Está en la página 1de 511

JEAN-LUC GODARD.

PENSAR ENTRE IMÁGENES


Conversaciones, entrevistas,
presentaciones y otros fragmentos-

Edición de Nuria Aidelman y Gonzalo de Lucas


JEAN-LUC GODARD.
PENSAR ENTRE IMÁGENES
Conversaciones, entrevistas,
presentaciones y otrosfragmentos

Edición de Núria Aidelman y Gonzalo de Lucas


Trad u cción de Natalia Ruíz M artín ez y Javier Bassas V ila

intermedio
Edición de Nuria Aidelman y Gonzalo de Lucas
Dirección editorial: Didac Aparicio

Traducción: Natalia Ruíz Martínez y Javier Bassas Vila


Corrección y versión definitiva: Javier Bassas Vila

Diseño gráfico y maquetación: A in a y Berta Obiols, La japonesa

Primera edición: junio de 2010


© 2010, Prodimag, S.L.
Ronda del General Mitre, 148, entio. 3a
08006 Barcelona
Tel. 93 414 72 02
dvd@intermedio.net
www.intermedio.net

ISBN 978-84-614-1547-2
Depósito Legal B.27048-2010

Queda prohibida, salvo excepción prevista en la ley,


cualquier forma de reproducción, distribución,
comunicación pública y transformación de esta obra
sin contar con autorización de los titulares de la
propiedad intelectual. La infracción de los derechos
mencionados puede ser constitutiva de delito contra
la propiedad intelectual.
JEAN-LUC GODARD.
PENSAR ENTRE IMÁGENES
Con versación es, en Irevistas,
presentaciones y oíros fragmentos
Introducción

En poco más de cincuenta años, Jean-Luc Godard ha realiza­


do casi doscientas películas, acompañadas siem pre, y a lo largo
de todo el proceso de creación, de entrevistas, presentaciones
y conversaciones. Para G odard, ese trabajo, la reflexión en voz
alta, el diálogo sobre cine, forma parte de su obra.

Este libro surgió de una intuición: si se agrupaban en co n ti­


nuidad cronológica textos de todas sus épocas, desde que em ­
pezó a co n ceder entrevistas a raíz de su prim er largom etraje,
Á bout de souffle, hasta hoy, coincidiendo con el estreno de Film
Socialisme, podríamos ver cóm o sus palabras espejan los ritmos,
colores, búsquedas e invenciones de las distintas etapas de su
obra. A l mismo tiem po, imaginamos que esta clase de com po­
sición posibilitaría ver algo muy inusual en un libro: la forma
en que las palabras muestran progresivam ente las edades de un
cineasta, desde el lenguaje de la juventud hasta el de la vejez.

Esta edición puede verse com o un docum ento del gusto so­
crático por la discusión y el diálogo que G odard aprendió de
Rossellini. En una larga m editación, sostenida ante distintos
interlocutores — críticos, cineastas, estudiantes— , Godard ha
utilizado la palabra como uno de los instrumentos de su labo­
ratorio: una forma de m aterializar intuiciones, dudas, deseos,
de prever, ver y rever su cine; y una forma, tam bién, de com ­
8 Pensar en tre im ágenes

partir la ética y estética de su concepción y experiencia del


cine.

Jean-Luc Godard. Pensar entre imágenes propone una relación de


montaje o de acercam iento entre la palabra y la obra, relación
posibilitada por el hecho de que hoy podemos ver las pelícu ­
las y cotejarlas con las reflexiones previas a ellas — formuladas,
pues, cuando el lector todavía no podía asociarlas con las imá­
genes que G odard entonces sólo imaginaba. D e algún modo,
este libro es una invitación a ver sus películas o a reverlas a
partir de los com entarios.

G odard ha trabajado largo tiem po en muchas de sus ideas


y proyectos, desarrollándolos de forma oral desde un prim er
atisbo, a veces apenas com prensible, hasta sus más sutiles va­
riaciones, que culminan en la forma plena de una película. H e­
mos tratado de recoger ese proceso para reflejar la creación
de sus proyectos más persistentes y queridos: por ejem plo,
a lo largo de este libro verem os la gestación de Histoire(s) du
cinema, desde las primeras intuiciones en los años sesenta, y su
amplio desarrollo en los setenta, hasta la época de su creación
y las posteriores reflexiones retrospectivas. Para preservar ese
proceso, hemos optado por respetar el carácter reiterativo con
que Godard vuelve, una y otra vez, a sus ideas más relevantes.
Esta decisión im plica que el lector se encontrará ante la re­
p etición o reaparición de ideas y de frases muy similares, algo
que suele podarse en los libros concebidos desde la escritura.
Hemos tomado esta decisión por diversos motivos, además del
y a apuntado: por un lado, se trata de una agrupación, casi en
su conjunto, de declaraciones y textos orales, más dados a la
In trod u cció n 9

duda y la repetición; por el otro, cuando hemos conservado la


reaparición de una idea, es casi siempre porque Godard estaba
creando alguna variación o relación de montaje con otras ideas,
por lo que eliminarla sería segar el hilo de su pensam iento o el
encuentro entre imágenes. Finalm ente, y acaso sea el motivo
más importante, la necesidad de la repetición en Godard parece
expresar su deseo de ser claro y entendido; algo que pocas v e ­
ces, en realidad, se ha producido, puesto que se trata de uno de
los cineastas que más sesgada, fragm entaria e equivocadam ente
ha sido interpretado o citado.

Uno de los propósitos de esta edición es, por ello, ofrecer


en un solo tomo un docum ento amplio y abarcable de su pen­
samiento que muestre su gran coherencia interna — reforzada
muchas veces mediante la autocrítica— , señalando también sus
contradicciones y etapas. N uestra con vicción es que la lectura
de G odard, en su conjunto, nos enseña la claridad y transparen­
cia con las que el propio cineasta, de manera muy insistente, ha
tratado de hacer com prensibles sus ideas, y más aún en los ú l­
timos años, cuando lo ha em bargado un progresivo sentimiento
de soledad y marginación. En 2005, en el docum ental de Ghas-
san Salhab Breve rencontre avec Jean-Luc Godard, el cineasta co n ­
fesaba: “ Ya no me hablan de mis películas, ni de mí, ni de nada.
Sólo Sócrates amó verdaderam ente el diálogo, y le pidieron
que se envenenara por ese m otivo...” .

En una historia de la estética o de la filosofía, encontramos


el nombre de Benjamin, pero todavía no el de Godard. Hemos
concebido este trabajo como un libro de estética para reivin­
dicar que el pensamiento de Godard no puede circunscribirse
10 Pensar en tre im ágenes

a la historia del cine, sino que pertenece ya a la historia de


las ideas. En muchos pasajes del libro, G odard lam enta que las
imágenes, com o formas que piensan, hayan sido perseguidas,
reprim idas, cegadas o consideradas sospechosas por el poder o
la filosofía; sin em bargo, el m ontaje de imágenes y sonidos, la
gran invención o búsqueda del cine, es una liberación del pen­
samiento y la imaginación. La obra de G odard, en sus películas
y en sus palabras, enseña o recuerda que la principal caracte­
rística de toda gran película es lograr que el espectador piense
cinem atográficam ente, es decir, que se convierta a su vez en
montador, cineasta, artista y sea capaz de m ontar o crear en su
cabeza esa tercera imagen que surge de la verdadera relación
o com paración entre imágenes. Esa aproxim ación entre im áge­
nes perm ite un m ejor conocim iento de la realidad, ensanchar
nuestra sensibilidad y percepción del mundo.

Las entrevistas y textos orales de G odard, publicados por es­


crito o extraídos de películas y grabaciones, son la materia de
este trabajo: sólo hemos incorporado, y de manera ocasional,
fragm entos de otra naturaleza — textos para proyectos, car­
tas, algún escrito breve— cuando considerábamos que apor­
taban ideas que no habíamos sabido localizar en las entrevistas.
Hemos om itido las críticas escritas porque están recopiladas,
casi en su integridad, en el prim er volum en de Jean-Luc Go­
dard parJean-Luc Godard [Éd. Cahiers du cinéma, 1985] y fue­
ron ya traducidas, en su mayor parte, al castellano; pero, sobre
todo, porque nos interesaba m antener un tono com ún, de por sí
ya fragmentario y muy diverso, dado que el estilo o los intereses
de G odard varían conform e a los años y cambios personales,
In trod u cció n ii

sociales y políticos. Adem ás, G odard escribió casi todas sus


críticas antes de dirigir su prim er largom etraje, y lo que aquí
queríamos es recoger el pensam iento en vivo que despliega
paralelam ente a sus películas m ediante ensayos e intuiciones,
acordes a las particularidades de la expresión oral, esa voz que
el cineasta ha m odulado, con el tiem po, com o uno de los prin­
cipales instrumentos de su obra.

En la versión que aquí se ofrece, en la que casi todos los textos


han sido transcritos o traducidos al castellano por vez primera,
se ha procurado m antener la particularidad de la reflexión oral,
que sin duda es otra característica inusual de esta edición. No
quisimos fijar demasiado mediante una puesta en escritura es­
tricta lo que G odard dice, sino respetar el hecho de que sus
palabras surgen de un pensam iento en proceso que fuerza en
ocasiones la gramática y contiene frecuentes saltos asociativos.

La cantidad de material recopilado, en distintas lenguas, y sin


ser exhaustivos, era enorm e, y nos obligó desde el principio a
priorizar, en detrim ento de textos más específicos y circuns­
tanciales sobre las películas, aquéllos consagrados a la estéti­
ca, teoría y práctica del cine, es decir, los que contienen su
pensam iento sobre el montaje, la imagen y el sonido, la crítica,
la historia del cine, la pintura, H ollyw ood, la Nouvelle Vague, la
ficción y lo real, la dirección de actores, la cámara, la luz o el
vídeo.

Este libro es un ensayo de filosofía (de las imágenes y los so­


nidos) y unas memorias autobiográficas. L o hemos concebido
para que se pueda leer fragm entariam ente — y por este motivo
hemos incorporado un índice tem ático al final— , pero tam­
12 Pensar en tre im ágenes

bién, y sobre todo, de principio a fin, com o si fuera una novela


de ideas, pensamientos y vivencias, donde la experim entación
del cine dialoga con la experiencia.

Para com plem entar la lectura, hemos introducido al final


de cada cita un número entre corchetes que corresponde a una
referencia bibliográfica consultable en el índice bibliográfico.
Nos ha parecido útil incluir tam bién un índice de nombres y de
películas citadas, además del ya m encionado índice tem ático.

Q uerem os agradecer, por su ayuda durante la recopilación


y montaje de este libro, la colaboración de Francisco A lgarín
Navarro y H elena Vilalta.

N u ria A id e lm a n y G o n zalo de L ucas


V ahora, estás en la región central.
Tú puedes inventar la mar, la página en blanco,
la playa, tú puedes inventar la mar.
Ella te espera,
tú eres su hijo,
tú puedes volver a ella, ella te tiende los brazos,
tú puedes contarle todo.
V he aquí la luz y he aquí los soldados,
he aquí los patrones, he aquí los hijos,
he aquí la luz, he aquí la alegría,
he aquí la guerra, he aquí el ángel,
lie aquí el m iedo,y he aquí la luz,
he aquí la herida universal, he aquí la noche,
he aquí la Virgen, he aquí la gracia,
y he aquí la luz, y he aquí la luz,
V he aquí la luz, y he aquí la niebla,

y he aquí la aventura,y he aquí la ficción,


V he aquí lo real, v he aquí el documental,
v lie aquí el movimiento, y he aquí el cine,
V he aquí la imagen, y he aquí el sonido,

V he aquí el cine, he aquí el cine.

He aquí el cine.
Este es el trabajo.

Jean-Luc Godard
Sccnario dit jilm Passitm (1982)
1960-1962

D ecid í que quería hacer cine bastante tarde, a diferencia de


la mayoría de la gente que dice: “ C o n un año y medio o dos
años, y a quería hacer cine...” Yo d ecidí que quería hacer cine
muy tarde. Tenía dieciocho años. Estaba en la Sorbona, cursan­
do el prim er año de Propedéutica. D escubrí el cine en el Barrio
Latino, no en la Cinémathéque — que todavía no estaba ahí— ,
sino más bien en los cine-clubs.

Gracias a los cine-clubs, al Travail Culture (del que entonces


se ocupaba Bazin) y también al Instituto de Film ología, em pecé
a interesarme por el cine.

Com o todos los estudiantes, me interesaban el teatro, la pin­


tura, la literatura, etc., y preparaba el diplom a de etnología.
Poco a poco, el cine acabó por interesarm e más que el resto de
cosas. M e especialicé en eso y dejé de lado lo demás. [1]
IÓ P e n s a r e n tre im ágenes

Rivette y Rohm er rodaban en iómrn en esa ép o ca. Pero yo


prefería mirar o colaborar. N o tenía ganas de h a c e r películas
yo solo. Tenía algunas ideas, pero eran ideas com pletam ente d e­
lirantes. Afortunadam ente, esperé. O tros habrán experim entado
en mi lugar. A sí pues, es com o si lo hubiera h ech o y o mismo.

Rodé mi primera película cuando pude ahorrar a lgo de dinero.


Había entrado a trabajar com o obrero en la co n stru cció n de una
presa con el objetivo de ahorrar para hacer una p elícu la sobre
ésta. Esperaba vender después esta película para vo lver a París.
D e ahí resultó Opération béton. [i]

Todos en Cahiers nos considerábamos com o fu tu ros d irecto ­


res. Ir regularm ente a los cine-clubs y a la Cinémathéque ya era
pensar el cine y pensar en el cine. Escribir y a era hacer cine
puesto que, entre escribir y rodar, existe una d iferen cia cu an­
titativa, no cualitativa.

En tanto que crítico, ya me consideraba cineasta. A h o ra sigo


considerando que soy un crítico y, en cierto sen tid o , más que
antes. En lugar de hacer una crítica, hago una p elícu la, en la que
introduzco una dimensión crítica. M e considero u n ensayista,
hago ensayos en forma de novelas o novelas en form a de ensayos:
simplemente, los filmo en vez de escribirlos. Si el cin e tuviera
que desaparecer, me resignaría: me pasaría a la televisión y,
si la televisión desapareciera, volvería al bolígrafo y al papel.
Para mí existe una gran continuidad entre los distin tos medios
de expresión. Todo forma un bloque. La cu estión está en saber
abordar ese bloque por el lado que más nos convenga. [2]
1960-1962 17

En Cahiers, y esto es lo que nos diferencia de otros, optamos


por la crítica elogiosa: se habla de una película si nos gusta. Si no
nos gusta, nos ahorramos ponerla verde. Tan sólo hay que m an­
tener ese principio, eso es todo.

La crítica nos enseñó a amar a Rouch y a Eisenstein al mismo


tiempo. L e debemos el hecho de no exclu ir un aspecto determ i­
nado del cine en función de otro. También le debemos el hecho
de hacer películas con una mayor distancia y saber que, si una
cosa ya se ha hecho, es inútil volver a hacerla. Un joven escritor
que vaya a escribir ahora sabe que M oliére y Shakespeare exis­
ten. Nosotros somos los primeros cineastas en saber que Griffith
existe. [2]

En los años 50 trabajé como jefe de prensa para la Fox, un pues­


to que ocupé justo después de Chabrol. Y también allí era com o
hacer cine. H acía folletos sobre las películas. Y esos folletos los
hacía com o mis artículos. M e decían: tiene que ser com o la crí­
tica de una película, pero elogiosa.

La Fox fue una época muy buena de mi vida. H ice eso duran­
te dos o tres años. Tenía un salario fijo, lo que era algo extraor­
dinario. Y además, para los folletos, hacía biografías de actores
que no tenían nada que ver con las biografías que nos enviaban
de Estados Unidos. Añadía montones de...

Por ejem plo, me pedían que contara anécdotas de rodaje,


cotilleos, y entonces inventaba cosas, citas célebres. A la gente
i8 Pensar en tre im ágenes

le encantaba... L o copiaban todos los periodistas de p ro v in ­


cias... (3]

N o existen verdaderos críticos de cine. Son gente de paso,


para los que el cine queda catalogado por su pasado. Si hubieran
hecho crítica literaria en la Edad M edia, habrían dicho: “ Hay
que hacer esto...” Y después, al llegar Racine, habrían dicho:
“ ¡Ah!, pero, ¿de qué habla? N o se hace así...” Q ue es lo que por
otra parte acabó pasando. Se ha olvidado com pletam ente a la
gente que decía esas cosas, sus nombres, sus escritos. ¡Cuando
uno piensa que el artículo de Baudelaire sobre D elacroix fue
denostado por los otros críticos...! Supongo que en Le Fígaro
de la época no se hablaba de D elacroix. C o n el cine pasa algo
parecido. M i abuela sabía quién era M ozart, pero no Griffith.
Tam poco mi hermana. En treinta años, todo el mundo sabrá
quién es Griffith porque estará en los manuales escolares. (2)

A ctualm ente, existe un cierto esnobismo en torno a los d i­


rectores. A hora un director es bien recibido en los “ mejores
círcu los” , mientras que antes era considerado com o un simple
trabajador. Antes de la guerra, gente com o D u vivier y C arné
eran artesanos. N o se les tenía en consideración, a diferencia
de Proust o de M alraux, incluso si habían hecho algo de valor.
H oy en día se entrevista a los directores y se les invita a todo
tipo de encuentros importantes. L o sé por experiencia. Una se­
ñora del acom odado barrio de Passy me alquiló una villa en la
1960-1962 19

Riviera. “ ¡Ah!” dijo, “ Un d irecto r” . L e pareció tan bueno com o


ser banquero.

Pero están los artistas y después están los otros. Personalm en­
te, estoy a favor de la palabra “ artista” . Es una hermosa pala­
bra que solía generar desaprobación. L os artistas eran gente
com o Alphonse D audet, gente con grandes sombreros, corbatas
W indsor y demás. Ahora, los directores casi siempre se visten
com o todo el mundo. Pero para mí, un artista siempre es de
izquierdas. Incluso D rieu La Rochelle pertenecía a la izquierda.
Es un estado mental. Por otra parte, tanto K ruschev com o K en­
nedy son de derechas, ambos son totalitarios. [4]

M e gustaría hacer una película sobre mí mismo, en ella se


contaría mi vida durante pongamos... quince días, en los cuales
me dedicaría a buscar una idea, una idea para una novela. C reo
que sí, eso es. Trataría de escribir una novela, no sé si lo conse­
guiría o no. Sería mi vida mientras trato de escribir la novela,
la gente que veo, las personas con las que discuto. Y después
tratando de escribir la novela. L e voy a preguntar a Sartre cóm o
se hace para escribir una novela... (4]

Uno sólo debería hacer películas que le conciernan d irecta­


mente. H acer hoy una película sobre los campos de concentra­
ción es deshonesto. D ebería haberse hecho en 1943. La única
persona que ha logrado recientem ente hacer una película de
ese tipo es Resnais, porque no ha hecho su película sobre los
campos sino sobre la memoria de los mismos. [4)
20 Pensar en tre im ágenes

N o soy un verdadero director pero, por otra parte, tam poco


lo es C lou zot, ya que su único film-verdad no es La Venté, sino
que era su diario de viaje cuando se casó y se fue a Brasil, pero
no consiguió hacerlo. Rossellini hizo Viaggio in Italia. En cine se
puede contar una historia y también se puede contar la historia
de una idea. (4)

La puesta en escena es com o la filosofía moderna, digamos


Husserl, M erleau-Ponty. No están las palabras por un lado y
el pensam iento por el otro. El pensam iento y después las pala­
bras. El lenguaje no es algo en sí, no es una simple traducción.
Sucede lo mismo con la puesta en escena. Cuando digo que la
puesta en escena no es un lenguaje, quiero decir que es al mis­
mo tiem po pensamiento.

Es la vida y la reflexión sobre la vida. Por eso en mis películas


hago que mis personajes hablen de todo. Los capto en la vida
misma. [4]

N o hay duda de que improviso, pero con materiales que v ie ­


nen de hace m ucho tiempo. Uno va reuniendo durante años
montones de cosas y las mete en lo que hace. M is primeros
cortom etrajes estaban muy preparados y se rodaron muy de-
prisa. A bout de souffle em pezó así. H abía escrito la primera es­
cena y, para el resto, tenía una enorm e cantidad de notas que
correspondían a cada escena. M e dije: ¡es una locura! L o paré
todo. Después pensé: en una jornada, si le cogem os el punto,
tenemos que llegar a rodar unos diez planos. Sólo que, en vez
de encontrarlo m ucho antes, lo hago justo antes. C uando uno
21
1960-1962

sabe adonde va, debe ser posible hacerlo. N o es im provisación,


sino puesta a punto en el últim o minuto. [2]

L o que quería era partir de una historia convencional y reha­


cer, de manera diferente, todo el cine que se había hecho antes.
También quería dar la impresión de encontrar o de sentir los
procedim ientos del cine por prim era vez. [2]

En Á bout de souffle estuve buscando el tema durante todo el ro­


daje y, finalm ente, me interesé por Belm ondo. L o vi com o una
especie de bloque que había que filmar para saber lo que había
detrás. Seberg, en cambio, era una actriz a la que quería ver
haciendo muchas cosas que me gustaban; eso venía de ese lado
cinéfilo que ya no tengo. [2)

El personaje de Jean Seberg es una continuación del de Bonjour


tristesse. Podría haber cogido el último plano de la película y enca­
denarlo mediante una cartela que pusiera “ Tres años después” ...
Tiene que ver con el gusto por la cita que siempre he tenido.
¿Por qué reprochárnoslo? La gente, en la vida diaria, cita lo
que le apetece. A sí que nosotros tenemos derecho a citar lo que
nos gusta. L o que hago es mostrar personas que dicen citas: lo
único es que me las arreglo para que lo que citan también me
guste a mí. En mis notas, pongo todo lo que pueda servir a mi
película; también una frase de D ostoievski, si me gusta. ¿Por
qué debería molestar? Si a uno le apetece decir una cosa, no hay
más que una solución: decirla. (2]
22 Pensar en tre im ágenes

E l actor es un m ediador, pero él no lo sabe. Todo lo que tiene


que hacer es ser él mismo. Los actores “ reales” no aportan nada
a una película; ellos esperan que se les diga cóm o moverse, cóm o
hablar y demás. Pero yo prefiero que los actores conserven en la
película ciertos gestos. M e gusta verlos haciendo movimientos
de la vida real. L a manera de sostener el cigarrillo o de peinarse
el pelo. Les explico mis ideas, pero sus ideas también cu en ­
tan siempre que sigan siendo ellos mismos. Intento que nunca
tengan que hacer más de dos tomas. Cuanto más repites, más
m ecánico se vuelve todo. Cuanto menos explícito, tanto más se
acercará la película a la vida. [4)

M i actitud con los actores es siempre com o la del entrevis­


tador frente al entrevistado. C o rro detrás de alguien y le pido
algo. A l mismo tiempo, soy yo mismo el que ha organizado la
carrera. Si está sin aliento, si está cansado, sé que no dirá lo
mismo que en otras circunstancias. Pero he cam biado la manera
de organizar las carreras. [2]

En Sight & Sound se decía que yo realizaba una im provisación


al estilo del Actor ’s Studio, con actores a los que les había dicho:
tú eres tal, así que actuarás a partir de eso. Pero Belm ondo no
se inventó ningún diálogo. El diálogo estaba de hecho escrito,
pero los actores no se lo tenían que aprender: la película se
rodaba en mudo y yo les iba soplando, com o un apuntador, las
réplicas que tenían que decir. (2)

Improvisar acaba cansando. Siempre me digo: “ ¡Es la última


vez! ¡No es posible!” . Es demasiado cansado acostarse por la noche
1960-1962 23

preguntándose: ¿qué haré mañana? Es com o escribir un artícu­


lo a las doce menos veinte en una mesa de café: aunque lo acabas
escribiendo, trabajar así durante meses es matador. A la vez,
hay una cierta prem editación. U no se dice que si eres honesto,
sincero y te sientes em pujado a hacer algo, el resultado será
necesariam ente honesto y sincero. (2]

M e da m iedo el éxito que tuvo mi película Á bout de soujjle.


N o querría desanimar a mis admiradores que la encuentran su­
blime y resaltan su genialidad, pero creo verdaderam ente que
exageran. Tam poco puedo decir que estoy insatisfecho con el
resultado, pero todavía me siento m uy poca cosa al lado de Le
Testament d ’ Orphée, de Pickpocket, de Deux hommes dansManhattan,
de Déjeuner sur Fherbe o de Hiroshima. (51

Prefiero las películas de género (las películas de Hawks y Rio


Bravo) porque siento que son muy difíciles de hacer. Y como
yo no consigo hacer tanto, me digo: “ Es superior a lo que yo
hago” . C reo que todo verdadero cineasta debe admirar las pelí­
culas de los otros y m enospreciar las propias, porque éstas no le
aportan nada nuevo. [5]

Considero que Le Petit Soldat es una película de amateur. Com o


mi prim era película funcionó bien, puedo arriesgarme a hacer
únicam ente lo que me gusta. C om o dice Bresson, no se trata de
ir hacia el espectador, sino de conducir al espectador hacia sí.
En Le Petit Soldat veo las cosas de cierta manera, así que quizás
habrá otras personas que las verán com o yo. Pero estoy seguro
de que esta p elícu la no com placerá a nadie, ya que m uestro
24 Pensar en tre im ágenes

la dureza de los dos campos, no tomo partido y lo único que


quiero es tratar seriamente el problem a de mi personaje. [6]

N o podemos perdonaros por no haber filmado nunca las ch i­


cas com o nos gustan, por no haber filmado los chicos com o los
vemos cada día, los padres com o los despreciam os o los adm i­
ramos, los niños com o nos sorprenden o nos dejan indiferentes.
En definitiva, las cosas tal y com o son. [5]

Para Fivre sa vie quería absolutam ente una cámara grande.


Si hubiera habido una más grande que la M itch ell, la habría
cogido. M e gusta la forma de la M itchell: tiene verdaderam ente
el aspecto de una cámara. M e sentí muy descontento en el ep i­
sodio de La Paresse p orq ue el p ro d u cto r en ch u fó una D e b rie
a todo el mundo. Es una cámara cuadrada que no tiene ni de
lejos el espíritu de una cámara. Puede parecer una estupidez,
pero le doy im portancia a estas cosas.

En este mismo sentido, también la cámara en mano y el ro­


daje con trípode dan estilos diferentes. N o me gustaría hacer
un plano fijo con una Cam eflex, ni siquiera con trípode. Una
Cam eflex inm óvil es triste, está hecha para moverse. Y, además,
no se obtiene un plano verdaderam ente fijo. H ay com o una es­
pecie de vibración en la inmovilidad. Una M itch ell sí que es
algo realm ente fijo. [2]

A hora bien, decía Bazin, el cine sustituye nuestra mirada para


ofrecer un mundo que se corresponda con nuestros deseos. (En
Unefemme est unefemme] era muy tentador sustituir la mirada de
1960-1962 25

esa Joven Parisina [Angela (Anna Karina)] por la de una M it­


chell 300, demostrando así que una m ujer sigue siendo una m u­
jer, que el cine sigue siendo cine. [7)

Vivre sa vie resultó ser el equilibrio que, de repente, hace que


te sientas bien en la vida, durante una hora, o un día, o una
semana: Anna, que está presente en el sesenta por ciento de la
película, se sentía un poco incómoda, ya que nunca sabía por
adelantado lo que tendría que hacer. Pero era tan sincera en
su voluntad de actuar que, finalmente, es esta sinceridad la que
acabó actuando. Por mi parte, sin saber exactam ente lo que yo
iba a hacer, era tan sincero en mi deseo de hacer la película que,
ella y yo juntos, acabamos lográndolo. Nos encontramos al final
con lo que habíamos puesto al principio. M e gusta mucho cam ­
biar de actores, pero, con ella, trabajar im plica algo diferente.
C reo que es la primera vez que ella es absolutamente consciente
de sus medios y que los utiliza. Así, la escena del interrogatorio
en Le Petit Soldat tiene algo de Rouch; no sabía por adelantado las
preguntas que yo le iba a plantear. En esta película, interpretó
su texto como si no supiera las preguntas. Finalm ente, se obtie­
ne el mismo grado de espontaneidad y naturalidad. (2]

La mayor dificultad que tengo es que necesito gente que esté


siempre disponible. A veces tienen que esperar un día entero
antes de saber lo que quiero que hagan. Les tengo que pedir
que no se vayan del lugar de rodaje, previendo el momento en
que retomaremos el trabajo. Evidentem ente, eso les hace sufrir
mucho. Por ello, siempre trato de que los que trabajan conm igo
26 Pensar en tre im ágenes

estén bien pagados. Los actores sufren, además, por otra razón:
a un actor le gusta tener la im presión de que domina su p er­
sonaje, incluso si no es verdad y, conm igo, rara vez tienen esa
impresión. L o terrible es que resulta muy difícil hacer en cine
lo que un pintor puede hacer naturalmente: se para, toma dis­
tancia, se desanima, retoma, modifica. [2]

A hora sé mejor cóm o tengo que hacerlo: escribo los momentos


importantes de la película, lo cual me permite resumir la trama
en siete u ocho puntos. Cuando las ideas me van viniendo, sólo
tengo que preguntarme a qué punto, a qué escena corresponden.
L o que me ayuda a encontrar las ideas es el decorado. A menudo,
em piezo incluso por ahí. M e pregunto cómo se pueden hacer las
localizaciones cuando el guión ya está escrito. (2]

M e gusta que me sorprendan. Si y a se sabe todo lo que se va


a hacer, no vale la pena hacerlo. Si un espectáculo y a está todo
escrito, ¿de qué sirve filmarlo? ¿Para qué sirve el cine, si viene
después de la literatura? C uando escribo un guión, también yo
tengo ganas de ponerlo todo por escrito, pero no lo consigo.
N o soy escritor. H acer una película es superponer tres opera­
ciones: pensar, rodar, montar. N o puede estar todo en el guión;
o si está todo, si la gente y a se ríe o llora al leerlo, entonces no
queda más que imprimirlo y venderlo en las librerías. [2)

D e todas las películas que he hecho, Unefemme est unefemme es


la que más se parece a su guión. L o seguí fielm ente teniéndolo
todo en cuenta: las palabras, las comas... M e basaba en él para
escribir mi programa de rodaje. Leía: “ Sale de casa” . Y me d e­
cía: “ ¿Qué va a hacer, qué va a ver? ¿Algún viejo en la calle?”
Bueno, será mi programa del día. M is problem as no vienen por
1960-1962 27

hacer películas demasiado largas, sino demasiado cortas: con las


dos páginas del guión, siempre temo no llegar a la hora y media.
Pero com prendo perfectam ente que los que tienen un guión de
sesenta páginas teman hacer algo demasiado largo. (2)

Existen dos clases de cineastas. D el lado de Eisensteiny H itch-


cock, están los que escriben su película de la manera más com ­
pleta posible. Saben lo que quieren, lo tienen todo en la cabeza,
lo ponen todo por escrito. El rodaje no es más que una aplica­
ción práctica. H ay que construir algo que se parezca lo máximo
posible a lo que se ha imaginado. Resnais es de ésos, y Dem y.
Los otros, del lado de Rouch, no saben muy bien lo que qu ie­
ren hacer y se ponen a buscar. La película es esta búsqueda.
Saben que van a llegar a alguna parte y que tienen los medios
para hacerlo, pero, ¿dónde exactam ente? Los primeros hacen
películas círculo, los otros, películas línea recta. Renoir es uno
de los raros ejemplos que hace las dos cosas a la vez, y en eso
reside su encanto.

Rossellini es otra cosa. Es el único que tiene una visión exac­


ta, total de las cosas. Y las filma, pues, de la única manera posi­
ble. N adie puede filmar un guión de Rossellini; se plantearían
cuestiones que él no se plantea. Su visión del mundo es tan
exacta com o lo es, formal o no, su visión de detalle. C o n él, un
plano es bello porque es el adecuado y, en casi todos los otros,
un plano acaba siendo el adecuado a fuerza de ser bello. Tratan
de construir algo extraordinario y, si lo acaban consiguiendo,
vemos que había razones para hacerlo. Rossellini, en cam bio,
28 Pensar en tre im ágenes

hace cosas porque, de entrada, tiene razones para hacerlo. Es


bello porque es así. [2)

La belleza, el esplendor de lo verdadero, tiene dos polos. Están


los cineastas que buscan lo verdadero y, si lo encuentran, sigue
siendo verdadero. Encontram os estos dos polos en el d o cu ­
m ental y la ficción. A lgunos parten del docum ental y llegan a
la ficción, com o F laherty, que acaba haciendo películas m uy
com puestas; otros parten de la ficción y llegan al docum ental:
Eisenstein, que vien e del m ontaje, acaba haciendo ¡Que viva
México! (2)

El cine es el único arte que, siguiendo la frase de C octeau


(creo que es en Orphée), “ filma la m uerte en acción” . L a persona
que se filma está envejeciendo y morirá. Se filma, pues, un mo­
m ento de la m uerte en acción. L a pintura es inmóvil; el cine es
interesante, ya que capta la vida y el lado m ortal de la vida.

C reo que, más bien, parto del docum ental para darle la ver­
dad de la ficción. Por eso siempre he trabajado con actores pro­
fesionales y excelentes.

L o que también me interesa es el aspecto teatral. A fuerza


de ser realista, se descubre el teatro y, a fuerza de ser teatral...
Son las cajas de Le Carrosse d ’ Or. detrás del teatro está la vida y,
detrás de la vida, está el teatro. E m pecé con lo im aginario y he
descubierto lo real; pero, detrás de lo real, he descubierto de
nuevo lo imaginario. [2]
19601962 29

Para mí, hay tres momentos de igual im portancia al hacer una


película — antes, durante y después del rodaje. C o n alguien
como H itch co ck, todo está calculado hasta el últim o segundo
y el montaje es menos importante. Á bout de souffle debe m ucho al
montaje. Es una película en tres movimientos: la prim era media
hora, rápido, la segunda moderato y la tercera de nuevo allegro vi-
vace. A sí había pensado la película antes del rodaje, pero sólo de
una manera muy vaga. En cam bio, Vivre sa vie debe muy poco al
montaje, puesto que es una colección de tomas colocadas una
al lado de otra y cada una de ellas debería ser autosuficiente.
L o curioso es que la película parece que está cuidadosam ente
construida, cuando en realidad la hice de una manera extrem a­
damente rápida, casi com o si estuviera escribiendo un artículo
que no va a corregirse. [8]

[En Vivre sa vie] era com o si hiciera falta llegar a sacar planos
de la noche, como si los planos estuvieran en el fondo de un pozo
y hubiera que llevarlos a la luz. Cuando sacaba un plano, me d e­
cía: está todo, no hay nada que retocar, pero se podían com eter
errores con lo que se sacaba, con lo que se debía sacar a la pri­
mera. N o quería buscar efectos. A n te todo no quería tener que
volver a hacer esto o aquello. D ebía arriesgarme a la primera.

Esta manera de sacar los planos hace que no haya montaje. (2]

Los cuadros más importantes son retratos. Está Velázquez. El


pintor que quiere plasmar un rostro plasma únicam ente el e x ­
terior de la gente; y, sin em bargo, hay algo más. Es muy m iste­
rioso. Es una aventura. La película era una aventura intelectual,
3<> Pensar en tre im ágenes

he intentado filmar un pensam iento en proceso, pero, ¿cómo se


puede hacer eso? Todavía lo ignoramos. [2]

E n cualquier caso, sucede algo. Por eso el cine de A ntonioni,


con su lado de incom unicabilidad, no es el mío. Rossellini me
dijo que me acercaba al pecado de A ntonioni, pero que conse­
guía evitarlo por los pelos. C reo que, cuando se tiene ese tipo
de problem as, basta con ser de buena fe. D ecir que, cuanto más
miras a alguien, menos lo entiendes, es falso. Pero, evid en te­
m ente, si se mira demasiado a la gente, uno acaba preguntándo­
se para qué sirve. Es inevitable. C uando miras un muro duran­
te diez horas seguidas, acabas planteándote ciertas preguntas
sobre el muro, cuando en realidad se trata de un muro. Nos
creamos problemas inútiles. Tam bién por eso la película es una
sucesión de escorzos: hay que dejar que la gente viva su vida, no
hay que mirarlos demasiado tiem po porque, si no, acabas por
no entender nada. (2]

L a invención del cine reposa en un error gigantesco: filmar


la im agen del hombre y reproducirla proyectándola por los si­
glos de los siglos. O en otras palabras: creer que una cinta de
celuloide se conserva m ejor que un libro, que un bloque de p ie­
dra o incluso que la memoria. Esta extraña creencia hace que,
desde G riffith hasta Bresson, la historia del cine se confunda
con la historia de sus errores: el error de querer pintar ideas
m ejor que la música, de querer ilustrar acciones m ejor que una
novela, de querer describir sentimientos mejor que la pintura.
En resum en, puede decirse que errare cinematographicum est...
Pero este error parecido a Eva en el jardín del Edén resultará
1960-1962 31

fascinante en una película policíaca, tonificante en un western,


cegador en una película bélica y, finalm ente, en lo que se llama
com edia musical, será un error seductor. [7]

¿Dónde em pieza el cine? Sin duda, com o en las otras artes,


cuando las formas se vuelven estilo. Pero, entendám onos bien
con el estilo, porque el estilo es una cuestión moral. Es... pues
no lo sé. Por ejem plo, la distancia que tom a M izogu ch i o la
manera com o se avanza Orson Welles. El estilo... ¿cómo podría
decirlo? Es la realidad que la conciencia se da. C reo, además,
que también es la definición de la libertad según H egel. Un día,
para defender A King in New York, de Chaplin, Rossellini dijo:
“ Es la película de un hombre libre” . En el fondo, es eso. Para
hacer cine, basta con filmar gente libre. [7]

Poner en escena es, de entrada, tomar partido m odestamente


por las cosas. (7]

A bout de souffle, com o Les Quatre Cents Coups, se m alinterpretó.


Gustó demasiado, a causa de un conjunto de circunstancias.
Hoy por hoy, A bout de souffle no funcionaría tan bien. El éxito
depende de mil cosas, no se puede saber todo. Unefemme est une
femme también fue m alinterpretada, pero en otro sentido. En
este caso, sí que sabemos la razón: fue por culpa del distribui­
dor. Anunciaba a la gente algo parecido a H unebelle; entonces,
cuando los propietarios de los cines veían la película, se ponían
furiosos. Ahora, cuando la proyectan, se precisa: película espe­
cial, etc., y funciona mejor. Vivre sa vie, en cam bio, no supuso
ningún problem a de este tipo, [n]
32 Pensar en tre im ágenes

Los distribuidores y los que se dedican a la explotación no


sienten pasión por lo que hacen. Pero nunca he visto a un pro­
ductor que no ame su trabajo. Com parado con alguien que se
dedica a la explotación de películas, el peor de los productores
es un poeta. L ocos, retrasados, im béciles, inocentes o brutos,
son simpáticos. Ponen su dinero en cosas que no saben cómo
van a ser y, a m enudo, lo hacen por placer. Un productor es
normalmente un tipo que com pra un libro y, de repente, quiere
construir algo sobre él. Puede o no funcionar, pero tiene que
hacerlo avanzar. El problem a es que, com o no suelen tener buen
gusto, com pran libros malos. Pero es un empresario de esp ec­
táculos, un feriante, así que, sea com o sea, se hace simpático. Y
trabaja. Un productor trabaja m ucho más que un distribuidor
y un distribuidor mucho más que el que explota finalm ente la
película. [2]

mt

La televisión es el Estado; el Estado son los funcionarios


y los funcionarios... son lo contrario de la televisión. Es decir,
lo contrario de lo que debería ser. Pero me gustaría m ucho ha­
cer televisión. N o películas para la televisión, porque para eso
m ejor hacerlas para el cine, sino hacer, por ejem plo, reportajes.
La televisión debería ser para que los debutantes tuvieran la
ocasión de hacer sus primeras armas, y el pasatiempo de los que
ya han llegado.

M e gustaría hacer programas tipo ensayo, entrevistas o relatos


de viajes: hablar de un pintor o de un escritor que me gusta.
O directam ente, representaciones teatrales. Pero en directo,
porque si hay que filmar una obra de teatro, mejor que se con­
1960-1962 33

vierta en una película. Si además pasan la película por la tele,


entonces está muy bien. La televisión no es un m edio de exp re­
sión. La prueba está en que, cuanto más idiota es, más fascinan­
te resulta y más hipnotizada se queda la gente en su sillón. Eso
es la televisión, pero podemos esperar que cambie. E l problem a
es que, si uno em pieza a ver la televisión, ya no se desengancha.
Lo que hay que hacer es no verla.

No hay que considerarla com o un medio de expresión, sino


de transmisión. H ay que tomarla tal y com o es. Si no queda
otro medio para hablar del arte a la gente, pues hay que u ti­
lizarlo. Y ello porque, incluso en películas com o Lola Montes o
Aleksandr Nevskiy [Alexander Nevsky], sigue habiendo algo, en la
televisión, a pesar de la deform ación de los encuadres, a pesar
de la pantalla redonda, de lo grisáceo de la foto o la ausencia
de color. El espíritu sigue estando ahí. En Lola Montes, lo que se
perdía en relación con los planos, se ganaba en contrapartida
con el diálogo que, de esta manera, recibía m ucho más nuestra
atención. La película se sostenía únicam ente por el diálogo: por
ahí transmitía su espíritu. Sucede lo mismo con todas las buenas
películas: basta con que una parte de la película se conserve
y esa parte bastará para que toda la película se sostenga. A sí
pues, la televisión transmite en cualquier caso el espíritu de las
cosas; es muy im portante, sin hablar ya de las cosas en las que
sólo se transmite el espíritu. (2]

D escubrí el scope con Unefemme est unefemme. Pienso que es el


formato normal y que el 1:33 es un formato arbitrario. Por eso
me £ü su e l ^33>porque es arbitrario. El scope, en cam bio, es el
34 Pen sar en tre im ágenes

formato en el que se puede rodar todo. En 1:33 no se puede,


pero es extraordinario. El 1:66 no vale nada. N o me gustan los
formatos intermedios. D udé en usar el scope para Vivre sa vie,
pero no lo hice porque es un formato demasiado sentimental.
El 1:33 es más duro, más severo. Sin em bargo, lam ento no haber
elegido el scope para A bout de souffle. Es lo único que lamento.
Le Petit Soldat tiene el formato adecuado. [2]

Pero eso tam poco tiene que ser una regla: la manera de rodar
debe estar de acuerdo con el tema. La película en que la manera
de rodar está más justificada es Le Petit Soldat. Las tres cuartas
partes de los realizadores pierden cuatro horas con un plano
que necesita cinco minutos de trabajo para la puesta en escena
propiam ente dicha; yo prefiero que haya cinco minutos de tra­
bajo para el equipo y tener tres horas para poder pensar. [2]

Para mí, rodar y no rodar no son dos caminos diferentes. F il­


mar debe formar parte de la vida y debe ser una cosa natural
y normal. [2]

La Nouvelle Vague se define en parte por esta nueva rela­


ción entre ficción y realidad. También se define por la nostal­
gia de un cine que ya no existe. Resulta que, en el momento
en que finalmente podemos hacer cine, ya no podemos hacer
el cine que nos dio ganas de hacer cine. (2]

H e hecho cuatro películas en tres años y estoy cansado. M e


gustaría hacer una pausa. L o que me preocupa es que ya no
1960-1962 35

encuentro un pensamiento en términos de cine, pero no sé


si esto es algo bueno o malo. Cuando hacía Á bout de souffle
o mis primeros cortos, una toma de Seberg estaba hecha des­
de un punto de vista puram ente “ cinem ático” , asegurándome
de que su cabeza estaba en el ángulo cinem ático adecuado
y demás. A hora hago las cosas sin preocuparm e de cóm o serán
cinemáticam ente. Realm ente, no sé si eso es bueno o no. [8]
1963-1965

En el cine hay una parte de espectáculo, com o ha dicho


Truffaut, representada por M éliés, y una parte docum ental, re­
presentada por Lum iére. A l analizarme, me doy cuenta de que,
en el fondo, lo que he querido siempre es un cine de investiga­
ción bajo la forma de espectáculo. (9)

Nuestras primeras películas fueron estrictam ente películas


de cinéfilos. Uno puede servirse de lo que ha visto en el cine
para hacer deliberadam ente citas. Ése fue sobre todo mi caso.
Pensaba en función de actitudes puram ente cinematográficas.
H acía planos en relación con otros que conocía, de Prem inger,
de Cukor, etc. (9]

N unca tengo proyectos con tres años de adelanto. A l contrario,


si un productor me ofreciera hacer cuatro películas, me rom ­
pería la cabeza para saber qué escoger. Sin em bargo, a medida
que pasa la vida, que uno habla, que uno viaja, surgen de re­
3« Pensar en tre im ágenes

pente ideas, com o pasa en una novela o con la pintura. L o que


quiero decir es que un pintor no sabe qué cuadro va a hacer
dentro de tres años... [i]

N o me gusta m ucho volver a ver mis películas. M e acuerdo


demasiado bien de ellas. Y desde un punto de vista demasiado
técn ico com o para poder apreciar algo. N o llego a sentirlas
com o algo exterior a mí. Y más cuando vienes com o nosotros
de la crítica y ejerces sobre tus películas una mirada m ucho más
crítica que otros directores. Vuelves a pensar en ciertos planos
donde has com etido errores. Tienes siempre en mente lo que
has hecho. Ves sin cesar tus propios fallos.

Y, además, una película no es una obra en sí. Forma al mismo


tiem po parte de un todo. L o que se em pieza a buscar en una
película, se acaba encontrando en otras. Es algo que se ve muy
claram ente en H itchcock: cada escena im portante ya estaba es­
bozada dos o tres películas antes; y la trata de manera com pleta
más tarde, (i)

Si uno ve mal, puede evidentem ente aprender a ver mejor.


Es com o la miopía. Te pones gafas. Cuando te pones las gafas,
ves bien. Es un artificio técnico. L o que hace falta es adoptar
una postura honesta. Entonces llega un m om ento en que las
cosas son, a la fuerza, adecuadas. Pero no le puedes enseñar a
nadie dónde hay que poner la cámara para filmar una escena.
i9 6 3 -r9 6 5 39

A un pintor se le puede enseñar la perspectiva, o ciertos valo­


res, pero después no se le puede enseñar más. L o mismo sucede
en el cine. |i)

Rodé Les Carabiniers con un negativo Kodak XX, que es a c­


tualm ente la mejor película del m ercado, la más densa, tan fina
com o la antigua Plus X, tan rápida com o la T R I X, con una
mejor definición, en resumen, la película más com pleta, capaz
de satisfacer a Richard L eaco ck y a Russell M etty y la que,
com o dicen los técnicos señalando su curva, “ encaja” mejor.
Han desarrollado este negativo hasta su gama más alta en los
laboratorios G T C en Joinville, cuna del cinem atógrafo, bajo la
dirección del señor M auvoisin que, hace unos años, fue el pri­
mero en poner una cubeta especial a nuestra disposición para
tratar la Ilford H PS de Á bout de souffle y la A gfa R ecord de Le
Petit Soldat. El tiraje del positivo fue efectuado sim plem ente so­
bre una película Kodak especial, llamada de “ alto contraste”
Sem ejante tratam iento era necesario para obtener, con o sin
razón, la densidad fotográfica de los primeros Chaplins, para
volver a encontrar el blanco y negro de la ortocrom ática de
antaño. Varios planos, demasiado grises por naturaleza, fueron
contratipados una, dos e incluso tres veces, siempre en su gama
más elevada para com binarlos con los planos de noticiarios, a su
vez contratipados más de lo habitual. [10]
4o Pensar en tre im ágenes

Pienso que busco algo definitivo, o eterno, pero bajo su forma


menos definitiva, la más frágil, la más viva. C uando Resnais dice:
“ el cine se parece a la escultura” , creo que es eso lo que quiere
d ecir (mientras que siempre lo com paran con la pintura). C reo
que el cine se parece más tanto a la escultura com o a la música.
Es decir que se parece a algo fijo, sólido, pero al mismo tiempo
a algo que pasa y que es absolutam ente inaprensible, [i]

Sí, el cine es el arte del presente. Pero lo interesante del p re­


sente es que anuncia el futuro y sigue al pasado, [i]

¿Qué es un raccord sino el paso de un plano a otro? Ese paso


puede hacerse sin dolor — y es el raccord que ha establecido
en cuarenta años el cine americano y sus montadores que, de
películas policíacas a com edias y de com edias a westerns, han
fijado y refinado el principio del raccord preciso sobre el mismo
gesto, la misma posición, para no rom per la unidad m elódica de
la escena— ; en resumen, un raccord puram ente manual, un pro­
cedim iento de escritura. Pero se puede igualm ente pasar de un
plano a otro no por una razón de escritura, sino por una razón
dramática; y está el raccord de Eisenstein que opone una forma
a la otra y las une indisolublem ente por la misma operación.
El paso del plano general al prim er plano se convierte entonces
en el paso del modo mayor al modo menor en música, o viceversa.
E n resum en, el raccord es una especie de rima y no hay razón
para declarar la batalla de Hernani por saltarse unos pasos. Basta
con saber cuándo, dónde, por qué y cóm o. [10]
1963-1965 4i

C reo , de todas formas, que hacerse preguntas es una actitud


positiva. Es buscar. Uno puede dar con un m ontón de puertas
cerradas, o no llegar a ninguna parte, o bien llegar a terrenos
desconocidos. C uando era pequeño, quería estudiar matemá­
ticas. Siem pre me han fascinado los investigadores en estado
puro, los grandes matemáticos que avanzan en una dirección
y después dan trabajo a las generaciones posteriores. El gusto
por la investigación es una actitud personal y nada razonable. [1]

Q uiero seguir siendo fiel a mis dos tendencias, digamos: lo


instintivo y lo reflexivo. Pero realizarlas separadam ente, en una
película y luego en otra, antes bien que m ezclarlas en una mis­
ma película. Por ejem plo, querría hacer pequeñas películas de
serie B, a lo Boetticher, que serían puram ente instintivas, para
contar pequeñas historias. Y tam bién, por otro lado, hacer p e­
lículas bien pensadas, sin concesiones. A hora quiero que sea,
exclusivam ente, o bien una o bien la otra. [1]

C om o venía después de Les Carabiniers, Le Me'pris tenía que


ir en otra dirección. En eso me ayudó Bardot. Es menos atroz,
más musical. Uno puede aquí com padecerse, mientras que en
Les Carabiniers no había lugar para la compasión. A q u í se está
con los personajes, muy cerca de ellos.

Q uizás, en este sentido, he evolucionado. Prim ero, respecto


a mis personajes, com o diría M oullet, están los instintivos y los
reflexivos. Es cierto, pero eso es el doble movimiento del cine:
instinto-reflexión. [1]
42 Pensar en tre im ágenes

Pero también he evolucionado de otra manera. Cada vez to­


maba más distancia respecto a mis personajes. Después de Vi-
vre sa vie y Les Carabiniers, no podía ir más lejos en esa misma
dirección. Tenía que reducir la distancia. Estaba em pezando a
despreciar el cine, a decirm e: poco im porta cóm o esté filmado
mientras sea verdadero. Había perdido mi actitud cinéfila. M e
estaba acercando a Rossellini, pero lo que es válido en Rossellini
no lo es necesariam ente para mí, puesto que renegaba de la
cinefilia que me ha conducido al cine.

A hora trato de estar más cerca de mis personajes, de no ju z ­


garlos, de no proponerlos com o modelos (buenos o malos), de
no hacer de ellos tipos o prototipos que correspondan a d eter­
minadas ideas.

C laro está que siempre ha habido una cierta naturalidad en


mis personajes, pero al mismo tiem po se estaban volviendo sim­
bólicos, representaban ideas.

Incluso en Le Me'pris me m antengo a una distancia normal de


mis personajes, cerca de ellos y al mismo tiem po muy alejado.
Es una película vista desde lo alto. D e ahí el título. Y el p er­
sonaje de L ang marca bastante bien esta distancia, esta altura.
Ahora es cuando me doy cuenta de ello, es una sensación que
no había tenido antes, [i]

Le Me'pris es la historia de un m alentendido entre un hombre


y una mujer. C reo que los m alentendidos representan un fenó­
meno moderno. Tienes que intentar controlarlos o huir de ellos
para que no term inen — com o en la película— en tragedia. En
la vida hay momentos en los que no se puede dar marcha atrás,
en los que algo se rompe definitivam ente, sin que la culpa sea
1963-1965 43

de uno o del otro; en cualquier caso, ambos sufren y sienten


amargura y rem ordim iento. He intentado hacer esa ruptura más
tangible reduciendo el tiem po, ya que la película tiene lugar en
dos días, mientras que la novela se extiende sobre un período
de seis meses. La frase “ Ella me mira con ternura” ocupa muy
poco espacio en un libro, pero para darle su verdadera profun­
didad en el cine necesitas cinco minutos — en otras palabras,
tienes que filmar una rápida mirada sobre un largo período de
tiempo. A ntes de hacer la película, me di cuenta de que tengo
mis antipatías y mis odios, pero que no tengo ni idea del des­
precio, ese evasivo y difícil sentim iento que actúa com o un m i­
crobio. A sí que no sé si puede “ verse” el desprecio o el desdén.
Q uizá sólo se puede capturar el instante en que ejerce su fuerza
después de cierto gesto, después de un m alentendido.

Le Me'pris es una película sencilla sobre cosas com plicadas,


y es más un reflejo que un docum ento. Esta vez — y eso es nue­
vo para mí— no hay un personaje principal, sino más bien un
grupo de personas, náufragos de un mundo m oderno que llegan
a una misteriosa isla, C apri, donde el agua es azul, donde luce el
sol y donde todo tiene que ser reinventado, incluido el cine. [i i |

M e gustan los cuatro colores fundamentales: azul, amarillo,


verde y rojo. Es com o la pintura m oderna, com o M atisse, que
tomaba los colores y los colocaba uno al lado de otro. N o me
gustan los colores mezclados. [12]

La Femme Marie'e es una película pictórica y musical. H ay pro­


blemas que los músicos no se plantean. N o dicen, de entrada:
44 Pensar en tre im ágenes

voy a utilizar tal nota o tal tono para expresar uno u otro sen­
timiento. Resulta después que algunos acordes corresponden
a ciertos sentimientos. Eso es lo que he querido hacer. P ictó ri­
cam ente, sería un collage. [13]

Las tres cuartas partes de mis películas podrían prescindir de la


música. Les puse música pero, si no hubiera, la película tam poco
cambiaría. En Alphaville, la música parece estar en contrapunto
e incluso en contradicción respecto a la imagen: tiene un lado
tradicional, rom ance, que desbarata el mundo de A lpha 60. Sir­
ve ahí com o uno de los elem entos del relato: evoca la vida, es la
música de los mundos exteriores. Y, com o los personajes hablan
a m enudo de los mundos exteriores, en lugar de filmarlos, hago
que se oiga su música. Son sonidos que valen com o imágenes.
Siem pre he utilizado la música de esta manera. D esem peña la
misma función que el negro en la pintura impresionista. [18]

Para mí, la música es un elem ento vivo, al mismo nivel que


una calle, que los coches. Es una cosa que describo, una cosa
que preexiste a la película. [14I

Siem pre se habla del cine desde el punto de vista de las imá­
genes y, actualm ente, estoy más interesado en el sonido. Q uiero
llevar este interés a su lógica conclusión y poner simple y d i­
rectam ente en pantalla una voz, mostrar a alguien más o menos
inmóvil leyendo un texto apropiado. Q uizás, al principio de la
película, estará la cámara y los actores colocándose en posición
1963-1965 45

con sus siripis, jun to a una silla o en un jardín, y entonces em pe­


zarán a leer. Se los verá leyendo sus réplicas hasta que, gradual­
m ente, hayan entrado en la obra y ya no se vean los scripts. (8]

Q uiero hacer películas bien pensadas, sin concesiones. Por


ejem plo, me gustaría rodar PourLucréce. Más que filmar la obra
o hacer una adaptación, me gustaría hacer algo que se llamara Un
ensayo de ‘Pour Lucréce’. Sería un docum ental sobre los actores de
teatro, un ensayo sobre el teatro, por m edio del cine. Y, al mis­
mo tiem po, sería un ensayo sobre el cine. Se vería cóm o un a c­
tor puede actuar dos veces de manera diferente para producir
un efecto determ inado, y en eso consistiría toda la película. [1]

También haría una película de toros, casi a lo Bresson, si­


guiendo durante quince días a un personaje que podría o no ser
famoso. M e interesaría mostrar la vida interior, los pensam ien­
tos de ese hombre que recorre en una semana miles de kilóm e­
tros, tiene que hacer frente a mujeres que le asedian y acaba
enfrentándose tres veces por semana con la muerte. Ese estar
solo en la plaza frente al toro y el chocar de esos dos enem igos
rodeados por ese público que está demasiado al margen de lo
que allí sucede. Pero no tendría que ser, cuando digo Bresson,
com o Pickpocket. Yo haría la película en scope y en color. (9]

Las influencias son fragmentarias y momentáneas. N o es que


uno esté influido por Orson W elles, sino que lo está más bien
por un plano especial de Orson Welles que se querría rehacer.
46 Pensar en tre im ágenes

Y a nadie le ha influido Eisenstein, nadie ha hecho nunca p elí­


culas com o él.

C reo que es un problema falso, absolutamente falso. Cuando te


preguntan quién te ha influido, la respuesta es nadie. Bueno sí,
quizá mi padre, sin que yo lo sepa. Esto también es válido para los
pintores. Uno puede encontrar cuadros de Van G ogh que se pa­
recen a los impresionistas. Pero eran diez mil los que pintaban de
esa manera. Y creo que no hay ninguna influencia. Uno retoma
ciertas cosas concretas, efectos concretos, frases concretas, (i)

H ay lugar para todas las novelas del mundo, pero no para todas
las películas. Por ejem plo, un cineasta que sólo quisiera hacer
adaptaciones, pongamos... un cineasta que quiera consagrar su
vida a llevar a la pantalla a Balzac, Stendhal o Dostoievski, puede
estar seguro de que básicam ente no hará nada, [i]

La única verdadera película que debería hacerse sobre los


campos de concentración — que nunca se ha rodado y no se
rodará nunca porque sería intolerable— consistiría en filmar
un cam po desde el punto de vista de los verdugos, con sus pro­
blemas cotidianos. ¿Cóm o m eter un cuerpo de dos metros en
un ataúd de cincuenta centím etros? ¿Cóm o evacuar diez ton e­
ladas de brazos y piernas en un vagón de tres toneladas? ¿Cóm o
quem ar a cien mujeres con gasolina sólo para diez? También
habría que mostrar a los que hacen el inventario de todo con
sus máquinas de escribir. L o insoportable no sería el horror que
se desprendería de esas escenas, sino, al contrario, su aspecto
perfectam ente normal y humano, (io)
Alpbaville es un mundo sin romanticismo. El mundo de los
grandes grupos es un mundo que intenta elim inar la aventura
en provecho de la planificación. El deber de los artistas es urdir
emboscadas contra la planificación. [15]

Nos dirigim os poco a poco hacia formas de sociedad primitiva


pero, en lugar de pueblos diferenciados por la nacionalidad,
el ruso o el am ericano, tendrem os diferentes categorías de p o ­
blados técnicos: el pueblo IBM , el pueblo O livetti, el pueblo
G eneral M otors, etc.; y cada uno poseerá sus propios tótems
tecnológicos. (16]

Sólo tienes que ponerte a inventar, y será m ucho mejor. Es lo


que siempre hacem os, nunca lo niego. Cuando era periodista,
inventaba. Era un oficio. Yo no escribo, yo hago flores.

Había que hacer entrevistas y la gente no aceptaba o era difí­


cil conseguirlas. C om o la idea de hacer entrevistas había tenido
una buena acogida en el periódico, yo las fabricaba diciéndom e:
las ideas no serán falsas. [17I

H ace cuatro o cinco años trabajaba en el cam po de la crí­


tica, conocía muchas películas y razonaba sólo con ejemplos.
C uando pensaba en un prim er plano no pensaba solamente en
el prim er plano, sino en un prim er plano de una película de
Prem inger o de H awks o de Renoir. Pensaba sólo en relación
48 Pensar en tre im ágenes

con un cine existente, que me gustaba. A hora pienso más en


relación con la realidad. A ntes trataba de adaptar la realidad
al cine, mientras que ahora intento encontrar el lenguaje en
relación con la realidad.

M e propuse hacer com o Griffith, es decir, ponerm e frente a


la realidad com o él, encontrar las cosas como si se inventasen.
Él inventó el travelling; pues bien, cuando se hace un travelling
hay que tener la sensación de que es la primera vez que se em ­
plea ese m ovim iento y que no se hace porque se ha hecho en
otras películas. [12]

Aunque cada vez me hago menos preguntas, sigue habiendo


una: el hecho de no hacerse preguntas, ¿no es algo grave? H ay
algo que me tranquiliza: los rusos, en la época de Oktyabr [Octubre}
y de Entuziazm: Simfoniya Donbassa no se hacían preguntas. N o se
decían “ ¿qué debe ser el cine?” N o se preguntaban si era n ece­
sario volver a em pezar el cine alemán o negar películas del tipo
de UAssassinat du duc de Guise. N o lo hacían. Había una manera
m ucho más natural de hacerse preguntas. Com o la sensación que
uno experim enta ante Picasso. Plantearse problemas no es una
actitud crítica, sino una función natural. D e un automovilista que
se plantea los problemas de la circulación se dice simplemente
que conduce y, de Picasso, que pinta. (14]

A l ver una vieja película de K ing Vidor, por ejem plo, uno se
da cuenta de lo avanzado que estaba incluso respecto al H o­
llyw ood actual. Truñaut com paraba The Crowd a The Apartment.
Pues bien, V id or ya había encontrado el famoso plano de las
1963-1965 * 49

oficinas, que W ilder había cogido a su vez de Lubitsch. A hora


bien, esas grandes películas ya no pueden hacerse hoy en día
o, en todo caso, ya no de la misma manera. D e hecho, el cine
mudo era mucho más revolucionario que el cine sonoro y la gen­
te entendía mejor las cosas, aunque fuera una manera de hablar
más abstracta. Si se dirigiera actualmente a la manera de C h a-
plin, la gente no lo entendería tan bien. Dirían: qué manera más
rara de contar una historia. Y eso por no hablar de las películas
de Eisenstein. [14]

He aquí por qué está bien la Cinémathéque: porque se pueden


ver muchas películas diferentes, ya sea un C u k o r de 1939 o un
docum ental de 1918. [14]

Un problem a que siempre me ha preocupado, pero que no


me planteo durante los rodajes, es: ¿por qué hacer tal plano en
vez de tal otro? Tomemos, por ejem plo, una historia. U n per-
sonaje entra en una habitación, un plano. Se sienta, otro plano.
Enciende un cigarrillo, etc. Si en lugar de proceder así, h icié­
ramos... ¿la película sería mejor o peor?. Finalm ente, ¿qué es lo
que hace que continuem os un plano o que cam biem os a otro?
Un director, com o por ejem plo D elbert M ann, probablem ente
no piense así. Sigue un esquema. Cam po, el personaje habla.
Contracam po, le responden. Q uizá por eso Pierrot no es una
película, sino más bien un ensayo de película.

L os am ericanos saben contar historias muy bien, los france­


ses en absoluto. Flaubert y Proust no sabían contar historias.
H acen otra cosa. El cine también, pero partiendo del lugar al

Pensar en tre im ágenes

que ellos llegaron, de una totalidad. Las grandes películas mo­


dernas que funcionan se apoyan en un malentendido. Psycbo
gusta porque los espectadores creen que H itch co ck les cuenta
una historia. Y por esa misma razón, Vértigo les desconcierta. [14]

C ada vez estoy más convencido de que el gran problem a del


cine es, en cada película, dónde y por qué em pezar un plano
y dónde y por qué terminarlo. (18)

JE *
mt

M e es difícil hablar de Pierrot le fou. N o quiero d ecir que no


haya trabajado la película, pero no la he “ pre-pensado” . Todo
vino al mismo tiempo: es una película en la que no hubo es­
critura, ni de montaje ni de m ezcla, en fin, ¡cosa de un día!
Bonfanti no conocía la película y la m ezcló sin estar preparado.
Reaccionaba con sus botones com o un piloto de avión ante las
bolsas de aire. Eso correspondía bastante al espíritu de rodaje.
L a construcción vino al mismo tiem po que el detalle. Se trataba
de una serie de estructuras que se imbricaban inm ediatamente
las unas en las otras. (14]

D esde mi primera película me dije que iba a trabajar cada


vez más el guión y, luego, me doy cuenta de que aún me queda
una posibilidad más de improvisar, de crearlo todo durante el
rodaje, es decir, sin aplicar el cine a algo. (14]

Si hubiera visto a una chica paseándose al borde del agua d i­


ciendo: “ N o sé qué h a cer” , podría haber pensado que tenía una
1963-196 5 Si

escena de la película. Y, a partir de ahí, im aginar lo que va antes


y lo que va después. En lugar de hablar del cielo, del mar, que
no es lo mismo, en lugar de estar triste, alegre, de bailar, de
hacer una escena en que la gente coma, lo que tam poco es lo
mismo, la sensación final habría provocado lo mismo. [14I

Jean Renoir explica todo esto muy bien en el libro que d edi­
có a su padre. A uguste se marchaba, sentía la necesidad de ir
al campo. Se iba. Se metía en el bosque. Dorm ía en la posada
más cercana. Se pasaba allí quince días y volvía con su cuadro
terminado. (14]

C uando circulam os por París de noche, ¿qué vemos? Sem áfo­


ros rojos, verdes y amarillos. He querido mostrar esos elem en­
tos pero sin tener que situarlos necesariam ente com o están en
la realidad. M ostrarlos más bien com o quedan en el recuerdo:
manchas rojas, verdes, destellos amarillos que pasan. He queri­
do fabricar una sensación a partir de los elem entos que la com ­
ponen. [14J

Velázquez, al final de su vida, ya no pintaba cosas definidas,


pintaba lo que había entre las cosas definidas: no habría que
describir a la gente, sino lo que hay entre la gente. (14)

N unca he estado tan nervioso dos días antes de empezar.


N o tenía nada, nada de nada. Bueno, tenía el libro. Y algunos
decorados. Sabía lo que pasaría ju n to al mar. Todo se filmó, por
así decir, com o en la época de M ack Sennett. Q uizás me separo
cada vez más de una parte del cine que se está haciendo. C o n
Pensar en tre im ágenes

las películas antiguas, uno no tiene la im presión de que estén


trabajando desde el aburrim iento, porque el cine era entonces
algo más nuevo, mientras que hoy solemos considerarlo com o
muy viejo. L a gente dice: “ He vuelto a ver un viejo C h arlot, un
viejo G riffith” ; y no dice nunca: “ He releído un viejo Stendhal,
una vieja L a F ayette” . (14)

La gente cataloga la aventura. D icen: nos vamos de vacacio ­


nes, la aventura em pezará cuando lleguem os al mar. Por eso,
cuando están com prando el billete de tren, consideran que la
aventura no ha em pezado todavía. En cam bio, en Pierrot le fou,
todo está al mismo nivel: com prar los billetes de tren es tan
apasionante com o bañarse. (14]

E l aburrim iento en el cine vien e de la duración del m etraje,


que es algo impuesto. Y si la libertad reina un poco en todas mis
películas, es porque no pienso en la duración. Ignoro si lo que
estoy filmando durará veinte minutos o el doble. E l resultado
corresponde en general, más o menos, a la duración com er­
cial. N o observo el m inutaje. R uedo lo que tiene que rodarse
y me detengo cuando considero que he term inado. O continuo
cuando creo que no se ha acabado. Es una duración plena que
no se debe más que a sí misma. (14]

Pierrot me parece libre y, a la vez, limitada. Pero hay algo


que me preocupa más que esta aparente libertad. L e í un texto
de Borges sobre un hom bre que quiere crear un mundo. C rea
casas, provincias, amantes y, al final de su vida, se da cuenta
de que este “ paciente laberinto de formas no es más que su
propio retrato” . Es el mismo sentim iento que sentí en m edio
de Pierrot (14]
1963-1965 53

Los jóvenes críticos están sin duda más desamparados que no­
sotros, necesitan hacer un esfuerzo de reflexión o de distancia-
ción y vivir. También han de distanciarse y no distanciarse a la
vez, vivir y mirar cóm o viven. L o que quizá es m ucho más difícil
para ellos que para mí, porque yo ya no necesito hacer crítica,
hago películas puesto que tengo la suerte de poder hacerlas.

A ntes, por ejem plo, no se hablaba nunca de “ planos” en una


crítica. A hora ya sólo se habla de eso y la gente sabe qué es un
plano de igual modo que sabe qué es un actor o un productor.
Pero el problem a de la crítica cinem atográfica viene de que es
un género que no existe en relación consigo mismo, com o tam­
poco la crítica pictórica: todos los grandes críticos de pintura
han sido poetas. Unicam ente la crítica literaria existe en rela­
ción consigo misma, puesto que su objeto se confunde con su
sujeto. L os libros críticos sobre pintura o m úsica que son inte­
resantes los han escrito grandes artistas de otro campo. Pasa un
poco lo mismo con la crítica de cine. [14]

E l vocabulario de la crítica está tan trillado y tan agotado que


hay que utilizar el de la crítica literaria, lo cual provoca que se
acabe hablando de todo de la misma manera, ya que no existen
millones de palabras y hay que usar las mismas palabras para
películas diferentes.

Uno debe ser crítico principalm ente consigo mismo, antes


que con el cine. [14]

El com entario de la imagen forma parte de la imagen. Podría­


mos entonces imaginar una crítica que fuera com o las novelas
54 Pensar en tre im ágenes

de M ich el Butor, que son más bien un com entario crítico de


acontecim ientos. O podríamos imaginar la crítica de una p elí­
cula com o el texto de sus diálogos, con fotos y algunos com en­
tarios: el conjunto formaría una especie de crítica, de análisis
de la película. [14]

A fin de cuentas, para nosotros, hacer la prim era película era


escribir en Cahiers, Cuando apareció mi prim er artículo en Arts,
fue tan importante para mí como cuando hice A bout de souffle. [14)

Los jóvenes confunden hacer cine y hacer una película. Una


película que sea el objeto de tus sueños es algo que no sucede
nunca. N i a Fellini ni a nadie. Un tipo que quisiera fabricar hoy
en día un coche, que tuviera una idea de coch e, le sería muy
difícil llegar a im ponerla y que se la construyeran en Renault,
Ford o C itroen . Pero hay que d ecir que, para un obrero de R e­
nault, es m ucho más difícil evadirse, ampliar su mundo, que
para un joven estudiante que ama el cine; porque en el cine no
hay lucha de clases. (14]

E l m ejor medio para explicar qué es Le Testament d ’ Orphée es,


com o lo hizo Truffaut, poner ejemplos. C reo que actualm ente
es necesario llegar a decir: he aquí una película, lo que está
bien de la película, por qué está bien, con ejemplos. H echo
de manera muy simple, com o una charla, un diálogo directo.
Durante m ucho tiempo la crítica consistía sobre todo en artí­
culos escritos que se preocupaban de los problemas de estilo.
En Cahiers, en cualquier caso, fuera cual fuera el estilo que se
utilizara, siempre había un aspecto literario, una búsqueda de
i9Ó 3-i96 5 55

efectos. En cam bio, creo que ahora es m ejor hacer una crítica
didáctica. (14]

Si consigues explicar tus propias emociones ante una película,


habrás conseguido hablar sobre todo de tus em ociones, pero
la gente las entenderá y por eso irá a ver la película. La época
en que em pecé a escribir críticas fue tam bién la del descubri­
m iento del cine y de la crítica: era al mismo tiem po nuestra
lucha y nuestra vida, fue una suerte inmensa. Esta misma co n ­
jun ción se produjo en los inicios del surrealismo: para ellos,
escribir formaba parte de su sistema de vida, todo se m ezclaba
en una especie de totalidad. Ya no era necesario hacer el es­
fuerzo de reflexionar para separar las cosas y ver cuál había que
privilegiar. (14)
w

Las películas que más me han sorprendido últim am ente son


las dos de Skolim owski y Desna. Son películas a las que no tengo
nada que criticar y de las que creo tener m ucho que aprender.
Y la película de Rossellini sobre el hierro. Son películas que me
han abierto horizontes. M ientras que, en otras, veo claram ente
lo que vale y lo que no. M e digo que está muy bien y que nunca
llegaré a hacer algo así. N o es que sitúe esas películas por en ci­
ma o por debajo de otras, son películas de las que tengo ganas
de hablar porque no sé muy bien qué hay que decir. En cam bio,
veo claram ente lo que hay que decir de Gertrud, sin decir tam­
poco que tenga forzosam ente razón, pero puedo d ecir inm e­
diatam ente, por ejem plo, que es com o los últimos cuartetos de
Beethoven. M ientras que me gustaría hablar de películas com o
IValkower precisam ente para encontrar algo que decir.
56 Pensar en tre im ágenes

Pero com o hago películas, lo que tengo que encontrar lo bus­


caré en una película, no tengo por qué hablar de ello. [14]

Evidentem ente, el acto crítico es más interesante cuando hay


lucha: la crítica es la intendencia, las líneas de com unicación
con la retaguardia, ya no hay necesidad alguna de explicar, ya
no se necesita. La crítica de cine casi ha llegado al punto en el
que se encuentra la crítica de pintura o de música: no basta con
informar, no hay nada que explicar, es menos necesario d efen­
der y atacar.., [14]

Un tema totalm ente político es difícil de realizar. Cuando se


trata de política, es necesario penetrar en los puntos de vista
de cuatro o cinco personas diferentes y, al mismo tiem po, tener
una visión muy general. La política es a la vez el presente y el
pasado. Cuando leemos las memorias de C h u rch ill com prende­
mos muy bien lo que ocurre hoy. Uno piensa: cuando C h u rch ill
asistió a tal o cual conferencia, lo que pensaba era esto, pero
sólo lo sabemos veinte años después. En el cine es muy difícil,
no hay tiem po, puesto que se trata del presente.

Es evidente que, si yo hiciera una película sobre el caso Dreyfus,


se vería muy poco del proceso y m ucho de las gentes y de sus
relaciones individuales. D e igual modo, lo que hoy resulta inte­
resante hacer es una película sobre la dactilógrafa de A u sch w itz
(M ijail Romm hizo un docum ental basado en este principio que
se llama Obyknovennyyfashizm [Elfascismo ordinario]). A h ora bien,
1963^965 57

una película sobre la dactilógrafa de A u sch w itz sería rechazada


por todo el mundo. Los auténticos cineastas de izquierda han
sido criticados muy rápidamente por aquellos cineastas que se
llaman “ de izquierda” ; ha sido el caso de Pasolini y Rossellini
en Italia, igual que el de D ovjenko y Eisenstein en Rusia. A l
principio uno puede hablar únicam ente del m edio que co n o ­
ce y, luego, ese medio se ensancha inevitablem ente a medida
que pasa la vida y envejece. Es extraño que no haya habido en
Francia películas sobre la Resistencia. Por supuesto, los italia­
nos trataban el problem a de la Resistencia y de la liberación en
términos políticos porque los vivieron de forma más evidente,
pues el fascismo m arcó más a Italia que a Francia. Sin em bargo,
desde el punto de vista em ocional, para los que nos llevan diez
años, la guerra significó un cam bio radical en sus vidas. Incluso
ahora todavía no logran salir de la preguerra ni entrar en la
posguerra. [14]

E l cine es optim ista porque todo es posible, nada está pro­


hibido: basta con estar en contacto con la vida. Y la vida en sí
misma debe ser bien optim ista porque, si no, todo el mundo se
suicidaría de golpe.

H ace dos o tres años, tuve la impresión de que ya estaba todo


hecho, que ya no quedaba nada por hacer. N o encontraba nada
por hacer que no estuviera ya hecho. Ya se había hecho Ivan
Groznyy [Iván el terrible} y Our Daily Bread. Nos dicen que ha­
gamos películas sobre la m ultitud, pero si ya se ha hecho The
Crowd, ¿para qué rehacerla? En definitiva, me sentía pesimista.
Pensar en tre im ágenes

D espués de Pierrot, ya no tengo esta impresión. Sí. H ay que fil­


marlo todo, hablar de todo. Todo está por hacer. [14]

E spero el fin del cine con optimismo. (19J


1966-1967

D espués de haber pasado un divertido mes de mayo con M ar-


ker, tras un verano con Rouch, seguram ente menos prodigioso
que el de B arn et, aun qu e d ecisivo para las rela cio n es en tre
el cine y la verdad, me he encontrado com pletam ente solo en
París, un mes de diciembre de 1965, con dos caminos por elegir.

Estaba com o aquel personaje descrito por G irau d ou x en Pa-


lais de G/ace, que vuelve de la guerra y todos los amigos de su
edad están m uertos o han desaparecido. Él se jun ta entonces
por casualidad con una pandilla de jóvenes que lo aceptan e x ­
cepcionalm ente entre ellos, aunque sea diez años mayor. Poco
después, por la misma época, se encuentra con unos amigos de
su padre, que también lo aceptan excepcionalm ente, aunque
sea diez años más joven.

Mis jóvenes [a propósito de Masculinfe'minin] eran: una pequeña


cantante ye-yé, que prohibía a su criada escuchar Radio Luxem -
burgo mientras lavaba la vajilla porque disminuía su rendim ien­
to; un joven sindicalista al que el sexo a veces le hacía desviarse de
su línea demasiado dura, un descendiente de W erther, un poco
6o Pensar en tre im ágenes

perdido entre los negros y el Vietnam ; tam bién había otros con
sus rarezas particulares. M is mayores eran el cine y sus técnicos,
sus estilos tan m últiples, tan contradictorios, desde Lum iére a
la joven escuela checa.

Y yo. M e sentía muy cóm odo con los dos, pero por separado.
Q uería que se encontrasen, que estableciesen vínculos com o
el zorro de Saint-E xupéty, pero siempre estaba obligado a ve r­
los por separado, a poner un com entario sobre las imágenes y los
rostros, que tendrían que haber hablado solos desde el prim er
m om ento y, al contrario, a alejarme cuando una conversación
en directo desfallecía. Y no tendría que haber ocurrido así.

A sí que he pasado dos meses de invierno describiendo, con


ocasión de algunos hechos precisos, quince exactam ente, la ju ­
ventud por el cam ino del cine, a menos que sea lo contrario.

Y habiendo renunciado algunas veces a que los jóvenes y los


viejos se encontraran, me encontré solo, una mañana de enero,
lejos de los jóvenes y del cine, de los que me queda este “ dossier”
siempre incom pleto que es una película, com pletándola sin ce ­
sar, y entonces se empieza otra. [20]

Tengo la impresión de que busco quién soy, por qué, qué es la


vida y qué son los otros, y el cine tiene la ventaja de perm itirm e
vivir mejor la vida.

E l hecho de buscar deja huellas, y las huellas son la película.

El cine no existe en sí. Es un movimiento. Una película no es


nada si no se proyecta, y el hecho de proyectarse es un m ovi­
1966-1967 6i

miento; la película no está en el aparato de proyección, ni sobre


la pantalla, es una especie de m ovim iento en el que se entra.

N o veo diferencia entre mi vida y el cine; antes tenía ideas


sobre el cine, ahora las vivo. (20]

Gracias a H enri Langlois, sabemos que los techos no vienen


de Citizen K ane sino de Griffith, por supuesto, y de Gance; que
el ciném a-vérité no vien e de Jean Rouch sino de John Ford;
que la com edia americana viene de un cineasta ucraniano y la
fotografía de Metrópolis de un anónimo operador francés co n ­
tem poráneo de Bouguerau. También sabemos que A lain Res-
nais u O tto Prem inger no han hecho progresos en relación con
Lum iére, G riffith o D reyer, no más que C ézan n e y Braque en
relación con D avid y Chardin: han hecho otra cosa.

Este museo, com o sabéis, nos lo envidia el mundo entero. N o


es en N ueva York donde se puede aprender cóm o Sternberg in­
ventó la luz de estudio para mostrar m ejor el rostro que amaba.
Y no es en M oscú donde seguimos la triste epopeya m exicana
de Sergei Eisenstein. Es aquí.

También es aquí, en este cine de barrio, donde cada dom ingo


los niños vienen a confrontar su juventud con la de las obras
maestras. Y si Proust pasara por aquí, no dudaría en reconocer
a A lbertin e y G ilberte entre las m uchachas sentadas en prim era
fila, añadiendo así un nuevo capítulo al Tiempo recobrado. Gracias
tam bién a H enri Langlois... no estoy solo. Para nada. Los fan­
tasmas de M urnau y de D ovjenko están a tu lado. A q u í están
02 Pensar en tre im ágenes

en su propia casa, como D elacroix y M anet lo están en el Louvre


o en la O rangerie.

Y es a la vez triste y reconfortante imaginar que, si la Cinéma­


théquefrangaise hubiera sido treinta o cuarenta años antes lo que
es hoy en día... pues bien... quizá Jean V igo se habría consolado
aquí de sus desgracias con Gaum ont, quizás habría recupera­
do fuerzas, y también Stiller después de sus desventuras con la
G arbo, y también Stroheim .

A quéllos de entre vosotros que hayáis visto, tras su paso por


estos lugares, los rostros em ocionados y magníficos de Lang,
W elles, P ickford, Rossellini, com prenderán lo que estoy dicien ­
do. (21]

E l único medio de saber es “ hacer algo” y analizarlo después...


Las personas que com prendo m ejor cuando hablan no son los
artistas, son los sabios. Cuando el profesor W olf cuenta sus e x ­
periencias, no com prendo nada técnicam ente, o cuando un
ruso narra el vuelo de un cohete, me digo: yo hago lo mismo.
Un día le dije a Rouch que tenía el m ejor título que existe: “ en ­
cargado de la misión para la búsqueda cien tífica” . Es la m ejor
definición del cine que conozco. [20)

L o que le interesaba a M éliés era lo ordinario en lo extraor­


dinario, y a Lum iére lo extraordinario en lo ordinario. Louis
L u m iére era, p or vía de los im presionistas, el d escen d ien te
1966-1967 63

de Flaubert y también de Stendhal, cuyo “ espejo paseó a lo


largo del cam ino” . [21]

Si tengo un sueño, es el de convertirm e un día en director


de las noticias en Francia. Todas mis películas han constituido
informes sobre la situación del país, docum entos de actualidad,
tratados quizás de una manera particular, pero en función de la
actualidad moderna. (22]

Todo se puede m eter en una película. Todo debe meterse en


una película. Cuando me preguntan por qué hablo o hago hablar
de Vietnam , de Jacques A nquetil, de una señora que engaña a
su marido, rem ito a la persona que me plantea esa pregunta a su
cotidianidad habitual. Todo está ahí. Y todo se yuxtapone. [4]

D e hecho, Deux ou trois choses qu eje sais d ’elle no es una p elícu ­


la, es más bien una tentativa de película, y así se presenta. Se
inscribe m ucho m ejor en mi búsqueda personal. M iro cóm o
filmo, se me oye pensar. N o es una historia, quiere ser un d o ­
cum ento. [22]

L o que más me excitó es que la anécdota que describe corres­


ponde, en el fondo, a una de mis ideas más arraigadas. La idea
de que, para viv ir en la sociedad parisina actual, uno se ve for­
zado, al nivel que sea y en el grado que sea, a prostituirse de una
u otra manera, o incluso a vivir según leyes que recuerdan a las
de la prostitución. [22)
Pensar en tre im ágenes

Para mí, describir la vida m oderna no es describir, com o ha­


cen algunos periódicos, los chismes o el estado de los negocios,
sino observar sus mutaciones. (22]

Todo el esfuerzo de Deux ou trois choses que je sais d ’elle reside


justam ente en querer dar una definición clara y exacta del ob­
jeto, del “ grupo” , que se ha elegido. A sí trabajaba Cézanne.
Salía a cam inar y a m enudo fijaba su mirada en un paisaje. L o
miraba m ucho tiem po, atentam ente, quizá un poco com o un
actor japonés de No se concentra antes de salir al escenario y,
después, cuando sentía que se destacaban las principales líneas
de fuerza del paisaje, se ponía a pintar, con esa “ rabia de e x ­
presión” de la que hablaba Ponge a propósito de Fautrier. Ésta
será igualm ente una película en la que dominará la rabia de la
expresión, la pasión de la definición. [23]

Y definir, en el cine, es simplemente describir, lo cual no quiere


decir que sea fácil de hacer. A l contrario, porque se trata de hacer,
a la vez, un cuadro, una escultura o música y de decir también por
qué es un cuadro, música o una escultura, cosa que no tienen ne­
cesidad de hacer ni los pintores, ni los músicos, ni los escultores,
ya que para ellos basta con trabajar las imágenes; ellos no nece­
sitan palabras o, más bien, las palabras están para ellos implícitas
en el interior de las imágenes. O si son novelistas, son entonces las
imágenes las que están implícitas en las palabras. Pero nosotros,
cineastas, tenem os a la vez palabras e imágenes, y debemos su­
frir dos veces, es decir, definir e imaginar al mismo tiempo. (23]

Nosotros estamos condenados al análisis del mundo, de lo


real, de nosotros mismos, mientras que ni el pintor ni el músico
están condenados a ello. (24J
E x is t e e l p la c e r f í s i c o d e e s c r i b i r , e l d e p i n t a r y , lu e g o , e l d e

h a c e r c in e ... L o s p i n t o r e s lle g a n a s u p r i m i r e l t ie m p o y e l p e n ­

s a m ie n t o . (24]

E n e l c in e , e l c ie lo e s t á a h í, n u n c a d i r í a : “ e l c ie lo e s a z u l ” u n

d ía e n q u e e s t é g r i s . N o t e n g o la s e n s a c ió n d e d i s t i n g u i r e n t r e

la v id a y la c r e a c ió n . P a r a m í , d i r i g i r a u n a a c t r i z y h a b la r c o n

t u m u j e r e s a lg o p a r e c id o . .. S i u n a m ir a d a m e h a c e p e n s a r e n

la p u r e z a , la e n c a d e n o c o n o t r a im a g e n d e la p u r e z a . . . S i e l c ie lo

e s t á a z u l, lo f i l m o a z u l; s i s e p o n e g r i s , lo f i l m o g r i s . . . P o r q u e s e

m u e v e ...

P o r e s o s ie m p r e m e e m o c io n a F l a u b e r t , p o r la p e n a in a u d it a

q u e le c a u sa b a e s c r i b i r . P e n s a b a “ e l c ie lo e s a z u l ” , lo e s c r ib ía

y d e s p u é s , d u r a n t e t r e s d ía s , e s o le p o n ía m a lo . S e d e c ía : q u iz á

d e b e r ía h a b e r e s c r it o “ e l c ie lo e s t á g r i s ” , o e n v e z d e “ c ie lo ”

q u iz á d e b e r ía h a b e r e s c r it o “ e l m a r e s t á g r i s ” , q u iz á e n l u g a r d e

“ e s t á ” d e b e r ía h a b e r p u e s t o “ e s ta b a ” ... Y d e s p u é s , f in a lm e n t e ,

e s c r ib ió “ e l c ie lo e s a z u l ” , p e r o q u é s u f r i m i e n t o . . . [24]

C r e o q u e la m o r a l d e f in e la s r e la c io n e s d e l h o m b r e c o n e l m u n ­

d o . E l m u n d o m e p a re c e m á s a m p lio q u e D i o s . P a r a m í , la id e a

d e D i o s e s t á c o m p r e n d id a e n e l m u n d o .

P a ra m í , la m o r a l e s e l c o m p o r t a m ie n t o j u s t o y v e rd a d e ro .

La r e lig ió n e s s ó lo u n a c r e e n c ia . P u e d e c r e e r s e e n la p o e s ía ,

e n e l d e p o r t e , q u e s o n r e lig io n e s . Y o n o e s t o y e n c o n t r a d e la s
66 Pensar en tre im ágenes

r e lig io n e s , p e r o c o n s id e r o q u e la m o ra l e stá p o r e n c im a d e la
r e lig ió n . [24]

S e r r e l i g i o s o c o n s is t e e n c r e e r q u e e l m u n d o e s t á c o m p r e n ­

d id o e n D i o s y s e r m o r a lis t a c o n s is t e e n c re e r q u e D io s e stá

c o m p r e n d id o e n e l m u n d o . L a g e n t e r e lig io s a e s a m e n u d o m á s

p e lig r o s a q u e la g e n t e m o r a l p o r q u e q u ie r e h a c e r t r i u n f a r la r e ­

l i g i ó n , m ie n t r a s q u e la g e n t e m o r a l n u n c a q u ie r e h a c e r t r i u n f a r

la m o r a l. (24J

A m í m e in t e r e s a h a c e r c in e , n o u n a p e líc u la . L a m a y o r p a r t e

d e l o s d ir e c t o r e s h a n d e e x p r e s a r s e a t r a v é s d e u n a s e r i e d e c o n ­

v e n c io n e s a je n a s , r e t ó r ic a s , im p u e s t a s p o r u n a t r a d ic ió n . H a y ,

p o r e llo , u n a e s p e c ie d e p r o f u n d a a s in c r o n ía e n t r e l o s r e a l i z a ­

d o r e s c in e m a t o g r á f ic o s y s u s o b ra s. P o r e so n o h a g o m á s q u e

v o l v e r u n a y o t r a v e z a l p u n t o c e r o , p a ra r o m p e r e sa a s in c r o n ía

y h a c e r “ m i ” c in e . Q u i z á p o r e s o c a d a v e z s é m e n o s , c a d a v e z

e s t o y m e n o s s e g u r o y a c e p t o m e n o s . T e n g o la s u e r t e d e h a b e r

r e a liz a d o m u c h a s p e líc u la s ; p u e s b ie n , c u a n d o h ic e la s e g u n d a

“ s a b ía ” b a s t a n t e m á s q u e a h o r a ... [25]

A n t e s t e n ía m u c h a s id e a s s o b r e e l c in e y a h o ra y a n o te n g o

n in g u n a . D e s p u é s d e m i s e g u n d a p e líc u la , d e jé d e s a b e r q u é e ra

e l c in e . C u a n t a s m á s p e líc u la s h a c e s , m á s t e d a s c u e n t a d e q u e

t r a b a ja s c o n id e a s p r e c o n c e b id a s , o c o n t r a e s a s id e a s — lo q u e

a c a b a s ie n d o c a s i lo m is m o . (26)
1966-1967 67

P o r m i p a r t e , n o h e h e c h o m á s q u e u n d e s c u b r im ie n t o e n e l

c in e : la m a n e r a d e p a s a r á g ilm e n t e d e u n p la n o a o t r o , a p a r t i r

d e d o s m o v im ie n t o s d if e r e n t e s o , i n c l u s o , a ú n m á s d i f í c i l , d e u n

p la n o e n m o v im ie n t o a u n p la n o i n m ó v i l . E s a lg o q u e c a s i n a d ie

h a h e c h o p o r q u e n u n c a s e p ie n s a e n e llo : h a y s im p le m e n t e q u e

r e t o m a r e l m o v im ie n t o e n e l e s t a d o e n q u e s e h a d e ja d o e n la

im a g e n a n t e r io r . A s í , s e p u e d e e n c a d e n a r c u a lq u ie r p la n o c o n

c u a lq u ie r o t r o , e l d e u n c o c h e c o n e l d e u n a b ic ic le t a , e l d e u n

c o c o d r ilo c o n e l d e u n a m a n z a n a , p o r e je m p lo . E s a lg o q u e s e

h a c e a m e n u d o , p e r o u n p o c o d e c u a lq u ie r m a n e r a . S i s e m o n t a

f o r m a lm e n t e — y n o a p a r t i r d e c a m b io s d e id e a s , c o m o h a c e

R o s s e llin i a l p r in c ip io d e India , lo q u e s u p o n e u n p r o b le m a d i ­

fe re n te — c u a n d o se m o n t a , p u e s , a p a r t i r s o la m e n t e d e lo q u e

h a y e n la im a g e n , d e l s ig n if ic a n t e y n o d e l s ig n if ic a d o , h a y q u e

p a r t i r d e l m o m e n t o e n q u e la p e r s o n a o la c o s a e n m o v im ie n t o

e s o c u lt a d a p o r o t r a , o b ie n s e c r u z a c o n o t r a , y c a m b ia r d e p la ­

n o e n e se m o m e n t o . S i n o , se p ro d u c e u n c h o q u e . S i e l c h o q u e

e s lo q u e s e q u ie r e , m u y b ie n , s i n o , n o h a y f o r m a d e h a c e r lo d e

o t r a m a n e ra . I26]

S in d u d a , t o d a v ía n o sa b e m o s e sc u c h a r y v e r u n a p e líc u l a .

Y é sa e s a c t u a lm e n t e n u e s t r a t a re a p r in c ip a l. P o r e je m p lo , la s

p e r s o n a s f o r m a d a s p o lít ic a m e n t e p o c a s v e c e s e s tá n fo rm a d a s

c in e m a t o g r á f ic a m e n t e , y v ic e v e r s a . E n g e n e r a l, e s l o u n o o lo

o tro . E n m i c a s o , le d e b o a l c in e m i f o r m a c ió n p o l í t i c a , y c re o

q u e e s o n o s e h a b ía p r o d u c id o m u c h o h a s t a e s t e m o m e n t o . (26]
68 Pensar en tre im ágenes

El cine está encarcelado. N o se pueden hacer las películas


que verdaderam ente corresponden a nuestra época. Por ejem ­
plo: la película francesa del año pasado tuvo que ser la crónica
de una huelga en la que los trabajadores no sólo pedían un au­
mento de sueldo sino también un aum ento de sus posibilidades
culturales. Pero, nosotros, los directores de cine, no vivim os el
problem a y los obreros, los que podían haber hecho la película,
ni saben hacer cine, ni siquiera se les podía ocurrir hacerla. El
capital, a través de sus diversas ramas, controla y asfixia el cine.
H ay una estructura convencional y m ecánica, un clasismo pro­
fesional... He de confesar que yo mismo desprecio a la mayoría
de la gente con la que he de hacer y organizar mis películas. (29]

Desde la invención del sonoro sólo hemos hecho el 10 ó el 15%


de lo que podría hacerse en cine. N o estamos usando todo su
p oten cial. C ad a vez que veo una p elícu la muda me asombra
la diversidad entre los cineastas de aquella época. Por ejem ­
plo, M urnau era m uy diferen te de G riffith. Y, sin em bargo,
las películas del sonoro se parecen y suenan de m anera p a ­
recida. [27]

Si es para trabajar sobre el papel, ¿para qué hacer películas?


Sobre esto, pienso un poco com o Franju: en cuanto he soñado
la película, me parece que está hecha; la puedo contar a grandes
trazos, entonces, ¿para qué hacerla? Sin duda, por considera­
ción para con el público. Com o dice también Franju: “ Para que
haya algo a lo que hincarle el diente” . Y precisa: “ Cuando acabo
d e e s c r i b i r m i s o c h o c ie n t a s p á g in a s , r e a lm e n t e n o v e o q u é m á s

h a y q u e h a c e r. ¿ Q u ie r e n q u e r u e d e e s o ? B u e n o , p u e s l o r u e d o ,

p e r o e n t o n c e s u n o s e d e p r im e y se e m b o rra c h a ” . P a ra e v it a r

e s o , s ó lo h a y u n m e d io : n o h a c e r u n g u ió n t é c n ic o . [26]

R o d a n d o s e d e s c u b r e n la s c o s a s q u e e s n e c e s a r io r o d a r . I g u a l

q u e e n p in t u r a , h a c e f a lt a p o n e r u n c o lo r d e s p u é s d e o t r o . P u e s ­

t o q u e e l c in e s e r u e d a c o n u n a c á m a ra , t a m b ié n s e p u e d e s u p r i ­

m i r e l p a p e l. A m e n o s q u e v a y a m o s t o d a v ía m á s le jo s y h a g a m o s

c o m o M c L a r e n — u n o d e lo s m á s g r a n d e s d e l c in e : e s c r i b i r d i ­

r e c t a m e n t e s u s p e líc u la s s o b r e la p e líc u la . (26]

E s t u v e d is c u t ie n d o c o n P a s o l i n i e n V e n e c ia . N e c e s it a b a h a ­

b la r c o n é l p o r q u e , c o m o h e d ic h o , n o s é l e e r o , e n t o d o c a s o ,

n o lo q u e e s c r ib e n s o b r e e l c in e p e r s o n a s c o m o é l: m e p a re c e

q u e t o d o e s o e s i n ú t i l . Q u e a P a s o l i n i le in t e r e s e h a b la r d e “ c in e

d e p r o s a ” o d e “ c in e d e p o e s ía ” , d e a c u e r d o , p e r o c u a n d o se

t r a t a d e o t r o s . . . S i m e l e í s u t e x t o s o b r e e l c in e y la m u e r t e q u e

a p a re c ió e n Cahiers fu e p o rq u e es e l te x to de u n p o e ta y ha­

b la d e la m u e r t e . P o r t a n t o , e s b e llo . E s b e llo c o m o e l t e x t o d e

F o u c a u lt s o b r e V e lá z q u e z . P e r o n o a c a b o d e v e r s u n e c e s id a d .

T a m b ié n p u e d e n s e r v e rd a d o tra s c o sa s. S i n o m e g u s ta m u c h o

F o u c a u lt , e s p o r q u e n o s d ic e : “ E n t a l é p o c a , la g e n t e p e n s a b a

e s t o o a q u e llo y , a p a r t i r d e t a l f e c h a , s e p e n s ó q u e . . . ” . M e p a r e ­

ce e s tu p e n d o , p e ro ¿ c ó m o p u e d e e s ta r ta n se g u ro ? P o r e so p re ­

c is a m e n t e t r a t a m o s d e h a c e r p e líc u la s : p a ra q u e lo s F o u c a u lt

d e l f u t u r o n o p u e d a n a f ir m a r t a le s c o s a s c o n t a n t a p r e s u n c ió n .

S a r t r e ta m p o c o e sc a p a a e s te re p ro c h e . (26]
7o Pensar en tre im ágenes

V u e lv o a p e n s a r e n m i c o n v e r s a c ió n c o n S o l l e r s . M e re p ro ­

chaba q u e y o h a b la r a m e d ia n t e e je m p lo s , q u e d i j e r a s ie m p r e

“ d e l m is m o m o d o q u e . . . ” , “ e s c o m o . ..” . P e r o d e h e c h o n o h a b lo

m e d ia n t e e je m p lo s , h a b lo m e d ia n t e p la n o s . C o m o u n c in e a s t a .

P o r t a n t o , n o c o n s e g u í q u e m e e n t e n d ie r a . T e n d r í a q u e h a b e r

h e c h o u n a p e líc u la y d e s p u é s h a b r ía m o s d is c u t id o s o b r e e lla ;

a u n q u e lo q u e p a s a , q u iz á s , e s q u e lo q u e p a ra é l e s s ig n if ic a d o

e n la p a n t a lla , p a ra m í e s s ig n if ic a n t e . A h í h a y a lg o q u e n o h a

s id o e lu c id a d o p e r o q u e , a f in d e c u e n t a s , e s p r o b a b le m e n t e

m u y s im p le . E n p i n t u r a v ie n e a s e r lo m is m o : s i É l i e F a u re n o s

e m o c io n a e s p o r q u e h a b la d e p i n t u r a e n t é r m i n o s d e n o v e la .

R e a lm e n t e h a b r ía q u e t r a d u c i r d e u n a v e z p o r t o d a s l o s v e i n t e

v o lú m e n e s d e E i s e n s t e i n q u e n a d ie c o n o c e , p o r q u e h a b ló d e

t o d o e s o d e o t r a m a n e ra ... É l p a r t ía d e la t é c n ic a , d e p r o b le m a s

s i m p le s , p a ra p a s a r d e a h í a lo s m á s c o m p le jo s . F u e d e l travelling
h a sta e l t e a tro No p a ra v o lv e r y e x p lic a r la s e s c a le ra s d e O d e s s a .

A p a r t i r d e la t é c n ic a , s e p u e d e p r e c is a m e n t e p e r f i l a r u n a id e o ­

lo g ía . (26]

L o m e jo r q u e p o d e m o s h a c e r a c t u a lm e n t e e s a b o rd a r lo s p r o b le ­

m a s t é c n ic o s , t o d o lo q u e c o n c ie r n e a la e c o n o m ía , la p r o d u c c ió n ,

la p r o y e c c ió n , lo s la b o r a t o r io s , e t c . P a r a l o s jó v e n e s q u e e m p ie ­

z a n e n e l c in e , n o e s n e c e s a r io s a b e r lo t o d o . P u e d e n e m p e z a r

p e rfe c ta m e n te s in c o n o c e r a L u m ié r e o a E is e n s t e in . Y a lo s c o ­

n o c e r á n a lg ú n d ía , d e l m is m o m o d o q u e P ic a s s o c o n o c ió e l a r t e

n e g r o c o n t r e in t a a ñ o s . S i n o lo h u b ie r a v i s t o e n e s e m o m e n t o ,
1966-1967 7i

p u e s b u e n o , h a b r ía p in t a d o L as señoritas de Aviñón m á s ta rd e y ,

e n t r e t a n t o , h a b r ía h e c h o o t r a c o s a . L o s jó v e n e s t ie n e n la s u e r t e

d e p o d e r e m p e z a r d e n u e v o . H a y g e n t e q u e h a t r a b a ja d o p a ra

e l l o s , i n c lu s o s i e s e t r a b a jo h a s id o c o n f u s o y d e s o r d e n a d o . [26)

H a c e p o c o m e c o m p r é u n a m e s a d e m o n t a je y v i q u e t o d o s lo s

p r o b le m a s e s ta b a n m a l p la n t e a d o s . E s t á n fa b ric a d a s p o r g e n t e

q u e n o se d e d ic a a l m o n t a je . M e la h e q u e d a d o a la e s p e r a d e q u e ,

c u a n d o te n g a m á s d in e r o , la p u e d a r e h a c e r f u n c io n a lm e n t e .

L a s m e s a s d e m o n t a je e s t á n f a b ric a d a s e n f u n c ió n d e c ie r t a e s ­

t é t ic a , s ie m p r e s e h a n c o n s id e r a d o c o m o p e q u e ñ o s a p a ra t o s d e

p r o y e c c ió n . E s o e s ú t i l p a ra la g e n t e q u e c o n s id e r a q u e e l m o n ­

t a je c o n s is t e e n h a c e r m a rc a s lá p iz e n m a n o . E l d i r e c t o r s e p r e ­

s e n t a e l lu n e s p o r la m a ñ a n a y le d ic e a la m o n t a d o r a q u e h a g a l o s

c o r t e s y lo s u n a . L a m o n t a d o r a sa c a la p e líc u la d e l a p a ra t o y h a c e

e l t r a b a jo q u e le h a n m a n d a d o e n o t r a m e s a , o in c lu s o lo h a c e e lla

m is m a c u a n d o s e t r a t a d e g e n t e c o m o G r a n g ie r o D e c o i n , q u e n o

se p r e o c u p a n d e e s o . E n H o lly w o o d e s lo m is m o , s a lv o q u e l o s

m o n t a d o r e s s o n m e jo r e s . E n c u a lq u ie r c a s o , e l m o n t a je s e h a c e

a p a rte . S i n e m b a rg o , h a y o t r o s c in e a s t a s ( E i s e n s t e i n f u e e l p r i ­

m e r o , R e s n a is e l s e g u n d o y y o e l t e r c e r o ) q u e m o n t a n , c a d a u n o

d e m a n e ra d if e r e n t e , c la r o e s tá , p e r o en la mesa, c o n la im a g e n y

c o n t r a e l s o n id o . L o s p r o b le m a s d e m a n ip u la c ió n n o s e p la n t e a n

e n a b s o lu t o d e la m is m a m a n e ra . Y o h a g o q u e la p e líc u la v a y a s i n

p a r a r h a c ia a d e la n t e y h a c ia a t rá s y p e g o s i n s a c a r la p e líc u l a d e

lo s r o l l o s . Y s i la m e s a n o e s tá p e n s a d a p a ra e s ta o p e r a c ió n , p u e s

n o r e s u lt a n a d a c ó m o d a .
72 Pensar en tre im ágenes

F i n a lm e n t e , e s t o n o e s m á s q u e u n a s u n t o e c o n ó m ic o q u e d a

p r u e b a d e u n a id e o lo g ía . S i la s m e s a s s e f a b r ic a n a s í e s p o r q u e

la s t r e s c u a r t a s p a r t e s d e l o s m o n t a d o r e s t e n ía n la c o s t u m b r e d e

m o n t a r d e c ie r t a m a n e ra . (26]

L a Chinoise e s e x c lu s iv a m e n t e u n a p e líc u l a d e m o n t a je . F i l m é

s e c u e n c ia s a u t ó n o m a s , s i n o r d e n , y lu e g o la s o r g a n ic é .

P e r o e l m o n t a je f u e m u y d i f í c i l . A h í , p o r p r im e r a v e z , e l o r ­

d e n d e l r o d a je n o p r e s u p o n ía nada. A v e c e s , e v id e n t e m e n t e ,

s a b ía e n e l m o m e n t o d e r o d a r q u e d o s p la n o s i r í a n j u n t o s : d o s

p la n o s d e u n a m is m a d is c u s ió n , p o r e je m p lo , a u n q u e t a m p o c o

f u e s ie m p r e a s í... L a m a y o r ía e r a n in d e p e n d ie n t e s . F u e r o n r e ­

u n i d o s m á s t a r d e — lo q u e h a c e q u e y a n o s e a n in d e p e n d ie n t e s ,

s i n o s o l i d a r i o s , o i n c lu s o c o h e r e n t e s . [26]

En e l c in e , t o d o s d e b e r ía n h a c e r p r á c t ic a s e n e l s e c t o r v e c i­

n o . L o s d ir e c t o r e s d e f o t o g r a f ía , p o r e je m p lo , a p r e n d e n c ie r t a s

c o s a s e n la e s c u e la , p e r o n o h a c e n p r á c t ic a s e n lo s la b o r a t o r io s .

E l r e s u lt a d o e s q u e e l d i r e c t o r d e f o t o g r a f ía n o s e e n t ie n d e c o n

e l l a b o r a t o r io . H a c e s u n a p e líc u la c o n u n d i r e c t o r d e f o t o g r a f ía

q u e e s u n m a e s t r o d e la l u z y q u e c o n o c e t a n b ie n la l u z de

R e n o i r c o m o la d e R e m b r a n d t . E s a p e líc u la s e r á e t a lo n a d a p o r

a lg u ie n q u e n o t ie n e n i id e a d e lo q u e e s la l u z , n i e n R e n o i r n i

e n R e m b r a n d t : e l r e s u lt a d o s e r á d e m a s ia d o o s c u r o o d e m a s ia d o

c la r o , d e t o d a s m a n e r a s la h a b rá s im p lif ic a d o p o r q u e e l t é c n ic o

d e l l a b o r a t o r io n o t ie n e n i id e a d e lo q u e p u e d e n i d e l o q u e h a y
1966-1967 73

q u e h a c e r. O , a l c o n t r a r io , m e a c u e r d o d e M a t r a s e n M a d r i d .

E n v e z d e i r a l P r a d o , e n v ia b a a s u m u j e r p o s t a le s e n M e x i c h r o -

m e . E s lo m is m o e n t o d o s lo s n iv e le s d e l c in e : la g e n t e n o e s t á

e d u c a d a . P o r q u e e s u n a c u e s t ió n d e e d u c a c ió n . E n F r a n c ia , t e ­

n e m o s t o d o lo q u e h a c e f a lt a p a ra t r a b a ja r b ie n , p e r o l o s q u e

o r g a n iz a n e l t r a b a jo s o n h o lg a z a n e s o la d r o n e s . D a n e m p le o a

g e n t e h o n e s t a , p e r o s i n f o r m a r lo s , s i n d a r le s r e s p o n s a b ilid a d e s ,

h a c ie n d o d e e llo s s im p le s e n g r a n a je s d e l s is t e m a . P o r q u e lo s

t r a b a ja d o r e s d e l c in e s ie m p r e s o n b ie n in t e n c io n a d o s , p ie n s a n

q u e lo h a c e n b ie n . E l p r o b le m a e s q u e e s t á n e n c e r r a d o s e n u n

s is t e m a d e p r e j u i c i o s e s t é t ic o s o e c o n ó m ic o s . L o que ha y que

h a c e r, y p o r lo g e n e r a l c o n e s o b a s t a , e s e x p lic á r s e lo . E x p l i c a r a

u n p r o y e c c io n is t a , p o r e je m p lo , q u e e s i n ú t i l q u e a b ra y c i e r r e

la c o r t in a p u e sto q u e e l c in e no es u n te a tro . O t r o e je m p lo :

la C o m is ió n S u p e r i o r T é c n ic a , q u e e n p r i n c i p i o d e b e v e l a r p a ra

q u e s e r e s p e t e n c ie r t a s n o r m a s d e c a lid a d e n la s p r o y e c c io n e s .

E l p r in c ip io e s e x c e le n t e , la a p lic a c ió n n u la y s in e fe c to . L a

C S T n i s iq u ie r a e s c a p a z d e c o n s e g u ir q u e u n a s a la q u e s e c a r ­

ga la s p r o y e c c io n e s m e jo r e u n p o c o , p o r p o c o q u e se a . F r a c a s a

p o rq u e lo s p r o y e c c io n is t a s e s t á n m a l p a g a d o s y p o r q u e e n la

C S T r e in a e l t r á f ic o d e in f lu e n c ia s . Y s i e stá n m a l p a g a d o s e s

p o r q u e p ie n s a n q u e s u t r a b a jo n o e s p r i m o r d i a l . S e le s d e s p r e ­

c ia t a n t o c o m o a lo s m a q u in is t a s o a lo s in g e n ie r o s d e s o n id o .

U n m a q u in is t a sa b e m u c h a s c o s a s y a m e n u d o h a b la m e jo r d e

c in e q u e s u d ir e c t o r . P e r o s e s u p o n e q u e é l n o c u e n t a e n e l c in e .

En c u a n t o a l o s in g e n ie r o s d e s o n id o , e s t á n p e o r p a g a d o s q u e

l o s d e im a g e n . ¿ P o r q u é ? E s o v ie n e d e c ie r t a id e o lo g ía . S e d ic e :

“ ¿ P o r q u é a u n in g e n ie r o d e s o n id o s e le d e b e r ía p a g a r t a n b ie n

c o m o a u n d i r e c t o r d e f o t o g r a f ía s i e l c in e e s e l a r t e d e la im a ­
74 Pensar en tre im ágenes

gen?” . L o q u e e s e v id e n t e m e n t e f a ls o . P e r o e l in g e n i e r o d e s o ­

n id o s ig u e g a n a n d o la m it a d q u e e l d i r e c t o r d e f o t o g r a f ía y s e

s ig u e c o n s id e r a n d o n o r m a l e s t a d is c r im in a c ió n . [26]

Y c u a n d o d ig o t o d o s lo s n iv e le s , n o e x c lu y o la s p u b lic a c io n e s

d e c in e : a s í, e n L ’A vant-scéne tra ta n d e h a c e r la s c o s a s s e r i a ­

m e n t e , s e v e n la s p e líc u la s e n la m o v io la a n t e s d e p u b lic a r e l

g u ió n t é c n ic o . S ó l o q u e a v e c e s e l t ip o q u e la s v is i o n a ig n o r a la

d if e r e n c ia e n t r e travelling y p a n o r á m ic a , d e m o d o q u e c u a n d o

e n e l g u ió n t é c n ic o d e Citizen K ane s e le e “ travelling a d e la n t e ” y

u n o c o n o c e b ie n la p e líc u la , r e c u e r d a q u e e n r e a lid a d s e t r a t a

d e u n a p a n o r á m ic a . S i n e m b a r g o , e l t r a b a jo e s t á m u y c u id a d o .

Lo q u e p a sa s im p le m e n t e e s q u e e l p e r s o n a l n o sa b e .

Y h a b la n d o d e d i f u s i ó n , h a y o t r o p r o b le m a q u e e s e l d e l o s

d i s t r i b u i d o r e s . E s g e n t e q u e , s im p le m e n t e , n o t e n d r í a p o r q u é

e x i s t i r . E l c in e n a c ió s i n e llo s , n a c ió c o n u n d i r e c t o r y u n o p e ­

ra d o r. ¿ Q u é h iz o L u m i é r e ? F u e a v e r a l p a t r ó n d e l G r a n C a fé

y le lle v ó su p e líc u la . D e s d e e n t o n c e s , la d is t r ib u c ió n se ha

c o n v e r t id o e n u n c o m e r c io . L o s i n t e r m e d i a r i o s , l o s d i s t r i b u i ­

d o r e s , s o n t ip o s p e r e z o s o s , q u e n o h a c e n n a d a p e r o q u e d ic e n

y s e d ic e n : s o m o s in d is p e n s a b le s y h a y q u e p a s a r p o r n o s o t r o s .

N a c ie r o n y v iv e n d e la p e r e z a d e o t r o s , d e lo s q u e e x p lo t a n e l

p r o d u c t o , q u e n o q u ie r e n d a r u n p a s o p a ra i r a b u s c a r lo , d e

lo s p r o d u c t o r e s , q u e n o q u ie r e n d a r u n p a s o p a ra l l e v a r l o . L l e ­

g a d o s a e s a s it u a c ió n , n e c e s it a n u n t e r c e r t ip o q u e f in a lm e n t e

lo s acaba t im a n d o . D e t o d a s m a n e r a s , e l t é r m in o “ e x p lo t a d o r ”

y a e s d e p o r s í in q u ie t a n t e y r e q u ie r e , p u e s , u n “ e x p lo t a d o ” , e l

e s p e c t a d o r ... (26]
1966-1967 75

E l c in e n o t ie n e e l m á s m ín im o p o d e r d e in f lu e n c ia . S e c r e y ó

q u e la lle g a d a d e l t r e n d a r ía m ie d o . D i o m ie d o u n a v e z , p e r o n o

d o s . P o r e s o n u n c a h e p o d id o c o m p r e n d e r , n i s iq u i e r a o t o l ó g i ­

c a m e n t e , la c e n s u r a , la c u a l p a r t e d e l p r i n c i p i o d e q u e e l s o n id o

y la im a g e n t ie n e n r e p e r c u s io n e s e n la v id a d e la g e n t e . [26]

H o y e n d ía e s m u y f á c il c o n s e g u ir q u e te p r o d u z c a n u n a p e ­

lí c u l a . M e e x p lic o : s i n o t ie n e s b a s t a n t e d in e r o p a ra h a c e r la

e n 3 5 m m , la h a c e s e n 16 m m . Y s i ta m p o c o te p u e d e s p e r m i t ir

e s o , la h a c e s e n 8 m m , q u e n o e s c a ro y e s b u e n o . S i p a s a s u n a

p e líc u la d e 8 mm p o r la t e l e v i s i ó n q u e d a m u y b ie n . M u c h o s

n o t i c ia r io s d e V ie t n a m e s t á n h e c h o s e n 8 m m . Y p a ra u n jo v e n

c in e a s t a , s i r e a lm e n t e q u ie r e r o d a r u n a p e líc u la , e s m u y f á c il d e

h a c e r. E l p r o b le m a e s c o n s e g u ir e x h i b i r l a d e s p u é s d e h a b e r la

h e c h o . E n c o n t r a r u n p ú b lic o . T i e n e s q u e e s c a p a r d e la d i s t r i ­

b u c ió n c o n v e n c io n a l y e n c o n t r a r n u e v a s v ía s p a ra q u e s e v e a n

t u s p e líc u la s . [27]

No c o n s e g u ía r e u n i r d in e r o , a s í q u e e s c r i b í a la C o lu m b ia ,

a la P a r a m o u n t , a U n i t e d A r t i s t s , p r e g u n t a n d o s i p o d ía n d a rm e

c ie n m i l d ó la r e s p a ra h a c e r u n a p e líc u la . D i j e r o n : “ B u e n o , e s u n a

t a r if a m u y a lt a p a ra u n d i r e c t o r ” . Y d ij e : “ N o e s p a ra m í , e s p a ra

la p e líc u la e n t e r a ” S ó l o le in t e r e s ó a la C o lu m b ia . D i j e r o n q u e

e ra m u y p o c o d in e r o y q u e n i s iq u ie r a q u e r ía n s a b e r d e q u é ib a

la p e líc u la . N i s iq u ie r a t u v e q u e e n s e ñ a r le s u n script. S e s u p o n ía

q u e r e p a r t ir ía m o s lo s b e n e f ic io s a l 5 0 % , p e r o no h e v is t o ni
76 Pensar en tre im ágenes

u n d u r o . S é q u e d io b e n e f ic io s p o r q u e h a c e r Unefemme marie'e
c o s t ó c ie n m i l d ó la r e s y , d e s p u é s d e d o s a ñ o s d e e x h i b i c i ó n ,

t u v o u n a r e c a u d a c ió n d e u n m i l l ó n d e d ó la r e s . S ig u e s i n h a b e r

b e n e f ic io s . A s í d e s c u b r í q u é e s e l lla m a d o im p e r i a l i s m o am e­

r ic a n o . [27]

H a b r á o t r o s g r a n d e s c in e a s t a s a m e r ic a n o s ( y a e s t á n G o ld m a n ,

C la r k e , C a s s a v e te s ) . H a y q u e e s p e r a r a q u e lle g u e n , a y u d a r ­

l o s , p r o v o c a r lo s . Y a h e h a b la d o d e la s u n iv e r s id a d e s , a l l í s e h a c e

— o s e e m p ie z a h a c e r — c in e , e n u n lu g a r d o n d e a n t e s n o h a ­

b ía . E s o e s im p o r t a n t e . E l c in e d e b e lle g a r a t o d a s p a r t e s . H a y

q u e h a c e r u n a l i s t a c o n lo s lu g a r e s d o n d e t o d a v ía n o h a lle g a d o

y d e c ir s e : t ie n e q u e lle g a r h a s t a a h í. S i n o e s t á e n la s f á b r ic a s ,

d e b e lle g a r a la s f á b r ic a s . S i n o e s t á e n la s u n iv e r s id a d e s , h a y

q u e l l e v a r l o h a s t a la s u n iv e r s id a d e s . S i n o e s t á e n l o s b u r d e le s ,

t ie n e q u e lle g a r a lo s b u r d e le s . E l c in e d e b e d e ja r lo s lu g a r e s

d o n d e y a e s tá e i r a lo s s it io s d o n d e n o e stá . [26]

H a y q u e h a c e r t e a t r o e n e l c in e , m e z c la r la s c o s a s . P o r t o d a s

p a r t e s . I n c l u s o y s o b r e t o d o e n l o s f e s t iv a le s . M e p a re c e g r o t e s ­

c o q u e , e n V e n e c ia , e l f e s t iv a l d e c in e n o s e c e le b r e a l m is m o

t ie m p o q u e e l f e s t iv a l d e m ú s ic a o e l d e t e a t r o . T e n d r í a q u e h a ­

b e r u n a n o c h e d e m ú s ic a , u n a d e c in e , e t c . ¿ O s a c o r d á is d e la s

v e la d a s e n P e s a r o d o n d e , d e s p u é s d e v e r u n a p e líc u l a , íb a m o s

a e s c u c h a r ja z z ? L o p a sa m o s e n g ra n d e . [26]
1966-1967 77

H a c e t ie m p o q u e q u ie r o h a c e r u n a p e líc u l a s o b r e e l t e a t r o ,

a p r o p ó s it o d e Pour Lucréce. S e v e r ía a la c h ic a q u e i n t e r p r e t a a

L u c r e c ia s a lie n d o d e u n t a x i p a ra i r a u n e n s a y o , o n i s i q u i e ­

r a a u n e n s a y o , p a ra i r a u n a a u d ic ió n . D e s p u é s , la o b r a i r í a

a va n za n d o , m o stra n d o u n a a u d ic ió n , u n e n s a y o o u n a e s c e n a

r e p r e s e n t a d a . Y , e n c ie r t o s m o m e n t o s , a p a r e c e r ía la c r í t i c a d e

la o b r a . A lg u n a s e s c e n a s s e r ía n r e p r e s e n t a d a s v a r ia s v e c e s , e n

f u n c ió n d e l o s a c t o r e s o d e la p u e s t a e n e s c e n a . P o d r í a n se r

in t e r p r e t a d a s p o r a c t o r e s d if e r e n t e s q u e i r í a n in t e r p r e t a n d o e l

p a p e l p o r t u r n o s : M o re a u , B a r d o t , K a r in a , e tc . Y e l d ir e c t o r de

e s c e n a , c o n s u c o m p a ñ ía , p a s a r ía r e v is t a a la s s ie t e u o c h o g r a n ­

d e s t e o r ía s s o b r e e l t e a t r o : d e A r i s t ó t e l e s a la s t r e s u n id a d e s , d e l

p r e f a c io d e l Cromwell a E l nacimiento de la tragedia , lle g a n d o h a s t a

B r e c h t y S t a n i s l a v s k i , p e r o in t e n t a n d o a la v e z q u e la o b r a f u e r a

a v a n z a n d o . A l f i n a l , v e r ía m o s m o r i r a la q u e h e m o s v i s t o lle g a r ,

p u e s t o q u e s e t r a t a d e la m u e r t e d e L u c r e c ia . S e r í a e l ú lt im o

p la n o : e s t a r ía m o s e n t o n c e s e n la f ic c ió n . U n a p e líc u l a s e m e ja n ­

te t a m b ié n s e r v i r í a p a ra q u e l o s e s p e c t a d o r e s a p r e n d ie r a n q u é

e s e l te a tro .

L a s “ le c t u r a s ” , p o r e je m p lo , s o n a lg o e x t r a o r d i n a r i o . D e h e ­

c h o , c r e o q u e f i l m a r a g e n t e le y e n d o e s u n a d e la s c o s a s m á s

e x t r a o r d in a r ia s . ¿ P o r qué n in g ú n c in e a s t a lo hace? F ilm a r a

a lg u ie n q u e e s t á le y e n d o s e r ía m u c h o m á s in t e r e s a n t e q u e la

m a y o r ía d e la s p e líc u la s q u e s e h a c e n . ¿ P o r q u é e l c in e n o p u e ­

d e c o n s i s t i r s im p le m e n t e e n f i l m a r a g e n t e q u e e s t á le y e n d o u n

b u e n lib r o ? ¿ Y p o r q u é n o v e r e s o e n la t e l e v i s i ó n a h o r a q u e y a

n a d ie le e ? Y é s o s q u e s a b e n c o n t a r , in v e n t a r , c o m o P o l a n s k i ,

G io n o , D o n i o l , in v e n t a r ía n y c o n t a r ía n c o s a s a n t e la c á m a ra .
7» Pensar en tre im ágenes

L e s e s c u c h a r ía n p o r q u e , c u a n d o a lg u ie n c u e n t a u n a h i s t o r i a , s i

g u s t a , s e le p u e d e e s c u c h a r d u r a n t e h o r a s . . . E l c in e r e t o m a r ía

la t r a d ic ió n y la f u n c ió n d e lo s c u e n t a c u e n t o s o r ie n t a le s . P e r d i ­

m o s m u c h o e l d ía e n q u e d e ja m o s d e i n t e r e s a r n o s p o r e l l o s . [a6|

S í , e n t r e n a r s e . C o m o h a c ía n lo s a c t o r e s a m e r ic a n o s . S i o r g a ­

n i z a r a u n c u r s o p a ra a c t o r e s , s ó lo l o s p o n d r ía a h a c e r e je r c ic io s

f í s i c o s o in t e le c t u a le s : “ a h o r a v a is a e j e r c it a r u n p o c o e l e q u i ­

l i b r i o , o v a is a e s c u c h a r u n d is c o d u r a n t e u n a h o r a . . . ” . L o s a c ­

t o r e s e s t á n lle n o s d e p r e j u i c i o s r e s p e c t o a lo s a s p e c t o s f í s i c o s e

in t e le c t u a le s . P o r e je m p lo , e n Deux ou trois choses que je sais d ’elle ,


M a r in a V la d y m e d i j o u n d ía : “ ¿ Q u é t e n g o q u e h a c e r? N u n c a

m e d ic e s n a d a ” . L e r e s p o n d í: “ E n lu g a r d e c o g e r u n t a x i p a ra

v e n i r a l r o d a je , n o t ie n e s m á s q u e v e n i r a n d a n d o . S i q u ie r e s

i n t e r p r e t a r b ie n e l p a p e l, e s lo m e jo r q u e p u e d e s h a c e r ” E lla

( q u e v iv e e n M o n t f o r t - L ’A m a u r y ) c r e y ó q u e m e e s ta b a b u r l a n ­

d o y n o lo h i z o . [26]

S ó l o p u e d o h a b la r s o b r e la m a n e ra c o m o t r a b a jo a h o ra . N o m e

a c u e rd o d e lo d e h a c e d o s o t r e s a ñ o s . E n e s t e m o m e n t o , t e n g o

u n a h i s t o r i a o u n a id e a e n la c a b e za . N e c e s it o a c t o r e s , p e r o n o m e

g u s t a lla m a r le s a c t o re s — s im p le m e n t e , g e n t e . N o m e i m p o r t a s i

s o n a c t o r e s o n o . S ó l o q u ie r o q u e e n t r e n e n u n a s it u a c ió n q u e

n o e s u n a s it u a c ió n r e a l p a ra e llo s — u n a s it u a c ió n d e f ic c ió n — ,

p e r o q u ie r o q u e s e c o m p o r t e n e x a c t a m e n t e c o m o l o h a c e n e n

la v id a r e a l. Q u i e r o q u e e s t é n c ó m o d o s c o n la s it u a c i ó n q u e h e
1966-1967 79

c re a d o . A u n q u e la s it u a c ió n se a f a ls a p a ra e l l o s , e l l o s s e r á n r e a ­

le s d e s d e e l m o m e n t o e n q u e s o n , d e h e c h o , p e r s o n a s r e a le s . S i

e n la v id a r e a l la s c o s a s s u c e d ie r a n c o m o s u c e d e n e n m i p e l í c u ­

la , e llo s r e a c c io n a r ía n d e m a n e r a n o r m a l. E s o e s lo q u e q u ie r o

q u e h a g a n e n m i s p e líc u la s . (27)

mi

P a re c e p r e t e n c io s o d e c ir “ c ie n t í f ic o ” , p e r o yo t r a b a jo m ás

b ie n c o m o lo s e s t u d ia n t e s d e c ie n c ia s e n e l la b o r a t o r io . Y la p e ­

l í c u l a e s s im p le m e n t e e l r e s u lt a d o d e d o s o t r e s m e s e s d e in v e s ­

t ig a c ió n s o b r e a lg o . (27)

mi

A l p r in c ip io [d e L a Chinoise] — J e a n s o n h a b ía d a d o a A n n e

[ W i a z e m s k y ] a lg u n a s le c c io n e s d e f ilo s o f ía — , p e n s a b a e n f i l m a r

u n a , e s d e c ir : e l n a c im ie n t o d e u n a id e a f ilo s ó f ic a , a p r o p ó s i t o

d e H u s s e r l o d e S p in o z a ; p e r o , f in a lm e n t e , s e c o n v i r t i ó e n lo

q u e v e m o s : la b a se d e la e s c e n a c o n s is t e e n q u e A n n e le r e v e la

a lg u n o s p r o y e c t o s q u e é l le in c it a a a b a n d o n a r, p e r o q u e e lla

a c a b a rá e je c u t a n d o d e t o d a s m a n e r a s . S a b e r s i e s o d e p e n d e o n o

d e la m e r a f ic c ió n e s o t r a c u e s t ió n , y d i f í c i l d e d i r i m i r . C u a n d o

v e m o s u n a f o t o p r o p ia , ¿ e s f ic t ic ia o n o ? (26]

L a im a g e n q u e d a c o m o im a g e n a p a r t i r d e l m o m e n t o e n q u e

e s p ro y e c t a d a . D e h e c h o , y o n o d e s t r u y o n a d a . O m á s b ie n , s ó lo

d e s t r u y o u n a c ie r t a id e a d e im a g e n , c ie r t a m a n e r a d e c o n c e b ir

lo q u e d e b e s e r . P e r o n u n c a lo h e p e n s a d o e n t é r m i n o s d e d e s ­
8o Pensar en tre im ágenes

t r u c c ió n . L o q u e q u e r ía e r a p a s a r al interior d e la im a g e n , p u e s t o

q u e la m a y o r ía d e la s p e líc u la s s e h a c e n en el exterior d e la im a ­

g e n . ¿ Q u é e s la im a g e n e n s í? U n r e f le jo . U n r e f le jo e n u n v i d r i o ,

¿ t ie n e g r o s o r ? A h o r a b ie n , e n e l c in e u n o s e q u e d a n o r m a lm e n ­

t e f u e r a d e e s e r e f le jo , e n s u e x t e r i o r . L o q u e y o q u e r ía e ra v e r

e l o t r o la d o d e la im a g e n , v e r la p o r d e t r á s , c o m o s i s e e s t u v ie r a

d e t r á s d e la p a n t a lla y n o d e la n t e . E n lu g a r d e e s t a r d e t r á s d e la

p a n t a lla , e s t á b a m o s d e t r á s d e la im a g e n y d e la n t e d e la p a n t a lla .

O m á s b ie n : e n e l i n t e r i o r d e la im a g e n . T a l y c o m o c ie r t a s p i n ­

t u r a s d a n la im p r e s i ó n d e q u e u n o e s t á d e n t r o d e e lla s . O d a n la

i m p r e s i ó n d e q u e , m ie n t r a s u n o e s t é e n s u e x t e r i o r , n o la s c o m ­

p re n d e . C o n II deserto rosso, t u v e la i m p r e s i ó n d e q u e l o s c o lo r e s

n o e s t a b a n d e la n t e d e la c á m a ra , s in o d e n t r o d e la c á m a ra . P o r

e l c o n t r a r io , e n L e Me'pris, lo s c o lo r e s e s t á n d e la n t e d e la c á m a ­

ra . U n o t ie n e la s e n s a c ió n d e q u e e s r e a lm e n t e la c á m a ra la q u e

h a f a b r ic a d o II deserto rosso. P a ra L e Mépris e s ta b a , p o r u n la d o ,

la m á q u in a y , p o r o t r o , lo s o b je t o s , q u e s e e n c o n t r a b a n f u e r a d e

e lla . P e r o c r e o q u e n o s a b r ía fab ricar u n a p e líc u la d e e s e t ip o .

A m e n o s q u e , q u iz á , e m p ie c e a s e n t i r la t e n t a c ió n d e h a c e r lo .

E s u n a t e n t a c ió n c u y a p r im e r a m a n if e s t a c ió n f u e M ade in USA.
P o r e s o n o s e e n t e n d ió : l o s e s p e c t a d o r e s la j u z g a r o n c o m o u n a

p e líc u la p a ra h a c e r s e n o t a r , c u a n d o e r a o t r a c o s a . [30]

[ P e líc u la s ] s o b r e e l s u e ñ o n o h a y m á s q u e u n a , Belle de jour . Es

m a g n íf ic a . Y e n c ie r t o s m o m e n t o s p a sa c o m o c o n Persona. Uno

se d ic e : b ie n , a p a r t i r d e a h o r a v o y a s e g u i r la s c o s a s a t e n t a m e n ­

t e p a ra s a b e r e x a c t a m e n t e p o r d ó n d e v a . Y d e s p u é s , d e r e p e n t e ,

u n o s e d ic e : ¡ m ie r d a ! , ¡y a e s t á ! ... t e d a s c u e n t a d e q u e h a s p a sa d o

a l o t r o la d o .
8i
1966-1967

E s c o m o s i n o t e q u i s i e r a s d o r m i r p a ra n o e s t a r d u r m ie n d o

e n e l m o m e n t o e n q u e t e d u e r m e s . E s t a s d o s p e líc u l a s p la n t e a n

e l m is m o p r o b le m a . [26]

M e g u s t a n l o s c o lo r e s p r i m a r i o s . E n L a Chinoise m i id e a e ra

r e d e s c u b r ir e l c in e , e m p e z a r d e n u e v o . A s í q u e u t i l i c é c o lo ­

r e s b á s ic o s p a ra u n a p e líc u la b á s ic a . T a m b i é n h a y m u y p o c o s

m o v im ie n t o s d e c á m a ra . E s o t a m b ié n lo h ic e c o n s c ie n t e m e n t e ,

p o r q u e e ra u n c o m ie n z o . C o m o t a m p o c o h a y m o v i m i e n t o s d e

c á m a ra e n la s p r im e r a s p e líc u la s d e l o s L u m i é r e . (27]
1968-1974

D e s p u é s d e M a y o d e l 6 8 , c o n o c í a u n jo v e n , m i l i t a n t e d e la s

J C M L , J e a n - P ie r r e G o r i n . E r a e l e n c u e n t r o e n t r e d o s p e r s o n a s :

u n a v e n ía d e l c in e n o rm a l y o tra e ra u n m ilit a n t e q u e h a b ía

d e c id id o q u e h a c e r c in e e ra u n a d e s u s t a r e a s p o l í t i c a s p a ra

t e o r i z a r e l M a y o y , a l m is m o t ie m p o , p a ra v o lv e r a la p r á c t ic a ;

m ie n t r a s q u e lo que yo q u e r ía e ra ju n t a r m e c o n a lg u ie n q u e

n o v i n i e r a d e l c in e . E n r e s u m e n , u n o q u e d e s e a b a h a c e r c in e ,

o t r o q u e d e s e a b a u n a n u e v a u n id a d h e c h a d e c o n t r a r i o s , s e g ú n

e l c o n c e p t o m a r x is t a , q u e q u e r ía in t e n t a r c o n s t i t u i r u n a n u e ­

v a c é lu la q u e n o h ic ie r a c in e p o lít ic o s in o q u e in t e n t a r a h a c e r

p o lít ic a m e n t e c in e p o l í t i c o , lo c u a l e r a b a s t a n t e d if e r e n t e d e l o

q u e h a c ía n o t r o s c in e a s t a s m ilit a n t e s . (28]

H e m o s a lq u ila d o u n a s a la d e m o n t a je e n t r e v a r i o s y la c o m ­

p a r t im o s . P e r o y o n o la u t i l i z o m u c h o p o r q u e i n t e n t o h a c e r p e ­

l í c u l a s s i n m o n t a je . P e líc u la s m u c h o m á s s im p le s , r o d a n d o s ó lo

s e g ú n . .. K o d a k p r o p o r c io n a b o b in a s b a s t a n t e b u e n a s . H a y b o b i­

n a s d e d o s m i n u t o s , b o b in a s d e c in c o , b o b in a s d e d i e z , b o b in a s

d e m e d ia h o r a , c o n e s o v a le , y e l t r a b a jo c o n s is t e e n r o d a r s ó lo
84 Pensar en tre im ágenes

p o r b o b in a y n o h a c e r e s e m o n t a je q u e h a s id o c o m p le t a m e n t e ...

L o q u e h o y e n d ía lla m a m o s m o n t a je n o e s n a d a e n c o m p a r a c ió n

c o n lo q u e lo s r u s o s h a b ía n in t e n t a d o e n c o n t r a r c u a n d o h a c ía n

m o n t a je . . . L o q u e q u ie r o d e c ir e s q u e n o v a le n a d a , q u e e s m a lo .

T o d a s la s im á g e n e s q u e v e m o s s o n . . . A v e c e s h a y a lg u n a q u e e s tá

b ie n . . . p e r o s im p le m e n t e , a v e c e s , p o r q u e s o n im á g e n e s q u e f a l­

t a n . C r e o q u e u n f r a n c é s e n F r a n c ia p u e d e h a c e r d o s t i p o s d e

c in e : p o r u n la d o , la s im á g e n e s m i l i t a n t e s , im á g e n e s y s o n id o s

m i l i t a n t e s , e s d e c ir , la s im á g e n e s y l o s s o n id o s q u e n o e s t á n n i

e n la p r e n s a c o n o c id a n i e n la t e le v is ió n . . . y cuando hay una

h u e lg a , m o s t r a r im á g e n e s d e la h u e lg a . [29)

P a r a n o s o t r o s , lo m á s im p o r t a n t e e r a h a c e r n o s c o n la s t a re a s

d e p r o d u c c ió n a n t e s q u e c o n la s d e d i f u s i ó n . T o d o e l c in e m i l i ­

t a n t e s e d e f in e p o r u n i n t e n t o d e d i f u n d i r la s p e líc u l a s d e m a ­

n e r a a lt e r n a t iv a y e s o , d e s d e v u e s t r o p u n t o d e v is t a , e s a lg o q u e

n o s e p o d ía h a c e r y q u e s ie m p r e h a c o n d u c id o a l f r a c a s o ; p o r e l

c o n t r a r io , c o m o m a r x is t a s , p e n s a m o s q u e la p r o d u c c ió n d e b e

d i r i g i r la d i f u s i ó n y e l c o n s u m o , q u e la r e v o lu c ió n d e b e d i r i g i r

la e c o n o m ía y q u e , p o r t a n t o , e n c u a n t o a l c in e , s ó lo c u a n d o

s e p a m o s c ó m o p r o d u c i r p e líc u la s e n la s c o n d ic io n e s e s p e c íf ic a s

d e u n p a ís c a p it a lis t a , b a jo la b o t a d e l i m p e r i a l i s m o , s a b r e m o s

e n to n c e s c ó m o d if u n d ir la s d e s p u é s. [28)

E sto s e r á p o s ib le d e n tro d e a lg u n o s a ñ o s c o n e l d e s a r r o l l o

d e l o s m a g n e t o s c o p io s p a ra c in t a s , q u e o f r e c e r á n a l o s m i l i t a n ­

t e s u n i n s t r u m e n t o a u d io v is u a l p a ra r e a l i z a r u n t r a b a jo p o l í t i c o

m á s e f ic a z . Y a n o n e c e s it a r e m o s e l c in e n o r m a l, a u n q u e c re o

q u e e s t e s e c t o r t a m b ié n e s t a r á m u y v ig ila d o p o r la b u r g u e s ía :

¿ t e n d r á n l o s p a r t ic u la r e s d e r e c h o a t e n e r e n s u c a sa u n id a d e s
1968-1974 85

d e p r o d u c c ió n ? H a b r ía q u e u t i l i z a r la s c o n t r a d ic c io n e s p ro v o c a ­

d a s p o r la s r iv a lid a d e s d e la s f ir m a s c a p it a lis t a s e n t r e e lla s , o b t e ­

n e r d e S o n y lo q u e G a u m o n t , p o r e je m p lo , p o d r ía n e g a r n o s . [28]

L a s p e líc u la s d e M a y o p a r t e n d e u n p u n t o d e v i s t a d if e r e n t e

a l d e la s p e líc u la s c o m e r c ia le s . F o r m a n p a r t e d e l t r a b a jo p o l í t i c o

d e u n in d iv id u o . N o s o n c o m o u n e s p e c t á c u lo y n o p u e d e n s e r

ju z g a d a s c o m o t a l. A u n q u e d e b e n s e r lo m e jo r p o s ib le ; p e r o e s e

“ m e jo r p o s ib le ” t o d a v ía e s d e s c o n o c id o y s e i r á d e s v e la n d o p o c o

a p o c o . H a b ía q u e l le v a r a c a b o u n a t a re a in f o r m a t iv a : m o s t r a r

im á g e n e s y p a la b ra s q u e n o s e m o s t r a b a n . H a c e r lo f o r m a p a r t e

d e l t r a b a jo d e r e s is t e n c ia f r e n t e a la in f o r m a c ió n g a u llis t a .

H a y q u e v o lv e r a a p r e n d e r e l le n g u a je , s a b e r c u á l e s e s e l e n ­

g u a je q u e h a s id o a m o r d a z a d o , h u m illa d o . P o r e je m p lo , n o s e

v e n im á g e n e s d e g e n t e t r a b a ja n d o .

H o y e n d ía s e p u e d e n h a c e r im á g e n e s m á s f á c ilm e n t e y m e ­

n o s c a ra s q u e a n t e s , y a q u e , p a ra g a n a r t o d a v ía m á s d i n e r o , e l

c a p it a lis m o h a t e n id o q u e in v e n t a r e l c in e amateur . L o s p ro fe ­

s io n a le s y a n o d a n s u f ic ie n t e s b e n e f ic io s . P e r o t a m b ié n d u d a n

a n t e e s t o , y a q u e s e d a n c u e n t a d e q u e s i , p o r e je m p lo , f a b r ic a n

u n a c á m a ra p e q u e ñ a , e l t ip o q u e e s t á a l f i n a l d e la c a d e n a p o d r á

h a c e r f á c ilm e n t e u n p la n o y m o s t r a r lo e n s u c a sa p o r la n o c h e .

Y e s o le s jo r o b a , t a l y c o m o lo d e m u e s t r a e l h e c h o d e q u e n o

t ie n e n d e r e c h o a f i l m a r e n b la n c o y n e g r o , y a q u e e l 8 m m s ó lo

e s tá e n c o lo r ; y e llo p o r q u e , q u ie n d ic e b la n c o y n e g r o , d ic e m á s

s e n s ib le y , a s í p u e s , e l p o d e r d e f i l m a r e n c a sa . D e e s t e m o d o ,

t o d o lo q u e p u e d e n f i l m a r e n c o lo r s o n s u s v a c a c io n e s j u n t o
86 Pensar en tre im ágenes

a l m a r y e l s o l q u e h a c e . E l c a p it a lis m o im p o n e la id e a d e c á -

m a r a - ju g u e t e . S i n e m b a r g o , lo s c in e a s t a s r e v o lu c io n a r i o s d e b e n

p a r t i r p r e c is a m e n t e d e l c in e amateur , d e s v iá n d o lo .

L e G ai Savoir e s u n a p e líc u la r e f o r m is t a , p e r o c o n t ie n e le c ­

c io n e s r e v o lu c io n a r ia s , m é t o d o s e id e a s q u e la g e n t e n o t e n ía .

E s t o c o r r e s p o n d e e n la s a r t e s a “ c ó m o t r a n s p o r t a r m u c h o a r r o z

e n u n a b ic ic le t a ” . C o n u n a b ic ic le t a , A n q u e t i l n o p o d r ía t r a n s ­

p o r t a r n i t r e s s a c o s d e a r r o z , m ie n t r a s q u e c u a lq u i e r v ie t n a m it a

p u e d e lle v a r d ie z s a c o s . E s t o e ra L e G ai Savoir.

¿La Chinoise? N o m e in t e r e s a s a b e r s i e s p r o f é t ic a . L a Chinoise e s


u n a p e líc u l a r e f o r m is t a . M u e s t r a m i s d e f e c t o s . D e m u e s t r a q u e

n o h e s a b id o a lia r m e c o n la g e n t e n e c e s a r ia y q u e h e p r e f e r i d o

t r a b a ja r s o lo , c o m o u n p o e t a , d ic ie n d o : n o lo e n t ie n d e n , p e r o

h a g á m o s lo d e t o d a s m a n e r a s .

P a r a f i l m a r d e u n a m a n e r a p o lít ic a m e n t e j u s t a , h a y q u e j u n ­

t a r s e c o n p e r s o n a s q u e u n o c o n s id e r e p o lít ic a m e n t e j u s t a s . Y

p o n e r s e a s u s e r v ic io . A p r e n d e r y e n s e ñ a r le s a l m is m o t ie m p o .

A b a n d o n a r la n o c ió n d e a u t o r t a l y c o m o e ra .

E l c in e u t iliz a d o de m a n e ra c ie n t í f ic a puede se r u n a rm a .

P e ro n o e x is t e s ó lo e l c in e . E s t á la t e l e v i s i ó n y m u c h a s o tra s

c o s a s . H a y p r o c e d im ie n t o s d e t e l e v i s i ó n amateur q u e e m p ie z a n

a d e s a r r o lla r s e , c o m o e l m a g n e t o s c o p io . E s t á e l c in e amateur y
l o s p r in c ip ia n t e s d e l c in e p r o f e s io n a l q u e in t e n t a n r e t o m a r p o r

s u c u e n t a e l c in e d e a u t o r . A s í p u e s , h a y m u c h a s c o s a s y a d i f e ­

r e n t e s n iv e le s . I30]
1968-1974 87

S i f u e r a u n a v e r d a d e r a in ic ia c ió n a l c in e ( b u e n o , p o d r ía m o s

a c e p t a r e s o s t é r m i n o s ) , n o lo p a s a r ía n p o r la t e l e v i s i ó n , y a q u e

m o s t r a r ía r e a lm e n t e q u é e s u n a p e líc u la . P a r a e m p e z a r , y o d i r í a

q u e n o s e sa b e m u y b ie n q u é e s u n a p e líc u la , q u e h e m o s a p r e n ­

d id o lo q u e e s u n a p e líc u la a t r a v é s d e H o l l y w o o d y lo s a m e ­

r ic a n o s , p u e s t o q u e s o n e llo s l o s q u e h a n in v e n t a d o la im a g e n .

Y y o i n c lu s o i r í a m á s le jo s : p ie n s o q u e t o d a im a g e n , e n f i n , t o d o

a lo q u e s e lla m a im a g e n , n o s e sa b e m u y b ie n q u é e s y q u e , c o n

t o d o e l g r a n d e s a r r o llo a c t u a l d e la im a g e n ( a d e m á s d e l d e la t e ­

l e v i s i ó n o e l d e la p r e n s a ) , t a m p o c o h a c a m b ia d o m u c h o d e s d e

G u t e n b e r g o e l e q u iv a le n t e d e G u t e n b e r g p a ra la im a g e n . I29]

T o d a s la s p e líc u la s q u e v e m o s , t o d a s la s p e líc u l a s f r a n c e s a s

q u e v e m o s e n p a n t a lla , t ie n e n u n g r a n d ir e c t o r , q u e e s D e G a u -

l l e . N o la s h a h e c h o é l m is m o , p e r o e l d is c u r s o , l o s t e x t o s , la s

f r a s e s , e l s e n t id o q u e v a i m p l í c i t o , e s u n p r o d u c t o d e l g a u llis m o .

P o r e s o d ig o q u e e l d ir e c t o r e s D e G a u lle , o b ie n s u s c r ia d o s .

Y q u e e l p u e b lo f r a n c é s , e n c a m b io , n o h a c e p e líc u l a s . E l p u e ­

b lo f r a n c é s n u n c a h a h e c h o u n a p e líc u la .

S i c o g e s a u n e s p e c t a d o r c u a lq u ie r a a la s a lid a d e u n c in e y

le p r e g u n t a s : “ ¿ H a v i s t o a lg u n a v e z u n a p e líc u l a q u e h a b le d e

u s t e d ? ¿ D e la v id a q u e U d . lle v a c o n s u m u je r , c o n s u s h i j o s ,

s u s a la r io , e n f i n , d e u s t e d o a l m e n o s d e u n a p a r t e d e s u v id a ,

v a y a , d e t o d o e s o ? ” . N u n c a . V a a v e r p e líc u la s s o b r e l o s o t r o s .

Y a d e m á s s e le h a in c u lc a d o e s o h a s t a t a l p u n t o q u e y a n o s e d a

c u e n t a — e s m u y a m a b le y p a g a , a d e m á s , p o r v e r la . (29)

L a s o lu c ió n e s d e ja r d e h a c e r p e líc u la s p a ra e l im p e r i a l i s m o . S i

u n o t r a b a ja e n la O R T F , d e ja r d e h a c e r p e líc u la s p a ra la O R T F

o h a c e r s ó lo la s p e líc u la s q u e p o r e l m o m e n t o n o d e ja n p a s a r.
88 Pensar en tre im ágenes

C u a n d o h a y a m u c h a s , s e v e r á n o b lig a d o s a d e ja r la s p a s a r. Y p o r

l o d e m á s , v e r á n q u e n o e s ... q u e la s c o s a s n o p a s a n a s í s i m p l e ­

m e n t e . .. E s p a r a r c a d a v e z , e s u n t r a b a jo d e t o d o s l o s d ía s . M e

d i r á n q u e e s o e s m u y f á c il d e d e c ir , p e r o d e h e c h o e s lo q u e y o

h e h e c h o d e s d e e l p r i n c i p i o , in c l u s o e n e l m a l s e n t id o . E s n e ­

g a rs e a ... P o r q u e a h í a p lic á is , c o m o t a m b ié n h a g o y o , e l d i s c u r s o

q u e s o s te n g o a h o ra , q u e e s u n d is c u r s o d e p r o fe s o r . Y n o te n g o

g a n a s d e s e r u n p ro fe s o r, n o te n g o g a n a s d e s e r n i e l q u e e n se ñ a

n i e l e n s e ñ a d o , s e r l o s d o s a la v e z , c la r o e s t á , h a y u n m o m e n t o ,

h a y a lg u ie n q u e y a n o s a b e , q u e d e b e h a b la r , p e r o n o p o r q u e s u

n o m b r e h a y a s a lid o e n e l p e r ió d ic o , n o n e c e s a r ia m e n t e p o r q u e

t e n g a m á s e x p e r ie n c ia . O s i t ie n e m á s e x p e r ie n c ia , q u e e s t a e x ­

p e r ie n c ia n o se a la q u e e s ta b a e n v i g o r h a s t a a h o ra . L o s ú n ic o s

d i r e c t o r e s q u e t ie n e n u n p o c o d e e x p e r ie n c ia e n e l c in e que

h a y q u e h a c e r s o n a lg u n o s d ir e c t o r e s r u s o s d e in m e d ia t a m e n t e

d e s p u é s d e la R e v o lu c ió n , g e n t e c o m o E i s e n s t e i n y D z i g a V e r -

t o v , a lo s q u e e n s e g u id a s e le s c e r r ó e l p a s o y s e lo s r e c o n d u jo a

u n a lín e a m á s re c t a . (291

mt

P u e s b ie n , e n p r i m e r lu g a r , h a y q u e r e f l e x i o n a r y h a c e r o t r a

c o s a c o n o t r a s p e r s o n a s q u e n o h a y a n a p r e n d id o e s ta g ra m á t ic a .

H a y q u e i r a v e r a lo s a n a lf a b e t o s . H a y q u e i r a v e r a l o s i l e t r a ­

d o s . Y a lo s p a r ia s , p e r o a lo s p a r ia s e n a m b o s s e n t i d o s , a l o s q u e

e s t á n p r iv a d o s d e c in e . [29]

C r e o q u e e l c in e e ra u n a d ro g a . E s u n a d ro g a . Y t o d a v ía h o y ,

la s t r e s c u a r t a s p a r t e s d e la g e n t e q u e a m a e l c in e y q u e lu c h a
1968-1974 89

c o n tra e l c in e lla m a d o c o m e r c ia l s o n d r o g a d ic t o s , com o lo s

beatniks q u e lu c h a n c o n t r a e l establishment. E stá b ie n , d ig a m o s

q u e e s u n p r i m e r e s t a d o d e r e v u e lt a q u e d e b e s e r s u p e r a d o y

v u e lt o a s u p e r a r . Y h a y v e r d a d e r o c in e , d e s p u é s , e n F r a n c ia , h a y

g e n t e q u e y a a n t e s t ra t a b a d e lu c h a r y q u e s e h a r e a g ru p a d o

p o c o d e s p u é s d e l m e s d e m a y o , n o s o n m u c h o s , y s u s p e líc u l a s

o t e n t a t iv a s d e p e líc u la s e s t á n c o m p le t a m e n t e d e s t e r r a d a s . E s a

g e n t e t r a t a d e h a c e r p e líc u la s , d e p o n é r s e la s a lo s e s t u d ia n t e s d e

s e c u n d a r ia ; y p r e c is a m e n t e e l ú n ic o lu g a r e n q u e la s p e líc u l a s

d e l m e s de m a yo — y D i o s sa b e q u e , s i n o e r a n n i m u y b u e n a s

n i s iq u ie r a e je m p la r e s , e r a n in t e r e s a n t e s ú n ic a m e n t e p o r q u e v e ­

n ía n a s í, d e o t r o s p u e b lo s . . . d e o t r o lu g a r q u e e l P a t h é J o u r n a l o

d e H o lly w o o d o d e la t e le v is ió n f r a n c e s a — , p u e s b ie n , e l ú n ic o

lu g a r a l q u e v a r e a lm e n t e la p o lic ía p a ra p r o h i b i r la p r o y e c c ió n

d e e s a s p e líc u la s e s p r e c is a m e n t e a lo s i n s t i t u t o s , e s d e c ir , d o n d e

e s t á n lo s e s t u d ia n t e s q u e s e s u p o n e q u e d e b e n a p r e n d e r . (29!

N o b u s c a m o s f o r m a s n u e v a s , b u s c a m o s n u e v a s r e la c io n e s . E s o

c o n s is t e , p r i m e r o , e n d e s t r u i r la s a n t ig u a s r e la c io n e s a u n q u e

n o se a m á s q u e e n e l p la n o f o r m a l y , d e s p u é s , e n d a r s e c u e n t a

d e q u e , s i la s h e m o s d e s t r u i d o e n u n p la n o f o r m a l, e s p o r q u e

e s ta f o r m a v e n ía d e c ie r t a s c o n d ic io n e s s o c ia le s d e e x is t e n c ia y

d e t r a b a jo e n c o m ú n q u e im p lic a n la lu c h a d e c o n t r a r i o s y , p o r

t a n t o , u n t r a b a jo p o lít ic o . (28)

La s it u a c ió n s ó lo p u d o a c la r a r s e g r a c ia s a l t r a b a jo d e t e r m i ­

n a n te de G o r in e n V entd’est, t r a b a jo q u e c o n s i s t i ó e n d e s b a r a t a r

la n o c ió n t r a d ic io n a l d e m o n t a je , e n n o d e d ic a r s e y a a h a c e r u n

s im p le e n s a m b la je o collage d e p la n o s , s in o u n a o r g a n iz a c ió n d e

p la n o s .
9 0 Pensar en tre im ágenes

E s t e t r a b a jo c o n s is t ía e n e m p e z a r a in t e r r o g a r s e p o lít ic a m e n t e

s o b r e la s im á g e n e s y l o s s o n id o s y s o b r e s u s r e la c io n e s . C o n s i s ­

t ía e n n o d e c ir m á s : “ e s u n a im a g e n j u s t a ” , s i n o “ e s j u s t o una

im a g e n ” ; e n n o d e c ir m á s : “ e s u n o f ic ia l n o r d is t a a c a b a llo ” ,

s i n o “ e s u n a im a g e n d e u n c a b a llo y d e u n o f ic ia l ” . D e c i r e s t o

en Ventd\st r e s u lt a b a p a r t ic u la r m e n t e a g r e s iv o , p u e s n o s s i t u á ­

b a m o s e n e l t e r r e n o p r i n c i p a l d e l a d v e r s a r io : e l western, la “ im a ­

g e n ” q u e im p o n e O c c id e n t e — y p a ra e llo t o d o s l o s m e d io s s o n

b u e n o s— a l re s to d e l m u n d o . (31]

G ru p o D z ig a V e rt o v : e ste n o m b re s ig n if ic a que e sta m o s in ­

t e n t a n d o , a u n q u e s ó lo s e a m o s d o s o t r e s , t r a b a ja r c o m o u n g r u ­

p o . N o s im p le m e n t e t r a b a ja r c o m o c o le g a s , s in o c o m o u n g r u p o

p o l í t ic o . L o q u e s ig n if ic a c o m b a t ir , lu c h a r e n F r a n c ia . E s t a r i m ­

p lic a d o e n la lu c h a s ig n if ic a q u e d e b e m o s lu c h a r a t r a v é s d e la s

p e líc u la s . H a c e r u n a p e líc u la c o m o u n g ru p o p o lít ic o r e s u lt a

m u y d i f í c i l p o r e l m o m e n t o , p o r q u e e s t a m o s m á s b ie n e n la p o s ­

t u r a p o lít ic a q u e c o n s is t e s im p le m e n t e e n h a c e r in t e n t o s i n d i ­

v i d u a le s d e i r p o r e l m is m o c a m in o . U n g r u p o n o s ó lo s i g n if ic a

i r in d iv id u a lm e n t e u n o a l la d o d e o t r o p o r e l m is m o c a m in o ,

s i n o c a m in a r j u n t o s p o lít ic a m e n t e . [32]

L a n o c ió n d e u n a u t o r c o n u n a im a g in a c ió n in d e p e n d ie n t e e s

u n f r a u d e . P e r o e s t a id e a b u r g u e s a t o d a v ía n o s e h a s u s t i t u i d o .

Y o e ra u n c in e a s t a b u r g u é s , y d e s p u é s u n c in e a s t a p r o g r e s is t a ,
1968-1974 9i

y después ya no fui un cineasta, sino sim plem ente un trabajador


del cine. [32]
E s c a p é d e u n a f a m ilia b u r g u e s a p a ra m e t e r m e e n e l show busi-
ness. Y e n to n c e s d e s c u b rí q u e e l show business e ra u n a f a m ilia b u r ­

g u e sa t o d a v ía m á s g ra n d e q u e la m ía . H a s id o m á s d i f í c i l t r a t a r

d e e s c a p a r d e m i f a m ilia d e l show business q u e d e m is p a d re s. [33)

L a b a se d e Luttes en Italie e ra e l in t e n t o d e o r g a n i z a r n u e s t r a

v id a p e r s o n a l c o n n u e s t r a s e s p o s a s . T e n ía m o s p r o b le m a s c o m o

i n d i v id u o s , p e r o e s t a b a n v in c u la d o s a l p r o b le m a g e n e r a l. A s í

p u e s , e s c o g im o s d e lib e r a d a m e n t e u n t e m a e s t r e c h a m e n t e l ig a ­

d o a n u e s tra id e o lo g ía , p o r q u e in c lu s o c u a n d o u s t e d h a b la a

u n a m u je r d e la q u e e s t á e n a m o r a d o , o e lla le h a b la a u s t e d , e s o

e s id e o lo g ía . (34)

E l c in e e s u n m u n d o c o m p le t a m e n t e c e r r a d o q u e t e s e p a ra

d e la r e a lid a d d e u n m o d o in c r e íb le . A l e s t a r r e f le x io n a n d o s o ­

b r e l o s m e d io s d e p r o d u c c ió n , s a b ía m o s q u e p r o b a b le m e n t e n o

p o d r ía m o s d i f u n d i r n u e s t r a s p e líc u la s , q u e s ó lo la s v e r ía n d o s

o tre s c o m p a ñ e r o s , q u e e ra u n a s it u a c ió n b a sta n te in s o s t e n i­

b le p e r o q u e e ra n e c e s a r io s o p o r t a r la d u r a n t e u n o o d o s a ñ o s ,

e l m e n o r t ie m p o p o s ib le , e ra in e v it a b le . E n t o n c e s , t r a t a m o s d e

a p r o v e c h a r n o s d e o t r a c o n t r a d ic c ió n , la d e m i n o m b r e , p o r q u e ,

a l h a b e r s id o r e c h a z a d o d e l c in e n o r m a l, c ie r t a s t e l e v i s i o n e s m e

a b r ía n lo s b r a z o s ; p e r o e s o n o d u r ó m u c h o . (28]
92 Pensar en tre im ágenes

H a c e r p ro p a g a n d a es p o n e r lo s p r o b le m a s a l d e s c u b ie r t o .

