia yde
initur, quidquid ex operis suis socius acquisierit, ahorro, todo lo que un socio hubiere adquirido con
in medium conferet, sibi autem quisque heredita- su trabajo io aportará. en común, pero cada cual
tem acquirit. _ _ adquiere para si la. herencia.
5 SS.—Praeterea nec fructuarius quidem servus g 3.—Ademas de esto, ciertamente que tampoco
iussu eius, qui usumfructum in eo habet, adire he- ei esclavo usufructuario podrá, adir la herencia
reditatem poterit. ' por mandato de quien sobre el tiene el usufruto.
5 4.—Et quod a. quibusdam respondetur, si liber ii.—Y 10 que por algunos se responde, que si
homo, qui bona fi e mihi serviebat, propter me el ombre libre, que de buena fe me prestaba ser-
heres institutus erit, posse eum iussu meo adire vidumbre, hubiere sido instituido heredero por mi
hereditatem, potest verum esse, ut intelligatur non causa., podia adir la herencia por mandato mio,
opera sua. mihi acquirere, sed ex re _mea, sicut in puede ser verdad, de suerte que se entiende que no
stipulando et per traditionem accipiendo ex re se adquiere para. mi su trabajo, sino en virtud de.
mea mihi acquirat. cosa mia, asi como adquiriria para mi en virtud de
cosa mia. estipulando o recibiendo por tradición.
46. Armenius libro I. Quacstianum.— Quum 46. AFRIOANO: Cuestiones, libro I.—-Cuando se
falsum testamentum diceretur, si quidem ipse he- dijese que es. falso un testamento, si verdadera-
res accusaretur, quoniam certus esse debeat, se mente fuese acusado el mismo heredero, como quie-
falsum non fecisse, recte adibit hereditatem; sin ra que deba cstar cierto de no haberlo hecho falso,
autem alius argueretur citra conscientiam eius, adire. válidamente la herencia.; pero si otro fuese
non potest adire, quasi dubitet, verum esse testa- acusado sin conocimiento de el, no puede adii-la,
mentum. cual si dudara que se seaverdadero el testamento.
47. IDEM libro I V. Quaestionum.—Qui servum 47. EL msuo; Cuestiones, libro IV.—Un-) que
suum heredem institutum adire iusserat, prius- habia. mandado que un esclavo suyo instituido he-
quam ilie adiret, furiosus est factus; negavit, recte redero adiese ia herencia, se volvio ioco antes que
servum aditurum, quoniam non nisi voluntate de'- aquel ia adiese; dijo, que el esclavo no la adlria vá-
mini acquiri liereditas potest, furiosi autem volun- lidamente, porque no puede adquirir la herencia
tas nuiia est. sino con ia. voluntad de su señor,_y es nula ia vo-
luntad del loco.
48. PAULUS libro I. Manuatium.—Si quis aii- 48. PAULO; Manual, libro L—Si uno le hubie-
cui mandaverit, ut, si aestimaverit. peteret. sibi re maudado á. otro, que, si ie pareciere, pidiese pa-
bonorum possessionem, et postquam ilie petiit (i), ra sl ia. posesión de Ios bienes, y despues que ei la
furere coeperit, nihilominus acquisita est ei bouo- pidió hubiese comenzado a enloquecer, se adquirió,
rum ossessio. Quodsi, antequam iile petat, is, qui sin embargo, para ei la posesión de ios bieues. Pe-
man avit petendum, furere coeperit, dicendum ro si antes que 61 is pida hubiere comenzado a en-
est, non (2) statim ei acquisitam bonorum posses- loquecer el que ie mando que ia pidiera, se ha de
sionem; igitur bonorum possessionis petitio ratiha- decir, que uo se adquirió inmediatamente para el
bitione debet confirmari. la posesión de los bieues; asi, pues, ia petición de
la posesión de los bienes debe ser confirmada con
ratificación.
49. AFRIGANUS libro IV. Quaestionum—Pu- 49. AFRICANO; Cuestiones, libro I V.—Dice, que
pillum etiam eo tutore auetore, qui tutelam non elpupiio se obliga adiendo la herencia también
gerat, hereditatem adeunda obligari sit. con la autoridad de un tutor, que no administra la
tutela.
50. Monssrmus libro singulari de Hem—emoti- 50. Mooesrmo; Cuestiones nueva.—;, libro úni-
eis.—Si per epistolam servo pupilli tutor heredita- co.—Sl por carta ie hubiere mandado ei tutor a un
tem adire iusserit, si post subscriptam (3) episto— esclavo del pupilo que adiese ia herencia, si el tu-
lam tutor moriatur, antequam ex epistola. servus tor muriese deepues de firmada la carta, antes que
adiret, uemo dicturus est, obligari postea pupillum en virtud de ia carta la adiese el esclavo, nadie ha
hereditati. de decir que el pupilo se obliga despues a la he-
"R rencia.
51. Austro.-mus libro I V. Quaestionum—Eum, 51. AFRICANO; Cuestiones, libro III.—Esta es-
qui duobus testamentis eiusdem testatoris heres tablecido, que ei que es instituido heredero en dos
scribitur, quum dubitet, num posterius falsum sit, testamentos de un mismo testador, dudando si es
ex neutro eorum posse adire hereditatem placet. falso ei posterior, no puede adir la herencia en vir-
tud de nlnguno de ellos.
& 1.——Fiiiusfamiiias heres scriptus patrem suum g, l.—-—Instituido heredero un hijo de familia, ie
certiOrem fecerat, videri sibi solvendo esse heredi- habia asegurado á. su padre que le parecía que ia
tatem; pater rescripserint, sibi parum idoneam re- herencia era solvente; el padre le habia contestado
nuntiari, itaque debere eum diligentius explorare, por escrito, que se le manifestaba que era poco con-
et ita adire, si idoneam comperisset; lilius acceptis veniente, y que asi, debia el averiguarlo con más
literis patris adiit hereditatem; dubitatum est, an diligencia, y adit-la solo si ia hubiese hallado cou-
recte adiisset. Pro babiiius diceretur, quamdiu per- veniente; ei hijo, recibida ia. carta. dei padre, adio
suasum ei non sit, solvendo esse hereditatem, pa- la. herencia; se dudó si la habria adido válidamen-
trem non obiig'asse. te. Con más probabilidad se diría que no obli ó al
padre, mientras a. este no se le haya. persuadi 0 de
que la herencia era solvente.
ä ".l.—Sed et si quis ita dixerit: «si solvendo he- 5 2.—Pero también si alguno hubiere dicho de
re itas est, adeo hereditatem,» nulla editio est. este modo: cado la herencia, si la herencia es soi-
vente», es nula. la edición.
52. Msucmuus libro I V. Institutionum.—Quum 52. Mancuso, Instituta, libra I V.—Habiendo
heres institutus erat filius, et habebat patrem fu- sido instituido heredero un hijo, y teniendo ioco a
riosum, in cnius erat potestate, interponere se su padre, bajo cuya potestad estaba, respondió por
suam benevoieutiam Divus Pius rescripsit, ut, si rescripto el Divino Pio, que el interponia su bene-
filiusfamilias adierit, perinde habeatur, atque si volencia, para que, si el hijo de familia hubiere
paterfamilias adiissct, per-misitque ei, et servos adido ia. herencia, se considere io mismo que si ia
ereditatis manumittere. hubiese adido un padre de familia, y ic permitiö
tambien que manumitiese esclavos de la herencia.
; 1.—Qui ex parte heres institutus est pure, ex & 1.—Ei qne fue instituido único heredero, pu-
parte sub conditione soius, etiam pendente condi- rameute de una. parte, y bajo condición dela otra,
tione si adierit hereditatem, ex asse heres erit, aun si pendiente ia condicion hubiere adido ia. he—
quia. soius heres futurus est omnimodo, nisi habeat rencia, sera heredero de toda ella, porque de todos
in condition-¿lem partem substitutum. modos ha de ser único heredero, ú. uo ser que teu-
ga. substituto para la parte dejada bajo condición.
58. Grauis iibro XIV. (4) ad legem Iuliam, et 53. Gayo-, Comentarios dia ley Julia y Pa-
Papiam—Qui ex duabus partibus heres institutus pia, libro XI 1'.—Si uno hubiere sldo instituido he-
fuerit, ex alia pure, ex alia sub conditione, et ex redero de dos partes, de una. nuramente, y de otra
pura institutione adierit, et decesserit, pOsteaque bajo condición, y hubiere hecho la. adición rn vir-
conditio extiterit, ea quoque pars ad heredem eius tud dela institución pura, y hubiere fallecido, y
pertinet. después se hubiere cumplido la condición, también
esta parte ie pertenece a su heredero.
& 1.-Qui semel aliqua. ex parte heres extiterit, & l.—El que una vez hubiere quedado siendo
delicientinm partes etiam invitus excipit, id est, heredero de alguna parte, adquiere aun contra su
tacite ei def "entium partes .etiam invito accre- voluntad las partes delos que faltan, esto es, que
scunt (1). tácitamente Ie acrecen ann contra su voluntad las
partes de ios que faltan.
54. FLORENTINUS libro VIII. Institutionum.— 54. FLORENTINO; Instituta, libro VIII.—Cual-
Heres quandoqne adeunda hereditatem, iam tune quiera que sea ei tiempo en que el heredero adn. ia
a morte successisse defuncto intelligitur. herencia, se eutiende que entonces yale sucedió
al difunto desde su muerte.
55. Mandamus (2) libro II. Reg-ularzt-m.-—Q,uum 55. MARCIAND; Reglas, iibro II.—Cuando el
hereditate patris necessarius heres se abstineat, heredero necesario se abstenga de la herencia dei
conditio coheredi, sive suo, sive extraneo, defer- padre, se le concede al coiieredero. ya suyo, ya ex-
tur. ut aut totam agnoscat, aut a. toto recedat, et traiio, ia ciecciön, para quc () la. acepte toda, o se
ita se abstinere potest propter alium, qui per suam aparte de toda ella, y de este modo se puede abs-
personam non poterat; si tamen creditores dicant. tener por causa de otro el que no podia por su pro-
se contentos esse eius portione, quia non potest pia persona; mas si los acreedores dijeran, que es-
exonerari, nisi deferatur conditio, et alterius parte taba-n contentos con la porción de aquel, como no
abstinere se creditores debent, ut eius actiones ei, se puede descargar si uo se le deflriese la elección,
qui convenitur, dentur. los acreedores deben abstenerse tnmbien dela par-
te dei otro, de suerte que sus acciones se ie den al
que es demandado.
56. ULPIAzws libro LVII. ad Edictum.—Si ls, 56. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro
qui immiscuit se hereditati, decessisset. deihde ai- L Vir.—Si hubiese fallecido el que se inmiscuyo en
ter se abstinet, eadem conditio deferenda est he- ia herencia, y después se abstiene ei otro, se ie ha
redi eins, quae et ipsi; quod Marcellus ait. de dei'erlr a su heredero la misma elección que 9.
ei mlsmo; que es io quo dice Marcelo.
57. (J.-"uus lib-ro XXIII. ad Edictum pro-uirt- 57. GAvo; Comentarios al Edicto provincial,
ciale.—Necessariis heredibus non Boium impuberi- libro XXIII.—Ei Procónsui ies concede facultad a
bus, sed etiam puberibus abstinendi se ab heredi- los herederos necesarios, no solamente a los impu-
tate Proconsul potestatem facit, ut, quamvis cre- beros, sinc también a los puberes, para abstenerse
ditoribus hereditariis iure civili teneantur, tamen de la. herencia, de snerte que, aunque por derecho
in eos actio non detur, si velint derelinquere here- civii estén obligados a ios acreedores de la. heren—
ditatem. Sed impuberibus quidem, etiamsi se im- cia, 110 se de, sin embargo, contra. eiios acción, si
miscuerint hereditati, praestat abstinendi faculta- quisieran abandonar la herencia. Pero, a ia ver-
tern, puberibus autem ita, si se non immiscuerint. dad, a los impuberos les concede ia facultad de
abstenerse, ann ne se hubieren inmiscuido 'en ia
herencia, más á. os püberos solamente si no se hu-
bieren inmiscuido.
"ä 1.—-Sed tamen et puberibus minoribus viginti % 1.—Pero, no obstante, también a ios pubcros
quinque annis, si temere damnosam hereditatem menores de veinticinco años los auxilia en virtud
parentis appetierint, ex generali Edicto, quod est dei Edicto general, ue trata de ios menores de
de minoribus viginti quinque annis (3), succurrit, veinticinco años, si inconsideradamente hubieren
quum, et si extranei damnosam hereditatem adie- adido ia. herencia perjudlclai de un ascendiente,
rint, cx ea parte Edicti in integrum eos restituit. 'porque también si ubieren adido ia herencia gra-
vosa de un extraño, les restituye por entero en vir-
tud de aquella. parte dei Edicto.
5 2.-—Servis autem necessariis heredibus, sive 5 2.——Mas esto no se les permite á los esclavos
P uberes, sive im P uberes sint,_ hoc non P ermittitur. herederos necesarios, ya sean puberos, ya impu-
eros.
58. PAULUS libro II. Regular—um. -Ex parte 58. PAULO; Regius, libro II.—El esclavo insti-
heres institutus servus, et nondum adita heredita- tuido heredero de una parte se hace libre y here-
te a coherede eius, liber et heres iit necessarius, ro necesario, aunque todavia no se haya. adido la
quia. non a coherede, sed a semetipso accipitiiber- herencia por su coheredem. parque no adquiere ia
tatem, nisi ita. institutus fuerit: «quum mihi quis libertad por ei coheredem, sino por si mismo, a no
heres erit, Stichus liber et heres esto». ser que hubiere sido instituido de este modo: «cuan-
do aiguno fuere mi heredero, sea Stico libre y he-
rederos.
Tone li — Et
434 DlGEHTO.—LIBRO xm: TÍTULO II
59. Naum-ius ¿ib-ro II. Me-mbranaru-m. —Qui 59. Numero; Pers/aminas, libro II. ——-Ei que
patri heres extitit, si idem tilio impuberi substitu- fue heredero dei padre, si ei mismo fue substitui-
tus est, non potest hereditatem eius praetermittere. do ai hijo impubero, no puede dejar de aceptar la
Quod sic recipiendum est, etiam (1) si vivo pupiiio herencia. de este. Lo que se ha de admitir de este
mortuus erit, deinde pupillus impubes decesserit; modo, aunque hubiere muerto vivieudo ei pupiio,
nantis. qui heres extiterit, pupillo quoque heres y después hubiere failecido lmpdbero el pupilo;
necessario erit; nam si ipsum invitum obligat, porque oi que hubiere quedado siendo heredero,
coniungi eum paternae hereditati, et accrescendi será también necesariamente heredero del pupilo;
iure acquiri cuicunque patris heredi, existiman- porque si le obliga al mismo contra. su voluntad, se
dum est. ha de juzgar que se une esta a la herencia dei pa-
dre, y quo or derecho de acrccer es adquirida
para. cualquier heredero del padre.
BO. Iavonauus libro I. e.v Posterior-ibus Labeo- 60. J Avomtuo; Doctrina de las Obras póstu-
nis,—Filium emancipatum pater soium heredem qnas de Labeon, libro I.—Uu padre instituyó úni-
instituit, et si is heres non esset, servum liberum co heredero a su hijo emancipatio, y si este no fue-
et heredem esse lusserat; lilius, tanquam pater de- sc heredero, habla mandado que fuese libre he-
mens fuisset, bonorum eius (2) possessionem ab in- redero nn esclavo; ei hijo, como si el padre hu iese
testato petiit (3), et ita hereditatem possedit; Labeo estado loco, pidió abintestato la posesión de ios
ait, si probaretur sana mente pater testamentum bienes de este, y asi poseyó ia herencia.; dice La-
fecisse, filium ex testamento patri heredem esse. beón, que si se probasc que el padre hizo ei testa.-
Hoc falsum puto, nam fiiius emancipatus, quum mento estando eu sano juicio, el hijo cs heredero
hereditatem testamento datam ad se pertinere no- dei padre en virtud del testamento. Yo creo que
luit, continuo ea. ad substitutum heredem transit, esto no es exacto, perque si ei hijo emancipado uo
nec potest videri pro herede gessisse, qui, ut lie- quiso que le perteueciera la. herencia. que se ie dió
reditateni omitteret, ex alia parte Edicti possessio- en el testamento, esta pasa. inmediatamente al he-
nem bonorum petat. Paulus et Proculus Labeoni-s redero substituto, y no se puede considerar que
sententiam improbat, et in lavoloni sententia obró como heredero ei que para no aceptar la. lle-
est (4). reneia pide la posesión de ios bienes en virtud de
ia otra, parte dei Edicto. Paulo y Pröcuio desaprue-
ban la opinión de Labeon, y son dela opinión de
Javoleho.
61. Mn.-nn libro I. de Officio Praesidis. -— Si 61. Mmmm; Del Cargo de Presidente, libro I.
minor annis, posteaquam ex parte heres extitit, in —Si el menor de edad fue restituido por entero
integrum restitutus est. Divus Severus constituit, después que fue heredero de una parte, determinó
ut eius partis onus coheres suscipere nou cogatur, el Divino Severo, que no sea obligado cl coherc-
sed bonorum possessio creditoribus detur. dero a asumir ia cai-ga de la. parte de ei, sino que
se les de 9. los acreedores la posesión de los bienes.
62. [Bl.] (5) Invonnsus libro 1. ex Postea-iori— 62. [Si. JM'OLENO; Doctrina-ictas Obraspo's—
b-as Labeonis.—Antlstius Labeo ait, si ita iüstitu- tramas de tabe-on, iibro I.—-Dice Antistio Labeon,
tus sit: «si iuraverit, heres esto-, quamvis iura- que si uno hubiera sido instituido en esta forma:
verit, non tamen eum statim heredem futurum, «si hubiere jurado, sea heredero-, aunque hubie-
antequam pro herede aliquid gesserit, quia iuran- re jurado, no habrá de ser, sin embargo, heredero
do voluntatem mag'is. suam declarasse videatur. desde luego, antes que hubiere hecho alguna cosa
Ego puto, satis eum pro herede gessisse, si ut lie- como heredero, porque se considera que juranda
res iuraverit; Proculus idem, coque iure utimur. más bien que otra cosa. declaró su voluntad. Yo
opino, que sudcieutemente obrö como heredero, si
hubiere jurado como heredero; lo mlsmo Pröculo,
y de este derecho usamos.
& 1.—Si servus heres institutus post iussum do- & 1.-Si ei esclavo instituido heredero hubiese
mini, antequam adiret, alienatus esset, novum ius- sido enajenado despnes del mandato de su señor,
sum posterioris domini, non iussum prioris exi— antes que adiese la herencia, se exige nuevo mau—
gltur. dato del ultimo seiior, y no ei mandato del primera.
68. [BZ-] Libro singulari Regiam-uin Pompo- 63. [82] MARCELO nota ai iibro único de las
nii (6) Marcellus notat.-Furiosus acquirere sibi Reglas de Pomponio.—Ei loco no puede adquirir
commodum hereditatis ex testamento non potest, para si per testamento el beneficio de la herencia,
nisi si necessarius patri aut domino heres existat; 9. ne ser que sos. heredero necesario de su padre ó
per alium autem acquiri ei potest, veluti per ser- de su señor; mas por medio de otro se puede nd-
vum, vel eum, quem in potestate habet. quirir para el, por ejemplo, por medio de un escla-
vo, () de aquel a quien tiene en su potestati.
64. [SS.] IAVOLENUS libro II. ea: Postea-rioribus 164. [BB.] J AVOLENO; Doctrinas de las Obras
Labeonis. — Servus duorum heres institutus, let postumus de Labeon, libro II. — instituido heredero
adire iussus, si alterius domini iussu adierit, deiu- ei esclavo de dos, y habiendosele maudado adir la
(1) etiam, amitam Hal. (& Hal. uae et fr. 61. con ei. fr. 60.
(3) eius, se considera añadida pm- untiguos cap-istius. (6) Tam-._segz'm la. eam-itura. a ' ¿ma,- Pomponii regula-
(a) HM.. Valg..- petit. el códice Fl. rum, corrocczdn del códice Ft. Br.; arcellus libro singulari
(4) Marcellus, adiciam:- Hai. regularum Pomponii uotet, fini.
mortero.—mune xxm: ri'runo ¡¡ 435
de manumissus fuerit, poterit ipse adeunda ex herencia, si la- hnbiere adido por mandato de uno
parte dimidia heres esse; de los señores, y después hubiere sido manumitido,
podrá el, adíéndolu, ser heredero de la. mitad;
65. [Bºl.] PAULUS libro II. ad Sabinum..— et si 65. [64.] PAULO; Comentariosá Sabino, libro
substitutum haberet idem servus ita: «si heres non II.—y si ei mismo esclavo tuviese substituto en es-
erit, ille heres esto:, substitutus locum non habet. tai'orme: asi no fuere heredero, sea heredero aquel-,
no tiene lugar el substituto.
66. [65.] Uernus libro LXI. ad Edictum.— 66. [BB.] ULPIANO; Comentarios al Edicto, li-
Si servus communis vel uni ex dominis, vel pluri— bro LXI.—Si el esclavo común hubiere quedado
bus, vel omnibus heres extiterit necessarius, nul- siendo heredero necesario o de uno de sus señores,
lius eorum hereditate se poterit abstinere. ó de varios, o de todos, no se podra abstener de la.
herencia de ninguno de ellos.
67. [66] ¡DEM libro I. Regularum.—— Servus 67. [66] EL MISMO; Reglas, libro I.—El escla-
communis ab ex tero-heres institutus, si iussu unius vo común instituido heredero por un extraño, si
adierit hereditatem, nan pro maiore parte interim huhierc adido la herencia por mandato de uno so—
heredem cum facit, qunm pro dominica; deinde lo, no lo hace interinamente heredero de parte ma-
ceteris sociis non iubentibus tacito iure partes ei yor que in. correspondiente a su dominio; des-
aecrescunt. pues, no dando mandato ios demás condue os, le
acreceu las partes por tacito derecho.
68. [67.] PAULUS libro V. ad legem Iuliam et 68. [BZ] PAULO; Comentarios d la. ley Julia
Papiam.--Quum solus servus heres institutus sit, y Papia, libro V.—-Cunndo un esclavo haya sido
sicut licet uno tempore omnium dominomm iussu instituido unico heredero. asi como le æ llclto adlr
adire hereditatem, ita et separatis temporibus sin- la. herencia a un mismo tiempo por mandato de to-
gulorum iussu rccte udit; nam quia. saepius adit, dos sus señores, asi también la ade válidamente en
non ex testamento, sed ex iure dominorum veuire, distintos tiempos por mandato decada uno de ellos;
utilitatis causa videtur, ne alterius festinatione al- porque como ade muchas veces, se considera que
terius ius laedatur. procede por causa de utilidad, no en virtud del
testamento, sino del derecho de los señores, a fin
de que con el apresuramiento de uno no se lesione
el derecho de otro.
69. [68.] ULPIANUS libro LX. ad Edictum.— 69. [SS.] ULPiANo; Comentarios al Edicto, li-
Quamdiu institutus admitti potest, substituto locus bra LX.—Mientras puedeser admitido elinstituido,
non est, nec ante succedere potest, quam excluso no tiene lugar el substituto, ni puede suceder nu-
herede instituto. Eveniet igitur, ut necessarium tes que haya. sido excluido el heredero instituido.
sit remedium Praetor-is et circa denegandas primo Sncederá, pues, que será. necesario el auxilio del
actiones, et circa praestituendum tempus substitu— Pretor, asi para denegarle ai primero las acciones,
to, quia intra diem primo praestitutum neque adi- como para preñjarle tiempo al substituto, porque
re hereditatem potcst, neque pro herede gerere. Is dentro del termino preíijado al primero ni puede
autem, qui tertio gradu scriptus est, si primo de- adir la herencia, ui obrar como heredero. Mas el
liberante secundus decedat, ipse potest succedere. que fue instituido en tercer grado puede suceder,
Ergo exspectamus in singulis, ut prius iis defera- si deliberando el primero falleciera el segundo. Es-
tur hereditas, tuuc deinde, posteaquam delata est, peramos, pues, respecto de cada uno, que primera—
exspectamus diem praestitutum, intra c(iluem diem, mente se les defiera lu herencia, y entonces, despues
nisi aut adeat, aut pro herede gerat, enegamus que les fué deferida, esperamos el término prelijs.-
ei actiones. do, dentro de cuyo término, si no la adiera, u obra—
ra como heredero, ie denegamos las acciones.
70. [69.1 PAULUS libro LVII. ad Edictum.- 70. [BD.] PAULO; Comentarios al Edicto, libro
In plurium heredum gradibus hoc servandum est, LVII.—En los grados de muchos herederos se ha
ut, si testamentum proferatur, prins a scriptis in- de observar esto, que, si se produjera ei-testauien-
cipiatur, deinde transitus fiat ad eos, ad quos ie— to, se comience primeramente con los instituidos, )?
tima. hereditas pertinet, etiamsi idem sit, ad quem des ues se pase á. aquellos ¡¡ quienes les pertenece
ntroquc modo pertineat; nam hoc gradatim con- la erencia legitima, aunque sea uno mismo :;
sequitur, ut prius ex testamento delatam, deinde quien de uno y otro modo le pertenezca; porque
legitimam repudiet. Idem iuris est in bonorum gradualmente se consigue esto, que primeramente
possessione, ut prius scriptus repellat bonorum repullie la dei'erida en vii-tud del testamento, y
possessionem, deinde is, qui ab intestato petere despues la. legítima. El mismo derecho hay respec-
potest. to a la posesión de bienes, para que primeramente
rechace ia posesión de los bieues ei instituido, y
despues el que puede pediria abintestato.
& 1.—Si vero ei, ad quem ieg-itima'hereditas po- _S 1.—Pero si ¡¡ aquei á. quien puede pertenecerie
test pertinere, conditio data. sit, nihil constituere la herencia legitima se le hubiera impuesto una
potest delegitima, antequam dies conditionis (l) condición, nada puede determinar en cuanto a la
transeat; et ideo dicendum est, et in eo casu, si legitima antes que pase el dia de la condición; y
respondit. neutram hereditatem ad se vellc perti- por esto se _ha de decir, que también en este caso,
nere, bona defuncti a creditorib .is possidenda sunt. 51 respondio fue no queria que le perteneciera nin-
guna herencra, se han de poseer por los uci-cederet;
ios bienes del difunto.
71. [70.] ULPIANHB libro LXI. ad Edictum.— 71. [70.] Utrum; Comentarios al Edicto, ¿"¿-
Si servum quis alienum ab hostibus redemerit, et bro LXL—Si alguien hubiere rescatado de los ene-
heredem eum cum libertate instituerit, magis puto migos un esclavo ajeno, y lo hubiere instituido he-
fore eum liberum, et necessarium heredem; nam redero con la libertad, más bien creo que ha. de ser
quum scribit ei libertatern, vinculo suo resolvit, libre y heredero necesario; porque cuando le da la
et in hoc solum redit (1) iure postliminii, ut non libertad disuelve su propio vinculo, y por derecho
iterum servus eius flat, cuius erat, antequam ca- de potsliminio vuelve para esto solo, para que uo
peretur — hoc enim satis impium est-—, sed ut pri- se haga otra vez esclavo de aquel de quien lo era
stino domino snam aestimationem omnimodo offe— antes que fuese hecho prisionero,-porqne esto es
rat, vel maneat ei obligatus, donec pretium solvat; bastante inhumano —, pero para que en todo caso
quod libertatis favore introductum est. ie ofrezca a su primitivo seiior su propia estima-
ción, o le quede obligado hasta que le pague el
precio; lo que se introdujo en favor de la libertad.
& 1.—Si quis hac lege emtus sit, ut intra certum 5 1.—Si alguno hubiera aldo comprado con la
diem manumittatur, et cum libertate heres institu- coudición de que sea mauumitido dentro de cierto
tus sit, an ci succurrendum sit, ut se abstineat, vi- termino, y hubiera sldo instituido heredero con la
deamus; magisque est, ut, donec dies non extite- libertad, veamos si se le habrá. de auxiliar para que
rit, possit ei necessarius heres efiici, et non possit se abstenga; y es mas cierto, que mientras no se
sese abstinere; sin autem dies praeteritus fuerit, hubiere cumplido el termino, se le puede hacer he-
tunc non necessarius, sed voluntarius heres effici— redero necesario de ei, y quc no puede abstenerse;
tur, et potest se abstinere secundum exemplum pero si hubiere transcurrido ei termino, entonces
eius, cui fideicommissaria libertas sub conditione no se hace heredero necesario, sino voluntario. y
debebatur. puede abstenerse de la herencia., a in mai-era de
aquel a quien se le debia. bajo condición la liber-
tad fideicomisaria.
ä 2.—Si quis dederit uumos domino, ut manu- & 2.—Si alguno hubiere dado dinero a su señor
mittatur, puto, huic omnimodo esse succurrendum. para ser manumitido, opino que á este se. le ha de
auxiliar de todos modºs.
?; ii.—Praetor ait: sr PER EUM EAMVE FACTUM & Si.—Dice el Prctor: «si por ei ó por ella se hu-
lRiT, QUO QUID EX EA HEREDITATE AMOVBRETUR. ¡»biere hecho que se amoviesc alguna cosa de la he-
»rencla».
ä 4.—Si quis suus se dicit retinere hereditatem % ti.—Si aigun heredero suyo dice quc el no ' uie-
nolle, aliquid autem ex hereditate amoverit, absti- re retener la herencia, pero hubiere amovido e la
nendi beneiicium non habebit. herencia alguna cosa, no tendra el beneficio de abs—
tenerse.
ä 5.—Non dixit Praetor: «si quid umoverit», sed: % 5. No dijo ei Pretor: «si hubiere amovido ai-
«si per eum eamve factum erit, quo quid ex ea guna cosa-, sino, «si por ei ó por ella se hubiere.-
amoveretur-, sive ergo ipse amoverit, sive amo- hccho que se amovlese alguna cosa.»; luego ya si
vendum curaverit, Edictum locnm habebit. el mismo ia hnbiere amovldo, ya si el hubiere pro—
curado que la amovierau, tendrá lngar el Edicto.
5 (i.—«Amorisse» eum accipimus, qui quid cela- 5 ti.—Entendemos que camovió» el que hubiere
verit, aut interverterit, aut co nsumserit. ocultado alguna cosa, 6 la hubiere quitado, o con-
sumido.
% 7.—Ait Praetor: «quo quid ex ea amoveretura, % 7.—Dice cl Pretor: uque si amoviese de ella al-
sive autem una. res, sive plures fuerint amatae, guna. cosa»; pero ya si se hubiere amovido una so—
Edicto locus est, sive ex ea hereditate sint, sive ad la cosa, ya. si muchas, tiene iugar el Edicto, ora
eam hereditatem pertineant. sean de aquella herencia, ora pertenezcan e la mis-
ma herencia.
g 8.——Amovere non videtur, qui nou callido ani- & 8.—No se considera que amueve el que repuso
mo nec maligno rem reposuit; ne is quidem, qui iu ia cosa no con intención astuta, ni maligna; ni
re erravit, dum putat non esse hereditariam. Si cie: tamente el que erró respecto a. la casa, cre-
igitur non animo ainoveudi. nec ut hereditati da— yendo que no era de la herencia. Así, pues, si quito
mnum det, rem abstulit, sed dum putat non esse la cosa no con ánimo de amoveria, ni para causar
hereditariam, dicendum est, eum amovisse non perjuicio &. la herencia, sino creyendo que no era
videri. de la herencia, se ha. de decir, que no se considera
que él la amos-ió.
5 E).—Haec verba Edicti ad eum pertinent, qui ä Si.—Estne palabras del Edicto se refieren a
ante quid amo-'it, deinde se abstinet; ceterum s1 aquel que amovió antes alguna cosa., y despues se
ante se abstinuit. deinde tunc amovit, hic Videa- abstiene; pero si se abstuvo antes, y chpucs la
mus, an Edicto locus sit; magisque est, ut putem, amovió, veamos en este caso si habrá lugar al Edic—
istic Sabini sententiam admittendam, scilicet, ut to; y es mas cicrto, seº'ún creo. que en este caso se
furti potius actione creditoribus teneatur; etenim ha de admitirlo. opinión de Sabino, a saber, que se
qui semel se abstinuit, quemadmodum ex post de- obligue á. favor de los acreedores más bien con la
licto ohiigatnr? acción de hurto; porque el que una vez se abstuvo,
¿cómo se obliga por un delito posterior?
72. [71.] PAULUS libro I. ad Plautium—Si 72. [71.1 PAULO; Comentarios a' Plancio, libro
quis heres ita scriptus fuerit, ut intra certum tem— I.-—Si alguien hubiere sido instituido heredero eon
pus adeat hereditatem, et si non ita adierit, alius la condición de que adiese la herencia dentro de
ei substituatur, prior autem heres, antequam adi- cierto tiempo, y si asi noia hnbiere adido, le fuera
ret, decesserit. nemo dubitat, quin substitutus nl- substituido otro, pero el primer heredero hubiere
timnm diem aditionis exspectare non solent (1). fallecido antes que la adiese, nadie duda que el
substituto no suele esperar el iiltimo die de la adi-
CID“.
73. [72.] IDEM libro VII. ad Ptautium.—— Si 73. [72 ] EL MISMO; Comentarios á Plancio, li-
quis non quasi heres, sed quasi patroni lllius egens bro VII.—Si alguno quisiera ser ¡dime-n tado por
a liberto paterno ali velit, procul dubio hoc extra un liberto del padre. no come heredero, sino como
causam est immiscendi se bonis paternis; et ita hijo necesitado del patrono, está, lejos de duda, que
rccte Labeo scribit. esto es ajeno & inmiscuirse en los bienes dei pa-
dre; y asi lo escribe acertadamente Labeon.
74. [73] IDEM libro XII. ad Plautium.—Quj 74. [73.1% En MISMO; (,'omentarz'osdPlancio, li-
putat se decem dare iussum, quum quinque iussus bro XII.— lque cree que se le mando dar diez,
sit, si decem dederit, flet heres adeundo. hnbiéndosele mandado dar cinco, si hnbiere dudo
los diez, se hara heredero adieudo la herencia.
& 1.——At- si quinque putet se iussum dare, quum & 1.--Mas si creyera. que se le mandó dar cinco,
decem dare iussus est, et dat quinqne, non implet habieudosele mandado dar diez, y da los cinco, no
condltlonem, sed ad aliquid proficit, ut. si adimple- cumple ia eondiciön, pero esto le aprovecha para
verit reliquum, aliorum qninqne datione videatur algo, para. que, si completare el resto, se considere
conditio esse impleto. que con la entrega de los otros cinco quedó cum—
plida la. condición.
ä 2.—Qni bona lide servit, si quasi iussu domini ä 2.—El que de buena. fé presta servidumbre, sl
adierit, non ohlignbitur. hnbiere adido la herencia- como por mandato de su
señor, no se obligará.
% 3.—Similis est huic statuliber, qui iussus ab ä ti.—Semejante a este es el instituido libre bajo
herede adire hereditatem, post conditiOnem liber- condición en el testamento, al cual sele mando por
tatis existentem, quum hoc ignoraret, adiit. el Heredero adir la herencia, y la adio después de
eumplidala condición de la libertad,ignorando esto.
g «i.-De eo, qui heres institutus ab aliquo du- g 4.—Respecto a aquel que, instituido heredero
bitat, an libertas ei ex testamento domini obtige- por alguno, dudn. sile habrá correspondido la li-
rit, quum nesciat, conditionem libertatis extitisse, bertad en virtud del testamento de su señor, no
vel hereditatem aditam, an adeunda heres fiat-, sabiendo que se cumplio ls. condición de la liber-
videndum; iulianus hunc diceret iieri heredem. bertad, ó que la herencia fué adida, se ha de ver
si adiendola se hara heredero; y J uliano dii-ia que
este se haec heredero.
75. [74.] MARCELLUS libro IX. Digestorum.— 75. [74.] MARCELO; Digesto, libro IX. —Ticio
Ex semisse Titius heres scriptus est, quadrantis fue instituido heredero de la mitad de in. herencia,
bonorum poesessionem per errorem petiit; quaero, y pidió por error la posesión de los bienes de la
an nihil actum sit, nn vero perinde omnia servan- cuarto. parte; pregunto, ¿no se habi-ii. hecho nada.,
da sint, ac si quadrans nominatus non sit? Respon- o todo se habi-r': de observar lo mismo que si no se
dit, magis nihil actum esse, quemadmoduni (2) hubiese nombrado la cuarta porte? Respondió, que
quum ex semisse scriptus heres, ex quadrante per es miis cierto que uada se hizo, asl como si el insti—
errorem adiit hereditatem. tuido heredero de la mitad adio por error in heren-
,cia en cuanto e la cuarto parte.
76. [75.1 IAVOLENUS libro IV. Epistolas-um.— 76. [75] J Avonmso; Epistolas, libro I V.—Si
Si tu ex parte sexta sub conditione institutus fuis- tii hubieses sido instituido bajo condición heredero
ses heres, et omittente partem suam Titio, cui sub- dels. sexta parte. y dejando de aceptar su parte
stitutus eras, ex substitutlone adiisses, deinde cou- Ticio, :; quien habias sido substituido, hubieses he-
ditio iure sextantls extitisset, quaero. an adire cho la adición en virtud de la substitución, y des-
necesse habueris, ne sextans tuus intereat? Re- pues se hubiese cumplido la condición respecto al
spondit: nihil interest, utrum ex subtitutione prius derecho de la sexta parte, pregunto, ¿tendrás ne-
adierit, an ex prima institutione, quum abutraque cesidad de hncer la adición para que no perezca tu
causa una aditio sufficiat; sextans itaque, qui sub sexta parte? Respondió: nada importa, que prime-
conditione (3) datus mihi est, ad me solum pertinet. ramente haya. adido en virtud de la. substitución,
() en virtud de la primera. institución, puesto que
por ambas causas basta una sola. adicio"; y asl,
la sexta parte que se me dió bajo condición, me
pertenece ¡i mi solo.
5 1.——ftem si tu sextantis, ex quo institutus esses 5 1.—Aslmismo, si tii-hubieres dejado de hacer
heres, omiseris editionem, numquid dubitas, quin ln. adición de la sexta. parte en que lmbieses sldo ins-
ex substitutione adeunda Titiauae partis habitu- tituido heredero, ¿dudnrús acaso que adiendo en
m Kal.; solet, cl códice Ft. (a) Según corrección del códice FI .. Br.; conditionem, Tour.
(2) quam, m lunai- de qnemadmodum, Hot. según la escritura original.
438 ¡”amado.—mano xxix: TÍTULO u
me partem esses? Respondit: non dubito, quin, si virtud de ia. substitución habrás de tener la. parte
prima institutione adenndo heres esse possim, in de in porción de'Ficio? Respondió: no dudo, que
potestate mea. sit, quam partem hereditatis aut si adiendo por la primera institución puedo ser ne-
amittere velim, aut vindicare. redero, este en rui facultad designar que parte de
la. herencia. quiero perder 6 reivindicar.
77. [76.] POMPomns libro VIII. ad Quintum 77. [76.] Pomºosro; Comentariosá Quinto Mu—
Muciano.—Illud dubitari potest, an, si cum testa- cio, libro VIII.—Se puede dudar, si, habiendo si-
mento heres institutus essem ab eo, qul etiamsi do yo instituido heredero con testamento por aquel
intestatus decessisset, legitima. hereditas eius ad cuya. herencia. legitima. me pel'teueceria, aunque
me pertineret, an (1) simul utramque hereditatem él hubiese fallecido intestado, podre repudiar si-
repudiare possim 12), quoniam, antequam ex te- multáneamente una y otra herencia, toda vez que
stamento hereditatem repudiarim, legitima. non- antes que yo haya repudiado la herencia testamen-
dum ad me pertinet; verum eodem momento intel- taria, aun no me pertenece la legitima; pero se en—
ligor et ex testamento, et legitimam repudiare, tiende que en el mismo momento repudio asi [& tes-
sicuti sl legitimam velim ad me pertinere, quum tamentaria, como la. legitima,, si is. manera que si yo
sciam testamento mihi relictam. videbor ante re- quisieraqne me perteneciera la legitima, sabiendo
pudiare testamentum, et ita. legitimam acquisiisse. que me habia. sido dejada. en testamento, se consi-
derará que antes repudio el testamento, ) que asl
adquiri la iogitima.
78. [77.] IDEM libro XXX V. ad Quintum Mu.- 78. [77.] En Mismo; Cmnentariosá Quinto illu—
cium.—Duo fratres fuerunt, bona communia. hn- cio, iibro XXX V.—Habla dos hermanos, que te-
buerent, eorum alter intestato mortuns suum he- uinn ios bienes comunes, y habiendo muerto intes—
redem non reliquerat, frater, qui supererat, nolebat tado uno de ellos no habia dejado heredero suyo,
ei heres esse; consulebat, num ob eam rem, quod y el hermano qne sobrevivle no queria ser su he—
communibus, qunm sciret, eum mortuum esse, redero; cousnitaha, si porque hubiese usado las co—
usus esset, hereditati se alligasset; respondit, nisi sis comunes, sabiendo que él habia muerto,sehabla
eo consilio usus esset, quod vellet se heredem esse, obligado a. favor de la herencia.; respondió, que si
non adstringi; ltaque cavere debet (3), ue qua in no hubiese usado de ellas con la intención de que-
re plus sun parte dominationem interponeret. rer ser heredero, no se obligaba; y asi debe dar
canción de que no interpondrá. su dominio en cosa
alguna más que en su parte.
79. [78.] ULPIANUS libro II. ad legem Iuliam 79. [78.] ULPIANO; Comentarios ¿ ¿a ley Julia
et Papiam (4).--Pia.cet, quoties acquiritur per ali- y Papia, libro II.—Está determinado, que siempre
quem hereditas, vel quid aliud ei, cuius quis in que se adquiere por medio de sig-uien una. herencia.,
potestate est, confestim acquiri ei, cuius est in po- 6 alguna. otra cosa para aquel en cuya potestad esi
testate, neque momento aliquo subsistere in per- tá, ni por un momento subsiste en in. persona de
sona eius, per quem acquiritur, et sic acquiri ei, aquel por quien se ndquiere, y que asi se adquiere
cui acquiritur. para aquel para. quien se adquiere.
80. [792l PAULUS libro V. ad legem Iuliam et 80. [TO.] PAULO; Comentarios ¿ la ley Julia y
.Papz'am.— 'i solus heres ex pluribus partibus fue- Papia, libro V.-—Si yo hubiere sido instituido fini-
ro institutus, unnm partem omittere non possum, co heredero de muchas partes, no puedo dejar de
nec interest, in quibusdam habeam substitutum, acepta-1“ una sola. parte, y no importa. que en algu-
necne. nas tenga, 6 no, substituto.
g 1.—Idem puto, etiam si aliis mixtus (ñ) heredi- & L—Lo mismo pienso, también si yo hubiera.
bus ex pluribus partibus heres institutus sim, quod sido instituido heredero de varias partes en unión
et hic adeundo unam portionem, omncm (6) aequi-. de otros herederos, porque también en este caso
ro, si tamen delatae sint. adiendo una sola porción las adquiere todas, si no
obstante me hubieran sido deferidas.
5 2.—Iten1 si servus meus ex parte heres insti- 5 2.—Asimismo, simi esclavo hubiera. sido ius—
tutus sit pure, ex parte sub conditione, dato Scili- tituido heredero de una. parte puramente, y de otra.
cet coherede. et iussu meo adierit, deinde eo nm- bajo condicion, habiéndosele dado, por supuesto,
numisso conditio alterius portionis extiterit, verius un coheredero, y hubiere adido por mi mandato la
est, non mihi esse acquisitum iliam portionem, sed herencia, y despues, habiendo sido elnianumitido,
ipsum comitari; omnia enim paria permanere de- se hubiere cumplido ia. condiclón dein. oti-a por-
bent in id tempus, quo alterius portionis conditio ción, es más cierto que no se adquiere peru ml
extet, ut acquiratur ei, cui prior portio acquisita aquello. porción, sino que le sigue ii el; porque to-
est. das las cosas deben permanecer en e] mismo esta-
do hasta. ei tiempo en que se cumpla la condición
de la otra porción, 9. fin de que se adquiera. para
aquel para quien la primer porciön fué adqizirida.
5 fit.—Ego quidem puto, et si adhuein potestate ä 3.—Yo. á. la verdad, creo, que si aun estuvie-
sit, iterum adeundum esse, si conditio extiterit; et se en su potestad, se ha de. adir otra vez, si se hu—
illud, quod dicimus semel adeundum, in eiusdem biere cumplido ia condición; y io que decimos que
persona locum habet, non quam per alium acqui- se. lia de adir una sola. vez, tiene lugar respecto a
renda est hereditas. 'la. persqna de uno mismo, no cuando se ha de ad-
quirir la. herencia por medio de otro.
81. [80.] ULPIANUS libi-u XIII. ad legem Iuliam 81. [80.] ULPIANO; Comenta-riosá la ley Julia
et Papiam,—Toties videtur heres institutus etiam y Papia, iibro XIII.—Sc considera quo ei herede-
in causa substitutionis adiisse, quoties acquirere ro instituido ndió también por causa de la subs-
sibi possit; nam si mortuus esset, ad heredem non titución tantas veces cuantas puede adquirir para
transferret substitutionem . si; porque si hubiese muerto, no le transferirá al
heredero ia substitución.
82. 81.1 TERENTIUS CLEMENS (1) lib-ro XVI. ad 82. [Si.] TERENCIO anneum-, Comentarios a”
legem aliam et Papimm—Si servus eius, qui ea- la ley Julia y Papia, libro XVI.—Si ei esclavo de
pere non potest, heres instituatur, et, antequam quien no puede adquirir fuese instituido heredero,
iussu domini adeat hereditatem, manumissus alic- y hubiere sido manumitido ó enajenado, antes qne
natusve sit, et nihil in fraudem legis factum esset, por mandato de su señor adicse ia herencia, y na-
ipse admittitur ad hereditatem. Sed et si partem da. se hubiese hecho en fraude de la. ley, ei mlsmo
capere (2) possit dominus eius, eadem dicenda es admitido a la herencia. Pero si su seiior pudiera
sunt de parte, quam ille capere non potest; nihil adquirir tambien una parte, se im. de decir Io mis-
enim interest, de universo quaeratur, quod capere mo respecto a in parte que el no puede adquirir;
non possit, an de portione. porque uada importa que se trate de la totalidad
que no puede adquirir, o de una porción.
83. [82.] ULPIANUS libro XVIII. ad legem 83. [82] ULPIANO; Communi-ios a' la ley Jutia
Iuliam et Papiam,—Si totam, aut (3) partem, y Papia, libro X VIII. — Si a uno se le hubiera ro-
ex qua, qnis heres institutus est, tacite rogatus sit gado tácitamente que restitnyera ia totalidad, ó la
restituere, apparet, nihil ei debere accrescere, quia. parte, en que fue instituido heredero, es evidente
rem non videtur haber-e. que nada debe aerecerle, porque se considera, que
no tiene la. cosa.
84. [BB.] Pnpmmuns libro XVI. Quaestionum. 84. [BB.] PAPINIANO; Cuestion-es, libro X VI.—
-Ventre praeterito si tilius, qui fuit emancipatus, Si habiendo sido preterido un postumo, hubiera sido
aut exteri-1) heres institutus sit, quamdiu rumpi instituido heredero el hijo que fue emancipatio, ()
testamentum potest, non defertur ex testamento un extraño, mientras puede ser roto ei testamento
hereditas; sed si vacuo (5) ventre mulier fuit, et no se deñere la. herencia en virtud del testamento;
incerto eo filius in familia retentus vita decessit, pero si la mujer no estuvo embarazada, v estando
heres fuisse intelligitur; emancipatus aut exter (6) esto eu duda falleció el hijo retenido en io. familia,
non aliter possunt hereditatem quaerere, quam si se eutiende quo fuo heredero; pero ei emancipado
non esse praegnantem sciant. 'Ergo si ventre pleno () ei extraño no pueden adquirir ia heren eia dc otro
sit mulier, nonne iniquum erit, interea defunctum modo, sine sabiendo que la. mujer no estaba emba-
filium heredi suo relinquere nihil? Et ideo decreto raza-da. Luego si la mujer estuviera embarazada,
iiiio succurrendum est, quia, sive frater ei nasca- ¿no será. injusto que e] hijo fallecido mieutras tan-
tur, sive nou nascatur, patri heres futurus est. to uo ie deje nada. a su heredero? Y por esto se le
Eademque ratio facit, ut emancipato quoque sub- ha de auxiliar al hijo por ei decreto, parque ya le
veniri debeat, qui alterutro casu rem omnimodo nazca. un hermano, ya no le nazca, ha. de ser here-
habiturus est. dero -ie su padre. Y ia misma razön hace que se deba
auxiliar también ai emancipado, ei euai en uno 3
en otro caso lia de tener de todos modos la cosa-.
85. [84.] Inen (7) libro XXX. Quartum-wn.— 85. [84.] EL MISMO; Cuestiones, libro XXX.—-
Sl metus cansa adeat aliquis hereditatem, Het. ut, 81 por causa de miedo adiese alguno ia herencia,
quia invitus heres existat, detur abstinendi (8) fa- sucederá, que, como es heredero contra su volun-
cultas. tad, se le de la facultad de abstenerse.
86. [BB.] IDEM libro VI. Response-rum—Pan- 86. [SE.] EL MISMO; Respuestas, libro VI. -—
nonius (9) Avitus, quum in Cilicia procuraret, he- Habiendo sido instituido heredero Pannonia Avito,
res institutus ante vita decesserat, quam heredem siendo procurador en Cilicia., l'allecio antes que su-
soinstitutum cognosceret; quia bonorum posses- piera que habla sido instituido heredero; como los
sionem, quam procurator eius petierat, heredes herederos de Avito no habiau podido ratificar la. po-
Aviti ratam habere non potuerant, ex persona de- sesión de los bienes, que habia. pedido el procura-
functi restitnlionem in integrum impiorabant,quae dor de aquel, imploraban por razón de i'a persona
stricto iure non competiit (10), quia intra diem adi- del difunto ia restitución por entero, la. oua] no les
tionis Avitus obiisset. Divum tamen Pium contra competió en estricto derecho, porque Avito habla
constituisse, Maecianus libro (11) Quaestionum re- fallecido dentro del termino de la adición. Pero re-
fert in eo, qui legationis causa Romae erat, et fiere Meciauo cu el libro de sus Questiones, que el
lilium, qui matris delatam possessionem absens. Divino Pio determino por el contrario, respecto de
amiserat, sine respectu eius distinctionis restitutio- uno que estaba en Roma. por causa de una leva.-
nem locum (1) habere; quod et hic humanitatis ciön, y respecto de uu hijo que estando ausente Ea-
gratia obtinendum est. bla pei-dido ls. posesión de los bieues de su niadrc,
que le habla. sldo det'erids, qne tiene lugar la res-
titución, sin atenderse a esta distinción; io que se 113.
de observat también eu este caso por razón de hu-
manldad.
% 1.—Rei perduellionis hereditatem sus—mensa & 1.—-El hijo emancipado, al cual le consta la ino-
cognitione filius emancipatus, cui de patris inno- cencia de su padre, reo de lesa majestati, puede
centia liquet, potest quaerere. adquirir la herencia. estando en suspensa el cono-
cimiento de la. censa.
5 2.—Pro herede gessisse filium placet, qui uxo- 5 2. — Está determinado, que obró como herede-
riens, comperto matrem suam inte-stato vita deces- ro el hijo que al morir, habiendo sabido que su ms.-
sisse, codicillis petiit (2) ab herede suo, ut mater- (Ire falleció intestada, le pidió en los codicllos ¿ su
norum bonorum servum nlanumittcret, ac sibl propio heredero, que mauumitiose un esclavo de
parentibusque suis in possessione (3) matris mo- los bienes maternos, y que & el y & sus padres se
numentum exstrueret. les inmutatio uu monumento en una posesión de su
madre.
87. [BB.] IDEM libro X. Responsorum.—-Eum 87. [SO.] Et. msm); Rus-puestas, libro ¿'.—Es
bouis patris se miscere convenit, qui remoto fami- común opinión, que se inmiscuye eu los bieues del
liae vinculo pro herede gerere videretur; et ideo padre ei que prescindiendose del vinculo de in fa-
ullus, qul tanquam ex bouis matris, cuius heredi- milia pareceria que obra conto heredero; y por in
tatem suscepit, aug-nm ad hereditatem patris perti- tanto, cl hijo que como de bienes de la madre, cu-
neutem ut maternum ignorans possedit, abstinen- ya herencia aceptö, posee como materno, ignomin-
di cousilinm, quod in bonis patris tenuit, amisisse dolo, un campo perteneciente a la. herencia. del pa-
non videtur. dre, no parece que abandono el propósito de abs-
tenerse, quo tam respecto á lºs bieues de su padre.
ä 1.-Pupillis, quos placuit oneribus heredita- % 1.——A los pupilos, que se determinó que hablau
riis esse liberandos, confusas actiones rcstitui de estar libres de las cargas de la herencia, se les
oportet. deben restituir las acciones confundidas.
88. [87.] Pnunus libro I. Quaestimwm.—Gc- 88. [87. PAULO; Cuestiones, libro I.—0bra
rit pro herede, qui animo agnoscit successionem, coruo here ero el qne acepta. lu sucesión cou luteu-
licet nihil attingat hereditarium; unde, et si dom um ción, aunque no toque á. nada de la herencia; por
pignori datam sicut hereditariam retinuit, cuius lo cual, también si retuvo coruo de la herencia una
possessio qualisqualis fuit in hereditate, pro herede casa dada en prenda, cuya poseslöu estuvo de cual—
erere vi etur; idemqne est, et si alienam rem ut quier modo en la herencia, se considera qne obri-
ereditariam possedisset. como heredero; y lo mismo es, también si hubiese
poseido como de la herencia uua cosa ajeua.
88. [SS.] SCAEVOLA libro XIII. Quaestionum. 89. [88.] Scmvonn; Cuestiones, lib-ro XIII. —
-—Si pupillus se hereditate abstineat, succurren- Si el pupiio se abstuviese de la herencia, se ha. de
dum est (4) et fideiussoribus ab eo datis, si ex auxihar también e". los iladores dados por él, si fue-
hereditario contractu convenirentur. son demandados por nn contrato de la herencia.
90. [BB.] PAULUS libra XII Res-pomorum 're- 90. [89.] PAULO respondió en el libro XII. de
spondit,-Per curatorem (5) hereditatem acquiri las Rexpuestas,—que no sc puede adquirir la. hc-
non posse. rencia. por medio de curador.
5 1.—ldem respondit, sl iussu avi nepos patris, g 1.—El mlsmo res ondiö, quo si per mandato
qui de castrensi peculio testamentum fecit, heredi- del abuelo hubiese a ido el nieto la herencia del
tatem adiisset, acquisiisse ei ea, de quibus pater padre, que hizo teStamento de su peculio castren-
testari potest, quia castrensis esse mutatione per- se. adquirit") para él aquellas cosas de que pnede
sonac desierint. tcstar el padre, porque dejaron de ser castrenses
con el cambio de persona.
81. [BD.] lu EM Libro X V. Responsura-rn re- 91. [90] Et. ms…) respondió en el libro XV.
spondit,—Si is, qui bonis paternis se abstinuit. pcr de las Respuestax, - que si se prueba que aquel quo
suppositam personam emtoris bona. patris mercatus se abstuvo de los bienes de su padre compro por
probaturfperiude cum conveniri oportere, & credi- medio de la supuesta ersona de un comprador los
toribus, atque si bouis paternis se immiscujsset. bienes de su padre, ebe scr demandado por los
acreedores lo mismo que si se hubiese inmiscuido
eu los bieues de su padre.
92. [Ol.] Iusti libro XVII. Respomov—um.—Fi- 92. [Qi-] EL ursino; Respuestas, libra XVII.—
Iiusmmilias duxit uxorem, ea filiis sublatis iute- Uu hijo de familia tomó mujer, esta. fallecio intes-
stata decessit, ñlii lussu patris, non avi, adierunt tada habiendo dejado hijos, y los hijos adieron _Ia
hereditatem; quaero, an avo acquisita sit heredi- herencia por mandato del padre, no del abuelo;
tas? Paulus respondit, secundum ea., quae propo— pregunto, ¿se habra adquirido para el abuelo la
nuntur, nihil actum esse. herencia? Paulo respondió, que, según lo que se
exponla, no se hizo nada.
93. [92.1 IDEM iibro III. Sententiarum.—Pa— 93. [92] EL MISMO; Sentencias, libro III.——
ter, quoties ñlio mundat adire, certus esse debet, Siempre que el padre le manda al hijo adir la. he-
an pro parte, en ex asse, et an ex institutione, an rencia, debe cstar cierto de si su hijo es heredero
ex substitutione, et an testamento, an ab intestato de parte, o de todo el ns, cn vii-“ud de institución,
filius suus heres existat. 6 de substitución, por testamento () abintestato.
ä 1.—Mutns pater vel dominus tilio vel servo he- % 1.—Si el padre o el svñor fuese mudo, es más
redibnsinstítutis magia est, ut, si intellectu non cierto, que, instituidos herederos el hijo o el escla-
careat, nutu iubere possit adire hereditatem, ut ei vo, si no carece de entendimiento, puede mandar
iure eins commodum quae-ri possit, quod facile ex- por señas que adnn la herencia. para que en dere-
plicari pOSbit scientia literarum. cho se adquiera para él su beneficio, io que facil-
mente se puede explicar si sabe escribir.
2.—Mutus servus iussu domini pro herede ge- & 2.—El esclavo mudo, obrando como heredero
rendo obligat dominum hereditati. por mandato de su señcr, obliga ai señor a Ia he-
rencia.
94. [98.] HERMOGENIANUS iibro III. iuris Epi- 94. [ea.] Hennoonrzuno; Epitome del dere-
tomamm.—Qui superstitis bona repudiat, post cho, lib: 0 III.-Al que repudia ios bienes del qne
mortem eius adire hereditatem, item bonorum sobrevive, no se le prohibe adir después dela muer-
posseSsionem petere non prohibetur. te de este la herencia, asi como tampoco pedir Ia
posesion de los bienes.
95. [94] PAULUS libro IV. Sententiarum (1). 95. [D4.] PAULO:, Sentencias, libro IV. ——Se
—Recusari hereditas non tantum verbis, sed etiam nede rehusar ln. herencia no solamente con pala-
re potest, ct alio quovis indicio voluntatis. ras, sino también con un acto, y con otro cual-
quier; indicio de la voluntad.
96. [BE.] HERMOGENIANUS libro III. iuris Epi- 96. [DS.] HERMOGENIANO; Epitome del dere-
tomarum.-Qui se pupillum falso existimans, quum cho, libro III.—Al quc creyéndose falsamente pn-
esset pubes, pro herede gessit, quominus heres ilo, siendo púbero, obró como heredero, en nada
existat, nihii error talis ei nocebit. e perjudicará. tal error para que no sea heredero.
97. [96.1 PAULUS libro 111. Decretorum.—Clo- 97. [Of-.] PAULO; Decreto.—=, libro III.—Clodlo
dius (2) Clodianus facto prius testamento, postea Clodiano, habiendo hecho primeramente testamen-
eundem heredem in alio testamento inutiliter facto to, habla instituido despues el mismo heredero en
instituerat; scriptus heres, quum posterius putaret otro testamento hecho inútilmente; el heredero
valere, ex eo hereditatem adire voluit, sed postea iuslituido, juzgando que el posterior era valido,
boe inutile repertum est; Papinianus putabat, l'e- quiso adir en virtud de el la herencia, pero des—
pndiasse eum ex priore hereditatem, ex posteriore pués se vió que no era valido; Papiniano oplnaba,
autem nou posse adire; dicebam, non repudiare que este habla repndisdo la herencia en virtud del
eum, qui putaret posterius valere-, pronuntiavit, primero, y que no podla. adirla por el posterior; yo
Clodianum intestatum decessisse. decia, que no la repudiaba el que crela que era. vá-
lido el poster—lor; se decidió, que Clodiano falleció
intestado.
98. [97.] Scaevom libro XXVI. Digestm-um. 98. [97.] ScavonA; Digesto, libro XXVI.—
—-Quae neptis snae nomine, quam ex Seis. habebat, Una que a nombre de su nieta, que tenia de Seya,
Sempronio tot dotis nomine spoponderat, et pro había prometido a Sempronio rierta cantidad a ti-
usuris in exhibitionem certam summam praestabat, tulo de dote, y que pagaba determinada suma por
decessit reilcta Seis. filia et aliis heredibus, cum intereses para alimentos, falleció habiendo dejado
quibus Sempronius iudicio egit; eoudemnatique herederos ¿ su hija Seya, y & otros, contra los cua-
pro portionibus hereditariis singuli heredes, inter ies ejercitó su acción Sem ronio; y habiendo sido
qnos et Seia, Sempronio caverunt summam, qua. condenados ¿ roporelón esus partes en la heren-
quisque condemnatus erat, usuris iisdem, quae ad cia cada uno e los herederos. entre los cuales se
exhibitionem a testatrice praestabantur, postea. hallaba también Seya, le dierou canción a Sempro-
excepta Seia filia, ceteri heredes abstinuerunt he- nio por la suma cn que cada uno habia sido conde—
reditate beneficio Principis, et tota hereditas ad nado, con los mismos intereses que para alimentos
Seiam pertinere coepit; quaero, an in Seiam, quae se gaban porla testador-a; después, ex cepto Ia hi-
sola heres remansit, et omnia ut sola heres egerat, ja äya, los demas herederos se abstuvíeron de la
pro eorum quoque portionibus, qui beneficio prin- herencia por beneficio del Principe. y todala heren—
cipali hereditate abstinuerint, utiiis actlo dari de- cia comenzó a pertenece:-le a Seya; pregunto, ¿se
beat? Respondit, pro parte eorum, qui se abstinuis- debía dar ia acción útil contra Seya, que quedó
Tono 11—53
442 Dianam.—urnae xxix-. TITULO—m
sent,- actiones" solere decerni in eam, quae adiisset, siendo única heredera, y io habia hecho-todo como
et maluisset integra. heredltaria onera subire. única heredera, también res ecto a las porciones
de los que se habian absteni 0 de la herencia por
beneficio del Principe? Respondió, que respecto a
la parte de los que se hubiesen ahstenido, se solían
dar ias acciones contra la que hubiese adido la he-
rencia, y hubiese preferido soportar integras las
cargas de la herencia.
99. [98.1 Postremus libro I. Senatus-consulto- 99. [OS.] Pour-orno, Senadoconsult'os, libro I.
ram.—Arista in decretis Frontoniauis (1) ita refert, —-Reiiere Ariston en los Decretos Frontouiauos,
quum duae tiliae patri necessariae heredes extitis- que habiendo quedado dos hijas herederas necesa-
sent, aitera. se paterna abstinuerat hereditate, rias de su padre, y habiéndose una abstenido de la
altera bona paterna vindicare (2) totumque onus herencia paterna, y hailandose dispuesta la otra a
suscipere parata erat, Sanctum (3) Cassium Prae- reivindicar ios bienes paternos y a aceptar todas
torem causa cognita actiones hereditarias utiles ias cargas, con razón ie prometió ei Pretor Santo
daturum, recte pollicitum ei, quae ad hereditatem Cassio a ia que habla aceptado la herencia de su
patris accesserat (4), denegaturumque (5) ei, quae padre, que le daria con conocimiento de causa las
se abstinuerat. acciones utiles relativas a ia herencia, y que se las
denegaria a la que se habia abstenido.
TIT. III TITULO III
(l) Hel.; Frontianls, el. códice Ft.,- Froutiulauis. la Valg. (6) Tum-.," delegaturum, et códice FI.
(a) Los cdd. citados por Br.; vindicaret, el códice Fl. (6) Quuuaouoouu TESTAMENTA etc., La Valg.
(3) Secundum. Hal. (7) Paulus, Hal.
(4) Hal. Valg; accederet, el. códice Fl. (a) Hal. Vulgq' despicieudl, el códice Pl.
DIGE8T0.—LIBRO xxnx: TÍTULO … 443
querit eum vivere, non permittat inspici tabnlas, cimiento de causa, para que, si se averiguare que
et (1) ut ipsam scripturam quisinspiciat, et sigilla, vive, no permita que se inspeccionen las tablas, v
et quid (2) alind ex tabulis velit spectare. para que cualquiera. inspeccione la misma escrittí-
ra, y los sellos, ): otra cualquier cosa que de las ta-
blas quiere ver.
& E).—Inspectio tabularum etiam lectionem ea- % ii.—La inspección de las tablas indica también
rum indicat. _ su lectura..
5 6.—Diem autem et consulem tabnlarum non & ($.—Mas el Pretor no consiente que se copie ni
patitur Praetor describi vel inspici, idcirco, ne se vea ei dia y el nombre del cónsul del testamen-
quid falsi liat; namque etiam inspectio materiam to, con este objeto, para que no sc haga alguna fal-
falso fabricando instruere potest. sificación; porque también la. inspección puede dar
pie para que se haga alguna. falsedad.
5 7.—Utrum autem in continenti potestatem in- 5 7.-Pero ¿concede acaso facultad pai-a inspec-
spiciendi vel describendi iubet, an desideranti (3) cionar ó copiar desde luego, öle dera, al que lo so-
tempus dabit ad exhibitionem? Et magis est, ut licite, tiempo para la exhibición? Y es mas cierto,
dari debeat secundum locorum angustias seu pro— quc deberá. dárselo según la proximidad ¿» la. ma—
lixitates. yor distancia de los lugares.
& £S.—Si quis non negans, apud se tabulas esse, 5 ii.-»Si no negando alguno que tiene en su po-
non patiatur inspici .et describi, omnimodo ad hoc der las tablas, no consintiera que se inspecciona-
compelletur; si tamen neget, penes se tabulas esse, ran y copiaran, sera de todos modos compelido &
dicendum est, adinterdictum remitti (4), quod est ello; pero si negare qne en su poder esten las ta-
de. tabulis exhibendis. blas, se lia de decir, que se remite al interdicto,
que hay sobre la exhibición de las tablas.
3. GAIUS iibro XVII. ad Edictum rocinciale. 3. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Ip-si tamen heredi vindicatio tabu arum, sicut bro X VII.—Mas al mismo heredero le compete la
ceterarum hereditariarum rerum competit, et ob reivindicación de ies tablas, asi como de las demas
id ad exhibendum quoque agere potest. cosas de la herencia, y per esto puede ejercitar
también la acción de exhibición.
4. ULPIANUS libro L. ad fidicinam—Quum ab 4. ULPIANO; Comentarios al Edicto, iibro L.—
initio' 'aperiendae sint tabulae, Praetoris id officium Cuando desde un principio se haya de abrir el tes-
est, nt cogat signatores convenire, et sigilla sua tamento, es de cargo dei Pretor obligor a los que
recognoscere, lo sellaron & comparecer y á. reconocer sus sellos,
5. PAULUS libro VIII. ad Plautium.—vel ne- 5. PAULO; Comentarios á Plaucio, libro VIII.
gare, se signasse; publice enim expedit, suprema —ó (1. negar que lo sellaron; porque importa & la
hominum iudicia exitum habere. utilidad pública, que tengan efecto las ultimas vo-
luntades de los hombres.
6. ULPIANUS libro L. ad Edictum.—Sed simaior 6. ULPIANO; Comentarios al Edicto, iibro L.—
pars signatorum fuerit inventa, poterit ipsis inter- Pero si se hubiere hailado & la mayor parte de ios
venientibus rcsignari testamentum et recitari. qne lo sellam", se podrá con su intervención abrir
y leer el testamento.
7. GAIUS libro VII. ad Edictum provinciale.— ?. Guo; Comentarios al Edicto provincial, li-
Scd si quis ex signatoribus aberit, mitti debent ta- bro VII.—Pero si alguno de los que lo sellaron es-
bulae testamenti, ubi ipse sit, uti agnoscat; nam tuviere ausente, se debe enviar el testamento a
revocari eum agnoscendi causa. onerosum est, donde ei estch, para que lo reconozca; poque cs gra-
quippe saepe cum magna. captione a rebus nostris voso quc sea llamado para reconocerlo, porque mu-
revoc'nmur, et sit iniquum, damnosum cuique esse chas veces somos dístmldos dc nuestros negocios
officium suum. Nec ad rem pertinet, unus absit, con grande quebrïinto, y es injusto que sea grava-
an omnes; et si forte omnibus absentibus causa so para cada cual su propie cargo. Y no importa al
aliqua aperire. tabulas urgeat, debet Proconsul caso, qne este ausente uno solo, o todos; y si acaso
curare, ut intervenientibus optimae opinionis viris estando todos ausentes urgiera alguna causa para
aperiantur, et. post descriptum et recognitum fa- que se abra el testamento, debe cuidar el procon-
ctum ab iisdem (5), quibus intervenientibus aper- sul dc que se abra interviniendo varones de la me-
tae sunt, obsignentur, tunc deinde eo mittantur, jor fama, y que después de haberse copiado y re-
ubi ipsi signatores sint, ad inspicienda sigilla sua. conocido sea. seilado por los mismos, con cuya in-
tervención fue abierto, y que luego después sea
enviado á. donde estén ios mismos que le sellaron,
para qne inspeccionen sus sellos.
8. Umenus libro L. ad Edictum-.—Pupillares 8. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.—
tabulas, etiamsi non fuerit superscriptum , ne ape- Aunque no se hubiere sobrcscrito que no se abi-a,
rirentur, attamen, si seorsum eas signatas testator sin embargo, el Pretor no consentire, sino con eo-
reliquerit, Praetor ees aperiri, uisi causa. cognita, nocimiento de causa., que se abra. ei testamento del
non patietur. pupilo, si por separado lo hubiere dejado sellado el
testador.
11. GAIUS (4) libro XI. ad legem Iuliam et 11. GAYO; Comentar-¿os ¿ la ley Julia y Papia,
Papiam—Sicut codicilli pars intelliguntur testa- libro XI.—Asi como se entiende que los codicilos
menti, ita Secundae tabulae principalium tabula.- son parte del testamento, asi tambien se considera
rum partem obtinere videntur. que el segundo testamento ea parte del testamento
principal.
12. ULPIANUS iibro XIII. ad legem. [aliam et 12. ULPIANO; Comentarios á la ley Jutia y Pa-
Papiam—Si quis fecerit testamentum et exem- pia, libro XIII.—Si alguno hubiere hecho testa-
plum elus, exemplo quidem aperto nondum aper— mente y copia del mismo, a. la verdad, habiéndose
tum est testamentum, quodsi. authenticum patefa- abierto la. copia, aun no está, abierto ei testamen-
ctum, est totum upertum. to, pero habiéndose abierto el auténtico está. ubier—
to todo.
TIT. [V TITULO IV
il) quia. perditae sunt, inserta la Vu?! (8) vel. se considera amata por antiguos copian",
|_?) Hal. Vida.,- subvenire.:zl código !. .4) Paulus. Hal.
DIGESTO.—LIBRO xxix: TÍTULO IV 445
& E).—Si proponatur idem et institutus, et sub- % €).—Si se propusiera quo uno mismo fue insti—
stitutus, et praetermiserit institutionem, an inci- tuido y substituido, y hubiere prescindido de la ins-
dat in Edictum, quaeritur; et nen puto incidere, titución, se pregunta si incurre en el Ediclo; y no
quasi testator hanc ei dederit facultatem, qui eum creo que incurra, cual si el testador, que lo substi-
substituit. tuyö, ie hubiere dado esta. facultad.
¿;; (i.—Praetermittere est causam testamenti, si 5 (i.—Es prescindir del titulo del testamento, que
quis repudiaverit hereditatem. u_no haya repudiado la. herencia.
7.—Qui sunt in potestate. statim heredes & 7.-—Los que están bajo potestad son inmedla-
sunt (1) ex testamento, nec quod se abstinere pos- mento herederos en virtud del testamento, y uada
sunt, quidquam facit; quodsi postea miscuerunt (2), importa, que se puedan abstcner; pero si se inmis-
ex testamento videntur heredes, nisl si abstinue- euyeron después, se consideran herederos en vir-
rint quidem se testamento, verum ab intestato pe- tud del testamento, o. no ser que se hubieren abs-
tierlnt bonorum possessionem, hic enim incident tenido ciertamente del testamento, pero hubieren
in Edictum. pedido la posesión de los bienes abintestato, por-
que en este caso incurrircn en el Edicto.
£- ti.—Qui sub conditione institutus heres potuit ä ii.—Ei que lnstituido heredero bajo condiclón
parere conditioni, nec paruit, quum conditio talis pudo cumplir ia condición, y no la cumplió, siendo
sit, ut in arbitrio sit heredis instituti, deinde ab tal ia. condición que estuviera al arbitrio del here-
intestato possideat hereditatem, debebit Edicto te- dero instituido, :: después poseyera ia herencia
neri, quia. eiusmodi conditio pro pura debet haberi. abintestato, deberá estar sujeto al Edicto, porque
semejante condición debe ser considerada como
pura.
5 S).—Non quaerimus, qui praetermissa causa & ii.—No investiganies, si ios que poseen ia he-
testamenti ab intestato hereditatem possideant (3), rencia. abintestalo habiendo prescindido del titulo
utrum iure legitimo poseideant, an non: nam quo- del testamento la posean, ono, con legitimo derecho;
quo iure possideant hereditatem, vei partem eius, porque cualquiera que sea el titulo con que posean
conveniri ex Edicto poterunt, utique si nen ex alia la. herencia, ó parte de la mismo., podrán ser de-
causa. possideant, utputa si quis omisit quidem he- mandados en vlrtud del Edicto, con tal que no la
reditatem, sed ex causa fideicommissi possidet posean en virtud de otra causa, per ejemplo, si al-
missus in possessionem fideicommissorum servan- guno dejö ciertamente de accptar la herencia, pero
dorum causa, vel si proponas, eum crediti servan- la. posee por causa. de fideicomiso, habiendo sido
di causa venisse in possessionem, nam nec ex hac puesto en posesión para conservat ios ildeicoml-
causa legatariis respondere cogetur. Totles igitur sos, ó si dijeras, que él había entrado en posesión
Edictum Praetoris locum habebit, quoties aut qua- para conservar un credito, porque en virtud de es-
si heres legitimus possidet, aut quia bonorum pos- tu causa no estará. obligado á. responder a los lega-
sessionem accipit ab intestato, aut si forte quasi tarios. Asi, pues, el Edicto dei Pretor tendrá. lugar
praedo possideat hereditatem, fingens sibi aliquem siem ore y cuando uno posee 6 como heredero
titulum ab intestato possessionis; quocunque enim legitimo, o porque recibe abintestato la posesión
modo hereditatem lucrifacturus qnis sit, leg,-ata de los bienes, 6 si acaso poseyera la berencla cerno
praestabit. poseedor de mala. fe, fingiendo tener algún titulo
para la. posesión abintestato; porque de cualquier
modo que uno se haya de lucrar con ia. herencia,
patrarat los legados.
ä 10.—Sane interveniente cautione «evicto. he- 10.—A la verdad, interviniendo la caución de
reditate legata reddi», etsi non possideat quis he- que «habieudose hecho evicciön de la herencia se
reditatem, dolo autem malo fecerit, quo minus devuelvan los legados». aunque uno no posca la.
possideat, eveniet, ut perinde teneatur, atque si herencia, pero hubiere hecho con dolo malo que no
hereditatem adiisset. lo. posca, sucederá, que sera considerado lo mlsmo
que sl hubiese adido la herencia.
& 11.-—Dolo autem malo fecisse videtur, quo mi- 5 11.-Mas se considera. que hizo con dolo malo
nus possideat. qui ad alium transtulit pessessio- que no la poseyera, el que con fraude transfirió á.
nem per fraudem, ut legatarii ceterique, qui quid otro la posesión, para que los legatarios, y los de—
in testamento acceperunt, careant his, quae sibi mas que recibieron alvuna cosa en el testamento,
relicta sunt. carezcan de lo que se Tes dejó.
5 12.— Sane quaestionis fuit, utrum is demum & 12.—Peto hubo cuestión sobre si se considera-
dolo maio facere videatur, quo minus possideat, ta que obra con dolo malo para no poseer el que
qui per dolum eam possessionem dimittat, quam con doio dimitiera. ia posesión, que en algún caso
aliquando habuit, an vero is quoque, qui hoc tuvo, 6 también el que maliciosameute hizo esto
ipsum malitiose fecit, ne ab initio possidere inei- mismo para no comenzar a poseer desde un prln—
peret. Labeo sibi videri ait, non minus delinquere cipio. Labeon dice, que le parece, que no menos
eum, qui non incipiat possidere, quam eum, qui fulta ei que no empieza a poseer, que el que deja
desinat; quae sententia obtinet. de poseer cuya-opinión está aceptada.
g R).—Si quis per fraudem omiserit heredita- 5 IS.—di por fraude hubiere dejado alguno de
tem, ut ad legitimum perveniat, legatorum peti- aceptar la herencia, para .qne vaya al heredero le—
tione tenebitur. gitimo, estará, obligado por [a petición de [os le-
gados.
2. IDEM libro VII. ad Sabinum.—Licet pro he- 2. EL MISMO; Comentarios á Sabino, libro VH.
rede gerere non videatur, qui pretio accepto prae- —Aunque no parezca que obra como heredero el
termisit hereditatem, tamen dandam in eum actio- que por precio recibido prescindió de la herencia,
nem exemplo eius, qui omissa causa testamenti ab sin embargo, respondió por rescripto el Divino
intestato possidet hereditatem, Divus Hadrianus Adriano, que se ha de dar contra ei acción, a la
rescripsit, proinde legatariis et Bdeicommissariis manere que contra aquei que habiendo prescindi—
tenebitur. do del titulo del testamento posee abintestato la
herencia; por io cual estará. obligado &. Ios legata-
rios y a los fideicomisarios.
& 1.—Sed utrum ab eo erit incipiendum, et sic 5 1. ——¿Pero se habrá. de comenzar acaso por es-
ad heredem veniendum, an convertemus ordinem? te, y lle ar de este modo a.] heredero, ó lnvertire—
Mihi videtur humanior esse haec sententia, ut pos- mos ei rden? A mi me parece quo ea mas huma-
sessor hereditatis prior excutiatnr, maxime si in- na esta opinión, que primeramente se haga excu-
crativam habet possessionem. sión contra el poscedor de la herencia, mayormente
si tiene la posesión ¡¡ titulo lucrativo.
8. POMPomus libro III. ad Sabinum.—Si pc- 3. Pour-emo; Comentarios á Sabino, libro III.
cuniam a substituto acceperis, ut praetermitteres, —Si hubiercs recibido dinero del substituto para
isque adierit, an danda sit legatariis actlo, dubi- que no aceptes la. herencia, y él la hubiere adido,
tari potest. Et puto, si ipse quoque praetermiserit, se puede dudar si se les ha. de dar acción a los le-
et, quod lege ad se rediret, possederit (1) heredi-: gatarios. Y opino, que si tampoco este ia hubie-
tatem, in utrumque vestrum dandam, ut ei tamen, re aceptado, y poseyere la herencia porque reca-
cui ab utroque legatum sit, in alteratum detur yese en él por ia ley, se ha de dar contra. vosotros
actio. dos, pero de suerte, que á. aquel a quien a cargo
de ambos se Ie haya legado alguna cosa se le de
acción contra uno 1'1 otro.
4. ULPXANUS libro L. ad Edictum.—Si qnis pe— 4. Ucrmno; Comentarios at Edicto, iibro L.—
cuniam non accepit, simpliciter autem omisit cau- Si alguno no recibió dinero, sino que simplemente
sam testamenti, dum vult praestitum ei, qui sub- prescindió del titulo del testamento, queriendo que
stitutus est, vel iegitimo, numquid locus non sit todo pasara al que fue substituido, o al heredero
Edicto? Plane indignandum est, circumventam vo- legitimo, ¿tendra acaso lugar el Edicto? Ciertamen-
luntatem defuncti; et ideo si liquido constiterit, in te que ha de indignar que haya sido defraudado. ia
necem legatariorum hoc factum, quamvis non pe- voluntad del difunto; )! por lo tanto, si constare
eunia. accepta., sed nimia gratia coilata, dicendum claramente que esto se hizo en perjuicio de los [e-
erit, locum esse utili actioni adversus eum, qui gatarios, aunque sin haberse recibido dinero, pe-
possidet hereditatem. ro por demasiado favor concedido, se habrá. de de-
cir, que tiene iugar la. acción útii contra el que po—
see la herencia.
% 1.—Et recte dicetur, ubicunque quis, dum ä 1.—Y con razón se dira, que siempre que, que—
vult praestitum ei, qui se repudiante venturus est, riendo uno que todo se le de a aquei que, repu-
non repudietur-us, nisi praestitum vellet, etmaxi- diando él, ha de suceder, no repudiaria si no qui-
me si ob evertenda iudicia id fecit, ibi dicendum siera. que á. aquel se le diese, yprincipalmente si hizo
est, adversus possessorem competere actionem; sic esto para anular ia ditium. voluntad, se ha. de de-
tamen, ut, ubi quidem pecunia accepta. repudia- cir, que compete ia acción contra. ei poseedor; pero
vit, ibi dicamus (2), eum, qui omisit, convenien- de esta suerte, que, cuando ciertamente repudió el
dum, ubi Vero (3) gratis, in fraudem tamen eorum, testamento habiendo recibido dinero, digamos que
quibus quid relictum est, possessorem debere con- ha de ser demandado el que prescindió de el, pero
veniri utili actione. que cuando gratuitamente, mas en fraude de aque-
iios á. quienes se ies dejó alguna cosa, debe ser de-
mandado con ia acción útil el poseedor.
5 2.—Quamquam de heredibus institutis videa- g 2.—Aunquc parczca que el Pretor habla de los
tur Praetor loqui, attamen etiam ad alios haec res herederos instituidos, sin embargo, esto se extien-
serpet. ut si sit legatarius, a quo fideicommissum de también á. otros, de modo que si hubiera un le-
relictum est, et hie id egisset, ut omittatur heredi- gatario a cuyo cargo se dejó un ddeicomiso, y este
tas, doioque id fecit, conveniri debeat (4). hubiese hecho de modo que no se aceptase la. heren-
cia, y esto lo hizo con dolo, deberá. ser demandado.
% 3.—Si quis vendiderit hereditatem, utique pos- & 3.—Si uno hubiere vendido ia herencia, se con-
sidere videtur, non dolo fecisse, quominus pos- sidera. ciertamente que la. posee, no que hizo con
sideat. dolo que no ia poseycra. '
5. MAacsnnus libro XII. Digestorum.-—Excu— 5. MARCELO; Digesto, libro XII.—Se considera
satus videtur patronus. qui institutionem praeter- excusado el patrono que hubiere prescindido de ia
misit, quum aliter esset a iiberto scriptus heres, institución, cuando por su iiberto hubiese sido
quam eum institui oportet; nam et si servus eius instituido heredero dc otro modo que como con-
ex sssciustitutus fuerit. et per quemcunque ca- viene que éi sea instituido; porque, aunque su es-
sum non potuerit iussu domini adire hereditatem, clavo hubiere sido instituido en ei as, y por alguna
impune praeter-mittet ex testamento hereditatem. circunstancia no hubiere podido adir la herencia
por mandato de su señor. impunemente prescindir-ú.
éste de la herencia. dejada. por testamento.
(1) Hel.; possidebit, el códice Ft.
(a) Ten-r.; dicemus. et códice Ft., Br.
(s) Br. considera vero anmm por antiquos copiatasmc-ro
no Tau—r. (4) Hai. Vuig.; debet, el códice .F'l.
mouero,—meno xxix: TÍTULO IV 447
6.- ULPIANUS libro L. ad Edictum. -Quia au- 6. ULPIANO' Comentarios al Edicto, libro L.--
tem is, qui ab intestato possidet hereditatem, con- Mas como el :¿que posee la herencia abintestato
veniri potest, si omittit causam testamenti, qnae- puede ser demandado, si prescinde del titulo dei
situm est, si quasi ex voluntate testatoris (1) vi- testamento, se preguntó si estara obligado a pa-
deatur omisisse, an cogatur praestare; utputa gar, si pareciera. que preseiudió de el como por
fratrem suum scripsit heredem, et codicillos fecit voluntad del testador; por ejemplo, instituyó he-
ab intestato, petiitque (2) a fratre, ut, si legitima. redero a. su hermano, hizo codicilos ahintestato, y
hereditas ad eum pertinuerit, ildeicommissa prae- le pidió a su hermano, que, si a ei ie perteneciere
staret quibusdam-, si igitur omissa causa testamen- la herencia legitima, paga-ie ñdeicomisos a ciertas
ti ab intestato possideat hereditatem, videndum personas; asl, pues, ' si habiendo prescindldo del
est, an legatariis cogatur respondere. Et Iulianus tltulo dei testamento poseyera abintestato la. he-
libro trigesimo primo (3) Digestorum scribit, oo- rencia, se ha de ver si estara obligatio & respon-
gendum primum legata praestare, mox dimissis deries a los legatarios. Y escribe Juliano en cl li-
legatis (4) si quid superfuerit ex dodrante, tunc bro trigesimo primero del Digesto, que primera-
üdeicoinmissa cogi praestare; ceterum si legata mente ha de ser obligado a pagar los legados, y
absumant (5) dodrantem, tunc nihil ñdeicommis- que después, pagados los legados, si 'sobrare algo
sai-iis praestandum, habere enim integrum qua- de los tres cuartos, es obligado en este caso a pa-
drantem legitimum heredem oportet. Ordo igitur gar los üdeicomisos; pero que si los legados consu-
a Iuliano adhibetur, ut prius legata praestentur, miesen los tres cuartos, unda se les ha.:de pagar en-
deinde ex superfiuo fideicommissa, dummodo qua- tonces & los fideicomisarios, porque conviene que
drans non tangatur. Ego puto Iuliani sententiam el heredero legitimo tenga integra la cuarta par-
ita accipiendam, ut, si omissa causa testamenti ab te. Establécese, pues, por Juliano un orden, para
intestato possideat hereditatem, cogatur omnimo- que primeramente se paguen ioslegados, y des-
do legata praestare; nec enim utique amittere ei pués, del sobrante, los fideicomisos, con tai ue no
hereditatem permisit, qui iideicommissa ab eo re- se le toque a la cuarta. parte. Yojuzgo, que a o i-
liquit ab intestato. nión de Juliano se ha de entender de este mo o,
que si, habiendo prescindido de! titulo del testa-
mento, poseyera la herencia abintestato, sea de to-
dos modos ohligado a pagar los legados; porque
ciertamente no le permitió que prcecindiera de la
herencia ei que &. su cargo le dejó abintestato fldei-
comisos.
& 1.—Plane si nominatim id ei permisit, dice- g 1.-—Pero si expresamente le ermitiö esto, di-
mus, non eum incidere in Edictum, quia usus est remos que no incurre el en ei E icto, parque usó
facilitate ea, quam ei testator concessit; quod si de la facultad que le concedió el testador; pero si
non ei concessit specialiter testator omittere, is el testador no le permitió especialmente que pres-
ordo erit sequendos, quem Iulianus ostendit. cindiera de ia herencia, sie-habra de seguir el ór-
den que señala. Juliano.
5 2 —Quid deinde dicemus, si iisdem et ex te- g 2.——Finalmente ¿que diremos si a Ios mismos
stamento legata, et iideicommissa ab intestato fue. les hubieren sido dejados legados en el testamen-
rint relicta, et praeterea allis fideicommissa, an to, y fideicomisos abintentato, y adamas fideicomi-
ordinem illum debeamus facere, quem Iulianus sos zi. otros, deberemos acaso seguir el órden, que
monstrat, an vero contribuemus omnes fideicomis- indica. Juliano, ó contribuíremos a todos los ñdeico-
sai-ios, quasi aequales? Et magis est, ut ita distin- misarios, como iguales? Y es preferible que distin-
guamus, multum interesse, utrum incidit in Edi- gamos de este modo, quo imparta mucho saber, si
ctum heres, un nou. Nam si incidit, Praeferendi el heredero incurrió, o no, en el Edicto. Porque si
erunt hi, quibus testamento relicta fuerunt quae- incurrió, habrau de ser preferidos aquellos & quie-
dam; sin vero non incidit-, quia haec fuit testatoris nes se ies dejaron algunas cosas en ei testamento;
voluntas. ut daret ei facultatem et ab lntestato pero si ne iocur-rio, porque fue voluntad del testa-
succedendi, vel quia alia cansa intercessit, quae dor darle facultad para suceder también abintesta-
secundum ea, quae supra scripta. sunt, non offen- to, o porque medió otra. causa, ue según lo que
dit Edictum, dicendnm est, contribui fideicommis- arriba. se ha dicho no infringe e? Edicto, se ha de
sa debere, quasi exaequata. decir, que se debe contribuir á. los lideicomisoa, co-
mo si fueseni uales.
% 3.—Nou simpliciter autem Praetor pollicitus g it.—Mas e Pretor no prometió simplemente
est, se daturum actionem, sed causa cognita; nam que ci dai-la acción, sino con conocimiento de cau-
sive invenerit, testatorem huius rei auctorem esse, sa; porque si hailare que el testador fue autor de
ipsumque permisisse ab intestato succedere, aut esto, y que el mismo permitió suceder abintestato,
si qua alia iusta causa omittendi intervenerit, uti- ó si hubiere mediado alguna. otra justa causa. para
que non dabit actionem in eum legatorum. dejar de aceptar la herencia, ciertamente que no
a… contra. este [a acción" de [os legados.
5 4.—ltem si invenerit, bona ad alium pertiue- 5 ti.—Asimismo, si ballet-e que ios blenes perte-
re, non dabit actionem, si vero nulla suspicio col- necen a otro, no dai-a acción, pero esto si ninguna
lusionis religionem Praetoris instruxerit. Sospecha de colusión penetrare en ia conclencia
dei Pretor.
& E).—Si autem is, cui auferri hereditas potest g E).—Mas si aquel á. quien se le puede quitar la.
aliquid possideat de hereditate, et possidere d - herencia. poseyera alguna. cosa dela herencia., y
sierit sine dolo malo, magis est, ut desinat con- hubiere dejado de poseer siii dolo malo, es más cier-
veniri. to que deja de scr demandado.
5 6.--Quod ergo tempns spectahimus, possideat, ä ($.—Luego ¿& qué tiempo miraremoa si posce,
necne? Litis contestatae tempus spectari debet. ó oo? Se debe mirar al tiempo en que fue contesta-
da la domanda.
& 7.—Certe si vacantia bona quis possederit, et g 1'.—A la. verdad, si uno hubiere poseido bienes
quadriennium praeterierit, indubitate conveniri vacantes, y hubieren transcurrido cuatro ailos, in-
poterit ex hac parte Edicti, quia et omisit causam dudablemente podrá. ser demandado eu virtud de
testamenti, et quia ab intestato possedit, et quidem esta parte del Edlcto, tanto porquo prescindló del
sic, ut praescriptione quadriennii tutus sit. tltulo del testamento, como porque poseyó abintes—
tato. y ciertamente de modo, que este segurocon la
prescripción de cuatro aiios.
; 8.—Si patronus cx debita sibi portione heres & 8.—Si instituido el patrono heredero de la por-
scriptus, dato sibi'coherede ex alia parte, omiserit ción que se ie debia, y habiendosele uombrado un
institutionem, quia debita pars eius erat exhausta, coheredero de la otra parte. hubiere presciudido
omiserit et coheres, deinde possideat patronus ab de la institución, porque estaha exhausta la. parte
intestato legitimam hereditatem totam, dandam que se le debia, y también hubiere dejado de acep-
in eum legatorum actionem. Ceisus libro sextode- taria. el coheredero, y después el patrono poseyera
cimo Digestorum ait, quae in Titium competeret, abintestato toda la herencia legitima, dice Celso en
sufiiceretque (1) patrono, quod integram debitam el libro decimo sexto del Digesto, que se ha de dar
sibi portionem habeat. Haec autem ita. sunt, si eo- contra ei la acción de los iegados, que competerla
heres collusit cum patrono; aiiter enim non esse contra Ticio, y quo si patrono le bastaria tener in-
atrouum cogendum legata praestare, neque enim tegra Ia pºrción a el debido.. Mas esto cs asi, si hu-
interdictum est, ut quis omittat hereditatem, si bo colusión entre el heredero y cl patrono; porque
sine fraude id fiat. de otra auerte. no ha de ser obligado el patrono a
pagar ios legados, porque no esta prohibido quc
cualquiera deje de aceptar la herencia, si esto lo
hiciera. sin fraude.
5 9.—Hoc Edictum etiam ad contra tabulas bo- & ii.—Preferentemente se ha de decir, que este
norum possessionem pertinere, magis dicendum Edicto pertenece también a in posesión de ios bie-
est, sciiicet ut, qui accipiendo (2) contra. tabulas ues contra ei testamento, esto es, quo ei que reci-
bonorum possessionem liberis parentibusque lega- biendo contra si testamento la posesión de los bic-
ta. praestaret, si omiserit eam bonorum possessio- nes pag-aria a ios descendientes y a los ascendien-
nem, et ab intestato possldeat hereditatem, coga- tes los iegados, si hubiere dejado de aceptar la
tur ea praestare, quae praestaret, si contra tabuias posesión de ios bienes, y poseyera ia herencia abin-
bonorum possessionem acceperit (a). testato, sea obligatio a. pagar [o'—¡ que pagarla, si
contra. ei testamento hubiere recibido ls. posesión
de ios bienes.
5 10.—Si libertas sub conditione fuerit data: «si & 10.-Si se hubiere dado la libertad bajo esta
decem dederit-, et omissa causa testamenti fuerit, Condición: csi hubiere dado diez», y se hubiere pres—
non aliter libertas competet, quam si conditioni cindido dei titulo dei testamento, no competere la
paritum sit. iibertad de otra. suerte, que si se hubiera cumplido
ia condición.
7. MARCELLUS libro XII. Digestm'um. —— Qui- ?. Meacum; Digesta, libro XII.—Uno institu-
dam Titium et Maevium instituit heredes, et cen- yó herederos a Ticio y a Mevio, y le legó cien á. Ti-
tum Titio iegavit, uterque omisso (4) testamento clo, y ambos adieron la herencia hablendo prescin-
legitimam adiit hereditatem; non probe legatorum dido dei testamento; Ticio no pedirá boni-adamante
actionem Titius postulabit; idem, si utrique [e- ia acción de los legados; y Io mlsmo, si a ambos les
gasset. hubiese dejado legados.
10. ULPIANUS libro L. ad Ed-ictu-¡m—Si uon 10. Utrum); Comentarios al Edicto, libro L.—
solue, sed cum alio possidet hereditatem is, qui 3 no solo, sino con otro, poseyera ia herencia el
omisit causam testamenti, rectissime Iulianus ait, que prescindió dei tltulo dei testamento, con mu-
quod ct Marcelius probat, dandam in ipsum quo- chisima razón dice Juliano, y lo aprueba también
(1) ab institutis, se consideran maiden por antiguos co- (3) Br. «nata et substituto como candidas por antiguos
p un. copiam, pero no Tour.
(2) impudenter, Hal. (4) herede, se considera candido por antiguo: capiatu-
Tono 11—51
460 meum.—mano xxix: TÍTULO iv
propter dolum defuncti conveniatur heres; tunc bien que una pena, y que por esto también es per-
enim in id, quod ad eum pervenit, conveniretur. petua. Mas esto es asi, si no fuera demandado el
heredero por causa. de dolo del difunto; porque en—
toiäces, seria demandado por aquello que fue a su
po er.
13. GAIUS libro XVII. ad Edictum provincia- 13. Gare; Comentarios al Edicto provincial, li
te.—Et si non totam aliquis hereditatem partemve bro X VII.—Y si uno no poseyera abintestato toda
eius, ex qua heres institutus est, ab intestato pos- la herencia ¿ la. parte de la misma, en que fué ius-
sideat, sed vel miuimam portiunculam, vel etiam tituido heredero, sino 6 una minima porción, ó auri
unam aliquam rem, teuetur hoc Edicto, alguna sola cosa, esta obligado a este Edicto,
14. IDEM libro II. de testamentis ad Edictum 14. EL msuo; Comentarios al Edicto del Pro-
Praetor-is urbani—quamvis non proprie pars he- tor urbano, libro II.; De los testamentos.—-aunquc
reditatis iu una re intelligatur; con propiedad no se entienda que hay parte de una
herencia en una sola cosa-,
15. ¡onu libro XVII. ad Edictum provinciale. 15. EL metro; Comentarios al Edicto provin-
-ncc Id iniqnuiu est, quum ex suo quisque vltio cial, libro XVII.—y esto no es injusto, porque ca-
hoc incommodo afficiatur; de cual sufre este perjuicio por su propia culpa;
16. IDEM libro II. de testamentis ad Edictum 16. EL msuo; Comentarios al Edicto del Pro-
Praetor-is urbani.—— quum enim hereditas ab eo tor urbano, libro II.; De los testamentos.—pues co—
quoque peti possit, qui unam aliquam rem heredi— mo la herencia se le puede pedir también al que
rio nomine possideat, dubitari non oportet, quin posee una sola cosa & titulo de herencia, no se de-
verum sit. quod diximus. be dudar de que sea verdad lo que hemos dicho.
17. IDEM libro XVII. ad Edictum provinciale. .… 17. EL msnm—, Comentarios al Edicto provincial,
Si quis omissa causa testamenti omnino eam here- libra X VII.—Si alguno, hablendo presclndido del tl-
ditatem non possideat, excluduntur legatarii; nam tulo del testamento, no poseyera en manera. alguna
liberum cuique esse debet, etiam lucrosam heredi- Ia herencia, son excl uidos los legatarios; parque ca-
tatem omittere, licet eo modo legata Iibertatesque da cual debe tencr libertad aun para dejar de acep—
intercldunt. Sed in tideicommissariis hereditatibus tar una herencia lucrativa, aunque de este modo
id provisnm est, ut, si scriptus heres nollet adire se extinguet] los legados ylas libertades. Pero res-
hereditatem. iussu Praet'oris adeat, et restituat; pecto :. las herencias fideicomisarias se determinó,
quod benedcium his, quibus singulae res per fidei— que si el heredero instituido no quisiera adir la he-
eommissum relictae sint, non (1) magis tributum rencia, ia ada por mandato del l'retor, y la resti-
est, quam legatariis. tuya; cuyo beneficio se les concedió a estos a quie-
nes se les dejaron cosas particulares por tldeicomi
so, no de otra snerte que a los legatarios.
18. IDEM libro II. de testamentis ad Edictum 18. EL msn-ro; Comentarios al Edicto det Pre-
Practoris urbani.»Si duo heredes instltuti, ambo tor urbano, libro II. ; De los testamentos—Si insti—
omissa. causa testamenti ab intestato possideant tuidos dos herederos, ambos poseyeran la herencia
hereditatem, tuuc, quia uterque Praetorio iurc pcr- abintestato habiendo prescindido del titulo del tes-
inde habetur, atque si ex testamento hereditatem tamento, en este caso, como por derecho Pretoria
adiisset, pro partibus in singulos competit actio. ambos son considerados lo mismo que si hubiesen
adido la herencia en virtud del testamento, coni-
pete contra. cada uno la. acción respecto « su parte.
& 1.—Admonendi sumus, huic, in quem ex hac 5 1.—Debemos tener entendido, que a este, con-
parte Edicti legatorum actio datur, beneficium le- tra el cual se de en virtud de esta parte del Edicto
gis Falcidiae concedendum. la acción de los legados, se le ha de conceder el
beneficio de la ley Falcidia.
19. Inmu libro X VII. ad Edictum provinciale.— 19. EL msnm", Comentarios al Edicto pro-uin-
Praeterea patrono quoque, qui sx asse heres insti- cial, libro X VII.—-Adenias de esto, también ai pa.-
tutus est, si ab lntestato possederit hereditatem, trono que fue instituidohercdero del es, si poseye-
commodum partis debitae, quod habiturus foret, si re la herencia abintestato, le debe quedar a salvo
ex testamento adiisset hereditatem, salvum ci dc- el beneficio de la parte debida, que habria de ha.-
bet esse. ber tenido, si hubiere adido la herencia en virtud
del testamento.
20. UmeNUs libro IV. Disputationum.—Si ea— 20. ULPuNO; Disputas, libro I V.—Si á. diver-
dem res diversis personis ab instituto et substituto sas personas se les hubiere dejado la misma cosa a
fuerit relicta, non uterque. sed qui ab instituto ac— cargo del instituido y del substituto, no Ia reivlu-
cepit, solus vindicabit. dicar-an ambos, sino solo ei que la recibió del ins-
tituido.
21. IULIANUS libro XXVII. Digestorum. —Si 21. JULIANO; Digesto, libro XXVII.— Si mi hi-
24. PAULUS libro LX. ad Edictum.—Si dolo tu- 24. PAULO; Comentarios al Edicto, libro LX.——
toris omiserit pupillus causam testamenti, et legiti- Si per dolo de] tutor hubiere presciudido el pupilo
mam hereditatem possideat, danda est legatorum del titulo del testamento, y poseyera Ia herencia
actio in pupillum, sed eatenus, quatenus hereditas legitima, se ha de dar contra el pupiio la acción de
ei acquisita est. Quid enim. si cum alio possideat los legados, pero solamente en cuanto ara el se
hereditatem? adquirió la herencia.. ¿Pero que sera, si con otro
poeeyera la herencia?
5 1.—Sed hoc et in eo, qui pubes est, plerique 5 1.-—Pero los más creen que esto se ha de ob-
putant observandum, ut, pro qua parte possideat, servar también respecto al que cs pube:-o, de sner-
teneatur, quamvis Praetor perinde in eum det te quo este obligado respecto a In parte que posca,
actionem, atque si adiissetlicrediiatcm. aunque el Pretor de contra el la acción lo mismo
que si hubiese adido la herencia.
, 25. Caesus iibro X VI. Digestorum.—Cui servus 25. Cause; Digesto, libro X VI.—Uno ¿ quien
ipsius substitutus est, servum suum adire iussit; si ie fue substituido el esclavo del mismo, mandó que
idcirco fecit, ne legata praestaret, utraque prae- su esclavo adiese la herencia; si lo hizo para no pa-
stabit, et qua. (1) heres est, et que (2) omissa causa gar los legados, pagara unos y otros, tanto porque
testamenti possidet ex substitutione hereditatem, es heredero, como perque habiendo prescindido
salva Falcidia el servata.. dei tltulo del testamento posee la herencia en vir-
tud de la substitución, reservandosele saivala Fal-
cidia.
26. Par—¡numas libro XVI. Quaestionum.—In— 28. PAPINIANO; Cuestiones, libro XVI.—Escri-
[ianua scribit, patrem, qui filium sibi substitutum be Juliano, que el padre que mandó que adiese la
iussit adire hereditatem, legata, quae ab ipso data. herencia ia hija a el substituida, deierat pagar se-
sunt, ex sententia Edicti praestiturum, quoniam gún el sentido dei Edicto los legados, que se dieron
filia patri substituitur in casu, nou ut arbitrium a cargo del mismo, porque la hija es substituido. al
eligendi relinquatur. Sed si varia legata supra. do- padre en su caso, no para que se deje el arbitrio de
drantem data sint, eorum prius rationem haben- elegir. Pero si se hubieran dado varios leg-ados que
dam, quae a filia relicta sunt; non enim ceret dolo excedieran de los tres cu artos, se ha detener cuen—
ater, qui honore proprio omisso propter compen— ta. primeramente de los que se dejaron a cargo de
ium alienam institutlonem malnit. la hija.; porque no carece de dolo ei padre; que ha-
biendo presciudido de su propio honor prefirió por
razón de ganancia una. institución ajena.
ä 1.—Denique si ililae pater substitutas adiit he- & 1.—Finalmente, si ei padre substituido a la hi-
re itatem, nihil eum dolo facere Iuiian us existimat, ja adió la herencia, opina Juliano, que el no hace
quia nemo filiae patrem contra votum parentum nada con dolo, pºrque se considera que nadle subs-
substituere videtur, sed ut arbitrium eligendi re- tituye ei padre a la hija contra ei deseo de ios as-
linquat. cendientes, sino para dejarle el arbitrio de elegir.
27 . IDEM libro VI. Respmzsorum.-Mater secun- 27. EL meno; Respuestas, lib-ro VI.—La ma-
dis tabulis impuperi filio substitute iocum Edicto dre substituida. ii. su hijo impubere en el segundo
facit, si omisso testamento legitimam hereditatem testamento de lugar al Edicto, si habiendo presciu-
filii possideat; idem iuris erit, et si filio heres (3) da- dido del testamento poseyera la herencia legitima
ta. sit, et substitute. del hijo; el mismo derecho habra, si fue nombrada
heredera. con e] hijo, y a él substituido…
& 1.—Iu sententiam Edicti propter legatorum % 1.—No se consideraba que por causa de ios le»
causam fraterincidisse non videbatur-, qui lilium gados incurrió en la disposición del Edicto el her-
suum substitutum impuberi testamento fratris non mano que no emancipó a su hijo substituido a uu
emancipavit, sed ab intestato per eum bona(4) pos- impubere en el testamento de su hermano, sino que
sidere coepit. por medio de ei comenzö a poseer abiutestato ios
bienes. '
& 2.-In eum, qui testamento scriptus heres nou % 2.—Coutra el que no fue instituido heredero
fuit, si fraudis consiiio cum heredibus scriptis par- en el testamento se dar.-1 por sentencia del Pretor
ticipata legitimam hereditatem solus possideat, la acción de los legados, si, habiendo participado
actio legatorum ex sententia. Praetoris dabitur. con los herederos instituidos de propósito de frau-
de, poseyese solo la herencia legitima.
28. MAEOIANUS (5) libro I V. Fideicommisso rum. 28. Macram; Fideicomisos, libro I V.——Si else-
-Si servum heredem institutum (6) dominus, qui iior, a quien se lc habia regado que pagase un ii-
ipse reg-ratas fuer-at fideicommissum praestare, prius- deicomiso, hubiere vendido un esclavo instituido
quam adire iuberet, vendiderit, praestare id de- heredero, antes que le mandase adir la herencia,
bet, quum per pretium servi hereditatis quoque debe pagarlo. porque con el precio del esclavo se
aestimationem consequatur-. _ consigue también la estimación de la herencia.
5 1.-Institutus heres et rogatus restituere uere- & 1.-El heredero instituido a quien también se
ditatem, si omissa causa testamenti legitimam he- le rogó que restituycra la herencia, si poseyera la
reditatem possideat, non dubie, ut legata. ceteraque herencia legitima habiendo prescindido del titulo
ñdeicommissa, ita hereditatem quoque restituere del testamento, ha de ser compeiido sin duda ii res-
compellendus est, libertates quoque tam directas, tituir, asi eo me ios legados y Ios demas fideicomisos,
quam ñdeicommissarias. Sed si alienos servos ro— también la herencia, y las libertades, tanto direc-
º'atus sit manumittere, utique redimere eos debe- tas, como fideicomisarias. Pero si se le hubiera ro—
bit, eam autem decessionem patietur is, cui resti- gado que manumitiese esclavos ajenos, debera cier-
tuta fuerit hereditas, quam is, qui ei. restituerit, tamente redimirlos; pero aquel a quien sele hubie-
passurus fuit. re restituido la herencia sufrirá la disminución que
haya de haber sufrido el que 4. ei se la hubiere res—
tituido.
29. ULPIANUS libro V. Fideicommissornm.—Qni 29. Uerso; Fideicomisos, libro V.—El que
omissa. causa testameuti ab intestato possrdet here- habiendo prescindido dei titulo del testamento po-
ditatem, servos ad libertatem perducere debet, ne see ablntestato la herencia, debe poner en libertad
(l) quia, Hal. Valg. (1) bona, se considera añadida. or antiguos cop—ictus
(2) quia, Hal. Veiga (li) Terentius Clemens, Hel.; eratlus. la. Vaig.
(a) eohaeres,la. Vutg. (6) substitutum, Eat.
momo—mano xin: TÍTULO V 453
iis factum noceat eius, qui ex testamento adire no- a. los esclavos, para. quo ne les perjudique el hecho
luit, sic tamen, ut habeat libertos. de quien no quiso adir la herencia en virtud del
testamento, pero esto de suerte, que los tenga. co-
mo libertos.
30. HERMOGENIANUS libro III. i'm—is Epitoma- 30. HERMOGENIANO; Epitome del derecho, libro
'rum (I).—Qui omissa causa testamenti pro emtore, III.—El que habiendo prescindido del tltulo del tea-
vel pro dote, vel pro donato, sive alio quolibet tl- tamento poseyera la. herencia coma comprador, 6
tulo, exceptis pro herede et pro possessore, possi- en dote. () por donación, ó con otro cualquier titu-
deat hereditatem, n. legatariis et üdeicommissariis lo, excepto como heredero, y como poseedor, no es
non convenitur. demandado por los legatarios ni por los fideicomi-
SENOS.
TIT. V TITULO V
ä i).—In eo, qui est in adoptionem datus, non pu- 5 Si.—Respecto al que fué dado en adopción, no
tamus locum habere Senatusconsultum, quamvis creemos que tenga lugar el Senadoconsulto, aun-
in adoptato locum habet. que tiene lug'ar eu cuanto al adoptado.
% 10. * Sed nec in alumno occiso locus est Sena- 5 lo.—Pero tampoco respecto al alumno que fue
tusconsulto. muerto tiene lugar el Senadoconsulto.
& 11.-De matris servis, filio liliave occisis, quae- % II.—Habiendo sido matados un hijo ó una hi-
stio non habebitur. ja, no se someterá. & tormento a los esclavos de la
madre.
& 12.-Si pater ab hostibus captus sit, quaestio- & 12.—Si el padre hubiera sido cogido por los ene-
nem de servis habendam et supplicium lilio occiso, migos, discretamente dice Scevola, que habiendo si-
eleganter Scaevola ait; quod etiam post mortem do matado el hijo, se ha de someter al tormento y a.]
patris probat, si, antequam ei suus heres existat, suplicio a los esclavos; lo que aprueba también des-
occisus fuerit. pués de la muerte del padre, si hubiere sido mata-
do antes que fuese respecto de el heredero suyo.
5 13.—Idem Scaevola ait, constantius defenden- & IS.—Dice el mismo Scevola, que más constan-
dum, herede instituto filio de his quaestionem lia- temente se ha de defender, que instituido heredero
bendam et supplicium, qui pure legati vel manu- un hijo han de ser sometidos al tormento y al su-
missi sunt, ante aditam hereditatem filio occiso; plicio los que fueron legados () manumitidos pura-
quamvis enim, si viveret, herede eo existente ipsi- mente, cuando el hijo hubiere sido muerto antes de
us non essent futuri, attamen ubi decessit, que(l) ex— adida la herencia; porque aunque si vlviese, que-
tinctum legatum et libertas est, Senatusconsulto dando el heredero, no habrian de ser del mismo,
fore locum dicit. sin embargo, luego que murió, como se extinguió
ei legado y la libertad, dice que ha de tener lugar
el Senadoconsnlto.
& 14. -—Si pater necatus sit, an de servis filii quae- & 14. — Si hubiera sido muerto el padre, ¿se suje-
stio habeatur, si forte castrensi peculio (2) servos tará al tormento á. los esclavos del hijo, si acaso
liabuit? Et magis ea, quaestionem de Servis ñlil tuvo esclavos en su peculio castrense? Y es más cier-
habendam, suppliciumque sumendum, licet non sit to que se ha de sujetar al tormento á. los esclavos
in potestate lilius. del hijo, y que se les ha de imponer suplicio, auu-
que el hijo no este bajo potestad.
% 15.—Si vir aut uxor occisi esse proponantur, ä 15.wSi se dijera que fueron muertos el mari-
de servis eorum quaestio habetur, quamquam ne- do 6 la. mujer, se somete al tormento á. sus escla-
que viri servi proprie uxoris dicantur, neque uxo- vos, aunque propiamente no se diga que los escla-
ris proprie viri-, sed quia commixta familia est, et vos del marido son de la mujer, ni propiamente
una domus est, ita vindicandum (3) atque in pro- que los de la mujer son del marido; pero como está.
priis servis, Senatus censuit. mezclada in. familia, y hay una sola. casa, determi-
nó el Senado que se les ha de castigar lo mismo que
a los esclavos propios.
g 16.—Sed neque uxore occisa, neque mai-ito, de & 16.—El Senado determinó, que ni habiendo si—
servis soceri quaestionem habendam Senatus cen- de muerta la mujer, lii habiendo sldo muerto el ma.-
suit-, Marcellus autem libro duodecimo Digestorum rido, se ha de someter al tormento a los esclavos
etiam in soceri servis idem, quod in mariti, recte del suegro; pero con razón dice Marcelo en el libro
dixit. duodécimo del Digesto, también respecto a los es-
clavos del suegro, lo mismo que respecto a los del
marido.
& 17.—0ccisorum appellatione eos contineri La- % 17.—Escribe Labeón, que bajo la denomina-
beo scribit, qui per vim aut caedem sunt interfecti, ción de matados se comprende ä. los que fuerou
ut puta iugulatum, strangulatnm, praecipitatum, muertos por fuerza 6 por herida, como por ejem-
vel saxo, vel fuste, vel lapide percussum, vel quo plo, el degollado, el estrangulado, el despeñado,
alio telo negatum. () el herido con peñasco, con palo, o con piedra, o
el muerto con otra cualquier arma.
% 18.—Quodsi qnis, puta, veneno, vel etiam quo g, is.—Pero si alguno hubiere sido muerto, por
alio, quod clam necare soleat, interemtus sit, ad ejemplo, con veneno, ó también con otra. cualquier
hoc Senatusconsultum vindicta mortis eius non per- cosa, que suela matar clandestinamente, no corres-
tinebit, hoc idcirco, quia toties puniendi sunt ser- pondent a este Senadoconsulto el castigo de su
vi, quia auxilium domino non tulerunt. quoties muerte, precisamente por esto, porque los esclavos
otuerunt ei adversus vini opem ferre, et non tu- deben ser castigados, por no haber prestado anxi-
erunt; ceterum quid potuerunt facere adversus lio a su seiior, siempre y cuando pudieron prestar-
eos, qul veneno vel quo alio more insidiantur? le auxilio contra in. fuerza, y no se lo prestaron;
pero ¿qué pudieron hacer contra los que tienden
acechanzas con veneno, ó con algún otro recurso?
Q' 19.—Plane si venenum per vim infusum sit, 5 19.—Poro si el veneno hubiera sido dado por
Senatusconsultum locum habet. fuerza, tiene lugar el Seuadoconsulto.
& 20.—Ubicunque igitur vis adhibita est, quae ä %).—Asi, pues, siempre que se ha empleado
interimere Solet, ibi dicendum est, locum Senatus- fuerza, que suele matar, se ha de decir, que ten-
consulto fore. dra lugar el Senadoconsulto.
& 21.—Quiderg'o, sidominus veueno,non er vini g 2l.——¿Lueg'o, que se dira, si se expuslese que
necatus esse proponatur, impunitum erit actum? el seiior fue muerto con veneno y no por fuerza,
Nullo modo; licet enim cessat Senatusconsultum Sl- quedara impune el hecho? De ningún modo; por-
tur, fuerunt, et qui suspicione caedis, aut con- someta al tormento a aquellos que estuvieron con
scientia attingi videbuntur, de his (1) quaestio- el mismo que se dice que fue muerto, y a quienes
nem haberi. ' pareciere que les alcanza. la sospecha ó el conoci-
miento de la muerte.
& Bl.—Quum dominus in itinere esset occisus, % SI.—Cuando el señor hubiese sido muerto eri
de his, qui una. cum eo fuerunt, quum occideretur, un camino, se les ha deimponer el suplicio a aque-
vel quum una fuissent, profugerunt, supplicium llos que iban junto con el cuando fue muerto, o
sumendum est; quodsi cum domino neuio fnit, que, estando con él. huyeron; pero si nadie estaba
quum occideretur, cessant ista Seuatuseonsulta. con el señor, cuando este fuese muerto, dejan de
ser aplicables estas Senadocousultos.
5 82.——Impnbes servus, vel ancilla nondum viri- & 32.—No estaran eu ei mismo caso ei esclavo
potens, non in eadem causa erunt; aetas enim ex- impubero, e la esclava que no es todavia viripo-
cusationem meretur. tente; por ue su edad merece excusa.
g 33.——Impuberi autem utrum in supplicio tan- & ¡JR.—¿ ero al impubere le perdonamos acaso
tum parcimus, an vero etiam iu quaestione? Et ma- solamente el suplicio, 6 también el tormento? Y es
gis est, ut de impubere nec quaestio habeatur: et más cierto, que al impubere tampoco se le sujeto
alias solet hoc in usu observari, ut impuberes non al tormento; y eu otros casos suele observarse en
torqueantur; terreri tantum solent, et habena vel la práctica que ne se de tormento :; ios impuberes;
ferula caedi. solamente suelen ser atemorizados, y castigados
enu las diciplinas ó con la caña..
ä 34.—-Excusantur autem servi, qui auxilium tn- & 34.—Mas son excusados los esclavos que sin
lerunt sine dolo malo; nam si tinxit se quis auxi- dolo malo prestarou auxilio; porque si alguuo iin-
iium ferre, vel dicis gratia tulit, nihil hoc commen- gió prestar auxilio, o lo presto en apariencia, de
tum ei proderit. nada le a rovechara esta ficción.
& 35.—-Tulisse autem auxilium non tantum is vi- 5 35.—— ero se considera que prestó auxilio no
detur, qui servavit douiinum, hoc est, qui potuit solamente el que-resguardo a su señor, esto es, el
ita opem ferre, ut salvus esset dominus, verum is que pudo prestarle auxilio de modo que el seüor
quoque, qui, quidquid potuit, fecit, tametsi domi- quedase salvo, sine también el que hizo todo lo que
nus interfectus est, veluti si quis clamavit, ut ad pudo, aunque su señor haya sido muerto, como si
auxilium conveniretur, aut terruit aggressores, et- uno gritó para que se acudiese en auxilio, ó ame-
que si quis turbam convocavit, aut si corpus suum drento a los agresores, y si alguno eouvocó gente,
obiecit, vel alias corpore suo auxilium tulit. o si interpuso su propio cuerpo, ó de otro modo
prestó auxilio con su propio cuerpo.
5 36.-——Non tamen semper, qui clamore usus est, 5 BG.—Mas no siempre se considera que presto
auxilium tulisse videtur; quid enim, si, quum pos- auxilio el que dio voces; perqne ¿que se dirá., si pu-
set manu depellere a domino ericulum, iile cla- diendo apartar de su señor el peligro con la mano,
morem inanem elegit? Plecteu us utique erit. prefirió dar inútiles voces? Deberá, ser ciertamente
castigatio.
5 37.—Quid, si vulnerati sint servi, quum prote- & lil—¿Qué, si hubieren side hei-idos ios escla-
gerent dominum? Dicendum est, parci iis debere, vos ai proteget a. su señor? Se ha de decir, que se
nisi sl aut ipsi sibi vulnera ista fecerunt data ope- ies debe perdonar, si ellos mismos no se causaron
ra, ne punirentur, aut talia, vulnera isti acceperunt, de intento estas heridas para no ser castigados, ó
ut possent nihilominus opem ferre, si voluissent. si recibierou heridas tales, que, no obstante, pu-
dierau prestar auxilio, si hubiesen querido.
% BS.—Sl dominus mortifere vulneratus super- ä 38.-—Si sobreviviere el señor herido de muer-
vixerit, nec de quoquam servorum suorum con- te, y ne se hubiera querellado de ninguno de sus
questus sit, etiamsi sub eo dem tecto fuerunt, tamen esclavos, aunque estuvierou bajo el mismo techo,
parcendum illis erit. sin embargo, se ies habra de perdonar.
2. CALLISTHATUS libro V. de Cognitionibus.»— 2. CALISTRATO; De las Jurisdicciones, libro V.
Divus Marcus et (2) Commodus Pisoni rescripsit in —El Divino Marco y Cömniodo respondieron por
haec verba: «Quum constiterit apud te, Piso caris- rescripto en estos terminos: «Constaudote, carísi-
sime, Iuliu-n Donatum, posteaquam conterritus mo Pison, que Julio Donato fue herido después que
adventu latronum profugerat (3) villam suam, vul- aterrado con la llevada. delos ladi-oues habia huldo
neratum eSse, mox testamento facto purgasse offi- a su granja, y que lFuego, habiendo hecho testamen-
cium servorum suorum, nec pietas pro servis (4), nec to, justiiico la conducta. de sus esclavos, ui la. com-
sollicitudo heredis obtinere debet, ut ad poenam pasión a los esclavos, ni la solicitud del heredero
vocentur, quos absolvit dominus ipse». debe bastar pai-a que scan llamados :; ls. pena aque-
llos a quienes el mismo señor abeolviör.
3. ULPÍANUS libro L.adEdictw-n.—Siquis(5)grs…- 3. Unpuso; Comentarios al Edido, libro L.—
vi valetudine affectus opem domino ferre non po- Si afectado alguno de grave enfermedad no hubie-
tuerit, subveniendum est ei. re podido prestarle auxilio :; su señor, se le ha de
amparar.
% 1.-—Sl quis moriens dixisset, a servo vim mor- ä L—Si alguno al morlr hubiese dicho, que per
tis illatam (6) esse sibi, dicendum est, non esse cre- un esclavo se le habla hecho violencie de muerte,
g 14.—Utrum autem is solus videatur indicas- % Lt.—¿Pero acaso se considerará. que .lnd'icó ¿)
se (l) vei arguisse, qui ad hoc prosilit ultro, an denunció solo ei que se lanzó a esto voluntaria-
etiam is, qui. quum accusaretur, ipse detorsit in mente, 6 también el que siendo acusado echó cl erl-
alium crimen? Et ma is est, ut ille hoc praemio mcu sobre otro? Y es mas cierto. que es digno de
dignus sit, qui ultro & accusatiOnem prosilit. este premio el que voluntariamente se lanzó a la
acusación.
5 15.—Hi quoque, qui non potuerunt alias ad li- % lo.—Tambien los que de otro modo no pudic-
bertatem pervenire, utputa si hac iege distractus ron llegar :; ia libertad, por ejempio, sl uno habla
erat quis, ne manumitteretur, poterunt propter sldo vendido con la condición de que no fuese ma-
hoc, quod in commune utile est, ad libertatem per- numltido, podran [legar a ia iibertad por causa de
veuire. esto, que es utii al común.
& 16.—De his quoque servis, qui testamento ma- 5 16. — Se ies ha de imponer pena, lo ¡nismo que
numissi sunt, perinde atque servis supplicium au- á. los esclavoa, tambieu a aquellos esclavos que fue-
mendum est. ron manumitidos en el testamento.
5 17.—De his, qui, antequam testamentum occl- % 17.—A aquellos que hubiesen huido antes que
si occisaeve aperiret-ur, profugissent, posteaque se abriese ei testamento dei asesinado ó de la ase-
aperto testamento iiberi scripti invenirentur, per- sinada, y que despues de abierto ei testamento fue-
inde, ac si (2) de servis, quaestio habenda suppli- sen hallados instituldos libres, se les ha de someter
clamque sumendum est; nam est aequissimum. ul- al tormento y sujetar a in pena, lo mismo qua si
tioni domluorum non obstare indulgentiam ipso- fueran esciavos; porque es muy justo, que para la
rum; quam (3) quisque pleniorem esset expertus, venganza de los señores uo obste ls. indulgencia de
eo graviorem sceleri suo poenam merebitur. los mismos; pues cuanto mayer la hubiese obtenl—
ldo uno, tanto maa grave pena merecera por su de-
'to.
& 18.—Quod ad causam testamenti pertinens re- g 18.—En cuanto & lo que perteneciente a la
lictum erit ab eo, qui occisus esse dicetur, id ne causa. del testamento se hubiere dejado por ei que
quis sciens dolo malo aperiendum, recitandum se dijere que fue matado, se dispone en el Edicto,
describendumquc curet, Edicto cavetur, prius- que nadle procure a sabiendas con dolo malo abrir-
quam de ea familia quaestio ex Senatusco nsulto lo, leerlo, y copiarlo, antes quo aquella. familia. ha-
habita, supplicinmque de noxiis sumtum fuerit. ya sldo sometida en virtud dei Seuadoconsulto el
tormento, y que se haya dado suplicio ¿. los cul-
pables.
& IS.—Aperire autem hic llie videtur, qui natu— 5 19.—Poro se considera en este caso que lo abre,
raiiter aperit, sive siut sivnatae, sive non slnt li- ei que naturalmente io abre, ora esten selladas las
gatae, sed tantum natura iter clausae. tab as, ora no esten ligadas, sino solo cerradas na-
turalmeute.
& 20.-Aperlre acci ere debemus prohibitos nos g, 20.—Debemos entender que nos esta. prohibi-
vei palam, vel (4) pugiles, vel secreto; omnis enim do abrlrlo ¡& mauiñestamentc, ¿ en público, o en
apertura prohibita est. secreto; perque está. prohibida. toda apertura..
5 21.-Si quis ignorans occisum, aperuerit, non & 21.-Si alguno io hubiere abierto ignorando
debet hoc Edicto teneri. º que ei testador habla. sido muerto, no debe quedar
sujeto a este Edicto.
& 22.—Et si sciens, non tamen dolo aperuit, ae- g 22.—Y si sabiéndolo lo abrió, pero no con do-
que nou tenebitur, si forte per imperitiam, vel per lo, tampoco iguaimente quedara obligado, si acaso
rusticitatem ignarus Edicti Praetoris vel Senatus- lo ebrio, no conociendo por ignorancia. o por rusti-
consulti a eruit. cidad el Edicto del Pretor ó el Senadoconsuito.
23.— iquis tabulas quidem non aperuit natu- 5 23.—Si alguno, a la verdad, no abrlo uatural—
ra iter, linum autem inciderit, excusatus erit, quia mente el testamento, pero hubiere cortado la cuer-
dolo caret, .qul ipsas tabulas non aperuit. da, esta excusado, porque carece de dolo ei que no
abrió las mismas tablas.
& 21.—Si autem non totum testamentum, sed & 21.—Mas si ne se hubiese ablerto todo ei tes-
pars eius aperta sit, dicendum est, in Edictum in- tamente, sino arte dei mismo, se ha de decir, que
cidisse eum, qui aperuit; parvi enim refert, utrum incurrió en ei dicto ei que la abrio; porque poco
totum, an pars aperiatur. ' importa si se abre todo 6 parte.
9“ ºb.—Si quis codicillos aperuerit, testamentum & 25.—Sl alguno hubiere abierto los codicilos,
non aperuerit, in Edictum incidit; nam et codicilli pero no hubiere abierto ei testamento, incurre en
ad causam testamenti pertinent. ei Edicto; porque también los codicilos pertenecen
a ia causa dei testamento.
5 26.-Item sive iure valeat id, quod apertum g, Qs.—Asimismo, ya sea 'valido en derecho io
est, sive non valeat, attamen Edicto locus est. que se abrió, ya no sea válido, tiene, sin embargo,
lugar el Edicto.
& 27.—Eadem servantur et de his, quae ad cau- & 27.—Lo mismo se observa también respecto a
sam substitutionis pertinent, si pupillus pupillave 10 que pertenece ¿ ia causa de la substitución, si se
occisus occisave esse dicetur. dhiere que fue muerto ¿) muerta ei pupilo ¿) la. pu-
p a.
; Qs.—Si alius aperuit, alius recitavit, alius de- ä 28.—Si uno abrió el testamento, otro Io leyó,
scrlpserit, omnes in Edictum incident, qui singula y otro io copió, incurriran en ei Edicto todos los que
eorum fecerunt. hicieron algunas de estas cosas.
(1) vindicasse, Hot. Valg. (4) Tour. 3?“ la escritura or" tual; vel, muela la, co-
(2) atque, por ac si, Hal. rrecáióñqdc ¡ca FL, Br.,- vel pu llce, mmm acertada-
(a) quo, insertan Hal. Valg. … a.
manera…—unen xxix: rii-uno v 4554
rendum est de casu eius per servos, quos commu- de hacer investigaciones sobre lo sucedido al mis-
nes habuerunt;.magis enim de salute aut ultione mo, por medio de los esclavos que tuvieron en co-
domini non comparentia, quam in caput praesentis mún; porque serán sometidos al tormento más bien
torquebuntur. para salvación ó venganza. del señor, quc no pare—
ce, que por razón del que está. presente.
g Fi.—Si appetitus sit, nec oceissus dominus, ni- 5 3. —Si el señor hubiera sido agredido, pero no
hil Senatusconsulto cavetur; ipse enim in familiam muerto, nada se dispone en el Senadoconsulto; por-
suam potest animadvertere, que el mismo puede imponer castigo a su familia,
9. GAIUS libro XVII. ad Edictum provinciale, 9. GAYO; Comentarios al Edicto provincial, li-
—Quum fisco caduca bona defuncti addicantur bro XVII.»— Cuando se adjudican al fisco como ca.—
propter inultam mortem, in eum legatorum actio ducos los bieues del difunto por no haberse venga-
datur, et libertates ratae sunt, eorum scilicet, qui do la muerte, se da contra el la. acción de los lega—
Senatusconsulto excipiuntur. dos, y son validas Ins libertades, por supuesto, de
aquellos, que están exceptuados en el Senadocon-
suite.
10. PAULUS libro singulari ad Senatuscomul- 10. PAULO; Comentarios al .Senadoconmdto Si-
tum Silam'anum.—Si exheredatus filius, antequam laniano, libro único.—Sl el hijo desheredado hu-
adiretur patris hereditas, occisus sit, ex eventu biera sido muerto antes que fuese adida la heren-
inspicietur, ut, si adita fuerit hereditas, qua-sl alie- cia del padre, se vera por el resultado, que, si la
ni fuisse videantur, si vero irritum testamentum herencia hubiere sido adida, se consideren como si
factum sit, quia ipsius essent, si viveret, omnia hubiesen sido ajenos, pero que si se hiciera irrito
perinde aguntur, ac si dominus—esset. el testamento, como serian de el si viviese, se hace
todo lo mismo que si ei fnese dueflo.
% 1.—Sub Divo Traiano constitutum est, de his g. 1.-Se estableció en tiempos del Divino Traja-
libertis, quos vivus mauumiserat, quaestionem no, quo se sujetara el tºrmento & aquellos iibertos
haberi.. que uno habla manumitido en vida.
11. Tarpaomnus libro II. Disputationum.—- 11. TuiroNiNO; Disputas, libro II. —-Y lo mismo
Idemque erit et de his, qui ius annulorum pc- será también respecto de los que habian solicitado
tierant. el derecho de anillos.
12. PAULUS libro singulari ad Senatus-conmil- 12. PAULO; Comentarios al Senadoconsulto Si-
tum Sitam'anum.—Si servus a testatore occiso le- laniano, libro único.—Si el esclavo ¿hubiera sido
gatus sit, et Praetor pro praemio statuerit liberum legado por el testador que fue muerto, y el Pretor
eum esse, dicendum est, non impediri libertatem. hubiere determinado que por premio fuese libre,
se ha de decir, que no se impide la libertad.
18. VENUans SATURNINUS libro II. de Publicis 13.- VENULEYO SATURNINO; De los juicios pú-
iudiciis.—In cognitione aperti adversus Senatus- blicos, libro II.—Pera el conocimiento de la. aper—
consullum testamenti eius, qui a familia sua oc tura, hecba contra el Senadoconsulto, del testa-
cisus dicatur, quinquennii tempus constitutum est mento dc quien se dijese que fue muerto por su
senatusconsulto, Tauro et Lepido (2) Consulibus; familia, se estableció el término de un quinquenio
quod tamen ad extraneos pertinet. namque eos, iii" un Senadoconsulto, hecho bajo el consulado de
qui parricidii poena. teneri possunt, semper accu- auro y de Lepido; pero en cuanto se reliere & los
sare permittitur eodem Senatuscousulto. extraños, porque en cuanto á. los que "pueden que."—
dar sujetos a la, pena de parricidio, se permite por
Bi mismo Senadgconsuito acusarios siempre.
(l) Bilanlano, Eat. __
(2) Tam-…se 'an corrección del códice FL; Laepido, La es—
crl'twc origina , 137:
DIGESTO.—LIBRO XXIX: TÍTULO V 46]
14. MAECIANUS (1) libro XI. de Publicis iudi- 14. Mncmno; De los juicios públicos, libro XI.
ciis.-Excipiuntur Senatuscousulto Silaniano im- —Se cxceptuau en el Senadoconsulto Silaniano los
puberes servi. Trebius (2) autem Germanus Lega- esclavos impuberes. Pero el Lega-io Trebio Ger-
tus etiam de impubere sumi iussit supplicium, et mano mandó que se diera suplicio también a un
tamen non sine ratione:, nam is puer nec multum impúbero, y, sin embargo. no sin razón:, porque
a puberi aetate aberat, et ad pedes domini cubue- este joven no estaba muy lejano de la edad puber,
rat, quum occideretur, nec postea caedem eius y habla dormido á los pies de su señor cuando es-
prodiderat-, nt enim opem ferre eum non potuisse te fue muerto, y después no habla denunciado su
constabat ita silentium praestitisse etiam postea, muerte; porque asi como constaba que no pudo
certum erat; ct his duntaxat impuberibusSeuatus- prestar auxilio, asi era. cierto quo tam bien despues
consulto parci credebat, qui tantum sub eodem guardó silencio; y creia que en el Senadoconsulto
tecto fuissent, qui vero ministri vel participes se perdouaba solamente a los impuberes, que úni-
caedis fuissent, et eius aetatis, quamquam non— camente hubiesen estado bajo el mismo techo, pero
dum puberis, u't rei intellectum capere possent, his que a los que hubiesen sido auxiliares () participes
non magis in caede domini, quam in ulla alia eau- de la muerte, y de edad que, aun cuando no púbe-
sa parci oportere. ros todavia, pudiesen comprender el hecho, no so
les debia perdonar en el caso de muerte de su se-
ñor, no de otra suerte que tratándose de otra cual-
quier cansa.
15. MARCIANUS libro singulari de Delatorébus. 15. MARCIANO; De los Delatores, libro único.—-
—Siseq,11ens gradus uitus fuerit necem testatoris, Si el siguiente grado hubiere reugado la muerte
nn priore (3) hereditas ad illum transferatur? (4) Et del testador, ¿se le transferirá del primero la he-
ait Papinianus, non esse hoc, nam poena illius rencia? Y dice Papiniano, que esto no es asi, por-
huius praemium esse non debet. que la pena del uno uo debe ser premio dei otro.
g 1.—Quum ex parte heredi instituto legatum 5 1.—Cnando al instituido heredero de parte ac
quoque erat, et in ulciscenda morte cessaverat, le habia hecho también un legado, y habia dejado
Divi Severus et Antoninus rescripserunt, tam he- de vengar la muerte, respondieron por rescripto
reditatis portionem, quam legatum ei auferendam. los Divinos Severo y Antonino, que se le ha de qui-
tar tanto la porción dela herencia, como el legado.
& 2.—Heredibus autem, qui in ulciscenda morte & 2.—Pero alos herederos, que habían dejado
defuncti cessaverant, tam testamento, quam ab de vengar la muerte del difunto, se les quitan los
intestato aui'eruntur bona, forte et si quasi patro- bienes aequiridos asi por testamento, como ablu-
nus venit, quamvis hi suo iure admittantur. testato, y quiza también si uno sucedió como pa-
trono, aunque estos sean admitidos a la herencia
por derecho propio.
16. MARCELLUS libro XII. Digestorum.» Do- 16. Mane-m.c; Digesta, libro XII. —-Habiendo
mino a familia occisso servus communis necem sido muerto el señor por la familia, un esclavo co-
eius detexit; favore libertatis liber quidem deri mun descubrió su muerte; en favor de la libertad
debet, .pretii autem partem sibi contingentem so- debe hacerse ciertamente libre, pero su eondueño
cium consequi oportet. debe obtener la parte del precio que le corresponde.
17. MODESTINUS iibro VIII. Regularum.—Prius 17. Monns'rmo; Reglas, lib-ro VIII.- Primera-
de se familia torquenda est, et, si confiteatur, mente se ha de dar tormento a la familia por lo
tunc interrogetur, quo mandante fiagitium admis- que a. ella respecta, y, si confesara, entouces se le
sum sit. idntlerrogara por mandato de quien se cometlö el
e ito.
18. IDEM libro IX. Regularum.—Et (5) inoffi- 18. EL MISMO; Reglas, libro IX.—No se prohi-
cioso testamento queri idem, et mortem vindicare be que uno mismo se querelle por testamento ino-
defuncti non prohibetur; idque Paulus respondit. iicioso, y vengue la muerte de] difunto; y esto res'-
pondió Paulo.
19. IDEM libro VIII. Pandectarum.—Quum do- 19. EL memo; Pande-stas, libro VIII.—Cuando
minus occiditur, auxilium ei familia ferre debet et se mata al señor, la familia le debe prestar auxilio
armis, et manu, et clamoribus, et obiectu cor oris; con armas, con la mano, eon voces, y con lainter-
quodsi. quum posset, non tulerit, merito e est posición del cuerpo; pero si, pudiendo, no lo bu-
supplicium sumitur. biere prestado, con razón se le impone el supllclo.
30. PAPINIANUS libro II, Responsormn..— He- 20. Pnrmuno; Respuestas, libro II.—Al here-
res, qui veneni causam persequitur, res heredita- dero. qne sigue la causa de envenenamiento, no se
rias urgentes ordinare, salvis probationum indi- le prohibe disponer las cosas urgentes de la beren-
ciis, non prohibetur. cia, quedando a salvo los indicios de las pruebas.
21. IDEM libro VI. Besponsorum.—Propter ve- .21. EL. uisum;. Respuestas, libro VI.1'—-P_'or r_a_—
neni quaestionem tompus petendae possessionis zón dela tortura por causa de envenenamiento no
non profertur, quum eo quoque suspenso crimine se prolonga el termlno para pedir la posesión, por-
recte petatur. Aliud Senatui placuit, quum a fa- que perfectamente se plde tambien estando en sus-
milia dominns necatus dicitur, servorum videlicet genso la acusación criminal. Otra cosa le plugo al
causa., quorum libertatem quaestionis habendae enado, cuando se dice que el señor fue muerto
gratia negligi necesse est. por la familia, por supuesto, por causa de esclavos
cuya. libertad hay necesidad. de diferir para some-
terlos al tormento.
5 1.—Neptis, quae possessioñem aviae petierat, & 1.—Una nieta, ue habla pedido la posesión
mortem eins, interfectum sciens, non defenderat; de los bienes de su a uela, sabiendo qne habia si-
fideicommissum, quod avia ex alio testamento ne- do muerta, no habla veugado su muc-rte; se deter-
pti debuit, in restituendis fisco bonls non esse de- mino, que al restltuirse los bienes al ñsco no se de-
ducendum placuit, dolus enim heredis punitus est; bia deduclr el fideicomiso, que en virtud de otro
si autem negl «entia mulier emolumentum bono- teslamento debia la abuela a la nieta, porque se
rum amiserit, deicommissum esse retinendum ln- castigó el doio del heredero; mas si por negligen-
tegrato iure debiti, rationis est. cia hubiere perdido ia mujer el emoiumento delos
bienes, es de razón que se ha de retener el ñdeico-
miso, habiéndose integrado el derecho de la deuda..
& 2.-Praesidis lnl uitate reis illatae caedis ab- g 2.—Habiendo sido absueltos por injusticia del
solutis, heredibus, qui non defunctorie (1) debltum Presidente los reos de la muerte causada, pareció
officium impleverant, quamvis non provocassent, que a los herederos, que no negligentemcnte hablan
hereditatem auferri non oportere, visum est. cumplido su cargo debido, aunque no hubiesen
apelado, no se les debia quitar la herencia.
22. PAULUS libro XVI. Responso'rum.—Caius 22. PAULO; ReapuestanJibro X VI.—Ca o Soyo,
Seius, quum languesceret, questus est, se veneno sintiéndose enfermo, se quejó de que habia sido
occldi a servo suo, et sic exspiravit; cui heres ex— envenenado por su esclavo, y asi espiró; quedó
titit Lucia Tltia soror, et mortem eius exsequi ne- siendo su heredera su hermana Lucia Ticia, des-
glexit, et ipsa post annum decimum decessit; ex- culdó perseguir la muerte de aquel, y ella misma
titit, qui bona nuntiaret Caii Soli; quaero, an falleció despues de diez años; hubo quien denunció
mone Titiae extinctum slt crimen? l'aulus respon- los bienes de Cayo Seyo; pregunto, ¿se liabra ex-
dit, causam, de qua quaeritur, quum sit pecunia- tinguido el crimen con la muerte de Ticia? Paulo
ria, morte ingratae heredis extinctam non videri. resPondió, que siendo pecuniaria la causa, de que
se trata, no se considera que se extinguió con la
muerte de la heredera ingrata.
28. Mancusus libro XIII. Meieommissorum. 23. Muelauo; Fideicomisos, libro XIII.—Si an-
—Sl, antequam pateneret, testatorem occisum, ta- tes que se supiera que el testador fue muerto se
bulae testament] apertae essent, delude innotuis- hubiesen abierto las tablas del testamento, y des-
set, id admissum esse, causa cognita, puto, com- pues se hublese averiguado que se habla cometldo
pellendum institutum adire hereditatem, uam este dellto, opino que con conocimlento de causa
suapectam diceret, et ex Trebelliano Senatuscon- ha de ser compelido el instituido a adir la. herencia,
sulto restituere. que dijese que era sospechosa, y a restituirla en
virtud del Senadoconsulto Trebeliano.
24. ULPIANUS libro L. ad Edictum.— Si quis 24. ULPIANO; Comentarios al Edicto, libro L.
quasi suspectam hereditatem coactus adit, non te- —Si compelido adió alguien una herencia como si
netur Edicto. fuera sospechosa, no queda sujeto al Edicto.
26. GAlUS libro XVII. ad Edictum Província- 26. Gava; Comentarios ot Edicto provincial,
lc.—Lege Cornella cavetur de praemlo accusato- libro X VII.—Se dispone en la ley Cornelia por pre-
ris, qui requlsivit et renuntiavit eos serves, qui ex mio del acusador, que buscó y denunció a los es—
ea familia ante quaestionem fugerint, ut ln singu- clavos que de aquella famllla hubieren huido an-
los servos, quos convicerit, quinque aureos ex bo- tes del tormento, que por cada esclavo que hubie-
nis occisi, aut si Inde redigi ea quantitas non pos- re convicto reciba cinco aurcos de los bienes del
sit, ex publico accipiat; quod praemium non in que fue muerto, 6 de los fondos públicos. si de
omnes servos, qui sub eodem tecto locove fuerint, aquellos no se pudiera reunir esta cantldad; cuyo
sed in eos solos, qul caedem admisissent, accusa- premio se le concede al acusador no por todos los
tori tribuitur. esclavos que hubieren estado bajo el mismo techo,
o en el mismo lugar, sino por aquellos solos que
hubiesen hecho la muerte.
5 1.-—Praeterea cavetur, ut de his, qui ante 5 l.——Además de esto se dispone, que respecto
quaestionem habitam fugerint, sl aperto testamen- de aquellos que hubieren huido antes de haber-
to ilberi scripti inveniantur, lego de sicariis indi. se aplicado el tormento, si abierto el testamento se
cium fint, ita ut ex vinculis causam dicant, et hallaran declarados libres, se haga juicio confor-
convictl perinde, ac servi puniantur, et en, qui me a la ley sobre los sicarios, de suerte que sos-
cºnvlcerit, deni aurei praemii nomine dentur (2) tengan ia'causa estando aprisionados, y, convictos,
ex bonis damnati. sean castigados lo mismo que esclavos, 'y ai que
los hubiere hecho convictos se le den a titulo de
premio diez aúreos de los bienes del condenado.
TIT. VI TITULO VI
si Qms ALIQUEM "rasum Daemonum-1 , nn si ALGUNO nunmnn nrrnnmo qua o'rno msn.
v 11 n c o E G u n I T o A ELLO LE uestrum OBLIGADO
[or. Cod. VI. 34.) [Weoo Cód. V]. M.]
1. ULPIAuus libra XL VIII. ad Edictum.—Qui, 1. ULPIANO; Comentarios al Edicto, Libro
dnm captat hereditatem legitimam vei ex testa- XL VIII.—Ai que por captarse una herencia legi-
mento, prohibuit testamentarium introire, voiente tima ¿ por testamento impidió que entrase ei tes-
eo facere testamentum, vel mutare, Divus Hadria- tamentario, queriendo uno hacer testamento, ()
nus constituit, denegari ei debere actiones, dene- cambiario, determinó el Divino Adriano, que se 16
gatisque ei actionibus fisco locum fore. deben denegar las acciones, y que habiéndosele de-
ne ado ias acciones ha de imber lugar para el iiseo.
& 1.—Si dominus dolo fecerit, ne testamentum 1.—Si el señor hubiere hecho con dolo que no
mutaretur, in quo servus eius scriptus erat. quam- se cambiase el testamento en que su esclavo habla
vis manumissus adierit hereditatem, actiones ei sido instituido, aunque manu_mitido hubiere adido
denegantur, qunm et liberis eius, si quid fuerit la herencia. se le deniegan las acciones, porque
datum, denegari debeat, etsi non fuerint in pote- también ¡1 sus hijos se le debe denegar ia. cosa ue
state. Sed si legatum ei reiictum sit. idque resti- se ie hubiere dado, aunque no hubieren estado a-
tuere sit rogatus, consequens erit dicere, admitti jo potestati. Pero si se le hubiera dejado un lega—
eum ad legatum, quod non ipse habuisset (2), sed do, y se le hubiera rogado que io restituyese, será.
nd alium sit translaturus. consiguiente decir, que;se le admite ai ie ade, que
el mismo no habria de tener, lino que gabria de
transferir a otro.
ä 2.—Siplu1'es heredes instituti sint, et omnes 2.—Si hubieran sido instituidos muchos here-
doio fecerint, quominus testamentum mutaretur, re eros, y todos hubieren hecho con doio que no
dicendum est, actiones omnibus denegsri, quia se alterase ei testamento, se ha de decir, un a to-
omnes dolo fecerunt. dos se ies deuiegnu las acciones, pºrque todos obra-
ron con dolo. -
5 21—81 fidei eius, qui dolum admisit, commis- & 2.—Si & la fidelidad del que cometió el-dolo se
snm est, ut hereditatem restitueret, ea hereditas encomendó que rcstituyesc la herencia, esta heren-
caduca cum suis oueribus fiet, ut commodum legis cia se hara caduca con sus cargas, de modo que el
Falcidiae fiscus sentiat, dodrantis autem fideicom- fisco experimente cl beneficio de la ley Falcidia, y
missarlus. el fldeicomisario el de las tres cuartas partes.
3. PAPINIANLTS libro XV. (1) Herman.-mrum.— 3. Par-misso; Respuestas, libro X V.—Respon-
Viruni, qui non per vim, nec dolum, quominus dl, que el marido que ni por fuerza, ni por dolo, ha-
uxor contra eum mutata. voluntate codicillos fa.- bla. mediado para. que su mujer no hiciera. contra
ceret, intercesserat, sed, ut fieri adsolet. offensam el codicilos por haber cambiado de voluntad, sino
aegrae mulieris maritali sermone piacaverat, in que, como se suele hacer, habla aplacado con ra.-
crimen non incidisse respondi. nec ei, quod testa— zonamientos de marido la ofensa de su mujer en-
mento fuei'at datum, aufcrcndum. ferma, no incurrió en delito, y que no se le ha. de
quitar lo que se le habia dado en el testamento.
TIT. VII TITULO VII
DE IURE CODICILLOBUM DEL DERECHO DE LOS CODICILOS
[er. 0011. w. ss.] [Véase Cód. VI. 86.)
5 1.—Sed et si post codicillos factos natus quis 5 L—Pero también si despues de hechos los co-
esset proximus agnatus, vel suus heres, fideicom- dlcilos hubiese nacido un proximo agnado, ó un be-
missnm praestare debebit; intelligitur enim is quo— redcro suyo. deberl't entregar ellideicOmiso; per-
que heres scriptus, et ideo non perinde habendus que se entiende que también este fue instituido he-
est, ac si rupisset hos codicillos. redero, y por Io tanto no ha de ser considerado co-
mo si hubiese roto estos codicilos.
& 2.—Testamento facto, etiamsi codicilli in eo 5 2. Hecho el testamento, aunque en él no hn-
confirmati non essent, vires tamen ex eo capient. hiesén sido confirmados los codicilos, sin embargo,
Denique si ex testamento hereditas adita non fuis- de el recibirán fuerza. Finalmente, si la herencia
set, fideicommissum ex huiusmodi codicillis nul- no hubiese sido adida. en virtud del testamento, no
llus momenti erit. será. de valor alguno el ñdelcomíso proveniente de
semejantes codiciios.
4. IDEM libro LXIII. Digestorum.— Eum, qui 4. Er. MISMO; Digesto, libro LXIII.——Plngo, que
codicillorum tempore solvendo sit, recte liberta- el que sea solvente al tiempo de los codicilos, de
tem dare placuit, quamvis testamenti facti tempo- perfectamente la. libertad, aunque no hubiere sido
re solvendo non fuerit. solvente al tiempo de hacerse el testamento.
'l'oMo Il-a
466 DIGEBTO.—DI'BBO xxtx: TÍTULO vu
8. PAULUS libro singulari de iure codicillorum. 8. PAULO; Del derecho de los codicilos, libro
—Colliiciuntur codicilli quatuor modis, aut enim único.—De cuatro modos se hacen los codlcllos,
in futurum confirmantur. aut in praeteritum, aut porque 6 se confirman ara lo futuro, ó para. lo pa.-
per fideicommissum testamento facto, aut sine te- sado, ó por fideicomiso Lubiendose hecho testa/men—
stanicnto. to, 6 sin testamento. '
& L—Scd ideo fideicommissa. dari possunt ab ä 1.—iºero se pueden eueomcndar fideicomisos
intestato succedentibus, quoniam creditur pater- á. los que suceden ablutcstato, por esto, porque se
familias spoutc sua his relinquere legitimam hcrc- cree que el padre de familia les deja espontánea.-
ditetem. mente la herencia leº-[time.
5 2.—Codicilii toties valent, quoties quis testa- 5 2. — Son válidos fos codlcllos siempre y cuando
mentum quoque facere possit. Non tamen hoc ita. uno también puede hacer testamento. Pero esto no
intelligemus, ut exigamus, potuisse eum eo tem- lo entenderemos de modo, que exljamos que uno
porc, quo scribit eos codicillos, testamentum face- haya. podido hacer testamento al tiempo eu que es-
re,-quid etiim, si sufficientiam testium faculta- cribe aquellos codicilos,-perque ¿que seria, si ne
tem non habuit?—sed si inre testamenti factionem tuvo posibilidad de hallar suñelentes testlgos?—,
habuit. sino si tuvo en derecho la. testamentit'aceiön.
& ii.—Si post factum testamentum codicillos quis g il.-Si des nes de hecho el testamento hubiere
conflrmaverit, deinde aii-rogandum se praebuerit, uno confirma o los codicilos, luego se hubiere da-
et ibi codicillos fecerit, atque ita emancipatus de- do cn arrogacion. y estando en ella. hubiere hecho
cesserit, quaeritur, an cx codicillis legata debean- codicilos, y asi emanclpado hubierclfailecldo, se
tur, nam et (1) testamentum valet, sed eo tempore pregunta, si se deberán los legados dejados en los
nos fecit, quo testamenti factionem non habuit, codicilos, porque también es valido el testamento,
nec simills est muto, qul recte codicillos confirma- pero aquellos los hizo a tiempo en que no tuvo la
verit; licet enim is testamentum facere non possit, testnmcntifaccion, y no es semejante al mudo ei
tamen testamentum, quod ante fecerat. in eodem aue convenientemente hublere confirmado los co-
statu est, huius autem testamentum sublatum est, icilos; porque aunque este no pueda hacer testa-
etde alienis quodammodo rebus testatur. Sed di- mento, sin crubargo, el testamento que antes he-
cemus, codicillos valere, nam etsi postumus natus bla hecho se haila. en el mlsmo estado, pero el tes-
ruperit testamentum, et decesserit, nihilominus tamento de aquel se invalido, y el testa de cosas
codicilli valent. en cierto modo ajenas. Pero diremos, que son va-
lidos los codicilos, parque aun cuando el póstumo
nacido hubiere roto el testamento, y fallecido, son,
sin embargo, válidos los codicilos.
5 tl.—Si miles testamentum quidem ante milí- :; 4.— Si un militar hubiere hecho testamento
tiam, sed codicillos in militia. fecerit, an iure mili- ciertamente antes de estar en la milicia., pero codi-
tari vaiesnt codicilli, quaeritur, quoniam testa- cllos estando en la milicia, se pregunta sl velarán
mentum iurc communi valet, nisl si militiae teuu- por derecho militar los codicilos, puesto que el
pore signavit (2), vel quaedam adiecerit. Certe testamento es valido por derecho común, a no ser
codicilli militiae tempore facti non debent referri que lo haya sellado estando en la. mllicia, ó que le
ad testamentum, sed iure mllltari valent. haya añadido alguna. cosa. A la verdad, ios codi-
cilos hechos estando en la milicia no se debeu re-
ferir al testamento, sino que son valldos por dere-
cho militat.
5 5.—Si el servo, qui testamento legatum acce— & 5.- Si al esclavo, que por testamento hubiere
perit, libertas codicillis detur, utile legatum esse recibido un legado, se le diese la libertad en codici-
dicemus, quasi ab initio constlterit legatum. los, diremos ue es utii el legado. como el el loga-
do hubiere si 0 válido desde el principio.
5 6.—Si quis certi generis codicillos condi-mavo- 5 6.—Sl alguno hubiere confirmado codicilos de
rit, puta: «quos novissimos fecero-, non utique cierto género, por ejemplo: dos ultimos que yo hu-
statim. quae codicillis dantur, consistere videbun- blere hecho», no se considerará. ciertamente que
tur, quamdiu alii quoque fieri possint. et ideo, si sean válidas desde luego las casas qne se dan en
alii postea iiant, legata in prioribus data non va- los codicilos, mientras todavia. se puedan hacer
iebunt. otros, y por io tanto, si se hiclcrou otros después,
no serán validos los legados que se dierou en los
prlmcros.
9. MAncmnws (3) iibro IX. Digestormn.--Ari- 9. MARCELO; Digesto, Libro IX.—Nego Ariston
sto negavit, valere codicillos ab eo factos, qui pa.- que fuesen validos los codicilos hechos por el que.
terfamilias, necne esset, ignorasset. Ulpianus no- hubiese ignorado si era o no padre de familia.. Y
tat: nisi veteranus fult, tunc enim et teSiamentum observó Ulpiano: sl no fue veterano, porquc enton-
valebit. ces sera también valido el testamento.
10. Pummmms libro XV. Quaestiommt.-—Quod 10. PAPINIANO; Cuestiones, libro X V. -Lo que
per manus traditum est. codicillis hereditatem da- vulgarmente-se dice, que no sc puede dar ls. heren-
ri non posse, rationem illam habet, ne per codicil- cia por codicilos, tiene esta. razón, que uo parezca
los. qui ex testamento valerent, ipsum testamen- gue por los codicilos, qne serlan validos por virtud
tum, quod vires per institutionem heredum accipit, el testamento, se confirma el mismo testamento,
eouñrmari videretur. que recibe su fuerza de la Institución de herederos.
._.—.»
18. IDEM libro XIX. Quaestionum.—Illnd enim 13. El. MISMO; Cuestiones, libro XIX.—Porque
sine dubio dici non potest, etiam filiam manumlt— sin duda no se puede decir, que también la hija
tere cogendam, quum ab ea nihil pater petierit, et haya de ser obligada :i. manumitir, porque el padre
iure suo heres extiterit. nada le exigió a ella, y fue heredera por derecho
propio.