U n a p e líc u la e s u n a a lf o m b r a v o la d o r a q u e p u e d e l le g a r a t o d a s

p a rte s. N o e s u n a c u e s t ió n d e m a g ia . E s t r a b a jo p o l í t i c o . H a y

q u e e s t u d ia r e in v e s t ig a r , g r a b a r e s t a in v e s t ig a c ió n y e s t e e s t u ­

d io y , d e s p u é s , m o s t r a r e l r e s u lt a d o ( e l m o n t a je ) a o t r o s c o m b a ­

t ie n t e s . M o s t r a r la lu c h a d e l o s f e d a y in e s a s u s h e r m a n o s á ra b e s

e x p lo t a d o s p o r l o s p a t r o n o s e n la s f á b r ic a s d e F r a n c ia . M o s t r a r

a la s m ilic ia n a s d e A l F a t a h c ó m o s u s h e r m a n a s d e la s B l a c k

P a n t h e r s s o n p e r s e g u id a s p o r e l F B I . R o d a r p o lít ic a m e n t e u n a

p e líc u la . M o n t a r la p o lít ic a m e n t e . D i f u n d i r l a p o lít ic a m e n t e . E s

la r g o y d i f í c i l . S u p o n e r e s o l v e r u n p r o b le m a c o n c r e t o c a d a d ía .

E n c o n tra r u n f e d a y ín , u n d ir ig e n t e , u n m ilic ia n o , v e r j u n t o s

c ó m o f a b r ic a r im á g e n e s y s o n id o s d e s u lu c h a . D e c i r l e : “ V o y a

f i l m a r u n a im a g e n d e t i d is p a r a n d o la p r im e r a b a la d e la b a t a lla

d e A l A s s i f a ” . S a b e r q u é im a g e n h a y q u e p o n e r a n t e s , y cuál

d e s p u é s , p a ra q u e e l c o n j u n t o a d q u ie r a u n s e n t id o . U n s e n t id o

p o l í t ic o , r e v o lu c io n a r io , e s d e c ir , q u e a y u d e a la r e v o l u c i ó n p a ­

l e s t i n a , q u e a y u d e a la r e v o lu c ió n m u n d ia l. T o d o e s o e s la r g o y

d i f í c i l . H a c e f a lt a s a b e r q u é e s e l c in e . . . I35)

Pongam os u n e je m p lo : m o s t r a m o s la im a g e n d e u n f e d a y ín

q u e a t r a v ie s a e l r í o ; d e s p u é s u n a im a g e n d e u n a m i l i c i a n a d e A l

F a t a h q u e e n s e ñ a a le e r a lo s r e f u g ia d o s d e u n c a m p o ; d e s p u é s

u n a im a g e n d e u n “ c a c h o r r o d e le ó n ” e n t r e n á n d o s e . E s t a s t r e s

im á g e n e s , ¿ q u é s o n ? U n c o n ju n t o . N in g u n a t ie n e v a l o r p o r s í

m is m a . Q u i z á u n v a l o r s e n t im e n t a l, e m o t iv o o f o t o g r á f ic o . P e r o

n o u n v a l o r p o lít ic o . P a r a t e n e r u n v a l o r p o l í t i c o , c a d a u n a d e

e s a s t r e s im á g e n e s d e b e e s t a r lig a d a a la s o t r a s d o s . E n e s e m o -
1968-1974 93

m e n t ó , lo q u e p a sa a s e r im p o r t a n t e e s e l o r d e n e n q u e s e m u e s ­

t r a n e s a s t r e s im á g e n e s . P o r q u e s o n p a r t e s d e u n t o d o p o l í t i c o ;

y e l o r d e n e n q u e s e m u e s t r a n r e p r e s e n t a la lín e a p o lít ic a .

N o b a s t a c o n m o s t r a r u n “ c a c h o r r o d e le ó n ” o u n a “ f l o r ” y
d e c ir : “ E s la g e n e r a c ió n d e la v i c t o r i a ” . E s n e c e s a r io m o s t r a r

p o r qué y cóm o. (35]

E s e l i m p e r ia lis m o e l q u e n o s h a e n s e ñ a d o a c o n s id e r a r la s

im á g e n e s p o r s í m is m a s ; e l q u e n o s h a h e c h o c r e e r q u e u n a

im a g e n e s r e a l. Y e l s im p le s e n t id o c o m ú n n o s d ic e q u e u n a

im a g e n n o p u e d e s e r m á s q u e im a g in a r ia , p r e c is a m e n t e p o r q u e

e s u n a im a g e n . U n r e f le jo . C o m o t u r e f le jo e n u n e s p e jo . L o r e a l

e s , p r im e r o , t u p e r s o n a y, d e s p u é s , la r e la c ió n e n t r e t u p e r s o n a

y e s t e r e f le jo im a g in a r io . L o r e a l e s la r e la c ió n q u e e s t a b le c e s

e n t r e t u s d if e r e n t e s r e f l e j o s , o t u s d if e r e n t e s f o t o s . [35]

A s í e s c o m o la l i t e r a t u r a y e l a r t e p u e d e n c o n v e r t i r s e , c o m o

q u e r ía L e n i n , e n u n p e q u e ñ o r e s o r t e v i v i e n t e d e l m e c a n is m o

d e la r e v o lu c ió n . E n t o n c e s , e n r e s u m e n , n o m o s t r a r a u n fe d a ­

y í n h e r id o , s in o m o s t r a r c ó m o e s t a h e r id a v a a a y u d a r a l c a m p e ­

s i n o p o b r e . Y a lc a n z a r e s t a m e t a e s la r g o y d i f í c i l p o r q u e , d e s d e

la i n v e n c ió n d e la f o t o g r a f ía , e l im p e r i a l i s m o h a h e c h o p e l í c u ­

la s p a ra i m p e d i r q u e la s h ic ie r a n a q u é llo s a l o s q u e o p r im ía .

Ha c re a d o im á g e n e s p a ra d is f r a z a r la r e a lid a d a n t e la s m a s a s

o p r im id a s . N u e s t r a t a re a e s d e s t r u i r e s a s im á g e n e s y a p r e n d e r

a c o n s t r u i r o t r a s , m á s s e n c illa s , p a ra s e r v i r a l p u e b lo y p a ra q u e

e l p u e b lo , a s u v e z , s e s i r v a d e e lla s . [35]

En “ r e f le x io n a r ” e s tá “ r e f le jo ” . Y c u a n d o s e d ic e r e f le jo , s e

p ie n s a e n la re a lid a d . E n t o n c e s , r e f le x io n a r e s r e f le ja r la re a lid a d .
9 4
Pensar en tre im ágenes

P a ra d e s p u é s t r a n s f o r m a r la , c la r o e s tá . P a r a q u e ha ya m e n o s

m a l. P e r o h a y q u e d e s c o n f ia r . H a y q u e r e f l e x i o n a r m u c h o t i e m ­

p o , e s d e c ir , c r i t i c a r y v o lv e r a c r i t i c a r . S i n o , c o r r e m o s e l r ie s g o

d e t o r c e r la r e a lid a d e n e l m a l s e n t id o . Y e n t o n c e s , e s e lla la q u e

te r e t u e r c e e l c u e llo , y t o d o lo d e m á s .

P o r q u e u n a p e líc u la e s u n r e f le jo . N o e s u n t r a b a jo o u n a n ó m i ­

n a . U n a im a g e n e s u n r e f le jo d e l t r a b a jo . U n r e f le jo d e la n ó m in a .

U n t r a b a jo e s r e a l. U n p o lic ía e s r e a l. U n a im a g e n d e u n p o lic ía n o

e s re a l. O , s i s e q u ie r e , e s r e a l p e r o n o d e la m is m a m a n e ra . [36]

En lo q u e a m í c o n c ie r n e , la v e r d a d e r a r u p t u r a n o e s tá e n

d e c ir : h e h e c h o tabula rasa , h e a b a n d o n a d o e l s is t e m a , h a g o o t r a

c o s a ; e s t á e n d e c ir , y s ó lo e s p o s ib le h o y , d e s p u é s d e t r e s a ñ o s

d e t r a b a jo : n o m e h e id o , m e h e q u e d a d o , n o h a g o o t r a c o s a ,

s i n o q u e h a g o lo m is m o d e o t r a m a n e ra . N o e s d e c i r “ G o d a r d

r e g r e s a ” , s in o “ a lg u ie n lle g a ” . Y e s e a lg u ie n , p u e s t o q u e t ie n e

u n n o m b r e , lla m é m o s lo G o r i n .

E sto e s lo q u e e s r e a lm e n t e n u e v o : q u e y a n o m e lla m e G o ­

d a r d , s i n o G o d a r d - G o r in . P o r s u p u e s t o , e ra n e c e s a r io d i f u n d i r

e s t a n o v e d a d , e n a r b o la r u n a b a n d e r a , c o m o t o d o e l m u n d o , y

a g it a r la . Y e n a r b o la r u n a b a n d e ra d e u n a m a n e r a n u e v a s u p o ­

n ía , p a ra n o s o t r o s , n o lla m a r n o s y a “ C lu b p r o le t a r i o d e c in e ”

o “ C o m it é v ie t n a m it a d e l c in e ” o “ P a n t e r a s n e g r a s y b la n c a s ” ,

s i n o “ G r u p o D z i g a V e r t o v ” . P e r o n o b a s ta b a c o n e n a r b o la r u n a

b a n d e ra , t a m b ié n e ra p r e c is o p la n t a r la y m a r c a r e l t e r r i t o r i o e n

e l q u e e s t á b a m o s y a p a r t i r d e l c u a l d e c id im o s i n i c i a r la o f e n ­

s iv a . E n p o c a s p a la b r a s , p a ra n o s o t r o s , c in e a s t a s , e ra n e c e s a r io
1968-1974 95

s it u a r n o s h is t ó r ic a m e n t e , y no e n c u a lq u ie r h i s t o r i a , s i n o de

e n t ra d a e n la h i s t o r i a d e l c in e . D e a h í e l e s t a n d a r t e d e V e r t o v y

el K ino-Pravda , e l c in e b o lc h e v iq u e . Y e s e c in e e s n u e s t r a v e r ­

d a d e ra fe c h a d e n a c im ie n t o . (31)

H e p a sa d o p o r u n p e r ío d o d e f a lt a d e r e s p e t o a l p ú b lic o p a ra

p o d e r a h o ra r e s p e t a r lo m e jo r . R e s p e t a r lo m e jo r c o n s is t e e n n o

t r a t a r lo y a c o m o p ú b lic o , s in o c o m o u n h o m b r e o c o m o u n a m u ­

j e r , e s t é n d o n d e e s t é n , c o n s u s p r o b le m a s e s p e c íf ic o s . C o n s i s t e

e n p o d e r h a c e r p e líc u la s e n la s q u e y a n o s e h a b la r á d e la p e ­

líc u la . E l h e c h o d e h a b la r d e é s t a c o n s i s t i r á e n h a b la r d e l o s

p r o b le m a s e s p e c íf ic o s d e c a d a u n o . V a s a v e r Tout va bien con

la c h ic a q u e v iv e c o n t ig o . C r e o q u e la p e líc u la f u n c io n a r á si

o s d iv id e d e a lg u n a m a n e r a , s i d e s p u é s d e v e r la v o l v é i s a c a sa

e n fa d a d o s . E n Pierrot le fou d e c ía s : “ E s t o y a f a v o r ... M e g u sta

m u c h o e l r o jo . . . E s t o y e n c o n t r a p o r q u e n o m e g u s t a m u c h o e l

r o jo , p r e f ie r o e l a z u l ” . P e r o e n Tout va bien n o p u e d e s d e c ir e s o ,

a h o ra d ic e s : “ E s t o y a f a v o r p o r q u e c u a n d o h a n j o d i d o a l p a t r ó n

t e n ía n r a z ó n , o n o e s t o y d e a c u e rd o p o r q u e n o t e n ía n r a z ó n

p a ra j o d e r l o a s í” . E n r e s u m e n , te v e s f o r z a d o a v o lv e r a t u t e r r e ­

n o v e rd a d e ro d e h o m b re y m u j e r q u e v iv e n j u n t o s , a l s i t i o en

e l q u e e s t á s . N u e s t r o f i n e s d i v i d i r a la g e n t e , n o r e u n i r í a c o m o

h a c e la t e l e v is ió n . D i v i d i r l a p a ra u n i r l a m e jo r . I31]

En e l c in e n o h a h a b id o m o n t a je d e s p u é s d e V e r t o v . N o ha

h a b id o m á s q u e e n s a m b la je s , p o n e r u n p la n o t r a s o t r o . Y es el

v o c a b u la r io a c t u a l d e l v íd e o e l q u e p e r m i t e h a b la r a s í, d e c ir q u e

G r i f f i t h n o in v e n t ó e l m o n t a je ( e n la é p o c a e n q u e s e in v e n t a b a
96 Pensar en tre imágenes

l o q u e e q u iv o c a d a m e n t e s e lla m ó m o n t a je , y c o n r a z ó n “ p a ra ­

l e l o ” — e s t e a d je t iv o m u e s t r a q u e n o s e t r a t a d e m o n t a je , in d ic a

e l e m p le o d e u n t é r m in o q u e o b lic u a o p e r p e n d ic u la r m e n t e

e r a o b lig a t o r io ) , s in o q u e in v e n t ó e l p u r o y s im p l e e n s a m b la je

(q u e t a m b ié n e r a u n a n o v e d a d r e s p e c t o a L u m ié r e , p e ro no

r e s p e c t o a M é l i é s ) . E s o t a m b ié n p e r m i t e d e c ir q u e G r i f f i t h ib a

e n b u s c a d e l m o n t a je o m á s b ie n q u e , a l h a b e r d e s c u b ie r t o ( y

d i f u n d id o s o b r e u n a a m p lia e s c a la s o c ia l) e l e n s a m b la je , d e s e a ­

b a ( p o r e llo ) d e s c u b r i r la in s e r c i ó n , s e g u n d o a s p e c t o c o n t r a ­

d i c t o r i o d e e s t a u n id a d e s t é t ic a o p e r a t o r ia q u e e s e l m o n t a je ;

y q u e e s t e d e s e o d e i n s e r c i ó n le h i z o d e s c u b r i r e l p r i m e r p la ­

n o : i n s e r c i ó n , s í , e n e l p la n o g e n e r a l, p e r o e n s u p e r f i c i e o , m á s

b ie n , s o b r e la m is m a s u p e r f ic ie y no s o b re o t r a , e s d e c ir , la

m e ra r e p e t ic ió n a is la d a d e l p la n o g e n e r a l, m e r a r e p e t i c i ó n d e

la i d e n t id a d y n o d if e r e n c ia e n la s it u a c ió n r e a l d e la t o m a .

E sto t a m b ié n p e r m i t e d e c ir q u e e l m o n t a je y s u p r in c ip io lo s

d e s c u b r ió V e r t o v , p e r o q u e e s t e d e s c u b r im ie n t o s ó lo f u e p o s i ­

b le e n la é p o c a d e la r e v o lu c ió n r u s a y p o r q u e e s t a r e v o l u c i ó n

h iz o q u e , p o r o t r a p a r t e , E i s e n s t e i n d e s c u b r ie r a la n o c ió n d e

á n g u lo d e la t o m a .

E n e s t e s e n t id o , p o d e m o s r e la c io n a r lo s h a lla z g o s a n g u la r e s

d e E is e n s t e in e n e l d o m in io d e la f ilm a c ió n d e l m o v im ie n t o

c o n l o s h a lla z g o s d e T i n t o r e t t o e n la f ija c ió n d e e s e m o v i m i e n ­

t o ; h a s t a t a l p u n t o e s c ie r t o q u e la s c o n d ic io n e s s o c ia le s d e la

e x is t e n c ia d e lo s h o m b r e s d e t e r m in a n s u p e n s a m ie n t o ; h a s t a t a l

p u n t o e s c ie r t o q u e la a u t o n o m ía d e la m o r f o g é n e s is r e s u l t a d e

la c o n t r a d ic c ió n e n t r e la in v a r ia n t e d e l á c id o n u c le ic o y d e s u

p r o g r a m a c ió n p o r e l g e n . F u e r o n la s c o n d ic io n e s s o c ia le s la s
1968-1974 97

q u e le s p e r m i t i e r o n , a T i n t o r e t t o e n s u é p o c a y a E i s e n s t e i n e n

la s u y a , f o r m u l a r g e n ia lm e n t e u n n u e v o p u n t o d e v is t a . [37]

U n á n g u lo e s s ó lo u n c ru c e d e c a m in o s . E s u n p u n t o . T ú p ie n s a s

e n u n á n g u lo s o la m e n t e c o m o a p e r t u r a . P a r a a b r ir , p r i m e r o d e b e s

e n t r a r e n u n p u n t o m u y p r e c is o , c o m o e n u n c ru c e d e c a m in o s .

E n t o n c e s t ie n e s la o p c ió n d e t o m a r u n n u e v o c a m in o . P u e d o d e s ­

c r ib ir lo d e u n m o d o m á s m a te m á tic o : h a y u n a c ir c u la c ió n , u n a

d ir e c c ió n . Q u i e r e s p a r a r t e e n u n p u n t o d e la c ir c u l a c i ó n , p o r ­

q u e e s t á s c a n s a d o . Q u i e r e s c a m b ia r d e d ir e c c ió n . E l á n g u lo e s

u n c o r t e a t r a v é s d e la r e a lid a d , c o m o u n b a rc o e n e l m a r . E n

t é r m in o s s o c ia le s , e s t o e s lo q u e u n a r e v o lu c ió n e s : la c r e a c ió n

d e u n n u e v o c o r t e , u n a n u e v a f o r m a d e i r a t r a v é s d e la r e a lid a d .

L a r e v o lu c ió n b o lc h e v iq u e in v e n t ó u n n u e v o á n g u lo , u n n u e v o

m o d o d e o r g a n iz a r la v id a .

C u a n d o e s t u d ia m o s la h i s t o r i a d e G r i f f i t h , v e m o s q u e e s ta b a

b u s c a n d o a lg o e n e l m o m e n t o e n q u e h a lló e l p r i m e r p la n o . N o

se t ra t a b a s ó lo d e q u e n e c e s it a r a e s t a r m á s c e rc a d e la c h ic a

q u e le g u s t a b a , o a lg o a s í. E r a p o r q u e , q u in c e a ñ o s d e s p u é s d e

L u m i é r e , n e c e s it a b a u n m o d o d e c o r t a r a t r a v é s d e la r e a lid a d .

P e r o p u e s t o q u e n o h a b ía n in g u n a r e v o lu c ió n e n E s t a d o s U n i ­

d o s , e s ta b a t o t a lm e n t e s o lo . É l e r a , d e h e c h o , u n r e a c c io n a r io .

S ó l o p o d ía in v e n t a r u n c a m b io d e p o s ic ió n d e la c á m a ra . N e c e ­

s i t ó e l m o n t a je p o r q u e , c u a n d o in v e n t ó e l c a m b io d e p o s ic ió n

d e la c á m a ra , s e d io c u e n t a d e q u e t e n ía d o s t o m a s e n v e z d e

u n a . T e n í a q u e j u n t a r e s a s d o s t o m a s . P e r o s u m o n t a je e r a s ó lo

p a r a le lo , d o s a c c io n e s a la v e z . “ P a r a le lo ” n o e s l o m is m o q u e
98 Pensar en tre im ágenes

u n c r u c e d e c a m in o s , la s lín e a s n u n c a s e e n t r e c r u z a n y , p o r lo

t a n t o , n o h a y á n g u lo .

E i s e n s t e i n n o e s ta b a t r a b a ja n d o c o n e l m o n t a je , p o n ía u n á n ­

g u lo d e t r á s d e o t r o á n g u lo . A l m is m o t ie m p o , V e r t o v s e e sta b a

e n f r e n t a n d o a l m o n t a je — n o lo lla m a r e m o s p a r a le lo , s i n o m o n ­

t a je e n p e r p e n d ic u la r , c r u c e s d e c a m in o s , t r o z o s d e r e a lid a d q u e

s e e n c u e n t r a n e n t r e e llo s . D o s im á g e n e s e s t á n h e c h a s p a ra e n ­

t r e c r u z a r s e , n o p a ra s e r s e g u id a s d e ..., s in o p a ra c o n s t r u i r u n a

t e r c e r a im a g e n . P e r o d e b id o a la s d if ic u lt a d e s d e la r e v o lu c ió n

b o lc h e v iq u e — y h e m o s v i s t o lo q u e p a s ó e n R u s i a — V e rto v y
E i s e n s t e i n s e o p o n ía n e l u n o a l o t r o . V e r t o v a la b a b a lo q u e l l a ­

m a b a e l o jo - c á m a r a y E i s e n s t e i n a la b a b a lo q u e lla m a b a e l c in e -

p u ñ o . Cada u n o n e g a b a la im p o r t a n c ia d e l o t r o . C u a t r o años

a t r á s , la r e p u t a c ió n d e E i s e i n s t e i n e ra t a n e le v a d a e n O c c id e n t e

q u e t u v im o s q u e s e r d e m a s ia d o d o g m á t ic o s c o n V e r t o v y e le v a r ­

lo d e m a s ia d o a lt o . A h o r a d e s c u b r im o s q u e , e n r e a lid a d , e s o s d o s

h o m b r e s e r a n d o s m a n o s d e l m is m o c u e r p o . D e l m is m o m o d o

q u e e n la r e v o lu c ió n a le m a n a d e 1 9 3 0 B e r t o l t B r e c h t y W ilh e lm

R e i c h e r a n d o s m a n o s d e l m is m o c u e r p o . P e r o e l c u e r p o e s ta b a

c o rta d o y la s d o s m a n o s n u n c a t r a b a ja r o n r e a lm e n t e j u n t a s . I38]

S ó lo a h o ra d e s c u b r o q u e , d e s d e q u e h a g o p e líc u l a s , n o h e

e n c o n t r a d o u n á n g u lo d e t o m a . ¿ Q u ié n e s c r ib ir á a lg ú n d ía u n a

v e r d a d e r a h i s t o r i a d e l c in e y d e la t e le v is ió n ? H e a q u í a lg u n o s

f r a g m e n t o s a ú n m u y in c o m p le t o s . [37]

C ó m o G r i f f i t h b u s c a b a e l m o n t a je y e n c o n t r ó e l p r i m e r p la n o ;

c ó m o E i s e n s t e i n b u s c a b a e l m o n t a je p a ra a c a b a r e n c o n t r a n d o
1968-1974 9 9

e l á n g u lo ; c ó m o S t e r n b e r g ilu m in a b a a M a r le n e d e la m is m a

m a n e ra q u e S p e e r la s a p a r ic io n e s d e H i t l e r , y c ó m o d e e l l o r e ­

s u l t ó la p r im e r a p e líc u l a p o lic ía c a ; c ó m o S a r t r e im p u s o a A s -

t r u c q u e c o g ie r a la c á m a ra c o m o u n b o líg r a f o p a ra q u e c a y e ra

b a jo e l s e n t id o y y a n u n c a s e le v a n t a r a ; e l v e r d a d e r o r e a lis m o :

R o b e r t o R o s s e l l i n i ; c ó m o B r e c h t le s d i j o a lo s o b r e r o s d e B e r l í n

E s t e q u e g u a r d a r a n d is t a n c ia ; c ó m o G o r i n s e f u e l e jo s y n a d ie

v o l v ió ; c ó m o G o d a r d s e t r a n s f o r m ó e n m a g n e t ó f o n o ; c ó m o f u n ­

c io n a la c o n s e r v a c ió n d e la s im á g e n e s p a ra lo s m ie m b r o s d e l

c o n s e jo d e a d m in is t r a c ió n d e la Cinémathéque frangaise; la lu c h a

e n t r e K o d a k y 3 M ; la in v e n c ió n d e l S E C A M . [39)

H a b ía q u e d e c ir t o d o e s t o , in c lu s o s i e s r á p id a m e n t e , y p id o

d is c u lp a s p o r e llo , c o m o le s d ij e a l o s e s t u d ia n t e s d e M a r y l a n d ,

c o m o le s d ig o a h o r a a lo s m ie m b r o s d e la c o m is i ó n d e a y u d a s

s o b r e la r e c a u d a c ió n , p a ra e x p lic a r u n p o c o m e jo r p o r q u é e l

v íd e o y s u s t é c n ic a s s o n a c t u a lm e n t e m u y in t e r e s a n t e s e i n c l u s o

n e c e s a r io s p a ra s a l i r d e c ie r t o s c a m in o s t r i l l a d o s ( s o m o s n o s o ­

t r o s lo s t r i l l a d o s ) . E n p a r t ic u la r , la n o c ió n d e á n g u lo e s d e c is iv a

p u e s t o q u e c o r r e s p o n d e a la n o c ió n d e g i r o d e c is iv o — g i r o q u e

n o e s p o s ib le a s u m i r c u a n d o u n a r e v o lu c ió n s o c ia l lla m a a la

p u e r t a y a b re la s v e n t a n a s d e p a r e n p a r o , d ic h o d e o t r a f o r m a ,

c u a n d o l o s p u e b lo s d e r r ib a n u n a p a r t e d e la r e a lid a d p a ra h a c e r

q u e s e t a m b a le e y r e s o l v e r d e u n a n u e v a m a n e r a l o s p r o b le m a s

r e la t iv o s a s u v id a .

Lo a p a s io n a n t e d e u n a c a b in a d e c o n t r o l e le c t r ó n ic a , i n c l u ­

s o la s m á s e le m e n t a le s ( s e a m o s t a n m o d e s t o s c o m o E u c l i d e s ) ,
100 Pensar en tre im ágenes

e s q u e p e r m i t e , p o r e je m p lo , r o d a r c o n d o s c á m a ra s j u n t a s (o

m á s ) . D i r á n q u e e s o n o e s n u e v o . C la r o e s t á , s i e s a s d o s c á m a ra s

f il m a n la m is m a id e n t id a d b a jo d o s a s p e c t o s ( o m á s ) d if e r e n t e s ,

c o m o h a c e n A v e r t y o H it c h c o c k , p o r q u e e s t a s u p u e s t a d i f e r e n ­

c ia s ó lo e s u n a r e p e t ic ió n e n m a s c a ra d a . P e r o s i la s d o s c á m a ra s

f ilm a n ju n t a s d o s a s p e c t o s d if e r e n t e s ( j u n t a s n o q u ie r e d e c ir

f o r z o s a m e n t e e n d i r e c t o , q u e e s la s u p e r c h e r ía d e la f a ls a d if e ­

r e n c ia d e la t e l e v i s i ó n , d o n d e s ó lo s e u t i l i z a n m ú l t i p l e s c á m a ra s

c o m o s u c e s io n e s d e c á m a ra s d e c in e , e n s a m b la je d e c á m a ra s

y e n s a m b la je d e p la n o s y , p o r t a n t o , n a d a d e i n s e r c i ó n , n a d a

q u e s e s u m e r j a e n la s u p e r f ic ie d e la r e a lid a d p a ra r e g i s t r a r la s

d if e r e n c ia s ) . E n t o n c e s , e l r e a liz a d o r e s t á o b lig a d o ( c o m o e n la

r e a lid a d s o c ia l y d e s e o s a ) a p e n s a r d o s a s p e c t o s j u n t o s , p e n s a r

e n e l m o n t a je , p e n s a r e n la m e z c la ( p e n s a r r e la c io n e s y n o s ó lo

re p o rte s ) . [37]

En a b s o lu t o p r e t e n d o q u e é s t e se a e l c a m in o a s e g u i r p o r t o ­

d o s . S ó lo h a b lo d e m í, d e m i s it u a c ió n s o c ia l, d e l d e s e o q u e t e n g o

d e h a c e r p e líc u la s p a ra e x p o n e r e n u n a s u p e r f ic ie s e n s ib le lo s

l í m i t e s d e m i in c r u s t a c ió n e n e l e n s a m b la je d e la s s it u a c io n e s

r e a le s , d e m i d e s e o d e o t r o s l í m i t e s , i lim it a d o s . U t i l i z a r e l v íd e o ,

h o y e n d ía , p a ra m í, c u a t r o a ñ o s d e s p u é s d e M a y o d e l 6 8 , m i e n ­

t r a s H a n o i e s b o m b a rd e a d a , m ie n t r a s lo s d e B e r l i e t t r a t a n d e

j u n t a r e s a s le t r a s p a ra e s c r i b i r lib e r t a d 1, n o e s u n p a s a t ie m p o ,

p o r m á s q u e d i s f r u t e m u c h o c o n e llo y q u e m e p o n g a a c o n t a r

1“ Berliet” es un anagrama de “ liberté”. \N. de los T.)


1968-1974 101

c ó m o f u n c io n a e s t e d is f r u t e . S u p o n e s a l i r d e la b a n a lid a d c o n

q u e la s o c ie d a d t a l y c o m o f u n c io n a m e m u t ila ( y n o s ó lo la s

o r e ja s y e l r a b o c o m o a l o s t o r o s , d e s p u é s d e e s t a c o r r i d a e n la

q u e m e a g o t o s i n c o m p r e n d e r d e d ó n d e v ie n e t o d a e sa l u z y e sa

m ú s ic a ) . O t r o s c in e a s t a s e n c o n t r a r á n a s u m a n e r a o t r a s t é c n ic a s

p a ra s a l i r d e l m is m o a is la m ie n t o , p o r q u e n o e x is t e de h e c ho

u n a t é c n ic a p u r a , s i n o s ó lo u n a u t i l i z a c i ó n s o c ia l d e la t é c n ic a .

E n d e f in it iv a , s i s ig o e s c u c h a n d o e l s o n id o d e m i p r o p ia v o z ,

e s p o r q u e e s la v o z d e o t r o s . [37)
'
I 9 7 5 -Í 9 7 6

M e g u s t a r ía h a b la r a q u í d e la p e líc u la q u e e s t o y f ilm a n d o a c ­

t u a lm e n t e c o n a lg u n o s a m ig o s y q u e s e lla m a Numero deux. Hace

a lg u n o s m e s e s q u e e l s e ñ o r B e a u r e g a r d , u n o d e l o s c o p r o d u c -

t o r e s , v i n o a v e r m e p a ra p r e g u n t a r m e s i m e g u s t a r ía h a c e r u n a

p e líc u la q u e p u d ié r a m o s d i f u n d i r e n e l s is t e m a c lá s ic o d e d i s t r i ­

b u c ió n . D e s d e h a c e t r e s o c u a t r o a ñ o s , h a b ía m o s in t e n t a d o , c o n

e l d in e r o q u e g a n a m o s , m o n t a r u n p e q u e ñ o e s t u d io a u d io v is u a l

in d e p e n d ie n t e , e s p e c ia liz a d o e n v íd e o y 16 m m . Q u e r ía m o s i n ­

t e n t a r p r o d u c i r p e líc u la s d e m u y b a jo c o s t e . C o n e l e s t u d io , n o s

r e s u lt a b a d e h e c h o b a s t a n t e d i f í c i l . P e r o a n t e s d e h a b la r o s d e

Numero deux , m e g u s t a r ía c o n t a r a lg o , p u e s t o q u e f o r m a p a r t e

d e la h i s t o r i a q u e n o s h a lle v a d o d e l “ n ú m e r o u n o ” a a q u í.

En e sa é p o c a , c o n Á bout de souffle, e l d i r e c t o r p o d ía g a n a r u n

m illó n . A c t u a lm e n t e , en ta n to que c o p ro d u c to r, se p o d r ía n

g a n a r t r e i n t a o c u a r e n t a m i l l o n e s , q u iz á s e s e n t a . E s , p u e s , u n

b u e n n e g o c io . L o q u e m e s o r p r e n d e e s q u e lo s jó v e n e s c in e a s ­

ta s y a n o s e in t e r e s e n p o r e s ta c u e s t ió n : g a n a r m á s d i n e r o y ,

p o r lo t a n t o , t e n e r la p o s ib ilid a d d e h a c e r o t r a s p e líc u l a s q u e
104 Pensar en tre imágenes

n o s e a n la s q u e le s p r o p o n e n l o s b a n q u e r o s y l o s p r o d u c t o r e s .

P o r e s o h e v e n id o a q u í, a C a n n e s , p a ra p o d e r d e c ir , p o r e je m p lo ,

h a s t a q u é p u n t o t o d o e s t e s is t e m a m e p a re c e e s t ú p id o e id io t a

y p a ra d e c ir t a m b ié n lo q u e h a y q u e p e n s a r d e e sa g e n t e q u e se

d i v i e r t e t r a b a ja n d o d e e s t a f o r m a .

S i n o h a b lo t o d o e l r a t o d e la p e líc u la , s in o d e o t r a c o s a , e s

p a ra s u b r a y a r e l h e c h o d e q u e e x is t e una p r e h is t o r ia , y que

n o p u e d e in t e r e s a r m e r e t o m a r m i v id a d e s d e c e r o . M e d ic e n :

A bout de souffle n° 2. V e a m o s, A bout de souffle e ra m i p r i m e r h i j o ,

se c o n v ir t ió e n lo q u e e s . A h o r a d e b e s e g u ir le o t r o . S ig n if ic a

v o l v e r d e o t r o m o d o a la f a b r ic a c ió n d e p e líc u la s . H a y m u c h a s

c o s a s p o r d e s c u b r ir , e s d e c ir , q u e t r a b a jo e n e l n ú m e ro uno,

n a c e u n n ú m e r o d o s y lu e g o u n n ú m e r o t r e s . D i c h o e s t o , p e n ­

sa r e n Á bout de souffle e s , p a ra m í , v o lv e r q u in c e a ñ o s a t r á s ; y ,

p a ra v o lv e r d e n u e v o a q u í, m e h a c e n f a lt a 15 a ñ o s m á s . 15 y 15

s o n 3 0 : c o n l o s 4 5 a ñ o s q u e t e n g o s o n y a 7 5 a ñ o s . .. A s í q u e t e n ­

g o d e r e c h o a h a b la r d e m i m u e r t e . P e r o d e o t r a f o r m a . H a b l a r

d e la m u e r t e t e h a c e p e n s a r e n e l n a c im ie n t o y , a f i n d e c u e n t a s ,

e s e l ú n ic o t e m a d e Numero deux. e l h e c h o d e q u e h a y t r e s c la s e s

d e e d a d e s — lo s n i ñ o s , lo s m a y o r e s y lo s v ie jo s .

Lo q u e q u iz á s t e in t e r e s e e s q u e la p e líc u la s e h a r o d a d o d e

u n m o d o d if e r e n t e a lo h a b it u a l. P o r q u e r o d a r c o m o s e h a c e h a ­

b it u a lm e n t e e s a lg o q u e y a n o le in t e r e s a a n a d ie . M e a s o m b r a

q u e la g e n t e q u e n o t ie n e id e a s p a ra n u e v a s p e líc u l a s ( e s t á n m i s

v i e j o s a m ig o s , T r u f í a u t , R iv e t t e , q u e y a n o t ie n e n m á s id e a s d e

la s q u e t e n ía n l o s t í o s q u e e llo s m is m o s c r it ic a b a n h a c e v e i n t e

a ñ o s ) e s t é n e s t a n c a d o s e n e l m is m o m o d o d e c r e a c ió n , q u e p o ­

d r ía m o s d e s c r i b i r s e n c illa m e n t e a s í: u n a s u m a d e t a n t o s m i l l o ­
I975"I97 6 105

n e s m u lt ip lic a d a p o r t a n t a s s e m a n a s m u lt ip lic a d a p o r u n c ie r t o

n ú m e r o d e g e n t e q u e s e a p ro v e c h a d e l s is t e m a .

L a d i s t r i b u c i ó n e s t á in t e g r a d a e n e l s is t e m a , d e s d e u n p u n t o

d e v is t a e c o n ó m ic o , s o c ia l, p o l í t i c o , s e x u a l, t o d o lo q u e q u ie r a s :

e l s e ñ o r R iv e t t e h a c e la m is m a p e líc u la q u e e l s e ñ o r V e r n e u i l .

Q u i e r o d e c ir q u e h a c e n e l m is m o t ip o d e p e líc u la s . [40]

C a d a v e z q u e y o ro d a b a d e n t r o d e l s is t e m a , s ó lo t e n ía la c á ­

m a ra d e la n t e c u a n d o la a lq u ila b a a la e m p r e s a C h e v e r a u p a ra

f ilm a r . Y lo m is m o c o n lo s a p a ra t o s d e s o n id o . S ó l o ib a a lo s

la b o r a t o r io s c a d a s e is m e s e s , c u a n d o h a c ía u n a p e líc u l a ; o t r o s

ib a n c a d a c u a t r o a ñ o s . M e e n c o n t r a b a e n u n p r o c e s o d e t r a b a jo

d e t e r m in a d o , s ie m p r e d e l m is m o la d o d e la c a d e n a , y n o t e n ía

n i id e a d e lo q u e s u c e d ía e n e l t a l l e r s it u a d o e n e l o t r o e x t r e m o

d e la c a d e n a . M e im a g in a b a m á s o m e n o s lo q u e p a sa b a , v e ía a la

g e n te d e v e z e n c u a n d o p e ro , a f in d e c u e n ta s , t u v e q u e a d m it ir

q u e e s o n o p o d ía s e g u i r a s í. L a p e líc u la p a sa b a a n t e m í c o m o e n

u n a c in t a t r a n s p o r t a d o r a ; y o s ie m p r e e s ta b a e n e l m is m o lu g a r ,

el cameraman s ie m p r e e n e l s u y o . Y o s ie m p r e t e n ía u n l á p i z e n

la m a n o p a ra in v e n t a r a lg u n a c o s a , e l a c t o r s ie m p r e e s ta b a d e ­

la n t e d e la c á m a ra , e l f ig u r a n t e s ie m p r e e n a lg u n a p a r t e d e la

f ig u r a c ió n . A h o r a m e d ig o q u e h a y a l m e n o s 3 0 0 . 0 0 0 p e r s o n a s

e n F r a n c ia q u e t ie n e n m á s o m e n o s la m is m a c o n c e p c ió n q u e

y o s o b r e e l c in e o s o b r e e l f u n c io n a m ie n t o d e l t r a b a jo e n la s

f á b r ic a s , y e s a e lla s a q u ie n e s m e d i r i j o , e n e lla s r e c o n o z c o a m i

p ú b lic o . H o y e n d ía v e o la s c o s a s d e m a n e ra r e a lis t a y a d m it o

q u e n e c e s it o “ t r a n s m i t i r m e ” M e m o r i r é s i n o lo c o n s ig o . (44]
io 6 Pensar en tre imágenes

D e q u é s e t r a t a : in t e n t a r , e n t r e d o s o t r e s , m o n t a r u n a p e q u e ­

ñ a e m p r e s a c a p a z d e s o b r e v i v i r s i n m e n d ig a r y s i n a r r o d i l l a r s e

c o m o d e b e n h a c e r lo t o d o s lo s q u e q u ie r e n v e n d e r u n a p e líc u la .

P a r a e q u ip a r n u e s t r o e s t u d io , h e m o s i n v e r t i d o u n o s 1 5 0 m i ­

llo n e s de fra n c o s en tre s a ñ o s. E s poco c o m p a ra d o con la

O R T F , o c o n e l p r e c io d e c o m p r a d e u n a B e l l & H o w e ll. P o ­

d e m o s p r o d u c ir , m e z c la r y m o n ta r en 16 m m , h e m o s i m p o r ­

t a d o a lg u n o s a p a ra t o s n u e v o s , t e n e m o s u n a m e s a d e m o n t a je

S t e e n b e c k S u p e r 8 q u e , c o m b in a d a c o n la d e 16 m m , n o s s i r v e

c o m o p ro y e c t o r. P a ra Numero deux , h a b ía m o s e m p e z a d o f i l m a n ­

d o e n 1 6 m m . Y , d e r e p e n t e , t u v im o s la p o s ib ilid a d d e t r a b a ja r

e n v íd e o . C o m o r e c ib im o s e l m a t e r ia l q u e r e s p o n d í a a l o s e s t á n ­

d a r e s r e la t iv a m e n t e p r o f e s io n a le s , d a d o q u e t e n ía m o s m u c h a s

g a n a s d e i n t e n t a r lo y q u e e s t a f o r m a d e p r o d u c c ió n e ra t a m b ié n

in t e r e s a n t e p a ra la s r e la c io n e s p r o f e s io n a le s d e u n o s c o n o t r o s ,

d e c id im o s f in a lm e n t e a p o s t a r t o d o a u n a s o la c a rt a y t r a b a ja r

s ó lo c o n e l v íd e o . H e m o s o b t e n id o t a m b ié n u n a m e jo r c a lid a d

d e im a g e n q u e la O R T F , p o r e je m p lo . ¿ P o r q u é ? P o r q u e f a b r i ­

c a m o s u n a im a g e n t e le v is iv a c o n u n a c o n c ie n c ia c in e m a t o g r á f i­

c a , p o r a s í d e c ir . H e m o s u t i l i z a d o o b je t iv o s P e n t a x , q u e n o s o n

d e u n a c a lid a d e x t r a o r d in a r ia p e r o q u e , a s o c ia d o s a u n a b u e ­

n a c á m a ra d e t e l e v i s i ó n , d a n u n r e s u lt a d o m e jo r q u e e l z o o m

A n g é n ie u x p u e s t o a p u n t o e n la g r a n c á m a ra T h o m s o n . Y e llo

p o r q u e la c o n c e p c ió n e s d if e r e n t e . E n c u a n t o a la i l u m i n a c i ó n ,

la t é c n ic a t e le v is iv a o f r e c ía m u c h a s m á s n o v e d a d e s p o s ib le s , a s í

q u e d e b ía m o s r e c o n q u is t a r d e n u e v o e s e t e r r e n o . N o p o d ía m o s

c o n t e n t a r n o s c o n d e ja r e s o a lo s e s p e c ia lis t a s . (40]
107
i9 7 5 "I9 7 6

Te p re g u n ta rá s e n to n c e s p o r q u é h e m o n ta d o e s t e e s t u d io .

¿De qué y d e q u ié n q u e r ía e s c a p a r c u a n d o d e c ía q u e q u e r ía

“ g a n a rm e m is p r o p ia s c a d e n a s ” , o a l m e n o s v e r m i s c a d e n a s , m i s

e s p o s a s , m i p r i s i ó n ? E l c a so e s q u e a n t e s n i s iq u ie r a v e ía e s a p r i ­

s ió n , o la lla m a b a “ m i c a ja d o ra d a ” . D o r a d a , s i q u e r e m o s d e c ir lo

a s í, p e r o n i e s o e s c ie r t o . E n r e s u m e n , q u ie r o v e r m i p r i s i ó n .

H a c e c u a t r o a ñ o s , n o s o t r o s h ic im o s u n a p e líc u l a , y cuando

d ig o “ n o s o t r o s ” q u ie r o d e c ir ( t o d a v ía ) A n n e - M a r i e , y o m is m o

y J e a n - P ie r r e G o r i n ( n o s s e p a r a m o s h a c e d o s a ñ o s ) . E l d in e r o

p r o c e d ía d e la O L P , e n c o p r o d u c c ió n c o n J a c q u e s P e r r i n , la

L i g a A r a b e , d o s o t r e s p e r s o n a s m á s ; e n e s e m o m e n t o la p e ­

lí c u l a s e lla m a b a Victoire. H a c e s ó lo q u in c e d ía s q u e la h e m o s

t e r m in a d o y la p e líc u la s e lla m a a h o ra Ici et ailleurs . Y e so y a

e x p lic a c a s i t o d a la h i s t o r i a d e la p e líc u la : ¿ c ó m o u n a p e líc u l a

q u e s e lla m a b a Victoire s e lla m a , a h o r a , m á s m o d e s t a m e n t e , Ici et


ailleurs? “A q u í” [Ici] q u ie r e d e c ir a q u í, e n F r a n c ia ; e l t e l e v i s o r

e m it e im á g e n e s d e “ o t r a p a r t e ” [ailleurs] s o b r e u n a c o s a q u e a llá

s e lla m a la r e v o lu c ió n p a le s t in a . [40]

S i u n c in e a s t a q u ie r e s e r p r o d u c t o r , p r o d u c t o r d e p a la b r a s ,

d e im á g e n e s , d e u n d e s e o d e t e r m in a d o , t a m b ié n debe ha c e r

s u t r a b a jo d e d i f u s i ó n y n o d e já r s e lo d e e n t r a d a a l o s o t r o s . E s

lo q u e h e q u e r id o d e c ir h a c e u n m o m e n t o . C u a n d o d e jé P a r í s

p a ra a b r i r e s t e e s t u d io , t e n ía la im p r e s ió n d e t e n e r m i p r o p ia

e m p r e s a d e p r o d u c c ió n , p e r o r e s u lt a b a q u e m e h a b ía c o n v e r ­

t id o e n a lg u ie n d e p e n d ie n t e , c o m o c u a lq u ie r o t r o . I n c l u s o u n

t i p o c o m o C o p p o la , e n E s t a d o s U n i d o s , q u e e s s u p r o p i o p r o ­
io 8 Pensar e n tre im ágenes

d u c t o r , q u e g a n a m u c h o d in e r o , q u e le im p o r t a n u n c o m in o lo s

je f e s — p e r o d e t r á s d e lo s je f e s , e s t á la M o r g a n B a n k , y d e t r á s

d e la M o r g a n B a n k , h a y o t r a M o r g a n B a n k , e t c .— ... d e c ía q u e

i n c l u s o u n t ip o c o m o C o p p o la e s d if u n d id o p o r e sa g e n t e . É s a

e s la d if e r e n c ia c o n lo q u e in t e n t a m o s h a c e r a q u í y a h o ra . I n ­

t e n t a m o s r e c o n q u is t a r e l t e r r e n o d e la d i s t r i b u c i ó n y h a c e r lo

d e s d e e l n i v e l d e la p r o d u c c ió n .

P e ro Ici et ailleurs n o e s u n a p e líc u la sobre P a le s t in a , e s u n a

p e líc u la bajo P a le s t in a . E s u n a p e líc u l a s o b r e F r a n c i a q u e s e e n ­

c u e n t r a b a jo P a le s t in a . E s c o m o u n a fo to fra n c e sa q u e se e n ­

c u e n t r a b a jo u n a f o t o p a le s t in a y e n t o n c e s e s t ir a s p o r d e b a jo ,

¿ e n t ie n d e s ? . . . H a y u n “ a q u í” y h a y u n “ e n o t r a p a r t e ” Sa c a m o s

e l p r im e r o a la l u z , e s c o n d e m o s e l o t r o , m o s t r a m o s l o s d o s y

m o s t r a m o s e l r e v é s . . . H e m o s g r it a d o t a n f u e r t e q u e e r a la lu c h a

f in a l. . .

P u e s b ie n , a d e m á s ... lo q u e m e in t e r e s a m u c h o e s e l s o n id o .

E l p r i m e r a p a ra t o q u e m e c o m p r é e r a u n N a g r a , a n t e s i n c l u s o

q u e u n a c á m a ra . L o d ig o e n s e r io . F u i a ta c a d o p o r s u p u e s t o s

c r í t i c o s q u e a f ir m a b a n , d e s d e u n p u n t o d e v is t a t é c n ic o , q u e

y o h a c ía u n m a l s o n id o . P e r o e l s o n id o s ie m p r e m e h a i n t e r e ­

sa d o , y lo v e m o s h o y e n la t e le v is ió n : e n lu g a r d e la im a g e n ,

e l s o n id o e s e l q u e c o b ra im p o r t a n c ia ; y e l s o n id o e s ta n p o ­

d e ro so p o r q u e s e a p lic a p r e c is a m e n t e a e sa s im á g e n e s . S u c e d e

lo m is m o c u a n d o u n s in d ic a t o r e p r e s e n t a a u n o b r e r o , o c u a n ­

d o u n o b r e r o d e b e h a c e rs e r e p r e s e n t a r p o r s u s in d ic a t o , o c u a n d o

un c o n tra m a e stre debe re p re s e n ta r a s u p a tró n . N o se p u e d e

i l u s t r a r m e jo r la r e la c ió n d e la im a g e n y d e l s o n id o . E n c a m b io ,

e n l o s d e s p a c h o s d e la d ir e c c ió n d e la O R T F , s ie m p r e n o s q u ie ­
i9 7 5 _I9 7 6

r e n h a c e r c r e e r q u e e l r e in o d e la s im á g e n e s h a lle g a d o , la e ra

de lo s m e d io s d e c o m u n ic a c ió n . P e r o e s f a ls o . S i a lg u ie n in t e n t a

d i f u n d i r u n d is c u r s o d e C h ir a c s i n e l s o n id o , s e le d i r á in m e d ia ­

t a m e n t e q u e n o f u n c io n a , p o r q u e n o lo g r a c o n v e n c e r s i n o t ie n e

s o n id o . Y , a l m is m o t ie m p o , e s e h o m b r e n o s d ir á : “ M i im a g e n

n o t ie n e n in g u n a im p o r t a n c ia ” . E n t o n c e s n o s p r e g u n t a m o s p o r

q u é s e m u e s t r a ; e n la r a d io a ú n p u e d e e n t e n d e r s e , p e r o n o t e

m u e s t r e s e n la t e le v is ió n . P e r o , b u e n o , c o m o t ie n e e l p o d e r , n o s

m a n d a rá a f r e í r e s p á r r a g o s .

H a c e p o c o , u n d ir e c t o r d e G a u m o n t m e p r e g u n t ó q u é t ip o

d e p e líc u la s q u e r ía h a c e r. A c t u a lm e n t e , h a y t r e s t i p o s d e p e ­

l íc u la s : d o s q u e s e h a c e n y u n o q u e n o se ha c e . A s í p u e s, y o

q u ie r o h a c e r e l t ip o d e p e líc u la s q u e n o s e h a c e . H a y p e líc u l a s

q u e h a c e m o s p o r e n c im a d e la c in t u r a , y lu e g o e s t á n la s q u e

h a c e m o s p o r d e b a jo . Q u i e r o h a c e r la s d o s a la v e z , e s d e c ir ,

s u b ir y b a ja r. P o r e l m o m e n t o , m e s i r v o d e la c i n t u r a y hago

p e líc u la s a la a lt u r a d e la c in t u r a . O p a ra e x p r e s a r m e u n p o c o

m á s s e r ia m e n t e : c r e o q u e la s p e líc u la s p o r e n c im a d e la c in t u r a ,

p o r e je m p lo L e Temps d ’aimer , d o n d e n o s é c ó m o [s e o y e u n g r i t o

e n la s a la : u\L’Im p ortatc’e s t d ’aimerl” ]... b u e n o , c re o q u e e sa s p e ­

l í c u l a s , e n c o m p a r a c ió n c o n la s p e líc u la s h e c h a s p o r d e b a jo d e

la c i n t u r a — c o m o , p o r e je m p lo , Les Baiseuses [Las folladoras ]— ,

s o n e n r e a lid a d la s v e r d a d e r a m e n t e p o r n o g r á f ic a s , e n u n s e n t i ­

d o c r í t i c o , p e y o r a t iv o . P u e s t o q u e la s p r im e r a s s o n d e s h o n e s t a s

y p r e t e n d e n n o s e r lo . P o r e je m p lo , e n e sa p e líc u la h a y u n p la n o

d o n d e R o m y S c h n e id e r , n o s é e x a c t a m e n t e p o r q u é r a z ó n , s e

s ie n t a y f in g e m a s t u r b a r s e . N o a c a b a d e q u e d a r c la r o . N o s e o s a ,

p e r o v e m o s p o r q u é n o s e o sa . R o m y S c h n e id e r e s c ie r t a m e n t e
110 Pensar en tre imágenes

u n a p e r s o n a m á s h o n e s t a y a u t é n t ic a q u e la s a c t r ic e s q u e i n t e r ­

p re ta n Les Baiseuses, p e r o n o p u e d e d e c ir s e lo m is m o d e s u d i ­

r e c t o r o d e s u p r o d u c t o r . P e r o e l c a so e s q u e e lla t a m p o c o lo e s

b a s t a n t e , y e s a h í ju s t a m e n t e d o n d e e m p ie z a m i c r ít ic a . Y a q u e ,

e n e l m o m e n t o e n q u e e s t a e s c e n a d e b e s e r f ilm a d a , e lla n o e s tá

o b lig a d a a a c o s t a r s e , n i a m o s t r a r s e , n i a p o n e r s e e n p o s ic ió n .

N o e s s e n c illo , e s m u c h o m á s c o m p lic a d o d e lo q u e s u p o n e m o s .

Y v e m o s a h o ra p o r q u é e s a s p e líc u la s p o r e n c im a d e la c i n t u r a

n o p u e d e n b a ja r: n o p u e d e n p e r m i t i r s e e sa m a n e ra d e p r o c e ­

d e r . . . P e r o la f a lt a d e h o n e s t id a d d e la g e n t e q u e h a c e e s a s p e l í ­

c u la s p o r e n c im a d e la c in t u r a e s m u y g r a n d e . E s h ip o c r e s ía y

u n a f a lt a d e h o n e s t id a d in t e le c t u a l. C r e o q u e L a u t r é a m o n t d i j o

q u e t o d o e l a g u a d e lo s o c é a n o s n o b a sta b a p a ra p u r i f i c a r u n a s o la

g o ta d e s a n g r e d e u n in t e le c t u a l. H a y q u e a b o lir e se s is t e m a . (40]

E l t ít u lo Numero deux in d ic a u n a n u e v a s it u a c ió n , u n p r o g r a ­

m a , d ir e c c io n e s . N o s e t r a t a t a n t o d e h a c e r u n a p e líc u l a e n v e z

d e o t r a , s i n o d e h a c e r la s p e líc u la s p o s ib le s a l l í d o n d e e s t e m o s .

P a r a s a b e r d ó n d e e s t a m o s h a y q u e e m p e z a r m ir a n d o a n u e s t r o

a lr e d e d o r . Y e m p e z a m o s s ie n d o e le m e n t o s d e s o c ie d a d , m u je ­

r e s , h o m b r e s , n i ñ o s , t r a b a jo , c o c in a , v i e j o s , s o le d a d , t o d o e s o

c o n c a d e n c ia s c o t id ia n a s . E s t a r c e rc a d e l p ú b lic o e s b o n it o , a ú n

n o l o h e m o s lo g r a d o p e r o , a l m e n o s , Numero deux e s u n in ic io :

e s t a s c a d e n c ia s c o t id ia n a s s o n la s q u e e l p ú b lic o in v e n t a d u r a n ­

te s u jo r n a d a . (41)

P e r o la n o v e d a d t o d a v ía t o r p e d e Numero deux e s t r ib a e n q u e

se tra ta d e u n d is c u r s o e n t e r a m e n t e d e m u j e r ( la p r o d u c t o r a
iii
i975"I9 7 6

d e la p e líc u la , u n a n iñ a y G e r m a in e G r e e r ) m á s o m e n o s b u e n o

y - s ie m p r e — g ra b a d o p o r u n h o m b r e , p u e s t o q u e la s m u je r e s

a ú n n o t ie n e n a c c e s o a l o s m e d io s m a t e r ia le s d e c o m u n ic a c ió n .

C u a n d o t e c r u c e s c o n t u r i s t a s , m ír a l o s , s ie m p r e e s e l h o m b r e e l

q u e lle v a la c á m a ra . S i n e m b a rg o , e l c in e , c o m o m u c h a s o t r a s

c o s a s , n o e x i s t i r í a s i n la s m u je r e s .

Y y o q u ie r o q u e e x is t a , y q u e e x is t a d e o t r a m a n e ra . F i l m a r

d e o t r a m a n e r a , c ó m o n o v o y a t r a t a r d e h a c e r lo l e jo s d e H o ­

l ly w o o d , le jo s d e la Nouvelle Vague. P o c o im p o r t a h o y q u e u n a

p e líc u la d ig a : “ E s t o v a b ie n ” o “ E s t o v a m a l” , u n a p e líc u l a n o

t ie n e n in g ú n p o d e r , s ó lo e l d e m o s t r a r c ó m o v a la c o s a . Y aún

d e b e m o s t r a b a ja r p a ra c o n q u is t a r e s e p o d e r . [41)

En e l c in e a c t u a l s o n l o s e s p e c t a d o r e s l o s q u e c re a n la s p e ­

lí c u l a s . E n la s p e líc u la s d e a h o ra n o h a y n a d a . A n t e s , e s t r e l l a s

com o K e a to n o C h a p lin h a c ía n u n t r a b a jo f í s i c o , u n e n o rm e

t r a b a jo d e p u e s t a e n e s c e n a ... P e r o h o y , c u a n t o m á s f a m o s o s s o n ,

m e n o s h a c e n . P o r e je m p lo , S t e v e M c Q u e e n . S ó l o s e le v e e n l o s

p la n o s e n lo s q u e p a re c e p e n s a r . P e r o e s e l e s p e c t a d o r e l q u e

lo h a c e p e n s a r . É l n o e s t á p e n s a n d o e n n a d a e n e s e m o m e n t o ,

o e n s u ú l t i m o f i n d e s e m a n a , o e n q u é s é y o . . . ¿ E n q u é q u ie r e s

q u e p ie n s e ? E s e l e s p e c t a d o r e l q u e s e d ic e : “ E s t á p e n s a n d o ” .

E s é l q u ie n e n la z a la im a g e n d e a n t e s c o n la d e d e s p u é s . S i a n ­

t e s h a v i s t o u n a m u j e r d e s n u d a y , j u s t o d e s p u é s , a p a re c e S t e v e

M cQ ueen c o n a ir e in s p ir a d o , e n t o n c e s e l e s p e c t a d o r p ie n s a :

“ A h , p ie n s a e n la m u j e r d e s n u d a , s e la q u ie r e t i r a r ” . E s e l e s ­

p e c t a d o r e l q u e h a c e la t a re a . P a g a y h a c e la t a re a .
112 Pensar en tre imágenes

Numero deux t a m b ié n t e o b lig a a h a c e r la t a r e a , p e r o d e n i n ­

g ú n m o d o t e o b lig a a h a c e r la t a re a d e la p e líc u la . E s t á b ie n q u e

la p e líc u la t e o b lig u e a h a c e r la t a re a — a c la r e m o s a q u é lla m o la

t a r e a , e l e je r c ic io , e l d e p o r t e , e l p e n s a r , e l d i s f r u t a r . S i , a p a r t i r

d e la im a g e n , p ie n s a s e n t i y e n t u n o v io , m e p a re c e b ie n c o m o

t a re a . P e r o la p e líc u la d e ja q u e p ie n s e s c o m o q u ie r a s ; a lo s u m o

t e d a e s q u e m a s d e p e n s a m ie n t o — d e h e c h o m u c h o m á s f l e x i ­

b le s q u e lo s q u e y o d a b a a n t e s — , p e r o a e s o n o lo lla m o t a re a .

E s b a s t a n t e n o r m a l c o m o t a re a . P e r o n o te v e s o b lig a d o a p e n ­

s a r la p e líc u la , a h a c e r la e x i s t i r . N o h a c e s e x i s t i r la p e líc u l a : e s tá

u n p o c o m á s c e rc a d e t i , p e r o s i n e s t a r c o n t r a t i , n i t ú c o n t r a

e lla o c o n t r a lo s q u e la h a n h e c h o . E s u n a p e líc u la p a ra p e n s a r

la c a sa m á s b ie n e n t é r m i n o s d e f á b r ic a , s ó lo e s o . E s p a ra q u e la

g e n t e p u e d a h a b la r , a lg o d e lo c u a l n o e s t o y s e g u r o , y h a b le n

u n p o c o e n t r e e llo s . S e p e le e n o n o , e l f i n s e h a b rá lo g r a d o , s i

e s q u e e x is t e u n f i n , c u a n d o la g e n t e s e p o n g a a d i s c u t i r d e s u s

p r o b le m a s , d e a lg o e n c o n c r e t o , y a s e a d e l t r a b a jo , s a la r io , e t c . ,

p o r q u e la p e líc u la lo s h a a y u d a d o . (41]

P a r a m í , c in e a s t a , c o n f e s a r q u e b a lb u c e a m o s , q u e s o m o s m e ­

d io c ie g o s , q u e s a b e m o s le e r p e r o n o e s c r i b i r , e n n u e s t r o a m ­

b ie n t e c o t id ia n o — e s d e c ir im á g e n e s , s o n id o s , u n s a la r io — , e s

r e s p o n d e r m á s h o n e s t a m e n t e a la f a m o s a c u e s t ió n d e la “ c o m u ­

n ic a c ió n ” . [41)

S a b e r c o m u n ic a r e s p la n t e a r s e la c u e s t ió n d e lo s m e d io s . P o r

e je m p lo , s i m i a m a d a e s t á d e v a c a c io n e s y q u ie r o q u e m e d é n o ­

t ic ia s d e e lla y d e s u h ij a , e s c r ib o u n a p o s t a l. P e r o s i n o t e n g o e n
I975 - i 976 H3

e l b o l s i l l o d in e r o c o n e l q u e c o m p r a r e l s e l l o , t o d a s m i s g r a n d e s

p a la b ra s d e a m o r q u e d a r á n e n p a p e l m o ja d o .

H a c e r c in e o t e le v is ió n c o n s is t e , t é c n ic a m e n t e , en e n v ia r

v e i n t ic in c o p o s t a le s p o r s e g u n d o a m illo n e s de p e rs o n a s , lo

c u a l, t e m p o r a l o e s p a c ia lm e n t e , s ó lo puede s e r i r r e a l . N a d ie

d is p o n e d e lo s m e d io s p a ra h a c e r lo , s a lv o a q u é llo s q u e s o n a

la v e z t o d o e l m u n d o y n a d ie , e s d e c ir , e n F r a n c ia , la O R T F ,

T h o m p s o n o P u b lic is .

N u e s t r o p r o b le m a , p u e s , y a n o e s t a n t o t e n e r id e a s n u e v a s , o

v ie ja s , s in o s im p le m e n t e t e n e r la s , p o d e r t e n e r la s y q u e r e r e se

p o d e r. (41]

Hem os tra ta d o de h a c e r n u e s tro t r a b a jo p a ra m o s tra ro s ...

E s n e c e s a r io m o s t r a r c ó m o t ra b a ja m o s . E s c u c h a m o s u n s o n id o ,

v e m o s u n a im a g e n , c o n n u e s t r o s o jo s y n u e s t r o s o íd o s , y d e s­

p u é s la p a s a m o s a n u e s t r o m ic r o s c o p io , q u e s e lla m a t e le o b je ­

t iv o . T r a t a m o s d e t r a b a ja r u n p o c o c o m o lo s c ie n t í f i c o s , p e r o

s in d e s p u é s h a c e r c o m o l o s c ie n t í f ic o s q u e , c u a n d o s a le n d e l

t r a b a jo , s e p o n e n d e re p e n te a h a b la r d e o t r a c o sa . H e is e n -

b e rg v io q u e la s c o s a s e r a n a s í, d e s p u é s b u s c ó la s p a la b ra s y ,

e n e l le n g u a je d e la é p o c a , n o e x i s t í a m á s q u e la p a la b ra “ i n -

c e r t id u m b r e ” ; e n t o n c e s d ij o : “ H e e n c o n tra d o e l p r in c ip io de

i n c e r t id u m b r e ” , lo c u a l e ra u n a b u r r a d a c o lo s a l, p o r q u e e s o s e

d e b e r ía lla m a r m á s b ie n u n p r i n c i p i o d e c e r t e z a , p o r e je m p lo .

D e t o d a s m a n e r a s , t o d o e s t o v ie n e p o r q u e é l h a b ía s u r g i d o d e

s u s o c ie d a d , e ra u n h o m b r e d e s u t ie m p o , y h o y la g e n t e v iv e

e n u n a é p o c a q u e h a s id o c o n d ic io n a d a p o r lo s d e s c u b r im ie n t o s
ii4 Pensar en tre imágenes

lla m a d o s c ie n t í f ic o s y con u n t ip o d e p e n s a m ie n t o . . . , u n t ip o

d e p e n s a m ie n t o q u e v ie n e d e u n a é p o c a a n t e r io r , d e l s i g l o X I X ,

c u a n d o n o d e l X V I I o d e L u i s X V I . E s d e c ir , q u e p ie n s a n e n la

lu n a , p e r o . . . t a l y c o m o L u i s X V I p e n s a b a e n la c e r r a je r ía . (42]

N u e stro p r o b le m a , t a l y c o m o lo p la n t e a m o s , n o d ig o que

lo r e s o lv a m o s p e r o , e n u n m o m e n t o d a d o , e s u n a g r a n n o v e ­

d a d d e c ir , e f e c t iv a m e n t e , p a ra p e n s a r la r e la c ió n p r e c io d e la

p e líc u la / e s p e c t a d o r , b ie n d e b o p e n s a r q u e , s i q u e r e m o s g a n a r

3 0 0 . 0 0 0 f r a n c o s a l m e s , 3 5 0 . 0 0 0 s i f u e r a p o s ib le , 4 0 0 . 0 0 0 . . . e n ­

t o n c e s , p a ra e s o , h a c e n f a lt a 4 0 0 e s p e c t a d o r e s a 1 . 0 0 0 f r a n c o s .

S i m e h ic ie r a u n a f o t o , o te h ic ie r a u n a f o t o , y s e la m o s t r a r a

a 4 0 0 p e r s o n a s , ¿ p a g a r ía n 1 . 0 0 0 f r a n c o s ? E s a lg o t e ó r ic o , p e r o

p a r t a m o s .. . P a r t a m o s d e e s o . P u e s t o q u e e sa t e o r ía s e a p o y a e n

u n a r e a lid a d , p u e d o c o m p r o b a r la a l in s t a n t e . ¿ A c a s o m i m u j e r

e s t a r ía d is p u e s t a a p a g a r 1 . 0 0 0 f r a n c o s p o r v e r u n a im a g e n m ía ?

N o . . . o a l m e n o s n o t o d o s l o s d ía s . ¿ Q u é q u ie r e d e c ir e s o ? 4 0 0

m u je r e s . . . ¿ 4 0 0 m u je r e s d is p u e s t a s a p a g a r 1 . 0 0 0 f r a n c o s ? A l ­

g u ie n p o d r ía r e s p o n d e r a e s ta p r e g u n t a . Y e n to n c e s, a p a r t ir

d e a h í, h a c e r a lg o q u e t e n g a e s t o e n c u e n t a . .. E s o t r o g é n e r o d e

u t o p ía , e f e c t iv a m e n t e . V e r n e u i l y e s a g e n t e d ic e n q u e h a y q u e

g u s t a r le a l p ú b lic o . P e r o i n c lu s o G is c a r d d ic e a lg o p a r e c id o ,

q u e h a y q u e g u s t a r le a l p ú b lic o . [42]
I 9 7 7 -W 8

D e n t r o d e p o c o t e n d r é c in c u e n t a a ñ o s , y es e l m o m e n to e n

q u e p o r lo g e n e r a l la g e n t e e s c r ib e s u s m e m o r ia s , c u e n t a l o q u e

h a h e c h o . P e r o m á s q u e e s c r i b i r e s a s m e m o r ia s , c o n t a r d e d ó n ­

d e v e n g o y q u é c a m in o h e r e c o r r i d o e n m i o f ic io q u e e s e l c in e ,

e n v e z d e h a c e r e s o , q u e r r ía c o n t a r m i s h i s t o r i a s , u n p o c o c o m o

s i f u e r a n c u e n t o s s o b r e e l c in e . Y e s o e s lo q u e m e p ro p o n g o

h a c e r. H a b r á u n a d e c e n a d e c la s e s q u e d a rá n u n a d e c e n a d e

c in t a s g ra b a d a s q u e , q u iz á m á s t a r d e , d a rá n lu g a r a o b r a s m á s

e la b o r a d a s . [43]

Q u ie r o ro d a r u n a h is t o r ia d e l c in e donde se m u e s t r e que,

e n u n m o m e n t o d a d o , lo v is u a l e s tu v o a p u n t o d e h a c e rse c o n

la s c o s a s , u n m o m e n t o e n q u e la p in t u r a , la im a g e n , t e n ía n m á s

p e so . E n é p o c a s e n q u e la g e n t e n o s a b ía e s c r i b i r , c o m o e n la

E d a d M e d ia o b a jo e l r e in a d o d e L u i s X I V , h a b ía u n a im a g e n

de L u is X I V q u e t o d o e l m u n d o c o n o c ía , n o h a b ía m á s q u e e s a ,

p e ro s e c o n o c ía . C o m o la g e n t e no s a b ía e s c r i b i r , h a b ía o t r a

r e la c ió n c o n e l t e x t o y la e s c r it u r a . A h o r a b ie n , p o c o a p o c o ,

l o s m e d io s d e c o m u n ic a c ió n p r i v i l e g i a r o n e l t e x t o y , s i e l c in e
ii 6 Pensar en tre im ágenes

fue tan popular en un momento dado, sobre todo el cine mudo,


fue porque la gente veía y porque había un m ontaje, las aso­
ciaciones de ideas, y no era necesario d ecir “ ya he visto” , se
com prendía al verlo. [44]
M

Q u e r r í a v o lv e r a c o n t a r la h i s t o r i a d e l c in e n o s ó lo de u na

m a n e r a c r o n o ló g ic a , s i n o , m á s b ie n , u n p o c o ... a r q u e o ló g ic a o

b io ló g ic a . T r a t a r d e m o s t r a r c ó m o s e h a n p r o d u c id o m o v i m i e n ­

t o s , ig u a l q u e s e p o d r ía c o n t a r la h i s t o r i a , e n p i n t u r a , d e c ó m o

s e c r e ó la p e r s p e c t iv a , p o r e je m p lo , o e n q u é fe c h a s e in v e n t ó la

p i n t u r a a l ó le o , e t c . P u e s t a m p o c o e n e l c in e la s c o s a s h a n t e n id o

l u g a r d e c u a lq u ie r m a n e ra . L a s h a n h e c h o h o m b r e s y m u je r e s

q u e v iv e n e n s o c ie d a d , e n u n m o m e n t o d a d o , q u e s e e x p r e s a n

y q u e c o m u n ic a n e s t a e x p r e s ió n , o q u e e x p r e s a n s u i m p r e s i ó n

d e u n a fo rm a d e t e r m in a d a . D e b e d e h a b e r c a p a s g e o ló g ic a s ,

c o r r i m i e n t o s d e t i e r r a s c u lt u r a le s y , p a ra h a c e r e s e t r a b a jo , s e

p r e c is a n e f e c t iv a m e n t e m e d io s d e v i s i ó n y m e d io s d e a n á lis is ,

n o fo rz o sa m e n te m u y im p o r t a n t e s , p e r o s í a d e c u a d o s. A h o ra

b ie n , n o l o s h a y y m e h e d a d o c u e n t a d e q u e y o . . . e n f i n . . . t e n ­

g o a h o r a c in c u e n t a a ñ o s , c r e o q u e h e g a s t a d o m i v id a , q u e m e

q u e d a n u n o s t r e in t a a ñ o s y q u e v o y . .. e n f in . . . v o y a v i v i r d e l o s

i n t e r e s e s d e m i v id a , p o r a s í d e c ir ; c o m o u n c a p it a l q u e t u v ie s e

c in c u e n t a a ñ o s y d e l q u e a h o r a v o y a p e r c i b i r l o s in t e r e s e s . Y l o

q u e m e in t e r e s a e s e n t o n c e s , p r e c is a m e n t e , v e r lo q u e h e h e c h o

y , e n p a r t ic u la r , y a q u e h e h e c h o a lg u n a s p e líc u l a s , a p r o v e c h a r

p a ra t r a t a r d e v o lv e r a v e r e s a s p e líc u la s .

M e d ij e : b u e n o , e n m i c a so d e b e d e s e r m á s f á c il; a lg u ie n q u e

no h u b ie s e h e c h o p e líc u la s y q u e q u is ie s e p a s a r r e v is t a a su
ii 7
i9 7 7 _ I9 7 8

v id a , a s u v id a f a m i l i a r , p o d r ía , t a l v e z , v o lv e r a v e r f o t o s , s i h a

c o n s e rv a d o a lg u n a s ; p e r o n o la s t ie n e t o d a s . A h o r a b ie n , d e s u

v id a la b o r a l, s i h a t r a b a ja d o e n u n a c a d e n a d e m o n t a je , o e n la

G e n e r a l M o t o r s , o e n u n a c o m p a ñ ía d e s e g u r o s , n o le q u e d a

na d a . T a l v e z t e n g a a lg u n a s f o t o s d e s u s n iñ o s , p e r o n o c r e o q u e

t u v ie s e m u c h a s f o t o s d e s u t r a b a jo y m e n o s a ú n s o n id o s .

Y o t e n ía c ie r t o s t e m a s , c o m o e s e t e m a p r i n c i p a l e n e l c in e , lo

q u e s e lla m a — a u n q u e la g e n t e n o sa b e lo q u e e s — e l m o n ta ­

je . E s t e a s p e c t o d e l m o n t a je h a y q u e o c u lt a r lo , p o r q u e e s a lg o

b a s t a n t e im p o r t a n t e : c o n s is t e e n p o n e r e n r e la c ió n la s c o s a s y

h a c e r q u e la g e n t e v e a la s c o s a s ... u n a s it u a c ió n e v id e n t e . . . q u i e ­

r o d e c ir q u e ... u n h o m b r e q u e e s u n c o r n u d o , m i e n t r a s n o h a

v i s t o a l o t r o t ip o c o n s u m u je r , e s d e c ir , m ie n t r a s n o t ie n e d o s

f o t o s , la d e l o t r o y la d e s u m u je r , o la d e l o t r o y la s u y a , n o h a

v i s t o n a d a . S ie m p r e h a c e f a lt a v e r d o s v e c e s ... e s o e s lo q u e y o

lla m o m o n t a je , s im p le m e n t e , u n a c o m p a r a c ió n . É s e e s e l p o d e r

e x t r a o r d in a r io d e la im a g e n y d e l s o n id o q u e la a c o m p a ñ a , o

d e l s o n id o y d e la im a g e n q u e lo a c o m p a ñ a . A h o r a b ie n , e n m i

o p in ió n , la g e o lo g ía y la g e o g r a f ía f o r m a n p a r t e d e e s o , d e la

h i s t o r i a d e l c in e , y p e r m a n e c e n i n v i s i b l e s . S e d ic e q u e n o h a y

q u e m o s t r a r lo . Y yo p ie n s o , p r e c is a m e n t e , q u e v o y a d e d ic a r

e l r e s t o d e m i v id a , o d e m i t r a b a jo e n e l c in e , a t r a t a r d e v e r l o ,

a n t e t o d o p a ra m í ; e i n c lu s o p a ra v e r d ó n d e e s t o y y o m is m o e n

m is p r o p ia s p e líc u la s . [45]

A n t e s d e v e r, d e p o n e rse a v e r G r if f it h y E is e n s t e in o M u r -

n a u , p o r p o n e r l o s e je m p lo s m á s c o n o c id o s , e s d i f í c i l r e u n i r l o s

m e d io s m a t e r ia le s q u e e x i s t e n , q u e s o n , p o r e je m p lo , p r o y e c t a r

u n a p e líc u la , p o n e r la m á s d e s p a c io , v e r e n u n m o m e n t o d a d o
n8 Pensar en tre im ágenes

c ó m o G r i f f i t h ( u o t r o ) s e h a a p r o x im a d o a u n a c t o r y c ó m o h a

u t i l i z a d o , o in c l u s o in v e n t a d o , e l p r i m e r p la n o d e u n a f o r m a

m á s o m e n o s m e t ó d ic a ; c ó m o h a c re a d o u n a f ig u r a d e e s t ilo

y h a e n c o n t r a d o a lg o , d e l m is m o m o d o q u e lo s e s c r it o r e s h a n

in v e n t a d o a v e c e s u n a c ie r t a g ra m á t ic a .

P u e s b ie n , e s n e c e s a r io d is p o n e r d e la p e líc u la de G r if f it h ,

o c u p a r s e d e e n c o n t r a r e n la p e líc u la de G r if f it h e l m o m e n to

e n q u e s e s ie n t e q u e a lg o s u c e d e ... y s i s e p ie n s a , p o r e je m p lo ,

q u e h a p a sa d o a lg o m á s o m e n o s s e m e ja n t e , p e r o d e u n a m a n e ra

d if e r e n t e , e n s u c o n t in u a d o r , s u h e r e d e r o , s u p r im o o s u c o m ­

p le m e n t o e n R u s i a — p o r e je m p lo , s i s e le c o m p a ra c o n E i s e n s ­

t e i n — , h a y q u e e n c o n t r a r la p e líc u la d e E i s e n s t e i n , o c u p a r s e d e

h a l l a r e s e m o m e n t o , lu e g o m o s t r a r l o s d o s m o m e n t o s y , a d e m á s ,

h a c e r lo d e la n t e d e o t r a g e n t e , n o h a c e r lo a s o la s , p a ra v e r s i e n

v e r d a d h a y a lg o . Y lu e g o , e n f i n , s i n o h a y n a d a , s e b u s c a e n o t r o

s i t i o . E x a c t a m e n t e c o m o h a c e n lo s c ie n t í f ic o s e n u n la b o r a t o r io .

P e r o e s t e la b o r a t o r io n o e x is t e . E l ú n ic o c a m p o e n e l q u e h a y

in v e s t ig a c ió n e s e n f a rm a c ia , u n p o c o e n m e d ic in a , o e n a lg u n a s

r a r a s u n iv e r s id a d e s , p e r o e n t a l c a so v in c u la d a s ie m p r e a l s i s t e ­

m a m i l i t a r . P o r q u e a h í h a y , e n e f e c t o , u n p o c o d e in v e s t ig a c ió n ,

s e t ie n e n l o s in s t r u m e n t o s . E n e l c in e , n o lo s h a y .

D e h e c h o , la h i s t o r i a d e l c in e , s i se q u is ie r a h a c e r, s e r í a c o m o

u n t e r r i t o r i o c o m p le t a m e n t e d e s c o n o c id o , q u e e s t á p e r d id o n o

se sa b e d ó n d e ; y d e b e r ía s e r la c o s a m á s s e n c illa , y a q u e n o se

t r a t a m á s q u e d e im á g e n e s , c o m o u n á lb u m d e f o t o s . . . E s t e á l­

bum f o t o g r á f ic o e x is t e , p e r o n o e s p o s ib le c o n t a r c o n l o s m e ­

d io s p a ra p a s a r s u s h o ja s . E l t e le c in e , s i h a c e f a lt a , e s t á e n u n a

s a la , a r r ib a , e l p r o y e c t o r d e a n á lis is e n o t r o s i t i o . . . [45I
n9
i9 7 7 ' i 9 7 8

D ig a m o s q u e s e r á u n a h i s t o r i a d e l c in e . . . m u y s im p le : d u r a r á

u n a s c u a t r o h o r a s q u e s e v e r á n e n f o r m a d e v id e o c a s e t e s , q u e

p o d rá n v e n d e r s e s e p a ra d a m e n t e e n f o r m a d e p e líc u l a , p e r o q u e

e s t á n h e c h a s p r in c ip a lm e n t e p a ra la s c a d e n a s d e t e l e v i s i ó n o ,

s o b r e t o d o , p a ra t r a t a r d e a b o r d a r la s a p a r t i r d e lo q u e y o s é d e l

c in e . M e p r e g u n t o c ó m o s e p u e d e e n s e ñ a r e l c in e , c ó m o p u e d e

h a c e rs e t a l c o s a a l m a r g e n d e t o d a p r á c t ic a r e a l; e s d e c ir , a l s e r

la e x p lo t a c ió n , e n c u a lq u ie r c a s o , la p r á c t ic a r e a l d e la p e líc u l a ,

¿ c ó m o p u e d e h a c e r s e ? ; d e m o d o q u e h a c e r c u a t r o v id e o c a s e t e s

s o b r e e l c in e m u d o , c u a t r o p a r t e s , y lu e g o h a c e r c u a t r o s o b r e e l

c in e s o n o r o , u n o p o r c a d a u n a d e la s d e l c in e m u d o ; la p r i m e ­

ra s e lla m a r ía Silent America, la s e g u n d a Silent Russia , y a q u e se

h a r á n p r im e r o e n in g lé s , s u p o n g o , y lu e g o e n f r a n c é s , p o r q u e

e s e n E s t a d o s U n i d o s p r in c ip a lm e n t e , t a m b ié n u n p o c o e n C a ­

n a d á , p e r o s o b r e t o d o e n E s t a d o s U n i d o s d o n d e la e d u c a c ió n .. .

d o n d e e l m e r c a d o e d u c a t iv o e s m á s a m p lio . H a y m i l t r e s c ie n t a s

u n iv e r s id a d e s e n E s t a d o s U n i d o s y t o d a s t ie n e n d o s o t r e s c u r ­

s o s d e c in e , s i n h a b la r d e la s p e q u e ñ a s e s c u e la s ; d e m o d o q u e

e s in m e n s o . S e r v i r á p a ra p r o p o r c io n a r a lo s p r o f e s o r e s a lg o v i ­

s u a l q u e m o s t r a r . E s o d e b e r ía d a r le s id e a s y q u iz á s lu e g o , d a d o

q u e e s tá h e c h o c o n m e d io s s e n c illo s d e v íd e o — m e d io s d e v í ­

d e o q u e e x i s t e n h o y — , p u e d e q u e e llo s m is m o s t e n g a n i n c l u s o

id e a s d e p r á c t ic a c in e m a t o g r á f ic a u s a n d o u n a p e q u e ñ a c á m a ra

S o n y : q u e p u e d a n a v e c e s , p a ra h a b la r d e E i s e n s t e i n , a t r e v e r s e

a t ra ta r de ro d a r u n p la n o , d e e n c o n t r a r u n á n g u lo d e t o m a .

L a id e a e s s im p le : c o n s is t e e n p a r t i r d e lo s e je m p lo s m á s c l á s i ­

c o s , A m é r ic a , R u s i a , A le m a n ia , q u e s o n lo s t r e s g r a n d e s p a ís e s ,
120 Pensar en tre imágenes

y lu e g o h a c e r o t r o v id e o c a s e t e p a ra lo s d e m á s , p r in c ip a lm e n t e

p a ra F r a n c ia . E s o c o n e l m u d o y , lu e g o , lo m is m o c o n e l s o n o r o :

América sonoro, Rusia sonoro, A lem ania sonoro y lu e g o l o s d e m á s ,

p r in c ip a lm e n t e F r a n c ia , e n e l ú l t i m o v id e o c a s e t e . H a y id e a s d e

p a r t id a , p e r o h a y p u n t o s q u e ... s é b ie n lo q u e h a r é , p o r e je m ­

p lo , p a ra e l s o n o r o , p e r o n o s é t o d a v ía m u y b ie n s o b r e e l m u d o .

Q u ie r o p a r t i r d e l e je m p lo d e G r i f f i t h , e n A m é r ic a ; e n R u s i a ,

E i s e n s t e i n ; e n A le m a n ia , e l e x p r e s io n is t a a le m á n M u rn a u , y

L a n g ; lu e g o , p a ra lo s d e m á s , n o lo s é ; la id e a d e b a se e s q u e e l

c in e , e n e l m o m e n t o d e s u in v e n c ió n , h a d e s a r r o lla d o — e n f i n ,

h a im p r e s io n a d o , s e h a p o d id o v e r — u n a f o r m a d e v e r q u e e ra

d i s t i n t a , q u e s e h a lla m a d o m o n t a je y q u e c o n s is t e e n p o n e r e n

r e la c ió n u n a c o s a c o n a lg u ie n d e u n a m a n e r a d if e r e n t e q u e la

n o v e la o la p i n t u r a e n a q u e lla é p o c a . P o r e s o t u v o t a n t o é x i t o ,

u n é x i t o e n o r m e , p o r q u e . . . n o s é ... a b r ió . . . a b r ió lo s o jo s e n c i e r ­

t o s e n t id o ; e ra c o m o ... e n e l c u a d r o h a b ía u n a r e la c ió n ú n ic a , e n

la n o v e la u n a r e la c ió n ú n ic a ; p e r o , c u a n d o la g e n t e v e ía u n a p e ­

l í c u l a , h a b ía a lg o q u e e r a p o r lo m e n o s d o b le y , c o m o a lg u ie n lo

m ir a b a , s e h a c ía t r i p l e , e s d e c ir , q u e h a b ía a lg o ... a lg o d i f e r e n t e

q u e , t é c n ic a m e n t e , s e f u e lla m a n d o p o c o a p o c o e l m o n t a je . E r a

a lg o q u e n o f ilm a b a la s c o s a s , s in o q u e f ilm a b a la s r e la c io n e s

e n tre la s c o s a s . E s d e c ir , la g e n t e v e ía r e la c io n e s ; v e ía n , p a ra

e m p e z a r , u n a r e la c ió n c o n e llo s m is m o s . E n lín e a s g e n e r a le s ,

la t e s i s e s q u e e l c in e m u d o , t o d o s l o s g r a n d e s c in e a s t a s — l o s

q u e t o d a v ía s o n c o n o c id o s p o r q u e h a n lle g a d o m á s l e j o s , o c o n

m á s f u e r z a , o d e la m a n e ra m á s d e s e s p e ra d a — ib a n e n b u s c a

d e l m o n t a je ; é s t a e s la t e s is : e s t a b a n b u s c a n d o a lg o q u e e ra e s ­

p e c íf ic o d e l c in e y q u e e r a e l m o n t a je . Y lu e g o , c u a n d o lle g ó

e l c in e s o n o r o , la s o c ie d a d o la f o r m a e n q u e s e r e a n u d ó , y a
121
i9 7 7 _i 9 7 8

q u e a l p r in c ip io s e d e s a r r o lló u n p o c o a n á r q u ic a m e n t e , h i c i e ­

r o n q u e e s o s e p e r d ie r a . E l m o n t a je p e r m i t ía v e r c o s a s y y a n o

d e c ir la s , é s a e ra la n o v e d a d . S e p o d ía v e r q u e e l p a t r ó n ro b a b a

a lo s o b r e r o s , d e m o d o q u e , e f e c t iv a m e n t e , n o b a sta b a c o n d e ­

c i r l o . L l e g a r a m o s t r a r q u e lo s p a t r o n o s ro b a b a n a l o s o b r e r o s

s i n d e c ir lo lo h a c ía e v id e n t e . . . h a c ía e v id e n t e q u e e l p a t r ó n e ra

u n a m a la p e r s o n a o q u é s é y o . P e r o a l v e r lo , c o m o s e d ic e , e s tá

c la r o , y s e c o n f ir m a t o d a v ía h o y e n l o s p r o c e s o s : c u a n d o s e t e

q u ie r e c o n d e n a r c o n p ru e b a s, n o b a s t a c o n d e c ir , e s p r e c is o

h a b e r lo v i s t o . E n t o n c e s e l c in e h a c ía n a t u r a le s e s t a s c o n d ic io ­

n e s e x tre m a s ; o e x is t ía e l r ie s g o d e q u e la s h ic ie s e n a t u r a le s ,

y e s o h u b ie r a c a m b ia d o t o d o . E n e f e c t o , m i o p in i ó n e s q u e , s i

e l c in e c a m b ia , t o d o c a m b ia , y e s p r e c is a m e n t e e l l u g a r d o n d e

e s m á s f á c il c a m b ia r . P o r e s o e s e l ú n ic o q u e n o c a m b ia , e s e l

ú n ic o s i t i o e n e l q u e s e p u e d e c a m b ia r a lg o a u n q u e , s i s e c a m b ia

a l l í , t o d o s e e n c a d e n a , p o r q u e s e c a m b ia n u e s t r a m a n e r a d e v e r ;

y h a s t a a lo s n i ñ o s , a l p r i n c i p i o , s e le s e n s e ñ a m á s a d e c i r q u e

a v e r . [4 5 ]

R e c u e r d o q u e v e r u n p la n o ro d a d o m e im p r e s io n a b a . P o r e s o

m e g u s t a m u c h o e l v íd e o , p o r q u e s e v e a n t e s , d e s d e e l p r i n c i ­

p io , e n lu g a r d e v e r s e s o b r e e l p a p e l. S e d e b e r ía n e s c r i b i r l o s

g u io n e s c o n u n p o c o d e v íd e o d o m é s t ic o , p o r q u e a l v e r u n p la ­

n o h e c h o s e s a b e m e jo r c ó m o s e h a r á o c ó m o n o s e h a rá .

S ie m p r e h e p e n s a d o q u e e l c in e r e p r e s e n t a e n la a c t u a lid a d

l o q u e e ra u n p o c o la m ú s ic a a n t a ñ o : r e p r e s e n t a p o r a d e la n t a ­

d o , i m p r im e p o r a d e la n t a d o lo s g r a n d e s m o v im ie n t o s q u e v a n
122 Pensar en tre imágenes

a p r o d u c ir s e . Y , e n e s e s e n t id o , m u e s t r a la s e n f e r m e d a d e s a n t i ­

c ip a d a m e n t e . E s u n s ig n o e x t e r i o r q u e m u e s t r a la s c o s a s . E s u n

p o c o a n o r m a l. E s a lg o q u e s u c e d e , c o m o u n a i r r u p c i ó n . [45]

L o id e a l s e r ía t r a b a ja r c o m o P a g n o l o C h a p lin , e s d e c ir , t e n e r

u n e s t u d io p r o p io ; p o r e s o t e n ía n m u c h o é x i t o — a p a rt e d e s u

t a le n t o — la s p e líc u la s d e C h a p lin , p o r q u e h a c ía u n a p e líc u l a

c a d a s e is o s ie t e a ñ o s y t e n ía t ie m p o p a ra h a c e r la , e l t ie m p o q u e

e s m á s o m e n o s n o r m a l p a ra u n a p e líc u la . A s í h a y t ie m p o p a ra

v o l v e r a e m p e z a r ; t ie m p o p a ra h a c e r u n a g r a n e s c e n a , s i u n o v a

a h a c e r u n a g r a n e s c e n a ; t ie m p o p a ra e q u iv o c a r s e , p a ra b u s ­

c a r y p a ra e n c o n t r a r , y c o n m u c h a g e n t e , n o f o r z o s a m e n t e c o n

p o c a . Y o s ie m p r e h e e s t a d o u n p o c o o b lig a d o — p a ra s e g u i r s o ­

b r e v iv ie n d o — a a c e p t a r, a t r a b a ja r s o lo e n u n r i n c ó n d e g a ra je ,

d e t a l l e r ; d e e s t e m o d o , u n o h a c e p e líc u la s c o n m e n o s c o s a s .

A m í m e g u s t a m u c h o t r a b a ja r c o n t r a n q u ilid a d , e n c u e n t r o

q u e s e t r a b a ja b ie n c o n t r a n q u ilid a d y q u e e n la c a lle n o s e t r a ­

b a ja ... M e g u s t a b a s t a n t e p o c o t r a b a ja r e n la c a lle , s ie m p r e m e

a t e r r a q u e la s c o s a s s a lg a n m a l, q u e l o s c o c h e s a r r a n q u e n c o n e l

s e m á f o r o e n r o jo . E n c a m b io , m e e n c a n t a r ía t e n e r u n e s t u d io o

in c l u s o u n a c iu d a d e n t e r a . E s o e s lo q u e h i c i e r o n l o s r u s o s c o n

c ie r t a s p e líc u la s d e E i s e n s t e i n , c o m o c u a n d o , p a ra Octubre, se

u t iliz ó t o d o u n b a r r io d e L e n in g r a d o p a ra r o d a r u n o s p la n o s .

E n t o n c e s , d e a c u e r d o , s e t ie n e t r a n q u ilid a d , s e t ie n e t ie m p o .

A v e c e s , p r e f ie r o e l e s t u d io , y h a s t a p r e f ie r o t a r je t a s p o s t a le s

p o r q u e a l m e n o s s e t ie n e t ie m p o p a ra p e n s a r . Y e s u n a lá s t im a ,

p e r o e n la c a lle n o s e p u e d e . [45]
123
,977-i 978

U n a p e líc u la d e b e c o n t a r la v id a p e r o , a l m is m o t ie m p o , d e b e

c o n t a r la c o n t a l c o n c e n t r a c ió n q u e h a y q u e e v i t a r , p o r e n c im a

d e t o d o , q u e t e n g a a lg u n a r e la c ió n c o n la v id a d e la g e n t e . P o r ­

q u e la v id a d e la g e n t e e s t á h e c h a d e h u e c o s , d e a g u je r o s , d e

s a c u d id a s , d e c o s a s q u e v a n m u y d e p r is a o m u y le n t a m e n t e . Y e s

p r e c is o q u e t o d o a v a n c e c o n r e g u la r id a d d u r a n t e u n a h o ra y

m e d ia , c o n u n a c ie r t a f o r m a p o r q u e , s i n o , n o lo s o p o r t a r ía n .

H e e m p e z a d o a t o m a r t a n s ó lo f r a g m e n t o s ; lo q u e h e h e c h o

d e s p u é s , y lu e g o , f in a lm e n t e . . . y o n o h a g o m á s q u e f r a g m e n t o s ,

e in c lu s o m e s ie n t o a vec e s m á s a g u sto h a c ie n d o t e l e v i s i ó n ,

d o n d e s e a c e p t a n l o s f r a g m e n t o s . L e d ic e n a u n o : u n p e d a z o e l

lu n e s , u n p e d a z o e l m a r t e s , u n p e d a z o e l m ié r c o le s . . . S e h a c e n

s ie t e , y e s o e s u n a s e r ie . E n f i n , m á s v a le t r a t a r d e h a c e r e s o . A s í ,

se p u e d e e n c o n t r a r u n a h i s t o r i a , e s d e c ir , s e t ie n e t ie m p o p a ra

e llo ; p e r o e n u n a h o r a y m e d ia o e n d o s h o r a s . . . Y m e p re g u n to ,

¿ p o r q u é u n a h o ra y m e d ia ? ¿ P o r q u é d o s h o r a s ? N o s e sa b e .

A s í q u e s e t ra t a b a d e f r a g m e n t o s y , a d e m á s , e s o p e r m i t í a v o l v e r

a h a c e r... — c r e o q u e e ra u n d e s e o in c o n s c ie n t e — ... h a c e r u n

p o c o d e p in t u r a o m ú s ic a , e n la q u e h a y r i t m o s , v a r ia c io n e s ,

f r a g m e n t o s . . . p o r lo d e m á s , e n m ú s ic a s e d ic e “un fra g m e n to

m u s ic a l” .

Y e n t o n c e s u n o s e s ie n t e u n p o c o lib e r a d o d e la h i s t o r i a y ,

n o o b s t a n te , se b u sc a u n a h is t o r ia , se b u sc a u n h ilo , u n te m a , o

v a r io s t e m a s , o a lg o . ..

H e h e c h o p e líc u la s u n p o c o c o m o d o s o t r e s m ú s ic o s d e j a z z :

s e e lig e u n t e m a , s e to c a y lu e g o s e o r g a n iz a .
124 Pensar en tre imágenes

L o s a f ic io n a d o s . .. h a c e n la f o r t u n a d e la K o d a k ; r u e d a n m u ­

c h o s p la n o s , p e r o s ie m p r e ru e d a n un s o lo p la n o : r u e d a n un

p la n o d u r a n t e la s v a c a c io n e s , u n p la n o e n N a v id a d e s , t a l v e z

u n p la n o c u a n d o n a c e u n n iñ o . . . p e r o n u n c a r u e d a n o t r o p ía -

n o d e t r á s d e e s e p la n o . A s í q u e , d e s p u é s d e r o d a r u n p la n o ,

¿ q u é n e c e s id a d t ie n e n d e m á s? P u e d e q u e s e t r a t e d e a lg o q u e

e n e llo s e s q u iz á s n a t u r a l, p e r o q u e n o e s n a t u r a l p a ra m í , e n ­

tre l o s p r o f e s io n a le s d e l c in e . D e m a n e r a q u e m i e n e m ig o e s

e l p r o f e s io n a l d e l c in e q u e , d e h e c h o , r u e d a a ú n m e n o s q u e e l

a f ic io n a d o . P o r lo m e n o s , p u e d o p r e g u n t a r le a l a f ic io n a d o s i h a

v i s t o a lg u n a d e m i s p e líc u la s q u e le h a y a p a r e c id o in t e r e s a n t e ;

p u e d o p r e g u n t a r le : “ P e r o , a l h a c e r e s e p la n o , ¿ p o r q u é n o h a ­

c e s o t r o ? ” . E n s u c a s o , p u e d o a l m e n o s t e n e r u n a c o n v e r s a c ió n

s o b r e e l c in e v e r d a d e r a m e n t e a u t é n t ic a . Y é l s e d a rá c u e n t a d e

q u e , e n e fe c to , t e n e r q u e h a c e r o t r o p la n o e q u iv a le a q u e r e r

e m p e za r a c o n t a r u n a h is t o r ia . Y e s o , a é l, n o le h a c e f a lt a ; n o

e s e s o lo q u e s e le p id e .. . n o t o d o e l m u n d o t ie n e q u e h a c e r p e ­

l í c u l a s . P e r o , a lo s q u e t ie n e n q u e h a c e r la s , s í q u e s e le s p o d r ía

p e d ir q u e h ic ie s e n e s o .

C o n l o s c in e a s t a s p r o f e s io n a le s — q u e n o s ó lo p o n e n u n p la ­

n o d e t r á s d e o t r o , s in o q u e p o n e n o c h o c ie n t o s , u n o s d e t r á s d e

o t r o s — , p u e d e s a p o s t a r p e r f e c t a m e n t e ( y e s lo q u e s u c e d e h o y

e n d ía ) a q u e e s o s o c h o c ie n t o s p la n o s s o n t o d o s e l m is m o : u n

p la n o m u lt ip lic a d o p o r o c h o c ie n t o s . S e e s c o g e e n t o n c e s a l o s

a c t o r e s p a ra m o s t r a r q u e ... o s e c a m b ia n l o s t í t u l o s d e la s p e l í ­

c u la s t a n s ó lo p o r q u e , s i s e c o n s e r v a s e e l m is m o t í t u l o , la g e n t e

d e ja r ía d e i r . D e e s t e m o d o , c o m o e s t á n e n o r m e m e n t e e m b r u ­

t e c id o s p o r e l t r a b a jo q u e h a n h e c h o — e n la u n iv e r s id a d o e n la
19 7 7 ' r9 7 8 125

f á b ric a — , n o s e d a n c u e n t a d e q u e s e t r a t a d e la m is m a p e líc u l a .

D e v e z e n c u a n d o , c u a n d o e s t á e n r u s o , e n ja p o n é s . . . t ie n e n la

im p r e s ió n d e q u e e s u n p o c o o t r a p e líc u la . . . p e r o a p e n a s . C r e o

q u e e s t o e s lo q u e p a sa .

M i p e líc u la d u r a b a m á s d e 2 h o r a s 15 m i n u t o s . T o m a m o s c a d a

p la n o y c o r t a m o s s is t e m á t ic a m e n t e lo q u e p o d ía c o r t a r s e , m a n ­

t e n ie n d o e l r i t m o d e la e s c e n a . P o r e je m p lo , h a b ía u n a s e c u e n ­

c ia d e B e lm o n d o y S e b e r g e n e l c o c h e y u n p la n o d e é l y lu e g o

o tro d e e lla , e n u n a s e c u e n c ia d e p r e g u n t a y re s p u e s ta . A h í,

e n lu g a r d e c o r t a r u n p o c o c a d a p la n o , ju g a m o s d o b le o n a d a

c o rta n d o e n t e ra m e n te e l u n o o e l o tro . [45]

E n c u a n t o a m í , m i ú n ic a in t e n c ió n n o e s d e c ir u n a c o s a , m i

ú n ic o p r o p ó s it o c o n s is t e e n p o d e r h a c e r q u e s e p ie n s e a lg o .

M i s e n e m ig o s s o n a q u é llo s q u e n o u t i l i z a n im á g e n e s , o q u e

la s u t i l i z a n m á s p a ra o c u lt a r q u e p a ra r e v e la r ; e s o e s lo q u e h a c e

la m a y o r p a r t e d e l c in e : t r a t a r d e o c u lt a r lo q u e s ie n t e la g e n t e ;

y p o r e s o a la g e n t e le g u s t a n la s im á g e n e s , p o r q u e le e n s e ñ a n

c o s a s o c u lt a s y , a l m is m o t ie m p o , s e la s e s c o n d e n .

N e c e s it o h a c e r u n a p e líc u l a p a ra m í , p a ra d e c ir q u i é n s o y y o

y p a ra t e n e r d e r e c h o a p r e g u n t a r le a o t r o q u ié n e s . A v e c e s,

m e p a re c e q u e la im a g e n e s a lg o v e r d a d e r a m e n t e m a r a v i l l o ­

s o p o r q u e p e r m i t e d e c i r l o t o d o . D e c i r l o s d e f e c t o s q u e t ie n e

uno y, en o c a s io n e s , n o s e n t ir s e v io le n t o p o rq u e e stá n fu e ­

ra de uno; y t a m b ié n c r it ic a r lo s d e fe c to s d e uno que, p o r

e l h e c h o m is m o d e q u e s e h a m o s t r a d o a lg o p r o p i o fu e ra de
I2Ó Pensar en tre im ágenes

uno, aparte, no lo sentirá demasiado intensamente cuando se


le critique. [45]

A n n a K a r i n a , q u e e n r e a lid a d e ra u n a a c t r iz n ó r d ic a , t e n ía m u ­

c h o e n c o m ú n c o n lo s a c t o r e s d e l p e r ío d o m u d o . A c t u a b a c o n

to d o e l c u e rp o y d e n in g ú n m o d o d e m a n e ra p s ic o ló g ic a . (49)

A m í m e p re o c u p a b a n s o b r e t o d o m is p r o b le m a s c o n la s m u je ­

r e s , o c o n u n a m u je r , o c o n d o s m u je r e s , o c o n t r e s m u je r e s . . . o

m i s p r o b le m a s a l i r a v e r a p r o s t it u t a s o ... y a v e c e s la v e r g ü e n z a

q u e p o d ía s e n t i r , e n v is t a d e m i p a sa d o o d e m i m o r a lis m o o d e

c o s a s a s í... e n c o n t r a b a c ó m o d o e l c in e p o r q u e e ra p o s ib le , s i se

q u ie r e d e c ir a s í, e x p o n e r lo s in s e n t i r s e v io le n t o y p o rq u e e so

d e b e p o d e r h a c e rs e b ie n .

C re o q u e t o d o s l o s d ir e c t o r e s . . . e n f i n , t o d o e l m u n d o . . . la

h is t o r ia de S te rn b e rg y M a r le n e D i e t r i c h , la h i s t o r i a d e la s

vedettes ... p o rq u e , e n ta n to que fu tu ro s d ir e c t o r e s , t e n ía m o s

n u e s tra s vedettes y n u e s tra s e s t r e lla s ; y n u e s t r a s e s t r e lla s , e n

ta n to q u e c in é f ilo s , e ra n lo s d ir e c t o r e s : y o a d m ir a b a a o tro s

d ir e c t o r e s c o m o a u n a e s p e c ie de s e m id io s e s que s u s t it u ía n

q u i z á a l o s p a d r e s q u e n o h a b ía s a b id o a d m ir a r . . . e n f in . . . u n

m o n t ó n d e c o s a s a s í. A s í q u e t e n e r r e la c io n e s c o n la a c t r i z , d e

la q u e a l m is m o t ie m p o e r a e l c lie n t e , y e lla la p r o s t i t u t a . . . E n

e f e c t o , e l o f ic io d e a c t r i z o d e a c t o r e s u n a s u n t o q u e h a b r ía

q u e e s t u d ia r ; p e r o , d e h e c h o , y o s ie m p r e h e t e n id o u n p r o b l e ­

m a ... n o h e p o d id o . . . C u a n d o m e s e p a r é d e A n n a K a r i n a . . . e lla ,

d e b id o a m i s n u m e r o s o s d e f e c t o s , p e r o y o , y o s é m u y b ie n p o r
í97 7 - 1978
127

q ué : p o rq u e n o p o d ía h a b la r d e p e líc u l a s c o n e lla ; y no veo

c ó m o e s o h u b ie r a s id o p o s ib le .

A n n a K a r in a y y o e s tá b a m o s e n a m o r a d o s e l u n o d e l o t r o , c o n

lo s d e f e c t o s q u e p u d ié r a m o s t e n e r p e r o , s o b r e t o d o , l o q u e se

p u e d e d e c ir e s q u e e l c in e n o s h a s e p a ra d o c o m p le t a m e n t e . [45)

L o q u e s e h a lla m a d o d o c u m e n t a l n o e x i s t í a e n la l i t e r a t u r a n i

e n la p in t u r a . E n la p in t u r a , s e d ic e q u e B r u e g h e l h i z o a lg u n a s

o b r a s d o c u m e n t a le s c u a n d o p in t a b a a la g e n t e s e n c illa y que

V e lá z q u e z , e n c a m b io , e s u n a r t is t a d e f ic c ió n , p u e s t o q u e p in t a

re y e s y p r in c e s a s ; e n m ú s ic a n o s e h a c ía n d is t i n c i o n e s d e e s e

t ip o , n o h a y d if e r e n c ia s , n o s e d ic e q u e “ e l r o c k e s d o c u m e n ­

t a l” y q u e , e n c a m b io , J o h a n n S e b a s t ia n B a c h e s f ic c ió n . N o se

d ic e n e s a s c o s a s . E n e l c in e , n o s é c ó m o h a s u c e d id o . . . s e t ie n e

la im p r e s ió n d e q u e s e sa b e lo q u e s ig n if ic a n d o c u m e n t a l y f i c ­

c ió n ; d e h e c h o , y o c r e o q u e e s t o s d o s m o m e n t o s s o n d if e r e n t e s

y v e o u n p o c o e n q u é , p e r o n o e s t a n s e n c illo , ¿ e n q u é m o m e n t o

e l g e s t o d e u n o b r e r o e s f ic c ió n , o e l g e s t o d e u n a m a m á c o n s u

n i ñ o , o e l g e s t o d e u n a e n a m o ra d a c o n s u e n a m o ra d o ? ¿ E n q u é

m o m e n to ? [45I

D u r a n t e m u c h o t ie m p o , m i p r im e r a r e a c c ió n c o n s is t ía e n p a r ­

t i r d e la v e r d a d e n q u e e s ta b a y d e c ir : “ S e h a b la d e l p ú b lic o s i n

p a ra r, p e r o y o n o lo c o n o z c o , n o lo v e o n u n c a , n o s é q u ié n e s 1’. Y

l o q u e m e h a h e c h o p e n s a r e n e l p ú b lic o s o n lo s g ra n d e s f r a c a s o s ,
128 Pensar en tre im ágenes

f r a c a s o s t a n e s t r e p it o s o s c o m o , p o r e je m p lo , e l d e L es C arabi­
niers q u e , e n q u in c e d ía s , n o t u v o m á s q u e d ie c io c h o e s p e c t a d o ­

r e s . E n t o n c e s , c u a n d o h a y d ie c io c h o e s p e c t a d o r e s .. . D ie c io c h o ,

sé c o n ta r, m e p re g u n té : “ P e ro ¿ q u ié n d ia b lo s e ra n ? E s o e s lo

q u e q u is ie r a s a b e r. M e g u s t a r ía v e r a e s a s d ie c io c h o p e r s o n a s ,

q u e m e e n s e ñ a s e n s u f o t o . . . ” . É s a f u e la p r im e r a v e z q u e p e n s é

d e v e r d a d e n e l p ú b lic o . P o d ía p e n s a r e n e s e p ú b lic o . N o c re o

que S p ie lb e r g pueda p e n sa r en su p ú b lic o . ¿ C ó m o s e p u e d e

p e n s a r e n d o c e m illo n e s d e e sp e c ta d o re s? S u p r o d u c t o r p u e d e

p e n s a r e n d o c e m i l l o n e s d e d ó la r e s , p e r o p e n s a r e n d o c e m i l l o ­

n e s d e e s p e c t a d o r e s .. . ¡e s a b s o lu t a m e n t e im p o s ib le !

L o q u e m e h a a y u d a d o u n p o c o e s q u e , a p a rt e d e m i p r i m e r a

p e líc u l a , q u e f u e u n g r a n é x i t o , in m e d ia t a m e n t e d e s p u é s t u v e

e n o r m e s f r a c a s o s . C r e o q u e ... h o y p o r h o y , m e a le g r o , d e ig u a l

m a n e r a q u e m e a le g r o d e u n a c c id e n t e d e c o c h e q u e t u v e e n

e l 71 y q u e m e c o s t ó d o s a ñ o s d e h o s p it a l. M e a le g r o d e h a b e r

s a lid o , p e r o lo q u e q u ie r o d e c ir e s ... q u e n o e s t o y d e s c o n t e n t o

d e h a b e r e s t a d o d o s a ñ o s e n e l h o s p it a l, q u e f u e m i g u e r r a . . . u n a

e s p e c ie d e g u e r r a p a r t ic u la r , t a m b ié n m i p r i s i ó n p a r t i c u l a r . U n

m i l i t a n t e d ic e q u e h a e s t a d o e n la c á r c e l, y o t a m b ié n h e e s t a ­

d o ... E s o e s lo q u e q u ie r o d e c ir .

A fo rtu n a d a m e n te ... f u i re c h a z a d o e n e l I D H E C [Instituí des


Hautes Études Cinématographiques)\ é se fu e o t ro a c o n t e c im ie n t o

f e l i z d e m i v id a . L o s d o s a c o n t e c im ie n t o s f e lic e s e n e l c in e h a n

s id o é s e y q u e h e t e n id o v a r io s f r a c a s o s d e s d e m i s e g u n d a p e l í ­

c u la h a s t a a h o ra . [45]
129
i 9 7 7 _I9 7 ®

M u y p r o n t o m e d i c u e n t a d e q u e , e n u n a p e líc u l a , lo i m p o r ­

ta n te e ra c o n t r o la r e l d in e r o ; e l d in e r o , e s d e c ir , e l t ie m p o ;

e s d e c ir : t e n e r e l d in e r o , p o d e r g a s t a r e l d in e r o a l r it m o y al

g u s t o d e u n o . S ie m p r e m e a c u e rd o d e q u e , c u a n d o le p e d ía d i ­

n e r o , m i p a d re m e d e c ía : “ D i m e lo q u e q u ie r e s y y o t e l o c o m ­

p r a r é ” ... E s o n o s e r v ía p a ra n a d a . L o q u e y o q u e r ía e r a d i n e r o y

p o d e r g a s t a r lo c o m o q u e r ía . Y é s e h a s id o m i p r i n c i p a l e s f u e r z o

e n e l c in e : p r i m e r o , h a c e r a d m i t i r q u e , in c l u s o s i n o e ra y o e l

q u e f ir m a b a lo s c h e q u e s , e n d e f in it iv a e ra lo m is m o . Y o d e c ía

“ s e h a c e e s t o ” , “ s e h a c e a q u e llo ” , “ s e c a m b ia d e o p i n i ó n ” , “ n o

se c a m b ia d e o p i n i ó n ” .. É s e e s e l v e rd a d e ro p o d e r que m u y

p o c a g e n t e t ie n e , c r e o . .. e x c e p t o g e n t e m u y p o b re ; e n to n c e s

s e le s d e ja c o n t r o la r e l d in e r o p o r q u e , c o m o t ie n e n t a n p o c o ,

n o e s p e lig r o s o . P e r o , a p a r t i r d e l m o m e n t o e n q u e h a y m u c h o ,

e l v e r d a d e r o p o d e r n o e s t á e n la s c a n t id a d e s , s in o e n e l t ie m p o

e n q u e se g a sta n .

H a c e r c in e e s f á c il, n o c u e s t a m u c h o ; h a c e r p e l í c u l a s c a ra s

c u e sta m u c h o , p e ro h a c e r p e líc u l a s b a ra t a s c u e sta poco. Y ,

p a ra e x p r e s a r s e y d e c ir a lg o , u n a im a g e n o u n s o n id o s o n m á s

f u e r t e s , t ie n e n m á s f u e r z a q u e e l t e x t o q u e p e r m i t e n o h a c e r

im á g e n e s ; e s d e c ir , p o r e je m p lo : “ ¿ N o c re e u s t e d q u e t e n d r í a

que h a b e r f ilm a d o a e sa m u je r d e o t r a m a n e ra ? ” , b u e n o , e s

c la r a m e n t e m á s f á c il, y p o r e s o e n la e s c u e la s e e n s e ñ a a h a b la r

l o a n t e s p o s ib le , d e s d e e l j a r d í n d e in f a n c ia , m ie n t r a s q u e lo

p r i m e r o q u e h a b r ía q u e h a c e r a c t u a lm e n t e s e r ía r e p a r t i r e n t r e

l o s n i ñ o s p e q u e ñ o s u n a s “ p o la r o id ” y , s o b r e t o d o , n o d e c i r l e s

nada; y si no ha cen nada b u e n o , p u e s no h a c e n na d a ; a n te s

d e p e d ir u n p e d a z o d e p a n , d e b e r ía n a p r e n d e r a f i l m a r u n o ,
130 Pensar en tre im ágenes

y n o a d e c ir “ t e n g o h a m b r e ” ; a c a b a ría n p o r c o m p r e n d e r , ¿ m e

e x p lic o ? E n t o n c e s , s e g ú n c r e o , a lg o c a m b ia r ía .

Y o c r e o e n la s p o s ib ilid a d e s d e c a m b io . S o n lo m á s p r e c io s o

q u e h a y , y la im a g e n e s a ú n m á s p r e c io s a p o r q u e p u e d e i n m o ­

v i l i z a r l o s m o m e n t o s d e c a m b io , y a se a b a jo la f o r m a d e c in e

o b ie n d e f o t o s , y a s í s e p u e d e v e r i f i c a r y c o m p a r a r c o n o t r a s s i

la s p o s ib ilid a d e s d e c a m b io q u e h a y s o n in t e r e s a n t e s , ú t i l e s o

a g ra d a b le s , s e g ú n l o s c a s o s . Y s i h a y d is c u s io n e s , q u e s e a p o s i ­

b le p o n e r s e d e a c u e r d o , y la im a g e n e s t á a h í p r e c is a m e n t e p a ra

a c o r d a r s e d e la s p o s ib ilid a d e s d e c a m b io ; p o r q u e s e g ra b a , y a

v e c e s lo q u e s e g ra b a e n n u e s t r o i n t e r i o r , e n la m e m o r ia , y d a d a

la f o r m a e n q u e f u n c io n a n u e s t r a m e m o r ia , d a d a la f o r m a e n

q u e s e e s t á r e u n id o e n s o c ie d a d ... a v e c e s r e s u lt a e x c e s iv a m e n t e

d i f í c i l e x p lic a r s e , y p o r e s o la g e n t e p ie r d e e l t ie m p o . [45]

M e h a b ía e n c o n t r a d o c o n u n l i b r o de É lie F a u re q u e y a c o ­

n o c ía , q u e h a b la b a d e V e lá z q u e z y q u e d e c ía q u e , a l f i n a l d e s u

c a r r e r a — q u e e r a p a ra m í e l c o m ie n z o d e la m ía , p e r o y o n o lo

s a b ía — , q u e a l f i n a l d e s u c a r r e r a , V e lá z q u e z p in t a b a la s c o s a s

q u e h a y e n t r e la s c o s a s , y m e d o y c u e n t a d e q u e ... p o c o a p o c o ...

e l c in e e s lo q u e e s t á e n t r e la s c o s a s , n o la s c o s a s , s i n o lo q u e

h a y e n t r e u n a p e r s o n a y o t r a p e r s o n a , e n t r e t ú y y o , y lu e g o , e n

la p a n t a lla , e s t á e n t r e la s c o s a s . [45]

V e o A m é r ic a , s o n p e r s o n a s q u e n o s ó lo c u e n t a n h i s t o r i a s , s i n o

q u e d e b e n c o n ta rs e t a n to s lib r o s , ta n ta s h is t o r ia s u n o s a o t r o s ,
i 9 7 7 -j 9 7 8

d e u n a m a n e r a m u y d if e r e n t e q u e la d e lo s o t r o s p u e b lo s , q u e

lu e g o . .. n o s é : h a c e u n o s c ie n a ñ o s q u e c a u t iv a n a l m u n d o ; c a u ­

t iv a n a l m u n d o c o m o u n n a r r a d o r c o m p le t a m e n t e r e a l; n o s ó lo

c u e n t a n u n a h i s t o r i a , s in o q u e h a c e n q u e la g e n t e la v iv a . E s t á

m u y c la r o , n o h a b r ía r a z ó n a lg u n a p a ra q u e A le m a n i a s e p u s i e ­

r a a lo s p ie s d e A m é r ic a : e l m a rc o a le m á n e s m á s s ó l i d o q u e e l

d ó la r , la i n d u s t r i a a le m a n a e s m á s in n o v a d o r a q u e la i n d u s t r i a

a m e ric a n a ; y lo m is m o c o n lo s ja p o n e s e s . S i n e m b a r g o , e s o e s lo

q u e p a sa : e l y e n y e l m a r c o s e p o n e n a l o s p ie s d e l d ó la r , s o s t i e ­

n e n e l d ó la r c u a n d o e n r e a lid a d p o d r ía n h a c e r a lg o t o t a lm e n t e

d if e r e n t e , t a l c o m o s u c e d ió h a c e c ie n t o c in c u e n t a a ñ o s . H a b r í a

q u e h a c e r u n a h i s t o r i a d e A m é r ic a c o m o u n a h i s t o r i a d e u n i m ­

p e r io d e la h i s t o r i a , s i p u e d e d e c ir s e a s í. E n c u e n t r o q u e e s m u y

r e v e la d o r : p o r e je m p lo , e n C a lif o r n ia , q u e e s e l t e r r i t o r i o m ás

in v e n t iv o d e s d e e l p u n t o d e v i s t a d e la t é c n ic a y d e l c in e , p u e s t o

q u e e s a l l í d o n d e s e h a c e , u n o t ie n e la s e n s a c ió n d e e s t a r e n u n a

e s p e c ie d e im p e r io q u e ... in v e n t a t o d o y q u e t ie n e m i l l a r e s d e

h i s t o r i a s q u e s o n m u y d if e r e n t e s . . . e n f i n , la m á s m ín im a n o v e lit a

p o lic ía c a m e d a s ie m p r e g a n a s d e h a c e r u n a p e líc u l a , s a lv o q u e

lu e g o e s o n o m e in t e r e s a r e a lm e n t e y , a d e m á s , n o v iv o a h í, p e r o

m e g u s t a r ía e n c o n t r a r o t r a h i s t o r i a o n o d e p e n d e r ú n ic a m e n t e

d e a q u e lla h i s t o r i a . T o d a v ía n o lo h e lo g r a d o , d e s p u é s d e v e i n t e

a ñ o s d e c in e , d ie z a ñ o s q u e s e h a n a c a b a d o a p r o x im a d a m e n t e

con Pierrot le fou y q u e h a n v u e lt o a e m p e z a r d e s p u é s c o n M as-


culin fe'minin... e s p r e c is a m e n t e u n a p e q u e ñ a p e líc u l a e n b la n c o

y n e g r o , q u e y a h a c e r e f e r e n c ia a la t e le v is ió n , d e f o r m a t o t a l ­

m e n t e in c o n s c ie n t e . A s í q u e h o y , d e s p u é s d e d o s p e r ío d o s d e

d ie z a ñ o s d e c in e , t e n g o g a n a s d e e m p e z a r a c o n t a r u n a h i s t o r i a :

p e r o , ¿ c ó m o y c o n q u ié n ? E s b a s t a n t e d i f í c i l d e c ir lo . [49]
132 Pensar en tre imágenes

A lo m e jo r h a y p in t o r e s q u e h a c e n u n d ib u jo y lu e g o , c u a n d o

y a h a n h e c h o u n d ib u jo , lo c o lo r e a n y lu e g o , e n e s e m o m e n t o ,

v a n a c o m p r a r s e t o d o lo q u e h a c e f a lt a p a ra h a c e r c o n p i n t u r a

a l ó le o e x a c t a m e n t e lo q u e h a n h e c h o . L u e g o , a l o m e jo r h a y

o t r o s q u e lo h a c e n d e o t r a m a n e ra : s e p a s e a n , e m p ie z a n a d i ­

b u ja r , v u e lv e n y lu e g o y a n i s iq u ie r a n e c e s it a n v o l v e r a l p a is a je

q u e h a n v i s t o , o v o lv e r a v e r a la g e n t e q u e h a n v i s t o . H a y u n

t r a b a jo d i f í c i l e n e l c in e d e l q u e m e h e lib e r a d o u n p o c o ; u n o

v a s i n t ie n d o m e n o s a n g u s t ia a f u e r z a d e ... q u iz á a l e n v e je c e r u n

p o c o ; e s e l t e m o r a n o s e r c a p a z d e h a c e r u n a p e líc u l a lo q u e

im p id e h a c e r la , c r e o y o , a l 7 5 p o r c ie n t o d e la s p e r s o n a s a la s

q u e le s g u s t a r ía m u c h o h a c e r u n a p e líc u l a y t ie n e n m ie d o . A d e ­

m á s , s e sa c a a r e l u c i r s u t e m o r , h a c ié n d o lo t o d a v ía m u c h o m a ­

y o r , d ic ie n d o q u e e s o c u e s t a m u c h o d in e r o . A s í p u e s , s e s ie n t e n

in c a p a c e s o , s i s o n u n p o c o h o n r a d o s c u a n d o s o n c a p a c e s , s i n o

s o n u n o s m e g a ló m a n o s , s ie n t e n u n a r e s p o n s a b ilid a d d e m a s ia d o

g r a n d e . H a y q u e s a b e r a g u a n t a r u n a h o r a y m e d ia , d e u n a h o r a

y m e d ia a d o s h o r a s , q u e e s u n a e s p e c ie d e d u r a c ió n i m b é c il;

y yo c re o que la h is t o r ia d e l c in e d e b e r ía c o n s e g u ir c o n t a r

c ó m o , d e p r o n t o , y a q u e la s p e líc u la s e m p e z a r o n c o n d o s o t r e s

m i n u t o s , c ó m o e n u n m o m e n t o d a d o , p o c o a p o c o , s e h a lle g a ­

d o a u n a c ie r t a d u r a c ió n “standard”. [45)

S o y u n a p e r s o n a , h a g o u n c in e f u e r a d e lu g a r ; e n e f e c t o , m e

in t e r e s o m á s b ie n p o r lo s m a r g in a d o s y m e s ie n t o m á s c e rc a d e

la s p e r s o n a s d e s p la z a d a s , y a se a d e á ra b e s d e s p la z a d o s p o r l o s
i9 7 7 ' i 9 7 8 133

j u d í o s o , a l c o n t r a r io , d e j u d í o s d e s p la z a d o s p o r lo s a le m a n e s ,

d e e n f e r m o s d e s p la z a d o s p o r lo s m é d ic o s , d e lo c o s d e s p la z a ­

d o s ... e n f i n , c o s a s a s í, e s d e c ir , q u e h a g o u n c in e d e s p la z a d o ;

y , a c a u sa d e e s o , a m e n u d o n o e s t á e n s u lu g a r a h í d o n d e s e v e .

L a t e le v is ió n , a v e c e s , m e h a v u e lt o a d a r . . . p o r e l h e c h o d e q u e se

v e e n t o d o e l m u n d o , m e h a d e v u e lt o la s e n s a c ió n d e q u e p o d ía

e x i s t i r n o r m a lm e n t e . . .

U n s o c ia lis m o c o n s i s t i r í a e n q u e la s p e r s o n a s lle g a s e n a e n ­

t e n d e r s e a p a r t i r d e lo q u e h a n v is t o . D e b e h a b e r m o m e n t o s

d e s o c ia lis m o e n e l a m o r , e l m o m e n t o e n q u e l o s t r a b a jo s d e l

c u e r p o o d e l o s d o s c u e r p o s e n t r e s í n o n e c e s it a n la s p a la b r a s ,

o n e c e s it a n la p a la b ra e n r e la c ió n c o n l o s m o v im i e n t o s q u e s e

r e a liz a n e n c ie r t o s in s t a n t e s . . . p e r o s o n c o s a s d i f í c i l e s d e h a c e r.

N e c e s it o h a c e r e s o e n u n a p e líc u la p o r q u e n o m e s i e n t o c a p a z

de v iv ir lo . V iv ir lo r e s u lt a e n s e g u id a t a n v io le n t o . . . (45]

U A g ed ’Or m e p a re c e in t e r e s a n t e p o r q u e e s u n c a m b io ... Q u i e ­

r o d e c ir q u e e s u n a p e líc u la q u e t r a t a d e la s f o r m a s . C r e o q u e l o

q u e r e s u lt a m á s d i f í c i l d e c a m b ia r n o e s e l f o n d o , s i n o la f o r m a .

En f in . . . p a ra r e t o m a r la o p o s ic ió n c lá s ic a , o p a ra e n t e n d e r s e

r e s p e c t o a la s p a la b r a s , la f o r m a e s lo m á s d i f í c i l d e c a m b ia r q u e

h a y : c a m b ia r u n h o m b r e , c a m b ia r la f o r m a , e s o lle v a m i l e n i o s .

En c ie r t o s m o m e n t o s , m e p a re c e q u e lo in t e r e s a n t e e s q u e La
edad de oro p u e d e c la s if ic a r s e c o m o p e líc u la p o lít ic a p o r q u e s e

d i r i g e , e f e c t iv a m e n t e , a c a m b io s d e d e t a lle , a c a m b io s d e la s

f o r m a s q u e s e v e q u e s o n la s m á s p o d e r o s a s , q u e s o n s i m p l e ­

m e n t e la s r e la c io n e s s o c ia le s o la b u e n a c o n d u c t a , la m a n e ra
*34 Pensar en tre imágenes

d e c o m p o r t a r s e ; s e v e c la r a m e n t e q u e e l p r o t o c o lo o la f o r m a

de v e s t ir s e s o n c o sa s e n o rm e m e n t e p o d e ro s a s , y q u e s i te v is t e s

m a l n o t e r e c ib e n e n c ie r t o s s i t i o s : la s f o r m a s , la m a n e r a e n q u e

s e p u e d e r e c i b i r a u n je f e d e g o b ie r n o e n u n a e r o p u e r t o , o la

m a n e r a d e b a u t iz a r a u n r e c ié n n a c id o , o la f o r m a d e c a s a rs e ,

q u e e s a ú n , c r e o y o , b a s t a n t e p o d e r o s a ; la g e n t e s e a t ie n e a b ­

s o lu t a m e n t e a u n c ie r t o n ú m e ro de fo rm a s. Y lo s v e r d a d e r o s

c a m b io s s e p r o d u c e n c u a n d o c a m b ia n la s f o r m a s , y lo s v e r d a ­

d e r o s n o - c a m b io s c u a n d o h a y p a la b ra s q u e c a m b ia n , c u a n d o

se d ic e “ s o c ia lis t a ” e n lu g a r d e “ c a p it a lis t a ” . ¿ Q u é e s lo q u e h a

c a m b ia d o d e v e r d a d ? E s o e s lo in t e r e s a n t e . (45]

L a Chinoise e s u n a p e líc u la c u r io s a . E n s u m o m e n t o , s e c o n s i ­

d e r ó r id i c u l a : la p o lít ic a n o e s e s o , n o s o n e s o s p e r s o n a je s , e s o s

e s t u d ia n t e s ; e s o s e s t u d ia n t e s s o n b u r g u e s e s , a q u é v ie n e n e s a s

f r a s e s , e s r i d í c u l o . . . y c o s a s d e e s e t ip o . P a r a m í, y o e s ta b a h a ­

c ie n d o . . . d ig a m o s m á s b ie n e t n o lo g ía , u n d o c u m e n t a l: e s t u d ia b a

u n c ie r t o t ip o d e p e r s o n a s q u e n o c o n o c ía m u y b ie n . P e q u e ñ o s

g r u p o s q u e h a b ía e n P a r í s y q u e s e lla m a b a n m a r x i s t a s - l e n i n i s -

t a s . Y o n o s a b ía m u y b ie n d e q u é s e t ra t a b a , p e r o m e s e n t ía u n

t a n t o . . . d ig a m o s a t r a íd o p o r e llo s , m á s q u e p o r lo s s in d ic a lis ­

t a s d e l P a r t id o C o m u n is t a o g e n t e a s í q u e , p o r l o d e m á s ... n o

m e h a b r ía n d e ja d o f i l m a r l e s . M i e n t r a s q u e e s t o s o t r o s e r a n u n

p o c o c o m o lo s p r i m e r o s c r is t ia n o s . . . m e in t r ig a b a n . A s í c o n o c í

a J e a n - P ie r r e G o r in y m e in f o r m ó u n p o c o d e to d o e s o , c o n f i­

d e n c ia lm e n t e — f u e m i p r i m e r e n c u e n t r o c o n é l— , p o r q u e f o r ­

m a b a p a r t e d e e s e c ír c u lo . H a b ía n p u b lic a d o lo q u e lla m a b a n
197 7 _I9 7 8 *3 5

Les Cahiers d ’études marxistes-léninistes y s e r e u n ía n c o m o u n a s o ­

c ie d a d a c a d é m ic a . Y é l, p o r lo d e m á s, se g a n ó u n r a p a p o lv o

p o r q u e s e re la c io n a b a c o n m ig o y , p a ra lo s d e m á s , n o e ra p o s ib le

t r a t a r c o n u n c in e a s t a b u r g u é s , v a g a m e n t e p s e u d o - a n a r q u is t a o

p se u d o -n o -sé -q u é .

Y p u s e m u c h a a t e n c ió n e n e s c o g e r lo ú n ic o q u e c o n o c ía , d e

d o n d e y o p r o c e d ía , e s d e c ir , h i j o s o h ij a s d e b u e n a f a m ilia q u e

ju g a b a n a l m a r x i s m o - l e n i n i s m o d u ra n te la s v a c a c io n e s , c o m o

lo s n iñ o s ju e g a n a h a c e r u n a c a b a ñ a d e in d i o s ; e llo s ju g a b a n a l

m a r x is m o - le n in is m o , a lo s c h in o s , s i s e q u ie r e ; f u e la lle g a d a d e

lo s p e q u e ñ o s l i b r o s r o jo s . . . P e r o h o y , c u a n d o s e v e e n q u é se h a n

c o n v e r t id o t o d o s a q u e llo s m ilit a n t e s p u r o s y d u r o s d e la é p o c a ...

S i n d u d a , e s ta p e líc u la e s u n a u t é n t ic o d o c u m e n t a l, y n u n c a lo

h a n a c e p ta d o ... E n e f e c t o , s e t r a t a d e u n a c h ic a q u e s e e n c ie r r a

e n e l e n o r m e p is o d e s u s p a d re s y q u e ju e g a d u r a n t e d o s m e s e s

a l m a r x i s m o - l e n i n i s m o , c o m o o t r o s h a n ju g a d o e n la c a lle , o d e

o t r o m o d o . H a b ía a la v e z c o s a s v e r d a d e r a s y c o s a s f a ls a s .

A s í q u e e s t a p e líc u l a , e n m i o p in ió n , t ie n e u n t o n o b a s t a n t e

v e r d a d e r o . C o m o p o r c a s u a lid a d , a d e m á s , lo s a c o n t e c im ie n t o s

d e N a n t e r r e s u c e d ie r o n u n a ñ o d e s p u é s ; a s í q u e a lg o h a b ía d e

v e r d a d , p e r o y o lo f i l m é a n t e s d e q u e t o m a s e r e a lm e n t e f o r m a .

En e s e s e n t id o m e in t e r e s a . . . e n f i n , e l c in e p u e d e s e r v i r p a ra

e s o , p a ra v e r e l n a c im ie n t o d e la s f o r m a s , s u e m b r i o lo g ía . . . Y a

o s d ig o q u e , p a ra m í , e s u n d o c u m e n t a l, y a q u e e n a q u e l t i e m ­

p o e s ta b a e n a m o r a d o d e A n n e W ia z e m s k y . A n n e W ia z e m s k y

t ra b a ja b a e n N a n t e r r e y y o ib a e n t o n c e s a e s t u d ia r a N a n t e r r e ;

a s í q u e le p r e g u n t a b a s i t e n ía a m ig o s ; y o t e n ía v a g a s id e a s d e

i z q u ie r d a , d e r e c h a o q u é s é y o , q u e m e h a b ía n m e t id o e n la
136 Pensar en tre imágenes

c a b e z a o q u e y o m is m o m e h a b ía m e t id o . . . P e r o e r a i r a u n lu g a r

q u e c o n o c ía o q u e , a l m e n o s , t e n ía g a n a s d e c o n o c e r . Y e n to n ­

c e s s e t ra t a b a d e h a c e r lo a p a r t i r d e la g e n t e q u e c o n o c ía . S i

Anne W i a z e m s k y n o h u b ie s e s id o e s t u d ia n t e e n N a n t e r r e en

a q u e l m o m e n t o , y s i F r a n c i s J e a n s o n n o h u b ie s e s id o u n o d e s u s

p r o f e s d e f ilo s o f ía , n o h u b ie r a h a b id o p e líc u la .

En e s e s e n t id o , s e t r a t a d e lo q u e s e h a v e n id o a ll a m a r “ la

t r a d ic ió n d e l d o c u m e n t a l” : s e v a a r o d a r a l lu g a r d e l o s h e c h o s

y se le p id e a la g e n t e q u e r e p it a s u s p r o p io s g e s t o s ; p e r o y o

le s p id o a d e m á s q u e in v e n t e n u n a h i s t o r i a , e s d e c ir , q u e h a g a n

t e a t r o e llo s m is m o s y u n t e a t r o q u e t e n g a a lg o q u e v e r c o n e l

t e a t r o q u e h a c e n e n la v id a . D e s p u é s d e t o d o , ¿ p o r q u é ib a e lla

a la f a c u lt a d ? N a d ie le o b lig a b a a i r a e s t u d ia r ; t e n ía v e i n t e a ñ o s ,

t e n ía d in e r o . . . ¿ a c a so t e n ía n e c e s id a d d e s e g u i r y e n d o a la f a c u l­

ta d ? A s í q u e e n t o n c e s s e le p o d ía p r e g u n t a r : “ ¿ E s t á s d is p u e s t a

a im a g in a r o t r a e s c u e la , y lu e g o a in t e r p r e t a r e s c e n a s d e t e a t r o

c o n n o so tro s ? ” L u e g o f ilm a r e m o s e s o , s e lo e n s e ñ a r e m o s a la

g e n t e y , e n t o n c e s , s i le s in t e r e s a . . . b u e n o , p u e s d i s c u t i r á n un

p o c o , o n o d i s c u t i r á n , o le e s c u p ir á n a u n o e n la c a ra , c o m o h a n

h e c h o a lg u n o s , y o t r o s d ir á n lu e g o : “ ¡ A h , p r e m o n i t o r i o ! ” .. p e r o

l o d i r á n d o s a ñ o s m á s t a r d e . (45)

N o s e t r a t a d e la d e s t r u c c ió n d e l c in e , s in o d e la d e s t r u c c ió n

d e la s f o r m a s . A n t e t o d o , d e s d e e l c o m ie n z o , la d e s t r u c c ió n d e

la s f o r m a s q u e m e h a n e n s e ñ a d o , d e m o d o q u e e n s e g u id a h e

t r a t a d o d e d e s t r u i r s im p le m e n t e . . . C u a n d o s e d ic e : “ L á v a t e la s

m a n o s a n t e s . . . ” . B u e n o , p u e s e n e l c in e , m e h e p r o p u e s t o i n t e n ­
1977 '^ 7 8 137

c io n a d a m e n t e n o la v a r m e la s m a n o s ... Y lu e g o , t a m b ié n . . . b u e ­

n o , e s o r e q u ie r e s a b e r lo q u e e s u n a m a n o y lo q u e e s e l ja b ó n . . . ;

d e m o d o q u e d e s t r u í la s b u e n a s f o r m a s q u e h a b ía a d q u i r i d o ,

d e la s q u e c r e í h a b e r m e lib e r a d o , y m o n t o n e s d e c o s a s a s í...

P o r q u e , e n c ie r t o m o m e n t o , M a y o d e l 6 8 m e h i z o v e r e s o ; p o r ­

q u e h u b o m u c h a g e n t e q u e se v i o a s í m is m a c o n m á s c la r id a d ,

c o m o s u c e d e s ie m p r e q u e s e p r o d u c e u n a c o n t e c im ie n t o s o c ia l

im p o r t a n t e , d u r a n t e e l c u a l, a d e m á s , t o d o s e d e t ie n e y s e t ie n e

t ie m p o p a ra v e r la s c o s a s . R e c u e r d o e l M a y o del 68 e n P a r ís

c o m o u n m o m e n t o e n e l q u e s e o ía e l r u i d o d e lo s p e a t o n e s p o r

la c a lle , s im p le m e n t e p o r q u e n o q u e d a b a g a s o lin a , a s í q u e se

o ía a la g e n t e q u e a n d a b a p o r la c a lle , lo q u e p r o d u c ía u n e f e c t o

r e a lm e n t e e x t r a o r d in a r io .

De m o d o q u e , e f e c t iv a m e n t e , c o m o d e c ía G o r i n p o r aquel

e n t o n c e s , h a y q u e v o lv e r a c e r o , p e r o v e r q u e e l c e r o s e h a m o ­

v id o y q u e ta m p o c o e s y a u n c e ro . Y lu e g o . .. b u e n o , n o s é ...

c o n o c e rs e m e jo r a u n o m is m o .

P o r e s o e s in t e r e s a n t e e l c in e , p o r q u e m u e s t r a la s c o s a s a m ­

p lia d a s ; h a s t a la s p r im e r a s f ig u r a s — e s t o e s lo q u e d i r e m o s —

s o n in t e r e s a n t e s , s e la s v e m á s d e c e rc a . P o r e s o u n a c á m a ra

e s p a ra m í u n t e le s c o p io q u e p e r m i t e v e r a lg o le ja n o y u n m i ­

c r o s c o p io q u e p e r m i t e v e r lo p e q u e ñ o a m p lia d o , y e s o p e r m i t e

v e r la s c o s a s u n p o c o m á s d e c e rc a . E s o r e s p o n d e u n p o c o a la

e x p r e s ió n “ V a y a , h a b r ía q u e v e r e s o u n p o c o m á s d e c e rc a p a ra

v e r d e q u é se t ra t a ” . [45]
13* Pensar en tre im ágenes

A v e c e s m e s ir v o c o n e x c e s iv a f a c ilid a d d e la s p a la b ra s o d e l

le n g u a je ; e n c ie r t a é p o c a , n o lo c o n s e g u ía , p o r q u e m e h e p a sa ­

d o q u in c e , v e in t e a ñ o s d e c in e in t e n t a n d o — -y d á n d o m e c u e n t a

d e q u e e ra e s o lo q u e in t e n t a b a — d e s h a c e r m e d e la l i t e r a t u r a

y d e la f r a s e h a b la d a , o d e l s e n t id o — t a l y c o m o s e e m p le a h a ­

b it u a lm e n t e — , p a ra e x p r e s a r lo t o d o . A l g u i e n q u e p ie n s a : d e ­

c i r l o . . . m o s t r a r lo y lu e g o p o n e r u n a v o z y d e c ir : “ P i e n s o e s o ”

E n o t r o m o m e n t o [d e Deux ou trois choses que je sais d ’elle ], la t a z a

d e c a fé , q u e m e p a re c e b a s t a n t e lo g r a d o , a u n q u e e l t e x t o es

u n p o c o d e m a s ia d o l i t e r a r i o . . . P e r o , a l m is m o t ie m p o , e s m u y

c in e m a t o g r á f ic o , p o r q u e r e c u e r d o c ó m o s e r o d ó : t e n ía la v a g a

id e a ... t o d o e l m u n d o h a v i s t o e s o a l r e v o lv e r u n c a fé . A v e c e s , se

d e ja e l c a fé y s e m ir a c ó m o g ir a n s u s f o r m a s , s o n c o m o g a la x ia s ,

y u n o s e im a g in a u n m o n t ó n d e c o s a s . Y lu e g o m e d ije : “ V o y a

p o n e r a h í u n t e x t o q u e lo h a g a e x p l í c i t o ” . P e r o , a l m is m o t i e m ­

p o , s i s e q u ie r e , c o g í u n t e x t o . . . m ío , q u e e s c r i b í y o , o n o s é s i

c o g í u n te x to d e a lg u ie n ( a h o r a y a n o m e a c u e rd o c ó m o f u e ,

d a l o m is m o ) ; e l c a so e s q u e la im a g e n n o m e a y u d ó r e a lm e n t e ,

e l t e x t o n o s u r g i ó v e r d a d e r a m e n t e d e la im a g e n , y e s d e m a s ia d o

p r o n t o , n a d ie s a b r ía h a c e r lo . A s í q u e h e t a rd a d o v e i n t e a ñ o s d e

c in e e n a d q u i r i r u n a v a g a id e a d e lo q u e e s e l c in e s o n o r o , e n

r e e n c o n t r a r e l c in e m u d o . ..

Lo q u e m e g u s t a b a d e l d o c u m e n t a l q u e d e s e m b o c a e n la f i c ­

c ió n , e n e s a t a z a d e c a fé ... R e c u e r d o c ó m o s e f ilm ó : n o s p u s im o s

a n t e la t a z a d e c a fé , y o lo r e v o l v í y e n t o n c e s C o u t a r d d e c ía “ N o

v e o n a d a , n o v e o n a d a , n o p a sa n a d a ” ; s e m o v ía , e n t o t a l d u ra b a

d i e z m i n u t o s , y f in a lm e n t e , e n u n m o m e n t o d a d o , y a n o h a b ía

n a d a ... y lu e g o , e n e s e m o m e n t o q u e m e g u s t a m u c h o , a p a r t i r
1977 ' x9 7 8 139

d e u n a t a z a d e c a fé , v im o s d e s h a c e r s e e l m u n d o y lu e g o , d e g o l­

p e , e l m u n d o se re c re ó , d e p r o n t o in m ó v il. . . P a sa b a n c o sa s, p o r

e s o t o d o e s in t e r e s a n t e ; e s p o s ib le h a c e r u n a p e líc u l a c o n n a d a ,

p o rq u e e n n a d a se p u e d e m o s t r a r to d o .

H a y d o s m a n e r a s d e h a c e r c in e , s e v e m u y c la r o . H a y u n a

m a n e ra q u e e s la m ía : y o n e c e s it o h a c e r u n a p e líc u l a m á s q u e

h a c e r m ú s ic a , p o r q u e c a n t o m a l... m e e n c a n t a r ía c a n t a r b ie n .

P e r o n e c e s it o a c e rc a rm e a lo s d e m á s , p a ra q u e l o s d e m á s p u e ­

d a n v e rm e ... E s t o e s lo q u e h e d e s c u b ie r t o . S i m e p r e g u n t a n

“ ¿ q u ié n e r e s t ú ? ” , p u e d o e n s e ñ á r s e lo , y e l h e c h o d e e n s e ñ á r s e ­

lo p e r m it e q u e e l t r a t o d ir e c t o se a m e n o s f u e r t e , q u e n o s e e s t é

f o r z a d o e n s e g u id a a c r it ic a r s e o a t e n e r m ie d o , o a s e r t í m i d o

o ... a lg o a s í. A s í q u e n e c e s it o f i l m a r , m ie n t r a s q u e la s t r e s c u a r ­

t a s p a r t e s d e la s o t r a s p e r s o n a s q u e h a c e n c in e n e c e s it a n v i v i r

la v id a s o c ia l d e la p e líc u la , t a n t o s i s e t r a t a d e u n a p e líc u l a

m i l i t a n t e c o m o s i s e t r a t a d e u n a d e H o l l y w o o d . N e c e s it a n v i v i r

H o l l y w o o d , n e c e s it a n v i v i r la v id a d e la p e líc u l a , n e c e s it a n v i v i r

la v id a d e e s o s t r e s m e s e s . H a c e r u n a p e líc u l a e s a lg o e x t r a o r ­

d in a r i o : s e p a s a n t r e s m e s e s c o n o t r a s p e r s o n a s , e s t á e l a t r a c t iv o

d e la n o v e d a d , n o s e t r a b a ja , t e p a g a n ; n o e s u n o e l q u e h a i n ­

v e n t a d o la h i s t o r i a , n o e s u n o e l q u e la in t e r p r e t a ; s i u n o h a c e

la f o t o g r a f ía , n o h a d e p o n e r d in e r o ; s i u n o a p o r t a e l d i n e r o , n o

t ie n e q u e p o n e r s e e n c u e r o s d e la n t e d e la c á m a ra ... A d e m á s , s i

s e e s e l e s p e c t a d o r , n o s e e s t á o b lig a d o a p r o d u c i r la p e líc u l a ;

s i p r o d u c e s la p e líc u la , n o t e v e s f o r z a d o a s e r e l e s p e c t a d o r ...

Y e so d u ra t r e s m e se s, c u a tro m e se s. (45]
140 Pensar en tre im ágenes

L a im a g e n e s lo m á s f á c il d e c a m b ia r . S i n o t e g u s t a , la r o m p e s

y h a c e s o t r a . H o y d ía , c o n l o s m e d io s t é c n ic o s q u e h a y , e s o se

p u e d e h a c e r t o d a v ía m á s f á c ilm e n t e ; s e p u e d e h a s t a ... c o n u n a

b u e n a f o t o c o p ia d o r a , y a n o h a c e f a lt a n i u n a m á q u in a O f f s e t .

N o s o t r o s n o s h e m o s c o m p r a d o u n a m u y b u e n a f o t o c o p ia d o r a ,

q u e n o s h a c o s t a d o t a n t o c o m o u n a c á m a ra , y q u e c u id a m o s

ig u a l q u e u n a c á m a ra , ¿ p o r q u é ? P o r q u e a v e c e s n o s p e r m it e

i m p r i m i r f o t o s , q u e q u e d a n m e n o s b ie n q u e e n f o t o g r a f ía , p e r o

la f o t o c o p ia e s lo b a s t a n t e b u e n a c o m o p a ra q u e e x i s t a la s e n ­

s a c ió n d e la f o t o g r a f ía . E s o n o s a h o r r a u n a O f f s e t o t r a b a jo s d e

i m p r e n t a , y a v e c e s n o s p e r m i t e e n v ia r im á g e n e s a la g e n t e .

S i e m p r e m e h a a s o m b r a d o . .. e n f i n , s ie m p r e m e h a i n t r i g a d o

p r e c is a m e n t e e l h e c h o d e q u e lo s m ú s ic o s n o n e c e s it e n im á g e ­

n e s , m ie n t r a s q u e la s p e r s o n a s q u e h a c e n im á g e n e s n e c e s it a n

m ú s ic a . S ie m p r e h e q u e r id o , c u a n d o h a y u n a e s c e n a d e g u e r r a . . .

d a lo m is m o q u e se a u n a p e líc u la a m e r ic a n a o u n a p s ic o ló g ic a ,

u n a e s c e n a d e a m o r . . . y q u e d e p r o n t o s e o y e m ú s ic a , s ie m p r e

h e q u e r id o q u e s e p u d ie s e h a c e r u n a p a n o r á m ic a o u n travelling
y q u e s e p u d ie r a v e r a l m is m o t ie m p o la o r q u e s t a . Y lu e g o v o l ­

v e r a la e s c e n a , e s d e c ir , q u e la m ú s ic a p u d ie s e t o m a r e l r e le v o

e n e l m o m e n t o e n q u e y a n o h a c e f a lt a v e r la im a g e n , y que

p u d ie s e a s í e x p r e s a r o t r a c o s a .

E n c ie r t o m o d o , u n a m e lo d ía e s u n a c ie r t a m a n e r a d e c o n t a r

u n a h is t o r ia .

Q u e r r í a h a c e r a lg u n a v e z u n a p e líc u la s o b r e m í m is m o q u e se

lla m a r ía Mis películas y q u e c o n s is t ir ía s im p le m e n t e e n c o n t a r

la s p e líc u l a s q u e n o h e h e c h o y la s q u e n o h a r é ja m á s . E r a u n a

id e a q u e t e n ía . . .
197 7 _i 9 7 8 141

L a s m e jo r e s p e líc u la s q u e h e h e c h o s o n p r e c is a m e n t e la s q u e

n o h e h e c h o ... [45]

É s e e s m i c a p it a l, q u e e s t á c o m p u e s t o p o r o t r a s c o s a s y q u e e s

e x c e s iv o p o r q u e s o y d e m a s ia d o p e q u e ñ o p a ra c o n t e n e r lo d e n ­

t r o d e m í, y a v e c e s e s o m e v u e lv e lo c o , d a ñ in o , d e s a g r a d a b le ,

o u n p o c o e s t ú p id o s im p le m e n t e . . . p o r q u e u n o n o m id e m á s q u e

un m e tro o c h e n t a , t r e in t a o c u a r e n t a c e n t ím e t r o s d e g r o s o r ,

y s e t ie n e n id e a s q u e p u e d e n lle g a r h a s t a v e i n t e o t r e i n t a m e ­

t r o s , y u n o n o p u e d e c o n t e n e r e l m u n d o e n t e r o , n i s iq u ie r a c o n la

im a g in a c ió n . P r e f e r i r í a a o t r a s p e r s o n a s ; p o r e s o p r e f ie r o h a b la r...

b ie n c o n p e r s o n a s q u e e s t á n s ie m p r e e n lo s e x t r e m o s . . . o se a , e n

e l c in e , q u e t ie n e n m u y p o c o é x it o , m u c h o s p r o b le m a s . [45)

M e p o n g o f á c ilm e n t e a p e n s a r e n v o z a lt a y m e g u s t a h a c e r lo :

e s m i o p o r t u n id a d d e h a c e r c in e in d e p e n d ie n t e . . . N e c e s a r ia ­

m e n t e , u n o s e e n c u e n t r a b a s t a n t e s o lo , d e b e a m a r a lg o e n e s ta

s o le d a d , p e r o q u iz á n o h a s t a e s e p u n t o . A s í q u e p e n s a b a q u e

m e in t e r e s a r ía . . . s o y u n p o c o c u r io s o , e f e c t iv a m e n t e , m e g u s ­

ta s a b e r q u é e s ... e n f i n , m e s o r p r e n d e v e r q u e h a y g e n t e q u e

q u ie r e c o n s e r v a r e s p e c ia lm e n t e p e líc u la s . L o s l i b r o s , t o d a v ía

p u e d o e n t e n d e r lo , p u e s t o q u e c o n s e r v a n la r e a lid a d b a jo u n

c ie r t o c ó d ig o . Q u i z á h a y a g e n t e a q u ie n le in t e r e s a c o n v e r t i r s e

e n c o n s e rv a d o r de u n c ie r t o t ip o . . . a n t e s q u e p o n e r s e a con­

s e r v a r a n im a le s d is e c a d o s u o b je t o s d e a r t e , m e jo r c o n s e r v a r

u n c ie r t o t ip o d e c ó d ig o : s o n lo s b ib lio t e c a r io s . P e r o , c o m o s e
142 Pensar en tre imágenes

s u p o n e q u e la p e líc u la y a c o n s e r v a d e t e r m in a d o s m o m e n t o s d e

la v id a , e l h e c h o d e q u e r e r c o n s e r v a r u n a s e g u n d a v e z e s t a c o n ­

s e r v a c ió n . . . y q u e d e s p u é s s e o r g a n ic e n c o n g r e s o s . . . E n v íd e o ,

e s o c o r r e s p o n d e r ía a lo q u e s e lla m a “ t e r c e r a g e n e r a c ió n ” [46)

V e o q u e , e n g e n e r a l, l o s c o n s e r v a d o r e s s o n g e n t e — -y n o lo

d ig o p e y o r a t iv a m e n t e — b a s t a n t e m a y o r : n o e s u n t r a b a jo q u e

s e e m p ie z a d e jo v e n . A d e m á s , e n e l c in e , t o d a v ía h o y , a v e c e s

m e c o n s id e r a n c o m o u n j o v e n c in e a s t a , a u n q u e t e n g o c in c u e n ­

ta a ñ o s . C o n t r e i n t a a ñ o s , n o s c o n s id e r a b a n jó v e n e s c in e a s t a s ,

l o c u a l s ie m p r e m e r e s u l t ó e x t r a ñ o , p u e s t o q u e la j u v e n t u d e s

h a c ia l o s 1 0 / 1 5 a ñ o s y es ra ro p o d e r h a c e r u n a p e líc u l a in d e ­

p e n d ie n t e c o n 1 0 / 1 5 a ñ o s . E n g e n e r a l, e s e n t o r n o a l o s 3 0 a ñ o s

c u a n d o p u e d e h a c e r s e , a s í q u e lla m a n “ c in e j o v e n ” a g e n t e q u e

t ie n e lo q u e s e lla m a “ la e d a d d e r a z ó n ” [46]

D e s p u é s d e v e i n t e a ñ o s d e c in e , h a c ia e l 6 7 / 6 8 , y c o n m o t iv o

d e l o s m o v im ie n t o s s o c ia le s q u e s e p r o d u je r o n d o n d e v i v í a , m e

d i c u e n t a d e q u e y a n o s a b ía m u y b ie n h a c e r p e líc u l a s . . . I n c l u s o

ta l y c o m o lo c r e ía , n o s a b ía . M e h a c ía d e m a s ia d a s p r e g u n t a s :

“ P e r o , ¿ q u é h a y q u e p o n e r t r a s e s e p la n o ? Y a f in d e c u e n ta s ,

¿ p o r q u é e s n e c e s a r io q u e v a y a u n p la n o d e s p u é s d e o t r o ? ¿ P o r

q u é t ie n e q u e s e r a s í? ” . E n ú l t i m o t é r m i n o , m e p la n t e a b a p r e ­

g u n t a s b a s t a n t e n a t u r a le s , p e r o n o h a b ía n in g u n a r e s p u e s t a n a t u ­

r a l. Y m e h a lle v a d o d ie z o q u in c e a ñ o s , n o s é , t r a t a r d e r e v i v i r . . .

U n o v u e lv e a s u p a t r ia p r o n t o o t a r d e : y o h e q u e r id o v o l v e r a m i

p a t r ia , a l c in e , d a d o q u e n e c e s it o la s im á g e n e s p a ra v i v i r y p a ra

m o s t r á r s e la s a o t r o s , q u iz á lo n e c e s it o m á s q u e n a d ie . Y de u n a
197 7 ' 19 7 8 143

m a n e ra m u y e x a g e ra d a , p o r q u e e s ta b a e n u n m o m e n t o d a d o d e

la h i s t o r i a d e l c in e y , p o c o a p o c o , m e h e id o in t e r e s a n d o p o r

la h i s t o r i a d e l c in e . P e r o m e in t e r e s o e n t a n t o q u e c in e a s t a , n o

c o m o e n l o s t e x t o s q u e h a b ía le íd o d e B a r d é c h e o B r a s i l l a c h ,

M it iy o S a d o u l ( e s d e c ir : G r i f f i t h n a c ió e n t a l a ñ o , in v e n t ó t a l

o c u a l c o sa , c u a tro a ñ o s d e s p u é s E is e n s t e in h iz o t a l c o sa ), s in o

p r e g u n t á n d o m e c ó m o s e h a b ía n c re a d o la s f o r m a s q u e u t i l i z a ­

b a y c ó m o e s t e c o n o c im ie n t o p o d r ía a y u d a r m e . Y hace t re s o

c u a t r o a ñ o s t u v e u n a id e a p a ra u n p r o y e c t o : e m p e z a r a h a c e r lo

q u e lla m a r ía u n a “ h is t o r ia v i s u a l ” , c o n t e m p la d a b a jo a lg u n o s

a s p e c t o s e n g e n e r a l i n v i s i b l e s , s e r ía u n a h i s t o r i a v i s u a l d e l c in e

y d e la t e l e v i s i ó n . A l m is m o t ie m p o , t r a t é d e h a c e r m e c o n u n

e q u ip o p r o p io , c o m o u n p i n t o r q u e t r a t a r a d e t e n e r s u s p r o p i o s

p in c e le s , s u s p r o p io s t u b o s d e c o lo r e s y , d u r a n t e l o s c u r s o s d e

M o n t r e a l, m e d i c u e n t a d e q u e e ra c a s i im p o s ib le . [46]

E n m i o p in ió n , y a c a s i n o s e v e n la s p e líc u la s p o r q u e , p a ra m í ,

v e r p e líc u la s s ig n if ic a t e n e r la p o s ib ilid a d d e c o m p a r a r la s . P e r o

c o m p a r a r d o s c o s a s , n o c o m p a r a r u n a im a g e n c o n e l r e c u e r d o

q u e s e t ie n e d e e lla ; c o m p a r a r d o s im á g e n e s y , e n e l m o m e n ­

t o e n q u e s e v e n , i n d ic a r c ie r t a s r e la c io n e s . A h o r a b ie n , p a ra

q u e e s t o se a p o s ib le , h a c e f a lt a t e n e r u n a in f r a e s t r u c t u r a t é c ­

n ic a ( q u e a c t u a lm e n t e e x is t e ) q u e lo p o s i b i l i t e . E f e c t iv a m e n t e ,

a n t e s , s e p o d ía d e c ir : “ B i e n , h a b r ía q u e p r o y e c t a r ” . S i s e d ic e

“ E i s e n s t e i n r e t o m a e n t a l p e líc u la e l m o n t a je p a r a le lo q u e t e ó ­

r ic a m e n t e in a u g u r ó G r i f f i t h ” , h a b r ía e n t o n c e s q u e p r o y e c t a r a

G r i f f i t h y a E i s e n s t e i n a la v e z , u n o a l la d o d e o t r o . E n t o n c e s s í
144 Pensar en tre im ágenes

q u e s e p o d r ía v e r , c o m o c u a n d o la j u s t i c i a v e d e g o lp e q u e a lg o

e s v e r d a d e r o y a lg o e s f a ls o . Y a s í s e p o d r ía d e b a t ir . N o o b s t a n ­

t e , e s e v id e n t e q u e p o n e r d o s s a la s d e c in e u n a j u n t o a o t r a e s

u n p o c o d i f í c i l . P e r o a h o r a e x is t e e l v íd e o . L a s p e líc u l a s p u e d e n

p o n e r s e e n v íd e o y c o m p a r a r s e . S e p o d r ía p e n s a r q u e é s t a d e ­

b e r ía s e r la p r im e r a t a re a d e la s c in e m a t e c a s y d e la s e s c u e la s

d e c in e . D e s g r a c ia d a m e n t e , p a re c e q u e se a la ú l t i m a c o s a p o r

h a c e r y p o r e llo , p r e c is a m e n t e , la ú n ic a h i s t o r i a q u e p o d r ía e s ­

c r i b i r s e , la d e l c in e , n o s e e s c r ib e . P o r q u e e l c in e e s e n s í m is m o

u n m e d io d e e s c r i b i r la h i s t o r i a y n o h a y d if e r e n c ia e n t r e h a c e r

c in e y e s c r i b i r la h i s t o r i a d e l c in e . E l c in e e s c r ib e s u p r o p ia h i s ­

t o r ia a l h a c e rse . In c lu s o p o d r ía d a r in d ic a c io n e s s o b r e “ c ó m o

d e b e h a c e r s e la h i s t o r i a , la h i s t o r i a d e l o s h o m b r e s , d e la s m u je ­

r e s , d e lo s n i ñ o s , d e la s c u lt u r a s , d e la s c la s e s s o c ia le s ” , p o r q u e

e l c in e e s e n s í m is m o s u p r o p ia m a t e r ia h i s t ó r i c a y d a r ía b u e n a s

in d ic a c io n e s . L a Cinémathéque e s e l ú n ic o lu g a r d o n d e a lg o a s í

p o d r ía lle v a r s e a cabo y p ie n s o q u e , s i y a n o p a s a , n o e s a lg o

in o c e n t e d e n t r o d e l m o v im ie n t o d e la s o c ie d a d e n q u e , p r á c t i ­

c a m e n t e , e s t á m e d io p r o h ib id o . T e ó r ic a m e n t e s e d ic e : “ ¡ S í , q u é

b u e n a id e a ! ” , p e r o e n la p r á c t ic a n o e s p o s ib le . (46]

M e d i c u e n t a d e e s t o e n M o n t r e a l, p o r q u e t e n ía c o m o p r i n ­

c i p i o s it u a r m e e n la h i s t o r i a d e l c in e p a ra s a b e r d ó n d e m e e n ­

c o n t r a b a : e r a u n a e s p e c ie d e p s ic o a n á lis is e n v o z a lt a . P o n ía m o s

p e líc u la s e n s e s io n e s d e d o s d ía s , d o s v e c e s a l m e s , e l v i e r n e s y

e l s á b a d o : p o r la m a ñ a n a , t r e s o c u a t r o f r a g m e n t o s d e p e líc u l a s

y , p o r la t a r d e , u n a d e m is p e líc u la s . S e g ú n la s p o s ib ilid a d e s ,

e s c o g ía f r a g m e n t o s d e p e líc u la s m u d a s o s o n o r a s q u e , e n m i o p i ­

n i ó n , t e n ía n a lg u n a r e la c ió n c o n la p e líc u la d e la t a r d e . A h o r a

b ie n , u n a o d o s v e c e s — u n a v e z e s p e c ia lm e n t e — s u c e d ió a lg o .
1977- 197% *4 5

L a g e n t e v i o ( o , a l m e n o s , le s q u e d ó e l r e c u e r d o d e q u e h a b ía n

v i s t o — c o m o c u a n d o s e t ie n e e l r e c u e r d o d e u n r a y o — , y y a n o

p o d ía n v e r lo d e n u e v o ; s i h u b ie r a h a b id o a p a ra t o s d e v íd e o , h a ­

b r ía n p o d id o v e r l o y c o n s e r v a r u n a p r u e b a ) , d e c ía q u e la g e n t e

v io a lg o . E r a u n v i e r n e s o u n sá b a d o . D e m is p e líc u l a s , íb a m o s

a poner W eek-End p o r la t a r d e . Y o m e d e c ía : “ ¿ Q u é f r a g m e n ­

t o s p u e d o e le g ir ? W éek-End e s u n a p e líc u la u n p o c o b á rb a ra ,

m o n s t r u o s a , a s í q u e v o y a e s c o g e r p e líc u la s d e m o n s t r u o s p a ra

la m a ñ a n a ” . L e p e d í a L o s iq u e q u e c o g ie r a u n fra g m e n to de

Freaks d e B r o w n i n g ( p o r la s e n c illa r a z ó n d e q u e y o n o la h a b ía

v is t o ) ; u n fra g m e n t o d e The Fall o f the Román Empire (a m i m o d o

d e v e r , e s la lle g a d a d e lo s m o n s t r u o s , d e lo s b á r b a r o s f r e n t e a

lo s q u e s e lla m a b a n c i v i l i z a d o s ) ; Germania anuo zero ( e s d e c ir , u n

t e r r it o r io d e s p u é s d e la c a íd a , e l f in a l d e l m o n s t r u o ) . T a m b i é n

t e n ía The Birds d e H i t c h c o c k ( e s d e c ir , h u m a n o s a ta c a d o s p o r

o t r o s s e re s ) y d e s p u é s , c o sa ra ra , c o m o L o s iq u e a l p r in c ip io n o

e n c o n tra b a Freaks , t e n ía u n p r i m e r D r á c u la y u n p e q u e ñ o f r a g ­

m e n to d e L es Vampires d e F e u illa d e . Y e l h e c h o d e v e r d e c o r r i ­

d o u n fra g m e n to d e Germania anno zero e n t r e v a r io s f r a g m e n t o s . . .