5 1.—Tractari solet de eo, qui, quum tabulas 5 1.—Se suele discutir respecto del que, uo ha-
testamenti non fecisset, codicillis ita scripsit: «Tl- biendo liecho testamento, escribió asl en los codicl-
tium heredem esse volo»; sed multum interest, los: «quiero que Ticio sea heredero», pero importa
utrum iidelcommissariam hereditatem a legitimo mucho ver, si por medio de esta escritura, que qui-
per hanc scripturam, qnam codicillorum instar ha- so tuviera apariencia de codicilo, haya dejarlo nna
bere voluit, reliquerit, an vero testamentum facc- herencia Bdeicomisaria a cargo del heredero legi-
re se existimaverit; nam hoc casu nihil a legitimo timo, o si hay». creido hacer testamento:, porque en
peti polerit. Voluntatis autem quaestio ex eo scri- este caso nada se le podra pedir al heredero legiti—
to plerumque declarabitur; nam si forte a. Titio mo. Mas esta cnestióu sobre la voluntad se aclara-
legata reliquit, substitutum adscripsit. heres si non ra la. más dc las veces por el mismo escrito; porque
extitisset, sine dubio non codicillos, sed testamen- si acaso dejó legados a cargo de Ticio, y nombró
tum facere voluisse intelligetur. substituto, si no hubiese sldo heredero. se entende-
ra sin duda, que no quiso hacer codicilos, sino tes-
tamente.
14. SCAEVOLA libro VIII. Quaestionum.— Qui- 14. Scavonn; Cuestiones, libro VIII.—Reñeren
dam referunt, quantum repeto, apud Vivlanum (1) algunos, según recuerdo, que en Viviano se expu-
Sabini, et Cassii, et Proculi expositam esse in so la controversia de Sabino, Cassio y Proculo so-
quaestione huinsmodi controversiam, an legata, bre esta cnestión, si los legados, que des nes que
quae, posteaquam instituti mortem obierunt, co- fallecieron los instituidos fueron consigna os ó qui-
dicillis adscripta. vel ademta sunt, a substitntls tados en los codicilos, se deberán por los substitu-
debeantur, id est, an perinde datio et ademtio tos, esto es, si la dación y la revocación hechas
etiam hoc tempore codicillis facia valeat, ac si también en este tiempo en codicilos serán válldaslo
testamento facta esset (2). Quod Sabinum et Cas- mismo que si hnbieran sido hechas en testamento.
sium respondisse aiunt, Proculo dissentiente; ni- Lo que dicen que respondieron Sabino y Cassio,
mirum autem Sabini et Cassii collectio, quam et disintieudo de ellos Proculo; pero, a la verdad, la
ipsi reddunt, illa est, quod codicilli pro parte te- razón de Sabino y de Cassio, que también ellos
stamenti habeantur (il) observationcmque et le- mismos exponen, es esta, que los codicilos son con—
gem iuris iude traditam servent. Ego autem ausim siderados como parte del testamento, y guardan
sententiam Proculi verissimam dicere; nullius las prescripciones y las reglas de derecho de él de-
enim momenti est legatum, quod datum est ei, qui rivadas. Masyo me atreveria a decir, que la opinión
lempore codicillorum in rebus humanis non est, de Prócnlo es la más verdadera; porque no es de
licet testamenti fuerit, esse enim debet, cui detur. ningún valor el legado qne se le dio al que no existe
Deinde sic quaeri, an datum consistat, ut non ante al tiempo de hacerse los codicilos, aunquc haya exis-
iuris ratio, quam persona quaerenda sit', et in pro- tido al de hacerse el testamento; porque debe existir
ositoigltur, quod post obitum heredis codicillis aquel a quien se le de. Y además asi se investiga,
egatnm vel ademtnrn est, nullius momenti est, si sea valido lo que se dió, & lin de quo ne se haya
quia heres, ad quem sermonem conferat, in rebus de bnscar la razón del derecho antes que la. perso-
humanis non est, eaque ademtio et datio nunc na; y por lo tanto, en el caso propuesto lo que se
rana efñcietur. Haec in eo herede, qui ex asse in- legó ¿) sc quitó en los codicilos despues de la Inner-
stitutus erit dato substituto, ita ut ab instituto co- te del heredero no tiene valor alguno. porque no
dicilli comm-merentur. existe el heredero á qulen se dirige el encargo, y
estas revocación y dación se hacen ahora vanas.
Esto respecto el heredero, que hubiere sido institui-
do por cl as habiéndote nombrabo substituto, de
suerte que los codicilós se conflrmasen por el ins-
tituido.
% 1.—-—Quodsi duo instituti sint snbstitutls datis, & .l.—Poro si fueran dos los instituidos habien—
unusque eorum decesserit, utilia videntur legata, dose nombrado substitutos, y uno de ellos hubiere
sed circa coheredem erit tractatus, numquid to- fallecido, se consideran útiles los legados, pero res-
tnm legatum debeat, si «quisquis mihi heres erit», pecto al heredero habra la cuestión de si debera
legatum erit, an vero non, quia sit substitutus acaso todo el legado, si asi se hubiere hecho allega-
beres, qui partem faciat, licet ipse non debeat; idem do: (cualquiera que fuere mi heredero», 6 si uo io
etiam potest circa nomina expressa tractari, mul- debera, porque hay un heredero substituto, que
toque magis solum coheredem totum debere puto, forma parte, aunque él no deba el legado; y lo mis-
quia is adiunctus sit, qui etiam tunc, qunm adiun— mo también se puede discutir respecto a los uom:
gebatur, in rebus humanis non erat. bres expresados, y con mucha más razón creo que
solo el coheredem debe todo el legado, porque el
otro era adjunto, y tampoco existia al tiempo en
que era nombrado adjunto.
15. Armenius libro II. Quacstibnum(l).—-Sed 15. AFRICANO; Cuestiones, libro II.—Pero cuan-
quum ea. testatoris voluntas fuerit, ut ex universa do la voluntad del testador hubiere sido esta, que
hereditate legata erogarentur, dicendum, scriptis los legados se pag-asen de toda la herencia, se ha
heredibus profuturam doli exceptionem, si am- de decir, que a los herederos instituidos les ha de
plius, quam hereditaria portio petatur. aprovechar la excepclón de dolo, si se les pidiera
mas que su porción de herencia.
16. PAULUS (2) libro XXI. Quaestionum—Ab 16. PAULO; Cuestiones, libro XXI.—Hechos los
intestato factis codicillis, relicta etiam postea na— codicilos ablutostato, el sucesor del intestato, aun—
tus intestati suecessor debebit. Quicunque enim que nazca después, debera lo que se dejó. Porque
ab intestato successerit, locum habent codicilli, cualquiera que sea el que hubiere sucedido abin—
uam unus casus est, nec interest, qui succedit, testato, tienen lugar los codicilos. porque el caso
dum intestato succedat; ad testamentum autem, es uno solo, y no importa quién sucede, con tal que
uod quoquo tempore fecisset, pertinent codicilli. suceda abiutestato; pero os codiciios perteneceu
t, ut manifestius dicam, intestato patrefamilias al testamento, que hubiese hecho en cualquier tlem-
mortuo nihil desiderant codicilli, sed vicem tcsta- po. Y, para decirlo más claramente, habiendo fa-
mentl exhibent; testamento autem facto ius se- llecido ¡atestado el padre de familia, uada requie-
quuntur eius. reu los codicilos, sino que hacen veces de testamen-
to; pero habiéndose hecho testamento, siguen el
derecho de este.
17 IDEM libro III. Sententiarum.— Literae, 17. EL MISMO; Sentencias, libro III.—Las car-
quibus hereditas promittitur, vel animi affectus tas en que se promete una herencia, o en que se
exprimitur, vim codicillorum non obtinent. expresa el afecto del animo, no alcanzan la fuerza
de codicilos.
18. Camus iibro XX. Digestorum.——- Plotiana 18. CuLso; Digesto, libro XX.—Placidus. salu-
Celso suo salutem. Lucius Titius his verbis ita ca- da a su Celso. ¡Lucio Ticio dispuso asi en estos
vit: «siquid tabulis aliove quo genere (3) ad hoc términos: csi yo hubiere dejado ó en tablas 6 de
testamentum pertinens reliquero, ita. valere vo- otro cualquier modo algo que pertenezca a este tes-
lo»; quaero, an codicilli, qui ante hoc testamentum tamento, quiero que asi sea valido-:, pregunto, ¿de-
scripti sunt, debeant rati esse? Iuventius Celsus beran ser válidos los codicilos, que se escribieron
Plotianae salutem. Haec verba: «si quid ad hoc antes de este testamento? Juvencio Celso a Plocia-
testamentum pertinens reliquero, valere volo-, na, saiud. Estas palabras: ¡si yo hubiere dejado al—
etiam ea, quae ante testamentum scripta sunt, go que pertenezca a este testamento, quiero que
comprehendere. sea. vti-lide», comprendeu también las disposiciones
que se escribieron antes del testamento.
19. MARCELLUS (4) iibro XIV. Digestorum.— 19. MARCELO; Digesto, libro XI 1'.—Uno, que
Is, qui unum filium habebat, quum codicillos ad tenia un soio hijo, bablendole escrito codicilos, fa-
eum scripsisset, decessit intestatus herede eo, et lleció iutestado siendo heredero aquel, y otro que
quem postea procreavit; agnatione sui heredis procreó despues; nadie dirá. que con el nacimiento
nemo dixerit, codicillos evanuisse; igitur si nihil de un heredero suyo se invalidaron los codiciios;
tum de postumis Speravit, et codicilli non evane— asi, pués, si cntonces no esperó nada en cuanto a
scent, et quae relicta sunt, pro parte dimidia lilius, pdstnmos, Ios codicilos no se invalidan, y el hijo,
ad quem codiciiius factus est, solvere compellitur, para quien se hizo el codicilo, es compeiido a pa-
non etiam postumus. Sed et si codicillos reliquis- gar con arreglo a su mitad los legados que se de-
set duobus superstitibus filiis decedens, quum pu- Jaron, pero no también el póstumo. Pero si al falle-
taret, alterum ex his prius decessisse, simili modo cer tambien hubiese dejado codicilos sobrevivien-
dici potest, omnia perinde debere filium. ad quem dole dos hijos, creyendo que uno de ellos liabla
scripti sunt codicilli, atque si solus heres extitisset fallecido antes, se puede decir del mismo modo,
patri. (5) Imo duntaxat partem debet; eorum ta- que el hijo para quien se escribieron ios codicilos
men, quae pro parte praestari nan possunt, nihil debe todos los legados, lo mismo que si solo ei hu-
omnino (6) praestandum, quoniam ille (7) non fue- biese quedado heredero de su padre- Por mejor de-
rit iilio ablaturus, nisi solum putaret successorem cir, debe solamente su parte; pero de aquellos, que
sibi futurum. no se pueden pagar en parte, no se ha de satisfacer
nada absolntamente, porque el testador no se los
habria de haber quitado ai hijo, si ne hubiese creido
que el solo habria de suceder.
(l) Paulus iibro XL quaestionum. , Hai.
(2) Africanus Hai.
(8) quid tabularum aliudve eius generis, Hal,
(¡ Mullanus, Hal. 16) Est.; eorum, et códice Ft.
; Ulpianus notet;, inserta Hai. (7) HaL;lLl.l, el códice Ft.
muero.—1.1330 xxx: TÍTULO Úmuo 469
20. PAULUS libro V. ad legem Iuliam et Pa- 20. PAULO; Comentarios d la ley Julia ;; Pa-
piam.—Si palam heres nuncupatus sit, iegata au- pia, libro 17.—Si el heredero hubiera sido clara.—
tem in tabulis collata fuerint, iulianus ait, tabulas meute nombrado de palabra, pero los legados hu-
testamenti non intelligi, qnibus heres scriptus non bieren sido consignados en ei testamento, dice Ju-
est; et magis codicilli, quam testamentum existi- liano, que no se entiende !que son tablas del testo.-
mandae sint, et hoc puto rectius dici. mento aquelles en las que no hay heredero escrito;
y más bien se hau de considerar como codicilos,
que como testamento, y esto creo que es lo que se
dice con mas acierto.
3. IDEM libro IV. ad Sabinum—Haec verba 3. EL msMo; Comntarios á Sabino, lün-o IV.
testatoris: «quisquis mihi ex suprascriptis heres -—Estas palabras del testador: «cualquier-a que de
erit», aut: «si heres erit Seius-, vel: «sl heredita- los ari-iba escritos fuere mi heredero», () «si Seya
tem adierit», subiectum legatnm vel ñdeicomissum fuere mi herederos, o ¡si adiere la herencia», no
non faciunt conditionale. haäeu condicione! el legado ó el fideicomiso expre-
se o.
4. IDEM libro V. ad Sabinum,—Si quis in fun- 4. EL Mismo; Comentarios a' Sabino, .líbro V.—
di vocabulo erravit, et Cornelianum pro Sempro- Si alguno erró en el nombre del fundo, y nombró
uiano nominavit, debebitur Sempronianus; sed si el Corneliano por el Semproniam, se deberá el
in corpore erravit (2), non debebitur. Quodsi quis, Semproniano; pero si erro en la cosa, no se deberá.
quum vellet vestem legare. suppellectilem adscri- Mas si alguien, queriendo legar un vestido, escri-
psit, dum putat suppellectilis appellatione vestem biö un ajuar, creyendo que cºn la denominación
contineri, Pomponius scripsit, vestem non deberi, de ajuar se comprendía el vestido, escribió Pompo—
quemadmodnm siquis putet, auri appellatione ele- nio, que no se debe el vestldo, del mismo modo que
ctrum vel auriehslcum contineri, vel quod est si uno creyera que con la. denominación de oro se
stultius, vestis appellatione etiam argentnm conti- comprendía. el ámbar () el auricalco, ó, io que es
ueri. Rerum enim vocabula immutabilia sunt, ho- más necio. que con la. denominación de vestido se
minum mutabilia. comprende también Ia plata. Porque los nombres
de las cosas son inmutables, _v variabies los de los
hombres.
& 1.—Sl quis heredes instituerit et ita legaverit: 5 1.—Si alguno hubiere instituido herederos y
«quisquis mihi Gallicanarum rerum heres erit, da- hecho legados de este modo: ¡cualquiera que fuere
mnas esto (3) dare», ab omnibus heredibus videri mi heredero de. 105 bienes de las Galiss, este con-
legatum, quoniam (4) ad omnes eos res Gallica- denado :i. dar-, se considera. que se levo & cargo de
nae pertinent. todos los herederos, porque a todos ellos pertene—
cen los bienes de la Galia.
5. PAULUS libro 1. nd Sabinum,—Servi electio- 5. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro I.-Le-
ne legata., semel duntaxat optare possumus. guda. la elección de un esclavo, solo una vez pode-
mos elegir.
% 1.—Labeo sit, quum certa. res aut persona le- 5 1. —Dice Labeon, que cuando selago. cierne co-
gatur ita: «qui meus erit, quum moriar, heres sa 6 rsona en esta forma.: «dels si quo fuere mi
dato-, et communis sit, totum deberi; Trebatium here ero, cuando yo mueran, y se tuviera. en co-
vero respondisse, partem deberi, Cassius scripsit; mún, se debe la. totalidad; pero Cassio escribió, que
quod et verius est. Trebacio respondió, que se debe in parte; loque
también es mss cierto.
% 2.-——Quum fundus communis legatus sit non % 2.—Cuando no habiéndose expresado la por-
adiecta portione, sed «meum» nominaverit, portio- ción se haya legado un fundo común, pero que el
nem deberi constat. testador io hubiere nombrado «mio-, consta que se
debe su porción.
6. IULIANUS libro XXXIII. Digestorumm—cSti- 6. Junmno; Digesta, libro XXXIII.—:Dc mi
chum, qui meus erit, quum moriar, heres meus heredero ei esclavo Stico, que fuere mio, cuando
dato-; magis conditionem legato iniecisse, quam yo muera»; parece gue el padre de familia mas
demonstrare voluisse patremfamilias apparet eo, bien impuso una con ¡ción para el legado, que no
quod, si demonstrandi causa haec oratio ponere- que quiso hacer una demostración, por æto, por-
tur. ita concepta esset: cStlchum (1), qui meus que si esta oración se pusiera para hacer la demos-
est», non: «qui meus erit-. Sed conditio talis acci— tración, habria sido expresado de este modo. «Sti—
pi debet, quatenus meus erit, ut, si totum aliena- co, ue es mio-, no «que fuere mio». Pero esta
verit, legatum extinguatur, si partem, pro ea condición se debe entender en cuanto fuere mio,
parte debeatur, quae testatoris mortis tempore de suerte que, si io hubiere enajenado todo el, se
fuerit. extinga ei ieädo, y si parte, se deba en a nella
porción que ere dei testador ai tiempo e su
muerte.
7. PAULUS libro II. ad Sabinum. — Legatum 7. PAULO; Comentarios (x'-Sabino, libro II.—Ei
servo delatum dominus potest repudiare. señor puede repudiar ei iegado dejado ai esclavo.
8. Pouromus libro II. ad Sabinum. — Si ex 8. Pomomo; Comentarios ¿ Sabino, libro II.
toto fundo legato testator partem aiienasset, roli- --Si de todo ei fundo iegado hubiese enajenado ei
qnam duntaxat partem deberi placet, quia, etiam- testador una parte, está establecido que se deba
si adiecisset aliquid ei fundo, augmentum iegata- solo ia arte restante, porque aunque hubiese agre-
rio cederet. gado a guna cosa a este fundo, ei aumento cede-
ria a favor del legatario.
% 1.—Si ita. scriptum sit: «Lucius r[itius heres & 1.—Si se hubiera escrito asi: «Deie ciento a Se-
meus, aut Maevius heres meus decem Seio dato., yo 6 mi heredero Lucio Ticio, o mi heredero Me-
cum utro- velit, Seius aget, ut, si cum uno actum vio», Seyo ejercitara su acción contra ei que quie-
sit, et solutum, alter liberetur, quasi si duo rei ra de los dos, de suerte que, sila hubiera ejercita—
promittendi in solidum obiigati fuissent. Quid er- do contra una. y se hubiera hecho ei pago, ei otro
go, si ab altero partem petierit? Liberum ei (2) quede iibre, como si dos prometedores se hubiesen
erlt ab alterutro reiiquum petere; idem erit, et si obligado solidariamente. Luego, ¿que se dira, si a
alter partem soivisset. uno ie hubiere pedido parte? Que ei tendi-a iiber-
tad para pedirie al otro io restante; y lo mismo
será., también si uno hubiese pagado parte.
5 2.——Si ita iegatum sit: ciecticarios (3) octo, 5 2.—Si asi se hubiera hecho un legado: cacho
aut pro his in homines singnlos certam pecuniam, mozos de litera, ó en iugar de estos cierta canti-
utrum iegatarins volet-, non potest iegatarlus dad por cada hombre, según quiera el iegatarion.
partem servorum vindicare, pro parte uumos pe- no puede el legatario reivindicar parte de ios es-
tere, quia unum in aiterutra causa legatum sit, clavos, y pedir dinero por ia otra parte, porque en
(¡iuemadmodum si olei pondo quinquaginta;, aut in uno u otro caso se legó una soia cosa, asi como si
s nguias libras certum aes iegatum sit, ne aliter se hnbieran legado cincuenta iibras de aceite, 6
observantibus etiam uno homine legato divisio cierta cantidadpor cada iibi-a, a iin de que a ios que
"concedatur; nec interest, divisa ea summa, an iun- io hicieran de otro modo no se ies conceda también
cta ponatur, et certe octo servis, aut pro omni- ia división habiéndose iegado un soio esclavo; y
bus (4) certa pecunia iegata, non posse invitum no importa que esta cantidad se exprese dividida
heredem partem pecuniae, partem mancipiorum ¿¡ junta, y &. ia verdad, legados ocho esciavos, ¿
debere. por todos eiios cierta cantidad, no puede, contra
su voluntad deber el heredero parte del dinero, y
parte de ios esclavos.
9. IDEM iibro III. ad Sabinum.—-Id, quod apud 9. EL MISMO; Comentarios d Sabina, libro III.
hostes est, iegari (5) posse, Octavenus scripsit , et -—Escribió Octaveno. que se puede legar io que
postiiminii iure consistere. está en poder delos enemigos, y que es vaiido el
legado por derecho de postiiminio.
10. PAULUS libro II. ad Sabinum.-—Iniianus, 10. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro I .—-
nec aiiiiofamiiias sine iussu patris optari posse, 'Opina Juiiano, quo no se puede elegir por el hijo
nec ante aditam hereditatem, putat; quod est de familia sin orden del padre, ni antes de haber
verum. sido adida ia herencia; io que es verdad.
_ 11. PAPINIANUS libro IX. Quaestionum. - Quum 11. PAPmlANo; Cuestiones, libro IX.—Cuando
illiofamiiias vei servo alieno legatum vei hereditas a un hijo de familia ó a un esclavo ajeno se lo da
datur, fidei committi patris vel domini potest; ac un legado ¿ la herencia, se le puede hacer fideico-
tunc demum ex persona ipsarum fideicommissum miso ai padre ó ai señor; y entonces el fideicomiso
13. Inem libro IV. ad Sclauiam.—Quum incer- 18. Er. uisun; Comentarios á Sabino, libro IV.
tus homo legatus tibi esset, heres Stichum servo -—Habiéndosete legado un esclavo incierto, el he-
tuo tradidit; Neratius respºndit, si voluntate do- redero entregó Stico ¿ tu esclavo; Neracio respon-
mini tradidit, vei ratum hoc dominus habuerit, dió, ue si 10 entregó con voluntad del señor, 6 si
perinde eum iiberatum, atque si Stichus legatus ei se or hubiere ratiucado esto, queda ei libre de
esset. [Salobiigacliin lo mismo que si hubiese sido legado
t eo.
14. ULPIANUS libro XV. ad Sabinum. — Si ita 14. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro X V.
sit adseri tum: «'si cui ie avero bis, semei heres ei —Si se hubiera escrito asi: usi a alguno le hubiere
dato», ve ut 4) semel ebeatnr. et eidem duas yo legado dos veces. dele el heredero una ves-, 6
quantitates a scripserit, vei duos fundos, an como si se debiera una sola vez, y para uno mismo
utrumque debeatur? Et ait Aristo, unum videri hubiere asignado dos cantidades, 6 dos fundos, ¿se
legatum; nam quod ademtum est, nec datum VI- deberá una y otra cosa? Y dice Ariston, que se con-
deri secundum Celsi et Marceiii sententiam, quae sid-era que se legó una soia cosa; porque lo que se
vera est. ante, ni aun parece que se dió, según a opinion de
lso y de Marcelo, ia cuai es verdadera.
ä 1.-Sed Papinianus libro nouodecimo Quae- % 1.--Peru dice Papinlano en el libro décimo uo-
stiouum ait, et si post legata. saepius adscripta. veno de ias Cuestiones, que si después de haber
idem hoc subiecerit (1), semei praestari veile, et asignado muchas veces legados hubiere añadido
hoc ante impletum testamentum fecerit, ipso iure esto mismo, ue queria que se hiciese una sola en—
videri cetera legata ademta; sed quo (2) magis erit trega, y esto o hubiere hecho antes de haber oon-
ademtum, non enim apparet? Et ait, posse dici, ciuido el testamento, se considera que de derecho
exiguius esse praestandum. quedaron revocados los demas legados; pero ¿cual
habrá. sido revocado preferentemente, puesto que
no aparece? Y dice, que se puede decir, que se de-
be entregar el más exiguo.
15. PAULUS libro III. ad Sabinum.—-Qui quar- 15. PAULO; Comentarios ¿ Sabino. libro III.—
tam partem bonorum iegare voluit, dimidiam scri- Uno que quiso iegar ia cuarta parte de sus bieues.
sit; Proeulus recte ait, osse defendi quartam escribió la. mitad; y con razón dice Prócuio, que se
egatam, quia inesset (3) imidiae. Idem erit, et puede defender que fue legada ia cuarta. parte, por
si quinquaginta voluit i are, et centum scripta. estar comprendi a. en la. mitad. Lo mismo será,
sint, qmnquaginta enim ebebuutur. Sed et si pins también si quiso legar cincuenta, y se hubiese es-
legare voluit, et miuus scripsit, valebit iugatam. crito ciento, por ne se deberan los cincuenta. Pero
también será válido el legado, si quiso legar mas.
y eseribiö menos.
& 1.-Si quis unam summam iiiiabus legaverit, ä 1.—Si uno hubiere legado una. sola cantidad á.
ut etiam de postuma. sentiret, si ea, uon est nata., sus hijas, corno redrieudose también & una. póstu-
superstiti soiidum debebitur. ma, si esta. no nació, se deberá ia totalidad a la so-
breviviente.
16. Pousosws libro V. ad Sabinum.— Si duo- 16. POMPONIO; Comentariosd Sabino, libro V.—
bus res coniunctim legata sit, quamvis nitet in re- Si una. cosa hubiera. sldo leg-ada conjuntamente ¡i,
rum natura non fuerit, alteri solum partem (4) dos, aunque uno no hubiere existido, creo que es
deberi, puto verum esse. verdad que al otro se ie debe su soia parte.
5 1.-—Heres adiecto (5) nomine cuiusdam, ui 5 1.—El heredero condenado a. dar, habiéndose
heres non sit, dare damnatus. totnm legatum e- añadido el nombre de cualquiera, que no sea here-
bet; nam et si duos ex heredibus suis nominatim dero, debe todo el legado; porque también si uno
quis damnasset, et alter hereditatem non adiisset, hubiese condenado expresamentek't dos herederos
qui adiisset, totum deberet, _si pars eius, qui non suyov, y uno de ellos no hubiese adido ia herencia,
adiisset, ad eum, qui adiisset, pervenerit. el que Ia hubiese adido lo deberia todo, si la pai-te
del que no la hubiese adido hubiere ido :i. poder del
que la. hubiese adido.
ä 2.—Si Titio et postumis legatum sit, uon-nato % 2.—Si se les hubiera hecho un legado & Ticio
ostnmo totum Titius vindicabit. Sed et si testator y a los pöstumos, Ticio lo reindivicare todo no ha—
itlo et postumis viriles partes dari voiuisset. vel biendo nacido el póstumo. Pero asimismo. si ei tes-
etiam id expressisset, totum leg-atu… Titio debe- tador hubiese querido que se le diesen porciones
tur non nato postumo. viriles ¿ Ticio y a los póstumos, ¿ también hubiese
expresado esto, se le debe todo el legado & Ticio,
_no habiendo nacido el póstumo.
17. ULPIANUS libro XV. ad Sabinum—Qui 17. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro XV.
Bliabus legavit, si mentionem allqua parte testa.- -El que dejo un legado a las hijas, si en alguna
menti postumae fecit, videtur in diiarum legato et parte del testamento hizo mención de la póstuma,
de postuma sensisse. se considera que en el legado de las hijas también
se red:-ió ¿ la póstuma.
5 1.-Si quis ita iegaverlt: «si qua. filia. mihi ge- g 1.—Si alguien hubiere hecho un legado de es-
nitur (6), ei heres meus centnm dato», pim-¡bus te modo: asi me nace alguna hija, dele ciento mi
natis videtur siugulis tantundem legasse; quod ita heredero», habiendo nacido muchas, se considera
accipiendum est, nisi evidens sit contraria. senten- que legó otro tanto a cada. una; lo que se ha de en-
tia testatoris. tender de este modo, si no fuere evidente la volun-
tad contraria dei testador.
5 2.-—Si uni ex heredibus fuerit iegetum, hoc & 2.-—Si se hubiere hecho un legado á. uno solo
deberi ei officio iudicis familiae erciscundae, ma- de ios herederos, es evidente, que se le debe este
nifestum est; sed etsi abstiuuerit se hereditate, por ei ministerio del juez de la partición de heren-
eonsequi eum hoc legatum posse, constat; cia; pero consta, que aunque el se hubiere absteni-
do de Ia herencia puede conseguir este legado;
18. IULIANUS libro XXXI. Digestow'um. —et 18. JULIANO; Digesto, libro XXXL— y cierta.—
19. ULPIANUS libro XV. ad Sabinum—Legata 19. ULPIANO; Comentarios (1 Sabino, libro X V.
inutiliter data, Papinianus putat libro (1) Quae- —Opina Papiniano en el libro de las Cuestiones,
stionum, confirmari per repetitionem, id est, per que los legados dados inútilmente se coniirmun con
hanc scripturam (2) postea forte in codicillis fa- la repetlcion, esto es, por esta clausula acaso pues—
ctam: «hoc amplius ei heres meus dato», et diver- to, despues en los codicilos: «dele adornas esto mi
sum esse in illa scriptura: «qnas pecunias legavi, heredero», y que cosa diversa sueede con esta otra
uibus dies appositus non est, annua, bima, trima clausula: a las cantidades que legué, para" las
die heres meus dare damnas esto»; non enim hoc que no se señalo dia, este condenado mi heredero
egisse testatorem, ut confirmaret, quae inutilia a darlas dentro del termino de uno, dos, tres alios»;
sunt, sed ut diem utilibus prorogaret. perque esto no io hizo el testador para confirmar
los iegados inutiles, sino para pro:-roger el termi-
no de los utiles.
1.—Idem eodem loco et iu substituto impube- & 1.—-Escribi6 él mismo en el mismo lugar yres-
ris (3) scripsit, ut, si fuerit ab impubere inutiliter pecto al substituto de un impúbero, que si inutil-
legatum, substitutus hoc debeat, si hoc amplius mente se hubiere hecho un legado s cargo de un
legatum ab eo sit relictum aliquid, nec ille patri impubero, lo deba el substituto, sl ademas de esto
heres extiterit, et (4) decesserit. se hubiera legado á su cargo alguna cosa, y aquel
no hubiere sido heredero de su padre, y hubiere
fallecido.
& 2.-—In legato pluribus reiicto si partes adie- & 2.—Si eu el legado dejado s muchos no se hu-
ctae nºn sunt, aequae (6) servantur. biesen asignado las partes, estas se hacen iguales.
20. Pom'omus libro V. ad Sabinum.—Qui 20. Pºmponio—, Comentarios á Sabino, libro V.
duos servos haberet, et (6) unum ex his legasset, —Si el que tuviese dos esclavos hubiese legado
ut non intelligeretur, quem legasset, legatarii est uno de ellos, de modo que no se entendlese cual
electio. habla legado, la elección es del legatario.
21. ULPIANUS libro XV. ad Sabinum. — Grege 21: ULPIANO; Comentarios af Sabino, libro X V.
iegato, et quae postea accedunt, ad legatarium -—-Legado un rebaño, también le pertenecen al le-
pertinent. gatario las cabezas que después sele agregan.
22. Pouromus libro V. ad Sabinum.—-Si gre- 22. Ponromo; Comentarios ¿ Sabino, libro V.
ge legato aliqua pecora vivo testatore mortua —Si habiéndose legado un rebaño hubiesen muer-
essent, in eorumque iocum aliqua. essent substitu- to aigunas reses viviendo el testador, y en lugar
ta, eundem gregem videri; et si deminutam ex eo de ellas hubiesen sido substituidas otros, se consi-
grege pecus esset, et vel unus bos superesset, eum dera que este es el mismo rebaño; y si se hubiese
vindicari posse, quamvis grex desiisset esse, quem- disminuido ei ganado de este rebaño, y quedase un
admodum insula legata, si combusta esset, area solo buey, este uede ser reivindicado, aunque ha.—
posset (7) vin dicari. ya dejado de ha er rebaño, á. la manera que, lega—
da una. casa, si se hubiese quemado, se puede rei-
vindicar el soiar.
23. PAULUS libro III. (8) ud Sabinum.-—Sl quis 23. PAULO; Comentarios ¿ Sabino, libro III.—
bonorum partem ieg'averit, ut hodie üt, sine fru- Si alguno hubiere legado parte de los bienes, eo-
etlbus restituitur, nisi mora intercesserit heredis. mo se haec hoy, se restituye sin Ios frutos, a no ser
que hubiere mediado mora. del heredero.
24. POMPONiUS libro V. ad Sabinum.— Quod 24. Pouromo; Comentario.—rá Sabino, Libro V.
in rerum natura adhuc nou sit, legari posse, velu- —Fue constante, que se puede legar lo que no exis-
ti: cquidquid ilia ancilia peperisset-, constitit (9), ta todavia, por ejemplo: «lo que hubiese parido
vel ita: «ex vino, quod in fundo meo natum est». aquella esclava», ó asi: «del vino que se haya pro-
vel: «foetus (10) tantum dato». dueido en mi fundo», ó «de tantos fetos».
5 L—Si usumfructum habeam, eumque legave- 1.—Si yo tuviera el usufruto, y lo legare, es
rim, nisi postea proprietatem eius nactus sim, in- inutil ei legado, si despues no hubiera adquirido su
utile legatum est. propiedad.
5 2.—Si quis post testamentum factum fundo & 2.—-Si sig-uien hubiere agregado despues de
Titiano legato partem aliquam adiecerit, quam hecho el testamentoþlguna parte al fundo Ticiano,
fundo Titiano (11) destinaret, id, quod adiectum que habla legado, cuya parte destina-se para el fun-
est, exigi a legatario potest; et similis est causa do Ticiano, se puede exigir por el legatario lo que
aliuvionis, et maxime si ex alio agro, qui fuit eius, se agregó; y semejante es la causa de aluvión, y
quum testamentum faceret, eam partem adiecit. principalmente si añadió a uelia parte de otro eam-
po, que fue suyo, cuando sola. el testamento.
in libris. Hel. Vulg-
(2) id estwscriptw emit.-mia: atros en Hal.
(3) Tum-.,- puber-is, el códice Ft., Br. (8) Taur. “gún corrección del códice !!.; responsorum, ln-
(t) extiterit, aut impubes decesserit, Hel. serta. la. escritura original, Br.
(5) aeque, Hai. (a; guidquld ill-.m ancillam peperisse constiterit, Hel.
(si Valg; et, omitela, el códice Fi. (lo oetu, Hal.
(75 Hal. Vulg.; possit, el códice FL (u) Hal. wag,; fund] Títimi, el códice Fl.
Tono Il — to
47-15 premere.—unae xxx: TITULO Umco
g 3.-—Quodsi post testamentum factum ex fuudo & 3.—Pero si despues de hecho el testamento se'-
Titiano aliquid detraxit, et alii fundo adiecit, vi- paró algo dol fundo Ticiano, y lo agregó e otro
dendum est, utrumne eam quoque partem lega- fundo, se ha de ver, si el legatario haya de pedir
tarius petiturus sit, an hoc minus, quasi fundí también esta parte, o ella. menos, como si hubiere
Titiaui esse desierit, quum nostra destinatione dejado de ser dei fundo Ticiann, puesto que los
fundorum nomina et domus, non natura consti- nombres y las casas de los fundos se constituyeu
tuerentur; et magis 6.113, ut, quod alii destinatum por determinación nuestra, no por la naturaleza; y
est, ademtum esse videatur. es más cierto, que se considere quitado 10 que se
destinó para. Otro.
5 4.—-Si navem iegavero, et specialiter meam (1) & 4.—Si yo hubiere legado una nave, y especial-
adscrlpsero, eamque per partes totam refecero ca- mente hubiere escrito que era mla, y or partes la
rina eadem manente, nihilominus recte a legatario hubiere rehecho toda eila subsistien e la misma
vindicaretur. quilla, con razón sera, uo obstante, reivi'ndicada por
ei legatario.
25. PAULUS iibro III. ad Sabinum.—A tilio he— 25. PAULO; Comentarios a' Sabino, libro III.-—
rede etiam pure patri legari potest, nec interest, Al padre se ie puede legar tambien puramente ¿
an die cedente legati in patris potestate sit. Igitur cargo del hijo ieredero, y no importa. si ei correr
et si iussu atris adita. sit hereditas, imputabltur ei termino del legado esta bajo la potestad del a-
ei in Falei iam. dre. Asl, pues, tambien si hubiere sido adidala e-
rencia por órden del padre, se le contara para la
Falcidia.
26. Ponromns libro V. ad Sabinum. — Non 26. POMPONIO; Comentarios ¿ Sabino, libro V.
ampllus legatorum nomine ad quemquam pertine- —No se considera que por razón de legados le per"—
re videtur, quam quod deducto eo, quod explen- teneee e algnlen algo más que lo que quedase des“
dae conditionis causa datum esset, superesset. pués de deducido io que se hubiese dedo para cum
plir ia condición.
& ].—Sl certum corpus heres dare damnatus sit, 5 1.—Si el heredero hubiera sido condenado a.
nec fecerit, quominus ibi, ubi id esset, traderet, si dar una cosa cierta, y no hubiere hecho por no eu-
id postea sine dolo et culpa. heredis perierit, dete- tregarla alli donde (illa estuviese, si después hubie-
rior iit legatarii conditio. re perecido sin dolo ni culpa del heredero, se hace
peor la condición del legatario.
5 2.—Quum bonorum parte legata dubium sit, 5 2.—Sieudo dudoso, si, iegada parte de los bie--
utrum rerum partes, an aestimatio debeatur, Sa- nes. se debeu partes delas cosas, o su estimación,
binns quidem et Cassius aestimationem, Proculus Sabino y Cassio opinaron ciertamente, que se habla.
et Nerva. rerum partes esse legatae existimave- legado la estimación, y Proculo y Nerva, q'ue par-
runt. Sed oportet heredi succurri, ut ipse eli 'at, tes de les cosas. Pero se ie debe amparar al here—
sive rerum partes, sive aestimationem dare ma ue- dero, para que el mismo elija si preliere dar partes
rit. In his tamen rebus partem dare heres concedi- de las cosas. o si su estimación. Mas se concede que
tur, quae sine damno dividi possunt; sin 'autem el heredero de la parte en aquellas cosas. que se
vel uaturaliter indivisae sint, vel sine damno divi- pueden dividir sin daño; pero si naturalmente es:
sio earum iieri non potest, aestimatio ab herede tuvieran lndivisas, ó no sepuede hacer sin daño.
omnimodo praestanda. est. su división, se debe pagar en todo caso por el he-
redero la estimación.
27. PAULUS libro IX. ad Plautium. —Potest 27. PAULO:, Comentarios ¿ Plancio. libro IX.
autem heres vel paucioribus, vel in una re reli- —Mas' puede el heredero darle al legatario ia par-
ctam partem legatario dare, in quam vel legata- te que sele dejó, () en menos cosas, o en una sola,
rius consenserit, vel iudex aestimaverit, ne neces- sobre la que ó el legatario hubiere consentido, o el
se haberet legatarius in omnibus rebus vindicare juez hubiere determinado, para que uo tenga ne-
portionem. eesidad- el legatario de reivindicar su porcion en
todas las casas. '
28. ULPIANUS libro XIX. ad Sabinum—Si 28 . ULPIANO; Comentarios á Sabina, ¿ib-ro
creditori meo tutus adversus eum exceptione id, XIX.—Si, estando yo seguro contra el con una ex-
quod ei debeo, legem, utile legatum est, quia re- cepción, le iegara a mi acreedor lo que le debo, el
missa ei exceptio videtur, sicut Aristo ait. id, quod legado es utii, porque se le considera remitida a
honoraria actione mihi debetur, si legetur mihi, aquel la. excepción, pues según dice Ariston, si _se
legatum valere, quia civilis mihi datur actio pro me legare. Io que se me debe por acción honoraria,
honoraria. es válido ei legado, porque se me da. ia acción ci-
vil en lug-ar de la bouoraria.
ä 1.—Marcellus iibro vicesimo octavo (2) putat, % 1.—Upina Marcelo en ei iibro vigesimo octavo,
rem, quam ex stipulatu mihi debes, si leg-averia, que si me hubieres iegado ia cosa que me debes
utilo esse legatum, ut neque Falcidia lioc minuat. por estipulación, es utii el legado, de suerte que ni
lo disminuya la. Falcidia.
29. PAULUS libro VI. ad legem Iuliam et Pa- _29. PAULO; Comentariosá la ley Julia y Pa-
piam—Sin autem neque modo, neque tempore, pza, libro VI.—Mas si ni por et modo, ni por el
neque conditione, neque loco debitum differatur, tiempo, ni por la. condición, ni por el lugar se dife-
inntiie est legatum. renciase lo debido, es inútil ei legado.
30. ULPIANUS libro XIX. ad Sabinum. — Taiis 30. ULPIANO; Comentarios ¿¡ Sabino, libro
scriptura: «quas pecunias legavi, quibus dies ap- XIX.—Esta clausula: elas cantidades que legue,
positus non est, eas heres meus annua, bima, tri— para las que no se ha fijado dia, delas mi heredero
ma die dato», ad corpora iegata nou pertinet, sed en el término de uno, dos, tres años», no se refiere
ad ea, quae pondere, numero, mensura conti- a las cosas corpóreas legados, sino a las que se con-
nentur. tienen en peso, número y medida.
5 1.-—Et ad ea tantum iegata pertinet, quibus 5 1.—Y se refiere solamente a aquellos legados
dies non est appositus; proinde si forte pure lega- para los que no se lljó dia; por lo cual, si acaso se
tum est, ex hac adiectione prorogabitur. hizo puramente el legado, se prorogat-a por esta
edición.
& 2.—-Quid, si forte centum mihi iegata sunt g 2.-—;,Que se dira, si acaso se me legaron cien—
praesentia, utrum anmia ( 1) die dabuntur, an to de presente, se me darán dentro del termino de
vero praesentia? Et ait Sei-vius et Labeo, in (2) un año, o de presente? Y dicen Servio y Labeon,
praesens deberi. Quamvis igitur supervacua sit que se deben de presente. Asi, pues, aunque sea
haec adiectio, quantum ad vim et effectum legati superñua esta. adición, en cuanto se refiere a la
ertinet, tamen ad hoc proficiet, ut praesenti die fuerza. y al efecto del legado, aprovechara, sln em…
egatum debeatur. bargo, para. esto, para que se deba el legado en el
presente dia.
% 3.——Sed si in annos singulos aut singulos men— & 15.—Peto si ei legado hubiera sido dejado para
ses sit legatum rellctum, cessabit ea. scriptura, cada año o cada mes. dejara de serle aplicable es-
quia hoc lc atum et initium, et ¡inem habet. la clausula, porque este legado tiene principio y in.
& 4.-Se et si sub conditione sit legatum reii- 4.-—Pero también si el legado hubiera sldo de-
ctum, potestdici, cessare annuam adiectionem, quia ja o bnjo condición, se puede decir, que deja de
dies incertus appeilatnr conditio. ser aplicablela adición relativa al aiio, porque el
dia incierto se llama condición.
5 5.——Cui congruit, quod Trebatius existimat, si ä 5.+A lo cual es consiguiente lo que opina Tre—
cui legetur, quando anuarum viginti erit,-vulga— hacio. que si al. alguno se le legase para cuando
rem hanc ciausulam cessare. fuere de veinte años, dejaide ser aplicable esta
cláusula vulgar.
& 6.—ltem si legetur pecunia, quae in area est, ä 6.-Asimismo, si se legata el dinero, que hay en
vel vinum, quod in apotheeis est, dicendum est, la caja. o el vino, que hay en las despensas, se ha
cessare clausulam, quoniam, quoties species lege- de decir, que no tiene aplicación la clausula, por-
tur, cessare diximus. que hemos dicho que no tiene aplicación cuando
se ieäue una. especie.
g 7.—Hanc autem scripturam non soium ad & .-Pero respondieron Galo Aquilio, Otilio, ;-
praecedentia sola legata, sed ad universo., quae Trebacio. que esta clausula no se extiende unica-
testamento adseripta sunt, extendl, Galius Aqui- mente a los solos legados precedentes, sino tam-
iius, Ofiiius, Trebatius responderunt; idque ve— bién .; todos los que se escribieron en el testamen-
rum est. to; y esto es verdad.
31. PAULUS libro III. ad Sabinum.—Sed etiam 81. PAULO; Comentarios á Sabino, libro III.—
ad ea, quae codieiliis confirmatis postea legata Pero esta cláusula es aplicable también alas cosas
fuerint, haec clausula. pertinet. que hubieren sido legados despues en codicilos con-
rmados.
82. ULPIANUS libro XX. ad Sabinum.—Si quis 32. ¡Ju—uno; Comentarios ¿ Sabino, libro XX.
a filio pupiiio herede instituto, qunm ls in tutelam -—Si uno hubiere legado una cantidad, a cargo del
suam venisset, pecuniam iegaverit, et a substituto pupilo instituido heredero, cuando este hubiese lle-
herede legata repetierit (3), impubere llllo mortuo gado a su propia tutela y hubiere repetido los le—
secundus heres legatum non debebit; quod ita ve- gados a cargo del heredero substituido, habiendo
rum esse tam Sextus, quam Pomponius putant, si fallecido impúbero el hijo, el segundo heredero no
repetitio iegatorum ad eum modum concepta sit, deberá el legado; lo cual opinan tanto Sexto como
veiuti: «quae a fiiio meo legavi, quaeque eum dare Pomponio que es asl verdad, si la repetición de los
iussi, si mihi heres essa, ld heres meus iisdem die- legados hubiera sido concebido. de este modo. por
bus dato»- Sed si ita repetita fuerint: «quae a filio ejemplo: de que legué a cargo de mi hijo, y lo que
meo legavi, heres mens dato», pure repetita vlde- le mandé que diera. el fuese mi heredero. delo en
buntur iugata, et dnntaxat demonstratio eorum los mismos dias mi heredero-. Pero si hubieren si-
facta; igitur et hoc ipsum legatum, de que quaeri- do repetidos asi.- elo que legue a cargo de mi hijo,
tur, praesens debebitur. delo mi heredero», se considerarán repetidos pura-
mente los legados, y hecha solamente la demostra-
ción de los mismos; asi, pues, también se deberá
de presente este legado de que se trata.
% 1.—Si quis plures Stiehos habens Stichum ie- & l.—Si teniendo alguien muchoo Stleos hubie—
gaverit. sl non apparet, de quo Sticho sensit, quem re legado un Stico, si no aparece de que Stico ha—
elegerit, debet praestare (4). bló, debe entregar el que hubiere elegido.
(1) blma, ¡rima, insertan Hal. Vado. (8) Hal. Valg: repeticrat, el códice Fl.
(2) Hot,; in, mitem. el códice Fi. (4) praestari, al.
476 propero.—mano xxx: rhum úmco
5. 2.—Si parti civitatis aliquid sitrelictum, quod & 2.—Si a parte de la ciudad se le hubiera deja-
ad ornatum vei compendium Reipublicae spectat, do alguna cosa, que respecta al ornato ¿ ¿ prove-
sine dubio debebitur. cho de la República, sin duda se deberá,.
88. Faunus libro III. Regularum.—Si pluri- 38. PAULO; Reglas, libro III.—Si á. muchos hu-
bus eadem res legata fuerit, siquidem coniun- biere sido leïada la misma cosa, si conjuntamente,
ctim, etiam si alter vindicet, alter ex testamento aunque uno a reiviudique, y otro ejercite la ac-
agat (1), non pius, quam partem habebit is, qui ción del testamento, el que ejercitare ia acción del
ex testamento aget. Quodsi separatim, si quidem testamento no tendrá más que su parte. Pero si se-
evidentissime apparuerit, ademtione a priore lega- paradamente, y apareciere cvidentisimameute, que
tario facta ad secundum legatum (2) testatorem con la revocación hecha respecto al primer legata-
convolasse, solnm posteriorem ad legatnm perve- rio el testador se dirigió al segundo legado, se de-
nire placet; sin autem hoc minime apparere potest, termina quo soiamente cl segundo llegue &. obte-
pro virili portione ad legatum omnes venire, scili- ner el legado; mas si de ningún modo puede verse
cet nisi ipse testator ex scriptura nianifestissimus esto, todos entrau en el legado por una porción
est, utrumque eorum solidum accipere voiuisse; viril, por supuesto, si el mismo testador uo maui-
tunc enim uni pretium, alii ipsa res assignetur cle- festó por escrito que quiso que cada uno de ellos
ctioue rei, veipretii servanda ei, qui Prior de le- recibiese la totalidad; porque entonces se le asigf
gato slve fideicommisso litem contestatus est, ita na a uno el precio, y a otro la cosa. misma, debien—
tamen, ut non habeat iicentiam aitero electo ad dosele reservar la eleccion de la cosa, o dei precio,
alterum transire. al primero que contestó la demanda sobre el lega-
do 6 sobre ei fideicomiso, pero de suerte, que no
tenga facultad, habiendo elegido una cosa, para
inclinarse a la otra.
84. ULPIAN'US libro XXI. ad Sabinum. — Plane 84. ULr-rauo; Comentarios al Sabino, libro
ubi transferre voluit legatum In novissimum, prio- XXI.—A la verdad, cuaudo quiso transferir el ie-
ri nou debebitu'r, tametsi novissimus talis sit, iu gado al último, no se le deberá al primero, aunque
cuius persona legatum non constitit; at si coniun- el último sea tal, que en cuanto s su persona no
cti disiunctive (3) commixti sint, coninncti unius sea valido el legado; mas si estuvieran mezclados
personae potestate funguntur. conjuntos ó separados los legatarios, los conjuntos
tienen la representación de una sola persona.
g 1.—Si eadem res saepius iegetur ln eodem te- 5 1.-—Si la misma cosa se legar-a muchas veces
stamento, amplios, quam semei peti nou otest, en el mismo testamento, ne se puede pedir mas que
fuflicitque vel rem consequi, vel rei aestimationem. una vez, y basta que se consiga () la cosa, ó la es-
timación de la cosa.
5 2.—Sed si duorum testamentis mihi eadem res 5 2.——Pero si en ios testamentos de dos me hubiera
legata. sit, bis petere potero, ut ex altero testa- sido legado. la misma cosa, podré pediria dos ve—
mento rem consequar, ex aitero aestimationem. ces, de modo que por un testamento consiga. la co-
sa, y por ei otro su estimación.
& ii.—Sed si non corpus sit legatum, sed quanti— 5 El.—Mas si no sc hubiera legado nna. cosa cor-
tas eadem In eodem testamento saepius, Divus pórca, sino muchas veces la misma cantidad en el
Pius rescripsit, tunc saepius praestandam sum- mismo testamento, respondió por rescripto el Di-
mam, si evidentissimis probationibus ostendatur, vino Pio, que entonces se ha de pagar muchas ve—
testatorem muitipiicare (4) legatum voluisse. Idem- ces la suma, si con evidentlsimas pruebas se de-.
que et in fldeicommisso constituit; eiusque rei ratio muestra, que el testador quiso multiplicar el lega-
evidens est, quod eadem res saepius praestari non do. Y lo mismo estableció también en cuanto a ios
potest, eadem summa volente testatore multiplica- ñdeicomisos; y la. razón de esto es evidente, por-
ri potest. que no se puede entregar muchas veces la misma
cosa, pero queriendolo el testador se puede multi-
plicar ia misma suma.
& 4.——Sed hoc ita erit accipiendum, si non cer- 5 «i.—Poro esto se habra de entender asi, si no
tum corpus numorum saepius sit reiictum, utputa se hubiera dejado muchas veces una cierta canti-
centum, quae in arca. habet, saepius legavit, tunc dad de monedas, por ejemplo, si legó muchas ve-
enim fundo legato esse comparandum credo. ces cieu, que tiene en la caja., porque entonces creo
ue este se ha de comparar con el legado de un
undo.
& ().-Sed si pondus auri vei argenti saepius sit & E).—Mas si se hubiera dejado muchas veces cier-
reilotum, Papinianus respOndit, magis summae to peso de oro ó de plata, respondio Papinlano, que
legato comparandum; merito, quoniam non Species más bien se ira de comparar este con el legado de
certa relicta videatur. una suma; y con razón, porque no parece qne.se
dejó una especie cierta.
5 6.—Proiude et si quid aliud est, quod ponde- & 6.—Por io tanto, también si se dejó muchas
re, numero, mensura continetur, saepins relictum, veces alguna otra cosa, que se contiene en peso,
idem orit dicendum, id est, saepius deberi, si hoc número, o medida, se habra de decir io mismo, es—
testator voluerit (ö). to es, que se debe muchas veces, si esto hubiere
querido el testador-.
g 7.—Quodsi rem emissem mihi legatam, usque % 'i.—Pero si yo hubiese comprado ia cosa _que
& 1.—Quodsi hoc modo esset legatum: «textores % 1.—Pero si se hubiese hecho el iegado de este
omnes praeter vernas», et rursus: «vernas omnes modo: atodos los tejedores, excepto los nacidos en
praeter textores», qui et verus., et textor esset, mi casa-, y luego, «todos los nacidos cn ml casa,
neutri fuisse legatum. excepto los tejedoras—, el que hubiese nacido en su
casa, y fuese tejedor, no rue legado a ninguno de
ios dos.
ä 2.—Nihi1 distat, utrum ita legetur: «Titio et & 2.—No hay diferencia entre que se iegue asl:
Maevio-, au ita: «Titio cum Maevio-, utrumque «a Ticio y á. Mevio», ¿¡ asi: «a Ticio con Mcvio-,
enim coniunctim legatum videtur. porque de ambos modos se considera que se legó
conjuntamente.
& il.—Si alteri Stichum heres dederit, quem duo- 5 3. —Si el heredero hubiere dado a. Stico in uno
bus dare damnatus fuerat, et antequam iuter-pei- de ios dos a quien habla sldo condenado que lo die-
laretur ab altero, Stichus mortuus est. heres non ra, antes que fuese demandado por el otro mu-
tenetur, quia nihil per cum factum intelligitur. rió tico, ei heredero no esta ohiigado, porque se
entiende que nada se hizo por el.
87. Uni-ursus libro XXI. ad Minima—Lega- 87. ULPIANOT, ComentariastabinoJibi-o XXI.
to generaliter relicto. veluti hominis. Caius Cas- —Habiéndose dejado en general un legado, por
sius scribit, id esse observandum, uc optimus vel ejemplo, de un esclavo, escribe Cayo Cassio, que
pessimus accipiatur; quae sententia Reseripto Im- se ha de observar esto, que no se reciba ni el me-
peratoris nostri et Divi Severi iuvatur, qul rescri- jor, ni el peor; cuya opinión está. apo ada por un
pserunt, homine legato actorem non posse eligi. rescripto de nuestro Emperador y del, Divino Se-
vero, quicnes respondieron por rescripto, que, le-
gado un esclavo, no puede ser elegido el que es ad-
ministrador.
& 1.--Si de, certo fundo sensit testator, nec ap— g 1.—Si ei testador habio de cierto fundo, y no
pareat, de quo cogitavit, electio heredis erit. quem apareciera sobre cual pensó, sera del heredero la
velit dare, aut si appareat, ipse fundus vindicabi- elección del que quiera dar, 6 si apareciera, será.
tur. Sed et si lancem legaverit, nec appareat, reivindicado el mismo fundo. Pero ta. :ibien si hu-
quam, aeque electio est heredis, quam velit dare. biere legado un plato, y no apareciera cual, es
igualmente dei heredero la elección del que quie-
ra dar.
88. Pouromns libro VI. ad Sabinum—Lega- 88. Pouromo; Comentariostabina, libra VI.
tarius pro parte acquirere, pro parte repudiare le- —Ei iegatario no puede adquirir en parte, y en
gatum non potest, heredes eius possunt, ut alter parte repudiar el legado, pero pueden sus herede-
eorum partem suam acquirat, alter repndiet. ros, de modo que uno de ellos adquiera su parte, y
el otro la repudie.
& 1.—Si legatum nobis relictum, constituerimus, ä 1.—Si hubieremos determinado no quere-r quo
nolle ad nos pertinere, pro eo erit. quasi neo lega- nos pertenezca el legado que se nos legó, sera lo
tum quidem sit; et ideo dicimus, nec confusas-ser- mismo que si verdaderamente no hubiera sido le-
vitutes, si forte praedium mihi legatum praedio gado; y por esto decimos, que ni aun se confunden
meo debuerit servitutes; et integra furti actio ma- as servidumbres, si acaso el predio que se me le-
nebit, sl servus legatus sit ei (1), cuius nomine go debiere servidumbres a un predio mio; y per-
furti agere poterit legatarius. manecera integra la acción de hurto, si se le hu-
biera legado un esclavo a-aquei en euyo nombre
pudiere el legatario ejercitar la acción de hurto.
89. ULPIANUS (2) libro XXI. ad Sabinum.— 39. Unrmuo; CornentariastabimJibro XXI.
Quum servus legatus in fuga esset, vel longinquo —Cuando estuviese fugitivo el esclavo legado, ó
absens exigatur-, operam praestare heres debet, ut se exigiese lo que está. ausente muy lejos, debe pro-
eam rem requirat, et praestet; et ita iulianus scri- curar el heredero buscar aquellacosa, y entregarla;
bit, nam et sumtum an in hanc rem faeere heres y asi lo escribe Juliano, porque aun sl deberá. el
deberet, [40.] (3) Africanus iibro vicesimo Episto- heredero hacer astos para ello, [40.] lo discute
larum apud Iulianum quaerit, putatque, sumtum Africano en Jul ano en el iibro vigesimo de las
praestandum; quod et ego arbitror sequendum. Eplstolas, y opina. que se han de sufragar los gas-
tos; lo que también yo creo que se ha de seguir.
g- 1.—Fructus autem hi deducuntur in petitio- & 1.—Mas se comprenden en la petición no Ios
nem, non quos heres percepit. sed quos legatarius frutos que percibió el heredero, sino los que pndo
percipere potuit; et id in operis servorum, vel ve- percibir el legatario; y esto se ha de decir respec-
cturisiumentorum, vel naulis navium dicendum. to a los servicios de los esclavos, ó ai transporte
Quod in fructibus dicitur, hoc et in pensionibus de las caballerías, () ii los fletes de las naves. Lo
urbanorum aedificiorum intelligendum erit; in usu- que se dice de los frutos se habi-a de entender tam-
rarum autem quantitate mos regionis erit sequen- bién en cuanto & las pensiones de los edificios ur-
dus. Index igitur usurarum modum aestimabit et banos; pero en cuanto a la cuantla de las intereses
statuet. lpsius quoque rei interitum post moram ' se habrá. de seguir la costumbre de la región. Asi,
debet, slcut in stipulatione, si post moram res in- pues, el juez estimara y fijara Ia cuantía de los in-
terierit, aestimatio eius praestatur (4), item par- tereses. También debe_despues de la mora la perdi-
(l) ei. omüela. Hal.
(2) Tour. según la. escritura original, canem-dando con ella (3) Según los cd. 71ng libro vicesimo Epistolas-um. amb
ei fr. 51. de este título; Paulus, corrección del códice M., Br., telas-Hel.
Hal. Vaig… (4) si post—praestatur, amadas Hat,
prepara:—meno xxxi" 'ri'runo ÚNICO 479
tus ancillarum. Etsi servus fuerlt legatus, et (1) da de la misma cosa, asi como en la estipulación,
hereditas, vel legatum. vel quid per eum acquisi- si despues de la mora pereciere la cosa, se paga su
tnm sit, heres praestare debet. estimación, y lo mismo los partos de las esclavas.
Y si se hubiere legado un esclavo, y por medio de
él se hubiera adquirido una herencia, 6 un legado,
ó alguna cosa, esto debe entregarlo ei heredero.
g 2.—Si Titius a me rem emisset, et eandem ä 2.—Si Ticio me hubiese comprado una cosa, y
mihi legasset, antequam ei traderem, mox ei tra- me in hubiese legado, antes que yo se la entrega-
didero, et pretium recepere, videtur quidem ls se, y luego se la hubiere yo entregado, y hubiere
prima facie rem mihi meam iegasse, et ideo lega- recibido el preeio, ciertamente que a primera vis-
tum non consistere, sed ex emto actione liberatus ta parece que este me lego mi propia cosa, y que
utique per legatum rem vindicare potero, quam por esto no es valido el iegado, pero habiendo quo-
tradidi. Sed si nondum erat solutum mlhi pretium, dado libre de la acción de compra, ciertamente que
Iullanus scribit, ex vendito quidem me acturum, podré reivindicar por medio dei legado Ia cosa,
ut pretium exsequar (2), ex testamento vero, ut que entregué. Pero si aún no se me habia pagado
rem, quam vendidi et tradidi, recipiam. Idem sub- el precio, escribe Juliano, que yo, a la verdad,
iungit, si pretium quidem mihi erat solutum, rem ejercitare la acción de venta, para conseguir el
autem nondum tradideram, ex testamento me precio, y la de testamentompara recobrar ia cosa,
agentem liberationem consequi. que vendi y entregue. Aii e el mismo, que si ver-
aderamente se me habla. pagado el precio, pero
yo no habia entregado todavia la cosa, ejercitan—
do la acción de testamento consigo la exención de
la obligación.
& 3.—[41.] (3) idem Iulianus scribit, si fundum 5 3. [IMJ—Escribe ei mismo Juliano, que si el
testator, quem ab alio emerat, mihi legavit, hcrc- testador me legó el fundo que habia comprado a
dem oogendum mihi actionem ex emto praestare, otro, el heredero ha de ser obligado & cederme la
scilicet si nondum res tradita. fuerit vel defuncto, acción de compra, por supuesto, si la cosa aún no
vel heredi. hubiere sido entregada ó al difunto, ó al heredero.
g ti.—Si quis alicui legaverit, licere lapidem cae- & 11.—Si uno le hubiere legado a otro que le sea
dere, quaesitum est, an etiam ad heredem hoc ie- iicito arrancar piedra, se preguntó, si este. legado
gatum transeat; et Marcellus negat, ad heredem pasa también a heredero; y Marcelo dice, que no
transmitti, nisi nomen heredis adiectum legato se transmite al heredero, si no se hubiere añadido
fuerit. en el legado el nombre del heredero.
[).—Heres cogitur legati praedil solvere vecti- ä 5.—El heredero esta obligado a pagar elim-
ga praeterítum, vei tributnm, vel solarium, vel pue-to caldo dei predio legado, () el tributo, ó el
cloacarium, vel pro aquae forma. gravamen de solar, 6 el impuesto de cloaca, ó el de
conservación de acueducto.
% (i.—Seio ex facto tractatum, quum quidam ä ti.—Se que se discutió sobre el hecho de que
duos fundos eiusdem nominis habens iegasset fun- habiendo uno, que tenia dos fundos del mismo
dum Corneiisnum, et esset alter pretii maioris, nombre, legado el fundo Cornelíauo, y siendo uno
alter minoris, et heres diceret minorem legatum, de mayor precio, y otro de menor, y el heredero
legatarius maiorem, vulgo fatebitur,. utique mi- dijese que se habla legado ol menor, y el legatario
norem eum leg-aseo, si maiorem nou potuerit doce- quo ei mayor, ordinariamente se reconocerá. que
re legatarius. ciertamente aquel legó el menor, si ei legatario no
hubiere podido probar que el mayor. ,
5 7.--Constat, etiam res alienas legari posse, g 7.—Es sabido, que se pueden legar también
utique si parari possint, etiamsi dil'licilis earum las cosas ajenas, por supuesto, si se pudierau com-
paratio sit. prar, auuque sea difícil su compra.
5 ti.—Sí vero Sallustiauos (4) hortos, qui sunt & ti.—Peto si uno hubiere legado los huertos Sa-
Augusti, vel fundum Albanum, qui principalibus lustianos, que son de Augusto, ó el fundo Albano,
usibus deservit, legaverit quis, furiosi est, talia que sirve para los usos del Principe, es de loco es.-
le ata testamento adscribere. cribir tales Iegados en el testamento.
E).—item campum Martium, aut forum Roma- 5 :).—Asimismo es sabido, que no se puede legar
num, vel aedem sacram legari non posse constat. el campo de Marte, 6 el foro Romano, ¿: un ediñcio
s º'rado.
5 10.—Sed et ea praedia Caesaris, quae in for- [$ lo.—Pero, asimismo, si se legaron los predios
mam patrimonii redacta sub procuratore patrimo- de César, que contituidos en su trimonio se ha-
nii Sunt, si legentur, nec aestimatio eorum debet llan al cuidado del procurador de patrimonio, tam-
raestari, quoniam commercium eorum, nisi iussu poco se debe entregar la estimación delos mismos,
. rincipis, non sit, quum dlstrabi non soleant (5). por ue no hay ei comercio de ellos, sino con órden
del incipe, pues ne se suelen vender.
40. [42.1 IDEM libro II. Fidcicommissmm.— 40. [42.] EL mismo; Fideicomisos, libro II.—
Sed si res allena, cuius commercium legatarius Pero si a aquel, que no tiene el derecho de poseer-
non habet, ei, cui ius possidendi non est, per la, se le dejara por iideicomiso una cosa ajena, ou—
fideicommissum relinquatur,, puto aestimationem yo comercio no tiene el legatario, opino que se de!
deberi. be su estimación.
(1) vel, por et, Bal. (|) Según nuestro. costambrs; Baiastiamos, ei códice F¿.
(2) consequar, Hai. Valg (5) Taw. según corrección del códice PL; soleant, mireia
(3) Según la: sd. Pulg. la. escritura original, Br.
480 DIGESTO.—-IJBBO xxx: TÍTULO UNICO
41. [48.] Inen lan-o XXI. ad Sabinum—Cete- 41. [48.] Er". maxo; Comentarios á Sabina, li-
ra igitur praeter haec videamus; et quidem corpo- bro XXI.—Veamos, pues, otras cosas además de
ra. legari omnia, et iura, et servitutes possunt. estas; y ciertamente que se pueden legar todas las
corporeas, y los derechos, y las servidumbres.
g ”l.—Sed ea, quae aedibus iuncta sunt, legari g 1.—Pero las que esten uuidas a ios edificios no
non possant. quia haec legari non posse Senatus se pueden legar, porque ei Senado determinó, sien-
censuit Aviola et Pansa Consulibus. do cönsules Aviola y Pansa, que estas no se pudie-
ran legar.
& 2.-—Tractari tamen poterit, si quando marmo- ¿; º.—Pero se podra discutir, si se convalidara
ra, vel columnae fuerint separatae ab aedibus, an el legado cuando los mármoles, ó las columnas, es-
legatum convalescat. Et si quidem ab initio non tuvieren separados delos edilicias. Y si verdadera—
constitit legatum, ex postfacto non convalescet, mente no fue válido el legado desde el principio,
quemadmodum nec res mea legata mihi, si post no se convalida por hecho posterior, asl como tam—
testamentum factum fuerit alienata, quia vires ab poco la cosa mia que me fue lcgada, si despues de
initio legatum non habuit. Sed si sub conditione echo el testamento hubiere sido enajenada, per-
legetur, poterit legatum valere, sl existentis eon- que el legado no tuvo eficacia desde un princi io.
dltlouls tempore mea nou sit, vei aedibus iuncta Pero si se legare bajo condición, podrá. ser va ido
non sit, secundum eos, qui et emi rem meam sub ei legado, si al tiempo de cumplirse Ia condición no
conditione, et promitti mihi stipulanti, et legari fuese mia. la cosa, ó no estuviese uuida ai edificia,
aiunt. Purum igitur legatum Catoniana regula im- según los que dicen que se puede comprar una. co-
pediet, conditionale: non, quia. ad condltlonalia sa mia bajo condición, y prometerseme estipulan—
Catoniana non pertinet. do, y legarseme. Ast, pues, la regla Catoniana im-
pedirá. el legado puro, pero no el condicional, por-
que la regia Catoniana no se refiere a los legados
condicionales.
5 ¿i.—Item quaeri potest, si quis binas aedes ha- & E..—Asimismo se puede preguntar, si ei que te-
bens, alteras legaverit, et ex alteris aliquid inn- niendo dos cosas le hubiere legado una, y de la
ctum ei, cui aedes legavit, an legatum valebit? Mo- otra alguna cosa. nnida, a aug el á. quien le legó la.
vet quaestionem, quod ex Senatusconsulto et casa, ¿sera valido el leg'adoï Motiva Ia cuestión,
Constitutionibus licet nobis ab aedibus nostris iu que en virtud del Senadoconsult—o y de las Constitu-
alias aedes transferre possessoribus earum futuris, ciones nos es lícito transferir cosas de nuestras ca-
id est non distracturis (1); et ita Imperator noster sas a atras casas para los que hayan deser poseedores
et Divus Severus rescripserunt. Numquid ergo et de ellas, esto es, para los que no las hayan de ena-
legari possit ei, cui aliam domum legem (2)? Sed jenar; y asilo respondieron por rescripto nuestro
negandum erit, quia, eui (3) legatum est, non est Emperador y el Divino Severo. Luego ¿sele podra
possessor futurus. legar también a aquel a quien yo leg-ara la otra ca-
sa? Pero se habrá. de decir que no, porque aquel, a
quien se le legó, no es poseedor futuro.
& 4.—-Si duobus (4) domum legaverit Sempro- & li.—Si a dos los hubiere iegado la casa. Sempro-
nianam, et ex ea aiteri eorum marmora ad exstru— niana, y de ella, á. uno de los mismos mármoles, pa.-
ctionem domus Selauae, quam ei legaverat, -non ra la construcción de la. casa. Seyana, que ie habia
male agitabitur, an valeat, quia dominus est legado, no sin razón se discutira si será. valido,
utriusque legatarius. Et quid, si quis domum de- porque ei legatario es dueño de ambas. ¿Y que se
ductis marmoribus legaverit, quae voluit heredem dirá., si alguien hubiere legado una casa, deduci-
habere ad exstruendam domum, quam retinebat dos los mármoles, que quiso los tuviera ei herede-
in hereditate? Sed melius dicetur, in utroque de- ro para construir la. casa, que retenía en la heren-
tractionem non valere; legatum tamen valebit, nt cia? Pero mejor se dirá, que en uno y otro caso no
aestimatio eorum praestetur. es valida la separación; pero será válido el legado,
para que se pague la estimación de estas cosas.
5 5.-—Sed si quis ad opus Reipublicae faciendum ä 5.—Pero si alguien hizo un legado para quese
legavit, uto, valere legatum; nam et Papinianus hiciera uua. obra de la República, opino que cs va-
libro un ecimo Res ousorum refert, Imperatorem lido el legado; porque también refiere Pupilli-ano
nostrum et Divum ever-um constituisse, eos, qui en el libro undécimo de las Respuestas, que nues-
Reipublicae ad opus promiserint (5), posse detra- tro Emperador y el Divino Severo establecierou,
here ex aedibus suis urbanis atque rusticis, et id que los que hubieren prometido alguna cosa para
ad (6) opus uti, uia hi quoque non promereii una obra de la Re ública, podian separan-Ia de sus
causa id haberent. ed videamus, utrum ei soli ci- casas urbanas y r sticas, y emplearlas en aquella.
vitati legari possit, in cuius territorio est, an et de obra, porque tampoco estos la tendrian por causa
alia civitate iu aliam transferri (7) possit; et puto, de comercio. Pero veamos, sise podrá, logar a aque—
non esse permittendum, quamquam constitutum lla sola ciudad, en cuyo territorio esta, 6 si tam—
sit, ut de domu, quam aliquis habet, ei permittatur bién se podrá- transferir de una ciudad a otra; y
in domum alterius civitatis transferre. opino, que ne se ha de permltlr, aunque se halle
establecido, ue de la casa que uno tiene se le con—
siente trasla. ar esas cosas a casa de otra ciudad.
:; ti.—Hoc Senatnseonsnltum nou tantum ad. ur— & (i.—Este Senadoconsulto se refiere no solamen-
bem, sed et ad alias civitates pertinet. te a Roma, sino también a las demas ciudades.
43. [45.] IDEM libro XXI. ad Sabinum,—Se- 43. 45.] EL msuo; Comentarios ¿ Sabino, li-
natus enim ea, quae sunt aedium, legari (non) bro X I.—-porque el Seuado no permitió que se
permisit; haec autem mortis tempore aedium non legasen las cosas que son de las casas; pero como
fuerunt, heres ergo aestimationem praestabit. Sed estas no fueron de las casas al tiempo de la muer-
si detraxerit, et (9) praestiterit, poenis erit locus, te, el heredero pagará su estimación. Pero si las
quamvis, non ut (10) vendat, detraxit, sed ut ex- hubiere separado, y entregado, habrá. lugar a las
solvat. ones, aunque las haya separado, no para vender-
as, sino ra pagar.
ä 1.-—Ma.rcellus etiam scribit, si maritus diaetam 1.—- cribe también Marcelo, que si el marido
in uxoris hortis, quos in dotem acceperat, fecerit, hn iere hecho un ecuador en los huertos de su mu-
posse eum haec detrahere, uae usui eius futura jer, que habla recibido en dote, puede el separar
sint, sine mulieris tamen amno; nec ad hoc ei las cosas ue hayan de servir para su uso, pero sin
Senatusconsultum futurum impedimento. Ergo si perjuicio e la mujer; y que el Senadoconsulto no
non est ei obfuturum, quominus detrahat, dici le habra de servir de impedimento para esto. Luego
oportebit, posse eum haec legare, quae detrahere si no le ha. de servir de obstaculo, cºnvendra declr
potest. que el puede legar las casas, que puede separar.
' 2.-Legatum in aliena voluntate poni potest, & 2.-Se puede encomendar un legado a la vo-
in eredis non potest. luntad ajena, pero no a la del heredero.
& EJ.—Qui ab hostibus redemtus est, legari sibi & 3.—-El que fue rescatado de los enemigos po—
(1) Ploeriani, Hel.; Proeullanl, ta. Vaig. lii) castells, Bel. Yul".
(2) Epityebanl, Hai. (7) Ilal.; et, ora-'ista. :: codice Fi.
(:i) sine. por in, Hat. (5) Hai..- scit. el códice Fl.
(r¡ haec. la consider-epularum superfluo (9) Valg.- nt, sl códice Il.
ro) fistulae, u comicum añadida por afilia-¡¡os aminas. (to) Hal. “sig.,- nt non, el códice Pl.
Tonto II — si
482 promere.-amne xn: 'rl'rULo ÚNICO
poterit, et proficiet legatum ad liberationem vin- drá. ser legado a ei mismo, y el legado aprovecha—
culi pignoris, quod in eo habuit, qui redemit. rá. para. ia liberación del vinculo de prenda, que so-
bre ei tuvo el quelo rescató.
44. PIB.] IDEM libro XXII. ad Sabinum. —Ser- 44. [46.] EL msnm Comentarios á Sabino, ti-
vum filii sui, castrensis peculii, legare pater po- bro XXII.—EI padre puede logar un esclavo del
test, et, si vivo patre mortuus sit illius, et apud pecullo castrense de su hijo, y si el hijo hubiera
patrem peculium remansit, consistit, (i) legatum; muerto viviendo el padre", y el peculio quedó en
quum enim filius iure suo non utitur, retro credi— poder del padre, es valido ei legado; porque cuan-
tur pater dominium in servo peculiari-habuisse. do ei hijo no usa de su derecho, se cree por retro-
acción que el padre tuvo el dominio sobre ei escla-
vo del peculio.
& 1.—Si quis rem sibi- legatam ignorans adhuc 5 1. —Si alguien hubiere legado una cosa. igno-
legaverit, postea cognoverit, et voluerit ad se rando todavia que le habla side legado., despues lo
pertinere, legatum valebit, quia, ubi legatarius supiere, y quisiere que le perteneciese a el, sera
non repudiavit, retro ipsius fuisse videtur, ex quo valido el legado, porque cuando el le atario no la
hereditas adita est; si vero repudiaverit, retro vi- repudio, se considera que antes me e el mismo,
dctur res repudiata fuisse heredis. desde que fue adida la herencia; pero si la hubie-
re repudiado, se considera que la cosa repudiada
fue antes del heredero.
% 2.—Si pocula quis legavit, et massa facta est, % 2.—Si uno legó vasos, y se hizo una masa, ó
vel contra, item si lana legetur, et vestimentum al contrario, y, asimismo, si se legare. ia na, y con
ex ea dat, Iulianus libro trigesimo secundo Dige- ella se hace un vestido. escribió J uliano ori, el libro
storum scripsit. legatum in omnibus suprascriptis trigesimo segundo del Digesto, que es valido el le-
consistere, et deberi, quod extat; quam senten— gado de todas las cosas mencionadas, y que se de—
tiam puto veram, si modo non mutaverit testator e lo que existe; cuya opinión considero verdade—
voluntatem. ra. si es que el testador no hubiere cambiado de
voluntad.
5 Ev.—Sed et si lancem legavit, et massam fecit, 5 él.—Pero también si legó uu plato, e hizo una
mox poculum, debebitur poeulum, durante scilicet masa., y depués un' vaso, se debera cl vaso, por su-
voluntate. puesto, subsistiendo la voiuntad.
& 4. -Si areae legatae domus imposita sit, debe- 5 4. - Si sobre el soiar legatio se hubiera levan—
bltur legatario, nisi testator mutavit voluntatem. tado una casa. se ie debera ai legatario, si el tes-
tador no cambiö de voluntad.
g i).—Eum. qui chirographum legat, debitum 5 li.-La venta sirve de prueba de que.el que ie-
legare, non solum tabulas, argumento est vendi— ga un quirógrafo lega la deuda, no solamente las
tio; nam unm chirographa veneunt, nomen (2) tablas; porque cuando se venden Ios quirögrafos,
venisse vi etur. se considera que se vendió el credito.
g (i.-Sed. etsi nomen legetur, benigne id, quod % (i.—Pero aunque se legue un credito, sc ha de
debetur, accipiendum est, ut actiones adversus entender beniguamente legado lo que se debe, de
debitorem cedantur. _ modo quo se cedan las acciones contra el deudor.
5 7.-Si idem servus et legatus, et liber esse & 7.-—Si se hubiera mandado que ei mismo escla-
iussus sit, interdum procedere solum legatum po- vo fucra legado, y iibre, á. veces podrá ser valido
terit, utputa si in fraudem creditoris data erit li- solo el iegado, por ejemplo, si la iibertad hubiera
bertas, vel si is sit servus, qui in perpetuam servi- sido dada en fraude de uu acreedor, ó si éste.fue-
tutem venierit, idem' erit, vel si servus sit forte ra. esclavo, que hubiere caldo en esclavitud perpe-
pignori datus. tua, sera lo mismo, ó si acaso el esclavo estuviera
dado en prenda.
& 8.-Si statullberum heres legaverit, expediet & 8.—Si ei heredero hubiere legado un esclavo
heredi ipsum statuliberum praestare magis, quam instituido libre bajo condicion, le convendra más
aestimationem; etenim aestimationem veram prae- entregar este mismo eseiavo, que su estimación;
stabit, ipsum vero si dederit, existente conditione porque pagare la verdadera estimacion, pero si die-
nullum sentiet damnum, iam enim aestimatio post- re el mismo esclavo, cumpliendose la condición no
ea non petitur ab eo hominis liberi. experimentará. ningún perjuicio, porque después
ya no se ie pide la estimación de un hombre libre.
g il.—Si duos fundos habens testator alterius & S).—Si teniendo ei testador dos fundos me le-
mihi usumfructum, alterum Titio leget, aditum gara el nsul'ruto de uno, y ei at:-o a Ticio, ei lega—
mihi legatarius non debebit, sed heres cogetur (3) tario no me deberá el paso para él, sino que estará
redimere aditum, et praestare. obligado el heredero ¿. comprar ei paso, y a ceder-
melo.
46. [47.1 Postremus libro VI. ad Sabinum.— 45. [47.1 Po…-omo; Comentarios ¿ Sabino, li—
Si asubstituto pnpiili ancillas tibi legassem, easque bro VI.—Si yo te hubiese legado esclavas & cargo
tu a pupillo emisses et, antequam scires,-tibi lega- del substituto del pupilo, y tu las hubieses com-
tas esse, alienaveris, utile legatum esse Neratius, prado del pupiio, y antes que snpieses quo te ha—
et Aristo, et Oliiius probant. blan sido leo-adas las hubieres enajenado, prueban
Neracio, y Kristen y Ofilio que el legado es útil.
% l.—Heres (4) generaliter dare damnatus sa- ä 1.—El heredero condenado en general a dar
num eum esse promittere non debet, sed furtis et un esclavo no debe prometer que está. sano, pero
noxiis solutum esse promittere debebit, quia ita debera prometer que está. exento de hurtos y de da-
dare debet, ut eum habere iiceat, sanitas autem ños, porque debe darlo de modo que sea licito te-
servi ad proprietatem eius nihil pertinet. Sed ob nerio, pero la salud dei esclavo-uada, tiene que ver
id, quod furtum fecit servus, aut noxam nocuit, conla. propiedad del mismo. Pero acontece que por
evenit, quominus eum habere domino liceat, sicuti el hurto que hizo el esclavo, () por el daño que cau-
ob id, quod obligatus est fundus, accidere possit, só, no le es licito al señor tenerlo, así como puede
ut eum habere domino non iiceat. suceder que porque el fundo este obiigndo no le
sea licito si señor tenerlo. _
g 2.—Si vero certus homo legatus est, talis dari & 2.-Mas si se legó un esclavo determinado, se
debet, qualis est. debe dar tal cuai es.
43. [48.] IDEM libro IX. Epistolarwm." Quae 46. [48.] Ei. MISMO; Epistolas, libro IX.—Lo
de legato dicta sunt, eadem transferre iicebit ad que se ha dicho respecto ai iegado será. iicito apii-
eum, qui vel Stichum, vel hominem dari pro- carlo también al que hubiere prometido que se de
miserit. () Stico, () un esclavo.
47. [49.] ULPIANUS libro XXII. ad Sabinum.— 47. [49.] Utrum; Comentarios ¿ Sabino, li-
Quum res legata est, si quidem propria fuit testa- bro XXII.—Quando se legó una. cosa, si verdade-
toris, et copiam eius habet heres, moram facere ramente fue propia del testador, y la. tiene á su dis-
non debet, sed eam praestare (1). Sed si res alibi pºsición ei heredero, no debe causar mora, slno
sit, quam ubi etitur, primum quidem constat, ibi entre aria. Pero si la cosa estuviera. en otra arte
esse praestat] am, ubi relicta est, nisi aiibi testa- que a II donde se pide, es ciertamente sabi o en
tor voluit; namsi alibi voluit, ibi praestanda est, rimer lugar, que debe ser entregada alli donde
ubi testator voluit, vel ubi verisimile est, eum vo- no dejada, si el testador no quiso que en otra. par-
luisse; et ita iulianus scripsit tam in, propriis, te; porque si quiso que en otra parte, ha de ser en-
quam in alienis legatis. Sed si alibi reiicta est, ali- tregada alll donde quiso el testador, o donde es ve—
bi autem ab herede transiata est doio malo eius, rosimil que ei quiso; y asi lo escribió Juiiano, tau-
nisi ibi praestetur, ubi petitur, heres condemnabi- to respecto a los legados propios, como a. ios aje—
tur doli sui nomine.; ceterum si sine dolo, ibi prae— nos. Pero si fue dejada. en un punto. y fué trasladada
stabitur, quo transtulit. á. otro por ei heredero con doio malo suyo, si no fue-
se entregada donde se pide, el heredero sera con-
denado por razón de su doio; 1:185 si sin dolo,. será
entregada alli donde ia. trasladó.
& 1.—Sed si id petatur, quod pondere, uumero, 5 1.—Pero si se pidiera cosa que se contiene en
mensura continetur, si quidem certum corpus ie— peso, numero o medida, si verdaderamente se ¡ego
gatum est, veluti frumentum ex illo horreo, vel una cosa cierta, por ejemplo, el trigo de aquel gra-
vinum ex apotheca Illa, ibi praestabitur, ubi reli- nero, 6 el vino de aqueila despensa, sera entrega-
ctum est, nisi alia mens fuit testantis; sin vero non da alli donde se dejó, sino fue otra la intención del
fuit certa species, ibi erit praestandum, ubi petitur. testador; pero si no fue una especie cierta, se ha-
brá de entregar alii donde se pide.
% 2.—Itaque si Stichus sit legatus, et culpa he- % 2.—Asi, pues, si hubiera sido iegado Stico, y
redis non pareat, debebit aestimatiOuem eius prac- no pareciese por cnipa del hen-dero, debera entre-
stare; sed si culpa nulla intervenit, cavere heres gar su estimación; pero si no medió culpa. ninguna.,
debet de restitutione servi, non aestimationem debe dar canción ei heredero para ia restitución
praestare (2). Sed et si alienus servus in fuga sit del esclavo, pero no entregar su estimación. Mas si
sine culpa heredis, idem dici potest, nam et in el esclavo ajeno estuviera fugitivo sin culpa del
aiieno culpa admitti potest; cavebit autem sic, ut, here-iero, se puede decir io mismo, porque también
si fuerit apprehensus, aut ipse, aut aestimatio se puede contraer culpa respecto al ajeno; pero se
praestetur; quod et in servo ab hostibus capto dara caución de este modo, que si hubiere sido co-
"constat. gido, será entregado ó;éi mismo, 6 Su estimación;
io (¡que también es constante-respecto al esciavo co-
gi o por ios enemigos.
& .B.—Sed si Stichus, aut Pamphilus iegetur, et & 8.—Pero si fuese legado Stico ó Panñlo, y uno
alter ex his vel in fuga sit, vel apud hostes, dicen- de ellos estuviera o fugitivo, (: en poder de los ene—
dum erit, praesentem praestari, ant absentis aestl- mi gos, se habra de decir, que se entrega el presen—
mationem; toties enim electio est heredi commit- te, ó la estimación del ausente; porque se lo ha de
tenda, quoties moram non est facturus legatario. dejar ai heredero la. elección, siem re y cuando no
Qua ratione placuit, et si alter decesserit, alterum ha de causarle mora ai legatario. scr cuya razón,
omnimodo praestandum, fortassis vel mortui pre- se determinó, que también si uno de los dos hubie-
tium. Sed si ambo sint in fuga, nenita. cavendum, re faliecido, se haya de entregar de todos modos el
ut si ln potestatem (3) ambo redirent, sed si vel otro, o acaso el precio del que murió. Pero si am-
alter, et vel ipsum, vel absentis aestimationem bos estuviesen fugitivos, no se ha de dar canción
praestandam. de este modo, si ambos volvlesen bajo iii-potestad,
sino si uno de los dos, y se habra de entregar o es-
te mismo, o la estimación del ausente.
5 4.—Item si res aliena vel hereditaria sine cul- g 4.—Asimismo, si la cosa ajena o de la heren—
pa heredis perierit, vei non compareat, nihil am- ela hubiere perecido sin culpa del heredero, ó no
(l) absque mora. Qua intercedente, usuras et omnem uti- (2) Idem et in slils in rem actionibus Iulianus putat, inne-r-
äij-.;"? lgraestandam Sabinus al], intet-tan acertadamente tan uariationem: Hal. Valg. '-
. u . (a) Hal. Pulg.; potestate, el códice FL
484 uenere;—unne Xxx: "ri-rüLo dmca
plius, quam cavere eum oportebit; sed si cuipa he- pareciese, este no deberá. hacer más que dar cau-
redis res periit (1), statim damnandus est. ción; perº si la cºsa pereció por culpa del heredero,
debe ser condenado desde luego.
% 5.——-Cuipa autem qualiter sit aestimanda, vi- €).—Pero veamos cómo se haya de estimar la
deamus, an non solum ea, quae dolo proxima sit, en pa, ¿acaso nº soiamente la. que este próxima ai
verum etiam quae levis est, an numquid et dill- dolo, º también la que es leve, o quizá se ha de exi-
gentia quoque exigenda est ab herede? quod ve- gir también del herederº la diligencia? Y esto es
rius est. mes cierto.
& 6.—Item si fundus ehasmate perierit, _Labeo % (i.—Asimismo, si un fundo hubierepereeido pºr
ait, utique aestimationem non deberi; quod ita ve hundlmiento, dice Labeon, que ciertamente no se
rum est, si non post moram factam id evenerit, debe su estimaciºn; lo que es asi verdad, si esto nº
potuit enim eum acceptum legatarius vendere. hubiere sucedidº después de causada la mºra, pºr-
que pudo el legatario venderlo habiéndoio recibido.
48. [50.] Pour-ornus libro VI. ad Sabinum;— 48. [50.] Pourºmo; Cºmentarios & Sabino, li-
Si heredis servus rem legatam ignorante dºmino bro VI.—Si un esclavo del heredero hubiese subs-
subtraxisset et vendidisset, Atilicinus, in factum traidº y vendidº la cosa legatia ignorandºlo su se-
dandam actionem, ut vel noxae servum dederet ñor, dice Atilicino, que se ha de dar la acción pºr
dominus, vel ex peculio praestaret, quod ex ven— el hecho, para que ó el señºr de el esclavo pºr el da-
ditione eius rei haberet. ñº, ó pague del pecuiio lo qne tuviese por la ven-
ta de aquella cosa.
& 1.—Si unus ex heredibus servum legatum oc- 5 1.—-Si uno de los herederos hubiese matado el
cidisset, omnino mihi non placet, coheredem tene- esclavº legado, en manera ninguna me parece bien
ri, euius culpa factum non sit, ne resin rerum na- que quede obligado el coheredem, por culpa de
tura sit. qnien no se haya hecho que in cosa no exi-sta.
49. [51.1 ULPIANUS lib-ro XXIII. ad Sabinum. 49.- [51.] ULPIANO; Comentarios ¿ Sabim, li.-
—Si cui legetur: ¡qunm quatuordecim annorum bro XXIII.—Si :) algunº se le legara: «cuando fne-
erit-, certo iure utimur, ut tnnc sit quatuordecim re de catorce años», usamos de este derecho cier-
annorum, quum impieverit; et ita Imperatorem to, lque entonces sea de catorce años, cuando los
decrevisse Marcelius (2) scripsit. hubiere cumpiido; y asi escribió Marcelo que lº
decreto el Emperador.
% 1.—Ergº quum esset sic relictum: «quum ad % 1.—-Luego cuando ast se hubiese dejadº una
quartum decimum annum pervenisset, annua, bi- cosa: cen el término de uno, de dos, de tres años,,
ma, trima die», et decem et septem annorum mor- cuando hubiese iiegado al decimo cuarto aiio-, y
tis tcmpore inveniatur, praesens legatum erit; se hallara que es de diez y siete añºs al tiempo de
proinde si quindecim annorum, consequenter di- la muerte, el legado sera de presente; por lo cual,
cemus, post biennium deberi, si sedecim, post si de quince añºs, diremos consiguientemcnte que
annum debebitur; si menses desint ad septimum- se debe despues de dºs, y si de diez y seis, se de-
decimum annum, residuis mensibus debetur. Haec hera despues de nn aiio; si faltaran meses para ios
ita, si putans, minorem esse quatuordecim a-nno- diez y siete años, se deberá transcurridos lºs me-
rum, quum iam excessisset, sic ieg'avit, si vero ses. Esto es asl, si juzgando que es menor de cator-
scit, triennium ad legati praestationem ex die te- ce añºs cuando ya ios hubiese cumpiido, le legó de
stamenti facti numerabimus. esta manera; pero si lo sabe, cºntaremºs los tres
añºs para la prestación del iegadº desde el dia en
que se hizo el testamento.
ä 2.——Hoc autem legatum et conditionaie est, et & 2.—-Mas este legado es condicionai, y d terml-
in diem; conditionale tamdiu, quamdiu quartus-ie- nº; condiciºnal, hasta tanto que se haya cumpiido
cimus annus sit compietus, postea in diem. ei decimo cuarto aiio, y después, a termino.
5 ii.—Et ideo, si quidem ante quartumdecimum % 3.——Y por esto, si verdaderamente hubiere fa-
annum decesserit, ad heredem nihil transit, certe llecido antes dei decimo cuarto aiio, nada. pasa al
postea ad heredem transfert (3). Quodsi 'testa— heredero, y si después, lo transilere ciertamente al
menti. facti tempore minºr quatuordecim annis herederº. Pero si se hallara que el,hijo es menor de
lilius inveniatur, puto lempus «annua, bima, tri- catorce años al tlempo de haberse hechº el testa-
ma die» praestationis ex die completi qnartidecimi mento, yo creo que el tiempo, «dentro del termino
anui statim cedere, nisi evidens alia mens proba- de uno, de dos, de tres años», para la. prestación
retur testatorls aliud sentientis. corre inmediatamente desde el dia en que se cum-
plieron los catorce años, el nº se probase que fue
evidentemente otra la intención del testador, que
quiso otra cºsa..
g' ei.—Si Titio decem, quae ego debeo, legavero, 5 et.—Si yo le hubiere legado ¿» Ticio ios dlez que
et rogavero, eadem creditori praestare, fideicom- yo debo, y le hubiere regado que se los entregue
missum quidem in creditoris persona non valet, al acreedor, no es valido el fideicomiso, ciertamen-
quia nihil eius interest, heres vero potest cum le- te en cuantº a la persona del acreedor, porque na-
gatario agere, quia ipsius interest creditori solvi, da le interesa, pero puede el heredero ejercitar la
ne eum conveniat; ergo propter hoc valebit le- acción contra el legatario, porque a él mismo le in-
gatum. teresa que se pague al acreedor, para que a él uo
le demande; luego por esto sera valido el legado.
50. [52.] IDEM libro XXIV. ad Sabinum.— Si 50. [52.] EL "MISMO; Comentarios ¿ Sabino, li-
servus plurium sit, pro dominii portione legatum bro XXI V.—Si el esclavo io fuere de muchas, ad-
ei relictum acquirat. quirjra a proporción del dominio ei legado que se
le dejó.
% 1.—Sí hereditatis iudex contra heredem pro- & 1.--Si el juez de la herencia hubiere fallado
nuntiaverit non agentem causam, vel lusorie (5) contra ei heredero que no defendis su causa, ó que
agentem, nihil hoc nocebit legatariis. Quid ergo, la defendis. iicticiamente, esto en uada les perjudi-
si per iniuriam fuerit pronnntiatnm, non tamen cará. á los legatarios. ¿Qué se dira, pues, si se hu-
provocavit (6 ? Iniuria ei facta non nocebit lega- biere fallado cou injusticia, ero no apeló? La in-
tariis, ut et ahinus significat. Si tamen secun- justicia 9. ei hecha no les perJudicara a los legata-
dum substitutum pronuntiet, an iiie legatariis te- rios, como también indica Sabino. Mas si fallara a
neatur, videamus; et quum ius facit haec pronnn- favor del substituto, veamos si estará. el obligado a
tiatio, quod attinet ad ipsius personam, numquid Ios legatarios; y camo este fallo causa derecho en
legatariis teueatnrwnec enim tam improbe causa- cuanto atañe :i la persona del mismo, ¿no estará
ri potest, secundum se iudicatum per gratiam—? acaso obligado :i. los legatarios,—-porque no uede
Respondebit igitur et legatariis, ut creditoribus. excusarse con tanta falta. de probidad dicien o que
por gracia se fallo a su favor— ? Respondere, pues,
también a los legatarios, como ¿¡ los acreedores.
€,» 2.—Si quis ante quaestionem de familia habi- 2.—Si uno hubiere adido la herencia antes de
tam adierit hereditatem, vel necem testatoris non liabei-se aplicado el tormento a Ia familia, ó no hu-
defenderit, legatorum persecutio adversus iiscum biere vengado Ia muerte dei testador, tiene lugar
iocum habet. Quid tamen, si liscas bona non agno- contra ei fisco la ersecucion de los legados. Pero
scat? Ex necessitate redundabit onus legatorum que se dirá, si ei sco no admitlese Ios bienes Que
ad heredem. Sed si subiecit delatorem sibi, ut ei por uecesidad recaerá. sobre el heredero la carga
hereditas adiudicaretur ('i), et oneribus careret, de los legados. Pero si se procuró un delator, para
vel minus plene defendit causam, non se exonerat, que se le adjudicase la herencia, y el estuviese
exemplo eius, qui coilusorie de hereditate iitigavit. exento de las cargas, ¿ si no defendió plenamente
in causa, no se descarga at. si propie, a la mnnera
qne el quemediante colusión !itigó sobre ia herencia.
% 3.—Si numerus numorum iegatus sit, neque & 3.—-Si se hubiera. legado uu numero de mone-
apparet, quales sunt legati, ante omnia ipsl-us pa- das, y no aparece cuales son las levadas, se ha de
trisfamilias consuetudo, deinde regionis, m qua averiguar ante todo la costumbre de] mismo padre
versatus est, exquirenda est; sed et mens patrisfa- de familia, y después is. de la region en que vivió.;
mlllae, et legatarii dignitas, vel caritas, et neces- pero también se ha de atender á. ia mente del pa-
situdo, item earum, quae praecedunt, vel quae dre de familia, y e la dignidad del legatario, ó ai
sequuntur, summarum scripta sunt spectanda. cariiio, ?' al parentesco, y también ¡¡ lo escrito res-
pecto a as sumas qne preceden ó 'que siguen.
51. [SS.] PAPINIANUS libro IV. Quaestionum.— 51. [ES.] PAPINIANO; Cuestiones, libro IV.-—
Sed si certos mimos, veluti quos in area habet (1), Pero si legó ciertas monedas, por ejemplo, las que
aut certam lancem legavit, non numerata pecu- tiene en la caja, ¿¡ leg-ó cierto plato, se comprende,
nia, sed ipsa corpora numorum, vel rei legatae no dinero contante, sino las mismas monedas, ó la
continentur, neque permutationem recipiunt-, et misma cosa legada, y estas no admiten permuta, y
exemplo cuiuslibet corporis aestimanda sunt. han de ser estimadas ¿. ia manera que otra cosa.
cualquiera.
62. [54.] PAULUS libro IV. ad Sabinum—Si 52. [54.] PAULO, Comentarios ¿ Sabino, libro
cui servi omnes cum peculio legati sint. etiam hi IV.—Si a nno se le hubieran legado todos los es-
servt debentur, qui nullum peculium babent. ciavos con su pecuiio, se deberan también los es-
clavos que no tienen ningún peculio.
& 1.—Si a filio impubere sub conditione legatum & 1.—Si bajo condicion se hubiera hecho un le-
sit, et filius heres extitit, deinde mortuus est, po- gatio a cargo de un hijo impúbero, y ei hijo quedö
test dici, patremfamilias, qui a filio sub conditione eredero, y murió después, se puede decir, que el
legavit, a. substituto pure repetiit (2), statim vo- padre de familia, que bajo condición hizo el lega-
luisse asubstituto dari, sl fiiius pendente condi- do a cargo del hijo, y lo repitió puramente & cargo
tione decessisset. del substituto, quiso que desde iueºo fuese dado
por el substituto, si ei hijo hubiese fallecido estan-
do pendiente la condición.
63. [55.] ULPIANUS libro XXV. ad Sabinum.— 53. [55.3 ULPIANO; Comentarios ¿ Sabina, li-
Quid ergo, si maiorem quantitatem a substituto bro XX ¡'.—Luego ¿que se dira, si dejó mayor eau-
reliquit? Quod excedit, hoc erit, quod a substituto tidad a cargo del Substituto? Que lo que excede se-
relictum est; quod vero concurrit cum summa su- ra lo que se dejó a cargo del substituto; parque lo
perioribus tabulis'inseripta, inde debebitur. que concurre con la suma. inscrita en las anterio-
res tablas, se deberá en virtud de estas.
ä 1.-——Sed si repetierit legatum cum alio, forte & 1.-—Pero si hubiere repetido el legado con otro,
fundum mihi legaverat ab impubere, repetiit hunc por ejemplo, si me habla iegado un fuudo a cargo
ab impuberis herede miiii et Seio, repetitio haec de un impübero, y io repitió para mi y para Seyo ¡¡
efdciet, ut pars mihi debeatur. cargo de heredero del impübero, esta repetición
hara que se me deba una parte.
g'; 2. —Si quis duos heredes scripserit, et damna- 5 2.-Si alguien hubiere instituido dos herede-
verit unumquemque solidam rem legatario prae- ros, y a cada uno lo hubiere condenado a entregar-
stare, idem est, atque si duobus testamentis lega- le toda ia cosa. al legatario, es lo mismo que si el
tum esset; nam et si mihi et filio, vel servo meo legado hubiese sido hecho en dos testamentos; por-
esset eodem testamento legatum, sine dubio valc- que tambien si a mi v a mi hijo, () á. mi esclavo, se
ret legatum utriusque, ut et Marcellus apud Iulia- nos hubiese hecho el legado en el mismo testamen-
num adiicit. to, sin duda seria valido el legado de uno y de otro,
como añade tambien Marcelo en Juliano.
& il.—Si heres hominem legatum occidit ob faci- & ti.—Si el heredero mate el esclavo iegado pºr
nus, hoc est merentem (3), sine dubio dicendum causa de un crimen, esto es,, mei-eciendolo, se ha-
erit, eum ex testamento non teneri. bre. de decir, sin duda, que ei ne esta obligado en
virtud del testamento. .
g 4. —Sed si noxae dedit, au teneatur, quia po- 5 4. —Pero si lo dio por noxa, ¿estará obligado,
test redimere? Et puto teneri. porquepuede rescatan-lo? Yopino que est-a obligado.
& 5.—Sed si animal legatum occiderit, puto te- g 5.—Mas si hubiere matado el animal legado,
neri, non ut carnem praestet, vei cetera latque/a. (4) opino que queda obligado no a entregar la carne,
[reliquias], sed ut praestet pretium, quanti esset, 6 los demas despojos, sino a entregar el precio, que
si viveret. tendria, si viviese.
& ii.—Item si aedes legatae ob damnum infectum & (i.—Asimismo, si consintió que por causa de
possideri passus est, puta, cum teneri, debuit enim daño inminente fueran posi-idas las casas legadas,
repromittere. opluo, que queda. obligado; porque debió prometer.
% 7.—Sed si mortuum intulit, fecitque religio- ä 7.—-Pero si enterró un muerto, ¿ hizo religioso
sum locum levatum, si quidem patremfamilias in- el lugar legado, si verdaderamente enterró un pa.-
tulit, quum a io inferre non posset, vel tam oppor- dre de familia, no pudlendo enterrarlo en otra. par—
tune non haberet, ex testamento non tenebitur. te, 6 no teniendo dónde tan oportunamente, no
An vero teueatur, ut pretium loci praestet? Et si quedara obligado en virtud del testamento. Mus
quidem ipse paterfamilias ilio inferri voluit, ex re- ¿quedará obllgado a entregar el precio del lugar?
stamento non tenebitur; quodsi heres intulit suo Y si verdaderamente quiso el mismo padre de fa-
arbitrio, debebit praestare, si sit in hereditate, milia. ser enterrado en el, no quedara obll ado en
unde pretium praestetur; testator enim, qui iega- virtud del testamento; pero si el heredero o ente-
vit, vei aiio inferri voluit, vel pretium loci leg-ata— rró por su propio arbitrio, deberá entregar, si is
rio offerri. hubiera en ia herencia, cosa con que se pa ue el
precio; porque el testador, que lo legó, ¿ quiso ser
enterrado en otra parte, ó que se ofreciera al lega.-
tario el precio del lugar.
g 8.—Item si servum non ipse occidit, sed com- 5 8.— guaimente, si el mismo no mató al escla-
pulit ad maleficium, ut ab alio occideretur, vel vo, pero lo compelió s un dellto para. que por otro
55. [57.] IDEM libro IX. ad Sabinum.—Nemo 55. [57.] EL MISMO; Comentarios á Sabino, li-
potest in testamento suo cavere, ne leges in suo bro IX.—Nadie puede disponer en su testamento
testamento locum habeant, quia nec tempore, aut que las leyes no tengan aplicación en su testamen-
loco, aut conditione üniri obligatio heredis legato- to. orque la obligación del heredero respecto á.
rum nomine potest. los ega-dos no se puede extinguit por el tiempo, o
por el lugar, o por la condición.
56. [SS.] inem libro XIV. ad Sabinum.—Si 56. [58.] En MISMO; Comentarios á Sabino, h'-
legati servi nomine stipuletur l atarius, fugiti— bro XI V.—Si el legatario estipulase en nombre dei
vum eum non esse praestari, nihi veniet in eam esclavo legado, que se respondiese de que ei ne
stipulationem, quia qualis sit, talis ex testamento era. fugitivo, nada se comprenderá. en esta. estip u—
praestari debet; nec ullum in legato damnum fa- lación, porque ae debe entregar en virtud del tes-
eere intelligeretur. tamento tal cual sea; y no se entcnderia que hace
daño alguno en el legado.
57. [59.] ULPIANUS iibro XXXIII. ad Sabi- 57. [59.] Unrmno; Comentarios ¿ Sabino, li-
mtm.—Si res obligata per fideicommissum fuerit bro XXXIII.-Si por fideicomiso hubiere sido de-
relicta, si quidem scit eam testator obligatam, ab jada una cosa obligada, si verdaderamente sabe ei
herede luenda est, nisi si animo alio fuerit; si ne- testador que estaba. obligada, ha de ser desempe-
sciat, a iidelcommissario, nisi si vel hanc, vel ñada por el heredero, a no ser que lo hubiere he-
aliam rem relicturus fuisset, si sciisset obligatam, cho con atra intencion; si no lo supiera, por el ii-
vel potest aliquid esse superfluum exsoluta aere deicomisario, a no ser que hubiese de haber deja—
alieno. Quodsi testator eo animo fuit, ut, quam- do esta u otra cosa, si hubiese sabido que estaba
quam liberandorum praediorum onus ad heredes obligada, ¿¡ puede quedar algún remanente paga-
suos pertinere noluerit (1), nou tamen aperte uti- da la deuda. Pero si ei testador tuvo esta inten-
que de his liberandis senserit, poterit iideicommis- ción, que, aunque no haya querido que pertenezca
sai-ius per doli exceptionem a creditoribus, qui a sus propios herederos la carga. de desempeñar los
hypothecaria (2) secum agerent, consequi, ut predios, no hubiere, sin embargo, expresado clara-
actiones sibi exhiberentur; quod quamquam suo mente que fueran ellos desempeñados, odrá el B—
tempore non fecerit, tamen per iurisdictionem deicomlsario mediante la excepcion de ola conse-
Praesidis provinciae id ei praestabitur. guir de los acreedores, que ejercitasen contra él la
acción hipotecaria, quese le cedan las acciones; lo
que aun cuando no lo hubiere hecho en su tiem o,
le será., sin embar o, concedido por la. jurisdicción
del Presidente de a provincia.
58. [80.] PAPINIANUS libro IX. Responsorum. 58. [60.] Parmmuo; Respuestas, libro IX.——
—-Domus hereditarias exustas et heredis numis Respondi, que las casas de la herencia que se que-
exstructas ex causa fideicommissi post mortem maron, y que se reediiiearoncon dinero del here-
heredis restituendas, viri boni arbitratu sumtuum dero, debeu aer restituidas por causa de ddelcomi-
rationibus deductis, et aedificiorum aetatibus-exa- so después de la muerte del heredero, deducidas las
minatis (3), respondi, cuentas de los gastos ¿ arbitrio de bue'u varón, y
examinada. la edad de los edificios,
59. [Bl.] ULPIANUS libro XXXIII. ad Edi- 59. [Bl. ULPIANO; Comentarios al Edicto, li-
ctum.—-'(i) si modo nulla culpa eius incendium bro XXXI I.—si es que el incendio hubiese acon-
contigisset; tecido sin culpa aiguna de el;
60. [62. V. 59. H.] iocur-ws (2) libro XXXIX. 60. &62. V. 59. H.] Jununo; Digekto, libro
Digestorum. ——quodsi nulla retentione (3) facta XXXI .—pero si hubiese entregado la casa no ha..-
domum tradidisset. incerti condictio ei competet, biendo hecho ninguna retención, le competere la
quasi pius debito soiverit. eondieeion de cosa incierta, como si hubiere pagado
mas de lo debido.
61. [BS. V. 60. H.] PAPLNLAMUS libro IX. Re- 61. [GB. V. 60. H.] Par-mmm; Respuestas, li-
sponsarum.- Sumtus autem in redcienda domu bro IX.-Fere juzgue, que los gastos necesarios
necessarios a legatario factos petenti ei legatum, hechos or el legatario para restaurar la casa, no
cuius postea conditio extitit, non esse reputandos le ban e ser puestos en cuenta. ai que pide ei le-
existimavi. gado, cuya condición se cumplió después.
62. (64. V. 61. H.] PAULUS libro XLI. ad Edi- 62. (64. V. 61. H.] PAULO; Comentarios al
ctum.—Si ancilia cum liberis legata sit, et ancilla Edicto, libro XLI.-Si hubiera sido legado. una es-
sola, si non sint iiber-i, et liberi solí, si non sit an- ciava con sus hijos, se debe sola la esciava, si ne
cilia, debentur. tuviera hijos, y solos los hijos, si ne existiera la
esclava.
68. [65. V. 62. H.] CELSUS libro XVII. Dige- 63. [65. V. 62. H.] Censo; Digesto, libro
storum.—Si ancillas omnes, et quod ex his natum X VII.—Si ei testador hubiere iegado todas las es-
erit, testator legaverit, una mortua. Servius par- ciavas, y lo que de ellas hubiere nacido, dice Ser-
tum eius neº-at deberi, quia accessionis loco lega- vio, que. muerta. una, no se debe su parto, perque
tus sit; nadJ falsum puto, et nec verbis, nec vo- fue legado en calidad de secesión; lo que creo que
luntati efuncti accommodata haec sententia est. es falso, y que esta opinión no esta ajustada ni a
las palabras, ni a la voluntad del difunto.
64. [66. V. 63. H.] Guns libro XV. ad Edi- 64. [66- V. 63. H. GAYO; Comentarios al Edic-
ctum provinciate.— Captatoriae scripturae simili to provincial, libro ¡!.—Las escrituras en que se
modo neque in hereditatibus, neque in iegatis capta, no son validas de igual modo ni en las he-
valent. rencias, ni en los legados.
65. (67. V. 64. H.] IDEM iibro I. de legatis ad 65. [67. V. 64. H.] EL meno; Comentarios al
Edictum Praetor-is urbani (4). —Si ita legatum Edicto del Pretor urbano, libro I. de tax legados.
sit: «Seio servos decem do praeter eos decem, quos —Si se hubiera legado asi: cdoy ¿ Seyo diez escis.-
Titio legavi», siquidem decem tantum inveniau- vos ademas de los diez. que le iegue a Ticio-, si
tur in hereditate, inutiie est legatum, si vero arn- verdaderamente en la herencia se encontraseu solo
pilores post eos, quos Titius eiegit, iu ceteris vaiet diez, es inútil el legado. pero si mas despues delos
legatum, sed non iu ampliores, quam decem, qui que eligió Ticio, es valido ei legado en cuanto a
legati sunt; quodsi minus sunt, in tantos, quanti ios demas, pero no por mas que ios diez, que se ie-
inveniantur. garon“; pero si hay menos, por tantos cuantos se
hallen.
% 1,—c1lli, si volet, Stichum do», conditionale & 1.—«Le doy Stico á. aquel, si lo quisiese», es
est legatum, et non aliter ad heredem transit, un legado condicional, y no pasa al heredero de
quam si legatarius voluerit, quamvis alias, quod otro modo, que si hubiere querido el legatario,
sine adiectione, «si volet-, legatum sit, ad heredem aunque si ei legado se hubiera hecho de otra suer-
legatarii transmittitur; aliud est enim iuris, si quid te, sin la adición, csi quisiese», se transmite ai he-
tacite continetur, aliud si verbis exprimatur. redero dei legatario; porque diferente derecho es,
si algo se contiene tácitamente, y otra cosa se ex-
presa con las palabras.
& 2.—Sl domus fnerit legata, licet particulatim & 2.—Si se hubiera iegado una casa, aunque por
ita refecta sit, ut nihil ex pristina materia super- partes haya sldo restaurada. do modo, quo nada
sit, tamen dicemus, utile manere legatum; at si ea quede de sus primitivos materiales, diremos, sin
domu destructa aliam eodem loco testator aediti- em bargo, que ei legado subsiste valido; mas si. des-
caverit, dicemus, interire legatum, nisi aliud te— truida aqueila cesa, ei testador hubiere edificado
statorem sensisse fuerit approbatum. otra. en ei mismo lugar, diremos, que fenece el ie-
gado, si no se hubiere probado que el testador qui-
so otra. cosa.
66. (68. V. 65. H.] IDEM libro XVIII. ad Edi- 66. [GB. V. 65. H.] EL MISMO; Comentarios at
ctum prouinciale—Et si aequo pretio emere vel Edicto provincial, libro X VIII.—Y si ei testador
vendere iusserit heredem suuni testator, adhue hubiere mandado que su heredero comprase ¿ ven-
utile legatum est. Quid enim, si legatarius, a quo diese una cosa por su justo precio, también es útil
emere fundum heres iussus est, quam ex necessita- el legado. Porque ¿qué diremos, si el legatario de
te eum fundum venderet, nullum inveniret enito- quien se mando que el heredero comprarse un fun—
(1) Hal. … ente fragmento al anterior de este modo: res- (5) Tour. según la escrita-ra. original,- ratione. corrección
pondi Ulpiano, si modo. del códice Ft.. Br.; annonae, tuerto/n toa cta. citado: por Br.
(a) U planus, Hal. (4) Et códice Ft., Br.; urbani, omiteta Tour.
manera—mano xxx: TÍTULO ÚNICO 489
rem? vel ex diverso, quid, si legatarii magi-¡i in- do, no encontrase ningún comprador, cuando por
teresset, eum fundum emere, nec aliter heres ven- necesidad vendiese este fundo? O por el contrario,
diturus esset, quam si testator iussisset? ¿que diremos, si al legatario le interesase mucho
comprar este fundo, y el heredero no hubiese de
venderlo, sino si el testador lo hubiese mandado?
67. [69. V. 68. H.] lnnn libro I. (1) de legatis 67. [69. V. 66. H.] EL MISMO; Comentarios al
ad Edictum Praetorix.—Servus uni ex heredibus Edicto del Pretar, libro I. de los teclados.—Si se di—
legatus si quid in hereditate malitiose fecisse di— jera que el esclavo legado a. uno solo de los here—
catur, fortc rationes interlevlsse, non aliter adiu- deros hizomaliciosamente alguna. cosa. en la. he-
dicandus est, quam (2) ex eo volentibus coheredi— rencia, acaso que b'orro las cuentas, no. ha de ser
bus quaestio habeatur; idem est, et si extraneo adjudicado de otra suerte, sino si, queriendoio los
fuerit legatus. coherederos, fuese sometido al tormento; y lo inis-
mo es también si hubiere sido iegado a un extraño.
& 1.-—-Si cx pluribns heredibus ex disparibus & 1.—Si una misma cosa hubiera sido legado a
partibus institutis, duobus eadem res legata sit, dos de varios herederos instituidos en diversas par-
heredes non pro hereditaria. portione, sed pro viri- tcs, los herederos deben tener este legado, no a
li id legatum habere debent (3). proporción de su parte en la herencia, sino por par-
tes viriles.
68. [70. V. 67. H.] IDEM libro XVIII. ad Edi- 68. [70. V. 67. H.] Et. uisun; (lamenti-rnos al
ctum anúnciate—Si post mortem patris filio lege- Edicto provincial, libro X VIII.—Si al hijo se le le-
tur, ubium non est, quin mortuo patre ad filium gare para después de la. muerte del padre, no hay
pertineat legatum, nec intersit, an patri heres ex- duda, de que muerto cl padre le pertenezca. al in-
titerit, nec ne. jo el legado, y no importa que haya sido o no lie-
redero del padre.
% 1.—Sed si servo post mortem domini relictum & 1.—Pero si a un esclavo se le dejó un legado
legatum est, si quidem in ea causa durabit, ad he- para despues de la. muerte de su señor, si verdade-
redem domini pertineat usque (4) adeo, ut idem ramente permaneciere en esta misma. condición,
iuris sit [(5), et si testamento domini liber esse ius- pertenezcaie al heredero del señor, de tal manera,
sus fuerit; ante enim cedit dies legati, quam aii- que haya ei mismo derecho también si en el testa-
quis heres domino existat; quo fit, ut hereditati mento del señor se hubiere mandado que fuese lí-
acquisitum legatum postea herede aliquo existente bre; porque corre el termino del legado antes que
ad eum pertineat, praeterquam si suus heres ali- alguien sea. heredero del señor; de lo cual resulta,
quis ant necessarius domino ex eo testamento fa- que el legado adquirido para la herencia, siendo
ctus erit; tunc enim, quia in unum concurrit (6), alguien heredero, le pertenece después ri este, sal-
ut'et heres existat, et dies legati cedat, probabi- vo si alguien se hubiere hecho en virtud de este
lius dicitur, ad ipsum potius, cui relictum est, per- testamento heredero su yo o necesario del señor;
tinere legatum, quam ad heredem eius, a quo li— porquc entonces, como concurre al mismo tiempo
bertatem consequitur. que haya heredero, y que corra el termino del ie-
gado, se dice más ciertamente que el legado perte-
nece más bien al mismo a quien se le dejó, que al
heredero de aquel de quien se consigue la libertad.
% 2.—Si pure legatus servus sub conditione liber 5 2.—-Si se hubiere mandado que el esclavo lega-
esse iussus fuerit, sub contraria conditione valet do puramente fuese libre bajo condición, es váli-
legatum; et ideo existente conditione'iegatum per- do el legado bajo ia condicion contraria.; y por io
imitur, deficiente ad legatarium pertinebit; et tanto, cumpliendose la condición se extingue el le-
ideo, si pendente conditione libertatis legatarius gado, y faltando, le pertenecera al legatario; y por
decesserit, posteaque defecerit conditio libertatis, esto, si pendiente la condición de la libertad hu-
ad heredem legatarii non pertinet legatum. biere fallecido el legata:-jo, y despues faitare ia
condicion de la libertad, el legado no le pertenece
al heredero del legatario.
ä il.—Quodsi idem pure legatus sit, et ex dle & 3.—Pero si ei mismo hubiera sido legado pu-
iiber esse iussus erit, omnimodo inutile legatum ramente, y se hubiere mandado que fuere libre
est., quia diem venturam certum est; ita Iulianus desde cierto dia, es de todos modos inutil el legado,
quoque sensit. Unde ait: si servus Titio legatus porque es cierto que habla de llegar ei dia; asi
sit, et idem post mortem Titii iiber esseiussus l'ue- opinó también Juliano. Por io cual dice: si a cio
rlt, inutile legatum est, quia moriturum Titium se ie hubiera legado un esclavo, y se hubiere man-
certum est. dado que el mismo fuese libre después de la muer—
te de Ticio, el "legado es inútil, porque es cierto
que Ticio ha de morir.
69. 171. V. 68. H.] IDEM libro II. de legatis 69. [?'1. V. 68. H.] Et. MISMO; Comentarios al
ad Edictum Praetoris.—Servo legato legari posse Edicto del Pretor, libro II. de los legados—Esta
receptum est, quod adita. hereditate statim servus admitido que se le pueda legar á. un esclavo lega.-
acquiritur legatario, deinde sequetur legatum. do, perque, adida. la herencia, inmediatamente se
adquiere el esclavo para el legatario, y después
seguirá el legado.
(1) Tam-.,- ].ibromo. r libro primo, el códice Fl. , Br.
(2) ut, inserta la V y.
(a) ipossunt or debent, Hel. (5) Htal.; est, el códice FJ.
(4) dque, ol. (5) concurrunt, la. Valg.
Tono Ii - es
490 Dianam.—Lune XXX: TÍTULO ÚNICO
& 1.—Siservum sub conditione legatum heres & 1.-—Si el heredero hubiere enajenado el escla-
alienaverit, deinde conditio extiterit, potest nihi- vo legatio bajo condición, y despues se cumpliere
lominus a legatario vindicari, nec extinguitur le- la condición, puede, ello no obstante, ser reivindi-
gatum. cado por el legatario, y no se extingue el legado.
% 2.—Si testator quosdam ex heredibus iusserit % 2.—Si el testador hubiere mandado que algu-
aes alienum solvere, nou creditores habebunt ad- nos de los herederos pagasen las deudas, no ten-
versus eos actionem, sed coheredes, quorum inter- dran contra ellos acción los acreedores, sino los
est hoc fieri. Nec solum hoc casu alius habet coherederos, a quienes interesa que se haga esto.
actionem, quam cui testator dari iussit, sed alio Y no solamente en este caso tiene la acción otro
quoque, veluti si Eliae nomine genero aut sponso distinto de aquel a quien mandó el testador que se
dotem dari iusserit; non enim gener aut sponsus, le dlera la cosa, sino también en otro, por ejemplo,
sed filia habet actionem, cuins maximo inter- si hubiere mandado que en nombre de la hija se
est (1). diese la dote al yerno ó al esposo; porque no tiene
la acción el yerno o el esposo, sino la hija, a quien
principalmente interesa.
5 ii.—(Si fundus, qui legatus est), servitutem ä El.—Si el fundo que se legó debiera una servi-
debeat lmpositam, qualis est, dari debet. Quodsi dumbre impuesta, debe ser dado tal cual es. Pero
ita legatus sit: «uti optimus maximusque-, llber si hubiera sido legado asl: «como mejor y más grau.-
praestandus est. de», ha de ser entregado libre.
¿j 4.—-Servus, qui in negotio fnerit, legatus non 5 4.—-Legado un esclavo, que hubiere estado em
ante tradi debet, qnam rationes explicet, et si ad picado en un negocio, no debe ser entregado au—
iudicium itum sit, iudicis caedem partes esse tes de que. rinda cuentas, y si se hublera recurri-
debent. do ajuicio, esta misma debe ser la función del juez.
ä f).—Si res, quae legata est, an in rerum natu- & 5.—Sl se dudara si existe la cosa que se legó,
ra. sit, dubitetnr, l'orte si dubium sit, an homo le- por ejemplo, si fuera dudoso si vive el esclavo le-
gatus vivat, placuit, agi quidem ex testamento gado, se determinó, que ciertamente se podia ejer-
posse, sed officio iudicis contineri, ut cautio iuter- citar la acción de testamento, pero que estaba en
poneretur, qua. heres caveret, eam rem persecutu- las atribuciones del juez, que se interpusiese can-
rum, et, si nactus sit, legatario restituturum. ción, por la cual el heredero asegurase que perse-
guirla la cosa, y quo si la consiguiera la entregará.
al legatario.
70. (72. V. 69. H.] IDEM libro XVIII. ad Edi- 70. [72. V. 69. H.] EL MISMO; Comentarios al
ctum provinciale.—— Si servus Ti-tii furtum mihi Edicto provincial, libro XVIII.—Si un esclavo de
feeerlt, deiude Titius herede me instituto servum Ticlo me hubiere hecho un hurto, y despues Ticio,
tibi legaverit, non est iniquum, talem servum tibi habiendome instituido heredero, te hubiere legado
tradi, qualis apud Titium fuit, id est, ut me inde- el esclavo, no es injusto que se te entregue el es-
mnem praestes furti nomine, quod is fecerit apud clavo tal cual estuvo en poder de Ticio, esto es,
Titium. que me prestes indemnización por razón del hurto,
que el hubiere hecho en poder de Ticio.
& 1.-—Nam et si fundus, qui meo fundo servie- ä 1.—Porque también si te hublere sido legado
bat, tibi legatus fuerit, non aliter a me tibi p'rae- un fundo, que prestaba certidumbre á. un fundo
stari debeat, quam ut pristinam servitutem re- mio, no debe entregársete por ml de otro modo, que
cipiam. si yo recobrara la antigua. servidumbre.
g £?.—Nec dissimile est ei, qui mandato alicuius ä 2.—Y no es desemejante el caso al de aquel
servum emit, vel ei, qui servum redhlbet; qui que por mandato de otro compró un esclavo, () al
onmes nou aliter restituere servum coguntur, de aquel que devuelve un esclavo; todos los que no
quam ut ratio habeatur furtl, quod ab eo servo fa- de otra suerte son obligados ¿ restituir el esclavo,
ctum fuerit, vel antequam negotium contrahere-
tur, vel postea.
slno si se tuviera cuenta del hurto, que per el es-
clavo se hubiere heeho, () antes que se celebra-se el
5 E).—Quare et si post aditam hereditatem ser- ne ocio, o despues.
vus legatus heredi furtum fecerit, ita praestari de- El.—Por lo cual, también si despues de adida
bebit, ut ob hoc delictum quasi litis aestimatio a. la herencia le hubiere hecho un hurto al heredero
el esclavo legado, deberá ser entregado de tal sner-
legatario suffer-atm- heredi.
te, que per causa de este delito se le pague por “el
legatario al heredero como la estimación del litigio.
71. i73. V. 70. H.] Ueruus libro LI. ad Edi-
ctum.—Si domus alicui simpliciter sit legata, ne- 71. [73. V. 70. H.] ULPIANO; Comentarios al
que adiectum, quae domus (2), cogentur heredes, Edicto, libro LI.—Si a alguien le hubiera sido le-
quam vellet (3) donium ex his, quas testator habe- gada simplemente una casa, y no se hubiese afla-
bat, legatario dare; quodsi nullas aedes reliquerit, dido que casa, serán obligados los herederos & dar-
le al legatario la casa. que quiera de las que tenia
magis derisorium est, quam utile legatum.
el testador; pero si no hubiere dejado ningunas ca-
sas, el legado es más bien irrisorio que útil.
& 1.—-De evictioue an cavere debeat is, qui ser-
vum praestat ex causa legati, videamus; et reg-u. ä 1.—Veamos si debera prestar canción de evie-
ción el que entrega un esclavo por causa. de lega-
lariter dicendum est, quoties sine iudicio praestita. do; y por lo regular se ha de decir, que siempre
res legata. evincitur, posse eam ex testamento peti; que de la cosa legada se hace evieción, habiendo
ceterum si iudicio petita est, officio iudicis cautio sido entregada sin forma de juicio, puede ser pe-
necessaria est, ut sit ex stipulatu actio. dida en virtud del testamento; pero si fue pedida.
en juicio, es necesaria canción por ministerio del
juez. para que haya la accion de lo estipulado.
& 2.—In pecunia legata confitenti heredi modi— % 2.-— Cuando se haya legado dinero, se le ha. de
cum tempus ad solutionem dandum est, nec urgen- dar al heredero que lo condesa un corto tiempo
dum ad suscipiendum iudicium-, quod quidem para el pago, y no se le ha de apremiar a _quc acep-
tempus ex bono et aequo Praetorem observare te el juicio; cuyo tiempo, a in verdad, deberá de-
oportebit. terminarlo el Pretor según lo bueno y equitativo.
5 ti.—Qui confitetur, se quidem debere, iustam 5 ¿%.—El que confiesa que el ciertamente debe,
autem causam affert, cur utiqne praestare non pero alega justa causa por la que verdaderamente
possit, audiendus est. utputa si aliena res legata no pueda pagar, ha de ser oido, por ejemplo, si hu-
sit, negetque dominum cam vendere, vel immen- biera sido legado. una cosa ajena, y dijera que su
sum pretium eius rei petere affirmet, aut si ser- dueño no la vende, () aiii-maso que pide un precio
vum hereditarium neget se debere praestare, forte excesivo por aquella cosa, o si dijera que el no de-
patrem suum, vel matrem, vel fratres naturales; be entregar aquel esclavo de la herencia, que es
aequissimum est enim, concedi ei ex hac causa acaso su padre, o su madre, o su hermano natural;
aestimationem officio iudicis praestare. porque es muy justo, que por esta. causa se le con-
eeda por ministerio del jnez pagar la estimación.
€; si.—Quum alicui poculum legatum cssct, vei- 5 4.——Habiendoselc legado a uno un vaso, y que—
letque heres aestimationem praestare, quia ini— riendo el heredero pagar su estimación, porque de-
quum esse aiebat, id separari a se,… non impetra- cia que era injusto que aquel se separase de el, no
vit id a. Praetore; alia enim conditio est hominum, impetro esto del Pretor; porque una es la condi-
alia ceterarum rerum, in hominibus enim benigna ción delos hombres, y otra la delas demás cosas,
ratione receptum est, quod supra probavimus. pues respecto a los hombres se admitió por benig-
na razón lo que arriba hemos aprobado.
.ä 5.—Si fundus municipum vectigalis ipsis mu- 's" Ev.—Sí uu fundo tributario de un municipio llu-
nicipibus sit legatus, an legatum consistat, patique biera sido legado ¡i. los mismos habitantes del mu-
possit, videamus; et Iulianus libro trigesimo octa- nicipio, veamos si subsiste ei legado, y si puede
vo (1) Digestorum scribit, quamvis fundus vecti- ser pedido; y escribe Juliano en el libro trigésimo
galis municipum sit. attamen, quia aliquod ius in octavo del Digesto, que aunque el fundo tributa-
eo is, qui legavit, habet, valere legatum. rio sea. de los habitantes del municipio, es, sin em-
bargo, valido el legado, porque algún derecho tie-
ne en el el quelo legó.
& £S.—Sed et si non municipibus, sed alii fundum % 6.—Pero si hubiere legado el fundo tributario
vectigalem legaverit, non videri proprietatem rei no a los habitantes del municipio, sino a otro, no
legatam, sed id ius, quod in vectigalibus fundis se considera legado la propiedad de la cosa, sino
habemus. el derecho que tenemos en los fundos tributarios.
72. [74. V. 71. H.] PAULUS libro XL VIII. ad 72. [74. V. 71. H.] PAULO:, Comentarios al
E'clictunL—Si quis legaverit fundum Cornelianum Edicto, libro XL VIII.—Si alguno hubiere legado
exceptis vineis, quae mortis eius tempore erunt, si el fundo Corneliano, exceptuadas las viñas que en
nullae vineae erunt, legato nihil decedit. el hubiere al tiempo de su muerte, si no hubiere
ningunas viñas, nada se deduce del legado.
78. [75. V. 72. H.] GAIUS libro III. de legatis 73. [75 V. 72. H.] Guro; Comentarios al
ad Edictum ¿"mataria—Si heres lussus sit facere, Edicto del Pretor. libro III. de los legados.-—Si se
ut Lucius centum habeat, cogendus est heres eeu- le hubiera. mandado al heredero, que haga. que Lu-
tum dare, quia nemo facere potest, ut ego habeam cio tenga ciento, el heredero ha de ser obligado a
centnm, nisi mihi dederit. dar los ciento, porque nadie puede hacer que yo
tenga. ciento, si no me los diere.
% 1.—Viels legata perinde licere capere atque ä 1.—Se indica en un rescripto de nuestro Enl-
civitatibus, Rescripto Imperatoris nostri signifi- perador, que a las aldeas les es licito recibir lega-
catur. dos lo mismo que a las ciudades.
74. (76. V. 78.11] ULPIANUS libro IV. Dispu- 74. [76. V. 73. H.] (lar-uuo; Disputas, libro
tationum.—Licet Imperator noster cum patre re- IV. - Aunque nuestro Emperador haya resuelto
scripserit, videri voluntate testatoris repetita. a por rescripto juntamente con su padre, que se con-
substituto, quae ab instituto fuerant relicta, ta- sidera que por voluntad del testador se repitieron
men hoc ita erit accipiendum, si nou fuit evidens a cargo del substituto los legados, que se hablan de-
diversa voluntas, quae ex multis colligetur, au jado ¿ cargo del instituido, sin embargo, esto se ha-
quis ab herede legatnm vel fideicommissum reii- bra de entender asi, si no fue evidente diversa vo:
ctnm noluerit a substituto deberi (2). Quid enim, luntad, la cual se colegira de muchas circunstan-
si aliam rem reliquit (3) a substituto ei fideicom- cias, si alguno no hubiere querido que ei legado ó
missario vel legatario, quam ab instituto non reli- el fideicomiso dejado a cargo del heredero se deba
querat (4)? Vel quid, si certa. causa fuit, cur ab por el substituto. Porque ¿qué se dirá, si a cargo del
instituto reliquerat (5), quae in substituto cessa- substituto le dejo a este ñdeicomisario () legatario
(l) trlcestmo tertio, Hel.; XXIX. lu Valg. (4) ¡Sega-¡nuestro enmienda,; relinquit, relinqueret, el cd-
(2) an qula ab herede—deberi, omittat-u otros en Hel. dice F .
d' (ajFlSegúnnnectr-a cuminum; relinqui;, relinquent, el cd- '5) Según nuestra enmienda; relinquit, relinquent, el co-
we . . ' dice FL
492 munere.-unnc xxx: 'ri'runo Úmco
ret? Vel quid, si substituit ex parte fideicommis- otra cosa, que no le habia dejado zl. cargo del insti-
sarium, cui ab instituto reliquerat fideicommissum?" tuido? ¿O que, si bubo una causa cierta, por la que
In obscura igitur voluntate locum habere Rescri- habla dejado la cosa :! cargo del instituido, la cual
ptum, dlcendum est. dejase de existir respecto al substituto? ¿0 qué, si
en parte substituyo al fldeicomisario, para quien a
cargo del instituido habla dejado uu fideicomiso?
Asl, pues, se ha de decir,! que tiene lug-ar el res-
cripto siendo obscura la voluntad.
75. [77. V. 74. H.] IDEM libro V. Disputatio- 76. [77. V. 74. H.] EL mano; Disputasrlibro
num.—Si sic legatum vel fideicommissum sit reli— ][".—Si de este modo se hubiera. dejado uu legado
ctum: «si aestimaverit (1) heres, si coniprobavcrit, (. un fideicomiso: csi cl heredero lo estimate. si lo
si iustum putaverit», et legatum, et fideicommis- aprobar-e, si lo juzgare justo-, se deberá tanto el
sum debebitur, quoniam quasi viro potins bono ei legado como ei lideicomiso, porque mas bien le fue
commissum est, non in meram voluntatem heredis encomendado como a hombre bueno, que no atri-
collatum. buido ¡i. la mera voluntad del heredero.
?; 1.—Si mihi, quod Titius debet, fueritlegatuni, g 1.——Si se me hubiere legado lo que debe Ticio.
neque Titius debeat, sciendum est, nullum esse v Ticio no debiera, se ba de saber que es nulo el
legatum, et quidem, si qnantitas non sit adiecta, legado, y, :; la verdad, si uo se hubiera añadido
evidenti ratione niliil debebitnr, quia non apparet, una cantidad, por evidente razón no se deberá. nar
qnantum fuerit legatum-nam et si quod (2) ego da, porque no aparece cuánto se haya legado; por-
Titio debeo, ei legavero quantitate non adiecta, qllo también si te que le debo a Ticio se lo hubiere
constat, nullum esse legatum, quum si decem, quae legado siti;-hoher expresado in. cantidad, es sahido
Tltio debeo, legavero, nec quidquam Titio de- que es nulo ei legatio, porque si yo le hubiere le-
beam, falsa demonstratio non perimit (3) lega- gado los diez que le debo a Ticio, y yo no le debie-
tum, ut in legato dotis Iulianus respondit. ra cosa alguna a Ticio, esta falsa demostración no
extingue el Iegado, como respondi-') J uliano res-
pecto al legado de la dote.
% 2.—-Quodsi addiderit: «decem, quae mihi Ti- % 2.—Pero si hnbiere añadido-. «lego los diez quo
tius debet, lcgor, sine dubio nihil erit in legato; me debe Ticio», sin duda. no habi-a uada en ei le-
uam inter falsam demonstrationem et falsam cou— gado; porque hay mucha diferencia entre la falsa
ditionem sive causam multum interest; proinde demostración y la falsa condición 6 causa; por lo
et si Titio decem, quae mihi Seius debet, legavero, cual, también si a Ticio le hubiere legado los diez
nullum erit legatum, esse enim debitor debet; que me debe Seyo, sera unio el legado, porque de-
nam et si vivus exegissem (:), extingueretur le- be scr deudor; poi-qne también si vlviendo yo los
gatum, et, si debitor manel-et, actiones adversus hubiese exigido, se extinguirla el legado, y, si ei
eum heres incus duntaxat praestare cogeretur. deudor peruuaucciese siendolo, ml heredero seria
obligatio solamente a ceder contra el las acciones.
% 3.-—Si quis ita stipulatus: «Stichum, aut de- 5 3.—Si habiendo alguien estipulado asi: «Stico,
cem, utrum ego velim», legaverit, quod ei debeba- o diez, según yo quiera», hubiere legado lo que se
tur,- tenebitur heres eins, ut praestet legatario le debia, su heredero estara obligatio a ceder la
actionem, electionem habitui-o, utrum Stichum, an acción al legatario, que tendra la elecclón, seguu
decem persequi malit. quiera reclamar ¡¡ Stico Ó los diez.
g Al.-Proinde si Stichum legaverit, qunm ille ei & 4.—Por lo cual, si hubiere legatio a Stlco, de-
Stichum, aut decem deberet, incerti actio legata— biendole aquel a. Stleo () les diez, le compete al le-
rio adversus heredem competit, ut scripsit Iulia- gatario contra. ei heredero la acción de cosa iucier-
nuslibro trigesimo tertio Digestornm, per quam ta. segun escribió Juliano en el libro trigésimo ter-
actionem compellat heredem experiri; et si Sti- cero del Digesto, por cuya acción com pelera al
chum consecutus fuerit, praestabit ei, si decem, heredero a reclamar; y si hubiere conseguido a
nihil consequetur; secundum quod erit in arbitrio Stico, se lo entregara. y si los diez, no conseguirá
debitoris, an sit legatarius is, cul Stlchus lega- uada-, según lo que, estara al arbitrio del deudor,
tus est. si sera legatario aquel a quien le fue legado Stico.
_76. [78. V. 76. H.] Iunmnus libro XXXIV. 76. [78. V. 75. H.] JUrJANo; Digesto, libro
Dtyestorum.—Quodsi quis Stichum ant Pamphilum XXXIV.—Poro si alguno estipuló &. Stico ó a Pau-
stipulatus, Sempronio Stichum legassct. Maevio filo, y a Stico lo hubiese leº-ado á. Sempronio, _v &
Pamphilum, oneratus heres intelligitur, ut necesse Mevio ¿ Pánñlo, se entiendgo gravado ei heredero
habeat alteri actionem suam, alteri aestimationem a tener necesidad de darle al uno su acción, y al
Stichi aut Pamphili dare. ' otro la estimación de Stico ó la de Pándlo.
77. [79. V. 76. H.] ULPIANUS libro V. Dispu- 77. 179. V. 76. H.] ULPIANO; Dis—putas, libro
tationum.-—Si pecunia fuit deposita apud aliquem, IT.—Si en poder de alguien se depositó uua canti-
eiusque fideicommissum, ut eam pecuniam prae- dad, y el fideicomiso de la, misma, para qne entre-
stet, fideicommissum ex Rescripto Divi Pii debebi- gase aquella cantidad, se deberá el lldeicomiso en
tur, qnasi videatur heres rogatus remittere id de- virtud del Rescripto del Divino Pio, cual si parecie—
bitori; nam si conveniatur debitor ab herede, doli ra que se le rogo al heredero que esto se lo remi-
exceptione uti potest, quae res utile fideicommis- tiera al deudºr; porque si el deudºr fuera deman-
78. [80. V. 77.1'1.] IDEM libro VIII. Disputa- 78. [80. V. 77. H.] EL MISMO; Disputas, libro
tionum.—Fideicommissum, quod a legatario relin- VIII.-El fideicomiso, que se deja a cargo del le-
quitur, ita demum ab eo debetur, si ad legatarium gatario, solamente se debe por este, si ei fideicomi-
legatum pervenerit. so hubiere ilegado a poder del legatario.
79. [Bl. V. 78. H.] [ULIANUS libro V. (1) DE- 79. [SI. V. 78. H.] JULIANO; Digesto, libro V.
gestormn.—Si quis testamento suo (2) Titio et —Si al uno hubiere mandado en su testamento
Seio decem dari iusserit, nullam haec verba reci- que se es diesen diez a Ticio y & Seya, no admi-
p'iunt ambiguitatem, nt dem". dixisse videatur, qui ten (Iuda alguna. estas palabras. de modo quo pa-
decem dixit. rezca que dijo diez para cada uno el que dijo diez.
80. [82. V.] Apud IULIANUM libro XXXII. Di- 80. [82. V.] MARCELO nota en el libro X XXII.
gestorum MARCELLUS notat-— Is, qui sola triginta del Digesto de JULIANO.—Uno, que solamente ha-
reliquerat (3). Titio triginta legavit, Seio viginti, bla dejado treinta, lego treinta á. Ticio, veinte o
Maevio decem; Masurius (4) Sabinus probat, 'T'i- Soyo, y diez á Mevio-, Masurio Sabino prueba, que
tium quindecim, Seium decem, Maevium quinqne Ticio habrá. de obtener quince, Seyo diez, yMevio
consecuturos, ita tamen, ut ex his pro rata portio- cinco. pero de modo, que de estos se satisfaga ¿
nis Falcidlae satisfiat. proreta de cada. porción la Falcidia.
81. [SS. V.] IULIAN'US libra XXXII. Digesta- 81. [BB. V.] JULIANO; Digesto, libro XXXII.
r-um.——Si fundum sub conditiorie legatum heres "Si estando pendiente la condición el heredero lm-
pendente conditione sub alia. conditione alii legas- biere legado & otro bajo otra condición ei fundo le-
set, et post existentem conditionem, quae priore gado bajo condici-"m, y después de cumplirse la
testamento proposita (5) fnisset, tnnc ea conditio, condición, que se hubiese puesto en el primer testa-
sub qua heres legaverat, extitisset, dominium a meuto, entonces se hubiese cumpiido ia condición
priore legatario non discedit. bajo la que el heredero lo habia legado, el dominio
no se separa del primer legatario.
g 1.-—Si servo communi res legata fuisset, po- % 1.--Si uua cosa hubiese sido legatia á. un es-
test alter dominus agnoscere legatum, alter repel- clavo cornúu, puede uno de los dueños aceptar el
lure; nam in hanc causam (6) servus communis legado, y rechazario el otro; porque para. este ca-
quasi duo servi sunt. so el esclavo común es como si fuera dos esclavos.
ä 2.—«Stichum Sempronio do, lego. Si Sempro- ä 2.-—«Doyy lego Stico a Sempronio. Si Sem-
nius Stichum intra annum non manumiserit, eun- pronio no hubiere manumitido á. Stico dentro de
d'em Stichum Titio do, lego»; quaesitum est, quid un año, doy y lego el mismo Stico a Ticio-; se pre-
iuris esset? Respondi, Sempronium interim totnm guntó, ¿que derecho habria? Respondi, que interl-
habiturum et, si quidem intra annum manumisis- namente todo lo tendria Sempronio, y que, si ver-
set, liberum eum effecturum, sin autem hoc non daderamente lo hubiese manumitido dentro de un
fecisset, totum ad Titium pertinere. año, se haria libre, pero que si no hubiese hecho
esto, todo le pertenece á. Ticio.
5 Ei,—Qui fundum excepto aedilicio legat, ap- g- ¿:).—El que lega un fundo, exceptuado el edifi-
pellatione aedificii aut superficiem significat, aut cio, con la denominación de edificio significa () in.
soium quoque, cui aedificium superpositum est; si superficie, o también el sneio sobre el que está. ie-
de sola (7) superficie exceperit, nihilominus iure ventado el edilicia; si hnbiere hecho la excepción
legati totus fundus vludicabitnr, sed exceptione solamente respecto ä. la superficie, se reivindicara,
doli muii posita (8) consequetur heres id, ut sibi sin embargo, por derecho de legado todo el fundo,
habitare in villa liceat; in quo inerit, ut iter quo- pero por la. excepción de dolo maio que se haya
que et actum in ea habeat. Si vero solum quoque puesto conseguirá el heredero que le sea iicito ha-
exceptum fuerit, fundus excepta villa. vindicari bitar en ia casa de campo; en lo que estará. com—
debebit, et servitus ipso iure villae debebitur, non prendido, que tenga. también uso y conducción
secus ac si duorum fundorum dominus alterum ie- para ella.. Mas si también se hugiere exceptuado el
gaverit ita, ut alteri serviret; sed inclinandum est, suelo, deberá. ser reivindicado el fundo quedando
testatorem etiam de solo cogitasse, sine quo aedi- exceptuuda la casa de campo, y de derecho se le
ñclum stare non potest. deberet servidumbre á la casa de campo, no de otra
suerte que si el dneiio de dos fundos hubiere lega-
do uno, de modo quo ie prestase servidumbre al
otro; pero nos hemos de inclinar ¿ que ei testador
penso también resPecto al suelo, sin el queno pue-
de subsistir ei edificia.
5 4.—Sl llbertus patronum ex septunce heredem 5 4.—Si un liberto hubiere instituido heredero
scripserit, alios ex ceteris, et ita legaverit: aquis- de siete onzas si ea patrono, y a otros de las demás,
quis mihi [alius ex suprascriptis cum patrono meo y hubiere legado asi: «si otro cualquiera delos un-
(1) XXXII., Hal. EI mismo uns los fragmentos BD. y 81. con (4) Ilal.; Massnrins, el codice FZ.
el 7 9. . (5) Hal. Vulg.,' praeposlta, et codice Fl.
(2) Tour. sammt-1 esu—itum original; suo, omtela, la co- (6) In im: causa, Hai. Vuig.
rrección del códice FL., Br. _ (1) Tour. at mdi-gen; soll, ea et texto.
(8) Wann lus notat s. 4. y 5. de la página 491. (a) opposita, la
494 DlGESTO.—-LIBRO xxx: TÍTULO mut.-o
heres erit, (1) servos illum et illum Titio lego, quos tes dichos fuere ml heredero con mi patrono, le le-
aestimo singulos vicenis aureis-. intelligendum go a Ticio aquel y aquei esclavos, que estimo en
ei.-it, a coherede patroni duntaxat legatum datum, veinte aúreos cada. uno», se habrá de entender,
et ideo Titium non amplius quincunce (2) in servis que el legado se dió solamente á. cargo del cohere-
vindicare posse; adiectio autem illa.: «quos aestimo dero dci patrono, y que por lo tanto Ticio no pue-
singulos vicenis aureis», non mutat legati condi- de reivindicar más de cinco onzas sobre los escla-
tionem, si legis Falcidiae rationem habere opor- vos; mas aquella adición: (que estimo en veinte
teat, nihilominus enim verum pretium servorum aúreos cada uno», no altera la condición del lega
in aestimationem deducetur. do, si debiera tenerse cuenta de la ley Falcidia.
parque, esto no obstante, se comprenderla eu la es-
timacion el verdadero valor de los esclavos.
% ("i.—«Titio fundum do, lego, si heredi meo de- & 5.—cDoy y lego ¿ Ticio un fundo, si el le die-
cem dederit»; si decem iteres Titio debuisset, et ea re diez :i. mi heredero-; si ei heredero le hubiese
Titius accepta ei fecis.-ret, fundum vindicare potest. debido los diez ¡: Ticio. y Ticio se los hubiese dado
por recibidos, puede reivindicar el fundo.
& tl.-Si Titius, cni Stichus legatus fuerat, aute- & (i.—Si Ticio, á. quien le habla sldo legado Sti-
quam sciret, ad se legatum pertinere,! decesserit, co, hubiere fallecido antes que supiese que le per-
nt eundem Seio levaverit, et heres Titii legatnm tenecia. el legado, y hubiere legado el mismo Stico
non repudlaverit,%tichum Seius vindicabit. a Se o, y el heredero de Ticio no hubiere repudia-
do e legado, Seyo reivindican a Stico.
& 7.—Si paterfamilias al) impubere filio, Titio 5 7.—Si un padre de familia le hubiere legado
fundum legaverit, et a substituto eundem eidem un fundo ¡¡ Ticio a cargo de un hijo impúbero, y
Titio, et upillns patri heres cxtiterit, sive vindl- el mismo fundo al mismo Ticio a cargo del substi-
caverit itius legatum, sive repudiaverit, quamvis tuto, y el pupiio hubiere quedado heredero del pa-
filius impubes deceSserit, a substituto vindicare dre, ora haya reivindicado Ticio el letrado, ora lo
non poterit; hoc enim, quod Wrong a substituto haya. repudiado, no podrá. reivindicar o del substi-
legatur, perinde habendum est, ac si repetita le- tuto, auuque haya fallecido el hijo impúbero; por-
gata essent. Quare et si pure a lilio, sub conditione que lo que se lega de nuevo a cargo del substitu-
a substituto legatum fuerit, pcrinde omnia serra- to, lla de ser considerado lo mismo que si se hubie-
buntur, ac si tantum a filio legatum fuisset; contra sen repetido los legados. Por lo cual, también si se
autem si a filio sub conditione, a substituto pure hubiere hecho el legado puramente &. cargo del hi-
legatum fuerit, et pupillus pendente conditione jo. y bajo condicion a cargo del substituto, todo se
decesserit, ex substitutione sola legatum valebit. observare lo mismo que si el legado hubiese sido
hecho solamente a cargo del hijo; mas, por ei con-
trario, si ei legado se hubiere hecho bajo condición
a. cargo del hijo, y puramente a cargo del substi-
tuto, y el pupiio hubiere fallecido estando pcn-
diente la condición, será. válido el legado en virtud
de la sola substitución.
& ES.—His verbis: «Lucio et Titio, eorumve cui & 8.-Con estas palabras: cdoy y lego ei fundo ¿¡
fundum do, lego», utiliter legatur; et si utrique Lucio y a Ticio, 6 a cualquiera dc ellos-, se lega
vixerint, utrique, si alter, alteri totum debebitur. utilmeute; y si ambos hubieren vivido, seles debe-
rá ä. ambos, y si nno, a. este todo.
% 9.—Quum statuiiber sub conditione legatus ä 9.—Cuaudo el instituido libre bajo condición
est, et pendente conditione legati conditio statutae en el testamento fue legado bajo condición, y pen-
libertatis deficit, legatum utile fit; nam sicut sta- diente la condición del legado falta la condición
tuta libertas tunc perimit (3) legatum, quum vires de la libertad concedida. el legado se hace útil;
accipit, ita legatum quoque non ante perimi po- poi-que asi como la libertad concedida extingue el
test, quam dies eius cesserit (4). cgado, entonces cuando adquiere validez, asi tam-
poco se puede extinguir el legado antes que haya
corrido ei termino de la “misma.
& 10.-A filio impubere legatus et a substituto 5 10. —El esclavo que fue legado a cargo de un
liber esse iussus, si quidem pupillus ad puberta- hijo impúbero, y que a cargo del substituto se
tem pervenerit, ab eo, cui legatus fuerat, vindica- mandó que fuese libre, si verdaderamente hubiere
bitur, mortuo vero pupillo libertas competit. Lon- llegado el pupilo ¿ la pubertad, será. reivindicado
ge magis hoc servari conveniet, si idem servus sub por aquel a quien habla sido legado, pero, muerto
conditione ab impubere legatus fnerit, et pendente el pupilo, compete la libertad. ou mucha más ra-
conditione fllius intra pubertatem decesserit. zón convendra que se observe esto, si el mismo es;
clavo hubiere sido legado bajo condición a cargo
del impúbero, y pendiente la condición hubiere fa.-
llecido ei.!iijo dentro de la pubertad.
82. [84. V. 79. H.] IDEM libro XXXIII. Dige- 82. [84. V. 79. H.] EL MISMO; Digesto, libro
stornm.—Non quocnnque (5) modo si legatarii res XXXIII.—No si de cualquier modo se hubiere lie-
facta fuerit, die cedente obligatio legati extingui- cho del legatario la cosa, se extingue, corriendo el
tur, sed ita, si eo modo fuerit eius, quo avelli non termino, la obligación del legado, sino de esta suer-
84. [BG. V. 81. H.] Iunmnus libro XXXIII. 84. 88. V. 81. H.] JULIANO; Digesta, tib-ro
Digestorum.—Huiusmodi legatum: «si Titius he- XXXI I.—Un legadode esta naturaleza: csi Ticio
redi meo caverit, centum Maevio se daturum, et le hubiere dado caución á. mi heredero, de que el
heres meus Titio centum dato,: utile legatum est; le dará. ciento a Mcvio, dele también mi heredero
quemadmodum quod alicui legatum, ut (2) ex ciento & Ticio», es útil el legado; a Ia manera que
causa fideicommissi restituatur. lo que se le legó & uno, para que sea restituido por
causa de fideicomiso.
(1) Kai.; et. omttsla. el códice F:. (2) Hel.; ut, amitam et códice Fl
496 DIGEETO.—LIBBO xxx: rti-mio timeo
% 1.-—Eadem ratione hoc quoque legatum utile & L—Por la. mismo. razón también es útil este
sit: «si Titius heredi meo cavet-it,: se in municipio legado: csi Ticio ie hnbiere dado caución ¡¿ mi he-
ex centum aureis opus facturum, tum ei centum redero, dc que él hará en el municipio uua. obra
aureos heres meus dare damnas esto». de cien ¡turcos, en este caso esté condenado mi he-
redero :; darle cien aureos-.
g 2.--Si Sempronius Titium heredem lnstituerit, & 2.-—Si Sempronio hubiere instituido heredero
et ab eo post biennium fundum dari iusserit Mae- á Ticio, y mandado que por este se le de un fundo
vio, Titius deinde ab herede suo eundem fundum á. Mevio despues dc (ios años, y luogo Ticio le hu-
Maevio praesenti die levaverit, et Maevius pre- biere legado de presente á. Mevio ei mismo fundo
tium fundi ab herede Titii acceperit, si ex testa- a cargo de ea heredero, y Mcvio hubiere recibido
ment-o Sempronii fundum petere velit, exceptione del heredero de Ticio cl precio del fundo, si qui-
repelli poterit, si pretio fundi contentus non erit. siera pedir el fundo eu virtud dei testamento de
Sempronio, podra ser repelido con excepción, si
no se hubiere eontentado con el preeio del fundo.
5 “¿..—Si cul homo legatus fuisset, et per legata— & 3.—Si :i. alguien se le hubiese legado un escla-
rium stetisset, quominus Stichum, uum heres tra- vo, y eu ei legatario hubiese consistido que no re-
dere voiebat, acciperet, mortuo ticho exceptio cibiese ¿ Stico cuando el heredero quei-ia Lentre-
doli mali heredi proderit. gar-lo, muerto Stico, le aprovechará. al heredero
ia excepción de dolo malo.
& 4.—Aedes, quibus heredis aedes serviebant, & «$.—Unus casas leg,-ades, a las cuales prestaban
legatae sunt traditae legatario non imposita. servi- servidumbre las casas del heredero, lo fueron eu-
tute; dixi, posse legatarium ex testamento agere, trcg'adss ai ieu-atario no habiendoseies impuesto
quia. non plenum legatum accepisset; nam et eum, servidumbre; dije, que podia el legatario ejercitar
qui debilitatum ub herede servum acceperit, recte la. acción dei testamento, porque no habla recibido
ex testamento agere. intewro el leg,-ade; por ue también el que hubiere
rceigldo un esclavo de ilitado por el heredero, con
razr'm ejercitar-¿¡ la. aeciou del testamento.
% 5.— Qui servum testamento sibi legatum, igno- & 5.—Ei que compró del heredero un esclavo
rsus eum sibi legatum, ab herede emit, si cognito que le habla. sido legado en testamento, ignorando
legato ex testamento egerit, et servum acceperit, que le hubiera sirio leg,-ade, si, habiendo tenido co-
actione ex vendito absolvi debet, quia. hoc iudi- nocimiento del legatio, ejercltar-e ie acción del tcs-
cium ddei bonae est, et continet in se doli mali tamento, y recibicre ci esclavo, debe ser absuelto
exceptionem. Quodsi pretio soluto ex testamento de la. acción de venta, porque estejuicio es de bue-
agere instituerit, hominem consequi debebit, actio- na-i'e, y contiene eu si ia excepción de dolo malo.
ne ex emto pretium recuperabit, quemadmodum Pero si pagado el precio hubiere determinado ejer-
recuperaret, si homo evictus fuisset. Quodsi iudi- citar la acción del testamento, deberá. obtener ei
cio ex emto actum fuerit, et tunc actor compere- esclavo, y per la acción de compra. recuperará el
rit, legatum sibi hominem esse, et agat ex. testa- preeio, asi como io recuperaría si se hubiese he-
mento, non aliter absolvi heredem oportebit, quam cho evicciön del esclavo. Pero si se hubiere ejerci-
si pretium restituerit, et liominem actoris fecerit. tndo lu acción de compra, y entonces hubiere sa-
bido ci actor que se le habla legado ei esclavo, y
ejercitara ia accion del testamento, no deberá. ser
absuelto ei heredero de otra suerte, sino si hubie-
re restituido ei precio, y hubiere hecho dei actor
ei esclavo.
ä (i.—Quum pater pro filia sua dotis nomine cen- 5 (¡.—Cuando el padre hubiese prometido por su
tum promisisset, deinde eidem centnm eadem le- hija ciento por razón de dote, y despues ic hubiese
gasset, doli mali exceptione heres tutus erit, si et iegsdolos mismos ciento, ei heredero estará se-
gener ex promissione, et puella ex testamento guro conla excepción de dolo malo, si ei yeruo
agere instituerit; convenire enim inter eos oportet, hubiere determinado ejercitar ia acción nacida. de
ut alterutra actione contenti sint. la promesa, y la joven in dei testamento; porque
se debe convenir entre ellos, que se contenteu eon
una ú otra acción.