( e ra u n p o c o a z a r o s o , p o r q u e p a ra h a c e r lo b ie n h a b r ía q u e h a ­

b e r lo s v i s t o e n v íd e o y e le g ir e n f u n c ió n d e lo q u e s e b u s c a b a

m o s t r a r o d e m o s t r a r , e le g ir e l f r a g m e n t o a d e c u a d o p a ra q u e e s o

f u e r a v i s i b l e ; p e r o a h í s e h i z o u n p o c o a l a z a r , s e c o g ía s is t e m á ­

t ic a m e n t e u n a b o b in a a la m it a d , e t c . , a u n q u e a q u e lla m a ñ a n a

q u e d ó m u y b ie n ) . . . y c o sa ra ra , e l h e c h o d e v e r Germania anno
zero e n tre Dracula y The Birds ... e x t r a ñ a m e n t e , p a r e c ía c o m o s i

e l v a m p ir o D r á c u la n o f u e r a e l m o n s t r u o , s in o t o d a la g e n t e a

su a lr e d e d o r : l o s b a n q u e r o s y la a lt a s o c ie d a d lo n d in e n s e de

la é p o c a e n q u e s u c e d e la h i s t o r i a . . . [46]
146 Pensar en tre imágenes

D e s d e m i p u n t o d e v is t a , la h i s t o r i a d e l c in e s e r ía la h i s t o r i a

d e d o s c o m p lo t s . P r i m e r c o m p lo t : e l c o m p lo t d e l s o n o r o c o n t r a

e l m u d o , d e s d e e l n a c im ie n t o d e l m u d o . S e g u n d o c o m p lo t : la

p a la b ra , q u e p o d r ía h a b e r a y u d a d o a l m u d o . .. C o m p lo t c o n t r a

e l h e c h o d e q u e n o s e e s c r ib ir á la h is t o r ia . . . e n c o n t r a r á n u n m e ­

d io d e i m p e d i r q u e s e c u e n t e la h i s t o r i a — s i n o , s e r ía d e m a s ia ­

d o f u e r t e , p o r q u e s i u n o sa b e c o n t a r s u p r o p ia h i s t o r i a , e n e se

m o m e n t o , h a y ... n o s é ... ¡ e l m u n d o c a m b ia !

Y m e p re g u n to s i e l p e r s o n a l q u e t r a b a ja e n la s f ilm o t e c a s

t ie n e in t e r é s e n p r e g u n t a r s e . . . , s i o t r o s p ie n s a n a s í s o b r e e s t o ,

s o b r e la c u e s t ió n d e la p r o d u c c ió n d e p e líc u l a s v in c u la d a a s u

c o n s e r v a c ió n . L a c o n s e r v a c ió n , b u e n o , s e c o n s e r v a m á s o m e n o s ,

p e r o te p r e g u n t a s q u é in t e r é s t ie n e c o n s e r v a r a s í im p e c a b le m e n ­

t e s i v e m o s q u e ... ¿ q u é e s lo q u e s e c o n s e rv a ? U n a im a g e n . L o q u e

r e s u l t a in t e r e s a n t e e s c o n s e r v a r la r e la c ió n e n t r e u n a im a g e n y

o t r a . P o c o im p o r t a c o n s e r v a r u n a p e líc u la s ie m p r e q u e s e c o n ­

s e r v e n t r e s f o t o s d e u n a p e líc u la d e V e r t o v y t r e s f o t o s d e u n a

p e líc u l a d e E i s e n s t e i n , a s í y a s a b e m o s q u é p a sa b a : é sa s e r ía la

t a re a d e la s r e v is t a s . Y s i t e n e m o s la p e líc u la , t a n t o m e jo r , p o r ­

q u e a s í s e p u e d e v e r y e s u n p la c e r , p e r o n o e s a b s o lu t a m e n t e

n e c e s a r io . E s m e jo r h a c e r la s , y é sa e r a , s e g ú n c r e o , u n a d e la s

g r a n d e s id e a s d e L a n g l o i s , q u e c ie r t a m e n t e h a y q u e p r o y e c t a r

p e líc u l a s , p e r o t a m b ié n h a y q u e h a c e r la s . E r a s o b re to d o u n a

i n c i t a c ió n a la r e a liz a c ió n d e p e líc u la s . [46]

P r e f ie r o c o n s id e r a r la Cinémathéque com o u n lu g a r d e p r o ­

d u c c ió n y n o c o m o u n s im p le lu g a r d e d i f u s i ó n . P o r q u e , s i e s

u n l u g a r d e d i f u s i ó n , s e h a c e lo m is m o q u e e n o t r o s lu g a r e s d e

d i f u s i ó n . [50]
i 9 7 7 -f9 7 8 147

M e p a re c e q u e , s e g ú n lo q u e h e p o d id o v e r , h a y c o s a s q u e m e

c o n c ie r n e n ; y t e n g o g a n a s d e m o s t r a r m i m ir a d a a o t r o s , q u e a

su vez p u e d e n c o p ia r o n o . (50]

E l f ra c a s o e s q u e a ú n n o h e c o n s e g u id o h a c e r la , y v e o — p u e ­

d e q u e se a d e m a s ia d o f ilo s ó f ic o — ... t e n g o la i m p r e s i ó n d e q u e

h a y u n a i m p o s ib il id a d d ic t a d a p o r la s o c ie d a d . P a r a m í , e l c in e

e s u n a p o s t u r a : v e r la s c o s a s m e p a re c e m á s im p o r t a n t e q u e d e ­

c ir la s . E n u n m o m e n t o d a d o , e s c o m o h a c e r ju s t ic ia . H a y d e m a ­

s ia d a s p a la b ra s . A h o r a b ie n , lo q u e m e p a re c e in t e r e s a n t e d e l

c in e e s e s t o : p e r m i t e v e r d e u n a m a n e r a d if e r e n t e q u e c o n o t r o s

m e d io s . P o r e s o p ie n s o q u e , d e s d e e l p r i n c i p i o , t u v o u n p o d e r

e x t r a o r d in a r io : la g e n t e p o d ía c o m p r e n d e r lo q u e p a sa b a s i n

q u e le s d ij e r a n n a d a . A s í q u e a v e c e s e ra n e c e s a r io — e s c o m o la

d ro g a — c o n t r o la r e s e p o d e r . D e a h í q u e s e in v e n t a r a e l s o n o r o ,

q u e s e in v e n t a r a d e u n a m a n e ra y n o d e o tra . C u a n d o v e m o s

a h o ra p e líc u l a s m u d a s , s e v e c la r a m e n t e q u e n o h a c e f a lt a d e ­

c i r l o t o d o c o n p a la b r a s ; la s p a la b ra s s ie m p r e v a n e n p r i m e r l u ­

g a r. L o q u e a h o r a m e in t e r e s a e n e l c in e e s q u e la im a g e n v a y a ...

d u r a n t e u n t ie m p o , d u r a n t e a lg u n o s a ñ o s — q u iz á h a s t a e l f i n a l

d e m i v id a — , q u e la im a g e n v a y a e n p r i m e r lu g a r y q u e e l t e x t o

v a y a d e s p u é s , q u iz á u n s e g u n d o m á s t a r d e . [46]
i979_I9^o

Es la s e g u n d a v e z q u e t e n g o la s e n s a c ió n d e t e n e r m i v id a

a n t e m í , m i s e g u n d a v id a e n e l c in e . . . o m á s b ie n la t e r c e r a ;

la p r im e r a e s c u a n d o n o h a c ía c in e , ib a d a n d o v u e lt a s , b u sc a b a ;

la s e g u n d a , a p a r t i r d e A bout de souffle h a sta lo s a ñ o s 1 9 6 8 - 1 9 7 0 ,

y d e s p u é s v i n o e l r e f l u j o , o e l f l u j o , n o s é c ó m o l la m a r l o ; la t e r ­

c e ra e s a h o ra . (47)

En Sauve qui peut (la vie), u n o t ie n e la s e n s a c ió n d e l o d e s c o ­

n o c id o , c o m o un n iñ o q u e e s tá c r e c ie n d o y a p r e n d ie n d o u n

id io m a a n t e s d e s a b e r c u á l e s la r e la c ió n e n t r e p a la b r a s c o m o

padre y madre . A q u í , e n e s t a p e líc u l a , c o n o z c o a m i p a d r e y a m i

m a d r e — e l p a d r e e s T w e n t i e t h C e n t u r y F o x , la m a d r e e s D . W .

G r if f it h — . T u v e q u e h a c e r la p e líc u la s i n n in g u n o d e lo s d o s ,

p e r o s a b ie n d o q u e p r e f ie r o a m i m a d re a n t e s q u e a m i p a d re . (52)

P a r a m í , f u e a la v e z u n s e n t im ie n t o y u n a r e a lid a d . Sauve qui


peut (la vie) f u e c o m o m i p r im e r a p e líc u la p o r q u e lu c h é c o n t r a
Pensar e n tre imágenes

e l la b o r a t o r io y e l c in e m a t ó g r a f o c o m o s i f u e r a la p r i m e r a v e z .

Y a n o f u e c o m o lu c h a r c o n t r a e l p a d r e , m á s b ie n c o n t r a e l h i j o .

S in e m b a r g o , t e n ía m o s la s m is m a s d is c u s io n e s y y o d e c ía c o s a s

c o m o : “ ¡ E s t o y s e g u r o d e q u e K o d a k h a h e c h o a lg u n a m e jo r a e n

lo s ú l t i m o s 2 0 a ñ o s ! ” I n c l u s o d e s d e u n p u n t o d e v i s t a t é c n ic o ,

e r a c o m o s i e s t u v ie r a in t e n t a n d o p o n e r l o s p ie s e n u n lu g a r p r o ­

h ib id o . M e s e n t ía c o m o a lg u ie n q u e t ie n e d ie z a ñ o s , p e r o a la

v e z c o m o a lg u ie n q u e h a c r u z a d o a l p a ís d e lo s a d u lt o s y p o r lo

t a n t o sa b e m u c h a s c o s a s . P e r o t a m b ié n e s ta b a e n t r a n d o e n u n

p a ís n u e v o . Y g r a c ia s a e s t e “ d e s c o n o c id o ” t e n ía la s e n s a c ió n

d e e s t a r h a c ie n d o m i p r im e r a p e líc u la . Q u i e r o s e r c a p a z d e v e r

a q u e llo q u e n o s e v e ; n o q u ie r o v o lv e r a m o s t r a r a q u e llo q u e y a

h e v i s t o , q u e e s lo q u e la m a y o r p a r t e d e la s p e líc u l a s h a c e . [48]

C u a n d o t ie n e s u n p r i m e r a m o r , u n a p r im e r a e x p e r ie n c ia , u n a

p r i m e r a p e líc u l a , u n a v e z lo h a s h e c h o , n o p u e d e s r e p e t i r l o . E s

c o m o c u a n d o v u e lv e s a c a sa — a la s m o n t a ñ a s y l o s la g o s , e n

m i c a s o — , t ie n e s u n s e n t im ie n t o d e in f a n c ia , d e e m p e z a r d e

n u e v o . P e r o , e n e l c in e , m u y r a r a m e n t e t ie n e s la o p o r t u n id a d

d e h a c e r t u p r im e r a p e líc u la u n a s e g u n d a v e z . [48]

M e g u s t a v e r la s c o s a s p o r p r im e r a v e z . D e l m is m o m o d o q u e

a la g e n t e c o m e n t e le g u s t a v e r c ó m o s e r o m p e u n r é c o r d m u n ­

d ia l p o r q u e e s t á s u c e d ie n d o p o r p r im e r a v e z ; la s e g u n d a v e z

p ie r d e in t e r é s . L a s p e líc u la s e s t á n h e c h a s p a ra h a c e r v i s i b l e lo

in v is ib le . D e s p u é s p u e d e s o lv id a r lo y c o n t in u a r d e n u e v o . E s

c o m o l o s t u r i s t a s q u e v a n a u n p a ís d e s c o n o c id o . P e r o , p a ra m í ,

n o d e b e r ía m o s d i s t i n g u i r e n t r e e l t r a b a jo y la s v a c a c io n e s . D e ­

b e r ía n e s t a r m á s e n t r e m e z c la d o s . Y p ie n s o q u e e s t o e s p o s ib le e n

la s p e líc u la s — p o r q u e s ó lo h a y d ie z o v e in t e p e r s o n a s , a v e c e s a l­
i 9 7 9 -r9 8°

g u n a m á s , t r a b a ja n d o e n u n a p e líc u la . P e r o e n t o n c e s h e d e s c u ­

b ie r t o q u e in c l u s o c o n p o c a g e n t e , n o h a y p a r a ís o e n la t i e r r a .

S o y e l ú n ic o q u e q u ie r e e s t o . E s t o y d is p u e s t o a h a c e r m u c h o s

s a c r if ic io s . Y l o s h e h e c h o . H a y u n a c a n c ió n d e L e o n a r d C o h é n

q u e d ic e : “ / carne so fa rfo r beauty 11 left so much behind I M ypatience


and myfamily ¡ My masterpiece u n s ig n e d E s t o e s lo q u e m e d i j e a

m í m is m o . Y t e n g o la s e n s a c ió n q u e t o d o e s n u e v o o t r a v e z . [48]

E n t r e a lg u n a g e n t e , a v e c e s s e m e c o n s id e r a e l p a d re d e l c in e

m o d e r n o . N o lo e n t ie n d o , p u e s t o q u e y o m e c o n s id e r o m u c h o

m á s jo v e n , e s p e c ia lm e n t e e n t r e lo s a m e r ic a n o s . M e e n c o n t r é c o n

P a u l S c h r a d e r a n o c h e , y c o n M ic h a e l C i m i n o h a c e d o s s e m a n a s ,

y e s t o y s e g u r o d e q u e m e c o n s id e r a n u n d ir e c t o r v i e j o o e n v e je ­

c id o . S e r í a d i f í c i l p a ra m í h a c e r le s e n t e n d e r q u e y o le s c o n s id e r o

m a y o r e s q u e y o . E v id e n t e m e n t e , y o t e n g o c a s i 5 0 a ñ o s y e llo s

t ie n e n 3 5 ó 4 0 . P e r o t e n g o e l p r o f u n d o s e n t im ie n t o d e q u e s o n

m is p a d re s . C r e o q u e e s p o r q u e s o n a m e r ic a n o s y c o n s id e r o q u e

e l c in e a m e r ic a n o s o n m i s p a d r e s . P o r e llo , in c lu s o s i s e t r a t a d e

u n c h ic o jo v e n h a c ie n d o s u p r im e r a p e líc u la e n A m é r ic a , le c o n ­

s id e r a r é m i p a d re o m i m a d r e , e in t e n t a r é r e b e la r m e c o n t r a é l.

S o y m a y o r q u e é l, p e r o m i c in e e s m á s jo v e n s im p le m e n t e p o r ­

q u e n o t ie n e r e g la s , y é l t ie n e m u c h a s r e g la s . P o r p r i m e r a v e z e n

lo s ú l t i m o s v e in t e a ñ o s , t e n g o la s e n s a c ió n d e q u e la s r e g la s t i e ­

n e n q u e s e r d e s c u b ie r t a s ; u n o n o d e b e r ía o b e d e c e r n i r e b e la r s e

a u t o m á t ic a m e n t e . E s m e jo r d e s c u b r ir lo q u e p u e d e s e r t u y o e n

e l s is t e m a y a c e p t a r lo o c a m b ia r. P e r o t r a b a ja r lo y d e s c u b r i r lo

d e s c o n o c id o . E l c in e s ig u e s ie n d o u n a a v e n t u r a p a ra m í. [48]
152 Pensar en tre imágenes

C on Sauve qui peut (la vie), v u e lv o a u n a s p e c t o d e l o f ic io a l

q u e n o m e d e d ic a b a d e s d e h a c e m u c h o y q u e c o n s is t e e n v e n ­

der y e n e n c o n t r a r id e a s m ie n t r a s s e v e n d e . E n h a b la r a l m i s ­

m o t ie m p o q u e s e v e n d e . P a r a m í , r e a lm e n t e , n o h a y d if e r e n c ia

e n t r e e l a r t e y e l d in e r o . T a n d i f í c i l e s r e u n i r f o n d o s p a ra u n a

p e líc u la c o m o h a c e r u n a b u e n a p e líc u la . [49]

M u c h a s v e c e s le s h e d ic h o a p r o d u c t o r e s o d ir e c t o r e s q u e

t r a t a n d e h a c e r u n a b u e n a p e líc u la q u e se a a s u v e z u n g r a n é x i ­

t o : “ H a z l a c o m e r c ia l. C u e n t a t u h i s t o r i a , la h i s t o r i a q u e q u ie r e s

v e n d e r . M u e s t r a t u i n t e r é s , c o m o s i lo q u e e s t u v ie r a e n ju e g o

f u e r a u n p a q u e te d e c i g a r r i l l o s , u n t r a je d e b a ñ o , u n p e r f u m e ,

u n a m á q u in a p a ra h a c e r a lg o ” . S u r e s p u e s t a e s : “ E s m u c h o m á s

c o m p lic a d o q u e e s o ” Y y o r e p lic o p a c ie n t e m e n t e : “ N o . D ic e s

q u e lo q u e e s tá e n j u e g o e s u n a h i s t o r i a d e a m o r ; e n t o n c e s , p r e ­

s é n t a la c o m o s i p a ra t i f u e r a c u e s t ió n d e v e n d e r u n a n u e v a m á ­

q u in a d e h a c e r e l a m o r e n v e z d e u n a p a ra la v a r p la t o s . D e s p u é s

d e t o d o , e r e s t ú ( h o m b r e o m u je r ) q u ie n in v e n t ó e s t o a n t e s q u e

e l la v a p la t o s (d e la m is m a m a n e ra q u e lo s m a r in e r o s d e l P o t e m -

k in in v e n t a r o n a lg o a n t e s q u e n a d ie ) . P o r lo q u e , s i c r e e s q u e

e s im p o r t a n t e q u e la g e n t e c o n o z c a lo q u e h a s in v e n t a d o , n o e s

c o m p lic a d o : c o g e la im a g e n d e u n a p e r s o n a y e s c r ib e M - A - N

s o b r e e lla ( o W - O - M - A - N ) , y d e s p u é s c o n t in ú a , d e im a g e n e n

im a g e n , d e s o n id o e n s o n id o ; y v e r á s , p r o n t o t e n d r á s a l m e n o s

u n a h o r a ” . P e r o e llo s n u n c a a c e p t a r ía n e s t o . E l l o s p u e d e n im a ­

g in a r h is t o r ia s s o b re J a m e s B o n d , s o b re S i s s i , s o b re e n c u e n t r o s

e n la t e r c e r a f a s e , p e r o n o s u p r o p ia h i s t o r i a . E n c u a n t o e s c u e s ­

t i ó n d e d e c ir a lg o a e s t e t e r c e r h o m b r e q u e h a n e s t a d o b u s c a n ­
I9 7 9 ' I9 8° T5 3

d o a t r a v é s d e la p e líc u la , d e r e p e n t e s e le s se c a la im a g in a c ió n .

E n c u a n t o e s c u e s t ió n d e in v e n t a r s u p r o p ia v id a y c o n t a r e s t a

in v e n c ió n e n f a v o r d e lo s d e m á s , y a n o le s q u e d a n a d a . I50)

C u a n d o u n o e s t á m u y s o lo , n o s e s ie n t e lo b a s t a n t e s e g u r o ;

h a y q u e s e n t ir s e lo b a s t a n t e s e g u r o e n c ie r t o s m o m e n t o s , s e g u r o

d e la p r o p ia t é c n ic a , c o m o u n p i n t o r q u e d e r e p e n t e s e s ie n t e

e n p le n a p o s e s ió n d e s u s m e d io s y p in t a c o s a s q u e c u a t r o a ñ o s

a n t e s n o s e h a b r ía a t r e v id o a h a c e r. E s u n p r o b le m a q u e R u b e n s

o V a n G o g h , d e r e p e n t e , s e a t r e v a n a p i n t a r a lg o q u e a n t e s n o s e

h a b r ía n a t r e v id o a h a c e r. S e a t r e v e n a a v a n z a r m u y l e jo s p o r q u e

se s ie n t e n g u ia d o s , c o m o u n d e p o r t is t a q u e e n c ie r t o m o m e n t o

b a te u n r é c o r d d e l m u n d o , c o s a q u e n o im p id e la b e lle z a d e l s a lt o

y la t é c n ic a ; a d e m á s, c re o q u e n o s e h a h a b la d o b ie n d e e s t o y

q u e h a y u n a a b s o lu t a d e ja d e z p o r p a r t e d e lo s m e d io s d e i n f o r ­

m a c ió n ... (51)

C o m o r e a liz a d o r o d ir e c t o r , e s t o y d e s e o s o d e h a b la r a o t r o s

d ir e c t o r e s d e la p e líc u l a q u e e s t o y h a c ie n d o . A h o r a b ie n , e s o e s

c o m p le t a m e n t e im p o s ib le , p u e s t o q u e l o s d ir e c t o r e s n o h a b la n ,

c o s a a la c u a l, p o r o t r a p a r t e , y o h e c o n t r ib u id o a l i n t r o d u c i r

la m is m a n o c ió n q u e e n l i t e r a t u r a , la n o c ió n d e a u t o r , l o q u e

h a c e q u e , f in a lm e n t e , se a c o m o u n n iñ o o u n a p r o p ie d a d p r i ­

v a d a : n o s e d ic e f á c ilm e n t e n a d a m a lo . S e d ic e a lg o b u e n o , s i e s

e s t r ic t a m e n t e n e c e s a r io , p e r o n o b ie n : s e d ic e q u e la p e líc u l a

e s tá b ie n , q u e e s in t e r e s a n t e . . . N e c e s it o h a b la r d e la p e líc u l a ,
*54 Pensar en tre imágenes

n o c o n lo s t é c n ic o s , q u e s ó lo h a b la n d e e lla t é c n ic a m e n t e , s in o

c o n g e n te q u e t a m b ié n h a c e p e líc u la s . M e d ig o : “ B u e n o . . . e l

ú n ic o m e d io d e h a b la r e s o r g a n iz a r a lg o q u e h a g a q u e la g e n te

a c e p te e l e n c a rg o d e h a b la r d u r a n t e u n a h o r a d e l o q u e h a c e

o d e lo q u e q u ie r e h a c e r ” . S i n o , n o s e h a b la , n o t e n g o o c a s ió n

d e h a b la r d e m i p e líc u la c o n o t r a s p e r s o n a s , o s e n t a d o s e n t o r n o

a u n a m e s a , p e r o e n t o n c e s n o s e h a b la d e la p e líc u l a , e s o n o

s i r v e . A s í q u e m e d ij e : d u r a n t e u n a h o r a , d e b e h a b e r u n o o d o s

s e g u n d o s d o n d e p u e d e h a b e r u n a p a r t e d e c o m u n ic a c ió n . H a ­

b l a r a m i s s e m e ja n t e s e n e l m is m o lu g a r . . . Y d e s p u é s , s e g u i r lo s

h o r a r i o s c lá s ic o s : p r o y e c t o s , r o d a je , m o n t a je . T e n g o u n p r o y e c ­

t o , e n t r e s m e s e s lo v o y a r o d a r , y d e s p u é s e n t r e s m e s e s h a r é lo

q u e s e lla m a e l m o n t a je , o a l m e n o s a s í e s c o m o la g e n t e lla m a

a m i a c t iv id a d , a u n q u e y o n o la lla m e a s í. [52]

D ic e s q u e v a s a e s c r i b i r u n g u ió n t é c n ic o ... p u e s e s c o s a d e t i ­

je r a s . D e t i j e r a s , d e c o r t a r , lu e g o p u e d e s im a g in a r lo c o m o s i se

c o r t a r a u n p o c o d e t ie m p o o d e e s p a c io ; a d e m á s, p a ra h a c e r u n

e n c u a d re s e c o r t a , e l p i n t o r q u e e n c u a d ra c o r t a la v e n t a n a , e s

a lg o c o rt a d o ... ¿ P o r q u é h a y q u e p o n e r lo p o r e s c r it o ? A c t u a lm e n ­

t e h a y u n e q u ip a m ie n t o m a t e r ia l. . . U n a P o la r o id e s u n p o c o m á s

c a ra q u e u n lá p iz , p e r o h a y u n a f a c ilid a d q u e n o h a b ía a n t e s y

m u c h a g e n t e h a c e u n m o n t ó n d e f o t o s . L a K o d a k s e g a n a la v id a

c o n e s o . O h a y p e q u e ñ o s m a g n e t ó f o n o s . ¿ P o r q u é c o g e s u n l á p iz

y u n a h o ja e n v e z d e u n a c á m a ra d e f o t o s y u n m a g n e t ó fo n o ? (56)

E s lo q u e m e d ij o A n n e - M a r i e [ M i é v i l l e ] : a l f in a l , y a h e r o ­

d a d o t r e s v e c e s e s t a p e líc u la , p u e s c a d a v e z q u e h e h e c h o f o t o s
155
,979-i98°

e n la c o p ia d o r a , m i p la c e r d e f a b r ic a r im á g e n e s h a q u e d a d o s a ­

t is f e c h o . Y c r e o q u e , s i n o lo h u b ie r a h e c h o , n o l o h a b r ía c o n ­

s e g u i d o . P e r o n o s é c ó m o h a c e la g e n t e p a ra s e g u i r a f lo t e c o n

c ie n t o c in c u e n t a p á g in a s s i n c á m a ra d e f o t o s . ¿ C ó m o c o n s ig u e s

h a c e rlo ? (52]

P e r o , ¿ t ie n e s la id e a d e u n t o d o ? C u a n d o e r a p e q u e ñ o , m e

a c u e rd o d e q u e e l p r o f e s o r d e d ib u jo n o s d e c ía q u e h a b ía d o s

t ip o s d e e s c u lt o r e s : R o d i n , q u e h a c ía u n b lo q u e y , p o c o a p o c o ,

se ib a c o n v ir t ie n d o e n a lg o ; y M i g u e l Á n g e l, q u e e m p e z a b a p o r

e l d e d o d e l p ie , d e s p u é s e l t a ló n , la p ie r n a , la r o d i l l a . . . [521

¿ T e a c u e rd a s d e l p r i m e r p la n o q u e r o d a s t e ? Y o s í . F i l m é m is

p ie s . [56]

H a c e r u n a p e líc u la , h a c e r c in e . ¿ C ó m o s e h a c e c in e , a h o r a , e n

F r a n c ia , e n e s t a r e g ió n d e l m u n d o ?

A m e n u d o m e h a n t o m a d o p o r a lg u ie n q u e d a le c c io n e s . A h o ­

ra , c o n c in c u e n t a a ñ o s , d e l o s c u a le s t r e i n t a e n e l c in e ( y , d e

é s o s , s ó lo v e i n t e h a n d e ja d o h u e lla s o b r e s u p e r f ic i e s s e n s i b l e s ) ,

t e n g o u n p o c o la s e n s a c ió n d e h a b e r f u n c io n a d o m á s b ie n c o m o

d o n a n t e d e s a n g r e , y e s o a v e c e s a c a rre a c o s a s b u e n a s y a v e ­

c e s m a la s . I n c l u s o la p u b lic id a d m e h a t o m a d o c o s a s p r e s t a d a s

s i n d e v o lv e r in t e r e s e s p o r la a u s e n c ia d e f u n d id o s e n c a d e n a d o s .

M i r a , p r e c is a m e n t e h o y , q u e r r ía v o lv e r a h a c e r f u n d i d o s q u e se

e n c a d e n e n . C r e o q u e p o r f i n s a b r ía h a c e r c a m p o s y c o n t r a c a m ­

p o s , p e r o n o s ó lo e n e l e s p a c io . Q u e s e e n c a d e n a ra n e n e l t i e m ­

p o e in c l u s o q u e e l t ie m p o m is m o e n c a d e n a ra . Q u e l o s t i e m ­

p o s e n c a d e n a ra n : t ie m p o d e s p e ja d o , t ie m p o c u b ie r t o , t ie m p o
156 Pensar en tre imágenes

d e p a z , y t o d o s l o s “ n o t e n g o t ie m p o ” , lu e g o t o d o s l o s t ie m p o s

v e r b a le s q u e s e lla m a n “ d e a c c ió n ” . T e n e r t ie m p o . T o m a r s e e l

t ie m p o d e m o s t r a r e s t e t e n e r . H a c e r u n r a m o , p o r e je m p lo , o u n

d iá lo g o d e e n a m o r a d o s , la s f lo r e s a la v e lo c id a d d e la s p a la b ra s

y l o s s ile n c io s , c u a n d o a lg o s e q u e d a m a rc a d o d o n d e la c á m a ra

n o p a sa d e u n p la n o a o t r o s in o q u e s e a d e n t r a d e u n p la n o ( e n

r u s o se d ir ía u n “ e n c u a d re ” ) a o t ro .

T e p r e g u n t a s : ¿ s o n id o d ir e c t o o s o n id o t e s t ig o ? ¿ Y s i f u e r a d i ­

r e c t a m e n t e u n t e s t ig o ? ¿ Y s i m e p u s ie r a a e s c u c h a r y a r e g i s t r a r

e n d ir e c t o a l q u e e s c u c h a y n o a l q u e h a b la ? P a r a f i l m a r a l q u e

e s c u c h a , ¿ q u é h a r á f a lt a , u n N a g r a o u n É c l a i r ?

Q u e r r í a r a l e n t i z a r , f i l m a r lo q u e n o s e v e n o r m a lm e n t e , v o y a

i n t e n t a r m o s t r a r e s o e n u n v íd e o ; n o s e t r a t a d e r a l e n t i z a r e x a c ­

t a m e n t e , s i n o d e d e s c o m p o n e r e s e p a s a d o e n e l in s t a n t e e n q u e

c o m p o n e e l p r e s e n t e d e l o s p e r s o n a je s .

Y la l u z , m e g u s t a r ía c o n t r a t a r a d o s o t r e s o p e r a d o r e s , d o s

o t r e s g e n e r a le s o t e n ie n t e s d e la f o t o g r a f ía , y q u e d i s c u t i e r a n

e n tre e llo s s o b r e la c a lid a d d e la l u z en un so to b o sq u e o e n

u n a c o c in a , d e t a l t i r a j e e n t a l la b o r a t o r io , y q u e y o p u d ie r a e s ­

c u c h a r le s t r a n q u ila m e n t e , h a c e r le s p r e g u n t a s y e v e n t u a lm e n t e

v e r c ó m o d a n r e s p u e s t a s d if e r e n t e s , c o m o s i f u e r a n v a r i o s m é ­

d ic o s a n t e u n e n f e r m o .

P a r a p o d e r d a r u n a id e a d e m i t r a b a jo , y d e m i a m o r p o r e s t e

t r a b a jo , s e t e n d r ía q u e p o d e r t r a b a ja r d e o t r a m a n e r a q u e n o

f u e r a c o n la s p a la b r a s , o n o s ie m p r e c o n la s p a la b ra s e n p r i m e r

lu g a r . M e g u s t a r ía m u c h o m á s q u e f u e r a n im á g e n e s h a b la d a s e n

l u g a r d e u n le n g u a je c o n im á g e n e s . (53I
i 9 7 9 ' I9 So 157

P a ra i r m á s le jo s , m e r e s u lt a d i f í c i l c o n t in u a r p o n ie n d o p o r

d e la n t e la s p a la b r a s y e l le n g u a je e s c r it o . E s n e c e s a r io p a s a r p o r

la s im á g e n e s , q u e n o s e a n s ó lo u n e f e c t o s in o u n a c a u sa .

Q u e u n p la n o n o s ig a a o t r o p la n o ( u n e n c u a d r e , d e c ía n E i -

s e n s t e in y D o v j e n k o ) p o r q u e e s lo q u e e s t á e s c r it o , s i n o p o r q u e

e l p la n o q u e le p re c e d e d e b e s e r c a m b ia d o p o r o t r o p a ra c o n t i ­

n u a r s u m o v im ie n t o , t a l y c o m o e n u n ju e g o o e n u n a s o c ie d a d

la g e n t e s e p o n e d e a c u e r d o o n o p a ra p a r a r o c o n t i n u a r u n

m o v im ie n t o s o c ia l.

L a c o n t in u id a d d e l o s p la n o s c o m o , e n c a d a c a s o , u n a d e c i­

s i ó n d e j u s t i c i a q u e lle g a a u n a c u e rd o o lo r o m p e .

M e g u s t a r ía c o n t in u a r e s t e t r a b a jo d e g u ió n c o n la a y u d a d e

u n a p e líc u la , y la s t é c n ic a s lig e r a s y r e la t iv a m e n t e b a ra t a s d e l

v íd e o y d e l S u p e r 8 m m l o p e r m i t e n , e n f i n , c o m o s i C é z a n n e

fu e ra a h a c e r e s b o z o s d e u n a m a n z a n a a n te s d e p e d ir le d in e r o

a s u m a rc h a n te . [54I

M i p ro y e c to c o n s is t e p r e c is a m e n t e e n f ilm a r e l c a m p o . N o

lo s é h a c e r y s ie m p r e m e h e s e n t id o a t r a íd o p o r lo q u e n o s é

h a c e r. S ie m p r e d is c u t o c o n la g e n t e : m e m e t o e n lo q u e n o m e

c o n c ie r n e p o r q u e n o lo s é h a c e r. [52]

Nunca he d e ja d o F r a n c ia , s o y f r a n c o - s u iz o , d e u n a r e g ió n

b ie n d e f in id a e n t r e la A l t a S a b o y a y la S u i z a f r a n c ó f o n a . D e jé

P a r í s h a c e c in c o , s e is a ñ o s . D e s p u é s , r e s u lt a b a m u y d u r o v i v i r

e n p r o v in c ia s . V o l v í a la o r i l l a d e l la g o d e G in e b r a . E r a m uy
Pensar en tre imágenes

d u r o p o r q u e e ra la p r o v in c ia f r a n c e s a : u n o s e q u e d a e n e l in t e ­

r i o r d e l t e r r i t o r i o y t o d o p a sa p o r la c a p it a l

P u e sto a s e r e x t r a n je r o , m e jo r s e r l o d e v e rd a d . S u iz a e s la

I s r a e l d e E u r o p a . P u e s t o a s e r u n e x ilia d o , m e jo r s e r e x i l i a d o e n

t u p r o p ia c a sa . S o y e x t r a n je r o e n S u i z a : s ie m p r e c a ra c u a n d o

cae c r u z y c r u z c u a n d o c a e c a ra , a lg o q u e n o g u s t a a la g e n ­

te . E n ta n to q u e c r u z , h a g o p e r d e r la c a ra a l o s d e e n f r e n t e .

Y p u e sto a e s t a r s o lo , m e jo r e s t a r s o lo e n lu g a r e s d o n d e h a y

u n la g o , m o n t a ñ a s , h ie r b a y t a m b ié n u n a c iu d a d . E l c a n t ó n d e

V a u d e s t a n g r a n d e c o m o u n L o s A n g e le s e n q u e h u b ie r a b o s ­

q u e s y la g o s e n t r e lo s b a r r io s . [55)

L a s c iu d a d e s m e h a b ía n h e c h o o l v i d a r u n p a r a ís o n a t u r a l e n

e l q u e , e n t r e l o s p a is a je s y e l d in e r o , h e v u e lt o a e n c o n t r a r a

e s o s p e r s o n a je s o c c id e n t a le s q u e s o n l o s m ío s . (47]

C o m o n o p u e d e n v e r lo s lím it e s y e s o le s d a s e g u r id a d , lo s

h a b it a n t e s d e la s c iu d a d e s p ie n s a n d e ig u a l m a n e r a q u e e l l e n ­

g u a je n o s o b r e p a s a e l l í m i t e d e s u c u e r p o , q u e s e a lo ja e n s u

i n t e r i o r y q u e s o n , p o r t a n t o , d u e ñ o s d e s u s m o v im ie n t o s .

A s í , l o s h a b it a n t e s d e la s c iu d a d e s t ie n e n la p a r t ic u la r id a d d e

h a b la r e n g e n e r a l c a s i t o d o e l t ie m p o .

N o d u d a r á n e n j u z g a r u n a c o n t e c im ie n t o le ja n o d e s u c u e r p o

c o m o s i f o r m a r a p a r t e d e s u p a is a je i n t e r i o r . S a b r á n c o n c e r t e z a

a l c a b o d e t r e s h o r a s q u e C h in a h a in v a d id o V ie t n a m , p e r o le s

h a r á n f a lt a v a r io s d ía s , s i e s q u e lo c o n s ig u e n , p a ra e s t a r s e g u r o s

d e n o h a b e r p illa d o la d illa s .
159
, 979- 198°

D e a h í, s u m ie d o a la im a g e n y , c o m o la g e n t e d e c in e q u e v iv e

e n s u m a y o r p a r t e e n la s g r a n d e s m e t r ó p o lis , la o b lig a c ió n d e

im a g in a r a p a r t i r d e u n g u ió n .

A h o r a e n t ie n d o p o r q u é e l n ú c le o d e l c in e a r g e lin o y la S o -

n a t ra c h t u v i e r o n m ie d o d e n u e s t r o p ro y e c to s o b r e e l p u e b lo

s a h a r a u i, e l p u e b lo h o r i z o n t a l c u y o h o r i z o n t e n o e s t á c e r r a d o .

Y e n t ie n d o q u e t a m b ié n t u v ie r a n m ie d o e n G a u m o n t , c u a n d o

se t ra ta b a r e a lm e n t e d e i n v e r t i r e n lo s c e n t r o s d e p r o d u c c ió n ,

i n c lu s o e n u n o s o lo , p e r o d e s c e n t r a liz a d o . C u a n d o s e t ra t a b a d e

q u e la d i f u s i ó n d ie r a r e s p u e s t a s a la p r o d u c c ió n , y n o ó r d e n e s .

Una r e v is t a d e c in e e n la q u e a q u é llo s q u e h a c e n p e líc u l a s

m o s t r a r a n d e v e z e n c u a n d o s u p o s ic ió n , c o m o l o s b a r c o s d e

c o m e r c io e n m it a d d e l o c é a n o : lo c ie r t o e s q u e n o h e e n c o n t r a ­

do m u c h a s. [56]

U n a p e líc u la n o s e p u e d e c o n t a r , h a y q u e v i v i r l a . T o m o m u ­

c h a s n o ta s , p e ro n o p a ra d e s c r i b i r a lg o q u e v a a p a s a r , c o m o

la g e n t e q u e h a c e g u io n e s , c o m o e l P e n t á g o n o — u n a p e líc u l a

q u e t ie n e é x i t o e s c a p a a l g u ió n , lo c u a l n o q u ie r e d e c i r q u e y o

te n g a a lg o c o n t r a l o s g u io n is t a s . L a id e a e s m o s t r a r c ó m o , c o n

h e c h o s r e a le s , s e h a n f o r ja d o la s le y e n d a s . L o im p o r t a n t e n o e s

q u e G r if f it h in v e n t a r a e l p r i m e r p la n o , s in o q u e e n u n c ie r t o

m o m e n t o s e c o r t ó e l p la n o . C o m o , e n u n c ie r t o m o m e n t o , c o n

R im b a u d , J o y c e , P ic a s s o , s e d io u n s a lt o .

E l c in e m u d o , q u e e ra p o p u la r p o r q u e m o s t r a b a la s c o s a s s i n

n o m b r a r la s , e ra m u y p o d e r o s o . W a lt e r B e n ja m in le d ijo e s to
i 6o Pensar en tre imágenes

m is m o a A d o r n o : e l in c o n s c ie n t e d e la i n d u s t r i a t u v o m ie d o , se

p u s o e n m a rc h a e l s o n o ro .

E l m u d o s u p o n ía e l d e s c u b r im ie n t o d e l m o n t a je . E l c in e n o e s

f o t o g r a f ía e n m o v im ie n t o , s in o t r e s f o t o s p o r j u z g a r , p o r c o m ­

p a ra r. L o v o y a d e m o s t r a r c o m o u n c ie n t í f ic o : E i s e n s t e i n h i z o

e s t o y a q u e llo , y e s o d e m u e s t r a e s t o .

C o n e l c in e s o n o r o , h u b o q u e d e ja r d e v e r , d e p e n s a r , d e im a ­

g in a r . C o n e l m u d o , la g e n t e a b r ía l o s o jo s , t o d o s j u n t o s . T o d o s

s o m o s ig u a le s a n t e la im a g e n . [55)

V e r la h i s t o r i a m á s q u e c o n t a r la . E l c in e e s e l ú n ic o c a m p o e n

q u e s e p u e d e h a c e r e s o . S i la ú n ic a p e r s o n a q u e p u e d e d e c ir la

v e r d a d n o lo h a c e , a lg u n a r a z ó n t ie n e q u e h a b e r . E n t o n c e s se

e m p le a o t r o m e d io . S e d ic e : s ó lo h a y q u e m o s t r a r . P i e n s o q u e

n o s lo im p id e n . A c t u a lm e n t e , n o se t r a t a d e v e r la s p e líc u l a s ,

s i n o d e h a b la r d e e lla s . E n e s o c o n s is t e s e r c r í t i c o , y n o s o t r o s ,

t o d o s lo s d e la Nouvelle Vague, e s t á b a m o s m á s c e rc a d e H e n r i

L a n g l o i s q u e d e n a d ie . L a n g l o i s e r a u n c in e a s t a q u e ro d a b a s u s

p e líc u la s c o n l o s p r o y e c t o r e s y n o c o n la s c á m a ra s . L u m i é r e

in v e n t ó p r i m e r o e l p r o y e c t o r y , d e s p u é s , la c á m a ra . P u e s t o q u e

h a y u n p r o y e c t o r , h a y q u e in v e n t a r c o n q u é a lim e n t a r l o : e n t r e

A u g u s t e y L o u i s t u v o q u e s u c e d e r a lg o a s í. [55]

P i e n s o q u e l o q u e e x is t e e s t á entre. Y q u iz á , s i h a y u n d o b le

t ít u lo [e n Sauve qui peut (la vie)\ e s p o rq u e e x is t ía e l d e se o de

d a r le a la p e líc u la u n t í t u l o c lá s ic o y c o m e r c ia l. “ S á lv e s e q u ie n

p u e d a ” e s u n a e x p r e s ió n h e c h a p e r o , a l m is m o t ie m p o , q u e r ía
161
i 9 7 9 ' I9 8°

lla m a r la “ la v id a ” , o lla m a r la “ la a le g r ía ” , o “ e l c ie lo ” , “ la p a ­

s i ó n ” o a lg o a s í. E s t u v e d u d a n d o m u c h o t ie m p o , p o r q u e u n a

p e líc u la q u e s e lla m a r a “ la v id a ” e s tá b ie n e f e c t iv a m e n t e p a ra

la v id a d e la s a b e ja s o la v id a d e l o s p e c e s ; a u n q u e , s i n o , c r e o

q u e n o h u b ie r a f u n c io n a d o . . . P e r o t a m b ié n s u p o n ía p o n e r u n

d o b le t í t u l o c o m o s i h u b ie r a , a s u v e z , u n e f e c t o d e t e r c e r t í t u l o

q u e d e b e n a c e r y q u e c a d a u n o p u e d e h a c e r s u m o n t a je c o m o

q u ie r a , c o n la s in d ic a c io n e s b a s t a n t e p r e c is a s y a lg o f l e x i b l e s ,

a lg o c o n t r a d ic t o r ia s , q u e s e le d a n ... C r e o q u e , e n e f e c t o , t o d a

la p e líc u la y t o d o m i c in e e s tá c o n t e n id o u n p o c o a h í y t a m b ié n

q u e e l c in e n o e s u n a im a g e n d e s p u é s d e o t r a , s in o q u e e s u n a

im a g e n m á s o t r a q u e f o r m a u n a t e r c e r a , y e s t a t e r c e r a la f o r m a

e l e sp e c ta d o r. [57]

N o c r e o q u e h a y a h e c h o u n g r a n t r a b a jo d e expresión e n la

p e l í c u l a , p e r o s í c r e o q u e h e c o n s e g u id o la impresión d e m uchas

c o s a s . N o e s t o y h a c ie n d o s im p le m e n t e u n j u e g o d e p a la b r a s ,

la e x p r e s i ó n e n e l d o m i n i o p lá s t ic o p a s a p r i m e r o p o r la i m ­

p r e s ió n , u n o s e e x p r e s a d e la m a n e r a e n q u e i m p r i m e , d e s ­

p u é s se p r o d u c e u n c ie r t o e c o y v o s o t r o s , q u e n e c e s it á is e x ­

p r e s a r o s p e r o n o q u e r é i s h a c e r lo p o r q u e t e n é i s o t r o t r a b a jo

u o t r a s c o s a s q u e h a c e r , r e c i b í s e s o , a p o r t á is m u c h o y to d o

e s o s e m e z c la . . . P u e d o a f i r m a r q u e t r a b a jo m u c h o m á s c o m o

u n p i n t o r y c o m o u n c o m e r c ia n t e . . . h a c ía m u c h o t i e m p o q u e

n o r o d a b a u n a p e líc u l a n i f ic c ió n a lg u n a e n e l c i r c u i t o tra ­

d i c i o n a l ; m e d e d ic a b a , m á s b ie n , a l o q u e s e lla m a i n v e s t i g a ­

c ió n . [51]
IÓ2 Pensar en tre imágenes

H a y a lg o r e s p e c t o a l o s r a le n t íe s q u e h a b ía e x p r e s a d o c o n lo s

c h ic o s , lo s h o m b r e s , e s u n a c o n c lu s ió n p r o v i s i o n a l d e la q u e m e

g u s t a r ía h a b la r c o n c in e a s t a s a p a r t i r d e u n a p r u e b a c ie n t íf ic a .

M e a t r a ía la b ú s q u e d a d e o t r o r i t m o , p a ra d e s c u b r i r e s e r i t m o

g r a c ia s a l c u a l e l c in e d e b e r e p r e s e n t a r la v id a , c u a n d o e n r e a l i ­

d a d f u n c io n a a l r i t m o u n p o c o a r t i f i c i a l d e 16 ó 2 4 im á g e n e s p o r

s e g u n d o . H a y o t r o s r i t m o s e n t r e e s o s d o s , p e r o s e l o s c a rg a r o n

t o d o s , p u e s t o q u e e n e l c in e m u d o v e m o s e s o s c a m b io s d e r i t ­

m o q u e s e o b t e n ía n p o r q u e lo s g r a n d e s a c t o r e s e r a n t a m b ié n

g r a n d e s d ir e c t o r e s , c o m o L a n g d o n , C h a p lin , K e a t o n , y e n su

in t e r p r e t a c ió n m a rc a b a n r i t m o s d if e r e n t e s . . . (55]

[En Sauve qui peut (la vie)) Hay m uchos m o v im ie n t o s y en

p a r t i c u l a r m o v im ie n t o s lla m a d o s d e r a l e n t í , q u e p r e f i e r o l l a ­

m a r c a m b io s d e v e lo c id a d ; p a ra e s o e l z o o m h u b i e r a s i d o i n t e ­

r e s a n t e , p o r q u e e l c a m b io d e v e lo c id a d h u b ie r a s id o u t i l i z a d o

p a ra a u m e n t a r o a c e r c a r , p a ra p a s a r d e u n e n c u a d re a o t ro ,

p e r o e l c a m b io d e v e lo c id a d h a b r ía s id o e n e se m o m e n to u n

c a m b io d e e n c u a d r e : c a m b ia r d e e n c u a d r e p a ra c a m b ia r d e

v e lo c id a d .

P ie n s o q u e s i h u b ie r a p o d id o v e r l o , h a b r ía t e n id o g a n a s d e

hacer una e s p e c ie d e m o v im ie n t o c i r c u l a r p a ra a c e rc a rm e y

h a b r ía m o s e n c o n t r a d o la s v e lo c id a d e s a d e c u a d a s , c o n l o q u e e n

a lg u n o s m o m e n t o s t a m b ié n h a b r ía r a le n t iz a d o y d e s c o m p u e s t o

p a is a je s e n l o s q u e n o h a b ía n a d ie , l o s d e c o r a d o s y l o s c o lo r e s ,

y s e h u b ie r a lle g a d o b r u s c a m e n t e a u n d ra m a .

C r e o q u e n o h a q u e d a d o m a l d e t o d o , a u n q u e h a y p la n o s m e ­

n o s lo g r a d o s q u e o t r o s , y f u e g r a c ia s p r e c is a m e n t e a la e x p e r i e n ­

c ia q u e t e n ía d e l v íd e o , q u e m e p e r m i t e im a g in a r l o s c a m b io s
i 9 7 9 _I9 8°

de velocidad sin verlos, lo mismo que un músico nota el ritmo


sin tener al lado una batería: puede oírlo en su cabeza. (62]

H o y e n d ía , t o d o s lo s r i t m o s s o n p a r e c id o s : s e d a u n b e s o a l

m is m o r i t m o q u e s e s u b e a u n c o c h e o q u e s e c o m p r a u n a b a r r a

d e p a n . P ie n s o q u e e x is t e n m u n d o s i n f i n i t o s y q u e e l c in e n o

p e r m it e , d a d o s u e s t a d o c o m e r c ia l, a b o r d a r lo s d e l l e n o s i n u n

g ra n t e m a . E s o e s lo d i f í c i l y lo q u e m e in t e r e s a b a . E n France tour
détour d e s c u b r í u n a i n t u i c i ó n , s i n i r m á s le j o s , p u e s t o q u e h a b r ía

q u e h a b la r c o n l o s c o le g a s y q u e m e a p o r t a r a n s u e x p e r ie n c ia .

H ic im o s r a le n t iz a c io n e s , c a m b io s de r it m o s , lo que lla m a r ía

m á s b ie n d e s c o m p o s ic io n e s , c o n ju g a n d o la s t é c n ic a s d e l c in e

y d e la t e le v is ió n . T e n í a a m i d is p o s ic i ó n u n n i ñ o y u n a n iñ a e

h ic im o s c a m b io s d e v e lo c id a d , m e d io r a l e n t í , m e d io a c e le ra d o ,

m e d io s r i t m o s c o n u n m o n t ó n d e p o s ib ilid a d e s d if e r e n t e s . D e s ­

d e e l m o m e n t o e n q u e s e p a ra u n a im a g e n e n u n m o v im ie n t o

q u e c o m p o r t a v e i n t ic in c o ( q u e n o e s m u c h o , s o n c in c o v e c e s

l o s d e d o s d e la m a n o y e s o e s a lg o q u e a ú n s e a lc a n z a a p e n s a r ) ,

u n o s e d a c u e n t a d e q u e , d e u n p la n o q u e s e h a f ilm a d o y s e g ú n

la m a n e ra c o m o lo p a r e s , s u r g e n m i l e s d e p o s ib ilid a d e s , y to ­

d a s la s p e r m u t a c io n e s p o s ib le s e n t r e e s a s v e i n t ic in c o im á g e n e s

r e p r e s e n t a n m i l l o n e s d e p o s ib ilid a d e s . L le g u é a la c o n c lu s ió n

d e q u e , c u a n d o s e h a c e n c a m b io s d e r i t m o , c u a n d o s e a n a li­

z a n lo s m o v im ie n t o s d e u n a m u je r , m o v im ie n t o s t a n s im p l e s

c o m o , p o r e je m p lo , c o m p r a r u n a b a r r a d e p a n , t e d a s c u e n t a

d e q u e h a y m o n t o n e s d e m u n d o s d if e r e n t e s e n e l i n t e r i o r d e l

m o v im ie n t o d e la m u je r , m ie n t r a s q u e la s r a le n t iz a c io n e s e r a n

m u c h o m e n o s in t e r e s a n t e s c o n e l n iñ o . E n e f e c t o , c o n la s im á ­

g e n e s d e l n iñ o h a c ía m o s p a ra d a s e n t r e c a d a p a ra d a y , a l f i n a l ,
Pensar en tre imágenes

s a lía s ie m p r e la m is m a lín e a d i r e c t r i z . E n c a m b io , c o n la n iñ a ,

c o n c o s a s m u y b a n a le s , s e p a sa b a d e r e p e n t e , e n u n t e r c io de

s e g u n d o , d e u n a a n g u s t ia p r o f u n d a a la a le g r ía , r e a lm e n t e e ra n

m o n s tru o s ... E n t a n t o q u e c ie n t í f ic o , c o n o c ie n d o b ie n c ie r t a s

t e o r ía s , t e n ía la i m p r e s i ó n d e q u e e r a n c o r p ú s c u lo s y m u n d o s

d i f e r e n t e s , g a la x ia s q u e e r a n e n c a d a c a so d if e r e n t e s y se p a sa ­

b a d e u n a a o t r a c o n u n a s e r ie d e e x p lo s io n e s . M i e n t r a s q u e e l

m o v im ie n t o d e l c h ic o e ra m u c h o m á s o n d u la d o y c o n u n p u n t o

d e p a r t id a , lo c u a l p ro v o c a b a q u e la s p a ra d a s f u e r a n m e n o s i n ­

t e r e s a n t e s p lá s t ic a m e n t e . . . [51]

S ó lo e s u n p r i n c i p i o . M é l i é s n o c r e y ó q u e f u e r a in t e r e s a n t e

c r e a r la i l u s i ó n d e m o v im ie n t o . L o im p o r t a n t e , d i j o , e ra v e r d i ­

f e r e n t e s t ip o s d e m o v im ie n t o . P a r a n u e s t r a in v e s t ig a c ió n a n a ­

l i z a m o s d if e r e n t e s t ip o s d e v e lo c id a d p a ra e le g i r la v e lo c id a d

c o r r e c t a p a ra e l g u ió n c o r r e c t o . Q u i z á s n e c e s it a s u n a v e lo c id a d

m á s le n t a p a ra u n b e s o . S i a n a liz a s l o s m o d o s e n l o s q u e lo s

a c t o r e s s e b e s a n e n la s p e líc u la s d e h o y , d e s c u b r ir á s q u e s i e m ­

p r e lo h a c e n a la m is m a v e lo c id a d . E n c a m b io , p ie n s a e n c ó m o

b e sa b a G r e t a G a r b o a R a m ó n N o v a r r o . E n la s p e líc u l a s m u d a s ,

h a b ía g r a n d e s v a r ia c io n e s d e v e lo c id a d , d e t e r m in a d a s p o r e l

a c t o r y n o p o r la c á m a ra . H o y lo h e m o s p e r d id o y m a n t e n e m o s

s ie m p r e u n m is m o r i t m o . L o s r i t m o s s e r a le n t iz a b a n e i n m o v i ­

liz a b a n e n la s p e líc u la s m u d a s p o r la s lín e a s d e d iá lo g o — h a ­

b la d o e n la s p e líc u la s s o n o r a s — , lo q u e a v e c e s e s t á b ie n . P e r o

la c á m a ra le n t a d e la s e s c e n a s d e m a t a n z a s d e S a m P e c k in p a h

o de Rocky I I s e h a n c o n v e r t id o e n c lic h é s — h o y e x p lo t a d o s
1979- 19&0

p o r la p u b lic id a d — y p o r e llo c r e o q u e e s m e jo r u s a r d i s t i n t o s

t ip o s d e v e lo c id a d . . . p e r o s ó lo e s u n p r i n c i p i o . C r e o q u e e l o t r o

b u e n u s o d e la c á m a ra le n t a , p o r c ie r t o , t ie n e lu g a r e n The Fury
de B r ia n De P a lm a , d o n d e se u s ó p a ra u n a s e c u e n c ia e n t e r a

y n o e ra s ó lo u n gadget. [48]

P e n s é e n h a c e r r i t m o s a c e le ra d o s y r a le n t íe s n o r m a le s , p e r o

n o lo s a b ía h a c e r. C r e o q u e h a y m o m e n t o s e n q u e p o d r ía h a b e r ­

lo h e c h o , p e r o e l a c e le ra d o s e u t i l i z a d e u n a m a n e ra m u y c o d i­

fic a d a e n c in e , s ó lo p a ra h a c e r r e í r d e c ie r t a m a n e ra . N o c r e o

q u e e l e s p e c t a d o r , s a lv o c a s o s in d iv id u a le s o s i h e m o s t ra b a ja d o

j u n t o s , se a c a p a z , n i y o m is m o t a m p o c o e n t a n t o q u e e s p e c t a ­

d o r , d e v e r u n a c e le ra d o c o m o o t r a c o s a q u e u n a c e le ra d o , d e

v e r lo c o m o a lg o r á p id o y q u iz á c o m o a lg o le n t o , p a ra p o d e r v e r

le n t a m e n t e u n m o v im ie n t o m u y r á p id o q u e n o s e v e a s i m p l e

v is t a , e s d e c ir , d e v e r q u e h a y c o m o u n m o m e n t o d e r a l e n t í e n

a lg o e x t r e m a d a m e n t e r á p id o . P ie n s o q u e e s t o s e p u e d e d a r e n

la p in t u r a , a v e c e s e n la m ú s ic a , p e r o q u e e n c in e t o d a v ía n o e s

p o s ib le , p ie n s o q u e ... p e r o e n e s o s o y b a s t a n t e o p t i m i s t a , l o q u e

h ic e e n Sauve qui peut (la vie) e s s ó lo u n a a p r o x im a c ió n , a d e m á s

se h i z o e n c in e y n o c o n l o s m e d io s c o m p le m e n t a r io s d e l v íd e o ,

l o c u a l h a c e q u e se a b a s t a n t e p r i m i t i v a e n c u a n t o a l o s c a m b io s

d e v e lo c id a d .. . a u n q u e a l p r i n c i p i o p e n s é e n e l v íd e o , lo d e jé ,

p o r q u e n o m e s e n t ía lo b a s t a n t e h á b il. . . A ú n e s b a s t a n t e f r o n t a l

y , e n c u a n t o a l r a l e n t í , f u e e l c in e e l q u e in v e n t ó lo s p r im e ­

r o s m o v im ie n t o s . S e f ilm a b a e l c a b a llo d e la d o y n o d e f r e n t e .

E l p r o b le m a q u e m e p la n t e é c o n e s t a p e líc u l a e n r e la c ió n c o n
i6 6 Pensar en tre imágenes

e l p a is a je c o n s is t ía e n s a b e r s i q u e r ía f i l m a r u n p a is a je d e e s ­

p a ld a s — p r o b le m a e n e l q u e p ie n s a n l o s p in t o r e s y m u y p o c o s

c r í t i c o s d e a r t e . L a ú n ic a c r ít ic a d e a r t e q u e h a e x i s t i d o e n e l

m u n d o la h a n h e c h o lo s f r a n c e s e s : B a u d e la ir e , M a l r a u x , y n o s o ­

t r o s f u im o s s u s h e r e d e r o s e n c in e , c o n e l a r t e d e n u e s t r o t i e m ­

p o ; e n l o s o t r o s p a ís e s h a y u n i v e r s i t a r i o s q u e h a b la n d e c in e

o d e p i n t u r a , p e r o n o h a c e n c r ít ic a s d e a r t e c o m o É l i e F a u re ,

c u a n d o h a b la b a d e la v e je z d e R e m b r a n d t , o c o m o M a l r a u x c o n

s u e x a g e r a c ió n , p e r o c o n u n s e n t im ie n t o c r e a t iv o . . . [48)

P o r m i c u lt u r a , m i t e n d e n c ia h u b ie r a s id o q u e r e r p u b l i c a r m i

p r i m e r a n o v e la e n G a llim a r d , c o m o t o d o s l o s jó v e n e s d e la b u r ­

g u e s ía c u lt iv a d a d e la p o s g u e r r a e n F r a n c ia . P e r o lo q u e s ie m p r e

m e h a m o le s t a d o d e la l i t e r a t u r a e s t e n e r q u e e s c r i b i r u n a f r a s e

d e s p u é s d e o t r a . . . B u e n o , la p r im e r a f r a s e p u e d o e s c r i b i r l a , p e r o

s ie m p r e m e p r e g u n t o : “ ¿ Q u é v o y a p o n e r d e s p u é s ” Y n o l o sé ...

E l c in e p la n t e a la m is m a c u e s t ió n y p u e d e r e s o lv e r l a , c o m o la

m ú s ic a o la p i n t u r a , p o r q u e h a y u n a e s p e c ie d e b lo q u e q u e h a c e

q u e t u m a r c h a n o la p a re e s t a p r e g u n t a u n p o c o e s t ú p id a , p e r o

c o m p le ja : la p r e g u n t a d e P o r t h o s c u a n d o d e r e p e n t e s e d ic e :

“ ¿ C ó m o p o n e m o s u n p ie d e la n t e d e o t r o ? ” y d e ja d e a n d a r. [51)

L a o t r a n o c h e c o n o c í a a lg u ie n q u e p r o d u jo la p e líc u la Airplane!,
y m e d ij o , “ E s t a m o s c o n t e n t o s d e q u e v u e lv a s ” . E s d iv e r t i d o , p o r ­

q u e n u n c a h e d e ja d o d e h a c e r p e líc u la s . E n lo s ú lt im o s d ie z a ñ o s ,

h e h e c h o m á s h o r a s d e c in e q u e e n lo s d ie z a ñ o s a n t e r io r e s . [48]
167
i 9 7 9 -I9 8°

A h o r a m is m o t e n g o u n p r o y e c t o e n C a l i f o r n i a y o t r o e n M o ­

z a m b iq u e . Y ¿ p o r q u é ? E s m u y ló g ic o . E n C a lif o r n ia , h a y m u ­

c h a s im á g e n e s , y e n M o z a m b iq u e n o h a y n in g u n a . E l o c h e n t a

p o r c ie n t o d e la p o b la c ió n n u n c a h a v i s t o u n a im a g e n , s ó lo la

n a t u r a le z a . E s c o m o u n n iñ o q u e a b re l o s o jo s y n o c o n o c e n i n ­

g ú n c ó d ig o , n in g ú n s e n t id o , s ó lo m ir a . E n M o z a m b iq u e , la im a ­

g e n e s e l m a t e r ia l e n b r u t o . P e r o e n H o l l y w o o d , la s im á g e n e s

s o n t a n s o f is t ic a d a s q u e u n o y a n o la s p u e d e le e r . Y o v i v o e n e l

m e d io : e s t o y m á s in f lu e n c ia d o p o r C a l i f o r n i a , p e r o n e c e s it o i r

e n la o t r a d ir e c c ió n p o r q u e q u ie r o h a c e r m i s p r o p i o s p r o d u c t o s

a c a b a d o s, n o lo s d e o t r a p e r s o n a . [48]

E n m a y o , e s t a r é e s t u d ia n d o y h a b la n d o s o b r e c in e e n M o z a m ­

b iq u e . E s t á n e m p e z a n d o u n a t e le v is ió n a l l í y t e m e n s e g u i r l o s c a ­

m in o s d e t o d o s lo s d e m á s . T i e n e n u n p e q u e ñ o i n s t i t u t o d e c in e ,

c o n s t r u id o s o b r e e l m o d e lo c u b a n o , p e r o e s d e m a s ia d o t e ó r ic o

p a ra M o z a m b iq u e . E l g o b ie r n o q u ie r e q u e la s p e líc u l a s f u n c i o ­

n e n e n c o n ju n c ió n c o n la t e le v is ió n , c o m o h e r m a n o y h e r m a n a .

T e n e m o s u n c o n t r a t o d e d o s a ñ o s p a ra i r s e is o s ie t e v e c e s a h a ­

b la r , e s t u d ia r y h a c e r p e líc u la s . E n C a lif o r n ia , t e n g o u n c o n t r a t o

s i m i l a r c o n C o p p o la p a ra e s t u d ia r u n g u ió n , p e r o e s t u d ia r l o n o

s ó lo c o n u n l á p i z , s in o t a m b ié n c o n u n a c á m a ra . [48)

A s í que, cuando lo s e je c u t iv o s me p re g u n te n “ T ie n e s un

g u ió n ? ” , le s p o d r é d e c ir “ S í ” , y c u a n d o m e d ig a n “ ¿ P u e d o l e e r ­

lo ? ” , le s d i r é “ N o , p e r o p u e d e s v e r l o ” . T e n d r e m o s d o s m á s t e r s ,

u n o e n v íd e o y o t r o e n 3 5 m m . A s í q u e , s i n o c o n s e g u im o s s a ­

c a r n in g u n a p e líc u la , q u iz á s p o d e m o s m o s t r a r lo e n t e l e v i s i ó n o

v e n d e r lo c o m o u n d o c u m e n t a l. S e lla m a The Story. P o r q u é la

g e n t e n e c e s it a u n a h i s t o r i a — f in a lm e n t e t r a t a r á s o b r e e s t o . [64]
i68 Pensar en tre imágenes

H e v ia ja d o m u c h o a lo la r g o d e l o s a ñ o s . A la g e n t e le g u s ­

ta p e n s a r s e a s í m is m a c o m o e s t a c io n e s o t e r m in a l e s , n o c o m o

t r e n e s o a v io n e s . A m í m e g u s t a p e n s a r e n m í m is m o c o m o u n

a v ió n , n o c o m o u n a e r o p u e r t o .

N o d e b e r ía s e r s ó lo u n t r e n , p o r q u e m e s ie n t o d e m a s ia d o s o lo

y a is la d o d e la e s t a c ió n g e n t e . M u c h o s t u r i s t a s , c u a n d o v ia ja n

d e s d e N u e v a Y o r k a H o n o l u l u , n o p ie n s a n q u e a ú n e x i s t e n , e n ­

t r e N u e v a Y o r k y H o n o l u l u , i n c l u s o s i e s u n v u e lo d e d i e z h o r a s .

P a r a m í , lo q u e e x is t e e s p r in c ip a lm e n t e e s t e “ e n t r e ” . E in t e n t o

p o n e r e s t e e n t r e e n m i s p e líc u la s . [59]

P a r a m í, s e r u n s e r h u m a n o e s e s t a r e n t r e d o s lu g a r e s . E s e l m o ­

v im i e n t o lo q u e e s im p o r t a n t e , n o e l p e r m a n e c e r e n u n lu g a r . [52)

C u a n d o v o y d e v ia je s ie m p r e m e s o r p r e n d e q u e , p a ra la g e n ­

t e , e l t ie m p o d e l v ia je n o c u e n t e , m ie n t r a s q u e p a ra m í e s c a s i

e s e n c ia l. C o n s id e r o q u e e l t ie m p o d e l v ia je , o d o s h o r a s e n e l

a e r o p u e r t o , n o s u p o n e n n i p e r d e r n i g a n a r. F in a lm e n t e se s ig u e

v iv ie n d o y m e s o r p r e n d e , s o b re to d o a h o ra q u e u n o se c o m u ­

n ic a m u c h o , p o r q u e e s u n t ie m p o q u e p a ra la g e n t e n o e x is t e .

S ó l o e x is t e e l t ie m p o c u a n d o s e s o lid if ic a , s i p u e d e d e c ir s e a s í,

y a se a c u a n d o u n o e s tá e n u n lu g a r d e l q u e d e b e p a r t i r , y a se a

c u a n d o lle g a , p e r o lo q u e h a y e n t r e a m b o s n o e x is t e . P i e n s o q u e

lo q u e e x is t e e s e l “ e n t r e ” [51]

L a p r e g u n t a d e l c in e t a m b ié n e s : “ ¿ Q u é v a d e s p u é s d e u n p la ­

n o ? P u e s u n s e g u n d o p la n o ” ... P e r o n o lo s ie n t o c o m o u n a i m ­
1979_i98°

p o s ib ilid a d f u n d a m e n t a l. Y e n s e g u id a m e p r e g u n t é : “ ¿ Q u é h a y

e n t r e lo s p la n o s ? ” ... N o s a b ie n d o q u é r e s p o n d e r , t o m é a lg u n o s

m o d e lo s , p o r e je m p lo , R o s s e l l i n i . A la p r e g u n t a “ ¿ C u á n t o t ie m p o

d e b e d u r a r u n p la n o ? ” , R o s s e l l i n i r e s p o n d ía s im p le m e n t e : “ E m ­

p ie z a c u a n d o la p e r s o n a e n t r a e n la h a b it a c ió n y t e r m in a c u a n d o

s a le d e la h a b it a c ió n . S i s ig u e e n la h a b it a c ió n , c o n t in ú a . . . ” [6o]

N o m e g u s t a n l o s p la n o s v a c ío s , q u e s e t o m a n s ó l o p o r m o ­

t iv o s d e g u ió n . C r e o q u e e l s o n id o e n la s s a la s e s h o r r i b l e , y

e l t r a b a jo d e l p r o y e c c io n is t a t a m b ié n lo e s p o rq u e e stá n m a l

p a g a d o s . Y y o h e t ra b a ja d o e l s o n id o m u y c u id a d o s a m e n t e e n

e s ta p e líc u l a [Sauve qui peut (la vie)]. S i n o h a y n a d a e n e l p la n o ,

t ie n e s q u e c r e a r lo . N o p u e d o e n t e n d e r c ó m o t a n t o s c in e a s t a s

h a c e n lo s p la n o s s ó lo p a ra e x p lic a r a lg o e n la h i s t o r i a . N i n g ú n

p i n t o r p in t a r ía u n a im a g e n , n in g ú n m ú s ic o g r a b a r ía u n s o n id o

p o r e s e m o t iv o . N u n c a m o s t r a r é a a lg u ie n c r u z a n d o u n a c a lle

s ó lo p a ra q u e e n t ie n d a s q u e e s t á y e n d o d e u n lu g a r a o t r o . L o

h a r é p o r q u e m e g u s t a e s a c a lle , o p o r la l u z , o p o r alguna cosa .


S i n o , n o lo h a r é , lo c o r t a r é . (59)

C r e o q u e la c o m u n ic a c ió n v a d e u n lu g a r a o t r o — m o v ié n d o ­

se d e s d e , d ig a m o s , N u e v a Y o r k a T e l l u r i d e — . C o m o c in e a s t a ,

s i e n t o q u e v iv o m á s d e lo q u e m e m u e v o . P o r e s o c r e o q u e n o

h a y d if e r e n c ia e n t r e m i v id a y m i s p e líc u la s . E x i s t o m ás cuan­

d o e s t o y h a c ie n d o p e líc u la s q u e c u a n d o n o la s h a g o . P o r e s o ,

a lg u ie n p o d r ía d e c ir m e : “ N o t ie n e s v id a p e r s o n a l; n o p u e d o t e ­
170 Pensar en tre imágenes

n e r u n a r e la c ió n c o n t ig o . C u a n d o h a c e m o s e l a m o r , d e r e p e n t e

d ic e s : ‘ ¡ Q u é b o n it o e l p la n o e n e l q u e e s t o y p e n s a n d o ! ’. E s c o m o

u n p i n t o r q u e s ó lo h a b la d e c o lo r e s ” . P e r o c r e o q u e lo q u e e s t o y

h a c ie n d o e s lo ú n ic o d e lo q u e p u e d o h a b la r : la c r e a c ió n . P i e n ­

s o q u e e s t o y b u s c a n d o e l a m o r , p e r o a t r a v é s d e l t r a b a jo . I n c l u ­

s o c u a n d o e s t o y h a c ie n d o c o la p a ra c o m p r a r u n a e n t r a d a , e s u n

h o r r o r p a ra m í t e n e r q u e e s p e r a r . E n m i t r a b a jo , i n t e n t o que

la s c o s a s n o s e a n t a n h o r r i b l e s . M e e n c a n t a t r a b a ja r , p e r o m e

g u s t a r ía t r a b a ja r p a ra a m a r. L a g e n t e in t e n t a s e p a ra r e l a m o r

y e l t r a b a jo , p e r o n o c r e o q u e e s o se a p o s ib le . [48]

E s u n a p e líc u la . Y , p u e s t o q u e e s u n a p e líc u la , t ie n e u n a p r o ­

f u n d a r e la c ió n c o n m i v id a y p u e d o c o m p a r t ir la c o n o t r a g e n t e .

Q u i e r o m o s t r a r c o s a s h o r r i b l e s , b e lla s , m u y s u a v e s ,... p a ra q u e

la g e n t e m e c o n o z c a . S o y m á s v a lie n t e c o n u n a im a g e n . P a r a

s e r y o m is m o , t e n g o q u e p r o y e c t a r m e f u e r a d e m í m is m o . Y h a y

u n a i n d u s t r i a d e l c in e p a ra c o n s e g u ir lo . N o e s c o m o la p i n t u r a ,

p a ra la q u e t ie n e s q u e e s t a r c a p a c it a d o . S ó l o h a y q u e t e n e r la

v a l e n t ía d e f i l m a r y g r a b a r lo e n e l m o m e n t o a d e c u a d o , q u e e s

o tro t ip o d e c a p a c id a d . E n t o n c e s s o y u n a p a r t e d e m í m is m o

y p u e d o m o s t r a r lo , y la g e n t e p u e d e m i r a r d e n t r o d e m í. S ó l o

a t r a v é s d e la s p e líc u la s p o d e m o s m i r a r h a c ia e l i n t e r i o r d e la

g e n t e , y p o r e llo a la g e n t e le g u s t a n t a n t o la s p e líc u l a s , y n u n c a

m o r ir á n . [48)

E n m i t r a b a jo , n e c e s it o s e r c r it ic a d o y sa b e r d ó n d e m e he

e q u iv o c a d o y d ó n d e h e a c e rt a d o , p e r o m e d ia n t e p r u e b a s . T e m o
i9 7 9 _I9 8 °
171

s e r e l ú n ic o j u e z d e m i s p e líc u la s . N e c e s it o s e r c r it ic a d o , p e r o

c o n p r u e b a s e v id e n t e s . S i e s t u v ie r a p e n s a n d o e n c o m e t e r u n

c r im e n , n e c e s it a r ía q u e m e p r o b a r a s s i t e n g o o n o m o t iv o s p a ra

c o m e t e r lo . L e í la c r ít ic a q u e h ic is t e d e m i ú l t i m a p e líc u l a , p e r o

n o m e im p o r t a s i t e g u s t ó o n o , q u ie r o la p r u e b a . [61)

P a r a m í, u n a im a g e n d e p e líc u la e s u n m a p a g e o g r á f ic o , u n a

b r ú ju la , una re c e ta (m i p a d re e ra m é d ic o ) . .. Po r lo d e m á s,

la m a y o r p a r t e d e lo s b e n e f ic io s d e la K o d a k v ie n e n d e la s p la ­

c a s d e r a d io g r a f ía . V ie n e n d e l a n á lis is d e la s e n f e r m e d a d e s . N o

d e f i l m a r la f e lic id a d .

E l c in e , e n t a n t o q u e r e p r o d u c c ió n d e la r e a lid a d , e s t á a h í.

P o r e s o e s in t e r e s a n t e . S ie m p r e m e h e s e n t id o a t r a íd o p o r e l

d o c u m e n ta l y s ie m p r e h e d e f e n d id o , d e s d e e l p r i n c i p i o , a l o s

g r a n d e s d o c u m e n t a lis t a s : n o G r i e r s o n , p e r o s í F l a h e r t y , R o u c h ,

T a z ie f f . . . (60)

E l c in e p e rm it e h a b la r a la g e n te . E n a lg u n o s m o m e n to s,

e l d o c u m e n t a l p e r m i t e h a b la r a la g e n t e d e o t r a m a n e r a q u e e n

u n a p e líc u l a d e f ic c ió n , e n q u e la ú n ic a c o s a q u e s e le p u e d e

d e c ir a u n t é c n ic o e s : “ ¿ Q u ie r e s h a c e r la l u z d e m i p e líc u l a ? ” ,

o a u n a c t o r : “ ¿ Q u ie r e s h a c e r d e J u l i e n S o r e l ? ” ... [60)

E l c in e e s la in f a n c ia d e l a r t e . L a s o t r a s a r t e s s o n e l a r t e a d u l­

to . Y e l c in e r e t o m ó la s o t r a s a r t e s , p e r o a u n a e s c a la p o p u la r ,

e n e s t a d o d e in f a n c ia . P o r e s o e s u n a r t e d e m o c r á t ic o , m i e n t r a s
172 Pensar en tre imágenes

q u e la m ú s ic a y la p i n t u r a , p o r e je m p lo , h a n s id o s ie m p r e m u y

e lit is t a s . [62]

P a r a m í , u n a c á m a ra e s u n m e d io d e c o m u n ic a c ió n ; y m i g r a n

d is p u t a c o n lo s t é c n ic o s e s q u e , p a ra e llo s , n o e s u n m e d io d e

c o m u n ic a c ió n . E v id e n t e m e n t e , c o m o u n o e s t á s o lo , c o m o e s n e ­

c e s a r io f o r z a r la s c o s a s , q u iz á h a y a e x a g e ra d o u n p o c o ...

A h o r a e l p r o b le m a e s q u e m e h e m e t id o d e m a s ia d o y q u e r r í a

v i v i r u n p o c o m á s , y y a n o lo c o n s ig o t a n b ie n . . .

E f e c t iv a m e n t e , n o h a g o d if e r e n c ia s . . . E l c in e e s la v id a y m e

g u s t a r ía v i v i r la v id a c o m o e l c in e . L o s m o m e n t o s e n q u e m á s

m e d iv ie r t o e n la s p e líc u l a s , y q u e c o m p a rto c o n p oc a g e n te ,

s o n lo s m o m e n t o s d e c r e a c ió n , l o s m o m e n t o s f in a n c ie r o s , l o s

m o m e n t o s e n q u e e l h e c h o d e h a c e r c in e p e r m i t e c o m p o r t a r s e

e n la v id a d e u n a m a n e ra m e n o s t e m e r o s a , p o r q u e u n o t ie n e

e n t o n c e s la f u e r z a d e la f ic c ió n c o n s ig o y s e a t r e v e .. . (60)

T e n g o u n a c o m p a ñ ía , q u e c re é h a c e v e i n t e a ñ o s . S o m o s d o s

e n la c o m p a ñ ía ( S o n im a g e ) , A n n e - M a r i e M i é v i l l e y y o . I n t e n ­

ta m o s v i v i r ju n t o s y fra c a s a m o s , y a h o r a t e n e m o s d o s a p a rt a ­

m e n t o s s e p a ra d o s . S o n a p a r t a m e n t o s d e t r e s h a b it a c io n e s , m u y

p e q u e ñ o s . C o m o v iv im o s se p a ra d o s , t e n e m o s d o s c o c h e s q u e

p e r t e n e c e n a la c o m p a ñ ía . E l l a t ie n e u n c o c h e p e q u e ñ o , y y o

u n o m á s g r a n d e . C r e o q u e g a s t a m o s , d é ja m e p e n s a r , t e n g o q u e

p e n s a r e n fra n c o s s u iz o s y fra n c e se s y lu e g o e n d ó la r e s . G a s t a ­

m o s , t e n g o q u e c a lc u la r . . . e s t o y m u lt ip lic a n d o y d e b e r ía d i v i d i r . . .
i9 7 9 - j 98 ° 173

C a d a u n o g a s ta u n o s 1 5 0 0 $ a l m e s . P e r o la c o m p a ñ ía n o s p e r t e ­

n e c e a lo s d o s , y a m b o s u s a m o s e l d in e r o d e la c o m p a ñ ía c o m o

n u e s t r o , a s í q u e s o y c a p a z , g a n a n d o e s t e d in e r o a l m e s , d e v e n i r

a q u í p o r c u e n t a p r o p ia , p a g a r e l C o n c o r d e y c o g e r u n b ille t e

d e p r im e r a e n T W A . [61)

M u y p r o n t o m e c o n v e r t í e n m i p r o p io p r o d u c t o r y d e s c u b r í

q u e la s p e líc u la s n o e s t á n h e c h a s p a ra h a c e r d in e r o , s i n o p a ra

g a s t a r lo . [61]

E s t o y e n u n m o m e n to e n q u e te n g o g a n a s d e h a c e r in v e s t i­

g a c io n e s y d e m o s t r a r lo q u e h e e n c o n t r a d o , c o m o u n e x p l o ­

r a d o r , y d e s p u é s s e r v i r m e d e e llo p a ra m is b a lle t s , m i s ó p e r a s ,

m is n o v e la s ...

L a t e l e v i s i ó n s e r ía id e a l p a ra h a c e r g u io n e s , p o r a s í d e c ir , e n

v iv o , s e r ía id e a l p a ra v i v i r e l g u ió n s e g ú n s e v a h a c ie n d o . Y d e s ­

p u é s , h a c e r u n a o b r a d e t r e s c ie n t a s p á g in a s d e e s o , o e n u n a

h o r a y m e d ia , o e n c u a t r o h o r a s , c o n u n a d e t e r m in a d a f o r m a .

S o y u n f iló s o f o y a v e c e s s u f r o e l d e s p r e c io q u e p u e d e n s e n t i r

p o r m í lo s f i ló s o f o s o lo s c ie n t í f ic o s . C r e o q u e h e h e c h o d o s o

t r e s d e s c u b r im ie n t o s c i e n t í f ic o s , p e r o q u e n o h a n s id o t r a d u ­

c id o s a u n a f o r m a li t e r a r i a . P o r e je m p lo , e n Frunce tour détour,


d e s c u b r í d e d ó n d e v ie n e la le t r a A . . . [60]

L a h i s t o r i a d e l c in e s o b r e la q u e t r a b a jo s e r á m á s b ie n la h i s ­

t o r i a d e l d e s c u b r im ie n t o d e u n c o n t in e n t e d e s c o n o c id o . Y e s t e
174 Pensar en tre imágenes

c o n t in e n t e e s e l m o n t a je . C u a n d o D o s P a s s o s m o n t ó s u s n o v e la s

d e c ie r t a m a n e r a , c u a n d o W i l l i a m B u r r o u g h s p le g a b a s u s p a p e ­

l e s d e t a l m o d o , e s o v e n ía d e l c in e q u e e s , e f e c t iv a m e n t e , e l a rt e

d e l m o n t a je . C a d a u n o h a d e s c u b ie r t o p e q u e ñ o s p r i n c i p i o s d e

e s e c o n t in e n t e e n e l c in e y c r e o q u e a lg u ie n c o m o H i t c h c o c k ,

d u r a n t e v e i n t e a ñ o s , lo c o n s ig u ió t o d o . C u a n d o Cahiers du cine-
ma d i j o d e H i t c h c o c k “ e s o e s c in e y lo s d e m á s s o n u n a p o r q u e ­

r ía ” , lo s Cahiers y e l c a m a r e r o d e la e s q u in a , d e g o lp e , e s ta b a n

d e a c u e r d o . Y e s o d e f in e u n a é p o c a .

E l c in e e s la in v e n c ió n d e l m o n t a je . Y e l m o n t a je n o e x i s t í a

e n la s o t r a s a r t e s . C u a n d o E i s e n s t e i n h a b la d e E l G r e c o e n s u s

e s c r it o s , n u n c a d ic e “ e s t e p i n t o r ” s in o “ e s e m o n t a d o r ” y a lu d e

a l o s “ m o n t a je s d e T o l e d o ” .

A h o r a b ie n , h a b ía q u e d e s t r u i r e l m o n t a je p o r q u e e s l o q u e

hace v e r. L a f u n c ió n d e l s o n o r o , c o n e l a p o y o d e la im p r e n t a

y d e l o s m a lo s e s c r it o r e s , h a c o n s is t id o e n im p e d i r q u e la g e n t e

v i e r a lo q u e e l m o n t a je p e r m i t e v e r . H a b ía q u e v o l v e r a h a c e rs e

c o n e l c o n t r o l in m e d ia t a m e n t e . Y , a d e m á s , la t e l e v i s i ó n e s e s o .

U n a g r a n lu c h a p e r d id a . (62]

C uando v e m o s e l p r i m e r p la n o de una p e líc u l a de H it c h ­

c o c k , e l p ú b lic o sa b e e n s e g u id a q u e e s t á e n u n a p e líc u l a de

H it c h c o c k . E n s u s p e líc u la s , c o m o c o n lo s g r a n d e s p i n t o r e s ,

h a y in m e d ia t a m e n t e u n c u a d r o y l o s c u a d r o s n o d e ja n d e e n ­

c a d e n a rs e . F i l m a u n a f l o r y y a e s u n a h i s t o r i a . B a s t a c o n p e d ir le

a la g e n t e q u e c u e n t e u n a p e líc u la d e H it c h c o c k . E s s is t e m á t i ­

c o : r e s p o n d e n d e s c r ib ie n d o u n a im a g e n q u e le s h a im p a c t a d o .
175
,979-198°

E in c lu s o , g e n e r a lm e n t e , u n o b je t o . U n o s za p a to s, u n a ta za

d e c a fé , u n v a s o d e le c h e , u n a s b o t e lla s d e B u r d e o s . E s r e a l­

m e n te e x t r a o r d i n a r i o , p r e g u n t a s a a lg u ie n s i h a v i s t o Notorius y
te r e s p o n d e q u e e s la p e líc u la c o n la s b o t e lla s d e B u r d e o s . E s

c o m o C é z a n n e . S e h a b la d e la s m a n z a n a s d e C é z a n n e c o m o d e

la s b o t e lla s d e B u r d e o s e n Notorius. [62]

H i t c h c o c k f ilm a b a a la s a c t r ic e s c o m o s i f u e r a n p la n t a s . S a lv o

q u e , e n t r e u n a r o s a y u n t u lip á n , m e t ía u n g u ió n p o lic ía c o .

E ra u n t ip o b a s t a n t e c u r io s o q u e s ie m p r e encadenaba a su s

a c t r ic e s h a c ié n d o le s f i r m a r c o n t r a t o s d e o c h o a ñ o s y , lu e g o , n o

le s h a c ía a c t u a r . S i h a y u n c in e a s t a q u e h u b ie r a p o d id o “ r e a l i ­

z a r ” P r o u s t e n la p a n t a lla , e s H it c h c o c k . P e r o n o n e c e s it ó h a ­

c e r lo p o r q u e y a e ra e s o lo q u e h a c ía . [62)

H i t c h c o c k e ra u n ‘V id e n t e ” , v e ía s u s p e líc u la s a n t e s d e e s ­

c r ib ir la s .

La a n é c d o ta e n Foreign Correspondent e s c o n o c id a . S e e s ta b a

p a s e a n d o p o r H o la n d a y ve u n m o lin o c u y a s a s p a s s e p a ra n .

T o d o e l m u n d o d ic e : “ ¡ Q u é b o n it o s s o n lo s m o lin o s e n H o l a n ­

d a !” , y é l d ic e : “ P e r o , ¿ p o r q u é s e h a p a ra d o ? ” . Y a s í e m p ie z a

u n a p e líc u la p o lic ía c a . “ E s a s a s p a s q u e y a n o s e m u e v e n s o n

q u iz á s u n a s e ñ a l” . L a f r a s e “ s o n q u iz á s u n a s e ñ a l” e s lo q u e y o

lla m a r ía u n v e r d a d e r o le n g u a je y n o u n le n g u a je d e e s c r ib a .

H i t c h c o c k e ra e l ú n ic o h o m b r e q u e p o d ía h a c e r t e m b la r a 1 .0 0 0

p e r s o n a s , p e r o n o c o m o H i t l e r , q u e d e c ía : “ O s m a t a ré a t o d o s ” ,

s in o com o en Notorius — m o s tra n d o u n a h ile r a d e b o t e lla s d e


176 Pensar en tre imágenes

B u r d e o s . N a d ie h a s id o c a p a z de h a c e r e so . S ó lo l o s g ra n d e s

p in t o r e s , c o m o T in t o r e t t o . [62]

Notorius e s p o e s ía p u r a , e s h i s t o r i a p u r a , c o m o Vértigo e s p u ra

p in t u r a y The Wrong M an , p u r a m o r a l.

A lf r e d H it c h c o c k e s e l ú n ic o p o e t a m a ld it o q u e h a t e n id o

u n in m e n s o é x i t o c o m e r c ia l, t e n ía u n a v i l l a e n H o lly w o o d , n o

n e c e s it ó i r s e a A b i s i n i a y n o s e le i m p i d i ó h a c e r p e líc u l a s , c o m o

h iz o S t a lin c o n E is e n s t e in . [62]

E f e c t iv a m e n t e , y o , q u e m e e n c u e n t r o u n p o c o e n t r e H i t c h ­

c o c k y R o s s e l l i n i , h a y m o m e n t o s e n q u e m e d ig o : e s t á m u e r t o .

C o m o s i e l c in e s e h u b ie r a a c a b a d o . (62]

G e n t e c o m o W e lle s , c o m o P ia la t , c o m o y o m is m o , s o m o s n á u ­

f r a g o s . L o p a s a m o s m u y m a l. T o d o lo q u e p id o e s q u e m e d e je n

s o b r e v i v i r . N o c o n f ía n e n n o s o t r o s . T i e n e n m ie d o d e d a r m e u n

f r a n c o p o r t e m o r a q u e m e q u e d e 8 0 c é n t im o s p a ra c o m p r a r

m a t e r ia l y q u e s ó lo r u e d e p o r 2 0 c é n t im o s . A s í q u e n o m e d a n

g r a n c o s a . Y , a d e m á s , h e e n c o n t r a d o e l c in e m u y d is g r e g a d o .

In c lu s o l o s t é c n ic o s d e s e m p e ñ a n f u n c io n e s s in m ucho s e n t i­

d o . T u v e la i m p r e s i ó n ( c o n Sauve qui peut (la vie)] de h a c e r una

p r i m e r a p e líc u la y , a l m is m o t ie m p o , t o d o e s t o e s u n p o c o d e s ­

e sp e ra n te . N o c re o q u e n o s d u re m u c h o la f u e r z a p a ra h a c e r

c in e . (62]

P a r a m í , e l c in e e s E u r í d i c e . E u r í d i c e le d ic e a O r f e o : “ N o

t e d e s la v u e lt a ” . Y O r f e o s e d a la v u e lt a . O r f e o e s la l i t e r a t u r a
19 7 9 'r9 8 ° 177

q u e h a c e q u e E u r í d i c e m u e r a . Y e l r e s t o d e s u v id a s e sa c a p a s t a

p u b lic a n d o u n l i b r o s o b r e la m u e r t e d e E u r í d i c e . [62]

D u r a n t e m u c h o t ie m p o , p e n s é q u e e n e l c in e s e p o d ía n c a m ­

b ia r la s c o s a s m á s f á c ilm e n t e q u e e n o t r o s c a m p o s , c a m b ia r d e

s i t i o lo s m u e b le s d e la c a sa o in c lu s o r e c o n s t r u i r la c a sa d e o t r a

m a n e ra . H a y m e n o s g e n t e , n u n c a h a y m á s d e c ie n p e r s o n a s e n

u n a p e líc u la . E l c in e e s u n la b o r a t o r io d e la v id a , l o t ie n e t o d o :

la s r e la c io n e s d e p r o d u c c ió n , l o s o d io s , lo s a m o r e s , la r e la c ió n

p a d r e - h ij o , o b r e r o - p a t r ó n y , a d e m á s , t o d o e s o f u n c io n a p a ra la

f a b r ic a c ió n d e u n a m e r c a n c ía a r t ís t ic a . E s e l p a r a ís o p a ra e s t u ­

d ia r la v id a y v i v i r l a a l m is m o t ie m p o . E s o e s lo q u e m e in t e r e s a ,

e n c o n t ra r lo s m o m e n t o s d e a m o r m á s g ra n d e s y m e jo r r i t m a ­

d o s , q u iz á s e a u n p o c o v i e j o p a ra e s o ... H a y im á g e n e s c ó m o d a s ,

s e d is t i n g u e e l a m o r d e l t r a b a jo , la c a sa d e la f á b r ic a , la s v a c a ­

c io n e s d e l o c io ; p e r o , p a ra m í, n o h a y d if e r e n c ia e n t r e t r a b a jo

y o c io ; s o n , c o m o s i d ij é r a m o s , lo s t ie m p o s f u e r t e s y l o s t ie m p o s

d é b ile s d e u n a m e lo d ía .

Lo q u e la g e n t e n u n c a f ilm a — y q u e , s i n e m b a r g o , e s v e r d a ­

d e ro — e s s u n e c e s id a d d e h a c e r c in e . Y la v e r d a d e s q u e n o s é

p o r q u é h a c e n c in e , q u iz á s p a ra g a n a rs e la v id a ; p e r o e n t o n c e s ,

¿ p o r q u é u n a rte e n v e z de o tro ? E n m i c a so , e n c o n tré u n a e x ­

p lic a c ió n : h a g o p e líc u la s p a ra m o s t r a r im á g e n e s d e m í. A v e c e s

h a y a lg u ie n q u e s e d e t ie n e y le in t e r e s o p o r q u e v e s u v id a , u n a

im a g e n d e é l q u e n o la p r e s e n t a é l m is m o , s in o o t r o . E n t o n c e s se

d e t ie n e , s e d ig n a a m i r a r d u r a n t e t r e s s e g u n d o s , s ie m p r e e s a s í.

H a c e v e in t e a ñ o s m e p re g u n ta b a n : “ M o n s ie u r G o d a rd , ¿ p o r
178 Pensar en tre imágenes

q u é h a c e p e líc u la s ? ” Y o n o s a b ía q u é d e c ir . A h o r a , y a lo p u e d o

e x p lic a r u n p o c o . (62]

N o c r e o q u e h a y a t r e in t a y s e is m a n e r a s d e h a c e r u n a p e l í c u ­

la : t r a t o d e h a c e r lo b ie n , d e h a c e r lo m e jo r , h a c e r lo in t e r e s a n t e ;

c o n la s p e líc u la s e s u n p o c o m á s f á c il q u e c o n la v id a , la r e e m ­

p la z a m e jo r q u e o t r a s c o s a s . A s í q u e , y a p u e s t o s , m e jo r v i v i r e l

c in e q u e n o h a c e r u n c in e d e la p r o p ia v id a . . . M i s a m ig o s m e

d ic e n a v e c e s : a p e s a r d e t o d o , e l c in e n o e s la v id a . . . P e r o la

p u e d e r e e m p la z a r e n a lg u n o s m o m e n t o s , c o m o u n a f o t o , c o m o

un r e c u e r d o . A d e m á s , p a ra m í t a m p o c o h a y t a n t a d if e r e n c ia

e n t r e la s p e líc u la s y la v id a ; d i r í a i n c l u s o q u e la s p e líc u l a s m e

a y u d a n a v i v i r , c r e o q u e a p o c o s c in e a s t a s le s p a sa e s o , h a c e r

p e líc u la s c o m o r e m e d io s , c o m o e l i x i r e s . (62]

C o n e l s is t e m a t r a d ic io n a l, e s t a m o s e n la s it u a c ió n d e u n m ú ­

s ic o q u e q u e r r ía f o rm a r u n a o rq u e s ta , p e ro lo s i n s t r u m e n t o s

e s t á n d is p e r s o s : la t r o m p e t a e s t á e n la F o x , e l v i o l í n e s t á e n la

S F P , e l c la r in e t e e n F R 3 . . . R e s u lt a d o : l o s d ir e c t o r e s r u e d a n c a d a

t r e s a ñ o s y , m ie n t r a s t a n t o , n o v e n u n a c á m a ra . ¿ C ó m o p u e d e n

p e n s a r q u e sa b e n u t iliz a r la s i n o h a n v is t o u n a c á m a ra e n t r e s

a ñ o s ? C h a p lin ro d a b a p e líc u la s c a d a c u a t r o o c in c o a ñ o s , p e r o

t e n ía u n e s t u d io , p o d ía h a c e r e s c a la s .

Y o t r a t o d e e n t r e n a r m e , e s d i f í c i l e s t a r c o m p le t a m e n t e f u e r a

d e la s n o r m a s , e s d i f í c i l c u a n d o u n o e s t á s o lo . D i c h o e sto , n o
179
I979' i 98°

m e e n t r e n o m u c h o f ís ic a m e n t e , i n c lu s o e m p ie z o a e c h a r b a r r ig a ,

p e r o c o n e l c in e t r a t o d e h a c e r lo . P o r e s o e n S u i z a , d o n d e m e h e

in s t a la d o , t e n g o u n p e q u e ñ o e s t u d io , lo q u e m e p e r m i t e r o d a r

p e líc u la s a n t e s d e e s c r i b i r l o s g u io n e s . L a f u e r z a d e l c in e a m e ­

r ic a n o d u r a n t e u n t ie m p o r e s id ía e n q u e e s ta b a a n c la d o e n u n

s is t e m a d e e s t u d io s . L o s c in e a s t a s le t ie n e n u n m ie d o t e r r i b l e

a l v íd e o p o r q u e e s u n p e q u e ñ o i n s t r u m e n t o d e p r o d u c c ió n q u e

le s r e m it e d e n u e v o a l g r a n d e . S e d e ja p a ra la t e l e v i s i ó n , d o n d e

se f a b r ic a n p r o g r a m a s y t e le s p e c t a d o r e s e n lu g a r d e f a b r ic a r

c in e , d o n d e s e t r a b a ja e n c a d e n a , c o m o e n la R e n a u lt . [62]

P r o d u c i r p e líc u l a s e s m u y d iv e r t i d o ; h a c e r la s n o l o e s s i e m ­

p r e . L a s t r e s c u a r t a s p a r t e s d e la g e n t e d e c in e s o n p e rs o n a s

e s p a n t o s a m e n t e s i n i e s t r a s . H a c e r p e líc u la s e s c o m o h a c e r u n a

m e s a p a ra u n c a r p in t e r o , u n c u a d r o p a ra u n p i n t o r , m ú s ic a p a ra

u n c o m p o s it o r ; h a y m o m e n t o s m u y a le g r e s , m u y b o n i t o s , y m o ­

m e n to s m u y d u ro s ; p e ro la p r o d u c c ió n es u n m o m e n to m uy

h u m a n o y m u y p r ó x i m o a l h u m o r m is m o . E s o n o s e d ic e n u n c a ,

s e o c u lt a . C r e o q u e h e s id o re c h a z a d o y o d ia d o p o r e s o : p o r q u e

t o d o lo q u e n o m e a t r e v o a d e c ir e n la v id a , m e a t r e v o a h a c e r lo

e n e l c in e , n o m e d a m ie d o . [62]

H a b rá m u c h o a m o r e n m i p r ó x im a p e líc u la . . . e n la p r im e r a

[Sauve qui peut (la vie)]y h e i n s i s t i d o d e m a s ia d o e n e l t r a b a jo . (67]


i 8o Pensar en tre imágenes

T r a t o d e t r a b a ja r c o m o u n p i n t o r . R e c u e r d o q u e , h a c e m u c h o

t ie m p o , c u a n d o e ra p e q u e ñ o , p in t é un p o c o , lu e g o fu i c r ít i­

c o . N e c e s it o h a c e r e l in v e n t a r io d e la s p a n o r á m ic a s , n e c e s it o

h a c e r e l in v e n t a r io d e la m ú s ic a , d e la p i n t u r a y d e l le n g u a je

t a m b ié n .

P a r a v ia ja r , a n t e s m e c o m p ra b a l i b r o s d e h i s t o r i a , n o v e la s p o ­

lic ía c a s , m ie n t r a s q u e a h o ra s u e lo c o m p r a r m e l i b r o s d e p i n t u r a

p o r q u e , in c l u s o s i e s p e q u e ñ o , u n o p u e d e m i r a r l o s c u a d r o s , se

p u e d e n m i r a r m u c h o m á s t ie m p o y s e h a c e m e n o s p e s a d o , a s í

q u e s o n d e u n in t e r é s m a n if ie s t o p a ra v ia ja r .

M e g u s t a r ía h a c e r in v e s t ig a c io n e s d e c o lo r e n e l c in e . U n a

caméra-stylo ... e m p ie z o a e n t e n d e r lo . C u a n d o A s t r u c h a b ló d e

la caméra-stylo , la e x p r e s ió n e ra a c e rta d a e n r e la c ió n c o n e l c in e

q u e s e h a c ía e n la é p o c a . Y C o c t e a u f u e u n o d e lo s p r i m e r o s e n

c o g e r u n b o líg r a f o [stylo]. U n b o líg r a f o , e s d e c ir , u n a g ra b a d o ­

r a a q u í, u n t e le c in e a llá , u n a m e s a d e m o n t a je a q u í, u n N a g r a

a c á ... y u n a p e r s o n a u n p o c o m á s e s p e c ia liz a d a e n la t é c n ic a

p o r q u e e s a lg o q u e le g u s t a , n o c o m o u n o f ic ia l d e l P e n t á g o n o

o c o m o u n d i r e c t o r d e f o t o g r a f ía d e a h o r a , u n a c t o r u n p o c o

m á s e s p e c ia liz a d o p o r c u a n t o h a p o d id o e s t a r d e la n t e y n o t a n t o

d e t r á s d e la c á m a ra ... [51]

E m p e c é a h a c e r c in e c o n la c á m a ra a l h o m b r o y m e d ije r o n

q u e t e m b la b a , a s í q u e lo d e jé . L o h ic e u n p o c o m á s f i j o y me

d i j e r o n q u e e ra d e m a s ia d o f ijo . . . E n t o d o c a s o , h a b ía u n a n e c e s i­

d a d d e r e c o n q u is t a r , d e c o n o c e r la c o c in a y e l m a t e r ia l. D u r a n t e

u n m e s , m e p la n t e o r e a lm e n t e m u c h a s p r e g u n t a s . . . c u a n d o n o
l 97g i g S °
181

te p la n t e a s p r e g u n t a s , lo h a c e s ... p e r o s ie m p r e p a s a s p o r u n m o ­

m e n t o e n e l q u e t e h a c e s p r e g u n t a s y t e d ic e s : p e r o , ¿ p o r q u é

h a c e r u n a p a n o rá m ic a ?

E s la h i s t o r i a d e M a re y , q u e f ilm ó la d e s c o m p o s ic ió n d e l o s

m o v im ie n t o s d e lo s c a b a llo s y , c u a n d o le h a b la r o n d e la i n v e n ­

c ió n d e L u m i é r e , d ij o : “ U n a c o m p le t a e s t u p id e z , ¿ p a ra q u é f i l ­

m a r a v e lo c id a d n o r m a l lo q u e y a v e m o s c o n l o s o jo s ? N o v e o

e l i n t e r é s d e t e n e r u n a m á q u in a a m b u la n t e ” ... E f e c t iv a m e n t e ,

fa lta la m á q u in a e n t r e L u m i é r e y M a r e y y h a y u n m o m e n t o e n

q u e u n o n e c e s it a v o lv e r a e m p e z a r . U n p la n o a s í t e d a g a n a s d e

h a c e r u n a p a n o r á m ic a , y s a b e s u n p o c o , in c l u s o t é c n ic a m e n t e ,

q u é h a y a h í. . . (51]

S i u t i l i z o u n a d is t a n c ia f o c a l d e e n t r e 3 0 y 4 0 e s p o r q u e p e r ­

m it e d a r u n a i m p r e s i ó n d e a c e r c a m ie n t o , c o n s e r v a n d o a l m i s ­

m o t ie m p o la n i t i d e z , la p r o f u n d id a d d e c a m p o y la p e r s p e c t iv a ;

m ie n t r a s q u e e l 5 0 e s u n o b je t iv o d e a c e r c a m ie n t o q u e d e s t r u y e

la p e r s p e c t iv a , u n o b je t iv o m á s i m p r e s io n is t a . M a n e t , p o r e je m ­

p lo , e s u n p i n t o r q u e p a s ó d e l 3 2 a l 5 0 . . .

S i no hay zo o m , es p o rq u e [Sauve qui peut (la vie)] se tra ­

ta d e u n a p e líc u la f ilm a d a c o n t é c n ic a d e c in e y en 35 m m ,

y p o rq u e lo s zo o m s p a ra 35 mm so n unos a p a ra t o s e n o r­

m e s, m ás g ra n d e s que la c á m a ra , que im p id e n te n e r n in ­

guna r e s p o n s a b ilid a d , n o la de m o v e rse con e lla , s i n o la de

p o n e r la c á m a ra en a lg ú n lu g a r o d e p e n sa r e n p o n e r la en

a lg ú n la d o ; r e s u lt a d e m a s ia d o d if íc il, no se puede u t iliz a r

e l z o o m d e m a n e r a c o r r e c t a . E n c a m b io , e l z o o m e n la c á m a ra
182 Pensar en tre imágenes

de amateur r e m p la z a s im p le m e n t e o t r o s o b je t iv o s p o r r a z o n e s

d e c o m o d id a d , in c lu s o s i n o s e h a c e u n z o o m , a u n q u e s ó lo se a

p a ra c a m b ia r d e fo c a l d e m a n e ra m á s s im p le , s i n te n e r que

d e s e n r o s c a r e l o b je t iv o . E s t o e s lo q u e , p o c o a p o c o , h a h e c h o

q u e m e in t e r e s a r a p o r e l z o o m , d e s p u é s d e q u e m e a s q u e a ra la

m a n e r a e n q u e lo u t iliz a b a n e n t e l e v i s i ó n , e s d e c ir , s ó lo p a ra

a c e rc a rs e o p a ra a le ja r s e . S e a c e rc a c u a n d o e l c á m a ra s e e s tá

a b u r r ie n d o p o r q u e e s t á le jo s y , c u a n d o s e h a a c e rc a d o , s e p r e ­

g u n t a p o r q u é lo h a h e c h o y e n t o n c e s s e a le ja ... P a r a é l, la c u e s ­

t ió n e s p a sa r e l ra to ... A lg u ie n q u e u t iliz ó m u y b ie n e l z o o m

y q u e in v e n t ó u n o p e q u e ñ o p a ra é l, p o r p e r e z a , p e r o t a m b ié n

p o r t r a d ic ió n p ic t ó r ic a , f u e R o b e r t o . I n v e n t ó u n z o o m q u e p o ­

d ía h a c e r d e s d e s u s i l l a s i n m o v e r s e . T e n í a lo s d o s , p e r o f u e u n o

d e lo s p r im e r o s q u e re t o m ó e l z o o m e h iz o m o v im ie n t o s m u y

p i c t ó r ic o s q u e v e n ía n d e la p i n t u r a it a lia n a . . .

S i s e t r a b a ja e n v íd e o y s e t ie n e u n z o o m , c o m o u n amateur ,
s e p u e d e r e a l i z a r u n b u e n t r a b a jo , s i n n e c e s id a d d e t e n e r t o d o

u n e q u ip o t é c n ic o , y p ie n s o q u e e s o m e h a f a lt a d o . H a y m u c h o s

m o v im ie n t o s , e n p a r t ic u la r m o v im ie n t o s d e r a l e n t í q u e p r e f i e ­

r o ll a m a r c a m b io s d e v e lo c id a d , e n lo s q u e e l z o o m h a b r ía s id o

in t e r e s a n t e p o r q u e e l c a m b io d e v e lo c id a d s e h a b r ía u t i l i z a d o

e n u n a c e r c a m ie n t o , p a ra p a s a r d e u n e n c u a d r e a o t r o , p e r o e n

e s e m o m e n t o e l c a m b io d e v e lo c id a d h u b ie r a s id o u n c a m b io d e

e n c u a d r e : c a m b ia r d e e n c u a d r e a u n a c ie r t a v e lo c id a d .. . [55]

H a y m o m e n to s en q u e e l zo o m y el travelling , e l in t e r é s d e

la v e lo c id a d d e l z o o m , c o n s is t e e n d ir ig ir s e r á p id o s o b re a l­

g u ie n , d e s p u é s r a l e n t i z a r e s a v e lo c id a d ; e n e s e m o m e n t o , t ie n e s

la s e n s a c ió n d e q u e n o t e d a t ie m p o p a ra v e r . E s lo q u e y a h e
I9 7 9 -Í9 80 183

d ic h o s o b r e e l a c e le ra d o d e im á g e n e s : e l a c e le ra d o e s i n t e r e ­

s a n te s i p u e d e s r a l e n t i z a r e l a c e le ra d o , lo que hay que hacer

e s r a l e n t i z a r e l a c e le ra d o ... H a y d o s m a n e r a s d e h a c e r lle g a r

u n p r i m e r p la n o : lle g a r c o n u n o b je t iv o c e rc a , b a s t a n t e c e rc a

o m u y c e rc a , o p o n e r s e a 1 0 0 k i l ó m e t r o s c o n u n t e le o b je t iv o

y f i l m a r la lu n a . E l r e s u lt a d o p lá s t ic o , f o t o g r á f ic o , s e r á d if e r e n t e ,

h a y q u e e le g ir . H a y m o m e n t o s e n q u e e l z o o m e s u n a m a n e ra

c ó m o d a , m á s c ó m o d a y m á s r á p id a d e p e n s a r . S e u t i l i z a u n p o c o

a lo t o n t o p o r q u e la g e n t e lo u t i l i z a p o r lo f á c il q u e e s y n o p a ra

r e s o lv e r o t r a d if ic u lt a d : c a n s a m e n o s ... [51]

M e e n t r is t e c ió e l h e c h o de q ue K i r k D o u g la s n o v o t a ra p o r

m i p e líc u la e n C a n n e s , a s í q u e , p a ra c o n s o la r m e , m e d ije : ¿ p e ro

c ó m o e s t e im b é c il q u e h a d a d o v id a a V a n G o g h y q u e lo h a h e ­

c h o d e e sa m a n e ra v a a c o m p r e n d e r a lg o ? N o h a y p o r q u é e s t a r

t r i s t e . P o r q u e e f e c t iv a m e n t e , c u a n d o s e le e , c u a n d o s e v e a V a n

G o g h ... o a lo s p in t o r e s , e n e l m o m e n t o e n q u e p la n t a b a n s u s

c a b a lle t e s ... e n e l m o m e n t o e n q u e d e c id ía n q u e ib a n a p la n t a r s u

c a b a lle te a h í y n o m á s a llá , c o m p r e n d e m o s q u e e s lo m is m o q u e

e n c in e p e r o d e o t r a m a n e ra . E l e n c u a d re p a ra lo s c u a d r o s e s a lg o

q u e p e rt e n e c e a la p in t u r a y t o d o s lo s g r a n d e s p in t o r e s e n c u a ­

d r a n m a g n íf ic a m e n t e , a l e s t ilo d e E i s e n s t e i n , p e r o e s o n o s e v e a s í

c o m o a s í. C r e o q u e a c t u a lm e n t e y a n o s e sa b e e n c u a d r a r y q u e la s

t r e s c u a rt a s p a r t e s d e la s p e líc u la s c o n f u n d e n e l e n c u a d re c o n e l

v i s o r d e la c á m a ra , m ie n t r a s q u e e l e n c u a d re e s : c u á n d o c o m ie n ­

z a u n p la n o y c u á n d o s e c o rt a . E l e n c u a d re e s tá e n e l t ie m p o . Y

e n la p in t u r a h a y m u c h o d e e s o , e s a lg o q u e s e ig n o r a ... [51]
184 Pensar en tre imágenes

E l o t r o d ía e s t u v e le y e n d o u n a c a rt a d e V a n G o g h a s u h e r m a ­

n o q u e m e in t e r e s ó m u c h o . . . e n la c a rt a le d e c ía q u e h a b ía e n ­

c o n t r a d o u n a b u e n a t é c n ic a p a ra p i n t a r c o n v ie n t o : a t a r e l ca­

b a lle t e a g r a n d e s p ie d r a s . . . D e c ía : a s í p u e d e s p i n t a r c o n v ie n t o . . .

E s t a b a n t o d o s e s o s t r u c o s y la m ú s ic a lle g ó u n p o c o m á s t a rd e ...

L o e s t u d ié e n Frunce tour de'tour, p e r o e m p ie z o a t e n e r u n a id e a :

la m ú s ic a a c o m p a ñ a la s c o s a s , n e c e s it a m o s c o m p a ñ ía ... (51]

P i e n s o q u e , e n e l c in e , la m ú s ic a d e b e f o r m a r p a r t e d e la p i n ­

tu ra ...

N o r m a lm e n t e la s p e líc u la s t ie n e n u n a im a g e n ; d e s p u é s , e n la

m e s a d e m o n t a je , e n e s a s m á q u in a s d e c in e , h a y v a r ia s b a n d a s

d e s o n id o ; h a y u n a b a n d a d e s o n id o q u e g ra b a l o s d iá lo g o s e n

d ir e c t o , lu e g o , c u a n d o la g e n t e n o h a b la , n o h a y n a d a e n la b a n ­

da . E n e se m o m e n t o , s i se e s tá a l f in a l d e u n a e sc e n a , e l d ir e c t o r ,

la m o n t a d o r a , d ic e n : s i m e t ié r a m o s a lg o d e r e lle n o , u n r u i d o d e

c o c h e s i s e e s t á e n la c a lle , u n b e b é llo r a n d o s i se e s t á e n u n a

m a t e r n id a d . . . p e r o n o e s q u e le s in t e r e s e n l o s b e b é s : c o g e n lo s

r u i d o s y s e lle g a a u n n ú m e r o d e p is t a s a b s o lu t a m e n t e i n c r e íb le .

M a r t in S c o rs e se m e d ij o q u e e n s u ú lt im a p e líc u l a e n N u e v a

Y o r k t e n ía 4 9 p is t a s . L a s p is t a s s o n c o m o e ta p a s y d e s p u é s e s tá

la m e z c la q u e c o n s is t e e n o r g a n iz a r ía s b ie n , e n d o s i f i c a r l o s r u i ­

d o s d e m u l t i t u d , s i n o s e q u ie r e n d e m a s ia d o s , y d e s p u é s s e v a n

c o r r ig ie n d o . A h o r a b ie n , e n Suuve qui peut (la vie) tra ta m o s de

t e n e r u n a s o la b a n d a , a u n q u e n o lo c o n s e g u im o s . M e t í d o s , e s o

s í , e s t á n lle n a s a r e v e n t a r . H a y u n s o n id o q u e e m p ie z a , d e s p u é s

n o s d i j i m o s q u e d e b e r ía h a b e r m ú s ic a y e n t o n c e s , s im p le m e n t e ,
i979_19®° 1

p a ra m o s e l d iá lo g o y n o s d im o s c u e n t a d e q u e e n e s t a p e líc u l a

se p o d ía p a r a r e l d iá lo g o y n o s e e c h a b a e n f a lt a . M e p a r e c ió

q u e e ra m á s im p o r t a n t e p o n e r m ú s ic a e n e s e m o m e n t o . E n u n a

p e líc u la n o r m a l, c o m o la s q u e h a c ía a n t e s , h a b r ía m o s p u e s t o

m ú s ic a d e M a x S t e i n e r o d e A n t o i n e D u h a m e l, y la m ú s ic a h a ­

b r ía v e n id o con u n t e m a , p o r e n c im a d e l t ip o d e e fe c to q u e

q u e r ía m o s ... [51]
1981

L e í u n a f r a s e s o b r e K a f k a d e l e s c r i t o r f r a n c é s G e o r g e s B a t a i-

lle . D e c ía q u e K a f k a q u e r ía v i v i r e n e l i n t e r i o r d e l m u n d o p e r o

c o m o e x c lu id o . . . y y o t e n g o la im p r e s ió n d e q u e r e r v i v i r e n e l

e x t e r i o r d e l m u n d o p e r o c o m o in c lu id o . [63]

S o b re t o d o , m e s ie n t o a t r a íd o p o r l o s c o m ie n z o s : d e m o d o

q u e , tra tá n d o s e d e s e re s h u m a n o s , m e in t e r e s a n l o s jó v e n e s ,

o a v e c e s g e n t e d e m á s e d a d p e r o q u e e s t á n e m p e z a n d o a lg o .

M e a t ra e lo q u e e m p ie z a o lo q u e a c a b a ; p e r o n o p o r q u e a c a ­

b e , s in o p o r q u e p ie n s o q u e a c o n t in u a c ió n v a a c o m e n z a r a lg o ,

y e n t o n c e s lo r e t o m o d e s d e u n p o c o a n t e s . [58)

Es c u r io s o , e n e l c in e d e se m p e ñ é e l p a p e l d e h ijo que lo s

p a d re s n o d e s e a n , y d e c ía n : “ N o q u e r e m o s q u e n u e s t r o s h i j o s

h a g a n c in e a s í” , y lu e g o , e n s e g u id a , p o c o d e s p u é s , p a s é a d e s ­

e m p e ñ a r u n p a p e l d e p a d r e p a ra la g e n t e m á s jo v e n . . . [58]

M e h a b la b a n , d e c ía n q u e e ra e l ú n ic o p a d re q u e p o d ía d e c ir :

“ E s r e p u g n a n t e h a c e r e s o , n o h a y q u e h a c e r a q u e llo . . . ” Y en­
i88 Pensar en tre imágenes

t o n c e s le s d e c ía : “ E s t á b ie n . S í , h i j o m ío , t ie n e s r a z ó n ” N o sé ,

c o s a s d e e s e t ip o .

J e a n - P i e r r e G o r i n f u e e l q u e m e d ij o m á s a b ie r t a m e n t e : “ N o

p u e d o h a c e r u n a p e líc u la y o s o lo , n e c e s it o a o t r o , y t e h e e s c o ­

g id o a t i ” . Ig u a l q u e c u a n d o u n o p ie n s a : “ N o p u e d o v i v i r s o l o ” ,

y le d ic e a u n a m u je r , o a u n h o m b r e , s i s e t r a t a d e u n a m u je r :

“ N o q u ie r o v i v i r s o lo , y t e h e e s c o g id o a t i ” . D e s p u é s , u n o e s

f e l i z o , s e g ú n c ó m o s e a , s ó lo a m e d ia s ; y q u iz á h u b ie r a s p r e f e ­

r id o a o t r a p e r s o n a , p e r o , a l m is m o t ie m p o , t e c o n m u e v e q u e

a lg u ie n t e d ig a e s o y , a d e m á s , te h a c e p e n s a r q u e e n r e a lid a d

n o q u ie r e s r e c o n o c e r q u e t a m p o c o e r e s c a p a z d e h a c e r a lg o t ú

s o lo ; c o s a q u e y o r e c o n o c ía e n e l f o n d o , p e r o n o a b ie r t a m e n t e ,

y q u iz á se a é s e e l p r o b le m a e s t é t ic o : q u e la e s t é t ic a n o s e h a c e

e n s o l i t a r i o , q u iz á t a m p o c o f o r m a n d o u n a p a re ja . P e r o , lo q u e

m e a p o r t ó G o r i n — in c l u s o u n p o c o a m i p e s a r , p o r q u e , a f i n

d e c u e n ta s , s o y c o m o lo s d e m á s— e s q u e , e n d e f i n i t i v a , r e s u lt a

m á s b e n e f ic io s o t o m a r e n c o n s id e r a c ió n a o t r a p e r s o n a s i u n o

c o n s ig u e e n t e n d e r s e c o n e lla u n p o c o , in c l u s o s i e s o t e o b lig a

a c a m b ia r . (58]

T a l y c o m o le s d ig o a c ie r t o s d ir e c t o r e s c u a n d o l o s v e o y t r a t o

d e h a b la r c o n e llo s : “ P e r o , ¿ t ú n o t ie n e s p r o b le m a s d e e s t é t i ­

c a ? ” . C r e o , a d e m á s , q u e la e s t é t ic a p a ra lo s c in e a s t a s , e n f i n ,

p a ra lo s a r t is t a s , r e p r e s e n t a lo q u e la s e x u a lid a d e n la v id a c o t i ­

d ia n a , s a lv o q u e t o d a v ía n o h a s u r g id o u n F r e u d e n e s t é t ic a , y s i

t ie n e s g ra v e s p r o b le m a s d e e s t é t ic a y e n c im a n o q u ie r e s h a b la r

d e e llo s . . . C r e o q u e e n t o n c e s e m p e z a b a a n a c e r e n m í , t r a s d i e z
1981 189

a ñ o s d e c in e , d ig a m o s c lá s ic o , e n f i n , “ c lá s ic o ” o pongam os

d e c in e p r á c t ic o . . . y a q u e c o n s id e r o q u e h e h e c h o c in e d e s d e

q u e t e n ía v e i n t e a ñ o s , d e s d e e l m o m e n t o e n q u e s e n t í e l d e s e o

d e h a c e r lo , y q u e lo h e h e c h o a m i m a n e r a , a u n q u e n o s e le

lla m a s e c in e , y lu e g o s í q u e s e le lla m ó c in e — s e c o n s id e r a c in e

a p a r t i r d e l m o m e n t o e n q u e s e r u e d a u n a p e líc u l a y é s ta se

e s t r e n a e n u n c in e : e n t o n c e s t u p a d r e y t u m a d r e a d m it e n q u e

e re s u n c in e a s t a . L o q u e e s ta b a d ic ie n d o es q u e , d e sp u é s de

v e in t e a ñ o s d e c in e , d ie z i n v i s i b l e s y d ie z v i s i b l e s , d e b ía t e n e r

u n g ra v e p r o b le m a q u e e m p e z a b a a a f lo r a r y q u e h a c ía q u e y a

n o s u p ie s e h a c e r p e líc u la s y n o q u is ie r a a d m it ir lo . C r e o que

algo a s í d e b ía p a s a r , p o r q u e e m p r e n d í u n m o n t ó n d e p r o y e c t o s

q u e n o c o n s e g u í l le v a r a c a b o . E m p e c é u n a p e líc u l a e n C u b a .

M e h e a c o rd a d o h o y p o r q u e f u e la p r im e r a v e z q u e p a sé p o r

M a d r id , p a ra i r a C u b a e n e l 6 8 , y lu e g o , c a s i a l m i s m o t ie m p o ,

s e p r o d u je r o n l o s a c o n t e c im ie n t o s d e l 6 8 e n F r a n c i a , q u e f u e ­

r o n c o m o u n a i l u m i n a c i ó n v io le n t a d e la s it u a c ió n . Y lu e g o u n o

n e c e s it a o t r o s d ie z a ñ o s p a ra ... p a ra c o m p r e n d e r . Y e n e s o c o n ­

s i s t i e r o n l o s d ie z a ñ o s s ig u ie n t e s . A lg o a s í h a d e b id o p a s a r , q u e

m e h e a u t o e x a m in a d o , s i p u e d e d e c ir s e a s í, y q u e m e h e v i s t o

o b lig a d o a h a c e r lo a c a u s a d e lo s a c o n t e c im ie n t o s s o c ia le s ; p a ra

o t r a s p e r s o n a s , e n A m é r ic a , la c a u sa h a s id o V ie t n a m . . . (58)

L a s p e líc u la s q u e h ic e c o n G o r i n s o n m u c h o m á s d e G o r in

q u e m ía s . Y o e r a u n m u y b u e n p r i m e r a s is t e n t e d e d ir e c c ió n .

M e c o n t e n t a b a c o n s e r u n m u y b u e n p r i m e r a s is t e n t e y m e s e n ­

t ía s a t is f e c h o d e p o d e r d e c ir : “ E s t a p e líc u la , q u e n o h e h e c h o
190 Pensar en tre imágenes

y o , e s t a m b ié n m ía ” . P o r e je m p lo , Tout va bien e s u n a p e líc u la

q u e n o h e h e c h o , p e r o q u e e s m ía , y p u e d o d e c ir : e s t a m b ié n

m ía , p e r o n o s o y y o q u ie n la h a h e c h o . Y e so m e h a a yu d a d o

m u c h o , f u e u n a l i v i o , p o r e l c a n s a n c io .

Tout va bien e s u n a p e líc u la e n t e r a m e n t e d e G o r i n . Lotte in Ita­


lia t a m b ié n , Vent d ’est t a m b ié n . E n p r i m e r lu g a r , e s ta b a n e s c r it a s

p o r G o r i n o s o b r e t o d o p o r é l, y lu e g o d ir i g i d a s p o r G o r i n c o n

m i c o n s e jo , t e n ié n d o m e c o m o c o n s e je r o . . .

Fue u n a e ta p a . É l n o s a b ía q u e n e c e s it a b a a v a n z a r e n o t r a

d ir e c c ió n y y o n o s a b ía q u e h a b ía t e r m in a d o . M e l le v ó t ie m p o .

E n t o n c e s s e i n t e r r u m p i ó la p e líc u l a p a le s t in a , q u e G o r i n h a b ía

e m p e z a d o ; e m p e z a d a t o t a lm e n t e p o r é l, t o d a s la s im á g e n e s d e

P a le s t in a la s r o d ó é l, c o n m ig o , a s í q u e la p e líc u la t a m b ié n e ra

m ía . C o n s e r v é la s im á g e n e s , p o r q u e s ie m p r e a c a b o lo q u e e m ­

p ie z o . (62)

E l c a so e s q u e é l n e c e s it a b a , n o s é ... h a c e r u n a p e líc u l a s o lo .

La h a b ía e m p e z a d o y no h a b ía p o d id o t e r m in a r l a . T e n í a su s

p r o p io s p r o b le m a s c o m o c r e a d o r y , a v e c e s , e ra u n a p e r s o n a

q u e n o q u e r ía p a s a r p o r la p r o d u c c ió n , q u iz á e ra p r o n t o p a ra

é l, n o q u e r ía o c u p a r s e d e l d in e r o . Y e n c ie r t o m o m e n to d is ­

c u t im o s , c o m o s ie m p r e , s o b r e c u e s t io n e s de d in e r o , y a que

e l d in e r o e s e l s ig n o v i s i b l e , e l o b je t o a c u e n t o d e l c u a l s e p u e d e

d i s c u t i r . L u e g o e m p e z ó u n a n u e v a v id a e n A m é r ic a , y a l l í h i z o

u n a p e líc u la m u y b u e n a , q u e s e lla m a Poto and Cabengo , y e s tá

r o d a n d o o t r a ; a d e m á s , t a m b ié n h a f u n d a d o u n a e m p r e s a , y v iv e

u n p o c o s u v id a . T e n í a m u c h o s p r o b le m a s . C o n r e s p e c t o a m í ,

e r a n m u c h o s lo s q u e s e s e n t ía n c o m o h i j o s a d o p t iv o s y , e n e l

c in e , y o e ra a la v e z s u p a p á , s u m a m á , s u a b u e lo . E r a d e m a s ia ­
i9i

do. Sim plem ente porque siempre he hecho lo que no se hace,


sin preocuparm e demasiado, y ellos necesitaban eso; era un
poco como una tabla de salvación, un salvavidas. [58]

Y o v iv o e n S o n im a g e , a s í q u e e s t o y a l l í t o d o e l t ie m p o . E s t o y

yo y un p o c o A n n e - M a r i e , q u e t ie n e un t a l l e r d e f o t o g r a f ía .

Y lu e g o , a lia n z a s m o m e n t á n e a s , s e c o n t r a t a a a lg u ie n . . . E n la

a c t u a lid a d , c o n e l a v a n c e d e la t é c n ic a , s ie m p r e s e p u e d e e n ­

c o n t r a r g e n t e u o r g a n iz a c io n e s q u e n e c e s it a n c u l t u r a en fo r­

m a a u d io v is u a l y q u e s o n , p o r t a n t o , p r o d u c t o r e s d e p e líc u l a s ,

e n u n s e n t id o a m p lio . E n c ie r t o m o m e n t o f u e e l Instituí National


de FAudiovisuel ( I N A ) , e n F r a n c ia ; o t r a s v e c e s p u e d e s e r e l M i ­

n i s t e r i o d e I n f o r m a c ió n d e M o z a m b iq u e . U n o v i s i t a a g e n t e y le

p r o p o n e c o s a s . E s c o m o s i le p r e g u n t a n a u n m é d ic o : “ ¿ C ó m o

v a a c o n s e g u ir d in e r o ? ” B u e n o , p u e s p a ra c o n s e g u ir d i n e r o , v a

a d o n d e h a y e n fe rm e d a d e s. [58]

M i id e a n o c o n s is t e e n r o d a r c o n t in u a m e n t e , s i n o e n n o h a ­

c e r d is t i n c io n e s e n t r e r o d a je y n o r o d a je . D e a h í v ie n e m i id e a

d e q u e la s u p e r io r id a d d e l c in e a m e r ic a n o e n c ie r t a é p o c a se

d e b ía , e n t r e o t r a s c o s a s , a q u e t e n ía u n m o d o d e f u n c i o n a r m á s

r e a lis t a ; d e m o d o q u e , c u a n d o K a z a n t ra b a ja b a p a ra e l m is m o

e s t u d io q u e N ic h o la s R a y , y R a y ro d a b a y K a z a n n o , K a z a n n o

t e n ía la s e n s a c ió n d e q u e n o ro d a b a . S e o c u p a b a n d e l c in e e n

c u a lq u ie r c a s o ; p e n s a b a n p r o y e c t o s , h a b la b a n d e e l l o s y lo h a ­

c ía n d e m a n e r a d if e r e n t e a c o m o n o s o t r o s h a b la m o s c o n o t r o

d ir e c t o r ; p o r q u e no h a b la m o s , n o s d e c im o s : “ ¿ Q u é p ro y e c to

t ie n e s ? ” “ E sto y b u s c a n d o a lg o ” , y a l c a b o d e d ie z s e g u n d o s
192 Pensar en tre imágenes

to d o e s tá d ic h o y no nos hem os d ic h o n a d a . M ie n t r a s que,

e n a q u e lla é p o c a , c r e o q u e K a z a n p o d ía d e c ir : “ ¡ A h , p u e s t e n g o

u n a h i s t o r i a ! E s la h i s t o r i a d e t a l y c u a l y n o s é m u y b ie n c ó m o

r e s o lv e r la ” . Q u i z á n o f u e s e m á s q u e e s o , p e r o lo q u e q u ie r o d e ­

c i r e s q u e e r a n c o m o d o s a r t e s a n o s , o d o s c a m p e s in o s , h a b la n d o

d e l o b je t o q u e f a b r ic a b a n , y h o y e s o h a d e s a p a r e c id o . C r e o q u e

e s o e s lo q u e p a sa b a e n t o n c e s . [58)

Y a n o t e n g o r e la c ió n c o n n in g u n o d e e llo s . S ie m p r e p a sa lo

m is m o c o n lo s g r u p o s . P a s ó c o n lo s n e o r r e a lis t a s , c o n la Nouvelle
Vague, c o n e l n u e v o c in e a le m á n , c o n lo s jó v e n e s c in e a s t a s a m e ­

r ic a n o s . A l p r i n c i p i o s o n t o d o s a m ig o s , o s e a g r u p a n p a ra h a c e r

a lg o , p o r q u e q u ie r e n lo m is m o , y lu e g o c a d a u n o s ig u e p o r s u

la d o . É r a m o s g e n t e m u y d if e r e n t e , c o in c id im o s e n u n a r e v is t a

y e s t á b a m o s m á s d e a c u e r d o e n lo q u e n o s d is g u s t a b a q u e e n

l o q u e n o s g u s t a b a , y t e n ía m o s e n c o m ú n q u e q u e r ía m o s h a c e r

c in e , e n t r a r e n e l c in e , q u e e ra a lg o m u y c e r r a d o , p e r o n o q u e ­

r ía m o s h a c e r e l m is m o t ip o d e c in e . [58]

A la la r g a , R o s s e l l i n i m e h a i n f l u i d o . R e c u e r d o c ó m o m e a n i­

mó ver Viaggio in Italia , e n Z ú r ic h , e n u n m o m e n to e n q u e a tra ­

v e s a b a u n a s it u a c ió n d e e n o r m e s o le d a d y m is e r ia , t a n t o f ís ic a

c o m o e c o n ó m ic a .. . Viaggio in Italia m e e n se ñ ó , p o r e n to n c e s y o

n o lo s a b ía , q u e e r a p o s ib le h a c e r u n a p e líc u l a c o n c a s i n a d a . D e

m o d o q u e , c o m o n o t e n ía n a d a , p o d ía h a c e r p e líc u l a s : s e c o g e
I9®1 193

a u n h o m b r e , a u n a m u je r , u n c o c h e , u n p a ís y c o n e s o s e p u e d e

h a c e r c in e . C u a n d o e s ta b a e n Cahiers, s ie m p r e e s ta b a p r e o c u p a ­

d o p o r q u e n o v e ía la r a z ó n p a ra r o d a r u n p la n o e n v e z d e o t r o ,

m ie n t r a s q u e l o s d e m á s s í lo s a b ía n , t e n ía n c ie r t a s id e a s ; p e r o

lu e g o v e ía q u e e n R o s s e l l i n i , s im p le m e n t e , s i a lg u ie n e n t r a b a

e n u n a h a b it a c ió n , e l p la n o d u ra b a h a s t a q u e s a lía , lo q u e m e

p a re c ía u n b u e n s is t e m a ; lu e g o t r a t é d e c o m p r o b a r s i e ra e s o

r e a lm e n t e lo que h a c ía R o s s e l l i n i , y m e q u e d é m u y t r a n q u i­

lo ; d e s p u é s s e m e o lv id ó y v o l v í a t o p a r m e c o n e s a p r e g u n t a .

E s u n a id e a q u e , e n e f e c t o , m e h a p r e o c u p a d o s ie m p r e ; c o m o

e n m ú s ic a , ¿ e n q u é m o m e n t o a c a b a r u n a n o t a y e m p e z a r o t r a ?

O e n p in t u r a , ¿ c u á n d o s e d e ja u n c o lo r y s e p a sa a o t r o ? (62)

R o s s e l l i n i e ra u n h u m a n is t a , e ra m á s u n h o m b r e d e d iá lo g o .

C o s a q u e y o n o s o y e n a b s o lu t o . M e s ie n t o m á s c e rc a , p o r p o n e r

e je m p lo s i l u s t r e s , a u n q u e n o e s q u e se a c o m o e l l o s , d e K a f k a ,

A r t a u d o g e n t e a s í. É l e r a u n a u t é n t ic o h u m a n is t a , R o s s e l l i n i

e ra ... n o s é , c o m p a r á n d o lo c o n d o s p in t o r e s c o m o Rubens y

R e m b r a n d t , e ra m ucho m ás R u b e n s que R e m b ra n d t. Q u ie r o

d e c ir q u e R u b e n s e r a a m ig o d e lo s p r ín c ip e s , t e n ía m u c h a f a m i­

li a , c o s a s a s í; R e m b r a n d t , e n c a m b io , v i v í a c o n u n a c r ia d a , p i n t ó

h a s ta ... d e h a b e r e s t a d o e n u n r i n c ó n d e g a ra je , h a b r ía p in t a d o

u n r in c ó n d e g a ra je . [58]

L a p r im e r a v e z q u e s e v e a lg o p in t a d o p o r P ic a s s o , y o m is m o ,

c u a n d o lo v i , d ije : “ E s o n o e s u n r o s t r o d e m u je r , t ie n e la n a r i z

la d e a d a ” . R e c u e r d o q u e m i h e r m a n a , q u e p in t a b a , m e e x p lic ó

q u e P ic a s s o p in t a b a la s s o m b r a s c o n t a n ta f u e r z a c o m o la s lu c e s

y q u e , s i h a b ía u n a s o m b r a q u e f o rm a b a u n t r iá n g u l o s o b re la

m e ji lla , é l p in t a b a u n t r iá n g u lo n e g r o ; e n t o n c e s c o m p r e n d í q u e
194 Pensar en tre imágenes

a q u e llo t a m b ié n p o d ía s e r u n r o s t r o d e m u j e r , p in t a d o d e e se

m o d o , a u n q u e la p r im e r a v e z le s o r p r e n d e a u n o , p o r q u e n o

e s t á a c o s t u m b r a d o . A s í q u e p ie n s o q u e la g e n t e d ic e q u e n o

h a y h i s t o r i a , p e r o h a y u n p o c o ; s i n o h u b ie s e u n p o c o d e h i s ­

t o r ia , Sauve qui peut (la vie) n o p o d r ía t e n e r e s t e é x i t o , u n p o c o

m á s q u e m e d ia n o . I58]

N o s é , r e s u l t a d i f í c i l , p o r q u e c a d a v e z t r a b a jo m á s c o m o u n

p in t o r , y e s c o m o s i s e v e n lo s e s t u d io s o lo s b o c e t o s d e c u a l­

q u i e r p i n t o r . . . d e D e l a c r o i x , d e G o y a , d e P ic a s s o , y e n t o n c e s se

le p r e g u n t a q u é p r o y e c t o t ie n e c o n e s o , d o n d e n o h a y m á s q u e

m a n o s , p ie s , d ib u jo s d e c o s a s s u e lt a s , y c o n t e s t a : “ B u e n o , v o y

a p i n t a r la t o m a d e C o n s t a n t in o p la p o r l o s t u r c o s ” R e a lm e n t e

p ie n s a “ v o y a h a c e r t a l c o s a ” , p e r o , f in a lm e n t e , la h a r á a l c a b o

d e d ie z a ñ o s y e n t o n c e s d ir á : “ B u e n o , s e h a t r a n s f o r m a d o e n

o t r a c o s a ” ; d e m o d o q u e n o s e sa b e n u n c a lo q u e e s t á h a c ie n ­

d o , s a lv o q u e e s t á h a c ie n d o p i n t u r a . [58]

M e p a re c e que P ia la t e s u n c in e a s t a f r a n c é s c lá s ic o , e s e l

ú n ic o , o e l m e jo r . D a la s e n s a c ió n d e q u e n e c e s it a d e l c in e

p a ra v e r a lg o p o r d e n t r o y m o s t r á r s e lo a la g e n t e . M e d a la

i m p r e s i ó n d e q u e l o s d e m á s q u iz á n e c e s it a n h a c e r c in e , e s t a r

d e n t r o d e l c in e , d e c ir s e a s í m is m o s q u e h a c e n c in e y p u e d e n

h a c e r lo ig u a l d e b ie n , p e r o n o n e c e s it a n m i r a r a t r a v é s d e u n

o b je t iv o p a ra v e r a lg o , lo v e n ig u a l, p r o b a b le m e n t e m e jo r s i n

e l o b je t iv o . (581
1981 *95

E n R o l l e , d o n d e v iv o , s i u n o q u ie r e i r a l c in e t ie n e q u e i r s e a

G in e b r a ( 3 0 k i l ó m e t r o s ) o a L a u s a n a ( o t r o s 3 0 ) , y h a y o c a s io n e s

e n q u e h a r ía c o n g u s t o lo s t r e in t a d e id a , p e r o m e f a s t id ia h a ­

c e r lo s p a ra v o lv e r , a s í q u e p o r e s o n o v o y a l c in e . A d e m á s , la s

p e líc u la s e s t á n m a l d i s t r i b u i d a s ; s ó lo s e p u e d e n v e r e n la s g r a n ­

d e s c iu d a d e s . M e g u s t a r ía m u c h o q u e u n a p e líc u l a d e S t r a u b

lle g a s e a R o l l e ; a l l í s í q u e m e a p e t e c e ría v e r lo . E n t o n c e s le p o ­

d r ía d e c ir : “ P e r o , ¿ c ó m o c o n s ig u e s q u e t u s p e líc u l a s lle g u e n a

R o l l e ? ” , y é s a e s la c u e s t ió n , la m ía y t a m b ié n la s u y a . [58]

M e in t e r e s a A m é r ic a , a q u í m e s ie n t o c o m o e n c a sa g r a c ia s a l

a m b ie n t e y a m i r e la c ió n c o n F r a n c i s [ F o r d C o p p o la ] — t ie n e

u n e s t u d io y t r a t a d e q u e se c o n v ie r t a e n u n a c a sa , y o t e n g o u n a

c a sa d e la q u e m e g u s t a r ía h a c e r u n e s t u d io . E s la ú n ic a r e la c ió n

q u e t e n g o c o n F r a n c i s . P e r o c re o q u e t o d o s lo s b u e n o s r e a l i ­

z a d o r e s a m e r ic a n o s — S c o r s e s e , D e P a lm a , t o d o s l o s c o n o c i­

d o s— e s t á n t a n p e r d id o s c o m o y o ; n o h a c e m o s la s p e líc u l a s q u e

p o d r ía m o s h a c e r. Y o p o d r ía h a c e r u n a p e líc u la b a s t a n t e m e jo r ,

M a r t i n t a m b ié n , y F r a n c i s , p e r o n o la h a c e m o s .

R e c u e r d o q u e h a c e u n o s v e in t e a ñ o s , la p r im e r a v e z q u e v i n e

a q u í c o n m i p r im e r a p e líc u la , d ije : “ E s u n a p e n a , s o b r e t o d o e n

E s t a d o s U n i d o s , q u e la s p e líc u la s y e l c in e n o s e e n s e ñ e n e n la

e s c u e la ” . Y a h o r a , v e in t e a ñ o s d e s p u é s , se h a c o n v e r t id o e n u n a

i n d u s t r i a t a l q u e la m e n t o h a b e r le s d a d o la id e a . P e r o h a c e n o t r a

c o s a q u e lo q u e y o t e n ía e n m e n t e , y a q u e e n s e ñ a n c o n p a la b ra s

y n o c o n im á g e n e s , o b ie n p r o y e c t a n u n a p e líc u l a y d e sp u é s

h a b la n d e e lla . [61]
196 Pensar en tre imágenes

No c re o q u e u n a im a g e n , o u n a c a d e n a d e im á g e n e s , p u e d a

c a m b ia r n a d a d ir e c t a m e n t e . Y c a d a v e z lo c re o m e n o s p o r q u e

p ie n s o q u e la g e n t e s e in t e r e s a m á s p o r la s p a la b ra s q u e p o r la s

im á g e n e s . E s a lg o q u e p u e d e c a m b ia r, p e r o c re o q u e la g e n te

t ie n e m ie d o d e v e r la s c o s a s , q u e p r e f ie r e n h a b la r d e la s c o sa s

y v e r la s d e s p u é s ... L a im a g e n e s c o m o u n a p r u e b a e n u n p r o ­

c e so . P a r a m í, h a c e r u n a p e líc u la e s c o m o a p o r t a r u n a p ru e b a .

S i a p o r t o u n a p r u e b a f a ls a , s e p u e d e d i s c u t i r , y e n e s e m o m e n t o

s e r v ir s e d e p a la b ra s p a ra c o n s t r u i r u n a n u e v a p ru e b a . U n s a b io

t ra b a ja a s í. M e s ie n t o m u y c e rc a d e lo s s a b io s , e llo s y y o c o n s t r u i ­

m o s a p r o x im a c io n e s a la s c o s a s . P o r e s o a h o ra y a c a s i n o t ra b a jo

e n la c r ít ic a , p o r q u e s ie m p r e p o n e n la s p a la b ra s p o r d e la n t e . [61]

N o t e n g o f ilo s o f ía , n o a c t u a lm e n t e . P a ra m í, h a c e r u n a p e líc u la

e s c o m o s e r u n d e t e c t iv e , u n a b o g a d o , u n j u e z o u n f is c a l q u e a p o r­

ta u n a p ru e b a a n te u n t r ib u n a l y t r a t a d e d e s c u b r ir q u é e s. (61]

L a s ú n ic a s p e líc u l a s , n o t o d a s p e r o s í la m a y o r ía , q u e la g e n t e

a d m it e , q u e m ir a i n c lu s o s i n o le in t e r e s a n , h a s t a s i n o le g u s t a n ,

s o n la s p e líc u la s p u b lic it a r ia s . S o n la s ú n ic a s q u e la g e n t e e n ­

t ie n d e in m e d ia t a m e n t e : h a y u n a r e la c ió n e n t r e e l t e x t o , e l s o n i ­

d o , la im a g e n , la v i s u a l i z a c i ó n , q u e e s in m e d ia t a ; h a y u n t r a b a jo

e n o r m e c o n p o c a s im á g e n e s , y e n e l c in e y a n o s e h a c e e s o .

L a s p e líc u l a s p u b lic it a r ia s s o n la s ú n ic a s q u e t ie n e n u n m e n ­

s a je y , a d e m á s , e n m a y ú s c u la s y s u b r a y a d o , d e m o d o q u e la p o ­

s i c i ó n f r e n t e a e s a s im á g e n e s e s m u y c la r a , y e n t o n c e s se p o d r ía
1981 i9 7

d e c ir q u e la im a g e n y a n o e s u n a im a g e n , y a q u e n o h a y e n e lla

n i m i s t e r i o , n i a n g u s t ia , n i d e s e o , n i n a d a ...

A la h ij a d e A n n e - M a r ie , p o r e je m p lo , p e r o d a r ía ig u a l c o n o t r o

n iñ o , le g u s t a n la s p e líc u la s p u b lic it a r ia s y , s i n e m b a rg o , la s m ía s ,

q u e s o n t a m b ié n b a s t a n t e a b s t ra c t a s , le a b u r r e n a l c a b o d e v e in t e

m in u t o s ; c la r o q u e u n a n u n c io n o d u r a v e in t e m in u t o s . V i o c u a t r o

m in u t o s d e France tour détour deux enfants y se h a r t ó . Y n o lo g r é q u e

m e e x p lic a s e q u é d if e r e n c ia e n c o n t ra b a e n t r e la p u b lic id a d y m is

p e líc u la s .. . q u iz á s n o c o m p r e n d ía b ie n , p e s e a q u e e r a n n i ñ o s lo s

q u e h a b la b a n , le p a re c ía o s c u r o , c o n f u s o , p o c o c la r o , y , e n c a m ­

b io , a g u a n ta b a p e rf e c t a m e n t e s e is o s ie t e m in u t o s d e p u b lic id a d .

A v e c e s h e p e n s a d o q u e , p a ra h a c e r b u e n a s p e líc u l a s , q u e f u n ­

c io n a s e n , h a b r ía q u e h a c e r la s c o m o la s p e líc u la s p u b lic it a r ia s .

P e r o u n o n o s a b r ía h a c e r u n a p e líc u la p u b lic it a r ia s o b r e s í m i s ­

m o ; p o r e je m p lo , ¿ q u é p e líc u la h a r ía u n e n a m o ra d o s i t u v ie s e

q u e ‘V e n d e r ” s u im a g e n a s u a m a d a ? Ig u a l q u e a n t ig u a m e n t e

s e p in t a b a a M a r ía A n t o n ie t a p a ra lle v a r le u n p e q u e ñ o r e t r a t o

s u y o a L u i s X V I y q u e é l v ie s e c ó m o e ra . P e r o h a c e r lo u n o m i s ­

m o ... ¿ Q u é p e líc u la h a c e r s o b r e u n o m is m o ? C r e o q u e n o s a b r ía

h a c e rla . M i m e t a s e r ía c o n s e g u ir lo . A p r o p ó s it o d e c o s a s q u e n o

s é , q u e r r ía a ñ a d ir q u e e m p ie z o a d a r m e c u e n t a d e q u e n u n c a h e

s a b id o e n c u a d r a r , p e s e a q u e t o d o e l m u n d o h a d ic h o s ie m p r e

que y o s a b ía e n c u a d r a r b ie n , p e r o lo q u e e s o q u ie r e d e c ir e s

q u e h a b ía u n a s e n s a c ió n d e e n c u a d r e , q u e la g e n t e n o ta b a a lg o .

A h o r a e s t o y e m p e z a n d o a f ija r m e e n e l t r a b a jo d e l o s p i n t o r e s

p a ra t r a t a r d e a v e r ig u a r a lg o . A v e c e s m e e n t r a n g a n a s d e h a c e r

u n d o c u m e n t a l s o b r e . . . n o s é a ú n q u é p i n t o r , q u iz á s o b r e v a r i o s ,

y c o n t a r la h i s t o r i a d e u n c u a d r o , y e s t e c o r t o m e t r a je a c a b a ría
198 Pensar en tre imágenes

ju s t o e n e l m o m e n t o e n q u e c o lo c a e l c a b a lle t e . S a lía n c o n s u

t r íp o d e , c o m o l o s p r i m e r o s f o t ó g r a f o s c o n s u s e n o r m e s a p a ra t o s ,

y c o n s u e s t u c h e d e p in t u r a , y e n u n c ie r t o m o m e n t o p la n t a b a n

s u c a b a lle t e , p e r o lo p o n ía n a q u í, o a h í, o a llá . S e v e q u e B o n n a r d

lo p la n t a a llá y q u e lu e g o , d e t o d o s m o d o s , p in t a u n a v e n t a n a

y q u e d a c o r t a d o p o r a q u í y p o r a c á , y q u e s i , p o r e je m p lo , u n o

t r a t a d e p r o lo n g a r la v e n t a n a , e l c u a d r o se h u n d e , n o l o a d m it e .

E s u n a d e e s a s c o s a s q u e h o y y a n o s e p u e d e n p e n s a r in c o n s ­

c ie n t e m e n t e , q u e h a y q u e p e n s a r c o n s c ie n t e m e n t e p a ra r e c u p e ­

r a r u n a in c o n s c ie n c ia m á s n o r m a l. C u a n d o C h a p li n o E i s e n s t e i n

r o d a b a n , lo p e n s a b a n in c o n s c ie n t e m e n t e , p o r q u e e ra e l f i n d e l

s i g l o X I X , d e la p in t u r a y t o d o lo q u e e s o s u p u s o , y d e s c u b r ía n

u n m e d io d e e x p r e s ió n n u e v o s i n q u e e s o le s p la n t e a s e p r o b le ­

m a s . A c t u a lm e n t e , e n c a m b io , d i s c u t i r s o b r e e llo c o n o t r o s c i ­

n e a s t a s e s a b s o lu t a m e n t e im p o s ib le : se s ie n t e n a g r e d id o s , y es

n a t u r a l, p o r q u e e s o le s h a c e d a r s e c u e n t a d e s u im p o t e n c ia . [58]

S i la Nouvelle Vague t u v o p o d e r , f u e p o r q u e s e t ra t a b a s ó lo d e

c u a t r o p e r s o n a s , c u a t r o jó v e n e s q u e h a b la b a n e n t r e e llo s . C a d a

v e z q u e h a y u n n u e v o m o v im ie n t o e n e l c in e — a q u í c o n C o -

p p o la y S p ie lb e r g , o e n I t a l i a c o n R o s s e l l i n i y F e l l i n i — , n o d u r a

m á s d e t r e s o c u a t r o a ñ o s ... L a s p e r s o n a s q u e f o r m a b a n e s e m o ­

v i m i e n t o n o e r a n a ú n d ir e c t o r e s c o n s a g r a d o s . N o t e n ía n m ie d o

d e h a b la r d e lo q u e h a c ía n . A h o r a t ie n e n m ie d o . I n c l u s o lo s

c r í t i c o s y a n o h a b la n e n t r e e llo s d e p e líc u la s . C u a n d o n o s o t r o s

e s c r ib ía m o s , e ra m u y d if e r e n t e . E s c r i b í a a l m is m o t ie m p o q u e

F r a n ^ o i s , C l a u d e y j a c q u e s ; v e ía m o s la s p e líc u la s j u n t o s , n o e s ­

t á b a m o s d e a c u e r d o , d is c u t ía m o s . . . [61]
1982-1983

L o q u e e m p ie z o a e n c o n t r a r h e r m o s o e n e l c in e y m e d a g a n a s

d e s e g u ir a d e la n t e e s q u e v e o q u e h e e v o lu c io n a d o p a r a le la ­

m e n t e a l c in e t a l y c o m o s e in v e n t ó . Y q u ie n d ic e c in e , p u e ­

d e d e c ir t a m b ié n m ú s ic a , p i n t u r a o d a n z a o t o d o l o q u e t e n g a

q u e v e r c o n la r e p r o d u c c ió n d e g e s t o s d e lo s h o m b r e s y d e la s

m u je r e s . P e r o to d o s e sto s m e d io s y a no p u e d e n p e r s is t ir ta l

com o fu e ro n in v e n t a d o s m ie n t r a s la t e le v is ió n m u e s tra que

t o d o v a a s e g u i r o t r o c a m in o . E l c in e n o d u r a r á m á s q u e u n a

v id a h u m a n a , e n t r e o c h e n ta y c ie n t o v e in t e a ñ o s ; t o d a h a b rá

s id o p a s a je r o . S e in t e n t a a lm a c e n a r u n a p e líc u l a e n v id e o c a ­

s e te p e r o , c u a n t a s m á s c in t a s se c o m p r a n , m e n o s t ie m p o se

t ie n e p a ra v e r la s . S o n p r o v is io n e s q u e se h a c e n p e ro que no

se pueden c o n s u m ir. Una p e líc u la es a lg o e f ím e r o y, m ie n ­

t ra s q u e n u e s t r o s p a d re s v iv ie r o n lo s p r im e r o s a ñ o s, p r im e r o s

a ñ o s q u e y o t u v e q u e d e s c u b r ir p o r m í m is m o e n lo s m u s e o s

o e n la Cinémathéque g r a c ia s a L a n g l o i s , a m í m e h a t o c a d o v i v i r

la s e g u n d a é p o c a . P o r t a n t o , m i c a m in o y a e s t á d e c id id o , p u e s t o

q u e e m p ie z o a v e r lo q u e s e r á e l f u t u r o .
200 Pensar en tre imágenes

En la t e l e v i s i ó n , e n v e z d e im a g e n , n o h a b rá m á s q u e t e x t o .

E n l o s s u p e r m e r c a d o s , y a n o s e m o s t r a r á la im a g e n d e u n a s z a ­

n a h o r ia s c o n e l p r e c io q u e d e b e p a g a rs e , p u e s t o q u e e n t o n c e s

h a r ía f a lt a F l a h e r t y p a ra f i l m a r l a s , o J e a n R o u c h o y o m is m o .

P e ro y o n o e n c u a d r a r ía la s z a n a h o r ia s , s i n o a la c a je ra , y a sí

c o m e n z a r ía u n a h i s t o r i a . L a p a n t a lla m o s t r a r á s im p le m e n t e u n

t e x t o q u e d ig a q u e la s z a n a h o r ia s c o c id a s c u e s t a n t a n t o y e s t o

e s e l c in e d e l m a ñ a n a y y a d e l p r e s e n t e . L o c u a l t a m p o c o d e ja

d e s e r d iv e r t i d o . . .

S i s e d ic e “ a e s t o s e le lla m a a m a n e c e r ” , n o e x i s t e n in g u n a

r a z ó n p a ra q u e d ig a m o s “ a e s t o s e le lla m a a n o c h e c e r ” . E f e c ­

t iv a m e n t e , t e n g o u n a c ie r t a n o c ió n d e l c r e p ú s c u lo , e s e l m e jo r

m o m e n t o p a ra p a s e a r, c u a n d o c a e la n o c h e y e x i s t e n la s e s p e ­

r a n z a s d e la m a ñ a n a s ig u ie n t e . (64]

C re o que en e l c in e s ó lo puede h a b e r h is t o r ia s de a m o r.

C u a n d o s e t r a t a d e p e líc u la s b é lic a s , e s e l a m o r d e l o s jó v e n e s

p o r la s a r m a s d e f u e g o ; s i s e t r a t a d e p e líc u la s d e g á n s t e r e s ,

e s e l a m o r d e lo s jó v e n e s p o r r o b a r a la g e n t e . C r e o q u e l o q u e

a p o r t ó d e n u e v o la Nouvelle Vague, c o m o g ra n m o v im ie n t o , e s

que n o s o t r o s p o t e n c ia m o s a lg o q u e h a sta e n to n c e s n o h a b ía

e x is t id o e n la h i s t o r i a d e l c in e y q u e e r a e l a m o r p o r e l c in e ,

a m a r e l c in e a n t e s q u e a m a r a la s m u je r e s , e l d in e r o o la g u e r r a .

T r u f f a u t , R iv e t t e , y o y l o s o t r o s , a m á b a m o s e l c in e a s í. E l c in e

m e h iz o d e s c u b r ir la v id a , a u n q u e h a y a s id o u n p r o c e s o le n t o

q u e h a d u r a d o t r e i n t a a ñ o s , p o r q u e y o m is m o d e b ía p a s a r p o r

lo q u e p ro y e c t a b a s o b r e u n a p a n t a lla .
201
1982-1983

En la t e le v is ió n , u n o puede e n c o n tra r e l p o d e r e n e sta d o

p u r o , y la s ú n ic a s c o s a s q u e a la g e n t e le g u s t a v e r e n la t e le ­

v i s i ó n s o n lo s d e p o r t e s y la s p e líc u l a s , y e s t o e s p o r q u e b u s c a n

a m o r y h a n a p r e n d id o q u e h a y q u e a c e rc a rs e a la p a n t a lla p a ra

l o g r a r a c e rc a rs e a l o s o t r o s . Y , p o r s u p u e s t o , e n la v id a m o d e r n a

n o lo g r a m o s a c e r c a r n o s a lo s d e m á s , a s í q u e h e m o s a p r e n d id o

a a c e p t a r q u e s o m o s a lg o im p o t e n t e s — n o s o m o s p o d e r o s o s ,

p o t e n t e s c o m o l o s m i l i t a r e s o l o s c ie n t í f ic o s o la m is m a g e n t e

q u e s e p u e d e v e r e n la t e l e v i s i ó n — , s o m o s d e a lg ú n m o d o i m ­

p o te n te s.

D e h e c h o , a d m it im o s q u e s o m o s im p o t e n t e s . P o r o t r a p a r t e ,

t e n e m o s la in t e n c ió n d e m u d a r n o s , a v a n z a r , p r o y e c t a r , t o c a r a

lo s d e m á s . Y l o s o t r o s , p o r s u p a r t e , t a m b ié n p o n e n s u s m e jo r e s

in t e n c io n e s p a ra v e n i r y e n c o n t r a r n o s . E x i s t e la p r e d i s p o s i c i ó n

p a ra u n e n c u e n t r o : e s o e s e l c in e . E l c in e e s e l a m o r , e l e n c u e n ­

t r o , e l a m o r p o r n o s o t r o s m is m o s y p o r la v id a , e l a m o r p o r

n o s o t r o s m is m o s e n la t i e r r a , e s u n a s u n t o m u y e v a n g é lic o , y n o

e s c a s u a lid a d q u e la p a n t a lla b la n c a s e a c o m o u n l i e n z o . E n m i

p r ó x im a p e líc u l a q u ie r o u s a r la d e e s t e m o d o : la p a n t a lla c o m o

e l v e lo d e V e r ó n ic a , e l s u d a r io q u e p r e s e r v a la h u e lla , e l a m o r

d e lo v i v i d o , d e l m u n d o .

N o h a y n in g u n a p e líc u la s i n a m o r , a m o r d e a lg ú n t ip o . P u e d e

h a b e r n o v e la s s i n a m o r, o tra s o b ra s d e a rte s in a m o r, p e ro n o

p u e d e h a b e r c in e s i n a m o r . (64]

A p r o p ó s it o d e l t r a b a jo y d e l a m o r a l c in e : e n la h i s t o r i a d e l

c in e , s i n o s r e f e r i m o s a la é p o c a c lá s ic a , r e s u lt a q u e , c u a n d o la s
202 Pensar en tre im ágenes

n a c io n e s p ie r d e n s u id e n t id a d , e n t o n c e s n e c e s it a n l o q u e e s i n ­

c o n f e s a b le e in e x i s t e n t e , e s d e c ir , u n a im a g e n , p a ra d a r c u e n t a

d e s í m is m a s . H e p a r t id o d e e s t a id e a p a ra m i H i s t o r i a d e l c in e :

¿ p o r q u é l o s it a lia n o s f u e r o n lo s ú n ic o s q u e h i c i e r o n p e líc u l a s

d e r e s is t e n c ia y , h a c ie n d o e s t o , c a m b ia r o n la m a n e r a d e v e r e l

c in e d e la g e n t e ? ¿ C ó m o c o n t a r m e d ia n t e im á g e n e s ? U n o p o d r ía

d e c ir s e a l c o n t r a r io q u e , d a d o q u e lo s it a lia n o s s o n e l p u e b lo

q u e m e n o s r e s i s t i ó , q u e c e d ió a s u s e n e m ig o s , d e b e r ía n e n t o n ­

c e s h a b e r s id o lo s y u g o s la v o s , lo s r u s o s , o lo s p o la c o s — b u e n o ,

lo s p o la c o s h i c i e r o n u n a m u y b u e n a p e líc u l a d e g u e r r a s o b r e

l o s c a m p o s d e c o n c e n t r a c ió n , la d e M u n k , p e r o e s la p e líc u l a

d e u n in d i v i d u o . L o s f r a n c e s e s h i c i e r o n u n a o d o s y , a p a rt e d e

e s o , n a d a d e n a d a ; d e s p u é s e m p e z a r o n d e n u e v o a h a c e r la s p e ­

q u e ñ a s c o m e d ia s q u e s e h a c ía n d u r a n t e V i c h y . A s í p u e s , s o n l o s

i t a lia n o s . E s t o t ie n e u n a e x p lic a c ió n : n o e r a n n a d a , m e n o s q u e

l o s ja p o n e s e s , l o s y u g o s la v o s , l o s s u e c o s o l o s s u i z o s , a s í q u e n o

e ra n n a d a y n e c e s it a b a n e x i s t i r , e r a n e c e s a r io q u e h u b ie r a e sa

c o s a in c o n f e s a b le q u e s e lla m a im a g e n . U n a c o s a lle v á n d o m e

a la o t r a , e m p e c é a p e n s a r q u e , c a d a v e z q u e u n c in e h a r e v o ­

lu c io n a d o la im a g e n q u e s e t e n ía d e é l, e s p o r q u e la n a c ió n e n

la q u e s e h a c ía e s e c in e h a b ía p e r d id o s u id e n t id a d , c o m p le t a ­

m e n t e , c o m o e s e l c a so d e I t a l i a , y s ó lo le q u e d a b a a f e r r a r s e a

u n a im a g e n , p e r o h a c ie n d o e sa im a g e n . “ M i r e n , n o s o t r o s , l o s

it a l i a n o s , n o s o m o s M u s s o l i n i , s o m o s Roma, cittá aperta , no so ­

m o s A b is in ia ” . In c lu s o s e g u n d o s v i o l i n e s c o m o D e S ic a h i c i e ­

ro n p e líc u la s q u e s o n m u n d ia lm e n t e f a m o s a s , p o r q u e Sciusciá
y L ad ri di biciclette t u v ie r o n m á s é x it o que Roma , cittá aperta , la

c u a l n o t u v o m á s q u e u n é x it o d e c r ít ic a . T a m b i é n e n R u s i a , c o n

P u d o v k i n r e s p e c t o a E i s e n s t e i n , c a m b ia r o n d e id e n t id a d c o n e l
1982-1983 203

c in e . E n A le m a n ia , e l c in e s u r g ía d e la s p r o f u n d id a d e s . A l m a r ­

g e n d e e s o , n o t ie n e s n a d a e n e l c in e , s ó lo in d iv id u a l i d a d e s , c o n

la s c a r a c t e r ís t ic a s d e l p a ís . Q u e d a n d o s p r e g u n t a s p o r p la n t e a r ­

s e , la d e l c in e a m e r ic a n o y la d e la Nouvelle Vague, q u e c a m b ió

b a s t a n t e s c o s a s . ¿ Q u é a p o rt ó ? E s t á b a m o s f u e r a d e la n a c ió n , d e l

p a ís , n o s lo r e p r o c h a r o n a m e n u d o . P e r o a p o r t a m o s e l a m o r p o r

e l c in e q u e a n t e s n o e x is t ía . . . [65]

E n la é p o c a d e la Nouvelle Vague, n o le ía m o s la im a g e n . Y e s o se

v e c la r a m e n t e e n l o s p r im e r o s a r t íc u lo s d e T r u f f a u t . É l p a s ó d e

la v i s i ó n a la le c t u r a a m e d id a q u e f u e d e ja n d o d e s e r a n a lf a b e ­

t o . A n t e s d e e s o , d e s c r ib ía , s im p le m e n t e s e s e r v ía d e l le n g u a je ,

d e c ía “ h a c e e s t o , h a c e a q u e llo ” , e r a m u y v i s u a l , p o r e s o f u e , e n

m i o p in ió n , u n o d e lo s m e jo r e s c r í t i c o s q u e h a y a e x i s t i d o . P o r ­

q u e a l le e r l o , v e ía s y t e d e c ía s q u e , e f e c t iv a m e n t e , la p e líc u l a d e

B e r g m a n e ra m e jo r q u e la d e D e la n n o y , v e ía s e l g e s t o d e l a c t o r

e n la d e B e r g m a n y e l g e s t o d e l a c t o r e n la d e D e la n n o y . L a c r í ­

t ic a e ra u n a in d ic a c ió n , u n a h o ja d e r u t a , u n h o r a r i o . E r a c o m u ­

n ic a c ió n . E r a a lg o t a n n u e v o q u e t u v o é x it o . N o p o d ía d u r a r .

La Nouvelle Vague e ra f u e r t e p o r q u e s e d is c u t ía n la s c o s a s . N o

p u e d e s h a c e r c in e s in d is c u t ir , p u e d e s h a c e r p in t u r a u o tra

c o sa . Y a ú n , p o r q u e e x is t e n e s c u e la s ; P ic a s s o p in t ó s o lo p e r o ,

a l p r i n c i p i o , d is c u t ió c o n B r a q u e , y e s e n e s o s m o m e n t o s c u a n d o

s e p r o d u c e n l o s g r a n d e s c a m b io s . S i n o , l o s c a m b io s s e lle v a n a l

e x t r e m o ; e s t á m u y b ie n d e c ir q u e G o y a a n u n c ia a P ic a s s o , p e r o

d e h e c h o e s ta b a s o lo , lo a n u n c ia p e r o n o lo v i o lle g a r . N o s e l o

e n c o n t r ó e n M a d r i d o e n T o le d o .
204 Pensar en tre imágenes

T a m b ié n p ie n s o q u e , a c a u sa d e e s o , h a y p o c o s c in e a s t a s q u e se

d r o g u e n . N o p u e d e s b e b e r, n o t e s u ic id a s ; E u s t a c h e f u e u n c a so

e x c e p c io n a l. P o r u n E u s t a c h e e n e l c in e , h a y c ie n e n la p i n t u r a ,

e n la n o v e la , y n o d ig a m o s e n la m ú s ic a . [65]

Y t a m b ié n m e d e c ía o t r a c o s a : s i f u e r a p r o c e s a d o , o s i f u e r a

c o n d e n a d o p o r u n c a lif a y m e d ij e r a : “ B u e n o , u s t e d s e g u ir á h a ­

c ie n d o p e líc u la s p e r o t e n d r á q u e e le g ir e n t r e s e r c ie g o o q u e

le c o r t e n la s m a n o s , ¿ q u é e lig e ? ” C r e o q u e e le g i r í a q u e d a rm e

c ie g o , m e m o le s t a r ía m e n o s ( e s o s e h a r ía s i n d o lo r , lu e g o e l d o ­

l o r n o e s la c u e s t ió n ) . P a r a m í , s e r ía p e o r n o p o d e r s e r v i r m e d e

la s m a n o s p a ra h a c e r u n a p e líc u la q u e n o p o d e r s e r v i r m e de

m i s o jo s . (65]

Y e s t á e s a h i s t o r i a d e l “ a u t o r ” , q u e c r e a m o s p a ra e x i s t i r , c o m ­

p a r á n d o n o s a l o s e s c r it o r e s . E n e l c in e , e s o n o e s v e r d a d : u n a

p e líc u la s e h a c e a l m e n o s e n t r e d o s o e n t r e t r e s , c o n d o s g r a n ­

d e s p a r t e s , la id a y la v u e lt a , e l p o s it iv o y e l n e g a t iv o , la s g a n a n ­

c ia s y la s p é r d id a s , p a ra d e c ir lo c o n u n a im a g e n . S i e m p r e d o s .

S i e m p r e h e t r a t a d o d e a s o c ia r m e . E l d e s c u b r im ie n t o d e l 6 8 f u e

p o d e r a s o c ia r m e c o n G o r i n , d e s p u é s c o n A n n e - M a r i e , c o n o t r a

f u e r z a q u e t e p e r m it a p r o d u c ir . E s t o n o r e s u l t a t a n f á c il: p a ra la

c u e s t ió n d e l lo c a l o d e la in s t a la c ió n d e l e s t u d io , n o e n c u e n t r a s

o tro d i r e c t o r q u e , p o r e je m p lo , e s t é in t e r e s a d o e n i n s t a l a r la

m e s a d e m o n t a je a l la d o d e lo s ú t i l e s p a ra e l s o n id o , y e n e l c a so

d e l v íd e o t a m p o c o .
1982-1983 205

E n tre u n e s t u d i o d e la S F P — o V C I— y u n pequeño cen­

tro m ilit a n t e , n o h a y s ó lo u n a d i f e r e n c ia d e ta m a ñ o . B a sta

c o n v e r l o s p r o b le m a s q u e h a y e n la O R T F , n o h a y n i n g ú n

p r o b le m a p e r o se m o n ta n u n o s ... P a ra in s t a la r u n a m e sa d e

m o n t a je e s c o m o s i in s t a l a r a n u n d e c o r a d o ; e n u n a p e l í c u l a

hay u n d e c o ra d o , to d o e s d e c o ra d o . Y en Passion hubo dos

d i r e c t o r e s d e p r o d u c c ió n q u e s e f u e r o n , e l e n c a r g a d o d e d e ­

c o r a d o s s e la r g ó , s i n n i s iq u ie r a d e c i r a d ió s , r e v e n t ó en un

m o m e n to dado y s ó lo q u e d a ro n l o s a n t ig u o s e m p le a d o s , e l

lla m a d o e q u ip o d e la L e g i ó n , C o u t a r d y s u s v e t e r a n o s d e I n ­

d o c h in a . E l l o s t i e n e n u n e s t a t u t o e s t r i c t o , p e r o n o h a c e n u n

d ra m a d e e s o . M e d ig o q u e s i t o d a s la s p e líc u l a s d e c a lid a d

n o f u n c io n a n , n o f u n c io n a n b ie n , y q u e h a y t a n t a s d e m a la

c a lid a d q u e f u n c io n a n , e s p o r q u e M a r t i n e M a r ig n a c y y o n i

s iq u ie r a h e m o s h a b la d o d e la p e líc u l a , m i e n t r a s q u e M i l l e r

y A u d i a r d h a b la b a n e n t r e e l l o s d e G arde á vue . [65]

Lo s o p o r t o m e jo r a h o ra , p e ro e s c ie r t o q u e h a y u n p r o b le ­

m a d e c o m u n ic a c ió n e n o r m e . M i r a , s i d e s c u e lg o e l t e lé f o n o

y m a rc o u n n ú m e ro , s e g u ro q u e v a a e s t a r o c u p a d o . In c lu s o

te n g o p r o b le m a s p a ra e n c o n t ra r g e n te p a ra ju g a r a l t e n is .

La g e n te y a n o q u ie r e h a b la r . E s com o cuando uno ro m p e

con a lg u ie n y d ic e : e x p líc a m e , a l m e n o s d i a lg o , n o te v a s

a i r s in d e c ir n a d a , s in u n a s e ñ a l, h a z u n g e s t o , d e v u é lv e m e

la p e lo t a , l o q u e s e a . P o r e s o e l d e p o r t e e s u n a d e la s p o c a s

c o s a s e n q u e , b u e n o , h a y u n b a ló n o u n a p e lo t a , t o d a v ía s e

c o m u n ic a . [66]
206 Pensar e n tre imágenes

La c u e s t ió n e s c ó m o h a c e r p e líc u la s y v i v i r d e e l l o r e g u l a r ­

m e n t e . C u á n t o q u ie r e s g a n a r n o r m a lm e n t e . É s a s s o n la s ú n ic a s

c o s a s q u e m e in t e r e s a n . S ie m p r e h e b u s c a d o u n e m p le o p a g a d o

a l m e s, y e n e s o s o y p e o r q u e e l m á s f a s c is t a d e l o s j u b i l a d o s

d e la C G T , a s e g u r a r m e q u e v o y a g a n a r e s o h a s t a m i e n t i e r r o .

E s t o d o lo q u e p id o y , p o r lo d e m á s , m e o r g a n iz o . H a g o lo q u e

m e h a n d ic h o q u e h a y q u e h a c e r p a ra e llo , p u e s p a ra e s o v e n d í

m i a lm a a l d ia b lo . D e s p u é s , m e h e p a s a d o la v id a t r a t a n d o d e

c o m p r a r la . [65]

M i r e m o s la s im á g e n e s q u e s o m o s c a p a c e s d e h a c e r. P o d e m o s

m i r a r e n la p in t u r a : h a h a b id o d i s t i n t a s é p o c a s y , e n u n m o­

m e n t o d a d o , a lg u n o s p in t o r e s n o s a b ía n h a c e r c ie r t a s c o s a s t a n

b ie n c o m o o t r o s — D a v id p in t a b a p e o r la s t e la s q u e T i z i a n o o e l

V e r o n é s . M i r e m o s d e la m is m a m a n e r a e n e l c in e . ¿ Q u é s a c a m o s

e n c la r o ? E s v e r d a d q u e lo q u e J a c q u e s h a c o n s e g u id o c o n B u l l e

e s l o m e jo r q u e h a h e c h o d e s d e VAm our Fon , p e ro h a n h e c h o

f a lt a q u in c e g u e r r a s , la d e r r o t a d e E s t a d o s U n i d o s e n V ie t n a m .

E s d e m a s ia d o , d e b e r ía p o d e r h a c e rs e d e o t r a m a n e ra p a ra lle g a r

a o tra c o sa . [65]

P o r lo t a n t o , d e b o i n t e n t a r s a lv a r m e y e n e sto s m o m e n to s,

j u n t o c o n o t r a g e n t e t a m b ié n in t e r e s a d a e n s a lv a r s e , e s t o y b u s ­

c a n d o u n a s o lu c ió n . A h o r a e m p ie z o a c o m p r e n d e r e l c a s o d e

g e n t e c o m o K e a t o n o C h a p lin , lo q u e d e b ió r e p r e s e n t a r p a ra

e l l o s la a p a r ic ió n d e l s o n o r o e n la é p o c a e n q u e e l c in e e r a u n

e s p e c t á c u lo p o p u la r . A p r o p ó s it o d e e s t o , e s t o y e la b o r a n d o u n a

H i s t o r i a d e l c in e q u e p r o d u c e e l c a n a l 4 y q u e in t e n t a r á m o s t r a r
1982-1983 2 07

e s t e f e n ó m e n o q u e e s e x c lu s iv o d e l c in e , a d if e r e n c ia d e la p i n ­

t u r a o d e la m ú s ic a , q u e e r a n a r t e s m i n o r i t a r i a s . M o z a r t e s ta b a

h e c h o p a ra l o s p r ín c ip e s y e n a q u e lla é p o c a n o e x i s t í a n m e d io s

t é c n ic o s p a ra q u e f u e s e e s c u c h a d o c a d a m a ñ a n a p o r c ie n m i l

p e r s o n a s . G o y a t a m p o c o f u e v i s t o p o r d e m a s ia d a g e n t e , m i e n ­

t r a s q u e e l c in e e n s e g u id a lo v i e r o n c ie n p e r s o n a s e n e l G r a n

C a fé . (64]

H a b r ía q u e h a c e r m e n o s im á g e n e s , p e r o h a c e r la s m e jo r . E n

la t e l e v i s i ó n h a y d e m a s ia d a s im á g e n e s . E n t o n c e s y a n o s e s a b e

q u é e s . A d e m á s , s e d ic e “ u n a im a g e n ” ’, n i s iq u ie r a s e d ic e u n a

im a g e n d e q u é . E s c o m o a lg u ie n q u e v a a l d o c t o r y d ic e q u e

e s tá e n f e r m o , p e r o n o d e q u é , y e l d o c t o r le d ic e : “ B i e n , le v o y

a d a r a lg u n a s p a s t illa s , ¿ la s p r e f ie r e a z u le s o r o s a s ? ” . [66)

C u a n d o d ig o “ la p a la b r a ” n o m e r e f ie r o a la p a la b ra “ r e a l ” ,

la p a la b ra d e l o s f iló s o f o s o lo s a m a n t e s , s i n o a la p a la b ra d e lo s

q u e e s t á n e n e l p o d e r , l o s m is m o s q u e s e h a n in s t a la d o d e t r á s d e

la t é c n ic a t e le v is iv a y c a u s a n e l d e c liv e d e la s im á g e n e s . H o y y a

n o h a y im á g e n e s . E n la é p o c a e n q u e t ra b a ja b a c o n J e a n - P i e r r e

G o r i n , é l s o lía d e c ir : “ la s p e líc u la s y a n o s e v e n , s e le e n ” .

P o r e s t a r a z ó n , n o r e s u lt a in t e r e s a n t e p a r t ic ip a r e n m e s a s r e ­

dondas y c o n f e r e n c ia s , in c l u s o c o n g e n t e d e b u e n a v o lu n t a d ,

p o r q u e t o d a s s o n d is c u s io n e s s i n e l o b je t o : s o n c o m o e s o s p a d r e s

q u e d is c u t e n s o b r e la f e lic id a d d e s u s h i j o s , e n s u a u s e n c ia , s i n

h a b e r s e p r e o c u p a d o p o r p r e g u n t a r le s s i p r e f ie r e n u n a b ic ic le t a ,

u n o s c a r a m e lo s o u n a c u e n t a b a n c a ria . H o y n a d ie e s c u c h a n i

c o n o c e a lo s q u e e s t á n e n lo s m á r g e n e s , a lo s e s p e c t a d o r e s .

A m í m e s ig u e n in t e r e s a n d o la s n u e v a s t é c n ic a s a n t e s d e q u e

p o s e a n u n c ie r t o o r d e n o u n a c ie r t a d i s c ip lin a , y m e he dado
208 Pensar en tre imágenes

cuenta de que el vídeo — que precisam ente significa “ yo veo ” —


se ha im plantado entre la gente que ya no desea ver. [64]

A c t u a lm e n t e , a p r o p ó s it o de Passion , p o d e m o s d e c ir q u e e l

g u ió n e s t á a c a b a d o y q u e e s t a m o s m ir a n d o q u é h a y q u e h a c e r.

N e c e s it a r ía m o s q u e Is a b e lle H u p p e r t , a c a m b io d e t r e i n t a m i ­

l l o n e s , a c e p t a ra p a s a r t r e s s e m a n a s a p r e n d ie n d o a t a r t a m u d e a r .

H a r í a f a lt a q u e J e r z y , a c a m b io d e u n m i l l ó n , a c e p te e s t a r c in c o

s e m a n a s b u s c a n d o d e q u é o c u p a r s e ... c o s a s q u e a p a r e n t e m e n t e

n o s o n n a d a y q u e se c o n v i r t i e r o n e n o b s t á c u lo s in s a lv a b le s d e s ­

d e e l p r i n c i p i o , q u iz á s e p la n t e a r o n d e m a n e r a u n p o c o in g e n u a ,

q u iz á t a m b ié n d e m a n e r a r e t o r c id a , p e r o s i n t e n e r la in t e n c i ó n

d e s e r v io le n t o y , s i n e m b a r g o , p r o v o c a r o n r e a c c io n e s . D e s p u é s

i n t e n t é v e r , a v a n z a r ú n ic a m e n t e v ie n d o . P o r e l h e c h o d e q u e r e r

v e r , c a s i lle v a m o s la p e líc u la a la r u i n a , f ís ic a y f in a n c ie r a . . . n o

in t e n t a b a v e r c o m o u n c á m a ra q u e e s p e r a a q u e la n u b e p a se

y e l s o l v u e lv a , q u e e s p e r a a lg o p r e c is o , t a l e s c e n a d e t a l m o d o ,

t o d o e l m u n d o e s t á a l l í y e n c u a n t o e l s o l. . . N o , a h í n o s e t r a t a

d e e s o . L a e s c e n a q u e d e b ía m o s r o d a r e s ta b a d e t r á s d e la n u b e ,

la n u b e t e n ía q u e i r s e p a ra v e r la . Y la n u b e e s t á e n n u e s t r a m a ­

n e r a d e f u n c io n a r , e n n u e s t r o p e n s a m ie n t o . S ie m p r e h e s id o u n

f i l ó s o f o , e s la b ú s q u e d a , e s la b ú s q u e d a d e q u é d e b e h a c e r s e e n

e l g u ió n , p a r t ie n d o p o r u n a v e z d e p r e s u p u e s t o s m u c h o m á s v i ­

s u a le s , p a ra e s c r i b i r d e s p u é s . Y e n e l m o m e n t o e n q u e h a b ía q u e

h a c e r lo , c o m o t o d o e l m u n d o e s ta b a d e m a s ia d o d e s c o n c e r t a d o ,

s e h i z o , p e r o s e r á q u iz á u n p o c o t e ó r ic o ; s e p a re c e rá a p e líc u l a s

c o m o L o / a , d e F a s s b in d e r , e n la s q u e e l c in e a s t a n o v a h a s ta a l f in a l;
1982-1983 209

t e r m in a s ie m p r e e n a le g o r ía s , e l t e x t o p r e v io s e c o n v ie r t e e n

e l t e x t o q u e s e f ilm a y h a y u n m o m e n t o e n q u e e s o r e s u l t a m á s

f lo j o p o r q u e l o s p e r s o n a je s s e v u e lv e n a le g ó r ic o s ; é l m is m o d ic e

q u e sa b e lo q u e h a c e a n t e s d e v e r l o , c u a n d o h a y m o m e n t o s e n

q u e u n o e s t á c o m p le t a m e n t e p e r d id o y a v a n z a p o r la s o la f u e r ­

z a d e l r a z o n a m ie n t o . L le g a m o s a u n e s t a d o d e c o s a s s e m e ja n t e ,

d e a h í e l p e s im is m o a l q u e h a c ía s a lu s ió n . T e n g o la s e n s a c ió n

d e q u e e n la é p o c a d e l m u d o e r a u n p r o b le m a q u e n o e x i s t í a

y que debe s e r lo q u e p e r d ie r o n en u n m o m e n to dado, de­

b ie r o n d e c ir s e : “ E s in q u ie t a n t e , p u e s t o q u e h e m o s v i s t o c o s a s ,

h e m o s v is t o q u e s e p o d ía n v e r c o s a s y e sa s c o sa s n o se v e rá n

nunca” . (65)

Hay m o m e n t o s e n u n a p e líc u la q u e r e s u lt a n m u y p e n o so s,

p e r o c o m o h a y u n g u ió n . . . L o q u e e ra d i f í c i l e n e s t a p e líc u l a

e s q u e ... n o r m a lm e n t e y o n o t e n g o g u ió n , m e c o n o c e n c o m o

M o n s i e u r - s i n - g u i ó n , p e r o v ie n e a s e r lo m is m o : lle g a n a la s a la ,

e s p e r a n , a h o r a J e a n - L u c n o s d ir á a lg o . Y a q u í n o le s d i j e n a d a ,

se q u e d a r o n e n la s a la , n o lle g u é a n t e s d e q u e d ij e r a n : “ ¿ q u é

v a m o s a h a c e r? , ¿ q u é q u ie r e h a c e r? ” E s o se c o n v ir t ió en una

p r o v o c a c ió n . ¿ Q u é p e líc u la n e c e s it a h a c e r? (65)

E s t a m o s a q u í, p a ra h a b la r d e l g u ió n d e u n a p e líc u l a , Passion ,
e n la q u e p a r t ic ip é h a c e u n o s m e s e s . H a b la r , e n r e a lid a d , m e

g u s t a r ía p o d e r c a lla r m e . . . y a n t e s d e h a b la r , v e r . . . Y e s t a p e líc u l a ,

lo q u e c re o q u e t ie n e d e o r ig in a l. . . e s q u e h e m o s in t e n t a d o , h e

in t e n t a d o v e r . . . Y o n o q u e r ía e s c r i b i r u n g u ió n , q u e r ía v e r l o . E n

ú l t i m o t é r m i n o , e s u n a h i s t o r i a b a s t a n t e t e r r i b l e . . . t e r r i b l e q u iz á
210 Pensar en tre imágenes

p o r q u e s e r e m o n t a , m e d o y c u e n t a d e q u e s e r e m o n t a h a s t a la

B i b l i a . ¿ S e p u e d e v e r la L e y ? La L e y , ¿ p r im e r o s e e s c r ib ió . . .

o p r i m e r o s e v i o y d e s p u é s . . . M o i s é s la e s c r i b i ó e n s u s t a b la s ?

Y o p ie n s o q u e p r i m e r o v e m o s e l m u n d o y d e s p u é s l o e s c r i b i ­

m o s , y q u e e l m u n d o q u e d e s c r ib e Passion , b ie n , p r i m e r o h a b ía

q u e v e r l o , v e r s i e x i s t í a p a ra p o d e r f i l m a r l o . P o r lo d e m á s , c r e o

q u e l o s p r i m e r o s s ig n o s d e e s c r i t u r a , M ic e n a s a n t e s d e A t e ­

n a s , l o s p r i m e r o s s ig n o s d e e s c r it u r a . . . F u e r o n l o s m e r c a d e r e s

l o s q u e i n v e n t a r o n la e s c r i t u r a . L o s p r i m e r o s s ig n o s n o f u e r o n

M adam e Bovary o L a esperanza , o Los hermanos K aram azov , e r a n .. .

l o s m e r c a d e r e s a p u n t a b a n “ t r e s k i l o s d e z a n a h o r ia s ” , “ u n k i l o

y m e d io d e c i r u e l a s ” ... y y a d e s p u é s , la g e n t e e m p e z ó a p e n s a r

e n n o e s c r i b i r s ó lo “ t r e s k i l o s d e z a n a h o r ia s ” , s i n o e n e s c r i b i r

u n a n o v e la .

Y e l c in e q u e , p o r lo d e m á s , c o p ia la v id a , e l c in e q u e v ie n e

d e la v id a , q u e r e p r e s e n t a la v id a . . . E l c in e e m p e z ó a s í, n o se

h a c ía n g u io n e s , n o s e e s c r ib ía n , u n o ib a y ro d a b a . M a c k S e n -

n e t t , e n s u p e q u e ñ o e s t u d io d e H o l l y w o o d , c u a n d o a ú n n o se

lla m a b a H o l l y w o o d , ib a s ó lo c o n u n c o c h e , u n c o le g a d i s f r a z a ­

d o d e p o l i , u n a c h ic a v e s t id a d e b a ñ is t a . . . y d e s p u é s u n jo v e n

que h a c ía d e e n a m o r a d o . Ib a n y ro d a b a n y d e sp u é s, p oc o a

p o c o , c o n e l é x i t o , y a q u e t e n ía n c a d a v e z m á s , e s o s u p o n ía

d in e r o t o d o s l o s d ía s , y e l c o n t a b le s e v o lv ía lo c o p o r q u e n o

s a b ía c ó m o s e g a s ta b a . E n t o n c e s e l c o n t a b le e s c r ib i ó : “ U n a b a ­

ñ is t a : c ie n f r a n c o s ; u n p o l i : c in c u e n t a f r a n c o s ; u n e n a m o r a d o :

t r e s d ó la r e s ” . Y d e s p u é s , p o c o a p o c o , “ u n p o li, u n e n a m o ra ­

d o . . . ” p a s ó a s e r : “ u n p o l i e s t á e n a m o r a d o d e u n a b a ñ is t a a la

q u e p e r s ig u e s u e n a m o ra d o ” . Y e s o v ie n e d e la c o n t a b ilid a d ,
1982-1983 211

e l g u ió n v ie n e d e la c o n t a b ilid a d , q u e p r i m e r o f u e r o n a n o ta ­

c io n e s s o b r e c ó m o s e g a sta b a e l d in e r o . P e r o p r i m e r o s e v e ía .

Y a q u í, y o q u e r ía v e r . . . la h i s t o r i a d e Passion .

H a b ía a lg u n o s d a t o s , p e r o h a b ía q u e v e r l o s , h a b ía q u e v e r s i

p o d ía n e x i s t i r , s i e s e m u n d o p o d ía e x i s t i r , é s e e s e l t r a b a jo d e l

g u ió n , y d e s p u é s s e h a c e la p e líc u l a , p e r o n o h a y q u e c r e a r u n

m u n d o s i n o c r e a r la p o s i b ilid a d d e u n m u n d o . L a c á m a ra h a r á

e se t r a b a jo , h a r á e s a p o s i b ilid a d p r o b a b le o m á s b ie n e s a p r o b a ­

b ilid a d p o s ib le . L o q u e h a y q u e h a c e r e s c r e a r u n a p r o b a b ilid a d

e n e l g u ió n y d e s p u é s la c á m a ra h a c e e s e t r a b a jo p o s ib le . E n ­

t o n c e s , c r e a r lo p r o b a b le , v e r , v e r lo i n v i s i b l e y v e r q u é h a b r ía

s i e s e i n v i s i b l e f u e r a v i s i b l e , q u é p o d r ía m o s v e r . V e r u n g u ió n .

V e r, y te e n c u e n t ra s , y o m e e n c u e n t ro , y m e e n c u e n t ro y b u s c o ,

te e n c u e n t r a s a n t e lo i n v i s i b l e , e s a e n o r m e s u p e r f i c i e b la n c a ,

la p á g in a e n b la n c o , la f a m o s a p á g in a e n b la n c o d e M a lla r -

m é ...

En la t e le v is ió n no s e p u e d e ... N u n c a e stá n d e la n t e d e la

p a n t a lla , l o s que h a b la n , l o s lo c u t o r e s , n u n c a e stá n d e la n t e

d e la p a n t a lla , la im a g e n s ie m p r e e s tá d e t rá s d e e llo s , n u n c a

d e la n t e . E n la t e l e v i s i ó n , n o v e n n a d a , n o v e n n a d a p o r q u e le

d a n la e s p a ld a a la s im á g e n e s , n o e s t á n d e c a ra a la s im á g e n e s ,

le s d a n la e s p a ld a , la im a g e n e s t á d e t r á s , n o p u e d e n v e r la . E s

la im a g e n la q u e l o s v e y s o n l o s q u e m a n ip u la n la s im á g e n e s

l o s q u e lo s v e n . S o n l o s q u e m a n ip u la n la s im á g e n e s l o s q u e

e m p u ja n p o r d e t r á s a l p r e s e n t a d o r , y e s a s í c o m o s e d e ja n d a r

p o r c u lo . H a b r í a q u e r e c o r d a r q u e e l c u lo e s t á d e t r á s y e l s e x o

d e la n t e . [67J
212 Pensar en tre imágenes

T r a b a ja r c o n Is a b e lle c o n s is t ía e n p o n e r l o s p u n t o s s o b r e la s

í e s . Q u e v i n i e r a d e a h í, q u e s u p a p e l... e lla n o d e b ía b u s c a r u n

p a p e l, t e n ía q u e e n c o n t r a r u n m o v im ie n t o , y q u e e l m o v im ie n ­

t o v i n i e r a d e e s e b la n c o . E l b la n c o e s la p u r e z a . E Is a b e lle s e r ía

p u ra y d u ra , u n a o b re ra p u ra y d u ra . E n t o n c e s , y o e ra e l p a tró n

d e Is a b e lle , e lla e r a m i e m p le a d a , y h a b ía o t r o s m u c h o s e m p le a ­

d o s , u n a g r a n f a m ilia , t o d o e l e q u ip o d e la p e líc u l a , y r e c u e r d o

e l p r i m e r d ía , la r e u n i ó n d e l e q u ip o . Y o in t e n t a b a d e c ir le s q u e

h a b ía q u e p a r t i r d e a h í, q u e h a b ía q u e p a r t i r d e u n a im a g e n p o r

h a c e r , y le s d e c ía q u e y a h a b ía a lg u n a s s e ñ a le s , q u e h a b ía g r a n ­

d e s p i n t o r e s , q u e la p e líc u l a m o s t r a r ía g ra n d e s m o m e n to s de

la h u m a n id a d p in t a d o s p o r g r a n d e s p i n t o r e s , c o m o T i n t o r e t t o .

L e s h a b la b a d e T i n t o r e t t o , d e u n a e s c e n a d e a m o r q u e h a b r ía

e n la p e líc u la y q u e la ú n ic a id e a q u e t e n ía p a ra e s t a e s c e n a

d e a m o r e r a u n T i n t o r e t t o , q u e t e n d r ía a lg o q u e v e r c o n lo s t r e s

p e r s o n a je s d e la p e líc u la , u n h o m b r e y d o s m u je r e s . P e r o y o le s

m o s t r a b a e s t o y e llo s v e ía n y a u n a im a g e n t e r m in a d a . Y o t o d a v ía

n o e s ta b a a h í, q u iz á p o r a h í, o a ú n a l l í , q u iz á p o r a l l í , p e r o e l l o s

e s t a b a n y a e n u n a im a g e n t e r m in a d a . . . y e s o n o f u n c io n a b a ... e

Is a b e lle n o lo e n t e n d ía , n o e n t e n d ía e s t o , t e n ía q u e m e z c la r e s a s

d o s im á g e n e s , c o m o c u a n d o le h a b la b a d e G o y a , p o r e je m p lo .

Y c o n l o s o t r o s t a m b ié n e r a d i f í c i l . . . le s h a b la b a d e e s t o y s ó lo

s e v e ía n a s í m is m o s , m ie n t r a s q u e y o v e ía e s t o , e l l o s s e v e ía n

s o b r e t o d o a s í m is m o s , e n q u é s e ib a n a c o n v e r t i r , q u é d i r í a e l

p ú b lic o , y y o e s ta b a a h í e Is a b e lle n o v e ía e l G o y a , p o r e je m p lo ,

q u e a q u e llo t e n ía u n a r e la c ió n c o n e lla : la o p r e s i ó n , e l m u n d o

d e la o p r e s ió n . . .
213
1982-1983

C o m o a c t o r s u f r e s t o d o s lo s a g r a v io s , c o m o d i r e c t o r t ie n e s

c ie r t o p o d e r , e l p o d e r d e l a m o r e n p a r t ic u la r . . . e s l o q u e p e n s a ­

ba a l h a c e r e l g u ió n . . . L a s p a la b ra s h a c e n la s p a la b ra s y la s im á ­

g e n e s h a c e n la s im á g e n e s . S e r v i r s e d e la s p a la b r a s , s e r v i r s e d e

la s im á g e n e s , lo u n o y lo o t r o lig a d o s c o m o e l a m o r p u e d e e s t a r

lig a d o a l t r a b a jo , y é s e s e r ía e l t e m a p r in c ip a l d e la p e líc u l a , e l

t ra b a jo y e l a m o r .

U n t r a b a jo m u y p a r t ic u la r q u e c o n s is t e e n v e r u n g u ió n , v e r

u n g u ió n es u n t r a b a jo , e l m u n d o d e l t r a b a jo , y p u e sto que

I s a b e lle e s u n a o b r e r a e n la p e líc u la , y q u e la p e líc u l a c o p ia la

v id a , h a y t o d o u n t r a b a jo d e in v e s t ig a c ió n q u e y a n o s e h a c e

a c t u a lm e n t e . D e i o n n o s e d o c u m e n t a s o b r e la p o lic ía a n t e s d e

h a c e r u n a p e líc u l a p o lic ia c a , S p ie lb e r g n o in v e s t ig a s o b re el

u n iv e r s o a n te s d e ro d a r s o b re l o s e x t r a t e r r e s t r e s ; y o , s ie n d o

Is a b e lle u n a o b r e r a , c o n s id e r é n e c e s a r io i n v e s t ig a r e n u n a f á ­

b r ic a . F u i a v e r u n a f á b r ic a , a v e r l o s g e s t o s d e la s o b r e r a s , y s i

e s o s g e s t o s . . . ¿ n o t e n d r ía n q u e v e r c o n l o s g e s t o s d e l a m o r q u e

h a b ía p u e s t o ? , ¿ n o t e n d r ía n q u e v e r c o n la o b r e r a ? , ¿ n o t e n ­

d r ía n q u e v e r c o n l o s g e s t o s d e la m a n o ?

E m p i e z o a v e r , a v e r n o la h i s t o r i a , s in o d o s o t r e s c o s a s e n la

h i s t o r i a , lu g a r e s , g e n t e , g e n t e q u e s e m u e v e , m o v i m i e n t o , y l u ­

g a re s d o n d e e s e m o v im ie n t o t o m a f o r m a , d o n d e e l m o v im ie n t o

va de u n s it io a o tro .

H a y u n a e s p e c ie d e d o b le im a g e n , e n e l c in e h a y d o s im á g e ­

n e s : e s tá e l s o n id o y e s t á la im a g e n , la s d o s v a n s ie m p r e ju n t a s .

L a p a n t a lla e s u n m u r o , u n m u r o q u e e s tá h e c h o p a ra s a lt a r . [73]

Y o t a m b ié n b u s c o ... P e r o , f in a lm e n t e , d e b o h a c e r c o m o P ic a ­

sso , n o p u e d o b u s c a r, d e b o e n c o n tra r. M a lr a u x d e c ía q u e e l
21 4 Pensar en tre imágenes

arte es com o el incendio, nace de aquello que arde, debo que­


marme los ojos con las imágenes, para ver. (67]

N o p u e d e s d e c ir le a u n a c t o r : e s c u c h a , t e v a n a p a g a r, h o y v a s

a i r a la s s ie t e . . . Is a b e lle e s t u v o t r e s o c u a t r o d ía s e n u n a f á b ric a ,

p a ra a p r e n d e r a u s a r la m á q u in a , p e r o d e s p u é s v e s q u e e s d e -

m a s ia d o , q u e h a y q u e d a r le o t r a c o s a , y m a r c a r “ e n t r e n a m ie n t o

p a ra la p e líc u la x ” , a lg o q u e n o s e p a r e z c a a lo q u e h a b ía h e c h o

a n te s. E lla n o p o d ía p r o f u n d iz a r . N o p u e d e s p e d i r l e a u n a c t o r

c o n o c id o q u e s e le a u n a p á g in a d e L a condición obrera d e S im o -

n e W e i l , q u e v a y a a p a s a r u n a h o r a c o n la s c h ic a s d e la f á b r ic a

y q u e d e s p u é s s e o b lig u e a d i s c u t i r c o n e lla s p o r la t a r d e , y q u e

a l d ía s ig u ie n t e s e r e le a a S im o n e W e i l . E s u n e je m p lo : é s e v a

a s e r t u t r a b a jo d u r a n t e u n a s e m a n a , y o n o p u e d o v i g i l a r t e p o r ­

q u e d e b o o c u p a r m e d e x y d e z ; s i e s t u v ie r a s s o la , s i h i c i e r a La
condición obrera c o n t ig o , s a ld r ía m u y b ie n , y a h e h e c h o p e líc u l a s

a s í. P e r o a h o r a n o e s a s í. E s lo q u e h e d ic h o o t r a s v e c e s : e n t r a s

e n u n b a r , p u e s b ie n , e s n e c e s a r io q u e p a s e t a n t o t ie m p o c o n la

c h ic a d e l b a r ... (67)

É sta e s u n a d e la s r e g io n e s d o n d e h a y u n a d e la s lu c e s m á s

b e lla s p o r q u e v a r ía m u c h o . A m e n u d o e s m u y h e r m o s a p o r la m a ­

ñ a n a , c u a n d o n o r m a lm e n t e la l u z m a t in a l e s m u c h o m á s d u r a

y n o e s b o n it a . E s o t ie n e m u c h o q u e v e r c o n la s o n d u la c io n e s

d e l t e r r e n o , c o n l o s r i t m o s y la s p r o p o r c io n e s e n t r e lo s c a m p o s ,

lo s b o s q u e s y la s c o lin a s . Y e l h e c h o d e q u e h a y a v ie n t o d e b e
1982-1983 215

in f lu ir . S ó lo e n R o lle h a y u n o s 3 2 v ie n t o s d if e r e n t e s , c a d a u n o

c o n s u n o m b re . L a l u z c a m b ia s i n p a r a r . C u a n d o a q u í llu e v e ,

h a c e b u e n o e n G in e b r a y e n L a u s a n a . M e a c u e rd o d e q u e e le g í

LTC e n v e z d e É c l a i r p o r q u e R o c h , q u e h a b ía lle g a d o a d i r e c t o r

t é c n ic o d e L T C , m e h a b ía h a b la d o d e e s o ... Y m e d ije : “ m i r a

q u é t ip o . . . ” E s a lg o e s p e c íf ic o d e l c a n t ó n d e V a u d . H a y m i l p a i­

s a je s m a g n íf ic o s e n o t r a s p a r t e s , p e r o a q u í t e n e m o s e s t a l u z t a n

p a r t ic u la r , q u e p u e d e s e r d e u n g r i s p l o m iz o a la s c in c o d e la

t a rd e c u a n d o h a y n u b e s . S ie n t e s q u e la l u z s e m u e v e , n o v e s u n a

il u m in a c ió n . N o h a y i l u m in a c ió n , n o h a y m á s q u e l u z . Y te n g o

q u e s a l i r u n p o c o d e t o d o e s t o p o r q u e m e h a i n f l u i d o m u c h o ...

A h o ra t e n g o g a n a s d e h a c e r p e q u e ñ o s d o c u m e n t a le s s o b r e

c ie r t o s lu g a r e s , a s o c ia d o s q u iz á a c ie r t o s r o s t r o s . S o n d o c u m e n ­

t a le s lo q u e f a lt a . Y , e n e s t o , la t e l e v i s i ó n e s u n d e s a s t r e . . . L o s

g u io n e s d e b e r ía n h a c e r s e e n la t e le v is ió n . [66]

P a ra e l s o n id o , s ig o c o n m i v ie ja t é c n ic a d e l d ir e c t o q u e n o

v e o q u e a v a n c e m u c h o e n o t r a s p e líc u la s . C u a n d o h a c e s u n a p a ­

n o r á m ic a c o n z o o m — p e n s a b a e n e s t o e l o t r o d ía v ie n d o e l p r i ­

m e r p la n o d e Morte a Venezia d e V i s c o n t i — , e l t é c n ic o d e s o n id o

hace u n a to m a d e a m b ie n t e , c o g e t o d o e l c o n ju n t o , c u a n d o

lo q u e h a b r ía q u e h a c e r e s e m p e z a r c o g ie n d o e s e s o n id o c o n

u n m ic r o d e c a ñ ó n , s o b r e t o d o e n u n a r e g ió n c o m o é s t a , p u e s

b ie n . . . e s t á s a h í, e s c u c h a s u n a v ió n , t e m u e v e s u n p o c o , s e o y e n

c o c h e s, y é s e e s e l s o n id o d e l p la n o . E s o n o q u ie r e d e c i r q u e

h a y a q u e g r a b a r e s e s o n id o y d e c ir : ¡é s e e s e l v e r d a d e r o s o n id o !

N o f o r z o s a m e n t e , p e r o h a y q u e p a r t i r d e a h í y , q u iz á , e l h e c h o
2 IÓ Pensar en tre imágenes

d e p a r t i r d e a h í t e h a g a c a m b ia r d e im a g e n , t e d é u n a id e a p a ra

e l d e s g lo s e . A h o r a b ie n , e s im p o s ib le h a b la r d e e s t o , c o m u n ic a r ­

lo . . . L o h e p o d id o v e r i f i c a r d e n u e v o c o n l o s d o s c o r t o m e t r a je s

q u e e s t o y h a c ie n d o , u n o p a ra e l I N A y o t r o p a ra e l M i n i s t e r i o

d e la E n e r g ía : n o p u e d e s h a b la r d e e s o . N o e n c u e n t r a s u n p r o ­

d u c t o r q u e t e d ig a : “ h a y q u e h a c e r e s o ” . Y e f e c t iv a m e n t e h e

c a m b ia d o , n e c e s it o s a b e r q u é h a c e n l o s o t r o s p a ra e n c o n t r a r m e

a m í m is m o . P ie n s o q u e e s a lg o q u e le f a lt a a S t r a u b , q u e le f a lta

a R i v e t t e , q u e m e f a lt a a m í. [65]

S o y m i p r o p io p r o d u c t o r d e s d e L a Femme M ané. P r im e r o la

p r o d u c t o r a s e lla m ó A n o u c h k a F i l m s , d e s p u é s S o n im a g e , p e r o

h u b o q u e c a m b ia r e l n o m b r e ( p o r J L G F ilm s ] p o rq u e o tra s o ­

c ie d a d s e lla m a b a a s í. S e r m i p r o p io p r o d u c t o r m e e n s e ñ ó c ó m o

m e d e ja b a r o b a r . [66]

E n c u a n t o a la s c á m a ra s , e l s o n id o y la p e líc u l a , n o s e h a n

h e c h o a v a n c e s d e s d e h a c e m u c h o t ie m p o . H a h a b id o p e q u e ­

ñ a s m e jo r a s , p e r o n o c a m b io s im p o r t a n t e s . D o n d e p u e d e h a b e r

u n c a m b io e s e n e l m o n t a je , d o n d e h a y c o n j u n t o s d e o b je t o s ,

c o n j u n t o s d e m á q u in a s . E l s o n id o y la c á m a ra d e b e r ía n c o n s i ­

d e ra rs e c o m o p a rte d e l c o n ju n t o y n o t e n e r e se c a rá c te r p r i v i ­

le g ia d o : la c á m a ra s e r ía D ’A r t a g n a n y e l s o n id o P la n c h e t . A h o r a

b ie n , lo s m o s q u e t e r o s e r a n c u a t r o . E n v íd e o , la c á m a ra y la m e s a

d e m o n t a je s o n c o s a s q u e e s t á n m u c h o m á s c e rc a u n a d e o t r a e n

la m e n t e d e lo s q u e t r a b a ja n c o n e lla s . P e r o e l s o n id o n o e s s ó lo
217
1982-1983

la g ra b a c ió n d e l s o n id o . I n c l u s o B re sso n s e h a q u e d a d o e n la

g ra b a c ió n d e l s o n id o : c ie r t o s o n id o g ra b a d o d e c ie r t a m a n e ra

c o n u n a i n t e n c ió n y q u e , e n e s e m o m e n t o , s e c o n v ie r t e e n o t r a

c o sa . P e r o n o p a r t e d e la m e z c la : B r e s s o n ja m á s h a p a r t id o d e

t r e s s o n id o s p a ra u n a h i s t o r i a . Y m e d o y c u e n t a d e t o d o e l t i e m ­

p o q u e m e h a h e c h o f a lt a p a ra v e r q u e a h o ra h a y q u e m e z c la r ,

q u e n o e s m o n t a r lo q u e f a lt a , s in o m e z c la r . (67)

S ie m p r e p a r t o d e l n e g a t iv o , s o y u n h o m b r e p o s i t i v o q u e p a r ­

te s ie m p r e d e l n e g a t iv o . U n o v e u n a e s p e c ie d e a n u n c io y re ­

lle n a t o d o s lo s v a c ío s y h u e c o s q u e h a y y , d e h e c h o , n o h a b rá

n i h u e c o s n i v a c ío s a c a u s a d e la s d e b ilid a d e s . . . E s t a m o s m u y

l e jo s , n i s iq u ie r a h e m o s e n t r a d o e n la h a b it a c ió n c u y a v e n t a n a

q u e r ía m o s a b r i r p a ra v e r e l p a is a je . O m á s b ie n , h e m o s e n t r a ­

d o e n la h a b it a c ió n , e s o h a p ro v o c a d o u n a c o r r ie n t e d e a ir e , la

v e n t a n a q u e q u e r ía m o s a b r i r s e h a v u e lt o a c e r r a r , l o s p o s t ig o s

s e h a n c e r r a d o d e g o lp e , s e h a h e c h o o s c u r o . E n t o n c e s h e m o s

e m p e z a d o c e r r a n d o la p u e r t a p a ra p o d e r a b r i r l o s p o s t ig o s y

v e r e l p a is a je . L a p e líc u la c o n s is t e e n c e r r a r la p u e r t a . E s t a b a

p r e v is t o i r j u n t o a la v e n t a n a y v e r e l p a is a je , p e r o t o d o lo q u e

se h a p o d id o h a c e r e s v o lv e r a c e r r a r la p u e r t a q u e h a b ía h e c h o

q u e s e v o lv ie r a a c e r r a r la v e n t a n a y q u e n o s e v ie r a . N o s ó lo n o

s e h a p o d id o v e r e l p a is a je , s in o q u e le h e m o s d a d o la e s p a ld a .

Esa e s la s e n s a c ió n q u e t e n g o , p a ra d e c ir lo c o n u n a im a g e n .

E sta s e n s a c ió n m e h a p e r m i t id o c o m p r e n d e r la d e c e p c ió n d e

la g e n t e , s a lv o u n a o d o s p e r s o n a s ( ¿ q u ié n e s ? , n o l o s é ) , c u a n d o

lle g ó e l s o n o r o . N o e r a “ y a n o v a m o s a p o d e r h a c e r ” , c o m o q u i ­

z á s e h a e x p lic a d o e n la s h i s t o r i a s d e l c in e , e s o n o lle g a a l f o n d o

d e l a s u n t o . “ Y a n o v a m o s a s a b e r h a c e r lo q u e s a b ía m o s h a c e r ” ,
2l 8 Pensar en tre imágenes

n o s e t r a t a p a ra n a d a d e e s o . S e q u e r ía i r a a lg u n a p a r t e y d e s ­

p u é s lle g a r o n lo s p r o m o t o r e s , y e l b o s q u e a l q u e se q u e r ía i r se

c e r r ó . N o e s t a m o s e n c o n t r a d e la s c a s a s , p e r o t a m p o c o e s e so .

É s t a e s m i s e n s a c ió n , n o s é s i o t r o s la c o m p a r t e n . P e r o l o s o t r o s

c in e a s t a s n o s ie n t e n d e e s t a m a n e r a la h i s t o r i a d e l c in e . . . (65)

De camino al habla. Hago m á s c in e u t i l i z a n d o fra g m e n to s de

H e id e g g e r , o d e W i t t g e n s t e i n , o d e c ie r t o s f iló s o f o s c o m o B e r -

tra n d R u s s e ll, q u e m e g u sta b a sta n te . A v e c e s lo le o e n in g lé s

p a ra a s e g u r a r m e d e q u e n o lo v o y a c o m p r e n d e r t o d o y que

s ó lo m e h a r é u n a id e a , p o r q u e e n in g lé s p a re c e c o m p le t a m e n t e

d i s t i n t o . M e g u s t a c u a n d o e n lo s l i b r o s d e f il o s o f í a e l p r i n c i p i o

n o e s c o m o e l f in a l, q u e n o se a u n a s e n t e n c ia . [65]

L a o r ig in a lid a d d e m i r e la c ió n c o n e l s o n id o r e s p e c t o a la r e la ­

c ió n q u e t ie n e n o t r o s c in e a s t a s e s q u e t o d a s m is p e líc u l a s , d e sd e

Sauve qui peut (la vie), n o t ie n e n m á s q u e d o s p is t a s d e s o n id o .

E n g e n e r a l, e x is t e n v a r ia s p is t a s s o n o r a s : s i u n c o c h e lle g a j u n t o

a la p la y a , e s t á e l s o n id o d ir e c t o d e l c o c h e y la v o z d e l o s a c t o re s

q u e d ic e n “ t e q u i e r o ” , “ y o t a m b ié n ” o l o c o n t r a r i o , c o n s t it u y e

p o r su p a r t e la s e g u n d a p is t a ; h a y u n a t e r c e r a c o n e l s o n id o

d e la s o la s ; y u n a c u a r t a c o n la m ú s ic a . S i la a c c ió n p a sa e n e l

c a m p o , a a lg u ie n se le o c u r r e m e t e r e l c a n t o d e u n g a llo e n la

q u in t a p is t a , p e r o p a ra c in c o p is t a s n o h a y m á s q u e d o s m a n o s

a n t e la s q u e d e s f ila n c o m o s o ld a d o s e n u n a o p e r a c ió n q u e se

lla m a m e z c la . Y o i n c lu y o t o d o s e s t o s s o n id o s e n d o s p is t a s p u e s ­
1982-1983 219

to que sólo tengo dos manos y, si tuviera una sola mano, usaría
sólo una pista. [64]

[E n Prénom Carmen] No e sc o g í a B e e th o v e n , fu e B e e th o v e n

e l q u e , d e a lg ú n m o d o , m e e s c o g ió . C u a n d o t e n ía v e i n t e a ñ o s ,

q u e e s la e d a d d e lo s p e r s o n a je s d e m i p e líc u la , e s c u c h é lo s

ú lt im o s c u a rt e t o s d e B e e t h o v e n e n B re t a ñ a , a l b o rd e d e l m a r.

E n la a c t u a lid a d , H a m le t o E l e c t r a p u e d e n e x i s t i r s i n m ú s ic a ,

p e ro n o C a r m e n .

Q u e r ía m ú s ic a q u e h u b ie r a m a rc a d o la h i s t o r i a d e la m ú s i ­

ca, t a n t o e n la t e o r ía c o m o e n la p r á c t ic a , y lo s c u a rte t o s d e

B e e t h o v e n r e p r e s e n t a b a n e s o . H u b i e r a p o d id o e s c o g e r a B a c h ,

a lg o c o m o E l clave bien temperado , m ú s ic a q u e r e p r e s e n t a t o d a

la t e o r ía y t o d a la p r á c t ic a d e la m ú s ic a q u e h a e x i s t i d o h a s t a

la é p o c a , y q u e d a t r a b a jo a t o d o s l o s m ú s ic o s d e l p a s a d o y d e l

p r e s e n t e a lo la r g o d e la h i s t o r i a . D e h e c h o , e n m i p r ó x i m a p e ­

líc u la , v o y a u t i l i z a r a B a c h . [64)

E n e l m o n t a je d e s o n id o , t u v e la i m p r e s ió n d e e s t a r e s c u lp ie n ­

d o e l s o n id o , c o m o e n e s c u lt u r a , q u e e s u n a r t e q u e d e s p r e c ié

d u r a n t e m u c h o t ie m p o p o r q u e n o lo c o n o c ía , p e r o m e h e d a d o

c u e n ta d e lo q u e e s g o lp e a r s o b r e u n b lo q u e p a ra s a c a r f o r m a s

y v o lú m e n e s . (66)

E l s o n id o d ir e c t o e s u n a c u e s t ió n d e n e c e s id a d , p o r q u e u n

d ía m e g u s t a r ía e n c o n t r a r u n t e m a q u e m e p e r m i t i e r a t r a b a ja r

c o n s o n id o s g ra b a d o s . A s í p o d r ía c o g e r m i v o z , p o r e je m p lo ,

p e r o t a m b ié n o t r a v o z d e h o m b r e , u n a v o z d e m u je r , d e n i ñ o ,
220 Pensar en tre imágenes

y e n o t r o m o m e n t o s o n id o s d e a n im a le s . . . Y h a r ía u n ú n ic o s o n i ­

d o c o n t o d o s e s o s e le m e n t o s , u n ú n ic o s o n id o c o n m u c h a s p o ­

t e n c ia lid a d e s q u e p o d r ía n u t i l i z a r s e y d a r m u c h o ju e g o . C o m o

e n la m ú s ic a : s ó lo h a y u n s o n id o , p e r o a v e c e s h a y 1 2 0 v i o l i n e s

y , o tra s v e c e s, h a y tre s .

C o m o t o d a v ía n o h e e n c o n t r a d o u n t e m a p a ra q u e e s t a t é c ­

n ic a n o p a r e z c a a lg o a r t i f i c i a l ( lo c u a l s u c e d e a m e n u d o e n e l

c in e ) , p r e f ie r o p o r e l m o m e n t o o í r a lg u n o s e le m e n t o s s o n o r o s

c o m o lo s r u i d o s d e la c a lle , e l d iá lo g o , e v e n t u a lm e n t e la m ú ­

s ic a , y t o d o e s o c o m p o n e ju s t a m e n t e u n a m ú s ic a ú n ic a . S i , e n

u n m o m e n t o d a d o , e l r u i d o d e l m a r p u e d e r e f l e j a r la s it u a c ió n

m e jo r q u e e l d iá lo g o , e n t o n c e s m á s v a le i n t r o d u c i r e l r u i d o d e l

m a r q u e la f r a s e d e l d iá lo g o .. .

E n la r e a lid a d , c u a n d o e s t á s j u n t o a l m a r o e n u n p a is a je q u e

n o c o n o c e s , l o s r u i d o s n o t ie n e n la m is m a t o n a lid a d . N o s e o y e

d e la m is m a m a n e r a s i e s t á s d e n o c h e e n e l c a m p o o p o r la m a ­

ñ a n a e n la c iu d a d , y t a m b ié n d e p e n d e d e s i c o n o c e s o n o e l

l u g a r d o n d e e s t á s . E s t o f o r m a p a r t e d e l a s p e c t o “ in v e s t i g a d o r ”

d e u n c in e q u e d e b e r e n d i r c u e n t a s . C o n v a r io s s o n id o s , i n t e n t o

c o n s t r u i r u n t o d o . P o r e s o , e n r e la c ió n c o n o t r o s c in e a s t a s , t e n ­

g o p o c o s e le m e n t o s s o n o r o s . P a re c e q u e t e n g a m u c h o s p o r q u e

e s t á n p u e s t o s e n u n a p e q u e ñ a s u p e r f ic ie . P e r o n o s ie m p r e h a y

q u e m o le s t a r c o n la v o z , n o s ie m p r e h a y q u e m e z c la r . S i , e n u n

m o m e n t o d a d o , v o z y m ú s ic a s o n ig u a l d e im p o r t a n t e s , e n t o n ­

c e s p u e d e p o n e r s e u n a d e s p u é s d e la o t r a : e s t a r á n j u n t a s e n la

m e m o r ia . [68)
221
1982-1983

L e p e d í a M a r u s c h k a [ D e t m e r s j q u e e sc u c h a ra lo s c u a rte t o s

d e B e e t h o v e n , d ie z m in u t o s a l d ía , e n c u a lq u ie r m o m e n t o , a l

la v a r s e lo s d ie n t e s . . . p e r o n o lo s e s c u c h ó , p e o r p a ra e lla , le d i j e

q u e e s o le a y u d a r ía a h a c e r e l p a p e l, p e r o n o l o h i z o , n a d a d e

n a d a . P e n s a b a n q u e n o e s t a b a n s ie n d o d i r i g i d o s c o m o h a b ía n

im a g in a d o , c o m o p o r K a z a n o y o q u é s é q u ié n , o p o r C l o u z o t

q u e a b o fe te a b a a l o s a c t o r e s . E n t o n c e s d e c ía n : l o s r o d a je s d e

G o d a r d s o n d u r o s . E s v e r d a d , e s v i o l e n t o , e s la g u e r r a y , a d e m á s ,

e s o s e d e b e s e n t i r e n la p e líc u la . A C o u t a r d le p e d í q u e f u e r a

a v e r la s e s c u lt u r a s d e R o d i n ; p e n s a b a q u e s e r ía b u e n o p a ra la

p e líc u la , p o r l o s c u e r p o s , y a d e m á s c o n s id e r a b a q u e , s i t e p a g a n

9 .0 0 0 f r a n c o s a la s e m a n a , u n o p u e d e p e r f e c t a m e n t e . . . p e r o n o

f u e . N o d i j o n a d a , n o h a b la d e lo q u e ... D ic e : “ V o y a h a c e r e s t o ,

v o y a h a c e r a q u e llo , d ó n d e h a y q u e p o n e r la c á m a ra , d im e q u é

q u ie r e s y lo h a g o ...” , p e r o n o h a b la d e la p e líc u la . C u a n d o c o n ­

t r a t é a l o s t é c n ic o s , le s p r e g u n t a b a — a h o r a y a n o l o h a g o : “ ¿ U s ­

t e d q u é sa b e h a c e r , p o n e r s e l l o s , l l e v a r p a q u e t e s o q u é ? U s t e d

d ic e q u e e s a y u d a n t e d e d ir e c c ió n , p e r o e s o , ¿ q u é s i g n i f i c a p a ra

u s t e d ? ” . N o r e s p o n d ía n n a d a . D ic e n : l o s r o d a je s d e G o d a r d s o n

d u r o s , p e ro n o h a c e n n a d a , e s p e ra n a q u e G o d a rd h a y a r e s u e lt o

e l p r o b le m a e n s u r in c ó n . L o d iv e r t i d o c o n C o u t a r d e s q u e s e

c re e q u e , c o n h a b e r d ic h o t a l c o s a , y a e s t á t o d o d ic h o . D ic e :

“ E s e s t o ” . P e r o n o se h a h e c h o n a d a . E s t a g o m a e s tá a q u í y e se

l á p i z a llá ; y s i u n o a c e rc a la g o m a a l l á p i z , e n t o n c e s v e q u e la

g o m a s i r v e p a ra b o r r a r la p a la b ra e s c r it a p o r e l l á p i z . E s c o m o

u n d e s c u b r im ie n t o c ie n t í f ic o . H a y a lg o q u e s e e s t a n c a d u r a n t e

m e s e s , e l m is m o t ie m p o q u e s e e m p le a e n h a c e r u n a p e líc u l a ,

y d e s p u é s la c o s a s e v a p e r f ila n d o . (68]
222 Pensar en tre imágenes

Q u e r ía un a p a ra t o p e q u e ñ o q u e f u e r a t a n m a n e ja b le c o m o

e l d e 8 m m , p e r o e n 3 5 m m . E s lo q u e d a e sa i m p r e s i ó n d e li g e ­

r e z a , p o r q u e n o s e e lig e la c á m a ra a l a z a r ... H a y q u e c a p t a r la s

c o s a s , e n s a y a r , r e a c c io n a r r á p id o , n o s e h a c e n la s m is m a s c o s a s

c o n u n a g r a n M i t c h e l l , e n f i n , e s tá c la r o q u e T r o y a t e s c r ib e c o n

un g r a n b o líg r a f o . Y ta m p o c o q u e r ía u n a c á m a ra a l h o m b r o .

H i c i m o s e s o c o n la Nouvelle Vague, a l p r i n c i p i o , c u a n d o e sta b a

p r o h ib id o . A h o r a , t o d o e l m u n d o l o h a c e , a s í q u e q u e d a m o v i­

d o , b o r r o s o . . . [68]

E l p u n t o d e p a r t id a d e e s t a c á m a ra e s e l d ía e n q u e v i Viaggio
in Italia d e R o s s e l l i n i , c u a n d o y o a ú n n o ro d a b a p e líc u l a s . M e

d io s e g u r id a d , m e d ije : u M i r a , s e p u e d e h a c e r u n a p e líc u l a s ó lo

c o n d o s p e rs o n a s e n u n c o c h e ” . In c lu s o s i r e s u lt a d e m a s ia d o

d i f í c i l e n c o n t r a r f in a n c ia c ió n , s e p u e d e h a c e r u n a p e líc u l a p o r

5 0 0 . 0 0 0 f r a n c o s . P e r o n e c e s it o e s a c á m a ra , e s e p e q u e ñ o o b je t o

n o c la s if ic a d o d a d o s u p e q u e ñ o t a m a ñ o , s u s p r e s t a c io n e s y s u

r e s u lt a d o . P e r m i t e a s e g u r a r la e x is t e n c ia d e p e q u e ñ a s p e l í c u ­

la s . C o n u n a P a n a v is ió n , h a c e f a lt a s o lic it a r u n a a y u d a s o b r e la

re c a u d a c ió n , e s u n s is t e m a d if e r e n t e . C o n e s ta c á m a ra , e n c a m b io ,

e s p o s ib le h a c e r p e líc u la s d e 5 0 0 . 0 0 0 a d o s m illo n e s d e f ra n c o s .

S i t ie n e s d o s m illo n e s , p u e d e s c o n t r a t a r a c t o re s , y s i s ó lo t ie n e s

5 0 0 . 0 0 0 f r a n c o s , c o n t r a t a s a d e s c o n o c id o s o a t u s a m ig o s , p e ro

e s p o s ib le h a c e rla . C o n u n a c á m a ra a s í s e p u e d e h a c e r u n a p e ­

q u e ñ a p e líc u la in t e r e s a n t e p o r s u o r ig in a lid a d . E n v íd e o r e s u l ­

t a r ía m á s c a ro h a c e r u n t r a b a jo in t e r e s a n t e y c o n s e g u ir q u e se

a c e p t a ra la o r ig in a l id a d d e la m is m a p e líc u l a , p o r q u e h a y q u e

u t i l i z a r m a t e r ia l c a s i p r o f e s io n a l, y e s o c u e s t a u n a f o r t u n a . E s t a
223
1982-1983

cámara d a s e g u r id a d y m e s e n t i r í a m á s s e g u r o s i t u v i e r a u n a e n

c u a n to s a lie r a a l m e rc a d o : s u p o n e la p o s ib ilid a d d e h a c e r p e l í ­

c u la s , i n c lu s o s i G a u m o n t n o q u ie r e . [69)

E sta c á m a ra e s im p o r t a n t e p o r e s o , p o r q u e p o s i b i l i t a r á que

se h a g a n c o s a s e n c u a n t o s e t e n g a e s t e a p a ra t o p e r f e c c io n a d o ,

c o n e l c u a l p o d rá s “ v e r ” y p o d rá s h a c e r q u e lo s o t r o s v e a n .

C o m o a n t e s e n la Cinémathéque, c u a n d o L a n g l o i s m o s t r a b a la s

p e líc u la s q u e n o s e v e ía n , c u a n d o v e ía s u n a p e líc u l a d e M u r -

n a u y t e d e c ía s : “ ¡ A h , e s t o e s e l c in e ! Y o t a m b ié n q u i e r o h a c e r

c in e ” . A c t u a lm e n t e h a y p o c a s p e líc u l a s q u e d e n a l o s jó v e n e s

e sa s e n s a c ió n .

Lo q u e t e m o e s q u e e s t a c á m a ra s e c o n v ie r t a s im p le m e n t e

e n u n a p e q u e ñ a c á m a ra c o m p le m e n t a r ia y q u e la g e n t e la c o n ­

s id e r e a s í. M e h u b ie r a g u sta d o una c á m a ra que p u d ie r a se r

o p e r a t iv a e n p o c o s m in u t o s . P o r q u e h a y p o c o t ie m p o : l o s f e ­

n ó m e n o s f í s i c o s d u r a n s ie t e u o c h o m in u t o s . S i q u i e r e s c a p t a r

un buen re lá m p a g o , t ie n e s s ie t e u o c h o m in u t o s d e t o r m e n ­

ta . E l c ie lo d e l p r im e r p la n o de Passion d u ró s ie t e m in u t o s ,

e l t ie m p o d e i n t e r r u m p i r la p a r t id a d e c a r t a s d e l o s t é c n ic o s ,

d e s u b i r la e s c a le r a y e m p e z a r a r o d a r . E m p e c é a r o d a r , p e r o n o

s é a ju s t a r e l d ia f r a g m a , C o u t a r d lle g ó t r e in t a s e g u n d o s d e s p u é s

y lo c o r r i g i ó . [69)

In s t in t iv a m e n t e , s ie m p r e me h a in t e r e s a d o la t é c n ic a p o r­

q u e e s u n d iá lo g o c o n u n o b je t o s ó lid o . A R a o u l n u n c a le h e

h a b la d o d e t é c n ic a , le h a b lo d e lá m p a r a s . E n c ie r t o m o m e n t o ,

c u a n d o y a t e c o n o c e s b ie n , h a b la s d e m u je r e s o d e d i n e r o , p e r o
224 Pensar en tre imágenes

e s o e s t o d o . S ie m p r e h e e s t a d o e n e l e x t r e m o , e n la b a ja s e n s i ­

b ilid a d . T o d o e l m u n d o ro d a b a c o n u n a g r a n c á m a ra , n o s o t r o s

n o s la p u s im o s a l h o m b r o , c o s a q u e n o h ic im o s d e b u e n a g a n a ;

y R a o u l t e r m in ó p o r h a c e rs e v ie jo m á s r á p id o q u e l o s o t r o s a

f u e r z a d e l l e v a r la c á m a ra a l h o m b r o . A h o r a p o n e m o s la c á m a ra

s o b r e u n t r íp o d e . Y a n o s o p o r t o v e r u n p la n o h e c h o c á m a ra a l

h o m b r o , lo s e n c u e n t r o t e m b lo r o s o s . (70)

Hago la p u e s t a e n e s c e n a d e m a n e r a q u e e l c á m a ra p u e d a

e n fo c a r, c o n s e rv a n d o e l m ín im o d e c o s a s f u n d a m e n t a le s q u e

q u e r r ía te n e r: t r a b a ja r c o n poca lu z , con o b je t iv o s de g ra n

o b e r t u r a . S i h a g o u n p r i m e r p la n o c o n e l 5 0 , e l c á m a ra m e d ic e :

“ J e a n - L u c , e s c u c h a , e lla n o d e b e m o v e r la c a b e z a . E n f o c o e se

m e c h ó n d e p e lo , ¿ d e a c u e rd o ? S i m u e v e la c a b e z a , y a n o s é s i v a

a e s t a r e n f o c a d o . P o r lo q u e e s m e jo r q u e n o s e m u e v a ” . C o m o

d e t o d a s f o r m a s q u ie r o q u e s e m u e v a , h a c e m o s e l p la n o con

e l 3 5 , p e r o c o n e l 3 5 ¡y a n o e s e l m is m o p la n o ! H o y e n d ía , l o s

c á m a ra s y a n o s a b e n e n f o c a r . L a s c o n d ic io n e s p a ra e n f o c a r s o n

d if e r e n t e s . A n t e s , u n o p e r a d o r c o m o D o u a r i n o u , e n u n a p e l í ­

c u la d e O p h u l s , s a b ía e n f o c a r d e c ie r t a m a n e ra . P a r t í a d e l p la n o

g e n e r a l y t e r m in a b a e n u n p r i m e r p la n o . L o c o n s e g u ía c o n u n

c i e r t o e s t i l o d e p e líc u la , d e ilu m in a c ió n , d e ó p t ic a . A c t u a lm e n ­

t e n o s e u t i l i z a n la s p e líc u la s s e n s ib le s c o m o s e d e b e r ía . S i e m ­

p r e m e h a n in t e r e s a d o , p e r o lo s d ir e c t o r e s d e f o t o g r a f ía c o m o

L u b t c h a n s k y u t i l i z a n p e líc u la s s e n s ib le s t ra b a ja n d o a f . 4 , l o q u e

n o t ie n e n in g ú n in t e r é s . Y o p r e f ie r o u s a r u n a p e líc u l a m enos

s e n s ib le p a ra t r a b a ja r s u p a r t e m á s s e n s ib le , la q u e n o e s t u d ia n

l o s la b o r a t o r io s . (70]
1982-1983
225

E f e c t iv a m e n t e , s ie m p r e m e h a n in t e r e s a d o la s c r i s i s : c o g e r la

p e líc u la p o r e l l í m i t e , e n e l lu g a r d o n d e in c l u s o e l f a b r ic a n ­

te ig n o r a s u s p o s ib ilid a d e s . E n a lg u n o s m o m e n t o s a lg o s u c e d e

y c o n s ig u e s c o s a s m u y b e lla s , q u e lo s f o t ó g r a f o s s a b e n h a c e r ;

p e ro e llo s n o h a c e n m á s q u e u n a im a g e n , y e l e n c a n t o d e l c in e

e s h a c e r p r e c is a m e n t e q u e e s a s c o s a s b e lla s s e a la r g u e n u n p o c o .

H a c e r q u e a lg o e x t r a o r d i n a r i o d u r e u n p o c o ; e s o e s lo q u e h a

s u s c it a d o e l in t e r é s d e la g e n t e p o r e l c in e : lo e x c e p c io n a l q u e

d u r a u n p o c o . (69)

A m í n o m e m o le s t a v o lv e r a e m p e z a r t r e s d ía s d e s p u é s u n p la ­

n o q u e n o m e h a g u sta d o . Y d e c ir : h a y q u e r e h a c e r lo . E l v íd e o

p e r m it e e n c ie r t o s m o m e n t o s p o n e r a la g e n t e a n t e la s c o s a s .

P e r o n o p o n e s a la g e n t e a n t e a lg o q u e t ú m is m o n o s a b e s lo

q u e e s . M i m a n e r a d e f u n c io n a r e n la s d is c u s io n e s e s e m p u ja r

h a c ia la c a t á s t r o f e , in c lu s o e m p e o r a r la , p a ra s a l i r d e e l l o , p a ra

q u e s e e n c u e n t r e e l m e d io d e s a l i r . E s lo q u e d e b ió lig a r m e a l o s

g r u p o s d e iz q u ie r d a , d o n d e a v e c e s s e p r o d u c ía n d is c u s io n e s

e x t r e m a d a m e n t e v io le n t a s , p e r o lo q u e m e m o le s t a b a e s q u e

d e s p u é s n o s e c o n t in u a b a y q u e , a l d ía s ig u ie n t e , n o r e c ib ía s

u n a c a rt a s o b r e la d i s c u s ió n d e la v ís p e r a , lo c u a l h u b ie r a p e r ­

m i t i d o c ie r t a c o n t in u id a d . . . [69]

L a s d if ic u lt a d e s d e d iá lo g o c o n e l c o n s t r u c t o r s o n la s m is m a s

q u e la s q u e h e e n c o n t r a d o e n m i d iá lo g o c o n l o s t é c n ic o s , l o s

c u a le s t a m p o c o d ia lo g a n c o n l o s c o n s t r u c t o r e s . L o q u e hace
226 Pensar en tre imágenes

que se c o m p ro m e ta to d o u n e s t ilo d e r o d a je p a ra l o g r a r u n

c i e r t o o b je t o , q u e e s t e o b je t o n o se a a c e p t a d o d e b u e n a g a n a

p o r q u e s e v e c o m o a lg o q u e v a c o n t r a la s c o s t u m b r e s c u l t u r a l e s .

En e ste s e n t id o , n o s e n c o n tra m o s c o n to d o s lo s a n á lis is de

L e r o i- G o u r h a n s o b re lo que su p o n e n lo s g e s t o s , la s f o r m a s

y c o s a s a s í. D e s e a r ía que h u b ie r a un p r in c ip io d e d is c u s ió n

s o b re a lg o que es p r o b a b le m e n t e e x a g e ra d o por m i p a rt e .

¿ H a sta qué p u n to e s e x a g e ra d o ? P a ra m í , e l c in e e s e l a rt e

d e l m o n t a je , ¿ c ó m o s e h a c e e n t o n c e s e l m o n t a je d e l p e n sa ­

m ie n t o ? ¿Q ué e s lo que p o s ib ilit a que, cuando dos enam o­

r a d o s s e in t e r c a m b ia n f r a s e s d e l t ip o “ v a s a d e ja r m e , m e d e ­

j a s , n o s e r á s c a p a z d e d e c ir m e e s o , e s i n j u s t o q u e d ig a s e s o ” ,

hagam os u n m o n t a je d e l p e n s a m ie n t o ? A h o r a b ie n , e s t o y e n

una é p o c a d e m i t r a b a jo e n q u e h a h a b id o ta n to d e sm o n ta ­

je q u e , f in a lm e n t e , s e p o d r á m o n ta r. P e ro uno se p r e g u n t a :

¿q u é va a p o d e r m o n ta rs e , y c o n qué? L a ú n ic a c o s a q u e m e

pone f u r io s o — m enos a h o ra p e ro t o d a v ía me p a sa en a l­

gún m o m e n to — e s q u e n o p u e d o v e r u n a f lo r , n i u n a n u b e

y n o h a b le m o s d e u n r o s t r o — q u e a ú n e s m á s d i f í c i l — , l o c u a l

e s la b a s e d e m i t r a b a jo a c t u a l, p o r q u e n o t e n g o e s t a c á m a ra ,

y p o r e so p r e c is a m e n t e la p e d í. C u a n d o le d o y la c á m a ra a

M e n o u d , m e d ic e “ n o J e a n - L u c , n o h a y q u e e x a g e r a r , n o t e

d e s e s p e r e s ” , y y o le d ig o “ e s p e r o q u e t e n g a s m á s e n e r g ía p a ra

ll e g a r a t e n e r u n m o d e lo q u e f u n c io n e p o r q u e , c o m o c in e a s t a ,

l o n e c e s it a s ” . P o r q u e , d e s p u é s d e s e i s d ir e c t o r e s d e f o t o g r a f ía

d i s t i n t o s , h e v i s t o q u e n i n g u n o lo n e c e s it a . [70]

Y a d ij e : lo q u e q u e r r ía e n p r i n c i p i o e s a p ro v e c h a r t o d o s lo s

a v a n c e s d e la e le c t r ó n ic a o d e la m e c á n ic a m o d e r n a , d e la ó p ­

t ic a y d e t o d o , a p a r t i r d e u n a c á m a ra , la d e K o d a k d e a n t e s
1982-1983 227

o la E y e m o , p e r o c o n t o d o : p u e s t a a p u n t o a u t o m á t ic a , v i s o r ,

c o n t a d o r d e t ie m p o s i q u ie r e s p o n e r lo , d e m a n e r a q u e se a u n

h o m b r e c o m p le t o c o n u n a p a ra t o p e r f e c c io n a d o d e 3 5 m m , m u ­

c h o m e jo r q u e d e 16 m m . [70]

Q u i e r o h a c e r p e q u e ñ o s p la n o s c o m o é s t o s . M e d i r á s q u e , s i

s o n p e q u e ñ o s p la n o s , n o s o n p a ra la s p e líc u la s . P o r t a n t o , t ie n e s

u n a id e a d e lo q u e h a n d e s e r la s p e líc u la s . (70]

Q u e r r ía v o lv e r s o b r e e s ta id e a f ija q u e te n g o : r e s u lt a in v e ­

r o s í m i l q u e d u r a n t e s e s e n t a a ñ o s la c á m a ra e s t u v ie r a s o b r e u n

t r íp o d e y q u e la ú n ic a id e a h a y a s id o p o n é r s e la a l h o m b r o . E r a

u n a id e a v á lid a p a ra u n a p e líc u la , p e r o d e s p u é s s e h a c o p ia d o

m u c h o . Y o , q u e f u i e l p r im e r o e n p o n e r la c á m a ra a l h o m b r o ,

a h o ra m e h o r r o r i z a v e r a t o d o s e s o s c r e t in o s d e la t e l e v i s i ó n c o n

s u c á m a ra a l h o m b r o . Y y a n o s a b e n h a c e r u n e n c u a d r e , p o r q u e

n o se e n c u a d ra a p a r t ir d e l h o m b ro . (69]

S e e n c u a d ra a p a r t i r d e la m a n o , d e l e s t ó m a g o , d e l o jo , p e r o

n o a p a r t i r d e l h o m b r o . L a s t r e s c u a r t a s p a r t e s d e l o s c á m a ra s

p r o f e s io n a le s m ir a n c o n e l h o m b r o y e l t r íp o d e . Lo q u e h a r ía

f a lt a , y p o r e s o n e c e s it o u n a f ija c ió n , e s q u e la c á m a ra p u e d a

p o s a r s e c o m o u n p á ja r o . [69]

S i a L u b t c h a n s k y o a C o u t a r d le s in t e r e s a r a , h a c e t ie m p o q u e

y a l o h a b r ía n h e c h o ; s i a M u s y , m i t é c n ic o d e s o n id o , le i n t e r e ­

s a ra q u e la c á m a ra f u e r a i n s o n o r a , h a c e y a t ie m p o q u e h a b r ía

id o a u n p e le t e r o c o n s u a n o r a k p a ra q u e le c o n f e c c io n a r a u n

blimp q u e n o p a r t a d e la c a ja d e c a r t ó n c o m o h a c e n t o d o s l o s

f a b r ic a n t e s d e c á m a ra s q u e c r e e n q u e e s o e s u n blimp. A h o ra

b ie n , c u a n d o la s c á m a ra s , i n c l u s o la s P a n a v is ió n o la s M i t c h e l l ,

h a c e n u n p o c o d e r u id o , ¿ q u é se ha c e ? S e p o n e u n a n o ra k e n ­
228 Pensar en tre imágenes

c im a o , c o m o h a c e u n t ie m p o , e s e c h a q u e t ó n lla m a d o c a n a ­

d ie n s e . N o h a y m á s q u e e s o . A h o r a y a e s t á , p e r o h e n e c e s it a d o

t r e s a ñ o s p a ra t e n e r e s t a id e a , p a ra d e c ir le a M u s y : “ E s c u c h a ,

n o m e d ig a s q u e e s te tra sto h a c e r u i d o , s i t ie n e s t u a n o ra k ,

p o d r ía s h a b e r lo a d a p ta d o p a ra e n v o lv e r la c á m a ra ” . P o r q u e

e f e c t iv a m e n t e h a y q u e p a r t i r d e o t r a f o r m a d e blimp. I70]

N o s o y e l a m o d e la p e líc u l a , h a g o l o q u e p u e d o c o n q u i n ­

c e t é c n ic o s . T e n g o u n c ie r t o p o d e r, c ie r t o c o n t r o l y v e o q u e

e l l o s t ie n e n d if ic u lt a d e s . Y a n o e s c u c h o s u s h i s t o r i a s y le d ig o

a R a o u l: “ P a r a d e e x p lic a r m e q u e e s o n o f u n c io n a , h a z u n i n ­

f o r m e q u e d ig a ‘ m e p a re c e q u e s i p a s a e s t o e s p o r q u e . . . ’ c o m o

hacen lo s c ie n t íf ic o s en lo s m a n u a le s e s c o la r e s . E s c r íb e m e

a lg o y t r a d u c ir é lo que h a y a s e s c r it o tra ta n d o d e c o m p re n ­

d e r lo p a ra p o d e r e x p lic á r s e lo a B e a u v ia la de fo rm a que no

s e l o t o m e a m a l” . P e r o e l l o s d ic e n : “ E s e l e s p e jo , e s e l o b t u ­

ra d o r, e s p o rq u e ...” B u sc a n a l m is m o t ie m p o el m undo y la

e x p l ic a c ió n d e l m u n d o . E n to d o c a so , m e h e d a d o c u e n ta d e

q u e c u a n d o e n f o c o a o jo y r u e d o q u in c e p la n o s , t o d o s e s t á n

b o r r o s o s . C o m o e s t o y h a c ie n d o la p e líc u l a y d e t o d a s m a n e r a s

n e c e s it o u t iliz a r lo s p o r ra z o n e s f ilo s ó f ic o - a r t ís t ic a s , se hace

e l p la n o — n o h a b lo d e l o s o b j e t iv o s y d e to d o lo que hace

i m p o s i b l e e s t e t r a b a jo — , p e r o f in a lm e n t e h a c e m o s t r a b a ja r a

e s t a c á m a ra d e u n a m a n e r a e n q u e , e f e c t iv a m e n t e , n o d e b e r ía

t r a b a ja r .

S i t r a b a jo c o n M e n o u d o c o n o t r o , lo q u e m e in t e r e s a e s q u e ,

a o jo , lo g r a c o m p r e n d e r a t r a v é s d e l o jo , a t r a v é s d e l o q u e v e ,

la p u e s t a e n e s c e n a y , v ie n d o e l m o v im ie n t o , d e m e m o r ia , sa b e

q u e e n t a l s i t i o — p e r o d e m e m o r ia , s i n h a c e r u n a m a rc a — hace
1982-1983 229

u n c ie r t o g e s t o c o n la m a n o q u e c o r r e s p o n d e a la p u e s t a e n e s ­

cena. E n e s e m o m e n t o , e s t a m o s s in c r o n iz a d o s , h a y u n t r a b a jo

en com ún. [71)

L o s ja p o n e s e s c o n s ig u ie r o n u n a p e líc u la q u e s e h i z o p a ra lo s

c o lo r e s , p a ra la s lu c e s ja p o n e s a s , q u e n o s o n l o s c o lo r e s y lu c e s

d e V e r m e e r o R e m b r a n d t . E l l o s t r a b a ja n c o n c a p a s d e c o lo r e s

q u e n o s o n la s c a p a s d e M a t is s e o d e P ic a s s o , s o b r e r o s t r o s m a ­

te s. L a F u j i e s t á h e c h a p a ra e s o . E n O c c id e n t e , l o s r o s t r o s . . .

s e d ic e q u e l o s r o s t r o s s o n p á lid o s p e r o e s f a ls o , s o n r o s a s , a m a ­

r i l l o s , r o s a s c u a n d o e s t á n e m o c io n a d o s , r o j o s c u a n d o s e e n c o le ­

r i z a n . . . K o d a k e s t á e n la t r a d ic ió n d e la p i n t u r a h o la n d e s a . [72]

La p i n t u r a s e h a c e e n v a r ia s f a s e s : e l p i n t o r v u e lv e s o b r e la

t e la . P o r e l c o n t r a r io , la id e o lo g ía d e l r o d a je e s q u e e s a f e 'd o n d e

s e h a c e , e n u n m o m e n t o d e t e r m in a d o , e s a h í d o n d e t ie n e s e l p o ­

d e r p a ra h a c e r e s t e e n s a m b la je d e c o s a s q u e h a c e u n a p e líc u l a .

L a b a t a lla s ie m p r e t ie n e lu g a r e n e l r o d a je , n o a n t e s n i d e s p u é s .

S in e m b a rg o , h a y o t r o s m o m e n t o s e n q u e p o d r ía e n t a b la r s e ,

p e r o y a n o s e t ie n e la p o s ib ilid a d d e e le g ir . L o q u e a c t u a lm e n t e

p id o e s p o d e r e le g ir e l lu g a r d o n d e e n t a b la r la b a t a lla . [69]

En la p r im e r a p a r t e d e e s t a e n t r e v is t a , m o s t r é u n a fo to de

C a r t ie r - B r e s s o n y d ij e q u e e s e p la n o e ra im p o s ib l e d e f ilm a r .

E n r e a lid a d , n o e s q u e se a im p o s ib le a p r i o r i , s in o q u e e s la

o c a s ió n la que no se p ro d u c e . E s com o e l p la n o del huevo


23° Pensar en tre imágenes

a l p la t o q u e c u e c e e n u n a c o c in a q u e t e m o s t r é e n G r e n o b le :

s i p a ra f i l m a r e s e p la n o e s n e c e s a r io m o n t a r u n a p r o d u c c ió n d e

u n m i l l ó n o d e d ie z m i l l o n e s d e d ó la r e s , ¡ p u e s e v id e n t e m e n t e

n o lo h a c e s! (69]

La Nouvelle Vague a p o r t ó p r e c is a m e n t e id e a s p a ra p r o d u c i r d e

o t r o m o d o . E s t a s id e a s n o e r a n m u y o r ig in a le s , s im p le m e n t e s u r ­

g ie r o n p o r q u e , s i u n o t ra b a ja b a c o m o l o s o t r o s , n o t e n ía d e re c h o

a u n lu g a r . S i e r a s d e o t r o m u n d o d e l q u e e r a n lo s q u e e s ta b a n

e n b o g a , q u e f o r m a b a n u n c ír c u lo m u y c e r r a d o , n o e s ta b a s e n e l

c in e , a s í d e s im p le . D e a h í v i n o la id e a d e h a c e r e l c in e d e o t r a

m a n e ra . V e ía s u n a p e líc u la d e R o u c h o d e P a in le v é , q u e f ilm a b a

c a b a llit o s d e m a r , y t e d e c ía s : “ S i e n lu g a r d e u n c a b a llit o d e

m a r , p o n g o a je a n S e b e r g , s e g u r o q u e s u r g e u n a im a g e n ” . E n la

é p o c a , A le k a n te d e c ía : “ N o , s i p o n e s a J e a n S e b e r g e n e l lu g a r

d e l c a b a llit o d e m a r , e s o n o d a rá u n a im a g e n d e J e a n S e b e r g ” .

N o s h a c ía n c r e e r e s o . (69)

En e l c in e , y e n e l a r t e , s ie m p r e h a h a b id o e s c u e la s . C u a n d o

h a y u n e q u ip o o u n a e s c u e la , e n t o n c e s e s q u e a lg o e s tá t e n ie n d o

lu g a r . E s o n o p u e d e d u r a r m u c h o , c u a t r o o c in c o a ñ o s , p e r o e s

a s í c o m o s u c e d e n la s c o s a s . E n c ie n c ia s e s p a r e c id o : t ie n e s u n

e q u ip o q u e s e p o n e a t r a b a ja r e n u n p r o y e c t o d u r a n t e c u a t r o o

c in c o a ñ o s . U n e s t i l o n u n c a v ie n e d e u n o s o lo , s in o s ie m p r e d e

c u a t r o o c in c o p e r s o n a s , in c lu s o s i u n o d e s ta c a m á s q u e l o s o t r o s .

E l e s t i l o e s d e lo s h o m b r e s , p e r o n o d e l h o m b r e m is m o . 169)
231
1982-1983

E s a lg o q u e e x i s t í a e n p in t u r a : e n u n t a l l e r t r a b a ja b a n d o c e

p a ra h a c e r u n c u a d r o . T i n t o r e t t o h a c ía l o s m o v im i e n t o s p r i n ­

c ip a le s , d e s p u é s s u h ijo h a c ía l o s p ie s o lo s r o p a je s . A d e m á s ,

h a b ía u n a j e r a r q u ía . S i a lg o n o ib a b ie n lo b o r r a b a n y v o l v í a n a

e m p e z a r. P e r o n o h a y q u e p o n e r s e a f a v o r o e n c o n t r a d e e s t e

m é to d o . H a y m o m e n t o s e n q u e e s b u e n o n o v e r . A lg u ie n c o m o

R i v e t t e , c o n la p e líc u la q u e e s t á r o d a n d o , n o v a a v e r l o s rushes.
M e p a re c e im p o r t a n t e q u e e n c in e e x is t a t a m b ié n e s t a p o s i b i ­

lid a d . [69)

L o c ie r t o e s q u e lo s t é c n ic o s n u n c a h a n in v e n t a d o e l m a t e r ia l,

s in o q u e lo u t i l i z a n , p u e s s ie m p r e s o n lo s c o n s t r u c t o r e s l o s q u e

in v e n t a n . E n c a m b io , lu e g o h a y u n a a lia n z a p r á c t ic a — y é ste

es m i re p ro c h e — e n t r e e l c o n s t r u c t o r , q u e s ó lo s e s u s t e n t a p o r

s u s d a t o s i n d u s t r i a l e s , y e l c o n j u n t o d e t é c n ic o s q u e , e n e l 9 9 %

de c a so s, s o n q u ie n e s lo u t iliz a n m a y o r it a r ia m e n t e y lo s q u e

n e c e s it a n e s e o b je t o , p u e s t o q u e s i n e s t e o b je t o n o e x i s t e n . (69)

N o e s u n a a c u s a c ió n , p e r o m e h e d a d o c u e n t a d e q u e , d e n t r o

d e l e q u ip o d e u n a p e líc u l a , e s t a n d i f í c i l h a b la r c o n l o s t é c n i ­

c o s c o m o c o n lo s i n d u s t r i a l e s . E s d i f í c i l s i c a d a u n o h a b la d e s u

p r o y e c t o . E s c o m o u n m a r id o y u n a m u je r : e s d i f í c i l h a b la r d e

c o s a s q u e e s t á n “ e n t r e ” . L a p a la b ra v ie n e a o c u lt a r , c u a n d o la

p a la b ra d e b e r ía , d e h e c h o , n a c e r d e l p r o y e c t o p a ra q u e f u e r a

la p a la b ra d e l p r o y e c t o . M i id e a e s q u e la p a la b r a se a la p a la b r a

d e la c á m a ra , s i s e p u e d e d e c ir a s í, a la q u e d a m o s e l r e le v o ,

p e r o h a b la n d o n o s o t r o s e l le n g u a je d e la c á m a ra y n o e l n u e s ­

t r o a p lic a d o a u n a c á m a ra . Y c u a n d o h a b la m o s d e u n a p e líc u l a ,
232 Pensar en tre imágenes

h a b r ía q u e h a b la r e n e l le n g u a je d e la p e líc u la m á s q u e e n n u e s ­

t r o le n g u a je s o b r e la p e líc u la , c o m o s e h a c e a h o ra e n Cahiers. [69I

G ia c o m e t t i d e c ía q u e , c u a n d o h a c ía u n r e t r a t o y la p e r s o n a

e m p e z a b a a p o s a r , a lg o s e p e r d ía . E n t o n c e s h a c ía f a lt a u n a i n ­

f in id a d d e v e c e s p a ra v o lv e r a e n c o n t r a r la p r im e r a v e z , m u y

r á p id a m e n t e . A m enudo s e p e r d ía .. . P e r o c o n lo s jó v e n e s , y a

n o h a y p r im e r a v e z . E s lo q u e le d e s e o a B r e s s o n , q u e v u e lv a a

e n c o n t r a r e s o , p o r é l y p o r m í m is m o , q u e n e c e s it o v e r l o . M e

g u s t a r ía q u e m e im p a c t a r a t a n t o c o m o m e im p a c t ó Pickpocket.
U n o p e n s a b a : ¡ A h , p e r o s e p u e d e h a c e r e s o ! O c o m o la s p r i m e ­

r a s v e c e s q u e v im o s p e líc u la s m u d a s c o n L a n g l o i s . ¿ S e p u e d e

h a c e r e s o ? [71]

C u a n d o u n o v e u n R e m b ra n d t e n e l L o u v r e y se c o m p ra u n

lib r o de H a c h e tte e n la s t ie n d a s G i b e r t , u n o s e d ic e : “ M i r a ,

e s t a r e p r o d u c c ió n n o e s b u e n a ” . P e r o sa b e q u e e s u n a r e p r o ­

d u c c ió n . C o n la t e l e v i s i ó n , y a h a c e m u c h o q u e n o s e p ie n s a n i

p o r u n s e g u n d o q u e la p e líc u la q u e p o n e n e s u n a r e p r o d u c c ió n .

A h o ra e s la p e líc u la . I n c l u s o p a ra lo s c in é f ilo s . C o m o m u c h o

s e p ie n s a q u e e s u n o r i g i n a l m a l p r o y e c t a d o . N u n c a c o m o u n a

c o p ia . S ie m p r e h e p e n s a d o e n la im a g e n c o m o e n u n a im a g e n

d e o tra c o sa . E n la im a g e n d e la t e l e v i s i ó n c o m o u n a im a g e n

d e p e líc u la , e n la im a g e n d e p e líc u la c o m o u n a im a g e n d e la

“ v id a ” ... E n m í c o m o e n u n a im a g e n p a ra o t r o , y p a ra m í n o

c o m o u n a im a g e n . Y c u a n d o n o s t o c a m o s s o m o s u n p o c o m e n o s

im a g e n . E s la d if e r e n c ia e n t r e la s im á g e n e s y lo s s e r e s v iv o s .

S ie m p r e c o n s ig o v e r u n a im a g e n c o m o u n a im a g e n , p e r o m e
1982-1983 233

c u e s t a c o n la s p e r s o n a s , p o r q u e y a n o h a y c o m u n ic a c ió n . H a c e

m u c h o t ie m p o q u e l o s c a r t e r o s y a n o lle v a n p o s t a le s : y a n o h a y

s i t i o e n lo s b u z o n e s . E s t á n lle n o s d e p u b lic id a d . P e r o y o c o n t i ­

n ú o e s c r ib ié n d o la s . [71]
1984-1988

H i c e a lg o d e m o n t a je p a ra B r a u n b e r g e r , e r a n d o c u m e n t a le s .

É se f u e e l v e r d a d e r o c o m ie n z o d e m i c a r r e r a c in e m a t o g r á f ic a

p r o f e s io n a l. T a m b i é n m o n t é p e líc u la s d e v ia je s p a ra A r t h a u d ,

q u e s e p r o y e c t a r o n e n la s a la P le y e l. M i id e a e r a t r a t a r d e e n ­

c o n t r a r e n l o s d o c u m e n t o s e l m e d io d e o r g a n iz a d o s d e a c u e rd o

c o n la s r e g la s c lá s ic a s d e l m o n t a je . S ie m p r e q u e m e f u e p o s ib le ,

e m p le é la c o n s t r u c c ió n c lá s ic a . S i h a b ía a lg u ie n q u e m ir a b a a la

d e re c h a , y o b u s c a b a la im a g e n d e o t r o q u e p u d ie r a c ru z a rse

c o n e s a m ir a d a . (72)

M e g u s t a r ía r o d a r u n a v e z e n e l e q u iv a le n t e d e u n g r a n p la t o

d e la M e t r o , o p o d e r r o d a r d e v e z e n c u a n d o u n a g r a n p e líc u l a

p a ra t e n e r la s e n s a c ió n d e la q u e h a b la b a F e l l i n i c u a n d o r o d ó s u

p r i m e r a p e líc u l a c o m o g u io n is t a , UAmore , c o n R o s s e llin i. R o s ­

s e l l i n i le d io e l p a p e l y d e s p u é s a p a re c ió u n p e q u e ñ o a r t í c u l o

d e F e l l i n i e n u n a r e v is t a d e c in e d e la é p o c a , q u e d e c ía : “ ¡ A h !

P e r o e s t o e s m a r a v illo s o , p o r q u e a n t e s m e t r a t a b a n c o m o a u n

p e r r o . Y d e s d e q u e p a sé a s e r a c to r, y a n o t u v e q u e h a c e r n a d a .

M e s e n t a b a , d e c ía ‘ s á n d w ic h ’, y m e lo t r a ía n ” . [73]
236 Pensar en tre imágenes

Lo q u e v e o q u e f a lt a p o r t o d a s p a r t e s e s u n a r e la c ió n c o n e l

a r g u m e n t o . I n t e n t é c o m p a r t ir e s t o c o n o t r o s , m u y c o n s c ie n t e ­

m e n te . Y v i q u e e r a u n a u t o p ía p r e g u n t a r le a u n a c t o r : “ ¿ H a y

a lg o q u e t e in t e r e s e d e e s ta c u e s t ió n ? P o r q u e s i n o t e in t e r e s a , n o

p u e d e s h a c e r e s t o ” . C o n lo s amateurs h a y a lg o q u e e s “ amateurn
e n e l b u e n s e n t id o : e llo s a m a n lo q u e h a c e n . P u e d e s e s t a b le c e r

r e la c io n e s . [73)

U n a p e líc u la d e t r e s p e r s o n a s e n u n a h a b it a c ió n p u e d e c o s t a r

m il m illo n e s , o v e in t e m il m illo n e s s i e s tá R o b e r t R e d f o r d . P e ro

s i s ó lo h a y d e s c o n o c id o s y s e h a c e e n c in c o o s e i s s e m a n a s ...

T o d o d e p e n d e d e la s p e líc u la s . D e e n t r a d a , a lg u ie n q u e t ie n e

la id e a d e “ t r e s p e r s o n a s e n u n a h a b it a c ió n ” p a ra r e a l i z a r l a e n

o c h o h a b it a c io n e s d if e r e n t e s y c o n a lg u n a s e s c e n a s d e c a lle , y a

n o s e s t á d ic ie n d o q u e le f a lt a n m e d io s . P e r o le f a lt a n m e d io s

d e s d e e l p r i n c i p i o , y a q u e p id e d e m a s ia d o .

S i e m p r e s e h a b la d e la “ f a lt a d e m e d io s ” e n e l c in e . U n l i t e ­

r a t o n u n c a s e q u e ja d e q u e h a y a d e m a s ia d a s p o c a s l e t r a s e n e l

a lf a b e t o .

Y h o y e n d ía , y o n o lo e n t ie n d o , c o n e l v íd e o , la s t é c n ic a s l i ­

g e r a s , s e p o d r ía a l m e n o s , m a n t e n ie n d o e l t e m a , d a r u n a id e a ,

t e n e r e l á n im o d e t ip o s c o m o R o h m e r , q u e r o d ó m u c h o e n 16

m m , p e r o é l s o lo y e n m u d o . R o h m e r ro d a b a p e líc u l a s m u d a s

p o r q u e t e n ía g a n a s d e r o d a r la s . E s c r i b í a s i t e n ía n e c e s id a d d e

e s c r ib ir .
I984'1!?8® 237

A h o r a h a y m á s p e líc u la s a c ie lo a b ie r t o , e n d e c o ra d o s n a t u r a le s .

C u a n d o se h a c ía e n e s t u d io , lo s a c t o re s e s p e ra b a n e n e l b a r. P o ­

d ía n i r a c h a r la r y , m ie n t r a s c h a rla b a n , s e g u ía n e s t a n d o d e n t r o d e l

c in e e n t o d o m o m e n t o . A h o r a y a n o e s a s í, y s e t ie n e n q u e e n f r e n ­

t a r a s í m is m o s . L o s d e p o r t is t a s n o s e a b u r r e n , c u a n d o n o ju e g a n .

E s a lg o q u e h e t e n id o s ie m p r e m u y p r e s e n t e . H a y u n a b a n d o n o

d e sd e e l p r in c ip io , q u e a n t e s n o d e b ía h a b e r, y t e e n c u e n t r a s s o lo .

S o b r e t o d o s i n o t ie n e s la s p a la b ra s h a b it u a le s , lo s m e d io s h a b it u a ­

le s , o la m a n e ra h a b it u a l p a ra h a c e r c r e e r q u e h a y a lg o q u e e x is t e ,

q u e e s b o n it o , q u e v a le la p e n a i n v e r t i r e n e llo . M i ú n ic a r e la c ió n

s e r ia e ra c o n lo s v e r d a d e r o s c re a d o r e s : p r o d u c t o r e s - d ir e c t o r e s ,

la s d o s c o s a s ju n t a s . P e r o t ie n e s q u e b u s c a r o t r a c o sa .

N u e s t r a ú n ic a o r ig in a lid a d f u e d e c ir : h a c e r p e líc u l a s e s p o ­

s ib le . N o e s c ie r t o q u e h a g a n f a lt a g r a n d e s m e d io s , s e p u e d e n

h a c e r p e líc u la s c o n u n p e q u e ñ o p r e s u p u e s t o y p u e d e n r e s u l t a r

g r a n d e s p e líc u la s . [73)

N o s o t r o s s ie m p r e q u is im o s s e r m a r g in a le s , a m p lia r u n p o c o

e l m a r g e n . (73]

L a g e n t e p o d r ía e x p lic a r c ie n t o s d e s u e ñ o s , d e im á g e n e s , d e

p e n s a m ie n t o s . P e r o c o n t a r c ie n t o s d e c o s a s n o e s s ie m p r e f á c il,

a s í q u e e s a lg o q u e s u e le d e ja r s e p a ra m a ñ a n a y , a l f i n a l , n a d ie

h a c e n a d a ... N o h a y p o s ib le i n t e r l o c u t o r . P o r q u e n o se p u e d e

h a b la r a b s t r a c t a m e n t e . H a y q u e d ia lo g a r e n u n c o n t e x t o p r e c i ­

s o . E s c o m o s i e s t u v ie r a s h a b la n d o d e u n h i j o d u r a n t e d i e z a ñ o s

y n o lo t u v ie r a s n u n c a ... S e h a b la d e l h i j o c u a n d o lo h a s t e n id o .

P u e s lo m is m o c o n u n a p e líc u la . . .
238 Pensar en tre imágenes

S in e m b a r g o , la c r i s i s t e n d r ía q u e a y u d a r a l c in e , p u e s t o q u e

e s s u m a t e r ia p r im a : ¿ a c a so e l c in e h a b la d e o t r a c o s a q u e n o se a

e l a m o r ( c r i s i s d e p a r e ja ) , la g u e r r a ( c r is is e n tre p a ís e s ) , e tc .?

E x p l i c a r u n a h i s t o r i a e s e x p lic a r u n a c r i s i s . . .

E s d o lo r o s o , d i f í c i l , e s c a d a v e z c o m o la c r e a c ió n d e l m u n d o .

E s m u y d u r o . P a r a m í , c o n s is t e e n p o n e r o rd e n e n e l m u n d o

q u e m e ro d e a y e n v e r s i e se o rd e n p u e d e m o s t r a r s e , e x p lic a r ­

s e , b a jo u n a f o r m a e s p e c t a c u la r . .. P o n e r o r d e n e n e l d e s o r d e n ...

D e c ir s e : “ M ir a , un c h ic o , u n a c h ic a ... h a c e n e s t o y a q u e llo .

¿ Q u é s e d ir á n a h o ra ? ...” . P e r o i n s i s t o e n q u e m e g u s t a r ía h a b la r

d e o t r a c o s a q u e n o f u e r a d e u n c h ic o y u n a c h ic a . C o n m i s 5 0

a ñ o s , e m p ie z o a e s t a r c a n s a d o d e h a b la r d e e s o .

D e h e c h o , s o y a lé r g ic o a t o d o lo q u e e s m i l i t a r , a t o d o lo q u e e s

p e le a . E x c e p t o la p e le a a c u e r p o d e s c u b ie r t o , e s d e c ir , e l d e p o rt e

o la p e le a c o n p a la b ra s , e s d e c ir , S ó c r a t e s . L a s o t r a s p e le a s s o n c o ­

s a s d e c h ic o s y y o t e n g o u n la d o p r o f u n d a m e n t e f e m e n in o .. . [68]

En c u a lq u ie r c a s o , s i h e q u e r id o s e r a c t o r , e s p o r q u e q u e r ía

a le ja r m e d e l c a m p o d e la t é c n ic a , q u e m e a b u r r ía . Y p o rq u e

t e n ía la s e n s a c ió n d e e s t a r s ie m p r e a n t e n i ñ o s q u e s ó lo que­

r í a n h a b la r d e s u s a la r io . P a s a r a l o t r o la d o d e la c á m a ra , d e la

t é c n ic a , m e h a s e r v id o p a ra in t r o d u c i r m e en un no m anys land
q u e t e n ía c ie r t a m e n t e u n v a l o r p a ra la p e líc u la [Prénom C am en]
y t a m b ié n p a ra e x i s t i r a n t e m i s p r o p io s o jo s d e d ir e c t o r . E n e s t e

p a p e l, m e s ie n t o a is la d o .

E n e l f o n d o , e l c in e e s u n a e s p e c ie d e p s ic o a n á l i s i s e x t e r i o r .

S i m e e n c o n tra ra c o n u n b u e n p s ic o a n a lis t a , q u iz á s h a r ía un
i 984' i 988 239

p s ic o a n á lis is ; d e ig u a l m a n e ra q u e s ó lo p u e d e h a c e r s e u n a b u e ­

n a p e líc u la s i s e e n c u e n t r a u n b u e n c o p r o d u c t o r , u n b u e n c o -

g u io n is t a . U n a p e líc u la d e b e h a c e r s e c o n p la c e r y r i g o r . H o y e n

d ía s e v e c la r a m e n t e q u e y a n o s e p u e d e t r a b a ja r d e c u a lq u ie r

m a n e ra p o r q u e , s i n o , d e ja s d e e x i s t i r . H a y q u e c u id a r m u c h o

e l p r o p io t r a b a jo . C u a n d o s e d ic e “ c u id a r ” , s u e n a a e n f e r m o .

P e ro t a m b ié n q u ie r e d e c ir m a n t e n e r s e e n b u e n e s ta d o , e s t a r

a te n to a u n o m is m o . C u a n d o u n o e s t á d e s e s p e r a d o , y a n o s e

la v a . L a m a y o r ía d e la s p e líc u la s a c t u a le s y a n o s e la v a n . [68]

E s v e r d a d q u e lo s h o m b r e s y a c a s i n o s a b e n h a c e r c in e . A f o r ­

tu n a d a m e n te , u n a p a rte d e m í e s p r o d u c t o r y n o s o y s ó lo d i ­

r e c t o r . V i v i m o s e n u n iv e r s o s m u y c e r r a d o s . P a re c e c o m o s i la s

m u je r e s h u b ie r a n d e s p a r e c id o d e l c in e , c o m o s i la s a c t r ic e s y a

n o a p o r t a r a n lo q u e a p o rt a b a n e n e l u n iv e r s o d e lo s p r o d u c t o r e s .

T a m p o c o la s p r o d u c t o r a s . L o s h o m b r e s e s t á n d e s h e c h o s , s í , y y o

s ie m p r e h e f ilm a d o e n la s it u a c ió n e n la q u e e s t o y . Detective e s un

g u ió n d e s h e c h o . Y a d e m á s , s ie m p r e h e e m p e z a d o d e s h a c ie n d o .

S i f u e r a u n b a n q u e r o , s e p o d r ía n e n c o n t r a r m i l h i s t o r i a s ; y s i

f u e r a u n m e c á n ic o , t a m b ié n h a b r ía m i l p o s ib ilid a d e s d e i n t r i g a .

P a rto d e e so . P e ro c u a n d o t ie n e s a A d ja n i, ¿ q u é q u ie r e s q u e

ha g a ? E s im p o s ib le , e lla n o p u e d e h a c e r m á s q u e lo q u e h a c e ;

a l f i n y a l c a b o , l o h a d e c id id o a s í.

L o s q u e s e o c u p a n d e la t o m a d e s o n id o , l o s t é c n ic o s d e a lt o

n i v e l, “ lo s g ra d u a d o s d e la t é c n ic a ” , s o n la s ú n ic a s p e r s o n a s q u e

n o m e g u s t a n e n a b s o lu t o ; a p a rt e d e u n o o d o s , s o n g e n t e q u e

s ó lo e x is t e p o r su s m á q u in a s y q u e , e n c im a , e s d e l o ú n ic o
240 Pensar en tre imágenes

q u e h a b la n . A d e m á s , n u n c a h a h a b id o u n g r a n d i r e c t o r d e f o ­

t o g r a f ía q u e h a y a h e c h o u n a g r a n p e líc u la . A v e c e s a lg ú n a c t o r,

y p o r e s o le d e d iq u é m i p e líc u la a C l i n t E a s t w o o d , p o r q u e n o

h a y 3 6 . 0 0 0 a c t o r e s q u e s e h a y a n c o n v e r t id o e n p r o d u c t o r e s o

e n d ir e c t o r e s . L o s d ir e c t o r e s d e f o t o g r a f ía n o p u e d e n , y n o h a ­

b le m o s y a d e lo s i n g e n ie r o s d e s o n id o o d e l o s g u io n is t a s . T o d o s

e s o s t é c n ic o s h a b la n p a ra h a c e r n o s c r e e r q u e e x i s t e n . E n m is

d o s ú lt im a s p e líc u l a s , J e vous saíne , M arie y De'tective, h a b ía d o s

c a t e g o r ía s : d e s c o n o c id o s - c o n o c id o s , n o s is t e m a - s is t e m a , y e ra

l o m is m o .

A c t u a lm e n t e , c o n e l c o lo r , u n d i r e c t o r d e f o t o g r a f ía y a n o t i e ­

n e m u c h o q u e h a c e r . K o d a k e s t á a h í. S i le p id ie r a s a u n d i r e c t o r

d e f o t o g r a f ía q u e c o n s t it u y e r a su m a t e r ia l c o n l o s e le m e n t o s

d e b a se q u e u t i l i z a K o d a k , n o s a b r ía : le s f a lt a n c o n o c im ie n t o s

d e q u ím ic a . S o n lo s n o t a b le s , la n o b le z a d e e s p a d a . L o s g u i o n i s ­

t a s s o n la n o b le z a d e t r a je . H a h a b id o a lg u n o s t é c n ic o s c o n lo s

q u e m e h e e n t e n d id o m u y b ie n , c o m o C o u t a r d ; p e r o a l p r i n ­

c ip io hubo u n a e s p e c ie d e lu c h a p o r e l p o d e r , u n a lu c h a d e

a s ig n a c io n e s . A n t e s d e q u e e m p e z a r a a h a c e r c in e , l o s g r a n d e s

d ir e c t o r e s d e f o t o g r a f ía e r a n p a ra m í S c h ü f f t a n , S e r a f í n e n I t a ­

lia y B o r i s K a u fm a n . C o u t a r d e s e l ú lt im o .

P e r o a lo s q u e t r a b a ja n e n la p e líc u l a n o le s in t e r e s a . C o n l o s

t é c n ic o s p u e d e s t e n e r u n d ia lo g o a t r a v é s d e l o s o b je t o s , p e r o

n o p u e d e s p a s a r t e t o d a la jo r n a d a . C o n l o s p r o d u c t o r e s s e t ie n e

u n d iá lo g o s o b r e e l n ú m e r o d e e n t r a d a s , p e r o n o t o d o e l d ía .

¡ Y c o n lo s a c t o r e s , n a d a ! E s a lg o t e r r i b l e . Y a n o s e sa b e q u ié n

h a b la . S o n h a b la d o s . Y o t a m b ié n , p e r o , a l m e n o s , m e p r e g u n t o :

¿ q u ié n m e h a b la ? E n e s e m o m e n t o m e jo r h a r ía y e n d o a p s ic o a -
241
i 984 _i9 88

n a liz a r m e . P o r o t r a p a r t e , m e g u s t a r ía t e n e r e n la p e líc u l a a u n

a y u d a n te q u e f u e r a u n p o c o c o m o u n a n a lis t a .

S i n e m b a rg o , e n e s e m o m e n t o , u n o s e v e f o r z a d o a e n t r a r e n

r e la c io n e s u n p o c o p e r s o n a le s , a h a b la r u n p o c o d e s í m is m o . Y o

s u e lo h a b la r d e m í m is m o “ e n ” la s p e líc u la s . E l l o s s a b e n m u c h o

s o b re m í, p e r o y o n o s é g r a n c o s a s o b r e e llo s . A n t e s m e i m p o r ­

ta b a u n c u e rn o q u e m e c o n s id e r a s e n “ u n - g e n io - q u e - t r a b a ja -

e n - s u - r i n c ó n ” , u n m a r g in a l. A h o r a e s a lg o q u e y a n o m e r e s u l t a

c ó m o d o y le s r e c u e r d o q u e s o y y o q u ie n h a id o a b u s c a r le s p a ra

p e d ir le s q u e h a g a n u n a p e líc u la , y q u e e llo s t a m b ié n t e n d r ía n

q u e d a r u n p a s o a d e la n t e . J o h n n y [ H a lly d a y ] , q u e e s u n s u p e r -

p r o f e s io n a l a llá d o n d e e s t é , d a e s e p a s o , p o r p r o f e s io n a lid a d .

V ie n e a v e r c ó m o v a la m e z c la , p o r q u e e s u n h o m b r e d e s o n id o .

C a m b ia m o s la m ú s ic a y v i n o a v e r la n u e v a m ú s ic a . E n t o n c e s

m e d ig o : “ e s o e s u n p r o f e s io n a l” . [74)

L a g e n te u t iliz a e l e s té re o d e u n a m a n e ra m u y p r im it iv a . T i e ­

n e s d o s a lt a v o c e s , u n o a la i z q u ie r d a y o t r o a la d e r e c h a ; n o h a y

c o n lo q u e h a c e r c o s a s e x t r a o r d in a r ia s , p e r o e l e s té re o t ie n e

u n a v e n t a ja y e s q u e s e p u e d e p o n e r a lt o y s ig u e s ie n d o p e r f e c ­

t a m e n t e a u d ib le , s ie m p r e q u e s e t e n g a u n a b u e n a i n s t a la c ió n .

E x is t e la p o s ib ilid a d d e e n c o g e r o d e a g r a n d a r la p a n t a lla m á s

p o r e l s o n id o q u e p o r la im a g e n . M e g u s t a u t i l i z a r r u i d o y so ­

n id o a m b ie n t e y m e d a n g a n a s d e e m p e z a r a t r a b a ja r lo s c o m o

h a c e u n m ú s ic o c o n s u p a r t it u r a , d e t e n e r u n a p a r t it u r a con

u n f r a g m e n t o d e C h o p in , u n f r a g m e n t o d e m ú s ic a s in t é t ic a , u n

f r a g m e n t o d e r u i d o d e g ra v a y d e c o m p o n e r a lg o c o n t o d o e s o ,
242 Pensar en tre imágenes

a d e m á s d e l o s d iá lo g o s . E n t o n c e s m e v o lv e r ía m á s b ie n m ú s ic o ,

c o m o la g e n t e q u e c o m p o n e c o n u n p ia n o y u n a o r q u e s t a . H a y

m o m e n t o s e n q u e i n c lu s o e s ta b a c o n t e n t o d e h a b e r t e n id o q u e

c a m b ia r d e m ú s ic a s o b r e la m a r c h a , p o r q u e a la iz q u i e r d a t e n ía

a L i s z t y a la d e r e c h a a W a g n e r , y e n t o n c e s t e n ía q u e e n c o n t r a r

e n q u é m o m e n t o p o d ía m o s p o n e r lo s a la v e z y p a s a r d e u n o a

o t r o . P e r o e s o s ig u e s ie n d o p r e t e n c io s o y p r i m i t i v o : e l la b o r a ­

t o r io f ra n c é s sa c ó u n s o n id o ó p t ic o c o rre c to p o rq u e s e lle v ó

la b ú s q u e d a h a s t a e l l í m i t e , y p r á c t ic a m e n t e f u im o s a L o n d r e s

p a ra h a c e r lo y É c l a i r , q u e q u is o h a c e r lo a l l í , h i z o l o q u e h a c e n

l o s in g le s e s .

A f o r t u n a d a m e n t e , c o n o z c o b ie n la t é c n ic a y m e g u s t a u n a s ­

p e c t o d e la t é c n ic a q u e n o d if e r e n c io m u c h o d e la e s t é t ic a . S o y

u n p o c o c o m o L i s z t c o n e l p ia n o . A lg u n a s d e s u s c o m p o s ic io n e s

v ie n e n d e l p ia n o . S ó l o u n p ia n is t a m á s a llá d e l v i r t u o s i s m o p o ­

d ía i n v e n t a r la s , t e n e r id e a s q u e u n c o m p o s it o r n o r m a lm e n t e n o

t e n d r ía . M e g u s t a la p a r t e t é c n ic a d e l c in e p o r q u e m e d a id e a s

p a ra h a c e r p la n o s . C o m o H it c h c o c k , p o r e je m p lo : id e a s q u e

G id e n o p o d ía t e n e r . [74J

A h o r a m e s ie n t o m á s c e rc a d e la s im á g e n e s . E n p a r t e s e d e b e

a l h e c h o d e t r a b a ja r e n v íd e o , a lg o q u e h a g o c a d a v e z m á s . U t i ­

liz o e l v íd e o p a ra q u e m e a y u d e a v e r y p a ra t r a b a ja r m e jo r ,

y a q u e n o p u e d o r o d a r a lg o y v e r l o in m e d ia t a m e n t e m ie n t r a s

im a g in o t o d o e l t ie m p o u n a p a n t a lla r e a l d e t r á s . E l v íd e o m e

p e r m it e v e r p r im e r o , y e n to n c e s p u e d o e m p e z a r a e s c r ib ir a

p a r t i r d e lo q u e v e o . A n t e s — c o m o m u c h o s c in e a s t a s y e je ­
i 984' I988 243

c u t iv o s d e la i n d u s t r i a — , p r i m e r o e s c r ib ía y lu e g o d e ja b a q u e

v i n i e r a la im a g e n . E s c r i b i r í a a c e rc a d e t i : “ E l l a se h a s e n ta d o

e n u n a e s q u in a , y m e m ir a b a c o n e sa c a ra ” y lu e g o im a g in a r ía

la c a r a y la d i r i g i r í a . A h o r a t e m i r o y t e im a g in o p r i m e r o , y t o m o

n o t a s a p a r t i r d e a h í. L a m a y o r ía d e p e r s o n a s c r e e n q u e s ó lo t r a ­

b a ja n c u a n d o la c á m a ra e s t á r o d a n d o , p e r o n o e s e s o . C u a n d o la

c á m a ra r u e d a , y a e s t á t o d o h e c h o . E s c o m o la v id a . (75)

U s a r é la s m is m a s p a la b ra s q u e P ic a s s o , n o p a ra c o m p a r a r m e

c o n é l, s in o p o r q u e v ie n e n b ie n : “ P i n t a r é h a s t a q u e la p i n t u r a

m e re c h a c e y n o m e q u ie r a m á s ” . T r a t o d e h a c e r lo m is m o c o n

la s p e líc u la s . C o n t i n u a r h a s t a q u e la s p e líc u la s m e re c h a c e n . N o

e l p ú b lic o , y m e n o s la i n d u s t r i a — ¡la i n d u s t r i a s ie m p r e l o h i z o !

C o n t i n u a r h a s t a q u e la p a n t a lla d ig a “ n o ” . T u v e la s e n s a c ió n

m ie n t r a s h a c ía J e vous salue, M arie d e q u e h a b ía u n a p a n t a lla i n ­

m a c u la d a , y q u e m e d e c ía : “ N o t e a le je s t a n t o , o n o t e a c e rq u e s

t a n t o . O v e n m á s c e rc a . O n o v e n g a s ” . S e n t í q u e a h í h a b ía u n a

v o z. [75)

D e s p u é s d e m á s d e t r e in t a a ñ o s f a b r ic a n d o im á g e n e s , u n o

e m p ie z a a p r e g u n t a r s e s e r ia m e n t e d e d ó n d e v ie n e e sa im a g e n

y q u é e s . L a r e l i g i ó n h a s u r g id o d e la im a g e n y t o d a im a g e n e s

r e lig io s a . L a im a g e n n o e s u n a c o n q u is t a d e l o s c a t ó lic o s , d e l o s

g r ie g o s o d e lo s c h in o s . L a im a g e n n a c ió a l m is m o t ie m p o q u e e l

h o m b r e . D e s d e e l m o m e n t o e n q u e e l o jo v i o y la m a n o t r a z ó u n

s ig n o , e x i s t i ó e l s o n id o y , p o r t a n t o , la m ú s ic a . E n u n m o m e n to
244 Pensar en tre imágenes

d e t e r m in a d o , lo s h o m b r e s s e a s o c ia r o n , c r e a r o n t r i b u s y p r o d u ­

je r o n t ó t e m s , im á g e n e s . L a id e a d e la r e l i g i ó n , e n s u s e n t id o

a m p lio , e s t á c o n t e n id a e n la im a g e n y s e g e n e ra a p a r t i r d e e lla .

E l c r i s t i a n i s m o a p a re c ió j u s t o e n e l m o m e n t o e n q u e s e s e n t ía la

n e c e s id a d , p o r d e c ir lo e n t é r m i n o s m o d e r n o s , d e p o n e r e n e s ­

c e n a n u e v a s im á g e n e s . R e t o r n a r la d iv in id a d a lo r e p r e s e n t a d o .

L a B i b l i a v i n o d e s p u é s , e s u n t e x t o p o s t e r i o r . L a s c o s a s s u c e d ie ­

r o n y d e s p u é s s e e s c r ib ie r o n , s e c o n t a r o n y r e p r e s e n t a r o n .

C r e o q u e e l c a t o lic is m o e s la im a g e n , m ie n t r a s q u e e l p r o t e s ­

t a n t is m o d e L u t e r o e s la m ú s ic a . L a m ú s ic a p r o t e s t a c o n t r a la

im a g e n . P o r e s o h e u t i l i z a d o la m ú s ic a d e B a c h e n e s ta p e líc u la

\Je vous salue> M arie J: e s la m ú s ic a d e la R e f o r m a , m ú s ic a q u e

p r o t e s t a c o n t r a la s im á g e n e s c a t ó lic a s . [76]

U n a d e la s c o s a s q u e m á s m e p r e o c u p a d e l o s p i n t o r e s q u e m e

g u s t a n o in t e r e s a n e s c ó m o r e s u e lv e n e l p r o b le m a d e la p o s ic ió n

d e l o s c u e r p o s e n s u s c u a d r o s , c ó m o e s c o g e n d ó n d e c o lo c a r lo s ,

c ó m o d e t e r m in a n e l e n c u a d r e , q u é p o n e n y d e ja n f u e r a y , s o ­

b r e t o d o , a q u é d is t a n c ia u n a p i n t u r a e s u n a c o s a m i s t e r i o s a . Y

m á s t o d a v ía c u a n d o s e t r a t a d e r e p r e s e n t a c io n e s d e la m a d r e d e

D i o s , la m u j e r m á s r e p r e s e n t a d a d e l m u n d o .

E l v e r d a d e r o p r o b le m a d e e s t a p e líc u la e s la r e p r e s e n t a c ió n ,

p o r q u e M a r ía h a d e s e r u n p e r s o n a je c o n m o v e d o r . D e b e e m o ­

c io n a r p o r la s id e a s , p o r la fe o a u s e n c ia d e f e , p o r lo q u e r e p r e ­

s e n t a . E n d e f in it iv a , t o d o s s o m o s im á g e n e s , l o s b ió lo g o s l o d ic e n

e n la p e líc u la . L o q u e e ra d i f í c i l e r a c o n s e g u ir e s t a a u s e n c ia d e

e m o c ió n . P o r e je m p lo , t e n e m o s a M y r i e m R o u sse l en e l papel
I98 4 -i 9 88 245

de M a r ía . E s u n a a c t r i z m u y b e lla q u e c o n s ig u e e x p r e s a r c o s a s .

E n c o n s e c u e n c ia , c a ím o s e n la t e n t a c ió n d e h a c e r le u n p r i m e r

p la n o , c o m o l o s d e D r e y e r a J u a n a d e A r c o . L o h ic im o s y d e s ­

c u b r im o s q u e e ra a lg o c o n m o v e d o r . L a e s c e n a e s c o n m o v e d o ­

ra , e m o c io n a n t e . . . p o r t a n t o , n o n o s s i r v e . M a r í a d e s a p a re c e ,

e l m e n s a je d e s a p a re c e , o la p o s ib ilid a d d e l m e n s a je . E n t o n c e s

t e n e m o s q u e r e t r o c e d e r , r e h a c e m o s la e s c e n a y n o s c o lo c a m o s

d e m a s ia d o le jo s . E s t o e s c a r o , le n t o y n o s p o n e a t o d o s d e m a l

h u m o r... L o hacem os y d e s c u b r im o s q u e e s t a m o s d e m a s ia d o

le jo s . T e r r i b l e . . . E l in t e r é s p r in c ip a l d e e s t e f i l m e ra e n c o n t r a r

la d is t a n c ia j u s t a , b u s c a r e l p u n t o j u s t o , e l c e n t r o . L a t e n t a c ió n

y e l p e c a d o e n e s t a p e líc u la e s t á n e n la d is t a n c ia . A g r a d e z c o a

la t é c n ic a q u e m e h a y a h e c h o p e n s a r e n e l p e c a d o , e n m í c o m o

p e c a d o r, a l r e a l i z a r e s t a p e líc u la . [76]

Q u e r ía m o s i n t e n t a r f i l m a r a u n a m u j e r d e s n u d a s i n h a c e r lo

de u n m o d o a g r e s iv o , q u e n o f u e r a c o m o e n u n a p e líc u l a X .

H a y v a r io s p la n o s q u e s e a c e rc a n a l d ib u jo a n a t ó m ic o . Q u i z á s

la d e s n u d e z se a e x c e s iv a a h í. C o r r e s e l r ie s g o d e s e r s i n i e s t r o .

O in c lu s o d e c o m e t e r u n p e c a d o . Q u i z á s se a u n a p a la b ra d e ­

m a s ia d o g ra v e . P e r o e r a d i f í c i l s a b e r c ó m o m o s t r a r e l d e s n u d o .

A m e n u d o e n la p in t u r a , la V i r g e n s e r e p r e s e n t a s e m id e s n u d a ,

o a l m e n o s c o n e l p e c h o d e s n u d o o in s in u a d o , j u n t o a l n iñ o

J e sú s. E s t o s ie m p r e c a u s ó p r o b le m a s . E n t ie m p o s d e L u t e r o ,

p o r e je m p lo , h u b o m u c h a o p o s ic ió n a R a f a e l. L o s s o ld a d o s a le ­

m a n e s e n tra ro n e n R o m a y ra s g a ro n m u c h a s d e s u s p in t u r a s .

P e n s a r o n q u e e r a d e m a s ia d o .. . u n e s t i l o d e p i n t u r a d e m a s ia d o
246 Pensar en tre imágenes

P la y b o y . E n J e vous salue, M arie , in t e n t a b a q u e lo s e s p e c t a d o r e s

v i e r a n la c a r n e y n o u n a m u j e r d e s n u d a , s i e s q u e e s p o s ib le . Y

la d if e r e n c ia e n t r e a m b a s , e l s e n t im ie n t o d e a lg o c a r n a l. Y t a m ­

b ié n p e n s a m o s e n d e s n u d a r a J o s é , t a l c o m o d e s n u d a m o s a u n

h o m b re e n Pre'nom Carmen , p e r o d e c id im o s q u e e l p ú b lic o n o lo

e n t e n d e r ía , q u e p e n s a r ía q u e M a r ía y J o s é ib a n a t e n e r r e la c io ­

n e s s e x u a le s . A s í q u e f u e a b s o lu t a m e n t e im p o s ib le . ¡ Y y o s o y u n

h o m b r e y m e g u s t a m i r a r a la s m u je r e s d e s n u d a s ! [75)

A lo la r g o d e m i c a r r e r a , h a y u n a h i s t o r i a p e r s o n a l. L a p r i­

m e r a m u j e r d e la q u e m e e n a m o r é s e lla m a b a E l i s a b e t h . D e s ­

p u é s m e e n a m o r é c o n s e c u t iv a m e n t e d e c h ic a s q u e s e lla m a b a n

A n n e . D e A n n e p a sé a M a r i e , o m e jo r d ic h o , a u n a p e r s o n a q u e

s e lla m a A n n e - M a r i e . M i m a d re s e lla m a M a r ie . . . B i e n . A n a e s

e l n o m b r e d e la m a d re d e M a r ía , E l i z a b e t h e s la h e r m a n a d e

M a r ía y m a d re d e C a r m e n . . . S í , d e b e h a b e r a lg ú n p r o b le m a c o n

l o s n o m b r e s . P o r q u e q u e la s c o s a s s e d ig a n d e u n m o d o o d e o t r o

d e b e o b e d e c e r a a lg u n a r a z ó n . Q u i z á s lo q u e h a y e s u n a t e n t a ­

t iv a d e e n t e n d e r lo s p e r s o n a je s f e m e n in o s , d e lle v a r l o s l o m ás

l e jo s p o s ib le . C o m e n z a n d o p o r C a r m e n , q u e e s u n g r a n m it o

m o d e r n o . C a r m e n n o e s u n a m u je r , e s u n a im a g e n d e l a m o r .

D e s p u é s d e e s t a im a g e n d e l a m o r p r o f a n o y s e n s u a l q u e e s C a r ­

m e n , h e s e n t id o la n e c e s id a d d e r e m o n t a r m e a o t r a im a g e n d e

m u j e r q u e t a m b ié n e s u n a im a g e n d e a m o r , p e r o d e o t r a c la s e

d e a m o r. (76)
1984-I988 247

E n c u a n t o a lo s s í m b o lo s , r o d a m o s e x a c t a m e n t e c o m o l o s d o ­

c u m e n t a le s d e W a lt D i s n e y e n lo s v i e jo s t ie m p o s . P r e p a r á b a m o s

la c á m a ra y n o s q u e d á b a m o s e s p e r a n d o , e s p e r a n d o , e s p e r a n d o

h a s ta q u e c o n s e g u ía m o s lo e x c e p c io n a l e n lo c o t id ia n o , e n la s

c o sa s n a t u r a le s . Q u i e r o d e c ir q u e f ilm á b a m o s e l s o l , p e r o n e c e ­

s it á b a m o s u n a v ió n c r u z a n d o e l s o l, ¡ y e s o n o p a sa c a d a s e g u n d o !

E s a lg o ú n ic o . P o r e s o s o b r e p a s a m o s e l p r e s u p u e s t o e n J e vous
saíne, M arie , y t u v im o s q u e p a r a r y r o d a r Détective p a ra g a n a r a lg o

d e d in e r o , y lu e g o v o lv e r y a c a b a r J e vous salue, M arie , y fu e m u y

p e r ju d ic ia l. Y o n o q u e r ía h a c e r Détective , a u n q u e a h o r a q u e la h e

h e c h o n o m e m o le s t a . P e r o f u e u n h i j o n o d e s e a d o . Y e n t o n c e s ,

¿ q u é h a c e s? T i e n e s q u e o c u p a r t e d e é l. L o q u e q u e r ía m o s e n Je
vous salue, M arie e r a m o s t r a r s ig n o s e n s u s c o m ie n z o s . S i g n o s e n

e l s e n t id o d e s e ñ a le s , e l n a c im ie n t o d e lo s s ig n o s , c u a n d o lo s

s ig n o s e m p ie z a n a c r e c e r . A n t e s d e q u e s i g n i f i q u e n u n s e n t id o .

S i g n o s in m a c u la d o s , d e a lg u n a m a n e ra . Y no s o la m e n t e p a ra

d a r la s e n s a c ió n d e la n a t u r a le z a , c o n e l f i n d e s e r p o é t ic o , s i n o

p a ra m o s t r a r e l p r o c e s o f í s i c o q u e h a c e p o s ib le la n a t u r a le z a .

U n a f ilo s o f ía d e la n a t u r a le z a , t a l c o m o in t e n t á b a m o s m o s t r a r

e l e s p í r i t u y la c a r n e d e M a r ía . T a m b i é n , p a ra a c e rc a r la c ie n c ia

a lo n a t u r a l, e n lu g a r d e m o s t r a r l o s c o m o o p u e s t o s . P o r q u e h a y

u n a e s c e n a e n la q u e e l p r o f e s o r e s t á h a b la n d o d e la c r e a c ió n

— e l t e x t o p r o c e d e d e l t r a b a jo d e u n f í s i c o b r it á n i c o — y su e n a

c o m o a lg o m u y b íb lic o o r e lig io s o . S o m o s e x t r a t e r r e s t r e s , c o m o

s e d ic e e n la p e líc u la . V e n im o s d e l c ie lo . Y n o e s p o r c a s u a lid a d ,

s i n o p o r d e s ig n io . (75]

t
248 Pensar en tre imágenes

N u n c a s e h a lo g r a d o h a c e r c in e . E n u n m o m e n t o d a d o , c u a n -

d o v i la s p e líc u la s m u d a s , c r e í q u e y a s e h a b ía h e c h o t o d o . E s

c o m o s i h u b ie r a d e s c u b ie r t o d e g o lp e c in c o s ig l o s d e p in t u r a .

E s o d u r ó h a sta Pierrot le fou. M e d e c ía : “ P e r o q u é p u e d o h a c e r

s i , i n c l u s o y o m is m o , y a lo h e h e c h o t o d o ” . Y d e s p u é s M a y o d e l

6 8 a y u d ó a h a c e r e l v a c ío . A h o r a s é q u e s e h a h e c h o t o d o p e ro

q u e q u e d a t o d o p o r h a c e r. S i n e m b a r g o , c o n e l p a s o d e l o s a ñ o s ,

c r e o q u e n o s e h a rá .

S i t o d a v ía s e p u d ie r a h a c e r u n a c á m a ra t a l y c o m o s e h a c ía n

e n 1 9 2 0 , e s la q u e m e c o m p r a r ía . I n t e n t é f a b r ic a r u n a c á m a ra ,

m e lle v ó d ie z a ñ o s y n o lo c o n s e g u í. E s o n o lo puedes hacer

s o lo , n o s e r ía m á s q u e u n a q u im e r a .

La g e n t e v ie n e a v e rm e y m e d ic e : “ M o n s i e u r G o d a r d , y o

q u e r r ía . . . ” P e r o , ¿ q u é s e im a g in a n ? A m í m e c o s t ó u n o s d ie z

o q u in c e a ñ o s e n t r a r . A n t e s le s d e c ía : “ E l c in e e s u n a f o t o y u n

l á p i z . U s t e d lo t ie n e , e s t á in v e n t a d o . A h o r a h a y u n m o n t ó n d e

m a t e r ia l d e v íd e o . N o t ie n e m á s q u e e m p e z a r p o r s u v e c in a ”

Lo q u e h a d e s a p a re c id o d e l c in e e s e l d o c u m e n t a l. A la t e le ­

v i s i ó n , le q u e d a la f ic c ió n b a jo u n a f o r m a p e r v e r s a . S i f u e r a p r o ­

fe s o r, d ir ía q u e e l c in e e m p e z ó c o n la n o c ió n d e d o c u m e n t a l.

C o n M é l i é s y L u m i é r e . A m b o s c r e ía n h a c e r lo q u e h a c ía e l o t r o .

C u a n d o L u m ié r e f ilm a b a u n a p a r t id a d e c a r t a s o la m e r ie n d a

d e l b e b é , h a b ía m á s f ic c ió n s o b r e s u s i g l o q u e e n M é l i é s y su

Voyage dans la lune. E s t a b a m á s c e rc a d e P r o u s t . S i u n o q u ie r e

ilu s t r a r a P r o u s t , h a y q u e c o g e r a L u m ié r e .

La N ouvelle Vague n a c ió d e P a in le v é , d e R o u c h y d e R o s s e l l i n i .

N a c ió d e l d o c u m e n t a l. A bout de souffle n a c ió d e U H ippocam pe de

P a in le v é y d e ,
Roma cittá aperta.
249
i984 'í 9 88

D i j e q u e e ra u n a p e n a q u e e l c in e n o s e e n s e ñ a r a e n la s u n i ­

v e r s id a d e s . N o s e m e e s c u c h ó , p e r o e n E s t a d o s U n i d o s s e h i z o .

D e e llo h a n s a lid o c r ia t u r a s m e d io m o n s t r u o s a s , m e d io e s t ú ­

p id a s , lo s C o p p o la , S p ie lb e r g . . . E l m á s a s q u e ro s o , a u n q u e al

p r i n c ip io m e g u sta ra , e s D e P a lm a . C a s s a v e t e s n u n c a f u e a s í.

Y lo p a g ó c o n s u v id a . L o s a m e r ic a n o s d ic e n : “ Very honoured, M.
Godar(P\ Y y o s ie m p r e le s d ig o : “ Can you give me ten dollars?” E n ­

t o n c e s s e r í e n . S ó l o h a y u n o q u e m e h a y a d a d o lo s d i e z d ó la r e s ,

M e l B r o o k s . M e d ijo : “ Ofcourse ” N o s r e ím o s m u c h o . [77]

E l c in e , q u e in t e n t ó s e r u n a r t e e n la m e d id a e n q u e i n t e n ­

t ó s e r u n a i n d u s t r i a , f u e in t e r r o g a d o p o r la t e l e v i s i ó n c o m o u n

s e r v ic io s e c r e t o in t e r r o g a a u n e s p ía d e l c a m p o e n e m ig o . P a r a

d a r le la v u e lt a . P e r o e l c in e e ra u n e s p e jo q u e a t ra v e s a b a l o s m i l

y u n p e lig r o s d e la r e a lid a d . U n a v e z d a d a la v u e lt a a l e s p e jo , la

r e a lid a d s e a p a g a . E l c in e a h o ra t r a b a ja c o m o u n a f u la n a p a ra

u n c h u lo , a l q u e m a n t ie n e u n a b a ila r in a : la p u b lic id a d .

En u n p r o g r a m a d e t e le v is ió n n o s e h a b la — n i p a ra b ie n n i

p a ra m a l— a d if e r e n c ia d e l g u ió n d e u n a p e líc u la d e c in e . U n

p r o g r a m a d e t e l e v i s i ó n s e m ir a o s e f a b r ic a , a im a g e n d e l g e s t o

m e c á n ic o y a b u r r id o d e l o b r e r o m o d e r n o d e la f á b ric a . U n p r o ­

g ra m a s e m e c a n iz a y e l e s p e c t a d o r t ie n e la m e c á n ic a d e v e r lo . S i

e n la c r e a c ió n D i o s h u b ie r a h a b la d o c o m o u n m i n i s t r o o c o m o

e l d i r e c t o r d e u n a c a d e n a , e s p o c o p r o b a b le q u e la v id a h u b ie s e

a p a re c id o e n la T i e r r a .

La t e l e v i s i ó n e s n u e s t r o p r o p ie t a r io , n u e s t r o d u e ñ o , n u e s t r o

p r ín c ip e . . . S o m o s c a m p e s in o s y t e n e m o s q u e e n t r e g a r la c o s e c h a
250 Pensar en tre imágenes

a l p r ín c ip e . ¿ P o r q u é l o s d i a r i o s p u b lic a n g r a t u it a m e n t e la p r o ­

g r a m a c ió n d e t e l e v i s i ó n y n o lo s h o r a r io s d e t re n ? E s a lu c i­

n a n te . [77]

L o s jó v e n e s s o n m i n o r í a d e n t r o d e l c o n j u n t o d e la s o c ie d a d

fra n c e sa . A e s t a m i n o r í a c u a n t it a t iv a , l o s v id e o c li p s y l o s media
la h a n d e c la ra d o d e in t e r é s p r i o r i t a r i o . S i n e m b a rg o , e n c u a n ­

t o u n a p e líc u la , n o a s í u n l i b r o , s e d ir ig e a b ie r t a m e n t e a u n a

m i n o r í a — c o m o V ig o , D u r a s , G a r r e l — s e la d e c la ra f u e r a d e

la le y , c o m o s i s u t o n o m e n o r y a n o r e p r e s e n t a r a a la ju v e n t u d

e n a u d a c ia y p e n s a m ie n t o . L a in f a n c ia d e l a r t e d a i n c l u s o m á s

m ie d o q u e la in f a n c ia e n s í . [77)

C re o q u e , c o n Soigne ta droite, h e t e r m in a d o m i s p e líc u l a s s o ­

b r e e l c in e . T r a t é e l t e m a d e l g u ió n y l o s a c t o r e s e n L e M épris ,
y d e s p u é s h u b o m o n t o n e s d e a lu s io n e s : e n Passion y en Grandeur
et décadence d ’ u n p etit commerce du cinema , a b o rd é e l a s p e c t o e c o ­

n ó m ic o . E s t a v e z h a b lo d e la p r o y e c c ió n y c r e o q u e , a p a rt e d e

B u s t e r K e a t o n , n a d ie h a b ía h a b la d o d e e llo . E l a p a ra t o d e p r o ­

y e c c ió n , la c a b in a y e l s e r h u m a n o q u e s e p r o y e c t a a l m u n d o .

M e g u s t a e s t a id e a d e lo s h o m b r e s q u e s e p r o y e c t a n e n lu g a r

d e r e c h a z a r s e . E s u n a id e a q u e e s t á a p u n t o d e m o r i r p o r q u e ,

e n O c c id e n t e , y a n o s e p r o y e c t a s o b r e l o s o t r o s c o n t in e n t e s , y a

n o s e in t e r c a m b ia n im á g e n e s , s e t ie n e u n m ie d o c e r v a l a l I s l a m .

P e r o m e g u s t a e s a id e a d e q u e é r a m o s p e q u e ñ o s y n o s p r o y e c t á ­

b a m o s s o b r e a lg o m á s g r a n d e , c o m o p o r e je m p lo u n a e s t r e lla .
9
i 8 4 'i9 88 251

E s t a b a s o lo y , p u e s t o a e s t a r s o lo , d e c id í q u e m e jo r e s t a r e n

m i c a sa . A h í t u v e la s e n s a c ió n d e r e c o m e n z a r la v id a . U n a n u e v a

v id a d e c in e . U n n u e v o m o d o d e c o m u n ic a r . P o r e je m p lo , e s t u ­

d ia n d o la h i s t o r i a d e l c in e . Q u i z á h a b ía p u e s t o d e m a s ia d a v id a

e n e l c in e y n o s u f ic ie n t e c in e e n m i v id a . A l lle g a r a l o s c i n ­

c u e n ta , e m p e c é a e s t a r h a r t o d e c o n t a r “ u n c h ic o y u n a c h ic a ” .

L o q u e m e in t e r e s a e s c o m p a r t ir m i in q u ie t u d . L a f e lic id a d n o

m e re c e la p e n a , n o h a y n e c e s id a d , e s u n a p r im e r a e le c c ió n . [78)

C o n A n n e - M a r ie M i é v i l l e , s e n t í la n e c e s id a d d e a c e rc a rm e

a la s m o n t a ñ a s . L a f u e r z a d e l c in e r e s id e e n h a b e r s id o u n a r t e d e

p a is a je s . E n s a b e r m i r a r la s c o s a s . Y s e h a c o n v e r t i d o e n c o s a d e

c iu d a d a n o s , d e la b u r o c r a c ia . V e m o s u n p a is a je y d e c im o s : “ ¡ E s

m a g n íf ic o ! ” . A m í, e s ta r e f l e x i ó n h a c e q u e m e r o m p a la c a b e z a .

E c h o d e m e n o s l o s t ie m p o s d e l m u d o . S i e l c in e f u e t a n p o p u la r

e n u n m o m e n t o d a d o , e s p o r q u e h a b la b a s i n s o n id o . H a b la b a d e

o t r a m a n e r a , h a b la b a c o m o l o s n iñ o s . Y e l e s p e c t a d o r e ra c o m o

la m a d re q u e e s c u c h a a s u p e q u e ñ o q u e s e h a r á m a y o r . (84)

Hay un p la n o a n t e s y uno d e sp u é s, y e n tre lo s d o s h a y u n

s o p o r t e , e l c in e e s e s o . V e m o s u n r i c o , v e m o s u n p o b r e y h a y u n

a c e r c a m ie n t o , y u n o s e d ic e : n o e s j u s t o . L a j u s t i c i a r e s u lt a d e

a c e rc a r u n o y o t r o . Y d e u n a b a la n z a d e s p u é s . L a id e a m is m a d e

m o n t a je e s la b a la n z a d e la j u s t i c i a . (77]

P i n t a r s e r á e l a c to d e la p in t u r a . D i s f r u t a r , e s d e c ir , c o m p o n e r

y c a n t a r , e l d e la m ú s ic a . E s c r i b i r s e c o n v e r t ir á e n e l a c to d e la
252 Pensar en tre imágenes

e s c r it u r a y d e l e s c r it o r . Y c in e m a t o g r a f ia r , e s d e c ir , f i l m a r lo

q u e s e v e y p r o y e c t a r lo , e l a c to d e l c in e y d e l o s q u e h a c e n c in e .

S i e m p r e e s la lib e r t a d la q u e h a b la . (79)

La m ú s ic a e x p r e s a lo e s p i r i t u a l . E s o in s p i r a . H a y g e n t e q u e

d ic e q u e n o lo h a n e n t e n d id o t o d o e n m i p e líc u la . P e r o n o h a y

n a d a q u e e n t e n d e r . N o h a y m á s q u e e s c u c h a r , y t o m a r lo c o m o

e s . C u a n d o e s c u c h o u n d is c o d e M a d o n n a , n o e n t ie n d o la le t r a ,

p e r o e n t ie n d o e l d is c o . [78)

L o s h e re c o rrid o . S o n r e c u e r d o s , p a is a je s q u e v u e lv e n a n o ­

s o t r o s , c o m o lo s c o lo r e s , p o r a s o c ia c ió n d e id e a s . S i u n o n o e n ­

c u e n t r a lo q u e b u s c a e n Bérénice o e n M a lr a u x , se b u sc a e n o tra

p a r t e y , s i n o e n c u e n t r a n a d a , e s s e ñ a l d e q u e u n o m is m o d e b e

e s c r ib ir lo . . . L a c r e a c ió n c o n s is t e e n p o n e r o r d e n e n e l d e s o r d e n .

E s o o s s o r p r e n d e p o r q u e n o v e i s c ie lo s e n P a r í s y n o p e n s á is

e n e llo . Y y o , a l n o h a b e r f ilm a d o m u c h o s h a s t a a h o r a , h e t e n id o

q u e r e c u p e r a r e l t ie m p o .

P u e d o m i r a r a lo s m ú s ic o s d u r a n t e h o ra s . M i r a r l o s t r a b a ja r m e

p e r m it e im a g in a r u n a f ic c ió n . E s u n a m ir a d a d o c u m e n t a l y e s o , la

m ir a d a , s e h a p e r d id o c o m p le t a m e n t e . D e s d e lo s in i c i o s d e l c in e ,

d o c u m e n t a l y f ic c ió n ib a n ju n t o s . A h o r a b ie n , la n e c e s id a d d e v e r

la s c o s a s a n t e s d e h a b la r d e e lla s h a d e s a p a re c id o . Y la f ic c ió n se

e m p o b re c e . E n e s o c o n s is t e la c r i s i s . S i la f ic c ió n e n la t e le e s t a n

p o b r e , e s p o r q u e y a n i s iq u ie r a s e sa b e m o s t r a r la in f o r m a c ió n . [79]

L a m ú s ic a e s tá m á s c e rc a d e la v o z . L a l i t e r a t u r a y e l c in e s o n

la c a ra y la c r u z . L a m ú s ic a e s o t r a c o s a .
I984-I988 253

E n e l c in e e s c o m o e n la c o c in a , u n o sa b e s i le h a s a lid o m a l e l

p la t o . U n o s a b e q u e , s i n o h u b ie r a s id o p o r la lla m a d a d e t e lé ­

f o n o o p o r e l c o d a z o , lo s t a l l a r i n e s h a b r ía n e s t a d o e n s u p u n t o .

H e t o m a d o e s a o p c ió n : s e p u e d e i r h a s t a e l f o n d o d e la m a t e r ia

d e l o s t a l l a r i n e s . H a y d e m a s ia d o s c o m p lo t s e n e l c in e . E n Ha-

c h e t t e , n o h a y u n t ip o q u e o b lig u e a p a r a r a la s o c h o j u s t o en

m e d io d e u n a f r a s e .

S i e n t o q u e lo q u e m e d a m e n o s m ie d o e n e l c in e , c o n la c á ­

m a ra y la m e s a d e m o n t a je , e s s a b e r q u e e s la p e líc u l a la q u e

p ie n s a . N o t e n g o q u e p e n s a r . M i e n t r a s q u e , s i m e p o n g o a e s ­

c r i b i r , s o y y o e l q u e t ie n e q u e p e n s a r . (8o)

A h o r a e m p ie z o a lle g a r a l f in a l y m e s ie n t o u n p o c o s o lo . M e

h a b r ía g u s t a d o m u c h o h a c e r u n a p e líc u la d e D iario de un seductor.


L a p r im e r a p e líc u la q u e q u is e h a c e r n o f u e L a peste de C a m u s,

s in o E l mito de Sísifo . E s lo q u e le s p r o p u s e a l o s p r o d u c t o r e s .

En la Nouvelle Vague, d ijim o s c o sa s b u e n a s y m a la s d e g e n t e

q u e n o c o n o c ía m o s . N o s e m e o c u r r i r í a e n t r e v i s t a r a n a d ie , s a l ­

v o q u e t r a b a ja r a p a ra u n p e r ió d ic o . L a m a y o r p a r t e d e l t ie m p o ,

in v e n t a b a la s e n t r e v is t a s . S i r e s p e t a b a a la p e r s o n a d e la q u e

se t r a t a b a , s e lo m o s t r a b a p r e g u n t á n d o le s i n o t e n ía i n c o n v e ­

n ie n t e . P e r o c o n l o s e s c r i t o r e s s e p u e d e h a b la r , p o r q u e e l l o s y a

h a b la n e n s u s l i b r o s . E n e s o h a y a lg o ú n ic o . [8o|

¿C óm o f i l m a r a d o s p e r s o n a s s in c e r a s q u e e s t á n h a b la n d o ?

L o s h o m b r e s p u e d e n h a b la r y y o e s c u c h o : M a r g u e r i t e , q u e h a ­

b la t a n b ie n , o S a r t r e , o M a r c h a is , E lk a b b a c h , o in c l u s o G a d a fi.
254 Pensar en tre imágenes

P e r o n o p u e d e n h a b la r e n t r e e llo s . P o r e s o e s c r ib e n , f il m a n , e s ­

c r ib e n d iá lo g o s , s i n n i s iq u ie r a p o d e r p r o n u n c i a r lo s . I n c l u s o e n

e l a m o r , e s o t r a c o s a . (8o]

E m p e c é a h a c e r p e líc u la s e s c r ib ie n d o d iá lo g o s , e s o f u e a n t e s

de Cahiers. T e n í a u n a c o lu m n a e n Arts , e in c lu s o m e a c u e rd o de

u n a f r a s e q u e le r e p r o c h a b a a l c in e f r a n c é s d e e n t o n c e s : c u a n d o

a lg u ie n s a lía d e u n a h a b it a c ió n , s ie m p r e d e c ía : “ M e v o y ” , y y o

d e c ía q u e , e n p r i n c i p i o , c u a n d o a lg u ie n s a le d e u n a h a b it a c ió n ,

d ic e “ A h o r a v u e lv o ” . Y o e s ta b a e n la r e a lid a d . M e g u s t a b a h a c e r

d iá lo g o s . Y , a c t u a lm e n t e , m e g u s t a r ía s e r c o m o u n a u t o r d e te a ­

t r o , e s d e c ir , n o t e n e r t é c n ic o s , n o t e n e r a c t o r e s , t e n e r s ó lo e l

a r g u m e n t o p o r d e c ir lo a s í. P e r o v e o q u e n o lo c o n s ig o . . . (73)

M e g u s t a r ía e s c r i b i r l i b r o s , p e r o p ie n s o q u e m e m o r i r é a n t e s

d e h a c e r lo . Y a d e m á s , e n la e s c r i t u r a , t e n g o u n c la r o s e n t i m i e n ­

t o d e i n f e r i o r i d a d q u e n o t e n g o e n a b s o lu t o e n e l c in e . [77]

L e í t o d a s la s n o v e la s e n t r e 1 9 5 0 y 1 9 6 0 p e r o , f in a lm e n t e , c u a n ­

d o y a s e h a n le íd o a lg u n a s , e s s u f ic ie n t e . N o v o y a v o l v e r a e m ­

p e z a r a h o ra . H a y u n l i b r o q u e a r r a s t r o d e s d e h a c e u n o s t r e i n t a

a ñ o s. N o s é c ó m o p e r o , c a d a v e z q u e lo in t e n t o , m e r e c h a z a .

E s Absalón , Absalón d e W illia m F a u lk n e r . Hace unos d ía s lo

r e t o m é d u r a n t e u n a s e m a n a d e v a c a c io n e s y lo e m p e c é b ie n ;

d e s p u é s , e n c u a n t o t e r m in a r o n la s v a c a c io n e s , e l l i b r o , c o m o s i

f u e r a u n c a b a llo s a lv a je , m e t i r ó a l s u e lo . E s t a b a d e a c u e rd o e n

q u e lo le y e r a . . . p e r o e n o t r a s c o n d ic io n e s . . . N o h a y q u e h a c e r

m á s q u e e s o , l e e r l o d e b e s e r u n t r a b a jo . [81]
19 8 4 -1 9 8 8 255

D u r a n t e m i in f a n c ia f u i t a n q u e r id o — c o m o e n e s a s f a m ilia s

d o n d e s e q u ie r e y s e r e s p e t a a lo s n i ñ o s — q ue d e sp u é s ya n o he

t e n id o n e c e s id a d d e e s e a m o r , y a e s ta b a c o lm a d o . E n e l c a so d e

F r a n ^ o is [ T r u f f a u t ] e ra m á s b ie n a l c o n t r a r io ; a l p r i n c i p i o h u b o

u n a f a lt a d e a m o r , u n a f a lt a d e r e c o n o c im ie n t o . . . Y o e r a v a lo r a d o ,

a u n q u e f u e r a c o m o c a b e z a lo c a o c o m o g r a n u ja , p e r o t a m b ié n

p o r t e n e r t a l d o n , t a l a p t it u d , t a l c a b e llo o t a l b e lle z a , e n f i n , t e n ía

la s e n s a c ió n d e s e r a m a d o ; y e s o h a h e c h o q u e , d e s p u é s , n o h a y a

s e n t id o la n e c e s id a d d e q u e r e r s e r a m a d o p o r H i t c h c o c k o p o r

S p ie lb e r g . E s t o y e s c r ib ie n d o u n p r ó lo g o p a ra la e d ic ió n d e la

c o r r e s p o n d e n c ia d e T r u f f a u t : a lg u n a s c a r t a s e s t á n m á s e la b o r a ­

d a s — la s q u e h a b la n d e B a z i n , p o r e je m p lo — p e ro h a y o tra s e n

la s q u e d ic e a lg o d e lo q u e n o h a b la : n e c e s it a , t ie n e q u e e s c r i ­

b i r , t ie n e q u e e s t a b le c e r c o r r e s p o n d e n c ia c o n a lg u ie n . T e n g o la

s e n s a c ió n d e q u e la s c o r r e s p o n d e n c ia s , e n e l s e n t id o q u e t e n ía

la p a la b ra e n e l s i g l o X V I I I , m e h a n s id o d a d a s . L a f a m ilia e s t a ­

b le c ía u n ju e g o , d e s p u é s e ra c o s a t u y a a p a ñ á r t e la s c o n la s c a r ­

t a s , p e r o t e d a b a l o s a n i l l o s d e o r o q u e t e ib a n a p e r m i t i r e s t o . . . ,

e l c a b a llo d e f u e g o 2 q u e t e ib a a p e r m i t i r e s o o t r o . . . C a d a u n o

t e n ía u n a p e q u e ñ a p a r t e d e l t o is ó n d e o r o , d e l h i l o d e A r ia d n a .