ä "(.—Si ita cui legatum esset: «si tabulas chiro- & 7.—Si a alguno se le hubiese legado de este
graphi mei heredi meo reddiderit, hei-es meus ei modo: «si le hubiere devuelto & mi heredero las ta-
decem datæ,-huiusmodi conditio hanc vim habet, blas de mi qníróg'rafo, déic diez mi heredero», es-
si heredem meum debito liberaverit. Quare et si tu. condicioni tiene esta. efficacia, si hubiere librado
tabulae exstabunt, non intelligetur conditioni sa.- de la deuda. n.,mi heredero. Por io cual, también si
tisfecisse creditor, nisi acceptum heredi fecerit; et cxistíeren las tablas, no se entender-ai que ei acree-
si tabulae in rerum natura non fuerint, existima- dor cnin liö la condición, si no hubiere dado por
bltur implesse conditionem, si heredem iiberavcrit. ¡quito al eredem; y si ne existieron las tablas, se
Nec ad rem pertinebit, iam tunc, qnnm testamen- estimant qne cumplió in. condición, si libero al he-
tum liebst, tabulae interciderint, an postea., vei redero. Y no importare. al caso que hayau pereci-
mortuo testatore. do las tablas entonces cuando se hacia el tcsta-
mento, 6 después. 6 muerto el testador.
& El.—Si Titio et Maevio legatus luerit Stichus, & fl.—Si & Ticio y á. Mevio hubiere sido legado
qui Titii erat, debebitur pars Stichi Maevio, uam Stico, que era de Ticio, se le deberá. ¿ Mevio una.
Titius, quamvis ad legatum non admittatur, par- parte de Stico, porque Ticio, aunque no ses. admi-
tem faciet. tido al le ado, formara parte.
& i).—«Stichum, aut Pamphilum, utrum heres 5 9.— ele :; Ticio ó ¿. Stico ¿ ¡¡ Panñlo, si ne
mens volet, Titio dato-; si dixerit heres, Stichum delos dos quieta mi heredero-; si ei heredero u-
se velle dare, Sticho mortuo liberabitur; quum an- biere dicho, que ei quer-la dar a Stico, muerto Sti-
DIGESTO.—LIBRO xxx: riu-uno uince 497
tem semel dixerit heres, utrum dare velit, mutare eo, se librare de la obligación; mas cua
sententiam non poterit. vez hubiere dicho el heredero, á. cual demi; ¡332
queria dar, no podrá cambiar de parecer.
g 10.—Legatum est ita: «fundum Corneliannm 5 lO.—Se legó asi: «dele mi heredero a Ticio ei
et mancipia, quae in eo fundo, quum moriar, mea fundo Corneliano, y los esclavos que en este fun.
erunt, heres mens Titio dato»; ancilla, quae in eo do hubiere mios cuando yo mucro»; una esclavo,
i'uudo esse consueverat, mortis tempore, quum in que habia acostumbrado á estar en este fundo, dió
fuga esset, enixa est; quaero, an vel ipsa, vel par- a luz al tiempo de la muerte, hallándose fugitiva;
tus eius legato cedat. Respondi: anci ia, quamvis pregunto, sl cederá. al iegado ella misma., e el per-
in fuga. sit, legata. videtur, et licet fugitiva erat, te de ella,. Respondi: aunque este fugitiva, se con-
perinde habetur, ac si in eo fundo fuisset moriente sidera. legada ia esclavo, y aun cuando estaba, fu-
patrefamilias; huic consequens est, ut partus quo- gitiva, es considerada Io mismo que si hubiese es-
que matrem sequatur, et perinde legato cedat, ac tado en el fundo al morir el padre de familia; a esto
si in fundo editus fuisset. es consiguiente, qne tambien el parto siga. ¿. la. ma-
dre, y ue cedo, al iegado lo mismo que si hubiese
sido de o n luz en el fundo.
g 11.—Si Titio Stichus ant Pamphilus, utriim g 11.-Si & Ticio se le legó Stico ó Pániiio, el qne
eorum mallet 11), legatus est, deinde Pamphilum delos dos preiiriese, después el testador le hizo
testator Titio donavit, Stichus in obligatione re- a Ticio donación de gandia, Stico queda sujeto s
manet. 'la. obligacion.
9 12.—Quibus ita leo-atum i'uerit: «Titio et Mae- % 12.—Es sabldo, que aquellos á quienes se les
vio singulos servos do, lego», constat, eos non hubiere leg-ado asi: cdoy y lego a Ticio y 3 Mevio
concursuros in eundem servum sicuti non con- un esclavo á. cada uno», no han de concurrir res-
currunt, quum ita legatur: «Ti ium servum do, pecto ai mismo esclavo, como no concurren, cuan-
lego; Maevio alter-n_n servum do, lego». do se lega asi: ¡doy y lego un esclavo á. Ticio; doy
y lego otro esclavo ¿. Mevio».
g' IS.—Si is, cui legatum fuerat, antequam con- % 13.—-Si aquel a quien se le habla hecho un le-
stitueret, qua actione uti vellet, decessit duobus gado falleció, habiendo dejado dos herederos, an-
heredibus relictis, legatum accipere simul venien- tes que'determinase de que acción queria usar, los
tes, uisi consenserint, non ossunt. Quare quamdiu sucesores no pueden recibir simultaneamente el le-
alter rem vindicare vult, a ter in personam agere gado, si no lo consintieren. Por lo cual, mientras
non potest, sed si consenserint, rem communiter uuó quiere reivindicar la cosa, el otro no puede
habebunt-, consentire autem vel sua sponte debent, ejercitar la. acción personal, pero, si se hubieren
vel iudice imminente. convenido, tendrán en común la cosa; maa debeu
convenirse o per su espontánea voluntad, 6 apre-
miandolos ei Juez.
85. [87. V. 82. H.] PAULUS libro XI. ad Plau- 85. [87. V. 82. H. PAULO; Comentarios ¿
tium.-—-Duobus coniunctim fundus erat legatus, Plancio, libro XI.—Un undo habia sldo legado
alter ex his partis aestimationem per actionem cºnjuntamente :; dos, y uno de ellos tomo por ls
personalem abstulit, alter, si fundum totum vindi- acción personal la estimación de su parte, y el otro,
care velit, exceptione doli pro parte dimidia repel- si quisiera. reivindicar todo el fundo, es repelldo en
litur, quia defunctus semel ad eos legatum perve- cuanto a, la mitad con la excepción de dolo, porque
nire voluit. el dii'unto quiso que el legado fuese a poder de
ellos una vez.
86. [BS. V. 83. H.] Iunianus libro XXXIV. 86. 88. V. 88. H.] JULIANO; Digesto, libro
Digestorum.——Si tibi homo, quem pignori dederas, XXXI .—Sl por otro se te hubiere legado el escla-
legatus ab alio fuerit, actionem ex testamento ha- vo que habias dado en prenda, tendrás contra. el
bebis adversus heredem, ut pignus luatur. heredero la acción del testamento, para que se des-
empeiie la. prenda.
5 1.—Si testamento Stichus ab uno herede lega- ;; 1.—Si en el testamento hubiere sido legado Sti-
tus fuerit Maevio, et eidem codicillis idem Stichus co a Mevio, á. cargo de un solo heredero, y al mis-
ab omnibus heredibus, et antequam codicilli ape- mo le hubiere sido legado en codicilos el mismo
rirentur, Maevius litis aestimationem consecutus Stico a cargo de todos los herederos, y antes que
fuerit, ipso iure vindicari ex codicillis non potest, se abriesen los codicilos hubiere obtenldo M'evio'la
quia testator semel legatum ad eum pervenire estimación del litigio, no puede de derecho ser rel-
voluit. vlndicado en virtud de los codicilos, perque el tes-
tador quiso que una vez fuera el legado & poder
de aquel.
5 2.—Quum servus legatur, et ipsius servi sta- g 2.—Cuaudo se lega un esclavo, queda en sus-
tus, et omnium, quae personam eius attingunt, in penso el estado asi del mismo esclavo, coruo de to-
suspenso est; nam si legatarius repulerit a se lega- dolo quc atañe a su persona; perque si ei legata-
tum, nunquam eius fuisse :vidobitnr, si non repu- rlo hnbiere repelido de si el legado, se considera-
lerit, ex die aditae hereditatis eius intelligetur. ra que nunca fué de el, y si no lo hubiere repelido,
Secundum hanc regulam et de iure eorum, quae se entenderá que fue de el desde ei dia en que fue
per traditionem servus acceperit, aut stipulatus adida la herencia. Según esta regia, se determina-
fuerit, deque his, quae legata ei vel donata fue- rá. asi sobre el derecho de las cosas que el esclavo
runt, statuetur, ut vel heredis, vel legatarii servus hubiere recibido por entrega, 6 hubiere estipula.-
Singula gessisse existimetur. do, como sobre las que se le legaron () donaron, de
suerte. que se considere que el esclavo adminis-
tro cada una de estas cosas, 6 del heredero, 6 del
legatario.
& El.—Sl t'undus ab omnibus heredibus legatus g- 3.—Siú cargo de todos los herederos hubiera
sit, qui unius heredis esset, is quidem, cuius fun- sido iegado uu fundo, que fuese de un solo herede-
dus esset, non am lius, quam partem suam prae- ro, ala verdad, este de quien fuese el fundo no en-
stabit, ceteri in re iquas partes tenebuntur. tregara más que su parte, y los demas estarán obli-
gados por las restantes partes.
& 4.—Valet legatum, si su )erñcles legata sit ei, & 4. »Es valido el legado, sl se hubiera legado la
cuius in solo fuerit, iicet is eminus soli sit; nam superficie a aquel en cuyo suelo estuviere, aunque
consequetur, ut hac servitute liberetur, et superfl- este sea el dueño del suelo; porque conseguirá que
ciem iucrifaciat. quedelibre deestaservidumbre,yganelesuperñcie.
87. [SS. V. 84. H.] PAPINIANUS libro XVIII. 87. (89. V. 84. H.] Psrmmso; 0uestiones,libro
Quaesttonum.—Filio pater, quem in potestate re- X VIIIm—Un padre le dejó también un legado al hi-
tinuit, heredi pro parte instituto legatum quoque jo lnstituido heredero de parte, qua retuvo eu su
reliquit (1); durissima sententia est existimantium, potestad; es muy duro el parecerde los que juzgan
denegandam ei legati petitionem, si patris absti- que se le ha de denegar la petlclon del legado, si
nuerit hereditate; non enim inipugnatur iudicium se hubiere abstenido de la herencia de su padre;
ab eo, qui iustis rationibus noluit (2) negotiis he- por ue uo se impugna la ultima voluntad por quien
reditariis implicari. por Justas razones no quiso inmiscuirse en los ne-
gocios de ia herencia.
88. (90. V. 85.H.] Mane-[Anus libro VI. Insti- 88. [SO. V. 85. H.] Mnucuuo; Instituta, libro
tutionum.——Sed si non alias voluit pater habere VI.—Pero si ei padre no quiso que el tuviera. el le-
eum legatum, nisi hereditatem retineat, tunc ne- gado de otro modo, sino si retuviera la, herencia, es
ue adversus coheredem dandam ei legati (3) peti- sabido, que en este caso no se le ha. de dar ni aun
tiouem secundum Aristonis sententiam eonstat, contra el coheredero la petición del legado confor-
quum ipsi liilo nou videretur esse solvendo here- me el parecer de Ariston, puesto quo ei mismo hi-
ltas; et hoc ita est, licet non conditionaliter ex- jo no le parecerle. que era solvente la herencia; y
pressisset (4), intellexisse. tamen manifestissime esto es asi, auuque no lo hubiese expresado condi-
approbetur; cionalmente, pero si se probare. clarisimamente
que asl lo entendió;
89. [91. V. 86. H.] IULIANUB libro XXXVI. (5) 89. [91- V. 86. H.] JULIANO; Digesto, libro
Digesta-mm. -- nam nec emancipatus hereditate XXXVI.—porque ni aun al emaneipado se le
omissa legatum ab herede petere prohibet-ur; Prae- prohibe pedlrle al heredero el legado, habiendo
tor enim permittendo his, qui in potestate fuerint, preseindido de ia herencia; porque el Pretor, per-
abstinere se hereditate paterna, manifestum facit, mitiéndoles abstenerse de la herencia paterna a los
lus se in persona eorum tribuere, quod futurum que hubieren estado bajo potestad, hace evidente,
esset, si liberum arbitrium adeundae hereditatis que el concede a la pers0na de los mismos ei
habuissent. derecho que habria habido, si hubiesen tenido el
libre arbitrio de adir la herencia.
90. [Bi-?. V. 87. H.] Puer:-nasus libro XVIII. 90. [92. V. 87. H.] PArmumo; Cuestiones, li-
Quaestionum.—Quid ergo, si ita legaverit: «hoc bro XVIII.—¿Luego, que se dirla, si hubiere lega-
ampiius filio meo—? Non dubie (6) voluntatis qni- do de este modo: «esto adamas á mi hijo—?» Indu-
dem quaestio erit; sed non absimlils est prioris ca- dablemeute habi-a cuestión sobre la voluntad; pe—
sus circa fiiii providentiam, nisi evidens voluntas ro uo es este caso desemejante del anterior en
contraria patris probetur. cuanto a la resolución del hijo, ó. no ser que se
pruebe la contraria voluntad del padre.
5 1.—Plane si pluribus filiis institutis, (7) ratio- ?; L—Pero si esto sucediere hablendo instituido
ne leglatorum actio denegabitur ei, qui non agno- a muchos hijos, se ie denegare. la alcción por razón
verit eredltatem. de legados al que no hubiere aceptado ia herencia.
91. [OS. V. 88. H.] IULIANUS libro XXXVI. 91. [93. V. 88. H.] Junium; Digesta, libro
Digestomm.—Quaesltum est, si liliusfamilias, qui XXXVI.—Se preºuntó, si habieudo sido instituido
lilium habebat, heres institutus fuisset, quum esset heredero un hijo de familia, que tenia un hijo, es-
uterque ln potestate aliena, an ab eo, filio eius le- tando ambos bajo ajena potestad, se le podrla ha-
gari possit. Respondi: quum possit a. illio patri ie- cer a cargo de ei un legado a su hijo. Respondi:
gari, consequens est, ut vel fratri ipsius, vel fiiio, puesto que se le puede hacer al padre un legado a
vel etiam servo patris sui legetur. cargo de su hijo, es consiguiente, que se legue ó
al hermano del mlsmo, o al hijo, ó aun tambieu á
un esclavo de ea padre.
g 1.—Praesenti quidem die data. libertate servo % 1.—Habiéndose dado ciertamente de presente
(1) Hel. Vulg.,- relinquit, el códice Pl. saga» costumbre.
(2) voluit, Hel. (5) XXXII., Hal.
(a; ad legata. por legati. Hel. (a) dublae, Hal. Valg.
(&) Tour. se un la escritura origina/l; expressit, corrección ('n inter eos verbis legatorum bona diviserit, voluntatis,
del códice H., r. imm-ta Hai.
manera—ueno xxx: TITULO úslco 499
legari vel pure, vel sub conditione poterit, quum la libertad a un esclavo, se le podra legar ó pura-
vero libertas sub conditione data fnerit, alias uti- mente, 6 bajo condición, pero cuando la libertad
liter, alias inutiliter pure legabitur. Nam si ea linblere sido dada bajo condición, unas veces se le-
conditio libertatis fuerit, ut patrefamilias statim gal-ä. puramente con utilidad, y otras inútilmente.
mortuo possit ante aditam hereditatem existere Porque si la condición de la libertad hubiere sido
conditio, veluti: «Stichus, si decem Titio dederit-, esta, que inmediatamente después de muerto el pa—
vel: (1) ucapitolium ascenderit, liber esto», utile dre de familia se pueda cumplir la condición an-
legatum est; huiusmodi autem conditiones: «si he- tes de adida la. herencia, por ejemplo: «sea libre
redí deecm dederit; si ost aditam hereditatem ca- Stico, si le hubiere dado diez-á Ticio», 6 (Si hubie-
pitolium ascenderit: (5, inutilelegatum efficient. re subido ai capitolia», es útil el legado; mas las
Necessario autem ex asse herede scripto etiam hae condiciones de esta naturaleza: asi ie hubiere dado
conditiones, quae ante aditam hereditatem impleri diez al heredero; si después de adlda la herencia
possunt, inutile legatnm efficient. subiere al capitolia», harán inútil el legado. Masins-
tituido un heredero necesario de toda la herencia,
tamblén estas condiciones, que se pueden cumplir
antes de adida la herencia, har-au inútil el le ado.
ä 2.—Duobus heredibus institutis alteri Stichum 5 2.—Instituidos dos herederos, a uno le abla
legaverat, et eidem Sticho decem; quum Stichus legado a Stico, v diez al mismo Stico; hahiendo lle-
vivo testatore ad libertatem pervenisset, totum le- gado Stico ¡¡ la libertati en vida del testador, se le
gatnm ei debebitur; nam in solidum constitisse deberá. todo el legado; porque la causa del iegado
causam legati in eius persona, hoc quoque ar u- se consolidó por compieto en su persona, y de ello
mento est, quod, si heres, cui legatus fuerat, e- es prueba también, que si el heredero, r'). quien le
reditatem nou adiisset, solidum ab altero herede habia sido legado, no hubiese adido la herencia,
consequi possit. podria conseguir del otro heredero la totalidad.
g 3.—Servo legato legatum datum est; si aliena- 5 3._—Se le dió un legado á. un esclavo legado; si
tus a. testatore fuisset, legatnm ad emtorem per- hubiese sido enajenado por el testador, el legado
tinebit. pertenecerá al comprador,
5 4.—Quurn servus Titio, et eidem servo aliquid & 4.—Cuando s Ticio se le leo-a un esclavo, y a]
legatur, iideieommitti (3) potest, ut aut servum mismo esclavo alguna cosa, se le puede encomen-
alicui restituat, vel ea, quae servo legata sunt; dar en fideicomiso, que restituya a alguien o el es-
hoc amplius etiam ipsi servo, quum liber erit, clavo, ó las cosas, que se le legaron el esclavo; ade-
fideicommissum a Titio dari potest. más de esto, se puede dar o. cargo de Ticio un &-
deicomiso también para el mismo esclavo, cuando
fuere libre.
% 5.—Si quis Stichum legaverit, et eundem alie— & 5.—-—Si alguno hubiere legado a Stico, y al mis-
naverit vel manumiserit, deinde codicillis eidem mo lo hubiere enajenado ó manumitido, y despues
legatum dederit, legatum vel manumisso, vel em- le hubiere dado al mismo un legado en codicilos,
tori debebitur. se deberá el legado ó al manumitido, () al com-
prador.
% (i.—Si mihi servus a te herede legatus fuerit, & ($.—Si a tu cargo, siendo tú heredero, me hu-
et eidem servo aliquis legaverit, et vivo eo, qui biere sido legado un esclavo, y alguien le hiciere
mihi servum legaverat (4), dies legati servo dati un legado al mismo esclavo, y, vlviendo el que me
cesserit, confestim id legatum hereditati acquiri- habla legado el esclavo, corriere el termino del le-
tur; et ideo, quamvis postea moritur (5) is, qui ser- gado dado al esclavo, inmediatamente se adqulere
vum mihi legaverat, ad me id, quod servo legatum este legado ara la herencia; y por lo tanto, aun-
est, non pertinebit. que muera espues el que me habla. legado el es-
clavo, LO me pertenecen-á lo que se legó al esclavo.
% 7-—anm homo ex testamento petitus est, & 7.—Cuando se ha podido un esclavo en virtud
causa eius temporis, quo lis eontestabatur, reprae- de un testamento, se le debe dar por anticlpado al
sentari debet actori, et sicut partus ancillarum, actor la causa de aquel tiempo en que se contesta-
sicut fructus fundorum interim percepti in hoc in- ba la demanda, y asi como se comprenden en este
dicium deducuntur, ita quod servo legatorum vel juicio los partes de las esclavas, y los frutos de los
hereditatis nomine interim obvenerit, praestan- fundos percibidos entretanto, asi se le ha de dar al
dum est petitori. demandante lo que entretanto ie correspondiere al
esclavo a titulo de legados ¿ de herencia.
92. [94. V. 89. H.] IULIANUS libro XXXIX. 92. (94. V. 89. H.] JULIANO; Digesto, libro
Digestorum.—Si fundum per üdeicommissum reli- XXXIX.-—Si uno de los herederos compro por cau-
ctum unus ex heredibus excusso pretio secundum sa de dcudas dela herencia un fundo dejado por
reditum eius fundi mercatus sit propter aes alie- fideicomiso, habiendo pagado el precio conforme a
num hereditarium, praesente et assignante eo, cui la renta de este fundo, estando presente y asintien-
iideicommissum debebatur, placct, nou fundnm, do aquel a quien se debia el fideicomiso, se deter-
sed pretium eius restitui debere (6). Marcellus no- mina, que no se debe restituir el fundo, sino su prc-
tat: si fundum restituere malit heres, audiendum cio. Marceio observa: si el heredero pretii-isse res-
existimo. tituir el fundo, opino que ha de ser oído.
% 1.—[95.] (7) Iulianus: si Titio pecunia legata 5 1. [95.j—Dice Juliano: si a Ticio le hubiere
fnerit, et eius fidei commissum, ut alienum ser- sido legada uua cantidad, y se hubiera encomen-
vum mauumitteret, nec dominus eum vendere dado á. su fidelidad, que manumitiese un esclavo
velit, nihilominns le atum capiet, quia per eum ajeno,. y su dneiio no quisiera venderlo, adquirit-a,
non stat, quominus deicommissum praestet; nam no obstante, el legado, porque en el no consiste,
et si mortuus fuisset servus, a legato non summo- que uo cumpla el fideicomiso; porque aun si ei es-
veretur. clavo hubiese muerto, no serta excluldo del legado.
& 2.— Sicuti conceditur unicuique ab eo, ad 5 2.——Asl como se le concede a cada. cual dar un
quem legitima eius hereditas, vel bonorum posses- fideicomiso a cargo de aquel ú. quien ha de ir su
sio perventura est, fideicommissum dare, ita. et ab herencia legitima, ó la posesión dc los bienes, asi
eo, ad quem impuberis lilii legitima hereditas vel también se darán perfectamente fideicomisos á. car-
bonorum pessessio perventura est, iideicommissa go de a uel a quien ha de ir la herencia legltlma
recte dabuntur; de un hiJo impubero, ó la. posesión de los bienes;
98. [96. V. 90. H.] ULPmNUs libro I. Fidei- 93. [96. V. 90. H.] ULPIANO; Fideicomisos,
commissorum. —- quod fideicommissum hactenus, libro I.—cuyo fideicomiso sera valido en tanto
quatenus impubes decedat, valebit; ceterum sl pu- cuanto fallezca impubere; pero si hubiere falleci-
bes factus decesserit, evanescit fideicommissum. do hechö púbero, se extingue el fideicomiso.
94. [97. V. 91. H.] Iomnxus libro XXXIX. 94. [97. V. 91. H.] Jun.-mo, Digesta, Libro
Digestorum.—Plane si lilium impuberem exhere- XXXIX.—Fere si hubiere desheredado a un hljo
daverit, fideicommissum legitimus heres praestare lm úbero, el heredero legitimo no habi-a de ser
cogendus uon erit, nisi idem et patri heres fuerit. ob ¡gado & entregar ei fideicomiso, & no ser que ei
mismo fuere heredero también del padre..
5 1.—Qui rogatus erat, hereditatem, ex qua ser- 5 1.—Conio qnlera que uno a quien se ie [labia
vus eius heres institutus erat, restituere, (quum) rogado que restitnyese ia herencia, de quo habla
alii servum vendidisset, quaesitum est, an heredi- sido instituido heredero un esclavo del mismo, hu-
tatem restituere cogendus est is, ad quem heredi— biese vendido al. otro el esclavo, se preguntó, ¿há
tas ex emtione servi heredis scripti pervenerit? de ser obligado a restituir la. herencia aquel a quien
Dixi, compellendum esse ad fideicommissum resti- hubiere ido la herencia por virtud dela compra del
tucndum eum, qui servum suum heredem scriptum esclavo instituido heredero? Dije, que lia de ser
vendidit, quum pretium hereditatls, quam resti- compeiido a restituir el fideicomiso et que vendió
tuere rogatus est, habeat. ls autem, ad quem he- su esclavo instituido heredero, puesto que tiene el
reditas ex emtione servi heredis scriptl pervenerit, precio de la herencia., que se le rogó que restituye-
ex causa. cogendus erit fideicommissum praestare, ra. Mas aquel a quien hubiere ido la herencia. en
id est, si dominus servi heredis scripti solvendo virtud de la. compra del esclavo instituido herede-
non erit. ro, habrá. de ser obligado en virtud de causa a cu-
tregar el fideicomiso, esto es, si no fuere solvente
el dueño del esclavo instituldo heredero.
& 2.—Si cul Stichus, aut Dama legatus esset ä 2.—Si 21. alguien le hubiese sido legado .Stico,
electione legatario data, et fidei eius commissum () Damn, habieudosele dado ia elección al legata-
esset, ut Stichum alteri praestaret, si Damam .vin- rio, y se hubiese encomendado a su Bdelidad, que
dicare maluerit, nihilominus Stichum ex causa a Stico io entregese á otro, sl hnbiere preferido
fideicommissi praestare debebit. Sive enim pluris reivindicar ¿. Dama, debera, no obstante, entre-
est Dama, compellendus est Stichum redimere, gar a Stico por causa del fideicomiso. Porque si
sive minoris, aeque Stichum iuste dare cogetur, Dama vale miis, debe ser compelido a rescatar a
quum per eum steterit, quominus ex testamento Stico, y si menos, con razón sera obligado a. dar a
haberet, quod fideicommissum fuerit. Stico, puesto que en el consistió que no tuviese en
virtud del testamento lo que se hubiere dejado por
ei fideicomiso.
5 ¡l.—Qui testamento manumittitur, et neque & 3.—El que es manumltido en un testamento, y
legatum, neque hereditatem capit, fideicommissum no recibe ni un legado, ui la herencia, noha de ser
praestare cogendus non est. Ac ne is quidem, qui obligado a entregar un fideicomiso. Y tampoco
servum legatum rogatus fuerit manumittere; is ciertamente aquel a quien se ie hubiere mgado que
enim demum pecuniam ex causa fldeicomlssi prae- manumita un esclavo legado; porque ha. de ser obli-
stare cogendus est, qui aliquid eiusdem generis, gado a dar dinero por causa de fideicomiso sola-
vel similis, ex testamento consequitur. mente el que en virtud del testamento obtiene al-
guna cosa. dei mlsmo genero, ó de otro semejante.
95. (98. V. 92. H.] ULPIANUS Libro I. Fidei- 95. [98. V. 92. H.] ULPIANO; Fideicomisos, li-
commissorum. —— Videndum tamen est, numquid, bro I.—-Pero se ha de ver, si, en el caso de que le
si vice operarum rogaverit eum aliquid, debeat hubiere rogado alguna cosa. en vez de servicios,
hoc fideicommissum valere; quod nequaquam di- deberá. ser válido este fideicomiso-, 10 que de nin-
cendum est, quia nec operae imponi huiusmodi gún modo se ha de decir, porque ni se lc pueden
liberto possunt, nec impositae exiguntur, quamvis imponer servicios a un liberto de esta. clase, ni se
testator ita caverit. exigen los que se hayau impuesto, aurique asi lo
hubiere dispuesto el testador.
96. [Bº. V. 93. H.] IULIANUS (1)lz'bro XXXIX. 96. [99. V. 93. H.] JULIANO; Digesto, libro
Digestorum. —Q.uidam testamento vel codicillis ita XXXIX.—Uno legó asi en testamento ó en codici-
… Idem. ”al.
D!GEBTO.—-LI'BBO XXX: TÍTULO ÚNICO 501
legavit: «aureos quadringentos Pamphilus dari los-. «quiero que se le den a Pánñia cuatrocientos
volo, ita ut infra scriptum est; ab lulio (1) actore aureos, asl como & seguida esta escrito; por el adi
aureos tot, et in castris quos habeo, tot, et in nu- miuistrador Julio tantos aureos, y tantos que tengo
morato quos habeo;.tots; post multos annos eadem en cl campamento, y tantos que tengo en moneda.
voluntate manente decessit, quum omnes summae cantante»; fallecio despues de muchos años subsis-
in alios usus translatae essent; quaero, an debeatur tiendo la misma voluntad, cuando todas las sumas
lidelcommissum. Respondi: veroslmilius est, pa- hablan sido aplicadas á otros usos; pregunto, si se
tremfamilias demonstrare potins heredibus voluis- deberá el fideicomiso. Respondi: es mas veroslmii
se, unde aureos quadringentos sine incommodo que cl padre de familia quiso demostrar a. los he-
rei familiaris contrahere possint, quam conditio- rederos de donde podrlan reunir los cuatrocientos
nem fldeicommisso iniecisse, quod initio pure da- aureos sin quebranto de los bienes familiares, mas
tum esset; et ideo quadringenti Pamphilae debe- bien que haber impuesto una condición al fideico-
buutur. miso, que en un principio fue dado puramente; y
por lo tauta se le deberán los cnatrocientos a
Panlila.
& 1. — Quoties lege Iulia bona vacantia ad fiscum 5 L—Slempre que por la ley Julia. pertcnec'en al
pertinent, et legata, et lideicommissa praestan- fisco los bieues vacantes, se pagan los legados y
tur, quae praestare cogeretur heres, a quo relicta los fideicomisos, que seria obligado a pagar el he-
erant. redero, a cuyo cargo habiau sldo dejados.
5 2.— Si tibi servus legatus fuerit, et petitum a % 2.—Sí te hubiere sido legado un esclavo, y se
te, ut Titio aliquid praestares usque ad pretium te hubiere pedido que entregases a Ticio niguna
servi, deinde servus decesserit, nihil fideicommissi cosa hasta el precio del esclavo, y después hubiere
nomine praestare cogendus eris. fallecido el esclavo, no habrás de ser obligado a
entregar nada por razón del fideicomiso.
5 Pl.—Si scriptus ex parte heres rogatus sit prae- g 3.—-Sí al instituido heredero de una parte ac le
cipere (2) pecuuiam, et. iis, quibus testamento le- hubiera rogado que tomase antes una cantidad, y
gatum erat, distribuere, ld, quod sub conditione sejla distribuyese a aquellos a quienes se les habla
legatum est, tunc praecipere (3) debebit, quum legado en el testamento, lo que se lego bajo condi-
conditio extiterit; interim aut ei, aut his (4), qui— ción debera tomarlo cnando se hubiere cumpildo
bus legatnm est, satisdari oportet. la condición; mientras tanto, deberá darse flanza
a aquel, ó a aquellos a. quienes se hizo el legado.
% ¿i.—Cm statuliber pecuniam dare iussus est, 4.—A aquel a quien se mandó que un institui-
is rogari potest, nt eandem pecuniam alicui resti- do libre bajo condiciön le diese una cantidad, se le
tuat. Nam quum possit testator codicillis pure li- puede roger que restituya a otro la misma cauti-
bcrtatem dare, et hoc modo conditionem extin- dad. Porqne pudiendo el testador dar puramente
guere, cur non etiam per fideicommissum eaudem la libertad eu codicilos, y extinguir de este modo
pecuniam adimendi potestatem habeat? la condición, ¿porque no tendria también la facul-
tad de revocar por fideicomiso la misma cantidad?
97. [100. V. 94. H.] Inn-u libro XLII. Dige- 97. [100. V. 94. H.] EL MISMO; Digesta, libro
stormn.-—Si mihi Stichus legatus esset, lideique XLII.—Si se me hubiese legado Stico, y se hubie-
meae commissum, ut aut Stichum, aut Pamphilum ra encomendado a mi lldelidad, que yo entre—gasa
meum servum redderem, et in Sticho aliquid ex ó a Stico, ó ut mi esclavo Paniilo, y en Stico hubie-
legato propter legem Falcidiam perdidissem, ue- se yo perdido algo por virtud del legado a causa
cesse habebo, aut Pamphilum servum meum to- de la ley Falcidia, tendré necesidad 6 de darle a
tum Titio dare, aut. eam partem Stichi, quam lega- Ticio todo mi esclavo PanBlo, ó aquella parte de
torum nomine accepere. Stico que yo hubiere recibido & tltulo de legado.
98. [101. V. 95. H.] IDEM libro LII. Digesta- 98. 101. V. 95. H.] EL MISMO; Digesto, lib-ro
rum.-Servus ab hostibus captus recte legatur; LII.— e lega válidamente el esclavo cogido por
hoc enim iure postliminii fit, ut, quemadmodum los enemigos; porque por derecho de postlimlnio re-
heredem'lustituere possumus servum, qui ln ho- sulta, qne, asl como podemos lnstituir heredero e-
stium potestate est, ita legare quoque eum pos- un esclavo, que esta en poder de los enemigos, asi
simus (5). también podemos legarlo.
99. [102. V. 98. H.] IDEM libro LXX. Dige- 99. [102. V. 98. H.] El. memo; Digesto, libro
storum.—Si domino Stichus legatus esset, et servo LXX.—Si Stico hubiese sldo legado al señor, y al
eius optio data, partem dimldiam Stichi dico ad esclavo de estele hubiese sido dada la elección,
dominum pertinere, quod possit servus mannmis digo que al seiior le pertenece la mitad de Stico,
sus enndem Stichum optare. por ue puede el esclavo manumitidoelegir al mis-
mo tico.
100. [103. V. 97. H. IDEM libro LXXVII. (6) 100. [108. V. 97. H.] EL msnm; Digesto, libro
Digestor-um.—Si mihi empronlns a Tltio herede LXX VII.—Si Sempronio me hubiere hecho un Ie-
legaverit, Titiusque mihi sub eadem couditione gado a cargo de su heredero Ticlo, y Ticio me hu-
eandem rem legaverit, existente conditione capiam blereleg'ado la misma cosa bajo la misma condi-
legatum ex testamento Sempronii. ción, cumpliendose la condición adqnirire el legado
en virtud de] testamento de Sempronio.
(l) Iublio, Haig ! V l
(5) Según mat-m mmienda' possemus. el códice H.
(2) pere pere. a. ug. (6) Tour. uagata corrección de codice FL; llbroogeslmose—
(a) pero! re, Hai. Valg. _
(4) inter m ab eo, aut eis, quibus, Hai. ptlmo, la escritura original, Br.
502 Dianam.—Lune xxx: Timo úmco
101. (104. V. 98. H.] [mm libro LXXVIII. 101. ]104. V. 98. H.] EL Mismo; Digesto, libro
Digestorum —Si servo meo Stichus legatus fuerit LXX V II.—Si Stico hubiere sido leg-ado por tes-
testamento, idque legatum repudiarem, deinde tamento ¿ un esclavo mio, y yo hubiere repndiado
prolatis codicillis apparuerit, mihi quoque eundem este legado, y después abiertos los codicilos im bie«
Stichum legatum esse, nihilo minus eundem vindi- re aparecido que también me fue legado el mismo
care possum. Stico, puedo, ello no obstante, reivindicario.
5 1. —Si ei, qui in hostium potestate est, legatum 5 1.—Si al que esta en poder de los enemigos se
fuerit, et is apud hostes decesserit, nullius momen- le hubiere hecho un legado, y falleciere en poder
ti legatum erlt, quamvis postliminio confirmari de los enemigos, el legado no serat de valor alguno,
potuit. aunque pudo ser confirmado por el postliminio.
102. [IDE. V. 99 H.] IDEM libro LXXXI. (1) 102. [105. V. 99. H.] Et. uisne; Digesto, libro
Digestomm.— Si minor quam viginti annis domi- LXXXI.—Si un señor menor de veinte años hubie-
nus servum causa uon probata manumiserit, et re manumitido un esclavo sin causa justiñcada, y
postea legatum ei dederit, isque alienatus ad iiber- despues lo hubiere dado un legado, y habiendo si-
tatefn perductus fuisset, legatum non capit; uam do enajenado hubiese sldo puesto en libertad, no
perinde nuliius est momenti legatum, ac si sine li- adquiere el legado; porque es de ningún valor el
bertate datum fuisset. legado, lo mismo que si hubiese sido dado sin la
libertad.
103. (106. V. 100. H.] [mm libro LXXXIII. (2) 103. 106. V. 100. H.] EL meno-, Digesto, li-
Digcatorum.—Iu tacitis lideieommissis fraus legi bro LX XIII.—Se" considera que en ios lideicomi-
iieri videtur, quoties quis neque testamento, neque sos tacitos se del'rauda a la ley, siempre quo uno
codicillis rogaretur, sed domestica cautione vel uo fuese rogado nien el testamento, nl en los codici-
chirographo obligaret se ad praestandum fideicom- los, pero en canción domestica, ó en quirog'ral'o se
missum ei, qui capere non potest. obligase & entregar el fideicomiso al que no puede
adquirirlo.
104. [107. V. 101. H.] IDEM Libro I. ad Ur- 104. (107. V. 101. H.] EL Mismo, Comentarios
seium Fvocem.—Ab omnibus heredibus legatum a' Urseyo Fer-om, libro I.-—Se habla hecho asl un
ita. erat: «quisquis mihi heres erit, damnas esto legado a cargo de todos los herederos: «cualquiera
Titio dare centum,» deinde infra comprehensum que fuere mi heredero está condenado a darle elen-
erat, ne unus ex heredibus ei daret; quaeritur, re- to a Ticio-, y después se habla expresado a conti-
iiqui heredes utrum tota centum dare deberent, au nuacion, que no se los diese uno de los herederos;
deducta unius illius hereditaria portione. Respon- se dpregunta, si ios demas herederos deberian dar
dit, verius esse, reliquos heredes tota centum de- to os ios ciento, o deducida la porción hereditaria.
bere, quum et significatio verborum non repugnet de aquel solo. Respondió, que era mas verdadero,
huic sententiae, et voluntas testatoris congruat. que los demas herederos debian integros los cien-
to, porque ni la signidcaciön de las palabras se
opone a este parecer, y es congruente la voluntad
del testador.
g, 1.—In testamento sic erat scriptum: «Lucio % 1.—En un testamento se habla escrito de este
Titio, si is heredi meo tabelias (3), quibus ei ecu- modo: «dele ciento a Lucio Ticio, si este diere &
niam exproniiseram, dederit, centum data;» itius mi heredero las tablas en que yo le habia prometi-
deinde, antequam tabellas heredi redderet, deces- do dinero:; despues fallecio Ticio antes que le de-
serat; quaesitum est, an heredi eius legatum de- volviese las tablas ai heredero; se preguntó, si se
beretur; Cassius res endit, si tabulae fuissent, non le deberia el legado a su heredero-, Cassie respon-
deberi, quia non re ditis his dies legati non cessit. dio, quo si existiesen las tablas, no se ie debia,
Iulianus notat: si testamenti faciendi tempore ta- porque no habiendo sido devueltas ueilas, uo co-
bulae nullae fuerunt, una (4)ratlone dici potest, rrió el termino del legado. Juliano o serva: si no
legatum Titio deberi, quod deriva-mg [impossibilis] existieron ningunas tablas al tiempo de hacerse el
conditio pro non scripta habetur. testamento, se puede decir por una sola razón, que
se le debe a Ticio el legado, porque la condición
lm osible se tiene por no eset-ita.
5 2.—Etiam rem hostium posse legari, Sabinus &? 2.—Dice Sabino, que tambien se puede legar
ait, si aliquo casu emi possit. una cosa de los enemigos, si en algún caso se pu-
diera comprar.
5 :S.—Si Attio (5) ita legatum fuerit: «quisquis & 3.—Si e Ateio se le hubiere legado asi: «eual-
mihi heres erit, damnas esto Attio (6) heredi de- quiera que fuere mi heredero, este condenado &
cem dare,» deducta sua. parte, Attius (7) decem darle dlez al heredero Ateio-, Atci0,pedira los diez,
petet. _ . deducida su propia parte.
5 4.—-ltem si iussus fnisset heres decem dare, et €; 4.—-Asimismo, si se le hubiese mandado al he-
fundum sibi habere, deducta sua. parte decem da- redero que diese diez, y que tuviese para si un
bit. fundo, (lara los diez deducida su propia parte.
5 E).—Denique constitit, quum ita iegatnm ("uis: % 5.—Por último, es sabido, que si¡se hubiese he-
set: «quisquis mihi heres erit, damnas esto heredi cho asi un legado: «cnaiqulera qne fuere mi here-
meo decem dare,» exaequari omninm heredum dero, este condenado a darle diez a mi heredero-,
partes, eo, uod unusqnisqne et sibi, et coheredi se igualan las partes de todos los herederos, por es-
suo dare ('I…) amnatus videtur. to, perque se considera. que cado. uno esta conde-
nado & darse a si mismo y ¿¡ darle el. su coheredero.
& (i.—Quum quidam heredem instituit, quando- % ($.—Habiendo uno instituido un heredero para
que mater eins decessisset, deinde secundus heres cuando hubiese fallecido su madre, y habiendo si-
scriptus fuisset, et ab eo legata ei, qui sub condi- do instituido después un segundo heredero, y ha—
tione heres institutus fuisset, relicta. essent, isque biéndose dejado s cargo de este legados al que ba-
viva matre decessisset, post uam dies legati ces— jo condiciön habla sido instituido heredero, y ha-
serat (2), quaesitum est, an eredi eius legata. de- biendo fallecldo este viviendo la madre, despues
berentur; verius est, legatum heredi deberi, sive que habia corrido ei termino del legado, se pre-
pure a substituto (3) legatum datum est primo he- gunto, si se le deberian los legados ¿ su heredero;
redi, sive sub hac cOudltlone: «si heres non fnerit,» y es más cierto, que se le debe el legado al herede-
quia moriente eo conditio impletur. ro, ya si a cargo del substituto se le dio al primer
heredero el legado puramente, ya si bajo esta con-
dicion: «si ne fuere heredero-, porque muriendo el
se cumple la condición.
% 7.—Si socero a genero suo herede instituto % 7.—Si instituido el suegro heredero por su yer-
pars hereditatis aiii legata fuisset, deducta dote no le hubiese sido legado. a otro parte de la heren-
eum debiturum esse partem hereditatis legatam, cia, respondió Sabino, que deducida la dote habrá
Sabinus respondit, uemadmodum, si pecunia ex de deber el la parte Iegada de la herencia, a la ma-
crediti causa socero ebita fuisset, (4) ea deducta nera que, si per causa de un crédlto se le hubiese
partem hereditatis daturus fuisset.. debido una cantidad al suegro, habria de dar, de-
ducida esta, parte de la herencia.
105. [108. V. 102. H.] IDEM libro I. ea: Mini- 105. [108. V. 102. H.] EL MISMO; Doctrina de
celo.—Legatum ita erat: «quae Lucius Titius mihi Minicio, libro I.-—Se había hecho asi un le ado:
debet, ea heres meus Cornelio dare damnas esto-,» «este condenado ml heredero a darle a Come io lo
nihil amplius ex hoclegato, quam actiones suas que Lucio Ticio me debe-; en virtud de este legado
heres praestare debet. no debe prestar el heredero nada mas qne sus pro-
pias acciones.
106. [109. V. 103. H.] ALFENUS Vanus libro II. 106. [109. V. 108. H.] ALFENO Vano; Diges-
Digestorum a Paulo epítomatorum.——Si in testa. to compendiado por Paula, libro II.—Si en un tes-
mento scriptum esset: «heres meus aureos centum tamento sehubiese escrito: «este condenado mi
Licinio damnas esto,» neque adseripsisset «dare,- heredero a cien aureos á. favor de Licinio-, y no
deberi legatum constat. hubiese escrito «dar», es sabido que se debe el
legado.
107. [110. V. 104. H.] Arulenus libro II. . 107. [110. V. 104. H.] Armenio; Cuestiones,
Quaestionum. — Si a pluribus heredibus legata sint, libro II.—Si'se hnbieran hecho legados á. cargo de
eaque unus ex his praecipere (5) iubeatur, et muchos herederos, 3] se mandara que uno de ellos
praestare, in potestate eorum, quibus sit legatum, los pereibiera antes y los entregase, dice que debe
debere esse ait, utrumne a singulis heredibus pe- estar en la facultad de aquellos, a quienes se les
tere velint, an ab eo, qui praecipere sit iussus; ita— haya legado, si quisieran reclamarlos de cada uno
que eum, qui praecipere iussus est, cavere debere de los herederos, ó de aquel a quien se le haya
coheredibus, indemnes eos praestari. mandado percibirlos antes; y asi, aquel a quien se
le mandó que los percibiera antes, debe dar cau-
ción a los coherederos de que a ellos los manten-
drá. indemnes.
% 1.—Si quis servum, cui aliquid sine libertate g 1.—Si alguien legara el esclavo, ai cual le hu-
legaverit, qnum morietur ipse servus, leget, mini- biere legadojalguua cosa sin la. libertad, para cuan-
me dubitandum, quin utile legatum futurum sit; do muriese el mismo esclavo, de ningún modo se
propterea scilicet, quod moriente servo id, quod ha de dudar que no haya de ser útil ei legatio:, a
ipsi legatum erit, a eum, cui ipse Iegatus fuerit, saber, por esto, porque muriendo el esclavo, lo
perventurum sit. que a este mismo se ie hubiere i ado habrá. de lr
a aquel á. quien el mismo haya si o legado.
108. [ill. V. 105. H.] IDEM libro V. Quaestio- _108. [111. V. 105. H.] EL Mismo-, Cuestiones,
num.—Si servus legatus vivo testatore fugisse di— lib-ro V.—Si se dijera que ei esclavo legado huyó
catur, et impensa, et periculo eius, cui legatus sit, viviendo el testador, debe ser entregado ¡a costa y
reddi debet, quoniam rem legatam eo loco praesta- 3 riesgo de aquel a quien haya sido le ado, por-
re heres debeat, in quo a testatore sit relicta. que el heredero debe entregaria cosa egada en
aquelingar en que haya sldo dejada por el tes-
tador.
¡¿ 1.—Si id, quod ex testamento mihi debes, qni- & 1.—Si otro cualquiera hubiere donado a mi es-
libet alius servo meo donaverit, manebit adhuc clavo lo qne me debes en virtud del testamento,
mihi ex testamento actio, et maxime si ignorem, me quedará todavia la acción de] testamento, y
meam factam esse; alioquin consequens erit, ut, principalmente si yo ignorase quela cosa se hu-
etiamsi tu ipse servo meo eam donaveris, invito biera hecho mts.; de otra suerte, sera consiguiente
me liberer-is; quod nullo modo recipiendum est, que, aun cuando tú mismo la hubieres donado a
quando ne solutione quidem invito me facta libe- mi esclavo, quedAras exento contra mi voluntad;
reris. lo que de ningún modo se ha de admitir, puesto
que ni aun ciertamente por el pago hecho contra
mi voluntad quedarias libre.
% 2.—Quum homo Titio legatus esset, quaesitum 5 2.—Habiendosele legado a Ticio un esclavo,
est, utrum arbitrium heredis est, quem velit dandi, se preguntó, ¿es acaso arbitrio del heredero dar el
an potius icgatarii? Respondi, verius dici, electio- que quiera, o más bien dei legata:-io? Respondi,
nem eius esse, cui potestas sit, qua actione uti ve- que con más verdad se dice, quo la elección es de
lit, id est legatarii (1). aquel que tenga facultad de usar de la acción que
quiera, esto es, dei legatario.
& 3.—Huinsmodi legatum: «illi, aut illi, uter eo- & 3.—Dice que se prueba con evidente argu-
rum prior Capitoiium ascenderit,. utile esse evi- mento quo es útil un legado de esta naturaleza: .a
denti argumento probari ait, quod constet, usnm- aquel, ó ¿ aquei, ai que de ios dos subiere prime-
fructnm libertis legatum et (2), qui eorum super- ro al Capitolio-, porque es sabido que a los liber-
vixerit, proprietatem utiiiter legari; idque et de tos se les lega utilmente el usufruto legado, y la
herede instituendo dicendum existimavit. propiedad al que de ellos sobreviviere; y creyó
que esto mismo se ha de decir tambien respecto al
heredero que se instituye.
% ei.—Stichum, quem de te stipulatus eram, Ti- 5 li.—Ticio me lego a tu cargo, siendo tu here-
tius a te herede mihi legavit; si quidem non ex dero, a Stico, que yo habla estipulado de ti; si-ver-
lucrativa causa stipulatio intercessit, utile legatum dadcramente no medio estipulación por causa lu—
esse placebat; sin e duabus, tunc magis placet, crativa, se determinaba que era útil el legado; pe-
inutile esse legatum, quia. nec absit quidquam, nec ro si por las dos, en este caso parece mejor que sea
his eadem res praestari possit. inútil el legado, por no ni falta cosa alguna, ni
una misma. cosa pue e ser entre ada dos veces.
5 E).—Sed si, quum mihl ex testamento Titii Sti- 5 5.—Pero si debiendome tú a tico en virtud del
chum deberes, eundem a te herede Sempronius testamento de Ticio, Sempronio me lo hubiere le-
mihi legaverit, fideique meae commiserit, ut eum gado & tu cargo siendo tú su heredero, y hubiere
alicui restituam, legatum utile erit, quia non sum encomendado a mi fidelidad, que yo lo restituya s
habiturus. Idem iuris erit, et si pecuniam a me ie- otro, ei leg-ado será útil, porque yo no lo he de te-
gaverit; multo magis si in priore testamento fidei- ner. El mismo derecho habra, tambien si & mi car-
commissum sit. Item si in priore testamento Falci- go hubiere legado dinero-, con mucha mas razón, si
diae locus sit, quod inde abscidit (3) ratione Fal- el fideicomiso se hubiere hecho en el primer testa-
cidiae, ex sequenti testamento consequar. mento. Asimismo,si en el primer testamento hu—
biera lugar::t ia. Falcidia, conseguirá or el siguleu-
te testamento lo que del primero falt por razón de
la Falcidia.
5 6. — Item si domino heres extitere, qui non & (¡.—Igualmente, si yo hubiere quedado here-
esset solvendo, cuius fuudum tu mihi dare iussus dero de un dueño, que no fuese solvente, cuyo
esses, manebit tua obligatio, sicut maneret, si eum fundo se te hubiese mandado que me lo dieras,
fundum emissem. subsistira tu obligación, como subsistir-ia, si yo hu-
biese comprado aquel fundo.
& "('.—Si ita scriptum erit: «amplius quam Titio % 7.—Si se hubiere escrito asi: «ademas de lo
legavi, heres meus Seio decem dato,» dubitandum que iegué ¿ Ticio, dele mi heredero diez a Soyo»,
non erit, quia et Titio suum legatum maneat, et no se habra de dudar que subsistit-a para Ticio su
Seio nihii uitra decem debeatur; nam et usitatum legado, y que a. Seyo no se le debera uada mas
fere est sic legare: «Lucio Titio tot, et hoc amplius que los dlez; porque también es bastante usual le—
uxori et liberis eius tot.» gar de este modo: «tanto á Lucio Ticio, y adetntls
de esto, tanto a su mujer y s sus hijos».
% 8.—Si ei, cui nihil legatum est, cum hac adie- g 8.—Si al que uada. se le legó se le legat-a aigu-
ctione choc amplius,» aliquld legetur, minime dubi- ns. cosa con esta adición: cesto ademas», de uin-
tandum est, quin id, uod ita le averit, debeatur-, gún modo se ha. de dudar que se deba lo que asi
multoque minus dubitandum, 5 ab eo, qui nihil iubiere legado, y mucho menos se ha de dudar
mihidebet, ita stipulatus fuero: «amplius, quam que se deban los diez, si yo hubiere estipulado de
mihi debes, decem dare spondes?» quin decem de- este modo de uien nada me debe: a¿prometes dar
beantur. diez, ademas e lo gue me debes?»
& S).—Si servus alienus liber esse iussus, et lega- 5 EJ.—Si se man 6 que fuese libre un esclavo
tus sit, peti cum ex legato posse ait, nam quum ajeno, y hubiera sido legado, dice que puede ser
libertas nullius momenti sit, absurdum esse, per pedido en virtud del legado, porque siendo de nin-
eam legatum infirmari, quod alloquin valeret, et gún valor la libertad, es absurdo que por ella. se
si solum datum fuisset. invalide el legado, que de otra manera valdria,
aunque hubiese sido dado solo.
? 10.—Qui quinque in arca habebat, ita. legavit, & 10.—Uno que tenia clnco en su cajón, legó de
ve stipulanti promisit: «decem, quae i_u area ha- este modo, o le prometió al estipuiaute: alos diez
beo;» et legatnm, et stipulatio valebit, ita tamen, que tengo en el cajón»; y serán validos el legado
ut sola quinque vel ex stipulatioue, veiex testa- y la estipulación, pero de suerte, que se deban eo-
mento debeantur. Ut vero quinque, quae deerunt, los Ios cinco, en virtud de' la'estipulación, ö en vir-
ex testamento peti possint, vix ratio patietur; nam tud del testamento. Mas dificilmente consentire Ia
quodammodo certum corpus, quod in rerum natu- razón, que se puedan pedir por el testamento los
ra non sit, legatum videtur. Qnodsi mortis tempore cinco que faltaron; porque en cierto modo se con-
plena summa. fuerit (1), et postea aliquid (2) ex ea. sidera legeda una cierta cosa que no existe. Pero
deperierit, sine dubio soii heredi deperit. si al tiempo dela muerte hubiere estado comple-
tala suma, y despues hubiere faltado algo de ella,
sin duda. falta a cargo del heredero solo.
5 11.—Si servus legatus sit, et moram heres fe- 5 11.— Si hubiere sido legado un esclavo, y el he-
cerit, periculo eius et vivit, et deterior lit, ut, si redero hubiere incurrido en mora, vive y se dete-
debilem forte tradat, nihilominus teneatur. riora a riesgo de este, de modo que, si acaso lo
entregara. débil, este no obstante obligado.
g 12.—Quum quid tibi legatum, iideive tuae :; lº.—Cuando se te hubiere legado alguna cosa,
commissum sit, ut mihi restituas, siquidem nihil o hubiera sido encomendada a tu fidelidad, para
praeterea ex testamento capias, dolum malum duu- que me la restituyas, si verdaderamente no reci-
taxat iu exigendo eo legato, alioquin etlam cul- bieras nada. más en virtud del testamento, opinó
pam te mihi praestare debere, existimavít, sicut in que solamente debes prestarme el dolo malo al
contractibus iidel bonae servatur, ut, si quidem exigirse este legado, y en otro caso, también la
utriusque contrahentis commodum versetur, etiam culpa, como se observa. en los contratos de buena
culpa, sin unius solius, dolus malus tantummodo fé, de modo, que, si verdaderamente se tratara de
praestetur. la conveniencia de ambos contratantes, se preste
también la culpa, y si de la de uno solo, solamente
el doio malo.
& l3.—Qui margarita (3) Titio pignori dederat, & 18.—Uno que a Ticio ie habia dado en prenda
lilium heredem instituit, et filiam exheredavit, unas margaritas iustltuyó heredero a su hijo, des-
deinde lta cavit: «te, Titi, rogo, fideique tuae com- heredó ¿ su hija, y despues dispuso de este modo:
mitto, uti margarita (4), uae tibi pignori dedi, «te ruego, Ticlo, y encomiendo a tu fidelidad, que
vendas, et deducto omni de ito tuo quod amplius vendas las margaritas que te di en prenda, y que
erit, id omne filiae meae restituas,» ex ea scriptura deducida toda tu deuda ie restituyas ei mi hija to-
filiam a fratre fideicommissum petere posse, ut is do lo demás que hubiere-', en virtud de esta clau-
actiones suas adversus debitorem el praestaret; sulaJa hija puede pedirle a su hermano el fideico-
hoc enim casu eum, qui creditor fuisset, debitorem miso, ¿ fin de que él le ceda sus acciones contra el
,iuteiligendum, eius seilicet, quod pretium pignoris deudor; porque en este caso se ha de entender que
summam debiti excedat. es deudor ei que hubiese sido acreedor, a saber,
de io que el precio de ia prenda exceda. del impor-
te de ia deuda. '
& 14.—Non autem mirandum, si, quum alius ro- 5 14.—Mas no se ha de extrañar, que habiendo
gatus sit, alius ñdeicommisso obstringatur; nam et sido rogado uno, sea otro el obligado al fideicomi-
quum in testamento ita scribatur: «te, Titi, rogo, so; porque también cuando en el testamento se es-
ut acceptis centum illum servum manumittas, vel criba asi: «te ruego, Ticio, que, recibidos ciento,
Sempronio quid praestes,» parnm quidem apte (5) manumitas a aquel esclavo, 6 le des aiguna cosa
scribi, verum aeque intelligendum heredis fidei á, Sempronio», se escribe ciertamente con poca
commissum, ut pecuniam Titio praestet; idquue propiedad, pero se ha de entender igualmente que
et ipsum Titium cum herede acturum, et libertatem se encomendó a in fidelidad del heredero, que le
servo, vel Sempronio, quod rogatus sit, praestare entregue & Ticio ei dinero; y por esto, el mismo
cogendum. Ticio ejercitara la acción contra ei heredero, se-
ut obli ado a darle al esclavo la libertad, ó a em-
pronio o que se le haya rogado.
5 15.—Avidius (6) filii sui fidei commisit, ut cer— 5. lb.—Aridio encomendó a la ñdelidad de su hi-
tam pecuniam qnatuor libertis suis mutuam daret, jo que les diese en mutuo ¿ cuatro libertos suyos
et usuras leviores taxaverat; placuit, hoc fideicom- cierta cantidad, y habia señalado mas reducidos
missum utile totum esse. intereses; se determinó, que todo este fideicomiso
es utii.
109. [112. V. 106. H.] IDaM libro VI. Quae— 109. (112. V. 106. H.] EL MISMO; Cuestiones,
stionum—Si quando quis uitari suae ea, quae vi- libro VI.—Cuando alguno leg-ne á. su mujer en la
vns donaverat, vulgari modo leget, non de aliis forma vulgar lo que en vida. e habia donado, di-
donationibus videri eum sentire ait, nam de his, ce, que se considera (lue el no se refirió a otras do-
_quae iure valiturae non sunt. Alioquin et frustra naciones, sino a aque las que no han de ser válidas
legatur-us sit; atque si ita exprimat: ¿quae uxori en derecho. De otra suerte, también habría de ha-
iure donavero,» vel Ita: . uae uxori manumissro- ber legado inútilmente; como si se expresarse asi:
nis causa donavcro, ea ei ego,» nam inutile lega- tio que en derecho hubiere yo donado a mi mujer.,
tum futurum est. 6 de este modo: do que yo le hubiere donado a m'i
mujer por causa. de manumisión, se lo lego-; por-
que el legado ha de ser-indtil.
5 1.—-Heres, cuius fideicommissum erat, ut mihi % 1.—Un heredero, & quien se le habla, enco-
fundum, aut centum daret, fundum Titio vendidit; mendado por ddeicomiso que me diese un fundo,
TOMO II —u
606 meum.—nuuo ux: 'rt'rULo UNICO
quum electio ei relinquitur, utrum malit, dandi, 6 ciento, lo vendió el fundo ¿ Ticio; como s, el se
ut tamen alterum solidum praestet, Praetoris of- le deja la. eleccion de cual de las dos cosas prefiera
licio convenire existimo. ut, si pecuniam Titius darme. con tai, sin embargo, que entre ue una u
offerat, inhibeat fundi persecutionem; ita enim otra. integra, opino que corresponde ¡¡ as atribu-
eadem causa constitueretur, quae futura esset, si ciones de Pretor prohibir la persecución dei fun-
alienatus fundus non fuisset, quando etiam adver- do, sl Tlclo ofreciese ei dinero; porquc asi se cons-
sus ipsum heredem officium Praetoris, sive arbitri tituiría la misma causa., que habria de existir, si
tale esse deberet, ut, si fundus non praestaretur, el fundo no hubiese sido enajenado, puesto que
neque pluris, neque minoris, quam eentum aesti- también contra el mismo heredero deberia ser tal
maretur. la función del Pretor, o dei arbitro, quo, si no se
entregase ei fundo, no estimase ni mas, ni menos,
que los ciento.
110. [118. V. 107. H.] Inen libro VIII. Quae- 110. [118. V. 107. H.] EL meno; Cuestiones,
stianum.—Si heres generaliterþaervum, quem ipse libro VIII.—Si el heredero, ¿ quien en general se
voluerit, dare iussus, sciens furem dederit, isque le mando que diese el esclavo que el mismo quisie-
furtum legatario fecerit, de dolo malo agi posse re, hubiere dado a sabiendas uno ladrón, y este le
ait. Sed quoniam iilud verum est, heredem in hoc hubiere hecho un hurto ai legatario, dice, que se
teneri, ut non pessimum det, ad hoc tenetur, ut et puede ejercitar la acción de dolo malo. Pero como
alium hominem praestet, et hunc pro noxae dedi- es verdad que ei heredero esta obiigado a esto, a
te (1) relinquat. no dar cl peor, es obligado á. entregar ademas otro
esciavo, y s dejar este como dado por ei dailo.
111. (114. V. 108. H.] MARCIANUS libro II. In- 111. [114. V. 108. H.] Mancuso; Instituta,
stitutionum.—Etiamsi partis bonorum se exeusave- libro II.—Aunque se haya excusado ei tutor de
rit tutor, puta Itaiicarum, vei provincialium rerum, parte de los bienes, por ejemplo, de los bienes de
totum, quod testamento datum est, ei auferetur; Italia, 6 de ias provincias, se ie uitare todo lo que
et ita, Divl Severus et Antoninus rescripserunt. se le dió en ei testamento; y asitlo decidieron por
rescripto los Divinos Severo y Antonino.
112. [115. V. 109. H.] IDEM libra VI. Institu- 112. [115. V. 109. H.] Er. meno; Instituta, li-
tianum.—Si quis inquilinos sine praediis, quibus bro VI.—Si aiguno hubiere legado ios inquilinos
adhaerent, legaverit, inutile est legatnmwed an sin los predios a que estan adheridos, es indtil ei
aestimatio debeatur, ex voluntate defuncti sta- legado-,pero respondieron por rescripto los Divi-
tuendum esse, Divi Marcus et Commodus rescri- nos Marco y Commodo, que se ha de determinar
pserunt. con arreglo á. ia voluntad del difunto, si se debera
la estimación.
5 1.—Quum servum suum heres damnatus dare, 5 1.—Cuaudo el heredero condenado a dar su
eum manumiserit, tenetur in eius aestimationem; propio esciavo io hubiere manumitido, esta obliga-
nec interest, scierit, an ignoraverit legatum. Sed do :; la estimación dei mismo; y no importa que
et si donaverit servum heres, et eum is, cui dona- haya sabido, ": ignorado, que fue iegado. Pero tam-
tus est, manumiserit, tenetur heres, quamvis igno- bién si ei heredero hubiere donado el esclavo, y lo
raverit, a se cum legatum esse. hubiere manumitido este a quien fue donado, esta
obiigado el heredero, aunque liaya ignorado que
aquei fue legado a su cargo.
& 2.—Si ita legatum fuerit: «Titio cum Seio do 5 2.—Si se hubiere ie ado asi: «a Ticio con Se-
lego,: utrisque legatum est, slcnt utrumque lega- yo le doy y ie lego-, se es lego a ambos, asi como
tum est, quum fundus cum domo Formiana lega- se lego una otra cosa, cuando se iego un fundo
tus est. cºn la casa ormiaua.
5 3.—Si quis scripserit testamento iieri, quod & 3.—Si alguno hubiere escrito en sn testamen—
contra ius est, vei bonos mores, non valet, veluti to, que se haga lo que es contra derecho, 6 contra
si quis scripserit contra legem aliquid, vel contra las bucnas costumbres. no es válido. como si aigu-
Edictum Praetoris, vel etiam turpe aliquid. no hubiere escrito aiguna cosa contra ia ley, 6 con-
tra ei Edicto del Pretor, 6 aun alguna. cosa. torpe.
g- 4.—Divi Severus et Antoninus rescripserunt, & «i.—Los Divinos Severo y Antonino respondie—
iusiurandum contra -vim legum et auctoritatem ron por rescripto, que no es de ningún valor el ju-
iuris in testamento scriptum nullius esse momenti. ramento escrito en un testamento contra la fuerza
de las leyes y la autoridad dei derecho. _
113. [liº. V. 110. H.] IDEM libro VII. Institu- 113. [116. V. 110. H.] Er. meno; Instituta, li-
tionum.-——Servo alieno ita legari potest, quoad ser- bro VII.—Al esclavo ajeno se le puede legar de es-
viat, vel si servus fci-te Titii erit, ut et Marcellus te modo, mientras sea esciavo. 6 si acaso fuere es—
ait. ciavo de Ticio, como también dice Marcelo.
5 l.—Si quis post tempus libertatem servo suo ä 1.—Si alguno hublere dado libertad a su escla—
dederit, et interea rogaverit heredem, donec ad vo para despues de cierto tiempo, y hubiere roga-
libertatem perveniat, cibaria. ei dare, testatoris vo- do a su heredero ue mientras tanto, hasta que
luntati obtemperandum esse. Divi Severus et An- liegue a la liberta , le de alimentos, respondieron
toninus rescripserunt. pºr rescripto los Divinos Severo y Antonino, que
se ha de estar á. la voluntad del testador.
114. [117. V. 111. H.] IDEM libro VIII. Insti- 114. [117. V. 111. H.] EL meno; Instituto, li-
tutionmn.—Fillusfamilias miies vel veteranus, ll- bro” VIII.—El hijo de familia, militar o veterano,
cet sine testamento decedat, potest iideicommittere aunque fallezca sin testamento, puede dejar un tl-
a patre, quia etiam testamentum facere potest. deicomiso ¿¡ cargo de su padre. porque también
puede hacer testamento.
% l.—Si liber-tus ab Intestato decesserit, a patro- & 1.—Si un liberto l'" iere fallecido intestado,
no potest usque ad partem debitam lideicommlssum guede dejar a cargo di 1 patrono un fideicomiso
relinquere, quia, si testamentum faceret, licebit ei asta la porción debids )rque si hiciera testamen-
partem debitam solam relinquere. to, le sera iicito dejar ? ola porción debida.
5 2.-—Qui intestato decedit, et scit bona sua ad % 2.—Ei que fallece i stada, y sabe que sus bie-
liscum perventura vacantia, fidel fisci committere nes vacantes habran di al iisco, puede encomen-
potest. darle al asco.—¡un ildeico; so.
% 3.—Apud Marcellum libro duodecimo Digesto- & ii.—En el libro duodécimo del Digesta se dis-
rum talis quaestio agitatur: quidem ab eo, cui fun- cute por Marcelo esta cuestión: uno habia dejado
dum legaverat, fideicommiserat, ut eum fundum uu ildeicomiso a cargo de aquel a quien le habla
ost mortem suam restitueret Sempronio; eiusdem legado un fundo, para que despues de su muerte
egatarii tidei commiserat, ut Titio daret centum; restitnyese este fundo a Sempronio; habla enco-
quaeritur, quid iuris sit. Et ait Marcellus, si Titio mendado a la fidelidad del mismo legatario, que le
testator centum ex fructibus, quos vivus iegatarlus diese ciento a Ticio; sc pregunta, que derecho ha.-
perceperit, reliquerit, et legatarius post tantum bra. Y dice Marcelo, que si el testador hubiere de-
temporis decessisset, ut ex fructibus centum jado a Ticio los ciento de los frutos que el legata-
üerent, Titium centum accepturum; si post ac- rio hubiere percibido en vido, y ei legatario hubie-
ceptum legatum confestim decessisset legata- se fallecido después de tanto tiempo, ne se reu-
rius, Titii fideicommissum extingui, quia placet, niesen ios ciento de los frutos, Ticio de ra recibir
non plus posse rogari quem restituere, quam los ciento; pero que si el legatario hubiese falleci-
quantum si relictum est. do inmediatamente después de recibido el legado,
se extingue ei ñdeicomiso de Ticlo, porque esta es-
tablecido, que no se le pueda rogar a nadie que res—
tituya más de cuanto se ie dejó.
& 4.—Sed sl Titii lideicommissum non est in tem- & ti.—Mas si ei fideicomiso de Ticio no fue refe-
pus mortis iegatarii collatum, ait Marcelius,. on- rido al tiempo del legatario, dice Marcelo, que in-
festim fideicommissum Titio dandum, sed cant one mediatamente se le ha de dar a Ticio el fideicomi—
exacta, quanto ampiius ceperit, reddi; uam cau-' so, pero habiéndose exigido canción de que se de-
tionem ita committi, si prius legatarius eeesscrit, voivera io que de mas hubiere recibido; en a
quam ex fructibus centum perciperet; sed vix est, canción se hace efectiva, si el legatario hubiere a—
ut legatarium ex reditibus volnerit (3) ante dare, llecido antes que de los frutos percibiese los cien-
quam fructus legatarius percepisset. Certe erit le- to; pero rara vez sucederá que haya querido que el
gatarius audiendus, si velit totnm fundum. prae- iegatario los de de las rentas antes que el legatario
stare, si de restituendo cavetur; absurdum enim est, hubiese percibido los frutos. Y a la verdad, se ha—
de suo eum praestare centnm, maxime si fundus bre. de oir al legatario, si quisiera entregar todo el
centum, vel non muito pluris est; quo iure utimur. fundo, si se diera canción de restitui:-lo; porque es
absurdo, que el entregue ciento de lo suyopespe-
cialmente si el fundo vale ciento, 6 ne mucho mas;
de cnyo derecho usamos.
5 ii.—Si quid alicui licite fuerit relictum, vellus 5 E).-Si a alguien le hubiere sido dejada licita—
(1) mer.-sät- lo uet-itam: original; trecentum, correc- (a) Besponsorum, anum Hol.
ción del códice (a) Hal. Vela.; voluit, el códice n.
508 Dianam.—mano xxx: rii-um úmoo
aliud (1), quod ipse quidem propter corporis sui mente alguna cosa, ¿ algún derecho, que ei cierta-
vitium, vel propter ualitatem relicti, vei aliam mente no pudo tener por causa de vicio de su cuer-
quamcunque probabi em causam habere non po- po, ó por ia calidad de la cosa dejada, "ó por otra
tuit, aiius tamen hoc (2) habere potuit, quanti so- cuaiquier causa admisible. pero que otro pudo te-
let comparari, tantam aestimationem accipiet. ner, recibira tanta estimación como en cuanto se
suele comprar.
% (S.—Ut quis heredem instituat aliquem, rogari 5 6.—No se puede ro ar que uno iustituya here-
non potest; plane Senatus censuit perinde haben- dero a alguien; pero el 'euado decretó que esto ha
dum, atque si rogasset hereditatem restitui. de ser considerado la mismo que si hubiese regado
que se restituyese la. herencia.
& 7.—Quid ergo, si heres post mortem suam ro- & 7.-—Luego ¿que se dirá, si se ie hubiere roga-
gatus fuerit hereditatis snae partem qnartam re- do al heredero que después de su muerte restituya
stituere? Verius esse existimo, quod et Scaevola la cuarta. parte de su propia herencia? Juzgo que
notat, et Papirius Fronto scribit, valere iideicom- es mas verdadero, lo que observa Scevola y escri-
missum, atque si de hereditate sua restituenda ro- be Papirio Fronton, quo ea válido el fideicomiso, lo
gatus esset; et eatenus restituenda est, quatenus mismo que si se ie hubiese reg-ade que restituyese
hereditas testatoris patitur secundum vulgarem su herencia; y ha de ser rcstituida. hasta el iimite
formam iuris (3). que consiente la herencia del testador segun la dis-
posición vulgar dei derecho.
g 8.—Sed si liberos suos emancipare rogatus fue- 5 8.—Mas si se le hubiere regado que emancipe
rit, non cogitur hoc facere, potestas enim patria a sus propios hijos, no es obligado a hacer esto,
inaestimabilis est. porque la patria potestad es inestimable.
5 SI.—Aedes destruendae neque legari, neque ä €).—No se pueden legar ni dejar por fideicomi-
per fideicommissum reiiuqni possunt; et ita Senatus so casas para que sean demolidas; y asi lo decreto
censuit. el Senado.
5 10.—Si fideicommissum relictum fuerit servo 5 10.—Si & un esclavo ajeno se le hubiere deja—
aiieno sine libertate, et ad libertatem pervenerit, do un fideicomiso sin la libertad, y el hubiere lie-
dicendum est, posse eum admitti ad capiendum. gado a la libertad, se ha de decir, que puede ser
admitido a adquirirlo.
% 11.—Divi Severus et Antoninus rescripserunt, ä 11. —Respondierou por rescripto los Divinos
eum, qui rogatus est sub conditione fratris sui li- Severo y Antonino, que aquel a quien se ie rogó
liis restituere, ante diem fideicommissi cedentem que bajo condición restituyera una cosa a los hi-
ne quidem ex voluntate eorum posse restituere his jos de su hermano no puede, ni aun ciertamente
in potestate patris agentibus, quum possit die fi- con la voluntad de estos, restituirseia antes de co-
deicommissi cedente sui iuris constitutis ipsis dehe- rrer ei termino del iideicomiso, viviendo ellos ba-
re restitui, vel, si aliquis ex his ante decesserit, jo la potestad de su padre, porque podria suceder
non omnibus. que al correr el termino del fideicomiso se les deba
restituir a ellos mismos, constituidos de propio de-
recho, ó no a todos, si aiguno de ellos hubiere fa-
llecido antes.
% 12.—Iidem Principes rescripserunt, filiis- ante & 12.—Los mismos Principes respondieron por
diem fideicommissi venientem restitui hereditatem rescripto, que no era necesario que se ies restitu-
maternam necesse non esse, sed praestare heredem yera a los hijos ia herencia antes de vencer el tér-
posse vulgarem cautionem, aut si praestare eam mino del fideicomiso, pero que el heredero podia
non poterit, mitti liberos in possessionem iideicom- prestarla caución vuigar, ó que, si ne pudiere pres-
missi servandi causa, ut pro pignore, non ut pro tarla, so pone a ios hijos en posesión para. conser-
dominis possideant, vel alienandi ius, sed ut pi- var el fideicomiso, para que poseen en prenda, no
gnus habeant, ut iilius per patrem fructus conse- como dueños o con ei derecho de enajenar. sino pa-
quatur, et servus per dominum. ra qne la tengan como prenda, de suerte, que el hi-
jo adquiera los frutos por medio de su padre, y el
esclavo por medio de su señor.
& la.—Quum erit rogatus, si sine liberis deces- lj lit.—Cuando á. uno se le hubiere regado, que,
serit, per fideicommissum restituere, eonditio de- si hubiere faliecido sin hijos, restituya por iideico-
fecisse videbitur, si patri supervixerint iiber-i; uec miso una. cosa, se considerará que faltó la condi-
quaeritur, an heredes extiterint. ción, si los hijos hubieren sobrevivido al padre; y
ne se pregunta, si hayan quedado herederos.
& 14.—Divi Severus et Antoninus rescripserunt, & 14.—Resp0ndieron ios divinos Severo y Anto-
eos (4), qui testamento vetant quid alienari, nec nino, que la. disposiciöu de ios' que en su testamen-
causam exprimunt, propter quam id lieri velint, to vedan que se enajene alguna cosa, y uo expre-
nisi invenitur persona., cuius respectu hoc a testa- san la causa, por In quo quieren que se haga. esto,
tore dispositum est, nullius esse momentiscriptu- es de ningún vnior, si no se haila persona. por cuya
ram, uasi nudum praeceptum reiiquerint, quia consideración se dispuso esto por ei testador, cual
talem egem testamento non possunt dicere. Quod- si hubieren dejado un nudo precepto, porque no
si liberis, aut posteris, aut libertis, aut heredibus, pueden imponer tal condición en el testamento. Pe-
aut aliis quibusdam personis consuieutes eiusmodi ro si expresascn esta voluntad mirando por sus hi-
voluntatem signiiicarent, eam servandam esse; sed jos, 6 por sus descendientes, () por sus libertos, ó
haec neque creditoribus, neque iisco fraudi esse, por sus herederos, ó por otras cualesquiera perso-
nam si heredis propter testatoris creditores (5) nas, se habra de guardar-, pero esto, sin que sea
bona venierunt, fortunam communem üdeicommig. en fraude ni de los acreedores, ni del fisco, porque
sarii quoque sequuntur. si por causa de los acreedores del testador se ven-
dieron los bienes del heredero, ¿también los del fi-
deicomisario siguen la suerte común.
& 15.—Quum pater lilio herede instituto, ex quo % lb.—Cómo un padre, habiendo instituido here-
tres habuerat nepotes, ñdeicommisit, ne fundum dero a un hijo, del cual había tenido tres hijos, le
alienaret, et ut in familia relinqueret, et filius de— encargó por fideicomiso que no enajenase un fundo,
cedens duos heredes instituit, tertium exheredavit, y que lo dejase en la familia, y el hijo al morir ins-
eum fundum extraneo iegavit, Divi Severus et An- tituyó herederos a dos, desheredö ai tercero, y le-
toni-uus rescripserunt, verum esse, non paruisse go aquel fundo a un extraño, respondieron por res-
voluntati defuncti filium. cripto ios Divinos Severo y Antonino, que era ver-
da que el hijo no obedeció a la voluntad del difunto.
5 16.—Sed et si, quum duos exheredavit, unnm & 16.—Pero aun si habiendo desheredado a dos
heredem instituit, fundum extraneo legavit. (1) instituyó heredero ¡¡ uno soio, y legó el fundo a un
putat Marcellus, posse exheredatus petere fidei- extraño, opina Marcelo, que los desheredados pue-
commissum; quod evenit, et si vivus filios emanci- den pedir el fideicomiso; lo que tiene iugar tam-
passet, et postea fundum alienasset. bien si en vida hubiese emancipado a los hijos, v
después hubiese enajenado ei fundo. .
& 17.—Sed si omnes ñlii heredes instituti sint ex g 17.—Mas si todos ios hijos hnbieran sido insti-
disparibus partibus, non possunt petere fideicom- tuidos herederos por partes desiguales, no pueden
missum ex minore parte scripti, nt viriles, non he- los instituidos en menor parte pedir el fideicomiso,
reditarias partes in eo habeant; verum est enim, para tener en ei porciones viriles, y uo ias de la
in famiiia reliquisse, licet uni reliquisset. herencia; porque es verdad que lo dejó en la fami-
lia, aunque lo haya dejado a uno solo.
& 18.—Item si unum heredem instituisset, nec % 18.—Asimismo, si hubiese instituido herede-
quidquam iegasset, exheredati nihil interim, quam- ro a uno soio, y uo hubiese iegado cosa niguna, los
diu in familia res est, petere possunt. desheredados no pueden pedir nada mientras la co-
sa esta en ia familia.
& 19.—Interdum etiam cum iucro heredis mori- & 19.—A veces también muere con iucro del lle-
tur servus legatus, vel per üdeicommissum reli- redero el esclavo legado, o el dejado por fideico-
ctus, veluti si aiienus, vei iicet proprius, pluribus miso, por ejemplo, sí el ajeno, () aun ei propio, pero
tamen separatim ita relictus, ut unusquisque in dejado separadamente & muchos de manera que
soiidnm capiet, scilicet sl sine culpa heredis mjpr- cada uno lo adquiera por completo, hubiera muer-
tuus sit. to, por supuesto, sin culpa del heredero.
115. [118. V. 112. H.] ULPIANUS libro 11. In- 115. [118. V. 112. H.] ULPIANO; Instituto, li-
stitutio-num. —Etiam hoc modo: -cupio (2) des, bro II.—Tambien se hace un fideicomiso de este
opto (3) des, credo te daturum,» fideicommissum ánodo: (deseo que des, prefiero que dés, creo que
est. aras-.
116. [119. V. 113. H.] FLORENTINUS libro XI. 116. [liº. V. 113. Il.] FLORENTINO; Instituta
Institutwnum.—Legatum est delibatio hereditatis, libro XI.—Legado es una disgregación de la he-
qua testator ex eo, quod universum heredis foret, rencia, con la cual quiere el testador que sea dado
alicui quid collatum velit. a otro algo de lo que en su totalidad habria de ser
del heredero.
% 1.—-—Heredi a semet ipso ieº'atum (lat-i non po- 5 1.-—No se le puede dar al heredero un legado
test, & te (4) coherede potest. 'itaque si fundus le- a cargo de si mismo, pero se le puede dar a tu car-
gatus sit ei, qui ex parte dimidia heres institutus go siendo tú coheredero. Y asi, si se le hubiera ie-
est, et duobus extraneis, ad heredem, cni iegatus gado un fundo a uno que fue instituido heredero
est, sexta pars fundi ertinet, quia a se vindicare de la. mitad, y a dos extraños, pertenecele la sexta
non potest, ¡¡ cohere e vero semissario, duobus parte dei fundo si heredero a quien fue legado,
extraneis concurrentibus, non amplius tertia parte; porque no puede reivindicar de si mismo, y del co-
extranei autem et ab ipso herede, cui legatum est, heredero de la mitad de la herencia nada mas que
semissem, et ab alio herede trientem vindicabunt. la tercera parte, concurriendo los dos extraños; pe-
ro los extrahes reivindicar-an la mitad del mismo
heredero, a quien se le hizo el legado, y dei otro he-
redero la tercera parte.
5 2.—Alienus servus heres institutus leg-ari ipse ä ii.—El esclavo ajeno instituido heredero no
a se nec totus, nec pro parte potest. puede ei mismo ser legado a cargo de si mismo ni
en totalidad, ui en parte.
5 ii.—Servo hereditario recte legatur, iicet ea & El.—Validamente se hace un legado a un es-
adita non sit, quia hereditas personae defuncti, ciavo de la herencia, aunque esta no haya sido
qui eam reliquit, vice fungitur. adida, porque la. herencia representa las veces de
ia ersona del difuuto que la dejó.
5 11.—Fundus legatus talis dari debet, qualis re- ti.—El fundo legado debe ser dado tal cual se
lictus est, itaque sive ipse fundo heredis servitu- dejó, y asi, ya si el mismo fundo debió servidum-
tem debuit, sive ei fundus heredis, licet confusione bre al fundo dei heredero, ya si a el el fundo del
dominii servitus extincta sit, pristinnmins resti- heredero, aunque con la confusión dei dominio se
(l) Hai. Pulg.; ut incerta. et códice Fl. (n) ut, ¡nuria Hal.
(:) ut, inler-ta. Hai. (l.) te, emula Hel.
510 premere.—unae xxx: rirULo úmco
tuendum est; et nisi legatarius imponi servitutem haya extinguido la servidumbre, se ha de restituir
patiatur, petenti ei legatum exceptio doli mali op- cl primitivo derecho; y si ei legatario no consiente
ponetur, si vero fundo legato servitus non resti- que se imponga la servidumbre, se le opondra al
tuetur, actio ex testamento superest. pedlr ei ei legado la excepción de dolo malo, y si no
se le restituycse al fundo legado la servidumbre,
queda la acción del testamento.
117. 120. V. 114. H.] MARCIANUS (1) libro XIII. 117. 120. V. 114. II.] Mancuso; Instituta,
Instit "ortum.—Si quid relictum sit civitatibus, libro X [LASi se hubiera dejado alguna cosa a
omne valet, sive iu distributionem relinquatur, ciudades, es valida toda ella, ya se deje para dis-
sive in opus, sive in alimenta, vel in eruditionem tribuirla, ya para una obra, ya para alimentos, ya
puerorum, sive quid aliud. para la enseñanza de niños, ya para otra cualquier
cosa.
118. [121. V. 115. H. NnRA'rrus libro X. Re- 118. [121. V. 115. H.] NunACiO'; Reglas, li—
gularum.——Et eo modo re ictum: «exigo, desidero, bra X.—Tambien vale el fideicomiso dejado de es—
uti des,» fideicommissum valet, sed et ita: «volo te modo:, (exijo, deseo, que des-; y también asi:
hereditatem meam Titli esse; scio hereditatem ¡quiero que mi herencia sea de Ticio; se que tú
meam restituturum te Titio.- le restituiras ¿ Ticio mi herencia-.
119. [122. V. 116. H.] MARCIANUS libro I. Re- 119. [122. V. 116. H.] Mancuso; Reglas, li-
gularum.-Sl servus vetitus est a testatore ratlo- bro I. »Si por el testador se le prohibió al esclavo
nel reddere, non hoc conse nitur, ut ne, quod que rindiera cuentas, no se consigue con esto que
apud eum sit, reddat, et lucri aciat, sed ne scru- no devuelva lo que tenga en su poder, y que se
pulosa inquisitio fiat, hoc est, ut neglio-entiaeratlo lucre con ello, sino que no se haga una escr upulosa
non habeatur, sed tantum fraudum ?2). Ideo et investigación, esto es, que no se tenga cuenta de
manumisso non videtur peculium legari per hoc, la negligencia, sino solamente de los fraudes. Por
quod vetitus est rationes reddere. esta tampºco se cºnsidera que se le lega ai manu-
mitldo ei peculio, porque se le haya prohibido que
rinda. cuentas.
120. [123 V. 117. H.] ULPIANUS libro II. Re 120. [123. V. 117. H.] ULPIANO; Respuestas,
sponsarum (3).—Nihil proponi, cur prohibeatur libro II.—Nada se expone para que al heredero se
heres aedificia distrahere, quorum reditus (4) le prohíba. enajenar edificios de cuyas rentas se de-
sportulae sunt relictae, salva tamen causa le- jaron espörtulas, quedando, sin embargo, salva la
'g'atl. causa dei legado.
& 1.-—0mnibus, quibus fideicommissum reiictum 5 1.—A ninguno de aquellos á. quienes se les de-
est, ad distractionem consentientibus nullam fidei- jó un fideicomiso les habra de quedar, consintien—
commlssl petitionem superfuturam. do ellos enla. enajenación, ninguna acción para pe-
dir el iideicomlso.
g 2.—-( 5 ) Fructus ex fundo pure legato 'post 5 2.-—Los frutos percibidos por el legatario, des-
aditam hereditatem a legatario perceptos ad ipsum pués de adida ia herencia, de un fundo legado pu-
pertinere, colonum autem cum herede ex conducto ramente, le pertenecen a él mismo, pero el colono
habere actionem. tiene contra el heredero la acción de conducción.
121. [124. V. 118. H.] MARCIANUS libra III. 121. [125. V. 118. H.] MARCIANO; Reglas, li-
Regularum.-—-Si quis legaverit Titio cum Maevio, bro III.—Si alguno le hubiere hecho un legado ¡¿
et sine altero alter ad legatum admittitur; nam et Ticio juntamente cºn Mevio, aun sin el uno es ad-
quum dicit Praetor: vns'rnnn cun LIBBILIS LN POS- mitido ei otro al legado; porque también cuando
snssrounu essa mano, etsi non sint iiberi, venter dice ei Pretar: amando que este en posesión el
in possessionem mittetur. vientre junto con los hijos», el vientre será puesto
en posesión aunque no haya hijos.
122. [125. V. 119. H.] PAULUS libro III. Re- 122. [125. V. 119. H.] PAULO; Reglas, libro
gularum.—Civitatlhus legari potest etiam quod ad III.—Se les puede legar á. las ciudades también lo
honorem ornatumque civitatis pertinet; ad orna- que corresponde al honor y et ornata de la ciudad;
tum, puta quod ad instruendum forum, theatrum, para ornato, por ejemplo, lo que se hubiere lega-
stadium legatum fuerit; ad honorem, puta quod ad do para construir un foro, un teatro, un estadio;
munus edendum venationemvc, ludos scenicos, para honor, por ejemplo, lo que se hubiere dejado
ludos Circenses, relictum fuerit, aut quod ad divi- parahacer una fiesta, 6 una caceria, ó para juego
sionem singulorum civium, vel epulum relictum escénicos, 6 juegos circenses, ó io que se hubiere
fuerit. Hoc amplius, quod in alimenta infirmae dejado para repart irlo entre los ciudadanos, 6 para
aetatis, puta senioribus, vel pueris puellisque re- banquetes. Además de esto, se responde que per-
lictum fuerit, ad honorem civitatis pertinere re- tenece ¿ honor de la ciudad, lo que se hubiere de-
spondetur. jado para alimentos de ios debiles por su edad, por
ejemplo, & ios mss ancianos, ó a los niños y a las
nmas.
g 1.--cLucius Titius et Caius Seius Publio Mae- g 1.—«Esten condenados Lucio Ticio y Cayo Se-
vio decem dare damnas sunto,» Caius Seius heres yo, á. darle diez a Publio Mevio»; Cayo Seyo no fue
non extitit; Sabinus ait, Titium solum legatum de- heredero; dice Sabino, que solo Ticio deberá. el le-
biturum, num Seium pro non scripto habendum gado, porque Seyo ha de ser considerado como no
esse; haec sententia vera est, hoc est, Titius tota instituido, esta opinión es verdadera, esto es, que
decem debebit (]). Ticio debere, integros ios diez.
5 2.—Eum, cui sub hac conditione fundus lega- g 2.—Aquel ¿ quien se ie hubiere leºncio un fun-
tus est, si centum heredi dedisset, si tantum sit in do bajo esta condición, si hubiese dado ciento al
pretio fundi, quantum heredi dare iussus est, non heredero, nolha de ser obiigado como iegatario &
est legatarius cogendus, fideicommissum a se re- pagar el fideicomiso dejado ¿ su cargo, si el precio
lictum praestare, quoniam nihii ex testamento vi- del fundo importase tanto como lo que se mandó
detur capere, qui tantum erogat, quantum ac- que le diera al heredero, porque se considera que
cipit. no adquiere nada por el testamento el que paga
tanto como lo que recibe.
128. [126 V. 120. H.] Manes.-uus libro sin- 128. [126. V. 120. II.] MARCELO; Respuestas,
gulari Responsomm.—Lueius Titius, quum duos libro único.—Lucio Ticio, al instituir herederos a
filias heredes reiinqneret, testamento ita cavit: dos hijos, dispuso asi en el testamento: ccualqulera
«(äuisquis mihi liberorum meorum heres erit, eius que de mis hijos fuere mi heredero, encomiendo & su
ii ei committo, ut, si quis ex his sine liberis dece- fidelidad, que, si alguno de ellos faileciese sin hijos,
dat, hereditatis nieae bessem, quum morietur, fra- restituya a sus hermanos los dos tercios de mi he-
tribus suis restituat;» frater decedens fratrem suum rencia, cuando murieron; ai failecer ei hermano hi-
ex dodrante fecit heredem; quaero, an fideicom- zo a su hermano heredero de tres cuartos; pregun-
misso satisfecerit. Marcellus respondit, id, quod ex to, si habi-a cumpiido con el fideicomiso. Marcelo
testamento Lucii Titii fratri testator debuisset, pro respondió, que lo que en virtud del testamento de
ea parte, qua aiius heres extitisset, peti posse, nisi Lucio Ticio le hubiese debido el testador a su her-
diversum sensisse eum probaretur; nam parum (2) mano, puede ser pedido en cuanto a la. parte en
inter hanc speciem interest, et quum alias creditur que otro hubiese quedado heredero, si no se proba-
debitori suo extitit heres. Sed plane audiendus crit se que aquel pensó diversa cosa.; rque hay poca
coheres, si probare possit, ea mente testatorem diferencia entre este caso y aque -eu que de otra
heredem instituisse fratrem suum, ut contentus suerte el acreedor quedó heredero de su deudor.
institutione fideicommisso abstinere deberet. Pero, a la verdad, habrá de ser oido el coheredero,
si pudiera probar que ei testador instituyó herede-
ro & su hermano con la intención de que canten-
tandose con la institución debiese abtenerse del
fideicomiso.
& 1.—In testamento ita scriptum est: «Gaio Seio % 1.—Se escribió asl eu uu testamento: «de mi
illud et iilud heres meus dato; et te rogo, Sei, h'- heredero esto y aquelio ¿ Cayo Seyo; y te ruego,
deique tuae mando, uti ea omnia, quae supra Seyo,-y encomienda & tu ñdeiidad, que sln demo—
scripta sunt, reddas sine ulla mora; ei redde res ra sig-una entregues todo lo que arriba queda es
ipse» (3); quaero, an tacitum fideicommissum sit, crito; y entregale tu mismo las cosas a aquel-; pre-
quum personam testator, cui restitui veliet, testa- gunto, si sera este un fideicomiso-tácito, no habien—
mento non significaverit. Marceiius respondit: si do indicado ei testador en su testamento ia ersona
in fraudem legum tacitam iidem Seius accommo- & lacual quisiera ne se hiciese ls. resti-tuci n. Mar-
dasset, nihil ei prodesse potest, si his verbis pater- ceio res ondio: si syo hubiese acomodado su tá.-
familias cum eo iocutus esset; non enim ideo clr- cita tid idad en fraude-de las leyes, de nadapuede
cumvenisse minus leges existimandus est, quum aprovecharle, si en estos terminos'hubiese hablado
perinde incertum sit, cui prospectum voiuerit. con ei ei padre de familia; porque no se ha de creer
que dejó de buriar las leyes, por lo mismo que sea
cosa ineierta a quien haya querido el que se atienda.
124. [127. V. 121. II.] Naas-rius libro V. 124. [127. V. 121. H.] Nnnsero; Pergaminos,
Membranarum.—Si heredes nominatim enumerati libro V.-Si ios herederos enumerados por su nom-
dare quid damnati sunt, pr0piul est, ut viriies bre fueron condenados & dar alguna cosa, es más
partes debeant, quia personarum enumeratio hunc cierto que deben porciones viriles, porque la enu-
effectum habet, ut exaequentur in legato prae- meración de las personas produce este efecto, que
stando, qui, si nominati non essent, hereditarias esten igualadas para pa ar el ie ado, ios cuaies,
partes debituri essent. si no hubiesen sido nom rados, ¡abrían de haber
debido según sus porciones de ia herencia.
125. [128. V. 122. H. RUTILIUS MAXIMUS (4) 125. [128. V. 122". H.] RUTILIO MÁXIMO-, Co-
libro singulari ad legem olvidaron—Si heres cen- mentarios ¿ la ley Falcidia, libro único.—Si se le
tum praecipere (5) iussns sit, et restituere heredi- hubiera mandado ai heredero, que previamente to-
tatem, et patronus bonorum possessionem contra mase ciento, y que restituyese la herencia, y ei pa-
tabulas petierit, sicut legata, ita et praeceptio (6) trono hubiere pedido ia posesión de ios bienes con-
pro parte, quam patronus abstulit, minuetur. .tra. el testamento, como ios legados, asi también se
disminuirá la percepción previa a proporción de la
parte que tomó el patrono.
126. [129. V. 128 H.] PAULUS libro singula- 126. [129. V. 123. H.] PAULO; De los regiim-
rlde secundis tabulis.—Ab exheredati substituto dos testamenta-s, libro único.—Inútiimente se da un
inutiliter legatum datur; ergo nec a legitimo ex- legado a cargo del substituto de un desheredado;
heredati ddeicommlssum dari poterit; quod et le- luego ni a cai-go del heredero iegitimo del deshere-
gitlml eo iure praestare coguntur, quo si scripti dado se podrá. dar un fideicomiso; porque tamblen
fuissent. Sed si committeute aliquo ex liberis-(1) los legítimos son obligados ¿. hacer prestaciones
Edictum Praetoris, quo contra tabulas bonorum por el mismo derecho que si hubiesen sido institui-
possessionem pollicetur, scriptus quoque lilius dos. Pero si hallándose alguno de ios hijos dentro
contra tabulas bonorum possessionem petierit, sub- dei Edicto del Pretor, por el que este promete ia
stitutns eius legata pro modo patrimonii, quod ad posesión de los bienes contra ei testamento, y tam-
filium pervenit, praestabit, perinde ac si id, quod ién el hijo instituido hubiere pedido la posesión
per bonorum possessionem tiiius habnit, a patre de los bienes contra el testamento, su substituto
accepisset. pagara los legados con arreglo á. ia cuantía del par
trimonio, que fue a poder del hijo, lo mismo que sl
io que el hijo obtuvo por la posesión de los bieues
lo hubiese recibido del padre.
& 1.—Quum a. postumo ita legetur: «si heres 5 1.- Cuando a. cargo del póstumo se legara asi:
erit-, et non nato postumo substituti adeant, lega- «si fuere heredero-, y no habiendo nacido el pós-
ta eos debere, existimandum est, quae iile, si vi- tumo adiesen ia herencia los substitutos, se ha de
veret, debiturus erat. juzgar que ellos deben ios legados que aquel ha-
bria de haber debido, sl viviera.
127. 130. V. 124. H.] IDEM libro singulari 127. [180. V. 124. H.] Et. msuo; Del dere-
de iure dicillorum.—A fratris (2) postumo ñdei- cho de los Cod-icilos, libro único.—Se puede dar un
commissum dari potest; sola enim voluntas serva- ndeicomiso a cargo de un póstumo del hermano;
tur in fideicommissis; et obtinuit Gaili sententia, porque cn los iideicomisos se observa ia sola volun-
aiienos quoque postumos legitimos nobis heredes tad; y prevaleció la opinión de Galo, de que tam—
deri. bién los póstumos ajenos se hacen herederos legiti-
mos nuestros.
128. [131. V. 125. H.] MARCIANUS libro II. 128. [181. V. 125. H.] MAROILNO; Institucio-
Institutionum.—— Si tutor pupillam suam contra nes, libro II.—Sl uu tutor hubiere tomado por mu-
Senatusconsultum uxorem duxit, ilia quidem ex jer a su pupila contra. el tenor dei Senadoconsuito,
testamento elus capere potest, ipse autem non po- ciertamente que ella puede adquirir en virtud de]
test; et merito, delinquunt enim hi, qui prohibitas testamento dei mismo, pero el no puede; y con ra-
nuptias contrahunt, et merito puniendi sunt, uod zón, pºrque delinquen los que contraen nupcias
imputari non potest mulieri, quae a tutore ece- prohibidas, y conJusticia han de ser castigados,
pta est. cosa que no se puede imputar ¿ la mujer, que fue
engañado. por su tutor.
1. Uhr-unus libro IX. ad Sabinum.—In arbi- 1. ULPIANO; Comentarios ¿ Sabino, libro IX.—
trium alterius conferri legatum veluti conditio El legado, como la condición, se puede dejar al ar-
potest; quid enim interest: «si Titius in eapitolium bitrio de otro; porque ¿que importa que se me le“-
ascender-it», mihi legetur, an: «si voluerit-J?- gue, asi Ticio hubiere subido al Capitolio», ¿ ¿si el
quisiere—P»
ä 1.—Sed quum ita legatum sit pupillo sive pu- & 1.—-Pero cuando asi se hubiera hecho un lega-
pillae: «arbitrio tutorum-, neque conditio inest le- do a un pupilo ó a una pupila: cal arbitrio de los
gato, neque mora, quum piaeeat, in testamentis tutores-, no hay en el legado ni condición, ni mo-
legatum in alterius arbitrium collatum pro .viri ra, puesto que está. determinado que el legado de-
boni arbitrio accipi; quae enim mora est in boni jado en los testamentos al arbitrio de otro se en-
viri arbitrio, quod iniectum iegato velut certam tienda conforme al arbitrio de buen varón; por-
quantitatem exprimit, pro viribus videlieet pa- que, ¿que morosidad hay en el arbitrio de buen
trimonli? varon, el cual agregado al legado expresa como
cierta cantidad, ii. saber, con arreglo a las fuerzas
del patrimonio?
2. Faunus libro LXX V. ad Edictum—Quoties 2- PAULO; Comentarios al Edicto, libro LXXV.
3. IDEM libro IV. ad Plautium—Si ita. lege- 3. EL MISMO; Comentarios á Plancio, libro IV.
tur: «heres dare damnas esto, si in capitalium non Si asi se hiciera un legado: ceste el heredero eon-
ascenderit-, utile legatum est, quamvis in potesta- denado á, dar, si ne subiere al Capitolio-, el legado
te eius sit, ascendere, vel non ascendere. es útil, aunque este en su potestad subir, o no, al
Capitolio.
4. IDEM libro VIII. ad PIauttum.—Neminem 4. EL MISMO; Comentariosa' Plaucio, libro VIII.
eiusdem rei legatae sibi partem velle, partem nol- -Es más verdadero, que nadie puede querer una
le, vcrius est. parte, y no querer otra parte, de la misma cosa
que se le legó.
5. leM libro VII. Quaestionum.—Sed dnobus 5. EL Mismo; Cuestiones, libro VII.— Pero se
legatis relictis unum quidem repudiare, alterum responder-a, que habiéndose dejado dos legados, se
vero amplecti posse, res ondetur. puede ciertamente repudiar uno, y aceptar el otro.
5 lr-Sed si unum ex egatis onus habeat (1), et % 1.—Mas no se ha de decir lo mismo si uno de
hoc repellatur, non idem dicendum est; pone eum, los legados tuviese gravamen, y este fuese repell-
cui decem et Stichus legatus est, rogatum servum do; supóu, que al que se le legaron diez y Stico, sele
manumittere, si Falcidia locum habet, ex decem rogó que manumitiera al esclavo; si tiene lugar la
utriusque legati quarta. deducetur, igitur repudia- Faicidia, se deducirá. de los diez la cuarta de uno
to servo non evitabitur onus deductionis, sed le- y otro legado; asi, pues, repudiado el esclavo, no
gatarius ex pecunia duas quartas relinquet. se evitará el gravamen de la deducción, sino que
el legatario dejará. dos cuartas partes del dinero.
6. IDEM libro singulari ad legem Falcidiam.— 6. EL MISMO; Comentarios a' la ley Falcidia, li-
Grcge autem legato non possunt (2), quaedam (3) bro único. —Mas habiéndose legado un rebaño, no
sperni, quaedam vindicari, quia non plura, sed se pueden rechazar unas cabezas, y reivlndlcar
unum legatum est. Idemque dicemus peculio lega- otras, porque no hay muchos, sino un solo legado.
to, aut veste, aut argento, et similibus. Y lo mismo diremos habiéndose legado un peculio,
ó un vestido, o plata, y otras casas semejautes.
?. IDEM libro VIII. ad Platttimn.—Si Titio et 7. ELMISMO; Comentariosa' Plancio, libro VIII.
ei, qui capere non potest,- decem legata sint, quia —Si hubieren sido legados diez a Ticio, y a otro,
duobus heres dare damnatur, et unus capere non que no puede a'dguirir, como el heredero esta con-
potest, quinque sola Titio dantur. enado á. der in os, y uno no puede adquirir, a
Ticio se le dan solamente cinco.
8. IDEM. libro IX. ad Plazctmm.— Si quis ser- 8. EL MISMO; Comentarios ri Plancio, libro IX.
vum heredis vel alienum legaverit, et is fugisset, —Si alguno hubiere legado uu esclavo del herede-
cautiones interponendac sunt de reducendo eo; ro, 0 de otro, y el hubiese huido, se hau de iuter-
sed si quidem vivo testatore fugerit, expensis le- pºner canciones de recobrarlo; pero si verdadera-
gatarii reducitur, si post mortem, sumtibus he- mente hubiere huido viviendo el testador, es reco-
redis. brado a expensas dei legatario, y, si despues de la
muerte, a costas del heredero.
5 L—Si ita legetur: «Sempronio decem, aut, si 5 1.-—Si asl se hiciera un legado: cle lego diez ¡¡
uoiuerit, hominem Stichum legor, hoc casu duo Sempronio, 6, si ne los quisiere, el esclavo Stico-,
legata sunt, sed uno (4) contentus esse debet. eu este caso son dos los iegados, pero debe conten-
tarse con uno solo.
& 2.—Si quis legaverit ex illo dolio amphoras 5 2.——Si alguno hubiere legado diez auferas de
decem, etsi' non decem, sed pauciores inveniri pos— aquella tinaja, no se extingue el legado, aunque no
sint, non extinguitur legatum, sed hoc tantummo- se puedan hallar diez, sino menos, sino que recibe
do accipit, quod invenitur. solamente lo que se balla.
& Ei,—Si inter duos dubitetur de eodem legato, ä %).—Si respecto a un mismo legado se dudar-a
cni potius dari oportet, utputa si Titio relictum entre dos a quién se le debe dar preferentemente,
est, et duo eiusdem nominis amici testatoris ve— por ejemplo, si se le dejö a Ticio, y se presentaran
niant, et legatum petant, et heres solvere paratus dos amigos del testador del mismo nombre, y pi-
sit, deinde ambo defendere heredem parati sint, dieran el legado, y el heredero estuviera dispues-
eligere debere heredem, cui solvat, ut ab eo de- to a pagarlo, y des ués ambos estuvieran prontos
fendatur (5). a defender al here ero, el heredero debe elegir a
quien p ara, para que por el sea defendido.
g 4.—Certam pecuniam legatam si et legatarlus, % 4.— i asi el legatario como los substitutos del
et substituti legatarii peterent, et heres solvere legatario pidieseu cierta eantidad iegada, y el be-
paratus sit, si ambo defendere heredem parati sint, redero estuviera dispuesto a pagarla, si ambos es-
eligere debet heres, cui solvat, ut ab eo de- tuvieran prontos a defender al heredero, el here-
fendatur; et si neutrius manifesta calumnia videa- dero debe elegirá. quien pagara, para que or el
tur, et potius solvendum, cui primum legatum est. sea defendido; y si no pareciera manifiesta a ca-
lumnia de ninguno de los dos, se le ha de pagar
prefeirentomente ai que primeramente se ie hizo el
(' B D.
& f).—Si cui certam partem hereditatis legavero, E).—Si a alguien le hubiere yo legado cierta
Dlvus Hadrianus rescripsit, ut neque pretia manu- parte de la herencia, respondió por rescripto el Di-
missorum, neque funeris impensa deduceretur. vino Adriano, que no se dedujesen ni el precio de
los mannmltidos, ul los gastos del funerai.
9. Monns'rmus libro IX. Regularum. — Quum 9. Monas-rum; Reglas, libro IX.—Mas cuando
autem pars bonorum ita legatur: «bonorum meo- se lega de este modo parte de los bienes: ¿de mis
rum, quae sunt, quum moriar-, dos (1) et manu- bienes, que haya cuando yo muera», se han de de-
missorum pretia 0 medio deducenda sunt. ducir de eiios la dote yel precio de los manumitidos.
10. Invonnuus (2) libro I. eæ Plautio. —— Quum 10. Javonnso; Doctrina de .Plaucio, libro I.—
fundus nominatim le atus sit, si quid ei post te- Cuando haya sido legado nominalmente un fundo,
stamentum factum a iectum est. id qquue legato si se le agregó alguna cosa despues de hecho ei tes-
cedit, etiamsi ilIa verba adiecta non sint: «qui tamento, tambien esta cede al legado, aunque no
mcus erit-, si modo testator eam partem non se- se hayan añadido aquellas palabras: «que fuere
paratim possedit, sed universitati prioris fundi mio-, si es que el testador no poseyó separadamen-
adiunxit. te aquelia parte, sino que in agregó a la totalidad
del primer fundo.
11. Ponrosws libro VII. eæ Plautio.-Statu- 11. POMPONIO; Doctrina de Plancio, libra VII.
liberum ab herede ne tunc quidem, quum dubia --Dice Labeon, que el instituido libre bajo condi-
sit eius ex testamento libertas, legatum sine liber- ciön no puede recibir un legado, sin la libertad a
tate acci ere posse, Labeo ait. quia servus eius cargo del heredero, ni ciertamente cuando sea u-
esset; se si heres eandem conditionem iegato in- dosa su libertad en virtud del testamento; pero si
serat, quae libertati a testatore dataeK3)pracposita el heredero lepusiese al legado la misma coudi-
fuerit, valet legatum, nam et si, quum moreretur ción, que hubiere sido puesta ¿ ia libertad dada por
heres, servus liber esse iussus esset, recte sine li— el testador, es valido el legado; porque también si
bertate ei. ab herede legari posse coustltit, quia se hubiese mandado que el esclavo fuese libre cuan-
supervacuum slt, ei libertatem dare, quam ex te- do muriese el heredero, es sabido que perfectamen-
stamento heredis capturus non sit, sed ex testato- te se le puede hacer un legado sin la libertad a
ris habet. cargo del heredero, porque es superfluo que se le
de la libertad, que el no habria de obtener en vir-
tud de] testamento del heredero, sino que tiene por
el del testador.
5 1.—cStichum, aut Pamphilum, utrum heres & 1.——cDele a Ticio ó a Stico o a Panfilo, al que
meus volet, Titio dato, dum, utrum velit dare, eo de los dos quiera, mi heredero, mientras declare a
die, quo testamentum meum recitatum erit, di— cual de los dos quiera dar en el dia en que se leye-
cat-; si non dixerit heres, Pamphilum, au Stichum re mi testamento-; si ei heredero no dijere que pre-
dare malit, perinde obligatum eum esse puto, ac feria dar ¡¡ Panñio, o ¿ Stico, opino que esta obii-
si Stichum, aut Pamphilum dare damnatus esset, gado lo mismo que si hubiese sido condenado a dar
utrum legatarius elegerit. Si dixerit, se Stichum ¿ Stico ó a Panfllo, al que delos dos hubiere elegido
dare velie, Sticho mortuo liberari eum. Si ante el legatario. Si hubiere dicho que querla dar a Sti-
diem legati cedentem alter mortuus fuerit, alter, co, muerto Stico, se iibra de ia obligación. Si uno
qul supererit, in obligatione manebit. Quum au- de los dos hubiere muerto antes de correr el termi-
tem semei dixerit heres, utrum dare velit, mutare no del legado, quedara sujeto a. la obligación el
sententiam non poterit; et lta et Iuliano placuit. otro que sobreviviere. Mas cuando una vez hubie-
re dicho el heredero a cual de los dos queria dar,
no podra cambiar de parecer; y asi le pareció tam-
bién a Juliano.
12. PAULUS libro II. ad Vitellium.— Si pecu- 12. PAULO; Comentarios a' Vitello, libro II.—Si
nia legata in bonis legentis non sit, solvendo ta- eu los bienes del que legó no hubiera el dinero le—
men hereditas sit, heres pecuniam legatam dare gado, pero la herencia fuera solvente, el heredero
compellitur, sive de suo, sive ex venditione rerum es compelido a dar el dinero legado, ora de lo su-
hereditariarum, sive unde voluerit. yo, ora de la venta de los bienes de la. herencia,
ora de donde quisiere.
5 1.——Quoditalegatnm est: «heres, quum mo- 5 L—Lo que se legó de este modo: .de el here-
rietur, Lucio Titio dato decem-, qunm incerta die dero, cuando murlere, diez a Lucio Ticio-, como
legatum est, ad heredes legatarii non pertinet, si se lego á. dia lncierto, no pertenece & los herederos
vivo herede decesserit. del legatario, si hubiere faliecldo viviendo el he-
rcdero.
18. Pouronws libro VII. ea: Plautio. —-Qui 13. Ponromo; Doctrina de Plancio, libro VII.
duos reos eiusdem pecuniae habet, Titium atque —-Uno que tiene dos deudores de una mlsma can-
14. PAULUS libro IV. ad Vitellium..—— Si idem 14. PAULO; Comentariosá Vitalic, libro I V.—
servus et legatus, et liber esse iussus sit, favor li- Si se hublera mandado que el mismo esclavo lega-
bertatis praevalet; sin autem et in posteriore scri- do fuera también libre, prevalece el favor de la ll-
ptura legatus est, et evidens ademtio libertatis bei-tad; mas si fue legado también en una escritu-
ostendltur, legatum propter defuncti voluntatem ra posterior, se demuestra la evidente revocación
praevalebit. de la liberta ,_ revalecerá el legado por causa de
la voluntad de difunto. '
;- 1.—Servo alieno herede instituto, post mor- % 1.—Instituido heredero un esclavo ajeno, es
tem domini elus, cui acquisita hereditas, et liber- sabido que se le puede dartambien la libertad fl-
tatem íideicommissariam dari posse constat. deicomisaria después de la muerte de su señor, pa-
el cual fue adquirida. la herencia.
15. CELBUS libro VI. Digas-tornan. -Si quis duo- 15. Curso; Digesto, libro VI.—Si alguien, ha—
bus heredibus institutis ita. legaverit: «Stichum, biendo instituido dos herederos, hublere hecho asi
aut decem heredes danto», non potest alter here- un legado: «den los herederos a Stico, ó ciento»,
dum quinque, alter partem Stichi dare, sed neces- no puede uno de los herederos dar cinco, y el otro
se est, utrumque aut Stichnm totum, aut decem una parte de Stico, sino que es uecesario que am—
solvere. bos entreguen () a todo Stico, ¡) los diez.
16. Inma libro XVI. Digestorum.-— Si Titio, 16. EL MISMO; Digesto, libro XVI. —Si se huble-
aut Seio, utri heres vellet, legatum relietum est, ra dejado un legado para Ticio ó para Bey-o, ara
heres alteri dando ab utroque liberatur; si ueutri el que de los dos quiera el heredero, dandose o el
dat, uterque perinde petere potest, atque si ipsl heredero a uno queda libre respecto a ambos; pe-
soli legatum oret; nam ut stipulando duo rei con- ro si no se lo da a ninguno de los dos, ambos pue-
stitui possunt, ita et testamento potest id iieri. den pedirlo lo mismo que si a cada uno solo hubie—
ra sido legado; porque asi como estlpulando se
pueden constituir dos acreedores, asi también se
puede hacer esto por testamento.
17. MARCELLUS libro X. Digestomm.— Si quis 17. Mancuso; Digesto, libro X.—Si alguno le
Titio decem legaverit, et rogaverit, ut ea restituat hubiere legado diez a Ticio,y le hubiere rogado que
Maevio, Maeviusque fuerit mortuus, Titii commo- se los restituya ¡¡ Mevio, y Mevio hubiere fallecido,
do cedit, non heredis, nisi duntaxat ut ministrum el legado cede en beneficio de Ticio, no dei here-
Titlum elegit; idem est, et si panas usumfructum dero, si ne eligió a Ticio solamente como ¡¡ ejecn
legatum. tor; lo mismo es, también si supusieras que se legó
el usufruto.
& 1.-—Si heres damnatus esset, decem uni ex li- & 1.—Si el heredero hubiese sido condenado a
bertis dare, et non constituerit (1), cui dai-et, heres darle diez a uno de los libertos, y el testador no hu-
omnibus eadem decem praestare cogendus est. biere determinado a quien se los dara, el heredero
debe ser obligado a darles a todos los mismos diez.
18. Cssts libro XVII. Digestorum.—Here- 18. Curso; Digesto, libro XVII. — Yo puede
dem meum ita tibi obligare possum, ut, si, quan- obligar a' mi heredero a tu favor de manera que,
doque ego moriar, tuus servus Stichus non erit, si cuando yo muera Stico no fuere esclavo tuyo,
dare eum tibi damnas sit. este condenado a dai-telo.
19. IDEM libro XVIII. Digestorum.— Si is, cui 19. EL Mismo; Digesto, libro" X VIII.—Si aquel
legatus sit Stichus, aut Pamphilus, quum Stichum a quien le hubiera sido legado Stico () Par-filo, hu-
sibi legatum putaret, vindicaverit, amplius mu- biere reivindicado á. Stico creyendo que le habia
tandae vindicationis ius non habet, tanqnam si sido legado, no tiene ya el derecho de cambiar la
damnatus heres aiterutrum dare, Stichum dederit, reivindicación, asi como si el heredero condenado
quum ignoret, slbi permissum vel Pamphilum da- a dar uno ¡¡ otro hubiere dado a Stico, ignorando
re, nihil repetere possit. que le estaba permitido dar a Pánñlo, no podria re—
petir nada.
20. IDEM libro XIX. Digestorum.—Et Proculo 20. EL MISMO; Digesto, libro XIX.—A Proculo
placebat, et apatre sic accepi, quod servo com- le parecia bien, y asi lo oi yo de ml padre, que lo
muul legatum sit, si alter dominomm omitteret, que se le hubiera legado a un esclavo común, si
alteri non accrescere; nou enim coniunctim, sed uno de los dueños no lo aceptase, no le acrecla al
partes legatae; nam ambo si vindicarent, eam Otto-, porque no fue legado conjuntamente, sine
quemque legati, partem habiturum, quam in servo quo se legaron las partes; pues si ambos lo reivin—
haberet. dicaseu, cada cual habría de tener aquella parte
del legado que tuviese en el esclavo.
21. IDEM libro XX. Di es'torum.— Quum qui- 21. ¡EL mano; Digesta, libro XX.-»— Cuando uno
dam uxori suae dotem red idisset, quadraginta ei le hubiese devueito la dote a su mujer, y hubiese
legare voluisset, et. quamquam sciret dotem red- querido legar-le cuarenta, y, aunque supiese que
ditam, hoc tamen praetextu usus esset, quasi dotis habla sido devuelta la dote, se hubiese valido, sin
reddendae nomine eam summam legaret, existi- embargo, de este pretexto, cual si legata esta su-
mo, deberi quadraginta; etenlm reddendi verbum, ma por razón de devolver la dote, opino, que se
quamquam slgniñcationem habeat retro-dandi, re- debeu los cuarenta; porque la palabra devolver,
cipit tamen et per se dandi signlücationem. aunque tenga la significación de volver a dar, ad-
giite, sln embargo, también en sl la siguiñcaclón
e dar.
22. Ins-u libro XXI. Digestorum.—Luclus Tl- 22. EL mano; Digesto, libro XXI.—Lucio Ti-
tius in testamento suo Publio Maevio militiam cio le dejó eu su testamento a Publio Mevio su pro-
suam reliquit, sive pecuniam elus, quaecunque re- pio cargo en la milicia, ó el dinero que por la ven-
digi ex venditione eius potuerit, cum suis conrma- ta. dei mlsmo se hubiere podido obtener, con sus
dis; sed quum supervixit testamento Lucius Ti- beueiicios; pero habiendo sobrevivido Lucio Ticio
tius, militiam vendidit, et pretium exegit, et dedit a su testamento, vendió su cargo en la milicia, y
ei (1), cui iliam militiam vel pretium eius testa- cobró el precio, y se lo dió & aquel a quien habla
mento dari voluerit; post mortem Lucii Titii ite- querido en su testamento ue se le diera aquei car-
rum Publlus Maevius vel" militiam, vel pretium go o su precio; despues de a muerte de Lucio Ti
eius ab heredibus Lucii Titii exigebat; Celsus: exi- cio les exigía otra vez Publio Mevio ¿ los herederos
stimo, pretium militiae praestari non oportere, de Lucio Ticio () el cargo en la milicia, o su pre-
nisi legatarius ostenderit, testatorem et post fa- cio; y dice Celso: _v_o creo, que no se debe pagar el
ctam solutionem iterum eum pretium militiae ac- precio del cargo eu ia milicia, si el iegatarlo no
cipere voluisse. Quodsi non totum pretium mili- probare, que el testador quiso, aun después de he—
tiae, sed partem vivus testator legatario dedit, cho el pago, que el recibiese otra. vez el preeio del
reliqui superesse exactionemfnisi heres et ab hoc cargo en la milicia. Pero si ea vida no le dió el tes-
decessisse (2) testatorem ostenderit; onus enim tador al legatario todo el precio dei cargo en la mi-
probandi, mutatam esse defuncti voluntatem, ad licia, sino una parte, queda la exacción de ia res
eum pertinet, qui fideicommissum recusat. tante, a no ser que ei heredero hubiere probado
que también desistió de esto el testador; porque la
carga de probar que cambió la voluntad del difun—
to, le incumbe al que deniega el fideicomiso.
23. MAnanLus libro XIII. Digestorum.—cLu- 23. MARCELO; Digesto, lib-ro XIII. — «Lego a
cio Titio fundum Seianum, vei usum fructum fundi Lucio Ticio el fundo Seyano, ó el usufruto del fun-
Seiani lego-; potest legatarius vel fundum vindi- do Seyanon; el legatario puede reivindicar el fun—
care, vel fructum; quod facere non potest is, cui do, 6 el usufruto; lo que no puede hacer aquel a
tantum fundus legatus est. quien solamente se le legó el fundo.
24. ULPIANUS libro II. Fideicommt'ssorum.-— 24. ULPIANO; Fideicomisos, libro II. -— Como
Quum quidam ita fideicommissum reliquisset: cro- uno hubiese dejado asi un fideicomiso: .te ruego
go restituas libertis meis, quibus voles-, Marcellus que io restituyas a aqueilos de mis libertos a quie-
putabit, posse heredem (3) et indignum praeferre. nes quieras», opino Marcelo, que el heredero podia,
At si ita: «his, quos dignos putaveris-, petere pos- preferir aun ai indigno. Mas si de este modo: «a los
se ait eos, qui non offenderiut. Idem ait, si nemi- que hubieres juzgado dignos-, dice quo pueden re-
nem eligat, onmes ad petitionem fideicommissi ad- clamar los que no hubieren ofendido. Dice ei mls—
mitti videri, quasi iam praesenti die datum, quum mo, que si no eligiera a ninguno, se considera que
sic relinquitur: «quibus volea», nec uiii offerat. todos son admitidos á. la petición del fideicomiso,
Plane si ceteri defuncti sunt, superstiti dandum, cual si ya de presente se hubiere dado, cuando se
vel heredi eius, si, priusquam peteret, decessit. deja asi: «a quienes quieran, y no se lo ofreciera.
Scaevola autem uotat: si omnes petere potue- a ninguno. Pero si los demas fallecieron, se le ha
runt (4), quam nulli offertur, cur non et qui de- de dar al sobreviviente, o a su heredero, si falleció
cesserunt, ad heredem transmiserunt? utique si antes que lo pidiese. Pero observa Scevoia: si to-
uno petente iam eligere non potest, cui det? Vide- dos pudierou pedirlo, cuaudo a ninguno se le ofre-
tur enim Marcellus, quum fideicommissum ita re— ce, ¿por que no lo transmitieron a su heredero tam-
linquitur: eex libertis cui volueris-, arbitrari, nisi bién los que fallecieron? A la. verdad, si pidiendole
offerat, cui heres velit, et statim offerat, sine aii- uno ya no puede elegir. ¿a quien lo dará? Porque
quo scilicet intervallo, statim competere omnibus parece que Marcelo estima, que, cuando se deja
(1) Tum-. según lm escritura original; hoc, inserta. una. (8) Tour. según la «tritum ort'glnal; heredem posse, legein
corrección del códice FL, Br. corrección del códice Ft., Br.
(a) recessisse, acertadamente Hal. (4) et alli uoluerunt, incerta la Valg.
manera.—Lleno xxxi: TÍTULO ÚNICO 517.
petitionem; quum igitur omnibus competat, meri- asi el fideicomiso: «a quien qnisieres de ios libcr-
to notatus est, cur superstiti soli putet dandum, tosx, si no lo ofreciera el heredero a quien quisie-
nisi forte, antequam iustum tempus praetereat, ra, y no lo ofreciera inmediatamente, esto es. sin
quo potuit eligere, cui potius offerat, ceteri deces- ningún intervalo, les compete desde luego a todos
serint. lapetición; asi, pues, competiéndole ¿ todos, con ra-
zón se le observó, por que opina que se ha de,;dar so-
lo al sobreviviente, si acaso no hubieren muerto los
demás antesque transcurra el tiempo legitimo en
que pudo elegir a. quien ofrecer-sele preferente-
mente?
25. MARCELLUS libro XV. Digestorum.—Si ta- 25. MARCELO; Digesto, libro XV.—Pero sl ha-
men quibusdam absentibus praesentes petent, llándose ausentes algnnos lo pidieron los presen-
quum praesenti die relictum sit fideicommissum, tes, cnando el fideicomiso haya sido dejado de pre-
causa cognita statnendum est explorandumqne, sente, se ha de determinar con conocimiento de
an et alli sint petituri. causa. y se ha de investigar, si también otros lo ha-
yau de pedir.
26. Ins-.m libro XVI. Digestorum.—Is, cuius in 26. Er.. MISMO; Digesto, libro X VI.—Uno, de
servo proprietas erat, fructuaria herede instituto quien era la propiedad sobre un esclavo, habiendo
alicui eum servum legavit;, non potest heres doli sido instituido heredero el usufructuario, lego :;
mali exceptione uti, si legatarius vindicare servum otro el mismo esclavo; no puede el heredero utili-
vellet non relicto heredi (1) usufructu. zar la excepción de dolo malo, si ei legatario qui-
siera reivindicar su esclavo no habiendosele deja-
do el usufruto al heredero.
27. Census libro XXXIV. Digestorum.——Si 27. CELSO; Digesto, libro XXXIV.—Si se hu—
iilud, aut iilud legatum sit, unum legatum est (2)-, biera legado esto o aquello, hay un solo legado; si
si sub contrariis conditionibus aliud atque aliud bajo condiciones contrarias se leg-ó esto y aquello,
legatum est, unum legatum esse arbitramur; ne— creemos que hay un solo legado; y no imperia. que
que r'ef'ert, et heredum, et eorum, quibus legatum sean diversas personas 133 de los herederos y las de
est, diversas personas esse, veluti si ita legatum aquellos a quienes se hizo el legado, como si asl se
est: «si Nerva Consul factus erit, Titius heres Attio hizo el legado: csi Nerva hubiere sldo hecho Cón-
fundum, si non erit Nerva Consul factus, Seius sul, dele el heredero Ticio un fundo a Ateio, y si
heres Maevio centum dato-. Nerva no hubiere sido hecho Cónsul, dele talento a
Mevio ei heredero Seyo».
28. MancsLnus libro XXIX. Digestor-um.- 28. MARCELO; Digesto, libro XXIX.—No sien-
Quum patronus ex debita parte institutus fidei- do obiigado el patrono, instituido heredero en la
commissum relictum ab eo praestare non cogitur, parte debida, a entregar el fideicomiso dejado a su
si omiserit iustitutionem, qui eam partem vindi- cargo, si hubiere prescindido de la institución, ¿de-
cant (3), utrum eodem modo retinere, an vero berán los que reivindican esta parte retenerio del
praestare debeant (4) fideicommissum? Et magis mismo modo, 6 entregar el Bdeicomiso? Y es más
est, deberi fideicommissum, qnoniam quod illius cierto, que se debe el fideicomiso, porque lo que se
personae praestaretur, hoc nequaquam ad alium le entregase a ia persona de él, esto, de ninguna
pertinere deberet. manera deberia pertenecer-ic a otro.
29. Canus libro XXXVI. Digestorum.—Pater 29. CELSO; Digesto, libro XXXVI. — Referta
meus rcferebat, quum esset in consilio Dnceni (5) mi pladre, que siendo del consejo del Cónsul Duce-
Veri Consulis, itum in sententiam suam, ut, quum no ero, se siguió su dictamen, para que, habien-
Otacilius Catulus (6) filia ex asse herede instituta Otacilio Catulo legado, siendo su hija instituida
liberto ducenta iegasset, petiissetque ab eo, ut ea heredera del as, doscientos a un liberto, y habien-
concubinae ipsins daret, et libertus vivo testatore dole pedido á. este que se los diese a. la concubina
decessisset, et quod ei relictum erat, apud liliam del mismo, y hablendo fallecido el liberto en vida
remansisset, cogeretur filia id fideicommissum con- del testador, y hablendo quedado en poder de la
cubinae reddere. hija. lo que a aquel se le habia dejado, fuese obli-
gada la hija a entregar este fideicomiso & ia con-
oublna.
% 1.—Quod alicuius heredis nominatim ñdei com-_ 5 1.—-—Lo que se encomienda expresamente a la
mittitur, potest videri ita demum dari voluisse, SI. fidelidad de algun heredero, se puede considerar
ille extitisset heres. que se quiso que se diera solamente si aquel hubie-
se quedado heredero.
5 2. —Si lille heredi pars eius, a quo nominatim ?; 2.—-Si la parte de aquel & cuyo cargo se dejó
legatum est, accrescit, non praestabit legatum, expresamente un legado acrece al [hijo heredero,
quod iure antiquo capit (7). no pagará el legado, que adquiere por el antiguo
derecho.
30. Inui; libro XXXVII. Digestorum.--Qul- 80. EL msnm; Digesto, libro XXX VII.—Uno
dam (1) in testamento ita scri sit: «Reipublicae escribió asi en su-testameuto: ¡hago uu legado a la'
Graviseanorum (2) lego in tute am viae relicien- República de los Graviscanos para el cuidado de
dae, quae est in colonia eorum usque ad viam Au— la reparación de la via que hay en su eoloula has—
reliams; quaesitum est, an hoc legatum valeat. ta ia via Aurelia-; se preguntó, si sera valido este
Iuventius Celsus respondit: propemodum quidem legado. Juvencio Celso respondió: ciertamente que
imperfecta est haec scriptura: «in tutelam Aure- es algo im erfecta esta clausula: «para el cuidado
liae (3) viae-, quia summa adscripta non est. de Ia via urelian, porque no hay señalada canti-
Potest tamen videri tanta summa legata, quanta dad. Sin embargo, se puede considerar legado. tan-
ei rei sufliceret, si modo non apparet, aliam fuisse ta suma cuanta fuese suficiente para este objeto,
defuncti voluntatem, aut ex magnitudine eius pe- si es que no aparece que fue otra ia voluntad del
cuniae, aut ex mediocritate facultatum, quam te- difunto, ó por la grande importancia de tal canti-
statrix (4) reliquit; tune enim officio iudicis se- dad, o por la mediocre cuantla de bienes, que dejó
cundum aestimationem patrimonii et legati quan— la testadora; porque entonces puede ser determi-
titas definiri potest. nada la cantidad äor ministerio del juez conforme
». la estimacion d patrimonio y del legado.
81. Moons'rmns libro I. Begularum.— Si quis, 31. Monss'rmo; Reglas, libro I.—Si uno legó
quos non poterat ( 5) manumittere, legavit, ut los esclavos que no podia manumitir, para ue fue-
manumitterentur, nec iegatum, nec libertas valet. sen manumitidos, no son validos ni el lega 0, ni ia
libertad.
32. IDEM libro IX. Regularum.-—Omnia, quae 32. Er. MISMO; Reglas, libro IX. —Todo lo que
testamentis sine die vel conditione adseribuntur, se consigna en los testamentos sin dia ¿ condición,
ex die aditae hereditatis praestentur. se ha de pagar desde el dia en quo fue adlda la
herencia.
& 1.—Fuudum ante conditlonem compietam ab & 1.—Ei heredero podrá. reivindicar con los fru-
herede non traditum, sed a legatario detentum tos, antes de haberse cumplido lacondición, el [un-
heres vindicare cum fructibus poterit. do no entregado por el heredero, pero detentado
por el legatario.
ä 2.-—Quum ita legatur: «'illi hoc amplius fun- g 2.-Cuando se lega asi: «ademas de esto, a
dum illum cum omnibus rebus, quae in eodem aquel tal fundo con todas las cosas que en el mls-
fundo erunt-, mancipia quoque continentur. mo fundo hubiere-, se comprenden tamblen los es-
clavos.
5 3.—'[83.] (6) Quum ita legatur: «quidquid in g 3. [33.]-—Cuaudo se deja asi un legado: ¡todo
horreo meo erit-, et is, cui legatum est, ex rebus lo que hubiere en mi granero», y aquel a quien se
non legatis, ignorante eo, ampliandi legati sui“ le hizo el legado hubiere introducido en el graue-
gratia, in horreum intulerit, quod illatum est, non ro, ignorandolo el testador, cosas de las no lega-
videtur esse legatum. das, para aumentar su legado, no se considera le—
gado lo que se introdujo.
& «i.—Quod a legatario petitum erat, ut alii- re- 5 4.-—Lo que se le habia pedido al legatario que
stitueret, si legatarius decedat, heres quoque eius Io restituyese a otro, si falleciera el legatario, tam-
id, quod legatum est, praestare debebit. bien su heredero debera entregarlo como legado.
g 5.—Species nominatim legatae, si non repe- & 5.—Las especies legadas determinadamente,
riantur, nec doio (7) heredis deesse probentur, si no se hallaran, ni se probase que faltan por dolo
peti ex eodem testamento non possunt. del heredero, no pueden ser pedidos en virtud del
mismo testamento.
% (i.—In fideicommisso, quod famiiiae relinqui- & (i.—"Ih-atandose de' un ñdeicomlso, que se deja.
tur, hi ad petitionem eius admitti possunt, qui no- a ia familia, pueden ser admitidos a la petición del
minatl sunt, aut post omnes eos extinctos, qui ex mlsmo los que fueron nombrados, 6, después de
nomine defuncti fuerint eo tempore, quo testator haber muerto todos estos, los que hubiere del nom-
moreretur, et qui ex his primo gradu procreati bre del testador al tiempo ea que el testador mu-
sint, nisi specialiter defunctus ad ulteriores volun- riese, y los que de ellos hayan sido procreados en
tatem suam extenderit. el primer grado, a no ser que el difunto hubiere
extendido especialmente Su voluntad a otros mas
lejanos.
33. [34.] IDEM libro IX. Responsorum respon- 33. 34.] EL MISMO respondió en el libro IX.
dit.—Legatorum petitio adversus heredes pro par- de las apuestas.—La petición de los legados com-
tibus hereditariis competit, nec pro his, qui sol— pete eontra los herederos con arreglo á. las porcio-
vendo non sunt, onerari coheredes oportet. nes de la herencia, y por los que no son solventes
no deben ser gravados los coherederos.
& 1.—Qui piures heredes instituit testamento, a & 1.—Uno, que instituyó varios herederos en su
quibusdam nominatim reliquit legata, postea codi- testamento, dejó iegadOs expresamente a cargo de
cillos ad omnes heredes scripsit; quaero, quae le- algunos, y despues escribió codicilos para todos los
ata debeant? Modestinus respondit: quum mani- herederos; pregunto, ¿que legados deberan? Mo-
este testatOr testamento expresserit, a quibus he- destiuo responditi: habiendo expresado claramente
redibus legata praestari vellet, licet codicillos ad el testador en su testamento por que herederos que.
omnes scripserit, apparet tamen, ea, quae codicil- ria que se pagasen Ios iegados, aunque haya escri-
lis dedit, ab his praestanda esse, quos munere fun- to codicilos para. todos, aparece, sin embar-ro, que
gi debere testamento suo ostendit testator. ios que dió en ios codiciios deben ser paga os por
aquellos quo ei testador señala en su testamento
que debeu desempeñar este cargo.
34. [SS.] IDEM liba-o X. Responsorum.—Titia, 34. [35.1 Er. MISMO; Respuestas, libro X.—Ti-
quum testamento facto decederet, heredibus iusti- cia, fallecieudo despues de haber hecho testamen-
tutis Maevia et Sempronio iiiiis suis ex aequis par- to, hablendo instituido herederos por partes igna-
tibus, petiit (1) a Maevia, ut Stichum servum suum les a sus hijos Meviº. y Sempronio, lc pidió á Mevia
manumitteret, in haec verba: «a te autem, Maevia que manumitiese a su esclavo Stico, en estos ter-
filia carissima, peto, ut Stichum servum tuum ma- minos: cpcro te pide, muy querida hija. Mevia, que
numittas, quum in ministerio tuo (2) tot capita manumitas at tu esciavo Stico, pues para tu servi-
servorum tibi his codicillis legaveroa, nec legavit; cio te legare tantos esciavos en estos codicilos,, y
quaero, quid his verbis relictum videatur, quum, no se l'os lego; pregunto, ¿qué se considerata deja-
«ut supra cautum est, duobus heredibus institutis do con estas palabras, puesto que,—como antes se
defunctam testatricem, et mancipia hereditaria ha dicho, la testadora falleciö habiendo instituido
duarum personarum fuisse—, et codicillis nihil re- dos herederos, y los eSciavos de ia. herencia fuer-ou
lictum sit de praestandis manclpiis, nec possit uti- de dos personas—, en los codicilos no se dijo nada
le fideicommissum putari, quod datum non sit, sobre Ia enti-ega de los esclavos, ui se puede consi-
quum legasse se dixerit, nec adiecerit iegati spe- derar utii el üdeicomiso, que ne se haya dado, ha-
ciem, nec ab herede, uti praestarent-ur mancipia, blendo dicho eiia que legaba, no habiendo añadido
petierit? Modestinus respondit, ex verbis consulta- la especie dei legado, y no habiendoie pedido al
tioni insertis Maeviam neque legati, neque fidei- heredero que se entregaseu los esclavos?Modestlno
commissi petitionem habere, neque libertatem ser- respondió, que por las palabras insertas en ia con-
vo suo dare compeiii. sulta no tenia Mevia ni ia' petición dei legado, ni
ia del iidelcomiso, ni era. compelida a dar la iiber-
tad & su esciavo.
lj 1.—Lucius Titius in testamento suo ita cavit: l:;- '1.—anio Ticio dispuso asi eu su testamento:
Oxraþta'v-u- Etpumviwp, fci yluuU'talt-g (3) non S-uïot-tpl, «Salud & Octaviana Stratonica, mi cariüosisima b.i-
xalpew' Bodlouat aut-liv (4) nap” ¿au-:?); ).aBeiv xmptov (5) ja','quiero que ella reciba de si misma la casa de
I'aiCav oüv tate haimai; aütoü uolanti.; (6). 'Ox'taBtdviþ campo Gaza con todas sus pertenencias. A Octa-
'Ahödväpcp rtj) rinae-tuitet.» (7) non uid-' ¿Ealpe'tov (8) viano Alejandro, mi carifiosisimo hijo, salud. Quie-
paullatim aü'töv nap” ¿aw-tot“) lutlieii: uofa-mani ii.-yovocpd- ro que particularmente el reciba de si mismo ei
pov (9) Komdv'qv, oüv ab; ixat Eva-riam; udoatg' (10) conjunto de las casas de campo estériles con todas
[Octavianus Stratonicae, dulcissimae filiae meae, sus dependencias»; pregunto, ¿se considerará que
salutem; volo eam a seipsa accipere villam Gazam por esta clausuia se ie die a cada uno todo el pre-
cum impositionibus (11) suis omnibus. Octaviano dio, 6 contendrá. solamente ia parte hereditaria,
Alexandro, dulcissimo filio meo, salutem. Praeci- por ue inutiimente quiso que cada. uno de ellos
pua-m volo eum a se ipso accipe-re synthesin (12) rcci iera de si mismo Ia parte que tenia? Modesti-
sterilium villarum(13)cum impasitiombus suis;(14)] uo res oudiö, que la clausula, de que se trata, no
quaero, an huiusmodi scriptura integrum prae- se ha e interpretar de modo que se haga inutii
ium singulis datum esse videatur, an vero par- ei fideicomiso. También pregunto, si se considera
tem hereditariam duntaxat contineat, quum inuti- dejado integro el predio, ¿se le ha de pagar ai her-
liter a semet ipso quemque eorum, quam habebat, mano coheredero el precio de la porción, como si,
partem accipere voluit? Modestinus respondit, non per lo mismo que dispuso que recibiera el predio
sit interpretandam scripturam, de qua quaeritur, de si mismo, hubiere querido que habiéndose pa.-
ut fideicommissum inutile fiat. Item quaero, si in- gado ei precio lo tenga integro? También respon-
tegrum praedium relictum esse videtur, an pretium dió, que de ningún modo ha de ser compelido al
portionis fratri et coheredi solvendum sit, ut hoc pago ei fideicomisario.
ipso, quod a semetipso accipere praecepit, pretio
illato integrum habere eum voluerit? Item re-
spondit, ad solutionem pretii iideicornmissarium
minime compellendum.
5 2.——Lucia Titia intestata mai-iens a filiis suis & 2.—Lucia Ticia, al morir intestada, le dejó por
per iideicommissum alieno servo domum reliquit, fideicomiso a cargo de sus hijos una casa :; un es-
post mortem filii eius iidem, qui (15) heredes, quum clavo ajeno, y después de su muerte, los mismos
diviserunt hereditatem matris, diviseth etiam hijos de ella, que eran herederos, cuando dividie-
domum; in qua divisione dominus servi fideicom- ron la. herencia de su madre dividieron también
missarii quasi testis adfuit; quaero, an fideicom- Ia casa; a cuya. división estuvo presente como tes-
missi persecutionem acquisltam sibi per servum tigo el dueño del esclavo udeicomlsario; pregunto,
(1) Hall. Vu! .; petit, al códice Fl. ugún costumbre. (9) Según nuestra. enmienda; ¿TMV09690V7 et cum m.,-
(B) minister um tuum, Hel. dïvocpöpov [fundan viticibus obsitum], conjetura acuñada-
(;) üölot'u, lu. ad. Steph. mente Cuyam'o; EPVOQÓPOV [ngniferam], Hai.
(¿) iuslvrqv, in. ad. Steph. (10) oüv ut; äv durat; stemme. ta gd. Steph.
(5) tfiv aditi-nv. la ad. Steph. En) Esto a, cum instrumento.
12) Esto eo, massam á complexum.
(a) uóv tal; äv dur-ä Evº-únete la. ed. Steph. (18) sapias: Comi-marum.
(7) frame. la ad. Steph. (14 La versión vulgar.
(8) ¡Emi-mv, te ad. Steph. (lol iidemque, Bal.
520 DIGHTºu—LIBRO xxxi: TÍTULO ÚNICO
eo, quod interfuit divisioni1 amisisse videatur? gse considerará. que perdió la acción que parapet-
Modestinus respondit, fideicommissum ipso iure seguir el iideicomiso se adquirió para él por medio
amissum non esse, quod ne repudiari quidem po- del esclavo, por esto, porque asistió a la división?
test; sed nec per doli exceptionem summovetur, Modestiuo respondió, que ne se perdió de derecho
nisi evidenter a paruerit, omittendi iideicommissi el fideicomiso, que ciertamente no puede ser repu-
causa hoc eum ecisse. diado; pero tampoco es repelido por la excepción
de dolo, a no ser que se viere evidentemente que
el hizo esto para renunciar el iid'eleomiso.
5 .2.—Caius Seius, quum domum suam haberet, 5 3.—Tenicudo Cayo Seyo una casa suya, y ha-
et in praetorio uxoris suae transtulisset, quasdam biendose trasladado anna quinta. de su mujer. trans-
res de domo sua in eodem praetorio transtullt, portó de su propia casa a la misma quinta algunas
ibique post multos dies decedens testamento uxo- cosas, y, falleciendo en ella despues de muchas
rem suam heredem et alios complures reliquit; dias, dejó en su testamento heredera :; su mujer y
quo testamento significavit verba, quae infra scri- a otros muchos; en cuyo testamento consignó las
pta sunt: cin primis sciant heredes mei, nullam palabras, que van escritas a continuaclón: .en pri-
pecuniam esse penes uxorem meam, sed nec aliud mer lugar, sepan mis herederos, que en poder de
quidquam; ideoque hoc nomine eam inquietari mi mujer no hay nlngún dinero, pero tampoco nin-
uolo-; quaero, an ea, quae vivo eo in praetorio guna. otra cosa; y por lo tanto, no quiero que con
uxoris eius translata sunt, cemmuui hereditati este motivo sea molestadan; pregunto. ¿las eosas
vindicari possint, et au secundum verba tcstamen- que viviendo el fueron trasladadas a. la qulnta de
ti praescribi coheredibus possit a parte uxoris de- su mujer, podran ser reivindicadas para la herencia
functi? Modestinus respondit, si ea, quae in do- común, y podrán ser prescritas contra los cohere-
mum seu (1) praetorium uxoris defunctus trans- deres, conforme a las palabras del testamento, per
tulit, praecipua ad eam pertinere voluit, nihil la parte de ta mujer del difunto? Modestiuo reapon-
reponi, cur voluntati (2) ipsius standum non sit. die, que si lo quo ei difunto trasladó a la casa. ó a
Recesse igitur habet mulier, talem voluntatem la quinta de la mujer uiso que le perteneciera
fuisse testatoris, estendere; quod nisi fecerit, in esPecialmeute &. ella, ua a se expone para. que no
hereditate mariti et haec remanere oportet. se haya de estar a la voluntad dei mismo. Asi,
pues, la mujer tiene necesidad de probar que tal
ué la voluntad del testador; y si no hiciere esto,
también deben quedar estas cosas en la herencia
del marido.
5 4.—Si ea conditione liberto fideicommissum g ni.—Si & un liberto se le dejó un fideicomiso con
rel ictum est, ne a filiis eius recederet, et per tuto- esta condición, que no se separase de sus hijos, y
res factum est, quominus conditionem impleret, por los tutores se hizo de modo que no cumpliera
iniquum est, eum, quum sit inculpatus, emolu- ta condición, es injusto, que, no siendo culpabie,
mento fideicommissi carere. carezca del emolumento del ddeicomise.
& Ep.—Qui invita filia de dote egerat, decessit 5 5.-— Un padre, que centra. la voluntad de la hi-
eadem illa exheredata, filie herede instituta, et ab ja habia ejercitado la acción de dote, falleció ha-
eo fideicommissum filiae dotis nomine reliquit; biendola deshcredade, y habiendo instituido here-
quaero, quantum a. fratre mulicr consequi debeat? dero a un hijo, y a cargo de este dejó un fideicomi-
Modestinus respondit, quod iu primis est, non esse so para la hija por razón de la dote; pregunto,
consumtam de dote actionem mulieri, quum patri ¿cuanto debe obtener dei hermano ia mujer? Mo-
suo non consenserit, utique non ignorans (3). Sic destiuo responditi, que,-en primer lugar, no se ex-
enim res explicatur, ut, si quidem maior quantitas tinguió para la mujer la. acción de dote, no habién-
in priore dote fuit, illius petitione (4) sit tantum- dole prestado su consentimiento a su padre, cierta—
modo mulier contenta.; quodsi in summa dotis no- mente no iguorandolo. Perque el caso se expiica
mine legata amplius sit, quam in dote principali, de modo, que, si verdaderamente fue mayor ia can-
compensatio fiat usque ad eandem summam, quae tidad de ia primera dote, se contente la mujer so-
concurrit, et id tantummodo, quod excedit in se- lamente con la peticiön de esta; pero si la suma ie-
quenti summa, ex testamento consequatur; non gada per razón de la dote fuera mayor que la de
est enim verisimile, patrem duplici praestatione la dote principal, se haga la compensación hasta
dotis filium eundemque heredem onerare voluisse, la misma suma a que alcanza, y eonsiºa en virtud
praeterea quum putaverit, se efficaciter, licet non del testamento solamente lo que hay e exceso en
consentiente filia, instituisse adversus generum de en ta siguiente suma.; perque no es verosimii que
dote actionem. ci padre haya querido gravar- a su hijo y heredero
con la doble prestación de la dote, principalmente
habiendo creido que el intento eficazmente contra
el yerno ia acción de dote, aun uo consintiendolo
la hija.
% (S.—Lucius Titius relictis duobus filiis suis he- & EF.—Lucio Ticio, hablendo dejado instituidos
redibus diversi sexus institutis, addidit caput ge- herederos ¿ dos hijos suyos de diverso sexo, aña—
nerale, uti legata. et libertates ab his heredibus dió una cláusula general, para que por estos here-
suis praestarentur; quadam tamen parte testamen- deros suyos se diesen ios legados y lus libertades;
ti a filio petiit (5), ut omne onus legatorum in se pero en cierta parte dei testamento le pidió a su hi-
sustineret, in hunc modum: cea, quaecunque iu jo que soportasc toda la carga de los legados, en
legatis reliqui, vel dari praecepi, ab Attlano (6), esta forma: «mandare que todo lo que dejé en le-
ülio meo et herede, dari praestarique iubebo» (1); godos, 6 que mande que se diese, se de y se entre-
deinde subiecit in praeceptioñe relinquenda tiliae gue por Atciano, mi hljo y heredero,» despues, al
snae haec verba: «Pauliuae, íiliae meae dulcissi— ejar un preiegado ¿ su hija, añadió estas palabras:
mae, si quid me vivo dedi, comparavi, sibi habere «si viviendo yo le di o le compré alguna cosa. a
iubeo; cuius rei quaestionem iieri veto; et cto a Paulina, mi caríñoslsima hija, mando que la tenga
te, filia carissima, ne velis irasci, quod amp iorem para ella, sobre lo que prohibo que se promueva.
substantiam fratri tuo rellquerim, quem seis ma- cuestión; y te pido, queridlsíma hija, que no quieras
gna. onera sustentaturum (2), et legata., quae su- llevar a mal que yo haya dejado más bienes a tu
pra feci, praestitutum». Quaero, an ex his extre— hermano,-que sabes ha de soportar grandes ear as,
mis verbis, quibus cum filia sua in testamento y ha. de pagar los legados que antes he hecho.» re-
pat-er iocutus est, effectum videatur, ut heredita- gunto, en virtnd de estas ultimas palabras, con que
riis actionibus. id est omnibus, niium suum onera- el padre hablo con Su hija en el testamento, ¿se con-
verit, an vero iam solum propter onus legatorum siderará haberse efectuado que haya gravado á. su
locutus esse videatur, petitiones autem heredita- hijo con las acciones de la herencia, esto es, con
riae in utrumque heredem creditoribus dari de- todas ellas, o se considerará que habló ya solamen-
beant? Modestinus respondit, ut- actiones credito- te respecto el gravamen de los legados, pero que
rum tili-us solus excipiat, iussisse testatorem, non las peticiones e la herencia deban darse contra
proponi. ambos herederos a ios acreedores? Modestiuo res-
pondió, que uada se exponía por lo que el testador
hubiese mandado que solo su hijo contestase las
acciones delos acreedores.
5 "i.—Tiida, quum nuberet Caio Seio, dedit in & 7.—Ticia, al casarse con Cayo Seyo, dió en do-
dotem praedia, et quasdam allas res; postea dece— te predios y algunas otras cosas; al fallecer des-
dens codicillis ita. cavit: I'dïov Efter rdv ¿vapor. ¡tau ués dispuso asi en los codicilos: cto recomiendo,
uatpaxa-tarlilspat oct, (¡> búfatep' (¡: Boülouau bob-“mrw. ija, a Cayo Soyo mi marido, a quien quiero que
si; Bion xpimv anti ¿amo?-atm uerax-iw (3) mim-m; Nat- se le de para usufruto durante" su vida la partici-
xlñvmv, 'i¡v icpbaoa Bez-matum si; «pohta. aiw empate: 'tot; pación de la aldea de Nacidos, que antes dije le di
áurpepauévotg rg" 'rtpouti' ¡tati xat-tä pnöäv ¿vall-¡¡Mira aü- en dote con las cosas no se agregan a la dote; y
röv mp! ri]; npomöc, Estat Trip ¡…te-:d. 't'hv ultor-ip; dutoii que por nada se le mo este respecto & la. dote, por-
cdt mi rió-J tixvuw aou' [Caium Seium virum meum que dcspués de su muerte estas cosas serán tuyas
commendo tibi, o lilia; cui valo dari ad vitae usum y dia—tus hijos;» ademas le legó otras muthas cosas
et fructum participationem Castelli Nacleorum, a este mismo marido, para que las tuviera mien—
quam praeveni dedisse in dotem cum comet-ibas, tras viviese; pregunto, ¿por razón de lo ue además
quae inferuntur doti; et in nihilum molesta:-£ eum de la dote se le dejó en ios codicilos, po rá. compe-
de dote, erunt enim post mortem tua, et filiæ-um terles ¿ la hija y el heredero de Ticia acción para
tuorum; (4)] praeterea alia multa huic eidem ma.- pedir después de la muerte de Ca o Seyo por
rito legavit, ut, quamdiu viveret, haberet; quaero, causa del ildelcomiso, por razón de as cosas no
an propter (b) baec, quae codicillis ei extra dotem Cayo Seyo recibió en ote? Modestino respon ió:
relieta. sunt, possit post mortem Caii Seii ex cauSa aunque no se alegan palabras por las cuales pue-
fideicommissi petitio ñliae et heredi Titius compe- da pedir la hija de la testadora el fideicomiso :i.
tere, et earum rerum nomine, quas in dotem Caius Cayo Seyo después que hubiere pagado lo que se
Seius accepit? Modestinus respondit: licet non ea. legó en el testamento, sin embargo, nada impide
verba proponuntur, ex quibus illia testatricis fi- gue conforme a la voluntad de la testador-a se pi-
deicommissum a Caio Seio, postquam praestiterit, sel fideicomiso despues dela muerte de Cayo Seyo.
quae testamento legata sunt. petere possit, tamen
nihil prohibet. propter voluntatem testatricis post
mortem Caii Seii fideicommissum peti.
35. [36.] IDEM libro XVI. (6) Responsorum 85. BB.] EL meno respondió en el libro X VI.
respondit.—Legatis uxori, quae usus eius causa de las expuestas.—Habiéndose legado a la. mujer
parata sunt, eos serves ad eam non pertinere, qui las cosas que se destinaron para su uso, no le per-
non proprii ipsius. sed communis usus causa parti tenecen los esclavos que no se adquirierºn por cau-
sunt. sa de-uso de ella misma, sino de uso común.
36. [87.] IDEM libro HI. Pandectarum.—Le- 36. [87.] Et. MISMO; Pandectas, libro III.—Ei
gatum est donatio testamento rellcta. legado es una donación dejada por testamento.
37. [SS.] IAvoumms (7) libro I. ea: Cassio.—— 37. [SS.] JAVOLENO; Doctrina de Cassio, libro
Qui testamento inutiliter manumissus est, iegari I.—El que inútilmente fue manumltido en un testa-
eodem testamento potest, quia toties efücacior est mento, puede ser legado en el mismo testamento,
libertas legato, quoties utiliter data est. porque siempre l cuando ha sido dada utilmente,
es más eiicaz la ibertad que el legado.
38. [BG.] IDEM libro II. a: Cassio.—Quod ser- 38. [BB.] EL msnm; Doctrina de Cassio, libro
vus legatus ante aditaín hereditatem acquisiit, he- II.—Lo no un esclavo legado adquirió antes de
reditati acquirit. adida la ereneia, lo adquiere para la herencia.
Tono l'l _“
592 omnem.—uano xm: TITULO úmco
89". '.[.40.]..Iomr libro HI.: ea": Cassio.—Si areae 89. [40.] EL, mano;. Doctrina "de Cassio, libri:
legatae post testamentum factum aedlñcium impo- III.—Si en un solar legado se levantó un edificio
situm est, utrumque debebitur, et solum,,et super- después de hecho el testamento, se deberá. una .y
ücium (1). otra cosa, asi el solar, como lo edlticado.
40. [41.] Inmu libro I. Epistolamm.——Si duo- 40. [41.] EL mano:, istatur, libro I.——Si la
bus servis meis eadem res legata est, et alterius misma cosa fue iegada & os esclavos mlos, y no
servi nomine ad me eam pertinere nolo, totum ad quiero que ella me pertenezca a nombre de uno de
me pertinebit, quia partem alterius (servi per alte- ios esclavos, me pertenecera la totaildad, porque
rum servum acquiro, perinde ac si meo et alte- ad uiero por medio de un esclavo la parte dei otro
rius) (2) servo esset legatum. es avo,'lo mismo que si ei legado se hublese he—
cho a un esclavo mio y al de otro.
41. [42.] IDEM (3) libro VII. Epistola-um.— 41. 42.3 EL maxo; Epistolas, libro VII.—«Le-
cMaevio fundi partem dimidiam, Seio partem di- go &. evlo la mitad de un fundo, & Seyo la otra
midiam lego, eundemfundum Titio log-o:,» si Seius mitad, y lego el mismo fundo & Ticlo,» sl hubiere
decesserit, pars elus utrlque accrescit, quia, quum fallecido Seyo, su parte les acrece ¿ ambos, por-
separatim et partes fundi, et totus legatus sit, ne: gue, habiéndose legado or separado asi las partes
cesso est, ut ea…pars, quae cessat, pro (4) portione el fundo, como todo el egado, es necesario que
legati cuique eorum, quibus fundus separatim le- aquella parte, que gueda vacante, le acrezca, ¿
gatus est, accrescat. proporción del lega o, a cada uno de aquellos a
quienes or separado ies fue legado el fundo. ',
g 1.—A me herede uxori meae ita legatum est: 5 1.— iendo yo heredero, á. mi cargo se le legó
«quidquid propter Titiam ad Seium dotis nomine esta mi mujer: ¡dele a Ticia mi heredero Seyo
pervenit, tantam pecuniam Seius heres meus Ti- tanta cantidad cuanta por razón de Ticia fue a po-
tiae det; » quaero, an deducciones impensarum der de Seyo a titulo de dote,» pregunto, ¿acaso se
iieri possint, äuae derent, el de dote ageretur? Re"- podran hacer las deducciones de los astas, quese
spondit: non ubito, quin uxori suae, quod ita le- harian, si se ejercitasc la acción de ote? Respon-
gatum est: «a te heres peto, quidquid ad te perve- dió: no dudo, que, habiéndosele hecho así el lega—
nissct, ut tantum eidares,» tota dos sine ratione do a su mujer: cte pido, heredero, ue le des tanto
deductlonis impensarum mulieri debeatur. Nou au- cuanto hubiese ido a tu poder,» se e deba a la mu—
tem ldem ius servari debet ex testamento extranei, jer toda la dote sin la. cuenta de la deducción de
quod servatur in testamento viri, qui dotem uxori los gastos. Mas no se debe observar en virtud
relegavit- haec enim taxationis loco habenda est: del testamento de un extraño el mismo derecho,
«quidquid ad te pervenit,» illic autem, ubi vir que se observa en el testamento de un marido, que
ux0ri releget (5), id videtur legare, quod in iudicio le legó ¡¡ su mujer la. dote; porque esta cláusula,
dotis mulier consecutura fuerit. (todo lo que fue & tu poder,» ha de ser considera—
da en calidad de tasación, pero en aquel caso,
cuando el marido le lega a su mujer, se "considera.
que le lega lo ue la mujer hubiere de conseguir
cºn la acción e dote.
42. [48.] IDEM libro XI. Epístolarum.——Quum 42. [48.] Er. MISMO; Epistolas, libro XL:—Se
ei. qui partem capiebat, legatum esset, ut alii re- determinó, que, cuando al que adquiría uns. parte
stitueret, placuit, solidum capere posse. se le hubiese hecho uu legado, para quelo restitu-
yese a otro, puede adquirirlo todo.
48. [44. Pouromus libro III. ad Quintum 48. [44.] Pouromo; Comentarios 4 Quinto
Mucium.— lita relictum fuerit: «quantum heres Mucia, libro III.—Si se hubiere legado asl: «quie-
meus habebit, tantum Tithaso (6) dari volo,: pro ro que se de a Titaso tanto cuanto tendra mi here-
eo est, quasi ita sit scriptum: «quantum omnes he- dero,» es lo mismo quo si se hubiera escrito de es-
redes habebunt». te modo: «cuanto tendran todos mis herederos.»
1.—Quodsi ita fuerit: ¡quantum unus heres 5 1.—Pero si se hubiere legado asi: ¡quiero no
ha ebit, tantum Tithaso "(7 heredes meos dare mis herederos den a Titaso tanto cuanto ten ra
volo,» minºr pars erit accipienda, quae venit in uno de los herederos,» se habra de entender que es
legato. la parte menor la que viene comprendida en el le-
gado.
5 2.—Pegasus solitus fuerat distinguere, si in g .2.-Pegaso habia salido hacer esta distinción,
diem ñdelcommissum relictum sit, veíuti post an— que si se hubiera dejado un ddeicomiso para cier-
nos decem, interesse, cuius cansa tempus dilatum to dia, por ejemplo, para después de diez años, im-
sit, utrumne heredis, quo casu heredem fructum portaba saber por causa de quién. se haya diferido
retinere debere, an legatarii, veluti- si in tempus el tiempo, si por ia. del heredero, en cuyo caso de-
ubertatis ei, qui impubes sit, fideicommissum re- be el heredero retener los frutos, ó poris. del lega-
ictum sit; tunc enim fructus praestandos et ante— tario, como si el ddeicomiso hubiera sido dejado
cedentis tomporis; et haec ita. intelligenda sunt, si para el tiempo de ia. pubertad a uno que fuese im-
non nominatim adiectum est. ut eum incremento pú bero; porq ue entonces se han de entregar los fru-
heres fideicommissum praestet. tos también dei tiempo anterior; y esto se ha de en-
tender asi, si expresamente no se añadió que el
21) suparñcles,Hal. Vaig. heredero entregue el Bdeicomiso con sus aumentos.
al Bru Tour. ontíte el par—Mm.
ía) Modo-tiuus, Boi
lg de , Hot. e sean la v .
(¡ leg-at, su. Valg. hi energia 7:113.
mortero.—meno xxn: TÍTULO timeo 523
'— g 3.-—Sl ita scriptnm sit: «decem, aut quindecim & 3.—Si se hubiera escrito así: ¡de ei heredero
heres dato,» pro eo est, ac si decem sola legata sint; diez o quince,: es lo mismo que si se hubieran le—
aut si ita sit: «post annum; aut postgblennium, quam gado solo diez; o si de este modo-. ¡de ei heredero
ego decessero, heres dato,» post biennium videtur espucs de un año, o despues de un bienio, que yo
legatum, quia heredis esset potestas in eligendo. hubiere fallecido,» se considera hecho el legado
para después dei bienio, porque seria del heredero
la facultad de elegir.
44. [45.] IDEM libro IV. ad Quintum Mucium. 44. (45%; EL MISMO.“, Comentariosá Quinto Mu-
—Si pluribus heredibus institutis ita scriptum sit: cio, libro I .—Si habiendo sido instituidos muchas
«heres meus damnas esto dare aureos quinque,- herederos se hubiera escrito asi: ceste condenado
non quilibet heres, sed omnes videbuntur damnati, mi heredero a dar cinco aureos,» no se considerare
ut una quinque dent. que están condenados cada uno de los herederos,
sino todos, de suerte que juntos den los cinco.
5 1.-Si ita legatum fuerlt: «Lucius Titius heres % 1.—Si se hubiere legado asl: ueste condenado
meus Tithaso (1) quinque aureos dare damnas mi heredero Lucio Ticio a darie cinco aúreos a Ti—
esto,» deinde alio ioco ita: «Publius Maevius heres taso,» después, en otro ing-ar, de este modo: ces-
meus Tithaso (2) quinque aureos damnas esto te con enado mi heredero Publio Mevio a dar cin-
dare,» nisi Titius ostenderit, adimendi causa a Pu- co aúreos a Titaso,» si Ticio no probare que se de-
blio (3) legatum esse relictum, quinos aureos ab jo ei legado a car o de Publio por causa de revo-
utroque accipiet. cación, aquei reci ira de ambos cinco aureos.
45. [46.] IDEM libro VIII. ad Quintum Mu— 45. [46.] Enuismo; Gomentaríosá Quinto Mu—
c'ium.—Si ita sit scriptum: «filiabus meis centum cio, libro VIII.—Si se hubiera escrito asi: «les doy
aureos do,» an et" masculini generis, et feminini ll- a mis hijas cien aureos,» ¿se considerara hecho el
beris iega tum videatur? nam si ita scriptum esset: legado tanto á. los hijos dei género masculino, co-
«filiis meis hosce tutores do,: responsum est, etiam mo a ios del femenino? Porque si se hubiese escri-
filiabus tutores datos esse; quod non est ex contra: to de este modo: ¡les doy a mis hijos estos tutores,-
rio accipiendum, ut filiarum nomine etiam masculi se respondió, que los tutores fueron dados también
contineantur, exemplo enim pessimum est, femini- para las hijas"; io que no se ha de admitir en ei ca-
no vocabulo etiam masculos contineri. so contrario, de modo que con el nombre de hijas
se comprendan también los varones, porque es de
pésimo ejemplo, que con un vocablo femenino se
comprenda también a_los masculinas.
g 1.—Si sub conditione vel ex die certa nobis g 1.—Si se nos hubiese hecho un legado bajo
iegatum sit, ante conditionem vel diem certum condición 6 desde cierto dia, no podemos repudiar-
repudiare non possumus, nam nec pertinet ad nos, -lo antes de la condición o _dei cierto dla, parque-no
antequam dies veniat (4), vel conditio existat. nos pertenece antes que llegue el dia, ó que se
cumpla la condición.
% 2.—Si pater filiae suae testamento aureos tot ä 2.— Si el padre hubiere mandado _en el testa-
heredem dare iusserit, ubi ea nu sisset, si iilia mento, que el heredero le de tantos aureos aïsn hi-
nupta sit, quum testamentum iit, se absente patre ja, luogo que esta se hubiese casado, si ia hija es-
et ignorante, nihilominus iegatum debetur; si enim tuviera casada cuando se hace el testamento, pero
hoc pater non ignorabat, videtur de allis nuptiis el padre se :hallara ausente y lo ignorase,_se debe,
sensisse. sin embargo, el legado; porque el padre, si no ig-
noraba esto, parece que se reiirio a otras nupcias,
46. [47.1 PROCULUB (5) libro V..Epistol_arum. 46. [47.] PRÓCULO; Epistolas, libro 1'.—Si el
—-Si scripsissat, qui legabat: cquidquid mihi Lu- que legaba hubiese escrito: ciego á. Sempronlo to—
cium Titium dare facere oportet, Sempronio lego,- do'lo que Lucio Ticio debe darme ó hacerme,» y
nec adiecit: «praesens in diemve,» non dubitarem, no añadió, «actuaimente 6 para. tal dia.,- yo no du-
quantum ad verborum signiiicationem attineret, daría, en cuanto atañe a la significación de las pa-
quin ea pecunia comprehensa non esset, cuius dies labras, que no habria sido com endido el dinero,
moriente eo, qui testamentum fecisset, nondum cuyo vencimiento no hubiera iegado todavia al
venisset; adiiciendo autem haec verba: «praesens morir el que, hubiese hecho el_ testamento; pero
in-diemve,» aperte 'mihi videtur ostendisse, eam añadiendo estas palabras: ¡actualmente o para tai
quoque pecuniam legare voluisse. dia.,» me parece que claramente indicó que quiso
ie'g'ar. también este dinero.
.47. [48.] Innu libro VL Epistolarum.—S¿em— 47 . [48.] Enmsno; Epistolas, libro VI.—Sem;
pronius_Procuius (B) Nepoti suo- salutem. Binae pronio Proculo a su Nepote salud. Se presentan
tabulae. testamenti eedem tempore exempiarii dos tablas dei testamento dei mismo padre de fa-
causa scriptae, nt vulgo iieri soiet, eiusdem pa- milia, escritas al mismo tiempo para tener copla,
trisfamilius proferuntur, in aiteris centum,. in al- como se sueielhacer, y en una se -le iegaron a Ti-
teris quin uaginta aurei iegatl sunt Titio; quaeris, .cio cien aureos, y en otra cincuenta; preguntas si
utrum et; ) quinquaginta aureos, an centum dun- .habrá. .de. tener también los cincuenta aureos, ó so-
taxat habiturus sit. Procuius respondit: in hoc lamento ios ciento. Prócuio respondió: en este ca.-
casu magis heredi parcendum est, ideoque utrnm- so, mas bien se ha de favorecer al heredero, y por
que iegatum nullo modo debetur, sed tantummodo io tanto, de ningún modo se deben ambos legados,
quinquaginta aurei. sino solamente los cincuenta aureos.
48. [49.] IDEM libro VIII. Epistolarum. —Ll- 48. [4.9.1 EL msnm; Epistolas, libro VIII.—Li-
Clnius Locusta (1) Proculo suo saiutem. Quum fa— cinio Locnsta a su Proculo saiud. Poniendo uno ai
ciat cºnditionem in relegenda dote, ut si mallet legar la dote ia condición, de que si ia mujer pre-
uxor mancipia, quae in dotem dederit, quam pe- iiriese ios esclavos que hubiere dado en dote ». re-
cuniam numeratam recipere, si ea mancipia uxor cibir dinero contado, pregunto, si la mujer preti-
malit, numquid etiam ea mancipia., quae postea riese aqueilos esciavos, ¿se ie deberan acaso a la
ex his mancipiis nata sunt, uxori debeantur, quae- mujer también ios esclavos que de aquellos escla—
ro. Proculus Locustae (2) suo salutem. Si uxor vos nacieron despues? Proculo ii. su Lucusta saiud.
mallet mancipia, quam dotem accipere, ipsa man- Sl ia mujer preiiriese ios esclavos :; recibir-ia dote,
cipia, quae aestimata in dotem dedit, nou etiam se ie deberan los mismos esclavos que dió estima—
partus mancipiorum ei debebuutur. dos en dote, no también ios partos dc las esciavas.
ä 1.-—Bonorum possessione dementis curato:-i 5 1.——Habiendose dado al curador ia posesión de
data, iegata a curatore, qui furiosum defendit, ios bienes del demente, se podrán pedir ios legados
peti poterunt; sed qui petent, cavere debebunt, si ai curador que defiende ai loco; pero ios que ios pi-
hereditas evicta fuerit, quod legatorum nomine diesen debean dar canción, de que, si se hubiere
datum sit, redditum (3) iri. hecho evicción de la herencia, se habra de devoi-
ver io que se haya dado a titulo de iegados.
49. [50.1 mes libro V. ad legem Iuliam et 49. [50.] PAULO; Comentarios a' la ley Julia y
Papiam—Mortuo bove, qui legatus est, neque Papia, libra 17.—Muerto ei buey, que fue iegado.
corium, ne ue caro debetur. no se debe ni el cuero, ni ia carne.
& 1.—-Si ' itio frumentaria tessera (4) iegata sit, g 1.—-Si a rIiicio se le hubiera legado un bono de
et is decesserit, quidam putant, extingui iegatum, trigo, y ei hubiere fallecido, opinan aigunos que
sed hoc non est verum, nam cui tessera vel militia- se extingue el legado, pero esto no es verdad, por-
legatur, aestimatio videtur legata. que al que se ie lega un bono, ó un cargo en la mi-
licia, se le considera legada su estimación.
ä .2.—Labeo refert, agi-um, cuius commercium g 2.—Reiiere Labeon, que respondió 'Iï'ebacio,
nou habes, legari tibi posse, Trebatium respondis- ue se te puede legar un campo cuyo comercio no
se; quod merito Priscus Fulcinius falsum esse tlenes; lo que con razón decia Prisco Fuicluio que
aiebat. ers. falso.
?; ti.—Sed Proculus (5), si quis heredem suum 5 3.—Pero opina Próculo, que si uno habia man-
eum fundum, culus commercium ls heres non ha- dado que su heredero diese el fundo, cuyo comer-
beat, dare iusserat ei, ui eius commercium ha- cio no tenga este heredem, a otro que tuviese su
beat, putat, heredem ob igatum esse—quod verius comercio, esta obligado ei heredero,—io que es más
est—vel in ipsam rem, si haec in bonis testatoris cierto—, ó ó. la misma cosa, si esta se hallare en
fuerit, vel, si non est,- in eius aestimationem. los bienes dei testador, ó a su estimaciöu, si no se
haila.
g «i.-Si testator dari quid iussisset, aut opus 5 4.-—Si ei testador hubiese mandado que se de
iieri, aut munus dari, pro portione ana eos prae- alguna cosa, o que se haga alguna obra, o que se
stare, quibus pars hereditatis accresceret, aeque de uu reg-aio,,sc halla establecido que deben cum-
atque cetera legata, placet. plirlo con arreglo a su porción aquellos a. quienes
acroceria la. parte de la herencia, igualmente que
ios demas legados.
50. [513 MARCELLUS (6) libro XXVIII. Dige- 50. [öl,] MARCELO; Digesto, libro XX VIII.—
starum.— t heredibus substitui potest, ita etiam Vcamos si como se puede substituir ¿ los herederos,
legatariis, videamus, an idem fieri possit, et quum asi tambieu a los legatarios, y si se podrá hacer lo
mortis causa. donabitur, ut id promittat iile alteri, mismo tambien cuando se donare por causa de
si ipse capere non poterit; quod magis est, quia in muerte, de modo que ei ie promete. ia cosa a otro,
posterioris quoque personam (7) donatio confertur. si ei mismo no pudiere adquiriria; lo que es más
cierto, porque también se hace una donación para
la persona. de otro posterior.
& 1.—[52.] (8) Si Titius mihi Stichum, aut de— 5 1.—[62.] Si Ticio nie debiera á. Stico, ó diez,
cem debeat, et legavero tibi Stichum, quem mihi y yo te hubiere legado ¿ Stico, que el me debe, está
debet, placet, extingui legatum decem soiutis; et determinado que se extingue el legado, pagados
si diversis, alii decem, alii Stichus legatus fuerit, ios diez; y si se ies hubiere legado a varios, a uno
ex eventu solutionis legatum valet. ios diez, y a otro Stico, es valido el legado por ei
resultado del pago.
& ii.—Quum ita legatum est: «quantum pecu— 5 2.-—Cuando se legó asi: «dele mi heredero &
niam heres meus a Titio exegerit, tantam Maevio Mevio tanto dinero cuanto hubiere cobrado de Ti—
dato:-, si sub conditione legatum est, antequam cio,- si se legó bajo condición, no puede reclamar
11 La Valg.- Lueust. el códice Pl. (5) Hot..- slt, inserta ei adice Fi.
h) La vulg.; Lucus: ei.eicódzce ra. (6) Martianus, Ilal.
…) Hal. V códice Ft.
.; reddita, (7) Hal. Vino.; persona. ei codice Fi.
(4) vel mitit a, inserta. Hol. (a) Según Hoi. ¡¡ iir Vutg., anteponiendo Paulus.
mortero.—msm xxxn- rirum moco 525
exacta, pecunie. sit, legatarius agere non potest; ei legatario antes que se haya cobrado el dinero;
quodsi statim dies legati cedit, ut Publicius recte pero si desde luogo comienza a correr ei termino
putat, legatarius agere potest, ut actiones prae- del icgado,'puede reclamar el legatario, como acer—
stentur. tadamente opina Publicio, que se le cedan las ac-
ciones.
51. í53.] Uernus libro VIII. ad legem Iu- 51. [53.] ULPIANO; Comentariosa' la ley Julia
liam et Papiam.—Si itaquis testamento suo ca- y Papia, libro VIII.—Si uno hubiese dispuesto asi
visset: «ilii, quantum plurimum per legem accipe- en su testamento: «quiero que se ie de á aquel to-
re potest, dari volo»; utique tunc, quum quan- da lo más que puede adquirir por la ley,» se consi-
do (1) caperc potuerit, videtur ei relictum. Sed dera ciertamente que se le dejó para en tonces cuan-
et si dixerit: «quam maximam partem dare pos- do lo hubiere podido adquirir. Pero también se ha
sum, damnas esto heres meus ei dare», idem erit bra de decir lo mismo, si se hubiere dicho: cesté
dicendum. condenado mi heredero á. darle la parte mayor que
yo puede dar.»
% 1.—Is, cui in tempus liberorum tertia. pars rc- ; 1.—Aquel á. qïrieu se ie dejó ia tei-cera parte
licta est, utique non poterit adoptando tertiam para. cuando tenga hij os, no podrá. ciertamente ad-
partem consequi. quirir ia tercera parte adoptándolos.
52. [54.] TERENTIUS CLEMENS libro III. ad le- 52. [54.] TERENCIO CLEMENTE; Comentarios gi
gem Iuliam et Papiam.— Non oportet prius de la ley .In-lia y Papia, libro III.—No deben hacerse
conditione cuiusquam quaeri, quam hereditas Ie- investigaciones sobre la condicion de cualquiera
gatumve ad eum pertineat. antes que á. ei le pertenezca Ia herencia ó el legado.
53. [55.] IDEM . libro IV. ad legem I-ulimn ct 53. [55.'_| EL MISMO; Comentarios a' la ley Julia
Papiam.—Quum ab uno herede mulieri pro dote y Papia, libro IV.—Cuando el cargo de uno de los
compensandi animo legatum cssct, caquc- dotem herederos se le hubiese hecho un legado á…una mn-
suam ferre, quam legatum maluerit, utrum in jer con animo de compensatio per la dote, y ella
omnes heredes, an in cum soium, u quo legatum hubiere preferido obtener su dote más bien que ei
est, actio ei dotis (2) duri debeat, quaeritur. lu- legado, se pregruuta si se debere. dar la, acción de
lianus, in eum primum (3), a quo leg,-atum sit, dote contra todos los herederos, o solo contra, aquel
actionem dandam putat; imm quum aut suo iure, á. cuyo cargo se hizo el legado. Juiiano opina, que
aut iudicio mariti contenta. esse debeat. aequum se ha. de dar la. acción primeramente contra. aquel á.
esse, eum, a. quo ei maritus aliquid pro dote lega- cuyo cargo se haya hecho el legado; pu'cs debiendo
verat, usquc ad quantitatem legati onus huius ac- contentarse ella o con su propio derecho, o con la.
rís alieni sustínere, reliqua parte dotis ab heredi- dispºsición dci marido, es justo que aquel, & cuy'o
bus ei praestanda. cai-go le habia legado el marido aiguuc cosa. por
la. dote, soporte la carga. de esta deuda hasta. la.
cantidaddcl legado, dcbiéndosele pagar por los
herederos la restante parte de la, dote.
% 1.—Eadem erunt dicenda, si heres instituta g 1.—Lo mismo se habrá de decir, si Ia instituida
pro dote omiserit hereditatem, ut in substitutum heredera en lugar de la dote hubiere dejado de
actio detur; et hoc verum est. aceptar la herencia, de suerte que sele de la ac-
ción contra. el substituto; y esto es verdad.
g 2.—Sed de legatis et legis Falcidiae ratione g "2,.—Poro con razón se duda respecto a. los le-
belle dubitatur, utrum is, in quem solum dotis gados y ¿“t Ia cuenta de la ley Falcidia, si aquel,
actio detur, legata. integra ex persona sua. debeat, contra ei quc solamente se da la acción de dote,
perinde ac si onmes heredes dotem (4) praesta- deberá íntegros los legados por virtud de su propia
rent, an dotem totam in aere alieno computare, persona, lo mismo que si todos los herederos paga-
quia. in eum solum actio eius detur; quod sane seu la dote, 6 si deberá, computar toda la. dote eo-
magis rationem habere videtur. mo deuda, porque solamente contra el se de su ac-
ción; lo que verdaderamente parece que más bien
tiene razón.
54. [56.] IDEM libro XIII. ad.le_qcm Iuliam et 54.. [56.] EL MISMO; Comentarios (¿ la ley Julia
Papiam,-Si cui fundus centum dignus legatus y Papia, libro XIII.—Si á. alguien sele hubiere ie.—
fuerit, si centum heredi vel cuilibet alii dederit, gado un fundo que valga ciento, si le hubiere da.-
uberrimum videtur esse legatum; ¿nani alias inter- do ciento al heredero ¿) a otro cualquiera, se con-
est legatarii fundum pot-lus habere, quam cen- sidera que ei leg-ado es muy útil; porque á. vecosle
tum, saepe, enim confines fundos etiam supra interesa ai legatario tener el fundo más bien que
iustam aestimationem interest nostra acquirere. los ciento, porque frecuentemente nos interesand-
quirir los fundos colindantes aun por más de su Jus-
to precio.
55. [57.] GAIUS libro XII. ad legem Iuliam et 55. [57.] GAvo; Comentarios a la ley Julia y
Papiam—Si Titio et mihi eadem res legata fuerit, Papia, libro XII.—Si & Ticio y á mi nos hubiere
et is die cedente legati decesserit me herede reii- sido legada la misma cosa., y él hubiere fallecido
cto, et vel ex mea propria. causa, vel ex heredita- corriendo el termino del legado habiendome deja-
ria legatum repudiavero, magis placere video, do heredero, y yo hubiere repudiado el legado ¿
partem defecisse. por mi propia causa, o por la de la herencia, me
parece que más bien se determino. que se extinguió
una parte.
5 1.—Si eo herede instituto, qui vel nihil, vel 5 1.—Si habiendo sido instituido heredero el que
non totum capere potest, servo hereditario lega- no puede adquirir nada ó la totaiidad, sele hubie-
tum fuerit, tractantibus nobis de capacitate, vi- re hecho un legado & un esclavo de la herencia, al
dendum est, utrum heredis, an defuncti persona, tratar nosotros de ia capacidad, se ha de ver si se
an neutrius spectari debeat; et est multas varie— debera atender s la persona del heredero, ó a la.
tates piacet, ut, quia nullus est eminus, ln cuius dei difunto, () a la de ninguno de los dos; y des—
persona de capacltate quaeri possit, sine uiio im- pués de muchas divergencias esta determinado,
pedimento acquiratur legatum hereditati, atque que como no hay dueño alguno respecto a cuya
ob id omnimodo ad eum pertineat, quicunque post- persona. se pueda hacer investi ación sobre la ca-
ea heres extiterit, secundum quod accipere po- pacidad, se adquiera sin ning n impedimento el
test; reliqna autem pars ad eos, qui inre vocantur, legado para la herencia, y le pertenezca por esto
venit. de todos modos a cualquiera que después quedare
heredero, conforme a lo que puede adquirir; pero
que la otra arte les corresponda a los que son lla-
mados por erecho.
56. [SS.] [Dm libro XIV. ad legem Iuliam 'et 56. [58.] EL msnm; Comentarios a la ley Julia
Papiam.—Quod Principi relictum est, qui, ante- y Papia, libro XIV.—Lo que se le dejó al Princi-
quam dies legati cedat ab hominibus ereptus est-, e, qua falleció antes quo corriese el termino del
ex Constitutione Divi Antonini successori eius de- egado, se le debe a su sucesor, conforme a la
betur. Constitución del Divino Antonino.
57. [SO.] Iustus Msumcusus (1) libro II. ad 57. [BB.] JUNIO Mandame; Comentar-zm ¿ la
legem Iuliam et Papiam.—-Si Augustae legaverit:, ley Julia y Papia, libro II.—Si le hubieren hecho
et ea inter homines esse desierit, deficit, quod ei uu legado a la Augusta, y ella hubiere fallecido,
relictum est, sicuti Divu's Hadrianus ln Plotinae, se extin e lo que se ie dejó, según estableció el
et proxime Imperator Antoninus in Faustinae Au- Divino drlano respecto a Plotina, y ultimamente
gustae persona constituit, quum ea ante inter ho- el Emperador Antonino respecto a la persona de
mines esse desiit, quam testator decederet. Faustina, Augusta, porque dejó elia de contarse
entre ios vivos, antes quc falleciera el testador.
58. [80.] GAIUS libro XIV. ad legem Iuliam et 58. [60.] Gare; Comentarios á la ley Julia y'
Papiam—Si cut res legata fuerit, et omnino ali- Papia, libro XIV.—Si ¡¡ uno se le hubiere legado
qua" ex parte voluerit suam esse, totam acquirit. una cosa, y hubiere querido que de todos modos
fuese suya en alguna parte, la adquiere todo..
59. [61.1 TmnnN'rms CLEMENS (2) libro -X V. 59. [Blu] Tuum-rero CLEMENTE; Comentarios de
ad legem Iuliam. et Papiam.—-Si mihi pure, servo la ley Julia ä; Papia, libro X V.—'Si la mismo. cosa
meo vel pure, vel sub conditione eadem' res lega- me fue lega a puramente, y, () puramente, 6 bajo
te est, egoque legatum, quod mihi datum est, re— condición, at mi esclavo, y yo repudium el legado
pudíem, deinde conditione existente id, quod ser— que se me dió, y despues, cumpliendose la condi-
vo meo legatum est, vellem ad me pertinere, par- clón, quisiera" yo que me. perteneciera lo que se
tem legatl deficere responsum est, nisi si quis lego ami esclavo, se respondió que se extingue
dubitet, an existente conditione, si Servus vivat, parte del legado, $. no ser que alguno dude que,
omnimodo legatum meum ñat, quod semel ad me cumpliendose la condición, si viviera ei esclavo, se
pertinere voluerim (3); quod aequius esse vide- haga mio de" todos modos el legado, que una vez
tur. Idem est, et si duobus servis meis eadem res ha iere yo querido que me perteneciera; io 'no
legetur. parece mas justo. Lo mismo es, también si a os
.esclavos mios se les legara la misma cosa.
60. [62] Uni-unus libro XVI. ad legem Iu- 60. [62.1 Ummmo; Comentariosá la ley Julia
liam et Papiam.-— Iuiianus ait: si a lilio herede g Papta, libro IVL— Dice Juliano: si a cargo del
legatum sit Seio, Edeique eius commissum fuerit ijo heredero se le hubiera hecho un legado 'a Se-
sub conditione, ut Titio daret, et .Titius pendente yo, á. su Bdelidad se hubiere encomendado bajo
conditione decesserit, fideicommissum deñciens co'n ción,-que se io diese a Ticio, y pendiente la
apud Seium manet, non ad alium heredem perti-' condición-hubiere fallecido Ticio, el fideicommisso
net, quia in fideicommissis potiorem causam habe- que 'se—extingue queda en poder de Sevo, y no le
reeum, cuius lides electa sit, Senatus voluit. pertenece al hijo heredero, porque el Seuado qui-
so que en los fideicomisos tuviera preferente cau-
sa. aquel-cupro ñ_delidad fué elegida.
61. [68.] ULPLANUS libro XVIII. ad legem Iu- 61. [ea.] Hi,-…no, Comentarios dia-iey Julia
liam et Papiam.—Si Titio et Maevio heredibus in- y Papia, libro X VIH.—Si habiendo instituido he-
stitutis, qui quatit-lugente relinquebat-,.. a Titio rederos a Ticio y á. Mcvio, 'aut) quo dejaba cuatro-
63. [65.] CALLISTRATUS (4) libro IV. Edicti 6 . [BE.] CALISTRATO; Del Edicto monitoria, li—
mansitant-Si heres rem le atam äignorans in fu— bro 17.—Si ei heredero consumió en los funerales
nus consumslt, ad exhiben um actione non tene- una cosa, ignorando que hubiese sido legado, no
bitur, qula. nec possidet, nec dolo malo fecit, quo- estará. obligado por la acción de exhiblclón, por-
minus possideret, sed per in factum actionem lega- que no la posee, ni con dolo malo hizo que no la po-
tario consulitur, ut indemnitas ei ab herede prae- seyera, pero se atiende al legatario con la acclón
stetur. por ei hecho, para que per ei heredero se le pagus
la. indemnlzacion.
64. [66.] Pummrws libro X V. Quaestionum. 64. [66.] PAPLNLANO; Cuestiones, libro XV.—
——Quum proponebatur, in scriptura fideicommissi, Exponicndosc que en la escritura del iideicomlso,
quod pluribus sub conditione (b) fuerat relictum, que á. varios se ies habla dejado bajo condiclón,
per errorem omissam mutuam substitutionem, se omitió por error la mutua substitución, que el
auam testator in secundis (6) tabulis, quum cos- testador expresó en las segundas tablas al nom-
em substitueret, expressit, Divi Marcus et Com- brar substitutos a los mismos, respondieron r
modus Imperatores rescripserunt, voluntatem ma- rescripto los Divinos Emperadores Marco y cgo-
nifestam videri mutuae factae substitutionis; et- modo, quo se considera evidente la voluntad de
enim in causa fideicommissi, utcunque precaria haberse hecho la. mutua substituelön; porque tra-
voluntas quaereretur, coniectura potuit admitti. tandose de un iidelcomlso, siempre que se Inves-
tigase la voluntad precaria, se pudo admitir la
conjetura.
65. [67.] IDEM libro XVI. Quaestionum.— Pe- 65. [67.] EL MISMO; Gueidiones, libra XVI.—-
culium legatum augeri et minui potest, si res pe- El eculio iegado se puede aumentar y dismiuulr,
culii postea esse incipiant, aut desinant. Idem in si eapues comenzaran &. existit, 6 dejaran de ser,
familia erit, sive "universam familiam suam, sive las cosas del peculio. Lolmismo será respecto si una
certam, veluti urbanam, aut rusticam, legaverit, familia, ya si uno hubiere legado toda sn familia,
ac postea servorum ofiicia vel ministeria mutave- ya si una determinatia, por ejemplo, ia urbana, 6
rit; eadem sunt lecticariis aut pedissequis legatis. la rustica, y-despues hubiere eambiado los odcios
6 los empieos de los esclavos; io mismo es, hablen—
dose legado los esclavos de litera o los acompa-
ñantes ¿ ple.
_ & .1.—Quadrigae legatum equo postea mortuo g 1.—Algunos creen que se extingue el legado
perire quidam ita credunt, si equus ille decessit, de una cuadriga, habiendo muerto después un ca-
qui demonstrabat (7) quadrigam; sed si medio tem- ballo, si murlú aquel caballo que constltuia la cua-
pore deminuta suppleatur, ad legatarium perti- driga; pero si en el tiempo intermedio se completa-
neblt. se la descabaiada, le pertenecerá. al legatario.
5 2.—Titio Stichus logatus post mortem Titii 2.-Stlco, ue habla sido legado a Ticio, recl-
libertatem accepit; et legatum adita hereditate, et bi la libertad cspues de la muerte de Ticio; adi-
libertas post mortem Titii competit. ldemque est, da la herencia, compete el ie ado, y después de la
et si moriente Titio liber esse iussus est. muerte de Ticio, la libertad. io mismo es, tani-
bién si se mandó ue fuese libre al mºrir Ticio.
5 3.—Si tamen Titio er: parte herede instituto & ii.—Pero si a icio, instituido heredero de par-
servus legatus sit, et post mortem eius liber esse te, sele hubieralegado un esclavo, y se hubiera
iussus sit, sive adierit hereditatem Titius, sive mandado que despues de la muerte de aquel fuese
non adierit, post cuius mortem libertas ei data libre, ya. hubiere adido ia herencia Ticio, ya no ia
est, defuncto eo libertas competit. hubiere adido, para después de cuya muerte le
fue dada a aquel la libertad, fallecido el, cºmpete
la libertad.
66. [68.] Ibam libro XVII. Quaestionum.— 66. [68.] EL uisun; Cuestiones, libro XVII.—-
Maevius fundum mihi ac Titio sub conditione le— Mevio nos legó a ml y & Ticio un fundo bajo con-
gavit, heres autem eius eundem sub eadem condi- dici6n, pero su heredero me lo lege et nil bajo la
tione mihi legavit; verendum esse Iulianus ait, ne misma condición; dice Juliano, que se ha de te-
existente (1) conditione pars eadem ex utroque mer, que, cumpliendose la condición, se me deba
testamento mihi debeatur. Voluntatis tamen quae- la misma parte eu vlrtud de ambos testamentos.
stio erit; nam incredibile videtur, id egisse here- Pero la cuestión sera sobre ia voluntad; porque
dem, ut eadem portio bis eidem debeatur; sed ve- parece lnereible que el heredero haya hecho esto
rlslmlle est, de altera parte cum cogitasse. Sane para que & uno mismo sc le deba dos veces la mis-
Constitutio Principis, qua placuit, eidem saepe le- ma porciön; pero es verosímil que ei se haya refe-
gatum corpus non onerare heredem, ad unum te- rido a in otra parte. A la verdad, la Constitución
stamentum pertinet. Debitor autem non semper, dci Principe, ea que se dispuso que la cosa legada
quod debet, iure legat, sed ita, si plus sit in specie muchas veces a uno mlsmo no gravaba al herede-
legati; si enim ldem sub eadem conditione reiin— ro, cs aplicablc a un soio testamento. Mas no slem-
quitur, quod emolumentum legati futurum est? pre ei dcudor lega válidamente lo que debe. sino en
este caso, si importare mas ia especie del legado;
porque si se deja lo mismo bajo a misma condi-
clon, ¿que emolumento ha de resultar del legado?
& 1.-—Duorum testamentis pars fundi, quae & "l.—En los testamentos de dos le fue leg-ada a
Maevii est, Titio legata est; non ineleganter pro- Ticio la parte de un fundo, que es de Mevio; no
batun1 est, ab uno herede soluta arte fundi, quae sin discreción se aprobó, que entregada por uno de
Maevii fuit, ex alio testamento lberationem ob- los herederos la parte del fundo, quc fue de Me-
tlngere, neque postea parte alienata revocari vio, se veritica la liberacion respecto al otro testa-
actionem semel extinctam. mento, y que, enajenada despues la parte, no se
renueva la acción una vez extingulda.
2.—-Sed si pars fundi simpliciter, non quae 5 2.—Pero si se legata simplemente una parte
Maevii fuit, legetur, solutio prior non (2) perimit del fundo, no ia que fue de Mevio, la entrega pri-
alteram actionem, atque etiam hanc eandem par- mera. no extingue la otra acción, y tamblen podrá.
tem aliquo modo suam factam poterit alter heres el otro heredero entregar esta misma parte que en
solvere, namque (3) plures in uno fundo domi— algún modo se hizo suya, perque muchos obtienen
nium iuris intellectu, non divisione corporis ob- ei dominio en un soio fundo por inteligencia del
tinent. derecho, no por división de la cosa.
5 3.—Non idem respondetur, quum duobus te- Q ii.—No se responderá. lo mismo cuando en dos
stamentis generatim homo ieg'atur; nam qui soi- testamentos se leg-ue en eneral un esclavo; por-
vente altero le atarii factus est, quamvis postea que sl alguno, entregan olo uno, se hizo del leg-a-
sit aiienatus, a altero herede idem solvi non po- tario, aunque después haya sido enajenado, no po-
terit. Eademque ratlo stipulationis est-, hominis dre él mismo ser entregado por el otro heredero. Y
enim legatum orationis compendio singulos homi- la misma razón hay respecto de la estipuiaclon;
nes continet, utque ab initio non consistit in his, poi-que ei legado de nn esclavo comprende en clau-
ui legatarii fuerunt, ita frustra solvitur, cuius sula abreviadaa cada. uno de los esciavos, y asi
omininm postea legatarius adeptus est, tametsi como no subsiste desde el principio respecto a los
dominus (4) esse desinit. que fueron del legatario, asi es entregado inútil-
mente aquel cuyo dominio adquirió despues ei le-
gatario, aun ue dejó de ser dueño.
g, 4.—In fundo legato si heres sepeiierit, aesti- & ic.—Si el eredero hubiere dado sepultura a ai-
matio referenda erit ad totum pretium tundi, quo o-uieu en el fundo legado, la estimación se habrá.
potuit ante sepulturam aestimari; quare, si fuerit de referir al total precio del fundo, en que pudo
solutus, actionem adhuc ex testamento propter ser estimado antes del enterramiento; por lo cual,
locum alienatum durare, rationis est. si hubiere sido entregado, es de razón que subsis-
ta todavia la acción nacida. del testamento. por
causa del lugar enajeuado.
& E).—Eum, qui ab uno ex heredibus, qui solus 5 ii.—Yo dije, que ei que recibió de uno de los he-
oneratus fuerat, litis aestimationem legatae rei rederos, que solo habla sido gravadogls. estimación
abstulit, postea codicillis apertis ab omnibus here- dei litigio de la cosa legada, no adquiría, abiertos
dibus eiusdem rei relictae, dixi, dominium non después los codicilos, ei dominio de la misma cosa
(1) Tam-. a.! mdi-gen; eutante, en cl tuario. 's) Hel.; (neque). Tam-.; aeque, conjetura Br.
(¡) non, cautela Hal. it) postea, inserta lc. Veda.
DIGEGTO.-—LI'BRO xxxi: Tirone úsioo 529
quaerere; eum enim, qui pluribus speciebus iuris dejada a cargo de todos ios herederos; porque el
uteretur, non saepius eandem rem eidem legare, que usase de muchas formas de derecho, no le le-
sed loqui saepius. gaba muchas veces a uno mismo la misma cosa, si-
no que hablaba repitieudose.
;; ii.—Fundo ieg'ato si ususfructus alienus sit, 5 b'.—Si, legado un fundo, fuera de otro el usu-
nihilominus petendus est ab herede; ususfructus fruto, ha de pedirsele, sin embargo, al heredero;
enim, etsi in iure, non in parte consistit, emolu- porque el usufruto, aunque consiste en un dere-
mentum tamen rei contin'et. Enimvero fundo re- cho, y no en una. parte, comprende, sin embargo,
licto ob reliquas praestationes, quae legatum se- el aprovechamiento de ia cosa. Perque. a la ver-
quuntur, agetur, verbi gratia sl fundus pignori dad, dejado un fundo por causa delas demas pres-
datus, vel aliena. possessio sit. Non idem placuit taciones, que siguen a legado, se ejercitara la ac—
de ceteris servitutibus. Sin autem res mea legetur ción, por ejemplo, si el fundo hubiera sido dado en
mihi, iegatum propter (1) istas causas non valebit. prenda, o si fuera de otro la posesión. No se deter-
mino lo mismo respecto :. las demas servidumbres.
Pero si se me iegase una cosa mia, no sera valido
el legado por estas causas.
ä 7 .—-A municipibus heredibus scriptis detracto g- 7.—Se puedeiegar la ro iedad, deducido ei
nsufructu legari proprietas potest, quia non uten- usufruto, a cargo de los in ivi uos de un munich
do possunt usumfructum amittere. pio instituidos herederos, porque por el no uso pue—
den perder el usufruto.
67. [GB.] IDEM libro XIX. Quaestio-num.—(2) 67. [69.] EL MISMO; Cuestiones, libro XIX.-_:
Unum ex familia propter fideicommissum a se, El_heredero debe elegir a. uno de la familia per
quum moreretur, reiictum, heres eligere debet; causa del fideicomiso dejado a su cargo para cuan-
ei, quem elegit, frustra testamento suo legat, do muera; y a este que eiigio, inútilmente le lega
quod, posteaquam electus est, ex alio testamento en su testamento io que después que fue elegido
petere potest. Utrum ergo non consistit (3), quod puede pedir por el otro testamento. Luego ¿no es
datur, quasi creditori relictum, an, quamdiu po- valido o que se da, cual si se hubiere dejado & un
test mutari voluntas, non recte creditori compa- acreedor, ó no se ie comparare bien con un acres-'
rabitur? Sive tamen duret (4) electio, fuisse vide- dor, mientras puede cambiarse la voluntad? Sin
tur creditor, sive mutetur, ex neutro testamento embargo, si subsistiese la elección, se considera
petitio competit. que "fué acreedor, y si se cambiase, no compete ac"-
clöu para pedir por ninguno de los dos testamentos.
5 1.—Si (5) Falcidia quaeratur, perinde omnia & 1.—Si se tratase de la Falcidia, todose obser-
servabuntur, ac si nominatim ei, qui postea eie- vará. lo mismo que si nominalmente se le hubiese
ctus est, primo testamento fideicommissum reli- dejado en el primer testamento el fideicomiso al
ctum fuisset; non enim facultas necessariae ele.- que después fue elegido; porque la facultad de una
ctiouis propriae liberalitatis beneiicium est; quid elección necesaria no es beneficio de propia iibera-
est enim, quod de suo videatur reliquisse, qui, lidad; porque¿qué hay que parezca que dejó delo su-
quod reiiquit omnimodo reddere debuit? yo el que de todos modos debió restituir lo que dejó?
& 2.—Itaque sl, quum forte tres ex familia es- 5 2.—-Y asi, si acaso hubiese tres en la familia
sent eius, qui fideicommissum reliquit, eodem, vel del que dejo el fideicomiso, en ei mismo, ó en dife-
dispari gradu, satis erit, uni reiiquisse; nam post- rente grado, bastara haberlo dejado a uno solo;
quam peritum est voluntati, ceteri conditione de- perque despues que se dió cumplimiento al. la vo-
iiciunt. luntad, los demas están excluidos de la condición.
& 3. —Sed si uno ex familia herede instituto ille & 3.—Pero si, instituido heredero uno de la fami-
fundus extraneo relictus est, perinde fideicommis- lia, aquel fundo fue dejado a un extraño, se pedi—
sum ex illo testamento petetur, ac si nemo de fa- ra en virtud de aquel testamento el lideicomiso, lo
milia heredi heres extitisset, verum is, qui heres mismo que si nadie de la. familia hubiese quedado
scriptus est, ratione doli exceptionis ceteris fldei- heredero del heredero, pero se eutiende ne si quo
commissum petentibus facere partem intelligitur; fue instituido heredero hace parte con os demas
nam quae ratio ceteros admittit, eadem tacitam aue piden el ñdeicomíso por razón de la excepción
inducit pensationem. e dolo; porque la misma. razón que admite a ios
demas, induce a una tacita compensación.
g «i.—Si duos de familia non aequis portionibus 5 ¿i.—Si hubiere instituido herederos en partes
heredes scri erit, et partem, forte quartam, exte- desiguales a dos de la familia, y hubiere legado a
ro eiusdem ndi legaverit, pro his quidem portio- un extraño una parte, acaso la cuarta, del mismo
nibus, quas inre hereditario retinent, üdeicommis- fundo, no se pedirá el fideicomiso, ciertamente res-
sum non petetur, non magis, quam si alteri fundum pecto a las porciones que retienen por derecho de
praeie eset; pro altera. vero parte, quae in exte- herencia, no de otra suerte, quo si a otro le hubie-
rum eo lata est, virilem, qui sunt de familia,petent, se preiegado el fundo; pero en cuanto á. la otra
admissa propter heredes virilium portionum pen- parte, que fue conferida a un extraño, pedirán una
satione. porción viril los que sean de in familia, habiéndose
admitido ia compensación de ias personas viriles
por causa. de los herederos.
ä Ex.—Sed et si fundum heres uni ex familia reii- 5 5.—Pero también si el heredero hubiere deja-
querit, eiusque ildci commiserit, ut eum extero do el fundo a uno solo de la familia, y hubiere ene
restituat, quaesitum est, an hoc fideicommissum comendado a su fe que Io restituya a un extraño,
peti possit. Dixi, ita demum peti posse, si fundi se preguntó si se podrá pedir este fideicomiso. Di-
pretium efñciat (1). Sed si quidem ille prior testa- je, que solamente se puede pedir de este modo, si
tor ita udeicommissum reliquisset: «rogo, fundum importa-se ei precio del fundo. Pero si verdadera-
cui voles, aut quibus…voles ex familia, relinquas,, mente ei primer testador hubiese dejado asi ei li—
rem ln expedito fore; quodsi talia verba fuissent: deicomiso: cte ruego que dejes el fundo a quien
«peto, non fundus de familia exeat,» heredis here- quieras, o a quienes quieras de ia familia,» la cosa
dem propter sequens fideicommissum, quod in ex- no ofrecera duda; pero si las palabras hubiesen
torum collatum est, oncratum intelligi, petituris sido estas: cpido que ei fundo no salga de la. fami-
deinceps ceteris ex primo testamento iideicommis— lia-, se eutiende quo ei heredero dei heredero que-
sum, post mortem videlicet elus, qui primo eiectus döäravado por causadeisi uiente fideicomiso, no
est. se ejó para un extraño, ebiendo de äedir -
pués los demas el lldeicomiso en virtud el primer
testamento, por supuesto, despues de la muerte del
que fue elegido en primer lugar.
5 ti.—Et ideo sl electo uno fideicommissum iu 5 (i.—Y or lo tanto, si elegido uno no se lo con—
exterum non conferatur, non aiias ei, qui electas ñriese el ii eicomiso a un extraño, no se le habra de
est, ddeicommissum praestandum erit, quam inter- dar el fideicomiso ai que fué elegido, sino habien-
positis cantionibus, fundum, quum morietur, si non do interpuesto canciones de que cuando muera
iu familia cnm effectu relinqueretur, restitui. restituire el fundo, si no se dejase efectivamente
en la familia.
5 7.—cRogo, fundum, quum morieris, restituas 5 7.—-Te ruego, que cuando mueras restituyas
ex libertis cui voice,» quod ad verba attinet, ipsius ei fundo ai que quieras de los libertos,» por io que
erit electio, nec petere äuisquam poterit, quamdiu atañe a las palabras, la elección será. de el mismo,
praeferri alius potest; efuncto eo, priusquam eii- y nadie podrá. pedlr mientras otro puede ser pre-
t, petent omnes. Itaque eveniet, ut, quod uni ferido; y fallecido este antes que elija, ediran to
atum est, vivis pluribus unus petere non possit, dos. Y asi sucedera, que lo que sele di a. uno so-
sed omnes petant, quod non omnibus datum est, et lo no podra pedirlo otro vlviendo muchos, sino que
ita demum petere possit unus, si solus moriente eo todos pedirán lo que eo se les dió a todos, y asi so-
superfuit. lamente podrá. pedir uno, si solo el sobrevivió ai
morir a uel.
& 8.—Si rem tuam, quam existimabam meam, te & 8.— i yo iegara ¡¡ Ticio, habiendoteinstltuido
herede instituto, Titio legem, non est Neratii :Pri- heredero, una cosa tuya, que yo creia. que era mia,
sei sententiae, nec Constitution] locus, qua cavetur, no ha lugar ni al dictamen de Neracio Prisco, ni a
non cogendum praestare legatum heredem; nam la Constitución en que se dispone ue no se ha de
succursum est heredibus, ne cogerentur redimere, obligar al heredero a entregar el egado; porque
quod testator suum existimans reliquit; sunt enim se auxilio a ios herederos, para que no fuesen obli-
magis in iegandis suis rebus, quam iu aiienis com- gados ¿ comprar lo que ei testador dogo, creyendo
parandis et ouerandis heredibus faciliores voiun- que era suyo; porque son mas faciles as volunta-
tates, quod in hac specie nou evenit, quum (2) do- des para iegar cosas propias, que para comprar las
minium rei sit apud heredem. ajenas y gravar a los herederos, lo que no sucede
en este caso, cuando el dominio de la cosa este en
ei heredero.
& 9.—Si omissa fideicommissi verba. sint, et eete- ;; S).—Si se hubieran omitido las palabras del ii-
ra, quae leguntur, cum his, quae scribi debuerant, deicomiso, y las demas que se leen fueran con-
congruant, recte datum, et minus scriptum exem- gruentes con las que se habian debido escribir, se
pio institutionis legatorumque intelligetur; quam entenderá, que se dió regularmente, y que se es-
sententiam optimus quoque Imperator noster Se- cribió menos, a ia mauera que en la institución y
verus secutus ost. en los legados; cuyo dictamen siguio tambien nues-
tro óptimo Emperador Severo.
5 10.—Item Marcus Imperator rescripsit, verba, 5 lo.—Asimismo respondió por rescripto ei Em-
quibus testator ita caverat, nou dubitare se, quod- perador Marco, que las palabras con que ei testa-
cunque uxor eius (3) cepisset, liberis suis redditu- dor habia declarado, que él no dudaba que su mu-
ram, pro iideieommisso accipienda. Quod Rescri- jer restituira a sus hijos todo io que ella hubiese
tum summam habet utilitatem, ne scilicet honor adquirido, han de ser consideradas como fideico-
ene transacti matrimonii, ddesetiam communium miso. Cuyo Rescripto tiene suma utilidad, &. saber,
llberorum decipiat patrem, qui molins de matre para que ei honor dei matrimonio que se llevó
praesumserat; et ideo Princeps providentissimus et bien, y la confianza de los hijos comunes, no de—
iuris religiosissimus, quum fideicommissi verba frauden al padre, que habia presumido mejor de
cessare animadverteret, eum sermonem pro iidei- ia madre; y por lo tanto, el Principe, muy previsor
commisso rescripsit accipiendum. y muy observador del derecho, advirtiendo que
faltaban las palabras del fideicomiso, resolvió por
rescripto que aquellas expresiones debian ser con—
slderadas como fideicomiso.
68. [70.] PAULUS iibro XI. Quaestionum—Se- 68. [70.] PAULO; Cuestiones, libro XI.—Hayia
quens quaestio est, an etiam, quae vivus per dona- siguiente cuestión, si también se comprenderán en
tionemln uxorem coutuiit, in fideicommissi peti- la petición del fideicomiso las cosas que en vida
tionem veniant. Respondi, ea extra causam bono- le ió el marido a la mujer por donación. Respon-
(i) si rateros. tantundem si relictum esset, quod fundi
pretium e liceret., Bai. _ _
(2) Tour. .| corrección del códecs Ft.; quam, la. ucn-
tufa erigi , f. (s) heres instituta, incerto la Valg.
manera.—meno xxm: riu—uno úmco 5312
rum defuncti eomputari debere, et propterea di, que estas debian computarse fuera-de la cate-
fideicommisso non contineri, quia ea habitura esset goria de bienes del difunto, y que por io tanto no se
etiam aiio herede existente. Plane nominatim ma- comprendían en ei fideicomiso, poi-que ella las ha-
ritus uxoris íidei eommittere potest, ut et ea re- bria de tener aun siendo otro el heredero. Pero el
stituat. marido puede encomendar especlaimente a la fe
de la mujer, que también las restituya.
69. [71.] PAPINIANUS libro XIX. Quaestionum. 69. [711 Paruum-zo; Ouest-iones, libro XIX.—
—¿Peto, Luci Titi, contentus sis centum auras;» «Te pide, ucio Ticio, que te contentes con oían
iideicommissum vaiere placuit, idque rescriptum aureos,» se determinó, que esto vaiiese como iidei-
est. Quid ergo, si, quum heredem ex parte iusti- comiso, y asi se respondio por rescripto. ¿Qué se
tuisset, ita locutus est: cpeto, pro parte tua con- dira, pues, si, hablendolo instituido heredero de
tentus sis, Luci Titi, centum aureis—?» Petere po- una parte, se expresó asi: cte pido, Lucio Ticio,
terunt coheredes partem hereditatis, retinente sive que por tu parte te contentes con cien aúreosn—i'
praecipiente, quo contentum esse voluit defunctus. Que ios coherederos podrán pedir ia parte de lahe-
Sine dubio facilius est hoc probare, quam probari rencia, reteniendo ¿& tomaudo antes aquello con
potuit lilud, quum ibi fideicommissum petatur ab que quiso el difunto que se contentase. Sin duda
bis, cum quibus testator non est locutus (1). Idem es más fácil aprobar esto, que no que pudo a ro-
dicemus, si, uum ex asse scri sisset heredem, eius barse aqueilo, porque en aquei caso se ¡de ii-
gratia, qui eg-itimus heres turus esset, ita lo- deicomiso a aquellos con quienes no habló el testa-
quatur: ;peto, pro hereditate, quam tibi reliqui, dor. Lo mismo diremos, si, habiendo instituido he-
quae ad ratrem meum iure legitimo rediret, con- redero del as, hablara asi respecto del que hubiese
tentus sis centum aureis.» de haber sido heredero legitimo: nte pido, que por
la herencia que te dejé, la cual iria por legitimo de-
recho a mi hermano, te contentes con cien aureos.»
% 1.—Praedium, quod nomine familiae relinqui- 5 1.--Si no se hubiera hecho una enajenación
tur, si non voluntaria (2) facta sit alienatio, sed voluntaria, sino que fuesen vendidos los bienes del
bona heredis veneant, tamdiu emtor retinere de- heredero, el comprador debe retener el predio, que
bet (3), quamdiu debitor haberet bonis nºn vendi— se deja en nombre de la familia, tanto tiempo cuau-
tis, post mortem eius non habiturus, quod exter to el deudor lo tendria no habiendo sido vendidos
heres praestare cogeretur. los bienes, no habiendo de tener después de la
muerte de este io que ei heredero extraño seria
obligado a entregar.
& 2.—Mater, iliio impubere herede instituto, tu- & 2.—Una madre, habieudo instituido heredero
torem eidem adscripsit, eiusque fidei commisit, ut, &. un hijo impubero, le nombró tutor ai mismo, y
si ñlius suus intra quatuordecim aunos decessisset, encomendó a su fidelidad, que, si su hijo hubiese
restitueret hereditatem Sempronio; nou ideo minus fallecido dentro de sus catorce años, ie restituye-
fideicommissum recte datum intelligi debet, quia se la herencia a Sempronio; no porque la madre no
tutorem dare mater non potuit. Nam etsi pater non pudo nombrar el tutor se debe entender que no se
iure facto testamento tutoris iidei commiserit, dió válidamente el fideicomiso. Porque aunque el
aeque praestabitur, quemadmodum si iure testa- adre hubiere dejado un fideicomiso no habiendo
mentum factum fuisset (4); sufficit enim, ut ab echo legalmente el testamento, se entregará ignai-
impubere datum fideicommissum videatur, ab eo mente, como si en derecho hubiese sido hecho ei
dari, quem is, qui dabat, tutorem dederat, vei testamento; porque basta, para que se considere.
etiam tutorem fore arbitrabatur. Idem in curatore que ei fideicomiso fue dado a cargo del impubere,
impuberis, vel min oris annis debet proba-ri; nec que se de por aquel a quien ei qne lo daba lo ha-
interest, tutor recte datus vivo patre moriatur, vel bia nombrado tutor, ó aun que creia que habla de
aliquo privilegio excusetur, vel tutor esse non pos- scr tutor. Lo mismo se debe aprobar respecto al cu-
sit propter aetatem, cul tutor fuerat datus; quibus rador de un impiibero, 6 de un menor de edad; y
certe casibus fideicommissum non intercidit, quod no importa, que el tutor regularmente nombrado
a pupillo datum vidctur. Hac denigue ratione pia- muera viviendo el padre, 6 se excuse por algún
cuit, a tutore, qui nihil accepít, deicommissum privilegio, 6 que por raz6n de edad no puede ser
pupiiio relinqui non posse, quoniam, quod ab eo tutor de aquel para quien habla sldo nombrado tu-
relinquitur extero, non ipsius proprio, sed pupilli tor; en cuyos cases ciertamente ne se. extingue el
iure debeatur. fideicomiso, que se considera dado a cargo el pu-
pilo. Finalmente, por esta razón se determinó, que
no se le puede dejar ai pupilo un ildeicomiso :. car-
go del tutor, que uada recibió, porque io que a su
cargo se le deja a un extrailo no se debe por dere-
cho propio de el mismo, sino del pupiio.
g ?),—Fratre herede instituto tiit (5), ne domus 5 Ev.—Habiendo nno instituido heredero a su her-
alienaretur, sed ut in familia re inqueretur; si non mano, le pidió que no enajenase una casa, sino que
paruerit heres voluntati, sed domum alienaverit, la dejase en la familia; si el heredero no hubiere
vel extero herede instituto decesserit, omnes fidei— obedecido a lo mandado, sino que hubiere enajena-
commlssum petent, sd… in familia fuerunt. Quid do la casa, 6 hubiere fallecido habiendo instituido
ergo, si non sint eiu em gradus? Ita res tempera- heredero aun extrailo, pedirán ei Bdeicomiso todos
ri debet, ut proximus quisque primo loco videatur los que hubiere en in familia. ¿Que se dira, pues,
(1) M. 1 ita la escritura original,- non est testator lo- (s) oiest, Hal. "Valg.
cutus, cornea del codice Fi., B'r. (4) ur. según la. escritura ori ' i; fuisset factum testa-
(2) Til-ur. reg-in corrección del códice Pl.; voluntariae, la mentum, cmscdón del codice Pl., r.
escritura original, Br. (5) Hal. Vulg.; petit, el códice Pl.
582 plomo.—mao xxn: mimo uuico
invitatus; nec tamen ideo sequentium causa pro- si ne fueran delmlsmo grado? El caso se debe aco-
pter superiores in posterum laedi debet, sed ita pro: modar de modo, que se considere invitado en pri-
ximus quisque admittendus est, si paratus sit ca- mer iugar cada uno de los que esten próximos; pe-
vere, se familiae domum restitui-urn. Quodsi cautio ro ne per esto se debe iesionar para io futuro por
non fuerit (1) ab eo, ui primo ioco admissus est, causa de los que esten mas proximos ei derecho de
desiderata, nuiia qui em eo nomine nascetur con- ios que siguen, sino que cada uno de ios que esten
dictio, sed si domus ad exterum quandoque perve- próximos ha de ser admitido de este modo, si estu—
nerit, iideicommissi petitio familiae competit; eau— viera dispuesto a dar canción de que ei restituire
tionem autem ratione doli mali exceptiouis puto la casa a 'la familia. Pero si no se e hubiere pedi-
iuste desiderarl, quamvis nemo alius ulterior ex do caución al que fue admitido en primer lugar,
familia supersit. no nacerá ciertamente por este motivo ninguna ac-
ción de condicclón, sino que si la casa fnerelen algún
caso a poder de un extraño, le compete a la familia
la peticion del iideicomiso; pero opino que con jus-
ticia se reclama la canción por razón de la exce -
ciön de dolo malo, aunque de la familia no qu e
otro ninguno más lejano.
g li.—Si quidam sint postea emancipati, tractari g, 4.—Si algunos hubieran-sido despues emanci-
potest, an hi quoque recte fideicommissum petant; pados, se puede discutir si también estos pedirán
et puto recte petituros, quoniam familiae appella- con derecho el fideicomiso; y opiuo quelo pediran
tione personne quoque hae demonstratae intelli- con derecho, perque con la denominación de fami-
guntur. lia se entienden designadas también estas personas.
70. [72.] Iunii libro XX. Quaestionum.-Im- 70. [72.] Er.…sno; Cuestiones, libro XX.—Ei
perator Antoninus rescripsit, legatarium, sl nihil Emperador Antonino respondió por rescripto, que
ex legato accepit, ei, cui debet fideicommissum, el iegatario, si no recibió nada por razón dei lega-
actionibus suis posse cedere, ncc id cogendum sol- do, puede cederie sus acclones a aquel a uien le
vere. Quid ergo, si non totum, sed partem legati debe el fideicomiso, y que no ha de ser ob igado ¿
relicti restituere rogatus, abstinuit eo, utrum actio- pagario. ¿Que se dirá, pues, si hablendoselc roga-
nibus suls iu totum cogetur cedere, an vero non do que restituya, no ia totalidad, sino parte del le-
nisi ad eam (quantitatem, quae fideicommisso con— gado dejado, se abstuvo de el, sera acaso obligado
tinetur? Quo ratio suadet. Sed et. si legatum per- a cederie en su totalidad sus acciones, 6 solamente
ceperit, non amplius ex causa lideicommlssi cogen- hasta la cantidad que se contuviese en el iideico-
dns erit solvere, quam recepit. miso? Esto aconseja la razon. Pero aun si hubiere
percibido ei legado, no habra de ser obligado a pa-
.gar por causa dei fideicomiso mss de 10 que recibió.
5 1.——Si centum legatis duplum restituere roga- ; 1.—Si habiéndoseie legado ciento a uno se ie
tus sit, ad summam legati videbitur constituisse. hubiera regado que restituyese el duplo, se consi-
Si autem post tempus ddeicommissum relictum sit, derará que dispuso hasta la suma del legado. Mas
usurarnm duntaxat additamentum admittetur, nec si ei fideicºmiso hubiera sido dejado para después
mutanda sententia erit, quod forte legato percepto de cierto tiempo, se admitira solamente el aumento
magnum emolumentum ex aliquo negotio conse- de los intereses, y ne se habi-a de cambiar de opi-
cutus est, aut poenam stipulationis imminentem nión, porque acaso haya conseguido, percibido el
evasit. Haec ita, si quantitas cum quantitate cou- legado, una grande ganancia por algún negocio, 6
i'eratur; enimvero si pecunia accepta ro atus sit, se haya librado de la inminente pena de la estipu—
rem propriam, quamquam maioris pretii est (2), lación. Esto asi, si una cantidad se compensa con
restituere, non est audiendus legatarius, legato la otra cantidad-, porque si a uno se le hubiera ro-
percepto si velit computare; non enim aequitas gado, que, habiendo recibido el dinero, restituyese
hoc probare patitur, si, quod legatorum nomine una cosa propia, aunque es de mayor precio, no ha
perceperit, legatarius offerat. de ser oído ei legatario, si, percibido allegado, qui-
siera compensa-rio; porque la equidad no consiente
que se apruebe esto, si ei legatario ofreciese lo que
hubiere rcibido a titulo delegados.
g 2.'—Quum quidam iiiio suo ex parte herede 5 2.— abieudo uno, instituido heredero de par-
instituto patruum eius coheredem ei dedisset, et te su hijo, dado a este como coheredero a su tio
:a'b eo petiisset, ut lilium sunm pro virili portione paterno, y habiendoie pedido a este que hiciese
liliis snis coheredem faceret., si quidem minus esset coheredero de sus propios hijos a Eil_hi_]0 por una
'in virili portione, quam fratris hereditas habuit, porcion viril, si verdaderamente hubiese en ia por-
nihil amplius peti posse; quodsi plus, etiam fructu- ción viril menos de lo que importó la herencia dei
um, quos patruus percepit vel, quum percipere po- hermano, ne se puede pedir nada mas; pero si mas,
tuerit, dolo non cepit, habendam _esse ratlonem, se respondió, que se ha de tener cuenta también
'responsum est; non secus, quam 51 centum (milii- de los frutos que percibió el tio paterno, ó que, ha-
bus) (3) legatis rogetur, post tempus maiorem quan- biendoios podido percibir, uo percibió r dolo; _no
titatem restituere. de otra suerte, que si habiéndose leg-a o cien mil,
se rogare que despues de cierto tiempo restituyese
mayor cantidad.
.5 ii.—Quum autem rogatus, quidquid ex hei-edl- 5 %).—Mas cuando aquei ¿. quien se rogó que des-
tate supererit, post mortem suam restituere, de pues de su muerte restituyese lo que quedare de la
(1) Taw. según la esa-¡tara original; fult, con-occide del (2) maiore pretio aestimaretur, Hal.
códice EL , Br (a) Br.; Taur. omite el paréntesis.
nrem'ro.—ano xxxi: TITULO Úmco 533
pretio rerum venditarum aiias comparat, demi- herencia, compra otras con ei precio de las cosas
nuisse, quae vendidit, non videtur; vendidas, no se considera que disminuyó ias que
vendió;
71. [73.] IDEM libro VIII. Bcsponsomm.-—sed 71. [73.] EL meno; Respuestas, libro VIII.—
quod inde comparatum est, vice permutati domi— sino que se restituire por via. de dominio permu-
nii restitueretur. tado io que se compró con aquel.
72. [74.] IDEM libro XX. Quaestionum.—Idem 72. [74.] ELmsuo; Cuestiones, libro XX.—Lo
servandum erit, et si proprios creditores ex ea pe— mismo se habra de observar, también si con este
cunia dimiserit; non enim absumitur, quod iu cor— dinero hubiere pagado a sus propios acreedores;
pore patrimonii retinetur. porque no se consume io que se retiene en el cuer-
po del patrimonio.
73. [75.] IDEM libro XXIII. (1) Quaestionum. 73. [76.] EL memo; Cuestiones, libro XXIII.
—Si, quod ex Pamphila nascetur, legatum mihi -—Si se me hubiere legado lo que naciere de Pen-
fuerit, et egoPamphiiam emam, eeque apud me filc, y yo comprase &. Fannia, y esta hubiera dado
sit enixa, ratione summa responsum est, non ex ¿ iuz en mi poder, se respondió con muchisima ra-
cansa iucrativs partum intelligi meum factum; zóu, que no se entiende que ei parto se hizo mio
ideoque petendnm ex testamento, tanqnam istnm por causa. iucrativa; y que por io tanto, se ha de
emiSsem, ut scilicet pretii contributions facta con- edir en virtud del testamento, como si yo lo hu-
sequar tentum, quanti puerum deducta. matrls ae- iese comprado, a saber, para que, hecho cómputo
stimatione constitisse mihi, iudex in cansa legati del precio, yo consiga tanto cuanto el juez nom-
datus aestimaverit. brado para ia causa dci legado hubiere estimado
quo me costó ei niño nacido, deducida ia estima-
ción de su madre.
74. [76.] Inma libro XXVII. Quaestionum;— 74. [76.] EL MISMO; Cuestiones, libro XXVII.
-Titio centnm aureos heres praesens (2) dato,- —cDele de presente mi heredero cien aiu-eos a Ti-
deinde protulit diem legatorum; non est verum, cio,» y después proro ó el término delos iegados;
quod Alfenus retulit, centum praesenti deberi, quia. no es verdad, lo que “jo Alfeno, que se deban de
diem proprium habuerunt. preeenteios ciento, porque tuvieron termino propio.
76. [77.] IDEM libro VI. Responsorum.—Miles 75. [77.] Er. MISMO; Respuestas, libro VI.—Un
ad sororem epistolam, quam post mortem suam miiitar escribio a su hermana esta carta, que man-
aperiri mandavit, talem scripsit: «scire te volo, do se abriese despues de su muerte: (quiero que
donare me tibi aureos octingentos;- íideicommis- sepas 'que te dono ochocientos aureos;- es cierto
sum deberi sorori constitit, nec aliud probandum que se ie debe el fideicomiso ¿ la. hermana, y que
in cuiuslibet suprema voluntate; placet enim con— no se ha de admitir otra cosa, tratándose de ia ni-
sistere tideicommissum, et (3) si defunctus cum eo tima voluntad de cuaiquier persona; porque está
loquatur, quem precatio remuneratur. determinado que sea valido el fideicomiso, también
si el difunto no habiase con aquei &. quieui-emane-
ra con un precario.
& 1.—Pro parte heres institutus, cui praeceptio- 5 1.-—El heredero instituido de una parte, a
nes erant relictae, post diem iegatorumcedcntem, quien se ie habian dejado legados previos, fallecio
ante aditam hereditatem vita decessit; partem he- antes de haber sido edidit la herencia, despues de
reditatis ad coheredes snbstitutos pertinere placuit, correr el termino de ios iegados; se determinó que
praeceptionum autem portiones, uae pro parte ies ertenecia a ios coherederos substitutos la para
coberedum constiterunt, ad here es eius trans- le e la herencia, pero que se trasmitian a los he-
mitti. rederos dei mismo las porciones de ios leg-ados pre—
vios, que subsistlcron con arregio a la porción de
ios coherederos.
76. [78.] Inem libro VII. Roman.-lorum.— 76. [78.] EL meno; Respuestas, libro VII.—
Quum tilius divisis (4) tribunalibus actionem inof- Habiendo intentado un hijo la acción de testamen-
ilciosi testamenti matris pertulisset, atqueita va- to inoñcioso de su madre ante distintos tribunales,
rlae sententiae iudicum extitissent, heredem, qui y habiendo de este modo diversas sentencias delos
lilium vicerat, pro partibus, quas aiiis coheredibus jueces, se resoivio que el heredero, que habia ven-
abstulit lilius, non habiturum praeceptiones sibi cido al hijo, no habra de tener los legados previos
dates, non mag-is, quam ceterosiegatarios actiones, que se le dieron, con arregio a las partes que ei hi—
constitit; sed libertates ex testamento competere jo ies quitó a los otros coherederos, asl como tam-
placuit, qunm ro parte tilius de testamento ma- poco los demas legatarios las acciones; pero se de;
tris litlgasset. nod non erit trahendum ad servi- termino, que competían en virtud del testamento
tutes, quae pro parte minui non possunt; plane pe- las libertades, porque el hijo habia iitigado respec-
tetur integra servitus ab eo, qui lilium vicit, partis to ¿ una parte sobre el testamento de su madre. Lo
autem aestimatio praestabitur (6), aut, si paratus que no se habra de extender ¿ ias servidumbres,
erit lllius, pretio "accepto servitutem praebere (1), las cuales no se pueden disminuir ea parte; pero se
doli summovebitur eXceptione legatarius, si non le pedira integra ia servidumbre al que venció al
offerat partis aestimationem, exemplo scilicet log-ls hijo, mas se pagará. la estimación de la parte, 6, si
Falcidiae. ei hijo estuviera dis uesto a prestar ia servidum-
bre habiendo recibi o el precio,sera repelido ei ie—
gatario con la excepción de doio, si no ofreciera la
estimación dela parte, por supuesto, & la manera
de ia ley Falcldia.
g 1.——cLucio Sempronio lego omnem hereditatem 15 1. —-Lego a Lucio sempronia toda ia heren-
Publii Maeviip Sempronius ea demum onera susci- cia de Publio Mºving» Sempronio asumirá soiamen-
piet, quae Maevianae hereditatis fuerunt, et iu te aquellas cargas que fueron de la herencia de
diem mortis eius, qui heres Maevii extitit, perse- Mevm, y que subsistieron hasta el dia de la muer-
veraverunt, sicut vice mutua praestabantur actio- te del que quedó heredero de Mevio, asi como re-
nes,-quae praestari potuerunt. ciprocemente se prestarán las acciones, que pudie-
ron prestarse.
& 2.-—Dominus herede fructuaria scripto fundum & 2.—Un dneiio, habiendo instituido heredero al
sub conditione legavit; voluntatis ratio non pati- usufructuarlo, legó un fundo bajo condición; la
tur, ut heres ex causa fructus emolumentum reti— razón de su voluntad no consiente que ei heredero
neat; diversum in ceteris praediorum servitutibus, retenga aprovechamiento por causa del usufruto;
quas heres habuit, responsum est, quoniam-fructus lo contrario se respondió respecto ¿ las demás ser-.
portionis instar obtinet. vidumbres de los predios, que tuvo el heredero,
porque el usufrnto hace veces de porción.
& 3.—cHeres meus Titio dato, quod ex testamen- % 3.——cDeie a Ticio mi heredero io que se me de-
to Sem ronii debetur mihi;» quum iure novationis, be or el testamento de Semproniop como por de—
quam egatarins, idemque testator ante fecerat, rec 0 de ia novación, que ei legatario y ei mismo
legatum ex testamento non debeatur, placuit, fai- testador habian hecho antes, no se debe el legado
sam demonstrationem legatario non obesse, nec in eu virtud del testamento, se determinó que ia fal-
totum falsum videri, quod veritatis primordio adiu- sa demostración no ie perjudicaba ai legatario, 3"
varetur (2). que no se consideraba falso en su totalidad lo que
estuviese favorecido por un principio de verdad.
5 tl.—Servus pure manumissus, cuilibet-tas pro- & ¿__Manumitido puramente un esclavo, a quien
pter impedimentum iuris post aditam hereditatem por impedimento del derecho no le compete ia li-
non competit, quod status eius extrinsecus suspen- bertad despnés de adida la herencia, porque por
ditur, forte propter adulterii quaestionem, ex eo- causa extrinseca esta en suspenso su estado, acaso
dem testamento neque iegata, neque fideicommissa por cuestión de adulterio, no puede separar ni ios
pure data separare potest, quia dies inutiliter egados, ni los fideicomisos dados puramente en
cedit. virtud dei mismo testamento, porque corre inútil-
mente el termino.
5 I).—Pater cum tilia pro semisse herede instituta 5 f).—Un padre, hablendo inetituido & su hija
sic testamento iocutus fuerat: «peto, quum morie— heredero. de la mitad, se expresó asi en el tes-
ris, iicet alios quºque lilios susceperis, Sempronio tamento: «te pido, que cuando mueras, aunque
nepoti meo plus tribuas in honorem nominis mei;- además hayas tenido otros hijos, le des más a. mi
necessltas quidem restituendi nepotibus viriles par— nieto Sempronio en honor de mi nombre;» se con-
tes praecedere videbatur, sed moderandae portio- sideraba que precedia ciertamenteia necesidad de
nis, quam maiorem in unius nepotis personam entregarle a los nietos sus porciones viriies, pero
conferri voluit, arbitrium tiliae datum (3). que se le dió a la hija la facultad de determinar la
porción ma or que quiso se coneediese ¿ la perso-
na de una e los nietos.
ä (i.—Non iure tutori dato mater legavit; si con- 5 6. —La. madre hizo un legado ai tutor no nom-
sentiat, ut decreto Practoris confirmetur, et Prae- brado legaimente; si consintiera que fuese confir-
tor nou idoneum existimet, actlo legati non dene- mado por decreto del Pretor, y el Pretor no lo es-
gabitur. timase ldóneo, uo se denegara la acción de legado.
& 'L—QulMuclanam cautionem alicuius non fa- & 7.--El que iuterpuso la caución Muciana por
ciendi causa interposuit, si postea fecerit, fructus causa de no hacer-alguna cosa, si despues la ¡u-
quoque legatorum, quos principio promitti necesse biere hecho, debe restituir también ios frutos de
est, restituere debet. los legados, que es necesario se prometen al prin—
ciplo.
€ 8.-Variis actionibus legatorum simul legata- 5 8.—El iegatario no uede utilizar simultánea-
rius uti non potest, quia. legatum datum in partes mente varías acciones e legados, porque no se
dividi non otest; non enim ea mente datum est puede dividir en partes el ieg-ado dado; pues no se
legatariis p uribus actionibus uti, sed ut laxior iis les concedió con esta. intención a los legatarios que
agendi facultas sit, ex una interim, quae fuerat utilizaran varias acciones, sino que, ara que tu-
electa, legatum petere. vieran mas amplia facultad para rec amar, pidie—
ran el legado mientras tanto en virtud de aquella
que habla sido elegida.
& 9.-Repetendorum legatorum facultas ex eo 5 li.-Se ha de dar ia facultad de repetir los le—
testamento solutorum danda est, quod irritum esse gados pagados en virtud de un testamento, que
post defuncti memoriam damnatam apparuit, modo despues de condenada la. memoria del difunto apa-
(1) Zizur, al mdi-gen; |., m el tuto. (r) lieet-edi scilicet selva, Hai.
586 premere.—mano un: 'rf'runo úmeo
vita decessisse, Maevius pecuniam dedisset, non do que ei seiior habia muerto, Mevio hubiese dado
esse liberationem secutam, constitit; nec, si Mae- el dinero, fue constante que no se siguiera ia llbe-
vius solvendo non esset, in Titium actionem solidi, ración; y si Mcvio no fuese solvente, no se ha de
vel iure Falcidiae dandam esse, quia mortis causa dar contra Ticio la acción por ia totalidad, ó por
cepisse non videretur. Diversum probandum fo- derecho de ia Falcidia, porque no se consideraris
ret, si Maevius ignorans, dominum vita decessisse, que adquirió por causa de muerte. Lo contrario se
pecuniam errore lapsus dedisset; tunc enim portio habria de admitir, si ignorando Mevio que el señor
iure Falcidiae revocaretur. habia fallecido, hubiese dado engañado por error
el dinero; porque entonces se revocarla la porción
por derecho de ia Falcidia.
5 7.—Quum pater ildeicommissum praediorum & 7.-Debiendoie un padre ¿ sn hija por el testa-
ex testamento matris tiliae deberet, eandem pro mento de la madre ei ildeicomiso de unos predios,
parte ita heredem instituit,-ut hereditatem fldei- la instituyó & eila mlsma heredera de una, parte,
commisso compensaret, eademque praedia illio ex- de manera que compensase la herencia con ei il-
heredato dati voluit; quamquam illia tris here- deicomiso, y quiso que se ie diesen los mismos pre-
ditatem suscipere noluisset, ddeicommissum-tamen dios a un hijo desheredado; se-determinö, que aun-
ab heredibus esse liilo praestandum, ad quos he- que la hija no hubiese qnerido aceptar ia herencia
reditatis portio, quam accepit illia, redierat, pla- de su padre, se le, habla de entregar, sin embargo,
cuit; quodsi alium iiiiae substituisset, eum oporte- al hijo el fideicomiso por los herederos, a quienes
re illio(1) lldeicommissum reddere. habia vuelto la porción de la herencia, que recibió
la hija; pero que si hubiese substituido otro a la
hija, convenia que este le entregase al hijo el ll-
deicomiso.
5 8.-Evictis praediis, quae pater, qui se domi- g S..—Habiéndose hecho evlccion de los predios
num esse crediderit, verbis fideicommissi liilo re- que el padre, que hubiere creido que el ,era dueño,
liquit, nulla cum fratribus et coheredibus actio dejó & su hijo con palabras de ildeicomiso, no ten-
erit; si tamen inter lilios divisionem fecit, arbiter dra acción al a contra sus hermanos y cohere-
coniectura voluntatis non patietur, eum partes deros; pero si hizo división entre los hijos, no cou-
coheredibus praeiegatas restituere, nisi parati fue- sentlra el árbitro, por conjetura de la voluntad,
rint-et ipsi patris iudicium fratri conservare (2). que ei restituya a los coherederos las partes lega-
das prevlamente, & no ser que ellos mismos estu-
vieren dispuestos & mantener & favor del hermano
la disposición dei padre.
& il.—Pater certam pecuniam exheredatae tiliae 5 il.—Un adre le dejó a una hija desheredada
verbis lidelcommissl reliquit, eamque nupturae cierta cant] ad con palabras de fideicomiso, y qui-
dotis nomine dari voluit illio dotem stipulante; so que se le diese & eila & tltulo de dote, para que
quum lliius minorem dotem dedisset, superfluum se casase, estipulando el hijo ia dote; hablendo da-
esse tiliae reddendum cºnstabat. Divortio quoque do ei hijo una dote menor, era evidente ue se le
secuto lidelcommissum liliam recte petituram, ut habia de entreïar & la hija lo restante. abiendo-
actio stipulationis sibi praestaretur, quoniam veri- se segnido tam ión el divorcio, con razón pedirá la
simile non erat, patrem interponi stipulationem hija el ddelcomlso, para que se le ceda la acción de
voluisse, quo lilia post primas nuptias indotata ia estipulación, "porque no era verosimii que ei pa-
constitueretur; ceterum si postea nuberet, ad se- dre hubiese querido que se interpusiera estipula-
cundas nuptias cautionem extendi nou oportere. ción para que su hija quedase indotada despues de
las primeras nupcias; pero si se casara despues,
no debe extenderse la caucióu aias segundas nup—
cias.
5 10.—A lilia pater petierat, ut, cui vellet ex ii- & 10.—Un padre le habla pedldo a su hija, que
beris suis, praedia, quum moreretur, restitueret, cuando muriese restituyese unos predios “al que
uni ex liberis praedia lldeicommissi viva donavit; austera de sus hijos, y ella en vida le donó los pre-
non esse electionem propter incertum diem fidei- os del lldeicomiso a uno de ios hijos; parecia que
commissi certae donationis videbatur; namin eum no habla la eleccion de una donación cierto,, por
destinatio dirigi potest (3), qui fideicommissum iu- ser incierto ei dia dei fideicomiso; porque la desti-
ter ceteros habiturus est, remota matris electione. nación se puede dirigir a aquel, que entre ios de-
mas ha de tener ei lldeicomiso, desestimada ia eiec-
ción de la madre.
g 11.-«Fidei heredum meorum committo, ne 5 11.—«Encomiendo a Ia lldelidad de mis here-
fundum Tusculanum aiienent, et ne de familia no- deros, quo ne enajenen el fundo Tusculano, y quo
minis mei exeat»; secundum voluntatem eos quo- ne salga de la familia de mi nombre;» conforme &
que invitatos inteiiig'endum est, quibus heredes la voiuntad, se ha. de entender que fueren invita-
extranei ildelcommissam libertatem reddiderunt. dos tambíen aquellos a quienes los herederos ex-
traiios ies dleron la libertad dejada por ildeicomiso.
5 12.—«Fidei tuae committo, uxor, ut des, ut & 12.—cEncomiendo, mujer, a tu fidelidad, que ie
restituas illiae meae, quum morieris, quidquid ad des y ie rætituyas a mi hija, cuando mueras, todo
te quoquo nomine de bonis meis pervenerit»; etiam lo que de mis bienes hubiere ido a tu poder por
ea, quae postea codicillis uxori dedit, ildeicommis- cualquier tituiop se comprenderan en ei lldeicomi-
so continebuntur; nam ordo scripturae non impe- so también las cosas ue despues le dió a la mujer
dit causam iuris ac voluntatis, sed dos praelega- en codicilos; porque e órden de la escritura no im-
!) lilian Hat.
Si) Hal. Vaig-,- conservari, el codice Fi. (3) nam in unnm etiamnum destinatio dirigi potuit, Hal
cremare.—uano ¡m: riu—ono único 587
ta (1)'retinehitur, quoniam reddi potius videtur, pide la causa del derecho y de ia vºluntad, sino
quam dari. que se retoudra la dote prelegada, porque mas
bien se considera que se devuelve, que no que se da.
& 13.-cVoio praedia dari iibertis meis; quodsi 5 13.—-Quiero quese deu Ios predios ¿ mis ii-
quis eurum sine iiberis vita decesserit, partes eo- bertas; pero si alguno de ellos hubiere fallecido sin
rum ad reliquos pertinere vois»; collibertmn pa- hijos, quierº que sus pºrciºnes les pertenezcan á.
tris eundemque lilium ex voluntate substitutionem los demás;» se determinó. que vi colibel'to dvi a-
excludere, placuit. dre, _v ai mi.-emo tlempo hijo, i:"cluia Ia substituclón
en virtud de la voluntad lie aquel.
& 14.—Curatoris suis frustra fidei commisisse % 14. - Se consideraba que inútilmente encomen-
videbatur, ut heredi fratri negotiorum gestorum dó a la fidelidad dv su curador, que al hermanº he-
rationem redderet; quamquam igitur testamento rederoie rindiese cuenta. de los negocios administra-
cautum esset,. ut, quam ad statum suum irati-r dos; asi. pues, aunque en ei testamento se hubiese
pervenisse-t, ci demum solveretur, tamen sub cu- dispuesto quc solamente se le pagasecnnndo su hor-
ratore aiio fratrem agentem, recte placuit, actio- mano hubiese Ilegado a su mayer edad, sin embar-
nem inferre. quum illis verbis fratri potius censui- go, con razón se determinó, que el hermano que
tum videretur, quam solutio, quae" iuste fieri po- estaba bajo ºtro curador promovier'a la acción, por-
tuit, dilata. que se consideraba que con aquellas palabras mas
bieu se miró por el hermano, qne no que se diüniö
ei ago, que pudo hacerse juntamente.
5 15.—-Ab instituto extraneo praedla libertis, 15.—A cargo de un extrai'io instituido herede-
quum moreretur, verbis iideicomniissi reiiquerat, ro habia dejado uuo con palabras de fideicomiso
et petierat, ne ex nomine familiae alienat-untur; unos predios á los libertos. cuando aquel muriese,
substitutum ea praedia debere ex defuncti volun- y le habla pedido quo ne fuesen cnajenados de Ia
tate, respondi, sed utrum confestim, an sub eadem familia; respondi, que el substituto debia aqneiios
conditione, voluntatis esse quaestionem; sed con- predios or ia voluntad dei testador, pero quo res-
iectura ex voluntate testatoris capienda mors in- pecto &. a voluntati habla la duda si desde luego,
stituti exspectanda est. 6 bajo la misma cºndición; pero por conjetura, que
se ha de-deducir de Ia voluntad del testador, se ha
de esperar a la muerte del instituido.
g 16.—Meusae negotium ex causa fideicommissi % 16.—La negociación de una mesa de cambio,
cum indemnitate heredum per cautionem susce- aeeptada por causa de fideicomiso mediante can-
ptum emtioni simile videtur, et ideº non erit quae- ción con indemnlzación a los herederos, es cºnsi-
rendum, au pius (2) in aere alieno sit, quam in derada semejante et una compra, y or io ta'uto, no
quaestu. se habra de investigar si hay mas eudas que ga—
nanciss.
g 17.—Pater iiliae mancipia, quae nubenti de- 17.—Un padre quiso con paiahras de fideicomi—
dit, verbis iideicommissi praestari voluit; partus so, que se eutregasen & su hija los esclavos ue le
susceptos, etsi matres ante testamentum mortuae dió ai casarse ella; respºndi, que por causa el ii-
fuissent, ex causa iideicommissi praestandos re- deicomiso se debian entreïar lºs partos dados a
spondi; nec aliud in uxore coniirmatis donationi- luz, aunque las madres hu iesen muerto antes del
bus pridem observatum est. testamentº; y no se observo hace tiem o otra cosa
respecto a ia mujer, habiendo sido con rmadas las
donaciones.
5 18.—Hereditatem post mortem suam rogati re- % IS.—Aquellos a quienes se les rogó que des—
stituere nominum periculo, quae per divisionem pués de su muerte restituyeran la herencia no están
obtigerunt, inter coheredes interpositis delegatio- sujetos, habiéndose interpuesto del ciones entre
uibus non adstriuguntur, non magis, quam prae- los coherederos, ai riesgo de ios creditºs que les to-
diorum, quum permutatio rerum discernens com- caron per la división, no de otra suerte, que al de
munionem intervenit (3). los redios, cuando medió la permuta de cosas que
des ace la comunidad.
ä iii.—«Filia mea praecipiat sibique habeat, vo- & 19.—«Quiero que mi hija tome previamente
lo, rem matris suse»; fructus, quos medio tempore tenga para si los bienes de su madre-;!Ino se consi-
pater percepit (4), nec in separato habuit, sed ab- derau dejados & la hija los frutos que el padre per-
sumsit, vei in suum patrimonium convertit, non cibió en el tiempo intermediº, y que uo tuvo eon
videntur iiiiae relicti. separación, sino que consumió, ó aplicó a su pa-
trimonio.
& 20.-«Dulcissimis fratribus meis, avunculis ä 20.—«Quæro que se conceda: & mis cariñºsi-
autem tuis, quaecunque mihi supersunt in Pam- simos hermanos, ero-tios maternºs tuyos, todo lo
philia, Lycia (5), vel ubicuu ne de maternis bonis, que me resta en anfllla y en Llcia, ó en otra eual-
concedi volo, ne quam cum is controversiam ha- quier parte, de ios bienes de mi madre, para ue
beas»; omnia corpora maternae hereditatis, quae no tengas controversia alguna con ellºs»; todos os
in eadem causa dominii manserunt, ad volunta- bienes de la herencia materna, que permanecierºn
tem fideicºmmissi pertinent. Ex iisdem igitur fa- en ei mismo estado de dominio, estan comprendi—
cuitatibus percepta pecunia, et in corpus proprii dos eu la voluntad del iideieomiso. Asi, pues, ne
patrim ouii versa, item iure divisionis res propriae se pagaran de estos mismos bienes iss cantidades
factae non praestabantur, qunm discordiis propin- percibidas, e invertidas en cºsas del propio patri-
Tono I] -08
536 'nrcms'ro.;—'nmnaxm: .m.“…
quorum sed'audis." prospexerit, quas" materia corn- mºnio, asi como. tampoco las cosas hechas propias
inunionis soiet excltare. por derecho de división, po ue ei testador aten—
dió a calmar ias dlscordias e los parientes, que
.suelen excitar los bienes en comun. .
g 21,-Pater pluribus liliis heredibus institutis g 21.—Un padre, habiendo instituido herederos
moriens claves et annulum, custodiae causa, ma- a varios hijos, entregó al morir a su hija mayor las
iori natu dilae tradidit, et libertum eidem iiliae', .llaves y el anillo, peraque los guardase, y mandó
quipra-esens erat, res, quas sub cura sua-habuit, a un iiberto, que estaba presente, quelo entrega-
assignare iussit; commune filiorum negotium ge- se a la misma hija las cosas que tuvo a su cuidado;
stum intelligebatur, nec ob eam rem apud arbi- se entendia, que se administró el negocio común de
trum divisionis praecipuam causam illiae fore. los hijos, y que por esto no habla de ser preferente
ante el árbitro de la división la causa de la hija.
5 22.—-Quu.m imperfecta scriptura invenitur, ita & 22.-Cuando se haila imperfecta la escritura,
demum verbum legati vel iideicommissi, quod la palabra de legado ó de iideicomiso, qne prece-
praecedit, vel sequitur, ad communionem assumi- de, 6 sigue, es aplicable s. todo io comun, solamen-
tur, si dicto scriptum congruat. te si io escrito fuese congruente con lo dicho.
g 23.-Filius matrem heredem scrípserat, et ii— 5 23.—Un hiic habla instituido heredera a su
deicommissa tabulis data cum iurisiurandi religione madre, y ie habia regado que bajo ei sa rado de
praestari rogaverat, quum testamentum nullo iure juramento entregase ios ii eicomisos d os en el
factum esset; nihilominus matrem legitimam he- testamento, no habiendo sldo hecho el testamento
redem “cogendam praestare ddeicommlssa, respon- cºn arreglo a derecho; respondi, que, uo obstante,
di, nam enixae voluntatis preces ad omnem suc- la madre heredera legitima debia de ser obligada
cessionis speciem porrectae videbantur. ¿ entrelgar los ddeicomisos, porque las súplicas de
una vo untad resuelta se consideraban extendidas
a toda clase de sucesión.
g 21.—«Maade ullae meae pro salute sollicltus 24.—cLe mando & mi hijs, solicito pºr ia sa-
i sins, ut, quoad liberos tollat, testamentum nou iu de ia misma, que no haga testamento hasta
aciat; ita enim poterit sine pericnlo vivere-; fidei- que tenga hijos; porque asi podra vivir sin peli-
commissariam hereditatem sorori coheredi non vi- gro»; se vió que uo parecia ne se ie habla dejado
deri relictam, apparuit, quod nºn de pecunia sus. á. ia hermana coheredera la erencia fideicomiso-
testari. sed obtentu consilii derogare iuri, testa- ria, perque, prohibiendo que se hiciera testamento,
mentum iieri prohibendo, voluit (i). quiso no testar de su propio _caudai, sino contra-
venir al derecho, so retexto de un consejo.
;; wir.—«Rogo, illia, bona tna quandoque dlstri- & 26.— :Te ruego, ija mia, ue en al ' n tiempo
buas liberis tuis, ut quisque de te meruerit», vide- les distribuyas tus bienesa tus hijos, se 11 cada uno
tur omnibus liberls, etsi non aequaliter promerue- de eiios hubiere merecido de ti»; se considera, que
rint, fideicommissum reiictum, quibus matris ele- a tºdos los hijos se les dejó ei iideicomiso, auuque
ctione cessante sufiiciet, si non offenderint, eos no io hayan merecido igualmente; a los cusles ies
autem, quos mater elegerit, fore potiores. si soli bastara, no habiendo elección de la madre, no no
promernissent, existimavi; quodsi neminem elege- la hayan ofendido, pero estimó, que los que a ma-
rit, eos solos non admitti, qui offenderunt. dre hnbiere elegldo habran de ser preferidos, si se—
io ellos hubiesen sldo merecedores; perº si no hu—
biere elegido a. ninguno, solamente no son admiti-
dos los que ia ofendieron.
g 26.—Donationis praediorum epistolam igno- & 26.—Una madre depositó en un .ediñclo sagra-
rante filio mater in aede sacra verbis fideicommissi do, ignorúndolo el hijo, una carta de donación de
non subnixam deposuit, et literas tales ad aedi- predios, no robustecida con paiabras de iideicomi-
tuum misit: cinstrumentum voluntatis meae post so. y envió al guardian del templo esta carta:
mortem meam illio meo tradi volo»; quum pluri- «quieto que se le entregue a ml hijo ei instrumen-
bus heredibus intestato diem suum obiisset, lutei- to de mi voiuntad despues de mi muerte-; habien-
iigi fideicommissum lilio relictum, respondi; non do i'allecido intestada eon muchos herederos, res—
enim quaeri oportet, cum quo de supremis quis pondi, que se entiende que se ie dejó al hijo un ii-
ioquatur, sed in quem voiuntatis intentio diriga- deicomiso; porque no debe investl arse con quien
tur (2). habla uno de sus últimas voiunta es, siue a quién
se dirige la intención de la voiuntad.
; 27.—Libertis praedium reliquit, ac petiit (3), & 27.—Dejö un predio a ios libertos, y pldiö que
ne id aiienarent, utque In familia libertorum reti- no lo enajenasen, y que lo retuviesen en la fa-
nerent. Si excepto uno ceteri partes suas vendide- milia delos libertos. Si excepto uno los demas hn-
rint, qui non vendidit, ceterorum partes, quibus bieren vendido sus partes, ei que uo ia vendio pe-
nou dedit alienandi voluntatem, integras petet; dira integras las partes de los demás, a quienes
eos enim ad iideicommissnm videtur invitasse, qui no les dió consentimiento para enajenarias; perque
iudicio paruerunt, alioquin perabsurdum erit, vice se considera que invito al deicomiso a los que obe—
mutua petitionem induci,.scilicet ut ab altero par— decieron a su díspºsleión, pues de otra suerte se-
tem alleuatam qnis petat, qunm partem suam alie- rá. muy absurdo, que reel rocamente se deduzca
nando perdiderit. Sed hoc ita procedere potest, si petición, esto es. que uno e pida al otro la parte
pariter alienaverint; ceterum rout qnisque prior enajenada, cuando enajenaudola hubiere perdido
alienaverit, partem posteriori ns non faciet, qui su parte. Pero esto puede ser asi procedente, si jun—
vero tardius vendidit, el, qui non vendidit, iu su- tamente las hubieren enajenado; pero según cada
periornm partibus fecisse partem intelligitur; at cual ia hubiera enajenado primero, no formara
si nemo vendiderit, et novissimus sine liberis vita parte con los posteriores, y el que la vandlo mas
decesserit, fideicommissi petitio non supererit. tarde, se eutiende que formó parte en las orcio-
nes de los anteriores con el que no ia vendi ; mas
si nlnguno la hubiere .vendido, y el úitlmo hnblere
fallecido sin hijos, no subsistira la petición del ii-
deicomiso.
?; 28.—Quum iuter libertos ad praedii legatum _5_ 28.—Cunndo entre los libertos hubiese sido ad-
liberta quoque fuisset admissa, quod patronus pc— mitida al legado de un predio también una liber-
tiit (1), ut de nomine familiae non exiret, heredem ta, porque el patrono pidló que no saliese del nom-
iibertae lilium partem praedii, quam mater acce— bre de la familia, se considero qne el hijo heredero
pit, retinere visum est. de la liberta retenia la parte del predio, qne su ma-
dre recibió.
& 29.—Qnum existimaret ad solam consobrinam 5 29.——Juzgandº que los bienes hablan de ir so-
suam bona perventura, codicillis ad eam (2) factis lamente a su prima habiendo hecho para eila co-
pluribns fideicommissa reliquerat; iure successio- dicilos, les habia dejadº fideicomisos ¿ muchas;
nis ad duos eiusdem gradus possessione devoluta respondi, que habiéndºse dado la posesión por de-
rationibus aequitatis et perpetui Edicti exemplo recho de sucesiön a dos del mismo grado, se habla
pro parte dimidia mulierem relevandam respondi, de relevar e la mujer en cuanto a la mitad por ra-
sed libertates ab ea praestandas, quas intercidere zones de equidad y a la manera del Edicto perpe-
damni causa durum videbatur. tuo, perº qne debiau ser dadas por ella las liberta-
des, las cuales parecia duro que se invalidáran por-
causa del dailo.
ä SO.—Pater, qui lilio semissem dederat, et se- €; Bo.—Un padre, que le habia dado a su hijo la
roribus eius impuberibus quadrantes, quibus fra- mitad de la herencia, y los dos cuartos ¿ las her-
trem tutorem dedit, ita fuerat locutus: «fili, con- manas impuberes de este, a las cuales les dió el
tentus eris pro tuo semisse aureis ducentis, et vos, hermano comº tutor,se habia expresado asi: «hijo.
filiae, pro vestris quadrantibus centenis-aureis»; te contentar-as co'n doscientos aúreos por tu mitad
vice mutua liberis üdeicommissnm hereditatis re- dela herencia, y vosotras, hijas, con cien aureos
liqui'sse non videbatur, sed aestimationem. ut a por vuestras cuartas partes-; no se consider-aba,
parentibus frugi iieri solet, patrimonii sui fecisse, que les habla dejado reciprocamente a sus hijos ei
nec idcirco fratrem iudicio tutelae bonae iidei iideicomiso de la herencia, sino que, como suele
rationes quandoque praescriptione demonstratae hacerse por padres prudentes, hizo la estimación
quantitatis exclusurum. de su patrimonio, ui que por esto el hermano se exi-
mira en algún caso, por ia prescripción de la canti-
dad designada, de las cuentas en el juicio de bue-
na fe de a tutela.
& 31.—Titio fratri suo Maevius hereditatem Seii, & Bl.—Mcvio, a quien se le rogó que des nos de
a quo heres institutus erat, post mortem suam re- su muerte le restituyera a su hermano cio la
stituere rogatus, eodem Titio herede scripto, e— herencia de Seyo, por quien habla nido instituido
tit (3), ut moriens Titius tam suam, quam Seii e— heredero, habiendo instituido heredero al mismo
redltatem Semproniº restitueret; quum ex fructibus Ticio, pidió que Ticio ai morir ie restitu ese a Sem-.-
medio tempore perceptis iideicommissi debitam pronio tanto su pro la herencia, como a de Se o;
quantitatem Titius perce isset, aeris alieni loco habiendo cobrado "cio con ios frutos per-cibi os
non esse dedncendum fi eicºmmlssum respondi, en ei tiempo intermedio la cantidad debida por el
quoniam ratione compensationis ereepisse debi- iideicomiso, respondi, quo ei iideieomiso ne se ha-
t'um videbatnr. Plane si ea lega aev'ius Titium de deducir en calidad de…denda, porque se consi-
heredem instituat, ne fideicommissum ex testa- deraba que percibió lo debido por razón .de com:
mentoBeii retineat,. Faleidiam compensationi suf- pensación. Pero si Mevio instituyese heredero et Ti-
ficere, sed iniquitatem (4) ocurrerre; prudentius cio, con la condición de que no retenga el ñdelco-
autem fecerit, si ex testamento fratris heredita- miso-en virtud del testamento de Seyo, bastaría la
tem repudiaverit, et intestati possessionem acce- Falcidia para la compensación, perº se cometeria
pe'ritrnec videbitur dºlo fecisse, qunm fraudem una injusticia; pero obrera con más prudencia, si
excluse'rit. repudiare ia herencia del hermano prev-¡niente del;
de testamento, y recibiere la posesión del intesta-g
do; y no se considerará. que obró con dolo, laa—_
biendo evitado. el fraude. _
& 32.-—-<-A-t-e_peto,-marite,_si quid liberorum ha- 5 82.—<Te pido, marido, quo si turi'eres hijºs,-
bneris, illis praedja relinquas, v…el si non habueris, les dejes los predios, ó quo si no los tuvieren, se los
tuis, sive—"meis propinquis, aut etiam libertis no- dejes a tus parientes ó a los mios, ó ann a nuestros
stris»;-nou esse datam electionem, sed ordinem libertos-'; respondi que no se ha de dar la elección,
scripturae factum substitutioni, respondi. sino que el orden de la escritura se hizo para la
substitución.
5 Bai—Vicºs civitati relictos, qui pro rios fines g,: 33.—Se determinó, que las villas dejadas a nna
habebant, ex causa ñdelcommisSi nºn i eo minus ciudad, que tenian limites propios, no dejaban de
deberi placuit, quod testator anes eorum si niti: deberse poi-.cansade. ñdeicomiso, porque el testa—
saturum, et certaminis formam, quam ceie ran dor prometió que d'esignaria sus limites, y que en
(i) Hel.,- petit, et códice Fi. (s). Vter-su tu noto-l 8. da,!olpdgina eso..-y 1. de uta.
(2) Tour. al M'.-gut; ab ea, en si tuto. (A) Hal. You.; iniquitate, e códice Fl, '
640 ciclismo.—mano xxxi: TÍTULO tramo
singulis annis voluit, alia scriptura se deeiaratu- otra escritura declararia la forma del certamen,
pur? promisit, ac postea morte praeventus non que quiso se eelebrase cada aiio, y despues no lo
ec t. hizo sorprendido por ia muerte.
78. [80.] Ibm libro IX. Responsorum.—Qui 78. [80.] EL msnm; Respuestas, libro IX.—Se
solidum iideicommissum frustra petebat herede entiende que el que odia todo el iideicomiso inú—
Falcidiam obiiciente, si partem interim solvi sibi tilmente por opouer e el heredero ia Falcidia, si
desideraverit, neque acceperit, in ca (1) moram hubiere pretendido que mientras tanto se le entre—
passus intelligitur. gue una parte, no la hubiere recibido, sufrió mo-
ras respecto a e la.
5 1.—Quum post mortem emtoris venditionem ; 1.—Habieudo maudado nuestro optimo y ina-
Beipublicaegraediorum optimus maximusque Priu- ximo Principe Severo Augusto, ue después de la
ceps noster everus Augustus rescindi heredibus muerte dei comprador se rescinäese la venta de
pretio restituto iussisset, de pecunia iegatario, cui ios predios de ia Repúbiica habiéndose restituido ei
raedium emtor ex ea possessione iegaverat, con- precio a ios herederos, respondi, que dei diuero se
iectura voluntatis pro modo aestimationis partem le ha de pag-ar al legatario, a quien el comprador
solvendam esse respondi. le habia iegado un predio en virtud de esta pose-
sión, uua parte con arreglo a la estimación, por
conjetura de ia voiuutad.
& 2.—Etiam Respublica ñdeicommissi postmo- % 2.——Tambieu ia República es obiigada. a pagar
ram usuras praestare cogitur, sed damnum, si después de la mora ios intereses dei fideicomiso,
quod ex ea re fuerit secutum, ab his sarciendum gero el daiio, si alguno se hubiere seguido de esto,
erit, qui post dictam seutentiam iudicatum solvere ebera ser resarcido por los que después de pro—
supersederunt. Nec aliud servabitur in iitis sumti- nunciada ia sentencia retardarou pagar lo juzga-
bus, si ratio litigandi non fuit; ignaviam etenim do. Y no se observara otra cosa. respecto a ios gas-
praetendentes audiri non oportere; quod in tuto- tos de iitig'io, si no hubo razón para litigar; porque
ribus quoque probatur. no conviene que se olga ¿ los que aleg-au su negli-
gencia; lo que se aprueba también respecto &. ios
tutores.
% 3.——Praedium pater de familia liberorum alie- 5 3.—Uu padre prohibió eon aiabras de tidel-
.,nari verbis ddelcommissi prohibuit; supremus ex eomiso que un predio saliese de a familia de sus
liberis, qui üdeicommissum petere potuit, non id— hijos; no se consideró que el último de los hijos,
circo minus actionem ln bonis suis reliquisse visus que pudo pedir el fideicomiso, no dejó la acción en
est, uod heredem extrarium (2) sine liberis dece- sus propios bienes por esto, porque falleciendo sin
dens abuit. hijos tuvo por heredero a un extraño.
& 4.—Si creditor ab eo, qui testamentum feeit, & 4.—Si ei acreedor vendió por derecho de pren-
domum acceptam lure pignoris vendidit, contra da ia casa que recibió dei que hizo _ei testamento.
emtorem iideicommissl causa, tametsi voluntatem nada se decreta por causa dei ddeieomiso contra el
defuncti non ignoravit, nihil decernetur. com rador, aunque no haya. ignorado ia voluntad
dei 'funto.
79.[81.] IDEM libro .XI. Responsomm.—Quae 79. [81.1 EL MISMO; Respuestas, libro XI.—
ddeicommissa moriens libertis viri debuit, eorun- Una que al morir debió fideicomisos ¿ ios libertos
dem praediorum suis quoque libertis fructum reli- de su marido, dejö también a sus propios libertos
quit, iuris ignoratione lapsi, qui petere praedia ex el fruto de los mismos predios, y engañados or su
mariti testamento debuerunt, secundum iideicom- ignorancia del derecho, los que debieron pe ir los
missum inter ceteros longo tempore perceperunt; predios en virtud del testamento del marido, per-
non ideo peremtam vlderi petitionem prioris tidel- cibieron entre las demás por largo tiempo ei se-
commissi constitit. gnndo ñdvicomiso; fue constante, que no por esto
se consideraba extinguida ia petición del primer
ddeicomiso.
80. [82.] Inrm libro I. Definitionum. —Lega- 80. [82.] Er. MISMO; Definiciones, libro I.—Ei ie—
tum ita dominium rel legatarii facit, ut hereditas gado hace del legatario ei dominio de la cosa, asi
heredis res singulas; quod eo pertinet, ut, si pure como la herencia haec del heredero cada una de
res relicta sit, et legatarius non repudiavit defun- las cosas; de lo cual resulta, que. si la cosa hubie-
cti voiuntatem, recta via dominium, quod heredi- ra sido dejada puramente, y ei legatario no repu-
tatis fult, ad legatarium trauseat. nunquam fa- dió la voluntad del difunto, ei dominio, que fue de
ctum heredis. la herencia, pasa directamente ai legatario, sin ha-
berse hecho nunca del heredero.
81. [88.1 PAULUS libro IX. Quaestionum—gi 81. [BB.] PAULO; Cuestiones, libro IX.—Si ai-
quis testamento facto a iiliis suis, quos heredes in- guno, habiendo hecho testamento, hubiese dejado
stituisset, iideicommissa reliquisset, non ut ¡¡ legi— fideicomisos a cai-go de sua hijos, a los euaies los
timis heredibus, sed ut a scriptis, et testamentum hubiese instituido herederos, no como a eni-go de
aliquo casu irritum factum sit. iiiii ab intestato herederos legitimos, sino de herederos institui-
venientes iideicommissa. ex testamento praestare dos, y ei testamento se hubiera hecho lrrito por ai-
compelli non possunt. guua circunstancia, los hijos que suceden abintes-
tato no pueden ser eompeiidos a entregar los fldei-
comlsos en fuerza del testamento.
(1) Bai.; com, el códice Fl. .
(2) Tear. sæua la escritura original,- extraneum, correc—
ción del códice l., Br.
exonera—msm xxxi: rfi—om úrico 541
82. [84.] IDEM. libro X. Quaestionum.——Debi- 82. [84.] EL Misuo; Cuestiones, libro X.—Un
tor decem iegavit creditori, quae ( 1) ei post an- deudor le legó a su acreedor ios diez que ie debia
num sub pignore debebat; non, ut quidam putant, pa ar bajo prenda des nes de un año; en virtud
medii temporis tantum commodum ex testamento d testamento no se ebe, como opinan algunos,
debetur, sed tota decem peti possunt. Nec tollitur solamente el beneficio del tiempo intermedio, sino
petitio, si interim annus supervenerit, nain snffi- que se pueden pedir integros los diez. Y no se pier-
cit, quod utiliter dies cessit. Quodsi vivo testatore de ia acción ara pedirlos, si mientras tanto trans-
annus superveniat, dicendum erit, inutile effici curriere ei a e, porque basta que el termino haya
legatum, quamquam constiterit ab initio. Sic et in corrido utilmente. Pero si ei año transcurriere vi-
dote praeiegata (2) responsum est, totam eam ex viendo ei testador, se habrá de decir, que se haee
testamento peti posse. Aiioquin secundum illam inútil ei legado, aunque haya sido valido ai prin-
sententiam, si lnterusurium tantum est in le ato, eipio. Asi se respondió también respecto a la dote
quid dicemus, si fundus legatus sit ex die de itus prelegada, que tode eila podia ser pedida en vir-
—nam nec pecunia peti potest, quae non est lega- tud dei testamento. De otra suerte,_ conforme &
ta, nec pars fundi facile inveniretur, quae possit aquella opinión, si en ei iegado se comprenden so-
pro commodo peti—? lamente los intereses del tiem o intermedio, ¿que
diremos, si hubiera sido lega o uii fundo debido
desde cierto dia—porqne ni se puede edir ei dine-
ro, qne no se lego, ni facilmente se allaria una
parte dei fundo, que se pudiera pedir por las uti-
lidades—?
& 1.--Si primo, et secundo, et tertio heredibus 5 1.—Si instiluidos primero, segundo, y ter-
institutis, sic legata dentur: «si mihi primus heres cer herederos, se dieran asi legados: «si ei prime-
non erit, secundus Titio decem dato; si secundus ro no fuere mi heredero, dele ei segundo diez a
mihi heres non erit, primus Seio fundum Tuscula- Ticio; si el segundo no fuere mi heredero, dele ei
num dato-, utrisque omittentibns hereditatem, pri- primero el fundo Tusculano a Seyo,» dejando de
me et secundo, quaerebatur, substituti, quos iis aceptar ambos la herencia, el primero y el segun-
dederat, an, et cui legata praestare debent? Ab do, se preguntaba , ¿los substitutos, qne á ellos les
utroque substituto legata debentur. habia nombrado, deberán pagar los ie ados, y &
quien? Los legados se deberán por amíos substi-
tutos.
& 2.-—Servo alieno posse rem domini legari, Va- g 2.—Escribe Valente, que a un esclavo ajeno se
lens scribit; itein id, quod domino eius pure debe- le puede legar una casa de su señor; y también lo
tur, quum enim servo alieno aliquid in testamento que puramente se le debe a su señor, porque cuan—
damus, domini persona ad hoc tantum inspicitur, do a un esclavo ajeno le damos alguna cosa en el
ut sit cum eo testamenti factio; ceterum ex perso- testamento, se atiende a. la persºna del señor sola-
na servi constitit legatum. Et ideo rectissime Iu- mente para esto, para si ha con el testamentifac-
iianus deñnit, id demum servo alieno legari posse, ción; por lo demas, el lega o fue válido por razón
quod ipse iiber factus capere posset; calumnlosa de la persona dei esclavo. Y por esto definió perfec-
est enim lila adnotatio, posse legari servo et quam: tisimamente Juliano, qua si esclavo ajeno se le
diu serviat, nam et hoc ieg'atum ex persona sei-ri puede legar solamente lo que ei mismo, hecho ii-
vires acelpit. Alioquin et illud adnotaremns, esse bre, podria adquirir; porque es viciosa aquelia ob-
quosdam servos, qui, iicet libertatem consequi non servación, que se le puede legar a un esclavo tam-
poesint, attamen egatum et hereditatem possunt bién mientras sea esclavo, pues también este le a-
acquirere domino. Ex illo igitur praecepto, .quod do recibe su fuerza de la. persona dei esclavo. a
dicimus, servi inspici personam in testamentis, di- otra snerte también anotariamos, que hay algunos
ctum est, servo hereditario ie ari posse. ita non esclavos, que, aunque no pueden conseguir ia ii-
mirum, si res domini, et quo ei debetur, servo bertnd, pueden, sin embargo, adquirir para su se-
eius pure legari possit, quamvis domino eius non ñor un legado y una herencia. Asi, pues, en virtnd
possent haec utiliter legari. de aquel precepto, que decimos, de que en los tes-
tamentos se mira et Ia persona del esclavo, se dijo
que se le pueden hacer legados a un esclavo de ia
herencia. Asi no es de extrañar, si una cosa del se-
ñor, y lo que &. este se ie debe, se le puede legar á.
un esclavo de ei, aunque estas cosas no se le pue-
dan logar útiimente a su señor.
83. [BB.] IDEM libro XI. Quaestionum. —-—La_ti- 88. [BE.] EL msnm; Cuestiones, libro XI.—Di-
nus Largus: proxime ex facto incidit species talis: ce Latino Largo: hace poco que de un hecho se
ilhertinns patronum ex semisse heredem instituit, originó el siguiente caso: un libertino instituyó a
et diiam suam ex alio semisse; fidei commisit filiae, su patrono heredero de la. mitad de la herencia, y
ut quibusdam ancillis patroni restitueret, quum a su hija de la otra mitad; encomendó a la iideiidad
hae manumissae essent; et si eadem iiiia heres non de la hija, que la restituyese a algunas esciavas
esset, substituit ei easdem anciiias; quoniam illia del patrono, cuando estas hubiesen sido manumiti-
non voiuit heres existere ancillae iussu domini, id das; y si ia mlsma hija no fuese heredera, ie subs—
est patroni (3), adierunt defuncti hereditatem; post tituyó las mismas esclavas; porque ia hija no quiso
aliquantum temporis ab eo manumissae quaere- ser heredera, las esclavas adieron la herencia del
bant, an üdeicommlssum petere ab eodem patrono difunto por mandato de su señor, esto es, del patro-
[) ul Hal.
ls) liaiic-t., Hai. (a) Id superi-oni, mm" Hai.
642 propero.—unae xxxi: 'rl'rum turno
possent (1). Rogo ergo, quid de hoc existimes, re- no; manumitidas por ei despues de al n tiempo
scribas. Respondi, nec repetitum videri in hunc preguntaban, si podrian pedirle ei ii eicomiso a
casum fideicommissum, sed alterutrum datum, vel mlsmo patrono.Te ruego, pues, que me eseribas que
fideicommissum, vel ipsam hereditatem; meilus piensas sobre esta. Respondi, qne no se considera
autem dici, in eundem casum substitutas videri, repetido para este caso ei ddeicomiso, sino que se
in quem casum fideicommissum meruerunt, et ideo dió uua u otra cosa, 6 el lideicomiso, ó la mlsma
ad substitutionem ess vocari. Quum enim servo herencia; pero ne mejor es decir, que se los con-
alieno iidelcommissum ab uno ex heredibus sub sidera substitui as para el mismo caso para el ue
conditione libertatis fuerit datum, idemque servus merecieron ei ñdeicomiso, y quo per esto son a-
ei heredi substituatur, llcet pure substitutio facta ¡nadas eilas a la substitución. Porque cuando a un
sit, tamen sub eadem conditione substitui videtur, esclavo ajeno se le hnbiere dado nn fideicomiso a
sub qua fideicommissum meruit. cargo de uno de los herederos bajo condición de
manumisión, y ei mlsmo esclavo Fuera substituido
a este heredero, auuque ia substitución haya sldo
hocha puramente, se considera, sin embargo, que
se haceis. substitución bajo la misma condición con
que mereció ei iideicomiso.
84. [BG.] IDEM libro XXI. Quaestionum.-— Si 84. [86.1 Ei. uisne; cuestiones, libro XXI.—
quis servo suo fideicommissum libertatem reliquit, Si aiguno le dejó a su esclavo la libertad por fldei-
et ailud quid adserlpsit, quidam dicunt, quia pla- comiso, y añadió aig-una otra cosa, dicen algunos,
cebat, ab herede eum manumitti debere, futurum que como estaba establecido que él debia ser ma-
esse, ut non admittatur ad iideicommissum. Sed uumitido or el heredero, habra de suceder que no
hoc iniquum est, in huiusmodi enim persona utrius- se le adm ta ai fideicomiso. Pero esto es injusto,
qne quodammodo dies cessit, et libertatis, et pecu- por no respecto detai persona corrió en cierto mo-
niae petendae, adeo, ut utem, si mora fiat prae- do e termino de ambas cosas, de ia iibertad y dei
standae iibertati, etiam iideicommisso moram vi- dinero que se ha de pedir, de tai suerte, que yo
deri factam, et usurarum onus accedere; nam et opi-narla, que si se causase mora para dar ia iiber-.
cetera, quae medio tempore' acquisiit domino, dum tad, también se considerará. causada la mora para
moratur praestare libertatem, eidem restitui opor- ei fideicomiso, y se añadirla ei gravamen de los in-
tere, rectissime responsum est. tereses; porque con muchisima razón se respondió,
que se le deben entregar al mismo también las de-
mas cosas, que adquirió ara sn señor en el tiempo
intermedio, mientras se demora darie la libertad.
85. [87.] IDEM libro IV. Hesperiam-um. — Cre- 85. [87.] EL nismo; Respuestas, libro I17.—Al"
ditorem, cui res pignoris iure obligata a debitore acreedor a quien por el deudor lo hubiere sido ie-
legata esset, non prohiberi pecuniam creditam pe- gada una cosa obligada por derecho de prenda, no
tere, si voluntas testatoris compensare volentis se ie prohibe pedir el diuero prestado, si evidente-
evidenter non ostenderetur. mente no se probase la voluntad del testador que
quei-la compensatio.
86. BB.] IDEM libro XIII. Responsomm.- 86. [88.] EL msnm; Res—puestas, libro XIII.—-
«Caius eius pronepos mens heres mihi esto ex se— (Sea mi biznieto Cayo Seyo heredero de la mitad
misse boiiornm meorum, excepta domu mea, et de mis bienes, exceptuaudo ini casa, y la de mi pa-'
paterna, in quibus habito, cum omnibus, quae ibi dre, en las "que habito, con todas las Cosas que ha-
sunt.-Quae omnia scias ad portionem hereditatis,, ya eu ellas. Todas cuyas cosas has de saber que
quam tibi dedi, non pertinere-; quaero, quum sit no pertenecen a la orción de ia herencia, que te
in his domibus argentum, nomina debitorum, su- db; pregunto, si habiendo en estas casas plata, cre-
pellex, mancipia, an haec omnia, quae illic inve- ditos de deudores, ajuar, esclavos, deberan porteria-__
niuntur, ad alios heredes institutos debeant perti- cer todas estas cosas, ue aiii se hallan, a ios otros
nere. Paulus: respondi, nomina debitorum non herederos instituidos. dice Paulo; respondi, que
contineri, sed omnium esse communia, in ceteris no se comprenden los créditos de ios deudores, si-
vero nullum pronepotl locum esse. º ne que son comunes para todos, pero que sobre ias
demas cosas no tiene derecho alguno el blznleto.
5 1.—Titius, cnm fratris tilio fundos et urbana % 1.—Ticio, ai legarle al hijo de su hermauo fun-
praedia legaret, in his et fundum Seianum lega- dos y predios urbanos, les legó entre eiios también
vit, quem ipse paterfamilias, quoad viveret, uno el fun o Seyauo, quo ei mismo padre de familia tu-
qnidem nomine universum habuit, sed, quo faci- vointegro mientras vivia, ciertamente con un mis-'
iius conductorem inveniret, per duas partes loca- mo nombre, pero para haiiar mas fácilmente arren-.
bat, ita ut ex qualitate loci superiorem partem dotario, lo 'daba en arrendamiento dividido en dos-
Seianum superiorem, inferiorem autem partem partes, de mahera que por las circnstancias dei te-'
Seianum inferiorem appellaret; quaero, an is fun- rreno se llamaba Seyano superior a la parte' supe-
dus totus ad fratris filium rtineat. Paulus re- rior, y Seyano inferior a ia parte inferior; pregun—
spondit, si testator fundum eianum uno nomine to, si todo este fuudo ie pertenecer-a ai" hijo del-.
universum possedit, quamvis eundem divisis par- hermano..'Paulo respondió, que si si testador pose-,-
tibus locaverat, universum eum ex causa ddei— yó todo el fundo Seyauo con un solo nombre, ann-".
commissi praestari-oportere, nisi si heres, de qua- que lo habla dado en arriendo capot-ciones dividi-.
parte testator senserit, evidenter probaverit. das, todo él debia ser entregado por causa del ii—
deicomiso, & no ser que el heredero hubiere'probaL
do evidentemente á que parte se haya referido el
(1) Hot,; possint, si. codice i'l. testador.
Dionisio.—unaa un: Tirone úmee 548
. 87. [Sin-Iunii libro XI V. Responsarum.——Ti- 87. [89.]- EL MISMO; Respuestas, libro XIV.-
tia Seio tesseram frumentariam comparari voiuit Quiso Ticia que se compraste para Seyo un bono de
post diem trigesimum a morte ipsius; quaero, trigo después del trigésimo dia de la muerte de in
quum Seius viva testatriee tesseram frumentariam misma; pregunto, si, habiendo comenzado a tener
ex causa luci-stiva habere coeperit (1), nec possit Seyo por cansa lucrativo en vida. de la testador".
id, quod habet, petere, an ei actio competat. Pau- el bono de trigo, y no pudiera pedir 10 que tiene,
lus'respondit, ei, dequo quaeritur, pretium tesse- le competere. la acción. Pauio respondió, que ¿ és—
rae praestandnm, quoniam taie iideicommlssnm te, de quien se trata, se le ba de pag-ar el precio del
magis ln quautitate, quam in corpore consistit. bono, porgue tal fideicomiso consiste mas bien en
una canti ad, que en una cosa determinada.
5 1.-—Usuras fideicommissi post impietas aunos ä ll.—Respondi, que despues de haber cumplido
vigintiquinque puellae, ex quo mora facta est, de— los veinticinco años se le deben a una menor los
heri respondi; quamvis enim constitutum sit, ut intereses del iideicomiso, desde que se causó la mo-
mlnorlbus vigintiquinque annis usurae omnimodo ra; por ue aunque se haya establecido, que de to-
praestentur, tamen non pro mora hoc habendum dos mo os se pagueu ios intereses a los menores
est, quam sufficit semel intervenisse, ut perpetuo de veinticinco años, sin embargo, esto no se ha de
debeantur. considerar como mora, Ia. cnai basta que non vez
se haya. causado, para ne se deban perpetuamente.
& 2.-—Seia libertis suis fundum legavit, iideique 5 2.-—Seya1egó un'i'undo & sus libertos, y enco-
eorum ita commisit: «üdei autem vestrae, Vere et mendó un encargo á. su iidelidad en estos termi-
Sapido, committo, ne eum fundum veudatis, eum- nos: cpero encomiendo a vuestra fldelldad, Vero y
que, qui ex vobis ultimus decesserit, quum morie- Sapido, ue no vendais este fundo, y quo ei últi-
tur, restituat Symphoro (2) liberto meo, et succes— mo, que e vosotros falieciere, lo restituya cuaudo
sori, et Beryllo, et Sapido, quos lni'ra manumlsl, muera á. Sinforo, mi liberto,y sucesor, y s Berilo, y
quive ex his tnnc superviveutn; quaero, qunm nec ¿ Sápldo, a galenos a continuación he mauumitido,
in prima parte testamenti, qua fundum praelega- ó a los que e ellos sobrevivieren entonces:; pre-
vit, eos substituit, in secunda tamen adiecerit gunto, si, no habiendolos substituido en Ia primera
Verbum: « ui ultimus decesserit-, an p'ars unius parte del testamento, en qne preiegó el fundo, y
defuncti alternm pertineret. Paulus respondit, habiendo añadido en la segunda esta expresión:
testatricem videri in eo fideicommisso, de quo quae- «el ultimo que faileciere», ie perteneceria al otro Ia
ritur, duos gradus substitutionis fecisse, unum. ut parte de uno que hubiere fallecido. Paulo respondió,
is, qui ex duobus prior morietur, alteri restitueret, que'parecia que la testedora. hizo en este fideico-
alterum, ut novissimus his restitueret, quos nomi- miso, de que se trata, dos grados de substitución,
natim postea enumeravit. uno, para que el que de los dos muriese primero,
hiciese la restitución al otro, otro, para que el ui-
timo hiciese la restitución ¿ aqueiios a quienes des-
pués enumeró nominalmente.
ä il.—Imperator Alexander Augustus Claudio (3) 5 3.—Ei Emperador Alejandro Augusto & Clau-
In "ano Praefecto urbi: aSi liquet tibi, Iuliane ca- dio Jniiano, Prefecto de la ciudad. «Si te consta-
rissime, aviam intervertendae inofiiciosi querelae re. carisimo Juiiano, qne para im edir la quere-
patrimonium snnm donationibus in nepotem factis lla de testamento inoiieioso is a ueia consumió
exinanisse, ratio deposcit, id, quod donatum est, su patrimonio en las donaciones hechas && sunieto,
pro dimidia parte revocari-. exige la razón que se revoque respecto a Ia mitad
lo que dono-.
& 4.——Lucius Titius, quum haberet qninqne li- & 4.—Lucio Ticio, qne teniacinco hijos, los eman-
beros, universos emancipavit, et in unum filium cipó a todos, y a su solo hijo Cayo Seya ie conii-
Caium Seium amplissimas facultates donationibus rió cnantioslsimos bienes por donaciones, se reser-
contulit, et modicum sibi residuum servavit, et vó para si un módico remanente, e instituyó bere-
universos liberos cum uxore scripsit heredes; in deros a todos sus hijos juntos con su mujer; en el
eodem testamento duas possessiones, quas retinue- mismo testamento le prologo al mismo Cayo Seyo
rat, eidem Caio Seio praeiegavít, et ab eo pe— dos posesiones, que habia retenido, y le pidió, ue
tiit (4), ut ex reditibus praediorum, quae vivus ei delas rentas de ios predios, qne en vida ie ha la
donaverat, Maeviae filiae tot aureos daret, item donado, le diese tantos aureos it su hija Mevia, y
alteri fratri alios tot; conventus a Maevia. sorore otros tantos a su otro hermano; demandado por
sua, legem Falcidiam implorat; quaero, quum san- Mevia, su hermana, invoca Ia ley Falcidia; pregun-
ctissimus Im erator, ut supra scriptum est, contra to, si, habiendo mandado nuestro santisimo Empe-
voluntatem onann's ea, quae donata sunt revo- rador, como arriba se ba escrito, que se revoquen
cari praeceperit, an Caius Seius. eompeliendus sit, contra in voluntad del donante las cosas que se da-
secundum voluntatem patris ex donationibus iidei- naron, habrá. de ser compelido Cayo Seyo ¿ entre-
commissum- praestare heredi sororis (5). Paulus garle ai heredero de la hermana, conforme it is, vo-
respondit, post literas Imperatoris nostri dubitari luntad del padre, el iideieomiso en virtud de las
non oportere, quin in hac quo ue specie, de qua donaciones. Paulo respondió, que después de la
quaeritur, subveniendum sit li ris, quorum por- carta de nuestro Emperador, no se debe dudar,
iio in unum filium donationibus collatis imminuta que también en este caso, de que se trata, se haya _
est, praesertim qnnm Imperator noster contra vo- de auxiliar a los descendientes, cuya oreión fue
luntatem patris subvenerit; in proposita autem disminuida con las donacion es conferi as a un solo
causa etiam voluntas patris pro his, qui ddeieom- hijo, principalmente, habiendo prestado auxilio
missum petunt, intercedit; sed si Falcidia lex in- nuestro Emperador contra la voluntad del padre;
tercedit, ddeicommissa in solidum esse praestanda pero en el caso presente, también la voluntad del
propter immodicarnm donationum rationem. padre intercede a favor de los que piden el fideico—
miso; mas si Interviene la iey Falcidia, se han de
agar por completo ios fideicomisos por razón de
o excesivo de las donaciones.
88. [SO.] Scsnvons libra III. Hesperiam-um.— 88. [SO.] ScEvou; RespuestasJibi-o III.-Lu-
Lucius Titius testamento ita cavit: «si quid cuique cio Ticio, dispuso asi en su testamento: «si alguna
liberorum meorum dedí, aut donavi, aut in usum cosa ie di a cualquiera de mis hijos, ó se la done,
concessi, aut sibi acquisiit, aut ei ab aliquo datum, ó se la concedi para su uso, 6 ei ia adquirió para
aut relictum est, id sibi praecipiat, sumat, habeat-; si, 6 per alguno le fue dada 6 dejada, adquierala
lilii nomine kalendarium fecerat; postea sententia previamente, tómeia. y teugalaq a nombre del "hl-
dicta est, et iacuit, id, quod sub nomine ipsius JO habla abierto el libro de caja; después se pro-
tilii iu kaieu ario remanserat, ei deberi, non etiam nunció sentencia, y se determinó. que lo que a
id, quod exactum in rationes suas pater convertis- nombre dei mismo hijo habla quedado como rema-
set; quaero. si id, quod exegisset pater ex nomini- nente en el libro de caja se le debia a este, pero no
bus iilii ante testamentum factum, iterum post también lo que, habien-lolo cobrado, hubiese apii-
testamentum factum in nomen filii convertisset, cado el padre a sus propias cuentas; pregunto, si
an ad lilium secundum sententiam pertineret. Re- en el caso de que este lo hubiese cobrado ei padre
pondi, id, quod ex eadem causa exactum in ean- de los créditos del hijo antes de haber el hecho tes-
dem cansam rediisset, deberi. tamento. y despues de hecho ei testamento lo hu.-
biese apiicado de nuevo a credito del hijo, le perte-
neceria al hijo según la sentencia. Respondi, que
se debia io que cobrado en virtud de una causa lo
hubiese restituido ¿¡ la misma causa.
g 1.—-A te peto, Titi, iideique tuae committo, ä 1.—cTe pido, Ticio, y encomiendo a tu dde-
uti cnram condendi corporis mei suscipias, et pro lidad, que asumas ei cuidado de darle sepultura a
hoc tot (1) aureos e medio praecipito-; quaero, an, mi cuerpo, y que per esto retlres previamente tau-
si Lucius Titius minus, quam decem aureos ero- tos aureos»; pregunto, si, en ei caso de quo Lucio
gaverit, reliqua summa heredibus proiiciat. Re- Ticio hubiere gastado menos de diez aureos, bene-
spondi, secundum ea, quae proponerentur, here- iiciara ia restante cantidad á. los herederos. Res—
dum commodo proiicere. pondi, que, segun lo que se exponia, aprovechaba
en beneficio de los herederos.
& 2.—Quae marito heres extiterat, ita. testamen- 2.—-Una, que habla qnedado heredera de su'ma-
to cavit: «Maevi et Semproni, ñiii dulcissimi, prae- ri o, dispuso asi eu su testamento: «Mcvio y Sem-
cipitate omne, quidquid ex hereditate bonisve Ti- pronio, cariiioslsimos hijos, tomad previamente to-
tii, domini mei, patris vestri, ad me pervenit mortis do io que de ia herencia o de los bienes de Ticio,
eius tempore, ita tamen, ut omne onus einsdem mi señor, y padre vuestro, vino at mi poder ai tiem-
hereditatis tam in praeteritum, quam in futurum, po de su muerte, ero de modo, que asumais to-
nec non etiam, si quid post mortem Titii domini das ias cargas de a misma herencia, tanto respec-
mei (2), agnoscatis»; quaero, an, si quid solvisset to a io pasado come a lo futuro, asi como también
post mortem mariti, qnnm ipsa fructus cepisset, (3) si alguna hubiere después de la muerte de Ticio,
dedisset, ad onus eorum pertineret. Respondi, se- mi serior»; pregunto, si, en el caso de que hubiese
cundum ea, quae proponerentur, ea duntaxat oue- pagado alguna. cosa despues de la muerte del ma-
ra legatariis imposuisse, quae snperesseut. rido, y habiendo eila percibido los frutos la hubie-
se dado, perteneceria a cargo de ellos. Respondi,
que, segun lo que se exponia, les impuso a los lega-
tarios solamente las cargas que subsistieseu.
;, li.—«Quisquis mihi heres heredesve erunt, hoc % El.—(Cualesquiera que fueren mi heredero ó ho-
amplius Lucius Eutychus, quam quod (4) cum he- rederos, tome Lucio Entico de la masa de ia he-
redem institui, e media hereditate sumito, sibique rencia, ademas de aquello en quelo institui here-
habeto una cum Pamphilo, quem liberum esse in- dero, y tengala para si junto con Pasillo, quien
beo, instrumentum tabernae ferrarius, ita ut ne- mando que sea libre, la escritura del establecimien-
gotium exerceatis» (5); Lucius Eutychus viva te- to de herreria, & fin de que ejerzais este negocio»;
statrice decessit, pars hereditatis eius ad cohe- Lucio Eutico falleció viviendo ls testadora, y la
redem pertinuit; quaero, an Pamphilus eodem parte de su herencia le perteneció al coheredem;
testamento manumissus ad petitionem partis in- pregunto, si Panñlo, manumitido eu ei mismo tes-
strumenti admitti possit, licet taberna, ut voiuit tamento, podrá ser admltido a ia peticiön de parte
testatrix, exerceri non possit. Respondi, admitti. del instrumento, annque no se pneda iievar el es—
tablecimiento como quiso la testadora. Respondi,
qne se le admitia.
5 4. —Sempronia substitute heredi instituto le- ä 4.—Sempronia, subtituida ai heredero institui-
gata accepit, si heres non esset; movit contra in— do, recibio unos legados, si no fuese heredera; pro-
stitutum actionem, quod dolo eius factum esse movió aeción contra el instituido, porque decia
dicebat, quo minus testatrix volens primo loco que por dolo dei mismo se habla hecho, que, que-
scribere eam heredem, testamentum mutaret, nec riendo la. testadora instituiria heredera en primer
(1) Tour. la. escritura. original; repudiare, correc- (4) Hal. Vulg.; petit, el códice Fi.
ción del códice ., Br. te; Hel.; aestarcntur, ei códice M.
(: deberi, ut mar en interior del códice Ft. 8 de um tria milia, Hal.
(s relegavit, Ha . ' ('l) denarium tria milia, Bal.
Tou-' n—ss
546 Dianam.—uano nn: rii-rum maeo
esset. Respondi, si non debereutur, nullam quasi agudos»; se preguntó, si, ea el caso de que no sd
ex debito actionem esse, sed ex fideicommisso. äeïpiesen, habria acción. Respondi, qne, si ne se de-
biesen, no hay nin na' acción cºmo por deuda, si—
no en virtud del ii eicomiso. '
ä 11.—Lucius Titius Damam et Pamphilum ii— 5 11.—Lucio Ticio echó de su casa dos años an-
bertos suos ante biennium mortis suae de domu tes de su muerte a sus libertos Dama y Psufilo, y
dimisit, et cibaria, quae dabat, praestare desiit, dejó de prestarles los alimentos que ies daba; des-
mox facto testamento ita legavit: «quisquis mihi pues, habiendo hecho testamento, legó en esta for-
heres erit, omnibus libertis meis, quos hoc testa- ma: ¿cualquiera que fuere mi heredero deles a to-
mento manumisi, et nos ante habui, quosque, dos mis libertos, que manumiti en este testamento.
ut manumittantur, petii, alimentorum nomine in y que tuve antes, y s aquellos que he pedido que
menses singulos certam pecuniam dato-; quaesi- sean manumitidos, cierta cantidad cada mes. a ti-
tum est, an Damae et Pamphiio fideicommissum tulo de alimentos-, 'se preguntó, si a Dama y ¿
debeatur. Resændi, secundum ea, quae propone- Panñio se les debera el ndeicomiso. Respondi, que,
rentur, ita de rl, si hi, qui petent, manifeste do- según lo que se ex onia, se les debia de este mo-
cerent, eo-animo circa se patronum, qunm testa- do, si los clue lo pl eren probasen claramente, que
mentum faceret, esse coepisse, ut is quoque lega- al hacer e testamento comenzó el patrono a tener
tum dari vellet; alioquin nlhil ipsis praestetur. respecto de ellos tai intención, que quisiera que
también & ellos se ies diese el le ado; pcro que de
otra snerte nada se ies diese a e los.
& 12.—Damae et Pamphile, quos testamento & 12.—Uno les dió un fundo a Dama y & Panti-
manumiserat, fundum dedit, ita ut post mortem lo, a quienes habia manumitido en el testamento,
suam iiliis snis restituerent; eodem testamento pe- con la condición de que después de su muerte lo
tiit ab heredibus suis, ut Pamphilam manumitte- restituyesen a sus propios hijos; en ei mismo tes-
rent, uae Pamphiia filia naturalis erat Pamphili; tamento les pidió a sus herederos, que manumitte-
idem amphilus post diem ie ati sui cedentem te- sen & Fannia, ia cualPandla era hija natural de
stamento heredem instituit aevinm (1), eiusque Fannio; el mismo Panfilo, despues de correr ei ter-
fidei commisit, ut hereditatem suam, id est fundi mino de sni ado, instituyó heredero a Mevio, y
suprascripti partem dimidiam (2), quam solam in encomendó a a fidelidad de este, que te restituye-
bonis ex testamento patronae suae habebat, Pam- se su propia herencia, esto es, ia mitad del antes
phiiae iiiiae suae, quam primum iibera fuisset, re- mencionado fundo, única que tenia como bienes en
stitueret; quaero, Pamphila manumissa utrum ex virtud del testamento de su patrona, a su hija Pan“-
testamento superiore patris sui patronae eam par- lila, tan pronto como hubiese sido libre; pregunto,
tem petere possit, an vero ex testamento patris si manumitida Paulila podrá pedir esta parte en
naturalis ex causa fideicommissi habita. ratione virtud del anterior testamento de la patrona de su
legis Falcidiae. Respondi, ex his, quae propone- padre, ó por ei testamento de su padre naturai or
rentn'r, probari, Pamphilam duntaxat ex testa- causa. dei fideicomiso, habida cuenta de ialey ai-
mento su eriore ñdelcommissum petere posse. cidia. Respondi, que, en virtud de io que se expo-
Ciaudius( ): quia creditur, appellatione filiorum nia, se admitia, que Pánñia podia pedir ei fideico-
et naturales liberos, id est (4) in servitute (5) sus- mlso solamente por el primer testamento. Claudio
ceptos, continet-1. ' dice: porque se cree, que en la denominación de
hijos se comprenden también ios hijos naturales,
esto es, los nacidos en la esclavitud.
5 la.—[91.3 (6) Scaevola: codicillis Gaio Seio 5 13. [91.]—Dice Scevoia: uno legó ciento a Ca.-
centum legavit, eiusque fidei commisit, ut ancillae yo Seyo en codicilos, y encomendó a su fidelidad
testatoris ea- daret; quaero, an utile iideicommis- que se los diese á. una esclava del testador; pregun-
sum sit, quod legatarius ancillae testatoris dare to, si sera útii el fideicomiso que ai legatario se le
iussus est. Respondi, non esse. Item, si utiie non mandó dar a ia esclava del testador. Respondi, ue
est, an legatarius heredi, cuius ancilla est, resti- no lo era.. Asimismo, si no es útil, si sera compeiido
tuere compeiiatur. Respondi, non compelli, sed el legatario a restituirlo al heredero de quien es la
nec ipsum legatarium legatum petere posse. esclava. Respondi, que no se le compele, ero que
tampoco el mlsmo legatario puede pedir e legado.
& 14.—Insulam iibertis utriusque sexus legavit, g 14.—Uno legó una casa a iibertos de uno y
ita ut ex reditu eius masculi duplum, feminae otro sexo, de modo quo de las rentas de la misma
simplum percipiant, eamque alienari vetuit, ex percibieran los varones el duplo de la cantidad que
consensu onmium ab herede venundata. est-; quae- las hembras, y prohibió que fuese enajenada, y fué
ro, an et ex pretio insulae duplum mares, simplum vendida por el heredero con ei consentimiento de
caperent, feminae. Respondi, ob pretium nullam todos; pregunto, sl también del precio de ia casa
ñdeicommissi persecutionem esse, nisi ea. mente recibirán los varones el dupio de ia cantidad que
venditioni consenserunt, ut similiter ex pretio las hembras. Respondi, que por razón del precio no
mares quidem duplum, feminae autem simplum hay acción alguna. para reclamar ei fideicomiso,
consequantur- salvo que hubieren consentido en la. venta con la
idea de que también del precio recibieran los va-
rones el duplo de la cantidad que las hembras.
5 15.—Instituta filio herede, et ex eo nepotibus 5 IE.—Habiendo instituido heredero et an hijo, y
emanci atis, testator ita cavit: Boólopou bt tag-¿pig a los nietos emancipados nacidos de 61, ei testador
olaaa; p. ¡(aletas—uu buo taiv alnpovógmv poo, ¡mas ba- dispuso asi: «quieto que niis casas no sean vendi-
remeabat ita-r' anclas, me uévsw aii-tdi; dxepaiag. acó— das por mis herederos, y que sobre ellas no se to-
Toi'c, uoti utor;, xal. sx'fóvot; si; 'tóv dnm-'tu. x_póvov' ¿dw men préstamos a interes, sino que en todo tiempo
es 11; Baal-niti; mi)-tdiv mol-Han tó uépog oui-toö, ñ öavsi- permanezcan estables para mis hijos y nietos; pero
Gmail-oti 'ita-r' aüroü, ääouciav Exit-tm armi-lium, æqs any-AM]- si alguno de ellos quisiere vender su parte, ó to-
povdpzp ati-cod, itoii üaveiigsoöat nap" aütoü- ¿aw bé n.; mar préstamo al interés sobre ella, tenga facultad
7:an torino: “¡tonic-g, Eaton-(1) tó xpnpuntónsvov äxp'q- para vendersela a su coheredem, y para recibir de
ctov nati &aupov- [ Volo meas aedes non vendi ab he- ei el préstamo; mas si alguno hnbiere obrado de
redibus meis, neque ¡“censo-ari super eas, sed ma- otro modo, sera inútil ¿ irrita la obligación que se
nere eas firmas (2) meis filiis et nepotibus per contraiga»; se pregunta, si, habiendo ei hijo del
universum tempus; si autem aliquis eorum volue- difunto tomado dinero en mutuo de Flavia Dio-
rit vendere partem suam, vel focum-ari super eam, nisia, y habiendo delegado, arrendadas las casas,
potestatem habeat vendere coheredi suo et foenera- a favor de la acreedora los alquileres que a el se
ri _ab eo; si autem aliquis praeter haec fecerit, le debian por su parte. se considerará que se cnm-
erit, quod obligatur, inutile atque irritum; (3)] plió la condición del testamento, de modo que por
quaeritur, quum ñlius defuncti mutuam pecuniam razón del iideicomlso este obligado a sus hijos. Res-
a Flavia Dionysia acceperit, et locatis aedibus pro pondi, que, segun lo que se exponis, no se cumplió.
parte sua pensiones sibi debitas creditrici delega-
verit, an conditio testamenti extitisse videatur, ut
iiliis suis ddeicommlssi nomine teueatur. Respondi,
secundum ea, quae proponerentur, non extitisse.
& 16.—Matre et uxore heredibus lnstitutis ita & 16.—Habiendo uno instituido herederas ¡¡ su
cavit: «a te, uxor carissima, peto, ne quid post madre a su mujer, dispuso asi: «te pido, caris!—
mortem tuam fratribus tuis relinquas, habes ñiios ma mujer, que despues de tu muerte no ies dejes
sororum tuarum, quibus. relinquas; scis, unum nada a tus hermanos, pues tienes hijos de tus her-
fratrem tuum ñlium nostrum occidisse, dum ei ra- manas, ¿ quienes dejario; sabes que nu hermano
pinam fecit (4), sed et alius mihi deteriora fecit»; tuyo mató ¿. un hijo nuestro mientras le robaba, y
quaero. quum uxor intestata decessit, et, legitima que otro me hizo mayores daños»; pregunto, ha-
eins hereditas ad fratrem pertineat, an sororis (5) biendo failecido intestada la mujer, y pertenecien-
filii Bdelcommissum ab eo petere possunt? Respon- do su herencia iegitlma a su hermano, ¿pueden pe-
di, posse defendi, fideicommissum deberi. dirie ei üdeicomiso ios hijos de la hermana? Res-
pondi, que se puede defender que se debe ei tidel-
corniso. '
g 17.—-— «Lucius Titius hoc meum testamentum s 17.—«To, Lucio Ticio, escribi este mi testamen-
scripsi sine uiio iurisperito, rationem animi mei to sin intervención de jnrisperito alguno, atendien-
potius secutus, quam nimiam et miseram diligen- do mss bien al dictado de mi conciencia, que a ex-
tiam; et si minus aiiquid leº-ltime minusve perite cesiva y escrnpuiosa diligencia; y si alguna cosa
fecero, pro iure legitimo haïæeri debet hominis sani la hubiere hecho no del todo conforme a la ley ó
voluntas-; deinde heredes instituit; quaesitum est, no ajustada ala forma debida, la voluntad de un
intestati eius bonorum possessione" petita, an por- hombre sano debe ser considerada como legitimo
tiones adscriptae ex causa fideicommissi peti pos- derecho-; después instituyó herederos; se pregun—
sunt? Respondi, secundum ea, quae proponeren— tó, ¿pedlda ia posesión de ios bienes de este, se
tur, posse. ipueden pedir las porciones asignadas por causa de
deicomiso? Respondi, que, según io que se propo-
nía, se podian.
89. [Ol. H. 92. V.] Ionii libro IV. Responso- 89. [Si. H. 92. Vil EL. uisne; Respuestas, ii-
rwm.—-—Testamento iiiium et uxorem suam heredes bro I V.—Uno institu;r en su testamento herede-
instituit; postea epistoiam scripsisse dicitur, qua ros a su hijo y a su mujer; se dice, que después es-
et quidquid in pecuiio habuit fiiius, ei donavit, et cribió una carta, en la que también ie dono ai hijo
adiecit, praecipua haec eum, suique iuris, et post todo lo que este tuvo en su pecuiio, y añadió, que
mortem suam habere veile; quaero, quum testa- quería que tuviera estas cosas privativamente,
mento signiiicaverit, si quid obsignatum recepis- siendo de pro la derecho, y despues de su muerte;
set, id vice codiciiiorum vaieret, epistola autem pregunto, si, abiendo expresado en ei testamento,
non sit obsignata, an, quae epistoia continentur, que si recibiese alguna disposición sellada, fuese
ad iiiium pertineant. Respondi, si iides epistolae vaiida' por via de codicilos, pero la carta no hubie-
reiictae constaret, deberi, quae in ea (6) dare se ra side sellada, ie perteneceran ai hijo ias cosas
velle signiiicavit. que en ia carta se contienen. Respondi, qua si cons-
tare ia autenticidad de ia carta dejada, se doblan"
las cosas que en ella indicó que el queria'dar.
g 1.—Qui indivisum cum fratre suo rem habe- & 1.—Uno que tenia junto con su hermano bie-
bat, iiiias suas heredes instituit, et 'ita cavit: «pro- nes indívisos, instituyó herederas a sus hijas, y dis-
pter res universas, quae mihi cum iiio fratre meo, puso asi: cen cuanto ¿ todas las cosas que tengo
patruo vestro, communes sunt, quas aestimationis en común con aquei hermano mio, vuestro tio a-
constiterit esse universas duo millium aureorum, terno, todas las que consta que son de valor de os
fidei vestrae committo, nti pro portione vestra mii- mii aúreos, encomienda a vuestra fidelidad, que
le aureos a Lucretio Pacato, patruo vestro, accl- por vuestra porción reclbais mii surcos de Lucre—
piatis'»; huic testamento quinquennio supervixit, cio Puesto, vuestro tio paterno»; sobrevivió cinco
et abunde patrimonium reliquit; quaesrtum est, años & este testamento, y dejó un patrimonio cuan-
an heredes Lucretii Pacati secundum verba. supra- tieso; se preguntó, si, conforme ¿ ias antedichas
scripta offerentes mille aureos fideicommissum palabras conseguirian ios herederos de Lucrecio
consequantur. Respondi, secundum ea, quae pro- Pacato ei iideicomiso ofreciendo los mii aúreos.
ono'rentur, non facere voiuntatem, ut universa Respondi, quc, según lo que se exponía, no era ia
atis miilenis (1) aureis restituerentur. sed aesti- voiuntad que se restituyeseu todas ias cosas ha-
mationis, quae mortis tempore in, rebus fuerat biéndose dado los mil aureos, sino que se debia ha-
oblationem (2) debere iieri. cer ei ofrecimiento de la estimación, que habian te-
nido las cosas ai tiempo de la muerte.
5 2.-———Seio, quem heredi substituerat, ita iega— 5 2.—Uuo ie ¿ asi ¿ Seyo, ¿ quien lo habia sube-
vit: «Seio, si mihi heres non erit, et uxori eius, tituido ai here ero: «quiero, que, si yo no tuviere
Marceilae, argenti iibras quindecim dari voior; heredero,se den ¿ Seyo y a Marceia,su mujer, quin-
quaero, quum Seius heres extiterit, an Marceiiae ce iibras de plata»; pregunto, si, habiendo queda-
ieg-ati dimidia portio debeatur. Respondi, seeun- do Seyo heredero, se le deberá. a Marcela ia mitad
dum ea, quae proponerentur, deberi. dei le ado.Respondi, que, según io que se exponía,
se le ebia.
5 ii.—Lucius Titius intestato moriturus, quum & 3.—Lucio Ticio, estando para morir iutestado,
haberet uxorem, et ex ea-íillam emancipatam, co- teniendo mujer y una hija emancipada habida de
dicillis haec verba inseruit: «pertinent autem (3) ella. inserto estas palabras en los codiciios: «mas les
bi eodiciiii ad uxorem et (iliam; primum autem (4) portent-ceu cetos codiciios :; mi mujer y a mi hija;
rogo, sic inter vos agatis.,ut me vivo egistis; ita- pero ruegoprimeramente. que os trateis como os
que rogo, ut, quidquid aut ego reiiquero, aut tratasteis viviendo yo; y asi os ruego, no tengais
quod vos ipsae habetis, commune vobis sit-; illia en común o todo lo que yo os dejare, ó n que vos
intestati patris bonorum possessionem accepit; otras mismas teneis»; ia hija recibió la posesión de
quaeritur, an aliqua pars hereditatis Lucii Titii ex bienes de su padre intestado; se pregunta, si per
causa fideicommissi a (illa matri deberetur, et la hija se ie deberla et is. madre por causa de fidei—
quota. Respondi, secundum ea, quae proponeren- comiso al una parte de ia herencia de Lucio Ti-
tur. dimidiam partem deberi, si modo uxor parata cio, ycua .Respondí, que, según io que se exponía,
sit, in commune bona sua conferre. se ie debla ia mitad, si la mujer estuviera dispues-
ta a aportar en común sus bienes.
& «L.—Quatuor dlios aequis partibus instituit, et 5 4.—Uno instituyó herederos por partcsi uaies
fundum per praeceptionem siugulis legavit; iiiii, a cuatro hijos, y a cada uno le pre] un undo;
quum universa bona. patris obiigata essent, mutua ios hijos. hallándose obligados todos os bieues dei
accepta pecunia (5) hereditario creditori soive- padre, le pagaron al acreedor de ia herencia con d1-
ruut, et posteriori obligaverunt; qui, quam ei de- nero recibido en mutuo, y ios obilgaron a favor
bit-um non solveretur, praedia universa iego pi- dei acreedor posterior; ei cuai, como no se ie a-
gnoris uni ex heredibus vendidit; quaeritur, an, gaso ia deuda, vendió por ley de prenda todos os
quum iste filius ex causa emtlonls ea possideat, predios ¿ uno de los herederos; se pregunta, si po-
fratribus et coheredibus iideicommissi petitio esset, seyendolos estehijo por causa de compra, tendrian
an vero ea peremto esset, quam communiter uni- sus hermanos y coherederos acción para pedir ei
versa sequenti creditori obiigaverint. Respondi, fideicomiso, ó si se habria extinguido esta, porque
actionem quidem ddeicommissi in personam 'com- en común se hayan obligado ai segundo acreedor.
utentem omnibus invicem manere; non autem Respondi, que verdaderamente ia accion dei fidei-
deicommissum restituendum est, nisi prius debi- comiso, que compete contra ia persona, subsiste
tum ab iis emtori, eidemque coheredi persolve- mutuamente para todos; pero no se ha de restituii-
retur.. ei iideicomiso, 51 antes no se le pegaso por ellos la
deuda al comprador y también coheredem.
% Ex.—Filiae fidei commisit in haec verba; «peto & 5.——Uno encomendó a su hija uu fideicomiso
a te, lilia mea, ut dotalem cautionem post mortem en estus terminos: cte pido, hija mia, que despues
meam mutes, et ita renoves, ut, fratres _tni dotem de mi muerte cambies la canción dota]. yia renue-
stipuleutur (6) hoc casu, ut, si sine liberis, uno ves de modo que tus hermauos estipuleu ia dote
pluribusve, in matrimonio morieris. dos ad. eos para este caso. ara que. si murieses en el matri-
perveniat-; post mortem patris decessit maritus, monio. sin uno más hijos, vaya la dote a poder
antequam renovaretur cautio dotaiis, et postea de ellos-; faileció ei marido despues de la muerte
alii nu ta decessit nullo liberorum relicto, vivo del padre, antes que se renovase la canción detal,
adhuc tio uno ex fratribus; quaesitum est, an y habiéndose casado ella despues con otro falleció
Titius petitionem haberet rerum, quae in dote (7) no habiendo dejado ningún hijo, viviendo todavia
fuerant. Respondi. posse fideicommissum ab here- Ticio, uno de los hermanos; se preguntó, si ten-
dibus sororis peti, si per eam stetit, quominus do- dria Ticio acción para pedir ios bienes, ue habian
tem frater' stipuiaretur. sido de la dote. Respondi, que se les po a pedirel
ddeicomiso a los herederos de ia hermana, si en
eiia consistió que el hermano no estipulase ia dote.
6.—Fiiium et filiam heredes instituit, et iiber- g 6.—-—Una instituyó herederos :. su hijo y a su
tis legata dedit, eorumque fidci-commisit in haec hija, dió iegados :; los iibertos, y les encomendó a
verba: «a vobis peto, ut, quidquid vobis iegavl, (8) estos un fideicomiso en estos terminos: «os pido
contenti sitis viventes, ut ost vos iilns meis resti- que mientras vlvais esteis contentos con lo que os
tuatisi'; defuncta testatricis illia, Maevio, iibertus he iegado, yque después io restituyais a mis hi-
decessit herede instituto (1) patronae ñlio ex parte jus;: habiendo fallecido Mevia, hija de la testudo-
debita, ex altera extraneo; quaesitum est, an adi- ra, murió ei liberto, habiendo instituido al hijo de
ta hereditate, patronae iilius a coherede suo ar— su patrona heredero de la parte debida, y de ia
tem eorum, quae ex testamento mati-is ad ae— otra a un extraño; se preguntó, ¿adida la herencia,
vium libertnm pervenerant, petere potest? Be- podrá el hijo de la patrona pedirle a su coherede-
Spendi, eius, quod ei deberetur, si hereditatem ro la parte de los bienes que por el testamento de
non adiisset, partem a coherede petere posse. la madre habian ido al liberto Mevio? Res ondi,
que puede pedirle ai coheredero la parte de o que
a el se le debía, si no hubiese adido ia herencia.
g 7.—Maritus uxorem ex asse heredem insti- & 7.—Un marido instituyó a su mujer heredera
tuit, cuius post mortem codicillos aperiri testator de la totalidad, y mandó el testador que después
praecepit; medium hereditarium uxor, infructuo- de la muerte de aquelia se cubriesen ios codicilos,
sum rationi snae existimans, vendidit, emtor quae- la mujer vendio un predio de ia herencia, quo cre-
rit, an rctractari hace venditio possit post mortem yó que era improductivo para sus cuentas-, el com-
mniieris ab his, quibus codicillis per ñdeicommis— prador pregunta, si se podra revocar esta venta,
sum hereditas data deprehenderetur, an vero se- despues de la muerte de la mujer, por aquellos a
ium quantitas pretii ab herede uxoris fideicommis- quienes se viese que en los codicllos se ies dió ia
sariis debeatur. Respondi, propter iustam igno- herencia, ösi a los ildeicomisarios se ies debera
rantiam tam mulieris, quam emtoris, heredem por el heredero de la mujer solamente la cantidad
mulieris, nt fundus apud emtorem remaneat, ñdei- del precio. Respondi, que por razón de ia justa ig-
commissario pretium dare debere. norancia asi de la. mujer, como del comprador, el
heredero de la mujer debe darle ai lideicomisario
el [precio, para que el fundo permanezca en poder
de comprador.