D e s p u é s , u n o h a c e c o n e llo lo q u e q u ie r e , p e r o lo s p a d r e s y lo s

a b u e lo s t e lo h a b ía n d a d o y s e lo d a b a n a t o d o s . [81]

2Le Cheval defeu era una serie de los años ochenta sobre un caballo mágico que
ayudaba a una niña a reencontrarse con su padre, etc. En español se emitió
con el nombre de Fuego salvaje. [N. de los T.\
256 Pensar en tre imágenes

Lo q u e m e g u s t a e s e s t a r e n e l a ir e . H a y m u c h a s t e o r ía s c ie n ­

t í f i c a s q u e a f ir m a n q u e e l h o m b r e v ie n e d e l e s p a c io , l o q u e e s

u n a id e a m e d io r e lig io s a m e d io c ie n t í f ic a , e n la q u e a l f i n y a l

c a b o c r e o . .. S i m e lle v o m a l c o n l o s t e r r e s t r e s , e s p r o b a b le m e n t e

p o r q u e f o r m o p a r t e d e lo s e x t r a t e r r e s t r e s . C u a n d o le d ig o e s t o

a A n n e - M a r ie M i é v i l l e , n o c o n s ig o q u e m e c o n s id e r e u n v e r ­

d a d e ro e x tra te rre s tre que ha s id o p u e sto en la t ie r r a com o

m u c h o s o tro s y a l q u e h a y q u e d e s c u b r ir , c o m o a u n e s p ía o

c o m o e n u n a f ic c ió n . P o r e s o h a y q u e v i v i r c o n l o s p ie s e n la

t i e r r a , p o r q u e d e h e c h o , v e n im o s d e f u e r a . Y s ie m p r e m e d ic e n

q u e e s t o y e n la lu n a , a s í q u e ... M e g u s t a n m u c h o la s n o v e la s d e

c ie n c ia - f ic c ió n d e V a n V o g t , q u e s o n n o v e la s d e id e a s , s o n e n

g e n e r a l b a s t a n t e a c e rta d a s y t ie n e n u n la d o d o c u m e n t a l. E f e c ­

t iv a m e n t e , m ir a m o s la v id a t e r r e s t r e y f o r m a m o s p a r t e d e e lla .

Y d e s p u é s , t e n g o la s e n s a c ió n d e q u e t o d o e l t ie m p o e s t o y u n

p o c o f u e r a d e lu g a r . . . [81]

D e n i ñ o , n o s a b ía lo q u e e ra e l c in e . V i E l libro de la selva , Blan-


canieves , a lg o d u r a n t e la g u e r r a y s ó lo m u c h o d e s p u é s e m p e c é

a in t e r e s a r m e p o r e l c in e . A A n n e - M a r i e , s u m a d re le p r o h i b í a

i r a l c in e ( e n S u i z a e r a n m u y e s t r ic t o s ) y t o d o lo q u e p o d ía v e r

e r a n lo s westerns c o n J e f f C h a n d le r . E s t a b a h a r t a d e v e r c a b a ­

l l o s y h o m b r e s , p e r o t e n ía g a n a s d e i r a l c in e , a la p r o y e c c ió n .

E n t o n c e s , c o n u n a c a ja d e z a p a t o s y u n a lá m p a r a , s e f a b r ic ó

u n a r t i l u g i o p a ra v i s i o n a r l o s n e g a t iv o s d e la s f o t o s d e f a m ilia . . .

L e d ij e : “ T e in v e n t a s t e t u s a la d e c in e , a s í p u e s , lle g a s t e a l c in e

d e m u c h o m á s le jo s q u e y o , d e u n a m a n e r a h o n e s t a , c iu d a d a ­
I984-I988 257

n a , n o r m a l. Y o lle g u é d e la U n i v e r s i d a d d e l c in e , d e la Ciném a-
tbéque” . P o r e s o , a g e n t e c o m o e lla n o le d ig o : “ T ú n o v ie n e s d e l

c in e ” , s in o m á s b ie n : “ L le g a s t e a n t e s q u e y o ” . Y o e n t r é u n d ía

p o r a z a r , c o m o la g e n t e q u e v a a l c ir c o . . .

E n e l t e a t r o , e f e c t iv a m e n t e , a v e c e s s e t ie n e la f a m ilia , e l lu g a r ,

la c a sa . E n e l c in e , la c a sa n o e s tá a h í, s o m o s c o m o e l c a ra c o l,

h a y q u e c o n s t r u ir la y , a d e m á s, n o se v e , h a y q u e c o n s t r u ir la

c o n t in u a m e n t e . E n e l c in e , h a y u n a p a r t e q u e e s u n p o c o c o m o

lo s g it a n o s . . .

L o s c in e a s t a s d e la é p o c a e n q u e e m p e z a m o s v e n ía n d e l m e ­

d io m is m o . Y o , c u a n d o e m p e c é a q u e r e r h a c e r c in e , t o d o l o q u e

e n c o n t r é f u e q u e m i m a d r e t e n ía u n a a m ig a d e in f a n c ia , q u e

e ra la m a d r e d e D o n i o l - V a l c r o z e . E l ú n ic o c a m in o q u e t e n ía

e ra p r e s e n t a r m e a D o n i o l - V a l c r o z e c o n u n a c a rt a c o m o la s q u e

a v e c e s r e c ib o : “ S e ñ o r G o d a r d , m i h i j o e s t á m u y in t e r e s a d o e n

e l c in e , ¿ p o d r ía h a c e r a lg o p o r é l? ” . P a r a m í , e n t r a r e n e l c in e

e ra e s c r i b i r e n L a Revue du Cinema. E n t o n c e s , D o n io l- V a lc r o z e

r e s p o n d ió : “ E n v í e m e a lg u n o s a r t í c u l o s ” A la g e n t e d e Cahiers
la c o n o c í m á s t a r d e ... R o h m e r f u n d ó u n c in e - c lu b , y n o h a y q u e

o lv id a r q u e ro d ó L a Sonate á Kreutzer e n m u d o h a c ia 1 9 5 2 ó 5 3 .

Lo q u e s ie m p r e m o le s t a a la g e n t e e s q u e la N ouvelle Vague
— c u a n d o d ig o “ N ouvelle Vague” m e r e f ie r o a d o s o tre s p e r­

so n a s, n o m á s— n u n c a e s c o n d ió q u e p e n s a b a y q u e p a r t ía d e

a h í. L a g e n te p r im e r o d ic e : “ E n e l c in e n o h a y q u e p e n s a r” ,

d e s p u é s “ ¿ P o r q u é n o p o d r ía p e n s a r y o , d a d o q u e t ú p ie n s a s ? ”

Y o le s d ig o : “ P e r o t ú n o s a b e s p e n s a r , y o s í . T ú q u iz á s a b e s h a ­

c e r u n a s e c u e n c ia , p e r o no sa b e s p e n s a r” . E n c in e , ¿ p u e d e n

l i m i t a r t e a h a c e r s e c u e n c ia s ? H i t c h c o c k , q u e e s e l m á s g ra n d e
258 Pensar en tre im ágenes

d e l o s t é c n ic o s , lo in t e n t ó u n a v e z , h i z o una. Y u n e n s a m b la je

d e s e c u e n c ia s e s a ú n m á s c o m p le jo . H a y p e líc u la s q u e lo c o n ­

s ig u e n m e jo r q u e o t r a s , a lg u n a s a m e r ic a n a s a v e c e s , a lg o c i e r ­

t a m e n t e m á s c o m p le jo y m á s d if íc il. E n b io lo g ía , la s e c u e n c ia

d e a m in o á c id o s c o n t ie n e m i l c o s a s . E n c ie r t a m a n e r a , n o s é h a ­

c e r u n a s e c u e n c ia y s ie m p r e h e t e n id o u n p u n t o d é b i l , q u e e n

g e n e r a l t ie n e n t o d a s la s p e líc u la s a l c a b o d e c in c u e n t a m i n u t o s ;

l o s it a lia n o s s e li b r a r o n d e e s t o d e u n a m a n e r a m á s p r a g m á t ic a ,

p u s i e r o n u n e n t r e a c t o . [81]

D e s d e h a c e m u c h o t ie m p o , t e n g o la s e n s a c ió n d e q u e s e t r a ­

b a ja a l 2 0 ó a l 3 0 % d e la s p r o p ia s c a p a c id a d e s y q u e to d o e l

c in e e s t á h e c h o a s í. M á s v a le h a c e r c o s a s q u e t e n g a n u n p o c o

m á s d e h u m o r , m e n o s g ra v e s , y t r a t a r de e s t a r u n p o c o m e n o s

s o lo . . . D e s p u é s , s o b r e t o d o , s e h a b la p o c o d e la p e líc u l a : l o q u e

la g e n t e lla m a “ h a b la r d e la p e líc u l a ” n o t ie n e nada q u e v e r.

F r e u d d e s c u b r ió m u c h a s c o s a s , p e r o la g e n t e n o s e d ic e m u c h a s

m á s c o s a s q u e a n t e s , q u iz á m e n o s . . . N o e r a m á s f á c il h a c e r u n a

p e líc u la p a ra V ig o q u e p a ra c u a lq u ie r a h o y e n d ía ; t e n d r á la s

m is m a s d if ic u lt a d e s c o n G a u m o n t , la s m is m a s d if ic u lt a d e s c o n

e l p ú b lic o d e l C o lis e o . . .

E s t o y s e g u r o d e q u e F r a A n g é lic o o G i o t t o n o s e d e c ía n : “ S í ,

p e r o la p i n t u r a . . . ” P e r o a p a r t i r d e D e l a c r o i x , d ic e n : “ L a p i n ­

t u r a ” . E l p i n t o r p ie n s a q u e e s e l r e p r e s e n t a n t e d e la p i n t u r a ,

q u e e s u n e x t r a t e r r e s t r e , q u e é l m is m o e s p i n t u r a b a jo la f o r m a

d e p in t o r .
1984-1988 259

“ E s t u d i a m o s ” e n e l t a l l e r d e l o s g r a n d e s m a e s t r o s , q u e e ra la

Cinémathéque, d e s p u é s s a lim o s f u e r a ... P o r e s o s ie m p r e n o s t u ­

v i e r o n c ie r t a e n v id ia , d e c ía m o s : “ V e n im o s d e l c in e ” ...

C u r io s a m e n t e , c u a n d o lle g ó e l c in e , s e d ij o : “ L o q u e g u sta

a m u c h a g e n te e s m a lo ” . E n e l c in e , t o d o e l m u n d o , c o n t a l

d e q u e t e n g a o jo s y o r e ja s , t ie n e in m e d ia t a m e n t e u n a o p i n i ó n .

E l c a r t e r o t e d ic e : “ R e s n a is . . . e s o n o s o n p e líc u l a s , e l c in e e s

o tra c o sa ” . E n c a m b io , s i t ú le d ic e s B a r t ó k y M a d o n n a , d ir á :

“ B u e n o , a m í m e g u s t a M a d o n n a ” , p e r o n o d ir á q u e B a r t ó k n o

e s m ú s ic a , s in o q u e t e d ir á q u e n o e s s u t ip o d e m ú s ic a , m i e n t r a s

q u e r e s p e c t o a l c in e d ic e : “ N o e s u n t ip o d e c in e q u e m e i n t e ­

r e s a y , a f i n d e c u e n t a s , e s o n i s iq u ie r a e s c in e ”

La Nouvelle Vague d ij o : “ E s u n g é n e r o c o m o c u a lq u ie r o t r o ” .

V ig o e s l o m is m o q u e B e c k e t t . S i V ig o e m o c io n a a d i e z e s p e c ­

t a d o r e s , d e b e s e r m a n t e n id o d e a lg u n a m a n e r a , p a ra q u e p u e d a

v i v i r e n a r m o n ía c o n e s o s d ie z e s p e c t a d o r e s . S ie m p r e h e s id o

f i e l a e s o , e n p a la b r a s y e n a c to s . |8i)

V u e lv o a e x p lic a r la id e a d e p o r q u é s o y “ d e v a n g u a r d ia ” . H a y

d o s m o v im ie n t o s . S i v ie n e s a la t i e r r a , lle g a s a u n l u g a r d e s i e r ­

t o , a u n t e r r i t o r i o p e r d id o . . . A l c a b o d e u n r a t o , la g e n t e v ie n e

a v e r. C re o que yo m e e sc a p é . P e ro c o m o h u í h a c ia d e la n t e ,

f in a lm e n t e m e q u e d é e n la v a n g u a r d ia y e llo s c o r r í a n d e t r á s ...

M i e n t r a s q u e h a y o t r o s q u e lle g a n a la t i e r r a d e o tra m a n e ra ,

q u e v e n u n m o v im i e n t o y lo s ig u e n . . . A n t e s , h a b ía u n a e c o n o ­

m ía y u n a c u lt u r a , d e s d e lo s t ie m p o s d e F r a n c is c o I , L e o n a r d o
2Ó0 Pensar en tre im ágenes

d a V i n c i , y n o e r a lo m is m o q u e p la n t a r p a ta t a s . A h o r a e s c a s i lo

m is m o . L a f u e r z a d e A m é r ic a r e s id e e n q u e n o t ie n e e c o n o m ía :

p u e d e s u b i r , b a ja r , e s u n a c u lt u r a . N o h a y m á s q u e c u l t u r a , p o r

t o d a s p a r t e s . P o r e s o h a c o n q u is t a d o t a l p o d e r f in a n c ie r o . ¿ P o r

q u é c r e e s q u e u n a c o m p a ñ ía d e T o k i o c o m p ra u n V a n G o g h

p a ra m e t e r lo e n u n a c a ja f u e r t e ? N o e s p a ra c o n t e m p la r lo . E n

e se m o m e n t o , e f e c t iv a m e n t e , la c u lt u r a s e v u e lv e m á s fu e rte

que nunca, y la t e le v is ió n es u n in s t r u m e n t o d e c u lt u r a . E l

c in e n u n c a lo h a s id o . Y e n e s e s e n t id o , a h o r a e s tá p a s a d o d e

m o d a . G r i f f i t h n u n c a q u is o “ e d u c a r a la s m a s a s ” , n i E i s e n s t e i n ,

n i n a d ie . .. Q u e r ía n h a c e r p e líc u l a s , e s o e s t o d o . ¡ Q u e s o n i n c l u ­

s o m e n o s q u e lo s l i b r o s ! Y e s o e s lo q u e a la g e n t e le g u s t a d e l

c in e .

A c t u a lm e n t e , i n c l u s o la s e d it o r ia le s so n g ra n d e s g ru p o s y ,

d e n tro , h a y u n C h r is t ia n B o u r g o is . D e v e z e n c u a n d o se h a ­

cen c o s a s in t e r e s a n t e s , p e r o e n c o n ju n t o no h a c e n lit e r a t u ­

ra , s in o que c u m p le n una f u n c ió n lit e r a r ia que e s n e c e s a r ia

p a ra la s o c ie d a d , y lo h a c e n lo m e j o r p o s ib le . . . L a g r a n p i n t u r a

t a m b ié n t u v o s u é p o c a ... Q u e e n c ie n a ñ o s s e d ie r a n F l a u b e r t ,

D o s t o ie v s k i, M e r e d it h , F a u lk n e r , M a lr a u x , e s m u c h o ... ¿ C ó m o

q u i e r e n q u e h a y a o t r o a s í? . .. S i m ir a s la s h i s t o r i a s d e l j a z z , s ó lo

hay u n m ú s ic o q u e h e d e s c u b ie r t o t a r d ía m e n t e , s ó lo p o rq u e

l e í u n a c r ít ic a e n la q u e d e c ía n lo q u e s u e le n d e c i r d e m í: s e

tra ta de O rn e tte C o le m a n . T o d o e l t ie m p o le d ic e n : “ A n t e s

e r a m e j o r ” . S ie m p r e h a h e c h o c o s a s c o m p le t a m e n t e f u e r a d e l

s is t e m a , p e r o q u e h a n t e r m in a d o p o r e je r c e r c ie r t a in f lu e n c ia . . .

En c u a lq u ie r c a s o , r e s p e c t o a l c in e , n a d a h a c a m b ia d o e n e l

f o n d o . H a y c a d a v e z m á s d in e r o e n e l c in e , p o r e l v íd e o , la t e ­
1984-1988 2ÓI

l e v i s i ó n , p e r o s ig u e n h a b ie n d o la s m is m a s d if ic u lt a d e s p a ra h a ­

c e r p e líc u l a s in t e r e s a n t e s y d e m a n e r a in t e r e s a n t e . P o r q u e s i ,

c u a n d o m e v e o c o n S t r a u b , la c o m id a p a sa e n e l m á s c o m p le t o

s i l e n c io . . . n o e s in t e r e s a n t e . L a s v e c e s q u e q u e d é c o n J a c q u e s

B e c k e r , o c o n T r u f f a u t , n o e r a a s í. M e a c u e r d o d e l o s f e s t iv a le s

d e P e s a r o , e s ta b a M o u l l e t , P a s o l i n i , M e t z q u e e ra u n i n t r u s o

y q u e c r it ic a b a a P a s o l i n i . D e s p u é s M o u l l e t p o n ía d e v u e lt a

y m e d ia a M e t z , a p la u s o s , g r i t o s . . . D e h e c h o , e ra e l f i n a l d e

a lg o . L o s f e s t iv a le s y a n o s o n a q u e lla m e z c la d e c u r io s id a d e s

q u e h a b ía e n t o n c e s . A h o r a , lle g a s a u n h o t e l, t o d o e s t á c o m -

p a r t im e n t a d o , s ó lo q u e d a la n o s t a lg ia . E n l o s a v io n e s e s t o e s

a lg o q u e s e v e c la r a m e n t e . A v e c e s v ia jo e n p r im e r a c la s e , p e r o

ra ra m e n te e n business, p o r q u e a h í la g e n t e e s in s o p o r t a b le , s o n

c o m o lo c u t o r e s d e t e l e v i s i ó n : e s t á n t a n f e lic e s s e n t a d o s e n s u s

p e q u e ñ o s a s ie n t o s , c o n s u s b a n d e jit a s , n u n c a h e v is t o g e n te

t a n f e l i z c o m o e llo s . T i e n e n s u s c a lc u la d o r a s , d is c u t e n d e l crack
e n W a l l S t r e e t , d e c u a lq u ie r c o s a , c o m o l o s g r a n d e s , ¡e s a s o m ­

b r o s o ! E n e l t r e n t o d a v ía s e v e n r o s t r o s h u m a n o s , p o r m á s q u e

la s e s t a c io n e s s e a n y a m u y f u n c io n a le s . . . E n e l a v ió n t ie n e s la

s e n s a c ió n d e q u e d e b e s c u m p l i r e l r e c o r r i d o . E n e l t r e n sa b e s

q u e , s i q u ie r e s b a ja r e n la s ig u ie n t e e s t a c ió n , t o d a v ía p u e d e s

h a c e r lo . . . s a lv o e n e l T G V . N o m e g u s t a e l T G V , n o s e p u e d e n

a b r i r la s v e n t a n i lla s . . . |8i|

S i h a b lo c o n u n a p e r s o n a c u a lq u ie r a , e n p r i n c i p i o m e s ie n t o

m á s jo v e n : a l e n v e je c e r , m e s ie n t o c o m o s i s ie m p r e t u v i e r a la

m is m a e d a d y t e n g o s ie m p r e la i m p r e s i ó n d e s e r m á s jo v e n q u e
2 Ó2 Pensar en tre im ágenes

l o s o t r o s y d e d e c ir : “ P e r o , ¿ p o r q u é le s g u s t a n t o d a s e s a s a n t i ­

g u a lla s ? ¿ P o r q u é le s g u s t a n e s o s travellings y e s o s m o v im ie n t o s

de dollyV\ C u a n d o v o y a G a u m o n t , s o y e l m á s v ie jo y , s in e m ­

b a r g o , m e s ie n t o c o m o u n m u c h a c h o q u e v a a v e r a u n r i c o s e ­

ñ o r p a ra m e n d ig a r . E n t o n c e s , h e d e t e n e r la f u e r z a p a ra d e c ir :

“ S í , p e r o le d e b e t o d o e s o a l c in e , a u n q u e se a a t r a v é s d e m í. . .

n o m e lo d e b e a m í, s in o a l c in e ” . [8i|

U n p la n o n o t ie n e q u e s e r p e r f e c t o s in o c o n s is t e n t e , p a ra p o ­

d e r m a n t e n e r s e a l la d o d e l o t r o . S i c o g e s a u n g ig a n t e y a un

e n a n o , y e l g ig a n t e s e p o n e d e r e c h o y e l e n a n o c a e p o r e l s u e lo ,

u n o s e p r e g u n t a : “ ¿ q u é le p a sa a l p e q u e ñ o ? ” . E n g e n e r a l, y o m e

d o y c u e n t a p o r la f o t o g r a f ía y e l e n c u a d r e . L a l u z n o lle g a p o r ­

q u e n o sa b e d ó n d e d e b e i r , p o r q u e n o s e h a p u e s t o la c á m a ra

e n e l lu g a r a d e c u a d o , o p o r q u e la p e r s o n a n o h a c e l o q u e d e b e

p a ra r e c ib ir la . . .

Se s ie n t e u n a g r a n a n g u s t ia y n o c re o q u e e l o p e ra d o r q u e

e m p u ja e l travelling o b t e n g a e l m is m o p la c e r , e n t o d o c a s o , n o

e l m is m o q u e O p h u ls . P e r o , ¿ q u é e s e l A r t e c o n s u s d o s o t r e s

m i l a ñ o s ? L a f u n c ió n a r t ís t ic a n a c ió u n p o c o d e s p u é s d e la E d a d

M e d ia y y a e s t á d e s a p a r e c ie n d o , h a t e n id o s u é p o c a . A h o r a e s

m á s b ie n la f u n c ió n t é c n ic a y e l A r t e s e p e r c ib e c o m o u n e n e ­

m ig o p o r q u e e s lo q u e te p e rm it e c o m p a r t ir a lg o j u n t o s ; c o n

la t é c n ic a , n o s e p u e d e : h a y d e m a s ia d o r á p id o u n a a p lic a c ió n ,

lu e g o u n a d e c is ió n , lu e g o u n a v o lu n t a d d e p o d e r . G a n a rá e l q u e

d e c id e i r a la lu n a y q u e lo lle v e n r á p id o , y e l o t r o d ic e : “ V a le ,

d e a c u e r d o , s i q u ie r e i r , c o n t a l d e q u e p a g u e b ie n , y o le h a g o e l
1984-1988 263

c i r c u i t o ” . Y a n o e x is t e e s t a f u n c ió n d e l a r t e q u e s ó lo p u e d e s e r :

c o m p a r t ir , m o s t r a r j u n t o s . S e a e l a r t e s a n o o e l a r t i s t a , e s a lg o

q u e d e s a p a re c e . (81]

E l c in e n u n c a h a s id o m á s q u e u n a le y e n d a . N o s e p u e d e c o g e r

c o n la m a n o ... N o e s u n l i b r o . U n o p u e d e m e t e r s e A na Karenina
e n e l b o l s i l l o , p e r o n o a G r e t a G a r b o .. . s i n o e s e n u n s u e ñ o , e l

n u e s t r o c o m o e l s u y o c u a n d o , o s c u r o , s e v u e lv e t o d o n e g r o ...

E l c in e n u n c a h a e x i s t i d o . S ó l o s e h a p r o y e c t a d o , c o m o la s

p a la b ra s d e S a n B e r n a r d o a lo s p o b r e s d e la E d a d M e d ia .

A s í p u e s , e l m i s t e r i o . E l d e la p r o y e c c ió n . E l c in e n o t ie n e

m á s q u e p ro y e c to s \projets\, m ie n t r a s q u e la t e le v is ió n n o t ie n e m á s

q u e re c h a z o s [rejets]. L a t e le e s c u p e , s u d a y v o m it a . E l c in e a b re ,

m u e s t r a y a c o g e . P r o y e c t a . C o m o e l b e b é a l n a c e r , q u e p a sa p o r

e l p a s illo — la c á m a ra o s c u r a — y s a le d e l a g u je r o . S e p r o y e c t a

e n la v id a . D e a h í la s e n s a c ió n t a n f u e r t e e n la g e n t e d e q u e e l

c in e e s la in f a n c ia d e l a r t e ( n i n g ú n e s p e c t a d o r d u d a r á e n d e ­

c i r s u s im p r e s io n e s s o b r e D r e y e r o C a r a x m ie n t r a s q u e d u d a r á

a n t e B e e t h o v e n o M a t is s e ) y la e t e r n a le y d e l e t e r n o re to rn o

h a r á q u e lo s m e r c a d e r e s d e i l u s i ó n — G a u m o n t e l p r im e r o —

no p a r a r á n h a s t a lle v a r e l e s p e c t á c u lo a lo s d o r m i t o r i o s . A h í

y a c e la f u e n t e d e u n p r o y e c t o h u m a n o .

N i u n a n o v e la . N i u n c u a d r o . D e e n t r a d a , s ó lo u n m is t e r io .

E s o e s e l c in e . (82]
1989-1992

P e r t e n e z c o a u n a v e r d a d e r a t r i b u , p r o t e s t a n t e , la d e l o s M o -

nod.

A l in ic io d e la g u e r r a , a lo s d ie z u o n c e a ñ o s , p a s é d o s a ñ o s

c o n p a r ie n t e s q u e h u ía n d e P a r í s a n t e la lle g a d a d e l o s a le m a ­

n e s . F u i m o s a B r e t a ñ a . E n la p la y a h a b ía m u c h a g e n t e a la q u e

n o c o n o c ía m o s . E r a n s o ld a d o s a le m a n e s . U n a t ía n o s e n s e ñ ó a

h a c e r a c to s d e r e s is t e n c ia . . . a p a s a r d e la n t e d e la Kommandantur
d e Q u i m p e r c h u p a n d o p ir u le t a s . E l l a lo c o n s id e r a b a u n a c to

d e i n s u m i s i ó n . D e s p u é s , e s t u v e p o r V ic h y , d o n d e t e n ía m o s a m i­

g o s d e la C r u z R o ja . Ib a a l c in e c a d a t a r d e . V i t o d a s la s c o m e ­

d ia s a la f r a n c e s a d e la é p o c a . E s o d e b ió m a r c a r m e .

D o n io l- V a lc r o z e m e h iz o d e s c u b r i r la n u e v a r e v i s t a q u e se

f u n d a b a c o n G a llim a r d y d e la q u e s e h i z o c a rg o a n t e s d e q u e

e x is t ie r a Cahiers. T ra té d e e s c r i b i r a lg u n o s a r t í c u l o s , p e r o s in

p e n s a r e n h a c e r p e líc u la s . E s a id e a m e v i n o d e s p u é s . H a b l a r e

i r a l c in e e ra c a s i h a c e r u n a p e líc u la . Y , a d e m á s , m i m a d r e t e m ía

p o r s u h i j i t o y a q u e s e d e c ía q u e e s e a m b ie n t e e r a m u y h o m o ­

s e x u a l A s í p a s a r o n d ie z o d o c e a ñ o s , a n t e s d e la Nouvelle Vague.
2 66 Pensar en tre im ágenes

C uando d e jé a m i f a m ilia , m e f u i a t r a b a ja r a u n a p r e s a e n

S u i z a y m e d e c ía : v o y a a h o r r a r a lg ú n d in e r o y , d e s p u é s d e d o s o

t r e s a ñ o s , v o lv e r é a P a r í s . C o n 2 5 a ñ o s , c o n s e g u ir é h a c e r m i p r i ­

m e r a p e líc u la . E s e l o b je t iv o q u e s e f i j ó O r s o n W e l l e s . U n a fe c h a

f a t íd ic a . C in c o a ñ o s m á s ta rd e , y o m is m o p r o d u je un p r im e r

c o r t o m e t r a je c o n m i p a g a . D e s p u é s s e lo v e n d í a la s o c ie d a d d e

la p r e s a [Opération betón].

C u a n d o m is p a d re s se s e p a ra ro n , e n to n c e s n o s o t r o s n o s se p a ­

r a m o s . P e r o a p ro v e c h é la f a m ilia h a s t a e l l í m i t e . T r u f f a u t t u v o

u n a in f a n c ia m u y d u r a , d e s g ra c ia d a , c o m o m u c h o s jó v e n e s . Y o ,

a l c o n t r a r io , lo t u v e t o d o . Y la r iq u e z a y a n o p u e d e a f e c t a rm e .

C u a n d o e ra p e q u e ñ o , t e n ía c in c o c a s a s , d o c e b a r c o s . T e n í a a c ­

c e s o a la s c a s a s , a l s o l , a l m a r , a la n ie v e . E s o e s a lg o q u e le f a lt ó

a T r u f f a u t . N o s o t r o s n o t e n ía m o s q u e e s f o r z a r n o s . E s t á b a m o s

r o d e a d o s d e l i b r o s . H a b ía u n c ie r t o r i g o r p r o t e s t a n t e y e s o e ra

i m p o r t a n t e . S i e x is t e u n a im a g e n d e la d e m o c r a c ia f e l i z , y a d e ­

m á s r ic a , c r e o q u e la h e c o n o c id o .

A g r a n d e s r a s g o s , t e n g o t r e s p e r ío d o s e n m i c r o n o lo g ía : p r i ­

m e r o la f a m ilia , d e s p u é s la e s c u e la d u r a n t e m u c h o t ie m p o , e s ­

t u v e v a g u e a n d o d e u n la d o a o t r o , e s t u v e i n t e r n o e n e l i n s t i t u t o

L o u i s - l e - G r a n d , e s t u v e t a m b ié n e n e l B u f f o n , e s t u v e e n S u i z a ,

e n la s e s c u e la s a la s q u e ib a n lo s h i j o s d e l S h a d e I r á n . . . e n u n

m o m e n t o d a d o , t u v e q u e e m p r e n d e r s o lo m i c a m in o .

M e g u s t a n m u c h o la s b io g ra f ía s . P o r e je m p lo , c u a n d o e m p e c é a

l e e r d e v e r d a d a J o s e p h C o n r a d , p r e f e r í c o m p r a r m e s u b io g ra f ía .

U n o p u e d e e n t e r a r s e d e lo s p e q u e ñ o s d e t a lle s . M e g u s t a s a b e r q u e

C o n r a d v ia ja b a e n p r im e r a c la s e y s u m u je r y s u s h i j o s e n t e rc e ra .

En a q u e lla é p o c a , p e n s a b a q u e la Nouvelle Vague e ra u n p r i n ­


1989-199 2 267

c ip io y q u e t o d o ib a a c o n t in u a r . A h o r a , p ie n s o q u e e ra u n a

p u e r t a q u e s e c e rra b a . Y n o n o s d im o s c u e n t a .

S e e m b a ls a m ó la p o s ib ilid a d d e c r e a r u n im a g in a r io c o m o s e

e m b a ls a m a b a a l o s f a r a o n e s . E l c in e e s u n a p u t a y s e le h a c e

d e c ir lo q u e u n o q u ie r e . M e g u s t a r ía d e d ic a r m e a l p e r io d is m o .

A n t e s , v ia ja b a m u c h o , c o g ía e l t r e n . A n t e s d e h a c e r u n a p e l í ­

c u la , m e c r e ía q u e e ra A l b e r t L o n d r e s o J a c k L o n d o n . S e r í a

n e c e s a r io q u e u n m i n i s t r o d e c in e o b lig a r a a A l a i n D e i o n , p o r

e je m p lo , s i h a g o u n a p e líc u la s o b r e la p o lic ía , a p a s a r s e i s m e s e s

e n t r e p o lic ía s . Y s e t r a e r ía u n a c in t a d e v íd e o q u e s e p r o b a r ía e n

la t e l e v is ió n . L o s g u io n e s d e b e r ía n h a c e r s e e n la t e l e v i s i ó n q u e ,

a s u v e z , e s t a r ía e n r e la c ió n c o n lo s p e r ió d ic o s .

En la l i t e r a t u r a h a y a lg o q u e nunca h a b rá e n e l c in e . U n a

v i s i ó n q u e p u e d e c a lif ic a r s e d e t o t a lit a r ia , u n d e s e o d e p r o b a r ,

d e im p o n e r s e , d e le g is la r . E s lo q u e t a m b ié n p a sa e n m a t e m á ­

t ic a s y q u e t a n p o c o m e g u s t a d e l o s c ie n t í f ic o s . A m e n u d o so n

m u y b ru to s e n su d e s e o d e u n if ic a r . A n t e s t a m b ié n t e n ía e s e

d e s e o d e d e m o s t r a r le a l o t r o q u e y o t e n ía r a z ó n . A h o r a t r a t o d e

r e la ja r m e . S e t r a t a d e c h a r la r , d e c o n v e r s a r . P o r e s o p r e f i e r o e l

le n g u a je m u s ic a l, q u e n o t r a t a d e d e m o s t r a r n a d a .

En la e s c u e la , e s ta b a d o t a d o p a ra la s m a t e m á t ic a s . C u a n d o

h u b o q u e p a s a r a la e s c u e la s u p e r i o r d e m a t e m á t ic a s , t u v e m u ­

c h a s d if ic u lt a d e s . T e n í a q u e le e r l i b r o s d e lo s q u e n o e n t e n d ía

n a d a , c o m o s e le e u n a p a r t it u r a ; u n o v e u n a s e r ie , v e s ig n o s q u e

v u e lv e n d e c u a n d o e n c u a n d o , y s e d ic e : “ ¡ M e g u s t a r ía p u b lic a r

m i p r im e r a n o v e la e n G a l l i m a r d ! ” [84]

L o q u e t e m o e s q u e , a l e n v e je c e r , m e v u e lv o m e n o s a t r e v id o ,

y c a d a v e z lo s e ré m e n o s. A ñ o ro la é p o c a d e la Nouvelle Vague
2 68 Pensar en tre imágenes

e n la q u e n o t e n ía m o s n in g ú n m ie d o . M e g u s t a r ía v o l v e r a e n ­

c o n t r a r e s o . C r e o q u e lo lo g r a r é d e n t r o d e u n o s d i e z a ñ o s . P o r ­

q u e c u a n d o u n o s e a c e rc a a la v e je z o a la m u e r t e , e s o t r a c o s a ,

y a n o h a y na d a q u e p e rd e r. E n e s t o s m o m e n t o s , e n c a m b io ,

t e n g o m ie d o , q u ie r o c o n s e r v a r la s c o s a s , p o d e r p a g a rm e u n a

c a sa . E n t o n c e s m e d ig o q u e n o d e b o h a c e r u n a e s c e n a d e a m o r

a s í p o r q u e m i v e c in o — p o r n o d e c ir e l p r o d u c t o r — se e n fa ­

d a rá y n o q u e r r á q u e c o m p r e u n a c a sa a l la d o d e la s u y a . M e

d o y c u e n ta d e q u e a r r ie s g o m enos y e so m e p re o c u p a y me

d ig o q u e h a y q u e a t r e v e r s e . . . P e r o t e n d r ía m o s q u e s e r v a r io s :

d u r a n t e la Nouvelle Vague t e n ía m o s u n a f u e r z a t e r r i b l e , é r a m o s

t r e s o c u a t r o , p e r o n o s c o m u n ic á b a m o s c o n s t a n t e m e n t e , s i n p a ­

r a r . C u a n d o e s c r ib ía u n a r t íc u lo p a ra Cahiers , se lo e n se ñ a b a a

R o h m e r y , s i é l m e d e c ía q u e e s ta b a b ie n , m e a le g ra b a m á s q u e

si a h o ra c o n s ig o te n e r 3 0 0 .0 0 0 e s p e c t a d o r e s . T e n ía m o s una

f u e r z a i n c r e íb le , q u e p e r d í, c o m o u n a e s t r e lla q u e s e e n f r ía . L o s

c u e r p o s s e q u e d a n f r í o s . (84]

M e g u s t a r ía p o d e r e le g ir le n t a m e n t e y h a c e r lo a c o m p a ñ a d o .

P a r a n o e le g ir t a n r á p id o , p a ra t e n e r t ie m p o p a ra e llo . L o que

m e e s p a n t a c u a n d o v e o a la g e n t e m o n t a r e s lo r á p id o q u e lo

h a c e n , c o s a q u e n a d ie le s h a e x ig id o , n a d ie ... v o l v e r a e n r o l l a r

a t o d a v e lo c id a d , p e g a r c o n u n a v io le n c ia a b s o lu t a m e n t e i n f e r ­

n a l. C u a n d o e n r e a lid a d e l m o n t a je e s a lg o s u a v e . T e n e r t ie m p o

d e r e s p i r a r . T o d o e s t á a h í. S i p u d ie r a q u e d a r s e b a jo la f o r m a d e

rushes y la g e n t e v ie r a la p e líc u la a s í, s e d ir ía : “ E s t o e s lo q u e v a ­

m o s a h a c e r ...” . P e r o t o d o s e q u e d a r ía b a jo la f o r m a d e p r o y e c t o .
1989-1992 269

T e n e m o s u n a S t e e n b e c k d e h a c e d ie z a ñ o s , e s t á c o m o n u e v a .

M e g u s t a l i m p i a r l a y m e g u s t a r ía q u e e s o le g u s t a s e a a lg u ie n

m á s , p a ra n o e s t a r o b lig a d o a h a c e r lo s ie m p r e , p o r q u e s e c a e

rá p id a m e n t e e n a lg o m a n ía c o ... G le n n G o u ld se o c u p a d e s u

p ia n o , to c a e l p ia n o d e c ie r t a m a n e r a , t o d o c u e n t a , la a lt u r a d e l

a s ie n t o , e t c . M e h e d e d ic a d o m u c h o a la t é c n ic a , m u c h o m á s

q u e la m a y o r p a r t e d e l o s t é c n ic o s . M e g u s t a n lo s o b je t o s . E n m i

s a la d e m o n t a je , h a y u n p e q u e ñ o c a r t e l q u e d ic e : “ S e a a m a b le

c o n n o s o t ro s , n o s o m o s s e re s h u m a n o s ” . (84)

U n o d e lo s m o m e n t o s m á s a g ra d a b le s , in c l u s o s i n o h a y m á s

q u e d o s p la n o s m a lo s y u n o sa b e q u e n o h a b rá o t r o s y q u e e n ­

t o n c e s e s t á o b lig a d o a m e t e r u n o y o t r o , e s t e n e r la p o s ib i l i d a d

d e t r a n s f o r m a r la lib e r t a d e n d e s t in o . E n g e n e r a l, t o d a s la s p r i ­

m e r a s p e líc u l a s s o n d e m a s ia d o la r g a s , p o r q u e u n o p o n e e n e lla s

v e i n t ic in c o a ñ o s d e v id a .

En e l m o n t a je s e s ie n t e la u t o p ía c o m o u n a n im a l f a m i l i a r .

E s o n o s e p u e d e s e n t i r e n e l r o d a je , q u e a l f i n y a l c a b o e s a lg o

v i o l e n t o . E n g e n e r a l, l o s r o d a je s q u e v a n b ie n d a n lu g a r a p e l í ­

c u la s t e r r ib le m e n t e e s t ú p id a s . H a y d e m a s ia d a s c o s a s e n ju e g o ,

d e m a s ia d a s m u je r e s , d e m a s ia d o d in e r o , d e m a s ia d a s h i s t o r i a s ,

d e m a s ia d a s le y e s , d e m a s ia d o s s u e ñ o s , d e m a s ia d o s c á lc u lo s , d e ­

m a s ia d o s o lv id o s . Y e s o e s lo q u e le g u s t a a la g e n t e . E s u n p a r ­

t id o m a r a v illo s o . T o d o t e v ie n e d a d o , a m e n o s q u e s e a s e l a u t o r .

T e p r o p o r c io n a n u n a h i s t o r i a , te p r o p o r c io n a n u n m a t e r ia l, n o

h a y n e c e s id a d d e in v e n t a r , s i n o l o sa b e s u t i l i z a r , e l a y u d a n te

o e l s u p e r i o r c o r r e g ir á la s c o s a s ; t e p r o p o r c io n a n r e la c io n e s ,
2 70 Pensar en tre imágenes

t e p r o p o r c io n a n v ia je s , t e p r o p o r c io n a n e l p a g o d e l o s c o s t e s .

U n m u n d o a b s o lu t a m e n t e m a r a v illo s o . L a g e n t e q u e h a c e c in e

v i v e , a t r a v é s d e é l, u n p r i n c i p i o d e s o c ie d a d id e a l. P e r o , p o r

c o n t r a t o , s e t e r m in a a l c a b o d e d o s o t r e s m e s e s . E n t o n c e s s e

c o n s tru y e o tra s o c ie d a d q u e s e lla m a r á S a ra F ilm s o W a rn e r

B ro s ., c o n o tra g e n te . E s una e s p e c ie d e a lf o m b r a v o la d o r a .

U n a u t é n t ic o m ila g r o . (84]

M i id e a e s : ¿ p o r q u é e l c in e s e in v e n t ó e n b la n c o y n e g ro ? P o ­

d r í a h a b e r s e in v e n t a d o e n c o lo r , e l c o lo r e x is t ía . I n c l u s o c u a n d o

N ie p c e h i z o s u p r im e r a f o t o , t o d o e l m u n d o s a b ía h a c e r c o lo r .

A m i m o d o , d i r í a q u e a p a r t i r d e l m o m e n t o e n q u e s e r o b ó a la

v id a s u p r o p ia im a g e n , e n q u e la r e p r e s e n t a c ió n s e c o n v i r t i ó

e n u n r o b o , h a b ía q u e “ lle v a r l u t o ” P o r e s o s e in v e n t ó e l c in e

e n b la n c o y n e g ro , p o rq u e h a b ía q u e lle v a r l u t o p o r la v id a .

C u a n d o h a b lo d e “ la o p e r a c ió n m o r t a l d e la c r e a c ió n ” , n o s o y

y o q u ie n la h a in v e n t a d o . P o r lo d e m á s , m á s a d e la n t e , l o s p r i m e ­

r o s t e c n ic o lo r e s a d o p t a r o n lo s c o lo r e s d e la s f u n e r a r ia s . H a c e r

e s o s c o lo r e s e s p a n t o s o s , r o j o a m a r r o n a d o , c u a n d o p o d ía n h a b e r

t o m a d o e l c o lo r id o d e B o n n a r d , d e M a t is s e o d e D e l a c r o i x , n o

e s in o c e n t e . E s e s a id e a d e l le v a r u n l u t o p r o f u n d o , d e e s t a r e n

d e u d a e n r e la c ió n c o n la v id a , lo q u e e l c in e h a lle v a d o .

N o s o y c r i s t i a n o , p e r o c u a n d o le o e n S a n P a b lo q u e la im a g e n

v e n d rá e n e l t ie m p o d e la r e s u r r e c c ió n . . . p u e s b ie n , d e s p u é s

d e t r e in t a a ñ o s d e m o n t a je , e m p ie z o a e n t e n d e r lo . P a r a m í,

e l m o n t a je e s la r e s u r r e c c ió n d e la v id a . E l r o d a je n o e s e s t e p e ­

r í o d o d e r e s u r r e c c ió n p o r q u e , p a ra q u e h a y a u n r e n a c im ie n t o ,

e s n e c e s a r io q u e h a y a u n s a c r if ic io y u n a m u e rte ... A f o r t u n a ­
I989-I992 271

d a m e n t e , e l r o d a je d e u n a p e líc u la s e h a c e c o n u n a c ie r t a a le ­

g r ía , la p r o p ia d e l o s s a lt im b a n q u is . E s e s e n t im ie n t o d e u t o p ía ,

d e r e s u r r e c c ió n p o s ib le , e s e l q u e e n c u e n t r o e n e l m o n t a je y

e l q u e m e h a c e s o p o r t a b le lo s o lo q u e e s t o y . S i a lg u ie n t ra b a ja

d e la m is m a m a n e r a , m e s ie n t o m e n o s s o lo . C a d a lo c o c o n s u

t e m a . C u a n d o S t r a u b m e d ic e q u e h a c e c in c o n e g a t iv o s d e c a d a

p e líc u la , m e s ie n t o m e n o s s o lo . C u a n d o R i v e t t e m e d ic e q u e v a

a c o r t a r t r e i n t a s e g u n d o s d e u n a p e líc u la d e 2 h 3 0 p a ra d e ja r la

e n 2 h 2 9 , t a m b ié n m e s ie n t o m e n o s s o lo . [84]

L a n g l o i s a lu d ía a u n a h i s t o r i a d e l c in e q u e , m u c h o m á s t a r d e ,

m e d io g a n a s d e a p r e n d e r . U n a h i s t o r i a q u e c o n t a b a c ó m o E i -

s e n s t e in m o n t a b a s u s p e líc u la s , a m a n o , s im p le m e n t e c o n u n a s

t ije r a s y u n a e n c o la d o r a . E r a s o r p r e n d e n t e . [85]

E l c in e e ra e l a r t e d e l m o n t a je , e s t e a r t e ib a a n a c e r, e ra p o ­

p u la r . M i g u e l A n g e l t ra b a ja b a p a ra e l P a p a , t a m p o c o s e p u e ­

d e d e c ir q u e l o s n o v e lis t a s . . . A lg u n o s t u v i e r o n g r a n d e s t ir a d a s ,

p e r o in c lu s o M a l r a u x o P r o u s t , s u s t ir a d a s n o f u e r o n la s d e S u -

li t z e r . M a r g u e r it e [ D u r a s ] , t a m p o c o . E l c in e , e n s e g u id a , m u y

r á p id o , s u b ió , m u c h o m á s r á p id o q u e L e P e n . E n t r e s a ñ o s p a s ó

d e t r e i n t a e s p e c t a d o r e s a t r e i n t a m illo n e s . L a p i n t u r a n u n c a h a

s id o t a n p o p u la r . S i V a n G o g h f u e r a p o p u la r , s e h a r ía n g ir a s c o n

s u s c u a d r o s . E l c in e d io lu g a r a u n a t é c n ic a , a u n e s t i l o o a u n a

m a n e r a d e h a c e r , a lg o q u e c r e o q u e e n e l f o n d o e ra e l m o n t a je .

L o q u e p a ra m í q u ie r e d e c ir v e r , v e r la v id a . S e t o m a la v id a , se

t o m a e l p o d e r , p e r o p a ra v e r y v o lv e r a v e r y p o d e r j u z g a r . V e r

la s d o s c o s a s y p o d e r t o m a r u n a d e c is ió n d e b u e n a fe .
272 Pensar en tre imágenes

Lo s a le m a n e s s e d e d ic a r o n a la i lu m in a c ió n , t e n ía n la l u z ,

p e r o t a m b ié n b u s c a b a n e l m o n t a je , lo h ic ie r o n a p a r t i r d e la

l u z . E l m o n t a je e s u n c o n t in e n t e q u e n o h a e x i s t i d o y q u e c re o

q u e n o e x i s t i r á ; y e n e l c a s o d e q u e s e c o n s ig u ie r a , n o s e r ía lo

q u e s e h a b r ía lo g r a d o e n e l c in e m u d o .

S i v e n g o a q u í e s p a ra v e r g e n t e y e s c u c h a r la . . . P a r a h a b la r y o

s o lo e n v o z a lt a , p a ra v e r g e n t e q u e m e m ir a f ija m e n t e y a la q u e

y o q u ie r o m i r a r f ija m e n t e . E n e s t e m o m e n t o , m e d ig o q u e l o

n e c e s it a m o s , q u e e s la ú n ic a p o s ib ilid a d , t a l y c o m o s e n e c e s it a

e l p ú b lic o . T e n g o la i m p r e s ió n de q u e h a y , p e ro e s e l m u n d o

d e h o y e n d ía , m e n o s fe y m e n o s v o c a c ió n . U n m undo en el

q u e h a y m á s g e n t e a la q u e le g u s t a e l c in e y e n e l q u e , c o m o

d ig o ú lt im a m e n t e , h a y m e n o s g e n t e q u e e l c in e q u ie r a . E l c in e

se r e t ir a , se r e t ir a , h a y a m á s o m e n o s e s p e c ta d o re s, se r e t ir a y

d e b e r ía m o s s e n t i r e s o e n s u i n t e r i o r . T i e n e s g a n a s d e i r a l m a r

y e l m a r s e r e t ir a . . . [84]

E n e l s ig lo X I X , la t é c n ic a n a c ió e n u n s e n t id o o p e r a t iv o y n o

a r t í s t i c o ( n o c o m o e l m o v im ie n t o d e l r e l o j d e u n p e q u e ñ o r e l o ­

j e r o d e l J u r a , s i n o c o m o e l d e c ie n t o v e in t e m i l l o n e s d e S w a t c h ) .

A h o r a b ie n , F l a u b e r t c u e n t a q u e e s t e n a c im ie n t o d e la t é c n ic a

( la s t e le c o m u n ic a c io n e s , lo s s e m á f o r o s ) e s c o n t e m p o r á n e o d e l

d e la e s t u p id e z , la d e M a d a m e B o v a r y .

L o q u e lo s o c c id e n t a le s lla m a b a n a r t e s e h a p e r d id o u n p o c o .

En r e la c ió n c o n la h i s t o r i a d e l c in e , la h ip ó t e s is e n la q u e t r a ­

b a jo e s q u e e l c in e e s e l ú l t i m o c a p ít u lo d e la h i s t o r i a d e l a r t e

d e u n c ie r t o t ip o d e c i v i l i z a c i ó n in d o e u r o p e a . L a s o t r a s c i v i l i ­
1989-1992 273

z a c io n e s n o h a n t e n id o a r t e ( e s o n o q u ie r e d e c ir q u e n o h a y a n

c re a d o ) , n o t e n ía n e s t a id e a d e a r t e lig a d a a l c r i s t i a n i s m o , a u n

ú n ic o d io s . N o e s s o r p r e n d e n t e q u e h o y e n d ía s e h a b le t a n t o

d e E u r o p a : e s p o r q u e h a d e s a p a re c id o y , e n t o n c e s , h a c e f a lt a

c re a r u n “ ersatz ” ( s u s t i t u t o ] , c o m o d e c ía n lo s a le m a n e s d u r a n t e

la g u e r r a . ¡ C o n lo q u e n o s c o s t ó d e s m e m b r a r e l i m p e r i o d e C a r -

lo m a g n o , y a h o r a lo r e h a c e m o s ...! P e r o e s o n o c o n c ie r n e m ás

q u e a E u r o p a C e n t r a l; e l r e s t o , c o m o G r e c ia , n o e x i s t e .

A s í p u e s , e l c in e e s a r t e p a ra n o s o t r o s . Y s ie m p r e d i s c u t i m o s

c o n H o l l y w o o d , r e p r o c h á n d o le q u e n o s e c o m p o r t a r a c o m o D u -

r a n d - R u e l o A m b r o is e V o lla r d c o n C é z a n n e , o c o m o T h e o V a n

G o g h c o n s u h e rm a n o . L e re p ro c h á b a m o s q u e t u v ie r a u n p u n t o

d e v is t a ú n ic a m e n t e c o m e r c ia l, d e t ip o c u l t u r a l y n o a r t í s t i c o .

S ó l o la Nouvelle Vague d i j o q u e e l c in e a m e r ic a n o e ra a r t e . B a z i n

a d m it ía q u e Shadow o f a Doubt e ra u n b u e n H it c h c o c k , p e r o n o

Notorius. C o m o b u e n s o c ia ld e m ó c r a t a , e n c o n t r a b a a b y e c to q u e

s o b r e u n a r g u m e n t o t a n “ e s t ú p id o ” s e p u d ie s e h a c e r u n a p u e s ­

ta e n e s c e n a t a n m a r a v illo s a . S í , s ó lo la Nouvelle Vague r e c o n o c ió


q u e c ie r t o s o b je t o s , c o n t e m a s q u e la s g r a n d e s c o m p a ñ ía s d e s ­

v ir t u a b a n , e r a n a r t e . A d e m á s , h is t ó r ic a m e n t e , s a b e m o s q u e e n

u n m o m e n t o d a d o e s a s g r a n d e s c o m p a ñ ía s , c o m o l o s g r a n d e s

s e ñ o r e s f e u d a le s , t o m a r o n e l c o n t r o l s o b r e l o s g r a n d e s p o e t a s .

C o m o s i F r a n c is c o I h u b ie r a d ic h o a L e o n a r d o d a V i n c i , o J u l i o

I I a M i g u e l Á n g e l: “ ¡ P in t a d e l a la d e l á n g e l d e e s t a m a n e r a y n o

d e o t r a ! ” . E n c ie r t o m o d o , e s la r e la c ió n q u e d e b ió h a b e r e n t r e

S t r o h e i m y T h a lb e r g . P a r a m í, e l a r t e e s c ie n c ia , o la c ie n c ia e s

a r t e . N o c r e o q u e P ic a s s o se a s u p e r i o r o i n f e r i o r a V e s a lio , s o n

ig u a le s e n s u d e s e o . U n d o c t o r q u e c o n s ig u e c u r a r u n a s i n u s i t i s
274 Pensar en tre imágenes

p e r t e n e c e a l m is m o o rd e n d e c o sa s q u e s i y o lo g r o hacer un

b u e n p la n o d e M a r u s c h k a D e t m e r s .

N o e s n e c e s a r io h a c e r d e m a s ia d o s l i b r o s d e c ie n c ia . E i n s t e i n

e s c r ib ió t r e s lín e a s , n o s e p u e d e e s c r i b i r m u c h o s o b r e é l. Y e s tá

b ie n q u e n o s e m e z c le la le n g u a e n e s t o . A m í m e g u sta m u c h o

L a imagen de la naturaleza en la física actual , d o n d e lo q u e H e i s e n -

b e r g d ic e n o e s lo q u e h a v i s t o . H a y u n a g r a n lu c h a e n t r e l o s

o jo s y la le n g u a . F r e u d i n t e n t ó v e r e s o d e o t r a m a n e ra ...

E s p r o b a b le q u e , d e m a n e ra in c o n s c ie n t e , e l h e c h o d e q u e m i

p a d re f u e r a m é d ic o m e h a y a lle v a d o a e s t o : d e c ir d e u n a e n f e r ­

m e d a d q u e e s u n a s i n u s i t i s e s y a u n a f o r m a d e m o n t a je . E l c in e

in d ic a q u e e s p o s ib le h a c e r a lg o s i s e h a c e e l e s f u e r z o d e l la m a r

a la s c o s a s p o r s u n o m b r e . Y e l c in e e ra u n a n u e v a m a n e ra , e x ­

t e n s a y p o p u la r , d e lla m a r a la s c o s a s p o r s u n o m b r e .

E l c in e t a m b ié n s u p o n ía u n v í n c u l o c o n o t r a s c i v i l i z a c i o n e s .

U n a p e líc u la d e L u b i t s c h c u e n t a lo q u e p u e d e s le e r e n L as mil
y una noches. La s o t ra s f o rm a s d e a rte no t e n ía n e se a s p e c to ,

e r a n e s t r ic t a m e n t e e u r o p e a s . M á s a d e la n t e , b a jo la i n f l u e n c i a

d e l c in e , la s c o s a s p u d ie r o n c a m b ia r . A s í , e l p e r ío d o n e g r o d e

P ic a s s o lle g ó e n la é p o c a d e l c in e . N o f u e m o t iv a d o p o r e l c o ­

l o n i a l i s m o s in o p o r e l c in e . A D e l a c r o i x , q u e v i v i ó e n la é p o c a

d e l c o lo n ia lis m o , n o le in f lu y ó e l a rte n e g ro y á ra b e c o m o a

P ic a s s o . E l c in e p e r t e n e c e a lo v i s u a l y n o s e le h a d e ja d o e n ­

c o n t r a r s u p r o p ia p a la b ra , q u e n o v ie n e d e U É v én em en t du je u d L .
M a l l a r m é , s i n d u d a a lg u n a , h a b ló d e la p á g in a e n b la n c o a l s a l i r

de u na p e líc u la d e F e u illa d e , e in c lu s o d ir ía c u á l e ra : Erreur


tragique. E s t o e s lo q u e d e s c u b r ir ía u n j u e z d e i n s t r u c c i ó n s i i n ­

v e s t ig a r a q u é h i z o M a lla r m é e l d ía e n q u e e s c r ib ió e s e t e x t o . . .
rgS9~ m 2 275

P a r a m í, e s t o q u e d ó c la r o c u a n d o , d e s p u é s d e u n o s a ñ o s , m e

d i c u e n t a d e q u e n o s e h a b ía n m o s t r a d o lo s c a m p o s d e c o n c e n ­

t r a c ió n . S e h a b ía h a b la d o d e e l l o s , p e r o n o s e h a b ía n m o s t r a d o .

T a m b ié n m e in t e r e s é p o r e llo , q u iz á , a c a u s a d e m i c la s e s o c ia l,

d e m i c u lp a b ilid a d . . . E s e s t o lo q u e m e h a h e c h o v e r , p o r e je m ­

p lo , q u e la Nouvelle Vague n o e ra u n c o m ie n z o , s in o u n f in a l.

E s u n a c u e s t ió n q u e m e p la n t e o m u c h a s v e c e s c u a n d o t r a ­

t o d e m o s t r a r im á g e n e s , “ pictures ” c o m o d ic e n l o s a m e r ic a n o s .

T ra to de e n c o n tra r re sp u e sta s in t e n t a n d o s a b e r la p re g u n ta

q u e c o rre s p o n d e a la s r e s p u e s t a s q u e han s id o d a d a s. N o se

d e b e c o n f u n d ir la n e c e s id a d y e l d e s e o . A f in a le s d e l s i g l o X I X ,

e l i n d i v i d u o s i n t i ó q u e t e n ía u n a id e n t id a d , y a n o e ra e l p u e b lo

d e l q u e h a b la M a l r a u x , e l p u e b lo q u e e s c u c h a b a a S a n B e r n a r ­

d o . N o s r e c o n o c e m o s : s i v e o u n a im a g e n t u y a , n o d ig o q u e e s

u n a im a g e n d e T o u b ia n a . E n e s t e r e c o n o c im ie n t o e s tá t a m b ié n

e l p u n to d e v is t a g u e r r e r o , d e l e x p lo r a d o r , c o m o D a v y C r o -

c k e t t e n la p e líc u la d e J o h n F o r d : r e c o n o c e m o s lo q u e d e b e m o s

al m und o p o rq u e n o s h a r e c o n o c id o y p o r p e r m it ir q u e n o s

r e c o n o z c a m o s . H a s t a lo s c a m p o s , e l c in e f u e la id e n t id a d d e la s

n a c io n e s , d e l o s p u e b lo s . D e s p u é s , d e s a p a r e c ió u n p o c o .

L o s a m e r ic a n o s in v a d ie r o n e l m u n d o c o n e l c in e , d e s p u é s se

h a n d e d ic a d o a in v a d i r d e m a n e ra m á s o m e n o s a m is t o s a c o n

o t r o s p r o c e d im ie n t o s . A c t u a lm e n t e , s o n e llo s l o s q u e c u e n t a n

la g u e r r a d e V ie t n a m , y n o l o s c h in o s , n i lo s v ie t n a m it a s . T a m ­

b ié n la g u e r r a d e 1 9 1 4 la c o n t a r o n s o b r e t o d o lo s a m e r ic a n o s .

Y t a m b ié n h a y m u c h o q u e d e c ir s o b r e e l d e s e o q u e t ie n e n l o s

a n t ig u o s e u r o p e o s e n r e la c ió n c o n l o s n u e v o s e u r o p e o s d e c o n ­

s e r v a r l o s la z o s y d e p r o s t e r n a r s e , d e s o s t e n e r e l d ó la r c u a n d o
2y6 Pensar e n tre imágenes

e s t á d é b il, d e a y u d a r a b a ja r lo c u a n d o e s t á d e m a s ia d o f u e r t e . . .

T a n s ó lo n o s o t r o s , lo s d e Cahiers , h e m o s a m a d o v e rd a d e ra m e n te

e l c in e a m e r ic a n o . ¿ P o r q u é e n lo s a ñ o s c u a r e n t a n o h u b o c in e

d e r e s is t e n c ia ? H u b o a lg u n a s p e líc u la s d e r e s is t e n c i a a q u í y allá ^

p e r o e l ú n ic o c in e q u e r e s i s t i ó la o c u p a c ió n d e l c in e p o r m e d io s

e s t a n d a r iz a d o s e s e l c in e it a lia n o . E s u n p a ís q u e h a b ía p e r d id o

s u id e n t id a d . I t a l i a v o lv ió a e m p e z a r c o n ,
Roma cittá aperta. De

B e n e d e t t i d e b e r ía c o m p r a r t o n e la d a s d e F r i s k i e s p a ra l o s d e s ­

c e n d ie n t e s d e l o s p e r r o s d e R o s s e l l i n i . . .

L o s r u s o s h i c i e r o n p e líc u l a s d e p r o p a g a n d a , l o s a m e r ic a n o s

h i c i e r o n p e líc u l a s d e p u b lic id a d , lo s in g le s e s h i c i e r o n s u c in e

h a b it u a l, A le m a n ia n o s u p o h a c e r c in e p a ra s í m is m a , l o s f r a n ­

c e s e s n o h a n h e c h o m á s q u e p e líc u l a s d e p r i s i o n e r o s c o m o La
B ataille du rail , lo s p o la c o s i n t e n t a r o n d o s v e c e s h a c e r p e l í c u ­

la s s o b r e l o s c a m p o s : Pasazerka [L a pasajera] y O statni etap. P e ro

e r a n t e n t a t iv a s in d i v i d u a l e s , n o e r a la in i c i a t i v a d e u n a n a c ió n .

A h o r a b ie n , e n I t a l i a e l c in e r e p r e s e n t ó la p o s ib i l i d a d d e f o r ­

m a r p a rte de una n a c ió n y de se r u n o m is m o d e n tro d e e sa

n a c ió n . D e s p u é s , e s t o d e s a p a r e c ió . S i t o d a v ía n o s g u s t a e s t a

id e a d e l c in e e n la t e l e v i s i ó n , e s p o r q u e q u e d a u n re c u e rd o ,

c o m o c u a n d o a lo s g r ie g o s le s g u s t a b a e s c u c h a r h i s t o r i a s d e

Z e u s . Y a n o t e n e m o s n u e s t r a id e n t id a d , p e r o c u a n d o e n c e n d e ­

m o s la t e l e v i s i ó n h a y u n a v a g a s e ñ a l q u e in d ic a q u e q u i z á a ú n

t e n e m o s u n a . M á s a d e la n t e , la s p e líc u l a s d e s a p a r e c e r á n d e la

t e le v is ió n .

A m é r ic a n o t ie n e h i s t o r i a e n e l m is m o s e n t id o q u e C h in a , P e r -

s ia o E g ip t o . E n c a m b io , e s tá r e p le t a d e m i l p e q u e ñ a s h i s t o r i a s .

P r i m e r o , d e m a n e ra in c o n s c ie n t e p o r la s c ir c u n s t a n c ia s d e la
1989-1992 277

P r i m e r a G u e r r a M u n d i a l , y d e s p u é s d e m o d o m u y c o n s c ie n t e ,

e n la S e g u n d a , s e a p o d e ró d e l c in e m á s p o d e r o s o d e l m u n d o ,

q u e e ra e l c in e f r a n c é s . S e a p o d e ró c o m o u n p r o p ie t a r io s e a p o ­

d e ra d e u n a c a sa c u y o i n q u i l i n o h a m u e r t o e n la g u e r r a . (86]

M i h is t o r ia d e l c in e s e lla m a e n p r i m e r lu g a r Toutes les histo­


ries [Todas las historias], s o n e so s m o n to n e s d e p e q u e ñ a s h is t o r ia s

e n la s q u e s e p u e d e n v e r s ig n o s . D e s p u é s , Une histoire seule [Una


historia sola ] , p u e s t o q u e e s la ú n ic a h i s t o r i a q u e h a h a b id o , y a

c o n o c e s m i a m b ic ió n : d e d u z c o q u e e s la ú n ic a h i s t o r i a q u e ha

h a b id o , q u e h a b rá , y q u e n o p u e d e h a b e r o t r a . E s m i la d o d e c u r a

r u r a l . D e s p u é s , h a y e s t u d io s p u n t u a le s c o m o Fatale beauté [Fatal


belleza ], q u e p a r t e d e l r e c u e r d o d e la p e líc u la d e S io d m a k , Fatal
B e a u tf , c o n A v a G a r d n e r , b a sa d a e n E l jugador d e D o s t o ie v s k i.

Se r e f ie r e a l h e c h o d e q u e s o n s o b re t o d o l o s c h ic o s q u ie n e s

h a n f ilm a d o a la s c h ic a s , y q u e e s o t a m b ié n h a s id o f a t a l p a ra

e s ta h i s t o r i a , p a ra e l h e c h o m is m o de que se q u ie r a n c o n ta r

h i s t o r i a s . D e s p u é s h a y u n e s t u d io m á s p r á c t ic o q u e h e lla m a d o

L a M onnaie de l ’absolu [La moneda de lo absoluto] , a p a r t ir d e l t ít u lo

d e u n l i b r o d e a r t e d e M a lr a u x . E s u n a n á lis is d e la c r ít ic a , p u e s t o

q u e e s a lg o q u e n u n c a s e h a b ía h e c h o . S ie m p r e h e h e c h o l o q u e

n o e s ta b a h e c h o . E n c ie r t a é p o c a , f u e a lg o s is t e m á t ic o : R i v e t t e

h a h e c h o e s to , R o h m e r h a h e c h o e s to , C h a b ro l h a h e c h o e s to ,

p u e s b ie n , y o h a g o lo q u e e llo s n o h a n h e c h o . A s í c u b r ir e m o s

e l t e r r e n o . D e s d e e s e p u n t o d e v is t a , s ig o s ie n d o m u y s a r t r e a n o :

3 El título original es The Great Sinner (Robert Siodmak, 1949). La película se


distribuyó en Francia con el título Passion fatale. \N. de los £.|
278 Pensar en tre imágenes

e l h o m b r e e s lo q u e h a c e , lo q u e s e h a h e c h o d e é l. S o n c r ít ic a s

v i s u a le s , h e q u e r id o m e jo r a r lo q u e y a h a b ía h e c h o e n u n a e m i­

s i ó n . S e c o g e p o r e je m p lo la g u e r r a : h e a q u í c ó m o u n c in e a s t a

e s t im a d o c o m o K u b r ic k m u e s tra la g u e r r a , h e a q u í c ó m o u n

d o c u m e n t a lis t a c u b a n o m u e s t r a la m is m a g u e r r a , h e a q u í d o s

c in e s . C r e o q u e v o y a c o g e r Quatorze Juillet, v o y a le e r t r e s d e

t u s f r a s e s s o b r e e s t a p e líc u la y v e r c ó m o p u e d e s d e c ir e s o . ¿ S e

p u e d e d e s c r i b i r d e e s t a m a n e ra ? N o , a h í d ir é : “ ¡ E l m a l a b s o lu t o

h a p a sa d o s o b re S e rg e [ D a n e y ] e n u n a b r ir y c e r r a r d e o jo s ! ” .

D e sp u é s, L a Réponse des te'nébres [L a respuesta de las tinieblas ]


m u e s tra p o r qué fu e It a lia la que h iz o la ú n ic a p e líc u l a de

r e s i s t e n c ia . A c o n t in u a c ió n , Montage , mon beau souci [


M on­
taje, mi bella preocupación ), p a rte de un a r t íc u lo m ío d e l que

h o y y a n o e n t ie n d o g r a n c o s a : e s la id e a d e q u e e l c in e ha­

b r ía p o d id o c o n s e g u ir a lg o . La p in t u r a en un m om en­

to dado lle g ó a la p e r s p e c t iv a , Bach lo g r ó hacer un c ie r ­

to n ú m e ro de c o sa s en m ú s ic a , la n o v e la ha c o n s e g u id o

a lg u n a s c o sa s, p e ro e l c in e h a b r ía d e b id o y no ha p o d id o ,

a c a u s a d e la m a n e r a d e a p lic a r la in v e n c ió n d e l s o n o r o .

C uando vem os T h re e ’s a Crowd , d e H a r r y L a n g d o n , s e v e n la s

h u e l la s : s e p o d ía h a c e r u n a p e líc u l a d e u n a h o r a s o b r e “ p o n e r

a u n b e b é e n u n c o c h e c it o ” . E s o a h o r a s e r ía im p e n s a b le .

La ú lt im a p a rte , Les Signes parm i nous [Los signos entre noso­


tros], m u e s tra que e l c in e es una im a g e n de una im a g e n de

u n a im a g e n d e u n a im a g e n ... q u e re p re s e n ta a u n a g ra n p a r­

te de la h u m a n id a d y donde se p o d r ía n haber e n c o n tra d o

m u c h a s s o lu c io n e s . S i f ilm a s u n a ta sc o e n P a r í s y sa b e s v e r lo

( F r a n c is Ja co b y yo, p o r e je m p lo ) , p o d e m o s e n c o n tra r u n a
1989-1992 2 79

v a c u n a c o n t r a e l s id a . P u e s t o q u e e l c in e m u e s t r a e n g ra n d e .

Es com o la n o v e la de R a m u z, que s ie m p r e he t e n id o ganas

de a d a p ta r y q u e c u e n t a la h i s t o r i a d e u n v e n d e d o r a m b u la n ­

te q u e lle g a a u n a p e q u e ñ a a ld e a y a n u n c ia e l f i n del m undo.

H a y u n a t e r r ib le t o r m e n t a d e c in c o d ía s , d e s p u é s e l s o l v u e lv e

a s a l i r y e c h a n a l v e n d e d o r d e l p u e b lo . E l c in e e s e s e v e n d e d o r .

E l c in e h a e s t a d o s o lo , y s ó lo e l c in e h a s id o e s o . T a m b i é n h a y

f r a g m e n t o s d e p e líc u l a s , q u e s o n c it a s , p e r o n o n e c e s a r ia m e n ­

t e . H a c e f a lt a l l e v a r la f o t o a s u c a r á c t e r i n d i v i d u a l : n o s e d e b e

p o n e r d e m a s ia d o t e x t o p u e s t o q u e , v i s t o e n lo q u e s e h a c o n ­

v e r t id o la t e l e v i s i ó n , p u e d e a c a b a r t e n ie n d o d e m a s ia d o p o d e r .

S e d ic e d e m a s ia d o . L a f o t o s ó lo e x i s t e p o r la le y e n d a q u e s e le

p o n e , c o m o d e c ía W a l t e r B e n j a m í n . P e r o u n a p e l í c u l a p u e d e

e x is t ir s in le y e n d a . L a f o t o d e b e t e n e r s u p r o p io n o m b re s in

s e r e m b le m á t ic o . P o r e je m p lo , p a ra m o s t r a r la g u e r r a e s p a ñ o ­

la t e n ía u n a f o t o d e M a l r a u x y u n a f o t o d e I n g r i d B e r g m a n e n

For Whom the Bells Tolls. T a m b i é n t e n ía a M a l r a u x e n v íd e o . E s ­

t u v e d u d a n d o m u c h o t ie m p o . E l e g í p o n e r la f o t o , p u e s t o q u e

p o n e r e l v íd e o e r a m o s t r a r u n a e n t r e v i s t a d e J e a n - M a r i e D r o t

y e l c o n ju n t o no f u n c io n a b a . E n t o n c e s , p u s e la f o t o y con­

s e rv é e l s o n id o . Y la p a r e ja de Por quién doblan las cam panas ,


la p a r e ja d e la e s p e r a n z a , e s M a l r a u x y B e r g m a n . S i h u b ie r a

p u e s t o e l p la n o d e M a l r a u x , h a b r ía t e n id o q u e e n c o n tra r e l

p la n o de B e rg m a n . E n e s e s e n t id o , m e s i e n t o m u y c e rc a d e

F r a n c is P o n g e , c u a n d o d ic e q u e e l c r e a d o r e s u n re p a ra d o r

d e l u n iv e r s o . S e d e b e n e n m e n d a r lo s e r r o r e s y , s in d u d a , d e b o

s e r e l p r im e r o e n n o t e n e r ra z ó n a l p e n s a r q u e d e b o e n m e n d a r

lo s e r r o r e s .
2 8o Pensar en tre imágenes

H i c e c ie n t o s d e h i s t o r i a s d e p a r e ja s y , s i f r a c a s a r o n , f u e q u iz á

p o r n o t e n e r la f ig u r a a d e c u a d a . H a y q u e h a c e r u n p e r s o n a je

q u e t e n g a u n a b u e n a f ig u r a .

S i la im a g e n d e s í n t e s i s lle g a r a a h o r a c o m o lle g ó e l s o n o r o ,

c r e o q u e lo d e ja r ía . L o in t e n t a r ía u n p o c o , n o l o c o n s e g u ir ía ,

n o t e n d r ía g a n a s y lo d e ja r ía . N o m e s ie n t o e n a b s o lu t o ig u a l

q u e e s a s p e r s o n a s q u e t r a b a ja n c o n m á q u in a s q u e le s p e r m i t e n

c r e e r q u e h a c e n a lg o . E s c o m o e l M in it e l, d o s a ñ o s d e sp u é s,

c u a n d o s e t ie n e n p r o b le m a s c o n la n o v ia , e l M i n i t e l n o s i r v e

p a ra n a d a . S i n e m b a rg o , m e e n c a n t a n la s m á q u in a s . C u a n d o

t e r m in é la s Histoire(s) du cinema s e lo a g ra d e c í a c a d a m á q u in a ,

i n c l u s o a l o s b o t o n e s . N o e s t o y e n c o n t r a d e l o s ja p o n e s e s p o r

h a c e r m á q u in a s , s i n o p o r lo q u e h a c e n c o n e lla s . Q u e h a g a n p e ­

l í c u l a s c o n im á g e n e s d e s í n t e s i s s i q u ie r e n , p e r o q u e n o c u e n t e n

c o n m ig o p a ra e s c r i b i r e l g u ió n . . . C o m o d ic e R o s t a n d , la s t e o r ía s

p a s a n , p e r o la r a n a p e rm a n e c e .. . [86]

V o lv e m o s a l m o n t a je : s e u s a la p a la b ra “ im a g e n ” , p e r o y a n o

lo s o n . Y a s ó lo h a y r e la c io n e s . L o s a m e r ic a n o s , q u e so n m ás

p r a g m á t ic o s , e m p le a n e s ta f u e r z a . U n a im a g e n n u n c a e s t á s o la ,

lla m a a o t r a . A h o r a b ie n , h o y e n d ía , e s o q u e lla m a m o s la s im á ­

g e n e s s o n c o n j u n t o s d e s o le d a d lig a d o s p o r u n d e c ir q u e e s ,

a d e m á s , e l p e o r : e l d e H i t l e r , y q u e n u n c a lle g a a s e r e l d e D o l -

t o , e l d e F r e u d , e l de W it t g e n s t e in . L o s im p r e s io n is t a s (q u e p o r

o tra p a rte s o n p o c o a p r e c ia d o s , p o c a s p e r s o n a s t ie n e n en su

c a sa r e p r o d u c c io n e s d e M o n e t o u n j a r r ó n d e f l o r e s d e R e n o i r )

t u v i e r o n u n a v i s i ó n , y e l c in e n a c ió t é c n ic a m e n t e m á s o m e n o s
1989-1992

e n la m is m a é p o c a . A n t e s n o h a b ía u n a d if e r e n c ia t a n g ra n d e

c o m o a h o ra e n t r e u n c ie g o y a lg u ie n q u e v e . S ie m p r e h e d ic h o

q u e p a ra c o n t in u a r h a c ie n d o p e líc u la s p r e f e r i r í a p e r d e r m is

o jo s a n t e s q u e p e r d e r m is m a n o s .

L o s a m e r ic a n o s d ic e n “ pictures ” p a ra la s im á g e n e s y p a ra la s

f o t o g r a f ía s , m ie n t r a s q u e p a ra la s p e líc u la s d ic e n “ movie” . Han

c o n s e r v a d o la n o c ió n d e m o v im ie n t o , e s m á s p r e c is o . Y p a ra la

t e l e v is ió n d ic e n “ network ” , la t e la d e a ra ñ a ... E n t o d a s la s g r a n ­

d e s p e líc u la s q u e s e h a n v i s t o d e s d e h a c e c ie n a ñ o s , la s d i f i c u l ­

t a d e s e n e l t r a b a jo e r a n e l e le m e n t o m o t o r d e l g u ió n . P o r o t r a

p a r t e , s ig u e s ie n d o e l c a so d e s u s s e r i e s , c o m o S t a r s k y y H u t c h :

e s u n d e t e c t iv e t r a b a ja n d o . L a g e n t e s ie m p r e h a q u e r id o m o s ­

t r a r e l t r a b a jo y , a l m is m o t ie m p o , lo p a s a n m a l. A h o r a y a n o le s

g u s t a s u t r a b a jo . A n t e s le s g u s t a b a , p e r o lo q u e n o le s g u s t a b a

e ra q u e le s p a g a b a n m u y p o c o . E s t o t e lo e n c u e n t r a s e n l o s l u ­

g a re s m á s d e s f a v o r e c id o s : a u n c o n d u c t o r d e a u t o b ú s le g u s t a s u

a u t o b ú s , lo q u e n o le g u s t a s o n la s c o n d ic io n e s d e t r a b a jo . E n e l

f o n d o , n o s e c o n s id e r a i n f e r i o r a P ic a s s o . E l h e c h o d e q u e y a n o

s e m u e s t r e e l t r a b a jo h a c e q u e y a n o h a y a t r a b a jo . S e p id e a la

im a g e n q u e t r a b a je “ g r a t i s ” 4, y n o c o n la p a la b ra . E l f r a n c é s e s

i n t e r e s a n t e p o r e s o s g ir o s . . . S e p o d r ía d e c ir “ t r a b a ja r a m a n o ” ..

“ T r a b a ja r g r a t is [a l ’ceil] ” q u ie r e d e c ir n o t r a b a ja r . L a id e n t id a d

e s t á e n e l e m b r ió n . . . Y a n o s e e s p e r a n r e p r e s e n t a c io n e s d e lo

r e a l y , p o r e llo , y a n o s e e s p e r a n d e u n o m is m o y s e q u ie r e n

f ig u r a s e n e l s e n t id o e n q u e lo s p a t in a d o r e s h a c e n f ig u r a s . |86]

4 G odard ju ega aquí con la expresión francesa “ a l ’ceiP’ que, en su uso co ­


rriente, significa “ gratis” y que, a su vez, contiene el térm ino **wiF, es decir,
“ ojo” . \N.de los T ]
282 Pensar en tre imágenes

T u s p e líc u la s [ c o n v e r s a n d o c o n P e le c h ia n ] m e h a n im p a c t a d o

m u c h o , d e m a n e ra m u y d if e r e n t e a l c in e d e P a r a d ja n o v , e l c u a l

m e p a re c e c e rc a n o a la t r a d ic ió n d e l o s t a p ic e s p e r s a s y d e la l i ­

t e r a t u r a . T u s p e líc u la s m e p a re c e n s u r g id a s s ó lo d e l c in e . C o m o

s i e l t r a b a jo d e E i s e n s t e i n , d e D o v j e n k o , d e V e r t o v h u b ie r a p o ­

d id o c o n t in u a r s e y d a r u n a i m p r e s i ó n c e rc a n a a la d e a lg u n a s

p e líc u la s d e F l a h e r t y , o d e c ie r t o s d o c u m e n t a le s d e l c in e a s t a

c u b a n o S a n t ia g o A lv a r e z . U n c in e o r i g i n a r i o y o r ig in a l, c o m ­

p le t a m e n t e s e p a ra d o d e l c in e d e A m é r ic a , q u e e s u n c in e m u y

p o t e n t e a n i v e l m u n d ia l. I n c l u s o Roma, cittá apperta le d e b e u n

p o c o a A m é r ic a . C u a n d o s e p r o d u c e u n a o c u p a c ió n , s e p la n t e a

e n t o n c e s e l p r o b le m a d e la r e s is t e n c ia , d e c ó m o r e s i s t i r . V ie n d o

t u s p e líc u l a s , t e n g o la s e n s a c ió n d e q u e , s e a n c u a le s s e a n lo s

f a l l o s d e l s is t e m a lla m a d o s o c ia lis t a , u n a s e r ie d e p e r s o n a lid a ­

d e s f u e r t e s h a b ía c o n s e g u id o e n u n m o m e n t o d a d o p e n s a r d e

m a n e r a d if e r e n t e . E s m u y p r o b a b le q u e e s t o a c a b e c a m b ia n d o .

P e r s o n a lm e n t e , c o m o s ie m p r e s o y c r í t i c o c o n la r e a lid a d y c o n

l o s m e d io s p a ra r e p r e s e n t a r la , e n c o n t r a b a a h í la a p lic a c ió n d e

l o q u e lo s c in e a s t a s r u s o s lla m a b a n “ m o n t a je ” . E l m o n t a je e n

s u s e n t id o p r o f u n d o , e n e l s e n t id o e n q u e E i s e n s t e i n lla m a b a a

E l G r e c o e l g r a n m o n t a d o r d e T o le d o .

¿ C u á l e s la p a la b ra r u s a p a ra “ m o n t a je ” , s i e s q u e s ó lo hay

u n a ? P a r a “ im a g e n ” , p o r e je m p lo , h a y d o s p a la b ra s e n r u s o . E s

ú t il. S e r ía in t e r e s a n t e h a c e r u n d ic c io n a r io d e t é r m i n o s c in e ­

m a t o g r á f ic o s e n c a d a p a ís . L o s a m e r ic a n o s t ie n e n d o s p a la b ra s :

“ cutting”, la a c c ió n d e c o r t a r , y “ editing ” , q u e e s t á lig a d o a lo

q u e e llo s lla m a n “ e d i t o r ” y q u e n o e s e l “ e d i t o r ” e n e l s e n t id o
1989-1992 283

f ra n c é s d e l t é r m i n o , s in o e l q u e s u p e r v is a t o d a la c o n c e p c ió n

d e u n a o b r a e n e l s e n o d e u n a e d i t o r i a l o e l je f e d e r e d a c c ió n e n

la p r e n s a . E s t a s p a la b ra s n o d e s ig n a n la m is m a c o s a , n o r e m i t e n

a la m is m a id e a q u e “ m o n t a je ”

L o s a m e r ic a n o s d ic e n “featu re film ” p a ra la f ic c i ó n ; “ feature ”

s ig n if ic a lo s r a s g o s d e l r o s t r o , la f is o n o m ía , lo c u a l r e e n v ía a la

a p a r ie n c ia d e la s vedettes , d e la s stars. H a y m u c h o q u e a p re n d e r

d e t o d o e s o . C o m o e n e l h e c h o d e q u e , p a ra “ c o p ia e s t á n d a r ”

( la c o p ia e n la q u e s e h a n u n id o e l s o n id o y la im a g e n ) , l o s i n g l e ­

s e s d ic e n “ married print ” [ c o p ia c a sa d a ), lo s a m e r ic a n o s “ answer


print ” [ c o p ia r e s p u e s t a ] , l o s it a lia n o s “ copia campione” .. “ Copia
campione” d eb e v e n ir de M u s s o lin i.

C o m o s o y b a s t a n t e p e s im is t a , v e o e l f in a l d e la s c o s a s y n o s u

i n i c i o . P a r a m í , e l c in e e s la ú l t i m a m a n if e s t a c ió n d e l a r t e , q u e

e s u n a id e a o c c id e n t a l. L a g r a n p i n t u r a h a d e s a p a r e c id o , la g r a n

n o v e la h a d e s a p a r e c id o . E l c in e e r a , s í , u n le n g u a je d e B a b e l,

q u e t o d o e l m u n d o c o m p r e n d ía s i n t e n e r n e c e s id a d d e a p r e n ­

d e r lo . M o z a r t g u s t a b a a lo s p r ín c ip e s , p e r o l o s c a m p e s in o s n o

lo e n t e n d ía n , m ie n t r a s q u e C h a p lin , u n e q u iv a le n t e c in e m a ­

t o g r á f ic o d e M o z a r t , g u s t a a t o d o e l m u n d o . L o s c in e a s t a s h a n

in t e n t a d o e n c o n t r a r e l f u n d a m e n t o d e la u n ic id a d d e l c in e , u n a

b ú s q u e d a q u e e s , a s u v e z , p r o p ia d e u n a a c t it u d m u y o c c id e n ­

t a l. Y e s e l m o n t a je . D e l m o n t a je s e h a h a b la d o m u c h o , s o b r e

t o d o e n la s é p o c a s d e c a m b io s . E n e l s i g l o X X , e l m a y o r c a m b io

h a s id o e l p a s o d e l im p e r io ru s o a la U R S S : e s ló g ic o q u e l o s

r u s o s h a y a n s id o l o s q u e m á s h a n p r o g r e s a d o e n e s t a b ú s q u e d a ,

s im p le m e n t e p o r q u e , c o n la R e v o lu c ió n , la s o c ie d a d m is m a e s ­

ta b a h a c ie n d o e l m o n t a je d e l a n t e s c o n e l d e s p u é s .
284 Pensar en tre imágenes

E n c o n t r a m o s e s t o m is m o s i r e f le x io n a m o s s o b r e la h i s t o r i a

d e la id e a d e p r o y e c c ió n , s o b r e c ó m o n a c ió y c ó m o h a e v o lu ­

c io n a d o h a s t a a p lic a r s e t é c n ic a m e n t e e n l o s a p a ra t o s d e p r o ­

y e c c ió n . L o s g r ie g o s y a h a b ía n im a g in a d o e l p r i n c i p i o : la f a m o ­

sa c a v e rn a d e P la t ó n . E s t a id e a o c c id e n t a l, q u e n i l o s b u d is t a s

n i l o s a z t e c a s c o n c ib ie r o n , t o m ó f o r m a c o n e l c r i s t i a n i s m o , q u e

r e p o s a s o b r e la e s p e r a n z a d e a lg o m á s g r a n d e . L u e g o v ie n e la

fo rm a p r á c t ic a : l o s m a t e m á t ic o s q u e , d e n u e v o e n O c c id e n ­

t e , in v e n t a r o n la g e o m e t r ía d e s c r ip t iv a . P a s c a l t r a b a jó m u c h o

e n e s t o , c o n u n o s p r e s u p u e s t o s r e l i g i o s o s , m í s t i c o s , e la b o r a n ­

d o s u s c á lc u lo s s o b r e la s c ó n ic a s . E l c o n o e s la id e a d e p r o ­

y e c c ió n . D e s p u é s e n c o n t r a m o s a J e a n - V i c t o r P o n c e le t , s a b io

y o f ic ia l d e N a p o le ó n . E s t u v o e n c a r c e la d o e n R u s i a y es a hí

d o n d e c o n c ib ió s u Tratado de propiedades proyectivas de las figuras ,


q u e e s la b a se d e la t e o r ía m o d e r n a s o b r e e s t a c u e s t ió n . N o e s

c a s u a lid a d q u e h ic ie r a e s t e d e s c u b r im ie n t o e n p r is ió n . T e n ía

un m u ro a n te é l y h a c ía lo q u e h a c e n t o d o s lo s p r is io n e r o s :

p ro y e c t a b a . D e s e o d e e v a s ió n . C o m o e ra m a t e m á t ic o , e s c r i b i ó

la t r a d u c c ió n e n e c u a c io n e s . A f in a le s d e l s i g l o X I X , lle g ó la

r e a l iz a c ió n t é c n ic a . U n o d e l o s a s p e c t o s m á s in t e r e s a n t e s e s

q u e , e n e s e m o m e n t o , e l c in e s o n o r o y a e s ta b a l i s t o . E d i s o n

v i n o a P a r í s p a ra p r e s e n t a r u n p r o c e d im ie n t o q u e u t i l i z a b a u n

d is c o s ín c r o n o c o n la b a n d a d e im a g e n , lo c u a l e ra e l p r i n c i p i o

d e l o q u e s e h a c e a c t u a lm e n t e e n a lg u n a s s a la s , d o n d e a c o p la n

u n d is c o c o m p a c t o c o n la p e líc u l a p a ra t e n e r u n s o n id o d i g i ­

t a l. ¡ Y f u n c io n a b a ! C o n c ie r t a s im p e r f e c c io n e s , ig u a l q u e e n

la s im á g e n e s , p e r o f u n c io n a b a y s e p o d r ía h a b e r m e jo r a d o la

t é c n ic a . P e r o la g e n t e n o q u is o . E l p ú b lic o q u is o e l c in e m u d o ,

q u is o v e r .
1989 l 992 285

La t é c n ic a d e l s o n o r o v i n o e n e l m o m e n t o d e l f a s c is m o e n

E u r o p a , q u e e s t a m b ié n la é p o c a d e l a d v e n im ie n t o d e l speaker.
H i t l e r e ra u n speaker m a g n íf ic o , y t a m b ié n M u s s o lin i, C h u r -

c h i l l , D e G a u lle , S t a l i n . E l s o n o r o f u e e l t r i u n f o d e l g u ió n t e a ­

t r a l c o n t r a e l le n g u a je a l q u e t e r e f e r ía s , e s e le n g u a je q u e e x i s t í a

a n t e s d e la m a ld ic ió n d e B a b e l.

H o y e n d ía , la im a g e n y e l s o n id o e s t á n c a d a v e z m á s s e p a ­

r a d o s , a lg o q u e s e v e a ú n m á s c la r a m e n t e e n la t e l e v i s i ó n . L a

im a g e n , p o r u n la d o , y e l s o n id o , p o r e l o t r o , s i n r e la c ió n e n t r e

e l l o s , s i n r e la c io n e s s a n a s n i r e a le s . S ó l o t ie n e n la s r e la c io n e s d e

la p o lít ic a . P o r e s o , e n t o d o s lo s p a ís e s d e l m u n d o , la t e l e v i s i ó n

e s tá e n m a n o s d e l o s p o lít ic o s . Y , a h o r a , lo s p o l í t i c o s s e o c u p a n

d e f a b r ic a r u n n u e v o f o r m a t o d e im a g e n ( lo q u e lla m a n “ a lt a

d e f i n ic ió n ” ) , u n f o r m a t o q u e , p o r e l m o m e n t o , n a d ie n e c e s it a .

E s la p r im e r a v e z q u e la s a lt a s in s t a n c ia s p o lít ic a s s e e n c a rg a n

d e d e c ir : v e r é is la s im á g e n e s e n e s e f o r m a t o , a t r a v é s d e e s a v e n ­

t a n a . U n a im a g e n q u e t e n d r á d e h e c h o la f o r m a d e u n t r a g a lu z ,

e sa p e q u e ñ a c o s a q u e e s t á a r a s d e s u e lo . T a m b i é n e s la f o r m a

d e u n t a lo n a r i o d e c h e q u e s . [87I

He e s ta d o d u d a n d o s i v e n ir o n o . E n ta n to q u e a u t o r o d i­

r e c t o r , n o h a b r ía v e n id o . E n t a n t o q u e c o p r o d u c t o r , t e n g o u n a

o b lig a c ió n c o n lo s o t r o s c o p r o d u c t o r e s y lo s a c t o r e s q u e h a n

t r a b a ja d o e n e s t a p e líc u la . L o q u e m e s o r p r e n d e e s q u e c o n t é is

c o n m ig o p a ra d e f i n i r . N o s é q u é e n c a n t o le e n c o n t r á is a e s t a r

s ie m p r e d e f in ie n d o . E s l o q u e e n Nouvelle vague d ic e e l j a r d i n e ­

r o . N o e s u n a f r a s e m ía . C a s i n o h a y f r a s e s m ía s . L a d e l j a r d i n e r o
286 Pensar en tre imágenes

e s d e J a c q u e s C h a r d o n n e , q u e d ic e “ C á lla t e . D e ja la s c o s a s s i n

n o m b re u n m o m e n to ” . A f u e r z a d e n o m b r a r la s c o s a s , a f u e r z a

d e n o m b r a r a l n e g r o , a l n e g r a t a , a l á ra b e , e l p r o y e c t o r P h i l i p s ,

J u l e s , m i a m o r p o r t i , m i c u e n t a b a n c a ria ... d e ja d u n m o m e n t o

la s c o s a s s i n n o m b r e ; e l c in e e s t á a h í, p u e d e s e r m u d o , p u e d e

s e r s o n o r o , p e r o d e lo q u e s e h a b la e s d e a lg o m u d o a lo q u e d a

v id a v u e s t r a p r o p ia p a la b ra ... E n t o n c e s , e f e c t iv a m e n t e , y a se a

u n a ó p e r a o u n a p e líc u la p o lic ía c a ... e s u n a p e líc u la , e s o e s t o d o .

A h o r a m e d o y c u e n t a d e q u e , c u a n d o n o s o t r o s , la Nouvelle Vague
— y T r u f f a u t e l p r im e r o — , d e f e n d im o s la n o c ió n d e a u t o r , e ra

s im p le m e n t e p a ra d e c ir : n o e s j u s t o q u e a H i t c h c o c k , H o w a r d

H a w k s o E i s e n s t e i n s e le s t e n g a e n m e n o r c o n s id e r a c ió n q u e a

A n d r é G id e o D o s t o i e v s k i . E i s e n s t e i n e s m á s im p o r t a n t e q u e la

M o s f i l m y H o w a r d H a w k s e s m á s im p o r t a n t e q u e la P a r a m o u n t ,

o e n t o d o c a so t a n im p o r t a n t e c o m o e lla . E s o e ra t o d o . Y d e s­

p u é s n o s so b re p a s ó .

C u a n d o m e h a c é is u n a f o t o , s ie n t o u n a g r a n v e r g ü e n z a , m e

h a c e l l o r a r . D ic e n q u e h a y q u e d e ja r q u e s e g a n e n la v id a h a ­

c ie n d o fo t o s , p e ro n o a s í. H a n a lt e r a d o e s a n o c ió n d e a u t o r .

H a b la n d o d e l o s p e r s o n a je s in t e r p r e t a d o s p o r D o m i z i a n a G i o r -

d a n o y A l a i n D e i o n , e l c h ó f e r d ic e : “ P r o f a n a n la n o c ió n m is m a

d e p e r s o n a p o r e l d e s e o d e s e r u n a p e r s o n a lid a d ” C uando me

f o t o g r a f iá is a s í, y o q u e s o y u n c in e a s t a , q u e v e o lo q u e e s t á p a ­

s a n d o , q u e le v e o , q u e m e v e o , m e d ig o q u e e s u n a e s c e n a d e

c in e c o n la q u e s e p o d r ía h a c e r a lg o . P e r o c o m o c i e n t í f i c o , t a m ­

b ié n v e o e l in t e r c a m b io d e f u e r z a s . Y m e d ig o : “ P r o f a n a n ” . P e r o

s i m e p r o f a n a n i n c lu s o a m í, q u e s o y u n s im p le c iu d a d a n o d e l

c a n t ó n d e V a u d e n t r e P a r í s y R o l l e , ¿ c ó m o q u ie r e n q u e d e s p u é s
l9 89-i 992 287

lo s im b é c ile s h ip n o t i z a d o s p o r la t e l e v i s i ó n n o v a y a n a p r o f a n a r

h a s ta la s t u m b a s ? [88]

N o s e h a c e e l c in e q u e d e b e r ía h a c e r s e . É s a f u e , n o la r e v o l u ­

c ió n , p e r o s í la i n s u r r e c c i ó n d e la Nouvelle Vague, q u e fu e r e p r i­

m id a r e la t iv a m e n t e r á p id o : h a c e r e l c in e q u e s e d e b e r ía t e n e r

d e r e c h o a h a c e r. Y e s u n p o c o m á s f á c il p a ra m í , t o d a v ía h o y ,

h a c e r u n a p e líc u la t a l y c o m o d e b e r ía h a c e r s e — i n c l u s o s i e s t o y

u n p o c o m e n o s s e g u r o d e e llo — q u e v i v i r la v id a q u e d e b e r ía

p o d e r v i v i r . S i p u d ie r a v i v i r la v id a q u e c r e o q u e t e n g o d e r e c h o

a v i v i r , p ie n s o q u e n o h a r ía p e líc u la s o n o h a r ía a r t e . (89]

E l e s t u d io d e P e r ip h e r ia (u n a s a la d e m o n t a je , u n a b i b l i o ­

te c a , u n a o f ic in a d e p r o d u c c ió n ) e s t á e n f o c a d o a r e u n i r a n t e

l o s o jo s y la s m a n o s c o n q u é h a c e r u n a p e líc u la a l c o m p le t o ,

a e x c e p c ió n d e l la b o r a t o r io q u ím ic o — p e r o in c lu y e e l r e g i s t r o

ó p t ic o d e l s o n id o d e c in e , e n p a r t ic u la r la c o d if ic a c ió n d i g it a l.

E s u n a b u e n a o c a s ió n p a ra q u e e l a lu m n o p r in c ip i a n t e o d e f i ­

n a l d e c u r s o d e la F é m i s v e a y t o q u e t o d o lo q u e in t e g r a la c r e a ­

c ió n c in e m a t o g r á f ic a y e lija s e g ú n s u s p o s ib ilid a d e s y s u s g u s t o s

c o n t a m in a d o s p o r lo q u e s e p r e t e n d e e l “ a u d io v is u a l e u r o p e o ” .

E le g ir e n tre el hacer saber d e lo s p re s e n ta d o re s d e t e le v is ió n

y el saber hacer d e C é za n n e .

V e r lo s d e r e c h o s q u e t ie n e n e n la c r e a c ió n — m e z c la r d e s d e

e l p r i n c i p i o d e l m o n t a je o a l f i n a l — y v e r t a m b ié n s u s d e b e r e s
288 Pen sar en tre imágenes

— l i m p i a r y d e s m o n t a r u n a s im p le e n c o la d o r a . C u a n d o p r o p u ­

s i m o s a d o s a lu m n a s d e l ú l t i m o a ñ o q u e v in ie r a n a a y u d a r e n

e l m o n t a je de Nouvelle vague , n o s lle v a m o s u n a g r a n so rp re s a

a l c o n s t a t a r q u e e s a s s e ñ o r it a s n u n c a h a b ía n t e n id o e n t r e s u s

d e d o s u n a b o b in a d e 6 / 2 5 .

A p r o p ó s it o d e la a lt a d e f i n i c i ó n , p r i m e r o h a b r ía q u e h a c e r

u n p o c o e l h i s t o r i a l d e la m is m a , e n e l s e n t id o b a n a l d e l t é r ­

m i n o . P o r q u e la c u e s t ió n e s , d e e n t r a d a , q u e s e r e b a ja la a l t u r a

d e la p a n t a lla p a ra a u m e n t a r s u a n c h u r a , c o n l o q u e se p r o ­

d u c e u n a s e n s a c ió n d e e s t a r “ a c o s t a d o ” m á s q u e d e e s t a r “ d e

p i e ” , y h a s t a t a l p u n t o s e e x a g e r a q u e M a n e t y a n o n e c e s it a r ía

p i n t a r e l c o lc h ó n d e la O ly m p ia . H a b la r d e “ f o r m a t o c in e ” a

p r o p ó s it o n o y a d e l 1 :6 6 s in o d e l 1 :8 5 a n g lo s a jó n , se a e n a n t e n a

o p o r c a b le , e s d iv e r t i d o : e s e f o r m a t o e r a e l “ C in e m a s c o p e d e

l o s p o b r e s ” e n lo s a ñ o s 6 0 , c u a n d o c ie r t o s e x p lo t a d o r e s d e s a la

l o lla m a b a n “ p a n o r á m ic o ” s im p le m e n t e p a ra n o t e n e r q u e p a g a r

u n im p u e s t o a la F o x .

E s e t é r m in o d e “ a lt a ” - f id e lid a d , d e “ a lt a ” - d e f in ic i ó n , ¿ n o v e n ­

d r á , v ía la g e r m a n iz a c ió n d e E s t a d o s U n i d o s d e la q u e h a b la S i e -

g f r ie d a s u a m ig o e n la n o v e la d e G ir a u d o u x , d e “ H err O b ersf 5 o
u Ober Kommando ” ? M e a c u e rd o d e la s p la c a s in d ic a d o r a s e n la s

c a lle s d e P a r í s b a jo la o c u p a c ió n .

Y, a d e m á s, ¿a q u é lla m a m o s “ m e jo r d e f in ic ió n ” ? M adam e
Charlotte du Val d ’ Ogne , d e I n g r e s o d e D a v id , ¿ e s t á m e jo r d e f i ­

n id a q u e u n a le c t o r a d e R e n o ir ? ¿L a Venus de Urbino e s t á m e jo r

d e f in id a q u e u n a p r in c e s a d e G o y a ?

“N o m e c u e n t e s h i s t o r i a s ” , m e d e c ía n c u a n d o d e p e q u e ñ o

m e la s in v e n t a b a . “ C u e n t a h i s t o r i a s , h o m b r e ” , m e d ic e n a h o ra
1989-1992 289

c u a n d o n o in v e n t o na d a . ¿ D e q u é h is t o r ia se tra ta e n to n c e s?

¿ L a h is t o r ia d e la b a t a lla d e B o r o d i n o y e l f i n a l d e la d o m in a ­

c ió n f r a n c e s a c o n t a d a p o r T o l s t o i ? ¿ L a h i s t o r i a d e la b a t a lla d e

B a g d a d , c o n t a d a p o r la C N N ? ¿ L a d e l t r iu n f o d e la t e l e v i s i ó n

a m e ric a n a y s u s s e r v id o r e s ?

S í , ¿q ué h is t o r ia q u e r e m o s ? S u p o n ie n d o q u e s e a m o s d ig n o s

de L a cartuja [de Parm a ) y de Crimen y castigo. E s t o e s lo q u e p e ­

d ía D a v id O . S e l z n i c k : “ Q u i e r o a D e l R ío y a M c C re a e n u n

ro m a n c e q u e t e n g a p o r e s c e n a r io l o s m a r e s d e l s u r , p o c o m e

i m p o r t a c u á l se a la h i s t o r i a c o n t a l d e q u e s e t i t u l e Bird ofP ara -


d isey q u e , a l f i n a l , D e l R í o s a lt e a u n v o lc á n ” .

E l d ía e n q u e c a d a t e l e v i s i ó n d e E u r o p a d if u n d a r e g u la r m e n ­

t e u n a p e líc u la g r ie g a , p o r t u g u e s a o e s lo v a c a , se a i n s í p i d a o n o ,

E u r o p a e s t a r á c o n s t r u id a . S i n o , s e g u ir á s ie n d o a m e ric a n a .

N o j u g a r a l c in e , s i n o t o c a r e l c in e o e l v íd e o c o m o s e d ic e

t o c a r e l v i o l í n . [90]

¿ A q u é lla m a m o s c in e ? L i t e r a l m e n t e , e s u n a im a g e n d e l m u n ­

d o e n q u e v i v i m o s . S i t e e n s e ñ a n u n a f o t o d e R o o s e v e lt , d ic e s :

e s R o o s e v e lt . E n t o n c e s , t o m é m o s lo a l p ie d e la le t r a y d ig a m o s :

la g e n t e d u e r m e p o r la n o c h e , e l c in e e s e l ú n ic o l u g a r e n q u e

s e d u e r m e c o n l o s o jo s a b ie r t o s , e n la o s c u r id a d ; ergo, e l c in e e s

e l s u e ñ o . E l p r o b le m a d e l o s s u e ñ o s e s q u e c u e s t a a n a l i z a r l o s a

la m a ñ a n a s ig u ie n t e , c u a n d o u n o a b re lo s o jo s . F r e u d t u v o q u e

h a c e r u n e n o r m e t r a b a jo , lo c o y c o lo s a l, y c o m p le t a m e n t e t a b ú :

s i h a y a lg u ie n q u e h o y e s t a b ú e s F r e u d . E n m i c a so , y a e s d e ­
290 Pensar en tre imágenes

m a s ia d o t a r d e p a ra e m p e z a r u n a n á lis is . L o h a g o d e u n a fo rm a

e x t e r i o r , a t r a v é s d e l c in e , p e r o e s o lle v a m á s t ie m p o . E l c in e

p e r m it e d o r m i r d e s p ie r t o , t o d o e l m u n d o lo h a d ic h o , B a z i n ,

E h r e n b u r g e i n c l u s o G e o r g e s D u h a m e l. A s í q u e q u ie r o c o n t a r

la h i s t o r i a d e e s o s s u e ñ o s , d e lo s q u e m u y p r o n t o n o q u e d a rá n

h u e lla s .

E l c in e s ie m p r e h a e s ta d o a c a b a d o , o c a s i. N a c e , e s u n r e c ié n

n a c id o , d e s p u é s v ie n e la in f a n c ia d e l a r t e , p e r o n o c o n s ig u e lle g a r

a la e d a d a d u lt a y e n t o n c e s , e n u n m o m e n t o p r e c is o , h a c ia 1 9 3 0 ,

lle g a e l c in e s o n o r o . E l s o n o r o ... q u e p o d r ía h a b e r v e n id o d e s d e lo s

L u m i é r e , p o r q u e y a e x is t ía .

A h o r a e s la t e l e v i s i ó n la q u e h a c e la c u lt u r a . E l c in e n o e ra

c u lt u r a . L o s media , L e Monde , A n t e n n e 2 , t o d o e s o e s la c u lt u r a .

N i e l c in e , n i la p in t u r a . L o s p in t o r e s h a b la n , p e r o e s o n o e s

c u l t u r a e n e l s e n t id o e n q u e s e d ic e a g r ic u lt u r a . H a y u n h a m b r e

d e m e n t e d e c u lt u r a q u e n o h a s id o s a c ia d a y q u e se h a v is t o

a p ro p ia d a p o r la t e le v is ió n . S e c r e ó p a ra e s o . E l c in e e s t á m u ­

c h o m á s c e rc a d e la m is a , d e l m i s t e r i o o d e l p a r t id o d e f ú t b o l.

L a t e le v is ió n f a b ric a o lv id o , m ie n t r a s q u e e l c in e f a b ric a b a r e ­

c u e r d o s . ¿ P o r q u é q u ie r e n o lv id a r ?

E l c in e e s tá h e c h o p a ra p r e c e d e r, e l a rt e e s tá h e c h o p a ra p r e ­

c e d e r. S i p ie r d e e s ta f u n c ió n , f a lta a lg o , e l d e s e o s ig u e e x is t ie n d o ,

la n e c e s id a d n o q u e d a s a t is f e c h a y e s o lle v a a ... s i n o , n o s e p u e d e

e x p lic a r q u e u n o s e p a se t r e s o c u a t r o h o r a s a l d ía d e la n t e d e la

te le ...

E s t a m o s e n u n a s o c ie d a d d e n o m b r e s , e n la q u e e l n o m b r e c u e n ­

ta m á s q u e la s c o s a s o la s p e r s o n a s . E s c a p it a l t e n e r u n n o m b r e . A s í
1989-I992 291

p u e s , m e r e s ig n o . . . Y a d e m á s t e n g o m is d e b e re s , e n r e la c ió n c o n

lo s m u e r t o s o c o n lo s q u e n o h a n n a c id o y a q u ie n e s r e p r e s e n t o .

E l s o n o r o v i n o d e la l i t e r a t u r a , d e l t e a t r o , y v i n o p a ra i m p e d i r

q u e e s t e n iñ o lle g a r a a s e r u n a d u lt o n o r m a l. Y , a d e m á s , e s la

é p o c a e n q u e la t e l e v i s i ó n ib a c a m in o d e n a c e r. L o s L u m i é r e

t e n ía n r a z ó n c u a n d o d i j e r o n q u e e l c in e e ra u n a r t e s i n f u t u r o .

Q u e r ía n d e c ir : s i n u n gran f u t u r o . S e h a n h e c h o m u c h a s b ro m a s

a l r e s p e c t o , p e r o a h o r a lo p o d e m o s v e r : e l f u t u r o d e l c in e e ra

la t e le v is ió n . P o r o t r a p a r t e , e n t a n t o q u e i n s t r u m e n t o , n o h a

h a b id o g r a n d e s p r o g r e s o s : n o h a y d if e r e n c ia s e s e n c ia le s e n t r e

la c á m a ra d e lo s L u m i é r e y la s d e a h o ra . E l c in e e ra p o p u la r

p o r q u e e ra m u d o , i n c l u s o s i s e to c a b a e l p ia n o a l m is m o t i e m ­

po. D e r e p e n t e , la g e n t e v e ía c o s a s d e la s q u e p o d ía n h a b la r

n o r m a lm e n t e . A ú n h o y e n d ía , c u a lq u ie r a , e l c o m e r c ia n t e , e l

e s t a n q u e r o , n o d u d a n e n h a b la r b ie n o m a l d e u n a p e líc u l a , “ L a

ú l t i m a d e t a l d i r e c t o r n o e s t á m a l” S e g ú n u n a e n c u e s t a d e la

U N E S C O , la p a la b ra m á s c o n o c id a e n e l m u n d o e s “ c á m a ra ”

In c lu s o lo s a b o r íg e n e s d e A u s t r a l i a la c o n o c e n a c a u s a d e l o s

e t n ó lo g o s .

V o lv a m o s h a c ia a t r á s . E l c in e p o d r ía h a b e r s id o e l a rte del

s i g l o X X , p e r o lo a h o g a r o n e n la m is m a c u n a , u n p o c o c o m o

p a só c o n e l ro c k .

A h o ra se d ic e “ c o m u n ic a r ” , p e r o c o m u n ic a r e s o t r a c o sa .

Y o , q u e c o m u n ic o m u c h o a m i n i v e l , e l t r e n , l o s a v i o n e s , lo s

i n s t r u m e n t o s , e l t e lé f o n o , v e o h a sta qué p u n to s e c o m u n ic a

m a l, le n t a m e n t e , p e o r q u e a p r i n c i p i o s d e l X I X , e i n c l u s o p e o r

q u e e n la E d a d M e d ia . L a s p e r s o n a s h a b la n p e o r e n t r e e lla s .

La m it a d d e l o s s o n id o s y a n o s e e s c u c h a n , e l o íd o h a d e b id o
292 Pensar en tre imágenes

v o lv e r s e d e f ic it a r io , la g e n t e n e c e s it a t e n e r p e r r o s q u e o y e n

m e j o r q u e e llo s .

S i e n t o c o m o s i h u b ie r a n p a sa d o 2 0 y , a la v e z , 4 0 0 a ñ o s d e s d e

el 68. Veinte años despue's e s m i D u m a s p r e f e r id o . D ’A r t a g n a n e s e l

je f e d e p o lic ía ; a l p r i n c i p i o y a n o t ie n e n s u s n ú m e r o s d e t e lé f o n o

y t r a t a n d e v o lv e r a e n c o n t r a r s e . E l c in e , y é s te e s u n o d e s u s

d e f e c t o s , t e im p id e e n v e je c e r . S ig u e s s ie n d o c o m o u n m u c h a c h o

in c a p a z d e m a d u r a r , e n e l m a l s e n t id o . E s o t a m b ié n v ie n e d e la

Nouvelle Vague. C o n t r e in t a a ñ o s , la e d a d e n la q u e o t r o s p a sa b a n

a s e r a d u lt o s , n o s e d u c á b a m o s e n e l r e s p e t o a lo s g r a n d e s m a e s ­

t r o s . C u a n d o D e la c r o ix ib a a c o p ia r lo s c u a d r o s d e T i n t o r e t t o

e n V e n e c ia , s e c o n s id e r a b a u n ig u a l d e T i n t o r e t t o . M i e n t r a s q u e

y o s ie m p r e m e h e c o n s id e r a d o c o m o u n h i j o d e R o s s e l l i n i o d e

H a w k s.

E s t o h a c e q u e t e n g a d o s e d a d e s : m i e d a d , r e a l o i r r e a l , c e rc a

y a d e lo s s e s e n t a y , c u a n d o e s t o y a q u í e n m i o f ic in a , t e n g o t r e i n ­

ta a ñ o s , d e v e r d a d . Y d e s p u é s s a lg o a la c a lle y u n n i ñ o c h o c a

c o n m ig o y m e d ic e “ O h , p e r d ó n s e ñ o r ” E s u n a lo c u r a q u e m e

lla m e s e ñ o r , s i m e s ie n t o m á s jo v e n q u e é l. (91I

S i e m p r e h e p e n s a d o q u e e s ta b a h a c ie n d o f ilo s o f í a , q u e e l c in e

e s tá hecho p a ra h a c e r f i lo s o f ía , u n a f ilo s o f ía m á s in t e r e s a n t e

q u e lo q u e lla m a n c o n e s e n o m b r e e n la e s c u e la y e n l o s l i b r o s ,

p u e s t o q u e n o h a y n e c e s id a d d e p e n s a r , u n o e s p e n s a d o . E l p r o ­

b le m a e s q u e s e h a p r iv i le g ia d o h a s t a t a l p u n t o e l e s p e c t á c u lo

q u e s e h a im p u e s t o e l p e n s a m ie n t o d e l e s p e c t á c u lo , y n o y a e l

p e n s a m ie n t o d e l p e n s a m ie n t o . [92]
m s-m 5

E x is t e u n la d o e s p e c t a c u la r y p o é t ic o q u e e s la m i s i ó n p r o ­

f u n d a d e l c in e . P e r o e s t a m i s i ó n s ó lo s e a p lic a s i p r i m e r o h a h a ­

b id o e x p e r im e n t a c ió n , v e r if ic a c ió n , t r a b a jo , lo q u e p o d r ía m o s

l la m a r lo s a s p e c t o s d o c u m e n t a le s d e u n a p e líc u l a . A s í s u c e d e

c o n l o s g r a n d e s a r t is t a s : u s t e d [ e n d iá lo g o c o n M a n o e l d e O l i -

v e i r a ] , P ia la t , A n n e - M a r i e M ié v ille , S t r a u b , C a ssa v e te s, V is -

c o n t i, o R o u c h , p e r s o n a s m u y d if e r e n t e s , a v e c e s t a m b ié n e n

m i s p e líc u la s . P o r e je m p lo , n o h a h a b id o n a d ie m á s a b s t r a c t o

y e s t ilis t a , o c o n e s t ilo , q u e E is e n s t e in . S i n e m b a rg o , s i a h o ­

ra h a y q u e m o s t r a r p la n o s d e la R e v o lu c ió n d e O c t u b r e , n o s e

e n c u e n t r a n e n lo s n o t i c i a r i o s d e la é p o c a , o p a ra s e r m á s p r e c i ­

s o s , l o s n o t i c i a r i o s s e s i r v e n d e la s im á g e n e s d e E i s e n s t e i n s o b r e

la R e v o lu c ió n d e O c t u b r e , im á g e n e s q u e s o n e l r e s u lt a d o d e u n a

p u e s t a e n e s c e n a . C u a n d o le e m o s e l r e la t o d e l r o d a je d e Nanook
d e F l a h e r t y , q u e s e c o n s id e r a u n d o c u m e n t a l, n o s e n t e r a m o s d e

q u e F l a h e r t y p a g a b a a s u s e s q u im a le s , q u e d is c u t i ó c o n e l l o s ,

q u e le s o b lig ó a p e s c a r t o d o s lo s d ía s c u a n d o n o q u e r ía n ha­

c e r lo , e n r e s u m e n , q u e h i z o u n e q u ip o d e c in e c o n e l l o s y f u e ,
294 Pensar en tre imágenes

d e h e c h o , u n e t n ó lo g o f o r m id a b le . H a y , a s í p u e s , t o d o e s e a s p e c ­

t o d o c u m e n t a l, e sa m a n e ra , n o t a n t o d e c o n o c e r p e rf e c t a m e n t e

la h i s t o r i a d e l c in e , p e r o s í d e t e n e r a l m e n o s e l s e n t im ie n t o d e

e sa h i s t o r i a q u e , p a ra m u c h o s , e s a lg o q u e s e h a p e r d id o . H a y q u e

s e n t i r la h i s t o r i a d e l c in e , u n p o c o c o m o J o y c e , q u e t e n ía u n p r o -

f u n d o s e n t im ie n t o d e la h i s t o r i a d e la lit e r a t u r a y q u e s a b ía q u e ,

c u a n d o e s c r ib ía u n a f r a s e , a lg u n a s p a la b ra s h a b ía n s id o in v e n t a ­

d a s e n t ie m p o s d e lo s r o m a n o s , o t r a s e n la E d a d M e d ia , y q u e é l,

J o y c e , e n e l m o m e n t o d e e s c r i b i r e sa p a la b ra , c o n t o d o e se b a g a je

y e se p a sa d o q u e s o lía s e n t i r , e s ta b a e n la e d a d m o d e r n a d e la

l i t e r a t u r a , e n s u e d a d a d u lt a , p o r a s í d e c ir . E n e l c in e , m u y r á p i­

d a m e n t e , c o n la in f lu e n c ia a m e ric a n a q u e t o d o e l m u n d o a c e p tó ,

u n a p a rt e d e e se t r a b a jo d o c u m e n t a l s e a b a n d o n ó . E n s e g u id a se

t e n d ió a l e s p e c t á c u lo , q u e n o e ra m á s q u e la m i s i ó n f i n a l , d ig a ­

m o s , la m is a d e la p e líc u la . E n la s p e líc u la s d e a h o ra , s e c e le b r a la

m is a y y a n o s e h a c e la o r a c ió n . L o s g ra n d e s a r t is t a s , lo s a r t is t a s

h o n e s t o s , d ic e n p r im e r o s u o r a c ió n y d e s p u é s e s tá la m is a , c o n u n

p ú b lic o m á s o m e n o s f ie l. L o s a m e r ic a n o s h a n r e g la m e n t a d o la

m is a . L o q u e le s im p o r t a d e la m is a e s la c o le c t a : u n a b u e n a m is a

e s u n a m is a c o n la i g le s ia lle n a , q u e d a u n a g r a n c o le c t a .

L a c r ít ic a d e b e h a b la r d e la o r a c ió n , n o d e la m is a . D e la m is a

n o s e p u e d e d e c ir n a d a m á s . O s e d ic e : “ U n b o n it o e s p e c t á c u ­

lo , m a g n íf ic o ” L a o r a c ió n t a m b ié n e s u n e je r c ic i o , e s c o m o e l

e n t r e n a m ie n t o d e l o s d e p o r t is t a s o la s e s c a la s d e l o s p ia n is t a s .

C uando uno e s c r í t i c o , s e d e b e n c r i t i c a r la s e s c a la s y lo que

p u e d e n d a r d e s í la s e s c a la s .

E l c in e e s c r ít ic a d e la r e a lid a d , d e s d e e s e p u n t o d e v i s t a s o y

m u y c lá s ic o y , e n t a n t o q u e c in e a s t a d e le n g u a f r a n c e s a , s i e m ­
i9 9 3 _ I 9 9 5 295

p r e m e h e s e n t id o c r í t i c o d e c in e . U n o d e lo s g r a n d e s v a l o r e s

d e F r a n c ia h a s id o h a b e r t e n id o s ie m p r e u n p u n t o d e v i s t a c r í ­

t ic o , i n c lu s o s i n o s a b ía n a d a . T o d o s lo s c r í t i c o s d e a r t e h a n s id o

f r a n c e s e s , d e s d e D i d e r o t , p a s a n d o p o r B a u d e la ir e , É l i e F a u re ,

M a l r a u x , e s d e c ir , p e r s o n a s q u e , f u e r a n e s c r it o r e s o n o , t e n ía n

u n e s t ilo . E l m a l c r í t i c o e s e l q u e c a re c e d e e s t ilo . C r í t i c o s d e c in e

h a h a b id o m u y p o c o s . E n E s t a d o s U n i d o s h u b o d o s : J a m e s A g e e

y F a r b e r d e S a n D ie g o , q u e e s d e h e c h o b a s t a n t e d e s c o n o c id o .

En ta n to q u e c r ít ic o , n o e s p e ro que m e h a la g u e n , q u e m e

d ig a n o m e e s c r ib a n : “ S u p e líc u la e s b r u t a l, e s f a n t á s t ic a , e s g e ­

n i a l , e s e x t r a o r d in a r ia ” . P o r q u e e n t o n c e s le s p r e g u n t o : “ B u e n o ,

¿ y q u é e s t a n e x t r a o r d in a r io ? ” . Y m e re s p o n d e n : “ ¡A h ! ¡O h !” ,

n i s i q u ie r a t ie n e n p a la b r a s , n i s iq u ie r a r e p it e n “ E s e x t r a o r d i ­

n a r ia ” . M i e n t r a s q u e s i s e ñ a la n q u e e s r e a lm e n t e m a la , q u e h a y

e r r o r e s , e n t o n c e s p u e d e q u e t e n g a la p o s ib ilid a d d e e s t a b le c e r

u n d iá lo g o : ¿ m e p u e d e s d e c ir c u á le s s o n e s o s e r r o r e s ? A s í se

c o m p r u e b a q u e a h o r a l o s c r í t i c o s y a n o q u ie r e n h a b la r y que

a l o s c in e a s t a s n o le s g u s t a q u e le s c r i t i q u e n . M i e n t r a s q u e y o ,

q u e m e f o rm é c o m o c r ít ic o , lo ú n ic o q u e n e c e s it o e s q u e m e

d ig a n : e s o d e a h í n o e s t á b ie n .

U n o t ie n e q u e s a b e r d e c ir q u é e s b u e n o y q u é e s m a lo . N o se

t r a t a d e d e c ir la s e n s a c ió n q u e u n o h a t e n id o , s in o d e h a c e r u n a

c r í t i c a t é c n ic a o c ie n t í f ic a d e la p e líc u la . S ó l o la Nouvelle Vague


h a d ic h o e s e t ip o d e c o s a s . D e c ía : e s e travelling es b ue no y he

a q u í p o r q u é lo c o n s id e r a m o s b u e n o e n r e la c ió n c o n o t r o q u e

n o s p a re c e m a lo . Y t a m b ié n : e s t e d iá lo g o e s b u e n o y l o c o n s id e ­

r a m o s b u e n o e n r e la c ió n c o n t a l o t r o d iá lo g o q u e e s m a lo . H o y

e n d ía , e s o s e h a p e r d id o c o m p le t a m e n t e . L a n o c ió n d e a u t o r
296 Pensar en tre imágenes

h a c o b ra d o t a l im p o r t a n c ia q u e , c u a n d o s e h a c e u n a p e líc u l a ,

n i s i q u ie r a t u a y u d a n t e t e d ic e a lg o a s í. E l ú n ic o q u e a v e c e s t i e ­

n e e l v a l o r d e d e c ir t e a lg o a s í, e l ú n ic o c o n e l q u e e x t r a ñ a m e n t e

h e t e n id o u n a r e la c ió n a r t ís t ic a , e s e l p r o d u c t o r . P o r q u e e l p r o ­

d u c t o r h a p u e s t o s u d in e r o o , c u a n d o m e n o s , h a a r r ie s g a d o e l

d e o t r o s y , e n n o m b r e d e e s e r ie s g o q u e c o r r e , s e a t r e v e a d e c ir :

“ J e a n - L u c , e s o d e a h í n o f u n c io n a ” . Y y o m e d ig o : “ ¡ U f , o h lá

la ! ” , y m e lo p ie n s o . A l m e n o s h a y u n a p o s ib ilid a d d e r e f l e x i ó n ,

m e p u e d o a f ia n z a r m e jo r .

S i l o s c ie n t í f ic o s s o n t a n im p o r t a n t e s h o y e n d ía e s p o r q u e s o n

l o s ú n ic o s q u e a ú n s e d e d ic a n a in t e r c a m b ia r c r ít ic a s . U n a s t r ó ­

n o m o d ic e : “ H e v i s t o u n e c lip s e d e lu n a , h e h e c h o f o t o s ” . O t r o

d ic e : “ E n s é ñ a m e e l c lic h é ” . M i r a y c o n s t a t a : “ ¡ P e r o s i s e v e la

l u n a ! ¿ Q u é d ic e s d e u n e c lip s e ? ” . Y e l o t r o d ic e : “ B u e n o , s í . . . ” ,

le f a s t id ia , p e r o e m p ie z a d e n u e v o . H a y u n m o m e n t o e n e l a r t e ,

e n la c r ít ic a d e a r t e , p o r e je m p lo e n t r e B a u d e la ir e y D e l a c r o i x ,

e n e l q u e e s t a c o n f r o n t a c ió n d e c r ít ic a s d e b e t e n e r lu g a r . S i n o ,

n o s e p u e d e a v a n z a r . L a c r í t i c a e s la ú n ic a c o s a q u e n e c e s it o .

Y n i s i q u i e r a t e n g o e s o . [93]

S i f u e r a e l p ú b lic o n o le h a r ía p r e g u n t a s a l c in e a s t a , le h a r ía

p r e g u n t a s a la p e líc u la . V e s a u n c h ic o y u n a c h ic a e n u n c o c h e

q u e d ic e n : “ L a l u z v a a d u r a r ” , v e s u n a r o s a , ¿ e so t e m o le s t a

o n o ? ¿ P ie n s a s q u e h a y a lg o q u e c o m p r e n d e r o s im p le m e n t e

m i r a s y t e p a re c e q u e la r o s a e s b o n it a ? ¿ A q u é lla m a m o s c o m ­

p r e n d e r ? A v e c e s e s e l e s t i l o lo q u e m e in t e r e s a .

M o d e s t a m e n t e , c r e o q u e lo s m ie m b r o s d e la Nouvelle Vague h i­

c ie r o n c in e a p a r t i r d e l m u s e o . D e s c u b r im o s e l c in e e n la Cine'ma-
théque. N a c im o s a h í. C la r o e s tá q u e h a b ía m o s v i s t o a lg ú n C h a p lin
1993^995 297

c u a n d o é r a m o s p e q u e ñ o s , p e r o a a q u e lla e d a d n in g u n o d e c id ió

h a c e r c in e d e s p u é s d e v e r Charlot bombero. S ie m p r e te n g o u n a

r e f e r e n c ia e n m e n te . Y p ie n s o q u e la o b r a t ie n e m á s im p o r ­

t a n c ia q u e e l h o m b r e . E s o n o e s e v id e n t e p a ra t o d o e l m u n d o .

L a m u j e r h a c e o b r a s a m p a rá n d o s e e n lo s h o m b r e s . E l h o m b r e ,

t o d o lo q u e p u e d e h a c e r p a ra a lc a n z a r c ie r t o n i v e l d e ig u a ld a d

e s f a b r ic a r o b r a s : p in t u r a , l i t e r a t u r a o h a c e r p o lí t i c a , g u e r r a s ,

d e s e m p le o , c o m e r c io .

En e l fo n d o , e l h o m b re e n s í m e in t e r e s a p o c o . E l h o m b re

M a n o e l d e O l i v e i r a m e in t e r e s a p o c o . S i v iv ié r a m o s e n e l m is m o

p u e b lo , u n o c e rc a d e l o t r o , n o c r e o q u e n o s v ié r a m o s m u c h o

m á s d e lo q u e lo h a c e m o s a h o ra . C u a n d o n o s v ié r a m o s , s e g u r a ­

m e n t e h a b la r ía m o s m e jo r d e la s p e líc u l a s , p e r o n o m u c h o m á s .

Lo q u e m á s m e s o rp re n d e a c t u a lm e n t e e s q u e l o s m e d io s d e

c o m u n ic a c ió n h a n d e s a r r o lla d o la n o c ió n d e p e r s o n a lid a d a n ­

t e s b ie n q u e la n o c ió n d e p e r s o n a . E n la o b r a e s tá la p e r s o n a , e n

la p e r s o n a e s tá la o b r a . H a y p e r s o n a s q u e n o h a c e n u n a o b r a ,

p e r o c u y a v id a , p a r t ic u la r m e n t e e n e l c a so d e la s m u je r e s , e s u n a

o b r a . L o s h o m b r e s s e v e n o b lig a d o s a h a c e r o b r a s p o r q u e a m e ­

n u d o n o ha c e n nada.

A m enudo d ig o , c o m o B u ñ u e l , q u e la s p e líc u la s s o n lo m ás

im p o r t a n t e p a ra m í. P e r o s i t u v ie r a q u e e le g ir e n t r e la v id a d e u n

n i ñ o y e s t r e n a r u n a p e líc u la , n o lo d u d a r ía u n s e g u n d o : e l n iñ o

p a s a r ía p o r d e la n t e d e la p e líc u la . (93]

C u a n d o e r a p e q u e ñ o , s e d e c ía : la g a llin a e s t á c o m p u e s t a d e l

in t e r io r y d e l e x t e r io r . A l q u it a r e l e x t e r io r , se v e e l i n t e r io r y ,

s i s e q u it a e l i n t e r i o r , s e v e e l a lm a . M e a t r e v e r ía a d e c i r q u e t ú

f i l m a s e l i n t e r i o r d e e s p a ld a s , a u n q u e f ilm a s s ie m p r e a la g e n t e
298 Pensar en tre imágenes

d e c a ra . A lg o q u e e n c ie r t o m o m e n t o m e h a m o le s t a d o d e t u

p e líc u la [ V aleA braao ] , d a d o q u e s u p o n e u n a e le c c ió n p o t e n t e y

r i g u r o s a , e s u n a im p e r f e c c ió n q u e in d ic a q u e e s n e c e s a r io q u e

s ig a s h a c ie n d o m á s p e líc u la s . L o q u e m e h a m o le s t a d o e s q u e

n o h a y a m á s v is t a s d e la d o , q u e la c á m a ra e s t é d e m a s ia d o c e rc a

d e l p r o y e c t o r . L a c á m a ra n o e s t á h e c h a p a ra c o i n c i d i r s ie m p r e

c o n e l p r o y e c t o r . E l p r o y e c t o r t r a n s m i t i r á . E s c o m o e l r a d ió lo g o

q u e h a c e r a d io g r a f ía s : n o s e c o n t e n t a c o n h a c e r u n a r a d io g r a f ía

d e f r e n t e , t a m b ié n h a c e o t r a d e la d o , o d e e s p a ld a s , o e n d ia g o ­

n a l. Y , s i n e m b a rg o , a l f in a l, e n e l m o m e n t o d e la p r o y e c c ió n ,

to d a s s e r á n im á g e n e s p la n a s . Y d ig o e s t o c o n u n a im a g e n , n o s o ­

t r o s s o m o s g e n t e d e im a g e n . E s t o n o q u ie r e d e c ir q u e la c á m a ra

te n g a q u e e s t a r d e s p la z á n d o s e t o d o e l r a t o .

A h o r a b ie n , e n e l c in e n o s e p u e d e m o s t r a r e l i n t e r i o r , s ó lo s e

p u e d e s e n t i r , p e r o n o e s v i s i b l e ; s i n o , n o s e r ía e l i n t e r i o r . [93)

Q u e r r í a v o lv e r a e s t a h i s t o r i a d e l e s t r e n o d e la p e líc u l a , q u e

n o s ó lo e s u n a c u e s t ió n d e p a la b r a s , a u n q u e s o n im p o r t a n t e s .

D e b e r ía h a b e r p e q u e ñ o s d ic c io n a r io s q u e n o s d i j e r a n e n d i s ­

t i n t a s le n g u a s la s p a la b ra s t é c n ic a s d e l c in e . I n s i s t o e n e l t e m a

d e la s p a la b r a s p o r q u e , p o r e je m p lo , l o s r u s o s n o h a c e n la m i s ­

m a d is t in c ió n que n o s o tro s e n tre d o c u m e n ta l y f ic c ió n . A

la s p e líc u la s c o n a c t o r e s la s lla m a n “ p e líc u la s in t e r p r e t a d a s ” ;

a l d o c u m e n t a l, q u e no n e c e s a r ia m e n t e e s s in a c to re s , lo lla ­

m a n “ p e líc u la n o - in t e r p r e t a d a ” . L a m is m a p a la b ra “ im a g e n ” ,

p a ra l o s a m e r ic a n o s , n o q u ie r e d e c ir g r a n c o s a , p u e s u t i l i z a n

“ ^ /c íw re ” , e s d e c ir , f o t o . N i s iq u ie r a t ie n e n u n a p a la b ra p a ra la
i9 9 3 _ I 9 9 5 299

t e l e v is ió n , s o n m u y c o m e r c ia le s , d ic e n “ network” S i p re s ta m o s

u n p o c o d e a t e n c ió n a l le n g u a je , p o r e je m p lo , c u a n d o t e d ic e n

q u e s e e s t r e n a u n a d e t u s p e líc u la s , ¿ t ie n e s la im p r e s i ó n d e q u e

r e a lm e n t e s e e s t r e n a a lg o o d e q u e y a la h a s e s t r e n a d o t ú ? [93]

Y o s é q u e la p e líc u la s e h a r á , p e r o n o s é q u é p e líc u l a r e s u lt a r á .

Y n o s ó lo s é q u e la p e líc u la s e h a r á , s in o q u e a d e m á s m e c o m ­

p r o m e t o a h a c e r la , q u e e s p e o r . P o r q u e s ie m p r e t e n g o m ie d o d e

n o h a c e r la s ig u ie n t e . [93)

L a m e n t o m u c h o n o h a b e r h e c h o t o d a v ía u n a p e líc u l a s o b r e

la c ie n c ia . P o d r ía h a c e r la , m e lle v a r ía c in c o a ñ o s . Q u i z á . P o r

e l m o m e n t o , c o m o d ic e S t r a u b , n e c e s it a m o s , n o t a n t o q u e n o s

m im e n m u c h o , s in o v i v i r u n p o c o m e n o s e n e l o d io . [94]

J e a n - M a r ie e s a ls a c ia n o , d e s e r t ó y s e f u e a v i v i r a A le m a n i a ,

a h o r a v iv e e n I t a l i a , e s u n c o m p le t o e u r o p e o . T i e n e d if ic u lt a ­

d e s e n e l c in e , e s m u y r i g u r o s o . A l m is m o t ie m p o , l o e n c u e n ­

t r o u n p o c o a s c é t ic o , a u n q u e t e n g a m u c h o h u m o r . E s lo q u e a

m e n u d o s e d ic e a h o r a : u n o s e l i m i t a d e m a s ia d o p a ra n o p e r d e r

p ie y , e n a lg u n o s m o m e n t o s , u n o s e l i m i t a d e m a n e r a e x c e s iv a ,

e s d i f í c i l d e s e g u i r , t a m b ié n p a ra e l p ú b lic o . [95)

L a t é c n ic a h a e n t r a d o a h o ra e n u n p r o c e s o d e e x c e s iv a m e c a ­

n iz a c ió n . S e p u e d e e n t e n d e r q u e S t r a u b , e n Antigone , haga q u e

lo s a c t o r e s t r a b a je n e l t e x t o d u r a n t e u n a ñ o . D e p a r d ie u n u n c a

s a b r á d e c ir u n t e x t o d e R a c in e c o m o la m u j e r d e Antigone s a b ía

d e c ir l o s t e x t o s d e H o l d e r l i n o d e B r e c h t . S i s e le p id ie r a a lg o

a s í a D e p a r d ie u , s e i r í a .
300 Pensar en tre imágenes

M e g u s t a r ía t r a b a ja r c o n u n m o n t a d o r , p e r o h a n s id o e d u c a ­

d o s d e t a l m a n e ra q u e r e s u lt a m u y c o m p lic a d o . Q u i z á e s t o y u n

p o c o s o lo , la s c o n d ic io n e s n o s o n m u y b u e n a s . S u f r i m o s m u c h o

c u a n d o n o n o s a c e p t a ro n e n la F é m i s y n o p u d im o s c o n c l u i r e l

c o n t r a t o d e c u a t r o a ñ o s . E s o n o s a f e c t ó m u c h o . H a b r ía m o s v e ­

n id o m á s a m e n u d o a P a r í s , y y o in c l u s o t e n ía p e n s a d o d e ja r e l

m o n t a je d e la s p e líc u la s e n m a n o s d e m o n t a d o r e s t r a d ic io n a le s .

E s o m e h a b r ía p e r m i t id o d e d ic a r m e m á s a lo q u e m e g u s t a , e s

d e c ir , a la s p e líc u la s y , a l m is m o t ie m p o , a la c r ít ic a d e p e l í c u ­

la s , a h a b la r , b a jo la f o r m a d e e n s e ñ a n z a , e s d e c ir , e n v o z a lt a

c o m o h a c e n lo s p ro fe s o r e s e n e l Collége de Frunce u o tro s s it io s ,

a e x p e r im e n t a r .

Te n g o q u e h a c e r p a ra G a u m o n t d o s o t r e s e m is io n e s s o b r e

la h i s t o r i a d e l c in e , q u e s e r á n m e n o s e n r e v e s a d a s y q u e s e p a r e ­

c e r á n m á s a e n t r e v is t a s . S ig o g ra b a n d o p e líc u la s e n c in t a s , p e r o

v o y a t e n e r q u e p a r a r p o r q u e t e n g o d e m a s ia d a s . G r a b a r la s h a c e

q u e u n o la s r e c u e r d e y , d e r e p e n t e , sa b e q u e e n t a l s i t i o debe

h a b e r t a l im a g e n d is p o n ib le q u e p e r m it ir á , s i n o lo ha he c ho

u n o m is m o , p r o d u c i r a lg o d u r a n t e d ie z m in u t o s .

G r a b o t o d o lo q u e p u e d o , p e líc u l a s d e d o c u m e n t o s , t a n t o d e

h i s t o r i a c o m o d e h i s t o r i a d e l c in e . E l p r o g r a m a e n s e i s e p is o ­

d io s d e N o e l B u r c h s o b r e e l c in e m u d o , Lu Lucum e du siécle, e ra

i n t e r e s a n t e , h a b ía u n a id e a f u e r t e d e t r á s .

L u c ia n o B e r io se p ro p o n e u n a h is t o r ia m u s ic a l, u n a c r í t i c a

h e c h a c o n la s o b r a s d e o t r o s m ú s ic o s . C o m o lo q u e h i z o Bau-

d e la ir e a l h a b la r d e E d g a r P o e o d e D e l a c r o i x . N o v e o q u e e s o

s e h a g a e n e l c in e . Y o lo h ic e u n p o c o , y p a ra e l p r o y e c t o c o n

G a u m o n t , y a q u e s e r á G a u m o n t , s e g u r o , q u ie n n o s a t a c a rá p o r
1993^995 301

lo s d e r e c h o s d e a u t o r . A s í q u e n o p o n d r é f r a g m e n t o s d e p e l í c u ­

la s , p e r o q u e n o v e n g a n e n t o n c e s a q u e ja r s e d e la s p a n t a lla s e n

n e g r o o d e lo s p la n o s v a c ío s .

En s u d ía le p r o p u s e a L a n g l o i s q u e m a r lo t o d o , h a c e r d e s ­

a p a re c e r t o d o y v o l v e r a e m p e z a r la c o le c c ió n d e c e r o . S i e m ­

p r e s e t e r m in a a lm a c e n a n d o , y lu e g o n o h a y e s p a c io . L o s q u e

q u ie r e n c o n s e r v a r la s p e líc u l a s , la s c o n s e r v a n , e s t á m u y b ie n ,

y l o s q u e t ie n e n la f u n c ió n d e r e s t a u r a r , p e r o , ¿a q u é v ie n e

la r e s t a u r a c ió n d e U A talanttt P u e d e s e r in t e re s a n t e , c o m o e l

c a so d e la S ix t in a q u e a n t e s t e n ía c o lo r e s m á s v i v o s . Q u e la

lim p ie n , c o m o se lim p ia n lo s lib r o s , p o r q u e se h a e s tro p e a d o ,

e s t á b ie n , p e r o . . . ¿ p in t a r la ? N o e s p o r h a c e r ju e g o s d e p a la b r a s ,

p e r o v i v i m o s e n p le n a “ r e s t a u r a c ió n ” , a d e m á s B a l l a d o u r s e p a ­

re c e a L u i s X V I I I . [94]

M e g u s t a s e p a r a r a v e c e s e l s o n id o d e la im a g e n , o d e ja r q u e

la p a n t a lla s e q u e d e e n s ile n c io , o u s a r u n p ia n o í n t i m o p a ra

u n s e n t im ie n t o í n t i m o , q u e e s j u s t o lo o p u e s t o d e l o q u e h a c e n

l o s a m e r ic a n o s . Q u i e r e n e n v o lv e r t e ( surroundyou ) , p a ra c r e a r u n

“ e f e c t o e n v o lv e n t e ” (surrounding effect ) , p a ra q u e e s t é s p e r d id o .

¡ N o q u ie r o q u e la g e n t e s e p ie r d a ! C r e o q u e d e b e r ía n encontrar
c o s a s a c e rc a d e e llo s m is m o s . [96)

L a g e n t e e s t á s o m e t id a a la e le c c ió n t é c n ic a . E s d i f í c i l l u c h a r ,

p o r q u e t o d o e s t á h e c h o p a ra q u e se a c a ro . N o c r e o q u e y o t e n g a

u n o íd o f o r m id a b le , p e r o c o n o z c o m i s s o n id o s . L a a u d ic ió n s e

h a d e t e r io r a d o m u c h o , s e h a h u n d id o a b a se d e e s c u c h a r la t e ­

l e v i s i ó n , y y a n i s iq u ie r a v e m o s d e q u é o t r a m a n e ra p o d r ía s e r .
3 02 Pensar en tre imágenes

E l s o n id o e n p a r t ic u la r p la n t e a p r o b le m a s . Y a n o h a y c a p a ­

c id a d d e e s c u c h a r y h a y p o c o o íd o . E n l o s e s t u d io s s e p a sa n

e l t ie m p o m a n ip u la n d o l o s c o n t r o le s e im it a n d o . S e i m i t a m u ­

c h o lo q u e y a e s t á h e c h o . A l e m p e z a r s e t ie n e u n b o n it o s o n id o

p e r o , p a ra q u e lle g u e a la p a n t a lla , h a y q u e t r a b a ja r lo , h a y q u e

c l o n a r lo . E l o r i g i n a l s ó lo s ir v e p a ra h a c e r u n a c o p ia lo m e jo r

p o s ib le . Y la c o p ia , e n e s e e s t a d o d e c o s a s , s e c o n v ie r t e e n a lg o

s u p e r i o r a l o r i g i n a l p u e s t o q u e s e le d e d ic a m u c h o m á s t ie m p o .

E l o r i g i n a l t e v ie n e d a d o , e s u n d o n , d e l q u e n o s e sa b e s a c a r

p r o v e c h o . L a m á q u in a e s la c o a rt a d a . N u n c a h e o íd o a u n in g e ­

n i e r o d e s o n id o h a b la r d e l g u ió n . S ó l o sa b e h a b la r d e s u s a p a ra ­

t o s . L a c r e a c ió n s o n o r a e s m u y e s c a s a . L o m á s n o r m a l e s q u e l o s

t é c n ic o s n o s e in t e r e s e n r e a lm e n t e p o r e l s o n id o e n e l c in e . M á s

q u e g r a b a r s o n id o s d e l a m b ie n t e e n q u e s e e s t á , p o r e je m p lo la s

r e u n io n e s d e c u e r v o s c a d a n o c h e , o lo s e s t o r n i n o s e n l o s á r b o ­

l e s , p r e f ie r e n c o m p r a r s o n id o s y a m e z c la d o s p o r g e n t e a la q u e

a ú n le m o t iv a s u t r a b a jo , c o m o a lo s d o c u m e n t a lis t a s .

En lín e a s g e n e r a le s , l o s t é c n ic o s n o t ie n e n n in g ú n t ip o de

c o n c e p t o , s e h a n q u e d a d o e n e l n a t u r a lis m o , p e r o n o e l d e A n -

t o in e o e l d e Z o la . P a r a e l l o s , u n c o m e n t a r io d e b e i r s o b r e la

im a g e n , la m ú s ic a d e b e i r a la i z q u ie r d a o a la d e r e c h a , p e r o e s

m u c h o p e o r q u e u n a c a d e n a d e a lt a f id e lid a d . H a y a b e r r a c io n e s .

E l D o l b y e s u n a a b e r r a c ió n e n c u a n t o a la d i f u s i ó n d e l s o n id o .

E s u n p r o d u c t o a m e r ic a n o . S e o y e u n a v ió n q u e g ir a , c o n a lg u ­

n a s d e t o n a c io n e s p o r u n la d o , d e s p u é s s e o y e n p o r e l o t r o , d e

r e p e n t e , e l r u i d o d e u n a r r o y o q u e p o d r ía s e r a g ra d a b le , p e r o

q u e n o a p o r t a n a d a a la h i s t o r i a y q u e n o g u a rd a r e la c ió n c o n e l

s e n t id o d e l p la n o . (94)
1993 1995 3 °3

E l c in e e s t á h e c h o d e p la n o s . A l m e n o s d e s d e m i p u n t o d e

v is t a . A s í p u e s , h a y p r e - p la n o s y p o s t - p la n o s . C o n e l s o n id o

p a sa lo m is m o , h a y v a r io s p la n o s s o n o r o s , c o n u n a t é c n ic a u n

p o c o r u d im e n t a r ia c o m o e l D o lb y , q u e p e r m i t e u t iliz a r e sa s

d if e r e n c ia s d e p la n o s y q u e n o e s t á s ó lo a h í p a ra q u e p a s e n

a v io n e s b o m b a rd e ro s. E n c ie r t a s p e líc u l a s , p e r m it e a s o c ia r

m e jo r e l s o n id o a la im a g e n , o b ie n s e p a r a r lo s m e jo r , h a c e r q u e

e l s o n id o — y é s t a e s m á s b ie n m i t e n d e n c ia ú lt im a m e n t e — se a

m á s g ra n d e q u e la im a g e n , q u e la im a g e n s e a p e q u e ñ a , q u e

a v e c e s v a y a n s i n c r o n iz a d o s y a v e c e s n o . S e t r a t a d e i n t r o d u c i r

u n p la n o g e o m é t r ic o b u s c a n d o a lg o m á s n o v e le s c o , d e h a c e r ­

lo s e n t i r h is t ó r ic a m e n t e . I n t e n t o h a c e r lo d e m a n e r a q u e m i s

p e líc u l a s p u e d a n s e r e s c u c h a d a s p o r l o s c ie g o s y v i s t a s p o r lo s

s o rd o s . (95J

E l v o lu m e n f u e r t e e s la ú n ic a c o n c e s ió n q u e h a g o a l p ú b lic o .

¿ C o n o c e s la d e f in ic ió n q u e J u le s R e n a r d d a b a d e la c r ít ic a ? “ L a

c r í t i c a e s u n s o ld a d o d e u n e jé r c it o e n r e t ir a d a , q u e d e s e r t a y se

p a sa a l e n e m ig o ” ¿ Y q u ié n e s e l e n e m ig o ? E l p ú b lic o . [93]

N o h a g o m á s q u e h a c e r lo v is i b l e . . . la m a y o r p a r t e d e la s p e l í ­

c u la s n o t ie n e s o n id o , e n e l s e n t id o q u e J a k o b s o n h a b la d e l s o ­

n id o . T i e n e n r u i d o s t o n t o s . C u a n d o s e g o lp e a s o b r e u n a m e s a ,

s e p r o d u c e u n s o n id o . Y o t a m b ié n le lla m o s o n id o a e s o . P e r o

h a y q u e h a c e r a lg o c o n e llo . P o r o t r a p a r t e , c u a n t o m e n o s a r t e

d e l s o n id o o a r t e d e la im a g e n h a y , m á s e x a g e r a n l o s t é c n ic o s

e n v o lv ie n d o la t é c n ic a c o n n o m b re s c o m o D o lb y , m i c r o p r o ­

c e s a d o r... D e s d e la P r i m e r a G u e r r a M u n d ia l, s o n la s m á q u in a s
304 Pensar en tre imágenes

la s que p ie n s a n . Y com o so n la s m á q u in a s la s que p ie n s a n ,

l o s h o m b r e s p ie n s a n m e n o s . E s la m á q u in a la q u e t ra b a ja . N o ­

s o t r o s t r a b a ja m o s u n p o c o , p e r o s i n o , s o n N a g r a , S e n n h e i s e r

q u ie n e s t ra b a ja n . Y p o r f u e r z a , c u a n d o h a y m e n o s t r a b a jo , h a y

m enos t r a b a ja d o r e s , lu e g o m ás p a ro , lu e g o m enos e m p le o s .

A h o r a y a n o s e b u s c a t r a b a jo , s in o u n e m p le o . Y a n o h a y t r a b a ­

j o , n i m e t a m o r f o s is . [97]

No s o y m u y b u e n o p a ra e l casting. Ese t ip o d e c o sa s m e da

m u c h a p e re z a , p o rq u e h a y q u e e s fo rz a rs e m u c h o e n b u sc a r, e n ­

c o n t r a r a c t o r e s , p o n e r lo s u n o a l la d o d e o t r o d e m a n e r a q u e se

q u e d e n j u n t o s . C o n a c t o r e s c o n o c id o s , h a y m e n o s p r o b a b ilid a ­

d e s d e q u e e s o f u n c io n e b ie n . C la r o e s t á q u e h a y a lg u n o s c o n

lo s q u e e s p o s ib le , p e r o h a y q u e b u s c a r lo s y e s t a r b ie n ro d e a d o

p o r lo s a y u d a n t e s . E n la F é m i s , h a b r ía q u e h a c e r c u r s o s d e cas­
ting. H a y q u e v e r c ó m o se h a c e n lo s castings, c ó m o , de h e c h o ,

n o p e r m i t e n e le g ir . S u c e d e u n p o c o c o m o c u a n d o le p id e s a u n

r e a l iz a d o r q u e f i l m e u n e s p a c io , a m e n u d o e n V H S , p a ra q u e

p u e d a s e le g i r l o o n o p a ra e l d e c o r a d o . L a m a y o r ía d e la s v e c e s ,

n i s i q u ie r a s a b e m o s d e q u é s e t r a t a . S e c re e q u e h a f ilm a d o u n

g a ra je , p e r o n o s e lo g r a r e c o n o c e r n a d a . E s l o m á s d u r o : r e f l e j a r

l o r e a l e n u n a f o t o , y e n v íd e o e s a ú n m á s d i f í c i l . E n e s o p u e d e

v e r s e q u e e l c in e n o e s a lg o s im p le . A lo s f u t u r o s c in e a s t a s s e

le s d e b e r ía p e d ir u n e je r c ic io o b lig a t o r io c o m o , p o r e je m p lo ,

q u e le d e s c r ib a n e l d e c o r a d o a s u p r o d u c t o r c o n la a y u d a d e

u n a p e q u e ñ a c á m a ra . E s b a sta n te m á s d if íc il q u e r e a liz a r u n

p la n o g e n e r a l. Q u é e s e l d e c o ra d o y p o r q u é s e e lig e n o s o n
i993-I995 3t>5

c u e s t io n e s f á c ile s . A h o r a b ie n , e s r a r o e n c o n t r a r g e n t e q u e s e p a

e l e g ir p o r t i . I94]

C a d a v e z q u e s e q u ie r e h a b la r d e e s t o c o n c ie n t í f i c o s , e x c e p t o

c o n u n o o d o s , t e m ir a n c o n c o n d e s c e n d e n c ia . S i la n z a s u n a

h i p ó t e s is , s o n c o m o lo s t é c n ic o s , t e h a c e n u n a e c u a c ió n . S i le s

p r e g u n t a s p o r q u é la s p ie d r a s s e h u n d e n e n e l a g u a , r e s p o n ­

d e n q u e p o r la l e y d e la g ra v e d a d . Y s i le s p r e g u n t a s q u é e s la

le y d e g ra v e d a d , q u é e s la le y , e n t o n c e s t o d o s e p a ra . L a s e m i ­

n e n c ia s c ie n t í f ic a s s o n a m e n u d o c o m o l o s n iñ o s s u p e r d o t a d o s ,

m u y h á b ile s e n c ie r t a s c o s a s ; p e r o s i n o s e s ig u e e l m is m o c a m in o

q u e e llo s , e s im p o s ib le p e n s a r c o n e llo s . U n a v e z e n t r e v is t é , p a ra

Sixfois deuxy a R e n é T h o m . H a b ía le íd o s u s l i b r o s s i n e n t e r a r m e

d e m a s ia d o , p e r o m e in t e r e s a b a n . L e h a b ía d ic h o q u e y o e sta b a

e n la s f o r m a s , e n la m o r f o g é n e s is , q u e e sta b a e n e l s u e ñ o d e la s

formas. T r e s o c u a t r o a ñ o s m á s t a r d e , m e e s c r ib ió . H a b ía v i s t o

la p e líc u la p o r c a s u a lid a d y , a u n q u e a lg u n o s a m ig o s s u y o s c r e ía n

q u e la p e líc u la e ra r id ic u la , é l e s ta b a m u y s o r p r e n d id o p o r la

g r a n p r o x im id a d q u e h a b ía e n t r e la p e líc u la y s u p e n s a m ie n t o .

M e a le g ré m u c h o .

H a c e t ie m p o q u e s a b e m o s q u e e l e s p a c io y e l t ie m p o s o n la

m is m a c o s a . Y t o d o b u e n c in e a s t a , se a e l q u e s e a , d e s c u b r e q u e

e l e s p a c io e s c u r v o . A lg u n o s s e q u e d a n e n u n e s p a c io m u y f r o n ­

t a l, p e r o e s o r e q u ie r e u n a g r a n e n e r g ía , m u c h a f u e r z a .

T e n g o c la r a m e n t e la i m p r e s ió n d e q u e s i e s t u v ie r a e n la t e l e v i ­

s i ó n , n o e x i s t i r í a , s e r ía m e n o s q u e n a d a . D u b y e s c r ib ió : “ S a b e n ,

u n a v e z v i la n a d a , e s m u c h o m á s p e q u e ñ a d e lo q u e s e c r e e ” .
3°6 Pensar en tre imágenes

N o veo la diferencia entre una persona vista en la televisión


y los videojuegos, creo que éstos están mejor hechos, eso es todo.
Se quedan planos, no se proyectan. Se creen que hablan y que
existen. Es como la imagen que se verá en las pantallas de los
teléfonos. [94]

“ E l positivo nos ha sido dado al n acer” , escribía el pobre


Franz — que pidió a su amigo M ax que destruyera todos sus
libros, pero el amigo desobedeció y de este modo conocem os la
obra de Kafka. Y el autor de L a metamorfosis añadía: “ Es asunto
nuestro hacer el negativo” .

En esto reside la originalidad del origen de la cinematografía:


hacer prim ero el negativo. Edison no lo hizo. Pero sí Auguste
y Louis, que inventaron el proyector antes que la cámara. H ay
que venir al mundo antes de salir a él, ¿no? Y darnos cuenta de
que nuestros derechos sobre él, en caso de que existan, existen
tan sólo gracias a nuestros deberes.

La palabra... ¿llamáis palabra al simple diálogo entre la gente,


que es una cuestión de técn ica y estilo? ¿O llamáis palabra al
fondo de las cosas, lo que la Biblia llamaba la palabra o lo que
B eckett llamaba más bien el silencio? [96)

Tengo que tener una idea y luego descubrirla. Es com o en pin­


tura, pero también es diferente, porque no utilizas sólo el espa­
cio sino el tiempo, imaginando lo que viene antes y lo que viene
después. Yo com ienzo con una idea, pero no sé si es el inicio de
una historia. Es lo que Giacom etti llamaba una apertura. (102)
1993^995 3 07

N o t e n g o la s e n s a c ió n d e s a b e r in v e n t a r , p e r o s í d e s a b e r e n ­

c o n t r a r la s c o s a s y d e s a b e r j u n t a r la s . Y n o m e im p o r t a e n a b s o ­

lu t o h a c e r c u a lq u ie r p e líc u la c o n c u a lq u ie r p e r s o n a . M e dan

u n c o rd ó n d e za p a to s y u n a lo m b r iz , m e d a n u n p re s u p u e s t o

c o n s e c u e n t e c o n e s a s d o s c o s a s , y y o h a g o u n a p e líc u l a . S i e m ­

p r e h e t e n id o la s e n s a c ió n d e h a b e r h e c h o la s p e líc u l a s q u e m e

h a n p e d id o , e s d e c ir , d e h a b e r s id o m u y s a r t r e a n o : “ E l h o m b r e

e s lo q u e h a c e c o n lo q u e h a n h e c h o d e é l ” . C o n la s p e líc u l a s e s

lo m is m o , n u n c a h e s o ñ a d o c o n h a c e r u n y o q u é s é . [95]

“ C a s a ” e s u n a g r a n p a la b ra ... N u n c a h e c o n s e g u id o t e n e r u n a

c a sa . E s e l o b je t iv o d e t o d o h o m b r e . C u a n d o v e m o s t o d o s e s o s

n e g o c io s , u n o s e p r e g u n t a p a ra q u é q u ie r e n g a n a r t a n t o d i n e ­

r o . L a r e s p u e s t a s ie m p r e s e re d u c e a e s t o : p a ra t e n e r u n a c a sa ,

a c c e so a l m a r y la p o s ib ilid a d d e p a s e a rs e p o r e l b o s q u e . É s t e

y a e r a e l d e s e o d e l h o m b r e d e la s c a v e rn a s ... E l r e s t o s o n p a m ­

p lin a s . (97]
mi

S i m e p r e g u n t a n p o r q u é h a y á r b o le s e n m is p e líc u l a s , r e s ­

p o n d o q u e h a y m u c h o s e n la r e g ió n d o n d e v iv o . M e f u i d e P a r í s

p o r q u e y a n o q u e d a b a n á r b o le s .

L a s c it a s n o m e p r o t e g e n , s o n a m ig a s . S i s e h a n c re a d o c i e r ­

ta s c o sa s, ¿ p o r q u é n o u t iliz a r la s ? S i h a y á r b o le s , ¿ p o r q u é n o

f i l m a r lo s ? S i h a y u n a c a lle , s i h a y p e r s o n a s , h a y q u e h a c e r a lg o

c o n e llo . N o e s m ío , p e r o y o p u e d o h a c e r a lg o c o n e llo . E s t á n

lo s d e re c h o s d e a u t o r , y d e b e n d a r b e n e f ic io s , ¿ p o r q u é no?