LIBER LIBRO
TRIGESIMUS SECUNDUS TRIGESIMO SEGUNDO
DI saeuus ET rmnleonnlssls (2) DE LOB LEGADOS Y DB LOS PIDBIOOMISOS
[or… cod. VI. 37. ea. ¿s. a. 47. uv.] [rma ccd. VI. 87. 08. 42. 48. 47. 48.]
quibus Princeps insulas adnotavit, vel de quibus aquellos a quienes el Principe destinó ¿ ias islas,
deportandis scripsit. Ceterum. priusquam factum () respecto de ios que escribió que debían ser de-
Praesidis comprobet, nondum amisisse quis ciri- portados. Por io demas, antes que apruebe el hecho
tatem videtur; prolnde si ante decesslsset, civis del Presidente, no se considera. que uno perdió ia
decessisse videtur, et fideicommissum, quod ante ciudadania; por io cual, si hubiese faiiecido antes, se
reliquerat, quam sententiam pateretur, valebit-, considera que fallecio siendo ciudadano, y será va-
sed et si post sententiam, antequam Imperator iido ei fideicomiso que habia dejado antes que con-
comprobet, vaieblt, quod factum est, quia certum sintiese la sentencia; pero tambien sera valido si
statum usque adhuc habuit. quo se hizo después de ia sentencia, antes que ei
Emperador ia apruebe, porque tuvo hasta enton—
ces uu estado cierto.
5 ti.—A Praefectis (1) vero praetorio, vel eo, 5 4.—Mas ios deportados por los Prefectos del
quivice Praefecti ex mandatis Principis cogno- Pretorio. ó por ei que en lugar del Prefecto cono-
scet, item a Praefecto urbis deportatas, quia ei ciere en virtud de mandatos del Principe. y tam-
quo ne epistola Divi Severi et Imperatoris uostri bien por ei Prefecto de ia ciudad, orqne también
ius eportaudidatum est, statim amittere civita- a este se le dio por una carta del ivino Severo y
tem; et ideo nec testamenti faciendi ius, nec iidei- de nuestro Emperador el derecho de deportar, pier-
committendi constat habere. den inmediatamente ia ciudadanía; y es sabido que
por esto no tienen ni el derecho de hacer testamen-
to, ni ei de dejar fideicomiso.
.6.—Si quis plane iu insulam deportatus codi- % Er.—Mas si deportado alguien a alguna ¡sia hu—
cii 05 ibi fecerit, et indulgentia Imperatoris resti- biere hecho en ella codicilos. y reintegrado por in-
tutus ilsdem codicillis durantibus decesserit. potest duigeucia del Emperador hubiere fallecido subsis-
defendi. fideicommissum valere, si modo In eadem tiendo los mismos codicilos, se puede defender, que
voluntate duravit. es váiido ei ñdeicomiso, si es que persistit) en la
misma voluntad.
5 (i.—Sciendum est autem, corum fidei committi 5 (¡.—Pero se ha de saber, que se puede hacer un
quem (2) posse, ad quae aliquid perventurum est ñdeicomlso ¿ aqueiios ¿ quienes les ha de corres-
morte eius, vei dum iis datur, vel dum iis non ponder alguua cosa a la. muerte del testador, o dan—
adimitur. . dosela, o no quitandosela.
5 7.—-Nec tantum proximi bonorum possessoris, % 7.-—Y podemos eucomendar un fideicomiso, no
verum inferioris quoque fidei committere pos- soiameute a ia ildelidad del próximo poseedor de
sumus. ios bienes, sino también a la de otro mas iejano.
% 8.—-Sed et eius, qui nondum natus est, fidei g 8.—Pero también se puede encomendar a ia ii-
"committi posse, al modo natus nobis successu- delidad del qne aun no ha nacido, si es que uacldo
rus sit. hubiera de sucedernos.
% 9.-—Illud certe indubitate dicitur, si quis inte- g 9.—Se dico ciertamente fuera de toda duda,
status decedens ab eo, qui primo gradu ei succe- que si ai fallecer alguien intestado hubiere dejado
derepotuit,1ideicommissum reli uerit, si illo re- un fideicomiso ¿ cargo de uien pudo sucederle en
pudlante ad sequentem gradum evoluta sit suc- primer grado, ei no debe ei deicomiso, si repudiau-
cessio. eum fideicommissum non debere; et.ita dola. el hubiera pasado la sucesión al segundo gra-
Imperator noster rescripsit. do; y asi io respondio por rescripto nuestro Empe-
rador.
fo…—Sed et si a patrono sit reiictum, et all- 10.—Poro también se habrá. de decir lo mismo,
qu s ex liberis eius mortuo (3) admissus sit ad si ubiera sido dejado a cargo dei patrono, y muer-
bonorum possessionem, idem erit dicendum. to ei hubiera sldo admitido alguno de sus hijos a la.
posesión de ios bienes.
2. Guns libra I. Fideicommissorum.—-Ex filio 2. Gnm; Hdeicamisas, libro I.-No se puede
praeterito, licet suus heres erit, iidelcommlssum dejar un fideicomiso ¡¡ cargo del hijo preterido,
reiinqui non potest. aunque fuere heredero suyo.
(1) Timur. ¡yan la escritura original; atque, ¡…- ei, cui, cº.
rrección del cd ice m., Br. (3) Idem, Hai.
r,!) Tam-. at mdi-gen; esse, cu et tuta. (4) Tour.; carere, el códice Fi., Er.
552- premere.—umo um: rtr-um turco
5 2.-Si quis creditori sno legaverit id, quod g 2.—Si alguien ie hubiere legado asu acreedor
debet, fidei committi eius non poterit, nisi commo- lo que ie debe, uo se ie podra eucomeudar a este
dum aiiquod ex legato consequatur, forte exce- un ñdeícomiso, si ne obtuvlcra dei iegado-alg'ún
ptionis timore, vel si quid (1) in diem debitum fuit, provecho, acaso por temor de la excepclon, ó si se
vel sub conditione (2). debió aiguna cosa a término, o bajo condición.
11. ULPIANUB libro 11. Fideicomissorum.— Fi- 11. Uerum; Fideicomisos, libro II.—Los adei-
deicommissa quocunque sermone relinqui possunt; cºmisos pueden ser dejados con cualquier lengua-
non solum latina vel graeca, sed etiam punica vel je; no solamente en iengua latlna ¿ griega, sino
gallicana, vel alterius cuiuscunque gentis (4). también en Ia punica o gala, ó en la de otra cual-
quier nacion.
_ 5 1.—Quoties quis exemplum testamenti prae— 5 1.—-Cuando alguien prepara ia minnta de un
arat, et prius decedat. quam testetur, non va- testamento, y fallece antes que teste, no vale como
ent (5) quasi ex codicillis, quae in exemplo scri- por codicilo lo que se escribió en la minuta, aun-
pta sunt, licet verba fideicommissi scriptura ha- que la escritura tenga las palabras dc fideicomi—
beat (6); et ita Divum Pium decrevisse Maecianns so; y escribe Meciano, que asl lo decreto el Di-
scribit. vino Plo-
& 2.-Si ita quis seripscrit: «iilum tibi commen- ä 2.-Si alg-uno hubiere escrito asi: ate reco-
dor, Divus Pins rescripsit, fideicommissum non miendo a aquel.- respondió por rescripto el Divino
deberi; aliud est enim personam commendare. Pio, que no se debe un ñdeicomiso; porque una co-
aliud voluntatem suam lideicommittentis heredi- sa es recomendar a una persona, y otra insinuarles
bus insinuare. a los herederos del lideicomitente ia propia vo-
iuntad. _
5 ii.—Quum esset quis rogatus restituere portio- g ii.—Cuando a alguno se le hubiese regado que
nem accepta certa quantitate, responsum est, ultro restituya una porción habiendo recibido cierta can-
petere ipsum üdeicommissum ab herede possc. Sed tidad, se respondió, que a voluntad puede pedirle
utrum, si volet, praecipiet (7) rcstituetque por- al heredero ei mismo fideicomiso. Pero es objeto de
tionem, an vero et si uoluerit, cogatur accepta propia deliberación, si tomara previamente y res-
ctum: gsi morte petris sui iuris fuerit effectus-, et modo un fideicomiso: sei por muerte de su padre“
emancipatione sui iuris factus Bit, non Videri de- se hubiere hecho de propio derecho-, y por la
fecisse eenditionem; sed et quum mors atri con- emancipación se hubiera hecho de propio derecho,
tmgatäquasi extento conditione ad fi eícommis- no se considera ñue faltó la condición; sino que
sum a. mittetur. también cuando egue la muerte del adre será
admitido el fideicomiso, como si se hubiese cum-
plido la condición. .
5, 12.—Si rem suam testator le averit, eamque 5 12.—Si el testador hubiere legado una. cosa.
neeessitete urgente alienaverit,. 1) fideicommis- suya, y la hubiere enajenado por urgente necesi-
sum peti posse, 1118]. probetur, edimere ei testate- dad, se puede pedir el fideicomiso, a no ser que se
rem voluisse, probationem-autem mutatae (2) vº- ruebe ue el testador uiso quitárselo, pero ha-
luntatis ab heredibus exigendum. ¡éndose es de exi ' á. os herederos la prueba de
haberse cambiado e voluntad.
5 la.—Er _ et si nomen quis debitoris exegerit, ä 13.——Lu otambiéu si alguno hubiere cobra—
quod per fi _eicommissum reliquit, non tamen hoc do el crédito e un deudor, que dejó por fideico-
animo, uasi. vellet extinguere ñdeicommissum, miso, pero no con esta intencrón, como si quimera.
_terit ci, deberi, nisi forte inter haec interest; extinguir el fideicomiso, se podrá. decir que se de-
_ _c enim extinguitur i sa constantia (3) debiti, be, á_no ser acaso que entre estos casos haya. dife-
ibi-res durat, tametsi a. 'enata sit. Quum tamen rencia;£orque en este se extingue la misma cons-
quidani nomen debitoris exegisset, et pro deposito tancia e la deuda., y en el otro subsiste .la cosa,
peeuniam habuisset, put-evi (4), ñdeicpmmissipe— aunque haya sido enejenada. Mas cuando uno hu-
titionem superesse, maxime quia non ipse exege- biese eobredo el crédito de un deudor, y hubiese
rat, sed debitor ultro pecuniam obtulerat, uam tenido el dinero en deposito, opinó que _subsistía
offerente ipso non potuit (non) accipere. Pa atim la petición del fideicomiso, mayormente El el mis-
1g1tur admittamus, etsi ex hac parte pecuniae rem mo no lo había exigido, sino ue el deudor había
compar-event, _quam non hoc aniuio exegit, ut ofrecido voluntariamente el mero, ue, ofrecién-
fideicommissanuni privaret fideicommisso, posse dole él, no pudo dejar de recibir. As pues, paula-
adhuc fideicommissi petitionem superesse. tinamente admitiremos, que auuque-hubiere oom-
prado una. cosa con esta. parte de dinero, que no
cobró con la intención de privar del fideicomiso al
ñdeicomisario, puede subsistir todavia la petición
del fideicomiso.
5 14.—Si quis illicite aediñcasset, id est hoc, 5 14.—Si alguno hubiese edificado ilícitamente,
quod dirui Constitutiones iubent,.an fideicommis- esto-es, lo que las Constituciones mandan ne se
sum relinquere ex en_qnis posmt, videamus; et derribe, veamos si podrá alguien dejar de e lo un
gute, posse, quum. emm dirui necesse sit, nulla fideicomiso; y opino, que puede, orque como es
ubitatio est, quin Senatusconsultum impedimento necesario que se derribe, no hay uda alguna que
non sit. no sirve de im edimento el Senadoconsu to.
$ 1_5.—Si heres ro tus sit, certam summam & 15.—SI al eredem se le hubiera regado, que
usuris certis faenori re, utile est iideicommis- diese cierta. suma. en préstamo á. determinado m-
s ' sed Maecianus putat, non alias cogendum terés, es útil el fideicomiso; pero opina Meciano,
cr. Aere, quam (5) idonee ei caveatur; sed ego pro— gue no ha de ser obligado a prestarla. de otro mo-
ohvmr sum, ut putem cautionem non exigendum. o, smo si se le dieta. suficiente caución; pero "yo
estoy mas inclinado a pensar que ne se ha de exi-
gu- caución.
5 16.—Si servo alieno militia reh'n uatur, a_n & 16.—Si ¿_ un esclavo ajeno se le dejarann car—
domino quaeratur legatum, quaeritur. t aut scit go en una. milicia, se pregunta. si se ad mnrá. para
servum-esse, et dico aestimationem deberi, aut su señor el legado. Y o sabe ue es eso evo, y digo
ignoravit, et denegari fideicommissi persecutio de- gue se debe la estimación, ¿ o ignoró, y se de e
bet, quia, ei emisset servum, non rehquisset. enegar la reolamación del fideicomiso, peiälue el
hubiese sabido que era esclavo, no lo habr a ejedo.
$ 11.—Ex his apparet, quum per fideicommissum 5 17.—Resultat de este, que cuando se deja al-
ahquid relinquitur, ipsum praestandum, quod re- guna cosa por fideicomiso, se ha de entregar lo
lietum, est, quum vero ipsum mestari non potest, mismo que se dejó, pero que cuando no se puede
aestlmationemesse praestan em. entregar lo mismo. se ha de dar su estimación.
_ IS,—_Si quis decem alicui er fideicommissum _1 .—Si'uno_le hubiere de'ado ¿ otro diez ¿por
re iquent, et, Bl. perdidisset i , quod testamento ñ eicomiso, y, s: hubiese per ido lo ne se dej. en
relictum est, rursus ei reli uerit, uaerebatur, an el testamento, se lo hubiere dejado e nuevo, se
sequens iideiponlmissum va, eat, ve en exigere he- preguntab 81 será válidqel segundo fideicomiso,
res debeat cautionem, salva. fore decem, ne coga- si ei her ero deberá, exigir caución de que ha-
tur ed preestetlsnem, et en, si saepius erdidisset, brán de quedar ¿. salvo los diez, ara que no sea
saepius-el sareiretur fideicommissum. _ ívus P_íus obligado a la restaeíón, y si en e caso. de que los
rescnpsit, neque cautionem exigentiam, et non hubiese rdi o más veces, se le resarolrá más ve-
amplius, quam semel, pos uam perdidisset, prae. ces el ñ eicomiso. El Divino Pio respondió por
standum,- non enimoneran us est heres, ut in in- rescripto, que no se ha de exigir caución, y que no
iinitum, quoties perdiderit, restituere ei tantun- se han de entregar más de una vez después que los
dem debeat, sed ut per fideicommissum posterius hubiese perdido; porque no ha de ser vado el
duplicate eius legate videantur, nec amplius ad heredero, para que indefinidamente, mientras los
12. VALENS (1 ) libro I. Fídeíoommíssomm.— 12. VALENTE; Fideicomisos, libro I.—--Sea li-
«Stichus liber esto, et ut eum heres artificium do- bre Stico, y pido que mi heredero le enseñe un
ceat, unde se tueri possit, peto»; Pegasus inutile oficio con el cual puede mantenerse»; Pegaso dice,
fideicommissum esse ait, quia. genus artificii adie- que es inútil este fideicomiso, porque no _se agre-
otum non esset; sed Praetor, aut arbiter ex volun- gó la. clase de oficio; pero el Pretor, ó el arbitro de-
tate defuncti, et aetate, et conditione, et natura terminará. por la. voluntad del difunto y por la.
ingenioque eius. cui relictum erit, statuet, quod edad, condición, naturaleza (5 ingenio e a uel :i
potissimum artificium heres docere eum sumtibus quien se hubiere dejado, el oficio, que mejor oberit
suis debeat. enseñarle á. su costa el heredero.
18. MAEGIANUS libro II. Fideicommiseoijum.— 13. Mnomuo; Fideicomisos, libro II.—Si el tes-
Si sic locutus erit testator: -heres meus illi fun- tador hubiere hablado asi: «dele mi heredero un
dum dato, Seio hoc amplius decem-, non erit du- fundo á aquel y además de esto diez a Seyo», no
bitandum, quin Seius et fundi partem, et decem se habrá. e uder que Seyo deberá. percibir en
ex testamento percipere debeat. virtud del testamento parte del fundo y los diez.
14. GAIUS libro I. …músorum._—Non du- “14. Gavo; Fideicomisos, libro I.——No es dudoso,
bium est, quin, si uxori legatum sit: asi non nu— que si ä, una mujer se le hubiera legado asi: «si no
pserit-, idque alii restituere rogata sit, cogenda se hubiere cesado-, y se le hubiese ro" o que
sit (2), si nupserit, restituere. restituya á otro la cosa., ha. de ser obliga. a rca-
tituirla, si se hubiere casado.
5 1.—Heres quoque, cui iurisiurandi conditio 5 1.—_T_amb1ón el heredero, ¿ quien se le remite
remittitur, legatum et fideicommissum debet. la condición del juramento, debe el legado y-el ñ-
deicomiso. _
5 ".2.—Sed si cui legatum relictum est, ut alienam 5 2.—Pero El a. alguien se le dejó un legado, para
rem redimat, vel praestet, ei redimere non possit, que compre una cosa ajena, ó la. entregue.si no pu-
quod dominus non vendat, vel immodico pretio iera comprarla, porque no le. vendiera su dueño,
vendat, iustam aestimationem inferet. ó la vendiese por precio inmoderado, pague su jus-
ta estimación.
15. Msncmus iibi-011. .Fïdeicmnmissammw). 15. MEOIANO; Fideicomisos, libro II.—Legadas
—Hae res testatoris legatae, quae 111 profundo las cosas del testador, que se dice que-están en lo
esse dicuntur, quandoque apparuermt,praestant'ur. profundo del mar, se entregarán siempre que apa-
recieren.
16. POHPON'IUS (4) libro I. Eideicommissompz. 16. POMPONIO; Fideicomisos, libro L—Muchas
—Saepe legatum plenius restituitur fideicommiss- veces se le entre a al ñdeicomisario el legado más
serio, quam esset relictum,. veluti si a.]luvione pleno de lo que ué dejado, por ejemplo, si por alu-
ager auctus esset, vel etiam insulae natae. Viön se hubiese aumentado el campo, ó también si
hubiesen surgido islas.
17. MAEGIANUS (5) libro II. Fideicommissomm. 17. MECIANO; Fideicomisos, libro II.—También
—Etiam ea, quae futura sunt, legari possunt, ut se pueden logar las cosas que son futuras, come la.
insula vel in mari (6), vel in flurnimbus enata. isla que surja. en el mar, ó en los rios.
5 1.—Servitus quoque servo (7) praedium ha.- 5 1.—Tembión se lega válidamente una servi-
benti recte legatur. dumbre al esclavo que tiene un predio.
18. Pomoums libro I. Fídcicommissonm.—Si 18. POMPONIO; Fideicomisos, libro L—Si en tes-
iure testamento facto .ñdeicommissum tibi reli- tamento hecho legalmente te hubiere yo dejado un
uero, deinde postea aliud fecero non iure, lll quo fideicomiso, Z después yo hubiere hecho otro no
iideioommissum relictum tibi vel aliud, quam quod con arreglo derecho, en el que se te haya dejado
priore testamento, vel omnino non sit relictum, un fideicomiso, ii otra cosa distinta de la que en
videndum est, mens mea. haec fuerit facientis el rimer testamento, ó no sete haya dejado ab—
postea. testamentum, ut nolim, ratum tibi eit rio- soliitamente ninguna., se ha de ver, si al hacer o
re testamento relictum, quia nuda voluntate dei- de ués testamento haya sido esta. mi intencióyil,
commisee infirmarentur. Sed vix id obtinere pot- la e no querer que sea ratificado lo que se te de-
est, fortassis ideo, quod ita demum a priore testa— jó en el primer testamento, porque los fideicomi—
mento velim reeedi, ei postenus valiturum sit; et sos se invalidan por la nula voluntad…. Pero apenas
nunc ex posteriore testamento fideicommissum ei puede prevalecer es_to,_ acaso porque solamente
non debetur, etiamsi iidem heredes utroque testa- queria yo ne se desistiera del primer testamento,
mento instituti ex priori extiterunt. si hubiera e ser válido el s ndo; y en el caso
presente no se le debe el fideicomiso en virtud del
testamento posterior, aun no en ambos testamen-
tos fueron instituidos her eros los mismos que en
el primero.
(1) Tour. ramis cansa-id» dal add-'a FL,- Clemens, le uci-mira (5) Tour.; antequam, corrigiam Br., puc: ugdu a! códice FI.
original, Br. " lu anteiquam.
(2) Tum-. namin correct-tön dal m FL,- Papinimus, la nm"- (6) Tour.; relinquitur, cambiara Br., Mindo“ um ¡! «We!
turu ori 'ual, Br. Fi.: relinquitur. '
(B) erm ones id Vulg- (7) verecundum, la Valg.
(4) Rol. Fu ,.; uti, .: m. H. (8) Terentius, Ed.
558 munere:—meno xxxa: TÍTULO ÚNICO
25. ¿PAULUS libro 1. ad Nemtium.T-Ille, aut 25. PAULO; Comentarios ¿ Neracio liba-a. I.—
illeheres Seio centum dato-'; potest Seius, ab utro aDéle ¿ Seyo ciento éste 6 a uel hor ero»; Seyo
velit,,petere. _ _ _ puede pedirles al que de los os quieta.
alh—Quum in verbis nulla. ambiguitas est, non 5 1.—Cuando en las palabras no hay ninguna
de _et admitti voluntatis quaestio. ambigiiedad, no se debe admitir cuestión sobre la
voluntad…
26. IDEM libro II. ad Neratium—Is, qui fidei- 26. EL meiro; Comentarios ¿ Neracio, libro II.
Commissum debet, post moram non tantum fru- —El que debe un fideicomiso es obligado, después
ctus,:sed etiam como damnum,-quo affectus est de la mora, ¿. r no solamente los frutos, sino
ñdeicomuussarius, praestare cogitur. también todo el ño en que fué afectado el fidel-
comisario.
27. IDEM libro II. Decretorum. — Paula Calli- _27. EL MISMO; Decretos, libro II.—Paula., ha.-
nico (1) ex parte herede instituto filiae eiusdem biendo instituido heredero de parte a Calinico, le
Iuventianee (2), quum_in familia nupsisset, decem legó en el testamento diez ¿ Juvenciana, hija del
testamento lega-Vit, demde post tempus codicillis mismo, cuando se hubiese pasado en la familia, y
factis centum eidem Callimcp reliquerat non adie— luego. habiendo hecho codicilos después de algun
cto: 'hoc amplius-; pronuntxavnt, utram ue sum- tiempo, le habia dejado ciento al mismo Calírueo
mam deberi maxime cum in codicillis & 'ae Cal- sin haber añadido: 'además este-; falló ue se de-
línici nihil legatum fuisset. bian ambas sumas, mayormente no habi ndose le-
gado nada en los codicilos á. la h"a de Calinico.
ä 1.—Pompeius (Si Hermippus filium Hermip- 1.—Pompeyo Hermippo habia instituido he-
um ex dodrante, ñ ¡am Titianum ei: quadrante re eros de tres cuartos a su hijo Hermippo, y del
eredes institueratl et praedia. es_rta singulis prae- otro cuarto a su hija Ticien y les habia rele -
legaverat, praeterea si _sme liberis Hermippus mo- do & cede. uno Ciertos pre ios, y ad . s ha la
reretur, ehem possessionem _ñllae dan iusserat; mandado que si Hermip o muriese sm hijos se le
gast testamentum factis codloillis filiae certa prae- diese otra posesion ¿. la Hija; habiendo hecho co-
ia dederat, eamque his contentam esse voluit dicilos después del testamento, le habla dedo cier-
_
pro omni hereditate et his, uae in testamento re- tos predios á la hija, y quiso que ésta se contenta.-
iquerat;Herm pi bona a. fiscum pervenerant, se con ellos por toda su herencia y r lo que le
Titiana soror ñ eioommlssum petebat; quaereba- había dejado en el testamento- los bienes de Her-
tur, utrum pro hereditate tantum, an et pro his, mippo habían ido ¿ parar al fisco, y su hermana.
quae post mortem frater rogatus erat restituere, Ticiana %edía el fideicomiso; se preguntaba, si el
pater eam voluisset accipere ea, quae codicillis Bacli-e ha la querido que ella recibiese lo no le
reliquerat. Mihi ab omni voluntate recessum vide- abia dejado en los codlcilos solamente or he-
batur; placuit humemus interpretari, ea sola, quae renale, ó si también por lo que se le hab a regado
vivente fratre acceptura erat, ademta videri, non al hermano que restituyera después de su muerte.
etiam uae ost mortem eins reliquerat, si sine A mi me parecia que se había separado de toda su
libens oce eret; et ita pronuntiawt. voluntad; pero se determinó que se interpretase
con más huma nidad, ue se consideraba quitado
sólo lo que había. de hgber recibido ella viv1endo el
hermano no también lo no le había donde para.
después de la muerte de iste, si falleclese sin hl-
jos; asi fallo. ' _ _
ä 2.-—Iulianus (4) Severus decedens, institutis ä—AI fallecer Severo Juliano habiendo ms-
uibusdam heredibus, alumno suo uinquaginta. títuído algunos herederos, le habla legado ¿. un
egaverat, es?'-:? _(5) Iulio Mauro, eo ono suo, ex alumno suyo cincuenta,, y habie querido que fue-
pensionibus di debitis ab eo praestari voluerat, sen agados, de las ensiones de un fundo debidas
eidemque Mauro quaedam legaverat; quum de he- por ste, por Julio auro, su colono, le había le-
reditate fiscus quaestionem movisset, iussu procu- gado al mismo Mauro algunas cosas; abiendo pro—
ratoris Maurus cunmm fisco solverat. postee. he- movido el fisco cuestión sobre la herencia, Mauro
res scriptus obtinuerat (6) fiscum, alumno autem le había pagado el dmero al fisco por mandato del
mortuo eres eius fideicommissum ab herede Mau- rocorador, y después el heredero instituido ha—
ri petebat; placuit Imperatori, non videri eius fidei bía enado contra el fisco, pero, habiendo muerto
commissum sed demonstratum, unde accipere el a umno, su heredero le pedía el fideicomiso al
posset; et ideo heres Seven hace praestare debet. heredero de Mauro; le plugo al Emgwrador que no
se considerase que se le encomend un fideicomi—
so, sino que se lndlCÓ de donde podria cobrarlos; y
gue por lo tanto debe pagarlos el heredero de
evero.
28… IDEM libro singulari ad Senatusconsullum 28. EL memo; Comentarios al Senadoconsulto
Tertullíanum.—Sí fidei meae committatur, ut, quod Tertuliano, libro único.—Sl se encomendara ¿ ml
mihi relictum fuerit supra quod capere possum., fidelidad, que yo restituya á otro lo que eobre lo
alii restituam, posse me id capere constat. que puede adquirirse me hubiere dejado, consta
que yo puedo adqmnrlo.
30. IDEM libro II. Pastoriorumaïfwoleuo epito- 30. EL MISMO; Obras postumus comperi-diucius
matomm. (o)—Qni quatuor pocula. oleaænea (6) por Javoleno libro II.—Uno que tenia cuatro va-
habebat, ita legavit: «pocula oleagmea ( )_ paria sos de olivo legó de esta manera: ados vasos de
duoi; respondi, unum per legatum esse, quia non ohvo iguales»; respondi que se lego en_eolo per,
ita esset: -bina paria-, neque ita: -pooulorum pa- ¡'que no se legó ssi: «los des pares» m asi: alos
ria dno-' idem et Trebatius. _ os res de vasos»; lo mismo dice Trebacio. _
& 1.—Óu1 hortos publicos a Republica condu- 5 .—Unoilque tendi. arrendedos & la República
ctos habebat, eorum hortorum fructus usque ad huertos púb 'cos, le había legsdo á Aufidio os fru-
(1) Tum-.; ex, inuria al códice lºl., Br.; Iob:-lenus libro III. (l) Seio, Hal. Valg.
ex posterioribus Labeonis, Hal. (B) Hal. y la Vii/g. ¡"un uicffagnmife a! miniam
lº) ut, Milla Hel. (6) Tour.; oleagina, el add… FL, Br.
… (B) tantulum, Hal. (7) Tour.; oleagina, d addita FI., Br.
560 DIGESTO.—LIBBO XXXII: TÍTULO ÚNICO
lustrum, quo conducti essent, Aufidio legaverat, tos de estos huertos por los cinco años que habian
et heredem eam conductionem (1) eorum horto- sido arrendados, y habia condenado & su heredero
rum ei dare damnaverat, smereque uti eum et á agarle a aquél el arrendamiento delos huertos,
frui; respondi, heredem teneri emere frui, hoc ya que le deJase usarlos y disñ'utarlos; respondi,
amplius, heredem mercedem quoque hortorum que el heredero estaba obligado á. dejar que les
Reipublicae praestiturum. usufructuehy adamas esto, que el heredero debía
Faïr también el arrendamiento de los huertos de
9. epublica.
S 2.—Quum testamento scriptum esset: «Sticho & 2.—Cuando en el testamento se hubiese escri-
servo meo heres quinque dato, et si Stichus here- to: «dele cinco mi heredero ¿ mi esclavo Stico, y
di meo biennium servierit-liber esto-, post bien- si Stico le hubiere restado servidumbre dos años
nium legatum deberi existimo, quia iu id tempus á. mi heredem, sea ibre- juzgo que después de los
et libertas, et le tum referri deberet; quod et dos años se debe el le de, porque á. este tiem o
Trebatius respon it. se deberian referir es la libertad, como el lega o;
lo que respondió también Trebacio.
5 8.—Si fundum mihi vendere certo pretio-de'- 5 il.—Si fuiste condenado &. venderme por cierto
mnatus es, nullum fructum eius rei ea. venditione precio un fundo, no tendrás libertad para excep-
excipere tibi liberum erit, quia id pretium ad to- tuar en esta venta ningún fruto de esta cosa, por-
tam causam fundi pertinet. . _ que estelprecio pertenece a toda la causa del fundo.
5 4.—Qui fundum mandatu meo in secreta- 5 4.— no que per mandato mio habia com ra-
tem (2) mihi et sibi emerat, deinde eum. finibus do un fundo tan-sociedad para mí y para. él, es-
diviserat, et, priusquam mihi traderet, ita eum pués lo habia dividido con linderos, y antes qua
tibi legaverat: «fundum meum illi de:-; negavi, me 10 enti-agaso te lo habla legado de este modo:
amplius partem (3) deberi, quia verisimile non 'le doy a. aquel mi fundo»; dije, que ne se debia
esset, ita testatum esse patremfamilias, ut manda- más que la pai-te, perque no sería verosímil que el
ti heres eius damnaretur. adre de familia hubiese testado asi para que su
dzredero fuese perjudicado con la acción de man-
to.
6.—-Uxori meae, dum cum filio meo Capuae !; E).—«Dele mi heredero doscientos á. mi mujer,
erit, heres meus ducenta date-; filius a. matre mi- mientras estuviere en Capua con mi hijo-; el hijo
gravit; si ambo Capuae habitassent, legatum _ma- se separó de la madre; yo opinó, que, si ambos hu-
tri debitum iri putavi, (quamvis una nen habitas- biesen habitado en .Gápua, se le había de deber a
sent; sin autem in aliu municipium transiissent, la madre el le de, aunque ne hubiesen habitudo
unius anni tantummodo debitum iri quo una lia- juntos; pero si ubiesen ade á. otro municipio
bitassent, quantolibet tem ore, Trebatius ait. Vi- dice Trebacio, que se ha rá de deber solamente el
deamus, an his verbis: . um cum filio Capuae del aiio en que hubiesen habitado juntos, cual-
erit-, non conditio si uincetur, sed _ea scri tura guier tiempo que fuese. Veamos, Si con estas pala-
pro supervacua (¡iy—de eat (5) haberi. Quo non ras: -mientras estuviere en Cápua con mi hijo-,
probo; sin autem per mulierem mora non est, quo ne se significa una condición, sino ue esta ex-
minus cum filio habitet, legata ei deberi. presión se_deba tener por superflua. yo no lo
apruebe; sino que si no consiste en la mujer la
mora para no habitar con el hijo, se le deben los
le des.
& 6.-—Si aedes alienas ut dares damnatus sis, iae—Si hubieras side condenado á dar una casa
nedqiue eas ulla. conditione emere possis, aestimare a,]ena, y no pudieras comprarla con ninguna con—
iu cem oportere, Ateius scribit, quanti aedes sint, dición, escribe Ateyo, que debe estimar el juez
ut pretio solute heres liberetur. Idemque iuris est, cuánto valga la casa, ara que, agado el precio,
et, si (6) potuisses emere, non emeris (7). se libre el eredero. el mismo erecho hay, tam-
bién si la hubieses podido comprar, y no la hubie-
res comprado.
31. [80.] IDEM libro I. Pithanomm a Paula 31. [80.] EL MISMQ; Dichos recopilados por Pau-
epítomatorum (B).— Si cui aedes legatae sint, is la, libra L—Si á. alguien se le hubiera legado una
omne habebit id aedilicium, quod (9) solum earum casa, aquel tendrá. todo el edificio que estuviere
aedium erit. Paulus: hoc _tunc demum falsum est, sobre e suelo de la. misma casa. Y dice Paulo: este
uum dominus aedium binarum aliquod 10) con- es falso solamente cuando el dueño de dos casas
c ve, uod supra concamerationem (11 altera- destinó al uso de la una alguna. habitación ue
rum aedium esset, in usum alterarum convertit, estuviese sobre bóveda de la otra casa, y asi u-
atäue ita. his usus fuerit, namque eo modo alteris biere usado de ella; porque de este modo se le
ae ibus id accedet, alteris decedet. uiro?-ara aquélla ¿ una de las casas, y se le quita-
r a a. otra.
82. [81.1 Scanvoni libra XIV. Digestongmq- . 32. [BL] SOEVOLA' Digesta, libro XI 17.—Uno
Sextiam (12) filiam ex quadrante, ex reliquis instituyó herederos de una cuarta parte á. su hija
(1). Marium, aqui y en otra parias Hal. (2) Hof. Vale.; et, amicta e! códice FI.
Touc II — '?l
562 BIGESTO.—LIBBO xxm: ri'rULo ibi-iioo
eidem filio vivus omnium rerum suarum admini- cio los veinte créditos que del libro de cuentas
strationem permiSit; qui post testamentum factum hubiere elegido mi hijo»; en vida le permitió la
ante mortem patris annis (1) decem, quibus pro- administración de todos sus ropios bienes al mis—
cumbat patri, contra veterem consuetudinem pa- mo hijo; 'el cual, después de aberse hecho el tes-
tris, qua kalendarium exercebatur, nevos debito- tamento, en los diez años antes de la muerte del
res amplarum pccuniarum fecit, et in priores, quos padre durante los que administraba r el padre,
Eater exiguarum fortunarum-habebat, maius cre- creó, contra la antigua costumbre deligam-e se iin
itum contulit ad hoc, ut Viginti nominibus prope la que se llevaba el libro de cuentas, nuevos eu—
omnis substantia kalendarii esset; quaesitum est, dores por grandes cantidades, a los primeros, á.
an huic filio eorum nominum, quae ipse fecit prae- los cuales tenia el padre comm e exiguas fortunas,
ceptio permittenda. est? Respondit, ex his e actio- les concedió mayor crédito con este objeto, que en
nem habere, nec testamenti tempore testator in veinte créditos estuviese casi todo el capital del
kalendario ha uit. libro de cuentas; se preguntó, ¿se le ha de permi—
tir á este h"o la elección de los mismos créditos
que él creó? pondió, que tiene la elección entre
aquéllos que el testador tuvo en el libro de cuen—
tas al tiempo del testamento.
5 2.—Uni ex heredibus per praeceptionem reli? , 2.—-Una le dejó por prelegedo ¿ uno de sus hc-
quit ea, quae ex patrimonio Viri sui Aretonis ei re eros los bienes que le habían quedado del pa—
supererant; eiusque fidei ccmmissit,haec eadem _re- trimonio de su marido Aretón; y encomendó ¿ su
stituere pronepoti, quum erit (2) annis sedecim, fidelidad, que restituyese estos mismos bienes a su
in quibus haec verba adiecit: «itein rogo, uti reli- biznieto, cuando fuere de diez y seis años, a lo que
quum aes alienum", quod ex bom's Aretonis debe- añadió estas palabras: urtambién ruego que pagues,
tur, omnibus creditoribus ex reditibus eorum bo— entregues y satísfagas con las rentas de estos bie—
norum solvas, reddas satisque facias-; quaesitum nes & todos los acreedores la restante deuda, que
est, an, si probaverit heres, non sufficere reditum se debe de los bienes de Aretónn' se preguntó, en
bonorum ad totius debiti exsolutionem, nihilomi- el caso de que hubiere probado el heredero que no
nus tamen ipse debet agnoscere onus aeris alieni? basta la renta de los bienes para el pago de
Respondit, manifeste preponi, ex reditibus bono- la deuda, ¿debe, sin embargo, reconocer él mismo
rum eorum iussum aes alienum exsolvere, non de la carga de la deuda? Beepondió que claramente
proprio. se expone, que se mandó pagar la deuda, con las
rentas de aquellos bienes, no con los ro ios.
& 3.—— Pater filio et filia heredibus institutis, 5 3fUn adre, habiendo instituido herederos
quum singulis certa praedia ct kalendari-a praele- a su hijo y d) su hija, y habiendoles prelegado á.
gasset, ita cavit: «a te autem, fili carissime, pe- cada uno ciertos predios y créditos, dispuso asl:
to 3), quaecunque legavi, praestari volo, et si «pero te pido, carísimo hijo, y“ quiero que se dé todo
qui evenerit aeris alieni, si quod in tempus pro lo (gre he legado, y quiero que si apareciera algu-
mutuo acceperam, et debuero, a te solvi volo, ut, na euda, si por eierto tiempo o hubiere tomado
quod sorori tuae reliqui, inteärum ad eam perti- en indtuo a. una ._cantidad, la debíere, sea pa-
neat-; quaesitum est, an, quo ex quacun ue cau— gada por ti, a fm de que le pertenezca integro á.
sa debuit pater, a iilio sit praestandum. es on- tu hermana lo que a ella. le he de'adon; se pregun—
dit, posse filiam ex fideicommisso conseqm, ut tó, si se deberá. pagar por el hijo io que por cual-
levaretur, quo magis integrum, quod testator de- quier causa debiö el padre. Respondió, que en vir-
disset, ad eam pervenisset. tud del fideicomiso podia conseguir la hija que se
le aliviase, a fin de ue más bien fuese integro á
poder de ella lo que ubiese dado el testador.
35. [34] IDEM libro X 1711 Digestorum.——Pa— 35. [34. EL uisne; Digesta, libro XVII.—Un
tronus liberto statim tribum emi petierat; libertus patrono he is edido ue inmediatamente se com-
diu moram ab herede patroni passus est, et dece- prara para. su [liberto 6 derecho de tribu; el liber—
dens heredem reliquit clarissnnum virum; quae- to so rtó mucho tiempo la mora por parte del
situm est, an tribus aestimatio heredi eius debea— her ero del patrono, y al fallecer dejó por here—
tur. Respondit, deberi. Idem quaesiit, an et com- dero ¿: un individuo muy esclarecido; se _ unto,
moda, et rincipales liberalitates, quas libertus ex si se le deberá, á. su heredero la estimacion el de-
eadem tri u usque in diem mortis suae consecu- recho de tribu. Respondiö, que se le debe. El mis-
turus fuisset, si ei ea tribus secundum voluntatem mo preguntó, si se le deberán á. su heredero _tam-
patroni sui tunc comparata esset, an vero usurae bién las utilidades y las liberalidades del Principe,
aestimationis heredi eius debeantur. Respondi, que el liberto hubiese de haber obtenido por la
quidquid ipse consecuturus esset, id ad heredem misma tribu hasta el dia de su muerte, si entonces
suum transmittere. se hubiese comprado para él el derecho de aquella
tribu conforme á. la. voluntad de su atrono, "6 los
intereses de la estimación. Respondi, que transmi-
te á. su heredero todo Io que él mismo hubiese de
haber obtenido.
5 1.—Sempronio ita legavit: «Sempronius sumi- & 1.—Uno le legó á. Sempronio de este “modo:
to praedia ea omnia, quae sunt usque ad praedium, « ome Sempronio todos aquellos predios que hay
quod vocatur Gaas, finibus Galatiae, sub cura vil- liasta. el predio que se llama Gaas, en los confines
lici primi, ita ut haec omnia instructa sunt-; quae- de Galacia, al cuidado del primer administrador,
'
(1) La escritura original, Br.,- annos, Tour. sagen corrección (2) esset, Hal.
del add-"ce FI. (B) ¡»emmm-Tela Hal.
mesero—ameno XXXII: TÍTULO ÚNICO 563
situm est, quum in eodem confinio raediorum de la manera cómo todos ellos están provistos»; se
unum sit praedium non Galatiae, sed appadociae pre unto, si, habiendo en el mismo confin de los
finibus, sub cura tamen eiusdem villici, an etiam pre "os un predio en los confines, no de Galacia,
id praedium cum ceteris ad Sempronium perti- sino de Capadocia, pero al cuidado del mismo ad—
neat. Respondit, et hoc deberi. ministrador, le pertenecei'a a Sem rouío también
este predio,]unto con los demás. Respondi-5, que
también se le debe este.
& 2.—Libertis, quos nominaverat, ita legavit: 5 2.—Uno les legó asi á los libertos que había
«fundum Trebatianum, qui est in regione Atella- nombrado: «quiero que se dé el fundo Trebaciano,
ta (1), item fundum Sati'ianum (2), ni est in re— gue está. en la re 'ón Atelata, y también el fundo
gione Niphana, cum taberna dari vo o»' quaesitum atriano, que se alla en la región Nifana, 'unta—
est,' quum inter fundos, quos supra legant, s1t mente con la cabaña»; se preguntó, si hall ndose
quidem fundus vocabulo Satrianus, in regione ta- ciertamente entre los fundos, que arriba legó, el
men Niphana non sit, an ex causa fideicommissi fundo denominado Satriano, pero no estando en la
libertis debeatur. Res ondit, si nullus esset Sa- región Nifana, se les debera a. los libertos r eau-
trianus in regione Nip. ana, et de eo sensisse. te- sa del ñdeicomiso. Respondió, que si ne ubiese
statorem certum sit, qui alibi esset, non idcirco ninguno denominado Satriaiio en la región Niiana,
minus deberi, quia in regione deeignanda lapsus y fuci-a cierto que el testador se refirió a él, ne
esset. se hallaba en otra parte, no se dejaba de de er
porque se hubiese equivocado en cuanto a la región
que se debía designar.
5 3.—Codioillis confirmatis ita cavit: e'Hburti— 5 Bo.—Uno dispuso asi en codicilos confirmados:
bus, munici ibus meis, amantissimisque (3). Scitis «A los Tiburtinos, mis conciudadanos de munici—
balneum Iulianum, iunctum domui meae; id (4) ut pio, y muy amados. Sabed, que os dejo el baño Ju-
publice sumtu heredum meorum et diligentia de- iano, adosado (i. mi casa; y esto, para. que ubima—
cem mensibus totius anni praebeatur atis (E))»; mente se os facilite gratis a costa y por d' igencia
quaesitum est, an et sumtus refectioni us neces— de mis herederos durante diez meses de todo el
sarios heredes praestare debeant. Respondit, se— aiio-w" se preguntö, si deberán pagar también los
cundum ea, quae proponerentur, videri testatorem herederos los astos necesarios para las reparacio—
super calefactiomsot praebitionis onus de his nes. Respondi , que, según lo que se exponía, se
quoque sensisse, qui (6) ad quotidianam tutelam consideraba ue el testador se refirió, además que
pertineant, quibus balneae aut instruuntur, aut á. la carga de a calefacción y del suministro, tam—
enique inter solitas oessationum Vices parari pur— bién a los gastos que correspondan al cuidado dia—
garique, ut habiles ad lavandum fierent, Sint rio, con los que 6 se preveen los baños, 6 finalmen-
solitae. te se suelen preparar y limpiar durante los ecos—
tumbrados períodos de vacaciones, para que sean
a propósito para lavarse.
86. [SS.] (7) Apud SOAEVOLAM libro XVIII. 36.1[85.] Claudio nota en SGEVOLA al _lz'bro
Digestorum Claudius notat.—Nec fideicommissa. ab XVII . del Digesta—Tampoco se debeu abintes-
intestato data debentur ab eo, cuius de inofficioso tato los fideicomisos dados por aquel respecto de
testamento constitisset '(8), quia crederetur nasi cuyo testamento se hubiese hecho prueba de in-
furiosus testamentum facere non potuisse; ideo- oficioso, porque se creería que como furioso no
äue nec aliud quid pertinens ad suprema eius iu- pndo hacer testamento; y por lo tanto, tampoco es
icia valet. pálida ninguna otra cosa relativa á su última vo-
unta .
37. [BG. V. 35. H.] SGAEVOLA libro XVIII. 37. (36. V. 35. H.] SCEVOLA; ngesto, libro
Mgestwm.—— Quum quis decedens Seiae matri X VIII.…Habiendo legado uno al morir a su ma-
fundum, qui proprius (9) niatris erat, legaverat, dre Seya un fundo, que era propie de su madre, le
ab ea (10) etierat, ut eundem, quum moreretur, habia pedido quo cuando muriese se lo restituyera
Flaviae binae, coniugi suae, restitueret; post á Flawa Albina su con uge; después de la inuer-
mortem testatoris mater apud magistratum pro- te del testador declaró a madre ante el magistra—
fessa est, nihil se advorsus voluntatem filii-sui fa- do, que ella no haria nada eontra la voluntad de
cturam, paratamque esse (11) fundum FlaViae Al— su hijo, y que estaba dispuesta a entregar el fun—
binae traders, si sibi annua bina praestarentur do á Flav1a Albina, si a ella se lo pagasen dos
redituum nomine; sed neque possessionem tradi- anualidades á. titulo de réditos; pero ni entregó la
dit, neque annua bina accepit; quaesitum est, an posesión, ni recibió las dos anualidades; se re-
iure fundum alii vendere possit. Respondit, si de äuntö, si con derecho podria venderle & otro el n-
legati iure (12) fideique commissi quaereretur, se- 0. Respondió, que, si se preguntaba respecto al
cundum ea, quae proponerentur, nec valuisse, derecho del legado y del iideicomiso, no fué vá—
quod matri suum legabatur, neque onus üdeicom- lido conforme lo que se exponía, porque se le
missi processisse, si modo (1) nihil praeterea legaba. á. la madre lo suyo, y que no tuvo lugar la
mater cepisset. carga del fideicomiso, si la madre no hubiese reci-
bido además alguna cosa.
5 1.—Q,ui testamento heredem scripserat, Mae- 5 1.—Uno que había instituido heredero en su
vio ducenta legavit, et ñdei eius commisit ut cen- testamento, legó doscientos á. Mevio encomendó
tum daret Glaucae Tychae (2), El idi (35 autem alsu ñdelidad, que le diese ciento á_ ¿llanos Tica, y
quinquaginta; estee Maevms vo ente testatore cincuenta á. Elpidesí después, uerióndolo el testa-
literas emisit a _eas, secundum voluntatem testa- dor, Mevm les dirigió cartas a es mismas, dicién—
toris se (4) restituturum; postea testator fecit co— doles que conforme á la voluntad del testador el les
dicillos, quibus et hoc praecepit, ut praeter hos restituiria; posteriormente el testador hizo codici—
codicillos si quid aliud prolatum esset, non valeat; los, en los ue dispuso también esto, quo si además
quaesitum est, un Maevius, qui ducenta. accepit, de estos co 'cilos se hubiese exhibido siliguna otra
quia. mutavit voluntatem de ea epistola testator, a cosa, no fuera valida; se preguntó, si evio, que
mulieribus conveniri ex causa fideicommissi pos- recibió los doscientos, podía ser demandado por
sit. Respondit, secundum ea, quae proponuntur, las mujeres a causa del ñdeicomiso, puesto que el
frustra Maevium conveniri, sive ducenta, sive testador cambió de voluntad respecto ¿ aquells
praedium pro his accepit. carta. Respondió, que según lo que se expone, en
vano es demandado Mevio, a si recibió 'los dos—
cientos, a si en lugar de el es un predio.
5 2.-Seiam et Maevium, libertos suos,. aequis 5 2.—Ílno instituyó herederos por iguales par—
partibus heredes scripsit, Maevio substituit Sem- tes á. Seya y á. Mcvio, libertos suyos, y á Mevm le
ronium upillum suum, deinde codicillos er substitu 6 su pupilo Sempronio y des ués confir—
deicommissum conñrmavit, quibus ita cavit: : u— mó por deicomiso codicilos , en es cua. es dispuso
cius Titius Seiae heredi suae, quam pro parte da- de este modo: «Lucio Ticio saluda a Se a, su he—
midia institui, salutem. MaeVium libertum meum, redera, á. la que. la institui en la. mi . Prohibo
quem in testamento pro parte dimidia heredem ue Mcvio, mi liberto, & quien en mi testamento
institui, eam partem hereditatis veto accipere, institui heredero de la mitad, reciba esta parte de
cuius in locum partemve eius Publium Sempro- la herencia, y en lugar de él y en su parte quiero
nium, dominum meum, heredem esse volo», et gue sea heredero Publio Sempronio, mi señor»; y
Maevio, ad quem hereditatis portionem noluit per- Mevio, á, quien no quiso que fuera la porción de
venire, cum hoc elogic fideicommissum reliquit: la herencia, le dejó un fideicomiso con esta dispo-
«Maevio, liberto meo de me nihil merito, dari volo sición: aa Mevio, mi liberto, que nada mereció de
lagenas (6) vini vetusti centum quinqlijiagintan; mi, quiero que se le den ciento cincuenta cántaros
quaesitum est, quum voluntas testatoris .aec. fue- de Vino añejon; se preguntó, si, habiendo sido esta
rit, ut omnimodo erveniat rtio hereditatis ad la voluntad del testador, que de todos modos fue-
Sempronium pup' lum, an fi eicommissum en ver— ra al pupilo Sempronio la rción de la herencia,
bis suprascriptis valore intelligatur, et a quo se entenderá. ue en virtudxde las sobredichas a—
Sempronius petere possit, uum ad certam perso- labras es vali o .el fideicomiso, y ¿ uiéu ria
nam codicillos scripserit. itespowiit, posse fidei- edirlo Sempromo habiendo dirigido os co icilos
commissum a Maevm peti. cierta persona. Respondi), que se podia pedir el
fideicomiso ¿ Mevio.
& 3.—Pater emancipato filio bona sua universe, 5 3.—Un padre le donó a su hijo emancipado, no
exceptis duobus servis,-non mortis causa donavit, por causa de muerte, todos sus bienes, excepto dos
et stipulatus est a filio in haec verba: «quae tibi esclavos, y estipuló del hijo en estos términos:
mancipia., quaeque praedia donationis causa tra- « respecto á. los esclavos y á. los predios que
didi, cessi, per te non fieri dolove malo, neque per or causa de donación te entregué y cedi, ne se
eum, ad quem ea res pertinebit, quominus ea. man- aga con dolo malo por ti,_ó por aquel ¿ quien es—
cipia, quaeque ex his agnata erunt, ea ne praedia tas cosas le pertenecieren, de modo quo estos es—
cum instrumento, quum ego volam, ve uum mo- clavos, y los que de ellos hubieren nacido, y los
rieris, qua ue eorum extabunt, n no 010 malo redios con sus enseres cuando yo quiera, ó cuan-
aut fraude actove tuo eiu ue, a quem ea res o muneres y los que de ellos quedaron, y no hu-
ertinebit, (6) in rerum ( natura, aut in po- biesen deja 0 de eXistir, 6 de estar bajo potestad,
estate esse desiissent, si Vivem, mihi aut cui ego por dolo malo 6 por fraudo 6 por hecho tuyo 6 de
volam, reddantur, restituantur; stipulatus est Lu- aquel a quien estas cosas le pertenecieren, si yo
cius Titius pater, s opondit Lucius Titius filius». Viviera, no sean devueltos y restituidos ¿ mi, 6 á.
Idem ater dece ens epistolam fideicommissa- quien yo minero; esti uló Lucio Ticio, padre, y
riam (5) adfilium suum scripsit in haec verba: prometió uelo-Ticio, ijo». El mismo padre, al
«Lucio Titio, ñlio suo, salutem. Certus de tua pie- morir, lo escribió a su higo una. carta. üdeicomisa-
tate iideituae committo, uti des, praestes ilh et ria en estos términos: «A Lucio Ticio, su h"o, sa—
illi certam pecuniam; et Lucrionem (9), servum lud. Seguro de tu piedad, encomiendo a tu ii elidad
meum,1iberum esse volo»; quaesitum est, quum que le es, y le entregues ¿ a%uél £r ¿. uél cierta
filius patris nec bonorum possessionem _acceperit, cantidad; y quiero ue sea li re ucri n, mi es—
nec ei heres extiterit-, an ex epistola. fideicommissa clavo—; se prog-uu , si, no habiendo recibido el
et libertatem praestare debeat. Respondit, etsi hue la posesión de los bienes del padre, ni sido su
neque hereditatem adjisset, neque bonorum pos— heredero, deberá. dar en virtud de la carta. los H-
sessionem petiisset, et nihil ex hereditate posside- deicomisos y la libertad. Respondió, que aunque
re't, tamen nihilominus (1) et ex stipulatu ab he- no hubiese adido la herencia, ni pedido la posesión
redibus patris, et fideicommisso ab his, quorum de los bienes, y no poseyese nada e la herencia;
interest, quasi debitore-m. conveniri sse, maxime no obstante podia ser demandado como deudor
post Constitutionem DIV). Pii, quae eo induxit. asi con la. acciön de lo esti alado por los herede-
ros del padre, como por el "deicomlso por aquellos
qluenes interesa, mayormente des nos de la-
constituoiön del Divino Pio, que intro u_¡o esto.
$ 4.—Nuptura duobus filiis suis, quae ex priore 4-__—Una que se iba a casar les encomendó ¿'los
marito habebat, mandavit, ut viginti, quae doti dos hlJQS suyos, que tenia de su primer mai-fido,
dabat, stipularentur in omnem casum, quosolw aue estipulasen para tode caso, en que se ndiese
osset matrimonium, ut etiam alterutri ex his tota isolver el matrimonio, los veinte que aba en
dos solvatur; constante matrimonio uno ex filiis dote, á lin de que también a cualquiera de ellos se
mortuo uxor per epistolam petiit (2) a superstite le pagase toda la dote; muerto uno de los hijos du-
filio, uti quandoque partem dimidiam duntaxat rante el matrimonio, la mujer le pidió or cai-ta al
dotis exigeret, et ea contentus eit (3), alteram au- hijo sobreviviente,-que á su tiempo redlamase so-
tem partem apud maritum. eius remanere conce- lamente la mitad de la dote, y con ella se conten-
dat; quaesitum est, postea in matrimonio muliere tase, pero äue consintiese que la otra. parte que-
defuncta, an mai-itus, si de tota. dote conveniatur dase en po er de su mai-ido; se pro unt6, si ha—
a ñlio, doli mali exceptione se tueri possit, et an biendo fallecido después la. mu'er en e matrimonio,
ultro ex causa fideicommissi actio ei competat (4), godría el marido, si por toda a. dote fuere deman-
ut de parte obligationis accepto ei feratur. Re- ado por el hijo, em re:-se con la excepción de
s ondit, et exceptionem utilem fore,. et ultro ex dolo malo, y si adem s le compete acción por can-
deicommisso peti posse. Idem quaerit, an_ de re- sa de fideicomiso, para que se le dé por quito res-
li ua dimidia parte mandati actio utilis eit here- pecto á. arte de la obligación. Respondió, ue
dibus mulieris adversus ñlium eius. Respondit, seria titi la excepción, y que además se po ia.
secundum ea, quae proponerentur, maxime ost pedir en virtud de fideicomiso. El mismo pre n-
literas ed filium scriptas, non fore utilem. C au- t6, si por la restante mitad tendrían los here eros
dius: ueniam in his expressit, ut contentus esset de la mujer contra. su hijo la acción útil de manda-
parte imidia (5) dotis; quibus_verbis satis fidei- to. ReSpondiö, que, según lo que se exponía, no ha.-
commissum filio relinqui placuit. bria Inútil, singularmente después de la. carta di-
rigida el hijo. Y dice Claudio: porque en ellas ex-
presó, que se contentase con la. mitad de la dote; con
cuyas alabras se determinó que eficazmente se le
de a 'a h"o un fideicomiso.
5 5.—Cod.icillis ita scripsit; BDLll—Oïdl. rdv-ca :td ínte- g 5.— no escribió asi en Ios codicilos: -Quiero
umypéva xópm eivai. Magina!) tq; 11)?qu gau nvdpia pepla (6) gue sea. válido todo lo ue á. continuación ha sido
renunciado, c'l'riwz ElaBov rapti xata ¡jr/¡v irapd (7) 105 ispuesto. _Quiero que Mámmo, mi señor, se le
ileioo aüroö 'louh'ou MaEi'pou, iva (¡drug &va [ &raöibow, den los quince mil denarios, que en depósito recibí
& ïi'vovtai (8) abv 16qu 'tpic 'n'-pia diro a&ñvm (iu-[QS Boi-lalias de su tio paterno, Julio Maximo, para que hecho
oörui ïd rq) Gelu: aoi-oo dinosa— [Volo, omnia, quae m— hombre se los entregara. con los intereses, que im—
fm or iuata sunt, firma esse. Maximo, domino meo, portan treinta. mil; porque asi se 10 juré ¿ su tío
denarium quindecim millia (9), quae accepi in depo- paternºs“ se preguntó, si para pedir el dinero de—
situm a patruo eius, Iulio Maximo, ut _ez viro fo- positado estarán las palabras de los codicilo no
cto (10)reddcm cum usuris, quae sunt triginta mil- teniendo más que esta sola rueba, y no otra Elgu-
lt'a, ei dari volo," ita enim patruo iurgio-i;] (11) quae- na. Respondi: en virtud de o ue se exponis, or
situm est, an ad depositam pecuniam petendam supuesto, habiendo eñrmado e testador que se re
sufficiant verba codicillorum, uum hanc solam, esto prestójuramento,he de ser creida la escritura.
nec aliam ullam probationem _ abeat. Respondi:
ex his, quae proponerentur, scilicet quum-iusiu—
randum dedisse super hoc testator affirmant, cre-
denda est scri tura. _ _ _ __
6.—.Titia, onestissima femina., quum negotiis 6._—Ticia, mujer honestisima, habiendo utili-
suis opera Callimachi semper uteretur, qui ex te- za o siempre. para sus ¡¡ ocios los servicios de
stamento capere non poterat testamento facto Calimaco, quien no podia a quirir por testamæto,
manu sua. ita. cavit: Titio (12) Bu 'unv, zm Boolean—.a Bo- dispuso asi en testamento hecho do su propia me.—
Mvui Kalhpdxip probet": xdpo; ana'pia pupia. (13) [Titz'a no: ch, Ticia, hice testamento, y uiero que se le
testamentum candidi, et volo dentur Callimacho den á. Callmaco por via. de merced 'ez dena-
mercedis gratia denaria decem millia;] (14) quaero, rio-»; regunto, si se podrá exi 'r de los herede—
an haec pecunia ex causa mercedis ab heredibus ros de 019. per via de merce este dinero: Bes-
Titiae exigi possit.. Respondi, non idcirco,-quod cpondi, que no gor-gue se escribió se podia exigir lo
pcriptum est, exigi posse in fraudem legis re— eJado en freu e e la ley.
ictum.
5 7.—Ex his verbis testamenti: «omnibus, quos 5 7.—En virtud de estas palabras del testamen-
quasve manumisi, manumiseram (1), sive his te- to: «ä. todos los que ó las que he, ¿ habia, manumi-
bulís, sive quibuscunquo aliis, filios filiaeve suos tido, ó en este testamento, ó en otro cual uiera,
omnes concedi volo»; quaesitum est, an his, quos quiero que se les concedan todos sus hijos ó ijas»;
vivus manumisisset, debeantur filii. Respondit, his se pre untó, si se les deberán los hijos á. los que
quoque, quos uasve. ante testamentum factum en W hubiese manumitido. Respondió, que 'tam-
manumisisset, ios filiaeve ex causa fideicommissi bién á. aquéllos ¿ ¿ aquéllas que hubiese manu-
praestari oportere. mitido antes de haber hecho testamento, se les
gebian dar por causa del fideicomiso los hijos 6 las
mas.
88. 87. V. 36. H.] IDEM libra XIX. Digesta- 38. (37. V. 36. H.] EL meno; Digesto, libro
rum.—' ater lilium heredem praedia alienare, seu XIX ———El padre habia prohibido que su hijo here-
pignori ponere prohibuerat, sed conservari liberis dero enajenase unos predios, 6 los constituyese en
ex iustis nuptiis, et ceteris cognatis, fideicommiss- prenda, pero había encomendado per fideicomiso
rat;_ñhus praedia, quae ater obligata reliquerat, que fuesen conservados para los h os habidos de
dimmsohereditario cr itere numis novi credito- egitimas nu cias, y para los dem cognados; _el
ris a priore in sequentem creditorem pignoris hy- hilo, hablen o pagado al acreedor de la herencia.
pothecaeve nomine transtulit; uaesitum est, an con dinero de un nuevo acreedor transfirió del
sig-nus recte contractum esset. espendit, secun- primore al segundo acreedor ¿. titulo de prenda ¿
um es, quae proponerentur, recte contractum. e hipoteca los predios que el dre habia. dejado
Idem quaesiit, uum filius raedia hereditaria, ut obligados; se preguntó, si se ha ria constituido de—
dimitteret he 'tarios cre 'tores, distraxisset, an bidamente la prenda. Respondió, ue, según lo que
emtores, ui fideicommissum ignoraverunt, bene se exponía, se habia. constituido debidamente. El
emerint. espondi,. secundum ea, quae repone- mismo reduntö, si, habiendo vendido el hijo pre—
rentur. recte contractum, si non erat aliu in he- dios de a herencia para pagar á. acreedores de la.
reditate. unde debitum exsolvmset. herencia, los habrian comprado bien los compra-
dores que ignoraron el ñdeioomlso. Res _ondi, que,
según 0 que se exponía, se contrató vá. idamente,
si no habia en la herencia otra cosa con la que hu-
biese pagado la deuda, .
5 1.—Duobus libertis, Sticho et Erote, heredibus 5 1.—Habiendo uno instituido herederos á. dos
institutis ita cavit: «fundum Cornelianum de no- libertos, Stico y Eros, dispuso de este modo: -pro-
mine meorum (2) exire veto-; unus ex heredibus, hibo que el fundo Corneliano sa &. del nombre de
Stichus, ancillam Arescusam testamento liberam los mios-; uno de los herederos, r tico, dispuso en
esse iussit,-ei ue partem suam fundi le vit; quae- su testamento que fuese 1.1er la esclavo Arescusa,
ro an Eros ( e ceteri conliberti Stic ' ex causa y & ella le legó su propia parte del fundo; pregunto,
ñdeicommissi eius fundi-partem ab herede Stichi si Eros y los demas coliþertos de Stico podrian
petere possint. Respondit, non contineri. pedirle el heredero de Stico por causa de fideico-
miso la parte de fundo de este. Respondió, que no
estaba comprendida. _ ..
5 2.—Filiam suam heredem scripserat, et ita ,la—Uno había instituido heredera á. su hua, _y
caverat: «veto autem aedificium de nomine meo ha ia. dispuesto asi: «pero prohibe que el ediñcm
exire, sed ad vernas meos, quos hoc testamento sal de los de mi nombre, y quiero que pertenez—
nominavi, pertinere volo-; quaesitum est, defun— ca. mis esclavos nacidos en mi casa, que-he nom-
cta herede, et legatariis vernis, an ad unum liber- brado en este testamento»; se pro nto, si habien-
tum qui remans1t, totum fideicommissum pertine- do fallecido la heredem., y los esc avos nacidos en
ret. espendit, ad eum, qui ex vernis- superesset, la casa, legatarios, le pertenecería todo el fideico—
secundum ea, quae proponerentur, vmlem partem miso al único liberto que quedó. Res ondíó, que,
pertinere.- según lo que se proponis, al que de os esclavos
nacidos enla casa sobrevwiese le pertenecerla una
porción viril. _
5 3.—Fundum (4) a. filio, quoad vixerit, vetuit 5 8.—Uno prohibió que se vendiese, donas-e, ó
venundari, donari, pignorai'i, et. haec verba. adie- empeñase un fundo por su hijo, _m1entras v1v1e_re,
cit: gquodsi adversus voluntatem meam facere vo- y añadió estas palabras: -pero Si hubiere %uerido
luerit, fundum Titianum ad fiscum pertinere; ita obrar contra mi voluntad, pertenézcale al sco el
enim fiet, ut fundus Titianus de nomine vestro fundo Ticiano; porque asi se conse irá que el fun-
nunquam exeat-; quaemtum est, quum vivus filius do Ticiano ne salga nunca de los e_vuestro nom—
eum fundum secundum voluntatem patris retinue- bren; se' pro untó, si, habiendo el hlJO retenido en
rit. an defuncto eo non ad heredes scriptos a ñlio, vida. aquel undo segun la. voluntad de su padre,
s ad eos, qui de familia. sunt, pertineat. Re3p0n- le pertenecera, fallecido él no a los herederos ms-
dit, hoc _ex voluntate defuncti-colligi posse, filium, tituidos por el higo, sino a los que Son del; fami-
quoad Viveret, alienare vel pignorare non posse, lia. Res ondiö, que de la voluntad del difunto se
testamenti autem factionem et in eo fundo in ex- podía oo egir esto, que el hijo, mientras V1v1ese,
traneos etiam heredes habiturum. no podia enajenarlo ¿ pignorarlo, ero que había
de tener aún respecto de este fun o testamentiñ—
cación también á favor de herederos extraños.
5 ti.—Iulius (6) Agrippa primipilaris testamen- 5 4..— Juho Agrippa, capitán de una primera
(1) manumiserammmüdaHal.
(2) meo, Hal. (4) Titianum, insertan Hal. Pulg.
'(B) haeres, te Valg. (B) Iulianus,la Vulg.
munere.—unne "XXXII: TÍTULO ÚNICO 567
to suo cevit, ne ullo modo reliquias (1) eius, et centuria, dispuso en su testamento, que de ningún
praedium suburbanum aut domum maiorem heres modo pígnorase su heredero, () en _manera alguna
eius pig-noraret, aut ullo modo alienaret; filia. eius enajenase, sus reliqmas, y el predio suburbano, ¿
eres scripta. heredem reliquit filiam suam, n_e— la Casa. mayor; su hija instituida heredera dºlº
ptem priinipilans, quae easdem res diu possedit, como heredera á su hija, nieta. del capitán _de a
et decedens extraneos instituit heredes; quaesi- primera centuria, la cual poseyó lar o tiempo
tum est, en en praedis. extraneus heres haberet, aquellos bienes, y al morir instituyó erederos
an vero ad Iuliam Domnam (2), quae habuit- pa- extraños; se preguntó, si el heredero extraño ten—
truum maiorem Iulium Agrippam, pertinerent. dria estos predios, 6 si le pertenecerian á, Julia
Respondi, quum hoc nudum praeceptum est, nihil Domna, que tuvo como hermano de su bisabuelo 15.
proponi contre voluntatem defuncti factum, quo— Julio Agrippa. Respondi, que, siendo este un nudo
minus ed heredes pertinerent. preeepto, no se ex onla ue se hubiera hecho nada
contra la volunt. del ifunto, para que no les
pertenezcan a los herederos.
5 5.—Quíndecim libertis, quos nominaverat, 5 5.-.—Uno les habia legado a quince libertos,
praediolum cum taberna legaverat, et adiecerat que habia nombrado un pequeño redio con una
nec verba.: «sibique eos habere possidere volo ea cabaña, y habia añadido estas ala res: -y quiero
lege et conditione, ne uis eorum partem suam que ellos los tengan para. si y os sean con esta
vendere, donareve, aliu ve uid facere alii velit. ley y condición que nin uno de e os quiera ven—
Quodsi adversos ea quid "actum erit, tunc ees der su parte, o donaria, hacer de ella otra cual—
portiones praediumve cum taberna ad rempubli- quier cosa a favor de otro. Pero El contra. esto se hu-
cam Tusculanorum pertmere volo»; quidem ex biere hecho alguna cosa, uiero que en este caso
his libertis vendiderunt partes suas dnobus con— le pertenezcan a la Repúb ica de los Tusculanos
libertis suis ex eodem corpore, emtores autem de- estas porciones ó el predio con la cabañar algunos
functi Caium Seium extraneum heredem relique— de estos libertos vendieron sus partes a dos coli-
runt' quaesitum est, partes, qnae venierunt, utrum bertos suyos del mismo grupo, pero los comprado-
ad Ósium Seium, an ad su erstites conlibertos res fallecidos dejaron como heredero el extraño
suos, qui partes suas non ven iderunt, pertinerent. Cayo Seyo; se pre untó, si las partes que se ven-
Respondit, secundum ea uae proponerentur, ad dieron perteneceriun á. Cayo Seyo, ó a sus coliber-
Caium Seium pertinere. Ídlem quaesiit, en partes tos sobrevivientes, ue no vendieron sus partes.
venditae a.d. rempublicam Tusculanorum pertine— Respondió, que, segun lo que se exponía, le perte-
rent._ Respondi, non pertinere. Claudius: quia non neciqn á Cayo Seyo. El mismo ntó, si las
poseidentis persona, qui nunc extraneus est, re— artes vendidas le perteneceri'an ó?la ïepüblica de
spicienda est, sed emtor-um, qui secundum volun— os Tusculanos. Respondi, que no le pertenecían.
tatem defunctae ex illis fuerunt, quibus ermise- Y dice Claudio: porque no se. ha de mirar ¿ la per-
rat testati-ix venundari, nec conditio extitit dati sona del poseedor que es ahora un extraño, sino a
fideicommissi Tusculanis. las de los compradores, que, conforme a la volun-
tad de la_difunta, fueron de aquellos 15. quienes ha-
bia permitido la testadora no se les vendiese, y
no se cum liö le. condiciönäel fideicomiso dado a
los Tuscu anos.
5 Ei,—Fidei commisit eius, c'ui duo millia lega.- 5 6.—A aquel a. quien le legó dos mil le enco-
vit (3), in hace verba.: «a te, Petroni, peto, uti ea mendó uno un iideicomiso en estos términos: -te
duo millia. solidorum reddas collegio cuiusdam Sido, Petronio, que entre es estos dos mil suel-
templi»; quaesitum est, quum id collegium postea es al colegio de tal tem o»; se regunto, si ba-
dissolutum sit, utrum legatum ad Petronium per- biéndose disuelto despu 3 este co egin, le pertene-
tineat, an vero apud heredem remanere debeat. cerá el legado á. Petronio, 6 deberá quedar en po-
Respondit, Petronium iure petere, utique si per der del heredero. Respondió, que. con derecho lo
eum non stetit, parere defuncti vohmtate. pedia Petronio, solamente si en él no consistió el
atender la voluntad del difunto.
_5 ”l.—Mater (4) ñlios heredes scripserat, et adie— 5 "¡.:—Una madre había instituido herederos á.
cit: «praedle, quae ad eos ex bonis meis perventu- sus luges, _añadió: «no enajenen r ninguna cau-
ra sunt, nulla ex causo. abalienent, sed conservent se. los pre me no de mis bienes ïesu de pasar á.
successioni snae, de no en re invicem sibi ca- ellos, sino con rvenlos para su sucesión, dénse
veant (5 »; ex his ver is uaesitum est, en prae- recíprocamente caución sobre este porticu ar»; en
dia per deicommissum re icta videantur. Respon- Virtud de estas palabras se preguntó, si se consi-
dit, nihil de fideicommisso proponi. deraran dejados por fideicomiso los predios. Res-
pondió, que nada se expone re cto á. fideicomiso.
5 ¡$.—Ex arte dimidia heredi instituto per prue- 5 8.—Al instituido heredero e la mitad le pre—
ce tionem undum legavit, et ab eo. ita petiit (6): leáó uno un_fundo, y le pidió de este modo: -Te
w eto, uti velis coheredem tibi recipere in fundo pi o que quieras admitir como coheredero en mi
Iuliano meo, nem hoc amplius te praecipere ius- undo Juliano, que ademas de esto mandé que to-
si, Clodium _ erum, nepotem meum, cognatum maras prevmmente, ó. Qlodio Vero, mi nieto, ,tu
tuum ¿; quaesitum est, en pars fundi ex causa fidei- co ado»; se regunto, si por causa de fideicomiso
comnnssi nepoti debeatur. Respondit, deberi. se 0 deberá. a nieto parte del fundo. Respondió,
que se le debía.
1) Viana ¡(fragmento 67. 5 últ. D. XXXI. (5) quod eam, per quam, Hal.
(- ) Ha . Valg; valet, et códice FL :? esse Hai. Fl
(B) Hai..- petit, & códice FL Hul. ula..— tem ualidius .
(l.) film., inserta lc Vida. (B) Maevtam.m. Valg.
DIGESTO.-—LIBBO xxxn: TÍTULO ÚNICO 569
tum est, uum generali capite iideicommisisset, ti. tu hijo, habiendo retenido para tf mis huertes-;se
quis uis eres esset, de omnibus ut praesta- preguntó, ¿habiendo hecho el fideicomiso en tér—
ret 1), quod cuique le esset, praestari ñerive minos generales, para que, cualquiera que fuese
iussisset (2), an, quum do rentem hereditatis re- heredero, de todo entregue lo ue á. cada uno hu-
stituerit hortos in assem vindicare Sem "debet? biese legado, 6 hubiese manda o que se entre e
Respondit, etiam coheredis- fidei commissum vi- 6 haga, debe Seya reivindicar or completo os
deri, ut quadrantem, quem in his hortis haberet huertos cuando hubiere restitui oles tres cuartos
Sela (3), redderet. de la herencia? Res ondió (pie también se consi-
dera encomendado £ la üde idad del coheredero,
que restituya la cuarta parte que Seya tuviera en
aquellos huertos.
41. 40. V. 39. H.] IDEM libro XXII. Digesta- 41. [40. V. 89. Et EL MISMO; Digesto, libra
r-um.— xorem et filium communem heredes insti- XXII.—Uno instituyó herederos á. su mujer y al
tuit, et uxoris íidei commisit in haec verba: -pete hijo común, y encomendó á. su _miijer uu. fideico—
a_te, domina uxor, ne ex funde Titiano partem miso en estos términos: «te pido, señora. mujer,
tibi Vindices, quum scias, me universam emtionem ue no reivmdiques para ti una. parte del fundo
eius fundi fecisse sed beneficio aiïectionis et pie- ' iciano, perque sabes que yo hice la total compta
tatis, quam tibi debui, eandem emtionem, quum de este fundo, pere ne per beneficio del afecto y
numis meis cemparassem, tecum communicassen; de la piedad que te e debido, hioe común contigo
quaesitum est, an eum fundum in solidum filii esse esta. misma compre, habiendo yo comprado con mi
Voluerit. Respondit, eum, de quo usereretur, per- dinero-; se preguntó, si habrá uerido ue este
inde rationem in fundo haberi vo uisse, ac si uni- fundo sea integramente del hijo. espon ió, que
versus hereditarius esset, ut ro dimidia parte et este, res ecto al cual se preguntaba, quiso que en
uxor, et filius egrum ut here itarium habeant cuanto &. fundo se tuviese cuenta lo mismo que 81
todo él fuese hereditario, de suerte que asl la mu—
jer como el hiic tengan como hereditario el campo
por mitad.
5 1.—In testamento ita scri tum fuit: «domum 5 1.—En un testamento se escribió asi: «quiero
meam cum horto applicito li ertis meis concedi que se les conceda a mis libertos mi _casa con el
volo», et alio capite: «Fortunie, liberto meo, ex huerto anejo», y en otro capitulo: «quiero ale por
domu mea, quam libertis dedi, diaetam, in qua ha- mi heredero se le conceda Fortunio, mi "berto,
bitabam, item cellarium iunctum eidem diaetae ab de aquella casa mia, ue he dado á los libertos, la
herede mee concedi volo-; quaesitum est, an heres sala en no yo habita a, y también la despensa
testatoris oneratus videatur in praestando legato unida ala misma sala»; se reguntó, si se conside-
Fortunio, quamvis 4) domus universa libertis sit rará, gravado el heredero el testador con haber
praelegata. Respon it, non esse oneratum. de dar el legado ¡¡ Fortunio, aunque toda. la casa
haya side prelegada a les libertos. Respondió, que
no estaba 'gravado. _
5 2.—Codicillis confirmatis ita cavit: «omnibus & 2.—Uno dispuso asi en codicilos confirmados:
autem libertis meis, et quos vivus, et quos his co- «pero les lego a todos mis libertos, asi .6.- los "que
dicillis manumisi vel postea manumisero, contu- yo en vida, como 6. los que en estos codicilos, ma-
bernales suas (5), item filios, ñlias lege, nisi si nümiti', 6 a los que después manumitiere sus com-
quos quasve ad uxorem meam testamento perti- pañeras, y también Sus hijos ¿ hijas, salvo si en
nere volui, vel ei nominatim legavi, legavero». mi testamento he quemde que algunose alguna-s
Idem postea petiit ab heredibus suis ut regionem le pertenezcan á. 111! mujer, 6 si determinadamente
Umbriae, Tusciae, Piceni (6) coher es uxori suae se es he legado, 6 se los legare-. El mismo le pi-
restituerent cum omnibus, quae ibi erunt, et man— di6 después á sus herederos, que _los coherederps
cipiis rusticis vel urbanis, et actoribus, exce tis le restituyesen á su mujer la rep-ión de Umbria,
manumissis; quaesitum est, quum Eros et Stic us de Tuscia y de Piceno, con tode e qua alli hubie-
serv1 in diem vitae testatoris in Umbria, in Piceno re, y con los esclavos rusticos 6 urbanos, y con
actum administraverint, sint autem Damae, quem los administradores, exce to los menumitidos; se
testator vivus manumissi-at, filii naturales, utmm preguntó. si, habiendo a ministrado les esclavos
eidem Damae ex verbis codicilli ab heredibus res y Stico en Umbria, en Piceno, hasta_e1tér—
praestandi sint, an vero ad Seiam uxorem ex_ ver- mino de la vida del testa or, pero siendo hijos na-
is epistolae pertineant. Respondit, _ex codicillis turales de Dania, a quien el testador había manu-
ad patrem eos naturalem pietatis intuitu pertinere. mitido en vida. sele habrán de entre ni- por los
herederos al mismo Dama en virtud e las pale-
bras del eodicile, 6 si le perteneceran á Seya, la
mujer en virtud de las palabras de la carta. Res-
pondi6, que ellos pertenecian en _Virtud del codi—
äilo & su padre natural por consideraciön de pie—
5 3.-—Felicissimo et Felicissimac, quibus liber— 5 3.—A Felicisimo y á Felicisima, & uienes
tatem dederat, fundum Gargilianum legavit cum les habia dedo la libertad, les legó una e fundo
casa, et alio capite Titio ñlio. quem ex parte quar- Gar iliano con su cabaña, y en otro ea itulele he-
ta heredem scripserat, praelegaverat in haec 'ver- bia echo 6. su hijo Ticio, á quien habia instituido
Temo II — 72
570 hmmm—meno mn: mimo immo
ha: -Titi fili, hoc amplius de medio sumito legata heredero de la euarteºplarte, un prelegado en estos
mea, quee mihi tam ter tuus .praesens, quam términos: -hijo Tito,_ emes Ide esto retira de la
Coelius (1) Iustus, ater tris, reliquerunt-; masa mis legados, que me dejaron tanto tu padre
quaesitum est, num fundus argilmnus testatricl presente, como Celio Justo hermano de tu padre -'
a. marito eius, i est a. atro Titii filii, legatus sit, se pro nto, habiendosele legado a la testador-a e
cui fundus ex causa iitfaicommjssi debeatur, utrum fundo ar liane por su _marido, esto es, r el
Titio filio tantum, an Felicissimo et _Felicissimae, adre del iio Tito ¿¿ quién se le deberá e fun—
an tribus. Res ondit, non esse verismiile, cam, o or causa del fideicomiso, al hijo Ticio solamen—
l(pise nihil aliu . Felicissimo et Felicissimae, nisi te, Felicisimo y ¿ FehciSima, ó á. los tres? Res-
sec, quae specialiter legayit, ad fihum, cui et he- pondió, que no era. yerosi'mil que ella, que ninguna
reditatis suae partem reliquit, legatum generali otra coss. 136 a Feliclsimo y ¡¡ Felicisima, sino esta
sermone transferre voluisse. ue especi mente les legó, hubiese quendo trans-
erir con esta. clausula general el legado al hijo,. ¿
quien le dejó también parte de su propia herencia..
& Al.—Testamento pueros ita legaverat: «Publio & 4.--Uno habla legado en su testamento unos
Maevio, dominulo meo, ab heredibus meis dari niños de este modo: - uiero que por mis herede-
volo pueros qumque ex meis, duntaxat intra an- ros se den ¿ Publio evio, mi señorito, cinco ni-
nos septem-, post annos complures, quam teclt to- ños de los míos. solamente de los que están dentro
stamentum, morltur' quaeeltum est, cuius aetatis de los siete años: y muere despnes de muchos
Maevio mancipia debeantur, utrumne, quae testa— años de haber hecho el testamento; se preguntó,
menti facti tempore intra septem annos fuerunt, de qué edad se le deberán á, Mevio los esclavos, si
an quae mortis tempore intra eam aetatem inve- los qus al tiempo de haberse hecho el testamento
niantur. Respondit, eam videri aetatem designa- se hallaron dentro de los siete años, 6 los que den-
tam, quae esset, quum a. testatore relinquerentur. tro de esta edad se encuentren al tiempo de la
muerte. Respondió, que se considera. designada la
ädaddque tuvxesen cuando por el testador fueran
a os.
5 5.—-—Cououbinae inter cetera his verbis lega- ¡$.—Entre otras cosas, uno le habia hecho a su
verat: ºfundum in Appia cum villico suo, et con— concubina un legado en estos términos: cquiero
tubernsli eius, et íiliis, deri volo-; quaesitum est, que se le dé el fundo de la via. Appia ¡con su gran—
an nepotes quoque villici, et contubernalis eius Jero, con su compañera y cen los hijos-; se pre-
testator ad concubinam pertinere voluit. Respon- guntó, si quiso e testador que le pertenecleran á.
dit, nihil proponi, cur non debereutur. su concubina también los nietos del granjero 37 de
su compañera. Respondió, que nada se exponía,
para que no se le debiesen.
5 6.——Legaverst per fideicommissum Maeviis (2) 5 6.—Uno le habia. hecho por fideicomiso un le-
ita: -et quidquid in patria Gadibus possideo»; gado a los Mevios en estos términos: « y todo lo
quaesitum est, an, si quam suburbanum adiacen- que oseo en Cádiz mi patria-; se regunto, si,te-
tem possessionem haberet haec quoque ex causa n_ien o una osesion suburbana a yacente, tam-
fideicommissi Maenio (35 debeatur. Respondit, bién éste. se es debería a los Mewos por causa
posse ad hanc quoque verborum significationem del fideicomiso. Respondió, que también á ésta se
extendi. Item quaesitum est, kalenda—rii, quod iu podia, extender la. significaciön de las palabras.
patria sua, vel intra fines eius defunctus exercuit, guelmente se preguntó, si, habiendo dejado en
instrumenta in domo, uam in patria sua, habebat, la casa. que tenia en su atria. los documentos del
reliquit, an id uoque lendarium propter verba libro de cuentas que el ifunto llevó en su patria,
supra scripta aeviis ex causa_ñdeicommissi de- ó dentro de sus confines, se lo debería también
beretur. Respondit, n_on deben. item-quaesitum a los Mevios este libro de cuentas por causa del
est, an pecunia, _ uae in arca domi Gadibus inven: fideicomiso en virtud de las sobredichas pala-
ta. esset, vel ex versis nominibus exacta et ibi bras. Respondió, que no se debía. Asimismo se
deposita, ex fideicommisso debeatnr.Respondit (4), preguntó, si el dinero ue se hubiere encontrado
supra. reeponsum. en caJa en la. casa. de 0 diz ¿ que de varios crédi—
tos se hubiese cobrado y allí de ositado seria de—
bido en vxrtud del fideicomiso. espon 'o 10 que
antes se respondió.
5 7.—Testameuto, quo filium et uxorem here— 5 1'.—En el testamentoen que habia. instituido
des instituerat, ñliae per ñdeicommissum centum, herederos a su hijo y á. su mujer, le legó uno por
qunm 1n familia nuberet, legavit, et adiecit ita: fideicomiso ciento. á su hija, cuando se casaso en la
«ftdei tuae, filia, committo, ut, quum (5) in familia familia, ñañadió de este modo: -encomiendo, hija.,
nubes, et quotiescunque nubes patiaris, ex dote á tu fide dad, que cuando te casos en la familia y
tua, quam dabis, partem d1m1 iam stipulari fra- cuantas veces te cases, coneientas que de tu dote,
trem tuum et _Seiai_n_ matrem tuam pro partibus que darás, estipulen tu hermano y tu madre Soya
dimidiis dari s1bi,si m matrimonio eius, eui nu- que se les de la mitad por medias partes, si murie—
bes, sive divortio facto, priusquam dos tua redda- res en el matrimonio de aquel con quien te casa,-
tur, eove nomine satisfactum erit, morieris nullo res, ó habiéndose hecho el divorcio, antes que se
filio filiave ex eo. relicto-; pater virginem filiam devuelva. tu dote, 6 si se hubiere pagado por este tl'-
nuptum collocant, elusque nomine dotem dedit, et tulo, no habiendo dejado de él ningún hijo 6 hija»;
post divortium eandem recepit, et aln in matrimo— el padre colocó en matrimonio a su hija. doncella,
(1) Oloelius, mil.: Clodius, la Valg. "(€-iurgi. uyün corrección del códice FI..- Bespondi, la amitam
(º; lluvia, ¡a Vae-ly.
(3 Maevio, la Valg. (5) bui,.por qunm, Het.
monere.-mum xxxn: TÍTULO ÚNICO 571
nium cum dote dedit, et stipulatus est, eam dotem y en nombre de ella dió la dote, deSpnés del di-
sibi, aut filiae suae reddi; manente lilia in matri- vorcio la recobró, y á. aquella se a dió en matri-
monio secondo mortuus est eodem testamento re- monio si otro con la dote y estipuló que esta dote
licto, eique heredes extiterunt filius et uxor; post— se 1e_devolviese á. 61, ó ¿, su hija; ermanecíendo
ea_ marito defuncto puella, dote recepta, nupmt la h e en _su segundo matrimonio 'elleció él ha-
alii, praesentibus et consentientibus fratre et me- bien o donde el mismo testamento, dy quedaron
tre, nec etiam dotem eius auxit, et neuter eorum herederos de_él el hijo y la mujer; ospués lia-
stipu ati sunt dotem' mox matri filius et filia here— biendo fallecido el marido, la joven, recibido. la
des extiterunt, deinde in matrimonio ñlia deces— dote , se casó con otro, hallándose presentes y
sit marito herede relicto; quaesitum est, quum consintiéndolo el hermano y la madre, la cual le
Euella non ex causa legati pecuniam in dotem ab aumentó también su dote, nin uno de los dos
eredibus patris acce rat, sed mortuo secundo esti ulo la dote; á. o qu aron erederos de Ia
marito materfamilias acta dotem- recuperaverat, ma re el hijo y la ija, y des ués murió la hijs. en
an heres eius ex causa fideicommissi fratri defun- o_l matrimonio habiendo de'a o heredero á su ma-
ctae (1) teneatur in eam cuniam, quam percl- rido; se pre ntó, si, no ha íendo reclbido la. Joven
pere posset, si dotem stip atus esset. Respondit, de los here eros del padre por causa del Iegado el
secundum ea, quae proponerentur, non tenen. dinero dado en dote, pero habiendo recuperado la.
dote muerto su se ndo marido hecha madre de
famiha, estará. ob do r causa del fideicomiso
su heredero á. favor del ermano de la difunta por
aquel dinero ue habia podido percibir si hubiese
estipulado la ote. R ondió, que, según lo que
se exponis, no estaba o ligado. _
8.—Eius (2) heres, vel le stai-ius rogatus est, 5 8.—Se le rogó al heredero 6 al legatario de
ut quondam adoptet, his ver is adiectis: -si alias uno que adoptase & alguien, habiéndose añadido
fecerit, exheres esto-, vel: -perdat1egatums; quae— estas palabras: usi de otra manera "obrare, quede
situm est, si non adoptaverit, an ei, qui adoptatus desheredado», ó, . ierda allegado»; se preguntó,
non est (3), actio uaedam ex iideicommisso com- si no lo hubiere a optado ¿le competere. al ue no
petit? Respondit, ädeicommissum, quo quis roga- fué adoptado al una acción en virtud del fideico-
tur, ut adoptet, ratum non esse. miso? Respondi , que no era válido el ñdeicomiso
en ue se e_ruega á. uno que ado te á. otro. _
& S).—«Agri legam, uae est in regione illa, _.—- %11161'0 que se les trans era & los Menos,
Maeviis (4), Publio et Gigio, transcribi volo, pretio Publio y a o, 10. extensión de campo que se ha-
facto viri boni arbitratu, et hereditati illato, du- Ila en _aqnel región, habiéndose fundo el precio (»
plae evictione expromissa a reliquis heredibus, arbitrio de hombre bueno, y habiéndose ingresado
ita ut sub poena centum promittant, eam agri pla— en la herencia, prometióndose or los demas he-
gam partemve eius ad Seiam posterosve eius non rederos la evicciön del du Io, (12 snerte que pro-
Ferventuram quaqua ratione»; quaesitum est, an metan bajo la pena de cienliao que a nella. extensión
tum valeat, quum Pubhus emere veht, Caius de campo 6 arte de la misma. no ha rá. de nº por ra-
no it. Respondit, eum, qui fideicommissum prae- zón alguna Seya ó a sus sucesores»; se preguntó,
stari sibi velit, posse partem dimidiam eius agri, el ser válido el legado cuando Publio quiera. com—
ui legatus est, petere, quamvis alter persequi no- prar, y Caja no quiera. Respondió,_ que el que
it. Item quaesltum est, cautio, quae interponi de- goierague ¿ él se le entregue el fideicomiso pue—
beat secundum voluntatem, pro uota parte cuique es pedir la mitad de aque campo, que fuó lega-
heredum praestanda sit. Respon it, pro ea portio- do, auuque el otro no uiera reclamada. Asimis—
ne, quae ex ñdeicommisso praestatur. mo se preguntó por u parte se le había de pres-
tar a cada uno de losqherederos la cauciön, que se
debera interponer conforme a la disposición. Res-
pondio, ue con arreglo á, la porción que se entrega
en Vii-tu del fideicomiso.
5 10.-—Sorori legavit homines, quos nominavit 5 10.—Uno le legó á su hermana los eselavos,
testamento, eiusque ñdei commisit, ut eadem man- gue nombró en el testamento, y encomendó a eu
cipia filiis suis, quum obiret, restitueret; quaesi- delidad, que cuando muriese restituyera los mis:
tum est, ata ex his an defuncti ñliis (5) here- mos esclavos á sus pro ios hijos; se preguntó, El
dibus restituenda sint post mortem legatarius, an después…de Ia muerte e la legatario. se le habrían
remaneant apud (6) heredes eius, Respondit, ea, de restituir ¿ los hijos herederos del difunto los
quae postea agnata essent, verbis fideicommissi nacidos de uellos, ¿ si quedarán en der de los
non contineri. herederos de mismo. Respondió, que os ue des-
Fues hubiesen nacido no estaban compren dos en
as palabras del fideicomiso. _.
5 11.—Pater naturalis filiae suae, ex testamento $ 11.—Un padre natural, deudor a su hija denn
mariti eius, fideicommissi debitor, quum ea mulier ñ eicomiso en virtud del testamento del mando
alii nuberet, non'mandatu mulieris dotem marito de aquello. al casarse esta mujer con otro le dió _á
eius dedit, et sibi reddi eam sti ulatus est, si sine su marido la dote sin mandato de la mujer, y esti-
liberis ñha moreretur; mulier ñ iam suscepit-; quae— pulö que a él le fuese devuelta, BI su hija. muriese
situm est, an_ fideicommissum a atro exigere pos- sin hijos; la mujer tuvo una hija.; se preguntó, _si
sit. Respondit, si nec ratam haguisset dotem da- podría exigirle al padre el fideicomiso. Respondió,
(1 defuncti., Hai.
(2 Eius,onntonle Ea]. Valg. (5) in saccharum-wa,- filii, ;] códice FL; an defuncti
(5) ei, qui adoptatus non est. mitulus Hai. ñljis, nn uadibus, Ilal. Valg.
(4) Maevio, la uig. (6) Tour. al margen; ad., an a! texto.
572 DIGESTO—LIBBO XXXII: TÍTULO ÚNICO
tam, superesse fideicommissi petitionem. .Idem que si no hubiese ratificado la dote dada, subsistia
quaesut, en, SI pater accepto facerestlpulationem a petición del fideicomiso. El mismo preguntó, si,
velit, mulieri persecutio fideicomm1ssorum dene- queriendo el padre dar por recibida la esti ulaciön,
ganda sit. Respondit, supra responsum, eumque" se le habra de dene ar a la m 'er la rec amacíón
at:-em, de quo quaereretur, si'ita. dedisset, ut mu— de los ñdeicomisos. spondió o que antes se res-
lier ratum haberet, posse condicere. pondió, y que este padre, respecto del que se re—
nte. podia reclamar por _la condicción, si hu is-
se dedo de modo que Ia hija lo ratiñcase.
, 12.—Seium maritum scri sit heredem, eique 5 l2.—Una instituyó heredero á. Seyo, su mari-
su stituit Appiam alumnam, deique heredis _com- do, y le substituyó á. éste su alumna Ap ia,y enco—
misit, ut post mortem suam hereditatem .el-dem mendó á. la fidelidad del heredero, que espués de
alumnae restitueret, aut,s1 quid ante contigisset su muerte le restituyese la herencia á. la. misma
alumnae tune Valeriano, fratris filio, restitueret alumna, ó que si antes hubiese fallecido la alum-
eandem hereditatem; quaesitum est, si Seius VI- na, en este caso le restituyese la misma herencia
vus, quidquid ad eum ex hereditate pervenisset, a. Valeriano, hijo de su hermano; se preguntó, si
alumnae restituisset, an secundum voluntatem de— habiendo restituido en Vida Se 0 a laalumna todo
functae id fecisse videretur, praesertim quum lo ue de la herencia hubiese l o ¿ él, se conside-
haec eidem substitute. esset. Respondit, si vivo rar a quo esto lo hizo conforme a la voluntad de
Seio Appia decessisset, non esse liberatum a idei- la difunta, mayormente habiendo sido ésta substi—
commisso Valeriano relicto. tuida al mismo. Respondió, que si Appia hubiese
iallecido viviendo Seyo, no quedó libre del fidei—
comiso dejado á. Valeriano.
5 id.—Scaevola respondit: quum-heres scri _tus 5 IS.—Scevola respondió: cuando al heredero
rogatus esset, quam volet, alii restituere here ta.- instituido se le hubiese regado ue cuando quiera
tem, interim non est compelleudus ad fideicomis- restituya. á. otro la herencia, no a de ser compeli-
ïm. Claudius: post mortem enim utique creditur do mientras tanto el fideicomiso. Y dice Claudio:
tum. porque se cree que solamente iue dado para des-
pués de su muerte.
5 14.—Heredis scripti üdei commiserat, "ut Seiae , 14.—Uno habia encomendado á. la ñdelidsd
uxori universam restitueret hereditatem, et uxoris de heredero instituido, que le restituyese toda. la
fidei commisit in haec verba: ea te, Seis, peto, ut, herencia ä. Seyansu mujer, y le encargó a su mu-
quidquid ad te ex hereditate mea. pervenerit, ex- 'er un fideicomiso en estos términos: .. te ido,
eggtis his, si qua tibi supraulldgaw, reliquum omne eya, que de cuanto de mi herencia hubierel ega—
r das restituas Maeviae, ', anti dulcissime. A do a ti, excepto si alga te he legado arriba, todo lo
qua Seisr satis exigi veto, quum sciam, earn potius restante lo restituyas á. Mevia, cariilosisima niña.
rem aucturam, quam detrimento futuram-; quae- A la cual,.Se a, prohibe que se le exija fianza, per-
situm est, an statim Maevia fideicommissum a Seia que ad que e a más bien aumentará. los bienes, que
petere possit. Respondit, nihil proponi, cur non no les causará. quebranto»; se reguntó, si desde
possit. luogo podria Mevia pedirle el finelcomiso á. Soya.
(Iltespondió, que nada se exponía para que no pu-
16m.
42. [41. V. 40. H.] IDEM libro XXXIIL Dige- 42… 41. V. 40. H.] EL MISMO; Digesto, libro
storum.—Titi_us heredes instituit Seiam uxorem ex XXXI 1'.—Ticio instituyó herederas de una duo-
Harto duodecima, Maeviam ex reliquis partibus, et decima arte á. Seya, su ninger, y de las restantes
e monumento, quod Slbl exstrui volebat, ita cavit: partes f MBVla, y respecto. al monumento, que
veoi-pus meum uxori meae volo tradi sepeliendum queria que a él se le levantara, dispuso de este
in fundo illo, et monumentum exstrui usque ad modo: «quiero que á mi mujer se le entregue mi
quadringentos aureos-; quaero, quum in duodeci- cuerpo para que sea enterrado en tal fundo, y que
me parte non amplias, quam centum quinquaginta se erija un monumento invu'tiendose hasta cuatro—
aurei ex bonis mariti ad uxorem perveniant, an cientos turcos»; pregunto si, no pasando a la mu-
hac scriptura ab ea sola monumentum sibi testator jer de los bienes del-mari o en cuanto & la duode-
exstrui voluerit. Res ondi, ab utraque herede mo- cima parte más de ciento Cincuenta aureos, habrá
numentum pro her itariis portionibus exstruen- queri o el testador con esta cláusula que por ella
dum (1). sola se le erige. el monumento. Respondi, que el
monumento a de ser erigido por ambas herede-
ras con arreglo a sus porciones de la herencia.
43. [42. V. 41. H.] CELeUs libro X V. Digesto— 43. [112. V. 41. H.] CELSO; Digesta, libro V.—
rum.—Si filiae pater dotem arbitratu tutorum dari Si el ¡Edi-e hubiese mandado que á. la hija. se le
iussisset, Tubero perinde hoc habendum ait, ac si diera dote á arbitrio de los tutores, dice Tube-
viri boni arbitratu legatum sit. Labeo quaerit, rón, ue esto se ha de considerar lo mismo que si
uemadmodum a paret, quantam. dotem cuiusque se hu iera hecho un legado ¿. arbitrio de hombre
liae beni viri ar itratu constitui oportet?. Ait, id bueno. Labeón ]pregunta, ¿de qué manera aparece
non esse difficile ex dignitate, ex facultatibus, ex cuanta dote se e debe constituir por arbitrio de
numero liberorum testamentum facientis aesti- hombre bueno a la. hija de cualquiera? Y dice, ue
mare. no es díficil estimar esto atendiendo á. la digni d,
á. las facultades y al número de hijos del que hace
el testamento.
num.—nam ne id quidem, quod traditum est, si bino, libro IV.—porque tampoco ciertamente ce-
postea ademtum sit, legato cedet. derá allegado lo que se entregó, su se hubiera qui—
tado después.
49. [48. V. 47. H.] ULPiANUS libro ¿[XII. ad 49. [48. V. 47. H.] ULPIANO; Comentarios á
Sabinum,—Item legato continentur mancipia, puta Sabino, libra XXII—Asimismo se comprenden en
lecticarii, qui solem matremfamilias ortabant; el legado los esclavos, por e,]lgmplo, los mºzos de
item iumenta, vel lectica vel sella, vel lii-dones; litera, que sólo llevaban á. madre de famili '
item manci ia alia, puellae fortassm, quae Bibi también las caballerías, () las literas, () las sillas,
cosmetas (1 mulieres exornant (2). los mulos; e igualmente otros esclavos, acaso las
jóvenes,_á. las que distinguen las mujeres como ea-
mareras suyas.
's 1.—'Sed et si forte virilia ei quaedam donave- 15 1.—Pero también si acaso le hubiere donado á.
rit, quodammodo eius causa. parata Videbuntur. el a unas cosas ropias de hombres, se conside—
rarán en cierto mo o preparadas por-causa de elle.
Si 2.—Proínde et si uaedam prºmiscui usus sint, 5 2.—Por consiguiente, también si algunas co—
solitus tamen fuerit a oa quae: usum (3) mutuari, sas fueran de nso promiscuo, pero él hubiere solido
dicendum erit, ipsius causa Videri parata. tomarlas de ella en mutuo como para usarlas, se
habra de decir que se consideran preparadas por
causa de la misma.
5 tl.—Item interest, ipsius causa parata sint ei 5 3.——También interesa saber, si las cosas 5. ella
legata, an ipslus causa emta' paratis enim omnia. legados hayan sido preparadas por causa de la
continentur, quae ípsius usibus fuerunt destinata, misma, compradas por causa. de ella' porque en
emta. vero ea sola, quae propter eam emta fecit las preparadas se comprenden todas las que fue-
maritus. Unde non continebantur emtis solis lega- ron destinadas á. los usos de ella misma, pero com-
tis, quae alia ratione paterfamilias _ac uisite ei pradas son aquellas solas de ue el marido hizo
destinavxt; utroque autem legato contine untur et compra por causa de ella. Por 0 cual. legados so-
quae marítus emi mandaverat, vel quae emerat, las las compradas. no se comprenderán las que ad-
necdum autem ei assignaverat, assignaturus si vi— uirides por otra razón destinó para ella. el padre
xisset (4). de familia; pero en uno y en otro le ado se con-
tendrán también las que el marido ha ía mandado
que se comprasen, ¿ las que habia com rado, aun-
que todavía no se las había asignado ¿ella, pero
que se las habría asignado, si hubiese vivido.
et.—Parvi autem refert, uxori, an concubinae 5 4. —Pero poco un orta que uno le legua á.
quis leget, uae eius causa-emm parata sunt; sane su mujer, ¿ á su concu ina, las cosas que por cau—
emm, nisi igmtate, nihil interest. sa de ella se compraron ¿ se prepararon; porque,
la verdad, a no ser en la dignidad, no hay ningu-
na diferencia. _
S 15.—Si uxori aurum, quod eius causa paratum & E).—Si á. la mujer se le hubiera legado el oro
est (5), legatum eit, et postea sit conflatum, mate- que gor causa de ella se preparó, y despues hubie—
ria tamen maneat, es. ei debetur. ra si o fundido, pero quedara la materia, se le
debe esta.
ä (i.—Sed ut legatum valeat, mortis tempore 51 6.—Pero Proculo escribió, ue ara que val
uxorem esse debere _Proculus scripsit; et verum el egado debe ser mujer casa a a tiempo de_ a
est, separatio enim dlssolvit legatum. muerte' y es verdad, porque la separación extin—
gue el legado.
5 7.-—Hoc legatum et ñlio, et filiae relinqui pot- 5 7.—Así al hijo, como ¿. la hija se le puede de-
est: «quae eius etia pai-ata sunt.-, et servo ser- jar este legado: 'las cosas no ueron preparadas
va ue, et contmebuntur, quae ipsi sunt attributa por su causa- y también & esclavo y á la esclava,
vel estimate. se comprenderán las cosas que á. los mismos los
eren atribuidas ¿ destinadas.
50. [49. V. 48: H.] IDEM: libro XXIII. ad Sa- 50. [49, V. 48. H.] EL meno; Comentan'as _á
binum—Quum filiofamilias ita le tur: 'quum is Sabino, libro XXHL—Cuando á. un hijo de familia
in tutelam suam pervenerit-, pu ertatis tempus se le le a así: -cuando él hubiere llegado á. su pro-
signiñcatur. Et sane si impuberi ñ_liofamilias Ie- ia. tute a» se significa el tiempo de la pubertad.
gatum sit, plerumque sentiendum est, uod Sabi- a la verdad, SI a un hijo de familia mi libero se
nus ait, ut non et paterfamilias fiat, sedl ut pubes. le hubiera hecho un legado, las más de s veces
Ceterum si mater, quae suspectam habuit mariti, se ha de entender, como dice Sabino, no que lle—
a quo dívorterat, vitam, filio suo, uamvis impu- ue á. ser también padre de familia, sino puber-9.
beri le t, non Videtur sensisse e eo tem ore, ero si la. madre, que tuvo como sos _cliosa la v1-
uo pu es est, sed eo, quo et pubes, et pater _mi— da de su marido del cual se habia ivoreiado, le
ias est; nam et si pubes fuit, multo magis dice— hiciera un legado a su hijo, aunque impúbero, no
(1) Según umm coyuntura,-núm alfr. 65. .?.ch mismo. Ita-ual. (2) Esto n. adornant.
Sat. VI. 475..- aomatu.cl addit-c Ft.; quae se licet coment mu- (o) ns Hal.
(lii-iulii; et exornent, Hel.; queis sibi comas mulieres, cof-¡“ctum (4) Sag-mi mulio-uda; vivisset Tour. más d Códice PI.
¡4 o. (5) Tour.; parat-urn ost est Íegatum sit, ¡el códice F1” Br.
DIGESTO.——L1'BBO xxxii: TÍTULO ÚNICO 575
uius, de patrefamilias eam sensisse, ac si dixisset: se considera. que se refirió al tiempo en que es pú-
nu suam tutelam, et in suam potestatem (I).. bero, sino ¿. aquel en que es pubero, we de
familia; porque también si fué púbero, mos con
mucha más razón, que ella se refirió á 9 de fa-
milia, como si hubiese dicho: cenando egne á au
tutela, y á su propia po '- ,
5 l.—Quodsi quis patrifamilias impuberi leget, “l.—Pero si alguno le legase á. uii padre de ia—
auum suae tutelae sit, de pubertate sensit, inter- mi ia im ubere para cuando fuera de pro ia tute-
um et de Vigintiquinque annis, sí mens testantis la, se re íó ¿ la pubertad, y ¿. veces tam ién ¿ los
appareat; nam-si iam puberi, minori tamen vigin— veinticinco años si es patente la voluntad del tes—
tiquinque annis legavit, proculdubio anni vigin— tador; porque si e hizo el legado ¿ uno que ya era
tiqumque erunt praestituti. púbero, pero menor de veinticinco años, sin duda
al naque se habrán indicado los veinticinco años.
5 2.—Item, si furioso, vel prodigo, vel ei, cui isla—Asimismo, si asi se le hubiera legado ¿ un
Praetor ex causa curatorem dedit, ita. sit legatum, furioso, 6 :S. un prodigo, 6 aquel á. quien el Pretor
puto, et de eo sensum casu, quo curae et tutelae le dió curador en virtud de causa opino que tam-
iberetur. bién se reñríó al caso en que se librase de la cura—
tela. de la tutela.
& 3.—Ex his et. huiusmodi apparet, voluntatis 5 .—De estos y de oti-os casos seme'antes apa-
quaestionem Sabinum interpretatum; e_t utique rece, que Sabino interpretó la. cuestión e la volun—
non dubitaret, si puberi, et multo ma is maiori tad; y ciertamente ue no dudaría, si asi se le hu—
vigintiquinque annis ita. sit legatum, e sue. po- biera hecho el lega o á un ptibero, y mucho más,
testate testatorem sensisse. ¿¡ un ma or de veinticinco años, que el testador se
refirió ¿da propia. potestad de éste.
5 4._—Sic autem haec scriptura varia est, e_t vc- 4.——Mas de este modo es vario el sentido de esta
luntatis liabet quaestionem, ut illa quoque, si quis cl usula, y contiene una cuestión re ecto á la. ve-
ita scripserit: «quum sui iuris inerit factus-; nem luntad, como también ésta, si uno hu iere escrito
aliter alias accipitur (2), et plerumque potesta- de este modo: «cuando hubiere llegado a ser de
tis (3) liberationem continet, plemmque puber— gro _io derecho,»; porque en ocasiones se entiende
tatem, vel vicesimumquintum annum. .º verso modo, unas veces contiene la libera-
ción de la potesta , y otras la pubertad, 6 los vein-
ticmco años.
5 5.—Ego quidem, et si quis iam puberi, minori _5 ö'.—To ciertamente, también si alguien le hu-
tamen vigintiquinque annis, sic legaverit: 'quum biere le do asi 13 uno que ya era pubero, pero
ad pubertatem pervenerit-, uto de (4) aetate menor e veinticinco años: «mando hubiere lle a-
eum sensisse, quae caret in in egrum restitutione. do it la pubertad-, opino que él se refirió 6 la ad
que no tiene restitución or entero.
S 6.—Idem et si quis: -quum suae aetatis fuerit ? 6.—Asimismo tambiélii si uno hubiere legado
factus-, vel: «legitimae aetatis-, utrum de puber- as : 'cuando hubiere llegado á su propia edad-, 6,
tate, an de vigintiquinque annis sensum sit, dis: ut la edad legal-, se puede disputar respecto ¿ la
putari de voluntate potest, non minus, uam 81 voluntad, sobre el ha entendido referirse ¿ la pu-
ita adscripserit: «quum iustae aetatís sit 'actus», bertad, ¿ á. los veinticinco años, no menos que si
vel:_-quum maturae aetatis-, vel: «quum adole- hubiere escrito de este modo: -cuando se ha a he—
Veritn. cho de edad justa» 6, «cuando de edad ma ura-,
6, cenando fuere adolescente-.
51. [50. V. 49. H.] PAULUS libro IV. ad Subj- 51… [50. V. 49. H.] PAULO' amenta-rios á Sa-
num.--Si fihaefamiliasita legatum sit: «quum in bino, libro I17.—Si á. una hija de familia se le hu-
tutelam suam pervenerit-, tunc debebitur, qunm biera hecho así un legado: (cuando hubiere llega—
viripotens facta fuerit. do á. su ropia tutela-, entonces será. debido cuan-
do se hu íere hecho casadera.
52.[51. V. 50. H.] ULPIANUS libro XXIV. ad 62. [El. V. 50. H. ULPIANO; Comentarios _á
Sabinum. — Librorum a pellatione continentur Sabino, libro XXIV- u la denºminación de li-
omnia volumina, sive in cliens., sive in membrana bros se (liomprenden todos los volúmenes, yalestén
sint, sive in quavis alia materia; sed et si in phily- en e , a en rgamino, a. en otra con uier
ra, aut in tilia, ut nonnulli conficiunt, aut'in quo magi-lia; pigro ta?-leben se halii'a de decir lo mismo,
alio (5) corio, idem erit dicendum. Quodsi in _co— si en membranas de papiro, 6 de tilo, como algu-
dicibus sint membraneis, vel chartaceis, vel etiam nos los hacen 6 en otra cualquier corteza. Pero
eboreis, vel alterius materiae, vel in ceratis codi- veamos si se eberan si estuvieran en códices en
cillis, an debeantur, videamus. Et Caius Cassius pergamino, 6 en. spei, 6 sun en marfil, 6 en otra
scribit, deberi et membranas libris legatis; conse- materia, 6 en co icilos encerados. Y escribeCa o
quenter igit'ur cetera quoque debebantur, si non Cassie, que, legados los libros, se deben tambi n
adversatur voluntas testatoris. los pergaminos; asi, pues, consiguientemente se
deberán también los demás, si ne se opone la vo-
luntad del testador.
5 1.—Si cui centum libri sint legati, centum vo- 5 1.—Si ¿. uno se le hubieren legado cien libros,
lumina ei dabimus, non centum, quae quis in anio le daremos cien volúmenes, no los ciento que al-
suo metitus est, cui (1) ad libri scripturam su ce- guien midió con su ingenio para que le bastasen
rent, ut puta quum haberet Homerum totum in para la escritura de un libro, como, por ejemplo,
uno volumine, non quadraginta octo libros compu- teniendo todo Homero en un solo volumen, no
tamus, sed unum Homeri volumen pro libro acci— computaremos cuarenta y ocho libros, sino que el
piendum est. poble volumen de Homero se ha de admitir por un
] ro.
5 2.—Si Homeri corpus sit le atum, et non sit 5 2.—Si se hubieran legado todas las obras de
plenum, quantaecunque rhapso iae (2) invenian- Homero, y no estuvieran completas, se deberán
tur, debentur. cuantos cantos se hallen.
5 3_.——Libris autem le tis bibliothecas non con- 5 3.—Pero escribe Sabino, que en los libros lega-
tineri Sabinus scribit; i em et Cassius, eit enim, dos no se com renden los astantes; lo mismo ma—
membranas, quae scriptae sunt (3). contineri (4), nifiesta. tambien Caesio, perque dice, que se cem-
deinde adiecit, neque armaria, neque scrinia, ne— prenden les pergaminos (tue están escritos, y des-
que cetera, in quibus libri conduntur, deberi. pgés añadió, que no se de en ni los armarios, ni
papeleras, ni las demas cosas en que se guar-
dan los libros.
_ S 4.7Quod tamen Cassius de membrauis (5) u- (j ll.—Mas es cierto lo que escribió Cassie res-
ris scri sit, verum est; nam nec chartae urae e- cto a los pergaminos no escritos; porque legados
bentur libris legatis, nec chartis legatis li ri debe- os libros no se deben los papeles en blanco, ni
buntur, nisi forte et hic nos arserit voluntas, legados los papeles se deberán los libros, a no ser
utputa si quis forte chartas sic reliquerit: «chartas acaso que también en esto nos apremiare la vo—
meas universas-, qui nihil aliud, quam libros ha- luntad, por ejemplo, si por ventura algún hombre
bebat, studiosus studioso; nemo enim dubitabit, estudioso, que no tenia. ninguna otra cosa mas que
libros deberi, nam et in usu plerique libros chartas libros, lo hubiere dejado a otro estudioso los pape—
appellant. Quid ergo, si quis chartas legaverit pu- les do este modo: -todos mis papeles-; pues nadie
ras? Membranae non continebuntur, neque cete: dudará que se deben los libros porque también en
lll? ad scribendum materiae, sed nec coepti scribi el uso muchos llaman libros á. los papeles. Lue o,
i rl. ¿que se dirá si alguno hubiere le 0 los pape es
en' blanco? Que no se comprender n los pergami—
nos, iii las demas materias para escribir, y ni aun
los libros que se comenzaron a escribir.
5 5.—Unde non male uaeritur, si libri legati & E).—Per lo cual no sin razón se pre iita, si,
sint, an contineantur non uin perscripti. Et non habiéndose legado los libros,—se contendi n los que
puto contineri, non magis, quam vestis appellatio: todavia no estaban acabados de escribir. Y no opi-
ne nondum detexta continetur. Sed rscripti libri no que se contengan, no de otra suerte ue en la
nondum malleati vel ornati continebantur, proin- denominación de vestidos no se com ren e el que
de et nondum conglutinati, vel emendati contine- aun no está tegido. Pero se compren eran los libros
buntur; sed et membranae nondum consutae con— acabados de escribir todavia no prensados 6 ador—
tinebuntur. nados, ypor lo tanto, se comprenderán también
los que ann no están encuadernados, 6 enmenda—
dos; pero asimismo se comprenderán tamblén los
pergaminos todavia no coeidos.
5 (i.—Chartis legatis neque papyrum ad chartas 5 6.-—En los papeles legados no se contendrán
paratum, neque chartae nondum perfectae conti- ni el papiro preparado para papel, ni los papeles
nebuntur. aun no acabados de hacer.
5 7.-—Sed si bibliothecam legaverit, utrum ar— 5 7.-Pero si uno hubiere le de una biblioteca
marium solum, vel armaria continebuntur an vero se pregunta, si se comprender sólo el armario, 6
libri quoque contineantur, uaeritur. Et eleganter los armarios, 6 si se comprenderán también los li-
Nerva ait, interesse Id., uo testator senserit; nam bros. Y discretamente dice Nerva, ue importa
et locum significare (6) ibliothecam, et (7) alias saber lo que el testador haya enten do; porque
armarium, sicuti dicimus: eboream bibliothecam unas veces biblioteca significa el lugar, y otras la
emit (8), alias libros, sicuti dicimus, bibliothecam estantería, como cuando decimos: compró una bi-
emisse (9). Quod igitur scribit Sabinus, libros bi— blioteca de marfil, y otras veces los libros como
bliothecam non sequi. uon per omnia verum est; cuando decimos: compró una biblioteca. As , pues,
nam interdum armaria uoque debentur, quae ple— no es absolutamente verdadero lo que escribe Sa-
rique bibliothecas appe ant. Plane si mihi propo- bino, que los libros no siguen á. la biblioteca; por—
nas, adhaerentia esse (10) membro (11) armaria, que á. veces se debeu también los armarios, que
vel affixa, sine dubio non debebuntur, quum aedi- muchos llaman bibliotecas. Pero á. la verdad si
iicii portio sint. me d' 'eras que los armarios están adheridos, 6 iijos
en la abitaciön, sin duda que no se deberán, per-
que fci-maran parte del edihcio.
5 8. -—Quod in, bibliotheca tractavimus, idem 5 8.—Lo mismo que hemos dicho respecto a la
Pomponius libro sexto ex Sabino (1) in dactylio— biblioteca expone Pomponio en el libro sexto de
theca legata tractat, et ait, annulos quoque centi- Sabino respecto a ios joyeros legados, y dice, que
neri, non solum thecam, quae annulorum causa se comprenden también los anillos, y no solo el os-
parata sit; hoc autem ex eo coniectat, quod ita. tuche, que se preparó para los anillos; mas esto lo
proponitur quis legasse: «dactyliothecam meam, conjetura, porque se dice que uno logº de esta ma-
et sz quos praeterea annulos habeo»; et ita Labeo"- nera: «mi joyero, y los anillos que yo además ten-
nem quoque existimasse ait. go»; y asi dice que opino también Labeºn.
5 9.—Sunt tamen quaedam, quae omnimodo le— ä 9.—Pero hay ciertas cosas que de todos modos
gatum sequuntur, ut lectum legatum contineat et siguen al legado, de suerte 1aque el lecho legado
fulcra (2), et armariis et loculis claustra et claves comprende también las baran illas, y las cerradu—
cedunt. ras y las llaves ceden ¿ los armarios y estantes.
53. [52. V. 51. H.] PAULUS libro IV. ad Sabi- 53. [52. V. 51. H.] PAULO; Comentarios (1 Sa-
mun.—Argento legato, constat arculas ad legata- bino, libro IV.—Legade. la plata, es cierto que no
rium non pertinere. le pertenecen al legatario las arquillas.
& 1.—ltem annulis legatis dactyliothecae non ä 1.—Asim'ismo, legados los anillos, no ceden a
cedunt. ellos los joyeros.
54. [SS. V. 52. H.] Postremus libro VII. ad 54. [58. V. 52. H.] Pour-emo; Comentarios á.
Sabinum.— Si pure tibi legavero, deinde postea Sabino, iibro VII.—Si yo te hubiere hecho un le-
scripsero ita: «hoc amplius, si navis ex Asia vene- gado puramente, y despues hubiere escrito así:
rít, heres meus ei fundum dato», verius est., eo «adamas de esto, si la nave llegare de Asia, dele
verbo «amplius» superiora repeti; sicuti dicimus; mi heredero un fundo», es mas cierto, que con esta
«Lucius Titius plebi quina millia (3) dedit, hoc palabra «edemas- se repite lo anterior; como cuan—
amplius Seius (4) viscerationem», quina quoque do decimos: «Lucio Ticio le dio cinco mil a la ple-
millia (5) Seium dedisse intelligimus; et: «Titius be, y además de esto una comida Seyo», entende-
accepit qumque, Seius hoc amplius fundum», mos que Seyo dio también otros cinco mil; y «Ticio
Seium quinque quoque cepisse intelligimus. recibió cinco, ¡( Seyo ademas de esto un fundo»,
entendemos que Seyo recibió tam bien cinco.
55. [54. V. 53. H.] ULPIANUS libro XXV. ad 55. [54. V. 53. H.] ULPIANO; Contentarioad.
Sabinum.— Ligni appellatio nomen generale est, Sabino, libro XXV.—La denominación de leña es
sed sic separatur, ut sit aliquid materia, aliquid genérica, pero se la divide de modo, que una cosa
lignum; materia est, quae ad aedificandum, ful- es Ia madera, y otra la leña; madera es la que es
ciendum necessaria est, li num, quidquid combu- necesaria para edificar y para reparar y leña toda
rendi causa paratum est. ed utrum ita demum, si la que esta preparada para ser quema a. Pero ¿así
concisum sit, an et si non sit? Et Quintus Mucius solamente, si estuviera cortada, o también si no lo
libro secundo refert, si cui ligna legata essent, estuviera? Y dice Quinto Mucio en el libro segun-
quae in fundo erant, arbores quidem materiae cau- do, que si a alguno se le hubiese legado laleña, ue
sa succisas non deberi, nec adiecit, si non (6) habia en- un fundo, no se deben ciertamente os
comburendi gratia succisae sunt, ad eum pertine- arboles cortados para madera, y añadió, que no le
re; sed sic intelligi consequens est. pertenecen, si no fueron cortados para ser quema-
dos; pero asi es consiguiente que se entienda.
5 1.—Olilius quoque libro quinto luris partiti % l.—También Ofilio escribió de este modo en el
ila-scripsit, cui ligna legata sunt, ad eum omnia libro quinto del Derecho dividido, que si a alguno
ligna pertinere, quae alio nomine non appellantur, se le legó la leña, le pertenece todo la leña, que no
veluti virgae, carbones, nuclei olivarum, quibus se designa con otro nombre, como las varas, los
ad nullam aliam rem, nisi ad comburendum possit carbones, y los huesos de las aceitunas, de los que
uti; sed et balani, vel si qui alii nuclei. no se puede hacer uso para ninguna otra cosa, sinº
para hacer fuego; pero que también las bellotas, u
otros huesos.
% 2.—ldem libro secundo negat, arbores nondum g 2.—El mismo dice en el libro segundo, que ut
concisas, nisi (iuae minutatim conciduntur, videri que se le legó la leña no parece que se le legaron
ei legatae, cui igne. legata snnt. Ego autem arbi- los árboles todavía no partidos, smo los que están
tror, hoc quoque ligni appellatione contineri, quod partidos en trozos pequeños. Pero yo opino, que
nondum minutatim fuit concisum, si iam conci- también se comprende en la denominación de leña
dendo fuit destinatum; proinde si silvam huic rei lo que todavia no fue partido en trozos pequeños,
habebat destinatam, silva quidem non cedet, deie- si ya fue destinado a ser asi partitio; por consi-
ctae autem arbores lignorum appellatione conti- guiente, si tenia 'un hosque destinado abate obje-
nebnntur, nisi aliud testator sensit. to, no cederá ciertamente el bosque, sino ue se
comprenderán en la denominación de leña os ar—
boles cortados, ¿ no ser que otra. cosa haya enten-
dido el testador. .
5 3.—Lignis autem legatis, uod comburendi 15 3.—Pero le adas las leñas, se comprende lo
causa paratum est, continetur, swe ad balnei ca— que fue destina o a ser uemado, ora si se solia
lefactionem, sive diaetarum hypocaustarum, sive usar para la calefaccion el baño, o para la de las
:d calcem, vel ad aliam rem coquendam sole— estufas delas habitaciones, ora para cocer cal ú
at uti. otra cosa.
(1% ad Sabinum, la Vulg. (4) Seius; huiuscemodi enim ratione quina, Hal.
(2 lial.; fulctm. el códice Fl. (5) vem la nota 5. -
(3) millia., omltenla Hai. Valg. (ñ) non, omitela Hai.
Tono LI — 7:
578 DIGESTO-—LIBRO xxxn: TÍTULO ÚNICO
ä 4.—Oli-lius libro quinto luris partiti scripsit, ij Ll.—¿Escribió Ofilio en el libro quinto del De-
nec sarmenta ligni appellatione contineri; sed si recho dividido, que los sarmienlos no se com ren-
voluntas non reiregatur, et virgulae, et cremia, et den en la denominación de leña; pero si a el o no
sarmenta, et superamenta materiarum, et vitium se opone la voluntad, se comprenderán las varas,
stirpes, atque radices continebuntur. las virutas, los sarmientos, los restos de maderas,
los troncos de las vides, y las raices.
%5.—Lignorum appellatione in uibusdam re- % EJ,—En algunas regiones, como en Egipto, en
gionibus, ut in Aegypto, ubi arun ine pro ligno donde por leña usan la caña, y se quema la caña
utuntur, et arundines, et papyrum comburitur, et el papiro, se comprenderán en la denominación de
herbulae quaedam, vel spinae, vel vepres conti- eña a "unas yerbas, o los espinas, () los abrojos: ¿Y
nebuntur. Quid mirum, quum Eam [lignum] hoc, ue es :de extrañar, cuando a esto lo llaman gti.»
et naves gama; [lignorum uectriccs] appellant, quae lana), y guþ,-u; (conductoras de leña.) a las naves,
haec lora 76m ¿lov [& aludibus] deducunt? que sacan estas cosas ana TEU ita" (de las lagunas)?
g (S.—ln quibus am pr0vinciis et edito boom (1) & (i.—En algunas provincias usan para este ob-
ad hanc rem utuntur. jeto tambien el estiercol de los bueyes.
£?.—Si lignum sit paratum ad carbones co- ;, 7.—Si la leña estuviera preparada para cocer
quendos (2) atque conficiendos (3), sit Olilius y hacer carbón, dice Ofilio en el libro quinto del
libro quinto luris partiti, carbonum appellatione Derecho dividido, que esta madera no es compren-
liuiusmodi materiam non contineri. Sed an ligno- dida en la denominación de carbón. Pero ¿y en la
rum? Et fortassis quis dicet, nec lignorum; non de leña? Y acaso dira alguno no tampoco en la.
enim lignorum gratia haec testator habuit. Sed et de leña; porque el testador no a tuvo para leña.
titiones, et alia ligna cocta ne fumum faciant, Pero ¿y a los tizonee y 9. otras lenas cocidas para
utrum ligno, an carboni, an suo generi adnumera- que no hagan humo, los comprenderemos en laleña,
bimus? El. magis est, ut proprium genus habeatur. o en el carbón, o en su propio género? Y es mas
cierto que se considera un genero propio.
8.—Sulphurata quoque de ligno aeque eandem ä 8.—-—También las leñas azufradas tendrán igual—
ha ebunt definitionem. mente la misma definición.
5 9.—Ad faces quoque parata non erunt ligno- 5 Si.—Tampoco las preparadas para teas seran
rum appellatione comprehensa, nisi haec fuit vo- comprendidas en la denominación de leñas, a no
luntas. ser que esta ha a sido la. voluntad.
% 10.—De pinu autem integri strobili, ligni ap- g 10.—Poro as piñas enteras del pino seran
pellatione continebuntur. comprendidas en la denominación de leña.
56. [55. V. 54. H.] PAULUS libro IV. ad Sabi- 56. 55. V. 54. H.] PAULO; Comentar-¿osasu-
num.——-Paii et perticae in numero materiae redi—- bino, li a IV.—Los alos y las pertigas han de
gendi sunt, et ideo lignorum appellatione non con- ser comprendidos enlia clase de maderas, y por lo
tinentur. äanlto nta-estaran contenidos en la denominación
e eña.
57. [58. V. 55. H.] POMPOHIUS libro XXX. ad 57. [56. V. 55. H.] PoMPomo; Comentarios á
Sabinum.—Servius respondit, cui omnia materia Sabino, libr-o XXX.—Servio respondió, que a aquel
legata sit, ei nec arcam, nec armarium legatum a quien se le haya legado toda clase de madera, no
esse. se le legaron ni las arcas, ni los armarios.
58. [57. V. 56. H.] ULPIAN us libr-o IV.-Dispu- 58. [57. V. 56. H.] ULPIANO; Disputas, libro
talionum.—Quum uxori suae quis ea, quae eius IV.—Habiendo uno legado a su mu'er las cosas
causa parata sunt, legasset, dehinc vivus purpuras aue por causa de ella fueron repara as, y habien-
compar-ussat in provincia, necdum tamen advenis- ocomprado después en vi 9. alo-unas pur uras
set, rescriptum est, ad mulierem purpuras per— en una provincia, pero no habienäolas trai o to—
tinere. davia, se respondio por rescripto quo las purpuras
le pertenecian a la mujer.
59. [58. V. 57. H.] IULlANUS libro XXXIV. 59. [58. V. 57. H.] IULIANO; Digesta, libro
Digestorum.—Qui chirogra hum legat, non tan- XXXIV.—El que lega un quirograt'o no solamente
tum de tabulis cogitat, se etiam de actionibus, piensa en las tablas, sino también en las acciones,
quarum probatio tabulis continetur; appellatione cuya prueba se contiene en las tablas; porcäue es evi-
enim chirographi uti nos pro ipsis actionibus, pa- dente quo usnmos de la palabra quirógra o por las
lam est, quum venditis chirograpliis intelligimus mismas acciones, pues vendidos los quirögrafos
nomen venisse; quin etiam si nomen quielega— entendemos que se vendió el crédito; porque tam-
verit, id, quod in actionibus est, legatum intelli- bien si uno hubiere legado un crédito, se entiende
gitur. que se lego lo que se comprende en las acciones.
60. [59. V. 58. H.] ALFENUS 4) libro II. Di— 60. [59. V. 58. H.] ALFENO; Digesta compen-
gestorum a Paulo cpitomatorum.— uum quaerere- diado or Paulo, libr-a II.—Como se preguntase
tur, agni legati quatenus viderentur, quidam aie— hasta e qué tiempo se considerarian legados los
bant, agnum duntaxat sex mensium (5); sed verius corderos, decían algunos, que cl cordero era sola-
(i) Según corrección del códice Fi.; bubum. Taur según, (3) Ilal.; conficiendas, el códice Fl.
la esu-itura original, Br. (4) Africanus, Hal.
(2) Seg uin corrección. del oddt'ce Fi.,- coquendss, Taur. se- (5) Tam-._según la escritura original; esse, inuria la
gún la escritura original, Br. corrección del codice FL, Br.
DIGES'IO.—LIBRO XXXII: TÍTULO ÚNICO 579
est, eos legatos esse, qui minores anniculis (1) mente de seis meses; pero es más verdadero, que
essent. fueron legadºs los que fuesen menores de un año.
5 1.—Servis et ancillis urbanis legatis agasonem, 5 1—Legadoslos esclavos y las esclavas urba-
mulionem legato non contineri respondi; eos enim nos, yo respondi que ne se cemprendia en el lega-
solos in eo numero haberi, quos parterfamilias cir- do el arriero, ni el mulero; porque se consideran
cum se ipse sui cultus causa baberet. en aquel numero solos los que el mismo padre de
l'ami iatuviera cerca de si para. su propio servicio.
5 2.—-Lana, lino, purpura uxori legatis, quae & 2.—Habiendose legado ala mu er la lana, el
eius causa parata essent, quum multam lanam, et lino, y la. pupura, que por causa de ella se hu-
omnis generis reli uisset, quaerebatur, an omnis biesen preparado, habiendo dejado uno mucha
deberetur. Respon it, si nihil ex ea destinasset ad lana, y de toda clase, se preguntaba, si se deberia
usum uxoris, sed omnis commixta esset, non dissi- toda. Respondió, que si de ella no hubiese desti-
milem esse deliberationem, quum penus legata. nado nada para uso de la mujer, sino que toda.
esset, et multas res, quae penus essent, reliquis- estuviese mezclada, la resolución no era distinta
set, ex quibus aterfamilias vendere solitus esset; de cuando hubiesen sido legadas las provisiones,
nam si vina di udisset, habitui-us usioni (2) ipse y hubiese dejado muchas cosas, que fuesen provi-
et heres eius, tamen omne in penu existimari; sed siones, de las que hubiese solido vender el padre
quum probaretur, eum, qui testamentum fecisset, de familia; perque si hubiese trasegado los vinos,
partem penus vendere solitum esse, cOnstïtutum para tener el y su heredero para su uso, todo, sin
esse, ut ex eo, quod ad annum (3) opus esset, he- embargo, se considera comprendido en las provi-
redes legatario darent. Sic mihi placet etin lana siones; pero cuando se probase que el que hubiese
fieri, ut ex. ea, quod ad usum annuum mulieri satis hecho e testamento solió vender parte de las pro-
esset, ea sumeret; non enim deducto eo, quod ad visiones, se determinó que de ellas diesen los he-
viri usum opus esset, reliquum uxori legatum rederos al legatario lo que fuese necesario para un
esse (4), sed quod uxoris causa paratum esset. año. Ast me arece bien a mi que se hace también
respecto a la ana, de suerte que de ella tome la mn-
jer lo que le fuese suñciente para. el uso de un
ano; porque ne se le lego a. la mujer lo restante,
deducido 10 que fuese necesario para el uso del
marido, sino lo que hubiese sido preparado por
causa de la mujer.
g 3,—Praediis legatis, et quae eorum praedio- 5 3.,-—Legados unos predios, y las cosas que se
rum colendorum causa emta parataque essent, ne- hubiesen comprado y preparado ara cultivar es—
que topiarium, neque saltuarium legatum videri tostpredios, dice que ne se consi era le ado ni el
ait; topiarium enim ornandi. saltuarium autem jar inero, ni el guardabosque; porque e jardinero
tuendi et custodiendi fundi magis, quam colen- fue destinado andornar, y el guardabosque para
di [5) paratum esse. Asinum machinarium lega- defenderyguardar el fundo, mas bien que ara
tum VldBI'i, item oves, quae stercorandi fundi eau- cultivarlo. Pero se considera legado el asno e la
sa pararentur, item opi ionem (6), si eius generis maquina, asi como las ovejas, que estuviesen des-
oves cu raret. tinadas a estercolar el fundo, y también el pastor,
si cuidase de evejas de esta clase.
61. [60. V. 59. H.] IDEM libr-o VIII. Digesta- 61. [60. V. 69. H.] EL nismo; Digesto compen-
mm a Paulo cpitomatorum.—Textoribus omnibus, diado por Paulo, libro VIII.—Legados todos los
qui sui essent, quum moreretur, legatis, quaesitum tejedores, que fuesen suyos cuando muriese, se
est, an et is, quem postea ex his ostiarium fecisset, preguntó, si se comprenderia en el legado también
legato contineretur. Respondit, contineri; non al que de ellos hubiese hecho después portero. Res-
enim ad aliud_ artificium, sed ad alium usum trans- pondió, que se comprendía; porque no fue trasla-
ductum esse. dado a otro oficio, sino a otro uso.
82.[61. V. 60. H.]. IULIANUS libro singulari de 62. 561. i. 60. H.] Junuuo; De las Ambi tte-
Ambiguitatibus.—-Qui duos mulos habebat, ita le- dades, ¿bro único.—Uno que tenia dos mulos, ego
gavit: «mulos duos, qui mei erunt, quum moriar, de esta mnnera: «de mi heredero a Seyo los dos
Seio heres dato»; idem nullos mulos, sed duas mu- mulos, que fueren mios cuando yo muera»; el mis-
las reliquerat; respondit Servius, deberi legatum, mo no habiadejado ningunos mu os,sino dos mulas;
quia mulorum appellatione etiam mulae continen- Servio respondió, que se debia el legado, porque
tur, quemadmodum appellatione servorum etiam en la denominación de mulos se comprenden tam-
servae plerumque continentur. ld autem eo ve- bién las mulas, ast como en la denominación de
niet, quod semper sexus masculinus etiam Femini- esclavos se comprenden de ordinario también las
num sexum continet. esclavas. Mas esto provendra de que siempre el
sexo masculino comprende también el sexo feme-
¡"UD.
63. [62 V. 61. H.] IDEM libro I. ad Urseitun 83. [62. V. 61. H.] Et. Mismo; Comentar-¡03d
Fer-oecon—ln repetundis legatis haec verba, quae Urse,-'io Feras, iibro I.—Estas palabras, que se sue-
adiici solent; «item dare damnas esto», et ad con- len añadir al repetirse los legados: ¿asimismo este
ditiones, et ad dies legatorum easdem repetendas cºndenadº a dar», respºndiº Sabinº que se han de
referri, Sabinus respondit. cºnsiderar repetidas asi para las cºndic1ºnes, comº
para los terminos de los legados.
. 64. (63. V. 62. H.] AFRICANUS libro VI. Quac- 64. [68. V. 62. H.] AFRICANO; Cuestiones, li—
¡dimana—Qui lilium et nepotem heredem institue- bro VI.—Uno que habia instituido herederos a su
rat, certa praedia, quaeque in his mortis tempore hijo y a su nieto, le habia dado por fideicomiso a
sua essent, nepoti per fideicommissum dederat, su nieto ciertos predios, y las cosas que en ellos
excepto lcalendario; mortis tempore _in en arca, in hubiese suyas al tiempo de la muerte, excepto el
qua instrumenta et cautiones debitorum erant, libro de caja; al tiempo de la muerte se hallº dine-
pecunia numerata inventa est; plerisque videba- ro cºntacte en la caja en ue estaban lºs instru-
tur, vix verosimile esse, ut testarer de pecunia nu- mentºs y las cauciones de os deudores; a los mas
merata sensisset. Ego autem illud dignum ani- les erecta, que era poco verostmil que el testador
madversione existimabam, quum quis kalendarium se iubiese referido al dinerº cºntante. Perº yo
praestari alicui voluerit, utrumne nºmina dunta- consideraba dignº de observación esto: cuandº al-
xat debitorum praestari voluisse intelligendus est, guno hubiere querido que se le diese ¿mirº el librº
an vero etiam pecuniam, si qua ab his exacta, ei- de caja, ¿se ha de entender que quisº que se le
dem tamen kalendario destinata fuerit? Et magis diesen solamente los débitos de os deudores, º
puto,-quemadmodum si exactae pecuniae, et rursus acaso también el dinero, si alguno hubiere sido
cºllºcatae (1) essent, permutatio nominum. non cobradº de ellos, ero destinado al mismo libro de
perimeret vel minueret fideicommissum, ila ipsae caja? Y creº mas ¡en, que asi cºmo si se hubiesen
quoque pecuniae, si adhuc kalendaria, id est ne- cobradº las cantidades, de nuevo hubiesen sidº
minibus faciendis destinatae essent, eidem fidei- colocadas. el cambio de os créditos no extinguiria
commisso cedere debeant. Quin etiam illud quoque ó disminuiría el fideicomiso. asi tambien las mis-
putem defendi posse, ut non modo a debitoribus mas ca tidades, si tºdavia estuviesen destinadas
exactae pecuniae, sed quacunque de causa reda— al libr de caja, estº es, para hacer préstamos, de-
ctae, eidem tamen rationi fuerint destinatae, fidei- beran ceder al mismº fideicomiso. Aun creo que
comisso cedant. también se puede defender, que ced'en al Fideicº—
miso no sºlo las cantidades cobradas de los deudo-
res, sino las recaudadas por cualquier causa, pero
que hubieren sido destinadas a la misma nego—
ciación.
65. [64. V. 68. H.] Maacunus libro VII. Iri- 65. [64. V. 63.H.] MARCIANO; Instituta, libro
atitutionwn.—Legatis servis exceptis negotiatori- VII.—legados los esclavos excepto los negºcian—
bus, Labeo scripsit, eoslegato exceptos videri, qui tes, escribió Labeºn, que se cºnsideran exceptua-
praepositi essent negotii exercendi causa. veluti dos en el legadº los que hubiesen sidº destinadºs
qui ad emendum, locandum, conducendum prae— para ejercer alºun negocio, por ejemplo, los que
positi essent; cubicularios autem, vel obsonatºres, ubiesen sidº destinados a comprar. a arrendar, e
vel eo's', qui piscatoribus praepositi sunt, non vi- a tomar en arrendamiento; pero que los camareros,
deri negotiationis appellatione contioeri; et puto o los abastecedores, º los que están al frente de
veram esse Labeonis sententiam. los pescadores, no son consideradoscontenidos en
la denominación de negociación; y juzgo que es
verdadera la opinión de Labeºn.
% 1.-—Si ex officio uis ad artificium transierit, 5 1.—Si alguno hubiere pasadº de un empleo a
quidem recte putant, egatum extingui, quia 'offi- un elicio, con razón opinan unos ue se extingüe
cium artificio mutatur; non idem e cºntrariº. quum el legado, pºrque el empleo se cam ia en oficiº; no
lecticarius coquus postea factus est. es lo mismo por el contrario, cuandº el mºzo de
litera se hizo después cocinero.
& 2.—-Si unus servus lura artiñcia sciat, et alii & 2.—Si un esclavo supiera muchos oficios, y á.
co ui legati fuerunt, alii textores, alii lectarii, ei una persona se le legaron los cocinerºs, y a otra
ce ere servum dicendum est, cui legati sunt, in los tejedores, y a otra los mozos de litera. se ha de
quo artificio plerumque versabatur. decir que este esclavo pertenece a aquel a quien
se le legarºn los del olicio en que más se ejercilaba.
& 3.—Ornatricibus legatis, Celsus scripsit, eas, ä il.—Legadas las-dedicadas a adornos, escribio
quae duos tantum menses-apud magistrum [ue- Celso, que no se cºmprenden en el legadº las que
runt, legato non cedere-, alii et has cedere, ne ne- estuvieron solamente dºs meses con maestro, y
cesse sit, nullam cedere, quum omnes adhuc di- otros dicen, que también éstas son comprendidas,
scere possint, et omne artificium incrementum a. fin de que no sea necesario que ninguna sea
recipiat (2), quod magis obtinere debet, quia hu- comprendida, porque todas podrian aprender tº-
manae naturae congruum est. davía, y tode elicio admite adelanto, lo cual debe
más bien prevalecer, porque es conforme a la na-
turaleza humana.
& tt.-s-Pecoribus legatis, Cassius scripsit, qua- % 4.—Legados lºs ganadºs, escribiº Cassio, que
drupedes cºntineri, quae gregatim pascuptur; et se comprenden los cuadrúpedºs, que pacen en pia-
sues autem pecOi-um appellatione continentur, ras; pero también los cerdºs son comprendidºs en
68. [67. V. 66. H.] ULPIANUS libro ¡. (4) Re- 68. [67. V. 86. H.] ULPIANO respondió & Ju-
sponsa-um ]uniania (5) respondit. —Testatorem niano; Respuestas, libro ¡__-Añadiendº el testa-
adiicienda: « raedium Seianum omne», eam quo- dor: stodo el predio Se'yano», se cºnsidera que de-
que partem undi suprascripti quasi ad se perti- jº por fideicomiso, cºmº si a él le perteneciera,
nentem videri per fideicommissum reliquisse. quam también aquella parte del antes mencionadº fundo,
ex causa pignoris nactus est, salvo scilicet iure que obtuvo por causa de prenda, quedando, por
debitoris. supuesto, a salvo el derecho del deu or.
& I.—Ex his verbis: «curate agros attendere (6), & 1.——En virtud de estas palabras: «cuidad de
et ita ñet, ut filius meus filios vestros vobis con— atender a los campos, y asl sucedera que mi hijo
donet», fideicommissum peti non posse. os condone vuestros hijos», no se puede pedir el
fideicºmisº.
% 2.—Servºs communes a Seía ita relictºs: «si 5 2.—Los esclavos comunes dejados por Seya
mei erunt, quum moriar», non deberi, si modo hoc de este modo: «si fueren mios, cuando yo muera»,
sensit testatrix, ut ita deberentur, si in solidum no se deben, si es que le testadora entendió decir
eius fuissent. epito, que se debiesen, si fuesen integramente de
e il.
5 3.—Praediis cum his cnthecis (7), quae in ea gia—Habiéndose dejado unos predios con los
possessione sunt, relictis, mancipia quoque prae- enseres ue hay en la osesiºn, se comprenderán
diorum, quum illic' testamenti facti tempore fue- también os esclavos tre los predios, cuando hu—
runt, cedent; sed et quae postea accesserunt, si bieren estado alli al tiempo de haberse hecho tes—
modo hoc testator manifeste expressit. tamento; pero asimismo los que des ues se agi-ega—
ron, si esto lo expreso claramente e testador.
69. [68. V. 87. H.] MA RCELLUS iibro singulari 68. [Bº. V. 67 H.] MARCELO; Respuesta:, ii—
Responsorum.—Non aliter a significatione verbo- bro único.—Nº es' conveniente separarse de la sig—
rum recedi oportet, quam quum manifestum est, nificación de las palabras, sinº euando es manifiestº
aliud sensisse testatorem. _ que el testador entendió decir otra cosa.
gl.—Titius codicillis suis ita cavit: «Publio g 1.—'l'icio dispuso asi en sus codicilos: (quiero
Maevio omnes iuvenes, quos in ministerio haben, que se le den a Publio Mevio todos los jovenes,
dari volo»; uaero, a ua aetate iuvenes, et in que ten e a rni servicio»; pregunto, ¿desde que
quam intelligi debeant. arcellus respondit, quos edad, y asta cual, se deberá. entender que sºn jó-
verbis, quae proponerentur, demonstrare voluerit venes? Marcelo respondio, que corresponde al co-
70. [69. V. 68. H.] ULPIANUS libro XXII. ad 79- [º_º- V- 68. H. .Unruno; Conicntarios á.
Sabinwn.—-Si cui lana legetur, id legatum vide- Sabmo,_abro XXII.— i a alguno se le lega. la lana,
tur, uod tinctum non est, sed entregué; [spontc na— se canSidera legatia la que no fue teñida, sino na-
tum] 2). cida espontáneamente.
5 l.-—Sive autem l'acta est, sive infecta, lanae 5 1.—Mas ora esté labrada, ora sin labrar, se
ap ellatione continetur. cºmprende en la denominación de lana.
sz-Quaesitum est, utrum lanae appellatione &, 2.—Se preeunte, si en la denominación de la-
ea. sola contineatur, quae neta non est, an et ea, na se comprenderá aquella sola, que no esta hila-
guae neta est, utputa stamen et subtemen (3). Et da, 6 si también la que esta hilada, por ejemplo, el
abinus et netam contineri putat; cuius sententia estambre y la trama. Y Sabino opina que se cºm-
utimur. prende tambien la hilada; cuyo parecer seguimos.
5 B.,—Lanae a pellationem eatenus extendi pla- 5 il.—Esta determinadº, que la denºminación de
cet, quoad ad te am pervenisset. lana se extienda hasta tanto que hubiese llegadº
a ser tela.
ä £L—Et sciendum, succidam quoque contineri, 5 4.—Y se ha de saber que se com rende tam-
et lotam, si modo tincta non sit. bien la sucia y la lavada, si aun no ubiera sidº
teñida.
& 5.-—Lanae appellatione tomentum non cºnti— g 5.—En la denominación de lana no se cºm—
nebitur. prendera la borra.
& 5.—Sed nec ea lana, ex ua quis quasi vesti- g. (i.—Poro tampoco se comprendera aquella lana
mentum l'eceritvaletudinis ve deliciarum gratia, de la que alguno hubiere hecho una especie de
continebitur. vestido por causa de salud º de cºmodidad.
5 7.—Ne ea quidem, quae fomentationis gratia 5 7.-—Tampocº ciertamente se cºmprenderán en
parata suntvel medicinae, lanarum appellatione la denominación de lanas las que fuerºn prepara-
continentur. das para fomento o para medicina.
& 8.—Sed et pelles lanatae contineantur? Et hoc % 8.—Perº ¿se comprenderán también las pieles
lanae cedere manifestum est. con lana? Y es evidente que ellas ceden ¿¡ la lana.
& 9.—Lana legata etiam leporinam lanam, et ä 9.-Creo que en la lana legado se comprende
anserinam, et caprinum credº contineri, et de li- también el pelº de liebre, el de ansar, y ei de ca-
gno (4), quam ipc-igniti» [lanam [igneam] appellant. bra, ylïa lana de madera, que llaman ¡pág—¡indiana
vegeta .
$ 10.—Linum autem lana legata utique non con— g 10.—Mas en la lana legada no se comprenderá
tinebitur. ciertamente el lino.
& 11.—Lino autem legato tam factum, quam in- % il.—Perº en el lino legado se cºmprende tan-
fectum continetur, quodque netum, quodque in to el labrado, comº el no labrado, el que esta hila-
tela est, quod est nondum detextum. Ergo aliud do y el que esta en hilaza, que no ha sido tejidº
in lino, quan in lana est; et quidem si tinctum todavia. Luegº en el lino sucede cºsa distinta que
linum sit, credo, lino continebitur. en la lana; y, a la verdad, si el linº hubiera sldo
teñido, creo que sera comprendido en el legado
del lino.
GR.—De (5) versicoloribus videndum est; ei 5 12.—Se ha de ver respecto alas materias de
constabat apud veteres, lanae appellatione versi- varios de colores; y era constante entre los anti-
coloria non contineri, sed ea (6) omnia videri le- guºs, que en la denominación de lana ne se com-
gata, quae tincta sunt et neta, quae neque detexta, prendían las materias de varios colores, sino que
neque contexla'Sunt. Proinde quaeritur, an pur- se consideran legadas todas las que estan teñi-
Eura appellatione versicolorium (7) contineatur. das é hiladas, que no fueron tejidas, ni entreteji-
«t ego arbitrar, ea, qua tincta non sunt, verslco- das. Por lo cual se pregunta,si en la denominación
laribus non adnumerari; et ideo neque album, ne- de materias de varios colores se comprenderá la
que naturaliter nigrum contineri, nec alterius co- púrpura. Y yo opino, que las materias que no fue—
loris naturalis; purpuram autem et coccum, quo- ron teñidas no se cuentan entre las de varios co—
niam nihil nativi coloris sunt, contineri arbitror, lores; y por lo tanto, que no se comprende ni lº
nisi aliud sensit testator. blanco, ni lo- naturalmente negrº, ni lo de otro co-
lor natura]; pero creo que se cºmprenden la púr-
pura y la grana, porque en nada son de color na-
.———-.-—.——I— tivo, a no ser que otra cosa haya entendido decir
el testador.
(1) testatorum, la. Vaig.
(2) sed abra—puig, omirelaa Hal.
(a) substamen. la Vaig; subtegmen, Hal.
(4) Taur. seg an corrección del códice FL; ct diligunt-uui.
la escritura or ¡nal, Br. (G) Hs,!)or ea, Hat.
(5) Hal. Vu g.; De, omitcla el códice Ft. (7) Ha . Vida.; versicolormn1 el códice Fl.
mesmo—msm xxxn. TÍTULO iunco 583
% 13.—Purpurae autem appellatione omnis ge- g, 13.—Pero opino, que en la denºminación de
neris purpuram contineri puto, sed coccum non púrpura se cºmprende la. púrpura de toda ciase,
continebitur, fucinum (1) et ianthinum contine- pero quo ne se comprenderá la grana, y se com-
bitur. Purpurae appellatione etiam subtemen (2) prenderan el color del fucino y el violado. Nadie
I'actum contineri, nemo dubitat; lana tinguendae duda, que en la denºminación de púrpura se com-
purpurae causa destinata non continebitur. prende tambien la trama hecha; pero nº se com-
prendera la lana destinada a ser teñida de púr—
pura.
71. [70. IV. 69. H.] losM iibro XX. ad Sabi- 71. [70. V. 69. H.] Ei. mano; Comentarios (t
num.—Quum suae ancillae sive servi in testamento Sabino, iibro XX.—Cuando en un testamento se
scribuntur, hi designari videntur, quos paterfa- inscriben sus esclavas o esclavos, se considera que
milias suorum numero habuit. son designados los que el padre de familia tuvo
por suyos.
72. [71. V. 70. H.] PAULUS libro IV. ad Sabi- 72. [71. V. 70. H.] PAULO; Comentamos á Sa-
nam.-—Eadem in onmibus rebus, quas suas quis bino, iibro IV.-Lo mismo se ha de decir respecto
legaverit, dicenda sunt. a todas las cosas que uno hubiere legado comº
suyas.
73.[72. V. 71.H.] ULPIANUS libroXX. ad Sa- 73. [72. V. 71. H.] ULPlANO; Comentariosá
binuni.-—Suos autem servos vel ancillas eos acci- Sabino, libro XX.—Pero entendemos por esclavos
imus, qui sunt pleno iure testantis, inter quos ó esclavas suyos, los que de pleno derecho son del
ructuarii non continebuntur. testador, entre los cuales no se cºmprenderán los
que tiene en usufruto.
& 1.—Sed qui bºna fide testalori serviunt, suo- 5 1.-—Pero los que de buena Te le prestan servi—
rum appellatione magis est, ut contineantur, si dumbre al testador es más cierto que se compren-
modº suºrum a pellatione eos, quos suorum nu- den enla denominación de los suyos, si es qua
mero habuit, vo uit contineri. quiso que se comprendieran en la denominacion
e suyos los ue el tuvo por suyos.
5 2.-—Eos vero, quos quis ignari hy thecaeve ;, il.—Mas os que alguno dió en prenda ó en hi—
dedit, sine dubio inter suos egasse vi ebitur de- poteca-se cºnsiderara sin duda que los legó entre
bitor, creditor nequaquam. os suyos el deudor, y de ninguna manera el
acreedor.
g ti.—Proinde si quis servos habuit pro rios, sed g 3.—Por consiguiente, si alguno tuvo esclavos
quorum operas locabat, vei pistorias, ve histrio- propios, pero cuyos servicios daba en arrenda-
nicas, vel alias similes, an servorum appellatione miento, o panaderos, o histriones, (1 otros semejan-
etiam hos legasse videatur (3)? Quod et praesu- tes, gse considerara que los legó también con la
mi oportet, nisi contraria voluntas testatoris ap- denominacion de esclavos? Y esto debe resumir-
pareat. se, si no apareciera contraria voluntad de testador.
Q Al.—Eum, qui venaliciariam vilam exercebat, 5 ll…—Opino que el que se dedicaba al comercio
puto suorum numero non facile contineri velle de esclavos no quiere que fácilmente se compren-
eiusmodi mancipia, nisi evidens voluntas fuit dan en el número de los suyos los esclavºs de este
etiam de his sentientis; nam quos quis ideo com- comercio, a no ser que haya sido evidente la vo-
paravit, ut illico distraheret, mercis magis loco, luntad del que se reiiera también a éstos; porque
quam suorum habuisse credendus est. se ha de creer, que los que alguno compró para
venderlos desde luego, los tuvo más bien en cali—
dad de mercancias que en la de suyos.
& 5.—Vicarios autem servorum suorum numero % E).—Poro escribió Pomponio en el libro quinto,
non contineri, Pomponius libro quinto scribit. que los vicarios no son comprendidos en el núme-
ro de los esclavos suyos.
74. [73. V. 72. H.] Pouromus iibro VI. ad 74. [73. V. 72. H.] PouroNio; Comentarios á.
Sabinum—Si quis suos servos legavit, communes Sabino, libro VI.—Si alguno legó los esclavos su-
quoque continentur, et in quibus ususfructus alie- os, se comprenden también los comunes, y aque-
nus fuit. los en que tenia otro el usufruto.
75. [74. V. 78. H.] ULPIANUS libro XX. ad 75. [74. V. 78. H. ULPIANO; Comentarios ¿
Sabinum.—Numis indistincte legatis hoc receptum Sabino, libro XX.—Ha iendose legado indistinta—
est, ut cxiguiores legati videantur, si neque ex mente monedas, se admitió esto, que se consideren
consuetudine patrisfamiliae, neque ex regionis, legadas las de menos valor, si otra cosa no udie-
unde luit, neque ex contextu testamenti possit ap- ra demostrarse por la costumbre del padre e l'a-
parere. milia, ni de la región en que estuvo, ni por el con-
textº del testamento.
76. [75. V. 74. H.] IDEM libro II. ad Edictum. 76. [75. V. 74. H.] EL msuo; Comentarios al
--Cha.rtis legatis nemo dicet, scriptus (4) et li- Edicto, iibro II.—Nadie dira que, legados los pa-
77._[76. V. 75. H.] Iavoasuus (1)libr-ol.c.1; 77. [76. V. 75. H.] JAVOLENO; Doctrina de
Plautio (?).—Quum in substitutione legata repe- Plaut.-io, ¿iD/ºo I.—Cuando en la substitución se re-
tuntur, libertates etiam cuntiuentur. iten loslegados, se comprenden también las li-
)ertadcs.
78. [77. V. 76. H.] PAULUS libro II, ad Vitel- 78. [77. V. 76. H.] PAULO; Comentarios a Vi.
lium—Quaesitum est, Stichum servum (3) ex eº ti,-[io, libro II.—Se prcºuntº, si seria debido el es-
t'undo ante annum mortis testatoris abductum et clavo Sticº separado ¿% un fundº un añº antes de
disciplinae traditum, pºstea in eum fundum nºn la muerte del testador y mandado a estudiºs, sin
reversum, an deberetur. Responsum est, si stu— que después haya vuelto a aquel fundº. Se respon-
dendi causa misisset, non quo de fundº eum (4) dio, que era debidº, si lo hubiese enviado a estudiar,
aliorsum transferret, deberi. no porque- lo trasladase de aquel fundo a oti-a.
arte.
ä 1.-—«Maevi tili, quod iam tibi maximam par- p 5. 1.—«Hi,jo Mevio, comº ya te he dado la. mayor
tcm facultatum dederim, contentus esse debes parte de los bienes, debes content-arte con el fun-
fundo Semproniano cum suis inhabitantibus, id do Semproniano con sus habitadores, esto es, con
est, l'amilia et quae ibi erunt»; quaesitum est de los esclavos y con las cosas que enel hubiere»; se
nominibus debitorum, et numis. Eadem epistolam preguntó, respectº a los creditos de los deudores,
talem emisit: «argentum omne, et supellectilem; y al dinero. La misma testador-a. envio csta carta:
quodcunque habeo, tibi dono (5), et quidquid in «te dono toda la plata, y cl ajuar, cuanto tengo,y lo
praedio Semproniano habeo»; an supellex, quae in quc tengo en el predio Semproniauo»; se preguntó,
aliis praediis vel domibus esset, ad Maevium per- Si le pertencceria a Mcvio el ajuar que hubiere en
tineret, etun Servi, quos ox co l'u udo aliis legavit. otros predios () casas, y los esclavos que de aquel
Responsum est, nomina et uumos non videri" dc— fundo haya legado a otros. Se respondiº, ue no
beri, nisi manifeste de his quoque legendis voluntas sc considera que se deben los creditos y cl inero,
defunctae adprobaretur, servos cx iisdem fundis a rio ser quo se probase claramente la voluntad de
aliis datos deminuisse tilii legatum, de argento et la difunta también para legarlos, quo los esclavos
supellectili, quae alibi esset, euni, cuius notio est, que de los mismos fundos fueron dados aotros dis-
aestimaturum, utid obtineat, quod testatori pla- minuycron el legado del hijo, y que respecto á la
cuisse a legatario approbabitur. plata y al ajuar, quo hubiese en oti-a parte, juzga-
rít aquel a quien le compete el conocimiento dc
este asunto, para que reciba lo que pºr el legata-
rio se probare, que le pingo al testador.
% 2.—Praedia quidam reliquit adiectis his ver- g 2.—Uno dejo unos predios habiendo añadido
bis: «uti a 'me possessa sunt, ct quaecunque ibi estas palabras: «como han sido poseídos por mi, y
erunt, quum moriar»; quaesitum est de mancipiis, todas las cosas que en ellos hubiere, cuando yo
quae in his praediis morata l'uerunt vel operis ru- muera»; se prcgunto, respecto a los esclavos que
stici causa, vel alterius ol'ficii, ueterisque rebus, moraren en estos predios, o por causa de l'aenas
quaeibi fuerunt in diem mortis, an ad legatarium rusticas, o de otro olicio, y respecto :i. las demas
pertinerent. Respondit, ea omnia, de quibus quae- cosas que en ellos hubo el dia dc la muerte, si le
reretur, legata videri. pertenecerian al legatario. Respondit"), que se con-
sideran lcgadas todas las cosas por que se pregunta.
53.—;<Peto,'u't fundum mcum Capanianum (b") % 3. —<<Pido que lc adscribais a Genesia, mi
Gcnesiae. alumnae meac, adscribatis ducentarum alumna, mi l'unclo Capaniano, de doscientos aureos,
aureorum, ita uti est»; quaeritur, an l'undo ct rc- asi como esta»; se pregunta, si se deberan al l'undº
liqua colonorum, et mancipia, si qua mortis tem- los atrasos de los colonos, y los esclavos, si algu-
porc in eo l'ucrunt (7). debeantur. Respondit, reli— nos hubo en él al tiempo de la muerte. Respondió,
qua quidem colonorum non levata, cetera vero que con estas palabras: «asi como esta», nose cºn-
videri illis verbis: «ita, uti cst», ata. sideran ciertamente legados los atrasos de los co—
lonos, pero que se dieron las dem-¿is cosas.
g tt.—lllud fortasse quaesiturus sit aliquis, cur % fl.—Acaso haya de preguntar alguno, por qué
argenti appellatione etiam l'actum argentum com— cn la denominacion de plata se comprende tam-
prehendatur (8), quum, si marmor legatum cssct, bién la plata labrada, cuando si se hubiese legado
nihil praeter rudem materiam demonstratum vi— marmol, no se podría considerar indicada nada
deri possit (0). Cuius haec ratio traditur, quippe mas que la materia sin labrar. La razón que de esto
ca, quae talis naturac sint, ut saepius in sua redi- se da es, que las cosas que son de tal naturaleza, que
gi possint initia, ca materiae potentia victa, nun- muchas veces se pucden reducir e su primitivº
quam vires eius eti'ugiant. estado, no se substraen nu nca, vencidas por elvpo-
dcr de la materia, a las fuci-zas de esta.
& 5.—Coccum, quod proprio nomine appellato-r, .S, 5.—Nadic dudara quo te teñidº dc grana, que
quin versicoloribus cederet, nemo dubitawt; quin se llama con su nombre propio, no se comprenda
(1) Idem, Hai. _ _ (6) Taur. según la. escritura, original: Campanianum.
(2) Taur.segitu correcctdndet códice Ft.,- exstipulctio, cºrrección del códice Fi., Br.; Campanum, Ilal. .
ia escritura original, Br. (7) Tum-. se úrt la escritura original; fuerint, cor-reccidit
(3) mancipium, por StiChum servum, Hai. dei códice Fi., 'r. '
(4) id, Hai. (B) Hel.: comprehendatur. el códice Ft.
(5) do, por dono, Hai. (a) Hai ; posse, ei códice Fl.
DIGESTO.—-LIBRO xxxn: TÍTULO ÚNICO 585
minus porro coraeinum (1), aut hysginum (2), aut entre lo de varios colores; y ciertamente, lo de
melinum suo nomine, quam coceum pnrpurave negro, o lo de violaceo, o lo de amarillo, ¿no se de-
designatur? signa tambien con nombre propio como la grana y
la purpura?
g- 6.—Quum vir ita legasset: «quae uxoris causa % fl.—Habiendo un marido legado en esta forma:
parata sunt, ei do levo», ego apud Praetorem «las cosas que fueron preparadas por causa de mi
hdemommissarium pete am etiam res aestimatus, mujer, se las doy y lego a esta», yo pedia ante el
quei-um pretium in dotem erat (3), nec obtinui, Pretor de los fideicomisos también las cosas esti-
quasi testator non sensisset de his rebus. Atquin madas, cuyo preeio estaba comprendido en la. dote,
sx lll usum eius datae sint, nihil interest, ab y no las obtuve, como si el testador ne se hubiese
ipsa (4), an ab alio comparatae sint (5). Postea referido a. estas cosas. Pero si hu bieran sido dadas
apud Aburnium Valentem inveni ita relatum: mu- para uso de ella, nada importa que hayan sido
lier res aestimatas in dotem dederat, ac deinde (6) preparadas por ella misma, o por otro. Después
maritus ei legaverat his verbis: «quae eius causa hallé en Aburnio Valente este relato: una mujer
comparata emtaque essent»; dixit, emtorum para- había dado en dote cosas estimadas, y después su
torumque appellatione non contineri ea, quae in marido le habia hecho un legado en estos termi-
dotem data essent, nisi si maritus eas res, post— nos: las cosas que hubiesen sido preparadas y
eaquam ipsius factae essent, in uxoris usum con- compradas por causa de ella»; dijo, que en la de-
vertisset,. nominación de cosas com radas ]: preparadas no
se comprenden las ue ubiesen side dadas en
dote, sino si el mari o, despues que se hubiesen
hecho de et, hubiese aplicado estas cosas a uso de"
la mujer.
5 7.—_Rebus, quaein fundo sunt, legatis acce- 5 7.—--A las cosas legados que hay en un fundo
dunt etiam ea, uae tunc non sunt, si esse solent; se les agregan tambien las que no se hallan en—
nec, quae casu lbl fuerunt, legata exzstimanlur. tonces, si suelen estar; y no se considerari legadas
las que por casualidad se hallaron en el.
79. [78. V. 77. H.] CanUs iibro IX. Digesta- 79. [78. V. 77. H.] CELSO; Digesto, iibro IX.
mm.-—Si chorus aut familia legetur, perinde est, —Si se legat-a un coro o la servidumbre, es lo mis-
quasi singuli homines legati sint. mo que si hubieran sido legados cada uno de los
esclavos.
5 1.—His verbis: «quae ibi mobilia mea erunt, & 1.—Preculo dice, que con estas palabras: «doy
do lego», numos ibi repositos, ut mutui darentur, ll lego mis cosas muebles que alli hubiere», no se
non esse legatos, Proculus ait; at eos. quos praesi- egaron los dineros allí depositados para que fue-
dn causa repositos habet, ut quidem beilis civili- sen dados en mutuo; pero que los que uno tiene
busl'actitassent, eos legato contineri, et audiisse depositados para defensa, como hicieron algunos
se rusticos senes ita dicentes, pecuniam sine pe- en las guerras civiles, se comprenden en el legado,
culio fragilem esse, peculium appellantes, quod y que el oyo a campesinos ancianos que decian,
praesidii causa sepeneretur. que el dinero sin peculio era lragil cosa, llamando
peculio a lo que se separase para defensa.
% _2.—Area legata, si inaedificata medio tempore % 2.—Legado un solar, si en el tiempo interme-
fuerit, ac rursus area (7) sit, quamquam tunc dio hubiere sido edificado, y otra vez volviera a
peti non poterat, nunc tamen debetur. ser solar, aunque entonces no podia ser pedido, se
debe, sin embargo, ahora.
% 3,—Servus quoque legatus, si interim manu- g 3.—También el esclavo legado puede ser pe-
mittatur, et postea servus factus sit, (postea) (8) dido despues, si en el tiempo intermedio hubiera
peti (9) potest. sido mannmitido, y después hubiera sido hecho
esclavo.
80. [79. V. 78. H.] IDEM iibro XXXV. Dige- 80. ]79. V. 78. H.] Ei. MISMO; Digesta, libro
siorum.—Coniunctim heredes institui, aut coniun- XXXV.—Ser instituidos herederos conjuntamente
ctim legari hoc est: totam hereditatem, et tota o ser legatarios conjuntamente es esto: que il cada
ägata singulis data esse, partes autem concursu cual se le dió toda la herencia, y todos los legados,
eri. pero que se hacen partes por el concurso.
81. [80. V. 79. H.] MODESTINUS iibro 1X.Dij'— 81. [80. V. 79. H.] Moossrmo; Diferencias,
ferenttarwn.—Servis legatis etiam ancillas quidam libro IX.— Con razón piensan algunos, que legados
deberi recte putant, quasi commune nomen utrum- los esclavos se deben también las esclavas, como
que sexum contineat; ancillis vero legatis mascu- si ei nombre común comprendiera a uno y otro
los non deberi, nemo dubitat. Sed pueris legatis sexo; pero nadie duda, ue legados las esclavas no
etiam puellae debentur; id non aeque, in puellis se deben los varones. ero legados los niños se
pueros contineri, dicendum est. deben también las niñas; mas no se ha de decir
igualmente que en las niñas se comprenden los
niños.
5 1.-—Mulieribus vero legatis etiam virgines de— % 1.—Pero legadas las mujeres, se deben tam-
82. [81. V. 80. H.] lusu libro IX. Regulae/n.— 82. [81. V. 80. H.] Er. MISMO; Reglas; libro
Servus, quiin fundo morari solitus erat, si fuge- IX.—Si el esclavo que habia solido morar en un
rit, licet post mortemtestatoris apprehendatur, fundo hubiere huido, aunque fuese cogido despues
fundo legato, ut instructus est, etiam ipse legato de la muerte del testador, cede tambien al legado,
cedit. habiendo sido legado el fundo como esta. previsto.
83. (82. V. 81. H.] IDEM libro X. Response- 83. [82. V. 81. H.] EL MISMO; Respuestas, li-
rum..—Quod his verbis relictum est: «quidquid ex bro ¿Y.—Respecto a lo que se dejó en estos términos:
hereditate bouisve meis ad te pervenerit, quum «restituit-as cuando mueras todo lo que de mi he-
morieris, restituas», fructus, quos heres vivus rencia ó-de mis bienes hubiere ido a ti», se deter-
pereepit, item quae fructuum vice sunt, non veni- mino que ne se comprenden los frutos, que el he-
re placuisse; nec enim quidquam proponi, ex quo redero percibio en Vida, ni tampoco las cosas que
de his quoque restituendis testatriccm rogasse hacen veces de frutos; porque no se propone casa
probari potest. alguna por la. que se pueda probar que la testado-
ra rogó que se restituyerrm también aquéllos.
1.—ldem testator, qui libertis fideicommissum 5 1.—El mismo testador, que les dejaba un fidei-
re inquebat, substitutione inter eos t'aeta expressit, comiso a los libertos, dijo, habiendo establecido
ut post mortem extremi ad posteros eorum perti- entre ellos substitución, que despues de la muerte
neret; quaero, quum nemo alius sit, nisi libertus del último perteneciese a la posteridad de ellos;
eius, qui extremo mortuus est, an is ad fideicom- pregunto, si, no habiendo otro alguno. mas que un
missum admitti debeat. Res ondit: posterorum iberto del que murió ultimamente, debera ser ad—
appellatione liberos tantummo e, non etiam liber- mitido este ai fideicomiso. Respondió: de ningún
tos eorum, quibus ñdeicommissum relictum est, modo es incierto que con la denominación de pos—
tideicornmisso contineri, nequaquam in certum est. teridad se comprenden en el fideicomiso solamen-
te los descendientes, pero no también los libertos
de aquellos a quienes se dejó el fideicomiso.
84. [BB. V. 82. H.] lavotsnus (1) [¿(er II. 84. (83. V. 82. H.] Javotzuo; Doctrina de
ex Cassio.—Cui, quae Romae essent, legata sunt, Cassie, libro II.—Al que se legarºn las cosas que
ei etiam, quae custodiae causa in horreis extra hubiese en Roma, se le deben también las que por
urbem reposita sunt, debentur. razón de Custodia fueron depositadas en almace-
nes fuera de la ciudad.
85. [84. V. 83. H.] Pouromus libro II. ad 85. [84. V. 88. H.] POMPONIO; Comentarios á
Quintum Munium—Nuper constitutum est a Prin- Quinto Mucio, libro II.—So estableció hace poco
cipe, ut et non adiecto hoc «meum», si quis corpus por el Príncipe, que si uno le legara. ¿ otro alguna
alicui leget, et ita sentiat, ut ita demum praeste- cosa, aun sin haber añadido «esto que es mio», y en-
tur, si suum sit, ita valere legatum, ut appareat, tendiera que se entregue solamente si fuera suya,
magis sententiam le ntis, non hoc verbum «meum» sea valido de este modo el legado, de suerte que
respiciendum esse. ¿t ideo elegans est illa distin- aparezca que se ha de atender más bien a la vo-
ctio, ut, quoties certum corpus legatur, ad prae- luntad del que lega, que no a esta palabra «mio».
sens tempus adiectum hoc verbum«meuln»n0n t'a- Y por esto es discreta esta distinción, que siempre
ciat conditiOnem; si vero incertum corpus legotur, que se lega una cosa cierta, esta palabra «mia»
veluti ita: «Vina mea, vestem meam», videatur aplicada al tiem o presente no constituya condi—
pro conditione hoc verbum esse «mea», uteadem um, c¡ón; pero si se egara una cosa incierta, por ejem-
quae illius sint, videantur legata. Quod non puto plo, asi: «mi vino, mi vestido», se considere que
t'ortiter posse defendi, sed potius et hic vestem, esta palabra, «mi», esta en lugar de una condicion,
vel vinum, quod suorum numero habuerit, hoc le- de suerte ( ue se consideren legados solamente los
gatum esse; sic enim responsum est, etiam quod que. sean eel. Lo que no creo que se pueda de-
coacuerit vinum legato cedere, si id vini numero fender con fuerza, sino que más bien también en
testator habuisset. Plane in mortis tempore colla- este caso fue legado el vestido, o el vino, que el
tum hunc sermonem: «vestem, quae mea erit», hubiere tenido en el número de sus cosas; porque
sine dubio pro conditione accipiendum puto; sed se reSpOndio de este modo, que también el vino
et «Stichum, qui meus erit», puto pro conditione ue se hubiere agriado cede al legado, si el testa-
accipiendum, nec interesse, utrum ita: «qui meus dor lo hubiese tenido en clase de vino. Pero, a la
87. [86. V. 85. H.] PAULUS libro [V. ad legem 87. [86. V. 85. H.] PAULO; Conwntariosd la
Iuliam et Pa iam.—Et fideicommissum, et mortis ley Julia y Papia, libro IV.—Con la denominación
causa donatio appellatione legati continetur. de legado se comprende asi el fideicomiso, como la
donación por causa de muerte.
88. [87. V. 88. H.] IDEM libro V. ad legem. Iu- 88. [87. V. 86. H.] Et. MISMO; Comentarios a
liam ct Pa iam.—Lana legata, vestem, quae ex ea la ley Julia y Papia, libro V.-Habiendo legado
facta sit, eberi non placet. lana, no parece bien que se deba el vestido, que de
ella se haya hecho.
& 1.—Sed et materia legata, navis armarium-ire gl.—Fere habiéndose legado madera, tampoco
ex ea factum non vindicetur. se neivindicara la nave 0 el armario, que de eila
se hizo.
5 2.-—Nave autem legata dissoluta, neque mate- & 2.—Pero deshecha la nave legada, ne se deben
ria, neque navis debetur. ni los materiales, ni la nave.
& 3.—Massa autem legata, scyphi ex ea. facti 5 3.—Pero l'egada una masa, se pueden reclamar
exigi possuntü). las tazas que de ella se hicieron.
89. [88. V. 87. H.] ¡DEM libro VI. ad legem Iu- 89. [88. V. 87. H.] Et. MISMO; Comentarios, tt
lia/n et Papiam. —- Re coniuncti videntur, non la ley Julia y Papia, libro VI.—Se consideran con-
etiam verbis, quum duobus separatim eadem res juntos respecto a la cosa, no también respecto a
legatur; item verbis, non etiam re: «Titio et Seio las palabras, cuando una misma cosa es legada a
fundum aequis partibus do lego», quoniam semper dos separadamente; asimismo en- cuanto a las pa—
partem habent legatarii. Praefertur igitur omni- labras, no también en cuanto a te cosa: (doy y lego
modo ceteris, qui et re, et verbis coniunctus est; a Ticio y a Seyo un fundo or partes iguales»,
quodsi re tantum cºniunctus sit, constat, non esse perque siem re tienen parte os : atarios. Así,
potiorem; si vero verbis quidem coniunctus sit, re pues, es pre erido de todos modos a os demas, el
autem non, quaestionis est, an coniunctus potior que es conjunto tanto respecto a la cosa, como res-
sit. Et magis est, ut et ipse praeferatur. pecto a las palabras; pero si fuera. conjunto sola-
mente respecto a la cosa, consta que no es preferi-
do; pero si verdaderamente fuera conjunto respecto
a las Palabras, pero no en cuanto a la cosa, hay la
cuestión de si será preferido el conjunto. Y es más
cierto que también él sea preferido.
90.- [BB. V. 88. H.] IDEM libro VII. ad legem 90. [89. V. 88. H.] Et. MISMO; Comentarios ct
Iuliam. et Papiam.—Nominatim legatum accipien- la ley Jutt'ay Papia, libro VII.—Se ha de admitir
dum est, quod a quo legatum sit, intelligitur, licet que se lege nommativamente lo que se entiende a
nomen pronuntiatum non sit. cargo de quién ha a sido legado, aunque no se
haya pronunciado e nombre.
91. [OD. V. 89. H.] PAPINIANUS (2) libro VII. 91. 90. V. 89. H.] PAPINIANO; Respuestas,
Rcsponsurum.—- Praediis per praeceptionem filiae libro - II.—Habiéndosele dado por prelegado a Ia
datis cum reliquis actorum et colonorum, ea reli- hijs unos predios con los atrasos de los adminis-
qua videntur legata, quae de reditu praediorum tradores y de los. colonos, se consideran legados
in eadem causa manserunt; alioquin pecuniam a los atrasos, que por rentas de los predios perma-
colonis exactam et in kalendarium in eadem re- necieron en el mismo estado; pero el dinero cobra-
(1) Según nuestra enmienda; nec, et códice Fl. (4) ii] csl: cnpne—item granaria, se consider-an añadida!
(¡) Hal. Vaig,- pertineret, el códice FI. por anti uos co istas.
(a) Hal. Vutg.,- paleam, el codice Fi. (o) at. Vu g.,- pctit, el códice Fl.
590 DIGESTO.—LIBRO XXXII: TÍTULO ÚNICO
tuum»; quaero, an para fundi ex causa fideicom- pregunto, si 'se le deberá al nieto parte del fundo
inisst nepoti deberetur. Respondit, deberi. poi-) causa de fideicomiso. Respondió, que se [e
e e.
94. [93. V. 92. H.] VALENS (1? libro II. Fi- ,94- [93- V. 92. H.] VALENTE; Fideicomisos,
doicommissorum.—ls, qui complures ibertos relin- libr-o ¡[.—Uno, que dejaba muchos libertos, les ha-
quebat, tribus ex his fundum legaverat, et petie— bla legado & tres de ellos un fundo, y les habia
rat, ut curarent, "ne de nomine suo exiret; quaere- pedido que cuidasen de que no saliera de los de su
batur (2), ex tribus qui primus moriebatur, utrum nombre; se preguntaba, si el que de los tres mu—
utrique, vel alteri ex his, qui sibi in legato coniu n- riese primer-o deberia dejar su parte a ambos, ó a
cti essent, relinquere partem suam deberet, an uno de éstos, que fuesen conjuntos con él en el le-
possit vel alii conliberto suo eam relinquere. Pla- gado, o Si podria dejarsela a otro coliberto su 0-
cuit, etsi voluntatis uaestio esset, satis illum fa- e determinó, que aunque hubiese cuestión se re
cturum, et- si alii r iquisset. Quodsi nulli dedis- la voluntad, el obraría cumplidamente también si
set, occupantis, an omnium oonlibertorum, et num se la hubiese dejado á. otro. Pero si ne se la hubie-
eorum tantum, quibus pariter legatum esset, peti— se dado a ninguno, se dudaba si Ia petición del
tio fideicommissi esset, dubitabatur; et Iulianus fideicomiso competeria al ocupante, 0 a todos los
recte omnibus deberi (3) putavit. colibertos, o acaso solamente á. aquellos a quienes
conjuntamente se les hubiese legado; y con razón
opinó Juliano que se les debe a todos.
95. [94. V. 98. H.] MARCIANUS libro II. Fi— .95. [94. V. 98. H.] Mscuno; Fideicomisos,
deicommissomm.—<<Qnisquis mihi heres erit, da- libro II.—«Cuanuiei-a que fuere mi heredero, este
mnas esto dare, fideique eius committo, uti det, condenado ii. dar, y s su ñdelidad encomiendo que
quantas summas dictavero, dedero»; Aristo res de, cuantas sumas yo hubiere señalado y dado»;
quoque corporales contineri ait, ut praedia, manci- Ariston dice, que se comprenden tambien las cosas
pia, vestem, argentum, quia et hoc verbum «quan- corpóreas, como los predios, los esclavos, el vesti-
tas» non ad numeratam untaxat pecuniam referri, do, Ia plata, porque esta palabra «ouantes» no se
ex dotis relegatione (4) et stipulationibus emtae refiere únicamente al dinero cantante, segun apa—
hereditatis apparet; et «summae» appellatio (5') si- rece de ls. relegación de la dote y de las estipulacio-
militer accipi eberet, utin his argumentis, quae re- nes de la herencia comprado.; y se ve que Ia deno-
lata essent, ostenditur; voluutatem praeterea de- minacion de «suma» se debe interpretar del mis-
functi, quae max-ime in fideicommissis valeret, ei mo modo quo en los ejemplos que se han citado;
sententiae suffragari; neque enim post eam prac- que ademas de esto, la voluntad del difunto, que
fationem adiecturum testatorem fuisse res corpo- es [a que principalmente vale en los fideicomisos,
rales, si duntaxat pecuniam numeratam praestari favorece a esta opinion; porque des ués de esta
voluisset. manifestación no habria añadido e testador las
cosas corpóreas, si solamente hubiese querido que
se diese el dinero contante.
96. [95. V. 94. H.] Guns libro 11. Fideicom— 96. [95. V. 94. H.] Guro; Fideicomisos, libr-o
niissor'um.— Si Titius ex parte heres ro,-zatus sit II.—Si aTicio, heredero de parte, se le hubiera
Maevio hereditatem restituere, et rursus Titio co- regado que restituya a Mevio la herencia, y á su
heres eius rogatus sit, partem suam, aut 'partis vez se le hubiera rogado & su coheredero que res-
partem restituere, an hanc quoque partem, quam tituya a'l'icio su parte, o una parte de su parte,
a coheredo ex fideicommisso recepit ((i), Titius re— consultado el Divmo Antonino sobre si Ticio le
stituere Maevio debeat, Divus Antoninus consultus debera restituire. Mcvio también esta parte que
rescripsit, non debere restituere, quia hereditatis recibió de su coheredero or fideicomiso, respondió
appellatione neque legata, neque fideicommissa por rescripto que no se e debe restituir, porque
continentur. en la denominación de herencia ne se contienen
ni los legados, oi los fideicomisos.
97. [BG. V. 95. H.] PAULUS libro II. Decreto- 97. [BG. V. 95. H.] PAULO: Decretos, libro [[.
rum.—Osidius quidam instituta lilia Valeriana he- _.Habiendo instituido un cierto Osidio heredera a
rede, actori suo Antiocho data libertate, praedia su hija Valeriana, le habia leº-ado a su adminis—
certa, et peculium, et reliqua legaverat (7), tam trador Antioeo, con la libertad dada, ciertos pre-
sua, quam colonorum; legatarius proferebat manu dios, el peculio, v los atrasos, tanto suyos, como
patrisfamilias reliquatum, et tam suo, quam colo- de los colonos; el legatario manifestaba que se que--
norum nomine; item in eadem scriptura adiectum do it deber por mano del padre de familia, y tanto
in hunc modum: «item quorum rationem reddere en su propio nombre, como en el de lºs colonos;
debeat, scilicet quae in condito habuerat paterfa- además, que en la misma escritura se añadió de
miliae, frumenti, vini, et ceterarum rerum», quae este modo: «Lainbien las cosas de que deba dar
et ipsa libertus etebat, et ex reliquis esse dicebat, cuenta, a saber, las que el padre de familia tenia
et apud Praesi em obtinuerat. Ex diverso quum en su almacén, el trigo, et vino y las demas cosas»,
diceretur, reliqua colonorum ab eo non peti, nec cuyas miSmas cosas también pedia el liberto, y dc-
propria, diversam autem causam esse eorum, quae cia que eran de los atrasos, y habia ganado ia cues-
99. [98. V. 97. H.] IDEM libro singulari de in- 99. [BS. V. 97. H.] EL MISMO; De la significa-
strumenti significationc.—Servis urbanis legatis qui- ción de la. palabra instrumento, libro único.—Lega-
dem urbana mancipia non loco, sed opere sepa- dos los esclavos urbanos, algunos separan los es-
rant, ut, licet in praediis rusticis sint, tamen, si clavos urbanos no por el lugar, sino por su trabajo,
opus rusticum non faciant, urbana. videantur (1 . de modo que aunque estén en predios rústicos,
Dicendum autem est, quod urbani intelligen i sean, no obstante, considerados urbanos, si ne hi-
sunt, quos paterfamilias inter urbanos adn umerare ciera-n faenas rústicas. Pero se ha de decir, que se
solitus sit; quod maxime ex libellis familiae, item han de entender urbanos los ( ue el adre de fami-
cibariis deprehendi poterit. lia haya solido contar entre los ur snos; lo que
principalmente se podra averiguar por los libros
de la servidumbre, y también por los alimentos.
5 1.—Venatores et aucupes utrum in urbanis, 5 1.—Se puede dudar si los cazadores y los pa-
an in rusticis contineantur, potest dubitari; sed jareros seran comprendidos entre los urbanos, o
dicendum est, ubi paterfamilias moraretur, et hos entre los rústicos; pero se ha de decir, que se los
alebat, ibi eos numerari. cuenta allí donde morase el padre de familia, y los
alimentaba.
5 2.—-Muliones de urbano ministerio sunt, nisi & 2.—Los muleteros son de servicio urbano, si
propter opus rurestre testator eos destinatos ha— el testador no los tenia destinados & faenas rús-
bebat. ticas.
5 3.—Eum, qui natus est ex ancilla urbana, et 5 3.—Veamos si ei que nat-io de una esclava ur-
missus in villam nutriendus, interim in neutris bana y fué mandado para que se criase en una casa
esse quidam putant, videamus, ne in urbanis esse de campo, opinando algunos que mientras tanto
intelligatur; quod magis placet. no esta ni entre unos ni entre otros, es considera-
do que esta entre los urbanos; y esto es lo que pa-
rece me or.
_g 4.--Servis lecticariis legatis, si idem lectica- 5 4.— gados los esclavos mozos de litera, si
r1us sit et coquus, accedet legato. uno mismo fuese mozo de litera y cocinero, forma—
ra parte del legado.
g 5.—Si alii vei-nae, alii cursores, legati sunt, si g E).—Si a uno se le legaron los esclavos nacidos
3!"de et vei-nae, et cursores sint, cursoribus ce- en la casa, y a otro los mozos de a ie, si algunos
ent; semper enim species generi derogat. Si in fueran nacidos en la casa y mozos cli! a pie, formu-
specie aut in genere utrique sint, plerumque com- ran parte de los mozos de & pie; porque siempre
municabuntur. la especie deroga el género. Si unos y otros estu-
vieran en una especie o en un género, de ordina-
rio se haran comunes.
100. [99. V. 98. H.] lAVOLENUS libro 11. ex 100. [99. V. 98. H.] .lAVOLENO; Doctrina de
Posterior-ibus Labeonis. — «Heres meus damnas la: Obras siumas de Labeon, libro II.—«Este con-
esto Lucio Titio Stichum servum meum reddere», denado ml heredero a restituir a Lucio Ticio mi
vel ita: «illum servum meum illi reddito»; Cascel- esclavo Stico», o asi: «restituyale 9. ei aquel escla-
lius ait, deberi; nequeid Lnbeoimprobat, quia qui vo mio»; Cascelio dice, que se debe; y no lo des—-
reddere iubetur, simul et dare iubetur. aprueba Labeon, porque a aquel a quien se le
manda que restituya, también se le manda. que de
simultáneamente. '
tä 1.-Duae statuae marmoreae cuidam nomina-_ & t.«-A uno se le habian legado determinada-
tim, item omne murmor'erat legatum; nullam sta- mente dos estatuas de marmol, y ademas todo el
tuam marmoream praeter duas, Cascellius putat, mármol; Cascelio opina, que no se debo nin una.
deberi; Ofilius, Trebatius contra; Labeo Cascellii estatua de marmol ademas de las dos: Oñliº y re-
sententiam probat; quod verum puto, quia duas baeio al contrario; Labeóu aprueba la opinión de
statuas legando potest videri non putasse in mar— Cascelio; 10 que juzgo verdadero, porque se puede
more se (1) statuas legare. eonsnderar que al logar las dos estatuas no creyo
que en el marmol legaba et las estatuas.
5 2.—«Uxori meae vestem, mundum muliebrem, $ 2.-«Doy y lego a mi mujer el vestido, los Ob-
ornamenta. omnia, aurum, ar entum, quod eius jetos de tocador propios de mujer, todos los ador-
causa factum paratumque est( , omne do lego»; uos, todo el oro y la plata, que por causa de ella se
Trebatius haec verba: «quod eius causa factum labro y preparo»; Trebacio opina que estas pala-
paratumque est», ad aurum et argentum duntaxat bras: «que por causa de ella se labro y prepare»,
referri putat; Proculus ad omnia, quod et ve— se refieren únicamente al oro y a la lata; Próculo,
rum est. que a todo, lo que también es verdad).
& 3.-—Cui Corinthia vasa legata essent, et i- 5 3.—Trebacio respºndió, que al que "se le hubie-
m; 3) [fundamenta] quoque eorum vasorum col o- sen legado vasos eormtios sc le deben también los
candorum causa paratas deberi, Trebatius respon- pedestales dispuestos para colocar estos vasos.
dit. Labeo autem id non robat, sicas seee“) ero Labeon no Io aprueba, si ei testador tuvo es-
testator numero vasorum iabuit; Procu us vero tos pedestales en el numero de vasos; pero con ra—
recte ait, si aeneae quidem sint, non autem Co- zón dice Próculo, que si verdaderamente fueran
rinthiae, non 'deberi. de bronce, pero no de Corinto, no se deben.
& 4.—Cui testudinea legata essent, ei lectos te- ä 4.—Labeón y Trebacio respondieron, que al
etudineoe pedibus inargentatos deberi, Labeo, Tre- gue se le hubiesen legado los muebles incrustados
batius responderunt; quod verum est. e concha de tortuga se le deben también las ca-
mas incrustadas de concha de tortuga guarnecidas
de plata en los pies; lo que es verdad.
101. [100. V. 99; H.] SCAEVOLA libro XVI. 101. [100. V. 99. H.] ScsvonA; Digesto, libro
Digestorwn.—Qui habebat in provincia, ex qua XVI.—Uno ue tenia en Ia provincia, de quo era.
oriundus erat, pro ria praedia, et alia pignori sibi oriundo, pre ios propios, y otros dados a el en
data ob debita, co icillie ita scripsit: «rg 711):de pau prenda por deudas, escribio asi en los codicilos:
n'a'rpídt Edwinum si; fd: ¡:.an «v'.-hi,- Boäivau, ¿170,9ij ::er xaptv: «quiero que se le den por su parte a mi dulcisima
11127711, 591 ¿v Eupt'qz ¡(¿un/.txt, sin nim-u Tot; ¿miau Quantum", patria, y separadamente Ie adjudico a la misma,
doblo“, urpmi“; dnoS!rot;, :waexsual'; adeunt;" [Suavissimac todos los predios que oseo en Siria, con todas las
patriae meae volo in. partem suam dari, ct ipsi cosas existentes en el os, y eon Ios ganados, y con
separatim adiudico praedia omnia, quaecun ue in, los esclavos, y con Ios frutos, ºuardados, y eon to-
Syria ossicieo, cum omnibus in. iis emma us, et dos los enseres»; se pregunto, si se cºnsiderará.
pecori us, et servia, et fructibus, reconditis (5) ct que Ie dejo a su 'tria los predios que el testador
apparatu omni;] (6) quaesitum est, an etiam prae- tuvo en prenda. espoudio, que, segun lo uo se
dia, quae pignori habuit testator, patriae suae reli— exponía, no se cºnsideran dejados, si no hu ieran
quisse .videatur. ResPondit, secundum ea,'quae sido comprendidos en el propio patrimonio, lo que
proponerentur, non Videri relicta, si modo in pro- de ordinario sucede dejando de pagar eI deudor.
prium patrimonium, quod fere cessante debitore
sit, non sint redacta.
& l.—«Peto, fundum meum ita, uti est, alumnae g 1. -—«Pido que se le de a mi alumna mi fundo
meae dar-i»; quaesitum est, an fundo (7) et reliqua asi como esta»; se preguntó, si se le deberan al
colonorum, et mancipia, si que mortis tempore in fundo también Ios atrasos de los colºnos, y los es-
eo fundo fuerint, debeantur. Respondit, reliqua clavos, si hubiere algunos en aquel fundo al tiempo
quidem colonorum non esse legata, cetera vero de la muerte. Respondió, que ciertamente no se
videri illis verbis «ita, uti est», data. lerraron Ios atrasos de Ios colonos, pero que se eon-
si era dado lo demas con estas palabras: «asi como
esta».
102. [101. V. 100. H.] IDEM tib/'o XVII. Di— 102. [101. V. 100. H.] EL MISMO; Digesto,
gestorum.—His verbis legavit: «uxori meae latera- ¿ibm XVII.—Uno legó con estas palabras: «lego a
iia (8) mea viatoria, ei quidquid in [iis conditum mi mujer mis alforjas de viaje y todo 10 que en
erit, quae membranulis mea manu scriptis conti- ellas estuviere guardado, los créditos que en pape—
nebantur, nec ea sint exacta (9), quum moriar, les eseritos de mi propia mano se conluvieren, y
licet in rationes meas translata sint, et cautiones no hayau side cobrados, cuando yo muera, aunque
ad actorem meum transtulerim»; hic chirographa hayau sido transferidos a mis cuentas, y yo hubie-
debitorum, et pecuniam, quum esset profecturus re traspasado Ias eauciones a mi agente»; este, ho.-
in urbem, in lateralibus condidit; et tam (10) chi— biendo de marchar a [a ciudad, guardo en las alfor-
rographis exactis, quam pecunia erogata, reversus jas los quirógrafos de sus deudores y el dinero; y
in patriam post biennium alia chirographa prae- tanto habiendo cobrado Ios quirografos, como ha—
(1) sed por se, ¡[at. (5) Hot,; et fructibus, et usu consumtibilibus, la Vutg.
(2) [[al.-, esset, et códice Fi (G) Versión vulgar.
(3) Tam-.; “¡sana,-, la escritura original, Br.; ¡» Swing, (1) fundus. Hat. Vaig. .
corrección de! códice Fl. por et [£in-i;; essent, huic abaces (8) Hai. Valg.; lateral-ia. el códice F1.
quoque, Hal. (9) neque exacta erunt, Hal. _
(t) si eas abu-ces, Hal. Valg. (10) Hat. Vutg.; tam, omiteta et códwe Fl.
manera.—1.1330 xxxn: TÍTULO ÚNICO 593
diorum, quae postea comparaverat, et pecuniam biendo gastado el dinero, vuelto a su patria de.s-
in lateralis. condidit; quaesitum est, an ea tantum pués de dos años, guardó en las altorjas otros
videatur nomina ei legasse, quae postea reversus quirograt'OS de predios, que había corn rado des-
iniisdem lateralibus condidit. Respondit, secun- ines, y dinero; se preguntó, ei se cone] erat-tl. ue
dum ea, quae proponerentur, non deberi, quae e legó solamente los créditos, que después de ha er
mortis tempore in his lateralibus essent, et mem- vuelto guardo en las mismas alforjas. Respondió,
branis manu eius scriptis continerentur. Idem que, segun lo que se exponía, no se debian os que
quaesiit, an, quum emtioncs praediorum in iisdem al tiempo de la muerte estuviesen en estas altor-
!ateralibus condiderat, praedia quoque legato ce- jas, y se contuviesen en los pergaminos escritos de
dant. Respondit, non quidem maniteste apparere. su mano. El mismo pregunto, si, habiendo guarda-
g_uid de praediis sensisset, verum si ea. mente em- do cn las mismas alforjas las escrituras de compras
tiones ibi haberet, ut his legatariae datis proprietas de predios, cederan también los predios al legado.
praediorum praestaretur, posse defendi, praedia Respondió, que, ciertamente no aparecía con clari-
quoque deberi. dad cual hubiese sido su intención respecto a los
predios, pero que si tuviera alli las escrituras de
com ras con la intencion de que dadas estas cosas
a la egataria se le diese la propiedad de los pre-
dios], se podia defender que se deben también los
¡"0 105.
% 1.—-Patert'amilias ita le avit: «lances numero p % 1.—Un padre de familia [ego de esta manera:
duas leves, quas de sigillari us emi, dari volo»; is ((quiero que se den los platos lisos, en número de
de sigillaribus leves quidem non emerat, lances dos, que compré de los que venden pequeñas esta-
autem emtas habebat, et dietaverat testamentum tuas»; este no habia comprado ciertamente los lisos
ante triduum, quam moreretur; quaesitum est, an a". los vendedores de pequeñas estatuas, pero tenia
hae lances, quas emtas de sigillaribus habuit, le- platos comprados, y habia dictado su testamento
gato cederent, quum nullas alias de sigillaríbus lres dias antes de morir; se preguntó, si cederian
emerit, nec legaverit. Respondit, secundum ea, al legado estos platos que tuvo comprados a los
guae proponerentur, deberi eas, quas .de sigillari- vendedores de pequeñas estatuas, no habiendo com-
us emisset. pradoalos vendedores de pequeñas estatuas, ni
iabiendo legado, ningunos otros. Respondió, que,
según lo que se exponía, se debian los que hubiese
comprado a los Vendedores de pequeñas estatuas.
5 ii.—Alumno praecepit militiam (1) his verbis: & 2.—Uno mando que se comprase para su alum-
«Sempronio, alumno meo, illud et illud; et quum no un cargo en la milicia en estos términos: «A
per aetatem licebit, militiam illam cum introitu Semprºnio, mi alumno, esto y aquello; y quiero
comparari volo; huic quque omnia integra»; quae- que cuando por su edad fuere lícito se le com re
situm est, si Sempronius eain militiam sibi compa- tal ear o en la milicia con su entrada; y también
raverit, an pretium eius, sed et id, quod pro in- para elgtodas estas cosas íntegras»; se preguntó,
troitu erogari solet, ex causa fideicommissi ab he— si, habiendo comprado Sempronio para si aquei
redibus consequi possit. RespOndit, secundum ea, cargo en la milicia, podria conseguir por causa de
quae proponerentur, posse. fideicomiso de los herederos el precio de aquel, o
también lo que se suele gastar por entrada. Res-
pondió, ue,segun lo que se exponía, podía.
5 3.-ldem testator liberto militiam [iis verbis 5 3.— ¡ mismo testador lego a su liberto un car-
legavit: «Seio, liberto meo, militiam dolegoillam», ego en la milicia en estos términos: «do y lego a
quam militiam et testator habuit; quaesntum est, eyo, mi liberto, aquel cargo en la milicia», cuyo
un onera omnia, et introitus militiae, ab herede cargo en la milicia tuvo también el testador; se
sint danda. Respondit, danda. regunto, si se habrán de dar por el heredero todas
as cargas, y los gastos de inº-rose en la milicia.
Respondió, que se habian de ar.
103. [102. V. 101. H.] IDEM libro singulari 103. [102. V. 101. H.] Et. MISMO; Cuestiones
Quaestionum publice tractaturum.—Si pater exhe- tratadas en público, iibro rtnico.—- Si un padre, ha-
redato tilio substituit heredem extraneum, deinde biendo desheredado a su hijo, substituyo heredero
ille extraneus hunc lilium heredem instituit. et a un extraño, después este extraño institu 'o he-
heres factus intra pubertatem decedat, pulo, a sub- .redero a aque? hijo, y hecho heredero fal eciera
stituto ei tilio omnino legata praestari non debere, dentro de la pubertad, opino que por el su bstitutdo
quia non directo, sed per successionem ad filium a este hijo no se deben pagar de ningún modo Ios
hereditas patris pervenit. legados, porque la herencia del padre no fué direc-
tamente al hijo, sino por sucesion.
& 1.—Plus o in fratre, qui, quum heres exti- ;, L—Yo creo más, reepecto al hermano que ha—
tisset patri, ex eredatum fratrem heredem insti- biendo quedado siendo heredero de su padre insti-
tuit, accepi, substitutum eius legatum non debere, tuyó heredero a su hermano desheredado, 'que el
ac ne quidem si intestato fratri (2) successerit, substituto de este no debe lo le ado, ciertamente
uia non principaliter, sed per successionem bona ni si abintestato le hubiere suce ido a su hermano,
ratris ad eum pervenerunt. perque los bienes del hermano no pasaron a el di-
rectamente, sino mediante sucesión.
g 2,—Si tilius ex uncia heres institutus sit, et ab 5 2.—Si un hijo hubiera sido instituido heredem
eo legata data sint, habeat et substitutum, deinde de una onza, y a su cargo se hubieran dado lega-
Tono 11-75
594 DIGESTO.—-LIBBO xxxin: 'l'fTULO ¡
commisso Edicto per alium filium accepit partis dºs, tuviera también un substituto, y después ha-
dimidiae bonorum possessionem, substitutus eius bien ose incurrido en el Edicto por causa de otro
utrum ex uncia legata. praestet (1), an vero ex se- hijo recibió la posesión de la mitad de los bienes.
misse? Et verius est, ex semisse; sed ex uncia ¿pagara acaso su substituto los legados con arresto
omnibus, ex reliquis liberis et parentibus. a la onza, () con- arreglo a la. milad de toda la he—
rencia? Y es más verdadero, que con arreglo a la
mitad de toda la herencia; pero de la onza :; todos,
de lo demás a los descendientes y a los ascendientes.
5 ti.—Contra quoque si ex dodrante institutus g 3.—-Tam bien or el conlrario, si el instituido
commisso Edicto (2) semissem acceperit bonorum en tres cuartºs hu iere recibido, habiéndose incu-
ossessionem, ex semisse tantum legata substitu- rrido en el Edicto, la posesión de la mitad de todos
us debebit; quomodo enim augentur (3), ubi am— los bienes, el substituto debera solamente los lega-
plius est in bonorum possessione, sic et ubi minus dos con arreglo a la. mitad de todos los bienes; or-
est, deducnur. que 9. la manera como se aumentan cuando ay
más en la posesión de bienes, asi también se dis-
minuye cuando hay menos.
1. Pouromus (5) libro V. ad Sabbatum—Quum 1. POM romo; Comentarios á. Sabino, libro V.—
in annos singulos quid legatum sit, neque adscri- Cuando se legó alguna cosa para cada año, y no
ptum, quo loco detur, quocunque loco petetur, da- se expreso en que lugar se haya de dar, se debe
ri dcbet, sicuti ex stipulatu, aut nomine facto dar en cualquier lugar eo quo se pida, asi corno si
petatur. se pidiera en virtud de estipulación, () de crédito
contraído.
2. [esu libro V]. ad Sabinum.— In annos siu- 2. EL MISMO; Comentarios ci Sabino, libro VI.—
gulos heres damnatus sinere me frui fundo, si El heredero condenado a dejarme usufructuar un
initio anni, quo colere deberem, moram fecerit, li- fundo cada año, si hubiere causado mors. al rinci-
cet postea patiatur, quia cultura sim exclusus, pio del año, época en la que yo debería cultivarlo,
tamen totius anni nomine mihi tenebitur; quem- aunque despues lo consienta, como quiera que fui
admodum si diurnas operas Stichi dare damnatus imlpedido de cultivan-lo, me estara, no obstante,
non a mane, sed a sexta diei hora det, totius diei ob ¡gado or razón de todo el año; a la manera que
nomine tenetur. si ei con enado a darme el trabajo diario de Stico
no me lo diera desde por la mañana sino desde la
hora. sexta del dia, me esta obligado por razón de
todo el día.
3. ULPIANUS libro XXIV. ad Sabinum—Si le- 3. ULrur—ro: Comentar-¿os á. Sabino, libro XXI V.
tum sit relictum annua, bima, trima die, triginta Si se hubieran legado, por ejemplo, treinta, en uno,
orte, dena per singulos debentur annos, licet non dos, tres años, se deberán diez cada año, aunque
fuerit, adiectum: «aequis pensionibus». no se hubiere añadido: «en pensiones iguales».
& 1.—Proinde et si adiectum fuerit: «pensioni- ä l.—Por consiguiente, también si se hubiere
bus», licet non sit insertum: «aequis». item si scri- añadido: «por pensiones», aunque no se haya aña-
ptum fuerit: «ae uis», licet non sutadiectum: «pen- dido: «iguales», y asimismo si se hubiere escrito:
sionibus», dicen um erit, aequas fieri. «por iguales», aun ue no se haya añadido: «pensio-
nes», se habra de decir que se hacen iguales.
5 fl.-Sed si adiectum: «pensionibus inaequis», 5 2.—Pero si se hubiera añadido: «por pensio-
inaequales debebuntur. Quae ergo debeantur, vvi- nes desiguales », se deberán desiguales. Luego
deamus; et puto, eas deberi, nisi specialiter testa- veamos cuales se deberán; y opino que se deben,
tor electionem heredi dedit, quas (6) vir bºnus salvo si el testador le dió especialmente al here—
fuerit arbitratus, ut pro facultatibus defuncti et de dero la eleccion, las que hubiere determinado un
positione (7) patrimonii debeantur. hombre bueno, de suerte que se deban con arreglo
a las facultades del difunto y s la situación del pa-
trimonio.
5 3.-—Sed et si fuerit adiectum: «viri boni arbi- g 3.—Pero también “si se hubiere añadido: «a
…—
8. GAIUS libro V. ad legem Iuliam et Papiam. 8. GAYO; Comentarios el la ley Julia, y Papia,
—ln singulos annos relictum legatum simile est libro 'P.—El legado dejado para cada año es seme—
usuifructui, quum morte finiatur; sane capitis de- jante al usul'ruto, porque se extingue con la muer-
minutione non linitur, quum usustructus finiatur; te; pero no se extingue con la disminución de ca-
et ususfructus ita legari potest: «Titio usumfru- beza, conio se extingue el usufruto; ); el usufruto
ctum fundi lege. et quotiesque capite minutus erit, puede ser legado de este modo: «lego a Ticio el
eundem usumt'ructum ei de». Illud certe amplius usufruto del fundo, y le doy el mismo usufruto
estin hoe legato, quod in (2) ingressu cuiuslibet cuantas veces fuere disminuido de cabeza». En este
anni, si decesserit legatarius, eius anni legatum legado hay ciertamente además esto, que al co-
heredi suo relinquit, quod in usufi'uctu non ita est, mienzo de cualquier aiio, si falteciere el legatario,
uum fructuarius, etiamsi maturis fructibus, non- le deja a su propio heredero el legado de este año,
dum tamen perceptis decesserit. heredi suo eos lo que no es asi en el usufruto, perque ei usufruc-
fructus non relinquet. tuario, aunque hubiere fallecido estando maduros
los frutos, pero no liabiéndolos ercibido todavia,
no dejará. estos frutos a su here ero.
9. PAPINIANUS (¿bro VII. Rosponsorum.—Fun- 9. PAPINIANO; Respuestas, libro VII.-El fun-
dus, quem paterfamilias libertis-legatorum nomine, do que el padre de familia quiso que tuvieran en
quae in annos smgulos reliquit (3), piºnus esse prenda los libertos por razón de los legados, que
voluit, ex causa fideicommiSSi rei servari ae gratia para cada año les dejó, sera válidamente pedido
recte petetur. Paulus notat: hoc a_dmittendum est por causa del fideicomiso para conservar la cosa.
et in aliis rebus hereditariis, ut et in eas legatarius Paulo observa: esto se lia de admitir también res—
mittatur. pecto delas demas cosas de la herencia, de suerte
que también en ellas sea puesto en pºsesión el le-
gatario.
12. loan libro XIII. Romanorum.—Caius Seius 12. Et. MISMO; Res uastas, libro XIII.-Cayo
praedia diversis pagis Maeviae et Seiae legavit, et Seyo legó a Mevia y a eya predios en diversas re-
ita cavit: «praestari autem volo ex praediis Poti- giones, y dispuso asi: «pero quiero ue de los pre-
tianis praediis Lutatianis (4) annua arundinis mil- ios Poticianos se presten a os pre ios Lutacianos
lia trecenti (5) et salicis mundae annua librarum. mil trescientas cañas al año y mil libras de sauces
singula millia»; quaero, an id legatum defuncta le- limpios cada año»; pregunto, si fallecida la legata-
gataria extinctum sit. Paulus respondit, Servitutem ria se habra extinguido este le ado. Paulo respon-
iure constitutam non videri, neque in personam, dió, que no parecía que se ha la constituido con
neque in rem; sed fideicommissi petitionem com- arreglo a derecho una servidumbre, ni personal,
petiisse ei, cui praedia Lutatiana (6) legata sunt; ni real; pero que la petición del fideicomiso le com—
et ideo, quum annua legata fuerint, mortua legata- petió a aquel a quien se le legaron los predios Lu-
ria finitum legatum videri: tacianos; y que per lo tanto, siendo anuales los le-
gados, se considera que, fallecida la legatnria, se
extinguió el legado.
l 18, Scssvou libro IV. Responsoriun.—Maevia 13. Scsvou; Respuestas, libro IV. — Msvia
nepotem ex Maevio puberem heredem instituit, et instituyó heredero ¿ su nieto púbero nacido de
Lucio Titio ita legavit: «Lucio Titio, viro bono, Mevio, a Lucio Ticiole hizo asi un legatio: «A
cuius obsequio gratias ago, dari volo annuos, quam- Lucio Ticio, hombre bueno, por cuyas atenciones
diu vivat aureos decem, si rebus nepotis mei inter- le do gracias, quiero que se le den diez aureos
veniat, omnemque administrationem rerum nepotis anua es, mientras viva, si interviniera en los bie-
mei ad sollicitudinem suam revocaverit»; quaero, nes de mi nieto, y tomare a su cuidado toda la ad-
quum Lucius Titius aliquo tempore Maevii negotia ministración delos bienes de mi nieto»: pregunto,
asserit, et per eum non stet, quominus gerat, Pu- si habiendo administrado Lucio Ticio por algún
lius autem Maevius nollet eum administrare, an tiempo los negocios de Mevio, y no consistiendo
fideicommissum praestari debeat. Respondit, si non en el ue los administre, porque no quisiera Pu-
pro ter fraudem aliamve quam iustam causam im- blio evio que el los administrase, se deberá en-
pro aridae operae causa" remotus esset a negotiis, tregar el fideicomiso. Respondi, que si ne hubiese
quae administrare secundum defuncti voluntatem sido removido de los negocios. que conforme a la
vellet, percepturam legatum. voluntad del difunto quisiera administrar, por frau-
de 0 por alguna otra justa causa para desaprobar
su traba'o, habra de percibir el legado.
& 1.—Uxore herede scripta ita cavit: «libertis 5 1._— no, habiendo instituido heredera a su mu-
14. ULPIANUS libro II. Fideiconmziæarunu—Si 14. Utruno; Fideicomisos, libr-o II.—Si a al-
cui annuum fuerit relictum sine adiectione sum- guien se le hubiere dejado una pensión anual sin
mae, nihil videri huic adscriptum, Mela ait; scd expresion de Ia suma, dice Mela que no parece que
est verior Nervae sententia, uod testator praesta- se edejó cosa alguna; pero es mas verdadera la"
re solitus fuerat, id videri relictum;" si minus. ex opinión de Nerva, de que se considera dejado lo
dignitate personae statui Oportebit. gue el testador habia solido dar; y si no, conven-
ra que se determine segun la dignidad de la per--
sona.
15. VALENS libro VII. Fidoicontmissorum.—Ia- 15. VALENTE; Fideicomisos. libro VII. -——Javo-
volenus (l) eum, qui rogatus post decem annos re- lcno respondió, que aquel que habiendosele rogado
stituere pecuniam ante diem restituerat, respon- que restituyese una cantidad después de diez años
dit (2), si propter capientis personam, quod rem la liabia restituido antes del termino, si se probase
familiarem tueri non posset. in diem ñdcicomissum que el fideicomiso fue dejado a termino por razón
relictum probetur, et perdituro ei id heres ante de la persona del_ que lo adquiría, porque no podría
diem restituisset, nullo modo liberatum esse; quod- cuidar de sus bienes de familia, y el heredero se
si tempus heredis causa prorogatum esset, ut com- lo hubiese restituido antes del plazo al que lo ha-
modum medii temporis ipse sentiret, liberatum bia de perder, no quedó de ningún modo libre;
eum intelligi, nam et plus eum praestitisse, quam pero que si el término hubiese sido prorogado por
debuisset. causa del heredero, para que el esperimentase la
utilidad del tiempo intermedio, se entiende ue el
ugddci libre, porque aun dió el mas de_lo que abria
e i o.
16. PAULUS libra III. ad Neratium. — Servus 16. PAULO; Comentarios ci Neracio, libr-o III.-
post decem annos liber esse iussus est, legatumque Se mando que un esclavo fuese libre despues de
ei ex die mortis domini in' au nos singulos relictum diez años. y se le dejó un legado para cada año
est; eorum quidem annorum, quibus iam liber erit, desde el dia de la muerte de su señor; se deberá
legatum debebitur, interim autem heres ei alimen- ciertamente el legado de los años en ue ya fuere
ta praestare compellitur. libre, pero entretanto es competido eci heredero a
prestarle alimentos.
17. LABEO (3) libro II. Postcriomm a ¡avolcno 17. Lauson; Obras pastu/nas compediadas por
epitomator-um.—Legatum ita est: «Attiac, donec Jaootcno. libr-o II,—Se lego asi: «este condenado
nubat, quinquaginta damnas esto heres meus da- mi heredero a darle a Atcia, hasta que se case, cin-
re», neque adscriptum est: «in annos singulos»; cuenta», y no se añadió: «cado año»; Labeon y
Labeo, l'rebatius praesens legatum deberi putat; Trebacio opinan que se debe de presente el le-
sed rectius dicetur, id legatum in annos singulos gado; pero mejor se dirá., que este legado se debe
deberi. cada año.
gl.—«Vini Falerni, quod domi nascetur (4), 5 1.—«Dele mi heredero ii. Atcia todos los años
quotannis in annos singulos binos culeos heres para cada año dos pellejos del vino Falerno que ser
meus Attio dato»; etiam pro eo anno, quo nihil vini crle en casa»; se deben los dos pellejos también en
natum est, deberi duos culeos, si modo ex vinde- aquel año en que no se crió ningún vino, si pudie—
mia ceterorum annorum dari possit. ran darse'de la vendimia de los demas años.
18. Suave… libro XIV. Digestarum.—Codicil- 18. Scsvou; Digesto, libr-o XIV.—En codici-
lis testamento confirmatis fundum libertis legavit, los confirmados por testamento legó uno un fundo
eumque alienari vetuit; sed pertinere voluit et ad a sus libertos, y prohibió que fuese enajenado; pero
filios libertorum, vel ex his natos; deinde haec quiso que perteneciera también a los hijos de los
verba adiecit: «a quibus praestari volo heredi ex libertos, o á. los nacidos de ellos; después añadió
reditu eius fundi decem per an nos singulos, usque estas palabras: «por quienes quiero que de la renta
20. IDEM iibro XVIII. Digestoruni.--Annua his 20. EL memo; Digesta, libro XVIII.—Unolegö
verbis legavit: «si morentur (1) cum matre mea, una pensión anual en estos términos: «si morasen
quam heredem ex parte institui»; quaesitum est, con mi madre, a la que in'stitui heredera de una
an mortua matre conditio apposita deiecisse videa- parte»; se preguntó, si muerta la madre se consi—
tur, ac per hoc neque cibaria, neque vesti-aria his deraria que faltó la condición puesta, y si per ello
debeantur. Respondit, secundum ea, quae propo- no se deberán ni los alimentos ni el vestido. Res-
nerentur, deberi. pondi, que segun lo que se exponía, se deben. _
& 1.—Attia fideicommissum his verbis reliquit: 5 l.—-Atcia dejó un fideicomiso en estos térmi-
«quisquis mihi heres erit, fidei eius committo, uti nos: «cualquiera que fuere mi heredero, encomien-
det ex reditu coenaculi mei et horrei post obitum do & su fidelidad ue de las rentas de mi comedor
sacerdoti, et hierophylaco (2), et libertis, qui in y de uii granero ¿ después de ini muerte al sacer-
illo templo erunt, denaria decem die nundinarum, dote, al Sacristán, y a los libertos, que en aquel
quas ibi posui»; quaero, utrum his duntaxat, quieo templo hubiere, diez denarios el dia de las ferias,
tempore, quo legabatur. in rebus humanis et in eo que alli estableci»; pregunto, si se Ies debera sola-
ofücio fuerint, debitum sit, an etiam his, qui in mente a les que al tiempo en que se hacia el _lega—
locum (3) eorum successerunt. Respondit, secun- do viviercn y se hallaron en aquel cargo, o si tam—
dum ea, quae proponerentur, ministerium nomina- bien a. los que les sucedieron en su lugar. Respon-
torum dcsignatum, ceterum datum templo. item dio, que, se fui in que se exponía, se des gnó
quaero, utrum uno duntaxat anno decem fideicom- el ministerio e los nombrados. pero que se dio al
missi nomine debeantur, an etiam in perpetuum templo. Asimismo pregunto, sia titulo de fideicoj
decem annua praestanda sint. Respondit, in per- miso se deberan los diez solamente un año, 6 si
petuum. también se deberá pagar perpetuamente la anuali-
dad de diez-. Respondió, que perpetuamento.
21. Insu libro XXII. Di estorum.—Liberto suo 21. EL MISMO; Digesto, libro XXII.—Uno le
ita legavit: «praestari volo hiloni, usque dum vi- lego asíá su liberto: «quiero que se de in Filón,
vet, quinquagesimam omnis reditus, quae (4) prae- mientras viva, la quincuagésima parte de toda la
diis a. colonis vel emtoribus fructus ex consuetudi- renta, que según la costumbre de mi casa de paga
ne domus meae praestatur (S)»; heredes praedia a los predios por los colonos ó por los comprado-
vendiderunt, ex quorum reditu" quiuquagesuna re- res de frutos»; los herederos vendieron los predios
licta est; quaesitum est, an pretii usurae, quae ex de cuya recta. se dejó la quincuagesima arte; 'se
consuetudine in provincia praestarentur, quinqua- preguntó, si se debera la quincuagésima e los m-
gesima debeatur. Res ndit, reditus duntaxat quin- tereses del precio, que por costumbre se pagasen
quagesimas legatae, licet praedia vendita sunt. en la provincia. Respondió, uo solamente fueron
legados las quincuagesimas e la renta, aunque se
hayan vendido los predios.
& 1.-—A liberto, cui fundum legaverat ferentem ä L—A cai-go del liberto, a quien le había Ie-
annua sexaginta, per fideicommissum dederat Pam- gado un l'undo que al año producía sesenta, habia.
philae annua dena; quaesitum est, si [ex Falcidia dado uno in Pánñla por fideicomiso diez al año, se
liberto legatum minuerit, an Pamphilae quoque regunto, si, habiendo disminuido la ley Falcidia
annum fideicommissmn minutum videatur,.quum o legado al liberto, se considerarádisminuido tam-
ex reditu legata sint, qui largitur, etiamsi Falcidia bién el fideicomiso anual de Pani-ila, puesto que se
partem dimidiam l'undi abstulerit. annuam Pam- le 6 de la renta, que basta parala prestación anual
philae praestationem. Respondit, secundum ea, a anfila, aun ue la Falcidia haya quitado la mr-
quae proponerentur, non videri minutum, nisi si tad del fundo. espondió, que, según lo quese ex—
alia mens testatoris probaretur. ponia, ne se eonsideradisminuido, si no se probase
que fué otra la intención del testador.
g 2.-—Filium ex dodrante, uxorem ex quadrante 5 2.—Uno instituyó herederos de nueve dozavos
instituit heredes, et lilii fidei commisit, ut nover- a su hijo, y de tres et su muicr, y encomendó a [a
cae restitueret hereditatem; ab ea autem petiit (6), _lidelidad del hijo, que restituyese la herencia :; su
ut intirmitatem Filii commendatam haberet, eique madrastra; pero le pidió a esta que tuviese enco-
menstruos aureos denos praestaret. donec ad vice- mendada. la debilidad del hijo, y que le entregaae
simumquintum annum aetatis pervenerit; quum diez aureos ¡mensuales hasta que [ egere a los veui-
autem implesset eam aetatem, partem dimidiam ticinco años de—edad; pero que cuando hubiese cum-
hereditatis ei restitueret. Filius deducta dodrantis plido esta edad, le restituyese a el. la mitad de la
parte quarta, ex qua institutus erat, novercae he- erencia. El hijo, habiendo deduCido la cuarta par-
reditatem restituit, et postea implevit vicesimum- te de los nueve dozavos en que habia sudo institm-
quintum annum aetatis; quaesitum est, quum no- do, le restituyo la herencia a la madrastra, y cuiu-
verca universae hereditatis haberet dodrantem, plió después los veinticinco años; se pre unió, sr,
semunciam et sicilicum, an eius partem dimidiam teniendo la madrastra nueve onzas de to a la he-—
privigno suo restitueret. Respondit (7). secundum rencia, media onza, y un cuarto de onza, le resti-
ea, quae proponerentur, tantum restituendum, tuirá. a su hijastro la mitad de esto. Respondió,
quantum cum eo, quod Falctdiae nomine lilius de- que, según lo que se exponis, se ha de restituir so-
uxisset, semissem faceret. Idem quaesut, an. quºd lamente cuantojuuto con lo que por razón de la
inñrmitati filii pater consulere voluerit, fructus Falcidia hubiere deducido el hijo eoustituyese la
quoque medii temporis noverca ei restituere debe— mitad de la herencia. El mismo preguntó, si, ha—
Touc Il -—7a
602 DIGESTO.'—LIBBO XXXIII: TÍTULO [1
stiturus esset, si viveret Seius, ad heredem eius otro heredero, se cumplirá. toda la condición de
transierint, an vero id omne rotinus ad pupillum percibir las anualidades de la renta de los fundos.
et tutores transferri debeat. espondit: secundum y si lo demás que había de hacer, si viviera Seyo,
ea, quae preponerentur, intelligitur testator quasi pasaria. al heredero de este, o si todo esto debet-a
cum tutore locutus, ut tempore, quo tutela resti- transferirse desde luego al pupilo y a los tutores.
tuenda est, haec, quae pro annuis praestari iussis- Respondió: segun lo que se expone, se entiende
set, percipiendisque fructibus, finiantur; sed quum que el testador hablo como con un tutor, de suerte
maior frater morte raeventus est, omnia, quae que al tiempo en ue se ha. de restituir la tutela.
relicta sunt. ad pupil um et tutores eius confestim termine 10 que hu iere mandado que se entregue
post mortem fratris transiisse. por anualidades, y respecto a la percepción de los
frutos; pero habiendo sido sorprendido por la muer—
te el hermano mayor, todos las cosas ue se deja—
ron pasaron inmediatamente después e la muerte
del hermano al pupilo y a los tutores de este.
22. ALrsNus Vasos libro II. Digestorum 0. 22. ALFENO Vsno; Digesta compendiado por
Paulo epüomatorum.—«Filiae meae, quotiescunque Paula, libro II.—«Dele mi heredero at mi hija,
vidua erit, in annos singulos centum heres meus mientras fuere viuda, ciento cada año»; se pregun-
dato»; quaeritur, si illis minus annui temporis vi- ta, si, habiendo estado viuda la hija menos tiempo
dua fuisset, numquid minus ei centum deberentur. de un aiio, no se le deberian acaso los ciento. Res-
Respondit, sibi videri, tametsi totus annus nondum pondió, que a el le parece que aunque no hubiese
fuisset (1), tamen deberi. transcurrido todavia todo un año, se le debian, sin
embargo.
28. MARCIANUS (2) libro VI. Institutionwn.— 23. Msncumo; Instituta, libro VI.—Habiendo
Quum quidem Decurionibus divisiones dari voluis- querido uno que en el dia de su natalicio se hicie-
set die natalis sui, Divi Severus et Antoninus re- sen regalos a los Decuriones, respondieron por
scripserunt, non esse verisimile, testatorem de uno rescripto los Divinos Severo y Antonino, que no
anno sensisse, sed de perpetuo legato. era verosímil que el testador se hubiera referido a.
un sólo año, sino a un legado perpetuo.
24. lnsu Libro VIII. Institutionum. — Quum 24. EL MISMO; Instituto, libro VIH.—Habién—
erat certa pecunia, id est centum (3), Reipublicae dose dejado cierta cantidad, esto es, ciento, a. la
Sardianorum relicta er quadriennium certaminis República de Sardis para el cuadrienio del certa-
Chrysanthiani, Divi everus et Antoninus Rescri- men Crisanliano, respondieron por rescripto los
pserunt, videri perpetuam pensitationem reliquisse Divinos Severo y Antonino, que se considera que
testatorem per quadriennium, non in primum qua— el testador dejó una pensión perpetua ara cada
driennium. cuatro años, no para el primer cuadrienio.
25. VALENS (4) libro II. Fidaicommissorunt.— 25. VALENTE; Fideicomisos, libro II.— Se le
Filiofamilias, uoad in potestate patris sit, in annos pueden dar diez ara cada año al hijo de familia,
singulos dena ari possunt. mientras este bajo la potestad de su padre.
TIT. [[ TÍTULO ¡[
os usu, s'r usursucru, sr REDITU (5), DEL USO, DEL. USUFRUTO, DE LA RENTA,
s'r HABITATIONB, sropsais rssnscsruuvsn DE LA HABITACIÓN, Y DE LOS SERVICIOS
Ptosrcommssou DATIS (6) DADOS POR. LEGADO Ó FIDEICOMISO
1. PAULUS libro III. ad Sabinum—Nec usus, 1. PA'ULO; Comentarios d. Sabino. libro III.—No
nec ususfructus itineris, actus, viae, aquaeductus se puede leg-ar ni el uso, ni el usufruto de la ser—
legari potest, quia servitus servitutis esse non vidumbre de paso, de conduccion, de vía, o de
potest; nec erit utile ex Senatusconsulto, quo ca— acueducto, orque no puede haber servidumbre
vetur, ut omnium, quae in bonis sint, ususfructus de servidum re; y no sera esto utii en virtud del
legari possit, quia i neque ex bonis, neque extra Senadoeonsulto en que se dispone que se pueda le-
bona sit; sed incerti actio erit cum herede, ut lega- gar el usufruto de todas las cosas ue hay en los
tario, quamdiu vixerit, eundi, agendi, ducendi fa— bienes, porque esto ni es de los Jienes, ni está.
cultatem praestet; aut ea servitus constituatur sub fuera de los bienes; pero habravcontra el heredero
hac cautione, ut, si decesserit legatarius, vel capite la accion de cosa incierta, para uo le conceda al
deminutus ex magna causa fuerit, restituatur. legatario, mientras viviere, la acultad de pasar,
de conducir, o de hacer acueducto; ó para que
se constituya esta servidumbre con la caución de
que sea restituido. si falleciere el legatario, () hubie—
re sido disminuido de cabeza por causa mayor.
2. PAPINIANUS libro XVII. Quaesiionum.—Ho- 2. PAPIN uuo; Cuestiones, libro XVII.—Los
minis operae legatae capitis deminutione, vel non sei-Vicios legados de un esclavo no se pierden con
10. lULiAnus libro LXXVIII. Digestorunu—Si 10. JULIANO; Digesta, LXXVIII.—Si a Ticio
Titio lundus, et eiusdem fundi usustructus legatus sele hubiere legado un fundo y el usufruto del
604 mauere.—mano xxx…: TÍTULO n
fuerit, erit et in potestate eius, fundum, an usum- mismo fundo, estara en su facultad reivindicar el
fructum vindicare malit; et si fundum elegerit, ne- fundo. óel usufruto si lo prefiriera; y si hubiere
cessario plenam proprietatem habebit, licet usum— elegido et fundo, tendrá, por necesidad, la plena
iruetum a se repulerit; si vero usumfructum habere propiedad, aunque de si hubiere repelido el usu-
maluerit, et proprietatem fundi repulerit, solum fi'ºlº; ero si hubiere referido tener el usufruto,
usumfructum habebit. y re e idola propiedad, del fundo, tendrá. sólo el
usu ruto.
11. Iusti-libra !. ex Minicto._—Habilationis le- 11. Et. MIsMo; Doctrina de .Mint'cio, libro I.-
gatum in singulos annos ab initio anni deberi Es constante que et legado de la habitacion para
constat. cada año se debc desde el principio del año.
12. ALFENUS VAHUS libro II. Digesta/'una a 12. ALFENO Vano; Digesta cmnpcndiado por
Paula cpitomatoru/n.—lleres in fundo, cuius usus- Paulo, libra [[…—Un heredero edifico una casa en
t'ructus legatus est, villam posuit; eam invito fru- el fundo, cuyo usufruto fue legado; no puede do-
ctuario demolire (1) non potest, nihilo magis, quam, molerla. contra la voluntad del usufructuario, no
si uam arborem posuisset, ex fundo is evellere de otra suerte ue si el quisiera arrancar del fundo
vel et; sed si. antequam usufructuarius prohibue- el árbol que hu lese plantado; pero si la hubiere
rit, demolierit (2), impune facturum. demolido antes que el usufructuario lo hubiere
prohibido, lo har-.i. impunemente.
13. PAULUS lib/'o XIII. act Multarum—Quum 13. PAULO; Comentarios a Plaucto, lib/'a XIII.
ususfructus alternis annis legatur, non unum, sed —Cuando se lega el usufruto para años alternadas,
plura legata sunt; aliud est in servitute aquae et no hay uno solo, sino muchos legados; otra cosa
viae; viae enim servitus una est., quia natura sui es tratandose de la servidumbre de agua y de via;
habet intermissionem. porque la servidumbre de via es una söla, porque
por su naturaleza tiene interrupción.
14. CELSUS libro XVIII. Digesta-um. — Duos 14. Censo; Dr'resto, libro XVIII.—Un herede-
separatim uti frui sinere damnatus heres, commu- ro, condenadoa ejar que dos usufructuen sepa-
niter uti frui paSSus est; uaerebatur, an utrique radamente, toleró que usufructuasen en común;
ex testamento teneretur. "nti, teneri, si testator se pre untaba, si estaria obligado a ambos en vir-
utrumque solidum habere voluit; nam ipsius onus tud de testamento. Dije, que estaba obligado, si el
est, ut solidum singulis legatum praestaret. Qua testador quiso que uno y otro tuviera la totalidad:
parte igitur alterum uti frui sineret heres, ea parte orque la carga del mismo es, que entregue todo el
cum non sinere alterum uti frui, ideoque per aesti- egado a cada uno. Asi, pues, en la misma parte
mationem-unicuique, quod deest, replere debet. eu que-el heredero dejase que uno usufructue, no
delLaba él que usufructuase el otro, y por lo tanto
de e suplirte á. cada uno mediante estimación lo
que le talla.
15. MARCELLUS libro XIII. Digertorufn.-«Da- 15. Ma'acsLo; Digesta, Libro XIII.—«Este con-
mnas esto heres Titium sinere in illa domo liabi- denado mi heredero a dejar que Ticio habite en
tare, quoad vivet»; unum videtur esse legatum. aquella casa, mientras viva»; se considera que hay
un solo legado.
& 1.—Qui duos fundos habebat, unum legavit, et ä 1.-—Uno que tenia dos fundos, legó uno. y el
alterius fundi usumfructum alii legavit; uaero, usufruto del otro fondo se lo lego ¿ otro; pregunto,
si fructuarius ad fundum aliunde viam non abeat, si, no teniendo el usufructuario camino ara ir al
quam per illum fundum, qui legatus est, an fru— fundo por utra parte mas que por el fun o que fue
ctuario servitus debeatur. Respondit: quemadmo- legado, se le deberá. la servidumbre al usufructua-
dum si in hereditate esset lundus, per quem fru- rio. Respondió: asi como si en la. herencia hubiese
ctuario potest praestari via, secundum voluntatem un fundo por el cual se le pudiera dar camino al
defuncti videtnr id exigere ab herede, ita et in hac nsufnctuario. se considera que esto se le exige el
specie non aliter concedendum esse legatario fun- heredero conforme a la voluntati del difunto, asi
dum vindicare, nisi prius ius transeundi usufru— también en este caso no se le ha de conceder al
ctuario praestet, ut haec forma in agris servetur, legatario que reivindique el fundo de otra suerte,
quae vivo testatore obtinuerit, sive donec ususfru- sino si antes le diese al usufructuario el derecho
(¿lus permanet, sive dum ad suam proprietatem ro- de pasar, para que en .los campos se conserve la
ierit. forma, que hubiere subsistido viviendo el test-ador,
ora mientras dura el usufruto, ora mientras rever-
tiere a su propiedad.
16. Monas-riuus libro IX. Rcsponsorum.—Le— 16. Monas-riso; Respuestas, libro IX.—Se le
gatum civitati relictum est, ut ex reditibus quo- dejo un legado a una ciudad para que con las ren—
tannis in ea civitate memoriae conservandae de- tas se celebrase todos los años en aquella ciudad
functi gratia spectaculum celebretur, quod illic para conservar memoria del difu nto un espectáculo,
celebrari non licet; quaero, quid de legato existi- que no es lícito que alli se celebre; pregunto, que
mes. Modestinus respondit, quum testator specta- opinas respecto al legado. Modestino respondió,
culum edi voluerit in civitate, sed tale, quod ibi- que habiendo querido el testador que en la ciudad
20. Pouromus libro VIII. ad Quintum Mu- 20. Pouromo; Comentariosá Quinto Mucio,
cíufn.—Si servum sub conditione liberum esse iu- libro VJII. ——Si yo mandara que bajo condición sea
beam, et usuml'ructum eius tibi legavero, valet libre un esclavo, y te hubiere lcgado el usufruto,
legatum. es valido el legado.
21. PAULUS libro VII. ad legem Iuliam et Pa- 21. PAULO; Comentarios a ta ley Julia Papia,
piam.—Titio ususfructus Stichi, aut si navis ex libro VII.—Se le lego ¿¡ Ticio el usufruto ge Stico,
A'sia venerit, decem legata sunt; non petet neum— o diez, si la nave viniere de Asia; no pedirá el usu-
fructum, antequam conditio decem cxustat, vel de- fruto, antes de que se cumpla, ó falle, la condicion
ficiat, ne potestas heredi, utrum Velit, dandi au- relativa a los diez, para que no se le prive al here-
feratur. dero de la facultad de dar lo que quiera.
22. ULruNus libro XV. ad legem. Iuliam. et 22. ULPuNo; Comentarios a la ley Julia y
Papiam.-—«Patrimonii mei reditum omnibus annis Po 'a, libro XV.—«Quiero que todos los años se
uxori meae dari volo»; Aristo respondit, ad _here— le d); a mi mujer la renta de mi patrimonio»; Aris-
dem uxoris non transire, quia aut usuil'ructul simi- ton respondió, que no pasaba al heredero de la
le esset, aut huic legato: «in annos singulos». mujer, porque sería semejante ó al usui;-ute, () si
este legado: «para cada año».
28. lomus (l) Msnmcmnus libro 11. ad le— 23. JUNIO MAURICIANO; Comentarios a la [cy Ju-
gem Iuliam ct Papiarn.— Licet testatori repetere lia ¡¡ Papia, libro II.—»La es lícito al testador repe-
legatum ususfructus, ut etiam post capitis deminu- tir un legado de usufruto, de suerte que se deba
tionem deberetur; et hoc nuper Imperator Antoni- aun después de la disminución de cabeza; 3, hace
nus (1) ad libellum rescripsit, tunc (2) tantum esse poco que el Emperador Antonino respon ió por
huic Constitutioni locum, quum in annos singulos rescripto, que ha lugar a esta Constitución sola-
relegaretur, mente cuando se repitiese el legado para cada año.
24. PAl'lNlANUS libro VII. Responsoruntn— 24. Parmuuo; Itcspucstas, libra VII.—Lega-
Uxori fructn bonorum legato foenus quoque sor—— do it la mujer el fruto de los bienes, se pagará. tam-
tium, quas defunctus collocavit, post impletam ex bién el interés de los capitales que colocó el difun-
Senatusconsulto cautionem praestabitur. lgitur to, despues de prestada caución con arreglo al
usuras nominum in hereditate relictorum ante Senadoconsulto. Así, pues, es necesario que se
cautionem interpositam debitas, velut sortes, in comprenden en la caución los intereses de los cré-
cautionem deduci necesse est. Non idem servabi- ditos dejados en la herencia, debidos antes de ha-
“tur nominibus ab herede factis; tunc enim sortes berse interpuesto la caución. No se observará lo
duntaxat legatario dabuntur, aut (3) quod propter mismo respecto a los creditos creados por el here-
moram usuras quoque reddi placuit, super his non dero; porque en este caso se le daran al legatario
oavebitur. solamente los ca itales, o porque se determinó que
se pagasen también intereses por causas de la mo-
ra, no se dar-'a caución respecto a ellos.
g 1.—«Scorpum (4), servum meum, Semproniae, g 1.——«Quiero que mi esclavo Scorpo sirva a mi
concubinae meae, servire volo»; non videtur pro- concubina. Sempronia»; no se considera dejada la
prietas servi relicta (5), sed ususfructus. propiedad del esclavo, sino el usufruto.
25. lunia libro VIII. Rcsponsorum.—Qui fru- 25. EL MISMO; Res aestas, libro VIII.—Uno,
ctus praediorum uxori reli uit ((3), post mortem que le dejó a su mujer e usufruto de unos redios,
eius praedia cum reditibus a heredes suos redire quiso que despues de su muerte volviesen os pre-
voluit, imperitia lapsus; nullum fideicommissum ios con las rentas a sus herederos, engañado por
dominus (7), neque roprietatis, neque fructus, ad su impericia; el dueño no dio para que revertiese a
eos reverti dedit (€); etenim reditus futuri, non ellos ningún fideicomiso, ni de la propiedad, ni del
praeteriti temporis demonstrati videbantur. usufruto; porque se consideraban indicadas las
rentas del tiempo futuro, no del pasado.
28. PAULUS libro XIII. Responsorum.-Quae- 28. PAULO," Respuestas, libro XIII.— Pregunto
re, si ususl'ructus fundi legatus est, et eidrm t'undo uc derecho habrá si se lego el usufruto de un ¡'un-
indictiones temporariae indictae sint, quid iuris o, y &] mismo fundo se le hnbieran impuesto con—
sit. Paulus reapondit, idem iuris esse. et in his spe- tribucioncs temporales. Paulo respondió, que hay
cicbus, quae postea indicunlur, quod in vectigali- el mismo derecho también respecto a estas contri-
bus dependendis responsum est; ideoque hoc onus buciones que después se imponen, ue cl rue se
ad fructuarium pertinet. respondió que hay reapecto al pago e los fh utos;
que por lo tanto esta carga le pertenece al usu—
ructuario.
29. Gines libro I. Fidct'commissorum.—Si quis 29. Gino; Fideicomisos, libro I.-— Si in alguien
usumt'rnctum legatum sibi alii restituere rogatus se le hubiera roºado que restituya & otro el usufru-
sit, eumque in fundum induxerit fruendi causa, to que a el se tellego, y lo hubiere puesto en pose-
licet iure civili morte et capitis deminutione ex sión del fundo para que lo usufructuc, aunque por
persona legatarii pereat usustructus, quod huic derecho civil se extinga por razón de la persona
ipso lure acqutsitus est, tamen Praetor iurisdictio-" del legatario con la muerte y con la disminución
ne sua id agere debet, ut idem servetur, quod fu- de cabeza el usufruto, porque de derecho fue ad-
turum esset, si ei, cui ex fideicommisso restitutus quirido para el, sin embargo, debe el Pretor hacer
esset, legati iure acquisitus fuisset. en virtud de su jurisdicción, que se observe lo
mismo ue se habría. de observar si hubiese sido
acl uiri o por derecho de legado para a uel ¿quien
le ubiese sido restituido .en virtud del deicomiso.
80. lsvoazuus libro II. ea: Posterior-ibus La- 80. JAVOLENO; Doctrina de las obras póstuma:
beonis.— Cui ususi'ructus legatus esset, domo et de Labeon, libro II.—Si a una se le hubiese legado
totius dotis satistieret, quum ei heres pro sua parte el usufruto hasta que sele diese caución de toda
satisdedisset, quamvis reliqui satis non darent, la dote, habiéndole dado caución en cuanto .a su
tamen pro ea parte usumfructum desinere habere parte un heredero, aunque los demas no le diesen
mulierem, ait Labeo; idem fieri, et si per mulierem caución, dice Labeon, ue, sin embargo, deja la
mora fieret, quominus satis acciperet. mujer de tener el usu rulo en cuanto a aquella.
parte; y quelo mismo se hace también si por la
mujer se cansase mora ara no recibir la fianza.
;; i.—Colono suo dominus usumt'ructum fundi, & 1.—El señor había egado a su colono el usu-
quem is colebat, legaverat; agat colonus cum he- fruto de un fundo que éste cultivaba; ejercite el co-
rede ita, ut iudex cogat heredem ex locationis lono contra el heredero su acción de modo quo et
actione eum liberare. juez obligue al heredero á librarlo de la acción de
ocación.
31. LABBO (3) libro II. Posterior-urn a Iamicno 31. LABBÓN; Obras posteritas eompendiadas por
epitomatorum.—is, qui fundum tecum communem .Iauolcno, libro 11.—Uno que tenía un fundo en co-
habebat, usumfruetum fundi uxori (4) legaverat, mún contigo, le habta legatio asu mujer et usufruto
post mortem eíus tecum heres arbitrum communi del fundo, y despues de su muerte el heredero ha-
dividundo petierat; Blaesus (5) ait, Trebatium re- bia pedido arbitro para dividir contigo la cosa co-
spondisse, si arbiter certis regionibus fundum di- mün; dice Bleso, que Trebacio respondió, que si el
visisset, eius partis, quae tibi obtigerit, usumfru- árbitro hubiese dividido el fundo en ciertas porcio-
ctum mulieri nulla ex parte deberi, sed eius, uod nes, de ningún modo se le debe & la mujer el usu-
heredi obtigisset, totius usumfruetum eam ha itu- fruto de la arte qua te hnbiere correspºndido, pero
ram. Ego hoc falsum puto, nam quam ante arbi- que ella habra de tener el usufruto de todo lo que
trium (6) communi dividundo coniunctus pro in- le hubiese tocado al heredero. Yo opino que esto
diviso ex parte dimidia totius fundi ususfructus es falso, porque habiendo sido de la mujer, antes
(1) ctenim. por et, Hai. (4) Hai,- uxorei. el códice Fi.
(2) relegavit, Hai. (5) Celsus, la. Valg.
(a) Sabinus, Hai. Vuig. (e) ”n.:, Vaig; ar tti-am, ei códice Fl.
608 DIGESTO.—-LIBRO xxxm: 'rirULo 11
mulieris fuisset, non potuisse arbitrum inter alios, de la sentencia arbitral de la división de cosa _co—
¡udtcando alterius ius mutare; quod et rece- mun, conjunto sin dividir el usufruto de la mitad
ptum est. de todo º] fundo, no pudo el arbitro, juzgando entre
otros, cambiar el derecho de tercero; lo que tam-
bien se admitió.
Tomo II — 7?
610 DIGESTO.—LIBRO xxxm: TÍTULO n
fideicommisso fructus locorum, quibus morantur, clausula deberan recibir por fideicomiso los men-
recipere debeant, quum alia, quae iis specialiter cionados libertos el usufruto de los lugares en que
legata sunt, sine controversia consecuti sunt. Re- moran, habiendo conseguido sin controversia lo
spondit, verbis, quae proponerentur, id petitum, demás que especialmente se les legó. Res odio,
ut ad eum modum paterent-ur heredes ibi eos esse, que con las palabras que se exponían se pi ió que
ad quem modum ipsa patiebalur. los herederos consintieran que aquellos estuviesen
alli de la misma manera que ella lo consentia.
34. [onu iibro XVIII. Diqesiornm.—- Codicillis 34. .E" MlSMO; Digesto, iibro XVIII.—Uno dió
fideicommissa in haec verba. dedit: «Libertis liber- en codicilos fideicomisos en estos términos: «quiero
tabusquo meis, et quos in codicillis manumi'si, que a mis libertos y libertas, y & los que manumiti
fundum,-ubi me humari volui, dari volo, ut, qui -en los codicilos, se Ics de el fundo en ue quise ser
ab his decesserit, portio eius reliquis accrescat, ita enterrado, de suerte que la ' oreión de que de ellos
ut ad novissimum pertineat, post cuius novissimi hubiere fallecido acrezca it os demás, a fin de que
decessum ad Rempublicam Arelatensium pertinere le pertenezca al último, y despues del fallecimieuto
volo; hoc amplius libertis libertabus ue meis habi- de este último quiero que pertenezca á. la Repú-
tationes in domo, .quamdiu vivent; aetiae et Tro- blica de Arles; ademas deesto quiero que a mis li-
phimae diaetas omnes, quibus (1), uti consuevit, bertos y libertas se les dé en mi casa habitacion
labitet (2); quam domum post mortem eorum ad mientras vivieren; y 3 Paccia y a'. 'l'rotiiua todas
Rempublicam pertinere volo»; quaesitum est, Rei- las habitaciones interiores en las que cada cual
publicae fideicommissum utrum ah herede, ani a habite según acostumbró; cuya casa quiero ue
ibertis datum sit. Respondit, secundum ea, quae después de la. muerte de ellos ertcnezca & la e-
proponerentur, posse ita verbs accipi, ut eius Ie- püblica»; se preguntó, si a la epublica se le dio et
gatarii, qui novissimus decederet, fidei commis- fideicomiso a cargo del heredero, () al de los liber—
sum videatur. [dem uaesiit, defunctis quibusdam tos. Respondió, que, según lo que se exponía, las
ex libertis, quibus ha itatio relicta erat, an ortio- palabras podian entenderse de manera que se con-
nes domus, in quibus hi habitaverant, iam a Rem- sidere" encomendado a Ia fidelidad del legatario que
publicam pertineant. Respondit, quoad aliquis eo— falleciese el último. El mismo preguntó, Sl, habiendo
Bum vivat, fideicommissum Reipublicae non de- fallecido al unos de los Iibertos, a quienes se les ha.-
en. bia dejado a habitación, le perteneceriin ya :; la Re-
pública. las porciones de la casa en que aquellos ha-
ian habitado. Respondió, ue mientras viva alguno
de ellos no se le debe á. Ia epublica el fideicomiso.
% l.—Qui Semproniam ex parte decima, et Mae- tj i.—Uno que habia instituido herederos aSem-
viam ex parte decima, alumnum ex reliquis parti- pronla de una decima parte, a Mevia de otra deci-
bus instituerat heredes, curatorem alumno dedit, ma parte. y s su alumno de las demtis partes, nom-
quum iure facere putaret; et curatoris fidei com- bró curador para el alumno, creyendo hacerlo con
misit, ne pateretur fundum venire, sed cum Sem- derecho; y encomendó a. la fidelidad det curador,
pronia. et Maevie, nutricibus suis, frueretur reditu que no consintiese que se vendiera el fundo, sino
eius; etima parte testamenti ita adiecit: «omnem que disfrutase de su renta con Sempronia 31 Me-
voluntatem meam Edei heredum meorum commit- vta, sus nodrizas; y en la.. ultima parte del testa-
to»; quaesitum est, an tertias partes ususfructus mento añadió asi: «encomienda e la fidelidad de
fundi nutrices ex fideicommisso petere possint, mis herederos toda mi voluntad»; se regunto, si
quamvis curator ei receptus sit, quem .iure dare podrán pedir las nodrizas en virtud de ñdeicomíso
non poterit (3) alumno. Respondit, secundum ea, as terceras partes del usufruto del fundo, auuque
quae proponerentur, utiliter fideicommisso volun— haya sido admitido el curador a quien en derecho
tatem suam confirmasse, id igitur cuique dedisse, no pudiera nombrarlo para el alumno. Respondió,
ut et nutrices una cum alumno reditu fundi ute— que, según lo que se ex onia, confirmo válidamen-
rentur. te su voluntad con el ti eicomiso, y que en Su con-
secuencia les había dado derecho para que tam—
bien las nodrizas disfrutasen juntamente con el
alumno de las rentas del fundo.
35. IDEM libroXXH. Dígcstormn.—Uxori usum- 35. EL MISMO; Digesto, iibro XXII.—Uno legó
fructum villae legavit in quinquennium a die mor- a su mujer el usui'ruto de una granja por cinco
tis suae, deinde hace verba adiecit: «et peracto años, con tados desde el die. de su muerte, y des-
quinquennio, quum eius ususfructus esse desierit, pues añadió estas palabras: «y transcurrido el
tunc eum fundum illi et illi libertis dari volo»; quinquenio, cuando haya dejado de existir su usu-
quaesitum est, quum uxor intra quinquennium de- frulo, quiero que este fundo sea entonces dado a
cesserit, an libertis proprietatis petitio iam, an vero este yá aquél liberto»; se preguntó, si, habiendo
impleto quinquennio competat, quia peracto quin- fallecido la mujer dentro del quinquenio, les com-
uennio testator proprietatem legaverat. Res on- petcra a Ios libertos la eticion de la. propiedad
äit, post completum quinquennium fundum a li- desde luego, ó cumplido el] quinquenio, porque el
bertos pertinere. testador habialegado la prºpiedad, transcurridos
los cinco años. Respondió, que el fundo pertenece
a los libertos deSpues de cumplido el quinquenio.
36. lesu iibro XXV. Digestorum.——'Sticho te- 36. Ei. MISMO; Digesto, iibro XXV.—A Stico,
stamento manumisso fundi ususl'ructus erat lega— manumitido por testamento, le habla sido legado
37. Insta libro XXXIII. Dígestorum. — «Uxori 37. EL MISMO; Digesto, libro XXXIII.—«Lego
meae usumfructum lego bonorum meorum, usque á ini mujer el usufruto de mis bienes hasta que mi
dum filia mea annos impleat octodecim»; quaesi- hija euiiipla diez y ocho años»; se pre unto, si le
tum est, an praediorum tam rusticorum, quam ur- pertenecerá a te mujer el usufruto de os redios,
banorum, et mancipiorum, et supellectili-s, itemque así rústicos como urbanos, el de los esc avos y
x
kalendarii ususfructus ad uxorem pertineat. _Re- del ajuar, y también el del ¡bro de cuentas. Res—
spondit, secundum ea, quae proponerentur, omnium pondió, que, según lo que se exponía, le pertenece
pertinere. el de todas las cosas.
38. IDEM libi-o 111. Responsoritiii.—«Fundi Ae: 38. Et. MISMO; Respuestas, libr-o III.—«Quæro
butiani (I) reditus uxori meae, quoad Vivat, dari que se de a mi mujer, mientras viva, la renta del
volo»; quaero, an possit tutor heredis fundum ven- fundo Ebuciano»; regunto, si podrá. el tutor del
dere, et. legatario offerre quantitatem annuam, heredero vender e fundo ofrecerle al legatario la
quam vivo patrefamilias (2) ex locatione fundi re- cantidad anual, que en viga liabia acostumbrado el
ígere consueverat". Respondit, posse: ltem quae- padre de familia a obtener por el arrendamiento
ro, aii habitareíinpune prohiberi possit. Respondit, del fundo. Respondió, ue podia. Tambien pregun-
non esse obstrictum heredem ad habitationem to, si impunemente se e podra rohibir no lo ha-
praestandam. Item quaero, an compellendus sit bite. Respondio, que no estaba o ligado-e heredero
heres reficere praedium. Respondit, si heredis ta- a darle habitacion. igualmente pregunto, si habrá
cto minores reditus facti essent, legatarium recte de ser competido el heredero a reparar el predio.
desiderare, quod ob eam rem deminutam Sit. item Respondió, que si por hecho del heredero se hu—
quaero: quo distat lioc legatum ab usufructo? Re- biesen hecho menores las rentas, con razón pre-
spondit-, ex his, quae supra rcsponsa essent, intol- tende el legatario lo que per esta causa se lia s
ligi differentiam. disminuido. Asimismo pregunto: ¿en que se di c-
rencia este legado del usufruto? Respondió, qiie
por lo que antes se ha respondido se conoce la di—
ferencia.
39. iDEM ¿'¿er VI. Rcsponsorum..—Filio_s here— 39. EL MlSMO; Respuestas, libro VI. — Uno
desinstituit, uxori vestem, mundum muliebrem, instituyó herederºs ¿¡ sus hijos, legó ¡¡ su mujer el
lanam, linum, et alias res legavit, et adiecit: «pro- vestido, los objetos de tocador de mujer, lana, lino,
prietatem autem eorum, quae suprascripta sunt, y otras cosas, y añadió: «pero quiero ue in pro-
reverti volo ad lilias meas, quaeve ex lus tunc Vl- piedad de estas cosas, que se han mencronado, re-
vent»; quaesitum est, uti-uin iisusfructus, an p_ro- vierta a mis hijas, o a las que de ellas vivieron en-
prielas earum rerum data Sil. Respondit, proprio- tonces»; se pre unto, si se habrá dado el usufruto,
tatem legatam videri. ó la propiedad e estas cosas. Respondió, que se
considera legada la propiedad.
40. ALFENUS VARIIS (3) libra VIII. Digesta- 40. ALFENO Vano; Digesto compendiado por
runi a Paula cpitamatoruin.—«llli ciim illo habita- Paulo, libra VIII.—«Lego a aquel con aquel la ha-
tionem lego», perinde est, no si ita: «illi et illi», bitación», es lo mismo que si uno hubiese legado
legasset. asi: «aquel y a aquel».
41. IAVOLRNUS libro II. en: Posterioribus La- 41. JAVOLENG; Doctrina de las obras postumus
beonis.-—Quum ila. legatum esset: «fructus annuos de Labcón, libro II.—Cuando se hubiese legado
fundi Corneliani Publio Maevio do lego», perinde asi: «do y lego a Publio Mevio los frutos anuales
putat acci iendum esse Labeo,-ac si ususfructus del fun o Corneliano», opina Labeón que se ha de
fundi simi iter esset legatus, quia haec mens fuis- entender lo mismo que si igualmente hubiese sido
se testatoris videatur. legado el usuiruto del fundo, porque se considera
que esta fué la intención del testador.
42. lesu libro V. o:: Posterior-ibus Labeonis,-— 42, Et. uisam; Docti-ina de lae obras postumus
in fructu id esse intelligitur, quod ad usum hominis de Labeon, libr-o 1V.-—Se entiende quo está com-
inductum est; ne ne enim maturitas naturalis hic prendido en los frutos lo que rue destinado para
spectanda est, se id tempus, quo magis colono do- usu del hombre; porque no se lia de considerar
minove eum fructum tollere expedit; ilaque quoni aqui la madurez natural, siue el tiempo en que mas
olea immatura plus habeat red_itus, quam si matura bien le conviene al colono o al dueño coger este
legatur, non potest videri, Si immatura lecta est, fruto; y asi, teniendo tuas rendimiento la aceituna
in fructu non esse. sin madurar, que si se cogiera madura, iio se pue-
de considerar, si se cogio sin madurar, que no esté
comprendida. en los frutos.
48. VBNULEIUS !ibroX. Actionwn.—Nihil (|) 43. VENULENO; Acciones, libro X.—Nada ini-
interest, utrum bonorum quis, an rerum tertiae porta que uno ltaya legado el usufruto de los bie—
partis usumi'ructum legaverit; nam si bonorum nes, 6 de la tercera parte de los bienes; porque si
usust'ructus legabitur, etiam aes alienum ex bonis se legare ei usufruto de los bienes, también se de—
deducetur, et quod in actionibus erit, computabl- ducirán de los bienes las deudas, y se computará
tur. At si certarum rerum ususfruotus legatus erit, lo que estuviere comprendido en acciones. Mas no
non idem observabitur. se observará lo mismo, si se hubiere legado ei usu-
i'ruto de cosas ciertas.
'l'iT. lll TÍTULO iii
Ds SERVI'I'UTE LEGATA (2) DE LA SERVIDUHBRE [.EGADA
1. lu LlANIJS (3) libro I. cx Minicío.-— Qui duas 1. J ULIANO; Doctrina de Minicio. libro 1'.—Uno
tabernas coniunctas habebat, eas singulas duobus que tenia dos cabañas contiguas las lego a dos, una
legavit; quaesitum est, si quid ex superiore taber- a cada uno; se preguntó, si, habiéndose edificado
na in inferiorem inaedificatum esset, num inferior algo de la cabaña superior sobre Ia inferior, se
oneri ferundo in superioris tabernae loco contine- comprende'ria la inferior para soportar la carga en
retur. Respondit, servitutem impositam videri. lu- ei lugar de la cabaña superior. Respondió, que se
lianus (4) notat: videamus, ne hoc ita verum sit, si considera impuesta la servidumbre. Juliano obser-
aut nominatim haec servitus imposita est, aut ita va: veamos no sea esto asi verdadero, si esta ser-
legatum datum est: «tabernam meam, uti nunc ridumbre fue": impuesta expresamente, 6 si ei lega-
est, de lego». do fue dado de este modo: «doy y lego mi cabaña,
como esta ahora».
3. leen libr-o XXIX. Di'gcstorum.—- Si fundum 3. Et. Mismo; Digesto. limeXIX.-—Si uno le
Maevio, et ad eum viam per alium fundum. et hubiese legado a Mevio un fundo yel camino para
eundem fundum sine via Titio legasset, si uterque ir a ei per otro fundo, y a Ticio ei mismo fundo sin
fundum vindicasset, sine via legato fundum cessu- ei camino. si ambos hubiesen reivindicado cl t'un-
rum, quia neque acquiri per partem servitus possil. do, el fundo habra de ceder al legado sin el cami—
Etsi prius Maevius fundum vindicaret altero deli- no, poi-quc una servidumbre no se uede adquirir
berante, posse dubitari, an, si postea Titius Omi- en parte. Y si primeramente rcivin ¡case Mevio el
sisset, viae legatum salvum esset. Et hoc magis i'iindo estando deliberando ei otro. se puede dudar.
videbatur. Quamquam si sub conditione quis fun- si, dejándolo de aceptar despues Ticio, quedaría a
dum legasset, viam pure, aut pro parte. fundum salvo el legado dci camino. Y esto parecia preferible.
pure, pro parte sub conditiOnc, et viam Sine-con— Aunque si uno hubiese legado un fundo bajo con-
ditione, si pendente ea legati dies cessrsset, inter- dición, y cl camino puramente, () en parte el fundo
iturum fore viae legatum, ut responsum est, uum puramente, y en parte bajo condición, y ei camino
alteri ex vicinis, qui fundum communem habe ant., sin condición, si pendiente esta hubiese comenza-
viam sub conditione, alteri pure legasset,_et (5) do a correr el término del legado; se habría de ex-
pendente conditione decessisset, quia alterius le- tinguir el legado del camino. como se respondió,
6. IDEM libro VIL Responsorwit.-—Paler tiliae 6. El. Mismo; Respuestas, libro VII.—Un pa—
domum legavit, eique per domus hereditarias ius dre legú & su hija una casa, y quiso que se le con-
transeundi praestat-i voluit; si filia domum suam cediera el derecho de pasar por casas de la heren-
habitet, Viro quoque ius transeundi praestabitur, cia; si la hija habitam su propia casa, se le prestera
aliOquin tiliae praestari non videbitur. Quodsi quis también a su marido el derecho de paso, y de otra
non usum transeundi personae datum, sed lega- suerte no se considerará que se le presta a la hija.
tum servitutis esse plenum intelligat, tantundem Pero si alguno entendiera que no se dio a la per-
iuris ad heredem quoque transmit etur; uod luc sona el uso del paso, sino que ha un pleno legado
nequaquam admittendum est, ne, quo affectu de servidumbre, se transmitirá. e mismo derecho
ñliae datum est, hoc et ad exteros eius heredes también al heredero; 'lo que de ningún modo se ha
transire videatur. de admitir aqui, para que no parezca que lo ue
por afecto se le dio a la hija pasa también a los ie-
rederos extrarios de la misma.
?. PAULUS libr-o XXI. Quaestionum—Quum a 7. PAULO; Cuestiones, libro XXI.—Cuando a
pluribus heredibus institutis via legata est, quia cargo de muchos herederos institutdos fue legado
partem non recipit, singuli heredes in solidum con- el camino, como este no admite división, cada uno
veniuntur, quia et uno ex heredibus adeunte vin- delos herederos es demandado por la totalidad,
dicari potest. orque también uede ser reivindicado adiendo la
iiei'encia uno só 0 de los herederos.
TIT. IV TÍTULO iv
DE DOTE PRAELEGATA (2) DE LA DO'I'E PRELEGADA
1. ULPlA-NUS libro XIX. ad Sul/¿num. ——Quum 1. ULPIANO; Comentarios ct Sabino, libro XIX.
dos relegatur (3), verum est. id dotis legato (4) --Cuando se deja por legado la dote, es más cierto
inesse, quod actioni (5) de dote inerat. que en el legado de la dote se comprende Io que
era inherente a la acción de dote.
5 i.—Et ideo, si inter virum et uxorem conve- 5 1.—Y por lo lanto, si entre el marido y la mu-
nerat, ut morte viri soluto matrimonio, filio com- jer se habla convenido que disuelto cl matrimonio
muni interveniente, dos a ud mariti heredem re— or muerte del marido uedase la dote, habiendo
maneret, et maritus dece ens dotem relegaverit, ijo común. en poder de(i heredero del marido, y el
stari pacto non debet ob hoc, tuod dos relegata marido al niorir hubiere dejado por legado ia dote,
est, verum et citra rclegationem ¡oc probari debet; no se debe estar por esto a lo pactado, parque la
nam quod est admissum, posse deteriorem condi- dote fue dejada por legado, io cual se debe apro-
tionem dotis iieri intervenientibus liberis, toties bar aun sin haberse dejado por legado; porque lo
locum habet, quoties ¡psa in matrimonio decedit, que se admitió, que se puede hacer peor la condi—
vel divortium mterve nit. ción de la' dote habiendo hijos, tiene lugar siempre
y cuando la mujer fallece en el matrimonio, o me-
dia divorcio.
;; ii.—Et verum est, commodum in dole relegata 2.—Y es verdad que en el legado de la dote hay
esse repraesentationis, quamvis annua dies dos el eneficio de la representación, aunque la. dote
praestaretur. se hubiese de entregar al cabo de un año.
g ¡!.—Est et illud, quod ob res donatas hodie post ä ii.—Tambien hay esto, que hoy después del
Senatusconsultum nulla sit (1) exactio, si modo Senadoconsulto no hay exacción alguna. por causa.
voluntatem non mutavit testator. de las cosas donadas, si es que el testador no cam-
bio de voluntad. ,
& 4.-—Impensae autem ipso iure dotem minuunt; & 4.—Pero los astos disminuyen de derecho la.
sed quod diximus, ipso iure dotem impensis minui, dote; pero lo quc ecimos, que la dote se disminuye
non ad singula corpora, sed ad universitatem erit de derecho con los gastos, no se habra de referir a
referendum. cada uno de los bienes, sino á. la totalidad.
& 5.—Adeo autem dotis actionem continet do- 5 5.-—Pero de tal modo el legado de la dote con-
tis (2) relegatio, ut, si vivus eam uxori, scilicet tiene la acción de dote, que si en vida se la. hu-
quibus licet casibus, solverit, cesset legatum. biere pagado el marido a su mujer, por supuesto,
en los casos en que es iicito, cesará e legado.
% ii.—Sed etsi mancipia fuerint in dote non ae- % (i.—Pero también si en la. dote inestimada hu-
stimata, et haec demortua sint, legatum dotis in biere esclavos, y estos hubieran fallecido, se extin-
his evanescit. gue en cuanto a ellºs el legado de la dote.
5 7.-—Sed et si dotem promiserit mulier-, neque g “?.—Pero si la mujer hubiere prometido la dote,
dederit, et decedens maritus uxori dotem praele- v no la hubiere dado, y el marido al fallecer le hu-
gaverit (3, mulier nihil amplius, quam liberatio- iere prelegado la dote ¿ la mujer, la mujer no
nem habe it. Nam et si quis ita levaverit: «centum tendra nada más que laliberación. Porque también
quae in arca habeo», aut: « uae ilie apud me de- si uno hubiere legado de este modo: «los cien que
posuit», si nulla sint, nilii deberi constat, quia tengo en la caja», Ó «que aquel deposito en mi po-
nulla corpora sint. der», es constante que, si no hubiere ningunos,
nada se debe, por no no hay ninguna. cosa.
% El.—Si quis uxori fundum Titianum his verbis ä 8.——Si alguno iubiese legado a su mujer el fun-
legasset: «is enim fundus propter illam ad me por— do Ticiano con estas palabras: «perque este fundo
venit», omnimodo debetur fundus; nam quid- vino a mi poder por causa de ella», se debe de todos
quid (4) rei additur satis demonstratae (5), fru- modos el fundo; porque es supéri'no lo quo se uña-
stra est. de a una. cosa suticientemente demostrada.
"& il.—[2.1 (6) celsus libro vieesimo Digestorum & 9. [2]. Escribe Celso en el libro vigésimo del
scribit, si socer nurui dotem relegavit, si quidem Digesto, que sí el suegro legó la doteá la nuera, es
ius actionis de dote voluit relegare, nullius mo- de ningún valor el legado, si verdaderamente le
menti esse legatum, quippe nupta est; sed si voluit quiso legar cl derecho de la acción de dote, porque
eam recipere dotalem pecuniam, inquit, utile erit está casado; pero si quiso que ella recibicse el di-
legatum. Si tamen haec dotem rece erit, nihilomi- nero de la dote, dice que sera utii el legado. Mas
nus maritus dotis persecutionem ha ebit, sive he- si ella hubiere recibido la dote, el marido. tendrá,
res institutus esset, familiae erciscundae iudicio, sin embargo, la persecución de la dote en el juicio
sive non, utili actione. Ego puto, quoniam non hoc de partición de herencia, si hubiese sido instituido
voluit socer, ut bis dotem heres praestet, el. mulie- heredero, y si no, con la acción útil. Yo opino, que,
rem agentem ex testamento cavere debere, defen- como el suegro no quiso que el heredero pagase
sum iri heredem adversus maritum. Ergo et ma- dos veces la dote, al ejercitar la mujer la acción de
"ritus idem debebit cavere, adversas mulierem testamento debe dar caución de que el heredero
defensum iri, si prior agat. habrá. de ser defendido contra el marido. Luego
también el mismo marido deberá dar caución de que
habrá de ser defendido contra la mujer, si ei ejer-
citase primero la acción.
9" [().—Per contrarium apud Iulianum libro tri- & 10.—Per ei contrario, en el libro trigésimo sép-
gesimo septimo quaeritur, si socer filio suo exhe- timo de Juliano se pregunta, si el suegro hubiese
redato dotem nurus legasset. Et ait., agi quidem legado la dote de la nuera a su hijo desheredado.
cum marito exlreredato de dote non posse, verun- Y dice, que ciertamente no se puede ejercitar la
tamen ipsum dotem persecuturum ex causaiegati, accion de dote contra. el marido desheredado, pero
sed non alias eum legatum consecuturum, quam Si que éste' mismo habia de perseguir la dote por cau-
caverit, heredes adversus mulierem defensum iri; sa del legado, si bicu no habra él de conseguir el
et differentiam facit inter eum, cui dos relegata legado de otro modo, sino si hubiera dado caución
est, et orcinuin libertum, cui peculium legatum de ue habrán de ser defendidos los herederos con-
est, namque cum de peculio osse conveniri ait, tra a mujer; y establece diferencia entre a." uel a
heredem non posse, quia pecu ium desiit penes se quien fue dejada por legado la dote, y el ¡berto
habere; at dotis actio nihilominus competit, etsi orciuo, á. quien se leno el pcculio, porque dice que
dotem desierit habere. éste puede ser demandado con la acción de ecu-
lio, y no puede serlo el heredero, porque dejó de
tener en su poder ci peculio; pero compete, sin
(1) Hai. Vuig.; tit, el códice Fi. embargo, la acción de dote, aunque hubiere dejado
(2) pure, insertan Hat. Valg.
(a) relegaverit, Hai. _ de tener la dote.
(4) Segun nuestra conjetura,- demonstratae, inserta ei
códice Fi.
(5) nam quldquid demonstratae rci additur satis demon-
strare, Hal. (a) Seg iin ediciones uulgares.
omnem.—meno xxxm: TÍTULO lv 615
% 11.—idem iulianus quaerit, si dotem marito ij 11.—El mismo Juliano regunta, si, habiendo
relegaveritsocer, an dote soluta mulieri legatum lcgado el suegro al marido a dote, se extinguirá ei
mariti extinguatur. Et dicit., extingui, quia nihil legado del marido hnbiendosele pagado la dote a la
esset, iam, quod marito posset praestari. mujer. Y dice quo se extingue, porque ya no lia-
bria-nada ue se pudiera dar al marido.
g 12.—Idem quaerit, si dos alii legata esset, eam- & 12.—lii mismo pregunla, si, habiéndose legado
que rogatus sit mulieri restiluere, an lex Falcidia a otro la dote, y habiendosele regado que se la res-
in legato locum haberet. Et dicit, habere, sed quod tituya a la mujer, tendria lugar respecto al legado
minus estin fideicommisso, mulierem dotis actione iaiey Falcidia. Y dice que lo tiene, pero que la
consecuturum. Ego quaero, an commoda reprae- mujer conseguirá con la acción de dote lo que hay
sentationis in hoc legato sic observent-ur, atque si de menos en el lideicomiso. Yo pregunto, si se ob-
dos ipsi mulieri fuisset relegata. Et puto, ha— servaran en este legado los beneficios de la repre-
bere (l). sentacion lo mismo que si la dote hubiese sido le-
gada a la misma mu er. Y opino'quc si.
& 13.—Idem Iulianus quaerit, si mulieri dos sit. ä 13.—-Pregunta eimismoJuliano, si, habiéndose
relegata, eaque rogata dotem restituere, an Falci- legado la dote a ia mujer, y habiendosele rogado
dia locum habeat. Et negat, habere, quoniam fidei- quc restituya la. dote, tendra lugar la Falcidia.
commissum quoque negat valere. Quodsi praeterea Y dice que no lo tiene, porque también dice que
quid uxori legatum sit (2). utat ex residuo fidei- no es válido el fideicomiso. Pero si además se
commissum praestari, quo utique habita ratione le hubiera legado alguna cosa a la mujer, opina que
Falcidiae mulieri praestabitur. Sed et marito ex con lo restante-se page el fideicomiso, el cual se le
arte herede instituto, a socero dote praelegata (3), patrare e la mujer a ida ciertamente cuenta de la
egatum dotis Falcidiam passurum, videlicet quia a cidia. Pero tambien habiéndose relegado por el
adhuc constante matrimonio indebita dos vidctur suegro la dote al marido instituido heredero de nna
relegata; verum quod Falcidia recidit, in l'amiliae parte, et legado de la. dote habra de soportar ia Fal-
erciscundae iudicio maritum praecepturum (4), cidia, a saber, porque se considera legada la dote
quemadmodum totam dotem praeciperet, si non indebidaºsubsistiendo todavia el matrimonio; pero
esset relegata. lo que la Falcidia quita lo tdmara previamente el
marido en el juicio de partición de herencia, asi
como retiraria toda la dote, si no hubiese sidp legada.
& 14.—Mela scripsit, si fundus in dote sit, et spe- g id.—Escribió Mela, ue si hubiera en la dote
cialiter sit legatus, mox generaliter dos relegata, un fundo, y hubiera sido egado especialmente, y
non his, sed semei deberi fundum. luego hubiera sido icgada en general ia dote, ne se
debe el fundo dos veces, sino una,
g 15.—Ibidem Mela coniungit, si fundus in dote 5 15.—En ei mismo lugar añade Mela, que si un
fuitlocatus a marito ad certum tempus, uxorem fundo de la dote fue dado por el marido en arren-
non alias fundum ex relegatione consequi, quam damiento por cierto tiempo, la mujer no consigue
si caverit, se passuram colonum frui, dummodo en virtud del legado el fundo de otro modo, sino si
ipsa pensiones percipiat. hubiere dado caución de que ella consentirs que
el colono lo disfrute, con tal que la misma perciba
ias pensiones.
2. [B.] Utrianus libro V. Disputatiomun.—— 2. [3]. ULPIANO; Respuestas; iibro V.—Cuand0
Quum quis uxori suae dotem relegat, fideique com- uno lega a se mujer la dote, y a cargo de ella. deja
missum ab ea relinquit, hoc fideicommissum ex un fideicomiso, se estimara este fideicomiso por el
commodo, quod ex reiegatione mulier sentit, aesti- beneficio que la mujer experimenta con el legado;
mabitur; et ita Celsus qnoque-libro vicesimo Dige- y asi lo escribio también Celso en el libro vigesimo
storum scripsit. Quodsi necessariae fuerunt impen- del Digesto. Pero si hubo 0astos necesarios, los
sae, quae ipso iure dotem minuunt, amplius dici cuales disminuyen de derec'iio la dote, se uede
potest, si tanta quantitas dotis, quam maritus ac- decir ademas, si a ella se le lego tanta canti ad de
cepit, ei relegata est, oportere dici, etiam eam la dote como la que el marido recibió, que cs con-
quantitatem posso fideicommissum erogare (5), veniente so diga que el fideicomiso puede gastar
quae ipso iure dotem minuit; esse enim mulierem también esta cantidad, quo de derecho disminuye
legatariam, nemo est, ui dubitet. Sed et si non la dote; perque no hay nadie que dude ue la mu-
dos, sed pro dote aliqui uxori fuerit legatum, ad- jer es legataria. Pero tambiensi no se e hubiere
huc quasi dos relegata accipitur. Hec amplius lu— legado a ia mujer la dote, sino alguna cosa en lu_-
lianus scripsit, etsi non fuerit adiectum, pro dote gar de la dote, se entiende i ualmente quo si hu-
esselegatum, hoc tamen animo relictum, adhuc iera sido legada la dote. A emes de esto escribió
eius esse conditionis. Uxor igitur, si rogetur vel Juliano, que aun ue, no se hubiere añadido que se
dotem, vel quod pro dote legatum est, vel quod in hizo el legado en(lugar de la dote, habiéndose tie-'-
vicem dotis sibi adscriptum est, restituere, non eo- jado, sin embargo, con esta intención, era también
getur, nisi eatenus, quatenus diximus, restituere. de esta condición. Asi, pues, la mujer, si se le ro-
Et ideo heres instituta rogataque quantitatem here- gara que restituya la dote, 6 lo que por la dote se
ditatis restituere, id demum restituet, quod quan— le lego, o lo que en lugar de la dole se asignó, no
titatem dotis excedit, idque quod ex representatio- sera obligada a. restituir sino tanto cuanto hemos
nis commodo sentit. Nam etsi quis, quum a nuru dicho. Y por consiguiente, instituida heredera y
dotem accepisset, filium suum heredem instituerit, habiéndosele rogatio que restituya la cuantía de la.
…eumque rogaverit, quidquid ad eum ex hereditate herencia, restituire solamente lo que excede de la
pervenisset, restituere, mox morte uxoris dotem cuantia de la. dote y la utilidad que experimenta
fuerit lucratus, id non restituet (1), quod ex dote por el beneficio de la representación. Porque-tam-
percepit, quia matrimonii causa id lucratus est, bién si uno, habiendo recibido de la nuera Is dote,
non ex patris iudicio. hubiere instituido heredero A su hijo, y le hubiere
mgado que restituya tode lo que de la herencia liu-
biese ido a su poder, y luego por la muerte de la
mujer hubiere ganado la dote, no restituire 10 que
percibió por razón de la dote, porque esto lo ganó
por causa del matrimonio, no por última voluntad
el padre.
l.——Mulier dotem promisit quadringentorum, 5 1.—-Una mujer prometió una dote de cuatro-
et dedit fundos duos in ducenta, praeterea nomina cientos, y die des fundos or doscientos, y ademas
debitorum iu roSIdua ducenta; mox maritus eius créditos de deudores por os doscientos restantes;
decedens pro dote fundos ei duos, nun eos, quos in después su marido al fallecer le dejó por la dote
dotem acceperat, reliquit, et praeterea duos ¡llos dos fundos, no tos que habia recibido en dote, y
dotales, quos aestimatus acceperat, reliquit, fidei- ademas le dejó aquellos dos-fundos dotales, que ha-
que eius commisit, ut, quidquid ad se ex heredi- bia recibido estimados, y encomendó a su fideli-
tate eius pervenisset, id restitueret Seio, uum dad, que. cuando muricse, restituyese a Se o todo
moreretur; quaerebatur, quantum esset in lidei— lo que de su herencia hubiese tdo a poder e ella;
commisso muliere defuncta. Dicebam, uxorem se preguntaba, de cuanto seria el fideicomiso ha—
hanc, quae rogata. est, quidquid ad se pervenerit biendo fallecido la mujer. Yo decia, que esta. mujer,
ex testamento, restituere, in ea esse conditione, ut a quien se le rogó que reslituyera todo lo que per
id demum restituere rogetur (2), quod deducta do- el testamento hubiera ido a su poder, se hallaba en
tls quantitate ad eam pervenit; dotem enim rece- el caso de que se le rogara que restituyera sola—
pisse eam magis, quam accepisse, salvo eo, quod mente io que, deducido el importe de la dote, fue
ex commodo repraesentationis ab ea iideieommitti a su poder; porque ella más bien recuperó la dote
potuit. Proinde id quidem, quod pro dote maritus ue no la recibió, salvo lo que por razón del bene-
ei reliquit, non cogetur restituere, nisi plus fuit in ticio de la representación se pudo dejar a cargo de
eo, quam in quantitate dotis; residuum vero, quod ella por fideicomiso. Por lo tanto, no estara cier—
praeterea illi relictum est, cum fructibus cogetur tamente obli ada a restituir 10 que por la dote le
restituere. Habebit igitur praecipuam dotem cum dejo el mari o, si cu ello no hubo más que en el
suis fructibus; id vero, quod extrinsecus ei reli- importe de la dote; pero estará. obligada a restituir
ctum est, cum fructibus, qui ad eam pervenerint., con los frutos el residuo ue además se te dejó.
restituet. Tendrá, pues, ante todo a dote con sus frutos;
pero restituire. con los frutos, que hubieren ido a su
poder, lo que ademas se le dejó.
3. [4.1 [ULIANUS lib/'o XXXIV. Digestorunt.—- 3. [4.1 JULIANO; Dipcsto, libro XXXIV.— Es
Qui ita legat uxori suae: «Titiae amplius quam do- evidente, que uien asi iace un legado asu mujer:
tem, aureos tot heres meus damnas esto dare», «este condenado mi heredero a darle ¡¡ Ticia, ade-
manifestus est, dotem quoque relegasse (3). mas de la dote, tantos aureos», lego también la dote.
4. [S.] Aralcnnus libro V. Quaestionum.— 4. [B.] AFRICANO; Cucstionchib/ºo ¡'.—Cuando
Quum vulgari modo dies legatorum profertur, nihil el dia delos legados esta rorogado en el modo
eam rem ad dotis relegationem (4) pertinere ait, vulgar, dice que esto en n a. se retiere al legado
quia suum diem habeat. de la dote, porque tiene su dia propio.
5. [6.1] MARCIANUS (5) libro [II. Reg alarum.— 5. [B.] MARCIA No; Reglas, libro [[[.— Habien-
Dote re egata (6) non est heres audicn us, si velit dose legado la dote no ha de ser oido ei heredero,
ob donationes in mulierem factas solutionem dif- si quisiera diferir el pago por causa de donaciones
ferre, vel ob impensas alias, quam quae ipso iure, hechas a la mujer, o por razón de otros gastos que
dotem minuunt; aliud est. enim, minorem esse t'a- los que de derecho disminuyen la dote; perque una
ctam dotem, quod per necessarias impensas acci- cosa es que se haya hecho menor la dote, lo que
dit, aliud, pignoris nomine retineri dotem ob ea, acontece or causa de los gastos necesarios, y otra,
quae mulierem invicem praestare aequum est. ue a titu 0 de prenda se retenga la dote por razón
e cosas qne es justo que a su vez pague la mujer.
6. [?.] Last-:o (7) libro II, Posterior-um a Ict- 6. [7.] LABEON; Obras postumus compendiadas
oolcrw cpitomatarunu—Quum scri tum esset: «quae por Jacoleno, libro 11.—- Habiéndose escrito: «en
pecunia propter uxorem meam a me venit quin- lugar de [a dote de cincuenta. que or causa de mi
quaginta, tantundem pro ea dote heres meus dato», mu1er vino a mi poder en dinero, e mi heredero
quamvis quadraginta dotis fuissent, tamen quiu- otro _tantó», escribe Alfeno Varo que res ondló
quaginta deberi (8), Alfenus Varus Servium re- SBFVIO. que aunque hubiesen sido cuarenta es de
spondisse scribit, quia proposita summa qumqua- 13 dºlº, se deben sin embargo los cincuenta, per-
ginta adiecta sit. que se añadió la expresada suma de cincuenta.
Touc ¡'I — TB
618 monere.—mano xxxm: TÍTULO IV
10. [11.] SCAEVOLA libro VIII. Quaestionum.— 10. [11]. Scsvou; Cuestiones, libro VIII.—Si
Si Seine pro dote centum fundus legatus sit, idem- ¿¡ Seya se le hubiera legado por su dote de ciento
que Maevio, quod Maevio Falcidia aufert, pro eo, un fundo, y lo mismo á. Mevio, lo que a Mevio le
quasi concursus non fuerit. mulier plus vindicet, quita la Falcidia lo reivindicará de más la mujer,
quia amplius sit in dote mulieris. como si ne hubiere habido concurso, porque im—
porta mas la dote de la mu:er.
11. [12.] PAULUS libro VII. Ræponsaruna— 11. [12.] PAULO; Respucstas, libro VII.—Seya,
Scin, quum" nuberet Lucio Titio, dedit dotis nomi- al casarse con Lucio Ticio, le dió cien (aureos a. ti—
ne contum aureos, et adhibuit Quintum Mucium, tuto de dote, y presento ¿ Quinto Mucio. que nº
qui nihil numeravit, sed dotem stipulatus est, si entrego nada, pero que estipuló la dote, si el matri-
morte mulieris solutum fuerit matrimonium; Seia monio se disolviere por muerte de la mujer; Seya
moriens testamento suo ita cavit: «Lucio Titio, ma- al morir dispuso asi en su testamento: «quiero que
rito meo, cui maxiinas gratias ago, dari volo super a Lucio Ticlo, mi marido, & uien le doy muchas
dotem, quam ei dedi, tot aureos»; quaero, quum gracias, se le den, además e la. dote que le di,
instituit Lucium Titium convenire Quintus Mucius tantos aureos»; pregunto, si, habiendo querido
ex stipulatu actione (l), an repellere eum maritus Quinto Mucio demandar ¿ Lucio Ticio con la. ac-
ossit ex verbis testamenti. Respondit, si'Qu'intus ción de lo estipulado. podrá el marido rcpelerlo en
ucius mandante Seia. non donationis causa sti— virtud de las palabras del testamen-to. Respondió,
ulatus est, heredibus mulieris eunt teneri, et ideo que si Quinto Mucio estipuló por mandato'de Se a,
uintum Mucium exce tiene repellendum esse; no por causa de donación, estaba obligado a os
quodsi donationis causa ia stipulari permisisset, herederos de la mujer, 3 que per lo tanto debia ser
videri eum in eum casum, qui morte mulieris exti— repelldo Quinto Mucio eon la excepción; pero que
tit, mortis causa stipulatum, et ideo fidei eius com- si Seya hubiese permitido que estipular». por causa
mitti potuisse in eum casum, dicendum fore. de donación, se considera que él estipuló por causa.
de muerte para el caso que sobrevino con la muer-
te de la mujer, y que por lo tanto se habrá. de decir
que se le pudo encomendar el fideicomiso para
este caso.
12. [18.] SCAEVOLA libro [II. Res rum.—- 12. [18]. Scsvocn; Respuestas, libro III.—Uno,
Qui dotem in pecunia numerata et aestimatis rebus que habia recibido la dote en dinero cantante y en
acceperat, uxori ita legavit: «Seine, uxori ineae, si bienes estimados, le hizo así un legado a. su mujer:
omnes res, quae tabulis dotalibus contineantur, «a Seya, mi mujer, si exhibiere at mi heredero to-
heredi meo exhibuerit, et tradiderit summam do- das Ias cosas que se contienen en las escrituras
tis, quam mihi pro ea pater eius intulit, dari volo dotales, y le entregar-e el importe de la dote que
hee amplius denarios (2) decem»; quaesitum est, por ella me dio sn adre, quiero que ademas de
quum resin dotem datae plures ipso usu finitae esto se le den diez enarios»; se preguntó, si ha-
essent, nec moriente marito fuerant, an uasi sub biendo perecido por su propio uso muchas de las
impossibili conditione legatum datum ebeatur. cosas dadas en dote, i no existiendo al fallecer el
Respondi, videri conditioni peritum, si, quod ex marido, se deberá. el egado como dado bajo con—
rebus in dotem datis supererat, in potestatem he— dición imposible. Respondió, que se considera que
redis pervenit. se atendió a la condición, si pasó a poder del here-
dero lo que quedaba de las cosas dadas en dote.
13. [14.] Lasso libro [. Pii/lanorum a. Paulo 13. [14]. LABEÓN: Dic/ios recopiLados por Pau-
cpitomatorwn.—Paulus %%): si filiusfamilias, uxorem lo, libro .l.—Dice Paulo: si un hijo de familia, te—
quum haberet, dotem a ea. aoee erat, deinde pa- niendo mujer, habia recibido de ella la dote, y des-
terfamiltas factus dotem ei, ut se et, legavit, quam— pues, hecho padre de familia, te le 6 la dote, como
vis patri heres non erit, tamen id legatum de- se acostumbra, aunque no fuere eredem de su
bebitur. padre, se debera, sin embargo, este legado.
14. [15.] SCABVOLA libro XV. Digestor'um.— 14. [15]. Scsvou; Digesto, libro XV.—Teo-
Theopom us testamento facto duas liliasetfiliuni se- pompo, habiendo hecho testamento, institu o hc-
quis parti us instituit heredes, et codicillis ita cavit: rederos pnr partes iguales a dos hijas y un ¡jo, y
Tñv S'il/urlp: ¡nou l(pnm'vzu, vb iurium- ixdoüwu, ¿3 :'w ai pilot dispuso asi en los eodicitos: «Poliano, ue conoce
¡mu xal oi rta-75711; dampnis-(uu, ¡Po—¡orina, ¡XJOS'ÍfJZl nolim-A;, mi intención, cuidará de que mi hija Crispina, que
xii'/i; mu fiiv yu';- 727, ¿ni rote faut; & ' ei xai rbv ¿dsl bir yo queri-la que fuese dada en matrimonio a quien
ain-ö ¿zíduza' [Pellia-rn men/n Criilpilrltani, quam. cells/u mis amigosy cognados aprobaron, sea dada con
¿roji nuptut', cuicunque amici mei et cognati appro- iguales partes con que yo también di ¡¡Su hermana»;
babunt, prosidcbtt tradi Poltianus scieris mentem habiendo 'urado Poliano a instancia del marido de
_mcam, in. aequalibus portionibus, in quibus et soro— la joven. eclaró por escrito. que el padre quiso que
rem eius tradidi; (4)] Pollianus (5) a marito puellae también la. hija menor recibiese en dote la misma.
iuratus scripsit, voluisse patrem eandem quantita- cantidad que hubiese recibido la mayor; pregunto,
tem in dotem accipere etiam minorem filiam, quam si los coherederos deberán entregar 9. is hija me-
maior accepisset; quaero, an eandem summam nor a titulo de dote la misma cantidad fuera de su
dotis nomine coheredes extra partem hereditatis porción de la herencia. Respondió, que aquel a
15. [16.1 Guus libro I]. dc legatis ad Edictum 15. [16]. Guro; Comentarios at Edicto del Pre—
Praetoris.—Licet placeat pignoratas res, vel in pu- tor, ¿Ebro II. de los legados. _Aunque esté estable-
blicum obligatas heredem, qui dare iussus est, li- cido, que el heredero, & quien se le mandó que las
berare debere, tamen si is, qui tales res in dotem diera, debe liberar las cosas empeñadas, ú obliga.-
accepit, dotem praelegaverit, non cogetur heres das al publico, sin embar o, si el que recibió tales
liberare eas, nisi aliud specialiter testator dixerit. cosas en dote hubiere pre egado la dote, no sera
obligado el heredero a liberarlas, a no ser que el
testador hubiere dicho especialmente otra cosa.
16. [17.] PAULUS libro II. ad Vttctlimn.—Qui 16. [17]. PAULO; (lamentariae á Vítetío, libro
dotem a matre uxoris acceperat, et stipulanti ei II.—Uno, que de la madre de la mujer había reci-
promiserat, testamento uxori dotem legaVit; quum bido la dote, y le la había prometido a ella al eati-
quaesitum esset, an uxor dotis summam consequi pulsi-la, lego en el testamento la dote a su mujer;
posset", respondit Scaevola, non videri dari uxori, nbiéndose preguntado si podria conseguir la mu-
quod necesse sit matri reddi; alias sic respondit, jer el importe de la dote, respondio Scevola, que
non videri (l), nisi manifeste uxor docuisset, eam no parece que se le da a la mujer lo que es nece-
testantis voluntatem fuisse, ut onerare lier-edes sano que se le restituya a la madre; y en otra parte
duplici praestatione dotis vellet. respondió asi, que no parecia, a no ser que evrden-
temente hubiese probado la. mujer que la voluntad
del testador fue esta, qua queria gravar a los liere-
deros con el doble pago de la dote.
17. [18.] SCAEVOLA libro HI. Res usorum.— 17. [18]. Sei-':VOLA; Respuestas, libro III.—Uno
Uxori ita le vit: «uxor mea, quidqui ei compa— le legó asi a su mujer: «tome para si mi mujer de
ravi, et quo mihi dedit, e medio sibi sumat»; quae- la musa todo lo que para ella compré, y lo ue me
ro, an dos praelegata (2) videatur. Respondit, ver- dió»; pregunto, si se considerara prelegada1a dote.
bis, quae proponerentur,videri et de dote legata (3) Respondió, que en las palabras que se eXponlan Se
loqm, nisi aliud testatorem voluisse probaretur. consideraba que se habla también del legado de la
dote, a no ser que se probase que otra cosa quiso
el testador.
gl.—«Titiae, uxori meae, quanta pecunia ad 5 1.—«A Ticia, mi mujer, tanta cantidad cuanta
me, inve stipulationem (4) dotis eius nomine per- a titulo de dote vino a mi poder, o se comprendió
venit, quae dos est dotalibus duobus consignatis en la estipulación, cuya dote "que se halla en dos
instrumentis centum aureorum»; quaesitum est, an instrumentos dotales sellados es de cien aureos»;
utramque summam eonsequi possit. Re5pondit,_ se preguntó, si podria obtener una y otra suma.
nihil proponi, cur non possit. Respondió, que nada se proponía para que no
pudiera. '
TIT. V TÍTULO v
or. OPTIONB VEL msm-tons LEGATA DEL LEGADO os orcioN ó ns ELECCIÓN
1. U LPIANUS libro 11. ad Sabinum.—Divus Pius 1. ULPIANO; Comentarios á. Sabtno, libro II.-
Caecilio Proculo rescripsit, eum, cui servorum le- El Divino Pio respondió por rescripto ¿ Cecilio
gata sit electio, tres posse eligere. Próculo, que aquel, a guien haya sido legado la elec-
ción de esclavos, pue e elegir tres.
2. loan libro XX. ad Sabinum—Quoties servi 2. Et. MISMO; Comentarios d Sabino, libro XX.
electio vel optio datur, legatarius optabit, quem -Siempre que se da. Ia elección 6 la opción de un
velit. esclavo, el legatario o tara por el que quiera..
;; 1.—Sed etiliomine generaliter legato arbitrium 5 1.——Pero aun ha ¡endose legado en eneral
eligendi, quem acciperet, ad legatarium pertinet. un esclavo le pertenece al legatario Ia facu tad de
elegir el que haya de recibir.
5 2.—Dataigitur optione si quis optaverit alie- 5 2.-—Asi, pues, si habiéndose dado la opción al-
num servum, vel hominem liberum, Videndum est, guien hubiere optado por un esclavo ajeno, a por
an consumserit optionem; et puto, non consumi. un hombre libre, se ha de ver si consumó la opción;
y opino ue no la consuma.
% 3.—Eum, cui centum amphorarum electio data 5 3.-— quel, a quien se le dio la elección de cien
sit, acetum eligentem non consumere optionem, Sl ánforas, no consuma la. opción eligiendo vinagre,
id acetum elegerit, quod vini numero paterl'amilías si hubiere elegido vinagre que el padre de familia
non habuit, no tuvo en calidad de vtno,
ante exhibitionem, hoc est ante degustationem —por supuesto, si hubiere elegido el vina re antes
acetum elegerit. de la exhibición, esto es, antes de la prue a.
4. PAULUS libro II]. ad Sabilmm.—Scnylphi ele- 4. PAULO; Comentarios ¿1 Sabino, libr-o III. —Si
ctione data si non omnibus scyphis exhibitis lcga- habiéndose dado la. elección de un vaso el legata-
tarius elegisset, integram ei optionem manere pla- rio hubiese elegido sin haber sido exhibidos todos
cet, nisi ex his duntaxat eligere voluisset, quum los vasos, esta decidido que le queda integra Ia op-
sciret, et alios esse; ción. a no ser que hubiese querido eleºir solamen-
te de aquélios, sabiendo que también (había otros;
6. Armenius libro V. Quaestionum—necem 5. AIÍ'R)CANO;. Cuestiones, libro V.— no sola-
lum si fraude heredia, sed etiam st alia qualibet mente Si esto hubiere sucedido par t'rau e del he—
causa id evenerit. redero, sino también Si por atra cualquier causa.
13. PAULUS libro VIII. ad Plaulium.—Si optio 18. PAULO ; Comentarios ¿ Plancio, libro VIII.
servi data mihi fuerit, et Sticho aliquid testator sine -—Si se me hubiere dado la opción de un esclavo,
(1) et eidem Titio Pamphilum. si Stichum non elegerit,
inserta. la Valg. (5) sintnllbertatis. nr statutae libertatis, Hal.
(2) in optione, Hel. (e) stetultbertss. ul.
(a) statuiibertatis, por statutae libertatis, Hal. (71 Ha! ; esset, rl códice Fl.
(4) staiulthertntts, por statutae libertatis, Hal. (tt) Hal; erit, cl códice Fl.
622 "DIGESTO.—LIBBO XXXIII: TÍTULO V
libertate legasset:, tunc sequens legatum consistit, y el testador le "hubiese legado al una cosa ¿ Stico
quum tota familia ad unum, id est Stichum, reei- sin la liber-tad, en este caso e segundo legado
derit, ut quasi pure legato utiliter sit legatum. Nec es valido cuando toda la servidumbre se hubiere
adversatur Catonia'na (1), si voluntarius heres in- reducido ii. uno solo, este es, a Stico, camo si. ha-
stitutus sit, quia potest ante aditam hereditatem, biendo sido legado puramente, hubiera sido hecho
etiamsi statim decesserit, familia minui. Quodsi válidamente el legado. Y no se opone la regia. (Ja-_
necessarius heres institutus sit, sequens legatum toniana, si hubiera. sido instituido un heredem vo—
propter Catoniannm inutile est. luntario, porque antes de ser adida, aunque inme-
(
distamen te hubiere fallecido, puede disminuir-se la
servidumbre. Pero si hubiera sido instituido un
heredero necesario, es infitil el segundo legado en
virtud de la regla. Catoniana.
& 1.—Pomponius scribit, emtore hereditatis po- 5 1.-——Escribe Pomponio, que pidiendo el com-
stulante, ut is, cui servi aptio leguta sit, optet, vi- prador de la. herencia que opte aquel a quien haya
dendum esse, an Praetor, ut id faciat, cogere de- sido legada la elección de un esclavo, se ha dever,
bent legatarium, quemadmodum si heres institutus si el Pretor debera obligar al legatario a que haga
id postularet, quia potest per heredem id emtor (2) esto, lo mismo qua si el heredero instituido lo pi-
consequi; et quare non possit, non video. diera, porque esto lo puede conseguir el comprador
por medio del heredero; y no veo por que no pueda.
14. hvomnws (3) libro II. er Cassio.—Si, 14. JAvomzNo'; Doctrina de Cossio, libro II.—
quum optio servi ex universa familia legata esset, Si habiéndose legado la ºpción de un esclavo entre
liores aliquem, priusquam optaretur, manumisit, ad toda la servidum re, el heredero manumitió a al—
libertatem eum interimnon perducit. servum ta— guno antes que se optase, no lo pone mientras tanto
men, quem ita manumiserit. amittit, quia is aut en libertad, pero pierde el esclavo que asi hubiere
älectus legato cedit, aut relictus tunc liber osten- manumitido, porque este. 6 elegido cede al legado,
itur. ó, habiendo sido dejado, se manifiesta enton-
ces libre.
15. [DEM libra Il. Epistolarum..—Servo sine 15. EL MISMO; Epistolas, libro 11.— Hice a un
libertate legavi, deinde optionem servorum Maevio esclavo un legado sin la libertad, y después le di a
dedi; is eundem servum optavit; quaero, an id quo- Mevio la opción de esclavos; este optó por el mismo
que, quod legatum est, ei deberetur. Respondit: esclavo;lpregunto, si se le debera también lo que
non puto legatum huius servi nomine ad dominum se leºn. espondio: no creo que lo legado a nom-
pertinere. bre ,db este esclavo pertenezca al señor.
16. T ERENTIUS CLEMENS libro XV. ad legem. 16. TERENCIO CLEMENTE; Comentarios el la
Iuliam et Papiam,—Optime legata placet, non pos- ley Julia y Papia, iibro X [f.—Esta establecido. que,
*se ante aditam hereditatem optari, et nihil agi, si legada la opción. no se puede optar antes de haberse
optaretur. adido Ia herencia, y que nada se hace si se optare.
17. IDEM libro X V]]. ad legem, Iuliam et Pa— 17.. EL Mismo; Comentarios ct la ler; Julia y Pa-
piam.—Quum optio duorum servorum Titio data pia, libro XVII.—Cuando á. Ticio se le haya dado
sit, reliqui Maevio legati sint, cessante primo in la opción de dos esclavos, y los demas hayan sido
electione, reliquorum appellatione omnes ad Mae- legados á. Mevio, dejando de haeer el primero la
vium pertinent. elección, con la denominación de los demas todos
le pertenecen á. Mevio.
18. Scuzvom lib/'o XIII. Quaesttonwn.——.Homi- 18. Scevou; Cuestiones, libro XIII.—Legado
ne legato, Neratius ait, nihil agi repudiato Palu- un esclavo, dice Neraeio que nada se hace siendo
philo; itaque eum ipsum eligi posse. repudiado Panfilo; y que por lo tanto, puede ser
elegido este mismo.
19. PAULUS libro [II. Sententiarum. —«lllud 19. PA 0 LO; Sentencias. libro III.—«lüste ó aquel,
aut illud, utrum elegerit legatarius»; nullo a lega- el que hubiere elegido el legatario»; no habiéndose
tario electo, decedente eo post diem legati ceden- elegido ninguno por el legatario, se determinó, que,
tem, ad heredem transmitti placuit. falleciendo el despues de haber comenzado a correr
el término del legado, se transmite al heredero.
20. LA BEO libro II. Posteriora/n a lauoleno qoi- 20. LA nsoN; Obras posta/nas compendiadae por
tomatorunt.——Apud Autidium libro primo rescri- Jaooleno, libro II.—Se halla escrito en el libro pri-
ptum (4) est, quum ita legatum est; «vestimenta, mero de Auñdio, que cuando se legó asi: «tome y
äuae volet, triclinaria sumito, sibique habeto», si is tenga para si los trajes de triclinio que quiera», si
ixisset, quae vellet, deinde, antequam ea. sume- el hubiese dicho cuales quería, y despues, antes
ret, alia se velle dixisset, mutare voluntatem eum que los tomase, hubiese dicho que queria otros, no
non posse, ut alia sumeret, quia omne ius legati podia el cambiar de voluntad para tomar otros, por-
prima testatione, qua sumere se dixisset, consum- que eon la primera manifestación, con que hubiese
21. Scasvota iibro XXII. Di (istorum.—Fi- 21. Scavona; Digesta, iibro XXII.—Uno ins-
lium et uxorem heredes scripsit, fi iam exhereda- tituyó herederos á. su hijo y a su mujer, desheredó
vit, et ei legatum dedit, quum in familia nuberet, a su hija, y le dio un legatio de ciento, cuando se
centum (4), his verbis: «inso er arbitratu Sempro- casase en la familia, en estos términos: sademas
niae, matris eius, mancipia ecem, quae confestim de esto diez esclavos, a arbitrio de Sempronia, su
post aditam hereditatem meum a Sempronia, uxo- madre, los cuales quiero que sean elegidos inme-
re mea, eligi volo; quae mancipia, quum in fami- diatameute despues de adida ini herencia por Sem—
lia (5) nupserit, (dari volo, et si, antequam nupse- pronia, mi mujer; cuyos esclavos quiero que se den
rit) (b'), aliquod ex mancipiis decesserit, tunc in cuando se hubiere casado en la. familia, si antes
locum eius arbitratu Sempronius, matris eius, dari que se casare hubiere fallecido alguno e los es-
volo, dum ad eam plenus numerus perveniat; quod- clavos, entonccs quiero que en su lugar se de otro
si Sempronia, mater eius, non elegerit, tunc ipse. a arbitrio de Sempronia, _su madre, 11 fin de que a
sibi, quae (7) volet, eligat»; quaesitum est, quum poder de eila vaya el número completo; pero si
mater elegerit, an ea, quae ex his mancipiis ante Sempronia, su madre, no lo clígiere, elija enlonces
nuptias agnata (8) sunt, ad puellam supra nume- eila para si los ue uicra»; se preguntó, si, habien—
rum deeem mancipiorum pertineant. Respondit, do elcgidolama re, e perteneceran a la hija además
quum mancipiorum legatum in tempus nuptiarum del número de diez esclavos los que de estas escla-
testator transtulit, id, quod medio tempore ancillae vos nacierou antes de las nupcias. Respondió, que
enixae sunt, ad filiam non pertinere. Idem quae- habiendo referido el testador el legado de Ios es-
siit, ante nuptias eorundem mancipiorum fructus clavos al tiempo de ]as nupcias, no le pertenecia a
et usus an ad Semproniam matrem pertineant. Re- ]a hija lo que en el tiempo intermedio dieron á luz
spondit, nihil proponi, cur ad matrem pro solido las esclavas. El mismo preguntó, si le pertenece-
pertineant. ran a ]a madre Sempronia el usufruto y el uso de
estos mismos esclavos. Respondió, que nada se ex-
ponía para que por completo le pertenezcan a la.
madre.
22. IDEM iibro XVII. Dircstorum.—Maritu's 22. Et. MISMO; Digesta, libro XVII.—Un mari-
uxori suae codicillis por ii eicommissum dedit do le dió en codicilos a su mujer unos predios por
praedia, item lances, quas elegerit, quatuor; quae- lideicomiso, y además los cuatro platos que eligie-
situm est, en ex his lancibus, quae mortis tempore ,re; se preguntó, si podria elegir entre los platºs
siut, eligere possit. Respondit, posse. qué! hubiera ai tiempo de la muerte. Respondió, que
po ia.
TIT. Vl TÍTULO VI
DE TRITICO, VINO, VEL (9) OLEO LEGATO DEL LEGADO DE TRIGO, VINO Ó ACEITE
1. Uti-laicus iibro XX. ad Sabimun.—Vino le- 1. ULPIANO; Comentarios a Sabino, iibro XX..
gato acetum quoque continetur, quod paterfamilias -—En el vino legado se comprende también el vi-
Vir.-1 numero habuit. nagre, que el padre de familia tuvo en calidad de
Vinº.
2. Pomromus libro VI. ad Sabinum. — Quum 2. Pour-emo,; Comentarios (¿Sabina, iibro VI.
alu penum, alii vinum legatum esset, excepto vino —Cuando a uno se le hubiese legado la des ensa,
omne penum ad alium legatarium pertinebit. iv a otro el vino, toda la despensa, excepto e vino,
e pertenecer-á a] otro legatario.
;; 1.—-Si centum amphorae, quas velles, tibi lc- g 1.—Si se te hubieren legado las cien ánforas
gatae sint, ex testamento agendo consequi potes, que 'quisieras, ejercitando la acción .de testamento
ut degustare tibi liceat, aut quanti interfuerit., li- puedes conseguir ue te sea permitido probarlos,
cerc tibi degustare, ad exhibendum agere potes. opuedesintentar a de exhibición por cuanto te
hubiere importado que te fuese licito probarlos.
3. ULPlANUS (10) iibro XXIII. ad Sabinum.— 3. ULPiaNo; Comentarios ('e Sabino, iibro XXIII.
Si cui vinum sit legatum centum amphorarum, —Si a alguien se le hubieran legado cien ánforas
quum nullum vinum reliquisset-, vinum heredem de vino, no habiendo de'ado ningún vino ei testa:—
emtorum et praestiturum, non acetum, quod vini dor, el heredero habrá e comprar entregar vi-
numero iuit. no, no vinagre, que se tuvo en cali ad de Vino.
% 1.——Si vinum legatum sit, videamus, an cum g i.—Si se hubiera legado vino, veamos si se de-
vasis debeatur. Et Celsus inquit, vino legato, berá con los envases. Y dijo Celso, que, legado ei
etiamsi non sit legatum cum vasis, vasa quoque vino, aunque no haya sido legado con los envases,
legata videri, non quia pars sunt vini vasa, quem— se consideran legados también lus envases, no
(1) quin etiam, Hai. (5) Ilal.; familiam, ei códice Fl. '
(2) si, omiteia Hai. (tl) Br.; Ta ur. suprime siparéntesrs,
(3) se, inserta Hai. (1) quem, Hai. Valg.
(¡€ Ilal.; et uum in familia nupserit. inserta ei rddíce (s) adsi ata. Hai. Vuig.
Fi.; exutum de it centum, qunm in familia nupserit, his ver- (9) in', a i'uig.
bis, ie eri. Steph. (ID) Pomponius, Hai.
624 DIGESTO.—-LIBRO xxxin: TÍTULO vt
admodum emblemate. ar enti, scyphorum forte, porque los envases forman parte del vino, como los
vel speculi, sed quia credi ile est, mentem testan— adornos de plata la forman, por ejemplo, de las ta-
tis eam esse, ut voluerit accessioni esse vino nm- ?.as o de un espejo, sino porque es de creer que la
phoras; et sic, inquit, loquimur, habere nos amplio- intención del testador fue que quiso que las ánfo-
ras mille, nd mensuram vini referentes. In doliis ras l'uesen accesiou del vino; y asi, dice, hablamos
non puto verum, ut vino legato et dolia debeantur, de que tenemos mit auferas, retiriendonos a la mc-
maxime si depressa in celia vinaria fuerint, aut ea dida del vino. Respecto tu. las tiuajas no considero
sunt, quae per magnitudinem difficile moventur. verdad, que, legado el vino, se dcban también las
In cu is autem sive cupulis puto admittendum, et tinajas, mayormente si estuvieren empotradas en
ea de eri, nisi pari modo immobiles in agro, velut la bodega, 0 son lates que per su maºuitud se
instrumentum agri erant. Vino legato utres non muevan dificilmente. Mas en cuanto a as cubas
debebuntur; "nec culleos quidem deberi dico. ó a los barriles opino que se lia. de admitir que
también se debeu estas, a no ser que de igual mo-
de estuvieran inmóviles en el campo. o como en-
seres del campo. Legado el vino ne se deberán lus
odres; y digo que tampoco se deberán ciertamente
las medidas.
4. PAULUS iibro IV. ad Sabinum,—Quum cer- 4. PAULO; Comentarios ('i Sabino, iibro IV.-—
tum pondus olei non adiecta qualitate legatur, non Cuando se lega cierta cantidad de aceitc sin haber-
solet quaeri, cuius generis oleo uti SOiIl-US fuerit se añadido Ia calidad, no se suele investigar de quo
testator, aut cuius generis oleum istius re ionis clase de aceite haya solido usar el testador, 0 de
homines in usu habeant, et ideo liberum est iere- que clase usen el aceite los hombres de aquella
di, cuius vellet generis oleum legatario solvere. region, y por lo tanto el heredero tiene libertad
para darle a] legatario e] aceite de la clase que
.quiera.
5. [ULIANUS iibro XV. Digesiorunt.--Quum 5. JULIANO; Digesta, iibro XV.—Cuando se hu-
certus numerus amphorarum vini legatus esset ex biere legado cierto número de ánforas de vino, del
eo, quod in fundo Semproniano natum esset, _et que hubiese nacido en el fundo Semproniano, y
minus natum esset, non amplius deberi Jlacuit, et hubiese nacido menos, se determinó que no se debia
quasi taxationis vicem obtinere haec ver a: «quod más, yque estas palabras «que hubiese nacido»
natum erit». hacen veces de tasa.
6. PnocuLUS libro V. Epiaioiarttnt.—Cui vi- B. PRÓCULO; Epistolas, iibro V.-—A aquel a
num heres dare damnatus est, quod in amphoris quien el heredero fue condenado a dar el vino, se
et cadis diffusum est, dari dcbet, etiamsi vasorum le debe dar el que se echó en ánforas y en barriles,
mentio facta non est. Item, quamvis cum vasis, aunque no se haya hecho mención de los envases.
cadis legatum est, tamen id quoque, quod in doliis, Asimismo, aunque se haya legado con las vasijas
legatum esse videtur; sicuti si servos omnes cum i, los barriles, se considera, sin embargo, que se
peculio cuiusque eorum legasset, etiam eos, quibus ego también el que esta en tinajas; asi como si-
peculii nihil esset, legasse videretur. uno hubiese legado todos los esclavos con el pecu-
lio de cada. uno de ellos, se consideraría quo tam—
bien legó los quo ne tuviesen ningun peculio.
7. iAVOLEN us iibro II. ex Postcriorí'bas Labeo- 7. Sarasar-10; Doctrina de las Obras positu-nas
nis—Quidam heredem damnaverat, dare uxori suae de Labeon, iibro ll.—Uno habla condenado a su
vinum, oleum, frumentum, acetum, mella, salsa— heredero a dar a su mujer vino, aceite, trigo, vi-
menta; Trebatius aiebat, ex singulis rebus non nagre y pesca salada; Trebacio decia, que de cada
amplius deberi, quam quantum heres mulieri dare cosa no se debe más que cuanto el heredero hu-
voluisset, quoniam non adiectum esset, quantum biese querido dar a te. mujer, porque no se añadió
ex quaque re daretur. Ofilius, Cascellius, l'ubero, cuanto se daria de cada cosa. Ofilio, Cascelio )(
omne, uantum paterfamilias reliquisset, legatum Tuberón, opinan que se lego todo cuanto hubiese
putant; beo id probat, idque verum est. dejado el padre de familia; Labeon lo aprueba, y cs
verdad.
& 1.—«Luciu Titio tritici modios centum, ui sin- & L-«De mi heredero a Lucio Ticio cien nto-
guli pondo centum pendeant, heres dato»; Filius, dios de trigo, cada uno.de los que pese cien libras»;
nihil legatum esse; quod et Labeo probat, quoniam dice OFilio, que nose legó nada; Io que también
eiusmodi triticum in rerum natura non esset; quod aprueba Labeon, porque no hay en la naturaleza
verum puto. trigo de esta clase; lo que considero verdad.
8. Postremus iibro VI. Epistoiarum.—Si he- 8. Postremo; Epistoias, iibro VI.—Si el here-
res demnatus sit. dare viuum, quod in doliis esset, dero hubiera sido condenado a dar el vino que hu-
et per legatarium stetit, quominus accipiat, peri- biese en las tinajas, y consistió en el legatario no
culase (1) heredem facturum, si id vmum el'l'un— recibirlo, el heredero obrera con riesgo si vaciara
det; sed legatarium petentem vinum ab herede doli este vino; pero se determinó que al pedirle el lega-
mali exceptione placuit summoveri, si non prae— tario el Vino al heredero fuese repelido con la ex-
stet id, quod propter moram eius damnum passus cepción de dolo malo, si ne pagana el dailo que per
sit heres. su tardanza sufrió el hcredero.
10. Hnauooenunus (71 libro 11. Iuris Epito- 10. Hnamoosmano; Epitome del Derecho, [£-
mamm (S).—ex ua'u testatoris legatum aestima- bro II.—por el uso del testador se apreciará ei le-
bitur, id est, quot annorum vino pro vetero uteba- gado, esto es, de cuantos años tenia el vino por
tur. Quodsi non appareat, añejo. Pero si no apareciera,
11._ULrunus libro XXIII.ad Sabinum—vetus 11. U LP 1 A N o ; Comentarios ri, Sabino, libro
accipietur, quod non est novum, id est, et anni XXIII.—se entenderá por añejo el que no es _nue-
prioris vinum appellatione veteris continebitur; vo, esto es, que con la denominación de anejo se
comprenderá. también el vino del año anterior;
12. PAULUS libro [V. ad Sabinum—nam aliter 12. PAULO; Comentarios ct Sabino, libro IV.—
observantibus, quia finis, aut quod initium veteris porque observándolo de otro modo, ¿que término 6
vini numeretur? qué principio se tomaria para el vino añejo?