P e ro si me p re g u n ta n : “ ¿Puedo coger un fra g m e n to , te n g o

d e r e c h o a e llo ? ” Y o le s r e s p o n d o : “ N o s ó lo t ie n e s e l d e r e c h o ,
3°8 Pensar en tre imágenes

s i n o t a m b ié n e l d e b e r d e h a c e r lo ” . U n t r o z o d e fra s e te a y u d a

a c o n s t r u i r o t r o . Y o n o h e in v e n t a d o n i e l v e r b o n i e l c o m p le ­

m e n t o , p e r o lo s u t i l i z o . E s m a r a v illo s o t e n e r a lg u n a s f r a s e s a t u

d i s p o s ic i ó n , p o d e r s i l b a r u n a m e lo d ía , y a se a d e M o z a r t o d e

G e r s h w i n , e s u n a a u t é n t ic a m a r a v illa p e n s a r e n la s p e r s o n a s

q u e la s c r e a r o n . Y n o c it o t o d a s m is r e f e r e n c ia s e n l o s t í t u l o s d e

c r é d it o p o r q u e , s i lo h ic ie r a , s e c o n v e r t i r í a e n o t r a c o s a , s e c o n ­

v e r t i r í a e n u n c o n o c im ie n t o e r u d it o . M e h a g o m a y o r y e m p ie z o

a t e n e r id e a s p r o p ia s p a ra h a c e r p e líc u la s . M e d ig o q u e t a n t o

m e jo r . D e l a c r o i x t a m b ié n d e c ía q u e s ó lo e n c o n t r a r ía la p i n t u r a

c u a n d o y a n o t u v ie r a d ie n t e s . [95]

P ic a s s o a m e n u d o s e p r e g u n t a b a h a s t a d ó n d e p o d ía i r e n p i n ­

t u r a . C u a n d o y a e s t a b a n h a r t o s d e p i n t a r p a is a je s , a l o s p i n t o r e s

n o le s q u e d a b a m á s q u e p in t a r s e a s í m is m o s . E l c in e , a l s e r o t r a

c o s a , a l n o p o d e r h a c e r s e s o lo , s ie m p r e p u e d e m o s t r a r l o q u e

h a y a lr e d e d o r d e e s t a s o le d a d . S ie m p r e h e p e n s a d o q u e e l c in e

e ra u n i n s t r u m e n t o p a ra p e n s a r . [98)

E l a u t o r r e t r a t o e s u n g é n e r o m u y c o m ú n e n p in t u r a . N o t a n t o

e n l i t e r a t u r a , d o n d e e x is t e n la s b io g r a f ía s , lo s r e c u e r d o s , la s m e ­

m o r ia s e i n c lu s o la s m e m o r ia s d e u lt r a t u m b a . P e r o e s u n g é n e r o

p r á c t ic a m e n t e im p o s ib le e n e l c in e . C o m o m e g u s t a e x p l o r a r

l o s lu g a r e s d e s c o n o c id o s , y a h o ra h a y m á s q u e n u n c a , in t e n t é

c o m p re n d e r q u é p o d ía se r un a u to rre tra to c in e m a t o g r á f ic o .

H a s t a d ó n d e p o d ía lle g a r e l c in e y h a s t a d ó n d e e l c in e m e p o d ía

a c e p t a r. E s u n a id e a d e l a r t e b a s t a n t e c lá s ic a la q u e a f ir m a q u e

la o b r a e s m á s im p o r t a n t e q u e e l h o m b re . E s t o e s lo q u e lia -
1993-1995 3 °9

m a m o s “ p o lít ic a d e a u t o r e s ” y n o s e e n t e n d ió b ie n . L a p a la b ra

im p o r t a n t e e ra “ p o lít ic a ” y n o e l a u t o r e n s í m is m o . [98)

S o y e l a u t o r d e u n a o b r a , p e r o e s la o b r a la q u e c u e n t a . C u a n ­

d o e m p e c é a h a c e r p e líc u l a s , s e d is c u t ía c o n e l p r o d u c t o r , y o

r e c ib ía un in f o r m e que e v a lu a b a e l g u ió n . A h o r a n i s iq u ie r a

te n g o e so . F u e a s í c o n B e a u re g a rd y d e s p u é s y a n o h e t e n id o

n a d a a s í. E n a b s o lu t o . L o e c h o e n f a lt a y e s to y s e g u ro d e q u e

t a m b ié n le s f a lt a a lo s jó v e n e s q u e a h o ra h a c e n p e líc u l a s y se

c r e e n a u t o r e s p o r d e r e c h o d iv in o . [99]

M e p a r e c ió q u e lo q u e h a c ía e n e s t a p e líc u la c o r r e s p o n d ía m á s

a u n a u t o r r e t r a t o q u e a u n a a u t o b io g r a f ía . P e r o , p o r s u p u e s t o , l o s

p e r io d is t a s q u e h a n h a b la d o d e la p e líc u la n o lo v e n . D i c e n q u e

es “J L G p o r J L G ” , c u a n d o y o la t i t u l é J L G I JL G p a ra m o s t r a r a

JLG e n e l e s p e jo , c o m o s e h a c e e n lo s a u t o r r e t r a t o s . ¿ Q u é e s u n

a u t o r r e t r a t o ? S ó l o la p i n t u r a h a r e s p o n d id o a e s t o . R e m b r a n d t o

M a d a m e V i g é e - L e b r u n s e a u t o r r e t r a t a b a n p a ra m o s t r a r s e a l o s

d e m á s , p e r o t a m b ié n c o m o e je r c ic io p a ra m i r a r s u p r o p ia “ f i ­

g u r a ” ( c o m o e n e l c a so p a r a d ig m á t ic o d e G a in s b o r o u g h ) , c o s a

que de h e c h o s ó lo t ie n e s e n t id o e n p in t u r a . U n n o v e lis t a no

p u e d e h a c e r s u a u t o r r e t r a t o , t ie n e q u e h a c e r f o r z o s a m e n t e s u

a u t o b io g r a f ía . E n e s t e s e n t id o , p ie n s o q u e s e m e h a p e r m i t i d o ,

c o n t r a r ia m e n t e a o t r o s , t r a t a r d e f i l m a r , d e g r a b a r e l p e n s a m ie n ­

t o , a q u e llo p a ra lo q u e e s ta b a h e c h o e l c in e . E l c in e e s t á h e c h o

p a ra g r a b a r e l p e n s a m ie n t o b a jo u n a c ie r t a f o r m a v i s i b l e . U n a

v e z g ra b a d o s e s t o s p e n s a m ie n t o s , e l c in e s ir v e p a ra p o n e r lo s

e n r e la c ió n s e g ú n u n a id e a , u n t e m a , o s im p le m e n t e u n a h i s t o ­

r i a , u n a a n é c d o ta . Y h a c e r lo d e t a l m a n e r a q u e s e p u e d a d a r u n

e s p e c t á c u lo o e m i t i r u n j u i c i o . (97]
3 10 Pensar en tre imágenes

P a ra m í , la c u l t u r a e s la r e g la y e l a r t e , la e x c e p c ió n . L a

c u lt u r a e s la d i f u s i ó n y e l a r t e , la p r o d u c c ió n . S i e m p r e he

t e n i d o u n a p r o d u c c ió n p e r f e c t a , o a m is t o s a , p e r o la d i f u s i ó n

s i e m p r e s e h a lle v a d o a c a b o c o n c ie r t a c o n d e s c e n d e n c ia , p o r

no d e c ir a n im o s id a d o n e g lig e n c ia . L o s fe n ó m e n o s de p ro ­

d u c c ió n y d e d if u s ió n so n im p o r t a n t e s . O p a ra d e c ir lo con

una m e t á f o r a : la N o v e n a S i n f o n í a e s a r t e , la N o v e n a S in f o ­

n ía d ir ig id a p o r K a r a ja n q u iz á t e n g a a lg o d e a r t í s t i c o , p e r o

la N o v e n a S i n f o n í a d i f u n d id a p o r P h i l i p s o S o n y P i c t u r e s e s

c u l t u r a . [98)

D e s g r a c ia d a m e n t e , d e r iv a m o s h a c ia la c u l t u r a . L a E u ro p a

d e la c u l t u r a q u ie r e la m u e r t e d e l a r t e . H a b ía u n l u g a r e n B o s ­

n ia e n q u e l o s m u s u lm a n e s s e e n t e n d ía n c o n l o s t u r c o s y lo s

s e r b i o s . C o s a q u e n o s u c e d e a m e n u d o y q u e p o d r ía m o s ll a m a r

e l a r t e d e v i v i r . P u e s b ie n , la E u r o p a d e la c u l t u r a q u i e r e la

m u e r t e d e e s e a r t e d e v i v i r . I r a l c in e e r a h a c e r c r í t i c a , n o c o m o

h a c e n u ste d e s. Y lu e g o , h a b la r e n t r e n o s o t r o s e r a h a c e r c in e .

A s í p u e s , a n t e s d e h a c e r n u e s t r a p r i m e r a p e líc u l a , lle v á b a m o s

y a d ie z a ñ o s d e c in e . A h o r a s e d e r iv a p o r la m a r is m a c u l t u r a l

y y a n o s e h a c e c in e . H e a q u í la d if e r e n c ia . S i e s c r i b o u n a r t í ­

c u l o , s i h a g o u n d i b u j o o s i h a g o v íd e o , e s t o y h a c ie n d o c in e .

E n m i c a b e z a h a g o c in e c o n s t a n t e m e n t e . L e p e d í a A n d r é [ L a

b a r t h e ) q u e v i n i e r a p a ra t e n e r la i m p r e s i ó n d e e s t a r h a c ie n d o

c in e m i e n t r a s c h a r lá b a m o s e n u n b a r , p o r q u e l o q u e e c h o e n

f a lt a e s t a t a r d e e s q u e y a n o s e h a c e e s o e n e l c in e . M i id e a e s

q u e e l c in e s e h a p a r a d o p o r c o m p le t o , q u e s u d e s t i n o e s t a b a

p ro g ra m a d o .
i9 9 3 ' I 9 9 5

¿Por qué, entre una mala película noruega y una mala p elícu ­
la americana, preferim os ir a ver la americana? Bueno, tam poco
hay que sorprenderse. Vivim os en este mundo que no es nues­
tro, al menos no por entero, no com pletam ente.

A ndré lo explica muy bien en su artículo en L e Monde. Habla


de un paréntesis. Lum iére, paréntesis de un siglo, hermoso pa­
réntesis que se cerró en la época de los campos cuando el cine
de ficción no supo recuperar a su hermano el docum ental. A b el
no ha recuperado a C aín, o al revés. El docum ental: unos insu­
ficientes noticiarios que han salvado el honor de la filmación
de lo real, insuficientes noticiarios de los que no se ha hecho
nada.

Por tanto, el cine no ha servido para nada, no ha hecho nada


y no ha habido ninguna película. Se dijo “ eso nunca más” , pero
la película de Resnais sobre los campos ya no se proyecta. [102]

En el fondo, el verdadero cine, o el que para mí sigue siendo


el “ gran” cine, es el que no se ve. Físicam ente. C uando pudi­
mos ver ciertas películas con Langlois, com o Broken Blossoms,
era la prueba de que no nos habíamos equivocado en nuestra
creencia. [98]

E l cine está para hacer m etafísica. Por otra parte, es lo que


hace, pero no se ve o quienes lo hacen no lo dicen. El cine es
algo extrem adam ente físico por su invención m ecánica. Está
h echo para evadirse, y evadirse es cosa de la m etafísica. [105]

¿Por qué la Iglesia? Eso viene del cine: el cine es o ccid en ­


tal, la idea del arte es o ccidental, igual que la idea de imagen.
312 Pensar en tre imágenes

Y e s o v i n o p r in c ip a lm e n t e a t r a v é s d e la I g le s ia . D u r a n t e m u ­

c h o t ie m p o e s t u v e in t e n t a n d o a v e r ig u a r q u é p o d ía q u e r e r d e ­

c i r la f r a s e d e S a n P a b lo : “ L a im a g e n v e n d r á e n e l t ie m p o d e la

r e s u r r e c c ió n ” [98]

H i t c h c o c k e s e l ú n ic o q u e h a c o n s e g u id o c o n t r o l a r e l u n i ­

v e r s o . E s o e s lo q u e d ig o e n la p e n ú lt im a Histoire(s) du cinema .
T e n ía m u c h ís im o p ú b lic o y e s o s e n o t a e n la e la b o r a c ió n d e l

g u ió n y d e la f o r m a . T u v o un p e r io d o d e d ie z a ñ o s , la é p o ­

ca e n t r e R ear Window y Psycho, q u e p o d r ía c o m p a ra rse a l de

c i e r t o s p i n t o r e s d e l R e n a c im ie n t o ; s ó lo q u e e llo s n o t e n ía n e sa

d i f u s i ó n , s a lv o q u iz á M i g u e l A n g e l e n t r e l o s c r i s t i a n o s . E s a lg o

ú n i c o , y n o u n a p e líc u l a c a d a d ie z a ñ o s c o m o D r e y e r , n a d a d e

im p o s ib il id a d e s c o m o E i s e n s t e i n que no p ud o ha c e r m ás que

a lg u n a s c o s a s . R o s s e l l i n i d e c ía : “ S i q u ie r e s s a l i r a d e la n t e e n e l

c in e , t ie n e s q u e h a c e r p e líc u l a s q u e p a s e n e n la E d a d M e d ia .

T o d o e l m u n d o c re e q u e la E d a d M e d ia s o n lo s b o n it o s v e s t i ­

d o s d e d o m in g o , e l l u j o , e l f a s t o . M i e n t r a s q u e , e n t r e s e m a n a ,

la g e n t e lle v a b a s a c o s c o n u n a g u je r o p a ra la c a b e z a y d o s p a ra

l o s b r a z o s . P e r o t ú d i q u e h a c e s u n a p e líc u l a s o b r e la E d a d M e ­

d ia . C r e e r á n q u e v a s a h a c e r u n a p e líc u l a s o b r e la E d a d M e d ia

d e l o s d o m in g o s y te d a rá n m u c h o d in e r o . A p a r t a s u n ta n to

p a ra t u f a m ilia y e l p e rro — p o rq u e R o b e rto t e n ía u n p e r r o ,

I I G e n e r a le — y c o n lo q u e q u e d a , h a c e s la p e líc u l a ” . (98]

S o y f e l i z e n c u a n t o h a y q u e p o n e r s e a b u s c a r d i n e r o , m e n d i­

g a r , s o b o r n a r o v a le r s e d e la a s t u c ia p a ra c o n s e g u ir lo . E s o f o r m a
1993 *9 9 5 313

p a rt e d e la a c t iv id a d c r e a t iv a , e s s u a s p e c t o s a lt im b a n q u i, c o m o

e l C a p it á n F r a c a s s e . P a r a e l r o d a je , n e c e s a r ia m e n t e , h a c e f a lt a

g e n t e . T a m b i é n s o y f e l i z e n e l m o m e n t o d e la c o n c e p c ió n , p e r o

m e h a c e m á s f e l i z la b ú s q u e d a q u e ll e v a r a c a b o la s c o s a s . C o m o

K e i t h J a r r e t t , c u a n d o d a c o n c ie r t o s im p r o v is a d o s e n l o s q u e e n

v e z d e in t e r p r e t a r a B a c h o a M o z a r t , b u s c a a lg o e n s u p ia n o

d u r a n t e u n a h o r a o m á s . E s u n d e s e o e n p a r t e in c o n s c ie n t e d e

e n c o n t r a r u n p u n t o d e r e f e r e n c ia , la n e c e s id a d d e l l e v a r a c a b o

e s ta b ú s q u e d a , d e g r a b a r la o d e p la s m a r la s o b re la t e la e n e l

c a so d e u n p i n t o r . (98]

L a s o b r a s d e l p r i n c i p i o n u n c a s o n la s o b r a s d e l f in a l. . . A m e d i­

d a q u e ib a a v a n z a n d o e n e l c in e y q u e in t e n t a b a h a c e r la h i s t o r i a

d e l c in e , m e s e n t ía c o n d u c id o a v e r y a o ír , m á s q u e a e s c r ib ir

y c o n f r o n t a r u n a v i s i ó n c o n u n a id e a p r e v ia a e s t a v i s i ó n ( q u e ,

p o r o t r a p a r t e , e s la m a n e r a e n q u e la g e n t e s ie m p r e h a c e c in e ) .

S ó l o L a n g l o i s h a c r e íd o q u e m o s t r a r e ra u n a f o r m a d e p e n s a r .

T o d a s n u e s t r a s d e s g r a c ia s d e r iv a n d e l h e c h o d e q u e , m u y r á p i ­

d a m e n t e , s e r e c h a z ó q u e e l c in e e s t u v ie r a h e c h o p a ra p e n s a r .

Y , d e e s t e r e c h a z o , n a c ió la t e le v is ió n . D e s p u é s d e e s t e a lu m ­

b r a m i e n t o , la r a d io p r e s e n t ó m u y r á p id a m e n t e s u d i m i s i ó n ,

y s e m u e v e e n t r e r e s t o s d e f o r t if ic a c io n e s , d e ig le s ia s o d e g u e ­

to s ... L a p r e n s a s e a lió c o n la t e l e v i s i ó n , h a c ié n d o s e p a s a r a la

v e z p o r e s c la v a y r e in a . [97)

E l c in e f u n c io n a c o n d o s b o b in a s . L a t e l e v i s i ó n h a r e t o m a d o

e s t e s is t e m a e n la m e d id a e n q u e t a m b ié n h a c e u n a g r a b a c ió n ,

p e r o la t é c n ic a i r á a v a n z a n d o ... P o r q u e , d e h e c h o , la t e l e v i s i ó n
3H Pensar en tre imágenes

e s e l d ir e c t o . Y lo p a s a n e n d i f e r i d o p o r r a z o n e s p o l í t i c a s o s o ­

c ia le s . P e r o e n e l d ir e c t o n o h a y b o b in a s , n o h a y g ra b a c ió n . E n

e l c in e , h a y d o s b o b in a s p o r q u e h a y u n a q u e s e c o n v ie r t e e n la

o t r a . E n s í m is m a , e s u n a im a g e n d e n u e s t r a v id a , d e n u e s t r o p a ­

s a d o , d e n u e s t r a m e m o r ia . E n t r e la s d o s , h a y u n a m e m o r ia s e ­

c re ta . A p a r t i r d e l m o m e n t o e n q u e s e g ra b a la m e m o r ia , c o m o

lo c re e in g e n u a m e n t e S p ie lb e r g , s e g ra b a o t r a c o s a . E s e n t o n ­

c e s u n a c u e s t ió n d e P o d e r . L a m e m o r ia n o s e p u e d e g r a b a r.

R e s p e c t o a la c u e s t ió n d e p a ra q u é p u e d e s e r v i r e l c in e : m o s ­

t r a r e s t a f ig u r a f u n d a m e n t a l d e l t r iá n g u lo . E n t o n c e s s e v e q u e

e l c in e n o h a u t i l i z a d o m á s q u e u n a p e q u e ñ a p a r t e d e s u s f a c u l­

ta d e s. A g r a n d e s r a s g o s , s ó lo h a t r a t a d o d e l h o m b r e , la m u je r ,

e l a m a n t e , e s d e c ir , a l e s t i l o d e F e y d e a u . P ie n s o q u e a la g e n t e

n o le g u s t a la H i s t o r i a . A l f i n a l d e la g u e r r a , t e n ía d o c e a ñ o s . M e

c o s t ó m e n o s t ie m p o q u e a l c o n j u n t o d e n a c io n e s p r e g u n t a r m e

q u é h a b ía p a s a d o e n e s t a g u e r r a . M i s p a d r e s n o m e h a b la r o n

d e e llo . E n e sa é p o c a , m i p a d re e ra m é d ic o e n la C r u z R o j a y ,

c ie r t a m e n t e , t e n ía q u e h a b e r o íd o h a b la r d e l o s c a m p o s d e c o n ­

c e n t r a c ió n . A u n q u e n o m e s ie n t o c u lp a b le , m e p r e g u n t o c ó m o

p u d o e x i s t i r a lg o a s í. M i f a m ilia e ra m á s b ie n c o la b o r a c io n is t a

( e n c u a n t o a la s id e a s , n o e n la p r á c t ic a ) e n la m e d id a e n q u e

s e s e n t ía c o m o s i a q u e llo n o le c o n c e r n ie r a . P a r a m í n o t ie n e

n i n g ú n s e n t id o s e r a n t i - j u d í o , a n t i - i n d i o o a n t i- g it a n o . . . S o y d e

u n a in c o m p r e n s ió n c o m p le t a r e s p e c t o a e s o . S i n e m b a rg o , v e o

q u e e x is t ió . M e p re g u n t o c ó m o p u d o s u c e d e r y p o r q u é e sa h i s ­

t o r i a s e o lv id ó t a n p r o n t o c o m o s u c e d ió , y p o r q u é h a c o s t a d o

c in c u e n t a a ñ o s s u p e r a r la , p u e s t o q u e t o d a v ía s ig u e n h a b ie n ­

d o j u i c i o s . F r a n c ia e s u n o d e lo s p a ís e s q u e m á s d if ic u lt a d e s h a
i9 9 3 " I 9 9 5 3i 5

t e n id o p a ra a s u m i r s u p a s a d o . E s o e s lo q u e le p e r m i t i r í a c o n t a r

s u h i s t o r i a . P e r o a la g e n t e le g u s t a q u e le s a d o r n e n la h i s t o r i a ,

q u e le s c u e n t e n h i s t o r i a s , p e r o n o la H i s t o r i a . A h o r a b ie n , e l

c in e e s ta b a e s p e c ia lm e n t e h e c h o p a ra e s o , p u e s t o q u e s e s e r v í a

d e lo v i s i b l e . P e r o n o s e h a q u e r id o , lo s c in e a s t a s n o h a n q u e r i ­

d o y n o s e h a h e c h o ... H a c e f a lt a c ie r t o t ie m p o e n t r e e l p a s a d o

y e l p r e s e n t e . L a c á m a ra y e l p r o y e c t o r d e c in e s o n m u y d i f e ­

r e n t e s d e la c á m a ra y la p a n t a lla d e t e l e v i s i ó n . L a t e l e v i s i ó n e s

e l d ir e c t o , p o r m á s q u e la e m is ió n s e p a s e a l d ía s i g u i e n t e o

m á s ta rd e . E n t r e la c á m a ra y e l p r o y e c t o r h a y u n v a c ío ( n o e s

a z a r o s o q u e s e h a b le d e u n v a c ío d e m e m o r ia ) e n e l q u e e l n e ­

g a t iv o s e d e s a r r o lla , s e c o n v ie r t e e n p o s i t i v o y s e p r o y e c t a . E n

g e n e r a l, s e g ra b a h o y y s e p r o y e c t a m a ñ a n a . E n c o r r e s p o n d e n ­

c ia c o n e s t a id e a e s t ú p id a q u e d ic e : e l p r e s e n t e s e c o n v ie r t e e n

p a sa d o c u a n d o y a h a p a sa d o , e l f u t u r o se acaba c o n v ir t ie n d o

e n p r e s e n t e , e t c . S o n p e r o g r u lla d a s p r o f u n d a s . E l c in e l o h a c e

p o s ib le g r a c ia s a s u m a n e r a m e c á n ic a d e s e r . S ó l o e l c in e p o d ía

c o n t a r h is t o r ia s y s o b r e t o d o la H i s t o r i a . S i h u b ie r a e m p e z a ­

do y c o n t in u a d o a c o n t a r la H i s t o r i a ( e s t o e s , a p e n s a r c ie n ­

t íf ic a m e n t e , p e r o t a m b ié n s o c ia lm e n t e , e s d e c ir , p a ra v a r i o s ) ,

h a b r ía p o d id o c o n t a r d e s p u é s h i s t o r i a s m á s b o n it a s , t a n h e r ­

m o s a s c o m o la s q u e e n c o n t r a m o s e n la l i t e r a t u r a , p e r o c o n e l

e n c a n t o d e lo v i s i b l e . A h o r a b ie n , e n s e g u id a s e la n z a r o n s o b r e

s u s e n c a n to s. L a p r in c e s a s e c o n v i r t i ó e n p r o s t i t u t a , s i p u e d e

d e c ir s e a s í. . . Y e n t r e e l p ú b lic o y la p r o d u c c ió n , e s ta b a e l c h u ­

lo . L o q u e m e i m p r e s io n ó a l h a c e r la h i s t o r i a d e l c in e e s q u e la s

p e líc u l a s , q u e e n e s e s e n t id o t o m a r o n e l r e le v o d e la m ú s ic a ,

s ie m p r e h a n a n u n c ia d o lo q u e ib a a p a s a r . E n a q u e l m o m e n to

n o la s c r e y e r o n .
3i6 Pensar en tre im ágenes

La p o e s ía n o e s t á h e c h a p a ra j u z g a r . E l c in e e s t a b a h e c h o

p a ra a y u d a r a e m i t i r u n ju i c i o , c o m o e l ju e z d e in s t r u c c ió n .

N o j u z g a ; e l j u i c i o v ie n e d e s p u é s d e q u e t e n g a l u g a r e l p r o c e s o

y lo s a le g a t o s . E l j u e z de in s t r u c c ió n e s t a b le c e e l d o s s ie r .

E l c in e e s t a b a h e c h o p a ra e s t a b le c e r u n i n f o r m e d e u n c i e r t o

n ú m e r o d e c o s a s e n m u c h o s c a m p o s . L a s p e líc u l a s c i e n t í f i c a s

a m e n u d o s o n la m e n t a b le s . N i s i q u i e r a s e p ie n s a q u e F e u i l l a -

d e e ra c o n t e m p o rá n e o d e E i n s t e i n y d e lo s B a lle t s R u s o s . L o s

l i b r o s e s c o la r e s d e H i s t o r i a a v e c e s s í q u e l o h a c e n . E n t a l a ñ o

c o n c r e t o , p o n e n la s t r e s c o sa s. P e ro no se v e . E l v e rd a d e ro

c in e d e b e m o s t r a r a lg o v i s i b l e e n e s e i n v i s i b l e , a lg o q u e p u e d a

s e r v i r , p u e s t o q u e u n o s e s i r v e d e l o s o jo s i n c l u s o p a ra a n d a r

p o r c a sa . Y e so h a q u e d a d o . L a n g lo is m o s tra b a c o sa s q u e n o

se e n se ñ a b a n . N o s h a b ía n h a b la d o d e F la u b e r t , d e M o z a r t ,

d e D o s t o ie v s k i, y e n to n c e s n o s p re g u n ta m o s p o r q u é n o n o s

h a b ía n h a b la d o d e M u r n a u n i d e E i s e n s t e i n . ¿ Q u é q u e r ía d e ­

c ir e so ?

En m i h i s t o r i a , n o p o n g o l o s t í t u l o s d e la s p e l í c u l a s n i l o s

n o m b r e s d e la s p e r s o n a s . S i s e p o n e n ( c o m o s e h a c e , d e h e c h o ,

en la t e le v is ió n ) , se c o n v ie r t e en u n c o n o c im ie n t o lib r e s c o

y t e r m i n a p o r s e r u n c o n c u r s o : ¿ c ó m o s e lla m a b a e l d i r e c t o r

d e la Cinémathéque d e t a l a ñ o ? H e n r i L a n g l o i s . M u y b i e n , ¡h a s

ganado u n s o f á ! S i e s o le g u sta a la g e n te ... P e r o n o t ie n e n

que q u e ja r s e d e a lg o q u e v a y a a la in v e r s a , p o r q u e t o d a v ía

h o y to d o s e s o s t ie n e . S i h a y u n o d e iz q u i e r d a s q u e e s r ic o ,

hay uno d e d e re c h a s q u e e s p o b re , o a l c o n t r a r io . N o t ie n e

m is t e r io . (97J
I9 9 3 ' ! 9 9 5 3*7

N o e s q u e m e g u s t e t o c a r la p e líc u la , p e r o m e p a r e c e r ía im p o ­

s ib le n o p o d e r t e n e r ( a l m e n o s e n m i c a b e z a ) l o s d o s p la t o s d e

la b a la n z a y s o p e s a r e l p r o y e l c o n t r a . P o r q u e e s o e s e l c in e , e s

h a c e r u n p la n o o l i g a r d o s p la n o s . A c c e s o r ia m e n t e , e s o t a m b ié n

p u e d e s i g n i f i c a r q u e e n e l m o n t a je la im a g e n s e e s c u c h a , e l o jo

e s c u c h a , c o m o d e c ía C la u d e l. E s u n a e s p e c ie d e p a rá b o la , n o

m u y c la ra . T a m b i é n v ie n e d e l t e x t o d e D i d e r o t , Carta sobre los


ciegos. C u a n d o le p r e g u n t a n : “ ¿ C ó m o v e t o d o e s o , s e ñ o r it a ? ” ,

e lla r e s p o n d e : “ E n m i c a b e z a , c o m o u s t e d ” L o c u a l e s c o m p le ­

t a m e n t e c ie r t o . H a y m u c h o s m ú s ic o s c ie g o s . Y n a d ie d ic e n a d a

a l re s p e c to .

T o d a s la s b u e n a s p e líc u l a s , s e a n s o n o r a s o h a b la d a s , p u e d e n

v e rse c o n o s in s o n id o . P u e d e s f á c ilm e n t e a ñ a d ir s o n id o a la s

p e líc u l a s d e S t r o h e i m , p u e s t o q u e e s u n o d e l o s p o c o s c in e a s ­

t a s d e l c in e m u d o q u e h a c ía p e líc u l a s c o m o s i f u e r a s o n o ro .

C uando r e c o n s t it u y ó M o n t e c a r lo , t o d o e l s o n id o e s ta b a a h í.

I n c l u s o p id ió q u e l o s t e lé f o n o s s o n a r a n d e v e r d a d , l o q u e e n ­

c o le r iz a b a a l o s f in a n c ie r o s , y a q u e la p e líc u l a e r a m u d a . N a d a

c a m b ia r ía s i s e a ñ a d ie r a s o n id o a Greed o a Foolish Wives.

L a s b u e n a s p e líc u la s s o n la s q u e c u e n t a n a lg o , la s q u e c u e n ­

t a n a lg o d e t a l m a n e r a q u e n o s e p o d r ía c o n t a r d e o t r o m o d o y

p e r m i t e n e m i t i r d e s p u é s u n j u i c i o . T o d a s la s b u e n a s p e líc u l a s

h a n s id o h e c h a s p o r a u t é n t ic o s g e n io s c r e a d o r e s , s i p u e d e d e ­

c i r s e a s í, p o r q u e la m a y o r p a r t e d e s u a r t e y d e s u s m e d io s n o

e x i s t í a . C u a n d o P r o u s t e s c r ib ía , la m a y o r p a r t e d e la b u e n a l i t e ­

r a t u r a n o e s ta b a e n c o n t r a d e P r o u s t . D a n t e n o e s ta b a e n c o n ­

t r a d e P r o u s t , S t e n d h a l t a m p o c o , n i F l a u b e r t e s ta b a e n c o n t r a

d e J o y c e c u a n d o é s t e e s c r ib ía . P e r o c u a n d o S t r o h e i m ro d a b a ,
3í 8 Pensar en tre imágenes

la m a y o r p a r t e d e l c in e e s ta b a e n c o n t r a d e S t r o h e i m . S e d e c ía

q u e S t r o h e i m , o V ig o , n o e r a n c in e . D ic e n q u e S t r a u b n o es

c in e . Q u e G o d a r d n o e s c in e , s i n o q u e p ie n s a . E l c in e e s ta b a

h e c h o p a ra v e r , p a ra p e n s a r . U n m ic r o s c o p io es u n o b je t iv o

y u n a p la q u it a . V e s a lg o , p o n e s a l la d o o t r a c o s a y s e c o m p a ra .

P e r o e l c in e r e p r o d u c e lo s o c ia l a e s c a la h u m a n a ( o u n p o c o

m á s g r a n d e ) . E l a s p e c t o s o c ia l e s e x t r e m a d a m e n t e i m p o r t a n ­

t e s i s e p la n t e a c o m o im a g e n , c o m o m e t á f o r a d e l u n i v e r s o , d e

la n a t u r a le z a , o d e o t r a s c o s a s . U n a d is c u s i ó n d e e n a m o r a d o s

m i e n t r a s c r u z a n la place de rÉ toile s e g u r o q u e g u a rd a r e la c ió n

c o n la e v o lu c ió n d e u n a c é lu la c a n c e r o s a . E s u n a im a g e n . P u e ­

d e h a c e r s e d e f o r m a e s p e c t a c u la r , h a y q u e h a c e r lo , p e r o n o e n

p r i m e r lu g a r , s in o e n s e g u n d o . Y s i s e h a c e e s t a im a g e n e n s e ­

g u n d o lu g a r , e s t o d a v ía m á s f u e r t e . E n c in c u e n t a a ñ o s , e l c in e

h a l i q u id a d o t o d a s s u s c a r t a s . S e h a c o m id o s u r a c ió n , p o r a s í

d e c ir . C o m o n o s e f i l m a r o n lo s c a m p o s , n o h u b o n i r e d e n c ió n

n i re sc a te . P o rq u e n o s e h a f ilm a d o e s t a c u e s t ió n : ¿ c ó m o h a

s id o p o s ib le ? S e d i j o , s e e s c r ib ió , p e r o s e h a o lv id a d o t o d o . S i

R o b e r t A n t e lm e s ig u ie r a v i v o , ¿ c re e s q u e S p ie lb e r g i r í a a en­

t r e v i s t a r l e ? ¿ P o d r ía c o n t a r L a especie humana o Los días de nuestra


muerte d e D a v id R o u s s e t e n d o s h o r a s e n C D - R o m ? C D - R o m ,

e s R o m a , s ie m p r e la I g l e s i a R o m a n a . . . P o d r ía h a b e r s e lla m a d o

d e o t r a f o r m a , p e r o s e lla m a a s í. A s í q u e e l c in e s e c o m ió s u

r a c ió n , y y a n o le q u e d a m á s . A s í p u e s , n a c e la t e l e v i s i ó n , c o m o

la m a la h ie r b a . N o p o d ía s e r d e o t r a m a n e r a .

E l c in e t o d a v ía e x is t ía , c o m o u n a f u e r z a q u e ib a a d e c lin a r ,

p e r o s o b r e t o d o c o m o u n lu g a r e n e l q u e u n a n a c ió n p o d ía r e c o ­

n o c e r s e . N o h a h a b id o t a n t o s g r a n d e s c in e s : h u b o u n o e n A le m a ­
I9 9 3 'i 995 3*9

nia, en Italia algunos años después de la resistencia, en Estados


Unidos y en Francia. España, Suecia o Japón nunca han tenido
cine. Han tenido películas y cineastas, lo cual no es lo mismo.

A hí, el cine ha servido en la historia. Podría haber servido


también en ciencias, para hacer que se vieran cosas, para hacer
nacer una idea por una m ezcla de imágenes y de sonidos que
van juntos. U no puede ir antes, otro después, pero deben estar
juntos. I97]
m0

Ya no me gustan los debates, me gusta leer tranquilam ente,


escribir, después retom ar una idea... A Serge Daney, era su d e­
fecto, no le gustaban m ucho las mujeres en el cine. En eso era
muy sectario. N unca utilizó su sensibilidad, su inteligencia para
mostrar hasta qué punto las mujeres habían sido eliminadas
de la historia del cine, más que de la literatura o de la pintura.
La mayor parte de las películas han sido hechas por hombres
blancos que filman a mujeres blancas. Y no hablo ya de otros
países en que se filma com o lo hacen los hombres blancos. El
cine es un instrum ento m uy colonizador.

Nunca escucho la radio. Pero hago mal. Debería escuchar


un poco más France-M usique y France-Culture. La gente de
la radio habla un poco más despacio y durante más tiempo.
En la televisión, no soporto la rapidez de la locución, no consigo
retener nada. Cuando veo las noticias, debo ser una de las po­
cas personas que quita el sonido. Norm alm ente leo uno o dos
periódicos, ya que hay historias y a mí me gustan las historias,
com o los negocios, que tienen una continuación.
32° P ensar en tre imágenes

A hora el trabajo ya no existe. A sí que ya no se habla de los


resultados del trabajo. Se habla de quien no hace el trabajo y ha
conseguido una gran notoriedad al hacer creer que trabaja. Ya
sea Chirac, Balladour, Tapie, Clinton...

El hombre existe sobre la tierra porque hace obras, porque


hay pruebas materiales de su existencia, ya sean artísticas o té c­
nicas: piedras esculpidas, pinturas, monumentos, películas, mú­
sica... Sin eso, el hombre no tiene ningún interés. A h ora bien,
actualm ente no se habla más que del hombre. Y, por eso, va
muy mal. Salvo para dos o tres listillos que se sacan su porcen­
taje de la com unicación. [97)

C uand o em pezam os a interesarnos en el cine, había una co r­


poración relativam ente cerrada. Era algo familiar. Si no te co ­
nocían, no entrabas así com o así... D e cir que teníam os derecho
a filmar durante una hora a un chico y a una ch ica que estaban
hablando era una manera de dem ocratizar. Era ir contra las
reglas.

H ubo un m ovim iento, un relevo, com o en todas las escuelas.


La idea es que somos hijos del M useo del Cine. Los demás v e ­
nían de otra parte. Los de H ollyw ood venían de tropecientos
mil oficios o del mismo H ollywood. Becker, C lou zot, Renoir
venían también de otra cosa. Nosotros proveníamos estricta­
m ente del cine, del M useo del C in e cuando existió. Es la única
diferencia con los otros. Enseguida tuvimos la noción de p re­
sente y de pasado, de un pasado que nadie nos había enseñado.
Habíamos oído hablar de él a través de personas que habían
1993 *995 32Í

visto las películas, pero nadie había hecho de ello un cine p er­
manente, por así decir.

Todos los pintores han tenido modelos. Pero en mi caso, eran


copias. Había visto que Sternberg lo hacía así... N o las traté
muy bien. Respeté su belleza aleatoria, pero no presté mucha
atención a lo que pudieran decir o hacer... Ellas copiaban a las
estrellas de H ollyw ood, y yo copiaba a las parejas [de cineastas
y actrices] que había conocido. Eso es algo que hoy también
echo en falta... A ntes de hacer el autorretrato, habría que hacer
la autobiografía en el cine. (97]

En la Cinématbéque descubrí un mundo del que nunca nadie


me había hablado, ni mis padres, ni en la escuela. ¿Por qué nos
habían ocultado su existencia? M e habían hablado de G oeth e,
pero no de Dreyer. N o sabía nada de él, ni pedimos saberlo. Nos
contentam os por entonces con mirar. Veíamos películas mudas
en la época del sonoro, soñábamos con películas, oíamos hablar
de ciertas películas que no veíamos nunca. La Nouvelle Vague era
eso: éramos com o cristianos que se habían convertido sin haber
visto nunca ni a Jesús ni a San Pablo. O í hablar de The River
[Torrentes humanos] y ni siquiera la vi cuando Brion la puso en
la tele. Para nosotros, el buen cine era el que no podíamos ver
porque no se difundía. El otro se podía ver todos los sábados,
pero el verdadero, Griffith, Eisenstein... era muy difícil verlo, ya
fuera porque estaba prohibido, porque no se difundía, porque
se distribuía mal... Para nosotros, ése era el verdadero cine. Si lo
quieres decir así, nos sometimos a él.
322 Pensar en tre imágenes

El cine está en el mundo. En todo caso, el mundo habita en el


cine, en el sentido en que D e G aulle, al que no le gustaban los
parlamentarios, le decía a M alraux: “ L a diferencia entre ellos
y nosotros es que ellos habitan en Francia y, para nosotros, es
Francia la que habita en nosotros” . El mundo habita en el cine
com o habita en la pintura o en cualquier otra forma de arte.
Durante cierto tiem po, en los años cincuenta, la palabra “ cá­
mara” era casi tan conocida com o la palabra “ pan” . A hora ya
no es el caso. I99]

Se han privilegiado los derechos del cine y no sus deberes.


N o se ha podido, o no se ha sabido, o no se ha querido dar
al cine la función que se asignó a la pintura o a la literatura.
El cine no ha sabido cum plir con sus obligaciones. Es un útil
respecto al cual nos hemos equivocado. A l principio se creyó
que el cine se im pondría com o un nuevo instrum ento de co n o ­
cim iento, un m icroscopio o un telescopio, pero muy pronto se
le im pidió desem peñar su función y se hizo de él un sonajero.
El cine no ha desem peñado su función com o instrum ento de
pensam iento. Porque se trataba cuando menos de una manera
singular de ver el mundo, de una visión particular que después
se podía proyectar en grande ante varias personas y en varios
lugares al mismo tiempo. Pero, visto que el cine cosechó ense­
guida un gran éxito popular, se privilegió su lado espectacular.
D e hecho, este lado espectacular no constituye más que el diez
o el quince por ciento de la función del cine: sólo debería haber
representado el interés del capital. A hora bien, rápidamente,
i993"I995 323

pasaron a servirse del cine sólo en función de sus intereses y


no le dejaron desem peñar su función más importante. Se equ i­
vocaron.

No soy pesimista: digo sim plem ente que hay cosas que sólo
podía hacer el cine — -y no la novela, ni la pintura, ni la m úsi­
ca— y que no se han hecho.

Digamos que, para mí, el cine es un instrum ento de p en­


samiento original que está a m edio cam ino entre la filosofía,
la ciencia y la literatura, y que im plica que uno se sirve de los
ojos y no de un discurso ya hecho. C o n mis películas, he in­
tentado atenerm e a esa función, incluso si a m enudo ha sido
de manera confusa, aunque evidentem ente no ha sido posible
invertir la tendencia. Las cosas son com o son.

El placer reside en que se ofrece el mundo. Sólo hay que en­


contrar el sitio justo. Esta ventana que está delante de nosotros,
ya existe. Para filmarla, basta con saber dónde situarse. El pla­
cer reside en que, a condición de estar dotado de talento o de
tener una cierta moral, se te ofrece la creación. C reo que, si la
creación te hace vivir, debes devolverla bajo otra forma a fin
de que otros puedan encontrarla com o el eco de la creación,
o bien, si no tienen nada, com o una verdadera creación. Es com o
cuando la gente te escribe o cuando escribo a alguien... Es una
necesidad. [99)

A h ora soy más reflexivo. M e sigue gustando el montaje, pero


llevo peor el rodaje. D e hecho, nunca he vuelto a encontrar
324 Pensar en tre imágenes

el espíritu de equipo que había cuando em pecé, y tampoco


sé cóm o podría recuperarlo. Ya es maravilloso haber podido
co nocer algo así. D iría que mi trabajo es ahora más solitario.
Tam bién es verdad que me gusta em pezar a mostrar algo y ver
después qué se puede hacer con ello, continuar, abandonar,
retom arlo. Para un equipo, resulta muy cansado seguirme. Tra­
to de esforzarm e y escribir mejor, pero escribo muy despacio
y necesito un año.

Sí, pero tengo la impresión de ser menos capaz de beneficiar­


me de esos progresos. Q uizá sea la edad, pero no sólo. H ay una
dism inución de com petencias, igual que un jugador de tenis no
puede ju gar muy bien toda su vida. M e cuesta más ensamblar
todas las piezas del puzle, de igual manera que no soy bueno
para el casting — de hecho, se me da m uy mal, es irremediable.
Eso es malo para los actores, para la película y para mí. [99)
1996-1999

N ací en 1930 en una familia francesa de hugonotes acomodados.


Pertenecem os a la misma generación. Pero, a mí, sólo me quedan
pequeños recuerdos episódicos de esa época. M e acuerdo del
chófer de mi abuelo al que yo estaba muy ligado, com o sucede
a menudo en las grandes familias, en las que los niños tienen
más relación con los empleados — chóferes, jardineros, co cin e­
ros— que con su propia familia. R ecuerdo que, sobre la vajilla
de mis abuelos, había dibujos de grandes mariscales del ejército
francés de los que no sabía nada. V iví el éxodo de una manera
extraña. Estaba en París con una hermana de mi madre. U n día
me dijo que se habían adelantado las vacaciones y que nos íba­
mos a Bretaña. Cogim os el primer Peugeot con cam bio de ve­
locidad eléctrico. C uando llegamos a B eg-M eil, en Finisterre,
fuimos a bañarnos. Había muchos hombres en la playa, altos y
rubios, y me preguntaba qué estaba pasando.

Tam bién recuerdo que mi abuelo, un director de la Banca


de París y los Países Bajos, bromeaba sobre su “ m édico ju d ío ” .
También recuerdo que él escuchaba en la radio los discursos
32Ó Pensar en tre imágenes

de Philippe Henriot. Eso debió de influirme porque, tal y como


hago ahora con las obras, mi abuelo juzgaba tanto la forma
com o el fondo. Consideraba que la voz de H enriot era soberbia,
com o también el estilo de D om inique Ponchardier, autor de
L es Pavés de l ’enfer, un relato de la Resistencia que nos hacía leer
en voz alta ju n to a L a Peste o L es Décombres.

Recuerdo vagam ente que los hijos del jardinero de mi abue­


lo debían formar parte del maquis o de algún pequeño grupo
de resistentes. Pero todo eso es difuso. Tam bién me acuerdo
de que, cuando Rommel perdió en E l-Alam ein, me afectó mu­
cho, com o si mi equipo de fútbol preferido hubiera perdido un
partido. Recuerdo también que íbamos al cine y que mi padre
adoraba una pequeña com edia italiana a causa del personaje
de la criada: Scam polo. R ecuerdo que decíam os “fr itz ” y “j r i-
dolin ” más que “ boche” 5; y también me acuerdo de una fotono-
vela, Un capitán de quince años: era una historia de aviadores en
la que había un aviador, muy atractivo, que se llamaba Laval.
El otro Laval no supe que existía hasta m ucho más tarde. Tardé
un tiempo en saberlo.

M i conciencia parecía un no m an’ s land hasta que el cinem ató­


grafo hizo irrupción en mi vida, con un desfase constante entre
mi edad real y la de mis películas. A h ora tengo ganas de co n o ­
cer, al mismo tiem po, la historia en la que me he proyectado
y la historia que se ha proyectado en mí, tal y com o hago en
Histoire(s) du cinéma , pero hacia atrás, com o siempre. En litera­
tura, por ejem plo, descubrí a Faulkner más tarde que a Sartre

5 Nombres peyorativos para designar, en esa época, a los soldados alemanes.


IN.de los T.)
i9 9 tí' I999 3 27

y, en cuanto a mi vida privada, no em pecé un análisis hasta pa­


sados los sesenta años. Por tanto, no puedo reprochar nada a
los feroces guardianes de archivos.

No trato de m antener el discurso propio de un hombre de


mi edad sobre el niño que fui. Intento crear el inicio y la co n ­
tinuación de un discurso del que no he conservado recuerdos.
Es un trabajo de pintor y de escritor, com o sólo Proust ha sabi­
do llevar a cabo, y Picasso. En las Histoire(s), llamo a ese difícil
trabajo: la infancia del arte. [100]

Mis dos patrias son las dos orillas del lago Lem an, además de
París. M is abuelos, mis bisabuelos, todos hicieron viajes entre
Suiza y Francia. Y yo he hecho lo mismo. Pero la casa familiar
está en ruinas, la han ocupado, la han saqueado, después la han
abandonado, y me pareció que era un buen decorado de Y u ­
goslavia. [101]

M i familia era más bien de colaboradores y leí muchos libros


de derechas, en especial sobre la guerra. Tuve un sentim iento
de culpa, de manera inconsciente, porque no me hablaron de
la guerra. M e interesé por la resistencia y los campos por mí
mismo, pero debería haberlo hecho antes. Igual que uno des­
cubre su propia historia m uy tarde. C uando vi Nuit et brouillard,
mi interés por el tema era algo teórico. M e interesé más tarde,
de manera tangencial y a la inversa. A menudo he hecho las
cosas em pezando a la inversa, com o cuando leo una novela p o ­
licíaca. La verdad es que profundicé en la cuestión al filmar
a los palestinos... Porque al militar por Palestina nos pusimos
a pensar sobre Israel, etc. Y ahí se convirtió en algo más real,
tenía un sentido, era gente que habíamos visto... [102)
328 Pensar en tre imágenes

Si miráis mi foto de niño en JL G IJLG, no es que me la h icie­


ran después de darme una bofetada. Es una foto de familia, todo
el mundo está contento y yo tengo pinta de no estar contento.
Eso no ha cambiado. Son historias de familia, que casi nunca
se cuentan bien. L o que quiero d ecir es que todo es imagen: no
se sabe filmar bien la place de l ’Etoile, que es una imagen neuro-
nal y también una imagen social. Y esta im agen social represen­
ta a la vez los átomos y los m ovimientos de los átomos: en esta
representación, se pueden ver cosas. Los científicos no están
interesados en esta idea de ver, ya no ven, sobre todo ahora que
tienen listas de ordenador sobre lo que han visto; eso les quita
todo el tiempo. Siem pre nos han reprochado: “ ¡No explicáis
ninguna historia!” . Sólo A m érica dice que una historia ha de
tener un principio, nudo y desenlace y que, además, este final
tiene que ser feliz.

Tenem os un ojo para ver, y está el mundo que va avanzan­


do, incluso si todo está m ezclado. Podem os verlo claram ente
cuando uno tiene un problem a personal y dice: soy yo el que
no ve lo que hay, ¿por qué él o ella ya no me quiere? Divides
el espacio en dos, tú eres la cámara y enfrente está el mundo
y dices: ¿por qué el mundo me deja? Es lo que está cambiando,
dentro de la cabeza, que ya no somos los mismos, que el mundo
evoluciona. En La educación sentimental, hay un m om ento en que
F rédéric ve que un guardia republicano embiste a Dussardier:
“ Y Frédéric, con la boca abierta, reconoció a Sénécal” Todo
lo que se puede decir sobre la guerra es que se trata de pensar
bien, pero com o si se filmara una escena de amor; entonces está
la verdad de la cuestión y la verdad del conjunto, de la mirada.
1996-1999 32 9

No digo que haya que mostrar también el papel de la C ru z Roja.


Mi padre trabajó en la C ru z Roja durante la guerra, y no nos
contó nada. En otras familias con una tradición más política,
de izquierdas o de derechas, tuvo que ser diferente. E n nuestra
casa no se habló de nada. M i madre me habló de A ndré G ide,
me hizo descubrir a Schumann... del resto no se sabía nada.
Tuve un cierto sentim iento de culpa que me llevó a querer ver,
a hacer mi investigación, com o Klarsfeld la hacía para otros. Y
para todo eso, uno se da cuenta de que hacen falta cincuenta
años. Para todo hace falta medio siglo.

Eso me hace pensar en una historia de familia: tenía un tío,


refugiado en Perú, que se llamaba Kuczinski. Leyendo un libro
sobre las redes soviéticas, vi que antes de la guerra ese K u czin ­
ski era uno de los muchos agentes del Kommintern. Era un tío
al que quería m ucho, m uy cosmopolita...

Y después, volver. Porque la familia desapareció, es lo que


echo en falta en relación con otros. Y si desapareció, es p or­
que yo la dejé. M i verdadera familia es la hija de A nne-M arie
y sus hijos. Pero ellos tienen sus propias historias de familia, en
las que no ju e go ningún papel, sólo puedo hacer de ch ó ­
fer... En la época de lo virtual, interesa más el nombre que la
obra, la obra sólo existe en tanto que representante del nom­
bre. C o n la política de autores, contribuim os a ello y, por esa
razón, hace m ucho que ya no firmo mis películas. Y si quie­
ren utilizar algunos de mis textos, en el teatro por ejem ­
plo, entonces no citéis mi nom bre, apropiaos del texto, ya
que tenéis interés en él. Pero es el nombre lo que quieren.
Si utilizáis mi nom bre, entonces firmamos un contrato legal y,
330 Pensar en tre imágenes

lo que me corresponde, se lo dais a Am nistía Internacional. Es lo


que yo hice para las Histoire(s) du cinema . Desearía que hubiera
una jurisprudencia para el cine, autorizando el libre derecho de
citar, sin que uno esté obligado a m encionar el nombre de los
autores, excepto si se necesitan escuchar las palabras “ B eck er”
o “ Rossellini” . Y el fragm ento tendría otro estatuto, el de una
materia prima, el equivalente al petróleo refinado en com para­
ción con el petróleo en bruto. (101]

Para mí, la m ejor forma de ver los capítulos es sumergirse en


la imagen sin tener un solo nombre o referencia en la cabeza.
C u anto menos se sabe, m ejor resulta. [102]

Creen que soy una persona cultivada. He leído mucho, pero


haber leído mucho no significa haber leído muchos libros. He
leído muchas frases, algunas se me han quedado. En ciertos mo­
mentos, he leído una frase, pero toma tanta importancia que
considero que puedo decir que conozco al Maestro Eckhart
y citarlo. Mientras que Sollers sí que se lo ha leído, y yo no. D e
hecho, a veces Ane-M arie se burla de mí por esto. Ella dice que
conozco todo y no conozco casi nada, y que me permito... Eso tam­
bién viene del cine: muchas veces, no veía enteras las películas, era
demasiado. M e pasa algo parecido con la música: hay una frase en
un momento dado y después ya no se puede escuchar más. [103)

En la ciencia pasa lo que ya pasó en la cultura a partir de la


unificación de los clásicos y los románticos — la querella entre
Clásicos y Románticos no es de la época de V icto r H ugo, sino de
dos siglos antes con M alherbe, y se resolvió con H em a n i , cuan­
1996-1999 331

do los románticos dijeron: “ Nosotros somos los Clásicos” . Esta


idea de unificación de los contrarios existe también en filoso­
fía y en la ciencia. Einstein pasó su vida tratando de hacer una
gran unificación a partir de cuatro o cinco leyes principales...
La fuerza de A m érica es que se llama Estados Unidos, la pala­
bra los marca aunque, por otra parte, son los estados desuni­
dos. Europa trata de copiarlo, por eso no puede funcionar. Es la
unificación y la simplicidad, siendo ésta la última representante
de la complejidad.

H ay que mostrar el gesto del cine antiguo [Godard encuadra


con las manosJ, puesto que ya no existe el encuadre. N unca veréis
a gente com o B onitzer o Lars Von Trier hacer el gesto de en ­
cuadrar, porque no lo hacen. Es lo que se llama pensar con las
manos. Eso se hace en la pintura, el cine se piensa con las ma­
nos, todo creador piensa con sus manos. Siem pre es m uy difícil
pedirle algo a un actor. Siem pre les digo: el texto que recibes,
que has venido a buscar, escríbelo a tu ritmo, con tus faltas de
ortografía. El autor lo escribió, así que em pieza por hacer lo que
él ya hizo, para ti mismo. Si no, no lo recibirás nunca. Y si tienes
talento, encanto, y una cierta grandeza, la cosa será aceptable,
pero no irá más allá de eso si no lo haces. H ay una resistencia
obstinada frente a todo eso. L e digo al actor: escribe tu texto,
después escribe el del otro, después escribe los dos, y subraya
el tuyo si quieres. D e algún modo, haz el camino del texto entero.
Si se trata de Andrómaca, hazlo porque Racine lo hizo. Si no, no
me hables de la musicalidad de Racine.

Tuve una discusión o más bien una falta de discusión con Béran-
gére A llau x a propósito de la desnudez. Es algo que me molestaba
332 Pensar en tre imágenes

m ucho, ya que aparece a m enudo en mis películas, la mayoría de


veces porque sufría un retraso en mi formación com o hombre:
el cine me perm itía desnudar a mujeres sin que me m etieran en
la c á r c e l Era algo incontrolado, era un pecado, algo reprimido,
era vicio. En For Ever Mozart el caso es que se planteó el pro­
blema de mostrar a actores verdaderam ente baratos, ¿había que
mostrarlos desnudos, hombres y mujeres, en la secuencia sobre
el cine? Traté de hablarlo con Bérangére y se mostraba huidiza,
sin duda era algo sincero. Por eso tuve que elegir solo y tuve
m iedo de recaer en el vicio. En vez de desvestir, lo que hago es
volver a vestir, recordando la obra de Pirandello, Vestir a los que
están desnudos. M e pareció que definía el cine: vestir a aquéllos
que están desnudos. E xiste el docum ental, que muestra las cosas,
la verdad desnuda, mientras que la ficción recubre la verdad.

Para la próxima, me gustaría retomar a una o dos actrices


de la película y trabajar antes, una cita al mes, hacer vídeos,
a fondo perdido, com o Degas dibujaba bailarinas. Pero es im po­
sible. Les cuesta mucho porque para ellos eso no es un proyecto.
Sólo existe el partido, no los entrenamientos.

En ciertos m om entos, el paisaje perm ite pensar de otra ma­


nera, porque cuando se filma un árbol, la relación frente-espal­
da no es la misma. M e he llegado a plantear si se podría filmar
un árbol de espaldas. Era una manera de abrir la discusión,
porque no tiene sentido filmar un paisaje o un árbol de frente
o de espaldas. Pero es algo que ayuda a pensar, de la misma
manera que una persona que no tiene hijos puede ayudar a
hablar del tem a de los niños. E l paisaje es un com pañero, un
filósofo, en el sentido en que C am ille d ice que “ la filosofía nos
1996-1999 333

acompaña siem pre, tanto de día com o de n o ch e” , que es una


frase de Lévinas.

El caso es que hay que olvidar lo que uno había dicho que
quería hacer. El drama de todos los jóvenes cineastas franceses
es que no ven lo que hacen; dicen que lo ven, dicen lo que quie­
ren: filmar a tal en bragas... Es com o el ministro que dice que va
a bajar los impuestos y después hace otra cosa. A veces funciona
si el tipo está de moda, si no, no funciona. C om o me gustan
las definiciones, diría que nosotros fuimos los hijos del M useo
y de la Liberación, y los sobrinos del C N C ; los de ahora son
hijos de la Genérale des eaux , del poder establecido, es com pleta­
mente diferente. Es asunto suyo liberarse.

L o que quiero d ecir es que no se dan cuenta de que la frase


no viene de esta manera, si no, todo iría mejor. A veces digo,
y se m alinterpreta, que afortunadam ente existe el sida, Yugos­
lavia, etc., porque eso muestra que la vida se defiende de lo v ir­
tual, de la sim ulación, y sólo le queda eso... Llegarem os hasta el
punto en que reaparecerá el escorbuto, la polio, la tuberculosis.
A yer vi a una m ujer llamando por el m óvil en mitad de la calle:
“ Soy y o, estoy en la calle” En general, la gente dice: “ Soy yo,
enseguida vuelvo a casa” . Los medios de com unicación existen,
pero ya no hay com unicación. Es lo que provoca los atascos:
falla la circulación y se produce una embolia. (101]

El cine proyecta la imagen en grande y perm ite que la vean


varios, mientras que la televisión difunde en pequeño. En la
334 Pensar en tre imágenes

época en que Lum iére y Francia proyectaban imágenes para


muchos, Edison proyectaba para uno solo: finalmente ha gana­
do él. A propósito de la guerra, lo que digo es que no sé nada,
que yo no he ido ni iré jamás a la guerra y espero que no me tor­
turen por no haberla hecho, deserté inm ediatamente en cuanto
llegó el momento en que tenía que hacer ejercicios militares.
Y sobre todo, ¡nada de objeción de conciencia! Desertar, por­
que no quiero llevar un fusil. La frase “ la cámara es un fusil”
siempre me ha puesto de los nervios. Por otra parte, los ameri­
canos dicen to shoot para rodar.

Quizá... era el aspecto militante. Tam bién fui a Cuba, en un


mom ento en que tenía un proyecto de película cuyo título he
olvidado, creo que era Cub(us)a. D ebía rodar un plano en C uba
y un plano equivalente en Estados Unidos. N o se hizo, me fal­
taba co n o cer el terreno, no podía hacerlo abstracta o dogm áti­
cam ente. En Palestina, era demasiado dogm ático, G orin hacía
todo, y o dormía o escribía a A nn e W iazem sky, que estaba a
punto de dejarme... |i o i ]

A m enudo em pieza así: se pone un bloque de piedra y se


em pieza a construir, sabiendo qué se quiere hacer; sin em bar­
go, según los golpes de m artillo que se van dando, el proyecto
evoluciona. Es más bien com o la pintura*, se borra y se vuelve
a dar una capa sobre la misma tela, y eso acaba dando algo.
En este episodio, Le Contróle de VUnivers [El control del universo],
pasé m ucho tiem po cam biando ciertas imágenes, tanto más
cuando me puse con él después de haberlo interrum pido para
1996-1999 335

rodar For E v er M ozart . Y, además, no me acordaba muy bien de


lo que ya tenía. Tenía muy poco y necesitaba encontrar cuál
era la fuerza dom inante dentro de eso. Se piensa en un plano y,
de repente, se piensa en otro: “A h , no, éste será m ejor” . H a­
bía que mostrar planos casi anónimos, pero que tuvieran cierta
fuerza. A veces, uno se da cuenta de que tal plano no funciona,
porque es demasiado anónimo. Los planos anónimos son los
planos de las noticias, pero hay que mirar qué hay de cine en
las noticias. (101]

C reer en el cine, se sigue creyendo siempre. Pero hay m o­


mentos en que uno nota que hay más excluidos... pero hay más
excluidos porque ha habido una mayor liberación. Para Vigo
siempre fue difícil hacer películas. La N ouvelle Vague generó una
especie de apertura en que todo estaba perm itido, pero después,
más que una liberación, eso supuso una especie de encadena­
m iento y se ha vuelto a lim itar de otra forma. A hora vuelve
a ser difícil. Es tan difícil ahora com o lo era para V igo hacer
una buena película y que la película se viera. Se atacan más
las creencias que hace treinta años. A l mismo tiem po, quizá sea
un m ovim iento ilusorio. Cuando hice las Histoire(s) du cinéma ,
se veían m ejor los bloques de esta historia. H ay un m om ento en
el capítulo sobre la Nouvelle Vague donde digo que nuestro único
error fue creer que la Nouvelle Vague era un principio. Igual que
en M ayo del 68 se gritaba: “ ¡Esto no es más que el principio!” .
Mis películas se inscriben en una corriente de la izquierda eu ­
ropea que va de derrota en derrota, en una hermosa corrien­
te romántica. El cine limitaba mi m ilitancia y me perm itía ver
m ejor el romanticismo. C uando estaba haciendo Vent d ’est con
336 Pensar en tre imágenes

Jean-Pierre G orin, veíamos que el dinero que teníamos servía


para com prar no sé qué, servía para todo menos para la pelícu­
la. Sólo D any C oh n-B en dit era un poco serio con eso. El cine
marcaba un poco el tono. Pero no hubo ninguna buena película
en ese período. Esto es señal de que no teníamos claro lo que
hacíamos en cine. (104]

A l principio de For E v er M ozart, está el teatro. Después está la


novela de aventura; luego está el cine y, al final, la música. Falta
la pintura. O , si lo prefieres, prim ero está el mundo y, después,
la representación del mundo. Cuando hay muertos, hay que
hacer el duelo, después la representación. En cierta manera,
el cine ha sido siempre una operación de duelo y de reconquista
de la vida. [104]

Los jóvenes me parecen cada vez más viejos, por su falta de


tendencia hacia la crítica o el debate. Cuando D elannoy no
quería discutir con nosotros no nos molestaba. Pero Becker,
que era quince años mayor, sí que dialogaba con nosotros.

Siem pre he tenido la sensación de que en la casa del cine,


para retom ar esta imagen, Griffith, Eisenstein o G ance estaban
en el piso noble, en el que a veces podía entrar Nicholas Ray,
pero que nosotros nunca pasaríamos de la puerta. Y es algo que
nunca me ha im portado, puesto que si estoy dentro de la casa,
qué más me da el piso. (101)
1996M999 337

El cine era un lugar, era un territorio. Si tengo un recuerdo


de las proyecciones en la avenida de Messina es porque era un
lugar sin historia, ni siquiera el descubrimiento de un continen­
te nuevo, ya que el sentimiento mismo de este descubrimiento
era algo profundamente desconocido.
Conocía a Spenglery a Husserl, pero no a Murnau, y nadie me
había dicho que todos vivieron en el mismo país que Bismarck
y Novalis. Conocía Lulú, pero la de Alban Berg, no la de Canary
M urder Case . Y no sabía que la música de L a consagración de la p ri­
mavera era contemporánea de las imágenes de L es Vampires.
Nunca lo habíamos visto. Un mundo que no tenía historia
y que, sin embargo, se pasaba todo el tiempo contando histo­
rias. Y, sobre todo, al margen de la lectura. Porque la escritura,
desde Rimbaud y Mallarmé, era el terror. La página en blanco
era el enemigo. ¿Para qué seguir escribiendo después de Joyce
y las Elegías de D u in o ? Mientras que, frente a la tela en blanco,
cuando empezaba a apagarse la luz, nos sucedía exactamente
lo contrario de lo que condujo a Nicolás de Staél al suicidio.
Una segunda luz tomaba forma en la oscuridad. La pantalla ya
no era un obstáculo, sino una amiga, el velo de Verónica y del
samaritano.
Descubrimos el derecho de hacer nuestros deberes sin tener
que ir a clase. Había un sentimiento de absoluta libertad. Un
hombre, una mujer, un coche y ya era un viaje a Italia. Cambia
el Jaguar por una taza de té, y Ozu pasa a ocupar el lugar de
Rossellini. Incluso si no sabíamos hacer películas, sabíamos que
podíamos hacerlo, y eso nos devolvía la dignidad que dos gue­
rras mundiales nos habían robado.
338 Pensar e n tre im ágenes

H ubo algo, una imagen, una imagen que no era más que un
m ovim iento — aunque no una im agen com o las que vemos en la
televisión, que sólo muestran la llegada o la salida, pero nunca
lo que va de uno a otro y lo que vuelve de otro al uno— , y ese
movimiento, ese acto, esa imagen, nos decía algo que no se qui­
so escuchar. Se prefirió introducir una voz encim a — com o en
esos espantosos com entarios deportivos. D esde este punto de
vista, si estás de acuerdo, la obra es para mí el niño. Y el hom ­
bre es el adulto, son los padres. Y con el cine, había ahí algo:
el niño mostraba a los padres lo que eran y, al mismo tiem po,
hablaba de lo que él mismo era. Y los padres no quisieron saber
nada. Tuvieron miedo. Y H itler se puso a gritar y a castigar,
y Roosevelt propuso un NewDeal, porque se volvía peligroso no
el hecho de contar historias, sino de ver la Historia.

Pero para verla, hay que desplegarla, y hacer lo que hicieron


Lévi-Strauss, Einstein o Copérnico. Si uno dice que Copérnico,
hacia 1540, aportó la idea de que el Sol y a no giraba alrededor
de la Tierra, y después se dice que algunos años más tarde Ve-
salio publicó De Corporis Humana Fabrica, tenemos a C opérnico
en un libro y a Vesalio en otro. En un libro, el universo y lo
infinitam ente grande. En el otro, el interior del cuerpo huma­
no y lo infinitam ente pequeño. Y después, cuatrocientos años
más tarde, tenemos a Fran^ois Jacob, el biólogo, que escribe:
“ El mismo año C opérn ico y Vesalio...” Pues bien, ahí no está
haciendo biología: eso es cine. Y la historia está ahí. La historia
supone acercar. Es montaje.

El cine nunca ha encontrado el montaje. La Tobis y la R C A


no le dieron tiem po y algo se perdió por el cam ino, su lenguaje;
1996-1999 339

y es la lengua, las palabras, las que tomaron el control aunque,


claro está, no fue la lengua ni las palabras de Jeromín, ni de
Narciso y Goldmundo. Es algo evidente cuando uno mira a la
locutora que te trocea las noticias del día o de la noche y que
no habla ni de nosotros, ni de ella, ni de otros. Si el cine hubiera
podido crecer y hacerse adulto en lugar de quedarse en niño
gestionado — para usar una palabra de moda en Francia— , un
niño gestionado por adultos, ese desastre humano que es la lo­
cutora hablaría de esas noticias como de Copérnico y de Vesa-
lio, y entonces estaría más claro, sería como nuestra hermana
mayor.
¿Qué buscaba el montaje? Griffith, al codificar el primer pla­
no, no buscaba acercarse a una actriz, como cuenta la leyenda.
Buscaba acercar algo que estaba lejos a algo cercano y, sobre
todo, en el tiempo. Eisenstein encontró el ángulo, precedido
por El Greco y Degas. Cuando uno ve las famosas imágenes
de los tres leones de Octubre , y si los tres leones producen un
efecto de montaje, es porque hay tres ángulos en las tomas,
no porque haya un montaje. Los alemanes ignoraron el mon­
taje, pero a su modo lo estaban buscando, partiendo del de­
corado, de la luz y de una filosofía del mundo, creo que decís
“A ufklaru ng ”, ¿no? Todos buscaban algo que hoy no sabemos lo
que es, que no existía en otra parte y que no necesitaba comen­
tario alguno. Ésa era la fuerza inmensa del cine mudo. ¿Podemos
imaginarnos actualmente la proeza que suponía filmar una obra
de Moliere sin el sonido? Incluso el notable Tartufo de Benno
Besson carece de la demoníaca grandeza de Jannings filmado
por Murnau. Y, al fin y al cabo, ¿acaso las estrellas que revelan
340 Pensar en tre imágenes

a los físicos los secretos del universo no utilizan imágenes tan


elocuentes y profundas como las del modesto tranvía de Sun-
me?
Hay un gran combate entre los ojos y la lengua. Los ojos son
los pueblos. La lengua son los gobernantes. Cuando el gobierno
habla de lo que ve y actúa en consecuencia, está bien, porque es
el lenguaje del médico. Dice: “Es una sinusitis”, y hace un acto
de montaje, de acercamiento. El cine abría posibilidades si nos
esforzábamos por llamar a las cosas por su nombre, como se dice
en francés (y en castellano). Ante todo, el cine era una nueva
manera — que nunca se había visto— de llamar a las cosas por
su nombre, una manera de ver los pequeños y los grandes acon­
tecimientos, que fue inmediatamente popular y que, asimismo,
el mundo entero reclamaba. En resumen, el cine estaba hecho
para pensar y, por tanto, para curar enfermedades. (105)

La gramática era más importante que la frase en sí misma, y la


gramática se convirtió en un souvenir de lo que las frases habrían
sido. La frase no había sido creada, la gramática sí. Es como un
teorema matemático que no tiene ningún éxito entre los cien­
tíficos porque en el teorema no hay nada más que sumas, restas
y signos de igualdad.
Sí, esto es el inicio del cine. Lo único que podemos hacer
de vez en cuando es ser suficientemente honestos para honrar
este poder una vez más. Si lo haces en matemáticas, no tiene
sentido. Tampoco puedes hacerlo en literatura, porque la frase
y la gramática están tan estrechamente ligadas que no puedes
I996-Í999 34i

cortarlas. Pero en cine sí puedes. Si sólo haces un plano en mo­


vimiento o un paisaje sin nada más... Por eso me gustan algunas
películas underground americanas, por ejemplo la magnífica pe­
lícula de Michael Snow L a Región Centrale , que es sólo un largo
movimiento. Eso es una película, es puro cine. [106J

Si uno puede traer lo metafísico a través de lo ordinario, en­


tonces está bien. Es la tarea del artista. Una simple manzana
pintada por Cézanne es más que una simple manzana. O sólo
una simple manzana. |io6j

La sensualidad en la pintura, que no existe en las novelas, es


buena porque cada forma de expresión debe tener sus propias
formas, que las otras no tienen. Si no, sólo habría una sola for­
ma de expresión. Desde el principio, las imágenes pertenecían
a una parte de cada familia. Las películas para mí son como
la última y pequeña malnacida de la familia del arte, la oveja ne­
gra. Pero es una oveja blanca, porque la pantalla es blanca. [106)

Ya no puedo contar con directores de fotografía tan buenos


como los que había hace cincuenta años. Así que prefiero utili­
zar luz artificial, pero no para cambiar las cosas: quizás una luz
más fuerte para poder enfocar, si lo necesitamos. En mi opi­
nión, ya casi no hay directores de fotografía. Han sido aniqui­
342 P ensar en tre imágenes

lados por el modo en que trabajan en televisión, llenando todo


el set de luz e iluminando a toda la gente con la misma luz de
relleno: no hay sombras, no hay nada. Suelo trabajar con fotó­
grafos dispuestos a no usar luces extra y que intentan trabajar
principalmente con la apertura del diafragma.
Porque veo un contraste. Es un modo de tener dos imágenes,
lejos la una de la otra, una oscura, la otra soleada. Me gusta
mirar directamente a la luz, y si lo haces, entonces aparece el
contraste y eres capaz de ver los contornos... que ha sido siem­
pre el problema de la pintura europea, pero de un modo más
consciente desde los románticos y Delacroix. Me gusta que
la luz no esté a mi espalda, porque la luz de detrás pertenece al
proyector, y la cámara debe tener la luz enfrente, igual que noso­
tros en la vida. Primero recibimos y luego proyectamos.
La imagen es la relación entre yo mismo mirándola y soñando
una relación con algo más. Una imagen es una asociación. [106]

Soy muy solitario, eso es todo, no puedo negarlo. En mi in­


terior, estoy en comunicación con mucha gente y cosas que
ignoran completamente que estoy en comunicación con ellas.
Pero hacia el exterior, sí, ése es mi carácter y es la realidad de
mi vida, que ha sido muy solitaria, con muchas dificultades para
relacionarme con la gente. A menudo entiendo a la gente que
vive como en W alden , como Thoreau.
Cuando descubrí esta pequeña fotografía de mí, me pregun­
taba por qué parecía ya tan melancólico a los seis años. Tengo
1996-1999 343

la impresión de que no era sólo porque mi madre me hubiera


dado una bofetada, creo que era algo más profundo. ¡Ya enton­
ces era infeliz con el mundo!

Ahora, las citas y yo somos casi lo mismo. N o sé de quién son;


a veces la uso sin saberlo.

Es algo que tiene que ver conm igo, pero desconozco qué es.
Es com o un color, pero con palabras. [106)

A la gente no le gusta la H istoria. H ay pocas personas que,


com o M on taign e, se exam inen a sí mismos porque tienen n e ce ­
sidad de h acerlo, según el principio de “ C o n ó ce te a ti m ism o” .
El principio de “ C o n o ce a los otros” se aplica todavía menos.
Y qué d ecir del “ C o n ó ce te a ti mismo al co n o cer a los o tros”
Es la frase de Fernand Braudel que A n n e-M arie me enseñó
y que podem os ver en el 4 A de las Histoire(s). D os historias
nos acompañan: una historia que se nos acerca a pasos p re­
cipitados y otra que nos acom paña a pasos lentos. L os pasos
precipitados se han terminado: he entrado en la H istoria de
pasos lentos. [103)

He podido ver cóm o todo esto se iba aclarando a m edida que


me he dado cuenta de que, desde que nací, vengo acom paña­
do por esa segunda historia de la que habla Braudel, la que va
a pasos lentos. Y, después de muchas películas, mías y de otros,
me di cuenta de que no se habían mostrado los campos de con ­
centración. Por así decir, se había hablado de ello, pero no se
había mostrado nada. Y no cabe duda de que me he interesado
344 Pensar en tre imágenes

p o r e s t e t ip o d e c o s a s a c a u s a d e m i p a s a d o , d e m i c la s e s o c ia l,

d e m i c u lp a b ilid a d , d e m i p a d r e , q u e m e t r a n s m it ió su am or

p o r A le m a n ia , e n r e s u m e n d e Siegfried et le Lemouün . M e p a re ­

c ió q u e , c o n e l c in e su p u e sta m e n te lib e r a d o , lo p r im e r o que

d e b e r ía h a b e r s e m o s t r a d o s o n lo s c a m p o s , e n e l s e n t id o e n q u e

e n l o s i n i c i o s s e m o s t r ó e l c a m in a r d e l h o m b r e g r a c ia s a l f u s i l

c r o n o f o t o g r á f ic o d e M a r e y , o c o s a s a s í. P e r o n o s e q u is o v e r .

S e p r e f i r i ó h a b la r y d e c ir : “ e s o n u n c a m á s ” .

E l c in e no ha m ir a d o ta n to al m undo com o a e se m undo

q u e le e s ta b a m ir a n d o . Y c u a n d o lle g ó la t e l e v i s i ó n , s e c o lo c ó

m u y r á p id o e n e l lu g a r d e l m u n d o y y a no lo m ir ó ( regarder ]

m á s , lo q u e e n f r a n c é s t a m b ié n s i g n if ic a r ía q u e n o lo c o n s e r v ó

[regarder]. Y la p r e n s a n o h a a r r e g la d o n a d a y c o m p a r t e e l p o d e r

c o m o p u e d e . C u a n d o I n g r i d B e r g m a n e s c o n d e u n a lla v e e n s u

m a n o , y a n o v e m o s q u e e s ta lla v e n o s m ir a y n o s in t e r p e la . Y e s o

s u c e d e e n e l m o m e n t o e n q u e n o s e q u is o v e r e l m u n d o e n e l

e s t a d o e n q u e lo h a b ía n d e ja d o lo s c a m p o s .

E l c in e , o m á s b ie n e l c in e m a t ó g ra f o , d e s a p a re c ió e n e se m o m e n ­

to . D e s a p a r e c ió p o r q u e h a b ía a n u n c ia d o lo s c a m p o s . D e ig u a l

m a n e r a q u e V ie n a y su m ú s ic a h a b ía n a n u n c ia d o la P r i m e r a

G u e rra M u n d i a l , e l c in e m a t ó g r a f o h a b ía p r e v is t o la S e g u n d a .

P e ro C h a r lie C h a p lin , q u e e ra la p e r s o n a m á s c o n o c id a , m á s

que N a p o le ó n y G a n d h i, a l q u e to d o el m undo c r e ía ... p u e s

b ie n , c u a n d o C h a p lin h iz o The Great Dictator n o le c re y e ro n .

A R e n o ir , c o n L a Grande Illusion y L a Régle du jeu , n a d ie le p r e s t ó

la m e n o r a t e n c ió n .

M i id e a , c o m o p u e d e s s u p o n e r , s ú p e r a m b ic io s a , q u e M i c h e -

l e t n o t u v o , n i s iq u ie r a c u a n d o h a c ía s u g r a n d io s a Historia de
J9 9 6 -I9 9 9 3 45

Francia — e sa S i x t i n a d e la h i s t o r i a — , m i id e a e s q u e la h i s t o r i a

e s tá s o la , e s t á le jo s d e l h o m b r e , e s o e s lo q u e c re o . F e r n a n d

B r a u d e l d ij o a lg o p a r e c id o c u a n d o a f ir m ó q u e h a y d o s h i s t o r i a s :

u n a h i s t o r i a c e rc a n a , q u e c o r r e h a c ia n o s o t r o s c o n p a s o s p r e c i ­

p it a d o s — y s e r ía la t e l e v i s i ó n o Der Spiegel, y m u y p ro n to G o ya

y M a t is s e e n C D - R o m ( “ R o m ” de “ ro m a n o s ” , s in d u d a , p a x ro­
mana, p a x am ericana ) — , y u n a h i s t o r i a le ja n a , q u e n o s a c o m p a ñ a

a p a s o s le n t o s , é s a s e r ía K a f k a , P i n a B a u s c h , F a s s b i n d e r , p a ra

c it a r s o le r a v u e s t r o s a r t is t a s . [105]

S i s e h a c e la h i s t o r i a d e l c in e c o m o B r a u d e l u o t r o s , c o m o

G e o rg e D u b y (q u e , re c o rd e m o s , fu e u n o d e lo s p r im e r o s p re ­

s id e n t e s d e A R T E , y lo d e s p id ie r o n m á s t a r d e ) , y n o c o m o se

h a c e e n la u n iv e r s id a d , v e m o s q u e e l c in e e s t á c e rc a d e la m e ­

d ic in a . Q u i z á d ig o e s t o p o r q u e m i p a d re e ra m é d ic o , p e r o e s

q u e u n m é d ic o q u e h a c e u n a r a d io g r a f ía a a lg u ie n e s t á h a c ie n d o

c in e : t ie n e u n a e s p e c ie d e c á m a ra , t ie n e u n a e s p e c ie d e a c t o r ,

e s tá c o n v e n id o ( lo que a c t o r e s , e s t r e lla s o d e s c o n o c id o s , no

a c e p ta n ) q u e e l d i r e c t o r t ie n e b u e n a s a lu d , lo c u a l n o e s s e g u r o ,

y q u e e l a c t o r e s tá e n f e r m o : s e le lla m a “ p a c ie n t e ” — e n g e n e r a l,

l o s a c t o r e s e n e l c in e s o n im p a c ie n t e s ; a d e m á s , e l m é d ic o t a m ­

b ié n t o m a im á g e n e s . C o m o d ig o e n la s Histoire(s), K o d a k n o ha

h e c h o s u f o r t u n a c o n e l n e g a t iv o d e 3 5 m m , s in o c o n la s p la c a s

d e r a d io g r a f ía s . L a f o r t u n a d e S o n y p r o v ie n e d e la s e c o g r a f ía s .

H e u t i l i z a d o e l m is m o a p a ra t o q u e l o s m é d ic o s p a ra h a c e r e c o ­

g r a f ía s : a s í h e s a c a d o la s p e q u e ñ a s f o t o s e n Histoire(s) du cinema.
S e e x a m in a lo q u e v a m a l y , d e s p u é s , s e in t e n t a a r r e g la r . E l c in e ,

e n r e la c ió n c o n la s o c ie d a d , e s ju s t a m e n t e e s o . P e r o h a c e f a lt a

t e n e r u n a v i s i ó n d o c u m e n t a l, u n p e n s a m ie n t o . D e s p u é s , y e s t o
346 Pensar en tre im ágenes

e s l o q u e e l c in e t ie n e d e f o r m id a b le , e s q u e p u e d e m o s t r a r s e

e n g r a n d e , b a jo u n a f o r m a e s p e c t a c u la r . L o s c o m e r c ia n t e s lo

v i e r o n e n s e g u id a . E n e s o h a y a lg o m u y d e m o c r á t ic o . L o la m e n ­

t a b le e s q u e e l a s p e c t o e s p e c t a c u la r h a y a e lim in a d o , c o m o C a ín

e l i m i n ó a A b e l, e l a s p e c t o d o c u m e n t a l. I107]

D e s d e e l p r i n c i p i o , e l c in e e s ta b a m u y s o c ia liz a d o , n o e r a i n ­

d i v i d u a l. D e u n a m a n e ra e x tre m a d a m e n te r á p id a , s e r e la c io ­

n ó c o n e l p ú b lic o , e s d e c ir , c o n e l c o m e r c io . Y n o p u d o lle v a r

a c a b o s u f u n c ió n p r in c ip a l d e m ir a d a d o c u m e n t a l, q u e c o n ­

s i s t í a e n r e u n i r d iv e r s a s f o r m a s d e m i r a r p a ra q u e p u d ié r a m o s

v e r a lg o , c o m o c u a n d o D u p i n v e la c a rt a ro b a d a e n e l r e la t o

d e E d g a r A lia n P o e , c o m o S h e r lo c k H o lm e s o A rs é n e L u p in

v e n , c o m o e l j u e z d e i n s t r u c c i ó n v e lo s d o s s ie r s d e P a p ó n . V e n

y j u z g a n . L o q u e m e in t e r e s a e s q u e e s o n o s e h a h e c h o . F u e r e ­

c h a z a d o p o r la s o c ie d a d . P o r e je m p lo , u s t e d t ie n e u n a c á t e d r a

d e “ m e d io lo g ía ” ; d u r a n t e m u c h o t ie m p o , e s t u v e m e n d ig a n d o

u n a c á t e d r a d e c in e e n la S o r b o n a , p o r p u r a p e r e z a , p a ra t e n e r

d o s h o r a s d e c la s e a la s e m a n a , u n s a la r io y p a ra p o d e r l e e r a

p la c e r . Y a n o m e h a b r ía v i s t o o b lig a d o a h a c e r p e líc u l a s , q u e e s

m u y c a n s a d o , s o b r e t o d o c o n la e d a d . [108]

Hay que m ir a r la s c o sa s c o m o s ig n o s y com o c lic h é s , v e r

lo q u e e s e l c lic h é , v e r lo que es u n s ig n o n u e v o , in v e n t a d o ,

o q u e v ie n e d e l e jo s , d e a n t e s , y c ó m o e s o p e rm a n e c e .. . S e p u e ­

d e c o n s id e r a r e s t o c o m o u n a t r a d ic ió n , c o m o e l v e s t id o , c o m o

e l b e s a m a n o s , c o m o d a r la m a n o ... C o m o t o d o s e s o s g e s t o s q u e

e s t u d ia n lo s h is t o r ia d o r e s y lo s s o c ió lo g o s y q u e e l c in e h a r e g i s ­
1996-1999 3 47

t ra d o a l a z a r , s i p u e d e d e c ir s e a s í. P o r t a n t o , h a y u n a m e m o r ia

d e e s t e s ig lo h e c h a p o r e l c in e . B a s t a c o n m i r a r q u in c e p e líc u l a s ,

la s q u e s e a n : lo v e m o s t o d o .

E l a r t e e s a lg o p e r s o n a l, c e rc a n o a la c o n c ie n c ia , q u e t o d o

e l m u n d o t ie n e . E s a lg o q u e p u e d e p r o y e c t a r s e s o b r e e l p a p e l,

s o b r e u n l i e n z o , e n la s o n d a s a u d it iv a s , e n la r e f l e x i ó n a m e­

nudo a r t ís t ic a ; l o s g ra n d e s d e s c u b r im ie n t o s c ie n t í f i c o s e stá n

m u y c e rc a d e l o s h a lla z g o s a r t í s t i c o s , y a v e c e s v ie n e n j u n t o s .

P e r o la c u lt u r a n o e s e s o . P o n g o u n e je m p lo : u n d is c o d e M o -

z a r t d i r i g i d o p o r K a r a ja n e s c u lt u r a ; la s i n f o n ía m is m a e s a r t e ;

y , c u a n d o y a s e h a g ra b a d o , y s o b r e t o d o d if u n d id o y c o m e r c ia ­

l i z a d o , s e c o n v ie r t e e n c u lt u r a . L e o n a r d o d a V i n c i , e n t ie m p o s

d e F r a n c is c o I , n o e s ta b a d i s t r i b u i d o e n F r a n c ia . C u a n d o F r a n ­

c is c o I lla m ó a L e o n a r d o p a ra q u e v i n i e r a a F r a n c ia , n o p i d i ó a

l o s p i n t o r e s f r a n c e s e s q u e h ic ie r a n c o p ia s d e L a Gioconda p a ra

d i f u n d i r l a s p o r l o s p u e b lo s d e F r a n c ia . E r a c o m p le t a m e n t e d i s ­

t i n t o , la c u lt u r a n o e x is t ía .

A v e c e s t o d a v ía m e s i r v o d e la n o c ió n d e a u t o r p a ra c o n s e g u ir

d in e r o . S i n o , n o s é c ó m o v i v i r í a . P e r o e l h e c h o d e q u e h a y a m o s

n a c id o a l o s 2 5 ó 3 0 a ñ o s p r o v o c a u n e n o r m e d e s fa s e . N u n c a h e

s id o d e la m is m a é p o c a q u e lo s g ra n d e s d ir e c t o r e s . A l g u i e n h a b la b a

d e J o h n F o r d y d e m í. P a r a m í, J o h n F o r d e s c o m o M o i s é s p a ra

u n c iu d a d a n o is r a e lit a . A s u la d o , m e q u e d o p e q u e ñ o . P a r a m í ,

s o n g r a n d e s f ig u r a s . E s c o m o c o n m i s a b u e lo s . I n c l u s o m e s u c e ­

d e a h o r a , r e s p e c t o a N ic o lá s S e y d o u x q u e e s m i h e r m a n o m e ­

n o r. A v e c e s le d ig o : “ N o m e lla m e s m i p e q u e ñ o J e a n - L u c , e n

t o d o c a s o , s o y m a y o r q u e t ú ” . E s v e r d a d , s o y m á s jo v e n q u e é l,

l o q u e n o e s o b lig a t o r ia m e n t e a lg o p o s it iv o . P e r o n o t e n g o m á s
34# Pensar en tre imágenes

q u e 3 0 ó 4 0 a ñ o s d e c in e , m ie n t r a s q u e t e n g o 6 6 a ñ o s d e e d a d

r e a l. E s e d e s fa s e s e n o t a . (107]

C om o la p in t u r a , la s p e líc u la s e s tá n m uy c e rc a d e la v id a

e n e l s e n t id o e n q u e d e b e n r e a liz a r s e e n d o s o t r e s m e s e s . N o

e n d ie z a ñ o s . Y é s e e s s u e n c a n t o , s u d u r a c ió n , s u o b lig a c ió n a

r e n u n c ia r . T o d o e l t ie m p o s e e s tá r e n u n c ia n d o . P i d e s u n v a s o

d e a g u a y n o e s u n v a s o d e a g u a . P id e s q u e e s t é n l i s t o s a la s o c h o

y e s t á n l i s t o s a la s o c h o y m e d ia . Q u e r ía s s o l y llu e v e . I n c l u s o

e sa r e n u n c ia q u e n o e s e s e n c ia l. . . H a y q u e a p r e n d e r a n o r e n u n ­

c ia r . . . E s t á m u y c e rc a d e lo q u e e s la v id a . U n o s e le v a n t a p o r

la m a ñ a n a y s e p r e g u n t a : “ ¿ C ó m o v o y a lle g a r h a s t a e l f i n a l d e

la jo r n a d a , a f i n d e m e s .. .? ” H a y g e n t e q u e t ie n e u n a b a se q u e le

p e r m i t e d e s p u é s e m p r e n d e r e l v u e lo . H a y g e n t e q u e , c o m o y o ,

h a n c o n s e r v a d o e s e la d o d o c u m e n t a l, s o b r e m i p r o p i o t r a b a jo ,

p e s e a t e n e r m u c h o s m o m e n t o s b a jo s y d e d e b ilid a d .

N o , y o n o s o y u n c in e a s t a m a ld it o . V ig o lo f u e , C a s s a v e t e s u n

p o c o , A rta v a z d P e le c h ia n t a m b ié n .. . M a r g u e r it e D u ra s m e d e ­

c ía : “ T ú e s t á s m a ld it o , J e a n - L u c ” . Q u i z á com o p e rs o n a , p e ro

e l c in e m e h a b a u t iz a d o , e n c ie r t a m a n e ra , c o n lo re a l. A l f i ­

n a l d e s u v id a , B u s t e r K e a t o n t a m b ié n lo e s ta b a . T a t i t a m b ié n .

P ie n s o e n t o d o s lo s q u e h a n m u e r t o p o b r e s y a lo s q u e e l c in e

f r a n c é s n i s iq u ie r a h a p r o p o r c io n a d o u n p e q u e ñ o e s t u d io . . . N o

s e p u e d e h a c e r c o n t o d o e l m u n d o , p e r o s í p a ra a q u é llo s q u e ,

com o T a ti y o t r o s , h a n c re a d o e m p le o y s o b re to d o h a n a p o r­

t a d o im a g in a c ió n y c re a c ió n . P o r q u e u n d ir e c t o r c re a m u c h o .

S o b re e sto e sto y en d e s a c u e rd o con a c t o re s y t é c n ic o s . Le s


1996-1999 349

d ig o : “ E s c u c h a d , a m ig o s , h a c e d m e e l f a v o r d e s e r a m a b le s , n o

p e n s é is s ó lo e n v o s o t r o s . L le g a m o s a q u í, o s d a m o s u n a h i s t o r i a .

S i la a c e p t á is , o s v a a t e n e r o c u p a d o s t r e s m e s e s . O s d a m o s d in e ­

r o , o s d a m o s d e c o m e r , n o s o c u p a m o s d e la ro p a , d e l t r a n s p o r t e y

o s d ir ig im o s . H a c e d e l f a v o r d e e s t a r c o n t e n t o s . N o p id á is a d e m á s

q u e s e o s q u ie r a . O s p e r m i t im o s c o n o c e r g e n t e ” . N o h a h a b id o n i

u n a p e líc u la e n la q u e n o s e h a y a n e n c o n t r a d o u n c h ic o y u n a c h i ­

ca. S e v a n j u n t o s y s e o lv id a n d e la p e líc u la . “ N o m e p id á is a d e ­

m á s q u e o s q u ie r a y q u e o s lo d ig a , p o r q u e y a lo h a g o ” . Y n o s o y e l

ú n ic o , lo h a c e n t o d o s , t a n t o lo s m a lo s c o m o lo s b u e n o s . [107I

D ir ía q u e e l a r t e e ra la m o r a l d e O c c id e n t e . A h o r a e l a r t e h a

d e s a p a r e c id o , p u e s t o q u e e sa n o c ió n d e a r t e h a d e s a p a re c id o .

A l n o e x i s t i r y a la n o c ió n d e r e l i g i ó n , m u y lig a d a a l a r t e ( e l d e

la s c a t e d r a le s , e l d e M i g u e l Á n g e l) , la m u e r t e s e h a c o n v e r t id o

e n o tra c o sa . E s t ra t a d a c o n la t é c n ic a , p o r e je m p lo . L o que

h e m o s c o n o c id o e s u n f in a l, p e r o p u e d e d u r a r m u c h o t ie m p o .

L o s c o n t in e n t e s n o d e s a p a re c e n e n u n d ía . S e sa b e q u e u n d ía

J a p ó n d e s a p a re c e rá b a jo e l m a r . P e r o l o s ja p o n e s e s h a c e n t o d o

l o q u e p u e d e n p a ra q u e q u e d e n a lg u n o s S o n y , a lg u n o s o r d e n a ­

d o r e s , a lg u n o s d is q u e t e s . A s í q u e n o d e s a p a r e c e r á n , s i n o q u e s e

m e ta m o rfo se a rá n .

Lo q u e g u s t a b a d e l c in e e s q u e p re s e n ta u n a v is ió n q u e se

a c e p ta : e l m a r id o c e lo s o q u e v e a s u m u j e r c o n u n a m a n te e n

la c a lle r e c o n o c e e sa im a g e n . C u a n d o lle g u e e l d ig i t a l y s e s e p a

q u e t o d o e s t á f a b r ic a d o , q u iz á se a m á s f e l i z : la im a g e n y a n o

s e rá u n a p ru e b a .
350 Pensar en tre imágenes

P i e n s o e n e l I m p r e s i o n i s m o , q u e p a ra m í s u p o n e la v e r d a d e r a

r u p t u r a y q u e t o d a v ía h o y n o h a s id o a c e p ta d o . S e h a o lv id a d o

lo que d e c ía n M a n e t o C a ille b o t t e cuando s a lía n a la c a lle :

“ Q u e r e m o s la v e r d a d ” . E s lo m is m o q u e d ijo m á s ta rd e J e a n

R o u c h . P e r o D e l a c r o i x n u n c a d ij o e s o , n i P o u s s i n . E r a e l R e a ­

l i s m o , p e r o la g e n t e d e c ía q u e n o q u e r ía v e r . E l I m p r e s i o n i s m o

s ó lo f u e a c e p ta d o p o r e l p r e c io q u e v a lía : s e c o m p r ó la v e r d a d

e n p r iv a d o p a ra q u e f u é r a m o s p r iv a d o s d e e lla . É s t a e s m i h i p ó ­

t e s i s . R e c u e r d o q u e , e n c a sa d e P i v o t , la d ir e c t o r a d e l M u s e o d e

O r s a y s e f r o t a b a la s m a n o s a p r o p ó s it o d e la c o le c c ió n B a r n e s ,

d ic ie n d o q u e n u n c a m á s v e r ía m o s e s o s c u a d r o s . Y o c a s i n o h e

v i s t o m á s q u e r e p r o d u c c io n e s .

P e r o h a y q u e i r a v e r l o s c u a d r o s , e s u n v e r d a d e r o a c to d e fe .

Y e l é x i t o d e la s e x p o s ic io n e s m u e s t r a e s t e a c to d e fe : la g e n t e

n e c e s it a e s t e a c to d e v e r , q u e e s t á lig a d o a la v e n e r a c ió n d e la s

s e p u lt u r a s . L o s m u s e o s s o n h o n o r a b le s e n la m e d id a e n q u e d a n

s e p u lt u r a a la s o b r a s d e a r t e . P e s e a t o d a s la s f r a s e s r im b o m b a n ­

t e s , n o s e p u e d e d e c ir lo m is m o d e l o s f e s t iv a le s o d e la s f i l m o ­

t e c a s e n r e la c ió n c o n e l c in e .

La Nouvelle Vague t r a t ó in m e d ia t a m e n t e d e h a c e r la s d o s c o s a s :

n u e s t r a s m e jo r e s p e líc u la s y la s q u e n o s g u s t a b a n t ie n e n e s e d o ­

b le a s p e c t o . D i j e q u e Moi, un Noir , d e J e a n R o u c h , e ra la m e jo r

p e líc u la d e f ic c ió n , m ie n t r a s q u e , d e u n a p e líc u la d e V i s c o n t i ,

d i j e q u e e r a la m e jo r p e líc u la d o c u m e n t a l. E s t a b a ín t im a m e n t e

lig a d o . Y d e s d e q u e s e p e r d ió e s e d o b le a s p e c t o , s e p e r d ió t o d o .

En e s e s e n t id o , d e s d e m i p u n t o d e v is t a , e l c in e n a c ió h i s t ó r i ­

ca y m e c á n ic a m e n t e c o n M a n e t , y a q u e b u s c a b a la v e r d a d s i n

c a e r e n e l n a t u r a lis m o . L a n g l o i s m o s t r ó c la r a m e n t e e n u n d o c u ­
1996-1999 35i

m e n t a l q u e L u m i é r e f ilm a b a lo q u e l o s i m p r e s i o n i s t a s p in t a b a n :

la c a lle , la g e n t e , la m e r ie n d a d e l b e b é . [107)

E l c in e e s tá h e c h o m á s b ie n p a ra p e n s a r . P e r t e n e c e a la f i l o s o ­

f ía , a la c ie n c ia . P o r e s o g u s t ó , in c lu s o s i s u f o r m a h a d e g e n e ra d o ,

p o r q u e a h o ra s e h a c e d e t a l m a n e ra q u e y a n o s e p u e d e p e n s a r . E l

e s p e c t a d o r p r e f ie r e v e r la t e le v is ió n . Y a n o v a a l c in e p a ra p e n s a r ,

in c l u s o s i , c u a n d o a n t e s ib a a v e r u n a p e líc u la n o r m a lit a , n o t e n ía

in t e n c ió n d e p e n s a r e n e l m is m o s e n t id o q u e c u a n d o le e m o s u n

l i b r o d e B e r g s o n . P e r o e l c in e e s tá h e c h o p a ra p e n s a r , p u e s t o q u e

e s tá h e c h o p a ra r e la c io n a r . E s t a f u n c ió n s e p o d r ía h a b e r a p lic a ­

d o m e jo r , p e r o e l c in e e s u n a r t e m u y s o c ia liz a d o : é s e e s s u i n ­

t e r é s y t a m b ié n s u in g e n u id a d . L a s o t r a s a r t e s n o e r a n in g e n u a s .

L as mujeres de Argel , d e D e la c r o ix , n o e s u n c u a d ro in g e n u o ,

m ie n t r a s q u e c u a lq u ie r p e líc u la e s in g e n u a , in c l u s o a h o ra .

E s m u y f á c il h a c e r u n C e c il B . D e M i l l e , e l c in e t a m b ié n e s tá

h e c h o p a ra e s o . E n c u a lq u ie r c a so , h a y a lg o e n e l M o i s é s d e C e c il

B . D e M i l l e . A h o r a la g e n t e s e q u e d a m a r a v illa d a a n t e lo s e f e c t o s

e s p e c ia le s , p e r o n o c o n la m is m a fe q u e a n t e The Ten Command-


ments. L a g e n t e v ie n e b u s c a n d o o t r a c o s a . E s o e s t á lig a d o a l o s

m a le s d e la in f o r m a c ió n . C u a n d o e s e t o n t o d e J a c q u e s D e l o r s

d ic e q u e la in f o r m a c ió n s e v a a c o n v e r t i r e n la m a t e r ia p r im a

e s e n c ia l, e l p e t r ó le o d e l s e g u n d o m i le n io ; c u a n d o a f ir m a q u e t o d o

e l m u n d o e n c o n t r a r á e m p le o e n la s a u t o p is t a s d e la in f o r m a c ió n ,

h a b r ía q u e r e s p o n d e r le : “ P r i m e r o , v a y a m o s a v e r la s a u t o p is t a s

p o r la s q u e p a s a n c o c h e s . ¿ P o r q u é la s a u t o p is t a s d e la i n f o r ­

m a c ió n s e r ía n m e n o s c o n t a m in a n t e s y m e n o s p e lig r o s a s q u e la s
352 Pensar en tre imágenes

g r a n d e s a v e n id a s d e u n a c iu d a d a la s s e is d e la t a r d e ? ” C uando

e l fu tu ro p r e s id e n t e d e la R e p ú b lic a r e t o m a lu g a r e s c o m u n e s

e im á g e n e s c o m o é s t a , t e n d r ía q u e h a b e r u n c o n t r a d ic t o r p a ra

d e c ir le q u e la im a g e n n o e s b u e n a . E l c in e e s t á h e c h o p a ra d e c ir

e s o y la t e le v is ió n d e b e r ía c o g e r e l r e le v o d e l c in e p a ra e s o .

Q u i z á e s t é lig a d o a m i f o r m a c ió n e n u n a m b ie n t e c r i s t i a n o ,

n o c r e y e n t e , p e r o q u e a p lic a b a la s r e g la s y v e ía e n e s a s r e g la s

u n a d is c i p l i n a m á s a r t ís t ic a q u e r e lig io s a . E s o h a c e q u e a lg o te

se a d a d o . Y e s o e s lo m a r a v illo s o d e l c in e , c o m o e n e sa c a n c ió n

i n f a n t i l e n la q u e s e t e d a u n n i ñ o , s e t e d a u n m u n d o . E n u n d e ­

t e r m in a d o m o m e n t o , m e d i c u e n t a d e q u e m i f a m ilia , a u n s i e n ­

d o m u y c u lt iv a d a t a n t o e n t é r m i n o s l i t e r a r i o s c o m o c ie n t í f i c o s ,

n u n c a m e h a b ía h a b la d o d e l c in e . N o o b s t a n t e , a m i p a d re le

g u s t a b a n m u c h o la s p e líc u la s d e J e a n T i s s i e r , y a m í t a m b ié n .

S o y u n h i j o d e l m u s e o . P e r o , c o n t r a r ia m e n t e a M a l r a u x , p ie n ­

s o q u e e l m u s e o p u e d e e s t a r v iv o . E l c in e f u e e n s e g u id a e l m u s e o

d e lo r e a l, p e r o n o h a c u m p lid o e sa f u n c ió n . P o d r ía h a b e r m e t id o

e se re a l e n e l m u s e o , c o m o h ic ie r o n e n s u s g a le r ía s D u r a n d -

R u e l o e l P é re T a n g u y e n lo s in ic io s d e l Im p r e s io n is m o .

Hago f ilo s o f ía m ir a n d o d o s c o s a s : e l p e n s a m ie n t o y el m o­

v im ie n t o . B e r g s o n h a b ló de e so y e n tró e n la A c a d e m ia . E n

c u a n t o a m í , c o n s ig o a p a ñ á rm e la s .. . P ie n s o q u e h e c o n s e g u id o

d e c ir q u e e l c in e s o n f o r m a s q u e p ie n s a n . P u e d e n c o n v e r t i r s e

e n J a c q u e lin e M a illa n o e n R o d o lf o V a le n t in o , p e r o t a m b ié n

p u e d e n e s t u d ia r s e e n t a n t o q u e f o r m a s . E s lo q u e h a c e F r a n ^ o i s

J a c o b e n s u s a r t íc u lo s , p e r o n o t ie n e n u n a g r a n d i f u s i ó n . L o s

c ie n t í f ic o s r e p r e s e n t a n u n a s 5 0 . 0 0 0 p e r s o n a s e n e l m u n d o , c o m o

la g e n t e d e l c in e .
19961999 353

A l p r i n c i p i o , lla m á b a m o s c in e a lo que n o v e ía m o s . V e n e ­

rá b a m o s la s p e líc u la s d e la s q u e h a b ía m o s o íd o h a b la r , d e la s

q u e h a b ía m o s v i s t o fra g m e n to s . C u a n d o la s v im o s , n o se d e ­

t e r io r ó n u e s t r a id e a d e l c in e , p e r o n o s q u e d a m o s u n p o c o d e ­

c e p c io n a d o s . N o s d ijim o s : “ M ir a , e so e s The River (d e F r a n k

B o rz a g e ], e so e s E l acorazado Potemkin ” P a r a o t r o s a r t i s t a s e ra

d if e r e n t e : s i a A n d r é G id e le g u s t a b a S h a k e s p e a r e , p o d ía i r a

c o m p r a r s u s o b r a s ; D e l a c r o i x p o d ía i r a I t a l i a a v e r la p i n t u r a

de T iz ia n o . N o s o tro s no p o d ía m o s v e r la s p e líc u l a s , y a f u e r a

p o r r a z o n e s p o lít ic a s c o m o e n e l c a so d e E l acorazado , y a fu e ra

p o r r a z o n e s c o m e r c ia le s . F u e a p a r t i r d e la Nouvelle Vague c u a n ­
d o s e d e s a r r o lla r o n la s s a la s d e a r t e y e n s a y o . P e r o e s o f u e s ó lo

u n f e n ó m e n o p a r i s i n o , d e l q u e s ig u e n q u e d a n d o h u e lla s : s ó lo

e n P a r í s p o d r ía v e r s e u n a p e líc u l a d e s c o n o c id a d e C h a h in e .

L a b a se f ilo s ó f ic a d e e s t a a f ir m a c ió n — e l c in e e s l o q u e n o se

ve— e s t á a n c la d a e n u n c r i s t i a n i s m o h o n e sto y la ic o . E s o me

h a c e p e n s a r e n e s a f r a s e d e W it t g e n s t e i n : “ A h í t ie n e s u n a h i s t o ­

r i a , d e b e s c r e e r e n e lla , p a se lo q u e p a s e ” E s o e s e l c in e .

P e r o lo s a m e r ic a n o s s o n m á s p r a g m á t ic o s , lo lla m a n “ picture ” ,

m ie n t r a s q u e lo s r u s o s u t i l i z a n d o s p a la b ra s . E s la a n é c d o t a q u e

c o n t a b a H e is e n b e r g . J u n t o c o n N i e l s B o h r , d a b a la r g o s p a s e o s

a p ie . L le g a r o n a l c a s t illo d e E l s i n o r . H e is e n b e r g le d i j o a su

a m ig o : “ E s e l c a s t illo de E ls in o r . E s c o m o to d o s lo s d e m á s”

Y e l o t r o r e s p o n d ió : “ S í , p e r o s i d ic e s q u e e s e l c a s t i l l o d e H a m -

l e t , e s o t r a c o s a ” . P a r a lo s r u s o s , la im a g e n e r a e l c a s t i l l o de

H a m le t .

A h o r a d ic e n “ n u e v a s im á g e n e s ” p a ra h a b la r d e e s o . É s e e s e l

p r o b le m a . P o r e s o n o c o n s ig u e n c u r a r e l s id a : l o s c i e n t í f i c o s n o
354 Pensar en tre imágenes

p u e d e n t r a d u c i r la s c o s a s q u e v e n p o r q u e p ie n s a n c o m o A n n e

S i n c l a i r , e n e l p r ó x i m o e p is o d io .

M e n o s m a l q u e e l s id a r e s i s t e . L a s e n f e r m e d a d e s s o n b u e n a s

c h ic a s , s e d e ja n c u r a r . (108]

S a n P a b lo lo d ij o : “ la im a g e n v e n d r á e n e l t ie m p o d e la r e s u ­

r r e c c ió n ” . N o h a y q u e t o m a r la p a la b ra “ r e s u r r e c c i ó n ” en el

s e n t id o d e q u e e l b u e n C r i s t o s u b ió a l c ie lo . E s m á s b ie n u n a

r e s u r r e c c ió n d e a lg o q u e h a p a s a d o . U n a im a g e n d e u n h e r ­

m a n o m u e r t o s ó lo p u e d e lle g a r d e s p u é s d e q u e s e h a y a h e c h o

e l t r a b a jo d e d u e lo , e n e l m o m e n t o e n la q u e s u im a g e n y a n o

e s u n a im a g e n d e d o lo r , u n a im a g e n e n q u e y a n o s e v e r á e l

a c c id e n t e q u e t u v o la m u j e r a m a d a , d u r a n t e d o s a ñ o s , t r e s a ñ o s .

E n t o n c e s v e m o s la im a g e n , q u e e s e l t e x t o d e l v e r d a d e r o n o v e ­

l i s t a , c o m o “ D u r a n t e m u c h o t ie m p o , m e a c o s té t e m p r a n o ” .

C u a n d o s e d ic e “ la m a g d a le n a ” , e s t a n s ó lo u n a p a la b ra , n o e s

u n c o n ju n t o . U n a im a g e n d e u n a m a g d a le n a , e n e l s e n t id o p ic ­

t ó r i c o , n o e s u n a im a g e n , n i s iq u ie r a u n a f o t o . P o r e l c o n t r a r i o ,

“ D u r a n t e m u c h o t ie m p o , m e a c o s té t e m p r a n o ” e s u n a im a g e n .

F l a u b e r t t a m b ié n e r a m u y b u e n o p a ra e s o . P ie n s o e n la m u e r t e

d e la p r im e r a m u j e r d e B o v a r y : “ D e j ó e sc a p a r u n s u s p ir o . S e

g i r ó . E s t a b a m u e r t a . Q u é s o r p r e s a ” . T e n e m o s m a g n íf ic a s n o v e ­

la s , r e c u e r d o s q u e p u e d e n a c e rc a rs e a la im a g e n .

No e x is t e u n a im a g e n , s ó lo h a y r e la c io n e s d e im á g e n e s . L o s

s u r r e a lis t a s lo v i e r o n c la r a m e n t e : u n p o e t a c o m o P i e r r e R e v e r d y

d e c ía q u e , c u a n to m á s le ja n a s so n la s r e la c io n e s , m á s f u e r t e

y ju s t a e s la im a g e n . L o s c ie n t í f ic o s v a n e n e l m is m o s e n t id o
1996-1999 355

c u a n d o a f ir m a n q u e , c u a n t o m á s a le ja d a s e s t á n la s g a la x ia s , m á s

p o s ib ilid a d e s h a y d e s a b e r c u á n d o n a c ió e l m u n d o .

P o r e so e l d o c u m e n ta l n o h a e v o lu c io n a d o . N o s c o n t e n t a ­

m o s c o n v e r u n a p e líc u la d e D e p a r d o n , p o r q u e e s o n u n c a se

h a m o s t r a d o . S i la t e l e v i s i ó n p u s ie r a c a d a n o c h e , i n c l u s o a la s

t r e s d e la m a ñ a n a , Délits flagrants , n a d ie i r í a a v e r la s p e líc u l a s

d e D e p a r d o n . L a f u n c ió n d o c u m e n t a l s e h a a t r o f ia d o p o r f a lt a

d e u s o . L o q u e in t e r e s a e s u n p la n o f i j o s o b r e a lg u ie n q u e h a c e

a lg o . E s o re s p o n d e a u n a n e c e s id a d . E l d e p o r t e e n la t e l e v i ­

s i ó n t ie n e u n p o c o d e d o c u m e n t a l, p u e s t o q u e s e v e e l t r a b a jo ,

u n t r a b a jo a s a la r ia d o . N o t e n e m o s n a d a e n c o n t r a d e l o s ju g a ­

d o r e s y d e s u s e n o r m e s s a la r io s . S ó l o y o m e p o n g o a v e r a u n

p e q u e ñ o e q u ip o d e la c ie n t o d e c im o s e g u n d a d i v i s i ó n . P o r q u e ,

e n c u a lq u ie r c a s o , lo q u e s e m u e s t r a a h í e s e l t r a b a jo , e s l o q u e

e l c in e h a c ía e n s u s i n i c i o s .

La g r a n d if e r e n c ia e n tre L u m ié r e y E d is o n e s q u e E d is o n ,

a p a rt e d e s e r u n i n v e n t o r b r i l l a n t e , e r a u n c o m e r c ia n t e . L o s

L u m ié r e e r a n p e q u e ñ o s i n d u s t r i a l e s q u e q u e r ía n g a n a r d in e ­

r o , p e r o q u e e r a n p r im o s d e lo s i m p r e s io n is t a s . G a u m o n t t e n ía

m u c h o m á s d e c o m e r c ia n t e . C u a n d o s e r e v is a n l o s c a t á lo g o s d e

G a u m o n t , s e v e q u e h a y m u y p o c a p r o d u c c ió n y m u c h a d i s t r i ­

b u c ió n . E s c o m o P a th é . S o n d is t r ib u id o r e s q u e c o n s t ru y e ro n

u n i m p e r io d e l q u e s e a p r o p ia r o n lo s a m e r ic a n o s c o n o c a s ió n

d e la P r i m e r a G u e r r a M u n d i a l . A n t e s , l o s f r a n c e s e s d o m in a b a n

e l m e rc a d o : i n c l u s o M é l i é s t e n ía u n a o f ic in a en N u e va Y o rk .

Y s e q u e d a r o n c o n t o d o p o r u n a m is e r ia . (108]
35* Pensar e n tre imágenes

N o s im a g in á b a m o s u n a n u e v a t e l e v i s i ó n p e n s a n d o q u e é ra ­

m os m in is t r o s de in f o r m a c ió n . D e c ía m o s q u e h a b ía que ha­

c e r la s c o s a s d e e s ta o d e a q u e lla m a n e ra . D e s p u é s , n o s d im o s

c u e n t a d e q u e n o e x i s t í a t a l p o s ib ilid a d , s o b r e t o d o p o r q u e se

c la s if ic a b a , y se s ig u e c la s if ic a n d o , a l o s c in e a s t a s e n c a te g o ­

r í a s : c in e a s t a s - m ilit a n t e s , c in e a s t a s - c ó m ic o s , e t c . Y cuando no

s e f o r m a p a r t e d e e s a s c a t e g o r ía s , n i s iq u ie r a q u e d a u n p e q u e ñ o

m a r g e n d e m a n io b r a . P o r o t r a p a rte , d u ra n te m ucho t ie m p o

e s t u v e d ic ie n d o q u e e x i s t i r e n l o s m á r g e n e s y a e ra a lg o . P e r o

m e o lv id a b a d e q u e lo s l i b r o s e m p ie z a n a d e s a p a r e c e r y que,

e n lo s o rd e n a d o re s , y a n o h a y m á rg e n e s.

E so no q u ie r e d e c ir q u e no se v e a n c o s a s in t e r e s a n t e s en

la t e l e v is ió n . P e r o , p a ra n o s o t r o s , d e b e r ía s e r u n m e d io d e p r o ­

d u c c ió n y n o u n s im p le m e d io d e a lg o ... D e h e c h o , y o y a t e n ía la

i m p r e s ió n d e q u e c o n M a t is s e e m p e z a b a a lg o y q u e c o n P ic a s s o

t e r m in a b a . Q u e e ra e l f i n a l d e u n c a p ít u lo d e la h u m a n id a d ,

e l d e la c r e a c ió n a r t ís t ic a s e g ú n M a l r a u x . E m p e z ó e n G r e c ia ,

v o l v i ó a e m p e z a r c o n e l c r i s t i a n i s m o . P e r o y a e n e sa é p o c a , e sa

n o c ió n d e a r t e , q u e e s la q u e a h o ra s e c o n t e m p la e n e l L o u v r e ,

t e r m in a b a , (io oj

E l c in e e s ta b a h e c h o p a ra h a c e r t e o r ía , p e r o b a jo u n a f o r m a

v i s i b l e , p r á c t ic a y e s p e c t a c u la r . E s t a b a h e c h o p a ra c u r a r e n ­

f e r m e d a d e s e n la m e d id a e n q u e v e h ic u la u n p e n s a m ie n t o q u e

d e b e c u r a r la s e n f e r m e d a d e s s o c ia le s y a y u d a r a p e n s a r e n la

c u r a c ió n d e la s e n f e r m e d a d e s f ís ic a s . Y t a m b ié n e s u n a t é c n ic a .
1996-1999 357

N o e x is t e la im a g e n , s ó lo h a y im á g e n e s . Y h a y u n a c ie r t a f o r m a

d e e n s a m b la r la s : d e s d e e l m o m e n t o e n q u e h a y d o s , y a h a y t r e s .

E s e l f u n d a m e n t o d e la a r it m é t ic a y e l f u n d a m e n t o d e l c in e . |ioo]

E l c in e a s t a p ie n s a c o n lo s o jo s y l o s o íd o s , e l p i n t o r c o n la s

m a n o s . L a li t e r a t u r a e s u n r e f u g io . H a h e c h o m á s p r o f u n d a m i

v i s i ó n d e l m u n d o . L o s l i b r o s m e h a n d ic h o c o s a s q u e n o m e h a ­

b ía n d ic h o lo s v iv o s . L a l i t e r a t u r a h a in v e s t ig a d o s o b r e e l m u n ­

d o . E n e s t e s e n t id o , m e h a d a d o u n a le c c ió n d e m o r a l a r t ís t ic a .

L e d e b o e s o , u n a c o n c ie n c ia m o r a l. C o n t r a la m a n e ra d e h a b la r

d e l E s t a d o , d e l g o b ie r n o o d e l p o d e r , e s u n a m a n e ra p r o p ia d e

h a b la r . N o la d e lo s p a r t id o s , s in o la d e lo s h o m b r e s , u n o a u n o .

L o s l i b r o s s e e s c r ib e n d e u n o e n u n o , c o m o d ic e D e n i s d e R o u -

g e m o n t . T a m b i é n y o h a g o la s p e líc u la s d e u n a e n u n a , p o r q u e

K a f k a n o s p id ió h a c e r e l p o s it iv o c o n e l n e g a t iv o . L a l i t e r a t u r a

f u e m i m a d r in a . M e h e r e e n c o n t r a d o c o n e lla d e s d e q u e m e h e

p u e s t o a le e r d e n u e v o in t e n s a m e n t e . L a s p e líc u la s y a n o a p o r ­

t a n e s e c o n t a c t o c o n lo r e a l. [109]

M i m a d r e le ía m u c h o . P e r o e l g u s t o p o r e l r o m a n t i c i s m o a le ­

m á n v ie n e d e m i p a d r e . G r a c ia s a é l, e n t r e l o s 13 y l o s 2 0 a ñ o s ,

d e v o r é M u s i l , B r o c h , T h o m a s M a n n . M i a b u e lo t a m b ié n m e

m a rc ó , m u c h o . E r a b a n q u e r o e n P a r ib a s . E r a a m ig o d e P a u l

V a lé r y . T e n ía to d o s su s lib r o s . L la m á b a m o s a su b ib lio t e c a

e l “ v a l e r i a n u m ” . P o r s u a n i v e r s a r i o d e b o d a , t e n ía q u e r e c i t a r

E l cementerio marino.
35« Pensar en tre im ágenes

L a s o b r a s m a e s t r a s h a y q u e le e r la s , n o r o d a r la s . H a c e r u n a p e ­

líc u la d e Viaje al fin al de la noche c a re c e d e s e n t id o . C o n n o v e la s

m e d io c r e s c o m o la s d e C h a n d le r o H a m m e t t , a p e n a s s e p u e d e

h a c e r u n a p e líc u la . Greed d e S t r o h e im e s u n a g r a n p e líc u l a p o r ­

q u e la n o v e la d e F r a n k N o r r i s n o v a le g r a n c o s a . J o h n F o r d se

a p r o p ió d e E l camino del tabaco de E r s k in e C a ld w e l l , p e r o n o e s

s u m e jo r t r a b a jo . E n c ie r t a é p o c a , K i n g V i d o r p o d ía i n s p i r a r s e

en Babbitt p o rq u e S in c la ir L e w is n o e ra F a u lk n e r .

A m e n u d o h e p e n sa d o e n L as palmeras salvajes d e F a u lk n e r .

P e r o r e n u n c ié p o r q u e n o h a b r ía s id o b u e n o . T e n d r í a que co­

g e r s e s ó lo la h i s t o r i a d e a m o r lo c o d e e s a p a r e ja q u e lo s a c r if ic a

t o d o p o r s u b ú s q u e d a d e lo a b s o lu t o y d e ja r d e la d o la h i s t o r i a

d e l p r e s o , e s d e c ir , a s e s in a r a la v e r d a d e r a p a r e ja d e l l i b r o .

M e s ie n t o c e rc a de N o v a lis , N ic o lá s de S t a é l. . . g e n t e que

m u r i ó jo v e n , y d e f o r m a t r á g ic a . A c t u a lm e n t e , m e s i e n t o e s p e ­

c ia lm e n t e c e rc a d e A n t o n i n A r t a u d . S ie m p r e m e h a g u sta d o .

C u a n d o e r a e s t u d ia n t e , t e n ía a lq u ila d a u n a h a b it a c ió n e n la r u é

d ’A s s a s , e n P a r í s , a je a n S c h lu m b e r g e r . U n a t a r d e , e n 1 9 4 7 , A n -

d r é G id e v i n o a b u s c a r le p a ra i r a u n a v e la d a . L e p re g u n té s i

p o d ía i r c o n e llo s y m e e n c o n t r é e n e l t e a t r o d e l V i e u x - C o l o m -

b i e r , d o n d e a s i s t í a la f a m o s a c o n f e r e n c ia d e A n t o n i n A r t a u d .

D e c ía q u e n o s a b ía e s c r i b i r , p e r o q u e e s c r ib ía d e t o d o s m o d o s ,

y q u e h a b ía q u e li b e r a r l e p u b lic á n d o lo . P u e s b ie n , y o s ie m p r e

h e p e n s a d o q u e n o s a b ía f i l m a r . N o m e c r e e n p o r q u e u n a o d o s

v e c e s h e t e n id o é x it o . E s a lg o p a r e c id o a A r t a u d . L a d if e r e n c ia

e s t á e n e l d in e r o .

H a y p o c o s e s c r it o r e s q u e h a g a n c in e . P o r q u e e s m u y c a n sa d o .

En g e n e r a l, u n b u e n e s c r it o r n o t ie n e m o t iv o s p a ra p o n e r s e
¡996-Í999 359

a h a c e r c in e . Hay dos e x c e p c io n e s , M a r g u e r it e D u ra s , por

e je m p lo , c o n la q u e t u v e t r a t o d o s o t re s a ñ o s. P e ro e lla t i r ó

q u iz á d e m a s ia d o s is t e m á t ic a m e n t e d e la c u e r d a d e la o r i g i n a ­

lid a d . P r o b ó t o d o s lo s r e g i s t r o s . Y d e s p u é s e s ta b a s u a v a r ic ia ,

s u n e c e s id a d d e r e c o n o c im ie n t o . A u n q u e h i z o u n a m u y b u e n a

p e líc u l a , u n a v e r d a d e r a p e líc u l a c o n p o c o d in e r o , India Song


o L e Camión . S o n m i s p r e f e r id a s . U n a b u e n a p e líc u l a e n la v id a ,

¿ e so e s m á s q u e s u f ic ie n t e , n o ? S o b r e t o d o , e r a p u r a l i t e r a t u r a ,

e n e l m e j o r s e n t id o d e l t é r m in o . E s c r i b i r , p a ra e lla n o e x i s t í a

n a d a m á s. E s o c u m p lía u n a f u n c ió n f u n d a m e n t a l. E s c r i b i r , n o

f ilm a r .

T a m b i é n p u e d e d e c ir s e q u e la l i t e r a t u r a e s a m e n u d o c in e .

E n t i e n d o q u e ... v e o q u e ... e s t á c la r o . . . C u a n d o la s n o v e la s d ic e n

e s o , ¿ q u ié n h a b la a h í? E l j u e z d e i n s t r u c c i ó n , e l s a b io , e l p e ­

r i o d i s t a d e in v e s t ig a c ió n , S a n P a b lo e n e l c a m in o a D a m a s c o ...

E s la le y e n d a q u e a c o m p a ñ a a u n a p e líc u la i n t e r i o r .

C o c te a u e je c u t a b a f ig u r a s lib r e s en e je r c ic io s im p u e s t o s .

E n é l a d m ir o i n c l u s o m á s a l c in e a s t a q u e a l e s c r i t o r . C o n P a g n o l

m e p a sa lo m is m o . E s e l c in e a s t a q u e d e s c u b r ió e l s e c r e t o d e

la m á s c a ra d e h i e r r o , y a q u e im a g in ó q u e e l r e y e ra r e c o n o c id o

e n la c a lle p o r la s m o n e d a s q u e r e p r o d u c ía n s u r o s t r o .

L e í m u c h ís im o . D e s p u é s , m e d e d iq u é a v i v i r . P e r o e n m i v id a

d e a d u lt o n u n c a m e h e v u e lt o a q u e d a r m a r a v illa d o c o m o m e

s u c e d ió c o n G id e . A lo s v e in t e a ñ o s t u v e e l s h o c k d e D a s h i e l

H a m m e tt y de T h o m a s H a rd y . D e s c u b rí Ju d e el oscuro g r a c ia s

a l o s s u r r e a l i s t a s . P e r o , d e s d e e n t o n c e s , s ó lo m e he quedado

m a r a v illa d o c o m o e s p e c t a d o r . S ó l o la r e le c t u r a d e l o s c lá s ic o s

p u e d e d e s lu m b r a r m e t o d a v ía .
36o Pensar en tre im ágenes

N o le o n in g u n a n o v e la r e c ie n t e . P r e f i e r o la h i s t o r i a , la s m e ­

m o r ia s , la s c ie n c ia s , la f i l o s o f í a y s o b r e t o d o la s b io g r a f ía s l i t e ­

r a r i a s . [109]

L a s o le d a d n o e s a is la m ie n t o . S ie m p r e s e e s d o s e n u n o . L o s

o t r o s e s t á n e n u n o m is m o . C u a n d o la s o le d a d s e c o n v ie r t e e n

a is la m ie n t o , e s d u r o s o p o r t a r lo .

E n c u e n t r o p o c o s r iv a le s d e m i n i v e l p a ra j u g a r a l t e n i s y p o ­

d e r h a b la r d e s p u é s . N e c e s it o h a c e r d e p o rte , p e ro no d e sd e

u n á n g u lo v o lu n t a r is t a . L o im p o r t a n t e e s lo m e n t a l. E n c u a n to

u n o p ie n s a q u e e s t á ju g a n d o , ju e g a m a l. E s c o m o la m u e r t e d e

P o rth o s e n E l vizconde de Bragelone , c u a n d o c o lo c a e l e x p lo s iv o

y v u e lv e p o r e l s u b t e r r á n e o . E n c u a n t o e m p ie z a a p e n s a r q u e

pone un p ie d e la n t e d e l o t r o , y a n o s e p u e d e m o v e r . P o r q u e

t ie n e c o n c ie n c ia d e lo q u e h a c e . E l c a s t illo s e d e r r u m b a . C o m o

e s f u e r t e , r e s is t e v a r io s d ía s a n t e s d e s u c u m b ir , a p la s t a d o p o r

la s r o c a s .

A f o r t u n a d a m e n t e , t e n e m o s lo s l i b r o s y t e n e m o s la s p e l í c u ­

la s . C o n la s p e líc u l a s , t o d a v ía h a y p r o b le m a s p a ra e n c o n t r a r la s

p o r q u e s e d i s t r i b u y e n m a l. E l l i b r o e s u n v e r d a d e r o a m ig o . E s t á

m u y s o lo . M i e n t r a s q u e la p e líc u la no es m ás que una c om ­

p a ñ e ra e n e l p e n s a m ie n t o . H a y q u e i r h a s t a e lla y p a sa r p o r

u n a m á q u in a . L o s l i b r o s e s t á n d is e m in a d o s a n u e s t r o a lr e d e d o r ,

lo s p o d e m o s to c a r.

C o n e l lib r o p o d e m o s v o lv e r a t r á s . E n lit e r a t u r a h a y m u c h o

p a sa d o y u n p o c o d e f u t u r o , p e ro n o h a y p re s e n t e . E n e l c in e

s ó lo h a y p r e s e n t e , q u e n o d e ja d e p a s a r . E n la p a n t a lla , e l p r e ­
1996 1999

s e n t e e s lo q u e s e n o s p r e s e n t a e n e l m o m e n t o e n q u e d e s a p a ­

re c e . T o d o e s o , e s c o m o h e rm a n o y h e rm a n a . E s c r i b i r , p in t a r ,

p e n s a r ... e n la f a m il ia d e l a r t e , e l c in e s ig u e s ie n d o u n e x t r a n je ­

r o , u n in m ig r a n t e , e l s e r v i d o r . S e h a c e a m ig o d e la f a m ilia . Y y o

f o r m o p a r t e d e e lla . S i n e m b a r g o , m e s ie n t o i n f e r i o r a t o d o s l o s

c re a d o re s q u e m e g u sta n . E s o n o m e m o le s t a . S é q u e e s t o y e n

e s e m u n d o . E l l o s t ie n e n d e r e c h o a l s a ló n y y o , a la a n t e c á m a ra .

N o p o r q u e h a g a p e líc u la s . E l c in e e s tá s o lo m ie n t r a s q u e l o s d e ­

m á s v a n j u n t o s . V ie n e d e u n lu g a r q u e e llo s n o h a b ía n v i s t o . [116]

En lit e r a t u r a , e l e s c r i t o r e s c r ib e s u lib r o s o lo . N o se p u e d e

h a c e r e n tre v a r io s , p o r q u e e n to n c e s s e r ía un p e r ió d ic o . D e l

p e r i o d is m o y d e la c r ít ic a h e c o n s e r v a d o la n e c e s id a d d e i n t e r ­

c a m b io . Ig u a l q u e e n lo s d e p o r t e s d e e q u ip o . E l c in e p e r m i t e

u n a c r e a c ió n n o s o lit a r ia .

E s e s is t e m a f u n c io n ó e n t r e F a s s b in d e r y s u s a c t o r e s d u r a n t e

u n b r e v e p e r ío d o d e t ie m p o , c o m o t a m b ié n e n e l c a so d e lo s

c in e a s t a s d e l underground n e o y o r q u in o o la F á b r ic a d el A c to r

E x c é n t r i c o . M i e n t r a s q u e V e r t o v y E i s e n s t e i n n o s e p o d ía n t r a ­

g a r. Q u i z á s e h a d a d o u n p o c o e n t e a t r o , p e r o la s r e g la s n o s o n

la s m is m a s : h a y r e g la s d e f a m ilia m u y e s t r ic t a s e n e l t e a t r o . [103]

Hubo m uchos t é c n ic o s . En e s p e c ia l G é ra rd M a r t in , con

q u ie n lo in t e n t é t r e s v e c e s . C o n A n n e - M a r i e M i é v i l l e , e ra d i ­

f e r e n t e : t e n ía m o s la s c o s a s c la r a s r e s p e c t o a l c in e . E l l a no po­

d ía h a c e r c in e d e o t r a m a n e ra . N o e s c o m o o t r o s , q u e t ie n e n

u n p r o d u c t o r q u e le s h a c e t o d o . A n o s o t r o s n o s g u s t a h a c e r lo
3Ó2 Pen sar en tre im ágenes

t o d o . M e g u s t a h a c e r p r e s u p u e s t o s , l le v a r la s c u e n t a s , h a c e r l o s

e n c u a d r e s . P a r a m í , t o d o e s o t a m b ié n e s h a c e r c in e : i r a l b a n c o ,

b u s c a r lo c a liz a c io n e s . E s la v id a d e l c in e , q u e e s m u y v a r ia d a ,

m u y c o m p le t a . V i v i r l a u n o s o lo e s e s p a n t o s o . P e r o , ¿ c o n q u ié n ?

S t r a u b p o d r ía i n c l u i r a s u s g a t o s , p e r o n o q u ie r e , n o lo n e c e s it a .

T a m b i é n lo in t e n t é c o n J e a n - P ie r r e G o r i n .

M i o b je t iv o e ra s e r u n c in e a s t a f u n c io n a r io d e l E s t a d o , c o m o

e n e l c a so d e lo s r u s o s . T a m p o c o h a b r ía p o d id o s e r l o c o n lo s

r u s o s : m e h a b r ía n d e s p e d id o o e n c a rc e la d o d e m a s ia d o r á p id o .

D u r a n t e m u c h o t ie m p o , m i s u e ñ o f u e t r a b a ja r e n la U G C — la

U n i ó n G e n e r a l C in e m a t o g r á f ic a — , e n la é p o c a e n q u e p r o d u ­

c ía la s p e líc u la s d e B r e s s o n . E l E s t a d o s e h a b ía h e c h o c a rg o d e

e lla , e r a u n s is t e m a e s t a t a l d e p r o d u c c ió n d e p e líc u l a s . E n t o n ­

c e s h a b ía u n p r o d u c t o r , n a d a m a lo , lla m a d o J e a n T h u i l l i e r , q u e

h a b ía p r o d u c id o Un condamné á mort s ’est échappé. M i s u e ñ o e ra

t r a b a ja r c o b r a n d o p o r m e s e s y p o r a ñ o s .

[E n la F é m i s ] E s t a b a p r e v is t o q u e c i e r t o s c in e a s t a s p u d i e ­

r a n a y u d a r , d a r c la s e s , q u e s e le s a c o g ie r a e n u n a e s t r u c t u r a

m á s a b ie r t a q u e e n u n s is t e m a o f ic ia l. D e h e c h o , c o n s i s t í a e n

a p a d r in a r a t a l o a c u a l. P e r o a h í, c o m o m á s t a r d e e n e l T e a t r o

N a c io n a l d e E s t r a s b u r g o , m e r e c h a z a r o n . E n a m b o s c a so s d e

m a n e r a b a s t a n t e v io le n t a : p o r p a r t e d e la d ir e c c i ó n y d e lo s

a lu m n o s .

C uando e r a jo v e n , m e r e c h a z a r o n e n e l I D H E C , p e ro e so

e r a n o r m a l, n o m e s o r p r e n d e . M e a c u e r d o d e m i e x a m in a d o r a ,

se lla m a b a M a d e le in e R o u sse a u . C re o q u e e ra u n a p e r io d is ­

ta , p u ra y d u r a , u n a c o m u n is t a d e d e s p u é s d e la L i b e r a c i ó n .

A A n n e - M a r ie y a m í , e n la F é m i s , in c l u s o n o s d e s p id ie r o n
1996-1999 363

a n te s d e s e r re c h a z a d o s. D e s p u é s , a m í m e re c h a z a ro n e n e l

T N S y a e lla e n V i d y .

Q u i s i e r a h a c e r u n a p r e g u n t a : ¿ p a ra q u é s e d e d ic a e l E s t a d o

a f o r m a r c in e a s t a s e n la F é m i s , o a c t o r e s e n la r u é B la n c h e o e n

E s t r a s b u r g o ? P r o p u s e h a c e r u n a p e líc u la q u e , d e h e c h o , n o e ra

t a n t o u n a p e líc u l a c o m o u n a t e s i s , u n t r a b a jo d e f i n d e c a r r e r a .

S e l la m a r ía L a fo m a c ió n del actor en Francia , re to m a n d o e l t ít u lo

d e S t a n i s l a v s k i . P a r a m í , e ra u n a a p r o x im a c ió n a l t e a t r o . S a b ía

m e n o s q u e e llo s : t a n t o e n la F é m i s c o m o e n e l T N S d i c o n a lu m ­

n o s y p r o f e s o r e s q u e s a b ía n m á s q u e y o . S i n e m b a r g o , n o t e n ía n

n in g u n a s g a n a s d e c o g e r a a lg u ie n q u e n o s a b ía n a d a , p e r o q u e

a l m is m o t ie m p o h a b la b a d e t o d o y n o p o d ía c o n t e n t a r s e c o n

i r y d a r c u r s o s e n la F é m i s o h a c e r t a lle r e s p a ra e l T N S , d o n d e

e s t u d ia n la s o b r a s . N o e ra e l c a s o , y t o d o a c a b ó m a l.

Lo s a c to re s se d ic e n : “ E x is t o , lu e g o p ie n s o ” , e n lu g a r d e

h a c e r lo a la in v e r s a : “ P ie n s o , lu e g o e x i s t o ” . L le g a m o s d i c i e n ­

do q u e , p u e sto que e llo s p ie n s a n , n o t ie n e n m ás que tra ta r

d e p e n s a r : “ C o ja m o s e s t e t e x t o d e K a n t , o u n o d e S p i n o z a , o d e

D e l e u z e . D e c id m e s i c o m p r e n d é is a lg o y lo h a b la m o s ” . Y o n o

p u e d o p a s a rm e u n a h o r a c o n e s o , p e r o e llo s n o p u e d e n p a s a r

n i t r e s m in u t o s . S e p r e g u n t a n q u é q u ie r o . L o a c e p t a r ía n s i y o

f u e r a u n c o n f e r e n c ia n t e d e l T N S , e n e l m a r c o d e u n p r o y e c t o

c lá s ic o . P e r o a s í, d e c ía n q u e e r a u n p r o f e s o r d e m a s ia d o d i s t i n t o .

H a b r ía s id o n e c e s a r io q u e f u e r a t r e s v e c e s p o r s e m a n a : c o n m i­

g o h a b r ía n h e c h o f ilo s o f ía , c o n P la n c h ó n o C h é r e a u h a b r ía n

h e c h o o t r a c o s a . P r i m e r o le s e s c r i b í , m e “ c o m u n iq u é ” , c o m o s e

s u e le d e c ir . Y a v e m o s q u e n o s e p u e d e c o m u n ic a r . [103]
3¿4 Pensar en tre im ágenes

S i h u b ie r a p o d id o le g is la r , s e r m in is t r o d e c u lt u r a d u ra n te

q u in c e d ía s , h a b r ía in t e n t a d o h a c e r a p ro b a r u n d e c r e t o p a ra

o b lig a r a la s s a la s d e a r t e y e n s a y o , l o s c in e - c lu b s y la s f i l m o t e ­

c a s d e t o d a s la s c iu d a d e s , g r a n d e s o m e d ia n a s , a p r o y e c t a r d e ­

t e r m in a d a s p e líc u la s d u r a n t e u n a s e m a n a . P a s a r a lo q u e p a s a ra .

Y e n c in e s e n b u e n e s t a d o , e n l o s q u e s e p a g u e a d o s p e r s o n a s

c a d a m e s . S e p a s a r ía n e s t a s p e líc u la s a l m e n o s d u r a n t e u n a s e ­

m a n a , in c l u s o s i n o h u b ie r a n a d ie . L o p a g a ría e l E s t a d o . E s o e s ,

p a ra m í , s u b v e n c io n a r la c u lt u r a . R o b e r t G u é d ig u ia n n o e s t a r ía

o b lig a d o a p a s a r d o s a ñ o s h a c ie n d o s u tour d e F r a n c ia . E n v i a r í a

s u p e líc u la y s e d i s t r i b u i r í a . É l i r í a d o n d e le a p e t e c ie ra o n o i r í a .

L a p e líc u la s e q u e d a y e s u n a o b lig a c ió n .

N o e r a la j u v e n t u d , e ra e l c in e lo q u e p e r c ib ía m o s c o m o a lg o

jo v e n . D e s d e n u e s t r o p u n t o d e v is t a , p o d ía d e s a p a re c e r, p e r o

m o r i r í a j o v e n , c o m o R im b a u d . C o m o e s u n a r t e q u e e n g lo b a a

m u c h a g e n t e , e s u n p r o c e s o q u e p u e d e d u r a r c ie n a ñ o s e n lugar
d e v e in t e . L a p e r s o n a p u e d e h a c e r s e m á s p r o f u n d a , p e r o e l c in e

n o e n v e je c e : M a n o e l d e O l i v e i r a e s jo v e n . P a r a h a c e r u n a p e l í ­

c u la , h a y q u e s e r jo v e n . C u a n d o s e c o r r e m e n o s d e p r is a , n o h a y

n a d a q u e h a c e r; c u a n d o y a n o se p u e d e c o r r e r , n o se c o r r e m á s.

P o r q u e h a y q u e c o r r e r m u c h o , e s m u y f ís ic o . N o p a sa lo m is m o

c o n la p i n t u r a : la p in t u r a f u e jo v e n y e n v e je c ió c o n la h u m a n i ­

d a d . S ig u e s ie n d o jo v e n e n r e la c ió n c o n l o s f ó s i l e s , p e r o n o e n

r e la c ió n c o n e l p r e s e n t e . P ie n s o que u n e s c r it o r o u n p in t o r

c o m o T i z i a n o , o a h o r a D e K o o n in g , r e s p o n d e r ía l o m is m o . V i

u n a f o t o d e D e K o o n i n g y p a re c ía q u e t u v ie r a v e i n t e a ñ o s . (103]
1996-1999 365

S ie m p r e he hecho d e l c in e u n lib r o a m ano. N o te n g o h i ­

jo s y lo s h o m b re s — m á s q u e la s m u je r e s — s ie m p r e b u sc a n

t r a n s m i t i r a lg o . Q u e r r í a t r a n s m i t i r e s a s o c h o e m is i o n e s , i n c l u s o

s a b ie n d o q u e c a s i n o s e v e r á n . E n ú lt im o t é r m in o , m e h u b ie ­

ra g u s t a d o q u e f u e r a p o s ib le p a s a r d e m i s d e r e c h o s d e a u t o r ,

n o f i r m a r lo s l i b r o s , p a ra q u e q u e d e n c o m o h u e lla s d e l c in e .

E n u n m o m e n t o d a d o , i n c lu s o p e n s é e n h a c e r u n a o b r a d e te a ­

t r o d e la s Histoire(s), q u e s e h a b r ía t it u la d o E l libro del cine. P e ro

e s o lle v a d e m a s ia d o t ie m p o , y uno e s t á m u y s o lo com o p a ra

h a c e r lo t o d o . H a b r í a q u e r e p r e s e n t a r lo d e la n t e d e la fa c h a d a

d e u n a c a t e d r a l, c o n u n a m a q u in a r ia q u e s e r ía a c c io n a d a p o r p e ­

q u e ñ o s a c t o r e s q u e p a s a r ía n la s p á g in a s d e u n g r a n l i b r o s o b r e e l

c u a l s e p r o y e c t a r ía n im á g e n e s y c u y o t e x t o s e i r í a r e c it a n d o . (102]

m*

[L a s Histoire(s) du cinema ) fo rm a n p a rte de un p ro y e c to en

t o r n o a H e n r i L a n g l o i s . D e s p u é s p e n s é e n h a c e r u n a p e líc u l a

a p a r t i r d e M a l r a u x q u e s e h a b r ía t it u la d o L a metamorfosis de los
dioses. Y p o c o a p o c o fu e to m a n d o fo rm a , c o n e ste t ít u lo se m e ­

ja n t e a l l i b r o d e 1 9 8 0 , Introducción a una verdadera historia del cine.


L a id e a d e l l i b r o e r a q u e h u b ie r a t a n t a s im á g e n e s c o m o t e x t o ,

q u e f u e r a n t r a t a d o s e n t é r m in o s d e ig u a ld a d , s i n s a b e r c u á l v i e ­

n e p r im e r o . R e s p e t o la s h i s t o r i a s d e l c in e d e S a d o u l o d e M i t r y ,

p e r o e s o t r a c o s a . Q u e r ía u n l i b r o q u e f u e r a c r í t i c o p o r s u m a t e ­

r i a m is m a . P o r e je m p lo , c u a n d o la d ir e c t o r a d e la Cinémathéque
b e lg a m e d ic e q u e n o h a b lo d e la c o m e d ia a m e r ic a n a , m e d e ja

s in p a la b ra s . E f e c t iv a m e n t e , h a y c ie r t a t e n d e n c ia a d e c i r q u e

n o h a y m á s q u e u n a m a n e r a d e e s c r i b i r la h i s t o r i a y q u e e s a s í.
366 Pensar en tre imágenes

P e ro e l c in e , d e b id o a s u m a t e r ia f o t o g r á f ic a , t ie n e e sa c a p a ­

c id a d y d a la s e n s a c ió n d e q u e m a n t ie n e u n a r e la c ió n c o n la

r e a lid a d q u e e s d if e r e n t e d e la c o p ia d e l o s p in t o r e s . T a m b i é n

m e p a re c ía q u e e r a e l m o m e n t o a d e c u a d o p a ra e m p r e n d e r e s t e

p r o y e c t o , y a q u e e s t a m o s a l f i n a l d e u n a é p o c a d e l c in e e i n ­

c lu s o d e l a r t e e n g e n e r a l, d e u n a é p o c a q u e d u r a b a d e s d e h a c e

d i e z s ig lo s . [102I

La s Histoire(s) du cinema n o s o n n o s t á lg ic a s . P a r t e n d e la n o s ­

t a lg ia , p e r o r á p id a m e n t e s a le n d e a h í, p e r m i t e n lib r a r s e d e e lla .

E n la H i s t o r i a n o h a y n o s t a lg ia . M i c h e l e t n o e s n o s t á lg ic o .

T e n í a u n p la n , y e s o n o s e c a m b ió , q u e e ra e l n o m b r e d e la s

o c h o e m is io n e s . S a b ía q u e e l n o m b r e d e l p r i m e r c a p ít u lo , Todas
las historias, m o s t r a r ía q u e e l c in e e n s e g u id a s e a p o d e r ó d e t o d o .

D e sp u é s, m u e s tro q u e e sa m a n e r a d e t r a b a ja r e s m u y s o l i t a ­

r i a ; e s e l c a p ít u lo q u e h e lla m a d o Una historia sola . A h í v u e lv o

a d e c ir lo q u e y a d ij e a D a n e y h a c e d ie z a ñ o s . .. D e s p u é s , Sólo
el cine, q u e m u e s t r a q u e e l c in e h a s id o e l ú n ic o q u e h a h e c h o

e s o : f i l m a r e s t a h i s t o r i a y , a l m is m o t ie m p o , p e q u e ñ a s h i s t o r i a s ,

p e q u e ñ a s c o m e d ia s m u s ic a le s , p e q u e ñ o s g a g s , c o s a s d e m e n c ia -

le s q u e a n a d ie le g u s t a b a n y a e n 1 9 2 0 .

D e s p u é s , m u e s t r o q u e e l c in e e s c o s a d e h o m b r e s q u e h a n f i l ­

m a d o m u je r e s . Y h a y a lg o f a t a l e n e llo . E s la h i s t o r i a d e la b e lle z a

q u e , e n la p in t u r a c o m o e n la li t e r a t u r a , s ie m p r e s e h a v in c u la d o

a la s m u je r e s y n o a lo s h o m b r e s . S e t r a t a , p u e s , d e Fatal belleza .
D e s p u é s v ie n e L a moneda de lo absoluto , q u e p r o v ie n e d e M a l r a u x .

H a y u n a e s p e c ie d e a b s o lu t o , a l q u e h a y q u e p a g a r. D e s p u é s ,

t a m b ié n b a jo la in f lu e n c ia d e M a l r a u x , L a respuesta de las tinieblas,


p u e s t o q u e e l c in e v ie n e d e la o s c u r id a d . D e s p u é s , E l control del
1996-1999 3^7

universo, e l a s p e c t o lig a d o a l p o d e r e c o n ó m ic o ( a u n q u e s e t r a t e

d e o t r a m a n e ra ) . A l f in a l, Los signos entre nosotros: e l c in e e s u n s i g ­

n o y s u s s ig n o s e s t á n e n t r e n o s o t r o s . E s e l ú n ic o q u e n o s h a d a d o

in d ic a c io n e s . L o s o t r o s , e n c a m b io , s o n ó r d e n e s . E l c in e e s u n

s ig n o p o r i n t e r p r e t a r , c o n e l q u e j u g a r , h a y q u e v i v i r c o n é l.

P u se m u c h a a t e n c ió n e n e le g ir b ie n , e n t r e la s m i l p o s i b i l i ­

d a d e s , d e t a l m a n e r a q u e la s im á g e n e s e s c o g id a s n o h ic ie r a n

p e n s a r e n e lla s m is m a s , e n t a n t o q u e t a l p e líc u la ro d a d a e n t a l

a ñ o p o r t a l t ip o . Y m e d i c u e n t a d e q u e e l ú n ic o c in e a s t a q u e s e

p u e d e m e z c la r c o n im á g e n e s d e n o t i c i a r i o s e s R o s s e l l i n i .

Roma , cittá aperta n o s e h i z o c o n r e t a le s , e s u n a p e líc u l a c a ra ,

h e c h a c o n m e d io s , s o b r e t o d o p a ra la é p o c a . U n o s e d a c u e n t a

d e e llo a l m o s t r a r p e q u e ñ o s m o m e n t o s : e l p la n o d u ra b a m u c h o

m á s t ie m p o . E n e l c a s o d e l o s n o t i c i a r i o s e s m u c h o m á s c o r t o .

E l p la n o d e L a Nuit du carrefour e s t á m u y d e t e r io r a d o . N o p e n ­

sa b a p o n e r lo a h í. V i n o p o r q u e d ic e n q u e e s e l f i n d e l c in e y se

a p a g a n lo s f a r o s . Y a n o h a y q u e v e r . H a b ía c ie n t o s d e p la n o s .

T a m b i é n h a y o t r a c o s a q u e la m e n t o n o h a b e r p u e s t o , la h i s t o r i a

d e L o u i s D o l i v e t . M e la c o n t ó T a t i , c in c o o s e is m e s e s a n t e s d e

m o r i r . H a b ía id o a v e r le p a ra u n a e n t r e v is t a . E s o m e h a c e p e n ­

s a r e n la g e n t e q u e t e p r e g u n t a s i t ú n o e r e s t a l p e r s o n a fa m o s a .

Y c u a n d o le s r e s p o n d e s q u e s í , n o p r e g u n t a n m á s y s e v a n .

En Cahiers , s i íb a m o s a v e r a M i n n e l l i o a o t r o , e ra p a ra h a ­

c e r le u n a e n t r e v is t a . N u n c a s e n o s h u b ie r a o c u r r id o ir a ver

a R e n o i r p a ra d e c ir le q u e lo a d m ir á b a m o s . S a lv o q u iz á T r u í f a u t .

E n c ie r t a m a n e r a , R e n o i r n o e x i s t í a ; French Canean e x is t ía , p e ro

n o R e n o i r . A s í q u e , u n d ía m e p r e s e n t é a T a t i p a ra h a c e r le u n a

e n t r e v is t a . L e d ij e q u e le in v it a b a a u n c a fé . M e r e s p o n d i ó q u e
36 8 Pensar en tre imágenes

s e lo p o d ía p a g a r y sa c ó u n a m o n e d a . U n a m o n e d a d e o ro d e l

B a n c o d e E s p a ñ a . “ E s t o e s lo q u e q u e d a d e l t e s o r o e s p a ñ o l r o ­

b a d o p o r S t a l i n ” , m e d ij o . S e la h a b ía d a d o L o u i s D o l i v e t , q u e

e ra u n a g e n t e d e la I V I n t e r n a c io n a l. Y o lo c o n o c ía p o r q u e e ra

m i p r im e r c o n ta c to , a n te s de B ra u n b e rg e r, e n e l m o m e n to de

G r a y F i l m s . F u e é l q u ie n p r o d u jo M r . A rkadin y Playtime . Ade­

m á s , h a y u n p la n o d e Mr. A rkadin e n q u e se v e a D o liv e t . T a t i

m e e x p lic ó la r e la c ió n . É l h a b ía s id o a y u d a n t e d e l c é le b r e W i -

lly M u t z e n b e r g , e l c u a l h a b ía s e d u c id o a t o d a la intelligentsia
fra n c e sa y h a b ía p r o d u c id o p e líc u la s y r e v is t a s . T e n í a d in e r o

e n S u iz a y D o l i v e t lo h e r e d ó d e s p u é s d e la g u e r r a . C o n e s t e

d i n e r o p r o d u jo M r . A rkadin , q u e e s u n a m e t á f o r a d e la h i s t o r i a

de S t a lin y s u c e d e e n E s p a ñ a . D e s p u é s , D o l i v e t d e b ió d e h e ­

r e d a r d e n u e v o d e l m is m o M u t z e n b e r g , u n p o c o d e d in e r o d e l

B a n c o d e E s p a ñ a , q u e S t a l i n c o g ió p a ra p o n e r lo a s a lv o . S e g ú n

la t e o r ía d e T a t i , S t a l i n h a b ía i n t e r v e n id o e n la g u e r r a e s p a ñ o la

p a ra q u e d a r s e c o n e s t e d in e r o . L o q u e e s e n te ra m e n te p la u ­

s ib le , p u e s t o q u e S t a lin e ra u n a n t ig u o la d r ó n d e b a n c o s . P o r

e s o L e n i n s e f i j ó e n é l. M e h u b ie r a g u s t a d o m o n t a r e s t a h i s t o ­

r i a : ¿ c u á l e s la v e r d a d e r a r e la c ió n e n t r e M r . Arkadin y Playtime?
E l o r o d e l B a n c o d e E s p a ñ a y d e lo s r e p u b lic a n o s e s p a ñ o le s , r o ­

b a d o p o r S t a l i n . C o n e s e d in e r o , D o l i v e t s e p u s o a p r o d u c i r d o s

p r o y e c t o s c a t a s t r ó f ic o s , p e r o d o s b e llís i m a s p e líc u l a s . E s o so n

l o s a c e r c a m ie n t o s , la s r e la c io n e s q u e n o lle g a n a e s t a b le c e r s e .

P o d r ía h a b e r m e t id o e s t a h i s t o r i a e n e l p r i m e r e p is o d io d o n ­

d e h a b lo d e “ t o d a s la s h i s t o r i a s d e l c in e ” . P e n s é e n h a c e r o t r o

c a p ít u lo s o b r e t o d a s la s h i s t o r i a s o lv id a d a s , t o d a s la s p e líc u l a s

o lv id a d a s . N o la s p e líc u la s q u e n o s e h ic i e r o n , s in o la s p e líc u l a s

o lv id a d a s p o r la h i s t o r i a .
1996-1999 369

A lg o q u e t e n ía m o s e n c o m ú n e n la Nouvelle Vague es que no s

g u s t a b a t o d o lo q u e e ra b u e n o . H a b ía c ie n t o s y c ie n t o s d e m a ­

n e r a s d e h a c e r a lg o q u e f u e r a b u e n o . N o s g u s t a b a n p o r ig u a l e l

v ie jo R e n o i r y e l jo v e n C a s s a v e t e s . A d e m á s , lo b u e n o d e l c in e e s

q u e t e lib r a b a s d e l p e s o d e la s o b r a s m a e s t r a s . U n a b u e n a p e lic u -

l i t a d e U l m e r , p a ra R iv e t t e o p a ra m í — p e r o n o p a ra R o h m e r — ,

v iv ía e n la m is m a c a sa q u e G r i f f i t h o D r e y e r . Q u iz á no en el

m is m o p is o , p e r o e s o n o t ie n e im p o r t a n c ia s i e s d e h e c h o la

m is m a c a sa . E n lit e r a t u r a , t e n g o la s e n s a c ió n d e q u e , s i n o se

v iv e e n la m is m a c a sa q u e C e r v a n t e s o D o s t o i e v s k i , n o m e re c e

la p e n a e s c r i b i r . E n c in e , n o s e p u e d e d e c ir q u e u n a p e líc u l a

v a lg a m á s o m e n o s q u e o t r a . D e a lg ú n m o d o , la s p e líc u l a s s o n

t o d a s ig u a le s , in c l u s o s i la s h a y g r a n d e s y p e q u e ñ a s . E n c ie r t o

s e n t id o , e s l o m is m o q u e c o n lo s h o m b r e s . E n lit e r a t u r a , n o e s

e l c a s o . M o d ia n o p u e d e d e c ir q u e e s b u e n e s c r i t o r , p e r o r e c o ­

n o c e r á q u e n o t ie n e n a d a q u e v e r c o n S h a k e s p e a r e . E n c in e , s í ,

o a l m e n o s t o d o s e s t a m o s e n e l m is m o lu g a r . Y e sto e s a s í p o r­

q u e e l c in e s e h a c e e n e q u ip o y p a ra u n g r a n p ú b lic o . [103]

M i p r i m e r a r t íc u lo e n A r t s f u e “Du cote'de chez M anef\ Y v o lv ió .

E s t a b a lig a d o a P r o u s t y A l b e r t i n e . E r a n t a m b ié n m i s v a c a c io ­

n e s , e s a s h i s t o r i a s d e p r im o s y d e p r im a s , d e s o le d a d . E n e se

a r t í c u lo , e s t a b le c ía u n n e x o e n t r e M a n e t y P r e m in g e r , e n r e la ­

c ió n c o n la m o d e r n id a d d e l c in e . D e e s t o , h a q u e d a d o M a n e t .

E s c ie r t o q u e , p a ra m í , e s la in v e n c ió n d e l c in e : l o s p e r s o n a je s

d e M a n e t p ie n s a n e n a lg o . M i e n t r a s q u e n o s e p u e d e d e c ir e s o

d e l o s p e r s o n a je s d e M a t is s e . E n m i o p in ió n , M a n e t t ie n e e l a s ­
370 Pensar en tre imágenes

p e c t o , n o d e d e c ir : “ ¿ E n q u é p ie n s a s ? ” , s in o : “ Y o s é e n q u é e s tá s

p e n s a n d o ” . B a s t a c o n p o n e r e s ta f r a s e s o b r e B e r t h e M o r i s o t , y se

v u e lv e e v id e n t e . P e r o s i s e p o n e s o b r e L a Gioconda n o f u n c io n a .

A la p r e g u n t a : “ ¿ Q u é e s e l a r t e ? ” , M a l r a u x r e s p o n d e q u e e s

a q u e llo p o r lo q u e la s f o r m a s d e v ie n e n e s t i l o . Y , ¿ q u é e s e l e s t i ­

lo ? E s la f o r m a , y M a n e t in t r o d u c e u n a f o r m a q u e p ie n s a . H a y

u n p e n s a m ie n t o q u e f o r m a , p o r q u e h a y u n a f o r m a q u e p ie n s a .

B u s c o a lg o q u e h a b ía a p u n t a d o . .. a q u í e s tá : “ E l E s t a d o e s e l

p e n s a m ie n t o q u e da fo rm a ” . Y o c re o m á s b ie n e n u n a f o r m a

q u e p ie n s a . C u a n d o u n o le e e l g u ió n d e L ola Montes, no es m u y

b u e n o . N o e s m e jo r q u e Marquise. C u a n d o u n o v e la p e líc u l a ,

v e e n t o n c e s q u e lo q u e h a le íd o , lo q u e e s ta b a e s c r i t o , e ra u n a

i n s p i r a c i ó n , u n t r a m p o lín . D e s p u é s , e s la f o r m a la q u e p ie n s a .

T e p u e d e g u s t a r o n o . Y e s p a r e c id o c o n H it c h c o c k . I n c l u s o c o n

W is e m a n , c o n V a n d e r K e u k e n . E n e l c in e , e s la f o r m a la q u e

p ie n s a . E n e l c in e m a lo , e s e l p e n s a m ie n t o e l q u e d a f o r m a .