1. PAULUS libr-o IV. ad Sabbatum—Sive cum 1. PAULO; Comentarios ci. Sabino, libro IV.—Ya
instrumento fundus legatus est, sive instructus, si se le 0 un fundo con los aperos, ya si provisio, se
duo legata intelliguntur. entiendäo que hay dos legados.
5 1.-Fundo cum instrumento legato et alienato 5 1.—Legado y enajenado un fundo con los ape-
instrumentum non vindicabitur ex sententia de- ros, no se reivindicaran los aperos en virtud de la
functi. voiuntad del difunto.
mento legaverat eum mereibus-, et intruiiientis, et una tienda con cenaculo, con las mercaderias, los
suppellectili, quae ibi esset; item horreum anarium enseres, y el ajuar que alli hubiese; y también la
cum vino, el. vasis, et instrumento, et institori- bodega coii el vino, y con los vasos, y con los en-
bus, quos secum habere consueverat; quaesitum sci-cs, y con los encargadºs del comercio, que ha-
est, (1) quum vivo testatore insula, in qua coena- bía acostumbrado a tener consigo; se preguntó si
culum i'uit, quod ei legatum erat, exusta sit, ct post habiéndºse quemado en vida del testador la dos;;
biennium eodem loco constituta nova, et horreum. en que estuvo elcennculo, que se le habia legado
quod eideiii legatum erat, a testatore venierit, vini y habiéndºse edificado utra nueva despues de dos,
autem venditio dilata sit, ut ex eo commode (2) vc- años en el mismo lu,-gar, y habiéndºse vendidº poi-
nirent, an universa legata Pardula consequi possit. el testador labodega qne al mismo le habia sidº
Respondit, ea, in quibus voluntas imitata esset, non legada, pero lial'iii'iiidose diferidº la venta del vino
deberi. para venderlo de este modo cºnvenientemente, pº-
dria conseguir Párduia todas las cosas legadas.
Respondió, que no se deben aquellas respecto a las
que hubiese sido cambiada la vºluntad.
8. ULPlANUS li"/mo XX. (td Sri/¡[num. —lu in- 8. ULi'lANU; Coumttarios (c Sabino, (ili/'o XX.
sti—inuento (3) i'undi ea esse, tinue fi-iiiztus quae- —-Sabiuº expºne. con evidencia en sus libros de
rendi, cogendi, censervandi gratia pai-iita sunt, comentarios ¿ Vitelio, que en los aperos de iiii l'uii.
Saliiiuis lilii-is ad Vitellium evidenter enumerat: do están comprendidas lns- cºszis que l'ueron pre-
quaerendi, veluti homines, qui agrum colunt, et paradas para obtener, recºger y conservar los irii-
qui eos exercent, praepositive sunl. liis, (IlIOi'Lllll 'in les: para obtenerlos, come los esclavos que cultii'aii
numero sunt villici, et mºnitores, praeterea boves el campo, y les que los dii-igen, () están :Ll frente de,
domiti, et pecora stereorandi eausa parata, vnaniie ellos, en cuyo numero están los encargados de las
utilia cultui-ne, quae sunt aratra, ligones, sai-culi, granjas, y los capntaees, y adeini'is los bueyes do-
l'alces putatoriae, bidentes, et si qua similia dici mudos, los ganados destinados :i estoi-cºlar, y los
possunt; cogendi, quemadmoduni torcularia, cor- insti-umentes utiles para el cultivo, come son los
bes, I'aleesque messoriae, l'alces l'oenarine, quali crudos, los azadones, los escardillos, las lioccs de
vindeiiiintorii exceptoriiqiie, in quibus iivne cem- podar, lo.—- bidentes y otros análogºs que se pueden
portantur; conservandi, quasi dolia, licel. delesse decii-; para recogcrlos. come liis prensas de lag-ares,
non sint, et eupae. las cestas, las lioccs de segar, las guadai'ias, los
cestos dc veudimiar 5 de recoger, en" que se aca-
rrean las uvas; pare conservarlos, como las tinajas,
aunque no esten cmpotradas, y las cubas.
& 1.--Qiiibiisdaiii in regionibus accedunt insti-ii- ,S l.—l!3n algunas regiºnes se agregan ¡i los ape-
mento, si villa cultior est, veiuti atrienses, scoparii; ros. si la casa de campo esta mas cuidada, por
si etiam vii-idinria (!l) sint, topiarii, si fundus saltus ejemplo, los por-toros, y los bnrrenderOS; Si tam—
pastiouesque lialiet, greges pecorum, pastores, sal- bién hubiera jardines, los jardineros, y si el fundo
tuan-ii. tiene bosque y pastos. lºs rebañºs de ganados, lºs
pastores, y los guardaliosques.
9. PAU Los ¿[lu-o IV. ad .S'a/ii/uun. — De grege 9. PAULO; Caniculæ-("os ('t Sabina, [ih/'o [V.—
ovium ita. distinguendum est, ut, si ideo ceu-para- Respeeto ul rebaño de ovejas se lia de distinguu-
tus- sit, ut ex eo fructus caperetur, non debeatur; de este modo, que no Se deberá, si liuliiera side
si vero ideo, quia non aliter ex saltu l'riietiis percipi comprado para obtenerse de et frutos; pero si le
poterit, contra erit, quia per greges fructus ex hubiera sido perque de oti-o modo iio se pudieren
saltu percipiuntur. percibir frutos del bosque. sei-a lo contrario, por-
que los l'rutos se perciben del bospue per medio de
los rebaños.
10. ULPMan it"/wo XX. ad Sabinum. -— Si re- 10. U urn-No; Conte/¿tarios il Sabino, libro XX.
ditus etiam (5) ex melle constat, alvei opesque con- —Si censumque de la miel se obtiene también reii-
tinentur. ta, se comprenden las colmenas y las abejas.
11. lAVOLENUS lil/ro U. ac Cassia— lisdem 11. JAVOLENO; Doctrina dc Cassio, iibro 11.-
ratio est in avibus, quae in insulis maritimis La mis-ina razón hay en cuanto ¡i las aves, que se
aluntur. alimentan en las islas del mar.
12. ULPIANUS [ib/'o XX. ad Subi'nuiii.-Quae- 12. U LPIANO; Comentarios (¿ Subí/to, lib/“o XX.
situm est, an frumentum, quod cibariis- cultorum —Sc pregunto si se agregaría & los npcros el trigo
paratui'ii foret, instrumento cederet. Et plui-imis que estuviese destinado a la manutención de los
non placet., quia consumeretur, quippe insti-uiuen- cultivadores. Y ä. muchos no les parece bien, per-
tum est apparatus rerum diutius mansurarum, sine que se consume, pues es ¡¡pero el aparato de cosas
quibus exerceri nequiret possessio; accedit eo, quod que lian de subsistir largo tiempo, sin las que no
cibaria victus magis, quam colendi causa pararen— se podria explotar la posesión; a esto se añade,
tur. Sed ego puto, et frumentum, et vinum ad ci- quales provisiones estarian destinadas más bien
baria. paratum instrumento contineri; et ita Servium para la manutención, que para el cultivo. Pero yo
(1) Según corrección. del códice Fl , Br.; et, inserta Ta ur, (P.) Instrumenta, la Vulg.
según ¿a esui-itura original. _ _ (4) Ilal.; vir("liarin, el códice Fl.
(2) Hai ; commodo, el rdrlzrre Fi.; commoda, la l ui;/. (5) etiam, omitcla Hal.
DIGESTO.—-—-LIBRO xxx…: TÍTULO vn 629
respondisse auditores eius referunt. Item nonnullis opino, que en el apero se contienen asi el trigo,
visum est. frumentum, quod serendi causa seposi— cºmo el vino destinado para la manutención; y sus
tum est, instrumento contineri; puto, quia et instar dicipulos dicen que asi respondió Servio. Tambien
culturae esset, et ita consumitur, ut sem er repo- les pareció á. algunos, que el trigo, que se separo
neretur; sed causa. seminis nihil a cibariis dilïert. para sembrar, se comprende en el apero; yo creo,
que orque seria como para el eultivo, y se consu-
me e modo que siempre se repone; pero or ra-
zón de estar para simiente en nada se di erencia
del que sirve para la manutención.
5 1.-—Conservandi fructus causa,. veluti grana- 5 1.—Consta. que es del a ero lo que sirve para
ria, quia in his fructus custodiuntur, urceos, capsel- conservar los frutos, como os graneros, porque en
las, in quibus (1) fructus componuntur, sed et ea, ellos se guardan los frutos, las orzas, y las cajas
quae cxportandorum fructuum causa parantur, in— en que se preparan los frutos, y también lo que se
strumenti esse constat, veluti iumenta, et vehicu- destina para exportar los frutos, como las caballe-
la, et naves, et cupae, et culei. rias, los vehículos, las naves, las cubas y les odres.
& 2.—All'enus autem, si quosdam ex hominibus % 2.—Pero Alfeno dice, que si hubiere legado a
aliis legaverit, ceteros, qui in fundo fuerunt, non unos algunos de los esclavos, no se com renden en
contineri instrumento ait, quia nihil animalis iii- el spero los demas que hubiere en el unde, per-
slrumenti esse opinabatur; quod non est verum, que opinaba que nada animal se comprendía en el
constat enim, eos, qui agri gratia ibi sunt, instru- apero; lo que no-es verdad, perque consta que 108
mento contineri. que per exigencias del campo están en el, se com-
prenden en el apero.
6 Fi.—Quaeritur, en santo., qui quasi colonus in 5 3.—Se prepunta, si ei esclavo, que como colo-
agro erat, instrumento legato contineatur. Et La- no estaba en e campo, se comprenderá, en el spero
beo, et Pegasus recte negaverunt, quia non pro legado. Y con razon dijeron que no Labeon y Pe-
instrumento in fundo fuerat, etiamsi solitus fuerat gaso, porque no habia. estado en el campo como
et familiae imperare. siendo del apex-o, aunque también había solido
mandar á. la servidumbre.
$ 4.—Saltuarium autem Labeo quidem putat eum & ¿i.—Mas. a la verdad, Labeºn epina que se
demum contineri, qui fructuum servandorum gra- comprende solo aquel guardabosque, que haya
tia paratus sit, eum non, qui finium custodiendo- side deatinadoa guardar lºs frutos, no el que a
rum causa; sed Neratius etiam hunc: et hoc iure guardar las lindes; pero Neracio cree, Que también
utimur, ut omnes saltuarii contineantur. este; y de este derecho usamos, de modo que se
com renden todos lºs guardaboaques.
5 Ev.—Trebatius amplius etiam pistorem, et ton- ?; .—Además ºpina 'l'rebncio, que también se
sorem, qui familiae rusticae causa. parati sunt, comprenden el panadero, y el barbero, que están
putat contineri; item fabrum, qui villae reficiendae destinados para el servicio de los esclavos campe-
causa paratus sit; et mulieres, quae panem coquant, sinos; asimismo el operario, que este destinado
quaeque villam servent; item inolitOres, 51 ed usum ”para reparar la casa de campo; y las mujeres que
rusticum parati sunt; item focarlain, et villicum, si cuezan el pan, y las que presten servicio enla casa.
modo aliquo officio virum adiuvet; item lanificae, de campo; también los molineros, si están destina-
quae familiam rusticam vestiunt, et quae pulmen- dos al sei-vicio del campo; igualmente la que cuida
taria rusticis coquant. del fuego, y la mujer del granjero, si en alºún ser-
vicio le ayuda al marido; F también las tru'bajado—
ras en lana, que visten a os esclavos campesinos,
y las que cuecen la comida para los campesinos.
“& ii.—Sed nn instrumenti instrumentum legato 5 (i.—Perº se pregunta, si en el legado del apero
instrumento continetur, quaeritur; haec enim, quae se comprenden los instrumentos de las cosas del
rusticorum causa parantur, lanificae (2), et tonso- spero; porque las que se destinan por causa de los
res, et fullones. et foeariae, non agri sunt instru- campesinos, las trabajadoras en lana, los barberos,
mentum, sed instrumenti; puto igitur, etiam foca- los lavanderos, y las que cuidan de la lumbre, no
riam contineri, sed et laniñcas, et eeteroe, qui son instrumentos del campo, sino del apero; opino,
supra numerati sunt; et ita Servium respondisse ues, que también se comprende la que cuida dela
auditores eius referunt. umbre, e igualmente las trabajadoras en lana, y
los demás que antes se han enumerado; y dicen
sus dicipulos que asi respondio Servio.
5 7.—Uxores quoque et infantes eorum, qui su— 5 7.—Se ha de creer, que el testador quiso que se
pra enumerati sunt, credendum est, in eadem Villa comprendieran en el legado también las mujeres
agentes voluisse testatorem legato contineri; ne- y loa hijos de los que arriba se lian enumerado,
ue enim duram separationem iniunxisse creden- que vivan en la misma granja; rque no es crei-
us est. ble (hue les haya impuesto una ura separación.
% 8.-—Si aliqua parte anni in fundo pascantur 5 .—Si en alguna parte del año pastan en el
pecora, aliqua parte liis pabulum conducitur, vel fundo los ganados, y durante ºtra parte se les lleva
servi, si aliqua parte anni per eos ager colitu r, ali- el asto, ó, tratándose de esclavos, si alguna parte
qua parte in mercedem mittuntur, nihilo minus ln- de año se cultiva por ellos el campo, y durante
strumento continentur. otra parte sºn enviados a trabajar a jornal, son,
no obstante, comprendidos en el a erº.
5 9.—Cellarium (3) quoque, id est ideo praeposi- 5 9.—-Tambien consita que et espensero, esto
(l) fructus custodiuntur, — in quibus. se consideran aña- (2) Según conjetura ¡?:-.; et lunae. inserta et códice Fl.
dida: por antig uo: captatus. (:) Hat. Villa.; cellnrarinm, el códice F'l.
630 omisere.—uano xxxm: TÍTULO vu
tum, ut rationes salvae sint, item ostiarium mulio- es. el encargado de que estén guardadas las racio-
nemque instrumenti esse constat. nes, y asimismo el portero y el mulero- son del
spero.
5 10.—Et molas, et machinas, foenum, stipulas, & 10.—San del apero las muelas, las maquinas,
asinum machiner-ium. machinam frumentariam, el heno, la paja. el burro de la maquina. la ataho-
vas aeneum, in quo sapa (1) coqueretur, et defru- na, la caldera de cobre en que se cuece el mºrbº,
tum fiat, et aqua ad bibendum avandamque fami- y se hace el vino cocido. y en que se echa el agua
liam paratur, instrumenti esse, et cribra, et plau- era que beba y se lave la servidumbre, y las cri—
stra, quibus stercus evellatur. as, y les carros en que se saque el estiércol.
& ll.—Ea vero, quae solo continentur, instru- & 11.—Mas escribe Cassio, que las cosas ue se
menti fundi non esse Cassius scribit, veluti arun- contienen en el suelo no son del apero del undo,
dineta et. salicta, antequam caesa sint, quia fundus como los caüaverales y los sauzales, antes que ha—
fundi instrumentum esse. non potest; sed si caesa an sido cortados, porque el fundo no puede ser
sint, puto contineri, quia quaerendo fructui deser- instrumento del fundo; pero si hubieran sido cor-
viunt. idem et in palis erit dicendum. tados, opino quo se comprenden, porque sirven
para procurar frutos. Lo mismo se ltabra de decir
también respecto a los palos.
% 12.—Si in agro venationes siut, puto, venato- 5 12.—Si en el campo hubiera cazadores, Opino
res quoque, et vestigator-es, et (2) canes, et cetera, que se comprenden en el apero también los caza-
quae ad venationem sunt necessaria, instrumento dores, los ojeadores, los perros, y las demas casas
contineri, maxime si ager et (3) ex hoc reditum que son necesarias para la caza, mayer-mente si
habuit. _ también de esto obtuvo renta el campo.
% 13.—Et si ab aucupio reditus fuit, aucupes, et % IS.—Y si hubo renta procedente de la caza de
plagae, et huius rei instrumentum agri instrumento aves, ios cazadores, y las redes, los aparatos para
continebitur; nec mirum, quum et aves instru— esta cosa se comprenderán en elyapero del campo;
mento exemplo apium contineri, Sabinus et Cas- y no es de extrañar, porque Sabino y Cassio opina-
sius (4) putaverunt. ron, que también las aves se comprenden en el
apero a semejanza de las abejas.
& 14.—Si quis eodem instrumento in plurimis & 14.—Si a guno usara del mismo apero en mu-
agris utatur, cuius agri sit instrumentum, quaeri- chos campos, se pregunta de que campo sera cl
tur. Et ego arbitror, si quidem apparet voluntas apero. Y yo Opino, que, si verdaderamente aparece
patrisfamilias, cui potius agro destinaverat, eius a que cam o lo habia destinado preferentemente la
esse instrumentum, ceteri enim agri ab hoc agro vo untad el testador, es apero de aquel, porque
veluti mutuantur; si non appareat, nullius instru- los demas campos son como proveldos a prestamo
mento cedet, neque enim pro parte (5) dividemus por este; y si no apareciera, no se a' regara al ape-
instrumentum. ro de ninguno, porque tampoco divi iremos en par-
tes el apero.
% 15.—Supellex,ceteraque, si qua in agro fue- 5 15.—El ajuar, y las demas cosas, si algunas
runt, quo instructior esset paterfamilias, instru— hubiere en el campo. para que el padre de familia
mento fundi non continentur. estuviese mas previsto, no'se comprenderán en el
¡¡pero del fundo.
g 16.—Si domus sitinstrui'nentum legatum, vi— g 16.—Si se-hubieran legado los menesteres de
dendum, quid contineatur. Et Pegasus ait, instru- una casa, se ha de ver que se contenga. Y dice
mentum domus id esse, quod tempestatis arcendae, Pegaso, que es menester de una casa loque se
aut incendii causa paratur, non quod voluptatis destina para defenderse de la tempestad, ó por
gratia; itaque neque specularia, neque vela, quae causa de incendio, no lo que con objeto de recreo;
frigoris causa vel um )rae in domo sunt, deberi. y asi, no se deben ni las vidrieras, ni las cortinas,
Quae sententia Cassii fuit, qui dicebat, inter in- que hay en la casa por causa del frio o de la som-
strumentum et ornamentum multum interesse; in- bra. Cuya opinion fué de Cassio, que decla, que
strumenti enim ea esse, quae ad tutelam domus hay mucha diferencia entre los menesteres 3 ei
pertinent, ornamenti, quae ad voluptatem, sicuti ornato; porque eran menesteres las cosas que se
tabulas pietas. refieren a la conservacion de la casa, y cosas de
ornato las que al recreo, como los cuadros pintados.
& 17.—Vela autem Cilicia instrumenti esse Cas- 5 17.—Poro Cassio dice, que las cortinas de pelo
sius; quae ideo parantur, ne aedificia vento vel de cabra son menesteres; porque se destinan a que
pluvia laborent. no sufran los ediücios por el viento ó porla. lluvia.
% IS.—Acctum quoque, quod cxtin uendi incen- ?; 18.—Muchos y Pegaso dicen, que se compren-
dii causa paratur, item centones, sip ones, perti- de también el vinagre que esta destinado para
cae quoque, ct scalae; et phormiones, et spongias, apagar los incendios, y tambien los centones, los
et amas, et scopas (6) contineri, plerique et Pega- sit'ones, las pertigas, y las escalas; y las esteras, es-
sus aiunt. ponjas, cubos y escobas.
ä 19.—Tegulam autem, et tignum eius rei causa 5 19.—Mas las tejas y las bigas preparadas con
paratum instrumento contineri, si ad huiusmodi este objeto se comprenden en los menesteres, si
causam habeat tigna parata ad alios usus non de— tuviera preparadas las bigas para este objeto sin
aervicntia. Proinde et. fulcimenta, si qua habebat servir para otros usos. Por consiguiente, también
huic rei necessaria, etiam ea. instrumento domus se comprenderán en los menesteres de la casa los
continebuntur. puntales, si tenia algunos necesarios para este ob-
jeto.
hoc iure utimur, ut quae ibi paterfamilias quasi in nos que estan en las bodegas; y usamos de este de:
horreo habuit, haec non contineantur. recho, que no se comprenderan las cosas que all!
tuvo el padre de familia como en un almacen.
% 30.—Cclsus quoque libro nono decimo (l) Di- g 30. -Tambicn escribe Celso en el libro deci-
gestorum scribit, fruclus ibi repositus, ut venirent, monono del Digesto, que los frutos alli depositados
vel in alium usum, quam fu ndi, converterentur, para ser vendidos, a para ser aplicados a otro uso
instructo fundo non contineri. que al del fundo, no se comprenden en el fundº
provisto.
g Si.—Idem Celsus eodem libro ait, etiam supel- ä ¿il.—Dice el mismo Celso en el mismo libro,
lecticarios, et ceteros hoc genus servos contineri, que también se comprenden los camareros cly los
id est, ministeria (2), quibus instructus erat in eo demas esclavos de este genero, esto es, los e los
fundo. extra ea, quae (3) libertatem acceperunt, et cargos en que estaba servido en aquel fundo, ex—
qui rurc morari solebant. cepto los que recibieron la libertad, y los que'solian
morar cn el campo.
ä 32.—Si instructum fundum legasset. ea paeda- g 32.—Si hubiese legado un fundo provisto, se
gogis, quae ibi habebat, ut, quum ibi venisset, comprenden en el legado los pajes que tenia alli
praesto essent in triclinio, legato continentur. ara que cuando allí fuese le prestasen servicio en
a mesa.
9 33,—Contubernales quoque servorum, id est g 33.—Es verdad que en el fundo rovisto se com-
uxores, et natos, instructo fundo contineri verum prenden también los compañeros e los esclavos,
est. esto es, sus mujeres e hijos.
5 Bai.—Instructo autem (4) fundo et bibliothc- % JM.—Pero consta que en el fundo provisto se
cam, et libros, qui illic erant, ut quoties venisset, comprenden la biblioteca y los libros ue allí había
uteretur, contineri constat; sed si quasi apotheca para usarlos cuando el fuese; ro se abra de de-
librorum utebatur, contra erit dicendum. cidir lo contrario, si usaba de e la como de un alma.-
cen de libros.
& 35.—Neratius quoque libro uarto Epistolarum % 35.—También res ondió Neracio ¿ Rufino en
Rufino respondit, instructo fuo o et supellectilem, el ibro cuarto de las pistolas, que al legado del
et vina, et mancipia non solum ad cultum custo- fundo provisto se agregan el menaje, los vinos
diamvc villae, sed etiam quae (5) ipsi patrifamilias los esclavos, no solamente los que estuviesen alii
in ministerio ibi essent, legato cedere. para el cultivo o la guarda de acasa de cam .
sino tambien los que al servicio del mismo pa re
de familia. '
5 BB.—Imagines quoque hae solae legatae viden- SS.—Tambien se consideran _legadas aquellas
tur, quae in aliquo ornatu villae fuerunt. so as imagenes,- que sirvieron de algún ornato en
la casa de cam o.
ä 37.—Papinianus quoque praediis instructis le— 5 37.-——Tamblen dice Papiniano qne en Ios predios
tis mancipia non contineri, quae temporis causa provistos le ados no se contienen los esclavos ue
i lic fuerunt, se non eo animo transtulit paterfami- estuvieron a li por causa. tempora], y que el pa re
lias, ut aut fundi, aut suum instrumentum faceret. de familia no trasladó con la intención de hacerlos
ó del apcro del fundo ó de su propio servicio.
% 38.-—Idem respondit, praediis instructis lega- 5 SS.—El mismo responditi, que habiéndose lega-
tis, actorem ex his in provinciam missum, ut ordi- do provistos unos predios, cl administrador envia—
natis negotiis ad pristinum actum rediret, legato do de ellos a. una rovincia, para que puestos en
praediorum cedere, quamvis nondum redierit. orden unos negocios volviese a su antigua admi-
nistración, se agrega al legado de los predios, aun
cuando todavia no ubiere vuelto.
ä 39.—ldem respondit, instructis hortis (6) le— ä SS.—Respondió el mismo, que en los huertos
gatis etiam vina, quae ibi fuerunt, quo, dominus provistos legados se comprenden también los vinos.
esset instructior, contineri; aliud esse si horrea ibi que en ellos hubo para que el señor estuviese mas
habuit, unde instrnebatur vel in urbe, vel in aliis rovisto; quc otra cosa era si alli tuvo alinacenes
praediis. Re donde se proveía () en la ciudad o en otros pre-
dios.
40.—[dem res ondit.domo er fideicommissum & 40.-El mismo respondió, que en la casa deja-
re icta cum supel ectilli Claudio Hieroniano (7), da por ñdeicomiso con su menaje a Claudio Hero-
clarissimo viro, ab Umbria Primo, et mensas, et niano, varón muy esclarecido, por Umbrio Primo,
ceteram supellectilem, quam in hortis paterfami- se comprendían también las mesas y el demas
lias in Proconsulatum rofecturns contulerat, ut ajuar que al marchar el padre de familia al Pro-
tutiore loco essent. contineri; consulado habia llevado a los huertos, para que
estuviesen en lugar mas seguro.
ä 41.-Idem respondit, theriacam queque, et ce- % 41.—El mismo respondió, que en el legado del
tera medicamenta, quae secessus causa dominus ibi fundo provisto se comprenden también la triaca y
habuit, et vestem propter secessum ibi depositam los demás medicamentos que tuvo alli para sus
instructo fundo legato inesse. temporadas de retiro, y los vestidos alli depositados
para esta temporada.
ä 42.—idem respondit domo, «ita ut instructa ä 42.-—El mismo respondió, que, habiéndose lc—
est. cum omni iure suo» legata, urbanam familiam, gudo una casa, «asi come esta provista, con todos
(1) Según conjetura Br.-, legassot. et códice Fi. (9) abundantia, Hai.
(2) tino, Hal. Vulg. :i) cauponlae, omitsla Ilal.
Touc ll — 80
634 DIGESTO.—LIBBO XXXIII: TÍTULO VII
strumentum cauponae (li sit discrimen, ut taber- entre los enseres de una taberna hosteria y los en—
nae non nisi loci instrumenta sint, ut dolia, vasa, seres de una hosteria, de suerte que de la taberna
ancones (2), calices, trullac, quae circa coeuam (3) no scan sino los enseres del lugar, como las tina-
solent truiici, item urnae aereae, et congiaria, sex- jas, los vasos, las botellas, las copas, las garrafas,
laria, et similia, cauponne (4) autem, quum nego— que se suelen hacer pasar en la cena, y también
tiationis nomen sit, etiam institores. las urnas de cobre, y los congios, sextarios, y otras
casas semejantes; pero de la hosterta, puesto que
tiene nombre de un comercio, también los eucar-
gados de la misma.
& 1.—Instrumento balneario legato etiam bal- e 1.——Respondlo Neracio, que en el legado de
neatorein contineri, Neratius respondil; los instrumentos de un balneario se comprende
también el bañero;
14. Inita libro II. ad Vitellium. -—continetur 14. Et. nismo; Comentarios a". Vitalic, libro II.
antem et fornacator (5). —pero tamblén se comprenderá el hornero.
15. Pouronws libr-o VI. ad Sabinwn. — Si ita 16. Ponromo; Comentarios á Sabino, libro VI.
testamento scriptum sit: «quae tabernarum exer- —Si se hubiera escrito asi en el testamento: ¡doy
cendarum, instruendarum, pistrini, cauponae (6) v lego las cosas que se hicieron y prepararon para
causa facta parataque sunt, de le 0», bis verbis Ser- la ex lotación y provisión de las tiendas de tahona
vius respondit, et caballos, ui in pistrinis essent, v de osteria»; respondio Servio, que con estas pa-
et pistores, et in cauponio 7) institores, et foca- abras se considera que se legaron también las ca-
riam, mercesque, quae in his'tabernis essent, le- ballerias, que hubiese en las tahonas, los taho-
gatas videri. ueros, y en la hostería sus encarga os, la que
cuida dela lumbre, y las mercancias que hubiese
en estas tiendas.
1.—Domo instructa, responsum est, supellecti- % 1.—Sc respondió, que en la casa provista fue
lem legatam, non etiam vina. quia domus vinis in- legado el manage, pero no también el vino, porque
structa intelligi non potest. ne se puede entender que la casa esté provista con
vmo.
5 2.—-Mulier villae custos pergpetua (8) fundo, & 2.—En el fundo que fuel ado con su spero,
qut cum instrumento legatus est( ), aut instructo o previsto, se comprenderá a mujer guardesa
continebitur, sicuti saltuarius; par enim ratio est, perpetua de la casa, asi como el guardabosque;
nam desiderant tam villae, quam agri custodiam, pues hay la misma razón, porque requieren guarda
illic, ne quid vicini aut agri, aut fructuum occu- tanto las casas de campo, como los campos; aqué-
pent. hic, ne quid ceterarum rerum, quae in villa llas, para que los vecinos no se apodoren de alguna
continentur; villa autem sine ulla dubitatione pars cosa del campo, 6 de los frutos; estos, para ue no
fundi habetur. se apoderen de alguna de las cosas, que eu a casa
de campo se contienen; pero sin duda alguna es
considerada parte del fundo la casa de campo.
16. ALrsNus libro II. Digesta-tun (1 Paulo epí- 16. Atrano; Digesta compendiado por Paulo,
tomatorum.— Villae instrumento legato supellecti- libro II.-«Es más verdadero, que, legado el spero
lem non contineri verius est. de una casa de cam o, no se comprende el menaje.
g 1.—Vinea et instrumento eius legato, instru- ä 1.-Respondio ervio, que, habiéndose legado
mentum vineae nihil 10) esse, Servius res on- una. viñaysusinstrumeutos, no hay cosas ue scan
dit; (11) qui cum consule at, Cornelium respon isse instrumentos de la viña; el que le consulta a decia
aiebat, palos, perticas, rastros, ligones instrumenti que Cornelio respondió, que los palos, las pértigas,
vineae esse; quod verius est. los rastrillos, y los azadones, soa instrumentos de
la viña; lo que es más verdadero.
& 2.—Quidam uxori fundum, uti instructus esset, 2.——Uno legó ¿ su mujer el fundo, en que cl
in quo ipse habitabat, legavit; consultus de mulie- ha itaba. tal coruo estuviese provisto; habiendo
ribus laniiicts, an instrumento continerentur, re- consultado respecto a las mujeres que labraban la
spondit, non quidem esse instrumenti fundi, sed lana si se comprenderian en el apero, respondió,
quoniam ipse paterfamilias, qui legasset, in eo que ciertamente no eran del spero del fundo, pero
fundo habitasset, dubitari non oportere, quin et que como el mismo padre de familia, ue lo habla
ancillae, et ceterae res, quibus paterfamilias in eo legado. hubiese habitado en aquel fun o, no se de-
fundo esset instructus, omnes legatae viderentur. bia dudar que se considerarían legadas también to-
das las esclavas, y las demas casas, con ue hubiese
estado previsto en este fundo el padre e familia.
17. MARCIANUS libro VII. Institutionum.— 17. Mancuno; Instituta, libro VII.—Asimis-
Item pictoris instrumento legato, cerae, colores mo, legados los utensiliºs de un pintor, ceden a!
similiaque horum legato cedunt; item peniculi, et legado las ceras, los colores, y las cosas semejan—
cautoria, et conchae. tes a estas; y tambien los pinceles, cauterios, y
conchas. —
(|) caupoulae. Hal. _
(2) doliaria vasa, vectioues, amoues, Hal.
(a) coenum. Hal. 64:53) La escritura original; in, inserta la corrección del
(4) cau uiae, Ifal. . (: ce FL, Br.
(5) Ha . Vulg.; foruicator, el códice Fi. (9) Hal. Valg; esset, el códice FI.
(6) Véase M nota 5. (lo) nnllnm, por nthil. Hal.
('l) cauponio, Hal. (ll) sed, inserta la Valg.
DIGESTO.—LIBRO xxx…: TÍTULO vn 635
?; 1.—Instrumento piscatorio centineri Aristo nii 5 1.-—Dice Ariston, que en los aparejos de pesca
naucellas (1), quae piscium cnpiendorum causa se comprenden las barquillas, que se prepararon
comparatae sunt; sed et piscatores contineri ve- para coger los peces; pero es más cierto que se
rius est. comprenden también los pescadores.
5 2.-—1nst.rumento balneatorio legato dictum est, ä 2.—_Se ha dicho, que, le ados los utiles de un
balneatorem sic instrumento contineri balneario, balneario, se comprende el añero en los utiles del
quomodo instrumento fundi saltuarium, et tepis- balneario, a la manera que en el spero de un fundo
rios, et instrumento (2) cauponio institorem, quam el guardabosque y los jardineros, y ue en los
balneae sine balneatoribus usum suum praebere utensilios de una hostería el encargado de ella,
non possint. porque los balnearios no pueden prestar su servi-
cio sin los bañeras.
18. PAULUS libro II. ad Vitellium. — Quum de 18. PAULO; Comentarios á Viieiio, libro 11.—
Ianionis instrumento quaeritur, semota carne men- Cuando se regunta respecto a los utensilios de un
sas, pondera ferramentaque laniandae carnis causa carnicero, ejamos en los utensilios, exceptuada la
praeparata, item trutinas, cultros, dolabras instru- carne, las mesas, los pesos, y las herramientas pre—
mento relinquimus. aradas para destrozar la carne, y también las ba—
anaas, los cuchillos, y las hachas.
g L—lnstrumento legato aliquando etiam perso- _; l.—A veces, legados los uten'silicls, es necesa-
nas legantium necesse est inspici, ut ecce pistorio rio ue se atienda también a las ersonas de-los
instrumento legato ita ipsi pistores inesse videri que os legan, como, por ejemplo, e "ados los uteu-
possunt, si paterfamilias pistrinum exercuit; nam silios de una tahona, se puede consi erar que es-
plurimum interest, instrumentum pistoribus, an tan comprendidos los mismos tahoneros en este
pistrino paratum sit. caso, si el padre de familia ejerció de tahonero;
porque importa mucho saber si los utensilios fue-
ron greparados para los tahoneros, ó para la tahona.
5 2.—Asinam molendariam et molam negat Ne— 5 .—Neracio dies, quo ne se comprenden en el
ratius instrumento fundi contineri. apero de un fundo la burra de la tahona y la pic—
dra de moler.
sii,—Item caccabos et patinas in instrumento g 3.—También decimos que son del apero del
fundi esse dicimus, quia sine his ulmentarium fundo las ollas y cazuelas, perque sin ellas no se
coqui non potest; necImultum refert inter caccabos puede cocer la comida; y no hay mucha diferencia
et aénum, quod supra focum pendet, hic aqua ad entre las ollas y la caldera que pende sobre el fue-
potandum calefit, in illis pulmentarium coquitur. go, pues en esta se calienta el agua para beber, y
Quodsi aenum instrumento continetur, urcei no- en aquellas se cuece la comida. Pero si la caldera
que, quibus aqua in aenum infunditur, in i em se comprende en el apero, también se comprenden
genus rediguntur; ac deinceps in inñnitum primis en la misma clase las unas con las que se echa el
quibusque roxima copulata procedunt. Optimum agua en la caldera; y sucesivamente hasta -lo inii-
er esse edius ait, non propriam verborum si- nito las cosas próximas que van unidas s oti-as an:
ificationem scrutari, sed inprimis, quid testator teriores. En su consecuencia dice Pedio, que lo
emonstrare voluerit, deinde in qua praesumtione mejor es no desentrañar la propia significación de
sint (3), qui in quaque regione commorantur. las palabras, sino, ante todo. lo que haya querido
demostrar el testador, y lue o. en que inteligencia
estén los que habitan en ea a. región.
g 4.-Quum de villico quaereretur, et an instru- 54.—Preguntandose respecto al encargado de
mento inesset. et dubitaretur, Scaevola consultus una granja, si estaría comprendido en el spero, y
respondit, si non pensionis certa quantitate, sed dudsndose, consultado Scevola respondió, que se-
fide dominica coleretur (4), deberi. ría debido, si 'no se cultivase -por cierta cantidad
de pension, sino por fidelidad al serior.
ss.—Idem consultus de meta molendaría re— 5 5.-—-Consultado el mismo'respecto a la meta de
spondit, si rusticis eius fundi operariis moleretur. moler, dijo que también se debía esta, si con ella
eam quoque deberi; est autem meta inferior pars se maliese para los trabajadores rusticas de este
molae, catillus superior. fundo; pues la meta es la parte' inferior de la mue—
la, y el catilo la superior.
5 6.—De bubulco quoque ita respondit,. sive de 5 ti.—Tambien respondió asi en cuanto al boye-
eo, qui bubus ibi araret, sive de eo, qui boves eius ro, ue se debia, era se tratase del que erase alli
fundi aratores pasceret, quaereretur, deberi. con ueyes, ora del que apacentase Ios bueyes que
aran aquel fundo.
£?.—De puiatoribus quoque ita respondit, si & "?,—Asimismo respondió res ecto a los poda—
eius fundi causa haberentur, inesse. dores, que estaban comprendi os, si se tuviesen
por causa del funda.
% 8.—Pastores quoque, et. fossores ad legatarium % 8.—También le pertenecen al legatario los pas-
pertinere. tores, y los cavadores.
& tJ.—Item, quum fundus ita legatus essetzaMae- & il.—Ademas, habiéndose legado un fundo de
vio fundum Seianum, ita ut optimus maximusque este modo: «a Mevio el fundo Seyano, asi tan bue—
est, cum omni instrumento rustico et urbano, et na y grande como es, con todos sus aperos rústicos
mancipiis, quae ibi sunt», et quaereretur, an semi- y urbanos, y las esclavos, ue en el hay», y pre-
na deberentur, respondit, verius esse, deberi, nisi guntandose si se deberian as simientes, respondió
aliud testatorem sensisse heres probaret. Idem re- que es más cierto que se deben, a no ser que el
spondit de frumento reposito ad mancipiorum ex- heredero probase ue el testador entendio otra cosa.
liibitionem. Lo mismo respon lo en cuanto al trigo almacenado
para la manutención de los esclavos.
% 10.—[n instrumento medici esse collyria, _et 5 lº.—Escribe Cassio, ue entre los utensilios
emplastra, et cetera eius generis, Cassius scribit. de un médico están los coil-ios, los emplastos, y…
las demas cosas de este genero.
5 11.-Cui fundum instructum legaverat, nomi— B 11.—A quien uno habia legado un fundo pro-
natim mancipia legavit; quaesitum est, an reliqua visto, le lego determinadamente unos esclavos; se
mancipia, quae non nominasset, instrumento ce- preguntó, si se agregarian al opera los demas es-
derent. Cassina ait, responsum esse, tametsi man— clavos, que no hubiese nombrado. Cassie dice, que
cipiainstructi fundi sint, tamen videri eos solos se respondió, que aun ue los esclavos sean del
legatos esse, qui nominati essent; quod appareret, fundo previsto, se consi era, sin embargo, ue'fue-
non intellexisse patrem-familias, instrumento quo— ron legados solos los que hubiesen sido nom rados;
que servos adnumeratus esse. porque aparecería que el padre de familia no en-
tendio que también los esclavos estaban compren-
didos en el spero.
& l2.—'—Sabinus: cui fundus, quaeque ibi sint, le- & 12.—Dice Sabino: a quien se legó un fundo, y
gata sunt, ei fundus. el omnia, quae in co sólita las cosas que en el haya, se le consideran legados
sunt esse, quaeque ibi maiore parte anni morari, el'i'undo y todas las cosas que en él solió haber—, .y
et hi, qui in eum manendi causa recipere se con— las que salieron estar alli Ia mayor parte del año,
sueverunt, legati videntur; ut si qua consulto in y los que acostumbraron a recogerse en el para
fundo congesta contractave (I) sunt, quo legatum permanecer en el; pero si de intento se reunieron
cumularetur. ea non videntur Iegata esse. o acumularon al unas cosas en el fundo, para ue
se aumentase el egado, no se considera que ellas
fueron legadas.
% l!i.—Quidam quum ita le asset: «villam meam 5 iii.—Habiendo uno legado de este modo: «mi
ita ut ipse possedi, cum supel ectile, mensis, inan— casa de campo, asi como yo mismo Ia posei, con el
cipiis, quae ibi deputabuntur (2), urbanis et rusti- menaje, mesas, esclavos, que alli se hallaren, rús-
cis, vinis, quae in diem mortis meae ibi erunt, et ticos y urbanos, vinos que alli hubiere el día de mi
decem aureis-, et quaereretur, quum in diem mor- muerte, ydiez aureos», y pre untandose, porque
tis ibi libros, et vitreamina, et vesticulam (3) ha"- el dia de su muerte habia teni o alli libros,- vasos
buerit, an eadem omnia legato cederent, quoniam de vidrio, y un vestidillo, si todas estas cosas. ce-
uaedam enumerasset, Scaevola respondit, specia- derian al legado, porque habia enumerado algunas,
llter expressa, quae legalo cederent (4). respondió Seevola, que se expresaron especial-
mente las que cederian al legado.
g 14.—Domum instructam legavit cum omnibus g 14.—Uno legó una casa provista, con todas las
affixis; quaeritur de instrumentis debitorum, an ea cosas adheridas; se pregunta reapecto a las escri—
legatarius habere potest? Respondit, secundum ea, turas de deudores ¿acaso puede tenerlas el legale—
quae proponerentur, non passe. rio; Respondió, que, según lo que se exponía, no
po ia.
19. PAULUS libro XIII. Responsorum.—Si man- 19. PAULO; Respuestas, libro XIII.—Si los escla-
cipia, quae post testamentum factum in fundum vos, que fueron llevados por el testador después de
Seine relictum a testatore inducta fundi colendi hecho el testamento el fundo dejado a Seya 'para
gratia, in eadem fundo fuerint, ea quoque instru- cultivar dicho fundo, hubieren ermanecido en este
mento fundi contineri respondi; quamvis enim ea. fundo. respondi que también elos se comprenden
mancipia testator demonstra-eset, quae tune ibi cs- en el apero del fundo; porque aun cuando el testa-
sent, quum legaret, tamen non minuendi legati, dor hubiese designado-los esclavos que hubiese
sed augendi causa mancipiorum auuque fecit men- allí cuando hiciera el legado, no hizo, sin embar o,
tionem; cetermn instrumento fun i mancipia quo- mención de los esclavos para disminuir el lega o,
que colendi agri causa inducta contineri, non am- sino para aumentarlo; por ledemás, no se duda
bigitur. que se comprenden en el apero del fundo también
los esclavos llevados a el para cultivar el campo.
5 l.—Paulus respondit:, villae instrumento neque % 1.——Paulo respondió, que en el apero de una
fructus repositos, neque equitium contineri, supel- casa de cam o no se contienen ni los frutos alma-
lectilem (5) autem legato cedere; servum vero Cenados, ni ayeguada, pero que el menaje cede
arte fabrica peritum, ui annuam mercedem prae- al legado; mas que el esclavo perito en un arte l'a-
stabat, instrumento vi lac non eontineri. bril, que pagaba una >ensión anual, no está com-
prendido en el apero e una granja.
20. SCA EVOLA libro III. Rcsponsorum.-—— Seiae 20. Scr'ivoLA; Respuestas, libro III.—A Seya.
ex parte heredi institutae (6), si heres erit, fundos instituida heredera en una parte, le habia dado
er praeceptionem dederat instructos cum. suis vil- uno, si fuere heredera, por prelegado unos fundos
icis, et reliqnis colonorum, et codicillis ita scri— rovistos, con sus encargados,.y con los atrasos de
psit: «posiea mihi venit in mentem, Semei?) lun—> os colonos, y escribió asi en los codicilosmdes más
dos, quos reliqui, ita ut sunt instructi rustico me ha venido a laimagiuaeión, que quiero que eya
Graecianum cum stabulo et instrumento rustico Graciano con" el establo con todo el ¡¡pero rústi-
omni relinquo»; quaeritur, an fundi a pellatione co»; se pregunta, si con la denominación del (un—
etiam pascua, quae ad eum simul cum undo. per- do cederan al- legado también los prados, que ¡un—
venerunt (1), et quae semper in usibus huius pos- tamente con el fundo fueron a su poder, y que
sessionis habuerat, legato cederent. Respondit, si siem pre habia tenido para los usos de esta posesión.
rata fundo Graeciano ita coniunxisset, uti sub una Rea ondio, quo si de tal manere hubiese unido los
undi appellatione haberentur, ea quoque deberi. pra es si funda Grecíano, ue se tuviesen bajo la
sola denominación del fun o, también se debían
estos.
5 8.—Instructis domibus le atis, crabatus (2) ar- 5 8.—-Habiéndose legado provistas una casas, no
gento inaurato tectus mortis itiae tempore in do- se encontró en las casas al tiempo dela muerte de
mibus non est repertus, sed in horreis tantisper Ticia la 'cama recubierta de plata sobredorada,
conditus; quaero, an is quoque praestandus sit. e- sino guardada a te sazón en los almacenes; pre—
spondit, si in domo esse soleret, et quo tutiore loco unto, si también deberá. ser entregada. Respon-
haberetur, interim in horrea (3) allatus esset, nihi- io, que si hubiese solido estaren la casa, y para
lominus praestandum. que se tuviese en lugar mas seguro hubiese sido
ltevada interinamente a los almacenes, esto no obs-
tante, se habra de entre r.
5 SL,—Quod adiecit testator: «uti possedi», an hoc 5 9.—Lo que añadió e testador: «tales como los
significet, sicut instructa in diem mortis habuit, id sei», ¿significará esto,._como los tuve provistos
est cum mancipiis, pecoribus, instrumento rustico? esta el dia de su muerte, esto es, con los esclavos,
Respondit: non de iure quaeritur. con los ganados, y con el spero rustico? Respondió:
ne se pregunta en cuanto al derecho.
21. Postremus Libra [. Fideicomnu'ssorum.— 21. Pouromo; Fideicomisos, libra I.—Cuan_do
Quum fundus sine instrumento legatus sit, dolia, se ha legado un fundo sin el opero, se comprenden
molae,alivariae,.et pretum, et quaecunque infixa en el fundo legado las tinajas, las muelas para las
inaedificataque sunt, fundo legato continentur; aceitunas, la prensa, y tode lo que está. fijado y
nulla autem ex his rebus; quae moveri possunt, edilicado; mas ninguna delas cosas, que se pue—
paucis exceptis, fundi appellatione continentur. De den mover, exee to pocas, se comprende con la
molis tum quaeri solet, quum ita affixae, itave denominación del. fundo. Respecto a las piedras de
inaedificatae sint, ut partes aedificiorum esse vi- moler se suele dudar, cuando de tal modo estén tl-
deantur. jadas o edificadas que se considere que son partes
de los edificios.
22. PAULUS libr-o HI. Sententiarum (4).-— Fun- 22. PAULO; Sentencias, libro III.—Habiéndose
do legato: «ut optimus maximusque est», retia legado un fundo: «tan bueno y grande come el»,
apraria, et cetera (5) venationis instrumenta (6) se comprenderán las redes para ¡suites, y los de-
eontinebuntur; quod etiam (7) ad instrumenta. mas utensilios de caza; lo que también pertenece
pertinet (8), si quaestus (9) tundi ex maxima al apero, si la utilidad del fundo consistiera en su
parte in venationi us consistat. mayor parte en la caza.
& 1.—Fundo legato cum mancipiis, et pecoribus, 5 1.——Habiéndose legado un fundo con ios escla-
et omni instrumento rustico et urbano, peculium vos, y con los ganados, y con todos los utensilios
actoris ante testatorem defuncti, si ex eodem fundo rústicos y urbanos, se considera preferible ue
fuerit, magis placet ad legatarium pertinere. ertenezca al legatario el peculio del administra or
ailecido antes que el testador, si hubiere sido del
mismo fundo.
23. NEIiATtUS libro II.. Responsoraml.— Quum 23. Nsrucw; Res aestas, libro II.—Cuando se
quaeratur, quod sit tabernas instrumentum, inter— pregunte cuales sean os utensilios de una tienda,
"esseäquedgenus negotlatlohis in ea exerceri soli- importa saber qué género de negociación se haya
tum ¡t. solido hacer en ella.
24", Paetus iibro III. ad Neratium.— Fundus, 24. PAULO; Comentarios á, Neracio, libro II].—
qui locutus erat, legatus eiitcum instrumento; in- Un fundo, que habia sido dado en arrendamiento,
strumentum, it!-pod colonus in eo liabuit, legato ce-… fué legado con su opero; el spero que el colono
dit. [SE.] (10) auluszan quod coloni fuil, an tan- tuvo en el cede al legado. [25.1 Y dice Paulo: ¿aca-
tum' id, quod testatoris fuit? Et hoc magis dicendum so el que fué del colono, o solamente el que fué de!
est, nisi nullum domini fuit. testador? Y más bien se ha de decir esto, & no ser
que ninguno haya habido del testador.
25. [26.] lavetsnus libro 11. ea: Posterior-ibus 25. [26.] JAVOLENO; Doctrina de las Obras
Labeonis.—-Fundi instrumento legato, id pecus ce- póstunuzs de Labeon, ¿Ebro II.—Legado el a re de
dere putabat Tubero, quod is fundus sustinere po- un fundo, opinaba Tuberón, que se agrega a el ga-
tuisset. Labeo contra; quid enim fiet, inquit, si, nado que este fundo hubiese podido sostener. La-
26. [27. lusu libro V. cx Posterior-¿bus La- 26. [27.] EL MISMO; Doctrina de las Obras
beonis.—Do ia fictilia, item plumbea, quibus terra postumae de Labeon, libro 17.—Les tinajas de barro,
adïesta est, et in his viridiaria posita, aedium esse y también las do plomo, eu las ue se ha echado
La eo, Trebatius utant; ita id verum puto, si tierra, y en citas se han puesto pianum, opinan La-
ita llllgata sint aedi us, ut ibi perpetuo posits sint. beon y Trebacio, quo son delas casas; yo considero
esto verdadero de este modo, si de tal manera es—
tán adheridas a las casas, que estén allí puestas a
perpetuidad.
& l.—Molas manuariae quidem supellectilis, iu- 5 1.—Dice Otilio. que las muelas de mano son
mentarias autem instrumenti esse, Olilius ait; La— ciertamente del mena'e, pero ue las que necesi—
beo, Cascellius, Trebatius neutros supellectilis, sed tan jumento son de opera; abecn, Cascelio y
potiusinstrumenli putant esse; quod verum puto. Trebacio opinati, que ni unas ni otras son del me-
Eaäe, sino mas bien del spero; lo que creo ver—
a ero.
27. [28.] SCAEVOLA libr-o VI. Digestaruna— 27. [28.1 SGEVOLA; Digesta, libro VI.—Uno
Praedia maritima cum servis, qui ibi erunt, et legó á su ayo unos predios marítimos con los es-
omni instrumento, et fructibus, qui ibi erunt, et re- clavos, que en ellos hubiere, y con todos los aperos,
liquis colonorum nutritori suo legavit; quaesitum y con los frutos que alll hubiere, y con los atrasos
est, an servi piscatores, qui solebant in ministerio de los colonos; se prevuntó, si se considerará que
testatoris "esse, et ubicun ue eum sequi, et urbicis fueron legados los esäavos pescadores, que solían
rationibus iungebantur &), nec mortis testatoris estar al servicio del testador, y seguirle á todas
tempore in raediis legatis deprehensi fuerint, le- partes, y ue disfrutaban de raciones urbanas, y
gati esse vi eantur. Respondit, secundum ea, quae gue no hu ¡eren sido hallados en los predios le a,-
proponerentur, non esse legatos. os al tiempo de la muerte del testador. Respon ió,
que, sewun lo que se exponía, no fueron legados.
5 1.—Ai'iini suo ita legavit: «fundum Cornelia- 5 1.—- ne le legó asl a un aBn suyo: quiero que
num Titio, ita ut est instructus, cum omnibus re- se le de s Ticio el fundo Corneliano, tal como esta
bus, et mancipiis, et reli uis colonorum dari volo»; provisto, con todas las cosas, y con los esclavos, y
haec teststrix Romam (4 litis musa ex Africa ve- con los atrasos de los colonos»; esta testadora, vi-
niens mancipia quaedam ex fundo su rescripto, quo niendo de Africa ¿¡ Roma por causa de un litigio,
citius per hiemem operam eligeret (. , secum ab- trajo consigo para deSpachar más pronto su nego-
duxit; quaesitum est, an ea mancipia deicommisso cio durante e invierno algunos esclavos del antes
cedant, quum quaedam ex his rusticis offieiis ad mencionado fundo; se preguntó, si pertenecerian
tempus pere rinationis abducta sunt relictis con- estos esclavos al fideicomiso. habiendo sido separa-
servabus et liis suis, et quaedam matribus et pa- dos algunos de ellos de sus faenas rusticas durante
tribus. Respondit, mancipia, de quibus quaerere- el tiempo del viaje dejando a sus coesclavas, ¿
tur, secundum ea, quae proponerentur, ex causa sus hijos, y algunos sus madres y sus padres. ges-
fideicommissi deberi. pondió, que, según lo que se exponía, se debian
r causa del li eicomiso los esclavos respecto de
os que se preguntaba.
2.——ldem quassiit, an fructus eiusdem fundi, 5 2.—El mismo preguntó. si los frutos del mismo
qui ibi in diem mortis coacti manserint, fideicom- fundo, que hubieren quedado en él reunidos hasta
misso cedant, quum pleni'ssima testatoris erga el dla. de la muerte, pertenecerán al fideicomiso,
alli nem voluntas ab eo quoque manifestetur, suo (6) puesto que la plenlsima voluntad del lestndor 3 fa—
reliqua colonorum eiusdem sessionis a eum vor de su afin se manifestaba también en que ha—
pertinere voluerit. Respondit, in huiusmodi scriptu- bía querido que le pertenecieran a este los atrasos
ra possc responderi, hoc solum quaerendum. an de los colonos del mismo fundo. Respondió. que
manifcste npparcatdefuncla(1) id, de quo quae- respecto a semejante escritura se podia contestar,
reretur, dari noluisse (2). que se ha de investigar esto solo, si claramente
aparece que la difunta no quiso quo se diera. aque-
llo por que se preguntaba. .
3. —Liberio, quem heredem ex arte scri- ga,—Alliberto, á. quien instituyó heredero de
psit (3), fundum per praeceptionem de it in haec una parte. le dió uno r prelogado un fundo en
verba:«Pamphile, iiberte, praecipito, tibique ha- estos términos: «Panli o, liberto, toma previamente,
beto fundum meum Titianum et agellum Sempro- y ten para ti mi fundo Ticiano y el campilio Sem-
níanum cum instrumento et his, .quae in eodem proniano con los aperos y las cosas quc en el mis-
erunt, quum moriar, familiaque, quae in eo fundo mo hubiere, cuando o muera, y con los esclavos
moratur, exceptis, quos manumisero»; quaesitum que en el propio fun o moran, excepto Ios ue go
est, quum testator in eo fundo aliquantum vini in hubiere manu-mitido»; se preguntó, si, ha )icn o
doliis habuerit, quod vivus totum vendiderat, ct tenido el testador on aquel—fundo algún vino en las
artem tertiam prelii pro eo acceperat, an vinum tinajas, que en su totalidad habla vendido en vida,
in doliis remanens ad libertum ex causa praece- habiendo recibido por el la tercera parte del pro-
ptionis pertineat. Respondit, verbis, quae propo- cio. le pcrtcnecerá al liberto por causa del prele-
nerentur, contineri, nisi manifeste contrariam "ado el vino que quedaba en las tinajas. Respon-
voluntatem coheredes approbant. in eo fundo in- io, ue en las palabras quo se exponían se coni—
strumenta ltalendarii (4), et numos reliquit; respon- prcn ta, a no ser que evidentemente probaron los
sum est de numis quoque, ut supra responsum. coherederos contraria voluntad. En este fundo dejó
los documentos del libro dc cucntas, y dinero; se
respondió también respecto ai dinero como antes
se ha res ondido.
5 4.—lta legatum est: «Septiciae, sorori meae, & 4.—- e hizo asi un legado: «quiero que a Septi-
fundi paterni mei Seiani partem dari volo, sicut cia, mi hermana, se le de una arte de mi fundo
est, et alteram partem, ita ut in diem mortis fue- paterno Seyano, como está, y a otra parte como
rit»; quaesitum est, an exverbis suprascriptis asse- estuviere el día dc mi muerte»; se pregunto, si en
res (5), et prela iam posita parataque, ut immitto- virtud de las mencionadas palabras les pertenece-
rentur (6) aedificio, item instrumentum urbanum ran a los legatarios las vigas, y las prensas ya
et rusticum cum mancipiis, quae fundi causa erant, puestas y preparadas, para empotrarias en el cdi-
ad legatarios (7) pertineant. Respondit: possunt licio, y tambien el menaje urbano y los aperos rús-
haec verba: «sicut est», ad instructum re'l'erri. ticos con los esclavos, que había por causa. del
fundo. Respondió: estas palabras: «como esta», se
pueden referir al fundo provisio.
& 5.—andos legavit in haec verba: «Sempronio, & 5.—Uno lego fundos en estos terminos: «& Sem-
fratri meo, hoc amplius fundos uieos, ita ut instru- ronio, mi hermano, adamas de esto mis fundos,
cti sunt, Cassia-ium, Nonianum (8), cum suis sa- ,assiano y Noniano, tales como estan provistos,_con
lictis et silvis»; quaesitum est, quum silvae et sus sauzalcs y selvas»; se preguntó, si, no habien-
salicta non in fundis suprascriptis, sed in adiectis do selvas y anuales en los fundos antes mencio-
agellis, et quos simul testator comparavit, nec _sine nados, sino en campillos contiguos, que ei testador
lus fundi coli possint, an legato cederent. Respon- compro al mismo tiempo, y no pudiendose cultivar
dit, id tantum cedere legato, quod verbis com-pre— sin ellos los fundos, perteucccrian al legado. Res-
hendissct. pondió. que solamente pertenecía al legado lo que
hubiese comprendido en las palabras.
28. [29.] lonn libro XXIII. Digestorttm.— Lu- 28. 29.] Et. MISMO; Digesta, libro XXIII.—
cius Titius fundum, uti erat instructus, legaverat; Lucio icio habia legado un fundo, talcomo estaba
uaesitum est, fundus instructus uemadmodum provisto; se preguntó, como se deberia dar provisto
ari debeat, utrum sicut instructus ciuit mortis pa— el fundo, si como estuvo previsto al tiempo de la
trisfamiliac tem pore, ut, quae medio tem pore muerte del padre de fami is, de modo quo sea del
agnata aut in fundum illata sunt, heredis sint, an heredero lo que nació ó fué llevado al Fundo en el
vero instructus fundus eo tcmpore inspici debeat, tiempo intermedio, o si se deberá considerar pro-
quo factum est testamentum, an vero eo tempore, visto el fundo al tiempo en que se hizo el testa-
quo fundus peti coeperit, ut, quidquid eo tempore mento, o ai tiempo en que se" hubiere comenzado
instrumenti deprehendatur, legatario proficiat. Re- a. pedir el fundo, de manera que le aprovecho el
spondit, ea, quibus instructus sit l'undus, secundum legatario lo que en este tiempo se halle que es del
verba legali, quae sint in eadem causa, quum dies spero. Respondió, que, segun las palabras dei lega-
legati cedat, instrumento contineri. do, se ccinprcnden en el apero aquellas cosas con
que este provisto el fundo. que se hallen en la mis—
ma condición, cuando empiece a correr el termino
del legado.
29. [80.] Lasso libro I. nano-¡.— Si navem 29. [80.] Lauson; Dichos, iibro 1.—Si com-
cum instrumento emisti, praestari tibi debet sca- prastc la. nave con su aparejo, se te debe dar el
pha navis. Paulus: imo contra, etenim scapha na- esquire de la nave. Y dicc Paulo: antes por ei con-
1. PAULUS libro IV. ad Sabinum. —$ervo le- 1. PA ULo; Comentarios tt Sabino, libro I if,—Le-
gato cum peculio, et alienato, vel manumisso, vel gadp un esclavo con su peculio, y habiendo sido
mortuo, legatum etiam peculii extinguitur; enajenado, o manumitido, ¿ habiendo muerto, se
extingue también el legado del peculio;
2. G A 1 us libro X VIII. ad Edictum provinciale.— 2. G A vo; Comentarios al Edicto provincial, libro
nam quae accessionum locum obtinent, extinguun- XVIII.—perque las cosas que tienen la condición
tur, quum principales res peremtae fuerint. de accesorias se extinguen cuando hayau perecido
las cosas principales.
3. PAULUS libro IV. ad Sabinum—At si ancilla 3. PAULO; Comentarios á Sabino libro IV.—
cum suis natis legata sit, etiam mortua ea, vel alie- Mas si hubiera sido legada una esc ava con sus
nata, vel manumissa, nati ad legatarium pertine- hijos, aun fallecida ella, ó enajenada, ó manumiti-
bunt, quia duo legata sunt separata. de, le perteneceran los hijos al legatario, perque
hay dos legados separados.
4. GA! us tibi-o XVIII. ad Edictum prouinciale.— 4. GA YO; Comentarios al Edicto provincial. Libro
Sed et si cum vicariis suis logatus sitservus, durat XVIII.—Pero también si hubiera side legado un
vicariorum legatum et mortuo eo, aut alienato, aut esclavo con sus vicarios, subsiste el legado de las
manumisso. vicarios aun habiendo muerto aquel, a… habiendo
sido enajenado o manumitido.
5. PAULUS libro IV. ad Sabinum.— Peculio le- 5. PAULO: Comentarios (1 Sabino, libro I V.—
gato, constat, heredem nomina peculiaria persequi Legado el peculio, es constante que el heredem
posse, et insuper ipsum, si quid debeat servo, red- puede perseguir ios créditos del peculio, y que ade—
dere legatario debere. más et, si algo le debiera al esclavo, debe dárselo
al legatario.
6. ULPIANUS libro XXV. ad Satanan—Si pe- 6. ULPIANO ; Comentarios á, Sabino, libro XXV.
culium legetur, et sit in corporibus, puta fundi vel -—Si se legare el peculio, consistiera en cosas cor-
aedes, si quidem nihil sit, uod servus domino, porales, por ejemplo, en ondas o en casas, si ver-
vel conservis liberisve domini debeat, integra cor— daderamente no hubiera nada que el esclavo deba a
pora vindicabuntur; sin vero sit, quod domino, vel su señor. o a sus coesclavos, o a los hijos de su se-
suprascriptis personis debeatur, deminui singula ñor, se reivindicaran integras las cosas corporales;
corpora pro rata debebunt; et ita et lulianus, et pero si hubiera atgo que se deba al señor o a las
Celsus putant. susodichas personas, se deberan disminuir a pro-
rata cada una de las casas corporales; y asi Opinan
también Juliano y Celso.
5 1.-—Et si fuerit legatum peculium non deducto g 1.—Y si se hubiere legado el peculio sin ha-
aere alieno, verendum, ne inutile legatum sit quia, berse deducido las deudas, es de temerlque no sea
quod adiicitur, contra naturam legati tit; se puto inútil el legado, por ue lo ne se añade. se haee
verum, ad (2) hanc adiectionem non vitiare lega- contra in naturaleza el legado; mas creo verdadero
tum, sed nihil ei adiicere; nec enim potestcreseere que esta adición no vicia el legado, pero que no le
vindicatio eculii per hanc adiectionem. Plane si añade nada; porque no puede crecer con esta adi-
proponas, egatarium nactum possessionem rerum, ción la reivindicación del peculio. Pero si expusie-
exceptione doli adversus heredem vindicantem uti ras ue el legatario obtuvo la posesión de las cosas,
potest; habet enim in solidis rebus voluntatem ue e utilizar la excepción de dolo contra el here—
aeris alieni non deducendi". Sed et si dominus re- ero ue las reivindique; orque tiene respecto a
mittere se servo, quod debet, vel nihil sibi ser'vum todas as cosas la volunta de que ne se deduzcan'
debere, significaverit, valet haec adiectio, quia las deudas. Mas también si ei señor hubiere signi-
nuda. voluntate potest dominus servo remittere, ficado que él le eondonaba al esclavo lo que debe,
quod ei debet. ó que nada le debia el esclavo, es valida esta adi-
ción, por ue el señor puede con su nuda votuntad
condonar e al esclavo lo que le debe.
g 2.—-Vicario autem meo mihi legato, an et vi- 5 2.—Mas habiendoseme legado mi vicario, se
carii mei peculium ad me pertineat, quaeritur; et pregunta si me pertenecera también el peculio de
putamus, contineri legato vicarii eius peculium, mi vicario; y opinamos, que se contiene en el lega-
nisi adversa sit voluntas testatoris. do el peculio de su vicario, si no fuera contraria
la. voluntad del testador.
(t) eutus,por quaeque, Hal. (2) sed putsvertm, hanc. Hal,
Tono ¡! — ai
642 meram.—uano xxxm: TÍTULO vm
5 3.—Si servus et vicarius eius liberi esse iussi & 3.—Si se hubiera dispuesto ue sean libres el
sint, iis ue peculia sua legata sint, verba secun- esclavo y su vicarlo, y se les hu ieran legado sus
dum vgluntatem testatoris exaudienda, tanquam peculios, se han de entender las palabras según la
de duobus separatisque peculiis testatore locuto; et voluntad del testador, como si el testador hubiere
secundum haec vicarius vicarii non communica— hablado de dos peculios separados; y según esto,
bitur', nisi haec mens fuit testantis. no se hara común el vicario del vicario, si esta no
fue la intención del testador.
g 4.-—Sicut autem aes alienum, hoc est, quod de- ici—Mas asi como las deudas, esto es, lo que se
betur domino, minuit legatum eculium, ita .per de al señor, disminuyen el eculio legado, asi
contrarium id, quod dominus de et servo, augere por el contrario debe aumentar o lo que el señor le
debet. Sed huic sententiae adversatur Rescriptum debe al esclavo. Pero a esta opinión se opone el
Imperatoris. nostri et patris eius, quod ita est: Rescripto de nuestro Emperador y de su padre,
«Quum peculium servo legatur, non etiam id con- que dice asi: «Cuando se lega al esclavo el peculio,
ceditur, ut petitionem habeat ouniae, quam sein 'no se concede también esto, que tenga la reclama-
rationem domini impendisse icit». Quid tamen, si ción del dincro que dice que él gastó por cuenta
haec voluntas fuit testatoris, cur non possit conse- de su serior». Pero ¿ ud se dirá, si esta fué la vo-
qui? Certe compensari debet hoc, quod impendit, luntad del testador ¿ orque no Io podria eonse-
cum eo, quod domino debetur. An etquod dominus guir? Ciertamente que se debe compensar Io que
scripsisset, se servo debere, peculio legato cederet? gastó con lo que se le debe al señor. ¿Y cederia al
P asus negat, idem Nerva, et uum Cneius Do- peculio legado lo que el señor hubiese escrito que
¡nltelus filiae suae peculium, quo eius esset, legas- él le debia a su esclavo? Pegaso dice que no, y lo
set, et annuum, quod ei solitus erat dare, biennio mismo Nerva, y habiendo egado Cneyo Domicio
non dedisset, sed in rationibus suis retulisset, filiae a su hija el peculio, que era de esta, y no habién-
se debere quinquaginta, Atilicinus existimavit, le- doie dado en dos años la anualidad, que habia so-
eto non cedere; quod verum est, quia consonat lido darle, pero habiendo consignado en sus cuen-
escripto. tas que el le debía cincuenta a su hija, opinó Ati-
licino, que nose agregaban al legado; lo que es
verdad, porque concuerda con el Rescri to.
5 5.—Non solum autem uod domino debetur, Ev.—Mas no solamente se deduce el peculio
eculio legato deducitur, se et si quid heredi de- leg-ado lo ne se le debe al señºr, sino también lo
bitum fuit. que sele eba al heredero.
7. POMPONIUS libro VII. ad Sabinum. — Si 7. Pouromo; Comentarios á. Sabino, libro VII.
uis creditori suo arrogandum se dederit, et agetur —81 alguno se hubiere dado en a_rrogación a su
e peculio cum arrogatore, idem puto dicendum, acreedor, y se ejercitase la acción de peculia con—
quod de herede dicitur. tra el arrogador, opino que se ha de decir lo mismo
que se dice respecto a] heredero.
8. ULPIANUS libro XXV. ad Sabinuni.— Deni- 8. ULPIANO; Comentarios d Sabino, libro XXV.
que Pegasus respondit, si statulibero, cui culium —Ultimamente respondió Pegaso, que si al manu-
legatum sit, heres interim crediderit, id ipso. iure mitido ba'o condición en testamento. á. quien se le
detrahi, et corpora singula etiam per hoc aes alie- hubiera egado el pcculio, le hubiere prestado
nurn deminui. mientras tanto el heredero alguna cosa, se deduce
esta de derecho, se disminuyen también por esla
deuda cada una cii, las cosas corpºrales.
& 1.—Proinde si pure libertatem accipiet (1), et & 1.--Por lo tanto, si recibiere la libertad pura-
heres vel vivo domino. vel ante aditam heredita— mente, y el heredero lo hubiere restado al escla—
tem servo crediderit, legatum peculii minuetur vo, o viviendo el señor, o antes e adida la heren-
secundum iuliani sententiam, licet dominus servi cia, se disminuirá. el legado del peculio según la
nunquam fuerit. Opinión de Juliano, aunque nunca haya sido señor
del esclavo.
a 2.—Qui Stichum et Pamphilum servos habe— & .2.-Uno que tenia los esclavos Stico y Pan filo,
bat, testamento eos manumisit, et uinum ue peeu- los manumitió en su testamento, y le le 6 a cada
lium suum legavit; placet, quod (2) alteri ebet, de uno su pro io peculio; está determina o, que lo
peculio eius decedere, et alterius accedere legato. que uno le ebe al otro se deduce de su peculio,
y se agi-ega al legado del otro.
5 3.—item quaeritur, si servo libertas data. sit, si 5 3.—- Tambien se regunta, si, liabiendosele
decem dedisset heredi, peculiumque ei legatum dado a un esclavo la li ertad si hubiese dado diez
sit, an decem, quae dedisset heredi, debeant de pe- al heredero. y habiendoseie legado el peculio, se
culio decedere. Et est verum, quod Sabino placuit, deberan deducir del peculio los diez que le hubiese
hoc rninus esse in peculio legato. dado al heredero. Y es verdad, lo que le pareció
bien a Sabino, quo esto hay de menos en el pecu-
lio legado.
g 4.—Plus ait Sabinus, si statuliber servum he- 5 4.—Sabino dice ademas, que si ei manumitido
redi vendiderit, perinde desi-nere eum in- peculio en testamento bajo condición le hubiere vendido
esse, atque si extraneo vendidisset. al heredero un esclavo, este deja de pertenecer al
peculio lo mismo que si Io hubiese vendido a un
extraño.
ä Ep.—His consequenter quaeritur, si servus cum ä 5.-—Consiguientementc a esto se pregunta, si,
10. Postremus libro VII. ad Sabinum. — Si 10. Ponromo; Comentariosá Sabino, libro_VIl.
peculium servo vel filio praelegere velis, ne dedu- -—Si quisieras prelegar & un esclavo ó a un hijo el
caturid, quod tibi debebitur, specialiter ea, quae peculio, para que no se deduzca 10 que se te debe,
in peculio erunt, legan'da sunt. se han de legar especialmente las cosas que hubie-
re en el peculio.
11. ULPIANUS libro XXIX. ad_ Edictunz.—- Ei 11. ULPI ANO; Comentarios al Edicto, libro
quoque, qui nlhil in peculio habet, potest peculium XXIX.—Se puede legar el peculio también al que
legari; non enim tantum praesens, sed etiam futu- nada tiene en ei peculio; porque se puede levar no
rum peculium legari potest. solamente el peculio presente, sinotambien el (Futuro.
12. IULIANUS libra XXXVII. Digestorum. -- 12. Juuauo; Digesto, libro XXXVII.—'Se haee
Tunc inutile l tum peculii lit, quum servus vivo inútil el legado del peculio siempre y cuando falle-
testatore decedit; ceterum si mortis tempore ser- ce el esclavo viviendo el testador; pero si ei escla-
vus viveril, peculium legato cedet; vo hubiere vivido al tiempo de la muerte, el pecu-
lio pertenecera al legado;
18. Cstsus libro XIX. Digeatormn. —- aliter 13. CELSO; Digesto, libro XIX. —y habra de ser
atque si servus vestitus legatus foret. del otro modo si ei esclavo hubiese sido legado ves-
ti o.
14. ALFENUS VARIIS libro V. Digestarum.—- 14. ALI-“ENG Vaso; Digesta, libro V.—Uno ha-
Quidam in testamento ita scripserat: «Pamphilus, bia escrito asi en su testamento: «tenga para si,
servus meus, peculium suum, quem moriar, sibi Panñlo, mi esclavo, su peculio, cuando yo muera,
habeto. liberque esto»; consulebatur, rectene Pam- sea libre»; se consultaba, Si se consideraria lega-
hilo peculium le tum videretur, quod, priusquam o válidamente a PanfiIo el peculio, puesto que
iiber esset, peculium sibi habere iussus esset. Re- antes que fuese libre se mandó que tuviera para si
spondit, in coniunctionibus ordinem nullum esse, ei peculio. Respondió, que no hay ningún orden
neque quidquam interesse, utrum corum primum para las conjunciones, y que nada importaba qne
diceretur, aut scriberetur; quare recto peculium se digao se escriba primero una de estas cosas;
legatum videri, ac si prius liber esse, deinde pecu- or lo cual, se consideraba le ado válidamente el
lium sibi habere iussus esset (1). egado, lo mismo que si se le iubiese mandado pri-
meramente que fuese libre, y después que tuviera
para si ei peculio.
16. ini… libro II. Diggstorum a Paula epitoma- 15. EL …suo; Di esto compendiado por Paula,
torum.—Servo manumisso peculium legatum erat, libro II.—Se le habia egado el peculio a un esclavo
alio capite omnes ancillas suas uxori legaverat, in manumitido, y en otro capitulo habia legado el tes-
peculio servi ancilla luit; servi eam esse respondit, tador todas las esclavas a su mujer, y en el peculio
neque referre, utri prius legatum esset. del esclavo habia una esclava; responditi, que esta
era del esclavo, y que no importaba que a uno 6 a
otra se le hubiese hecho primero el legado.
16. Armenius libro V. Quaestionum. — Sti- 16. AFRICANO; Cuestiones, libro ¡'.—Stico tie-
chus habetin peculio Pamphilum, hunc dominus ne en su peculio a Pantilo, el sefior deñende ¿ este
noxali iudicio defendit, et damnatus litis aestima- en juicio noxal,y habiendo side condenado aga
tionem solvit; deinde Stichum testamento manu- la estimación de liti io; después manumitiú a tico
misit, eique peculium legavit, quaesitum est, an, en su testamento, y e legó el peculio; se preguntó,
quod Pamphili nomine praestitum sit, ex peculio si se habra de deducir del peculio del mismo Pan-
vel ipsius amphili, vel Stichi deducendum sit. Re- filo, ó del de Stico, lo que se haya pagado en nom-
spondit, Pamphili quidem (2) de peculio utique de- bre de Pani-ilo. Respondió, que se ha de deducir
ducendum, quantacunque ea summa esset, id (3) ciertamente del peculio de Panülo, cualquiera que
est, etiam si eum noxae dedere exp-e'diisset; quid- fuese aquella suma, esto es, también si hubiese
quid enim pro capite servi praestitum sit, in eo de- convenido entregarlo por la noxa; perque él se
bitorem eum domini constitui; quodsi Pampliili constituye deudor del señor por cuanto se haya pa-
peculium non sufficiat, tunc ex peculio Stichi non gado por razón del esclavo; Pero sí no bastara el
ultra pretium Pamphili deduci debere. peculio de Pánfilo, entonces eo se debe deduc-ir
del peculio de Stico más del precio de Pantilo.
& 1.—Quaesituin est, si sit alia qua causa Pani- 5 i.—Se pregunto, si, debiendo Paul-llo por otra
pliilus pecuniam domino debuisset, nec ea "ex pe- cualquier causa dinero a su señor; y no se pudiera
culio eius servari posset, an usque ad pretium eius reco rar aquel de su peculiº, se podria deducir
ex peculio Stichi possit deducere: Negavit, neque hasta su precio del peculio de Stico. DiJo que no,
enim simile id superiori esse; ibi enim prcpterea porque este caso no es semejante al anterior; pues
retium vicarii deducendum, quod eo nomine ipse en aquel se ha de deducir el precio del vicario, por
tichus ob defensionem vicarii sui domino debitor esto, porque por tal titulo se constitu e el mismo
constituatur, at in proposito, quia Stichus nihil de- Stico deudor del señor por la defensa e su vicario,
beat, ex eius peculio nihil esse deducendum, sed pero en el propuesto, como Stico nc debe nada,
17. lavouauus libro II. eæ Cassia.—Qui pecu- 17. JAVOLENO; Doctrina de Cassio, libro II.-—
lium servi legaverat, iudicium eo nomine accepe- Uno que había legado el peculio de un esclavo,'ha-
rat, deinde decesserat; placuit, non aliter peculium bía aceptado con tal motivo un juicio, y habia. fa-
ex causa. legati praestari, quam si de accepto iudi- llecido después; se determinó, que por causa. del
cio heredi caveretur. legado nose ha de entregar de otro modo el pecu-
lio, sino si al heredero se le diese caución por el
Juicio aceptado. '
18. Mantuanus (l) libro VI. Institutianum.— 18. Maaclarm; Instituta, libro VI.—Si al es—
Si servom numisso eculium legatum fuerit, in clavo manumitido se le hubiere legado el peculio,
eum sine ubio cre itoribus peculiariis actiones sin-duda no les competen a los acreedores del pe-
non competunt; sed non alias heres peculium prac- cuho acciones contra el; pero el heredero no debe
stare debet, nisi ei caveatur, defensum iri adversus entregar el eculio de otro modo, sino si se le die-
creditores peculiarios. ra caución e que habra de ser defendido contra
los acreedores.
19. PAPINIANUS libro VII. Hi.-sponsarum.— 19. Parum,-iuo; Respuestas, libro VII.—Que-
Quum dominus servum vellet. manumittere, pro- riendo el señor manumilir a un esclavo, mandó,
fessionem edi sibi peculii iussit, atque ita servus que a el se le diese declaracion del peculio, y asi
libertatem accepit; res peculil professioni subtra- recibió el esclavo la libertad; pareció que no se
ctas non videri manumisso tacite concessas, ap- consideraban concedidas tácitamente al manumi-
paruit. tido las cosas sustraidas en la .declaración del
peculio.
& 1..—Testamento data libertate peculium lega- 5 l.—Uno, habiendo dado por testamento la li-
verat, eundemque postea manumiserat; libertus, bei-tad, hnbia legado cl peculio, y había manumi—
ut et nominum peculii actiones ei praestarentur. tido después al mismo esclavo; el ibcrto conseguirá
ex testamento consequetur. en virtud del testamento que se le cedan también
las acciones de los créditos del peculio.
& 2.—Filiusfamilias, cui pater peculium legavit, ä 2.—Un hijo de familia, a quien el padre legó
servum peculii viVo patre manumisit; servus com- el pcculio, manumitio un esclavo del'peculio vi-
munis omnium heredum est exemtus peculio pro- viendo su padre; es común de todos los herederos
pter iilii destinationem, quia id peculium ad lega- el esclavo sacado del peculio por la disposición del
tarium pertinet, quod in ea causa moriente patre hijo, porque pertenece al legatario el peculio que a
inveniatur, la muerte del padre se halle en tal condición,
20. MA RCIAN us libra-VII. 1nstitntionum.— ni- 20. Mancusº; Instituta, libra VIL—y nada
hiloque interest, ante legatus, deinde inutiliter ma- importa, que, legado antes, haya sido inútilmente
numissus sit, an contra. manumitido deepues, o al contrario.
21. Scaevona libro VIII. Quaeationum.—— Si 21. Scavoaa; Cuestiones, libro VIII.—Si á. Sti-
Sticho manumisso peculium legatum sit, et Titio co, manumitido, se le hubiera legado el peculio, y
servus peculiaris, quantum peculio detractum erit ¿ Ticio un esclavo del peculio, dice Juliano, que
ob id, quod domino debetur, tantum ei accedere, tanto cuanto se hnbiere deducido del peculio por
cui vicarius legatus est, Iulianus ait. lo que se debe al señor, se le agrega a aquel tt
quien fué legado el viral-io.
22. Lasso %) libro II. Posterior-um :: Iacolcno 22. LABEON; Obras stumas compendium-por
epitomataruln.-— ominus servum testamento ma- Jacoleno, libro 11. —E señor habia manumitido
numiserat, et ei peculium legaverat; is servus mille por testamento a un esclavo, y le habia legado el
numos domino debuerat, et eos heredi solvit;-re- peculio; este esclavo le habla debido mil monedas
spondi, omnes eas res deberi orcino, si pecuniam a su señor, y se las pa ó al heredero; respondi,
orcinus, quam debuerat, solvisset. que todas estas cosa se e debian al orcino, si ei
orcino hubiese pagado el dinero que habia debido.
¡¿ 1.—Domínus servum, qui cum eo vicarium g 1.—-—EI señor había manumitido por testamento
communem habebat, testamenta ,manumiserat, et ¿ un esclavo, que junto con él tenía un vicario co-
peculium ei legaverat; deinde ipsum vicarium, qm mito, y le habia legado el peculio; despues le había.
communis erat, nominatim et ipsi, et libertae sua-e legado expresamente al mismo y a su liberta e
legaverat; respondi, partem quartam libertae, reli- mismo vicario, que era común; respondi,. ue_una
quam partem quartam liberti futuram; quod et cuarta parte habra de ser de la liberto, y et liber-
rebatius. to Iaptra cuarta parte; lo que tambien respondió
Trebacio.
23. Scanvona libro XV. DigestarunL—Dom-i- 23. Scavona; Digesta, libro XV.—El señor ha-
nus Sticho, servo suo, qui bona liberti eius gesint, bia dado en su testamento la libertad ¿ Stico, su
cui pro parte dimidia testamento heres extiterat, esclavo, que administró los bienes de un liberto
in quibus negotiis gestis et kalendaria fuerunt, te- suyo, de quien or testamento habia quedado here-
stamento suo libertatem dederat, si rationem red- dero de la mitad, en cuyos negocios administrados
didisset, eique peculium suum per fideicommissum habia habido libros de cuentas, si hubiese rendido
dedit; Stichus summas, quibus reliquatus erat tam cuentas, y le dió por fideicomiso su propio peculio;
ex kalendario, quam 'ex variis (1) causis, reddidit, Stico entregó las sumas, en que se habla atrasado,
manentibus debitoribus, pro quibus ipse pecuniam tanto por virtud del libro de cuentas como por otras
heredibus patroni refuderat, libertatemque adeptus causas, quedando deudºres por los cuales él mismo
decessit; quaesitum est, an heredibus Stichi adver- había p ndo el dinero a los herederos del patro-
sus nomina debitorum (2), pro quibus Stichus pe- no, y ba iendo alcanzado la libertad falleció; se
cuniam heredibus patroni intulit, heredes patroni preguntó, si per causa del fideicomiso habrán de
ex causa fideicommissi compellendi sint actiones ser compelidos los herederos del patrono á. ceder—
praestare, uum nihil aliud a Sticho patrono debi- les a los herederos de Stico las acciones contra los
tum fuerit. espondit, praestandum. créditos de los deudores, por los cuales pagó Stico
á. los herederos del patrono el dinero, toda vez que
ninguna otra. cosa. se le haya debldo al atrono por
Stico. Respondió, que se habran de ce er.
l.—Testamento codicillisve servos manumisit, 5 1.—Uno manumitio ¿ unos esclavos por testa-
et peculia (3) legavit, et de Sticho ita cavit: «Sti- mento ó codicilos, y legó los peculios, y respecto de
chum, servum meum, liberum esse volo, eique Stico dispuso asi: «quiero que Stico, mi esclavo,
volo dari decem aureos, et uidquid ex ratione lo- sea libre, y quiero que se le den diez aureos y lo
culorum meorum habet; rationes autem heredibus que tiene por razón de mi bolsillo particular; pero
meis dari volo; his omnibus, quos hoc testamento quiero que se les den cuentas a tuis herederos; y
manumisi, peculia sua coucedi volo-; quaesitum quiero que á todos estos ó. quienes manumitt en
est, se, quod amplius rationi iaculorum in diem este testamento se les concedan sus peculios»; se
mortis erogavit Stichus ex peculio suo, ab heredi- preguntó, si deberá recibir de los herederos lo que
bus recipere debeat, quum ex consuetudine domus además dela cuenta del bolsillo particular. gastó
esset, ut, quidquid amplius ex suo in ratione Iocu- Stico de su pro io peculio hasta el dia de la muer-
lorum erogasset, dominica ratio ei deberet, atque te, habiendo si o costumbre de la casa que todo lo
exsolveret. Respondit, secundum ea, quae propter ue de mas hubiese gas'tado de lo suyo, por cuenta
consuetudinem proponerentur, id quoque peculio del bolsillo particular, se lo debiese & el y se lo ps-
le ato contineri, quod et dominica ratio deberet, et gase la euenta del señor. Respondió, que, según lo
se ita erat reddere. que se exponía por razón de Ia costumbre, se eoru-
prendía en el peculio legado también lo que debie-
ra, y habia acostumbra o a pagar, la cuenta del
señor.
% 2.—Servis libertates legataque dederat, et con- 5 2.—Uno había. dado a. sus esclavos la libert-ad
ditionem ita scripserat: 'Ovau; antici-ma ihuäipou; ul y1 dos, y habia escrito asi la condición: «quicro
Tal (4) ¡wi—tz uinci;, feb-I'm); paulo,-uu eiu: iniuria-four ue os mismos a quienes deje libres y les di legs.-
[Quotquot reliqui liberos atque its legata., eos ipsos os, queden sin rendir cuentas»; se regunto, ¿se
mexcussos voto,—] (5) quaesitum est, an peculia uo- les consideraran legados también os peculios?
que legata his videbuntur? Respondit, secun um .Relpondio, que, segun lo que se exponía, no se
ea, (Suae proponerentur non videri legata. consideran legados.
& .—ltem quaesitum est, an ex iisdem verbis 5 3.—Tambien se preguntó, si eo virtud de las
reliqua rationum quasi legata retinere possint aut, mismas palabras odrlan retener los atrasos de las
si res dominican a ud se abuerint, aut si qui eo— cuentas, como si es hubieran sido legados, ó las
rum colóni prae iorum fuerunt, pensiones. Re- ensiones, si hubieren tenido en su poder bienes
spondit, supra responsum. el señor, () si algunos de ellos hubieren sido colo-
nos de los predios. Respondió, que arriba se habia
respondido.
24. Utrunus libro XLIII. ad Sabinum.—- Si 24. ULPIANO; Comentarios ci Sabino, libro
legatus fuerit servus, eculium excipere non est XLIII.—Si hubiere sido legado un esclavo, no hay
necesse, quia non sequitur, nisi legetur. necesidad de exceptuar el peculio, perque no le
sigue, si no se legara.
25. Causas tit-ro XIX. DLgcstorum.—-—Si servus 25. Censo; Digesto, lib/10 XIX.—Si se hubiera
liber esse iussus sit, eique peculium legatum sut, mandado que un esclavo fuera libre, y, se le hubie-
vicariorum eius vicarii egato continentur. ra legado el peculio, se contienen en el legado los
vicarios de los vicarios de el.
26. SCAEVOLL abro III. Rcsponsorum.— «Titi 26. Scsvou; Respuestas, libro III.—«Hijo Ti-
lili, e medio praecipito (6), sumito, tibique habeto cio. retira de la. masa, toma, y ten para ti aquella
domum illam, item aureos centum»; alio deinde casa, y también cien eur-eos»; des ues, en otro ca-
capite peculia filiis raelegavit; quaesitum est, an pitulo, prele ó el los hijos los pecu ios; se iregunto,
peculio raeleguto ), et centum aurei, et usurae ¿prelegadoe pcculio, se deben los cien ureos, y
eorum ebentur, —quum rationibus brevnarus m sus intereses,—habiendo comprendido en los resu-
TIT. IX TÍTULO ¡x
DE PENU LEGATA DEL LEGADO DE LA! PROVISIONES
1. ULPIANUS libro XXIV. ad Sabínum.—Uxori 1. U LP] A NO; Comentarios a Sabina, libro XXI V.
suae in annos singulos penoris aliquid heres dare ——Se le mandó al heredero ue le diera a la mujer
iussus est, si non dedisset, numos dare damnatus algunas provlsiones ara ea a año, y fué condena-
est; quaeritur, an penus legata peti possit, an vero do a dar cierta canti ad, si no las hubiese dado; se
solummodo sit in praestatione, et, si non praeste- pregunta, si se podrán pedir las rovisiones lega—
tur, tunc quantitas petatur. Et si quidem semel das, o si solamente estarán para las prestación, y,
penus sit legata, non er singulos annos, certo iure si ne fueran prestadas, se pedirá entonces la can-
utimur, ut et Marcel us libro trigesimo nunc (1) tidad. Y si verdaderamente las provisiones hubie-
Digestorum apud Iulianum notat, in praestatione ran sido legados por una sola vez, no para cada
esse duntaxat penum", quantitatem vero et eti aiio, usamos del derecho cierto, como nota. tam-
posse; habebit igitur heres oblationem tam iu, bién Marcelo en Juliano en el libro trigésimo no-
uamdiu lis cum eo de pecunia contestetur, nisi veno del Digesto, que las provisiones fi uran sola-
lorte aliud tempus vel mente, vel verbis testator mente para Ia prestación, pero que a cantidad
praestituit. Quodsi in annos sin ulos penus legata también puede ser pedida; tendrá., pues, el herede-
sit, per singulos annos penus 3. huc poterit prae- ro, derecho para la oferta hasta tanto que se con-
stari; si minus, summae per singulos annos peten- tesle con él la demanda por el dinero, a no ser
tur. Quid ergo, si una summa legata sit, et rimo acaso que el testador haya prefijado otro tiempo, o
penus non sit praestita? Utrum tota summa ebea- con la. intención ó con las palabras. Pero si las pro-
tur, quasi toto penoris legato transfusa, an vero visiones hubieran sido legadas para cada año, 'to-
quantitas primi anni aestimationis sola sit trans- davia se podrán entregar las provisiones cada aiio;
lata, dubitari potest. Puto tamen, sic voluntatem y si no, se pedirán las sumas cada año. Luego]
sequendam testatoris, ut tota summa illico, post— ¿que se dirá. si se hubiera legado una sola suma, y
quam cessaverat heres dare penum uxori, prae- primeramente no se hnbieran entregado las provi-
stetur, heredis indevotione coercenda. siones? Se puede dudar, si se deberá toda la suma,
cual si se hubiera transferido todo el legado de las
rovisiones, 0 si se transfirió sola la cantidad de
in estimación del primer año. Pero creo ue se ha
de seguir Ia voluntad del testador, de mo 0 que se
entregue toda la suma inmediatamente, deepués
que & heredero hubiera dejado de dar las provisio-
nes a la. mu'er, debiendo ser castigada la desobe-
diencia del eredero.
2. Minmuus libro 111. Regi-ilerum. — Penu 2. M nncnano; Reglas, libra III.-Legadas cier-
certa cum vasis certis legata et consumta, ne vasa. tas provisiones con determinados vasos, y consu-
quidem cedunt legato, exemplo peculii. midas, ciertamente que ni los vasos pertenecen al
legado, & semejanza que en el peculio.
“8. Utrunus libro XXII. ad Sabinum—Qui 3. U LPIANO; (omentarios ct Sabino, libro XXII.
penum legat, quid legato complectatur, videamus. —Veamos que comprenda en el legado el que lega
't Quintus Mucius scribit libro secundo Iuris civi- las provisiones. Y escribe Quinto Mucio en el libro
lis, penu legata contineri, uae esui potui ue sunt; segundo del Derecho civil, que en las provisiones
idem Sabinuslibris (2) ad qVitellium scri it, quae legados se com renden las cosas que sirven para
horum (3 ), inquit, patrisfamilias, uxoris, libero- la comida la ebida; lo mismo escribe Sabino en
rumve eius, ve familiae, quae circa eos. esse solet, sus libros e comentarios ¿. Vitelio, aquellas cosas
item iumentorum, quae dominici usus causa para- de estas, dice, que fueron destinadas par-auso del
te sunt. adre de familia, de la. mujer, 6 de sus hijos, 6 de
a servidumbre que suele estar cerea de ellos, y
aun de las caballerias de uso del señor.
5 1.-—Sed Aristo uotat, etiam quae esui potuique % 1.—Pero observa Ariston, que también se com-
non sunt, contineri legato, utputa ea, in quibus renden en el legado las cosas que no sirven para.
esse solemus, oleum forte, garum, muriam (4), a'comida y Ia bebida, por ejemplo, aquellas con
mel, ceteraque his similia. que solemos comer, como el aceite, la salsa de pes-
-cado, Ia salmuera, la miel, y otras cosas semejan-
tes a estas.
2.-——Plane, in uit, si penus esculenta legetur, g 2.—Ciertamente, dice, si se legaran las provi-
La eo libro nono osteriorum scribit, mhil eorum siones de comer, escribe Labeón en el libro nove—
cedere, quia nen haec esse, sed per ea solemus. no delos Posteriores, que no se agregan ningunas
Trebatius in melle contra scribit; merito, quia mel de aquellas cosas, porque no acostumbramos a co-
esse solemus. Sed Proculus omnia haec contineri marlas, Sinº a comer con ellas. Trebacio escribe lo
recte scribit, nisi contraria mens testatoris ap— contrario en cuanto a la miel; y con razón, porque
Pareat. solemos comer la miel. Pero acertadamente escribe
Pröculoque se comprenden todas estas cosas, si
no aparecmra contraria voluntad del tentador.
& 3.—Esculenta utrum ea, quae esse, an et ea, & sl.—¿Habrá legado uno come comestibles las
r quae esse solemus, legaverit? Et ea quoque cosas que solemos comer, ó también aquellas cºn
egato contineri credendum, nisi contraria meus las que solemos comer! Y se ha de creer que se
atrisr'amilias doceatur; mella certe semper escu- comprenden en el legado tambien estas, a no ser
entae penui cedere; lacertas quoque cum muria que se pruebe contraria intención del adre de l'a-
sua oontineri nec Labeo negavit. milia; pero la miel se agrega, a la ver ad, siempre
a las provisiones de comer; Labeon no negó ue
se contuvieran también loe agartcs con su salsa
5 4.—Poculenta (l)_ penu ea, quae vini loco pa— 5 4.—-En las provisiones de beber se contendrán
terfamilias'habuit, contiuebuntur,suprascripta vero las cosas que el padre de familia tuvo en calidad de
non continebuntur (2). vino, pero no se comprenderán las antes mencio-
nadas.
g 5.—Pen*ori acetum quoque cedere nemo dubi- g 5.—Nadie duda que el vinagre también se a re-
tat, nisi extinguendi ignis causa fuit paratum; tunc gn. a las provisiones, & no ser que hubiese sido es—
enim esui potuique non fuit; (3) et ita Ofiliul libro tinado ¿ extinguir incendios"; porque entonces no
sexto decimo (4) Actionum scribit. sirvió para. la comida y la bebida; y asi lo escribe
Ofilio en el libro décimo sexto de las Acciones.
5 6.—-Sed quod diximus, «usus sui gratia para- 5 (i.—Poro lo que hemos dicho, «destinado a su
tum», accipiendum erit, et amicorum eius, etclieu- propio uso», se habra de entender también al de
tiuml et universorum, quos circa se habet; non sus amigos, al de sus clientes, y al de todos los que
etiam eius familiae, quam neque circa se, neque tiene cerca de si; no también al 'de los esclavos su-
circa suos habet, puta si qui sunt in villis deputati, yos, que no tiene ni cerca de si, ni cerca de los
quos Quintus Mucius sic deiiniebat, ut eorum ci- suyos, por ejemplo, si ha algunos destinados a las
baria contineri putetl qui opus non facerent; sed granjas, a los cuales los eñnia Quinto Mucio de
materiam praebuit Servio notandi, ut textorum et este modo, que creia que se comprendían los ali-
textricum cibaria adiiceret (5) contineri. Sed Mu- mentos-de aquellos, que no hicieran faenas; _ero
cius eos'voluit significare, qui circa patremfami- le dió a. Servio ocasión para notar, que añ iria
lias sunt. ' que se comprendían los alimentos de los tejedores
y de las tejedoras. Pero Mucio quiso significar los
que están cerca del padre de familia.
5 “?.—Simili modo et iumentorum cibaria pe- 5 “!.—De igual modo se comprenden también las
nu (6) continentur, sed eorum iumentorum, quae provisiones alimenticias de las caballerías, pero de
usibus ipsius et amicorum deserviunt; ceterum si aquellas caballerías que sirven para uso del mismo
qua. iumenta agris deserviebant, vel locabantur, y para el de sus amigos; pero si algunas caballerías
legato non cedere cibaria eorum. servian para los campos, o se daban en arrenda-
miento, no se comprenden en el legado las provisio—
nes ara las miSmas.
% 8.-——Sive autem frumentum. sive uid legumi- 5 .—Mas ya si tuvo en la despensa de las pro-
nis in cella nuaria habuit, penori egato conti- visiones trigo. ya si al crunas legumbres, esto se
nebitur. Sed.6et hordeum, sive familiae, sive iu- comprenderá en el legatio de las provisiones. Pero
mentorum gratia (7), et Oñlíus scribit libro sexto escribe Otilio en el libro décimo sexto de las Acf
decimo Actionum. ciones, que también la cebada, ó para los esclavos,
ó para las caballerias.
SS.—Li na, et carbones, ceteraque, per quae 5 9.—Se pregunta, si se comprenderán en el le-
penus con ceretur, an penori legato contineantur, gado de las provisiones la leña, el carbón y las de—
quaeritur. Et Quintus Mucius et Ofilius negave- mas cosas con las que se reparasen las provisio-
runt; non m is quam molae, inquiunt, continen- nes. Y Quinto Mucio y 0 _lio dijeron que no; no de
tur. Idem ett us, et ceras contineri negaverunt. otra suerte, dicen, ue no se comprenden las pie-
Sed Rutilius et ligna, et carbones, quae non ven- dras de moler. Tam ién negaron no se compren-
dendi causa parata. sunt, contineri ait. Sextus au- dieran el incienso y la cera.. Pero cliutilio dice, que
tem Caecilius etiam thus, et cereos in domesticum se comprenden la leñay el carbón," uo no se desti-
usum paratos contineri legato scribit. naron a ser vendidos… Mas Sexto cilio escribe,
que en el legado se comprenden también el incien-
so, y las velas de cera destinadas al uso domestico.
& 10.—Servius apud Melam et unguentum, et la“ lo.—Escribe Servio en sus notas a Mela, que son
chartas epistolares penoris esse scribit; et est ve- provisionea el uugüento y el papel de cartas; y es
rius, hace omnia, odores u ue, contineri; sed et mas verdadero que se comprenden todas estas co-
chartas ad ratiunculam ve a logarium (8) paratas sas, y también los olores; pero se comprende tam-
contineri. bien el papel destinado para las cuentas pequeñas
y los gastos diarios.
TOMO II —- 88
650 piensan.—Llano mm: TÍTULO 1
est, ut omnia medicamenta, quae biberentur, con— siones, pues de otra suerte seria necesario que se
tineantur; itaque ea demum penoris esse. quae comprendieran todos ios medicamentos, que se be-
alendi causa biberentur, quo in numero antidotum biesen; y asi solamente son de las provisiones las
non est; et sane vere Cassius sensit. cosas que se beben para alimentarse, en cuyo nú—
mero no esta el antidoto; y ciertamente opinó con
verdad Cassio.
6 1.—Sed quod quidam negaverunt. piper. et % I.—Poro se desestimó lo que algunos negaron,
ligusticum, et careum (t). etlaser, et cetera huius- que la pimienta, el ligustico, la alcarabea. el ben-
modi in penu non esse, improbatum est. JUi. yotras cosas semejantes, no se comprenden
en las provisiones.
TIT. X TÍTULO )(
ns SUPBLLECTILE LBGATA DEL LEGADO DEL AJUAR.
(l) corrseum. Hal. . . (7) Tour.; sui-sellis. el códice Ft.. Tam-. en la nota.
. (8 Según nuestra ent-menda; véase el ff. 49. 12. D. (8) Seºgún cogetur-a Capacio (Obss. X. ¡3.1- véase el
XX IV.9..-eocltatorla,el1eddice Ft.;couclunstoria. a Vulg.,- þu?-"15 . D. x XIV. a.- mperla, el códice Fl..- torslia,
coqutnstorls, Ilal. mappae. villosae. vasa, Hat.
(a; libertosque. Hat. (a) aquiminan'ia1 at mdf-gen interior del códice Ft.
(4. mobiles. Hal. Valg. (10) trullas. Hat.
(5) animalia, la Valg. (ll) armorum. Hal. Vaig.
(6) delphlchlql, (12) nquimiuarln. al mdf-gen interior del códice Ft…
DIGESTO.—LIBRO XXX…: 'i'i'rULO :: 651
an debeant adnumerari supellectili, propter exi- murra y de cristal, si se deberán contar en el
mium usum et pretium; sed et de his idem dicen- ajua-r a causa de su excepcional uso y precio; ro
dum est. también se ha de decir lo mlsmo respecto a e los.
5 5.—Nec interest. cuius materiae sunt res, quae 5 5.-—-Y no importa de qué materia sean las cosas-
suntin supellectili; sed craterem argenteum non que se comprenden en el ajuar; pero no se com-
esse in supellectili, nec ullum vas argenteum, se- prende en el-aljuar la copa grande de plata ni nin-
cundum seculi (l) severitatem nondum admitten— gún vaso de p ata, conforme a la severidad de lbs
tis supellectilem argenteam. Hodie propter usum tiempos que no admitian todavia ajuar de plata.
imperitorum (2), 51 in argento relatum sit eande- l-loy, a causa del uso de los imperitos, si el cunde-
labrum argenteum, argenti esse videtur, et error labro de plata ha sido comprendido en la plata, se
ius facit. conlslidera que es de la plata, y el error hace de-
rec o.
_4. IDEM libro singular-i dc instrumenti significa— _ 4. EL. Misato; Deia significantes de la. palabra
¿Lone (3).——Rhedae et sedularia (4) supellectili ad- instrumento, libro único.—Las carrozas y las ban-
numerari solent. quetas se suelen centar en el ajuar.
5. IDEM libro IV. ad Sabinum. —— De tapetis 5. EL MISMO; Comentarios á. Sabino, libro IV.
quaeri potest, subsellia (b) eathedraria, quibus in- --Se puede dudar en cuanto a los tapetes, con que
sterui solent, utrum in veste siut, sicut stragula, se suelen cubrir los bancos de cátedra, si se com—
an in supellectili, sicut toralia. quae propria stra- prenderán en los vestidos, como las cubiertas, ó en
gulorum non sunt. Et hoc magis placuit, ea supel— el ajuar, como las colchas. que propiamente no son
lectili contineri. cubiertas. Y pareció mas bien, que ellos se com-
prendan en e ajuar.
5 1.—De tapetis autem vel linteis. quibus inster- 5 l.—Mas res ecto a los tapetes ó toldos con que
nuntur vehicula, dubitari potest, an sint in su:- se cubren los ve ticulos, se puede dudar si se com-
pellectili. Sed dicendum est, potius instrumenti prenderán en el ajuar-. Pero se lia de' decir, no
viatorii ea esse, sicut pelles, quibus involvuntur son mas bien utensilios de viaje. como las pie es
vestimenta, lora queque, quibus hae pelles cen- en que se envuelven los vestidos, y también las
stringi solent. correas con que se suelen atar estas pieles.
6. ALA-"suus libro III. Digostorum a. Paulo epi- 6.'ALFENO ; Digesto compendíado por Paulo,
tomatorum.—Supellectilis eas esse res puto, quae libro III.—Opino que son del ajuar aquellas cosas
ad usum communem patrisfamilias paratae essent. que estuviescndestinadas al uso común del padre
quae nomen sui generis separatim nºn haberent; e familia., que no tenvan por separado nombre de
quare quae ad artificii genus aliquod _ _ertineront, su propio género; porTo cual las, cosas que perte-
neque ad communem usum patrisfami ies aecom- nezean a al un genero de artificio, y no hubiesen
modatae essent, supellectilis non esse. sido acom edas al uso Común del padre de fami-
lia. no son del ajuar.
& 1.—-Sed nec pugillares et codices in supelle- % i.—-Pero tampoco son del ajuar las l'ablitas de
ctili sunt. escribir, ni los códices.
7. Census libro XIX. Digesioruni.—Labeo ait. ?. Caeso; Digesta, libro XIX.—Dice Labeon,
originemiuisse supellectilis, quod olim" his, qui in que el ori en del ajuar (supellex) fue, que antigua-
legationem proficiscerentur, locari solerent, quae inante se es solian poner bajo pieles, ¿ los ue
su pellibus usui forent. marchaban a una legación, las cosas que hablan
de servir para su uso.
5 1.—Tubero hoc modo demonstrare su ellecti- 5 i.-—Tuberon intenta definir de este modo el
lem tentat, instrumentum quoddam patris ainiliae ajuar: ciertos utensilios del ¡padre de familia., de
rerum ad quotidianum usum paratarum, quod in eosas destinadas al uso cuoti iano, que ne se com-
aliam speciem non caderet, ut verbi gratia, penum, prendan en otra especie. como, por ejemplo, las
argentum, vestem, ornamenta, instrumenta agri, provisiones, la. plata, los vestidos, los adornos, los
aut domus. Nec mirnm est, moribus civitatis et utensilios del campo, o de la casa. Y no es de ex-
usu rerum appellationem eius mutatam esse; riam trañar, que con las costumbres de la ciudad y non
fictili, aut lignea, aut vítrea, aut aerea demque ei uso de las cosas se haya cambiado su denomi—
supellectili utebantur; nunc ex ebore, atque testu- nación; porque usaban el ajuar de barre. ó de ma-
dine, et argento, iam ex auro etiam atque gemmis dera, () e vidrio, o finalmente de cobre; ahora. de'
supellectili utuntur; quare speciem otius rerum,- marfil, de concha, y de plata, y ya usan ajuar tam-
quam materiam intueri Oportet, supe lcctilis potius, bien de oro y de piedras prcciosas; por la cual con-
an argenti. an vestis sint (6). viene mirar por la especie de- las cosas mas bien
q por la materia, si son preferentemente del
aju r, ó de la plata, ó del vestido.
5 2.——Servius fatetur. sententiam eius, qui lega- ' 2.—-Confiesa Servio, que se debe ver por la. in-
verit, adspiei oportere, in quam rationem ea solitus tención del que las legare, a qua cuenta haya solido
sit referre; verum si ea, de quibus non ambigere- referir estas cosas; pero si aquellas de que no se du.
tur, quin in alieno genere essent, utputa escarium dase que eran de otro gen-ero, por ejemplo, ia vaji-
argentum, aut paenulas et togas supellectili quts lla de plata, o los capoles "y las togas, las hubiere soi
adscribere solitus sit, non idcirco existimari. opor- lido comprender uno en el ajuar, no por esto se debe
tere, supellectili legata ea quoque contineri; non pensar, que se comprenden también en el a'uar
enim ex opinionibus singulorum, sed ex communi egado; porque no se deben entender los nom res
usu nomina. exaudiri debere. Id Tubero 'paru-ni según las opiniºnes de cada cual, sino con arreglo
sibi liquere ait, naiii uorsum nomina, in mt.. mai al uso común. Esto dice Tuberon que está. en
ut demonstrarent vgluntatem dicentis? "quidem claro para el, perque ¿para que los nombres, ice,
non arbitror quemquam dicere, quod non sentiret, sino Bara que demuestren la voluntad del que ha-
ut maxime nomine usus sit, .quo id appellari (l) bla? iertamente, no creo que nadie diga lo que no
solet, nain vocis ministerio utimur; ceterum _nemo siente, ma ormente habiendo usado el nombre con
existimandus est dixisse, quod non mente agitave- que se sue e llamar aquella cosa, porque nos vale-
rit. Sed etsi magnopere me Tuberonis et ratio, et mos del medio de la voz; mas no se lia de estimar
auctoritas movet, non tamen a Servio dissentio, que nadie dijo lo que no tuvo en su mente. Pero aun-
non videri quemquam dixisse, cuius (2) non suo que ueden parauit mucho la razón y la. autori-
nomine usus sit; nam etsi prior atque potentior ad 0 Tuberón, no disiento, sin embargo, de Ser-
est, quam vox, mens dicentis, tamen nemo sine vio, de que no parece que dijo una cosa el que no
voce dixisse existimatur, nisi forte et eos, qui lo- usó de su ropio nombre; porque aunque es anterior
qui non possunt, conatu (3) ipso ct sono quodam Xmas po erosa que la voz la intención del que ha—
xal. rs &ÁFBPQJ pau? [marttculata voce] dicere existi— la, sin embargo, no se estima que nadie habló sin
mamus. voz, a no ser acaso que estimernos que hablan con
el mismo conato y cierto sonido ut «5, &vápSpq: gai-fi
%; lolaa inarticutada] también los que' no pueden
a) ar.
8. MODESTINUS (4) libro IX. Res asoman.— 8. M ODEST [N 0; Respuestas, libro IX.—Habien-
Quum quidam uxori suae legaverat omum cum do legado uno a su mujer una casa con todos sus
iure suo omni, et instrumento, et supellectili (5), derechos, con los utensilios y con el ajuar, se pre-
quaerebatur, an videretur et argentum escale et guntaba, si se consideraría que se comprendían en
potorium legato contineri. Respondit. si quid in el legado los objetos de plata para comer y beber.
supellectili argentum est, deberi; escale autem vel Respondió, que si eo si ajuar ha; alguna cosa de
potorium argentum non deberi. nisi hoc quoque plata, se debía; pero que no se ebian _los objetos
testatorem sensisse legatarius doceat. e plata para comer y beber, a no ser ue el lega—
ta-äio pruebe que también a esto se re rió el tes-
ta or.
9. Peru—nulos (6) ¿ibm VII. Res usorum.— 9. PAPINIAHO; Respuestas, libro VII.—Cuando
Legata supellectili. quum species ex a undanti per legado el ajuar se enumeren ¿ mayor abundamien-
imperitiam en—umerentur, generali legato non de- to algunas especies por im ericia, no se deroga el
rogatur; si tamen species certi numeri demonstra- legado eneral; pero si se ubieren designado es—
tae fuerint, modus generi datus in his speciebus pecies e cierto número, se entiende que al género
intelligitur. [dem servabitur instructo praedio le— se le dió limite en estas es ecies. Lo mismo se eh-
gato, si quaedam species numerum certum acce— servara habiéndose legati:) un predio reviste,
perint. si a algunas especies se les hubiere iijacllo cierto
numero.
5 1.-——Supe|lectilis mensas esse cuiuscunque iua- & l.——Esta determinado que son del ajuar las
teriae, scilicet vel argenteas vel argento inclusas, mesas de cual uier materia quc sean, esto es, ó de
placet; nam et argenteos lectos, item argentea can— plata o embuti as en plata; perque los tiempos pos-
delabra su ' llectili cedere posterior aetas recepit, teriores han admitido que las camas de plata y
quum et Uliam ex (7) auro et argento lectum vi- también los candelabros de plata se agreguen al
ventis arboris truncis aedificatum ornasse (B.), ajuar, porque también Ulises adorno con oro ypla-
quem Penelope recognoscendi viri signum accepit, ta la cama conslrutda con troncos de un arbol
ut volult Homerus. verde, que recibió Penéio e en señal de reconocer
a su marido, segün dijo amero.
& 2.—Supellecti|i sua omni legata acceptum ar- % 2.—Habiendo legado uno todo su ajuar, no se
entum pignori non continebitur, quia supellecti- camprendera la plata recibida en prenda, porque
em suam legavit; utique si non in usu credituris lego su propio ajuar; esto asi, si por voluntad del
id argentum voluntate debitoris fuit, sed _proposi- deudor no estuvo esta plata al-servicio del acree-
tum (9) propter contractus fidem ac restituendae dor, sino depositada por razón de seguridad del
rei vinculum. contrato y como vinculo para la restitución de la
cosa ajena.
10. lavamanos libro III. rx Pastoris-ribus La- 10. J A votan o; Doctrina de las Obras postumae
breuis.—Qui vestem omnem, et res plurium gene- de Labeon, libro III.—Uno ue habia solido poner en
rum supellectilis expenso feri-e solitus erat, is uxori la cuenta del ajuar todos (los vestidos y cosas de
supellectilem legaverat; recte negabant vestem le- varios géneros, había legado a. su mujer el ajuar;
gato cossuram Labeo. Oñlius, Cascellius, quia non con razón decian Labeon, Otilio yCascelio. que los
12. Lasso libro IV. Pithanon a Paulo epita- 12. LABEON; Dic/los recopilados por Paulo, lí—
matorwn.—Quemadmodum urbanus servus et ru— bro IV.—Así como el esclavo urbano y el rustico
sticus distinguitur non loco, sed genere usus, ita se distinguen no por el lugar, sino por el género
urbana penus et supellex ad usum urbanum, non de su uso, asi tambien las provisiones urbanas y el
ad locum urbanum aut "peregrinum dirigenda est, ajuar urbano se han de referir al uso urbano, no
multumque interest, penus et supellex ea, quae in a lugar urbano o al extranjero, y hay mucha dile-
urbe sit, an urbana legetur vel promittatur. rencia entre _que se leºuen ó se prometen las pen-
ïiones y el ajuar, quecliaya en la ciudad, o los ur-
anos.
18. Mons-sr… us libr-o IX.. (1) Rcsponsorum re- 13. Monas-rma responditi cn el libro IX. de las
spondit: — Nunquam ex eo, quod supellectilem le- Respuestas: -— Nunca se considera, que, porque el
gavit maritus testamento, habitationem, in qua su- marido lego en su testamento el ajuar, haya legado
pellex fuit, legasse videtur; quare contra defuncti la habitación en que estuvo el ajuar; por lo cual no
voluntatem habitationem Bibi mulierem vindicare, hay duda alguna de que la mujer reivindique para
procul dubio est. si a habitación cou'ra la voluntad del difunto.
14. CALLISTRATUS libro III. de Cognitionibus. 14. CA LISTRATO; De las Jurisdicciorws, libro III.
—Fundo legato, instrumentum eius non aliter le- —Legado un fundo, su spero no se agrega al lega-
äato cedit, nisi specialiter ld expressum sit; nam et do de otro moda, sino si especialmente se hubiera
omo legata neque instrumentum eius, neque su- expresado esto: porque tampoco si se hubiera le a-
pellex aliter legato cedit, quam si id ipsum nomi- do una casa se agregan al legado ni los utensilios
natim expressum a testatore fuerit. ni el ajuar de otro modo, sino si esto mismo hu-
biäre sido determinadamenle expresado por el tes-
ta OP.
2. Mantuanus libro VIII. Institutionum.-—-Si 2. Mancuso; Instituta, libro VIII. —Si alguno
quis libertis alimenta reliquerit, etsi legati fuerint hubiere dejado los alimentos a los libertos, aunque
servi, et rogati legatarii manumittere, ad fideicom- hubieren sido legados esclavos, y se Ies hubiere ro-
missum admilluntur, ut et Divi quoque Severus et gado a los legatarios que los manumitan, son admi-
Antoninus rescripserunt. tidos al fideicomiso, como también respondieron
por rescripto los Divinos Severo y Antonino.
% 1.—Etlicet ad fiscum bona fuerint devoluta, & 1.—-Y aunque se hubieren devuelto al fisco los
ex quibus alimenta debeantur, praesta-nds. sunt, bienes de que se deban alimentos, se han de pres-
sicuti si ad quemlibet successorem transussent. tar, lo mismo que si hubiesen pasado a cualquier
sucesor.
8. ULPIANUS libro 1]. de officio Consulta.— 3. ULPIANO; Del cargo de Cónsul, libro 11.—
Solent iudices ex causa alimentorum libertos divi- Suelen los jueces distribuir por causa de los ali—
dere, uoties plures sunt heredes, ne a singulis mentos los libertos, siempre que hay muchos he-
heredi us minutatim alimenta petentes distringan- rederos, a fin de que no se causen pidiendo al
tur (l); quam divisionem perinde tueri oportet, menudeo los alimentos a cada uno de los herede—
atque si paterfamilias ipse libertos divisisset, So- ros; cuya distribución debe ser respetada lo mismo
lent et unum eligere, er 'quem alimenta praesten- quo si el mismo adre de familia hubiese distribui-
tur, aut ex voluntate efuncti, aut arbitrio suo, ut o los libertos. uelen elegir también a uno por
Rescripta subiecta ostendunt: «Exemplum libelli uien se presten los alimentos, o por voluntad del
dati mihia libertis Silii(2) misi vobis, sciens, ad ifunto, o por su propio arbitrio, como lo demues-
exemplum istam rem-pertinere, uia multi lesta- tran los siguientes Reseriplos: «Os envie copia de
m'enus suis praestari libertis iu ent necessaria, la instancia. a mi presentada porlos libertos de Si-
quae, quia minimi aeris sunt, ad nihilum perdu- lio, sabiendo, que este caso servira de ejemplo,
cuntur, quum plures heredes coeperunt per suc- atque mandan muchos en sus testamentos que se
cessiones existere. Qua de causa ulo vos recte ea en a los libertos las cosas necesarias, las cua-.
facturas, si convocatis Favillae (3) eredibus ro- les, como son de mínima entidad, se reducen a la
curatorisve eorum constitueritis, cui a ceteris ari nada, cuando por las sucesiones comenzó a haber
debeat ecunia, ex cuius us…-is alimenta praesten- muchos herederos. Por esta causa opino, que ha.--
tur. De ebit autem is, qui accipiet, cavere iis, ui reis bien, si, convocados los herederos de Favila
dabunt, redditurum se, ut quisque ex libertis e- o sus procuradores, designareis a quien se le deba
cesserit, aliove quo modo in civuate esse desierit, dar por los demas el dinero, de cuyos intereses se
tantum ex sorte, uantum efficiet pro portione peguen los alimentos. Poro debera. el que io reci-
computatio». Divus ius Rubrio cuidam :l'elespho- iere dar caución, a los quelo dieren, de que devol-
ro rescripsit: «Consules vocatis his, a quibus vobis verá. a medida que cada uno de los libertos hubie-
alimenta. deberi ex causa lideicommisSI constiterit, re fallecido,.ó que de otro cualquier modo hubiere
vel omnes ab uno, vel facia pro rata distributione, dejado de pertenecer a la ciudadania, tanto de ca-
'quis (4), et a quibus perci iatis, decernent; fiscus sita! como arrojare el cómputo a proporción». El
enim, si eo nomine quid a eo vobis deberetur, (5) ¡vino Pio reSpondio por rescripto a un tal Teles-
exemplum sequetur. Iam nunc sciatis, partes eo- foro: «Los Cónsules, habiendo convocado a aquellos
rum, qui solvendo esse desierint, non pertinere por quienes constare que se os deben los alimentos
ad onus reliquorum heredum. r causa de fideicomiso, decretaran () que todos
os recibais de uno, ó, hecha & prorata la distribu-
ción, quiénes y de quienes los hayais de recibir;
porque el fisco, si por ei se ea debiere por tai mo-
tivo alguna cosa, seo-uira el ejem lo. Y ahora sa-
bed, ue las partes de los ue hubieren dejado de
ser so rentes no son carga. e los demas herederos».
5. lnsM libro XI. Rcsponsorum.— Verba testa- 5. EL MISMO; Respuestas, libro XI.—Paiabras
menti: «omnibus libertis nostris cibaria praestabi- de un testamento: «a todos nuestros libertos les
tis pro arbitrio vestre, non ignorantes,-quel (1) ex prestaréis alimentos a vuestro arbitrio, no igno-
his caros habuerim, item alio loco: Prothymum (2), rando cuanles de estos me eran queridos; y tam-
Pnlychronium, Hypatium (3) commendo, ut et bién en otro lugar: os recomiendo a Protimo, á. Po-
vobiscum sint, et el aria praestetis elo»; quaero, licromo, y a Hipacio, para que esten tambien con
an omnibus cibaria debent dari, an is, quos cem- vosotros, y os pido que les presteis alimentos»;
mendavit, et cum heredibus esse iussit? Modesti- pregunto, ¿se les deben dar alimentos a todos, o a
nus respondit, omnibus libertis cibaria relicta aquellos a. quienes recomendó y dispuso que estu-
proponi, quorum modum viri boni arbitrio statuen- viesen con les herederos? Medestino respondió,
dum esse. que se exponía que a todos los libertos se les deja-
ron los alimentos, cuya cuantia se habla. de deter-
minar a arbitrio de hombre bueno.
6. lxvonsnus libro I]. can Cassio.—Legatis ali- 6. JAVOLENO; Doctrina de Cassio, libro II.—
mentis cibaria, et vestitus, et habitatio debebitur, Legados los alimentos, se deberán el sustento, el
quia sine his ali corpus non potest; cetera, quae vestido y la habitacion, porque sin estas cosas no
ad disciplinam pertinent, legate non continentur, se puede alimentar el cuerpo; lo demas, que ce-
rresponde a la educación, no se comprende eu el
lega o,
'S 1..—Eum quoque libertum inter eos, quibus 5 1.—Yo opinó, que con razón pedira el fideico-
cibaria, item vestiarium patrona, quae viva prae- miso, entre aquellos a quienes la patrona les dejó
stabat, reliquit, recte fideicommissum petiturum los alimentos, también el vestido, que envida les
existimavi, qui annuos viginti (l) aureos, et mea- prestaba, tam ¡en el liberto que aceptó veinte
struum frumentum atque vinum acceptavit. gure-os anuales y una cantidad mensual de trigo y
e vino.
10. Int… libro IX. Responsorum.-— Quum unus 10. Ei. msnm; Respuestas, libro IX.—Cuando
ex heredibus certam cuniam praecipere iussus se hubiese mandado que uno de los herederos reti-
esset, de cuius sorte ibertis alimenta. praestaret, re de la masa. cierta cantidad do dinero, de cuyo
heredem quoque heredis ad praeceptionem admitti capital prestase alimentos a los libertos, se deter-
placuit; si tam_en plures heredes heres haberet, minó que también se admitía al relegado el here-
intentionem quidem defuncti prima facie refragari, dero del heredero; pero que si e heredero tuviese
sed aliud pro ari non oportere. Quid enim, si cete- muchos herederos, se contrariabe ciertamente a
ros heredes suos evitavit, et quietam ac verecun- primera vista la intención del testador, mas no se
dam atque etiam idoneam, libertis consulens, do-— debía aprobar otra cosa. Porque ¿qué se dira .si
mum sequi maluit? Et ideo ab omnibus heredibus huyó de los demás herederos, y mirando por los
heredis alimenta praestabuntur. libertos prefirió elegir una casa pacitics, pundono-
rosa, y también idónea? Y por lo tanto, se resta-
ran los alimentos por todos los herederos el lie-
redero.
5 1. f_Verbis Bdeicommissi pure manumisso & I.—AI manumitido puramente con las palabras
praeteriti quoque temporis alimenta reddenda de un fideicomiso se le deben dar los a imentos
sunt, quamvis tardius libertatem recuperaverit, también del tiempo pasado, aunque mas tarde haya
nec heres moram libertati fecerit; tunc enim explo- recuperado la libertad, Z el heredero no hubiere
rari moram oportet, uum de usuris fideicommissi causado mora para la li ertad; perque entonees se
quaeritur, non de ipsis fideicommissis. debe investi r la mora cuando se trata de los in-
tereses del deicomiso, ne de los mismos fideico-
misos. _
5 2.-—Alimentis viri boni arbitratu tiliae relictis, %Z—Habiéndose dejado alimentos a la hija ¿¡
ab herede lilio (2) pro modo legatae dotis, quam ar itrio de hombre bueno, respondi, que ella ha de
solam pater exheredatae (3) filiae nubenti dai-i vo- ser alimentada por el hijo heredero en proporción
luit, atque pro incrementis aetatis eam exhibendam a la dote legatia, que sola quisoel padre que se le
esse respondi, non pro viribus hereditatis. diera al casarse a la his. desheredada, y con ai're-
lo a los progresos de a edad, no conforme a las
uersas de la herencia.
11. pAULUS libro X. Quaestionum—Is, cui an- 11. PAULO; Cuestiones, libro Jr.—Uno, a quien
nua (4) alimenta relicta fuerant, in metallum se le habian de'ado alimentos anuales, condenado
damnatus, indulgentia Principis restitutus est; re- a las minas, iue restituido por indulgencia del
spondi,-eum et praecedentium annorum recte ce- Principe; respondi, que con derecho percibió este
pisse alimenta, et sequentium deberi ei. los alimentos también de los años anteriores, y se
le debian los de los siguientes.
12. IDEM libro XIV. Responsorum.—Lucius Ti- 12. Ei. MISMO; Respuestas, libro XIV.—Lucio
tius libertis suis cibaria et vestiaria annua certo- Ticio dejó a sus libertos para cada año los alimentos
rum numorum reli uit, et posteriore parte testa- y el vestido de cierta cantidad, y dispuso asi en la
menti ita cavit: «obligatos iis ob causam Fideicom- ultima parte del testamento: «quedan obligados a
missi fundos meos, illum et illum, ut ex reditu favor de ellos por causa del fideicomiso mis fundos,
eorum alimenta suprascripta percipiant»; quaesi- tal y tal, para ue de las rentas de los mismos per-
tum est, an, si quanto minores reditus pervenerint, ciban los suso ichos alimentos»; se pregunto, si,
quam'est quantitas cibariorum et vestiariorum, en cuanto las rentas llegaren a ser menores de lo
heredes ad supplendam eam onerari non debeant, que es la cantidad de los alimentos y del vestido,
vel si alio anno excesserint, an supplendum sit, nose deberán gravar los herederos para. suplir esta,
quod superiore anno minus erce rint. Paulus o si, habiendo excedido en otro año, se haya de su-
respondit, cibaria et vestiaria ibertis defuncti in- plir lo que en el año anterior hubieren percibido de
tegra deberi, neque ex eo, quod postea praedia his menos. Paulo respondió, que á los libertos del di-
pignoris iure testator obligare voluit, ut ex reditu funto se les debian integros los alimentos y el ves-
eorum alimenta perciperent, minuisse eum, vel tido, y que no por ue después qluilo el testador
auxisse ea, quae reliquerat, videri. obligarles con derec 10 de prenda os predios, para
que de las rentas de los mismos percibiesen los ali-
mentos, se considera que el disminuyó ó aumentó
los que habia legado.
18. Scanvona libro IV. Responsoria/n. —Caio 13. Scsvom; Respuestas, libro IV.—Uno lego
Scio trecentos aureos legavit, ut ex usuris eius a Cayo Se o trescientos aureos, para que con los
summae libertis cibaria et vcstiaria praestaret, intereses e esta suma prestase á los libertos los
quae statuerat; codicillis autem eandem summam alimentos y el vestido, quc habia señalado; mas en
(l) Taur. ss, itn la escritura original,- respondit, correc- (5) Modestinus, Hal. Valg.
ción del códice !. Br. (6) Hal. Vela.; debebitur, el códice Fl.
(2) Sextus, Hel.;Sextlliae. la Valg. ('!) suse, inserta Hal.
(a) defunctl, Hat. (8) Et codice Ft. Br.; definiatur, Tam-.
(4) Según corrección del códice Ft., Br.; ils, Taur. según (9) morti. Hal. uig.
la escritura original. (10) Ad hoc, Hal.
Tono II - a:
658 mama.—Llano xxxiv: 'rí-rum ¡
esse fideicommissum, quasi servitute praedii non el fideicomiso todo aquello con lo que uno hubiese
possessori vicinae possessionis relicta. Nam et de comprar para si el agua; y que ne se conside-
austus aquae, ut pecoris aul squam- appulsus est raba que fuese inútil el fideicomiso, cual si se hu-
servitus personae, tamen ei, qu1 vicinus non est, biere dejado la servidumbre de un predio al que
inutiliter relinquitur. ln eadem causa erunt gestan- no era poseedor de la posesión vecina. Porque
di, velin tuo uvas remendi, ve1_areae tuae ad aunque el sacar agua, como el llevar el ganado a
frumenta ceteraque egumina exprimenda utendi; abrevar, es servidumbre personal, sin embargo, se
haec enim aqua personae relinquitur. deja inútilmente al que no es vecino. En la misma
condición estaran la de conducción, ó la de pren-
sar la uva en lugar tuyo, o la de utilizar tu era
para trillar el trigo y las demas legumbres; porque
esta agua se le deja a la pereona.
16. Scaevout libro XVII. Di (istorum.—A filio 15. Scsvout; Digcato,libraXVII.-—Uno dejó en
herede codicillis Seiae decem re iquit, et alumno codicilos diez acsi-go de su hijo, heredero, para Seya
his verbis: «Maevio infanti, alumno meo, quadrin- y para un alumno, en estos términos: «quiero que
gente (1) dari volo, quae peto a te, Seia, suscipias, se den al niño Mevio, mi alumno, cuatrocientos,
'et usuras ei quincunces in annum usque (2) vi- de los que te pido, Seya, ue te encargues, y que
cesimum aetatis praestes, eumque suscipias, et le des al año intereses de? cinco por ciento hasta la
tuearis»; quaesitum est, an Seia, stquam lega- edad de venticinco, y que de el te hagas cargo, la
tum suum acceperit, si nolit pecuniam alumno re- ampares»; se preguntó, si Seya, des nes que u-
lictam suscipere, vel in suscipienda ea cessaverit, biera recibido su legado, no querién ose encargar
onus alimentorum ex die mortis testatoris compel- del dinero dejado para el alumno, o habiendo deja-
Ienda sit agnoscere. Respondit, secundum ea, quae do de estar encargada de el, habrá de ser compe—
reponerentur, compelleudam praestare, quum'“ (3) lida a soportar la carga de los alimentos desde el
. deicommisaum sit. Idem quaesiit, an heres quo— día de la muerte del testador. Respondió, que, se-
que Seiae in annos viginti alimenta praestare cle— gún lo que se exponta, habrá. de ser com elida a
beat. Respondit, debere. prestarles, pues se mandó or fideicomiso. ' ¡ mismo
pregunto, si también el eredem de Seya debia
prestar los alimentos hasta los veinte años. Res—
pondió, ue debia.
% l.—Testator concubinae mancipia rustica nu- 5 1.— 'l testador legó ¿ su concubina esclavos
mero octo legavit, et his cibaria praestari iussit in rusticos en número de ocho, y mando que se les
haec-verba: «iis ue mancipiis, quae supra legavi, piestasen alimentos en estos términos: «y 9. estos
cibarii nominea heredibus meis praestari volo, esclavos, que arriba ha legado, quiero que se les
quae me vivo accipiebant»; quaesitum est, quum de por mis herederos, :; titulo de alimentos, lo que
vivo testatore semper mancipia rustica tempore viViendo yo recibian»; se preguntó, si, habiéndose
messium et arearum delegata fuerint, et eo tempo- dado siempre en arrendamiento en vida del tcsta-
re cibaria ex ratione domini sui nunquam accepe- dor los esclavos rústicos en el tiempo de Ia siega y
rint, excepto custode praedii, an heres eius quoque de la trilla, y no habiendo recibido nunca en este
temporis, id est messis et arearum, et cibari con— tiempo alimentos por cuenta de su señor, excepto
cubinae pro mancipiis rusticis praestare de eret. el guarda del predio, deberia prestarle el heredero
Respondit, eum, cuius notio est, aestimaturum. ala concubina para los esclavos rústicos los ali—
Claudius: merito, nam si eodem modo, quo apud mentos también de este tiempo, esto es, del de la
testatorem fuerunt, et apud concubinam futura siega y de la trilla. Respondió, (pie lo habrá de es—
legavit, non debebuntur (4) eius temporis, de quo timar aquel a uien compete e conocimiento en
quaesitum est, cibaria, verum si velut in ministe- este asunto. Y ice Claudio: y con razón, orque
rium urbanum ab his transferentur, debebuntur. si los legó para que estuviesen en poder de a con-
cubina. el mismo modo que estuvieron en poder
del testador, no se deberán los alimentos del tiem-
po de que se ha hablado, pero si se transfiriesen
como para servicio urbano, se deberán.
& 2.—Titia-decedens testamento ita cavit: «omni- 5 2.—Ticia, al fallecer, dispuso asi en su testa-
bus libertis libert-abusque meis cibaria et vestiario, mento: ¡quiero que se les den y se prosum a todos
quae viva pracstabam, dari praestarique volo»; mis libertos )( libertas les alimentos y el vestido,
quaesitum est, quum tribus solis eo tempore, quo qne en vida yo les prestaba»; se pre unto, si, ha-
ea vixit, sicut rationibus continebatur, cibaria ett biéndoles prestado los alimentos y e vestido sola-
vestiaria praestiterit, au heres eius a ceteris quo— mente a tres durante el tiempo "que vivio, como
que libertis conveniri possit, an vero tribus tan— consta en las cuentas. podra ser demandado su he-
tum sit obnoxius, qui rationibus ipsius cibaria redero también por los demás libertos, ó estará
et vestiaria accepisse reperiuntur. Respondit, ab obligado unicamente a los tres, que por las cuentas
omnibus.. de la misma se ve que recibieron los alimentos y
el vestido. Respondió, que por todos.
16. IDEM libro XVIII.,Digcstomm..—Alimenta 18. Et. MISMO; Digesto, libro XVIII.—Uno dio
et vestiario. libertis suis dedit; quaesitum-est, an, a sus libertos los alimentos y el vestido; se pregun-
quia nominatim a Moderato uno ex heredibus dari tó, si, porräue el testador mandó que determinada-
iussit testator, solus Moderatus debeat, non etiam mente se ieran por Moderado, uno de sus liber-
est, an et ex testamento, et ex codicillis libertis vestido; se preguntó, si los herederos debet-an pa-
fideicommissum heredes praestare debeant. Re- gar á. los libertos el fldeicomiso en virtud tanto del
spondit, nihil preponi, cur non ea, quae codicillis testamento como de los eodicilos. Respondió, que
data proponerentur, praestari deberent; nam ab nada se exponía ara que no se deban dar las co-
his, quae testamento cibariorum nomine legata. sas, que se dice ueron dadas en los codicilos; por—
essent. recessum est propter ea, quae codicillis que hubo apartamiento, de las cosas que en el tes-
relicta sunt. tamento se legaron a titulo de alimentos, por razón
de las que se ejaron en los eodicilos.
% l.-—Manumissis testamento cibaria annua, si % 1.—Uno dió por fideicomiso alimentos anuales
cum matre morabuntur. per fideicommissum dedit; a los manumitidos en su testamento, si habitasen
mater lilio triennio supervixit, neque cibaria ne- con la madre; la madre sobrevivió tres años a su
qua vestiaria iis praestitit, quum in petitione fidei- hijo, y no les dió ni los alimentos ni el vestido, por-
commissi liberti cessarent, sed et lilia, posteaquam que los libertos dejaron de pedir el fideicomiso, y
matri heres extitit, quoad vixit, annis quatuorde- tampoco la. hija, luego que quedó siendo heredera
cim interpellata de iisdem (1) solvendis non est; de la madre, fue demandada, mientras vivió, du-
quaesitum est, an post. mortem tiliae a novissimo rante catorce ai'ios para el pago de las mismas co-
herede petere ssmt, et tam praeteriti temporis, sus; se reguntó, si despues de la. muerte de la
quam futuri, i , uod cibariorum nomine et vestia- liija p ran dir al ultimo heredero, tanto por el
rii relictum est. espoadit, sl conditio extitisset, tiem pasa o, como or el futuro, lo que se dejó a.
nihil proponi, cur non possent. titulo de alimentos y e vestido. Respondió, que, si
se hubiese cum _lido la-condiciöa, nada se exponia
para que no pu ¡esos.
g 2.—Ab heredibus Stichum manumitti voluit, 5 2.——Quiso uno que Stico fuese manumitido por
eique, si cum Seio moraretur, cibaria et vestiaria los herederos, ¿ que, si habitase cop Seyo, se le
praestari a. Seio; deinde haec verba adiecit: (2) «te prestasen por eye los alimentosy e vestido; des-
autem, Sei, peto, ut, quum ad annum vicesimum- pués añadió estas palabras: (pero te pido, Seyo,
quintum perveneris, militiam ei compares, si tamen que cuando llegues a I_os veinticinco años le com-
te ante non reliquerit»; quaesitum est. Sticho sta- pres un catägo en la milicia, mas este, si antes no
tim libertatem consecuto, prius autem defuncto te hubiere ejado»; se preguntó, si, habiendo con-
Seio, quam ad annum vicesimumquintum perveni- se uido inmediatamente la libertad Stico, pero
ret, an ab his, ad quos bona Seii pervenerunt, mi- ha iendo fallecido Se o antes que llegase a los
litia Sticho comparari debeat (3); et si placet debe- veinticinco años, se de era comprar para Stico el
ri, utrum statim militia comparanda sit, an eo etario en la milicia por aquellos a quienes fueron
tempore, quo Seius annum vicesimumquintum ex- los ienes de Seyo, y. si se determina que se debe,
pleturus fuisset,, si supervixisset. Respondit, quum si sel-¡abra de comprar inmediatamente el cargo
placeat comparandam, non ante deberi, quam id en la milicia, ó al tiempo en que Seyo habria cum—
tempus cessisset. pgido los veinticinco años, si hubiese sobrcvivido.
espandio, quo. determinandose que se ha de com-
prar, no se ebla antes que hubiese comenzado a
correr este tiempo.
5 3.—Postumis heredibus institutis, et patre et 5 3.—Institutdos herederos unos póstumos, y el
matre, et substitutione facta, actores manumisit, padre y' la madre, y hecha la substitución. uno ma—
et peculia iis legavit, et annua, et certis libertis numitió ¿ los administradores, y les le los ecu-
suis legata, et aliis exteris plura; deinde post te- lios y pensiones anuales, y legados a ciertos iberL
stamentum factum nata filia codicillis ita cavit: «si tos suyos, y varias cosas a otros extraños; luego,
quid testamento, quod ante hoc tempus feci,-legari habiendo nacido una hija dos más de hecho el tes-
cui, dari gl) volui, peto ab his, uti tertiam partem tamento, dispuso asi en oodicilos: «si en el testa-—
Petinae ( ), filiae meae, reddant», secundis autem mente, que hice antes de ahora, legue y quise que
tabulis facta pupillari substitutione impuberibus se diera alguna cosa a alguien, les pido que restitu-
libertis, quibus a parentibus libertates dedit, eo yan la tercera parte a Petina, mi hija»; pero en las
amplius alterum tantum, quantum (_6) in numo, segundas tablas, habiendo hecho la substitución pu—
praeter cibaria et vestiaria, dari voluit; quaesitum pilar, quiso que a los libertos im úberos, a uienes
est. quum supervixissat filia testamento aperto et a cargo de los ascendientes les dio la. liberta , se les
codicillis, postea autem decesserit, et fideicommis- diese adamas de esto otro tanto de lo que en dinero,
sum datum ei de restituenda parte tertia ad here- ademas de los alimentos p del vestido: se preguntó,
des suos transmiserat, an etiam cibariorum et si, habiendo sobrevivido a hija. a la apertura del
vestiario'rum tertiae partes ei per fideicommissum testamento y de los codicilos, pero habiendo falleci-
datae esse videantur. Respondit, non videri. do después y habiendo transmitido a sus herederos
el fideicomiso, que se le dió para restituir la tercera
parte. se considerará. que se le dieron or el fideico-
miso tambieii las terceras partes de os alimentos
y del vestido. Respondió, que no se consideraba.
54.—[dem quaesiit, an eorum, quae codicillis g 4.—El mismo preguntó, si deberian pertene-
r lideicommissum relicta sunt, tertiae partes ad cerle a la hija las terceras partes de las cosas que
"liam. pertinere deberent. Respondit, non deberi. en los codicilos se dejaron or fideicomiso. Res-
ldem quaesiit, an alterum tantum a substitutio- pondió, que no se debían. E mismo preguntó, si
ne (7) legatum, deducta tertia parte quantitatis el otro tanto legado por la substitución se deberá.
(l) isdem. Taur. según la escritura original; hisdem,
corrección del códice F . Br. 25; untae, Hall. l
(a) a ineat-tan Hai. V_ulg. 6 aur. según aescrítura orl ina 'in sln u ls ' ue ta
(a) Ilal.: debet, et cddæs Fl. la corrección del códice Ft., Br. g , g t '" r
(4) legavi, cat dare volut. ¡[at. 7) substituto, Hal.
DIGESTO.—LIBRO xxxxv; TÍTULO 1 661
legatorum testamento datorum, computari debeat, computar deducida la tercera parte de la cantidad
ut duae partes quantitatis debeantur praeter (l) de los legados dados en el testamento, de suerte
codicillos, quibus tertiam partem codicillis (2) le- que se deban dos partes de la cantidad indepen—
gatorum ad tiliam suam pertinere voluit. Resp0n- dientemenle de los eodicilos, en cuyos codicilos
dit, integrum ex tabulis substitutionis deberi. uiso ue le perteneciera a su hija la tercera arte
de los eºsdos. Res ndió, que se debía la tota idad
en vii-tud de las tab as de la substitución.
& 5.—Cibaria et vestiario per fideicommissum tj ii.—Uno habia dado por ñdelcomlso los alimen-
dederat. et ita adiecerat: «quos libertos meos, ubi tos y el vestido, y habia añadido asi: «cuyoa liber—
corpus meum positum fuerit, ibi eos morari iubeo, tos mios mando que habiten alli donde fuere ente-
ut per absentiam filiarum mearum ad sarcophagum rrado mi cuerpo, para que en ausencia de mis
meum memoriam meam quotannis celebrent»; hilae celebren todos los años mi memoria junto a
quaesitum est, uni ex libertis, qui a die mortis ne- im sarcofago»; se preguntó, si se habrán de pres-
que ad heredes accesserit, neque ad sepulcrum tar los alimentos a "cada uno de los libertos que
morari voluerit. an alimenta praestanda smt. Re- desde el dia de la muerte ni se hubiere acercado &
spondit, non praestsnda. los herederos, ni hubiere querido habitar cerca del
sepulcro. Respondió, que no se le han de prestar.
19. lnsM libro XXII. Digestorunu—Testamen- 19. EL MISM o; Digesto, libro XXII,—Se dispuso
to ita cautum fuit: «libertis meis cibaria. quaeque asi en un testamento: «quiero ue por mis herede—
alia praestabam, ab heredibus meis praestari voló»; ros se presten á mis libertos ios alimentos y las
unus ex libertis ex voluntate patroni. negotii sui otras cosas que yoles daba»; uno de los libertos
gratia, quadriennio ante diem mortis abfuit; ex estuvo ausente con consentimiento del patrono,
hac causa cibaria, quae ante acceperat, tnortis por causa. de negocio propio, cuatro años antes del
tempore non accepit; cui tamen liberto eodem te- dia de la muerte; por esta causa no recibió al tiem-
stemento patronus, sicut et aliis, quos vivus ma- po de la muerte los alimentos que antes habia re-
numiserst, legatum quinque dederat; quaesitum cibido; pero a este liberto le habia dado el patrono
est, an isti quoque cibaria, et reliqua, uae ceteris en el mismo testamento un legado de cinco, como
libertis legata sunt, debeantur. Respon it: cur non? tambiéna otros a quienes en vida. habie manumi-
tido; se preguntó, si también a este se le deberan
los alimentos y las demas cosas que se legaron á.
los-otros libertos. Respondió: ¿por qué no?
20. IDEM libro II]. Responsorum.— «Stichus, 20. EL MISMO; Respuestas, libra III.—«See li-
nutricis meae nepos, liber esto, cui decem aureos bre Stico, nieto de mi nodriza, a quien quiero que
annuos dari volo»; qui deinde interpositis nomini- se le den diez aureos anuales»; el testador, habiendo
bus eidem Sticlio contubernalem eius et liberos interpuesto después algunos creditos, legó al mismo
legavit, iis ue (3), quae vivus praestabat, deinde Stico la compañera de este y los hijos, y a estos lo
alio capite ibertis omnibus, quae vivus praestabat, que en vida les daba, dy luego en otro capítulo mandó
dari iussit; quaero, an Stichus praeter suum lega- que se les diera it to os los libertos lo que en vide.
tum et alimenta percipere possit. Respondit, se- les daba; pregunto, si podra percibir Stico ademas
cundum ea, quae proponerentur, non posse. de su legado también los alimentos. Respondió,
que, según lo que se exponía, no odia.
& 1.—ltem quum alimenta libertis utriusque se- 5 1.—Asimismo, habiendo deja o a los libertos
xus reliquerit a Republica, et ex raediis, quae ei de ambos sexos los alimentos s cargo de la Re [1-
legavit. dari voluisset, quaero, tichi, (4) contu- bliea, y habiendo querido que se les dieran de 1los
bernali et liberis (5) utrum ab herede instituto, an predios, que legó a esta., pregunto, si a la compañe—
la. Republica diaria et vestíaria, quae vivus dabat, ra :] a los hijos de Stico se les deberán dar por el
raestari deberent. Respondit, posse benigna vo- heredero instituido, o por la República, las raciones
untatis interpretatione dici, iis quoque a Republi- diarias y el vestido que en vida les debe. Respon-
ca. praestanda. dió, ue por benigna interpretación de la voluntad
se de ia decir, que también a ellos se les debia dar
per la Re ública.
5 2.—Titia usumfructum fundi legavit Maevio, 5 2.— icia legó a Mevio ei usufruto de un fundó,
eiusque iidei commisit, ut ex reditu fundi (6) prae- y encomendó ¿¡ su fidelidad ue de la. renta del
staret Pam hilae et Sticho annuos centenos nu- fundo les diese a Pánñla y a tico cien monedas
mos, quoa vivent; quaero, an mortuo Maevio anuales, mientras vivan; pre unto, si muerto Me-
heres alimenta debeat. Respondit, nihil prºponi, vio deberá el heredero los a imentos. Respondió,
cur debeat praestari ab herede Titiae; sed nec ab que nada se espone para que deban ser prestados
herede legatarii, nisi id testator (7) manifeste pro- por el heredero de Ticia; pero ni aun por el here-
betur voluisse etiam finito usufruciu praestari, si dero del legatario, a no ser que evidentemente se
modo id, quod ex usui'ructu receptum esset, ei rei ruebe ue el testador quiso que se diera esto tam-
praestandae sufficeret. ién lia iendo terminado el usafruto, si es que
bastase para la prestación de esta cosa lo que por
el usufruto se hubiese percibido.
& ii.—Mater filio herede instituto per fideicom- 5 3.-—Una madre, habiendo instituido heredero
missum libertatem Pamphilo servo dedit, eidem a su hijo, dió por üdeicomiso la libertad al esclavo
cibariorum nomine legavit quinos aureos, et ve- Panülo, y le legó al mismo cinco aut-eos ¿ titulo
stiarii in singuios annos quinquagenos, si cum filio de alimentos, y cincuenta cada año ara ei vestido,
eius moretur; quaero, tilio defuncto. an alimenta si habitase con su hijo; pre unto, f lecido el hijo,
debentur? Respondit, si conditioni paruisset, debe- gse deberet: los alimentos? espondio, que, si hu—
ri et post mortem. iese cumplido la condición, se le debian también
después de la muerte. '
21. ULPIANUS libro II. Fideicommissorum.—- 21. Uaruno; Fideicwnisos, iibro II.—Habién-
Diariis vel cibariis (l) relictis, neque habitationem, dose dejado el diario 6 los alimentos, es evidente
neque vestiarium, neque calcearium (2) deberi, que no se debe ni la habitación, ni el vestido, ni el
palam est, quoniam de cibo tantum testator sensit. calzado, porque el tesladorse refirió solamente a
te comida.
existimetur, quum id, quod testamento dabatur, in estime que subsiste el legado ó el fideicomiso, no
sua specie non permanserit, —nam (1) quodam- habiendo permanecido en su estado lo que se' daba
mºdo extinctum sit, ut interim omittam ( ), quod en el testamento,—pues en cierto modo se extin-
etiam dissolutione ac permutatione tali voluntas guió, ya que ahora omita, que adamas se considera
quoque videatur mutata _? también cambiada la voluntad con tales disolución
y ermuta-2'
& 2.-—[7. (3) Lucius Titius testamento ita scri- ä 2.—[7.] Lucio Ticio escribió asi en su testa-
psit: «here em meum volo, fideique eius committo, mento: «quiero que mi heredero, y a su fidelidad
ut in patriam meam (4) faciat porticum publicam, lo encomiendo, haga en mi patria un pórtico pú-
in qua poni volo imagines argenteas, item marmo- blico, en el ue quiero que se pongan estatuas de
reas»; quaero, an legatum valeat. Marcellus re- plata, y tam is:: de marmol»; pregunto, si sera va-
spondit, valere, et operis ceterorumque, quae ibi ido el legado. Marcelo respondió, que era. valido,
testator oni voluerit, legatum ad patriam pertine- 3 que ertenece a la patria el legado con las obras
re; intel igi enim potuit, aliquod civitati accedere y las emas cosas que el testador hubiere querido
ornamentum.. que se usieran alli; porque se pudo entender que
se aña e a la ciudad aigan ornato.
?. [B.] PAULUS libro VIII. ad Plautium—Si ?. [S.] PAULO ; Comentarios &. Plancio, libro
ita esset legatum: «vestem meam, argentum meum VIII.—Si est se hubiese hecho un legado: «este
damnas esto dare», id legatum videtur, quod testa- condenado a dar mi vestido,. y mi lata», se consi—
menti tempore fuisset, quia raesens tempus sem- dera legado lo que hubiese habidº» al tiempo del
per intelhgerctur, si aliud) comprehensum non testamento, porque se entenderia siempre ei tiem-
esset; nam quum dicit: «vestem meam, argentum po presente, si no se hubiese expresado otro; por—
meum», hac demonstratione «meum» praesens, que cuando dice: «mi vestido, y mi plata», con esta
non futurum tempus ostendit. Idem est, et si quis indicación «mi» demuestra el tiempo presente, no
ita legaverit: «servos meos». el futuro. Lo mismo-es, también si uno hubiere le-
gado de este modo: «mis esclavos».
8. [9.] [DEM libro IX. (5) adPlautium.—Plau- 8. [9.] Et. MISMO; Comentarios a Plancio, libro
tius: mulier (6) ita. legavit: «quisquis mihi heres IX.—Dice Plaucio: una mujer legó asi: «cualquie-
erit, Titiae vestem meam (7), mundum, ornamen- ra que fuere mi heredero. este condenado a dar a
taque muliebria damnas esto dare»; Cassius ait, si Ticia mi vestido, los objetos de tocador, y los ador-
non appareret, quid sensisset, omnem vestem se- nos de mujer»; dice Cassio, quo, si ne apareciera
cundum verba testamenti legatam videri. Paulus: que hubiese querido decir, se considerabat: iequ-
idem Iavolenus scribit, quia verisimile est, inquit, os, segun las palabras del testamento, todos os
testatricem tantum ornamentorum universitati de- vestidos. Y añade Paulo: lo mismo escribe .lavole-
rogasse, quibus signilicationem muliebrium scom- no, perque es verosimil, dice, que la testadora, so—
modasset; accedere eo, quod illa demonstratio: lamente puso limitacicn a in totalidad de los ador-
«muliebria», neque vesti, neque mundo applicari nos, a los que a lico la denominación de mujer; y
salva ratione recti sermonis potest. que a esto se snade, que aquello. indicación, «de
mujer», ne se puede aplicar, uedando a salvo la
corrección de] language, ni a vestido, ni a los ob-
jetos de tocador.
9. [10.] MODESTINUS libro IX. Regula/um.— 9. [10.] Monssrmo; Reglas, libro IX.—Cuan-
Quum certum auri vel argenti pondus legatum est, do se lego cierto peso de ore 0 de .plata, si ne se
si non species designata sit, non materia, sed pre- hubiera desi nado'la especie, no se debe entregar
tium praesentis temporis praestari debet. la materia, sino el precio del tiempo presente.
_10. [11.] Pourouws libro V. ad Quintum Mu- 10. [11. Postremo; Comentarios á Quinto Mu,-
ltum,—Quintus Mucius ait: si paterfamilias uxori cio, libro .—Dice Quinto Mucio: si el padre de
vas, aut vestimentum, aut quippiam aliud ita lega— l'amilialegoasu mu'er un vaso, «: un vestido, u
vit: «quod eius causa emtum aratumve esset», id otra cualquier cosa. e este modo: «lo que per eau-
videtur legasse, quod magis i lius, quam commu— sa de eila se hubiese comprado ó preparado», se
nis usus causa paratum esset. Pomponius: sed hoc considera que legó lo no se hubiese presa:- o
verum est, non solum sii sius viri et uxoris com- más bien or causa de e la que por causa e uso
munis usus, sed etiam si iberorum eius, aut alte- común. dice Pomponio: pero esto es verdad, no
rius alicuius communis usus fuerit; id enim videtur solamente si el uso hubiere side común del mismo
demonstrasse, quod proprie usui uxoris compara- marido de la mujer, sino también si hubiere sido
tum sit. Sed quod Quintus Mucius demonstrat, común e sus hi'os, o de otra cualquier persona:
vas, aut vestimentum, aut quid aliud, efficit, ut porque se consi era que desiqno lo que se hubiera
falsa sint, quae subiecimus; multum enim interest, comprado para uso propia de 11 mujer. Pero lo que
generaliter, an specialiter legentur haec; nam si Quinto Mucio indica, un vaso, ó un veslido, u otra
generaliter, veluti ita: «quae uxoris causa compa- cualquier cosa. hace que sea falso lo que hemos
rata sunt», vera est illius definitio; si vero ita scri- dicho; porque hay mucha diferencia entre que es-
ptum fuerit: «vestem illam purpuream» (8), ut tas cosas sean legadas general, o especialmente;
certa demonstraret, licet adiectum sit: «quae eius porque si generalmente, como asi: «las cosas que
11. [12.] Pnocuuus libro V. Epistolamm.—-Si 11. [12.] PROCULO; Epistolas, libro V.—Sialgu-
quis legaverit aurum, gemmas, margaritas, quae no hubmredegado el oro, las piedras preciosas, y
in eo auro essent, etiam id aurum, cui neque gem— las margaritas, que hubiese en aquel oro, se consi-
mae, neque margaritae incssent, legasse videtur. dera que legó también el oro en que no hubiese
piedras preciosas, ni margaritas.
12. [18.] PAPINÍANUS libro XVII. Quaestio- 12. [18.] PAPINIANO; Cuestiones, libro XVII.-—
num.-—-Si imaginem legatam heres derasit, et tabu- Si el heredero raspó un retrato legado, y dió Ia ta-
lam solvit, potest dici, actionem ex testamento bla, se puede decir que subsiste la acción de tes-
durare, quia legatum imaginis, non tabulae fuit. Íame'pto, porque el legado fue del retrate, y ne de
ata Ia. '
13. [14.] SCAEVOLA libro XV. Digesta/'tam.— 13. [14.] ScisvdLA; Digesto, libro XV.—Uno le
Uxori quis legavit his verbis: «mundum muliebrem legó a su mujer en estos terminos: «todos los obje-
omnem, ornamenta (2), et quidquid vivus dedi, tos de tecader de mujer, los adornos, y lo que en
donavi, eius causa comparavi, cenfeci, id omne vida le dt y le doné, compre por causa de ella, e
dari volo»; quaesitum est, an carruca dormitoria hice, todo esto quiero que se le de»; se preguntó,
cum mulis, quum semper uxor usa sit, ei'debeatur. si se Ie debera Ia carroza de dormir con sus mulas,
Respondit, 81 eius usus causa habita esset, deberi. puesto que de ella usó siempre la mujer. Respon-
Idem quaesiit, an ex eadem clausula vestis, quam dió, que se debía, si hubiese sido tenida por causa
ancillis vel lecticariis eiusdem uxoris suae compa- de uso de ella. El mismo preguntó, si en virtud de
raverat vel fecerat, praestanda esset. Respondit, esta misma cláuSula se habrían da der los vestidos
praestandam. que había comprado y hecho para las esclavasó los
mozos de litera de su misma mujer. Respondió,
que se hablan de dar.