L a f o r m a d e b e s e r f o r m u la d a , s i p u e d e d e c ir s e a s í... H e a q u í p o r

q u é M a n e t o c u p a e se lu g a r e n c o m p a ra c ió n c o n lo s o t r o s . R e n o i r

e s u n r e c u e r d o d e f a m ilia . B o n n a r d , C é z a n n e , s o n o t r a c o sa . M a ­

n e t e ra u n h o m b r e d e c in e . P o r lo d e m á s , e s c o n t e m p o rá n e o d e lo s

i n i c i o s d e la f o t o g ra f ía . L a f ic c ió n d e l c in e v ie n e d e M a n e t , n o v i e ­

n e d e R e n o ir . V ie n e d e la c a m a re ra d e M a n e t , n o d e lo s a lm u e r z o s

e n e l c a m p o , o d e lo s p a s e o s a la o r i l l a d e l M a r n e d e R e n o i r . [103)

C r e o q u e e l m o n t a je e s u n a f ig u r a s o ñ a d a p o r e l c in e y por

e l p e n s a m ie n t o , d e la q u e e l c in e d e b e r ía h a b e r s id o e l h e r e d e ­
1996-1999 37i

r o . P e r o la s o c ie d a d n o q u is o q u e f r u c t if ic a r a e sa h e r e n c ia . E s t a

v ie ja fo rm a d e l p e n s a m ie n t o , e s e la d o u n o , d o s , t r e s , la id e a

d e q u e n o h a y n in g u n a im a g e n s o la , s in o q u e h a y q u e c o n s i­

d e r a r la d e a n t e s y la d e d e s p u é s , t o d o e s o e s a lg o e v id e n t e

e n e l c in e . E s la e x p e r ie n c ia d e K u le c h o v . . . q u e n u n c a n a d ie

lle g ó a v e r y q u e q u iz á f u e in v e n t a d a p o r P u d o v k i n . L a c if r a

t r e s s e e n c u e n t r a e n t o d o s lo s e s t u d io s s o b r e la c i v i l i z a c i ó n , e n

lo s t r e s ó r d e n e s d e D u m é z i l , e n D u b y , e n M i c h e l e t , e n la d ia ­

lé c t ic a , p o r s u p u e s t o . . . E n H elas pour moi, c it é a l f i l ó s o f o Lé o n

B r u n s c h w i g q u e , h a c ia 1 9 0 0 , d e c ía a p r o p ó s it o d e la d iv in id a d

c r is t ia n a : “ E l u n o e s t á e n e l o t r o , e l o t r o e s t á e n e l u n o y e s o s o n

la s t r e s p e r s o n a s ” . E l c in e e ra e l d e p o s it a r io la ic o d e e s t a id e a .

E r a s u m a t e r ia m is m a . Y q u ie n h a c e c in e o h a c e c r í t i c a e s c a p a z

d e d a r c u e n ta d e e s te a sp e c to h is t ó r ic o d e l m u n d o . [103I

P a r a m í, u n a im a g e n s e r ía c o m o u n a p o s t a l. E n u n a p o s t a l,

h a y a la v e z : lo q u e le h a p a sa d o a q u ie n la e s c r ib e y q u e d ic e :

“ P i e n s o e n t i , b e s o s ” ; la f o t o , e le g id a o n o ; y la p r e s e n c ia d e

q u ie n r e c ib e la p o s t a l. S ie m p r e h a y e s t o s t r e s e le m e n t o s : p r e ­

se n te , f u t u ro y p a sa d o . E s lo q u e d ic e W o o d y A l i e n en King
L ear. E s m i ú n ic a id e a . [103J

E n For E ver M ozart , e l d i r e c t o r d ic e u n a fra se que m e ha­

b ía hecho d e s c u b r ir A n n e - M a r ie : “ E l c in e es una m a r a v illa

p a ra m o s tra r e l m u n d o . P e ro e s u n a lá s t im a que, cuando se

h a c e c in e , s e d e b a r e n u n c ia r a lo e s e n c ia l” . E s c a s i o n t o ló g ic a .

E n la im a g e n h a y u n a n o c ió n d e r e s c a t e , d e m é r i t o , d e r e d e n ­

c ió n , q u e y a f u e e x p r e s a d a p o r l o s P a d r e s d e la I g l e s i a . Q u e
37 2 Pensar en tre imágenes

d e s p u é s se h a ya h e c h o o t r a c o sa q u e n o e s r e lig ió n . . . P e ro e s

v e rd a d que 1 2 0 p e r s o n a s e n la o s c u r id a d m ir a n d o a l m is m o

t ie m p o e n la m is m a d ir e c c ió n . . .

La r e lig ió n f o r m a p a r t e d e la H i s t o r i a . Y la r e l i g i ó n c r is t ia ­

n a e n p a r t ic u la r e s ta b a m u y lig a d a a la f il o s o f í a d e la im a g e n ,

lo c u a l n o e r a e l c a so d e o t r o s , p o n g a m o s l o s a z t e c a s y lo s c h i ­

n o s . E n la s Histoire(s) re t o m o u n a h e rm o s a fra s e d e W it t g e n s t e in

y r e e m p la z o “ c r is t ia n is m o ” p o r “ c in e ” : “ A h í t ie n e s u n a h i s ­

t o r i a , c re e e n e lla , p a se lo q u e p a s e ” . A l f i n y a l c a b o , e l c in e

in v e n t ó e l happy end y la B i b l i a e l bappy beginning, ¿no?

E l p r o b le m a e s q u e a h o r a y a n o e x is t e c ie r t a o n t o lo g ía q u e

e x i s t í a e n la é p o c a d e B a z i n o e n la n u e s t r a . N o s c r e ía m o s l o s

p r im e r o s y é r a m o s lo s ú l t i m o s . Y a n o s e v e n p la n o s , p u e s n o

s o n m á s q u e p a la b r a s , s e v e n “ pictures ” , p u b lic id a d , c a s i n u n c a

la im a g e n b r u t a , p ic t ó r ic a , d e u n a m u j e r q u e l l o r a , d e u n v a ­

g a b u n d o q u e m e n d ig a , d e u n a g u e r r a q u e m a s a c ra . S i o p e r o

m e d ia n t e r u p t u r a s , s a lt o s , c o r t o c ir c u it o s , e s p o r q u e s o m o s h i j o s

d e la m e c á n ic a c u á n t ic a . S o m o s a la v e z la s o n d a s y l o s c o r p ú s ­

c u lo s . S a lt a m o s y n u n c a s a b e m o s d ó n d e e s t a m o s . Y to d o s e so s

d e s c u b r im ie n t o s d a t a n d e f in a le s d e l s ig lo X IX , e n la m is m a

é p o c a q u e la s p r im e r a s p r o y e c c io n e s . P o r e s o d ig o e n la p e l í ­

c u la q u e , b á s ic a m e n t e , e l s i g l o X X n o h a e x i s t i d o p o r s í m is m o .

E s u n p o c o p r o v o c a d o r , p e r o e l s ig lo X X n o h a in v e n t a d o n i la s

g u e r r a s , n i la m e c á n ic a c u á n t ic a , n i e l c in e . T o d o lo q u e l o h a

h e c h o e x i s t i r v e n ía d e l s ig lo p r e c e d e n t e . [102]
1996-1999 373

En 35 mm h u b ie r a s id o im p o s ib le r e a liz a r e ste p ro y e c to

[Histoire(s) du cinema ]. C on e l v íd e o se p u e d e l i m p i a r la t e la

y v o lv e r a e m p e z a r. A m a no , se g ú n el feelin g . Y en un m o­

m e n to dado, uno s e d ic e : “ A h í e s t á ” D e sp u é s, s i ha s p u e s­

to t a l im a g e n , t e p re g u n ta s c uá l debe s e r la s ig u ie n t e p a ra

m a n te n e r el to n o . De hecho, hay m enos im á g e n e s de lo

que p a re c e , p o rq u e m uchas de e lla s se r e p it e n a m enu­

d o , de E is e n s t e in , d e R o s s e l l i n i , d e H it c h c o c k ... C u a n d o se

conocen y se am an u n p a r de c o sa s, y a so n s u f ic ie n t e s , s o ­

b re to d o cuando uno e n v e je c e . C om o en m ú s ic a , e l v íd e o

p e r m it e la f lu id e z de la s s o b r e im p r e s io n e s . L a Nouvelle Va­
gue c o n t r ib u y ó a s u p r im ir la s pequeñas s o b r e im p r e s io n e s

b a n a le s — a lg u ie n s a le d e la h a b it a c ió n , s o b r e i m p r e s i ó n , b a ja

la e s c a le r a , s o b r e i m p r e s i ó n , l o r e e n c o n t r a m o s e n la c a lle . A m í ,

p e r s o n a lm e n t e , m e g u s t a b a n m u c h o la s s o b r e im p r e s i o n e s , p a r ­

t i c u la r m e n t e e n S t e v e n s , q u e h i z o a lg u n a s m u y la r g a s e n A Place
in the Sun. C u a n d o u n o la s c o n v ie r t e e n m a t e r ia p r i n c i p a l , p e r ­

m i t e n i r d e u n lu g a r a o t r o , s i n o l v i d a r e l lu g a r d e l q u e s e p a r t e ,

s i n s a b e r t o d a v ía a d o n d e s e l le g a y s ie n d o c o n s c ie n t e d e q u e , a la

m it a d , p u e d e s u r g i r l o in e s p e r a d o . P o r e s o h a b la b a d e la m ú s ic a .

E l v íd e o t a m b ié n p e r m i t e t o c a r e l p ia n o a d o s o a c u a t r o m a ­

n o s , m ie n t r a s q u e la l i t e r a t u r a s ó lo t r a b a ja c o n u n a m a n o . (102]

E m p e c é a p e n s a r e l c in e e n t r e l o s 2 0 y l o s 3 0 a ñ o s , y a h a c e r

p e l í c u l a s a l o s 3 0 . E n c in e , é r a m o s b e b é s . A h o r a , t e n g o 4 0 a ñ o s

d e c in e y 7 0 d e v id a , la s o b r e i m p r e s i ó n e m p ie z a a f u n c i o n a r .

A n t e s , e n m i s r e la c io n e s p e r s o n a le s c o n la g e n t e , c r e o q u e e ra
374 Pensar entre imágenes

m e j o r e n c in e y n a d a b u e n o e n lo q u e p o d e m o s ll a m a r la v id a .

D ir ía q u e e r a u n p o c o e l c a so d e t o d a la Nouvelle Vague. [102]

I n t e n t o q u e s e o lv id e n d e m í p e r o , a l m is m o t ie m p o , la ú n ic a

p o s i b ilid a d q u e t e n g o d e p o d e r h a c e r u n a p e líc u l a e s i r a p e ­

d i r u n p r é s t a m o a l b a n c o o a C a n a l+ d ic ie n d o : “ Y a v e n u s t e d e s

q u e n o m e o lv id a n ” E s u n a c o n t r a d ic c ió n t o t a l. D e h e c h o , s o y

la m á s f a m o s a d e la s p e r s o n a s o lv id a d a s . A ú n d e b o r e p r e s e n t a r

la p o s ib ilid a d d e d e c ir : t o d a v ía s e p u e d e h a c e r la p e líc u l a q u e

s e q u ie r a f u e r a d e lo s c i r c u i t o s h a b it u a le s o , a l m e n o s , la p e l í ­

c u la q u e u n o p u e d e h a c e r . L o d i f í c i l n o e s e n c o n t r a r e l d in e r o ,

s in o h a c e r la p e líc u la que uno d e b e h a c e r m o r a lm e n t e , a s u

m a n e ra .

A m e n u d o , e l p ú b lic o t ie n e e l v a l o r d e v i v i r b e lla s h i s t o r i a s ,

p e ro n o t ie n e e l v a l o r d e c o n t a r la s . A s í q u e , c u a n d o v a a u n

e s p e c t á c u lo , e s t á e n u n e s t a d o d e d i m i s i ó n . C u a n d o la p e líc u l a

t ie n e “ p o c o p ú b lic o ” , c o m o s e s u e le d e c ir , u n o p u e d e r e d i m i r ­

s e , t ie n e u n s e n t im ie n t o d e r e s is t e n c ia . P e r o , e n t r e i r a v e r u n a

b u e n a p e líc u la d e S t r a u b o d e C a s s a v e t e s y u n a m a la d e B r u c e

W i l l i s o d e D e P a lm a , i n c lu s o n o s o t r o s p r e f e r im o s c o m p r a r u n

h e la d o , v e r a W i l l i s y c o m e r , p o r q u e f o r m a s p a r t e d e l p ú b lic o .

Y d e s p u é s , te d a v e rg ü e n z a ...

P e r s o n a lm e n t e , c r e o e n la H i s t o r i a . Y p ie n s o q u e la g e n t e n i

c re e e n e lla n i le g u s t a . E m p e z a n d o p o r q u e n o le g u s t a la s u y a

p r o p ia : n i la h i s t o r i a d e s u c u e r p o , n i la d e s u s e n f e r m e d a d e s ,

n i s u s h i s t o r i a s d e a m o r ; y y o c o m o lo s d e m á s . H e n e c e s it a d o

m u c h o s a ñ o s p a ra in t e r e s a r m e p o r m i p r o p ia h i s t o r i a m á s q u e

p o r la d e l o s d e m á s . (102]
2000-2002

He in t e n t a d o m u c h a s v e c e s a c e rc a r c o s a s . E m p e c é in g e n u a ­

m e n t e p o r p e líc u la s d e f ic c ió n , a c e rc a n d o u n h o m b r e , u n a m u ­

j e r . V ie n d o q u e m e c o s ta b a a c e rc a rm e a la s m u je r e s , m e a c e rq u é

a e lla s im a g in á n d o la s . D ig a m o s q u e s o y u n c h ic o q u e n e c e s it a

u n a c á m a ra p a ra v e r d e c e rc a a a lg u ie n , u n a f l o r , u n a f r u t a , u n

p a is a je y q u e t a m b ié n n e c e s it a u n a c á m a ra p a ra v e r d e l e jo s ,

t o m a r d is t a n c ia , c o m o d ic e n lo s p in t o r e s o l o s f iló s o f o s . E s o m e

lle v a c ie r t o t ie m p o , [no]

W a lt e r B e n ja m in e x p lic ó b ie n la o p o s ic ió n de c o n t r a r io s :

h a y q u e i n t e n t a r r e u n i r a lg u n a s e s t r e lla s p a ra q u e f o r m e n u n a

c o n s t e la c ió n . U n a p e líc u l a , u n a p in t u r a , m ú s ic a . U n o v a s o b r e

e l t e rre n o , se p re g u n ta q u é h a c e r y p ie n s a . N u n c a h e p e n sa ­

d o u n e s lo g a n c o m o lo s d e a n t a ñ o , d e l t ip o “ L a c á m a ra e s u n

a r m a ” o “ L a c á m a ra e s u n f u s i l ” , q u e t a m p o c o p o d e m o s c o n s i ­

d e r a r p u e r i l e s y a q u e lo s q u e la n z a r o n e s a s id e a s , c o m o L e n i n

y S t a lin , n o e ra n p u e r ile s . Y s i u n o d ic e q u e e r a n “ enfants terri­


bles ” , p u e d o q u e d a rm e c o n “ terribles” y o l v i d a r lo d e “ enfants”
[ n iñ o s ] .
37^ Pensar entre imágenes

E f e c t iv a m e n t e , u n o e s l i b r e d e p r o d u c ir y a h o ra e x i s t e n cá­

m a ra s p e q u e ñ a s . E s e x t r a ñ o , d u r a n t e e s t o s a ñ o s , n a d ie h a s e ñ a ­

la d o q u e H o l l y w o o d s ie m p r e s e h a h e c h o lla m a r , i n c l u s o a h o ra ,

“ La M e c a d e l c in e ” L o s is la m is t a s y l o s a m e r ic a n o s d e b e r ía n

p e n s a r s o b r e e s o e n v e z d e p e le a r s e , (m )

D ir ía q u e la s Histoire(s) du cinéma s o n e l r e s u lt a d o d e t r e i n t a

a ñ o s d e v íd e o , p o r q u e m e in t e r e s ó d e s d e e l p r i n c i p i o ; a u n q u e la

g e n t e d e l c in e n o s e in t e r e s a b a p o r e llo , ta m p o c o S o n y . . . C u a n d o

e s ta b a h a c ie n d o L a Chinoise, v i u n a c á m a ra y u n m a g n e to sc o ­

p io e n u n e s c a p a ra t e d e P h i l i p s y m e d ij e q u e la d i s c u s i ó n e n

la h a b it a c ió n e n t r e lo s p r o - m a o ís t a s p o d r ía n f il m a r l a e n v íd e o

e l l o s m is m o s y q u e , d e s p u é s , h a r ía n la a u t o c r ít ic a , c o m o e ra la

m o d a p o r e n t o n c e s . A s í q u e f u im o s a P h i l i p s , e n t o n c e s e r a c o s a

d e la d e f e n s a n a c io n a l. . . H a c e u n o s t r e in t a a ñ o s . P e r o e l v íd e o

e s , c o m o s e d ic e d e u n e d if ic io , u n a la a d y a c e n t e d e l c in e . E s

p a r a - c in e q u e p u e d e u t i l i z a r s e d e u n a c ie r t a m a n e r a p a ra h a c e r

l o q u e e l c in e n o p o d ía h a c e r c o n s e r v a n d o la c a lid a d y , a d e m á s ,

p o r m u c h o m e n o s d in e r o . . . [m ]

S i e m p r e h e p e n s a d o q u e e l v íd e o e ra p a ra h a c e r l o s “ e s t u d io s ” .

P e ro p r á c t ic a m e n t e , f in a n c ie r a m e n t e , n o s e p u e d e c o n t in u a r .

O h a b r ía q u e t e n e r u n a p e q u e ñ a e m p r e s a y v i v i r t a m b ié n d e

la p u b lic id a d , q u e d a r ía d in e r o p a ra h a c e r o t r a s c o s a s . P e r o r e ­

s u lt a q u e , e n e l c in e , u n a c o s a c o n t a g ia r á p id a m e n t e la o t r a ,

p o r e s o n u n c a h e c r e íd o e n lo s n o v e lis t a s q u e e s c r ib ía n n o v e la s
2000-2002 3 77

p o lic ía c a s p a ra g a n a r d in e r o y lu e g o h a c ía n s u s b u e n a s n o v e la s .

E s o , a f o r t u n a d a m e n t e , n o e x is t e . . . S i q u ie r e s d e c i r l o a s í, h a b r ía

o t r a m a n e ra d e f u n c io n a r c o n l o s C D - R o m , q u e c o n s is t e en

d a r la p o s ib ilid a d d e h o je a r , d e e n c o n t r a r , d e p o n e r u n t í t u l o . . .

es c o m o u n p a s illo c o n m u lt it u d d e p u e rt a s q u e se a b re n , m u ­

c h o s ju e g o s s e h a c e n d e e s a m a n e ra ... H a b r ía u n a m a n e ra d e

h a c e r p e líc u la s e n t r e e l v id e o ju e g o y e l C D - R o m , q u e e s t a r ía

m u c h o m á s c e rc a d e B o r g e s o d e o t r o s c o m o é l. P e r o e s o n o s e

h a rá n u n c a , p o d e m o s e s t a r t r a n q u ilo s . . . Q u i z á a lg ú n d ía h a y a

a lg u ie n , u n C h r i s o u n V a n d e r K e u k e n , q u e h a r á e s e t i p o d e

p e líc u la . . . c r e o q u e V a n d e r K e u k e n , p o r e je m p lo , n o lo d o m in a

e n a b s o lu t o : e s m u y c in e o d e m a s ia d o v íd e o - g a le r ía , y e so se

p ie r d e , n o s e s a b e q u é p e n s a r , h a c e f a lt a m u c h a le y e n d a q u e

a c o m p a ñ e a la s im á g e n e s . E n la s Histoire(s), e n c a m b io , n o h a c e

n in g u n a f a lt a , [m ]

No te n g o u n d is c u r s o d e s a b e r e n c ic lo p é d ic o q u e se r e s u ­

m i r í a d ic ie n d o q u e h e q u e r id o h a c e r e s t o o a q u e llo . S o n o c h o

p e líc u la s r e u n id a s e n u n a s o la , t o d o j u n t o . H a s a lid o a s í. P e r o

s o n o c h o c a p ít u lo s d e u n a p e líc u la q u e p o d r ía c o m p o n e r s e d e

c ie n t o s y s o b re to d o d e a n e x o s , c o m o n o t a s a p ie d e p á g in a

q u e , a m e n u d o , s o n m á s in t e r e s a n t e s q u e e l m is m o t e x t o . . . E s

u n g r a n l i b r o , c o n o c h o c a p ít u lo s p r in c ip a le s , y e s t a d is p o s i c i ó n

n o v a r ió e n d ie z a ñ o s . E r a u n a e s p e c ie d e g u ía q u e ilu m in a b a e l

c a m in o , p a ra d e c ir e n q u é d ir e c c ió n ib a , Fatal belleza , E l control


del universo... ¿ Y p o r q u é o c h o , o m á s b ie n c u a t r o c o n s u s A y B ?

P o r q u e h a y c u a t r o p a re d e s e n u n a c a sa , c o s a s a s í d e s i m p le s , (m ]
378 Pensar entre imágenes

C a d a u n a d e la s p a r t e s e m p ie z a con una in t r o d u c c i ó n ; t o ­

d o s lo s in ic io s so n s ie m p r e m u y p e n o so s, e s m u y d if íc il, h a y

q u e la n z a r s e . E n t o n c e s m e d ij e q u e p a r t i r í a d e e s t a e n t r e v is t a

c o n D a n e y . E s o e ra u n p o c o c o m o h a c e r t e l e v i s i ó n , e s u n a e n ­

t r e v is t a m á s o m e n o s c lá s ic a . P e r o D a n e y t a m b ié n e s p a ra m í

e l f i n a l d e la c r ít ic a , t a l y c o m o y o la c o n o c í y s e g ú n la lín e a

q u e e s t a b le z c o d e s d e D i d e r o t , d e D a D , de D id e r o t a D a n e y ,

p o r q u e s ó lo lo s f r a n c e s e s h a n s id o c r í t i c o s y so n m u y dados a

la d is c u s ió n . Y t a m b ié n e s p o r q u e D a n e y r e s u m e m u y b ie n , e n

l o q u e d ic e , la p o s ic ió n q u e t e n ía la Nouvelle Vague, (m )

D e s p u é s d e la L ib e r a c ió n , h u b o u n m o m e n t o e n q u e e s t u v ie ­

r o n d e m o d a lo q u e lla m a r ía m o s “ p e líc u la s p o é t ic a s ” , e s d e c ir ,

q u e e r a p o e s ía o t e x t o q u e d e s p u é s s im p le m e n t e s e i lu s t r a b a .

C oges u n p oem a o u n te x to y le p o n e s f o t o s o im á g e n e s p o r

e n c im a , d e s p u é s t e d a s c u e n t a d e q u e lo q u e h a s h e c h o e s b a n a l,

q u e n o v a le n a d a , o b ie n d e q u e la im a g e n q u e a ñ a d e s e n t r a e n

e l te x to y q u e , f in a lm e n t e , lle g a u n m o m e n t o e n q u e e l t e x t o

a c a b a s u r g ie n d o d e la s im á g e n e s , q u e y a n o s e t r a t a d e u n a r e ­

la c ió n s im p le d e i l u s t r a c i ó n , q u e t e p e r m i t e r e f l e x i o n a r , im a g i­

n a r , c r e a r . E s t a f o r m a s im p le , se a c o n u n e n t r e v is t a d o r , se a c o n

u n p o e m a i l u s t r a d o , d e r e p e n t e t e p e r m i t e d e s c u b r i r a lg o e n lo

q u e n o h a b ía s p e n s a d o , (m)

E n la p r im e r a p e líc u la d e N ic h o la s R a y , They L ive by Night ,


c o n C a t h y O ’D o n n e l l , d e la q u e i n t r o d u j e d o s o t r e s p la n o s e n

la s Histoire(sJ , v e m o s u n m o m e n t o e n q u e h a y c u a t r o p la n o s s e ­

g u id o s s o b r e C a t h y O ’D o n n e l l q u e e s t á a r r o d illa d a y s e le v a n t a ;
2000- 2002 379

n o e s t á n p a ra n a d a e n e l e je , p e r o e s t á n e n c o n t in u id a d , y p o d r ía

d e c ir s e q u e a h í h a y u n p r i n c i p i o d e m o n t a je a r t í s t i c o . O c o m o

a v e c e s e n W e lle s , q u e e n s u c a so t a m b ié n s e d e b ía a q u e h a c ía

la s p e líc u la s e m p e z a n d o un m a rte s d e u n a ño e n M a rra k e c h

y d e s p u é s h a c ía e l c o n t ra c a m p o e l m ié r c o le s d e o t r o a ñ o e n Z ú -

r ic h . P e r o e n u n a s im p le c o n v e r s a c ió n , h a y u n a c o n t in u id a d d e

p la n o s , c o m o e n Mr. A rkadin , d o n d e s e v e m á s c la r a m e n t e y h a y

u n a e s p e c ie d e r i t m o q u e y a n o e s u n p la n o - c o n t r a p la n o y q u e

t a m p o c o e s c u e s t ió n d e l g u ió n t é c n ic o ; s e t r a t a m á s b ie n de

q u e , d e r e p e n t e , h a y u n c ie r t o r i t m o e n la c o n v e r s a c ió n , q u e e s

u n e f e c t o m u y b r i l l a n t e y e s c o m o la h u e lla d e lo q u e b u s c a b a n

t o d o s lo s c in e a s t a s — e s v e r d a d e r a m e n t e e l m o n t a je p a ra c o n t a r

h i s t o r i a s d e o t r a m a n e ra . M i e n t r a s q u e h a y g e n t e q u e h a b la d e

c ó m o h a c e n e l m o n t a je : p o r e je m p lo , u n a c h ic a q u e s e o c u p a

d e la in f o r m á t ic a e n u n a p e líc u la d e T e c h in é d ir á q u e e lla h a c e

e l m o n t a je d e la p e líc u l a d e T e c h in é , p e r o e s a c h ic a h a c e t a n t o

m o n t a je c o m o la q u e t e v e n d e u n o s b il l e t e s d e a v ió n . . . S e p o d r ía

m o s t r a r q u e , d e h e c h o — s e g ú n la le y e n d a , c o n s e r v e m o s la s l e ­

y e n d a s p u e s t o q u e d a n u n a im a g e n d e lo q u e t u v o lu g a r , a u n q u e

n o se a e x a c t a — , c u a n d o G r i f f i t h q u is o a c e rc a rs e a u n a a c t r i z

e in v e n t ó e l p r i m e r p la n o , a h í h a b ía u n e f e c t o d e á n g u lo , i n c l u s o

s i a l p r i n c i p i o s e h a c ía e n e l e je y , j u s t o d e s p u é s , s e p a s ó a h a c e r

d e o t r a m a n e r a ; s e v e q u e h a y d o s á n g u lo s d if e r e n t e s , n o h a ­

b ía u n a a p r o x im a c ió n . . . E n e l p r i m e r c a p ít u lo d e la s Histoire(s),
h a y c o sa s c o m o é sa q u e m e t í u n a o d o s v e c e s p e ro s in e s t u d ia r

e l a s u n to ... A u n q u e n o s ó lo e s t á e s t a h i s t o r i a d e l á n g u lo y del

m o n t a je . . . h a b r ía m u c h a s o t r a s c o s a s q u e d e c ir s o b r e e l c in e .

E l p r in c ip a l t r a b a jo n o s e h a h e c h o , s e r ía h a c e r t o d o s l o s a n e ­

xo s, y e s o e s a lg o q u e e x i g i r í a to d o u n e q u ip o q u e e s t u v ie r a
38° Pensar entre imágenes

t r a b a ja n d o e n e llo d u ra n te c in c o o s e is a ñ o s. H a y al m enos

u n c e n t e n a r d e a n e x o s q u e m e h u b ie r a g u s t a d o h a c e r , p e r o q u e

n o p o d ía r e a l i z a r y o s o lo , o b ie n s e r ía n e c e s a r io q u e e l C N R S

m e p a g a ra r e g u la r m e n t e p a ra h a c e r lo , (m )

H e r e n d id o h o m e n a je a la im a g e n y a l s o n id o , s o n m i s d e b e re s

o , s i p u e d o d e c ir lo a s í, m i r e s p e t o f i l i a l f r e n t e a la s im á g e n e s y

l o s s o n id o s q u e m e p r e c e d ía n . P e r o t a m b ié n h e r e n d id o e l m i s ­

m o h o m e n a je , e l m is m o r e s p e t o y e l m is m o d e b e r a l l i b r o y a

la l i t e r a t u r a y , d e ig u a l m a n e r a , t a m b ié n a la c r ít i c a t a l y c o m o

yo la e n t ie n d o . Y m e h u b ie r a g u s t a d o q u e lo s c r í t i c o s l i t e r a ­

r i o s o l o s q u e s e o c u p a n d e a r t e y d e l o s l i b r o s d e a r t e h a b la ­

r a n d e e llo . . . D i r í a q u e e n la s p e líc u la s e s t á e l e s p e c t á c u lo d e

la H i s t o r i a , la H i s t o r i a c a s i v iv a , e n f i n , lo q u e h a c e e l c in e e s

u n a im a g e n v iv a d e l d e s a r r o llo d e la H i s t o r i a y d e l t ie m p o d e

la H i s t o r i a . Y e n e l l i b r o 6, q u e p a re c e s e r u n a c o p ia , s ó lo q u e

u n a c o p ia r e d u c id a , d e h e c h o h a y a h í m u c h o m á s , la m e m o ­

r ia d e la H i s t o r i a , p o r q u e e s t á e s c r it a e im p r i m i d a s ig u ie n d o

la t r a d ic ió n d e l l i b r o . P a r a r e t o m a r lo q u e , c u a n d o e s ta b a e n

e l i n s t i t u t o , lo s media d e la é p o c a n o s r e p e t ía n s i n p a r a r a p r o ­

p ó s it o d e l e x is t e n c ia lis m o . . . , y o no s a b ía g r a n c o s a a l r e s p e c ­

to , p e ro me a c u e rd o de e s ta fra se : “ P a ra e l e x is t e n c ia lis m o ,

la e x is t e n c ia p re c e d e a la e s e n c ia , m ie n t r a s q u e , a n t e s , la e s e n ­

c ia p r e c e d ía a la e x is t e n c ia ” ; a s í e s , y c o m p r e n d ía m o s a lg o , s e n ­

t ía m o s a lg o , h a b ía u n a e s p e c ie d e im a g e n . .. D i r í a q u e e l l i b r o e s

6 En 1998, Jean-Luc G odard editó Historie(s) du cinema en cuatro vídeos (VH S)


y en un libro de cuatro volúmenes (Gallimard, París). \N. de los E.)
2000-2002

la e s e n c ia y la s p e líc u la s la e x is t e n c ia ; s i n o s s e r v i m o s d e e s a s

im á g e n e s , lo p o d e m o s d e c ir a s í. [m ]

L a s h e lla m a d o Histoire(s) c o n u n a “ s ” e n t r e p a r é n t e s is p o r q u e

h a y m u c h a s h i s t o r i a s q u e f o r m a n p a r t e d e la H i s t o r i a . T a m b i é n

p o r q u e m e p a re c e q u e e l c in e e s ta b a e s p e c ia lm e n t e c u a lif ic a d o

p a ra h a c e r H i s t o r i a . L a h is t o r ia d e la l i t e r a t u r a no puede ha­

c e rs e c o n p a la b r a s , c o n s i s t i r í a e n c o g e r u n p o c o d e P r o u s t , u n

p o c o d e F a u l k n e r , u n p o c o d e V i r g i l i o , e t c . — p o r h a b la r s ó lo d e

lo s m e jo r e s — y a l p o n e r e so s fra g m e n to s u n o t ra s o tro , c o m o

en u n collage, e l le c t o r p o d r ía le e r u n a h is t o r ia . L e e r í a f r a g m e n t o s

q u e n o t e n d r ía n r e la c ió n u n o s c o n o t r o s . E n e l c a so d e la p i n t u r a

ta m p o c o s e p u e d e . ¿ P u e d e h a c e r s e u n a h i s t o r i a d e la m ú s ic a

s ó lo c o n m ú s ic a ? E n c u a lq u ie r c a s o , m e p a r e c ía e v id e n t e q u e

e l c in e p o d ía h a c e r lo c o n s u s e le m e n t o s c o n s t i t u t i v o s , e s d e c ir ,

c o n la s im á g e n e s y e l s o n id o q u e la s a c o m p a ñ a , o c o n e l s o n id o

y la s im á g e n e s q u e lo a c o m p a ñ a n , [no)

In g e n u a m e n t e c r e í q u e la s Histoire(s) du cinema d a r ía n lu g a r

a u n d e b a te . T o d o e l m u n d o la s h a r e c ib id o c o m o u n g r a n t r a ­

b a jo d e a r t is t a , p e r o n a d ie h a d ic h o q u e la s c o s a s n o s u c e d ie r o n

c o m o lo m u e s t r o e n t r e H i t l e r y la U F A . S i n e m b a r g o , e s o e s l o

q u e m e in t e r e s a b a , h a b r ía t e n id o q u e lla m a r a e s t o s c a p ít u lo s

Introducción a una verdadera historia proveniente del cine. La s dos co­

s a s m e n o s q u e r id a s d e l s i g l o X X s o n la h i s t o r i a y e l p s i c o a n á l i s i s ,

la h i s t o r i a d e t o d o s y la h i s t o r i a d e u n o m is m o . S e v e n e r a n a m ­

b a s c o s a s , p e r o s e d e t e s t a n . M e g u s t a m u c h o la h i s t o r i a d e l o s

o t r o s , q u iz á s d e m a s ia d o , p e r o n o m e g u s t a la m ía ... M e e m p e c é
382 Pensar entre imágenes

a a n a liz a r m u y t a r d e . R a r a v e z s e h a m o s t r a d o la r e la c ió n e n t r e

lo s d o s t ip o s d e h i s t o r i a . [112)

A l g u n o s h is t o r ia d o r e s a q u ie n e s s e la s m o s t r é , F r a n ^ o i s F u -

r e t p o r e je m p lo , q u e y a h a m u e r t o , y o t r o , m u y c o n o c id o , q u e

fo rm ó p a r t e d e t o d a s la s lu c h a s m i l i t a n t e s p e r o c u y o n o m b r e

n o r e c u e r d o a h o r a , m e d ij e r o n d e s p u é s : “ U s t e d e s u n p o e t a ” .

H u b i e r a p r e f e r id o q u e m e d ij e r a n q u e h a b ía e r r o r e s . E n a b s o lu ­

t o . E s o s ie m p r e m e h a im p r e s io n a d o . C r e o q u e la H i s t o r i a n o e s

m u y a p re c ia d a , e l p s ic o a n á lis is t a m p o c o . L a H is t o r ia , e x t e r io r

a l h o m b r e , e l p s ic o a n á lis is , i n t e r i o r a é l, s o n la s h i s t o r i a s i n t e ­

r i o r y e x t e r i o r d e la s o c ie d a d .

P a r a m í, t o d a v ía h o y , e l c in e e s u n a m e t á f o r a d e la s o c ie d a d .

S i e s t u d ia m o s u n a c é lu la d e c in e — c ó m o s e h a c e u n a p e líc u l a ,

e n t r e t r e s o c u a t r o , o c u a r e n t a o c in c u e n t a , c o n d in e r o , m u je r e s ,

h o m b r e s , p a t r o n e s , s e c r e t a r ia s , c h ó f e r e s , e m p le a d o s — , t e n e ­

m o s e n t o n c e s u n a e s p e c ie d e m e t á f o r a , p e r o v iv a . V e m o s c ó m o

f u n c io n a u n a p e q u e ñ a s o c ie d a d , e s u n a c é lu la . C o m o e n e l e s t u ­

d io d e u n a c é lu la e n b io lo g ía , t e n e m o s t o d o s l o s c o m p o n e n t e s :

p s ic o ló g ic o s , b io ló g ic o s , a r t í s t i c o s , s e x u a le s , n o v e le s c o s . . . E s a s

s o c ie d a d e s d e l c in e s o n m u y in t e r e s a n t e s p o r q u e v i v e n a p r o x i ­

m a d a m e n te u n a ñ o : a l p r in c ip io , d o s o t r e s p e rs o n a s se r e ú n e n ,

e l n ú m e r o a u m e n t a c o n e l r o d a je , d e s p u é s d is m i n u y e d u r a n t e

e l m o n t a je y , a l f in a l, la g e n t e n o s e v e m á s . A c o n t in u a c ió n ,

a l la d o , o t r a v u e lv e a e m p e z a r . E s a lg o a p a s io n a n t e p e r o , c u r i o ­

s a m e n t e , n o in t e r e s a . |no|

L a R e s is t e n c i a f r a n c e s a , t a l y c o m o f u e , e s t a b a c o m p u e s t a p o r

h o m b r e s y m u je r e s , a u n q u e p r e f i e r o d e c ir p o r c h ic o s y c h ic a s ,

y a q u e t o d o s e r a n m u y jó v e n e s , t o d o s t e n ía n n o v ia o a m ig a s ,
2000-2002 3^3

y p a ra l o s h is t o r i a d o r e s e s o n o e x is t e , n o h a b la n d e e llo . N o se

im a g in a e l d ía a d ía , o c o s a s a s í, e s o s ó lo p u e d e h a c e r lo e l c in e .

T u v o q u e h a b e r d e la c io n e s , c e lo s , c o s a s d e e s e t ip o . P e r o t o d o

e s o n o e x is t e p a ra l o s h is t o r ia d o r e s — e s u n a c u r io s a h i s t o r i a

la q u e e s c r ib e n . . . E n t é r m i n o s g e n e r a le s , h a c e n f a lt a c in c u e n t a

a ñ o s, n o sé c ó m o e ra a n te s , p e ro d e sd e p r in c ip io s d e s ig lo h a ­

c e n f a lt a c in c u e n t a a ñ o s p a ra e m p e z a r , h a y q u e s a lt a r la g e n e ­

r a c ió n d e lo s h i j o s e i r h a s t a la g e n e r a c ió n d e l o s n i e t o s . P o r q u e

d e s p u é s , s e p ie r d e , s i n o s e h a c e a h í, s e p ie r d e o s e o lv id a , o s e

m e m o r iz a , o s e s a n t if ic a . L o h e m o s v is t o e n F r a n c ia — e n e s e

a s p e c t o F r a n c ia r e s u lt a e je m p la r . H a h e c h o s u t r a b a jo c o n J e a n

M o u l i n , c o n P a p ó n . H a c e s u t r a b a jo , p e r o c ó m o s e h a c e ... n o

s e h a h e c h o m u y b ie n . E s t á la r e la c ió n c o n e l t ie m p o , e m p e c é

a h a c e r p e líc u la s e n lo s 6 o , b u e n o , e s t á n l o s a ñ o s d e a n t e s , y e n

e l a ñ o 2 0 0 0 h a r á e x a c t a m e n t e c in c u e n t a a ñ o s , e s j u s t o e l t i e m ­

p o p a ra in t e r e s a r m e p o r e s a s h i s t o r i a s . E n m i c a s o , h a p a sa d o

m á s t ie m p o e n t r e m i p r im e r a y m i ú l t i m a p e líc u la q u e e l t ie m p o

q u e t u v o m i p a d re e n t r e la P r i m e r a y la S e g u n d a G u e r r a M u n ­

d ia l, d o s v e c e s y m e d ia m á s . A h o r a m e p u e d o p r e g u n t a r : “ P e r o ,

¿ c ó m o p e n s a b a é l e n t o n c e s ? ” . O b ie n , p o r e je m p lo , c u a n d o l e í

a u n h i s t o r i a d o r q u e d e c ía q u e e l p r o f e s o r d e l a t í n d e P é t a in

h a b ía e s t a d o e n W a t e r lo o , c u a n d o u n o le e e s o , d e r e p e n t e t ie n e

e n m e n t e t o d o e s e t ie m p o e n t r e W a t e r lo o y e l a ñ o 4 0 . . . E l c in e

s e d e b e r ía c o n s a g r a r a e s t a d im e n s ió n d e l t ie m p o , e l c in e b ie n

h e c h o , i n c l u s o d o c u m e n t a lm e n t e , e l c in e p u e d e d a r e sa d im e n ­

s i ó n d e l t ie m p o q u e c a d a u n o t ie n e , [m ]
384 Pensar entre imágenes

H a b r ía q u e h a c e r c o m o T r u f f a u t : c o g e r u n a o d o s s e c u e n c ia s .

H a b r ía q u e h a c e r c o m o u n e n t r e n a d o r q u e c o m e n t a y re to m a

c ie r t o s g e s t o s . S ó lo d e sp u é s p u e d e d e s a r r o lla r s e un te x to f i­

lo s ó f ic o , s u b j e t iv o o d e o p in ió n . H a b r ía q u e a p o rt a r p ru e b a s.

P o r d e s g r a c ia , la c r ít ic a n o u t i l i z a r e a lm e n t e e l v íd e o . P a r a la s

Histoire(s) du cinéma , e l ú n ic o c o n e l q u e p o d ía h a b la r e ra c o n

B e r n a r d E i s e n s c h i t z , h ic im o s j u n t o s la l i s t a d e o b r a s . A l m e n o s

h a b lá b a m o s d e lo m is m o : e sa f o t o , ¿ d e d ó n d e s a le ? E n t o n c e s

c a d a u n o e x p r e s a b a u n a o p in ió n , u n r e c u e r d o . . . (112]

A p a r t i r d e l m o m e n t o e n q u e e s o p a sa p o r la t é c n ic a , e n q u e e l

c in e t ie n e e l m e d io d e h a c e r v e r s u p r o d u c c ió n t ir a n d o u n c ie r t o

n ú m e r o d e c o p ia s , t a m b ié n h a lle v a d o la id e a d e c o p ia a u n a e s ­

c a la m a y o r . E n e s e m o m e n t o , c u a n d o s e c o p ia e l h o r r o r , c u a n d o

s e h a c e n c o p ia s e n m u c h o s e je m p la r e s , e n t o n c e s n o s ó lo e s t á n

la s t r in c h e r a s d e l 1 4 , s in o S a r a je v o , R u a n d a , la g u e r r a e s p a ñ o la .

H a y m u c h o m á s , e s d e c ir , q u e s e e x p lo t a e l h o r r o r , p o r d e c ir lo

a s í y , e n e s e m o m e n t o , v ie n e e l m e d io d e d i f u s i ó n p u r o q u e y a n o

e s la c o p ia , s ó lo e s la d i f u s i ó n , y e s la t e le , y e s o v a a r e p r o d u c ir s e

e n e l c in e , p u e s t o q u e n i s iq u ie r a v a n a t i r a r m á s c o p ia s , s i n o q u e

s e v a n a e x p lo t a r la s p e líc u la s p o r s a t é lit e , e s d e c ir , q u e s e h a rá

d i f u s i ó n p u r a , s e h a rá la p r o d u c c ió n e n n o m b r e d e la d if u s ió n . . .

E l s i g lo X X h a e x p lo t a d o e s o , h a h a b id o m á s g u e r r a , m á s h o r r o r -

h a b ía q u e d e m o c r a t iz a r e l h o r r o r , s i p u e d e d e c ir s e a s í. . . [m ]

E l c in e e s u n a id e a d e l s ig lo X I X q u e h a ta rd a d o u n s ig lo e n

r e a liz a r s e y d e s a p a re c e r. E s t o q u ie r e d e c ir q u e e l s i g l o X X ha

in v e n t a d o p o c a s c o s a s , lo q u e m e p e r m i t e d e c ir , q u iz á d e m a ­

n e r a e x a g e ra d a , p e r o e s s ó lo u n a im a g e n , q u e e l s i g l o X X p o r s í

m is m o h a e x i s t i d o p o c o : n o in v e n t ó e l h o r r o r , s ó lo lo h a c o p ia d o
2000-2002 3»5

e n m i l l o n e s d e e je m p la r e s . H a t e n id o p o c a s id e a s : la r e la t iv id a d ,

la m e c á n ic a c u á n t ic a , t o d o e s o v ie n e d e l X I X . L o s p e n s a d o r e s

r e a c c io n a r io s d ij e r o n r á p id a m e n t e q u e e l s ig lo X X e ra e l s ig lo

d e l d e s a r r o llo d e la t é c n ic a y d e la id e o lo g ía d e la t é c n ic a , p e r o

la t é c n ic a s e in v e n t ó e n e l X I X ; h a h a b id o a p lic a c io n e s , p e r o n o

in v e n c ió n , [m ]

A*

E l c in e n o im a g in a h is t ó r ic a m e n t e . N u n c a s e lo g r ó q u e e l c in e

t r a n s m it ie r a e l s e n t im ie n t o d e lo q u e e s la H i s t o r i a . H u b i e r a

p o d id o h a c e r lo , p e ro cuando se le e Los tres mosqueteros, por

e je m p lo , u n o n o im a g in a q u e u n a c iu d a d d e l n o r t e de F ra n ­

c ia f u e o c u p a d a p o r l o s e s p a ñ o le s . I n c l u s o c u a n d o s e h a b la d e

M a r ía A n t o n ie t a , n a d ie s e la im a g in a c o m o a u s t r ía c a . E s una

v e r g ü e n z a , p e r o u n o n o s e la im a g in a a s í. E l l o s e d e b e a m o t iv o s

p s ic o ló g ic o s . E l c in e n u n c a h a s id o u n b u e n h i s t o r i a d o r . A lo

s u m o , lo h a h e c h o d e u n a m a n e ra e s p e c t a c u la r . P a r a e s o d e b e r ía

h a b e r m a d u r a d o y a h o r a e s d e m a s ia d o t a r d e . (113]

C r e o q u e e l c in e e s u n a im a g e n d e l m u n d o . S i s e sa b e m i r a r ,

se a p r e n d e n m u c h a s c o s a s . E s u n a p r o y e c c ió n d e l m u n d o e n u n

m o m e n t o d a d o . S i s e e s t u d ia r a la m a n e r a e n q u e s e h a c e u n a

p e líc u la , e s a s t r e i n t a p e r s o n a s q u e s e e n c u e n t r a n y s e s e p a r a n ,

la s r e la c io n e s e c o n ó m ic a s , s o c ia le s , s e x u a le s , s e v e r í a n m u c h a s

c o s a s . P e r o e s o n o le in t e r e s a a n a d ie : p r e f ie r e n e s t u d i a r la v id a

d e l o s i n d io s . L é v i - S t r a u s s p o d r ía p e r f e c t a m e n t e h a b e r a n a liz a ­

d o la s e s t r u c t u r a s e le m e n t a le s d e l p a r e n t e s c o e n J o i n v i l l e o e n
38 6 Pensar entre imágenes

B i l l a n c o u r t . C r e o q u e s o y e l ú n ic o q u e p ie n s a a s í y q u e t ie n e

g a n a s d e h a c e r e s t e t ip o d e t r a b a jo . [112]

Y o lo v e o m á s b ie n a s í; c u a n d o m e n o s h a y u n hecho, com o

s e d ic e , h is t ó r ic o . H a b r ía q u e e n c o n t r a r . . . p o r e je m p lo , la i n v e n ­

c ió n d e l g u ió n ; y o d ig o q u e e s c o s a d e u n c o n t a b le d e la m a fia ,

e s u n a in t u ic ió n , p e ro s e g u ro q u e p u e d e p ro b a rs e . D a d o q u e

la in v e n c ió n d e l g u ió n s u p o n e p o n e r e n o r d e n u n a s u n t o , p o ­

d e m o s im a g in a r q u e s e p r o d u jo a lg o p a r e c id o , n o e x a c t a m e n t e

a s í, p e r o a lg o d e e s e t ip o ; y s o b r e t o d o d a d o q u e , c o n e l n a c i­

m ie n t o d e H o l l y w o o d , la m a f ia s e t r a s la d ó in m e d ia t a m e n t e d e

N u e v a Y o r k a L o s A n g e le s , c o m o s a b e m o s ... [m]

C u a n d o B la n c h o t d ic e q u e la im a g e n e s f e lic id a d , t a m b ié n

la g e n t e t e h a b la d e f e lic id a d , t o d o s q u ie r e n s e r f e lic e s . S i e s d e ­

m a s ia d o l i t e r a r i o , s e o lv id a . C u a n d o s e d ic e q u e la im a g e n e s f e ­

lic id a d , n a d ie v e in m e d ia t a m e n t e , s a lv o y o , u n a p e r s o n a r i e n d o

o llo r a n d o . E s u n a d if e r e n c ia q u e m e m o le s t a a la h o r a d e h a b la r

c o n la g e n t e , p o r q u e n o f u n c io n a m o s d e la m is m a m a n e ra . A h í

t e n g o u n e x t r a d e f u n c io n a m ie n t o q u e r e s u l t a e x c e s iv o y t e n g o

la i m p r e s i ó n d e h a b la r c o n p e r s o n a s q u e n o lo t ie n e n a h í, s i n o

e n o t r a p a r t e , (m )

E s u n p o c o n u e s t r a s e n s a c ió n , s i n o , u n o s e s u ic id a r í a . Y no

h a y r a z ó n . P e n s a r , c r e a r , e s u n a c to d e r e s is t e n c i a , e s l o que

D e l e u z e d e c ía a s u m a n e ra . E r a p a ra q u e s e c a p t a ra e n e l s e n ­

t id o d e l e n t e n d im ie n t o , p o r q u e lo o ím o s y lo c o m p r e n d e m o s .

Y v o lv e m o s a e m p e z a r d ic ie n d o : m i fe e s é s ta . A u n q u e , d e s d e
2000-2002 3 * 7

m i p u n t o d e v is t a , la s Histoire(s) du cinema s o n h is t ó r ic a s , n o s o n

d e s e s p e ra d a s . M u e s t r a n c o sa s q u e so n d e s e s p e ra n t e s . H a b r ía

r a z o n e s p a ra d e s e s p e r a r s e , p e r o la e x is t e n c ia n o p u e d e d e s e s ­

p e r a r s e . E n r e s u m e n , p u e d e d e c ir s e q u e u n a c ie r t a id e a d e l c in e

q u e n o e ra la d e L u m i é r e , p e r o s í u n p o c o la d e F e u i l l a d e y q u e

c o n t in u ó c o n D e l l u c , V ig o , y d e la q u e y o n o m e s i e n t o le jo s ,

e s ta id e a d e l c in e h a p a s a d o , c o m o p a s ó la e s c u e la d e F o n t a i n e -

b le a u , c o m o p a s ó la p i n t u r a it a lia n a , c o m o d e r e p e n t e , B r a u d e l

c u e n t a m u y b ie n e s t o , d e V e n e c ia s e p a s ó a Á m s t e r d a m , y d e s ­

p u é s de A m s te rd a m se p a só a G é n o v a , y d e s p u é s a L o n d r e s y

d e s p u é s a N u e v a Y o r k . P o d e m o s d e c ir q u e a h o r a s e t e r m i n a u n

c i e r t o t ip o d e c in e . C o m o d e c ía H e g e l, h a t e r m in a d o u n a é p o c a .

D e s p u é s e s d if e r e n t e . N o s s e n t im o s t r i s t e s p o r q u e la in f a n c ia s e

h a p e r d id o . P e r o t a m b ié n e s n o r m a l. A h o r a h a y u n n u e v o c in e

y u n a r t e d if e r e n t e , c u y a h i s t o r i a s e h a r á d e n t r o d e c in c u e n t a

o c ie n a ñ o s . A h o r a e s t a m o s e n u n n u e v o c a p ít u lo d e la h u m a n i ­

d a d y q u iz á c a m b ie in c l u s o la m is m a id e a d e H i s t o r i a , [m ]

L a s p a la b r a s , la e t im o lo g ía , s o n im p o r t a n t e s . S i g o m a n t e n ie n ­

d o la id e a d e q u e e l m u n d o v e r d a d e r a m e n t e n o p u e d e c a m b ia r

s i e l c in e n o m e jo r a . E s e l lu g a r d e l m u n d o e n q u e e s o p u e d e

c a m b ia r . U n a p e líc u la e s c o m o la v id a d e u n a c é lu la . S e p u e ­

d e n c a m b ia r c o s a s s i n p e r ju d ic a r a n a d ie , s i n a s e s in a r o v i o l a r .

D e s g r a c ia d a m e n t e , t e n g o la i m p r e s i ó n d e q u e e l c in e s e r á , p o r

e l c o n t r a r io , e l lu g a r d o n d e m e n o s c a m b io s h a b rá . E n o tro s

c a m p o s h a y a v a n c e s , c a m b io s , d r a m a s , p e r o e n e l c in e n o h a y n i

c a t á s t r o f e n i s u p e r p r o g r e s o . [112]
388 Pensar entre imágenes

M e g u s t a r ía m u c h o e s c r i b i r t e x t o s p a ra e l t e a t r o , m e g u s t a e s ­

c r i b i r d iá lo g o s , p e r o , ¿ p o r d ó n d e e m p e z a r ? M i e n t r a s q u e , p a ra

la s p e líc u l a s , s ie m p r e h e t e n id o la s e n s a c ió n d e q u e s e t ra ta b a

d e u n d o n , q u e s e r e c ib ía a lg o y q u e d e s p u é s s e p o d ía ...

No c r e o q u e u n c in e a s t a , ig u a l q u e u n p in t o r , p u e d a h a c e r

m ás de d o s o tre s b u e n a s p e líc u la s e n c u a r e n t a o c in c u e n t a

a ñ o s . P u e d e h a c e r m u c h a s , y o h e h e c h o m u c h a s . H a y a lg u n o s

p la n o s h e r m o s o s e n c ie r t a s p e líc u la s m ía s , p e r o e s o e s t o d o , la

p e líc u la e s m u y m a la . C it a n Bande á part , p e r o e n g r a n m e d id a

e s m u y m a la . M asculin fém inin e s u n p o c o m e jo r . T i e n e buenas

id e a s . E l b la n c o y n e g r o [d e Eloge de Vamour] q u iz á e s tá m á s c e r ­

ca d e M asculin fém inin. D e sp u é s de Histoire(s) du cinema, t e n ía

q u e v o lv e r a l b la n c o y n e g r o .

E stá m á s c e rc a d e la p in t u r a . U n o ve la h o ja de u n á rb o l

y s e d ic e : “ V o y a d i b u ja r l a ” . N o s e p u e d e e s t a r s o lo d e l t o d o ,

e s d e m a s ia d o , h a y q u e s e r u n p e q u e ñ o g r u p o , p e r o s e n e c e s i­

t a la v i s i ó n . M e g u s t a r ía h a c e r u n a p e líc u la c o n u n v e r d a d e r o

c o n tra c a m p o . N u n c a se h a h e c h o . S ó lo h a y lo q u e h a n h e c h o

l o s a m e r ic a n o s , p e r o e s o h a a c a b a d o s ie n d o n e f a s t o , t o d a s la s

g r a n d e s p e líc u l a s q u e s e c o n o c e n h a s t a h o y c a re c e n d e c a m p o -

c o n t r a c a m p o . P o r u n a r a z ó n : n o s e sa b e q u é e s e l v e r d a d e r o

c o n tra c a m p o . L é v in a s t ie n e a m enudo h e r m o s a s id e a s , p e r o ,

c u a n d o h a b la d e la m ir a d a y d e l o t r o a l q u e n o s e p u e d e m a t a r ,

d e l o t r o q u e e s y q u e n o se p u e d e m a ta r, h a c e u n m a l c o n t ra ­

c a m p o . E l c in e q u iz á p u e d e a c e rc a rs e a e s a s c u e s t io n e s . Y o n o

p u e d o p o rq u e no te n g o la c a p a c id a d in t e le c t u a l d e L é v i n a s ,

p e r o s i n o s p u s ié r a m o s lo s d o s , lle g a r ía m o s a h a c e r u n a f r a s e

m á s p r o f u n d a , m á s e la b o r a d a , s ó lo e n e s e s e n t id o .
3000-2002 38 9

C u a n d o C é z a n n e p in t a b a u n a m a n z a n a , c o g ía la m a n z a n a y la

p in t a b a , p e r o n o c r e o q u e d e s e a ra d a r le e x p lic a c io n e s a u n p e ­

r i o d is t a q u e le p r e g u n t a s e : “ ¿ P o r q u é h a p in t a d o u n a m a n z a n a

y n o u n a p e ra ? ” A h o r a , e n e l c in e , s i s e e n t r e v is t a a u n d i r e c t o r ,

é s t e e x p lic a r á p o r q u é c o g ió u n a m a n z a n a e n v e z d e u n a p e ra .

D e h e c h o , c u a n d o lo h a c e , e s t á h a b la n d o d e s í m is m o .

M e p a re c e q u e , h o y e n d ía , t o d o e s c o m e n t a r io . T o d a v ía m e

g u s t a e l c o m e n t a r io m e d io , a la a n t ig u a , e l d e la s p e líc u l a s s o ­

b r e a n im a le s d e la B B C , e n q u e s e d ic e : “ L o s t ig r e s h a c e n e s t o ,

e t c .” . P e r o e n la c r e a c ió n c in e m a t o g r á f ic a , p o r t o d a s p a r t e s , s a l­

v o a lg ú n c a so d e g e n t e m á s o r i g i n a l — s ó lo c o n o z c o u n o o d o s ,

p e r o s e g u r o q u e h a y m á s — , e l c o m e n t a r io im p id e q u e h a y a u n a

e s p e c ie d e c o m u n ic a c ió n c o n la p e líc u la . Y a n o s e e n c u e n t r a

e s e p r i m e r in t e r é s q u e t e n ía e l m u d o e n p r e g u n t a r s e : “ ¿ P o r q u é

f ilm a m o s e s o ? ¿ C ó m o l o f ilm a m o s ? ” , p o r q u e y a t o d o v ie n e e s ­

c r it o y e l g u ió n n o e s m á s q u e e l c o m e n t a r io d e la p u e s t a e n

e s c e n a , b a jo la f o r m a d e u n a h i s t o r i a . E n Éloge de Vamour, l o s p la ­

n o s e n la c a lle d a n a la p e líc u la u n a ir e u n p o c o a n t ig u o , p o r q u e

h e r e c u p e r a d o e l g u s t o q u e t e n ía m o s e n la Nouvelle Vague por

f i l m a r lu g a r e s q u e n o s g u s t a b a n o s im p le m e n t e q u e c o n o c ía m o s

p o r q u e p a s á b a m o s p o r a h í a m e n u d o , lu g a r e s q u e e s ta b a p r o ­

h i b i d o f i l m a r , s i m e a t r e v o a d e c ir lo , s e g ú n e l c in e p r o f e s io n a l

d e la é p o c a , p o r q u e e s o n o s e h a c ía . [114)

S i q u ie r e n s a b e r p o r q u é la e c o n o m ía d e J a p ó n v a m a l e n e s ­

t o s m o m e n t o s — c u a n d o a n t e s n o s d e c ía n , h a c e d i e z a ñ o s , q u e

e ra e l m o d e lo p a ra e l f u t u r o — , v a y a n c a d a m a ñ a n a a la s 8 a la
390 Pensar entre imágenes

e s q u in a d e la a v e n id a G e o r g e V c o n l o s C a m p o s E l í s e o s : v e r á n

a l o s ja p o n e s e s h a c ie n d o c o la a n t e la s t ie n d a s V u i t t o n . V ie n d o

e s ta im a g e n y d e s c r ib ié n d o la , p u e d e n e n t e n d e r s e a lg u n a s c o sa s

s o b r e la e c o n o m ía ja p o n e s a o s o b r e la e c o n o m ía e n g e n e r a l... |iai]

E s c o m o la m e c á n ic a c u á n t ic a . U n o p u e d e c o n o c e r la v e l o ­

c id a d d e u n c o r p ú s c u lo , p e r o e n t o n c e s n o s e sa b e d ó n d e e s tá .

Y s i u n o sa b e d ó n d e e s t á , e n t o n c e s n o c o n o c e s u v e lo c id a d . E l

c in e e s t á h e c h o o d e b e r ía e s t a r m á s h e c h o p a ra o c u p a r s e d e

e s o , p a ra h a c e r s u r g i r . S e f ilm a e n p r e s e n t e y se p r o y e c t a : i n m e ­

d ia t a m e n t e , e s t a m o s e n e l p a s a d o . V e s u n a im a g e n y , d e s p u é s ,

v u e lv e s a p e n s a r e n e lla . P o r c o n s ig u ie n t e , d e lo q u e s e t r a t a e s

d e la m e m o r ia . [115]

N o s e p u e d e d e c ir lo in d e c ib le ; s o n s ó lo p a la b ra s . Shoah de

La n zm a n n ganó m u c h o p o r su m odo im p la c a b le de so ste n e r

e l h a b la , a u n q u e f u e r a d o lo r o s o . H a h a b id o m u c h a s p e líc u l a s

s o b r e e l H o lo c a u s t o , a lg u n a s in c lu s o f u e r o n a C a n n e s , p e r o h a n

s id o o lv id a d a s . T a l v e z e r a n p re m a tu ra s . H u b o una r e c ie n t e ,

Drancy Avenir , q u e e r a m u y in t e r e s a n t e , p e r o n a d ie f u e a v e r la .

A o t r o s le s f u e m e jo r p o r q u e t e n ía n u n m o d o d e h a b la r t r a n q u i ­

l i z a d o r . E n c u a n t o a B e n i g n i , ¡e s s u p r o b le m a s i e n c o n t r ó q u e la

v id a e ra b e lla e n A u s c h w i t z ! |n6|

En 16 m m o 3 5 m m , h a y u n c ie r t o r i g o r . E l h e c h o d e q u e l o s

r o l l o s d u r e n d ie z m in u t o s t e o b lig a a p e n s a r t e n ie n d o e n c u e n ­
3000-2002 3 9 1

ta e sa r e s t r i c c i ó n . C o n e l D V , y a n o t ie n e s e s e im p e r a t iv o ; a s í

p u e s , y a n o h a y n i n g ú n r i g o r y u n o c re e q u e p u e d e h a c e r t o d o

lo q u e q u ie r a . C r e e s q u e e s la c á m a ra q u ie n d e c id e , p e r o la

p e r s o n a d e t r á s d e la c á m a ra d e b e s e r m u c h o m e jo r . D o s t o i e v s k i

o P a s c a l p o d r ía n h a b e r u t iliz a d o u n a p e q u e ñ a c á m a ra d i g i t a l

p o r q u e e ra n e x tre m a d a m e n te r ig u r o s o s , p e ro n o lo s d ir e c t o r e s

d e h o y e n d ía . |n6]

M e e n c a n t a e l im p r e s i o n i s m o , e n e l c in e y e s p e c ia lm e n t e e n e l

v íd e o . L o q u e e s t r a n q u i l i z a d o r e s q u e la s h e r r a m ie n t a s e le c t r ó ­

n ic a s n o p u e d e n h a c e r lo q u e p u e d e h a c e r s e c o n la s a c u a r e la s ,

el gouache o la p i n t u r a a l ó le o . A s í q u e e s t o y in t e n t a n d o c r e a r

u n r e la t o c o n c o lo r e s , u n p o c o c o m o u n i m p r e s i o n i s t a , i n c l u s o

s i e s a lg o m e n o s q u e u n c u a d r o . T o d o lo q u e h a g o e s b a ja r u n

p o c o l o s n e g r o s , a lg o q u e n o le s g u s t a a lo s c a n a le s d e t e l e v i ­

s i ó n , p e r o q u e p u e d e s h a c e r e n c a sa a ju s t a n d o t u t e l e v i s o r . O

m á s b ie n , e s a lg o q u e s e p o d ía h a c e r , p o r q u e e n l o s t e l e v i s o r e s

a c t u a le s h a y p r e a j u s t e s y , p u ls a n d o c ie r t o s b o t o n e s , p u e d e s p a ­

s a r d e u n “ e s t i l o c in e ” a “ t a l e s t i l o ” o a “ t a l o t r o e s t i l o ” . N u n c a

t r a b a jo con e q u ip o s d e m a s ia d o c o m p le jo s p o r q u e s e r ía m uy

c a ro y , a d e m á s , m e p a s a r ía e l r e s t o d e m i v id a a p r e n d ie n d o

t o d a s la s f u n c io n e s . [n6)

S ie m p r e h e s id o s e n s ib le , n o a la p lá s t ic a , s in o a l v a l o r p ic t ó ­

r i c o d e u n c ie r t o t ip o d e im á g e n e s p r o y e c t a d a s , q u e n o t ie n e n

p o r q u é s e r d e la p i n t u r a , q u e p u e d e n s e r e n V H S o en 35 m m

y q u e , v i n ie n d o d e la p in t u r a , s ó lo p e r t e n e c e n a la g r a n p r o y e c ­

c ió n . S ig u e n h a b ie n d o c o la s p a ra v e r p in t u r a . E n c u e n t r o v e r g o n ­

z o s o o r g a n iz a d o d e t a l m a n e ra q u e n o s e p u e d a v e r n a d a . S i l o s

c u a d r o s d e l f a u v is m o c ir c u la r a n r e g u la r m e n t e , p o r la s c iu d a d e s
392 Pensar entre imágenes

y l o s p u e b lo s , la g e n t e n o i r í a a v e r l o s c o m o h a c e a c t u a lm e n t e .

No q u ie r e n v e r p i n t u r a , s in o a lg o q u e h a n p e r d id o y q u e le s

p e r t e n e c e . ¿ E n q u é e s t á p e n s a n d o la g e n t e ? (112)

S e p u e d e t r a b a ja r c o n lá p ic e s d e c o lo r e s , a c u a re la o p i n t u r a a l

ó le o , e s lo m is m o . D e l v íd e o , m e g u s t a e l a s p e c t o d e f a b r ic a c ió n

p e r s o n a l, d e e n s a y o p e r s o n a l. S e p u e d e e c h a r d e m e n o s la g ra n

p r o y e c c ió n . S o n m u y p o c o s lo s c r í t i c o s q u e v e n la s p e líc u l a s

p ro y e c t a d a s . S i v e o u n J o h n F o r d e n v íd e o , m e p a re c e la m e n t a ­

b le . S i n la s Histoire(s) du cinema n u n c a h a b r ía h e c h o e s e e s f u e r z o

de r e v is ió n .

L la m á b a m o s c in e a la s p e líc u la s q u e n o v e ía m o s , l o lla m á b a ­

m o s c in e i n v i s i b l e . D e s p u é s s e c o n v i r t i ó e n u n a m e t á f o r a e s t é ­

t ic a . I112]

Se d ic e “ a m a r a a lg u ie n c ie g a m e n t e ” . U n o am a s in h a c e rs e

p re g u n ta s . Y en Histoire(s) du cinema d ije q u e n o s o t r o s , l o s d e la

Nouvelle Vague, a m a m o s e l c in e a n t e s d e c o n o c e r lo , p o r q u e la s

p e líc u la s d e la s q u e h a b lá b a m o s n o s e p o d ía n v e r . N o s e d i s t r i ­

b u ía n . N i s iq u ie r a E l acorazado Potemkin s e e x h ib ió , p o r q u e e s ta b a

p r o h ib id a . E s o s ig n if ic a q u e a m a m o s e s a p e líc u la a c ie g a s . [113]

N o s v e m o s o b lig a d o s a p e n s a r q u e lo “ numérique ” [ lo d ig it a l]

v a c o n n u m e r a r io , n u m e r a c ió n , e t c . S i e m p r e m e h a n in t e r e s a d o

l o s n u e v o s m e d io s , s im p le m e n t e p o r q u e n o h a b ía r e g la s . S e h a

o lv id a d o h a s t a q u é p u n t o e l a n t ig u o c in e f r a n c é s e r a u n c í r c u l o

c e r r a d o , c o n s u s r e g la s , s u c o r p o r a t iv is m o , c o m o s i u n f u t u r o

e s c r i t o r t u v ie r a q u e a f ilia r s e a l s in d ic a t o d e l l i b r o y a p re n d e r
2000-3002 393

a e s c r i b i r . T a m b i é n h a b ía r e g la s e s t é t ic a s q u e la Nouvelle Vague
c o n s id e r ó m a la s . E n t o n c e s r e c ib im o s c o n l o s b r a z o s a b ie r t o s

e l 16 m m y e l s o n id o d ir e c t o . E n a q u e lla é p o c a , s e n e c e s it a b a

u n c a m ió n e n t e r o p a ra e l s o n id o . E l N a g r a f u e u n a g r a n l i b e r a ­

c ió n . P e r o n o s o t r o s n o h a c ía m o s d if e r e n c ia s : u n a p e líc u l a d e b e

s e r p r o y e c t a d a y d if u n d id a s e g ú n s u s m e d io s . E n v íd e o n o h a y

p r o y e c c ió n . L a v e r d a d e r a im a g e n , e l v e r d a d e r o t e x t o , s o n p r o ­

d u c id o s . A p a r t ir d e u n m o m e n to d a d o , la d i s t r i b u c i ó n ganó

t e r r e n o . S e p r o d u c e p a ra d i s t r i b u i r . I n c l u s o la r e p r o d u c c ió n d e

l o s s e r e s h u m a n o s s e h a c e p a ra d i s t r i b u i r a la h u m a n id a d d e o t r a

m a n e ra . E l s i g l o X X h a a p lic a d o m u c h a s c o s a s p e r o in v e n t a d o

p o c a s , a e x c e p c ió n d e la f a b r ic a c ió n m a s iv a d e c a d á v e re s . (112]

Hay q u e e n c o n tra r o tra p a la b ra q u e n o se a “ n u e v a s t é c n i ­

c a s ” . L a s c á m a ra s d e v íd e o n o s o n t a n d if e r e n t e s d e la s d e a n t e s .

Lo q u e m e g u s t a d e e s t a s c á m a ra s e s la p e q u e ñ a p a n t a lla q u e

t ie n e n a u n la d o . E s n e c e s a r io t e n e r t a le n t o y s o l t u r a p a ra u s a r ­

la s b ie n . E n c u a n t o a l s o n id o , s ie m p r e e s e l p a r ie n t e p o b r e d e

la t é c n ic a y d e la t e o r ía . L o s c r í t i c o s h a b la n m u y p o c o d e l s o ­

n id o , e s o s i n o e s e n t r e p a r é n t e s is , c o m o h a c e n c o n l o s a c t o r e s :

“ S o p h ie M a r c e a u , e x t r a o r d in a r ia ” , e x t r a o r d in a r i a en qué, no

lo d ic e n . E l s o n id o n o e s m á s q u e la i l u s t r a c i ó n d e la im a g e n ,

q u e a s u v e z e s u n a ilu s t r a c ió n d e o t ra c o sa . C o m o lo s v id e o ju e ­

g o s r e p r e s e n t a n u n a e n o r m e c a n t id a d d e d in e r o p a ra S o n y , e s

e v id e n t e q u e la p r o d u c c ió n c in e m a t o g r á f ic a s e r á c a d a v e z m á s

d é b il y p e o r . N o s e p u e d e t e n e r t o d o , e n t o d a s p a r t e s , t o d o e l

t ie m p o . (112]
394 Pensar entre imágenes

[ E n e l d ig it a l) y a n o h a y p u e s t a a p u n t o , n i p e r s p e c t iv a , t o d o e s

f l u i d o y t o d o e s n e t o . N o h a y i m p r e s ió n d e l u z . E s e l e s t i l o d e lo s

v id e o ju e g o s , d e la P l a y s t a t i o n , d e in t e r n e t . P r e f i e r o le e r c ie r t a s

n o v e la s d e c ie n c ia - f ic c ió n q u e s u c e d e n e n e l a ñ o 3 0 0 0 . [112]

B a z i n e s ta b a m u y lig a d o a la im a g e n f o t o g r á f ic a . H a b r í a e s c r i ­

t o s o b r e e l d i g i t a l , p e r o n o h a b r ía h a b la d o d e o n t o lo g ía , p o r q u e

e n r e a lid a d n o h a y im a g e n d ig it a l: u n a im a g e n e s u n a im a g e n ,

s e a p ic t ó r ic a o n o , e t c . S ie m p r e h a b rá u n s o p o r t e , in c lu s o si

n o h a y b a n d a s o s i , p o r e je m p lo , s e r e e m p la z a n p o r t a r je t a s .

La ó p t ic a no c a m b ia . M i e n t r a s te n g a m o s o jo s , n o c a m b ia rá .

L o s o b je t iv o s a c t u a le s n o s o n m u y d if e r e n t e s d e l o s q u e t e n ía n

lo s L u m ié r e . P a ra AUemagne neufzéro , e l p r i m e r g u ió n d e c ía q u e

E d d ie C o n s t a n t in e e ra u n o p e r a d o r d e n o t i c i a r i o s c o m o l o s d e

a n t e s , c o n u n a v ie ja c á m a ra . H i c i m o s p r u e b a s c o n u n a c á m a ra

d e 1 9 0 0 q u e n o s p r e s t ó la F ilm o t e c a a le m a n a . M e t i m o s u n a p e ­

l í c u l a e n c o lo r , p e r o e l la b o r a t o r io a le m á n n o s la d e v o lv ió e n

b la n c o y n e g r o . J e a n R o s t a n d d e c ía : “ L a s t e o r ía s p a s a n , la r a n a

p e r m a n e c e ” . P o r e l m o m e n t o , e n c u a lq u ie r c a so . [112)

He ro d a d o u n a p a rte de Éloge de l ’amour e n b la n c o y n e g ro

y o t r a e n c o lo r . S i h u b ie r a t e n id o d in e r o , m e h a b r ía g u s t a d o

r o d a r e l c o lo r e n 7 0 m m , c o n lo q u e a n t e s s e lla m a b a S h o w s c a n ,

q u e d a u n a s e n s a c ió n d e g r a n n i t i d e z . C o m o n o h a b ía d i n e r o ,

e le g í la o p c ió n in v e r s a : r o d a r e n D V . S i e n la é p o c a d e la Nouvelle
Vague h u b ie r a e x i s t i d o e l v íd e o d ig it a l, s e g u r a m e n t e lo h a b r ía ­

m o s u t iliz a d o . N o v e o g r a n d e s d if e r e n c ia s . L o im p o r t a n t e es

q u é se ha c e y p o r q u é s e h a c e . T o d o s e s o s d is c u r s o s s o b r e e l

d i g i t a l, e l D V , n o t ie n e n s e n t id o . H a b r ía q u e r e t o m a r l o s p u n t o

p o r p u n t o . P o r e je m p lo , n a d ie h a b la d e l s o n id o , q u e e s m u y
2000-2002

m a lo . P o r o t r a p a r t e , a c t u a lm e n t e , n o s e p u e d e r o d a r s i n ilu ­

m in a c ió n , i n c lu s o e l v íd e o p r o f e s io n a l e s m e n o s s e n s ib le que

e l 3 5 . H a y a lg o t á c t il e n la im a g e n f o t o g r á f ic a q u e n o s e d a e n

e l v íd e o . N o s e d a e l f e n ó m e n o d e la c a v e rn a . E l d i g i t a l n o s e h a

in v e n t a d o p a ra la p r o d u c c ió n , s i n o p a ra la d i f u s i ó n . S e p u e d e n

m e t e r m u c h a s m á s c o s a s e n u n e s p a c io m u c h o m á s r e d u c id o ,

p u e s t o q u e s o n c if r a s y p u e d e n c o m p r im ir s e . E n e l m e tro , n a ­

d ie q u ie r e i r c o m p r im id o . E n e l d ig it a l, a t o d o s le s g u s t a . P e r o

u n a p a r t e d e la im a g e n s e p ie r d e . E n n o m b r e d e la d i f u s i ó n , la

c a lid a d y la p r e c is ió n s o n m e n o r e s . D ic e n q u e la im a g e n t ie n e

“ c a lid a d d e c in e ” . Q u e d a p o r s a b e r d e q u é c a lid a d s e t r a t a . [112)

A p e s a r d e t o d o , e s p r e c is o d e c ir q u e la s t r e s c u a r t a s p a r t e s d e

la g e n t e n o d e s e a r ía n v e r u n a p e líc u la q u e le s c o n t a r a s u h i s t o ­

r ia . A m í m e g u s t a v e r e l t r a b a jo d e la g e n t e , p e r o u n a lo c u t o -

r a n u n c a s e e s t a r ía m ir a n d o u n a h o r a m ie n t r a s t r a b a ja , s i n o e s

p o r e g o ís m o o n a r c is i s m o . Y o p u e d o m i r a r a u n o b r e r o q u e h a c e

c o n s t a n t e m e n t e e l m is m o g e s t o . E l o b r e r o s e a b u r r i r í a s i t u v ie r a

q u e m ir a r s e . L a g e n t e n o q u ie r e v e r s u v id a , o s ó lo u n p o c o d e s u

v id a . E n e s t e a s p e c t o , lo s a m e r ic a n o s s o n m u y b u e n o s . T o d o lo

f a b r ic a e l e s p e c t a d o r , q u e d is p o n e d e l t r a m p o lín n e c e s a r io . (118)

P a r a a q u e llo s q u e v i n i e r o n j u s t o d e s p u é s d e n o s o t r o s , G la u -

b e r R o c h a , B e r t o l u c c i , e t c . , e l c in e e ra una r e la c ió n con la

r e a lid a d , c o n la I t a l i a m o d e r n a , p o r e je m p lo . L a Nouvelle Vague


e r a u n a r e la c ió n c o n lo im a g in a r io , p a ra u t i l i z a r la p a la b ra e n

u n s e n t id o a d e c u a d o . E s t á b a m o s m á s c e rc a d e lo s h o m b r e s d e

la s c a v e r n a s , d e l m it o d e la c a v e rn a , e n t o d o c a so . L a r e la c ió n
396 Pensar entre imágenes

c o n lo r e a l v i n o m á s t a r d e , a l m is m o t ie m p o q u e la id e a d e q u e

lo i m a g in a r io v e r d a d e r o e x ig e , p a ra e x p r e s a r lo in g e n u a m e n t e ,

p a s a r p o r lo r e a l: r o d a r e n la c a lle , f i l m a r a t u c h ic a o la h i s t o ­

r i a d e t u c h ic a , e t c . E l c in e a m e r ic a n o d e s c o n o c id o t e n ía u n a

r e la c ió n c o n lo im a g in a r io m u c h o m á s f u e r t e q u e e l c in e c o n o ­

c id o . N o s s e n t ía m o s m á s c e rc a d e U l m e r q u e d e J o h n H u s t o n .

M á s a d e la n t e , v o lv im o s a c a e r e n lo r e a l, b u s c a m o s l o im a g i­

n a r i o d e lo r e a l y , p o r a h í, e n c o n t r a m o s q u e lo s d o s v a n j u n t o s .

P a r a n o s o t r o s , e s a s p e líc u la s n u n c a e n v e je c ía n . T o d a v ía a h o ra

s ig u e n s i n p a r e c e r m e p e líc u la s a n t ig u a s .

P e r o , h o y e n d ía , u n a p e líc u la d e h a c e c in c o a ñ o s e s y a u n a

p e líc u la a n t ig u a . E l c in e s ie m p r e h a o p ta d o p o r e l p re s e n te .

T o d o e s o s e s it u a b a e n e l o r d e n d e la p a s ió n y d e la d u d a . D e

r e p e n t e , s u r g ía u n c o n t in e n t e d e l q u e n u n c a h a b ía m o s o íd o h a ­

b la r . [112]

V im o s Tartufo , d e M o l i e r e , c o m o c in e m u d o . N o s o t r o s , q u e

s o m o s f r a n c e s e s , c o n o c ía m o s e l t e x t o d e M o l i e r e y v i m o s u n a

p e líc u la a le m a n a m u d a . Y n o h a b ía n in g u n a d if e r e n c ia . N o v e ía ­

m o s d if e r e n c ia e n t r e u n a p e líc u la m u d a o s o n o r a . N o e s m á s q u e

u n a d if e r e n c ia t é c n ic a . H a c e p o c o , a lg o m e lla m ó la a t e n c ió n .

N a c í e n 1930. Y u n d ía m e d i c u e n t a d e q u e m i m a d r e , a n t e s d e

m i n a c im ie n t o , n o h a b ía v i s t o m á s q u e p e líc u la s m u d a s . E s a lg o

s o b r e lo q u e n u n c a h a b ía r e f le x io n a d o . (113]

A p e n a s p u e d o a c o r d a r m e d e m i e d a d a d u lt a , p e r o m e a c u e rd o

m u y b ie n d e m i in f a n c ia . Y , a h o r a , d e m i e d a d a c t u a l. Y te n g o

e l p r e s e n t im ie n t o d e q u e a la j u v e n t u d , q u e t e r m i n a a l o s 2 5
2000-2002 397

a ñ o s , n o le a lc a n z a p a ra c o n o c e r la v e je z d e la p r o p ia j u v e n t u d .

Lo m is m o p a sa c u a n d o s o m o s a b u e lo s o e n v e je c e m o s . E n cam ­

b io , s o b r e la e d a d a d u lt a n o s e p u e d e d e c ir lo m is m o . C o m o

a d u lt o , u n o e x is t e s ó lo a n i v e l s o c ia l. U n o e x is t e r e a lm e n t e ,

p e r o la e d a d a d u lt a n u n c a e s c o n t a d a . N i s iq u ie r a e n la s g r a n ­

d e s n o v e la s . E n la s n o v e la s d e P r o u s t p u lu la la g e n t e jo v e n . Y d e

r e p e n t e , a l f in a l, u n o l o s v u e lv e a e n c o n t r a r , v i e j o s . P e r o l o q u e

h i c i e r o n e n t r e t a n t o n o s e s a b e . (113J

Éloge de Vamour c u e n t a a lg o d e la h i s t o r i a d e la s t r e s e d a d e s :

h a y jó v e n e s , a d u lt o s y v ie jo s . Y e s e a lg o q u e s e c u e n t a e s u n o d e

lo s m o m e n t o s , u n o d e l o s c u a t r o m o m e n t o s d e l a m o r . A s a b e r:

e l e n c u e n t r o , la p a s ió n f ís ic a , y d e s p u é s la s e p a r a c ió n , y d e s­

p u é s e l re e n c u e n t ro ... Y t ú , ¿ q u é v a s h a c e r a h í? ¿ Y t ú ? [115]

C uando o ig o h a b la r d e la s m u je r e s a la s q u e f ilm é y am é,

p ie n s o e n e llo , p e r o m e p a re c e c o m o s i f u e r a o t r a v id a . C r e o

que e lla s e sta b a n m ás d e c e p c io n a d a s q u e y o ... P a ra m í, e ra

c o m o u n a p a n t o m im a , u n a e s p e c ie d e perfom ance. Am ábam os a

la s m u je r e s c o m o a c t r ic e s . A m a b a s e l c in e a n t e s q u e a la s m u ­

je r e s . E s o v i n o d e s p u é s . . . c a s i d e m a s ia d o t a r d e . P o r q u e c u a n d o

e m p ie z a s a h a c e r c in e a lo s t r e in t a , o u n p o c o a n t e s , y a u n q u e

e s o n o e s n e c e s a r ia m e n t e u n a v e n t a ja , h a y u n a d if e r e n c ia e n t r e

t u e d a d r e a l y t u e d a d e n t é r m i n o s d e a c e r c a m ie n t o c in e m a t o ­

g r á f ic o . [116]

En e l c in e s e p a r t e d e v a r io s p a ra n o h a c e r m á s q u e u n a s o la

p e líc u la . E s s u o r ig in a lid a d . E l c in e e s t á m á s c e rc a d e l f ú t b o l q u e

d e l e s q u í. N o s g u s t a m u c h o s e r v a r io s , a m í t a m b ié n . E n c a m b io ,
398 Pensar entre imágenes

m e g u s t a m e n o s e s t a r t a n t o m á s s o lo c u a n d o s o m o s v a r io s . E s t a

s it u a c ió n s e h a a g ra v a d o c o n e l p a s o d e l t ie m p o , p o r q u e h a y

m e n o s r e g la s , m á s m ie d o y m e n o s r e s p o n s a b ilid a d e s . C a d a u n o

s e q u e d a e n s u c o m p a r t im e n t o . E s o p u e d e e n te n d e rs e e n u n a

c o m p a ñ ía d e s e g u r o s , p e r o e n e l m a r c o d e u n a p e líc u l a , s e m e ­

ja n t e c o m p a r t im e n t a c ió n m e p a re c e a lg o r a r o . [112)

S e h a p e r v e r t id o c o m p le t a m e n t e la n o c ió n d e a u t o r t a l y c o m o

la i m p u ls ó la Nouvelle Vague. En e sa é p o c a , s e c o n s id e r a b a q u e

e l g u io n is t a e ra e l a u t o r y e l d ir e c t o r u n r e a liz a d o r , u n f u n c io n a ­

r i o , c o s a q u e e r a n m u c h o s d e lo s g r a n d e s c in e a s t a s a m e r ic a n o s ,

c o m o C u k o r , a l q u e c o n t ra t a b a n s o b r e t o d o p o r s u t a le n t o p a ra

d i r i g i r a c t r ic e s . A C a p r a o a S t e v e n s , p o r n o h a b la r d e C h a p l i n ,

s e l o s c o n s id e r a b a c o m o a u t o r e s , p e r o e ra e n t a n t o q u e p r o d u c ­

t o r e s o c o p r o d u c t o r e s . C o n e l p a s o d e l t ie m p o , H i t c h c o c k f u e

c o n s id e r a d o d e n tro d e l c in e com o C h a t e a u b r ia n d d e n tro de

la lit e r a t u r a . P r o g r e s iv a m e n t e se fu e h a c ie n d o a lg o e v id e n t e ,

d e t a l m a n e ra q u e n o h e n e c e s it a d o f i r m a r la s t r e s c u a r t a s p a r ­

t e s d e m is p e líc u la s . A c t u a lm e n t e , s e c o n s id e r a q u e e l d ir e c ­

t o r d e f o t o g r a f ía e s e l a u t o r d e la f o t o g r a f ía . A n t e s h a b ía t r e s

g ra n d e s d ir e c t o r e s d e f o t o g r a f ía , c a d a u n o c o n s u e s t i l o p r o p io .

L a f o t o g r a f ía d e la W a r n e r n o e ra la d e la P a r a m o u n t . E n I t a l i a

y t a m b ié n e n F r a n c ia h u b o g r a n d e s d ir e c t o r e s d e f o t o g r a f ía . [112]

A v e c e s , a m o d o d e c r ít ic a , le s d ig o a l o s t é c n ic o s : “ O s g u s t a

m u c h o e l c in e , p e r o a l c in e n o le g u s t á is m u c h o ” . L o s p o c o s

a r t í c u lo s d e L a n g l o i s s o n m u y e s p e c íf ic o s a l h a b la r “ d e ...” , i n ­

c lu s o s i s e c o m p a r a n c o n o t r o s a r t íc u lo s d e la é p o c a , c o m o lo s
2000-2002 399

d e D e l l u c , q u e e r a n m u y s u b je t iv o s . C u a n d o J e a n - G e o r g e s A u -

r i o l h a b la b a d e M a r y D u n c a n , la a c t r i z d e The R iver [d e F r a n k

B o r z a g e ] d e la q u e e s ta b a e n a m o r a d o , e r a a lg o n u e v o . U n c r í t i c o

d e p i n t u r a n u n c a h u b ie r a h a la g a d o a u n a m o d e lo p o r m á s q u e

e l p i n t o r e s t u v ie s e e n a m o ra d o d e e lla . L a Nouvelle Vague m a n t u ­


v o e s t a p o s t u r a e x t r e m a d a m e n t e s u b je t iv a . T r u f f a u t s e i m p u s o ,

p o r e l c o n t r a r io , d e u n m o d o p a r t ic u la r m e n t e c la r o e i n c i s i v o ,

la e x ig e n c ia d e h a b la r de la s p e líc u la s . S u g r a n a r t í c u l o , “ C i e r t a

t e n d e n c ia d e l c in e f r a n c é s ” , c o m p a ra b a e l t e x t o d e A u r e n c h e

y e l t e x t o d e B e r n a n o s . T r u f f a u t s im p le m e n t e d e c ía : “ J u z g u e n ” .

D a n e y f u e u n o d e l o s ú l t i m o s e n h a c e r e s e t r a b a jo . D e s c r i b í a

e l h e c h o , lu e g o u n o t e n ía g a n a s d e i r o n o , y e n to d o c a so se

ju z g a b a s o b r e c o s a s c o n c re t a s . E n s u a r t íc u lo s o b r e UAmant , ha­

b ía u n p á r r a f o e n t e r o d e d ic a d o a u n b o t ín : c o m p r e n d e m o s q u é

p a sa . I g u a l q u e c u a n d o R iv e t t e h a b la b a d e l travelling de Kap'o:
l o d e s c r ib e s im p le m e n t e , c o m o T u c í d i d e s d e s c r ib ía la s G u e r r a s

d e l P e lo p o n e s o . E s t a d im e n s ió n h a d e s a p a r e c id o , y a n o s e v e la

p e líc u la . S i m e d ic e s q u e e s b u e n a , m e lo t ie n e s q u e m o s t r a r . [n8|

M e p a r e c ía q u e y o e ra p e o r q u e o t r o s . H a c ía u n a e s p e c ie d e

c r í t i c a d e h u m o r q u e m e h a c ía e x i s t i r c u lt u r a lm e n t e . T r u f f a u t

e ra e l m e jo r c r ít ic o . R o h m e r e r a e l m á s u n i v e r s i t a r i o . S i h i c i e ­

ra u n a h is t o r ia d e la c r ít ic a l i t e r a r i a fra n c e sa , y d ig o l i t e r a r i a ,

e s t a r ía n D i d e r o t , B a u d e la ir e , M a l r a u x , É l i e F a u re y d e sp u é s

T r u f f a u t y D a n e y . S e p o d ía d i s c u t i r c o n D a n e y . [112]

En Elogiemos ahora a hombres famosos, Agee d ic e q u e le pone

f u r i o s o e l d e s c o n o c im ie n t o d e la c á m a ra , e n u n s e n t id o a m p lio :
400 Pensar entre imágenes

s a la d e g r a b a c ió n , e t c . S e c re e q u e la c á m a ra s ie m p r e f i l m a d e

f r e n t e , q u e s e v e lo r e a l p o r q u e e s f ija d o f r o n t a lm e n t e . E l v e r ­

d a d e ro c o n t r a c a m p o d e b e e s t a r grosso modo e n e l e je . P a r a e s ­

c u c h a r a l o t r o , h a y q u e p o n e r la c á m a ra d e t r á s , p a ra n o v e r s u

r o s t r o y e s c u c h a r lo a t r a v é s d e q u ie n o y e . E s t o lo e n c o n t r a m o s

e n W e lle s : la g e n t e s e m u e v e m u c h o , h a y m u c h a s s o m b r a s , m u ­

c h a s c o s a s e s b o z a d a s e n m o v im ie n t o , in c l u s o e n p e líc u l a s c u y o

m o n t a je n o h i z o , c o m o The L adyfrom S han ghai (112]

E l c in e d e a h o ra es u n c in e d e g u ió n . D e s d e G u te n b e rg ,

e l te x to h a t r iu n f a d o . H u b o una la r g a lu c h a , m a t r i m o n i o o

r e l a c ió n , e n t r e la p i n t u r a y e l t e x t o . D e s p u é s , e l t e x t o a c a b ó

g a n a n d o . E l c in e e s e l ú l t i m o a r t e d e la t r a d i c i ó n p ic t ó r i c a . S e

h a b la m u c h o d e la s im á g e n e s , p e r o n o h a y m á s q u e t e x t o . E n

l o s o r d e n a d o r e s , h a y m á s t e x t o q u e im a g e n . E l t e x t o p u b l i c i ­

t a r io y e l c o m e n t a r io s o n l o s q u e d o m in a n . N o s é q u é c r i t i c a

la c r í t i c a d e c in e . S e d e d ic a a e x a m in a r s u s p r o p i a s id e a s y

lu e g o la s d e s a r r o lla a p r o p ó s it o d e u n a p e líc u l a . H a y q u e h a ­

b l a r d e la s c o s a s , s i n o , n o s e p u e d e d i s t i n g u i r Guerra y p az de

K in g V id o r y Guerra y p az d e T o l s t o i . S e im p o n e u n le n g u a je

b á s ic o : a la d e r e c h a , a la i z q u i e r d a , e s t á c a lie n t e , e s t á f r í o .

H a y q u e h a b la r v i n i e n d o d e la p e líc u l a y n o y e n d o a la p e l í c u ­

la . S i r e t o m á r a m o s t o d a s la s e n t r e v i s t a s q u e s e h a n h e c h o e n

Cahiers a l o la r g o d e c in c u e n t a a ñ o s , v e r ía m o s q u e la p r i m e r a

p e r s o n a s e u s a b a a l p r i n c i p i o m u c h o m e n o s . L o s c in e a s t a s h a ­

b la b a n s o b r e t o d o e n t e r c e r a p e r s o n a ( é l, e lla , e s t e . . . ) . A h o r a

h a b la n d e e l l o s m is m o s y n o d e la p e líc u l a . H o y d ic e n : “ H e
2000-2002 401

querido hacer esto ” . Nos gustaría que hablaran de lo que se


ha hecho. I112]

La imagen casi no existe hoy en día. En cam bio, existen mu­


chas palabras sobre una imagen y su com entario. Cuando ob­
servamos la historia del cine, vemos que em pezó siendo mudo,
pero podría haber sido sonoro. Las técnicas existían, podía ha­
cerse en 1900 un disco que se sincronizara con el proyector.
En la época del cine mudo, en que las palabras del sonoro no
existían, cualquier espectador — incluso menos cultivado que
nosotros— com prendía la totalidad de lo que sucedía. Intenta
ver ahora los telediarios sin el sonido y trata de averiguar qué
dicen; no se saca gran cosa.

A lgo ha desparecido — exagero un poco, pero siempre me


pregunto qué vino en primer lugar: ¿la imagen, que es un len­
guaje en sí mismo, o el lenguaje escrito? Para ilustrar esta idea,
me remito a M oisés, que vio un arbusto en llamas. N o volvió
diciendo: “ He visto una parte del bosque en llamas” Volvió con
los diez mandamientos. Entre un arbusto en llamas y los diez
mandamientos, ¡hay una ligera diferencia! H izo la L ey. Ahora
ya no son las imágenes las que hacen la ley. Puedes ponerles
el com entario que quieras: son educadas, son amables, el cine
en sí mismo no es malvado. La literatura lo es y siempre es a
través de los discursos com o los tiranos em brutecen o utilizan
a la gente, [no]

M e lim ito a señalar que es un país en el que los habitantes


no tienen nombre. “A m erican o” no significa nada: los m exica­
nos o los brasileños también son americanos. Y Brasil también
constituye unos Estados Unidos; Canadá, también. A sí pues,
402 Pensar en tre imágenes

¿qué nos revela esto sobre ellos, sobre su historia? M i hipótesis


es que, en realidad, no debe sorprendernos que un país en el
que los habitantes no tienen nombre necesite las historias de
otros. C om o nosotros, ellos buscan el origen, pero, al no tener
una larga historia, tienen que buscarla en los otros: en Vietnam ,
en Sarajevo... (115)

A la gente le gustan m ucho las imágenes. Si les dices: “ Ir


a m orir por la patria” , ¡pues lo hacen! D icen que no vemos más
que imágenes por todas partes, pero no ves una sola imagen que
te hable. Digam os algo sencillo: por ejem plo, eres una chica
y estás enamorada de un chico. Si ves que besa a otra, no te
hacen falta palabras, es una imagen. Y se ven muy pocas. Siem ­
pre está el com entario de la locutora por encima. Las únicas
cosas que se pueden ver sin sonido en la televisión son algunos
deportes, si te gustan. A mí me gusta el tenis, pero sin el com en­
tario de Jean-Paul o de X, o de tal jugador que, cuando Agassi
da un golpe de derecha, me dice: “ ¡Oh lá la, m enudo golpe de
derecha!” ... Eso, no, por favor, [no]

N o creo lo más mínimo en las pequeñas cámaras. El lápiz


se inventó hace m ucho y no por ello hay cien mil com o G oya
o com o Rembrandt. H ace falta cuando menos eso que llama­
mos talento, se tenga un poco o m ucho, no siempre, que tiene
que ver con el tem peram ento personal, con el m edio en el que
se vive. Esas pequeñas cámaras no filman absolutamente nada.
2000-2002 4 03

C o n ellas se comenta: “ He filmado a René V autier” Pero eso,


¿qué quiere decir? ¿Qué se hace con ello?

A m enudo los estudiantes me preguntan: “ ¿Q ué hay que ha­


cer para hacer cine?” . N o les hablo de la rutina, pero, ¿cómo se
hace?, ¿cómo se aprende? Esas pequeñas cámaras pueden ser­
vir. Siem pre les digo, también a los Palestinos: “ Film ad vuestro
día a día, vuestra jornada real, no com o lo contaría la policía
(M e he levantado esta mañana, me he vestido, me he lavado
los dientes, me he tomado un café, he ido a la escuela o al tra­
bajo, he cogido el metro...). En el fondo sabéis que eso no es
vuestra jornada; tratad de mostrarla, o de decirla, mostrando
lo que podáis y después, si habéis conseguido hacer algo, tratad
de ponérselo a uno o dos amigos o parientes y preguntadles si
están de acuerdo en pagar cuarenta francos por verlo. Si no
están de acuerdo y tenéis valor, com o René Vautier o com o yo,
continuáis y os dais cuenta de que no habéis conseguido hacer
una película; quizá en ese m om ento prefiráis ir a H ollyw ood,
pero eso es decisión vuestra” , [no]

E l cine es com o el fútbol: nadie duda en dar su opinión,


en d ecir que es formidable o asqueroso. E l cine es un arte m u­
íante, que viene al final de algo,'qu e es un signo de algo. Por
esa razón el últim o capítulo de Histoire(s) du cinema se titula Los
signos entre nosotros. A hora todo el mundo puede decir: “ Yo hago
cin e” . Y la prensa añade por escrito: “ C o n las pequeñas cámaras
digitales, todo el mundo puede llegar a ser cineasta” . Pues bien,
amigos, llegad a serlo.
4o4 Pensar en tre imágenes

H ay un cine de sábado tarde, no hay una pintura de sábado


tarde. A lgo perm anece. M e gusta decirle a A nn e-M arie que
siempre lograrem os hacer una pequeña película, incluso si no
la ve nadie. [112)

Q uerría hablar de un aspecto que siempre es injusto respec­


to a A nn e-M arie. Cuando nos preguntan: “ ¿Cóm o trabajáis
juntos?” , deberíamos responder: “ C om o dos cineastas que se
entienden bien, que hacen cosas juntos o separados...” . La di­
ferencia entre nosotros es que ella se sintió atraída por el cine
m ucho antes que yo. A mí no me interesó hasta los 18, fue algo
que llegó lentamente. A ella, en cam bio, el cine es algo que
le atrajo desde la infancia, física y naturalm ente, la proyección,
la luz. Sim plem ente quiero dejar claro eso. [117)

Los Straub trabajan en tándem, en la misma bicicleta, uno


delante y el otro detrás. Nosotros tenemos dos bicis. (117)
2003-2007

El título siempre viene antes. El único título que encontré des­


pués de hacer la película fue Á bout de soujj¡eyy no me gusta nada.
Para el siguiente, tuve la idea del título, Le Petit Soldat, antes in­
cluso de saber cómo sería la película. Los títulos se convierten en
paneles indicadores artísticos. El título me dice en qué dirección
debo buscar. Notre musique, por ejemplo, es nuestro A D N , es nues­
tro recorrido, es lo que somos nosotros mismos. [118]

Q uería que la película llevara la huella del conflicto Israel-


Palestina, un conflicto del que A n n f-M a rie M iéville y yo nos
sentimos muy cercanos desde hace m ucho tiempo. D e hecho,
nos conocim os en la librería palestina en París. En tanto que
marginados, expulsados de nuestro jardín cinem atográfico
por lo que llamamos cine americano, me siento cerca de gente
com o los vietnam itas, los palestinos... En tanto que creadores,
hemos acabado por ser vagabundos. Durante m ucho tiem po me
decía que estaba en los márgenes, pero que el margen es lo que
perm ite a las hojas m antenerse juntas. A h ora ya he salido del
margen, me siento entre las páginas. [118]
40 6 Pensar en tre imágenes

Evidentem ente, no es azaroso que el cine americano pueda


invadirlo todo, es el caballo de Troya de los Estados Unidos
desde la Primera G uerra Mundial... En cierto modo, es el cine
americano el que ha ido a Irak. Com o hemos podido ver en tele­
visión. Y no digo eso contra Dos Passos, Hemingway, Nathaniel
H aw thorne, Thoreau... ¿Sabes por qué los americanos han ido a
Irak? El inconsciente de su gobierno sabe que allí hay una civili­
zación, la civilización sumeria. Y esa gente que no tiene historia,
sólo doscientos años, buscan nichos. Entonces cogen y van a
Irak, no por el petróleo sino por Sumeria. [118)

Esperaba que Éloge de Vamour llamaría al menos la atención so­


bre el abuso que constituye esa palabra y sobre el hecho de que
los habitantes de Estados Unidos carecen de nombre. También
por eso fueron a hacer la guerra a Irak — si el petróleo paga los
gastos de expedición, todo es beneficio; pero la razón principal
es que buscan llenar un vacío, porque no tienen raíces, no vienen
de ningún lado y eso les da miedo. Necesitan ir allí donde dicen
que em pezó la historia.

A l mismo tiem po, H ollyw ood produce Troy, que va en el mis­


mo sentido: lo consideran un origen, cuando no hay origen.
El origen está ligado al deseo de ser único, de no tener contra­
campo. H ay un fantasma, una psicosis del origen. Pero es difícil
mostrarlo, com partir lo que se muestra. Por ejem plo, si acerco
dos situaciones, dirán: “ Godard afirma que la Shoah sufrida por
los judíos y la N abka sufrida por los palestinos es lo mismo” .
¡Claro que no! Es com pletam ente idiota. E l cam po y el contra-
cam po no com portan ninguna equivalencia, ninguna igualdad,
sino que plantean una pregunta. (119)
2003-2007 407

Siem pre me había impresionado que nadie hubiera advertido


que aquéllos que estaban al límite de su existencia física y esta­
ban em pezando a abandonarse un poco, aquéllos que esperaban
morir y ya no formaban ni siquiera parte de la familia de los
deportados que hacían lo que podían, eran llamados “ M usul­
manes” . Pensé entonces que tenían que haber sido los alemanes
quienes les habían puesto ese nombre, lo cual resulta extraño:
¿por qué no los llamaron “ perro” o “ m ugre” «o todos esos nom­
bres que usaban para los judíos o los gitanos o tantos otros? [120]

Nos quedamos sin el contracam po, sin un verdadero retorno.


Se quiere evitar toda posibilidad de relación verdadera. El con ­
tracampo es la presencia del otro. Para los americanos, se ha
convertido en lo mismo. El otro no interesa. N unca han hecho
la diferencia entre una cámara y un proyector. El contracam po
de la enferm edad es, para los m édicos, el medicamento. Para
mí es una tendencia y, también, una tendencia contradictoria.
Pero, en “ contradicción” , la gente sólo oye una palabra y no dos:
contra-dicción. H ace treinta años em pecé a ju gar a tenis porque
me devolvían la pelota, una y otra vez, a mi campo. A hora ya no
juego. (121]

Es lo que dice Bernard Eisenschitz: la grandeza del cine so­


viético consiste en haber ignorado el cam po-contracam po. N o
408 Pensar en tre im ágenes

sé cóm o surgió esta cuestión de ping-pong, de tac-tac-tac-tac...


seguram ente vino del cine am ericano, porque en el cine fran­
cés eso tam poco se había hecho. N o sé... Q uizás surgió en el
m omento del nacim iento de las grandes sociedades de produc­
ción, de los estudios, con los jefes de producción (los producto­
res) y cuando había un debate entre el productor y el director,
una especie de cara a cara que no existía en el cine soviéti­
co, ya que, en esa época, no había productor, sino que era el
Estado el que ponía el dinero — había comisarios políticos o
culturales, pero no había productor. D e ahí, probablem ente,
el aspecto del cam po-contracam po, que me repugna actualm en­
te y que algunos directores que nos gustaron lo utilizan mucho
menos. El más conocido es H itchcock, o Welles, u otros. (122]

E l contracam po nunca ha existido, no ha tenido tiempo:


el cine ha cam biado, el sonoro, los media, de modo que es
cam po-cam po. En el cine soviético de los años vein te, en el
cine m udo, los intertítulos desem peñaban a m enudo de ma­
nera todavía rudim entaria la función de contracam po. A p orta
una respiración, aporta otra idea, el diálogo no puede hacerse
com o en el teatro o com o en todas las películas de hoy en día.
La cámara sirve para algo. C u and o ya ha servido para filmar
a C a ry G rant, no puede servir para filmar a Rosalind Russell
porque, si no, uno y otro son equivalentes y ni siquiera se p en ­
saría que uno es un hom bre y el otro una m ujer salvo por el
guión que establece la seducción, etc. Esto es lo único que
quería decir.
2003-2007 4 og

El verdadero contracam po no tiene que ser forzosam ente


otra imagen. Puede ser otro texto que hace que la im agen si­
guiente sea necesaria. (122]

L a cám ara es el verdadero contracam po del proyector, y las


buenas películas parten del contracam po, de la cámara. Las
películas que me han gustado en los últim os años, com o D u
soleil pour les gueux de A lain G uiraudie, Sih [L a manzana] de Sa-
mira M ajm albaf, A n A n gel a tM y Table de Jane Cam pion, D istant
Voices de Teren ce Davies, K airat de D arejan O m irbaiev, Aprés
la re'conciliation de A nn e-M arie M iéville, Saltim bank de Jean-
C lau d e B iette, las películas de L u c M oullet, son películas que
necesitan de la cámara, que parten de esa necesidad para p ro ­
ye cta r lo que tienen que decir. M ientras que la casi totalidad
de las películas em pieza por el proyector, porque los cineastas
ya quieren d ecir algo antes de filmarlas. V iolentan la cámara,
la som eten a un discurso, dicen “ voy a filmar esta manzana por
esto y aquello, porque tal tipo ha dicho que...” . (122)

Porque la cám ara forma parte de lo real. H ay que partir de lo


que uno tiene, para un escritor, lo real es el lápiz y la página en
blanco. Si uno filma a alguien que ama, más vale em pezar por
filmarlo de espaldas, en todo caso, si se filma de cara, hay que
hacerlo pensando que hay una espalda. (122)

L a retórica oficial, académ ica, del cine, ha im puesto este tipo


de bloqueo del pensamiento: una mirada tiene que seguir una
orientación im puesta, en relación con un paisaje que aparece
4 io Pensar en tre im ágenes

en el plano siguiente. Todo lo demás está prohibido. D e golpe,


ya no se puede pensar. [122]

H ace siete u ocho años, se propuso hacer de Sarajevo la ca­


pital cultural de Europa. Era una buena idea pero, finalmente,
se convirtió en una decisión burocrática que se lleva de ciudad
en ciudad, de O porto a L ille, pero, ¿qué es eso? En Sarajevo,
por todas partes se siente una relación con la historia, con otra
cosa. C o n los tranvías... eso no lo sientes si coges el tranvía en
L ille, esa sensación de estar en una m olécula de A R N , cargada
de inform ación, que se desplaza en un espacio que tiene un
pasado. D esde la prim era vez que fui a Sarajevo, sentí que algo
me decía: ve allí. Era un lugar que necesitaba una cámara y no
un proyector.

A veces veo los programas de debate para ejercitarm e, para


ver si todavía me queda el gusto por discutir, si aún podría co ­
locar tres réplicas. Com o hablo con pocas personas, pues veo
esas cosas. Pero la imagen que intento ver es la de las personas
que hay detrás, lo que llaman público, o los ciudadanos. E n la
tele, se ve muy bien qué es la dem ocracia: están los ciudadanos,
mudos; están los nobles o los parlamentarios o el gobierno, en
torno a una mesa; y después hay un animador. Eso es la dem o­
cracia. Es una imagen. |n8)

Y después, acabas teniendo un poco de respeto por esos v ie ­


jos de la Academ ia francesa. N o sale la palabra exacta. A sí pues,
se pone una palabra detrás de otra, y eso es la tecnología. Los
móviles no hacen que te com uniques. D espués, esto seguirá
2003-2007 411

cambiando y se acabarán pasando las películas o los discos por


el móvil... La gente quiere que eso cambie, pero así no se facili­
tará el uso de las palabras. Cuando nosotros empezamos a hacer
películas, era m uy sencillo. Éramos introvertidos pero, proba­
blem ente por eso, teníamos ganas de hablar de chicos y chicas
com o los que conocíamos. L o que les reprochábamos a las pelí­
culas de entonces es que no hablaban de los jóvenes. Pensamos
que el cine podía servir para eso, para ver algo que no vemos
por nosotros mismos. Teníamos esa idea de que la cámara está
hecha, com o el m icroscopio o el telescopio, para ver lo que no
vemos. Por ejem plo, tu amiga. A tal amiga yo la veo así, a simple
vista, pero... ¿no habrá otra cosa por ver, algo que ni siquiera ella
ve y que y o podría mostrarle?... ¿Algo que quizá puede mejorar
mi vida? Yo diría que el proyector no existía en ese momento.
Un proyector es el que tiene un proyecto, que tiene leyes, algo
escrito. La ley se puede proyectar. Cuando la película se ha ro­
dado, puede proyectarse porque también se ha convertido en
ley. Pues bien, nueve de cada diez películas actuales se filman
con un proyector y no con una cámara. Y la televisión es la pru e­
ba m ultiplicada por novecientos mil millones. |n8]

Antes decíamos que hacíamos las películas para doscientos mil


posibles amigos, a buen seguro que hoy son muchos menos. [119]

Si desde hace algún tiem po me opongo a los fabricantes de


texto en oposición a los fabricantes de imágenes, sobre todo en
el cine, es porque el texto se ha vuelto demasiado dominante.
Por ejem plo, muchas fotos de reportaje pueden decir algo en sí
412 Pensar en tre im ágenes

mismas, pero su sentido se ve transformado según la leyenda que


se les ponga. O tro ejemplo: el cuadro de Picabia que muestra un
perno. L o tituló Retrato de una joven americana en estado de goce. N o
es que tuviera que haberlo titulado simplemente “ Perno” , pero
eso crea una oposición entre dos imágenes: la leyenda, que es
también una imagen, y la pintura, mientras que la tercera ima­
gen no está hecha. El cine tiene como función hacer las tres,
incluyendo esta tercera imagen que no es visible, pero que está
para hacer sentir.

M e acuerdo de lo que escribía el filósofo L éon Brunschwig:


“ El uno está en el otro y el otro está en el uno. Y eso son las tres
personas” . La mayor parte de la gente dice: “ Y eso son las dos
personas” . El cine puede decir com o Brunschwig. Pero no le
han dejado hablar, el conjunto de los realizadores y de los espec­
tadores prefieren decir: “ Y eso son las dos personas” . Algunos
incluso añaden: “ H ay una de ellas que está bien y la otra no” . S i­
guiendo con Brunschwig, en un pequeño libro que recom iendo,
Pascal et Descartes, lecteurs de Montaigne , recuerdo que había una
frase (no leo los libros enteros, com o tam poco veo las películas
enteras, no se puede ver todo de una vez): “ M ontaigne dijo: ‘yo
dudo’. Descartes dijo: ‘yo sé’. Y Pascal dijo: ‘yo creo ’ ” . Una bue­
na imagen es una buena com binación de tres en relación con
aquello de lo que se habla: Sarajevo, Palestina y otra cosa distin­
ta... Una buena imagen tiene un largo camino tras de sí. [123]

N o sé si los estudiantes conocen la historia de “ La Rosa


Blanca” 7. Había pensado hacer una película, pero no se acabó
2003-2007 4i 3

haciendo. M e acuerdo de una frase de ellos, de S o p h ie y de Hans


Scholl, que puse en Notre musique y que dice así: “ El sueño del
individuo es ser dos. El sueño del Estado es ser uno solo” . I124]

Rodé Allem agne neu fzéro y Éloge de l ’amour en un estado un


poco de sonambulismo, por así decir, sonambulismo personal,
mientras que, en Notre musique, había algo nuevo, buenas o ma­
las hierbas que em pezaban a crecer otra vez. (122]

La idea de Notre musique cam bió poco a poco. Un año o dos


antes de la película, fui a Sarajevo dos o tres veces, donde ten e­
mos un amigo que se ocupa del centro cultural A nd ré M alraux,
y la impresión que me causó esa ciudad... Prefiero ir más tarde
a lugares donde han sucedido catástrofes: la gente siempre va
cuando sucede, hacen películas, hacen travellings , hacen mu­
chas cosas y luego, más tarde, ya no hay nadie. Y en el momento
en que no hay nadie... Prefiero, pues, ir más tarde: cuando su ce­
de algo, hay que continuar viviendo o bien renacer, y Sarajevo
me causó una gran impresión, muy fuerte. Y me dije: éste es el
lugar. Surgió del decorado. [122]

7 En 1995, André S. Labarthe preguntaba a Godard sobre el plano de Allemagne


neufzéro en que se habla de la chica decapitada y, con el sonido de una máqui­
na de escribir, se ve una rosa. Godard respondía: “ No tienen relación para el
espectador. Pero la relación existe. Si no, no se me hubiera ocurrido, no soy lo
suficientemente bueno. Se trata de Hans y Sophie Scholl, y su pequeño mo­
vimiento en 1942-43, que se llamaba La Rosa Blanca. Los detuvieron cuando
distribuían en la universidad octavillas escritas a máquina” [101) \N. de los E.\
414 Pensar en tre im ágenes

L a gente, incluso los críticos, nuestros amigos del periódico


Liberation, confunden a las dos chicas (O lga y Sarah A dler) y la
verdad es que me pregunto cóm o es posible.

Según mi amigo Elias Sanbar, si hay m ucha confusión, lo cual


me parece exacto, es porque se trata de la situación en Sarajevo.
Desde esta perspectiva, desde el punto de vista clásico del tér­
mino “ docum ental” , es un docum ental. H abría podido filmarse
durante la semana de los Rencontres Intemationaux du Livre con
una cámara pequeña y con los invitados que asistían ese año,
com o fui y o mismo. Luego, se expandió a un rodaje de 35 mm.

Elias Sanbar decía que nadie está en su lugar en esta película.


N i tan siquiera la ciudad misma está en su lugar, lo cual provoca
que la gente, digamos los críticos de cine, no saben qué actitud
adoptar porque ellos mismos sienten que no están en su lugar.

La historia de dos chicas... al principio pensaba hacer sólo


una, y era Sarah A dler, la cual no quería interpretar Ifigenia, la
mártir, la kam ikaze. Ella admitía mi opinión y tenía la suya pro­
pia. A sí que pensé en desdoblarla. Para mí, son dos hermanas,
com o se dice de algunos, de personas que van cada una por su
lado, que hay algo fraternal entre ellas.

E s t a m o s e n u n a é p o c a e n la q u e s e i n t e r p r e t a a m u e r t e . A s í

q u e , c u a n d o n a d ie e s t á e n s u lu g a r , s e p r o d u c e u n a c o n f u s ió n

t e r r i b l e . [122]

C reo que también venía de un espíritu más bien de polém i­


ca y de discusión, para ir un poco contra la idea — más bien
2003-2007 4*5

tópica— de personaje tal y com o existe aún en el cine o en


la mayoría de las críticas o recensiones: cuando hablan de una
película, hablan de lo que le sucede al personaje, cuentan sus
aventuras, etc. Se trataba entonces de cuestionar nuevam ente,
de hacer que la persona reflexionara y, com o siempre he qu e­
rido m ezclar, de dar a ver que evidentem ente hay personajes,
pero que en la vida misma tam bién hay personajes — se dice
que tal persona es un personaje, Stalin también ha sido un p er­
sonaje, etc. A unque tam bién era una persona y se da dem asia­
da im portancia al lado “ personaje” . A principios del siglo XX,
cuando Pirandello escribió Seis personajes en busca de autor, veía­
mos de hecho personas: una familia, el padre, la madre, la hija,
que quizás intentaban ser personajes, es decir, que intentaban
ser personas. Esa frase de los actores, grandes o pequeños, bue­
nos o menos buenos, que dicen: “ me meto en la piel del perso­
naje, intento m eterm e en la piel del personaje...” . Y, brom eando
con D aney, me preguntaba: ¿cómo es esa piel? Y, si es la piel
del texto, ¿cómo puede uno m eterse en la piel del texto? Siem ­
pre he conservado ese lado de la Nouvelle Vague que consiste en
m ezclar los dos y tomar de la persona lo que tiene de personaje,
pero sin poder tam poco decirle: eres un poco com o la gaviota
de C h éjo v o eres com o Scarlett O ’Hara o eres un poco así. L o
que hay que decirles, amablem ente, lo que y o podría decirles
es: “ estás en la piel de Tutankam ón” o cualquier otra persona.
Y así se sienten un poco más tranquilos, hay que engañarles un
poco en este sentido.

E ncuentro que, en esa época, los dos Serge — D aney y


Toubiana— hablaban demasiado de personajes y se olvidaba lo
416 Pensar en tre im ágenes

principal, es decir, el doble rol de la persona y del personaje.


Los americanos los llaman de hecho “ caracteres” — characters— ,
palabra que también sirve para nombrar los caracteres de impre­
sión, com o también se dice en francés “ pólice” (tipografía/policía]
para las letras. A sí pues, me molestaba hablar de “ personajes”
cuando, en realidad, admiro y amo tanto a Madame Bovary como
a M iguel Strogoff, etc. Pero si C urd Jürgens te dice que se va a
m eter en la piel de M iguel Strogoff, entonces puedes estar segu­
ro de que será una película execrable. (125]

La crítica literaria me interesa más que la crítica de cine. La crí­


tica de cine habla de sí misma mientras finge hablar de las pelí­
culas. Los pocos buenos críticos literarios hablan de los libros.
A veces, con M aggiori, resulta difícil saber si sus artículos son
elogiosos o no. D ice lo que ha leído, y pocas personas logran
hacerlo. Acaban de traducir los textos de M anny Farber. Uno
ve que, en esa época, la crítica de cine aún era posible. Un ar­
tículo de M anny Farber es com o una película de H awks, uno
se m uere de risa, va a toda velocidad. Posee una energía típ ica­
mente americana. [118]

N o me gusta definir. Soy demasiado viejo o demasiado joven,


sin duda. M e gusta poner en juego la moral pero, para eso, es
necesario ser por lo menos dos, con un tercero encontrado en
algún lado, un tercero excluido que introduzca la trinidad. A m e­
nudo, releo por partes Cuadernos para una moral de Sartre. El ser
2003-2007 4i 7

y la nada me aburre, pero el otro libro lo sigo bien porque trata


de literatura, de política, de pintura. Cuando Sartre habla de
pintura, de T intoretto, de Wols o de Jean Fautrier dice cosas
que los críticos de arte no saben decir, porque éstos escriben
“ sobre” , mientras que él escribe “ d e” , desde la pintura. Cua­
dernos para una moral es formidable porque, de repente, Sartre
se pone a hablar de un filósofo y utiliza la expresión “ la síntesis
viscosa” . Uno tiene entonces la sensación de com prender sin
com prender, com o un niño de dos años que retiene ciertos rui­
dos o palabras. Pero usted me hablaba de moral. En casa de mi
abuelo, que era rico, yo com ía en platos que tenían imágenes
de la colonización, platos que tenían el retrato del mariscal Bu-
geaud. Q uizá la moral em pieza ahí. [126]

Siem pre me he acercado a la filosofía a través de la literatura.


H abía toda esa efervescencia de la posguerra, el existencialis-
mo, Sartre sobre todo y Cam us, del que conservaré durante
toda mi vida una frase que me conm ovió: “ el único problem a
filosófico realm ente serio es el suicidio” .

A m o los libros, los libros de bolsillo, porque precisam ente se


pueden m eter en el bolsillo (en realidad, son ellos los que te
m eten en el bolsillo). Pero yo no leo de manera seria. Es raro
que lea un libro, incluso una novela, de principio a fin. H oy
releo algunos libros, lentam ente, que me quedaron grabados
en la memoria, pero que seguram ente leí mal. C om o el final de
Minuity de Julien G reen , donde aparece de nuevo la cuestión
del suicidio: se tiene la impresión de que la ch ica se tira, pero
418 Pensar en tre im ágenes

en realidad es el suelo el que sube hacia ella a una velocidad


vertiginosa... So y incapaz de leer libros “ técn icos” de filosofía.
Por ejem plo, H eidegger. M e gusta Caminos de bosque, porque
pasa a través de la imagen...

A ntes ponía frases de H eidegger com o citas, ahora las pongo


com o situaciones. A ntes habría ido a Sarajevo, habría hecho
travellings y habría puesto algo de H eidegger por encima. L o
que hay en Notre musique lo encontré en Lévinas, en un libro
antiguo que se llama E l tiempo y el otro. Es una nota a pie de
página. M e gustan m ucho las notas a pie de página que son
largas, es así com o em piezo. Lévinas dice que la m uerte es lo
posible de lo im posible y no lo im posible de lo posible, com o
había dicho Jean Wahl a propósito de H eidegger. Traté de
leer las M editaciones cartesianas , de H usserl, pero no aguanté.
A D eleu ze, cuando lo escucho, es absolutam ente m agnífico;
pero cuando leo algunos de sus textos más difíciles, es com o
si hiciera matem áticas superiores. Todos los libros de filosofía
deberían llam arse, com o el de K ierkegaard, M igajas filosóficas ;
así uno se sentiría menos culpable de no poder leer más que las
“ m igajas” , justam ente. [126]

H ago que la chica diga la primera frase de un ensayo de C a-


mus sobre el suicidio. Pensé en las diferentes formas de suicidio
al leerlo [Suicide, mode d ’emploi], Y después siempre he dudado,
por miedo. Si quisiera suicidarm e, me iría a Israel o a A fganis­
tán, con la m ochila llena de libros en lugar de bombas, pero la
policía no lo sabría. Y le pediría al enem igo que me acom paña­
2003-2007 4J9

ra, para que dijera: “ Se han suicidado por la paz, no han hecho
un desfile contra la guerra, han m uerto por la paz” . (127I

En Nous sommes tous encore ici, A nn e-M arie M iéville me hacía


leer un texto de Hannah A rend t en el que decía que la soledad
no es el aislamiento. En la soledad, jamás estamos solos con no­
sotros mismos. Siem pre somos dos en uno y nos convertim os en
uno solam ente gracias a los otros y cuando nos hemos en con­
trado con los otros. A mí me gusta estar en una mesa donde se
ríe y se com e, pero prefiero estar en una punta de la mesa y no
estar obligado a participar. A l mismo tiem po, quiero estar ahí
y aprovechar la situación. El aislamiento de un prisionero es
diferente.

Una vez intenté suicidarm e, de manera un poco charlatanes­


ca, para llamar la atención. Fue después del 68, creo. Estaba en
casa de un amigo — pero mi padre ya me había m etido en una
clínica psiquiátrica anteriorm ente— y fue mi amigo quien me
llevó a Garches. A llí, para evitar que hiciera algo peligroso, me
pusieron una camisa de fuerza. M e dije: te interesa quedarte
tranquilo porque, si no, no te soltarán jamás. H ay un libro que
me influyó m ucho cuando era más joven, E l vagabundo de las es­
trellas,, de Jack London. Es la historia de D arrell Standing, un
condenado a m uerte que espera en la prisión del estado de C a ­
lifornia, en San Quintín. L e ponen una camisa de fuerza, pero a
él le sirve de escapatoria, y eso es algo que enloquece a su guar­
dián: ¡cuantos más días le castigan a llevar la camisa de fuerza,
más contento está! Se crea su mundo y se escapa con el pensa­
420 Pensar en tre im ágenes

miento: está en el París de Luis XIII, en la Roma de Poncio Pi-


lato... H ace poco releí un libro de London titulado M ichaelyperro
de circo. M e había gustado m ucho en su momento, quizá porque
me veía com o un perro de circo, deseando ser adoptado. E l p e­
rro se encuentra solo en la playa y hay un viejo marinero que lo
llama, se lo lleva, y acaba convirtiéndose en su amo, su patrón,
su profeta. Este hombre se llamaba D ag D aughtry, y hace sólo
unas semanas, al releerlo, me di cuenta de que en ese nombre
sonaba la palabra francesa “ autrui ” [“ prójim o” ]. Yo necesitaba
entonces un prójim o, y mi familia no era ese prójimo. [126]

Si se filma una sola persona que agoniza — como en S ix fo is


deux — , hay que retribuir a los dos, víctim a y verdugo; si hay uno
que fusila y otro que es fusilado, el reportero tiene que pagar a
los dos. Si no se puede, se paga entonces a la familia, a los amigos
o a Am nistía Internacional. L o que me indignó en la película
de Philibert [Etre et avoir ] es que afirma lo siguiente: “ no debe
pagarse a la gente en los docum entales” . Cuando sabemos per­
fectam ente que el docum ental es una puesta en escena: incluso
las de Lum iére, incluso L a Sortie des usines Lumiére , por no hablar
de Nanook o de otros. [122]

Para Notre musique, dudé entre: “ Los israelitas se vuelven a en­


contrar con el docum ental” y “ Los israelitas se vuelven a encon­
trar con la ficción” . M e pareció que, después de la historia del
sionismo, la segunda frase se ajustaba más: ellos están finalmente
3003-2007 421

en la tierra de su ficción. Y eso corresponde también a una frase


que Elias me había dicho y que introduje en la película: “ C u an ­
do un israelita sueña por la noche, no sueña con Israel sino con
Palestina. M ientras que, cuando un palestino sueña por la no­
che, sueña con Palestina y no con Israel” . (123)

Habrás observado que los periodistas van siempre a los in­


fiernos y los turistas, al paraíso. M uy pocas veces alguien va al
purgatorio. ¡Hoy se pone de un lado el M al y del otro el Bien,
y eso es todo! En el cine, existe la producción, la distribución
y la explotación, mientras que, de un libro, se habla de escri­
tura, de edición y de difusión. A h í está para mí la metáfora de
un mundo que no es ni infinitamente grande ni infinitamente
pequeño, sino “ infinitamente m ediano” E l cine fue el respon­
sable de eso, luego los responsables lo traicionaron y el públi­
co también. En Estados Unidos, las películas basura se llaman
“ exploitation movies” ... La producción, que es el rodaje, el guión,
es para mí uno de los mejores momentos: se siente — -y hay ahí
cierta cuestión moral— algo que nos llama, digamos el lu ce­
ro del alba, no im porta, pero que todavía no se conoce. H ay
que agarrarlo regularm ente, pensar en ello, tom ar algunas no­
tas que después se acaban dejando, que no se vuelven a mirar.
Luego está el rodaje que, para mí, ya es un poco el final. A sí
pues, la producción es el paraíso, la distribución es el purgato­
rio y, luego, viene el infierno, que es la explotación... ¡menudo
nombre! [126]
422 Pensar en tre im ágenes

N o ten go un interés especial en critica r el cine am erica­


no. Tanto más cuando existe una “ cu alid ad in tern acion al”
por la que todo se parece. Son las películas que se presentan
en festivales com o Cannes. Las películas de Kiarostam i, G us
Van Sant, Elia Suleim an... Es una idea bastante exten d ida del
cine de arte. L o veo m uy bien con mi profesor de tenis. É l
nunca iría a ver una p elícu la de L u c M ou llet, cu yo nom bre
ni siquiera le suena, pero va a ver Elephant. Eso corresponde
a la idea que se hace del cine in telectu al, en que todo se p o ­
dría form ular con palabras. Es todo palabras. Para h acer eso,
no hace falta una cámara. En el gran cine com ercial de H olly­
w ood no hace falta la cám ara, pero hay una p o ten cia de fu e ­
go, com o diría Stalin: “ A fu erza de cantidad, se term ina por
aplastar la ca lid a d ” , que acaba p or p rod u cir algo. V oy a ver
esas pelícu las y las olvido inm ediatam ente, o no lo consigo y
en tonces me enfado. Pero, volvien do a Ten y a Elephant, diría
que son sub-A n tonioni. A n to n io n i es el cineasta que más ha
influido en el cin e contem poráneo y esta influen cia es p e r­
niciosa. U no tien e la influencia que puede. Por el contrario,
Paradjanov no ejerce actualm ente m ucha influen cia y es una
lástima. [n8j

C u an d o em pecé, hacíam os m uchos m ovim ientos de cám a­


ra. Pero ahora hago más bien planos fijos en la m edida en
que los desplazam ientos se dan fuera. N o hay por qué añadir
más m ovim iento. Es lo que d ecía C o cteau : es idiota h acer un
travelling sobre un caballo al galope porq ue en tonces parece
2003-2007 423

inm óvil. D esd e mi punto de vista, ahora, en la “ ficció n ” re­


suena “ fijo” , cosa que no pasaba hace cu aren ta años. I123]

En la Nouvelle Vague, filmábamos los lugares que nos gustaban.


M ientras que, en muchas películas, la calle por la que pasa el
personaje ha sido elegida por el ayudante o por el regidor. N o ­
sotros no filmábamos más que lo que conocíam os o lo que no
conocíam os dentro de lo que nos era conocido. En Sarajevo,
filmé los lugares por los que pasaba todos los días. En Éloge de
Vamour, filmé los Cam pos Elíseos, la plaza de la C on co rde y la
plaza de M ontparnasse por la noche. M e dijeron que nunca ha­
bían visto París así. A h ora bien, ellos lo ven todos los días. Pero
ya no se ve lo que se ve. (123]

M e viene ahora a la cabeza esa frase de Lacan que dice: el amor


es querer dar algo que no se tiene, a alguien que no lo quiere.
En realidad, la palabra “ amor” no debería utilizarse. La palabra
“ amistad” es más fuerte.

E l amor está en la amistad, mientras que la amistad no está


necesariam ente en el amor. En la amistad hay prohibiciones,
pero las prohibiciones no están dadas por la ley desde el prin­
cipio, sino que uno y otro las van constituyendo. Lévinas decía
que en el “ pienso, luego existo” , el yo de “y o pienso” no es el
mismo que el yo de “ yo existo” , porque está por dem ostrar que
hay una relación entre el cuerpo y el espíritu, entre pensam ien­
Pensar en tre im ágenes

to y existencia. Pues bien, si eso em pieza por el amor y termina


por la amistad, yo diría que la amistad es el “yo soy” . Y además,
hay crím enes por amor, pero no hay crím enes por amistad.

En la amistad, uno se puede separar, en el amor no se puede.


C uando uno encuentra a alguien, ambos se lanzan a por todas
y, si ha habido separación con otros, es porque no era amor.
Tuve, con ciertas dificultades, algunas relaciones con mujeres,
a veces demasiado jóvenes: pero yo no amaba a esas mujeres,
sino el amor mismo. Y les hice daño. (126]

La joven de Éloge de Vamour es, en efecto, una reproducción


de mujeres que he conocido y que he dejado en la sombra. En
Notre musique , en cam bio, el progreso — si es que puedo utilizar
esta palabra— está abierto, y me atrevo a hacer com o dice L é ­
vinas. [122)

Desde Platón y la historia de la caverna, somos conscientes de


que la retina conserva un recuerdo, que el lenguaje está ligado
a esta persistencia retin ian ay que hay algo de mortal en la vista.
Adem ás, la “ toma de im ágenes” es un térm ino muy depreda­
dor. En la falsa reproducción de la realidad en la que se llega
a creer — que es un verdadero/falso pasaporte en relación con
el cam ino hacia lo real, incluso si el cine no busca ni d ecir la
verdad ni probar nada— , hay algo triste, mortal, que es la re­
nuncia a lo esencial. L e han reprochado m ucho al cine, sobre
todo los literatos, su dim ensión mecánica. Pero no se puede o l­
2003-2007 425

vidar que apareció en la época en que surgía una física nueva, la


m ecánica cuántica. U n erudito com o Louis de Broglie hablaba
de la m ecánica de los fluidos (una denom inación que siempre
me ha gustado, ¿qué hay de m ecánica en los fluidos? Sin em bar­
go, no hablaba de la fluidez de los fluidos). D ich o esto, cuando
se hace cine, hay que intentar resistir a esta renuncia. (122)

[Anne-M arie MiévilleJ necesitaba proyectar una imagen y nos


unimos porque yo necesitaba, por mi parte, filmarla. Desde este
punto de vista, así somos. Y el cine, tal y com o existe todavía
actualm ente, tal y com o apenas sigue sobreviviendo, es de en­
trada una cámara y luego un proyector. En el proyector — no fui
yo quien lo inventó— , la luz viene por detrás y la imagen está
delante; en la cámara, lo que está delante, querida amiga, es la
naturaleza, el mundo, y la imagen viene por detrás. La luz entra
en la cámara y se introduce en la oscuridad; el proyector ilumi-
* na luego esa oscuridad y creo que es muy m etafórico, incluso
materialmente, puede filosofarse sobre todo esto. N o se trata
sólo de exponerlo, exponer se expone una foto, que se revela (el
francés es una lengua muy interesante por todas las metáforas
que introduce). Esta noción de exposición puede decirse de los
cuerpos, que están torturados, expuestos de igual manera, los
que están en paro, que también están expuestos... y el cine en ­
cuentra, cuenta todo eso más o menos bien. (127]

D esde el nacim iento de la televisión, y luego de eso que


llaman los media, con su técnica digital, precisam ente no hay
exposición. En este sentido, eso es lo que me hizo aceptar (al
426 Pensar en tre im ágenes

principio no pensaba hacerlo) la propuesta de intentar m ontar


una exposición... de cine. Pero no sólo una exposición de las
películas y... he perdido el hilo... Ya he en con trado de nuevo
el hilo... y mil otros. En casi todas las películas, y y o he hech o
muchas que han resultado un fracaso, que no están bien, o con
algunos m om entos que están bien, así... pero siem pre he ten i­
do la sensación de que han sido realizadas con una cámara, y
todavía hoy. En cam bio, siento que el 90 % de las películas se
realizan sin cámara, porque se realizan d irectam ente con el
proyector. L a cám ara está evid en tem en te ahí, pero ni siquiera
es esclava del proyector: están hechas directam ente para ser
proyectadas, difundidas. L a televisión trabaja sin cám ara, si
p uedo d ecirlo así, porque el proyecto r proyecta algo que es
conocid o. Se sabe que se proyecta en tal lugar, de tal manera
y, en el caso de la televisión, que se difunde de una m ane­
ra determ inada. E n cam bio, cuando se sabe hacer, cuando se
consigu e, cuando se puede hacer — no siem pre se logra, claro
está— algo con la cám ara, la cám ara está entonces ahí para
m ostrar eso que, sin la cámara, no se vería. Si eso mismo se
puede ver sin una cám ara, entonces no se necesita una cám a­
ra. L a cám ara está ahí para m ostrar algo y necesitam os la c á ­
mara para ver, para oír, para hablar de, para escuchar algo que
no se ve, que no se entiende. E l proyector, al contrario, está
hecho para m ostrar ese algo d escon ocid o que hemos podido
ver gracias a la cámara. [127)

D e igual manera que lo infinitam ente pequ eñ o sólo se p u e­


de ver con el m icroscopio súper electrón ico, o con lo que sea.
Igual que las estrellas no se pueden ver realm ente, a lo lejos,
2003-2007 427

s i n o e s c o n u n t e le s c o p io . Scope: la p a la b r a “ scope” s i e m p r e e s

i n t e r e s a n t e p o r q u e e s a lg o q u e a g ra n d a y q u e lle v a a la v i s i ó n

m á s o m e n o s n o r m a l d e u n s e r h u m a n o m e d io , u n o s t r e s m e ­

t r o s . . . E n t o n c e s , ¿ e x i s t e n a ú n lu g a r e s d o n d e h a y a u n a p a ra t o

q u e p u e d a m o s t r a r e l m u n d o , n o e n s u a s p e c to in f in it a m e n t e

g r a n d e n i in f i n i t a m e n t e p e q u e ñ o , s i n o in f i n i t a m e n t e m e d ia n o ,

e s d e c ir , n o s o t r o s , u n b u e n n ú m e r o d e a n im a le s , d e á r b o l e s y

d e c o s a s , y d e o b je t o s v i s u a l e s q u e n o s e h a n v is t o ? E l c in e , i n ­

c o n s c ie n t e m e n t e , n o lo s a b ía , p e r o n o s g u ia b a , e n la s p e líc u l a s

q u e v e ía m o s n o s d e c ía “ n o , n o e s e s o , c u a n d o u n c h ic o y u n a

c h ic a s e h a b la n , lo p o c o q u e y o s é — n o s a b ía m u c h o , q u é p e n a

la m ía — n o e s e s o lo q u e s e d ic e n . N o e s X , Y , la s e s t r e l l a s o

la s m e n o s e s t r e l l a s d e la é p o c a , n o e s e s o , d e b e s e r o t r a c o s a ” .

Y e n t o n c e s , b u s c a r e l lu g a r ú n ic o , n o t r e s o c u a t r o l u g a r e s , s i n o

e l lu g a r ú n ic o e n q u e h a y a lg o q u e c o b r a f o r m a , e l e m b r i ó n .

Y d e s p u é s , la h i s t o r i a d e e s t e e m b r i ó n . S i t u f u e r a s m i a m ig a ,

m o s tra rte un p la n o de t i, in c l u s o una fo to ( la c á m a ra e s lo

m i s m o ) , q u e n u n c a h a y a s v i s t o y d ir á s : “ A h , ¿ s o y a s í? , ¿ c u a n d o

t e d ig o ‘t e q u i e r o 5 s o y a s í? ” . A h o r a b ie n , a c t u a lm e n t e t e n g o

la i m p r e s i ó n d e q u e la g e n t e e n s e g u id a e s c r ib e “ e x t e r i o r / d í a /

c o c in a . L a t ir a s o b r e la m e s a y s e d ic e n t e q u i e r o ” . N o hace

f a lt a u n a c á m a ra p a ra e s o . Y t o d a s la s p e líc u l a s , o la s p o c a s p e ­

l í c u l a s q u e v e o q u e m e i n t e r e s a n o q u e t o d a v ía m e d ic e n a lg o ,

d e r e p e n t e m e d ig o : “ ¡ A h , s í ! ” . E s o m e r e c e la p e n a , h a y c o s a s

q u e a ú n n o s e h a b ía n v i s t o , y a se a la m e j i l l a d e la c h ic a o , e n

la p e líc u l a q u e a c a b a m o s d e v e r , u n a g a llin a q u e a p a re c ía a la

d e r e c h a d e la p a n t a lla c o n g r a n d e s o jo s . . . p e r o d e s p u é s , ¿ q u é

p a s a c o n e s a g a llin a ?
428 Pensar en tre im ágenes

L a c á m a ra n o e s u n a c e r t e z a , e s u n a d u d a . A h o r a b ie n , i n c l u s o

e n la é p o c a d e lo s L u m i é r e , s e r e e m p la z ó p o r la c e rt e z a . Y e s m u y

e x t r a ñ o p o r q u e e l c in e n a c ió a l m is m o t ie m p o q u e la s t e o r ía s f í ­

s ic a s lla m a d a s m o d e r n a s s o b r e la s r e la c io n e s d e in c e r t i d u m b r e ,

o r e la c io n e s d e c o m p le m e n t a r ie d a d . (128]

E l c a m a le ó n v e d o c e im á g e n e s a l m is m o t ie m p o . E n e l in s ­

t a n t e e n q u e lo c a liz a la p r e s a , s u s d o s o jo s s e c o n v ie r t e n e n u n o

y . . . ¡ z a s ! S e la c o m e . S u c e d e lo m is m o c o n la p e q u e ñ a c á m a ra

d e v íd e o p o r t á t i l : c a d a u n o e s t á m ir a n d o t o d o a l m is m o t ie m p o

c o n l o s d o s o jo s , lo c a liz a s u p r e s a y s e la c o m e . E l c in e e ra u n

o jo , u n o s o lo . A h o r a y a n o h a y u n ú n ic o o jo c o n s e n t id o , a s í q u e

t o d o e l m u n d o p u e d e f i l m a r . Y a n o h a y c in e , s i n o u n a e s p e c ie d e

l i t e r a t u r a : “ V o y a h a c e r e s e p la n o y . . . ¡ z a s ! M e lo c o m o ” . S i n r e ­

f l e x i ó n , n i r e c ip r o c id a d . S e u t i l i z a e l c a m u f la je , n u n c a la v e r d a d

d e l in s t a n t e . E l c a m a le ó n n o a n a liz a . A c t ú a c o m o e l e jé r c i t o

a m e r ic a n o e n I r a k : u n f r a n c o t ir a d o r p o r a q u í, u n a f r a n c o t i r a d o r

p o r a llá y , m ir a q u é b ie n , s i e s e v ie jo q u e a r r a s t r a u n sa c o d e

p a ta t a s lle v a r a u n a b o m b a , p u e s . .. ¡ z a s ! M e lo c o m o . T o d o e s e

d i s c u r s o s o b r e la c á m a ra q u e m a ta ... E s e x a c t a m e n t e l o c o n t r a ­

r i o . E s s u a u s e n c ia la q u e m a ta . E s e l c a m a le ó n . [121]

S i p ie n s o e n m i ú lt im a p e líc u la , Notre musique, o e n la d e A n -

n e - M a r ie o e n la d e L u c M o u l l e t . . . D o m i n i q u e [ P a í n i ] c re e q u e ,

s i e s t a s p e líc u la s s e p a s a ra n e n s a la s q u e n o f u e r a n d e “ A r t e y

E n s a y o ” — d o n d e la s p o n e n u n a o d o s s e m a n a s , y a q u e n o s o n
2003-2007 4 29

p e líc u la s d e G u é d ig u ia n , o d e X o Y — , s i la s p a s a ra n e n u n a

s a la d e c in e h a b ilit a d a e n B e a u b o u r g , e s d e c ir , e n u n m u se o ,

la m e r a p a la b ra “ m u s e o ” p r o v o c a r ía q u e la g e n t e a c e p t a ra e n ­

t o n c e s u n p o c o m e jo r e s e t ip o d e p e líc u l a s — e s t o y p e n s a n d o ,

p o r e je m p lo , e n u n a p e líc u la d e V in c e n t G a llo c o m o The Brown


Bunny, q u e n o t u v o n a d a d e é x it o . S i la s e x p u s ie r a n e n u n a s a la

in s t a la d a p o r P a í n i , p o d r ía n d u r a r t r e s o c u a t r o s e m a n a s , l o c u a l

e s la d u r a c ió n n o r m a l p a ra e s t e t ip o d e p e líc u l a s , m ie n t r a s q u e ,

s i la s p o n e n e n u n a s a la n o r m a l d e “ A r t e y E n s a y o ” d u r a n t r e s

o c u a t r o d ía s . L a p a la b ra “ m u s e o ” a p o r t a r ía a lg o . A h o r a b ie n ,

e s o e s lo q u e m e c h o c a : p o n e r e n u n m u s e o u n a o b r a v iv a . A m í

m e g u s t a q u e e n e l m u s e o h a y a n o b r a s m u e r t a s q u e r e s u c it a n

y q u e e l p ú b lic o h a g a d e e llo u n g r a n é x i t o , p o r q u e l o n e c e s it a .

S e f o r m a n la r g a s c o la s p a ra v e r a C é z a n n e o a D e l a c r o i x , p o r

e je m p lo . P e r o , p a ra u n a o b r a v iv a , m e t e r la in m e d ia t a m e n t e e n

u n m u s e o in s t a la d o . . . , c o n c e b id o ... m e p a re c e , e n m i c a s o , q u e

h a y a lg o a h í q u e n o e s t á c la r o . Y e s p r e c is a m e n t e e s o q u e n o

v e o c la r o lo q u e h iz o q u e a c e p ta s e r e a l i z a r la e x p o s ic ió n , n o

s ó lo p o r r a z o n e s f in a n c ie r a s , s i n o p o r r a z o n e s e s t é t ic a s , p u e s

y a n o s e e s t á ... S i n o t ie n e s u n p o c o la v e r d a d a r t ís t i c a , la r a z ó n

f in a n c ie r a n o b a s t a — b a s t ó p a ra m í d u r a n t e u n t ie m p o , p e r o

e n la m e d id a e n q u e s ie m p r e h e t e n id o u n la d o c o n t r a : c o n t r a -

i n t e r r o g a t o r i o , c o n t r a - c a m p o , c o n t r a - t ie m p o , c o n t r a - a d ic c ió n ,

lo q u e v a c o n t r a la a d ic c ió n . A s í p u e s , e n r e la c ió n c o n e l P o m -

p id o u , e s t á la id e a d e e x p o s ic ió n , d e e x p o n e r u n a p e líc u l a , n o

com o un c u a d r o , s in o p a ra d a r a u n a p e líc u l a e l e sta tu to de

u n c u a d ro y e x p o n e r e l c in e , s i p u e d o d e c ir lo a s í, p o r q u e e n

la s s a la s n o s e e x p o n e e l c in e . L a g e n t e d e la Nouvelle Vague y a
s e n t ía m o s q u e h a b ía c ie r t a e x p o s ic ió n , u n a v e r d a d t r a n s m i t i d a
430 Pensar en tre im ágenes

p o r e s o q u e lla m a m o s c in e m a t ó g r a f o . P e r o c re o q u e h a y q u e

e x p o n e r a h í la o b r a c in e m a t o g r á f ic a com o se e x p o n e n o tra s

o b r a s . E s d e c ir : y a e s t á n m u e r t a s — e s t e r r i b l e s e n t ir s e v iv o y

s a b e r q u e e s t á s m u e r t o — , p e r o p u e d e d e c ir s e a l m is m o t ie m p o

— y e s u n a id e a d e m a s ia d o c r is t ia n a , lo c u a l m e m o le s t a — que

h a y a lg o a h í, u n a r e s u r r e c c ió n , q u e e s u n t é r m i n o m u y f u e r t e

y d e m a s ia d o c a t ó lic o , o e n c u a lq u ie r c a s o u n a r e v e la c ió n . (129]

[ C o m e n t a n d o la s m a q u e t a s d e l p r o y e c t o d e e x p o s ic ió n p a ra

e l P o m p id o u 8) E n u n p e q u e ñ o p a s illo , v e m o s u n p r o y e c t o r q u e

s e e n c ie n d e d e m a n e r a in t e r m i t e n t e ; p a ra r e c o r d a r lo s p r i n c i ­

p i o s d e l c in e , la s a la e s tá o s c u r a y e l p r o y e c t o r s e i l u m i n a m á s o

m e n o s r á p id a m e n t e c o n f u n d id o s . . . E n e l f o n d o h a y u n a t e l e v i ­

s i ó n q u e , c u a n d o la s a la e s t á o s c u r a , s e i l u m i n a , c o n e l v i e j o d e

G o y a y s u f r a s e “ A ú n a p r e n d o ” . E n lo s i n t e r v a lo s d e l u z , v e m o s

p o r u n la d o c u a d r o s m o d e r n o s , L a blusa rumana d e M a t is s e , Los


músicos d e N ic o lá s d e S t a é l y u n a p i n t u r a q u e t o d a v ía d e b e e n ­

c o n tra rs e . E l lib r o q u e e s t á e n e l s u e lo e s M ateria y memoria de

B e r g s o n . P o r o t r o la d o , e n e l m u r o , p in t u r a s a n t ig u a s , e l L u i s

X IV d e R ig a u d , d o s d e l G r e c o . T i e n e n q u e e s t a r a c ie r t a a lt u r a ,

c o m o e n u n a g a le r ía d e a n t e p a s a d o s .

L o s v i s i t a n t e s e n t r a n e n la s a la “ e l in c o n s c ie n t e ” , s u b t í t u l o

“ a x io m a ” . H a y c u a t r o im á g e n e s e n u n m u r o , c u a t r o f r a s e s e n e l

8 Com entarios extraídos de Reportage amateur (maquette expo) (Jean-Luc Godard


y A nne-M arie M iéville, 2006), película en la que G odard comenta las ma­
quetas de la exposición no realizada, Collage(s) de France. Algunas de estas ma­
quetas se exhibieron en la exposición finalmente realizada, Vvyage(s) en Utopie
(2006). |N. de los E.]
2003-2007 43i

o tro m u ro : “ Y e l h o r i z o n t e s ig u e r e c u la n d o y la v id a s e e n s a n ­

c h a ” , “ E s c u e s t ió n d e e n t e n d e r s e p a ra d e ja r q u e e l o t r o a m e ” ,

“ M u ra m o s ju n t o s , la p r o p o s ic ió n no es fre c u e n te ” , “ P u e d e

a m a rs e a a lg u ie n t o t a lm e n t e r e a l” . E s t a s c u a t r o f r a s e s e s t á n d e s ­

o r d e n a d a s y e s e l e s p e c t a d o r q u ie n t ie n e q u e e n c o n t r a r la r e ­

la c ió n id ó n e a c o n l o s d ib u jo s . H a y u n f o lio s c o p io y , p u e s t o q u e

e l in c o n s c ie n t e e s t á e s t r u c t u r a d o c o m o u n le n g u a je , v e m o s q u e

la s f r a s e s c a e n s o b r e la s im á g e n e s . Y la f r a s e d ic e : “ E l le n g u a je

t a m b ié n t ie n e a s p e c t o s c a t a s t r ó f ic o s . ” [130]

T a m b ié n h a y u n a p in t u r a d e D e la c r o ix , q u e d e b e re h a c e rs e ,

u n s o ld a d o i s r a e l í , e n la p a r t e m á s b a ja , v e m o s u n c a b a lle r o d e

D e l a c r o i x , u n c a b a lle r o á ra b e , u n a a c u a re la , a s í p u e s , u n c o m ­

b a t ie n t e . Y , a h í, u n v ie jo le ó n d e l p a la c io d e N a b u c o d o n o s o r ,

q u e S a d d a m H u s s e i n h a b ía p u e s t o e n s u p a la c io . Y p a ra h a b la r

d e r e l i g i o n e s , v e m o s u n m u r o , p a ra h a b la r d e l m u r o d e I s r a e l ,

y v e m o s u n a p e q u e ñ a r e p r o d u c c ió n d e l Juramento de los Horacios


d e D a v id , c o n s u s t r e s e s p a d a s . S o n la s t r e s r e lig io n e s . H a y u n a

p e q u e ñ a f o t o d e B u s h h a c ie n d o u n d i s c u r s o c o n s u p u p i t r e l l e ­

n o d e b a n d e ra s a m e r ic a n a s , e n g a n c h a d a s e n u n e s p e jo c o m o

s i e s t u v ie r a p in t a d o en lo s tro n c o s. A h í, h a y d o s t e le v is o r e s

p u e s t o s s o b r e t r o n c o s : e n u n o , v e m o s u n p la n o d e The Searchers ,
c u a n d o J o h n W a y n e a ta c a e l c a m p a m e n t o i n d i o y , e n e l o t r o

t e l e v i s o r , v e m o s a lo s i n d i o s q u e d is p a r a n y t a m b ié n e l p r i n c i p i o

d e t o d o s lo s e jé r c it o s : u n s o ld a d o U S q u e s a lu d a , q u e o b e d e c e ,

q u e “ c u m p le c o n s u d e b e r ” , c o m o s u e le d e c ir s e . Y , a h í, e s t a m o s

j u n t o a la s a la d e lo s d e b e r e s . (130]
432 Pensar en tre im ágenes

S i a h o ra se m u e s t ra la v e r ja , j u n t o a la p u e r t a d e e n tra d a ,

vem os la s b a n d e r a s e u ro p e a s y , a h í, p u s e a n u e s tro “ a m ig o

A d o l f ” ; y h a b rá q u e p i n t a r a h í, e n p e q u e ñ o , s i n c r e a r t a m p o c o

u n a im a g e n , “ f o r t a le z a E u r o p a ” , p u e s t o q u e “ f o r t a le z a E u r o ­

p a ” e ra e l n o m b r e q u e l o s a le m a n e s d a b a n a E u r o p a a n t e s d e l

d e s e m b a r c o . A q u í h a y u n t e x t o d e B a t a ille : “ D ic e s ‘ a m o r ’, p e r o

n a d a e s m á s c o n t r a r io a la im a g e n d e l s e r a m a d o q u e la im a g e n

d e l E s t a d o , c u y a r a z ó n se o p o n e a l v a lo r s o b e ra n o d e l a m o r. E l

E s t a d o n o t ie n e , o h a p e r d id o , e l p o d e r d e a b a rc a r a n t e n o s o ­

t r o s la t o t a lid a d d e l m u n d o ” . I130]

La e x p o s ic ió n en e l C e n tre P o m p id o u fu e r e la t iv a m e n t e

d e s t r u i d a , la q u e n o s e h i z o , la q u e n o q u is o h a c e r s e ; d e s p u é s

h u b o u n a s e g u n d a e x p o s ic ió n e n la q u e , p o r m o t i v o s e s t é t i ­

c o s y f i n a n c ie r o s , in t e n t é h a c e r lo lo m e j o r p o s ib le , e x p lic a n d o

la d e s t r u c c ió n d e la e x p o s ic ió n , c u á l e r a e l e s t a d o d e l a s u n t o

p a ra l le g a r a q u e s ó lo q u e d e n la s m a q u e t a s d e u n a o b r a y no

la o b r a . [130)

S o y c o n o c id o p e r o n o r e c o n o c id o . E s c ie r t o q u e e s t o n o e s t á

m u y c la r o . T a m b i é n e s c ie r t o q u e h e t r a t a d o d e h a c e r lo l o m á s

c la r o p o s ib le , d ic ie n d o : u n a e x p o s ic ió n q u e n o h a p o d id o t e n e r

lu g a r , d e la q u e q u e d a n a lg u n o s l a d r i l l o s e n f o r m a d e m a q u e t a s ,

a lg u n a s r u i n a s , q u e e r a n e l f u n d a m e n t o m is m o d e la e x p o s ic ió n ,

f a b r ic a r g r a n d e s r u in a s . L a g e n t e n o h a b r ía c o m p r e n d id o n a d a ,

p e r o h a b r ía n s e n t id o a lg o . A q u í n o p u e d e n s e n t i r r e a lm e n t e ,

p o r q u e h e in t e n t a d o h a c e r u n g u ió n q u e f u e r a a lg o a s í c o m o
2003-2007 433

q u e , e n c u a r e n t a a ñ o s , h e lle g a d o a h a c e r e s a s r u i n a s q u e n o s e

h a n q u e r id o . [131]

A m í me s o rp re n d e que m i n o m b re se a c o n o c id o , i n c l u s o

a q u í e n e l p u e b lo [ R o l l e ] , m ie n t r a s q u e e l c e n t e n a r d e p e líc u l a s

( p e q u e ñ a s o g r a n d e s e n t é r m in o d e d u r a c ió n , p a ra m í n o h a y

d if e r e n c ia ) s o n p o c o v is t a s o d e s c o n o c id a s . M e s o r p r e n d e q u e

c o n o zc a n m i n o m b re y n o e l n o m b r e d e la s p e líc u l a s . A veces

m e c r u z o c o n g e n t e q u e m e d ic e : “ M e g u s t a n m u c h o s u s p e l í ­

c u la s ” , y c u a n d o le s p r e g u n t o “ ¿ C u á l? ” , r a r a v e z s a b e n r e s p o n ­

d e r m e y c u a n d o lo h a c e n e s Á bout de souffle... (132)

E n la e x p o s ic ió n m o s t r á b a m o s d o s im á g e n e s : a l m is m o t ie m p o

q u e la d e m o c r a c ia , e l P a r t e n ó n , P e r i c l e s , a u t o r e s c o m o E u r í p i ­

d e s o S ó f o c le s in v e n t a b a n la t r a g e d ia . P e r o n u n c a s e d ic e q u e

la t r a g e d ia lle g ó a l m is m o t ie m p o q u e la d e m o c ra c ia . E l c in e s e

h i z o ( a h o r a i r á d e s a p a re c ie n d o p o c o a p o c o , y h a b rá o t r a c o s a )

p a ra m o s t r a r , p a ra p o d e r h a b la r a n t e s o d e s p u é s . P a r a m í , e l l e n ­

g u a je s e c o m p o n e d e d o s c o s a s , p r o f u n d a s y v a g a s : la im a g e n

y la p a la b ra ; d e s p u é s d e la p a la b ra e s tá la le n g u a , d e s p u é s d e la

le n g u a e s t á e l t e x t o , d e s p u é s d e l t e x t o , la im p r e n t a , e tc .

V i n c u l a r e l b a ile d e II Gattopardo y la f r a s e d e B r e s s o n “No

c a m b ia r n a d a p a ra q u e t o d o c a m b ie ” ( m ie n t r a s e n L a m p e d u -

sa y V i s c o n t i e s “ H a y q u e c a m b ia r t o d o p a ra q u e n a d a c a m ­

b ie ” ) f o r m a p a r t e d e l t r a b a jo in c o n s c ie n t e q u e p u e d e d e v e n ir

c o n s c ie n t e c u a n d o s e r e a liz a y q u e , e n g e n e r a l, s i e s d e m a s ia d o

c o n s c ie n t e , n o r e s u lt a b u e n o . E s lo q u e lla m o e n e l m o n t a je c o n

A n n e - M a r i e “ la g ra t a s o r p r e s a ” [132]
434 Pensar en tre im ágenes

Lo q u e le s g u s t a e n e l P o m p id o u s o n l o s m u e r t o s . . . C o n a lg o

q u e e s t é v iv o . N o e s u n lu g a r d e e x p o s ic ió n , e s u n p a r k in g . E l

r e s u lt a d o e s e s t a a u t o p s ia : e s t a c a p a a r q u e o ló g ic a . H a y d o s e x ­

p o s ic io n e s j u n t a s , p e r o la p r im e r a h a d e s a p a re c id o . L o q u e se

v e e s e l g u ió n d e e sa e x p o s ic ió n q u e n o s e h a h e c h o . E s e l E s t a ­

d o . E s la a u t o r id a d . Y e s q u iz á s m i r e la c ió n c o n t o d o e s o ...

Y o q u e r ía u n a m b ie n t e d e b a ile p o p u la r , u n g r a n d i s p o s i t i v o

d e m o c r á t ic o y c o r d ia l. M i id e a e ra : u n a s e m a n a s i n s o n id o s , u n a

s e m a n a s i n im á g e n e s , u n a s e m a n a d e b a ile p o p u la r . P e r o n o h a

s id o p o s ib le .

S i v e s d ie z v e c e s e s ta e s c e n a [ e n r e f e r e n c ia a On the Town%
a c a b a s ie n d o in s o p o r t a b le . ¿ E s A m é r ic a , n o ? E n 1 9 4 9 , la f e l i c i ­

d a d e s a lg o n a t u r a l. L u e g o s e c o n v ie r t e e n u n im p e r a t iv o . Y a n o

e s f e lic id a d : e s n e u r o s is .

E n la s a la “ A n t e s ” , h a y u n a e s c e n a d e Arsenal, p e líc u l a d e D o -

v je n k o d e 1 9 2 9 . Y e s lo c o n t r a r io a A m é r ic a : c u a n t o m á s la v e s ,

m e n o s e s t á s e n la n e u r o s is . H a y o t r a p e líc u l a , U samogo sinego


morya. U n a m u j e r m u e r e , la e n t i e r r a n y lu e g o r e s u l t a q u e v u e lv e

a e s t a r e n t r e lo s v iv o s . L a m ir a n y le d ic e n : “ P e r o , ¿ q u é h a c e s

a q u í? ¡ E s t á s m u e r t a ! ” . Y e n t o n c e s s e p o n e n a b a ila r . ¿ P o r q u é

b a ila n ? D a ig u a l. N o s e t r a t a d e c o m p r e n d e r , e s lo c o n t r a r i o d e

la e s c e n a p r e c e d e n t e . (121]

9 La escena en que G ene Kelly y Frank Sinatra bailan con unas mujeres frente
a un ascensor. [N. de los E.\
2003-2007 435

En l o s e s t u d io s , h a b ía p o r p a r t e d e a lg u n o s p r o d u c t o r e s , s e ­

g ú n u n c ie r t o s is t e m a , q u e e r a n in d e p e n d ie n t e s ( e l ú l t i m o f u e

Z a n u c k ) ... h a b ía una lu c h a , i n c lu s o cuando K a za n h a c ía su s

g r a n d e s p e líc u l a s h a b ía u n a lu c h a p o r h a c e r a lg o q u e e s t u v ie s e

b ie n c o n t r a e l p a t r ó n . Y e s t a lu c h a t a m b ié n a p o rt a b a b e n e f ic io s .

U n a v e z le d ij e a F e l l i n i q u e , s i n C a r io P o n t i , n u n c a h u b ie r a h e ­

cho L a strada . F u e u n i n f i e r n o , p e r o la h i z o . U n a lu c h a c o n t r a ,

p o n g a m o s , la p e r s o n a c o n t r a t a d a p o r e l d u e ñ o d e la U n i v e r s a l

e n 1 9 2 0 , o d ig a m o s in c lu s o e n 1 9 4 0 , c o m o f u e c o n t r a t a d o E d g a r

U lm e r c u a n d o h iz o D etou ry le d ij e r o n : “ B u e n o , t ie n e d i e z d ía s

p a ra e s t o ; d is p o n e d e u n c o c h e , d e e s t a c h ic a y d e e s t e c h ic o .

V e n g a , e n t r é g u e m e lo e n d ie z d ía s ” . E s s u m e jo r p e líc u l a . N o le

q u e d a b a n a d a m á s . F i l m ó lo q u e p o d ía f i l m a r , le h a b ía n q u it a d o

t o d o . (128]

L a p a la b ra “ c a r r e r a ” [ carriére} m e p a re c e e x t r a ñ a , p u e s t o q u e

n o t e n g o la i m p r e s ió n d e “ h a c e r c a r r e r a ” o “ h a c e r u n a c a r r e r a ” .

P e r o , d e h e c h o , s i s e t o m a e n e l s e n t id o d e c a n t e r a d e p ie d r a

[“ carriére depierre ” ] p u e d o a c e p t a rlo . M e e m o c io n a q u e a lg u n a s

p e r s o n a s h a y a n p e n s a d o a lg u n o s m in u t o s e n m í y m e h a y a n c o n ­

c e d id o e l r e c o n o c im ie n t o [d e l European Film Award\ p e ro i r a

r e c ib ir lo e s o t r a c o s a . P o r lo t a n t o , n o i r é a r e c ib ir lo . A veces

h e a c e p ta d o lo s p r e m i o s , a v e c e s h e id o a b u s c a r lo s , p a ra n o e s ­

t a r d e m a s ia d o s e p a ra d o d e l m e d io o h a c e rm e c r e e r a m í m is m o

que yo a ú n e x is t ía p o r q u e o t r o s m e r e c o n o c ía n . E sta v e z no

i r é , s o n d o s im á g e n e s q u e n o p e r m i t e n h a c e r u n a t e r c e r a . N o

t ie n e n a d a q u e v e r c o n lo q u e h e c o n o c id o : e l m u n d o c a m b ia .
43<> P ensar en tre im ágenes

No puedo rehusar a nadie que diga que he hecho una buena


carrera. Lo puedo criticar. Y mi manera de criticarlo es decir a
la vez “gracias” y, acto seguido, “no, gracias”. Es la ceremonia
lo que me molesta. Si fuera una reunión en la que se discute (¿le
damos o no le damos el premio?) sería otra cosa, sería un traba­
jo. Y, además, desplazarse se vuelve pesado con la edad.
La idea de “cine europeo” es política, ni siquiera han en­
contrado un nombre; lo llaman “European Film Academy” que
es la traducción de la “US Film Academy” de California. Es
un intento de crear un mito publicitario. En Eloge de Vamour, el
cineasta habla de Europa y cita la frase de Bernanos que dice:
“Europa corrompida por la libertad reencontrada” Y en mi
próxima película habrá un episodio sobre el desembarco ame­
ricano en Nápoles, del capítulo titulado “La peste” de una no­
vela de Malaparte.
Intenté durante mucho tiempo estar entre ellos, creí en la
televisión, que era posible hacer algo, y lo hice, con mi estilo,
queriendo ser reconocido, pero no para ser reconocido por el
reconocimiento de esa gente, sino hablando de las obras.
Yo continúo como Cahiers du cinema , pero Cahiers du cinema no
ha continuado como yo... (132)
No conocía a nadie, dejé a mi familia y, en un momento dado,
me encontré con otra: Langlois, era un tío; Rohmer, un herma­
no mayor; Rivette, alguien como yo. Y después hubo dos o tres
años que luchamos juntos. Es el patrón de referencia. Sigo pen­
sando que, si a un chico y a una chica no les gustan las mismas

películas, acabarán por divorciarse. Si uno es jugador de fútbol


y a la otra le gusta Beethoven, pueden vivir juntos el resto de
2003-2007 4 37

sus días si ellos quieren, pero no si no les gusta la misma pelí­


cula... Ahora eso ya no se cumple tanto, lo que para mí es señal
de que la época ha cambiado. Discutirán más si no les gusta la
misma cosa, es decir, discutirán más si uno de los dos no ve en
la película algo que sólo puede ser visto por la cámara y quizá
sólo por ellos dos. (131]
Hoy ya no se habla. Si dices a un amigo “tu película es estú­
pida”, ya no lo volverás a ver, ya no será tu amigo. Antes había
círculos que no se hablaban entre ellos, pero dentro del círculo
había buenas disputas, en el sentido medieval de “disputa”. No
me gusta la guerra, pero sí la disputa. En el cine no hace falta
llegar al compromiso; en cambio, en la vida práctica, entre los
estados, o los militares y los civiles, sí que es necesario. En este
sentido, el cine es irreal, o es otra realidad; entonces discutía­
mos violentamente. [132]

Verdaderamente, ya no se sabe qué hacer. Pero, ¿qué se está


buscando? Filmar chicos y chicas que, cuando vean la película,
se sorprenderán al verse a ellos mismos y el mundo. Esto era la
ambición instintiva: había una ida y la película ponía la vuelta.
Todavía sentí eso con una película de Vincent Gallo.
[En Almodóvar) ya no son chicos y chicas. Son criaturas pu­
blicitarias. Antes los actores interpretaban personajes, y no a
ellos mismos interpretando personajes. Estamos en la copia. La
copia se ha convertido en el original. Por eso la noción de “de­
rechos de autor” se ha vuelto inverosímil. [121I
4 3 8 Pensar en tre imágenes

N i n g u n a d e m is p e líc u la s m e p e r t e n e c e . D e s d e m u y p r o n t o

q u is e s e r p r o d u c t o r , n o p o r s e r p r o d u c t o r , s in o p o r t e n e r e l t í ­

t u lo d e p ro d u c t o r y s e r r e c o n o c id o y t e n e r e l d e re c h o d e g a sta r

e l d i n e r o c o m o q u e r ía . E s c o m o s i , c o n m i p a d re ( e s o in t e r e s a r í a

a m i a n a lis t a ) , y o in t e n t a r a s e r m i p r o p io p a d re p a ra q u e c u a n d o

le p id ie s e e l d in e r o n o m e p r e g u n t a s e “ ¿ q u é v a s h a c e r c o n é l? ” ,

d á n d o m e a l f i n a l u n a d é c im a p a r t e d e lo q u e le h a b ía p e d id o . E s

u n a m a n e r a d e r e s p e t a r e l c in e : e s t a r e n la o p o s ic ió n . L o q u e n o

m e p a re c e b ie n d e la d e m o c ra c ia e s q u e c a d a 5 ó 1 0 a ñ o s s e c a m ­

b ia y se p a sa a la o p o s ic ió n , p a ra v o lv e r d e s p u é s a l p o d e r . (132]

N o s a b ía q u e Frunce tour de'tour d eux enfants, Ten M inutes Older u

o t r a s s e p o d ía n v e r e n in t e r n e t , y e s a lg o q u e m e a le g ra . S o b r e

t o d o la s p e líc u l a s e n v íd e o , y a q u e e s s u f o r m a t o . Y o p r e f e r i r í a

q u e f u e r a n p ro y e c t a d a s , t a l y c o m o y o h e c o n o c id o la p r o y e c ­

c ió n , p e r o h o y e n d ía , p u e s t o q u e s e f ilm a e n a lt a d e f i n i c i ó n ,

y o f i lm a r é e n m u y m u y b a ja d e f in ic ió n , c o n u n m ó v i l . (132J

Te n g o un p ro y e c to d e p e líc u la , p e r o aún no lo te n g o m uy

c la r o . P u e d o d a r le u n t í t u l o , q u e h e a b a n d o n a d o y r e t o m a d o , y

que es Socialisme - des choses comme ga. Y h a y t re s o c u a tro p a rte s;

m e g u s t a t r a b a ja r e n v a r ia s p a r t e s a la v e z , q u e s e p u e d e n r e c o r ­

t a r o e n c a ja r . [132]
2003-2007 439

M e he id e n t if ic a d o m ucho con m a t e m á t ic o s d e s g r a c ia d o s

c o m o [ É v a r i s t e ] G a lo is , q u e a l o s 2 2 a ñ o s f o r m u l ó t o d a la t e o ­

r ía d e c o n ju n t o s y lu e g o m u r i ó d e u n d u e lo e n p r i s i ó n . P u e s

b ie n , e l c o n j u n t o e ra e n la é p o c a M a r x , e r a la C o m u n a , e r a n

l o s t r a n s p o r t e s p ú b lic o s , e ra e l m u n d o r e u n id o . H a b ía o t r o , u n

m a t e m á t ic o n o r u e g o [ N i e l s H e n r i k A b e l] , m u y p o b r e , q u e c r e ía

h a b e r d e m o s t r a d o la f ó r m u la p a ra h a c e r la s e c u a c io n e s d e t e r ­

c e r g ra d o . D e s p u é s v i n o a F r a n c ia p a ra e n s e ñ a r le la f ó r m u l a

a u n m a t e m á t ic o f r a n c é s m u y f a m o s o q u e s e lla m a b a C a u c h y ,

q u e e ra p r e s id e n t e d e la A c a d e m ia d e C ie n c ia s y q u e n o q u is o

r e c ib ir le . S e v o lv ió a N o ru e g a a n d a n d o . Y t e r m i n ó s u v id a d e ­

d ic á n d o s e a d e m o s t r a r q u e n o p o d ía h a b e r s o lu c ió n . A h o r a h a y

u n “ p r e m i o A b e l ” d e m a t e m á t ic a s .

E l c in e , o lo q u e q u e d a d e é l, q u e d a e n f o r m a d e m e t á f o r a . D e

a h í e l a s p e c t o a r q u e o ló g ic o : ¿ d e d ó n d e v ie n e t a l c o sa ? A p a r t ir

d e l c in e s e p u e d e e x p lic a r e l m u n d o e n t e r o . L o s m a t e m á t ic o s

c r e e n q u e s e p u e d e e x p lic a r a p a r t i r d e la s m a t e m á t ic a s . Y o c r e o

q u e e s a p a r t i r d e l c in e , p e r o e s t o e s a lg o q u e m e d ig o d e s d e

h a c e n o m u c h o t ie m p o , s ie t e u o c h o a ñ o s , y y a e s v á l id o p a ra l o

q u e m e q u e d a d e v id a . [133]
2008-2010

E s e l f i n , c a s i n o s e p u e d e c r e a r . E l c in e e s u n a p e q u e ñ a s o c ie ­

d a d q u e s e f o r m ó h a c e c ie n a ñ o s , e n la q u e p o d ía n e n c o n t r a r s e

t o d a s la s r e la c io n e s h u m a n a s , d in e r o , m u je r e s , y q u e e stá d e s ­

a p a r e c ie n d o . L a h is t o r ia d e l c in e n o e s la d e la s p e líc u l a s , d e

ig u a l m a n e r a q u e la h i s t o r i a d e la p i n t u r a n o e s la d e l o s c u a ­

d r o s . E l c in e a p e n a s h a e x i s t i d o . Y o , p o r m i p a r t e , h e in t e n t a d o

h a c e r lo de o tra m a n e ra . P e r o , a c t u a lm e n t e , f u n c io n o con un

s o lo p is t ó n . [134)

T o d o e s o s e a c a b ó . A n n e - M a r i e y y o t e n e m o s la i m p r e s i ó n ,

y m uy c la r a m e n t e , d e q u e y a no se p u e d e h a c e r g ra n c o sa .

¿ C ó m o c o n s e g u ir u n p o c o d e p ú b lic o , c ó m o g a n a rs e la v id a ?

A n t e s d e l 6 8 , t e n ía u n p ú b lic o e n P a r í s d e 1 0 0 . 0 0 0 p e r s o n a s .

P e r o , d ie z a ñ o s d e s p u é s d e A bout de souffle, y a s e h a b ía r e d u ­

c id o m u c h o . S ie m p r e n o s h e m o s f ija d o 1 0 0 .0 0 0 e sp e c ta d o re s

p o r q u e e ra e l n ú m e r o d e p e r s o n a s q u e h a b ía n a s i s t i d o a l e n ­

t ie r r o d e P ie r r e O v e rn e y . N o s d ijim o s : a l m e n o s é s to s v e n d rá n

s i e m p r e . E l p r o b le m a e s q u e e s a s 1 0 0 . 0 0 0 p e r s o n a s y a n o e s t á n

e n P a r ís , s in o e n e l m u n d o e n te ro . E n e l m e jo r d e l o s c a s o s ,
442 Pensar en tre imágenes

lle g a m o s a l 1 0 % . I n t e n t o h a c e r a lg o a l r e s p e c t o , p e r o no me

p u e d o o c u p a r d e t o d o : la U R S S A F , la s t a s a s , e t c . [134)

C u a n d o h ic im o s l o s t r á i l e r e s [d e Film Socialisme ), e s d e c ir , p a ­

s a n d o t o d a la p e líc u la , p e r o a c á m a ra r á p id a , p r o p u s e c o lg a r ­

l o e n Y o u T u b e p o r q u e e s u n b u e n m é t o d o p a ra h a c e r c i r c u l a r

la s c o s a s . Y o n o t e n g o in t e r n e t . A n n e - M a r i e s í q u e l o u t i l i z a . (135)

I n t e r n e t n o m e in t e r e s a e s p e c ia lm e n t e . P r e f i e r o d e s p la z a r m e

p a ra a p r e n d e r y , s i n o , p u e s lo ig n o r o . O a p re n d e r p o r o tra s

f u e n t e s , d e r e c o r t e s , d e l i b r o s . P e r o , e n m i p e líc u l a , h a y p la n o s

e x t r a íd o s d e i n t e r n e t : e l p la n o d e lo s d o s g a t o s q u e d ia lo g a n

e n t r e e llo s . S e c o g ió d e i n t e r n e t . Y m e p a re c e b ie n . A l m e n o s

e s tá lib r e d e d e r e c h o s : s e c o g e lo q u e e s t á p u b lic a d o a h í, n o

h a y d e re c h o s d e a u t o r o copyright. P o c o a p o c o lo s v a n h a c ie n d o

e n t r a r e n r a z ó n . E l r e s t o lo d e s c o n o z c o p o r c o m p le t o : n o s é lo

q u e e s F a c e b o o k ... S i s e b u s c a i n f o r m a c ió n e n in t e r n e t , d e b e s

p o n e r u n a f r a s e , c o n la s p a la b ra s p u e s t a s e n c ie r t o o r d e n . Y o m e

a c u e rd o d e u n r o s t r o , p e r o n o d e l n o m b r e . ¿ C ó m o p u e d o e n c o n ­

t r a r lo ? S i e s “ E i n s t e i n ” , a ú n f u n c io n a , p e r o s i p o n g o u n r o s t r o

y b u s c o e l n o m b r e , n o f u n c io n a . M e a b u r r e . E s u n a p é r d id a d e

t ie m p o . B u e n o , n o e s u n a p é r d id a d e t ie m p o , s i n o u n a f a lt a d e

t ie m p o v e r d a d e r o . S e g u r o q u e h a y in f o r m a c ió n in t e r e s a n t e s o ­

b r e t a l o c u a l d o c u m e n t o , p e r o e s o t o d a v ía p u e d o e n c o n t r a r lo

e n l o s d ic c io n a r io s . C u a n d o y a n o e x is t a n , p u e s m e a d a p t a ré ,

s i y a n o h a y o t ra c o sa . E n d ie z a ñ o s m á s , v e r e m o s ; t e n d r e m o s

la s u e r t e d e h a b e r v i v i d o c a s i d o s é p o c a s y m e d ia . S i lle g a m o s a

s o b r e v i v i r , p a ra e l r e s t o n o s é . [136]
2008-2010 443

C o lg a r Film Socialisme e n i n t e r n e t e s u n a id e a d e l d i s t r i b u i d o r .

Com o h a n d a d o d in e r o p a ra la p e líc u la , h a g o l o q u e m e p i­

d e n . S i h u b ie r a d e p e n d id o d e m í , n o la h a b r ía e s t r e n a d o d e e sa

m a n e ra . N o s h e m o s p a s a d o c u a t r o a ñ o s p a ra h a c e r la p e líc u l a .

En t é r m in o s d e p r o d u c c ió n , e s m u y a t íp ic a . L a h e m o s ro d a d o

e n t r e c u a t r o : c o n B a t t a g g ia , A r a g n o y G r iv a s , a p a r t e s ig u a le s .

C a d a u n o s e ib a p o r s u la d o y t r a ía im á g e n e s . G r iv a s s e f u e s o lo

a E g i p t o y t r a jo h o r a s y h o r a s d e p e líc u la . . . N o s h a lle v a d o m u ­

c h o t ie m p o . (135]

L a p r o d u c c ió n f u e m u y b ie n . P e r o , d e s p u é s , c a e s e n la d i s t r i ­

b u c ió n , la d i f u s i ó n , y e s o e s o t r o m u n d o . Q u e r ía d i s t r i b u i r m i

p e líc u la d u r a n t e e l m is m o in t e r v a lo d e t ie m p o q u e la p r o d u c ­

c ió n , e s d e c ir , c u a t r o a ñ o s . .. [133]

M e h a b r ía g u s t a d o c o n t r a t a r a u n c h ic o y a u n a c h ic a , a u n a

p a r e ja que t u v ie r a g a na s de m o s t ra r c o sa s, q u e e s t u v ie r a un

p o c o v in c u la d a a l c in e , e l t ip o d e jó v e n e s q u e p u e d e n e n c o n ­

t r a r s e e n lo s p e q u e ñ o s f e s t iv a le s . S e le s d a u n a c o p ia e n D V D

d e la p e líc u la y , lu e g o , s e le s p id e q u e a s is t a n a u n o s c u r s o s d e

p a r a c a id is m o . F in a lm e n t e , s e ñ a la m o s a l a z a r a lg u n o s p u n t o s e n

e l m a p a d e F r a n c ia y e llo s s e t i r a n e n p a ra c a íd a s e n e s o s lu g a r e s .

E n t o n c e s , t ie n e n q u e p r o y e c t a r la p e líc u la e n e l lu g a r d o n d e

a t e r r ic e n . E n u n c a fé , e n u n h o t e l. . . a p a ñ á n d o s e la s c o m o p u e ­

d a n . C o b r a n la e n t r a d a 3 3 0 4 e u r o s , n o m á s. P u e d e n f ilm a r e sta

a v e n t u r a y v e n d e r la p o s t e r io r m e n t e . G r a c ia s a e l l o s , in v e s t ig a s

lo q u e e s d i s t r i b u i r e s a p e líc u la . S ó l o d e sp u é s p u e d e s to m a r

d e c is io n e s , p a ra s a b e r s i s e p u e d e o n o p r o y e c t a r e n s a la s n o r ­

m a le s . P e r o n o a n t e s d e h a b e r lle v a d o a c a b o u n e s t u d io s o b r e
444 Pensar en tre im ágenes

la c u e s t ió n d u r a n t e u n o o d o s a ñ o s . P o r q u e a n t e s , e s t á s e n la

m is m a s it u a c ió n q u e y o : n o s a b e s lo q u e e s e s a p e líc u l a , n o s a b e s

q u ié n p u e d e e s t a r in t e r e s a d o e n e lla . [135]

H e p u e s t o l o s c in c o o s e is lu g a r e s q u e s o n f u n d a c io n a le s p a ra

m í: Á f r i c a , P a le s t in a , la R e v o lu c ió n r u s a , O d e s s a , G r e c ia , I t a l i a .

Y , p a ra a c a b a r, E s p a ñ a . (134)

A l p r i n c i p i o , p e n s é e n o t r a h i s t o r i a q u e t u v ie r a l u g a r e n S e r ­

b ia , p e r o n o a c a b a b a d e f u n c io n a r . S e m e o c u r r i ó e n t o n c e s la

id e a d e u n a f a m ilia e n u n g a r a je , la f a m ilia M a r t i n . P e r o n o e ra

s u f i c ie n t e p a ra u n la r g o m e t r a je , p o r q u e la g e n t e s e h a b r ía a c a ­

b a d o c o n v ir t ie n d o e n p e r s o n a je s y lo q u e s u c e d e s e h a b r ía c o n ­

v e r t id o e n u n r e la t o : la h i s t o r i a d e u n a m a d r e y d e l o s h i j o s , u n a

p e líc u la c o m o la s q u e s e h a c e n e n F r a n c ia , c o n d iá lo g o s , c o n

c a m b io s d e h u m o r .

L a s e s c e n a s s e i n t e r r u m p e n a n t e s d e q u e s e c o n v ie r t a n e n p e r ­

s o n a je s . S o n , m á s b ie n , e s t a t u a s . E s t a t u a s q u e h a b la n . S i s e h a b la

d e e s t a t u a s , u n o se d ic e : “ E s t o v ie n e d e o t r a é p o c a ” . Y si uno

d ic e “ o t r a é p o c a ” , e n t o n c e s s e e m p ie z a u n v ia je , t e e m b a rc a s

e n e l M e d it e r r á n e o . D e a h í, e l c r u c e r o . [135]

En e l b a r c o , t o d o s l o s p a s a je r o s ib a n h a c ie n d o f o t o s . N o s o ­

t r o s t e n ía m o s c á m a ra s d e f i l m a r p e q u e ñ a s . H a b ía m o s e s c o g id o

u n a s q u e p a re c e n e f e c t iv a m e n t e c á m a ra s d e f o t o g r a f ia r , y no

d e f i l m a r . P o r q u e f i l m a r c o n u n a c á m a ra e s d if e r e n t e , t e d ic e n :
2 0 0 8 -2 0 I0 445

“ ¿ Q u é e s t á s f ilm a n d o ? ” . M i e n t r a s q u e , s i h a c e s u n a f o t o g r a f ía ,

n a d ie t e p r e g u n t a q u é e s t a s f o t o g r a f ia n d o .

H a b la m o s c o n la d ir e c c ió n d e la c o m p a ñ ía , q u e f u e r o n m u y

s im p á t ic o s , y e s o f u e t o d o . A h í t o d o e l m u n d o h a c e f o t o g r a f ía s ,

a s í q u e ... n in g ú n p r o b le m a . A l p r i n c i p i o , p e n s a m o s q u e h a b ía

q u e p a s a r u n p o c o d e s a p e r c ib id o s . L e s d i j i m o s a l o s m ie m b r o s

d e l e q u ip o q u e s e p r e s e n t a r a n s im p le m e n t e c o m o t u r i s t a s . S ó l o

la c o m p a ñ ía s a b ía q u e é r a m o s t o d o u n g r u p o , p o r q u e a s í c o s ­

ta b a m á s b a r a t o . P e r o . . . c u a n d o lle g u é a m i c a m a r o t e , e l c h ic o

t a ila n d é s d e s e r v i c i o m e d ij o : “ ¿ D e q u é t r a t a la p e líc u l a ? ” .

H a b ía u n a s 3 . 0 0 0 p e r s o n a s e n e l b a rc o . N o s o t r o s é r a m o s s ó lo

t r e s . . . b u e n o , c o n l o s p e r s o n a je s é r a m o s d ie z e n t o t a l. A l g u n o s

s e r e la c io n a b a n , s e e n c o n t r a b a n e n e l b a r , e t c . P e r o c a d a u n o

ib a p o r s u la d o ; s e d e c ía , p o r e je m p lo : “ M a ñ a n a a la s 1 0 e n t a l

s it io ” , y a s í p r o c e d ía m o s . R e a lm e n t e , h a s id o un r o d a je m uy

s o c ia lis t a .

E l F e s t i v a l d e C a n n e s p r e g u n t a a l d i s t r i b u i d o r : “ ¿ Q u ié n e s s o n

é s to s? B u e n o , a G o d a rd lo c o n o c e m o s p e ro , ¿ y e l re s to : J e a n -

P a u l B a t t a g g ia , L o u m a S a n b a r , e t c .? ” . Y le s r e s p o n d i m o s : “ S o n

e l e q u ip o d e r e a liz a c ió n ” . P o r q u e e llo s l o q u ie r e n to d o m uy

c la r o . . . [136]

N o h a y p r o p ie d a d in t e le c t u a l. E s t o y , p o r e je m p lo , e n c o n t r a

d e la h e r e n c ia . Q u e l o s h i j o s d e u n a r t is t a p u e d a n b e n e f ic ia r s e

d e l o s d e r e c h o s d e u n a o b r a d e s u s p a d r e s ... m e p a re c e b ie n h a s ­

t a q u e a lc a n c e n la m a y o r ía d e e d a d . P e r o , d e s p u é s , n o c r e o q u e
446 Pensar en tre im ágenes

se a m u y n o r m a l q u e lo s h i j o s d e R a v e l p e r c ib a n l o s b e n e f ic io s

p o r lo s d e r e c h o s d e l Bolero ... [135]

L a s o b r a s n o t e n d r ía n q u e t e n e r p r o p ie t a r io . B e a u m a r c h a is

s ó lo q u e r ía b e n e f ic ia r s e d e u n a p a r t e d e la re c a u d a c ió n d e L as
bodas de Fígaro. É l p o d ía d e c ir : “Fígaro lo h e e s c r it o y o ” . P e r o n o

c r e o q u e h u b ie r a d ic h o : uFígaro s o y y o ” . E l s e n t im i e n t o d e p r o ­

p ie d a d d e la s o b r a s a p a re c ió m á s t a rd e . H o y e n d ía , u n t ip o p o n e

u n a ilu m in a c ió n e n la t o r r e E if f e l y s e le p a g a p o r s u t ra b a jo .

P e r o , s i s e f ilm a la t o r r e E i f f e l , ¿ t a m b ié n h a y q u e p a g a rle ? [136)

Y o f u i a b u s c a r a P a s c a l: “ S i la l e y e s in j u s t a , la j u s t i c i a p a sa

p o r e n c im a d e la l e y ” . E s t o e n r e la c ió n c o n lo s d e re c h o s de

a u t o r. T o d o s lo s D V D e m p ie z a n p o r u n a c a r t e la d e l F B I q u e

c r i m i n a l i z a la c o p ia . (135]

S i t u v ie r a q u e l i t i g a r le g a lm e n t e c o n t r a la s a c u s a c io n e s d e p i ­

l l a je d e im á g e n e s e n m is p e líc u l a s , c o n t r a t a r ía a d o s a b o g a d o s

c o n d o s s is t e m a s d if e r e n t e s . U n o d e f e n d e r ía e l d e r e c h o a la c it a ,

q u e a p e n a s e x is t e e n e l c in e . E n l i t e r a t u r a s e p u e d e c i t a r e x t e n ­

s a m e n t e . E n la c ie n c ia , n i n g ú n c ie n t í f ic o p a g a d e r e c h o s c u a n d o

u t i l i z a u n a f ó r m u la e s t a b le c id a p o r u n c o m p a ñ e r o . E s o e s la c it a

y e l c in e n o la a u t o r iz a . [135]

E l d e r e c h o d e a u t o r , v e r d a d e r a m e n t e , n o e s p o s ib le . U n au­

t o r n o t ie n e n in g ú n d e re c h o . Y o n o t e n g o n in g ú n d e r e c h o . N o

t e n g o m á s q u e d e b e re s . Y , a d e m á s , e n m i p e líc u la h a y o t r o t ip o

d e p r é s t a m o s , n o c it a s , s in o s im p le m e n t e e x t r a c t o s . C o m o u n a

in y e c c ió n c u a n d o e x t r a e n s a n g r e p a ra u n a n á lis is . T a l s e r ía el

a r g u m e n t o d e m i s e g u n d o a b o g a d o . D e f e n d e r ía , p o r e je m p lo ,

e l u so q u e h a g o d e lo s p la n o s d e lo s t r a p e c is t a s e x t r a íd o s d e

Les Plages d yAgries. E ste p la n o n o e s u n a c it a , n o c it o la p e líc u la


2008-2010 447

d e A g n é s V a rd a : m e b e n e f ic io d e s u t r a b a jo . E s u n e x t r a c t o q u e

t o m o , q u e i n c o r p o r o e n o t r o c o n t e x t o p a ra q u e t o m e o t r o s e n ­

t i d o , e n e s t e c a s o , p a ra q u e s im b o lic e la p a z e n t r e I s r a e l y P a ­

l e s t in a . E s t e p la n o n o lo h e p a g a d o .

I n t e n t o m o s t r a r c o s a s e n r e la c ió n c o n la p a z d e O r i e n t e M e ­

d io , p o r e je m p lo ; y , s i e s o m e d a d e r e c h o a h a c e r lo , p u e s c o jo

u n b o n it o p la n o d e A g n é s V a rd a e n e l q u e s e v e n a d o s t r a p e ­

c is t a s , lu e g o s e o y e u n a v o z d e c h ic a q u e c a n ta e l T a l m u d y u n a

v o z d e c h ic a q u e c a n ta e l C o r á n . N o e s t o y e n u n lu g a r d e p o d e r ,

a sí q u e n o p u e d o h a c e r m á s q u e e so . (134)

C o n s id e r é q u e la m e t á f o r a e s ta b a m u y b ie n e n la p e líc u l a d e

A g n é s . Y o la c o n s t r u í d e s p la z a n d o la im a g e n . N o c r e o q u e e s t é

h a c ie n d o u n m a l u s o d e e s a im a g e n . C r e o q u e e ra p e r f e c t a p a ra

l o q u e y o q u e r ía d e c ir . S i lo s p a le s t in o s y lo s i s r a e l í e s m o n t a r a n

u n c ir c o e h ic ie r a n u n n ú m e r o d e t r a p e c io j u n t o s , la s c o s a s s e ­

r í a n d if e r e n t e s e n O r ie n t e M e d io . P a r a m í, e s t a im a g e n m u e s t r a

u n a c u e r d o p e r f e c t o , e x a c t a m e n t e lo q u e q u e r ía e x p r e s a r . A s í

q u e c o jo la im a g e n , p u e s t o q u e y a e x is t e . (135]

I n c l u s o c o n F i n a l C u t , la m á s h u m ild e o a r r o g a n t e d e la s m o n ­

t a d o r a s e s t á a p r is io n a d a , s u je t a t a n t o a l p a s a d o c o m o a l f u t u r o ,

t e n ie n d o que h a b é r s e la s c o n e l p r e s e n t e . S ó l o e l c in e puede

r e p r o d u c i r e s e t r a b a jo h u m a n o . [137)

En la F é m i s s e t r a t a d e “ e n s e ñ a r c in e ” , a s í lo d ic e n , c o n l o s

m is m o s a p a ra t o s q u e a q u í, p e r o m á s g r a n d e s , m e jo r e s . . . u n p r o ­

y e c t o r d e 3 5 m m . E s d e c ir , s e t r a t a d e m e z c la r la im a g e n , e l s o n i ­

d o , e l h a b la , m e z c la r la f o t o y la le y e n d a , e t c . ; v o lv e r a la s b a s e s
448 Pensar en tre im ágenes

d e l le n g u a je e n la s q u e c r e o : e l n i ñ o q u e o y e s o n id o s , c o m o

e n e l t e x t o q u e h e p u e s t o a h í. . . P e r o , ¿ c u á n d o e m p ie z a e l n i ñ o

a p r e g u n t a r s e “ p o r q u é ” ? M e d e ja e s t u p e f a c t o q u e u n n i ñ o d e

t re s a ñ o s p u e d a p re g u n ta rse “ ¿ p o r q u é ? ” . M e p re g u n to d ó n d e

a p r e n d e e sa p a la b ra , e l s e n t id o d e e sa p a la b ra , q u e e s e n o r m e . . .

E s a lg o q u e d e b e r ía a p a r e c e r a l f i n a l d e t o d o , a l f i n a l d e la v id a ,

q u iz á s . [136]

F re u d n o h a e s t u d ia d o a f o n d o e l n a c im ie n t o d e la p a la b ra

d e s p u é s d e l n a c im ie n t o , c u a n d o e l n i ñ o h a b la s i n d e c ir p a la ­

b r a s . L o s a n im a le s s e r á n lo s ú n ic o s g u a r d ia n e s d e e s o . [137]

P e r o n o , la lla m a v i v í a j u n t o a l g a r a je , la v e ía t o d o s lo s d ía s

y m e d ij e : la h a r e m o s v e n i r . T a m b i é n e s ta b a e l a s n o . P o d ía p o ­

n e r a lg u n o s a n im a le s , e s e m u n d o d e l q u e n o t e n e m o s m u c h a

c o n c ie n c ia , q u e s u p u e s t a m e n t e n o t ie n e le n g u a je c u a n d o , e n

r e a lid a d , s í q u e h a y u n o ; y q u e , s u p u e s t a m e n t e , t a m p o c o t ie n e

r o s t r o c u a n d o , e n r e a lid a d , s í q u e t ie n e u n o : L é v i n a s s e h a e q u i­

v o c a d o . E n c u a lq u ie r c a s o , c o n e s a lla m a e s p la u s ib le . (134]

L é v i n a s n o h a d e b id o m ir a r s e n u n c a e n u n e s p e jo , y q u iz á s

p o r e so d ijo q u e n o se p u e d e m a ta r c u a n d o se v e e l r o s t r o d e l

o tro . (134)

¡ E s u n a p e n a q u e e l f iló s o f o L é v i n a s n o s e h a y a p a s e a d o p o r

l o s c a m p o s d e b a t a lla c o n u n a v id e o c á m a r a y s u e s p e jo i n v e r -

t ib le ! [137)

N o s é q u é m a s p u e d o h a c e r. H a g o u n a p e líc u la , a lg o r e a l. L o

re a l d e u n r o s t r o , c o m o P r o u s t e n E l tiempo recobrado ... R a ra v e z


2 0 0 8 -2 0 I0 4 4 9

se v e e l r o s t r o d e la g e n t e , s ó lo u n a f o t o . M e d o y c u e n t a d e q u e ,

p o c o a p o c o , m e m i r o y n o m e g u s t a m ir a r m e e n e l e s p e jo . E s t o

e s a lg o q u e t o d a v ía h a b r ía q u e p s ic o a n a liz a r . T a m b i é n m e d o y

c u e n ta d e q u e , c u a n d o m e m ir o e n e l e s p e jo , n o s o y y o , s i n o

o t r o . M i e n t r a s q u e la m a y o r ía d e la g e n t e , c u a n d o s e m i r a e n e l

e s p e jo , s e d ic e : “ S o y y o ” . Q u i z á s n o lo d ic e n , p e r o lo s ie n t e n .

E n m i c a s o , m i p r im e r a r e a c c ió n e s d e c ir : “ N o s o y y o ” E s o v ie n e

d e l c in e t a l y c o m o lo c o n c ib o . P a r a q u e f u e r a “ y o ” , t e n d r í a q u e

p o d e r i r d e t r á s d e l e s p e jo , d e t r á s d e l q u e n o e s “ y o ” p e r o q u e

m e e s t á v ie n d o . A s í p o d r ía d e c ir q u e é l m e v e a m í. Y c o m p a r a r .

E s o im p lic a m u c h a s id a s y v e n id a s , m u c h a s r e s o n a n c ia s . E n u n

m o m e n t o d a d o , e s a lg o q u e t a m b ié n d e s a p a r e c ió e n la p i n t u r a ,

c u a n d o E u r o p a s e c o n s t r u y ó y t o d o e s o . L o s p i n t o r e s p in t a b a n

u n ro s t ro , o u n a m a n za n a c o m o u n ro s t ro , o u n ro s tro c o m o u n a

m a n za n a . Y a h í s e v e ía a lg o q u e n o e ra u n a s im p l e f o t o g r a f ía ,

la c u a l s e im p u s o p e r o q u e , d e s p u é s , l o s f o t ó g r a f o s la t r a ic io n a ­

r o n . D e g a s d e t e s t a b a la f o t o g r a f ía y d e c ía “ faux-tographe ” [ f ( a ls )

o t ó g r a f o ] 10, y d e c ía : “ U d . n o e s m á s q u e u n 4fauxtographe ’ ” . E s lo

q u e le d e c ía a Z o l a , q u e f o t o g r a f ia b a m u c h o . [136]

E s una d e la s p r im e r a s f o t o g r a f ía s q u e te n g o d e P a le s t in a .

E l i a s S a n b a r e x p lic a : D a g u e r r e p r e s e n t ó s u in v e n t o e n 1 8 3 9 , e l

10 En francés, “ pbotographe” (fotógrafo) y el neologism o “fauxtographen


(com puesto por “fa u x” (falso) y parte de “ pbotographe” ) son homófonos.
\N. de los T.\
450 Pensar en tre im ágenes

d a g u e r r o t ip o , e n la A c a d e m ia d e c ie n c ia s . U n a n u b e d e f o t ó ­

g r a f o s s e p r e c ip it ó e n t o n c e s a l o s lu g a r e s s a n t o s , y n o a o t r o s

s i t i o s . P r o b a b le m e n t e , p o r q u e q u e r ía n s a b e r s i la s p a la b r a s d e

la B i b l i a e r a n v e r d a d . (134)

Y a ve c e s su c e d e , y o t o d a v ía n o lo h e c o n s e g u id o , p e r o s u ­

c e d e e n a lg u n a s p e líc u la s e i n c lu s o e n p r o g r a m a s b a n a le s d e

t e l e v i s i ó n q u e , e n u n m o m e n t o d a d o , s e v e a lg o q u e n o e s ... L a

p i n t u r a p u e d e m ir a r s e m u c h o t ie m p o , m ie n t r a s q u e u n a f o t o ­

g r a f ía n o . S i m ir a s m u c h o t ie m p o u n a f o t o g r a f ía , la a c a b a s a s o ­

c ia n d o a o t r a c o s a . E n la p i n t u r a , n o , n o la a s o c ia s c o n o t r a c o s a .

C u a n d o v e s lo s Fusilamientos de G o y a o L a muerte de M aximiliano


d e M a n e t , n o p ie n s a s e n la C o m u n a o e n la g u e r r a d e M é x i c o .

S e v e a lg o d if e r e n t e . Y , a v e c e s , c u a n d o v u e lv o a v e r a a m ig o s ,

a g e n te q u e n o h e v is t o o a D a n y [ C o h n - B e n d i t ] , a y e r m is m o ,

p ie n s o : “ A h , e s a s í. . . ¿ y é l c ó m o m e v e ? ” E s o n o im p o r t a . P e r o

m e d ig o : “ M i r a c ó m o e s . . . ” . N o s a b r ía f i l m a r l o d e n u e v o .

H a y a lg o m a t e r ia l y , d e r e p e n t e , s e v e n o t a n t o la v e r d a d d e la

p e r s o n a , s in o la p e r s o n a v e r d a d e r a . C o m o la s m a n z a n a s : y o n o

c o m o m u c h a s , p e r o la s m i r o m u c h o t ie m p o . [142)

E s la m a t e r ia . F il m a m o s g e n t e , la m a t e r ia , e l b a r c o , u n a c h i ­

m e n e a , u n b a r , la e s p u m a d e l m a r ... E s t á m á s c e rc a d e la p i n t u r a

q u e m e e s p r o p ia , la p i n t u r a im p r e s i o n i s t a , q u e n a c ió a l m is m o

t ie m p o q u e e l c in e o la f o t o g r a f ía . L u e g o s e c o n v i r t i ó e n o t r a

c o s a . L e í u n a a n é c d o ta s o b r e C é z a n n e . É l e s ta b a p in t a n d o la

m o n t a ñ a S a in t e - G e n e v ié v e u o t r a c o s a y e n t o n c e s v i n o a lg u ie n

q u e e s ta b a p a s e a n d o y le d ij o : “ ¿ C ó m o v a la p in t u r a ? ” . Y C é z a n n e
2008-2010 451

le r e s p o n d ió : “ E s t ú p i d o , n o h a g o p i n t u r a , e s t o y h a c ie n d o u n

c u a d ro ” (136]

E l c in e y a n o s e e n c u e n t r a n e c e s a r ia m e n t e e n la s p e líc u l a s . [4]

E n m i o p in ió n , v e o q u e h a y p e líc u l a s , q u e h a y t e l e v i s i ó n , q u e

t o d a v ía h a y lit e r a t u r a , p e r o q u e n o h a y p i n t u r a , s ó lo d i s p o s i t i ­

v o s , y s im p le s . E s m u y d i f í c i l h a b la r d e e llo , s i n o e s p a ra c o n ­

t r a d e c ir . S e m e a c u s a a m e n u d o d e c o n t r a d e c ir , p e r o n o e s p o r

e l p la c e r d e c o n t r a d e c ir .

S í , u n p o c o d e p la c e r h a y , p e r o p a ra p r o v o c a r u n a d is p u t a , e n

e l s e n t id o e n q u e la e n t e n d ía n lo s g r ie g o s .

[Film Socialisme] c a e rá en e l o lv id o b a sta n te r á p id a m e n t e .

Aunque s ie m p r e c o n f ío en que s u r g ir á a lg u n a c o n t r a d ic c ió n

in t e r e s a n t e . [134]

La p e líc u la p u e d e d a r id e a s . C o g e s G r e c ia , q u e e ra a n t a ñ o

u n a d e n u e s t r a s H u m a n id a d e s . Y , a h o ra , s ó lo s e h a b la d e la d e u d a

d e G r e c ia .

E s n o r m a l q u e G r e c ia n o h a y a h e c h o n a d a e n e s t o s ú l t i m o s

t r e in t a a ñ o s , p u e s t o q u e lo s t u r i s t a s a le m a n e s , q u e l o h a n sa ­

q u e a d o t o d o , le s ib a n a p o r t a n d o d in e r o .

D e G r e c ia , n o s e p u e d e h a b la r t a l y c o m o lo h a c e n l o s p o l í t i ­

c o s . E l l o s r e d a c t a n in f o r m e s , p e r o n o h a c e n t r a b a jo d e c a m p o ,

n o in v e s t ig a n . [134]
452 Pensar en tre im ágenes

D e b e r ía m o s d a r le la s g r a c ia s a G r e c ia . O c c id e n t e e s q u ie n

e s tá e n d e u d a c o n G r e c ia . L a f ilo s o f ía , la d e m o c r a c ia , la t r a ­

g e d ia ... S ie m p r e s e o lv id a n la s r e la c io n e s e n t r e la t r a g e d ia y la

d e m o c ra c ia . S i n S ó f o c le s , n o h a y P e r i c l e s . S i n P e r ic le s , n o h a y

S ó f o c le s . E l m u n d o t e c n o ló g ic o e n e l q u e v i v i m o s le d e b e t o d o

a G r e c ia . ¿ Q u ié n h a in v e n t a d o la ló g ic a ? A r i s t ó t e l e s . S i e s t o e s

a s í y s i e s o e s a s á , e n t o n c e s a q u e llo . L ó g ic o . E s lo q u e la s p o t e n ­

c ia s d o m in a n t e s ü t i l i z a n t o d o e l d ía , h a c ié n d o lo d e t a l m a n e ra

q u e s o b r e t o d o n o h a y a n in g u n a c o n t r a d ic c ió n , q u e t o d o q u e d e

d e n t r o d e u n a m is m a ló g ic a . H a n n a h A r e n d t h a b ía d ic h o q u e

la ló g ic a in d u c e a l t o t a lit a r is m o . A s í p u e s , a c t u a lm e n t e t o d o e l

m u n d o le d e b e d in e r o a G r e c ia . P o d r ía p e d ir m i l e s y m i l e s d e

m i l l o n e s e n d e r e c h o s d e a u t o r a l m u n d o c o n t e m p o r á n e o y s e r ía

ló g ic o q u e s e lo s d ie r a n . In m e d ia t a m e n t e . T a m b i é n s e a c u sa a

l o s g r ie g o s d e s e r m e n t ir o s o s . . . E s o m e re c u e rd a u n v ie jo s i l o ­

g is m o q u e a p r e n d í e n la e s c u e la : E p a m in o n d a s m ie n t e ; a h o ra

b ie n , t o d o s lo s g r ie g o s m ie n t e n ; a s í p u e s , E p a m in o n d a s e s g r i e ­

g o. T a m p o c o h e m o s a v a n za d o m u c h o . [135]

R e c h a z a n d o la s c r e e n c ia s h is t ó r i c a s , m á s v a l d r ía a c e p t a r q u e

s o n l o s p r ín c ip e s a le m a n e s lo s q u e h a n c re a d o n u e s t r a E u r o p a y

h a n c o n s e g u id o s u u n id a d . A s í p u e s , F r a n c ia , P o lo n i a , H u n g r í a

n o so n m ás q ue “ Lánder*\ P o r s u p a r t e , q u e r ie n d o “fa r á da se” ,

I t a l i a p r e s u p o n ía y a la s f u e r z a s f u t u r a s d e l E j e . (137]

“H oy e n d ía , lo s c a b r o n e s s o n s in c e r o s , c r e e n e n E u r o p a ” .

E s u n a f r a s e q u e s e m e o c u r r i ó m ie n t r a s le ía u n o s p a s a je s d e La
náusea . E n e s a é p o c a , lo s c a b r o n e s n o e r a n s in c e r o s . U n v e r d u g o
2008-2010 453

s a b ía q u e n o e r a h o n e s t o . H o y , e l q u e e s u n c a b r ó n e s s in c e r o .

En c u a n t o a E u r o p a , e x is t e d e s d e h a c e m u c h o t ie m p o , a s í q u e

n o h a y n e c e s id a d d e c o n s t r u i r l a c o m o s e h a h e c h o . (135)

¡ H u b ie r a p r e f e r id o o tra c o sa ! P e ro no p u e d e s . In c lu s o en

e l c in e , n o e r e s g r a n c o s a , e r e s u n a s c in c o o d i e z m i l p e r s o ­

n a s e n F r a n c ia . U n e q u ip o d e c in e n e c e s it a d e d o s a c u a r e n t a .

E s a lg o q u e e x i s t e d u r a n t e u n o s m e s e s . B a c h e la r d d ic e q u e h a y

d o s t ip o s d e im á g e n e s : la im a g e n e x p líc it a y la im a g e n im p l í c i t a .

In t e n t o h a c e r u n a im a g e n im p líc it a . H a y q u e h a c e r lo con el

in c o n s c ie n t e . [135]

No s e c re a u n s is t e m a d e p i n t u r a e u r o p e a , d e m ú s ic a e u r o ­

p e a . ¿ P o r q u é e n t o n c e s e n e l c in e ? A y u d a n a l c in e , la p e s c a ,

la a g r ic u lt u r a , y n o lo c o n s ig u e n . . . H a y q u e r a l e n t i z a r , r e s t r i n g i r .

No e s t o y a f a v o r d e l d e c r e c im ie n t o , s in o d e lo s m o m e n t o s d e

c r e c im ie n t o y d e d e c r e c im ie n t o .

Y s i u n o q u ie r e h a c e r p e líc u la s c o n E u r im a g e s , n e c e s it a t o n e la ­

d a s d e d o c u m e n t o s , y t o d o s e h a c e c o n m e n t ir a s , c o n p r e s u p u e s ­

t o s f a ls o s . E n m i p e líc u la s e d e c la r a r o n 2 5 m illo n e s , m ie n t r a s q u e

e n r e a lid a d c u e s t a 3 0 0 . 0 0 0 e u r o s . ¿ P o r q u é ?

En c a m b io , t o d a v ía s e p u e d e h a c e r u n a p e líc u l a , e s c r i b i r u n

l i b r o . M e q u e d o e n m i á m b it o , c o n s t a t o q u e lo s ú n ic o s q u e q u i ­

s i e r o n h a c e r c in e e u r o p e o s o n l o s a le m a n e s e n 1 9 3 3 . [134]

P e r o , q u iz á s , la s c o sa s so n m á s c la r a s cuando van a p e o r.

C u a n d o C h ir a c s e e n c o n t r ó e n la s e g u n d a v u e lt a d e la s e le c ­

c io n e s p r e s id e n c ia le s f r e n t e a Le P e n , c re o q u e la iz q u i e r d a
454 Pensar e n tre im ágenes

t e n d r ía q u e h a b e r s e a b s t e n id o y n o v o t a r a C h ir a c . M á s v a le

d e ja r q u e s u c e d a lo p e o r .

P o r q u e , e n u n m o m e n t o p r e c is o , e s a lg o q u e t e h a c e r e f l e x i o ­

n a r s o b r e e s o q u e lla m a m o s n a t u r a le z a y d e la q u e f o r m a m o s

p a r t e . C o m o lo s t s u n a m is . . .

H a y m o m e n t o s e n lo s q u e la n a t u r a le z a d e b e v e n g a rs e . L o s m e ­

t e o r ó lo g o s s ó lo h a b la n c o n u n le n g u a je c ie n t í f ic o , n o h a b la n d e

f i l o s o f ía . N o s e e s c u c h a la m a n e r a c o m o u n á r b o l f ilo s o f a . [135]

C o n B a d io u , la c u e s t ió n e r a q u e y o q u e r ía b u s c a r a a lg u ie n

p a ra q u e h a b la ra . D u d é e n t r e J a c q u e s R a n c ié r e , B a d io u y un

p a r m á s . Y p o r q u é n o . L o h a b ía v i s t o u n p a r d e v e c e s y m e c a y ó

b ie n . E s u n m a t e m á t ic o , y a m í m e g u s t a c o n v e r s a r s o b r e c o s a s

q u e ig n o r o y h a c e r p r e g u n t a s . B a d io u m e e x p lic ó , p o r e je m p lo ,

p o r q u é e l p r i m e r n ú m e r o d e l o s n ú m e r o s p r i m o s n o e s 1, s i n o

2 . A lg o q u e s ie m p r e m e h a b ía e x t r a ñ a d o . M e d ijo q u e , e n la

é p o c a d e lo s g r ie g o s , 1 n o e ra u n n ú m e r o , s in o u n a U n id a d ,

e l U n i v e r s o . Y , r e s p e c t o a s u s p o s ic io n e s , la s e n c u e n t r o a v e c e s

in t e r e s a n t e s . A v e c e s l i t e r a r i a s , d e m a s ia d o l i t e r a r i a s . S i e m p r e

t ie n e u n a r e s p u e s t a p a ra t o d o . C r e o q u e le g u s t ó . [136]

S u c o n f e r e n c ia n o in t e r e s a b a a lo s t u r i s t a s d e l c r u c e r o . A n u n ­

c ia m o s q u e h a b r ía u n a c o n f e r e n c ia s o b r e H u s s e r l y n o v i n o n a ­

d ie . C u a n d o lle v a m o s a B a d io u a la s a la v a c ía , le e n c a n t ó . D i j o :

“ P o r f i n p u e d o h a b la r a n t e N a d ie ” . P o d r ía h a b e r lo e n c u a d ra d o

m á s d e c e rc a p a ra n o f i l m a r la s a la v a c ía , p e r o h a b ía q u e m o s t r a r

q u e e ra u n a p a la b ra p r o n u n c ia d a e n e l d e s ie r t o , q u e e s t a m o s e n

e l d e s ie r t o .
2 0 0 8 -2 0 I0 455

En m i c in e , n u n c a h a y in t e n c io n e s . N o s o y y o q u ie n in v e n t a

e s a s a la v a c ía . Y o n o q u ie r o d e c ir n a d a , i n t e n t o m o s t r a r , o h a c e r

s e n t i r , o p e r m i t i r q u e s e d ig a o t r a c o s a d e s p u é s . [135)

No h a y r e g la s . T i e n e a lg o d e la p o e s ía , d e la p i n t u r a , d e la s

m a t e m á t ic a s . S o b r e t o d o , d e la g e o m e t r ía a n t ig u a . E l g u s t o p o r

la c o m p o s ic ió n d e f ig u r a s , m e t e r u n c í r c u l o e n t o r n o a u n c u a ­

d r a d o , t r a z a r u n a t a n g e n t e . E s g e o m e t r ía e le m e n t a l. S i e s e le ­

m e n t a l, h a y e le m e n t o s . E n t o n c e s m u e s t r o e l m a r ... E s o e s, n o

p u e d e d e s c r ib ir s e v e r d a d e r a m e n t e , s o n a s o c ia c io n e s . Y si uno

d ic e a s o c ia c io n e s , p u e d e d e c ir s o c ia lis m o . (135)

S i s e h a b la d e l f o n d o d e la s c o s a s , d e l f o n d o d e l m a r , d e R o u ­

s se a u , s í. P r im e r o t it u lé la p e líc u la Socialisme , p e r o m e p a r e c ía

d e m a s ia d o c o n n o t a d o . Film Socialisme e s d if e r e n t e : u n f i l ó s o f o

h a e s c r it o d o c e p á g in a s d ic ié n d o m e q u e e s m a r a v illo s o h a b e r

v is t o “film ” con “ socialisme” , p o r q u e d e s ig n a a lg o d if e r e n t e , s i g ­

n if ic a “ e s p e r a n z a ” a p e s a r d e t o d o . [134I

U n t í t u l o q u e p re c e d e a la id e a d e la p e líc u l a e s u n p o c o c o m o

un la e n m ú s ic a . T e n g o u n a l i s t a e n t e r a . C o m o lo s t í t u l o s n o b i ­

l i a r i o s o lo s t í t u l o s b a n c a r io s . M á s b ie n t í t u l o s b a n c a r io s . (135)

Y a n o h a y r e g la s , t o d o v a le , t o d o s h a c e n a lt a d e f i n i c i ó n , t o d o

m u y c o m p r im id o . A s í q u e e s c u a lq u ie r c o s a m e n o s “ a lt a d e f i n i ­

c i ó n ” . A d e m á s , s ie m p r e m e h a s o r p r e n d id o lo d e “ a lt a ” , c o m o

e n “ A lt o C o m i s a r i o ” , la “ a lt a ” s o c ie d a d , e t c . E s m u y e x t r a ñ o .
456 Pensar en tre im ágenes

S o n c o s a s q u e n o s e h a n e s t u d ia d o lo s u f ic ie n t e . E i c in e p u e d e

e s t u d ia r e s t a s c o s a s f á c ilm e n t e e n s u p r o p ia p r á c t ic a ... (136)

E l c in e n o p u e d e a p r e n d e r s e , s e e n c u e n t r a , s e b u s c a , c o m o la

f r a s e d e G e n e t q u e h e p u e s t o e n la p e líc u la : “ H a y q u e b u s c a r

la s im á g e n e s , e l le n g u a je , p o r q u e e s t á n e n e l d e s i e r t o ” o “ H a y

q u e b u s c a r t o d a s la s im á g e n e s d e l le n g u a je y s a lv a r la s , p o r q u e

e s t á n e n e l d e s ie r t o ” , a h o ra n o m e a c u e r d o e x a c t a m e n t e . P e r o ,

s í h o m b r e , e s t á m u y b ie n , la p r ó x im a p e líc u l a la h a r e m o s e n 3 D

y h a b r á c á m a ra s 3 D , e s t a r á m u y b ie n , y a v e r é is . . .

E l 3D n o a p o r t a n a d a , p e r o q u iz á s p u e d e n h a c e rs e c o s a s d e

m a n e r a d if e r e n t e , p o r q u e t o d a v ía n o h a y r e g la s . P r e c is a m e n t e

l o q u e m e in t e r e s a b a d e l v íd e o e n a q u e lla é p o c a e ra q u e h a b ía

m e n o s r e g la s . A h o r a s í q u e la s h a y . Q u i z á s h a y u n a d i m e n s i ó n

t e m p o r a l q u e y a n o e x is t e d e s d e h a c e m u c h o e n e l c in e , o u n a

d im e n s ió n e s p a c ia l q u e e ra d e m a s ia d o lim it a d a p a ra d a r v e r d a ­

d e r a m e n t e e l s e n t im ie n t o d e u n b o s q u e o d e u n c a m p o d e t r i g o .

No e s t a n f á c il p r o v o c a r e s e s e n t im ie n t o , s ó lo la p i n t u r a sa b e

h a c e r lo , d e s d e h a c e s ig lo s . C u a n d o s e m ir a u n c u a d r o d e V a n

G o g h .. . d e b e h a b e r a lg o m á s q u e e l p r e c io q u e c u e s t a , o q u e d e ­

c im o s q u e c u e s t a o q u e h a c e m o s q u e c u e s t e . L o s c u a d r o s e s t á n

e n l o s m u s e o s y n a d ie p u e d e i r a v e r l o s ; s ó lo d e v e z e n c u a n d o ,

y s e f o r m a n u n a s c o la s in c r e íb le s . M e a c u e r d o d e q u e f u i a v e r la

e x p o s ic ió n d e R o t h k o e n P a r í s : h a b ía u n a c o la q u e lle g a b a h a s t a

el Pont de FAlma. E n t o n c e s n o v a s , e s o e s u n a r e p r o d u c c ió n , n o

p u e d e s e r. E s p e o r q u e e l F e s t iv a l d e C a n n e s . Y lo s c u a d ro s ,

e n c im a , e s t á n m a l ilu m in a d o s . A n t e s e s t a b a n m e jo r ilu m i n a d o s ,

c o n u n a v e la o c o n la l u z d e l d ía . E s t a b a n ilu m in a d o s c o m o t o d o

e l m u n d o . A s í p u e s , q u e s e s i r v a n d e e s o s i q u ie r e n : q u e h a g a n
2008-2010 45 7

p e líc u la s e n ¿D y y a e n c o n t r a r á n u n m e d io . L o q u e m e i n t e r e s a

e s , m á s b ie n , h a c e r u n a h i s t o r i a d e u n a p a re ja e n 3 D , s i n e f e c t o s

e s p e c ia le s : ¿ q u é s ig n if ic a e l t ie m p o d e u n a p a r e ja o e n u n a p a r e ­

ja ? N o lo s é . A s í a p a re c e lo d e s c o n o c id o . S i s e d a lo d e s c o n o c id o ,

e n to n c e s p e rfe c to . [136]

P e ro s o b re to d o lo que ya no e x is t e , e n la m a y o r ía d e la s

p e líc u l a s , e s e l s e n t im ie n t o d e l t ie m p o . H a y e s p a c io , p e r o n o

t ie m p o . A s í q u e p u e d e n t e n e r 3 D p e ro n o 4 d im e n s io n e s . O ,

a l m e n o s , n o t e n d r á n m á s q u e d o s d im e n s io n e s . S i la p e líc u l a

e s t á b ie n p r o y e c t a d a , e x is t e u n m a y o r s e n t im ie n t o d e l t ie m p o

s im p le m e n t e p o rq u e s e o y e n v o c e s p o r la i z q u ie r d a y p o r la

d e re c h a , s e p a ra d a s e n c ie r t o s m o m e n t o s d e la im a g e n . S e v e e n

la p a n t a lla u n p r i m e r p la n o , p e r o o y e s la v o z p o r la i z q u ie r d a .

Y s e d ir á n : “ ¿ Q u é e s e s t o ? ¿ E s d e G o d a r d ? ” . S i lo q u e s e d ic e o

l o q u e s e m u e s t r a t e in t e r e s a , e n t o n c e s lo e n t ie n d e s m e jo r . P o r ­

q u e s e p a ra s p a ra r e u n i r : e n c u e n t r a s u n a d i v i s i ó n e n d if e r e n t e s

p a r t e s q u e s e a c a b a n r e u n ie n d o . P o r q u e , s i n o , e s p la n o y no

s i r v e p a ra m u c h o . [136]

L a p e líc u la q u e h e m o s h e c h o e s m u y a c t u a l, t r a t a d e la s p e n ­

s io n e s . P e r o n o c o m o la p e líc u la d e D e p a r d ie u q u e t r a t a d e u n

p e n s io n is t a c o n u n a g r a n m o t o , q u e d e h e c h o a c a b a m u y m a l

p o r q u e n o c o n s ig u e e n c o n t r a r s u s d o c u m e n t o s . H a b r á u n o s c i n ­

c o m i l l o n e s d e f r a n c e s e s q u e t ie n e n p r o b le m a s c o n s u s p e n s i o ­

n e s , q u e e s t á n f u r i o s o s y q u e v a n f in a lm e n t e a c a n t a r la s g l o r i a s

d e e s t a p e líc u la , p o r m á s q u e e l p e r s o n a je n o c o n s ig a e n c o n t r a r

l o s d o c u m e n t o s q u e n e c e s it a . P a r a m í , u n a p e líc u l a v e r d a d e r a
458 Pensar entre imágenes

n o c o n s is t e e n m o s t r a r a e s e p o b r e h o m b r e ( y n o d ig o q u e la p e ­

lí c u l a e s t é m a l, p o r q u e a v e c e s e s d iv e r t i d a ) , s in o e n h a c e r m á s

c e rc a n a u n a s o lu c ió n . S i n o , n o s i r v e p a ra n a d a . U n a p e líc u l a

q u e d é e le m e n t o s p a ra a c e rc a rs e a u n a s o lu c ió n . P e r o y o p ie n s o

e s t o d e s p u é s d e 8 o a ñ o s , a l f i n a l d e m u c h o t ie m p o . [136)

N o c r e o e n la o b r a . H a y o b r a s , s e p r o d u c e n a lg u n a s n u e v a s ,

p e r o la o b r a e n s u c o n j u n t o , la g r a n o b r a , e s a lg o q u e n o m e

in t e r e s a . P r e f ie r o h a b la r d e u n c a m in o . E n m i t r a y e c t o r ia , h a

h a b id o m o m e n t o s a lt o s y b a jo s , t e n t a t iv a s . . . H e p u e sto m u c h a

p a ja . C o m o s a b e s , lo m á s d i f í c i l e s d e c ir le a u n a m ig o q u e lo q u e

h a h e c h o n o e s m u y b u e n o . F r a m jo is T r u f f a u t n o m e p e rd o n ó

q u e p e n s a r a q u e s u s p e líc u la s e r a n m a la s . Y é l s u f r ía , a d e m á s,

p o rq u e n o p o d ía c o n s id e r a r m i s p e líc u la s t a n m a la s c o m o y o

la s s u y a s .

No e s q u e f u e r a n m a la s ... N o m á s m a la s q u e c u a lq u ie r o t r a

c o s a ... N o m á s q u e la s d e C h a b r o l. . . P e r o n o e ra e l c in e q u e h a ­

b ía m o s s o ñ a d o . [135]

C on lo s p r o b le m a s d e s a lu d . . . T e n g o q u e p re o c u p a rm e por

e s o m u c h o m á s q u e a n t e s . L a v id a s e m o d if ic a . D e to d a s m a ­

n e r a s , h a c e y a m u c h o t ie m p o q u e r o m p í c o n la v id a s o c ia l. M e

g u s t a r ía v o lv e r a j u g a r a t e n i s ; t u v e q u e d e ja r lo p o r p r o b le m a s

c o n la r o d i l l a . C u a n d o u n o s e h a c e v i e j o , v u e lv e la in f a n c ia . E s t á

b ie n . Y n o , n o m e p r o d u c e u n a a n g u s t ia p a r t ic u l a r t e n e r q u e

d e sa p a re c e r.
2008-2010 4 5 9

P e r o , ¡a l c o n t r a r io ! ¡ A l c o n t r a r io ! E s t o y m u y lig a d o [a la v id a ] .

E n r e la c ió n c o n e s t o , A n n e - M a r i e m e d ijo e l o t r o d ía q u e , s i

e lla v i v i e r a m á s t ie m p o q u e y o , h a r ía p o n e r e n m i t u m b a : “ A l

c o n t r a r i o ” ... (135]

P o rq u e t o d o e l m u n d o t ie n e q u e c re a r. In c lu s o e l q u e e stá

e n p a ro con 3 00 e u r o s a l m e s n e c e s it a c r e a r . H a y q u e c r e a r .

De m o d o q u e s e c re a ... L a g e n te q u e u t iliz a T w i t t e r t a m b ié n

c re a c u a n d o e s c r ib e u n S M S . A u n q u e y a n o p u e d e n h a c e r u n a

f r a s e c o m o la s d e C h a t e a u b r ia n d . N i t a m p o c o q u ie r e n . A u n q u e

s í q u ie r e n e s c r i b i r . A h í h a y a lg o . A lg o q u e y o c r e o q u e e s t á l i ­

g a d o a la e n t r o p ía . E s e l c a o s : c u a n d o u n s is t e m a c o n c lu y e o s e

c i e r r a — e n la v id a s o c ia l o t e r r e s t r e n u n c a s e c ie r r a — , a l f i n a l

a c a b a d e s a p a r e c ie n d o . P e r o , e n e l a ñ o 6 8 , u n q u ím ic o b e lg a

lla m a d o P r ig o g in e d e m o stró q u e , i n c lu s o e n e sa e n t r o p ía , s e

c re a a lg o . L o l e í e n u n l i b r o s u y o q u e m e a y u d ó m u c h o c u a n d o

e s t u v e e n f e r m o e n e l h o s p it a l d e s p u é s d e m i a c c id e n t e . I n c l u s o

in t e n t é h a c e r u n a p e líc u la c o n é l, b u e n o , u n a e n t r e v i s t a , p e r o

lu e g o . . . H a y a lg o , lig a d o a l c a o s , a la e n t r o p ía . E s t a m o s e n e s t e

m u n d o , c o n m u c h o b r i l l o y m u c h a s lu c e s . E s a p a s io n a n t e . S i n o

h u b ie r a e s a s t r a g e d ia s p e r s o n a le s , ¿ q u é im p e d ir ía q u e P e u g e o t

p a g a ra a u n o b r e r o 2 . 0 0 0 e u r o s a l m e s ? N a d a . Y o m is m o n o h a r ía

p e líc u l a s , s i p u d ie r a . . . P e r o n o p u e d o d e s lo c a liz a r m e . N o t ie n e

s e n t id o . U n a g r a n p r o d u c c ió n p u e d e d e s lo c a liz a r s e , e s a lg o q u e

y a s e h a h e c h o m u c h o a n t e s : s e v a n a Y u g o s la v ia p o r q u e p u e d e n

t e n e r e l e jé r c it o a s u d is p o s ic i ó n p o r p o c o d in e r o . R e s u lt a d o :

u n a m a la p e líc u la . [136]
460 Pensar entre imágenes

L a s o c ie d a d s o n a c u e r d o s , d o c u m e n t o s , t a s a s d e la U R S S A F ,

u n c o n t a b le q u e h a y q u e p a g a r, e t c . E s d e m a s ia d o . A l f i n a l , p a sé

a d e p e n d e r n o d e l p a p e le o , s i n o d e e s e le n g u a je b u r o c r á t ic o :

s i e s u n a p e líc u la n o r m a l, h a y q u e d e c la r a r la e n e l C N C . E n

re su m e n , c o n Notre musique, y t a m b ié n c o n é s t a ú l t i m a , h e c o n ­

s e g u id o h a c e r u n a p e líc u la c o m o u n p i n t o r a q u ie n e n c a rg a n

u n c u a d r o . A s í q u e y a n o n e c e s it o m o n t a r u n a s o c ie d a d . E l l u ­

g a r d o n d e lo h a g o c u e s t a d e m a s ia d o c a r o , e l m a t e r ia l c u e s t a

d e m a s ia d o c a ro . H e h e c h o d e c e n a s y d e c e n a s d e p e líc u l a s p o r

e n c a r g o , p o r t o d a s p a r t e s , s o b r e m u c h a s c o s a s , c o n u n s i m p le

h i l o , c o m o e n u n a p e líc u l a q u e s e lla m a D e Vorigine du X X Ie sie-


cle. P e r o to d o e so se a c a b ó . M e e n c o n t ré s in n a d a . Y y a n o te

p r e g u n t a s q u é p u e d e s h a c e r. S i p u e d e s n o h a c e r n a d a ... m i e n ­

t r a s p u e d a s s o b r e v i v i r , e v id e n t e m e n t e , c o n la n o c ió n d e “ h a c e r

a lg o ” y d e “ c r e a r ” . P o r q u e s e e s c r e a d o r o n o : n o s e r é c r e a d o r

c o m o u n e m p r e s a r io q u e g a n a m i l l o n e s d e d ó la r e s c r e a n d o c o ­

c h e s o c o m o u n o b r e r o q u e g a n a 2 . 0 0 0 e u r o s p a r t ic ip a n d o e n la

c r e a c ió n d e e s o s c o c h e s . P e r o la c r e a c ió n s ie m p r e e s n e c e s a r ia

d e a lg u n a m a n e ra .

E l d in e r o e s u n a c r e a c ió n l i t e r a r i a . A n t e s e x i s t í a la m o n e ­

d a , p e ro e n e l s ig lo X I I I o X I V e l c o n c e p to d e d in e r o e m p e ­

z ó a s u s t i t u i r e l u s o d e d if e r e n t e s m o n e d a s . A m í m e g u sta b a

e l c a m b io d e m o n e d a . E r a in s o p o r t a b le , p e r o m e g u s t a b a i r a

I t a l i a y c a m b ia r d e m o n e d a : a s í s e t e n ía n a l m e n o s d o s r e f e r e n ­

c ia s , p a ra c o m p a r a r . N o c o m o c o n e l e u r o . M e p a re c e e s t ú p id o .

P e rv e rso .

A d e m á s , s i E u r o p a v a m a l, e s p o r q u e se h a c o n s t r u id o con

p o b r e s d e s g r a c ia d o s c o m o S c h u m m a n o M o n e t . . . b u e n o , d e s ­
2008-2010 461

g r a c ia d o s ... h a n e m p e z a d o p o r e l c a r b ó n y e l a c e ro . H a y q u e

s e r . . . I n c l u s o e n e sa é p o c a le s h a b r ía n d ic h o q u e la s r e s e r v a s d e

c a r b ó n ib a n a d u r a r u n t ie m p o d e t e r m in a d o .

Y lu e g o han hecho e l e u ro . ¿ C ó m o q u ie r e n q u e f u n c io n e ?

H a y q u e s e r . . . I n c l u s o C o lb e r t u o t r o s m i n i s t r o s h a b r ía n d i m i t i ­

d o . L e s h a b r ía n d ic h o q u e n o p u e d e n h a c e r e s o . P e r o e llo s : “ S í ,

y o p u e d o h a c e r lo ” . B u e n o , p u e s e s s u p r o b le m a . P o r e s o s e h a

c o n v e r t id o e n u n a é p o c a c ó m ic a , q u e y a e ra d e a lg u n a m a n e ra

t r á g ic a . |i 3 6]

T u v e q u e c e r r a r m i s o c ie d a d d e p r o d u c c ió n p o r q u e , a u n q u e

p a g u e m i s im p u e s t o s e n F r a n c ia , e l E s t a d o n o sa b e h a c e r b ie n

la s c o s a s . N u e s t r o c o n t a b le s e lla m a F a d a , y e s m u y , m u y b u e n o ,

p e r o h a y q u e p a g a r le , y s o n d e m a s ia d a s c o s a s . M e g u s t a t e n e r

s e r v i c i o d o m é s t ic o , p e r o n o u n c o n t a b le .

P u e s b ie n , a lg u ie n m e la c o m p r a r á y d is e m in a r á m i s c o s a s . N o

n e c e s it o im á g e n e s ... d e h e r e n c ia .

H a b la r o n c o n m ig o , y e s tá b ie n . P e r o n o v a m o s a h a c e r u n m u ­

s e o . E s u n a m á q u in a m e d io m a t e r ia l, m e d io in t e le c t u a l q u e h a

f u n c io n a d o c o n m ig o . ¡ A h o r a b a s t a ! L o q u e m e d a n m e p e r m i t e

v iv ir u n año.

E ste lu g a r s e c o n v e r t ir á d e n u e v o e n o f ic in a s . V o lv e r á n a a l­

q u ila r lo e n ju lio . Y lo s q u e v e n d r á n n o t e n d r á n q u e p a g a r la

in s t a la c ió n . N o h a y t r a s p a s o s e n S u i z a . [135)
462 Pensar entre imágenes

Y a n o q u ie r o e s t a r e n e l a jo . L o h e e s t a d o d e m a s ia d a s v e c e s ,

s a lie n d o a v e c e s p e r ju d ic a d o . C h a r d in d e c ía a l f i n a l d e s u s d ía s :

“ L a p i n t u r a e s u n a is l a a la q u e m e a c e rc o p o c o a p o c o ; p o r e l

m o m e n t o , la v e o m u y b o r r o s a ” . Y o s ie m p r e p in t a r é a m i m a n e ­

ra . Y a se a c o n u n a c á m a r a - lá p iz o c o n t r e s f o t o s . (134]

¿ U n a ú lt im a p e líc u la ? S ó l o u n t í t u l o : Adiós al lenguaje. [137]


R e f e r e n c ia s b ib l i o g r á f i c a s

11] Entrevista realizada por Jean Collet en 1963. En Jean Collet |ed.|,/iw/-
Lm Godard, Seghers, París, 1974.

121 Entrevista realizada por Jean Collel, Michel Delahaye, Jean-André


Fiesehi, André S. Labarthe y Bertrand Tavernier, Cahiers du a n a n a , 11o 138,
diciembre de 1962, especial “ Nouvelle Vague” . En Alain Bergala |ed.|, Jean-
Luc G odardpar Jean -L u c Godard, voi. 1, Editions de PÉtoile-Cahiers du cine­
ma, París, 1985.

I3I UA bout de souflle c'étaitkpetit chapcron rouge”, entrevista realizada por


Alain Rémond y Jean-Luc Douin, Teleraina, 11o 1489, 1978. E11 Nieole Bre
nez |ed.|, Jean -L u c Godard: Documents, Editions du Centre Pompidou, París,
2006.

I4I Entrevista realizada por Mié lié le Manecaux, 12 de enero de 1961 y 27


de julio de 1961. En Brown, Rqyal S. |ed.|, Focus 011 Godard, Prentice Hall, Inc.,
Nueva York, 1972.

I5I Entrevista realizada por Lúe Moullet,^/'/.?, 23 de marzo de 1960. En Alain


Bergala, Godard au travo i L Les anaces 60, Cahiers du cinema, París, 2006.

|6| Liberation, 26 de abril de 1960. En Godard au travoil, op. a’t.

I7I “ Une fan m e est unejbnm e” E11 Jean-L uc Godard par Jean-L uc Godard,
vol. I, op. L'it.

[ 8 1 “Jean-Luc Godard and Vivre sa vien, entrevista realizada por T0111 Mil
ne , 1962, Sighl Sountl, vol. 36, n° 1, invierno de 1966. En David Serrit |ed.|,
Jean-L uc Godard: Interviews, University Press of Mississippi, 1998.

I9] Juan Cobos y Gonzalo Sebastián de Erice, “ Entrevista con Godard”,


Film Ideol, n0 3,1963.
Pensar entre imágenes

Iio| “ Feu sur Les Carabiniers”, Cahicrs du an an a, n° 146, agosto de 1963.


E n Je a n L u c Godard par Jca n - Lite Godard, vol. 1, op. cif.

1111 “ Shipwrecked Peo pie í’rom the Modero World: Interview vvith Jean-
Luc Godard 011 L e Mepris” En Jean-L ue Godard: Interviews, op. a ’t.

112) Adriano Apra, “ Godard habla de El desprecio” , Filmcritica, nn 139-140,


noviembre/diciembre de 1963. En iv/w Ideal, n° 3,1963.

113I Declaraciones recogidas por Charles Fléouter, L e Monde, 25 de abril


de 1964. En Godard an travoH, op. cit.

I14I “ Parlons de Pierml", entrevista realizada por Jean-Louis Comolli,


Michel De lahaye, Jean-André Fieschi y Gérard Guégan, Cahicrs du cinema,
11" 171, octubre de 1965. En Godard p ar Godard, vol. 1, op. cit.

I>sl Declaraciones recogidas por Yvonne Baby, L e Monde, 6 de mayo de


1965. En Godard au Irovail, op. cit.

1161 “Lemmy Coution erre dans le futur comme dans le ‘labyrinthe’ de Bor-
ges” declaraciones recogidas por Michel Capdenac, Les Lettres Francaises. En
Godard an Irovail, op. cit.

117I “ Des silences qui parlent trop” , A lis, 21 de diciembre de 1966. E11
Godard au irovail, op. cit.

|j8| “ Pierrot mon ami” , Cahicrs du cinema, n° 171, octubre de 1965. En


Godard p ar Godard, vol. 1, op. cit.

I19I “ Questionnaire aux cinéastes franyais” , Cahicrs du cinema, n°iói-i62,


enero de 1965. En Godard par Godard, vol. 1, op. cit.

I20I “ Godard habla de Masculin fen iin hr, entrevista con André Parinaud,
Arts, 5 de abril de 1966. En Film Ideal, n° 189,1966.

1211 “ Gráce á Ilenri Langlois” , L e Nouvel Ohservateur, n” 6, 12 de enero


de 1966. En Godard p or Godard, vol. 1, op. cit.

\22\ “ On doit tout mettre dans un film” , UAvani-Scene du Cinema, 11o 70,
mayo de 1967. En Godard par Godard, vol. 1, op. cil.

I23I “ Deux ou trois chases (¡ue je sais (relie. Examen du film dans son état
actuel” . E11 Jcan-Lu c Godard: Documenfs, op. cit.
Referencias bibliográficas

I24I “ Godard-Le Clézio face a face”, declaraciones recogidas por Alain


Jouflroyy Fran^ois Bott, L 'Express, 9 de mayo de 1966. E11 Godard p a r Goda ni,
vol. 1, op. cit.

1251 “ Entrevista con Godard’1, Nuestro Cinc, n" 66,1967.

I26I “ Lutter sur deux fronts” , entrevista realizada por Jacques Bontemps,
Jean-Louis Comolli, Micliel Delahaye y Jean Narboni, Cahiers du cinema,
n° 194, octubre de 1967. En Godard p ar Godard, vol. 1, op. al.

[27! “Jean-Lue Godard: No DilTerence between Life and Cinema”, discu­


siones en la University of Southern California, entre el 26 y el 29 de febrero
de 1968. Editado por Gene Youngblood , Los Angeles Free Press, 8 de marzo de
1968. En Je a n-Lu c Goda rd: Int erviews, op. cit.

I28I “ Le groupe Dziga Vertov” |Jean Luc Godard habla en nombre de sus
camaradas de grupo: Jean-Pierre Gorin, Gérard Martin, Nathalie Billard et
Armand Marco]. En Godard par Godard, vol. 1, op. cit.

I29I “ Initiation |révolutionnaire| au cinema” , Rnshes, 1969. Entrevista con


Jean-Paul Tórok. E n Jean-L uc Godard: Documents, op. cit.

I30I “ Deux heures avec Jean-Luc Godard” , declaraciones recogidas por


Jean-Paul Fargiery Bernard Sizaire, Tnbune S ochi liste, 23 de enero de 1969.
En Godard par Godard, vol. 1. op. cit.

|3i| “ Pour mieux écouter les autres” , entrevista realizada por Yvonne
Baby, L e Monde, 27 de abril de 1972. En Godard p ar Godard, vol. 1, op. cit.

I32] “ Film and Revolution: Interview with the Dziga-Vertov Group” , por
Kent. E. Carroll, Evcrgreen Revieu, vol. 14,11" 83, octubre de 1970. E11 Focus 011
Godard, op. cit.

I33I “ Godard and the Revolution” , entrevista realizada por Andrew Sarris,
Villaje Voice, 30 de abril de 1970. En Jean-Luc Godard: Interviews, op. cit.

[34I “ The Dziga Vertov Film Group in America: An Interview with Jean
Luc Godard and Jean-Pierre Gorin” , Take One, vol. 2, 11o 10, marzo-abril
de 1971. En Colin MacCabe, Godard, Seix Barral, Barcelona, 2005 (2003).

I35I “ Manifesté” , El Fatab, julio de 1970. En Jean -L u c Godard: Documents,


op. cit.
468 Pensar entre imágenes

I36I “L e a rele rouge de Jean-Pierre M elville”, J ’accuse, enero de 1971.


Firmado bajo el pseudónimo Michel Servet. En Godard p ar Godard, vol. 1,
op. cit.

I37I uM o¡Je, projet de film” En Jean -L u c Godard: Documents, op. cit.

I38I Angle and Reality: Godard and Gorin i11 Am erica” , entrevista
realizada en 1972 por Roben Phillip Kolker, Sight & Sonad, 11o 3, 1973. En
Jea n -L u c Godard: Interviews, op. cit.

I39I uH isio¡re(s) du cinema. Fragnients inconnus d’une histoire du cine­


ma tograplie” En Jea n -L u c Godard: Documents, op. cit.

I40I “ Warum ich liier Spreche”, Fihnkritik, septiembre de 1975. En Ca-


hiers du cinema, ‘ Hors serie’, nC) 20, Histoires de Catines, abril de 1997.

14 11 "Kiire les films possibles la oü 011 est” , entrevista realizada por


Yvonne Bab.y, L e Monde, 25 de septiembre de 1975. En G odard par Godard,
vol. t, op. cit.

M “ Dialogue .SVx/o/s í/ch* +i Jean-Luc Godard/CIaude-Jean PhiJi-


ppe” . En yc’í///-jL/#f Godard: Documents, op. cit.

14 3 1 Godard a Montréal” , por Jean-Pierre Tadros, L e Devoir, 25 de


agosto de 1977, recogido en Michel Larouche, “ Godard et le Q ucbécois” ,
bajo la dirección de Rene Preda!, Cm em Aiiion, n° 52, “ Le cinema se Ion
Godard” , julio de 1989. E n jea ii-L u c Godard: Documents, op. cit.

I44I Entrevista realizada por Jacqucs Richard el 12 de abril de 1978, C7 //tr-


quanone, n° 1,10-16 mayo de 1978. En Jean -L u c Godard: Documents, op. cit.

I45I Jeiljl Luc-Godard, Introducción a una verdadera historia del cine (con­
ferencias de 1978-1979), Ediciones Alphaviíle, Madrid, 1980 (traducción
de Miguel Marías -revisada y modificada). Introduction a une veritable bis-
taire du cinema, Éditions Albatros, París, 1980.

M I “ Les cinémathéques et l'histoire du cinema” Diálogo en el marco


del simposio que tuvo lugar al término del congreso anual de la Federación
internacional de los Archivos del Film (FIAF), que se celebró del 30 de
mayo al 1 de junio de 1979 en la Cinematheque suisse, en Lausana. En Jean -
Luc Godard: Documents, op. cit.
Referencias bibliográficas 469

|47) “ Travail-amour-cinéma” , entrevista realizada por Cat lie riñe D a­


vid, L e Nouvel Observateur, 20 de octubre de 1980. En Godard p a r G odard,
vol. 1, op. cit.

1481 “ Godard: Rorn-Again Filmmaker11, entrevista realizada por Joña-


than C ott, Ral l i 11g Stone, noviembre de [980. En Jean Luc Godard: Inter­
views, op. til.

I49I “Jean-Luc Godard... for Himself ” , Frtinievnrk, n" 13, 1980. Trans­
cripción de la película Gmlard n;Ho (dir. Jon Jost y Don Rain and). En J a i 11
Lite Godard: Documents, op. cit.

|So| “ From the Workshop: An Open Letter to ZD F Televisión from Jean-


Luc Godard” , The Films oJ'HcHmuth Costa rd, editado por Jan Dawson, Lon­
dres, Riverside Sludios, 1979. Kn Jean-L uc Godard: Documents, op. cit.

I51I “ Propos rom pus en Avignon11, julio de 1980, Cahiers du cinema, n°


316, octubre de 1980. En Godard par Godard, vol. 1, op. cit.

¡52) “ Entretien sur un projet11, Jean-Luc Godard Chantal Akcrman,


declaraciones recogidas el 15 de junio de 1 9 7 9 , ^ Cinema, nu 19, primer
trimestre de 1980.

I53I “ Lettre numero U11 aux membres de la Commission d a\ance sin


recettes” , primeras notas sobre la producción y la realización de la pelícu­
la Sauve qui peut (la vie), 12 abril de 1979- En Jean-L uc Godard: Documents,
op. cit.

1541 uLett re numero Deux aux membres de la Commission d avance sin


reccttes” , primeras notas sobre la producción y la realización de la película
Sauve qui peut (la vie J, 12 abril de 1979- En Jean -L u c Godard: Documents,
op.cit.

[55I “ Se vivre, se voir11, declaraciones recogidas por Claire Devarrieux,


Le Monde, 30 marzo de 1980. En Godardptir Godard, vol. 1, op. til.

I56I “ Leur peur de Pimage” , carta de Jean-Luc Godard a Jean-Pierre


Rassam, 1977.

I57I P ress-Im k de Salive qui peut (la vie), 1980. E11 Jeitn-Luc Goda ni: Do-
cuments, op. cit.
P e n s a r e n tr e im á g en es

I58I “A vueltas con Godard” , entre\ista realizada por José Ignacio Fer­
nández Bourgon, Miguel Marías y Jos Oliver, Casablanca, 11“ 9,1981.

I59I “ Bringing Godard Baek Home” , entrevista realizada por Jonathan


Rosenbau 111, The Sobo News, 24-30 de septiembre de 1980. E n Jean-L uc Go-
ilaril: Interviews, op. cit.

|6o| “ La chance de repartir pour un tour” , entrevista realizada por Glan­


de-Jean Philippe, Les Nouvcllcs Litteraires, 30 de mayo de 1980. En G odardpar
Godard, vol. 1, op. cit.

|6i| “ Eeonomie politique de la critique du film” , debate entre Jean-


Luc Godard y Paulino Kael, 7 de mayo de 1981, Mili Val ley, California, en
el Marín Civie C enter, Camera Obscura, n" 8-9-10. En Godard p a r G odard,
\ol. 1, op. cit.

(62) “AIIred 1 liiehcock est mort” , entrevista realizada por Serge Jnly, Li~
berafion, 11 2, mayo de 1980. E11 Godard p ar Godard, vol. 1, op. cit.

I63I “ La invención del cinema”, entrevista realizada por Ignasi Bosch y


Manueí Vidal Estevez, Contracampo, jV 18,1981.

j641 “ The Carrots Are Cooked: A Conversation vvith Jean-Luc Godard” ,


Film Ouarterly, vol. 2 7,11o 3,1984. En Jean -Luc Godard: Interviews, op. cit.

1651 “ Le eJiemin vers la parole” , declaraciones recogidas por Alain Ber­


gala, Serge Daney y Serge Toubiana, Rolle, 8 de marzo de 1982, Cahicrs du
cinema, n“ 336, mayo de 1982. En Godard par Godard, vol. 1, op. cit.

|66| “ La star, e’est le film...”, entrevista realizada por Jaeques Drillon,


Le Nouvel Observateur, 30 de diciembre de 1983. En Godard par Godard, vol. 1,
op. cit.

I67I Comentarios de la película Scenario du jifm Passion (1982).

K>8| “ Les signes du mal á vivre” , entrevista realizada por Sylvie Steinba-
ch, L'Avant-Sccuc Cinema, i r 323-24,1984.

I69I “ Genése d’une camera II” , diálogo entre Jean-Luc Godard, Romain
Goupil, Vincent Blanchet, Renato Berta, Serge Toubiana y Alain Bergala.
Editado y comentado por Alain Bergala, Cahicrs du cinema, n" 350, agosto
de 1983. En Godard p ar Godard, vol. 1, op. cit.
R efe re nckis b ib l i o g rá f icas 471

I70I “ Genése d’une camera I” , diálogo entre Jean-Luc Godard y Jean-


Pierre Beauviaia (inventor y fabricante de cámaras). Editado y comentado
por Alain Bergala, Cahiers du duerna, n° 348-349, junio-julio de 1983. En Go­
dard par Godard, vol. 1, op. cit.

I711 “ I-aire un film comme 011 jone un quaiuor” , entrevista realizada por
Jacques Drillon, L e Monde de la Mastique, n° 55, abril de 1983. E11 Godard par
Godard, vol. 1, op. cit.

I72I “ La vie vecue avant...” , entrevista realizada por Alain Bergala el 12 de


marzo de 1985. E11 Godard par Godard, vol. 1, op. cit.

I73I Diálogo Godard/Pialat. Declaraciones transcritas y montadas por


Claire Devarrieux, L e Monde, 16 febrero de 1984. En Alain Bergala \cá.\, Jean-
Luc Godard par Jean-L uc Godard, vol. 2, Editions de rEtoile-CJahiers du cine­
ma, París, 1998.

I74I “ La guerre et la paix” , entrevista realizada por Alain Bergala, Pascal


Bonitzer y Serge Toubiana, Cahiers du cinema, n° 373, junio de 1985. En Go­
dard par Godard, vol. 2, op. cil.

I75I “ Godard in í lis Fiíth Period” , entrevista realizada por Katherinc


Dieckmann, Film Ouarlerly, vol. 39, nn 2, 1985. En Jean Luc Godard: Inter­
v iew , op. cit.

176 1 “ Entrevista a Jean-Luc Godard” , entrevista realizada por Nuria Vi­


dal. E11 Nuria Vidal |ed.|, Godard So: darrersjilms de Jean-L uc Godard, Funda-
ció Joan Miró, Barcelona, 1990.

I77I “ ABCD... JL G ” , Le Nouvel Observateur, n 1206, 12-24 de diciembre


de 1987. Declaraciones recogidas por Olivier Pértié. En Jean-L uc Godard: D o­
cuments, op. cit.

|7 81 “ Le regard s’est perdu’\ declaraciones recogidas por Jean-Luc Douin,


Teleraina, 11" 1981, 30 diciembre de 1987. E11 Godard p a r Godard, vol. 2, op. cit.

I79I “ Chaqué art a son verbe” Liberation, 26 de diciembre de 1988. En


Jean-L uc Godard: Documents, op. cit.

|8o| Conversación cutre Marguerite Duras y Jean-Luc Godard. Progra


111a especial de la serie de IV Oceauiques. Des idees, 1*R3, 28 de diciembre de
1987.
472 Pensar entre imágenes

|8i| “ L’art de (dé)montrer” , entrevista realizada por Alain Bergala y Ser-


ge Toubiana, Cabiers du cinema, n" 403, enero de 1988. En Godard par Godard,
vol. 2, op. cit.

I82I Prólogo a Cmememoire, de P ia re Braunberger, 1987. E11 Godard par


Godard, vol. 2, op. cit.

I83I “ Week-end avee Godard” , entrevista con Joan Daniel y Nieole


Boulanger, L e NouveI Obsérvateme 10 de mayo de 1989. En Godard par Godard,
vol. 2, op. cit.

I84I “ Le montage, la solitude, la liberté” , fragmento de la conferencia de


Jean-Luc Godard en la Fémis, el 26 de abril de 1989. Transcrito por Emilia-
nuelle Sardou y Fabrico Puchault. E11 Godard par Godard, vol. 2, op. cit.

I85I “ Proface. Entretien entre Jean-Luc Godard et Freddy Buaclie”, Mu


see du Cinema Henn Langlois, bajo la dirección de Mariane de Fleaury, Do-
minique Lebrun y Olivier Meston, París, Maeght Editeur, 1991. En Jean-L uc
Godard: Documents, op. cit.

|86| “ Dialogue entre Jean-Luc Godard et Serge Daney” , Cahicrs du d ile­


ma, n" 513, mayo de 1997.

I87I “ Un langage d’avant Babel. Conversation entre Artavazd Pelecliian


et Jean-Luc Godard”, L e Monde, 2 de abril de 1992.

|88| “ lo u t ce qui est divisé m’a toujours beaucoup touché”, fragmentos


de una rueda de prensa, Cahicrs du cinema, n° 433, junio de 1990. E11 Godard
par Godard, vol. 2, op. cit.

I89I uNe raconte pas d’lüstoires...” rueda de prensa del Festival de Can­
iles, 1990. En Godard p ar Godard, vol. 2, op. cit.

I90I “ Centre de reclierehe sur les métiers de l’ image et du son Rapport


d’ inactivité” , L e Monde du mardi, 8 octubre de 1991.

I91I “ La televisión fabrique de l’oubli” , declaraciones recogidas por León


Mercadet y Christian Perrot, Actuel, nl 136, octubre de 1990. En Godard p ar
Godard, vol. 2, op. cit.

I92I “ Cultivons notre jardin”, entrevista realizada por Franyois Albora,


14 de abril de 1989, CiueniAction, París, 11" 52, julio de 1989.
Referencias bibliográficas 473

I93I “ Godard et Oliveira sortent ensemble” , Liberation, 4-5 de septiem


bre de 1993. Encuentro organizado por Gérard Lefort. En Godard p ar Go­
dard, vol. 2, op. cit.

I94I “ La Loi de la gravitation” , entrevista realizada por Thierry Jousse,


Cahiers du cinema, n° 472, octubre de 1993.

I95I “ Le cinema est íait pour penser ['impensable” , diálogo entre Jean-
Luc Godard y André S. Labarthe, 15 de diciembre de 1994. Transcrito por
Aurélien Boy e Yvan Schrcck, Limelight, n" 34, enero de 1995. En Godard p ar
Godard, vol. 2, op. cit.

I96) “ Ideas, Not Plots, Inspire Jean-Luc Godard” , entrevista realizada


por David Sterritt, The Christian Science Monitor, agosto de 1994. En Jean -L u c
Godard: Interview , op. cit.

|97( “ Le bon plaisir de Jean-Luc Godard” , entrevista realizada por Jean


Daive, productor de Erancc-Culture, 20 de mayo de 1995. En Godard par
Godard, vol. 2, op. cit.

I98I “J’ai toujours pensé que le cinéma était un instmment de penscc",


rueda de prensa con Yousscf Chahine en el Hotel Raphaél, 15 de febrero de
1995. En Godard p a r Godard, vol. 2, op. cit.

I99I “ Le cinéma n'a pas su remplir son role” , declaraciones recogidas por
Jean-Pierre Lavoignat y Christoplie d’Yvoire, Studio, n 156, marzo de 199,5.
En Godard p ar Godard, vol. 2, op. cit.

11001 “ Résistance de l'art” , declaraciones recogidas por Nicolás Truong,


Le Monde de redacation, noviembre de 1997. En Godard p ar Godard, vol. 2, op.
cit.

|ioi| “ Parler du manque” , entrevista inédita realizada por Alain Bergala


y Scrge Toubiana, octubre de 1996. En Godard p ar Goda ni, vol. 2, op. cit.

I102I “Jean-Luc Godard. Des traces du cinéma” , entrevista realizada por


Michel Cimeni y Stéphane Goudet. Posilif, n° 456, febrero de 1999.

1103] “ Une bouelc bouclée” , entrevista realizada por Alain Bergala, el 24


y 25 de octubre de 1997, en París, y el 4 de diciembre de 1997, en Rolle. Pin
Godard p ar Godard, vol. 2, op. cit.
474 P e n s a r e n tr e im á g en es

[104I “ Le cinema es t toujours une operar ion de deu i! et de reconque te


de la vie” , entrevista realizada por Frcderic Bonnaud y Serge Kaganski,
27 noviembre de 1996, Les Iiirockuptibles. En Godard par Godard, vol. 2, op. cit.

11051 “Ilistoirefs) du anana. A propos de cinema et d’Histoire” , conferen­


cia de Jean-Luc Godard al recibir el Premio Adorno en FrankfurL, el 17 de
septiembre de 1995. Transcrito en Trajic, 11 18, primavera de 1996. En Godard
p ar Godard, vol. 2, op. di.

|í o 6 | “Jean Lúe Godard” , entrevista realizada por Gavin Smith, Film Com-
m ail, marzo-abril de 1996. En Jean-L uc Godard: Interviews, op. cit.

I107J “ Godard/Amar” , fragmentos de un programa realizado por Bernard


Faroux, emitido en París Premiére desde el FesLival de Caniles, el 16 de mayo
de 1997. E'1 Godard p ar Godard, vol. 2, op. cit.

|io8| “Jean-Luc Godard rencontre Régis Debrav” , diálogo emitido en


ARI E, el 14 de octubre de 1995; en Franee 2, el 13 de septiembre de 1997.
E11 Godard p a r Godard, vol. 2, op. cit.

11091 “ Les livres et moi” , declaraciones recogidas por Fierre Assouline,


ljr e , Jin 255, mayo de 1997. En Godard p ar Godard, vol. 2, op. cit.

|no| “Au iit)iii des larmes dans le noir”, diálogo entre Jean-Luc Godard
y René Vautier, 2002. E i\Jean-L uc Godard: Documents, op. cit.

IniI Jean Luc Godard y Youssef Isliaghpour, Arcbéologie du duerna el


memotre du sléele. Dialogue, Farrago, Tours, 2000.

I112J “Avenir(s) du cinema” , entrevista realizada por Enunanuel Burdeau


y Charles Tesson, Cabiers du cinema, numero especial, abril del 2000.

11131 “Blinde Liebe ”, conversación con Jean-Luc Godard (película de Alexan-


der Kluge, 2001).

I114I “ Une longue lnstoire” , entrevista realizada por Jacques Ranciére


y Charles Tesson. Cabiers du cinema, 11" 557, mayo de 2001.

I115I “Eloge de Vamour selon Jean-Luc Godard” , entrevista realizada por


Philippe Lalbsse, Le Monde Diploma!ique, mayo de 2001.
\<e fe re nc ias b ib Iiográficas 475

11161 “ Hopo Sp rings Eternal”, cntrcvisia realizada por Jean-Yves Gaillae,


Tissy Morgue y Jcan-Philippe Guerand, Film Comment, enero-febrero de
2002.

I117] “ Mieville et Godard raconteni leur harnionie sur le tournage (A prh


la reconcilialiony\ entrevista con Jean-Luc Godard y Anne-Marie Mieville
realizada por Philippe Azoury y Olivier Séguret, Liberation, 7 de mayo de
2001.

[1181 “Jean-Luc Godard : c ’est notre musique, c ’est notre AON, c’est
nous” , entrevista realizada por Serge Kaganski, Les Inrockuptibles, 5 de mayo
de 2004.

I119) “Juste une conversaron (Notre musique)”, entrevista realizada por


Jean-Michel Frodon, Cahiers du cinema, 11o 590, mayo de 2004.

112o| “ I, a Man of the Image” , entrevista realizada por Michacl Witt, Sight
Sound,)ü\V\o de 2005.

112t 1 “ Ce qu'ils ai me 111 a Pompidou, c ’est les morts , Liberation, 12 de julio


de 2006.

[1221 Diálogo con Jean Narboni, 26 de noviembre de 2004, Ensemble et


separes. Sepl rendez-vous avec Jean-L uc Godard (película de Alain Meisher,
2009).

I123I Diálogo con Elias Sanbar, Politis, sábado 2 de febrero de 2006.

I124I Diálogo con Nicole Brenez, 17 de noviembre de 2004, Ensemble et


separes. Sept rendez-vous avec Jean-L uc Godard (película de Alain Meisher,
2009).

1125] Diálogo con Jean-Michel Frodon, 8 de diciembre de 2004, Ensemble


et separes. Sept rendez- vous avec Jean-L uc Godard (película de Alain Meisher,
2009).

11261 “ Quand j ’ai eommeneé á taire des films, j ’avais zero an” , entrevista
realizada por Robert Maggiori, Liberation, 15 de mayo de 2004, traducción
de Celita Doyambéhere -revisaday modificada.
476 Pensar entre imágenes

11271 Diálogo con Domínique Paíni, 6 octubre de 2004, Ensemble el separes.


Sept rendez-vous avec Jean-L uc Godard (película de Alain Fleisher, 2009).

(1281 Diálogo con And re S. La bar the junio a los estudiantes de Le Fres noy,
2004, M onea ux de conversa tion s avec Jean -Luc Godard (película de Alain Fleis­
her, 2007).

1129¡ Diálogo con Jean Douchet, 8 de octubre de 2004, Ensemble et separes.


Sepl rendez-vous avec Jean-L uc Godard (película de Alain Fleisher, 2009).

1130I Reportaje amateur (maquelte expo) (película de Jean-Luc Godard y


Anne-Marie Mieville, 2006).

f1311 Diálogo con Daniele Huillet y Jean-Marie Straub, 2004-2006.


Morceaux de conversaüons avec Jea n -L ia Godard (película de Alain Fleisher,
2007).

ji32] Entrevista (en vídeo) realizada por Olivier Bombarda y Julien Welter
para ARTE, diciembre de 2007.

11331 Jean-Luc Godard recorre la exposición uVoyage(s) en utopie” en


compañía de Christophe Kan tche tí, 2006. Morceaux de conversal ions avec Jean-
Luc Godard (película de Alain Fleisher, 2007).

1134] “Jean-Luc Godard á Daniel Colín B en dit: 'Q u’est-ce qui t'intéresse
dans inon film V1” , dialogo con Daniel Colín Bendit. Declaraciones recogidas
por Vineent Remy, Telerama, n° 3148, mayo de 2010.

1135) uLe droit d’uuteur? U11 auteur n’a que des devoirs” , entrevista reali-
zada por Serge Kaganski y Jean-Marc Lalanne, Les Inrockuptibles, ir 754, 12
de mayo de 2010.

1136I Entrevista realizada por Edvvy Plenel, Ludovic Lamant y Sylvain


Bourmeau, M ediapart, 2010.

(1371 Entrevista realizada por Renaud Delfins (pseudónimo del propio G o ­


dard). Press-book de Film Socialisme.
í n d ic e d e n o m b r e s c it a d o s

A Au rene he, Jean 399

Abel, N. H. 439 Auriol, Jcan-Georges 399

Adjan i, Isabelle 239 Averty, Jean-Christophe 100

Adler, Sarah 414


Adorno, Theodor 160
B
Agassi, And re 402
Bach, J. S. 127, 219, 244, 278, 313
Agee, James 295, 399
Bachelard, Gastón 453
Alekan, Henri 230
Badiou, Alain 454
Allaux, Bérangére 331, 332
Balladour, Édouard 301, 320
Alien, Woody 371
Balzae, Honore de 46
Almodóvar, Pedro 437
Bardéche, Maurice 143
Alvarez, Santiago 282
Bardot, Brigitte 41, 77
Antelme, Robert 318
Bamet, Boris 59
Antoine, André 302
Bartok, Béla 259
Antonioni, Michelangelo 30, 422
Baiaille, Georges 187, 432
Anquetil, Jacques 63, 86
Battaggia, Jean- Paul 443, 445
Aragno, Fabrice 443
Baudelaire, Charles 18,166, 295,
Arendt, Hannaíi 419, 452 296, 300,399
Aristóteles 77, 452 Beaumareliais, Pierre-Agustín de 446
Artaud, Antonin 193, 358 Bausch, Pina 345
Astruc, Alexandre 99,180 Bazin, André 15, 24, 255, 273, 290,
Audiard, Michel 205 37 2->3 9 4
4^ o Pensar entre imágenes

Beauregard, Georges de 104, 309 Braque, Georges 61, 203


Beauviala, Jean-Pierre 228 Brasillach, Robert 143
Becker, Jaeques 261, 320, 330, 336 Braudel, Fernand 343, 345, 387
Beckett, Sanmel 259, 306 Braunberger, Pierre 235, 368
Beethoven, L. W. 55, 219, 221, Brecht, Bertolt 77, 98, 99, 299
263, 436 Bresson, Robert 23, 30, 45, 217, 232,
Belmondo, Jean Paul 21, 22, F25 3 6 2 , 433

Benigni, Roberto 390 Brion, Patrick 321


Benjamín, Walter 9,159, 279, 375 Broch, Hermann 357
Berg, A Iban 337 Brod, Max 306
Bergman, Ingmar 203 Brooks, Mel 249
Bergman, Ingrid 279, 344 Browning, lod 145
Bergson, Henri 351, 352, 430 Brueghel, Pieter 127
Berio, Luciano 300 Bmnsclnvíg, Léon 371, 412
Be manos, Georges 399, 436 Bugeaud, Thomas-Robert (Mariscal)
Bertolucei, Bernardo 395 4 17

Besson, Benno 339 BuñueI, Luis 297

Biette, Jean-CIaude 409 Burch, Noel 300

Bisinarck, Otto von 337 Burrouglis, William 174

Blanchot, Man rice 386 Bush, George 431

Boetticher, Budd 41 Butor, Micliel 58

Bohr, Niels 353


Bonfanti, Antoine 50 c
Bonitzer, Pascal 331 Caillebotte, Gustave 350
Bonnard, Pierre 198, 270, 370 Caldwell, Erskine 358
Borges, Jorge Luis 52, 377 Campion, Jane 409
Borzage, Frank 353, 399 Camus, Aibert 253, 417, 418
Bouguereau, Williani-Adolphe 61 Capra, Frank 398
Bourgois, Christian 260 Carax, Leos 263
índice de nombres citados 481

Carlomagno 273 Cocteau, Jean 28,180, 359, 422


Carné, MareeI 18 Cohn-Bendit, Daniel 336, 450
Cartier-Bresson, H enri 229 Cohén, Leonard 151
Cassavctcs, John 76, 249, 293, 369, Colbert, Jean-Baptiste 461
374 Coleman, Ornette 260
Cauehy, A. L . 439
Conrad, Joseph 266
Cervantes, Miguel de 369
Constantine, Eddie 394
Cézanne, Paul 61, 64,157, 273, 287,
Copérnico, Nicolás 338, 339
3 4 'i 370, 38 9, 429, 4 5 «
Coppola, F. F. 107,108,167,195,
Chabrol, Claude 17,198, 277, 458
198, 249
Chahine, Youssef 353
Coutard, Raoul 138, 205, 221-224,
Chandler, Jefl'256 2 2 7 ,2 2 8 ,2 4 0
Chandler, Raymond 358 Cukor, George 37, 49, 398
Chaplin, Charles 31, 39, 49, 52, m ,
122,162,178,198, 206, 283, 296,
3 4 4 ,3 9 8 D
Chardin, J.-B.-S. 61,462
Daguerre, L.-J.-M . 449
Chardonne, Jaeques 286
Daney, Serge 278, 319, 366, 378,
Chateaubriand, Frangois-René de 3 9 9 »4 *5
3 9 8 ,4 5 9 Dante (A lighieri) 317
Chéjov, Antón 415
Daudet, Alphonse 19
Chéreau, Patriee 363
David, Jacques-Louis 61, 206, 288,
Chirac, Jaeques 109, 320, 454 43*
Chopin, Frédéric 241 Davies, Terence 409

C hurc hill, Winston 56, 285 De Bcnedetti, Cario 276

Cimino, Michacl 151 De Broglie, Lo u is 425

Clarke, S h irle y 76 De Gaulle, Charles 87, 285, 322

Claudel, Paul 317 De Kooning, W illem 364

C linton, B ill 320 De Pahua, Brian 165,195, 249, 374

Clouzot, Henri-Georges 20, 221, 320 De Sica, V itto rio 202


Pensar entre imágenes
4^2

Dovjenko, Alexander 57, 61,157,


De Siaül, Nicolás 337, 35», 43°
282, 434
Dccoin, H e nri 71
Dreyer, C. T h . 61, 245, 263, 312,
Degas, Kdgar 332, 339. 449
321, 369
Del Río, Dolores 289
Dreyfus, A lired 56
Delacroix, Eugcne 18, 62,194, 258,
Drieu La Rochelle, Pierre 19
270, 274, 292, 296, 300, 308, 342,
Drot, Jean-Marie 279
35», 351, 353, 429, 43*
Delannoy, Jean 203, 336 Duby, Georges 305, 345, 371

Deleuze, G ilíes 363, 386, 418 Duhamel, Antoine 185

Dell lie, Lo u is 387, 399 Duhaniel, Georges 290

Deion, Alain 213, 267, 286 Dunias, Alexandre 292

Delors, Jacques 351 Dum ézil, Georges 371

D e M ille , Cecil B. 351 Duncan, Mary 399

Demy, Jacques 27 Durand Ruel, Paul 273, 352

Depardieu, Gerard 299, 457 Duras, Marguerite 250, 253, 271,


348,359
Depardon, Raymond 355
Duvivier, Jnlien 18
Descartes, René 412

Dcliners, Maruschka 221, 274

Diderot, Denis 295, 317, 378, 399 E

Dietrich, Marlene 99,126 Eastwood, C lin t 240

Disney, Walt 247 Eckhart (Maestro) 330


Dolivet, Lo u is 367, 368 Edison, T h . A. 284, 306, 334, 355
Dolto, Franco i se 280 Ehrenburg, llya 290
Doniol-Valcroze, Jacques 77, 257, Einstein , Albert 274, 316, 331, 338,
265 442
Dos Passos, John 174,4o6 Eisenschitz, iternard 384, 407
Dostoievski, Fiódor 21, 46, 260, 277, Eisenstein, S. M. 17, 27, 28, 40, 46,
286, 316, 391 49, 57, 6l, 7°, 7 b 88, 96, 97, 98,
Douarinou, Alain 224 117,118,119,120,122,143,146,157,
160,174,176,183,198, 202, 260,
Donglas, K ir k 183
índice de nombres citados 4«3

2 7 1 ,2 8 2 ,2 8 6 ,2 9 3 ,3 1 2 , 3 1 6 ,3 2 1 , G
33<N 339?Z<», 373
Gaddali, Muamniar (al-) 253
Elkabbach, Jean-Pierre 253
Gainsborough, Tilom as 309
Ene lides 99
Gallo, Vineent 429, 437
Eurípides 433
Galois, Evariste 439
Eustache, Jean 204
Gance, Abel 61, 336
Gandhi, Mahatma 344

F Garbo, Greta 62,164, 263

Farber, Man nv 295, 416 Gardner, Ava 277

Fassbinder, R. W. 208, 345, 361 Garre 1, Philippe 250

Faulkner, W illia m 254, 260, 326, Gaumont, Léon 355


358? 3 8 ' Genet, Jean 456
Fuurc, É lie 70,130,166, 295,399 Gershwin, George 308
Fautrier, Jean 64, 417 Giacometti, Alberto 232, 306
Fe llin i, Federico 54,198, 235, 435 Gide, André 242, 286, 329, 353,
Feuillade, Lo u is 274, 316, 387 358 >359
Feydeau, Georges 314 Giono, Jean 77

Flaherty, Robert 28,171, 200, 282, Giordauo, Domiziana 286

293 Giotto (di Bondonde) 258


Flaubert, Gustavo 49, 63, 65, 260, Giraudoux, Jean 59, 288
2 7 2 ,3 ^ 3»7>354 Giscard d’Estaing, Valéry 114
Ford, John 61, 275, 347, 358, 392
Goethe, J. W. von 321
Foueault, Michel 69
Goldman, P. E. 76
Fra Angélico 258
G orin, Jean-Pierre 83, 89, 94, 99,
Franju, Georges 68 107,134,137,188-190, 204, 207,
Freud, Signiund 188, 258, 274, 280, 334. 336?362
289, 448 Gould, Glenn 269
Furet, Franyois 382 Goya, Francisco de 194, 203, 207,
212, 288, 345, 402, 430, 450

Grangier, G ilíes 71
484 Pensar entre imágenes

Grant, Carv 408 381, 432

Greco, E l 174, 282, 339, 430 H old erlin, Friedrich 299


Creen, Julien 417 Hugo, Víctor 330

Greer, Germaine m H u ille t, Daniele 404

Grierson, John 171 Hunebeile, André 31


G riffith , D. W. 17,18, 30, 48, 52, 61, Huppert, Isabel le 208, 212-214
6», 95,96,97,98,117, "8, >20, ' 43, Hussein, Saddani 431
'49 , >59, 260, 321,336,339, 369,
H usse rl, Edmund 20, 79, 337, 418,
379
454
Grivas, Paul 443
Huston, John 396
Guédiguian, Robert 364, 429
Guiraudie, Alain 409

Gutenberg, Johannes 87, 400 I - J - K

Ingres, J. A. I). 288

Jacob, Franyois 278, 338, 352


H
Jakobson, Román 303
Ilallyday, Johnny 241
Jannings, E m il 339
Hammett, Dashiell 358, 359
Jarreit, Keith 313
Hardy, Tilom as 359
Jeanson, Francis 79,136
Havvks, Howard 23, 47, 286, 292,
416 Joyce, James 159, 294,317,337

Jürgens, Curd 416


Hawthorne, Nalhaniel 406
Kafka, Franz 187,193, 306, 345, 357
Hegcl, G. W. F. 31, 387
Heidegger, Martin 218, 418 Kunt, Immanuel 363

Karajan, Herbert von 310, 347


Heisenberg, Wenier 113, 274, 353
Karina, Anna 25, 77,126,127, 246
Hemingway, Ernest 406
Kauñnan, B o ris 240
H e n rio l, Philippe 326
Kazan, Elia 191,192, 221, 435
Hiteheoek, A líred 27, 29, 38,100,
'45, '7 4 '7 6, 242, 255, 257, 273, Keaton, Buster 111,162, 206, 250,
286, 312, 370, 373, 398, 408 348

Ilit lc r, A d o ll'9 9 ,175, 280, 285, 338, Kelly, Gene 434


índice de nombres citados

Kennedy, John F. 19 Lew is, Sinc la ir 358


Kiarostami, Abbas 422 L is z t, Franz 242
Kierkegaard, Soren 418 London, Jack 267, 419, 420
Klarsfeld, Serge 329 Londres, Albert 267
Krusehev, N ikiia 19 Losique, Serge 145
Kubrick, Stanley 278 Lubitsch, E rn st 49, 274
K ue zin ski (tío de JLG ) 329 Lubtchansky, W illia n i 224, 227
Kuleehov, Lev 371 L u is X I I I 420

L u is X IV 115, 430

L u is X V I 114,197
L
L u is X V 11I 301
Labarthe, André S. 310, 311, 413
Luniiere, Auguste 160, 290, 291,
Lacan, Jaeques 423
306, 355, 394, 42«
La Fayette, Madame de 52
Luniiere, Lo u is 37, 60, 61, 62, 70,
Lampedusa, G. 1. di 433 74, 81, 96, 97,160, 181, 248, 290,
2 9 1 ,3 0 6 ,3 1 1 ,3 3 4 ,3 5 1 , 3 5 5 ,3 8 7 ,
Lang, F rit z 42, 62,120
3 9 4 ,4 2 0 ,4 2 8
Langdon, I la rry 162, 278
Lutero, M artín 244, 245
Langlois, lle n ri 61,146,160,199,
223, 232, 271, 301, 311, 313, 316,
35o?365, 39«, 436
M
Lanzmann, Glande 390
MeCrea, Joel 289
Lautréamont, Conde de 110
Madonna 252, 259
Laval, Pierre 326
Maggiori, Robert 416
Le Pen, Jean Marie 271
Maillan, Jacqueline 352
Leaeoek, Richard 39
Majmalbaf, Samira 409
Lc n in, V. I. 9 3,3 68 , 375
Malaparte, C urzio 436
Leroi-Gourhan, André 226
Malherbe, Franyois 330
Lévinas, Emmanuel 333, 388, 418,
Mallarmé, Stéphane 211, 274, 337
423>424?448
Malraux, André 18,166, 213, 252,
Lé vi-Stra uss, Glande 338, 385
2 6 0 ,2 7 1 ,2 7 5 ,2 7 7 ,2 7 9 ,2 9 5 ,3 2 2 ,
486 Pensar entre imágenes

Malraux, André (cont.) 356, 365, 329, 330, 34 3 ' 361, 362, 371, 404,
36 6 , 3 7 ° , 399, 4 '3 405, 4 09, 419, 425, 428, 430, 433,
441, 442, 459
Manet, Ldouard 62,181, 288, 350,
3 69 , 3 7 ° , 4 5 ° Miguel Ángel 155, 271, 273, 312,349

Mann, Dclberr 49 M ille r, Claude 205

Mann, Tilom as 357 M in n e lli, Vinccnte 367

Marcean, Sophic 393 M itry , Jean 143, 365

Marcháis, Gcorge 253 Mizoguchi, Kenji 31

María Antonicta 197, 385 Modiano, Patrick 369

Marey, Etienne Jales 181, 344 Moliere 17, 339, 396


Marignac, Martine 205 Monct, Claude 280, 460

Marker, C hris 59, 377 Montaigne, Michel de 343, 412

M artin, Gérard 361 Moreau, Jeanne 77


M arx, Karl 439 M orisot, Berthe 370
Matisse, H e nri 43, 229, 263, 270, M oulin, Jean 383
345, 3 S6 , 3 69, 4 3 ° Moullet, Luc 41, 261, 409, 422, 428
Matras, Christian 73 Mozart, W. A. 18, 207, 283, 308, 313,
Manvoisin 39 3 1 6 ,3 4 7

McLaren, Norman 69 M unk, Andrzej 202

McQueen, Steve m Murnau, F. W. 61, 68,117,120, 223,

Méliés, Georges 37, 62, 96,164, 3 ' 6 , 3 3 7 ,3 3 9


248, 355 M u sil, Robert 357

Mcnoud, Jcan-Bernard 226, 228 M usso lini, Benito 202, 283, 285

Meredith, Gcorge 260 Musy, Franyois 227, 228

Merleau-Ponty, Maurice 20 Mutzenberg, W illy 368

Metty, Russcll 39
Metz, C hristian 261 N - O - P
Michelet, Jules 344, 366, 371 Napoleón 344
M iéville, Anne-Marie 107,154,172,
Niepce, Joseph-Nichéphorc 270
i 9 1j l 97, 2()4 i 246, 251, 256, 293,
N o rris, Frank 358
índice de nombres citados 487

Novalis 337, 358 Piekford, Mary 62


Novarro, Ramón 164 Pilato, Poncio 420

O ’Donncll, Cathy 378 Pirandello, L u ig i 332, 415


Ogier, Bulle 206 Pivot, Bernard 350
O TIa ra, Scarlctt 415 Planchón, Roger 363

Olíveira, ManoeJ de 293, 297, 364 Platón 284, 424

Omirbaiev, Darejan 409 Poe, E. A. 346

Ophuls, Max 224, 262 Polanski, Román 77

Overney, Pierre 441 Poncelet, Jean-Vietor 284

Ozu, Yasujiro 337 Ponchardier, Dominique 326

Pagnol, Marcel 122, 359 Ponge, Francis 64, 279

Paíni, Dominique 428, 429 Ponti, Cario 435

Painlevé, Jean 230, 248 Poussin, Nicolás 350

Papón, Maurice 346, 383 Preminger, Otto 37, 47, 61, 369

Paradjanov, Sergei 281, 422 Prigogine, Tiya 459

Pascal, Blaise 284, 391, 412, 446 Proust, Marcel 18, 49, 61,175, 248,

Pasolini, P. P. 57, 69, 261 27>? 3*7? 327) 369, 38 *? 397? 4 4 «


Pudovkin, Vsevolod 202,371
Puthé, Charles 355
Peckinpah, Sam 164

Pelechian, Artavazd 281, 348 R


Pericles 433, 452 Rucine, Jean 18, 299, 331
Pe rrin, Jaeques 107 Radzivvilowicz, Jerzy 208
Pétain, Philippe 383 Rafael (Raffaello Sanzio) 245
P hilib ert, Nicolás 420 Ramuz, Ch. F. 279
Pialat, Maurice 176,194, 293 Ranciére, Jaeques 454
Picabia, Francis 412 Ravel, Maurice 446
Picasso, Pablo 48, 70,159,193,194. Ray, Nicholas 191, 336
2 0 3 ,2 1 3 ,2 2 9 ,2 4 3 ,2 7 3 ,2 7 4 ,2 8 1 ,
Redford, Robert 236
3<>8 ) 3 27 - 3 5 6
Reich, W ilhelm 98
488 Pensar entre imágenes

Rembrandt, II. van R. 72,166,193, Roussel, Myriem 244


229,232, 309, 402 Rousset, David 318
Renard, Jnlcs 303
Rubens, P. P. 153,193
Renoir, Auguste 51, 72, 280, 288, 370
Russell, Bertrand 218
Renoir, Jean 27, 47, 51,320, 367,369
Russell, Rosalind 408
Resnais, Alain 19, 27, 40, 61, 71,
259, 3 ”
Reverdv, Pierre 354 s
Rigand, Hyaeinthe 430 Sadoul, Georges 143, 365
Rimbaud, Artlnir 159, 337, 364 Saint-Exupery, Antoine de 60
Rivctte, Jacques 16,104,105,198, Salhab, Ghassan 9
200, 206, 216, 231, 271, 277, 369, Sanbar, Filias 414, 421, 449
3 9 9 .4 3 6
Sanbar, Louma 445
Rocha, Gkuiber 395
Sartre, Jean-Paul 19, 69, 99, 253,
Rodin, Auguste 155, 221
2 7 3 , 3 ° 7 ,326, 416, 417
Rohmer, Eric 16, 236, 257, 268, 277,. Schlumberger, Jean 358
3 69 . 3 9 9 .4 3 6
Schrieider, Romy 109
Ronim, Mijail 56
SchiifTtan, Eugen 240
Roinmel, Erwin 326
Schuniann, Robert 329, 460
Roosevelt, F. O. 289, 338
Scorsese, Martin 184,195
Rossellini, Roberto 7, 20, 27, 30, 31,
Scberg, Jean 21, 35,125, 230
4 2, 55, 57, <>2, 67, 99, l69 , ' 76, l82,
■9 2, >93, ' 9«, 235, 248, 276, 29 2, Selznick, David O. 289
312, 33°, 337, 367 , 373 Sennett, Mack 51, 210
Rostand, Jean 280, 394 Seraíin, Enzo 240
Rothko, Mark 456 Seydoux, Nicolás 347
Rouch, Jean 17, 25, 27,59, 61,62, Shakespeare, Williain 17, 353, 369
171, 200, 230, 248, 293,350
Scholl, Hans 413
Rougeniont, Denis de 357
Scholl, Sophic 413
Rousseau, Jean-Jacques 455
Schrader, Paul 151
Rousseau, Madeleine 362
Sinatra, Frank 434
índice de nombres citados 489

Sinclair, Anne 354 Tati, Jaeques 348, 367, 368


Siodmak, Robert 277 Taz ie IV, Haroun 171
Skolimowski, Jerzy 55 Techiné, André 379
S how , Micliael 341 Tluilberg, írving 273
Sócrates 9, 238 Thom, René 305
Sófocles 433, 452 Thoreau, II. D. 342, 406
Sollcrs, Philippe 70, 330 Thuillier, Jean 362
Speer, Albert 99 Tintoretto, El 96, 97, 176, 212, 231,
292,417
Spengler, Oswaid 337
Spielberg, Steven 128,198, 213, 249, Tissier, Jean 352

2 5 5 . 3 M, 3 »8 Tiziano 206, 353, 364


Spinoza, Baruch 79, 363 Tolstoi, Lev 289, 400
Stalin, Josef 176, 285, 368, 375, 415, Toubiana, Serge 275, 415
422 Trier, Lars von 331
Stanislvaski, Constantín 77, 363 Troyat, Henri 222
Stciner, Max i » 5 Truffaut, Frauyois 37, 48, 54,104,
Stendhal 46, 52, 63, 317 198, 200, 203, 255, 261, 266, 286,
Sternberg, Josef von 61,99,126, 321 3 67 >384» 3 9 9 ? 4 5 »

Stevens, George 373, 398 Tucídides 399


Tutankamón 415
Stiller, Mauritz 62
Straub, Jean Marie 195, 216, 261,
27», 29 3 >29 9 >3 l8>36a, 3 7 4 , 4 °4

Stroheim, Erich von 62, 273, 317,


Ulnier, Edgar G. 369, 396, 435
318, 3 5 «
Valentino, Rodolfo 352
Suleiman, Elia 422
Valery, Paul 357
Sulitzer, Paul-Loup 271
Van der Keuken, Johan 370, 377
Van Gogh, Theo 184, 273
T
Van Gogh, Vincent 46,153,183,184,
Tanguy, Pére 352 26», 2 7 1 ,2 7 3 ,4 5 6
Tapie, Bernard 320
490 Pensar entre imágenes

Van Sant, G lis 422 Wilder, Billy 49


Van Vogt, A. E. 256 Willis, Bruce 374
Vautier, René 403 W ise man, Frederick 370
Velázquez, Diego 29, 51, 69,127,130 WiUgenstein, Ludwig 218, 280,
Varda, Agnés 447 353» 372
Wolf, Max 62
Vermeer, Jolianncs 229
Wols 417
Vcrneuil, ílenri T04,114
Zanuck, Darryl F. 435
Ve roñes, El 206
Zola, Emile 302, 449
Vertov, Dziga 88, 90, 94, 95, 96,98,
146, 282, 361
Vesalio, Andreas 273, 338, 339
Vidor, King 48, 358
Vigée-Lebrun, M.-L.-E. 309
Vigo, Jean 62, 250, 258, 259, 318,
335? 3 4 » , 387
Vinci, Leonardo da 260, 273, 347
Virgilio, Publio 381
Visconti, Luchino 215, 293, 350, 433
Vtady, Marina 78
Vollard, Anlbroise 273

w-z
Wagner, Richard 242
Wahl, Jean 418
Wayne, John 431
Weil, Sinione 214
Welles, Orson 31, 45, 62,176, 266,
3 7 9 ,4 0 0 ,4 0 8

Wiazemskv, Anne 79,135, 136,


246 , 334
í n d i c e d e p e líc u l a s c it a d a s ( o e v o c a d a s )

|Entre corchetes, título con el que se distribuyó en España, en cine o I)VD|

Películas de Jean-Luc Godard

A bout de souffle (1960) \A l final de la escapada] 7, 20, 21, 23, 29, 31, 34, 35, 39,
54,103,104,125,149, 248, 405, 433, 441

Alpha vil le, une él vange aventure de Lemnty Caution (1965) |Lemmy contra Alpha-
ville] 44, 47

Allemagne neufzero. Solitudes, un état et des variations (1991) 394, 413

Bande a part (1964) |Banda aparte] 388

Carahiniers, Les (1963) |Las carabineros] 39, 41, 42,128

Chináise, L a (1967) |L a Chinoise] 72, 79, 81, 86,134,135, 376

Dans le noirdu temps (episodio de la película colectiva Ten Minutes Older: The
Cello, 2002) 4 3 8

De I'origine du X X Ie siecle (2000) 460

Detective (1985) [Detective] 239, 240, 247

Deux ou trois chases queje sais d'elle (1966) |Dos o tres cosas que yo se de ella] 63,
64, 78,138

Eloge de l'aniour (2001) [Elogio del amor] 388, 389, 394, 397, 406, 413, 423,
4 24 . 436

Film Socialisme (2010) 7, 438, 442-462

For E ver Mozart (1996) \For Ever Mozart] 327, 331-333* 335> 336, 371
494 Pensar entre imágenes

Francc tour detour ileux enfants (serie cocí irígida con Anne-Marie Miéville de
12 eps. de 25’, 1979) 163,164, 173, 184, 197, 438

Gai Savoir, L e (1968) |L a gaya ciencia] 86

Gra nileu reí ileladenee d ’un petit commene du cinema revelees p a r la recberche des
acteurs dans un film de televisión publique d ’apres un vieux román d e j . H. Chase
(telefilm de la serie Serie //o/'/v, 1986) 250

Helas pour moi (1983) 371

Histoire(s) du cinema (serie de 8 capítulos, 1988-1998) |Histoire(s) du cinema]


8, 115-121,143-145» 173. 2° 2>2°3» 2o6>2°7» 2y2-28i, 300, 301, 312 316, 326,
327»33o?334?335»343, 345»365»3^6, 372, 373»37<>3«2»384, 387, 388,
392»4°3

I d el ailleurs (eodirigida con Anne-Marie Miéville, 1974) |A quí y en otro lugar]


107, 108

Je voits salue, M arie (distribuida junto al cortometraje L e Livre de M arie,


de Anne-Marie Miéville, 1985) |Yo te saludo, M aría I El libro de María] 240,
243 247

JL G IJL G . Autoportrait de decembre (1995) [JLGIJLG\ 309, 328

Jusqu \i la victoire (Metbodes de pensée et de travail de la revolution palestinienne)


(Grupo Dziga Vertov: Jean-Luc Godard y Jean-Pierre Gorin, inacabada, 1970)
107, 190

Kiug L ear (1987) 371

Ludes en Italie I Lotte in Italia (Grupo Dziga Vertov: JLG y Jean-Pierre Gorin,
1969) |Zj/í7jí/.<¡ en Italia] 91,190

M ade in USA (1966) |Orfgen U.S.A.] 80

Masculin féminin. Qiiinzefaitsprecis (1966) \Masculino, femenino] 59,131, 388

Mepris, L e (1963) |El desprecio] 41-43, 80, 250

Notre musique (2004) ]Nuestro música| 405, 413, 414, 418, 420, 424, 428, 460

Nonvelle vague (1990) \Nueva ola] 285, 286, 288


índice de películas diadas 495

Numero deux (1975) \Número dos] 103,104,106, no, 112

Operation betón (1955) 16, 266

Pares se, L a (episodio de la película colectiva Les Sepl Peches capitaux, 1961) 24

Passion (1982) \Pasión] 205, 208-214, 223> 25°

Petit Soídat, L e {1960) \Ei soldadíto\ 23, 25, 34,39, 405

Picnvt lejbu (1965) \Pkrmt el loa>\ 49, 50-53, 58,95,131, 248

Prénom Carmen (1983) \Nombre: Carinen] 219, 221, 238, 246

Reportaje amateur (maquette expo) (codirigida con Anne-Marie Mieville,


2006)430

Sauve qui peut (¡a vie) (1979) \Que se salve quien pueda (la vida)] 149,150,152,
160-162,165,169,176,179,181,184,194, 218

Scénario du film Passion (1982) [Guión del film 'Pasión ’| 13, 209-214

Sixfois deux (Suret sous la communicatioti) (serie codirigida con Anne-Marie


Mieville de 12 eps. de 50’ min., 1976) 305, 420

Soigne ta droite. Une place sur la Ierre (1987) |Cubre tu derecha. Un lugar sobre
la tierra] 250

Tout va bien (codirigida con Jean-Pierre Gorin, Í972) | Todo va bien] 95,190

Unefemme est unefemme (1961) 24, 26,31,33

Unefemme marice. Fragments d "unfilm tournéen 1964 (1964) |L a mujer casada]


43, 76, 216

Vent d\’st (Grupo Dziga Vertov: JLG y Jean-Pierre Gorin, 1969) |Vienta del
este] 89, 90,190, 335

Vivre sa vie. Film en douze tableaux (1962) |Vivir su vida] 24, 25, 29,30, 31,34,42

W eek-Fjui (1976) |Week-End] 145


4 </> Pensar entre imágenes

P ro y e c to s 110 re a liz a d o s d e J e a n - L u c G o d a r d

Adiós al lenguaje 462

Cub(us)a 189, 334

Formación del actor en Francia, L a 363

IJbro del cine, El |teatro] 365

Metamorfosis de los dioses, L a 365

Mis películas 140

*S7 orv, Tbe 167

Un ensayo de ‘Pour Lucrece ’ 45, 77

P e líc u la s d e o tro s d ir e c to r e s

Age d ’Or, U (dir. Luis Buñuel, 1930) |Lí/ edad de oro| 133

Airplaue! (dir. Jim Abrahams, David Zucker, Jerry Zucker, 1980) [Aterriza
como puedas] 166

Aleksandr Nevskiy (dir. S. M. Eisenstein, 1938) \Alcxunder Nevskv\ 33

Amant, L ’ (dir. Jean Jacques Annaud, 1992) \FI amatite\ 399

Amare, //(dir. Roberto Rossellini, 1948) \Elamor\ 235

Am ourFou, L ’ (dir. Jacques Rivette, 1969) 206

//// Angel at My Table (dir. Jane Campion, 1990) |Un ángel en mi mesa| 409

Antigone (dir. Jean-Marie Strauby Daniéle lluillet, 1991) \Antígona\ 299

Apartmeut, Tbe (dir. Billy Wilder, 1960) |E l apartamento| 48

Apres la reconcHiation (dir. Anne-Marie Miéville, 2000) 409

Arsenal (dir. Alexander Dovjenko, 1928) \Arsenal] 434

Assassmat du duc de Guise, L ’ (dir. André Calm ettesy Charles Le Bargy,


1908) 48
índice de películas citadas 497

Atalante, V (dir. Jean Vigo, 1934) \UAtakiute\ 301

Balseases, Les (dir. Jack Guy, 1975) 109,110

Bal a Ule du rail, L a (dir. Rene Clément, 1946) 276

Belle ílejour (dir. Luis Buñuel, 1967) \Bella de d ía | 80

Bird a f Para dise (dir. Ring Vidor, 1932) | 289

Birds, The (dir. Alfred Hiteheoek, 1963) \Los pájaros] 145

Bonjour tristesse (dir. Otto Preminger, 1958) \Buenos días tristeza| 21

Breve reneontre avec Jean-Lite Godard ou le cinema eoinme wetaphore (dir. Gha-
ssan Salhab, 2005) 9

Broken Blossoms or The Yellou Man and the Giri (dir. D. W. Griííith, 1919) |L a
culpa ajena\ 311

Bronenosets Potyomkin (dir. Sergei M. Eisenstein, 1925) |El acorazado Potemkin]


152, 3 5 3 ,3 9 2

Broun Bunny, The (dir. Vincent Gallo, 2003) 429, 437

Camión, L e (dir. Marguerite Duras, 1977) 359


C a ñ a n Murder Case, The (dir. Maleolm St. C lairv Erank luttle, 1929)
la mató? \337

Carrosse d'Or, L e (dir. Jean Renoir, 1952) |L a carroza deoro\ 28

Ch ron ique d'un ete (Paris ujóo) (dir. Jean Rouch y Edgar Moriu, 1961) 59

Citizen Kane (dir. Orson Welles, 1941) {Ciudadano Kane\ 61, 74

Un comíanme a mort s ’est é ch a p p é(dir. Roben Bresson, 1956) |Un condenado a


muerte se ha escapado| 362

Crovd, The (dir. King Vidor, 1928) |Y el mundo marcha | 48, 57

Déjeuner sur Therbe, L e (dir. Jean Renoir, 1959) \Comida en la hierba\ 23

Del its fia gran ts (dir. Raymond Depardon, 1994) \Delitos flagrantes] 355
Pensar entre imágenes

Deserto itoo, II (dir. Michelangelo Antonioni, 1964) |El desierto rojo\ 80

Dctour (dir. Edgar G. U 1111er, 1945) \Detour] 435

Deux honnnes líans Manhattan (dir. Jean-Pierre Melville, 1959) |Dos hombres en
Manhattan\ 23

D/stant Voiees, SU11 Lives (dir. Terenee Davies, 1988) \Poces distantes] 409

Oráculo (dir. Tod Brovvning, 1931) |7 )/y/Yh/í/| 145

Drancy Avenir (dir. Arnaud des Pallicres, 1997) 390

Du soleilpour les gueux (dir. Alain Guiraudie, 2001) 409

Elephant (dir. Cus Van Sant, 2003) \Elcphant] 422

Enfuziazw: Simfoniya Donhassa (dir. Dziga Vertov, 1931) 48

Errenr tragiifue (dir. Louis Feuillade, 1913) 274

Eta del ferro, //(dir. Roberto y Renzo Rossellini, 1964) 55

Etre et avoir (dir. Nicolás Philibert, 2002) |Ser v tener] 420

Eall ofthe Román Empire, The (dir. Anthony Mann, 1964) |L a caída del imperio
romano 1 145

I ¡reman, The (dir. Charles Chaplin, 1916) |Charlo}, bombero] 297

booüsh ¡Vives (dir. Erich von Stroheim, 1922) ]Esposas frívolas] 317

bor ¡Vhom tbe Bells lolls (dir. Sam Wood, 1943) ]Por ijuién doblan las cam pa­
nas] 279

I o reígn Corresponden! (dir. Alfred Hitchcock, 1940) |Enviado especia }\ 175

Ereaks (dir. Tod Browning, 1932) |L a parada de los monstruos] 145

brcnch Canean (dir. Jean Renoir, 1954) \French Can Can] 367

bury, The (dir. Brian De Pahua, 1978) |L a furia] 165

Carde a vue (dir. Claude Miller, 1981) 205


índice de películas citadas 499

Gattopardo, II (dir. Luchino Visconti, 1963) \EIgalopanh] 433

Gemianía cuino zeiv (dir. Roberto Rossellini, 1948) [Alemania año im | 145

Gertrud (dir. Cari Th. 1) rever, 1964) [Gertrud\ 55

Grande ¡Ilusión, L a (dir. Jean Renoir, 1937) [ L a y a n ilusión] 344

Great Dictalor, The (dir. Charles Chaplin, 1940) \El gran dicladw] 344

Great Siniicr, The (dir. Robert Siodmak, 1949) \EI gran peaidor\ 277

Greed (dir. Grich von Stroheim, 1924) [Avaricia] 317,358

Hippocampe, L ’ (dir. Jean Painlcvé, 1934) 248

Hiroshima 111011 amour (dir. Alain Rosnáis, 1959) IHiroshima, m011 amour] 23

Importan! c 'es! d ’aimer, L ’ (dir. Andrzej Zulawski, 1975) |Lo importante es amar] 109

India Song (dir. Marguerite Duras, 1975) |India .S'o»-| 359

India: M atri Bbumi (dir. Roberto Rossellini, 1959) 67

Iva 11 Groznvv (dir. Sergei M. Eisenstein, 1944) IIvdn el lenible\ 57

Joli Mui, L e (dir. Chris Marker, 1963) 59

Ju n gk tíook, The (dir. Wolfgang Rcitherraan, 1967) |£/ libro de la seha\ 256

Kairat (dir. Darejan Omirbaiev, 1992) 409

Kapo (dir. Cilio Pontecorvo, 1959) |K<ipu\ 3 9 9

Kingin N eu York, A (dir. Charles Chaplin, 1957) |U11 rey en Nueva York| 31

L adri di biciclctle (dir. Vittorio de Sica, 1948) [El ladrón de bicicletas\ 202

Ladyfrom Sbangfii, The (dir. Orson Welles, 1947) \L a ílc Sbtl""a i\4 <»°

Lola (dir. R. W. Fassbinder, 1981) \Lola\ 208

Lola Montes (dir. Max Ophüls, 1955) |Lola Montes\ 33,370

Louis Lamiere (dir. Érie Rohmer, 1968) [l.onis Lnmicre\ 351


Pensar entre imágenes

Lítenme du sice le, L a (dir. Noel Burch, 1985. Serie de TV) 300

Manumití) (dir. Gustave de Kervern y Benoít Delépine, 2010) 457

Marquise (dir. Vera Belmont, 1997) ]Marquise] 370

Metrópolis (dir. Fritz Lang, 1927) ¡Metrópolis] 61

Moi, un noir (Treicbville) (dir. Jean Rouch, 1958) \Yo, un negro] 350

Morte a Veneziu (dir. Luehino Visconti, 1971) \Muerte en Fenecía] 215

Mr. Arkadin (dir. Orson Welles, 1955) |Mr. Arkmliu] 368, 379

Nanookoj the Nurtb (dir. Robert J. Flaherty, 1922) |Nanook, el esquimal] 293, 420

Notorius (dir. Alfred Hitchcock, 1946) ¡Encadenados] 175,176, 273

Nous nomines tous en core ici (dir. Anne-Marie Mieville, 1997) 419

Nuil du carrefour, L a (dir. Jean Renoir, 1932) 367

Nuit et brmllard (dir. Alain Resnais, 1950) |Noche y niebla] 19, 327

Obyknovennyy Jdshizm (dir. Mijail Romm, 1965) \EIfascismo ordinario] 56

Oktyabr (dir. Serge i M. Eisenstein, 1928) \Octubre] 48,122, 339

()n the Toújn (dir. Stanley Donen y Gene Kelly, 1949) \Un día en Nueva York] 434

Orphee (dir. Jean Cocteau, 1950) ]Orfeo] 28

Our Daily Bread (dir. King Vidor, 1934) |El pan nuestro de cada día] 57

Ostatni etap (dir. Wanda Jakubowska, 1948) 276

Pasazerka (dir. Andrzej M unky Witold Lesiewicz, 1963) |L a pasajera] 202, 276

Persona (dir. Ingmar Bergman, 1966) ]Persona] 80

Pickpocket (dir. Robert Bresson, 1959) |Pickpockel] 23, 45, 232

Place m the S un, A (dir. George Stevens, 1951) |Un tugaren el sol] 373

Plages d'Agües, Les (dir. Agnes Varda, 2008) 446


ín d ice de películas citadas

Playtime (dir. Jacques Tati, 1967) \Playtiiue] 3^8

Poto iwil Cabalgo (dir. Jean-Pierre Gorin, 1980) 190

Psycho(dir. Alfred Hitchcock, 1960)\Pskosls] 50, 312

Quatorze Ju ilk t (dir. René Clair, 1933) |El entone de julio] 278

Quatre Cents Coups, Les (dir. Fran?ois Truffaut, 1959) |Los cualrocicnlos
golpes] 31

¡Que viva M éxico! (dir. Sergei M. Eisenstein, inacabada) 28

Renr W indaa (dir. All'red Ilitc hcoc k, 1954) \l a ventana indiscreta| 312

Región Céntrale, L a (dir. Michael Snow, 1971) 341

Regle du jen, L a (dir. Jean Renoir, 1937) |La regla del juego] 344

River, The (dir. Frank Borzagc, 1929) |Torrentes humanos] 321, 353,399

R ockyll (dir. Sylvester Stallone, 1979) \R(>cky U\i 6 4

Rio Bravo (Iloward Hawks, 1959) \Río Bravo] 23

Rama, citta aperta (dir. Roberto Rossellini, 1945) \Rnma, ciudad abierta| 202,
248, 276, 282, 367

Saltimhank (dir. Jean-Claude Biette, 2003) 409

Sciuscia (dir. Viltorio de Sica, 1946) limpiabotas] 202

S h a ih v ofu Dnubl (dir. Alfred Ilitchcock, 1943) \L u í, m b r a llc " " " 273

Shchedivye lelo (dir. Boris Barnct, 1950) 59

Slmah (dir. Claude Lanzmann, 1985) \Shoah] 390

Searchers, The (dir. John Ford, 1956) |Centauros del desierto| 431

Sib (dir. Samira Majmalbaf, 1998) \La manzanal 409

Snow W hite and ihe Seven D varfs (dir. David Hand, 1937)\Blancanievesy los
siete l,mwitf)s\ 256
Pensar en tre im ágenes

Sornilc a Kreutzcr, L a (dir. Erie Rohmer, 1956) 257

Soríic des usines Luniiere, L a (dir. Louis Lumiére, 1895) 420

Strada, L a (dir. Federico Fellini, 1954) |La tirada| 435

Su mise: A Song o fT v o Humans (dir. F. W. Murnau, 1927) \Ainaneeer\ 340

Ten (dir. Abbas Kiarostami, 2002) ]'Ien\ 422

Ten Couwiandments, The (dir. Cecil B. DcMille, 1956) {Los diez mandamientos] 351

Testainent d'Orphee, Le (dir. Jean Cocteau, 1960) |El testamento de Orfeo\ 23, 54

They Live byNight (dir. Nicholas Ray, 1948) [Los amantes de la noche] 378

Three's a Cro-jjd (dir. Harry Laugdon, 1927) 278

Troy (dir. Wollgang Pe terse 11, 2004) {Troya] 406

Usanioso silicio morya (dir. Boris Barnet, 1936) 434

Fule Abra do (dir. Manoel de Oliveira, 1993) \FJ valle Abraham] 298

Fampires, Les (dir. Louis Feuillade, 1915) 145, 337

Férilé, La (dir. Henri-Georges Clouzot, 1960) \La verdad] 20

Pértigo (dir. Alíred Hitchcock, 1958) \l)e entre los mu crios] 49,176

Fitíggio in Italia (dir. Roberto Rossellini, 1954) |Te querré siempre] 20,192, 221

Foyage dan.s*la tune, Le (dir. Georges Méliés, 1902) |Fia je a la luna| 248

WaIkowcr (dir. Jerzy Skolimowski, 1965) 55

War and Peace (dir. King Vidor, 1956) [Guerra y paz] 400

W mngM an, The (dir. Alíred Hitchcock, 1956) |Falso culpable] 176

Zacharovannaya desna (dir. Julia Solntseva, 1964) 55


ín d i c e t e m á t ic o

Actores • Dirección de actores 21-23, 25-26, 77-79,109-11,126-127, '62,183,


203, 208, 212-214, 220, 236, 238, 240, 244-46, 277, 283, 299, 304, 321, 324,
3 3 ' 3 3 2 , 3 <>3 , 4 >5 -4 i 6 , 436

Cahicrs ¡In Cinema ■Crítica cinematográfica 16-18, 47-49, 53-56,61-62, 69-70,


160,165,171, 193, 203, 232, 254, 259, 265, 268, 276-278, 286, 294-296, 311,
3 5 3 , 3 67 , 369-370 378, 384, 3 9 2 -3 9 3 , 3 9 8 -4 <>i, 4 ' 5 4 >6 , 4 3 6

Cámaras y soportes 24-25, 33-34, 39, 75, 86-87,105,137, 172,180-181,194,


211, 216, 221-230, 243, 248, 253, 298,306,315,328,334,345,375, 399-400,
407-411, 422, 425-428, 444

Ciencia • Medicina ■Matemáticas 62, 64, 79, 86,113-114,121-122,161,163-


'<>4, >73, 213, 220, 228, 230, 247, 256, 258, 267, 273-274, 278-279, 284,
296, 298,305,316,318-319,328,330 331, 338-340, 344 345,352-354,356,
372,381-382,385,390, 439, 454

Cine mudo 49,116,120-122, 146-147,159-60,164, 206, 209-10, 248, 251, 260,


2 7 6 ,2 8 6 ,2 9 1 ,3 3 9 -3 4 0 ,3 9 6 ,4 0 1 ,4 0 8

Ciiic 111atbeque • Henri Langlois 15-16, 48-49, 142,144, 146, 199, 223, 257, 271,
2 9 6 - 2 9 7 , 3 » , 3 1 6 , 3 2 0 - 3 2 1 ,3 3 7 , 3 5 0 ,3 5 2 ,3 6 5 ,3 9 8 - 3 9 9 ,4 3 6

Citas • Derechos de autor 21, 285-286, 307-308, 329-330, 343, 418, 437,
4 4 5 4 4 f>

Color 43 44, 69,80-81, 85,162,170,180,193, 229, 240, 252, 270,391,394

Contracampo 49,155,328,379,388, 400, 407-409, 448-449

Comunicación ■Diálogo con el otro 112-113, ’ 5 3 ' I5 4 , <69-170,188-192,198,


204-205, 212, 214, 221, 222-225, 230-231, 237, 240-241, 261, 268, 291-292,
3 '9 , 3 3 3 , 3 5 ' 352, 4 “ >, 4 3 <> 4 3 7
Pensar en tre im ágenes

Digital ■
Alta definición ■internet 288, 349, 391-395, 402-403, 438, 442,
4 5 5 4 5 6, 4 5 6 4 5 7

Dinero • Producción • Distribución • Exhibición • Cultura 31-32, 74-76, 84-


, - , , , , ,
85 103 109 114 129 152 172173 178179 191 195 204 205 216 222 223 , , , - , , - ,
, - , - , , - , , , , - , - , ,
230 236 237 260 263 287 289 290 296 307 310 312 313 347 349 355
- , , , , - , - , , - , , , ,
361 362 364 368 374 389 390 394 395 421 428 429 432 434 438
4 4 3 4 4 4 ,4 5 3 ,4 5 9 - 4 6 1

Documental 27-28, 37,127,134-136,138,171, 215, 230, 235, 247-248, 252,


293 294, 298,311, 327,332,344-346, 350-351,355,367, 414,420-421

Encuadre 33,154,156-57,162,182-183,197, 226-227, 244, 262,331,362

Enseñanza del cinc • Pedagogía 73, 76, 88,117-121,129,144, 207, 230-231,


249, 287-288, 300, 304, 345, 362-363, 447-448

Espectador 23, 50, 74, 87, 9 5 ,m-112, 114, 127-128, 139,161,165,179, 207,
, , , , , , - , , , , , , , , ,
246 249 251 259 263 268 271 272 296 351 359 374 395 401 410 412
4 3 ', 4 4 ' 444

Exposición artística • Museo 425-426, 428-434

Ficción • Real 27-28, 37, 62-63,I27 , '3 4 ' 3 5 , ' 3 8, ' 5 2 15 3 , 2°°> 2'° , 2l6, 23<>,
237_239, 25 ' '252, 2S6, 289, 292, 304, 315, 317-318, 332, 350-351, 366-367,
3 7 4 3 7 5 , 3 9 5 3 9 7 , 4 ° 3 ,4«9, 4 ' 4 , 4 2<>-4 2', 4 24 4 25 , 457 458

Forma Signo 31,40,89,97,120,122,130,133-134,136-137,174 175,203,210,213,


243, 247, 267, 277-278, 312, 318, 346-347, 352, 367, 370,387, 403, 450, 455

Fotografía 72,106, 214-215, 221, 223-229, 240, 262, 341-342,391

Función del cine • ¿Qué es el cine? 20,31,38-40, 60-63,65,120-22,130,139,


‘ 47, *5°, '6o, 170-172,176-177, 201, 210-211, 225, 238-239, 249-252, 263,
274, 278-279, 290-294, 306, 308-309, 311, 314-316, 318, 322-323, 330-331,
336, 3 3 9 3 4 i, 3 4 4 3 4 7 , 3 5 ', 3 5 6 -3 5 7 , 3 82 3 8 5 , 4 <>9 , 4 ", 4 27 , 439, 456

Guión 26-27, 5 ° - 5 ', 68-69,121,123-124,154,157,159,164,167,169,175,179,


208-213, 22° , 248, 254, 267, 28', 2# 5 ,3 ° 9 ,37°, 3 79 ,386, 389,398, 400,
408, 421, 427, 434
ín d ice tem ático 5<>7

Historia 19, 46-47, 56-57, 202, 206, 275, 282-283, 289, 292,3'°? 3'5-3'6?
3 ' 8 3 ' 9 ?325-227, 3 3 5 ? 3 3 7 ? 3 4 3 3 4 4 ? 3 7 2? 3 7 4 ? 380 385,390, 405-407, 410,
4 ' 3 ? 428, 431-432, 4 4 7 . 4 5 2 453

Historia del cine 17, 27, 30, 47-49, 51-52, 57, 61-62, 87, 94-99,115 121,143,
146-147,173-174, 202, 206-207, 217-218, 270-272, 275-279, 282, 289-290,
29 2? 29 4 ? 300-301,3 ,2“3 ' 3 ? 3 ' 8 -3 ' 9 . 326-327,330,334-340,343-346, 353,
365-368,3 7 2 -3 7 3 ? 376-388? 3 9 6 ,398, 441

Holl.vwood ■Cine americano 50, 87, 107-108,111,130-131, 139, 151,165,178


179,191-192,195, 235, 249, 260, 273, 275-276, 281, 311,376, 386,388, 396,
401-402, 406, 408, 422,434-435

Invención del cine 30, 68, 74, 199, 210, 256, 259-260, 270, 274, 290-292,
3 ° 6 ? 3 ' 6? 3 5 5

Imagen 79-80,90,92-94,125,129-30,138,140,146-147,152,156-157,170-
171,177,196, 202-203, 206-207, 210, 212-213, 232-233, 242-247, 250, 270,
275. 278-282, 284-286, 297-298, 311-312, 318, 328, 338, 342, 353 355, 371,
378, 385 386, 400-402, 412, 424-425, 433, 447, 449, 453

Improvisación 20-23, 50,122, 209, 313

Lenguaje • Escritura ■Literatura • Teatro * Libro 28, 43, 46, 53, 64-65, 76-77,
120,138, 141, 165,180, 203, 207, 209-210, 218, 231-232, 244-245, 247, 252-
257?260, 267, 274, 278-279, 281, 284-286, 291, 299, 306, 309, 316-317, 327-
328,3 3 0 -3 3 1? 3 3 6 , 3 5 4 ? 3 5 7 3 6°? 3 69 ? 3 7 2? 3 7 8? 380-381,387 389, 400-402,
411 412, 416-420, 433, 448, 451, 454

Luz 29, 72, 156, 208, 214 215, 262, 272, 296, 342, 425

Mayo del 68 83-86, 89, 134 135,137,142,189, 204, 248, 335-336

Montaje 29, 40, 67, 71-72, 84-85, 89-90, 92-100,117-118,123-125,138,143-


'44? >57? 160,168-169,173-174, 212-213, 216, 220, 226, 235, 251, 252-253,
258, 268-272, 274, 278-283, 287-288, 302-304,316-317,319,328,338-340,
3 5 4 ? 3 5 6 -3 5 7 ? 3 7 0 -3 7 '? 3 7 3 ? 3 7 5 ? 3 7 9 ? 382, 412? 4 3 3 ? 4 4 7 448? 457

Música 40, 43-44, 64, 121,123,127,140,165, 172,179, 184-185,193, 207, 219-


221, 241-242, 244, 252, 267,301
Pensar en tre im ágenes

N ohvcIIc Pague 35-36,111, 160, 192,198, 200, 203, 222, 224, 230, 237, 248,
253, 257, 259, 265-268, 273, 275, 286-287, 292, 295-296, 320-321, 335, 350,
353, 369, 3 7 3 3 7 4 , 3 89 , 3 9 2 '3 9 3 3 9 5 , 3 9 ** 3 9 9 , 4 ", 4 ‘ 5 , 4 23 , 428, 436, 458

Películas 110 realizadas 19, 44-45, 56-57, 77,167,189

Pintura ■Arte • Bellas Artes ■Escultura 15, 26, 29, 40, 46, 51, 64-65,127,132,
■53,165-166,171-172,175-176,180, 183-184, 193-194,197-198, 206, 212-214,
219, 229-232, 242-245, 250, 258, 262-263, 27 ° '274> 283, 288, 292, 308-310,
3 2H,334, 34' 342, 347, 350-35', 356, 369 370, 381, 387 389, 391-392, 400,
402, 428-431, 450-451, 462

Plano 20, 24, 27, 29, 33-34, 37-38, 40, 45, 47, 49, 53, 67, 70, 76, 85, 89,
95‘ 9*> '"> " 8, 12I>I24, '4 2, '56157,162-163,168-170,174,181,183,193,
223-225, 227-230, 242, 245, 251, 262, 269, 274, 279, 293, 303-304, 317, 335,
339, 355, 367 368, 372, 379, 389, 422, 427 428, 446-447, 457

Política 56, 67-68, 73, 83-86, 89-94, 97-98, 107-108,121,133-134, 251, 285,
3 27 >3 3 4 , 3 3 8>3 83 , 4 5 3 4 5 4

Proyector 160, 250, 263, 284, 298, 306, 315, 334, 407, 409 411, 425-426

Publicidad 17,155,165,196-197, 233, 250, 372, 400

Religión 65-66, 243-44, 27 °, 290, 3 " ‘ 3 ' 2>3 5 4 , 3 7 ' ’3 7 2

Rodaje 21, 24-27, 29, 49-50, 72, 78, 122, 191, 198, 208, 210, 217, 221, 269-271,
3 23 ' 3 24 , 3 4 8 3 4 9 , 4 4 4 4 4 5

Sonido ■
Sonoro 44, 73, 108-109, *5^, '69, 184-185, 215-221, 227-228, 241
2 4 2 ,2 5 1 ,2 8 4 - 2 8 5 , 2 9 1 ,3 0 1 - 3 0 4 ,3 1 3 ,3 1 7 ,3 3 8 , 3 9 3

Técnica • Tecnología (equipos, ralentí, zoom, encadenados, etc.) 67, 70, 71-
74, '55-56,162-165,180-183, 2°7, 2'5> 219-220, 223-224, 236-239, 242, 245,
263, 269, 272, 280, 284-285, 287-288, 301-302-305, 333-334, 349, 373, 376,
3 8 4 3 85 , 3 9 ', 401

Televisión 32-33,123,173, 200-201, 211, 215, 227, 232, 249-250, 252, 263,
289 290, 301, 305-306, 313-314, 425-426

Vídeo 84, 95,100,106,121,144,157,165,179, 182, 208, 216, 225, 236, 242,


248, 289, 304, 332, 373, 376-377, 384, 391-395, 402, 456
C o n te n id o

I n tr o d u c c ió n 7

1960-1962 *5

1963-! 96 5 37
1966-1967 59

1968-1974 #3
103
»9 7 5 I9 7 <>

19 77-19 78 U5

1979-1980 ¡49
1H7
1981

1982-1983 199
1984-1988 235
265
1989-1992

293
i 9 9 3 '1995
325
1996-1999

2000-2002 375

2003-2007 4(>5
441
2008-20l0

R e fe re n c ia s b ib lio g rá fic a s

ín d ic e d e n o m b res c ita d o s 479


ín d ic e d e p e líc u la s c ita d a s 493

ín d ic e te m á tic o 5<>5
E ste libro se term in ó de im prim ir
en ¡linio de 2010
en L ib e rd ú p le x , B arcelona.
Tirada: 2.000 ejem plares.

D e p ó sito legal: B.27048-2010


Dinamos que, para mí, el cine es un instrumento de pensamiento original que está
a medio camino entre la filosofía, la ciencia y la literatura, y que implica que uno se
sirve cíe ¡os ojos y no de un discurso ya hecho.

Se han privilegiado los derechos del cine y no sus deberes. N o se- ha podido, o no
se ha sabido, o no se ha querido dar al cine la función que se asignó a la pintura o a
la literatura. E l cine no ha sabido cumplir con sus obligaciones. E s un útil respecto
al cual nos hemos equivocado. A l principio se creyó que el cine se impondría como un
nuevo instrumento de conocimiento, un microscopio o un telescopio, pero muy pronto
se le impidió desempeñar su función y se hizo de él un sonajero. E l cine no ha desem­
peñado su función como instrumento de pensamiento. Porque se trataba cuando menos
de una manera singular de ver el mundo, de una visión particular que despues se
podía provectar en grande ante varias personas y en varios lugares al mismo tiempo.
Pero, visto que el cine cosechó enseguida un gran éxito popular, se privilegió su lado
espectacular. D e hecho, este lado espectacular no constituye más que el diez o el quince
por ciento de la función del cine: sólo debería haber representado el interés del capital.
Ahora bien, rápidamente, pasaron a servirse del cine sólo en Junción de sus intereses
y no le dejaron desempeñar su función más importante. Se equtvoiaion.
Jecin-Lue Godurd

Este libro, formado únicamente por las


Jean -L u c Godard. Pensar entre imágenes
palabras del propio cineasta, ilumina esa
es un ensayo sobre el cine, unas memorias
obra paralela*, mediante una extensa le-
y un libro de estética construido como un
copilación de textos — entrevistas, diálo­
montaje que recoge, por vez primera, las
gos, clases— extraídos de revistas, libros
ideas de Godard a lo largo de medio siglo
o documentales, seguimos las ideas de
de cine, de 1960 a 2010.
Godard al mismo tiempo que las etapas
Godard ha realizado casi doscientas pelí­ de su obra y la concepción de sus pelí­
culas, acompañadas durante todo el proce­ culas, desde su primer largometiaje,
so de creación de entrevistas, conferencias Á bout de souffle, hasta el último, Film
v conversaciones. Para Godard, ese traba­ Sociaíisme.
jo, la reflexión en voz alta, el diálogo sobre
cine, siempre ha sido parte de su obra.

s-
<*
tn

También podría gustarte