14. [15.] Postremus Libro V. ad Sabinum." 14. [15.] POMPONIO; Comentarios ¿ Sabino li-
Si statuam legavero, et postea ex alia statua bra— bro 1'.—Si yo hubiere legado una estátua, y es-
chium ei adiecero, omn—imodo statua a legatario pues le hubiere añadido un brazo de otra estatua,
vindicari potest. de todos modos puede ser reivindicado la estatus
per el legatario.
. 15. [16.] Scanvou libro .XV. Digesta-um.— 15. [16.] SchOLa; Digesta, libro XV.—Uno
S ecies auri et argenti Scias legavit, et ab ea pe- legó a Seya ciertas cosas de oro y plata, 3 le rogó
tiit (3) in haec verba: «a te, Seia, peto, ut, quidquid en estos términos: «te pide, Seya, que to 0 lo que
tibi specialiter in auro, argento le vi, i , quum especialmente te leguó en oro 0 plata, lo devuelvas
morieris, reddas, restituas illi et ili vernis meis; y restituyas, cuando mueras, a tal y tal esclavos
quarum rerum ususfructus, dum vives, tibi suffi- míos, nacidos en mi casa; el usufruto de cuyas co-
ciet»; quaesitum est, an ususl'ructus auri et argenti sas te bastara mientras vivas»; se regunto, si se
solus iegatariae debeatur. Respondit, verbis, quae le debera. :i. la legata:-ia el solo usu ruto dei ore y
proponerentur, proprietatem legatam addito onere de la plata, Res ondió, que_con las palabras que
deicommissi. se exponían. se o la propiedad habiéndose aña-
dido la carga del deicomiso.
16. [17.] [DEM libro XVIII. Digestorum.—Fi- 18. [17.] EL MISMO; Digesto, XVIII.—Unama-
liam in potestate patris manentem mater scripsit dre instituyó heredera a una hija quo permanecía
.heredem, eique patrem Maevium substituit, et ita bajo la potestad de su padre, y le substituyó a su
scripsit: «qursquis mihi heres erit, fidei eius com- padre Mevio, y escribió asi: «cualqutera que tuere
Touc II — in
666 manere.—mano xxxrv: TÍTULO n
mitto, uti ornamenta mea omnia, aurum, argen- mi heredero, encomiendo ¿ su fidelidad, que no se
tum, vestimenta, quibus ego usa sum, ne veneant, vendan ningunos adornos mios, ei oro, ia plata y
et filiae meae reserventur»; uaesitum est, quum los vestidos, que yo use, que se reserven para mi
tilia recusante pater ex substitutione heres extitis- hija»; se preguntó, si, ha iendo la hija rehusado-la
set, et intestato decessisset, Elis. autem bonis eius herencia, hubiese quedado el padre heredero en
abstinuerat, an fideicommissum petere POSEE-RET virtud de la substitución, y hubiese fallecido intes-
spondit, secundum ea, quae proponerentur, Videri tado, pero habiéndose abstenido de sus bienes la
patris utiliter fidei commissum; Claudina: quoniam hija, podría pedir el fideicomiso. Res ondió, que,
Verbo servandi, quod scriptum est, videri in id según lo que se exponía, se considera. a que se en-
tempus dilatum ñ eicommissum, quo sui iuris fu- cargó útilmente el fideicomiso al padre; y dice
turus esset is (1), cui dabatur. Claudio: porque con las palabras se reservan, ue
se escribieron, se considera ue ei fideicomiso ue
referido al tiempo en que hu iese de ser de propio
derecho aquei ¿ quien se le daba.
17. [18.] ULpiaNus libro XXI. ad Sabbati/n.— 17. [18.] ULPiANo; Comentarios áSabéno, libro
Si gemma ex annulo legetur, vei aliae materiae XXI.—Si se legase la piedra de un anillo, u otras
iunctae, vel emblemata, recte legantur, et sepa- materias adheridas, ó adornos embutidos, se legari
rantur, et praestanda. sunt. válidamente, ¡¡ se separan, y se han de dar.
18. [19.] SCAEVOLA libro XXII. Digestorum.—- 18. Riº.] Scsvou; Digesto, iibro XXII.—Uno
Qui uxori suae legaverat bonorum suorum deei- que ha ia legado a su mujer la décima parte de
mam, et mancipia, et species argenti, qpas ex res- sus pro ios bienes, y esclavos, y los objetos de pla-
serat, eidem annulos et vestem reddi a here ibus ta, que abia ex rosado, les pidió a. los herederos
petiit, quasi propria uxoris fuissent; quaesitum est, que ie diesen ¡¡ a misma los anillos y el vestido,
si uxoris non fuerint, an praestari ex causa legati como si hubiesen sido propios de la mujer; se pre-
deberent. Respondit, legandi animo dedisse ea vi- guntó, si se deberían dar por causa del legado, si
.deri, nisi contrarium ab herede approbetur. no hubieren'sido de la mujer. Res ondio, que se
censidera que los dio con ánimo de egarlos, a no
ser que Eor el heredero se probase lo contrario.
& 1.—ldem testator fidei commisit uxoris, ut, 5 .— ] mismo testador encomendó a ia fideli-
quidquid ad eam ex testamento eius pervenisset, dad de su mujer, ue restituyese á un alumno co-
alumno communi restitueret; quaesitum est, an mún de ambos to 0 lo que por ei testamento de ei
etiam eas res, quas proprias uxoris suae fuisse tc- hubiese ido a ia misma; se preguntó, si debera en-
stator sciat, eique reddi praecepit, alumno prae- tregarle al alumno también aquellas cosas que ei
stare debeat. Respondit, si propriae fuissent, non testador supiese que eran pro ¡as de su mujer, y
debere, si iegato acquirerentur, debere. que mandó le fuesen restituí as. Respondit), uo
si hubiesen sido propias no debía darias, y que e-
bía, si fuesen adquiridas por legado.
5 2.-Mulier testamento, et postea codicillis mui- & il.—Una mujer dejó especialmente r fideico-
tas species vestis, argenti, quas vel ipsa se confe- miso en testamento, y después en codici os, muchas
cisse, vel habere significavit, specialiter per "fidei- clases' de vestidos de objetos de plata, que indicó
commissum reliquit; quaesitum est, an non aliae que eila misma se izo, ó tenia; se preguntó, si no
legatariis cederent, quam quae in hereditate in- les ertenecerian a los legatarios otras sinolas ue
ventae essent. Respondit, eas cedere, quae inven- hubiesen sido halladas en la herencia. Respon io,
tae essent. que les pertenecian las que hubiesen sido iialladas.
19. [20.] ULPIANUS libro XX. aat-Sabinum.— 19. [20.] ULPIANO; Comentarios ¿Sabina, li-
Quum aurum vel (2) ar entum legatum est, quid— bro XX.—Cuando se legó el oro o !a plata, se com—
quid auri argentique re ictum sit, legato contine- prende en ei legado todo el oro y toda la plata quo
tur, sive factum, sive infectum; pecuniam autem se haya legado, ora labrado, ora por labrar; pero
signatam placet eo legato non contineri. está. establecido que no se comprende en este lega-
do el dinero acuñado. _
g 1'.—Proinde si certum pondus auri sit legatum, 5 t.—.-Por consiguiente, si se hubiera legado cier-
vel argenti, magis quantitas legata videtur, nec ex to peso de oro, 6 de plata, mas bien se considera
vasis tanget. legada una cantidad, y que no tocará ¿ los vasos.
5 2.—Sed si argenti facti pondo centum sint le- 5 2.—Pero si se hubieran legado cien libras de
gata, ex facto argento debebitur legatum. Unde lata labrada, el legado se deberá de la plata la-
est quaesitum apud Celsum, an et vascula possit rada. Por lo cual se preguntó Celso, si podria" se-
separare. Et scripsit, vascula non separaturum, parar también los vasos pequeños. Y escribió, que
licet ei optio fuerit relicta. no hahra de separar los vasos pequeños, aunque a
el se le hubiere dejado la opción.
g ti.—Idem Celsus libro nono (3) decimo Quae- 5 ii.—Pre unta el mismo Celso en el libro deci-
stionum quaerit, si centum pondo argenti fuerint mo noveno e las Cuestiones, si habiéndose dejado
relicta, an replumbari debeant, ut sic appendan- cien libras de plata se deberán desoldar, para pc-
tur. Et Proculus et Celsus aiunt, exemto plumbo sarlas de este modo. Y dicen Próculo y Celso, que
appendi debere; nam et emtoribus replumbatae deben ser pesadas" habiendoseles quitado el plomo;
12.—Si cui escarium argentum legatum sit, id 5 12.—Si a uno se le hubiera legado la plata de
se um debebitur, quod ad epulandum … ministerio comer, se comprenderá aquella sola quo tuvo en
habuit, id est ad esum et potum. Unde de aqmmi- uso para dar banquetes, esto es, para la comida y
nario dubitatum est; et uto, contineri, nam et hoc la bebida. Por lo cual se dudó respecto del agua-
ropter escam paratur. erte si caccabos argentcos manil; y opino que se comprende, porque también
iiabebat, vel milliarium argenteum, vel sartagi- este se prepara por causa de la comida. 'Y cierta—
nem, vel aliud vas ad ce uendum, dubitari poterlt, mente, si tenia ollas de plata, ó caldera de lata, ó
an escario contineatur. ¡t haec magis coqumato- sarten, ú otra vasija para cocer, se podra udar si
rii (ll instrumenti sunt. se comprenderá en lo que sirve ara la comida. Y
estas cosas son mas bien utensil es de cocina.
5 IS.—Perveniamus et_ad gemmas inclusas ar- 5 13.-Hablemos también de las piedras precio-
ento auroque; et ait Sabinus, auro argentove ce- sas engastadas en plata y oro; y dice Sabino, que
dere, ei enim cedit, cuxus maior est species. Quod ceden al oro o a la plata, por ue una cosa cede a
mote expressum; semper emm qutim quaerimus, ia que es de mayor tamaño. que esta perfecta-
quid cui cedat, illud spectamus, quid cuius rei or- mente expresado; perque cuando preguntamos qué
nandae causa adhibetur (2), ut accessio cedat cosa cede a otra, miramos siempre que cosa se
rincipali; cedent igitur gemmae phialis (3), vel agrega ara adornar otra cosa, a lin de uela acce-
ancibus, inclusae auro argentove. sión ce a a lo principal; cederán, pues, as piedras
preciosas & las copas ó &. los platos, engastadas en
oro 6 lata.
g 14.—Sed et in corOnis mensarum gemmae co- 5 l .— Pero también, en cuanto a las coronas de
ronis cedent, et hae mensis. las mesas, las piedras preciosas cedet-tm a las co—
ronas. y estas a las mesas.
ä 15.—In margaritis quoque et auro idem est; 5 15.—Lo mismo es también en cuanto a las mar-
nam si margaritae auri ornandi gratia adhibitae garitas y al oro; porque si las margaritas fueron
sunt, auro cedunt, si contra, aurum margaritis puestas para adornar el oro, cederan al oro, y si al
cedet contrario, el oro cederá ¡¡ las margaritas.
ä 16.—[dem et in gemmis annulis inclusis. 5 16.—Lo mismo también en cuanto a las pie-
dras preciosas puestas en los anillos.
& 17.—Gemmae autem sunt perlucidae materiae, & 17.—Mas las piedras reciosas son materias
quas, ut refert Sabinus libris ad Vitellium, Servius muy transparentes, las cua. es, como dice Sabino
a lapillis eo distinguebat, quod gemmae essent per- en sus libros de Comentarios á. Viteiio, las distin-
lucidae materiae, velut smaragdi, chrysolithi, ame- guia Servio de otras piedras, en que las preciosas
thysti ( 4 ); lapilli autem contrariae superioribus eran materias muy transparentes, como las esme-
naturae, ut obsidiani, Veientani (5). raldas, los crisolitos y las amatistas; pero las otras
piedras, de naturaleza contraria a te de las ante-
riores, como las obsidianas, y las veyentanas.
% 18.—Margaritas autem nec gemmis, nec lapil- % 18.—En el mismo lugar dice Sabino, que es
lis-contineri, satis constitisse, ibidem Sabinus ait, bastante sabido que las margaritas no se compren—
quia concha apud rubrum mare et crescit, et coa- den ni en las piedras reciosas, ni en las otras
lescit. piedras, porque Ia cone a crece 3 se cuaja en el
mar rºjo.
519.— Murrhina autem vasa in gemmis non 5 19.—Fere escribe Cassio, que los vasos de mu-
esse, Cassius scribit. rra no se cuentan entre las piedras preciosas.
g 20.—Auro legato vasa aurea continentur, et g 20.—En el oro legado se comprenden los vasos
gemmis gemmea vasa; secundum haec sive gem- de oro, y en las piedras preciosas los vasos de pie-
mae sint in aureis vasis, sive in argenteis, auro dras preciosas; según esto, las piedras preciosas,
argentove cedent, quoniam hoc spectamus quae ora esten en vasos de oro, ora en los de plata, ce-
res cuius rei ornan ae causa fuerit adhibita, non deran al oro 6 a la lata, porque mirarnos esto, que
quae sit pretiosior. cosa. haya sido emp eada para adorno de otra cosa,
no cual sea de mas precio.
20. [21. H. 22. V.] .PAULUS libr-0111. adSa- 20. 531. H. 22. V.] PAULO; ComentariosáSa—
binum,—Si, ut habiliter gemmae geri possint, in— bino, li o III.—Si para que puedan ser llevadas
clusae auro fuerint, tum aurum gemmis dicimus con comodidad hubieren sido engastadas en oro
cedere. las piedras preciosas, en este caso decimos que el
oro cede a las piedras preciosas.
21. [22. H. 23. V.] Pouromus- libro VI. ad 21; [22. H. 23. V.] Po…-omo; Comentarios
Sabinum..— In argento potorio utrum id duntaxat á. Sabino, libra VI. —- Se puede dudar si en la pla-
sit, in quo bibi possit, an etiam id, quod a_d prae- ta para beber se comprende solamente aquella en
parationem bibendi com aratum est, veluti colum que se puede beber, o también la que se com ró
nivarium, et urceoli, ubitari potest; sed pro- para la. preparación de las bebidas, como el co a-
pius (6) est, ut haec quoque insint. dor para nieve, y ias orcillas; pero es mas probable
que también se comprenden estas cosas.
g 1.—Unguentis legatis non tantum ea legata & 1. —Legados los unguentus, no solo se conside-
videntur, quibus unguimur voluptatis causa, sed ran Iegados aquellos eon que nos ungimos por pla-
24. (25. H. 26. V.] PAULUS libro XI. ad Sa- _24. _L25. H. 26. V.] PAULO; Comentarios ¿ Sa-
binum. — quum et tunicas, et stragula pellicia non- bino, [: ro XI.—porque algunos también tienen tü-
nulli habeant; nicas y sobretodos de pieles;
25. [26. H. 27. V.] ULPlANUS libro XLIV. 25. [26. H. 27. V.] ULPIANO; Comentarios á.
ad Sabinum.—-ar mento sunt ctiam nationes Sabino, libro XLI 'P.—y sirven también de prueba
quaedam, veluti gignuntur-um, quae pellibus te- algunas naciones, como la de los Sármatas, que se
guntur. visten con pieles. '
5 1.-Aristo etiam coactilia vesti cedere ait, et 5 1.—Arist0n dice, que también los fieltros per-
tegimenta subselliorum huic legato cedere. tenecen al vestido, y ue las cubiertas delos asien—
tos pertenecen a este egado.
& 2.—Vitta.e (1) margaritarum, item fibulae or- % 2.—Las cintas de margaritas, y también las
namentorum magis, quam vestis sunt. hebillas, pertenecen más bien al adorno que al
vestido.
& 3.—Tspeta vesti cedunt, quae aut sterni, aut % 3.— Los tapetes, que se suelen extender, o
iniici solent." Sed stragulas, et babylonica, quae echar encima, pertenecen el vestido. Pero las man-
equis insterni solent, non puto vestis esse. tas y los tapices, que se suelen poner alos caballos,
no creo un sean vestidos.
5 4.—Fasciae crurales (2) pedulesque, et impi— 5 4.— as fajas para las rodillas y para los pies,
lia (3) vestis loco sunt, quia partem corporis ve- y las polainas, están en 'la categoria de vestido,
stiunt. Alia. causa est udonum (4), quia usum cal- porque visten parte del cuerpo. Distinto es la con-
ceamentbrum (5) praestant. telón de los escarpines, porque sirven para el
calzado.
& 5.-——Cervicalia quoque vestis nomine conti- 5 5.— También las almohadas se comprenden
nentur. con el nombre de vestido.
% 6.-—Si quis addiderit: «vestem suam», a paret, 5 (i.—Si alguno hubiere añadido: «su vestido», se
de ea eum sensisse, quam ipse in usus suos habuit. ve, que él entendio referirse al que el mismo tuvo
para sus usos.
& 7.—Culcitrae (6) etiam vestis erunt. _" "?.—Los colchones serán también del vestido.
% 8.——Item pelles caprinse et agninae vestis 8.—Tambien serán del vestido las pieles de ca-
erunt. (7) bra las de cordero.
5 9.—Muliebri veste legata et infantilem conti- & .—Con razon escribe Pomponio en el libro vi-
neri, et puellarum, et virginum, Pomponius libro Fesimo segundo de sus Comentarios ¡¡ Sabino, que,
vicesimo secundo ad Sabinum recte scribit; mulie- egados los vestidos de mujer se com renden tam-—
res enim omnes dici, quaecunque sexus feminini bien los delas niñas, los de las muc echas, y los
sunt. delas doncellas; por no se dice mujeres a todas
las que son del sexo emenino.
% lº.—Ornamental. muliebria sunt, quibus mulier & 10.—San adornos de mujer, aquellos con los
ornatur, veluti inaures, armillae, viriolae, annuli, qu'e se adorna la mujer, como los pendientes, los
praeter signatorios, et omnia, quae ad aliam rem brazaletes, las pulseras, los anillos, excepto los de
nullam parantur. nisi corporis ornandi causa; quo sello. y todas las cosas que no se preparan para
ex numero etiam haec sunt: aurum, gemmae, la- ninguna otra mas que para adornar el cuerpo; de
illi,ä1.uia (8) aliam nullam in se utilitatem habent. cuyo número también son estas: el oro, las piedras
un us mulieris est, quo mulier mundior sit; con- preciosas, y otras iedras, porque no tienen en si
tinentur eo specula, matulae, unguenta, vasa un- ninguna otra utili ad. Son objetos del tocador de
guentaria, et si qua similia dici possunt, veluti lava- mujer, aquellos con los que la mujer esta mas ssea-
tio, riscus. Ornamentorum haec: vittae, mitrae, se- da; se comprenden en el los espejos, los orinales,
mimitrae, calantica (9), acus cum margarita, quam los unguentus, los vasos para ungúentos, y otras
mulieres habere solent, reticula, crocypliantiaüü). cosas que se pueden decir semejantes, como los
Sicut et mulier potest esse munda, non tamen or- utensilios del año y el cofre para ropa. Son ader-
nata, ut solet contingere in his, quae se emunda- nos estos: las cintas. las mitras, las coñac, las
verint lotae in balneo (ll), neque se ornaverint; et tocas, la aguja con margarita, que suelen tener las
contra est aliqua. ex somno statim ornata, non ta- mujeres, las redecillas, las escoñetas. Asi como
men commundata. también la mujer pue e estar aseada, ero no
adornada, según sueleacontecer con aque las que
se han aseado lavandose en el baño, y no se ador-
naron; y por el contrario, ha algunas que inme-
diatamente se adornan al espertarse, pero no
se asean.
& il.—Margarita, si non soluta sunt, vel qui alli 5 il.—Las margaritas, si no estan sueltas, ú
lapides, si quidem exemtiles sint, dicendum est, otras cualesquiera piedras, si verdaderamente fue-
ornamentorum loco haberi; sed etsi in hoc sint ran fáciles de quitar, se ha de decir que se consi-
resoluti, ut componantur, ornamentorum loco sunt. deran en la clase de adornos; pero aunque se ha an
Quodsi adhue sint rudes lapilli, vel margaritae, desengarzado para componer as, estan en la (: ase
vel gemmae, ornamentOrum loco non erunt, nisi de adornos. Mas si estuvieran todavia en bruto las
alia mens fuit testantis, qui haec quo ue, quae ad piedras, o las mar aritas, c las piedras reciosas.
ornamenta paraverat, ornamentorum oco et appel- no estarán en la c ase de adornas, si no ne otra la
latione comprehendi voluit. intención del testador, que quiso que también estas
cosas, que había destinado para adornos, se com-
prendieron en la clase y con la denominación de
adornos.
% 12.—Unguenta, quibus valetudinis causa un- 5 12.—Los unguentus, con que nos untamo'. por
guimur, mundo non continentur. causa de enfermedad, no se comprenden en los
objetos de tocador.
26. [27. H. 28. V.] PAULUS libro XI. ad Sa- 26. [27. H. 28. V.] PAULO; Comentarios ct Sct-
(1) le ato cedere vice margaritarum, Hal. . t?) Este párrafo se considera añadido por antiguos co-
(2) c nales, la Valg. . _ ts as.
(3) Según nuestra enmienda; inpilia, el códice FL; et p (5) ni. Hal.
item pilas., Hat. (9) lat.; ealsutica, el códice Fl.
(4) Ilal.; sdouum, Tatu-.,- donum, et codice FL, Br. (10) Según enmienda Br.; croeufantis, el códice FL
(5) HM.; calclsmentorum. el códice Fi. (ll) Tam-_scgún la escritura original; balineo, cor-reccidit
(6) Hill.: Cnlcltse, el códice Fl. det códice Ft., r.
manera.—Lleno xxxtv: TÍTULO n 67].
binum.—Quamvis quaedam ex veste magis ornatus bino, libro XL— Aunque algunos vestidos se com—
gratia, quam quo corpus tegant, comparentur, pren mas'bien por razón de ornato-que para cubrir
tamen, quod eo nomine sint reperta (I), potius el cuerpo, sin embargo, como hayan sido encon—
habenda esse vestis numero, quam ornamentorum. trados con este nombre, han de ser tenidos en el
Similiter ornamentorum esse constat. quibus uti número de los vestidos mas bien que en el de los
mulieres venustatis et ornatus causa coeperunt, adornos. De igual modo es sabido que son adornos
neque referre, si quaedam eorum alium quoque cosas de las que empezaron a usar las mujeres por
usum praebeant, sicuti mitrae et anademata; quam- embellecimiento y por ornato, y que no importa que
vis enim corpus tegant, tamen ornamentorum, non algunas sirvan también para otro uso, como ns
vestis esse. mitras, y las cintas para la cabeza; porque aunque
cubran el cuerpo, pertenecen, sin embargo, el
adorno, y no al vestido.
27. [28. H. 29. V. Utrunus libro XLIV. 27. [28. H. 29. V.] ULPIANO; Comentarios á
ad Sabinum,—Quintus ucius libro secundo luris Sabino,libroXL1V.-—Quinto Mucio define asi en el
civilis ita definit, argentum factum vas argenteum libro segundo del Derecho civil: se considera que
videri esse. un vaso de plata es plata labrada.
5 1.—An, cui. argentum omne legatum est, ei 5 1.——Se preºunta, si se considerará que al que
numi quoque legati esse videantur, quaeritur; et se le legó todaïa plata se le legó también el dinero;
ego puto, non contineri, non facile emm quisquam ! yo opino que éste no se comprende, porque'no es
argenti numero numos computat. item argento fa- scil que nadie cuente el dinero entre los objetos
cto legato, puto, nisi evidenter contra sensisse te- de plata. Asimismo, leºada la plata labrada, opino
statorem appareat, numos non contineri. que no se comprende él dinero, a no ser que evi-
entemente aparezca que et testador entendió lo
contrario.
5 2.—— Argento omni legato, quod suum esset, % 2.—Legada toda la plata, no fuese suya, sin
sine dubio non debelur id, quod in credito esset; duda no se debe la que se acre itase; y esto por tal
hoc ideo, quia non videtur suum esse, quod. vindi- razón, (porque no se considera que es suya la que
cari non possit. no pue a reivindicar.
& 3.—-Cui aurum vel argentum factum legatum 5 3.-—-Si ¿¡ uno se le lege et oro 6 la plata labru-
est, si fractum, aut collisum sit, non continetur. da, ne se com rende si estuviese rota ó abollada,
Servius enim existimat, aurum vel argentum fa— rque opina rvio, que se considera oro o plata
ctum id videri, quo commode uti possumus-, argen- abr-ada, aquella de que podemos usar cómodamen-
tum autem fractum et collisum non incidere in te, pero que la plata rota ó abollada no entra en
eam definitionem, sed infecto contineri. esta definición, sino que se comprende en la que
está sin labrar.
ä 4.—Cui legatum est aurum omne, quod suum g 4.-—Aquel-á quien se legó todo el oro que fuese
esse, quum moreretur, vindicare potuit, suum suyo cuando muriese, pudo reivindicar el que fue-
esse (2). Sed si qua distributio eius rei facta est, se suyo. Pero si se hizo alguna distribución de él,
tunc interest, quomodo sit legatum; si factum au- entonces importa saber de que modo se ha a lega-
rum legatum est, omne ad eum pertinet, cui lega- do; si se legó el oro labrado, le pertenece ai que se
tum est, ex quo auro aliquid est effectum, sive id Ie legó todo lo que se hizo con aquel oro, ys. si esto
suae, sive alterius usionis causa paratum esset, vel- hubiese sido destinado para su propio uso, ya si
uti vasa aurea, emblemata, signa, aurum mulie— para el de otro, como vasos de oro, adornos, sellos,
bre, et cetera, quae his rebus sunt similia; sed si objetos de oro para mujer, y otras cosas que son
infectum legatum est, quod eius ita factum est, ut semejantesaestas; pero si se lego sin labrar, se
eo, quod sd rem (3) com aratum est, non possis considera que selago el ue de este se labro de
uti sine refectione", qu que ab eo patrefamilias modo ne no puedas usar o. sin volverlo a “labrar,
infectl numero fuerat, id Videtur legatum esse; si para e objeto aque se destinó, y el que habia sido
autem aurum vel argentum signatum legatum est tenido por el pa re de familia como no iabrado;
id paterfamilias videtur testamento legasse, u pero si se legó el oro 6 la plata acuñada, se consi-
eius aliqua forma est expressum, veluti uae hi- dera que el adre de familia lego en el testamento
lippi (4) sunt, itemque nomismata et simi ia. la que en a guna forma este acuñada, como las
monedas que son de Filipo, y también las medallas,
y otras cosas semejantes.
g 5.—Argento legato non puto ventris causa ha- 5 5.—En la. plata legado. no creo que se compren-
bita scaphia (5) contineri, quia argenti numero den Ios-servicios tenidos para el vientre, porque no
non habentur. se consideran en el numero de los objetos de plata.
:; ti.—Argentum factum rccte quis ita definiet-it, g ti.—Cualquiera definirá bien asi la plata labru-
quod nequein massa, n ue in lamina (6), neque da, Ia ue no este ni en pasta, ni en láminas, ni
in signato, neque in supe lectili, neque in mundo, acuña a, ni en el ajuar, ni en los objetos de toca-
neque in ornamentis insit. dor, ni en los adornos.
28. [29.H. 30. V.] ALrsnusVAnu—s libro Vll. 28. 29.11. 30. V.] ALrsNo VARO; Digesta,
Digestorum.— Quum in testamento aiicui argen- libro II.—Habíéndosele legado a uno en testa-
tum, quod usus sui causa paratum esset, legaretu r, mento la plata que hubiese estado destinada para
itemque vestis, aut supellex, quaesitum est, quid uso de uno mismo, y además Ios vestidos, 6 el
cuiusque usus causa. videretur paratum esse, utrum- ajuar, se preguntó, que se consideraría que fue
ne id argentum, quod victus sui causa paratum preparado para uso de cualquiera, si la plata que
paterfamilias ad quotidianum usum parasset, an et para el cuotidiano uso de su comida hubiese desti-
si eas mensas argenteas, et eius generis arnentum nado el padre de familia, 0 si también las mesas
haberet, uo i se non temere uteretur, se com- de plata, y la plata de esta close que tuviese,
modare a lu os, et ad ceteras apparationes sole- que el usase no inconsideradamente, sino que
ret. Et magis placet, quod victus sui causa paratum saliese utilizar en los juegos, y en las demtis osten-
est, tantum contineri. taciones. Y mas bien parece que solamente se
comprenda la que se destinó pura su propia comida.
20. [80. H. '31. V.] FLoasN'rmus libro XI. 29. [80. H. 31. V.] FLoasNiNo; Instituta, li-
Institutwnuna—Si quando alterius generis materia bro XI.-Cuando al oro ó a la plata se le hubiese
auro argentove iniecta sit, si factum aurum vel unido materia de otro enero, si se legase et ero o
argentum legetur, et id, quod iniectum est, de- la plata labrada, se de e también aquello que se
etur, unió.
5 1.—Utra autem utrius materiae sit accessio. & 1.—Pero seha de estimar r la vista, y por el
visu atque usu rei, consuetudine (i) patrisfamilias uso de la cosa, y por la costum re del padre e t'a-
aestimandum est. milia, cual de dos materias sea secesión de la otra.
30: [3_1. H. 32. V.] PAULUS libra singulari de 30. [81. H. 32. H.] PAULO; De la asignación
assignatione [Medorum.—Si quis ita legaverit: «uxo- de ¿es libertos, libro único.—Si alguien hubiere le-
ri mese mundum, ornamenta, seu quae eius causa cvado asi: «doy y lego a mi mujer los objetos de teca-
aravi, do le e), placet, omnia deberi, sicuti quum dor, los adornos, () las cosas que por causa de ella
ita legatur: « itio vina., quae in urbe habeo, seu in prepare», está. determinado que se deben todas las
portu, do lego», omnia deberi; hoc enim verbum cosas, como cuando se lega asl: «doy y lego a Ticio
«seu» ampliandi legati gratia positum est. los viues,.que tengo en la ciudad, e en el puerto»;
orqäie esta palabra «6» se empleó para ampliar el
ega o.
81. [82. H. 38. V.] Lasso libr-o II. Posterio- 31. [32. H. 33. V.! Lauson; Obras posta/nas
rum Iaooleno epitomator-wn. — Qui lancem maxi- eompendiadas por Jaco ena, libro IL— Uno que de-
mam, minorem, minimam relinquebat, ita legave- jaba un plato grande, otro mediano, y otro. peque-
rat: «lancem minorem illl lego»; mediae magnitu- ño, habia legado asl: «lego a aquel un lato me-
dinis vidcri legatam lancem responsum est, si non nor»; se respondio, quese consi era lega oel plato
appareret, quam lancem ex his paterfamilias de- de mediano tamaño, si no apareciese que plato de
monstrare voluisset. estos haya querido indicar el padre de familia.
32. [BS. H. 34. V.] PAULUS libro ll. ad Vi- 32. _ 88. H. 84. V.] PAULO; Conwntaríosa Vi-
tellium.-—— Pediculis argenteis adiuncta sigilla ae- iclio, ! o [].—Las estatuas de bronce adheridas ¿
nea, ceteraque omnia, quae ad eandem similitudi- pedestales de plata, y todas las demas cosas, uc
nem redigi possunt, argento facto cedunt. se pueden reducir a analoga semejanza, ceden la
plata labrada.
; 1.—Auro facto adnumerantur gemmae annulis % 1.—En el oro labrado se cuentan las piedras
inclusae, quippe annulorum sunt. Cymbia argen- reciosas engastadas en los anillos, porque son de
tea crustis aureis illigata, margaritae, quae ita or- os anillos. Los vasos de plata de dos asas, esmal-
namentis muliebribus contextas sunt, ut in his tados con relie'ves de oro, y las margaritas, que de
aspectus auri potentior sit. auro facto adnumeran- tal modo est-an unidas & los adornos femeniles, que
tur. Aurea emblemate, quae in (2) a idibus ar- en estas sea mas visible el aspecto del oro, se cuen-
genteis essent, et replumbari possent, ebori Gallus tan en el oro'labrado. Los adornos de oro, que hu-
ait, sed Labeo improbat. Tubero autem. uod testa- biese en los platos de plata. y sepudiesen desoldar,
tor auri numero habuisset, legatum eberi ait, dice Gallo ue se deben, pero no lo aprueba La-
alioquin aurata et inclusa vasa alterius materiae beon. Mas uberón dice que se debe como lega-
auri numero non habenda. do lo que el testador hubiese tenido en el numero
de los objetos de oro, pues de otro modo no se han
de tener en el número de los objetos de oro los va-
sos dorados y los adornados con otra materia.
g 2.—Argento potorio vel escario legato in his, 5 2.—-Legada la plata para beber o para comer,
quae dubium est, cuius generis sint, consuetudi- se ha de atender a la costumbre del padre de fami-
nem patrisfamilias spectandam, non etiam in his, lia en cuanto a aquellos objetos sobre los que haya
quae certum est, eius generis non esse. duda de que genero sean, pero no también en cuan-
to ¿ aque los que es cierto que no son de esta clase.
5 ii.—Quidam primipilaris uxori suae argentum ä ii.-«Un primipilar habia legado a su mujer la
escarium legaverat; quaesitum ost. quum paterfa- plata de comer; se preguntó, si, habiendo tenido
milias in argento suo vasa habuerit, quibus et po- el padre de familia entre sus objetos de plata vasos
tabat, et edebat, an legato haec quoqne vasa con- en los que bebia y comia, también estos vasos se
tinereutur. Scaevola respondit, contineri. comprenderían en el legado. Scévola respondió,
que se comprendían.
% 4.—ltem (3), quum quaereretur de tali legato: & 4.—Asimismo, preguntándose respecto á este
sit, scire se quendam senatorem muliebribus coe- sea nie-mujer, ó de hombre; porque también Quinto
natoriis uti solitum, ui, si legaret muliebrem ve- Mumo dice. que el sabe que cierto senador solia
stem, non videretur iio ea sensisse, que. ipse quasi usar vestidos de mujer para cenar, el cual, si hu-
virili utebalur. biese legado los vestidos de mujer,“ no se conside-
rarla que se refirió a a uellos que el mismo usaba
como si fueran de homcbrc.
34. [BE. H. 36. V.] losu libr-o IX.-itd Quin- 34. [BS. H. 86. V.] E L msno; Comentarios
tum Mucium. _- Scribit Quintus Mucius: si aurum el Quinto Mucia, libr-a IX.—Escribe Quinto Mucio:
suum omne paterfamilias uxori suae legasset, id si un padre de familia hubiese legado a su mu'er
aurum, quod aurifici faciundum dedisset, aut quod todo su oro, no se le debe a la mujer el oro que u-
ei deberetur, si ab auriñce ei repensum non esset, biese dado a un critice para labrarlo, ó el que s el
mulieri non debetur. Pomponius: hoc ex parte ve- se le debiese, si ne se le hubiese devuelto por el
rum est, ex parte falsum; nam de eo, quod debe- orifice. Y dice Pomponio: esto en parte es verdade-
tur, sine dubio, utputa si auri libras stipulatus fue- ro, y en parte falso; por ue respecto al no se le
rit, hoc aurum, quod ei deberetur ex stipulatu, non debe, por ejemplo, si hu iere estipulado cien libras
pertinet ad uxorem, quum illius factum adhuc non de oro, sin duda ue este oro, que se le deberia. en
sit; id enim, quod suum esset, non quod in actione virtud de la estipu ación, no le pertenece ¿la mujer,
haberet. legavit. In aurifice falsum est, si aurum puesto que todavia. no se hizo de el; porquele óloque
dederit, ita ut ex eo auro aliquid sibi faceret; nam uese su o, no a uello ¿¡ no tuviese acción. espec-
tunc licet apud au rificem sit aurum. dominium ta- to al ori ee es fa so, si le ubiere dado oro, para que
men non mutavit (l), msnet (2) eius, qui dedit, de este oro le hiciese alguna cosa; porque entonces,
et tantum videtur mercedem praestiturus ro ope- aunque el- oro este en oder del orifice, no cambió,
ra auritiei; per quod eo perdueimur, ut nihi ominus sin embargo, el dominio, permanece siendo del que
uxori debeatur. Quodsi aurum dedit aurifici. ut non lo dió. y se considera ue solamente ha. de pagarle
tamen (3) ex eo auro tieret sibi aliquod corpuscu- al oríñce merced por e trabajo; por lo que se nos
lum, sed (4) ex alio, tunc quatenus dominium lleva a decir, que, esto no obstante, se le debe a la
transit eius auri ad auriñcem, quippe quasi per— mujer. Pero si le dio oro al critice, mas no para
mutationem fecisse videatur, et hoc aurum non que le hiciese alguna cosa de este oro, sino de otro,
transibit ad uxorem. entonces, en tanto cuanto el dominio de este oro
pasa al critice, porque se considera ue hubo como
permuta, tampoco pasara este oro á. 3. mujer.
5 1.—-Item scribit Quintus Mucius, si maritus g l.-Tambien escribe Quinto Mucio, ue, si,
uxori, quum haberet quinque pondo auri, legasset teniendo cinco libras de oro, el marido le ubiese
ita, au rum, quodcunque uxoris causa paratum legado a la mujer todo el oro que ha sido destinado
esset, uti heres uxori daret, etiam si librs auri petala mujer, para que ala mujer se lo diese el
inde venisset, et mortis tempore amplius, quam 1eredero, aunque después hubiese sido vendida
quatuor librae non deprehenderentur (5), in totis una libra de oro, y al tiempo de la muerte no se lia—
uinque libris heredem esse obligatum, quoniam ar- llasen más ue cuatro libras, el heredero quedo
ticulus «est» praesentis temporis demonstrationem obligado a to as las cinco libras, porque las pala—
in se continet (6). Quod ipsum, quantum ad ipsam bras «ha sido» contienen en si la indicación del
iuris obligationem pertineat, recte dicetur, id est, tiempo presente. Lo cual se dira con razón en
ut ipso iure heres sit obligatus; verum sciendum, cuanto a la misma obli ción de derecho, esto es,
si in hoc alienaverit testator inde libram, quod de- que de derecho está. ob igado el heredero; pero se
minuere vellet ex legato uxoris suao, tunc mutata ha. de saber, ne si el testador hubiere enajenado
voluntas defuncti locum faciet doli mali exceptio- una de estas libras con este objeto, porque quisiera
ni, ut. si perseveraverit mulier in petendis quinque disminuir el Ie de de su mujer, entonces, la vo-
libris, exceptione doli mali summovoatur; sed si ex luntad cambia a del difunto dará. lugar a la excep-
necessitate aliqua compulsus testator, non uod ción de dolo malo, de suerte que, si la. mujer hubie-
vellet deminuere ex legato, tunc mulieri ipso iure re perseverado en pedir las cmco libras. sea repe-
quinque librae auri debebuntur, nec doli mali ex- Iida con la excepcion de dolo malo; pero si la
ceptio nocebit adversus petentem. enajenó el testador compelido por alguna necesi-
dad, no porque quisiera disminuir el legado, en—
tonces se le deberán de derecho a la mujer las
cinco libras de oro, y uo le perjudicará, pidiendolas,
la excepción de dolo malo. _
& 2.—Quod si ita legasset uxori: «aurum, quod & 2.-—Pero sile hubiese legado asi a su mUJBl":
eius causa paratum erit», tunc rectissime scribit «el oro que se hubiere preparado por causa de ella»,
Quintus Mucius, ut haec scriptura habeat in se et con muchisima razón escribe Quinto Mucio en este
demonstrationem legati, et argumentum; ideoque caso, que esta clausula contiene en si la indicación
i so iure, alienata. libra auri, amplius quatuor pon- del legado, y su prueba; y por lo tanto, enajenada
0 non remanebunt in obligatione, nec erit uten— una libra de oro, de derecho no quedarán en la
dum distinctione, qua ex causa alienaverit testator. obligación más que cuatro libras, ni se habra de
utilizar la distinción de la causa por la que la haya
enajenado el testador.
35. [BB. H. 37 V.] PAULUS libro XIV. Rc- 35. [86. H. 37. V.] PAULO; Respuestas, libro
sponsor-um. ——<<Titiae, amicae meac, cum qua sine XIV. —«Quiero que a Ticia, mi amiga, con quien
(l) Hal: Vulg.,' mutabit. el códice Fl. . (4) et, inserta la Vutg.
(2) Segun nuestra enmíenda; tomen. inserta el códice FL (5) Hal. ' deprehendentur. el códice Fl.
(a) tantum. la Vaig. "” (a) La f'ulg; continens, el códice Fl.
mensae.—uano xxxiv: TÍTULO n 675
mendacio vixi, auri pondo quinque dari volo»; vivi sin falsis, se le den cinco libras de oro»; pre-
quaero, an heredes ad praestationem integrae ma- unto, si habrán de ser compelidos los herederos &
teriae auri, an ad pretium, et quantum prsestan- a entrega de Ia materia de oro integra, o a dar el
dum compellendi sint. Paulus respondit, aut aurum precio, y cuanto. Paulo respondió, que se le debe
ei, de qua (1) quaeritur, praestari oportere, aut dar a ésta, de quien se trata, 6 el oro, o el precio
pretium auri, quanti comparari potest. del oro, en que se. puede comprar.
& l.———ltem quaero, si lite contestata Praetor ita % 1.—Tambien pregunto, si, contestada la de-
pronuntiavit, ut materia praestetur, an tutores au- manda el Pretor fallo que se entregue Ia materia,
diendi sint, ab liac sententia pupillum, adversus habrán de ser oidºs los tutores, que de esta senten-
quem pronuntiatum est, apud successorem eius in cia quieran restituir por entero ante el sucesor de
integrum restituere volentes. Paulus respondit, aquel al pupilo contra quien se falló. Paulo respon-
Praetorem, qui auro legato certi onderis mate- dio, que se considera que el Pretor que mando,
riam praestari iussit, recte pronuntiasse videri. habiéndose Iegado cierto peso de oro, que se en-
tregase la materia, falló bien.
36. [SV. H. 38. V.] Susi/ou librali]. Re- 38. [37. H. 38. V.] Scsvou; Re…—¡puestos, li-
sponsorum.—«Seiae duleissimae poculum aureum, bro III.—«Encomiendo a in fidelidad de los here-
quod elegerit, fidei heredum committo, ut da- deros, que le den-a la dulcisima Seya el vaso de
rent» (2); quaero, quum in hereditate non sint nisi oro, que hubiere elegido»; pregunto, si, no habiendo
trullae (3). scyphi, modioli, phialae, an Seia de his en la herencia mas que gari-aias, tazas, pequeños
speciebus eligere possit. Respondit, quum omnia modios, y copas, podrá elegir Seya entre estas es.
potui parata. pocula. dicuntur, posse eam ex his pectes. Respondió, ue, como se dice que todos los
eligere. vasos están destina os para la beblda, podia ella
elegir entre estos.
87. [SS. H. 39. V.] PAULUS libro XXI. Rc- 37. [38. H. 39. V.] PAULO; Respuestas, libro
sponsarum. —0rnamentorum appellatione vestem XXI.—Respondi, que con Ia denominación de
muliebrem non contineri, nec errorem heredis ius adornos-no se comprende el vestido de mujer, y
mutasse, respondi. que el error del heredero no cambió el derecho.
38. [39. H. 40. V.] Scaevona libro HLRc- 38. [39. H. 40. V.] Scsvona; Respuestas, Zi-
sponsorum.—Titia testamento, item codicillis mul- bro .III.—Ticio dejó especialmente por tideicomiso
tas species tam argenti, quam vestis specialiter per en testamento b también cn codicilos muchas cla-
fideicommissum reliquit; quaero, an non aliae spe- ses, tanto de o jetos de plata, como de vestidos;
cies legato cedant, quam quae in hereditate inven- pregunto, si no erteneceran al legado otras clases
tae essent. Respondit, eas cedere, quae inventae sino las que se iubiesen hallado en la herencia.
essent, de ceteris cavendum, ut, si inventae essent, Respondió, que le pertenecen las que hubiesen sido
praestentur. halladas, y que respecto a las demas se ha de dar
caución de que se entregarán, si se hubiesen en-
centrado.
5 1.—«Semprouiae Piae hoc amplius cooperto- ; ].—«Quiero que a Sempronia Pia se le den
ria (4) Tabiana, et tunicas tres cum palliolis, quae además de esto lºs cobertores de Tabin, y las tres
elegerit, dari volo»; quaero, an ex universa veste. tunicas con capillas, que hubiere elegido»; pregun-
id est, an ex synthesi tunicas singulas (5) et pallio— to, si podrá elegir Sempronia entre todos los vesti-
la Sempronia eligere possit. Respondit, si essent dos, esto es, en el guardaropa cada una de las tú-
tunicae singulares cum palliolis relictae, ex his nicas y las capillos. Respondió, que si se hubiesen
duntaxat eligi posse; quodsi non essent (6), here- dejado tunicas especiales con capillas, solamente
dem vel tunicas, et palliola, sed ex (7) synthesi de estas se podia elegir; pero que si no se hubiesen
praestitorum, vel veram aestimationem earum. dejado, el heredero habrá. de entregar ó las tunicas
y las capillus, pero del guard'aropa, ó la verdadera
estimación de ollas.
5 ¡!.—Seis. testamento ita cavit; «si mihi per con- g 2.—Seya dispuso así en su testamento: «si por
ditionem humanam contigerit, ipsa faciam; sin (8) la condición humana me fuere permitido, yo mis-
autem, ab heredibus meis Heri volo, iubeoque, si- ma la haré; pero si no, quiero que se haga por mis
gnum dei ex libris centum in illa sacra aede et in herederos, mando que se colaque. una represen-
patria statui subscriptione nominis mei»; quaesi- tación de Dios, de cien libras, en aquel templo y
tum est, quum in eo templo non nisi autaerea, aut en mi patria con la inseri sion de mi nombre al
argentea tantum sint dona, heredes Seine utrum pie»; se preguntó, no ha iendo en aquel templo
ex argento, an ex auro signum ponere compellendi donativos más que de brºnce, o de plata, ¿han de
sunt, an aereum? Respondit, secundum ea, quae ser compelidos os herederos de Seya & poner de
proponerentur, argenteum ponendum. aleta, ó de oro, o de bronce, la representación?
espondió que, según lo que se exponía, se ha. de
poner de plata.
39. [40. H. 41. V.] lavonssus iibro II, ex po- 3 . [40. H. 41. V.] Jsvouano; Doctrina de
sterioribus Labeonis. -— Si uxori mundus muliebris las "bras saunas de Labeon, libro II.—Si & la.
legatus esset, ea tantummodo deberi, Ofilius, La- mujer se e hubiesen legado los objetos de tocador
(l) Hal. Vulg.; a, omiteia et códice Fl. (tt) si slpe iussu, Hal.
(2) Ilal.; Attalus. et códice Fl. (4) Segun enmienda Br.; iussus. et códice Fl.
DIGESTO..—LIBRO xxxxv: TÍTULO … 67'7
voluntas fuit, et ad hoc pervenietur exemplo lui- fue otra'la voluntad del testador, también se llegará,
tionis. a esto a la manera que por el pago.
2. Pouromus libro V]. ad Sabinum. —Here- 2. Pomromo; Comentarios (: Sabino, libro VI.
dem damnatum & iideiussore non petere, a (1) rec —Opina Celso, que el heredero condenado a no pe-
petere posse; sed a reo petere vetitum, si a íideius- dir al liador, puede rcclamarle al deudor; pero que
sore petat, reo ex testamento teneri Celsus putat. aquel a quien se le vedo reclamarle al deudor que-
da obligado al deudor en virtud del testamento, si
le reclamara'al fiador.
g l.—ldem Celsus ait, nullam dubitationem lia- ä 1.——l'll mismo Celso dice, que no hay duda al-
bere, quin herede petere a debitore vetito, nec he- guna de que habiéndose vedado al heredemque le
res heredis petere possit. reclame al deudor, tampoco podra pedirle el here-
dero del heredero.
(l) Ilal.; ab, el códice Fl. (2) Hai. Valgi,; possim,'e¿ códice FI.
678 DIGESTO.—LIBBO xxxiv: rii-uno m
to? Non aliter heres condemnari debebit, quam si ejercitar la acción del testamento? Que el heredem
caveatur ei adversus debitorem defensum iri. Item no deberá ser condenado de otra suerte, sino si se
agente debitore nihil amplius heres praestare de- le diera caución de que habra de ser defendido
bet, quam ut eum adversus creditorem defendat. contra el deudor. Asimismo, ejercitando la acciün
ei deudor, el heredero no debe responder de uada
más, sino de que lo defenderá contra el acreedor.
5. ULPIANUS libro XXIII. ad Sabinum,—Si 5. ULPIANO; Comentariostabino, libro XXIII.
quis reum habeat et fideiussorem, et i-eo liberatio- —Si alguien tuviera deudor y fiador, y. legare al
nem (l) leget, Iulianus ibidem scripsit, reum per deudor la liberación, escribio Juliano en el mismo
acceptilationem liberandum, alioquin si fideiusso- lugar, que el deudor ha de quedar libre por acepti-
rem coeperit convenire, alia ratione reus conveni- lación, porque de otra suerte, si hubiere comenza-
tur. Quid tamen, si donationis causa fideiussor de in. demander al fiador, es demandado por otra
intervenit, nec habet adversus reum regressum, razón el deudor. Pero ¿que se dira si intervino fla-
vel quid, si ad ñdeiussoreln pecunia pervenerit, et dor por causa de donación, no tiene repetición
ipse reum dederit vice sua, ipseque fideiusserit? contra el deudor, ó que, si eFdinero hubiere ido al
pacto est reus liberandus. Atquin solemus dicere, fiador, h el hubiere dado deudor en su lo ar, y el
pacti exceptionem fideiussori dandam, quae reo mismo ubiere afianzado? Que el deudoria de ser
competit; sed quum alia sit mens legant-is, alia pa- liberadopor pacto. Mas solemos decir, que a] fiador
ciscentis, nequaquam hoc dicimus. se le lia e dar la excepción del pacto. que compete
al deudor; pero siendo una la intención del que le-
, y otra la del que pacta, de ninguna manera
ecimos esto.
1.—Quodsi üdeiussori sit liberatio legata, sine % l.—Pero si la liberación hubiera sido legada
du io, ut et Iulianus scripsit, pacto erit fideiussor al fiador, sin duda que, como escribió también Ju-
liberandus; sed et hic puto interdum acceptilatione liano, habra de ser liberado por pacto el tiador;
liberandum, si vel reus ipse vero fuit, aut in eam pero auri en este caso creo que a veces habra de
rem socius reus. ser liberado por aceptilacion, si el mismo fué ver-
daderamente deudor, o socio deudor en este ne-
gocio.
$ 2.—ldem lulianus eodem libro scripsit, si lilius- 5 2.—El mismo Juliano escribió en el mismo l'i-
familias debitor fuerit, et patri eius fuerit liberatio bro, que si un hijo de familia hubiere sido deudor,
relieta, patrem pacto liberandum esse, ne etiam y a_su padre le hubiere sido dejada la liberación,
filius liberetur; et parvi, inquit, refert, si sit aliquid el padre habra de ser liberado por pacto, para que
in peculio die legati cedente, nec ne; securitatem no sea liberado también el hijº; y pºco importa,
enim pater per hoc legatum consequitur, maxime, dice, si hay, 6 no. algo en el peculio al correr el
inquit, quum rei iudicandae tempus circa peculium término del legado; porque el padre consigue por
spectetur. Huic patri similem facit Iulianus mari- este legado la se ridad, mayormente, dice, porque
tum, cui uxor ost divortium liberationem dotis res ecto al pecu io se atiende al tiempo de ser juz-
legavit; nam et unc, licet die legati cedente sol— ga o el negocio. A este padre asemeja Juliano el
vendo non sit, legatarium esse, et utrumque, ait, marido, a quien la mujer le lego después del divor-
solutum repetere non posse. Sed est verius, quod cio la liberación'de la dote; porque también este es
Marcellus notat, patrem petere posse; nondum legatario, aunque no sea solvente al correr el tér-
enim erat debitor, quum solveret; maritum non mino del legado, y ni uno ni otro, dice, pueden
sse, quod debitum solvit, patrem enim etsi quis repetirlo. agado. Pero es más verdadero lo que
ebitorem existimaverit, attamen loco esse cºndi— observa arcelo, que el padre puede pedirloj per-
tionalis debitoris, quem solutum repetere posse que todavia no era deudor cuando pago; pero el
non ambigitur. marido no puede, porque pa ó 10 que ebia, pues
aunque alguien juzgare deu or al padre, esta, sin
embargo, en el lugar de deudor condicional, el
cual no se duda ue puede repetir lo pagado.
5 3.—-Sed si damnatus sit heres lilium liberare, g B..—Pero si e heredero hubiera sido condenado
non adiicit Iulianus, utrum acceptilatione tilius, an a liberar al hijo, no añade Juliano, si el hijo haya de
pacto sit liberandus. Sed videtur hoc sentíre, quasi sei- liberado por aceptilacidn, o por pacto. Pero pa-
acceptilatione debeat liberari; quae res patri quo- rece que entendió esto, que deberá. ser liberado
que proderit. Quod obtinendum est, nisi evidenter como por aceptiiación; lo cual l'e aprovechara tam-
approbetur, contrarium sensisse testatorem, id est, bién ai adre. Esto se ha de observar, a no ser
ue filius inquietetur, non, ne pater; tunc enim ac- que evi entemente se pruebe que el testador en-
ceptilatione eum non liberandum, sed pacto. tendio lo contrario, esto es, que no sea molestado
el hijo, no que no lo sea el padre; porque entonces
no habra de ser liberado el por la aceptiiación,
sino¿por pacto. '
5 4.—ldem iulianus scripsit, si pro filio pater g .—Escribió el mismo Juliano, que si el padre
fideiusserit, eique liberatio sit legata, eum pacto hubiere sido dador del hijo, y le hubiera side lega-
liberandum, quasi fideiussorem, non quasi patrem, da la liberación, ha de ser liberado or pacto, como
et ideo de peculio posse conveniri; hoc [ita demum fiador, no como padre, y que per 0 tanto puede
utat, si duntaxat uasi fideiussorem (2) eum vo- ser demandado con la acción de peculio; esto lo
uit testator liberal-1; ceterum si et quasi patrem, et cree-asi solamente, si el testadOr quiso que fuese
de peculio erit liberandus. liberado i'inicamente come fiador; pero si también
como padre, también habrá. de ser liberado de la
(i) libertatem, HaL
accion de peculio.
(:!) iion quasi patrem, inserta la Valg.
DIGESTO-—LIBRO XXXIV: TÍTULO III 679
6. lAVOLENUS libro VI. Epistolarum. — Post 6. Jsvoasno; Epistolas, libro VI.—Pero des-
emancipationem vero filii eatenus pater actionem pués de la emancipación del hijo tendrá acción el
liabebit, quatenus aliquid ex peculio, aut in rem padre en tanto cuanto ha de entregar al una cosa
verso praestiturus est; id enim legatorum nomine en virtud dela acción de peculio, ó de o que se
ad patrem pertinebit, quod eius intererit. convirtió en su provecho; porque a titulo de lega-
dos le pertenecera al padre Io ue le interesare.
& 1.-—lllud quaeri potest, ea eo quoque nomine & 1.--Se puede preguntar, si también con este
pater ex testamento agere possit, ut etiam fiiius título podrá ejercitar el padre la acción de testa-
nctioneliberetur. Quibusdam eousque extendi actio- mento, para que también el hijo quede libre de la-
nem placebat, quia patris interesse videatur, si acción. A algunos les pareeia bien qne la acción
peculium filio post emancipationem concessisset, se extendiese hasta aquí, porque se consideraba
inteigrum ius eius permanere. Ego contra sentio; que al padre le interesaba, si des vés de la eman-
nihi quidquam amplius patri praestandum ex eius- 01pación le hubiese concedido e eculio al hi'o,
modi scriptura testamenti puto, uam ut nihil ex que permaneciese integro el derec io de este. o
eo, quod- praestituros heredi fuerit, praestet. opino lo contrario; creo que en virtud de la escri-
tura de semejante testamento no se le ha de con-
ceder al padre ninguna otra cosa mas, sino que no
dednada de Io que hubiere de haber dado al he-
re ero.
7. ULPIANUS libro XXIII. ad Sabinum..—Non 7. ULPIANO; ComentariosáSabíno, libro XXIII.
solum autem, quod debetur, remitti potest, verum _Mas se puede perdonar no solamente lo no se
etiam pars eius, vel ars obligationis, ut est apud debe, sino también parte de ello, o parte de aobli-
Iulianum tractatum ibre trigesimo tertio (1) Di— gaston, como se expjuso per Juliano en el-Iibro tri-
gestorum. gesimo tercero del ¡gesto. .
& 1.—Si is, qui stipulatus Stichum,, aut decem, 1.—Si el que estipuló aStico, ó la suma. de diez,
dam naverit heredem, Stichum non petere, legatum hu iere condenado a heredero á. no pedir a Stico,
valere constat; sed uid contineat, videamua. Et consta que es valido el legado; pero veamos que
Iulianus scribit, actionem ex testamento in hoc sea lo que contenga. Y escribe Juliano, que se con-
esse videri, ut debitor accepto liberetur; uae res Sidera que hay Ia accion de testamento para esto,
utique debitorem et in deeem liberabit, quia acce- para quo el deudor quede libre por aceptilación; lo
ptilatio solutioni- comparatur; et quemadmodum si cual ciertamente liberare. también de los diez al
Stichum solvisset debitor, liberaretur, ita et acce- deudor, porque la 'aceptilación se compara al ago;
ptilatione Stichi liberari. y asi como si el deudor hubiese entregado & tico,
se liberaris, asi también se libera con la aceptila-
ción de Stico.
& .2.—Sed si debitorem (2) decem damnatus sit g 2.-Pero si ei heredero hubiera sldo condena-
heres (3) viginti liberare, idem Iulianus scripsit do it liberar de veinte a un deudor de diez, escribió
libro trigesimo tertio, nihilominus esse liberandum el mismo Juliano en el libro trigésimotercero, que,
decem; nam et si ei viginti accepto ferantur, in no obstante, ha de ser liberado de los diez; porque
decem liberabitur. también si se le tienen por pagados los veinte, se
le liberare de los diez.
g 3.—Sed si duobus heredibus institutis, alterum 5 3.-—Pero si habiendo instituido dos herederos,
ex his damnaverit creditori solvere, valet legatum hubiere cºndenado él uno de ellos a pagarle a un
propter coheredem, cumque ex testamento actu- acreedor, es valido el legado por causa del cohere-
rum, ut creditori solvatur. dem, y este ejercitara la acción de testamento para
que se pla/¡sgae al acreedor.
& 4.—Liberatio autem debitori legata ita. demum 5 4.-- as la liberación legada al deudor sola-
effectum habet, si non fuerit exactum id a debito- mente tiene electo de este modo, si no sc hubiere
re, dum vivat testator; ceterum, si exactum est, cobrado del deudor, viviendo el testador; pero, si
evanescit legatum. se cobró, se extingue el legado.
E).—Unde quaerit iulianus, si ab impuberis" tj 5¡—Por lo cual pregunta Juliano, si, habiendo-
su stituto sit liberatio relicta, deinde impubes exe- se deliado Ia liberación a cargo del substituto de un
gerit, quod debctur, an evanescat legatum. Et impúbero hubiere cobrado des ués el im úbero
quum constet, pupillum in his, quae a substituto lo que se debe, se extinguira e legado. como
relinquuntur, personam sustinere eius, a quo sub consta que el pupilo representa en las cosas, que
conditione legatur, consequens est, substitutum se dejan a cargo del substituto, la persona de aquel
actione ex testamento teneri, si pupillus a debitore a cuyo cargo se lega bajo condición, es consiguien-
exegerit. te que el substituto esté obligado or la acción de
testamento. si el pupilo hubiere co redo del deudor.
& tl.—Idem ue est, et si pupillus non ex erit, & ($.—Y lo mismo es, también si el pupilo no hu-
sed solummo o litem sit contestatus, teneri (4) biere cobrado, sino que solamente hubiera contes-
eum, ut remittat actionem. tado la demands, pues aquel esta obligado a remi-
tir la acción.
& 7.—Nam et si debitori liberatio sub conditione & 7.—Porque también si al deudor le hubiese
legata fuisset, et vel lis fuisset contestata, veletiam sido legada bajo condición la liberación, y ó se hu-
exactum endente conditione, ex testamento actio -biese contestado Ia demanda, o aun se hubiese co-
maneret iberatione relicta. brado estando pendiente la condición“, quedaria laac—
ción del testamento habiéndose dejado la liberación.
(1) seeundo. Hal. %
(2) in, inserta ta Valg.
(a) in, inserta la Vaig, (4) enim, insertan Hai. Valg.
680 DIGESTO._LIBBO XXXIV: TÍTULO III
8. POMPomus libro V]. ad Sabinum. — Non 8. Postremo; Comentarios a Sabino, Libro VI.
solum nostrum debitorem, sed et heredis, et cuius- --Podemos legar, para que sea liberado, no sola—
libet alterius, ut "liberetur, legare possumus. mente a un deudor nuestro, sino también al dcl
heredem, y al de otro cualquiera.
& L—Potest heres damnari, ut ad certum tem— & 1.-—El heredero puede ser condenado a no pe-
pus non petat & debitore; sed sine dubio nec libe- dirle al deudor hastacierto tiempo; pero sin duda
rare eum intra id tempus debebit, et si debitor no debera liberarlo dentro de este tiempo, y si el
decesserit, ab herede eius intra id tempus peti non deudor hubiere fallecido, no se le podrá pedir el
poterit. heredero dentro de este tiempo.
5 2.—Iliud videndum est, en eius temporis, intra & 2.—Se ha de ver esto, si podrá pedir 0 los in-
quod petere heres vetitus sit, vel usuras, vel oe- tereses, ó las penas, del tiempo dentro del cual se
nas petere possit. Et Priscus Neratius existima at, le hubiera vedado al heredero pedir. Y opinaba
committere eum adversus testamentum, si petiis- Pri-co Neracio. que intrin ía el testamento, si hu-
set; uod verum est. biese pedido; lo que cs ver ad.
g .—Tale legatum: «liores meus a solo Lucio g 3.—Tal legado: ((solamente a Lucio Ticio no le
Titio ne petito», ad heredem Lucii Titii non tran- ida mi heredero», no pasa al heredero de anio
sit, si nihil vivo Lucio Titio adversus testamentum ll'icio, si viviendo Lucio Ticio nada se hubiera he-
ab herede. eo, quod ab eo exigere debitum tentaVit, cho contra el testamento or el heredero, por ha-
sit commissum; quoties enim cohaeret personae ber intentado exigit-le Ia euda; porque siempre y
id, quod legatur, veluti personalis servitus, ad hei cuando va unido a la persona lo que se lega, como
redem eius non transit, si non cohaeret, transit. una servidumbre personal, no pasa a su heredem,
y pasa, si no va unido.
% lt.—Si verba liberationis in rem sint collata, & 11.—Si las palabras de la liberación hubieran
pro eo est, quasi heres ab eo debitore heredeque sido referidas a una cosa, es lo mismo que si se le
eius petere petitus sit, ut adiectio heredis perinde hubiera vedado al heredero pedirle al deudor ); al
nihil valeat, atque non esset valitura, ipsius debi- heredero de este, de suerte que la adición del he-
toris persona non comprehensa. redero no valdra nada, lo mismo que no habria de
valer no habiéndose expresado la persona del mis-
mo deudor.
g 5.—-[s, qui reddere rationes iussus sit, non vi— 5 5.—Aquel a quien se le haya mandado dar
detur satisfacere, si reliquum reddat non editis cuentas, no se considera que cumple, si entrega lo
rationibus. sobrante sin haber presentado las cuentas.
g ti.—Si heres vetitus sit agere cum eo, qui ne- 5 b'.—Si al heredero se le hubiera vedado ejercitar
gotia defuncti gesserit, non videtur obligatio ei la acción contra aquel que hubiere gestionado nego-
praelegata, quae dolo, vel ex fraude eius, qui ne- cios det difunto, no se considera ue se le prelego
gotia gesserit, commissa sit; et testator id videtur la obligación que se haya contrai o por dolo, o por
sensisse; ideo si heres negotiorum gestorum egis- fraude del que hubiere gestionado los negocios; y
set, agens procurator ex testamento incerti, doli parece que esta fué la intención del testador; por
mali exceptione excludi potest. to tanto, si el heredero hubiese ejercitado la acción
de gestión de negocios, ejercitando el procurador
en virtud del testamento la de cosa incierta, puede
ser rechazado con la excepción de dolo malo.
5 7.-—Et ei liberatio recte tegatur, apud uem & 7.—También se lega válidamente la liberación
de osuero, vel cui commodavero pianorlve de ero, a aquel en quien yo hubiere depositado, & a quien yo
ve ei, quem ex furtiva causa mihi dare oportet. le hubiere entregado en comodato, o dado en pren-
da, o a aquel que me debe dar por causa de hurto.
9. ULPIANUS libro XXIV. ad Sabütum.— Si 9. ULPIANO; Comentarios a Sabino. libro XXIV.
quis rationes exigere vetetur, ut est saepissime re- --Si a alguno se le vedere. exigir cuentas, no se le
scriptum, non impeditur reli uas exigere, quas impide, como muchisimas veces se respondió por
quis ipse (l) reliquavit, et si qutd dolo fecit, qui ra- rescripto, exigir los remanentes que uno quedó
tiones gessnt. Quodsi quis et haec velit remittere, debiendo, y por Io que hizo con dolo ei ne llevó
ita debet legare: «damnas esto heres meus, uid- las cuentas. Mas si alauno quisiera remitir tam-—
quid al) eo exegerit illa vel illa actione (2), ¡d ei bién estas cosas. dEbeclegar asi: «este condenado
restituere, vel actionem ei remittere». mi heredero a restituirle todo.lo que lo hubiere
exigido con tal o cual acción, o in remitirle la ac—
ción».
10. lULlANUS libro XXXIII. Digestorum. — Si 10. JULtANO; Digesto, libro XXXIII.—Siel he-
damnatus heres fuerit, a fideiussore quidem nen redero hubiere sido condenado ti. no pedirle cierta-
petere, quod autem reus debet, Titio dare, pacisci mente al Bador, pero a darle a Ticio lo que debe
debet, ne a ñdeiussore petat, et adversus reum el deudor, debe pactar no pedirle al fiador. y ce—
actiones suas praestare legatario, äuemadmodum derle al legatario sus propios acciones contra el
damnatus heres, no a reo petat, et amnatus dare, deudor, a la manera que e heredero condenado a
quod fideiussor debet, et reo acceptum facere, et no pedirle al deudor, y condenado a. dar lo que
legatario litis aestimationem sutferre cogatur. debe el fiador, esta obligado a tener por cumpiido
¡al deudor, y a darle al legatario la estimación del
itigio.
11. loan libro XXX VI . Digesta-um . -— Si debi- 11. EL MISMO] Digesto, libro XXXVI.-- Si el
(1) Ilal.; se, por lpse, et códice Fl. (2) ratione, [lat.
DIGESTO.—LIBRO XXXIV: TÍTULO III 681
tor fideiussorem suum ab herede suo liberari ius- deudor hubiere mandado que por su heredero sea
serit, an fldeiussor liberari debeat. Res ndit, de- liberado su fiador, ¿deberá, ser liberado el' fiador?
bere. Item quaesitum est, an, quia man ati actione Respondió, que debia. Tambien se preguntó, si,
heredes tenerentur, inutile legatum est (1), quod porque los herederos estarian obligados con la ac-
debitor creditori suo legat. Respondit, quoties de- ción de mandato, es inútil el legado, que el deudor
bitor creditori suo legaret, ita inutile esse legatum, lega a su acreedor. Respondió, que siempre que el
si nihil interesset creditoris, ex testamento potius deudorlegaseá su propio acreedor era inútil el
agere, quam ex _pristina obligatione; nam et si Ti- legado, si nada le interesase al acreedor reclamar
tius mandaverit Maevio, ut pecuniam promitteret, por el testamento más bien que en virtud dela ri-
deinde liberari eum iusserit a stipulatore, manife- miliva obligación; orque también si Ticio le lll-
stum est, quantum intersit promissoris liberari po- biere mandado a evio que prometiese dinero, y
tius, quam praestare ex stipulatu, deinde mandati luego hubiere dispuesto que él quedase liberado
agere. por el estípulador, es evidente cuanto le interesn
al que prometio ser liberado más bien que dar en
virtud de lo estipulado, y que ejercitar despues la
accion-de mandato.
12. inem libro XXXIX. Digestormn.—— Lucius 12. Et. MISMO; Digesto, libro XXXIX.— Lucio
Titius, quum Erotem actorem haberet, codicillis Ticio, teniendo a Eros como administrador, dispu-
ita cavit: «Erotem liberum esse volo; quem ratio- so asien los codicilos: «quicro que Eros sea libre;
nes reddere VGlo (2) eius temporis, quod erit post el cual quiero que rinda cuentas del tiempo que
novissimam meam subscriptionem», postea Vivus hubiere transcurrido después de mi última firma»;
Erotem manumisit, in eodem actu liabuit, ratio- despues en vida manumitio ¿¡ Eros, y en el mismo
nesque subscripsit usque in eum diem, qui fuit acto tuvo y firmo las cuentas hasta aquel dia, que
ante paucissimos dies, quam moreretur; heredes fue muy pocos dias antes que muriese; dicen los
Lucii Titii dicunt, quasdam summas et servum herederos de Lucio Ticio, que Eros, siendo todavía
adhuc Erotem et postea liberum accepisse, neque esclavo, y después siendo libre, recibió algunas
in eas rationes, quae a Lucio Ticio subscriptae sumas, y que no las inclu ó en las cuentas que fue-
sunt, intulisse; quaero, an heredes ab Erote nihil ron firmadas por Lucio icio; pregunto, ¿no debe——
exigere debent eius temporis, quo Lucius Titius rán los herederos exigir nada a Eros por el tiempo
subscripsit? Res ondi, Erotem ex ea causa, quae en que Lucio Ticio las firmó? Respondi, ue Eros
prºponeretur, liberationem petere non posse, nisi no podía pedir la liberación en virtud de a causa
el hoc specialiter ei remissum est. que se exponía, si especialmente no se le remitió
también esto.
13. losM libro LXXXI. Digestoruni. —Si cre- 13. Et. MISMO; Digesto, libr-o LXXIII.—Si :; un
ditor debilori, qui se exceptione perpetua tueri deudor, que se podía amparar con excepción per-
poterat, legaverit, quod sibi deberet, nullius mo- étua, le hubiere legado el acreedor lo que le dc-
menti legatum erit. At si idem debitor creditori le- iese, el legado sera de ningún valor. Mas si el
gaverit, intelligendum erit., exceptionem eum rc— mismo deu or le hubiere legado al acreedor, se
initti creditori voluisse. habra. de entender, que quiso que se le remitiera
al acredor la excepción.
rum.—reliqua quoque in iudicio locationis venire. II.—y también los atrasos se comprenden en el
juicio de locación.
18. Faunus libro IX. ad Plautium. —— Cassius: 18. PAULO; Comentarios a Plancio, libro IX.——
etiamsi habitatio eo modo legata esset, gratuitam Dice Cassio: aunque de este modo hubiese sido le—
habitationem heres praestare deberet; et praeterea gada la habitación, deberia el heredero prestar-
placuit, agere posse colonum cum herede ex testa- gratuita la. habitacion; y ademas se determinó, que
mento, ut liberetur conductione (l); quod recti-si— podia el colono ejercitar contra el heredero la ac-
me dicitur. ción de testamento, para que se le libere de la con-
duccion; lo que se dice con muchisima razón.
19. MoosanUs libro IX. [tralaturum.—Quum 19. Monssrmo; Reglas, libro IX. —Cuando
ita. testemur; «heres meus damnas esto liberare testamos asi: «este condenado mi heredero tt libe-
illum, quod is negotia mea gessit, et si quid eum rar a aquel, orque aquel administro mis negocios,
mihi dare facere oportet, ab eo non exigere», da- y a. no exigir e lo que el deba darme ¡¡ hacerme»,
mnatur heres, nec creditas ab eo quoque pecunias se condena al heredero a ue no exija tampoco las
exiget; in simili autem legato vix est, ut de eo quo- cantidades prestadas or e ; pero en semejante le-
que legendo paterfamilias senserit, quod servis gado es dificil que al acer et legado se haya refe-
eius peculii nomine debetur. rido el padre de familia también a lo que se debe
a sus esclavos por razón del peculio.
20. IDEM libro X. Rcsponsorum. _ «Aurelio 20. Et. MISMO; Respuestas, tibi-o II.-«A Aure-
Sempronio, fratri meo. Neminem molestari volo lio Sempronio, mi hermano. Quiero que no sc moles-
nomine debiti, neque exigere aliquid ab eo, quam- te a fulano por razón de deuda, y que no se lc exija
diu viveret (2), neque de sorte aut usura nomine cosa alguna, mientras viva., ni por capital o por in-
debiti (3); et absolvo ci (4) et libero ex pignoribus tereses, por razc'm de la deuda; y le absuelvo y li-
eius domum et possessionem Caperlatam» (5); Mo- bero de empeñar su casa y la posesión Caperlata;
destinus respondit, ipsum debitorem, si convenia- Modestino respondió, que, si fuera demandado.
tur, exceptione tutum esse; diversum in persona estaria amparado con excepción el mismo deudor;
heredis eius. y que diversa cosa era respecto a la persona de su
heredero.
5 1.—Caius Seius quum adolevisset, accepit cu- ä 1.—Habiendo llegado & ser adolescente Cayo
ratores Pubium Maevium et. Lucium Sempronium; Seyo, recibió como curadores ¿ Publio Mevio y a
sed enim (6) idem Caius Seius intra legitimam ae- Lucio Sempronio; pero hallándose el mismo Cayo
tatem constitutus, quum in fatum concederet (7), Seya dentro de la menor edad, al fallecer, dispuso
testamento suo de curatoribus suis ita cavit: «quae- asi en su testamento respecto a sus curadores:
stionem curatoribus meis nemo facial-, rem enim «nadie promueva cuestión a mis curadores, porque
ipse tractavi»; quaero, an rationem curae heredes yo mismo he administrado mis bienes»; pregunto,
adultiacuratoribus petere possint, quum defun- si podrian los herederos del adulto edirles a Ios
ctus, ut ex verbis testamenti apparet, confessus curadores cuenta de la curatela, habiendo confesa-
sit, se omnem rem suam administrasse. Modesti- do el difunto, como aparece de las palabras del tes-
nus respondit, si quid dolo curatores fecerunt, aut tamento, que el administró todos sus bienes. Mo—
ll quaeres testatoris penes eos sunt, eo nomine destino respondió, que si los curadores hicieron
conveniri eos posse. alguna. cosa con dolo, o si en poder de ellos están
algunas cosas del testador, pueden ellos ser de-
mandados por este motivo.
21. TERENTIUS CLsusns (8) libro XII. ad 21. Tenaucio CLEMENTE; Comentarios (¡ la
legem Iuliam ct Papiam. —Si id, quod mihi debe- ley Julia y Papta, libro XII.—Si a ti o a otro hubiere
res, vel tibi vel alii legavero, idque mihi solveris, yo legado lo que me debieses, y me lo hubieras pa-
vel qualibet alia ratione liberatus a me fueris, ex- gado, () por cualquier otra razon hubieres sido Ii-
tinguitur le atum. berado por mi, se extingue el legado.
% 1.—Un e Iuliano placuit, etsi debitori heres & 1.—Por lo cual le arecio bicn a Juliano, que,
extiterit creditor, postea ue ipse creditor decesse- au nr ue el acreedor hu iere quedado heredero del
rit, Iegatum extingui; et ioe verum est, quia. con- den or, y despues hubiere fallecido el mismo
fusione perinde extinguitur obligatio, ac solutione. acreedor, se extinguia cl legado; y esto cs verdad,
ºrque por la confusión se extingue la obligación
Fo mismo que por el pago.
5 2.—Sed si sub conditione dato legato heres 5 2.—Pero si dado bajo condicion un legado el
praeoccupaverit, et exegerit debitum, aliud dici heredero se hubiere anticipado, y hubiere exi ido
oportet, quia in arbitrio heredis esse non debet, ut, la deuda, se debe decir otra cosa, porque no ebe
quandoque conditione existente neque ipsi legata- estar al arbitrio del heredero, que, cumpiiendose
rio debeatur legatum, si tum vivat et capere pos— alguna vez la condición, no se deba el legado ni al
sit, neque ei, ad quem hoc-commodum pervenit, si mismo legatario, si viviera entonces y pudiera ad-
legatarius capere non possit. quirir, ni a aquel a quien va este beneficio, si cl
legatario no pudiera adquirir.
(1) conditione, Hai.
(2) vivet, Hai. Vutg.
(a) Tam-. según corrección del códice FL:_ aut usarse no- Ia escritura original; possessionem. Causa perlata Modesti-
mtnc- et absuelve, conjetura IT:-. per la ceci-itura original, nus, Hal.
que dice: autusuraenominedcbebili. (6) sed enim, omitetas acertadamente la Valg.
(1) ei, omlteta. Ilal. (7) Taur. at mdi-[om; concideret, m el texto.
(5) Taur. según corrección del códice Ft.; Capcrletham, (8) Neratius, IIa . Valg.
DIGESTO.—”LIBRO XXXIV: TÍTULO III 683
22. Pamuu—N us libro XIX. Quaestionum.— 22. PAPINIANO ;. Cuestiones, libro XIX.—«No
«Quod mihi Sempronius debet, peti nolo»; non quiero que se pida. lo que Sempronio me debe»; se
tantum exceptionem habere debitorem, sed et fidei- respondió, que el deudor tiene no solamente ta ex-
commissum, ut liberetur, petere posse, respon- cepción, sino que también puede pedir el fideico—
sum est. miso, para que se te libere.
23. lonn libro VII. Responsorum..— Procura- 23. EL Misato; Respuestas, libro VII.—El pro-
tor, a quo rationem heres exigere prohibitus, eoque curador, de Quien se prohibió que exi iera cuentas
nomine procuratorem liberare damnatus est, pe- el heredero, que por tat razón fue con enado a libe-
euniam ab argentario debitam ex contractu, quem raral heredero, sera obligado por derecho de man-
ut procurator fecit, iure mandati cogetur restitue- dato a restituir el dinero debido por un banquero
tuere, vel actiones praestare. en virtud de contrato, que como procurador hizo.
24. IDEM libro VIII. Responsorum..—Quum lie- 24. EL MISMO; Respuestas, libroVIH.——Cuando
rcs rogatur debitorem suum liberare, de eo tantum se le ruega el heredero que libere a su deudor, se
cogitatum videtur, quod in obligatione manserit; considera que se penso unicamente en lo que hu-
itaque si quid ante tabulas apertas fuerit solutum, biere permanecido en la obligación,- y asi, si antes
ad causam fideicommissi non pertinebit. Quod au- de hn erse abierto el testamento se hubiere paga-
tem post tabulas apertas ante aditam hereditatem do alguna cosa, no pertenecera a la disposición del
ab eo, qui voluntatem defuncti non ignoravit, l'ue- fideicomiso. Mas 10 que después de abierto ei tes-
rit exactum, dolo proximum erit, ideoque repeti tamento, antes de adida la herencia, se hubiere
potest. exigido por quien no ignoró la voluntad del difun—
to, estará proximo al dolo, y por lo tanto puede ser
repetido.
25. PAULUS libro X. Quaestionum. - Legavi 25. PAULO; Cuestiones, libro X.—Le legue a
Titio, quod mihi debetur, vel adiecta certa quanti- Ticio lo que se me debe, habiendo expresado cier-
tate sive specie, vel non adiecta, aut ex contrario, ta cantidad o especie, ó no habiendoia expresndo,
neque cum distinctione, veluti: «Titio, quod ei de- ó, por et contrario, igualmente con la distinción,
beo», vel ita: «Titio centum, quae ei debeo»; quae- por ejemplo: «a Ticio, lo que le debo», () asi: «& Ti-
ro, an per omnia requirendum putes, an debitum cio, los ciento, que le debo»; pregunto, si crees que
sit, et plenius rogo, quae ad haec Spectanl, attin- en todo caso se ne de averiguar si se haya debido,
gas, uotidiana enim sunt. Respondi, si is,-cui '_1'1_- 3 te ruego encarecidamente que trates las cuestio-
tius debebat, debitum ei remittere voliiit, nihil nes que a esto se refieren, porque son de cada dia.
interest, heredem suum iusserit (1), ut eum libe- Respondi, que si aquel,- a uien Ticio le debia, qui-
raret, an prohibeat eum—exigere; utroque enim eo remitirle la deuda, na a 'm orta que hubiere
modo liberandus est debitor, et utroque casu com—_ mandado & su heredero que loli ere, ó que prohíba
petit ultro ad liberandum debitori actio. Quodsu que lo exija; perque de ambos modos ha de ser li-
etiam centum aureorum, vel fundi debiti mentio- berado el deudor, y en uno y en otro caso le com-
nem fecit, si quidem debitor fuisse probetur, libe- paete adornas al deudor accion para ser liberado.
randus est; quodsi nihil debeat, poterit dici, quasn ero si también hizo mención de cien aureos, ó de
falso. demonstratione adiecta, etiam peti, quod un fundo debido, lia de ser liberado, si se probase
comprehensum est, posse. Sed poterit hoc diez, 51 que verdaderamente fue deudor; mas si ne debiera
ita legavit: «centum aureos, quos mihi dehet», vel: nada, se podrá decir que también se puede pedir
«Stichum, quem debet, heres meus damnas esto lo que se expresó, como si se hubiere hecho
non'pctere». Quodsi sic dixit: «heres meus een- una falsa demostración. Pero se podrá decir esto,
tum aureos, quos mihi Titius debet, damnas esto si lego asi: «los cien aureos, que me debe», o:
ei dare», etiam illud tentari poterit, ut petere pos-_ «este condenado mi heredero a no reclamat-le el
sit, quasi falsa demonstratione adiecta; quod mihi esclavo Stico, que me debe». Mas si dijo de esto
nequaquam placet, quum dandi verbum ad debi- modo: «ios cien aureos, que Ticio me debe, este
bituni referre se testator existimaverit. Contra au- condenado a dai-seles mi heredero», tambien se
tem, si debitor creditori leget, nullam-utilitatem odrá intentar que los pueda pedir, como si se hu-
video, si sine quantitate leget. Sed et si id demon- iese añadido una falsa demostración; lo que a mi
stret, quod debere se confitetur, nulla utilitas est, de ningún modo me parece bien, porque el testa-
nisi'in his speciebus, in quibus emolumentum dle- dor estimo referir la alnbra dar a la deuda. Mas
biti am tiatur. Quodsi centum aureos, quos se de- por el contrario, si e deudor legara al acreedor,
bere dixit, legavit, si quidem debet, inutile est te- no veo ninguna utilidad, si le le ara sin exPresión
gatum; quodsi non t'uit debitor, placuit, utile _esse de eantida . Pero también si in ica'ra lo que con-
legatum, certa enim numorum quantitas similis est fiesa que debe, no hay ninguna utilidad, sino en
Sticho legato cum demonstratione falsa; idque et cuanto a las especies en que se amplía el emolu-
Divus Pius rescripsit, certa pecu nia dotis acceptae mento de la deuda. Mas si le ó Ios cien aureos,
nomine legata. que dijo que el dahin,.el lega o es inútil, si ver-
aderamente los debe; pero si ne fue deudor, se
determinó ue el le ado es útil, porque una canti-
dad cierta de mon as es semejante a Stico legado
con falsa demostración; y esto respondió tam ién
por rescripto el Divino Pio, habiéndose legado una
cierta cantidad a titulo de dote recibida.
decedens aliis heredibus scriptis pupillo suo, cuius al fallecer, habiendo instituido otros herederos,
tutelam gessit, tertiam partem bonorum dari vo- quiso que se dieran a su pupilo, cuya tutela ' admi-
luit, si heredibus auis tutelae eausa controversiam nistró, la tercera parte de los bienes, si no les liu-
non fecerit, sed eo nomine omnes liberaverit; pu- hiere promovido controversia a sua herederos por
pillus legatum praetulit (1), et postea nihilominus causa de la tutela, sino que a todos los hubiere li-
petiit (2), quidquid-ex distractione aliave causa ad berado por tal concepto; el pupilo acepto el legado,
.tutorem suum ex tutela pervenerit; quaero, an y, no obstante, pidio despues todo lo que por ena-
verbis testamenti ab his exactionibus excludatur, jenación 6 or otra causa hubiere ido a su tutor
Respondit, si, priusquam conditioni pareret, fidei- or causa e la tutela; pregunto, si con las pala-
commissum percepisset, et pergeret petere id, in ras del testamento estara excluido de estas exac-
quo eontra conditionem faceret, doli mali exce- ciones. Respondió, que , si hubiese percibldo el
ptionem obstituram, nisi paratus esset, quod ex fideicomiso antes que se atuviese & la condicion, y
causa fideicommissi perce isset, reddere; quod ei procediese a reclamar esto, en lo que obrarla con-
aetatis bene!-icio indulgen um est. tra la condicion, habra de obstarle la excepcion de
dolo malo, a no ser que estuviese dispuesto a de-
volver 10 que hubiese percibido por causa del fidei-
pomästä; lo que se le ha de permitir por beneficio de
B. e 8 .
27. Tanner—¡mus libro VIII. Disputationum. 27. Ten-'omne; Disputas, libro VIII.—Ves-
--Videamus, si ei, cum quo de peculio actio erit, mos, si, habiendosele legado en testamento la libe-
liberatio testamento le ta sit, an, si die, quo lega- racion ¡& aquel contraquien hubiere la acción de
ta cedere solent, nihil in peculio sit, legatarii loco peculio, sera considerado en clase de legatario, si
habetur. Atquin nondum debitor fuit, nec rece- nada hubiera en el (peculio el dia en que suelen
dit, ut emolumentum aliquod 3) ex legato a eum correr los términos e los legados. Mas no fue deu-
perveniat, nisi 'pro ter spem uturi peculii; num- dor todavia, y no procede que del legado va a a él
quid ergo in pen enti sit, an legatarius fuerit, algún emolumento, sino porla esperanza de futuro
erinde atque si qua alia causa spem legati dubiam peculio; luego ¿¡estara acaso pendiente si hubiere
acen-et? (4) sido legatario, o mismo que si alguna. otra causa
hiciera dudosa la esperanza del legado?
28. SCAEVOLA libro XVI. Digestartun.-—Aure- 28. Scsvoui; Digesta. lib/'o XVI. -— Aurelio
lius Symphorus (5) fideiusserat pro tutore quodam, Sinforo se habla cºnstituido dador de cierto tutor,
et decedens iisdem (6) pupillis legavit in haec ver- y al morir legó a los mismos pu ¡los en estos tér-
ba: «Arellio (7) Latino, et Arellio (8) Felici singu- minos: «a Arelio Latino y a Are io Felix cinco para
lis quina, quum quis eorum quatuordecim anno- cada uno, cuando cualquiera de ellos fuere de ca-
rum fuerit, ad quod tempus praestari iis volo, torce aüos, en cuyo tiem o quiero ue se les-den a
singulis alimentorum nomine menstruos denarios cada uno seis denarios a mes & titu 0 de alimentos,
senos, et vestiarii nomine annuos denarios viginti y veinticinco denarios anuales por razón de vesti-
quinque; quo legato contenti 'esse debetis, quando do; con cuyo legado debeis estar contentos, puesto
tutela. vestra non minima damno rationem meam que vuestra tutela grave con no pequeño perjuicio
amiserit; a. vobis autem, heredes mei, peto, ne mi atrimonio; pero os pido, herederos mios, que
quid ex ratione tutelae ab his exigere, vel ab hoc ne ea exijais cosa alguna por razón de la tutela, o
legato (9) eorum retinere velitis»; quaesitum est, que no quernis retenerselo de este legatio»; se pre-
si heres eius ex causa lideiussionis aliquid praesti- guntó, si, habiendo entregado alguna cosa su he-
terit, an ab (10) herede filiorum eius, pro quo redero por causa de la fianza, podra repetirla del
tideiusserat, repetere possit. Respondit, verbis, heredero de los hijos de aquel por quien habia sido
quae proponerentur, id solum videri heredum fidei fiador. Respondio, que en as palabras que se ex-
commissum, ne exigerent, quod ex ratione tutelae, ponían parecla que a la fidelidad de los herederos
uam ipse S mphorus administraverat, ab Arel- se encomendó solamente esto, que no exigiesen .lo
his (11) sibi eberetur. que por razón de la tutela, que el mismo Sinforo
habia administrado, se les debiese 'per los Arelios.
1.—Testamento facto debitoribus liberationem g 1.—Uno, habiendo hecho testamento, les habla
re i derat, post inciso lino et recognito testamento dejado a sus deudores la liberación, y despues
aliu testamentum fecit, in quo repetiit legatum abierto y reconocido el testamento hizo otro testa—
his verbis: «quibusque legata. in eo testamento, mento, en el cual repitió el legado con estas ala—
quod incidet-ain, dedi, omnia rata esse, et quaequae bras: «quiero que para aquellos a quienes di ega-
scriptasunt, volo»; quaesitum est, adita ex sequen- dos en el testamento ue he roto, sean validos
te testamento hereditatean debitores, quibus priori todos, y los que han si 0 escritos»; se preeunte,
testamento liberatio relicta erat, consequi possint, habiendo sido adida la herencia en virtud dae] se-
ut etiam eius uantitatis nomine, quam post prius gundo'testamento, si podrá… conseguir los deudo—
testamentum ebere coeperant, liberarentur, et si res, a quienes en el primer testamento les habia
ab his heredes petere coe erint, an doli mali exce- sido dejada la liberación, que fuesen liberados tam-
ptione summoverentur. espondtt, non liberari. bién por razón de la canti ad, que habian comen-
zado ¿ deber después del primer testamento, y si
serian repelidos con la excepcion de dolo male, si
(1) pertulit, Hal. . . los herederos hubieren comenzado a reclamarles.
(2) ltal.: petit, et codice H. Respondió, que no se liberaban.
(11) Hel.; utiquld. el etidice Fl.
(4) quod ma is est, made ¿a Valg.
(ñ) Symphor uus. la Valg.
(8) eius, Hal. . (9) vel ob hoc legata., Hal.
(7) Relllo, ¡[al., Aurelio, la Valg. (tO) Hal. Vu! .; ab, omitela et códice Fi.
(a) Relllo, ”al.; Aurelio, la Valg. (11) ltelliis, [ al.; Aureliis, Ia Valg.
manera—mano XXXIV: TÍTULO III 685
SLK—Titius Seio, debitori suo, ita legavit: «do 5 2.—Ticio legó asi a Seyo, su deudor: «doy
lego Seio denarios decem; item dono illi quidquíd lego a Seyo diez denarios; y también le dono todo
sortis et usurarum nomine mihi debebat»; praeter- lo que me debia poi- razón de capital )" de intere-
ea generaliter damnavit heredes, fideique eorum ses»; además de esto condenó en general a los he-
commisit, uti darent, restituerent unicuique, quid- rederos, y lo encomendó a su fidelidad, a que diesen
quid ei iegasset; postea Seius aliam praeterea pe- y restituyesen a cada uno lo que le hubiese legado:
cuniam a Titio mutuatus est; quaero, an haec quo- desrmés Seyo recibió de Ticio en mutuo además
que pecunia, quae post testamentum factum ata otra cantidad: pregunto, ¿se entiende le ado tam-
esset Seio, legata intelliºitur? Respondit, quum in bién este dinero, que después de hecho e testamen-
praeteritum tempus verba collata proponerentur, to hubiese sido dado :; Seyo? Respondió, que expo-
non esse posterius credendum legatum. niendose que las palabras se refirieron al tiempo
pasado, ne se ha de creer que se legó lo posterior.
5 ii.—Titius testamento facto et filiis heredibus 5 :).—¿Ticio, habiendo hecho testamento, ha-
institutis, de atre tutore sno quondam facto ita. biendo instituido herederos :i sus hijos, hab ó asi
locutus est: « eium, patrem meum, liberatum esse de su padre, nombrado tutor suyo en otro tiempo:
volo ab actione tutelae»; quaero, haec verba qua- (quiero que Seyo. mi padre, saa liberado de la ac-
tenus accipi debent,—id est, an pecunias, quae ción de tutela»; pregunto, ¿cómo deben entenderse
vel ex venditionibus rerum factis, aut ex nomini— estas palabras,—esto es, deberá entregar a. los hi'os
bus exactis in suos usus convertit, vel nomine suo y herederos del testador, nietos su yos, las canti a-
foeneravit, filiis et heredibus testatoris. nepotibus des que recedentes de ventas que hizo de bienes,
suis debeat reddere—? Respondit, eum, cuius notio o de cre itos cobrados, aplicó in eas propios usos, ó
est, aestimatarum, praesumtio enim propter natu- prestó & interés en su propio nombre—? Respondió,
ralem atïectum fecit. omnia patri videri concessa, que lo habrá de estimar aquel :. quien corresponde
nisi aliud sensisse testatorem ab heredibus eius el conocimiento del asunto, porque por su natural
approbetur. efecto hace la presunción, que se considere que
todo se le concedió al padre, si no se robase por
los herederos que otra cosa entendio el, testador.
5 4.-—-Maevia testamento suo alterum ex heredi- g 4.—Quiso Mevia en su testamento que uno de
bus (1) suis actione tutelae voluit liberari his ver- sus herederos fuese liberado 1de la acción de tute-
bis: «rationem tutelae, quam egit lulius (2) Paulus la, en estos términos: «no quuero, que de la tutela,
cum Antistio Cicerone, posci ab eo nolo, eoque que administró Julio Paulo con Antistio Cicerón,
nomine causa omni (3) liberatum esse volo»; se lc' pidan cuentas, quiero que por tal titulo este
quaero, an, si qua pecunia ex tutela apud eum re- liberado de toda rec amacion»; pregunto, si, ha-
mansit, peti ab eo possit. Respondit, nihil proponi, biendo quedado en su poder algún dinero proce-
cur pecunia, quae pupillae est, et apud tutorem dente de la tutela, se le podrá pedir. Respondió,
posita maneret, legata videretur. que nada se exponis para que se considerase lega-—
o et dinero, que es de la pupila, y que permane-
ciese deppsitade en poder del tutor.
5 5.—Testamento ita scripserat: «Titio, aflini s 5.— no habia escrito asi en su testamento:
meo, quidquid mihi quacunque ex causa debebat, «quiero que a Ticio, mi afin, le sea condonado todo
remitti volo, eoque amplius decem do»: codicillis lo que por cualquier causa mo debia, y ademas de
ita scripsit: «Titio hoc amplius, al'ñni et debitori esto le doy diez»; en codicilos escribió de este
meo, usuram pecuniae, quam mihi debebat, ab he- modo: «ademas de esto quiero que por mi heredem
rede meo, donec advivet; quodsi exigere ultra (4) se le condone a Ticio, ahn y deudor mio, el interés
voluntatem meam putaverit, eius sortis usuram del dinero quo me debia, mientras viva; pero si
eidem Titio ab heredibus meis, donec vivit-(5), contra mi voluntad hubiere pensado exigirlo, uie-
praestari volo»; quaesitum est. quum augendl po— ro que por mis herederos se le den al mismo icio,
tius, quam minuendi testator voluntatem habuerit, mientras viva, los intereses de aquel capital»; se
an heredes ex causa fideicommissi Titio teneantur, preguntó, si, habiendo tenido el testador voluntad
ut eum omni debito liberent. Respondit, secundum mas bien de aumentar que de disminuir, estarán
ea, quae proponerentur, videri minutum legatum, obligados a favor de Ticio or causa del fideicomi-
quo primo dederat. so los herederos, para li erarlo de toda deuda.
Respondió, que, según lo ne se exponía, se consi-
deraba dismmuido el legaäo, que habia dado pri-
meramente.
5 (i.—Legatum est testamento hoc modo: «Seio 5 (i.—Se [ego de este modo en un testamento:
concedi volo, quidquid mihi ab eo debitum est, vel «quiero que se conceda a Seyo todo lo que por él
fidem meam pro eo obli avi»; quaero, utrum id se me debió, o aquello por Io que obligue mi lian-
solum, quod testamenti acti tempore debebatur, za»; pregunto, si se habra legado solamente lo que
legatum sit, an etiam, si quid ex ea summa usura- se debia al tiempo en que se hizo el testamento, ó
rum nomine postea accessit, legato cedat. Respon- si también cederá al legado lo que por esta suma
dit, videri omnem obli ationem eius debiti per se agregó despues a titulo de intereses. Respondió,
fideicommissum solvi vo uis-se. que parece que quiso que se disolviera por et fidei-
comiso toda obligación de esta deuda.
g 7.-—Sticho testamento manumisso fundum in- 5 7.—A Stico, manumitido en el testamento, le
structum et alia legavit, et haec verba adiecit: lego uno un fundo previsto, y otras cosas, y añadió-
«quam rationem reddere veto, quia (6) instrumen- estas palabras: «el cual prohibe que rinda cuentas,
ta penes se habet»; quaesitum est, an Stichus reh- porque tiene en su poder los documentos»; se pre-
ua, uae ex administratione actus debuerat, red- guutó, si deberá entregar Stico los atrasos que tia-
ere ebuerit. Respondi, Stichum eo nomine non bia debido por actos de su administración. Respon-
teneri. Claudius: nemo enim ex servitutis actu post di, que Stico no estaba obligado por este concepto.
libertatem tenetur, et consultatio ad ius debiti re- Y dice Claudio: porque nadie esta obligado después
lata fuerat; retineri ergo reliqua possunt cum pe— de su libertad por actos del tiempo de su esc avi-
culio, aut ex eo deduci, si legatum est.' tud, y la consulta habia sido referida al derecho
de la deuda; luogo se pueden retener los atrasos
con el peculio, o ser deducidos de este, si fue
legado. '
5 8.—«Centum, quae apud Apronianum deposita ä 8.—«Quiero que los ciento, que tengo deposi-
habeo, apud ipsum esse volo, donec filius meus ad ta os en poder de Aproniano, esten en poder del
annos viginti pervenerit; eiusque pecuniae usuram mismo hasta que mi hijo haya llegado a los veinti-
exigi veto»; quaesitum est, an ex causa fideicom- cinco enos; y prohibe que se exijan intereses de
missi Apronianus consequi possit, ne ante tempus este dinero»; se preguntó, si por causa del lideico-
a testatore praescriptum ea summa ab eo exigatur. miso podria conseguir Aproniano que ne se le exi-
Respondit, secundum ea, quae proponerentur, con- ja esta suma antes del tiempo fijado por el testador.
sequi posse. Respondió, que, según lo que se exponía, lo podia
cºnseguir.
5 9.-— Filias heredes scripserat, uarum fidei % 9.—Uno habia instituido herederas a las hijas,
commisit in haec verba: «ne a Caio beio rationes a quienes encomendó un fideicomiso en estos tór-
actus rei iiieae, quae per mensam eius (1), sive minos: «no te exijais a Cayo Seyo cuentas de la ad-
extra niensain in iem mortis meae gesta est, exi- ministración de bienes mios, que en su banco 6
gatis, eoque nomine eum liberetis»; quaesitum est, fuera de su banco fueron administrados hasta el
quum universas rationes in diem mortis iste admi- dia de mi muerte, tiberadlo por este concepto»;
nistraverit et per mensam suam, et quae extra ad- se preguntó, si, ha ieiido administrado este todos
ministrabantur. an ad rationes reddendas here- los capitales, asi en su banco, como Ios que se ad-
dibus teneatur. Respondit, liberationem quidem ministraban fuera. estaria obligado a rendir cuen-
secundum ea, quae proponerentur, legatam esse, tas a los herederos. Respondió, que, segün lo que
sed quatenus praestanda sit, ex qualitate discepta- se exponía, se lego ciertamente la liberación, pero
tionis iudicem aestimaturum, que el juez habra de estimar por la naturaleza de
la controversia hasta. dónde se haya de conceder.
€ 10.—Eum, qui tutelam ipsius administraverat, g lO.—Uno institu ó herederos al que habia ad-
et fratrem suum, et alios quosdam scripsit heredes, ministrado la tutela el mismo, a su propio herma—
et tutori legavit, quae impenderat in se et fratrem no, y aalgunos otros, le legó al tutor Ios diez,
ipsius, "decern; quaesitum est, an utile esset in per- que para el y para su ermano habia gastado; se
sona eius fideicommissum. Respondit, si id dede- preguntó, si seria utii respecto si is ersona de este
rit per fideicommissum, quod debebatur, peti non el tldeicomiso. Respondió. que si hu iere dado por
esse. fideicomiso lo que se debía, no se podia pedir.
Pg tt.—idem quaesiit, si in tutoris persona inuti- ä 11.—El mismo reguntó, si, siendo inütil res—
le esset, an in persona fratris utile videretur, quo- pecto a in persona el tutor, se consideraría útil en
niam illi proficeret, cuius et ipsius tutelam admi- cuanto a la persona del hermano, porque le apro-
nistrasset. Respondit, fratri utiliter esse legatum, vecharia tambien a aquel cuya tutela hubiese ad-
quum suo debito liberetur. ministrado. Respondió, que se legó utilmente al
hermano. orque se le liberarlo. de su deuda.
% 12.—[dem quaesiit, si tutor amplecteretur fidei— ?; 12.—- 'l ¡nismo preguntó. si, aceptando el tutor
commissum its. ut in (2) quibusdam stari vellet el fideicomiso de modo que quiera que se esté a al-
verbis testamenti, in quibusdam autem recedat, unas palabras del testamento, pero se apartase
quod minorem quantitatem sumtuuni dicat fidei- eotras,ÁJorque dijera que en el fideicomiso se
commisso contineri, quam ipse erogaverat, an au- compren ia menor cantidad de gastos que la que
diri deberet. Respondit, non impediri eum scri tu- el mismo habia pagado, deberia ser oido. Respon-
ra testamenti, quo minus omne, quod sibi de )eri dió, que no se le impedia en la escritura del testa-
probasset, petere posset. mento que pudiera pedir todo lo que hubiese pro-
bado que se le debe.
5 13.—Quidam ita legavit: «Semproniae, uxori 5 13.——Uno legó asi: «mando que por mis here-
meae, reddi iubeo ab heredibus meis quinquaginta deros se le den a Sempronia, mi mujer, Ios cin-
ea, quae mutua. acceperam chirographo particula- cuenta que yo liabia recibido en mutuo con quiró-
tim m ne otia mea»; uacsitum est, an, si vere grafo particularmente para mis negocios»; se pre-
uxoris de itor fuerit, deicommissum constiterit. guntó, si subsistirta el fideicomiso, si verdadera-
Respondit, si debita fuissent (3), nullum esse [idei- mente hubiere sido deudor de su mujer. Respondió,
commissum. que, si hubiesen sido debidos, era nulo el fideico-
miso.
14.—[dein quaesiit, an, si hanc pecuniai-n ut 5 14.—El mismo preguntó, si, habiendo pedido
de itam apud iudicem petierit, et victa fuerit, an eila ante el juez este dinero como debido, y habien-
fideicommissum peti possit. ReSpondit, secundum do sido vencida, se podrta pedir el fideicomiso.
ea, quae proponuntur, posse ex causa fideicom- Respondió, que, según lo que se expone, se podia
missi peti, quod apparuisset, non fuisse ex alia pedir por caiisa del fideicomiso lo que hubiese apa-
causa debitum. recido que ne se debió por otra causa.
29. PAULUS libro VI. ad legem Iuliam ct Pa- 29. PAULO; Comentarios a la ley Juliay Papia,
31. SCAEVDLA libro III. Rcsponsorunz.—Credi- 31. Scsvona; Res ucstas,l£braV11.—Un acree-
tor debitori legavit ita: (¿Caio Seio quidquid mihi dor iegó asi á su deu or: ((quiero ue por mis he-
sub pignore hortorum suorum debuit, ab heredi- rederos se le de a Cayo Seyo todoclo que me debió
bus rneís dari volo»; quaero, qu um testator vivus a. con prenda de sus huertos»; pregunto, si, habiendo
Seio aliquid recepit, an id ex causa legati peti pos- recibido el testador en vida alguna cosa de Ca o
sit. Respondit, secundum ea, quae proponerentur, Seyo, podria ser pedida esta por causa del lega o.
non posse. idem repetiit, et ait, item testatorem Respondió, que, según lo que se exponía, no podia.
ante factos codicillos, quibus legavit, paene omnem El mismo repuso, y dijo, que también el testador
pecuniam sortis et usurarum recepisse, ita ut mo- recibió antes de haber sido hechos los codicilos, ea
dicum sortis et (1 ) usurarum debeantur, et quae- que legó, casi todo el dinero del capital y de los
siit, an ei petitio (2) competeret propter verba intereses, de tal suerte que se debía una módica
ad praeteritum relata: «quidquid mihi debuit». cantidad por capital e intereses, y pre unto, si le
Respondit: prius quidem secundum ea, quae pro— eompeteria a el ¡a peticion por virtud e las ala—
ponerentur, recte responsum est, verum posterius bras referidas a lo pasado: «todo Io que me de ió».
propter ea, quae in tempore adderentur, ita ab iu- Respondió: antes ciertamente se respondió bien
dice aestimandum, ut inspiceret, oblivione pecu— según lo que se exponía, pero después, en razón a
niae solutae, aut quod eo inscio numerata. esset, lo que se añade respecto al tiempo, se ha de esti-
id fecisset, an consulto, quod uantitatem quondam mar por el juez, de suerte que vea si esto lo hizo
debitam, non ius liberationis dare voluisset. por olvido de que se había pagado la cantidad, 0
porque hubiese sido pagada ignorímdolo el, 6 deli—
eradamente, porque hubiese querido dar la can-
tidad en otro tiempo debida, no el derecho de libe-
ración.
ä 1.-—lnter cetera liberto ita legavit: «et si quid g 1.———Entre otras cosas, una legó asi a su liber-
me vivo gessit, rationes ab eo exigi veto»; quaeri- to: «y si viviendo yo fue gestor de alguna cosa,
tur, an chartas, in quibus rationes conscriptae vedo que se ie exijan cuentas»; se pregunta, si de-
sunt, item reliquas (3) secundum accepta et expen- bera entregarles a los herederos los papeles en que
sa heredibus reddere debeat. Respondit, ea, de están escritas las cuentas, también los sobrantes
quibus quaereretur, sse heredem vindicare, td con arreglo a lo recibido y. 0 gastado. Respondió,
autem, quod conserws, ui remanent in heredita- que el heredero podía reivindicar estas cosas res-
te, crediderit, et in rem omini versum esset, de— ecto á las que se preguntaba, pero que lo que hu-
siisse in reliquis esse. iere prestado a los coesclavos, que permanecen
en la erencia, y se hubiese aplicado a cosa del se-
ñor, dejó de pertenecer a los sobrantes.
5 2.—Titia, quae duos tutores habuerat, ita ca- ; 2.—Tieia, que habia tenido dos tutores, dispu-
vit: «rationem tutelae meae, quam egit Publius so asi: «no quiero que ¿ Publio Mevio se le pida
Maevius cum Lucio Titio, reposci ab eo nolo»; cuenta de mi tutela, que administró junto con Lu-
quaeritur, an, si qua pecunia apud eum ex tutela cio Ticio»; se pregunta, si habiendo quedado en su
remansit, peti ab eo possit. Res ondit, nihil propo- ppder algún dinero de Ia tutela, se le podría pedir.
ni, cur non pecunia, quae pupii ae esset, et apud espondió, que nada se exponía para. que no se
tutorem remaneret, legata videretur. considerase egado el dinero que fuese de la pupi-
la, y estuviers en poder del tutor.
1. PAULUS libro III. ad Sabinum—Qui actu le— 1. PAULO; Comentarios d Sabino, libro III.—El
gato iter adimat, nihil adimit, quia nunquam actus. que habiendo legado la servidumbre de conduccion
sine itinere esse potest. quitase la de paso, no quita nada, porque nunca
puede haber conducción sin paso.
2. Pouromus libro V. ad Sabinum. -- Fundo 2. Pouromo; Comentarios á. Sabino, libro V.—
legato adimi ita potest: «fundum illi praeter usum- Legado un fundo se puede revocar asi: «ni le do ,
t'ructum neque do, neque lego», ut ususfructus in ni le lego a aquel el fundo, salvo el usufruto», e
legato relinquatur. _ suerte que se deje en el legado el usufruto.
& 1.—Sed et fructus adimi potest, ut proprietas ä 1.—También se puede itar el usufruto, de
relinquatur. modo que se deje la propiedad.
g 2.—ltem pars l'nndi legati adimi potest. ä 2.—-También se puede quitar parte" del fundo
legado.
(1) Según nuestra enmienda: et. inserta el códice Ft. '(2) Sempronlo, Hat.
DIGESTO.——LIBBO xxxrv: TÍTULO Iv 689
set, matri eius relieta, ut, si puer ante diem legati Ó habiendosela delatio & su madre si él hubiese fa-
cedentem decessisset, matri debeatur, si postea, llecido antes de ne le fuera restituida, de suerte
ad pupilli heredes fideicommissum transmutatur, que se le deba & a madre si ei niño hubiese falle-'
utpote re ipsa mors subsecuta. cido antes dc correr el termino del ] ade, y se
transmitti el fideicomiso a los herederos el pupiio,
si despues, como habiéndose seguido mora por la
misma cosa-.
5 3.— Sed et quum quis ita legasset: «heres meus 5 3.—Pero también cuando alguno liubieselega.
Titio dato; si non dederit, Sempronio dato», ita do asi: «dele a Ticio mi heredero; si no le diere,
dei-num Sempronio debetur, si dies eius in persona dele a Sempronio», se le debe a Sempronio sola-
Titii non cessisset. mente en este caso, si el termino de esto no hubiese
corrido en cuanto & la persona de Ticio.
; 4.—Si quis ita legaverit: «heres meus Titio 5 4.—Si uno hubiere legado asi: «dele mi here-
fundum date, et si Titius eum fundum alienaverit, dero ¿¡ Ticio un fundo, y si Ticio hubiere enajena-
heres meus eundem fundum Seio dato», oneratus do este fundo, dele mi heredero el mismo fundo ¿
est heres; non enim a Titio fideicommissum reli- Seyo», fué gravado el heredero; porque el fideico-
ctum est, si alienasset fundum, sed ab herede miso no fue dejado a cargo de Ticio, si hubiese
ei.(1) legatum est. Heres igitur debebit, doli exce- enajenado el fundo, sino que iuéle ado a aquel a
ptione posita, pros ieere sibi cautione a Titio de cargo del heredero. Luego deberá. e heredero, he-
unde non alienan o. ' biendose opuesto la excepción de dolo, mirar por si
con caución dada por Ticio de no enajenar el fundo.
% 5.—Si quis plus, quam dedit, ademerit, adem- 5 5.—-Si alguno hubiere quitado mas de 10 que
tio valet, veluti si quis viginti legaverit, et quadra- dió, es valida la revocación, como si alguno hubie—
ginta ademerit, - re lef'ado veinte y hubiere quitado cuarenta.
Ev.—Si loci usumfructum leget testator, et iter % ().—Si el testador legare. el usufruto de un lu-
adimat, non valet adcmuio nec 2) vitiatur legatum; gar, y quitara la servidumbre de puso, no es válida
sicuti qui proprietatem fundi legat, iter adimendo la revocación ni se vicia el legado; ssi como el que
legatum non minuit. lega la propiedad de un fondo, no disminuye el e-
gado quitanto el paso.
g 7.--Si duobus Titiis separatim legaverit, et g 7.—Si alguien hubiera hecho por separado un
uni ademerit, nec appareat, cui ademtum sit, utri- legado a dos Ticios, y lo hubiere revocado para
que legatum debebitur (3); quemadmudum et in uno, y no apareciera ara uien haya sido revocado,
ando, si non appareat, cui datum sit, dicemus se debere & ambos e lege o; asi como también en
neutri legatum. el caso de darlo, si no apareciera para quien haya
sido dado, diremos que no se legó para ninguno de
los dos.
5 8.—Si-Titio fundus pure, eidemque sub condi— 5 8.-—Si un fundo hubiera sido Iegado ¿ Ticio
tione legatus sit, deinde postea ademtum sit sic: puramente, y a ei mismo bajo condición, y lue
«Titio fundum, quem sub conditione legavi, heres después se hubiera hecho asl la revocación: «no e
meus ne dato», ex nulla datione debetur, nisi spe- de ¡¡ Ticio mi heredero el fundo, que bajo condición
cialiter dixerit, pure eum legatum velle accipere. le legue», no se debe porninguna dación, si espe-
cialmente no hubiere dicho que queria que él lo
recibiese legado puramente.
5 9.—Conditio legati an adimi possit, vel heredi- 5 E).—Se ha de ver si se podra revocar la con-
tatis, vel statuliberi, videndum; et Iulianus scribit, dicion de un legado, ó de una herencia, o del ma-
in statulibero detractam conditionem non reprae- numitido por testamento; y escribe Juliano, que
sentare libertatem. Papinianus quoque libro sepii- respecto al manumitido por testamento la condi-
modecimo (4) Quaestionum scribit generaliter, ción revocada no antic) a la libertad. También
conditionem adimi non posse, nec enim datur, in- Papiniano en el libro decimo septimo de las Cusa-
quit, conditio, sed adscribitur; quod autem adscri- tiones escribe en general, que ne se puede quitur
bitur, non potest adimi, sed quod datur. Sed melius una condición, porque no se da, dice, una. condi-
est, sensum madgis, quam verba amplecti. et con- ción, sino ue se añade; mas no se puede quitar lo
ditiones sicut a scribi, ita et adimi posse. que se año e, sino lo que se da. Pero es mejor ate-
nerse al sentido mas bien que a las palabras, y que
las conditiones asl como se añaden, asl también
puedan ser quitadas. _ _ _
& 10.-Quum Titio centum testamento Iegasset, g IO.—Cuando uno hubiese le ado a. Ticio ciento
et eidem codicillis ita legasset: «Titio quinquaginta. en el testamento, al mismo le ubiese legado asi
duntaxat, nec amplius heres meus dato», non am- en los codicilos: « ele mi heredero a Ticio sols-
plius quinquaginta legatarium petiturum. mente cincuenta, y no. mass, el legatario no habi-a
de pedir mas qiie cincnenta.
g 11.—Non solum autem le ata, sed et fideicom- & 11.—Mas no solamente se pueden revocar los
missa adimi possunt, et qui em nuda voluntate. legados, sino también los fideicomisos, y cierta-
Unde quaeritur, an etiam inimicitiis interpositis mente, por la nuda voluntad. Per lo cual se pro-
fideicommissum non debeatur. Et si quidem capi- _ nta, si no se deberá el fideicomiso tampoco ha-
tales vel gravissimae inimicitiae intercesserint, iendo-mediado enemistades. Y si verdaderamente
ademtum videri, quod relictum est; sin autem le- hubieren sobrevenida enemistades capitales ó gra-
vis offensa, manet fideicommissum. Secundum visimas, se considera revocado lo que sedejo; pero
Tomo II — 81
690 DIGESTO.—LIBBO XXXIV: rí-rULo Iv
haec et in legato'tractar'nus doli (1) exceptione op- si leve ofensa, subsiste el fideicomiso. Esto mismo
posita. decimas también respecto ai legatio, opuesta, la ex-
cepción de dolo.
4, IDEM libro XXXIII. ad: Sabinum,. — Quodsi 4. EL Misuo; Comentarios ¿. Sabino, libro
iterum in amicitiam redierunt., et poenituit testato- XXXIII.—Pero si de nuevo volvieron a. la amis.-
rem prioris offensae, legatum vel fideicommissum tad, y el testador se arrepintió de la, anterior ofen-
relictum redintegratur; ambulatoria enim est vo- sa, se reinteFra ei legado o ei üdeicomiso dejado;
luntas defuncti usque ad vitae supremum exitum. porque la vo untad del difunto es variable hasta el
üllimo momento de su vida.
5. Guus libro II. ad Edictum urbicum.- Sicut 5. Guro; Comentar—¿os al Edicto urbano, libro
adimi legatum otest, ita et ad alium transferri, II.—Asicomo puede ser revocado un legado, ssi
veluti hoc me e: «quod Titio legavi, id Seio do también puede ser transferido a otro, por ejemplo,
lego»; quae res in personam (2) Titli tacitam adem- de este modo: «lo que le legue a Ticio, se lo doy y
tionem continet. lego a Seyo»; lo cual contiene en si una tacita re-
vocación respecto a la persona de Ticio.
6. PAULUS libro V. ad legem Iuliam et Papiam. 6. Fauno; Comentarios a la le Jutia y Papia,
-Translntio legati tit quatuor modis: aut enim a libro V. -La transferencia da un egado se haec de
personain personam transfertur, aut ab eo, qui cuatro modos: porque o se transdere de persona a
dare iussus est, transfertur, ut alius det (3), aut persona, 6 se transdere de aquel a quien se mando
quam res pro re datur, ut pro fundo decem au- que le diera, para que otro lo de, o cuando se da
rei (4), aut quod pure datum est, transfertur sub una cosa por otra, como diez aureos por un fundo,
conditione. () se transfiere bajo condición lo que se dió pura-
mente.
5 1.-Sed si id, quod a Titio dedi, a Maevio dem, 5 1.—-Pero si yo diera a cargo de Mevio lo ue
quamvis soleant esse duo eiusdem rei debitores, dí a cargo de Ticio, aunque suele haber dos deu o-
tamen verius est, hoc casu ademtum esse legatum; res de una misma cosa, es sin embargo mas ver-
nam uum dico: « uod Titium dare damnavi, dadero que en este caso fue revocado el legado;
Seius amnas esto are», videor dicere, ne Ti- orque cuando digo: «este condenado a dar Seyo
tius det. o que a Ticio le condene a dar», parece que digo
que no lo de Ticio.
g ft.—Item si pro fundo (5) decem legentur, qui- % it.—Asimismo, si en lugar de un fundo se lega-
dam putant, non esse ademtum 'prius legatum; sed ra la suma de diez, opinan algunos que eo se revo-
verius est, ademtum esse, novissima enim volun- có el primer legado; pero es mss verdadero que fué
tas servatur. revocado, porque se observa la ultima voluntad.
7. ULPIANUS libro XXIV. ad Sabinum.—Quod- ?. ULPIANO; ComentariosttSabino, libro XXIV.
si alii legetur sub conditione, quod alii pure datum —Pero si a uno se te legara bajo condición, lo que
est, non plene recessum videtur a primo, sed ita á otro se le die puramente, no se considera ue
demum, si conditio sequentis extiterit; ceterum si haya habido completo apartamiento del primer e-
hoc animo fuerit testator, ut omnimodo recessum gado, sino solamente en este caso, si se hubiere
a. primo putaverit, dicendum erit, a primo ademtum cumpiido la condición del segundo; mas si ei testa-
legatum. dor hu biere tenido tal intención, que hubiere creido
haberse apartado de todos modos del primera, se
habrá de decir que el legado fué revocado para el
primero.
___—_.
10. inuasus libro XXXVII. Digestorum.—-Si 10. J uum-to; Digesta, iibro XXX VII.—Si sere-
legatum pure datum Titio adimatur sub cºnditio— vocara ba'o condicion el legado dado a Ticio pura-
ne, et pendente conditione Titius decesserit, quam- mente, y l'icio hubiere fallecido estando pendiente
vis conditio deiecerit, ad heredem Titii le atum la condición, aunque llegare a faltar la condición,
non pertinebit; nam legatum uum sub con itione el legado no pertenecera al heredero de Ticio; por-
adimitur, perinde est, ac si su contraria conditio- que cuando bajo condicion se revoca un legado, es
ne datum fuisset. lo mismo que si hubiese side dado bajo condición
contraria.
5 1.—Quod ita legatum est: «Ticio decem heres % 1.—Pero si se legó así: «dele rni heredem diez
meus dato, si Titio non dederit, eadem decem a Ticio, y si no se los hubiere dado a. Ticio, dele
Sempronio dato»,- si moriatur Titius ante diem le- los mismos diez a Sempronio», si Ticio muriese-an-
gati, Sempronius legatum utiliter petet; translatum tes del ter-mino del legado, Sempronio pedira útil-
enim legatum intelligi debebit. mente el legado; perque se debere entender trans-
ferido el legado.
11. IDEM libro LI V. Digestorunt. —_——Qui homi— 11. El. MISMO; Digesta, libro LIV.—El que lega
nem legat, et Stichum adimit,non perimit legatum, un esclavo, y exceptúa a Stico," no extingue el le-
sed extenuat, gado, sino que le limita,
12. ULPIANUS libro L. ad Sabinum. — ut Sti- 12. ULPIANO; Comentarios d. Sabino, libre 1..—-
chum legatarius eligere non possit. de modo que el legatario no pueda elegir a. Stico.
18. Mantuanus iibro VI. Institutiomun.—Divi 13. Mtncuno; Instituta, libro VI.-—- Respon—
Severus et Antoninus rescripserunt, quum testator dieron por rescri to los Divinus Severo y Antoni-
postrema. scriptura uaqua ratione motus pessi— no, que cuando e testador, movido or una razón
mum libertum esse a iecisset, en, uae priori scri- cualquiera, hubiese añadido en su in tima escritura
ptura ei relicta fuerant, ademta vi eri. Hue un liberto ere pesimo, se considerat: revoca-
as las casas que en la primera escritura le habian
sido dejadas.
14. FLORBNTINUS libro XI. (1) Institutionum. 14. FLonsNrmo; Instituta, libro XI.—Los le-
—Legata inutiliter data ademtione non confirman- gados dados inútilmente no se confirman con la
tur, veluti si domino herede instituto, servo (2) revocación, como si habiendo side instituido here-
pure legatum sub conditione adimatur; nam pure dero el ser'ior, se le quitara bajo condición al escla-
legatum si sub conditione adimatur, sub contraria vo lo legado puramente; perque si se quitara ba'o
conditione datum intelligitur, et ideo con Firmatur; condición lo egado puramente, se eutiende d 0
ademtio autem quo minus, non quo magis'legatuui bajo la condiciºn contraria., y or lo tanto se con-
debeatur, intervenit. firma; pero la revocación me ia, para que no se
debe, no para que se deba mas bien el legado.
& 1.—Quibus ex causis datio legati inutilis est, 5 1.—Por las mismos causas por que es inútil la
ex iisdem causis etiam ademtio inefficax habetur, dación de un legado, se consideraineficaz también
veluti si viam pro parte adimas, aut pro parte libe- su revocación, como si en arte revocases la ser-
rum (3) esse vetes. vidumbre de camino, o ve ases que en parte uno
sea libre.
15. PAULUS libro singulari de assignatione libcr- 16. PAULO; De la asignación de tos libertos, li-
torum.—Quum servus legatus a testatore et aliena- bro unica.—Cuando el esclavo legado y enajenado
tus rursus redemtus sit a testatore, non debetur por ei testador ha a sido comprado de nuevo por
legatario opposita exceptione doli mali; sane, si el testador, no se e debe al legatario habiéndose
probet legatarius novam voluntatem testatoris, non opuesto la excepción de dolo malo; pero, a la ver-
summovebitur. dad, si probase el legatario una nueva voluntad
del testador, no sera repelido.
16. Iesu ex libro singulari de Iure _Codicilto- 16. El. Misuo; Del Derecho de tos Cadit-(tos, li-
ram.—Nihil interest, inducatur, quod scriptum est, bro único.—Ninguna diferencia hay_ entre que sea
an adimatur. borrado, ó revocado, lo que se escribió.
17. CELSUS (4) libro XXII. Digestorum.— Ni- 17. Censo; Digesta, libro UU.—Nada prohibe
hil prohibet, priorem scri tui-am posteriore corri- que uno corrija, cambie, ó rescinda una escritura
gere, commutare, rescin ere. anterior por otra posterior.
18. Moossrmus libro VIII. Diä'ercntiarum.— 18. MODBSTINO; Diferencias, libro VIII. — Si
Rem legatam si testator vivus alii donaverit, omni- en vida hubiere el testador donado a otro la casa
modo extinguitur legatum; nec distinguimus, utrum legado, se extingue enteramente el legado; y no
ropter necessitatem rei familiaris, an mera vo- distinguimos si a haya denado por necesidad de
untste donaverit, ut, si necessitate donaverit, le- las cosas de familia, o por mera. voluntad, de suer-
gatum debeatur, si nuda voluntate, non debeatur; te que. si la hubiere donado por necesidad, se deba
aec enim distinctio in donantis munificentiam (11) el legado, y si per nuda voluntad, no se deba; r-
non cadit, quum nemo in necessitatibus libera ls aus-esta distinción no es aplicable a la liberalidad
existat. el que dona, porque nadie es liberal estando en
necesidades.
19. Im… tibro XI. Responsorum.—- Modestinus 19. El. Mismo; Respuestas, libro XI.—Modesti—
respondit, si adimendo legatum, quod Maevio re- no respondió, ne si revocando el legado, que haya
lictum sit, fideicommissum ab eo datum defunctus sido dejado a evio, ne quiso el difu nte revocar el
revocare noluit, heredes ex causa fideicommissi fideicomiso dado a cargo de el, con razón se aprue-
conveniri posse, recte probari. ba que los herederos pueden ser demandados por
causa del fideicomiso. '
20. Pouromos libro I. ad Quintum Mucium. _ 20. Postremo; Comentar-iaa ¿ Quinto Mucia,
—Licet (2) transferam legatum in eum, cum quo libro I.—Aunque yo transfiera el legado a aquel
nobis testamenti factio non est, sive in servum con quien no tenemos testamentifacción, o a un
proprium, cui sine libertate legavero, licet iis non esclavo propie, al cual le hubiere yo hecho ei lega-
debeatur, nec illi tamen debebitur, cui fuerit de sin la libertad, aun cuando no se les deba ¿ és-
ademtum. tos, tampoco, sin embargo, se le debere a aquel, a
quien le hubiere sido revocado.
21. Licmius Rurmus libro IV. Regulam/n. 21. Llcmio Rurmo; Reglas, libro IV.—Elle-
—Legatum nulli alii adimi potest, quam cui datum gado ne puede ser revocado ¿ otro ninguno sino .a
est; quapropter si filio aut servo alieno legatum quien se le dió; por lo cual, si a un hijo ó a un es-
fuerit, domino aut patri legatum adimi non potest. clavo ajeno se le hubiere hecho un legado, el lega-
do no se le puede quitar al señor ó al padre.
22. PAPINIANUS libro VI. Responsorum.—Ex 22. PAPlNlANO; Respuestas, libro VI.—- Uno,
parte heres institutus etiam legatum acceperat. instituido heredero de una. parte. habia recibido
eum testator inimicitiis gravissimis persecutus también un legado, y el testador, habiendolo perse-
quum testamentum aliud facere instituisset, neque guido por gravísimas enemistades cuando habia
perlicere potuisset, praeteriit; hereditariae quidem eterminado hacer otro testamento, falleció, ¡¡ no
actiones ei non denegabuntur, sed legatum si pe— udo terminarlo; no se le denegaran ciertamente
tat, exceptione doli mali summovebitur. as acciones de la herencia, pero si pidiera el lega-
do, sera repelido con la excepción de dolo malo.
28. IDEM libro-VII; Res amarum.—Paterinter 28. El. MISMO; Respue-sm, libro VII.—Un pa-
filios facultatibus divisis, fi iam ex ratione primi- dre, habiendo dividido sus bienes entre los hijos,
pili commodorum trecentos aureos accipere-voluit, quiso que la hija recibiese trescientos au reos per
ac postea de pecunia commodorum possessionem cuenta de las utilidades del cai—gd de primipilo, y
paravit; nihilo minus fratres et coheredes sorori después compró con el dinero de las utilidades una
fideicommissum praestabant; non enim absumtum posesión; este no obstante, los hermanos y cohere-
videtur, quod in corpus patrimonii versum est. deros le entregaran a la hermana el fideicomiso;
Quum autem inter filios diviso patrimonio res indi- porque no se considera consumido lo que se invir-
visas ad omnes coheredes pertinere voluisset, ita tió en el cuerpo del patrimonio. Mas como habiendo
possessionem ex commodis com aratam dividi plaf dividido entre los hijos el patrimonio hubiese que—
cuit, ut in eam superflui pretii ilia portionem he- rido que les bienes indivises pertenecieran a todos
reditariam-accipiat; hoc enim eveniret in bonis pe- los coherederos,—se determinó quela posesión com—
cunia relicta. prada con las utilidades se dividiera de tal suerte,
que en ella reciba la hija la porción hereditaria del
precio excedente; porque esto sucedería habiendo-
se dejado el dinero entre les bienes.
24. lnsM libro VIII. Responsorum.— Legatum 24. EL MISMO; Respuestas, libro VIII.—Cuan-
sub conditione datum, quum transfertur, sub ea- do se transflere el legado dado bajó condición, se
dem conditione transferri videtur, si non conditio considera que se transfiere bajo la misma condi-
priori personae cohaereat; nam si quis uxori subla- ción, si la condición _no fuese inherente a la prime—
tis liberis legaverit, repetita conditio non videbi- ra. persona; porque si alguno hubiere legado a su
tur, quae fuitin persona mulieris necessaria. mujer si hubiese tenido hijos, ne se considerara
re etida una condición, que fue necesaria respecte
a a ersona de la mujer.
& i.—Pater hortos instructos filiae legavit, postea & .—Un padre legó e su hija unos huertos pro-
uaedam cx mancipiis hortorum uxori denavit; vistos, y después donó a su mujer algunos de los,
aive donationes (3) confirmavit, sive non confirma- esclavos de los huertos; ora si confirmo las dona-
vit, posterior voluntas filiae legato potior erit. Sed ciones, ora si no las confirmó, la última voluntad
26. PAULUS libro IX. Quaestionum.— Si servo 26. PAULO; Cuestiones, libro IX.—Si habiéndo-
cum libertate dato legato et alienato adimatur li- se dado con la libertad un 1 ado a un esclavo, y,
bertas, quamvis alieno inutiliter adimatur, tamen habiendo sido enajenado, se e quitara la libertad,
legatum ad emtorem non perventurum; et merito, aunque inútilmente se le quite al ajeno, sin embar-
constitit enim ademtio, quia possit redimi, sicut go, el legado no ira at comprador; 3 con razón,
datio, quum in eum confertur, qui testamenti t'a- pues fue válida la revocación, porque puede ser
ciendi tempore fuít testatoris, demde alienato codi- comprado de nuevo, asi como la dación, cuando es
cillis libertas datur. concedida eaque] que fue del testador al tiempo
de hacerse el testamento, y habiendo sido enaje-
nado “despues se le da la libertad en codicilos.
& 1.—Quid ergo, si eum, quem liberum esse quis g' 1.—¿Qué se dirá, ues, si uno en vida hubiere
iusserat, manumiserit (lbkus, deinde codicillis manumitido aquien e habia mandado ue fuese
libertatem ei ademerit? ideamus, an perdiderit libre, y después le hubiera quitado en icilos la
legatum vana ademtio libertatis; quod quidam pu- libertad? Veamos, si la vana revocación de la li-
tant; sed supervacua scriptura non nocet legato. berted habrainvalidado el legado; y asi lo creen
algunos; pero una escritura supérñua no perjudica
al egado.
27. IDEM libro XXI. Quaestionum—Servus le- 27. EL MISMO; Cuestiones, libro XXI.—Fué le-
gatus est, et ei aliquid; si alienato eo adimatur, do un esclavo, y legose a este una cosa; si ha-
quod ei legatum est, valet ademtio, quia et lega- iendo sido el enajenado se le quitara Io ue se le
tum potest procedere, si redimatur. legó, es valida la revocación, porque tam ¡en pue-
de ser procedente el legado, si aqu el fuese compra-
do de nuevo.
5 1.—Servo legato et inter vivos manumisso si 5 1.—Si a un esclavo legado y manumitido entre
legatum adiinatur, nuliius momenti ademtio est; vivos se le revocara un le do, es de ningún valºr
igitur legatum, quod ipsi datum est, capiet; nam la revocación; luego perci ira el legado que a. él
etsi rursus in servitutem ceciderit, non tamen le- mismo se le dió; porque aunque de nuevo hubiere
gatum eius rcsuscitabitur, novus enim videtur caido en esclavitud, no se resucitara, sin embargo,
homo esse. su legado, porque se considera que es un hombre
nuevo.
28. VALENS (2 libro V. Fideicommisaorum..—— 28. VALENTE; Fideicomisos, libro V.—Si yo te
Si tibi certam rem egnvero, et rogavero te, ut eam hubiere legado una cosa. cierta, y te hubiere roga-
Titio restitueres, deinde eandem rem tibi fidei- do que se a restituyeras a Ticm, y después te hu-
commisero, nec rogavero te, ut alii eam praesta- biere dejado por fideicomiso la misma cosa, y no
res, quaeritur, an in tua potestate sit, ex causa te hubiere regado que se la entre ues a otro, se
fideicommissi eligere, ut ñdeicommissum non prae- pregunta., si estará en tu facultad e egit- por causa
stes. Et magis posteriorem scripturam testamenti del fideicomiso no entregar el fideicomiso. Y se de-
placuit spectari.- terminó, ue mas bien se atendiera a la clausula.
posterior el testamento.
29. PAULUS libro III. Sententiarum. — Liber- 29. PA ULo;_Sentencias, libro III.——Un liberto,
tus, qui in priore parte testamenti legatum acce- que en la primera arte del testamento habia reci-
per-at, et ingratus postea eadem scriptura a. _testa- bido un legado, y espues ea te misma escritura
tore appellatus est, commutata voluntate actionem fue llamado ingrato por el testador, no puede te-
ex testamento habere non potest. ner, habiéndose cambiado la voluntad, la acción
del testamento.
80. SCszonA libro XX. Di estorum.—Alu— 80. ScsvoaA; Digesto, libro XX.—Una había
mnae suae plura legaverat, quae am ex his ab:- legado a se hermana muchas cosas, le quitó el u-
tulit, quaedam ut praestarentur, ab herede suo nas de éstas, y le pidió a su heredero que se la ie-
petiit, in quibus et viginti dari voluit his verbis: sen otras, entre las" que quiso que se le diese tam-
«hoc amplius do lego darique volo viginti auri li- bien la suma de veinte, en estos términos: «adamas
bras», et adiecit: «tideique tuae, Atti, committo, ut de esto doy y lego, y quiero que se den veinte Ii-
inprimis Semproniam, sororem tuam, pro tua pie- bras de oro», y añadió: (encomiendo a tu fidelidad,
tate et regere, et tueri velis, et si putaveris eam Atcio, que ante todo quieras dirigir y amparar con
ad bonam vitae consuetudinem reversam, ita vi- tu cariño ¡¡ Sempronia, tu hermana, y que si cre-
ginti auri libras ei reddere, quum morieris, inte- yeres que ha vuelto a buena costumbre de vida, en
rim tamen reditus eius, id est usuras semisses, ei este caso le entregues las veinte libras de oro,
praestes»; postea codicillis ad Maevium] atarium cuando tu mueras, pero que mientras tanto le des
easdem viginti libras auri transtulit, et dei eius sus réditos, esto es, los intereses del seis por cien-
commisit in haec verba: «viginti libras auri, quas to anual»; y después en codicilos transürio al le-
testamento Semproniae, alumnae meae, reliqui, Fatario Mevio estas mismas veinte libras de oro, y
eas dari volo Maevio, cantionibus interpositis, ut e hizo un fideicomiso en estos términos: «las vein-
ex ea summa eidem Semproniae, quamdiu advixe— te libras de oro, que en el testamento deje a Sem-
rit, praestet menstruos denarios quinque, et vestia- ronia, mi alumna, quiero que sean dadas a Mevio,
rii nomine denarios centenos vicenos quinos, id- abiendose interpuesto cauciones para que de esta
q/pe fidei vestrae committo; certa. sum autem, te, suma le de a la. misma Sempronia. mientras vivie—
aevi, pro tua pietate petiturum ab. herede tuo, ut re, cinco denarios mensuales, y ciento veinticinco
voluntas mea in persona alumnae meae duret»; denarios por razón de vestido, y esto lo encomien-
quaesitum est, an Maevius legatarius cogendus do it vuestra fidelidad; ero estoy cierta, Mevio,
sit, post mortem suam viginti libras auri Sempro- que por tu (piedad le pedites 9. tu heredero ue'dure
niae restituere, sicut rogatus fuerat Attius heres. mi volunta respecto a la persona de mi a omnes;
Respondit, secundum ea, quae proponerentur, vi- se preguntó, si habrá de ser obligado el legatario
ginti quidem auri libras non cogendum praestare, Mevio a restituirle después de su muerte a. Sem-
sed alia, uae ab eo alumnae relicta sunt, debe- pronia las veinte libras de oro, como se le habia.
ri et a aevio, et ab herede eius, donec vivit rogado al heredem Ateio. Respondió, que, s un
alumna. lo gue se exponía, no ha de ser ciertamente 0 li-
ga o a entregar las veinte libras de oro, pero que
asi por Mevio, como por el heredero de este, se
deben, mientras viva la alumna. las otras cosas
que a cargo de aquel se le dejaron a la alumna.
g 1.—Titia testamento Seiam libertam, eandem- & 1.—Ticia habia instituido en su testamento he-
que collactaneam ex arte duodecima heredem redera de una duodecima parte a Seya su liberta y
instituerat; Pamphilo li rio suo praedia per (idei- hermana de leche; aPanhlo, su liberto, le die per
commissum dedit, in quibus et uüyxmu'w [lattfundiwn] fideicomiso unos predios, entre los cuales tambien el
praediorum, quae appellabatur circa Colonen (1); latifundio de predios, que se denominaba cerca de
eidem liberto postea per epistolam alias etiam res Colone; despues le donó por carta al mismo liberto
donavit, in qunbus de Seia et Pamphilo ita est locu- tambien otras cosas, y en estas escrituras habló así
ta Titia: Tot; xlnpava'pntg pau lepau. Boii-lupa; Pipa… ¿»en Ticia de Seya y de Pantilo: (Salud a mis herederos.
ni: dirarum/First, Sua ¡pim-a si; fa drena 100 Emppüau nanom— Quiero que sea firme lo quo mas abajo ha sido or-
r.!-m' ( 2) iin: Esta, 4; cüvrpapa'; ,aou, xlnpwdyo; (Mi yim-rat, ¡¡ denado, sea lo que quiera 10 que yo antes dispuso
oü i a aiit-äv £ v;, tabla,-mt aii-rf; deSñvac n)- ab;-mau respecto :; Pantilo; si Seya, mi hermana de leche,
rev./nimietate. Flgreagbus mois salutem. Volo mct no fuere heredera. de la arte en que la iustitui,
esse, uae inferius ordinata sunt, quaecunque ut no- guiero que se le de el latifundio, que hay cerca de
men amphtli ¿am ante consului; sa. Seta, collacta- clone»; se preguntó, si, cuando la liberta Seya,
nea, mea, heres nonjiet en: parte, ea:_qua cam scrzpst, habiendo prescindido de la parte de herencia que
volo et dari synctesín, quae est Circo Colonen,-163) se le asignó en el testamento, eligiese en virtud de
quaesitum est, quium Seia liberta, omissa parte he- los codicilos el fideicomiso, esto es, el latifundio
reditatis ei testamento adscripta ex codicillis Fidei- de cerca de Colone, en el caso de qua Pantilo rei-
commissum, id est uir;-afflatu [latifundium] circa vindicara por causa del tideicomiso los mismos
Colonen, eligat, an, si Pamphilus ex causa fidei- redios, debere. ser repelido con la excepción de
commissi eadem praedia vindicet, doli mali exce- dolo malo. Respondió. que se considera transferido
ptione summoveri debeat. Respondit, translatum a la liberta Seya el fideicomiso de los predios, esto
videri fideicommissum praediorum, id est air/nm" es, el latifundio que esta cerca de Colone.
&!atifundium], quae est circa Colonen, in Seiam
ibertam. _ . _ _
& 2.-—Ab (4) heredibus petierat, ut, si ll] prov…- g 2.—Uno habia pedido a sus herederos, que si
cia decessisset, sexaginta Lucio Titio darentur, ut hubiese fallecido en una provincia, se le diesen se-
is cor us eius curaret in patriam reportari, et adie- sentaa Lucio Ticio, ara que este se cuidase de
cerat aec verba: «cui concedi volo, si quid ex ea ue su cuerpo fuese llevado & su pan-ia, y habia
pecunia supererit»; eadem die codicillos ad here- aüadido estas palabras: «a quien, si altro sobrare
des suos ita scripserat: «peto a-vobis, ut, sive in de este dinero, quiero que se le conceda»; en el
provincia, sive in via aliquid mihi humanitus acci- mismo dia habia escrito asi codicilos para sus he-
derit, corpus meum curetis et ln Campaniam (5), rederos: «os pido, que si me aconteciere morir en
et in (6) monumentum-filiorum meorum .reporta- una provincia, ó en camino, cuideis de llevar mi
re»; quaesitum est. an id, _quod superfuerit ex se- cuerpo a la Campania y al monumento de mis hi-
xaginta, a Lucio Ticio tacite ademerit. Respondit, jos»; se regunto, si le habra quitado tácitamente
ademtum videri. á Lucio ieio lo que hubiere sobrado de los sesen-
ta. Respondió, que se consideraba quitado.
non ademerit, an ab heredibus Seiae Titio debea- codicilos el legado que le habia dado a Ticio en el
tur. Respondit, secundum ea, quae proponerentu r, testamento, se le deberá. a Ticio por los herederos
non deber-i. de Seya. Respondió, que, según lo que se exponía,
no se le debia.
15 3.—Fi]iae, quam in potestate habebat, inter % 3.&Uno le legó e la hija, que tenia bajo su po—
cetera legavit peculium; idem ost factum testa- testad, entre otras cosas el peculio; el mismo des-
mentum pecuniam a debitore tiliae exegit, et in pués de hecho el testamento cobro dinero de un
suam rationem convertit; quaero, an tilia eo nomi- deudor de la hija, y lo invirtió en sus propias cuen-
ne cum heredibus patris agere possit. Respondit, tas; pregunto, si por este motivo podra la hija ejer-
si probaret, non adimendi animo factum, agere citar acción contra. los herederos del padre. Res—
posse. pondió, que si probase que esto no se hizo con
ánimo de revocar, podia ejercitarla.
32. VENULEIUS libro X. Actionum. -—Detra- 82. VENULEYO; Acciones, libro X.—Quitar ()
here legatis, vel adiicere, si nihil praeter numera- añadir a los legados es cosa facil, si no se hubiera.
tam pecuniam legatum sit, promtum est; quum legado nada más que dinero cantante; mas cuando
vero res corporales inter-venient, et Scriptura diffi— mediaren cosas corporales, la disposición se hace
cilior fit, et obscura portio. más dificil, y dudosa la. porción.
5 I.-—Quum libertas adimitur, legata servis re— € I.—Cuando se quita la libertad, nada importa
licta nihil attinet adimi. que se quiten los legados dejados ¡¡ los esclavos.
TIT. V TÍTULO V
(1) non, amitenla otros en. Hat. (2) Hal. Valga; el códice Ft. omita toda estefragmento.
pionero,—LIBRO xxxrv: TÍTULO v 697
de fideicommisso quaereretur, an deberetur, con- tos, a auienes habia instituido herederos, impctro
sultus Iulianus reSpondit, deberi; sed etiam si non para et la restitución, y falleció antes que lo supie—
heres vel legatarius, sed alius ex amicis curavit, se; dudándose respecto al Fideicomiso si se debería,
eum restitui, et ei fideicommissum praestari. consultado Juliano, respondió, que se debía; pero
que también si no un heredero o un icgatario, sino
otro de los amigos, cuidó de que él fuera restituido,
se le entregaba a este el fideicomiso.
& 1.-—_Si tibi et postumo suo vel alieno lief-editu— & I.iSi alguno hubiere regado que os restituyan
tem restituere quis rogaverit, la herencia a ti y 9. un póstumo suyo o ajeno,
8. [?.] Mas-sunus libro III. Fídeicommisso- 6._ [?.] Mscmno; Fideicomisos, libro III.—ó te
rum.— vel ex parte te, et eii parte (1) postumum he- hubiese instituido heredero de una arte. y 9- “º
redem instituisset, Iegatumve similiter vel fidei— postumo de otra parte, o hubiese da o igualmente
commissum dedisset, un legado o un Fideicomiso,
? . [B.] GAIUS libr-o I. Fideicommissorum. —- _7. [8.1GAvo; Fideicomisos, libr01.—-se regunta,
utrum ita postumus partem faciat, si natus sit, an Sl ei póstumo hara parte, si hubiera naci o, Ó tam-
et si natus non sit, quaeritur. Ego commodius dici bién si no hubiera. nacido. Yo creo que se dice mas
puto, si quidem natus non est, minime eum partem cºnvenientemente, que si verdaderamente no nació,
facere, sed totum ad te pertinere, quasi ab initio de ningún modo forma el parte, sino que todo te
libi solido relicto; sin autem natus fuerit, utrosque pertenece, como si desde un princi io se te hubiera
accipere, quantum cuique relictum est, ut uno nato, dejado la totalidad; pero que si ubiere nacido,
pars tibi dimidia debeatur, duobus natis, terlia tibi ambos reciben cuanto a cada uno se le dejó, de
debeatur, tribus natis, quia trigemini quoque na— suerte que, nacido uno, se te deba la mitad; naci—
scuntur, quarta debeatur. Et nostra quidem aetate dos dos, se le deba la tercera parte, y, nacidos tres,
Serapias Alexandrina mulier ad Divum Hadria— porque también nacen tres mellizos, se deba la
num perducta est cum quinque liberis, quos uno cuarta. Y, a la verdad, en nuestro tiempo fue pre-
foetu enixa est; sed tamen quod ultra tres nasci- sentada al Divino Adriano Sera ias, mujer de Ale-
tur, fere portentosum videtur. jandria, con cinco hijos que ha ía dado a luz en
un solo parto; pero, no obstante, se considera casi
portentoso que nazcan mas de tres.
5 1.—Quum quidam, pluribus heredibus institu- g 1. —-Cuando alguien, habiendo instituido varios
tis, unius fidei commisisset, ut, quum moreretur, herederos, hubiere encomendado a la fidelidad de
uni ex coheredibus, cui ipse vellet, restitueret eam uno sólo, que, cuando muriese, restituyera a uno de
partem hereditatis, quae ad eum pervenisset, vc- los colicrederos, al que él quisiera, la parte de he—
rissimum est, utile esse fideicommissum; nec enim rencia ue hubiese ido a. poder de él, es muy cierto
in arbitrio eius, qui rogatus est, positum est, an que el deicomiso es valido; porque no se dejo al
omnino velit restituere, sed cui potius restituat. .arbitrio del que fue regíado, si en absoluto quiera
Plurimum enim interest, utrum in potestate eius, restituir, sino a quien e restituire. preferentemen-
quem testator obligari co itat, faciet, si velit dare, te. Porque hay mucha diferencia entre que deje al
an post necessitatem dan i, solius distribuendi li— arbitrio de aquel que el testador piensa. que se obli—
berum arbitrium concedat. gue, si quiere dar, ó que después de la necesidad
de dar le concede. el libre arbitrio de la. sola distri-
bución.
ä 2.—Quaesitum est, si coheredes ex disparibus 5 2.—-Se regunto, si, habiendo sido instituidos
partibus scripti sint, utrum partem suam (2) in dos oohere eros en partes desiguales, debera res-—
viriles partes restituere singulis debeat (3), an pro tituir a cada uno su parte por rciones viriles, ó
pertionibus hereditariis, ex quibus heredes scripti con arre lo a las orciones e herencia en que
sint. Et placuit, si testator ita restitui iussisset ar- hayan si oinstitui os herederos. Y se determinó,
tem, si aliquam pecuniam dedissent (vl), si qui em que si ei testador hubiese mandado que se restitu-
aequas partes iussi fuerint dare, conveniens videri yera la parte de este modo, si hubiesen dado algún
esse, etiam ex fideicommisso aequas partes iis (5) dinero, si verdaderamente se les hubiere mandado
restitui oportere; si vero dispares in ea pecunia que dieran partes iguales, parece que es conve-
distribuenda significavit testator, ut videantur (6) niente que se les deban restituir partes iguales
hereditariis ortionibus congruere, consentaneum también en virtud del Fideicomiso; pero _que si el
esse, etiam deicommissum pro hereditariis parti- testador las designó desiguales al distribuir este
bus iis restitui debere. dinero, para que parezcan acomodarse a las-porcio—
nes hereditarias, es consiguiente que también se
les deba restituir el fideicomiso con arreglo a las
partes de la herencia.
8. [9.] PA ULUS libro II. Sententiarum (7). — Si 8. [9.] PAULO; Sentencias, libro II.—Si se hu-
inter virum et uxorem donatio facta fuerit, priore biere hecho donación entre marido y mnjer, falle——
defuncto, cui donatum est, ad eum rcs redit, qui cido primero aquel a uien se donó, la. cosa vuelve
donaverat; quodsi simul tam is, cui donatum est, al que la habia dona o; pero si fallecieron á. un
quam is, qui donaverit, quaestionis decidendse tiempo asi aquél a quien se le donó, como _el_ que
gratia magls placuit, valere donationem, eo maxi- hubiere donado, pareció más bien para deeidir la.
Touc II — BB
UUO manera.—umm xxxxv: TÍTULO v
me, uod donator non supervivat, qui rem condi— cuestión, que la donación fuese valida, principal-
cereii) possit. mente no sobreviviendo el donador, que pueda rei—
vindicar la cosa.
9. [10.] TRVI'HONINUS libro XXI. Disputatio- 9. [10.] T Rl ro N ] N o; Disputas, libro XXI.—-
num.—Qui duos impuberes filios habebat, ei, qui Uno que tenia d0s hijos impuberes sustituyó a Ti-
su remus morietur (2), Titium substituit, duo im- cio al ultimo que muriese, y los dos impuberes
pu eres simul in nave perierunt; quaesitum est, perecieron al mismo tiempo en una nave; se pre—
an substituto, et cuius hereditas deferatur. Dixi: si guntó, si se le deferira la herencia al substituto, y
ordine vita decessissent, priori mortuo fratrer ab cual. Dije: si hubiesen fallecido por orden, el her-
intestato heres erit, posteriori substitutus; in ea. mano sera heredero abintestato del fallecido pri-
tamen hereditate etiam ante defuncti ñlii habebit mero, y el substituto del último; pero en esta he-
hereditatem. ln proposita autem quaestione, ubi rencia tendrá también la herencia del hijo fallecido
simul perierunt, quia, quum neutri (3) frater su- antes. Pero en el caso propuesto, en el que perecie-
perstes fuit, quasi utrique ultimi decessisse sibi ron al mismo tiempo, ¿se considerará como si uno
videantur, an vero neutri, quia comparatio poste- y utro fallecieron el último, porque ningún her-
rioris decedentis ex facto prioris mortui sumi- mano sobrevivió al otro, o que ninguno de los dºs,
tur (4)? Sed superior sententia magis admittenda porque la comparación del que muere último se
est, ut utrique heres sit; nam et qui unicum lilium toma del hecho del que muere primero? Pero se ha
habet, si supremum morienti (5) substituit, non de admitir preferentemente la rimera opinion, de
videtur inutiliter substituisse, et proximus agnatus suerte que sea heredero de am os; perque también
intelligitur etiam, qui solus est, quique neminem el que tiene un hijo único, si substituyo el ultimo
antecedit, ethic utrique, uia neutri eorum alter al que muera, no parece que substituyo inútilmen-
superstes fnit, ultimi primique obierunt. te, y se eutiende próximo agnado también el que es
sólo, y el que no recede ¿ nadie, y en este caso,
como a ningu no e ellos les sobrevivió el otro, am-
bos fallecieron los ultimos y los primeros.
5 l.—Quum bello pater cum filio periisset, ma- tj I.—Habiendo muerto en una batalla un padre
terque filii, quasi postea mortui, bona vindicaret, con su hijo, y reivindicando la madre los bienes
agnati vero patris, quasi filius ante periisset, Di- del hijo, como si hubiese muerto después, y los ag-
vus Hadrianus credidit, patrem prius mortuum. nados del padre, conto si el hijo hubiese perecido
antes, creyó el Divino Adriano que el padre murió
primero.
& 2.—Si cum filio suo libertus simul perierit, in- g 2.—Si un liberto hubiere perecido simultánea—
testati patrono legitima defertur hereditas, si non mente con su hijo, se le deñere al patrono la he-
probatur supervixisse patri tilius; hoc enim reve- rencia legitima del intestado, si no se prueba que
rentia patronatus suggerente dicimus. el hijo so revivió al padre; porque decimos esto por
sugerirlo el respeto el patronato.
5 3.—Si maritus et uxor simul perierint, stipula- g 3.—Si 'untamente hubieren perecido maridoy
tio de dote ex capitulo: «si in matrimonio mulier mujer, tendrá lugar la estipulaCión sobre la dote
decessisset», habebit locum, si non probatur illa en virtud de este capitulo: «si la mujer hubiese fa-
superstes viro fuisse. llecido en el matrimonio», si no se prueba que ella
sobrevivió al marido.
& Al.—Si Lucius Titius cum Filio pubere, quem _ fl.—Si hubiere fallecido Lucio Ticio eon un hijo
solum testamento scriptum heredem habebat, per- pu iero, al cual habia instituido unico heredero en
ierit, intelligitur supervixisse tilius patri, et ex el testamento, se entiende que el hijo sobrevivió al
testamento heres fuisse, et filii hereditas successo- padre, y que fué heredero en virtud del testamento,
ribus eius defertur, nisi contrarium approbetur. y la herencia del hijo se les deñere ¿ sus sucesores,
Quodsi impubes cum patre filius perierit. creditur si ne se probase lo contrario. Pero si junto con el
pater supervixisse, nisi et hic contrarium appro- padre hubiere perecido un hijo impubere, se cree
etur. que sobrevivió el padre, si también en este caso no
se probara lo contrario.
10. [11.] ULPIILNUS libra VI. Disputationum.— 10. [11.] ULPIANO; Disputas, libro VI.—Si se
Si fuerit legatum relictum: «ex cognatis meis, qui hubiere dejado un legado: «de mis cognados al que
primus Capitolium ascenderit», si simul duo venis- hubiere subido primero al Capitolio», si se dijera
se dicantur, nec apparet, quis prior venerit, an que los dos llegaron simultaneamente, y no aparece
impedietur legatum? vel ei, «qui monumentum fe— quien haya llegado primero, ¿se invalidará el lega-
eerit», et plures fecerint. vel ei, «qui maximus natu 0? O si al que «hubiere hecho un monumento», y
est», etduo pares aetate sint; sed et si legatum lo hubieren hecho varios, o al que «es mayor de
Sempronio amico fuerit relictum, etduo sint acqua edad», y dos fueran iguales de edad; pero también si
caritate coniuncti. Sed et si duobus hominibus se le hubiere dejado un legado al amigo Sempro-
eiusdem nominis fuerit legatum, puta Sempronii, nio, y hubiera dos unidos por el mismo efecto.
mox Sempronio ademtum sit, nec appareat, cui Mas también si se hubiere hecho un le do a
ademtum sit, utrum datio in utriusque persona in- dos hombres de un mismo nombre, por ejemplo,
fringitur, an ademtío nulla est, quaeri potest. Item del de Sempronio, y no apareciera a quien le
si ex pluribus servis eiusdem nominis uni, vel qui- haya sido quitado, se puede pregUntar si se invali-
busdam libertas relicta est; et verius est, in his da la dación respecto á. Ia persona de ambos. 6 si
11. [12.] ÍULIANUS libro XXXVI. Digestoruni. 11. [12.] .] ULlANO; Digesto, libro XXX VI.—-
—Quoties libertis ususfrnctus legatur, et ei, qui Siempre que se lega el usul'ruto á. los libertos, y la
novissimus supervixerit, proprietas, utile est lega- libertad al último que sobreviviere, es útil el lega-
tum; existimo enim, omnibus libertis proprietatem do; porque opino que a todos los libertos se les da
sub hac conditione: «si novissimus supervixe- la propiedad bajo esta condición: «si fuere el últi-
rit», dari. mo que sobreviviere».
12. [IS.] IDEM libro L. Digestorum. —-Quoties 12. [13.] EL Mismo; Digesto, libro L.——Siempre
in actionibus, aut in exceptionibus ambigua oratio que en las acciones () en las excepciones es ambi-
est, commodissimum est, id accipi, quo res, de qua gua una oración, es lo más conveniente que el caso
agitur, magis valeat, quam pereat. se entienda de modo que más bien sea valida, que
no que perezca, la cosa de que se trata.
13. 14.] IDEM libro singulari dc Ambiguitati— 18. [14.] Ei. MISMO; De las